LIMBA SARDA COMUNA Normas linguìsticas ... - Sardegna Cultura

LIMBA SARDA COMUNANormas linguìsticas de referèntzia a caràtere isperimentalepro sa limba sarda iscrita de s'Amministratzione regionale

ÌNDITZE1. Premissa1.1 Una limba pro is impreos ufitziales in s'Amministratzione regionale.1.2 Sa Limba Sarda Comuna, una variedade linguìstica de mediatzione2. Sa proposta de unu modellu de norma iscrita3. Critèrios de rapresentatzione gràfica4. Critèrios ortogràficos orientativos4.1 Generales4.2 Ortografia4.2.1 Petzi una forma gràfica de is paràulas4.2.2 Cunsonantes initziales mòbiles b-, d-, f-, g-4.2.3 Prepositzione “de”4.2.4 Is cunsonantes [giuseppec2]simples e dòpias4.2.5 “z” e “tz”4.2.6 Atzentatzione4.2.7 Clìticos4.2.8 d eufònica4.2.9 Vocale paragògica4.2.10 no, non; nono4.2.11 ne, nen4.2.12 t finale in sa de tres (3ª) pess. sing. e pl. de is verbos4.2.13 Semicunsonante prepalatale -j-4.2.14 Impreu de sa h4.2.15 Impreu de sa q4.2.16 Impreu de s'apòstrofu4.3 Alfabetu5. Fonètica5.1 Vocales: a, e, i, o, u5.2 Cunsonantes e grupos cunsonànticos de orìgine latina5.3 Adatamentu paràulas dae àteras limbas5.3.1 ce, ci, cia, cio, ciu5.3.2 ge, gi, gia, gio, giu5.3.3 gli + vocale5.3.4 gn + vocale5.3.5 sce, sci6. Artìculu7. Formatzione de su plurale8. AgetivuLimba Sarda Comuna 2/2

8.1 Cumparativu8.2 Superlativu8.3 Cumparativos e superlativos sintèticos9. Pronùmenes9.1 Pronùmenes personales9.1.1 Sèrie tònica9.1.2 Sèrie àtona9.1.3 Partigheddas pronùmenales9.2 Cumbinatziones de pronùmenes e partigheddas pronumenales10. Pronùmenes e agetivos possessivos11. Pronùmenes e agetivos dimostrativos12. Pronùmenes relativos13. Pronùmenes interrogativos14. Avèrbios e locutziones verbales15. Congiuntziones17. Pronùmenes indefinidos18. Numerales19. Verbos ausiliares20. Verbos regulares21. Verbos irregulares22. Formatzione de is paràulas22.1 Sufissos22.1.1 bile22.1.2 -tzione22.1.3 -àntzia, -èntzia22.1.4 - eri, -era22.1.5 -ore, -ora22.1.6 -nte22.1.7 -mentu22.1.8 -ite22.1.9 -ìngiu22.1.10 -òngiu22.1.11 -dade, -tade22.1.12 -udu, -uda22.1.13 -ete22.1.14 -sone23. Lèssicu23.1 Lèssicu ereditàriu, terminologia, neologismosLimba Sarda Comuna 3/3

1.1 Una limba pro is impreos ufitziales de s'Amministratzione regionale.In is annos, referèntzias normativas de importu, che a sa Carta europea de is limbas de su Consìgiude Europa de su 1992,a sa lege n.26/1997 de sa Regione Sarda, a sa lege 482/1999 de s'Istaduitalianu, ant creadu is cunditziones pro su reconnoschimentu prenu de sa limba comente aun'elementu identitàriu forte meda e, a su matessi tempus, ant coronadu detzènnios de batallaslinguìsticas chi ant punnadu a tutelare is minorias linguìsticas, su sardu incluidu.In su tempus, difatis, is protzessos istòricos ant produidu unu panorama linguìsticu in su cale susardu s'est agatadu a cunvìvere in antis cun su catalanu, a pustis cun s'ispagnolu e s'italianu e antcajonadu sa diminutzione de su nùmeru de is faeddadores, paris cun interferèntzias fonèticas elessicales semper majores dae banda de s'italianu chi arriscant de mudare is echilìbrios linguìsticosintro s'isula, noghende a su sardu. Su sardu, che a is àteras limbas naturales etotu, est a su matessitempus ùnicu e moltèplitze, costituidu dae su cumplessu de is variedades chi ddu cumponent, est anàrrere una pro bidda (cun, in unos cantos casos, diferèntzias internasulteriores ), acumonadas daecaraterìsticas chi ddu identificant e ddu diferentziant dae is àteras limbas sorres neolatinas.Isdiferèntzias internas atuales, mescamente de tipu fonèticu, e a manera limitada meda, de tipugrammaticale e lessicale – sunt de atribuire siat a unu cuntatu diferente e contaminatzione de isidiòmas faeddados dae is sardos cun su Latinu lòmpidu finas a nois pro more de sa dominatzioneromana, siat a is evolutziones locales imbenientes, galu in atu, a is cales s'annanghent is diferèntziaschi derivant dae influèntzias de salimba catalana, ispagnola, italiana, efetu de is dominatzionesdiversas. No intames, is paritzas variedades locales, chi sunt sa richesa de sa limba sarda, tenentuna majoria de elementos comunes chi dimostrant s'unitzidade de sa limba nostra e chi depentcunsentire unu desvilupu prus universale, modernu e prenu a su sardu in su cumplessu suo in ogniàmbitu. Oe est prus chi mai ùtile e non si podet crastinare su de persighire s'impreu iscritu epùblicu de su sardu finas si, a pustis de sèculos de ausèntzia de sa limba nostra dae s'impreupùblicu ufitziale, non benit fàtzile a nche colare is dificultades de agatare una solutzione coerente desu totu, e bilantziada a manera perfeta intre totu is variedades e capatza de mediare a prou isdiferèntzias linguìsticas cun s'esigèntzia de unidade e universalidade. Cun s'atinu de isproblemàticas dìligas chi sunt in giogu, ma finas de su de non pòdere crastinare prus ogni atzione deafortigamentu e promotzione de su sardu, sa Regione, finas in riferèntzia a is provedimentosnormativos de significu mentovados, cheret impreare, acanta de s'italianu, su sardu comente limbade s'Amministratzione sua, e cheret printzipiare custa caminera cumentzende a nde fàghere impreucun s'agiudu de unas cantas normas de referèntzia isperimentales pro sa limba sarda in essida.Abarrende firmu chi cheret valorizare, valorizat e sustenet totu is variedades linguìsticas faeddadas eiscritas impreadas in su territòriu regionale, Sa Regione at reconnotu sa netzessidade, a pustis dedibatas e cunfrontos a pitzu de sa limba sarda durados annos meda, de isperimentare s'impreu desu sardu pro sa publicatzione de atos e documentos de s'Amministratzione regionale.S'oralidade in su cuntatu cun is ufìtzios nd'est fata sarba in ogni variedade de sa limba. Àteros Enteso Amministratziones pùblicas de sa Sardigna, ant a èssere lìberos de impitare custas normas deLimba Sarda Comuna 4/4

eferèntzia o puru de fàghere in autonomìa prena is sèberos chi ant a apretziare oportunos. Sucaràtere isperimentale de is normas propostas e s'oportunidade de aprofundire cun galu àterosistudios su lèssicu, sa morfologia, e un'ortografia comuna a prus variedades, lassat, puru, oros prusampros a is modìficas, integratziones chi ant a pòdere èssere cun su tempus elaboradas e adotadas.Sa finalidade chi sa Regione cheret persighire cun sa disponidura de is normas linguìsticas dereferèntzia a caràtere isperimentale pro sa limba iscrita de s'amministratzione regionale est cudda deabiare unu protzessu graduale chi punnat a s'elaboratzione de una Limba Sarda Comuna, cun iscaraterìsticas de una variedade linguìstica naturale chi siat puntu de mediatzione intre is faeddadasprus comunas e difusas e abertas a unas cantas integratziones, chi punnant a valorizare sadistintividade de su sardu e a assegurare unu caràtere de subramunitzipalidade e sa simplesa de sucòdighe linguìsticu. Sa Limba Sarda Comuna cheret rapresentare una “limba bandera”, un'istrumentupro afortigare s'identidade colletiva nostra, in su rispetu de sa richesa multiforme de is variedadeslocales.Sa Regione, leadu atu de su cunfrontu de ideas e de propostas de is membros de sa Commissioneistituida cun deliberatzione de sa Giunta regionale n. 20/15 de su noe de Maju 2005, ponet como suprimu passu isperimentale in custu percursu a bia a sa Limba Sarda Comuna, cumentzende amedire, in una proposta unitària, is modellos de istandard iscritu chi ant animadu sa dibata in isùrtimos tempos.Sa Regione cheret printzipiare custu caminu a bia a sa Limba Sarda Comuna, cun su cuncursudemocràticu prus ampru de contributos, opiniones, avèrguos e verìficas, leende una solutzioneinitziale, comente est sa Limba Sarda Comuna, in sa cale, paris cun una larga majoria de optzionescomunas a totu is variedades, cunvivent, in unos cantos casos, optziones abertas e elàsticas e chi,pròpiu pro sa gradualidade e s' isperimentalidade de su protzessu, a distàntzia de tempus e subra sabase de is risultàntzias e de is esperièntzias netzessàrias, at a pòdere èssere integrada, modificadae arrichida cun is acontzos oportunos.Pro custu s'individuatzione de una Limba Sarda Comuna, si riferit ebbia a custa limba “sarda” ùnicafinas si cumposta dae variedades medas. Custa, duncas, non cheret a si nche sostituire, ne as'impònnere a is àteros idiomas de Sardigna, comente a manera giusta e currègida faghet, dae supuntu de bista linguìsticu e giurìdicu, sa lege regionale n. 26 de su 1997, sena nde leare nudda acustas faeddadas, antzis reconnoschende·ddis su matessi livellu de tutela e promotzione.Sa lege regionale n. 26 de su 1997 at postu difatis is bases giurìdicas pro sa valorizatzione e sapromotzione de sa limba sarda e valorizatzione e promotzione parìviles reconnoschet, in is territòriosde cumpetèntzia, finas a su saligheresu, tataresu, gadduresu, tabarchinu, a manera chi ognunu decustos idiomas s'at a pòdere frunire, o s'est giai frunidu, de normas linguìsticas de referèntzia chigarantint una presèntzia issoro prus de profetu in is mèdios massivos, in s'amministratzione, ins'iscola.Limba Sarda Comuna 5/5

