q. Tbilisis klimaturi maxasiaTeblebi
q. Tbilisis klimaturi maxasiaTeblebi
q. Tbilisis klimaturi maxasiaTeblebi
Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!
Leverage SEO-optimized Flipbooks, powerful backlinks, and multimedia content to professionally showcase your products and significantly increase your reach.
flpmphjb!!eb!!<br />
flpmphjb!!eb!!hbnxwbofcb<br />
hbnxwbofcb!<br />
Ucjmjtj<br />
vscbovm!!hbsfnpTj<br />
doqtori, profesori<br />
TinaTin ximSiaSvili<br />
Tbilisi<br />
2009<br />
1
fotoebi: nata sofromaZe<br />
2
Sesavali<br />
samecniero-teqnikuri revoluciisa da bunebrivi garemos<br />
gardaqmnis masStabebis gafarToebis perioldSi<br />
sul ufro did aqtualurobas iZens garemo aris dacva.<br />
bunebis dacvis aucilebloba da racionaluri bunebis<br />
sargebloba XXI saukunis dasawyiss gadaiqca urTules,<br />
mravalspeqtrul socialur-ekonomikur, biologiur da<br />
teqnikur problemad.<br />
bunebismetyvelebasa da sazogadoebriv mecnierebeb-<br />
Si bunebisa da adamianis saqmianobis urTierTkavSirebis<br />
sakiTxebi iReben sul ufro Rrma gaSuqebas.<br />
bunebis SenarCunebis aucilebloba TvalnaTlivia<br />
samecniero-teqnikuri progresis mZafr tempebTan er-<br />
Tad. ekologiuri problemis gamwvavebis mTavar wyaros<br />
warmoadgens mzardi industrializacia da biologiuri<br />
garemos urbanizacia.<br />
urbanizirebul raionebs da mWidrod dasaxlebul<br />
saqalaqo aglomeraciebs gaaCniaT bunebriv garemoze<br />
aSkara damangreveli moqmedeba.<br />
Tanamedrove qalaqis mosaxleobis intensiuri zrda<br />
orjer aRemateba mosaxleobis saerTo zrdas. urbanizaciis<br />
aseTi swrafi tempebi warmoadgenean upirveles<br />
yovlisa sazogadoebriv-ekonomikur ganviTarebaSi mimdinare<br />
cvlilebebis Sedegs.<br />
urbanizacia, erTis mxriv, aumjobesebs mosaxleobis<br />
cxovrebis pirobebs, xolo meores mxriv, mivyevarT bunebrivi<br />
sistemebis gamoZevebamde garemo aris gamabinZurebeli<br />
xelovnuri komponentebis mier, rac zrdis qimiur,<br />
fizikur da fsiqikur datvirTvas adamianis organizmze.<br />
biosferos ganviTarebis Teoria xdeba ekologiis<br />
problemebisa da garemo aris gardaqmnis sxvadasxva aspeqtebis<br />
mecnieruli kvlevis amosaval punqtad.<br />
adamianTa sazogadoeba arsebobs biosferos fargeb-<br />
3
Si, biosferodan iRebs saSualebebs arsebobisaTvis, amitomac<br />
mis dacvas farTo gagebiT pirvelxarisxovani<br />
mniSvneloba gaaCnia.<br />
qalaqTmSeneblobaSi aucilebelia urbanizaciisa da<br />
bunebis regulireba.<br />
urbanizaciis procesebis ganviTarebis sakiTxs bunebis<br />
Zalebis moqmedebasTan urTierTokavSirSi, ekologiur<br />
kanonzomierebebs da TiToeuli bunebrivi kompleqsis<br />
cvlilebis dinamikas swavlobs axali mimarTuleba<br />
arqiteqturuli-qalaqTmSeneblobis ekologia.<br />
qalaqTmSeneblobis ekologia disciplinaTSoriso<br />
mecnierebaa, romelic warmoadgens qalaqTmSeneblobis,<br />
samedicino-biologiur, geografiul, socialur-ekonomikur<br />
da teqnikur mecnierebaTa kompleqss.<br />
qalaqTmSeneblobasa da raionul dagegmarebaSi bunebrivi<br />
da garemo aris dacvis sakiTxebze Sromebis didi<br />
raodenobis miuxedavad qalaqTmSeneblobis ekologiis<br />
problemebi Tanamedrove qalaqTmSeneblobis proeqtebSi<br />
arasakmarisadaa gaTvaliswinebuli. arasakmarisad regulirdeba<br />
urTierTobebi urbanizaciasa da bunebas Soris<br />
sivrcesa da droSi ekonomikuri da ekologiuri gegmarebis<br />
qalaqTmSeneblobis proeqtirebasTan mis yvela<br />
doneze efeqturi Sexamebis gziT.<br />
didi qalaqi cvlis bunebrivi garemos TiTqmis yvela<br />
komponents atmosferos, mcenareulobas, niadags, reliefs,<br />
hidrografiul qsels, miwisqveSa wylebs, aucileblad<br />
iwvevs sxvebis cvlilebasac. qalaqebSi Secvlilia dedamiwis<br />
eleqtruli, magnituri da sxva fizikuri velebi.<br />
am Seuqcevi darRvevebis asacileblad, saWiroa, rom<br />
biosfero mTlianobaSi da misi elementebi imyofebodnen<br />
Sewonasworebul mdgomareobaSi, anu unda uzrunvelyofili<br />
iqnes sufTa wylis, haeris, niadag-mcenareuli safaris,<br />
calkeuli ekosistemebis da biogeocenozebis regeneracia.<br />
4
qalaqTmSeneblobis ekologiis mTavari amocanaa did<br />
qalaqebSi ekologiuri wonasworobis uzrunvelyofa.<br />
ekologiuri wonasworobis qveS urboekologiis farglebSi<br />
saWiroa gvesmodes bunebrivi garemos dinamiuri<br />
mdgomareoba TviTregulacia, misi bunebrivi komponentebis:<br />
atmosferuli haeri, wylis resursebis, niadagmcenareuli<br />
safaris, cxovelTa samyaros kvlavwarmoeba.<br />
magram qalaqis urbanizirebul teritoriaze metad<br />
Znelia ekologiuri wonasworobis uzrunvelyofa. Tu<br />
qalaqs ganvixilavT rogorc gansaxlebis lokalur<br />
sistemas, maSin mas ar gaaCnia TviTregulaciis sakmarisi<br />
SesaZleblobebi.<br />
v.v. vladimirovi wers Semdegs: „kargad gamwvanebuli<br />
milioniani qalaqis teritoriac ki (daaxloebiT 20 aTasi<br />
ha) erTi wlis manZilze warmoqmnis ara umetes 25-30<br />
aTas tona Jangbads. xolo am airis moxmareba mrewvelobis,<br />
energetikis, qalaqis transportis mier Seadgens ara<br />
nakleb 10 milion tonas (milioniani qalaqis mcxovreblebs<br />
mxolod sunTqvisaTvis yovelwliurad sWirdebaT<br />
150-200 aTasi tona Jangbadi, mrewvelobis saWiroebisaTvis<br />
5-6 milioni tona da transportisaTvis 2-3 milioni<br />
tona). Tu aseTi qalaqis sahaero auzi SezRuduli iqneba<br />
raime zRudiT, maSin Jangbadi mis mkvidrebs eyofaT sul<br />
40-50 wels. imis meoxebiT, rom haeri mudmivad Seireva da<br />
aRdgeba, Jangbadis kleba urbanizirebuli teritoriis<br />
zemoT praqtikulad ar SeigrZnoba…..<br />
………..<br />
saSualod Jangbadis xarji milioniani qalaqis mier<br />
SeiZleba Sevsebul iqnes am airis regeneraciis xarjze<br />
Rima sivrceebis mier, romelTac ukaviaT ara nakleb 15-<br />
30 aTasi kvadratuli metri.<br />
amitomac qalaqi ganxiluli unda iqnes masTan teritoriulad<br />
miaxloebul sxva raionebTan erTobaSi.<br />
didi qalaqi da xeluxlebeli buneba es TiTqos Tanamedrove<br />
biosferos ori polusia, romelic adamianisaTvis<br />
5
saWiroa Tanabari zomiT.<br />
did teritoriebze saWiroa umsxvilesi saqalaqo warmonaqmnebis<br />
da Ria sivrceebis gamoyofa, romlebic urTierT<br />
aTanasworeben erTmaneTs ekologiuri mimarTebiT.<br />
biologiuri teritoriebis, egreTwodebuli „buferuli<br />
kompensatorebis“ (bts) gamoyofas SeuZlia uzrunvelyos<br />
did teritoriebze atmosferuli Jangbadis, zedapiruli<br />
da miwisqveSa wylebis, mcenareulobis da cxovelTa samyaros<br />
sakmarisi raodenobis wonasworoba-kvlavwarmoeba,<br />
anu, bunebrivi garemos normaluri ganviTareba.<br />
qalaqebSi ekologiuri wonasworobis SenarCunebis<br />
sakiTxSi pirvelxarisxovani mniSvneloba aqvs bunebrivi<br />
airis maxasiaTebels (landSaftis geoqimiuri aqtiurobis<br />
done, maTi fizikuri medegobis done, biomasis balansi<br />
da a.S.).<br />
qalaqebSi gamwvanebuli teritoriis (gamwvanebis<br />
saqalaqo sistemis mTlianobaSi) da misi calkeuli elementebis<br />
(saqalaqo da raionuli parkebi, mikroraionebisa<br />
da sacxovrebeli jgufebis baRebi, skverebi, bulvarebi,<br />
gamwvanebuli quCebi) efeqturoba pirdapir damokidebulebaSia<br />
sagareubno tyeebis mdgomareobasTan. Ria<br />
sivrceSi bts bunebrivi elementebi urTierTmoqmedeben<br />
sagareubno mwvane zonebTan, nakrZalebTan.<br />
Tanamedrove qalaqTmSenebel proeqtebSi mWidrod<br />
dasaxlebul raionebSi kardinaluri cvlilebebis<br />
xelSemwyobi higienuri da teqnologiuri RonisZiebebis<br />
mniSvnelobis Seumcireblad, gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />
teritorialuri regulirebisa da gadanawilebis<br />
meTodebis gamoyeneba. antropogenuri datvirTvebis<br />
Tanabari ganawileba qalaqis teritoriasa da mis SemogarenSi<br />
uzrunvelyofs ekologiur wonasworobas.<br />
Tanamedrove didi qalaqi moicavs teritoriebs sxvadasxva<br />
qalaqTmSenebel da bunebriv-<strong>klimaturi</strong> pirobebiT,<br />
romlebic yovelTvis ar pasuxoben higienur moTx-<br />
6
ovnebs. qalaqis ares bio<strong>klimaturi</strong> pirobebis xarisxze<br />
damokidebulia adamianebis, gansakuTrebiT xandazmuli<br />
adamianebisa da bavSvebis fsiqo-fiziologiuri mdgomareoba.<br />
am TvalsazrisiT saWiroa praqtikaSi dainergos<br />
samecniero naSromebSi samrewvelo Camonadenebis da<br />
gamonabolqvebis gawmendis dargSi, unarCeno warmoebebis<br />
da sabruni wyalmomaragebebis, mcenareebisa da cxovelebis<br />
biologiuri dacvis da a.S. efeqturobis amaRlebis<br />
RonisZiebebi.<br />
saqalaqo struqtura da saqalaqo aris xasiaTi icvleba<br />
mwarmoebluri Zalebisa da sawarmoo urTierTobebis<br />
ganviTarebis, sazogadoebis ganviTarebis, misi socialuri<br />
organizaciis, materialuri da sulieri kulturis<br />
ganviTarebis kvaldakval.<br />
qalaqis generalur gegmaSi unda Sediodnen sanitarul-higienuri,<br />
teqnologiuri, biologiuri da gegmarebiTi<br />
RonisZiebebi, romlebic uzrunvelyofen adamianis<br />
garemomcvel yvelaze optimalur saqalaqo ares,<br />
xelSemwyobs qalaqis bunebrivi kompleqsis dacvisaTvis<br />
araxelsayrel cvlilebebisagan, agreTve qalaqis mimdinare<br />
teritoriaze antropogenuri datvirTvebis SemcirebisaTvis.<br />
urTules ekologiur struqturas msoflioSi warmoSobs<br />
urbanizaciis maRali done (zogierT qveyanaSi,<br />
qalaqSi macxovrebeli mosaxleoba Seadgens 80%). qalaqebis<br />
mouwesrigebel zrdas, soflis adgilebTan Serwymas<br />
mivyevarT ufro msxvili warmonaqmnebis mega-polisebis<br />
Seqmnamde. klasikur magaliTad gamodgeba los-anJelesi.<br />
amerikeli sociologebi winaswarmetyveleben, rom<br />
aSS qalaqebis dagegmarebis uqonloba uaxloes droSi<br />
migviyvans mosaxleobis koncentraciamde sam ufarToes<br />
megapolisebSi: „bosvas“-Si, gadaWimuls bostniidan vaSingtonamde,<br />
„san-san“-Si, moTavsebuls san-franciskosa<br />
7
da san-diegos Soris da „Cipits“-Si Cikagodan pitsburgamde.<br />
urbanizaciis stiqiuri procesi iwvevs Tavisi<br />
masStabebiT mosaxleobis arnaxul koncentracias, badebs<br />
ekologiur problemebs sisxl-ZarRvebis, kibos, nervofsiqiur<br />
daavadebebis gavrcelebas.<br />
msgavsi proeqtebi adamians aSorebs bunebisagran.<br />
isini uars amboben mraval adamianur faseulobebze, maT<br />
Soris, esTetikurze, dagrovebuls qalaqTmSeneblobis<br />
mier mis mravalsauknovani ganviTarebis procesSi.<br />
msxvili qalaqebis stiqiuri gavrceleba da aglomeracia<br />
badebs sahaero auzis gabinZurebas, mikroklimatis<br />
araxelsayrel cvlilebebs, Ria sivrceebis ukmarisobas<br />
yoveldRiuri dasvenebisaTvis qalaqSi,.<br />
„Tavisufali“ teritoriebis urbanizacia arRvevs<br />
saqalaqo da sasoflo dasaxlebebis aTaswleul saz-<br />
Rvrebs, qalaqi TandaTanobiT kargavs Tavis organul<br />
erTianobasa da kompaqturobas.yalibdeba dasaxlebuli<br />
punqtebis aglomeraciebi, romlebsac sul ufro didi<br />
teritoriebi ukaviaT da saxifaTo siswrafiT mcirdeba<br />
bunebrivi landSaftis teritoriebis farTobi.<br />
XIX-XXI saukuneebSi warmoiqmna axali qalaqTmSeneblobis<br />
koncencepciebi, romelic qalaqs ixilavda garemo<br />
teritoriasTan urTierTkavSirSi d.g. govardi.<br />
wina saukunis 60-iani wlebis meore naxevarSi damkvidrda<br />
garemo aris dacvis problemebisadmi axali<br />
midgoma. ingliseli ekologiebi gamovidnen axali moTxovnebiT:<br />
