versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
A Pàulu Pillonca, amigu coriale<br />
e cumpanzu ‘e chentu chertos<br />
in sa difensa de sa Limba nostra
© Domus de Janas 2004<br />
Antoninu Rubattu<br />
Sos diccios non sun… fae<br />
ISBN 88 88569 12 X<br />
Febbraio 2004<br />
Realizzazione editoriale<br />
Domus de Janas<br />
Via Monte Bianco, 54<br />
09047 – Su Planu – Selargius<br />
Tel. 070 5435098 Fax 070 5434105<br />
www.domusdejanaseditore.com<br />
Disegni di copertina<br />
Gian Vittorio Vacca<br />
Realizzazione grafica della copertina<br />
Supporti Visivi<br />
Stampa e legatura<br />
Grafiche Ghiani, Monastir - Cagliari
Jogos de sabidoria<br />
Chi sos dicios potan esser totu foras che fae est una veridade<br />
cumproada ma est beru puru chi Antoninu Rubattu los manizat comente<br />
chi sian ranos. Pius de rosariu, forsi, chi no de fae, dia nàrrere: chene fadiga<br />
e cun lestresa ma in su matessi tempus cun tota sa seriedade chi lis deghet<br />
ca sun una sienda lassada a nois dae sos mannos nostros, in séculos e séculos<br />
de tribulascione.<br />
Custu aparitzu deghile, chi sa mente sua semper in muta justa at<br />
printzipiadu a ponner in pe’ una deghina de annos innanti ’e oe, est<br />
restadu remonidu pius de cantu dimis aer chérfidu ambos duos, isse e deo.<br />
Cheret narrer chi no fut s’ora sua de nd’’essire a lughe. Como, si Deus<br />
cheret, cuss’ora paret lòmpida e duncas lu ponimus in campu ambos a<br />
bonu coro: isse chi at tentu s’idea e como la podet bider cumprida, deo a<br />
coro gratu pro s’onore mannu chi m’at chérfidu istrinare.<br />
Est unu jogu literariu, custu de s’amigu-frade Antoninu Rubattu,<br />
ma est finas unu jogu chi annanghet a sa sabidoria de su pòpulu sardu<br />
criadore de dicios sa sabidoria sua: de poete, de interprete de poetes<br />
istranzos famados meda, de istudiosu de limbas e de autore –pro<br />
ventomare s’ùrtimu aparitzu sou in sos annos– de unu ditzionariu de sa<br />
limba nostra chi finamentra a oe no tenet s’uguale e nemmancu su<br />
simizante.<br />
Joga-joga, Antoninu Rubattu nos istrinat unu trabagliu chi est una<br />
prenda de tenner in contu mannu ca costoit unu siddadu bundante: no in<br />
dicios e modos de nàrrere ebbia, chi puru dian bastare, ma de<br />
connoschentzias e de connoschimentos meda pius largos, in sas peràulas e<br />
in s’ispìritu de sa limba nostra e de àteras limbas puru.
6<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
No b’at imparu chi intret mezus in sa mente e in su coro de chie si<br />
bi ponet a prope de cussu chi ti presentat su chi ti cheret nàrrere in manera<br />
dìliga e lèbia, che unu contu bene contadu: in sa funtana de custa<br />
criassione de Antoninu si bufat abba frisca e bona, un’abba de salude<br />
ispirituale e in su matessi tempus de ispaju: virtude chi no noghet,<br />
màssimu in tempos de tristura e de gherra che-i sos chi nos sun rutos in<br />
fadu in custos annos mùrinos.<br />
S’ispera mia est chi custu jogu literariu de Antoninu tenzat sa<br />
bonasorte chi meressit in manos de sardos mannos e minores, in famìlias e<br />
in iscolas de sa terra nostra chi est comintzende a intrare in amistade cun<br />
sas siendas de su tempus coladu: siendas de no lassare cuadas in sos chizones<br />
pius segretos de su coro ma de nde ’ogare a pizu pro sos sardos chi deven<br />
bènnere.<br />
Paulu Pillonca
Dìccios
8<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Cando si tenet su ‘entu est pretzisu ‘entulare<br />
(Intregu)<br />
Pàulu caru, amigu coriale,<br />
si mi l’atzettas, custu mattuleddu<br />
t’offero ‘e rimas in sardu faeddu<br />
brotadas, che bena manantiale,<br />
tottu paris in custu istadiale<br />
caldu e alluttu, a sa moda ‘e Cubeddu,<br />
de Pirastru, de Còntene e de Piras<br />
ch’amas a tales ch’a boltas nde giras!<br />
Cheriamis giogare... oh impícciu!<br />
cun sos treghentos e prus díccios tuos<br />
chi as regoltu in NARAT SU DICIU!<br />
E imbiadu ti nd’aia duos<br />
de “nigheleddos”, pensende ch’ispícciu<br />
mi risponderas. Ma bidu, a concluos,<br />
chi fis malu a sighire, apo pensadu:<br />
-Cussu ‘e trabàgliu est che saccarradu!-<br />
Ma deo fia in tira... e iscurrizare<br />
in cussas tancas cheria cuntentu,<br />
ca b’at chie at nadu chi ‘entulare<br />
est pretzisu addaghi b’at su ‘entu!<br />
E fattu apo gai... accoti chentu<br />
de cuddos “nigheleddos” tott’umpare,<br />
intregados a tie, amigu ‘onu,<br />
ch’amas s’olostru e s’ílighe a cunsonu!<br />
Tue biadu, c’as àpidu chie<br />
istimare t’at fattu sa Natura<br />
fin’a cumprender chi non b’at cultura<br />
foras d’Issa! Cant’assimizo a tie!<br />
Gai fit babbu, ch’a notte e a die,<br />
finas in rima, cun puntíglia e cura,<br />
sas criaduras -tottu- fattu amare<br />
m’at de sa terra, de chelu e de mare!<br />
(14 de Austu de su 1994)
DÌCCIOS<br />
<br />
* Cando si tenet su ‘entu est pretzisu ‘entulare<br />
Quando si ha il vento a favore conviene separare il grano dalle loppe<br />
- amigu coriale: amico cordiale, del cuore<br />
- mattuleddu: mazzolino<br />
- brotadu: scaturito<br />
- bena manantiale: sorgente inestinguibile<br />
- istadiale: estate<br />
- alluttu: infuocato<br />
- Cubeddu, Pirastru, Còntene, Piras: poeti estemporanei, tra i più rinomati<br />
della <strong>Sardegna</strong>, così cari all’amico Pillonca<br />
- a tales ch’a boltas nde giras: al punto da perdere la testa<br />
- Narat su diciu. Proverbi del popolo sardo, di Paolo Pillonca, Edizioni<br />
Della Torre, Cagliari 1987<br />
- nigheleddos: avevo inviato, infatti, alcune “cosettine” all’amico Pillonca<br />
(vedi le ottave n. 2 e 3) senza ottenerne risposta<br />
- ma deo fia in tira...: io avevo l’uzzolo della poesia, avevo l’ispirazione che<br />
mi pressava<br />
- intregados a tie: dedicati a te<br />
- olostru e élighe: agrifoglio e leccio<br />
9
10<br />
Narat su dìcciu...<br />
(Ottavas a marrania... chena risposta)<br />
Treghentostrintatres nd’as postu in riga,<br />
Pàulu, ‘e dìccios in NARAT SU DICIU,<br />
e donzunu, che santu intro su nìcciu,<br />
est molimentu ‘e sabiesa antiga!<br />
Como però, addaghi ses ispícciu,<br />
ti dao deo un’àtera fadiga<br />
chi tue e tottu ‘ettadu a s’ilventa<br />
m’as unu die in Casteddu, t’ammenta!<br />
Ischinde ch’a s’ottava tenzo improntu<br />
(ma non l’isterro “a bratzos” che a tie)<br />
m’as nadu a marrania e rie-rie<br />
che-i su grodde finghéndeti tontu:<br />
-S’est ch’a improvvisare non ses prontu,<br />
giogamos, o Rubattu, deosie:<br />
Ordinza calchi rima e mi l’imbia,<br />
c’as aer pronta sa risposta mia!-<br />
“E’ su tema?” -ti nêi. “Faghe tue!”<br />
-m’as rispostu cun ojos de dultzura-<br />
Amigu ‘onu, est donu ‘e Natura<br />
sa Poesia, inoghe che in tottue,<br />
ne in manos sa pinna amos segura!<br />
Siat comente... it’ ‘alet chi mi cue!<br />
Si d’ambos duos est sa Musa amiga,<br />
giogamos... già est dulche sa fadiga!<br />
Pro ch’in sas tancas de sa poesia<br />
non tucchemos però a brìglia isolta,<br />
faghimos goi: da-e sa regolta<br />
ch’as tue iscrittu, de sabidoria<br />
leamos calchi dìcciu, a bolta-’olta,<br />
e l’isterrimos, postos che a porfia.<br />
E ite nâs? Ti paret pensu ‘e giudu?<br />
A cosa fatta non balet impudu.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
(14 ‘e Trìulas de su 1994)
DÌCCIOS<br />
<br />
* A cosa fatta non balet impudu (penettu)<br />
A cose fatte non vale vergogna (pentimento)<br />
- dìcciu: proverbio<br />
- nìcciu: nicchia<br />
- molimentu: monumento<br />
- addaghi ses ispìcciu: giacché sei spiccio, sbrigativo<br />
- improntu: attitudine, predisposizione<br />
- ma non l’isterro “a bratzos” che a tie: Paolo, oltre che bravo poeta, è anche<br />
un buon improvvisatore, cosa che invece a me riesce molto difficoltosa<br />
- a marrania: in atto di sfida, di provocazione<br />
- grodde: uno dei tanti nomi tabuistici della volpe<br />
- a porfia: a gara<br />
- siat comente...: ad ogni buon conto<br />
- tuccare: procedere, avanzare, andare<br />
- de sabidoria leamos calchi dìcciu: il “tema” delle nostre dispute in versi<br />
avrebbe dovuto essere quello trattato da Paolo in Narat su diciu, per l’appunto<br />
“i proverbi”<br />
- pensu ‘e giudu: pensiero assennato, meritevole di attenzione<br />
- impudu: pentimento, vergogna<br />
11
12<br />
Nachi tirat de fémina unu pilu...<br />
Addoroju! Già nd’ ‘enin a cherveddu<br />
a boltas d’oriolos! Signatilu<br />
su ‘e oe e risponda, Remundeddu!<br />
Nâchi tirat de fémina unu pilu<br />
prus de treghentos giuos tott’a filu!<br />
Est gai o no? Cun su coro a toccheddu<br />
non mi lasses in custa mala duda,<br />
ne de mi narrer s’est beru t’impuda!<br />
Tue ite nd’ischis de cussas fainas?<br />
Ti resultat o no, mi lu cunfessa.<br />
Nachi b’at chie istat messa-messa<br />
sighende de sas Evas sas muinas!<br />
Mi paret de t’intender:-Nde la sessa,<br />
o Rubattu, de sanas raighinas<br />
mi ‘anto d’esser, cun tegus innante,<br />
ne mi crêttas che àteros menguante!<br />
Deo ‘e femìnas in sa vida mia<br />
a narrer pagu nd’ap’amadu…chentu!<br />
Mi so campadu cun tottu cuntentu<br />
chena las tzirigare...abberumia!<br />
Da’ duas d’issas s’amore apo ottentu:<br />
da’ sa pobidda e da’ sa Poesia.<br />
Las apo amadas sempre, notte e die,<br />
e ambas duas an amadu a mie.-<br />
Una balla... o duas... pr’ammasettu!<br />
Però mi ses amigu e che dischente<br />
dia cherrer chi m’atzettes, o balente!<br />
Ordinza adducas... as aer rispettu<br />
e fide da-e me. A ponner mente,<br />
mancari a brincos da-e lettu a lettu,<br />
so dispostu. Ma non fettas su maccu!<br />
Intertantu m’arrodo su... pinnaccu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Pius tirat de fémina unu pilu chi no treghentos giuos tottu a filu<br />
Ha più potenza un capello di una donna di trecento gioghi di buoi tutti<br />
in fila<br />
- addoroju: ahimè, urlo di lamento<br />
- oriolos: pensieri assillanti e affannosi<br />
- Cun su coro a toccheddu: Con le palpitazioni, col cuore in gola<br />
- duda: dubbio, incertezza<br />
- messa-messa: mietendo, fecendo strage di cuori<br />
- tzirigare: toccare leggermente, sfiorare<br />
- ottentu: ottenuto<br />
- pobidda: moglie, padrona di casa<br />
- ammasettu: ammansimento, domatura<br />
- intertantu: frattanto, nel frattempo<br />
- arrodare: affilare<br />
- pinnaccu: roncola, falcetto<br />
13
14<br />
Chie aisettat su piattu anzenu...<br />
Bae e isèttande aggiudu o sulenu<br />
si t’agateras in bisonzu, afflittu!<br />
A un’amigu ch’at s’isgarzu pienu<br />
deo in debadas so un’annu appittu!<br />
Chie aisettat su piattu anzenu<br />
-narat su dìcciu- lu màndigat frittu!<br />
Ma de retzire frittu calch’alliccu<br />
finas pérdidu como apo s’afficcu!<br />
Disprèssiat su famidu chie est attatu,<br />
e si li fùliat, a boltas, calch’ossu<br />
est pro s’innettiare su piattu!<br />
A sa lerta però! Ca s’unu mossu<br />
in bula ti s’arrêt, crê’ a Rubattu,<br />
bucca e nare ti tuppo in s’accossu<br />
finas a t’ ‘ider che rana unfiadu<br />
a ojos foras e mortu crebadu.<br />
Su ch’as lassadu pustis ti nde leo<br />
e in sa picca lu ponzo ‘e sas puddas<br />
ch’as pasturadu, chena ponner tuddas,<br />
in chentu e prus trighinzos! Finas crêo<br />
de mi nde gigher calicuna ‘e cuddas<br />
pro ch’apa in càscia sos ôs friscos deo!<br />
A tales chi a donzi... fadigada<br />
sambajone non manchet ne frullada!<br />
E daghi penso chi tue pudende<br />
ses in sa losa, de bermes pastinzu,<br />
m’isbùddigo ‘e su risu... ammentende<br />
a cando ‘e liccantzias a mischinzu<br />
fia deo, ‘addinosu, a imbaddinzu,<br />
fàmine e sidis che simmai patende!<br />
Ma pustis... mi penento, o mariane,<br />
e naro:-A mossu ‘e cane, pilu ‘e cane!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie aisettat su piattu anzenu lu màndigat frittu<br />
Chi attende il piatto altrui lo mangia freddo<br />
* Chie est attatu disprèssiat su famidu<br />
Chi è sazio disprezza l’affamato<br />
* A mossu ‘e cane, pilu ‘e cane<br />
Contro il morso del cane (occorre curarsi con) il pelo del cane<br />
- sulenu: sollievo, lenizione, conforto<br />
- isgarzu: esofago, gozzo, gola<br />
- so appittu: sto appresso<br />
- alliccu: lusinga, allettamento, assaggio<br />
- a sa lerta!: all’erta!<br />
- accossu: necessità, bisogno<br />
- picca: pila, mangiatoia di pietra, truogolo<br />
- tudda: setola<br />
- trighinzu: borgo, quartiere, rione povero<br />
- sambaione: zabaione<br />
- pastinzu: pasto<br />
- m’isbùddigo ‘e su risu: mi sbellico dal ridere<br />
- a mischinzu: in miseria, alle strette<br />
- mariane: uno dei tanti nomi della volpe<br />
15
16<br />
A boltas un’istrobbu ‘attit fortuna<br />
Inte’, Pillonca, su bandu ch’in bidda<br />
deris bettadu at su tamburinaju:<br />
-Sennaresos, furadu sa pobidda<br />
m’at a s’iscuja unu puddedru ‘aju.<br />
Deo mi nd’accunorto de su raju,<br />
ma sun sos fizos pistidda-pistidda<br />
pro sa mama in prenettu e suddu mannu<br />
timinde li sutzedat calchi dannu.<br />
A boltas un’istrobbu ‘attit fortuna.<br />
Già est gai... ma bae e ispiegabilis!<br />
Issos pretenden chi su maccu ‘e Silis<br />
chirca-chirca che pighet a sa Luna!<br />
Chie cheret arantzu andet a Milis,<br />
ma si de brùscia nde bramades una<br />
deo bos dao lumen, sambenadu,<br />
edade, intinnu, ratza e parentadu.<br />
Braccotta ‘e petza, pro non narrer nana,<br />
un’oju lerzu, s’àteru ‘e cristallu,<br />
in pilucca, sas ancas che frullana,<br />
mannas sas tittas che unu timballu;<br />
s’alenu est putzinosu e sa cuartana,<br />
si l’abbojades peri calchi ballu,<br />
bos pítzigat, creide, che... tudones,<br />
ca issa est fittiana ‘e sos vegliones!<br />
M’azis a narrer: ello tue tzegu<br />
fis incosciende sìmile iscurtone?<br />
Tzegu pàbaru! E pro cuss’intregu<br />
mezus fini trint’annos de presone<br />
e-i su mezus cun su ‘addagone<br />
segadu a trinchis! Ma de s’arrennegu<br />
sa ‘e oe est s’ùltima forchidda:<br />
muzere e giuos lèalos in bidda.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* A boltas un’istrobbu ‘attit fortuna<br />
A volte un disturbo porta fortuna<br />
* Chie cheret arantzu andet a Milis<br />
Chi vuole arance vada a Milis<br />
* Muzere e giuos lèalos in bidda<br />
Moglie e gioghi di buoi sceglili nella tua città<br />
- a s’iscuja: sommessamente, di soppiatto<br />
- accunortare: confortare<br />
- pistidda-pistidda: insistentemente, in maniera martellante<br />
- prenettu: preoccupazione<br />
- suddu: assillo, pensiero, apprensione<br />
- brùscia: meretrice, donna di mal’affare, fattucchiera<br />
- sambenadu: cognome, casato<br />
- braccotta ‘e petza: bassa di statura<br />
- oju lerzu: dagli occhi storti, strambi<br />
- pilucca: parrucca<br />
- frullana: frullana, furlana, falce friulana dal manico lungo e taglio ampio<br />
(dal toscano “frullana”)<br />
- tudone: colombaccio<br />
- iscurtone: animale favoloso a guisa di rettile che avrebbe il potere di pietrificare<br />
chiunque gli si avvicini<br />
- tzegu pàbaru: orbo del tutto (completamente “appannato”)<br />
- addagone: dagone, coltellaccio<br />
- segadu a trinchis: tagliuzzato<br />
17
18<br />
In t’intender miàula-miàula<br />
m’ ‘enit boza su cane ‘e t’aunzare.<br />
Ses bàrriu che ou e furare<br />
mi cheres su recattu, conca ‘e tàula!<br />
Una cosa est a nàrrere una fàula,<br />
un’ateruna est a si cagliare.<br />
Tue dare non dias un’atzua,<br />
si nde tenzeras milli, a mama tua!<br />
Mossu partitu, bene ‘odidu<br />
Preighende che Cristos ses in terra:<br />
giamas che Issu “frade” o “sorre” a tottu,<br />
s’isciau abburris, su famen, sa gherra,<br />
non negas a sos pòberos s’accottu.<br />
Ma torras, posca e sempre, a su connottu:<br />
su tou est tou... emmo... e si una perra<br />
b’at de dare ‘e chivarzu est de... s’anzenu!<br />
Bastat chi s’órriu tou abbarret prenu!<br />
Mossu partidu -nân- bene ‘odidu!<br />
Ma tue ‘e dìccios, bah, non nd’ischis nudda!<br />
E tando inte’: ti s’ ‘oltet in chibudda<br />
sa conca manna ch’as e siat nidu<br />
de terpes e de ‘ulpes! Un’ispidu<br />
posca in sa limba a colpos de turudda<br />
chi ti craven alluttu e a bistrale<br />
mutzos orijas, nare e onzi casciale!<br />
Intr’ ‘e su coro (si puru nd’as unu!)<br />
fettat su bugnu sa ‘espe terranza;<br />
ismurzes sempre ritzu de castanza,<br />
a bustu e a chena ti lessan deunu.<br />
Sa muzere che corru bidas lanza,<br />
nanos sos fizos, ti ruspiet donzunu!<br />
Assiat limba, nâ’! Ma s’est gasie,<br />
su ch’augùro a tie ‘enzat a mie!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Una cosa est a nàrrere una fàula, un’ateruna est a si cagliare<br />
Una cosa è dire una bugia, un’altra starsene zitto<br />
* Torrare a su connottu<br />
Tornare al “conosciuto” (alle buone esperienze del passato)<br />
* Mossu partitu, bene ‘odidu<br />
Il boccone diviso è ben goduto<br />
- miàula-miàula: miagolando<br />
- su cane ‘e t’aunzare: aizzarti il cane<br />
- bàrriu che ou: pieno come un uovo<br />
- recattu: cibo, pastura<br />
- conca ‘e tàula: testa di legno<br />
- isciau: schiavo<br />
- accottu: zeppa, sostegno<br />
- su connottu: il “conosciuto”, tutto ciò che appartiene al patrimonio di<br />
conoscenze e di civiltà di un popolo<br />
- una perra ‘e chivarzu: la meta di un pane di cruschello<br />
- órriu: granaio cilindrico per lo più di canne intrecciate<br />
- terpes e ‘ulpes: serpenti e mustelidi<br />
- turudda: mestolo<br />
- bugnu: bugno, alveare, favo<br />
- ismurzu, bustu e chena: colazione, pranzo e cena<br />
- lanza che corru: magra come un corno<br />
19
20<br />
Crabittu rassu brincat in sa mandra<br />
Crabittu rassu brincat in sa mandra...<br />
ca già li curret s’ozu in sos trippales!<br />
A cadramìncios peri sos pasciales,<br />
lìeru ‘e travas, trobea o bilandra,<br />
da-e chentales s’istat a chentales,<br />
ne li friet in lumbos sa malandra!<br />
Frittu non timet, ne bentu, ne basca,<br />
ma finas pro a isse accùrtziat... Pasca!<br />
E no est festa -cussa- chi che colat...<br />
c’antzis proite s’abbizat, mischinu,<br />
allevadu l’at s’ómine a chessinu!<br />
E daghi, presu in ancas, l’ispojolat<br />
chie mai creiat che Cainu,<br />
de sos runzones ch’at non si consolat!<br />
Bélidat che traittu pro su ‘anzu,<br />
bramende che su corru ‘e s’ ‘ider lanzu!<br />
Cantas persones che’ cussos, s’ischeras,<br />
Pàulu caru, connosco e... crabittas!<br />
Sempr’a mesa a pettorra, mai chittas,<br />
untas sas manos, sestende violeras!<br />
E si, a boltas, nd’arrejono ‘e veras:<br />
Chentu concas -mi nân- chentu berrittas!<br />
Moralista orijudu! E pensa a oe!<br />
Màndiga, buffa, futti... e bonu proe!<br />
E calicunu finas... ohi, ahi!<br />
m’at nadu in cara, in prus chen’impudu:<br />
Si campat una ‘olta... o non est gai?<br />
E daghi crebas, non crebas... ossudu!<br />
Giàganu sempre, preìderu mai!<br />
acco’ sa sorte tua, tostorrudu!<br />
As istudiadu a ite? Pr’esser mastru?<br />
Ma... da-e chercu non bessit ozastru!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Crabittu rassu brincat in sa mandra<br />
Il capretto grasso salta nel recinto<br />
* Chentu concas, chentu berrittas<br />
Cento teste, cento berretti<br />
* Giàganu sempre e preìderu mai<br />
Sempre chierichetto, mai prete<br />
* Da-e chercu non bessit ozastru<br />
Da una quercia non può nascere un olivastro<br />
- trippales: le interiora, i muscoli addominali<br />
- a cadramìncios peri sos pasciales: facendo capriole e saltelli da uno all’altro<br />
recinto coltivato<br />
- travas, trobeas, bilandra: pastoie per bestie da pascolo (di ferro le prime,<br />
di fune le altre; con la terza si usa legare una zampa anteriore ad un<br />
corno del bue)<br />
- da-e chentales a chentales: da un’alba all’altra<br />
- malandra: guidalesco, scorticatura procurata dai finimenti<br />
- allevare a chessinu: allevare in casa<br />
- ispojolare: scannare<br />
- a mesa a pettorra: con la tavola sempre imbandita<br />
- chittu: soddisfatto, ripagato<br />
- tostorrudu: testone, testardo, cocciuto<br />
21
22<br />
Dolore ispinghet boghe<br />
Dolore -nât su dìcciu- ispínghet boghe...<br />
e si suspiro est ca suffro bastante,<br />
a tales chi s’abbarro ancora inoghe<br />
timo ‘e nd’ ‘essire ‘e su tottu mancante!<br />
Lassadu solu, a su frie e coghe,<br />
m’at sa ch’aia prus déchida amante,<br />
fittiana in carignos, notte e die,<br />
e s’est fuida... non isco cun chie!<br />
In ite apo faltadu, prenda rara,<br />
ojos de pinnadellu, ‘oghe ‘e ternura,<br />
lughe de mill’isteddos pius giara,<br />
bena manantiale de dultzura?<br />
Si prus non m’as amore, mi lu nara,<br />
pro chi m’avvie a sa sepoltura.<br />
Ca morzo... emmo... si mi mancas tue!<br />
Cun chie ses... faedda... nâmi inue!<br />
Su prim’amore non s’olvìdat mai...<br />
e tue fis, e ses, s’ùnicu ispantu.<br />
Ma sun debadas pibios e prantu,<br />
ca ses fuida cun s’amigu (est gai!)<br />
chi tentu e gittu apo sempre a bantu!<br />
E chie nd’ ‘essit da’ tant’arguai?<br />
Mi’ chi perdo, pro summa disfortuna,<br />
amigu e amante tott’in d’una!<br />
E tue, Pilloncheddu ‘e chentu trassas,<br />
chi giras che a bentu furriola,<br />
duncas su mezus ranu, cando passas,<br />
che frommija ti pijas da’ s’arzola<br />
e-i sa reste a su massaju lassas<br />
pro chi si campet! Assiat atzola!<br />
Ma un’àteru dìcciu narat custu:<br />
A pagare, si pagat a s’austu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Dolore ispinghet boghe<br />
Il dolore fa gridare<br />
<br />
* Su prim’amore non s’olvìdat mai<br />
Il primo amore non si dimentica mai<br />
* A pagare a s’austu<br />
Per pagare si può aspettare fino ad agosto<br />
- abbarrare: rimanere, trattenersi<br />
- mancante: pazzo, demente<br />
- a su frie e coghe: sulle braci ardenti, friggi e cuoci<br />
- déchida amante: avvenente amante. È la Poesia<br />
- fittiana in carignos: assidua nelle carezze<br />
- faltare: sbagliare, errare<br />
- ojos de pinnadellu: occhi di giavazzo (pietra nera che si mette al collo dei<br />
bambini contro le iettature)<br />
- ternura: tenerezza, affettuosità<br />
- pibiu: lamento, mestizia<br />
- arguai: pena, sofferenza, affanno<br />
- trassa: inganno, macchinazione<br />
- chi giras che a bentu furriola: che giri come una rotella al vento<br />
23
24<br />
A su bisonzu connosches s’amigu<br />
Chie at pane, a boltas, no at dentes<br />
e a chie at dentes faltat pane.<br />
Benin sas dentes primm’ ‘e sos parentes,<br />
s’ ‘ettat un’ossu finas a su cane!<br />
E tue, Paulicu-mariane,<br />
ch’attraessas sos chimbe continentes,<br />
a risu in laras, a su nusca-nusca,<br />
mancu m’as dadu unu piattu ‘e... musca!<br />
A su bisonzu connosches s’amigu...<br />
emmo ch’est gai... como l’isco e tottu!<br />
T’aera a lùscias pretesu orzu e trigu<br />
o infurradas medas de biscottu!<br />
De m’imprestare pr’una notte azigu<br />
un’acchetta cheria da’ su fiottu<br />
chi tenes a s’iscappu in sas cussorzas<br />
de Ichnusa e de bonas corzas!<br />
Timias forsis mi l’êra mantesa<br />
o de ti la torrare che maltratta?<br />
Non siat mai! Ti l’aia ‘tatta<br />
d’aligarza ‘e prima, sennaresa,<br />
che cugùmene russa, e pane ‘e fresa,<br />
fin’a benner a dólimas de matta!<br />
E posca ‘e tres o battor buschistrìglias<br />
torrada cun fiocchittos e ischìglias!<br />
Ma tue a cuss’orija non b’intendes<br />
s’est chi non miras bisonzu e attogu<br />
e a s’amigu a deunzu li rendes<br />
a mischintzia àteru... piogu!<br />
Forsi su dìcciu chi nât non cumprendes<br />
ch’a niune si negat abba e fogu?<br />
O pensende lu faghes, a iscaddu,<br />
ch’a paza sola ammasettat caddu?<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie at pane no at dentes, chie at dentes no at pane<br />
Chi ha pane non ha denti, chi ha denti non ha pane<br />
* Innantis sun sas dentes e pustis sos parentes<br />
Prima vengono i denti, subito dopo i parenti<br />
* A su bisonzu connosches s’amigu<br />
L’amico si conosce al momento del bisogno<br />
* Abba e fogu non si negan a niunu<br />
Acqua e fuoco non si negano ad alcuno<br />
* A paza sola ammasettat su caddu<br />
Tenuto a sola paglia, il cavallo diventa mansueto<br />
- a su nusca-nusca: odorando qua e là<br />
- lùscia: granaio cilindrico fatto di canne intrecciate<br />
- azigu: appena, soltanto<br />
- acchetta: cavalla giovane<br />
- cussorza: territorio adibito dal pastore per la sua attività<br />
- aligarza: carota<br />
- cugùmene: citriolo<br />
- dólimas de matta: mal di pancia, fitte allo stomaco<br />
- buschistrìglia: striglia, strigliata<br />
- ischìglia: sonaglino che si appende al collo delle pecore<br />
25
26<br />
E torrat su poeta a sa pesada!<br />
Mizas d’isteddos coudos nottesta<br />
rigan su chelu ‘e prata a gana a gana<br />
e una fitta ‘e Luna risulana<br />
ojittende mi nât:-Curre a sa festa!<br />
T’accera, amigu ‘onu, a sa ventana<br />
e calchi versu -si lu cheres- sesta!-<br />
E torrat su poeta a sa pesada<br />
che a sempre cun s’ànima ammajada!<br />
Bena ‘e sas Musas mias, mi nd’onoro<br />
de ti servire in cantu cumandas<br />
e una ‘este ‘e ti tesser cun randas<br />
de poesia, totta a filos d’oro!<br />
Si faddit limba già non faddit coro<br />
e tue l’ischis, Luna... tue ch’andas<br />
peri sas baddes de sa notte, sola,<br />
cant’isto pro a tie oriola-oriola!<br />
Tue sas alas mi dae e sos brios<br />
pro t’istèrrere rimas mai nadas,<br />
pro ch’a pês tuos sos sentidos mios<br />
ponzan su coro e, pro ondras sobradas,<br />
milli isteddos coudos fattos fadas,<br />
nd’ ‘attan sos chelos, sos montes, sos rios<br />
e sas sirenas da’ sos oceànos<br />
muttos t’intonen sos pius galanos!<br />
Pustis lu muda custu poeteddu<br />
in d’unu frore e ti lu pone in sinu<br />
o ti l’inghìria in didos, che aneddu,<br />
ch’est pro a mie dicciosu destinu!<br />
E si che deras, caminu-caminu,<br />
Luna donosa, finas a Casteddu<br />
chirca ‘e Pillonca, ch’est amigu raru,<br />
mi lu saluda e l’incorona ‘e laru!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Onzi bonu poeta torrat a sa pesada<br />
Ogni buon poeta ritorna al prologo<br />
* Si faddit limba non faddit coro<br />
Se sbaglia la lingua, il cuore no<br />
- isteddu coudu: cometa<br />
- nottesta: stanotte<br />
- risulanu: ridanciano, sorridente<br />
- ojittare: strizzare l’occhio, far l’occhiolino<br />
- randa: trina, merletto<br />
- istare oriola-oriola: stare in pensiero, non veder l’ora<br />
- ondras sobradas: onori in abbondanza<br />
- muttu: strofa, ritornello<br />
- inghiriare: circondare, mettere attorno<br />
- dicciosu: fortunato<br />
- caminu-caminu: lungo la via, strada facendo<br />
- laru: alloro<br />
27
28<br />
Amore e tùsciu non si poden cuare<br />
E cantas bias -custu già l’ammittisnon<br />
t’apo nadu:-Lassa su “nighele”!<br />
L’isco chi piaghet... ma ti cumprommittis!-<br />
Non b’as intesu! Chie manizat mele<br />
sos póddighes si linghet. A iscummittis<br />
chi donzi linta como paret fele?<br />
Ma a samunare a s’àinu sa conca<br />
sabone e tempus si perdet, Pillonca!<br />
“Órriu ‘e molente non pigat a chelu!<br />
-m’as a narrer- Est solu disfortuna!”<br />
E siat puru. Ma dìcciu e vanzelu<br />
naran chi prima o poi nde pagat una<br />
chie tantas nde faghet! E s’ammelu<br />
fit ladinu, che de poeta a Luna!<br />
E-i su tùsciu -torro a t’ammentaree<br />
s’amore non si poden cuare!<br />
De sos sàbios un’àtera sentèntzia<br />
nos ammonestat nênde:-S’est cuadu<br />
su peccadu est mesu perdonadu!<br />
Ma fit ciarra o rezelu... s’avvertèntzia.-<br />
“Est malasorte, imbìdia...no imprudèntzia!<br />
Como a sa trona ti che ses pigadu<br />
e préigas che pìscamu, che santu!<br />
Ma si non lassas morta in campusantu!”<br />
“Deo rispetto a mortos e a bios,<br />
non mi lu dias sìmile difettu!<br />
Tenz’eo puru sos peccados mios,<br />
ma da-e cussu vìsciu nde so nettu.<br />
Sempre cun d’una mi corco in su lettu,<br />
ti lu giuro subr’a... tias e tios!<br />
Che a tie non so a brìglia isolta...<br />
una nde porto a lettu... UNA... a sa ‘olta!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie manizat mele sos póddighes si linghet<br />
Chi maneggia il miele si lecca le dita<br />
* Chie sàmunat sa conca a s’àinu perdet tempus e sabone<br />
Chi lava la testa all’asino perde tempo e sapone<br />
* Órriu ‘e àinu (de molente) non pigat a chelu<br />
Raglio d’asino (di somaro) non sale in cielo<br />
* Chie tantas nde faghet una nd’at a piànghere<br />
Chi tante ne combina dovrà pur piangerne qualcuna<br />
* Amore e tùsciu non si poden cuare<br />
Amore e tosse non si possono nascondere<br />
* Peccadu cuadu, mesu perdonadu<br />
Peccato nascosto, mezzo perdonato<br />
- nighele: il “coso” italiano<br />
- linta: leccata<br />
- ammelu: incantamento, fascinazione<br />
- ammonestare: ammonire, avvertire<br />
- rezelu: gelosia, invidia<br />
- trona: pulpito<br />
29
30<br />
Chena ‘inari non si cantat missa<br />
“Chena ‘inari non si cantat missa!”<br />
-deris m’at nadu in su tzilleri ‘e Brotu<br />
unu mastru ‘e muru, mesu cottu,<br />
cun su ‘entone untu ‘e matzafrissa,<br />
addaghi de mi pònnere un’accottu<br />
li nêi in su cosciale ‘e sa pidrissa-<br />
“Ello, vostè, non l’ischit ch’in debadas<br />
mancu dana pius istutturradas?”<br />
“Emmo chi l’isco... e mi paret giustu.<br />
Ma regalias non nd’apo pretesu!<br />
Benis a zoronada o in aggiustu?<br />
Chistiones non nde cherzo pro su mesu.<br />
A mie m’andat bene cudda o custu.”<br />
“A zoronada.”. “A cras manzanu, intesu?”<br />
E, su di’ infattu, accollu puntuale<br />
a sas otto tzocchende su portale.<br />
S’ausentat sos trastes a cunsonu,<br />
faghet s’impastu... e sestat a puntinu.<br />
A sas deghe mi nât:-O su padronu,<br />
non si nde buffat inoghe de ‘inu?-<br />
“Cantu nde cheres?” -rispondo- “‘E su ‘onu<br />
unu fiascu -nât isse- ‘e vermentinu.”<br />
Bi l’ ‘atto e, pustis pagu:-A su diàmine,<br />
in custa domo si morit de fàmine!-<br />
Cumandat duos panes e, pro aunzu,<br />
nâchi l’aggradessiat suppressada.<br />
Bi los dao... e nd’istudat su deunzu.<br />
A cumpridura nât:-Sa zoronada<br />
est trintamiza... già est tribulada!-<br />
“Bìndighi! -li mutt’’eo- E a murrunzu<br />
cuddu:-Ello comente?- “Prite mai<br />
panes, binu e aunzu costan gai!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Chena ‘inari non si cantat missa<br />
Senza soldi non si canta messa<br />
<br />
- tzilleri: bettola<br />
- mesu cottu: mezzo ubriaco<br />
- bentone: camicia<br />
- matzafrissa: panna rimescolata con la farina nel fuoco<br />
- pònnere un’accottu: rinforzare, mettere zeppe<br />
- in su cosciale ‘e sa pidrissa: nello stipite della porta<br />
- istutturrada: schiaffo, sberla<br />
- zoronada: giornata di lavoro e retribuzione della stessa<br />
- su di’ infattu: il giorno dopo, l’indomani<br />
- s’ausentat sos trastes a cunsonu: si sistema gli attrezzi a dovere<br />
- impastu: malta<br />
- buffare: bere<br />
- pustis pagu: poco dopo<br />
- aunzu: companatico<br />
- suppressada: mortadella, insaccato di salumi<br />
- deunzu: digiuno<br />
- li mutt’ ‘eo: gli dico io, gli rispondo io<br />
- a murrunzu: brontolando<br />
31
32<br />
Non faltat pena a chie est disdicciadu<br />
Non faltat pena a chie est disdicciadu.<br />
“Ch’est a narrer... a su toppu s’ispina!<br />
-fit nênde Tzitzu ‘Irde a Mialina<br />
in li mustrare su bratzu inghisadu-<br />
Onz’ispiga at sa parte ‘e gianina,<br />
su trigu meu est tottu bulvaradu!<br />
S’in donzi trigu -naran- b’at mundaza<br />
su meu est reste ebbia e solu paza!<br />
Fortuna -nâchi- curret e non caddu!<br />
A mie finas Murtinu m’est mortu.<br />
Si chirco a unu, pro cosas d’importu,<br />
o non l’agatto o mi pistat su ‘addu.<br />
S’apo rejone mi dana su tortu,<br />
si fatto ‘ene mi servit d’iscaddu.<br />
S’ando a campagna mi chircan in bidda,<br />
mi cojo e mi che fuit sa pobidda.<br />
No agatto abba - crê’- si ando a mare!<br />
In su puddarzu m’intrat su matzone,<br />
a Pasca non mi campat un’anzone,<br />
sos boes si m’iscorran ambos pare.<br />
Sos fizos che los tenzo intr’ ‘e presone,<br />
sas fizas fora ‘e domo a bagassare.<br />
E si m’impicco sa fune si segat,<br />
ca sa Morte pur’Issa si mi negat.”<br />
“Faghe, Tzitze’, sa sorte, ‘ona o mala,<br />
est dissignu ‘e su Deus meu e tou.<br />
Nemos bi legget in s’ordinzu sou<br />
e sighit s’istadea a s’altza e fala.<br />
Chie non l’at in coddu l’at in pala...<br />
Tue però... e proabei ‘e nou<br />
cun sa fune a ponner s’iscummissa<br />
a bider s’ ‘inches tue o perdet issa!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Non faltat pena a chie est disdicciadu<br />
Non mancano affanni a chi è sfortunato<br />
* A su toppu s’ispina<br />
Allo zoppo la spina<br />
* Onzi ispiga at sa parte ‘e sa gianina<br />
Ogni spiga ha la sua parte di chicchi abortiti<br />
* In donzi trigu b’at mundaza<br />
In ogni grano c’è mondiglia (scarto)<br />
* Fortuna (sorte) curret e non caddu<br />
A correre è la fortuna (la sorte), non il cavallo<br />
* Andare a mare e no agattare abba<br />
Andare al mare e non trovarvi l’acqua<br />
* Chie non l’at in coddu l’at in pala<br />
Chi non ce l’ha sulle spalle ce l’ha sul dorso<br />
- faltare: mancare<br />
- inghisadu: ingessato<br />
- trigu bulvaradu: grano nero come la polvere da sparo<br />
- iscaddu: scotto, punizione che serve da lezione<br />
- ordinzu: disegno preordinato<br />
- istadea: stadera<br />
33
34<br />
A pèrdere sa coa ‘enit donzi matzone!<br />
Cun sos maccos comente cun su fogu:<br />
ne tantu accurtzu, ne tantu a lontanu.<br />
Ma tue non ses maccu... e in su giogu,<br />
si non bàjulas brullas, fittianu<br />
non dês bintrare. Ti ses fattu grogu,<br />
a narrer cantu a unu tanferanu,<br />
in s’intèndere ch’a pèrdere sa coa<br />
benit donzi matzone! Est cosa noa?<br />
Assiat brincu a s’ala ‘e persegus<br />
pro ti l’àere appenas fentomada!<br />
Mancu sa balla d’un’archibusada<br />
ch’istuppat gai fùrria o unu pegus<br />
s’abbojat su leone! Ma cun megus...<br />
l’attroghi... Sa padedda tinniada<br />
chi si connoschet -naran- a su sonu!<br />
Cunfessa, ajo’... ch’evìtas lampu e tronu!<br />
Su vìsciu, dagh’est postu, -nâchi- durat<br />
finas a mortu... però su tramposu<br />
-ammonestat su dìcciu- at pagu gosu.<br />
Duncas... faghimos contos: su chi furat<br />
dêt torrare intertantu su trassosu<br />
e s’interessu, si dannos procurat,<br />
chi b’aggiunghet, mancari a malu coro,<br />
in natura, in dinaris o in oro.<br />
Tue a Murra t’at gittu da-e s’ ‘ama<br />
profettende ‘e sa notte e ca est macca.<br />
Torramila e, pro chi restet fama,<br />
b’aggiunghe un’ ‘arveghedda chena tacca,<br />
pilianeddada, e finas... sa mama!<br />
Truvamindelas cun cussa teracca<br />
chi mattanas debadas notte e die.<br />
Cussa già ti la torro... crê’ a mie!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Cun sos maccos comente cun su fogu: ne tantu accurtzu ne tantu a<br />
lontanu<br />
Con i matti come con il fuoco: né tanto vicini né tanto lontani<br />
* Chie non bàjulat brullas non b’intret in giogu<br />
Chi non sopporta burle non entri in giuoco<br />
* Onzi matzone benit a perder sa coa<br />
Ogni volpe è destinata a perdere la coda<br />
* Sa padedda tinniada si connoschet a su sonu<br />
La pentola incrinata si riconosce dal suono<br />
* Su vìsciu dagh’est postu fin’a morte durat<br />
Una volta preso, il vizio dura fino alla morte<br />
* Su tramposu at pagu gosu<br />
L’imbroglione non gode abbastanza<br />
- grogu che tanfaranu: giallo come lo zafferano<br />
- brincu a s’ala ‘e persegus: salto all’indietro<br />
- pegus: bestia in genere<br />
- Tue a Murra t’at gittu da-e s’ ‘ama: Tu ti hai portato via la Grigia dal gregge<br />
- ‘arveghedda chena tacca pilianeddada: pecorella senza macchia e riccioluta<br />
35
36<br />
Mezus unu chivarzu in domo tua...<br />
Mezus unu chivarzu in domo tua<br />
chi non pane biancu in domo anzena.<br />
-fit nênde Paulicu a Madalena<br />
gioghende “a pira cotta e pira crua”- (*)<br />
E tue ite nde nâs? A pane e atzua<br />
ti piaghet a campare o a bentre piena?<br />
S’intro ‘e domo non bi nd’as provvistas,<br />
t’arrennegas, deunas e ti pistas!<br />
Si m’agattera in tempos d’iscassia<br />
finas foras lu chirco su recattu,<br />
ca m’aggradat pienu su piattu<br />
e no a mastigare sa salia.<br />
Cun pan’ispeli e telau ebbia<br />
ue si siat non m’intendo attattu.<br />
E mascamente in domo, si pensera<br />
ch’est nuda ‘e tottu e fritta che niera.<br />
In domo sua -nâchi- est paba onzunu!<br />
E siat puru... ma si non b’at chie<br />
bustu e chena b’approntat die cun die,<br />
paba lu giamas s’abbarrat deunu?!<br />
Sa primma domo ‘e s’ómine, pro a mie,<br />
est sa ‘entre... e non s’ispantet niunu!<br />
Sa veridade no est che sa Luna<br />
chi paret in su poju un’ateruna!<br />
Una est pira, s’àteru est pirastru,<br />
Chie cheret sorte la devet chircare<br />
cun determinu, fide e atza umpare.<br />
Coltzu, invece, a chie naschet in mal’astru,<br />
ca si resessit a nde lu pesare<br />
li ruet su palattu a unu disastru!<br />
Sa domo est domo, emmo... ma su fadu<br />
mudat, a boltas, chie giambat pradu.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Mezus unu chivarzu in domo tua chi non pane biancu in domo<br />
anzena<br />
Meglio pan di cruscello in casa propria, che pane bianco in casa altrui<br />
* Onzunu est paba in domo sua<br />
Ognuno è papa in casa propria<br />
* In su poju sa Luna paret un’ateruna<br />
Riflessa nel pozzo la Luna sembra un’altra<br />
* Una est pira, s’àteru est pirastru<br />
Una cosa è la pera, un’altra il perastro<br />
* Chie cheret sorte la devet chircare<br />
Chi vuole la fortuna vada a cercarsela<br />
* Iscuru (coltzu) a chie naschet in mal’astru<br />
Poverino (misero) chi nasce sotto mala stella<br />
* Chie mudat padru, mudat fadu<br />
Chi cambia luogo, muta il proprio destino<br />
(*) Narat su giogu: -Pira cotta e pira crua / e donzunu a domo sua!- E, a<br />
pustis, donzunu coittat a recuire<br />
- pan’ispeli... telau: pane di ghiande e argilla... crusca<br />
37
38<br />
S’òmine chi de fémina si fidat...<br />
Ahi dìccia, sa mia!... Un’ ‘attulina<br />
daghi l’apo connotta mi pariat!<br />
A sos carignos si mi tremaiat<br />
che s’êrat bidu calchi mala avrina!<br />
Sempre attaccada che un’erighina,<br />
a perra ‘e gianna non s’acceraiat.<br />
Maseda, cheja e domo, coro ‘e pudda,<br />
daiat tottu chena cherrer nudda.<br />
E deris... deris... che colpu ‘e fuette<br />
già m’est faladu su raju a primore!<br />
In sa mesa una punta de bugliette<br />
cun subra iscrittu:-Amo su rettore!-<br />
Da’ una rocca cheret chi mi ch’ ‘ette...<br />
non b’at dinari chi paghet s’onore!<br />
S’ómine chi de fémina si fidat<br />
daghi drommit traittu si nd’ischidat.<br />
Che-i sa mama at fattu, brùscia ‘etza,<br />
e che’ sa donnamanna in assimizu.<br />
Onzi fizu nde leat unu pizu...<br />
tale sa pudda, a tales sa puddetza!<br />
Accomi como che pische in sa retza<br />
chena rimédiu postu in affoghizu.<br />
Onzi linna at su tàrulu sou...<br />
e finas custu est unu cumprou.<br />
A mélidos, birbante, che crabitta<br />
die e notte ‘antaiat a Babbai...<br />
nâchi fit santu, chi fit goi e gai,<br />
beneittu che-i s’abba beneitta!<br />
Ismutzurradas como, che simmai,<br />
s’agattet una e s’àtera... cabitta!<br />
Nât su dìcciu: Amore e signoria<br />
-già est beru- non cheren cumpagnia!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Non s’agattat dinari pro pagare s’onore<br />
Non esistono quattrini che paghino l’onore<br />
* Ómine chi de fémina si fidat, daghi drommit traittu si nd’ischidat<br />
L’uomo che si fida della donna, quando dorme si risveglia tradito<br />
* Onzi fizu nde leat unu pizu<br />
Ogni figlio ne prende uno strato<br />
* Tale sa pudda, a tales sa puddetza<br />
Tale la gallina, tale la pollastra<br />
* Onzi linna at su tàrulu sou<br />
Ogni legno ha il suo tarlo<br />
* Amore e signoria non cheren compagnia<br />
L’amore ed il potere non accettano comproprietà<br />
- dìccia: fortuna, sorte<br />
- avrina: spirito maligno<br />
- erighine: zecca<br />
- affoghizu: soffocamento, affanno<br />
- mélidu: belato<br />
39
40<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
A tempus ismentigadu si còjuan sas battias<br />
Posta cun posta a s’ùltimu mistériu<br />
fit lómpida, resende, Peppa ‘Ittòria<br />
(giamada “S’ ‘acca arza” a impropériu)<br />
e già pesende fit su cantu ‘e Glòria,<br />
cando sas palas li tzocchesit sériu<br />
Babbai nostru, tales don Tzicòria,<br />
chi li nêsit:-Emmo, est própriu ‘asie...<br />
faghe su bene e non mires a chie!<br />
Coita, sorre cara, a sagrestia.-<br />
B’andesit sa bigotta e cuddu, airadu:<br />
-In d’una ràglia dian aer nadu<br />
ch’in custa ‘idda ch’istat una ‘attia<br />
ch’a tempus s’est cojende ismentigadu.<br />
E ite nd’ischis tue? Est ciarra ebbia?<br />
Re nou, leze noa. Bellu raju!<br />
Mortu murru, adducas, ‘enit baju.<br />
Mi’ ch’onzi cosa lompet a remattu...<br />
chi calchi mossu s’arrêt in s’isgarzu,<br />
chi bicca inoghe o cue furferarzu<br />
nd’ ‘essit pius iscuttu che attattu<br />
e chi unu contu -nât su dìcciu isattufaghet<br />
s’àinu e unu s’ainarzu!<br />
E Deus, na’? Deus non filat reste,<br />
-t’ammenta- Issu mirat da’ u’este.-<br />
“Babba’, assiat lana! E s’esserat?<br />
Gosos e tragos Deus nos los mandat.<br />
Mortu chene piangher non si ch’andat...<br />
ma sos bios abbarran! Si cherferat<br />
su ‘e sempre vostè e disizerat<br />
àteros appiccònios... si cumandat<br />
a Pepp’ ‘Ittòria, ajalla a pês suos...<br />
deo già mi la poto pro ambos duos!”
