19.07.2017 Views

Aitorma-JULY-2017 PDF

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

aitorma 1


aitorma 2


KOTHOMA BOKHRI<br />

Tripura Hasteni General Degree Collegeo<br />

Kokborok course Phwrwngjakma Twiwi kok<br />

kisa<br />

Tabuk Kokborok rwngnogo simi<br />

phwrwngjagwi bathagwi tongliya.<br />

Kokborok kok bai Hasteni Degree<br />

College, Universityrogo<br />

phwrwngjagwi tongo. omo belai khatungjaknai kok.<br />

Hasteni Degree Collegerogo Foundation Course tai<br />

Elective Course porina sep tongo.<br />

–Dharinjoy Tripura<br />

KOKNI KOK 10<br />

Kokborokni Kok Bedekrok<br />

Amchoio kokthaini khorang<br />

pherlaimano twiwi Kokborok<br />

kokno kuchugo tisathani<br />

saktharnai tei cherwi naikol<br />

tongnaini naitukma<br />

–Binoy Debbarma<br />

SAKHLAIMUNG 17<br />

aitorma website : www.aitorma.in<br />

Lairem<br />

6<br />

13<br />

DOPHANI KOK<br />

Chini Ha Amani Thinang<br />

Omthai thik klaima haono joto<br />

borokni langmao thangnani lama<br />

chengo. Haini bagwino omthai<br />

thik klaima ha wngkha borokni<br />

langmao jotoni slai nang<br />

kukmani thai.A hano twi<br />

mungsaswk kebengmung<br />

phaikhe abo a borokni langmao bo kebengmung<br />

phaimano. Chini O hao kirima singsa hano twi hanang<br />

pinang wngwi tongmani omo borok dophani langmao<br />

sak nangya khlaijakmano. Phiya borok dophani<br />

kwbangmano tabukbo O kokno khunju kanyakho.<br />

Leryawi mokol phiyogwi tabukbo naiyakhe salsa<br />

achomsa nuganw ha simiya, dophabo kwmajak.<br />

– Paul Debbarma<br />

KITING TONGMAROK 18<br />

Khumulwngo Cultural Function & Inter Zonal<br />

Indigenous Games-<strong>2017</strong><br />

Kokborok Tei Kokrwbai Panda<br />

aitorma 3<br />

POKYATWI 21<br />

Alindralal Tripura<br />

Swikwrwng Alindralal Tripura 1921<br />

bisini Banglani Chaitra talni salnwi<br />

salo Chottogramni Nun-chari kamio<br />

omthai thwi kwlai-jakha. Buphani<br />

mung wngkha ayang masingo mwtai<br />

chajak Nakul Chandra Roaja tei<br />

bumani mung wngkha Utulakhi<br />

Roaja. Oro sathai kwlaio ‘Roaja’ wngkha Tripura dophani<br />

kami naikolnai okra ebakhe kamiphang hwnwi sinijago.<br />

Kokborok Tei Tipra Luku Hukumuni Twiphangni<br />

kothoma<br />

– Dharinjoy Tripura<br />

HUKUMU MUKUMU<br />

25<br />

Tripurani Hukumu Rwkjak Kharchi<br />

Kharchi ter Tiprasani ter. Obo Tipra<br />

kok baino surijago. Kharchini<br />

kothomano kwrakkhe narwkna<br />

bagwi bini naithok motha tongo.<br />

Tripurani sirisitini raida kaisano<br />

twiwi sukrubwi swima. Datino<br />

slaijagwi tongma Kharchi pandano twi teibo saimandi.<br />

Omo teibo slaina da nang?<br />

–Pirhsati Debbarma<br />

NAIPHIMA 31<br />

Thansano Hamkraini Lama<br />

Sinimung kaisa baise N.E.<br />

hasteni borokrok Rajakhor New<br />

Delhi hai thaio kung bara hwnwi<br />

butharjagwi tongo. Haiphano chwngse thansa, kok<br />

baksa, kha baksase wngwi manlaiya wngwi tongkha.<br />

– Kalpana Debbarma<br />

KOKRWBAI 32<br />

Phung Aisiri-Siri –R Borok Debbarma<br />

Khachuk Buchuk –Samir Debbarma<br />

Jora Tongsani –Jasua Debbarma<br />

Sundruma –Sanjit Debbarma<br />

Kwmajak khumbar –Radha Charan Debbarma<br />

Chwrai Jorani Kokrok –Jasua Debbarma<br />

Salsa Le Baranw Ani Khum –Sanjoy Debbarma<br />

SIMA NUKMA 34


aitorma 4<br />

‘Uansukrwmung’<br />

Ani langmao lama twngnwi tongmani:<br />

hamjakna tei naislena. Ang hamjakmano<br />

chongkha tei tini oro sokphaikha. –A.R.<br />

Rahman Academy Award acceptance.)<br />

Volume. 5. No. 07. July-<strong>2017</strong><br />

RNI Regd No. : TRIKOK/2013/56055<br />

ISSN No. : 2455-121X<br />

Editor : Binod Debbarma<br />

Publisher : Benny Mushahary SDB on<br />

behalf of Don Bosco Welfare<br />

Society, Bankumari, Kunjaban,<br />

Agartala-799006, Tripura, India<br />

Telephone : +91-9856677316 / 9436126649<br />

Email : aitorma2012@gmail.com<br />

binoddb@gmail.com<br />

website : www.aitorma.in<br />

Typesetting & Page Layout : Ashis Datta<br />

Executive Board Members<br />

Benny Mushahary sdb<br />

Binod Debbarma<br />

Joseph Pulinthanath sdb<br />

Meena Debbarma<br />

Binoy Debbarma<br />

Pihrsati Debbarma<br />

Dharinjoy Tripura<br />

Rajesh Debbarma<br />

Dr. Anut Debbarma<br />

Dulal Debbarma<br />

Suresh Kalai<br />

Suroj Debbarma<br />

Vidhyajoy Debbarma<br />

Moni Debbarma<br />

Biplab Debbarma<br />

Amiya Tripura<br />

Ratan Tripura<br />

Dr. Ashoke Debbarma<br />

Brata Debbarma<br />

Rajulal Debbarma<br />

Subscription Rates-<br />

1 year Rs. 350<br />

2 years Rs. 700<br />

3 years Rs. 1050<br />

(Subscription Form on page 33)<br />

The views expressed by the writers in this<br />

Magazine do not necessarily reflect the views<br />

or policies of “aitorma” or the Editorial<br />

Board. (Editor)<br />

Printed and Published by Benny Mushahary SDB on behalf<br />

of Don Bosco Welfare Society, Bankumari, Kunjaban,<br />

Agartala 799006, Tripura, India and Printed at Sree Maa<br />

Printing Press, Krishnanagar, Agartala, M: 9436127742<br />

Edited by Binod Debbarma<br />

Total Pages-36<br />

Hamjakma belai nangkukma hwnwi<br />

jotono gosio; phiya, abo tamo, abono twiwi<br />

kok thansa kwrwi.<br />

–Diane Ackerman<br />

Soi hamjakmao tei khoroksani kaham<br />

naio. Sikla hamjakmungo tei khoroksano<br />

naio. –Margaret Anderson<br />

Borok hamya kirima bai kok khnao;<br />

Borok kaham, hamjakma bai khnao.<br />

–Aristotle<br />

Chwng khoroksa tei khoroksano<br />

hamjakthai; wngyakhe, thwinai.<br />

–W. H. Auden<br />

Mukthango hamjakmung<br />

kothomarokni paimung kwrwi.<br />

–Richard Bach<br />

Imang twima haino; kochok<br />

twtwino slaijago.<br />

–Garth Brooks<br />

Bwkhani ongkhormani, bwkhaono<br />

habo.<br />

–Samuel Taylor Coleridge<br />

Thanai talni


aitorma 5<br />

Komthingnaini<br />

Kok<br />

Dengsa Dengsa bai mothsa<br />

Thangnai kisa sal swkang Borkung<br />

Hrangkhawl tei KOLOMA bodolni chini Romeo debbarma hai mung<br />

chuksajak chini khajani borokrok bai malaima ulo belai khe khatung kha.<br />

Tamoni hwnba bohrokbo kung bara bwsa se haiphano bahai khe aswk<br />

bohrokni mung pirjak kha abono twiwi kubuino chwng cherwi naithai.<br />

Uansugwi naimani bohrok hai teibo chini hao sikla siklirok bwswk<br />

beser basaro kwlaiwi tongkhona? Swrwngmungyakhili bohrok ma kasaya<br />

phano se aswk khnathok bohrokni khorang, aswk naithok bohrokni<br />

rwngmarok! Hayung kotoro bohrokni mungno sarwi naikhe buini slai<br />

motmtemase.<br />

Tamo khe kwbangma chini sikla siklirokni manma bohrokni muchungma<br />

,bohrokni khakamarok kwbangmani nukhungni biyalono kwlwgwi thango.<br />

Bohrokni imang yakhwrai biyal birman baino sachujago. Uaisa uisu khe<br />

chwng khnao muchungma tongkhe lama mano. O kokle soi no , tamokhe<br />

hatal nango moya achainani hwnmahai bohrok lama naitukphuru romdi<br />

bohrokni rwngma no kwchwkgo tisa thani rang-puisani jwngjalo kwlai<br />

tongkhe aphru dopha ni chuknai rok bhorok no sakni yathek bai bacha<br />

thani chubalai khe bohrokni bere teibo mung chuksajakrok chini dophani<br />

chini o hani achaianw.<br />

Phaidi hai khe chini sikla siklirokni rwngma simano kuchugo tisa thani<br />

tei bohrokni mungno hayungo pirthani yak bai yak manjulaianw. Kha thonwi<br />

je chukmatwi biyalo kwlaijak dophani hamkwrai tubuna chuknai sikla<br />

siklirokno chubalaianw. Hambai .<br />

Binod Debbarma, editor


KOTHOMA BOKHRI<br />

aitorma 6<br />

1979 bisini 19 th January<br />

salmario Kokborokno Tripura<br />

Haste Haphangni kok hinwi<br />

gosiwi naharjakma yagulo tabuk<br />

rwngnok, rwngnok kotor tai<br />

rwngyungo Kokborok phwrwngjago.<br />

Tripura hasteo 80 Centuryni<br />

ganaginini jorao hasteni rwngnogo<br />

Kokborok medium instruction<br />

phwrwngjakna chengwi rwjago.<br />

Puilani simino Kokborokni<br />

swithaino twiwi jwnangjalni<br />

yakagwi manya wngma bai baksa<br />

Bengali taibaksa Roman swithai<br />

bai swijaknani kokbanglaima<br />

mokol kwlaijakkha. Jesaphano<br />

wngrathun, Kokborok phwrwngjaknase<br />

kok.<br />

Tabuk Kokborok rwngnogo<br />

simi phwrwngjagwi bathagwi<br />

tongliya. Kokborok kok bai<br />

Hasteni Degree College,<br />

Universityrogo phwrwngjagwi<br />

tongo. omo belai khatungjaknai<br />

kok. Hasteni Degree Collegerogo<br />

Foundation Course tai Elective<br />

Course porina sep tongo. Omo<br />

simiya thangnai 25 th January <strong>2017</strong><br />

bisini simino kaisa pandani<br />

bisingtwi Agartalani National<br />

Institute of Technology (NIT) hai<br />

haktorni mungwnang University<br />

obo Kokborok Certificate Course<br />

phwrwngjakna chengwi rwjakkha.<br />

O pandano chengsawi<br />

rwkha Loksabhani MP mwchang<br />

Jitendra Chowdhury. Pandao<br />

naruai motom wngwi manjakkha<br />

Movement For Kokborok eba<br />

MFK-ni Kasko mwchang<br />

Ranjitkumar Debbarma akosong.<br />

NIT-ni Kokborok Certificate<br />

Courseni bagwi Coordinator<br />

chongjakkha Prof. Dr. Deb Dulal<br />

Tripura.<br />

Oro kaisa kok khursathai<br />

kwlaio hasteni School, College,<br />

Universityo Kokborok course<br />

phwrwngna chengrwna bagwi<br />

juda-juda hoda-hukumu motha,<br />

political motha, kokrwbai<br />

motharog juda-juda jorao khorang<br />

tisalaina nangkha tai sanmung<br />

sanlaina nangkha. Romdi<br />

Kokborok Development Board,<br />

Kokborok Sahitya Samsad,<br />

Kokborok Sahitya Sabha,<br />

Kokborok Tei Hukumu Mission,<br />

Kokborok Sahitya Akademi,<br />

Tiyari Drama & Cultural Centre,<br />

Chongpreng Choir Group,<br />

Movement For Kokborok,<br />

Kokborok Hamkrai Motha,<br />

Kokborok Hamari Motha,<br />

Jamatia Hoda, Tripura Chubalai<br />

Buthu, Kokborok Phuarnai Bodol<br />

omohai taibo kwbangma judajuda<br />

motha tongo, Kokborok<br />

hamkraini bagwi kolomtwi<br />

rochorwnai.<br />

Tabuk nailaiyano Hasteni<br />

Degree Collegerogo Kokborok<br />

phwrwngjakna twiwi karijakma<br />

kisaswk Notification bwlaino<br />

twiwi sukrubwi tai kokcherwi.


