მáƒÂსწáƒÂვლებლის წიგნი
მáƒÂსწáƒÂვლებლის წიგნი
მáƒÂსწáƒÂვლებლის წიგნი
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Cveni saqarTvelo, me-6 klasi. maswavleblis wignisagani: Cveni saqarTvelogamomcemeli: Sps “logos presi”avtorebi: mzia surgulaZe, nino mindaZe, vaJa neiZe, ninoeremaSvili, giorgi mSvenieraZe, ekaterine sumbaTaSvili,Tamar uzunaSvili, nino mamalaZemTavari redaqtori: la Sa be raiaredaqtori: ekaterine sumbaTaSviligarekanis dizaini: diana rusitaSviligrifis miniWebis weli: 2011ISBN 978-9941-418-27-3Sps “logos presi”ilia WavWavaZis gamziri 15a, Tbilisi 0179tel. 91-51-01www.logospress.ge© Sps “logos presi”, 2011© mzia surgulaZe, nino mindaZe, vaJa neiZe, ninoeremaSvili, giorgi mSvenieraZe, ekaterine sumbaTaSvili,Tamar uzunaSvili, nino mamalaZe, 2011es gamocema daculia saqarTvelos kanoniT saavtoroda momijnave uflebebis Sesaxeb. gamocemis romelimenawilis reproducireba, kopireba an gadacema meqanikuriTu eleqtronuli formiT akrZalulia gamomcemlobiswerilobiTi nebarTvis gareSe.Our Georgia, 6th grade. Teacher’s BookMzia Surguladze, Nino Mindadze, Vazha Neidze, Nino Eremashvili,Giorgi Mshvenieradze, Ekaterine Sumbatashvili, Tamar Usunashvili,Nino Mamaladze2Published by Logos Press Ltd15a, Chavchavadze Ave., 0179, Tbilisi, Georgiatel.: +995 32 915101www.logospress.ge
SinaarsiI. Cveni saqarTvelo, V_VI klasebis seriiserTiani koncefcia 5moswavlis wignebi 5maswavleblis wigni 5II. programa sazogadoebriv mecnierebebSi 6zogadi nawili 6ZiriTadi midgomebi 8III. V-VI klasi, Cveni saqarTvelo, sagnobrivistandarti 12ori wlis bolos misaRwevi SedegebimimarTulebebis mixedviT 12ori wlis bolos misaRwevi Sedegebida maTi indikatorebi 13IV. Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi 18Sefasebis mizani 18Sefasebis ori tipi 18moswavleTa Sefasebis (niSnebis weris)sistema 20oficialuri statusis mqone niSnebi 21semestruli niSnis Semadgeneli nawilebi 21Sefasebis komponentebi sazogadoebrivmecnierebebSi 21Semajamebeli davalebis komponenti 22Semajamebeli davalebis savaldebulominimaluri raodenoba 23gamocdis tipebi 23niSnebis gamoangariSebis wesi 24safexuris daZleva 25moswavleebis akademiuri miRwevebisaRiareba 25specialuri saganmanaTleblo saWiroebismqone (sssm) moswavlis akademiurimoswrebis Sefaseba 26skolis mier misaRebigadawyvetilebebi SefasebasTandakavSirebiT 26V. Sefasebis rubrikis nimuSebi 26prezentaciis Sefasebis rubrika 26proeqtis Sefasebis ganzogadebulirubrika 27referatis Sefasebis rubrika 28diskusiis Sefasebis rubrika 28Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTiistoriaSi 29referatis Sefasebis rubrika 29Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTigeografiaSi 31VI. meTodikis ZiriTadi orientirebi 32swori leqsikis gamoyeneba 32kavSirebi sagnebs Soris 32aqcenti mravalmxriv perspeqtivaze 32aqcenti pirovnuli RirsebebisganviTarebaze 32disciplina 32moswavleTa daswreba 32daswrebis aRricxva 33specialuri saganmanaTleblo saWiroebismqone (sssm) moswavleebis daswreba dagacdenebi 33gakveTilis dagegmva 33gakveTilis, Temis, Tavis Sejameba 33VII. gakveTilebis scenarebSi gamoyenebuliinteraqtiuli meTodebi 34blumis taqsonomia 35VIII. Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka 36IX. gakveTilebis scenarebi, komentarebi dasavarjiSoebis pasuxebi 42X. Tavebis Semajamebeli savarjiSoebispasuxebi 69XI. bibliografia 72XII. internet-resursebi 794
II. sagnobrivi prog ra ma sa zo ga do eb riv mec ni e re beb Si1.1. zo ga di na wi lia) Se sa va lisa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis sag nob riv jguf Siga er Ti a ne bu lia mo mij na ve dis cip li ne bi - is toria, ge og ra fi a, sa mo qa la qo ga naT le ba, sa mo qa laqoTav dac va da usaf rTxo e ba. sa qar Tve los zo gadiga naT le bis sis te ma Si maT sak van Zo ad gi li uWiravT.isi ni xels uwy o ben in for mi re bu li, aq ti u rida pa su xis mgeb lo bis grZno bis mqo ne mo qa la qis aRzrdas.aw vdi an mos wav les in for ma ci as mSob li u riga re mos Se sa xeb. ga na pi ro be ben mis pat ri ot da humanur ada mi a nad Ca mo ya li be bas. amas Tan, aR niS nu lisag ne bis swav le bas ga dam wyve ti mniS vne lo ba aqvsmos wav li saT vis sa mo qa la qo kom pe ten ci e bis Se mu-Sa ve bi sa da sa zo ga do e ba Si sa mo qa la qo kul tu risdam kvid re bi saT vis. zo ga di ga naT le bis sa mi ve safexur ze (dawy e bi Ti, sa ba zo da sa Su a lo sko la) essag ne bi is wav le ba ko or di ni re bu lad mos wav lisasa kob ri vi Ta vi se bu re be bi sa da Se saZ leb lo be bisgaT va lis wi ne biT. sas wav lo pro ce si age bu lia memkvidre o bi To bi sa da uwy ve to bis prin cip ze.b) sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis swav le bis miz ne bida amo ca ne bisa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis swav le bis mi za ni a:• mos wav les cod na Ses Zi nos is to ri is, ge og ra fiis,sa mar Tlis, eko no mi kis, po li ti ki sa da sxvasa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis sa fuZ vleb Si.• da ex ma ros mos wav les sam ya ros erT mTli a no badaR qma Si da gan sazR vros sa qar Tve los ad gi limim di na re pro ce seb Si.• xe li Se uwy os mos wav lis pat ri o tad da pa su xismgeblo bis mqo ne mo qa la qed Ca mo ya li be bas.• xe li Se uwy os mos wav lis Ta vi su fal pi rov ne badda sa zo ga do e bis srul fa so van wev rad Ca mo ya libebas.• da ex ma ros mos wav les hu ma nu ri msof lmxed ve lobisCa mo ya li be ba Si.• axal gaz rdebs ga mo u mu Sav deT mtki ce ne bis yo fa,ga nu vi Tar deT eq stre ma lur si tu a ci eb Si Se ucdomlad da usaf rTxod moq me de bis una ri, Se eZloTur Ti er Tdax ma re ba, sa ku Ta ri da gver diTmyo fis si cocx lis ga dar Ce na sxva das xva sa xis sagange bo vi Ta re ba Si.cod nasa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bi xels uwy obs cod nisSe Ze nas, rac au ci le be lia mo zar dis Ta vi su falpi rov ne bad da pa su xis mge bel mo qa la qed Ca mo yalibe bi saT vis. sxva das xva sa zo ga do eb riv mec ni e rebebis Ses wav la ex ma re ba mos wav les, rom msof liokon teq stSi ga i az ros sa ku Ta ri qvey nis sa xel mwifoeb ri vi, kul tu ru li, eko no mi ku ri da po li tikuri in te re se bi. imav dro u lad, mos wav lem un daico des, ra bu neb riv ga re mo Si cxov robs, ra zi a niSe iZ le ba mi a ye nos ga re mos ada mi a nis ama Tu im moqmede bam, ro gor Se i nar Cu nos da da ic vas bu neb riviga re mo. swo red, sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bisSes wav liT uvi Tar de ba mo zards cod na pi rad, ojaxurda sa zo ga do eb riv cxov re ba Si da mo u ki de belga dawy ve ti le ba Ta mi Re ba- gan xor ci e le bis Se sa xeb.dRe van del di na mi kur, eT ni ku rad da kul tu ruladmra val fe ro van sam ya ro Si sa zo ga do e bis funqcio ni re bi saT vis gan sa kuT re bul mniS vne lo basiZens ur Ti er TSe mec ne ba. swo red, sa zo ga do eb ri vimec ni e re be bis Ses wav li sas xde ba im cod nis mi Reba,rac ex ma re ba mos wav les ada mi a nis uf le be bisdac va sa da pi rov ne bis pa ti vis ce ma Si, sa ku Ta ri dasxvi si TviT myo fa do bis Se sa nar Cu ne ba Si.mos wav lem, asa kis Se sa ba mi sad, cod nis na bij -na bij aT vi se bis gziT, un da ico des Tu ra arispo li ti ku ri sis te ma, ka no ni, ro go ri po li ti ku risis te me bi ar se bobs; un da ga ac no bi e ros sa ku Ta ripa su xis mgeb lo be bi da uf le be bi de mok ra ti u li sazoga do e bi sa da ka no nis uze na e so bis wi na Se; un daic nob des ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sa