DÌCCIOS<br />
<br />
* Faghe su bene e non mires a chie<br />
Fa’ il bene e non badare per chi<br />
* A tempus ismentigadu si cojuan sas battias<br />
Quando tutto è dimenticato si risposano le vedove<br />
* Re nou, leze noa<br />
Re nuovo, nuove leggi<br />
* Mortu murru, benit baju<br />
Morto il cavallo bianco, arriva quello baio<br />
* Onzi cosa lompet (benit) a remattu (a finis)<br />
Ogni cosa giunge (arriva) alla fine<br />
* Unu contu faghet s’àinu, unu s’ainarzu<br />
Un conto fa l’asino, un altro l’asinaio<br />
* Deus non filat reste, Isse mirat da’ u’este<br />
Dio non fila corde di palma, Lui guarda da dove si trova<br />
* Mortu chena piangher non si ch’andat<br />
Nessun morto vien portato via senza essere pianto<br />
- resare: pregare, recitare il rosario<br />
- giamada “S’ ‘acca arza” a impropériu: chiamata “La vacca pezzata” a<br />
soprannome<br />
- ràglia: ordine, fila dell raccoglitrici di olive<br />
41
42<br />
Resessit pòberu chie drommit meda<br />
Su dialu chi t’at inzeneradu...<br />
pesa, Remu’, chi finas ses pudende!<br />
Su sole ch’est in mesu fruschinende<br />
e tue ancora no as ismurzadu!<br />
Ite servimos: latte, mezoradu,<br />
biscottos o it’àteru? Porrende<br />
t’est sa saffatta mama tua a lettu...<br />
màndiga como... e non ti lês apprettu!<br />
E b’at chie at iscrittu chi resessit<br />
póberu in canna chie drommit meda!<br />
Conca ‘e napa! Si unu aggradessit<br />
tramatta ‘e lana, lentolos de seda,<br />
e pappat, buffat e buscat moneda<br />
da-e sos suos e da’ domo ch’ ‘essit<br />
e recuit a s’ora chi li piaghet,<br />
naras ch’est vida ‘e póberu chi faghet?<br />
E cuddos chi da’ lettu si nd’istràmpana<br />
chen’isettare toccu de campanas,<br />
chi de sa vida affrontan sas mattanas<br />
e a mischinzu sa famìlia càmpana?<br />
Ite sun cussos... frommijas lozanas<br />
chi trisinone sas dies che tràmpana<br />
finas a betzos... a mòrrere? Est gai?<br />
Ma su mandrone no imbetzat mai!<br />
Nàschere in bona dìccia -an fintz’iscrittuest<br />
a nàschere -mira!- cun sas dentes!<br />
Tue, Remu’, già l’ischis ch’as parentes,<br />
trigos in lùscia e casu in cannittu!<br />
Chi ti siat pro como beneittu,<br />
o fizu me’... ma pro intelligentes<br />
non lês cuddos che tue de impitta!<br />
Lettu caldu -t’ammenta- domo fritta!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie drommit meda, póberu resessit<br />
Chi dorme troppo, finisce povero<br />
* Zente mandrona no imbetzat mai<br />
I poltroni non invecchiano mai<br />
* Nàschere in bona dìccia est a nàschere cun sas dentes<br />
Nascere fortunati è nascere con i denti<br />
* Lettu caldu, domo fritta<br />
Letto caldo, casa fredda<br />
- pudende: puzzando<br />
- fruschinende: guizzando, dardeggiando<br />
- mezoradu: yogurt<br />
- saffatta: vassoio<br />
- non ti lês appretu: non darti affanno, non aver fretta<br />
- conca ‘e napa: testa di rapa<br />
- tramatta ‘e lana: materasso di lana<br />
- da’ lettu si nd’istràmpana: si buttano giù dal letto<br />
- mattana: tribolazione, affanno<br />
- frommijas lozanas: formichine che nidificano a colonie<br />
- trisinone: strascinoni, con grande fatica<br />
- che tue de impitta: del tuo stesso mestiere<br />
43
44<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Chie aggradat sonnu non si catzat fàmine<br />
(Sos dìccios non sun fae)<br />
Tales Zoseppe ‘e sos Tanchis Zuccones,<br />
poeta ‘e Tissi, inte’ it’at cantadu:<br />
-Si sas montagnas fin de maccarrones<br />
e-i sos rios de ‘inu mudadu,<br />
e ite vida sa ‘e sos mandrones<br />
cun cuddos ch’ana pagu cuidadu!-<br />
In custos battor versos, Remunde’,<br />
nâmi, a ti b’annotas dae per te?<br />
“Chie drommit non piscat!” S’ammonestu<br />
est de Giuanne Ispanu... su piaghesu<br />
no ischiat però chi ses mantesu<br />
a petta e cordiale. Prus a prestu<br />
non dia cherrer t’accrises, offesu,<br />
s’aggiungo deo, in chirca ‘e ponner sestu:<br />
-A chie aggradat sonnu, a su diàmine,<br />
da-e perisse non si catzat fàmine!-<br />
Sos dìccios, fizu caru, non sun fae...<br />
sun sa sabiesa ‘e su gènere umanu.<br />
Los isculta e, si podes, b’addae.<br />
Unu narat:-Si cheres viver sanu<br />
mezus ti pesa chitto su manzanu!<br />
A si nd’istare a manos in giae<br />
est, de sos tantos, su peus isbàgliu.<br />
Sa giae de sa vida est su trabàgliu!<br />
Chena chinnire oju, una mirada<br />
m’ ‘ettesit Remundeddu e-i sa conca<br />
bandiesit che a nàrrere:- Arronca,<br />
poleddu meu... sa vida est biada!<br />
Narat su dìcciu:- Si cantat sa tonca<br />
faghet bonu!- Adducas temporada<br />
nessi pro cras non nd’apo de timire.<br />
Bae, como, e làssami drommire!-
DÌCCIOS<br />
<br />
* Si sas montagnas fin de maccarrones / e-i sos rios de ‘inu mudadu,/<br />
e ite vida sa ‘e sos mandrones/ cun cuddos ch’ana pagu cuidadu!<br />
Se le montagne fossero di maccheroni/ e i fiumi di vino appena spillato,/<br />
che vita quella dei poltroni/ e degli accidiosi!<br />
* Chie drommit non piscat<br />
Chi dorme non piglia pesci<br />
* Si t’aggradat su sonnu, non ti catzas su fàmine<br />
Se indulgi al sonno, non scaccerai la fame<br />
* Sos dìccios non sun fae<br />
I proverbi non sono fave<br />
* Si cheres viver sanu, pesa chitto a manzanu<br />
Se vuoi campare sano, alzati presto la mattina<br />
* Si cantat sa tonca faghet bonu<br />
Canto d’assiolo annuncia bel tempo<br />
- a ti b’annotas dae per te?: ti ci riconosci da solo?<br />
- los isculta e, si podes, b’addae: ascoltali e, se puoi, tienine conto<br />
- a manos in giae: con le mani in mano, senza far niente<br />
- chena chinnire oju: senza battere ciglio<br />
45
46<br />
Chie no at bidu cheja a furru s’adorat<br />
“Assiat lizu chi si nd’at carradu<br />
Badore ‘e Lìgios da-e Terramanna!<br />
Una ranòccia... ch’in perras de gianna<br />
mancu passat! Già fit istenteriadu!<br />
Fémina a tales fea e culimanna<br />
in giassos nostros non che nd’at pesadu.<br />
Ca chie cheja no at bidu mai<br />
a su furru s’adorat. Própriu gai.”<br />
“Coro ‘e cane... e pensa a runzas tuas!<br />
Sas limbas malas mezus a su fogu.<br />
Si ti mireran in conca su piogu<br />
già ti nde cantan de cottas e cruas!<br />
Chentu nde naras... e nde ‘alen duas<br />
de sas ch’isparghes da-e logu in logu<br />
paràulas de fele. Ello tue<br />
cando l’as bida cussa “rana”? E ue?”<br />
“In Santu Bustianu... in piatta<br />
l’apo ‘ida a passizu cun Badore.<br />
La fit mustrende a sa ‘idda... a primore!<br />
A s’istrinta ‘e sa manu, paris patta<br />
intesu de sa Morte s’astraore<br />
m’apo in coro e una pena ‘e matta<br />
chi non ti naro! A l’ischis, Giuanna,<br />
chi nâchi est finas d’issu pius manna!”<br />
“E de cantu? Su cuccu e-i sa cucca<br />
fattos pàrene adducas a pinzellu!<br />
Issu che-i su furru ‘ighet sa ‘ucca,<br />
braccottu e baosu che bitellu.<br />
Ma inte’... no est bellu su ch’est bellu<br />
ma su chi ti piaghet! Una tzucca!<br />
Però su dìcciu at sempre avvertidu:<br />
muzere manna cuerrat maridu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie no at bidu cheja a su furru s’adorat<br />
Chi non ha visto una chiesa si prostra davanti ad un forno<br />
* Limba mala a su fogu!<br />
Al fuoco le male lingue!<br />
* De paràulas tuas, chentu nde ‘alen duas<br />
Delle cento tue parole, soltanto due hanno valore<br />
* No est bellu su ch’est bellu, ma su chi piaghet<br />
Non è bello ciò che è bello, ma ciò che piace<br />
* Muzere manna cuerrat maridu<br />
La moglie anziana protegge il marito<br />
- Terramanna: l’Italia (Terra grande)<br />
- ranòccia: rospo, ma anche grossa rana<br />
- istenteriadu: svampito, rimbambito<br />
- In Santu Bustianu: nelle carceri di San Sebastiano di Sassari<br />
- la fit mustrende...a primore: la stava facendo vedere... a vanto, come si<br />
mostra qualcosa di prezioso<br />
- paris patta: contemporaneamente, allo stesso modo<br />
- astraore: gelo, freddo intenso<br />
- cuccu, -a: il cuculo (maschio e femmina)<br />
47
48<br />
Dìccios e... uras<br />
A caddu curridore brìglia curtza,<br />
a caddu ‘onu non li mancat sedda.<br />
Sa trudda ischit su male ‘e sa padedda...<br />
pitzinnos non si nd’ ‘idan a s’iscurtza,<br />
tenzat pastore ‘onu donzi chedda<br />
e-i sa Morte a s’incurtza-incurtza<br />
s’ ‘idet sa fune sua malaitta<br />
e s’ómine s’olvìdet sa vinditta.<br />
Su fàmine est su mezus cundimentu,<br />
ma non si negat su pane a niunu,<br />
ue b’at fogu non si peset bentu,<br />
mai s’ ‘idan sos males cantos sunu,<br />
non manchet a sa domo fundamentu,<br />
a sos chent’annos che lompat donzunu.<br />
Fatta est sa galera pro sa zente,<br />
mai b’intret però un’innotzente.<br />
Abba cun bentu, trigos a muntone.<br />
Abba passada non traet molinu.<br />
Mai nascat pius unu Cainu<br />
e, si nascherat, benzat che anzone;<br />
apat su giustu sou onzi persone<br />
e diat su ‘e su prus a su mischinu.<br />
Fintzas chie ‘inchet la perdet sa gherra,<br />
duncas imperet sa paghe in sa Terra.<br />
Corvu cun corvu non si nd’ ‘ogan ojos.<br />
Tenet donzi erva sa virtude sua.<br />
Abbarren lìmpios mares, rios, pojos,<br />
aera e terras non connoscan lua.<br />
Torret su disterradu o chie est in fua<br />
a logu sou chena pius trobojos.<br />
Siat donzi animale rispettadu,<br />
donzi pianta...e Deus laudadu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* A caddu curridore brìglia curtza<br />
Al cavallo da corsa, briglie corte<br />
<br />
* A caddu ‘onu non li mancat sedda<br />
Al buon cavallo la sella non manca<br />
* Su male ‘e sa padedda non l’ischit si no sa trudda<br />
I segreti della pentola li conosce soltanto il mestolo<br />
* Su fàmine est su mezus cundimentu<br />
La fame è il miglior ingrediente (dei cibi)<br />
* Su pane non si negat a niune<br />
Il pane non si nega ad alcuno<br />
* Sa galera est fatta pro sa zente<br />
Le galere son fatte per gli uomini<br />
* Abba cun bentu, trigu a muntone<br />
Acqua con vento, grano in quantità<br />
* Abba passada (minore) non traet (girat) molinu<br />
Acqua passata (in piccole quantità) non fa girare il mulino<br />
* Sa gherra la perdet fintzas chie la ‘inchet<br />
Anche chi vince perde la guerra<br />
* Corvu cun corvu non si nd’ ‘ogan s’oju<br />
Corvo con corvo son si cavano l’occhio<br />
* Onzi erva at sa vertude sua<br />
Ogni erba ha le sue virtù<br />
49
50<br />
Iscuru a chie naschet in mala luna<br />
Che santu chena festa fit Nigola<br />
séidu a manu in barra in su giannile,<br />
ma sos cherveddos che fin in sa tola<br />
de Sant’Àrvara, ue a s’impuddile<br />
aiat dévidu isterrer s’arzola.<br />
Tres piseddos sutt’a su campanile<br />
agguantaian ancora gioghende<br />
a bòccias de istratzu, abboghinende.<br />
Unu lampizu... duos... pagu attesu<br />
e rodulende calchi tronu infattu.<br />
“Cras s’isfaghet su chelu a disbarattu!<br />
Ello, non mi l’ischia... finas Gésu<br />
est contràriu a sa terra! Mai attattu<br />
chi s’ ‘idat su massaju! Amos cumpresu:<br />
massaju cheret narrer disfortuna!<br />
Iscuru a chie est nadu in mala luna.<br />
Ràndine, nie, abba, fogu e bentu<br />
paret nos sian da’ sempre fedales.<br />
Nois santos in corte parinales<br />
non nde tenimos -cust’est s’iscarmentu!e<br />
crebamos... e pro beffe e turmentu,<br />
de mala morte tra mizas de males.<br />
Si Deus non pagat su sàpadu ebbia,<br />
e cando incunzat, nâ’, sa massaria?<br />
Coltz’a s’arzola chi timet fromija!<br />
-nât unu dìcciu- Emmo... e cussu esserat,<br />
addaghi bundit s’ispiga e avverat,<br />
su dannu nostru e-i su pija-pija!<br />
Santu Sidore a-i cuss’orija<br />
(ca crêt calcunu chi nos cunsiderat)<br />
surdu dêt esser che craba ‘e monte<br />
e finas isse che grunat sa fronte!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Èssere che unu santu chena festa<br />
Stare come un santo senza festa<br />
* Iscuru a chie naschet in mala Luna<br />
Misero chi nasce sotto cattiva Luna<br />
* Chie tenet santos in corte non morit de mala morte<br />
Chi ha santi nella propria corte non morrà di mala morte<br />
* Deus non pagat su sàpadu ebbia<br />
Dio non paga soltanto il sabato<br />
* Coltza s’arzola chi timet fromija<br />
Misera l’aia che ha paura della formica<br />
- tola: distretto di campagna<br />
- isterrer s’arzola: stendere i covoni nell’aia<br />
- fedales: coetanei<br />
- parinales: simili, di pari grado<br />
- iscarmentu: scempio, rovina<br />
- massaria: agricoltura<br />
- addaghi bundit s’ispiga e s’avverat: quando la spiga germoglia e si riempie<br />
- Santu Sidore: Sant’Isidoro, patrono degli agricoltori<br />
- grunat sa fronte: abbassa la fronte<br />
51
52<br />
Onzi atzumbada a su póddighe malu<br />
“Mira cant’est isfidiada a bortas<br />
sa sorte ‘e s’ómine! A Totoi Dalu<br />
gianteris l’ana isarchiladu e mortas<br />
battor puddedras e de sues galu<br />
furadas oe tres raras issortas!<br />
Onzi atzumbada a su póddighe malu!<br />
Che-i sa Luna mudat o che bentu<br />
sa dìccia nostra a donzi momentu.”<br />
“Già est gai, Lare’, corfu ‘e balla<br />
a sos furones de cada zenia!<br />
Ma si non la costoit in s’istalla<br />
finas s’ebba li lean, berumia!<br />
E cussa est curridora ‘e ‘alentia,<br />
allevada a ligarza e a timballa!<br />
E nd’agguantat, mancari archilifrighe,<br />
latranga e seddas a su curre e sighe!”<br />
“Non b’at istallas, camos o trobeas<br />
chi l’ammasettet, Nena’, cussa brama!<br />
Ne istudare li poden sa frama<br />
su mere, si l’ ‘enzerat a bideas,<br />
sos amigos, sos fizos, babbu o mama.<br />
Chie nd’ada che pare de peleas<br />
si diat cherrer mai ‘énnidu a mundu<br />
o sepultadu ‘e calchi mare in fundu!”<br />
“Càglia, Lare’, ti càglia! Già l’ischiat<br />
cal’abba bi curriat in funtana!<br />
Piliesse est Totoi... e li piaghiat<br />
a si nde la buffare a gana a gana.<br />
Si sonadu, inte’, non si cheriat<br />
nàrami prite s’est fattu campana?<br />
Su masedu non lasses pro s’areste!<br />
-nât su dìcciu- o incunzas solu reste.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Onzi atzumbada a su póddighe malu<br />
Ogni urto (va a finire) sul dito malato<br />
* Chie non si cheret sonadu non si fettat campana<br />
Chi non vuole essere suonato non si faccia campana<br />
* Non lasses su masedu pro s’areste<br />
Non lasciare la vita calma per quella avventurosa<br />
- isfidiada: spietata, crudele<br />
- gianteris: avantieri, ieri l’altro<br />
- isarchiladu: sgarrettato<br />
- sue: scrofa<br />
- issorta: branco<br />
- dìccia: fortuna, sorte<br />
- corfu ‘e balla: colpo di pallottola<br />
- furones de cada zenia: ladri di ogni risma<br />
- archilifrighe: dalle gambe storte<br />
- camu: camo, freno che si mette in bocca alle bestie<br />
- peleas: affanni, pene, tormenti<br />
- càglia: sta’ zitto<br />
- piliesse: testardo, arrogante<br />
- o incunzas solu reste: o raccogli soltanto resta (barba del grano)<br />
53
54<br />
S’est pagu ‘alet su ‘inu una chibudda<br />
-E betta... chi non ti ‘essit da’ costazu!<br />
Suppèsala e affiànzala s’ampulla,<br />
tzilleraju iscabadu, conca ‘e mazu!<br />
A mastr’Angioy non b’at Pedru Bulla<br />
chi li reduat e sidis e frazu,<br />
s’abberu lu fatterat o pro brulla!<br />
S’est pagu ‘alet su ‘inu una chibudda;<br />
ca issu cheret gai: o meda o nudda!<br />
E it’est cust’ ‘ettare a ticcu a ticcu<br />
che s’aera in sa ‘ucca postemettas?<br />
Da’ unu rocca cheret chi ti ch’ ‘ettas<br />
tantu non nd’as un’àteru d’afficu.<br />
Própriu gai... Mezus chi lu fettas<br />
o ti cundennas da’ per te a s’impiccu!<br />
Aorrare in su ‘inu! Assiat neghe!<br />
T’ammenta: Binu ‘onu fintz’a feghe!<br />
It’est su ‘inu, tzilleraju maccu?<br />
Risponda. Est su sàmbene de Cristos!<br />
(ancu t’agattes sos póddighes pistos!)<br />
Est su nighele de su deus Baccu!<br />
De sos chi buffan non nde ‘ides tristos...<br />
e su mundu si dêt boltare in laccu!<br />
Deo buffo... e tue cólumas lamone!<br />
Mi nd’affutto... un’àtera nde pone!<br />
Mai sa ‘ula dêt restare asciutta!<br />
Ma... pucci s’abba! -lu nât mastr’Angioy-<br />
Como recuo... ohi sa conca... ohi...<br />
e sa pobidda mi la ponzo sutta!<br />
E si mi faddit... non mi leo affutta,<br />
intantu dêt sutzeder primma o poi.<br />
Pàssati notte ‘ona, tzilleraju.<br />
A cras... si non ti falat unu raju!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* S’est pagu ‘alet su ‘inu una chibudda, ca issu cheret gai: o meda o<br />
nudda<br />
Se il vino è scarso vale quanto una cipolla, perché il vino deve essere<br />
così: o molto o niente<br />
* Binu ‘onu fintz’a feghe<br />
Il vino è buono fino alla feccia<br />
- E betta...chi non t’ ‘essit da’ costazu!: E versa... ché non ti vien fuori dal<br />
costato!<br />
- Suppèsala e affiànzala s’ampulla: Sollevala e stringila bene la bottiglia<br />
- tzilleraju: oste<br />
- conca ‘e mazu: testa di maglio<br />
- frazu: consumo<br />
- It’est custu ‘ettare a ticcu a ticcu: Cos’è questo versare a goccia a goccia,<br />
questo centellinare<br />
- postemetta: ascesso nella cavità orale<br />
- Aorrare in su ‘inu!: Risparmiare col vino!<br />
- su mundu si dêt boltare in laccu: il mondo dovrebbe essere tutto un<br />
vascone (nel quale si pigia l’uva)<br />
- Deo buffo... e tue cólumas lamone: Io bevo... e tu continui a riempire il<br />
tuo contenitore (come a dire: io bevo e tu ti arricchisci)<br />
- E si mi faddit... non mi leo affutta!: E se non riesco a soddisfare mia<br />
moglie... me ne frego lo stesso!<br />
55
56<br />
Segundu su pastore sas barveghes<br />
-Già torrat a cuile su pettarzu...<br />
già torrat... coibàsciu e faccimannu<br />
a si pienner debadas s’isgarzu<br />
decomente est faghinde da’ un’annu!<br />
Ma custa ‘olta... o agontzat dannu<br />
o bi remittit logu e remiarzu,<br />
ca in tzelembros li ponzo una balla<br />
e a ledamen lu lasso in s’istalla!<br />
A s’anzonedda ‘e domo sempr’appittu<br />
die e notte istaiat... su dimóniu!<br />
Cale fit -como l’isco- s’appiccóniu...<br />
ca Mesulina fit mossu licchittu!<br />
E pappada si l’at su malaittu<br />
e lassadu l’at finas... creschimóniu!<br />
Segundu su pastore sas barveghes...<br />
deo però non mi nde dao ‘e neghes!<br />
Ca fit -sa mia- una saccajedda,<br />
sa prus chena malìscia ‘e sa laghinza.<br />
Ma be-i fit su màsciu de sa chedda<br />
semper infattu, a s’arrinza-arrinza!<br />
Gai intradu si ch’est su caddu in binza<br />
e gitta si che l’at a s’isposedda!<br />
Sa petta cotta non bi torrat crua<br />
e ne su ‘inu a budrone ‘e ua!<br />
Su tàppulu però cheret chi cosat<br />
e in presse... mezus tardu che mai!<br />
Intr’ ‘e su mese in cara a Babbai<br />
dêt benner su matzone e si l’isposat.<br />
Però chi siat... chi siat... E gai<br />
finas su fruttu ‘e s’amore si gosat<br />
su donnumannu... E s’esserat màsciu<br />
mi cogo e m’isperdíscio su calàsciu!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Segundu su pastore sas barveghes<br />
A seconda del pastore le pecore<br />
* Sa petta cotta non torrat crua<br />
La carne, una volta cotta, non torna cruda<br />
* Mezus tardu che mai<br />
Meglio tardi che mai<br />
- pettarzu: carnivoro<br />
- coibàsciu e faccimannu: remissivo e sfacciato<br />
- remiarzu: bica, catasta di legna<br />
- ca in tzelembros li ponzo una balla!: gli ficco una pallottola nel cervello<br />
- appiccóniu: penzolo, qualcosa da mangiare, desiderio (fig.)<br />
- e lassadu l’at finas... creschimóniu!: e l’ha perfino resa incinta<br />
- neghe: colpa<br />
- saccajedda: agnellina, pecora o capra di un anno<br />
- laghinza: piccolo gregge di pecore che non hanno ancora figliato<br />
- su màsciu de sa chedda: il maschio del gregge, il montone<br />
- a s’arrinza-arrinza: sempre voglioso<br />
- a s’isposedda: seduta a cavallo come le spose<br />
- mi cogo e m’isperdìscio su calàsciu: mi sbronzo e mi spendo quanto ho nel<br />
tiretto<br />
57
58<br />
Paràulas de ladru non nde crêttas<br />
Paràulas de ladru non nde crêttas,<br />
ca est zenia -cussa- ‘e castanzeris,<br />
de caras de cannau, imprabastuleris,<br />
chi sas fàulas bettan che saettas.<br />
A cumbenènscia naran “cras” a “deris”,<br />
lanzu che corru a chie at bonas pettas!<br />
A s’àinu che boe nân corrudu<br />
e finas ti lu ‘iuran chen’impudu.<br />
Issos chen’aer buttega ‘e pannia<br />
possedin seda, fresi e tertziopelu;<br />
non sun bintrados mai in sagrestia<br />
ma tenen òstias, candelas, vanzelu;<br />
petta e casu lis falan da-e... chelu,<br />
prenos didos e tuju ‘e oraria!<br />
Che a porfia mustran sos dinaris,<br />
ne an suddu ‘e sa die ‘e partiparis!<br />
E si, in arréjonu, ‘e custu o cuddu<br />
lis pregunteras chena ‘adare a male,<br />
a ti risponder non lis ponet tuddu:<br />
-Custu est regalu de compare ‘Odale,<br />
cuddu ‘e Fulana, cussu ‘e tales... Puddu<br />
chi fit su frade ‘e su tiu carrale<br />
de sa sogra ‘e su póberu bisaju!-<br />
Pone in bértula! Chentu e unu raju!<br />
Carvone an issos chena fagher cheas,<br />
bonas tramattas chena tunder lana,<br />
abba nde buffan da’ onzi funtana,<br />
mesa non frunin ma tenen cadreas.<br />
E, si ti fidas, fintzas sas bideas<br />
ti lean da-e conca a gana a gana!<br />
Ma nât su dìcciu:- Da’ ladros lontanos...<br />
su ladru l’abbaidade sempre in manos!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Giuramentos (paràulas) de ladru non nde crêttas<br />
Non credere mai ai giuramenti (alle parole) dei ladri<br />
* Su ‘oe narat corrudu a s’àinu<br />
Il bue dice cornuto all’asino<br />
* A su ladru l’abbàida sempre in manos<br />
Al ladro guarda continuamente le mani<br />
- zenia: stirpe, progenie, razza<br />
- castanzeris: imbroglioni, trafficoni<br />
- caras de cannau: facce di canapo, spudorati<br />
- imprabastuleris: faccendoni, impiastroni<br />
- de bonas pettas: in carne, ben pasciuto, grasso<br />
- e finas ti lu ‘iuran chen’impudu: e te lo giurano perfino senza vergognarsi<br />
- buttega ‘e pannia: negozio di stoffe, di abbigliamento<br />
- fresi e terziopelu: orbace e velluto rosso-granato<br />
- sa die ‘e su partiparis: il giorno del giudizio<br />
- ‘Odale... Fulana: Tizio... Caia<br />
- tiu carrale: zio carnale, parente stretto<br />
- de su póberu bisaju: del defunto bisnonno<br />
- cheas: carbonaie<br />
- mesa: tavola<br />
59
60<br />
Sa luna ‘e cabidanni lughet de piusu<br />
Notte silena...isteddada...d’istiu...<br />
notte majarza de grìglios e ranas,<br />
notte ‘e suspiros d’abbertas ventanas<br />
chi si che portat pàsidu su riu,<br />
nott’ ‘e luna, de mùsicas arcanas<br />
chi dan a su poeta frua e briu<br />
pro isterrer sa ‘oghe in rimas d’oro<br />
a sos toccheddos infattu ‘e su coro.<br />
Luna ‘e cabidanni, e prîte mai<br />
-comente naran- lughes de piusu?<br />
Forsi in s’andera tua, da-e susu,<br />
mezus li legges s’ìntimu arguai<br />
a’ custu poeteddu? E s’est gai,<br />
e ca t’appenas in l’ ‘ider delusu,<br />
cun cant’as pôre lughes pius forte<br />
pro chi ch’istorret su pensu ‘e sa Morte?<br />
Cantas arrejonadas, si l’ischeras,<br />
nos faghimos cun Issa, Luna ‘e prata,<br />
a notte e die, cando sa suffratta<br />
ti ‘errinat sas dìligas isperas!<br />
E cando, cun su coro a una catta,<br />
t’abbizas chi sas bramas sun chimeras...<br />
ch’est unu bugnu bóidu sa vida<br />
e t’ ‘enit boza ‘e pasu...’e recuida!<br />
Ca cun sa Morte -nân- s’agabbat tottu<br />
e torrat s’ómine a bidea pura,<br />
a su mundu ue non b’at connottu,<br />
ne deris oe o cras...a sa Natura!<br />
Ma su brincu...su brincu... che a fura<br />
damilu tue nottesta un’accottu,<br />
Luna ‘e cabidanni, Lughe giara...<br />
pustis mi pianghe...o rìemi in cara!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sa luna de cabidanni lughet pius de tottu<br />
La Luna settembrina risplende più che mai<br />
* Cun sa morte s’agabbat tottu<br />
La morte conclude ogni vicenda<br />
- silena: silenziosa, serena<br />
- notte majarza: notte ammaliatrice<br />
- ventanas: finestre, balconi<br />
- frua e briu: ispirazione e forza<br />
- in s’andera tua: nel tuo eterno camminare<br />
- s’ìntimu arguai: le intime sofferenze<br />
- cun cantu pôre: con quanta forza hai. Pôre, in sardo ha anche il significato,<br />
non qui intendibile, di “paura”<br />
- pro chi ch’istorret su pensu ‘e sa Morte: perché allontani da sé il pensiero<br />
della Morte<br />
- sa suffratta ti ‘errinat sas dìligas isperas: quando la sofferenza tormenta le<br />
già fragili speranze<br />
- cun su coro a una catta: col cuore oppresso, schiacciato<br />
- ch’est unu bugnu bóidu sa vida: che la vita è un alveare vuoto<br />
- recuida: ritorno (al nulla)<br />
- damilu tue nottesta un’accottu: dammi tu stanotte la spinta necessaria per<br />
compiere il balzo (su brincu) per l’aldilà<br />
- pustis mi pianghe... o rìemi in cara: poi piangimi pure...o ridimi in faccia<br />
61
62<br />
Su chi sutzedit est ca cheret Deu<br />
“Su chi sutzedit est ca cheret Deu!<br />
-fit nênde Don Remundu a su teraccu-<br />
E chie non bi crêt est pistaseu,<br />
legu chi non cumprendet unu... cacu!”<br />
“Própriu sempre, o su mere meu?<br />
-li rispondesit finghéndesi maccu<br />
chie li costoiat sas barveghes-<br />
Duncas at Deus méritos e neghes?<br />
Si lu narat vostè, chi est printzipale,<br />
est verbu de Vanzelu! Eo creia,<br />
che legu cale so, chi calchi ‘ia<br />
poterat s’ómine, in bonu o in male,<br />
sestàresi su fadu. E pensaia<br />
chi su ch’aeret fattu, a s’Immortale<br />
serverat -nâmos gai- pro medida<br />
pro sa sorte ‘e nos dare in cudda vida.<br />
Ca si non faddo... comente mesuras<br />
-narat su dìcciu- t’an a mesurare!<br />
Ma no est gai... de mortes e furas,<br />
d’inzomos, trassas e malu passare,<br />
de sas mizas e mizas d’amarguras<br />
s’ómine ‘e neghe non si nde dêt dare!<br />
E si riccu est vostè e teraccu eo,<br />
l’at detzisu Su ‘e Susu... gai crêo!<br />
E siat, don Remu’... ma nerzat finas:<br />
si sos masones unu li furerat<br />
o, peus, calchi fiza o li brujerat<br />
sos laores, sas domos, sas cantinas<br />
o corrudu, pro narrer, lu fatterat...<br />
vostè, ch’at atza, oh...sas istentinas,<br />
comente calchi ‘olta at nadu a mie,<br />
nde los bogat a Deus... o a chie?”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Su chi sutzedit est ca cheret Deus<br />
Tutto ciò che succede è volonta di Dio<br />
* Comente mesuras t’an a mesurare<br />
Con lo stesso metro con cui misuri sarai misurato<br />
- teraccu: servo, domestico<br />
- pistaseu: sciocco, ignorante (lett. “pesta sego”)<br />
- legu chi non cumprendet unu... cacu: ignorante che non capisce un... caco<br />
(nulla)<br />
- Duncas Deus at méritos e neghes?: Ordunque Dio ha tutti i meriti e tutte<br />
le colpe?<br />
- printzipale: padrone, uomo importante e ricco<br />
- sestàresi su fadu: fabbricarsi il proprio destino<br />
- pro medida: come misura<br />
- inzomos... trassas: bugie malevole... astuzie<br />
- amarguras: amarezze<br />
- Su ‘e Susu: Dio, quello che sta su<br />
- masone: grosso gregge o branco di animali<br />
- laores: i campi coltivati<br />
- o corrudu, pro narrer, lu fatterat: o le mettesse le corna, tanto per dire<br />
- vostè, ch’at atza: vossignoria, che ha coraggio<br />
63
64<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Chie iscaddat in conca sua resessit pius sàbiu<br />
De fagher òstias già non fit farina<br />
Berteddu ‘Eruda... e sa mastra-badessa,<br />
chi l’ischiat, in l’ ‘ider a s’arressa<br />
e die e notte ‘e sighidu in ciarina,<br />
l’aiat mandadu a segare chessa<br />
e a nd’adderettare muridina<br />
a su padente ‘e Sas Iscrianissas<br />
ca b’aian possessos sas Clarissas.<br />
Bi andesit Berteddu e pro una chida<br />
cun rustàglia e pinnaccu e destrale<br />
l’innettiesit su chessedu a tale<br />
chi restada in sas majas non fit sida!<br />
Nd’altzesit calchi muru e, puntuale,<br />
s’appresentesit, a sa recuida,<br />
da-e sa priorissa a relatare<br />
e pro poder su dévidu incasciare.<br />
“Ses dies... a dughentos...mill’iscudos...<br />
Ma ca ses tue, toh, milli e dughentos.<br />
-nêsit sa monza- E nàralis francudos<br />
a sos chi biven inintro ‘e cumbentos!<br />
Ca non tenias in domo alimentos<br />
e fin sos fizigheddos mesu nudos,<br />
a Peppa l’amos dadu su ‘inari.<br />
Adducas...trespodrè...e semus pari!<br />
M’a Berteddu un’istrina bi la damos,<br />
ca no est maccu cando est conchisanu:<br />
nois de ‘inu -già l’ischis- non nd’amos,<br />
ma nos nde càrrana e fintzas... ermanu!<br />
Tres fiascos ti nde dao e, si a manzanu<br />
non los frazeras... torra e t’imbiamos<br />
galu s’àtera chida a trabagliare:<br />
in conca sua est sàbiu a iscaddare!”
DÌCCIOS<br />
* No esser farina ‘e fagher òstias<br />
Non essere farina da ostie<br />
<br />
* Chie iscaddat in conca sua resessit pius sàbiu<br />
Chi impara a proprie spese diventa più saggio<br />
- in l’ ‘ider a s’arressa: nel vederlo disoccupato<br />
- in ciarina: sbronzo, ubriaco<br />
- chessa, chessedu: lentischio, luogo di lentischio<br />
- adderettare calchi muridina: raddrizzare qualche muro<br />
- in su padente ‘e Sas Iscrianissas: nel bosco delle Allodole<br />
- cun rustàglia, pinnaccu e destrale: con la roncola, il falcetto e la scure<br />
- sida: ramo, sterpo<br />
- iscudu: antica moneta, equivalente a cinque lire<br />
- francudos: ladri, che sanno usare le mani<br />
- adducas... trespodrè... e semus pari!: Dunque... tre per tre... e siamo pari!<br />
È un gioco di parole, in quanto il trespodrè è anche il nome della quaglia<br />
- istrina: mancia, buona mano<br />
- conchisanu: ben pensante, con la testa a posto<br />
- e fintzas...ermanu!: e perfino... genuino!<br />
65
66<br />
A chie at conca non mancat berritta<br />
A chie at conca non mancat berritta...<br />
e de conca nde tenet tiu Cadone<br />
s’est ch’a improverzu li naran “Concone”<br />
e, sos prus bonos, “Conca de giorritta”.<br />
Como est betzu e in perra de contone<br />
si nd’istat séidu in d’una banchitta<br />
tra ammentos e ilventos d’una vida<br />
inter sulcos e gherras consumida.<br />
E a donzi istérrida de contu<br />
bos ammanizat su dìcciu a puntinu,<br />
abba-abba -nât issu- binu-’inu<br />
pro nd’ischire, si no... fuste a su tontu!<br />
Chie andat cun sàbiu -muttit prontubenit<br />
sapiente... e custu est ladinu.<br />
E cuddos nd’ ‘essin galu da’ camurros<br />
ch’assazan pane da-e sette furros!<br />
Siat comente... ammonestat sintzeru,<br />
e mascamente a calchi conca crua,<br />
chi donz’àinu at sa vertude sua<br />
e merìtat rispettu e cunsideru.<br />
Ca frades semus tottu de abberu,<br />
sende sos fizos de s’eterna Frua!<br />
E si t’ammustrat sas manos gaddosas:<br />
-Tribàglia -ti nât- e gai gosas!-<br />
De sa gherra, -ti nât- ca l’at connotta,<br />
chi la perdet fintzas chie l’at bissa.<br />
Cun su ‘inari a non ponner cotta,<br />
ca est cun su dimòniu a narrer missa!<br />
A su carignu e no a s’atzotta<br />
siat sa mente die e notte fissa.<br />
E chi lasset donzunu bona fama,<br />
ch’est doda ‘ona... che basu de mama!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* A chie at conca non mancat berritta<br />
A chi ha testa non manca il berretto<br />
* Abba-abba, binu-’inu<br />
Acqua all’acqua, vino al vino<br />
* A su tontu su fuste<br />
Al testardo il bastone<br />
* Chie andat cun su sàbiu benit sapiente<br />
Chi frequenta i saggi diventa sapiente<br />
* Mandigare (assazare) pane de sette furros<br />
Mangiare (assaggiare) pane di sette forni<br />
* Onzi àinu at sa vertude sua<br />
Ogni somaro ha la propria virtù<br />
* Sa gherra la perdet fintzas chie la ‘inchet<br />
Perde la guerra anche il vincitore<br />
* Sa bona fama est una bona doda<br />
La buona fama è una buona dote<br />
- Conca de giorritta: Testa di giara<br />
- camurru: rozzo, ignorantone<br />
67
68<br />
Un’iscramentu balet pro chentu<br />
Montes e montes non torran a pare...<br />
ma già recuit Peddone a cuile!<br />
Ca torrat a s’allicu... a si leare<br />
custa ‘olta unu giobu in cannighile<br />
o una balla in mesu a su attile!<br />
Ca primm’o poi su ladru agattare<br />
dêt su sou a iscaddu e pro chentu<br />
cuss’unu chi li ‘alfat s’iscramentu!<br />
Esserat -naro- istadu a pedde e ossos,<br />
ca su famen no at leze e ne ojosma<br />
intr’ ‘e domo tenet trigu a mojos<br />
e ne foras li faltan bonos mossos!<br />
Ca sos lambridos che isse e redossos<br />
isperrumados in sos calafojos<br />
che dian cherrer tottu cantos sunu<br />
pro ch’in su mundu non nde restet unu.<br />
Cane imbitzadu a craba fin’a morte<br />
non lu perdet su vísciu, manc’appena!<br />
Ma s’est chi santu non tenet in corte<br />
a s’àtera bi lassat s’argoena!<br />
Ne b’at ispera chi mi nd’accunorte<br />
si non lu ‘ido innanti a limba lena!<br />
Nâchi ‘e pedde mala non nde morit!<br />
Proamos si sa dìccia lu favorit!<br />
Si faghet su dimóniu sas padeddas<br />
non sempre b’ammanizat cobertores.<br />
A sa lerta, Peddone, o sun dolores!<br />
Da-e cras ti las sònnias sas cheddas<br />
e sas iscurrizadas! E ch’ischeddas<br />
pro sa vida iscummitto sos unores!<br />
Ca s’abe addaghi punghet, paris patta,<br />
-narat su dìcciu- nde perdet sa matta!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Montes e montes non torran a pare, ma ómines e ómines emmo<br />
I monti non si incontrano fra loro, gli uomini sì<br />
* Un’iscramentu ‘alet pro chentu<br />
Una scottatura vale per cento<br />
* Su fàmine no at leze (no at ojos)<br />
La fame non ha leggi (non ha occhi)<br />
* Cane imbitzadu a craba, fin’a sa morte nd’ada<br />
Il cane avvezzo a sbranare le capre, non perde il vizio fino alla morte<br />
* Tenner santos in corte<br />
Aver santi in paradiso<br />
* Pedde mala non nde morit<br />
Gente cattiva non ne muore<br />
* Su dimóniu faghet sas padeddas ma non sos cobertores<br />
Il diavolo fa le pentole ma non i coperchi<br />
* A s’abe chi punghet nde li falat sa matta<br />
All’ape che punge vien giù la pancia<br />
- cannighile... attile: canna dell’esofago... nuca<br />
- calafojos: dirupi, burroni, catrafossi<br />
- a limba lena: con la lingua penzoloni<br />
69
70<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Chie sighit duos lèpperes non nde tenet manc’unu<br />
“Bi lu narao deo:-O mariane,<br />
tenta-tenta non bistes cun Nannedda,<br />
ca no est furru ue bi coghes pane!<br />
Tue, mancari abbistu, in cussa sedda<br />
non bi rezes e... pustis, cara ‘e cane,<br />
ojada non l’as già un’anzonedda?<br />
E finas prus donosa! Ma, allimidu...<br />
non timet fuste s’àinu famidu!<br />
Che biscu, mira, appìtzigat su mele...<br />
e si est mossu mannu e chi attogas<br />
cantu su punzu sos ojos nde ‘ogas!<br />
Fiaga-fiaga infattu a su “nighele”<br />
àteros che a tie an suttu fele!<br />
Ma ses redortu! Adducas chi cogas<br />
cheret e tottu in sa bagna tua.<br />
E pustis ti nd’isfranca da’ sa lua!”<br />
“E faladu, coma’, nos est su raju,<br />
chi non s’agattat de peus manera!<br />
E si mama, per Deus, non l’essera<br />
finas dia narrer “giustu!” a su pettaju!<br />
Sa prima mi pariat prus sintzera<br />
da’ sa mirada ebbia... nd’aia aju<br />
de bi lu consizare a coro alluttu,<br />
ma fit che pedra ‘ettada in su puttu!<br />
Chie sighit duos lèpperes -nân tottunon<br />
nde tenet manc’unu. Ma sighidu<br />
nd’at una e tentu su mal’attrividu!<br />
Ma torras cun su dìcciu a su connottu...<br />
e, infattis, bolada da’ su nidu<br />
si ch’est Nannedda, addaghi su fiottu<br />
d’amigos e parentes fit in cheja<br />
pro ‘ider cuss’amore fattu a reja!”
DÌCCIOS<br />
<br />
* S’àinu famidu non timet fuste<br />
L’asino affamato non teme il bastone<br />
* Si faghes mossu mannu e chi t’attogas, cantu su punzu sos ojos nde<br />
‘ogas<br />
Se ingoi un boccone grande e ti va di traverso, gli occhi ti usciranno<br />
dalle orbite grandi come un pugno<br />
* Onzunu coghet in sa bagna sua<br />
Ognuno cuoce nel proprio sugo<br />
* Chie sighit duos lèpperes non nde tenet manc’unu<br />
Chi insegue due lepri non ne acchiappa neanche una<br />
- mariane: uno dei numerosi nomi della volpe<br />
- abbistu: avveduto, scaltro<br />
- allimidu: famelico, ingordo<br />
- che biscu, mira, appítzigat su mele: come il vischio, guarda, è attaccaticcio<br />
il miele<br />
- àteros che a tie an suttu fele: altri come te han succhiato il fiele<br />
- redortu: cocciuto, testardo<br />
- ti nd’isfranca da’ sa lua: scansati da quel guaio<br />
- pettaju: carnivoro<br />
- fiottu: frotta, torma, gruppo<br />
- fattu a reja: fattosi miele<br />
71
72<br />
Curret a mare s’abba...<br />
Curret a mare s’abba, notte e die,<br />
da-e sempre, o Nina, e da’ tottue,<br />
tales comente innanti currias tue<br />
cun ojos de ternura accurtz’a mie,<br />
ch’essera attesu, affacca, inoghe, incue,<br />
fogu b’aperat, bentu, abba o nie!<br />
Ca fis s’alenu meu e deo su tou,<br />
su sole de sa vida sempre nou!<br />
E sempre a sinu abbertu che su mare<br />
t’abbratzaia che siddadu ‘e oro<br />
e tue, nae in portu, in t’affianzare<br />
ti m’istringhias sulena a su coro!<br />
E mere m’intendia e re e moro,<br />
tue reina e sirena umpare!<br />
Ite dies d’ammaju e de consolu<br />
che aes ambos duos sempre in bolu.<br />
E sa ‘ucca... sa ‘ucca... unu ‘enale<br />
de chentu accisos sos pius sobrados,<br />
milli trainos d’abba manantiale,<br />
mizas chentu de fogos allumados!<br />
Che a nois cal’àteru mortale?<br />
Sos fortunados de sos fortunados!<br />
Como cumprendo prîte s’oro est caru,<br />
ca est, che’ cust’amore, su prus raru!<br />
Una mirada in ojos fit bastante<br />
pro inchender sa die d’ermosuras,<br />
pro mudare in ispera alluinante<br />
de sa vida sas peus amarguras.<br />
Deo lu poto narrer: cust’amante<br />
at connottu ‘e su chelu sas alturas!<br />
E si oe mi mancas... a s’ammentu<br />
serro sos ojos... sònnio... e so cuntentu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* S’abba curret a mare<br />
L’acqua scorre verso il mare<br />
* S’oro est pius caru prîte est raru<br />
L’oro è più caro perché è raro<br />
<br />
- cun ojos de ternura: con occhi di tenerezza<br />
- attesu, affacca, inoghe, incue: lontano, vicino, qua, là<br />
- alenu: alito, respiro<br />
- ti m’istringhias sulena a su coro: ti stringevi rasserenata al mio cuore<br />
- siddadu: tesoro nascosto<br />
- ammaju: incantamento, fascinazione<br />
- ‘enale: sorgente, vena<br />
- accisu: incanto, abbaglio<br />
- abba manantiale: acqua perenne<br />
- inchèndere: accendere, incendiare, bruciare<br />
- ermosuras: bellezze, avvenenze<br />
- alluinante: abbagliante, risplendente<br />
- amarguras: amarezze<br />
73
74<br />
Chie non timet no est òmine<br />
Chie non timet -naran- no est ómine...<br />
e deo che sa frea timo a mie<br />
cand’a notte non drommo e penso a tie<br />
chi mancada mi ses in d’unu dómine!<br />
Ca duos nd’at faladu, unu perómine,<br />
de rajos, a unu tzoccu, cussu die!<br />
Ne s’esser galu in bida m’est cunfortu,<br />
s’est chi mi trazo, in mes’a bios, mortu!<br />
Su sole ‘e mesudie est luna fritta,<br />
su risu ‘e sos piseddos tintieddu,<br />
su cìulu ‘e sas aes un’appeddu<br />
berrinosu che boghe attitta-attitta!<br />
E de s’espe terranza in su cherveddu<br />
sa mùida sighida e malaitta!<br />
E unu manu addae, carignosa,<br />
chi mi nât:-Beni... curre... ti reposa!-<br />
E-i sa ‘oza est una... una ebbia:<br />
de lòmpere a ue as fattu nidu<br />
e in su sulcu tuvuccu ‘e s’olvidu<br />
de mi perder pro sempre e chena ria!<br />
E at a esser gai, ànima mia,<br />
non b’at duda... e su coro istasidu<br />
de si lograre at aer su consolu<br />
pensende a tie in s’ùltinu ‘olu!<br />
Cun su tempus sa chera ‘enit a fogu...<br />
e cun su tempus no impitto arminzu;<br />
e si frazende si ch’est s’istuppinzu<br />
finas mi diat pàrrere unu giogu,<br />
unu pàsidu dulche liscighinzu,<br />
su lòmpere a s’eternu disaogu<br />
ue ses tue in ténnaru isettu...<br />
che cando m’isettais in su lettu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie non timet no est ómine<br />
Chi non ha paure non è un uomo<br />
* Cun su tempus sa chera ‘enit a fogu<br />
Col tempo la cera viene a fuoco<br />
- e deo che sa frea timo a mie: ed io temo me stesso come uno spirito<br />
maligno<br />
- mancada mi ses in d’unu dómine: mi sei mancata in un attimo<br />
- unu perómine: uno per uno<br />
- tintieddu: fuligine, nerofumo<br />
- su cìulu ‘e sas aes un’appeddu: il cinguettio degli uccelli simile ad un<br />
latrato<br />
- berrinosu che boghe attitta-atttita: insistente come il lamento di una<br />
prefica<br />
- espe terranza: vespe che fanno il nido per terra<br />
- sa mùida sighida e malaitta: il ronzio continuo e maledetto<br />
- addae, carignosa: lontana, carezzevole<br />
- sulcu tuvuccu ‘e s’olvidu: solco profondo dell’oblio<br />
- e chena ria: senza il lamento funebre<br />
- coro istasidu: cuore affranto<br />
- cun su tempus no impitto arminzu: contro il tempo non impiegherò armi<br />
- istuppinzu: stoppino<br />
- unu pàsidu dulche liscighinzu: un calmo dolce scivolare<br />
- disaogu: divagamento, sollazzo<br />
75
76<br />
De su ch’as oe ti nd’arribba a cras<br />
Aorra, fizu me’, e chen’impudu<br />
ca su pensare a cras o a barigadu<br />
est indìcu de ómine accabadu.<br />
A soddu a soddu si faghet s’iscudu<br />
e a iscudu a iscudu su siddadu.<br />
Sa primma cosa -ammenta- est su saludu,<br />
pustis su coro ‘onu, s’onestade,<br />
su trabàgliu fittianu e s’amistade.<br />
Ma finas s’aer cosa est importante:<br />
daghi s’ómine s’intendet seguru<br />
pensat mezus pro a isse e galu puru<br />
pro s’àtere, s’at coro non menguante!<br />
Su caminu ‘e sa vida cant’est duru<br />
s’ischeras sol’appena... m’a innante<br />
cheret ch’andes comente an fattu tottu.<br />
Ma non lasses s’istiga ‘e su connottu!<br />
De su ch’as oe arribbatinde a crasa...<br />
faghe gai e non timas penettu.<br />
Ma non sias avaru, ca est difettu<br />
de zente tzega: sa vida romasa<br />
che passas tue e sa família ch’asa<br />
e moris míndigu! Giaru e nettu<br />
lu nât su dìcciu. E peus non b’at sorte<br />
de pedire pro pienner casciaforte!<br />
Ca chie arribbat cando nd’at -mi crêamandigat<br />
cando cheret e ue bramat.<br />
E a sa mesa b’aggiunghet cadrea<br />
e a s’amigu o su parente giamat<br />
e, s’est ch’a Deus intendet e amat,<br />
finas nde dat a chie est in pelea.<br />
A pagu a pagu s’aorrat moneda,<br />
ca tantos pagos faghen unu meda.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* A soddu a soddu si faghet s’iscudu<br />
A soldo a soldo si fa lo scudo<br />
* De su chi as oe arribbatinde a cras<br />
Di quanto possiedi oggi conserva qualcosa per domani<br />
* Avaru ses? Mìndigu moris!<br />
Sei avaro? Morirai mendicante!<br />
* Chie arribbat cand’ ada, màndigat cando cheret<br />
Chi conserva quando ha, mangia quando vuole<br />
* Tantos pagos faghen unu meda<br />
Tanti poco fanno un molto<br />
- Aorra, fizu me’, e chen’impudu: Risparmia, figlio mio, e non vergognarti<br />
- est indìcu de ómine accabadu: è indizio di uomo sapiente<br />
- su tribàgliu fittianu e s’amistade: il lavoro continuo e l’amicizia<br />
- s’at coro non menguante: se ha cuore non meschino<br />
- s’istiga ‘e su connottu: le orme dell’esperienza consolidata<br />
- penettu: pentimento<br />
- vida romasa: vita di stenti<br />
77
78<br />
Aeras rujas annùntzian bentu<br />
Fit de cumprender da’ su sero innante...<br />
e su dìcciu est sentèntzia in s’argumentu:<br />
aeras rujas -nâchi- annùntzian bentu,<br />
e pesadu si nd’at bentu bastante!<br />
A Nadoriedda sua cun s’amante<br />
Tzitzu at àpidu in lettu... e su chimentu<br />
de custa ‘olta fit a tales forte<br />
chi pariat de bi sutzeder morte!<br />
E su fogu, sovente, ‘e su ‘ighinu<br />
leat e brujat finas sos d’affacca...<br />
e pro cantu apat fattu pittiracca,<br />
si ti cuas, ti ‘essit da’ caminu!<br />
Ma chi si l’intenderat cussa macca<br />
cun su posteri, a tottu fit ladinu!<br />
E finas isse l’ischiat s’allega<br />
s’est chi unu non campat a sa tzega!<br />
Su fatt’istat chi da-e su balcone<br />
ch’at imboladu lettu e cantaranu,<br />
cabidales, lentolos e cascione,<br />
sartàinas, padeddas, calchi tianu<br />
e chi, a boghes che tentassione,<br />
a los istoccatzare, a leppa in manu,<br />
fit detzisu, mentres cuddos cuados<br />
si che fin in su cómmodu, iscorados!<br />
Però a s’accudida ‘e sa Giustìscia,<br />
mi’ a Tzitzeddu chi giambat umore!<br />
Si dat pro cottu e, lecca e istrìscia,<br />
nât a sa Fortza:-Emmo, unu fiore<br />
est Nadoriedda... e chena malìscia...<br />
e deo che a prima l’apo amore!-<br />
E sa muzere ‘essende:-Brigaderi,<br />
e l’est finas compare su posteri!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Aeras rujas, annùntzian bentu<br />
Nuvole rosse, annunciano vento<br />
<br />
* Su fogu ‘e su ‘ighinu brujat sos de affacca<br />
Il fuoco del vicino brucia quelli del vicinato<br />
- chimentu: chiasso, baccano<br />
- pittiracca: taglio delle sterpaglie che crescono lungo i viottoli di campagna<br />
- posteri: postino, portalettere<br />
- a tottu fit ladinu: era chiaro a tutti<br />
- ch’at imboladu lettu e cantaranu: ha gettato via il letto e l’armadio<br />
- istoccatzare: pugnalare, colpire con lo stocco<br />
- leppa: coltello a serramanico molto affilato<br />
- cómmodu: gabinetto, closet, sala da bagno<br />
- iscorados: scoraggiati, persi d’animo<br />
- Però a s’accudida ‘e sa Giustíscia: Però all’arrivo della Forza Pubblica<br />
- Si dat pro cottu e, lecca e istrìscia: Si finge ubriaco e, adulando e strisciando<br />
79
80<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Fizu solu: o tottu malu o tottu o tottu ‘onu<br />
Assiat raju! Che deris in tucca<br />
bidu mai l’aimis a Pitzente!<br />
In sumbreri, corbatta e pipa in bucca<br />
si non pariat unu ‘e...Continente!<br />
Dêt aer fiagadu mele ‘e... cucca!<br />
Sos bestires cumponen su molente...<br />
-nâchi an iscrittu- Ma si l’arrejonas<br />
arroncat che a sempre, in orobonas!<br />
De ‘inaris nde tenet in calàsciu,<br />
domos e benes at in bidda e fora,<br />
e calchi ‘olta ispendet a iscàsciu.<br />
Ma de pobidda non nd’at bidu ancora,<br />
prîte sa mama, sende solu e màsciu,<br />
bi la pretendet de zente segnora!<br />
Nât su dìcciu, non chie est bicchifine:<br />
sas ricchesas cumponen su macchine.<br />
Est custu est finas beru... ca si riccu<br />
non fit bistadu Pitzente Marrosu,<br />
a de comente est isimpre e pazosu,<br />
finas lassadu b’aiat su biccu<br />
e in prus chena lòmpere a s’afficu<br />
de connoscher femìna a gosu a gosu!<br />
Ca su ‘inari ‘e sos ómines loccos<br />
si ch’andat tottu in fustes e in roccos.<br />
Ammonestan sos Mannos: Fizu solu:<br />
o nd’ ‘essit tottu malu o tottu ‘onu!<br />
E Pitzente est goi: che su sonu<br />
de padedda filada... e s’a isconsolu<br />
si mattanat infattu a s’oriolu<br />
d’una pobidda ‘e déghile consonu,<br />
sa ura est chi la potat agattare.<br />
Ma chen’alas non si podet bolare!