qalaqisa da misi bunebrivi garemos harmoniuli<br />
urTierTozemoqmedebis sahaero da wylis auzze, niadagze<br />
negatiuri teqnogenuri zemoqmedebis Semcirebisa da<br />
xmauris reJimis uzrunvelyofa. ingliseli damgegmarebeli<br />
f. osbori wers: „mcire imedi, rom rodesme msxvili<br />
qalaqis naklovanebebi TavisiT ase Tu ise gamoswordeba<br />
da darCeba mxolod misi dadebiTi mxareebi maT srul ga-<br />
8
furCqvnaSi kacobriobis sasixarulod, cxadia, ar dasturdeba<br />
movlenebiT“.<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovania gamovimuSavoT dagegmarebis<br />
iseTi praqtika, romelsac eqneba zemoqmedeba<br />
erTdroulad ekonomikis efeqturobasa da socialur<br />
progresze da garemo aris dacvaze.<br />
zarali, miyenebuli garemo arisaTvis, warmoadgens<br />
ara marto mrwevelobis ganviTarebis Sedegs, aramed<br />
urbanizaciisac mTlianobaSi. amitomac mniSvnelovania<br />
teritoriuli ganviTarebis da teritoriis dagegmarebis<br />
iseTi politikis gamomuSaveba, romelic qmnis swor,<br />
amJamad arsebulisagan Zirfesvianad gansxvavebul mimarTulebas<br />
da eqneba zemoqmedeba garemo aris dacvaze.<br />
dasmuli problemebis Sinaarsidan gamomdinare kvlevis<br />
obieqti ganxilulia or aspeqtSi Teoriulsa da<br />
praqtikulSi: Teoriuli gagebiT igi warmoadgens qalaqis<br />
ekosistemas, rogorc bunebisa da sazogadoebis urTierToqmedebis<br />
sivrcobriv formas, xolo praqtikul aspeqtSi<br />
kvlevis obieqts warmoadgens q. <strong>Tbilisis</strong>a da misi<br />
gareubnebis dagegmarebiTi struqturebi.<br />
am wignSi aris gamokvleuli <strong>Tbilisis</strong> bunebrivi da<br />
anTropogenuri faqtorebis urTierTokavSiri. masSi<br />
aris mocemuli qalaqis dagegmarebis grafikuli rekomendaciebi<br />
gegmarebiTi struqturebis ekologiurad<br />
dasabuTebuli poziciebidan. gaanalizebulia qalaqis<br />
landSafturi sistemebis mTlianobis sqemebi da gaazrebulia<br />
misi aglomeraciis dagegmarebis formebi, rogorc<br />
ekologiuri wonasworobis SenarCunebis da mTavari<br />
ekologiuri miznis miRwevis ZiriTadi kriteriumi.<br />
wignSi warmodgenilia <strong>Tbilisis</strong> qalaqmSeneblobis<br />
struqturebis ZiriTadi kanonzomierebis gansazRvra:<br />
mTa-xeobaTa landSaftebSi qalaqmSeneblobis ekologiurad<br />
dasabuTebuli dagegmarebiTi struqturebis<br />
proeqtirebis meTodikis safuZvlebis damuSaveba.<br />
9
qalaqis sahaero auzis gabinZurebis sakiTxebis gaSuqeba.<br />
qalaqis ekosistemebis Sefaseba teritoriis fizikurgeografiuli,<br />
<strong>klimaturi</strong> da anTropogenuri faqtorebis<br />
analizidan gamomdinare.<br />
Catarebuli samuSaoebis Sedegi SeiZleba danergil<br />
iqnes q. <strong>Tbilisis</strong> qalaqmSeneblobis urbo-ekologiur samuSaoebSi,<br />
qalaqis ekosistemebis ganviTarebis RonisZiebebis<br />
realizaciis procesSi.<br />
10<br />
Tavi I<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> fizikur-geografiuli<br />
daxasiaTeba<br />
<strong>Tbilisis</strong> da misi midamoebis ekologiuri wonasworobis<br />
darRvevis Sefasebisas gaTvaliswinebul unda iqnes<br />
qalaqis Tanamedrove bunebriv-<strong>klimaturi</strong> pirobebi (reliefi,<br />
klimati, landSafti). amitomac pirvel TavSi<br />
mokled aris daxasiaTebuli sakvlevi reJimis fizikurgeografiuli<br />
faqtorebi.<br />
qalaq Tbilisi ganlagebulia saqarTvelos samxreT<br />
aRmosavleT nawilSi, CrdiloeTis ganedis 410 43 da aRmosavleTis<br />
grZedis 440 48 gadakveTaze. mas ukavia daaxloebiT<br />
47 kvadratuli kilometris farTobi, mkveTrad<br />
daRaruli reliefiT. <strong>Tbilisis</strong> midamoebis udidesi<br />
nawili mdebareobs TianeTis qedis aRmosavleT kidurze<br />
gayofils, md. mtkvris submeridianuli mimarTulebis<br />
gamWoli xeobiT or asimetriul nawilad.xeobis marjvena<br />
mxare xasiaTdeba saSualomTiani, SedarebiT Zlier danawevrebuli<br />
reliefiT, sadac gamoirCevian erTmaneTis<br />
paraleluri ganedi mimarTulebis qedebi, romlebic<br />
erTmaneTisgan gancalkvebuli arian mtkvris marjvena
Senakadebis xeobebiT. xeobis marcxena mxare xasiaTdeba<br />
SedarebiT dabali, naklebad danawevrebuli da safexurebiani<br />
reliefiT.<br />
<strong>Tbilisis</strong> midamoebis dasavleT nawilSi, arsebobs<br />
ramdenime ganedi qedi, romelTagan yvelaze CrdiloeTi<br />
armazis qedia. misgan samxreT-aRmosavleTiT mdebareobs<br />
diRmis velis samxreTiT mdebareobs 450-550 m-is farglebSi.<br />
diRmis velis samxreTiT mdebareobs lisis qedi.<br />
lisisa da samxreTisaken mdebare mamadaviTis qeds Soris<br />
ganviTarebulia wagrZelebuli saburTaTlos vakisi. mtkvris<br />
xeobis marcxena mxares imyofeba navTluR-orxevis<br />
vake. (misi simaRle 400-600 m.) CrdiloeTiT aris samgoris<br />
maRolbi, misi simaRle zRvis donidan 700 m-mde.<br />
<strong>Tbilisis</strong> teritoriis dasavleTi da CrdiloeTi<br />
nawilebi xasiaTdebian saSualomTiani qedebiT, gaaCniaT<br />
absoluturi simaRle 1500-dan 1800-mde, xolo maTi<br />
danawevrebis siRrme ramdenime aseul metrs aRwevs. aRmosavleTi<br />
nawilis absoluturi simaRle ar aRemateba<br />
1100 metrs, xolo samxreTis, romelic romelic vakes<br />
warmoadgens, 300 400 m.<br />
<strong>Tbilisis</strong> midamoebi xasiaTdeba mdidari floriT, uaxloes<br />
warsulSi <strong>Tbilisis</strong> midamoebi dafaruli iyo xSiri<br />
tanayrili tyeebiT, romelTa gaCanageba warmoebda saukuneebis<br />
manZilze. mtkvris xeobis marjvena mxares, romelic<br />
ufro maRali reliefiT da atmosferuli naleqebis<br />
meti raodenobiT xasiaTdeba, mcenareuli safari ufro<br />
ganviTarebulia 800-1000 m maRla warmodgenilia muxisa<br />
da wiflis tyeebiT, romlebic aRmosavleTisaken adgils<br />
uTmoben aridul Txeltyianobasa da qserofitur buCqnarebs.<br />
aseTive suraTi aRiniSneba samxreT da samxreTaRmosavleT<br />
nawilSi, CrdiloeT nawilSi saguramos<br />
qedze, kargadaa ganviTarebuli mcenareuli safari da<br />
vertikaluri zonaloba qedis zeda nawilSi warmodgenilia<br />
wiflnarisa da muxnaris tyeebi, xolo qvedaSi ki<br />
11
ariduli Txeltyianobaa.<br />
mWidro kavSirSi imyofeba mikroklimatur ubnebTan,<br />
reliefTan da mcenareul safarTan <strong>Tbilisis</strong> midamoebSi<br />
ganviTarebuli niadagis tipebi, romelTa Soris gvxvdeba<br />
mTiswineTisa da damreci ferdobebis, agreTve mdinareebis<br />
xeobebis niadagebi.<br />
<strong>Tbilisis</strong> midamoebis mTavari hidrografiul arterias<br />
warmoadgens mtkvari. q. Tbilisi misi daaxloebiT 40<br />
km-ian monakveTzea ganlagebuli. aq misi niSnuli 320-340<br />
m-is farglebSi icvleba.<br />
<strong>Tbilisis</strong> midamoebSi mtkvarSi Caedinebian mcire<br />
mdinareebi. mis marjvena Senakadebs warmoadgens md.<br />
diRmis wyali, vere, wavkisis wyali, tabaxmela, yvelaze<br />
ufro CrdiloeTi Senakadi md. gldanis wyalia. qalaqis<br />
gareubnebi sakmaod mdidaria tbebiT, isini patara zomisa<br />
da mcire siRrmisani arian.<br />
12<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> <strong>klimaturi</strong><br />
<strong>maxasiaTeblebi</strong><br />
radiaciuli reJimi. mzis radiacia q. <strong>Tbilisis</strong> kontinentalur-subtropikuli<br />
klimatisaTvis warmoadgens<br />
mTavar klimatwarmoqmnel faqtors. swored mzis sxivebis<br />
energia gansazRvravs haeris temperaturuli reJimis<br />
atmosferuli cirkulaciis, aorTqlebisa da landSaftreliefuri<br />
warmonaqmnebis Semdgom formebs. <strong>Tbilisis</strong><br />
mTa xmis naTebis xangrZlivobis wliuri jami 2112 saaTia.<br />
sinaTlis resursebiT qalaq <strong>Tbilisis</strong> teritoria sruliad<br />
dakmayofilebulia zomieri garemos formirebisa da<br />
fitobiologiuri procesebis normaluri mimdinareobis<br />
uzrunvelsayofad.<br />
temperaturuli reJimi. temperaturuli reJimis<br />
mixedviT Tbilisi da misi axlomdebare raionebis hava
zomier subtropikuls, mSral klimatisaze gardamaval<br />
tips ganekuTvneba.<br />
qaris reJimi. q. <strong>Tbilisis</strong> qaris reJimi zogadcirkulaciur<br />
procesTan erTad, viTardebian subtropikul<br />
sartyelsa da zomier ganedebSi, ganpirobebulia qalaqis<br />
geografiuli mdebareobiTa da orografiuli pirobebiT.<br />
amitomac qalaqsa da mis midamoebSi mTeli wlis<br />
ganmavlobaSi gabatonebulia Crdilo-dasavleTis mimarTulebis<br />
qarebi, arc Tu iSviaTia samxreT-aRmosavle-<br />
Tis qarebi. qalaqis aeraciaSi didi mniSvneloba eniWebaT<br />
adgilobriv mTa-xeobaTa qarebs, mkveTrad gamoxatuls<br />
wlis Tbil dros (IV-X Tveebi). qaris saSualo siCqare didad<br />
icvleba reliefis damokidebulebiT. misi sidide<br />
qalaqis teritoriaze meryeobs 2,2-dan 5 m/wm-mde. amas-<br />
Tan umciresi mniSvnelobebi aRiniSneba qalaqis centralur<br />
da ganaSenianebul nawilebSi. qaris maqsimaluri<br />
siCqare, aRiniSneba samxreT-aRmosavleT gareubnebSi,<br />
qalaqis centralur da ganaSenianebul nawilebSi Zlieri<br />
qarebi iSviaTia. <strong>Tbilisis</strong> rTuli fizikur-geografiuli<br />
pirobebi, agreTve qalaqis ganaSenianeba sakmaod did<br />
gavlenas axdenen qaris reJimze sasazRvro fenaSi. nax. 1.<br />
mocemulia q. <strong>Tbilisis</strong> bunebriv-<strong>klimaturi</strong> mikroraionebis<br />
sqema (g. WiraqaZis mixedviT).<br />
tenianobis reJimi. saSualo wliuri fardobiTi tenianoba<br />
TbilisSi icvleba 66-69%-is farglebSi da aqvs<br />
kontinentaluri xasiaTi, rac gamoixateba ori maqsimumisa<br />
da ori minimumis arsebobiT. fardobiTi fenianobis<br />
wliuri amplituda Seadgens 18-20%-s. naleqebis saSualo<br />
wliuri raodenoba TbilisSi Seadgens 540 mm, amasTan<br />
maTi 75% wlis Tbil periodze modis.<br />
nislianoba. nisliani dReebis saSualo wliuri ricxvi<br />
qalaqis centrSi Seadgens 19 dRes. nislis sixSiris yvelaze<br />
didi ganmeoradoba q. TbilisSi aRiniSneba weliwadis<br />
civ dros, gansakuTrebiT zamTarSi da gazafxulis<br />
13
dasawyisSi, nislianobis maqsimumi dekembridan Tebervlis<br />
CaTvliTaa da minimumi ivnisidan agvistos CaTvliT.<br />
14<br />
Tavi II<br />
qalaqis istoriuli<br />
ganviTarebis gzebi<br />
saqarTvelos tradiciuli arqiteqtura, maT Soris<br />
sacxovrebeli, rogorc soflis, aseve qalaqis, warmoadgens<br />
garemos harmoniul nawils. xolo qalaqis Zveli<br />
nawili TiTqos Cawerilia landSaftSi, ris Tqmac ar<br />
SeiZleba Tanamedrove arqiteqturis Taobaze, romelic<br />
xSirad arRvevs kidevac bunebis harmonias.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> sawyisi ganaSenianebis mdebareoba<br />
metwilad adgilmdebareobis landSaftis xasiaTiT iyo<br />
ganpirobebuli da pirvelmosaxleTa mxridan bunebrivi<br />
pirobebis mniSvnelobis karg gagebaze metyvelebs (aq iyo<br />
mdinareebis xeobebic, beqobebic, sanapiro vake, mtkvris<br />
kldovani napirebi, kargi daculoba Zlieri qarebisagan,<br />
arsebobdnen cxeli mineraluri wyaroebi, mdidari<br />
mcenareuloba). „berZnebi TavianTi qalaqebis saxelmwifoebis<br />
(polisebis) asaSeneblad yovelTvis irCevdnen<br />
yvelaze xelsayrel adgilsa da landSaftis lamaz ubnebs“.<br />
amave principis mixedviT da, rasakvirvelia, strategiuli<br />
TvalsazrisiT arCeul iqna adgili qalaq <strong>Tbilisis</strong><br />
mSeneblobisaTvis.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> orografiulma mdgomareobam ganapiroba<br />
qalaqis, mTlianobaSi, da misi calkeuli Semadgeneli elementebis<br />
ganlagebis specifika.
