You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
2
4 you-th magazine página
Nazjirah Bito
Angelo Engelhart Ebony-Gwen Martis
Brianna-Gwen Martis
Cheyenne Felizie
Arelies Knight
Shurayne Fenny
Janella Mook
Sian Adoptie
Laurys Leander Trisha Passial
Estilista:
Vinanshely Bonovasia
& Ed Ansano
> Publikadó
Fundashon Ban Komuniká
> Kordinashon i diseño gráfiko
Passaat Graphic & Web Design:
Monique Rosalina /
Ramon van Geest
T: 5999 - 465 7266
E: 4you-th@passaatdesign.com
> Hefe di redakshon
Practical Business Solutions:
Jefka Martha-Alberto /
Vinanshely Bonovasia /
Sidalina Bleeker
> Aviso
Madelon Oldeman, T: 465 7266
E: madelon@passaatdesign.com
* editorial
* kolofon
> Portrèt mode reportage
CW photography: Carlo Wallé
> Imprenta: Hi-Printing
> Kantidat: 8.000 ehemplar
> Publikashon: 10 x pa aña
> www.4you-th.com
4-YOU-TH-MAGAZINE
> Hopi hende tin e tendensia di bisa ku sierto hende a nanse destiná
pa ta katibu i ku p’esei nan a nanse katibu. Pues segun nan e
hendenan aki a nanse ku e derechi di ser uzá komo katibu.
Kiko presis ta sklabitut? Sklabitut ta kita un persona su derechi básiko
di ta humano i stèmpel e komo un pertenensha, un opheto. Un persona
su humanidat ta e derechi mas sagrado ku un persona ta nase kuné.
Un shon tabatin 2 diferente manera pa yega na su katibu; dor di skohe un “katibu di paden”
òf un “katibu di pafó”. “Katibu di paden” tabata e hendenan di nan mes pais ku a kometé
akto kriminal i ku mester a risibí kastigu di prizon. E shonnan tabata kumpra e personanan
aki i nan tabata bira katibu di e shon, komo straf. Katibu di pafó ta e grupo di hende ku a
ser eksportá i tresé pa traha den propio pais.
Aki ta sigui algun pregunta difísil tokante sklabitut:
Kua ta tur e maneranan ku hende tabata keda sklabisá?
1. Hende ku tabata den debe tabata ofresé nan mes pa traha komo katibu i pa
asina nan paga nan debe.
2. Dor di hòrta e hendenan for di nan tribu, mayoria bia e tribu enemigu, i bende nan
komo katibu tantu ku tribunan lokal komo ku paisnan internashonal.
3. Mayornan mes tabata bende nan yunan pa motibunan finansiero.
4. Si un mama katibu haña yu outomátikamente e yu tambe tabata bira katibu di e mama
su shon.
5. Durante di guera na Afrika e tribunan tabata purba kue mas tantu persona di e
tribu enemigu prezu. Asina nan tabata bende e prizoneronan aki komo katibu.
Hende kolo kla tambe a wòrdu uzá komo katibu?
Na siglo 15 e mòslemnan tabata uza kristiannan komo katibu, pero nan tabata traha solamente
den kas. Pero mayoria bia a uza hende koló skur komo esklabo, komo konsekuensia di e
pensamentu ‘hende koló skur tin mas forsa i por traha mas duru ku hende koló kla’.
A eksportá katibu òf a eksportá hende for di Afrika?
A eksportá hende ku a keda sklabisá for di Afrika. Tabatin un sisitema di kapturá kaminda e
poder imperialista tabata usa i forma paktonan ku Rei di sierto tribunan Afrikano ku tabata
kapturá otro Afrikanonan. Despues di nan kaptura tabata hiba nan na algun pòst unda nan
tabata warda riba barkunan di eksportashon di katibu kual tabata transportá nan pa Amerikas.
Un di e pòstnan aki, ku ta hopi konosí, ta esun na Ghana ku yama Elmina.
Hende tabata nanse katibu?
Nò, pero lei a stipulá ku e yunan ku nanse di un katibu tambe tabata bira katibu outomátikamente..
Asina pues e shonnan por a uza e yunan komo nan katibu ora nan bira mas grandi.
E úniko kos ku katibunan por a hasi ta kasa ku otro. Diferente persona sklabisá tabata hui via
di e ruta di resistensha (ruta riba laman entre Kòrsou i Coro/ Venezuela) kaminda nan tabata
tuma nan libertat mediante di lei, un papel yamá manumisio. Nan tabata buska trabou, traha
duru i spar nan sèn pa despues biaha bin Kòrsou bèk komo hende liber. Na nan yegada nan
tabata kumpra libertat di nan famianan i bula bai Venezuela bèk. Banda di esaki tabatin e kaso
di e yunan di shon ku un muhé sklabisá. E yunan aki tabata haña nan libertat outomátikamente
i nan tabata ser rekonosé komo yu di shon, pues nan tabata karga e fam di shon.