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sos bestires cumponen finas s’àinu (su molente)<br />
I vestiti rendono elegante anche l’asino<br />
* Sa ricchesa cumponet finas su macchine<br />
La ricchezza fa apparire meno grave perfino la demenza<br />
* Su ‘inari de sos loccos si ch’andat in fustes e in roccos<br />
I denari degli stolti finiscono tutti in bastoni e sterpi<br />
* Fizu solu: o tottu malu o tottu ‘onu<br />
Figlio unico: o tutto matto e tutto buono<br />
* Chen’alas non si podet bolare<br />
Senza le ali non si può volare<br />
- in tucca: vestito con eleganza<br />
- corbatta: cravatta<br />
- dêt aer fiagadu mele ‘e... cucca!: deve aver sentito odore di...donna!<br />
- arroncat che sempre... in orobonas!: raglia come sempre... alla buonora!<br />
- ispendet a iscàsciu: spende senza mezze misure<br />
- bicchifine: prelibato, dai gusti raffinati<br />
- isimpre e pazosu: mezzo scemo e borioso<br />
- pobidda ‘e déghile consonu: moglie di pari rango<br />
- sa ura: l’augurio<br />
81
82<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Fémina chena busciacca, fémina mesu macca<br />
“Archibusada! A chie non piaghet<br />
s’aliusta, sa trìglia mustatzuda,<br />
su cugumeddu, sa gioga minuda?<br />
E chie in salia non s’isfaghet<br />
a fragu ‘e turtas? Sa ua corruda<br />
sutt’a ispìritu ite balla faghet?<br />
O forsis sa cariasa primadia<br />
appitzigat pigotta o porcandria?<br />
Massaja ‘ona est Tzitza Mudadu!<br />
A nd’intendides, coma’, d’arrejónu!<br />
Su maridu, s’iscuru, già est bonu...<br />
issa lu lassat culi-tappuladu!<br />
Eh, su cherveddu... cando est ghinduladu<br />
non lu torrat in càscia corfu ‘e tronu!<br />
Ca femìna chi non mirat busciacca<br />
-nât su dìcciu- est femìna mesu macca!”<br />
“Emmo, coma’... femìna chi non fedat<br />
un’àteru at iscrittu, ma s’isbàgliatmai<br />
‘ene ordinzat e meledat!<br />
E s’aggiunghides poi chi non trabàgliat,<br />
ch’istat fattu a inzomos e craccàgliat,<br />
nâdemi ‘ois... e cando ammasedat?<br />
Su ‘e non aer fizos no est neghe.<br />
Nâmos ch’est... sa fortuna ‘e Pedrufeghe!<br />
Liccarda est liccarda, non lu nego!<br />
Ma muttide: dêt arribbare a chie?<br />
In cosas gai a che minter a mie<br />
però non bi torredas, bos nde prego!<br />
E deo prîte non mi nde la sego<br />
custa limba da’ una bona die?<br />
Ponet tacca, coma’, sa limba mala<br />
e chie non l’at in coddu l’at in pala!”
DÌCCIOS<br />
<br />
* Fémina chena busciacca, fémina mesu macca<br />
Donna che non cura il denaro, donna mezzo stolta<br />
* Fémina chi non fedat, mai bene meledat<br />
Donna che non ha figli, mai pensa bene<br />
* Sa fortuna ‘e Pedrufeghe<br />
La fortuna di Pietro Feccia (o dell’erba senecio, chiamata appunto<br />
“pedrufeghe”. Trattasi di fortuna di poco conto)<br />
* Limba mala ponet tacca, tales che-i s’ozu ermanu<br />
Le cattive lingue lasciano il segno (la macchia), come l’olio genuino<br />
* Chie non l’at in coddu l’at in pala<br />
Chi non ce l’ha sulle spalle ce l’ha sul dorso<br />
- aliusta, trìglia mustatzuda, cugumeddu, gioga minuda: aragosta, triglia<br />
con i baffi, funghi, lumachine<br />
- ua corruda: uva corniola<br />
- appìtzigat pigotta o porcandria: contagia il vaiolo o l’ipocondria<br />
- culi-tappuladu: con le toppe nei calzoni<br />
- ghinduladu: rovesciato<br />
- craccàgliat: gracchia, chiacchera malignamente<br />
- e cando ammasedat?: quand’è che diventa mansueta?<br />
83
84<br />
Su male ‘alanzadu mai andat bene<br />
“Mai andat bene su male ‘alanzadu...<br />
e che sempre est su dìcciu ‘erdaderu,<br />
e bene l’ischit Tzitzu chi lassadu<br />
b’at cabidale, ‘alanzu e cunsideru!<br />
Chi fit da-e sos dépidos ‘prettadu<br />
Pera Pintore, aiat leadu seru<br />
e lestru fit tuccadu a l’agattare<br />
c’aiat calchi idea ‘e presentare.<br />
“Tue s’ebba chi tenes curridora<br />
mi das -li nêsit- e deo t’isfranco<br />
da’ tottu sos incràstulos in s’ora!<br />
A sa paràula ‘ettada non manco,<br />
antzis, ca Murra est bona, aggiungo ancora<br />
duos cossos de ‘inu. E un’oju tanco<br />
s’est da’ tres meses chi non leat pannu.<br />
Si lu fatto, est ca t’ ‘ido in affannu!”<br />
“Ma Murra ‘alet tres boltas de piusu!<br />
Ténelu contu, s’est tale, s’amigu!<br />
Emmo... una balla sutta e una susu!<br />
Ma s’apprettu -narat su dìcciu antigufaghet<br />
currer su ‘etzu. Dami ‘e trigu<br />
galu tres somas e... amos conclusu!<br />
A cabidanni ingràssana sos maccos...<br />
Deo cun su sale bi perdo sos saccos!”<br />
A sa “Festa ‘e sa ‘innenna” in gala<br />
in Chilivani che fit già Tzitzeddu<br />
cun Murra infiocchittada e in cherveddu<br />
messeras de ‘ittòrias a donz’ala!<br />
Ma in leare una curva ad aneddu<br />
ch’ ‘essit s’acchetta e a s’imbruncada mala<br />
tèttera restat cue, che a iscaddu!<br />
Est beru: sorte curret e non caddu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Su male ‘alanzadu mai andat bene<br />
Il mal guadagnato non va mai a buon fine<br />
* S’amigu proadu ténelu contu<br />
Tieni in grande considerazione l’amico fidato<br />
* S’apprettu faghet a currer su ‘etzu<br />
Il bisogno fa correre perfino i vecchi<br />
* Sos maccos ingrassan a cabidanni<br />
Gli stolti ingrassano a settembre<br />
* Pèrdere saccu e sale<br />
Perdere sacco e sale<br />
* Sorte (fortuna) curret e no caddu<br />
E’ la buonasorte (fortuna) che corre e non il cavallo<br />
- ‘erdaderu: veritiero, sincero<br />
- da-e sos dèpidos ‘prettadu: pressato dai debiti<br />
- aiat leadu seru: aveva avuto sentore<br />
- t’isfranco da-e tottu sos incràstulos: ti libero dai debiti<br />
- duos cossos de ‘inu: due ettolitri di vino<br />
- tres meses chi non leat pannu: tre mesi che non vince una gara<br />
- de trigu galu tres somas: ancora tre rasieri di grano<br />
- s’imbruncada mala: caduta rovinosa<br />
- restat tèttera cue: resta lì stecchita, rigida<br />
85
86<br />
Mezus imbidiadu che lastimadu<br />
“A ti càglias, Matte’, ch’est che frastima<br />
su de piangher cando si at sorte.<br />
Sa paràula già non battit morte,<br />
ma che saetta ch’ ‘essis rima-rima<br />
a donzi ‘olta chi ti nân ch’in corte,<br />
gràscias a Deu, at benes prus de prima!<br />
T’an forsi nadu o fattu a cumprender<br />
chi sun furados e chi los dês render?<br />
Su cuidadu -nân- faghet sa domo...<br />
e tue già lu ses “pro domo mea”;<br />
cantu fis prima a palacadrea<br />
ses faineri e ispìcciu como!<br />
A bonu tou! Ma non ti la lea<br />
si calicunu de su “mement’homo”<br />
t’avvertit che a mie... tantu peris<br />
e che tottu “in pulvèrem reverteris”!”<br />
“Emmo, babba’, però su caddu in binza<br />
mi ch’istrampan sas limbas fogaresas.<br />
Chi si la rattet, chie l’at, sa tinza!<br />
Vostè ‘e niune però sas pretesas<br />
diat dever leare, ca s’arrinza<br />
in tottue ch’ispramminat malesas.<br />
Chie at dolu ch’attittet...-ana nadu-<br />
Imbidiadu... beh, non lastimadu!<br />
Cantu a mòrrere, infinis, morin tottu<br />
e non b’at chie non torret a piùere!<br />
Ma Vostè, ca lu podet, prima ‘e rùere,<br />
mi ponzat cun su Babbu bon’accottu;<br />
pustis mi nerzat, tantu pro conclùere,<br />
cant’est su contu, in cruu o in cottu.<br />
Deo, intantu, pro non campare ‘e pula,<br />
ue ponen s’oju bi ficco sa sula!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Paràula non battit morte<br />
La parola non porta la morte<br />
* Su cuidadu faghet sa domo<br />
La diligenza fa la casa<br />
<br />
* Chie at dolu chi attitet<br />
Chi sente il dolore pianga il morto<br />
* Mezus imbidiadu che lastimadu<br />
E’ meglio essere invidiati che compianti<br />
* Inue ponen s’oju tue ficchi sa sula<br />
Dove gli altri ficcano l’occhio tu conficca la lesina<br />
- ch’ ‘essis rima-rima: rispondi per le rime<br />
- a palacadrea: a predelluccia; letteramente “vivere a spalle altrui”<br />
- faineri e ispícciu como: faccendiere e spiccio adesso<br />
- “mement’homo”: “ricordati, uomo” (che devi morire)<br />
- “in pulverem reverteris”: ridiventerai polvere. Babbai, il prete, per essere<br />
più autorevole parla in latino<br />
- limbas fogaresas: lingue che alimentano malignità<br />
- s’arrinza in tottue ispramminat malesas: l’invidia sparge ovunque malvagità<br />
- n cruu o in cottu: in crudo o in cotto<br />
- pro non campare ‘e pula: per non vivere di sole loppe<br />
87
88<br />
Su puddu a mesanotte, zente morit!<br />
Fin duos meses chi Nofre ‘e Mamone<br />
a bidda non falait da’ cuile,<br />
chi drommiat in perra ‘e giannile,<br />
bruttu e tristu che gianna ‘e presone.<br />
In palas fittianu su fusile<br />
e sa leppa in chintu pendulone.<br />
Li mancaiat Moro, ca impiccadu<br />
l’aiat in d’un’ùlumu agattadu!<br />
A timer non timiat, ca de atza<br />
nd’aiat pro nde dare, ma in suddu<br />
fit pro su fizu... a boltas in catza<br />
non b’esserat bintradu finas cuddu!<br />
E a mesanotte, che corfu ‘e matza,<br />
finas intesu aiat su puddu<br />
cantende in su puddarzu e l’ischiat<br />
chi fit signale chi zente moriat!<br />
E accurtzu a sa Luna un’isteddu<br />
b’aiat puru... e sos dìccios antigos<br />
tantos teraccos, tantos inimigos<br />
avvertin finas. Inintro ‘e cherveddu<br />
unu nòmene... unu... su ‘e Taneddu,<br />
chi da’ sa coa de sos crabufigos<br />
podiat lòmpere a s’Ìscia ‘e sa férula<br />
approfettende de sa notte ‘e néula!<br />
S’appostesit in pinna a unu roccarzu<br />
e l’isettesit a fusile in manu.<br />
Poi ‘e calch’ora, acco’ su crabarzu<br />
botti-lébiu, in caratza. -O su fulanu,<br />
-nêsit Nofre- ses tue su dannarzu<br />
chi mi devet bocchire? Cras manzanu<br />
t’an a agattare in s’ùlumu de Moro,<br />
cun custa balla in prus intro su coro!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Tristu che gianna (porta) ‘e presone<br />
Triste come la porta di una galera<br />
* Su puddu a mesanotte: zente morit!<br />
Il gallo canta a mezzanotte, morirà qualcuno<br />
* Sa Luna est affacca a s’isteddu: ómine che ‘ócchini!<br />
La Luna è vicina ad una stella: un uomo sarà ucciso<br />
* Tantos teraccos, tantos inimigos<br />
Tanti servi, tanti nemici<br />
- cuile: ovile<br />
- in perra de giannile: sull’uscio, dietro la porta<br />
- ùlumu: olmo<br />
- atza: audacia, coraggio<br />
- in suddu fit pro su fizu: era in pensiero per il figlio<br />
- da’ sa coa ‘e sos crabufigos: dalla striscia di terreno dei caprifichi<br />
- podiat lòmpere a s’Ìscia ‘e sa férula: sarebbe potuto arrivare alla Palude<br />
della ferula<br />
- in pinna a unu roccarzu: a ridosso di una roccia<br />
- botti-lébiu: dal piede agile<br />
- in caratza: mascherato, col passamontagna in testa<br />
- fulanu: Tizio<br />
89
90<br />
Betta sa pedra e cua sa manu<br />
Betta sa pedra e cua sa manu...<br />
e gai at nadu e fattu totta vida<br />
e che su lodde, a boltas, divertida<br />
ti ses finas cun risu beffulanu.<br />
Como ses prinza! Ma si ch’est Bustianu<br />
da’ un’annu in galera, l’at frundida<br />
chie sa pedra e si ch’est cuadu<br />
timinde de nd’ ‘essire iscobiadu?<br />
E como a su pobiddu bi lu nara<br />
chi est fruttu de... s’Ispìritu Santu!<br />
O sos pilos t’istratzas e-i sa cara<br />
che Madalena ti ràffias, in piantu,<br />
e li pedis perdonu? Ca intantu<br />
de s’amore est sempr’una sa fiara...<br />
e, si l’as fattu, fit pro su bisonzu<br />
d’aer in corte faltzu testimonzu!<br />
O t’istrumas... e li cuas su fattu?<br />
Tzertu ti dêt pesare sa... disgràscia!<br />
Ma da’ su truncu -o faddo?- bolat s’àscia<br />
e tenet sórighes su fizu ‘e s’ ‘attu!<br />
Sa coltza ‘e mama tua, Peppa Gràscia,<br />
fattu at sempre gai: a su barattu<br />
bendiat sas ch’aiat mercantzias...<br />
e l’an pudderigada sette ‘ias!<br />
Ma su vìsciu ‘inchet su giudìsciu!<br />
E galu custa est sentèntzia antigane<br />
b’at rejone, ammonestu o briga<br />
chi potat bàlfere! Si non b’at frìsciu<br />
-àteros naran- non b’at mancu chìsciu!<br />
A preigare est debadas fadiga...<br />
lassamos duncas e pedras e manos,<br />
ca sun cosas de mundu, ‘e cristianos!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Bettare sa pedra e cuare sa manu<br />
Tirare il sasso e nascondere la mano<br />
* Da-e su truncu ‘olat s’àscia<br />
Dal tronco vola la scheggia<br />
* Fizu ‘e ‘attu sórighe tenet<br />
Il figlio del gatto acchiappa il sorcio<br />
* Su vìsciu ‘inchet su giudìsciu<br />
Il vizio vince il senno<br />
* Inue non b’at frìsciu non b’at chìsciu<br />
Dove non c’è serratura non c’è cerchio<br />
- lodde: uno dei tanti nomi della volpe<br />
- cun risu beffulanu: col sorriso beffardo<br />
- Como ses prinza!: Adesso sei incinta, pregna!<br />
- iscobiadu: scoperto<br />
- O t’istrumas...: O abortisci?<br />
- e l’an pudderigada sette ‘ias!: e l’hanno resa incinta (col poledrino) per<br />
ben sette volte!<br />
- ammonestu: ammonimento<br />
- bàlfere: valere<br />
91
92<br />
Su sale est bonu cand’est pagu<br />
Lassa sos bantos... ca sos burtzighinos<br />
non ti los dês lustrare tue e tottu.<br />
Faghiat gai su coltzu ‘e Malutrottu<br />
su curridore de caddos runzinos<br />
chi ch’aimis in bidda e chi connottu<br />
fit finas in sos trighinzos bighinos<br />
non pro sos pannos chi si ‘alanzaiat,<br />
ma pro sas ancas fàlchinas ch’ aiat!<br />
Lea unu chìsciu tue e... l’immesa:<br />
onzi perra un’anca paris patta!<br />
Aggiunghibei chi fit chena matta,<br />
bratzicurtzu, sa conca che suspesa:<br />
unu bócciulu... o un’ou a catta!<br />
Però sa limba cheriat intesa:<br />
issu aiat bissu pannos e medàglias<br />
in chentu galas, in milli battàglias!<br />
Leat primu chie curret de piusu...<br />
e sa sentèntzia no est cosa noa!<br />
Isse curriat che su ‘entu ‘e Susu<br />
ma, s’arriviat, che fit sempre in coa!<br />
Una nd’aeret bìnchidu de proa...<br />
chi nos l’aimis balladu che fusu<br />
e finas postu in d’unu molimentu<br />
pro chi eternu durerat s’ammentu!<br />
Sos chi s’ ‘antan, però, male si sentin...<br />
puden a boltas e lassan fiagu,<br />
sun faularzos e lestros s’ismentin<br />
ca sun che casu fattu chena giagu,<br />
los iscòbias ma non si che penentin!<br />
Su sale -crê’- est bonu cand’est pagu,<br />
ma si l’aggiunghes a chie est istrambu<br />
non nd’ ‘essit su matessi da-e bambu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Chie curret de piusu leat primu<br />
Chi corre di più arriva per primo<br />
* Chie si ‘antat male si sentit<br />
Chi si vanta male si sente<br />
* Su sale est bonu cand’est pagu<br />
Il sale è buono quando è poco<br />
<br />
- burtzighinos: stivaletti abbastanza eleganti<br />
- su coltzu ‘e Malutrottu: il defunto Malutrottu<br />
- trighinzos bighinos: nei paesini vicini<br />
- sos pannos: i trofei<br />
- ancas fàlchinas: le gambe a falce<br />
- Lea tue unu chìsciu e... l’immesa: Prendi tu un cerchio e dividilo per metà<br />
- ogni perra un’anca paris patta!: ogni metà era simile ad una sua gamba<br />
- bócciulu: cerchio con cui giocano i ragazzi<br />
- un’ou a catta: un uovo schiacciato<br />
- in chentu galas: in cento gare<br />
- casu fattu chena giagu: formaggio fatto senza il quaglio<br />
- los iscòbias ma non si che penentin: li scopri ma non si pentono<br />
93
94<br />
Lèande e làssande, o Nigo’, eh raju!...<br />
tantu su mundu non ti che lu tragas!<br />
Andas e benis cun murru e cun baju,<br />
inoghe assazas, cuddae fiagas,<br />
bendes, incunzas, còmporas e pagas,<br />
trattas, azustas cun mere e laccaju!<br />
Su dimóniu! Sa pedra roddulana<br />
l’ischimos chi non ponet mai lana.<br />
Ferru non b’at chena ruinzu<br />
Tue dês àere unu coro ‘e attarzu<br />
s’est ch’a tales l’agguantas s’imbaddinzu!<br />
Sempre pienu lu cheres s’isgarzu,<br />
donz’affaru ti ponet manighinzu...<br />
e tràvigas e sestas che dannarzu!<br />
Ferru non b’at, però, chena ruinzu<br />
e càncheru est cussu, crê’ a mie,<br />
chi si lu màndigat die cun die!<br />
“Su lassadu est pérdidu!” -m’as nadu<br />
finas cumbintu ‘e tenner rejonee<br />
deo t’apo su dìcciu ammentadu<br />
chi nât:-Deus non s’ólvidat persone!e,<br />
pustis galu, unu pagu airadu:<br />
-Si Deus dat e leat, ingurdone,<br />
cale merìtos li presentas tue<br />
pro leare tottora e in tottue?<br />
Deras nessi s’avassu a su mischinu<br />
chi calchi ‘olta ti tzoccat sa gianna!<br />
Si non gighes chereu a cheja-manna<br />
ca times de frazare unu lominu!<br />
Tue, e cuddos che tue, chena tinu<br />
a unu deus cantades s’osanna,<br />
a su ‘inari, chi ammuntonades<br />
chen’importu e chi non bos gosades!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sa pedra roddulana non ponet mai lana<br />
La pietra che rotola non avrà mai il muschio avvolto<br />
* Non b’at ferru chena ruinzu<br />
Non esiste ferro senza ruggine<br />
* Tottu su lassadu est pérdidu<br />
Tutto ciò che si lascia è perso<br />
* Deus non s’olvidat persone<br />
Dio non dimentica una sola persona<br />
* Deus dat e Deus leat<br />
Dio dà e Dio prende<br />
- non ti che lu tragas: non te lo ingoi<br />
- laccaju: servo, servitore, lacchè<br />
- imbaddinzu: capogiro, vertigini<br />
- manighinzu: prurito, solletico<br />
- e tràvigas e sestas che dannarzu: e traffichi e misuri come un dannato<br />
- Deras nessi s’avassu: Dessi almeno ciò che ti avanza<br />
- non gighes chereu a cheja-manna: non porti un cero in parrocchia<br />
- times de frazare unu lominu: temi di consumare un fiammifero<br />
- chena tinu: senza giudizio<br />
95
96<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
A su mindigu isfacciadu sa limòsina si negat!<br />
Tottu s’istiu, che sa chiguledda,<br />
est canta-canta Antoni Maria,<br />
ammajadu, infattu a un’anzonedda<br />
ch’at unu nomen dulche: POESIA!<br />
Sa Luna, ca l’est caru, da’ innedda<br />
l’ojittat totta amore e galania<br />
e sas tres sorres de sos Istentales<br />
basos li mandan sos prus coriales.<br />
De lugores si ‘estit su ‘Udrone<br />
e a cheddas sos isteddos coudos<br />
l’imbian a porfia sos saludos<br />
cun su Caminu ‘e sa Paza a cumone.<br />
A tenore sos grìglios, prus atzudos,<br />
l’intonan melodiosa una cantone<br />
ch’intendet e cumprendet a primore<br />
chie at coro ‘e poeta sonniadore.<br />
Ma sa frommija, b’at chie l’ammentat,<br />
chi cun suore si frunit sa tana<br />
e, passada ‘e s’istiu sa caldana,<br />
inintro suddisfatta s’ausentat<br />
e finas a beranu s’alimentat<br />
segura de su ch’at a gana a gana!<br />
E calicunu a beffes:-Canta, cuccu,<br />
-finas li narat- ca già pappas muccu!<br />
Bae e pédili calchi ranu ‘e trigu...<br />
bae... chi ti la torrat sa risposta:<br />
si negat sa limósina a mindìgu<br />
chi portat che a tie faccia tosta!<br />
E s’as cantadu tando a barra posta,<br />
bàllati como e creba che... ‘nimigu!-<br />
Coltz’a mie, chi da’ cando m’agatto<br />
àteru ‘e mezus no isco e non fatto!
DÌCCIOS<br />
<br />
* A su mìndigu isfacciadu sa limósina si negat<br />
Al mendicante sfacciato si nega l’elemosina<br />
- chiguledda: cicalina<br />
- ammajadu: ammaliato, incantato<br />
- da’ innedda l’ojittat: gli fa l’occhiolino da lontano<br />
- galania: avvenenza, bellezza<br />
- sas tres sorres de sos Istentales: le tre stelle della costellazione di Orione<br />
- coriales: cordiali, affettuosi<br />
- su ‘Udrone: le stelle della costellazione del Toro (alla lettera “il grappolo”<br />
su budrone)<br />
- a cheddas sos isteddos coudos: a centinaia (a greggi) le stelle comete<br />
- Su Caminu de sa Paza: La Via Lattea (Il cammino della paglia)<br />
- a cumone: insieme, all’unisono<br />
- prus atzudos: più audaci<br />
- ca già pappas muccu: tanto già mangerai moccio<br />
- a barra posta: con le guance disposte solo al canto<br />
- àteru ‘e mezus no isco e non fatto: di meglio non conosco e non so fare<br />
altro<br />
97
98<br />
Annada ‘e ‘inu, annada ‘e pagu tinu<br />
“Tue no isettas a Santu Martine<br />
a minter sa ruffiana in carradellu,<br />
ca nd’as unu, ‘errinosu, de ‘addine<br />
chi ti mattanat che unu zuellu<br />
e ch’a oros ti gighet de macchine:<br />
siat ruju, biancu o muscadellu<br />
dês iscettare primm’ ‘e s’ora... appuntu...<br />
non si leeran a boltas s’ispuntu!<br />
E occannu già est annada ‘ona...<br />
gràscias a Deus, sas cubas sun prenas,<br />
ma che a sempre, s’est chi non ti frenas,<br />
paret galu annada ‘e pagu tinu!<br />
Si ch’attogheras nessi in camasinu<br />
addaghi a ojos foras ti ch’appenas<br />
fatt’a pompas, imbudos, impagliadas,<br />
fintz’ attittare ti dia in debadas!<br />
Cun sas làgrimas mias, pr’accunortu<br />
duos tres fiascos inintro sa càscia<br />
t’aia postu... a boltas, pro disgràscia,<br />
in su ‘iazu pro s’àteru portu<br />
t’ ‘enzerat sidis e t’ ‘ideras mortu<br />
un’àter’ ‘olta ancora, sorte bàscia,<br />
chena s’amigu tou fittianu!<br />
Ma finas cust’afficcu paret vanu!”<br />
“Lassa sas litanias... non m’issurdas<br />
chi non nde morit, crêami, ‘e burriccu<br />
daghi cheret su corvu... orijas surdas<br />
a paràulas maccas! Unu ticcu<br />
mi nde torro a buffare e... s’a s’impiccu<br />
las porteran tottu sas limbas burdas<br />
che’ sa tua, non mi diat dispiàgher<br />
su nodu in tuju debada’ ‘e lis fagher!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Annada ‘e ‘inu, annada ‘e pagu tinu<br />
Annata di vino, annata di poco senno<br />
* Àinu non morit cando cheret corvu (a boza ‘e corvu)<br />
L’asino non muore quando vuole il corvo<br />
* A paràulas maccas orijas surdas<br />
A parole sciocche orecchie sorde<br />
- Santu Martine: A San Martino (11 novembre) -dice un altro proverbio<br />
ogni mosto è vino (Da-e Santu Martinu onzi mustitzolu est binu)<br />
- a minter sa ruffiana in carradellu: ad introdurre la ruffiana (una canna<br />
spaccata in maniera da farvi risultare una sorta di piccolo bicchiere) nel<br />
caratello, per saggiarne anzitempo la qualità<br />
- ca nd’as unu, ‘errinosu, de ‘addine: perché hai un solo e martellante pensiero<br />
fisso<br />
- zuellu: bernoccolo, lividura, foruncolo<br />
- iscettare: aprire quella sorta di rubinetto di legno che si applica alle botti<br />
di una certa capienza<br />
- pr’accunortu: per conforto<br />
- inintro sa càscia: dentro la bara<br />
- chena s’amigu tou fittianu: senza il tuo amico costante<br />
- sas limbas burdas: le lingue bastarde, spurie<br />
99
100<br />
Sa giustìscia tenet su lèppere a carru<br />
“Prîte non bi lu nâs a Lelle Moro<br />
chi non fit cosa ‘e fagher su ch’at fattu?<br />
Gai comente si ch’at gittu s’ ‘attu<br />
pijare ti podiat... prata e oro?<br />
E tue partis cun isse su piattu...<br />
Sa limba narat su chi b’at in coro...<br />
ma, s’est muda, si faghet corcorija!<br />
Ma non b’intendes tue a cuss’orija!<br />
Bae e fídati de sett’ispijittos!<br />
A sa cara già paret pittuleri!<br />
A pones chi t’ilventat su trasseri<br />
ch’in domo bi teniat sorighittos?<br />
Ammustrabilu, proa, su paneri<br />
si non nde tenes àteros d’appittos!<br />
Ma custa est ciarra... totta limba pista!<br />
Deasi t’andat bene? E gai t’ista!”<br />
“Esserat s’ ‘attu su pidinu meu<br />
e totta cussa sa fura e s’isgarru!<br />
Su chi non tenzo est cussu pistaseu<br />
ch’a donzi traste m’agattat s’ismarru!<br />
Ma sa giustìscia su lèppere a carru<br />
nâchi tenet... gai in su giobu, oddeu,<br />
dês ruer su matzone cantu prestu<br />
e tando nd’ ‘attit s’ ‘attu e-i su restu!<br />
In su paneri, non fattas sa macca,<br />
chi b’at infustu, già l’ischis, su biccu<br />
e finas in sos giassos de affacca!<br />
Como cheret però chi pro s’alliccu<br />
sa fune ‘iusta agatte pro... s’impiccu!<br />
E niune chi penset chi so istracca!<br />
Ma cun s’iscuja ‘e s’ ‘attu, conca ‘e mulu,<br />
mancu tue mi leas pro su culu!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Sa limba narat su chi at in coro<br />
La lingua dice ciò che ha in cuore<br />
<br />
* Sa limba chi non faeddat a corcorija si faghet<br />
La lingua che non parla diventa zucca<br />
* Tottu est limba (ciarra) pista<br />
E’ tutto un parlare (chiaccherare) vano<br />
* Sa giustìscia tenet su lèppere a carru<br />
La giustizia acchiappa la lepre anche servendosi d’un carro<br />
101<br />
- pijare si podiat: poteva rubarsi<br />
- E tue partis cun isse su piattu: E tu dividi il piatto con lui<br />
- sett’ispijittos: occhialuto, dalla vista molto precaria<br />
- A sa cara già paret pittuleri: Dalle apparenze sembra un rivenditore<br />
ambulante di chincaglierie<br />
- trasseri: macchinatore, intrigante<br />
- paneri: sedere, ano<br />
- si non nde tenes àteros d’appittos: se non hai altre aspettative<br />
- ciarra pista: chiacchere trite e ritrite, vane<br />
- pidinu: preoccupazione, assillo<br />
- a donzi traste m’agattat s’ismarru: sa spuntarmi ogni arma<br />
- in sos giassos de affacca: nei dintorni, nelle vicinanze
102<br />
Niune naschet imparadu<br />
Si times s’abba no andes a mare<br />
-nât su dìcciu- ... ma tue dias chèrrere<br />
cun d’unu brincu a Roma ‘e che fèrrere<br />
chena perìgulu ‘e t’iscaminare!<br />
Crês chi si potat un’arzola istèrrere<br />
chena las ponner sas mannas a pare?<br />
Atzender fogu chena unu luminu<br />
o chen’isterzu a remunire ‘inu?<br />
Perun’ómine naschet imparadu...<br />
imparare però podimos tottu!<br />
E s’at s’umanidade mezoradu<br />
est ca, como a passu, como a trottu,<br />
su caminu si l’at sempre agontzadu.<br />
A tottu custu li nâmos “connottu”,<br />
ch’in paragone est unu mare mannu<br />
chi non revudat abba in die d’annu!<br />
Da-e nudda -t’ammenta- naschet niente!<br />
E sos mezoros còstana suores,<br />
fadigas e istùdiu ‘e tanta zente,<br />
samben, a boltas, corruttos, errores!<br />
Ma sas conchistas, fruttu de sa mente<br />
e de su coro, mannas o minores,<br />
bonas che pane isfurradu restan<br />
pro chie at tinu e nos ammonestan.<br />
Non dudes, duncas, de intrare in giogu...<br />
da’ s’arzola che frundi sa mundaza!<br />
Ca solu chie tenet coa ‘e paza<br />
dês timire de s’accurtziare a fogu!<br />
E t’at a parrer finas disaogu<br />
sa vida chi non passas traza-traza<br />
che tantas chi si nd’ ‘iden cua e fue,<br />
ca donzunu est faber fortunae suae!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Si times s’abba no andes a mare<br />
Se hai paura dell’acqua non andare al mare<br />
* Niune est nàschidu imparadu<br />
Nessuno è nato istruito<br />
* Su mare non revudat abba<br />
Il mare non rifiuta l’acqua<br />
* Da-e nudda naschet niente<br />
Dal nulla nasce il niente<br />
* Chie at sa coa ‘e paza non s’accurtziet a su fogu<br />
Chi ha la coda di paglia non si avvicini al fuoco<br />
- cun d’unu brincu a Roma ‘e che fèrrere: arrivare a Roma con un salto<br />
- iscaminare: perdere la via, uscire di strada<br />
- sas mannas: i covoni<br />
- chen’isterzu remunire ‘inu: conservare il vino senza avere i recipienti<br />
- mezoros: miglioramenti<br />
- Non dudes, duncas: Non dubitare, ordunque<br />
- mundaza: mondiglia<br />
- faber fortunae suae (lat.): artefice del proprio destino<br />
103
104<br />
Sos anzones si contan a santu Giuanne<br />
A fagher contos lompet prestu o tardu<br />
chie est che tue... perdezoronadas,<br />
ca los perdes sos tres didos de lardu<br />
ch’in custos annos as postu debadas!<br />
Non t’avvìscies però, ca a su liccardu<br />
sas liccantzias li ‘enin negadas<br />
daghi s’abbizat unu chi su... mere<br />
cheret tottu: su lettu e sa muzere!<br />
Nâchi a Santu Giuanne sos anzones<br />
si còntana... ca est tempus d’incunza!<br />
A lu tenner arressu, e chen’assunza,<br />
si ruinzat su tzappu ‘e sos mandrones!<br />
E nâmi tando: it’est chi che pones<br />
intr’ ‘e calàsciu: ‘entu, paza o runza?<br />
Mira chi dêt s’ómine, a s’improntu,<br />
de sa bértula sua dare contu!<br />
Sa preìttia ‘occhit su preittiosu...<br />
-e sa mia no est préiga ‘e trona,<br />
ca lu narat su dìcciu introna-introna,<br />
ma tue ‘e dìccios non ses amantiosu!-<br />
A chie non dêt piagher, mi perdona,<br />
a campare a s’arressa, in paghe e gosu?<br />
A tie no? Segnor Giuanne Serra<br />
frighet sa manu, la frighet in terra!<br />
Bastat como... ca già b’est su cumprou<br />
in custa vida chi nos ammasettat,<br />
ne deo so narzende nudda ‘e nou!<br />
Chie sèmene in terra non nde ‘ettat<br />
toddit nudda... e cun cussu s’aisettat!<br />
Donzunu pianghet cun s’oju sou,<br />
ma làgrimas, pro lomper a concluos,<br />
dia cherrer bider mai in ojos tuos!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Cherrer tottu: lettu e muzere<br />
Volere tutto: letto e moglie<br />
<br />
* Sos anzones si contan a Santu Giuanne<br />
Gli agnelli si contano a San Giovanni<br />
* Tzappu ruinzadu, padrone mandrone<br />
Zappa arrugginita, padrone poltrone<br />
* Onzunu dat contu de sa bértula sua<br />
Ognuno risponde della propria bisaccia<br />
* Sa preíttia ‘occhit su preittiosu<br />
La pigrizia uccide il pigro<br />
* Segnor Giuanne Serra, frighet sa manu in terra<br />
Signor Giovanni Serra, strofini la mano per terra<br />
* Chie non bettat sèmene, non toddit<br />
Chi non semina, non raccoglie<br />
* Onzunu pianghet cun s’oju sou<br />
Ognuno piange con i propri occhi<br />
- perdezoronadas: perdigiorno, poltrone. E’ anche il nome dell’airone<br />
- assunza: sugna<br />
105
106<br />
Si cheres ammasettare lea muzere<br />
Tue già brincas da-e tanca in tanca<br />
che su puddedru rude, gittu a bantu,<br />
ch’in Sorso aiat Pantaleo Branca!<br />
Nâchi curriat chi fit un’ispantu<br />
da-e Mùrtina a Bàia, a dresta e a manca,<br />
chi non lu poderait mancu santu!<br />
Lu ferraian tres bias su mese...<br />
ma, a su ch’intendo, a tie finas sese!<br />
Chida cun chida fin sos barrantzellos<br />
a nde l’ ‘attire s’acchettu a sa mandra<br />
cun travas, cariasa o cun bilandra.<br />
E Pantaleo, a prus de sos burdellos,<br />
sas macchìssias pro cussa... pilandra<br />
prontu a pagare... assiat zuellos!<br />
M’ a contos male fattos si bi torrat,<br />
prîte a bi perriccare unu s’iscorrat!<br />
E daghi s’abbizesit su padronu<br />
chi fit che a pistare abba in molinu,<br />
lu crastesit e... ajallu runzinu<br />
finas chie pariat caddu ‘onu!<br />
Como tue, Vitto’, risponda a tonu<br />
s’est chi cumpresu mi as a puntinu.<br />
S’acchettu l’an crastadu, est deosie!<br />
Ma tue e tottu ses crastende a tie!<br />
Lea muzere, lea, c’ammasettas!<br />
-lu nât su dìcciu, non l’imbento deo,<br />
chi puru in su cojàresi bi crêo-<br />
Sos mios sun cunsizos, non minettas...<br />
ma, pro sa cunfidèntzia chi mi leo,<br />
finas ti naro ch’est mezus chi crêttas<br />
a su dìcciu:-Onzi cosa a tempus soue<br />
tue ‘essende non ses da-e s’ou!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* A contos male fattos si bi torrat<br />
Ai conti sbagliati ci si ritorna<br />
<br />
* Pistare abba in su molinu (pistone)<br />
Pestare l’acqua nel mulino (mortaio)<br />
* Onzi caddu ‘onu torrat a runzinu<br />
Ogni buon cavallo finisce ronzino<br />
* Si cheres ammasettare lea muzere<br />
Se vuoi diventare mansueto prendi moglie<br />
* Onzi cosa a tempus sou<br />
Ogni cosa a suo tempo<br />
- chi non lu poderait mancu santu: non riusciva a controllarlo neanche un<br />
santo<br />
- barrantzellos: barracelli, guardie campestri<br />
- cariasa: mordacchia, così chiamata per la forma di ciliegia<br />
- sas macchìssias pro cussa... pilandra: le multe per quel... ladruncolo<br />
- prîte a bi perriccare unu s’iscorrat!: perché ad insistere uno si scorna!<br />
- chi puru in su cojàresi bi crêo: che pure credo nel matrimonio<br />
- e tue ‘essende non ses da-e s’ou: e tu non stai nascendo<br />
107
108<br />
Iscuru a chie at mala lumenada<br />
“Non b’at d’istare a s’intzerta-intzerta<br />
pro narrer chi est fiza ‘e Tomas Piga!<br />
Duos lùttios d’abba! Sa mirada amiga,<br />
sos ojos sempr’abbistos, a sa lerta,<br />
chiza, petza e andanta! «Mater certa,<br />
pater nunquam!», su dìcciu ‘e Roma antiga<br />
préigat malisciosu, pr’ammentare<br />
chi de sos babbos podimos... dudare!<br />
Ma non pigat a trona custa ‘ia<br />
Roma sa manna, própriu gai, crê’<br />
e, si mi faddo, ammitto, abberumia,<br />
chi finas deo so fizu ‘e su... Re!<br />
Fattu già nde l’at a caddu e a pê’<br />
sa coltza ‘e sa muzere, già l’ischia,<br />
ma si ‘e Tomas cussa no est fiza<br />
est a sa fae a li narrer lentiza!”<br />
“E tucca a Roma a ti nde penentire,<br />
addaghi su cherveddu gighes leccu!<br />
In bucca, su ch’as nadu, dês ischire<br />
che ramagliette in coa de beccu<br />
ti deghet! E ses tzertu ‘e non faddire!<br />
Ma non ses fizu ‘e Re... giaghi su peccu<br />
non fis cussu ch’aiat mama tua,<br />
ma d’aer fedadu una conca... crua!<br />
Iscuru a chie at mala lumenada...<br />
e non fit santa ‘e nìcciu sa pobidda<br />
si, a nd’intender, l’at iscurrizada<br />
a narrer pagu su mesu ‘e sa ‘idda!<br />
Cun sos connados finas s’est furriada,<br />
bellos che sole, e calchi ischintidda<br />
che a tie in sa fiza l’ ‘iden tottu!<br />
E nos torrat su dìcciu a su... connottu!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Andare a Roma a si nde penentire<br />
Andare a Roma per pentirsi<br />
* Dèghere che ramagliette in coa de beccu<br />
Cader bene come un fiocco nel deretano di un caprone<br />
* Iscuru a chie at mala lumenada<br />
Misero colui che ha una cattiva nomea<br />
109<br />
- a s’intzerta-intzerta: indovina indovina<br />
- chiza, petza e andanta: sguardo, statura e modo di camminare<br />
- Mater certa, pater nunquam (prov. lat.): La madre è certa, il padre mai<br />
- podimos... dudare: possiamo... dubitare<br />
- chi finas deo so fizu ‘e su... Re!: che sono anch’io figlio del... Re (in forza<br />
dello Ius primae noctis, diritto della prima notte che avevano i re)<br />
- est a sa fae a li narrer lentiza: è come chiamar fave le lenticchie<br />
- leccu: brodoso<br />
- ramagliette: mazzolino, fiocco<br />
- su peccu... d’aer fedadu: il peccato... di aver partorito<br />
- l’at iscurrizada a narrer pagu su mesu ‘e sa ‘idda: l’ha cavalcata (posseduta)<br />
a dir poco la metà del villaggio
110<br />
A su mortorzu cùrrene sos corvos<br />
Ancu ti curren che Giuanne Tolu<br />
ch’imboladu si ch’est da’ una rocca!<br />
Parias santa, ìnnida che fiocca<br />
e finas cori-modde che crabolu!<br />
Imbetzes nd’aias unu d’oriolu<br />
su de m’ ‘ider per terra tzocca-tzocca,<br />
su pe’ pro mi cattare in cannighile,<br />
ca de sas viles ses sa pius vile!<br />
Sos ojos ti nde ‘oghen a puntorzu,<br />
ne ti goses sos benes chi mi furas,<br />
ca l’as tue custu dulche... presorzu<br />
chérfidu e trassadu... e fin lucuras!<br />
Ma ses corvu... e che corvu a su mortorzu<br />
ti ‘ettas como, allimida, e curas<br />
soletantu su chi ti nât su coro<br />
ch’est de píbera e malu che su Moro!<br />
S’amparu tou fia, s’alapinna,<br />
“s’ómine” ch’as sonniadu notte e die...<br />
e sos annos ch’aia prus de a tie<br />
nâchi fin... versos d’amorosa pinna!<br />
E futtidu m’as cue! E pro a chie?<br />
Como a s’àrvure rutta a fagher linna<br />
curres cun sa ‘istrale e su pinnaccu<br />
e rie-rie forsis mi nâs maccu!<br />
In ódiu, a boltas, si ‘oltat s’amore...<br />
e como l’isco, ca già t’apo amada!<br />
In pedde anzena -nân- corria lada,<br />
ma no est cussu ebbia s’amargore.<br />
Est sa traittoria su dolore<br />
o, mezus, su ‘e t’aer iscobiada<br />
in trànsitos de morte. Ma t’ammenta:<br />
sa Rughe est cun a tie a manu tenta!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* A su mortorzu cùrrene sos corvos<br />
Alle carogne accorrono i corvi<br />
* In s’àrvure rutta cadaunu bi faghet linna<br />
All’albero caduto ognuna va a tagliar legna<br />
* In pedde anzena corria lada<br />
Col cuoio altrui corregge larghe<br />
111<br />
- Ancu ti curren che Giuanne Tolu...: Possano inseguirti come il bandito<br />
Giovanni Tolu che, per non farsi catturare, si buttò da una roccia<br />
- ínnida che fiocca: immacolata come la fiocca<br />
- tzocca-tzocca: crepando<br />
- su pe’ pro mi cattare in cannighile: per schiacciarmi il piede in gola<br />
- puntorzu: pungolo<br />
- custu dulche... presorzu: questo dolce... legame d’amore<br />
- chérfidu e trassadu: voluto e architettato<br />
- lucuras: bagatelle, ciance<br />
- allimida: ingorda, famelica<br />
- S’amparu tou fia, s’alapinna: Ero la tua protezione, il tuo rifugio<br />
- e rie-rie forsis mi nâs maccu!: e sorridendo in faccia forse mi consideri<br />
finanche scemo<br />
- su ‘e t’àere iscobiada in trànsitos de morte: quello di averti scoperta nell’affanno<br />
della morte
112<br />
Non nerzas “ciù” a cane pilicanu<br />
Non nerzas “ciù” a cane pilicanu<br />
ch’est che in s’abba a fagher unu fossu<br />
e si, a boltas, ti paret malesanu,<br />
daghi ti ‘ettas, ti lêt isse a mossu!<br />
Isse t’annotat da’ mizas lontanu<br />
mere o teraccu, sa petta da’ s’ossu,<br />
e non b’at giassu de s’aidattone<br />
chi non connoscat o grodde o anzone!<br />
O, ca fit betzu, lu crêias maccu?<br />
Como, a s’iscaddu, ti nde ses cumbinta?<br />
Mai niune nàrrere dêt trinta<br />
prima ‘e ch’ ‘ettare s’incunza in su saccu!<br />
Forsi cherias chi t’essère linta...<br />
ma si lu buffas su ‘inu in su laccu<br />
as s’abbuccante... non est cosa fine!<br />
Bùffalu, imbetzes, a Santu Martine!<br />
Sos pilos no incanin tottu in d’una<br />
e ne contr’a su tempus balen rusas.<br />
Tue faghinde fis che sas malfusas<br />
chi naran sole pensende a sa luna!<br />
A boltas nde resessit calicuna,<br />
ma est che abba in maju! De iscusas<br />
-nât su dìcciu- non nde mancan mai<br />
a sas barveghes tusas! Própriu gai!<br />
Sàbios, dês ischire, si diventat<br />
cummassende farina e telau.<br />
A vìvere s’imparat, non s’ilventat,<br />
si no abbarras sempre cun s’abbau!<br />
Chie ‘e custas régulas s’ammentat<br />
ischit ch’in donzi gianna bi at giau!<br />
E cun sos pilicanos che a mie<br />
isculta, mira e càglia... faghe ‘asie!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Non nerzas “ciù” a cane pilicanu<br />
Non dire “ciù” al cane anziano (dal pelo canuto)<br />
* Fàghere unu fossu (bucu) in s’abba<br />
Fare un fosso (buco) nell’acqua<br />
* Niune nerzat trinta fintzas ch’in saccu ch’intrat<br />
Nessuno dica trenta fintanto che (la preda) non è nel sacco<br />
* A s’ ‘arveghe tusa non li mancat iscusa<br />
Alla pecora tosata non mancano pretesti<br />
* In donzi gianna b’at giau<br />
In ogni porta ci son chiodi<br />
* Isculta, mira (abbàida) e càglia<br />
Ascolta, osserva (guarda) e taci<br />
113<br />
- t’annotat da’ mizas lontanu: ti riconosce da molto lontano<br />
- non b’at giassu de s’aidattone...: non c’è luogo del distretto che egli non<br />
conosca o volpe o agnello<br />
- a iscaddu: allo scotto<br />
- s’abbuccante: il dolcetto<br />
- rusas: astuzie<br />
- malfusas: furbastre<br />
- cummassende farina e telau: impastando farina e crusca<br />
- abbarras sempre cun s’abbau: rimani sempre con la bava
114<br />
Sa mela punta in s’àrvure non durat<br />
Sas crabas andan da-e punta in punta<br />
e-i sos cascos da-e ‘ucca in bucca!<br />
E pro ti fagher mungher, bella cucca,<br />
tuccas tue a inue? E pustis munta?<br />
Iseriada! Si non benis unta<br />
nâchi ticchìrrias che una carrucca<br />
e isciumas che brou ‘e petta rassa<br />
ca cheres pan’ ‘e póddine e pabassa!<br />
Sa mela punta in s’àrvure non durat<br />
e nesigada galu pares tue!<br />
Narrer ti dia cherrer:-Mezus fue,<br />
ca solu dannos cuss’arte procurat!<br />
E maladia est chi non si curat<br />
cun sùlfaru e cun ràmine! Una nue<br />
pìghida est cussa che-i su trumentu<br />
chi carrat a istròscias abba e bentu!<br />
E, pustis rutta, da’ sos ch’as attattu<br />
sas còscias isperriende a fortza o a gosu<br />
cando pagada e cando a su barattu,<br />
non as a bider mai carignosu<br />
un’oju de ternura o lastimosu<br />
nessi un’abbratzu! E tandu su ch’as fattu<br />
l’as a intender che ispidu in pettu...<br />
ma a cosa fatta non balet penettu!<br />
Pensabei, si tempus b’at ancora,<br />
ca nât ladinu su dícciu:-A su frìere<br />
(mai siat però!) amos a rìere!-<br />
Chi non t’avrescat -nar’eo- cuss’ora<br />
e si serverat su ‘e ti l’iscrìere<br />
(Deus lu cherfat e Nostra Segnora!)<br />
custos versos t’intrego... cun sas uras<br />
ch’apas sorte pro cantu in mundu duras!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
115<br />
* Sas crabas andan da-e punta in punta, sos cascos da-e ‘ucca in bucca<br />
Le capre vanno da altura ad altura, gli sbadigli di bocca in bocca<br />
* Mela punta non durat in s’àrvure<br />
La mela bacata non dura molto sull’albero<br />
* A cosa fatta non balet penettu (impudu)<br />
A cose fatte non vale pentimento (vergogna)<br />
* A su frìere amus a rìere<br />
Al friggere rideremo<br />
- iseriada: svampita, sciocca<br />
- nâchi ticchìrrias che una carrucca: dicono che cigoli come una treggia, un<br />
ferro vecchio<br />
- e isciumas che brou ‘e petta rassa: e schiumi come il brodo di carne molto<br />
grassa<br />
- pane ‘e poddine e pabassa: pane bianco con uva passa<br />
- nesigada: malsana, malaticcia<br />
- pìghida che-i su trumentu: scura come il nerofumo<br />
- E pustis rutta...: E quando avrai toccato il fondo, da chi hai saziato, spalancando<br />
le gambe ora volentieri ora per forza, ora pagata e ora no, non<br />
riceverai mai uno sguardo di affettuosa tenerezza o un pietoso abbraccio<br />
di umana comprensione!