KOTHOMA BOKHRI<br />

Thangnai 30 th June 2005 bisio Tripura Universityni<br />

bwkhaktwikhai Ref.No.F.5(13-13)/TU/2004<br />

Notification bwlaini bisingtwi kokchapjakphikha<br />

2005 bisini simi Part-I TDC tai TDC (Hons)o<br />

Kokborok 50 Marksni Foundation Course<br />

phwrwngjaknani. Phiyaba Degree Collegeo<br />

Foundation Courseni samung chengwi rwjago<br />

thangnai 2010-11 rwng bisini simi.<br />

Aboni yagulo Register Dr. K.B Jamatiani jorao<br />

thangnai 3 rd June 2009 bisio Tripura Universityni<br />

bwkhaktwikhai No. F.TU/REG/KCA/16/08<br />

Notification bwlaini bisingtwi hasteni Higher<br />

Education Departmentni Directorno sakwlaikha<br />

2009-10 rwng bisini simi hasteni General Degree<br />

Collegeo Kokborok Certificate Course phwrwngna<br />

samung chengwi rwna bagwi. O Notification bwlaio<br />

khursajak kaibrwi Degree Collegeni mung<br />

wngkha—<br />

1. M.B.B College, Agartala,<br />

2. Khumulwng Degree College, Khumulwng,<br />

3. N.S Mahavidyalaya, Udaipur,<br />

4. R.K Mahavidyalaya, Kailashahar.<br />

Aboni yagulo thangnai 3 rd July 2009 bisio Tripura<br />

Universityni bwkhaktwikhai No. F.TU/REG/Aca/<br />

KBC/09/09 kobokmung bwlaini bisingtwi haino hai<br />

hasteni Higher Education Departmentni Directorno<br />

kobokphikha hasteni General Degree Collegeo<br />

Kokborok kokno kaisa Elective Subject wngwi<br />

phwrwngjakna bagwi. O kobokmung bwlaio<br />

omohaikhe swijak tongo—<br />

“I am to inform you that the proposal for the<br />

introduction of Kokborok Language as one of<br />

the elective subject in the General Degree<br />

Colleges has been placed brfore the 3 rd meeting<br />

of the Academic Council and resolved that the<br />

Kokborok Language be introduced as one of<br />

the optional subject in under graduate course”.<br />

aitorma 7<br />

Tripura Universityni bwkhaktwikhai omohaikhe<br />

kobokjakmung yagulo General Degree Collegeo<br />

Kokborok Elective Subject wngwi phwrwngjakna<br />

samung chengwi rwjago 2012-13 rwng bisini simi.<br />

Hasteni Higher Education Departmentni Director<br />

bai rohorjak Letter No.F.2(11)-DHE/UDCA/<br />

2012, dt. 21 st February, 2012 no rwgwi haino hai<br />

Tripura University thangnai 5 th June 2012 bisio File<br />

No. F.TU/REG/AC/UG/03/07/ (VOL-1) ni<br />

bisingtwi 2012-2013 rwng bisini simi hasteni General<br />

Degree Collegerogo Kokborok Elective Subject<br />

Course phwrwngjakna bagwi sakwlaikha. Aboni<br />

logio bo Degree Collegeo Kokborokni achukthai<br />

bwswk eba Intake Capacityni kokbo khursawi<br />

sakwlaikha. O sakwlaimung bwlaio khursajak<br />

Degree Collegeni mung tai Kokborokni bagwi<br />

achukthaini bangmung wngkha—<br />

1.Maharaja Bir Bikram College, Agartala—<br />

Elective Course, 20 seat<br />

2. Bir Bikram Memorial College, Agartala—<br />

Certificate Course, 20 seat<br />

3. Woman College, Agartala— Certificate<br />

Course, 20 seat<br />

4. Dasarath Deb Memorial College, Khowai—<br />

Certificate Course, 20 seat<br />

Hasteni Higher Education Departmentni<br />

Director bai rohorjak Letter No.F.2(11)-DHE/<br />

UDCA/2012, dt. 29 th June, 2012 no rwgwi<br />

Tripura University thangnai 6 th July 2012 bisio File<br />

No. F.TU/REG/AC/UC/03/07/ (VOL-1) ni<br />

bisingtwi 2012-2013 rwng bisini simi Khumulwng<br />

Government Degree College tai Amarpur<br />

Government Degree Collegeo Kokborok Elective<br />

Subject Course phwrwngjakna bagwi sakwlaikha.<br />

Aboni yagulo thangnai 9 th June 2014 bisini 12PM<br />

jorao Tripura Universityni Conference Hallo Vice<br />

Chancellor Prof. Anjan Kumar Ghosh, Higher


KOTHOMA BOKHRI<br />

Education Departmentni Secretary Mr. K. Ambuli<br />

tai Director, juda-juda collegeni Principal,<br />

Universityni Controller of Examinationno khobwi<br />

taibo kwbangma Prof.rog phaiwi kuthumlaimung bai<br />

kaisa kokchaplaimung panda songsajakkha. O<br />

meetingo hasteni Degree Collegerogo 2014-2015<br />

rwng bisini simi juda-juda subject eba course<br />

phwrwngjakna tai intake capacity eba achukthai<br />

bangrwnano khobwi Degree Programmeo<br />

bisithamni Semester System khwlaina bagwi kok<br />

chapjakkha. O kokchapjakma raidatwi 9 th June 2014<br />

bisio F.TU/ DIR.CDC/UGBOS/40/2014 (VOL-<br />

II) ni bisingtwi sakwlaijakma notification bwlaio<br />

hasteni juda-juda Degree Collegeo juda-juda subject/<br />

course phwrwngjakna tai bini achukthai eba intake<br />

capacityni kokbo khursajakkha. Oro khursajak<br />

subject/courseni bisingo Kokborok subject/courseni<br />

kokbo khursajak tongo. Tabuk nailaiyano oro<br />

khursajak Degree Collegeni mung tai Kokborokni<br />

bagwi achukthaini bangmung wngkha—<br />

1.Kamalpur Govt. Degree College, Kamalpur—<br />

Elective Course, 20 seat<br />

2. Swami Vivekannada Mahavidyalaya,<br />

Mohanpur— Elective Course, 20 seat<br />

3. Dharmanagar Govt. Degree College,<br />

Dharmanagar— Elective Course, 20 seat<br />

4. Kanchanpur Govt. Degree College,<br />

Kanchanpur— Elective Course, 20 seat<br />

5. Shantirbajar Govt. Degree College,<br />

Shantirbajar— Elective Course, ….<br />

6. Gandachera Govt. Degree College,<br />

Gandachera— Elective Course, 20 seat<br />

7. Longtharai Valley Govt. Degree College,<br />

LTV— Elective Course, 20 seat<br />

Aboni yagulo thangnai 12 th June 2015 bisini 3<br />

PM jorao Tripura Universityni Vice Chancellor Prof.<br />

Anjan Kumar Ghoshni achukphangni<br />

aitorma 8<br />

kuthumlaimung bai kaisa kokchaplaimung panda<br />

songsajakkha. Oro phaiwi manjakkha Higher<br />

Education Departmentni Director Dr. Bipradas<br />

Palit, Jt. Director Sri Rajesh Bhattacharjee, Tripura<br />

Universityni Controller of Examination Dr. B.C<br />

Sinha, Tripura Universityni CDC Director Smt.<br />

Sobha Debbarma. O kokchaplaimungo hainohai<br />

hasteni Degree Collegerogo 2015-2016 rwng bisini<br />

simi juda-juda subject eba course phwrwngjakna<br />

twiwi kok chapjakkha. O kokchapjakma raidatwi<br />

15 th June 2015 bisio F.TU/ DIR.CDC/UGBOS/40/<br />

2014 (VOL-II) ni bisingtwi sakwlaijakma<br />

notification bwlaio hasteni juda-juda Degree<br />

Collegeo juda-juda subject/ course phwrwngjakna<br />

tai bini achukthai eba intake capacityni kokbo<br />

khursajakkha. Oro khursajak subject/courseni<br />

bisingo Kokborok subject/courseni kokbo khursajak<br />

tongo. Tabuk nailaiyano oro khursajak Degree<br />

Collegeni mung tai Kokborokni bagwi achukthaini<br />

bangmung wngkha—<br />

1. Gandachera Govt. Degree College,<br />

Gandachera— Elective Course, 30 seat<br />

2. Teliamura Govt. Degree College, Teliamura—<br />

Elective Course, 30 seat<br />

3. Maikel Madhusudan Datta College,<br />

Sabroom— Elective Course, 30 seat<br />

Oro sathai kwlaio, Tripura University bai<br />

sakwlaijakma yagulo Teliamura Govt. Degree<br />

Collegeni bwkhaktwi 25 th July 2016 bisio No.F.7<br />

(5-$)-GDC/Acdm/TLM/2015 bwkhaktwi 2016<br />

rwng bisini simi BA 1 st Semistero Kokborok Elective<br />

Subject naharna bagwi sakwlaijago.<br />

Tabuksak jora Tripura hasteni 22 nos eba<br />

khongnwichinwi General Degree Collegeo<br />

Kokborok phwrwngjagwi tongo. Tripura hasteni<br />

khongnwichinwi General Degree Collegeo<br />

Kokborok phwrwngjagwi tongmani Collegeni


KOTHOMA BOKHRI<br />

mungrog wngkha—<br />

1. Maharaja Bir Bikram College, Agartala<br />

aitorma 9<br />

18. Adwaita Malla Barman Smriti<br />

Mahavidyalaya, Amarpur<br />

2. Bir Bikram Memorial College, Agartala<br />

3.Woman College, Agartala<br />

4. Ramthakur College, Agartala<br />

5. Khumulwng Govt. Degree College,<br />

Khumulwng<br />

6. Swami Vivekannada Mahavidyalaya,<br />

Mohanpur<br />

7. Rabindranath Thakur Mahavidyalaya,<br />

Bishalghar<br />

8. Dasarath Deb Memorial College, Khowai<br />

9. Teliamura Govt. Degree College, Teliamura<br />

10. Kamalpur Govt. Degree College, Kamalpur<br />

11. Gandachera Govt. Degree College,<br />

Gandachera<br />

12. Longtharai Valley Govt. Degree College,<br />

Longtharai Valley<br />

13. Ambedkar College, Fatikroy<br />

14. Kanchanpur Govt. Degree College,<br />

Kanchanpur<br />

15. Dharmanagar Govt. Degree College,<br />

Dharmanagar<br />

16. Ramkrishna Mahavidalaya, Kailashahar<br />

17. Netaji Subash Mahavidyalaya, Udaipur<br />

19. Shantirbajar Govt. Degree College,<br />

Shantirbajar<br />

20. Ishwarchandra Vidyasagar Degree College,<br />

Bilonia<br />

21. Maikel Madhusudan Datta College, Sabroom<br />

22. Kabi Nazarul Mahavidyalaya, Sonamura<br />

Omo karwibo kisaswk Profesional<br />

Collegerogobo Kokborok phwrwngjagwi tongo.<br />

Aborogni bisingo tongo—<br />

1. Tribal Folk Music College, Khumulwng<br />

2. Tripura State Akademi of Tribal Culture,<br />

Suparibagan, Agartala.<br />

Paithago omo sana naio, sakao khursajak<br />

College, Universityo Kokborok phwrwngjakma simi<br />

bai chini amani kok hamkrai wngkha, belai kuchugo<br />

kakha hinwi uansugwi tonglaikhe wnglaiglak.<br />

Hasteni General Degree Collegeo simi Kokborok<br />

phwrwngjakma bai chini sanmung paisukya.<br />

Hasteni joto professional collegerogobo Kokborok<br />

course phwrwngna chengwi rwna nangnai.<br />

Kokborok bai Hons. Subject nawi porina sep rwna<br />

nangnai. Kokborok bai Ph.D khwlaina sep marwnai.<br />

Thangnai 25 th February <strong>2017</strong> bisio Tripura<br />

haphangnio General Administration (Personnel &<br />

Training) Departmentni bwkhaktwi No.F.10 (1)-<br />

GA (P & T)/ 2004 (P) Notification bwlaini bisingtwi<br />

Tripura Public Service Commissionni<br />

Examinationo Language Gruopni Paper-II 50<br />

Marksni bagwi Alternative English tai<br />

Bengalini logio Kokborok Subjectnobo<br />

chitogwi rwkha. Omohaikheno SLET, NET<br />

Examinationobo Kokborok Subject chitogwi rwna<br />

nangnai. Aboni bagwi nangkho chini<br />

thanio taibo khorang chirikmung, taibo<br />

sanmung taibo choba kotor.<br />

–Dharinjoy Tripura


KOKNI KOK<br />

aitorma 10<br />

KOKBOROKNI KOKBEDEKROK<br />

K<br />

Amchoi rwgwi kokthaihni khorang pherlaimani<br />

Kokborokni yaphangyarwng<br />

boroni tamo khlai<br />

achaikha, tamoni bagwi Kokborok<br />

mung wngkha, tamo wngna<br />

tongmani, tamo wngkhai chakhamung<br />

aborokno twiwi thanai<br />

‘aitorma’ kango swijak kokkhalrogo<br />

sajakkha. Aboni yagulo,<br />

chini dophani mung tangwi Borok<br />

wngyaui Tipra wngna nang<br />

aboroknobo sajakkha. Tipra kok<br />

Kokborokni dalchuku kokbedek<br />

eba hodarok wngkha Bru,<br />

Debborma, Jomatia, Koloi, Kwtal,<br />

Murasing, Rupini, Tripura tei<br />

Uchoi akorokni kokbo sajakkha.<br />

Dalchuku kokbedek eba hodani<br />

dal sa ra nwichidok (126 nos)<br />

sandai eba panjirokni kokbo<br />

sajakkha. Tini salaijaknai wngkha<br />

tei dalsa nangkukmani kok eba<br />

chini Kokborok sanai Tipra<br />

dophani dalchuku kokbedek sabo<br />

bai saboni bwmtwi khlai kok<br />

salaithani khorangrok pherlai<br />

abono swinai.<br />

Chini Kokborok sanai Tipra<br />

dophani bororok uaisa-uisu<br />

uansukthani kisa-misa khochorjaktwi<br />

wngmani bagwi chwng<br />

sakni kokno simise uansuklaio.<br />

Romdi, Debbormarok sakno buini<br />

swlai kisa juda uansugo. Ayang<br />

khaiba Brurok Tiprase gosiya.<br />

Bohrokni koknobo Kokborok<br />

hinyaui Kaubruse hinna muchungjago.<br />

Baksa Koloi bai<br />

Rupini khaiba Kokborok bai kok<br />

saphano sakno Tipra hinyaui<br />

Halam hinwise sinijakna<br />

muchungjago. Uchoino khaiba<br />

Brurok bohrokni bedek eba dalsa<br />

panji hinwi sana muchungjago.<br />

Teibo mwnwikothok hinkhai<br />

Debborma, Tripura tei Murasingrok<br />

bohrokni communityni mung<br />

Tripuri swilaiphano Debbormarok<br />

bai juda hinwi sinijakna<br />

muchungjago. Jomatiarok khaiba<br />

Debbarmarokno gurpai mung<br />

ringwi mankhaise tongthokjago.<br />

Oborok wngkha chwng bai chwng<br />

dalsa mung bai sinijakthani<br />

kebengmungni busu achaimungni<br />

kokse.<br />

Tei oh jwngjalni bwthaih<br />

hamya thaihma wngkha North-<br />

East hasteni bisingo chwng chini<br />

dophani mung sraisrai khlai saui<br />

manyani bagwi bui bai chini ha<br />

Tipra hano Tripura pharjakkha.<br />

Tipra hani achaiphang dopha<br />

Tiprasarok buini dopha bai<br />

kaduljagwi tongkha, thwngjagwi<br />

tongkha. Oh kokno political<br />

partyni chini ojamarok simino<br />

uansukma simi bai wngliya.<br />

Tabukni siklarokse uansukna<br />

nangsinai kisa juda uansukmung<br />

kwtal mokol bai Tipra dopha oh<br />

ha sakao kwthang tongnani<br />

bagwi.<br />

Aswk kebengmung tongphano<br />

chini kokni mung KOKBOROK<br />

hinwi sinijak mankha. Kokborok<br />

mung pharjakthani chini achaiphang<br />

Boro dopha bai gwdalrwjagwi<br />

mung pharjakkha. Boro<br />

dophani kagwi phaiwi bisi nwi<br />

saini (2000) swlaibo kwbang<br />

bisini ulo Tripur Bugrani munwi<br />

phano wngkha eba Twibupra eba<br />

Twipra mungwi phano wngthung,<br />

chini dophani mung tabuk Tipra<br />

hinwi sinijak manrwrwgwi tongo.<br />

Tipra mung bai sinijakma baksano<br />

oh Tripura hasteni hanibwsa hinwi<br />

kok thaihsa baino sinijagwi mano.<br />

Obono chini kotor manmung.<br />

Chini Kokborok sanai Tipra<br />

dophani bororokni bisingo kok<br />

salaithani amchai rwgwi khorang<br />

kisa-misa pherlaima nukjago. Obo<br />

oh hayungni joto dophani bisingo<br />

kisa-misa tongo. Tipra hani<br />

uanjwirokni kokno uansukdi,<br />

kaham Bangla kok bai chini oh<br />

Tipra hani uanjwirok tabukbo<br />

kaham khlai kok saui manya.