Nazjira Bito
3
4 you-th magazine | página
4
4 you-th magazine | página
> Promé ku kuminsá splika historia di sklabitut riba nos isla Kòrsou, lo mester splika for di unda sklabitut
a originá. Sklabitut ta un forma di trabou obligatorio, kaminda sernan humano ta wòrdu trata komo
propiedat di otro. Sklabitut semper a eksistí. Den siglo 17 negoshantenan tabata transportá katibunan
for di Afrika pa Kòrsou. Nan tabatin mester di e esklabonan aki pa nan por a traha riba plantashon na “de
Nieuwe Wereld”. E hendenan lokal di “de Nieuwe Wereld”, e arawaknan, no tabata kapasitá komo trahadó.
Den aña 1660 Kòrsou a kombertí den un
sentro pa transporte di esklabonan pa Suramérika
i e otro paisnan den Karibe.
For di 1713 e eksportashon di katibu tabata
bayendo malu, na Kòrsou no tabatin masha
nesesidat mas di katibunan komo ku e
nesesidatnan den agrikultura tabata ménos
grandi. Despues ku e Fransesnan a stòp ku
transportashon di katibu pa un tempu a
lanta un revolushon di katibu na Kòrsou ku
e katibu Tula na kabes.
E revolushon a dura un luna ku hopi lucha
di e katibunan. Pa hopi katibu Tula tabata
un Héroe di Kòrsou!
Kalènder kòrtiku di fechanan importante:
1 di yüli 1863: proklamashon di emansipashon di katibu
na Kòrsou
30 di mei 1969: un gira importante den nos polítika, kultura i
relashonnan sosio-ekonómiko
1 di yüli 2013: desendientenan di katibu ta “on fire”!
Ban mira kon ta bayendo awendia ku desendientenan di katibu na
nivel internashonal:
• E hòmber di mas poderoso na mundu: Barack Obama
• Su kasá i su yunan ta kolo skur: Michelle, Malia, Sasha Obama
• E atletanan di mas eksitoso na mundu: Michael Jordan,
Usain Bolt, Muhamed Ali, Pelé
• E kantantenan mas famá: Michael Jackson, Whitney Houston,
Beyoncé Knowles, Bob Marley
• Músiko: Stevie Wonder, Ray Charles, Diana Ross
• Produktor di músika: Jay-Z, P Diddy
• Aktornan: Denzel Washington, Halle Berry, Samuel Jackson,
Whoopi Goldberg, Morgan Freeman, James Earl Jones,
Will Smith, Eddy Murphey, Jamie Foxx, Cicely Tyson,
Danny Gklover, Cuba Gooding, Wesley Snipes, Ice Cube, Morris
Chestnut, Bill Cosby, Steve Harvey, Martin Lawrence, Mo’nique
Hulanda a prohibí transportashon di katibu
na aña 1814. Hulanda no kier a kita transportashon
di sklabitut paso nan tabatin
miedu ku esaki lo tabatin un efekto riba
ekonomia. E kolonianan di Hulanda a abolí
sklabitut ofisialmente na aña 1863, algun aña
mas lat ku Inglatera (1833) i Fransia (1848).
Pues 11.654 katibu a haña nan libertat na aña
1863.
Doñonan di plantashi, mayoria di nan e eks
shonnan, a tuma e katibunan ku a wòrdu
liberá komo trahadó riba plantashi. Nan no
tabata risibí pago; tabatin un sistema ku
yama "paga tera kontrakt" i esaki tabata
enserá ku e persona tabata traha pa e shon
sin pago pa e por paga pa biba riba su tera.
`
Komo kompensashon na e shonnan, i pa
por a logra pasa e lei di abolishon a paga
e shonnan un suma ku tabata varia entre
125 pa 300 florin pa kada katibu ku e shon
tabatin na momentu di abolishon.
For di e tempu ei ekonomia di Kòrsou tabata
bai di malu pa pió. E personanan ku a
haña nan libertat a ser konsiderá mediokre i
inkapas pa kumpli ku sierto tareanan. P’esei
tabata difisil pa nan a yega na trabou, partikularmente
pa loke ta trata trabounan di
ofisina. Tabata opta pa bai traha na Cuba pa
motibu ku e persona liber tabatin mas opshon
di gana bon sèn na Cuba den plantashi
di kaña, komo kòrtadó di kaña.
Arelies Knight
Kòrsou tambe tin su leyendanan. Tabatin hopi inhustisia ta tuma lugá
pa ku e trato kual hende koló skur tabata haña aki na Kòrsou, apesar
di e emansipashon ku a tuma lugá na aña 1863. Dia 30 di mei na aña
1969 yunan di tera a pone pia abou i for di e dia ei a bini kambionan!