116<br />
Sa die ‘ona s’ ‘idet da-e manzanu<br />
Sa die ‘ona s’ ‘idet da-e manzanu,<br />
ma oe podet piòere e niare.<br />
Pesadu ‘e mala mùtria s’est Bustianu<br />
ne b’at médiu ‘e lu fagher ismurzare:<br />
isse che-i su cane ‘e s’ortulanu<br />
ne màndigat ne lassat mandigare:<br />
su latte est frittu, su tùccaru est pagu<br />
e su gaffè at finas su fiagu!<br />
In sa cìccara agattat una busca,<br />
li ruet sa cucciara e, d’iscattu,<br />
cun sa manu, pro tenner una musca,<br />
a sa mama li ‘óltulat su piattu!<br />
Est cun sa sorre che cane cun battu<br />
e Toiedda in lu ‘ider nusca-nusca<br />
e cun su nare candeladu ‘e muccu<br />
li frigat su buttirru a cussu cuccu!<br />
A su ticchìrriu finas s’ ‘attulina<br />
si fuet, s’iscuredda, ispasimada.<br />
Ruet sa donnamanna in s’iscalina<br />
e si ch’agattat cun sa pala ‘ogada.<br />
Sa mesa paret como triulada<br />
che si b’aperet passadu un’avrina<br />
e per terra una suppa de musinzu,<br />
de zinziris, ismurzu e liscighinzu.<br />
Ma, che bonu preide, Bustianeddu<br />
cantu durat sa missa tenet cotta:<br />
a sa sorre li frundit una botta<br />
e la zembrat in punta de cherveddu!<br />
Intrat su babbu in s’ora... e cun s’atzotta<br />
bi l’irrujat che mai su... panereddu<br />
e a pane e abba, pro non ponner vìsciu,<br />
lu lassat totta die e sutt’a frìsciu.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sa die ‘ona s’ ‘idet da-e manzanu<br />
Il buon giorno si vede dal mattino<br />
* Su cane ‘e s’ortulanu ne màndigat ne lassat mandigare<br />
Il cane dell’ortolano non mangia né lascia mangiare<br />
* Èssere (istare) che-i su cane cun s’ ‘attu<br />
Essere (stare) come il cane col gatto<br />
117<br />
- Pesadu ‘e mala mùtria: Alzato dal letto di mal’umore<br />
- ne b’at médiu ‘e lu fagher ismurzare: non c’è verso di fargli fare colazione<br />
- busca: fruscolino, una cosetta da niente<br />
- li ‘óltulat su piattu: le rovescia il piatto<br />
- nusca-nusca e cun su nare candeladu ‘e muccu: odorando qua e là e con<br />
una candela di moccio al naso<br />
- li frigat su buttirru: gli stropiccia addosso il burro<br />
- ticchìrriu: urlo<br />
- ispasimada: spaventata, atterrita<br />
- una pala ‘ogada: e si ritrova con una spalla slogata<br />
- avrina: un demone maligno, un folletto terribile<br />
- una suppa de musinzu, de zìnziris, ismurzu e liscighinzu: e per terra una<br />
brodaglia di sporcizie, di cocci, di resti della colazione e di cose sdrucciolevoli<br />
- li frundit una botta e la zembrat...: le scaglia una scarpa e la colpisce sulla<br />
punta della testa
118<br />
Zente cun zente, fae cun lardu<br />
“Martina, non t’incantet Luisicu,<br />
ca no est raga nostra! Tzappadore<br />
est babbu tou, onestu ma non riccu,<br />
e deo fiza ‘e teraccu pastore.<br />
A isse, imbetzes, li nân segnoricu<br />
e s’ómine, t’ammenta, est catziadore!<br />
Zente cun zente e fae cun lardu.<br />
Si faeddo est ca timo... s’azardu.<br />
A su babbu, dimóniu!, a istivinzu<br />
li naraian su Pìscia-’unneddas,<br />
ca fit visciosu, sempre a fiaghinzu<br />
mintende nare in chentu padeddas<br />
e cun tzou fissu ‘e bonas seddas!<br />
E sa muzere, cina, a imbaddinzu...<br />
Àstula ‘ettat su truncu! -nât su dícciu-<br />
E su fizu... chi siat santu ‘e nìcciu?<br />
A ti contrariare s’amoronzu<br />
non so pensende, crêa, fiza mia!<br />
E, própriu ca so mama, cherrer dia<br />
pro a tie, m’est Deus testimonzu,<br />
un’amore chen’àteru... frionzu,<br />
sìncheru, onestu, totta biadia!<br />
Su samben no est abba... e su cumprou<br />
a cando as àere unu fizu tou!”<br />
“Decomente est su babbu sun sos fizos<br />
pensas tue, o ma’, in bonu e in malu,<br />
e s’at peccadu cuddu, peccat galu<br />
s’àteru -est deasie?-... e sos fastizos<br />
finas dên piangher ‘e su primu iscialu!<br />
Luisicu perunos assimizos<br />
at de su babbu e puru a sa mama,<br />
chi nd’est cuntenta, nada l’at sa brama.”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Zente cun zente e fae cun lardu<br />
Gente con gente, fave con lardo<br />
* Truncu ‘ettat àstula<br />
Dal tronco schizza via la scheggia<br />
* Su sàmbene no est abba<br />
Il sangue non è acqua<br />
<br />
* Comente est su babbu sun sos fizos<br />
Com’è il padre sono i figli<br />
* Peccados de babbu e mama los piànghene sos fizos<br />
I peccati di padre e madre li scontano i figli<br />
119<br />
- no est raga nostra: non è del nostro rango<br />
- istivinzu: soprannome<br />
- Pìscia-’unneddas: Piscia-gonnelle<br />
- sempre a fiaghinzu: sempre odorando, subodorando<br />
- e sa muzere, cina, a imbaddinzu: e la moglie, miserina, continuanente a<br />
mal di testa, impazzendo<br />
- un’amore chen’àteru... frionzu: un amore senza altri... grilli<br />
- sìncheru: sincero<br />
- nada l’at sa brama: le ha manifestato il suo desiderio
120<br />
Da-e sa pedra non bessit ozu<br />
Da-e sas pedras non nde ‘ogas d’ozu<br />
ne tue e ne niune, ca mattana<br />
est chena gosu, un’ispera vana,<br />
unu ‘ettare trigu e còglier lozu!<br />
Torra a sa terra... e si, a gana a gana,<br />
che prima la trabàglias, calchi appozu<br />
finas da’ Deus non t’at a mancare,<br />
ca santa est sa terra che’ s’altare!<br />
Pàstina ‘inza e màndigas fruttu...<br />
-ammonestat una sentèntzia antiga-<br />
Betta laore e carignas ispiga...<br />
-nât un’àteru dìcciu sempre acutu-<br />
E Deus beneighet sa fadiga<br />
de cantos su suore, a coro alluttu,<br />
ispràmminan per terra e los cumpensat<br />
cantu s’ómine a boltas mancu pensat.<br />
Chie at tanca, at banca in custa vida...<br />
e tue nd’as calcuna, non lu neghes!<br />
Ma s’aggradessis sa mesa frunida<br />
cheret ch’ares, ch’ispédrighes, chi seghes<br />
malesa e tuppas e chi t’assusseghes<br />
in su trabàgliu fintzas ch’est cumprida<br />
donzi faina e b’avreschet ranu<br />
bellu che sole in die de ‘eranu!<br />
Niune ‘ogat montes da-e fundu<br />
ma sa patata si non nde la ‘ogas<br />
non crêo chi nde seghes o nde cogas!<br />
E donzi vìsciu malu de su mundu<br />
cun su trabàgliu in mare ch’attogas<br />
e in su t’ ‘ider sos tuos in tundu<br />
cuntentos, as a narrer a iscancàgliu:<br />
-Chi siat beneittu su trabàgliu!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Da-e sa pedra non bessit ozu<br />
Dalla pietra non si estrae l’olio<br />
<br />
* Bettare trigu e còglier lozu<br />
Seminare grano e raccogliere loglio<br />
* Chie piantat binza, màndigat de su fruttu<br />
Chi pianta la vigna, mangia il suo frutto<br />
* Betta laore e carignas ispiga<br />
Semina e carezzerai la spiga<br />
* Chie at tanca at banca<br />
Chi possiede tanche ha la tavola (imbandita)<br />
* Bogare montes da-e fundu<br />
Cavare grosse pietre (monti) dalle profondità<br />
* Chie non bogat patata non nde segat<br />
Chi non cava patata non ne affetta<br />
* Su trabàgliu nde ‘ogat donzi vìsciu<br />
Il lavoro scaccia ogni vizio<br />
- appozu: sostegno, aiuto<br />
- ispràmminan: spargono<br />
- ch’ispédrighes: che tu spietri, che tolga le pietre<br />
- malesa e tuppas: erbacce e arbusti inutili<br />
- a iscancàgliu: ad alta voce<br />
121
122<br />
Nde ‘occhit prus sa limba de s’ispada<br />
Mezus ti càglia, Paccicche’, e t’ammenta<br />
chi nd’ ‘occhit prus sa limba de s’ispada!<br />
E da’ manzanu chitto ‘en’arrodada<br />
paret sa tua... appìtziga e ilventa!<br />
Pustis mi naras e cal’est sa renta<br />
pro ti nd’istare che a zoronada<br />
pìttiga inoghe e berrina incue,<br />
fiaghende pertusos, mue-mue.<br />
“Frundat sa pedra -narat s’Iscritturachie<br />
est sena peccados!” E s’est gai<br />
sa columbedda non nde frundit mai,<br />
ca finas issa est pagu nîda e pura!<br />
E si mirerat sol’appenas, ahi!,<br />
a domo sua, ch’at sa cobertura<br />
de ‘idru si diat finas abbizare<br />
e pedras tando non diat bettare!<br />
Chi l’avverto est sa ‘e duas bias,<br />
ma issa sas campanas las repiccat<br />
e sighit, che benale chi non siccat,<br />
a bombitare milli... liccantzias!<br />
Ma a sa ‘e trese s’àinu s’impiccat...<br />
e s’iscetto sas cubareddas mias<br />
s’abbizat chi b’at binu in domo sua<br />
chi no est fattu tottu da’ sa ua!<br />
E tue, Paccicche’, chirchende arrumbu,<br />
addaghi non nd’aias d’istallone,<br />
in sa funtana de Bachis Murone<br />
calchi ‘olta buffadu b’as a bumbu?<br />
Maridu anzenu -nân- paret columbu...<br />
Bastat gai... o nde ‘ogo s’istuppone?<br />
Tantu ‘e carradellos e mesinas<br />
in camasinu nde tenzo a deghinas!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Nde ‘occhit prus sa limba de s’ispada<br />
Ne uccide più la lingua della spada<br />
* Chie est chena peccadu frundat sa prima pedra<br />
Chi è senza peccato scagli la prima pietra<br />
* Chie at cobertura ‘e ‘idru non bettet pedra<br />
Chi ha il tetto di vetro non scagli pietre<br />
* A sa ‘e tres s’impiccat s’àinu<br />
Alla terza (volta) s’impicca l’asino<br />
* Maridu anzenu columbu paret<br />
Il marito d’altri sembra un colombo<br />
123<br />
- appìtziga e ilventa: appiccica e inventa<br />
- renta: rendita<br />
- zoronada: giornata di lavoro e retribuzione della stessa<br />
- fiaghende pertusos: odorando pertugi, ficcando il naso qua e là<br />
- mue-mue: mormorando, parlottando malignamente<br />
- ma issa sas campanas las repiccat: ma lei si ostina a suonare le sue campane,<br />
continua a pettegolare<br />
- s’iscetto sas cubareddas mias: se sturo le mie botticelle<br />
- arrumbu: appoggio, sostegno<br />
- buffadu b’as a bumbu?: vi hai bevuto a bombo, a volontà?<br />
- o nde ‘ogo s’istuppone?: o cavo lo stoppone, il grosso tappo?
124<br />
Cane e matzone màndigan a cumone<br />
Intregadu parias a su diàulu<br />
a tales deris sero, chi crêia<br />
chi t’esserat da-e s’iscuderia<br />
fuida calch’acchetta, caru Pàulu!<br />
Onzi faeddu fit unu miàulu,<br />
onzi mirada un’ojada d’istria!<br />
Ello pistadu a mazu t’an sos didos<br />
o mandigadu at sórighes salidos?<br />
Ti ‘errinait, nâmi, cale tzou?<br />
A iscóntriu, che mastighende ‘elenu,<br />
t’istaias chirchende pilu in s’ou<br />
e finas a irroccos, d’ódiu pienu!<br />
A faeddas? Sa busca in s’oju anzenu<br />
già la ‘ides, però ch’in s’oju tou<br />
b’as unu traitzellu non ti seras?<br />
Duncas un’ebba t’an furadu ‘e veras?<br />
Non mìnimat pro cussu su masone:<br />
una nde fuit e una nd’acchistas!<br />
Unu, che tue, balente agasone<br />
ite bi ponet a fagher conchistas?<br />
Bessit e messat... e ficchit isprone!<br />
Ma non nde ‘alias de munzas e pistas,<br />
ne ch’àtere, ch’at sa “vertude” tua,<br />
ti ponzas caddu in fàccia, mancu a cua!<br />
Bae chi ancora in cussas fainas<br />
as puntu innanti...ne si b’ ‘idet chie<br />
superare ti potat una die!<br />
Pro ammajare coro ‘e... calarinas<br />
mezus furone non b’at de a tie!<br />
Ma si calcuna de cuddas runzinas<br />
ti fuerat... supporta, ca a cumone<br />
màndigana su cane e su matzone.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Chircare pilu in s’ou<br />
Cercare il pelo nell’uovo<br />
<br />
* Bìdere sa busca in s’oju anzenu e non su traitzellu in s’oju sou<br />
Vedere un fruscolo nell’occhio altrui e non il travicello nel proprio<br />
* Cane e matzone màndigan a cumone<br />
Il cane e la volpe mangiano assieme<br />
125<br />
- intregadu parias a su diàulu: sembravi posseduto dal demonio<br />
- miàulu: miagolio<br />
- a iscóntriu... t’istaias: te ne stavi... scontroso<br />
- ‘e veras: per davvero<br />
- balente agasone: valido guardiano di cavalle<br />
- non nde ‘alias munzas e pistas: non sopporti batoste e pestate<br />
- ti ponzas caddu in fàccia: metta il cavallo innanzi al tuo, sia più bravo<br />
di te<br />
- in cussas fainas as puntu innanti: ancora in queste faccende sei il più<br />
bravo<br />
- pro ammajare coro ‘e... calarinas: per incantare il cuore... delle cavalline<br />
- mezus furone non b’at de a tie: non c’è miglior ladro di te
126<br />
Mezus maridu malu chi non nudda<br />
Mezus est caddu toppu chi non mortu...<br />
narat su dícciu a chie at patidu<br />
calchi disgràscia e finas pr’accunortu.<br />
E siat puru... ma su ch’at suffridu<br />
da’ cussu toppigone ‘e su maridu<br />
Giara ‘Ittòria... eh, balla... non est tortu<br />
ch’in s’arghentolu che falat degai!<br />
Deo ‘aliadu non l’aia mai!<br />
Appoi ‘e l’aer barriada ‘e fizos,<br />
chi no ischit -s’iscura- cantos sunu,<br />
como nde l’at carradu un’aterunu<br />
de istranzu, su cane ‘e malos chizos!<br />
E pro ch’in lumbos non l’avrescan pizos,<br />
non li pretendet galu chi a cust’unu<br />
l’atzettet intro ‘e domo e ch’a dovere<br />
lu servat che teracca cun sa mere!<br />
E cust’istranzu... cust’unu... est s’amiga!<br />
Isperrumadu in calchi roccarzu!<br />
A nd’intendes d’incunza... su listarzu!<br />
Non la leas sa leppa e sa zibbiga<br />
li sanas tott’in d’una a su dannarzu!<br />
Àtere l’ana fattu. Ello a briga<br />
cun isse fia istada? Mancu appena...<br />
Nudda! Mutza e frundida in mesupiena!<br />
Mezus maridu malu chi no nudda...<br />
No, no est gai! Toppu, mudu o tzegu<br />
finas s’atzettat... s’est de mala ‘udda<br />
est ch’a si cundennare a s’arrennegu!<br />
A isse s’aliusta, a mie chibudda!<br />
Beste non faghet padre... ma s’est legu<br />
e imbitzadu in prus a fragu ‘e monzas,<br />
segadas cantu prima sas... birgonzas!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Mezus caddu toppu chi non caddu mortu<br />
Meglio un cavallo zoppo che un cavallo morto<br />
* Mezus maridu malu chi non nudda<br />
Meglio un cattivo marito che niente<br />
* Bestire non faghet padre<br />
L’abito non fa il monaco<br />
127<br />
- toppigone: vistosamente zoppo<br />
- arghentolu: gola, esofago<br />
- Deo ‘aliadu non l’aia mai!: Io non l’avrei mai sopportato!<br />
- barriada ‘e fizos: caricata di figli<br />
- su cane ‘e malos chizos: il cane dal cipiglio crudele<br />
- e pro ch’in lumbos non l’avrescan pizos: e perché non metta strati di grasso<br />
ai fianchi, perché non ingrassi<br />
- isperrumadu: buttato giù da qualche roccia<br />
- su listarzu: l’esattore, chi esige dei diritti<br />
- non la leas sa leppa e sa zibbiga li sanas: non tiri fuori il coltello a serramanico<br />
e gli fai passare i pensieri bizzarri<br />
- Mutza e frundida in mesupiena!: Tagliata e buttata nel canale di raccolta<br />
delle acque sistemato al centro delle strade!<br />
- s’est de mala ‘udda: se è di gusti perversi<br />
- arrennegu: disperazione, rabbia<br />
- legu e imbitzadu: ignorante e avvezzo<br />
- sas... birgonzas: le vergogne, i genitali
128<br />
Sa matessi ‘etzesa est maladia<br />
Sa matessi ‘etzesa est maladia...<br />
lu sustenen poetas e iscrittores<br />
de onzi tempus, de cada nadia<br />
e calcunu, pensende a sos dolores<br />
de s’intrinu e timende sos ‘margores<br />
de s’ ‘ider allizende a passu ‘e pia,<br />
finas sa gràscia de no imbetzare<br />
at chérfidu a s’Eternu dimandare.<br />
E mancu male ch’ana puru iscrittu:<br />
-Deus nos bardet da-e litteradu...<br />
ca in su mundu un’ómine chittu<br />
s’esserat gai non che fit bistadu!<br />
Ma ch’est su caldu mezus de su frittu<br />
b’at chie -mi dimando- che accabadu<br />
diat poder sustènner persuasu?<br />
O ch’est s’avrescher peus de s’occasu?<br />
E s’istiu it’at prus de s’ijerru<br />
o s’atunzu in mancu ‘e su ‘eranu?<br />
Pro ‘enner pane, forsi a unu ranu<br />
bettadu in su sulcu, de cuerru<br />
bastat un’istajone? Malesanu<br />
est chie si cherferat in s’interru<br />
ca timet d’ ‘enner betzu e in suffratta!<br />
Medas lu naran, ma... a ficca fatta!<br />
E cale biadia est pius santa<br />
che-i s’arvure ‘e s’ ‘ider rebuddende<br />
e s’amorosa... cria tottacanta<br />
de pesare, mancari tribulende,<br />
finas a bènnere un’àtera pianta?<br />
E nettas e nebodes... ciulende<br />
no est gosu bastante pro affirmare<br />
ch’est bellu e santu finas s’imbetzare?<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Sa matessi ‘etzesa est maladia<br />
La stessa vecchiaia è una malattia<br />
<br />
* Deus nos bardet de oju ‘e litteradu<br />
Dio ci preservi dall’occhio del letterato<br />
129<br />
- de cada nadia: di qualsiasi stirpe<br />
- a sos dolores de s’intrinu: a dolori del tramonto<br />
- ‘margores: amarezze, contrarietà<br />
- de s’ ‘ider allizende a passu ‘e pia: di vedersi appassire lentamente (a passo<br />
di gallina)<br />
- un’ómine chittu: un uomo soddisfatto<br />
- che accabadu: come uomo assennato<br />
- O ch’est s’avrescher peus de s’occasu?: O che l’alba è peggiore del tramonto?<br />
- de cuerru bastat un’istajone?: basta forse (ad un chicco di grano) una sola<br />
stagione di protezione sottoterra?<br />
- suffratta: disperazione, affanno, pena<br />
- Medas lu naran, ma... a ficca fatta!: Molti lo dicono, ma... fanno le fiche,<br />
gli scongiuri!<br />
- biadia: beatitudine<br />
- rebuddende: tirando fuori i polloni<br />
- pesare: allevare, crescere, far grandi<br />
- ciulende: cinguettando
130<br />
A boza ‘e corvu non morit molente<br />
A boza ‘e corvu non morit molente...<br />
e custa ‘olta est ladinu su dìcciu<br />
che simmai... e l’ischit (e comente!)<br />
Badore ‘e Ruda, ch’altzende pinnìcciu<br />
fit in s’isettu ‘e morrer su parente<br />
betzu e bajanu, tales tiu Cìciu,<br />
ch’a intender sa zente de su logu<br />
aiat dinaris chi non brujat fogu!<br />
Sende istudiende in s’Universidade<br />
(ma ite fit s’istùdiu non l’ischiat!)<br />
primu nebode e fizu de frade,<br />
ritiradu su tiu si l’aiat<br />
a domo sua e l’ammonestaiat:<br />
-Si istùdias cun bona volontade<br />
e lompes, fizu me’, a sos concluos,<br />
non sun debadas sos suores tuos!-<br />
Ma Badore faghiat che-i cuddu:<br />
da’ un’orija l’intrait s’appeddu<br />
e ch’ ‘essiat da’ s’àtera! Unu suddu<br />
però l’aiat... e in su cherveddu<br />
fit che mùida: su ‘etzu cadruddu<br />
ue lu costoiat su “muntoneddu”?<br />
E daghi cussu non cheriat crebare,<br />
pensa ite gosu a bi nde lu pijare!<br />
Nde lêsit tratta Cìciu ‘e su matzone<br />
(ca non fit contu ‘e ‘etza bene fattu!):<br />
nd’ ‘oghesit da-e sutta su mattone<br />
cantu b’aiat, lasséndebi isattu<br />
degh’iscudos e iscrittu:-Su battu<br />
cun chie at presse che un’ingurdone<br />
si nd’agabbat inoghe e... cuss’istrina<br />
bastat pro su... cannau in cannighina!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Àinu non morit cando cheret corvu<br />
L’asino non muore quando vuole il corvo<br />
* Intrat in d’un’orija e da-e s’àtera ch’ ‘essit<br />
Entra in un orecchio e gli esce dall’altro<br />
* Su contu de sa ‘etza est bene fattu<br />
Il conto della vecchia è sempre ben fatto<br />
131<br />
- ladinu: chiaro, preciso<br />
- altzende pinnícciu: issando il pennacchio, mostrando boria<br />
- betzu e bajanu: vecchio scapolo<br />
- e lompes... a concluos: e arrivi alle conclusioni, alla laurea<br />
- appeddu: le parole dello zio, simili ad un “latrato”<br />
- suddu: preoccupazione, assillo<br />
- mùida: ronzio, rumore incessante<br />
- ‘etzu cadruddu: vecchio cadente, bacucco<br />
- su muntoneddu: il gruzzolo<br />
- Nde lêsit tratta: Subdorò qualcosa Cicio<br />
- Su battu: il patto, cioè l’eredità in cambio della laurea<br />
- ingurdone: ingordo<br />
- e cust’istrina bastat pro su... cannau in cannighina: e questa mancia (i<br />
dieci scudi) basta per acquistare... la corda per la gola
132<br />
Sa bellesa non faghet domo<br />
Bella ses bella, raju!... e sa bellesa<br />
-lu naran tottu - est finas mesu doda,<br />
faeddas bene... chi cheres intesa,<br />
bestis che dama a s’ùltima moda!<br />
Ammajados da’ tanta dechidesa<br />
zòvanos meda ti faghen sa... roda<br />
e cun s’ispera in cara pintada<br />
chi lis intreghes nessi una mirada.<br />
Donzi ‘olta però chi ti fentomo<br />
un’ ‘uccone m’intendo in s’argoena<br />
e intro ‘e coro, sùttile, una pena<br />
ne su prîte cumprendo e ne l’inzomo.<br />
Dêt esser ca ti naras Madalena<br />
o proit’isco chi non faghet domo<br />
sa bellesa, pro cantu siat rara<br />
che-i sa tua, giovanedda cara!<br />
Addaghi t’ ‘ido però milindrosa<br />
tzocca e fue che su muscapia,<br />
nusca e sue che una mariposa,<br />
tando m’ammentas s’abe ‘e sa labia<br />
ch’at Pisurzi cantadu in poesia,<br />
chi pro esser liccarda e tirriosa,<br />
surda a consizos bonos, presumida,<br />
in sa saba lassadu ch’at sa vida!<br />
Deo che Cuddu non pigo a sa trona,<br />
ca chìriga non gitto e ne istola,<br />
deo ti lu naro a s’intona-intona<br />
che messaju chi connoschet s’arzola:<br />
no istes che sa pula bola-’ola,<br />
sias ranu... ch’est sa cosa prus bona,<br />
su meressidu fruttu ‘e su suore,<br />
su sale ‘iustu chi cundit s’amore.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Bellesa est mesu doda<br />
La bellezza è mezza dote<br />
<br />
* Bellesa non faghet domo<br />
La bellezza (da sola) non fa la casa<br />
133<br />
- Ammajados da’ tanta dechidesa: Ammaliati da tanta bellezza<br />
- zovanos meda ti faghen sa... roda: molti giovanotti ti fanno... la ruota, ti<br />
ronzano attorno<br />
- e cun s’ispera...: e con la speranza, dipinta sul volto, che tu possa degnarli<br />
almeno di uno sguardo<br />
- un’ ‘uccone m’intendo in s’argoena: ogni volta che parlo di te avverto come<br />
un nodo nella gola<br />
- sùttile: sottile, lieve<br />
- ne su prîte cumprendo e ne l’inzomo: non capisco il perché, né riesco ad<br />
inventarmelo<br />
- milindrosa: leziosa, schifiltosa<br />
- tzocca e fue che su muscapia: scoppietta e vola via come un petardo<br />
- nusca e sue che una mariposa: odora e suggi come una farfalla<br />
- labia: grosso calderone<br />
- Pisurzi: Pietro Pisurzi, poeta e sacerdote di Bantine, autore della poesia<br />
in ottave “S’abe”, alla quale ci si riferisce<br />
- Deo che Cuddu non pigo a sa trona: Io come Pisurzi non salgo sul pulpito,<br />
né ho la chierica o la stola<br />
- a s’intona-intona: in maniera attonata, sicura, quasi recitando un salmo
134<br />
A donzunu s’arte sua<br />
Nâchi Badore est de coro ‘onu,<br />
ch’a una musca non diat fagher male,<br />
ca pro a isse teraccu e padronu<br />
sun cabales... e mastru e maniale<br />
su pretzisu...e galu agu e didale!<br />
A cunfunder però lampu cun tronu<br />
est neghe ‘e tzegos, ch’a nudda s’attonat,<br />
ca s’unu ‘occhit, s’àteru attuntonat!<br />
E como ch’a s’incantu l’at sa Corte<br />
domos e benes postu e... finas s’ ‘attu,<br />
acco’ proite abboghinat forte:<br />
còmporat caru e bendet a barattu<br />
chie cumpanza non tenet sa sorte!<br />
E custu est beru... ma istat su fattu<br />
chi non podet niune andare a catza<br />
chena fusile e a sa macconatza!<br />
Nât su dìcciu:-A donzunu s’arte sua!<br />
e isse, ch’est trapperi non menguante,<br />
s’est fattu tott’in d’una commerciante<br />
de bottos de arringada e de atzua!<br />
Creiat isse ‘e los tenner a lua<br />
ca teniat un’ìscia, ue bundante<br />
curret su riu e b’at finas ambidda<br />
e galu a duos passos da’ sa ‘idda!<br />
Cantu a s’isterzu... beh, cussu l’ischiat<br />
chi de linna s’impittat o de canna<br />
ca in sa buttega ‘e Tomas l’aiat<br />
bidu unu die in s’oru ‘e sa gianna.<br />
Su sale... già non fit ispesa manna<br />
e da’ Casteddu -nâchi- nde ‘attiat<br />
nessi una tumbarella! Ma bastadu<br />
non l’est mancu pro a isse, disgrasciadu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie sa mala sorte giughet fattu còmporat caru e bendet a barattu<br />
Chi è perseguitato dalla sfortuna compra caro e vende sottocosto<br />
* A donzunu s’arte sua<br />
Ad ognuno il suo mestiere<br />
135<br />
- cabales: uguali, precisi, la stessa cosa<br />
- maniale: manovale<br />
- neghe ‘e tzegos... ch’a nudda s’attonat: colpa grave, da ciechi, che non<br />
regge confronti<br />
- a sa macconatza: a casaccio<br />
- trapperi non menguante: sarto non scadente<br />
- bottos de arringada e de atzua: recipienti (di legno) di aringhe e di<br />
acciughe<br />
- tenner a lua: catturare con l’euforbia<br />
- ìscia: ansa di fiume<br />
- isterzu: recipienti<br />
- da’ Casteddu: dalle saline di Cagliari<br />
- tumbarella: carretta tirata dai cavalli con ruote molto grandi usata per il<br />
trasporto
136<br />
Duos tzegos che ruen in su fossu<br />
“Mai t’aera ‘idu e ne connottu,<br />
cara ‘e feghe, sa beffe ‘e s’ereu...<br />
galu istasero mi nde torras cottu<br />
che una pipa, e mancu rezes reu!<br />
Già mi lu naraiat babbu meu<br />
e mama e frades e parentes tottu<br />
chi carrende mi fia sos contones<br />
lêndemi a tie... mortu a perdigones!<br />
Ma mi piaghias tando e ti piaghia,<br />
ca tzegu de su tottu est s’amore!<br />
Como, imbetzes, t’ammajat su licore,<br />
cannonau, vernatza e malvasia...<br />
e deo, crê’, su coro ti nde dia,<br />
in t’ ‘ider gai chena prus ardore,<br />
istratzare tirriosa a mossu a mossu!<br />
Ma duos tzegos che ruen in su fossu!”<br />
“Ancu che ruas in d’una calanca<br />
e chi mancu sos canes ti sebesten,<br />
o, mezus, chi sa limba ti l’innesten<br />
a oju o a isticcu a mura bianca!<br />
Ma si bi tenes ch’in conca ti resten<br />
sos battor pilos canos, a sa banca<br />
t’accùrtzia e chena cun maridu tou!<br />
E non mi nerzas chi ch’at torra brou!”<br />
“Própriu gai! E paret finas leccu<br />
che-i su brou ‘e sos cherveddos tuos!<br />
Chena a su solu però, ca in duos<br />
non mi torras a bider, conca ‘e beccu!<br />
E si sighis ti ‘iuro in custu peccu<br />
e nde recuis cras a ojos cruos<br />
sa pìndula ‘e sos sórighes ti ch ‘ ‘etto<br />
intr’ ‘e sa tatza e de vìscios t’innetto!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Carràresi sos contones<br />
Procurarsi le pietre (i massi per costruire la propria casa)<br />
* Duos tzegos che ruen in su fossu<br />
Due ciechi finiscono nella buca<br />
137<br />
- cara ‘e feghe, sa beffe ‘e s’ereu: faccia di feccia, vergogna del casato<br />
- cottu che una pipa: cotto come una pipa, ubriaco fradicio<br />
- e mancu rezes reu: non stai nemmeno dritto, non reggi in piedi<br />
- mortu a perdigones: possano ucciderti sparandoti a pallettoni<br />
- tirriosa: con puntiglio e soddisfazione<br />
- Ancu che ruas in d’una calanca: possa sfracellarti in un dirupo<br />
- ti sebesten: ti ritrovino, ti scorgano<br />
- a oju o a isticcu: modi diversi di innesto: a gemma o a stecca<br />
- leccu: brodo leggero<br />
- conca ‘e beccu: testa di caprone<br />
- peccu: peccato, difetto<br />
- e ne recuis cras a ojos cruos: e rincasi domani con gli occhi crudi, da<br />
morto, perché ubriaco<br />
- pìndula ‘e sos sórighes: la pastiglia per i topi<br />
- de vìscios t’innetto: ti mondo di tutti i vizi
138<br />
Chie andat a furare, su chi li dana leat<br />
“A su malassortadu si li siccat<br />
s’erva sutt’a sos pedes... -fit Tatana<br />
nênde a Toedda in càntaru ‘e funtana-<br />
E-i s’àinu puru si l’impiccat<br />
da-e perisse! E tottu su chi biccat<br />
l’andat in oramala, a contragana!<br />
Su coltzu su maridu ‘e Giara Manca<br />
como finas truncadu s’at un’anca!<br />
Deris sero, posca ‘e cussa muddina,<br />
a fagher gioga lestru fit bessidu<br />
e saltiende in d’una muridina<br />
nâchi est ruttu e cue est ficchidu,<br />
malancinidu... fintz’a ponner grina<br />
solu e a ohis... nde l’an recuidu<br />
in d’unu lettu ‘e sida a domo sua<br />
sos barrantzellos... daghi si nât lua!”<br />
“Deo, Tata’, imbetzes ap’intesu<br />
chi no est própriu gai sa rejone!<br />
Gioga non fit chirchende su matzone,<br />
ma àteru in s’anzenu a biccu atzesu!<br />
Ma l’an tentu e, pro iscaddu, presu<br />
e pistu ‘ene a colpos de listrone!<br />
Nât su dìcciu:-Chie andat a furare<br />
su chi li dana si devet leare!<br />
E carradu si nd’at isse una munza!<br />
Chie leat s’anzenu, a su cumprou,<br />
pius d’una ‘olta bi ponet su sou!<br />
Chi si la rattet chie l’at sa runza.<br />
Alleva puddas si bramas calch’ou,<br />
giaghì sa cosa furada a s’incunza<br />
non b’arrivit… e si a boltas fiorit,<br />
no ingranit a bonu e si che morit.”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* A su malassortadu si li siccat s’erva sutt’a pedes<br />
A chi è sfortunato gli si secca l’erba sotto i piedi<br />
* A chie andat a furare, su chi li dana leat<br />
Chi va a rubare prende quello che gli danno<br />
* Chie leat s’anzenu bi ponet su sou<br />
Chi prende la roba d’altri ci rimette la propria<br />
* Chie at sa runza chi si la rattet<br />
Chi ha la rogna che se la gratti<br />
* Cosa furada si fiorit no ingranit<br />
Le cose rubate se fioriscono non maturano<br />
139<br />
- in càntaru ‘e funtana: nella sorgente della fonte<br />
- da-e perisse: da solo, di per sé<br />
- a contragana: controvoglia<br />
- truncadu s’at un’anca: si ha fratturato una gamba<br />
- muddina: pioggerellina<br />
- malancinidu: miserino, povero disgraziato<br />
- fintz’a ponner grina: fino ai primi bagliori dell’alba<br />
- presu e pistu a colpos de le listrone: legato e pestato a colpi di listrone, di<br />
bastone<br />
- munza: bastonata, bussa, percossa
140<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Sos maccarones frittos sun pius saboridos<br />
Como fimis da’ meda chen’intender<br />
lereddas de campanas a succuttu<br />
in custu burgu ‘e viudas, de corruttu!<br />
A chie est toccadu custa ‘olta a render<br />
s’ànima a s’Eremigu? E a coro alluttu<br />
a chie a piànghere e a pretender<br />
àteru sàmbene, àtera vinditta?<br />
Bidda ‘e mortos, erèscia malaitta!<br />
Su fele est malu meda a mastigare...<br />
ma, inoghe, a cherrer ingullire<br />
un’isgrabbu est a si declarare<br />
chena meuddos, zente d’abburrire!<br />
Est neu e birgonza a perdonare...<br />
e un’altzada ‘e conca su ‘occhire<br />
no est mai in cust’inferru ‘e morte,<br />
ma s’eredu fittianu de sa Sorte!<br />
Sos maccarrones -nât calcunu a galasi<br />
sunu frittos sun prus saboridos!<br />
Sos pinzos de su mortu remunidos<br />
los tenimos finas a s’ora mala<br />
de lu tirare a su mortore a pala!<br />
E s’at custu parentes atzuridos<br />
chi sigan sa perricca a moda antiga,<br />
pro chi de rughes s’allonghet s’istiga!<br />
Ohi samben furriadu a su barattu!<br />
E ne si ch’ ‘idet de paghe intertantu<br />
un’avréschida! Su peccadu fattu<br />
non si ch’andat in bidda chena prantu!<br />
E sighimos... sighimos a ispantu<br />
a nos torrare paris su piattu!<br />
Succuttade, campanas, succuttade!<br />
E bois, mamas sardas, attittade!
DÌCCIOS<br />
* Su fele est malu a mastigare<br />
Il fiele è duro da masticare<br />
<br />
* A bocchire est un’altzada ‘e conca<br />
Per uccidere basta un attimo d’ira (un colpo di testa)<br />
* Sos maccarrones frittos sun pius saboridos<br />
I maccheroni, serviti freddi, sono più saporiti<br />
* Peccadu fattu non si ch’andat chena prantu<br />
Peccato commesso non se ne va senza pianto<br />
141<br />
- lereddas de campanas a succuttu: chiacchere di campane a singhiozzo<br />
(cadenzate, come i rintocchi a morto)<br />
- burgu ‘e viudas, de corruttu: borgo di vedove, di lutti<br />
- Eremigu: il nemico, il demonio<br />
- erèscia malaitta: stirpe dannata<br />
- Est neu e birgonza a perdonare: il perdonare è una macchia disonorante,<br />
una vera e propria vergogna<br />
- eredu fittianu de sa Sorte: retaggio storico del destino<br />
- sos pinzos: gli indumenti dell’ucciso, che si conservavano appesi dietro la<br />
porta di casa fino al giorno della vendetta<br />
- mortore: assassino<br />
- chi sigan sa perricca...: che continuino nella faida<br />
- Succuttade... attittade: Singhiozzate... piangete i morti
142<br />
Maccos e maccos s’intenden a pare<br />
Appitzigadu, che musca a malandra,<br />
si nd’istat Per’Antoni a sa teracca<br />
die e notte, faghinde sa... chilandra,<br />
ca cunfidèntzia l’est dende sa macca!<br />
Si sighit gai, tacca poi tacca,<br />
isse e tottu si sestat sa bilandra!<br />
E inoghe est su dìcciu a faeddare:<br />
maccos e maccos s’intenden a pare!<br />
Sa lande, in gana, già paret castanza...<br />
e segnoricu est finas famidu<br />
s’est ch’a trint’annos non tenet cumpanza<br />
e de fémina pilu no at bidu!<br />
Imbetzes issa, ch’est totta maganza,<br />
mes’ispettorinada a su lambridu<br />
si li presentat e, in l’ ‘ider ruju,<br />
s’altzat s’ ‘unnedda finas a benuju!<br />
Si rattat su cambutzu e un’ojada<br />
bettat a Per’Antoni, chi in suores<br />
s’isfaghet tott’in s’ora, e ismalisciada<br />
li nât chi si l’intendet a dolores.<br />
“Ti lu frigo ‘eo! - muttit in buddores<br />
su donnichellu. Ma, a s’impressada,<br />
furriat a foras cudda, che timende,<br />
e isse infattu sempre saliende!<br />
Recattu non b’at malu a sonu ‘e matta<br />
e ue non penètrat sa femìna<br />
su diàulu non lompet paris patta!<br />
E finit ch’a manzanu o serentina,<br />
in binza, in s’istalla o in cantina<br />
s’an a accorrare e... a cosa fatta<br />
sa teracca at a benner segnorica,<br />
cherfat su mere o fattat sa ficca!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sa musca a sa malandra<br />
Le mosche (corrono) al guidalesco<br />
* Maccos e maccos s’intenden a pare<br />
I matti si intendono l’un l’altro<br />
* Lande, in gana, castanza paret<br />
Le ghiande, quando si ha fame, sembrano castagne<br />
* A sonu ‘e matta non b’at recattu malu<br />
Per la pancia che gorgoglia non v’è cibo cattivo<br />
* Inue non penetrat sa fémina, mancu su diàulu<br />
Dove penetra la donna, non arriva il diavolo<br />
143<br />
- appitzigadu: appiccicato<br />
- faghinde sa... chilandra: accovacciandosi come... un’allodola<br />
- isse e tottu si sestat sa bilandra: si impastoia da solo<br />
- ch’est totta maganza: che è una furbastra, piena di magagne<br />
- mes’ispettorinada: scollacciata in maniera provocante<br />
- lambridu: assetato, affamato (di sesso)<br />
- cambutzu: collo del piede, polpaccio della gamba<br />
- su donnichellu: il padrone di casa; il donnikellu era il figlio del Giudice<br />
(su donnu o zuighe)<br />
- saliende: emettendo continuamente saliva<br />
- accorrare: sospingere in un angolo
144<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Chie est merda inoghe, est merda in Frantza<br />
Como Toiedda si ch’at postu in conca<br />
d’illanzigare nessi ‘e deghe chilos,<br />
de si pintare sos ojos che tonca<br />
e de si tingher a ruju sos pilos,<br />
ca presentare si dêt sa bijonca<br />
a “Miss Osidda”! E... ordinzende filos<br />
est cun custu e cun cuddu in oriolu<br />
ca da-e ‘idda dêt leare... ‘olu!<br />
Sa conca ‘e sutta -li dên aer naducumandat<br />
sa ‘e subra... Adducas, bae!<br />
Inoghe t’istes o tucches addae<br />
tue ti portas fattu unu siddadu<br />
e, si b’at chie nd’est indiosadu,<br />
tue cuntratta su preju ‘e sa... giae!<br />
Petta niedda, brou saboridu.<br />
Do ut des... e battu concluidu!<br />
E gai est faghinde sa pisedda<br />
pro lòmpere a sa trona ‘e sa prus bella.<br />
S’at postu mesu prammu de ‘unnedda,<br />
una “T-shirt” ‘e seda e in girella<br />
si nd’istat die e notte, a s’isposedda<br />
de Tales e Fulanu, in gautella!<br />
“Miss” non b’est bessida, ma su pannu<br />
nâchi bi l’an a dare a... s’àter’annu.<br />
E su siddadu? Già est sempre incue...<br />
ma calches sas ch’est lênde sutt’a pantza!<br />
E deris, trisinada a pesa e rue,<br />
àpida si ch’est finas in casantza!<br />
Pigare, o Toie’, cheres a ue?<br />
Chie est merda inoghe, est merda in Frantza!<br />
T’ammenta de su dìcciu, conca ‘e lua:<br />
s’istet mezus donzunu in raga sua!
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sa conca ‘e sutta cumandat sa ‘e subra<br />
La testa di giù comanda quella di su<br />
* Petta niedda, brou saboridu<br />
Carne scura, brodo saporito<br />
* Chie est merda inoghe, est merda in Frantza<br />
Chi è merda qui, è merda in Francia<br />
* Istaresinde in raga sua<br />
Starsene entro le proprie brache<br />
145<br />
- illanzigare: dimagrire<br />
- pintare sos ojos che tonca: truccarsi gli occhi come... un assiolo<br />
- bijonca: cretina, sciocca<br />
- indiosadu: invaghito<br />
- Do ut des: Do affinché tu dia (prov. lat.)<br />
- a sa trona ‘e sa prus bella: al titolo di “Miss Osidda”<br />
- mesu prammu de ‘unnedda... una “T-shirt”: mezzo palmo di gonna (una<br />
minigonna)... una camicietta (termine inglese)<br />
- girella... a s’isposedda... in gautella: in giro... seduta sul sellino posteriore<br />
come le spose... in continuo divertimento<br />
- calches...: calci nel... sottoventre<br />
- casantza: prigione, galera
146<br />
Saccu bòidu non rezet reu<br />
Tragachelu cuss’ou, ddeddu meu,<br />
mi’ ch’abbarras a mannu ‘e petza nana!<br />
Su cordiale non t’intrat in gana,<br />
su pische abburris e finas, oddeu,<br />
sos dulches... e nde rùspias sa banana!<br />
Saccu bóidu, inte’, non rezet reu!<br />
Ite drìngula est custa? Una majarza<br />
ti dêt aer ojadu o puntu un’arza!<br />
Tue ‘e Mastru Giuanne ses su fizu...<br />
emmo ch’est gai! Che isse ses lanzu<br />
e s’in domo ti nd’istas che istranzu<br />
patente est che simmai s’assimizu!<br />
Pro donzi mossu... assiat marturizu,<br />
ne sas prommissas balen o calchi ‘anzu!<br />
Che s’ ‘ideras su fele ‘e su Messia<br />
sighis a tìrria sa perregottia!<br />
S’iscumpasseras chentu, milli mares,<br />
unu che a tie -naro- non l’agattas!<br />
Tue pappas bentu e d’ ‘entu ti tattas,<br />
un’iscarenu, Deus ‘ardet, pares!<br />
Su male -mira- intrat a cantares<br />
e a untzas ch’ ‘essit... adducas chi fattas<br />
cheret a fizu ‘onu e ch’ ‘ettas franca<br />
a su chi mama ti ponet in banca.<br />
Matta non nde pienan sas paràulas...<br />
già l’isco, ma su meu est suddu mannu.<br />
O sas chi ti so nênde sunu fàulas?<br />
D’isganadittos ch’an àpidu dannu<br />
s’ischeras cantos nde connosco in tàulas<br />
furriados de lettu e in affannu!<br />
Torra a sa tanca che Murru... e t’appretta,<br />
ca non sun rajos pische, casu e petta!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Saccu bóidu non rezet reu<br />
Sacco vuoto non sta in piedi<br />
<br />
* Mastru Giuanne lanzu in domo si ch’intrat che istranzu<br />
La fame (Mastro Giovanni magro) entra in casa come un ospite<br />
* Su male intrat a cantares e ch’ ‘essit a untzas<br />
Il male entra a cantari (molte libbre) e va via ad once<br />
* Sas paràulas non pienan sa matta<br />
Le parole non riempiono la pancia<br />
* Torradu est Murru a sa tanca<br />
Murru (cavallo grigio) è tornato alla tanca<br />
147<br />
- Tragachelu cuss’ou, ddeddu meu: Ingoia quell’uovo, piccolo mio<br />
- mi’ ch’abbarras...: guarda che rimarrai nano da grande<br />
- cordiale: sugo corroborante, ricavato dalla carne, che si dà ai bambini<br />
restii al cibo<br />
- dríngula: beffa, marachella<br />
- Una majarza ti dêt aer...: Deve averti stregato una fattucchiera o punto<br />
qualche tarantola<br />
- sighis a tìrria sa perregottia: perseveri nella cocciutaggine<br />
- un’iscarenu: uno scheletro<br />
- ch’ ‘ettas franca: che tu allunghi le mani<br />
- isganadittos: svogliati, senza appetito
148<br />
Sos pensamentos pones pilos canos<br />
“Sos pensamentos ponen pilos canos...<br />
-fit nende Luisicu a sa muzeree<br />
non b’at chie, teraccu o mere,<br />
fuat a custa leze ‘e sos umanos!<br />
Ca sa ‘errina ‘e calchi dispiaghere,<br />
de calchi suddu o de tempos metzanos<br />
che l’allizat a cada siat zente<br />
finas a che l’ ‘istruer coro e mente!<br />
Capitadu t’est d’ ‘ider a babbai,<br />
su sìndigu ‘e ‘idda, a duttor Tanca?<br />
E ite no at issu, a dresta e a manca?<br />
Domos, poderes, cantu non nd’at mai<br />
àpidu niune! E galu sa Banca<br />
nâchi est sa sua! E como est gai...<br />
che un’istrigliafenu in assimizu,<br />
tott’a pijas, tzumbosu, ‘e malu chizu!<br />
Su prenettu ‘e sa fiza pius manna<br />
(sa chi ch’est in América istudiende)<br />
l’est, mischinu, sos mermos consumende<br />
ch’est approbe a ch’ ‘essire a pês a gianna<br />
da’ domo sua! Nâchi est... allevende,<br />
chen’ischire chie cartùccia in canna<br />
l’at postu e chi a bidda ‘e recuire<br />
mancu a morta nde cheret ischire!”<br />
“Mai andat sa petta chen’aggiunta,<br />
Luisi’! Non s’agattat parentadu<br />
ue non b’apat calcunu iscoadu!<br />
Incue bi nd’at una ‘e mela punta<br />
in mesu a su muntone seberadu!<br />
Cosas de mundu! Ne balet pregunta!<br />
Ma nâli a su duttore chi sa cura<br />
est in s’abbratzu ‘e cudda criadura!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sos pensamentos ponen pilos canos<br />
I pensieri fanno diventar grigi i capelli<br />
* Sa petta no andat mai chena s’aggiunta<br />
La carne non va mai senza aggiunta (frattaglie, ossa o altro)<br />
* Non s’agattat perunu parentadu ue non b’apat calcunu iscoadu<br />
Non c’è parentado dove non ci sia qualche sconclusionato<br />
149<br />
- ‘errina ‘e calchi dispiaghere: il tormento per qualche dispiacere, qualche<br />
preoccupazione o paura di tempi difficili<br />
- allizat a cada siat zente: appassisce qualunque persona<br />
- babbai: titolo di rispetto dato ai preti e alle autorità<br />
- che un’istrigliafenu in assimizu: magro, in paragone, come un fieno<br />
- tott’a pijas, tzumbosu, ‘e malu chizu: rugoso, con la gobba, di brutta cera<br />
- su prenettu ‘e sa fiza: la preoccupazione per la figlia<br />
- approbe a ch’ ‘essire a pês a gianna: star per morire, per essere portato via<br />
da casa con i piedi rivolti verso la porta<br />
- chen’ischire chie cartùccia in canna l’at postu: senza sapere chi l’ha resa<br />
incinta (chi ha messo la cartuccia nel fucile!)<br />
- Non balet pregunta!: A che serve interrogare ed interrogarsi?
