Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
aitorma 1
aitorma 2
KOTHOMA BOKHRI<br />
Tripura Hasteni General Degree Collegeo<br />
Kokborok course Phwrwngjakma Twiwi kok<br />
kisa<br />
Tabuk Kokborok rwngnogo simi<br />
phwrwngjagwi bathagwi tongliya.<br />
Kokborok kok bai Hasteni Degree<br />
College, Universityrogo<br />
phwrwngjagwi tongo. omo belai khatungjaknai kok.<br />
Hasteni Degree Collegerogo Foundation Course tai<br />
Elective Course porina sep tongo.<br />
–Dharinjoy Tripura<br />
KOKNI KOK 10<br />
Kokborokni Kok Bedekrok<br />
Amchoio kokthaini khorang<br />
pherlaimano twiwi Kokborok<br />
kokno kuchugo tisathani<br />
saktharnai tei cherwi naikol<br />
tongnaini naitukma<br />
–Binoy Debbarma<br />
SAKHLAIMUNG 17<br />
aitorma website : www.aitorma.in<br />
Lairem<br />
6<br />
13<br />
DOPHANI KOK<br />
Chini Ha Amani Thinang<br />
Omthai thik klaima haono joto<br />
borokni langmao thangnani lama<br />
chengo. Haini bagwino omthai<br />
thik klaima ha wngkha borokni<br />
langmao jotoni slai nang<br />
kukmani thai.A hano twi<br />
mungsaswk kebengmung<br />
phaikhe abo a borokni langmao bo kebengmung<br />
phaimano. Chini O hao kirima singsa hano twi hanang<br />
pinang wngwi tongmani omo borok dophani langmao<br />
sak nangya khlaijakmano. Phiya borok dophani<br />
kwbangmano tabukbo O kokno khunju kanyakho.<br />
Leryawi mokol phiyogwi tabukbo naiyakhe salsa<br />
achomsa nuganw ha simiya, dophabo kwmajak.<br />
– Paul Debbarma<br />
KITING TONGMAROK 18<br />
Khumulwngo Cultural Function & Inter Zonal<br />
Indigenous Games-<strong>2017</strong><br />
Kokborok Tei Kokrwbai Panda<br />
aitorma 3<br />
POKYATWI 21<br />
Alindralal Tripura<br />
Swikwrwng Alindralal Tripura 1921<br />
bisini Banglani Chaitra talni salnwi<br />
salo Chottogramni Nun-chari kamio<br />
omthai thwi kwlai-jakha. Buphani<br />
mung wngkha ayang masingo mwtai<br />
chajak Nakul Chandra Roaja tei<br />
bumani mung wngkha Utulakhi<br />
Roaja. Oro sathai kwlaio ‘Roaja’ wngkha Tripura dophani<br />
kami naikolnai okra ebakhe kamiphang hwnwi sinijago.<br />
Kokborok Tei Tipra Luku Hukumuni Twiphangni<br />
kothoma<br />
– Dharinjoy Tripura<br />
HUKUMU MUKUMU<br />
25<br />
Tripurani Hukumu Rwkjak Kharchi<br />
Kharchi ter Tiprasani ter. Obo Tipra<br />
kok baino surijago. Kharchini<br />
kothomano kwrakkhe narwkna<br />
bagwi bini naithok motha tongo.<br />
Tripurani sirisitini raida kaisano<br />
twiwi sukrubwi swima. Datino<br />
slaijagwi tongma Kharchi pandano twi teibo saimandi.<br />
Omo teibo slaina da nang?<br />
–Pirhsati Debbarma<br />
NAIPHIMA 31<br />
Thansano Hamkraini Lama<br />
Sinimung kaisa baise N.E.<br />
hasteni borokrok Rajakhor New<br />
Delhi hai thaio kung bara hwnwi<br />
butharjagwi tongo. Haiphano chwngse thansa, kok<br />
baksa, kha baksase wngwi manlaiya wngwi tongkha.<br />
– Kalpana Debbarma<br />
KOKRWBAI 32<br />
Phung Aisiri-Siri –R Borok Debbarma<br />
Khachuk Buchuk –Samir Debbarma<br />
Jora Tongsani –Jasua Debbarma<br />
Sundruma –Sanjit Debbarma<br />
Kwmajak khumbar –Radha Charan Debbarma<br />
Chwrai Jorani Kokrok –Jasua Debbarma<br />
Salsa Le Baranw Ani Khum –Sanjoy Debbarma<br />
SIMA NUKMA 34
aitorma 4<br />
‘Uansukrwmung’<br />
Ani langmao lama twngnwi tongmani:<br />
hamjakna tei naislena. Ang hamjakmano<br />
chongkha tei tini oro sokphaikha. –A.R.<br />
Rahman Academy Award acceptance.)<br />
Volume. 5. No. 07. July-<strong>2017</strong><br />
RNI Regd No. : TRIKOK/2013/56055<br />
ISSN No. : 2455-121X<br />
Editor : Binod Debbarma<br />
Publisher : Benny Mushahary SDB on<br />
behalf of Don Bosco Welfare<br />
Society, Bankumari, Kunjaban,<br />
Agartala-799006, Tripura, India<br />
Telephone : +91-9856677316 / 9436126649<br />
Email : aitorma2012@gmail.com<br />
binoddb@gmail.com<br />
website : www.aitorma.in<br />
Typesetting & Page Layout : Ashis Datta<br />
Executive Board Members<br />
Benny Mushahary sdb<br />
Binod Debbarma<br />
Joseph Pulinthanath sdb<br />
Meena Debbarma<br />
Binoy Debbarma<br />
Pihrsati Debbarma<br />
Dharinjoy Tripura<br />
Rajesh Debbarma<br />
Dr. Anut Debbarma<br />
Dulal Debbarma<br />
Suresh Kalai<br />
Suroj Debbarma<br />
Vidhyajoy Debbarma<br />
Moni Debbarma<br />
Biplab Debbarma<br />
Amiya Tripura<br />
Ratan Tripura<br />
Dr. Ashoke Debbarma<br />
Brata Debbarma<br />
Rajulal Debbarma<br />
Subscription Rates-<br />
1 year Rs. 350<br />
2 years Rs. 700<br />
3 years Rs. 1050<br />
(Subscription Form on page 33)<br />
The views expressed by the writers in this<br />
Magazine do not necessarily reflect the views<br />
or policies of “aitorma” or the Editorial<br />
Board. (Editor)<br />
Printed and Published by Benny Mushahary SDB on behalf<br />
of Don Bosco Welfare Society, Bankumari, Kunjaban,<br />
Agartala 799006, Tripura, India and Printed at Sree Maa<br />
Printing Press, Krishnanagar, Agartala, M: 9436127742<br />
Edited by Binod Debbarma<br />
Total Pages-36<br />
Hamjakma belai nangkukma hwnwi<br />
jotono gosio; phiya, abo tamo, abono twiwi<br />
kok thansa kwrwi.<br />
–Diane Ackerman<br />
Soi hamjakmao tei khoroksani kaham<br />
naio. Sikla hamjakmungo tei khoroksano<br />
naio. –Margaret Anderson<br />
Borok hamya kirima bai kok khnao;<br />
Borok kaham, hamjakma bai khnao.<br />
–Aristotle<br />
Chwng khoroksa tei khoroksano<br />
hamjakthai; wngyakhe, thwinai.<br />
–W. H. Auden<br />
Mukthango hamjakmung<br />
kothomarokni paimung kwrwi.<br />
–Richard Bach<br />
Imang twima haino; kochok<br />
twtwino slaijago.<br />
–Garth Brooks<br />
Bwkhani ongkhormani, bwkhaono<br />
habo.<br />
–Samuel Taylor Coleridge<br />
Thanai talni
aitorma 5<br />
Komthingnaini<br />
Kok<br />
Dengsa Dengsa bai mothsa<br />
Thangnai kisa sal swkang Borkung<br />
Hrangkhawl tei KOLOMA bodolni chini Romeo debbarma hai mung<br />
chuksajak chini khajani borokrok bai malaima ulo belai khe khatung kha.<br />
Tamoni hwnba bohrokbo kung bara bwsa se haiphano bahai khe aswk<br />
bohrokni mung pirjak kha abono twiwi kubuino chwng cherwi naithai.<br />
Uansugwi naimani bohrok hai teibo chini hao sikla siklirok bwswk<br />
beser basaro kwlaiwi tongkhona? Swrwngmungyakhili bohrok ma kasaya<br />
phano se aswk khnathok bohrokni khorang, aswk naithok bohrokni<br />
rwngmarok! Hayung kotoro bohrokni mungno sarwi naikhe buini slai<br />
motmtemase.<br />
Tamo khe kwbangma chini sikla siklirokni manma bohrokni muchungma<br />
,bohrokni khakamarok kwbangmani nukhungni biyalono kwlwgwi thango.<br />
Bohrokni imang yakhwrai biyal birman baino sachujago. Uaisa uisu khe<br />
chwng khnao muchungma tongkhe lama mano. O kokle soi no , tamokhe<br />
hatal nango moya achainani hwnmahai bohrok lama naitukphuru romdi<br />
bohrokni rwngma no kwchwkgo tisa thani rang-puisani jwngjalo kwlai<br />
tongkhe aphru dopha ni chuknai rok bhorok no sakni yathek bai bacha<br />
thani chubalai khe bohrokni bere teibo mung chuksajakrok chini dophani<br />
chini o hani achaianw.<br />
Phaidi hai khe chini sikla siklirokni rwngma simano kuchugo tisa thani<br />
tei bohrokni mungno hayungo pirthani yak bai yak manjulaianw. Kha thonwi<br />
je chukmatwi biyalo kwlaijak dophani hamkwrai tubuna chuknai sikla<br />
siklirokno chubalaianw. Hambai .<br />
Binod Debbarma, editor
KOTHOMA BOKHRI<br />
aitorma 6<br />
1979 bisini 19 th January<br />
salmario Kokborokno Tripura<br />
Haste Haphangni kok hinwi<br />
gosiwi naharjakma yagulo tabuk<br />
rwngnok, rwngnok kotor tai<br />
rwngyungo Kokborok phwrwngjago.<br />
Tripura hasteo 80 Centuryni<br />
ganaginini jorao hasteni rwngnogo<br />
Kokborok medium instruction<br />
phwrwngjakna chengwi rwjago.<br />
Puilani simino Kokborokni<br />
swithaino twiwi jwnangjalni<br />
yakagwi manya wngma bai baksa<br />
Bengali taibaksa Roman swithai<br />
bai swijaknani kokbanglaima<br />
mokol kwlaijakkha. Jesaphano<br />
wngrathun, Kokborok phwrwngjaknase<br />
kok.<br />
Tabuk Kokborok rwngnogo<br />
simi phwrwngjagwi bathagwi<br />
tongliya. Kokborok kok bai<br />
Hasteni Degree College,<br />
Universityrogo phwrwngjagwi<br />
tongo. omo belai khatungjaknai<br />
kok. Hasteni Degree Collegerogo<br />
Foundation Course tai Elective<br />
Course porina sep tongo. Omo<br />
simiya thangnai 25 th January <strong>2017</strong><br />
bisini simino kaisa pandani<br />
bisingtwi Agartalani National<br />
Institute of Technology (NIT) hai<br />
haktorni mungwnang University<br />
obo Kokborok Certificate Course<br />
phwrwngjakna chengwi rwjakkha.<br />
O pandano chengsawi<br />
rwkha Loksabhani MP mwchang<br />
Jitendra Chowdhury. Pandao<br />
naruai motom wngwi manjakkha<br />
Movement For Kokborok eba<br />
MFK-ni Kasko mwchang<br />
Ranjitkumar Debbarma akosong.<br />
NIT-ni Kokborok Certificate<br />
Courseni bagwi Coordinator<br />
chongjakkha Prof. Dr. Deb Dulal<br />
Tripura.<br />
Oro kaisa kok khursathai<br />
kwlaio hasteni School, College,<br />
Universityo Kokborok course<br />
phwrwngna chengrwna bagwi<br />
juda-juda hoda-hukumu motha,<br />
political motha, kokrwbai<br />
motharog juda-juda jorao khorang<br />
tisalaina nangkha tai sanmung<br />
sanlaina nangkha. Romdi<br />
Kokborok Development Board,<br />
Kokborok Sahitya Samsad,<br />
Kokborok Sahitya Sabha,<br />
Kokborok Tei Hukumu Mission,<br />
Kokborok Sahitya Akademi,<br />
Tiyari Drama & Cultural Centre,<br />
Chongpreng Choir Group,<br />
Movement For Kokborok,<br />
Kokborok Hamkrai Motha,<br />
Kokborok Hamari Motha,<br />
Jamatia Hoda, Tripura Chubalai<br />
Buthu, Kokborok Phuarnai Bodol<br />
omohai taibo kwbangma judajuda<br />
motha tongo, Kokborok<br />
hamkraini bagwi kolomtwi<br />
rochorwnai.<br />
Tabuk nailaiyano Hasteni<br />
Degree Collegerogo Kokborok<br />
phwrwngjakna twiwi karijakma<br />
kisaswk Notification bwlaino<br />
twiwi sukrubwi tai kokcherwi.