1.2 Sa limba sarda Comuna, una variedade linguìstica de mediatzioneOgni variedade locale, a sa sola, rifletit e cuntenet totu is caraterìsticas i fundamentales de sa limbasarda e si podet candidare a dda rapresentare a tìtulu prenu, ognuna, duncas, podet èssereseberada pro rapresentare totu su sardu. In sa pràtica, sende chi sunt istados cunsiderados finas ispàrreres essidos a pìgiu in intro de sa Cummissione, sa Regione at apretziadu oportunu propònnerenormas iscritas de referèntzia chi costituant una casta de mediatzione intre is faeddadas diferentes.Gasi comente est acontèssidu pro is àteras limbas, chi de reghente tenent una norma iscrita dereferèntzia, comente a su galitzianu, su ladinu, su friulanu, su romantzu o su bascu etotu, su modelluest in generale su resurtu de una mediatzione, de cumpensatziones, chirca de regularidades eanalogias, cun s'iscopu de apostivigare unu sistema operativu “limba” su prus omogèneu e coerentepossìbile, elementare e simple a imparare e a impreare.Est istadu gasi individuadu unu puntu de mediatzione intre is variedades prus comunas, otèntu cunsu cunfrontu de is diferèntzias in intro de sa limba nostra. S'esàminu de is fenòmenos mescamentefonèticos, istudiados e tzensidos, chi dant - a is chi faeddant sa limba - sa mella de unadiferentziatzione e frammentatzione manna, at privilegiadu prus a prestu is elementos decunvergèntzia e sistematitzidade intre is variedades, is elementos comunes a totu su sardu. In sucasu de unas cantas diferèntzias, comente in sa -t finale de sa de tres pessones plurale de isverbos s'est preferida sa solutzione prus etimològica, regulare e subramunitzipale presente in isfaeddadas meridionales; in àteros casos, pro amparare sa distintividade de su sardu, s'est preferidasa solutzione tzentru-setentrionale, comente in su casu de limba, chena, iscola, etc. In casu de supronùmene personale de prima pessone singulare, s'est preferida sa forma deo, si non sa prusdifusa, sa prus sìmile a su meridionale deu. Is formas adotadas non sunt creatziones noas,resurtados de imbentu, ma formas reales, chi si podent agatare in s'impreu orale. Nde resurtat unavariedade linguìstica cun elementos de naturalidade, puntu de mediatzione, ma non resurtadu deuna mèdia artifitziale, matemàtica. Intre unu resurtu limba e un'àteru lingua, non s'est tratadu deimbentare un'ìbridu ipotèticu (comente diat èssere *lingba), ma de seberare unu resurtadu chi estprus identitàriu a manera linguìstica: limba.Sa Limba Sarda Comuna, sende chi est de impitare inbia isperimentale pro sa redatzione de is documentos de sa Regione sarda, indiritzados a totu issardos, no est una limba noa chi sostituit is variedades faeddadas, ma a manera simple est unanorma iscrita de referèntzia complementare a cussas, chi proponet una mediatzione intre isdiferèntzias chi costituint sa richesa e sa multiformidade de sa limba sarda a is cales non podimusrenuntziare, sa base sua bia e naturale. Pro mèdiu de unu sistema iscritu chi devet punnare as'uniformidade, univotzidade e coerèntzia, sa Limba sarda comuna podet costituire unu puntu deadòbiu, ùtile a rapresentare is sardos in s'impreu ufitziale dae parte de sa Regione, gasi comentecunsentint is leges chi is sardos ant chertu a manera forte, sa lege regionale n. 26 de su 1997 e salege istatale n. 482 de su 1999.Sa Regione, proponende custas normas linguìsticas iscritas de referèntzia, at fatu profetu de saLimba Sarda Comuna 6/6

traditzione de is mègius iscritores nostros e de is inditos bènnidos dae s'isperimentatzione de ispropostas diferentes elaboradas in su cursu de s'istòria nostra reghente e passada.Totu is limbas tenent piessinnos de variabilidades dialetales, siat in antis de s'elaboratzione edefinitzione de unu modellu iscritu comune, siat a pustis.S'esistèntzia de una norma de referèntzia, de unu modellu, podet, antis depet, cunvìvere cun isispetzifidades orales presentes in su territòriu nostru, cun funtziones diferentes.S'operatzione acumprida non cheret costituire una proposta de unificatzione de sa limba, ca sa limbaest giai “una”, ma a manera simple una proposta de unu modellu iscritu comune a su cale si pòdererefèrrere e chi si potzat impreare pro sa tradutzione de unos cantos atos e documentos des'Amministratzione regionale. Su sèberu fatu, difatis, est andadu in sa diretzione de cunsiderareparitzas solutziones prus cumpatìbiles cun totu su sardu, cuddas apretziadas prus capatzas de“mediatzione”.2. Sa proposta de unu modellu de limba iscrita, sa Limba Sarda Comuna.S'isperimentatzione de sa Limba Sarda Comuna est fundada subra s'adotzione de unos cantoscritèrios e solutziones possìbiles:a) unu modellu linguìsticu chi s'assentat in una positzione intermèdia intre is variedades.b) unas cantas règulas de rapresentatzione gràfica, est a nàrrere su sèberu de cales “grafemas”cumbenit a impreare pro rapresentare is fonemas chi cumponent is paràulas. Pro es. dependeseberare cale grafia (zz, ts o tz) est prus oportuna pro iscrìere su fonema [ts] de su currispondentesardu de s'italianu “pozzo”, s'est seberadu su tz, presente in paritzos nùmenes de logu esambenados (Tramatza, Atzara, Atzeni, etc.). Pro cussu, in sa Limba Sarda Comuna, s'at a iscrìereputzu, lassende sa possibilidade de iscrìere, in sa variedade locale, finas putu, puthu, pussu, pùciu,in cunforma a sa pronùntzia de cumpetèntzia locale.c) unas cantas règulas pro rapresentare una “ortografia” in coerèntzia cun is normas ortogràficaspropostas fintzas pro is variantes locales, capatza de “assegurare sa subramunitzipalidade e sasimplesa de su còdighe linguìsticu”. In sa pronùntzia reale de is paràulas in intro de sa fràsia, suntnormales is cambiamentos o is assimilatziones de cunsonantes in cumbinatzione cun is àterascunsonantes chi sunt antepostas o ddas sighint. Pro esempru, in sa pronùntzia reale, sa s finale deis àrticulos plurales is, sas, is, (gasi comente a totu is paràulas chi finint in -s) si podet mudare in r acurtzu a sa cunsonante dentale sonora d (sar domos, ir domos) ma abarrare sena mudada a curtzua sa cunsonante dentale surda t relativa(sas tèulas, is teulas ). E, cun is matessi modalidades macun resurtados diferentes, in s'adòbiu cun àteras cunsonantes (sal lughes, san nues, il nues).Gasi puru, si sa cunsonante de printzìpiu b, d, f e g velare est sighida dae vocale e est pretzèdidadae una paràula chi finit in vocale, pro es. is artìculos su, sa, podimus àere, in sa pronùntzia, sa rutade sa b, d o f (su entu, sa omo, sa èmina, sa unnedda).Finas in armonia cun sa generalidade de is iscritores nostros, si proponet de iscrìere is paràulas aLimba Sarda Comuna 7/7

manera costante, sena dipendèntzia dae is cambiamentos e dae is assimilatziones possìbiles in sapronùntzia. Pro custu si seberat de iscrìere sas domos, sas tèulas, sas lughes, is dentes, subentu, sa domo, sa fèmina, lassende sa possibilidade de pronuntziare sar domos, sas tèulas, sallughes, i dentes, su entu, sa omo, sa èmina o in'àtera manera, in cunforma a is referèntzias eavesos de ognunu. Gasi, in totu is àteros casos, comente costat finas in limbas internatzionalescomente a su frantzesu o a s'ispagnolu.d) una norma iscrita comuna, de referèntzia, aberta a integratziones chi punnant a valorizare sadistintividade de su sardu, pro esempru:— limba, sàmbene, etc., iscriende lingua , sànguni, etc. in s'iscritura de is variedades locales;— chelu, chentu, pische, lughe, etc., iscriende celu, centu, pisci, luge, luxi, luche, etc. in isvariedades locales;— iscola, iscala, ischire, etc., iscriende scola, scala, sciri, etc., in sa variedade locale.Totu is solutziones sunt de valore linguìsticu uguale, ma est netzessàriu pro motivos de craresa dechie iscriet o traduet fàghere unu sèberu. Sa Limba Sarda Comuna, comente norma iscrita dereferèntzia e de “rappresentàntzia” diat dèpere punnare cun su tempus a rapresentare su sardu in sucumplessu suo e no a nche torrare in s'iscritu totu is variedades locales, chi a manera difìtzile diatèssere proponìbile pro dare a su sardu un'impreu ufitziale subralocale e subramunitzipale.3. Critèrios de rappresentatzione gràficaIn su de definire cales sinnos gràficos impitare pro sa rapresentatzione de is sonos de sa LimbaSarda Comuna s' est preferidu a nche superare unas cantas de is propostas ortogràficaspregressas, in particulare cuddas chi si referint a àteras limbas (latinu, catalanu, ispagnolu) chi antfatu, cando non cando, de modellu a is iscritores nostros e atzetare, totu is bortas chi cumbenit,solutziones prus serentes a is avesos nostros, comente sunt, oe, cuddos de s'italianu.S'est, pro cussu etotu, apretziadu prus oportunu adotare solutziones caraterìsticas de is limbasneolatinas chi si cunformant a sa traditzione ortogràfica italiana, comente sunt, in rumenu e in àteraslimbas, is solutziones “che, chi; ghe, ghi” (es. chentu, chima; gherra, ghisa) prus chi non cuddasimpitadas dae is limbas neolatinas “otzidentales”, es. is currispondentes “que, qui; gue, gui”,comunas a ispagnolu, catalanu, portughesu, galitzianu, frantzesu, otzitanu. Mancu una de custaslimbas si sentit minimada ca impitat solutziones ortogràficas sìmiles a àteras limbas. Gasi puru, s'estapretziadu netzessàriu fuire dae tentatziones antistòricas e diferentzialistas, sena pratichesa,comente a s'impreu de grafemas chi est difìtzile chi bèngiant populares, is cales diant èssere “ka, ke,ki, ko, ku” in logu de “ca, che, chi, co, cu”.S'est, pro su restu, propostu de si nche iscostiare solu cando est prus cumbeniosa una solutzionealternativa, comente si otenit cun su de atzetare dae parte de totus su “z, tz” pro mostrares'opositzione intre sa zeta sonora e surda, o cun sa semplificatzione de argunas de is dòpiascunsonantes de s'italianu.Limba Sarda Comuna 8/8

4. Critèrios ortogràficos orientativos4.1 GeneralesPro sa norma iscrita de referèntzia de sa Limba Sarda Comuna, si proponet un'ortografia ispirada ais critèrios chi sighint:a) isfrutare a manera positiva, cand'est possìbile e ùtile , sa pratichesa de s'iscritura achirida eregularizare s'iscritura traditzionale de su sardu a manera coerente cun is netzessidades distintivasde sa limba sarda in cunforma a is àteras limbas de sa famìllia neolatina;b) seberare una variedade linguìstica comuna, una grafia e ortografia semplificada, chi siat dearticulatzione fàtzile e retzìproca pro cussos chi faeddant àteras variedades, e chi in s'iscritu, cara ais sìngulas realizatziones locales, est presentadu in sa colunna 3 de sa tabella “Fonètica”; chie at achèrrere iscrìere is fonemas particulares de is variedades sìngulas presentes in sa colunna 2, dd'at apòdere fàghere a segundu de is modalidades chi ant a èssere propostas a banda;c) assigurare sa coesistèntzia de is artìculos determinativos plurales is, sas, is cara a is singularessu, sa, e de s'anàloga e simmètrica differentziatzione in is desinèntzas de is sustantivos e agetivos,-u, -a, -os, -as.At a èssere facultade de chie iscriet seberare su, sa, sos, sas o su, sa e is .d) dare preferu a sa costàntzia morfològica de is paràulas (in sa parte issoro initziale, mediana efinale), a manera indipendente dae is modificatziones fonosintàticas, numerosas meda in sarducomente in is àteras limbas etotu;e) tènnere ia contu de is fatores etimològicos, cunformende·si a manera fundamentale, a samadrighe latina comuna (es. sa -t finale de sa de tres pessones singulare e plurale de is verbos),francu is fenòmenos chi non siant comunes a totu is variantes (Es. radopiamentu de r- initziale cunpròstesi vocàlica), duncas rosa e non arrosa;f) adotare una solutzione “prena”, prus cumpleta cunforma a s'etimologia comuna, pro es. ogru,àteru,lavra etc, s'in casu mai iscriende ogu, atru, lara, larva in is variedades locales;g) evitare is metàtesis, seberende pro es. pedra, bidru, pradu, etc. lassende preda, perda;bridu, birdu; padru, pardu, etc., a is variedades locales, francu su casu in su cale sa metàtesi siatcomuna a totu is variedades, es. intreu, freàrgiu;h) redùere artìculos, verbos e avèrbios a is partes mìnimas costitutivas, separende saprepositzione dae s'artìculu, a su, de su, etc.; is partigheddas enclìticas dae su verbu, nara·bi·lu,giughide·bi·nche·lu; sa prepositzione dae s'avèrbiu, a pustis, a foras, in antis…;i) dare cantu prus preferu possìbile a sa regularidade paradigmàtica in is verbos, pro favorèssereun' imparu mègius, pro es. s'adotzione generalizada de su gerùndiu in -ende in totu isconiugatziones, -are, -ere, -ire, chi at a pòdere èssere lèghidu -endi in is variedades meridionales(bide suta, Fonètica/Vocales);in prus, su sèberu de sa desinèntzia in -ia de totu is imperfetos des'indicativu, pro totu isconiugatziones.Limba Sarda Comuna 9/9