150<br />
Biver che porcu in lande<br />
“Miràdelu, coma’, su facchiessu,<br />
s’ómine prus a beffe de sa ‘idda,<br />
su ch’at campadu totta vida arressu<br />
su bene isperdisciende ‘e sa pobidda!<br />
Trabagliare una e s’àtera massidda<br />
fit s’impreu, cue non s’est acchessu!<br />
Biver che porcu in lande... malaittu<br />
mannale chi non bàliat caldu e frittu!<br />
In sa mesa -nât isse- non s’imbetzat<br />
e s’est a matta franca mezus puru!<br />
Chie est redossu mai si bi setzat<br />
o sa conca l’attappet a su muru!<br />
Ma si b’est Deus... si b’est... ancu retzat<br />
su turmentu ‘e s’inferru pius duru:<br />
ch’a bucca a furru s’istat arrustende<br />
sa carre sua e... àteros pappende!”<br />
“Deus già b’este, cara ‘e iscurtone,<br />
e in su coro legget de sos fizos<br />
e sa cundenna o s’assoluscione<br />
crêo non diat segundu sos pizos<br />
de lardu de onzunu o s’est mandrone,<br />
ma chi prus cunsidèret sos forchizos<br />
de sas limbas de terpe che’ sa tua,<br />
e diat tando sa sentèntzia sua!<br />
Si calchi bene tenias -mi nara-<br />
ses tue ch’as pensadu a l’aorrare?<br />
Fizos non nd’amos e mi das in cara<br />
de non m’esser bettadu a trabagliare!<br />
In su bonu ognunu ischit istare...<br />
ma tue mancu cussu, prenda rara,<br />
resessis a cumprèndere e... arroncas,<br />
ca ses sa prus bijonca ‘e sas bijoncas!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Èssere (bìvere) che porcu in lande<br />
Stare (vivere) come un maiale tra le ghiande<br />
151<br />
* Porcu rassu (mannale) non bàliat ne caldu e ne frittu<br />
Il maiale grasso (porco mannerino) non sopporta né il caldo né il freddo<br />
* In mesa non s’imbetzat<br />
A tavola non s’invecchia<br />
* In su bonu onzunu ischit istare<br />
Nelle benessere ognuno ci sa stare<br />
- facchiessu: sfacciato, voltafaccia<br />
- arressu: disoccupato; qui vale “senza mai lavorare”<br />
- su bene isperdisciende...: sperperando i beni della moglie<br />
- Trabagliare una e s’àtera massidda: La sua occupazione è stata quella di<br />
far lavorare entrambe le mascelle, senza stancarsi<br />
- a matta franca: mangiando e bevendo a scrocco<br />
- redossu...: cocciuto, ritroso, arrogante<br />
- sos forchizos de sas limbas de terpe: le lingue biforcute di serpente come la<br />
tua<br />
- aorrare: risparmiare<br />
- e arroncas, ca ses sas prus bijonca...: e ragli, perché sei la più scema delle<br />
sceme
152<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Chie filat fune pro àtere, s’istrangùgliat isse e tottu<br />
Tue trassende de la trobeire<br />
fis s’anzonedda nîda ‘e su fiottu,<br />
ca ti pariat mele cun regottu<br />
e boza aias de ti divertire!<br />
Chie filat fune, però dês ischire,<br />
pro s’anzenu, finit chi isse e tottu<br />
s’istrangùgliat, ne balet posc’a prànghere,<br />
ca prus niune nde lu podet frànghere!<br />
S’arantzu agru faghet tzaccullittu...<br />
como bi pensa e pónebi zinzìgliu!<br />
T’accunorta, ti ninna su pupittu<br />
e ti l’affianza a pettus che sustìgliu,<br />
ca sas làgrimas de su coccodrìgliu<br />
caldu non torran su piattu frittu!<br />
S’ispiga si nde messat pro su ranu...<br />
e messadu as tue... chittulanu!<br />
Ello niune su contu t’at fattu<br />
de cuddu sórighe imbitzadu a casu,<br />
liccardu meda e galu mai attattu,<br />
ch’a finitia b’at postu su nasu?<br />
Non ses su primu, nd’ista persuasu,<br />
ch’innanti ‘e s’ora chirchende recattu<br />
in cussas tancas s’at chérfidu tèssere<br />
sa trobea, ne s’ùltimu as a èssere!<br />
Como però nd’agabba sa girella<br />
e che pastore ti nd’ista in cuile,<br />
ca b’at de fagher mannu su gerrile<br />
e a chie t’at dadu cussa prella<br />
de la campare in modu deghile!<br />
E chi, manna, bi lugat un’istella<br />
subra su nidu ‘ostru, carradora<br />
de salude e de paghe a cada ora!
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie filat fune pro àtere, s’istrangùgliat isse e tottu<br />
Chi fila funi per gli altri, si strangola da sé<br />
* S’arantzu agru faghet tzaccullittu<br />
L’arancia aspra genera il singhiozzo<br />
* S’ispiga si nde messat pro su ranu<br />
La spiga si miete per il chicco di grano<br />
* Sórighe imbitzadu a casu, prima o poi bi lassat su nasu<br />
Topo avvezzo al formaggio, prima o poi ci rimette il naso<br />
153<br />
- Tue trassende...: Tu stavi macchinando come impastoiare la candida<br />
agnellina del gregge<br />
- ca prus niune nde lu podet frànghere: perché nessuno lo può più salvare<br />
- zinzìgliu: sigillo<br />
- sustìgliu: specie di corpetto a stecche rigide tipico dei costumi sardi<br />
- chittulanu: di buon mattino, mattiniero<br />
- chirchende recattu: cercando il cibo (cioè l’altro sesso)<br />
- nd’agabba sa girella: cessa di girovagare<br />
- ca b’at de fagher mannu su gerrile: perché c’è da far crescere l’agnellino<br />
nato in primavera (la prole)<br />
- deghile: degno, decente, decoroso
154<br />
Da-e su bisonzu murrunzu<br />
De fae postu nd’as cant’a unu punzu<br />
e crêias basterat tottu s’annu;<br />
e gai a pustis de su gesoccannu<br />
restadu in sa padedda b’at s’untunzu!<br />
Da’ su bisonzu nd’ ‘enit su murrunzu,<br />
ca s’iscassia ponet in affannu<br />
e a pedire ispinghet chie est accassu<br />
o a ficchire oju ue b’at... ammassu!<br />
Prîte unu moju deris ti nd’as gittu<br />
da-e s’órriu ‘e sa lolla ‘e sorre tua<br />
chena li narrer nudda e a s’accua?<br />
Isse a la ‘ender, l’ischis, est appittu<br />
pro si campare sa família sua<br />
e cue sun otto e de bon’appittitu!<br />
Faghe che su maridu: ‘etta laore<br />
chi as aer provvistas e onore!<br />
De sa padedda anzena non t’importat<br />
bastat chi sa tua istet in buddu!<br />
Ma s’órriu tou no est su ‘e cuddu<br />
e sa... fura una ‘olta si supportat<br />
da’ sos parentes... ma daghi si ‘ortat<br />
in fittiania chi petta e meuddu<br />
ti nde surzit, tando nâs cun rejone:<br />
-Paga est sa lana e meda est su cumone!<br />
Esseras mùcculu in manos e pêse<br />
dia cumprender sa netzessidade,<br />
ma si mandrone o iscroccone sese<br />
non merìtas peruna piedade.<br />
O ch’aggiuare sos parentes crêse<br />
ti dên sempre e de prus sorre cun frade?<br />
Si cheres chi s’amore si mantenzat,<br />
unu piattu ch’andet, unu ch’ ‘enzat.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Da-e su bisonzu murrunzu<br />
Il bisogno genera malumori<br />
<br />
155<br />
* Bastat chi ‘uddat sa padedda tua, de sa de s’àtere non t’importat<br />
Basta che bolla la tua pentola, di quella degli altri non t’importa niente<br />
* Meda cumone e pagu lana<br />
Gregge numeroso e poca lana<br />
* Si cheres chi s’amore si mantenzat, unu piattu ch’andat, unu ch’<br />
‘enzat<br />
Se vuoi che l’amore resista, un piatto che vada, un altro che venga<br />
- gesoccannu: esclamazione usata allorquando si assaggia una primizia<br />
- untunzu: untume, untuosità<br />
- iscassia: penuria, scarsezza<br />
- accassu: bisognoso, povero, privo di qualcosa<br />
- lolla: loggiato, atrio, portico interno<br />
- ‘etta laore: semina grano o altro<br />
- ma daghi si ‘ortat in fittiania...: ma quando (la ruberia) diventa continua<br />
e ti succhia carne e midollo<br />
- Esseras mùcculu: Avessi tu le mani molli ed i piedi flosci
156<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Deus serrat una gianna e abberit unu balcone<br />
Pesa... ca no est pasca donzi die<br />
e tue ‘e pascas connottu nd’as chentu,<br />
gràscias a Deus, attattu e cuntentu<br />
finas a oe... o no est deasie?<br />
Ca intro ‘e domo tenias a chie<br />
t’assistiat in cada pensamentu,<br />
ne aorradu s’at mai suores<br />
pro bos bogare a mannos cun onores!<br />
Como chi si ch’est mortu Luisicu<br />
toccat a tie, ca ses su prus mannu,<br />
a sa timona de ponner afficcu<br />
de domo tua. Non t’ ‘enzat s’affannu<br />
pro s’ingàrrigu nou! E sias riccu<br />
che babbu tou ‘e fide e...da’ occannu<br />
ti cunsidera che babbu e maridu<br />
de sa famìlia inue ses naschìdu!<br />
Non t’istes renta-renta... bae... faghe...<br />
su passu longu incùrtziat su caminu!<br />
Sias, comente ses, ómine ‘e tinu,<br />
ordinza, sesta e tribàglia in paghe!<br />
A frades tuos immanna in s’ambaghe,<br />
a mama ammustra chi da-e su sinu<br />
su latte chi l’as suttu s’est boltadu<br />
in d’unu mare ‘e amore e cuidadu.<br />
Iscas chi finas Deus una gianna<br />
serrat a boltas -e-i sa rejone<br />
nois piticos, ca est troppu manna,<br />
non cumprendimos- ma unu balcone<br />
ispampàrriat pro chie at devoscione!<br />
E gai in domo ‘e Luisicu Sanna<br />
est faghinde, comente in su connottu,<br />
ca Isse isparghet su sole pro tottu.
DÌCCIOS<br />
* Onzi die no est Pasca<br />
Non è Pasqua tutti i giorni<br />
<br />
* Su passu longu incùrtziat su caminu<br />
Il passo lungo accorcia la strada (da percorrere)<br />
* Deus serrat una gianna e abberit unu balcone<br />
Dio chiude una porta ed apre un balcone<br />
* Deus isparghet su sole pro tottu<br />
Dio fa sorgere il sole per tutti<br />
157<br />
- ne aorradu s’at mai suores...: né ha mai risparmiato fatiche (sudori) per<br />
farvi crescere dignitosamente<br />
- a sa timona de ponner afficcu...: di prendere il timone<br />
- Non t’istes renta-renta: Non startene indeciso, titubante<br />
- ómine ‘e tinu: uomo assennato, di giudizio<br />
- A frades tuos immanna in s’ambaghe: Proteggi la crescita dei tuoi fratelli,<br />
falli crescere nella bambagia<br />
- suttu: succhiato<br />
- cuidadu: premura, diligenza<br />
- nois piticos: noi piccini, noi miseri mortali
158<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Sa fémina est che sa mela: fora bella e intro punta<br />
Bae chi già nde rues da’ sa trona<br />
e falas da-e píscamu a furraju!<br />
Non t’olvides però: chie est laccaju<br />
tales abbarrat puru in sorte ‘ona!<br />
Da-e cando est viuda sa padrona<br />
nâchi ses tue su puddedru ‘aju<br />
chi l’accunortat in su... mancamentu<br />
e chi l’assistit donzi pensamentu.<br />
Bonu proe ti fattat! Ma su biccu<br />
mira ch’in cuss’azardu non bi ponzas!<br />
Ca, a cant’isco, in su matessi afficcu<br />
b’at unu mere chi... a fragu ‘e monzas<br />
ischit resare che preide ‘e ticcu;<br />
non timet brigas, trassas o birgonzas<br />
ne d’impittare leppa o archibusu<br />
cun chie l’istrobberat su.. pertusu!<br />
E pùlighe no est un’istoccada...<br />
mascamente s’arrivit a s’accua!<br />
Tue già l’ischis: sa petta furada<br />
est pius saborida de sa tua!<br />
Como ses paba... ma cuss’acconcada,<br />
giagh’àrminat donzunu lana sua,<br />
chi non ti costet timo dannu o morte<br />
ca chertas contr’a chie est pius forte!<br />
Sa fémina -t’ammenta- est che’ sa mela,<br />
cantu est bella foras intro est punta!<br />
E cuss’ ‘attia no est bianca... vela,<br />
ch’at milli mares (si non crês, pregunta!)<br />
attraessadu cun d’una bandela!<br />
Su brou, inte’, cun sa trudda pertunta<br />
non si podet servire... a baju e a murru!<br />
Duncas, furraju, dês giambare... furru!
DÌCCIOS<br />
<br />
* Falare da-e píscamu a furraju<br />
Scendere (in dignità) da vescovo a fornaio<br />
* S’istoccada no est pùlighe<br />
La stoccata non è un morso di pulce<br />
* Sa petta furada est pius saborida<br />
La carne rubata è più saporita<br />
* Onzunu àrminat sa lana sua<br />
Ognuno carmina la propria lana<br />
* Sa fémina est che-i sa mela: foras bella e intro punta<br />
La donna è come una mela: bella fuori e tarlata dentro<br />
159<br />
- laccaju: lacchè, servitore<br />
- viuda.. battia: vedova<br />
- chi l’accunortat in su... mancamentu: che la conforta in ciò che... le<br />
manca<br />
- a fragu ‘e monza ischit resare che preide ‘e ticcu: se sente odore di... suora,<br />
sa pregare come un prete che riconosce il buon vino<br />
- pertusu: buco, in questo caso “sedere”<br />
- mascamente...: soprattutto se è data di nascosto (la stoccata)<br />
- acconcada: alzata di testa<br />
- trudda pertunta: mestolo bucato
160<br />
Chie non faghet male, male non pensat<br />
Non bi prettedas mai, fizos mios,<br />
cun chie bos fatterat calchi tortu,<br />
ca su “chertu” est che s’abba ‘e chentu rios<br />
chi lompet a sa foghe chen’importu!<br />
Sos avvocados ispozan sos bios<br />
e su preìderu ispozat su mortu...<br />
-narat su dìcciu- Ed est própriu gai:<br />
in chistionos non s’ alanzat mai!<br />
S’arma de impittare est su perdonu<br />
e pius balet s’est grae su dannu!<br />
Chie perdonat tenet coro mannu<br />
e selena est sa mente ‘e chie est bonu.<br />
Pensade a Gesus: fit mere e padronu<br />
e fattu s’est teraccu... e in s’affannu<br />
de sa Rughe a su Babbu at dimandadu<br />
perdonu pro chie l’at ingiaittadu!<br />
Mai bos intret boza de vinditta,<br />
massim’a tottu cando paret giusta!<br />
Berrina non bi nd’at peus de custa<br />
chi t’ ‘ óltulat sa conca, malaitta,<br />
o ti si cravet in corpus che rusta!<br />
Su sàbiu faghet cosa beneitta<br />
cando, finas potende, ‘e seberare<br />
pensat de non si cherrer vindicare!<br />
Chie male non faghet, non nde pensat...<br />
e, si nde retzit, s’istringhet in palas<br />
mirat a Deu e sas bideas malas,<br />
si nde l’ ‘enzeran, luego las sensat!<br />
E Su ‘e Susu a’ custos los cumpensat<br />
déndelis, che a sas aes, fortes alas<br />
pro si pesare a bolu ‘ittoriosos<br />
subr’a sos frades pius tirriosos.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sos avvocados ispozan sos bios e su preìderu ispozat sos mortos<br />
Gli avvocati spogliano i vivi ed il prete spoglia i morti<br />
* Chie perdonat tenet coro mannu<br />
Chi perdona ha il cuore grande<br />
* De sàbiu est, potende, a non si vindicare<br />
Il saggio, anche potendo, non si vendica mai<br />
* Chie non faghet male, non pensat male<br />
Chi non fa il male, non pensa male<br />
- Non bi prettedas mai: Non litigate mai<br />
- chertu: lite, contesa<br />
- chen’importu: senza importanza, senza che sia stata utilizzata<br />
- chistionu: questione, disputa, controversia<br />
- ingiaittadu: inchiodato<br />
- Berrina: trivella, verrina; pensiero assillante<br />
- rusta: cimice; peste<br />
- luego las sensat: subito le smette, le lascia cadere<br />
- tirriosos: perfidi, puntigliosi<br />
161
162<br />
Filare in rucca anzena est malu itzu<br />
Chie ‘e su mele d’àtere est liccardu<br />
iscat chi non li durat cuss’abbitzu,<br />
e chi dêt imparare prestu o tardu<br />
a fagher da-e perisse! Nât su ditzu:<br />
filare in rucca anzena est malu itzu!<br />
A s’annu chi dêt pioer fa’ cun lardu<br />
mezus però chi niune s’aisettet<br />
ma chi comintzet cantu prima e... fettet!<br />
Fettet... chen’esser mai presumidu<br />
cun oju lìmpiu e coro sempre sanu,<br />
prontu a su frade a porrer sa manu<br />
addaghi che l’ischerat accassidu.<br />
E s’in caminu s’ ‘iderat transidu<br />
o cunfusu, a chie est pilicanu<br />
pedat cunsizos, ca s’isperièntzia<br />
balet cantu o pius de cad’iscièntzia.<br />
Sos dìccios non sun fae... l’amos nadu<br />
e galu ‘e cussos apat cunsideru,<br />
ca sun siddadu mannu de abberu!<br />
Chie caminat cun passu appuntadu<br />
non ruet mai... e finas verdaderu<br />
est su chi narat, sempr’attenoradu:<br />
a’ cuddu chi su pagu non mesurat<br />
finamentras su meda pagu durat!<br />
Non cubit pane chie at facultade...<br />
e su tribàgliu est sale e cundimentu<br />
de sa vida, seguru fundamentu<br />
de rispettu, de paghe e d’onestade.<br />
E si aeret unu su talentu<br />
de sighire vertude e veridade,<br />
nàrrere diat poder:- Laudadu<br />
siat Chie sa vida nos at dadu!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Filare in rucca anzena est malu itzu<br />
Filare con la canocchia d’altri è un brutto vizio<br />
* S’annu chi dêt piòere fae cun lardu<br />
L’anno in cui pioveranno fave con lardo<br />
* Sos dìccios non sun fae<br />
I proverbi non sono fave<br />
* Chie andat cun passu appuntadu non ruet mai<br />
Chi va con passo misurato non cade mai<br />
* A chie su pagu non mesurat, su meda pagu durat<br />
A chi non misura il poco, il molto dura poco<br />
* Chie at facultade non cubit su pane<br />
Chi ha un mestiere non desidera il pane (d’altri)<br />
- abbitzu: abitudine, assuefazione<br />
- ditzu: proverbio, detto (come dícciu)<br />
- presumidu: presuntuoso<br />
- accassidu: bisognoso<br />
- transidu: stupefatto, meravigliato<br />
- attenoradu: attonato, convinto<br />
- finamentras: persino, anche<br />
163
164<br />
A betzesa cappa ‘irde<br />
“Si non parides una dama ‘e corte,<br />
comar’Anto’, agontza e pilifatta!<br />
Besside chi bos tocco forte-forte<br />
a boltas non bos benzat pena ‘e matta!<br />
Si toccherat a mie sa bonasorte<br />
de bos dare su bratzu, sa piatta<br />
si diat tott’intrea ghindulare<br />
abbauccada in nos bider passare!<br />
Cappa ‘irde a betzesa! Ite so nende...<br />
bois de annos trinta nde tenides<br />
o forsi in mancu! Ello non parides<br />
una melagranada sunriende...<br />
e-i su Sole nd’est finas crebende<br />
da-e s’imbìdia! Ehi, a mi crêides<br />
si bos nde naro, che ammajadu, una?<br />
Sezis linna segada in bona Luna!”<br />
“Non de onzi linna sun fattos sos Santos...<br />
e sa ‘ostra est de tàula sa conca,<br />
s’est ch’abbarrades galu arronca-arronca<br />
fatt’a femìnas, betténdelis bantos!<br />
Compare Pe’, lassade sos ispantos<br />
prît’a cunfunder canàriu cun tonca<br />
est a leare, comente azis fattu<br />
in cojuàscia, muzere pro... ‘attu!<br />
Lómpidos che los apo sos chimbanta...<br />
m’a sos àinos si contan sos annos!<br />
e, si bos dera su bratzu, a s’ispanta<br />
diamos bider zòvanos e mannos<br />
e sa ‘idda ‘oltulada tottacanta<br />
gridende a su meràculu... in affannos:<br />
-Fuidos duos Làzaros cadruddos<br />
sun da-e campusantu... a ora ‘e puddos!-”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* A betzesa cappa ‘irde<br />
Alla vecchiaia cappa verde<br />
* Linna segada in bona Luna<br />
Legna tagliata in buona Luna<br />
<br />
* Non de onzi linna si fàghene sos Santos<br />
Non da ogni legna si fanno i Santi<br />
* Sos annos si còntana a sos àinos<br />
Gli anni si contano ai somari<br />
165<br />
- agontza e pilifatta: ben vestita e con i capelli a posto<br />
- pena ‘e matta: mal di pancia<br />
- ghindulare abbauccada: la piazza si animerebbe meravigliata<br />
- sunriende: sorridendo<br />
- ammajadu: ammaliato, incantato, affascinato<br />
- arronca-arronca: ragliando<br />
- betténdelis bantos: facendo loro dei complimenti<br />
- a cunfunder canàriu cun tonca...: confondere il canarino con l’assiolo e<br />
come confondere, sposandosi, la moglie col gatto!<br />
- a s’ispanta: meravigliati<br />
- Fuidos duos Lazaros cadruddos...: Due Lazzari decrepiti sono scappati dal<br />
cimitero... a mezzanotte!
166<br />
S’amore noa che catzat sa ‘etza<br />
Che su pertunghefustes a sa gianna<br />
fit tzoccheddende ‘e su duttore ‘e ‘idda<br />
Giagu su toppu da’ un’iscutta manna,<br />
cun d’unu coinzolu de ambidda<br />
de porrer in regalu a sa pobidda,<br />
e, sende pustis a brujore ‘e... canna<br />
per bia ‘e sas murenas unfiadas<br />
pro l’ordinare duas, tres pumadas!<br />
Finas aiat de li dimandare<br />
calchi mistura pro una... puddetza<br />
chi da-e sos pertusos de sa retza<br />
li fit fuida sèndeche a piscare!<br />
S’amore noa che catzat sa ‘etza...<br />
l’aiat iscrittu primma ‘e s’avviare<br />
cudda cun d’un’agontzalabiolos!<br />
Ma non fin cussos, no, sos oriolos!<br />
Già nde fit recuida a su puddarzu<br />
penentida che sempre, amore-amore,<br />
a li narrer chi sa neghe ‘e s’arrore<br />
fit sa fattura de calchi majarzu!<br />
De piscare in rieddu su nassarzu<br />
como nde fit istraccu e-i s’onore,<br />
pro cantu amiga esserat non muzere,<br />
no est abba chi mudas a piaghere.<br />
Sas calches non si ‘àlian volenteri...<br />
e Giagu aiat troppu agguantadu.<br />
Nât su dìcciu:-Chie bramat piscadu<br />
cheret chi si l’infundat su paneri!<br />
Ma su vìsciu, dagh’est raighinadu,<br />
no est petta chi segas in tazeri<br />
ma durat fintz’a morrer, corriattu,<br />
móssiga e ràffia che cane cun battu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* S’amore noa che catzat sa ‘etza<br />
Un nuovo amore scaccia il vecchio<br />
* Piscare in rieddu<br />
Pescare in un rigagnolo<br />
* A mala ‘oza si ‘àlian sas calches<br />
Di mala voglia si sopportano i calci<br />
* Chie cheret piscadu su culu s’infundet<br />
Chi vuol pescare si bagna il sedere<br />
- pertunghefustes: picchio<br />
- coinzolu de ambidda: bugnola di anguille<br />
- murenas unfiadas: emorroidi gonfie<br />
- puddetza: pollastra<br />
- pertusos de sa retza: pertugi delle rete<br />
- agontzalabiolos: stagnaro, acconcia caldari<br />
- neghe ‘e s’arrore: colpa dell’errore<br />
- fattura de calchi majarzu: malia di qualche stregone<br />
- agguantadu: resistito, sopportato<br />
- tazeri: tagliere<br />
- corriattu: coriaceo, resistente<br />
- móssiga e ràffia...: mordi e graffia come tra cane e gatto<br />
167
168<br />
Chie est ómine a su bisonzu si paret<br />
Chie est ómine -nât su dìcciu giaru-<br />
a su bisonzu si paret... est gai!<br />
Isse non b’istat a ohi e ahi<br />
e a lu ‘ider iscoradu est raru;<br />
s’ ‘oltat contr’a su fadu chen’imbaru,<br />
meledat e ordinzat che simmai,<br />
ca chie cheret sorte ‘e la chircare<br />
devet cun donzi médiu procurare.<br />
Si t’aggiuas, t’aggiuo -narat Deue<br />
chie chircat prima o poi agattat.<br />
Si est famidu benit chi s’attattat<br />
e s’est sididu buffat a recreu.<br />
Chie est arressu at aer impreu<br />
e da-e s’iscassia si riscattat.<br />
Solu chi est mandrone o tuvonattu<br />
abbarrat pibiosu e chena... piattu!<br />
Ca chie in su trabàgliu est fittianu<br />
e in sas fortzas suas tenet fide<br />
subr’a sos montes bi pàstinat bide<br />
e da’ sas pedras bogat s’ozu ermanu.<br />
Intro ‘e domo non li faltat ranu<br />
o casu o petta. Non crebat preide<br />
in cheja manna -an finas iscrittue<br />
isse be-i tuccat in... corittu!<br />
Sa fasca, est beru, la ponet sa mama<br />
Deus imbetzes nos ponet sa fada.<br />
Ma chie at atza in sa mala parada,<br />
a prus chi si nde ‘àrdiat, bona fama<br />
si ‘alanzat poninde puntu e trama.<br />
In custa vida nostra tribulada<br />
non b’at chie buffadu intro su conzu<br />
non b’apat una ‘olta ‘e su bisonzu.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie est ómine a su bisonzu si paret<br />
Chi è uomo si vede al bisogno<br />
* Chie cheret sorte la devet chircare<br />
Chi vuole la fortuna la deve cercare<br />
* Aggiùati chi t’apo a aggiuare -narat Deus<br />
Aiutati e t’aiuterò dice il Signore<br />
* In cheja manna non crebat preìderu<br />
Nella chiesa grande non crepa il prete<br />
* Sa fasca la ponet sa mama e sa fada la ponet Deus<br />
La fascia la mette la madre, il destino lo decide Dio<br />
- iscoradu: scoraggiato, sfiduciato<br />
- meledat e ordinzat: si dà da fare e organizza<br />
- cun donzi médiu: con ogni mezzo<br />
- a recreu: con piacere, con soddisfazione<br />
- Chie est arressu...: Chi è disoccupato avrà il lavoro<br />
- da-e s’iscassia: dalla miseria<br />
- mandrone o tuvonattu: poltrone o vuoto dentro<br />
- pàstinat bide: pianta la vite<br />
- e da-e sas pedras bogat s’ozu ermanu: e dalle pietre cava l’olio<br />
- non li faltat ranu...: non gli mancano grano, formaggio, carne<br />
- corittu: corpetto, farsetto<br />
- in sa mala parada: nelle avversità<br />
- su conzu... ‘e su bisonzu: nel boccale... del bisogno<br />
169
170<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Su maridu contareddu faghet sa muzere ladra<br />
Da’ cando giubilladu s’est Toeddu<br />
a Massiana non lassat in pasu:<br />
in donzi istampa che mintet su nasu,<br />
die e notte l’inghiriat che catteddu,<br />
li contat pane, ‘inu, ozu e casu,<br />
chen’ischire chi daghi est contareddu<br />
su maridu, est ladra sa pobidda...<br />
e cust’’alet in Bultzi e in cada ‘idda!<br />
E mancu male ch’est fémina ‘e giudu<br />
Massiana e bona fainera,<br />
si no si che fit àpidu corrudu<br />
e affustigadu a finis de carriera<br />
su marisciallu nostru tostorrudu<br />
e forsis finas chena... Cabigliera!<br />
Siat comente, su ‘addine nou<br />
li fit faghinde su cherveddu a brou!<br />
E pro cantu esserat pasciesciosa<br />
e-i sa limba l’ischerat trattènnere,<br />
sos murrunzos de cuddu non fin cosa<br />
de ch’ingullire e nde faghian bènnere<br />
sos minuzos a bucca! A si rentènnere<br />
fit impresa sempre ‘e pius pesosa<br />
e gai calch’impropériu a Massiana<br />
che li ‘essiat fintz’a malagana.<br />
Unu die, che foras de rejone,<br />
“Cagassiccu” li nêsit a su... mere<br />
e cuddu, in iras, crêre o non crêre,<br />
s’ ‘estesit sa divisa e a presone<br />
che la cheriat gigher, de persone,<br />
pr’offesa a... s’Arma! Brigas de muzere<br />
cun maridu sun de custa tenea:<br />
duran da-e su lettu a sa cadrea.
DÌCCIOS<br />
<br />
* Su maridu contareddu faghet sa muzere ladra<br />
Il marito controllore fa (diventare) ladra la moglie<br />
* Corrudu e affustigadu<br />
Cornuto e bastonato<br />
* Brigas de maridu e muzere da-e lettu a cadrea<br />
Liti di marito e moglie durano dal letto alla sedia<br />
171<br />
- giubilladu: congedato dal lavoro<br />
- l’inghìriat che catteddu: gli sta attorno come un cagnolino<br />
- fémina ‘e giudu: donna giudiziosa<br />
- bona fainera: faccendona, buona padrona di casa<br />
- tostorrudu: duro di cervello, testardo<br />
- chena... Cabigliera: senza... zazzera; in questo caso senza la moglie, il cui<br />
cognome è Cabigliera<br />
- pasciesciosa: paziente<br />
- murrunzos: mugugni<br />
- minuzos: interiora<br />
- rentènnere: trattenersi dal reagire<br />
- impropériu: improperio, ingiuria<br />
- cagassiccu: avaraccio, tirchio<br />
- de custa tenea: di questo tenore
172<br />
Chie parat orija in gianna anzena<br />
sos males suos intendet<br />
Chie parat orija in gianna anzena<br />
sos males suos intendet sovente<br />
e cantu ‘alfat su dìcciu e comente<br />
como già l’ischit comare Millena<br />
chi, sighende sas trassas a Pitzente,<br />
s’amoradu ‘e sa fiza, a ora ‘e chena<br />
assegus s’est cuada ‘e sa ventana<br />
de sa sorre de cuddu che fulana.<br />
Ischire si fit fàula cheriat<br />
su ciarameddu ch’aian bogadu<br />
subr’a su ‘énnaru e chi naraiat<br />
chi fit... fiaga-’unneddas patentadu<br />
e ch’a su bicca-bicca s’istaiat<br />
cun sa pobidda de un’avvocadu<br />
chi pro mezus cuare sa conchista<br />
si l’aiat leadu pro autista!<br />
E intesu nd’at una d’acceretta<br />
chi postu l’at su coro in mal’accossu;<br />
ca si est beru chi non gighet ossu<br />
sa limba segat cussu e-i sa petta:<br />
Filumena non fit fémina... netta<br />
e pro Pitzente non fit bonu mossu!<br />
A cheja già b’andait donzi die<br />
ma già l’ischiat issa pro a chie!<br />
Ne boe in binza -narain sos Mannosne<br />
padre in domo! Bi cheriat cussu!<br />
Mezus a los prevenner sos ingannos<br />
prîte s’ ‘uccone, daghi est troppu russu,<br />
campare non ti lassat medas annos!<br />
E posca a cudda li piaghet su... lussu<br />
e un’isciafferreddu che s’insoro<br />
non la podiat servire in prattos d’oro!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie parat orija in gianna anzena sos males suos intendet<br />
Chi origlia alla porta d’altri ascolta i propri difetti<br />
* Sa limba non gighet ossu, ma segat ossu e petta<br />
La lingua non ha osso, ma taglia osso e polpa<br />
* Ne boe in binza, ne padre in domo<br />
Né buoi in vigna, né frate in casa<br />
173<br />
- ‘alfat: valga<br />
- trassas: astuzie, intrighi<br />
- ventana: finestra<br />
- che fulana: come una persona qualsiasi<br />
- ciarameddu: pettegolezzo<br />
- fiaga-’unneddas: donnaiolo (alla lettera: odora-gonne)<br />
- a su bicca-bicca s’istaiat...: se ne stava, becca qua e becca là, con la moglie<br />
di un avvocato<br />
- cuare: nascondere<br />
- acceretta: scenata, denuncia malevola, scandalo<br />
- accossu: pena, sofferenza<br />
- ‘uccone: boccone<br />
- isciafferreddu: autista di poco valore, meccanico
174<br />
Ricchesa male guvernada durat pagu<br />
A si cherrer campare che signore<br />
chena lu pòdere est pretesa vana,<br />
cantu a si cojuare chen’amore<br />
e a pretender domo allegra e sana!<br />
Como chi l’ischit, compare Battore<br />
est die e notte cun comare ‘Igliana<br />
a chistionos, a matta a candela,<br />
a beffe e risu ‘e totta sa carrela!<br />
Leada si l’aiat su matzone<br />
solu pensende a sos oliàrios<br />
e a sas binzas de Pala ‘e Truncone<br />
e ca tenian fama ‘e... milionàrios!<br />
E già fit gai. Ma chie est mandrone<br />
derruet cussu e chentu dominàrios<br />
e-i sos benes de Don Nofre Foi<br />
si ch’isperdìsciat finas, primma o poi!<br />
Ca sa ricchesa male guvernada<br />
durat pagu -su dìcciu nât cabalee-i<br />
su mandigare a s’isbentrada<br />
segat, piagat o no, su cabidale.<br />
E daghi una persona abituada<br />
si ch’est a biver bene, a istare male<br />
non s’assuggettat! Ma ue b’at maccos<br />
non rien sàbios, meres o teraccos!<br />
Como foras da’ domo, a tribagliare<br />
su chi lis est restadu, est sa muzere<br />
a che l’ ‘ogare, nd’apat piaghere<br />
o non nd’apat, prîte de immannare<br />
b’at fizigheddos! Ma ammasettare<br />
non nde cheret Battore e a su dovere<br />
che redortu non mujat manc’appena<br />
e mìminan intantu... bustu e chena!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Sos benes de Don Nofre Foi<br />
I beni di Don Onofrio Foi(s)<br />
<br />
* Ricchesa male guvernada durat pagu<br />
Le ricchezze male amministrate durano poco<br />
* Su tantu mandigare segat su cabidale<br />
Il troppo cibo rompe il cuscino (lo stomaco)<br />
* Inue bi at maccos non rien sàbios<br />
Dove ci sono i pazzi non ridono i savi<br />
175<br />
- a matta a candela: litigando ad alta voce e continuamente<br />
- dominàrios: possedimenti<br />
- don Nofre Foi(s): Onofrio Fois, del Marghine, conosciuto come il Creso<br />
Sardo<br />
- isperdísciat: manda in rovina, dilapida<br />
- su dìcciu nât cabale: il proverbio dice ugualmente<br />
- mandigare a s’isbentrada: mangiare a crepapelle<br />
- immannare: far grandi, tirar sù la prole<br />
- ammasettare: ammansire, rendere docile<br />
- redortu: testardo, arrogante, cocciuto<br />
- mìminan: diminuiscono
176<br />
Sos res non pagan pius buffones<br />
Appitt’a tatzas Istene e a trudda<br />
s’istat che cane in tratta notte e die,<br />
ne s’accunortat s’est brou ‘e chibudda<br />
su chi l’offerin, no importat chie!<br />
«O primulatte -bos nât isse- o nudda!<br />
-coglionèndeche a tottu e rie-rie-<br />
Deo su mezus sèbero e, per Deus,<br />
in custa domo ch’incontro su peus!<br />
Su cùmbidu lu prètzio de s’amigu,<br />
però chi non mi nd’ ‘oghet simuleddu<br />
o pirizolu, ca, raju!, una azigu<br />
mi nd’at ruttu ‘e dentes e cherveddu<br />
no est su meu cruu o pintuleddu!<br />
E s’est beru chi s’unu at boza ‘e figu<br />
de crabufigu si tattat a bortas,<br />
cussas pro mene sun allegas... mortas!<br />
Ca ue intrat Istene, ue lu pones,<br />
nde carrat bonumore e simpatia;<br />
issu ‘oltat in paghes sas chistiones,<br />
sas làgrimas de dolu in allegria!<br />
Ma oe non b’at Re, abberumia,<br />
chi pagat che a prima sos buffones!<br />
A narrer chi su dìcciu nât pretzisu:<br />
coltza sa domo ue bi faltat risu!<br />
Rie, adducas, rie... e t’ausenta<br />
cun s’amigu chi tenes a costazu!<br />
Fàgheli cara ‘ona, lu cuntenta,<br />
gosa cun isse e non nde timas frazu!<br />
A mie bastan saltitza e pulenta,<br />
una corda ‘e crabittu e un’assazu<br />
de casu giampagadu, una seada,<br />
nepente e s’abbardente... ch’as cuada!»<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Seberende su mezus incontras su peus<br />
Scegliendo il meglio trovi il peggio<br />
* In boza ‘e figu si màndigat su crabufigu<br />
Con la voglia di fico si mangia il caprifico<br />
* Su Re non pagat pius buffones<br />
Il Re non paga più i buffoni<br />
* Coltza sa domo inue non b’at risu<br />
Misera la casa dove non c’è sorriso<br />
177<br />
- cane in tratta: cane che segue le tracce<br />
- ne s’accunortat s’est brou ‘e chibudda: né si contenta del brodo di cipolla<br />
- primulatte: ghiandola del timo<br />
- coglionèndeche a tottu e rie-rie: prendendo tutti in giro col sorriso sulle<br />
labbra<br />
- cùmbidu: invito<br />
- simuleddu... pirizolu...: semolino... vino annacquato<br />
- pintuleddu: àzzimo<br />
- si tattat: si sazia<br />
- corda ‘e crabittu... casu giampagadu... nepente: treccia di capretto... formaggio<br />
coi vermi... vino robusto
178<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Su ‘inu est bonu a bìere, ma nde faghet a rìere<br />
Pro no ischire legger ne iscrier<br />
Zirómine s’est fattu cantadore...<br />
e tràggiu su chi tenet a primore<br />
massim’a tottu si b’at ite ‘ier!<br />
Servit pro cussu su ‘inu, ma a rier<br />
faghet sovente chie est buffadore!<br />
E, si b’at neghe, la damos a...Baccu<br />
chi su cherveddu sanu ‘oltat in maccu!<br />
E oe, mischineddu, a ora ‘e chena,<br />
chirchende tamba-tamba ‘e recuire<br />
liscighinat e in sa mesupiena<br />
si ch’agattat corcadu, chen’ischire<br />
si fit in lettu sou o in domo anzena!<br />
In s’intender infustu, de nd’ ‘essire<br />
proat da’ sa lazina, ma debadas<br />
ca si li sun sas ancas cancaradas!<br />
«Sola non benit mai una disgràscia!<br />
-nât tando a boghe istesa, attenoradu-<br />
Non faltat pena a chie est disdicciadu...<br />
e deo so ‘e cussos, sorte bàscia!<br />
Basos già ti nde do, ma in sa càscia<br />
bider lu dias cherrer s’amoradu!<br />
Coro ‘e cane, limba ‘e terpe e fea,<br />
m’aggiua e da’ inoghe mi nde lea!<br />
A l’ischis prîte t’amo? Ca ses macca<br />
e ca m’ammentas una cuba ‘e deghe!<br />
Sas tittas già ti penden che un’ ‘acca,<br />
ma non ti lassas mulgher, cara ‘e feghe!<br />
Si ti mi corcas istanotte affacca<br />
bae chi prinza ti pesas che ‘arveghe!<br />
E a su fedu, si tenzeras tinu,<br />
mi lu giamas “Vernatza” o “Vermentinu”!»
DÌCCIOS<br />
<br />
* Su ‘inu est bonu a bìere, ma nde faghet a rìere<br />
Il vino è buono da bere, ma induce anche al riso<br />
* Una disgràscia non benit mai sola<br />
Le disgrazie non vengono mai sole<br />
* Non faltat pena a chie est disdicciadu<br />
Non mancano affanni a chi è sfortunato<br />
179<br />
- tràggiu: intonazione della voce<br />
- buffadore: bevitore<br />
- tamba-tamba: barcollando<br />
- liscighinat e in sa mesupiena si ch’agattat: scivola e si ritrova steso al centro<br />
della via, nella canaletta di raccolta delle acque<br />
- lazina: acqua fangosa<br />
- attenoradu: con voce stentorea<br />
- faltat: manca<br />
- limba ‘e terpe: lingua di serpente<br />
- una cuba ‘e deghe: una botte da dieci ettolitri<br />
- prinza: pregna, gravida<br />
- fedu: feto, prole<br />
- si tenzeras tinu: se tu avessi giudizio
180<br />
Cosa chi non s’ ‘idet non s’ispatzat<br />
“Redui, Filumena, sa munnedda<br />
ch’est peccadu a mustrare sas “birgonzas”,<br />
ca faghet brou latzu sa padedda<br />
de dogni die... e padres chirca-monzas<br />
che nd’at in bidda chentu e una chedda!<br />
In mustra su “siddadu” non lu ponzas<br />
e t’ammenta chi sa cosa cuada<br />
est finamentras sa prus disizada!<br />
S’amparu de su sàbiu est sa ricchesa,<br />
ma b’at chie est surdu a sos cunsizos!<br />
Ti catzas, emmo, tres battor disizos,<br />
ma su ch’incunzas non balet s’ispesa!<br />
Cun su ch’as tue, ti siat intesa,<br />
nd’ ‘essis ebbia gàrriga de fizos,<br />
ch’an aer una mama, cuss’est beru,<br />
ma de su babbu non nde lean seru!”<br />
“Sas ganas cun a mie si las catzat<br />
solu chie mi giughet a s’altare!<br />
Deo non so a prou... chie l’intatzat<br />
sa sìndria, fatta o no, si dêt portare!<br />
Però nde so istracca d’isettare...<br />
ca sun trint’annos! Nâchi non s’ispatzat<br />
sa cosa chi non s’ ‘idet! Duncas s’oju<br />
lu mintan puru... s’àteru a su coju!<br />
Cant’a sos fizos, già mi dian piàghere,<br />
ma d’unu babbu e d’una mama ebbia!<br />
Dare una masonada nde li dia<br />
a su pobiddu pro lu cumpiàghere!<br />
Ca sa “fràbbica” est bona, o cudda tia!<br />
In s’intertantu ite devo fàghere?<br />
Non nât forsis su dìcciu:-Chie non proat<br />
o a manu in manos s’istat, non incoat!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sa padedda ‘e onzi die faghet brou latzu<br />
La pentola di ogni giorno rende insipido il brodo<br />
* Sas ricchesas sun s’amparu de sos sàbios<br />
Le ricchezze sono la protezione dei savi<br />
* Cosa chi non s’ ‘idet non s’ispatzat<br />
La merce che non si mostra non si vende<br />
* Chie non proat non incoat<br />
Chi non prova non mette in coda (non raccoglie)<br />
181<br />
- Redui, Filumena, sa munnedda: Ritira, Filomena, la gonna<br />
- sas “birgonzas”: le “vergogne”, le pudicizie<br />
- chentu e una chedda: uno stuolo, una gran quantità<br />
- ma de su babbu non nde lean seru: ma non avranno mai sentore di chi<br />
possa essere il padre<br />
- chie l’intatzat sa sìndria...: chi per primo taglierà l’anguria, matura o no,<br />
dovrà portarla a casa<br />
- Duncas s’oju lu mintan puru... s’àteru a su coju!: Dunque si dilettino pure<br />
a guardare... l’altro, però, al giorno delle nozze<br />
- masonada: figliata, un gran numero di figli<br />
- o a manu in manos s’istat: o se ne sta con le mani in mano
182<br />
Su traittore no abbaidat mai in cara<br />
Àrtzia sa cara e mìrami in ojos,<br />
s’est chi ‘alet ancora sa mirada!<br />
Ue che fis nottesta? In sos trobojos<br />
ses rutta galu ‘e chie, o iscabada?<br />
S’ischeras cantu ti apo chircada<br />
peri pèlcias, calancas, calafojos!<br />
Intesu m’an sa Luna e sas istrias<br />
urulende sas duras penas mias!<br />
Perdet sa coa nâchi su matzone,<br />
ma non su vìsciu... ed est beru gai!<br />
Deo l’ischia chi non fis anzone<br />
dulche e maseda... ma, mai e poi mai,<br />
podia pensare chi tenzeras, ahi,<br />
arte e malesas de un’iscurtone!<br />
Accò prîte, in sa vida e in s’amore,<br />
mai àrtziat fàccia chie est traittore!<br />
Fit beranu, t’ammenta... e a unu ballu<br />
t’abbojei che abe in chirca ‘e mele:<br />
subra palas gighias un’isciallu<br />
ruju, ‘e seda, e d’oro unu... nighele<br />
appuntadu in pettorra. E, como, ajallu<br />
s’accisu ‘e tando tramudadu in fele!<br />
Ne caddu in maju, ne fémina in festa!<br />
-narait mama cuntresta-cuntresta-<br />
Eja...e chie si leat de amore<br />
-an iscrittu- d’arràbbiu si lassat!<br />
Narat “ohi” chie tenet dolore...<br />
e s’est dólima ‘e cuddas chi non passat<br />
finit chi perdet sonnu e onore!<br />
Faghìmubi una rughe. Chie trassat<br />
contr’a sos suos, s’est ch’at malu vìsciu<br />
non lu perdet manzanu! Ohi giudìsciu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Su matzone perdet sa coa ma non su vìsciu<br />
La volpe perde la coda ma non il vizio<br />
* Su traittore no abbàidat mai in cara (in fàccia)<br />
Il traditore non guarda mai in viso (in faccia)<br />
* Ne caddu in maju, ne fémina in festa<br />
Né cavallo in maggio, né donna in festa<br />
* Chie de amore si leat, de arràbbiu si lassat<br />
Chi si prende per amore, si lascia con rabbia<br />
* Chie at dolore (dólima) narat “ohi”<br />
Chi sente dolore dice “ohi”<br />
* Chie at vìsciu malu non lu perdet manzanu<br />
Chi ha un brutto vizio non lo perderà domani<br />
183<br />
- nottesta: stanotte<br />
- trobojos: tresche<br />
- iscabada: insensata, sciocca<br />
- pèlcias, calancas, calafojos: anfratti, dirupi, catrafossi<br />
- iscurtone: mostro favoloso della <strong>Sardegna</strong>, una sorta di serpente velenoso<br />
- accisu: incanto, malia<br />
- cuntresta-cuntresta: discorrendo alla buona
184<br />
Màndiga a pagu e comparatinde<br />
Màndiga a pagu e comparatinde...<br />
ca a t’ ‘ider gai a su friga e busca<br />
de sos mandrones s’istiga sighinde<br />
sa cara como allegra e pustis fusca<br />
b’at de ti narrer:- E birgonzatinde!<br />
A su leone la faghet sa musca<br />
-pensas tue- e cun cussu ti campas!<br />
Ma gosat pagu chie vivit de trampas!<br />
Tue crês chi su mundu est fattu ‘e legos<br />
(e già che nd’at colpados, cun s’impannu!)<br />
e gai die cun die, gesoccannu,<br />
trassas e piscas, futtinde sos...tzegos!<br />
Su trabàgliu? Assiat arrennegos!<br />
Bàrriu minore remiarzu mannu...<br />
chi s’istet chie est maccu in domo sua<br />
e peus pro a chie est conca ‘e lua!<br />
Ma no est sempre Pasca, crê’ a mie,<br />
e donz’allega lompet a concluos<br />
e tue e tottu as a bider su die<br />
chi cuddos ch’istimais conchicruos<br />
t’imparan a torrare in sensos tuos!<br />
Ca in sa vida bi at sempre chie<br />
ti n’ ‘ogat su macchine prima o poi,<br />
‘ordinzes gai o meledes goi!<br />
T’as a abbizare tando da-e per te<br />
chi unu est musca, àteru est leone,<br />
chi su pingu no est melalidone,<br />
ch’esser teraccu no est ch’esser re!<br />
E, s’a boltas, inghènias de matzone<br />
dan calchi fruttu, no est cosa, crê’,<br />
chi durat che Matusa o dat profettu,<br />
ma ‘e pagu tinu, che giambare lettu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Màndiga a pagu e comparatinde<br />
Mangia con moderazione e còmpratene<br />
* Sa musca la faghet a su leone<br />
La mosca vince il leone<br />
* Su tramposu at pagu gosu<br />
Il truffatore gode poco<br />
* Bàrriu minore remiarzu mannu<br />
Carico piccolo, mucchio grande (di legna)<br />
* Chie est maccu s’istet in domo sua<br />
Chi è scemo se ne stia in casa propria<br />
185<br />
- a su friga e busca: imbrogliando e procurando<br />
- sa cara como allegra e pustis fusca: col viso ora allegro ora rabbuiato<br />
- legos: ignoranti, sciocchi<br />
- colpados, cun s’impannu: scemi, con la vista appannata<br />
- gesoccannu: esclamazione che si pronuncia quando si gusta una primizia;<br />
come a dire “Grazie Gesù, anche per quest’anno!”<br />
- conca ‘e lua: la lua è l’euforbia, usata per stordire le anguille; pertanto<br />
“testa mezzo stordita”<br />
- conchi-cruos: sciocchi, melensi; alla lettera “teste crude”<br />
- su pingu no est melalidone: la sporcizia non è il corbezzolo
186<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Chie narat su chi cheret, su chi non cheret intendet<br />
Chie narat su chi cheret -própriu gaisu<br />
chi non cheret intender intendet!<br />
Si si nât sàbiu li nân chi bi pendet,<br />
s’est chi trabàgliat chena s’arrêr mai<br />
iscòbiat ch’est mandrone o chi non rendet!<br />
Si campat che mischinu in arguai<br />
in iscassia ‘e benes e d’affettos<br />
finas l’aggiunghen ch’at milli difettos!<br />
S’est che anzone chéssinu e masedu<br />
dulche lu pintan o maccu che loa.<br />
Si lompet primu s’agattat in coa,<br />
s’at binu forte, in cuba b’at aghedu.<br />
S’est pobiddu chen’àteru meledu<br />
ch’at un’amiga l’appitzigan... noa!<br />
E s’at muzere chena tacca o neu<br />
li nân beccu, chena timire a Deu!<br />
Nât su dìcciu:-A chie faeddat male<br />
(ma no est sempre ‘eru, malaittos!)<br />
sa limba si li segat in casciale!<br />
S’esserat gai, a cussos appittos<br />
appicconiadu cal’ómine, cale,<br />
aimis bidu? A mezus impittos<br />
si fit boltadu, ca accoglit malannos<br />
chie sèmenat males chin ingannos.<br />
E su connottu un’àteru ammonestu<br />
galu nos porrit:-Non pagat in lardu<br />
su Mere ‘e susu, ma pagat a tardu!-<br />
E iscat puru chie a malu sestu<br />
ispràmminat malesas e guvardu<br />
mai si mustrat: at a bider prestu<br />
ch’a prangher e a rier, est deasie,<br />
toccat a bolta-’olta, a die a die!