KOKNI KOK<br />

Tipra hani banglano Tripura-<br />

Bangla hinwise sinijago. Abotwi<br />

khlaino Sileti-Bangla, Nuakhali-<br />

Bangla, Dakaya-Bangla tei<br />

kwbangma abo chwng jotono<br />

saimano. Bangla kok bai kok<br />

sanairokni bisingo aswk pherlaimung<br />

tongphanose bohrok jotono<br />

bohrokni dophani mung saphrukhai<br />

Bangali tei bohrokni kokni<br />

mung saphru khai Bangla hinwino<br />

salaio. Phiyaba chini Kokborok<br />

sanai Tipra dopha bohrokni<br />

dophani mung, kokni mung<br />

sanaphru khai tabukbo kok thaisa<br />

bai khuk perwi manyakhu. Obono<br />

chini kwpal hamyani kok.<br />

Thanai 1988-1989 bisini simi<br />

tabuk sak jora Kokborok kokthaihrok<br />

thumwi kokrwbam<br />

swinani thangwi sak sak belaino<br />

kwpal kaham hinwi mauansugo.<br />

Twmale hinba, kokthaih thumna<br />

thangwi chini Kokborokni dalchuk<br />

kokbedek eba dialect bai kok<br />

sanairokni thani, bohrok bai<br />

tongwi chahui Kokborokni kokthaih<br />

aswk kwbangma mankha,<br />

abo khoroksa Kokborok sanai<br />

wngwi oh hayungo mwkhang<br />

kwchwng matongo. Tei Kokborokno<br />

dalsa complete language<br />

hinwi tongthogo. Kokthaih<br />

thaihsani khorang kisa-misa<br />

pherlaima baino Kokborok bai<br />

juda kok hinwi tabukni Bru hodani<br />

bororok Kaubru hinwi uansuklaimani<br />

abo linguistic point of view<br />

lamatwi chamakok kwlaiya.<br />

Whole Kokborok sanairok bai<br />

Bru hodani kok khorang kisa-misa<br />

pherma baino Kaubru wngwi<br />

mankhai Nuakhalini Banglano<br />

Nuakhali Bangla hinyaui Nuakhali<br />

mungse mapharnai. Abo hai<br />

Sileti-Banglano Silteti language<br />

mahinkhamung.<br />

Khidi, buini kok sayaui tabuk<br />

chini Kokborok sanai dalchuku<br />

kokbedek eba dialect eba hodani<br />

aitorma 11<br />

bororok tamo khlai kok salaithani khorangrok pherlai kisa nailainw.<br />

Swkango salainai Bru bai Debborma dialectni bisingo khorang bwbtwi<br />

khlai pherlai aborok.<br />

Bru bai Debborma kokbedekrok kok salaiphru khorang<br />

pherlaima:<br />

English Bru Debborma Khorang phermani<br />

A stick Mkong Bokong M-Bo<br />

A male Tla Chwla T-Chw<br />

One thing Keha Kaisa Ke&ha-Kai&sa<br />

A round thing Mkoi Bokol Bo&kol-M&koi<br />

Eaten item Chahmo Chahma Mo-Ma<br />

Ate Chahmi Chahmani Mi-Ma<br />

Take it Ladi Nadi La-Na<br />

To get Mayo Mano yo-no<br />

More Trepho Teibo Tre&pho-Tei&bo<br />

Water Tui Twi u-w<br />

Language Kau Kok au-ok<br />

Doing to Tangye Tangwi ye-wi<br />

To wear Kain’ Kan ain’-an<br />

New Kta Kwtal K&ta-kw&tal<br />

Tabuk nailainai Debborma bai Rupini kokbedekrok kok<br />

salaiphru khorang pherlaimani:<br />

English Debborma Rupini Khorang phermani<br />

Yet to get Manyakho Manjakho ya-ja<br />

Hanging Lolai-lolai Rorai-rorai Lo&la-ro&ra<br />

Hand Yak Jak Ya-Ja<br />

Tabuk nailainai Debborma bai Koloi kokbedekrok kok<br />

salaiphru khorang pherlaimani:<br />

English Debborma Koloi Khorang phermani<br />

Catch Romdi Lomdi Ro-Lo<br />

Hand Yak Jak Ya-Ja<br />

Tabuk nailainai Debborma bai Murasing kokbedekrok<br />

kok salaiphru khorang pherlaimani:<br />

English Debborma Murasing Khorang phermani<br />

A pot Twk Tuk w-u<br />

To do Khaima Khlaima Khai-Khlai<br />

Tabuk nailainai Debborma bai Tripura kokbedekrok kok<br />

salaiphru khorang pherlaimani:<br />

English Debborma Tripura Khorang phermani<br />

Where Boro Sro Bo-S<br />

Walking Himwi Himgwi wi-gwi<br />

Language Kok Krok ok-rok(Anok)<br />

Red Kwchak Kachak Kw-Ka<br />

Tabuk nailainai Debborma(Whole) bai<br />

Debborma(Kamalpur) kok salaiphru khorang pherlaimani:<br />

English Whole Kamalpur Khorang phermani<br />

To drink Nwng Nung w-u<br />

Nil Kwrwi Koroi w-o


KOKNI KOK<br />

Tabuk nailainai Debborma bai Jomatia kokbedekrok kok<br />

salaiphru khorang pherlaimani:<br />

English Debborma Jomatia Khorang phermani<br />

Not heavy Heleng Helei leng-lei<br />

To cut Helep Hele lep-le<br />

Salt Sohm Sohn’ ohm-ohn’<br />

What Tamo Tma amo-ma<br />

Why Tang Tan’ ng-n’<br />

Name Mung Mwng Mu-Mw<br />

Tabuk nailainai Debborma(Sodor North & Khowai) bai<br />

Debborma(Sadar South & East) kok salaiphru khorang<br />

pherlaimani:<br />

English (SN&K) (SS&E) Khorang phermani<br />

Ripen Mungkha Munkha Mung-Mun<br />

Stool of goat Pungkhi Punkhi Pung-Pun<br />

Unite Thancha Thansa cha-sa<br />

Went Thahngka Thahngkha ka-kha<br />

May be done Khaithung Khaithun thung-thun<br />

Comparatively<br />

hard Rakthoto Rakthotho thoto-thotho<br />

Child Cherai Chwrai Che-chw<br />

Gave Rikha Rwkha Ri-Rw<br />

aitorma 12<br />

Sakao sajak Kokborokni juda<br />

juda kokbedek kokthaihrokni<br />

khorang pherlaimano kaham khlai<br />

chabwi kok saui manma yagulo<br />

chini Kokborok sanairokni<br />

kokyaphang kwrwngsano abo<br />

chwng jotono saimano. Kokborokni<br />

obo hai juda juda<br />

kokbedek chini Kokborokno<br />

teibose mwchangrio, chwnario.<br />

Thanai bisi nwichibani swlaibo<br />

kwbang bisi romwi Kokborok<br />

kokthaih thumwi tabuksak jora<br />

jotoi sa rasai brwichi sai<br />

(1,40,000) kokthaihni kokrwbam<br />

swima bijap wngwi ongkhorwi<br />

tongo. Tei aro chini Kokborokni<br />

dalchuku kokbedekni joto<br />

kokthaihno tonina bagwi ang<br />

chaitogwi tongo. Androso phano<br />

hindi eba Omotui, Burcha phano<br />

hwndi eba Maikhrimai, Mukri<br />

phano hwndi eba Mayungwswndwi,<br />

Bwsate phano hwndi<br />

eba Ste eba Chikon, Mother<br />

kokthaihno Kokborok bai Ma eba<br />

Ama eba Among eba Ane eba Go<br />

eba Nene eba Wgwi eba Wk eba<br />

Yogoi jotono Bumano ringmano<br />

kwlaio. Ani ah kokrwbamo<br />

oborok jotono mannai. Norokni<br />

chubamungni bai hamjakmungni<br />

bisingtwi oh<br />

kokrwbam daktino<br />

pai mananw hinwi<br />

uansugwi tongjao.<br />

–Binoy Debbarma


DOPHANI KOK<br />

aitorma 13<br />

CHINI HA AMANI THINANG<br />

L<br />

aibuma rwgwi naikhe nugo<br />

bugrarokbai naikoljak<br />

haktorokni bere Japanni<br />

Monarchyno hayungni kolokkuk<br />

romwi bugrarokbai naikoljak ha<br />

tei Japanni yagulono wngkha<br />

chini Tripura hani achukthai.<br />

Phiyaba 1947 bisio chini paithak<br />

bubagra Maharaja Bir Bikram<br />

Kishore Manikya Deb Barman<br />

thwimani yagulo bini bwsajwla<br />

Kirit Bikram Kishore Manikya<br />

Deb Barman habubagra wngnani<br />

omor kasukyani bagwi bini buma<br />

Maharani Kanchan Prabha<br />

Devino regent (okra) chongwi<br />

ha naikolnani barja bokjago.<br />

Phiyaba aswk dwgwi manliya,<br />

kwbangma chukili tei kubun<br />

dophani singkwlwkjakma tei<br />

Bharot haktorni koimungbai 1949<br />

bisini October talni salchiba (15th<br />

August) bisingono Maharani<br />

Kanchan Prabha Devi bai<br />

Bharot sorkarni bising Merger<br />

Agreement bwlai rigmari (soi)<br />

khwlailaimani bisingtwi Tripura ha<br />

Bharot haktorobai gwdalnani<br />

nangkha tei aboni loge logeno<br />

chini hani bisi thamsai barani<br />

(3500 years) swlaibo kwbang<br />

romwi bubagrarokbai naikoljagwi<br />

tongmani molbo paiwi thango.<br />

Tripura haste Bharot haktorbai<br />

merge khwlaimani yagulono chini<br />

dopharokni birmanbo bangwi<br />

phairwrwgo. Tamoni hwnba<br />

aphruni simino twrwk twrwk<br />

chini laibumano sokomornani,<br />

manthai seplenani tei ha seknani<br />

samung chengjago. Chwng<br />

kwbang borokrokno saimano<br />

chini paithak bubagra Maharaja<br />

Bir Bikram Kishore Manikya<br />

Deb Barman kwthang tongphru<br />

(1931 bisio) Tripuri dopharok<br />

thinango jwngjalo phano kwlaiwimano<br />

hwnwi uaswgwi ‘Poncho<br />

Tripurirokni’ bagwi Khowai<br />

amchoini Kalyanpur tei<br />

Kailashahar amchoio chisa<br />

rasai (11 lakhs drun) swk ha<br />

khatiwi kwlangmani kokno.<br />

Phiyaba a khatijak ha tabuk tode<br />

tongkho abono twiwi khorok<br />

bwswk sawiman abo le siliya.<br />

A khatijak ha tabuk tei<br />

kwrwikha. 1971 bisio Salka bai<br />

Salthang-Pakistan eba Banladesh<br />

bai Pakistanni (Hindu bai<br />

Muslim) bisingo choba nanglaiphru<br />

Bangladeshni khorok Chisa<br />

rasaini (11 lakhs) swlaibo kwbang<br />

uanjwi hindurok chini hasteo<br />

kharwi phaibakha. A phainai-


DOPHANI KOK<br />

rokno choba paiwi kwchang<br />

kwchang wngphru kiphilwi<br />

twlangnai hwnwi chini haktorni<br />

aphruni montri bokhorok Smt.<br />

Indra Gandhi bai Bangladeshni<br />

Father of the nation Md. Sekh<br />

Majibur Rahomanni bisingo<br />

kaisa gosimung bwlaio soi<br />

khwlailaikha. A gosimungno<br />

Indra-Mujib Chukti hwnwi<br />

chwng sawi mano. Phiyaba<br />

choba paiwi yoksamani sal<br />

(Freedom) manmani yagulophano<br />

kiphilrwi twlangjaklia. Tamoni<br />

hwnba borokno chini hasteo<br />

tongthai riwi Bharot hani citizen<br />

ma khwlainai hwnwi kaisa<br />

rajnoitik eba political bodol ha<br />

kwrwino ha marwnai, tongthai<br />

kwrwino nongthai marwnai<br />

hwnwi a jorao andulon khwlailaikha.<br />

Bharot haktorni aphuruni<br />

Home Minister Sardar Ballab<br />

Bhai Patel Tripura hasteo<br />

bohrokno baknani bagwi ha<br />

kwrwi hwnwi sakhe a rajnoitik<br />

bodolni adongrok chini bubagra<br />

khatiwi kwlangmani a hano<br />

phunugwi rwo. Aboni yagulono<br />

Poncho Tripurirokni bagwi<br />

khatijak ha Banladeshni phainai<br />

refuge rokno bagwi rwjago.<br />

Aphuru chini borokrokbo ha<br />

kwrwino ha marwnai, tongthai<br />

kwrwino tongthai marwnai<br />

hwnwi chirikhogwi sanlaikha,<br />

phiyaba khorok bwswk mankhna?<br />

Abo haikheno puila chini ha<br />

kwmakha.<br />

Chwng jotono Raima-sormani<br />

(Saimani) kothomano saimanbaio.<br />

Gandachhara Sub-Divisionni a<br />

Raima- Sormani twi rwkungni ha<br />

panthor (tabuk abono Raima<br />

Velley hwnwi sinijago) wngkha<br />

chini hasteni mai-khul, muikwthwng,<br />

thaikwthwng hamkuknai<br />

eba pholinai ha. Phiyaba chini<br />

Tripura hasteo phirang (Electric)<br />

swnamnani bagwi Dumbur<br />

Hydel Power Project achukrwphruo<br />

a kahamkuk hanono haste<br />

sorkarbo mokol thaikha. Chini<br />

dophani sijak nukjakrok borokrok<br />

khaduma tei andulon khwlai<br />

aitorma 14<br />

phano paithak jora kasuwi manlailiya.<br />

Raima- Sorma twisano thewi<br />

aro phirang swnamjakkha tei<br />

aboni bagwi chini dophani khorok<br />

brwichi saini (40,000) swlaibo<br />

kwbang borokrok nok-huk<br />

yakarwi ma thangbaikha. Tei<br />

khwnamani twikhe thangnani<br />

soiya borokroknokhe police<br />

sengkrakbai, mayungbai khese<br />

nok swbaiwi kutulrwi khaphun.<br />

Aswk borokrokno kutulrwi<br />

rohormani yagulo je borokrokni<br />

kagojo tongo borokno simi ah<br />

romwi chathwng hwnwi chei tei<br />

bini loge musuk masa-maknwi<br />

bagwi rwkha tei kagojo kwrwi<br />

roknokheba mairung sernwi<br />

sertham baino manthai rwjakha<br />

mungwi rwya hwnjakya drop ha<br />

kwmajaknai rokni yago yapharwi<br />

rwjakkha. Abo haikhe aswk maikhul<br />

biyal kwrwikhe tongthothok<br />

chathothokkhe tongbaimanise<br />

paithago le ha kwmawi Tripurani<br />

pisa piring jagao tei baksaba<br />

Mizoram, Assam rogo thaigwise<br />

tongthai naituklaiwi birman<br />

nangwi matongwi baikha. Abo<br />

bwswkse chini dophani bagwi<br />

kha khammani kok. Chwng baksa<br />

ba aborokno pogwise thangbai<br />

khwna. A salni kokrokno pogwi<br />

mannani kokya. Tabuk phano<br />

kwbangma borokrok kwthang


DOPHANI KOK<br />

tongbaikhu, swngwi naidi a<br />

birmanni kokno haikhe tinibo<br />

bohrokni mokolo mwktwi<br />

nuganw. Tabuk khe twi bangliyani<br />

bagwi aro phirang swnamnani<br />

tugwi thangmabai a jagano<br />

borokrok thangwi picnic eba<br />

beraiwi naiwi manatwi tei aboni<br />

loge rangbo ajiwi mana bagwi<br />

rang khok brwichi rwjak<br />

swbaiwise aro Tourist Place eba<br />

beraikhri khwlainani bagwi<br />

khorok bwswkno sorkar nangmaniswk<br />

manthai rwkha hwnwi<br />

khwnakha? Riya hwnjakya dorop<br />

rwkha aswkno, abono karwi tei<br />

mungsa rwjakya. Abo haikhe bisi<br />

brum brum chini borokrokni ha<br />

sekjagwi, nukhung kwmawi<br />

tongo. Tamokhe amswk wngwi<br />

tongmani yagulobo chini dopharok<br />

thang wngyani bai abono<br />

kasunani bagwi mungsabo khwlai<br />

manlailiya.<br />

chengwi rwjak kha.<br />

Abo simiya Sadar (tabuk<br />

Jirania) Sub-Divisionni Ramchandra<br />

Nagar obo phirang<br />

swnamnani bagwi NEEPCO<br />

Companyno ha bagwi rwjakha.<br />

Aronibo chini dophani kwbangma<br />

nukhung ha yakarwi ma<br />

thangbaikha. Abono karwibo<br />

Military Head Quarter, Central<br />

eba state ni tangnok tangnani,<br />

bolongni malmata toninani eba<br />

Khatimung khwlainani bagwi<br />

Wild Life Sanctuary swnamnani<br />

bagwibo chini borokrokni tongthai<br />

hanono tabuk phano segwi<br />

tongmani nukjago. Abo haikheno<br />

Baramura Eco-Park, Trishna,<br />

Gumati, Rua Wild Life Sanctuaryrok<br />

swnamjakkha tei aboni<br />

bagwi nukhung kwbangma<br />

bohrokni ha yakarwi mathangbaikha.<br />

Phiyaba aboni bagwi<br />

Aswk bai simi thakyakhu,<br />

tabuk phano je tongwi tongkhu<br />

abonono bahaikhe seknai aboni<br />

bagwibo lama swnamwi paikha.<br />

Tamoni hwnba sal kisa swnkang<br />

haste sarkar Assembly o Tripura<br />

Land Revenue and Land<br />

Reform Act 1960ni philchi<br />

swlaimung bill (10th Amendment<br />

bill) tubukha. A billo agi tongmarokno<br />

swlaiwi nukhung thwgwi<br />

bwswk jaga eba ha toniwi mannai<br />

aborokno twiwi kwtalkhe kerong<br />

swnamphinani bagwi swrai swrai<br />

khe kerongnogo (Assembly) bill<br />

tubukha. Abo belaino kirmasingsa<br />

bill. A bill tumungno gosiwi<br />

najakhe (pass) Tripurao chini<br />

dopharok bo halogo sogwino abo<br />

chwngno snamnai sa simise sai<br />

mansinai.<br />

Tabuk o Tripura Land<br />

Revenue and Land Reform Act<br />

aitorma 15<br />

1960 tamo abonose kisa rwgwi<br />

manailaigranai. Chini Tripura<br />

haste Bharot haktorbai merge<br />

khwlaimani yagulo 1960 bisio<br />

puila Tripura Land Revenue<br />

and Land Reform Act eba<br />

kerong swnamjago. 1960 bisio<br />

kerong swnammani yagulo<br />

tabuksak joratwi philchuku (9<br />

times) a kerongno Amendment<br />

khwlaijakkha. Phaidi haikhe<br />

paithakni eba philchuku amendment<br />

o bahaikhe kerong khajakkha<br />

abono twiwi kisa silaigranai.<br />

Aro nukjakkha kaisa nukhung eba<br />

khoroksa brorok 37.5 kani ha bini<br />

mungwi toniwi mannai hwnwi<br />

kerongo swrai swrai khe sajak<br />

tongo. Abono karwibo borok<br />

khoroknwini simi khorokba<br />

tongnai nukhungrokkhe 75 kani<br />

ha tonowi mannai tei khorokbani<br />

swlai bangkhe khorok thwgwi<br />

3.75 kani ha teibo kwbang toniwi<br />

mannai. Phiyaba tabuk kwtal<br />

kerong swnamnani bagwi<br />

Assemblyo je bill tubukha aro<br />

belaikheno slaimung tubujakkha.