er Ta So risoCar Co ebs, ada mi a nis uf le ba Ta dac vis me qa nizmebsa da sa Su a le bebs sa qar Tve lo Si da a.S.mos wav le un da ac no bi e reb des Tavs, ro gorc sakuTa ri oja xis, sa zo ga do e bis, sas ko lo Te mi sa Tukla sis, sa me ze ob lo Te mis, re fe ren tu li jgu fis(iq ne ba es eT ni ku ri Tu re li gi u ri um ci re so ba Tusa ti tu lo na cia da a.S.), qar Tu li sa zo ga do e biswev rad; ic nob des sa ku Ta ri qvey nis, sa zo ga do e bi sada re fe ren tu li Te mis kul tu ras; sa qar Tve lo-Si Tu msof li o Si mcxov re bi sxva sa zo ga do e be biskul tu ras; iaz reb des, ras niS navs zrun vis eTi kada ra tom aris is Ri re bu li da a.S.mos wav le na bij -na bij, sa fe xu reb ri vad, un daga ec nos Ta vi si qvey nis eko no mi ku ri mdgo ma re o-bis Zi ri Tad as peq tebs: Sro mi sa da sa mom xma reb loba zars, mi ni ma lur xel fass da msyid ve lo bi Tunari a no bas da a.S.; SeZ le bis dag va rad, un da iyosin for mi re bu li mom xma reb lis uf le beb sa da movale o beb ze, pa su xis mgeb lo bi Ti da eTi ku ri moxmare bis mniS vne lo ba sa da prin ci peb ze; gam Wvir valobis mniS vne lo ba ze da a.S.mos wav lem un da na bij -na bij, sa fe xu re ob rivadSe iT vi sos cod na iseT sfe ro eb ze, ro go ri caamdgra di gan vi Ta re ba, ga re mos dac va, cxov re bisjan sa Ri we si, si cocx li sa da jan mrTe lo bi saT vissa Si Si si tu a ci e bis Se fa se ba, sa gan ge bo vi Ta re beb-Si moq me de ba, in di vi du a lu ri da ko leq ti u ri dacvissa Su a le be bis ga mo ye ne ba, da za ra le bul TaT viseqi mam de li ga da u de be li dax ma re bis aR mo Ce na; undaSe ig rZnos sa ku Ta ri qvey nis ad gi li; re gi o niskav Si ri ev ro pa sa da msof li o Si mim di na re pro cesebTan; un da ga ac no bi e ros yve la am pro ce sis ur-Ti er Tkav Si ri; un da ga ac no bi e ros ka cob ri o bis,ro gorc msof li os er Ti a ni sa zo ga do e bis wi na Semdga ri po li ti ku ri, eko no mi ku ri, ga re mos dac vi-Ti da so ci a lu ri ga mow ve ve bi.6
am pro ces Si igu lis xme ba, rom mos wav les informa ci is da uf le bis pa ra le lu rad uvi Tar de baspe ci fi ku ri da zo ga di unar -Cve ve bi, uya lib de bama Ral zne ob ri vi Ri re bu le be bi.kon kre tu li Te ma ti ka/ sa kiTx e bi/ kon cef ci e bigaS li lia Ti To e u li kla si sa da sag nis prog ra misSi na ar sSi. aR niS nu li cod nis Se Ze na iT va lis wi nebsara mxo lod sag nob riv spe ci fi ka sa da uwy ve to bas,ara med mos wav le Ta asa kob riv Se saZ leb lo bebs.unar -Cve ve bimSob li u ri qvey ni sa da msof li os mniS vne lo vaniis to ri ul -ge og ra fi u li mov le ne bis Ses wav lispro ces Si mos wav les un da ga nu vi Tar des Sem de giuna re bi:• siv rce Si ori en ta cia• in for ma ci is mo po ve ba da or ga ni ze ba• ko mu ni ka cia• swav lis una ri• kvle va• Se moq me de bi Ti una ri• faq te bi sa da mov le ne bis is to ri u liin ter pre ta cia• Tval sa Ci no e be bis ga mo ye ne ba da Seq mna• ge og ra fi u li mov le ne bis, pro ce se bi sa daka non zo mi e re be bis gav rce le bis dad ge na• Ta nam Srom lo ba• sa mo qa la qo po zi ci is Se mu Sa ve ba,kri ti ka da dac va• to le ran to ba• pi rov nu li da sa zo ga do eb ri vi prob le mis ga azreba da sxva das xva sa kiTx ebs So ris kav Si re bisdad ge na• pi rov nu li da sa zo ga do eb ri vi prob le mis gadaWra• sa zo ga do eb ri vi si tu a ci e bi sa da pro ce se bis modeli re ba• si cocx li sa da jan mrTe lo bi saT vis sa Si Si si tuaci e bis Se fa se ba• sa gan ge bo vi Ta re beb Si moq me de bada mo ki de bu le be bimos wav le un da aRi zar dos ma Ral zne ob riv Ri rebule beb ze da fuZ ne bu li da mo ki de bu le be biT:• ada mi a nis Rir se bi sa da uf le be bis pa ti vis ce ma• Ta nag rZno ba da mzrun ve lo ba• sam Sob los siy va ru li• prin ci pu lo ba da mo qa la qe ob ri vi si ma ma ce• ke Til sin di si e re ba da Sro mis moy va re o ba• Ta nas wo ro ba• to le ran to ba• sa mar Tli a no ba da ka no nis pa ti vis ce ma• usaf rTxo, jan mrTe li cxov re bis we sis ga zi are ba;• ada mi a nis si cocx lis xel Se u xeb lo ba da mis janmrTelo ba ze zrun va;• sa xel mwi fo sa da mi si gmi re bi sad mi pa ti vis ce ma.g) sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis swav le ba sxva dasxvasa fe xur zedawy e bi Ti sa fe xu risko lis dawy e biT sa fe xur ze sa zo ga do eb ri vi mecnie re be bis da mo u ki de be li Ses wav la iwy e ba V klasidan. mos wav le e bi ori wlis gan mav lo ba Si Se iswavli an kurss “Cve ni sa qar Tve lo”. am sag nis Tvisre ko men de bu li sas wav lo dat vir Tva yo vel wli u-rad gan sazR vru lia 3 kvi re u li sa a TiT.2-wli a ni sas wav lo kur si “Cve ni sa qar Tve lo”mos wav les ex ma re ba sa ku Ta ri qvey nis mra val mxrivadda nax va sa da mis da mi siy va ru lis gaR rma ve ba-Si.am asak Si mos wav le eb ma un da ga i Ta vi son, romTa vad isi ni sa zo ga do e bis sxva wev re bis msgav sadsa qar Tve los mo qa la qe e bi ari an. maT un da ga i azron,rom sa qar Tve los mo qa la qe ebs sa er To garemo, war su li, aw myo da mo ma va li aer Ti a nebT darom dRe van de li sa qar Tve lo, ro gorc sa xel mwifo,maT er Ti a no bas efuZ ne ba.kur sis far gleb Si, V kla si dan bav Svi iwy ebs:is to ri is sa kiTx e bis Ses wav las, ge og ra fi is safuZvle bi sa da Zi ri Ta di me To de bis da uf le bas -sxva das xva is to ri ul -ge og ra fi u li in for ma ci isasax vis gra fi ku li sa Su a le be bis (ru ka, glo bu si,cxri li, di ag ra ma, gra fi ki, fo to, sqe ma tu ri naxati da sxva) ga mo ye ne bas, ec no ba sa mo qa la qo sazoga do e bi saT vis da ma xa si a Te bel Zi ri Tad prin cipebs.;sas wav lo kur sis cen trSia ada mi a ni, uSu a lodmis gar Se mo ar se bu li sam ya ro da sa qar Tve lo Sima Ti ur Ti er Tkav Si ris xan grZli vi is to ri a.dawy e bi Ti sa fe xu ris am etap ze mos wav le ec nobasa ku Tar qve ya nas, mis mxa re ebs, ad gi lebs, romlebsac war sul Si mom xda ri sxva das xva sa in te re soam ba vi, pi rov ne ba da kul tu ris Zeg li ukav Sir deba.es ga aR vi vebs mos wav lis cno bis moy va re o baswar su lis mi marT da ymaw vi lebs gan sxva ve bu lida gan cal ke ve bu li in for ma ci is er Ti a nad aR qmagaaz re bas ga u ad vi lebs. asa kob riv Ta vi se bu reb zeday rdno biT iwy e ba sxva das xva au ci le be li cne bebisgar kve va, rac mom dev no sa fe xur ze mos wav liscno bi e re ba Si ga mok ve Ti lad gam Tli an de ba mi sisam Sob los cne bad. yo ve li ve ze moT xse ne bu li Seiswav le ba mxa reT mcod ne o bi Ti prin ci pis ga mo ye nebiT.mxa reT mcod ne o bis prin ci piT sam Sob los is torii sa da ge og ra fi is Ses wav li sas, bav Sve bi ga arkveven, rom sa qar Tve los er T-er Ti Zi ri Ta di maxasi a Te be li mi si bu neb ri vi, eT ni ku ri, re li gi u rida kul tu ru li mra val fe rov ne ba a.V-VI kla seb Si mos wav le e bi sa qar Tve los is toriis um niS vne lo va nes sa kiTx ebs ga ec no bi an. maswavleb lis dax ma re biT bav Sveb ma un da SeZ lonsxva das xva - so ci a lu ri, eko no mi ku ri, po li ti kuri,kul tu ru li - kuTx iT da a kav Si ron sa qar Tveloswar su li da Ta na med ro ve o ba. in for ma ci ismi Re bi saT vis maT sxva das xva sa xis wya ro e bi un dami va wo doT, rac am asa kis Tvis Se sa fe ri si siR rmis7