q. <strong>Tbilisis</strong> teritorialuri ganviTarebis<br />
retrospeqtuli analizi<br />
dasawyisSi q. Tbilisi ganaSenianda marjvenasanapiro<br />
kalTidan, xolo Semdeg daiwyo mdinare mtkvris marcxena<br />
sanapiros aTviseba.<br />
Zveli sacxovrebeli raionebis gegmarebiTi struqturebis<br />
organizaciaze yvelaze met gavlenas adgilmde-<br />
15
areobis reliefi axdenda, romelzedac damokidebuli<br />
iyo ganaSenianebis ganTavseba,xerxebi, simWidrove da<br />
sarTulianoba, quCebis trasireba.<br />
mTebis da xeobebis kalTebis safexurovani ganaSenianeba<br />
marTobulad ganlagebuli derefnebiT dadebiT<br />
Sedegebs iZleoda saxlebis aeraciisa da insolaciis<br />
TvalsazrisiT. rogorc etyoba uZveles xanaSi xuroTmoZRvrebi<br />
iTvaliswinebdnen susti qarebis temperaturis<br />
qvefenil invesirebTan Sexamebas.<br />
Zveli nagebobebi Serwymuli iyo garemo bunebriv<br />
aresTan, gamoxatavdnen reliefis plastiurobas. Zveli<br />
<strong>Tbilisis</strong> mravali Tanamedroveebi aRniSnavdnen, rom<br />
qalaqis cicabo kalTebis ganaSenianeba ise iyo mowyobili,<br />
rom qvemoT ganlagebuli saxlis saxuravi Semdegis<br />
ezos warmoadgenda. ukve am elementaluri „principidan“<br />
Cans, rom ganaSenianeba Sedioda adgilmdebareobis reliefTan<br />
urTierTqmedebaSi, gamosaxavda ra mis naRunebs.<br />
Zveli qalaq <strong>Tbilisis</strong> erT-erT Tavisebur qalaqTmSeneblobis<br />
gadawyvetas warmoadgenda ubralo moqalaqeTa<br />
sacxovrebeli saxlebisa da didgvarovanTa sasaxleebis<br />
mSeneblobis tradicia Sveuli kldis Tavze da Can-<br />
Cqersa da mdinaris Tavzedac ki. am TvalsazrisiT Zalze<br />
sainteresoa qalaqis Zvel nawilSi Semonaxuli saxlebi,<br />
aivnebiT, agebuli xeobis kideze. kldeSi Camagrebuli<br />
brjenebi ikaveben dakidebul aivnebs. aqedan gadaefineba<br />
araCveulebrivi sanaxaoba. aseTi ganlageba uzrunvelyofs,<br />
gansakuTrebiT zafxulis saRamoebis dros, saxlis<br />
karg ganiavebas, gamowveuls temperaturuli sufTa haeris<br />
inversiebiT<br />
landSafturi da bunebriv-<strong>klimaturi</strong> pirobebis Taviseburebebis<br />
maqsimaluri gamoyeneba Zveli qalaqis dagegmarebasa<br />
da ganaSenianebaSi warmoadgenda xuroTmoZRvrebis<br />
saqmianobis erT-erT ZiriTad princips. feodaluri<br />
<strong>Tbilisis</strong> Zveli quCebi upiratesad ganlagebuli iyo<br />
16
mdinare mtkvris gaswvriv, rac uzrunvelyofda mtkvris<br />
xeobaSi gabatonebul Crdilo-dasavleTis rumbebis qarebis<br />
mier qalaqis yvelaze dabali wertilebis ganiavebas.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> mwvane binebis transformaciis dinamika<br />
17
Zvel ganaSenianebaSi erTianad gaSenebuli viwro<br />
quCebi dafaruli iyo grZivi CrdilebiT, ikavebdnen<br />
mzis mxcunvare sxivebs, qmnidnen ra xelsayrel pirobebs<br />
qveiTad mosiaruleebisaTvis. ise, rogorc cxeli klimatis<br />
mraval qalaqebSi, Zvel TbilisSi, rogorc wesi, viwro<br />
quCebi Cveulebriv Semoirgveboda xeebiT.<br />
qalaqis sacxovrebeli kvartalebi, sadac cota iyo<br />
gamwvanebuli farTobebi, ar iyvnen moklebuli ekologiur<br />
wonasworobas, vinaidan is SenarCunebuli iyo qalaqis<br />
garSemo farTo baRebiTa da didi gawmvanebuli teritoriis<br />
arsebobiT.<br />
feodaluri epoqis Tbilisi, miuxedavad ganaSenianebis<br />
didi simWidrovisa, Sidakvartaluri sivrceebisa da<br />
intensiuri gamwvanebis uqonlobisa, ar iyo mowyvetili<br />
bunebisagan, dapirispirebuli masTan. garemo buneba misi<br />
gamoyenebis mTeli Tavisi mravalferovani arsiT aqtiurad<br />
Sedioda cxovrebaSi da Sesabamisad qalaqis aqiteqturaSi.<br />
zogierT istoriul wyaroebSi arseboben monacemebi<br />
imis Taobaze, rom Zveli qalaqi garsSemortymuli iyo<br />
baRebiTa da tyeebiT, rac xels uwyobda <strong>Tbilisis</strong> klimatis<br />
komfortulobas, rac dRevandel dRes samwuxarod<br />
ar SeimCneva.<br />
frangi mogzauri, parizis savaWro saxlis warmomadgeneli<br />
J. Sardeni werda: „<strong>Tbilisis</strong> Semogareni Semkulia<br />
gasarTobi saxlebiT da mSvenieri baRebiT… sadac „xexilis<br />
xeebi cotaa, samagierod mravladaa iseTi mcenareebi,<br />
romlebic amSveneben baRebs da avrceleben sigrilesa da<br />
Crdils“.<br />
ufro dawvrilebiT suraTs <strong>Tbilisis</strong> baRebis Sesaxeb<br />
gvixatavs vaxuSti bagrationi <strong>Tbilisis</strong> aRweris dros<br />
(1733 weli). mis mier moxseniebulia 11 baRi, rogorc<br />
qalaqis farglebSi, aseve mis gSemogarenSi. aRa-mahmadxanis<br />
Semosevisas 1795 wels qalaqTan erTad ganadgure-<br />
18
uli iqna qalaqis baRebic, mwvane nargavebi, Sadrevnebi,<br />
wyalsadenebi.<br />
Cvenamde moaRwia 1800 wlis ruqam qalaqis samxreTaRmosavleT<br />
nawili ruqis mixedviT ZiriTadad baRebiT<br />
iyo dakavebuli. mTel Zvel sololaks mefisa da dedoflis<br />
baRebi faravda, xolo teritoriaze amave moednidan<br />
samxreTsa da CrdiloeTisaken giorgi batoniSvilis baRi<br />
iyo gaSenebuli.<br />
aRniSnuli baRebis gaCexva daiwyo 1824 wels, rodesac<br />
mTeli teritoria kerZo saxlebis mSeneblobisaTvis<br />
iqna gadacemuli. rogorc 1826 wels konsuli gamba<br />
werda „iraklis mSvenieri baRi, cnobili Tavisi Crdilovani<br />
xeivnebiT da alvis xeebiT, amJamad gadacemulia<br />
axali raionis mSeneblobisaTvis“. Zveli sololakis<br />
raionSi zemoT aRniSnuli baRebisagan darCa mxolod ori<br />
fragmenti: „saqarTvelos mefeTa baRebi“, leRva-xevis<br />
raionSi, gamoyenebuli botanikuri baRis Seqmnis safuZvlad,<br />
da mefe giorgi XII baRis nawili (romlebsac Cven<br />
gansakuTrebuli sifrTxiliT unda moveqceT, rom SemovinaxoT<br />
momavali TaobebisaTvis). axali socialur-ekolnomikuri<br />
formaciebi, xolo gansakuTrebiT kapitalizmi<br />
misTvis damaxasiaTebeli kerZo sakuTrebis batonobiT<br />
miwaze, xels uwyobdnen baRebis ganadgurebasa da am monakveTebze<br />
qalaqis ganaSenianebas.<br />
kerZomesakuTruli interesebidan gamomdinare<br />
sacxovrebeli kvartalebi, gansakuTrebiT qalaqis centralur<br />
nawilebSi, gaSenda mravalsarTuliani Semosavliani<br />
saxlebiT, romlebmac Caxerges <strong>Tbilisis</strong> pirobebSi<br />
warmoSobili egreTwodebuli mTa-baris qarebis mTavari<br />
gzebi, dRisiT zeviT aRmavali, xolo RamiT qveviT Camomavali<br />
xeobasa da kalTebze (gansakuTrebiT mtkvris<br />
marcxena sanapiro).<br />
gamWoli ganivi quCyebis uqonloba Camomavali pirdapir<br />
mdinaresTan mis orive napirebidan, xels uSlida ha-<br />
20
eris mTa-baris civi dinebebis Tavisufal Camodinebas<br />
qalaqis yvelaze dabal wertilamde.<br />
doqtori n. toropova wers: „qalaqis saerTo ganlageba<br />
sakmaod xelsayrelia, is aSenebulia amfiTeatrad<br />
qvabulSi. am amfiTeatrs kveTs mtkvari TiTqos<br />
uzarmazari gamwmendi mili, gayvanili qalaqis miazmebisa<br />
da uwmindurobis Casadineblad. aseTi ganlageba metad<br />
xelsayreli iqneboda, Tu is mTlianad gadaserili iqneboda<br />
swori da ganieri quCebhiT ori mimarTulebiT, ise<br />
rom erTni gadiodnen golovinis gamziris paralelurad,<br />
xolo meoreni gadakveTavdnen ra mas, midiodnen pirdapir<br />
mdinaresTan, zustad araferi iqneboda meti ukeTesi<br />
sanatreli qalaqis am mTavari da yvelaze metad dasaxlebuli<br />
nawilis ventilaciisaTvis. maSin veraviTar mavne<br />
anaorTqlebs, veraviTar miazmebs ar SeeZloT darCeniliyvnen<br />
qalaqSi, imitom rom isini Seuferxeblad Caedinebodnen<br />
mtkvramde farTo da swori ganivi quCebiT da<br />
Tavmoyrili iqnebodnen grZivi quCebiT, aq, ase mudmivad<br />
mqroli Crdilo qarebiT.<br />
amJamad ki Cven vxedavT sruliad sawinaaRmdegos.<br />
qalaqi TiTqos gangebaa ise aSenebuli, rom ar gauSvas<br />
masSi dagrovebuli gabinZurebuli haeri. Tu aq kidevac<br />
aris swori quCebi, isini ebjinebian yrud maT gadamkveT<br />
nagebobebs, an gadian iseT nawilebSi, sadac viwro da<br />
mrude pirobebSi yovelgvari qari, romelsac SeeZlo gaesufTavebina<br />
quCebi, exla mxolod SeanjRrevs qalaqSi,<br />
uvargis, mtvrian haers, gaJRenTils yovelgvari airebiT<br />
da anaorTqlebiT, romlebsac ara aqvT gasasvleli“. Semdeg,<br />
ajamebs ra, avtori aRniSnavs: „amgvarad, <strong>Tbilisis</strong><br />
orTografiuli ganlageba saerTod metad xelsayrelia<br />
da, Tu raime afuWebs mas, es TviT mosaxleobaa, romelmac<br />
ara marto yvelaze metad Tavi moiyara iq, sadac sinamdvileSi<br />
ar iyo saWiro dasaxleba, aramed ise Caxerga<br />
gasasvleli, rogorc mtkvrisa da aragvis xeobidan mom-<br />
21
dinare, ise adgilze warmoqmnili miazmiT“.<br />
am wlebSi mTavari saqalaqo Siga bunebrivi dominanta<br />
mdinare mtkvari gadaiqca sayar daWaobebul adgilad,<br />
romelzedac umetesad gadiodnen kerZo sawarmoebi.<br />
unda aRiniSnos, rom warsulSi TbilisSi, saqarTvelos<br />
rigi sxva qalaqebidan gansxvavebiT, samrewvelo<br />
obieqtebi Sendeboda mTel mis teritoriaze, amave dros<br />
meteorologiuri faqtorebis gauTvaliswineblad, sanitarul-damcavi<br />
zonebis gareSe, rac sagrZnob uaryofiT<br />
gavlenas axdenda qalaqis garemo aris mdgomareobaze.<br />
mwvane nargavebi qalaqSi da misi midamoebSi cota<br />
iyo, <strong>Tbilisis</strong> garSemortymuli mTebis kalTebi sruliad<br />
moklebuli iyvnen Zvel mdidar tyeebs. aseve ar xdeboda<br />
mdinare mtkvris napirebis gamwvaneba.<br />
socialisturi <strong>Tbilisis</strong> pirveli generaluri gegma<br />
damtkicebuli iqna 1925 wels. miwaze kerZo sakuTrebis<br />
gauqmebam, sacxovrebeli fondis municipalizaciam<br />
SesaZlebeli gaxada gatarebuliyo zogierTi qalaqmSeneblobiTi<br />
RonisZiebebi. daiwyo qalaqis teritoriis gamwvanebisa<br />
da gawylovanebis didi samuSaoebi, mTawmindis<br />
kalTebze tyeparkis mowyobis, mdinare veres marcxena napirze<br />
zooparkis mSeneblobis samuSaoebi.<br />
dagegmili iyo ramodenime parkis Seqmna q. <strong>Tbilisis</strong><br />
sxvadasxva nawilebSi. am proeqtSi axali mTavrobis erTerTi<br />
ZiriTadi zrunva garemo aris gaumjobeseba iyo.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> rekonstruqciis gegmaSi (Sedgenilia<br />
1932-1934 w.w., avtorebi i. malozemovi, z. qurdiani, g.<br />
gogava, s. Salaxovski) ganviTareba pova qalaqis istoriulad<br />
Camoyalibebulma struqturam, romelic viwro<br />
zolad iyo gaWimuli mTis qedebs Soris mdinare mtkvris<br />
napirebze. qalaqis saerTo sigrZe daiyvaneboda 25 km-mde.<br />
mniSvnelovan moments proeqtSi warmoadgendnen mtkvris<br />
napirebze sanapiroebis mSenebloba da mwvane masivebis<br />
organizacia, mTavari isaa, rom am proeqtSi dayenebuli<br />
23
iyo qalaqidan aRmosavleTiT maxaTis maRlobze mdebare<br />
sami tbis SesarTavTan samgoris wyalsacavis mSeneblobis<br />
sakiTxi. momavali wyalsacavi unda gadaqceuliyo<br />
samgoris didi gvalviani raionis morwyvis wyarod, ris<br />
Sedegadac gaumjobesda <strong>Tbilisis</strong> bunebriv-<strong>klimaturi</strong><br />
pirobebi da Seiqmneboda saukeTeso sanitarul-higienuri<br />
pirobebi mosaxleobis cxovrebisaTvis am raionSi.<br />
proeqti iTvaliswinebda, arsebuli qalaqis Zireul<br />
rekonstruqciasTan erTad, axali teritoriebis aTvisebas<br />
avWalis (500 ha), navTluRis (2000 ha), saburTalos<br />
(1000 ha) raionebSi da diRmis velze (2000 ha).<br />
diRmis veli dakavebuli iyo baRebiTa da venaxebiT,<br />
romlebic warmoadgendnen qalaqisaTvis saWiro haeris<br />
rezervuars.<br />
proeqti iTvaliswinebda mwvane nargavebis normis dayvanas<br />
66,5 m2 adamianze da mwvane nargavebis qveS gamoyofda<br />
4800 ha-s anu qalaqis teritoriis TiTqmis naxevars.<br />
magram gansakuTrebiT mniSvnelovan RonisZiebas am wleb-<br />
Si warmoadgenda mdinare mtkvris daWaobebuli totis<br />
daSroba madaTovis kunZulTan. yofil kunZulze moewyo<br />
parki.<br />
dagegmili iyo kulturisa da dasvenebis parkis mowyoba<br />
mTawmindis blatoze.<br />
omisSemdgomi periodis (1951-1960 w.w.) axali generaluri<br />
gegma iTvaliswinebda qalaqis ganviTarebas grZivi<br />
mimarTulebiT, mtkvris dinebiT.<br />
navaraudevi iyo quCebis arsebuli qselis rekonstruqcia.<br />
ganivi quCebis daxSva XIX da XX saukunis dasawyisis<br />
nagebobebiT da organizirebuli ganivi gasasvlelebis<br />
uqonloba aZnelebs mosaxleobis gasvlas sanapirosaken<br />
da mniSvnelovanwilad auaresebs raionebis mikroklimats“.<br />
saWiroa aRniSnos, rom TbilisSi xorcieldeba ganivi<br />
24