DOPHANI KOK<br />

A bill pass wngkhe chini dophani<br />

bagwi belaikhe hamya wngnai.<br />

Tamoni hwnba aro sajak kha<br />

agini kerongo tongmani hai kaisa<br />

nukhung eba khoroksa borok tei<br />

37.5 kani ha bini mungwi toniwi<br />

manglak, khoroknwi ni nukhung<br />

hwnkhe 12.5 kani simise<br />

baithangni mungwi toniwi<br />

mansinai tei khorokba hwnkheba<br />

25 kani. Khorokbani kwbang<br />

hwnkhe khorok thwgwi tei 3.75<br />

kani khe toniwi mannai.<br />

Nukhungo jeswk phano borok<br />

bangthwng 45 kanini kwbang ha<br />

kebo toniwi manglak. Abo simiya<br />

agini kerongo kanisa nal eba<br />

lunga khetoni morokmung (swk)<br />

kaniktham hathaibai baksa<br />

tongmani, abonobo tabuk kwtal<br />

kerong slaiwi nal, lunga, hathai<br />

bebaknono baksa khwlainani kok<br />

sajakkha. Tumungno kwtal<br />

kerongni bill pass wngkhe nal,<br />

lunga, hathai baksa wngwi<br />

thangsinai. Abo bwswkse chayani<br />

kok haiya da?<br />

Chwng jotono saimano swngsarni<br />

joto borokrokni langmao<br />

chathai, ri-chum tei tongthai a<br />

kaithamnono puilani nangmani<br />

doro manwi hwnwi. Tamokhe<br />

tabukni o kwtal molo abono<br />

karwibo lekha kwrwng wngnani<br />

tei jorabai gothogwi tongwi<br />

mannani bagwibo kwbangma<br />

swrwngmungrok swrwngnani<br />

nango. Phiyaba a chathai, richum,<br />

tongthai, lekha swrwngna<br />

akorokni bagwi nango rang puisa.<br />

A rang chwng keboba sorkarni<br />

sebuk khwlaiwi,<br />

keboba buphangwaphang,<br />

rubber<br />

kaiwi, baksaba<br />

hukba haba tei<br />

bania khwlaiwi,<br />

podrepot malmata<br />

choroi khlaiwi, tei<br />

abono karwibo<br />

kwbangma lamatwi<br />

ajilaimani<br />

nukjago.<br />

Chwng jotono saimanbaio<br />

chini Bharot haktor wngkha<br />

hukba haba khwlainairokni ha<br />

hwnwi sinijago tei a haba hukba<br />

khwlaiwi ajimani bisingtwno<br />

nukhungni nangmarokno<br />

(Chathai, ri-chum, bwsa<br />

bwtwirokno lekha porirwna,<br />

tongthai swnamna, sak naijakna<br />

arorok) supungo. Tripura hasteni<br />

borokrokbo sorkarni sebuk sep<br />

bangthayani bagwi haba hukba<br />

khwlaiwino nukhung hamkhwraini<br />

samung khwlailaio.<br />

Tripura haste o tumungno<br />

abohaikhe kerong swnamjakkha<br />

hwnkhe chini dopharok belai khe<br />

birmano kwlai bainai. Tamoni<br />

hwnba sorkarni sebuk manya<br />

phano ha tongmani bagwi, keboba<br />

buphang-waphang, rubber kaiwi,<br />

baksaba hukba-haba tei podrepot<br />

malmata choroi khwlaiwino rang<br />

puisa ajilaiwi tonglai. Aboni bere<br />

rubberno wngkha tabukni o jorao<br />

ajinani bagwi kahamkuk lama<br />

wngwi tongo tei nubo nukjago<br />

sorkarni sebuk manya phano<br />

rubber bwtwi phalwino chini<br />

borokrok twrwk twrwk gwnang<br />

wngwi tonglaiokha. Keboni 15<br />

kani, keboniba 50, 60, 70, 100 kani<br />

tei baksaba teibo kwbang gwnano<br />

tongo. Tabukni kwtal kerongni bill<br />

pass wngkheno kerong rwgwi<br />

aitorma 16<br />

nini je manthai kwlaimani abo<br />

simise nwng mansinai tei bebakno<br />

sorkar segwi naharsinai. Abo<br />

chini ADC amchoio tongnairokni<br />

bagwi bwswkse kirimasingsani<br />

kok. Tamoni hwnba Tripura<br />

hasteo jeswk rubberlwng tongo<br />

aboni bere ra o chukuchi chukuno<br />

chini borokrokni. Tamoni hwnba<br />

ADCni phataro rubber kainani<br />

bagwi aswk ha kwrwi haino<br />

bwle? Tei o ha segwi twlangwi<br />

sabono le rwnai abo le kerongo<br />

sajak da tong? Kwrwi? Sorkar<br />

namani yagulo manthai rwnani<br />

(khoti puron) kok sajakthani<br />

nukjakkha tabukni o jorao tumung<br />

kanisa hani morokmung khokba<br />

rasai (5 lakhs) hwnkhe nwng<br />

mannai khok chisai ni simi khok<br />

chiba sai swk. Haikhe uanswgwi<br />

naisidi tomo khwlainai? O kerong<br />

kasunani kasuya chini yagono,<br />

tumung chwng o kerongno<br />

chajakkhe bill pass wngsinai,<br />

phiyaba chajakyakhe chwng<br />

khaduma phunuklaiwi abono<br />

kasuwi mannai. Tamokhe o<br />

kerongni bill pass wngkhe chini<br />

dopharok komornano karwi tei<br />

mungsa lama kwrwi, bebak<br />

sokomorwi khijakbainai. Haikhe<br />

paithago ang kha khlaio chwng<br />

jotono o kerongni bill pass wngya<br />

sanino kasunani bagwi saktharlaiyanw<br />

hwnwi. Swithani chaya<br />

tongmarokni bagwi<br />

nakarjadi. Aswkno<br />

hambai.<br />

–Paul Debbarma


aitorma 17


aitorma 20


POKYATWI<br />

aitorma 21<br />

Alindralal Tripura<br />

Kokborok Tei Tipra Luku Hukumuni Twiphang<br />

S<br />

abole mani kok tei dophani<br />

hukumu-mukumuno<br />

hamjakya tongkhaba? Mani kok<br />

tei hukumu-mukumuno hamjagwi<br />

thwiyasakni swikung romwi<br />

swilangnai tei sakni langma<br />

rwlangnaibo tongo. Omo hai<br />

thwiyasak swikung romwi<br />

swilangnaini bising kwcham jorani<br />

kokborok hamjak-nai tei borok<br />

dophani hukumu-mukumu rwgwi<br />

kokrwbainai sikwrwng,<br />

uansukwrwng khorok-sa wngkha<br />

mwchang Alindralal Tripura. Boh<br />

sirisitini raida rwgwi ‘Ochai’<br />

hwnwibo sinijago. Omo karwibo<br />

bohno elemkwrwng, kokrwbainai,<br />

koklobnai, hukumu-mukumuni<br />

yarwng rutugwi kokchernai,<br />

tantric-tongkwthar poitu rwgwi<br />

tongmung-chamung raidarokno<br />

maninai hwnwibo sinijago tei<br />

borok dophani kwcham<br />

hukumuno romwi narwkthani bini<br />

maikhul Kokborok kokrwbaini<br />

hayungo kwchwng aitormahai<br />

chwngsasa wngwi tongkho.<br />

Swikwrwng Alindralal Tripura<br />

1921 bisini Banglani Chaitra talni<br />

salnwi salo Chottogramni Nunchari<br />

kamio omthai thwi kwlaijakha.<br />

Buphani mung wngkha<br />

ayang masingo mwtai chajak<br />

Nakul Chandra Roaja tei bumani<br />

mung wngkha Utulakhi Roaja.<br />

Oro sathai kwlaio ‘Roaja’<br />

wngkha Tripura dophani kami<br />

naikolnai okra ebakhe kamiphang<br />

hwnwi sinijago.<br />

Alindralal Tripura mwchangjwk<br />

Sambhulata Tripura bai<br />

kaijagwi bwsa khorok chukuni<br />

buma-bupha wngwi tongkwchang<br />

chakwchang khai nukhung<br />

khalangjakha. Bohrokni nukhungo<br />

chwla bwsa khorok tham tei<br />

bwrwi bwsa khorokdok tongo.<br />

Bwsarog jotono tabuk Tripura<br />

hasteo kwthang tonglaijakho.<br />

Bwsarogni mung wngkha - 1) Dr.<br />

Jitendra Tripura, 2) Manjuri<br />

Tripura, 3) Shibabrata Tripura<br />

(Master), 4) Dibika Tripura, 5)<br />

Charu Tripura (Jail Police), 6)<br />

Sanjita Tripura (Teacher), 7)<br />

Ranjita Tripura, 8) Mandira<br />

Tripura tei 9) Mahamaya Tripura<br />

(Nurse). Boh puilao Babuchara<br />

Primary rwngnogo swrwnglamao<br />

habwi Khagrachari Engraji<br />

rwngnogo porijakha. Omoni<br />

yagulo 1945 bisio Rangamati<br />

Govt. High Schoolo poriwi<br />

Madhyamik amjokmung pas<br />

khwlaijakha tei 1946 bisini May<br />

talo Bengal policeni ASI<br />

achukremo sebokni samung<br />

manjakha. ASI samung bwtango<br />

bisi chisa samung khwlaima<br />

yagulo 1957 bisio Tripura kiphilwi<br />

phaiphijakha. Tripurao kiphilwi<br />

phaima yagulo Amarpurni Ompi<br />

Block oh ‘Social Education<br />

worker’ni achukremo achugwi<br />

samung tangna sep mankha.<br />

Oboni yagulo 1961 bisio Hindi<br />

College LDC achukremo sebokni<br />

samungo sep manwi Head Clerk<br />

wngma yagulo sebokni samung<br />

bwtang yakarwi rwo.<br />

Omoni yagulo, chini sirisitini<br />

simi hoda, hukumu-mukumu,<br />

tongkwthar, mwtai atai bahaikhe<br />

kwcham raidatwi palaijagwi<br />

phaikha omorokno twrwktwrwkhe<br />

uansuklangkha tei<br />

saktharwibo samung khwlailangkha.<br />

Chini Tipra luku hodao<br />

Sal-Tal-Athukiri, di-uathop, ochai-<br />

Barua, bolong-halong, twimatwisa<br />

rwgwi tongkwthar poitu<br />

chama raidorok bahaikhe manijagwi<br />

phaikha omorokno swraiswraikhe<br />

swikong romwi swiwi<br />

kwlangjakha. Alindralal Tripura<br />

1966 bisio ‘Troipur Songhita’<br />

mungwi kangsa tongkwthar bijap<br />

swi-kwlangjakha. A bijap bwkhak<br />

khakbrwikhe bakjakkha. Omorog<br />

wngkha- 1.Sristi Rohoiso Purus<br />

Khondo. 2.Sristi Rohoiso Prokriti<br />

Khondo. 3. Sristi Rohoiso Burasa<br />

Khondo. 4.Khakachangma<br />

Khumbar Khondo.<br />

O bijapni kokbwtangrok<br />

bebakno sonnet koklobni<br />

kokbwtang rwgwi swijak. O<br />

bijabo chini mwtai-atai, tongkwthar,<br />

hodao achaima-thwima<br />

raida, sirisitini kok kwcham,<br />

achaiphang Sukundrai-Mukundrai<br />

manijakma raida akorokno twiwi<br />

swilangma tongo. Chini mwtaiataini<br />

bisingo tongo-Matai kotor,<br />

Katharok, Banirok-Thunirok,<br />

Kaleya-Goroiya, Jalapara, Ikhitra<br />

Bikhitra, Chumlai, Mailwngma,<br />

Twibukma, Sangrama, Ker,<br />

Nokphangjwk, Burasa, Twini


POKYATWI<br />

Burasa (Lairang), Kalakotor,<br />

Hachukma, Jompira, Molamolikhamung,<br />

Twiuakho akorok.<br />

Omono karwibo Tipra hodao<br />

achaimani simi thwima jora tamo<br />

tamo raida manijagwi phaika<br />

omorokno twiwi uansugwi<br />

swilangkha. Manijakma raidarog<br />

wngkha-Kaijakma, Talbaklai<br />

mwtai, Abukwthang, Abukuthwi,<br />

chwrai mwtai, Ayukathar,<br />

Montrolamung, Twikhulum,<br />

Khalamung, Thwimani, kwthwimai<br />

omohai raidarok salburumburum<br />

manijagwi tongo.<br />

Chwng jotono saimano 1952<br />

engraji bisio J. B. Hagjerni<br />

twiphang bai Assamo ‘Bodo<br />

Sahitya Sabha’ songsajago. 1971<br />

bisio Bangladesho choba wngtongma<br />

jorao Alindralal Tripura<br />

Assam hosteo thangwi ‘Bodo<br />

sahitya Sabha’o manjakkha. Oro<br />

Terminilogy tei 5,000 kokthai<br />

kokrwbam swnam thaniobo bini<br />

chubamung tongo. Assam hasteo<br />

thangwi Dimasa dopharokbai<br />

malai phaiwi 1972 bisio Tripura<br />

hasteo Agartalani Krisnanagaro<br />

‘Kokborok Sahitya Sabha’<br />

songsaphaikha. Sabhani tangphang<br />

wngkha Alindralal Tripura.<br />

Aphruni simi Kokborok kokrwbai<br />

tei Tipra luku hukumuni mari<br />

twrwk-twrwk khe chwngsasa<br />

wngwi samung tangma mokol<br />

kwlaijago. Assam hasteo thangwi<br />

Dimasa dophani borokbai<br />

malaima yagulo char (8) tei chuku<br />

(9) kokthai thainwi thumui<br />

tubuiphaijakha. Aboni swkang<br />

chini kokborokni lekhamung<br />

raidao char (8) tei chuku (9)<br />

kokthai tongmaniya. Kokborokni<br />

chi rwgwi lekhamung raidarogbo<br />

(chi, Nwichi, thamchi, bwrwichi<br />

akorog) bini yaktwikhe thumui<br />

karijakmano yachakjakkha.<br />

Kokborok bai lekha mungrwgwi<br />

bahaikhe swithai (script) bai<br />

swina nang o swithai roknobo<br />

swnamwi kwlangma tongo.<br />

Omono karwibo Kokborok<br />

swithani ‘ ’ sarithai (Vowel)<br />

thaisa nango. Omo Bangla aikhor<br />

baikhe ‘ ’ tei Roman aikhor<br />

baikhe ‘W’ thepai bahaikhe swina<br />

nang omono twiwi 1972 bisio<br />

‘Srwngsama’ mungwi bijap<br />

kangsa swilangkha. O bijapno<br />

sapogwi tikhwlainairok wngkha<br />

Arundutinagarni ‘Christian<br />

Mission’. Ulo Christian Missionaryrok<br />

o bijapni ‘W’ swima raida<br />

rwgwi mwchang Ramesh<br />

Debbarma ‘Swmai Kwtal’<br />

mungwi New Testaman Bible<br />

swilangkha. Bo kwbangma<br />

manwini mungrokno Kokborok<br />

bai pharwi kwlangmabo tongo.<br />

1972 bisio ‘Aeroplane’ engraji<br />

kokthaini Kokborokbai ‘Birkhung’<br />

hwnwi pharwi kwlangmano tabuk<br />

yachakjakha. Omo karwibo teibo<br />

kwbangma engraji kokthaini<br />

Kokborok bai mung pharwi<br />

kwlangmarokbo tongo. Alindralal<br />