DÌCCIOS<br />
<br />
* Chie narat su chi cheret, su chi non cheret intendet<br />
Chi dice ciò che vuole, sente ciò che non vorrebbe sentire<br />
* Maccu che loa<br />
Pazzo da catena<br />
* A chie faeddat male sa limba si li segat in casciale<br />
A chi parla malignamente gli si taglia la lingua tra i denti<br />
* Chie sèmenat dannos accoglit malannos<br />
Chi semina rovine raccoglie malanni<br />
* Deus non pagat in lardu, ma pagat a tardu<br />
Dio non paga in lardo, ma paga tardi<br />
* A piangher e a rìere toccat a die a die<br />
A piangere e a ridere spetta un giorno per uno<br />
- li nân chi bi pendet: gli dicono che è scemo<br />
- iscóbiat: scopre<br />
- in arguai: in difficoltà, in miseria<br />
- che anzone chéssinu e masedu: mite e mansueto come un agnello<br />
- chen’àteru meledu: senza grilli per la testa<br />
- un’amiga l’appitzigan... noa!: gli attribuiscono una nuova... amante!<br />
- li nân beccu: gli dicono caprone (cornuto)<br />
- a cussos appittos appicconiadu: aggrappato a quelle aspettative<br />
- ammonestu: ammonimento<br />
187
188<br />
De pedde mala non nde morit<br />
Pàulu caru, sos de Terramanna<br />
che sos bisajos insoro antigòrios<br />
sos imbeleccos sighinde notòrios<br />
t’intran in domo chen’abberrer gianna<br />
e muitzos, cun trassas e illòrios,<br />
ti lassan nudu e póberu in canna!<br />
E non ti ‘oltes, che cane a furone,<br />
ca sun tziviles... e nâchi an rejone!<br />
Ca Roma est... Roma, a primma che oe,<br />
“caput mundi”, mere soberana,<br />
Olimpu de sas Musas, tottas noe!<br />
Issa tesset, che bona filonzana,<br />
sa sorte tua, mia... a bonu proe!<br />
Tue de nudda ti lees mattana<br />
ca già b’at chie ti ballat in coa!<br />
Peccadu ‘etzu, penetèscia noa!<br />
De pedde mala non nde morit, raju!<br />
e su vìsciu non perdet mariane!<br />
Passat su tempus... e tue nd’as aju<br />
d’isettare mezoros da’ chie est cane!<br />
Como ‘e sa limba, che mossu ‘e pane,<br />
ca cheres esser sardu e non laccaju,<br />
ti negat su dirittu a marrania!<br />
Ma non s’agabbat cue sa porfia!<br />
A mòrrere che piogu in cosidura<br />
tue non t’assuggettas e ne deo<br />
e ne sos Sardos, ch’a sa malaura<br />
sun avvesos da’ sempre! E ca bi crêo<br />
ch’est galu custa un’ateruna fura<br />
de sa ‘ídriga ‘e Roma, non m’arreo<br />
d’abboghinare cun tegus a tottu:<br />
-Torremus a sa limba ‘e su connottu!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Peccadu ‘etzu, penetèscia noa<br />
Peccato nuovo, nuova penitenza<br />
* De pedde mala non nde morit<br />
Di malvagi non ne muoiono<br />
<br />
* Mòrrere che piogu in cosidura<br />
Morire come un pidocchio in cucitura<br />
189<br />
- sos de Terramanna: gli Italiani<br />
- bisajos insoro antigòrios: i loro antichi antenati (Romani)<br />
- sos imbeleccos...: seguendo i noti inganni<br />
- e muitzos, cun trassas e illòrios: e alla chetichella, tra frodi e arzigogoli<br />
- E non ti ‘oltes...: E non ribellarti, come fa il cane col ladro<br />
- ti ballat in coa: ti balla sulle gambe (come si fa coi neonati)<br />
- mariane: volpe<br />
- ca cheres esser sardu e non laccaju: perché vuoi essere sardo e non un lacchè<br />
- Ma non s’agabbat cue sa porfia!: Ma non termina qui la sfida!<br />
- a sa malaura sun avvesos: sono avvezzi alla malasorte<br />
- de sa ‘ídriga ‘e Roma: della matrigna di Roma
190<br />
Cun su tempus s’imentigat su dolu<br />
A prangher custa ‘olta Madalena<br />
già l’at prantu su cortzu ‘e su maridu,<br />
ca fit pobiddu raru e, gratia plena,<br />
non che su primu legu e arrajolidu!<br />
E fit -sa sua- boghe ‘e filumena<br />
ch’a pibios a s’inghìriu ‘e su nidu<br />
chircat sos fizos chi, sorte dannarza!,<br />
l’at mortu sa colora puzonarza!<br />
“Tue sí chi fit lizu, Tzitzu meu,<br />
sàbiu che ranu ‘e trigu, aorradore,<br />
tottu domo e trabàgliu, unu chereu,<br />
forte che trau, ómine d’onore.<br />
Su sole ch’est caladu, oddeu, oddeu...<br />
como cun chie lu chirco s’amore?<br />
Narrer poto chi una bona prenda<br />
balet meda ‘e pius d’una sienda!<br />
Disdicciada! E cal’àteru ‘anzu<br />
ordivinzende m’est galu sa sorte?<br />
Accomi torra ‘attia, chen’affianzu,<br />
e finas deo in trànsitos de morte!<br />
Non podet esser chi mi nd’accunorte,<br />
ca fit maridu, amigu e cumpanzu<br />
Tzitzu ‘e Melas, s’ùnicu consolu!<br />
Nân: cun su tempus s’olvidat su dolu!<br />
Mezus morta che a perder s’affettu...<br />
mezus morta, Tzitze’, intr’ ‘e su mese!”<br />
Li tunciesit sa fiza ‘e primu lettu:<br />
-Faghe sas ficcas, ma’, s’est chi bi crêse!<br />
E l’agatta unu neu, unu difettu!<br />
Appoi ‘e duos benit su ‘e trese...<br />
e chie at bon’alenu che a tie<br />
l’ischit chi pigat sole cada die!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Sàbiu che ranu ‘e trigu (che su pane)<br />
Saggio come un chicco di grano (come il pane)<br />
* Pius balet una bona prenda chi no una (mala) sienda<br />
Vale più un buon pegno (o moglie) che una (cattiva) ricchezza<br />
* Cun su tempus s’isméntigat (s’olvidat) su dolu<br />
Col tempo si dimentica il dolore<br />
- legu e arrajolidu: ignorante e rabbioso, irascibile<br />
- a pibios a s’inghìriu ‘e su nidu: a lamenti intorno al nido<br />
- colora puzonarza: serpe mangia uccelli<br />
- aorradore: buon risparmiatore<br />
- chereu: cero, dritto come un cero<br />
- ‘anzu: percossa, batosta<br />
- ordivinzende: tramando, preparando<br />
- ‘attia, chen’affianzu: vedova, senza sostegno alcuno<br />
- in trànsitos de morte: sul punto di morire<br />
- chi mi nd’accunorte: che possa trovare sollievo al dolore<br />
- intr’ ‘e su mese: entro il mese, prima del trigesimo<br />
- Li tunciesit: Le sussurrò<br />
- Faghe sas ficcas: Fai gli scongiuri<br />
191
192<br />
Sa rejone a chie l’at...-narat Babbaima<br />
su primmu est isse a la pretender<br />
in cada arréjonu e lestru a s’offender<br />
si ti nât “goi” e tue li nâs “gai”!<br />
Isse est che Gesu, chi non faddit mai,<br />
ischit tottu e resessit a cumprender<br />
de custa vida nostra donz’arcanu,<br />
ca est preide, santu e antzianu.<br />
Sa rejone a chie l’at<br />
«Nerzat, Babba’: a chie at fattu innante<br />
su Mere Mannu, a sa pudda o a s’ou?»<br />
-Sa ticca, conca ‘e càule, ignorante,<br />
c’a parte ‘e Susu lis piaghet su brou!-<br />
«Onzi male faghet su cursu sou<br />
o est pro su meràculu bastante<br />
calchi Glòria o Ave?» -Tostorrudu,<br />
a Deu e a duttores pedi aggiudu!-<br />
«E perdonare la diat Vostè<br />
si l’abbojerat calchi Madalena?»<br />
-Mai!... antzis emmo... e pro un’acchè:<br />
s’est zente tua cussa conchilena!-<br />
«E si lu lêren a falas de pe’<br />
o a istutturradas, cale pena<br />
a sos malattrividos diat dare?<br />
O che frades los diat abbratzare?»<br />
-Nât s’Evanzéliu chi s’àtera barra<br />
dêt porrer su cristianu rie-rie.<br />
E deo ap’a fagher deasie<br />
...appoi ‘e l’aer dadu sa cabarra!-<br />
«Nerzat infinis s’est beru o s’est ciarra<br />
chi su... corvu arroghidu carrat nie.»<br />
-Signalat abba... emmo... conca ‘e mulu,<br />
pro chi t’innètties cara, limba e... culu!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Sa rejone a chie l’at<br />
La ragione (si dà) a chi ce l’ha<br />
* Onzi male faghet su cursu sou<br />
Ogni male fa il suo corso<br />
<br />
* Su corvu arroghidu signalat abba<br />
Il corvo rauco annuncia la pioggia<br />
- Babbai: in questo caso, il prete, il parroco<br />
- in cad’arréjonu: in qualsiasi argomento<br />
- si ti nât “goi” e tue li nâs “gai”: se ti dice “così” e tu rispondi “cosà”<br />
- Sa ticca, conca ‘e càule: La gallina, testa di cavolo<br />
- Tostorrudu: Testone, testardo, tonto<br />
- si l’abbojerat...: se dovesse incontrare qualche Maddalena<br />
- e pro un’acchè: e per un motivo<br />
- cussa conchilena: quella testolina (peccatrice)<br />
- a falas de pe’ o a istutturradas: a calci o a schiaffi<br />
- s’àtera barra: l’altra guancia<br />
- sa cabarra: la caparra, una quantità di busse<br />
- o s’est ciarra: se è una diceria<br />
- pro chi t’innètties: perché possa pulirti<br />
193
194<br />
Fértula-fértula andas... che a chie<br />
no at domo, ne zente ‘e conzuntura,<br />
ne siddados o benes de natura,<br />
pê-iscultza e sempre rie-rie!<br />
Fettat caldana, abba, frittu o nie<br />
sa bòveda ‘e su chelu a cobertura<br />
tenes, e sas istellas e sa Luna<br />
cumpanzas de sa tua... disfortuna!<br />
Ae nîda ses tue, dulche ‘ena,<br />
no as padronu, che su Soberanu...<br />
rosa isparta in un’eternu ‘eranu<br />
pane pesadu, emmo, e càscia piena!<br />
Cantas... e ries... dulche cantilena<br />
est sa tua, che de riu andantanu<br />
chi tra sas ervas e pedras laddias<br />
umpit su coro ‘e raras melodias!<br />
Lughet sempre s’oro<br />
(A un’ànghelu... poeta)<br />
Ma chie ses? E a chie faeddas<br />
de sighidu e cun cara cuntenta?<br />
A sos grìglios -mi nara- a sas pabeddas<br />
ite lis contas, addaghi a s’appenta<br />
los chircas in sos padros? T’ausenta<br />
accurtz’a mie... e sas manareddas<br />
mi porri, ànghelu sàbiu, ‘alu una ‘ia<br />
pro ch’impare dae te sa poesia!<br />
Gìghemi, a manu tenta, fintz’a ue<br />
iscumbattin sas alas de su coro.<br />
Biada a tie! Lughet sempre s’oro...<br />
Fàghemi cumprender chie ses tue!<br />
Sa lughe ch’as in ojos est tresoro<br />
chi chirco da-e sempre e in tottue.<br />
E mi naran “poeta”! Ahi consolu!<br />
Ma “poeta” ses tue... tue solu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Deus no at padronu<br />
Dio non ha padrone<br />
<br />
* Pane pesadu, càscia piena<br />
Pane ben lievitato, cassapanca piena<br />
* S’oro lughet sempre<br />
L’oro brilla sempre<br />
195<br />
- Fértula-fértula andas: Vai qua e là senza meta<br />
- zente ‘e conzuntura: parenti, congiunti<br />
- siddados: tesori nascosti<br />
- caldana: tempo caldo, afoso<br />
- sa bòveda ‘e su chelu a cobertura tenes: come tetto hai la volta del cielo<br />
- Ae nîda... dulche ‘ena: Uccello immacolato... dolce sorgente<br />
- su Soberanu: il Sommo, Dio<br />
- riu andantanu: fiume che scorre placidamente<br />
- pedras laddias: pietre levigate dall’acqua<br />
- pabeddas: farfalle<br />
- ànghelu sàbiu: angelo sapiente (nella sua innocenza)<br />
- ‘alu una ‘ia: ancora una volta<br />
- Gìghemi, a manu tenta...: Conducimi, mano nella mano, fin dove arrivano<br />
le ali del cuore
196<br />
Pro amore ‘e sos promores si perdonat<br />
Pro amore ‘e sos promores si perdonat...<br />
-narat su dìcciu- e deo isto in s’istiga;<br />
ma su chi tue as fattu non cunsonat<br />
cun s’amistade nostra, ch’est antiga<br />
inter chie rispettat sa fadiga<br />
de su suore onestu, sa chi donat<br />
sa paghe a cantos ch’ ‘ettan in sa terra<br />
brios e coro, in eterna gherra!<br />
Faghe ch’a babbu tou unu fulanu<br />
ch’at istranzadu in sa pinnetta sua<br />
e ch’at connottu cantu est dura e crua<br />
sa vida ‘e su pastore, unu manzanu,<br />
dispidéndesi, in pórrerli sa manu,<br />
si che porterat un’anzone accua,<br />
e nâmi si non pensas, a cunsonu,<br />
mai sias cun nemos troppu ‘onu!<br />
T’arvùrias tando, irroccas e minettas,<br />
ti ‘enit boza de... ma no est gai!<br />
Emmo, o amigu, cheret chi mi crêttas:<br />
Su bonu fagher, no, non morit mai!<br />
In su puttu ‘e s’isméntigu che l’ ‘ettas<br />
mezus s’ ‘uccone malu ‘e s’arguai!<br />
A chie at isbagliadu bi lu nara,<br />
ma lu perdona, miréndelu in cara!<br />
E deo in ojos pro’ a ti fissare<br />
e ladinu ti naro:-Non crêia<br />
chi mi poteras da’ ‘ucca leare<br />
su chi pro un’annu tribuladu aia!<br />
Ma l’as fattu! E mi pesat s’iscassia!<br />
Bae, ses perdonadu. Ma gosare<br />
chie no ischit it’est patimentu<br />
non podet, mira! Ténelu in ammentu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Pro amore ‘e sos promores si perdonat<br />
Per amore dei maggiori si perdona<br />
* Non sias mai troppu ‘onu<br />
Non essere mai troppo buono<br />
* Su bonu fàghere non morit mai<br />
Il buon agire non muore mai<br />
* Chie non patit non podet gosare<br />
Chi non soffre non può godere<br />
197<br />
- promores: maggiori, persone anziane, progenitori<br />
- resto in s’istiga: non mi discosto dalle orme (della sapienza dei proverbi)<br />
- unu fulanu: un tizio, un tale<br />
- ch’at istranzadu: che è stato ospite<br />
- dispidéndesi, in pórrerli sa manu: congedandosi, mentre gli stringe la<br />
mano<br />
- a cunsonu: come conseguenza logica<br />
- T’arvùrias tando, irroccas e minettas: Allora ti adiri, maledici e minacci<br />
- s’ ‘uccone malu ‘e s’arguai: l’indigesto boccone della pena<br />
- iscassia: mancanza, penuria
198<br />
Non si mesurat a palmos s’ómine<br />
A Sadurru l’an fattu cavaglieri<br />
chena posseder caddu, sedda e isprones...<br />
e in bidda sun tottu a chistiones:<br />
-Dêt esser ca est bistadu su ‘arveri<br />
de Badógliu! -nât unu- “A lu pones<br />
-un’aterunu azunghet matrofferich’an<br />
iscobertu, mancari in ritardu,<br />
chi l’aian lantadu a balla... ‘e lardu?”<br />
“Tando est toppu pro cussu? Est un’eroe!-<br />
-abboghinat Marighe ‘Endabarattu-<br />
“Balla chi nono! Cussu bi l’at fattu<br />
trint’annos como a calches unu ‘oe!<br />
-rispondet Forichedda Murru d’ ‘attu-<br />
Su chi siat, li fattat bonu proe!<br />
Non si mesurat a palmos, crêide,<br />
s’ómine... mai! Bos nde cumbinchide!”<br />
“Cussu emmo, coma’! A sa pobidda<br />
brivada già non l’at mai de nudda!<br />
-allegat Tzitzu- Sa coa ‘e s’ambidda<br />
l’at dadu a tenner e... brou ‘e chibudda!<br />
E isse pienzéndesi sa ‘udda<br />
in sos tzilleris... chentu e un’istinchidda<br />
chi lu brùjene! In tempos de gherra<br />
faulas a cantares fintz’a terra!”<br />
“Ma ne in terra istat ne in chelu<br />
su chi ses nênde cun su fele in laras!<br />
-li muttit arvuriadu Peppe Taras-<br />
Ne dimóniu est Sadurru e ne anghélu,<br />
ma da’ ómine malu ‘ardiandelu!<br />
Intantu est cavaglieri... e s’est ch’imparas<br />
a ti rentenner sa limba in s’isgarzu<br />
fintz’a tie an a fagher... ainarzu!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* S’ómine non si mesurat a palmos<br />
L’uomo non si misura a palmi<br />
* Dare a tènnere sa coa de s’ambidda<br />
Far afferrare la coda dell’anguilla<br />
* In tempus de gherra fàulas fintz’a terra<br />
In tempo di guerra bugie fino a terra<br />
* No istare ne in chelu ne in terra<br />
Non stare né in cielo né in terra<br />
199<br />
- lantadu a balla... ‘e lardu: ferito con una pallottola... di lardo<br />
- matrofferi: burlone<br />
- Marighe ‘Endabarattu: Maurizio Vendiabuonprezzo (soprannome)<br />
- Murru d’ ‘attu: Muso di gatto (soprannome)<br />
- allegat: risponde, dice<br />
- ‘udda: ventre, pancia<br />
- tzilleris: bettole<br />
- a cantares: in gran quantità<br />
- li muttit arvuriadu: gli risponde pieno d’ira<br />
- da’ ómine malu ‘ardiandelu: salvalo dalla nomea di uomo cattivo<br />
- a ti rentenner sa limba in s’isgarzu: a trattenerti la lingua nell’esofago,<br />
cioè “a non sparlare di Sadurru o deriderlo”<br />
- ainarzu: asinaio
200<br />
Boe solu non tirat carru<br />
Pro Gósamu non b’at fulanu in mundu<br />
chi contet che a isse... e nd’at rejone!<br />
Ite li mancat? Tenet bonu... fundu,<br />
benes e domos, paret un’Adone,<br />
furriet a dresta, a manca, in largu, in tundu<br />
b’at sempr’unu a li lingher su... garrone!<br />
Sas féminas, a fragu de... nighele,<br />
nâchi li curren che musca a su mele!<br />
Finas si ‘antat d’aer ferramenta<br />
chi non timet ruinzu ne ismarru<br />
e chi mai l’at a fagher s’isgarru<br />
de si cojare, nemmancu a... s’appenta!<br />
Isse non nd’aggradessit partimenta!<br />
Boe solu però non tirat carru...<br />
e nât su dìcciu de non narrer gai:<br />
deo ‘e cuss’abba non nde buffo mai!<br />
Ma sa Sorte, addaghi intrat in gala,<br />
s’accùrtziat che grodde a su puddarzu,<br />
ca issa at duas caras, che frearzu,<br />
bona sa prima, sa ‘e duas mala!<br />
Como est che puddu infattu a Peppa Pala<br />
a crista altzada e paret ch’in s’isgarzu<br />
li currat a trainos sa salia,<br />
ca cudda bi la negat sa... mundia!<br />
S’àtera notte nâchi su zudeu<br />
in domo si ch’est fertu ‘e sa teracca,<br />
chi pro no esser ne sàbia ne macca,<br />
li diat aer dadu su... recreu!<br />
Gosa, Gósamu, gosa, gosu meu,<br />
mira però chi non bi lasses tacca!<br />
Gai dêt esser... si b’at chie in bidda<br />
sa teracca la’idet già pobidda!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Sa musca curret a su mele<br />
La mosca corre al miele<br />
* Boe solu non tirat carru<br />
Un bue da solo non tira il carro<br />
<br />
* Non nerzas mai: de cust’abba non nd’apo a bìere<br />
Non dire mai: non berrò quest’acqua<br />
* Frearzu at duas caras: una ‘ona e una mala<br />
Febbraio ha due volti: uno buono e uno cattivo<br />
201<br />
- bonu... fundu: buone... fondamenta, soldi... ben conservati<br />
- paret un’Adone: è bello, da sembrare un Adone (giovinetto molto bello<br />
amato da Venere)<br />
- furriet a dresta...: ovunque vada c’è sempre uno disposto a leccargli il...<br />
tallone!<br />
- a fragu de nighele: subdorando una qualche cosa, i quattrini<br />
- ferramenta: ferrame che non teme ruggine o di perdere il taglio<br />
- Isse non nd’aggradessit partimenta!: A lui non piace dividere niente con<br />
nessuno, neanche con una eventuale moglie!<br />
- s’accùrtziat che grodde: si avvicina al pollaio come una volpe<br />
- bi la negat sa... mundia: gli nega i... favori; mundia è il pidocchino di cui<br />
sono ghiotte le galline<br />
- si ch’est fertu: si è introdotto in casa della serva
202<br />
Da-e cando in casantza su maridu<br />
che l’an postu, Giuanna Pili-ruja<br />
si ch’ ‘essit donzi notte cun s’iscuja<br />
chi tenet unu fizu e ch’est famidu!<br />
Gai si dat a su primmu... accudidu<br />
pro su bisonzu... e paren salamuja<br />
sas làgrimas chi ‘ettat a s’incunza<br />
a tales sun salidas pro sa... munza!<br />
Mezus dare che pedire<br />
Mezus a dare che a dever pedire!<br />
Issa l’ischit... pro cussu est cori ‘ona<br />
e bos nât:-Mezus gai che a servire<br />
a die e notte padronu e padrona!<br />
No est mistieri custu? O est mandrona<br />
o visciosa chie ‘essit a chittire<br />
sa zoronada? O forsi fatto isbàgliu<br />
nênde ch’est finas custu unu trabàgliu?<br />
In s’antigóriu a sas de cust’idea<br />
usaian rispettu e cunsideru.<br />
Nâdemi, adducas, est fàula o beru<br />
chi de cust’arte fit Venus sa dea?<br />
Ma su mundu no est bonu e sintzeru<br />
e pesamos cun diversa istadea!<br />
Mascamente chie est a matta piena<br />
chi non crêt daghi est bóida s’anzena!<br />
Biadu a chie in perra de gianna<br />
tenet un’oju pro bonu custou<br />
e coltz’a cuddu chi un’affannu nou<br />
s’agattat cada die o pena manna!<br />
A su bàntziga-bàntziga sa canna<br />
si franghet a su ‘entu! A fagher prou<br />
non bos prego. Ma tappulende pannu<br />
gai e tottu che bàrigo s’annu! -<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
* Mezus dare che pedire<br />
Meglio dare che elemosinare<br />
<br />
* Sa matta (pantza) piena non crêt a sa bóida<br />
La pancia piena non crede a quella vuota<br />
* Biadu a chie at un’oju in perra de gianna<br />
Beato chi ha un occhio (vigile) sull’uscio di casa<br />
* Tappulende su pannu si che bàrigat s’annu<br />
Rattoppando il panno, se ne va l’anno<br />
203<br />
- in casantza: in galera<br />
- Giuanna Pili-ruja: Giovanna (dai) Capelli rossi<br />
- Gai si dat a su primu... accudidu: Così si concede al primo... arrivato<br />
- salamuja... incunza... munza: salamoia... incasso... bussa<br />
- a chittire sa zoronada: a guadagnarsi la giornata<br />
- Venus: Venere, dea della bellezza e dei piaceri<br />
- istadea: stadera, bilancia a bracci<br />
- Mascamente: Soprattutto<br />
- custou: custodia, vigilanza, protezione<br />
- A su bàntziga-bàntziga...: Ondeggiando continuamente sotto le raffiche<br />
del vento la canna si spezza<br />
- che bàrigo s’annu: riesco a trascorre l’anno
204<br />
Tue che Santu Tomas si non toccas<br />
non crês mai a nudda o a niunu<br />
ed est cussa sa neghe ‘e cantos sunu<br />
malos a mover e tostos che roccas!<br />
Si ti narzeran “Fulanu est deunu!”,<br />
bae ch’a l’aggiuare non t’irroccas<br />
e addaghi li porris s’accunortu<br />
su mal’avventuradu ch’est già mortu!<br />
Basamattones e cagadiàulos<br />
Tue in Cristos bi crês, ca non ses tontu;<br />
nâmi prîte però si non l’as bidu!<br />
A toccu ‘e campanas tuccas prontu<br />
che s’esseras da’ canes persighidu!<br />
Ti sinnas, ti cunfessas e abbramidu<br />
s’òstia ch’ingullis... ma non faghes contu<br />
de chie isettat, a manu parada,<br />
un’appiccóniu, a missa agabbada!<br />
Forsi lassadu assegu ‘e sos retàulos<br />
b’at francos meda e calchi untza ‘e oro<br />
o a preides l’as dadu a... miàulos<br />
pro ch’in sas missas t’ammenten insoro.<br />
Pro chie pedit non nde mustras coro,<br />
ca ses basamattones-cagadiàulos!<br />
Ma non lu futtis su matessi a Chie<br />
est prus cumpanzu meu de a tie!<br />
Onzunu -nât su dìcciu- at una rughe<br />
e donzunu si bàjulat sa sua!<br />
Sa mia est manna, e s’ ‘idet... ma sa tua<br />
no est cudda chi portat a sa Lughe!<br />
Ti nd’abbiza e no istes fughe-fughe<br />
da’ chie est disdicciadu o in sa lua<br />
de su bisonzu arriscat d’attogare.<br />
Ses galu in tempus, pensa, a ti salvare!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Esser che Santu Tomas: si non toccat non crêt<br />
Essere come San Tommaso: se non tocca non crede<br />
* Basamattones e cagadiàulos<br />
Baciamattoni (bigotto) e cacadiavoli (ipocrita)<br />
* Onzunu bàjulat sa rughe sua<br />
Ognuno sopporta la sua croce<br />
205<br />
- neghe: colpa<br />
- Fulanu est deunu!: Il Tizio è digiuno!<br />
- Bae ch’a l’aggiuare non t’irroccas: Sta’ sicuro che non ti sfracellerai per<br />
soccorrerlo<br />
- s’accunortu: il conforto, un po’ di cibo<br />
- tuccas prontu...: accorri pronto come se fossi inseguito dai cani<br />
- Ti sinnas: Fai il segno di croce<br />
- a manu parada, un’appiccóniu, a missa agabbada: con la mano tesa, una<br />
speranzuola (una elemosina), a messa ultimata<br />
- retàulos: retablo, tavola dipinta<br />
- o a preides l’at dadu a... miàulos: o hai dato le tue offerte ai preti... miagolando<br />
(con voce di lamentazione)<br />
- no istes fughe-fughe: non scappare<br />
- in sa lua...: nel dolore della necessità rischia di soffocare
206<br />
Su riccu no est mai cuntentu<br />
Su riccu pius nd’at prus nde disizat<br />
a tales ingurdone est che’ su mare!<br />
Lestru che nemos in si lamentare,<br />
chentu e una fàulas s’appizat<br />
cuntentu de si fagher pibiare.<br />
Non drommit a de die, a notte ‘izat,<br />
ca su prenettu est unu, che berrina,<br />
ammuntonare sesina a sesina!<br />
Su deus sou at lumen “Dinari”,<br />
a isse ebbia coro e mente intregat!<br />
Su gosare ‘e sa vida non l’intzegat,<br />
ca s’isparghet in conca fari-fari!<br />
Buffat abba, su ‘inu si lu negat;<br />
manc’a a Pasca sa tatza lari-lari<br />
si cuntzedit, ca pensat che redortu:<br />
ómine chena ‘inari, ómine mortu!<br />
Cun tale tzou intr’ ‘e concales fissu,<br />
chie at già nâdu a sa vida adiu<br />
non s’abbizat, mischinu, ch’est propr’issu!<br />
E mezus mortu chi non male biu...<br />
ca cuddos ch’a sa bùccia li nân chiu<br />
e finas si cumbinchen d’aer bissu<br />
in custa vida nostra no isco ite,<br />
si non sunu pudende, nâde prîte?!<br />
Ca su riccu no est mai cuntentu,<br />
mezus póberos forsis bos nar’ ‘eo?<br />
Non siat mai... giaghi ancora crêo<br />
fuliadu ‘e non ch’àere a su ‘entu<br />
sinnu e annos! Sa pretesa leo<br />
de sustenner però cust’argumentu:<br />
chie est cuntentu est riccu simmai<br />
e foras de pinniccu, própriu gai!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS<br />
<br />
* Su riccu pius nd’at pius nde disizat<br />
Il ricco più ne ha più ne desidera<br />
* Omine chena ‘inaris, ómine mortu<br />
Uomo senza soldi, uomo morto<br />
* Mezus mortu chi non male biu<br />
Meglio morto che malsano<br />
* Su riccu no est mai cuntentu<br />
Il ricco non è mai contento<br />
* Chie est cuntentu est riccu e foras de pinniccu<br />
Chi è contento è ricco e senza pensieri<br />
207<br />
- ingurdone: avido, ingordo<br />
- s’appizat: si inventa<br />
- pibiare: compiangere, commiserare<br />
- ‘izat: veglia<br />
- su prenettu est unu, che berrina: una è la preoccupazione, acuta come una<br />
trivella<br />
- fari-fari: cenere<br />
- sa tatza lari-lari: il bicchiere pieno sino al colmo<br />
- redortu: cocciuto, arrogante<br />
- Cun tale tzou...: Con quel chiodo fisso nel cervello<br />
- a sa bùccia li nân chiu: chiamano buccia il nócciolo<br />
- d’aer bissu: di aver vinto<br />
- pudende: puzzando, in putrefazione
208<br />
Su trabàgliu annùntziat chie l’at fattu<br />
Appoi ‘e chentu “contos” tottu in rima<br />
e battorchentos dìccios, nde la sesso<br />
Pàulu caru, e s’est chi bi resesso<br />
mi che torro a iscola che a prima.<br />
Si mi los aggradessis, l’aggradesso...<br />
e prus ancora si leas sa lima<br />
e ue b’agatteras musa ruza<br />
l’allijas cun sa sólita manuza!<br />
Su trabàgliu annùntziat chie l’at fattu...<br />
in bene che in male so sempr’ ‘eo,<br />
s’amigu tou, Antoninu Rubattu!<br />
Su ch’apo iscrittu, assumancus crêo,<br />
siat cando bùglio e nde rio attattu<br />
o cando allego sériu o finas leo<br />
camineras chi portan meda addae,<br />
est pro narrer:-Sos dìccios non sun…fae!-<br />
E tue, da-e Nùgoro a Casteddu,<br />
l’as nâdu e imprentadu innanti meu!<br />
Dìcciu antigu no errat! E prîteu?<br />
Ca sos dìccios sun suma de cherveddu,<br />
isperièntzia, coro e giustu impreu!<br />
Sun póddine e non chivarzu nieddu!<br />
De su trabàgliu fattu, ca est gai,<br />
non ti penentas -nât su ditzu- mai!<br />
Deo in làccana abbarro ‘e su connottu<br />
che sempre e, pro s’aggiudu, a Deus prego<br />
ca si non cheret Isse, non lu nego,<br />
podimos cant’e nudda nois tottu!<br />
Paris cun custu lìbaru t’intrego<br />
como un’abbratzu mannu e unu... fiottu<br />
de uras de saludu e ben’istare<br />
cun sos chi amas, a chent’annos pare!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
(Mese de Nadale 1994)
DÌCCIOS<br />
<br />
* Su trabàgliu annùntziat chie l’at fattu<br />
Il lavoro annuncia chi lo ha eseguito<br />
* Dìcciu antigu no errat<br />
Proverbio antico non sbaglia<br />
* Sos dìccios non sun… fae<br />
I proverbi non sono… fave<br />
* De su trabàgliu fattu non ti penentas mai<br />
Non pentirti mai del lavoro fatto<br />
* Chena s’aggiudu ‘e Deus non podimos niente (nudda)<br />
Senza l’aiuto di Dio non possiamo (far) niente<br />
209<br />
- “contos”: pur non essendo dei veri e propri “racconti”, chiamo così queste<br />
mie cento “tessere”, ognuna delle quali, ideata in quattro ottave,<br />
“racconta” e cerca di spiegare qualcosa<br />
- mi che torro a iscola: ritorno ad insegnare, giacchè questo libro è stato<br />
ideato durante le vacanze estive del 1994<br />
- e ue b’agatteras...: e laddove dovessi trovare versi zoppi, usa pura la...<br />
lima, come tu sai ben fare<br />
- imprentadu: stampato (si allude al suo libro NARAT SU DICIU)<br />
- Sun póddine...: Sono farina bianca, non crusca!<br />
- Deo abbarro...: Io resto fedele nel solco del “conosciuto”
Irroccos<br />
“Frastimo ma no isco frastimare ...”<br />
Gavinu Còntene
212<br />
Deo in irroccos non crêo...<br />
Deo in irroccos non crêo...e connottu<br />
mai da’ chie irroccat apo dannu:<br />
ancu t’impicches duncas intr’ ‘e s’annu<br />
cun sos minuzos tuos, tue e tottu!<br />
Sa conca attappes a unu crastu mannu<br />
e ti b’agattes inintro regottu!<br />
Sos ojos ti nde ‘oghes cun sa sula<br />
e un’ ‘uccone t’acciappes in bula!<br />
Sa limba ti nde mutzes cun sas dentes<br />
e sas orijas cun su addagone!<br />
Su nare, in lu ‘ider che trumbone,<br />
ti lu punghes cun s’ispuligadentes!<br />
Ti si crebet, sulende, unu pumone<br />
in s’àteru costóibi serpentes!<br />
T’irrenes tribulende pro anzenos,<br />
pìscies samben a orinales prenos!<br />
Sa manu destra t’ ‘ides e sa manca<br />
cun sos bratzos segadas da’ sa pala.<br />
De ambas duas ti restet un’anca<br />
ma chi ti ‘enzat in granghena mala.<br />
Sas dentes, foras una, fala-fala,<br />
cun cuss’una ti rótzighes sa banca.<br />
Su coro ti lu pìcculen sas aes,<br />
in matèria su corpus, tott’a piaes.<br />
Su fídigu che casu giampagadu,<br />
unfiada s’ispiene che trainu,<br />
su samben ti lu buffes che’ su ‘inu,<br />
su chi t’avanzat che saba giagadu.<br />
E daghi t’as a bider collocadu<br />
intr’e una càscia tarulada ‘e pinu,<br />
mancu agattes logu in campusantu<br />
e morzat in su mentre chie t’at piantu!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
IRROCCOS<br />
<br />
213<br />
- irroccos: bestemmie, maledizioni<br />
- minuzos: interiora, intestini<br />
- Sa conca attappes...: Possa tu sbattere la testa ad un grosso macigno<br />
- sula: lesina<br />
- addagone: grossa daga, coltellaccio<br />
- nare: naso<br />
- ispuligadentes: stecchino, stuzzicadenti<br />
- T’irrenes...: Possa direnarti lavorando per gli altri<br />
- orinales: vasi da notte, pitali<br />
- segadas da’ sa pala: mozzate dalle spalle<br />
- in granghena mala: in cancrena senza speranza<br />
- fala-fala: penzoloni, cadenti<br />
- cun cuss’una ti rótzighes sa banca: con quell’unico (dente) possa tu rosicchiare<br />
il tavolo<br />
- Su coro ti pícculen sas aes...: Gli uccelli rapaci ti becchino il cuore<br />
- matèria: pus<br />
- casu giampagadu: formaggio verminoso<br />
- unfiada s’ispiene...: gonfia la milza come un ruscello<br />
- che saba giagadu: denso come la sapa<br />
- una càscia tarulada ‘e pinu: una cassa da morto di pino, tarlata<br />
- e morzat in su mentre...: e muoia all’istante chi ha versato per te qualche<br />
lacrima
214<br />
A chie m’at furadu su catteddu...<br />
A chie m’at furadu su catteddu,<br />
si lu torrerat, mancu ladru naro.<br />
Però l’avverto: a intender s’appeddu<br />
finas a mesanotte già l’imbaro.<br />
Chi fattat isse...a s’una li preparo<br />
d’irroccos malos unu moitteddu<br />
ch’a los vittire non bastan sas ficcas,<br />
ferros e corros, pungas o isticcas!<br />
A sas duas, si esserat massaju,<br />
su ràndine l’ ‘istruat su laore,<br />
chi non li campet pegus s’est pastore<br />
e si est mere chi ‘enzat laccaju.<br />
Morzat sididu si est tzilleraju,<br />
coddisegadu si est pudadore<br />
e s’esserat, imbetzes, mastru ‘e àscia<br />
chi pro sas trese s’approntet sa càscia.<br />
S’est frailarzu s’imbuffet che fodde,<br />
s’est mastru ‘e muru restet saccarradu<br />
da’ sa domo chi rea nd’at pesadu,<br />
s’est piscadore ch’attoghet a modde.<br />
A sas battor in sa ‘ula ‘e su grodde<br />
che finat s’est duttore o avvocadu,<br />
Su toccu de sas chimbe s’est notarju,<br />
no intendat, preide o butecarju.<br />
S’est pitzinnu chi non lompat a mannu,<br />
chi pudat si est bezzu che sordidu,<br />
no agatet s’est fémina maridu,<br />
s’est ómine chi crebet intr’ ‘e s’annu.<br />
E a sas sese, si s’est penentidu,<br />
mutzas sas manos s’ ‘idat pro su dannu.<br />
Non lompat, siat comente, a s’impuddile<br />
si non nde torrat catteddu a cuile.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
IRROCCOS<br />
<br />
215<br />
- catteddu: cagnolino<br />
- appeddu: latrato, abbàio<br />
- finas a mesanotte già l’imbaro: io posso attendere (un suo messaggio) fino<br />
alla mezzanotte<br />
- moiteddu: piccolo vaso di sughero<br />
- a los vittire non bastan sas ficcas...: per evitare (le mie maledizioni) non<br />
basteranno fiche, ferri, corna, amuleti o stecche appuntite<br />
- massaju: agricoltore<br />
- pegus: bestia<br />
- si est mere chi ‘enzat laccaju: se è padrone diventi servo<br />
- tzilleraju: bettolaio, taverniere<br />
- coddisegadu si est pudadore: col collo reciso se è un potatore<br />
- mastru ‘e àscia: falegname<br />
- s’approntet sa càscia: si prepari la bara<br />
- s’imbuffet che fodde: si gonfi come un mantice<br />
- ... da’ sa domo chi rea ndhat pesadu: resti sepolto dalla casa che ha eretto<br />
- ch’attoghet a modde: che soffochi tra le onde<br />
- grodde: volpe<br />
- toccu ‘e sas chimbe...: non senta il rintocco delle cinque<br />
- butecarju: farmacista<br />
- chi pudat si est betzu che sordidu: puzzi, se è un vecchio, come cosa verminosa<br />
- a s’impuddile: all’alba<br />
- si non nde torrat catteddu a cuile: se il cagnolino non tornerà dal padrone<br />
(lett.: all’ovile)
216<br />
Si sos nuraghes esseran presones<br />
e deo mere de cussas galeras,<br />
de ch’inserrare faghia a maneras<br />
a unas duas treghentas persones,<br />
ma cun s’impignu ‘e la render libèras<br />
addaghi aian postu a roddulones<br />
sas pedras chi bi sun ammuntonadas<br />
leendelas a mossu o...a istumbadas!<br />
S’essera... su chi non so!<br />
S’essera su preide ‘e cuddos puttos<br />
sagrados, e de natura divina,<br />
a bartza los faghia de carchina<br />
e b’aia postu, presas che presuttos,<br />
tottu sas limbas de mala genina,<br />
a conca a giosso, pro cantare muttos...<br />
cun sa promissa ‘e las torrare reas<br />
addaghi aian chérfidu sas... Deas!<br />
Si s’Orcu essera o sa Jana mazore<br />
de sas tumbas chi ch’amos iscavadas<br />
in roccas e granitos, cambiadas<br />
in furros las aia e-i s’onore<br />
de si che ‘ider intro collocadas<br />
a cuddas mentes de nudda valore<br />
aia dadu chi, in manera indigna,<br />
si ch’ana isbagassadu sa Sardigna.<br />
Si unu essera ‘e sos piccapedreris<br />
chi at sas perdas fittas isculpidu<br />
l’aia onzuna ‘oltada in ispidu<br />
e, poi alluttu in chentu brajeris,<br />
intr’ ‘e su coro a fortza felchidu<br />
cun ambas manos a cuddos bragheris<br />
concas de napa chi crên chi sos Sardos<br />
sian tott’ arestes, legos e bastardos!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
IRROCCOS<br />
<br />
217<br />
- de ch’inserrare...: farei in modo di chiudervi dentro due o trecento persone<br />
- a roddulones: a rotolare<br />
- a istumbadas: a testate<br />
- puttos sagrados: pozzi sacri<br />
- bartza de carchina: vascone di calce<br />
- presas che presuttos: legate come prosciutti<br />
- de mala genina: di pessima qualità (genina: mondiglia,vagliatura)<br />
- Orcu... Jana: Orco... Fata o Strega. Sas domos de janas (o de s’Orcu) sono<br />
le tipiche grotticelle scavate dai prenuragici nelle rocce e nei graniti di<br />
<strong>Sardegna</strong> per deporvi i loro morti<br />
- isbagassadu: dilapidato a vil prezzo<br />
- piccapedreris: sgrossatori di pietre<br />
- perdas fittas: pietre conficcate nel terreno (simboli fallici e propiziatori)<br />
- bragheris concas de napa: millantatori teste di rapa<br />
- arestes, legos e bastardos: selvatici, ignoranti e bastardi
218<br />
Àteru non nd’aia d’appiccóniu!<br />
“O Lare’, ancu t’ ‘idan garrottadu<br />
da’ su boja malu ‘e Torquemada<br />
e da’ sa chea s’oju isforrojadu<br />
e cue e tottu fattu a impanada!<br />
Ello fagher devias s’acconcada<br />
de mi pijare su chi m’as pijadu!<br />
Corvu cun corvu non si nd’ ‘ogan s’oju...<br />
ma ch’attoghes però intr’unu poju!<br />
Àteru non nd’aia d’appiccóniu...<br />
un’annu intreu a matta a candela<br />
pro nd’ ‘ardiare cussu fundu ‘e mela<br />
da-e sas francas de calchi dimóniu!<br />
Arrivis tue e... buddimundela<br />
ti naras... e adiu a creschimóniu!<br />
Ti s’esseran sas manos cancaradas<br />
a donzi istérrida e posca ‘ermigadas!<br />
Fintzas leadu ti nd’as sa ‘e terra...<br />
gai semos in duos a deunzu,<br />
deo e segnor Burriccu! Perra-perra<br />
conca e limba... e nde fettan abbaunzu<br />
sos canes ch’as, tra issos gherra-gherra!<br />
Sos buttones chi t’agattes de brunzu<br />
maduros e pesudos -naro deoche<br />
sa zimbóina ‘e San Pantaleo!<br />
Sa mela -dês ischire- primm’ ‘e a tie<br />
nâchi at tentadu a tales Adamu!<br />
Como, a cundenna, chi tocchet a mie<br />
in s’argoena a ti felchire un’amu<br />
o frueddas in conca o trava o camu<br />
cun sa pobidda ch’as, a notte e die!<br />
Tue faghe che deo: t’accunorta<br />
e bàlia... già non est sa prima ‘orta!”<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
IRROCCOS<br />
<br />
219<br />
- garrottadu da’ su boja malu ‘e Torquemada: strangolato da quel tremendo<br />
boia che fu Torquemada<br />
- da’ sa chea s’oju isforrojadu...: e dalle orbite cavati gli occhi e subito fatti<br />
a cotolette (impanada: pasticcio fatto con carne o anguille, olive, capperi,<br />
spezie, ecc., contenuto tra due sfoglie di pasta e cucinato al forno)<br />
- acconcada: alzata di testa, ardimento<br />
- de mi pijare...: di rubarmi ciò che mi hai rubato<br />
- ch’attoghes però...: possa tu soffocare in un fossato d’acqua<br />
- appiccóniu: speranza, brama<br />
- a matta a candela: in continua agitazione<br />
- fundu ‘e mela: albero di mela<br />
- buddimundela, ti naras...: cogliàmola, dice a te stesso... e addio benessere!<br />
- Ti s’esseran...: Ti si fossero rattrappite le mani ad ogni tentativo di<br />
coglierle e finanche piene di vermi!<br />
- a deunzu: a digiuno<br />
- segnor Burriccu: signor Somaro<br />
- Perra-perra conca e limba: Spaccate in due parti la testa e la lingua<br />
- e nde fettan abbaunzu...: e ne facciano scempio, in lotta tra di loro, i cani<br />
che possiedi<br />
- Sos buttones...: Possa ritrovarti i testicoli di bronzo, grossi e pesanti come<br />
la cupola di San Pantaleo (di Sorso)<br />
- argoena: gola, esofago<br />
- o frueddas in conca: o rami biforcuti sulla testa (corna)<br />
- pobidda: moglie<br />
- t’accunorta e bàlia: consolati e sopporta
220<br />
...e s’afficcu fit cussa cariasa!<br />
Chi ti fattat non crêo bonu proe<br />
su chi furadu in d’una notte m’asa,<br />
ca de ‘uccas in domo bi nd’hat noe<br />
e s’afficcu fit cussa cariasa!<br />
Narat su dìcciu:-Si non pagat oe<br />
su Babbu Nostru mannu pagat crasa!<br />
Ma isettende chi ti paghet Issu,<br />
bider ti dia cherrer... crutzifissu!<br />
Approfettende d’una fitta ‘e Luna<br />
ti nde l’as totta paris ispilida!<br />
Como, a puddiles, t’agattes felchida<br />
in conca una bullitta pro donzuna!<br />
E, si assazada nd’aeras calcuna,<br />
s’ ‘oltet in ritzu e poi d’una chida<br />
nde la fettas per bia de murenas<br />
unfiadas che fodde, ‘e martza prenas!<br />
Chi t’attoghet s’osseddu sa muzere,<br />
sos fizos, sos nebodes e sas nettas,<br />
tue sa fine de su grodde fettas<br />
impiccadu a cuss’àrvure a piaghere.<br />
Chi ’enzas, tasta-tasta, ‘e bonas pettas,<br />
pustis su male de su miserere,<br />
a tales t’attroppògliet sos minuzos<br />
chi per terra los bidas a chercuzos!<br />
Onzi tenaghe da’ ‘irde corrale<br />
si ‘oltet in ispidu ruju-atzesu<br />
e a unu a unu cravados in mesu<br />
che gioghende a limba e a concale!<br />
Chi grides “Ajutóriu!, ma intesu<br />
mancu sias dae te, surdu pedrale,<br />
finas a cando a s’àrvure torrada<br />
non ch’as sa cariasa e appiccada!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
IRROCCOS<br />
<br />
221<br />
- e s’afficcu fit cussa cariasa: e quelle ciliegie erano tutta la mia speranza<br />
- ti nde l’as totta paris ispilida: hai raccolto dall’albero tutte le ciliegie<br />
- a puddiles: all’alba<br />
- bullitta: bolletta, chiodetto rigato<br />
- s’ ‘oltet in ritzu: si trasformi in riccio di mare<br />
- per bia de murenas...: attraverso le emorroidi, gonfie come un mantice,<br />
piene di pus<br />
- Chi t’attoghet s’osseddu sa muzere: Che il nócciolo delle ciliegie ti soffochi<br />
la moglie<br />
- grodde: uno dei tanti nomi della volpe<br />
- Chi ‘enzas, tasta-tasta, ‘e bonas pettas: Possa tu, a furia di assaggiarle,<br />
diventar bello grasso<br />
- su male de su miserere: volvolo, occlusione intestinale<br />
- t’attroppògliet sos minuzos: ti attorcigli gli intestini<br />
- a chercuzos: diventati sterpi, fruscoli secchi<br />
- Onzi tenaghe da’ ‘irde corrale...: Ogni picciuolo da verde intenso si trasformi<br />
in uno spiedo rosso-infuocato<br />
- concale: testa<br />
- Ajutóriu!: Aiuto!<br />
- surdu pedrale: sordo come una pietra<br />
- finas a cando...: fin quando non avrai rimesso e appeso sull’albero tutte<br />
le ciliegie
222<br />
Cando sa Pasca at a ruer in Maju<br />
o nàschere su Gésus in Austu,<br />
a petta crua torrare s’arrustu<br />
o a pitzinnu ‘enner su bisaju,<br />
solu tando ti falet unu raju<br />
e cunfundas sa chena cun su ‘ustu,<br />
sa cattedda chi b’as cun sa muzere,<br />
cadrea cun brajeri pro ti sêre!<br />
Daghi su trigu at a tuddire ranos<br />
maduros che arantzos e de ferru,<br />
cando as a bider duos tres cristianos<br />
poi mortos torrados da’ s’inferru,<br />
cantos semus in Terra tottu sanos,<br />
su mundu chena làccana e abberru,<br />
tando ebbia sa runza e sa pigotta<br />
sa persone ti l’iscarenen totta!<br />
Dagh’’ideras sos pisches da’ perissos<br />
da-e mare brinchende in sa sartàina,<br />
a mizas sas frommigas in andàina<br />
pighèndeche a sa Luna tres ôs frissos<br />
o sas benas catzende latte d’àina...<br />
tando chi ‘enzas cun tres giaos fissos<br />
a una rughe appiccadu d’attarzu<br />
ch’at caentadu unu frailarzu!<br />
Cand’annotas ‘oltadas in coccois<br />
pasculende sas monzas in cumbentu<br />
o in su coghepetta a fogu lentu<br />
sos prìdes ‘oltuléndesi e a ohis,<br />
tando su corpus tou pro appentu<br />
ti bicchen aes, terpes e babbois<br />
e in dogni pertusu pro maganza<br />
fattat su bugnu sa ‘espe terranza.<br />
Solu tando ti falet unu raju!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
IRROCCOS<br />
<br />
223<br />
- bisaju: bisnonno<br />
- ti falet unu raju: possa colpirti un fulmine, un accidente<br />
- catedda: cagnolina<br />
- tuddire ranos: germogliare chicchi<br />
- su mundu chena làccana e abberru: il mondo senza confini e sbarre<br />
- tando ebbia sa runza e sa pigotta...: solo allora la rogna e il vaiolo ti scarnifichino<br />
tutto il corpo<br />
- da’ perissos brinchende in sa sartàina: saltare loro stessi nella padella<br />
- a mizas sas frommigas in andàina...: a migliaia le formiche tutte in fila<br />
portare tre uova fritte alla Luna<br />
- o sas benas catzende latte d’àina: o dalle sorgenti scaturire latte di asina<br />
- ch’at caentadu unu frailarzu: che ha arroventato un fabbro<br />
- Cand’annotas ‘oltadas in coccois...: Quando vedrai mutate in lumaconi<br />
che pascolano le suore del convento<br />
- coghepetta: girarrosto<br />
- sos prides ‘oltuléndesi e a ohis: i preti contorcendosi dal dolore<br />
- pro appentu ti bicchen aes, terpes e babbois: ti becchino per divertimento<br />
gli uccelli rapaci, i serpenti e ogni genere di insetti<br />
- e in dogni pertusu pro maganza...: e in ogni pertugio, come un’insidia,<br />
facciano il loro alveare le vespe terragne
224<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
Chi bos gioghen che puddu a carrasciale!<br />
Deris sero, coma’, in sa ‘e Ddedda<br />
nâchi ijuccada bos l’azis a gosu<br />
cussa limba ‘e... verzine anzonedda,<br />
nênde a fulanu ch’est beccu e tinzosu,<br />
a sa tale ch’est brùscia e pintuledda,<br />
chi Babbai at s’amiga e ch’est zelosu<br />
e ch’azis bidu, a manos in paneri,<br />
ballende a mie cun su brigaderi!<br />
Deus cherfat... già so a pane asciuttu<br />
da-e cando fuidu m’est Toieddu!<br />
Ma no est gai! Ancu su faeddu<br />
bos manchet tott’in d’una, appenas ruttu<br />
ch’est su sole, e bos bidedas suttu<br />
che ou da’ sas terpes su cherveddu!<br />
E in ojos, cant’azis bidu a mie,<br />
duos sarrones, prim’ ‘e avrescher die!<br />
Males apedas cantos ôs abbastan<br />
pro segare de brunzu una campana<br />
o cantos mossos de pane s’attastan<br />
donzi die in su mundu a gana a gana.<br />
Pro cantas untzas de farina impastan<br />
un’arza, imbetzes, viuda o bajana,<br />
bos pungat cada mermu ‘e sa persone,<br />
ne balfan alga o ballu o cantone!<br />
Canes de Fonne bos boghen sa matta<br />
e su corvu bos fattat mesaluna;<br />
de sas fizas non bos nde campet una,<br />
maccos sos fizos, e tottu in suffratta<br />
nettas e nebodes. E paris patta<br />
cun custas... uras, ancu un’ateruna<br />
bos nde ruat, pro non bos cherrer male:<br />
chi bos gioghen che puddu a carrasciale!