gan sji sa da wvdo mis sa Su a le bas mis cems. Se de gad,mos wav le e bi ima sac aR mo a Ce nen, rom war su li sxvadasxva per speq ti vi dan Se iZ le ba iq nes da na xu li daga ge bu li.mos wav le un da ic nob des Ta vis sacx ov re belga re mos, sa qar Tve los Rir sSe sa niS nav ad gi lebs,mis mra val fe ro van kul tu ras, bu neb riv pi ro bebs,bu neb riv re sur seb sa da eko no mi kis gav rce le buldar gebs.mos wav le e bi ec no bi an Tu ro go ri gav le na aqvswar suls aw myo ze da ga re mo pi ro bebs ada mi a nebisga dawy ve ti le beb ze, ro gor cxov rob da xal xiad re, ro gor iReb dnen ga dawy ve ti le bebs, ro gorSro mob dnen da omob dnen, ra yo fi Ti Ta vi se burebe bi axa si a Teb daT da a. S. am in for ma ci is Se-Ze nas Tan er Tad, ymaw vi lebs uvi Tar de baT dro isSeg rZne ba. isi ni Tan da Tan SeZ le ben mniS vne lo va niis to ri u li Tu ge og ra fi u li mov le ne bis qro nologi ur Car Co Si moq ce vas.isi ni Tval naT liv da i na xa ven ada mi an Ta ga mocdile bis mra val fe rov ne bas. mos wav le e bi SeZ le benga i az ron rac uk ve icod nen, an ax la ga i ges sa ku-Tar Tav ze, ro gorc pi rov ne ba ze, mo qa la qe sa dasa zo ga do e bis wev rze.mos wav le eb ma un da ga i az ron ra aris eri da saxelmwi fo, ro gor iq mne ba igi dro sa da siv rce Si,ro gor aris war mod ge ni li igi ymaw vil Ta uSu a loga re mo Si, maT yo vel dRi ur cxov re ba Si. mos wav leebma un da Se is wav lon Zi ri Ta di ter mi ne bi da cnebebi, rom le bic qve moT aris mo ce mu li:1. is to ria - sa ga ni da mi za ni, wya ro e bi, in terpreta ci a, uwy ve to ba da cvli le ba;2. ge og ra fia _ ru ka; te ri to ri a, sazR vre bi,ad mi nis tra ci u li da na wi le ba, mxa re, re gi o ni, bunebri vi ga re mo, re li e fi, hid rog ra fi a, kli ma ti,flo ra, fa u na, bu neb ri vi re sur se bi, mo sax le o ba,da sax le be bi, eko no mi kis dar ge bi,, kav Si ri bu ne ba sada ada mi ans So ris, ga re mos dac va;3. dro _ qro no lo gi a, war su li, aw myo, mo ma vali,ka len da ri, dro is er Te u le bi, ad re/ gvi an, istori u li epo qa/ pe ri o di;4. siv rce _ bu neb ri vi ga re mo, ad gi li, te ritori a, bu neb ri vi da an Tro po ge nu li lan dSaf ti _da sax le bis ti pe bi da fun qci e bi;5. eko no mi ka _ sa sof lo da sa qa la qo me ur ne o ba,vaW ro ba, fu la di ur Ti er To be bi da ko mu ni ka ci e bi:gze bi, tran spor ti: sax me le To, sam di na ro, sazRvao, sa ha e ro; mo bi lu ri, fos ta, el -fos ta;6. mec ni e re ba _ ga naT le ba, aR mo Ce na, ga mo go neba,pro fe si a, dak vir ve ba, kvle va, da sa bu Te ba, mecnie ru li az ris gan vi Ta re ba;7. kul tu ra _ ar qi teq tu ra, dam wer lo ba, tradici a, wes -Cve u le ba, ada Ti, fol klo ri, mec ni e reba;8. re li gia _ ri tu a li, mi To si, RvTis msa xu re ba,rwme na;9. eri _ pi rov ne ba, oja xi, wi nap re bi, sa zo ga doeba/ fe ne bi da mi si wev re bi, qce vis nor me bi, we se bi,mo sax le o ba _ So ba do ba/ mok vda vo ba, bu neb ri vi mateba, um rav le so ba /um ci re so ba, sqe sob riv -a sa kobrivi struq tu ra;10. sa xel mwi fo _ mo qa la qe, mmar Tve lo ba da misifor me bi, po li ti ka, ka no ni, usaf rTxo e ba, konfliqti da Ta nam Srom lo ba, wes ri gi, sa mar Ta li,sim bo li ka;”Cve ni sa qar Tve los” stan dar tiT gaT va lis winebu li Se de ge bis mi saR we vad sa zo ga do eb ri vi mecnie re bis mas wav le be li swav le bis mra val fe ro vanmid go mebs un da flob des, ra Ta sag nis Ses wav li sasmos wav le eb ma efeq tu rad aiT vi son mniS vne lo va nicne be bi, ga ni vi Ta ron unar -Cve ve bi da uf ro mom zadebu le bi aR moC ndnen sa ba zo sa fe xu ris Tvis.Zi ri Ta di mid go me bi:cne be bis Ses wav lasa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis sa ba zo da sa Su a losa fe xu reb ze swav la mxo lod mos wav lis sa Ta na domom za de bis pi ro beb Sia Se saZ le be li. rTu li so cialu ri, kul tu ru li da po li ti ku ri mov le ne bisSes wav la da ga az re ba Se uZ le be li a, Tu mos wav le e-bi ar ic no ben Zi ri Tad sa ba zi so cne bebs.sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis Tvis mniS vne lovani cne be bi mTe li kur sis man Zil ze ga az re bu lad,mra val mxri vad un da da mu Sav des. es war ma te bu ladmi iR we va am cne be bis re a lur cxov re bas Tan, pi radga moc di le ba sa da ga re mos Tan da kav Si re biT. ma Timra val mxri vi da mu Sa ve ba mos wav le e bis mi er sa qar-Tve los war su lis sxva das xva ma ga li Te bis gac nobiT,Sem dgom ma Ti ga az re bi Ta da maT So ris sxvadasxva sa xis kav Si re bis dad ge niT mo xer xde ba. siRrmise u li Ses wav lis Se de gad mos wav le e bi SeZ le bennas wav lis sxva das xva kon teq stTan adap ti re bas.dawy e bi Ti sa fe xu ris am etap ze bav Sve bi swavloben mar ti vi ge og ra fi u li kvle vis Ca ta re bas.Se sa ba mi sad, da va le be bis da geg mvi sas Sem de gi orienti re bi un da iyos gaT va lis wi ne bu li:wya ro eb sa da /an Tval sa Ci no e beb Tan mu Sa o ba- in for ma ci is mo Zi e ba /aT vi se ba/ gad mo ce mis sxvadasxva sa Su a le be bis ga mo ye ne ba.gak ve Ti lis Ca sa ta reb lad mas wav le be li un daiye neb des mra val fe ro van wya ro eb sa da Tval sa-Ci no e bebs. es Se iZ le ba iyos sa xel mZRva ne lo eb Siar se bu li sxva das xva sa xis wya ro e bi, mas wav leb lismi er Te mis Se sa ba mi sad mom za de bu li, mos wav lismi er Seq mni li da Seg ro ve bu li ma sa la, do ku men turiTu mxat vru li fil mi; sa o ja xo fo to al bo me bi,do ku men te bi, mi mo we ra, Zve li niv Te bi (mag. sa mu-Sao ia ra Ri, Tu Zve li te le fo nis apa ra ti). wya roebsa da Tval sa Ci no e beb Tan mu Sa o ba xde ba ro gorcsak la so oTax Si, ase ve kla sis ga re Tac, ma ga li Tad,mu ze u meb Si, sko lis ezo Si.ze moT aR we ri li Zi ri Ta di sa in for ma cio wyaroe bi ise un da iyos Ser Ce u li, rom mos wav le ebsnel -ne la ga nu vi Tar deT kiTx vis sa ba zi so una re bi(Si na ar sis ga mo ta na, sak van Zo sa kiTx e bis ga mo calkeve ba pa ra le le bis mo Zi e bi sa da das kvne bis ga motanis Tvis). bav Sve bi un da ga er kvnen, rom „wa kiTx va“teq sti sac Se iZ le ba da fo to su ra Tis an niv Ti sac.es yo ve li ve in for ma ci is mo Zi e bas gu lis xmobs.8
Sem deg etap ze mos wav le e bi mi Re bu li in for maciis Se da re ba/ kla si fi ci re ba ze mu Sa o ben mag.:• cxri lis an ba ra Te bis sa Su a le biT aj gu febsbeW dvis, kom pi u te ris an sxva Ta na med ro ve eleqtronu li sa ko mu ni ka cio sa Su a le be bis ga mo go nebebis Se de gebs;• ru kis dax ma re biT cxril Si aj gu febs qa la qebssa qar Tve los mxa re e bis mi xed viT;• ada rebs er Tma neTs sa xel mwi fo mmar Tve lo bissxva das xva for mas da ir Cevs, mi si az riT mis Tvismi sa Rebs;• asa xe lebs sxva das xva da sax le bis fun qci o nirebis Tvis au ci le bel pi ro bebs; msje lobs maTmniS vne lo ba ze.• am asak Si un da Ca e ya ros sa fuZ ve li, ase ve, moswavle e bis unars, Ta vad ga mo xa ton vi zu a lu radin for ma cia (gra fi ki, cxri li, na xa ti). mos wav le-Ta mo na wi le o biT Seq mni li Tval sa Ci no e be bis gamoye ne ba sas wav lo re sur sad zrdis mos wav le Tamo ti va ci as.si mu la ciaze moT Ca moT vli li sa ba zi so cne be bis kar gad gasage bad mos wav le e bi saT vis sak ma od sa in te re so dana yo fi e ri iq ne ba si tu a ci u ri an pro ce sis si mu laciis teq ni kis ga mo ye ne ba.• mas wav leb lis dax ma re biT Ta nak la se leb Tan erTad mos wav le dgams sak la so speq takls ga mor-Ce ul sa xel mwi fo moR va we ze; msje lobs speq taklSigad mo ce mu li is to ri u li faq te bis Se sa xeb(mag.: ~pa ta ra ka xi~)• mo na wi le obs kon kre tu li re sur sis ara ra ci o nalurad ga mo ye ne bis si mu la ci ur Ta ma Seb Si, mag.:sa a xal wlo naZ vis xe e biT an bzo ba ze tye Si moWrili bziT vaW ro ba).