Tripurano khoroksa natok eba<br />

thungnok swinai hinwibo sinijago.<br />

1973 bisio ‘Lamani homchang’<br />

mungwi thungrok kaisa<br />

swilangkha. Omo Tripura hasteni<br />

kwbangma amchairogo mwsawi<br />

aitorma 22<br />

phunukjakkha tei kahamkheno<br />

mungbo khwlaimankha. Omoni<br />

yagulo bo ‘Selecha’ mungwi tei<br />

kaisa natok eba thungnok<br />

swilangkha. Hainohai ‘Selecha’<br />

thungnokbo kwbangma amchairogo<br />

mwsawi phunukjakkha.<br />

1979 bisio Nagendra Jamatia bai<br />

komthingjak ‘Dungur’ Kokborok<br />

kokrwbai bwlairogo bini uansuktwi<br />

swimungrok talburum-burum<br />

karijagwi tongo. Tei Chandra<br />

kanta Murasing bai komthingjak<br />

‘Hachukni khorang’ Kokborok<br />

kokrwbai bwlaiobo bini kokbwkhalrok<br />

sapogwi karijakkha.<br />

Alindralal Tripura khoroksa<br />

swikwrwng hwnwi simi bini<br />

sinimung thagwi tongliya, boh<br />

borok dophani mwkhangno<br />

chwngsasa khwlai chati<br />

mwchwngwi pohor phunuknai tei<br />

Tripura luku basongni hukumuni<br />

khorksa twiphang hwnwibo<br />

sinijago. 1991 bisini sini 1994 bisi<br />

jorao Alindralal Tripurano teibo<br />

kahamkhe sinilaikha. 1991 bisio<br />

‘Tripura Tribal Socio Cultural<br />

Development Organization’<br />

mungwi kaisa bosong Tripura<br />

bisini laibumano twiwi kaisa<br />

koklam panda songsakha. O<br />

koklam pandao kokbiti rwnai,<br />

swimung rohornai, malaiwi<br />

kokthumjaknai tei pandao<br />

manjaknairog’ni bisingo munggwnang<br />

khoroksa wngkha<br />

Alindralal Tripura. O pandano<br />

chubachu rwkha a jorani<br />

‘Chethuwang’ kokrwbai bosongni<br />

adongrog. O pandao manjaknairokni<br />

bising sabo saboni<br />

uansukmung, thumjak kokthairok<br />

yachakjakha eba tabuk gosiwi<br />

naharjakha. O yachakjak eba<br />

gosijakma kokrokno sukrubwi<br />

naina thangkhe Alindralalni<br />

mungno jotoni swlai kuchuk tei<br />

kotorkhe mokol kwlaijago. 1991<br />

bisini simi 1994 bisi jorao


POKYATWI<br />

Kokborok bai season (mol),<br />

month (Tal), Week (Hati), Day<br />

(Sal)ni mungrog pharnani<br />

chaitoklaima bai dalchinwi talni<br />

mungrog Alindralan Tripura bai<br />

thumjak tei swnamjak mungrokno<br />

yachakjakha. Yachakjakma<br />

mungrok wngkha 1) Talhing 2)<br />

Talrung 3) Talslang 4) Tallang 5)<br />

Taltung 6) Talkran 7) Talyung 8)<br />

Taltuk 9) Talbang 10) Talumai 11)<br />

Taluang 12) Talbung.<br />

1979, July)<br />

3) Kokborok Uarsawi<br />

phaimani (‘Dungur’ kokrwbai<br />

bwlai, 1979, October).<br />

4) Kosomtir Upakhyan<br />

(Kokuanjwi bai swijak koklob,<br />

Boren Tripura bai komthingjak<br />

‘Pub-E-Rabaini Sal’ bijap, 1981).<br />

5) Chini Songdukni Dormo<br />

(Chandra Kanta Murasing bai<br />

komthingjak ‘Hachukni Khorang’<br />

kokrwbai bwlai, 1984-85).<br />

aitorma 23<br />

7) Khani Rwchapmung.<br />

8) Songotramoni Panchali.<br />

9) Ochai Yakhwrai (T. T. A. A.<br />

D. C. 19th October 1993)<br />

10) Tripura Upojati Songskriti<br />

Tantrik chikitsa (TRI, 1994).<br />

Omo karwibo Alindrala bai<br />

swijak koktang, koklob, rwchapmung,<br />

kokhal, kokbokhiri, kokrwbam<br />

akorog tabukphano<br />

sapogwi karijakya tongkho. Oro<br />

sathai kwlaio Alindrala Tripura<br />

Omo karwibo Kokborokni<br />

Hati barsao salsinini mungrokbo<br />

Alindrala Tripura, Bru Socio-<br />

Cultural Organition, Lampra<br />

Goriya Bodolbai yapharjak<br />

mungrokno yachakjakkha.<br />

Yachakjakma Hati barsani<br />

mungrok wngkha 1) Koktisal<br />

(Sunday) 2) Tangsal (Monday),<br />

3) Kraksal (Tuesday), 4) Srangsal<br />

(Wednesday), 5) Sangrongsal<br />

(Thursday) 6) Phasal (Friday) tei<br />

7) Chasal (Saturday).<br />

Boh omo simiya, borok dopha,<br />

hoda, hukumu, tongkwthar twiwi<br />

kwbangma kokbwkhal swiwi<br />

yapharwi kwlangma rokbo tongo.<br />

Tabuk bini swimungrokno,<br />

Rwngnok, Rwngkhor, Rwngkhongrogo<br />

phwrwng jagwibo<br />

tongo. Tabuk bo swilangmarokno<br />

cherwi nailaiyanw-<br />

1) Dingi (koklob, Srwngsama,<br />

1972).<br />

2) Somaj bai Songskriti<br />

(Nagendra Jamatia bai komthingjak<br />

‘Dungur’ kokrwbai bwlai,<br />

6) Kokborok Swinani Najak<br />

Banan Podoti Soi Uansukyakho<br />

(‘Hachukni khorang’ kokrwbai<br />

bwlai, 1984-85).<br />

7) Goriya tei Upojati songskriti<br />

(Nitai Acharjee bai komthingjak<br />

‘Yakharai’ kokrwbai bwlai, 1988).<br />

8) Kokborok Lipi Somosya o<br />

Kokborok Unoyon Somporke<br />

Bhabona (27-12-1984 bisio swiwi<br />

kwlangma lipi, Dharinjoy Tripura<br />

tei Jayanti Debbarma bai<br />

komthingjak ‘Kherengbar’<br />

kokborok kokrwbai bwlai, 2013,<br />

May).<br />

Omo karwibo teibo kwbangma<br />

swiwi kwlangjak koklob,<br />

kokhalrog tabukphano sapogwi<br />

karijakya tongkho. Alindralal<br />

Tripura bai swijak bijaprog<br />

wngkha-<br />

1) Troipur Songhita (1966, TRI).<br />

2) Cherai Swrwngma (1958).<br />

3) Surjo Puja Khelaimani (1966).<br />

4) Atu bijap.<br />

5) Kokborok Rigthaima.<br />

6) Kokborok Kalaima.<br />

1940 bisini simino Kokborok kokni<br />

baithang aikhor (script) swnamnani<br />

panjiwi phaikha tei kokborok<br />

aikhor swnamwibo kwlangkha.<br />

Bini yak bai swnamjak thaidalok,<br />

Bokkhlai, thaimilok mungwi<br />

kokborokni aikhorogno jai jai khe<br />

gosiwi nahorjakyani bagwi omo<br />

chini thani imang haikhaino<br />

tonrwkjakha. Bini o kokborok<br />

aikhorokno ‘Kokborok<br />

Rigthaima’ hinwi mung riwi<br />

kwlangjakha.<br />

Mwchang Alindrala Tripura<br />

1972-1979 bisino Tripura hasteni<br />

kwbangma kami amchairogo<br />

‘Ochai Sonmelon Khwlaikha.<br />

1976 bisio Agartalani Bodhjung<br />

rwngnogo Alindralalni twiphang<br />

bai aphruni swikwrwng,<br />

uansukwrng rokno twiwi ‘Ochai<br />

sonmelon’ khwlaikha. Oro Hindu<br />

tongkwthorno puitu chanai tei<br />

hamjaknairokni hodani raida bai<br />

gothokriwi bahaikhe ochaini<br />

raidatwi himlaimano omono twiwi<br />

koklam wngkha. O naimungno


POKYATWI<br />

bwskango tonwi Sodor dokhini<br />

Bishramganj mulugo ‘ochai<br />

sonmenlon’ khwlaio tei ‘ochai<br />

committee’ khao. 1979 bisini<br />

Hangraiphuru mwchang Harinath<br />

Debbarmono logi twiwi Dumbur<br />

Tirtho banio thangwi Tiprasa<br />

Tirtho Thangnairokni manasi<br />

tongma bekereng khibima, twio<br />

tok, uak, pun ratharnani samung<br />

ochaini yaktwi khwlairwna bagwi<br />

saktharkha. Alindralalni naimung<br />

wngkha Tirtho thangnai Tiprasarokno<br />

ochaini tong raidano<br />

sirwnani tei jotoni thani pirnani.<br />

O salo khoroknwichiba simi<br />

thamchi jora Tirtho thangnairok<br />

ochaini lamatwi himlai samung<br />

homung khwlailangkha. O bisiono<br />

Alindralal Tripura Dumbur<br />

amchaini kwbangma kami<br />

amchairogo ‘Ochai Sonmelon’<br />

Khwlaikha. Tiprasarokni bising<br />

kaina borna, mwtai atai, kwthwi<br />

kwthangni joto samung ochaini<br />

raidatwikhe khwlaijaganw<br />

hwnwi. Alindralal omo haikhai<br />

haste gwnangwi joto amchaio<br />

‘Ochai Comittee’ khana bagwi<br />

chaitoklangkha. Bini o chaitokmungni<br />

lamatwi hodani samungrok<br />

tangjagwibo phaio. Bini o<br />

ochai raida tabukphano<br />

Tiprasarokni thani phola<br />

kwthanghai chwngsasa wngwi<br />

tongkho. Bini ochai raidarokno<br />

mwthangwi tonna bagwi 1993<br />

bisio ‘Ochai Yakhwrai’ mungwi<br />

kaisa bijab T. T. A. A. D. C. bai<br />

sapogwi karijakha.<br />

Omo karwibo Alindrala<br />

Tripura 12993-94 bisio Bishramganj<br />

amchaini Chandithakur<br />

kamio tongtwtwino Kokborok<br />

hamkwraini bagwi sijak-nukjak<br />

okra chakrarokno twiwi kaisa<br />

motha khaka. O mothani mung<br />

bwsala Sibabratani mungni<br />

narwgwi ‘Sibrai Motha’ hwnwi<br />

pharjakha. O mothano songsanai<br />

wngkha mwchang Alindralal<br />

Tripura. O motha khathani bono<br />

chabachu rwnairog wngkha-<br />

1) Alindralal Tripura, 2)<br />

Rabindra Bebbarma, 3) Subal<br />

Debbarma-1, 4) Anil Debbarma,<br />

5) Upendra Debbarma, 6) Subal<br />

Debbarma-2, 7) Ashis Debbarma,<br />

8) Harendra Debbarma, 9)<br />

Manohar Debbarma, 10)<br />

Ramananda Debbarma, 11) Satya<br />

Debbarma, 12) Sudir Debbarma,<br />

13) Harimohan Debbarma, 14)<br />

Sonrindra Debbarma tei 15)<br />

Sibabrata Tripura (Bwsala).<br />

O ‘Sibrai Motha’ni bisingwi<br />

bini yak baithang bai swnamjak<br />

Kokborok aikhor eba ‘Kokborok<br />

Rigthaima’no twiwi jora kolokma<br />

romwi kamini borok rokno<br />

phwrwngna chaitoklaikha. Chini<br />

sirisitini kwcham raidarokno<br />

komoryatwikhai romwi narwkna<br />

chaitoklaima, o mothani bisingo<br />

tongo. O mothani samung<br />

tangnairok tabuk khorokdok<br />

aitorma 24<br />

simise kwthang tongsio.<br />

Alindrala Trpura omo haikhai<br />

borok dopha, hoda, kwcham<br />

raida, hukumu mukumu, ochaini<br />

tongmung chamung raida, mwtaiatai,<br />

Kokborok aikhor, tongkwtharno<br />

twiwi thwyakni saktharwi<br />

samung tanglangnai<br />

khoroksa boh aswksal kolokma<br />

romwi borok dophani hamkwraini<br />

bagwi saichung poja hilikma rujui<br />

chwngno yapri seriwi sichariwi<br />

kwlangma bini maikhul chini<br />

khakupulwng bumuk perwi<br />

achainai rangchakbar perwi<br />

hayungwnangwi bahai pirjagwi<br />

tongo. Bo 1997 bisini April talni<br />

salthamchi salo (30th April, 1997)<br />

chwngno yakarwi ayang masingo<br />

mwtai chajaklangkha. Bini<br />

langma kolokmani samung<br />

bwtang tei uansukmungrokno<br />

cherwi naikhai ‘Kokborok tei<br />

Tipra luku hukumuni khoroksa<br />

Twiphang’ hinwi mano. Alindralal<br />

Tripurani langmani kothamarokno<br />

jai-jai swithani ano kokthum tei<br />

kokbiti riwi chubachu rwnai<br />

bwsala Sibabrata Tripurano<br />

belaikheno hambai tei khuluma<br />

yapharjao.<br />

–Dharinjoy Tripura


HUKUMU MUKUMU<br />

aitorma 25<br />

Tripurani Hukumu Rwkjak Kharchi<br />

K<br />

harchi ter Tiprasani ter.<br />

Obo Tipra kok baino<br />

surijago. Kharchini kothomano<br />

kwrakkhe narwkna bagwi bini<br />

naithok motha tongo. O mothani<br />

raida kwrakkhe khajak. Khapang<br />

twinai tei Chontaini thani sina<br />

manjao, obo subrai raja bini Tipra<br />

ha songchama salni kokse. Abo<br />

baino sajagwi phaio Kharchi<br />

motha wngkha Tipra ha bubagrani<br />

Agini Haino Da Tongna Nang?<br />

khlaimani tongo. Kharchi mwtaini<br />

surima raidabo Tiprasani soi<br />

raidani pherwi khibikha. Pitolni<br />

khorok kocho takjak mwtaini<br />

kaya abo Tiprasani kokyaphangni<br />

uansukmung kokya. Tiprasa<br />

kwbagwi choljak bokhorok<br />

khochatwtwi swmai tangkha. Ani<br />

Tripura ha songchathani ani<br />

bukhuksinini thwino rwksanai<br />

twimao thwi kochoksak ani ha ari<br />

wngnai.<br />

uathwino uaraja chongwi subrai Tabuk chini bwkhao<br />

rajani molni simi suriwi phaio.<br />

Abo baino kharchini bokhorok<br />

uathwi uani rikjak mwtai nuknai.<br />

Abose yaphangni raida. Kharchi<br />

‘Rajmalani’ bubagrajwk (Rani)<br />

Hiraboti kok khursai swngwi<br />

mano. Angbo ani yong Tokhiray<br />

khapang twinaino swngkha. O<br />

nukhungni (Nuyungni) nokbusuni<br />

mwtai. 1949 bisi o ha India bai<br />

kwthama bisigntwi kharchino<br />

Tiprasani kotor ter hwnwi gosi<br />

nahar jakha. Tei abo mwtaini<br />

mungwi rangpuisa baimani sorkar<br />

yachagwi naharkha. Tipra hani<br />

sak-sakni hukumu khulumaborima<br />