IRROCCOS<br />
<br />
225<br />
- ijuccada bos l’azis a gosu: ve la siete sciacquata a sazietà<br />
- nênde a fulanu ch’est beccu e tinzosu: dicendo al Tale che è cornuto e<br />
tignoso<br />
- brùscia e pintuledda: donnaccia e svampita<br />
- chi Babbai at s’amiga: che il Parroco ha l’amante<br />
- paneri: sedere, deretano<br />
- so a pane asciuttu: sono a dieta (senza amore)<br />
- bos bidedas suttu che ou da’ sas terpes su cherveddu: possiate vedervi il cervello<br />
succhiato come un uovo dalle serpi<br />
- sarrones: vermi o insetti che rodono<br />
- prim’ ‘e avrescher die: prima dell’alba<br />
- s’attastan: si assaggiano, si assaporano<br />
- arza: falangio (insetto velenoso, detto anche “solìfuga”)<br />
- viuda o bajana: vedova o nubile<br />
- ne balfan alga o ballu o cantone: ne servano (per lenire i dolori provocati<br />
dalla puntura dell’arza) la mondezza (la persona veniva infatti sepolta<br />
tra i rifiuti) i balli e i canti (che si facevano attorno, per distrarre il malcapitato)<br />
- bos boghen sa matta: vi strappino le interiora<br />
- bos fattat mesaluna: vi faccia attorno mezzo giro (così come si fa durante<br />
la visita di cordoglio attorno ad un morto)<br />
- in suffratta: in agonia, in grandi sofferenze<br />
- uras: auguri<br />
- chi bos gioghen che puddu a carrasciale: possano giocare con voi, come a<br />
carnevale si gioca col gallo (lo si usa, infatti, come bersaglio)
226<br />
Narrer m’as fattu su chi non cheria!<br />
Lêndemi a limba, a su trassa-trassa,<br />
narrer m’as fattu su chi non cheria...<br />
gai so deo como sa bagassa<br />
e tue nîda e netta che Maria,<br />
deo sa ladra, sa mala, sa frassa,<br />
tue in nìcciu che santa bona e pia!<br />
Males ch’apas, Toie’, e a puntinu<br />
pro cantas untzas pesat su terrinu!<br />
Malaitta già ses che pe’ de beccu,<br />
però non ti si paret da’ sa chiza.<br />
Ma si b’at d’ilventare calchi attreccu<br />
sa limba ‘e terpe chi as a forchiza<br />
non s’impudat d’istare appiza-appiza<br />
finas a b’agattare calchi peccu!<br />
Ancu, tando, ti falat unu raju<br />
o chi t’allizes che àpara in maju!<br />
Addaghi ses che sùrvile ‘e inferru,<br />
d’inghènias e fattuzos su ‘enale,<br />
pro no ischire ne chie e ne cale<br />
ancu sos ojos t’ ‘oghen da’ s’inserru<br />
e los impitten che pedras de sale!<br />
Sos canes t’accumpanzen a s’interru<br />
ischirriolendetila sa persone<br />
a tìrria pro si gigher un’ ‘uccone!<br />
E cantas coglionadu as che a mie<br />
nênde sole a sa luna, abba a su fogu,<br />
un’attittu ti canten rie-rie<br />
che s’esseran faghìndelu pro giogu<br />
e in sa losa b’iscrian:-Su logu,<br />
o tue chi legges, est custu ‘e chie<br />
vìvidu at che dimònia e tale est morta!<br />
Rùspiabi susu... e prus d’una ‘orta!-<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
IRROCCOS<br />
<br />
227<br />
- Lêndemi a limba, a su trassa-trassa: Confondendomi nel parlare, con l’inganno<br />
- nîda e netta che Maria: immacolata e pura come la Madonna<br />
- frassa: falsa<br />
- nícciu: nicchia<br />
- pe’ de beccu: zampa di caprone<br />
- non ti si paret da’ sa chiza: non parrebbe dall’aspetto<br />
- attreccu: pretesto, scusa, diceria<br />
- limba... a forchiza: lingua biforcuta<br />
- non s’impudat d’istare appiza-appiza: non prova scrupolo nell’inventarsi<br />
cose maligne<br />
- peccu: peccato, difetto fisico o morale<br />
- o chi t’allizes che àpara in maju: o che possa rinsecchirti come l’aglietto<br />
selvatico in maggio<br />
- sùrvile: strega maligna<br />
- d’inghènias e fattuzos su ‘enale: la sorgente di ogni astuzia perversa e di<br />
ogni fattura<br />
- sos ojos t’ ‘oghen da’ s’inserru: ti cavino gli occhi dalle orbite<br />
- ischirriolendetila sa persone...: sbrandellandoti il corpo con caparbio<br />
accanimento per procurarsi un boccone<br />
- coglionadu: ingannato<br />
- attittu: lamento funebre<br />
- losa: sepolcro, pietra tombale<br />
- o tue chi legges: o lettore<br />
- Rùspiabi susu... e prus d’una ‘orta!: Sputaci su... e spesso!
228<br />
S’esseran che a tie sas teraccas<br />
S’esseran che a tie sas teraccas<br />
piliesses, raspitzas, pistasolas,<br />
sas domos nde dian ruer a sas solas<br />
e sos palattos benner a barraccas!<br />
Tue non bettas, non messas, ne arzolas,<br />
ti tattas de s’anzenu e, si t’istraccas<br />
un’untza ‘e prusu samunende piattos,<br />
miàulas cantu, a narrer, milli gattos!<br />
Che unu remu irroccas de galera,<br />
non rispettas ne mere e ne padrona,<br />
sos santos los istrampas da’ sa trona,<br />
fintz’a sos tuos faghes a bisera!<br />
Non miras frazu, aorru... ‘e cosa ‘ona<br />
sempre gàrriga cheres s’istadera.<br />
“Tantu da-e costazos -pensas tuegià<br />
non bessit a mie!” Cara ‘e sue!<br />
Un’atterra ti ‘essat tirriosa<br />
e a semos t’agattes sa persone<br />
de samben e matèria putzinosa!<br />
Chi ti bi frighen posca su limone<br />
e pro ti los cunzare mezus cosa<br />
non b’apat che, alluttu, unu tittone!<br />
E, si t’ ‘esserat tùnciu de lamentu,<br />
felchidos in sa limba craos chentu!<br />
Pro su chi gittu ti ch’as a s’accua<br />
da-e sas lùscias, sas cubas, sas càscias,<br />
ti ruan susu tottas sas disgràscias<br />
ch’as tue e tottu cun sa limba tua<br />
auradu a sa zente! E gai iscàscias<br />
in s’ischire chi ne médiu e ne fua<br />
b’at pro ti l’isfrancare cussa sorte<br />
a tales chi t’invoches a sa Morte!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
IRROCCOS<br />
<br />
229<br />
- piliesses, raspitzas, pistasolas: arroganti, acide, fannullone<br />
- Tue non bettas, non messas, ne arzolas: Tu non semini, non mieti, non triboli<br />
nell’aia<br />
- ti tattas de s’anzenu: ti sazi della roba altrui<br />
- miàulas cantu, a narrer, milli gattos: miagoli (ti lamenti), si fa per dire,<br />
come mille gatti tutti assieme<br />
- Che unu remu irroccas de galera: Bestemmi come un avanzo di galera<br />
- sos santos los istrampas da’ sa trona: butti giù i santi dai loro troni<br />
- faghes a bisera: sparli finanche dei tuoi, li maltratti<br />
- Non miras frazu, aorru: Non badi ai consumi, al risparmio<br />
- istadera: stadera<br />
- Un’atterra ti ‘essat tirriosa: Ti colpisca un erpes (scabbia) insistente<br />
- semos: piaghe, ferite<br />
- de samben e matèria putzinosa: fetida di sangue e pus<br />
- cunzare: rimarginare, cicatrizzare<br />
- che, alluttu, unu tittone: di un tizzone infuocato<br />
- tùnciu de lamentu: un flebile sospiro di lamento<br />
- felchidos in sa limba craos chentu: conficcati nella lingua cento chiodi<br />
- lùscias, cubas, càscias: silos (granai), botti, cassapanche<br />
- auradu a sa zente: augurato alla gente<br />
- E gai iscàscias in s’ischire...: E così impazzirai dalla gioia nel sapere che<br />
non c’è rimedio né fuga per evitare tale sorte
230<br />
Tue ses Canu e che cane ‘e loru<br />
ti nd’istas tenta-tenta e fiaga-fiaga,<br />
mustras sas dentes a chie in sa giaga<br />
ti s’appresentat o s’istat in s’oru.<br />
Ma si b’apporrin una tatza ‘e soru<br />
giambas umore: atzettas sa... paga,<br />
ti càglias mudu che catteddu ‘onu<br />
e mai s’ ‘idat su primu padronu!<br />
Giogan sos che a tie a s’angalitta:<br />
unu pede inoghe e unu incue!<br />
Ma a chie est cane d’isterzu che tue<br />
li ponen, primm’o poi, sa gangullitta<br />
o a crastos l’ischitzan sa cabitta<br />
e che la frundin, Deus ischit ue!<br />
Pro chi non timas perunu nappile,<br />
bae chi nde lu perdes su facchile!<br />
Ma ses gai... e non giamban natura<br />
sos ch’an de Giudas sas malesas pari,<br />
ancu ti ‘endan pro mesu ‘inari,<br />
ca a narrer trinta est fora mesura!<br />
Ti nde tiren sa limba a istratzadura,<br />
sos ojos cun sa sula, ‘e fari-fari<br />
t’imbuttan, fintz’a lomper a crebare,<br />
sa ‘ucca e-i sas pinnas de su nare!<br />
Chi t’impalonen pustis da’ persegus<br />
e ti porten per bidda in pultescione<br />
e unu batzinu da’ onzi balcone<br />
ti ‘ettan susu ‘e pìsciu de pegus...<br />
e siat custa s’ùltima orassione:<br />
-Tue fis Canu e canes cun tegus<br />
nde creben chentu ‘e cussa manera,<br />
sian de loru, ‘e giaga o perdighera!-<br />
Tue ses Canu...<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
IRROCCOS<br />
<br />
231<br />
- cane ‘e loru: mastino<br />
- tenta-tenta e fiaga-fiaga: sorvegliando continuamente e odorando qua e là<br />
- Ma si b’apporrin una tatza ‘e soru: Ma se ti offrono un bicchiere di siero<br />
- che catteddu ‘onu: docile come un cagnolino<br />
- Giogan sos che a tie a s’angalitta: Quelli che come te giocano a piede<br />
zoppo<br />
- cane d’isterzu: cane leccone<br />
- li ponen, primm’o poi, sa gangullitta: lo afferrano, prima o poi, per la gola<br />
- o a crastos l’ischitzan sa cabitta: o gli schiacciano la testa con le pietre<br />
- Deus ischit ue: Dio solo sa dove<br />
- nappile: vergogna, scorno<br />
- facchile: visiera che si mette all’asino<br />
- sos ch’an de Giudas...: quelli che sono cattivi come Giuda<br />
- sula: lesina<br />
- ‘e fari-fari t’imbuttan...: ti imbottiscano la bocca e le narici con della<br />
cenere viva, fino a schiantarti<br />
- Chi t’impalonen...: Possano infilzarti ad un palo da dietro il sedere<br />
- per bidda in pultescione: in processione per le vie del paese<br />
- unu batzinu: un vaso da notte<br />
- pìsciu de pegus: orine di bestie<br />
- sian de loru, ‘e giaga o perdighera: siano mastini, segugi o bracchi da<br />
punta
Dìccios... a muttos<br />
(torremus a comintzu)
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Sos dìccios non sun fae,<br />
ma sun sabidoria.<br />
Sos díccios non sun fae...<br />
De custa vida mia<br />
acco’ ti do sa ‘iae.<br />
Ma sun sabidoria...<br />
acco’ ti do sa ‘iae<br />
de custa vida mia.<br />
1<br />
[I proverbi non sono fave/ sono indice di saggezza./…/ Di questa mia vita/<br />
eccoti la chiave.]<br />
Mai lasses su ‘etzu<br />
pro su caminu nou.<br />
Torremus a comintzu.<br />
Mai lasses su ‘etzu...<br />
Si ses a imbaddinzu<br />
pro calchi ‘addine tou<br />
ti ratta su tubetzu<br />
Pro su caminu nou...<br />
ti ratta su tubetzu<br />
si ses a imbaddinzu<br />
pro calchi ‘addine tou.<br />
Torremus a cominzu...<br />
pro calch’ ‘addine tou<br />
ti ratta su tubetzu<br />
si ses a imbaddinzu.<br />
2<br />
[Non lasciare mai il cammino/ vecchio per il nuovo./ Torniamo alle origini/…/<br />
Se sei stordito/ per un qualche assillo/ grattati la testa.]<br />
S’est su molinu arressu<br />
malu est su molinarzu.<br />
3<br />
235
236<br />
S’est su molinu arressu...<br />
Mezus pan’ ‘e chivarzu<br />
che de fàmine acchessu.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Se il mulino è fermo/ è cattivo il mugnaio./…/ Meglio un pane di cruschello/<br />
che pressato dalla fame.]<br />
Maridu iscosidu,<br />
muzere istruddada.<br />
Sa domo già nd’est rutta. .<br />
Maridu iscosidu...<br />
Tue che balla allutta<br />
cun d’una sola ojada<br />
su coro m’as feridu.<br />
4<br />
[Marito trascurato,/ moglie grossolana./ La casa è già crollata./…/ Come<br />
una pallottola ardente/ con uno solo sguardo/ tu mi hai lacerato il cuore.]<br />
Morte sorvet cumone.<br />
Amore creschet vida.<br />
Morte sorvet cumone...<br />
Ca ses de coro nîda<br />
ses pandera ‘e pinnone.<br />
Amore creschet vida...<br />
ses pandera ‘e pinnone<br />
ca ses de coro nîda.<br />
5<br />
[La morte scioglie ogni gruppo./ L’amore rigenera la vita./.../ Hai un cuore<br />
immacolato/ sei un vessillo da esporre.]<br />
Bessidu da-e domo,<br />
bessidu da-e coro.<br />
S’amore no est gai.<br />
Bessidu da-e domo...<br />
Ma non s’avverat mai<br />
6
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
de aer sa ch’adoro,<br />
sa ch’in sonnu fentomo?<br />
Bessidu da-e coro...<br />
sa ch’in sonnu fentomo<br />
ma non s’avverat mai<br />
de aer sa ch’adoro?<br />
S’amore no est gai...<br />
de aer sa ch’adoro<br />
sa ch’in sonnu fentomo<br />
ma non s’avverat mai?<br />
[Lontano da casa,/ lontano dal cuore./ Ma l’amore non è così./…/ Ma non<br />
si avvera mai/ di poter possedere l’amata,/ colei che invoco nel sonno?]<br />
S’ ‘attu subra sa trae<br />
non pigat in debadas.<br />
S’ ‘attu subra sa trae...<br />
O bócchimi a istoccadas<br />
o su coro mi dae.<br />
Non pigat in debadas...<br />
o su coro mi dae<br />
o bócchimi a istoccadas.<br />
7<br />
[Il gatto sulla trave/ non sale senza un motivo./…/ O uccidimi a pugnalate/<br />
o dammi il tuo cuore.]<br />
Chie non tenet domo<br />
mancu tenet bighinu.<br />
Iscuru a chie est solu.<br />
Chie non tenet domo...<br />
Si b’at unu consolu<br />
est de narrer ladinu<br />
chi m’ames da-e como. .<br />
8<br />
237<br />
[Chi non possiede casa/ non ha un vicino di casa./ Misero chi vive da<br />
solo./…/ Se c’è una consolazione/ è quella di dirmi chiaramente/ che mi ami fin
238<br />
da adesso.]<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Su sole calat claru:<br />
annùntziat bona die.<br />
Su sole calat claru...<br />
Tue ses frore raru,<br />
ma non ses pro a mie.<br />
Annùntziat bona die...<br />
ma non ses pro a mie,<br />
tue ses frore raru.<br />
9<br />
[Il sole è chiaro al tramonto:/ annuncio di bella giornata./…/ Tu sei il fiore<br />
più raro,/ ma non sei a me destinato.]<br />
Su màndigu salidu<br />
mezus dalu a su porcu<br />
chi l’aggradessit gai.<br />
Su màndigu salidu...<br />
Si l’ischerat Mammai<br />
ch’abbojas a Babborcu<br />
ti punghet a ispidu!<br />
Mezus dalu a su porcu...<br />
ti punghet a ispidu<br />
si l’ischerat Mammai<br />
ch’abbojas a Babborcu.<br />
Chi l’aggradessit gai...<br />
ch’abbojas a Babborcu<br />
ti punghet a ispidu<br />
si l’ischerat Mammai!<br />
10<br />
[Il cibo salato/ dallo meglio ai porci/ ché e gradito così./…/ Se sapesse<br />
Mammai/ che incontri Babborcu/ t’infilzerebbe con uno spiedo!]<br />
Nâchi est sa mandronia<br />
cajone ‘e milli males.<br />
11<br />
239
240<br />
Nâchi est sa mandronia...<br />
Abberi sos portales,<br />
accomi, rosa mia!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[La poltronite -dicono-/ è causa di mille mali./…/ Spalanca i portoni/ eccomi,<br />
rosa mia!]<br />
Mastru chena misura<br />
mastru de cadragula.<br />
Menzus a lu vittire.<br />
Mastru chena misura...<br />
Prima de ch’ingullire<br />
s’ ‘uccone ch’apo in bula<br />
dami unu ‘asu a fura.<br />
Mastru de cadragula...<br />
dami unu ‘asu a fura<br />
prima de ch’ingullire<br />
s’ ‘uccone ch’apo in bula.<br />
Menzus a lu vittire...<br />
s’ ‘uccone ch’apo in bula<br />
dami unu ‘asu a fura<br />
prima de ch’ingullire.<br />
12<br />
[Maestro senza misura,/ maestro di poco valore./ Meglio evitarlo./…/<br />
Prima di ingoiare/ il boccone che ho nella gola/ dammi furtivamente un bacio.]<br />
Lardu meda in masellu<br />
pagu profettu a canes.<br />
Lardu meda in masellu...<br />
Ses s’ùnicu gravellu,<br />
prus bona ‘e milli panes!<br />
13<br />
[Molto lardo in macelleria/ poco profitto per i cani./…/ Sei l’unico garofano,/<br />
più saporita di mille pani!]
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Sos montes e sos campos<br />
non benin mai pare,<br />
ma sos cristianos eja!<br />
Sos montes e sos campos...<br />
Sa limba chentu lampos<br />
ti potan settesciare<br />
tantu già est pudeja!<br />
Non benin mai a pare...<br />
ti potan settesciare<br />
tantu già est pudeja<br />
sa limba chentu lampos!<br />
Ma sos cristianos eja...<br />
tantu già est pudeja<br />
sa limba chentu lampos<br />
ti potan settesciare!<br />
14<br />
[I monti ed i campi/ non s’incontrano mai/ i cristiani sì!/…/ Cento fulmini<br />
possano/ schiantare la tua lingua,/ che sparge già tanto fetore!]<br />
Sa ‘ucca ch’est basada<br />
non perdet sa fortuna.<br />
Sa ‘ucca ch’est basada...<br />
Issa che-i sa Luna<br />
torrat a s’accherada.<br />
Non perdet sa fortuna...<br />
torrat a s’accherada<br />
issa che-i sa Luna.<br />
15<br />
[Bocca baciata/ non perde la fortuna./…/ Essa, come la Luna,/ si affaccia di<br />
nuovo.]<br />
Su sonnu ‘e su pastore<br />
l’istrobbat su matzone<br />
s’est ch’istat pesa-pesa.<br />
16<br />
241
242<br />
Su sonnu ‘e su pastore...<br />
Su de t’ischire offesa<br />
mi brujat che tittone,<br />
ma non brujet s’amore!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Il sonno del pastore/ è disturbato dalla volpe/ visto che si alza ogni<br />
tanto./…/ Il saperti offesa/ mi brucia come un tizzone,/ mai bruci però l’amore!]<br />
In su nascher e morrer<br />
tottu semus che pare,<br />
ca Deus cheret gai.<br />
In su nascher e morrer...<br />
Si cherferas simmai<br />
su coro a ti mustrare<br />
già curro a ti lu porrer.<br />
Tottu semus che pare...<br />
già curro a ti lu porrer<br />
si cherferas simmai<br />
su coro a ti mustrare.<br />
Ca Deus cheret gai...<br />
su coro a ti mustrare<br />
già curro a ti lu porrer<br />
si cherferas simmai.<br />
17<br />
[Nel nascere e nel morire/ siamo tutti uguali,/ perché Dio così vuole./…/ Se<br />
volessi, a volte,/ che ti mostri il mio cuore,/ eccomi, corro a porgertelo.]<br />
In sa ‘ucca serrada<br />
non b’intrat mai musca.<br />
In sa ‘ucca serrada...<br />
Mi ses in coro intrada<br />
che in s’oju una busca.<br />
18<br />
[Nella bocca chiusa/ non entrano mai le mosche./…/ Tu sei entrata nel mio<br />
cuore/ come un bruscolo nell’occhio.]
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
S’est bella sa muzere<br />
su maridu est corrudu,<br />
ma no est sempre ‘eru.<br />
S’est bella sa muzere...<br />
Si mi cheres sintzeru<br />
mezus de su refudu<br />
l’atzetto cun piaghere!<br />
19<br />
[Moglie bella/ marito cornuto,/ ma non è sempre vero./…/ Se vuoi una risposta<br />
sincera/ piuttosto che il tuo rifiuto/ accetto le corna con piacere!]<br />
Nâchi donz’ortulanu<br />
bantat chibudda sua.<br />
Nâchi donz’ortulanu...<br />
Non m’ames a s’accua,<br />
non so eremitanu!<br />
20<br />
[Ogni ortolano/ vanta le proprie cipolle./…/ Non amarmi di nascosto,/ non<br />
sono un eremita!]<br />
Sa cresura de ‘inza<br />
faghet sa ruffiana:<br />
binzatteri avvisadu!<br />
Sa cresura de ‘inza...<br />
Su t’aer abbojadu<br />
cun isse in sa funtana<br />
postu mi at s’arrinza.<br />
Faghet sa ruffiana...<br />
postu mi at s’arrinza<br />
su t’aer abbojadu<br />
cun isse a sa funtana.<br />
Binzatteri avvisadu...<br />
cun isse a sa funtana<br />
postu mi at s’arrinza<br />
su t’aer abbojadu.<br />
21<br />
243
244<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[La siepe della vigna/ è una gran ruffiana:/ vignaiuolo, sei avvisato!/…/<br />
L’averti incontrata/ con lui alla fonte/ mi ha cuasato molta rabbia.]<br />
Onzi die ‘e piusu<br />
est unu passu in mancu.<br />
Onzi die ‘e piusu...<br />
Si non faeddas francu<br />
mi nd’ ‘essis da’... pertusu!<br />
22<br />
[Ogni giorno che passa,/ un passo in meno./…/ Se non parli francamente/<br />
èscimene dal... pertugio!]<br />
Cun maccos e cun santos<br />
non si devet brullare:<br />
s’ómine est avvertidu!<br />
Cun maccos e cun santos...<br />
Ite coro dechidu,<br />
prus mannu de su mare,<br />
ispantu ‘e sos ispantos!<br />
Non si devet brullare...<br />
ispantu ‘e sos ispantos<br />
ite coro dechidu<br />
prus mannu de su mare.<br />
S’ómine est avvertidu...<br />
prus mannu de su mare<br />
ispantu ‘e sos ispantos<br />
ite coro dechidu.<br />
23<br />
[Con gli stolti ed i santi/ non conviene scherzare:/ l’uomo è avvertito!/…/<br />
Che cuore meraviglioso,/ grande più del mare,/ meraviglia delle meraviglie!]<br />
Est mezus cari-ruju<br />
chi no cari-nieddu. .<br />
24
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Est mezus cari-ruju...<br />
Ligadu che boeddu<br />
sa fune m’as a tuju.<br />
Chi no cari-nieddu...<br />
sa fune m’as a tuju<br />
ligadu che boeddu.<br />
[Meglio arrossire/ che scuro in volto./…/ M’hai legato, come un vitello,/ con<br />
una fune al collo.]<br />
Addaghi est imbitzada<br />
sa fémina a sa sola<br />
andat a domo anzena.<br />
Addaghi est imbitzada...<br />
Galana ses sirena<br />
su trigu de s’arzola<br />
rosa ben’auppada.<br />
Sa fémina a sa sola...<br />
rosa ben’auppada<br />
galana ses sirena<br />
su trigu de s’arzola.<br />
Andat a domo anzena...<br />
su trigu de s’arzola<br />
rosa ben’auppada<br />
galana ses sirena.<br />
25<br />
[Quando è viziata/ la donna va da sola/ a casa d’altri./…/ Sei leggiadra<br />
come una sirena,/ come il grano dell’aia/ come una rosa ben sbocciata.]<br />
Tzappende in terra tosta<br />
sa zoronada est mala.<br />
Tzappende in terra tosta...<br />
Non istas piga e fala,<br />
damila sa risposta.<br />
26<br />
[Zappare quando la terra è/ dura è giornata faticosa./…/ Non stare sali e<br />
scendi,/ dammi la risposta.]<br />
245
246<br />
A chie ‘ajanu morit<br />
est usu che isposu<br />
a li ‘ettare trigu.<br />
A chie ‘ajanu morit...<br />
Si innanti fis amigu<br />
istìmami, diosu,<br />
s’amore acco’ fiorit!<br />
27<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[A chi muore celibe è/ tradizione come per lo sposo/ gettare addosso del<br />
grano./…/ Se prima mi eri amico/ stimami, o divino,/ l’amore sta per fiorire!]<br />
Sos chi si furan s’ou<br />
de pudda non nde lassan.<br />
Sos chi si furan s’ou...<br />
Sas istajones passan<br />
chena s’amore tou.<br />
De puddas non nde lassan...<br />
chena s’amore tou<br />
sas istajones passan.<br />
28<br />
[Chi ruba l’uovo/ non risparmia le galline./…/ Passano le stagioni/ senza il<br />
tuo amore.]<br />
Si prettas cun su riccu<br />
pro làccana o pejone<br />
d’ ‘incher no as ispera.<br />
Si prettas cun su riccu...<br />
S’amore cunsidera<br />
est che una presone,<br />
ma su prus dulch’allicu.<br />
Pro làccana o pejone...<br />
ma su prus dulch’allicu<br />
s’amore cunsidera<br />
est che una presone.<br />
29
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
D’ ‘incher no as ispera...<br />
est che una presone<br />
ma su prus dulch’allicu<br />
s’amore cunsidera.<br />
[Se sei in lite col ricco/ per confini o affitto/ non sperare di vincere./…/<br />
Considera che l’amore/ è come una prigione,/ ma il più dolce degli assaggi.]<br />
Sos faeddos de cara<br />
non perden amistade.<br />
Sos faeddos de cara...<br />
Sa prella mi torrade<br />
ch’apo perdìdu insara.<br />
30<br />
[Le parole dette in faccia/ non fanno perdere l’amicizia./…/ Restituitemi<br />
la perla/ che ho smarrito poco fa.]<br />
Una mama alimentat<br />
pius de chentu fizos:<br />
est bena chi non siccat!<br />
Una mama alimentat...<br />
Unturzu est chi biccat<br />
su coro a marturizos<br />
s’amore chi turmentat.<br />
31<br />
[Una mamma nutre/ più di cento figli:/ è sorgente che non si secca!/…/ E’ un<br />
avvoltoio crudele/ che strazia il cuore/ l’amore che tormenta.]<br />
Inue non b’at caddos<br />
curren sos aineddos.<br />
Inue non b’at caddos...<br />
Su pingu ‘e sos cherveddos<br />
t’innèttia e sos araddos!<br />
32<br />
247
248<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Dove non ci sono cavalli/ corrono i somarelli./…/ Nettati della sporcizia/<br />
del cervello e del sudiciume!]<br />
Si duos sun gherrende<br />
non ti ponzas in mesu:<br />
su fuste est pro a tie!<br />
Si duos sun gherrende...<br />
Addaghi avreschet die<br />
accomi a coro atzesu<br />
che sole, dilliriende!<br />
Non ti ponzas in mesu...<br />
che sole dilliriende<br />
addaghi avreschet die<br />
accomi a coro atzesu.<br />
Su fuste est pro a tie...<br />
accomi a coro atzesu<br />
che sole dilliriende<br />
addaghi avreschet die.<br />
33<br />
[Se due stan litigando/ non metterti in mezzo:/ il bastone è per te!/…/<br />
Appena spunta l’alba/ eccomi col cuore in fiamme/ come il sole, delirando!]<br />
Si sèmenas ispinas<br />
non tucches mai iscultzu.<br />
Si sèmenas ispinas...<br />
So cun s’alenu-curtzu,<br />
su prîte a l’indovinas?<br />
Non tucches mai iscultzu...<br />
su prîte a l’indovinas<br />
so cun s’alenu-curtzu?<br />
34<br />
[Se semini spine/ non circolare scalzo./…/ Mi manca il respiro,/ l’indovini il<br />
motivo?]
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Cando mancu si pensat<br />
falat s’ira divina:<br />
a Deus l’as a palas!<br />
Cando mancu si pensat...<br />
S’as sensasciones malas<br />
pensa a s’amore ‘e nina<br />
e su dolu ti sensat. .<br />
35<br />
249<br />
[Quando meno ci si pensa/ scende dal cielo l’ira divina:/ Dio è sempre alle<br />
tue spalle!/…/ Se hai delle brutte sensazioni/ pensa all’amore della tua bella/ e il<br />
dolore passerà]<br />
Dannos in bighinadu<br />
non faghet su matzone.<br />
Dannos in bighinadu...<br />
Nàrami sa cajone<br />
de prîte m’as lassadu.<br />
Non faghet su matzone...<br />
de prîte m’as lassadu<br />
nàrami sa cajone.<br />
36<br />
[Non fa danni la volpe/ nel vicinato./…/ Dimmi tu il motivo/ per cui mi hai<br />
lassato.]<br />
Sa coghina minore<br />
faghet sa domo manna:<br />
gai siat su coro!<br />
Sa coghina minore...<br />
Ancu ‘enzat su moro<br />
a ti tzoccare gianna<br />
si non mi as amore!<br />
Faghet sa domo manna...<br />
si non mi as amore<br />
ancu ‘enzat su moro<br />
a ti tzoccare gianna.<br />
37
250<br />
Gai siat su coro...<br />
a ti tzoccare gianna<br />
si non mi as amore<br />
ancu ‘enzat su moro.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[La cucina piccola/ fa grande la casa:/ sia così ogni cuore!/…/ Possa venire<br />
un pirata/ a bussare alla tua porta/ se non dovessi amarmi!]<br />
Tàppulu male postu<br />
si torrat a cosire.<br />
Tàppulu male postu...<br />
S’as brama d’arrivire<br />
coitta a cust’accostu.<br />
38<br />
[Il rattoppo mal messo/ si ricucisce certamente./…/ Se hai voglia di arrivare/<br />
avvicinati a questo porto.]<br />
Cuddos ch’an iscaddadu<br />
tocchende s’abba ‘uddida<br />
finas timen sa fritta.<br />
Cuddos ch’an iscaddadu...<br />
S’as brios, los impitta<br />
pro chi siat sa vida<br />
pro me gosu sobradu.<br />
39<br />
[Chi si è scottato/ con l’acqua bollente/ teme perfino quella fredda./…/ Se<br />
hai forze, impiegale/ per fare della mia vita/ un eterno godimento.]<br />
Menzus fizu de sorte<br />
chi no fizu de Re.<br />
Menzus fizu de sorte...<br />
Lontanu da-e te<br />
so accurtz’a sa morte.<br />
40
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Chi no fizu de Re...<br />
so accurtz’a sa morte<br />
lontanu da-e te.<br />
[Meglio figlio della fortuna/ che figlio di Re./…/ Lontano da te/ son vicino<br />
alla morte.]<br />
A zurare mi pones?<br />
Sa craba be-i lassas!<br />
Sa limba mezus sicca.<br />
A zurare mi pones...<br />
Si t’istas bicca-bicca<br />
che pudda inue passas<br />
fuen sos tilingiones.<br />
41<br />
[Mi obblighi al giuramento?/ Ci rimetti la capra!/ La lingua meglio secca./.../<br />
Se ti attardi a beccare/ come una gallina dove passi/ i lombrichi scappano.]<br />
In su mese de maju<br />
donzi runzinu est caddu.<br />
In su mese de maju...<br />
Assiat dulche iscaddu<br />
pro ‘more ‘e cudd’ammaju!<br />
Donzi runzinu est caddu...<br />
pro ‘more ‘e cudd’ammaju<br />
assiat dulche iscaddu.<br />
42<br />
[Nel mese di maggio/ ogni ronzino diventa cavallo./.../ Che dolce scotto/ grazie<br />
a quell’incantamento!]<br />
De oro lu creias<br />
unu ghìndalu e tottu,<br />
imbetzes fit su truncu<br />
de càule limosu.<br />
43<br />
251
252<br />
De oro lu creias...<br />
L’aia un’isposu<br />
ma postu l’apo s’uncu.<br />
Como t’apo connottu,<br />
ses in sas bramas mias.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Credevi fosse d’oro/ quel guindolo,/ invece era il torsolo/ di un cavolo<br />
limaccioso./…/ Avevo uno sposo,/ mi è venuto in uggia./ Ora che ho conosciuto<br />
te/ sei tu il mio desiderio.]<br />
Su faeddare pagu<br />
sabidoria meda.<br />
Su faeddare pagu...<br />
Como già ses maseda<br />
appoi ‘e tantu tragu!<br />
44<br />
[Il parlar poco/ è indice di molta saggezza./…/ Ora sì che sei mansueta/ dopo<br />
tante amarezze!]<br />
Preide e avvocadu<br />
sun peus tzertamente<br />
de s’ambesue caddina.<br />
Preide e avvocadu...<br />
Ses che-i sa genina,<br />
lu narat troppa zente:<br />
su trigu andat mundadu!<br />
Sun peus tzertamente...<br />
su trigu andat mundadu:<br />
ses che-i sa genina,<br />
lu narat troppa zente!<br />
De s’ambesue caddina...<br />
lu narat troppa zente,<br />
su trigu andat mundadu:<br />
ses che-i sa genina!<br />
45<br />
[Prete ed avvocato/ sono certamente peggiori/ della sanguisuga cavallina./…/<br />
Sei come la mondiglia,/ lo dice troppa gente:/ il grano va mondato!]
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Chie atzettat regalu<br />
perdet sa libertade.<br />
Chie atzettat regalu...<br />
In sa disamistade<br />
binchet sempre su malu.<br />
46<br />
[Chi accetta regalie/ perde la libertà./.../ Nelle faide/ trionfa sempre il cattivo.]<br />
Nâchi a si cojuare<br />
bi cheret su recattu<br />
e no melalidone.<br />
Nâchi a si cojuare...<br />
Ite bella cantone!<br />
Su coro s’est attattu<br />
che mai in l’iscultare. .<br />
Bi cheret su recattu...<br />
che mai in l’iscultare,<br />
ite bella cantone,<br />
su coro s’est attattu!<br />
E no melalidone...<br />
su coro s’est attattu<br />
che mai in l’iscultare.<br />
Ite bella cantone!<br />
47<br />
[Per sposarsi -si dice-/ occorrono provviste/ e non corbezzoli./…/ Che splendida<br />
canzone!/ Il cuore si è estasiato/ come non mai nell’ascoltarla.]<br />
S’ómine si connoschet<br />
fintzas da-e su risu.<br />
S’ómine si connoschet...<br />
Ma s’est de mal’accisu<br />
su samben si l’attoschet!<br />
48<br />
253<br />
[L’uomo si riconosce/ finanche dal sorriso./…/ Ma se è di fascino maligno/
254<br />
gli si avveleni il sangue!]<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Su fiascu, s’est filadu,<br />
non si segat in presse:<br />
però buffatichelu!<br />
Su fiascu, s’est filadu...<br />
Ti creia un’anghélu,<br />
ses malu e piliesse,<br />
su peus ch’apo amadu!<br />
Non si segat in presse...<br />
su peus ch’apo amadu<br />
ti creia un’anghélu<br />
ses malu e piliesse!<br />
Però buffatichelu...<br />
ses malu e piliesse<br />
su peus ch’apo amadu<br />
ti creia un’anghélu!<br />
49<br />
[Il fiasco, se è incrinato,/ non si rompe tanto in fretta:/ però bevilo subito!/…/<br />
Ti credevo un angelo,/ sei cattivo e arrogante,/ il mio peggiore amante!]<br />
Medas sun sos amigos,<br />
ma sa posada est una!<br />
Medas sun sos amigos...<br />
Majarza est sa Luna<br />
subra de custos trigos!<br />
50<br />
[Gli amici sono molti,/ ma l’alloggio è uno!/…/ Ammaliatrice è la Luna/ su<br />
questi campi di grano!]<br />
Cun paràulas bonas<br />
si lusingat sa zente;<br />
ma b’at limbas de mele<br />
chi sun puntas d’ispidu!<br />
Cun paràulas bonas...<br />
Su de t’aer feridu<br />
fattu tragare fele<br />
51<br />
255
256<br />
mi pesat e comente.<br />
Amore, mi perdona!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[E’ con le buone parole/ che si lusinga la gente;/ ma ci sono lingue di miele/<br />
che sono punte di spiedo!/…/ L’averti ferita e fatto/ ingoiare del fiele/ mi pesa e<br />
come!/ Amore, perdonami!]<br />
Sa vida che fiore<br />
benit e passat lestra.<br />
Sa vida che fiore...<br />
Crabola, a s’abbalestra<br />
t’accùrtzia de s’amore!<br />
Benit e passat lestra...<br />
t’accùrtzia de s’amore,<br />
crabola, a s’abbalestra!<br />
52<br />
[La vita, come un fiore,/ viene e passa velocemente./…/ Capriola, avvicinati/<br />
alla postazione dell’amore!]<br />
A su caddu s’isprone,<br />
a s’àinu s’accamu,<br />
su fuste a chie est maccu!<br />
A su caddu s’isprone...<br />
Sa conca intr’unu saccu,<br />
si non t’andat cust’amu,<br />
remùneti, o matzone!<br />
A s’àinu s’accamu...<br />
remùneti, o matzone,<br />
sa conca intr’unu saccu<br />
si non t’andat cust’amu!<br />
Su fuste a chie est maccu...<br />
si non t’andat cust’amu<br />
remùneti, o matzone,<br />
sa conca intr’unu saccu!<br />
53<br />
[Al cavallo lo sprone,/ all’asino il camo,/ il bastone allo scemo!/…/ La testa<br />
dentro un sacco,/ se non gradisci quest’amo,/ nasconditi, volpone!]
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
54<br />
257<br />
Non chirches raighina<br />
si t’aggradat fiore.<br />
Non chirches raighina...<br />
Ses rosa chen’olore<br />
approbe a pudidina!<br />
[Non cercare la radice/ se più ti piace il fiore./…/ Sei una rosa senza profumo/<br />
ormai vicina al fetore!]<br />
Binza ‘ona a pastore<br />
non li giuat a nudda:<br />
non l’ischit guvernare.<br />
Binza ‘ona a pastore...<br />
Curre a mi ‘asare,<br />
si no curro da’ cudda<br />
chi bramat de m’amare.<br />
55<br />
[Al pastore una buona vigna/ non serve proprio a niente:/ non la sa amministrare!/…/<br />
Corri a baciarmi,/ altrimenti corro io da quella/ che smania per<br />
amarmi.]<br />
Su ‘inari est licchittu<br />
a póberu e a riccu.<br />
Su ‘inari est licchittu...<br />
Su puddu at un’afficcu:<br />
d’aer pudda in cannittu.<br />
56<br />
[I soldi fanno gola/ a poveri e a ricchi./…/ Un desiderio ha il gallo:/ avere<br />
una gallina nel pollaio.]<br />
Sos cascos sun signale<br />
de fàmine o de sonnu,<br />
d’istraccu o de mandrone.<br />
57
258<br />
Sos cascos sun signale...<br />
Ses s’ùnica rejone,<br />
cumàndami che donnu<br />
ch’obbedo puntuale.<br />
De fàmine o de sonnu...<br />
ch’obbedo puntuale<br />
ses s’ùnica rejone,<br />
cumàndami che donnu.<br />
D’istraccu o de mandrone...<br />
cumàndami che donnu<br />
ch’obbedo puntuale,<br />
ses s’ùnica rejone.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Gli sbadigli sono segnali/ di fame o di sonno,/ di stanchezza o di pigrizia./…/<br />
Sei l’unica mia ragione,/ comandami come un signore/ e obbedirò puntualmente.]<br />
Menzus fertu de balla<br />
chi no fertu ‘e macchine.<br />
Menzus fertu de balla...<br />
Sa rosa bicchifine,<br />
accolla, milla, ajalla!<br />
Chi no fertu ‘e macchine...<br />
accolla, milla, ajalla,<br />
sa rosa bicchifine!<br />
58<br />
[Meglio colpito da pallottola/ che colpito da follia./…/ La rosa dai gusti raffinati/<br />
eccola, eccola, eccola!]<br />
A contos male fattos<br />
si bi torrat de nou:<br />
ma non sempre s’agontzan!<br />
A contos male fattos...<br />
Sos amores s’iscontzan<br />
addaghi a su cumprou<br />
resultan nudda adattos.<br />
59
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
259<br />
[Ai conti mal fatti/ ci si torna nuovamente:/ ma non sempre si aggiustano!/…/<br />
Gli amori si dissolvono/ quando, messi alla prova,/ risultano incompatibili.]<br />
S’ómine ‘e paga impitta<br />
abbàidalu a caddu.<br />
S’ómine ‘e paga impitta...<br />
In amore s’iscaddu<br />
aunzat sa vinditta. .<br />
Abbàidalu a caddu...<br />
aunzat sa vinditta<br />
in amore s’iscaddu.<br />
60<br />
[L’uomo di poco valore/ guardalo a cavallo./…/ Lo scotto in amore/ aizza la<br />
vendetta.]<br />
Onzunu diat chèrrere<br />
sa cuba sempre piena<br />
e sa muzere imbreaga.<br />
Onzunu diat chèrrere...<br />
Tirriosa che surzaga<br />
daghi m’intras in bena<br />
est solu pro mi fèrrere!<br />
Sa cuba sempre piena...<br />
est solu pro mi fèrrere<br />
tirriosa che surzaga<br />
daghi m’intras in bena!<br />
E sa muzere imbreaga...<br />
daghi m’intras in bena<br />
est solu pro mi fèrrere<br />
tirriosa che surzaga!<br />
61<br />
[Ognuno vorrebbe/ la botte sempre piena/ e la moglie ubriaca./…/<br />
Ostinata come lo spaccasassi/ quando mi penetri nelle vene/ è solo per ferirmi!]
260<br />
A banca e a muzere<br />
accostadilis bene!<br />
A banca e a muzere...<br />
Amméntati de mene<br />
ch’est dulche piaghere.<br />
Accostadilis bene...<br />
ch’est dulche piaghere<br />
amméntati de mene.<br />
62<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Alla tavola e alla moglie/ avvicinatevi bene./…/ Ricordati di me/ che è una<br />
dolce sensazione.]<br />
Si li das unu didu<br />
su cùidu ti toccat<br />
e depustis su bratzu!<br />
Si li das unu didu...<br />
Ses conca de... niatzu<br />
e finas si fioccat<br />
non torras biancu nîdu.<br />
63<br />
[Se gli concedi un dito/ ti tocca il gomito/ e poi il braccio!/…/ Sei testa di...<br />
neve sporca/ e quand’anche fioccasse/ mai diventeresti bianchissimo. ]<br />
Su calderone narat<br />
niedda a sa padedda.<br />
Su calderone narat...<br />
Su màsciu de sa chedda<br />
s’ ‘arveghe sua amparat.<br />
64<br />
[Il calderone dice/ nera alla pentola./…/ Il maschio del gregge/ protegge la<br />
sua pecora.]
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Sègala in luna sua<br />
si cheres chi sa linna<br />
non benzat tarulada.<br />
Sègala in luna sua...<br />
Non fettas s’iscabada,<br />
si bramas alapinna<br />
la chirca in domo tua!<br />
Si cheres chi sa linna...<br />
la chirca in domo tua,<br />
non fettas s’iscabada,<br />
si bramas alapinna!<br />
Non benzat tarulada...<br />
si bramas alapinna<br />
la chirca in domo tua,<br />
non fettas s’iscabada!<br />
65<br />
[Taglia in luna giusta/ se vuoi che la legna/ non si tarli./…/ Non essere<br />
sconsiderata,/ se desideri riparo/ cercalo in casa tua!]<br />
Non ruspies a su chelu<br />
ca ti ruet in bucca.<br />
Non ruspies a su chelu...<br />
Mi nd’ando... ti che tucca,<br />
perdìdu amos s’ammelu!<br />
Ca ti ruet in bucca...<br />
perdìdu amos s’ammelu<br />
mi nd’ando... ti che tucca!<br />
66<br />
[Non sputare verso il cielo:/ lo sputo ti cade in bocca!/…/ Me ne vado... vattene<br />
anche tu,/ l’incantesimo è finito!]<br />
Chie tenet dinaris<br />
finas in sa codina<br />
si pàstinat sa ‘inza.<br />
67<br />
261
262<br />
Chie tenet dinaris...<br />
S’istas imminza-imminza<br />
trobojas sa faina<br />
e mancu nd’ ‘essis paris.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Chi ha denari/ anche nella roccia/ pianta un nuovo vigneto./…/ Se provochi<br />
in continuazione/ ingarbugli la vicenda/ e neanche pareggi la partita.]<br />
Cando non cheret Deus<br />
sos Santos poden nudda.<br />
Cando non cheret Deus...<br />
Pertunta ses che trudda. .<br />
De conca finas peus!<br />
Sos Santos poden nudda...<br />
De conca finas peus!<br />
Pertunta ses che trudda.<br />
68<br />
[Se Dio non vuole/ niente possono i Santi./…/ Sei bucata come un mestolo./<br />
Di testa ancora peggio!]<br />
Appenas su paone<br />
s’abbàidat a pêse<br />
su coro si l’attristat.<br />
Appenas su paone...<br />
Sa fémina conchistat!<br />
Sol’issa, si mi crêse,<br />
at trassas de matzone.<br />
S’abbàidat a pêse...<br />
at trassas de matzone,<br />
sa fémina conchistat,<br />
sol’issa, si mi crêse!<br />
Su coro si l’attristat...<br />
sol’issa, si mi crêse,<br />
at trassas de matzone.<br />
Sa fémina conchistat!<br />
69
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
[Quando il pavone/ guarda ai suoi piedi/ gli si rattrista il cuore./…/ La<br />
donna conquista!/ Lei soltanto, se vuoi credermi,/ ha le astuzie della volpe.]<br />
Sa paràula ‘ettada<br />
non torrat prus insegus.<br />
Sa paràula ‘ettada...<br />
B’at chie naschet pegus,<br />
chie ànima sobrada.<br />
70<br />
[Una volta detta una parola/ non torna più indietro./…/ C’è chi nasce<br />
bestia,/ chi anima eccelsa.]<br />
Sa pianta adderettada<br />
cheret da-e minore:<br />
remédiu non b’at poi.<br />
Sa pianta adderettada...<br />
Sa baa che coccoi<br />
ti falat a primore<br />
addaghi ‘ides s’amada.<br />
Cheret da-e minore...<br />
addaghi ‘ides s’amada<br />
sa baa che coccoi<br />
ti falat a primore.<br />
Remédiu non b’at poi...<br />
ti falat a primore<br />
addaghi ‘ides s’amada<br />
sa baa che coccoi.<br />
71<br />
263<br />
[La pianta va raddrizzata/ quando è ancora piccola:/ poi non c’è più rimedio./…/<br />
La bava, come ad un lumacone,/ ti cola giù abbondante/ quando vedi<br />
la donna amata.]<br />
Oju bogadu in furru<br />
non pagat macchissìa.<br />
72
264<br />
Oju bogadu in furru...<br />
Fit sa puddedra mia,<br />
fuida s’est cun murru!<br />
Non pagat macchissìa...<br />
fuida ses cun murru,<br />
fit sa puddedra mia!<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Occhio cavato nel forno/ non paga la pena del caso./…/ Era la mia poledra,/<br />
è scappata col cavallo grigio!]<br />
Sa pira cherva a boltas<br />
innanti de sa fatta<br />
da’ s’arvure nde ruet.<br />
Sa pira cherva a boltas...<br />
Su samben si mi fuet<br />
addaghi t’ ‘ido in piatta<br />
e a s’àteru ti ‘oltas.<br />
Innanti de sa fatta...<br />
e a s’àteru ti ‘oltas<br />
su samben si mi fuet<br />
addaghi t’ ‘ido in piatta.<br />
73<br />
[La pera acerba, a volte,/ prima di quella matura/ cade dall’albero./…/<br />
Il sangue mi bolle/ quando in piazza ti vedo/ guardare l’altro.]<br />
S’ ‘attu e sa femìna<br />
giughen sette fiados.<br />
S’ ‘attu e sa femìna...<br />
Nos semus cojuados:<br />
ite dulche faina!<br />
Giughen sette fiados...<br />
ite dulche faina,<br />
nos semus cojuados!<br />
74<br />
[Il gatto e la donna/ hanno sette vite./…/ Ci siamo fidanzati:/ che dolce<br />
faccenda!]