• am gva ri aq ti vo be bi da ex ma re ba bav Svebs prob lemis/cne bis de kon struq ci a sa da Sem deg er Ti an,ga az re bul aR qma Si. si mu la ci is er Ter Ti formaaase ve ro lu ri Ta ma Se bi. ro lu ri Ta ma Se bi sasmos wav le e bi ga i Ta ma Se ben sxva das xva si tu a ci as,sa dac sxva das xva da in te re se bu li mxa re e bis anpi rov ne be bis per speq ti vi dan aR we ren mov le nas,pro cess an cne bas.msje lo ba/ ga az re baam eta pi saT vis da geg mi li sa var ji So e bi da aq ti vobebi un da efuZ ne bo des met -nak le bad uk ve aT vi sebulin for ma ci as, mag.:• Ca moT vlis da axa si a Tebs mmar Tve lo ba Si mo na wileis to ri ul pir Ta mi er ga ta re bul sa xel mwifoRo nis Zi e bebs. gan sazR vravs maT Se de gebs;• dro is ska la ze aR niS navs, mi si az riT, yve la zemniS vne lo van oTx (an xuT) qar Tvel po li ti kurmoR va wes uZ ve le si dro i dan dRem de da axa si a-Tebs maT;• Ca moT vlis oms (Tav dac vi Ti, dam pyrob lu ri),axa si a Tebs mis Se de gebs;• msje lobs ga dam wyve ti brZo le bis, ga mo Ce ni lime fe e bi sa da sxva cno bil is to ri ul pir Ta moRvawe o bis Se sa xeb.Ta nag rZno ba da ga Ta vi se ba/ em pa tiawar su lis si mu la ci ur re kon struq ci as Tan er Tadgan sa kuT re biT sa xa li so da na yo fi e ria ga sa Ta visebe li sa var ji So e bis Se mo ta na yo vel dRi u ri yofis,wes -Cve u le be bis aR we ri sas, rac sa Su a le basmis cems mos wav le ebs ara mar to ga i az ron ara medSe ig rZnon war sul Si mcxov re bi ada mi a ne bis mo tivaci e bi, sur vi le bi, oc ne be bi. ma Ti Tva liT da i-na xon sam ya ro, ga ni ca don sxva epo qis ada mi a ne biscxov re ba.mos wav le Ta sa Ta na do or ga ni za cia _ so ci a lu ri dasa ko mu ni ka cio unar -Cve ve bis mra val mxri vi gan vi-Ta re bis Tvis au ci le be li ele men ti a.sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis mas wav le bel ma klasisor ga ni ze bi sas, ma ga li Tad jgu fu ri mu Sa o bisas,mos wav le ebs mis ces Se saZ leb lo ba er Tob livadga dawy vi ton da sa xu li amo ca ne bi, mo ir gongan sxva ve bu li ro le bi: ne bis mi er mos wav les un daeZ le o des sa Su a le ba sxva das xva dros iyos pre zentato ri an li de ri. Tu ki mos wav le aris kar gi prezenta to ri, es ar niS navs imas, rom mas yo vel Tvisun da eva le bo des jguf Si Ca ta re bu li sa mu Sa oswar dge na.Ri re bu le be bis gan vi Ta re baada mi a ni da sa zo ga do e ba _ mi mar Tu le bis Se de gebismi saR we vad mniS vne lo va nia ma Ti gan xil va moswavlis pi rad ga moc di le ba ze day rdno biT. oja xisaTu mSob li u ri mxa ris ma ga li Te bis gan xil viT.mas wav le bel ma sas wav lo pro ce si un da war mar Tosise, rom mos wav le ebs ga nu vi Ta ros ada mi a nis Rir sebis,Ta vi suf le bi sa da Ta nas wo ro bis pa ti vis ce ma.am Ri re bu le beb ze day rdno biT xe li un da Se uwy osmos wav le e bis eTi ku ri da pa su xis mgeb li a ni qce visCa mo ya li be bas. Ri re bu le be bi vi Tar de ba ada mi a nis,mo qa la qis uf le ba- mo va le o be bis swav le bis gziT,rac ey rdno ba Cve ni qvey nis kul tu rul mem kvid reobas, tra di ci ebs. sa mo qa la qo Ri re bu le be bis Camoya li be biT ga nu vi Ta ros sam Sob los siy va ru li.ga mo i ye nos ise Ti wya ro e bi, rom le bic mos wav le ebsda a fiq rebs aq tu a lur sa kiTx eb ze da ga nu vi Ta rebspo zi ti ur da mo ki de bu le bebs.klas ga re Se mu Sa o ba _ ori en ti re bu lia in for ma ciissxva das xva sa Su a le biT mo Zi e bis una ris gan vi Tareba ze.am asa kob riv jguf Tan, sag nis spe ci fi ki dan ga momdina re, au ci le be lia da i geg mos klas ga re Se sa mu-Sa o e bi. es ad vi lad gan sa xor ci e le be li a, rad ganmos wav le Ta uSu a lo (o jaxs, ubans, qu Cas, sko las,Tems...) ga re mos exe ba. sko lis ga reT mos wav le ebsun da da e va loT awar mo on dak vir ve be bi (mag. transportis moZ ra o ba ze, ar qi teq tu ra ze), mo i Zi onsa Wi ro in for ma cia in ter vi us sa xiT, lo ka lu riis to ri e bis Seg ro ve ba gva ris ge ne a lo gi a ze, Tuqu Cis, sof lis, qa la qis Se sa xeb da a.S. ga a ke Tonazom ve bi mar Sru tis Tu sqe mis Se saq mne lad, SeqmnanCa na xa te bi. am gva ri aq ti vo be bi sag nis Ses wavlasuf ro sa xa li sos gax dis, xo lo cod nis mi Rebisgze bi uf ro efeq tu ri iq ne ba.9
da sa xe le bu li me To du ri mid go me bi ara mar to zepirad, ara med we ri lo bi Tic Se saZ loa gan xor cieldes.d) sag ne bis swav le bis or ga ni ze ba _ dawy e bi Ti sa fexurira o bis usaf rTxo e ba” (re ko men de bu lia sas wav lowlis me o re se mes trSi);V-VI kla seb Si sa gan Si Se ma va li Te ma ti ka in tegrire bu lia bu ne bis mety ve le bis, sa zo ga do eb ri vimec ni e re be bi sa spor tis sas wav lo prog ra meb Si.e) sag ne bis swav le bis mi mar Tu le be bis aR we ra (V-VIkla se bis Tvis)erov nul sas wav lo geg ma Si gan sazR vru lia yo velikla sis an sa fe xu ris bo los sas wav lo pro ce sisSe de ge bi da mos wav lis mi er ma Ti miR we vis in di katore bi. Se de ge bi daj gu fe bu lia mi mar Tu le be bismi xed viT. Ti To e u li mi mar Tu le ba asa xavs sag nisswav le bis Zi ri Tad da niS nu le bas da efuZ ne ba erTan ram de ni me dis cip li nas. is to ri is X da ge og rafiis XII kla se bis stan dar tis mi mar Tu le be bi gansazRvru lia kvle vi Ti da sa ko mu ni ka cio unar -Cvevebis Se sa ba mi sad.sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis mi mar Tu le ba Si“dro da siv rce” ga er Ti a ne bu li Se de ge bi pir velI, II, III da IV kla seb Si sa qar Tve los is to ri is, ge ografi i sa da sa mo qa la qo aR zrdis ele men te bi Se dissxva sas wav lo sag neb Si (qar Tu li ena da li te ratura, bu ne bis mety ve le ba, es Te ti ku ri da Sro mi TiaR zrda, ma Te ma ti ka).V-VI kla seb Si sa qar Tve los is to ri a, ge og ra fiada sa mo qa la qo aR zrda is wav le ba in teg ri re bu lisa xiT.I - IV kla seb Si sa mo qa la qo Tav dac vi sa da usafrTxoe bis sa kiTx e bi in teg ri re bu lia bu ne bis metyvele bi sa da fi zi ku ri ga naT le bis /spor tis (SemdgomSi spor ti) sas wav lo prog ra meb Si; Tum ca, IVklas Si er Ti se mes tris gan mav lo ba Si, ja mu rad 12sa a Ti spe ci a lu rad ga mo yo fi lia sag ni saT vis ”moZswavle bis mi mar Tu le be bi sag ne bi sa da kla se bis mi xed viTმიმართულებებიჩვენისაქართველოისტორიაგეოგრაფიასამოქა ლაქოგანათლებასამოქა ლაქოთავდაცვა დაუსაფრთხოებადრო და სივრცე 5-6 7, 8, 9,10 7-11 7-8გარემო და ეკონომიკა 5-6 7, 9, 11, 12 7-11 7-8სახელმწიფო მმართველობადა პოლიტიკა5-6 7-9, 11-12 7-8კულტურა და რელიგია 5-6 7-9, 11-12 7-8ადამიანი და საზოგადოება 5-6 7-9, 11,12 7-8გარემო და სოციალურისისტემები8 7- 11პიროვნული განვითარება 9-10მდგრადი განვითარება 9-10თვითმმართველობა დამმართველობა9-10ისტორიული ინტერპრე-ტაცია და კვლევაკომუნიკაცია 10 12გეოგრაფიული კვლევა 12პირადი უსაფრთხოებისუზრუნველყოფასაგანგებო ვითარებებშიუსაფრთხო ქცევისსაფუძვლებიგადაუდებელი ექიმამდელიდახმარება104, 8, 124, 8, 121210