KOTHOMA BOKHRI<br />
Thangnai 30 th June 2005 bisio Tripura Universityni<br />
bwkhaktwikhai Ref.No.F.5(13-13)/TU/2004<br />
Notification bwlaini bisingtwi kokchapjakphikha<br />
2005 bisini simi Part-I TDC tai TDC (Hons)o<br />
Kokborok 50 Marksni Foundation Course<br />
phwrwngjaknani. Phiyaba Degree Collegeo<br />
Foundation Courseni samung chengwi rwjago<br />
thangnai 2010-11 rwng bisini simi.<br />
Aboni yagulo Register Dr. K.B Jamatiani jorao<br />
thangnai 3 rd June 2009 bisio Tripura Universityni<br />
bwkhaktwikhai No. F.TU/REG/KCA/16/08<br />
Notification bwlaini bisingtwi hasteni Higher<br />
Education Departmentni Directorno sakwlaikha<br />
2009-10 rwng bisini simi hasteni General Degree<br />
Collegeo Kokborok Certificate Course phwrwngna<br />
samung chengwi rwna bagwi. O Notification bwlaio<br />
khursajak kaibrwi Degree Collegeni mung<br />
wngkha—<br />
1. M.B.B College, Agartala,<br />
2. Khumulwng Degree College, Khumulwng,<br />
3. N.S Mahavidyalaya, Udaipur,<br />
4. R.K Mahavidyalaya, Kailashahar.<br />
Aboni yagulo thangnai 3 rd July 2009 bisio Tripura<br />
Universityni bwkhaktwikhai No. F.TU/REG/Aca/<br />
KBC/09/09 kobokmung bwlaini bisingtwi haino hai<br />
hasteni Higher Education Departmentni Directorno<br />
kobokphikha hasteni General Degree Collegeo<br />
Kokborok kokno kaisa Elective Subject wngwi<br />
phwrwngjakna bagwi. O kobokmung bwlaio<br />
omohaikhe swijak tongo—<br />
“I am to inform you that the proposal for the<br />
introduction of Kokborok Language as one of<br />
the elective subject in the General Degree<br />
Colleges has been placed brfore the 3 rd meeting<br />
of the Academic Council and resolved that the<br />
Kokborok Language be introduced as one of<br />
the optional subject in under graduate course”.<br />
aitorma 7<br />
Tripura Universityni bwkhaktwikhai omohaikhe<br />
kobokjakmung yagulo General Degree Collegeo<br />
Kokborok Elective Subject wngwi phwrwngjakna<br />
samung chengwi rwjago 2012-13 rwng bisini simi.<br />
Hasteni Higher Education Departmentni Director<br />
bai rohorjak Letter No.F.2(11)-DHE/UDCA/<br />
2012, dt. 21 st February, 2012 no rwgwi haino hai<br />
Tripura University thangnai 5 th June 2012 bisio File<br />
No. F.TU/REG/AC/UG/03/07/ (VOL-1) ni<br />
bisingtwi 2012-2013 rwng bisini simi hasteni General<br />
Degree Collegerogo Kokborok Elective Subject<br />
Course phwrwngjakna bagwi sakwlaikha. Aboni<br />
logio bo Degree Collegeo Kokborokni achukthai<br />
bwswk eba Intake Capacityni kokbo khursawi<br />
sakwlaikha. O sakwlaimung bwlaio khursajak<br />
Degree Collegeni mung tai Kokborokni bagwi<br />
achukthaini bangmung wngkha—<br />
1.Maharaja Bir Bikram College, Agartala—<br />
Elective Course, 20 seat<br />
2. Bir Bikram Memorial College, Agartala—<br />
Certificate Course, 20 seat<br />
3. Woman College, Agartala— Certificate<br />
Course, 20 seat<br />
4. Dasarath Deb Memorial College, Khowai—<br />
Certificate Course, 20 seat<br />
Hasteni Higher Education Departmentni<br />
Director bai rohorjak Letter No.F.2(11)-DHE/<br />
UDCA/2012, dt. 29 th June, 2012 no rwgwi<br />
Tripura University thangnai 6 th July 2012 bisio File<br />
No. F.TU/REG/AC/UC/03/07/ (VOL-1) ni<br />
bisingtwi 2012-2013 rwng bisini simi Khumulwng<br />
Government Degree College tai Amarpur<br />
Government Degree Collegeo Kokborok Elective<br />
Subject Course phwrwngjakna bagwi sakwlaikha.<br />
Aboni yagulo thangnai 9 th June 2014 bisini 12PM<br />
jorao Tripura Universityni Conference Hallo Vice<br />
Chancellor Prof. Anjan Kumar Ghosh, Higher
KOTHOMA BOKHRI<br />
Education Departmentni Secretary Mr. K. Ambuli<br />
tai Director, juda-juda collegeni Principal,<br />
Universityni Controller of Examinationno khobwi<br />
taibo kwbangma Prof.rog phaiwi kuthumlaimung bai<br />
kaisa kokchaplaimung panda songsajakkha. O<br />
meetingo hasteni Degree Collegerogo 2014-2015<br />
rwng bisini simi juda-juda subject eba course<br />
phwrwngjakna tai intake capacity eba achukthai<br />
bangrwnano khobwi Degree Programmeo<br />
bisithamni Semester System khwlaina bagwi kok<br />
chapjakkha. O kokchapjakma raidatwi 9 th June 2014<br />
bisio F.TU/ DIR.CDC/UGBOS/40/2014 (VOL-<br />
II) ni bisingtwi sakwlaijakma notification bwlaio<br />
hasteni juda-juda Degree Collegeo juda-juda subject/<br />
course phwrwngjakna tai bini achukthai eba intake<br />
capacityni kokbo khursajakkha. Oro khursajak<br />
subject/courseni bisingo Kokborok subject/courseni<br />
kokbo khursajak tongo. Tabuk nailaiyano oro<br />
khursajak Degree Collegeni mung tai Kokborokni<br />
bagwi achukthaini bangmung wngkha—<br />
1.Kamalpur Govt. Degree College, Kamalpur—<br />
Elective Course, 20 seat<br />
2. Swami Vivekannada Mahavidyalaya,<br />
Mohanpur— Elective Course, 20 seat<br />
3. Dharmanagar Govt. Degree College,<br />
Dharmanagar— Elective Course, 20 seat<br />
4. Kanchanpur Govt. Degree College,<br />
Kanchanpur— Elective Course, 20 seat<br />
5. Shantirbajar Govt. Degree College,<br />
Shantirbajar— Elective Course, ….<br />
6. Gandachera Govt. Degree College,<br />
Gandachera— Elective Course, 20 seat<br />
7. Longtharai Valley Govt. Degree College,<br />
LTV— Elective Course, 20 seat<br />
Aboni yagulo thangnai 12 th June 2015 bisini 3<br />
PM jorao Tripura Universityni Vice Chancellor Prof.<br />
Anjan Kumar Ghoshni achukphangni<br />
aitorma 8<br />
kuthumlaimung bai kaisa kokchaplaimung panda<br />
songsajakkha. Oro phaiwi manjakkha Higher<br />
Education Departmentni Director Dr. Bipradas<br />
Palit, Jt. Director Sri Rajesh Bhattacharjee, Tripura<br />
Universityni Controller of Examination Dr. B.C<br />
Sinha, Tripura Universityni CDC Director Smt.<br />
Sobha Debbarma. O kokchaplaimungo hainohai<br />
hasteni Degree Collegerogo 2015-2016 rwng bisini<br />
simi juda-juda subject eba course phwrwngjakna<br />
twiwi kok chapjakkha. O kokchapjakma raidatwi<br />
15 th June 2015 bisio F.TU/ DIR.CDC/UGBOS/40/<br />
2014 (VOL-II) ni bisingtwi sakwlaijakma<br />
notification bwlaio hasteni juda-juda Degree<br />
Collegeo juda-juda subject/ course phwrwngjakna<br />
tai bini achukthai eba intake capacityni kokbo<br />
khursajakkha. Oro khursajak subject/courseni<br />
bisingo Kokborok subject/courseni kokbo khursajak<br />
tongo. Tabuk nailaiyano oro khursajak Degree<br />
Collegeni mung tai Kokborokni bagwi achukthaini<br />
bangmung wngkha—<br />
1. Gandachera Govt. Degree College,<br />
Gandachera— Elective Course, 30 seat<br />
2. Teliamura Govt. Degree College, Teliamura—<br />
Elective Course, 30 seat<br />
3. Maikel Madhusudan Datta College,<br />
Sabroom— Elective Course, 30 seat<br />
Oro sathai kwlaio, Tripura University bai<br />
sakwlaijakma yagulo Teliamura Govt. Degree<br />
Collegeni bwkhaktwi 25 th July 2016 bisio No.F.7<br />
(5-$)-GDC/Acdm/TLM/2015 bwkhaktwi 2016<br />
rwng bisini simi BA 1 st Semistero Kokborok Elective<br />
Subject naharna bagwi sakwlaijago.<br />
Tabuksak jora Tripura hasteni 22 nos eba<br />
khongnwichinwi General Degree Collegeo<br />
Kokborok phwrwngjagwi tongo. Tripura hasteni<br />
khongnwichinwi General Degree Collegeo<br />
Kokborok phwrwngjagwi tongmani Collegeni
KOTHOMA BOKHRI<br />
mungrog wngkha—<br />
1. Maharaja Bir Bikram College, Agartala<br />
aitorma 9<br />
18. Adwaita Malla Barman Smriti<br />
Mahavidyalaya, Amarpur<br />
2. Bir Bikram Memorial College, Agartala<br />
3.Woman College, Agartala<br />
4. Ramthakur College, Agartala<br />
5. Khumulwng Govt. Degree College,<br />
Khumulwng<br />
6. Swami Vivekannada Mahavidyalaya,<br />
Mohanpur<br />
7. Rabindranath Thakur Mahavidyalaya,<br />
Bishalghar<br />
8. Dasarath Deb Memorial College, Khowai<br />
9. Teliamura Govt. Degree College, Teliamura<br />
10. Kamalpur Govt. Degree College, Kamalpur<br />
11. Gandachera Govt. Degree College,<br />
Gandachera<br />
12. Longtharai Valley Govt. Degree College,<br />
Longtharai Valley<br />
13. Ambedkar College, Fatikroy<br />
14. Kanchanpur Govt. Degree College,<br />
Kanchanpur<br />
15. Dharmanagar Govt. Degree College,<br />
Dharmanagar<br />
16. Ramkrishna Mahavidalaya, Kailashahar<br />
17. Netaji Subash Mahavidyalaya, Udaipur<br />
19. Shantirbajar Govt. Degree College,<br />
Shantirbajar<br />
20. Ishwarchandra Vidyasagar Degree College,<br />
Bilonia<br />
21. Maikel Madhusudan Datta College, Sabroom<br />
22. Kabi Nazarul Mahavidyalaya, Sonamura<br />
Omo karwibo kisaswk Profesional<br />
Collegerogobo Kokborok phwrwngjagwi tongo.<br />
Aborogni bisingo tongo—<br />
1. Tribal Folk Music College, Khumulwng<br />
2. Tripura State Akademi of Tribal Culture,<br />
Suparibagan, Agartala.<br />
Paithago omo sana naio, sakao khursajak<br />
College, Universityo Kokborok phwrwngjakma simi<br />
bai chini amani kok hamkrai wngkha, belai kuchugo<br />
kakha hinwi uansugwi tonglaikhe wnglaiglak.<br />
Hasteni General Degree Collegeo simi Kokborok<br />
phwrwngjakma bai chini sanmung paisukya.<br />
Hasteni joto professional collegerogobo Kokborok<br />
course phwrwngna chengwi rwna nangnai.<br />
Kokborok bai Hons. Subject nawi porina sep rwna<br />
nangnai. Kokborok bai Ph.D khwlaina sep marwnai.<br />
Thangnai 25 th February <strong>2017</strong> bisio Tripura<br />
haphangnio General Administration (Personnel &<br />
Training) Departmentni bwkhaktwi No.F.10 (1)-<br />
GA (P & T)/ 2004 (P) Notification bwlaini bisingtwi<br />
Tripura Public Service Commissionni<br />
Examinationo Language Gruopni Paper-II 50<br />
Marksni bagwi Alternative English tai<br />
Bengalini logio Kokborok Subjectnobo<br />
chitogwi rwkha. Omohaikheno SLET, NET<br />
Examinationobo Kokborok Subject chitogwi rwna<br />
nangnai. Aboni bagwi nangkho chini<br />
thanio taibo khorang chirikmung, taibo<br />
sanmung taibo choba kotor.<br />
–Dharinjoy Tripura
KOKNI KOK<br />
aitorma 10<br />
KOKBOROKNI KOKBEDEKROK<br />
K<br />
Amchoi rwgwi kokthaihni khorang pherlaimani<br />
Kokborokni yaphangyarwng<br />
boroni tamo khlai<br />
achaikha, tamoni bagwi Kokborok<br />
mung wngkha, tamo wngna<br />
tongmani, tamo wngkhai chakhamung<br />
aborokno twiwi thanai<br />
‘aitorma’ kango swijak kokkhalrogo<br />
sajakkha. Aboni yagulo,<br />
chini dophani mung tangwi Borok<br />
wngyaui Tipra wngna nang<br />
aboroknobo sajakkha. Tipra kok<br />
Kokborokni dalchuku kokbedek<br />
eba hodarok wngkha Bru,<br />
Debborma, Jomatia, Koloi, Kwtal,<br />
Murasing, Rupini, Tripura tei<br />
Uchoi akorokni kokbo sajakkha.<br />
Dalchuku kokbedek eba hodani<br />
dal sa ra nwichidok (126 nos)<br />
sandai eba panjirokni kokbo<br />
sajakkha. Tini salaijaknai wngkha<br />
tei dalsa nangkukmani kok eba<br />
chini Kokborok sanai Tipra<br />
dophani dalchuku kokbedek sabo<br />
bai saboni bwmtwi khlai kok<br />
salaithani khorangrok pherlai<br />
abono swinai.<br />
Chini Kokborok sanai Tipra<br />
dophani bororok uaisa-uisu<br />
uansukthani kisa-misa khochorjaktwi<br />
wngmani bagwi chwng<br />
sakni kokno simise uansuklaio.<br />
Romdi, Debbormarok sakno buini<br />
swlai kisa juda uansugo. Ayang<br />
khaiba Brurok Tiprase gosiya.<br />
Bohrokni koknobo Kokborok<br />
hinyaui Kaubruse hinna muchungjago.<br />
Baksa Koloi bai<br />
Rupini khaiba Kokborok bai kok<br />
saphano sakno Tipra hinyaui<br />
Halam hinwise sinijakna<br />
muchungjago. Uchoino khaiba<br />
Brurok bohrokni bedek eba dalsa<br />
panji hinwi sana muchungjago.<br />
Teibo mwnwikothok hinkhai<br />
Debborma, Tripura tei Murasingrok<br />
bohrokni communityni mung<br />
Tripuri swilaiphano Debbormarok<br />
bai juda hinwi sinijakna<br />
muchungjago. Jomatiarok khaiba<br />
Debbarmarokno gurpai mung<br />
ringwi mankhaise tongthokjago.<br />
Oborok wngkha chwng bai chwng<br />
dalsa mung bai sinijakthani<br />
kebengmungni busu achaimungni<br />
kokse.<br />
Tei oh jwngjalni bwthaih<br />
hamya thaihma wngkha North-<br />
East hasteni bisingo chwng chini<br />
dophani mung sraisrai khlai saui<br />
manyani bagwi bui bai chini ha<br />
Tipra hano Tripura pharjakkha.<br />
Tipra hani achaiphang dopha<br />
Tiprasarok buini dopha bai<br />
kaduljagwi tongkha, thwngjagwi<br />
tongkha. Oh kokno political<br />
partyni chini ojamarok simino<br />
uansukma simi bai wngliya.<br />
Tabukni siklarokse uansukna<br />
nangsinai kisa juda uansukmung<br />
kwtal mokol bai Tipra dopha oh<br />
ha sakao kwthang tongnani<br />
bagwi.<br />
Aswk kebengmung tongphano<br />
chini kokni mung KOKBOROK<br />
hinwi sinijak mankha. Kokborok<br />
mung pharjakthani chini achaiphang<br />
Boro dopha bai gwdalrwjagwi<br />
mung pharjakkha. Boro<br />
dophani kagwi phaiwi bisi nwi<br />
saini (2000) swlaibo kwbang<br />
bisini ulo Tripur Bugrani munwi<br />
phano wngkha eba Twibupra eba<br />
Twipra mungwi phano wngthung,<br />
chini dophani mung tabuk Tipra<br />
hinwi sinijak manrwrwgwi tongo.<br />
Tipra mung bai sinijakma baksano<br />
oh Tripura hasteni hanibwsa hinwi<br />
kok thaihsa baino sinijagwi mano.<br />
Obono chini kotor manmung.<br />
Chini Kokborok sanai Tipra<br />
dophani bororokni bisingo kok<br />
salaithani amchai rwgwi khorang<br />
kisa-misa pherlaima nukjago. Obo<br />
oh hayungni joto dophani bisingo<br />
kisa-misa tongo. Tipra hani<br />
uanjwirokni kokno uansukdi,<br />
kaham Bangla kok bai chini oh<br />
Tipra hani uanjwirok tabukbo<br />
kaham khlai kok saui manya.