4.2 Ortografia4.2.1 Petzi una forma gràfica de is paràulasAndat rispetada sa costàntzia morfològica de is paràulas (in sa parte issoro initziale, mesana efinale), a manera indipendente dae is mudaduras fonosintàticas, est a nàrrere chi capitant proinfluèntzia de s'aspetu fonèticu de sa paràula/cunsonante anteposta o imbeniente. Pro esempru,s'iscriet isboidare, iscuru, isdentadu, isfogiare, disganadu, islumbare, ismentigare, isnudare,ispeare, isrobare, istupare, isvitare, isgiùnghere, istzoare, a manera indipendente dae su fatu casa -s- de su prefissu is- potzat èssere pronuntziada, a segundu de is casos, comente r, l, n, etc.,finas pro assimilatzione cun is cunsonantes imbenientes. In sa matessi manera, s'iscriet semper, proes. est benende, est làngiu, est nàschidu, etc., finas si, in sa pronùntzia, sa -t in unos cantoscasos, podet rùere e sa s si podet mudare comente in is esempros antepostos. Balet su matessicritèriu pro is artìculos plurales is, sas e is, chi non mudant mai forma gràfica. Gasi totu is àterasparàulas chi finint cun s o r, pro esempru tempus bonu,semper tuo.4.2.2 Cunsonantes initziales mòbiles b-, d-, f-, g-Is cunsonantes initziales mòbiles, b-, d-, f-, g- s'iscrient semper, finas si in sa pronùntzia podentrùere, es: bida, sa bida; domo, sa domo; fìgiu, su fìgiu; gama, sa gama, etc.4.2.3 Prepositzione “de”Cunforma a su critèriu de non tènnere in contu is mudòngios fonosintàticos, sa prepositzione de,che a totu is paràulas chi cumentzant cun d, s'iscriet tota intrea: de, sena peruna elisione. Formasisballiadas:‘e, d’.4.2.4 Is cunsonantes simples e dòpiasS'iscrient simples, a prus chi dòpias, petzi is cunsonantes b/bb, d/dd, l/ll, m/mm, n/nn, r/rr, s/ss.Is àteras s'iscrient petzi simples..4.2.5 “tz” e “z”S'impreat tz pro sa zeta surda, es. lantza, tziu, petza, putzu, e z pro sa sonora, es. organizare.Nen tz nen z podent èssere adopiadas in sa grafia.4.2.6 AtzentatzioneS'atzentu gràficu est marcadu subra is vocales tònicas de is paràulas ossìtonas o troncas eproparossìtonas o isdrùciolas. Si marcat in is paràulas ossitonas, in ue est tònica s'ùrtima sìllaba ovocale, es. tribù e in cuddas isdrùciolas, in ue est tònica sa de tres dae s'ùrtima sìllaba o vocale,es.cùcuru, fèmina, òmine, pìbera, provìntzia, istùdiu. Non s'impreat in is paràulas pianas, in is calesest tònica sa de duas dae s'ùrtima vocale, es. iscola, matessi, etc.4.2.7 ClìticosIn casu de is partigheddas pronumenales àtonas postas in fatu a su verbu, pro motivos didàticos,Limba Sarda Comuna 10/10

(pro fatzilitare s'individuatzione de is partes costitutivas de sa fràsia e duncas s'anàlisi de sa matessifràsia), si preferit sa separatzione a s'aglutinatzione, pro custu:• giughide·bi·nche·lu, leade·bos·nche·lu, etc.Custa solutzione ponet de acordu su critèriu de su mantenimentu de una fòrma ùnica de is paràulas,a manera indipendente dae is leges de sa fonosintassi, cun su ligòngiu istrintu chi issas ant cun suverbu. S'est preferidu su puntu mesanu (chi minimat is distàntzias e dat s'idea de unu ligòngiu prusmannu) a su tratigheddu, impreadu cun preferèntzia pro is paràulas cumpostas.S'iscritura separada cunsentit finas unu tratamentu informatizadu mègius de is testos, ca unucurretore ortogràficu, antis de dèpere tènnere in memòria is mìgias de cumbinatziones possìbiles chisi diant àere intre is clìticos e is verbos, ddas at a analizare una pro una, siat chi s'agatent separadas(cando sunt antepostas), siat cando sunt ligadas a su verbu, unidas dae su puntu. Sa pronùntzia,posca, sighit is normas generales, cun totu is assimilatziones possìbiles chi balent pro iscunsonantes chi s'agatant in printzìpiu o in fine de paràula. In casu chi is matessi partigheddas siantantepostas, depent èssere partzidas:bi nche lu giughides, bos nche lu leades, bos lu leo, mi lu dant.Limba Sarda Comuna 11/11

4.2.8 d eufònicaNon si marcat sa d eufònica ma benit lassada a sa pronùntzia eventuale, comente in is casos chisighint:in unu, cun unu, in onni, a onni, a ogni, eris [in »Í nu] , etc.Pro su fatu ca custa d non est su resurtu de peruna elisione, no at sensu impreare apòstrofos e nen,mancu,at sensu de dda ligare cun unu tratigheddu a sa paràula anteposta o a cudda sighente.4.2.9 Vocale paragògicaNon s'iscrient is vocales paragògicas a pustis de sa cunsonante. Duncas s'iscriet fèminas, ànimas,bolet, bolent, etc.ma non fèminasa, ànimasa, bolete o bolede, bolente, etc.4.2.10 no, non; nonoS'avèrbiu no s'impreat in antis de una paràula chi cumentzat cun vocale, non in antis de paràula chicumentzat cun cunsonante, es.: no ando, non bèngio. In dae in antis a is pronùmenes lu, la, l’,però, s'iscriet no. Cando est tònica in positzione finale assoluta est no o nono.4.2.11 ne, nenSa congiuntzione ne s' impreat in antis de paràula chi cumentzat cun vocale, nen in antis de paràulachi printzìpiat cun cunsonante, es.: ne ando, nen bèngio. In dae in antis a is pronùmenes lu, la, l’,però, s'iscriet ne. No est netzessàriu atzentare ne ca, semper e cando, non si cunfundet cun perunaàtera paràula.4.2.12 t finale in sa de tres ( 3ª) pers. sing. e pl. de is verbosSa de tres pessones singulare e plurale de is verbos agabat semper in -t, sena dipèndere dae iscambiamentos de pronùntzia chi si depent a sa fonosintassi, o a impreos locales, est a nàrrere,p.es. andat, andant, etc.4.2.13 Semicunsonante prepalatale -j-Sa semicunsonante prepalatale -j- andat impreada in positzione interna, es.: maju, massaju, raju,ruju, etc.A manera etzetzionale, p.es. in casu de is nùmenes geogràficos, podet èssere impreada inpositzione initziale de paràula, es.: Jugoslàvia.4.2.14 Impreu de sa hSa lìtera h est impreada petzi in cumbinatzione cun sa c e sa g, pro torrare su sonu velare in antis ais vocales e e i: che, chi, ghe, ghi. In prus, est impreada, a sa sola, comente sìmbulu de cantidadeo de tempus: h (ètaros) 30; h 16.30. Non s'impreat in perunu àteru casu. Pro custu, est de apretziareinùtile a dd' impreare in unas cantas formas de su verbu àere (it. avere), ca non b'at perunaesigèntzia de creze distintiva.4.2.15 Impreu de sa qNon s'impreat in casu perunu e est sostituida dae sa c, es. su cuadru.Limba Sarda Comuna 12/12

4.2.16 Impreu de s'apòstrofuIn sa pronùntzia, est frecuente meda s'elisione de sa vocale. Pro respetare su critèriu de cunservaresemper petzi una forma de is paràulas, s'at a evitare de signare tale elisione, francu in casu demonosìllabos su, sa, mi, ti, si, nde, nche, bi, ddi, ddu, dda, li, lu, la, e in unu, una, es.s’ùnchinu, s’ànima, m’aberit, t’indito, s’iscòstiat, nd’at, si nch’essit, non b’andat, l’aberit,dd’ascurtat, un’òmine, un’eritzu.Limba Sarda Comuna 13/13

4.3 ALFABETUgrafema trascr. IPA annotaduras e esemprosa [a] Comente in italianu e ispagnolub[B],[b]In positzione initziale: es. bentu, boe, binu[B]In positzione intervocàlica: es. saba, nabu, abe, cabubb[b]In positzione intervocàlica: es. abba, abbarolu, àbbila, abbosu, ebba,babbubS'impreat una b sola in is àteros casos, in is paràulas de orìgine culta e incuddas de impreu reghente: abilidade, amàbile, delìbera, libertade,lìberu, libru, probabilidade, solùbile, terrìbile, variabile.ca, co, cu, che, chi [k] es. cane, coa, cuddu, chessa, chidad [d] In positzione initziale: es. dente, domo, died [δ] In positzione intervocàlica: seda, meda, ladudd [Í] es. sedda, ddi, ddis, ddu, dda, ddos, ddase [E], [e] Non si marcat sa diferèntzia vocale aberta/serradaf [f] es. fèmina, unfrarega, go, gu,ghi, ghe[F], [g]In positzione initziale, in positzione intervocàlica, intre r, n e una vocale o indae in antis a sa laterale l :— est g dae in antis a is vocales a, o, u (es. gana, gosu, agu, largu,argumentu, longu, àngulu, glòria, inglesu)— è gh dae in antis a is vocales i, e (es. àghina, lughe, aghedu,arghentu, arghentare, pranghende, inghiriare)gia, ge, gi, gio, giu [dZ] In positzione initziale e interna: es. àgiu, fìgiu, giàganu, giogu, càgiu,tàgiuIn positzione postcunsonàntica: bìngia, angione, còrgiu, bàrgiai [i] Comente in italianu e ispagnoluj [j] in positzione interna isceti : es. maju, operajuIn positzione initziale in nùmenes pròprios isceti , es. Jugoslàvial, ll [l] es. cala/callam, mm [m] es. domo, ammentun, nn [n] es. cana/cannand [˜Í] es. ando, candoo [ç], [o] Non si marcat sa diferèntzia vocale aberta/serradap [p] es. apo, tropur, rr [R], [r] es. caru/carrus, ss [z], [s] es. pesare/essiret [t] es. gatu, fatuu [u] Comente in italianu e ispagnoluv [v] In positzione initziale o intervocàlica, mescamente in cultismos: es.violèntzia, violinu, avisuz [dz] In positzione initziale o interna, mescamente in cultismos e tèrmines: es.zeru, organizare, etc.tz [ts] In positzione initziale e interna: es. tziu, petza, putzuLimba Sarda Comuna 14/14