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
A su melone s’abba<br />
binu a sos maccarrones<br />
a finis abbardente.<br />
A su melone s’abba...<br />
Pro concluer niente,<br />
mezus non perriccones: :<br />
s’atzola nde l’agabba!<br />
75<br />
265<br />
[L’acqua al melone/ il vino ai maccheroni/ alla fine l’acquavite./…/ Per<br />
concludere un bel niente/ è meglio che tu non insista tanto:/ taglia corto con<br />
la vicenda!]<br />
Dinaris e talentu<br />
non cues in bisonzu.<br />
Dinaris e talentu...<br />
Porriminde unu conzu<br />
de s’abba ‘e su cuntentu.<br />
Non cues in bisonzu...<br />
de s’abba ‘e su cuntentu<br />
porriminde unu conzu.<br />
76<br />
[Denari e talento/ non nasconderli alla bisogna./…/ Porgimene un boccale/<br />
dell’acqua della felicità.]<br />
Nos líberet su Deus<br />
da’ su fàmine innante,<br />
da-e s’unda ‘e su riu<br />
e da’ femìna mala!<br />
Nos lìberet su Deus...<br />
M’intendo sempre peus,<br />
benzende so mancante!<br />
Da’ cando so ‘attiu<br />
sa Morte est piga e fala!<br />
77
266<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Dio ci liberi/ anzitutto dalla fame,/ dalla piena del fiume/ e dalla donna<br />
cattiva!/…/ Mi sento sempre peggio,/ sto per impazzire!/ Da quando son rimasto<br />
vedovo/ sento la Morte che va su e giù!]<br />
A palas de su Re<br />
si li faghen sas ficcas.<br />
A palas de su Re...<br />
Barveghes titti-siccas,<br />
fuìdebos da-e me!<br />
Si li faghen sas ficcas...<br />
fuìdebos da-e me,<br />
barveghes titti-siccas!<br />
78<br />
[Alle spalle del Re/ si fanno le fiche./.../ Pecore senza latte,/ fuggite da me!]<br />
Mìseros babbu e mama<br />
chi fidan a teracca<br />
sos fizos e sas fizas.<br />
Mìseros babbu e mama...<br />
A chie l’assimizas<br />
cuss’anzonedda macca<br />
fuida da-e s’ ‘ama?<br />
79<br />
[Miseri quei genitori/ che affidano alla serva/ i figli e le figlie./…/ A chi<br />
rassomigli/ quella agnellina stupida/ fuggita dal gregge?]<br />
Tres sunu in custu mundu<br />
sas cosas a reversu:<br />
s’ ‘arveghe, su molente,<br />
e sa fémina puru!<br />
Tres sunu in custu mundu...<br />
Su portu prus seguru<br />
da’ levante a ponente<br />
est custu dulche versu<br />
chi ti chinghet in tundu.<br />
80
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Sas cosas a reversu...<br />
da levante a ponente<br />
su portu prus seguru<br />
chi ti chinghet in tundu<br />
est custu dulche versu.<br />
S’ ‘arveghe, su molente...<br />
est custu dulche versu<br />
chi ti chinghet in tundu<br />
su portu prus seguru<br />
da’ levante a ponente.<br />
E sa fémina puru...<br />
chi ti chinghet in tundu<br />
est custu dulche versu<br />
da’ levante a ponente<br />
su portu prus seguru.<br />
267<br />
[Tre sono in questo mondo/ le cose che vanno al rovescio:/ la pecora, l’asino/<br />
e, perché no, la donna!/…/ Il porto più sicuro/ da levante a ponente/ è<br />
questo dolce verso/ che ti cinge tutta.]<br />
Sa ua cando ‘enit<br />
sa figu cando passat.<br />
Sa ua cando ‘enit...<br />
S’ómine lêt e lassat<br />
sempre su chi cumbenit.<br />
Sa figu cando passat...<br />
sempre su chi cumbenit<br />
s’ómine lêt e lassat.<br />
81<br />
[L’uva quando matura,/ i fichi quando sono passati./…/ L’uomo prende e<br />
lascia sempre/ ciò che più gli conviene.]<br />
Maridu iscontzat domo<br />
fizu iscancat coro.<br />
Maridu iscontzat domo...<br />
Tottora ti fentomo<br />
in tottue t’onoro.<br />
82
268<br />
Fizu iscancat coro...<br />
in tottue t’onoro<br />
tottora ti fentomo.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Il marito distrugge la casa/ il figlio schianta il cuore./…/ Ti nomino continuamente/<br />
ti onoro in ogni luogo.]<br />
Chie nd’at unu ‘e fizu<br />
nâchi lu creschet maccu;<br />
chie nd’at unu ‘e porcu<br />
nâchi lu faghet rassu.<br />
Chie nd’at unu ‘e fizu...<br />
De conca ses iscassu,<br />
crês finas in Babborcu:<br />
a s’arantzu nâs cacu<br />
a su ‘ardu nâs lizu!<br />
83<br />
[Chi ha un solo figlio/ si dice lo faccia scemo;/ chi ha un solo maiale/ si<br />
dice lo faccia grasso./…/ Sei scarsino di testa,/ credi finanche nell’Orco,/ chiami<br />
caco l’arancia/ al cardo dici giglio!]<br />
Su d’ischire limbazos<br />
nâchi est sabidoria.<br />
Su d’ischire limbazos...<br />
Sas limbas chena ghia<br />
làssana malos sazos.<br />
Nâchi est sabidoria...<br />
làssana malos sazos<br />
sas limbas chena ghia.<br />
84<br />
[Conoscere le lingue/ dicono sia saviezza./…/ Le lingue sconsiderate/ lasciano<br />
brutti lividi.]<br />
Non ti fides de nemos<br />
prim’ ‘e bi consumare<br />
85
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
cun isse, a notte e die,<br />
unu moju de sale.<br />
Non ti fides de nemos...<br />
Si de me pensas male,<br />
si prus non creo a tie,<br />
primm’ ‘e nos cojuare<br />
cheret chi bi pensemos.<br />
269<br />
[Non fidarti di alcuno/ prima di aver consumato/ con lui, notte e giorno,/<br />
un moggio di sale./…/ Se pensi male di me,/ se non ho più fiducia in te,/<br />
prima di unire le nostre vite/ pensiamoci per benino.]<br />
Addaghi cun su cane<br />
ti corcas a fiancu<br />
ti pesas puligosu.<br />
Addaghi cun su cane...<br />
S’ómine imboligosu<br />
a su nieddu nât biancu<br />
a su ‘inu nât pane.<br />
Ti corcas a fiancu...<br />
a su ‘inu nât pane<br />
s’ómine imboligosu<br />
a su nieddu nât biancu.<br />
Ti pesas puligosu...<br />
a su nieddu nât biancu<br />
a su ‘inu nât pane<br />
s’ómine imboligosu.<br />
86<br />
[Quando ti corichi/ vicino ad un cane/ ti alzi con le pulci./…/ L’uomo<br />
imbroglione/ dice bianco al nero/ pane al vino.]<br />
Chie no at cantadu<br />
nessi un’anninnia<br />
non podet isperare<br />
un’attìttidu a mortu.<br />
87
270<br />
Chie no at cantadu...<br />
Ses s’ùnicu cunfortu,<br />
ses terra, chelu e mare,<br />
ses lughe ‘e sole ‘ia,<br />
ses cras e barigadu!<br />
Nessi un’anninnia...<br />
ses terra, chelu e mare,<br />
ses s’ùnicu cunfortu,<br />
ses cras e barigadu,<br />
ses lughe ‘e sole ‘ia!<br />
Non podet isperare...<br />
ses cras e barigadu,<br />
ses lughe ‘e sole ‘ia,<br />
ses s’ùnicu cunfortu,<br />
ses chelu, terra e mare!<br />
Un’attìttidu a mortu...<br />
ses lughe ‘e sole ‘ia,<br />
ses cras e barigadu<br />
ses terra, chelu e mare,<br />
ses s’ùnicu cunfortu.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Chi non ha cantato/ almeno una ninna nanna/ non può sperare/ nel<br />
compianto da morto./…/ Sei l’unico conforto,/ sei terra, cielo e mare,/ sei luce<br />
di sole abbagliante,/ sei il domani e l’indomani.]<br />
Cuddos chi tenen frittu<br />
si tiren su lentolu;<br />
sos chi s’ístana male<br />
si ‘olten de fiancu.<br />
Cuddos chi tenen frittu...<br />
Si tenes coro francu,<br />
s’in conca gighes sale,<br />
s’est chi bramas consolu,<br />
ìstami sempr’appittu!<br />
88<br />
[Quelli che hanno freddo/ si rimbocchino il lenzuolo;/ quelli che stanno<br />
male/ si girino su un fianco./…/ Se il tuo cuore è sincero,/ se hai sale in zucca,/<br />
se desideri essere consolata/ stammi sempre vicino!]
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
Domo de panattera<br />
domo de baraunda.<br />
Domo de panattera...<br />
Ancu la portet s’unda<br />
sa fémina anfanera!<br />
Domo de baraunda...<br />
sa fémina anfanera<br />
ancu la portet s’unda.<br />
89<br />
[Casa di panettiera/ casa di baraonda./…/ Possa portarsela via il fiume/ la<br />
donna seduttrice.]<br />
Andat s’ànima a Deu<br />
su corpus a sa terra<br />
sos benes a chie restat.<br />
Andat s’ànima a Deu...<br />
Su coro si m’affestat,<br />
cumprida ch’est sa gherra<br />
chena lassare neu.<br />
Su corpus a sa terra...<br />
chena lassare neu<br />
su coro si m’affestat<br />
cumprida ch’est sa gherra.<br />
Sos benes a chie restat...<br />
cumprida ch’est sa gherra<br />
chena lassare neu<br />
su coro si m’affestat.<br />
90<br />
[Torna l’anima a Dio/ il corpo alla terra/ i beni a chi resta./…/ Gioisce il<br />
mio cuore,/ la burrasca è passata/ senza lasciare un neo.]<br />
Caddu de mesu a pare:<br />
ne fune ne crabistu.<br />
91<br />
271
272<br />
Caddu de mesu a pare...<br />
Su murru a mazu pistu<br />
tantu pro iscaddare.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Cavallo in comproprietà:/ né fune né capestro./…/ Ti pestino il muso col<br />
maglio/ tanto per provarne lo scotto.]<br />
Sa muzere ‘e su ladru<br />
ponet padedda in fogu<br />
chene ‘attire petta.<br />
Sa muzere ‘e su ladru...<br />
Beni, Nina, t’appretta,<br />
ch’est dulche cuddu giogu<br />
in s’erva ‘e custu padru!<br />
Ponet padedda in fogu...<br />
in s’erva ‘e custu padru<br />
beni, Nina, t’appretta,<br />
ch’est dulche cuddu giogu!<br />
Chene ‘attire petta...<br />
ch’est dulche cuddu giogu<br />
in s’erva ‘e custu padru<br />
beni, Nina, t’appretta!<br />
92<br />
[La moglie del ladro/ mette la pentola sul fuoco/ senza aver ancora la<br />
c a r n e .<br />
/.../ Vieni, Nina, affrettati,/ ché è dolce quel gioco/ sull’erba di questo prato!]<br />
Prus balet unu gustu<br />
chi no milli malannos.<br />
Prus balet unu gustu...<br />
T’accuntenta ‘e su giustu<br />
chi campas chen’affannu.<br />
93<br />
[Più vale un gusto/ di cento malanni./…/ Accontentati del giusto/ e vivrai
DÌCCIOS... A MUTTOS<br />
senz’affanni.]<br />
273
Indicos
Ses che un’ambisue:<br />
finas chi non s’attattat<br />
non sessat de sutzare.<br />
Ses che un’ambisue...<br />
Ses chelu chena nue,<br />
risu chi sole appattat<br />
e milli isteddos pare!<br />
94<br />
[Sei come una sanguisuga:/ finché non si sazia/ non smette di succhiare./…/<br />
Sei un cielo senza nuvole,/ un sorriso che eguaglia il sole/ e mille stelle<br />
assieme!]<br />
In domo de truddarzu<br />
ne cogarzu e ne trudda.<br />
In domo de truddarzu...<br />
Unu puddu e una pudda<br />
faghen unu puddarzu.<br />
Ne cogarzu e ne trudda...<br />
faghen unu puddarzu<br />
unu puddu e una pudda.<br />
95<br />
[In casa di chi fa i mestoli/ né cucchiaio né mestolo./…/ Un gallo e una gallina/<br />
bastano per far pollaio.]<br />
Chie est cuntentu est riccu,<br />
ma forsis in su mundu<br />
cuntentu b’at niunu.<br />
Chie est cuntentu est riccu...<br />
De ‘asos daminde unu,<br />
non bi gires in tundu,<br />
* A: Dìccios.<br />
B: Dìccios…a muttos.<br />
96
278<br />
ch’est su prus dulche afficcu.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Chi è contento è ricco,/ ma forse al mondo/ nessuno è contento./…/<br />
Dammi un bacio,/ non girarci attorno,/ è la più dolce speranza.]
INDICOS<br />
Prus balet unu soddu<br />
intro de domo mia,<br />
chi no in domo anzena<br />
chentu e pius iscudos.<br />
Prus balet unu soddu...<br />
Non crêttas a limbudos<br />
-sa Terra nd’est piena-<br />
chi amo a tie ebbia<br />
no est un’atzoroddu!<br />
97<br />
279<br />
[Vale più un soldo/ a casa mia,/ che in casa d’altri/ cento e più scudi./…/<br />
Non credere ai linguacciuti/ -ne è pieno il mondo-/ che amo solo te/ non è un’invenzione!]<br />
Cun padres ne cun monzas<br />
no isperes balanzu.<br />
Cun padres ne cun monzas...<br />
Si ses che corru lanzu<br />
cheret chi ti cumponzas.<br />
No isperes balanzu...<br />
cheret chi ti cumponzas<br />
si ses che corru lanzu.<br />
98<br />
[Con i frati e con le suore/ non sperare in guadagni./…/ Se sei magro come<br />
un corno/ sarà bene che ti rimetta.]<br />
In corpus d’unu monte<br />
si bi podet intrare,<br />
in su cristianu no!<br />
In corpus d’unu monte...<br />
Istasero in landò<br />
ti gitto a passizare<br />
a cudd’ala ‘e su ponte.<br />
99
280<br />
Si bi podet intrare...<br />
a cudd’ala ‘e su ponte<br />
istasero in landò<br />
ti gitto a passizare.<br />
In su cristianu no...<br />
ti gitto a passizare<br />
a cudd’ala ‘e su ponte<br />
istasero in landò.<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
[Nelle viscere di una montagna/ ci si può entrare,/ dentro un uomo<br />
no!/…/ Stasera in carrozza/ ti porterò a passeggiare/ oltre il ponte.]<br />
Chie mezus non tenet<br />
corcat cun sa muzere.<br />
Chie mezus non tenet...<br />
Chie servit su mere<br />
su caddu li mantenet. .<br />
100<br />
[Chi non ha di meglio/ si corica con la moglie./…/ Chi serve il padrone/ gli<br />
tiene il cavallo.]
INDICOS<br />
Indicu alfabeticu<br />
Diccios - Proverbi*<br />
281<br />
- A banca e a muzere accostadili ‘ene (B/62) pag. 258<br />
- Abba-abba, binu-’inu (A) 67<br />
- Abba a su melone e binu a sos maccarrones (B/75) 263<br />
- Abba cun bentu, trigu a muntone (A) 49<br />
- Abba e fogu non si negan a niunu (A) 25<br />
- Abba passada (minore) non traet (girat) molinu (A) 49<br />
- A betzesa cappa ‘irde (A) 165<br />
- A bocchire est un’altzada ‘e conca (A) 141<br />
- A boltas un’istrobbu ‘attit fortuna (A) 17<br />
- A caddu curridore brìglia curtza (A) 49<br />
- A caddu ‘onu non li mancat sedda (A) 49<br />
- A chie ‘ajanu morit, est usu, che a s’isposu,<br />
a li ‘ettare trigu susu (B/27) 245<br />
- A chie andat a furare, su chi li dana leat (A) 139<br />
- A chie faeddat male sa limba si li segat in casciale (A) 187<br />
- A chie at conca non mancat berritta (A) 67<br />
- A chie su pagu non mesurat, su meda pagu durat (A) 163<br />
- A contos male fattos si bi torrat (A) de nou (B/59) 107, 256<br />
- A cosa fatta non balet penettu (impudu) (A) (A) 11, 115<br />
- Addaghi cun su cane ti che corcas,<br />
a s’ora puligosu ti nde pesas (B/86) 267<br />
- Addaghi est imbitzada,<br />
sa fémina si ch’andat sola-sola a domo anzena (B/25) 244<br />
- A donzunu s’arte sua (A) 135<br />
- Aeras rujas annùntzian bentu (A) 79<br />
- Aggiùati chi t’apo a aggiuare -narat Deus- (A) 169<br />
- Àinu non morit cando cheret corvu (A) (A) 99, 131<br />
- A mala ‘oza si ‘àlian sas calches (A) 167<br />
- Amore e signoria non cheren cumpagnia (A) 39<br />
- Amore e tùsciu non si poden cuare (A) 29<br />
- A mossu ‘e cane pilu ‘e cane (A) 15<br />
- Andare a Roma a si nde penentire (A) 109<br />
- Andare a mare e no agattare abba (A) 33
282<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
- Annada ‘e ‘inu, annada ‘e pagu tinu (A) 99<br />
- A pagare a s’austu (A) 23<br />
- A palas de su Re si li faghen sas ficcas (B/78) 264<br />
- A paràulas maccas, orijas surdas (A) 99<br />
- A paza sola ammasettat su caddu (A) 25<br />
- A piànghere e a rìere toccat a die a die (A) 187<br />
- A s’abe chi punghet nde li falat sa matta (A) 69<br />
- A sa ‘e tres s’impiccat s’àinu (A) 123<br />
- A s’ ‘arveghe tusa non li mancat iscusa (A) 113<br />
- A si cojuare bi cheret recattu e non melalidone (B/47) 252<br />
- A soddu a soddu si faghet s’iscudu (A) 77<br />
- A sonu ‘e matta non b’at recattu malu (A) 143<br />
- A su bisonzu connosches s’amigu (A) 25<br />
- A su caddu s’isprone, a s’àinu s’accamu,<br />
a chie est maccu su fuste (bastone) (B/53) 254<br />
- A su frìere amus a rìere (A) 115<br />
- A su ladru l’abbàida sempre in manos (A) 59<br />
- A su malassortadu si li siccat s’erva sutt’a pedes (A) 139<br />
- A su mele curret sa musca (A) 201<br />
- A su mìndigu isfacciadu sa limósina si negat (A) 97<br />
- A su mortorzu cùrrene sos corvos (A) 111<br />
- A su tontu su fuste (A) 67<br />
- A su toppu s’ispina (A) 33<br />
- A tempus ismentigadu si cójuan sas battias (A) 41<br />
- Avaru ses? Mìndigu moris (A) 77<br />
- A zurare mi pones? Sa craba bi perdes (lassas) (B/41) 250<br />
- Balet piusu unu soddu in domo mia,<br />
chi non chentu iscudos in domo anzena (B/97) 272<br />
- Bàrriu minore remiarzu mannu (A) 185<br />
- Basamattones e cagadiàulos (A) 205<br />
- Bastat chi ‘uddat sa padedda tua,<br />
de sa de s’àtera non t’importat (A) 155<br />
- Bellesa est mesu doda (A) 133<br />
- Bellesa non faghet domo (A) 133<br />
- Bessidu da-e domo, bessidu da-e coro (B/6) 236<br />
- Bestire non faghet padre (A) 127<br />
- Betta laore e carignas ispiga (A) 121<br />
- Bettare sa pedra e cuare sa manu (A) 91<br />
- Bettare trigu e còglier lozu (A) 121
INDICOS<br />
283<br />
- Biadu chie at un’oju in perra de gianna (A) 203<br />
- Bider sa busca in s’oju anzenu<br />
e non su traitzellu in s’oju sou (A) 125<br />
- Binu ‘onu fintz’a feghe (A) 55<br />
- Binza ‘ona a pastore non li giuat (B/55) 255<br />
- Boe solu non tirat carru (A) 201<br />
- Bogare montes da-e fundu (A) 121<br />
- Brigas de maridu e muzere da-e lettu a cadrea (A) 171<br />
- Bucca basada non perdet fortuna (B/15) 240<br />
- Caddu de mesu a pare, ne fune ne crabistu (B/91) 269<br />
- Cando Deus non cheret, sos santos poden pagu (nudda) (B/68) 260<br />
- Cando duos sun gherrende mai ti ponzas in mesu (B/33) 247<br />
- Cando mancu si pensat s’ira divina falat (B/35) 248<br />
- Cando si tenet su ‘entu est pretzisu ‘entulare (A) 9<br />
- Cane e matzone màndigan a cumone (A) 125<br />
- Cane imbitzadu a craba fin’a sa morte nd’ada (A) 69<br />
- Carràresi sos contones (A) 137<br />
- Chena ‘inari non si cantat missa (A) 31<br />
- Chen’alas non si podet bolare (A) 81<br />
- Chena s’aggiudu ‘e Deus non podimos niente (nudda) (A) 209<br />
- Chentu concas, chentu berrittas (A) 21<br />
- Cherrer tottu: lettu e muzere (A) 105<br />
- Chèrrere sa cuba sempre piena e sa muzere imbreaga (B/61) 257<br />
- Chie aisettat su piattu anzenu lu màndigat frittu (A) 15<br />
- Chie andat cun passu appuntadu non ruet mai (A) 163<br />
- Chie andat cun su sàbiu benit sapiente (A) 67<br />
- Chie arribbat cand’ada, màndigat cando cheret (A) 77<br />
- Chie atzettat regalu perdet sa libertade (B/46) 252<br />
- Chie cheret arantzu andet a Milis (A) 17<br />
- Chie cheret piscadu su culu s’infundet (A) 167<br />
- Chie cheret sorte la devet chircare (A) (A) 37, 169<br />
- Chie curret de piusu leat primu (A) 93<br />
- Chie de amore si leat, de arràbbiu si lassat (A) 183<br />
- Chie drommit meda póberu resessit (A) 43<br />
- Chie drommit non piscat (A) 45<br />
- Chie est attattu disprèssiat su famidu (A) 15<br />
- Chie est chena peccadu frundat sa prima pedra (A) 123<br />
- Chie est cuntentu est riccu (B/96) e foras de pinniccu (A) 271, 207<br />
- Chie est maccu s’istet in domo sua (A) 185
284<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
- Chie est merda inoghe, est merda in Frantza (A) 145<br />
- Chie est ómine a su bisonzu si paret (A) 169<br />
- Chie filat fune pro àtere, s’istrangùgliat isse e tottu (A) 153<br />
- Chie furat ou, furat pudda (B/28) 245<br />
- Chie at cobertura ‘e ‘idru non bettet pedra (A) 123<br />
- Chie at dinari pàstinat binza in sa codina (B/67) 259<br />
- Chie at dolore (dólima) narat “ohi” (A) 183<br />
- Chie at dolu chi ‘attittet (A) 187<br />
- Chie at facultade non cubit pane (A) 163<br />
- Chie at pane no at dentes, chie at dentes no at pane (A) 25<br />
- Chie at sa coa ‘e paza non s’accurtziet a su fogu (A) 103<br />
- Chie at sa runza chi si la rattet (A) 139<br />
- Chie at tanca at banca (A) 121<br />
- Chie at unu fizu lu faghet maccu,<br />
chie at unu porcu lu faghet rassu (B/83) 266<br />
- Chie at vìsciu malu non lu perdet manzanu (A) 183<br />
- Chie iscaddat in conca sua resessit pius sàbiu (A) 65<br />
- Chie leat s’anzenu bi ponet su sou (A) 139<br />
- Chie manizat mele sos póddighes si linghet (A) 29<br />
- Chie mudat padru mudat fadu (A) 37<br />
- Chie narat su chi cheret, su chi non cheret intendet (A) 187<br />
- Chie non bàjulat brullas no intret in giogu (A) 35<br />
- Chie non bettat sèmene non toddit (A) 105<br />
- Chie non bogat patata non nde segat (A) 121<br />
- Chie non faghet male, non pensat male (A) 161<br />
- Chie no at bidu cheja a su furru s’adorat (A) 47<br />
- Chie no at cantadu un’anninnia no isperet attíttidu (B/87) 267<br />
- Chie no at domo no at bighinu (B/8) 237<br />
- Chie no l’at in coddu l’at in palas (A) (A) 33, 83<br />
- Chie non patit non podet gosare (A) 197<br />
- Chie non proat no incoat (A) 181<br />
- Chie non si cheret sonadu non si fettat campana (A) 53<br />
- Chie non tenet mezus, cun sa muzere si corcat (B/100) 273<br />
- Chie non timet no est ómine (A) 75<br />
- Chie parat orijas in gianna anzena sos males suos intendet (A) 173<br />
- Chie perdonat tenet coro mannu (A) 161<br />
- Chie piantat binza, màndigat de su fruttu (A) 121<br />
- Chie ruspiat in chelu, in bucca (fàccia) li torrat (B/66) 259<br />
- Chie sa mala sorte giughet fattu còmporat caru
INDICOS<br />
e bendet a barattu (A) 135<br />
- Chie sàmunat sa conca a s’àinu perdet tempus e sabone (A) 29<br />
- Chie sèmenat ispinas no andet iscultzu (B/34) 247<br />
- Chie sèmenat dannos accoglit malannos (A) 187<br />
- Chie si ‘antat male si sentit (A) 93<br />
- Chie sighit duos lèpperes non nde tenet manc’unu (A) 71<br />
- Chie tantas nde faghet una nd’at a piànghere (A) 29<br />
- Chie tenet santos in corte non morit de mala morte (A) 51<br />
- Chircare pilu in s’ou (A) 125<br />
- Coltza sa domo inue non b’at risu (A) 177<br />
- Coltza s’arzola chi timet fromija (A) 51<br />
- Comente est su babbu sun sos fizos (A) 119<br />
- Comente mesuras t’an a mesurare (A) 63<br />
- Corrudu e affustigadu (A) 171<br />
- Corvu cun corvu non si nd’ ‘ogan s’oju (A) 49<br />
- Cosa chi non s’ ‘idet non s’ispatzat (A) 181<br />
- Cosa furada si fiorit no ingranit (A) 139<br />
- Crabittu rassu brincat in mandra (A) 21<br />
- Crêttende chi fit ghíndalu ‘e oro, e fit truncu ‘e càule limosu (B/43) 250<br />
- Cun maccos e cun santos non si devet brullare (B/23) 243<br />
- Cun paràulas bonas si lusingat sa zente (B/51) 253<br />
- Cun sa morte s’agabbat tottu (A) 61<br />
- Cun sos maccos comente cun su fogu:<br />
ne tantu accurtzu ne tantu a lontanu (A) 35<br />
- Cun su tempus sa chera ‘enit a fogu (A) 75<br />
- Cun su tempus s’isméntigat (s’olvidat) su dolu (A) 91<br />
- Da-e chercu non bessit ozastru (A) 21<br />
- Da-e nudda naschet niente (A) 103<br />
- Da-e Santu Martine onzi mustizolu est binu (A) 99<br />
- Da-e sa pedra non bessit ozu (A) 121<br />
- Da-e su bisonzu murrunzu (A) 155<br />
- Da-e su risu si connoschet s’ómine (B/48) 252<br />
- Da-e su truncu ‘olat s’àscia (A) 91<br />
- Dare a tenner sa coa de s’ambidda (A) 199<br />
- Dèghere che ramagliette in coa de beccu (A) 109<br />
- De paràulas tuas, de chentu nde ‘alen duas (A) 47<br />
- De pedde mala non nde morit (A) 189<br />
- De sàbiu est, pottende, a non si vindicare (A) 161<br />
- De su chi as oe arribbatinde a cras (A) 77<br />
285
286<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
- De su trabàgliu fattu non ti penentas mai (A) 209<br />
- Deus dat e Deus leat (A) 95<br />
- Deus isparghet su sole pro tottu (A) 157<br />
- Deus non filat reste, Isse mirat da’ u’este (A) 41<br />
- Deus no at padronu (A) 195<br />
- Deus non pagat in lardu, ma pagat a tardu (A) 187<br />
- Deus non pagat su sàpadu ebbia (A) 51<br />
- Deus non s’olvidat persone (A) 95<br />
- Deus nos bardet de oju ‘e litteradu (A) 129<br />
- Deus nos líberet de fàmine, flùmene e fémina (B/77) 263<br />
- Deus serrat una gianna e abberit unu balcone (A) 157<br />
- Dìcciu antigu no errat (A) 209<br />
- Dinari e talentu non los cues a su bisonzu (B/76) 263<br />
- Dolore ispinghet boghe (A) 23<br />
- Domo de panettera, domo de baraunda (B/89) 269<br />
- Duos tzegos che ruen in su fossu (A) 137<br />
- Essere (bìvere) che porcu in lande (A) 151<br />
- Essere che Santu Thomas: si non toccat non crêt (A) 205<br />
- Èssere che unu santu chene festa (A) 51<br />
- Èssere (istare) che-i su cane cun s’ ‘attu (A) 117<br />
- Faeddare pagu, sabidoria meda (B/44) 251<br />
- Faghe su bene e non mires a chie (A) 41<br />
- Fàghere unu fossu (bucu) in s’abba (A) 113<br />
- Falare da-e piscamu a furraju (A) 159<br />
- Fémina chena busciacca, fémina mesu macca (A) 83<br />
- Fémina chi non fedat, mai bene meledat (A) 83<br />
- Filare in rucca anzena est malu itzu (A) 163<br />
- Fizu ‘e ‘attu sórighe tenet (A) 191<br />
- Fizu solu: o tottu malu o tottu ‘onu (A) 81<br />
- Fortuna (sorte) curret e non caddu (A) (A) 33, 85<br />
- Frearzu at duas caras: una ‘ona e una mala (A) 201<br />
- Giàganu sempre e preìderu mai (A) 21<br />
- Giuramentos (paràulas) de ladru non nde crêttas (A) 59<br />
- In boza ‘e figu si màndigat su crabufigu (A) 177<br />
- In bucca serrada mai b’intrat musca (B/18) 241<br />
- In cheja manna non crebat preìderu (A) 169<br />
- In corpus d’unu monte si podet intrare,<br />
in corpus d’unu cristianu no (B/99) 172<br />
- In domo de truddarzu ne trudda e ne cogarzu (B/95) 271
INDICOS<br />
- In donzi gianna b’at giau (A) 113<br />
- In donzi trigu b’at mundaza (A) 33<br />
- In mesa non s’imbetzat (A) 151<br />
- Innantis sun sas dentes e pustis sos parentes (A) 25<br />
- In pedde anzena corria lada (A) 111<br />
- In s’àrvure rutta cadaunu bi faghet linna (A) 111<br />
- In su bonu onzunu ischit istare (A) 151<br />
- In su mese de maju onzi runzinu est caddu (B/42) 250<br />
- In su nascher e morrer tottu semus che pare (B/17) 241<br />
- In su poju sa Luna paret un’ateruna (A) 37<br />
- In tempus de gherra fàulas fintz’a terra (A) 199<br />
- Intrat in d’un’orija e da-e s’àtera ch’ ‘essit (A) 131<br />
- Inue bi at maccos non rien sàbios (A) 175<br />
- Inue non b’at caddos, curren sos aineddos (B/32) 246<br />
- Inue non b’at frìsciu non b’at chìsciu (A) 91<br />
- Inue non penetrat sa fémina, mancu su diàulu (A) 143<br />
- Inue ponen s’oju tue ficchi sa sula (A) 87<br />
- Ischire limbazos est sabidoria (B/84) 266<br />
- Isculta, mira (abbàida) e càglia (A) 133<br />
- Iscuru a chie at mala lumenada (A) 109<br />
- Iscuru a chie naschet in mal’astru (A) / in mala Luna (A) 37, 51<br />
- Istaresinde in raga sua (A) 145<br />
- Lande, in gana, castanza paret (A) 143<br />
- Lardu meda in masellu, pagu profettu a canes (B/13) 239<br />
- Lettu caldu, domo fritta (A) 43<br />
- Limba mala a su fogu! (A) 47<br />
- Limba mala ponet tacca, tales che-i s’ozu ermanu (A) 83<br />
- Linna segada in bona Luna (A) 165<br />
- Maccos e maccos s’intenden a pare (A) 143<br />
- Maccu che loa (A) 187<br />
- Màndiga a pagu e comparatinde (A) 185<br />
- Mandigare (assazare) pane de sette furros (A) 67<br />
- Màndigu salidu dalu a su porcu (B/10) 238<br />
- Maridu anzenu columbu paret (A) 123<br />
- Maridu iscontzat domo, fizu iscancat coro (B/82) 265<br />
- Maridu iscosidu, muzere istruddada (B/4) 236<br />
- Mastru chena misura, mastru de cadragula (B/12) 239<br />
- Mastru Giuanne lanzu in domo si ch’intrat che istranzu (A) 147<br />
- Meda cumone e paga lana (A) 155<br />
287
288<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
- Medas sun sos amigos, ma sa posada est una (B/50) 253<br />
- Mela punta non durat in s’àrvure (A) 115<br />
- Mezus caddu toppu chi non caddu mortu (A) 127<br />
- Mezus cari-ruju che cori-nieddu (B/24) 243<br />
- Mezus dare che pedire (A) 203<br />
- Mezus fertu de balla chi non fertu de macchine (B/58) 256<br />
- Mezus fizu de sorte che fizu de Re (B/40) 249<br />
- Mezus imbidiadu che lastimadu (A) 87<br />
- Mezus maridu malu chi non nudda (A) 127<br />
- Mezus mortu che male biu (A) 207<br />
- Mezus (pius balet) unu gustu chi non milli malannos (B/93) 270<br />
- Mezus tardu che mai (A) 57<br />
- Mezus unu chivarzu in domo tua<br />
chi non pane biancu in domo anzena (A) 37<br />
- Míseros babbu e mama chi fidan fizos a teracca (B/79) 264<br />
- Molinu arressu, malu molinarzu (B/3) 235<br />
- Montes e campos non torran a pare, ma sos cristianos eja (B/14) 240<br />
- Montes e montes non torran a pare,<br />
ma ómines e ómines emmo (A) 69<br />
- Mòrrere che piogu in cosidura (A) 189<br />
- Morte iscontzat cumone (B/5) 236<br />
- Mortu chena piangher non si ch’andat (A) 41<br />
- Mortu murru benit baju (A) 41<br />
- Mossu partidu, bene ‘odidu (A) 19<br />
- Muzere bella, maridu corrudu (B/19) 242<br />
- Muzere e giuos lèalos in bidda (o in logos tuos) (A) 17<br />
- Muzere manna cuerrat maridu (A) 47<br />
- Nàschere in bona dìccia est a nascher cun sas dentes (A) 43<br />
- Nde ‘occhit pius sa limba de s’ispada (A) 123<br />
- Ne boe in binza, ne padre in domo (A) 173<br />
- Ne caddu in maju, ne fémina in festa (A) 183<br />
- Ne cun monzas ne cun padres no isperes de ‘alanzare (B/98) 272<br />
- Niune est nàschidu imparadu (A) 103<br />
- Niune nerzat trinta fintzas ch’in saccu ch’intrat (A) 113<br />
- No esser farina ‘e fagher òstias (A) 65<br />
- No est bellu su ch’est bellu, ma su chi piaghet (A) 47<br />
- No istare ne in chelu e ne in terra (A) 199<br />
- Non b’at ferru chena ruinzu (A) 95<br />
- Non chirches raighina si t’aggradat su frore (B/54) 255
INDICOS<br />
- Non de onzi linna si faghen sos santos (A) 165<br />
- Non faltat pena a chie est disdicciadu (A) (A) 33, 179<br />
- Non lasses su caminu ‘etzu pro su nou (B/2) 235<br />
- Non lasses su masedu pro s’areste (A) 53<br />
- Non nerzas ciù a cane pilicanu (A) 113<br />
- Non nerzas mai: de cust’abba non nd’apo a bìere (A) 201<br />
- Non s’agattat dinari pro pagare s’onore (A) 39<br />
- Non s’agattat perunu parentadu ue non b’apat calcunu iscoadu (A) 149<br />
- Non sias mai troppu ‘onu (A) 197<br />
- Oju bogadu in furru non pagat macchìssia (B/72) 261<br />
- Omine chena ‘inaris, ómine mortu (A) 207<br />
- Omine chi de fémina si fidat,<br />
daghi drommit traittu si nd’ischidat (A) 239<br />
- Onzi àinu at sa vertude sua (A) 67<br />
- Onzi atzumbada a su póddighe malu (A) 53<br />
- Onzi bonu poeta torrat a sa pesada (A) 27<br />
- Onzi caddu ‘onu torrat a runzinu (A) 107<br />
- Onzi cosa a tempus sou (A) 107<br />
- Onzi cosa lompet (benit) a remattu (a finis) (A) 41<br />
- Onzi die de piusu est unu passu in mancu (B/22) 243<br />
- Onzi die no est Pasca (A) 157<br />
- Onzi erva at sa vertude sua (A) 49<br />
- Onzi fizu nde leat unu pizu (A) 39<br />
- Onzi ispiga at sa parte ‘e sa gianina (A) 33<br />
- Onzi linna at su tàrulu sou (A) 39<br />
- Onzi male faghet su cursu sou (A) 193<br />
- Onzi matzone benit a perder sa coa (A) 35<br />
- Onzi ortulanu ‘antat sa chibudda (tziodda) sua (B/20) 242<br />
- Onzunu àrminat sa lana sua (A) 159<br />
- Onzunu bàjulat sa rughe sua (A) 205<br />
- Onzunu coghet in sa bagna sua (A) 71<br />
- Onzunu dat contu de sa bértula sua (A) 105<br />
- Onzunu est paba in domo sua (A) 37<br />
- Onzunu pianghet cun s’oju sou (A) 105<br />
- Orriu ‘e àinu (de molente) non pigat a chelu (A) 29<br />
- Pane pesadu, càscia piena (A) 195<br />
- Paràula non battit morte (A) 87<br />
- Peccados de babbu e mama los piànghene sos fizos (A) 119<br />
- Peccadu cuadu, mesu perdonadu (A) 29<br />
289
290<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
- Peccadu ‘etzu, penetèscia noa (A) 189<br />
- Peccadu fattu non si ch’andat chena prantu (A) 141<br />
- Pedde mala non nde morit (A) 69<br />
- Pèrdere saccu e sale (A) 85<br />
- Petta niedda, brou saboridu (A) 145<br />
- Piscare in rieddu (A) 167<br />
- Pistare abba in su molinu (pistone) (A) 107<br />
- Pius balet una bona prenda chi non una (mala) sienda (A) 191<br />
- Pius tirat de fémina unu pilu chi non treghentos giuos tott’a filu (A) 13<br />
- Porcu rassu (mannale) non bàliat ne caldu e ne frittu (A) 151<br />
- Preide e avvocadu sun peus de s’ambisue caddina (B/45) 251<br />
- Pro amore ‘e sos promores si perdonat (A) 197<br />
- Re nou, leze noa (A) 41<br />
- Ricchesa male guvernada durat pagu (A) 175<br />
- S’abba curret a mare (A) 73<br />
- Sàbiu che ranu ‘e trigu (A) 191<br />
- Sa bona fama est una bona doda (A) 67<br />
- Saccu bóidu non rezet reu (A) 147<br />
- Sa coghina minore faghet sa domo manna (B/37) 248<br />
- Sa conca ‘e sutta cumandat sa ‘e subra (A) 145<br />
- Sa cresura de ‘inza faghet sa ruffiana (B/21) 242<br />
- Sa die ‘ona s’ ‘idet da-e su manzanu (A) 117<br />
- Sa fasca la ponet sa mama e sa fada la ponet Deus (A) 169<br />
- Sa fémina est che-i sa mela: foras bella e intro punta (A) 159<br />
- Sa fortuna ‘e Pedrufeghe (A) 83<br />
- Sa galera est fatta pro sa zente (A) 49<br />
- Sa gherra la perdet fintzas chie la ‘inchet (A) (A) 49, 67<br />
- Sa giustíscia tenet su lèppere a carru (A) 101<br />
- S’àinu famidu non timet fuste (A) 71<br />
- Sa limba chi non faeddat a corcorija si faghet (A) 101<br />
- Sa limba narat su chi at in coro (A) 101<br />
- Sa limba non tenet ossu, ma segat ossu e petta (A) 173<br />
- Sa linna, si cheres chi non si tàrulet, sègala in sa Luna sua (B/65) 259<br />
- Sa Luna de cabidanni lughet pius de tottu (A) 61<br />
- La Luna est affacca a s’isteddu:<br />
ómine che ‘ócchini o cosa mala sutzedit (A) 89<br />
- Sa mandronia est cajone ‘e milli males (B/11) 238<br />
- S’ambisue, finas chi non s’attattat, non lassat de sutzare (B/94) 271<br />
- Sa matessi ‘etzesa est maladia (A) 129
- Sa matta (pantza) piena non crêt a sa bóida (A) 203<br />
- S’amigu proadu ténelu contu (A) 85<br />
- S’amore noa che catzat sa ‘etza (A) 167<br />
- Sa musca a sa malandra (A) 143<br />
- Sa musca la faghet a su leone (A) 185<br />
- Sa muzere ‘e su ladru ponet padedda<br />
in fogu chena battire petta (B/92) 270<br />
- S’ànima a Deus, su corpus a sa terra, sos benes a chie restat (B/90) 269<br />
- S’annu chi dêt pioer fae cun lardu (A) 163<br />
- Sa padedda ‘e dogni die faghet brou latzu (A) 181<br />
- Sa padedda tinniada si connoschet a su sonu (A) 35<br />
- Sa paràula, cando est bettada, non torrat insegus (B/70) 261<br />
- Sa pedra roddulana non ponet mai lana (A) 95<br />
- Sa petta cotta non torrat crua (A) 57<br />
- Sa petta furada est pius saborida (A) 159<br />
- Sa petta no andat mai chena s’aggiunta (A) 149<br />
- Sa pianta adderèttala da-e minore (B/71) 261<br />
- Sa pira cherva, a boltas, nde ruet prima de sa fatta (B/73) 262<br />
- S’apprettu faghet a currer su ‘etzu (A) 85<br />
- Sa preíttia ‘occhit su preittiosu (A) 105<br />
- S’arantzu agru faghet tzaccullittu (A) 153<br />
- Sa rejone a chie l’at (A) 193<br />
- Sa ricchesa cumponet finas su macchine (A) 81<br />
- Sas crabas andan da-e punta in punta,<br />
sos cascos da-e ‘ucca in bucca (A) 115<br />
- Sas paràulas non pienan sa matta (A) 147<br />
- Sas ricchesas sun s’amparu de sos sàbios (A) 181<br />
- Sa ua cando ‘enit, sa figu cando passat (B/52) 254<br />
- Sa vida est unu fiore, benit e passat (B/52) 254<br />
- Seberende su mezus incontras su peus (A) 177<br />
- Segnor Giuanne Serra, frighet sa manu in terra (A) 105<br />
- Segundu su pastore sas barveghes (A) 57<br />
- S’est pagu ‘alet su ‘inu una chibudda,<br />
ca issu cheret gai: o meda o nudda (A) 55<br />
- Si cantat sa tonca faghet bonu (A) 45<br />
- Si cheres ammasettare lea muzere (A) 107<br />
- Si cheres chi s’amore si mantenzat,<br />
unu piattu ch’andet e unu ch’ ‘enzat (A) 155<br />
- Si cheres viver sanu pesa chitto a manzanu (A) 45
292<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
- Si faddit limba non faddit coro (A) 27<br />
- Si faghes mossu mannu e chi attogas,<br />
cantu su punzu sos ojos nde ‘ogas (A) 71<br />
- Si intras in prettu cun riccu pro làccana o pro pejone,<br />
mancari tenzas rejone de ‘incher no as afficcu (B/29) 245<br />
- Si li das unu didu ti toccat su cuídu (B/63) 258<br />
- Si sas montagnas fin de maccarrones/ e-i sos rios de ‘inu mudadu/<br />
e ite vida sa ‘e sos mandrones/ cun cuddos ch’ana pagu cuidadu (A) 45<br />
- S’ispiga si nde messat pro su ranu (A) 153<br />
- S’istoccada no est pùlighe (A) 159<br />
- Si t’aggradat su sonnu non ti catzas su fàmine (A) 45<br />
- Si times s’abba no andes a mare (A) 103<br />
- S’ómine de paga impitta abbàidalu a caddu (B/60) 257<br />
- S’ómine non si mesurat a palmos (A) 199<br />
- Sórighe imbitzadu a casu, prima o poi bi lassat su nasu (A) 153<br />
- S’oro est pius caru prît’est raru (A) 73<br />
- S’oro lughet sempre (A) 195<br />
- Sos annos si còntana a sos àinos (A) 165<br />
- Sos anzones si còntana a Santu Giuanne (A) 105<br />
- Sos avvocados ispozan sos bios e su preìderu ispozat su mortu (A) 161<br />
- Sos benes de Nofre Fois (A) 175<br />
- Sos bestires cumponen finas a s’àinu (su molente) (A) 81<br />
- Sos cascos signalan o fàmine o sonnu<br />
o istracchidudine o mandronia (B/57) 255<br />
- Sos ch’ana frittu lentolu si tìrene,<br />
sos ch’istan male fiancu si gìrene (B/88) 268<br />
- Sos chi a s’abba fritta iscaddadu ana,<br />
timen finas sa fritta a mala gana (B/39) 249<br />
- Sos díìccios non sun fae (A) (A) (A) (B/1) 45, 163, 209, 235<br />
- Sos faeddos de cara non perden amistade (B/30) 246<br />
- Sos maccarrones frittos sunu pius saboridos (A) 141<br />
- Sos maccos ingrassan a su cabidanni (A) 85<br />
- Sos pensamentos ponen pilos canos (A) 149<br />
- Su ‘attu e sa fémina giughen sette fiados (B/74) 262<br />
- Su bonu fagher non morit mai (A) 197<br />
- Su calderone narat niedda a sa padedda (B/64) 258<br />
- Su cane ‘e s’ortulanu ne mandigat ne lassat mandigare (A) 117<br />
- Su chi sutzedit est ca cheret Deus (A) 63<br />
- Su contu de sa ‘etza est bene fattu (A) 131
INDICOS<br />
- Su corvu arroghidu signalat abba (A) 193<br />
- Su cuidadu faghet sa domo (A) 87<br />
- Su dimóniu faghet sas padeddas ma non sos cobertores (A) 69<br />
- Su fàmine est su mezus cundimentu (A) 49<br />
- Su fàmine no at leze (no at ojos) (A) 69<br />
- Su fele est malu a mastigare (A) 141<br />
- Su fiascu filadu (malu) non si segat in presse (B/49) 253<br />
- Su fogu ‘e su ‘ighinu brujat sos de affacca (A) 79<br />
- Su ‘inari de sos loccos si ch’andat in fustes e in roccos (A) 81<br />
- Su ‘inari est licchittu a póberu e a riccu (B/56) 255<br />
- Su ‘inu est bonu a bìere, ma nde faghet a rìere (A) 179<br />
- Su male ‘alanzadu mai andat bene (A) 85<br />
- Su male ‘e sa padedda non l’ischit si no sa trudda (A) 49<br />
- Su male intrat a cantares e ch’ ‘essit a untzas (A) 147<br />
- Su mare non revudat abba (A) 103<br />
- Su maridu contareddu faghet sa muzere ladra (A) 171<br />
- Su matzone non faghet dannos in bighinadu (B/36) 248<br />
- Su matzone perdet sa coa ma non su vìsciu (A) 183<br />
- Su ‘oe narat corrudu a s’àinu (A) 59<br />
- Su pane non si negat a niune (A) 49<br />
- Su paone, cando s’abbàidat a pês, s’attristat (B/69) 260<br />
- Su passu longu incùrtziat su caminu (A) 157<br />
- Su primu amore non s’olvidat mai (A) 23<br />
- Su puddu a mesanotte: zente morit! (A) 89<br />
- Su Re non pagat pius buffones (A) 177<br />
- Su riccu no est mai cuntentu (A) 207<br />
- Su riccu pius nd’at e pius nde disizat (A) 207<br />
- Su sale est bonu cand’est pagu (A) 93<br />
- Su sàmbene no est abba (A) 119<br />
- Su sole calat claru, bona die annùntziat (B/9) 238<br />
- Su sonnu ‘e su pastore l’istrobbat su matzone (B/16) 240<br />
- Su tantu mandigare segat su cabidale (A) 175<br />
- Su trabàgliu annùntziat chie l’at fattu (A) 209<br />
- Su trabàgliu nde ‘ogat donzi vìsciu (A) 121<br />
- Su traittore no abbàidat mai in cara (fàccia) (A) 183<br />
- Su tramposu at pagu gosu (A) (A) 35, 185<br />
- Su vìsciu dagh’est postu fin’a morte durat (A) 35<br />
- Su vìsciu ‘inchet su giudìsciu (A) 91<br />
- Subra sa trae s’ ‘attu non pigat in debadas (B/7) 237<br />
293
294<br />
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE<br />
- Tale sa pudda, a tales sa puddetza (A) 39<br />
- Tantos pagos faghen unu meda (A) 77<br />
- Tantos teraccos, tantos inimigos (A) 89<br />
- Tappulende su pannu si che bàrigat s’annu (A) 203<br />
- Tàppulu male postu si torrat a cosire (B/38) 249<br />
- Tenner santos in corte (A) 69<br />
- Torradu est murru a sa tanca (A) 147<br />
- Torrare a su connottu (A) 19<br />
- Tottu est limba pista (A) 101<br />
- Tottu su lassadu est pérdidu (A) 95<br />
- Tres cosas sun revessas in su mundu:<br />
s’ ‘arveghe, s’àinu e sa fémina (B/80) 264<br />
- Tristu che gianna (porta) ‘e presone (A) 89<br />
- Truncu ‘ettat àstula (A) 119<br />
- Tzappende in terra tosta sa zoronada est mala (B/26) 244<br />
- Tzappu ruinzadu, padronu mandrone (A) 105<br />
- Una cosa est a nàrrere una fàula, un’ateruna est a si cagliare (A) 19<br />
- Una disgràscia non benit mai sola (A) 179<br />
- Una est pira, s’àteru est pirastru (A) 37<br />
- Una mama alimentat chentu fizos,<br />
chentu fizos non càmpana una mama (B/31) 246<br />
- Un’iscramentu ‘alet pro chentu (A) 69<br />
- Unu contu faghet s’àinu, un’àteru s’ainarzu (A) 41<br />
- Zente cun zente e fae cun lardu (A) 119<br />
- Zente mandrona no imbetzat mai (A) 43
Finito di stampare nel mese di febbraio 2004<br />
Stampa e legatura:<br />
GRAFICHE GHIANI SRL<br />
S.S. 131 Km 17,450 - Z.I. Monastir (CA)
16,00