KOKNI KOK<br />
Tipra hani banglano Tripura-<br />
Bangla hinwise sinijago. Abotwi<br />
khlaino Sileti-Bangla, Nuakhali-<br />
Bangla, Dakaya-Bangla tei<br />
kwbangma abo chwng jotono<br />
saimano. Bangla kok bai kok<br />
sanairokni bisingo aswk pherlaimung<br />
tongphanose bohrok jotono<br />
bohrokni dophani mung saphrukhai<br />
Bangali tei bohrokni kokni<br />
mung saphru khai Bangla hinwino<br />
salaio. Phiyaba chini Kokborok<br />
sanai Tipra dopha bohrokni<br />
dophani mung, kokni mung<br />
sanaphru khai tabukbo kok thaisa<br />
bai khuk perwi manyakhu. Obono<br />
chini kwpal hamyani kok.<br />
Thanai 1988-1989 bisini simi<br />
tabuk sak jora Kokborok kokthaihrok<br />
thumwi kokrwbam<br />
swinani thangwi sak sak belaino<br />
kwpal kaham hinwi mauansugo.<br />
Twmale hinba, kokthaih thumna<br />
thangwi chini Kokborokni dalchuk<br />
kokbedek eba dialect bai kok<br />
sanairokni thani, bohrok bai<br />
tongwi chahui Kokborokni kokthaih<br />
aswk kwbangma mankha,<br />
abo khoroksa Kokborok sanai<br />
wngwi oh hayungo mwkhang<br />
kwchwng matongo. Tei Kokborokno<br />
dalsa complete language<br />
hinwi tongthogo. Kokthaih<br />
thaihsani khorang kisa-misa<br />
pherlaima baino Kokborok bai<br />
juda kok hinwi tabukni Bru hodani<br />
bororok Kaubru hinwi uansuklaimani<br />
abo linguistic point of view<br />
lamatwi chamakok kwlaiya.<br />
Whole Kokborok sanairok bai<br />
Bru hodani kok khorang kisa-misa<br />
pherma baino Kaubru wngwi<br />
mankhai Nuakhalini Banglano<br />
Nuakhali Bangla hinyaui Nuakhali<br />
mungse mapharnai. Abo hai<br />
Sileti-Banglano Silteti language<br />
mahinkhamung.<br />
Khidi, buini kok sayaui tabuk<br />
chini Kokborok sanai dalchuku<br />
kokbedek eba dialect eba hodani<br />
aitorma 11<br />
bororok tamo khlai kok salaithani khorangrok pherlai kisa nailainw.<br />
Swkango salainai Bru bai Debborma dialectni bisingo khorang bwbtwi<br />
khlai pherlai aborok.<br />
Bru bai Debborma kokbedekrok kok salaiphru khorang<br />
pherlaima:<br />
English Bru Debborma Khorang phermani<br />
A stick Mkong Bokong M-Bo<br />
A male Tla Chwla T-Chw<br />
One thing Keha Kaisa Ke&ha-Kai&sa<br />
A round thing Mkoi Bokol Bo&kol-M&koi<br />
Eaten item Chahmo Chahma Mo-Ma<br />
Ate Chahmi Chahmani Mi-Ma<br />
Take it Ladi Nadi La-Na<br />
To get Mayo Mano yo-no<br />
More Trepho Teibo Tre&pho-Tei&bo<br />
Water Tui Twi u-w<br />
Language Kau Kok au-ok<br />
Doing to Tangye Tangwi ye-wi<br />
To wear Kain’ Kan ain’-an<br />
New Kta Kwtal K&ta-kw&tal<br />
Tabuk nailainai Debborma bai Rupini kokbedekrok kok<br />
salaiphru khorang pherlaimani:<br />
English Debborma Rupini Khorang phermani<br />
Yet to get Manyakho Manjakho ya-ja<br />
Hanging Lolai-lolai Rorai-rorai Lo&la-ro&ra<br />
Hand Yak Jak Ya-Ja<br />
Tabuk nailainai Debborma bai Koloi kokbedekrok kok<br />
salaiphru khorang pherlaimani:<br />
English Debborma Koloi Khorang phermani<br />
Catch Romdi Lomdi Ro-Lo<br />
Hand Yak Jak Ya-Ja<br />
Tabuk nailainai Debborma bai Murasing kokbedekrok<br />
kok salaiphru khorang pherlaimani:<br />
English Debborma Murasing Khorang phermani<br />
A pot Twk Tuk w-u<br />
To do Khaima Khlaima Khai-Khlai<br />
Tabuk nailainai Debborma bai Tripura kokbedekrok kok<br />
salaiphru khorang pherlaimani:<br />
English Debborma Tripura Khorang phermani<br />
Where Boro Sro Bo-S<br />
Walking Himwi Himgwi wi-gwi<br />
Language Kok Krok ok-rok(Anok)<br />
Red Kwchak Kachak Kw-Ka<br />
Tabuk nailainai Debborma(Whole) bai<br />
Debborma(Kamalpur) kok salaiphru khorang pherlaimani:<br />
English Whole Kamalpur Khorang phermani<br />
To drink Nwng Nung w-u<br />
Nil Kwrwi Koroi w-o
KOKNI KOK<br />
Tabuk nailainai Debborma bai Jomatia kokbedekrok kok<br />
salaiphru khorang pherlaimani:<br />
English Debborma Jomatia Khorang phermani<br />
Not heavy Heleng Helei leng-lei<br />
To cut Helep Hele lep-le<br />
Salt Sohm Sohn’ ohm-ohn’<br />
What Tamo Tma amo-ma<br />
Why Tang Tan’ ng-n’<br />
Name Mung Mwng Mu-Mw<br />
Tabuk nailainai Debborma(Sodor North & Khowai) bai<br />
Debborma(Sadar South & East) kok salaiphru khorang<br />
pherlaimani:<br />
English (SN&K) (SS&E) Khorang phermani<br />
Ripen Mungkha Munkha Mung-Mun<br />
Stool of goat Pungkhi Punkhi Pung-Pun<br />
Unite Thancha Thansa cha-sa<br />
Went Thahngka Thahngkha ka-kha<br />
May be done Khaithung Khaithun thung-thun<br />
Comparatively<br />
hard Rakthoto Rakthotho thoto-thotho<br />
Child Cherai Chwrai Che-chw<br />
Gave Rikha Rwkha Ri-Rw<br />
aitorma 12<br />
Sakao sajak Kokborokni juda<br />
juda kokbedek kokthaihrokni<br />
khorang pherlaimano kaham khlai<br />
chabwi kok saui manma yagulo<br />
chini Kokborok sanairokni<br />
kokyaphang kwrwngsano abo<br />
chwng jotono saimano. Kokborokni<br />
obo hai juda juda<br />
kokbedek chini Kokborokno<br />
teibose mwchangrio, chwnario.<br />
Thanai bisi nwichibani swlaibo<br />
kwbang bisi romwi Kokborok<br />
kokthaih thumwi tabuksak jora<br />
jotoi sa rasai brwichi sai<br />
(1,40,000) kokthaihni kokrwbam<br />
swima bijap wngwi ongkhorwi<br />
tongo. Tei aro chini Kokborokni<br />
dalchuku kokbedekni joto<br />
kokthaihno tonina bagwi ang<br />
chaitogwi tongo. Androso phano<br />
hindi eba Omotui, Burcha phano<br />
hwndi eba Maikhrimai, Mukri<br />
phano hwndi eba Mayungwswndwi,<br />
Bwsate phano hwndi<br />
eba Ste eba Chikon, Mother<br />
kokthaihno Kokborok bai Ma eba<br />
Ama eba Among eba Ane eba Go<br />
eba Nene eba Wgwi eba Wk eba<br />
Yogoi jotono Bumano ringmano<br />
kwlaio. Ani ah kokrwbamo<br />
oborok jotono mannai. Norokni<br />
chubamungni bai hamjakmungni<br />
bisingtwi oh<br />
kokrwbam daktino<br />
pai mananw hinwi<br />
uansugwi tongjao.<br />
–Binoy Debbarma
DOPHANI KOK<br />
aitorma 13<br />
CHINI HA AMANI THINANG<br />
L<br />
aibuma rwgwi naikhe nugo<br />
bugrarokbai naikoljak<br />
haktorokni bere Japanni<br />
Monarchyno hayungni kolokkuk<br />
romwi bugrarokbai naikoljak ha<br />
tei Japanni yagulono wngkha<br />
chini Tripura hani achukthai.<br />
Phiyaba 1947 bisio chini paithak<br />
bubagra Maharaja Bir Bikram<br />
Kishore Manikya Deb Barman<br />
thwimani yagulo bini bwsajwla<br />
Kirit Bikram Kishore Manikya<br />
Deb Barman habubagra wngnani<br />
omor kasukyani bagwi bini buma<br />
Maharani Kanchan Prabha<br />
Devino regent (okra) chongwi<br />
ha naikolnani barja bokjago.<br />
Phiyaba aswk dwgwi manliya,<br />
kwbangma chukili tei kubun<br />
dophani singkwlwkjakma tei<br />
Bharot haktorni koimungbai 1949<br />
bisini October talni salchiba (15th<br />
August) bisingono Maharani<br />
Kanchan Prabha Devi bai<br />
Bharot sorkarni bising Merger<br />
Agreement bwlai rigmari (soi)<br />
khwlailaimani bisingtwi Tripura ha<br />
Bharot haktorobai gwdalnani<br />
nangkha tei aboni loge logeno<br />
chini hani bisi thamsai barani<br />
(3500 years) swlaibo kwbang<br />
romwi bubagrarokbai naikoljagwi<br />
tongmani molbo paiwi thango.<br />
Tripura haste Bharot haktorbai<br />
merge khwlaimani yagulono chini<br />
dopharokni birmanbo bangwi<br />
phairwrwgo. Tamoni hwnba<br />
aphruni simino twrwk twrwk<br />
chini laibumano sokomornani,<br />
manthai seplenani tei ha seknani<br />
samung chengjago. Chwng<br />
kwbang borokrokno saimano<br />
chini paithak bubagra Maharaja<br />
Bir Bikram Kishore Manikya<br />
Deb Barman kwthang tongphru<br />
(1931 bisio) Tripuri dopharok<br />
thinango jwngjalo phano kwlaiwimano<br />
hwnwi uaswgwi ‘Poncho<br />
Tripurirokni’ bagwi Khowai<br />
amchoini Kalyanpur tei<br />
Kailashahar amchoio chisa<br />
rasai (11 lakhs drun) swk ha<br />
khatiwi kwlangmani kokno.<br />
Phiyaba a khatijak ha tabuk tode<br />
tongkho abono twiwi khorok<br />
bwswk sawiman abo le siliya.<br />
A khatijak ha tabuk tei<br />
kwrwikha. 1971 bisio Salka bai<br />
Salthang-Pakistan eba Banladesh<br />
bai Pakistanni (Hindu bai<br />
Muslim) bisingo choba nanglaiphru<br />
Bangladeshni khorok Chisa<br />
rasaini (11 lakhs) swlaibo kwbang<br />
uanjwi hindurok chini hasteo<br />
kharwi phaibakha. A phainai-
DOPHANI KOK<br />
rokno choba paiwi kwchang<br />
kwchang wngphru kiphilwi<br />
twlangnai hwnwi chini haktorni<br />
aphruni montri bokhorok Smt.<br />
Indra Gandhi bai Bangladeshni<br />
Father of the nation Md. Sekh<br />
Majibur Rahomanni bisingo<br />
kaisa gosimung bwlaio soi<br />
khwlailaikha. A gosimungno<br />
Indra-Mujib Chukti hwnwi<br />
chwng sawi mano. Phiyaba<br />
choba paiwi yoksamani sal<br />
(Freedom) manmani yagulophano<br />
kiphilrwi twlangjaklia. Tamoni<br />
hwnba borokno chini hasteo<br />
tongthai riwi Bharot hani citizen<br />
ma khwlainai hwnwi kaisa<br />
rajnoitik eba political bodol ha<br />
kwrwino ha marwnai, tongthai<br />
kwrwino nongthai marwnai<br />
hwnwi a jorao andulon khwlailaikha.<br />
Bharot haktorni aphuruni<br />
Home Minister Sardar Ballab<br />
Bhai Patel Tripura hasteo<br />
bohrokno baknani bagwi ha<br />
kwrwi hwnwi sakhe a rajnoitik<br />
bodolni adongrok chini bubagra<br />
khatiwi kwlangmani a hano<br />
phunugwi rwo. Aboni yagulono<br />
Poncho Tripurirokni bagwi<br />
khatijak ha Banladeshni phainai<br />
refuge rokno bagwi rwjago.<br />
Aphuru chini borokrokbo ha<br />
kwrwino ha marwnai, tongthai<br />
kwrwino tongthai marwnai<br />
hwnwi chirikhogwi sanlaikha,<br />
phiyaba khorok bwswk mankhna?<br />
Abo haikheno puila chini ha<br />
kwmakha.<br />
Chwng jotono Raima-sormani<br />
(Saimani) kothomano saimanbaio.<br />
Gandachhara Sub-Divisionni a<br />
Raima- Sormani twi rwkungni ha<br />
panthor (tabuk abono Raima<br />
Velley hwnwi sinijago) wngkha<br />
chini hasteni mai-khul, muikwthwng,<br />
thaikwthwng hamkuknai<br />
eba pholinai ha. Phiyaba chini<br />
Tripura hasteo phirang (Electric)<br />
swnamnani bagwi Dumbur<br />
Hydel Power Project achukrwphruo<br />
a kahamkuk hanono haste<br />
sorkarbo mokol thaikha. Chini<br />
dophani sijak nukjakrok borokrok<br />
khaduma tei andulon khwlai<br />
aitorma 14<br />
phano paithak jora kasuwi manlailiya.<br />
Raima- Sorma twisano thewi<br />
aro phirang swnamjakkha tei<br />
aboni bagwi chini dophani khorok<br />
brwichi saini (40,000) swlaibo<br />
kwbang borokrok nok-huk<br />
yakarwi ma thangbaikha. Tei<br />
khwnamani twikhe thangnani<br />
soiya borokroknokhe police<br />
sengkrakbai, mayungbai khese<br />
nok swbaiwi kutulrwi khaphun.<br />
Aswk borokrokno kutulrwi<br />
rohormani yagulo je borokrokni<br />
kagojo tongo borokno simi ah<br />
romwi chathwng hwnwi chei tei<br />
bini loge musuk masa-maknwi<br />
bagwi rwkha tei kagojo kwrwi<br />
roknokheba mairung sernwi<br />
sertham baino manthai rwjakha<br />
mungwi rwya hwnjakya drop ha<br />
kwmajaknai rokni yago yapharwi<br />
rwjakkha. Abo haikhe aswk maikhul<br />
biyal kwrwikhe tongthothok<br />
chathothokkhe tongbaimanise<br />
paithago le ha kwmawi Tripurani<br />
pisa piring jagao tei baksaba<br />
Mizoram, Assam rogo thaigwise<br />
tongthai naituklaiwi birman<br />
nangwi matongwi baikha. Abo<br />
bwswkse chini dophani bagwi<br />
kha khammani kok. Chwng baksa<br />
ba aborokno pogwise thangbai<br />
khwna. A salni kokrokno pogwi<br />
mannani kokya. Tabuk phano<br />
kwbangma borokrok kwthang
DOPHANI KOK<br />
tongbaikhu, swngwi naidi a<br />
birmanni kokno haikhe tinibo<br />
bohrokni mokolo mwktwi<br />
nuganw. Tabuk khe twi bangliyani<br />
bagwi aro phirang swnamnani<br />
tugwi thangmabai a jagano<br />
borokrok thangwi picnic eba<br />
beraiwi naiwi manatwi tei aboni<br />
loge rangbo ajiwi mana bagwi<br />
rang khok brwichi rwjak<br />
swbaiwise aro Tourist Place eba<br />
beraikhri khwlainani bagwi<br />
khorok bwswkno sorkar nangmaniswk<br />
manthai rwkha hwnwi<br />
khwnakha? Riya hwnjakya dorop<br />
rwkha aswkno, abono karwi tei<br />
mungsa rwjakya. Abo haikhe bisi<br />
brum brum chini borokrokni ha<br />
sekjagwi, nukhung kwmawi<br />
tongo. Tamokhe amswk wngwi<br />
tongmani yagulobo chini dopharok<br />
thang wngyani bai abono<br />
kasunani bagwi mungsabo khwlai<br />
manlailiya.<br />
chengwi rwjak kha.<br />
Abo simiya Sadar (tabuk<br />
Jirania) Sub-Divisionni Ramchandra<br />
Nagar obo phirang<br />
swnamnani bagwi NEEPCO<br />
Companyno ha bagwi rwjakha.<br />
Aronibo chini dophani kwbangma<br />
nukhung ha yakarwi ma<br />
thangbaikha. Abono karwibo<br />
Military Head Quarter, Central<br />
eba state ni tangnok tangnani,<br />
bolongni malmata toninani eba<br />
Khatimung khwlainani bagwi<br />
Wild Life Sanctuary swnamnani<br />
bagwibo chini borokrokni tongthai<br />
hanono tabuk phano segwi<br />
tongmani nukjago. Abo haikheno<br />
Baramura Eco-Park, Trishna,<br />
Gumati, Rua Wild Life Sanctuaryrok<br />
swnamjakkha tei aboni<br />
bagwi nukhung kwbangma<br />
bohrokni ha yakarwi mathangbaikha.<br />
Phiyaba aboni bagwi<br />
Aswk bai simi thakyakhu,<br />
tabuk phano je tongwi tongkhu<br />
abonono bahaikhe seknai aboni<br />
bagwibo lama swnamwi paikha.<br />
Tamoni hwnba sal kisa swnkang<br />
haste sarkar Assembly o Tripura<br />
Land Revenue and Land<br />
Reform Act 1960ni philchi<br />
swlaimung bill (10th Amendment<br />
bill) tubukha. A billo agi tongmarokno<br />
swlaiwi nukhung thwgwi<br />
bwswk jaga eba ha toniwi mannai<br />
aborokno twiwi kwtalkhe kerong<br />
swnamphinani bagwi swrai swrai<br />
khe kerongnogo (Assembly) bill<br />
tubukha. Abo belaino kirmasingsa<br />
bill. A bill tumungno gosiwi<br />
najakhe (pass) Tripurao chini<br />
dopharok bo halogo sogwino abo<br />
chwngno snamnai sa simise sai<br />
mansinai.<br />
Tabuk o Tripura Land<br />
Revenue and Land Reform Act<br />
aitorma 15<br />
1960 tamo abonose kisa rwgwi<br />
manailaigranai. Chini Tripura<br />
haste Bharot haktorbai merge<br />
khwlaimani yagulo 1960 bisio<br />
puila Tripura Land Revenue<br />
and Land Reform Act eba<br />
kerong swnamjago. 1960 bisio<br />
kerong swnammani yagulo<br />
tabuksak joratwi philchuku (9<br />
times) a kerongno Amendment<br />
khwlaijakkha. Phaidi haikhe<br />
paithakni eba philchuku amendment<br />
o bahaikhe kerong khajakkha<br />
abono twiwi kisa silaigranai.<br />
Aro nukjakkha kaisa nukhung eba<br />
khoroksa brorok 37.5 kani ha bini<br />
mungwi toniwi mannai hwnwi<br />
kerongo swrai swrai khe sajak<br />
tongo. Abono karwibo borok<br />
khoroknwini simi khorokba<br />
tongnai nukhungrokkhe 75 kani<br />
ha tonowi mannai tei khorokbani<br />
swlai bangkhe khorok thwgwi<br />
3.75 kani ha teibo kwbang toniwi<br />
mannai. Phiyaba tabuk kwtal<br />
kerong swnamnani bagwi<br />
Assemblyo je bill tubukha aro<br />
belaikheno slaimung tubujakkha.