5. FonèticaIn intro de custu paràgrafu si presentat su vocalismu e su consonantismu de susardu, classificadu in casos, sa base latina dae sa cale derivat, is diferentesrealizatziones locales e sa norma linguìstica iscrita proposta. Paret ùtile, mancarichi galu non cumpleta, sa presèntzia de sa colunna 3, chi mostrat is diferentes e abortas paritzos resurtados locales ma,a su matessi tempus, sa sistematitzidade ecoerèntzia issoro.Custu at a agiudare galu de prus a cumprèndere s'isfortzu de mediatzione linguìstica, chi binchet a isdefensas o a is interessos localìsticos, chi punnat a propònnere una norma chi si potzatcumprèndere cantu prus possìbile, rapresentativa, simple, coerente, e de fàtzile impreu, e lòmpidu ais solutziones de sa norma Limba Sarda Comuna, postas a esempru in sa colunna 4 e peri is àteraspàginas.5.1 Vocales: a, e, i, o, uIn su tratamentu de is vocales latinas, chi podiant èssere curtzas o longas, su sardu si cumportat amanera variada in s'internu suo: in is variedades tzentru-setentrionales amus unu sistema a chimbevocales (a, e, i, o, u), in su cale is vocales e e o podent èssere abertas o serradas, segundu isrègulas de sa metafonesi, duncas amus Micheli [mi:keli], in su cale sa e est serrada ca sa i chi sighitest vocale serrada, e Michela [mi:kEla], in su cale sa e est aberta ca sa a chi sighit est vocale aberta;in is variedades meridionales amus unu sistema a sete vocales (a [a], e aberta [E], e serrada[e], i [i], o aberta [ç], o serrada [o], u [u]), es.su sustantivu beni [:bEni] che si distinghet dae beni[:beni], imperativu de su verbu benni(ri). In custas normas s'est preferidu de semplificare su sistema,non marchende cun diacrìticos s'abertura o sa serradura de is vocales.1 2 3 4LATINUpronùntzias e variedadessardasnorma iscrita LimbaSarda Comuna-E HOMINE(M)[:çminE]òmine[:çmini]In sa matessi manera: CANE(M) > cane-O QUANDOIn sa matessi manera: SERO >sero[kanÍo][:kandu]candoLimba Sarda Comuna 15/15

5.2 Cunsonantes e grupos cunsonànticos de orìgine latinaSighende inoghe, si proponent is casos printzipales (colunna 1), classificados pro fenòmenu, in ue isvariedades locales diversas presentant resurtos issoro (colunna 3), partende dae sa base comunalatina (colunna 2). Sa norma iscrita proposta (colunna 4) est rapresentativa de is variedadesdiferentes, comente “puntu de mediatzione intre is faeddadas prus comunas e difusas”, e non escluitchi potzat èssere pronuntziada a manera cunforme a is sìngulas variedades chi, pro su restu, podentàere una grafia issoro, pro impreos locales. Sa norma iscrita de sa colunna 4 proponet nudda àterusi non una variedade linguìstica posta a modellu suplementare e cumplementare de is sìngulasvariedades naturales chi sunt sa base bia e forte de sa limba sarda. In generale, is matessitrasformatziones non s'aplicant a is prèstidos dae àteras limbas: catalanu, ispagnolu, italianu.1 2 3 4LATINUpronùntzias e variedadessardasnorma iscrita LimbaSarda Comunab-, v-BOVE (M)[bçE][bçi]boeIn sa matessi manera : belu, bentu, binu...k- + vocalepalataleCOELU(Min sa matessi manera: chera, chìgiu...d- DOMO[:kelu][:tSelu][:helu][:dçmç][:dçmu][:domu][:δçmç][:çmu]cheludomoIn sa matessi manera: dente, dolu...f- FUNE(M)In sa matessi manera: filu, fine, fògia...GATTU(M)g-In sa matessi manera: gama, gùturu...[:funE][:funi][:fu)/i)][:fu)i)][:unE][:gatu][:Fatu][:batu][:atu]funegatufl- FLORE(M) [:flçRE] froreLimba Sarda Comuna 16/16

[:fRçRE][:fRçRi][:BRçRE][:vRçRE][:fjçRE][fi:çRE][vi:çRE][Bi:çRE][:jçRE]In sa matessi manera: fragare (vb.), frocu, froedda, frùmene...[:panE][:pani]p- PANE(M)[pa)i][:pa)/i][:∏anE]paneIn sa matessi manera: pannu, pee, pilu...TEMPUSt-In sa matessi manera: tantu, terra, tèula, tìmere.(vb.)-c-LOCU(M)[:tempuz(u)][:tempus][:tempusu][:loku][:loFu][:lohu][:lo/u]tempusloguIn sa matessi manera: aboghinare (vb.), àghina, bighinu, boghe, fogu, nughe, paghe, soga...[:sapa][:saBa]-p-SAPA(M)saba[:sa∏a]In sa matessi manera: abe, nabu...-t-ACETU(M)[:aketu][a:keδu][a:Feδu][a:/Eδu][a:heδu][a:dZeδu][a:dZeRu][a:Zeδu]agheduIn sa matessi manera: andadu, chida, meda, mudu, roda, seda...Limba Sarda Comuna 17/17

-g-EGO[:EFç][:dEFç][:Eç][:dEç][:dEu][:jEç][:SEç][:dzEç][:dZEç][:ZEç]deoIn sa matessi manera: fuire, sartàine, sùere, tèula...-b-NUBE(M)[:nuBE][:nuFE][:nuE][:nui]nueIn sa matessi manera: àere (vb.), laore, lìeru, seu, tàula, triulare (vb.), trìulas....[:nivE][:niBE]NIVE(M)[:niE]-v-[:nii][:ni]In sa matessi manera: boe, cau, nae, noe, nou/noa, ou, riu, trae...[:ramu][:rampu]RAMU(M)-m-[:rambu][a:rramu]In sa matessi manera: cama, nùmene, ràmene, sùmene...[:sçlE][:sçli][:sçlli][:sçBi]SOLE(M)-l-[:sçgwi][:sçFwi][:sçρi][:sç/i]In sa matessi manera: belu, filu, malu, mela, mulu, pilu, solu...[:manu]-n-MANU(M)[:mannu][:ma)u)][:ma)/u)]In sa matessi manera: canu, fenu, binu, sonu, luna…-s-NASU(M)[:nazu][:nasu]In sa matessi manera: fusu, pasare (vb.), pasu, rasu...nieramusolemanunasuLimba Sarda Comuna 18/18

cl-CLARU(M)[:klaRu][:kRaRu][l:/aRu][:tSaRu][:dZaRu][:jaRu]craruIn sa matessi manera: crae, crèsia, cresura...-cl-OC(U)LU(M)[:oglu][:ogRu][:okRu][:oRku][:oFRu][:oFu][:ol/u][:ohRu][:oju][:odZu][:otSu][:oZu]ogruIn sa matessi manera: annigru, fenugru, magra, meriagru, mudegru, ograda, origra, peugru...[:akRu][:al/u][:ahRu][:aFRu]-cr-ACRU(M)[:dRaFu][:aRFu][:aRgu][:aRku][:algu]agruIn sa matessi manera: làgrima, sogru...-cs-, (x) MATAXA(M) [ma:δasa] madassaIn sa matessi manera: lissia, lassare (vb.)...-ct- LECTU(M) [:letu] letuIn sa matessi manera: cotu, fatu...ACIARIU(M)-cj-In sa matessi manera: latzu, sedatzu...[a:TaRju][a:taRju][a:tsaRju][a:taRdzu][a:tsaRdzu][a:tsaRdZu][a:tSaRdZu][a:saRdZu][a:tsa¥u][a:Ta¥u][a:taldzu][a:tadZu]atzàrgiuLimba Sarda Comuna 19/19

AQUA(M)-qu-In sa matessi manera: àbbila, ebba...PLENU(M)pl-[:aba][:akwa][:plenu][:pRenu][pi:enu][:pjenu][:tSenu]abbaprenuIn sa matessi manera: pranu, prànghere (vb.), prantu, pròere (vb.), prus...[:laBRa][:lavRa]-br-LABRA (PLUR.)[:lafRa][:laRva][:laRa]lavraIn sa matessi manera: chilivru, colovra...sc-SCHOLA(M)[is:kçla][iS:kçla][is:/çla][i:sçla][i:Xçla][:skçla][:skçρa][:skç/a]iscolaIn sa matessi manera: iscala, ischire (vb.), iscudu, ischina, iscannu, iscurtzu[is:pika][is:piFa][iS:piFa]SPICA(M)[is:pi/a]sp-[iS:piha][i:piFa][:spiFa]In sa matessi manera: ispàrghere, ispada, ispatzare, ispigru, ispina, isposu...[is:taRE][is:taRi][iS:taRE]STAREst-[iL:taRE][:staRi][:stai]ispigaistareIn sa matessi manera: istula, istàmene, istedduLimba Sarda Comuna 20/20

-lb-ALBU(M)[:albu][:aRbu][:aRBu][:aBRu][:aRvu]arbuIn sa matessi manera: arbèschida, arbada...-lc-FALCE(M)[:falkE][:faRkE][:fRakE][:aRkE][:aR/E][:fai9lkE][:ha>lE][:al/E][:al>lE][:faSkE][:faRtSE][:faRtSi][:fRatSi]In sa matessi manera: carcàngiu, carchina, carche, corcare (vb.), durche, surcu...-ll-PELLE(M)[:pEÍE][:pEÍi]In sa matessi manera: caddu, coddu, modde, podda...[:alga][:aRFa][:aRga][:ai9lga][:ai9;ga]-lg-ALGA[:aliha][:aliFa][:aBiFa][:a/iFa][:aFia][:aFFa]farchepeddeargaIn sa matessi manera: mùrghere (vb.)...-rg-LARGU(M)[:laRgu][:laRFu][:lalgu][:lai9;gu][:lai9Fu][:laFFu][:lRaFu]larguIn sa matessi manera: ispàrghere (vb.), màrghine, purga...Limba Sarda Comuna 21/21

-lp-CULPA(M)[:kuRpa][:kulpa][:kRupa][:kui9pa][:kui9lpa][:kupa]curpaIn sa matessi manera: gùrpinu, parpare (vb.), purpa...-lt-ALTU(M)In sa matessi manera: sartu, sortu...QUANDO-nd-[:altu][:aRtu][:atu][:ka˜Íç][:kandç][:ka˜Íu][:kandu][:ka˜˜ç][:kannç]artucandoIn sa matessi manera: andare (vb.), mandare, pràndere (vb.), prèndere (vb.), tùndere (vb.)...-nf-INFERNU(M)[in:ferru][i:ferru]inferruIn sa matessi manera: infùndere (vb.)...-rb-, -rv-[:aRbçRE][:aRbuRi][:albuRE][:aRBçRE]ARBORE(M)[:aRBulE][:aRvçRE][:alvçRE][:ai9vuRE][:avuRE]àrboreIn sa matessi manera: barba, erba, cherbeddu, cherbu, corbe, corbu...[:poRku][:pRoku][:polku][:poR/u]PORCU(M)[:pRo/u]-rc-[:poi9;ku][:pol/u][:poSku][:poXu]porcuIn sa matessi manera: arcu, chercu, chircare (vb.), chircu, mèrcuris...Limba Sarda Comuna 22/22

-rcl-COOPERCULU(M)[ko:peRku][/o:pel/u][/o:pReku][ko:peRtSu][ko:BeRku][kRo:BeRku][koBetSu][ko:eRku][kRo:peku][kRo:pe/u][ko:Bei9Fu][ko:veku]cobercu-rd-SURDU(M)[:suRdu][:suRδu][suldu][:suδRu][:sRuδu]surduIn sa matessi manera: cardu, corda, cordiolu, lardu, pèrdere (vb.), pèrdighe...[:oRtu]HORTU(M)[:oltu]-rt-[:otu]ortuIn sa matessi manera: corte, forte, mortu, sorte...-sc-PISCARE[pis:kaRE][pis:kaRi][pis:kai][pis:/aRE][piS:kaRE][pi:XaRE][pi:saRE][pi:SaRi]piscareIn sa matessi manera: cascare (vb.), iscala, musca, pasca, pische...[:maskulu][:maskuRu][:maskRu][:mas/Ru][:maSkRu]MASC(U)LU(M)[:maskju]-scl-/-stl-[:masku][:maltSu][:mai9Su][:maSju][:maSu]mascruIn sa matessi manera: iscra, iscraria, uscrare (vb.)...Limba Sarda Comuna 23/23