kavSirebis dagegmarebis calkeuli mxareebis gadawyveta<br />
(Celuskinelebis quCa-Celuskinelebis xidi-gmirTa moedani-axali<br />
varazis-xevis quCa).<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> pirobebSi aseTi grZivi da ganivi quCebis<br />
qselis Seqmna, ramac SesaZlebeli gaxada mniSvnelovnad<br />
gaumjobesebuliyo qalaqis ganiaveba, warmoadgenda erTerT<br />
yvelaze mizanSewonil da xelsayrel gadawyvetas.<br />
am wlebSi grZeldeba saparko masivebis Seqmnis udidesi<br />
samuSaoebi. Sendeba didi parki vakeSi didi kaskadiT,<br />
rac am teritoriaze saukeTeso sanitarul-higienur pirobebs<br />
qmnis.<br />
„<strong>Tbilisis</strong> zRvis“ irgvliv iqmneba dasvenebis zona,<br />
mowyobilia parki 850 ha-mde farobiT. navaraudevia mwvane<br />
sartylis Seqmna q. <strong>Tbilisis</strong> irgvliv (tyeparkis sartyeli),<br />
rac SeiZleba miCneul iqnes gansakuTrebiT mniSvnelovan<br />
RonisZiebad.<br />
axali generaluri gegmis Sesabamisad, TbilisSi, Tavisufal<br />
teritoriebze axali sabinao mSeneblobis qveS<br />
gamoyofili farTobi Seadgens daaxlovebiT saerTo sabinao<br />
fondis 70%-s.<br />
axali saqalaqo teritoriebis aeraciis sakiTxebi<br />
rTuli da Taviseburia, isini ar iyo sakmarisad Seswavlili.<br />
ris Sedegadac am teritoriebis ganaSenianebis<br />
proeqtebi aRmoCndnen arasrulfasovani.<br />
rogorc i. ciciSvili aRniSnavs: „mosaxleobis namatis<br />
gansaTavisufleblad gamoyofili iqna avWala-gldanis,<br />
lilos, varkeTilis, diRmis da sxva miwebi. am prolcess<br />
mohyva tyis gaCexva da mwvane nargavebis ganadgureba, ramac<br />
ekologiur katasrofamde migviyvana.<br />
amJamad dawyebulia ori monakveTis diRmisa da varkeTilis<br />
aTviseba. es monakveTebi aramarto dakavebulia<br />
baRebiTa da venaxebiT, aramed warmoadgenen qalaqisaTvis<br />
saWiro haeris rezervuarebs, mis saWiro garemos. diRomi<br />
ganlagebulia qalaqis dasavleT nawilSi, saidanac Tbi-<br />
26
lisSi moedinebian haeris gabatonebuli nakadebi.<br />
winaRobis mowyoba qalaqSi, romelic isedac ganlagebulia<br />
qvabulSi da ganiavebis erTaderTi SesaZlebloba<br />
gaaCnia dasavleTidan aRmosavleTisaken Cven gveCveneba,<br />
rom mniSvnelovnad mizanSewonilia Catardes qalaqis<br />
Zveli raionebis rekonstruqcia da gamoyenebuli iqnes<br />
centraluri teritoriebi nacvlad qalaqis gafarToebisa<br />
ganusazRvrelad da usafuZvlod.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> Tavdapirveli ganaSenianebis dagegmarebaSi<br />
asaxuli iyo landSafturi da bunebriv-<strong>klimaturi</strong><br />
pirobebis Taviseburebebi. mTebisa da xeobebis ferdobebis<br />
safexurovani ganaSenianeba iZleoda dadebiT Sedegebs<br />
aeraciis TvalsazrisiT. qalaqis Tavdapirveli ganaSenianebis<br />
mTavar quCebs qondaT mtkvris gaswvrivi<br />
mimarTuleba, rac uzrunvelyofda qalaqis yvelaze<br />
dabali wertilebis mtkvris xeobaSi gabatonebuli Crdilo-dasavleT<br />
rumbebis qarebiT ganiavebas. feodaluri<br />
<strong>Tbilisis</strong> kvartalebi ganaSenianebulia perimetriulad,<br />
Sekrulia ezoebTan, romlebic erTmaneTSgi iyvnen Serwymuli.<br />
Zveli qalaqis gegmarebaSi asaxuli iyo rogorc<br />
landSaftis da klimatis xasiaTi, aseve qarTvelTa yofacxovrebis<br />
erovnuli Taviseburebebi.<br />
qalaqis sacxovrebel kvartalebSi, sadac mcire iyo<br />
gamwvanebuli farTobebi, ekologiuri wonasworoba<br />
myardeboda didi baRebisa da qalaqis irgvliv vrceli<br />
gamwvanebuli teritoriebis arsebobiT.<br />
axali socialur-ekonomikuri formaciebi xels uwyobda<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> baRebis ganadgurebasa da am monakveTebze<br />
qalaqis ganaSenianebis ganTavsebas.<br />
<strong>Tbilisis</strong> axali quCebi gaSenda mravalsarTuliani<br />
saxlebiT, romlebmac Caxerges egreTwodebuli mTaxeobaTa<br />
qarebis mTavari gzebi. mogvianebiT ki gamWoli<br />
ganedi quCebi. Camavalni mdinarisaken mis orive napirebiT<br />
gadaketili iqnen SenobebiT, rac gaxda haeris mTa-<br />
28
xeobaTa. civi qarebis winaRobad qalaqis yvelaze dabal<br />
wertilebamde.<br />
am wlebSi q. <strong>Tbilisis</strong> garemo aris mdgomareobaze<br />
sagrZnobi uaryofiTi zegavlena moaxdina qalaqis<br />
TiTqmis yvela nawilSi sawarmoo sawarmoebis ganviTarebam<br />
am zonebis meteorologiuri da fizikur-geografiuli<br />
faqtorebis gauTvaliswineblad.<br />
mTavari saqalaqo Siga bunebrivi dominanta mdinare<br />
mtkvari mraval adgilebSi gadaqceuli iqna samrewvelo<br />
da sxva narCenebis sanagved.<br />
XXsaukunis damdegs da gansakuTrebiT aswleulis meore<br />
naxevridan daiwyo q. <strong>Tbilisis</strong> axali teritoriebis<br />
intensiuri aTviseba. axali saqalaqo teritoriebis aeraciis<br />
sakiTxebi rTuli da Taviseburia, isini ar iyvnen<br />
sakmarisad Seswavlili, ris Sedegadac am teritoriebis<br />
ganaSenianebis proeqtebi arasrulfasovanni aRmoCndnen.<br />
axali teritoriebis aTvisebam industrializaciisa<br />
da urbanizaciis zegavlenis gauTvaliswineblad araxelsayrelad<br />
imoqmeda q. <strong>Tbilisis</strong> garemo aris formirebaze,<br />
ramac migyivana ekologiuri wonasworobis darRvevamde<br />
da Sesabamisad qalaqelebis cxovrebis pirobebis mkve-<br />
Trad gauaresebasTan.<br />
Tavi III<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> Tanamedrove<br />
ekologiuri problemebi<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> sahaero auzis mdgomareoba<br />
q. Tbiliss ukavia daaxloebiT 47 kvadratuli kilometris<br />
toli farTobi mkveTrad daRaruli reliefiT.<br />
qalaqis sahaero auzSi Setivtivebul mdgomareobaSi im-<br />
29
yofeba samrewvelo sawarmoebis, agreTve saqalaqo transportis<br />
mier atmosferoSi gamonabolqvi mavne qimiuri<br />
elementebis dauSvebeli raodenoba.<br />
avtosatransporto wili qalaqSi gamabinZurebeli<br />
nivTierebebis jamur gamonabolqvSi Seadgens 85% mets.<br />
gamonabolqv airebSi azotis Jangi 0,05%-ia, naxSirwyalbadis<br />
Jangi 0,06%, gogirdis Jangi 0,004% da a.S.mavne<br />
nivTierebebis gamonabolqvi avtotransportisagan gansakuTrebiT<br />
saSiSia, vinaidan isini dauyovnebliv uerTdebian<br />
biosferos aqtiur zonas, sadac ZiriTadad xdeba<br />
araorganuli nivTierebebis organul nivTierebebad<br />
gardaqmna.<br />
amasTan, mavne nivTierebebis gamonabolqvi avtotransportisagan<br />
Seicavs, naxSirJangTan erTad, rTul, arasakmarisad<br />
Seswavlil tyviasTan narevs, romelic toqsikurobiT<br />
gamoirCeva.<br />
saqarTvelos hidrometeorologiuri sammarTvelos<br />
monacemebiT qalaq <strong>Tbilisis</strong> atmosferuli haeris gamabinZurebel<br />
prioritetul nivTierebebad miCneulia mtveri,<br />
gogirdovani airi, naxSirJangi da azotis orJangi,<br />
agreTve rigi liTonuri elementebi, romelTa Soris gamoirCevian<br />
tyvia, qromi, manganumi da vanadiumi da sxvebi.<br />
atmosferos gamabinZurebeli nivTierebebi qalaqis<br />
gansakuTrebuli geografiuli mdgomareobis gamo aqtiurad<br />
aRweven hidrosferoSi, biosferosa da litosferoSi,<br />
ris Sedegadac icvleba klimati, niadagis,<br />
mcenareuli safaris, zedapiruli da miwisqveSa wylebis<br />
mdgomareoba.<br />
niadagis safaris meSveobiT xorcieldeba nivTierebebis<br />
da energiis cvlis procesebi biosferoSi mTlianoba-<br />
Si, niadagi nTqavs atmosferodan aerozolebs.<br />
minaerTebis ganawileba qalaqebis teritoriaze da<br />
maTi gadatana did manZilebze mWidro urTierTkavSirSia<br />
rig meteorologiur parametrebTan, romlebic atmos-<br />
30
feros qvefenili da sasazRvro fenebis mdgomareobis<br />
damaxasiaTebelia. atmosferos gabinZurebis kvlevisa da<br />
Sefasebis dros am paramentebs ukavSireben atmosferos<br />
gabinZurebis potencialis cnebas. (agc).<br />
qalaqSi xSirad aRiniSneba atmosferodan minarevebis<br />
gamomrecxi naleqebis monacemebi. nislis arseboba da<br />
rigi sxva meteorologiuri movlenebis Warboba xels uwyobs<br />
atmosferos gabinZurebis maRal dones. garda amisa,<br />
SeiZleba darwmuneba, rom atmosferos maRali gabinZureba<br />
zamTarSi da SedarebiT dabali zafxulSi ganpirobebulia<br />
araxelsayreli meteorologiuri pirobebis maRali<br />
da dabali mniSvnelobebiT wlis am sezonebSi.<br />
wlis civ periodSi yvelaze gavrcelebul sinoptikur<br />
situacias, romlis dros q. TbilisSi aRiniSneba atmosferos<br />
jamuri gabinZurebis maRali done, warmoadgens<br />
maRali wnevis Txemi, aRmosavleTidan orientirebuli<br />
(31%). is Cveulebriv dakavSirebulia yazaxeTis, dasavleT-cimbiris<br />
stacionarul anticiklonTan. aRmosavle-<br />
Tis rumbebi, susti qari, nisli.<br />
atmosferos gabinZurebaze gavlenis mniSvnelobis<br />
mixedviT Semdeg sinoptikur situacias warmoadgens amierkavkasiaze<br />
okluziis frontis arseboba (25%). xSirad<br />
ciklonis gavlis Semdeg Cveulebrivi frontis arseboba<br />
ganapirobebs Rrublian aminds, sust qarebs, upiratesad<br />
dasavleTis rumbebis, nisls.<br />
wlis pirvel periodSi sxvagvari damokidebuleba<br />
aRiniSneba atmosferos maRali jamuri gabinZurebis<br />
sinoptikuri situaciisagan.<br />
yvela sinoptikuri situaciebis dros wlis Tbil sezonSi<br />
xdeba miwispira velis gaTboba. q. <strong>Tbilisis</strong> teritoriaze<br />
am movlenas araTanabari xasiaTi aqvs da adgiladgil<br />
SeiZleba warmoiqmnas minarevebiT gabinZurebuli<br />
haeris vertikaluri aRmasvlis mcire lokaluri kerebi.<br />
yvela CamoTvlili sinoptikuri situaciebis dros<br />
31
wlis Tbil periodSi aRiniSneba mcireRrubliani amindi,<br />
susti qarebi, xSirad aqvs adgili buruss.<br />
32<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> bunebriv-<strong>klimaturi</strong><br />
mikroraionebi<br />
mniSvnelovania aRiniSnos, rom q. TbilisSi, SedarebiT<br />
mSrali da cxeli amindebis dadgomisas, garSemortymul<br />
ferdobebze didi radiaciuli datvirTvebisa da xSiri<br />
qarebis zemoqmedebis gamo isini iwyeben gafxvierebas da<br />
vertikaluri nakadebi abinZureben haers, ajereben ra mas<br />
mtvriT.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> bunebriv-<strong>klimaturi</strong> mikroraionebi
qalaqis „mtvris xufis“ Sesaxeb Semdegi monacemebi<br />
(inglisi) mTel teritoriaze ileqeba dReSi 200 t-mde<br />
mtveri. „mtvris xufi“ aRwevs ra 1500-2500 metr simaRles,<br />
gadafaraven qalaqebs, STanTqaven ra mzis sxivebis<br />
mniSvnelovan raodenobas (parizSi ultraiisferi radiacia<br />
mcirdeba 10 jer qalaqis midamoebTan SedarebiT).<br />
qarebis saerTo nakadebTan erTad, iseve rogorc yvela<br />
did qalaqebSi, q. TbilisSi gabatonebulia adgilobrivi<br />
qarebi (qalaqis qarebi), romlebic warmoiqmnebian<br />
qalaqsa da mis ganapirebs Soris temperaturebis sxvaobis<br />
Sedegad.<br />
es qarebi qrian ganapiridan qalaqis centrisaken.<br />
ZiriTadad qalaqis qarebs SeuZliaT warmoqmnan temperaturebis<br />
sxvaobisas 5 da wnevis sxvaobisas ara nakleb<br />
0,07 mm, maTi siCqare 3,3 m/wm aRwevs. es pirobebi SeimCneva<br />
upiratesad cxeli zafxulis saRamoebisa da RamiT. unda<br />
aRiniSnos, rom umravles SemTxvevebSi nislis airebTan<br />
mTeli narevi, warmoqmnili q. <strong>Tbilisis</strong> gareubnebsa da<br />
samrewvelo raionebSi, gadaitaneba Ramis dros qalaqis<br />
centrisaken. im dros, rodesac gareubnebi iReben sufTa<br />
haers sofel adgilebidan, qalaqis centrSi Zvel raionamde<br />
is Cveulebriv ver aRwevs.<br />
rogorc Cans, yvela qarebi gabinZurebuli haeriT<br />
grovdebian qalaqis centralur dadablebul raionSi.<br />
ukanasknel aTwleulSi mkvlevarTa didi yuradReba<br />
miqceulia atmosferuli naleqebis qimiuri Semadgenlobis<br />
Seswavlaze, romlebic xels uwyoben nivTierebebis<br />
mimoqcevas bunebaSi da warmoadgenen atmosferos TviTgawmendis<br />
mZlavr meqanizms.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> raionSi bunebrivi aris gabinZurebis<br />
kompleqsuri kvlevisa da mdgomareobis Sefasebis warmodgenili<br />
Sedegebi SesaZleblobas iZleva gamovyoT<br />
atmosferuli haeri rogorc garemo, romelic ganicdis<br />
yvelaze metad intensiur antropogenur zemoqmedebas.<br />
33
34<br />
Tburi reJimi<br />
bunebrivi da antropogenuri faqtorebis erToblivi<br />
zemoqmedebis Sedegad qalaqSi formirdeba Tavisi gansakuTrebulir<br />
mikroklimati.<br />
qalaqis teritoriis mikroklimatis yvelaze metad<br />
damaxasiaTebel Taviseburebas warmoadgens „siTbos kun-<br />