DOPHANI KOK<br />
A bill pass wngkhe chini dophani<br />
bagwi belaikhe hamya wngnai.<br />
Tamoni hwnba aro sajak kha<br />
agini kerongo tongmani hai kaisa<br />
nukhung eba khoroksa borok tei<br />
37.5 kani ha bini mungwi toniwi<br />
manglak, khoroknwi ni nukhung<br />
hwnkhe 12.5 kani simise<br />
baithangni mungwi toniwi<br />
mansinai tei khorokba hwnkheba<br />
25 kani. Khorokbani kwbang<br />
hwnkhe khorok thwgwi tei 3.75<br />
kani khe toniwi mannai.<br />
Nukhungo jeswk phano borok<br />
bangthwng 45 kanini kwbang ha<br />
kebo toniwi manglak. Abo simiya<br />
agini kerongo kanisa nal eba<br />
lunga khetoni morokmung (swk)<br />
kaniktham hathaibai baksa<br />
tongmani, abonobo tabuk kwtal<br />
kerong slaiwi nal, lunga, hathai<br />
bebaknono baksa khwlainani kok<br />
sajakkha. Tumungno kwtal<br />
kerongni bill pass wngkhe nal,<br />
lunga, hathai baksa wngwi<br />
thangsinai. Abo bwswkse chayani<br />
kok haiya da?<br />
Chwng jotono saimano swngsarni<br />
joto borokrokni langmao<br />
chathai, ri-chum tei tongthai a<br />
kaithamnono puilani nangmani<br />
doro manwi hwnwi. Tamokhe<br />
tabukni o kwtal molo abono<br />
karwibo lekha kwrwng wngnani<br />
tei jorabai gothogwi tongwi<br />
mannani bagwibo kwbangma<br />
swrwngmungrok swrwngnani<br />
nango. Phiyaba a chathai, richum,<br />
tongthai, lekha swrwngna<br />
akorokni bagwi nango rang puisa.<br />
A rang chwng keboba sorkarni<br />
sebuk khwlaiwi,<br />
keboba buphangwaphang,<br />
rubber<br />
kaiwi, baksaba<br />
hukba haba tei<br />
bania khwlaiwi,<br />
podrepot malmata<br />
choroi khlaiwi, tei<br />
abono karwibo<br />
kwbangma lamatwi<br />
ajilaimani<br />
nukjago.<br />
Chwng jotono saimanbaio<br />
chini Bharot haktor wngkha<br />
hukba haba khwlainairokni ha<br />
hwnwi sinijago tei a haba hukba<br />
khwlaiwi ajimani bisingtwno<br />
nukhungni nangmarokno<br />
(Chathai, ri-chum, bwsa<br />
bwtwirokno lekha porirwna,<br />
tongthai swnamna, sak naijakna<br />
arorok) supungo. Tripura hasteni<br />
borokrokbo sorkarni sebuk sep<br />
bangthayani bagwi haba hukba<br />
khwlaiwino nukhung hamkhwraini<br />
samung khwlailaio.<br />
Tripura haste o tumungno<br />
abohaikhe kerong swnamjakkha<br />
hwnkhe chini dopharok belai khe<br />
birmano kwlai bainai. Tamoni<br />
hwnba sorkarni sebuk manya<br />
phano ha tongmani bagwi, keboba<br />
buphang-waphang, rubber kaiwi,<br />
baksaba hukba-haba tei podrepot<br />
malmata choroi khwlaiwino rang<br />
puisa ajilaiwi tonglai. Aboni bere<br />
rubberno wngkha tabukni o jorao<br />
ajinani bagwi kahamkuk lama<br />
wngwi tongo tei nubo nukjago<br />
sorkarni sebuk manya phano<br />
rubber bwtwi phalwino chini<br />
borokrok twrwk twrwk gwnang<br />
wngwi tonglaiokha. Keboni 15<br />
kani, keboniba 50, 60, 70, 100 kani<br />
tei baksaba teibo kwbang gwnano<br />
tongo. Tabukni kwtal kerongni bill<br />
pass wngkheno kerong rwgwi<br />
aitorma 16<br />
nini je manthai kwlaimani abo<br />
simise nwng mansinai tei bebakno<br />
sorkar segwi naharsinai. Abo<br />
chini ADC amchoio tongnairokni<br />
bagwi bwswkse kirimasingsani<br />
kok. Tamoni hwnba Tripura<br />
hasteo jeswk rubberlwng tongo<br />
aboni bere ra o chukuchi chukuno<br />
chini borokrokni. Tamoni hwnba<br />
ADCni phataro rubber kainani<br />
bagwi aswk ha kwrwi haino<br />
bwle? Tei o ha segwi twlangwi<br />
sabono le rwnai abo le kerongo<br />
sajak da tong? Kwrwi? Sorkar<br />
namani yagulo manthai rwnani<br />
(khoti puron) kok sajakthani<br />
nukjakkha tabukni o jorao tumung<br />
kanisa hani morokmung khokba<br />
rasai (5 lakhs) hwnkhe nwng<br />
mannai khok chisai ni simi khok<br />
chiba sai swk. Haikhe uanswgwi<br />
naisidi tomo khwlainai? O kerong<br />
kasunani kasuya chini yagono,<br />
tumung chwng o kerongno<br />
chajakkhe bill pass wngsinai,<br />
phiyaba chajakyakhe chwng<br />
khaduma phunuklaiwi abono<br />
kasuwi mannai. Tamokhe o<br />
kerongni bill pass wngkhe chini<br />
dopharok komornano karwi tei<br />
mungsa lama kwrwi, bebak<br />
sokomorwi khijakbainai. Haikhe<br />
paithago ang kha khlaio chwng<br />
jotono o kerongni bill pass wngya<br />
sanino kasunani bagwi saktharlaiyanw<br />
hwnwi. Swithani chaya<br />
tongmarokni bagwi<br />
nakarjadi. Aswkno<br />
hambai.<br />
–Paul Debbarma
aitorma 17
aitorma 20
POKYATWI<br />
aitorma 21<br />
Alindralal Tripura<br />
Kokborok Tei Tipra Luku Hukumuni Twiphang<br />
S<br />
abole mani kok tei dophani<br />
hukumu-mukumuno<br />
hamjakya tongkhaba? Mani kok<br />
tei hukumu-mukumuno hamjagwi<br />
thwiyasakni swikung romwi<br />
swilangnai tei sakni langma<br />
rwlangnaibo tongo. Omo hai<br />
thwiyasak swikung romwi<br />
swilangnaini bising kwcham jorani<br />
kokborok hamjak-nai tei borok<br />
dophani hukumu-mukumu rwgwi<br />
kokrwbainai sikwrwng,<br />
uansukwrwng khorok-sa wngkha<br />
mwchang Alindralal Tripura. Boh<br />
sirisitini raida rwgwi ‘Ochai’<br />
hwnwibo sinijago. Omo karwibo<br />
bohno elemkwrwng, kokrwbainai,<br />
koklobnai, hukumu-mukumuni<br />
yarwng rutugwi kokchernai,<br />
tantric-tongkwthar poitu rwgwi<br />
tongmung-chamung raidarokno<br />
maninai hwnwibo sinijago tei<br />
borok dophani kwcham<br />
hukumuno romwi narwkthani bini<br />
maikhul Kokborok kokrwbaini<br />
hayungo kwchwng aitormahai<br />
chwngsasa wngwi tongkho.<br />
Swikwrwng Alindralal Tripura<br />
1921 bisini Banglani Chaitra talni<br />
salnwi salo Chottogramni Nunchari<br />
kamio omthai thwi kwlaijakha.<br />
Buphani mung wngkha<br />
ayang masingo mwtai chajak<br />
Nakul Chandra Roaja tei bumani<br />
mung wngkha Utulakhi Roaja.<br />
Oro sathai kwlaio ‘Roaja’<br />
wngkha Tripura dophani kami<br />
naikolnai okra ebakhe kamiphang<br />
hwnwi sinijago.<br />
Alindralal Tripura mwchangjwk<br />
Sambhulata Tripura bai<br />
kaijagwi bwsa khorok chukuni<br />
buma-bupha wngwi tongkwchang<br />
chakwchang khai nukhung<br />
khalangjakha. Bohrokni nukhungo<br />
chwla bwsa khorok tham tei<br />
bwrwi bwsa khorokdok tongo.<br />
Bwsarog jotono tabuk Tripura<br />
hasteo kwthang tonglaijakho.<br />
Bwsarogni mung wngkha - 1) Dr.<br />
Jitendra Tripura, 2) Manjuri<br />
Tripura, 3) Shibabrata Tripura<br />
(Master), 4) Dibika Tripura, 5)<br />
Charu Tripura (Jail Police), 6)<br />
Sanjita Tripura (Teacher), 7)<br />
Ranjita Tripura, 8) Mandira<br />
Tripura tei 9) Mahamaya Tripura<br />
(Nurse). Boh puilao Babuchara<br />
Primary rwngnogo swrwnglamao<br />
habwi Khagrachari Engraji<br />
rwngnogo porijakha. Omoni<br />
yagulo 1945 bisio Rangamati<br />
Govt. High Schoolo poriwi<br />
Madhyamik amjokmung pas<br />
khwlaijakha tei 1946 bisini May<br />
talo Bengal policeni ASI<br />
achukremo sebokni samung<br />
manjakha. ASI samung bwtango<br />
bisi chisa samung khwlaima<br />
yagulo 1957 bisio Tripura kiphilwi<br />
phaiphijakha. Tripurao kiphilwi<br />
phaima yagulo Amarpurni Ompi<br />
Block oh ‘Social Education<br />
worker’ni achukremo achugwi<br />
samung tangna sep mankha.<br />
Oboni yagulo 1961 bisio Hindi<br />
College LDC achukremo sebokni<br />
samungo sep manwi Head Clerk<br />
wngma yagulo sebokni samung<br />
bwtang yakarwi rwo.<br />
Omoni yagulo, chini sirisitini<br />
simi hoda, hukumu-mukumu,<br />
tongkwthar, mwtai atai bahaikhe<br />
kwcham raidatwi palaijagwi<br />
phaikha omorokno twrwktwrwkhe<br />
uansuklangkha tei<br />
saktharwibo samung khwlailangkha.<br />
Chini Tipra luku hodao<br />
Sal-Tal-Athukiri, di-uathop, ochai-<br />
Barua, bolong-halong, twimatwisa<br />
rwgwi tongkwthar poitu<br />
chama raidorok bahaikhe manijagwi<br />
phaikha omorokno swraiswraikhe<br />
swikong romwi swiwi<br />
kwlangjakha. Alindralal Tripura<br />
1966 bisio ‘Troipur Songhita’<br />
mungwi kangsa tongkwthar bijap<br />
swi-kwlangjakha. A bijap bwkhak<br />
khakbrwikhe bakjakkha. Omorog<br />
wngkha- 1.Sristi Rohoiso Purus<br />
Khondo. 2.Sristi Rohoiso Prokriti<br />
Khondo. 3. Sristi Rohoiso Burasa<br />
Khondo. 4.Khakachangma<br />
Khumbar Khondo.<br />
O bijapni kokbwtangrok<br />
bebakno sonnet koklobni<br />
kokbwtang rwgwi swijak. O<br />
bijabo chini mwtai-atai, tongkwthar,<br />
hodao achaima-thwima<br />
raida, sirisitini kok kwcham,<br />
achaiphang Sukundrai-Mukundrai<br />
manijakma raida akorokno twiwi<br />
swilangma tongo. Chini mwtaiataini<br />
bisingo tongo-Matai kotor,<br />
Katharok, Banirok-Thunirok,<br />
Kaleya-Goroiya, Jalapara, Ikhitra<br />
Bikhitra, Chumlai, Mailwngma,<br />
Twibukma, Sangrama, Ker,<br />
Nokphangjwk, Burasa, Twini
POKYATWI<br />
Burasa (Lairang), Kalakotor,<br />
Hachukma, Jompira, Molamolikhamung,<br />
Twiuakho akorok.<br />
Omono karwibo Tipra hodao<br />
achaimani simi thwima jora tamo<br />
tamo raida manijagwi phaika<br />
omorokno twiwi uansugwi<br />
swilangkha. Manijakma raidarog<br />
wngkha-Kaijakma, Talbaklai<br />
mwtai, Abukwthang, Abukuthwi,<br />
chwrai mwtai, Ayukathar,<br />
Montrolamung, Twikhulum,<br />
Khalamung, Thwimani, kwthwimai<br />
omohai raidarok salburumburum<br />
manijagwi tongo.<br />
Chwng jotono saimano 1952<br />
engraji bisio J. B. Hagjerni<br />
twiphang bai Assamo ‘Bodo<br />
Sahitya Sabha’ songsajago. 1971<br />
bisio Bangladesho choba wngtongma<br />
jorao Alindralal Tripura<br />
Assam hosteo thangwi ‘Bodo<br />
sahitya Sabha’o manjakkha. Oro<br />
Terminilogy tei 5,000 kokthai<br />
kokrwbam swnam thaniobo bini<br />
chubamung tongo. Assam hasteo<br />
thangwi Dimasa dopharokbai<br />
malai phaiwi 1972 bisio Tripura<br />
hasteo Agartalani Krisnanagaro<br />
‘Kokborok Sahitya Sabha’<br />
songsaphaikha. Sabhani tangphang<br />
wngkha Alindralal Tripura.<br />
Aphruni simi Kokborok kokrwbai<br />
tei Tipra luku hukumuni mari<br />
twrwk-twrwk khe chwngsasa<br />
wngwi samung tangma mokol<br />
kwlaijago. Assam hasteo thangwi<br />
Dimasa dophani borokbai<br />
malaima yagulo char (8) tei chuku<br />
(9) kokthai thainwi thumui<br />
tubuiphaijakha. Aboni swkang<br />
chini kokborokni lekhamung<br />
raidao char (8) tei chuku (9)<br />
kokthai tongmaniya. Kokborokni<br />
chi rwgwi lekhamung raidarogbo<br />
(chi, Nwichi, thamchi, bwrwichi<br />
akorog) bini yaktwikhe thumui<br />
karijakmano yachakjakkha.<br />
Kokborok bai lekha mungrwgwi<br />
bahaikhe swithai (script) bai<br />
swina nang o swithai roknobo<br />
swnamwi kwlangma tongo.<br />
Omono karwibo Kokborok<br />
swithani ‘ ’ sarithai (Vowel)<br />
thaisa nango. Omo Bangla aikhor<br />
baikhe ‘ ’ tei Roman aikhor<br />
baikhe ‘W’ thepai bahaikhe swina<br />
nang omono twiwi 1972 bisio<br />
‘Srwngsama’ mungwi bijap<br />
kangsa swilangkha. O bijapno<br />
sapogwi tikhwlainairok wngkha<br />
Arundutinagarni ‘Christian<br />