-sp-VESPA(M)[:bEspE][:bEspi][:FEspE][:dZEspE][:dZEspi][:Espa][:EspE][:Espi][:Espu] [:ESpa][:ESpE][:Ei9pE][:EpE][:EspRu]bespe-ss-FOSSA(M)[:fçsa][:çsa][:çSa]fossaIn sa matessi manera: èssere (vb.), grassu...-st-FESTA(M)[:fEsta][:Esta][:hEsta][:fESta][:fE;ta]festaIn sa matessi manera: àstula, canistedda, custu, fuste...-tr-PETRA(M)[:pREta][:pEδRa][:pREδa][:pERδa][:pERda][:pElda]In sa matessi manera: bidru, màdrighe, pedrosu, pudrigare (vb.)...-ng-+ vocalepalatalePLANGERE[:pRaNgERE][pi:aNgERE][:pjaNgERE][:tSaNgERE][:plaNdZERE][:plandZiRi][:pRandZiRi][:pRaNdZi]pedraprànghereIn sa matessi manera: chìnghere (vb.), fìnghere (vb.), pùnghere (vb.), tìnghere (vb.)...[:uNgla][:uNgRa]-ngl- segundàriu UNG(U)LA(M)[:uNga]ungra[:undZa][:u¯a]In sa matessi manera: angrone, singru...Limba Sarda Comuna 24/24

-ngu-LINGUA(M)In sa matessi manera: ambidda, ìmbena, sàmbene...I+ vocale palatale initziale IENARIU(M)[:limba][:liNgwa][gE:naRju][gE:naRdzu][bE:naldzu][bE:naRdzu][dZE:naRdZu][dzE:naldzu][bE:nadzu]limbaghennàrgiuIn sa matessi manera: ghenna, ghetare (vb.)... Però: geunu, geunare (vb.)...[:maju][:madZu]MAIU(M)I+ vocale interna[:maZu][:mau]majuyod + vocale initzialeIUNCU(M)[:juNku][:dzuNku][:ZuNku][:dZuNku]giuncuIn sa matessi manera: giunta...RUBEU(M)-b + yodIn sa matessi manera: marruju...HODIE-d + yodIn sa matessi manera: merie, teu...MODIU(M)-d + yodIn sa matessi manera: raju...[:RuBiu][a:ruBju][o:ruBju][:Ruviu][:Ruju][:RuZu][:RudZu][:Rudzu][:Rui9dzu][:çjE][:çdzE][:çZE][:çE][:çi][:moju][:modZu][:modzu][:moi9Zu][:moZu][:mou][:moi]rujuoemojuLimba Sarda Comuna 25/25

l + yodFILIU(M)[:fi¥u][:fillu][:fildZu][:fidZu][:idZu][:fidzu][:hidzu][:idzu][:itsu][:fiZu]fìgiuIn sa matessi manera: chìgiu, lìgiu, mègius, ògiu, pìgiu…[:bindZa][:vindZa][:indZa][:bindza]VINEA(M)n + yod[:Bindza]bìngia[:vindza][:indza][:intsa][:bi¯a]In sa matessi manera: angione, carcàngiu, castàngia, cungiare (vb.), làngiu, mandighìngiu...[:koRju][:/oRju][:koRdzu][:/oRdzu][:koRdZu][:/oRdZu]CORIU(M)r + yod[:koldzu]còrgiu[:kRoZu][:kodZu][:koi9Zu][:ko¥u][:/o¥u]In sa matessi manera: acanargiare (vb.), canàrgiu, corgiolu, iscorgiare (vb.), iscorgiolare (vb.)...[:pEta][:pEtsa]ti + vocale*PETTIA(M)[:pEtSa]petza[:pETa][:pEsa]In sa matessi manera: pitzu, pratza, putzu...Limba Sarda Comuna 26/26

5.3 Adatamentu paràulas dae àteras limbas5.3.1 ce, ci, cia, cio, ciuce > tze, ci > tzi, cia > tzia, cio > tzo, -cio > tzues. it. cinta > tzinta, cittadino > tzitadinu, provincia > provìntzia, arancio > arantzu, ciuffo > tzufu5.3.2 ge, gi, gia, gio, giuge > ge, gi > gi, gia > gia es. it. gente > gente, Genova > Gènova, Parigi > Parigi, giacchetta >giacheta,giornata > giorronada, giustizia > giustìtzia es. it. geografia > geografia, cardiologia > cardiologia5.3.3 gli + vocalegli + vocale > lli + vocalees. it. maglia > màllia,5.3.4 gn + vocalegn > gn o nnies. it. campagna > campagna o campànniaPro s' it. Sardegna, s'apostivigat sa denumenatzione Sardigna isceti5.3.5 sce, scisce > iscees. scena > iscenaes. sciroppo > isciropuLimba Sarda Comuna 27/27

6. ArtìculuARTÌCULU DETERMINATIVU ARTÌCULU INDETERMINATIVUSINGULARE su, sa unu, unaPLURALE sos, sas, is [1] unos, unas [2][1]. Chi iscriet podet impreare sos, sas, o puru is pro ambos is gèneres.[2].Est impreadu in su sensu de s' it. “circa”, es.: in crèsia b’aiat unos chimbe òmines e unas chentufèminasLimba Sarda Comuna 28/28

7. FORMATZIONE DE SU PLURALESu plurale de sustantivos e agetivos si format annanghende una -s a sa forma singulare in isparàulas chi finint in -a, -e, -i, -o, finas cando est atzentada. Is paràulas chi finint in -u, faghent suplurale mudende sa u in os: mesa, mesaspane, panespaneteri, paneterissero, seroscafè, cafès.in sa matessi manera is àteras paràulas in generale de orìgine istràngia, chi finint in -à, -ì, -ò, -ù, es.:tribù, tribùs, bonu/-a,bonos/-asLimba Sarda Comuna 29/29

9. AGETIVU9.0.1 Cumparativu9.0.1.1 de ugualidade- cantu (a), che (a), comente (e), (a) + sustantivu/pronùmene- 9.0.1.2 de superioridade, de inferioridade— prus + agg.— prus pagu + agg.9.0.2 Superlativu9.0.2.1 relativu— artìculu determ. + prus + agg.9.0.2.2 assolutu— cun iteratzione agetivu: mannu mannu, artu artu, etc.— agetivu + a beru— meda + aggettivo9.0.3 Comparativos e superlativos sintèticos— mègius— peusLimba Sarda Comuna 30/30

9. Pronùmene9.1 Pronùmenes personales9.1.1 Sèrie tònicasugetuformas oblìcuasSING 1 deo de, pro, … me(ne) a mie cun megus2 tue de, pro, … te(ne) a tie cun tegus3 issu/issa [1], vostè [2] a, cun, de, pro,… isse/issu/issa/vostè in/dae sese[3]PLUR 1 nois a, cun, de, pro,… nois2 bois a, cun, de, pro,… bois3 issos/issas a, cun, de, pro,… issos/issas in/dae sese [4][1]. In riferimentu a pessone si podet impreare finas isse[2]. Forma de cortesia[3]. Forma riflessiva[4]. Forma riflessiva9.1.2 Sèrie àtonaNÙMERU PESSONE GENERENON RIFLESSIVUdativu acus.singolare 1 mi2 ti3masch lu, ddu [1]li, ddi [1]fem.la, dda [1]plurale 1 nos2 bos3masch los, ddos [1]lis, ddis [1]fem.las, ddas [1]RIFLESSIVUsisi[1]. Chie iscriet podet seberare una de is duas formas9.1.3 Particelle pronumenalesndencheriferidu a cosas, es.: a nde boles petza?riferito a logos, es.: a nche lu leas a domo?Limba Sarda Comuna 31/31

9.2 Cumbinatziones de pronùmenes e partigheddas pronùmenesnalesprocllìticosenclìticos1sing.mi lu [1] /-a/-os/-as, mi nche lu/-a/-os/-as,o puru mi ddu/-a/-os/-as, mi nche ddu/-a/-os/-as, mi ndemi·lu [1] /-a/-os/-as, mi·nche·lu/-a/-os/-aso puru mi·ddu/-a/-os/-as, mi·nche·ddu/-a/-os/-as mi·nde2 ti lu/-a/-os/-as, ti nche lu/-a/-os/-as, ti ti·lu/-a/-os/-as, ti·nche·lu/-a/-os/-as, ti·ndesing ndeo puru ti ddu/-a/-os/-as, ti nche ddu/-a/-os/-aso puru ti·ddu/-a/-os/-as, ti·nche·ddu/-a/-os/-as,ti nde ti·nde3sing.Rifl.1pl.2pl.3pl.rifl.bi lu/-a/-os/-as, bi nche lu/-a/-os/-aso puru si ddu/-a/-os/-as, si nche ddu/-a/-os/-assi nde, si nche, si nche ndesi lu/-a/-os/-as o si ddu/-a/-os/-assi nche lu/-a/-os/-as o si nche ddu/-a/-os/-asnos lu/-a/-os/-as, nos nche lu/-a/-os/-aso puru nos ddu/-a/-os/-as, nos ncheddu/-a/-os/-asbos lu/-a, bos nche lu/-ao puru bos ddu/-a, bos nche ddu/-abi lu/-a/-os/-aso puru si ddu/-a/-os/-assi nde, si nche, si nche ndesi lu/-a/-os/-as o si ddu/-a/-os/-assi nche lu/-a/-os/-as o si nche ddu/-a/-os/-asbi·lu/-a/-os/-as, bi·nche·lu/-a/-os/-aso puru si·ddu/-a/-os/-as, si·nche·ddu/-a/-os/-as bi nde bi·ndesi·nde, si·nche, si·nche·ndesi·lu/-a/-os/-as o si·ddu/-a/-os/-assi·nche·lu/-a/-os/-as o si·nche·ddu/-a/-os/-asnos·lu/-a/-os/-as, nos·nche·lu/-a/-os/-aso puru nos·ddu/-a/-os/-as, nos·nche·ddu/-a/-os/-asbos·lu/-a, bos·nche·lu/-ao puru bos·ddu/-a, bos·nche·ddu/-abi·lu/-a/-os/-aso puru si·ddu/-a/-os/-assi·nde, si·nche, si·nche·ndesi·lu/-a/-os/-as o si·ddu/-a/-os/-assi·nche·lu/-a/-os/-as o si·nche·ddu/-a/-os/-as[1]. Chie iscriet podet seberare intre is duas formas cun lu, la, los o cudda cun ddu, dda, ddos.Limba Sarda Comuna 32/32

11. pronùmenes e agetivos possessivosSINGULAREPLURALEmaschile feminile maschile feminileSING 1 meu/miu mea/mia meos/mios meas/mias2 tuo tua tuos tuas3 suo sua suos suasPLUR 1 nostru nostra nostros nostras2 bostru bostra bostros bostras3 issoroLimba Sarda Comuna 33/33

12. Pronùmenes e agetivos dimostrativossing.plur.de pessones e cosascustu [1]cussucudducustoscussoscuddosde pessones e cosascustacussacuddacustascussascuddas[1]. Cherende, si podent impreare finas is formas singulares referidas a pessones custe (I), cusse(II), cudde (III).13. Pronùmenes relativoschies. : su libru chi apo lèghidu eris est bellu14. Pronùmenes interrogativosite (referidu a cosas), es.: ite boles a mandigarechie (referidu a pessones), es.: chie est su professore tuo?cale, cales, es.: cale est su logu chi t’agradat de prus?, etc.cantu, canta, cantos, cantas, es.: cantu costat custu libru?, etc.Limba Sarda Comuna 34/34