ig Si mos wav les dro sa da siv rce Si ori en ti re bisunars sZens.mi mar Tu le ba dro da siv rce gam Wo lia ge ografi a Si. es mi mar Tu le ba aer Ti a nebs ge og ra fi i-saT vis iseT mniS vne lo van Te meb sa da unar -Cve vebs,ro go re bi caa ru kis kiTx va, Tval sa Ci no e be bis analizi, in ter pre ta cia da Seq mna; ase ve te ri to ri e-bis, ge og ra fi u li mde ba re o bis gan sazR vra; ge ografi ul ga re mos, ge o lo gi ur dros, ge og ra fi u limov le ne bis, pro ce se bi sa da ka non zo mi e re be bisgav rce le bis cod nas.is to ri is Sem Txve va Si mos wav le euf le ba iseTfun da men tur cne bebs, ro go re bi caa dro is er Teule bi, ad re/ gvi an, war su li, aw myo, mo ma va li, qronolo gia (m.S. ge oq ro no lo gi u ri wel TaR ricx va),wel TaR ricx va, pe ri o di za ci a, sa u ku ne, aTas wleuli, ka len da ri, is to ri u li epo qe bi/ pe ri o de bi,epo qa da re gi o ni.ga re mo da eko no mi kami mar Tu le bis “ga re mo da eko no mi ka” mi za nia moswavles da a na xos bu neb ri vi ga re mo sa da eko no mikismniS vne lo ba ada mi an Ta sa zo ga do e bi saT vis. esmi mar Tu le ba aer Ti a nebs bu neb ri vi ga re mos, bunebri vi re sur se bis, mo sax le o bis, eko no mi kis dargebis gac no bi e re bi sa da Ses wav li sa ken mi mar TulSe de gebs. mos wav les sa Su a le ba eZ le va ga ac no bieros ge og ra fi u li faq to re bis ur Ti er Tkav Si rida ur Ti er Tda mo ki de bu le ba. ama ve mi mar Tu le ba Sigam Wo la daa war mod ge ni li ga re mos dac vi Ti cno biere bis Ca mo ya li be be bis ken mi mar Tu li Se de ge bi.am mi mar Tu le ba Si ga er Ti a ne bu li Se de ge bi mos wavlesaZ levs sa Su a le bas aRiq vas eko no mi ki sa da bunebri vi faq to re bis ur Ti er Tgav le na. ga ac no bi e-ros am kav Si re bis cva le ba do ba dro sa da siv rce Sida ka non zo mi e re be bi.sa xel mwi fo mmar Tve lo ba da po li ti kaam mi mar Tu le bis mi za nia mos wav les sa Su a le ba miscesga ac no bi e ros sa xel mwi fos ra o ba da fun qciebi. aRiq vas po li ti ku ri pro ce se bis mniS vne lo bada zo ga di ka non zo mi e re be bi. da ex ma ros mos wav lesis to ri u li faq te bis gan zo ga de ba Si.kul tu ra da re li giaam mi mar Tu le bis mi za nia mos wav les da a na xos dedami wa ze ada mi a nis Seq mni li kul tu ru li mem kvidreo bis mra val fe rov ne ba da da ex ma ros mis kla sifici re ba Si. xe li Se uwy os mas is to ri u li epo qe bida mxa re e bi ga nas xva vos maT Tvis da ma xa si a Te be lieT nog ra fi u li yo fi sa da kul tu ris miR we vebs safuZvel ze. da ex ma ros mos wav les re li gi is ra o bi sada mniS vne lo bis gan sazR vra Si. war mod ge na Se uqmnasmsof li o Si ar se bu li re li gi u ri sis te me bismra val fe rov ne ba ze.ada mi a ni da sa zo ga do e baam mi mar Tu le bis mi za nia mos wav les da a na xos, romis to ri is mTa var Se moq meds ada mi a ni war mo ad gens,ro mel sac Ta vi si uf le be bi da sa zo ga do e bis winaSe gar kve u li val de bu le be bi ga aC ni a. ada mi an-Ta sa zo ga do e ba sxva das xva so ci a lu ri fe ne bis ganSed ge ba. mos wav lem un da ico des Tu ro go ri iyosxva das xva is to ri ul epo qa Si sxva das xva so ci a lurife nis ada mi a ne bis uf leb ri vi mdgo ma re o ba dasa zo ga do eb riv cxov re ba Si ma Ti Car Tu lo bis xarisxi.11
III. V-VI klasi, Cveni saqarTvelosagnobrivi standartiori wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT:დრო და სივრცესახელმწიფომმართველობა დაპოლიტიკაგარემო დაეკონომიკაადამიანი დასაზოგადოებაკულტურა დარელიგიასაზ. მეც.V-VI. 1.მოსწავლეს შეუძლიარუკების კითხვა დაგამოყენება.საზ. მეც.V-VI.6.მოსწავლეს შეუძლიადაახასიათოსსხვადასხვაისტორიულ ეპოქაშისაქართველოშიარსებულიმმართველობისფორმები.საზ. მეც.V-VI.10.მოსწავლესშეუძლიაჩამოთვლოსსაქართველოსმოსახლეობისმახასიათებლები.საზ. მეც.V-VI.15.მოსწავლესშეუძლია ამოიცნოსსხვადასხვა ნიშანი დაპირობა, რომელთამიხედვითაცადამიანი ამა თუიმ საზოგადოებასმიაკუთვნებს თავს.საზ.მეც.V-VI.20.მოსწავლესშეუძლია აღწეროსსაქართველოშიარსებულირელიგიები.საზ. მეც.V-VI. 2.მოსწავლეს შეუძლიაგამოიყენოსდა შექმნასინფორმაციისგადმოცემისსხვადასხვასაშუალება(ცხრილი, გრაფიკი,ფოტო, სქემა,ჩანახატი).საზ. მეც.V-VI.7.მოსწავლეს შეუძლიადაახასიათოსსაქართველოსისტორიისგამორჩეულიპიროვნებები,რომლებიც ქვეყნისმმართ-ვე ლობაში მონა-წილეობდნენ.საზ. მეც.V-VI.11.მოსწავლესშეუძლიადააკავშიროსსაქართველოსგეოგრაფიულობიექტებიდასახლებებისტიპებთან.საზ. მეც.V-VI.16.მოსწავლეს შეუძლიაშეადაროს სხვადასხვასაზოგადოებებიმათთვისდამახასიათებელინიშან-თვისებებისადა წესებისმიხედვით.საზ. მეც.V-VI.21.მოსწავლესშეუძლიაგანასხვავოსკულტურისსხვადასხვაკომპონენტები დაგანიხილოს მათიურთიერთკავშირისაზ. მეც.V-VI.3. მოსწავლესშეუძლია შეადგინოსსქემატური რუკები.საზ. მეც.V-VI.8.მოსწავლესშეუძლია იმსჯელოსპიროვნებებისადა სხვადასხვასოციალური ფენისროლზე საქართველოსისტორიაში.საზ. მეც.V-VI.12.მოსწავლესშეუძლიადაახასიათოსმხარე ბუნებრივირესურსებისმიხედვით დაიმსჯელოს მათმნიშვნელობაზე.საზ. მეც.V-VI.17.მოსწავლესშეუძლია აღწეროსადამიანის ღირსების,თავისუფლებისა დათანასწორობის დაცვასხვადასხვა ეპოქაში.საზ.მეც.V-VI.22.მოსწავლესშეუძლია აღწეროსსაქართველოსმოსახლეობისკულტურათამსგავსება-განსხვავებებისგამოვლინებებიდა განიხილოსშესაბამისიმიზეზები.საზ. მეც.V-VI.4.მოსწავლეს შეუძლიაგანმარტოს დაგამოიყენოსქრონოლოგიუ-ური ერთეულე-ბი (წელიწადი,საუკუნე,ათასწლეული) დაწელთაღრიცხვისსისტემა (ძველი დაახალი ერა).საზ. მეც.V-VI.9.მოსწავლეს შეუძლიაშეადაროს ომისა დამშვიდობის შედეგებიმოსახლეობისათვისსაქართველოსისტორიის სხვადასხვაპერიოდში.საზ. მეც.V-VI.13.მოსწავლესშეუძლიამსჯელობაბუნებრივირესურსებისრაციონალურდა მრავალმხრივგამოყენებაზე.საზ.მეც.V-VI.18.მოსწავლეს შეუძლიაგანასხვავოსბავშვის უფლება-მოვალეობებისხვადასხვასაზოგადოებაში.საზ.მეც.V-VI.23.მოსწავლესშეუძლიაიმსჯელოსმოგზაურობებისადა ვაჭრობისმნიშვნელობაზე.საზ. მეც.V-VI.5.მოსწავლეს შეუძლიადააკავშიროსისტორიულიფაქტები შესაბამისეპოქებთან.საზ. მეც.V-VI.14.მოსწავლესშეუძლიამსჯელობაკომუნიკაციებისგანვითარებაზეუძველესიდროიდანდღემდე.საზ.მეც.V-VI.19.მოსწავლეს შეუძლიადააკავშიროსკანონიერება დამშვიდობიანითანაარსებობა.12
ori wlis bo los mi saR we vi Se de ge bi da ma Ti in di ka to re bimi mar Tu le ba: dro da siv rcesaz. mec.V-VI. 1. mos wav les Se uZ lia ru ke bis kiTx va daga mo ye ne ba.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• am JRav nebs ru ke bis le gen dis cod nas;• amo ic nobs sa qar Tve los mo sazR vre qvey neb sa damsxvil ge og ra fi ul obi eq tebs;• iye nebs po li ti kur ru kas /at lass da amo ic nobssa qar Tve los mxa re eb sa da sam xa reo cen trebs;• ru ke bis dax ma re biT ga ni xi lavs sa qar Tve lossazR vre bis cvli le bebs sxva das xva is to ri ulepo qa Si;• uC ve nebs gzebs, rom le bi Tac sa qar Tve lo ukavSir de ba ga re sam ya ros (mag. Sa vi zRvis sa Su a lebiT);• gan sazR vravs da mo i Zi ebs ko or di na te bis sa Su ale biT ge og ra fi ul obi eq tebs ru ka ze;• ar Cevs da iye nebs sa Wi ro in for ma ci as Te ma tu riru ke bi dan.saz. mec.V-VI. 2. mos wav les Se uZ lia ga mo i ye nos da Seqmnasin for ma ci is gad mo ce mis sxva das xva sa Su a le ba(cxri li, gra fi ki, fo to, sqe ma, Ca na xa ti).Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• kiTx u lobs da iye nebs gra fi keb sa da cxri leb Simo ce mul in for ma ci as;• ada rebs sxva das xva sa Su a le biT gad mo ce mul informa ci as ra i me niS niT (mag. wle bis, an far To bismi xed viT);• ax dens sxva das xva sa Su a le be bi dan mo po ve bu liin for ma ci is kla si fi ci re bas;• er Ti ti pis sa Su a le biT mo ce mul in for ma ci asaj gu febs er Ti an ori niS nis mi xed viT;• is to ri ul an ge og ra fi ul in for ma ci as war moadgens sxva das xva sa Su a le be biT.saz. mec.V-VI. 3. mos wav les Se uZ lia Se ad gi nos sqe maturi ru ke bi.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• av sebs sa qar Tve los kon tu rul ru kebs (re li efis for me bi, hid rog ra fi u li obi eq te bi, mxa re e bida da sax le be bi, xu roT moZR vru li Zeg le bi);• ad gil ze ata rebs mar tiv azom vebs da aR niS navsobi eq tebs ad gi lis geg ma ze;• mSob li u ri mxa ris ru kis Sed ge ni sas mas ze asa xavsau ci le bel ele men tebs - sa Ta u ri, le gen da, sim boloe bi, ho ri zon tis mxa re e bi.saz. mec.V-VI.4. mos wav les Se uZ lia gan mar tos da gamoi ye nos qro no lo gi u ri er Te u le bi (we li wa di, sauku ne, aTas wle u li) da wel TaR ricx vis sis te ma (Zvelida axa li era).Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• ufar debs dro is er Te u lebs er Tma neTs (mag. aTaswleu li - 10 sa u ku ne; sa u ku ne - 100 we li da a. S.);• iye nebs ter mi nebs - Zve li era /a xa li era, Cvenswel TaR ricx vam de/ Cve ni wel TaR ricx viT, Zve liwel TaR ricx viT/ axa li wel TaR ricx viT, qris te-So bam de/ qris te So bi dan;• dro is xaz ze (ska la ze) aR niS navs kon kre tul istori ul Ta ri Rebs an is to ri ul pe ri o debs.saz. mec.V-VI.5. mos wav les Se uZ lia da a kav Si ros istori u li faq te bi Se sa ba mis epo qeb Tan.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• asa xe lebs mniS vne lo van is to ri ul faq tebs;• asa xe lebs im sa u ku ne sa da aTas wle uls, ro melsacmi e kuT vne ba kon kre tu li Ta ri Ri;• ga nas xva vebs kon kre tul is to ri ul mov le nasprin ci piT - ad re da gvi an; mag.:qarTlisdedaqalaqadTbilisisgamocxadebadaviTaRmaSeneblisgamefebapirveli qarTuliwignis dabeWdvami mar Tu le ba: sa xel mwi fo mmar Tve lo bada po li ti kasaz. mec.V-VI.6. mos wav les Se uZ lia da a xa si a Tos sxvadasxva is to ri ul epo qa Si sa qar Tve lo Si ar se bu limmar Tve lo bis for me bi.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• Ca moT vlis sxva das xva ti pis mmar Tve lo bis sistemis Zi ri Tad ma xa si a Teb lebs; maT aR mniS vnelter mi nebs da swo rad iye nebs maT;• ada rebs er Tma neTs mmar Tve lo bis sxva das xvafor mas.saz. mec.V-VI.7. mos wav les Se uZ lia da a xa si a Tos saqarTve los is to ri is ga mor Ce u li pi rov ne be bi, romlebic qvey nis mmar Tve lo ba Si mo na wi le ob dnen.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• Ca moT vlis sxva das xva dros moR va we is to ri ulpi rebs, gan sazR vravs maT rols mmar Tve lo ba Si;• ga nas xva vebs er Tma ne Ti sa gan mmar Tve lebs epo qebismi xed viT ;• Ca moT vlis da axa si a Tebs mmar Tve lo ba Si mo na wileis to ri ul pir Ta mi er ga ta re bul sa xel mwi foRo nis Zi e bebs. ga moT qvams sa ku Tar mo saz re bas maTSe de geb ze;• dro is ska la ze aR niS navs, mi si az riT, yve la zemniS vne lo van oTx (an xuT) qar Tvel po li ti kurmoR va wes uZ ve le si dro i dan dRem de da axa si a TebsmaT.saz. mec.V-VI.8. mos wav les Se uZ lia im sje los pi rovnebe bi sa da sxva das xva so ci a lu ri fe nis rol ze saqarTve los is to ri a Si.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• ir Cevs war su lis sa zo ga do e bis er T-erT so cialur fe nas da aR wers am fe nis Tval sa Ci no war-13
mo mad gen lis yo vel dRi ur cxov re bas (mag. gle xi,az na u ri, va Wa ri, xe lo sa ni, mec ni e ri da a.S.);• epo qis Se sa ba mi sad asa xe lebs sxva das xva ga mo Cenilpi rov ne bas, gan sazR vravs maT so ci a lur statuss(mag: me fe, va Wa ri, mo na di re, ban ki ri, mi waTmflobe li, pre zi den ti, mec ni e ri da a.S.).saz. mec.V-VI.9. mos wav les Se uZ lia Se a da ros omi sa damSvi do bis Se de ge bi mo sax le o bi saT vis sa qar Tve losis to ri is sxva das xva pe ri od Si.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• Ca moT vlis omis sa xe o bebs (Tav dac vi Ti, dampyroblu ri), axa si a Tebs maT Se de gebs;• asa xe lebs mSvi do bi a ni xer xe biT mi Re bul ga dawyveti le bebs sa qar Tve los is to ri a Si. mis da de biTda uar yo fiT Se de gebs. kon tu rul ru ka ze aR niSnavssa qar Tve los is to ri is sxva das xva pe ri o disbrZo le bis ad gils (mag. did go ris, ba si a nis, gar nisis,krwa ni sis da a.S.);• ada rebs sxva das xva epo qis sa qar Tve lo Si omiswar mo e bis we sebs (da mo ki de bu le ba tyve Ta, daWrilTa da da Ru pul Ta mi marT. msje lobs we se bi sada ka no ne bis dac vis au ci leb lo ba ze omis dros);• mo i po vebs in for ma ci as bu ne ba Si omiT ga mow veuleko lo gi ur cvli le beb ze (wya li, ha e ri, ni a dagi,tye); cvli le be bis Se de gebs war mo ad gens cxrilisan na xa tis (pla ka tis) sa xiT.mi mar Tu le ba: ga re mo da eko no mi kasaz. mec.V-VI. 10. mos wav les Se uZ lia Ca moT va los saqarTve los mo sax le o bis ma xa si a Teb le bi.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• ad gens kav Sirs bu neb riv ma te bas, So ba do ba sa damok vda o bas So ris;• kla sis an lo ka lu ri ga re mos mo na ce me bis mi xedviTaxa si a Tebs sa qar Tve los mo sax le o bis sqe sobrivda asa kob riv struq tu rebs;• asa xe lebs sa qar Tve lo Si mcxov reb eT ni kur dare li gi ur um ci re so bebs;• ru kis dax ma re biT aR wers sa qar Tve los mo sax leobis eT ni kur da re li gi ur mra val fe rov ne bas;• ga moT qvams sa ku Tar azrs mig ra ci is Se saZ lo mizezeb ze da moh yavs Se sa ba mi si ma ga li Te bi (mag. bunebri vi pi ro be bi, eko lo gi a, ome bi)• Ca moT vlis sa qar Tve los sxva das xva re gi o neb Sigan vi Ta re bul me ur ne o bis ti pebs.saz. mec.V-VI.11. mos wav les Se uZ lia da a kav Si ros saqarTve los ge og ra fi u li obi eq te bi da sax le be bisti peb Tan.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• fo to su ra Tis an ru kis ga mo ye ne biT aR wers sxvadasxva te ri to ri is Tvis da ma xa si a Te bel pe i zaJs(mag. mTe bi, tye e bi, da sxva);• as xva vebs sa qar Tve lo Si gav rce le bul sacx ov rebeli sax lis ti pebs;• ukav Si rebs sax le bis ar qi teq tu ras ge og ra fi ulga re mos;• as xva vebs sxva das xva ti pis da sax le bebs da msjelobskon kre tul ge og ra fi ul ga re mo Si ma Ti ga-Ce nis mi ze zeb ze (mag. ra tom aar se ben qa la qebs mdinare e bis na pi reb ze, ra tom gvxvde ba Zve li na sax larebi mi u val ad gi leb Si);• sa qar Tve los kon tu rul ru ka ze aR niS navs sxvadasxva ti pis da sax le bebs (qa la qi, da ba, so fe li);• asa xe lebs sxva das xva da sax le bis fun qci o ni rebisTvis au ci le bel pi ro bebs; msje lobs maT mniSvnelo ba ze;• er Tma neTs ada rebs sa ku Ta ri da sxva da sax le bulipun qtis bu neb riv pi ro bebs.saz. mec.V-VI.12. mos wav les Se uZ lia da a xa si a Tos mxarebu neb ri vi re sur se bis mi xed viT da im sje los maTmniS vne lo ba ze.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• ada rebs sxva das xva ge og ra fi ul ga re mo Si ar sebulor sa mo sax los da ad gens maT So ris gan sxvavebas (ma sa la, ar qi teq tu ra);• ad gens sa qar Tve los sxva das xva re gi on Si mo povebu li bu neb ri vi re sur se bis nus xas;• ad gens im bu neb ri vi re sur se bis nus xas, rom lebicga mo i ye ne ba mis qa laq sa Tu so fel Si da aR niSnavsmaT kon tu rul ru ka ze;• ir Cevs ro me li me bu neb riv re surss da msje lobsmis mniS vne lo ba ze re gi o nis gan vi Ta re bis Tvis;• bu neb riv re sur sebs akav Si rebs qvey nis (re gi onis) sa me ur neo saq mi a no bas Tan.saz. mec.V-VI.13. mos wav les Se uZ lia msje lo ba bu nebrivi re sur se bis ra ci o na lur da mra val mxriv ga moyene ba ze.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• aj gu febs er Ti ma sa lis gan dam za de bul niv Tebs(mag., Ti xis gan mzad de ba qo Ta nic da agu ric);• ga mo sa xavs re sur se bis sa xec vli le bas mo po ve bidanmox ma re bam de (mag. xor ba li- fqvi li- pur -fun-Tu Se u lo ba);• msje lobs sa qar Tve los /mi si ro me li me re gi onis ze da pi ru li wyle bis mra val fe rov ne ba ze, maTmniS vne lo ba ze da Se de gebs war mo ad gens mis Tvissa sur ve li for miT;• msje lobs wylis re sur sis ra ci o na lur ga mo yeneba ze da da bin Zu re bis Ta vi dan aci le bis gzeb ze;• asa xe lebs tyis ga mo ye ne bis gan sxva ve bul sa xeebs;• ga mo yofs tyiT sar geb lo bis ga re mo saT vis usafrTxofor mebs;• ad gens mox ma re bis sag nebs, ro mel Ta me o ra di gadamu Sa ve baa Se saZ le be li.saz. mec.V-VI.14. mos wav les Se uZ lia msje lo ba ko munika ci e bis gan vi Ta re ba ze uZ ve le si dro i dan dRemde.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• er kve va ima Si, Tu ra da de bi Ti cvli le be bi mo uta na dam wer lo bis ga mo go ne bam ka cob ri o bas;14