• Promé Gobernadó koló skur: Ben Leito
• Promé “Gezaghebber” koló skur: Arno E. Kibbelaar
• Promé “Gevolmachtigde Minister”: Sheldry Osepa
• Artista yu di tera, konosí internashonalmente: Izaline Calister,
Jandino Asporaat
• Modelonan yu di tera konosí internashonalmente: Deva-dee
Siliee, Stephany Francisca
• Atletanan yu di tera, konosí internashonalmente: Hensley Meulens,
Andrew Jones, Ivanon Coffie, Chulo Simmons, Jair Jurgens,
Churandy Martina, Caimin Douglas, Brian Mariano, Obed Martis,
Jemyma Betrian, Kevin Heyer
Esakinan ta djis algun nòmber di tur e leyendanan di Kòrsou ku ta
markando e diferensia i resaltando tantu na nivel nashonal komo
na nivel internashonal. Esta orguyoso mi ta di por yama mi mes yu
di Kòrsou! I esta orguyoso mi ta di mi koló maron bunita asina i mi
kurvanan krioyo! Abo tambe por ta e diferensha!
Bo por mira bo resultado riba página > 7.
Cheyenne Felizie
4 you-th magazine | página 5
6
4 you-th magazine | página
> Jeanine Sondrejo ta un eks alumno ku tabata
registrá na Sociale Vormingsplicht (SVP). E ta un
hende hopi alegre ku gusta pasa prèt. Tambe e ta
gusta duna konseho i skucha kiko otro tin di bisa.
Den su tempu liber e ta gusta lesa i fuera di esei e
tin dos yu hòmber na kua tur sobrá tempu ta bai.
Apesar ku e tin un bon trabou aktualmente, e tin e
deseo di sigui ku su estudio den futuro.
Jeanine tin dos luna trahando na Sociale Vormingsplicht (SVP). E ta
haña su koleganan hopi “great” i dushi pa traha kuné. Si akaso e
tin un òf otro pregunta e por aserká nan fásilmente. Jeanine su trabou
ta un trabou ideal p’e, ya komo ku e ta di opinion ku ta importante
pa skucha e hóbennan i brinda nan e oportunidat pa ekspresá
nan mes. Ademas di esei e ambiente di trabou tambe ta super!
Loke ku e fundashon ta hasi ta yuda hóbennan ku pa un motibu òf
otro no por bai skol mas ni tampoko nan diploma di skol sekundario,
miéntras ku nan ta menor di 24 aña. Jeanine a splika ku bo tin
ku mèldu na bali si bo ta interesá pa haña yudansa, ya bo por haña
un sita pa huntu diskutí i konkluí si bo por drenta den e programa.
Durante e programa nan por tuma kursonan edukativo pa asina nan
tambe por bai traha.
Nazjira Bito
Peeples 9 Mei '13
Star Trek into the Darkness 16 Mei '13
Epic 23 Mei '13
The Lone Ranger 30 Mei '13
The Great Gatsby 3D 16 Mei '13
Fast and Furious 6 22 Mei '13
The hangover part III 30 Mei '13
Now you see me 31 Mei '13
(Advertorial)
“Semper mi tabata ke hasi trabou di atministrashon i porfin mi a
haña e oportunidat pa hasié. Mi mes tabata un alumno registrá na
SVP i nan a yuda mi hopi bon. Mi a sigui tur mi kursonan nesesario
i mira kon leu mi a logra yega, Jeanine ta konta.
Un tiki di Jeanine su funshon
“Atministrashon ta un trabou fásil pero bo mester tin un struktura.
Bo mester por kòrda ta unda bo a keda djabièrnè atardi,
pa bo kuminsá mesun kaminda bèk su siguiente djaluna mainta.
Mi ta hasi di tur kos un tiki. Si e señora di bali no tei mi mester
funshoná na su lugá. Mi trabou ta un trabou hopi variá i e ta e
kurason di un organisashon!”
> Mi tin ku atmití ku mi no tabata masha sigur na
momentu ku mi a skibi bosnan. Mi ta un hóben ku awor
porfin a aseptá ku mi mester di yudansa. Mi no tin
siguransa propio, loke ta mas pio, apenas mi sa ken mi ta.
Mi no ke gaña mi mes mas, por fabor yuda mi. Ki mi hasi?
Mi ta aploudí e balentia ku bo tabatin pa
skibi nos. Na promé lugá, stima i aseptá bo
mes manera bo ta. No rebahá bo mes ni hasi
bo mes ménos pasó bo no ta ménos ku niun
hende. Kòrda esaki bon: si bo mes no ta kere
den bo mes, ta ken lo por kere den bo?
Puntonan
1 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
2 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
3 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
4 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
5 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
6 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
7 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
8 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
9 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
10 A= 4 pnt B= 0 pnt C=2 pnt
Entre 15 i 21 punto
Bo ta hopi lif i bo ta kla pa
yuda tur hende. Bo sa presis
kiko a pasa den pasado pero
en realidat e no ta molestiá
bo. Bo ta opiná ku ta bon pa
kada hende sa ken nan ta
for di unda nan a bini. Bo ta
stima bo pueblo i e islanan
djafó. Bo ta “chill” ku bo bida.