Mission’. Ulo Christian Missionaryrok<br />
o bijapni ‘W’ swima raida<br />
rwgwi mwchang Ramesh<br />
Debbarma ‘Swmai Kwtal’<br />
mungwi New Testaman Bible<br />
swilangkha. Bo kwbangma<br />
manwini mungrokno Kokborok<br />
bai pharwi kwlangmabo tongo.<br />
1972 bisio ‘Aeroplane’ engraji<br />
kokthaini Kokborokbai ‘Birkhung’<br />
hwnwi pharwi kwlangmano tabuk<br />
yachakjakha. Omo karwibo teibo<br />
kwbangma engraji kokthaini<br />
Kokborok bai mung pharwi<br />
kwlangmarokbo tongo. Alindralal<br />
Tripurano khoroksa natok eba<br />
thungnok swinai hinwibo sinijago.<br />
1973 bisio ‘Lamani homchang’<br />
mungwi thungrok kaisa<br />
swilangkha. Omo Tripura hasteni<br />
kwbangma amchairogo mwsawi<br />
aitorma 22<br />
phunukjakkha tei kahamkheno<br />
mungbo khwlaimankha. Omoni<br />
yagulo bo ‘Selecha’ mungwi tei<br />
kaisa natok eba thungnok<br />
swilangkha. Hainohai ‘Selecha’<br />
thungnokbo kwbangma amchairogo<br />
mwsawi phunukjakkha.<br />
1979 bisio Nagendra Jamatia bai<br />
komthingjak ‘Dungur’ Kokborok<br />
kokrwbai bwlairogo bini uansuktwi<br />
swimungrok talburum-burum<br />
karijagwi tongo. Tei Chandra<br />
kanta Murasing bai komthingjak<br />
‘Hachukni khorang’ Kokborok<br />
kokrwbai bwlaiobo bini kokbwkhalrok<br />
sapogwi karijakkha.<br />
Alindralal Tripura khoroksa<br />
swikwrwng hwnwi simi bini<br />
sinimung thagwi tongliya, boh<br />
borok dophani mwkhangno<br />
chwngsasa khwlai chati<br />
mwchwngwi pohor phunuknai tei<br />
Tripura luku basongni hukumuni<br />
khorksa twiphang hwnwibo<br />
sinijago. 1991 bisini sini 1994 bisi<br />
jorao Alindralal Tripurano teibo<br />
kahamkhe sinilaikha. 1991 bisio<br />
‘Tripura Tribal Socio Cultural<br />
Development Organization’<br />
mungwi kaisa bosong Tripura<br />
bisini laibumano twiwi kaisa<br />
koklam panda songsakha. O<br />
koklam pandao kokbiti rwnai,<br />
swimung rohornai, malaiwi<br />
kokthumjaknai tei pandao<br />
manjaknairog’ni bisingo munggwnang<br />
khoroksa wngkha<br />
Alindralal Tripura. O pandano<br />
chubachu rwkha a jorani<br />
‘Chethuwang’ kokrwbai bosongni<br />
adongrog. O pandao manjaknairokni<br />
bising sabo saboni<br />
uansukmung, thumjak kokthairok<br />
yachakjakha eba tabuk gosiwi<br />
naharjakha. O yachakjak eba<br />
gosijakma kokrokno sukrubwi<br />
naina thangkhe Alindralalni<br />
mungno jotoni swlai kuchuk tei<br />
kotorkhe mokol kwlaijago. 1991<br />
bisini simi 1994 bisi jorao
POKYATWI<br />
Kokborok bai season (mol),<br />
month (Tal), Week (Hati), Day<br />
(Sal)ni mungrog pharnani<br />
chaitoklaima bai dalchinwi talni<br />
mungrog Alindralan Tripura bai<br />
thumjak tei swnamjak mungrokno<br />
yachakjakha. Yachakjakma<br />
mungrok wngkha 1) Talhing 2)<br />
Talrung 3) Talslang 4) Tallang 5)<br />
Taltung 6) Talkran 7) Talyung 8)<br />
Taltuk 9) Talbang 10) Talumai 11)<br />
Taluang 12) Talbung.<br />
1979, July)<br />
3) Kokborok Uarsawi<br />
phaimani (‘Dungur’ kokrwbai<br />
bwlai, 1979, October).<br />
4) Kosomtir Upakhyan<br />
(Kokuanjwi bai swijak koklob,<br />
Boren Tripura bai komthingjak<br />
‘Pub-E-Rabaini Sal’ bijap, 1981).<br />
5) Chini Songdukni Dormo<br />
(Chandra Kanta Murasing bai<br />
komthingjak ‘Hachukni Khorang’<br />
kokrwbai bwlai, 1984-85).<br />
aitorma 23<br />
7) Khani Rwchapmung.<br />
8) Songotramoni Panchali.<br />
9) Ochai Yakhwrai (T. T. A. A.<br />
D. C. 19th October 1993)<br />
10) Tripura Upojati Songskriti<br />
Tantrik chikitsa (TRI, 1994).<br />
Omo karwibo Alindrala bai<br />
swijak koktang, koklob, rwchapmung,<br />
kokhal, kokbokhiri, kokrwbam<br />
akorog tabukphano<br />
sapogwi karijakya tongkho. Oro<br />
sathai kwlaio Alindrala Tripura<br />
Omo karwibo Kokborokni<br />
Hati barsao salsinini mungrokbo<br />
Alindrala Tripura, Bru Socio-<br />
Cultural Organition, Lampra<br />
Goriya Bodolbai yapharjak<br />
mungrokno yachakjakkha.<br />
Yachakjakma Hati barsani<br />
mungrok wngkha 1) Koktisal<br />
(Sunday) 2) Tangsal (Monday),<br />
3) Kraksal (Tuesday), 4) Srangsal<br />
(Wednesday), 5) Sangrongsal<br />
(Thursday) 6) Phasal (Friday) tei<br />
7) Chasal (Saturday).<br />
Boh omo simiya, borok dopha,<br />
hoda, hukumu, tongkwthar twiwi<br />
kwbangma kokbwkhal swiwi<br />
yapharwi kwlangma rokbo tongo.<br />
Tabuk bini swimungrokno,<br />
Rwngnok, Rwngkhor, Rwngkhongrogo<br />
phwrwng jagwibo<br />
tongo. Tabuk bo swilangmarokno<br />
cherwi nailaiyanw-<br />
1) Dingi (koklob, Srwngsama,<br />
1972).<br />
2) Somaj bai Songskriti<br />
(Nagendra Jamatia bai komthingjak<br />
‘Dungur’ kokrwbai bwlai,<br />
6) Kokborok Swinani Najak<br />
Banan Podoti Soi Uansukyakho<br />
(‘Hachukni khorang’ kokrwbai<br />
bwlai, 1984-85).<br />
7) Goriya tei Upojati songskriti<br />
(Nitai Acharjee bai komthingjak<br />
‘Yakharai’ kokrwbai bwlai, 1988).<br />
8) Kokborok Lipi Somosya o<br />
Kokborok Unoyon Somporke<br />
Bhabona (27-12-1984 bisio swiwi<br />
kwlangma lipi, Dharinjoy Tripura<br />
tei Jayanti Debbarma bai<br />
komthingjak ‘Kherengbar’<br />
kokborok kokrwbai bwlai, 2013,<br />
May).<br />
Omo karwibo teibo kwbangma<br />
swiwi kwlangjak koklob,<br />
kokhalrog tabukphano sapogwi<br />
karijakya tongkho. Alindralal<br />
Tripura bai swijak bijaprog<br />
wngkha-<br />
1) Troipur Songhita (1966, TRI).<br />
2) Cherai Swrwngma (1958).<br />
3) Surjo Puja Khelaimani (1966).<br />
4) Atu bijap.<br />
5) Kokborok Rigthaima.<br />
6) Kokborok Kalaima.<br />
1940 bisini simino Kokborok kokni<br />
baithang aikhor (script) swnamnani<br />
panjiwi phaikha tei kokborok<br />
aikhor swnamwibo kwlangkha.<br />
Bini yak bai swnamjak thaidalok,<br />
Bokkhlai, thaimilok mungwi<br />
kokborokni aikhorogno jai jai khe<br />
gosiwi nahorjakyani bagwi omo<br />
chini thani imang haikhaino<br />
tonrwkjakha. Bini o kokborok<br />
aikhorokno ‘Kokborok<br />
Rigthaima’ hinwi mung riwi<br />
kwlangjakha.<br />
Mwchang Alindrala Tripura<br />
1972-1979 bisino Tripura hasteni<br />
kwbangma kami amchairogo<br />
‘Ochai Sonmelon Khwlaikha.<br />
1976 bisio Agartalani Bodhjung<br />
rwngnogo Alindralalni twiphang<br />
bai aphruni swikwrwng,<br />
uansukwrng rokno twiwi ‘Ochai<br />
sonmelon’ khwlaikha. Oro Hindu<br />
tongkwthorno puitu chanai tei<br />
hamjaknairokni hodani raida bai<br />
gothokriwi bahaikhe ochaini<br />
raidatwi himlaimano omono twiwi<br />
koklam wngkha. O naimungno
POKYATWI<br />
bwskango tonwi Sodor dokhini<br />
Bishramganj mulugo ‘ochai<br />
sonmenlon’ khwlaio tei ‘ochai<br />
committee’ khao. 1979 bisini<br />
Hangraiphuru mwchang Harinath<br />
Debbarmono logi twiwi Dumbur<br />
Tirtho banio thangwi Tiprasa<br />
Tirtho Thangnairokni manasi<br />
tongma bekereng khibima, twio<br />
tok, uak, pun ratharnani samung<br />
ochaini yaktwi khwlairwna bagwi<br />
saktharkha. Alindralalni naimung<br />
wngkha Tirtho thangnai Tiprasarokno<br />
ochaini tong raidano<br />
sirwnani tei jotoni thani pirnani.<br />
O salo khoroknwichiba simi<br />
thamchi jora Tirtho thangnairok<br />
ochaini lamatwi himlai samung<br />
homung khwlailangkha. O bisiono<br />
Alindralal Tripura Dumbur<br />
amchaini kwbangma kami<br />
amchairogo ‘Ochai Sonmelon’<br />
Khwlaikha. Tiprasarokni bising<br />
kaina borna, mwtai atai, kwthwi<br />
kwthangni joto samung ochaini<br />
raidatwikhe khwlaijaganw<br />
hwnwi. Alindralal omo haikhai<br />
haste gwnangwi joto amchaio<br />
‘Ochai Comittee’ khana bagwi<br />
chaitoklangkha. Bini o chaitokmungni<br />
lamatwi hodani samungrok<br />
tangjagwibo phaio. Bini o<br />
ochai raida tabukphano<br />
Tiprasarokni thani phola<br />
kwthanghai chwngsasa wngwi<br />
tongkho. Bini ochai raidarokno<br />
mwthangwi tonna bagwi 1993<br />
bisio ‘Ochai Yakhwrai’ mungwi<br />
kaisa bijab T. T. A. A. D. C. bai<br />
sapogwi karijakha.<br />
Omo karwibo Alindrala<br />
Tripura 12993-94 bisio Bishramganj<br />
amchaini Chandithakur<br />
kamio tongtwtwino Kokborok<br />
hamkwraini bagwi sijak-nukjak<br />
okra chakrarokno twiwi kaisa<br />
motha khaka. O mothani mung<br />
bwsala Sibabratani mungni<br />
narwgwi ‘Sibrai Motha’ hwnwi<br />
pharjakha. O mothano songsanai<br />
wngkha mwchang Alindralal<br />
Tripura. O motha khathani bono<br />
chabachu rwnairog wngkha-<br />
1) Alindralal Tripura, 2)<br />
Rabindra Bebbarma, 3) Subal<br />
Debbarma-1, 4) Anil Debbarma,<br />
5) Upendra Debbarma, 6) Subal<br />
Debbarma-2, 7) Ashis Debbarma,<br />
8) Harendra Debbarma, 9)<br />
Manohar Debbarma, 10)<br />
Ramananda Debbarma, 11) Satya<br />
Debbarma, 12) Sudir Debbarma,<br />
13) Harimohan Debbarma, 14)<br />
Sonrindra Debbarma tei 15)<br />
Sibabrata Tripura (Bwsala).<br />
O ‘Sibrai Motha’ni bisingwi<br />
bini yak baithang bai swnamjak<br />
Kokborok aikhor eba ‘Kokborok<br />
Rigthaima’no twiwi jora kolokma<br />
romwi kamini borok rokno<br />
phwrwngna chaitoklaikha. Chini<br />
sirisitini kwcham raidarokno<br />
komoryatwikhai romwi narwkna<br />
chaitoklaima, o mothani bisingo<br />
tongo. O mothani samung<br />
tangnairok tabuk khorokdok<br />
aitorma 24<br />
simise kwthang tongsio.<br />
Alindrala Trpura omo haikhai<br />
borok dopha, hoda, kwcham<br />
raida, hukumu mukumu, ochaini<br />
tongmung chamung raida, mwtaiatai,<br />
Kokborok aikhor, tongkwtharno<br />
twiwi thwyakni saktharwi<br />
samung tanglangnai<br />
khoroksa boh aswksal kolokma<br />
romwi borok dophani hamkwraini<br />
bagwi saichung poja hilikma rujui<br />
chwngno yapri seriwi sichariwi<br />
kwlangma bini maikhul chini<br />
khakupulwng bumuk perwi<br />
achainai rangchakbar perwi<br />
hayungwnangwi bahai pirjagwi<br />
tongo. Bo 1997 bisini April talni<br />
salthamchi salo (30th April, 1997)<br />
chwngno yakarwi ayang masingo<br />
mwtai chajaklangkha. Bini<br />
langma kolokmani samung<br />
bwtang tei uansukmungrokno<br />
cherwi naikhai ‘Kokborok tei<br />
Tipra luku hukumuni khoroksa<br />
Twiphang’ hinwi mano. Alindralal<br />
Tripurani langmani kothamarokno<br />
jai-jai swithani ano kokthum tei<br />
kokbiti riwi chubachu rwnai<br />
bwsala Sibabrata Tripurano<br />
belaikheno hambai tei khuluma<br />
yapharjao.<br />
–Dharinjoy Tripura
HUKUMU MUKUMU<br />
aitorma 25<br />
Tripurani Hukumu Rwkjak Kharchi<br />
K<br />
harchi ter Tiprasani ter.<br />
Obo Tipra kok baino<br />
surijago. Kharchini kothomano<br />
kwrakkhe narwkna bagwi bini<br />
naithok motha tongo. O mothani<br />
raida kwrakkhe khajak. Khapang<br />
twinai tei Chontaini thani sina<br />
manjao, obo subrai raja bini Tipra<br />
ha songchama salni kokse. Abo<br />
baino sajagwi phaio Kharchi<br />
motha wngkha Tipra ha bubagrani<br />
Agini Haino Da Tongna Nang?<br />
khlaimani tongo. Kharchi mwtaini<br />