• aj gu febs beW dvis, kom pi u te ris an sxva Ta na medrove eleq tro nu li sa ko mu ni ka cio sa Su a le be bisga mo go ne be bis Se de gebs;• dro is ska la ze aR niS navs tran spor tis sxva dasxvasa xe o bis ga mo go ne bas da mis gan vi Ta re bas;• Ca moT vlis tran spor tis sa Su a le bebs, msje lobsmaT da niS nu le ba ze sxva das xva ga re mo Si; moh yavsma ga li Te bi.mi mar Tu le ba: ada mi a ni da sa zo ga do e basaz. mec.V-VI.15. mos wav les Se uZ lia amo ic nos sxvadasxva ni Sa ni da pi ro ba, ro mel Ta mi xed vi Tac ada miani ama Tu im sa zo ga do e bas mi a kuT vnebs Tavs.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• asa xe lebs im so ci a lur jgu feb sa Tu sa zo gadoe bebs, ro mel Ta wev ra dac mi aC nia sa ku Ta ri Ta vi(mag.: oja xi, kla si, sag va re u lo, sko la, sa me gobro,mo cek va ve Ta an sam bli da sxva);• ga nas xva vebs sa ku Ta ri Ta vis sxva das xva sa zo gadoe bi sad mi mi kuT vne bis pi ro bebs (mag.: asa ki, sisxliTna Te sa vo ba, sqe si, sa mety ve lo ena, sacx ov rebeli da a.S.)• Ca moT vlis ro me li me so ci a lu ri jgu fi sa Tu sazoga do e bis wev rTa sa er To ni San -Tvi se bebs (mag.:na Te sa o ba, ga reg no ba, xa si a Ti, in te re si, una ri,Ta nag rZno ba, asa ki, siy va ru li, mSob li u ri ena, gemovne ba da a.S.);• msgav si ni San Tvi se be bi sa da pi ro be bis ga mo yofiTam ya rebs kav Sirs im so ci a lur jgu feb sa Tusa zo ga do e bebs So ris, ro mel Tac mi a kuT vnebs sakuTar Tavs;• msje lobs ada mi a ne bis mra val fe rov ne bis, ma Tigan mas xva ve be li da sa er To ni San -Tvi se be bis Se saxeb;• asa xe lebs da aR wers mi ze zebs, ris ga moc pa tivsscems im sa zo ga do e bis wev rebs, ro mel sac mi e kuTvneba;• sa ub robs ada mi a nis aR mSe neb lo biT da da man grevelSe saZ leb lo beb ze, am Cnevs pir ve lis upi ra tesobas da Tavs mi a kuT vnebs aR mSe ne bel Ta er Tobas.saz. mec.V-VI.16. mos wav les Se uZ lia Se a da ros sxvadasxva sa zo ga do e be bi maT Tvis da ma xa si a Te be li ni-San -Tvi se be bi sa da we se bis mi xed viT.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• aR wers Zi ri Ta di so ci a lu ri jgu fe bi sa Tu sazoga do e be bi saT vis da ma xa si a Te bel Tvi se beb sa dawe sebs (mag.: oja xi, sko la, mSob li u ri da sax le ba,mSob li u ri is to ri u li mxa re).• aR wers im sa zo ga do e ba Ta msgavs Ta vi se bu re bebs,rom le bic mniS vne lo va nia Ta nak la se le bi saT vis;• ada rebs er Ti ti pis sa zo ga do e bis (mag.: oja xi,sa me zob lo, uba ni) Ta vi se bu re bebs sa qar Tve lossxva das xva mxa re Si;• mSob li u ri mxa ris an sa qar Tve los ma ga liT zeada rebs sxva das xva ti pis sa zo ga do e bis (mag.: ojaxi,sa me zob lo, uba ni) Ta vi se bu re bebs.saz. mec.V-VI.17. mos wav les Se uZ lia aR we ros ada mi a-nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Ta nas wo ro bis dacvasxva das xva epo qa Si.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• sa ku Ta ri sity ve biT gan mar tavs, ras niS navs Rirseba, Ta vi suf le ba da Ta nas wo ro ba;• akav Si rebs ada mi a ne bis mra val fe rov ne bas maTuf le beb sa da Ta nas wo ro bas Tan;• mSob li u ri mxa ris an sa qar Tve los ma ga liT zeada rebs ada mi a nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Tanaswo ro bis dac vas.saz .mec.V-VI.18. mos wav les Se uZ lia ga nas xva vos bav-Svis uf le ba- mo va le o be bi sxva das xva sa zo ga do e ba-Si.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• axa si a Tebs Tvi Tor ga ni ze bis mniS vne lo bas yoveldRi ur cxov re ba Si;• aR wers sa ku Tar pa su xis mgeb lo bas Ta nak la se lebismi marT jgu fu ri/ gun du ri mu Sa o bi sas;• gan mar tavs sa ku Tar uf le ba mo va le o bebs sxvadasxva sa zo ga do e ba Si (mag.: ojax Si, sko la Si, sa na-Te sa vo Si, sa me zob lo Si da a.S.);• msje lobs bav Svi sa da zrdas ru le bis uf le bamova le o bebs So ris msgav se ba- gan sxva veb ze;saz .mec.V-VI.19. mos wav les Se uZ lia da kav Si ros ka nonie re ba da mSvi do bi a ni Ta na ar se bo ba.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• av lens zrdi lo bi a ni da usaf rTxo qce vis we sebiscod nas;• aR wers sa gan ge bo vi Ta re ba Si sa ku Ta ri qce vis wesebs;• aR wers, Tu ra saf rTxes uq mnis sa zo ga do e ba sada pi rov ne bas ka no nis dar Rve vis da us je lo ba;• ga nas xva vebs sa zo ga do e ba Si mi Re bul we sebs saxelmwi fo saT vis da ma xa si a Te be li ka no ne bis gan;• ga nas xva vebs ada mi an Ta qce vas, ro mel Ta mo raluri da sa mar Tleb ri vi Se fa se be bi er Tma neTs arem Txve va;• amo ic nobs ada mi a nebs So ris kon fliq tis Zi riTad mi ze zebs;• moh yavs sxva das xva erov ne bi sa da sar wmu no e bisada mi a nebs So ris mSvi do bi a ni Ta nacx ov re bis ma galiTe bi;• asa bu Tebs, Tu ra tom un da icx ov ron mSvi do bianad da Rir se u lad sxva das xva erov ne bi sa da sarwmuno e bis ada mi a neb ma.mi mar Tu le ba: kul tu ra da re li giasaz .mec.V-VI.20. mos wav les Se uZ lia aR we ros sa qar-Tve lo Si ar se bu li re li gi e bi.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• asa kis Se sa ba mi sad es mis da msje lobs re li gi isda niS nu le ba sa da ad gil ze ada mi a nis cxov re ba Si;• ru ka ze mi u Ti Tebs qris ti a no bi sa da sxva mis Tviscno bi li re li gi e bis gav rce le bis are a lebs Ta namedro ve sa qar Tve lo Si;15
37. re sur se bis sa xec vli le ba mo po ve bi dan mox marebam de;38. re sur se bi da Se sa ba mi si me ur ne o bis dar ge bi;39. re sur se bis ra ci o na lu ri ga mo ye ne ba da dac va;40. me o ra di ga da mu Sa ve ba;41. bu ne ba Si omiT ga mow ve u li cvli le be bi;ga re mo da eko no mi ka:42. Sem gro veb lu ri me ur ne o bi dan mwar mo eb lur meurne o bam de, qvis ia ra Re bi dan li To nis ia ra Rebamde;43. qar Tve li xal xis sa me ur neo yo fa;44. xe los no bis tra di ci u li dar ge bi;45. fu lis mi moq ce va sa qar Tve lo Si;46. teq ni ku ri prog re si (cxe ni- bor ba li -u re mi;cecx li- Wra qi- na Tu ra;ma nu faq tu ru li war mo e bi dan kom pi u te ram de; media- sa Su a le be bis evo lu ci a);47. me war me o ba da qvel moq me de ba;sa xel mwi fo da mmar Tve lo ba:48. Sa vi zRva : le gen da ar go nav te bis Se sa xeb, Zveliber Znu li axal Se ne bi, Ta na med ro ve o ba;49. far na vaz me fe (le gen da far na va zis Se sa xeb);50. wi na req ris ti a nu li pan Te o ni da rwme na- warmodge ne bi sa qar Tve lo Si;51. ro mi da sa qar Tve lo (far sman qve lis stum ro barom Si);52. qris ti a no bis gav rce le ba sa qar Tve lo Si (andriapir vel wo de bu li da si mon ka na ne li, wmindani no);53. vax tang gor ga sa li (Tbi li sis da ar se ba, brZolebi ira ne leb Tan da Crdi lo eT kav ka si e leb-Tan);54. bi zan ti a -i ra nis ome bi da qar Tu li sa me fo e bi(gu baz me fe, ai e ti da far ta Ze);55. ara bo ba da sa qar Tve lo (mur van