Zulebis“ arseboba, romlisaTvis damaxasiaTebelia haeris<br />
temperaturis amaRleba gareubnebTan SedarebiT.<br />
rogorc aRniSnaven mkvlevarebi milioniani qalaqi xasiaTdeba<br />
sakmaod mWidro da mdgradi „siTbos kunZulebiT“,<br />
romlebsac 10 km-mde diametri, xolo farTobi ara nakleb<br />
10 aTasi ha aqvT.<br />
q. TbilisSi „siTbos kunZulebs“ rTuli struqtura<br />
aqvT, amasTan qalaqis ganaSenianebis TiToeuli kvartali<br />
warmoadgens siTbos wyaros garSemortymul gauSenebeli<br />
monakveTebisaTvis.<br />
q. TbilisSi haeris saSualo temperatura wlis yvela<br />
sezonSi mis SemogarenSi temperaturaze maRlaa.<br />
qalaqis amaRlebuli siTburi efeqti weliwadSi 0,1dan<br />
2-mde meryeobs. magram zafxulSi Ramis susti qaris<br />
dros temperaturebis sxvaobam SeiZleba 2,0 miaRwios,<br />
Zlieri qarebis dros is Cveulebriv klebulobs. qaris<br />
siCqaris gazrda zafxulis Ramis periodlSi saWiroa<br />
ganxiluli iqnes rogorc xelsayreli faqtori, rac aadvilebs<br />
Termoregulaciis saqmianobas.<br />
„siTbos kunZulis“ amaRlebas qalaq TbilisSi xels<br />
uwyobs agreTve zedapirebis mier mzis siTbos gazrdili<br />
akumalacia albedos daqveiTebiT asfalts, qvis safars,<br />
kedlebs, Senobebs Tunuqis saxuravebs zafxulobiT<br />
ufro maRali temperatura gaaCniaT, romelic (40 0 ) (60 0 )<br />
aRwevs. q. TbilisSi zafxulSi asfalti xurdeba mzeze<br />
44 0 -mde, betoni 41 0 -mde, balaxi 32 0 -mde.<br />
„siTbos kunZulis“ gadideba cudad moqmedebs adami-
anis organizmze. temperaturis amaRlebisadmi yvelaze<br />
mgrZnobiare bavSvebi arian rogorc mecnierebi aRniSnaven,<br />
miwispira fenaSi 50 sm-mde simaRleze yalibdeba<br />
„sabavSvo klimati“. haeris sazafxulo temperaturisas<br />
25-30 temsperatura asfaltis zemoT izrdeba 40-50-mde.<br />
patara bavSvebi itanjebian organizmis gadaxurebisagan.<br />
„siTbos kunZulis“ intensiuroba damokidebulia agreTve<br />
mcxovreblebis raodenobaze qalaqSi.<br />
„siTbos kunZulis“ arseboba qalaqSi SeiZleba ganxiluli<br />
iqnes rogorc siTburi gabinZureba, dakavSirebuli<br />
siTbos gamoyofasTan cxovelebis, mikrooganizmebis<br />
mier antropogenuri siTbos gamoyofiT, ganpirobebuls<br />
haeris airuli da aerozoluri gabinZurebiT, agreTve energetikuli<br />
wyaroebis Termuli zemoqmedebiT TbilisSi.<br />
gareubanSi wiaRiseuli swavavis, navTis, airebis da Termuli<br />
wylebis (gogirdi) gamoyenebas mivyevarT siTbos<br />
damatebiTi wyaroebis warmoSobamde.<br />
aeroziuli nawilakebis maRali koncentracia qalaqis<br />
atmosferoSi xels uwyobs nislis ganmeoradobis gadidebas<br />
maT Soris gansakuTrebuli mdgradi nislis tipi<br />
smogi, romelTa wveTebi Seicaven atmosferos gamabinZurebeli<br />
minarevebis mniSvnelovan raodenobas. geomorfologiuri<br />
pirobebi xels uwyoben imas, rom smogs<br />
SeuZlia iarsebobs qalaqis Tavze ramodenime dRis ganmavlobaSi,<br />
rac did zians ayenebs mosaxleobis janmrTelobas.<br />
higienistebi weren: „gogirdovani airis da misi<br />
warmoebulebis zemoqmedeba adamiansa da cxovelebze<br />
gamovlindeba upirveles yovlisa zeda sasunTqi gzebis<br />
dazianebaSi. 1952 wels 3 4 dRis ganmavlobaSi smogisagan<br />
londonSi daiRupa 4 aTas kacze meti. TviT nisli ar aris<br />
saSiSi adamianis organizmisaTvis, is xdeba mavne mxolod<br />
maSin, rodesac metismetad gabinZurebulia toqsikuri<br />
minarevebiT.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> gareubanSi wyneTis mTidan TiTqmis yov-<br />
35
el diliT SeiZleba davinaxoT qalaqze dakiduli kvamlis<br />
saburveli. rogorc zemoT aRiniSna, es kvamli grovdeba<br />
dabal niSnulze temperaturuli inversiis gamo,<br />
gamowveuls Ramis radiaciiT.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> haeris Txeli qveda fena, romelic Seicavs<br />
aerozoluri nawilakebis yvelaze met raodenobas,<br />
amcirebs mzis radiacias. rogorc cnobilia,mzis pirdapiri<br />
radiaciis Tviuri da wliuri jami marTobul zedapirze<br />
ganpirobebulia mxolod atmosferos saerTo gam-<br />
WvirvalobiT. rac Seexeba arekvliTi unaris (albedo)<br />
cvlilebas, is icvleba 17%-dan zafxulSi 20-21%-mde<br />
noemberSi, dekembersa da ianvarSi.<br />
garda amisa aerozolis koncentraciis gazrda qalaqis<br />
Tavze amcirebs ultraiisferi gamosxivebas saSualod<br />
30%-iT (zamTris TveebSi is SeiZleba mTlianad gaqres).<br />
ultraiisferi sxivebi udides fiziologiur zegavlenas<br />
axdenen adamianze. rodesac qalaq TbilisSi smogi Crdilavs<br />
ultraiisfer sxivebs, maSin qalaqelebis pirsaxe<br />
avadmyofuri da fermkrTali xdeba. am SemTxvevebSi, ker-<br />
Zod, bavSvebi, avaddebian raxitiT.<br />
aerozolis koncentraciis gazrdisas mkveTrad<br />
mcirdeba agreTve mzis cialis xangrZlivoba 5-15%-iT.<br />
garda amisa, ZiriTad nivTierebebs unda miekuTvnos<br />
prioritetuli nivTierebebic. kvlevebma aCvenes, rom<br />
prioritetul nivTierebebs, romlebic qalaq <strong>Tbilisis</strong><br />
atmosferul haers abinZureben, miekuTvnebian rigi li-<br />
Tonuri elementebi, romelTa Soris gamoirCeva tyvia,<br />
qromi, manganumi da vanadiumi. am elementebis haerSi koncentracia<br />
da atmosferodan maTi gamoyofis raodenoba<br />
qvefenil zedapirze intensiuri antropogenuri zemoqmedebis<br />
raionebSi 2-6-jer aRemateba maT mniSvnelobas<br />
mTian raionebSi.<br />
qalaqis garemos gabinZureba mavned moqmedebs adamianis<br />
janmrTelobaze. higienuri kvlevebis monacemebiT<br />
36
dadgenilia q. TbilisSi haeris gabinZurebis donisagan<br />
daavadebebis sxvadasxva saxeobebis, maT Soris filtvebis<br />
kibos, zrdis damokidebuleba. araxelsayrel sahaero<br />
garemoian raionebSi cxovrebasTan izrdeba qronikuli<br />
araspecifiuri filtvebis daavadebebis ricxvi bavSveb-<br />
Si, mwvave respiratoruli daavadebebis, qronikuli pnevmoniebisa<br />
da bronqialuri astmis SemTxvevebi.<br />
q. Tbiliss erT-erTi pirveli adgili ukavia bronqialuri<br />
alergiiT daavadebebiT.<br />
rogorc higienistebi aRniSnaven, infeqciuri daavadebebis<br />
done qalaqis macxovreblebs Soris (anginisa<br />
da gripis gareSe) 2-jer da metad aRemateba amgvars soflis<br />
macxovreblebSi.<br />
atmosferuli gabinZurebis zemoqmedebis qveS xdeba<br />
Senobebisa da nagebobebis, istoriis, arqiteqturis da<br />
kulturis Zeglebis rRvevac.<br />
haeris gabinZureba mniSvnelovnad aZlierebs liTonis<br />
nakeTobaTa korozias.<br />
atmosferuli haeris gabinZurebisagan itanjebian cxovelebi.<br />
magaliTad, spilenZsadnobi qarxnebis narCenebi<br />
(qlori, dariSxani, stibiumi) iwveven Sinauri da gareuli<br />
cxovelebis, romlebic am nivTierebebiT gabinZurebuli<br />
balaxiT ikvebebian, daRupvas.<br />
mwvane safaris mdgomareoba<br />
antropogenuri zemoqmedeba garemo areze damRupvelad<br />
moqmedebs mcenareulobaze. mwvane nargavebi qalaq<br />
TbilisSi, gansakuTrebiT maTi patara masivebi da rigiTi<br />
nargavebi (centralur raionebSi), Zlier dabeCavebuli<br />
arian uaryofiTi kompleqsebis: sahaero auzisa da niadagis<br />
gabinZurebiT, fizikuri datvirTvebiT da eleqtromagnituri<br />
gamosxivebiT, sakvebi nivTierebebis gaRaribe-<br />
37
iT, tyviiTa da sxva Sxamiani nivTierebebiT gabinZurebis<br />
gavleniT. Tu tyeSi cacxvi aRwevs 300-400 wlis asaks,<br />
qalaqis parkebSi mxolod 125-150 wels, xeivnebsa da<br />
quCebSi 50-80 wels.<br />
mcenareebisaTvis gansakuTrebiT damRupvelia maTze<br />
gogirdovani airis zegavlena, yvelaze masobrivi gamabinZureblis,<br />
romelic SeaRwevs ra foTlebSi, bageebidan,<br />
roeaqciaSi Sedis qlorofilSi Semaval rkinasTan, xolo<br />
Semdgom iwvevs qlorofilis daSlas da ujredis daRupvas.<br />
gogirdovani airis xangrZlivi zemoqmedebisas dazianeba<br />
yvelaze adre vlindeba muxasa da fiWvSi. yvelaze<br />
ukeTesad <strong>Tbilisis</strong> raionebSi am airs eguebian eldaris<br />
da Savi fiWvi, amerikuli nekerCxali, ifani.<br />
mcenareulobis da, kerZod, tyeebisa da baRebis<br />
sasikeTo gavlenaze qalaqis mikroklimatze, miTiTebuli<br />
iyo jer kidev Zvel drosa da Sua saukuneebSi. mrewvelobis<br />
ganviTarebas, qalaqisa da qalaqis ganaSenianebis Tavmoyris<br />
zrdis kvalobaze sul ufro mimzidveli xdeba<br />
qalaqis mwvane masivebis Seqmnis idea.<br />
mwvane nargavebi mniSvnelovan rols asruleben, upirveles<br />
yovlisa, qalaqis mikroklimatis gajansaRebaSi.<br />
sidide, xasiaTi, mwvane safaris ganTavseba gavlenas axdens<br />
atmosferos mdgomareobaze, temperaturul-radiaciul,<br />
tenianobis, qaris, xmauris regulirebis doneze, vibraciaze<br />
da a.S. mwvane safari gvexmareba vebrZoloT haeris<br />
mtvriT, WvartliT gaWuWyianebas, erTi mxriv amcirebs da<br />
damtverianebis zedapirebs, xolo meore mxriv, akavebs ra<br />
gabinZurebuli haeris nakadebis moZraobas. mwvane teritoriebis<br />
haeri naklebad damtverianebulia, vidre mwvane<br />
safaris gareSe adgilebSi (bunebrivia mcenareebis sxvadasxva<br />
saxeobebs sxvadasxva mtverdamcavi unari aqvT).<br />
rogorc cnobilia, simwvane xels uwyobs haerSi molivlive<br />
baqteriebis raodenobis Semcirebas, adidebs<br />
atmosferos gamWvirvalobas, da amiT TviT mzis, ul-<br />
38
traiisferi sxivebis radiaciis intensiurobas. mwvane safarebi<br />
gavlenas axdenen haeris tenianobazec. tenis didi<br />
aorTqlebisa da gamwvanebul raionebSi qaris siZlieris<br />
Semcirebis gamo fardobiTi tenianoba ufro maRalia.<br />
q. TbilisSi haeris temperaturis amaRlebasTan<br />
swrafad izrdeba tenianobis deficiti. misi gansakuTrebiT<br />
SesamCnevi zrda aRiniSneba maisSi, ivnissa da<br />
ivlisSi.<br />
mwvane safari amcirebs lamis radiaciasac (miwis mier<br />
dRis ganmavlobaSi dagrovebuli siTbos gacemas), amas-<br />
Tan niadagTan axlomyof atmosferuli fenebis temperaturuli<br />
meryeobebi ufro zomieri xdeba. mwvane masivebis<br />
siaxloves haeris temperatura qalaqSi zamTarSi ufro<br />
maRalia, xolo zafxulSi dabali, vidre ganaSenianebul<br />
teritoriebze Senobebis irgvliv. amitomac <strong>Tbilisis</strong><br />
dagegmarebisas saWiroa swori landSaftur-arqiteqturuli<br />
midgoma.<br />
mwvane nargavebi aumjobeseben haeris qimiur Semadgenlobas:<br />
haeris moZraoba xels uwyobs mavne airebis mo-<br />
Sorebas: ufro grili haeris gavleniT, momdinareT mwvane<br />
nargavebidan, airebiT gabinZurebuli Tbili haeris<br />
nakadebi izrdebian atmosferos zeda fenebSi.<br />
mcenareuloba asufTavebs dasaxlebis haers wvis sxvadasxva<br />
produqtebiTa da sxva mavne airebiT gabinZurebisagan.<br />
rogorc cnobilia, mwvane nargavebi xels uwyoben<br />
atmosferos qimiur da biologiur gawmendas.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> saqalaqo sazRvrebis farglebSi mwvane<br />
nargavebis ganawilebis araTanabroba, agreTve parkebs,<br />
baRebs, skverebs, xeivnebs, xeebs da danarCen mwvane nargavebs<br />
Soris kavSirebis funqcionaluri kompoziciebis<br />
zemoaRniSnuli aryofna gavlenas axdens aramarto<br />
qalaqis landSaftze, aramed ekologiur mdgomareobaze<br />
mTlianobaSi, vinaidan vrceli mwvane nargavebis uqonloba<br />
iwvevs Semdeg araxelsayrel movlenebs: gvalvian kli-<br />
39
mats, did qarianobas axal kvartalebSi, niadagis gamtverianebas,<br />
qalaqis haeris gabinZurebis maRal dones.<br />
yvelaze cud mdgomareobaSi gamwvanebis TvalsazrisiT<br />
qalaqis samrewvelo raionebi imyofebian. es raionebi<br />
ufro metad, vidre qalaqis romelime sxva raionebi<br />
saWiroeben sazogadoebrivi gamwvanebis, mwvane nargavebis<br />
sanitarul-dacviTi zolebis kargad ganviTarebul<br />
sistemas. qalaq TbilisSi ar arsebobs gamwvaneba qalaqis<br />
sahaero auzis aqtiuri gabinZurebis kerebis garSemoc ki.<br />
mrewvelobis teritorialurma ganviTarebam, romelic ar<br />
iTvaliswinebda qalaqis interesebs kompleqsSi, migviyvana<br />
iqamde, rom SedarebiT alxadaSenebuli mravalsarTuliani<br />
sacxovrebeli saxlebi aRmoCndnen sxvadasxva<br />
sawarmoebis mavne gamonabolqvebis zonaSi.<br />
mwvane nargavebis arsebuli masivebi kavSirSi ar arian<br />
gareubnis zonasa da mis mwvane sivrceebTan. sagareubno<br />
mwvane sartyeli <strong>Tbilisis</strong> garSemo ar arsebobs, miuxedavad<br />
misi mniSvnelovani sanitarul-higienuri da rekreaciuli<br />
rolisa qalaqis teritoriis specifikur fizikurgeografiul<br />
da bunebriv-klimatur pirobebSi. kargad<br />
ganviTarebuli tyeparkuli sartyeli qalaqis irgvliv<br />