surima raidabo Tiprasani soi<br />
raidani pherwi khibikha. Pitolni<br />
khorok kocho takjak mwtaini<br />
kaya abo Tiprasani kokyaphangni<br />
uansukmung kokya. Tiprasa<br />
kwbagwi choljak bokhorok<br />
khochatwtwi swmai tangkha. Ani<br />
Tripura ha songchathani ani<br />
bukhuksinini thwino rwksanai<br />
twimao thwi kochoksak ani ha ari<br />
wngnai.<br />
uathwino uaraja chongwi subrai Tabuk chini bwkhao<br />
rajani molni simi suriwi phaio.<br />
Abo baino kharchini bokhorok<br />
uathwi uani rikjak mwtai nuknai.<br />
Abose yaphangni raida. Kharchi<br />
‘Rajmalani’ bubagrajwk (Rani)<br />
Hiraboti kok khursai swngwi<br />
mano. Angbo ani yong Tokhiray<br />
khapang twinaino swngkha. O<br />
nukhungni (Nuyungni) nokbusuni<br />
mwtai. 1949 bisi o ha India bai<br />
kwthama bisigntwi kharchino<br />
Tiprasani kotor ter hwnwi gosi<br />
nahar jakha. Tei abo mwtaini<br />
mungwi rangpuisa baimani sorkar<br />
yachagwi naharkha. Tipra hani<br />
sak-sakni hukumu khulumaborima<br />
sislabya khe uanjwini<br />
mutwi bai thansa mungrwoi<br />
kokborok mung hui khibijakbaikha.<br />
Chini mwtai kotor<br />
(Hangrai) sangrong (Hakwcharwnai),<br />
Mailuma khuluma ter<br />
nukya nukumu kwmai thangkha.<br />
Nuyungma Garia, Sena ter<br />
kokthaini kok-chwlwi tamo abo<br />
uanjwi panditrok Sanskritkok o<br />
baharwi abono swbai sukurub<br />
kok milikna naio. Agi kok khe<br />
haise, kokborok kokchwlwi tamni<br />
buini kogo baharwi thangna<br />
koktongba. Kharchini achaimani<br />
kothoma khwnai orono phaina<br />
kwlaio, kha+rwksai=Kharchi.<br />
Tamni hwnkhe twirang twisaima<br />
rukungo chobani sengkrak bai<br />
subrai rajani bahanok khoroksini<br />
cholwi butherjak baikha. Subrai<br />
raja sanja jora twirukung<br />
hachingkhungo bwkha dukhu bai<br />
mokol muktwi yorwi khaklap<br />
koklam salaimani salmari wngkha<br />
18.7.97. Bini nok Mandwi hatini<br />
Baldum kami. Boh sakha<br />
‘kharchini surima motha tei<br />
surima kothoma o bukhuksinini<br />
kothomano ma sao hwnwi.’<br />
1407 A.D. Dharma Manikyani<br />
molo Dulu chontani kokphang bai<br />
Sukreswar, Baneswar mungwi<br />
khoroknwi bamon uanjwi kok bai<br />
Rajmala swlaikha. Aboni<br />
swkangno Tipra bubagrarok<br />
Aryan ni tongmung chamungno<br />
mokolo kwthajakkha. Haikhe<br />
Sanskrit kokbai ‘Raj Rotnakor’<br />
mungwi bubagrarokni pirilaichap
HUKUMU MUKUMU<br />
swijakkha. Abono karwibo agini<br />
Dharma Fa mungwi bubagra bo<br />
Tipra hao bamonsa khorokbano<br />
ha bagwi rwkha. Haike sina<br />
manjago Aryanni bwchap eba<br />
pirilaichap bai solrwoi chini Tipra<br />
‘Sino- Tibetan bosongno. Aryan<br />
bosongni phaimani phunuk<br />
jakkha. Omo haikhe chini soi<br />
laibuma Pirilaichap pherwi<br />
tabujakkha tei Tipra kothoma buini<br />
kokbai swijakkha. Abono jotoni<br />
kwrak swraimung je bosong sakni<br />
laibuma pogwi thango eba kwmao<br />
tei bohrok komorwi thango.<br />
Tabuk chini kharchini kok<br />
simiya joto phaisingo chini<br />
laibumano chwng kahamkhe<br />
amjogwi naithai, bujithai,<br />
uansukthai. ‘Rajarsi’wngwi<br />
Rabindranath Tripura hani<br />
kothoma swiphuru bubagra<br />
Birchandra Manikya sakha, chini<br />
Tiprani ha kothoma swina<br />
hwnkhe kami kamiyungo rwchapma<br />
tei kothoma kokrok ma sinai.<br />
Rabindranath Tipra ha kwrakkhe<br />
narwkha kok swmanino slaina<br />
bagwi Chontaini samungno eba<br />
Tipra hani Subrai raidano ereng<br />
hwnwi sana naikha. Kharchini<br />
swmai wngkha-subrai raja ha<br />
songchama swmai, ha phuarna<br />
swmai hano yakthai kwcharwi<br />
narwkma swmai. Abaino sabrai<br />
rajani rwksajak tei phwrwngjak<br />
kamini okra ochai Dingkhirini simi<br />
tabuk jora chini lampra uathopni,<br />
Kerni tei juda mwtai rwthani sakni<br />
sinimung rwi sajago – (i) Hangnai,<br />
(ii) Dongnai, (iii) Disasiri.<br />
(i) Obono swbai naikhe hano<br />
ang hwnwi hwmani kokse (ii)<br />
Dongnai – bumungbo wngmano<br />
eba rwksamani, songmani buchio.<br />
(iii) Disasiri – Abo twisa twi<br />
cherwi hwnma nino. Kharchi<br />
mwtaio Chontai twjari bai twicher<br />
rwwi twlangma uklokse mwtai<br />
twi tukuruna twlango. Mwtai<br />
bokmani, mwtai rwmani raidarok<br />
swbai sukrub naikhe bini<br />
kwbangma huijak kokthai<br />
manwimano. Tiprasani thani<br />
‘Hano langma’ o kok kubwi,<br />
‘Kharchi’ bai ‘ker’ sobocho<br />
kokse. Kharchini kok bokhiribai<br />
‘Ker’ni kokchapthani phatarni<br />
kebo habwi manya kebono<br />
tichokya. Abo chini bisingni kok.<br />
Abo chini kami thabengma, Ha<br />
narwkma kok khirijak koklam.<br />
Kebo o hani raida swbaikhe<br />
binimajra tongo. Hani arino eba<br />
aitorma 26<br />
Tipra hani ari bohrokno Kharchi<br />
tei Sangrong (Ha kwcharwnai)<br />
mwtaio ratharwi thwih bokjago.<br />
Tabuk bo agini raida bai hordibor<br />
hor o kaya maya swnamwi borok<br />
ma ratharo hani arini mung rwi.<br />
Kharchini mwtai choba khwlainai<br />
eba choba khirinai mwtai.<br />
Bubagrajwk Sengthuma o<br />
mwtaini bwskang swmai tangwi<br />
borokni mungno khaklap chagwi<br />
choba kwplai wngo. Sengthumani<br />
seng Kharchi burum karwi<br />
tabukbo barok jago.<br />
Oro kok sotonjagwi phaio<br />
subrwi rajani eba Kharchi<br />
mwtaini bukhuk sinini buma khe<br />
Sangrongma, bono ha kwcharwnai<br />
Ama hwno. Arobo hani<br />
arino ratharjago. Ha khamani Tri<br />
hano chekeleknai borok hamyarokno<br />
ratharjakkha. Bubagra<br />
Dhanyamanikyani molni simi abo<br />
borok ratharma komirwi tubukha.<br />
Tei uanjwi dophani kayamaya<br />
swnamwi khulumjakkha. Abono<br />
uanjwi kokbai Tripura Sundari<br />
mung rwwi uanjawini Kalino se<br />
bamon raida bai surijago. Agi aro<br />
Galem bosongni borok, Reang<br />
hodani borok tei Jamatia ochai bai<br />
kokborok kok komthengjagwi<br />
surimani. Ha achaini kothomani<br />
simi chengwi ‘Hano langma<br />
hwno’. Kuchuk Ha sikam<br />
kothoma – kaijakma kwtal sikla<br />
bihik naithokni mwkhangno uklok<br />
rwui chobao kotokni thwih hani<br />
bagwi bogwi rwi o. Obo Tipra ha<br />
hamjaknaini kubui kothoma.<br />
Kharchi abo bwrwirok choba<br />
khlaima kok se.<br />
Sangrongmabo Seng kwrwng<br />
bwrwima. Sengthuma bubagrajwk<br />
joto choba khlaina seng<br />
thwngna kwrwng bwrwi.<br />
Tripura hani laibuma poriwi<br />
buini hani borokrok belai bolaikha,<br />
o hani bwrwirok buini hani<br />
bwrwini slai juda. O hani kok
HUKUMU MUKUMU<br />
bothoma belai kwkwrwk tongna<br />
phrwngo. ‘Twi kwrwi huk ta<br />
chadi, jaiti kwrwi nok ta<br />
kwrwngdi’ “Juangkha” kerong<br />
kothoma chwng saimano, bwsa<br />
manwi paibo bwini bosongni<br />
chwlano sai songya chuak<br />
phekrwi buthar khibio. Thwino<br />
kwkwrwk tonnani abo chini kok<br />
bothoma. O kokthai nuyung<br />
duglam suda swijak, Kokborok<br />
kokni philwi Sanskrit kokbai.<br />
Rabindranath Thakur o kokno<br />
jotoni kwthar kwrak, kaham<br />
hwnwi bolaikha.<br />
Tabuk kok khe hai, sakni kokno<br />
buini kok o philmang kokchwlwi<br />
pherwi thangbaikha. Kharchi<br />
kokno ‘Chodda Devata’ hwnlaikha.<br />
Tabuk abono kok uanjaini<br />
philwi chibwrwi mwtai hwnlaio.<br />
Belai mwnwi kothok kok. Ani<br />
Kharchi ‘Kharchino’ tongthwng.<br />
Uanjwikok bai Rajmala<br />
swithani uanjwi hukumuni<br />
‘Choddo Devta’ mwtai bai<br />
kwthao hwnwi swinairok haikhe<br />
swikha. Buini mwtaibai chini<br />
surima sol kheno chwng chini<br />
mungno khibisinai tei abo haikhe<br />
gosilaikhe abo bwswk butuani<br />
kok. Tabuk Goria no kartik<br />
goneshni kaya swlaima nukjago.<br />
Kharchini Motha<br />
1. Chontai - Khoroksa<br />
2. Khapangtwinai - Khoroksa<br />
3. Naran - Khorokbrwi<br />
4. Bariphang - Khorokchar<br />
5. Yakchu - Khorokchar<br />
6. Galem - Khorkchidok eba<br />
khorokchinwi.<br />
7. Tolua - Khoroksa<br />
8. Birindiya - khoroksa.<br />
Chontai :- Kok swbai sakhe<br />
chong+atai = chontai. Chontaino<br />
jotoni okra. Bohno twidulnai.<br />
Yaphango chontaino kwthar<br />
surinai borok tei imang phunukjaknai.<br />
Ha bubagrani samung<br />
bwtango bose mwtaini khuk<br />
dagipheng bai bubagrano koklama<br />
sakhlainai borok. Chontai belai<br />
kwthar wngwi tongna nango. Boh<br />
phegwi tongnai borokya. Kok<br />
kepek sanai borok wngmanya.<br />
Bukhuk hilik, khakaham borok<br />
wngna nango. Mwtai nogo borok<br />
bihik bai halok narwk manya.<br />
Okbukcha tongwi khulumnai<br />
borok. Dulu chontai Tipra laibuma<br />
kok saimano. Bini Khuktangbaise<br />
Rajmala Bangla kokbai swijago,<br />
Chontai khe laibuma swinai<br />
borokse. Sakni tongmang raidano<br />
narwknai borok.<br />
Khapangtwinai :- Khapang<br />
twinai wngkha soi surinai borok.<br />
aitorma 27<br />
Soi agini kothomano kwrakkhe<br />
romwi tongnai borok. Kebo phano<br />
rang ribai belogwi phemlok<br />
manya. Khapangni bwsa khapang<br />
twinai wngo. Khapang twinai<br />
horkuthuk mwtai rwnai . Tei<br />
Kharchini swkango sanja mwtai<br />
karinai. Boh Pheknai wngya.<br />
Kwthar tongna nango. Mwtai<br />
khulumna bokjakphru mwtai nogo<br />
jono talsa eba talkhaksa ma<br />
tongo. Bohrok jotono bwrwini<br />
songjak chaya. Hik bai halok<br />
narwkya khuluma jora. Khapang<br />
twinai agini raida chontai<br />
chaimanya. Tabukle raida<br />
swnamwi khapang bo chontai<br />
chaimankha.<br />
3. Naran :- Agini bubagra eba<br />
rajani molo naranrok rangkha<br />
halokno twinai borokse, eba<br />
hwnmano bugrani khandol.<br />
Naran machanai borokno mwsa<br />
se hwno. Jese kami habwibo<br />
uathop rwise borijago. Naran<br />
khorok bwrwini bising jotoni<br />
chakra bose Chontai machao.<br />
Naran wngyawi chontai ma-
HUKUMU MUKUMU<br />
chaya. Chontaini samungno naran<br />
okra khlaimano, Chontai juda<br />
samungo thangwi tongphru. Agini<br />
naran rokno chobani kokdaginai<br />
abotwi laibuma nukjago.<br />
4. Bariphang :- Bariphang<br />
mwtaini samung jugalnai borokrok.<br />
5. Yakchu :- Bariphangno<br />
chubanai borokrok.<br />
6. Galem:- Galemkhe pun<br />
eba mwrwk tongnaino hwno.<br />
Bisisani samung bwtango bari<br />
chongwi o chongjak borokrok<br />
mwtai nogo mwrwgwi mwtaini<br />
samungo thepajago.<br />
Salsini romwi mwtai rwjago.<br />
Tiprasani o mwtai punjuano rathar<br />
phaibaio. Punjua swiuarjak mani<br />
kwrwi, kaham wngna nango.<br />
Hakchal hokutu thuwi phano<br />
salsinini bising mwtai rwphaio<br />
aitorma 28<br />
kwmarwgwi phaikha. Abono<br />
karwi bo chini ratharma raidano<br />
swbaina bagwi podrepot lama<br />
rutuk tonglaio. Phiya borom<br />
gwnang Shyama Charan Tripura<br />
swilangkha tei hayungo hani<br />
haphang boroknok sakni raida<br />
ratharmano twi tongna abo<br />