Danki pa skibi nos tòg apesar ku bo no
tabata masha sigur. Mi ta konsehá bo
kuminsá hasi bo mes sierto pregunta ku por
yuda bo yega na konosé bo mes. Ta di sumo
importansia pa bo konosé bo mes promé ku
bo kere den otro persona, sino asina ei fásilmente
bo por ser influensiá dor di otro.
Entre 0 i 14 punto
Tur kos ta molestiá bo kabes
lihé, bo ta hopi sensitivo.
Bo ke pa tur hende gusta ku
bo i bo ta basta ketu. Bo ta
hunga ròl i hasi mané bo ta
otro hende djis pa hende no
sa ken bo ta di bèrdat. Sea bo
mes! Lokual otro hende pensa
di bo no mester molestiá bo
ni influensiá bo. Bo no ta biba
pa hende!
Entre 22 i 40 punto
Abo no tin kunes ku loke nan
ta pensa di bo. Lokual ku a
pasa den pasado a pasa i ta
tempu pa kambio. Bo sa presis
ken bo ta, ki bo ta gusta i
kiko no; i esei ta bon. Pero,
no sea arogante; personanan
di otro nashonalidat no ta
ménos ku bo.
> Ántes nos grandinan tabata usa remedinan,
produktonan i yerbanan natural pa nan
salú i nan kuido personal.
4 You-th ta bai menshoná algun di nan i e
motibu pa kua nan tabata usa nan. Awendia
hopi hende a bin ta ripará nan benefisio i a
bolbe kuminsá hasi hopi uso di e produktonan,
yerbanan i remedinan natural bèk pa asina
evitá di usa kosnan ku hopi kímiko aden.
Siboyo Konofló Kònkòmber Zeta di
pa ferkout,
asma.
pa baha
preshon.
pa baha
preshon
i limpia kútis.
koko
pa hunta
den kabes.
Zeta di
oleifi
bon pa
kabei i kútis.
Awakati Blachi di
tambe ta bon
pa kabei.
mango
ta bon pa baha
preshon.
4 you-th magazine | página 7
Karawara
ta bon pa
ora kaba di
haña yu.
Moringa Kalbas Aloe vera Blachi di
bon pa asma,
preshon, problema
ku kueru
i e ta kura hopi
malesa mas.
ta bon pa
fèrkout.
ta bon
pa kura
herida.
tuna
ta bon pa pone
na kurpa kaminda
tin doló. E ta trèk
e doló.
Asina tin hopi yerba mas ku ta ser usá komo kura!
Ebony-Gwenn Martis
8
4 you-th magazine | página
Ami ta pensa ku nos tin ku sigui papia di sklabitut pa asina'ki nos hóbennan por sa mas
kiko e ta i forma un opinion over di dje i kon nos por purba na kaba kune den presente.
Ainda tin sklabitut ta tuma luga na diferente pais, asta na Kòrsou mes. Un ehèmpel ta e
kasonan kaminda doño di trabou ta laga un hende hasi trabou ku 2 hende ta supose di
hasi i ta paga e trahadó salario di un persona. Nos tin ku enfrent'é i bringa pa minimalis'é
of kaba kune kompletu!
‘Si, ta nesesario
pa bo papia
tokante di bo
pasado, enfrent'é
i sigui pa dilanti.’
‘Mi ta pensa ku nos tin ku keda papia
tokante di dje. Kada bes ku bo wak bèk
i mira kon un kultura a krese i yega na
loke e ta awor bo ta stimulá e esfera
di orguyo nashonal! Nos tur mester ta
orguyoso di e echo ku nos ta ruman
sin distinshon di koló i rasa apesar di e
historia di sklabitut i deskriminashon. Ta
bunita pa rekòrdá sklabitut ora realisá
ku tin resultadonan positivo i ora analisá
kon nos komo pueblo por kambia e
partinan negativo huntu.’
‘Mi ta kere ku e tema sklabitut no ta pas mas awendia; nos tin ku
laga bai. Pero, temanan manera diskriminashon si nos tin ku keda
kuné paso esei si ta sosodé den tur parti de mundu ainda.’
‘Ami ta haña ku nos mester laga sklabitut nos tras i sigui pa dilanti.
Pasobra nos mester wak presente pa bai dilanti i nos no por keda
wak patras loke a pasa tokante di sklabitut.’
‘Ami ta haña ku nos mester sigui papia
tokante di sklabitut i enfrentá nos
pasado. ya asina nos hóbennan ta sa
mas di nos pasado i kiko i ken tabatin
promé ku nos generashon.’
> E periodo di sklabitut ta un
di e temporadanan di mas difísil
ku Kòrsou mester a enfrentá.
Sinembargo pa hopi hende
ainda e no ta parti di pasado.