mniSvnelovnad gaaumjobesebs q. <strong>Tbilisis</strong> klimats.<br />
tyis mcenareuloba, rogorc garemo aris komponenti,<br />
mWidrod urTierTomoqmedebs mis sxva komponentebTan<br />
(wyali, haeri, niadagi da sxva), monawileobs<br />
mTeli sistemis wonasworobis SekavebaSi, asrulebs ra<br />
aqtiur rols nivTierebebis bunebaSi mimoqcevaSi. saSualod<br />
tiyianobis Semcirebis TiToeul 1% mocemul wyalsakreb<br />
raionSi mivyevarT wylis Cadinebis Semcirebisken<br />
2-2,5% farglebSi. tye icavs niadags eroziisagan, amitom<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> rTuli reliefis pirobebSi saWiroa mwvane<br />
masivebis Seqmna ferdobebis eroziis asacileblad, wyaldacvisaTvis<br />
da ekologiuri wonasworobis SenarCunebisaTvis.<br />
saWiroa aRiniSnos, rom saqarTveloSi sacx-<br />
40
ovrebeli dasaxlebebi proeqtirdeba tyis masivebze, rac<br />
dauSvebelia am fizikur-geografiul pirobebSi.<br />
tyis SesaniSnavi Tvisebaa haeridan radioaqtiuri<br />
niv Tierebebis amorTmeva. gabinZurebuli haeris vrceli<br />
tyis farTobebze gavlisas simRvrivis faqtori qveiTdeba<br />
10-30%-iT, aerozoluri SemRvreva 20-30%-iT, xiluli<br />
ultraiisferi radiaciis intensiuroba izrdeba 15-25%iT.<br />
ekologiuri wonasworobisaTvis urboekologiis<br />
farglebSi q. <strong>Tbilisis</strong> farglebs gareT aucileblad<br />
unda iyos gamoyofili raionebi, romlebic xels Seuwyoben<br />
TviTregulaciis (bunebidan) uzrunvelyofas,<br />
antropogenuri zemoqmedebis gareSe. am teritoriebis<br />
qveS unda gavigoT bunebrivi garemos iseTi mdgomareoba,<br />
romelic Seinaxavs da kvlavwarmoebs ZiriTad bunebriv<br />
komponentrebs: atmosferul haers, wylis resursebs,<br />
niadag-mcenareul safars, cxovelTa samyaros. bunebrivi<br />
garemos ZiriTadi komponentebis kvlavwarmoeba mocemul<br />
teritoriebze uzrunvelyofs maT balanss qalaqis<br />
pirobebSi. es teritoriebi q. <strong>Tbilisis</strong>aTvis iqnebian<br />
buferuli kompensatoruli zonebi. buferul zonebSi<br />
saWiroa uzrunvelyofil iqnes, pirvel rigSi, tyis fondis<br />
gafarToebuli kvlavwarmoeba, aikrZalos tyis er-<br />
Tiani da pirobiT erTiani gaCexva, aRdgenili iqnes cxovelebisa<br />
da frinvelebis populaciebi, aikrZalos<br />
yovelgvari antropogenuri zemoqmedeba bunebriv land-<br />
Saftze.<br />
1. qalaq TbilisSi mkafiod gamoxatulia sahaero auzis<br />
dauSvebeli mdgomareoba.<br />
saqarTvelos hidrometeorologiis sammarTvelos<br />
monacemebiT haeris gabinZurebis done gacilebiT<br />
maRalia, vidre qveyanaSi.<br />
TbilisSi ZiriTadi gamabinZurebeli wyaroebi gan-<br />
41
lagebuli arian qalaqis Crdilo-dasavleT da<br />
samxreT-aRmosavleT nawilebSi, sadac CrdilodasavleTi<br />
da samxreT-aRmosavleTis mimarTulebis<br />
qarebia gabatonebuli. am qarebs qalaqSi SemoaqvT<br />
samrewvelo sawarmoebis mier gabinZurebuli haeri,<br />
samxreT-aRmosavleT qarebis mier modenili haeri,<br />
garda samrewvelo gamonabolqvebiT gabinZurebisa,<br />
Seicavs agreTve mtvris did raodenobas. (am qarebis<br />
nakadebi gajerebulia niadagis wvrili nawilakebiT).<br />
2. sahaero auzis gabinZurebis done q. TbilisSi damokidebulia<br />
meteorologiur da fizikur-geografiul<br />
pirobebze.<br />
bunebrivi da antropogenuri faqtorebis erToblivi<br />
zegavlenis Sedegad qalaqSi yalibdeba Tavisi gansakuTrebuli<br />
mikroklimati „siTbos kunZuli“.<br />
„siTbos kunZulis“ intensiuroba damokidebulia<br />
qalaqis zomebze da izrdeba mis gadidebasTan er-<br />
Tad.<br />
3. aerozoluri nawilakebis maRali koncentracia qalaqis<br />
atmosferoSi xels uwyobs smogis tipis nislebis<br />
ganmeoradeobis zrdas.<br />
geomorfologiuri pirobebi xels uwyoben imas, rom<br />
smogi qalaq <strong>Tbilisis</strong> Tavze ramdenime dRis ganmavlobaSia,<br />
rasac didi ziani moaqvs mosaxleobis janmrTelobisaTvis.<br />
4. ekologiuri wonasworobisaTvis <strong>Tbilisis</strong> sazRvrebs<br />
gareT urboekologiis farglebSi aucileblad unda<br />
iyos gamoyofili antropogenuri zemoqmedebis gareSe<br />
TviTregulaciis uzrunvelyofis xelSemwyobi<br />
raionebi. es teritoriebi qalaq <strong>Tbilisis</strong>aTvis<br />
buferul kompensatorul zonebs warmoadgenen.<br />
buferuli zonebi SesZleben ganaxorcielon sakmarisi<br />
raodenobis atmosferuli Jangbadis kvlavwarmoeba.<br />
42
Tavi IV<br />
meToduri midgomis damuSaveba<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> rekonstruqciis<br />
qalaqTmSeneblobis gadasawyvetad<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> ekologiuri ConCxedis Seqmnisas mTavari<br />
yuradReba unda mieqces Crdilo-aRmosavleT nawils,<br />
pirvel bunebriv-klimatur zonas. rogorc qalaqis bunebriv-<strong>klimaturi</strong><br />
sqemidan Cans, qaris ZiriTadi mimarTuleba<br />
ganisazRvreba md. mtkvris xeobis mimarTulebiT.<br />
mTeli wlis manZilze qalaqsa da mis SemogarenSi Crdilo-dasavleTis<br />
mimarTulebis qarebia gabatonebuli,<br />
romelTa ganmeoradeoba saSualod wlisaTvis Seadgens<br />
33-40% qalaqis centrSi, xolo mis aRmosavleT SemogarenSi-aeroportis<br />
raionSi aRwevs 66%, xolo zamTris<br />
TveebSi 74-80%.<br />
Crdilo-dasavleT qarebs aqvT faqtiurad qalaqis<br />
gawmendis funqcia, es ganpirobebulia imiT, rom am upiratesi<br />
mimarTulebis qarebi yvelaze Zlierebs warmoadgenen.<br />
amis Sesaxeb toropovski wers Semdegs: „mtkvari<br />
TiTqos uzarmazari gamwmendi milia“. qarebis (CrdilodasavleTisa<br />
da CrdiloeTis) saSualo wliuri siCqare<br />
Seadgens 3,9-4,8 m/wm da 3,1-1,8 m/wm.<br />
qarebi Crdilo SemadgenliT suramis qedze gadasvlis<br />
Semdeg, romlis orive ferdobi mcenareulobiTaa<br />
dafaruli, miqrian diRmis gamwvanebuli veliT da Sedian<br />
qalaqSi mtvris SedarebiT mcire SemcvelobiT. mtveri ki,<br />
atacebuli zemoqarTlis vakidan, mniSvnelovanwilad ifiltreba<br />
mcxeTis alayafis karebiT, romlis raioni aseve<br />
dafarulia buCqnariTa da tyis mcenareulobiT“.<br />
saWiroa, rom suramis qedis es buferuli zonebi<br />
gulmodgined iqnen izolirebuli antropogenuri zemo-<br />
43
qmedebisagan, rac qalaqSi Semomaval Crdilo-dasavleT<br />
qarebs uzrunvelyofs izolaciiT.<br />
axali raionis didi-diRomis ganaSenianebebma ar unda<br />
gadauRobon gzebi am nakadebs. q. <strong>Tbilisis</strong> gegmaze Cans,<br />
rom Senobebi, gansakuTrebiT erTad dajgufebuli patara<br />
moedanze mniSvnelovnad aneleben (zogjer TiTqmis<br />
aCereben) qalaqis nakadebs. didi-diRomis axali raionis<br />
ganaSenianebasTan dakavSirebiT q. <strong>Tbilisis</strong> sahaero auzis<br />
gabinZurebis tendencia mniSvnelovnad gaizarda.<br />
axali raionebis ganaSenianebam xeli ar unda SeuSalos<br />
qalaqis gasufTavebas mTlianobaSi, vinaidan dididiRmis<br />
mikroraionSi saWiroa kargad gamwvanebuli teritoriebi.<br />
mwvane nargavebi xeebisa da maRali buCqnarebis nargavebis<br />
saxiT miekuTvnebian haerSeRwevad zRudes. adre<br />
ganxiluli aragamtar zRudeebs, Senobebis saxiT, da<br />
haerSeRwevad zRudeebs, gamwvanebuli nargavebis saxiT,<br />
Soris arsebobs principialuri gansxvaveba. pirvel SemTxvevaSi<br />
zRudis Tavze yalibdeba turbulenturi Wavlebi,<br />
romlebic zRudezea mimarTuli, sadac mizezs zRudeebi<br />
warmoadgenen, xdeba am ori turbulenturi Wavlis gadanacvleba:<br />
erTi moZraobs zRudis maRla, xolo meore<br />
SeaRwevs zRudis SigniT. swored sahaero nakadis SeRweva<br />
zRudis SigniT ganappirobebs mwvane nargavebis garsSemodenili<br />
nakadis transformaciis Taviseburebas.<br />
naTqvamidan gamomdinareobs, rom mwvane nargavebis<br />
mniSvnelovan aerodinamikur Tvisebas warmoadgens maTi<br />
SeRwevadoba xeebisa da buCqnaris totebis rTuli struqturiT.<br />
didi diRomis teritoriaze unda Seqmniliyo mwvane<br />
zona, romelsac unda Seesrulebina, ase vTqvaT, q. <strong>Tbilisis</strong><br />
filtvebis roli.<br />
Crdilo-dasavleTis qarebi „suramis qedis“ buferebidan<br />
sqemiT qalaqSi unda Semovidnen mwvane nargav-<br />
44
ebis mxridan. Tu nargavebis ubnebi gaWimulia qarebis<br />
mimarTulebis gaswvriv CrdiloeT qarebis nakads mimar-<br />
Taven ganaSenianebuli teritoriebis siRrmeSi da amiT<br />
aaqtiureben q. <strong>Tbilisis</strong> teritoriis ganiavebas.<br />
I da II bunebriv-klimatur mikroraionSi ar unda iyos<br />
samrewvelo zRude qalaqis sacxovrebel raionsa da<br />
saukeTeso sagareubno landSaftebTan.<br />
mTeli qalaqis efeqturi ganiavebisaTvis qalaqis Crdilo-dasavleT<br />
nawili unda ganTavisufldes sanitarulad<br />
mavne samrewvelo sawarmoebebisagan, maTi qalaqis<br />
samxreT-aRmosavloeT nawilSi gadatanis gziT.<br />
agreTve II bunebriv-<strong>klimaturi</strong> mikroraionis sanapiro<br />
nawilSi da qalaqis VI, VII bunebriv-klimatur mikroraionebSi,<br />
qalaqis teritoriis dadablebul nawilSi<br />
ar unda iyos sanitarulad mavne sawarmoebi.<br />
VI da VII mikroraionebSi SeiniSneba Stilebi da qarebi<br />
mcire siCqareebiT. uqarobis saSualo uwyveti xangr-<br />
Zlivoba wlis civ da Tbil periodebSi erTi rigisa (1,5 -1,6<br />
saaTi). qarebi mcire siCqareebiT warmoadgenen yvelaze<br />
metad am raionis gamabinZureblebs.<br />
„rig SemTxvevebSi haeris miwispira fenaSi, gansakuTrebiT<br />
reliefurqvabulebSi da xeobebSi xdeba mavTne<br />
minarevebis dauSvebeli dagroveba. amitom samrewvelo<br />
sawarmoebi, romlebic mniSvnelovani raodenobis mavne<br />
gamonabolqvebs gamoyofen, da sacxovrebeli raionebi ar<br />
unda ganTavsdnen erTi qvabulis an xeobis farglebSi.<br />
yvelaze rTuli ekologiuri situacia qalaq TbilisSi<br />
IX bunebriv-klimatur mikroraionSia. aq, I mikroraionisagan<br />
gansxvavebiT, gabatonebuli qarebi qrian or<br />
uiTierTsawinaaRmdego mimarTulebidan.<br />
yvelaze didi antropogenuri datvirTva qalaqis<br />
teritoriaze modis imave IX samrewvelo mikroraionze.<br />
saWiroa moxdes „mavne“ da „uvnebel“ sawarmoebis diferencireba<br />
da daCqardes mcirenarCeniani da unarCeno teq-<br />
45
nologiebis damuSaveba.<br />
is mdgomareobs gamonabolqvebis minimaluri raodenobisa<br />
da narCenebis ganmeorebiT gamoyenebis miRwevaSi<br />
mocemul an sxva teqnologiur procesSi. arsebobs mravali<br />
xerxebi atmosferoSi mavne gamonabolqvebis SemcirebisaTvis,<br />
magram isini ar iZlevian maTi sruli gamoricxvis<br />
SesaZleblobas.<br />
am raionis sahaero auzis gajansaRebisaTvis gamoyofili<br />
sawarmoo gamonabolqvebis gamoricxvis an maqsimalurad<br />
Semcirebis inJinerul-teqnikuri RonisZiebebTan<br />
erTad, saWiroa gaTvaliswinebuli iqnes dagegmarebiTi<br />
RonisZiebebi.<br />
qalaqis yvelaze did samrewvelo samxreT raionSi<br />
unda Seiqmnas sazogadoebrivi gamwvanebis, mwvane nargavebis<br />
sanitarul-damcveli zolebis kargad ganvi-<br />
Tarebuli sistema. sahaero auzis aqtiuri gabinZurebis<br />
teritoriebidan yvela sacxovrebeli obieqtebis, sabavSvo<br />
dawesebulebebis, skolebis, mosaxleobis sayofacxovrebo<br />
momsaxureobis obieqtebisa da sxva organizaciebis<br />
gatana Crdilo-dasavleT raionSi gaanTavisuflebs<br />
mniSvnelovan monakveTebs, romlebic SeiZleba gamwvanebuli<br />
iqnes, rac mniSvnelovan rols Seasrulebs qalaqis<br />
sanitarul-hinieruli pirobebis gaumjobesebasa da misi<br />
samxreT landSaftis CamoyalibebaSi.<br />
samrewvelo raionSi saWiroa Seiqmnas ganieri mwvane<br />
manZilebi. ganivi mwvane manZilebi samrewvelo teritoriis<br />
zolis mTel sigrZeze Seqmnis kavSirs qalaqsa da mis<br />
qalaqgareT sivrceebTan.<br />
kompaqturi formis samrewvelo raionebi dasaxlebasTan<br />
dakavSirebiT landSafts ufro nakleb zians ayeneben,<br />
vidre farTobiT toldidi raionebi wagrZelebuli<br />
da rTuli konfiguraciiT.<br />
qalaqis sacxovrebel da samrewvelo raionebs (IX<br />
bunebriv-klimatur mikroraionSi) Soris unda Seqmnili<br />
46
iqnes kargad ganviTarebuli mwvane sivrceebi, q. <strong>Tbilisis</strong><br />
buferebSi Semavali. aseT SemTxvevaSi ar iarsebebs<br />
egreTwodebuli samrewvelo zRude da samxreT-aRmosavleTis<br />
qarebi am sirvceebidan qalaqis centrSi Semovlen<br />
sufTa haeris axal nakadad.<br />
gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces qalaqebs<br />
Tbilissa da rusTavs Soris mdebare teritoriis gamwvanebasa<br />
da rekultivizacias. aq, 1970 wels daiwyo krwanisis<br />
tyeparkis Seqmna (farTobiT 3000 ha), romelic unda<br />