15. Avèrbios e locutziones averbialesModu Logu Tempus Cantidade AfirmatzioneNegatzioneDudabene- inoghe - como; immoe - meda - ei, eja, emo-male- a/dae inoghe - deretu - paritzu, a, os, - de seguru-mègius - a/in/dae cue - a pustis as- pròpiu-peus- a/in/dae ue - in antis - bastante, es - a beru-gosi; aici - a/in/dae - in fatu - pagu - sena duda-comente cuddae - cando - nudda -in totu-a gherra - a/in/dae foras - semper - in pessu-a mala gana - addae - chitzo - agigu-a mala bògia - in/a dae in - tardu - belle- no, nono-a discansu antis- eris- agiomai -in nudda-in presse - a/in dae - oe- in/de mancu-a lestru segus - oe in die - gosi- forsis-a sa revessa - a/in segus - cras- gasi- baddu-a s’imbesse - a/in/dae - ocannu - mescamente - chissai-a bellu subra - annoas - pagu prus o - s’in casu-a forte - a/in/dae suta - pusticràs mancu-petzi/isceti/feti - a/in/dae susu - gianteris - de prus-ebbia- a/in/dae - a de die - in prus-crarugiosso - a de note - galu-a sa ritza - a/in/dae pitzu - a mangianu - finas-a caddu - a inghìriu - a merie - prus pagu-a sa grussera - a/in/dae palas - a sero - a su nessi-de rugradis - a/in/dae totue - cando non - a su mancu-de badas - a/in/dae cando-de repente nuddue - a bias-totu in unu - a/dae probe - mai-a s’ispessada - a/dae curtzu - una bia-a fortza - a/dae largu - tando-oru·oru - a/dae tesu - luego-curre·curre - a gosi - a mesu die-laris·laris - a gasi - a mesu note-rue·rue - a/in aterue - a s’ispissu-faghe·faghe - a/in/dae intro - a s’ora-cua·cua - in logu - giai-fui·fui- cara a cara - in fines-in curtzu-in cara-cunforma a-a maluInterrogativos- ello/ellus- comente- cando- ite- ue- a ue- in ueLimba Sarda Comuna 35/35

16. CONGIUNTZIONESCopulativasDisgiuntivasAversativasDecrarativasAgiuntivasConclusivasCurrelativasCausalesCumparativasCuntzessivasConditzionalesConsecutivasEtzetuativasInterrogativasModalesTemporalese, finas, fintzas, ne/nenoma, però, prus a prestu, sende gasi, de su restu, antis, imbetzes,cando chi, in càmbiucustu non custu, difatis, pro nàrrere, unu paragone, pro esemprufinas, peri, in prusduncas, pro custu, pro cussu, tandosiat…siat, gasi…comente, tantu…chica, sigomenteprus…chi non, prus pagu…chi non, mègius…chi non,sende chi, mancari,bastis chi, bastat chi, si no est chi,a su puntu chifrancucomente, pro iteche, comenteonni/ogni bia chi, finas a cando, in s’ìnteri, in pessu chiLimba Sarda Comuna 36/36

17. PREPOSITZIONESPròpriasImpròpriasLocutziones PrepositivasAgetivos/nùmenesPartitzìpiosa, de, dae, in, cun, pro, intre, trasuta, subra, a pustis, in antis, foras, intro, a inghìriu, contra, sena,a curtzu, a tesu, a largu, indedda, in prus, in s’oru, paris, in fatu,etc.in mesu de, in parte de, in càmbiu de, in cara de, paris cun, concaa, chirru a, cara a, pro mèdiu defrancu, tràmitemediante, durante, rasenteLimba Sarda Comuna 37/37

18. Pronùmenes indefinidoscalicunu/-a,unos cantos, unas cantascarchinemosnuddaperunu/-aàteru/-a/-os/-asunu/-a/-os/-asambos/-asonniunu/-a, ognunu/-ameda/-astotu/-uspagu/-os/-ascale si siat cosamatessipròpiu/-a/-os/-asbastantetropuprus paguLimba Sarda Comuna 38/38

19. NumeralesNUMERALES CARDINALES ORDINALES1 unu, una primu/-a/-os/-as, su/-a/-os/as de unu2 duos, duas segundu/-a/-os/-as, su/-a/-os/as de duos3 tres su/-a/-os/as de tres4 bator su/-a/-os/as de bator5 chimbe su/-a/-os/as de chimbe6 ses su/-a/-os/as de ses7 sete su/-a/-os/as de sete…8 oto9 noe10 deghe11 ùndighi12 dòighi13 trèighi14 batòrdighi15 bìndighi16 sèighi17 deghessete18 degheoto19 deghennoe20 binti21 bintunu22 bintiduos23 bintitrès24 bintibator25 bintighimbe26 bintisès27 bintisete28 bintoto29 bintinoe30, 31, 32 trinta, trintunu, trintaduos/-as…40 baranta50 chimbanta60 sessanta70 setanta80 otanta90 norantaLimba Sarda Comuna 39/39

100 chentu101 chentu e unu…200 dughentos/-as300 treghentos/-as400 batorghentos/-as500 chimbighentos/-as600 seschentos/-as700 setighentos/-as800 otighentos/-as900 noighentos/-as1000 milli2000 duamìgia3000 tres mìgia4000 bator mìgia5000 chimbe mìgia6000 ses mìgia7000 sete mìgia8000 oto mìgia9000 noe mìgia10.000 deghe mìgia…100.000 chentu mìgia101.000 chentu e una mìgia102.000 chentu e duas mìgia…200.000 dughentamìgia300.000 treghentamìgia1.000.000 2.000.000 unu millione, duos milliones…1.000.000.000 unu milliardu, duos milliardos…2.000.000.000Pro inditare cantidades aprossimativas: deghina, bintina, trintina, barantina, chimbantina,sessantina, setantina, otantina, norantina, chentinaLimba Sarda Comuna 40/40

20. Verbos ausiliaresINDICATIVUèsserepresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUsosesestsemusseissuntapo a èssereas a èssereat a èssereamus a èssereais a èssereant a èsserefiafiasfiatfìamusfiaisfiantfùturu anterioreapo a èssere istaduas a èssere istaduat a èssere istaduamus a èssere istados, -asais a èssere istados, -asant a èssere istados, -asso istaduses istaduest istadusemus istados;-asseis istados;-assunt istados, -asfia istadufias istadufiat istadufìamus istados;-asfiais istados, -asfiant istados, -aspresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissossiasiassiatCONDITZIONALEpresentesiamussiaissiantdia èsseredias èssere diasdiat èsserediamus èsserediais èsserediant èssereessereesseresesseretesseremusessereisesserentsia istadusias istadusiat istadusiamus istados, -assiais istados, -assiant istados, -aspassadudia èssere istaduèssere istadudiat èssere istadudiamus èssere istados, -asdiais èssere istados, -asdiant èssere istados, -asessere istaduesseres istaduesseret istaduesseremus istados, -asessereis istados, -as esserentistados, -asIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissossiassiatsiamussiaissiantnon siasnon siatnon siamusnon siaisnon siantèssere èssere istadu istaduGERÙNDIUPresenteessendepassaduessende istaduLimba Sarda Comuna 41/41

INDICATIVUàerepresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUapoasatamusaisantapo a àereas a àereat a àereamus a àereais a àereant a àereaiaaiasaiataìamusaiaisaiantfùturu anterioreapo a àere àpiduas a àere àpiduat a àere àpiduamus a àere àpiduais a àere àpiduant a àere àpiduapo àpiduas àpiduat àpiduamus àpiduais àpiduant àpiduaia àpiduaias àpiduaiat àpiduaìamus àpiduaiais àpiduaiant àpidupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosapaapasapatCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissosapamusapaisapantdia àeredias àerediat àerediamus àerediais àerediant àereaereaeresaeretaeremusaereisaerentapa àpiduapas àpiduapat àpiduapamus àpiduapais àpiduapant àpidupassadudia àere àpidudias àere àpidudiat àere àpidudiamus àere àpidudiais àere àpidudiant àere àpiduaere àpiduaeres àpiduaeret àpiduaeremus àpiduaereis àpiduaerent àpiduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissosapasapatapamusapaisapantnon apasnon apatnon apamusnon apaisnon apantàere àere àpidu àpiduGERÙNDIUPresenteaendepassaduaende àpiduLimba Sarda Comuna 42/42

21. verbos regularesINDICATIVUcantarepresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUcantocantascantatcantamuscantadescantantapo a cantareas a cantareat a cantareamus a cantareais a cantareant a cantarecantaiacantaiascantaiatcantaìamuscantaiaiscantaiantfùturu anterioreapo a àere cantaduas a àere cantaduat a àere cantaduamus a àere cantaduais a àere cantaduant a àere cantaduapo cantaduas cantaduat cantaduamus cantaduais cantaduant cantaduaia cantaduaias cantaduaiat cantaduaìamus cantaduaiais cantaduaiant cantadupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissoscantecantescantetcantemuscanteiscantentdia cantaredias cantarediat cantarediamus cantarediais cantarediant cantarecantarecantarescantaretcantaremuscantareiscantarentapa cantaduapas cantaduapat cantaduapamus cantaduapais cantaduapant cantadupassadudia àere cantadudias àere cantadudiat àere cantadudiamus àere cantadudiais àere cantadudiant àere cantaduaere cantaduaeres cantaduaeret cantaduaeremus cantaduaereis cantaduaerent cantaduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissoscantacantetcantemuscantadecantentnon cantesnon cantetnon cantemusnon canteisnon cantentcantare àere cantadu cantaduGERÙNDIUPresentecantendepassaduaende cantaduIn sa matessi manera: andare, caminare, istimare, faeddare, colare, leare, pesare, ascurtare, cumandare, dassare, costumare,campare, etcLimba Sarda Comuna 43/43

INDICATIVUtìmerepresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUtimotimestimettimimustimidestimentapo a tìmereas a tìmereat a tìmereamus a tìmereais a tìmereant a tìmeretimiatimiastimiattimìamustimiaistimiantfùturu anterioreapo a àere tìmiduas a àere tìmiduat a àere tìmiduamus a àere tìmiduais a àere tìmiduant a àere tìmiduapo tìmiduas tìmiduat tìmiduamus tìmiduais tìmiduant tìmiduaia tìmiduaias tìmiduaiat tìmiduaìamus tìmiduaiais tìmiduaiant tìmidupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissostimaCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissostimastimattimamustimaistimantdia tìmeredias tìmerediat tìmerediamus tìmerediais tìmerediant tìmeretimeretimerestimerettimeremustimereistimerentapa tìmiduapas tìmiduapat tìmiduapamus tìmiduapais tìmiduapant tìmidupassadudia àere tìmidudias àere tìmidudiat àere tìmidudiamus àere tìmidudiais àere tìmidudiant àere tìmiduaere tìmiduaeres tìmiduaeret tìmiduaeremus tìmiduaereis tìmiduaerent tìmiduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissostimetimattimamustimidetimantnon timasnon timatnon timamusnon timaisnon timantin sa matessi manera: pèrdere, tòddere, mòere, etctìmere àere tìmidu tìmiduGERÙNDIUPresentetimendepassaduaende tìmiduLimba Sarda Comuna 44/44

finireINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUfinofinisfinitfinimusfinidesfinintapo a finireas a finireat a finireamus a finireais a finireant a finirefiniafiniasfiniatfinìamusfiniaisfiniantfùturu anterioreapo a àere finiduas a àere finiduat a àere finiduamus a àere finiduais a àere finiduant a àere finiduapo finiduas finiduat finiduamus finiduais finiduant finiduaia finiduaias finiduaiat finiduaìamus finiduaiais finiduaiant finidupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosfinafinasfinatCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissosfinamusfinaisfinantdia finiredias finirediat finirediamus finirediais finirediant finirefinirefiniresfiniretfiniremusfinireisfinirentapa finiduapas finiduapat finiduapamus finiduapais finiduapant finidupassadudia àere finidudias àere finidudiat àere finidudiamus àere finidudiais àere finidudiant àere finiduaere finiduaeres finiduaeret finiduaeremus finiduaereis finiduaerent finiduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissosfinifinatfinamusfinaisfinantnon finasnon finatnon finamusnon finaisnon finantfinire àere finidu finiduGERÙNDIUPresentefinendeIn sa matessi manera: fuire, cunduire, collire, faddire, mutire, cosire, trasire, etc.passaduaende finiduLimba Sarda Comuna 45/45