Hopi ta esnan ku ta haña ku nos
pueblo mester keda rekòrdá e
tempu difísil aki. Otronan ku sí a
pone e asuntu tras di lomba tin
nan bista fihá riba e siguiente
kambionan i progresonan ku
futuro ta brinda na nos pueblo.
4 You-th a puntra algun hóben
lo siguiente tokante sklabitut:
Laga nos tras i sigui pa dilanti?
Òf sigui papia over di dje i
enfrentá nos pasado?
‘Mi ta di opinion ku ta bon pa bo sa for di kua kultura bo ta bini i kon e bida di nos
antepasadonan tabata. Interesante ta pa sa kon nan a hiba e lucha di libertat. P’esei ta
bon i interesante pa sigui papia tokante sklabitut i enfrentá nos pasado. Por ehèmpel
aki na Bonaire ainda nos tin e kasnan di katibu kual a bira un atrakshon pa habitante i
turistanan ku ta bishitá e isla.’
‘Ami ta kere ku mester sigui papia di dje i enfrentá nos pasado! Asinaki nos por siña
di loke nan ku a pasa, pa asinaki nos por aplika esaki mas miho den presente i futuro.
Maske den boka di nos komunidat e ta wordu mirá komo algu malu.’
‘Ami ta haña ku nos mester laga sklabitut atras i sigui pa dilanti.
Pasobra ora algu malu pasa bo tin ku sigui ku bo bida. No por
keda pèrdè tempu riba dje, miéntras ku tin otro problemanan
importante pa solushoná! Òf e tempu ei por ser usá pa djis
disfrutá di bida, paso bida ta dushi.’
‘
‘Sklabitut ta un forma kruel di trata hende i ehersé dominio
riba nan, limitando hende di tin nan libertat propio. Hopi di
nos no gusta dil ku e tema di sklabitut pasó e ta parti di nos
pasado skur. Pero en realidat nos mester enfrent'é komo parti
di nos historia i wak kiko nos por siña for di dje. Loke nos
antepasado a hasi sea robes òf bon, nos mester por siña fo’i
dje i sigui pa dilanti. Ounke nos no ta biba den sklabitut mas,
bo ta haña hende ku tin mente sklavisá. Pues ainda ta pegá
den pasado i no ta purba di siña di nos pasado pa por krese
komo persona òf nos ta purba di tira falta riba otro. Mi ta kere
nos no tin ku laga e tema atras pero si reflekshoná kon kruel
sklabitut tabata pero alabes purba di siña algu fo’i dje pa por
bai dilanti.’
‘Nos tin ku sigui papia di sklabitut pa
nos komo hóben por sa di nos pasado
asina nos por tin un mihó futuro.’
‘No ta algu ku mester laga atras i sigui
dilanti. Ami ta haña ku tin ku sigui papia
over di dje i enfrentá nos pasado.’
‘Ami ta kere ku nos tin ku lag’é atras i sigui pa dilanti. Pero, nunka
lubidá di unda nos a bini i kiko e ta nifiká pa nos. Nos no mester
dun’é asina tantu atenshon mas.’
Den e último edishon tabatin un palabra ku a kai afó den un di Your
Opinion. Aki ta sigui e korekshon. 4 You-th ker a pidi diskulpa pa kualke
mal komprondementu ku por a presentá.
Mi ta haña ‘social media’ hopi importante pasobra mi por
amplia mi konosementu pa ku mi estudio i mi por haña
sa hopi kos ku ta pasa rònt mundu i rondó di mi. Tambe
mi por komuniká ku amiganan i famianan den eksterior.
E medionan ku ami ta uza ta: Facebook, MSN, Skype,
BBM (BlackBerry Messenger), What’sApp i Twitter.
9
4 you-th magazine | página
10
4 you-th magazine | página
11
4 you-th magazine | página
12
4 you-th magazine | página
> E palabra “slave”, ku ta nifiká esklabo na Papiamentu,
ta un palabra ku a bini dilanti den mundu
di moda na vários okashon. Mihó bisá e palabra
“slave” ta parti di e idioma usá den e mundu di
moda. Un ehèmpel ta e famoso frase: “slave to fashion”,
ku ta nifiká esklabo di moda.
Sklabitut a inspirá diferente diseñadó den kreashon di paña,
asesorio i kèts. Akinan boso ta mira imágen di algun kreashon
inspirá pa sklabitut
Janella Mook
# 4
> Kon orguyoso bo ta di bo
kabei natural i bo koló bunita?
Abo ta balorá loke bo tin?
> Bo a yega di puntra bo mes kon Tula su bida
tabata? Bo a yega di pensa ta den kiko tur e kati-
bunan a pasa? Wèl, ami si a yega di pensa esa-
kinan i mi tabatin e privilegio pa asta ekspe-
rensiá nan. Di mes no durante e tempu ei, pero
sí durante filmashon di e pelíkula ‘Tula the
Revolt’.
Promé ku ami i mi ruman a bai hunga den e pelíkula mi tabatin hopi
pregunta tokante di Tula, i durante di e grabashonnan di e pelíkula
mi a haña kontesta riba tur mi preguntanan.