gaxdes q. <strong>Tbilisis</strong> mTavari buferi. mocemuli teritoriis<br />
gatyvianeba ormagi buferis rols Seasrulebs. erTi<br />
mxridan, masze gavliT Tbilisidan gavlen Crdilo-dasavleTis<br />
qarebi, mimarTulni q. rusTavisaken, meore mxriv<br />
samxreT-aRmosavleTis qarebi Semovlen <strong>Tbilisis</strong> centrSi.<br />
tyeparkis arqiteqturul-mxatvruli gamoxatulebis<br />
miRwevis gziT aq Semonaxulia lamazi bunebrivi land-<br />
Saftebi, iSviaTi mcenareebis unikaluri mcire ubnebi,<br />
Zvirfasi genofondis cxovelebi, vinaidan kacobrioba<br />
valdebulia STamomavlobis winaSe Semoinaxos yovelive<br />
cocxalis mravalferovneba dedamiwaze. tyeparki Sesa-<br />
Zlebels gaxdis mecnierul safuZvelze gadawydes adamianis<br />
bunebasTan urTierTobis aqtualuri sakiTxebi. aq<br />
organulad Serwymulia adamianis saqmianobis elementebi<br />
biosferos TviTregulirebad kompleqsebTan.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> yvelaze metad gabinZurebul centralur<br />
raionebSi mwvaved igrZnoba mwvane nargavebis ukmarisoba.<br />
kargi iqneboda Semonaxuli ganaSenianebebis Rirebulebis<br />
gaTvaliswinebiT Seqmnili iqnes gamwvanebis ganviTarebuli<br />
sistema dasvenebis sxvadasxvagvari formebiT, axali<br />
sacxovrebeli raionebis analogiurad, praqtikulad<br />
SeuZlebelia. yoveldRiuri dasvenebis funqciebi Tavis<br />
Tavze unda aiRon ezospira gamwvanebulma monakveTebma<br />
(ezoebi), romlebic SeiZleba praqtikaSi dainergos<br />
47
ogorc mosaxleobis naklebad mobiluri jgufebis dasvenebis<br />
adgilebi, miCneuli iqneba ra, rom didebi da axalgazrdoba<br />
Tavis dasvenebas gaatareben axlomdebare<br />
baRebsa da parkebSi. saWiroebis SemTxvevaSi naklebRirebuli<br />
ganaSenianebis aRebis gziT arsebuli qalaqTmSeneblobis<br />
situaciis gaTvaliswinebiT SeiZleba miRebul<br />
iqnes axali gamwvanebuli monakveTebi.<br />
48
imis gamo, rom qalaqis es teritoriebi xasiaTdebian<br />
uqaro da mcireqariani amindiT, mwvane nargavebis did<br />
masivebs SeuZliaT gamoiwvion haeris Segubebebi. am raionis<br />
haeris Zvradobis SenarCunebisaTvis mizanSewonilia<br />
mwvane nargavebis sistemis soliseburi gaSeneba.<br />
qalaqis ganaSenianebaSi Rrmad SeRweuli mwvane derefnebis<br />
Seqmna (egreTwodebuli mwvane solebi), dakavSirebuli<br />
qalaqis gareubnebis landSaftebTan, mogvcems q.<br />
<strong>Tbilisis</strong> efeqtur landSaftur-ekologiur ConCxeds.<br />
qalaqis centraluri raionebis mwvane nargavebis<br />
sistemaSi SeiZleba CairTos TviT Senobebis gamwvanebac,<br />
saxlebis, kedlebis, aivnebis vertikaluri gamwvaneba da<br />
a.S.<br />
qalaqis centralur raionebSi izrdeba Senobebis brtyeli<br />
saxuravebiT univermaRebis, calkeuli samrewvelo<br />
obieqtebis raodenoba, romlebic yvelaze metadaa vargisi<br />
„saxuravebis landSaftebis“ mosawyobad.<br />
baRebi saxuravebze SeiZleba gaxdes dasvenebis gansakuTrebuli<br />
elementi qalaqis gamwvanebis sistemaSi. baRebis<br />
mowyoba saxuravebsa da terasebze mogvcems sargeblobas<br />
damatebiTi gamwvanebuli farTobis saxiT. es<br />
Tema ganaxorcieles iseTma gamoCenilma arqiteqtorebma,<br />
rogorc le korbiuzi, frank loid raiti, valter gropiusi<br />
da sxvebi.<br />
III bunebriv-klimatur mikroraionSi garemo maRlobebidan<br />
momdinare sufTa haeris inversiuli dinebebis ukeT<br />
gamoyenebisaTvis rekomendirebulia qalaqis ferdobebis<br />
ganaSenianeba terasisebri sacxovrebeli saxlebiT.<br />
baRebi terasebze da am raionebis kargi aeracia mogvcemen<br />
im ekologiur efeqts, romelic saWiroa qalaqis centraluri<br />
raionisaTvis.<br />
qalaq <strong>Tbilisis</strong> axali sacxovrebeli raionebi codaven<br />
mcire gamwvanebiT. gansakuTrebiT es igrZnoba<br />
mikroraionSi nucubiZis platoze, romelic mTlianad<br />
49
ganaSenianebulia tipiuri maRlivi saxlebiT, maSin rodesac<br />
aq, rTuli reliefis pirobebSi, individualuri saxlebis<br />
winaswari swored SerCeuli arqiteqtura am raionis<br />
geografiuli struqturis xasiaTsa da masStabebTan<br />
Tanazomieri, organulad Seerwymeboda bunebriv garemos.<br />
TbilisSi, gamomdinare axal arqiteqturaSi bunebriv-<strong>klimaturi</strong>,<br />
specifiuri pirobebidan, unda gaTvaliswinebul<br />
iqnes sazafxulo saTavsoebi binebSi. Zvel<br />
TbilisSi binis Ria saTavsos yvelaze metad misaReb saxes<br />
xis aivani warmoadgenda. aivnis arseboba kargad Cans<br />
sacxovrebeli saxlebis tipebis daTvalierebisas). aivani<br />
mowyobilia wina mxares mTeli saxlis gaswvriv, zogjer<br />
saxlis or da sami mxridanac ki. Zveli saxlebis gegmebsa<br />
da naxazebidan Cans, rom xSirad aivnis farTi danarCeni<br />
sacxovrebeli saTavsoebis toli iyo. v. beriZe<br />
wers, rom Zveli <strong>Tbilisis</strong> saxlis mTavari elementi xis<br />
aivani warmoadgenda saxlis sacxovrebeli nawilis uSualo<br />
gagrZelebas, damatebiT saTavsos, romliTac ojaxi<br />
sargeblobda gazafxulidan zamTris dadgomamde. droTa<br />
ganmavlobaSi xis aivani, bunebriv-<strong>klimaturi</strong> pirobebis<br />
damakmayofilebeli, Secvlili iqna patara dakiduli<br />
aivnpiT.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> axal arqiteqturaSi pirveli adgili<br />
unda ekuTvnodes klimatis specifiur pirobebs, masSi<br />
unda dainergos baRebi terasebsa da saxuravebze, rac<br />
mTavaria, sazafxulo saTavsoebi binebTan. saxlebis vertikaluri<br />
gamwvaneba ufro sasikeTos gaxdis qalaqis garemos.<br />
qalaq <strong>Tbilisis</strong> ekologiuri qalaqmSeneblobis Con-<br />
Cxedis Sesaqmnelad didi mniSvneloba eniWebaT mTa-xeobaTa<br />
qarebs, mkafiod gamoxatulT wlis Tbil dros (IV-X<br />
Tveebi, romlebsac moaqvT sufTa da grili haeri.<br />
Tbil amindSi qarebSi xSirad vlindeba tenden-<br />
50
cia qroden dRis ganmavlobaSi zeviT ferdobebze… es<br />
gamowveulia imiT, rom Ramis saaTebSi mTis ferdobebi<br />
ufro Tbilia, vidre Tavisufali atmosfero. vinaidan<br />
civi haeri miiswrafvis daeSvas, xolo Tbili haeri aiwios,<br />
viTardeba adgilobrivi mTis qarebis sistema, ris<br />
Sedegadac warmoiSoba haeris asvla maRla ferdobebiT<br />
dRis ganmavlobaSi.<br />
amgvarad aRniSnuli qarebi xasiaTdebian saukeTeso<br />
TvisebebiT, dRisiT aRmavali arian zeviT, xolo RamiT<br />
eSvebian qveviT xeobis ferdobebiT. bunebriv-klimatur<br />
sqemaze mTa-baris qarebi gabatonebuli arian IV da V bunebriv-klimatur<br />
mikroraionebSi, agreTve Sedian qalaqis<br />
centralur raionebSi (mis dadablebul nawilebSi).<br />
rogorc aRiniSneboda qalaqis arsebul struqturaSi<br />
gamoxatuli mimarTuleba unda CaiTvalos marTebulad<br />
da Zveli qalaqis rekonstruqciis dros saWiroa<br />
yovelmxriv ganvaviTaroT msgavsi wyoba.<br />
magram gasul epoqebSi qalaqis am marTebul struq-<br />
51
turaSi kerZomesakuTruli interesebidan gamomdinare<br />
rig adgilebSi Setanil iqna damaxinjebebi mTa-xeoba<br />
qarebis gzis gadamRobavi ganaSenianebis saxiT.<br />
grZivi da ganivi quCebisa da mwvane derefnebis qselis<br />
Seqmna SesaZlebels gaxdis rogorc am raionebis, aseve<br />
qalaqis centraluri raionebis ganiavebas.<br />
es sistema unda vrceldebodes md. mtkvris orive napirze<br />
qalaqis VIII da X bunebriv-klimatur mikroraionebSi.<br />
X mikroraioni xasiaTdeba gaZlierebuli ventilaciiT.<br />
am raionis klimatis formirebaSi wamyvani roli<br />
miekuTvneba vrceli wylis zedapiris arsebobas. <strong>Tbilisis</strong><br />
zRvis garSemo unda Seiqmnas kargad ganviTarebuli<br />
mwvane buferi. am mxriv IV da V bunebriv-<strong>klimaturi</strong> mikroraionebs<br />
gaaCniaT xelsayreli <strong>klimaturi</strong> pirobebi,<br />
rac ganpirobebulia maTi kontaqtiT maT mimdebare<br />
mTawmindis, uZos, Taboris da TeleTis mwvane nargavebiT<br />
dafarul ferdobebTan, romlebic q. <strong>Tbilisis</strong> yvelaze<br />
mdidrad gamwvanebul bufers warmoadgenen.<br />
saWiroa, rom gareubnebis landSaftebidan gamomavali<br />
derefnebi, romlebic Tavisuflad atareben mTa-barebis<br />
nakadebis sufTa haers, midiodnen qalaqis yvelaze dabal<br />
wertilebamde. mwvane nargavebi, generaluri gegmisa<br />
da sagareubno zonis sazRvrebSi, unda erTiandebodnen<br />
gamwvanebis saerTo sistemaSi fizikur-geografiuli da<br />
bunebriv-<strong>klimaturi</strong> pirobebisagan damokidebulebiT.<br />
1. ekologiurad jansaRi qalaqis Seqmnis mizniT qalaqis<br />
dagegmarebis dros saWiroa swored gadawydes ori<br />
problema: qalaqis efeqturi ganiaveba da gamwvaneba.<br />
2. Crdilo-dasavleT qarebs faqtiurad aqvT q. <strong>Tbilisis</strong><br />
gasufTavebis funqcia. amgvarad, Crdilo-dasavleTis<br />
qarebi „suramis qedis“ buferebidan qalaqSi<br />
unda Semovidnen mwvane nargavebis mxridan. es teritoriebi<br />
warmoadgenen gareubnebis sufTa gamW-<br />
52
virvale haeris qalaqis teritoriaze Semodinebis<br />
arxebs. isini Crdilo qaris nakadebs mimarTaven ganaSenianebuli<br />
teritoriidan siRrmeSi da amiT gaaaqtiurebs<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> ganiavebas mTlianobaSi, didi<br />
diRomis axali raionis ganaSenianebam ar unda gadaRobos<br />
am nakadebis gzebi.<br />
3. mTeli qalaqis efeqturi ganiavebisaTvis CrdilodasavleTi<br />
nawili unda ganTavisufldes sanitarulad<br />
mavne samrewvelo sawarmoebisagan, agreTve<br />
qalaqis teritoriis dadablebul nawilSi, ar unda<br />
iyos sanitarulad mavne sawarmoebi, vinaidandadablebul<br />
adgilebSi, reliefis qvabulebsa da xeobebSi<br />
warmoebs mavne minarevebis dauSvebeli dagroveba.<br />
4. samrewvelo IX bunebriv-klimatur mikroraionSi<br />
saWiroa ganieri mwvane manZilebis Seqmna. qalaqis<br />
sacxovrebel da samrewvelo mikroraionebs Soris<br />
unda Seiqmnas kargad ganviTarebuli mwvane sivrceebi<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> buferebSi gamavali.aseT SemTxvevaSi<br />
samxreT-aRmosavleTis qarebi Sevlen qalaqis centrSi<br />
sufTa haeris grili nakadiT.<br />
5. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces qalaqebs<br />
Tbilissa da rusTavs Soris ganlagebuli teritoriis<br />
gamwvanebasa da rekultivizacias. mocemuli<br />
teritoriis gatyeveba Seasrulebs ormagi filtris<br />
rols. erTi mxridan, masze gavliT Tbilisidan SeaRweven<br />
Crdilo-dasavleTis qarebi, xolo meore mxridan,<br />
samxreT-aRmosavleTis qarebi SeaRweven qalaqis<br />
centrSi.<br />
6. q. <strong>Tbilisis</strong> ekologiuri qalaqTmSeneblobis ConCxedis<br />
Sesaqmnelad did mniSvnelobas Rebulobs mTa-xeobis<br />
qarebi (am qarebs gaaCniaT saukeTeso Tvisebebi,<br />
dRisiT zeadian, xolo RamiT eSvebian qveviT xeobis<br />
ferdobebiT).<br />
grZivi da ganivi quCebisa da mwvane derefnebis qse-<br />
53
lis Seqmna, gavrcelebuli md. mtkvris orive napirze,<br />
SesaZlebels gaxdis mTeli qalaqis ganiavebas.<br />
mwvane derefnebi, gamomavalni gareubnebis land-<br />
Saftebidan, da, romlebic mTa-xeobaTa nakadebis suf-<br />
Ta haers Tavisuflad atareben qalaqis yvelaze dabal<br />
wertilebamde, mogvcems q. <strong>Tbilisis</strong> efeqtur landSaftur-ekologiur<br />
ConCxeds.<br />
54<br />
reziume<br />
qalaq <strong>Tbilisis</strong> ganaSenianebis Tavdapirvel dagegmarebaSi<br />
asaxuli iyo landSafturi da bunebriv-<strong>klimaturi</strong><br />
pirobebis Taviseburebebi. mTebis ferdobebisa da<br />
xeobebis safexurebisebri ganaSenianeba iZleoda dadebiT<br />
Sedegebs aeraciis TvalsazrisiT.<br />
qalaqis Tavdapirveli ganaSenianebis mTavar quCebs<br />
qondaT mimarTuleba mdinare mtkvris gaswvriv da uzrunvelyofda<br />
mtkvris xeobaSi gabatonebuli CrdilodasavleTis<br />
rumbebis qarebiT qalaqis yvelaze dabali<br />
wertilebis ganiavebas.<br />
feodaluri <strong>Tbilisis</strong> kvartalebi ganaSenianebulia<br />
perimetriulad, Sekruli ezoebTan, romlebic erTmaneT-<br />
Tan iyvnen Serwymuli.<br />
qalaqis sacxovrebeli kvartalebi, sadac arsebobdnen<br />
mcire gamwvanebuli farTobebi, ekologiur wonasworobas<br />
uzrunvelyofda qalaqis garSemo arsebuli<br />
didi baRebi da uzarmazari gamwvanebuli teritoriebi.<br />
axali socialur-ekonomikuri formaciebi xels uwyobdnen<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> baRebis ganadgurebas da am monakveTebze<br />
qalaqis ganaSenianebis ganTavsebas.<br />
am wlebSi <strong>Tbilisis</strong> axali quCebi ganaSendeboda<br />