manthai sokthai se.<br />
Kharchini barokna nangma<br />
manwirok :-<br />
ratharnai borokrok. Galem wngna<br />
swkang chontai twi kwthar<br />
nwngo. Abo mwtai rwnani adong<br />
habwi swrwngsama jora. Okra je<br />
dagitwi borok ma khwlaio. Galem<br />
wngma balok khe samung<br />
rwngkhese yakchu ma chanai.<br />
Galemno maimuibo ma songo, twi<br />
mokhogo. Kharchi surinai<br />
borokrok bwrwini yakni mai<br />
machaya. Tohan tei wahan<br />
machaya.<br />
7. Tolua :- Tolua swtwi,<br />
somocho, hulnai, rwnai tei<br />
phatarni buk boroknai.<br />
8. Birindiya :- Tokha rwknai<br />
bisio. Hukni thaichumu kwtal,<br />
sosa, mogodam, omtwi, thaiphung<br />
horwi tubui barogo. Galemrokni<br />
bagwi arak adiasa yapharo.<br />
Galemrok punkharok simi mwtaio<br />
bogwi narwgo tei mangkhe<br />
nokphangno kiphil rohoro. Phiya<br />
tabuk nukjago bagsa tomung sitra<br />
tongnairok Chontai, Galem rokno<br />
punkhorokni bagwi belai satok<br />
tekto rok khlailaio. Chini<br />
Galemrokno sikri sokro khwlaiwi<br />
mwtai raida swbaiwi punkhorok<br />
twlang thango sakphanbai. Hake<br />
agini soi raida tei Galem eba<br />
Chontaini surimung raida<br />
1. Punjua –108<br />
2. Takhum –60<br />
3. Pharuk –70<br />
4. Toktwi –29<br />
5. Langisa –28<br />
6. Langa –14<br />
7. Kathuma –14<br />
9. Kupi –14<br />
9. Khorom –14<br />
10. Chokha khungsakhe<br />
Nok khandai :- Kharchi ter<br />
paikheno mwtaino swndwk kotoro<br />
dai tono. A mwtai tonmani nokno<br />
nok khandai hwno.<br />
Salburum surijaknai khe<br />
khoroktham.
HUKUMU MUKUMU<br />
1. Lampra - (habung, twibung,<br />
nokhayung, bubagwra)<br />
2. Mwtaikotor - (Burasa, eba<br />
Hangrai bono ake along twisa<br />
twicherwi lama sonairok)<br />
3. Sangrongma - (Mwtai<br />
kotorni bihik, bo sengkwrwng)<br />
Salo pun masakhe ratharwi<br />
khulumo. Phiya tal nukson talni<br />
salchar bai salchuku mari salo pun<br />
maknwi ratharwi barogo.<br />
Mwtai tukurwmani kok :-<br />
Agi yaphango Saima twimao<br />
tukulaio. Abo raida rwgwi<br />
kharchini sarik sanjao twimao<br />
mwtai tukurwna twlango.<br />
Yaphango sanja jorano o mwtairok<br />
mano. Khapang twinai nok<br />
khandai mwtainokni swndwk<br />
khulogo koklobma bising twi.<br />
Haikhe galem rokno khoroksa<br />
khoroksa khe mwtaino khaklabo<br />
basek bai bao. Yaphango abo<br />
waisa sorbang bai bana nangmani.<br />
Khumpla :- Khumjangi<br />
khumpla bosok nango. Agi bohrok<br />
khorok khupla buphang tongthani<br />
mano.<br />
Uasi uah :- Bua yormani<br />
uahno uasi uah hwno. O uasiuah<br />
yorma wngkha arino sokrommani<br />
kok. Arino sokom naino, butharnaino<br />
hwnma kokse.<br />
Haikhe mwtaino kok lobwi kok<br />
komthengwi sabaima yagulo<br />
bubagrani raida bai bwtang solai<br />
mwtai tukuruna lam rwlaio.<br />
Podrai :- Naran okra bangra<br />
yagra yakbai daying balwi tei<br />
debra yakni ketai o kham khebwi<br />
swkang himo. A kham agi ari<br />
borokni bukur bai halapjak. Bini<br />
ulokhe Liskok twinai himo.<br />
Agiphru risano chini Liskok<br />
swnamo.<br />
Liskok :- Liskok abo banner<br />
hwnmase Risa phanchwlai takjak<br />
mulno kwplaini kokmang wngwi<br />
thango. Okok agi yaphang ni kok.<br />
Bini ulose Chontai jari bai twi<br />
cherwi lama sono. Bini uklok<br />
mwtai bahjak khapang twinai<br />
puila mwtai kotor bamun gati lam<br />
bwkhak bwtwrang khe himlaio.<br />
Twi rukung garing nok tangjago<br />
tukurwo, Chontai tei Galemrok<br />
chirik morok khe tukurwo. A<br />
aitorma 29<br />
tukuruphru twio bachai swmai<br />
kok sao tei lopsajago uasi uah bua<br />
yorwi sao.<br />
Sak kwthar khwlai<br />
Mang kwthar khwlai<br />
Nok kwthar khwlai<br />
Huk kwthar khwlai<br />
Twio bachawi<br />
Agini kokbai<br />
Agini lambai<br />
Twima ha lomtwi<br />
Chini ha wngnai<br />
O khorok sinini, khoroksa<br />
khoroksani khoroksinikhe<br />
nongkhorwi phan karwi choba<br />
khlainai. Tukuru baiwi laiswrab<br />
bwlaini salhung (sati) rwi mwtai<br />
nogo tabujago. Obo khapang<br />
twinai bai Galem simise laiswrab<br />
sati hungo.<br />
Boni ulo mwtai nogo achuk<br />
rwbaiwi haino hai kok lobwi<br />
komthengwi khupla bosok bai<br />
homwi saphiro:<br />
Nok kwthar khaiwi<br />
Huk kwthar khaiwi<br />
Sak kwthar khaiwi<br />
Mang kwthar khaiwi<br />
Purbeni Kok bai<br />
Purberni Lam bai<br />
Adini kok bai<br />
Adini lam bai<br />
Bosor barya<br />
Khali Barya<br />
Nono chamung rwnani<br />
Mono nwngnung rwnani<br />
Nini kulum khibio, dosa khibio,<br />
kiyor khibio, kusum khibio, Nono<br />
khumjangi bai homo, khumpla<br />
blaih bai homo. Pharuk masini eba<br />
takhum masini ratharwi dali thwih<br />
bogwi mwtai khwlaio.<br />
Chontai mothani borokno<br />
laibumano tisanairok obono<br />
phunugo. Tola khapang twinai tei<br />
Chontai rokni mungno dari<br />
bwtang khe phunuk jakkha.<br />
Mothwna tanwi naran<br />
chanaini mung :-<br />
1. Rachonon Naran
HUKUMU MUKUMU<br />
2. Khuchiram Naran<br />
3. Loba Naran<br />
4. Badrai Naran<br />
5. Besuiba Naran<br />
Khapang twinaini mung :-<br />
1. Mona<br />
2. Banchwram<br />
3. Posuram<br />
4. Rambolob<br />
5. Kesbiya<br />
6. Samaida<br />
7. Rachoron<br />
8. Gochoron<br />
9. Kesbiya<br />
10. Mona<br />
11. Chandrakanto (Bono puila<br />
khapang Chontai chanai)<br />
12. Gogon chandra<br />
13. Rajkumar<br />
14. Tokhirai (Bisi chichar<br />
mwtai khlaikha)<br />
15. Banchwram - bo chontai<br />
chakha<br />
16. Narendra (Tokhirayni<br />
6. Sonkoira chontai<br />
(Rajchandrani chontaini sajla)<br />
7. Budurai chontai (Baldumni)<br />
8. Tokhirai chontai (Sonkoira<br />
chontaini sajla)<br />
9. Banswram chontai<br />
aitorma 30<br />
manjakha Bhuban Chontai kamini<br />
Sambhu Debbarmani khuktwi.<br />
Boh 1973 yakchu jora wngwi<br />
mwtai nogo tonglangkha. Tongmung<br />
sitra tongnai rok chor<br />
wngma bai tei mwtai nogo<br />
sajla)<br />
Chontaini pirilaichap<br />
1. Kharua chontai<br />
2. Badrai chontai<br />
3. Bhuban chontai<br />
4. Raychandra chontai<br />
5. Chandra Kanta chontai<br />
(Khapang twinai)<br />
(Chandra kanto chontaini busuk)<br />
10. Sama chontai (Budurai<br />
chontaini chamri khapang)<br />
11. Narendra chontai (Tokhirai<br />
khapangni sajla)<br />
12. Durgamani chontai<br />
(Bhuban chontaini bosong)<br />
O kokrokno ang sina<br />
tongthai manlia. Bono karwi bo<br />
Narendra Chontaini bupha<br />
Tokhirai khapang bai koklam<br />
khwlaikha.<br />
–Pirhsati Debbarma
NAIPHIMA<br />
aitorma 31<br />
Thansano Hamkraini Lama<br />
Kha thansa hwnkhe phan<br />
baksa. Phan baksa hwnkhe jesa<br />
kutuk samungnobo chasarwimano.<br />
Chini nukhungobo haino<br />
khathansa wngwi chubalai<br />
tongkhe a nukhung hamsa-o<br />
kuchuk o kasaimano. Hodao<br />
pohor tubuimano. Phiya nukhungni<br />
borokrokni bising kaklai-phuilai<br />
wngkhele a nukhung khamwi<br />
thangmahai, kuban bwkhak<br />
dophano twi uansuk naikhebo<br />
haino dophani borokrok kha<br />
thansakhe samung tangwi manya<br />
hwnkhe a dopha bo haino belwi<br />
thango, komor thango. Boni<br />
bagwi uansuknai kwrwngrok<br />
salangkha, thansa unglaimani<br />
abose phan. O kok bwswk kubui,<br />
chwng misrum yong chikonrokno<br />
naisik naikhe nugo bwswk manwi<br />
kotor rokno bohrok palkhe twlang<br />
thangmani eba chai khibimani.<br />
Bolongo sikur bodal bo haino,<br />
bohrok palkhe tongmabai musukmisipno<br />
chaipaio. Phiya musukmisiprok<br />
kotor phano, chubalaimung<br />
kwrwini bagwi musukmisipwk<br />
uatharjakma, butharjakmang<br />
tongo. Bohni bagwi tabukni<br />
o jorao chung nugo jotono thansa<br />
wngna bagwi chaitoklaimani,<br />
baksaba kok thansani bagwi,<br />
baksa ba tongthar twi. Podreopod<br />
lamtwi.<br />
Phiya o thansa tongmung chini<br />
dopha o bo nukjagwi tongo, tabuk<br />
khoroksa tei khoroksano chuba<br />
laimani. Joto boroknino jesa lamtwi<br />
dophano chubanani lam tongo.<br />
Sebuk khwlainairok juda juda<br />
nangmani kokthum rwi. Samung<br />
tangwi, siya ungwi tongnairokno<br />
chubai tongo. Baksa swrwng nani<br />
lam (bedek) kaham rok saimanya<br />
wngwi tongo. Baksa swrwngna<br />
muchung tongo soi sep tongmani<br />
sai manya. Kwbang jagano sep<br />
tongo. Tei kwbangma boroknino<br />
rwngma bo tongo, phiya sai<br />
manlaiya ni bagwi kwbangma<br />
takhuk bukhuksong samung<br />
kwrwi hwnwi uanalai biyalo kwlai<br />
tongbaio. Bohrokno tangphang<br />
okrarok soi kokbiti rwi chubaimano.<br />
Phiya tamoni bagwi<br />
chubanai? Kha thansa hwnkhese,<br />
tei khasukma tongkhese chubana<br />
ni kok uansukjaganw. Thansa,<br />
khabaksa ungna thangthani<br />
tabukbo kebengmung phaio.<br />
Kungchukma partyno torjakma,<br />
Sak sakni hamkrai simi naima, tei<br />
tabuk bo soi uansukna nangmano<br />
uansukna siya wngmani tei<br />
dophano hamjakna rwngya<br />
wngmani. Tamni bagwi kha<br />
thansa phan baksa wngna nang<br />
hankhe chini bwsarokni bagwi,<br />
chini achaisongni hamkraini<br />
bagwi, chini thinangni bagwi.<br />
Jotono sakni hamkraini simi<br />
uansukhe Mahatma Gandhi,<br />
Netaji Subhash Chandra Bose tei<br />
Nelson Mandela songno sinina<br />
nangwlak khamu. Bohrokno<br />
hayung borom rwgwla khamun.<br />
Tamni bagwi chwng thansa<br />
wngwi manya wngnai, sinimung,<br />
chamung, tongmung kanmung<br />
bebakno chini thangsa hwnkhe, tei<br />
chini jwngjal, biyal, thinang bebak<br />
no thansa hwnkhe. Sinimung<br />
kaisa baise N.E. hasteni borokrok<br />
Rajakhor New Delhi hai thaio<br />
kung bara hwnwi butharjagwi<br />
tongo. Tabuk chwng saichung<br />
saichungni kok simi uansuk<br />
tonglainani jora yana? Phiya<br />
nakarjadi, kwbangma takhuksong,<br />
bukhuksongno, chana, nwngna,<br />
bathakna jora kwrwijak, dophani<br />
bagwi tei thinangni achaisongni<br />
hamkraini bagwi samung tanglai<br />
tonglaio.<br />
Tamkhe chwngse thansa, kok<br />
baksa, kha baksase wngwi<br />
manlaiya ungwi tongkha.<br />
Phiyaba chwng jotono chaitokhe<br />
manphio, omo kisa swkang<br />
jorani kok, hasteni chini bukung<br />
bara borokrokbo thansakhe<br />
bachai mano hwnwi phunukha,<br />
India Idolni bataimungo bukhuk<br />
Sourabhee Debbarmano India o<br />
kwplai khwlai tabumani bising twi.<br />
Paithago sana muchungo chini<br />
dophano twiwi uansuknai<br />
kwrwngrok, samung tangwi<br />
tongnairok jotonono khabai khuk<br />
bai hambai. Phaidi hwnkhe chwng<br />
jotono muito narwk<br />
laiyanu ‘pal no sal’.<br />
–Kalpana Debbarma
KOKRWBAI<br />
Phung Aisiri-Siri<br />
Toksa toktwirok pungwi sochakha<br />
Thuyam yakarwi bachana nangkha.<br />
Aichukni boyar khao nangphaio<br />
Khapang swrangwi tongthogwi phaio.<br />
Sal mwnwi kasai phaiphru<br />