Nos a partisipá na 8 grabashon di ‘Tula the Revolt’. E parti mas duru
pa mi tabata e echo ku nos mester a lanta hopi trempan pa nos a
kue bus pa bai e grabashonnan, kual tabata kaba te anochi lat. Pero
tabata dushi sí!
Nos a bai graba na diferente kaminda manera entre otro: Hòfi Mango,
San Juan, Cas Abou, Christoffelpark i un par di lugá mas.
Tabata fásil pa sera amistat ku sobra hende i tur hende tabata trata
nos hopi bon!
Algu ku nos hende koló skur mester ta orguyoso
di dje ta nos kabei. Tin yen tipo di kabei
duru. Tin e afro, kabei “curly”, kabei peper
i asta “dreadlocks”. Nos kabei no ta solamente
bunita pero tambe e kabei tin un “texture”
hopi nechi. Nos drachi di kabei ta asina
fuerte ku e ta minimalisá e chèns pa e kabei
kibra. Nos por peña tur sorto di modèl ku su
kabei, por ehèmpel: e por “tang” e kabei,
flèktu e kabei, peñ’é stail di afro, hinka krùl
aden i hopi modèl mas. Ora nan bisa bo ku bo ta un “hende pretu”,
sinti bo hopi orguyoso. Un hende koló skur
ta un hende hopi bunita. Bo ta úniko! “Hende
pretu” ta lusi pa su kabei bunita, koló úniko i
kurvanan ku ta nos so tin.
Algun tep pa kuido di bo kabei:
– Purba di no hinka produkto nan kímiko den
bo kabei pa saka bo krùlnan bunita.
– Tene bo kabei mas vèt posibel. Esaki ta
sòru bo kabei tin ménos chèns di kibra.
– Uza baño di krema i otro produktonan ku
ta saludabel pa bo kabei.
Ebony-Gwenn Martis
Ora bo mira un pelíkula na televishon òf na The Movies lo bo no
pensa nunka ku ta dje tantu preparashon tin ku hasi pa produsí un
pelíkula. Tabatin biaha ku nos mester a graba UN esena TRES biaha!
Mester a asta kana pia bou den sumpiña i den solo kayente pero tòg
mi no tabata sintié, paso mi sa ku e resultado lo bai ta tremendo!
Mi ta haña hopi ‘great’ ku nos a konosé artistanan internashonal
manera Deobia Oparei i Danny Glover.
Despues di e pelíkula aki mi a mira un otro banda di Kòrsou; kon
bunita e ta! “Tula the Revolt” a yuda mi haña mas balor i apresio pa
nos dushi isla Kòrsou.
Brianna-Gwenn Martis
13
4 you-th magazine | página
14
4 you-th magazine | página
> Nos grandinan tabata kere den
yen kos ku awendia ta parse straño
pa hopi hende. Pa otronan e kreensianan
aki ta bèrdat i nan a dal tene
duru na nan. Parti grandi di e generashon
nobo ta yama e kreensianan
aki kos di loko, miéntras ku un parti
chikí ta yama nan sabiduria! Aki ta
sigui un lista kòrtiku di algun kreensia.
Kiko abo mes ta kere?
Man pretu: Ántes tabata bisti e beibinan e
man pretu pasá den un kadena di pipita pretu
ku kòrá pa alehá mal airu for di e kriatura.
Na momentu ku tin vibrashon negativo esaki
lo kibra. No ta bon pa bolbe traha e kadena
aki, mester tir’é afó i kumpra un nobo.
Aros: Esaki ta nifiká abundansia. Ántes
tabata basha esaki dilanti di porta di kas òf
paden pa atraé suerte.
> Hopi ta esnan ku ta puntra
si hende koló skur en realidat
ta dominá e mundu di deporte.
Sientífikonan a demostrá, pa medio
di estudionan ku a ser hasí, ku hende
koló skur tin e tipo di kurpa ku tin
ménos vèt i nan wesunan ta mas
fuerte. Esaki ta un karakterístika ku
genétika di e físiko afrikano a heredá
di su antepasadonan i e área tropikal
di Afrika. Pero, en general tin sierto
rasa ku ta destaká mas ku otro den
deporte.
Ántes no tabata posibel pa hende koló
skur drenta den un tim ku tin hende koló
kla aden. Tampoko no tabata posibel pa un
hende koló skur subi un vèlt di tènis òf di
gòlf. Aworakí, mas ku 50 aña despues, sí ta
posibel pa hende koló skur hunga den tur
ramo di deporte. Den e tabèl aki por mira
algun avanse importante di e aseptashon di
hende koló skur den e deporte di beisbòl.