sislabya khe uanjwini<br />

mutwi bai thansa mungrwoi<br />

kokborok mung hui khibijakbaikha.<br />

Chini mwtai kotor<br />

(Hangrai) sangrong (Hakwcharwnai),<br />

Mailuma khuluma ter<br />

nukya nukumu kwmai thangkha.<br />

Nuyungma Garia, Sena ter<br />

kokthaini kok-chwlwi tamo abo<br />

uanjwi panditrok Sanskritkok o<br />

baharwi abono swbai sukurub<br />

kok milikna naio. Agi kok khe<br />

haise, kokborok kokchwlwi tamni<br />

buini kogo baharwi thangna<br />

koktongba. Kharchini achaimani<br />

kothoma khwnai orono phaina<br />

kwlaio, kha+rwksai=Kharchi.<br />

Tamni hwnkhe twirang twisaima<br />

rukungo chobani sengkrak bai<br />

subrai rajani bahanok khoroksini<br />

cholwi butherjak baikha. Subrai<br />

raja sanja jora twirukung<br />

hachingkhungo bwkha dukhu bai<br />

mokol muktwi yorwi khaklap<br />

koklam salaimani salmari wngkha<br />

18.7.97. Bini nok Mandwi hatini<br />

Baldum kami. Boh sakha<br />

‘kharchini surima motha tei<br />

surima kothoma o bukhuksinini<br />

kothomano ma sao hwnwi.’<br />

1407 A.D. Dharma Manikyani<br />

molo Dulu chontani kokphang bai<br />

Sukreswar, Baneswar mungwi<br />

khoroknwi bamon uanjwi kok bai<br />

Rajmala swlaikha. Aboni<br />

swkangno Tipra bubagrarok<br />

Aryan ni tongmung chamungno<br />

mokolo kwthajakkha. Haikhe<br />

Sanskrit kokbai ‘Raj Rotnakor’<br />

mungwi bubagrarokni pirilaichap


HUKUMU MUKUMU<br />

swijakkha. Abono karwibo agini<br />

Dharma Fa mungwi bubagra bo<br />

Tipra hao bamonsa khorokbano<br />

ha bagwi rwkha. Haike sina<br />

manjago Aryanni bwchap eba<br />

pirilaichap bai solrwoi chini Tipra<br />

‘Sino- Tibetan bosongno. Aryan<br />

bosongni phaimani phunuk<br />

jakkha. Omo haikhe chini soi<br />

laibuma Pirilaichap pherwi<br />

tabujakkha tei Tipra kothoma buini<br />

kokbai swijakkha. Abono jotoni<br />

kwrak swraimung je bosong sakni<br />

laibuma pogwi thango eba kwmao<br />

tei bohrok komorwi thango.<br />

Tabuk chini kharchini kok<br />

simiya joto phaisingo chini<br />

laibumano chwng kahamkhe<br />

amjogwi naithai, bujithai,<br />

uansukthai. ‘Rajarsi’wngwi<br />

Rabindranath Tripura hani<br />

kothoma swiphuru bubagra<br />

Birchandra Manikya sakha, chini<br />

Tiprani ha kothoma swina<br />

hwnkhe kami kamiyungo rwchapma<br />

tei kothoma kokrok ma sinai.<br />

Rabindranath Tipra ha kwrakkhe<br />

narwkha kok swmanino slaina<br />

bagwi Chontaini samungno eba<br />

Tipra hani Subrai raidano ereng<br />

hwnwi sana naikha. Kharchini<br />

swmai wngkha-subrai raja ha<br />

songchama swmai, ha phuarna<br />

swmai hano yakthai kwcharwi<br />

narwkma swmai. Abaino sabrai<br />

rajani rwksajak tei phwrwngjak<br />

kamini okra ochai Dingkhirini simi<br />

tabuk jora chini lampra uathopni,<br />

Kerni tei juda mwtai rwthani sakni<br />

sinimung rwi sajago – (i) Hangnai,<br />

(ii) Dongnai, (iii) Disasiri.<br />

(i) Obono swbai naikhe hano<br />

ang hwnwi hwmani kokse (ii)<br />

Dongnai – bumungbo wngmano<br />

eba rwksamani, songmani buchio.<br />

(iii) Disasiri – Abo twisa twi<br />

cherwi hwnma nino. Kharchi<br />

mwtaio Chontai twjari bai twicher<br />

rwwi twlangma uklokse mwtai<br />

twi tukuruna twlango. Mwtai<br />

bokmani, mwtai rwmani raidarok<br />

swbai sukrub naikhe bini<br />

kwbangma huijak kokthai<br />

manwimano. Tiprasani thani<br />

‘Hano langma’ o kok kubwi,<br />

‘Kharchi’ bai ‘ker’ sobocho<br />

kokse. Kharchini kok bokhiribai<br />

‘Ker’ni kokchapthani phatarni<br />

kebo habwi manya kebono<br />

tichokya. Abo chini bisingni kok.<br />

Abo chini kami thabengma, Ha<br />

narwkma kok khirijak koklam.<br />

Kebo o hani raida swbaikhe<br />

binimajra tongo. Hani arino eba<br />

aitorma 26<br />

Tipra hani ari bohrokno Kharchi<br />

tei Sangrong (Ha kwcharwnai)<br />

mwtaio ratharwi thwih bokjago.<br />

Tabuk bo agini raida bai hordibor<br />

hor o kaya maya swnamwi borok<br />

ma ratharo hani arini mung rwi.<br />

Kharchini mwtai choba khwlainai<br />

eba choba khirinai mwtai.<br />

Bubagrajwk Sengthuma o<br />

mwtaini bwskang swmai tangwi<br />

borokni mungno khaklap chagwi<br />

choba kwplai wngo. Sengthumani<br />

seng Kharchi burum karwi<br />

tabukbo barok jago.<br />

Oro kok sotonjagwi phaio<br />

subrwi rajani eba Kharchi<br />

mwtaini bukhuk sinini buma khe<br />

Sangrongma, bono ha kwcharwnai<br />

Ama hwno. Arobo hani<br />

arino ratharjago. Ha khamani Tri<br />

hano chekeleknai borok hamyarokno<br />

ratharjakkha. Bubagra<br />

Dhanyamanikyani molni simi abo<br />

borok ratharma komirwi tubukha.<br />

Tei uanjwi dophani kayamaya<br />

swnamwi khulumjakkha. Abono<br />

uanjwi kokbai Tripura Sundari<br />

mung rwwi uanjawini Kalino se<br />

bamon raida bai surijago. Agi aro<br />

Galem bosongni borok, Reang<br />

hodani borok tei Jamatia ochai bai<br />

kokborok kok komthengjagwi<br />

surimani. Ha achaini kothomani<br />

simi chengwi ‘Hano langma<br />

hwno’. Kuchuk Ha sikam<br />

kothoma – kaijakma kwtal sikla<br />

bihik naithokni mwkhangno uklok<br />

rwui chobao kotokni thwih hani<br />

bagwi bogwi rwi o. Obo Tipra ha<br />

hamjaknaini kubui kothoma.<br />

Kharchi abo bwrwirok choba<br />

khlaima kok se.<br />

Sangrongmabo Seng kwrwng<br />

bwrwima. Sengthuma bubagrajwk<br />

joto choba khlaina seng<br />

thwngna kwrwng bwrwi.<br />

Tripura hani laibuma poriwi<br />

buini hani borokrok belai bolaikha,<br />

o hani bwrwirok buini hani<br />

bwrwini slai juda. O hani kok


HUKUMU MUKUMU<br />

bothoma belai kwkwrwk tongna<br />

phrwngo. ‘Twi kwrwi huk ta<br />

chadi, jaiti kwrwi nok ta<br />

kwrwngdi’ “Juangkha” kerong<br />

kothoma chwng saimano, bwsa<br />

manwi paibo bwini bosongni<br />

chwlano sai songya chuak<br />

phekrwi buthar khibio. Thwino<br />

kwkwrwk tonnani abo chini kok<br />

bothoma. O kokthai nuyung<br />

duglam suda swijak, Kokborok<br />

kokni philwi Sanskrit kokbai.<br />

Rabindranath Thakur o kokno<br />

jotoni kwthar kwrak, kaham<br />

hwnwi bolaikha.<br />

Tabuk kok khe hai, sakni kokno<br />

buini kok o philmang kokchwlwi<br />

pherwi thangbaikha. Kharchi<br />

kokno ‘Chodda Devata’ hwnlaikha.<br />

Tabuk abono kok uanjaini<br />

philwi chibwrwi mwtai hwnlaio.<br />

Belai mwnwi kothok kok. Ani<br />

Kharchi ‘Kharchino’ tongthwng.<br />

Uanjwikok bai Rajmala<br />

swithani uanjwi hukumuni<br />

‘Choddo Devta’ mwtai bai<br />

kwthao hwnwi swinairok haikhe<br />

swikha. Buini mwtaibai chini<br />

surima sol kheno chwng chini<br />

mungno khibisinai tei abo haikhe<br />

gosilaikhe abo bwswk butuani<br />

kok. Tabuk Goria no kartik<br />

goneshni kaya swlaima nukjago.<br />

Kharchini Motha<br />

1. Chontai - Khoroksa<br />

2. Khapangtwinai - Khoroksa<br />

3. Naran - Khorokbrwi<br />

4. Bariphang - Khorokchar<br />

5. Yakchu - Khorokchar<br />

6. Galem - Khorkchidok eba<br />

khorokchinwi.<br />

7. Tolua - Khoroksa<br />

8. Birindiya - khoroksa.<br />

Chontai :- Kok swbai sakhe<br />

chong+atai = chontai. Chontaino<br />

jotoni okra. Bohno twidulnai.<br />

Yaphango chontaino kwthar<br />

surinai borok tei imang phunukjaknai.<br />

Ha bubagrani samung<br />

bwtango bose mwtaini khuk<br />

dagipheng bai bubagrano koklama<br />

sakhlainai borok. Chontai belai<br />

kwthar wngwi tongna nango. Boh<br />

phegwi tongnai borokya. Kok<br />

kepek sanai borok wngmanya.<br />

Bukhuk hilik, khakaham borok<br />

wngna nango. Mwtai nogo borok<br />

bihik bai halok narwk manya.<br />

Okbukcha tongwi khulumnai<br />

borok. Dulu chontai Tipra laibuma<br />

kok saimano. Bini Khuktangbaise<br />

Rajmala Bangla kokbai swijago,<br />

Chontai khe laibuma swinai<br />

borokse. Sakni tongmang raidano<br />

narwknai borok.<br />

Khapangtwinai :- Khapang<br />

twinai wngkha soi surinai borok.<br />

aitorma 27<br />

Soi agini kothomano kwrakkhe<br />

romwi tongnai borok. Kebo phano<br />

rang ribai belogwi phemlok<br />

manya. Khapangni bwsa khapang<br />

twinai wngo. Khapang twinai<br />

horkuthuk mwtai rwnai . Tei<br />

Kharchini swkango sanja mwtai<br />

karinai. Boh Pheknai wngya.<br />

Kwthar tongna nango. Mwtai<br />

khulumna bokjakphru mwtai nogo<br />

jono talsa eba talkhaksa ma<br />

tongo. Bohrok jotono bwrwini<br />

songjak chaya. Hik bai halok<br />

narwkya khuluma jora. Khapang<br />

twinai agini raida chontai<br />

chaimanya. Tabukle raida<br />

swnamwi khapang bo chontai<br />

chaimankha.<br />

3. Naran :- Agini bubagra eba<br />

rajani molo naranrok rangkha<br />

halokno twinai borokse, eba<br />

hwnmano bugrani khandol.<br />

Naran machanai borokno mwsa<br />

se hwno. Jese kami habwibo<br />

uathop rwise borijago. Naran<br />

khorok bwrwini bising jotoni<br />

chakra bose Chontai machao.<br />

Naran wngyawi chontai ma-


HUKUMU MUKUMU<br />

chaya. Chontaini samungno naran<br />

okra khlaimano, Chontai juda<br />

samungo thangwi tongphru. Agini<br />

naran rokno chobani kokdaginai<br />

abotwi laibuma nukjago.<br />

4. Bariphang :- Bariphang<br />

mwtaini samung jugalnai borokrok.<br />

5. Yakchu :- Bariphangno<br />

chubanai borokrok.<br />

6. Galem:- Galemkhe pun<br />

eba mwrwk tongnaino hwno.<br />

Bisisani samung bwtango bari<br />

chongwi o chongjak borokrok<br />

mwtai nogo mwrwgwi mwtaini<br />

samungo thepajago.<br />

Salsini romwi mwtai rwjago.<br />

Tiprasani o mwtai punjuano rathar<br />

phaibaio. Punjua swiuarjak mani<br />

kwrwi, kaham wngna nango.<br />

Hakchal hokutu thuwi phano<br />

salsinini bising mwtai rwphaio<br />

aitorma 28<br />

kwmarwgwi phaikha. Abono<br />

karwi bo chini ratharma raidano<br />

swbaina bagwi podrepot lama<br />

rutuk tonglaio. Phiya borom<br />

gwnang Shyama Charan Tripura<br />

swilangkha tei hayungo hani<br />

haphang boroknok sakni raida<br />

ratharmano twi tongna abo<br />

manthai sokthai se.<br />

Kharchini barokna nangma<br />

manwirok :-<br />

ratharnai borokrok. Galem wngna<br />

swkang chontai twi kwthar<br />

nwngo. Abo mwtai rwnani adong<br />

habwi swrwngsama jora. Okra je<br />

dagitwi borok ma khwlaio. Galem<br />

wngma balok khe samung<br />

rwngkhese yakchu ma chanai.<br />

Galemno maimuibo ma songo, twi<br />

mokhogo. Kharchi surinai<br />

borokrok bwrwini yakni mai<br />

machaya. Tohan tei wahan<br />

machaya.<br />

7. Tolua :- Tolua swtwi,<br />

somocho, hulnai, rwnai tei<br />

phatarni buk boroknai.<br />

8. Birindiya :- Tokha rwknai<br />

bisio. Hukni thaichumu kwtal,<br />

sosa, mogodam, omtwi, thaiphung<br />

horwi tubui barogo. Galemrokni<br />

bagwi arak adiasa yapharo.<br />

Galemrok punkharok simi mwtaio<br />

bogwi narwgo tei mangkhe<br />

nokphangno kiphil rohoro. Phiya<br />

tabuk nukjago bagsa tomung sitra<br />

tongnairok Chontai, Galem rokno<br />

punkhorokni bagwi belai satok<br />

tekto rok khlailaio. Chini<br />

Galemrokno sikri sokro khwlaiwi<br />

mwtai raida swbaiwi punkhorok<br />

twlang thango sakphanbai. Hake<br />

agini soi raida tei Galem eba<br />

Chontaini surimung raida<br />

1. Punjua –108<br />

2. Takhum –60<br />

3. Pharuk –70<br />

4. Toktwi –29<br />

5. Langisa –28<br />

6. Langa –14<br />

7. Kathuma –14<br />

9. Kupi –14<br />

9. Khorom –14<br />

10. Chokha khungsakhe<br />

Nok khandai :- Kharchi ter<br />

paikheno mwtaino swndwk kotoro<br />

dai tono. A mwtai tonmani nokno<br />

nok khandai hwno.<br />

Salburum surijaknai khe<br />

khoroktham.