Nokhani chumui kobolo aphru.<br />
Nobar sibchawi kobon phaio<br />
Buphang-waphang khe tongthok mwsalaio.<br />
Thuyamo tong twtwi babuni khorang<br />
Amano ringhoro nwng biyang.<br />
Babu ringmano Ama saimanwi<br />
Bena-horkhok dodro rwphaio tunwi.<br />
Bangra langon, yago khe painjon<br />
Musuk yapiri kholwi himjak.<br />
Rungchoknaisa twisao thango<br />
Chamung ajina salbrum nango.<br />
Chumui somchawi kobonwi tongo<br />
Thumsa khe kobonwi watwi wngo.<br />
Khumbar bo haino kiyokna chengo<br />
Sapung sal kolok barwi muchango.<br />
Boyar kwchang khao nang phaio<br />
Thuyam bachawi kwtal wanswgo.<br />
Aisiri-siri tongkhorno juda<br />
Podrepot Toksa-toktwi rok pungba.<br />
–R Borok Debbarma<br />
Khachuk Buchuk<br />
Khachuk buchuk<br />
Lama ganani khumbubar<br />
Barwi motomani bahai sahorjak.<br />
Lamatwi himnai rokda kholwi<br />
Twlangno khachuk buchuk.<br />
Harungo kaimani mogodam<br />
Tokha phaiwi da chaphaino<br />
O khachuk buchuk.<br />
Nokha talno khonwi athukiri<br />
Kwbangma chwngnairok.<br />
Sairik phango kainwi kaitham<br />
Aphuru naithokhe chwngo<br />
Twrwk twrwk athukiri phairwk<br />
Phairwk talo kok bangrwrwk.<br />
Kok bangwida athukiri jorino<br />
Joriwi da kwlaino khachuk buchuk.<br />
–Samir Debbarma<br />
aitorma 32<br />
Jora Tongsani<br />
Kungkila, khwnathok khorang nini hwnphano<br />
Twilwlwk khorang nini tongphano,<br />
Muitu narwkdi nwng;<br />
Sachlang mol le painani naikha.<br />
Khorangbai nwng sakno surchao<br />
Khorangbai nwng sakno bolaibo<br />
Muitu narwkdi nwng<br />
Thanganw nini bebak kwmawi.<br />
Jorano lobwi nwng le rwchab o<br />
Jorano khilwi nwng le punglangbo<br />
Muitu narwkdi nwng<br />
Jorano nwng le laiwi thangmanya.<br />
Sokphaikhe jora nwngbo kwmanai<br />
Nini khorang le huijagwi thangnai.<br />
Kungkila nono sinInai tongphano<br />
Swrapsani bagwi pogwise thangnai.<br />
Manna rwglak khorang kiphilwi<br />
Sakno nwng swlai manyasak!<br />
Nini kwtwima phainai aphuru<br />
Sachlang gosiyasak.<br />
Pungdi! Kungkila pungdi,<br />
Khorang saharwi pungdi!<br />
Lobdi! Kungkila lobdi,<br />
Jorano khilwi lobdi!<br />
Sachlang tongsani nwng le khwlaidi<br />
Wngyakhe jora thangnai.<br />
Sachlang tongsani khorang sahordi<br />
Wngyakhe pung manya wngnai.<br />
–Jasua Debbarma<br />
Sundruma<br />
Khao ani sundruma hapjak.<br />
Puito angbai kwchal wngjak.<br />
Emang ang nukna kirijak.<br />
Birmanbai ani kha terejak.<br />
Lama ani siyaribai lopjak.<br />
Mokol ani mwnakbai koboljak.<br />
Sundrumabai tini ani yak toljak.<br />
Lama ani tini belai tukjak.<br />
Bandenai ano biyal nangjak.<br />
Manlangbo, saknibaino pailaiya wngjak.<br />
Hamjakma tini langmani kwmajak.<br />
Khakchangma angbai tini belai chaljak.<br />
Khao ani swlwkma hapjak.<br />
Muktwi tini ani ransajak.<br />
Khani meka khaono kwswkjak.<br />
Swngcharo ang tini saichung wngjak.<br />
–Sanjit Debbarma
KOKRWBAI<br />
Kwmajak khumbar<br />
Khumbar barsa kwmawi thangkha.<br />
Khumbwlwng bwlwng rutugwi naikha.<br />
Rutugwi manliya amohai khumbar<br />
Bwkhwrwini simi mwrwgwi phaika.<br />
Bubar barwi kholnajorano kwmawi thangkha.<br />
Bebak phaimano rwgwi rohoro.<br />
Khumbarno barsi ungjakna kiriwi.<br />
Kubwi kubwi khai naithokjak sugwi.<br />
Khao nangsugwi khumno hamjak kha.<br />
Kholsinai o khumno hinwi wansugwi.<br />
Khao khatutung ungo.<br />
Aichuk bachawi o khumno naharo.<br />
Sarik salkwchango tewaisa naio.<br />
Khao wansukgo khani o khumbar<br />
Kwmaide thangno hinwi.<br />
Salsa sajora jora aliya kuna nokha somsawi.<br />
Nobar watwi kothor kwlaiwi.<br />
Naithok o khombar kwmawi thangkha.<br />
Nobar watwi sariwi thangkha.<br />
Bubarde tongkho hinwi naiwiba.<br />
Bokong bukcha wngsogwi tongkha.<br />
Emang siyari wngwi mokolo muktwi kupulung<br />
Bukhao yamsung sugwi<br />
Naithok khumno rwtugwi naio.<br />
Kiphil phailiya bokong choithangkha.<br />
Kiphil phailiya bokong choithangkha.<br />
Hao kwlaiwi hoisugwi thangkha.<br />
–Radha Charan Debbarma<br />
Chwrai Jorani Kokrok<br />
Muchungbo manliya a jorarok<br />
Chwrai jorani kokrok.<br />
Nokthai nok kolok bumani kotok<br />
Chwng le sakbaksa thwnglaimarok.<br />
Gatilam chini le nokphang<br />
Kasai thwngmani a letokphang,<br />
Yakung kathonwi kuchuk barasawi<br />
Thwnglaima chwng le<br />
Letokphang romwi.<br />
Logio bibi kamini ata<br />
Tongo teibose chini pal baksa,<br />
Hapharo thangwi twi kwran saiwi<br />
Thwnglaima gwlas hwnwi.<br />
Jora jolio jora walaio<br />
Thwngmang thwngmangno<br />
Kurugwi thango<br />
Nogo kiphiltwi chaya berlaio<br />
Chwrai jorani thwnglaimao.<br />
–Jasua Debbarma<br />
aitorma 33<br />
Salsa Le Baranw<br />
Ani Khum<br />
O <strong>Aitorma</strong>! O <strong>Aitorma</strong>!<br />
Phunukha nwng ano,<br />
Phung aimani lama.<br />
Aichugo sichawi rwchabo bolongni tok<br />
Mai songo bachawi, chablaio samungni kok<br />
Phung aikhe haba thang nani<br />
Mai tukhu sa songjak,<br />
Maini samung pailaiya bo tini<br />
Twi khereng yorwi kwlaio kuchukni<br />
Khogwi twlango tilok thaisni<br />
Tilok kwchangni twi nwng nani<br />
Langa takhumtwi bini<br />
Hohom dodom sichao kamini borok<br />
Pino mai nokbar bai samungni kok<br />
Buisak ha kaikha, choittor bo paikha<br />
Bisi kwtal ni watwi bo wakha<br />
Hatal haa norom bai kha<br />
Jora tang nani ringkha<br />
Dongor twi kwchabai kha<br />
Hayungni bere twma khumbo<br />
Kiyokna jora mankha<br />
Kiyogwi phunkganw o khumbar bo<br />
Bini naithothok goronno<br />
Dal bidal khumni swkango<br />
Bo-bo tabuk bwlai simiya<br />
Bwkhwrwi tongo logeo<br />
Kiyogwi bole mechen rwanw<br />
Dal bidal khumni bahaino<br />
Ajora bono bongbwrai simiya<br />
Borok bo nanganw samungo<br />
Aphuru pinnanw hayung kotoro<br />
Motom twilwlwk bahaino<br />
Sakbaithangno mukthango emang<br />
Mokolni swkang nugo.<br />
–Sanjoy Debbarma<br />
aitorma Subscription Form<br />
Name : ............................................................................<br />
Address : ............................................................................<br />
State : ...................... Pin : .........................<br />
Renewal Sub. No. PSY................ Sew Sub.....................<br />
Phone/Mob. : ..................... E-mail : .................................<br />
Cheque (Outstation cheques not allowed)/MO/DD No.<br />
1 Year Rs. 350 2 Years Rs. 700 3 Years Rs. 1050<br />
Postal Charges Extra (Rs. 60 annually)
SIMA NUKMA<br />
First Indian city to use robot to control unruly traffic-<br />
Indore<br />
Indian personality who has been honoured with the<br />
“Social Entrepreneur of the Year” award at The<br />
7th Asian Awards in London- Nisha Dutt<br />
The <strong>2017</strong> United Nations Public Service Day is<br />
observed on - June 23<br />
The first-ever BRICS Games <strong>2017</strong> has started in<br />
which country- China<br />
India’s first city to deliver diesel at home-<br />
Bengaluru<br />
P N Bhagwati, who passed away recently, was<br />
associated with—Law<br />
The newly appointed Indian Ambassador to<br />
European Union (EU)—Gaitri Issa Kumar<br />
<strong>2017</strong> Bhupen Hazarika National Award will be<br />
conferred to—Yeshe Dorjee Thongchi<br />
Winner of <strong>2017</strong> Man Booker International Prize—<br />
David Grossman<br />
India’s rank in the <strong>2017</strong> Global Innovation Index<br />
(GII)— 60 th<br />
The Union Government has launched IDCF<br />
programme . “IDCF” stands for—Intensified<br />
Diarrhea Control Fortnight<br />
The 16th North East Region Commonwealth<br />
Parliamentary Association (NERCPA) conference<br />
has started in the city—Imphal<br />
The state government which has signed MoU with<br />
British Council for quality education—Sikkim<br />
The <strong>2017</strong> G7 Environmental ministry meeting was<br />
held in the city—Bologna<br />
Pashu Bazar website for online cattle sale has been<br />
launched by—Telangana Govt.<br />
The world’s largest refinery and petrochemical<br />
complex will be set up in the state—Maharashtra<br />
Padmalaya Nanda has won the <strong>2017</strong> Little Miss<br />
Universe Internet beauty contest. She hails from<br />
the state- Odisha<br />
World’s smallest and cheapest private jet “Vision<br />
Jet” was launched in—United States<br />
Indian state with highest number of child labourers,<br />
as per latest Child Rights and You (CRY) report<br />
<strong>2017</strong>—Uttar Pradesh<br />
Water conservation model which has been selected<br />
for the national award for excellence in the<br />
Mahatma Gandhi national rural employment<br />
guarantee programme (MGNREGP)—-Project<br />
aitorma 34<br />
Sima Nukma (Current Affairs)<br />
Jal Sanchay<br />
India’s first underwater metro tunnel will come up<br />
in the city—Kolkata<br />
<strong>2017</strong> French Open Women’s Singles Tennis<br />
Tournament winner—Jelena Ostapenko<br />
<strong>2017</strong> French Open Men’s Singles Tennis<br />
Tournament winner- Rafael Nadal<br />
The Canara Bank has tied up with which general<br />
insurance company to sell policies through its<br />
branches—New India Assurance Company<br />
Limited.<br />
Dr C Narayana Reddy, who passed away<br />
recently, was associated with—-Poetry<br />
The <strong>2017</strong> Kalinga Literary Award winner—<br />
Haraprasad Das<br />
Indian sportsperson who has featured in the <strong>2017</strong><br />
Forbes list of world’s highest paid atheltes —Virat<br />
Kohli<br />
NITI Aayog has launched SATH program for<br />
cooperative federalism. ‘SATH’ stands for—<br />
Sustainable Action for Transforming Human<br />
capital<br />
The 2018 annual meeting of the Asian<br />
Infrastructure Investment Bank (AIIB) will be<br />
hosted by – India<br />
First gay and first female Prime Minister of Serbia-<br />
Ana Brnabic<br />
Indian Bank which will set up 100 digital villages<br />
across India- Vijaya Bank<br />
New Prime Minister of Nepal- Sher Bahadur<br />
Deura<br />
The new member of North Atlantic Treaty<br />
Organization (NATO)- Montenegro<br />
The <strong>2017</strong> UEFA Champions League Trophy<br />
Football winner- Real Madrid<br />
ISRO has successfully launched GSAT-19<br />
communication satellite through the launch vehicle-<br />
GSLV Mark III<br />
India’s first smart card based public Bicycle sharing<br />
(PBS) initiative “Trin Trin” has launched in the city<br />
– Mysuru<br />
The winner of ICC Champions Trophy <strong>2017</strong>-<br />
Pakistan<br />
The new ambassador to promote Goods & Service<br />
Taxes (GST)- Amitabh Bachchan<br />
Compiled by- Vidya Debbarma
aitorma 35
aitorma 36