22. verbos irregularestènnereINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUtèngiotenestenettenimustenidestenentapo a tènnereas a tènnereat a tènnereamus a tènnereais a tènnereant a tènnereteniateniasteniattenìamusteniaisteniantfùturu anterioreapo a àere tentuas a àere tentuat a àere tentuamus a àere tentuais a àere tentuant a àere tentuapo tentuas tentuat tentuamus tentuais tentuant tentuaia tentuaias tentuaiat tentuaìamus tentuaiais tentuaiant tentupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissostèngiatèngiastèngiattengiamustengiaistèngiantdia tènneredias tènnerediat tènnerediamus tènnerediais tènnerediant tènneretenneretennerestennerettenneremustennereistennerentapa tentuapas tentuapat tentuapamus tentuapais tentuapant tentupassadudia àere tentudias àere tentudiat àere tentudiamus àere tentudiais àere tentudiant àere tentuaere tentuaeres tentuaeret tentuaeremus tentuaereis tentuaerent tentuIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissostenetèngiattengiamustengiaistèngiantnon tèngiasnon tengiatnon tengiamusnon tengiaisnon tèngianttènnere àere tentu tentuGERÙNDIUPresentetenendeIn sa matessi manera: cuntènnere, otènnere, pònnere (pp. postu), propònnere (pp. propostu)passaduaende tentuLimba Sarda Comuna 46/46

dareINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUdaodasdatdamusdaisdantapo a dareas a dareat a dareamus a dareais a dareant a daredaiadaiasdaiatdaìamusdaiaisdaiantfùturu anterioreapo a àere daduas a àere daduat a àere daduamus a àere daduaiais a àere daduant a àere daduapo daduas daduat daduamus daduais daduant daduaia daduaias daduaiat daduaìamus daduaiais daduaiant dadupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosdiadiasdiatCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissosdiamusdiaisdiantdia daredias darediat darediamus darediais darediant daredaredaresdaretdaremusdareisdarentapa daduapas daduapat daduapamus daduapais daduapant dadupassadudia àere dadudias àere dadudiat àere dadudiamus àere dadudiais àere dadudiant àere daduaere daduaeres daduaeret daduaeremus daduaereis daduaerent daduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissosdaediatdiamusdagediantnon diasnon diatnon diamusnon diaisnon diantdare àere dadu daduGERÙNDIUPresentedendepassaduaende daduLimba Sarda Comuna 47/47

segareINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUsegosegassegatsegamussegadessegantapo a segareas a segareat a segareamus a segareais a segareant a segaresegaiasegaiassegaiatsegaìamussegaiaissegaiantfùturu anterioreapo a àere segaduas a àere segaduat a àere segaduamus a àere segaduais a àere segaduant a àere segaduapo segaduas segaduat segaduamus segaduais segaduant segaduaia segaduaias segaduaiat segaduaìamus segaduaiais segaduaiant segadupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissossegheseghesseghetseghemussegheisseghentdia segaredias segarediat segarediamus segarediais segarediant segaresegaresegaressegaretsegaremussegareissegarentapa segaduapas segaduapat segaduapamus segaduapais segaduapant segadupassadudia àere segadudias àere segadudiat àere segadudiamus àere segadudiais àere segadudiant àere segaduaere segaduaeres segaduaeret segaduaeremus segaduaereis segaduaerent segaduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissossegaseghetseghemussegadeseghentnon seghesnon seghetnon seghemusnon segheisnon seghentIn sa matessi manera: apeigare, fraigare, mandigaresegare àere segadu segaduGERÙNDIUPresenteseghendepassaduaende segaduLimba Sarda Comuna 48/48

còghereINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUcogocoghescoghetcoghimuscoghidescoghentapo a còghereas a còghereat a còghereamus a còghereais a còghereant a cògherecoghiacoghiascoghiatcoghìamuscoghiaiscoghiantfùturu anterioreapo a àere cotuas a àere cotuat a àere cotuamus a àere cotuais a àere cotuant a àere cotuapo cotuas cotuat cotuamus cotuais cotuant cotuaia cotuaias cotuaiat cotuaìamus cotuaiais cotuaiant cotupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissoscogacogascogatcogamuscogaiscogantdia cògheredias cògherediat cògherediamus cògherediais cògherediant cògherecogherecogherescogheretcogheremuscoghereiscogherentapa cotuapas cotuapat cotuapamus cotuapais cotuapant cotupassadudia àere cotudias àere cotudiat àere cotudiamus àere cotudiais àere cotudiant àere cotuaere cotuaeres cotuaeret cotuaeremus cotuaereis cotuaerent cotuIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissoscoghecogatcogamuscoghidecogantnon cogasnon cogatnon cogamusnon cogaisnon cogantcòghere àere cotu cotuGERÙNDIUPresentecoghendepassaduaende cotuIn sa matessi manera: traìghere, beneìghere, astrìnghere, tìnghere.Su partitzìpiu passadu de custos verbos est: traitu, beneitu, astrintu,tintu.Limba Sarda Comuna 49/49

fàghereINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUfatzofaghesfaghetfaghimusfaghidesfaghentapo a fàghereas a fàghereat a fàghereamus a fàghereais a fàghereant a fàgherefaghiafaghiasfaghiatfaghìamusfaghiaisfaghiantfùturu anterioreapo a àere fatuas a àere fatuat a àere fatuamus a àere fatuais a àere fatuant a àere fatuapo fatuas fatuat fatuamus fatuais fatuant fatuaia fatuaias fatuaiat fatuaìamus fatuaiais fatuaiant fatupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissosfatzafatzasfatzatfatzamusfatzaisfatzantdia fàgheredias fàgherediat fàgherediamus fàgherediais fàgherediant fàgherefagherefagheresfagheretfagheremusfaghereisfagherentapa fatuapas fatuapat fatuapamus fatuapais fatuapant fatupassadudia àere fatudias àere fatudiat àere fatudiamus àere fatudiais àere fatudiant àere fatuaere fatuaeres fatuaeret fatuaeremus fatuaereis fatuaerent fatuIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissosfaghefatzatfatzamusfaghidefatzantnon fatzasnon fatzatnon fatzamusnon fatzaisnon fatzantfàghere àere fatu fatuGERÙNDIUPresentefaghendepassaduaende fatuLimba Sarda Comuna 50/50

pòdereINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUpotzopodespodetpodimuspodidespodentapo a pòdereas a pòdereat a pòdereamus a pòdere ais apòdereant a pòderepodiapodiaspodiatpodìamuspodiaispodiantfùturu anterioreapo a àere pòdiduas a àere pòdiduat a àere pòdiduamus a àere pòdiduais a àere pòdiduant a àere pòdiduapo pòdiduas pòdiduat pòdiduamus pòdiduais pòdiduant pòdiduaia pòdiduaias pòdiduaiat pòdiduaìamus pòdiduaiais pòdiduaiant pòdidupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissospotzapotzaspotzatpotzamuspotzaispotzantdia pòderedias pòderediat pòderediamus pòderediais pòderediant pòderepoderepoderespoderetpoderemuspodereispoderentapa pòdiduapas pòdiduapat pòdiduapamus pòdiduapais pòdiduapant pòdidupassadudia àere pòdidudias àere pòdidudiat àere pòdidudiamus àere pòdidudiais àere pòdidudiant àere pòdiduaere pòdiduaeres pòdiduaeret pòdiduaeremus pòdiduaereis pòdiduaerent pòdiduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissospodepotzatpotzamuspodidepotzantnon potzasnon potzatnon potzamusnon potzaisnon potzantpòdere àere pòdidu pòdiduGERÙNDIUPresentepodendepassaduaende pòdiduLimba Sarda Comuna 51/51

sighireINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUsigosighissighitsighimussighidessighintapo a sighireas a sighireat a sighireamus a sighireais a sighireant a sighiresighiasighiassighiatsighìamussighiaissighiantfùturu anterioreapo a àere sighiduas a àere sighiduat a àere sighiduamus a àere sighiduais a àere sighiduant a àere sighiduapo sighiduas sighiduat sighiduamus sighiduais sighiduant sighiduaia sighiduaias sighiduaiat sighiduaìamus sighiduaiais sighiduaiant sighidupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissossigaCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissossigassigatsigamussigaissigantdia sighiredias sighirediat sighirediamus sighirediais sighirediant sighiresighiresighiressighiretsighiremussighireissighirentapa sighiduapas sighiduapat sighiduapamus sighiduapais sighiduapant sighidupassadudia àere sighidudias àere sighidudiat àere sighidudiamus àere sighidudiais àere sighidudiant àere sighiduaere sighiduaeres sighiduaeret sighiduaeremus sighiduaereis sighiduaerent sighiduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissossighisigatsigamussighidesigantnon sigasnon sigatnon sigamusnon sigaisnon sigantIn sa matessi manera: cunsighire, pessighiresighire àere sighidu sighiduGERÙNDIUPresentesighendepassaduaende sighiduLimba Sarda Comuna 52/52

ènnereINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUbèngiobenisbenitbenimus fìamusbenidesbenintapo a bènnereas a bènnereat a bènnereamus a bènnereais a bènnereant a bènnerebeniabeniasbeniatbenìamusbeniaisbeniantfùturu anterioreapo a èssere bènniduas a èssere bènniduat a èssere bènniduamus a èssere bènnidos, -asais a èssere bènnidos, -asant a èssere bènnidos, -asso bènniduses bènniduest bènnidusemus bènnidos, -asseis bènnidos, -assunt bènnidos, -asfia bènnidufias bènnidufiat bènnidubènnidos, -asfiais bènnidos, -asfiant bènnidos, -aspresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissosbèngiabèngiasbèngiatbengiamusbengiaisbèngiantdia bènneredias bènnerediat bènnerediamus bènnerediais bènnerediant bènnerebennerebenneresbenneretbenneremusbennereisbennerentsia bènnidusias bènnidusiat bènnidusiamus bènnidos, -assiais bènnidos, -assiant bènnidos, -aspassadudia èssere bènnidudias èssere bènnidudiat èssere bènnidudiamus èssere bènnidos, -asdiais èssere bènnidos, -asdiant èssere bènnidos, -asessere bènniduesseres bènniduesseret bènniduesseremus bènnidos, -asessereis bènnidos, -asesserent bènnidos, -asIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissosbenibèngiatbengiamusbenidebèngiantnon bèngiasnon bèngiatnon bengiamusnon bengiaisnon bèngiantbènnere èssere bènnidu bènniduGERÙNDIUPresentebenendeIn sa matessi manera: cumbènnere, imbènnere (ausil. ‘àere’), prevènnerepassaduessende bènniduLimba Sarda Comuna 53/53

BàlereINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUbàgiobalesbaletbalimusbalidesbalentapo a bàlereas a bàlereat a bàlereamus a bàlereais a bàlereant a bàlerebaliabaliasbaliatbalìamusbaliaisbaliantfùturu anterioreapo a èssere bàliduas a èssere bàliduat a èssere bàliduamus a èssere bàliduais a èssere bàliduant a èssere bàliduso bàliduses bàliduest bàlidusemus bàliduseis bàlidusunt bàlidufia bàlidufias bàlidufiat bàlidufìamus bàlidufiais bàlidufiant bàlidupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissosbàgiabàgiasbàgiatbagiamusbagiaisbàgiantdia bàleredias bàlerediat bàlerediamus bàlerediais bàlerediant bàlerebalerebaleresbaleretbaleremusbalereisbalerentsia bàlidusias bàlidusiat bàlidusiamus bàlidusiais bàlidusiant bàlidupassadudia èssere bàlidudias èssere bàlidudiat èssere bàlidudiamus èssere bàlidudiais èssere bàlidudiant èssere bàliduaere bàliduaeres bàliduaeret bàliduaeremus bàliduaereis bàliduaerent bàliduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissosbalebàgiatbagiamusbalidebàgiantnon bàgiasnon bàgiatnon bagiamusnon bagiaisnon bàgiantbàlere èssere bàlidu bàliduGERÙNDIUPresentebalendepassaduessende bàliduLimba Sarda Comuna 54/54

abèrrereINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUabèrgioaberisaberitaberimusaberidesaberintapo a abèrrereas a abèrrereat a abèrrereamus a abèrrereais a abèrrereant a abèrrereaberiaaberiasaberiataberiamusaberiaisaberiantfùturu anterioreapo a àere abertuas a àere abertuat a àere abertuamus a àere abertuais a àere abertuant a àere abertuapo abertuas abertuat abertuamus abertuais abertuant abertuaia abertuaias abertuaiat abertuaìamus abertuaiais abertuaiant abertupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissosabèrgiaabèrgiasabèrgiatabergiamusabergiaisabèrgiantdia abèrreredias abèrrerediat abèrrerediamus abèrrerediais abèrrerediant abèrrereaberrereaberreresaberreretaberreremusaberrereisaberrerentapa abertuapas abertuapat abertuapamus abertuapais abertuapant abertupassadudia àere abertudias àere abertudiat àere abertudiamus àere abertudiais àere abertudiant àere abertuaere abertuaeres abertuaeret abertuaeremus abertuaereis abertuaerent abertuIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissosaberiabèrgiatabergiamusaberideabèrgiantIn sa matessi manera: cobèrrere, chèrrereno abèrgiasno abèrgiatno abergiamusno abergiaisno abèrgiantabèrrere àere abertu abertuGERÙNDIUPresenteaberendepassaduaende abertuLimba Sarda Comuna 55/55

nàrrereINDICATIVUpresente imperfetu passadu pròssimu passadu imperfetudeotueissenoisboisissosfùturudeotueissenoisboisissosCONGIUNTIVUnaronarasnaratnaramusnaradesnarantapo a nàrrereas a nàrrereat a nàrrereamus a nàrrereais a nàrrereant a nàrrerenaraianaraiasnaraiatnaraìamusnaraiaisnaraiantfùturu anterioreapo a àere naraduas a àere naraduat a àere naraduamus a àere naraduais a àere naraduant a àere naraduapo naraduas naraduat naraduamus naraduais naraduant naraduaia naraduaias naraduaiat naraduaìamus naraduaiais naraduaiant naradupresente imperfetu passadu trapassadudeotueissenoisboisissosCONDITZIONALEpresentedeotueissenoisboisissosnàrgianàrgiasnàrgiatnargiamusnargiaisnàrgiantdia nàrreredias nàrrerediat nàrrerediamus nàrrerediais nàrrerediant nàrrerenarrerenarreresnarreretnarreremusnarrereisnarrerentapa naraduapas naraduapat naraduapamus naraduapais naraduapant naradupassadudia àere naradudias àere naradudiat àere naradudiamus àere naradudiais àere naradudiant àere naraduaere naraduaeres naraduaeret naraduaeremus naraduaereis naraduaerent naraduIMPERATIVU INFINITU PART.forma positiva forma negativa presente passadu passadutueissenoisboisissosnaranàrgiatnargiamusnaradenàrgiantnon nàrgiasnon nàrgiatnon nargiamusnon nargiaisnon nàrgiantnàrrere àere naradu naraduGERÙNDIUPresentenarendepassaduaende naraduLimba Sarda Comuna 56/56

23. Formatzione de is paràulasInoghe sunt indicados petzi unos cantos sufissos, a tìtulu indicativu, de impreu comune o cultu. Sicrastinat a un' esàminu imbeniente sa tratatzione cumpleta e duncas una proposta definida in temade prefìssos e sufìssos.23.1 Suffissos23.1.1 -bileIn paràulas cultas chi tenent su sufissu latinu -BILIS: amàbile, variàbile, terrìbile, solùbile23.1.2 -tzioneIs cultismos chi in latinu tenent sa finale -TIONE, podent àere in sardu unu resurtadu in -ssione, -ssone, -thone, -tzione. Pro sa difusione sua preferimus sa desinèntzia -tzione, duncas: atzione,beneditzione,editzione, emigratzione, letzione, natzione, etc. Abarrant firmos is resurtados patrimonialescomente CANTIONE(M)> [kan:tçnE], [kan:TçnE], [kan:tsçni], per cui: cantzone [kan:tsçnE]23.1.3 -àntzia, -èntziaIs cultismos chi in latinu tenent sa finale in -ANTIA, -ENTIA, podent tènnere in sardu unu resurtaduin -ànsia, -assa, -àntzia, -ènsia, -essa, -èntzia . Pro sa difusione sua si preferit sa desinèntzia in -àntzia, èntzia,duncas:costàntzia, cussèntzia, delincuèntzia, frecuèntzia, passèntzia, prepotèntzia, referèntzia,residèntzia,sufitzièntzia, suplèntziaSunt de refudare, ca sunt italianismos, is desinèntzias in -antza (it. -anza) e in -entza (it. -enza).23.1.4 - eri, -eracarabineri, ferreri, paneteri/panetera23.1.5 -ore, -oramarradore, marradora23.1.6 -ntebalente, cantante, connoschente, importante23.1.7 -mentuatrivimentu, sarvamentu23.1.8 -itecolite, enterite, epatite, gastrite, pleurite23.1.9 -ìngiunarìngiu, mandighìngiu23.1.10 -òngiuaròngiu, andòngiuLimba Sarda Comuna 57/57

23.1.11 -dade, -tadeberidade, bonidade, infirmidade, mortalidade, novidade, probabilidade, soledade, universidade;dificultade,facultade, libertade23.1.12 -udu, -udacanudu, piludu,23.1.13 –etemannete, librete,23.1.14 –soneA is paràulas de su tipu prigione, ragione, in sardu currispondent formas cun pronùntziasdiferentes[pRE:jçnE], [pRE:ZçnE], [pREsçnE], etc. Est istada seberada sa forma cun finale in –sone,comuna a is variedades tzentrales e meridionales:presone, resone24. LèssicuLèssicu ereditàriu, terminologia, neologismosa — Limitare is interferèntzias dae àteras limbas, preferende su resurtu sardu, finas cun prèstidosinternos, es. duendu (da sp. duende), presente in unas cantas variantes.b — Torrare a propònnere, si est ùtile o netzessàriu, paràulas ereditàrias finas si de impreu limitadua unas cantas variantes.c — Coesistèntzia de sinònimos lègiu/feu, faeddare/allegare, pòddighe/didu, àghina/ua,chèrrere/bòlere,isseberare/ischertare, petzi/ebbia, matessi/pròpiu/etotu, puru/finas/fintzas. In is ùrtimos duoscasos b'est un'impreu diferentziadu in cunforma a sa positzione in sa fràsia : etotu e puru cherentsemper a pustis de su sustantivu o de su pronùmene.d — Ridutzione petzi a un forma de paràulas cun su matessi ètimu: faeddare nonfaveddare/fueddari/fueddai.e— Dare preferu a s’etimologia in su sèberu de su modellu (bìdere puntu antepostu): fa- e non fueddaref — Sèberu de formas nèutras pro impreos iscentìficos/didàticos, es. àinu, paris cun formas deimpreu prus familiare o literàriu,es. molente, poleddu, etc.;g — Sèberu preferentziale de resurtos diretos dae su latinu es. gìuighe paris cun giuge (da cat.),cadrea paris cun cadira (da cat.), (paràulas) lassadas a impreos prus collochiales o literàrios. Bastischi non si tratet de paràulas prus difusas finas si no sunt de derivatzione direta: mariposa, deprefèrrere a leporeddu, etc.; bentana, de prefèrrere a fenestra/fronesta/finestrah — distintzione in paràulas a) essentziales (a su mancu 1 pro cuntzetu) e paràulas b) disponìbiles(àteros sinònimos possìbiles)i — pro impreos formales e amministrativos: est preferìbile a adotare petzi una paràula (essentziale)de referèntzia pro cuntzetu (bide puntu antepostu) pro assegurare una currispundèntziaLimba Sarda Comuna 58/58

interlinguìstica mìnima: sd. faeddare = fr. parler = isp.hablar, etc. Pro impreos collochiales,informales o literàrios, si podent impitare sinònimos e geosinònimos.l —tènnere acontu sa diferèntzia intre paràulas de orìgine direta populare e tèrmines cultos, chi nonsunt pertocados dae is fenòmenos de trasformatzione tìpica de is paràulas de orìgine populare, proes.: fedu/fetu (bìdere finas su puntu imbeniente.).m — non retroatividade de is règulas de trasformatzione tìpica de is derivatziones diretas maadatamentu partziale(istòria non *istòrgia, artìculu non *artigru, democràticu non *demogràtigu,istitutu non *istidudu, etc.In particulare, tènnere a contu, duncas, chi is derivados cultos de una matessi paràulas originàrianon sighint is règulas de sa trasformatzione de is paràulas ereditàrias ma currispondent a maneradireta a s'ètimu, cun carchi adatamentu es.: AQUA > abba, abbosu, abbatzu, abbarolu, maacuàticu, acùeu (isport acuàticu), non *abàticu, *abeu; SANGUINE >sàmbene, sambenosu, insambentare, ma sanguìneu (sistema sunguìneu ) non sambenosu;INGUINE >ìmbena ma inguinale non *imbenale; OCULUM > ogru, ograre, ograda, ogrire ma oculista non*ogrista,binòculu non *binogru; LINGUA > limba, limbudu, limbeddu, limbatza, ma linguìsta, linguìstica,bilìngue non*limbista, *limbìstica, *bilimbe; DERECTU > deretu ma diretore non *deretore; CABALLU > caddu,caddinu(musca caddina) ma ecuinu (ratza ecuina); FILIU > fìgiu, figiolu, ma filiale non *figiale, etc.o — No a su diferentzialismu a mala bògia, cando est disponìbile unu tèrmine internatzionale:(telèfonu non*faeddatesu, diretore non *ghiadore, divisione (aministrativa) non *partidurap — eja a is prèstidos internatzionales adatados a manera fonètica e morfològica (archeològicu,frigorìferu,chirùrgicu, cardiològicu, su barista, sos baristas, is baristas, etc.)q — Cumpostos: sotziologia non *sotziulogia, ferrovia non *ferruviar — eja a sos calcos : fine de chida, etc. e a is àteros sistemas prus impreados a livelluinternatzionale in su tratamentu o coniatzione de neologismos.s — No a is interferèntzias dae s'italianu, dae s'inglesu. Duncas: elaboradore o carculadore noncomputer, infografia non computer graphicst — Risemantizatzione de tèrmines desemprados o iscumpartos in s'impreu orale.u — Formatzione de tèrmines noos cando non sunt possìbiles àteras solutziones, semper e candode acordu (o cun critèrios sìmiles) cun istitutziones de terminologia e indùstrias de sa limba (UnioneLatina, TermCat, TermRom, progetto Unione Europea TermLad e TermSar)— totu is tèrmines adotados s'ant a dèpere cunformare, a manera fonològica e morfològica, a isnormas generales ratificadas dae sa Regione.Limba Sarda Comuna 59/59

iLimba Sarda Comuna 60/60