HUKUMU MUKUMU<br />

1. Lampra - (habung, twibung,<br />

nokhayung, bubagwra)<br />

2. Mwtaikotor - (Burasa, eba<br />

Hangrai bono ake along twisa<br />

twicherwi lama sonairok)<br />

3. Sangrongma - (Mwtai<br />

kotorni bihik, bo sengkwrwng)<br />

Salo pun masakhe ratharwi<br />

khulumo. Phiya tal nukson talni<br />

salchar bai salchuku mari salo pun<br />

maknwi ratharwi barogo.<br />

Mwtai tukurwmani kok :-<br />

Agi yaphango Saima twimao<br />

tukulaio. Abo raida rwgwi<br />

kharchini sarik sanjao twimao<br />

mwtai tukurwna twlango.<br />

Yaphango sanja jorano o mwtairok<br />

mano. Khapang twinai nok<br />

khandai mwtainokni swndwk<br />

khulogo koklobma bising twi.<br />

Haikhe galem rokno khoroksa<br />

khoroksa khe mwtaino khaklabo<br />

basek bai bao. Yaphango abo<br />

waisa sorbang bai bana nangmani.<br />

Khumpla :- Khumjangi<br />

khumpla bosok nango. Agi bohrok<br />

khorok khupla buphang tongthani<br />

mano.<br />

Uasi uah :- Bua yormani<br />

uahno uasi uah hwno. O uasiuah<br />

yorma wngkha arino sokrommani<br />

kok. Arino sokom naino, butharnaino<br />

hwnma kokse.<br />

Haikhe mwtaino kok lobwi kok<br />

komthengwi sabaima yagulo<br />

bubagrani raida bai bwtang solai<br />

mwtai tukuruna lam rwlaio.<br />

Podrai :- Naran okra bangra<br />

yagra yakbai daying balwi tei<br />

debra yakni ketai o kham khebwi<br />

swkang himo. A kham agi ari<br />

borokni bukur bai halapjak. Bini<br />

ulokhe Liskok twinai himo.<br />

Agiphru risano chini Liskok<br />

swnamo.<br />

Liskok :- Liskok abo banner<br />

hwnmase Risa phanchwlai takjak<br />

mulno kwplaini kokmang wngwi<br />

thango. Okok agi yaphang ni kok.<br />

Bini ulose Chontai jari bai twi<br />

cherwi lama sono. Bini uklok<br />

mwtai bahjak khapang twinai<br />

puila mwtai kotor bamun gati lam<br />

bwkhak bwtwrang khe himlaio.<br />

Twi rukung garing nok tangjago<br />

tukurwo, Chontai tei Galemrok<br />

chirik morok khe tukurwo. A<br />

aitorma 29<br />

tukuruphru twio bachai swmai<br />

kok sao tei lopsajago uasi uah bua<br />

yorwi sao.<br />

Sak kwthar khwlai<br />

Mang kwthar khwlai<br />

Nok kwthar khwlai<br />

Huk kwthar khwlai<br />

Twio bachawi<br />

Agini kokbai<br />

Agini lambai<br />

Twima ha lomtwi<br />

Chini ha wngnai<br />

O khorok sinini, khoroksa<br />

khoroksani khoroksinikhe<br />

nongkhorwi phan karwi choba<br />

khlainai. Tukuru baiwi laiswrab<br />

bwlaini salhung (sati) rwi mwtai<br />

nogo tabujago. Obo khapang<br />

twinai bai Galem simise laiswrab<br />

sati hungo.<br />

Boni ulo mwtai nogo achuk<br />

rwbaiwi haino hai kok lobwi<br />

komthengwi khupla bosok bai<br />

homwi saphiro:<br />

Nok kwthar khaiwi<br />

Huk kwthar khaiwi<br />

Sak kwthar khaiwi<br />

Mang kwthar khaiwi<br />

Purbeni Kok bai<br />

Purberni Lam bai<br />

Adini kok bai<br />

Adini lam bai<br />

Bosor barya<br />

Khali Barya<br />

Nono chamung rwnani<br />

Mono nwngnung rwnani<br />

Nini kulum khibio, dosa khibio,<br />

kiyor khibio, kusum khibio, Nono<br />

khumjangi bai homo, khumpla<br />

blaih bai homo. Pharuk masini eba<br />

takhum masini ratharwi dali thwih<br />

bogwi mwtai khwlaio.<br />

Chontai mothani borokno<br />

laibumano tisanairok obono<br />

phunugo. Tola khapang twinai tei<br />

Chontai rokni mungno dari<br />

bwtang khe phunuk jakkha.<br />

Mothwna tanwi naran<br />

chanaini mung :-<br />

1. Rachonon Naran


HUKUMU MUKUMU<br />

2. Khuchiram Naran<br />

3. Loba Naran<br />

4. Badrai Naran<br />

5. Besuiba Naran<br />

Khapang twinaini mung :-<br />

1. Mona<br />

2. Banchwram<br />

3. Posuram<br />

4. Rambolob<br />

5. Kesbiya<br />

6. Samaida<br />

7. Rachoron<br />

8. Gochoron<br />

9. Kesbiya<br />

10. Mona<br />

11. Chandrakanto (Bono puila<br />

khapang Chontai chanai)<br />

12. Gogon chandra<br />

13. Rajkumar<br />

14. Tokhirai (Bisi chichar<br />

mwtai khlaikha)<br />

15. Banchwram - bo chontai<br />

chakha<br />

16. Narendra (Tokhirayni<br />

6. Sonkoira chontai<br />

(Rajchandrani chontaini sajla)<br />

7. Budurai chontai (Baldumni)<br />

8. Tokhirai chontai (Sonkoira<br />

chontaini sajla)<br />

9. Banswram chontai<br />

aitorma 30<br />

manjakha Bhuban Chontai kamini<br />

Sambhu Debbarmani khuktwi.<br />

Boh 1973 yakchu jora wngwi<br />

mwtai nogo tonglangkha. Tongmung<br />

sitra tongnai rok chor<br />

wngma bai tei mwtai nogo<br />

sajla)<br />

Chontaini pirilaichap<br />

1. Kharua chontai<br />

2. Badrai chontai<br />

3. Bhuban chontai<br />

4. Raychandra chontai<br />

5. Chandra Kanta chontai<br />

(Khapang twinai)<br />

(Chandra kanto chontaini busuk)<br />

10. Sama chontai (Budurai<br />

chontaini chamri khapang)<br />

11. Narendra chontai (Tokhirai<br />

khapangni sajla)<br />

12. Durgamani chontai<br />

(Bhuban chontaini bosong)<br />

O kokrokno ang sina<br />

tongthai manlia. Bono karwi bo<br />

Narendra Chontaini bupha<br />

Tokhirai khapang bai koklam<br />

khwlaikha.<br />

–Pirhsati Debbarma


NAIPHIMA<br />

aitorma 31<br />

Thansano Hamkraini Lama<br />

Kha thansa hwnkhe phan<br />

baksa. Phan baksa hwnkhe jesa<br />

kutuk samungnobo chasarwimano.<br />

Chini nukhungobo haino<br />

khathansa wngwi chubalai<br />

tongkhe a nukhung hamsa-o<br />

kuchuk o kasaimano. Hodao<br />

pohor tubuimano. Phiya nukhungni<br />

borokrokni bising kaklai-phuilai<br />

wngkhele a nukhung khamwi<br />

thangmahai, kuban bwkhak<br />

dophano twi uansuk naikhebo<br />

haino dophani borokrok kha<br />

thansakhe samung tangwi manya<br />

hwnkhe a dopha bo haino belwi<br />

thango, komor thango. Boni<br />

bagwi uansuknai kwrwngrok<br />

salangkha, thansa unglaimani<br />

abose phan. O kok bwswk kubui,<br />

chwng misrum yong chikonrokno<br />

naisik naikhe nugo bwswk manwi<br />

kotor rokno bohrok palkhe twlang<br />

thangmani eba chai khibimani.<br />

Bolongo sikur bodal bo haino,<br />

bohrok palkhe tongmabai musukmisipno<br />

chaipaio. Phiya musukmisiprok<br />

kotor phano, chubalaimung<br />

kwrwini bagwi musukmisipwk<br />

uatharjakma, butharjakmang<br />

tongo. Bohni bagwi tabukni<br />

o jorao chung nugo jotono thansa<br />

wngna bagwi chaitoklaimani,<br />

baksaba kok thansani bagwi,<br />

baksa ba tongthar twi. Podreopod<br />

lamtwi.<br />

Phiya o thansa tongmung chini<br />

dopha o bo nukjagwi tongo, tabuk<br />

khoroksa tei khoroksano chuba<br />

laimani. Joto boroknino jesa lamtwi<br />

dophano chubanani lam tongo.<br />

Sebuk khwlainairok juda juda<br />

nangmani kokthum rwi. Samung<br />

tangwi, siya ungwi tongnairokno<br />

chubai tongo. Baksa swrwng nani<br />

lam (bedek) kaham rok saimanya<br />

wngwi tongo. Baksa swrwngna<br />

muchung tongo soi sep tongmani<br />

sai manya. Kwbang jagano sep<br />

tongo. Tei kwbangma boroknino<br />

rwngma bo tongo, phiya sai<br />

manlaiya ni bagwi kwbangma<br />

takhuk bukhuksong samung<br />

kwrwi hwnwi uanalai biyalo kwlai<br />

tongbaio. Bohrokno tangphang<br />

okrarok soi kokbiti rwi chubaimano.<br />

Phiya tamoni bagwi<br />

chubanai? Kha thansa hwnkhese,<br />

tei khasukma tongkhese chubana<br />

ni kok uansukjaganw. Thansa,<br />

khabaksa ungna thangthani<br />

tabukbo kebengmung phaio.<br />

Kungchukma partyno torjakma,<br />

Sak sakni hamkrai simi naima, tei<br />

tabuk bo soi uansukna nangmano<br />

uansukna siya wngmani tei<br />

dophano hamjakna rwngya<br />

wngmani. Tamni bagwi kha<br />

thansa phan baksa wngna nang<br />

hankhe chini bwsarokni bagwi,<br />

chini achaisongni hamkraini<br />

bagwi, chini thinangni bagwi.<br />

Jotono sakni hamkraini simi<br />

uansukhe Mahatma Gandhi,<br />

Netaji Subhash Chandra Bose tei<br />

Nelson Mandela songno sinina<br />

nangwlak khamu. Bohrokno<br />

hayung borom rwgwla khamun.<br />

Tamni bagwi chwng thansa<br />

wngwi manya wngnai, sinimung,<br />

chamung, tongmung kanmung<br />

bebakno chini thangsa hwnkhe, tei<br />

chini jwngjal, biyal, thinang bebak<br />

no thansa hwnkhe. Sinimung<br />

kaisa baise N.E. hasteni borokrok<br />

Rajakhor New Delhi hai thaio<br />

kung bara hwnwi butharjagwi<br />

tongo. Tabuk chwng saichung<br />

saichungni kok simi uansuk<br />

tonglainani jora yana? Phiya<br />

nakarjadi, kwbangma takhuksong,<br />

bukhuksongno, chana, nwngna,<br />

bathakna jora kwrwijak, dophani<br />

bagwi tei thinangni achaisongni<br />

hamkraini bagwi samung tanglai<br />

tonglaio.<br />

Tamkhe chwngse thansa, kok<br />

baksa, kha baksase wngwi<br />

manlaiya ungwi tongkha.<br />

Phiyaba chwng jotono chaitokhe<br />

manphio, omo kisa swkang<br />

jorani kok, hasteni chini bukung<br />

bara borokrokbo thansakhe<br />

bachai mano hwnwi phunukha,<br />

India Idolni bataimungo bukhuk<br />

Sourabhee Debbarmano India o<br />

kwplai khwlai tabumani bising twi.<br />

Paithago sana muchungo chini<br />

dophano twiwi uansuknai<br />

kwrwngrok, samung tangwi<br />

tongnairok jotonono khabai khuk<br />

bai hambai. Phaidi hwnkhe chwng<br />

jotono muito narwk<br />

laiyanu ‘pal no sal’.<br />

–Kalpana Debbarma


KOKRWBAI<br />

Phung Aisiri-Siri<br />

Toksa toktwirok pungwi sochakha<br />

Thuyam yakarwi bachana nangkha.<br />

Aichukni boyar khao nangphaio<br />

Khapang swrangwi tongthogwi phaio.<br />

Sal mwnwi kasai phaiphru<br />

Nokhani chumui kobolo aphru.<br />

Nobar sibchawi kobon phaio<br />

Buphang-waphang khe tongthok mwsalaio.<br />

Thuyamo tong twtwi babuni khorang<br />

Amano ringhoro nwng biyang.<br />

Babu ringmano Ama saimanwi<br />

Bena-horkhok dodro rwphaio tunwi.<br />

Bangra langon, yago khe painjon<br />

Musuk yapiri kholwi himjak.<br />

Rungchoknaisa twisao thango<br />

Chamung ajina salbrum nango.<br />

Chumui somchawi kobonwi tongo<br />

Thumsa khe kobonwi watwi wngo.<br />

Khumbar bo haino kiyokna chengo<br />

Sapung sal kolok barwi muchango.<br />

Boyar kwchang khao nang phaio<br />

Thuyam bachawi kwtal wanswgo.<br />

Aisiri-siri tongkhorno juda<br />

Podrepot Toksa-toktwi rok pungba.<br />

–R Borok Debbarma<br />

Khachuk Buchuk<br />

Khachuk buchuk<br />

Lama ganani khumbubar<br />