Awendia bo por ripará ku hende koló skur a
dominá den otro áreanan di deporte, ku no
ta baseball. E hungadó di gòlf Tiger Woods
i tambe e dos rumannan muhé ku ta hunga
tènis kual ta Serena i Venus Williams ta tres
Wowo: Tin bisá ku si bo wowo drechi ta
baila hopi ta pasobra bo ta bai mira un
hende ku hopi tempu bo no a topa, i si ta
bo wowo robes esei ke men ku un hende
yegá di bo ta bai fayesé.
Man grawatá: Man ku ta grawatá hopi
ta nifiká ku algu bon ta na kaminda. Hopi
hende ta interpretá esaki komo sèn.
Salu: T'asina ku ántes ora bo kier a kore ku
un hende for di bo kas, tabata basha salu
su tras pa e no bolbe bo kas mas. Pero salu
tambe por trese berans si bo duna esaki na
un persona.
8 Dia: Despues di morto ta pasa 8 dia siguí
ta hasi orashon pa alma di e defuntu sosegá
na pas. Ora e 8 dianan aki pasa ta sende
un lantèrnu den e kuartu kaminda e defuntu
tabata drumi pa asina saka e spiritu pafó.
tremendo ehèmpel. Hende koló skur a sa
di dominá riba área di bòkseo tambe den
pasado. Mira por ehèmpel e leyendanan Mike
Tyson i Muhammad Ali.
MLB
Te ku 1947 no tabatin niun hende koló skur
den MLB (baseball).
1947: Jackie Robinson tabata promé hende koló
skur ku a firma den un tim di hende koló kla.
1957: e porshon en general di e poblashon
di hende koló skur hungando baseball tabata
aproksimadamente (11-12%).
1998: 15% di e total hungadónan di baseball
tabata hende koló skur.
Kolebra: Ta bisa ku si bo kap e animal aki
den dos, lo bo sinti bo lomba despues di
tempu òf ku lo bo keda sufri te dia e animal
aki muri.
Kasamentu: Pa trese suerte den bo
matrimonio bo mester bisti un paña uzá bou
di bo bistí di kasamentu.
Embaraso: Ántes nan tabata kere ku no ta
bon pa dos hende ku ta na estado ta bou di
e mesun dak. Un di nan lo tin ku bai pa evitá
ku esun lo por pèrdè su barika. Tambe tin
papiá ku si ta yu hòmber e barika ta grandi
i punta, i yu muhé e barika ta chikí i rondó.
Kinipí di morto: Esaki ta un mancha blou
ku ta paresé na momentu ku un hende
yegá di bo ta serka di fayesé. Ta asina ku
e mancha blou aki lo kita bèk si pero te
despues ku e hende fayesé.
Shurayne Fenni
Tin hopi hende ta opiná ku ta e postura di e
hende koló skur ta sòru pa nan tin e poder
i e rapides pa nan dominá hopi di e spòrtnan
ku tin haber ku atletismo. Bo por mira
tambe ku mayoria hende koló kla ta bon den
"hockey" i landamentu. Hopi hende ta bisa
ku tur e kosnan bisá di hende koló skur den
deporte ta un opinion baho òf algu ku tin di
haber ku rasismo.
Den tur sirkunstansia di bida bo ta haña
bo ku un hende mihó ku bo, pero esei no
nesesariamente ta basá riba koló i rasa.
Dor di presta bon lo bo yega un dia sigur
kaminda bo ke yega òf alkansá e meta ku
bo ke logra. Angelo Engelhart
> Abo ta balorá nos héroenan nashonal?
Nos Hóbennan di awendia no ta tene na kuenta kuantu lucha
nos héroenan nashonal a hiba pa nos bienestar.
Awor kiko ta un héroe? Un héroe ta un persona ku ta ehekutá
echonan di balentia pa yuda su komunidat.
Nos tin hopi di gradisí na nos héroenan pasó nan a riska nan
bida pa yuda nos. Ta p’esei ta importante pa balorá nan.
Mas balor nos duna nan mas echonan di balentia nos por spera riba nos isla.
Pedro Wacao
Un di e lidernan
di revolushon di
katibu ku a lucha
kontra sklabitut.
Amador Nita
Tabata un lider
sindikal ku
kurashi, nan no
a wèlga, nan a
forma un movementu
sosial pa
igualdat den
sektor laboral
pa yunan di
Kòrsou. Dia 30
di mei 1969.
Tula Mosa Nena
tabata un gran héroe pa e katibunan
na Kòrsou. El a resultá di ta un dje
katibunan di mas poderoso na Kòrsou
ku tabata lucha kontra di sklabitut.
Pedro Luis
Brion
Un hòmber
fuerte di militar,
ku a sa di bai
studia afó pa
asina regresá su
isla pa evitá ku e
británikonan lo
konkistá Kòrsou.
Papa Godett
Tabata un lider
sindikal ku riba
30 di mei 1969 a
forma parti di un
movementu pa
stòp ku diskriminashon
i pa
duna nos yu’i
tera mihó kondishonnan
laboral.
ta e simbolo di e
resistensha femenino
di e muhenan
esklabisá.