mravalsarTuliani saxlebiT, romlebic xergavdnen<br />
egreTwodebuli mTa-xeobaTa qarebis mTavar gzebs. mogvi-
anebiT, orive mxridan pirdapir mdinarisaken daSvebuli<br />
gamWoli ganivi quCebi gadaketili iqnen nagebobebiT, rac<br />
gaxda dabrkolebad haeris mTa-xeobas civi dinebebisaTvis<br />
qalaqis yvelaze dabal wertilebamde.<br />
am wlebSi sagrZnobi uaryofiTi zegavlena q. <strong>Tbilisis</strong><br />
garemo aris mdgomareobaze moaxdina qalaqis TiTqmis<br />
yvela nawilebSi sawarmoo sawarmoebis ganTavsebam am<br />
zonebis meteorologiuri da fizikur-geografiuli<br />
faqtorebis gaTvaliswinebis gareSe.<br />
XX saukunis dadgomisas da gansakuTrebiT saukunis<br />
meore naxevridan daiwyo q. <strong>Tbilisis</strong> axali teritoriebis<br />
intensiuri aTviseba. qalaqis axali teritoriebis<br />
aeraciis sakiTxebi rTuli da Taviseburia. isini ar iyo<br />
sakmarisad Seswavlili.<br />
ris Sedegadac am teritoriebis ganaSenianebis proeqti<br />
aRmoCnda arasrulfasovani.<br />
axali teritoriebis aTvisebam industrializaciisa<br />
da urbanizaciis biologiur garemoze mzardi zegavlenis<br />
gauTvaliswineblad usaTuod arasasikeTod imoqmeda q.<br />
<strong>Tbilisis</strong> garemo aris Camoyalibebaze, ramac migviyvana<br />
ekologiuri wonasworobis darRvevamde da Sesabamisad<br />
qalaqebis cxovrebis pirobebis mkveTr gauaresebamde.<br />
q. TbilisSi naTlad gamoxatulia sahaero auzis dauSvebeli<br />
mdgomareoba.<br />
qalaqis yvelaze metad gabinZurebul teritoriebs<br />
warmoadgenen VI da VII bunebriv-<strong>klimaturi</strong> mikroraionebi.<br />
TbilisSi ZiriTadi gamabinZurebeli wyaroebi ganlagebuli<br />
arian qalaqis Crdilo-dasavleT da samxreTaRmosavleT<br />
nawilSi, sadac gabatonebuli arian CrdilodasavleTisa<br />
da samxreT-aRmosavleTis mimarTulebis<br />
qarebi. am qarebs qalaqSi SemoaqvT samrewvelo sawarmoebis<br />
mier gabinZurebuli haeri, riTac ganpirobebulia<br />
qalaqis VI da VII bunebriv-<strong>klimaturi</strong> mikroraionebis<br />
55
maRali maCveneblebi.<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> sahaero auzis gabinZurebis done meteorologiur<br />
da fizikur-geografiul pirobebzea damokidebuli.<br />
bunebrivi da antropogenuri faqtorebis erToblivobis<br />
Sedegad qalaqSi yalibdeba Tavisi gansakuTrebuli<br />
mikroklimati „siTbos kunZuls“.<br />
„siTbos kunZulebi“-s intensiuroba damokidebulia<br />
qalaqis sidideze da izrdeba misi gadidebis kvalobaze.<br />
aerozoluri nawilakebis maRali koncentracia<br />
qalaqis atmosferoSi xels uwyobs smogis tipis nislebis<br />
ganmeoradeobis gazrdas.<br />
geomorfologiuri pirobebi xels uwyoben im garemoebas,<br />
rom smogi qalaq <strong>Tbilisis</strong> Tavze dgas ramodenime<br />
dRis ganmavlobaSi, rac did zians ayenebs qalaqis mosaxleobas.<br />
ekologiuri wonasworobisaTvis urboekologiis farglebSi<br />
q. <strong>Tbilisis</strong> sazRvrebs miRma aucileblad unda<br />
iqnes gamoyofili raionebi, romlebsac SeeZlebaT xeli<br />
Seuwyon TviTregulacias antropogenuri zemoqmedebis<br />
gareSe. es teritoriebi qalaq <strong>Tbilisis</strong>aTvis warmoadgenen<br />
buferul kompensatorul zonebs.<br />
buferuli zonebi SeZleben ganaxorcielon atmosferuli<br />
Jangbadis sakmarisi raodenobis kvlavwarmoeba.<br />
Crdilo-dasavleTis qarebs gaaCniaT q. <strong>Tbilisis</strong> gasuf-<br />
Tavebis funqciebi. amgvarad, Crdilo-dasavleTis qarebi<br />
„suramis qedis“ buferebidan unda Semovidnen qalaqSi mwvane<br />
nargavebis mxridan. didi diRomis axali raionis gana-<br />
Senianebam ar unda gadaRobos am nakadebis gza.<br />
mTeli qalaqis efeqturi ganiavebisaTvis CrdilodasavleTi<br />
nawili unda ganTavisufldes sanitarulad<br />
mavne samrewvelo sawarmoebisagan, agreTve qalaqis dadablebul<br />
nawilSi ar unda arsebobdnen saninaturad mavne<br />
sawarmoebi, vinaidan reliefis dadablebul adgilebSi<br />
56
qvabulebsa da xeobebSi xdeba mavne minarevebis dauSvebeli<br />
Tavmoyra.<br />
qalaqis sacxovrebel da samrewvelo mikroraionebs<br />
Soris unda Seiqmnas q. <strong>Tbilisis</strong> buferebSi gamavali kargad<br />
ganviTarebuli mwvane sivrceebi.<br />
gansakuTrebuli yuradReba unda daeTmos qalaqebs<br />
Tbilissa da rusTavs Soris ganlagebul teritoriis<br />
gamwvanebasa da rekultivizacias. mocemuli teritoriis<br />
gatyeveba Seasrulebs ormagi filtris rols erTi mxridan,<br />
masze gavliT Tbilisidan SeaRweven Crdilo-dasavleTis<br />
qarebi, xolo meore mxridan, samxreT-aRmosavle-<br />
Tis qarebi SeaRweven qalaqis centrSi.<br />
qalaq <strong>Tbilisis</strong> ekologiuri qalaqTmSeneblobis Con-<br />
Cxedis Sesaqmnelad didi mniSvneloba eniWebaT mTa-baris<br />
qarebs.<br />
mwvane derefnebi, gamomavali gareubnebis landSaftebidan,<br />
da romlebic mTa-xeobis nakadebis sufTa haers<br />
Tavisuflad atareben qalaqis yvelaze dabal wertilebamde,<br />
mogvcems q. <strong>Tbilisis</strong> efeqtur landSafto-ekologiur<br />
ConCxeds.<br />
gaswvrivi da ganivi quCebisa da mwvane qselis Seqmna,<br />
gavrcelebuli md. mtkvris orive napirebze, SesaZlebels<br />
gaxdis mTeli qalaqis ganiavebas.<br />
ekologiurad jansaRi qalaqis Seqmnis mizniT qalaqis<br />
dagegmarebis dros saWiroa swored gadawydes ori<br />
problema: qalaqis efeqturi ganiaveba da gamwvaneba.<br />
58
60<br />
СОВРЕМЕННЫЕ ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ<br />
ПРОБЛЕМЫ Г. ТБИЛИСИ<br />
В период научно-технической революции и расширения масштабов<br />
преобразования природного окружения, все большую<br />
актуалность приобретает охрана окружающей среды.<br />
Необходимость охраны природы и рациональное природопользование<br />
в XXI столетия превратилась в сложнейшую, много<br />
спектровую социально-экономическую, биологическую и техническую<br />
проблемы.<br />
В естествознании и общественных науках вопросы о взаимосвязи<br />
природы и деятельности человека получают все более<br />
глубокое освещение.<br />
Необходимость сохранения природы очевидна наряду с бурным<br />
темпом научно-технического прогресса. Главным источником<br />
обострения экологической проблемы служат возрастающие<br />
индустриализация и урбанизация на биологическую среду.<br />
В планировке первоначальной застройки города Тбилиси<br />
были отражены своеобразия ландшафтных и природноклиматических<br />
условий. Ступенчатая застройка склонов гор и<br />
ущелий давала положительные результаты с точки зрения аэрации.<br />
Главные улица первоначальнйо застройки города имели направление<br />
вдоль реки Куры, что и обеспечивало проветривание<br />
господствующим в ущелье Куры ветрами северо-западных румбов,<br />
самых низких точек города.<br />
Кварталы феодальной Тбилиси, застроены периметрально,<br />
замкнуто с дворами, которые были влиты в друг друга.<br />
Жилые кварталы города, где имелось мало озеленных пло-
щадей экологическое равновесие, поддерживалось наличием<br />
больших садов и огромных озеленных територий вокруг города.<br />
Новые социально-экономические формации способствовали<br />
уничтожению садов г. Тбилиси и размещению на этих участках<br />
городской застройки.<br />
В эти годы новые улицы Тбилиси застраивались многоэтажными<br />
домами, которые загромождали главные пути так называемых<br />
горно-долинных ветров. Позднее же сквозные поперечные<br />
улицы, спускающихся прямо к реке с обоих сторон были перекрыты<br />
строениями, что и стало препятствием горно-долинных<br />
холодных токов воздуха до самых низких очек города.<br />
В эти годы ощутимое отрицательное воздействие на состояние<br />
окружающей среды г. Тбилиси, оказало размещение почти<br />
во всех частях города производственные предприятия не учитывая<br />
метеорологических и физико-географических факторов этих<br />
зон.<br />
С наступлением XX столетия и особенно со свторой половины<br />
столетия, началось интенсивное освоение новых территорий<br />
г. Тбилиси. Вопросы аэрации новых городских территорий<br />
сложны и своеобразны, они не были достаточно изучены.<br />
В результате чего проект застройки этих территорий оказались<br />
не полноценными.<br />
Освоение новых территорий без учета возрастающего воздействия<br />
индустриализации и урбанизации на биологическую<br />
среду, безусловно неблагоприятно повлияла на формирование<br />
окружающей среды города Тбилиси, что привело к нарушению<br />
экологического равновесия и соответственно к резкому ухудшению<br />
условий жизни горожан.<br />
В городе Тбилиси ярко выражено недопустимое состояние<br />
воздушного бассейна.<br />
Наиболее загрязненными территориями города являются VI<br />
61
и IIV природно-климатические микрорайоны.<br />
В Тбилиси основные загрязняющие источники расположены<br />
в северо-западной и юго-восточной части города, где господствуют<br />
ветры северо-западного и юго-восточного направлений.<br />
Эти ветры вносят в город загрязненный промышленными предприятиями<br />
воздух, чем обусловлены высокие показатели VI и<br />
VII природно-климатических микрорайонов города.<br />
Степень загрязненности воздушного бассейна г. Тбилиси зависит<br />
от метеорологических и физико-географических условий.<br />
Вследствие совокупного воздействия природных и антропогенных<br />
факторов в городе формируется свой особый микроклимат<br />
«остров тепла».<br />
Интенсивность «острова тепла» зависит от размеров города<br />
и возрастает с их увеличением.<br />
Высокая концентрация аэрозольных частиц в городской атмосфере<br />
способствует росту повторяемости туманов, типа смог.<br />
Геоморфологические условий способствуют тому, что смог<br />
держится над городом Тбилиси в течение нескольких что наносит<br />
большой ущерб здоровью населения.<br />
Для экологического равновесия в рамках урбоэкологии за<br />
пределами г. Тбилиси обязательно должны быть выделены районы,<br />
способствующие обеспечению саморегуляции без антропогенных<br />
воздействий. Эти территории для города Тбилиси являются<br />
буферными компенсаторными зонами.<br />
Буферные зоны смогут осуществлять воспроизводство достаточного<br />
количества атмосферного кислорода.<br />
С целью создания экологически здорового города при планировке<br />
города необходимо правильно решить две проблемы:<br />
эффективное проветривание и озеленение города7<br />
Северо-западные ветры имеют фактические функцию очищения<br />
г. Тбилиси. Таким образом, северо-западные ветры с бу-<br />
62
феров «Сурамского хребта» должны войти в город со стороны<br />
зеленых насаждений. Застройки нового района Дигоми не должны<br />
преграждать пути этим потокам.<br />
Для эффективного проветривания всего города, северозападная<br />
часть должна освободиться от санитарно-вредных промышленных<br />
предприятий, а также пониженной части городской<br />
территории не должно быть санитарно-вредных предприятий,<br />
так как в пониженнхы местах рельефа-котловинах и долинах<br />
происходит недопустимое накопление вредных примесей.<br />
Между городскими жилищами и промышеленными микрорайонами<br />
должны быть образованы хорошо развитые зеленые<br />
пространства, выходящие в буфера г. Тбилиси.<br />
Особое внимание нужно уделить озеленению и рекультивизации<br />
территории, расположенной между городами Тбилиси<br />
и Рустави. Олесение данной территории будет выполнять роль<br />
двойного фильтра: с одной стороны, через нее будут проникать<br />
из Тбилиси северо-западные ветры, а с другой стороны, юговосточные<br />
ветры будут проникать в центр города.<br />
Для создания экологического градостроительного каркаса<br />
города Тбилиси большео значение приобретают горно-долинные<br />
ветры.<br />
Зеленые коридоры, выходящие из загородных ландшафтов и<br />
свободно пропускающие чистый воздух горно-долинных потоков<br />
до самых низких точек города, даст эффективный ландшафтноэкологический<br />
каркас г. Тбилиси.<br />
Создание сети продольных и поперечных улиц и зеленых<br />
коридоров, распространяемая на оба берега р.Куры даст возможность<br />
проветривания всего города.<br />
63
TinaTin ximSiaSvili<br />
flpmphjb!eb!<br />
hbnxwbofcb!<br />
Ucjmjtjt<br />
vscbovm!!hbsfnpTj<br />
67