Barwi motomani bahai sahorjak.<br />

Lamatwi himnai rokda kholwi<br />

Twlangno khachuk buchuk.<br />

Harungo kaimani mogodam<br />

Tokha phaiwi da chaphaino<br />

O khachuk buchuk.<br />

Nokha talno khonwi athukiri<br />

Kwbangma chwngnairok.<br />

Sairik phango kainwi kaitham<br />

Aphuru naithokhe chwngo<br />

Twrwk twrwk athukiri phairwk<br />

Phairwk talo kok bangrwrwk.<br />

Kok bangwida athukiri jorino<br />

Joriwi da kwlaino khachuk buchuk.<br />

–Samir Debbarma<br />

aitorma 32<br />

Jora Tongsani<br />

Kungkila, khwnathok khorang nini hwnphano<br />

Twilwlwk khorang nini tongphano,<br />

Muitu narwkdi nwng;<br />

Sachlang mol le painani naikha.<br />

Khorangbai nwng sakno surchao<br />

Khorangbai nwng sakno bolaibo<br />

Muitu narwkdi nwng<br />

Thanganw nini bebak kwmawi.<br />

Jorano lobwi nwng le rwchab o<br />

Jorano khilwi nwng le punglangbo<br />

Muitu narwkdi nwng<br />

Jorano nwng le laiwi thangmanya.<br />

Sokphaikhe jora nwngbo kwmanai<br />

Nini khorang le huijagwi thangnai.<br />

Kungkila nono sinInai tongphano<br />

Swrapsani bagwi pogwise thangnai.<br />

Manna rwglak khorang kiphilwi<br />

Sakno nwng swlai manyasak!<br />

Nini kwtwima phainai aphuru<br />

Sachlang gosiyasak.<br />

Pungdi! Kungkila pungdi,<br />

Khorang saharwi pungdi!<br />

Lobdi! Kungkila lobdi,<br />

Jorano khilwi lobdi!<br />

Sachlang tongsani nwng le khwlaidi<br />

Wngyakhe jora thangnai.<br />

Sachlang tongsani khorang sahordi<br />

Wngyakhe pung manya wngnai.<br />

–Jasua Debbarma<br />

Sundruma<br />

Khao ani sundruma hapjak.<br />

Puito angbai kwchal wngjak.<br />

Emang ang nukna kirijak.<br />

Birmanbai ani kha terejak.<br />

Lama ani siyaribai lopjak.<br />

Mokol ani mwnakbai koboljak.<br />

Sundrumabai tini ani yak toljak.<br />

Lama ani tini belai tukjak.<br />

Bandenai ano biyal nangjak.<br />

Manlangbo, saknibaino pailaiya wngjak.<br />

Hamjakma tini langmani kwmajak.<br />

Khakchangma angbai tini belai chaljak.<br />

Khao ani swlwkma hapjak.<br />

Muktwi tini ani ransajak.<br />

Khani meka khaono kwswkjak.<br />

Swngcharo ang tini saichung wngjak.<br />

–Sanjit Debbarma


KOKRWBAI<br />

Kwmajak khumbar<br />

Khumbar barsa kwmawi thangkha.<br />

Khumbwlwng bwlwng rutugwi naikha.<br />

Rutugwi manliya amohai khumbar<br />

Bwkhwrwini simi mwrwgwi phaika.<br />

Bubar barwi kholnajorano kwmawi thangkha.<br />

Bebak phaimano rwgwi rohoro.<br />

Khumbarno barsi ungjakna kiriwi.<br />

Kubwi kubwi khai naithokjak sugwi.<br />

Khao nangsugwi khumno hamjak kha.<br />

Kholsinai o khumno hinwi wansugwi.<br />

Khao khatutung ungo.<br />

Aichuk bachawi o khumno naharo.<br />

Sarik salkwchango tewaisa naio.<br />

Khao wansukgo khani o khumbar<br />

Kwmaide thangno hinwi.<br />

Salsa sajora jora aliya kuna nokha somsawi.<br />

Nobar watwi kothor kwlaiwi.<br />

Naithok o khombar kwmawi thangkha.<br />

Nobar watwi sariwi thangkha.<br />

Bubarde tongkho hinwi naiwiba.<br />

Bokong bukcha wngsogwi tongkha.<br />

Emang siyari wngwi mokolo muktwi kupulung<br />

Bukhao yamsung sugwi<br />

Naithok khumno rwtugwi naio.<br />

Kiphil phailiya bokong choithangkha.<br />

Kiphil phailiya bokong choithangkha.<br />

Hao kwlaiwi hoisugwi thangkha.<br />

–Radha Charan Debbarma<br />

Chwrai Jorani Kokrok<br />

Muchungbo manliya a jorarok<br />

Chwrai jorani kokrok.<br />

Nokthai nok kolok bumani kotok<br />

Chwng le sakbaksa thwnglaimarok.<br />

Gatilam chini le nokphang<br />

Kasai thwngmani a letokphang,<br />

Yakung kathonwi kuchuk barasawi<br />

Thwnglaima chwng le<br />

Letokphang romwi.<br />

Logio bibi kamini ata<br />

Tongo teibose chini pal baksa,<br />

Hapharo thangwi twi kwran saiwi<br />

Thwnglaima gwlas hwnwi.<br />

Jora jolio jora walaio<br />

Thwngmang thwngmangno<br />

Kurugwi thango<br />

Nogo kiphiltwi chaya berlaio<br />

Chwrai jorani thwnglaimao.<br />

–Jasua Debbarma<br />

aitorma 33<br />

Salsa Le Baranw<br />

Ani Khum<br />

O <strong>Aitorma</strong>! O <strong>Aitorma</strong>!<br />

Phunukha nwng ano,<br />

Phung aimani lama.<br />

Aichugo sichawi rwchabo bolongni tok<br />

Mai songo bachawi, chablaio samungni kok<br />

Phung aikhe haba thang nani<br />

Mai tukhu sa songjak,<br />

Maini samung pailaiya bo tini<br />

Twi khereng yorwi kwlaio kuchukni<br />

Khogwi twlango tilok thaisni<br />

Tilok kwchangni twi nwng nani<br />

Langa takhumtwi bini<br />

Hohom dodom sichao kamini borok<br />

Pino mai nokbar bai samungni kok<br />

Buisak ha kaikha, choittor bo paikha<br />

Bisi kwtal ni watwi bo wakha<br />

Hatal haa norom bai kha<br />

Jora tang nani ringkha<br />

Dongor twi kwchabai kha<br />

Hayungni bere twma khumbo<br />

Kiyokna jora mankha<br />

Kiyogwi phunkganw o khumbar bo<br />

Bini naithothok goronno<br />

Dal bidal khumni swkango<br />

Bo-bo tabuk bwlai simiya<br />

Bwkhwrwi tongo logeo<br />

Kiyogwi bole mechen rwanw<br />

Dal bidal khumni bahaino<br />

Ajora bono bongbwrai simiya<br />

Borok bo nanganw samungo<br />

Aphuru pinnanw hayung kotoro<br />

Motom twilwlwk bahaino<br />

Sakbaithangno mukthango emang<br />

Mokolni swkang nugo.<br />

–Sanjoy Debbarma<br />

aitorma Subscription Form<br />

Name : ............................................................................<br />

Address : ............................................................................<br />

State : ...................... Pin : .........................<br />

Renewal Sub. No. PSY................ Sew Sub.....................<br />

Phone/Mob. : ..................... E-mail : .................................<br />

Cheque (Outstation cheques not allowed)/MO/DD No.<br />

1 Year Rs. 350 2 Years Rs. 700 3 Years Rs. 1050<br />

Postal Charges Extra (Rs. 60 annually)


SIMA NUKMA<br />

First Indian city to use robot to control unruly traffic-<br />

Indore<br />

Indian personality who has been honoured with the<br />

“Social Entrepreneur of the Year” award at The<br />

7th Asian Awards in London- Nisha Dutt<br />

The <strong>2017</strong> United Nations Public Service Day is<br />

observed on - June 23<br />

The first-ever BRICS Games <strong>2017</strong> has started in<br />

which country- China<br />

India’s first city to deliver diesel at home-<br />

Bengaluru<br />

P N Bhagwati, who passed away recently, was<br />

associated with—Law<br />

The newly appointed Indian Ambassador to<br />

European Union (EU)—Gaitri Issa Kumar<br />

<strong>2017</strong> Bhupen Hazarika National Award will be<br />

conferred to—Yeshe Dorjee Thongchi<br />

Winner of <strong>2017</strong> Man Booker International Prize—<br />

David Grossman<br />

India’s rank in the <strong>2017</strong> Global Innovation Index<br />

(GII)— 60 th<br />

The Union Government has launched IDCF<br />

programme . “IDCF” stands for—Intensified<br />

Diarrhea Control Fortnight<br />

The 16th North East Region Commonwealth<br />

Parliamentary Association (NERCPA) conference<br />

has started in the city—Imphal<br />

The state government which has signed MoU with<br />

British Council for quality education—Sikkim<br />

The <strong>2017</strong> G7 Environmental ministry meeting was<br />

held in the city—Bologna<br />

Pashu Bazar website for online cattle sale has been<br />

launched by—Telangana Govt.<br />

The world’s largest refinery and petrochemical<br />

complex will be set up in the state—Maharashtra<br />

Padmalaya Nanda has won the <strong>2017</strong> Little Miss<br />

Universe Internet beauty contest. She hails from<br />

the state- Odisha<br />

World’s smallest and cheapest private jet “Vision<br />

Jet” was launched in—United States<br />

Indian state with highest number of child labourers,<br />

as per latest Child Rights and You (CRY) report<br />

<strong>2017</strong>—Uttar Pradesh<br />

Water conservation model which has been selected<br />

for the national award for excellence in the<br />

Mahatma Gandhi national rural employment<br />

guarantee programme (MGNREGP)—-Project<br />

aitorma 34<br />

Sima Nukma (Current Affairs)<br />

Jal Sanchay<br />

India’s first underwater metro tunnel will come up<br />

in the city—Kolkata<br />

<strong>2017</strong> French Open Women’s Singles Tennis<br />

Tournament winner—Jelena Ostapenko<br />

<strong>2017</strong> French Open Men’s Singles Tennis<br />

Tournament winner- Rafael Nadal<br />

The Canara Bank has tied up with which general<br />

insurance company to sell policies through its<br />

branches—New India Assurance Company<br />

Limited.<br />

Dr C Narayana Reddy, who passed away<br />

recently, was associated with—-Poetry<br />

The <strong>2017</strong> Kalinga Literary Award winner—<br />

Haraprasad Das<br />

Indian sportsperson who has featured in the <strong>2017</strong><br />

Forbes list of world’s highest paid atheltes —Virat<br />

Kohli<br />

NITI Aayog has launched SATH program for<br />

cooperative federalism. ‘SATH’ stands for—<br />

Sustainable Action for Transforming Human<br />

capital<br />

The 2018 annual meeting of the Asian<br />

Infrastructure Investment Bank (AIIB) will be<br />

hosted by – India<br />

First gay and first female Prime Minister of Serbia-<br />

Ana Brnabic<br />

Indian Bank which will set up 100 digital villages<br />

across India- Vijaya Bank<br />

New Prime Minister of Nepal- Sher Bahadur<br />

Deura<br />

The new member of North Atlantic Treaty<br />

Organization (NATO)- Montenegro<br />

The <strong>2017</strong> UEFA Champions League Trophy<br />

Football winner- Real Madrid<br />

ISRO has successfully launched GSAT-19<br />

communication satellite through the launch vehicle-<br />

GSLV Mark III<br />

India’s first smart card based public Bicycle sharing<br />

(PBS) initiative “Trin Trin” has launched in the city<br />

– Mysuru<br />

The winner of ICC Champions Trophy <strong>2017</strong>-<br />

Pakistan<br />

The new ambassador to promote Goods & Service<br />

Taxes (GST)- Amitabh Bachchan<br />

Compiled by- Vidya Debbarma


aitorma 35


aitorma 36

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!