Moises Frumencio
Da Costa Gomez
Mihó konosí komo
Dòktor den boka di
pueblo, tabata un di
e hòmbernan bon
studiá di Kòrsou.
E tabata e hòmber
ku a lanta e partido
polítiko NVP,
na aña 1949, i ku a
lucha pa independensia
i derecho
di voto general.
15
4 you-th magazine | página
16
4 you-th magazine | página
> Giovanni Abath, un persona ku hopi talento riba vários
área artístiko! Konosí komo e kabes di Grupo Kara i un
tremendo aktor. Resientemente el a forma parti di e filmashon
di "Tula the Revolt" i pronto nos lo mir’é riba pantaya grandi.
Nòmber: Giovanni Abath
Edat: 39 aña
Funshon: Artista
Status sivil: Kasá
Dicho favorito: Ki nivelllllll!
Deskribí bo mes den 5 palabra:
Trahadó, kreativo, perseverante, sosial i romántiko.
Kiko bo ta gusta mas di bo mes?
Mi determinashon pa alkansá kosnan ku mi ta deseá den
bida.
Na unda bo ta preferá di “chill”?
Den un café òf un restorant.
Kiko ta e eksperensia di mas úniko ku bo tabatin
últimamente? Konta nos algu di esaki.
E eksperensia di mas úniko ku mi tabatin últimamente tabata
e filmashon di e pelíkula "Tula the Revolt". E ta un pelíkula
na nivel di Hollywood i mi tabatin e plaser di por a aktua ku
aktornan rekonosé mundialmente manera entre otro Danny
Glover i Jeroen Krabe. Ami tabatin e ròl mas grandi den aktornan
lokal; mi ròl tabata esun di Bastiaan Carpata. Loke ta
“great” ta ku pueblo por spera e produkshon aki pronto na
Kòrsou tambe!
Den nos último edishon, nos tema tabata:
“Social media”, Internèt i teknologia,
kiko abo ta pensa di e tema aki?
Mi no ta muchu den e mundu virtual ei, pero mi ta hopi
konsiente di e importansha i influensha ku tur esaki tin riba
humanidat. Mi ta kere ku nan a yuda hopi, den e mesun
rosea mi ta bisa ku nan a kibra òf daña hopi tambe.
Kon nos komo hóben tin ku dil ku esaki?
Mester balansá esaki, bo por hasi hopi bon uzo di “social
media”, Internèt i teknologia pa bo desaroyo personal, pero
bo por hasi hopi daño tambe ku tur esaki.
Bo ta kere ku un mundu sin nan ta posibel
i pakiko bo ta kere esaki?
KLAROOOOOO e ta posibel! Nos mundu a drei miónes di aña
sin niun di esakinan. Ta apénas 100 aña mas o ménos nos tin
ku a desaroyá tur e kosnan aki. Niun di nos avochinan, bai te
na egipsionan, niun no tabatin kòmpiuter ni niun otro aparato
teknológiko. I tur a biba! Ta kiko ta falta nos so?
Nos tema di e luna aki ta sklabitut. Kon abo ta
mir’é?
Mi ta mir’é manera parti di nos historia ku nos mester wak
riba dje pa sa unda nos ta awe i unda nos ke ta mayan. E
mester ta un lès pa nos. I mas ku klaro, e ta un parti hopi
tristu i kruel di historia.
Kon bo ta haña ku nos ta dil ku e tema aki awendia
i kiko nos por kambia na dje?
Ami personalmente ta dediká tur aña na e lucha ku katibunan
a hiba aki na Kòrsou na 1795. Tin un grupo masha chikí ku
ta trata pa hasi e historia konosí pa mas i mas hende por ta
konsiente di dje, pero mi ta kere e hóbennan no ta muchu
interesá den historia di katibu etc.
Kon bo ta mira futuro di Kòrsou
konsiderando e tema aki?
Ami ta pronostiká ku pa e próksimo 10 añanan nos lo no
mira niun kambio signifikante. Tur kos ta sigui manera nan ta
bayendo aworakí. Mester nase un lider nobo pa nos pueblo;
nos mester di dje! Mi ta spera ku e lo yega pronto pa mi por
biba e momentu ei promé mi laga kai!
Kon bo ta mira bo mes aki par di aña?
Bieu, doblá i sin djente, hahahahahah! Oké, ban serio awor.
Mi ta visualisá mi mes komo un hòmber eksitoso den bida,
un tata eksepshonal un djamanta di hòmber pa mi KASÁ!
Tambe un siudadano ku ta traha ku bista fihá riba mehorashon
di nos pais..
Manda un mensahe fuerte pa nos hóbennan.
Hóbennan, sa ku boso tin tur e kalidatnan pa logra tur loke
boso proponé pa logra den bida. Nada no ta imposibel, kere
mi! Tur loke bo hasi, hasié a lo mehor! Tuma mi konseho na
serio i lo bo wak bèk riba tur bo logronan un dia i kòrda riba
mi. Hóben bo por!
Laurys Leander