yru da da viTda kon stan ti ne mxe i Ze e bi, abul -ka si mi da mi qelgob ro ni);56. da viT ku ra pa la ti da Tor ni ke eris Ta vi;57. bag rat III (sa qar Tve los ga er Ti a ne ba, be di is ta-Za ri );58. da viT aR ma Se ne be li (er wu xis omi, did go risomi, da vi Tis wig ne biT ga ta ce ba, ga lo ba ni sinanu li sa ni);59. Ta ma ris epo qa (Ta ma ris sa xe qar Tul li te ratura Si, Ta ma ris gaTx o ve bis sa kiTx i, Sam qo ri,ba si a ni, Tqmu le be bi Ta ma ris saf la vis Se sa xeb);60. mon Ro le bi da sa qar Tve lo (cot ne da di a ni, demetre Tav da de bu li);61. gi or gi brwyin va le (Ta na med ro ve Ta cno be bi giorgi brwyin va lis Se sa xeb, ie ru sa li mis siw mindee bi);62. qar Tve li xal xis gmi ru li brZo lis epi zo de biTe mur len gis wi na aR mdeg;63. gi or gi VIII da sa qar Tve los daS la (i o Tam zedgini Ze);64. lu ar sab I, si mon I;65. qar Tve li xal xis gmi ru li brZo lis epi zo de biSah -a ba sis wi na aR mdeg (fe re id ne li qar Tve le bi,qe Te van wa me bu li, gi or gi sa a ka Ze da mar tyo fisada ma rab dis brZo le bi, bax tri o nis brZo la);66. om Si qce vis we se bi da omis msxver plTa ka tegori e bi;67. sul xan -sa ba or be li a nis el Co ba ev ro pa Si;68. erek le II (as pin Zis brZo la, krwa ni sis brZo la);69. ge or gi ev skis traq ta ti da qar Tu li sa xel mwifoeb ri o bis ga uq me ba;70. sa qar Tve lo ru se Tis im pe ri is Se mad gen lo ba Si(qar Tu li mi we bis Se mo er Te ba, 1832 wlis SeTqmule ba, Ter gda le u le bi);71. sa qar Tve los de mok ra ti u li res pub li ka 1918-1921 ww (pir ve li res pub li kis dro Sa, ger bi,him ni, kon sti tu ci a, ko jor -ta bax me lis brZolebi);72. qar Tve li gmi re bi me o re msof lio om Si;73. 9 ap ri lis tra ge dia da sa qar Tve los da mo u kideblo bis aR dge na;Ta na med ro ve sa qar Tve lo da ga re sam ya ro;aR zrda, ga naT le ba, kul tu ra:74. qar Tu li fol klo ri (mu si ka, cek va, xal xu ripo e zi a);75. stu mar mas pin Zlo ba sa qar Tve lo Si;76. qor wi li/ /glo va (lxi ni sa da Wi ris aR niS vnasa qar Tve lo Si);77. tra di ci u li da Ta na med ro ve oja xi;78. aR zrdis xal xu ri we se bi, did gva ro van Ta aRzrdaSua sa u ku ne eb Si;79. spor tis tra di ci u li sa xe o be bi;80. ga naT le bis ke re bi sa qar Tve lo Si;81. we ra- kiTx vis ga mav rce le be li sa zo ga do e bi danuni ver si te tam de (i li a, ia kob go ge baS vi li, ivaneja va xiS vi li);82. qar Tu li stam ba;83. qar Tu li xe lov ne ba;84. qar Tu li pre sa;85. qar Tu li sa gan Zu ris Tav ga da sa va li -eq vTi meTa ya iS vi li;ada mi a ni da sa zo ga do e ba:86. ada mi a ne bis mra val fe rov ne bis niS ne bi;87. oja xi da sxva so ci a lu ri jgu fe bi;88. ada mi a nis Rir se ba;89. ada mi a nis uf le be bi da Ta vi suf le be bi;90. bav Svis uf le be bi da Ta vi suf le be bi;91. ada mi a nis uf le be bi, mo va le o be bi da we se bi;92. ada mi a nis Rir se ba, pa ti vis ce ma da mSvi do bi a niTa nacx ov re ba;93. we se bi da ka no ne bi;94. Ta nas wo ro ba da sa mar Tli a no ba;95. sa zo ga do eb ri vi fe ne bi:a) fe o da lu ri aris tok ra tia - fe o da lu ri ma muli);b) qar Tu li mar Tlma di de be li ek le sia (TeT ri daSa vi sam Rvde lo e ba, asu re li ma me bi);g) sa zo ga do e bis da ba li fe na (gle xo ba, msa xu re bi,va War -xe los ne bi);d)so ci a lu ri jgu fe bis uf leb ri vi mdgo ma re o bafe o da lur sa qar Tve lo Si; qar Tu li ja ri;96. Zve li qar Tu li sa mar Ta li;17
97. po li ti ku ri par ti e bi;98. ada mi a nis uf le be bi Ta na med ro ve sa qar Tve lo-Si;99. eT ni ku ri da re li gi ur -kon fe si u ri mra val ferovne baa) qar Tve li xal xi;b) mra va leT ni ku ri sa qar Tve log) Tbi li su ri sub kul tu ra;d) qa la qi da so fe li Zve lad da ax la;e) iZu le biT ga da ad gi le bu le bi sa qar Tve lo Si;v) ras niS navs cne ba - ,,sa qar Tve los mo qa la qe’’;da sax le be bi100. uZ ve le si da sax le be bi/ ma Ti fun qci e bi/ da saxlebe bis gan vi Ta re ba sa qar Tve lo Si (sa qar Tvelosis to ri u li qa la qe bi); sa for ti fi ka ciona ge bo be bi sa qar Tve lo Si;101. Ta na med ro ve sa sof lo da sax le ba;102. sa qa la qo da sax le ba;103. da sax le be bis fun qci e bi;mog za u ro be bi104. ucx o e li mog za u re bi sa qar Tve lo Si, ma Ti mar-Sru te bi, ma Ti mog za u ro bis Se de ge bi;105. qar Tve li mog za u re bi, ma Ti mar Sru te bi, ma Timog za u ro bis Se de ge bi;tran spor ti da ko mu ni ka ci e bi106. gze bi da mi mos vlis sa Su a le be bi;107. sat ran spor to gze bi, rom le bi Tac sa qar Tveloukav Sir de ba ga re sam ya ros;108. tran spor tis sa xe e bis cvli le ba dro Si;109. tran spor ti da ga re mo;110. sa ko mu ni ka cio sa Su a le be bis gan vi Ta re ba;111. qar Tu li an ba ni;sa Wi ro Tval sa Ci no e be bi: Te ma tu ri is to ri u liru ke bi; sa qar Tve los fi zi kur -ge og ra fi u li ru ka,sa qar Tve los sa sar geb lo wi a Ri se u lis ru ka, martivi di ag ra me bi, sa qar Tve los da sax le be bis ru ka,sa qar Tve los is to ri ul -ge og ra fi u li pro vin ci e-bis ru ka.IV. Se fa se ba sa zo ga do eb riv mec ni e re beb SiSe fa se bis mi za nisa zo ga do eb riv mec ni re beb Si Se fa se bis mi za niaswav la- swav le bis xa ris xis mar Tva. es gu lis xmobs,er Ti mxriv, swav lis xa ris xis ga um jo be se bas, meore mxriv, swav lis xa ris xis Se mow me bas. xa ris xisga um jo be se ba ukav Sir de ba swav lis pro cess, xarisxis Se mow me ba ki - swav lis Se degs.Se fa se bis ori ti piSe fa se bis miz ni dan ga mom di na re, mniS vne lo va ni a,rom mos wav le Ta Se mow me ba da u kav Sir des aram xolodswav le bis Se degs, ara med swav lis pro ces sac.amis uz run vel sa yo fad sko la Si ga mo i ye ne ba oriti pis Se fa se ba: gan msazR vre li da gan ma vi Ta re beli.gan msazR vre li Se fa se ba ad gens mos wav lis miRwevis do nes sa er To nor mas Tan mi mar Te biT da iZleva imis gan sazR vris sa Su a le bas, Tu ram de nadda e uf la igi sag nob ri vi prog ra me biT gan sazRvrulcod na sa da unar -Cve vebs.gan msazR vre li Se fa se ba akon tro lebs swav lisxa risxs, igi gan sazR vravs Ti To e u li mos wav liscod nis do nes.gan ma vi Ta re be li Se fa se bis mi za nia swav lisxa ris xis ga um jo be se bis uz run vel yo fa, swav lebispro ces Si Ti To e u li mos wav lis gan vi Ta re bismaq si ma lu rad xel Sewy o ba. es zo ga di ga naT le bisyve la ze mniS vne lo va ni pe da go gi u ri amo ca na a, rogorcamas xaz gas miT aR niS navs di mit ri uz na Ze:”swav la Si Zi ri Ta dia ... im Za le bis gan vi Ta re ba,ro mel nic swav lis pro ces Si mo na wi le o ben”; (dimitri uz na Ze, bav Svis fsi qo lo gi a, sas ko lo asa kisfsi qo lo gi a, Tbi li si, 2003, gv. 445).gan ma vi Ta re be li Se fa se bi sas mas wav le be li moswavle Ta saq mi a no bas amow mebs ara ma Ti miR we visdo nis gan sas je lad da niS ne bis da sa we rad, ara medmaT da sax ma reb lad. igi ak vir de ba Ti To e ul moswavles swav lis pro ces Si, Se is wav lis maT sa Wi roebebs, ra Ta am moTx ov ni le ba Ta gaT va lis wi ne biTda geg mos sa gak ve Ti lo pro ce si da Ti To e ul maTgansmaq si ma lu rad Se uwy os xe li win svla Si. mas wavlebe li qmnis Ta nam Srom lo biT da kon struq ci ulsas wav lo ga re mos, sa dac mos wav le ebs ar aferxebTarc mar cxis da arc wa ru ma teb lo bis Si Si.maT ne bis mi er Sem Txve va Si mas wav leb lis rCe vi sa damxar da We ris ime di aqvT. aseT ga re mo Si Ti To e u limos wav le, cod nis do nis mi u xe da vad, axa li cod nisSe Ze niT, ga moc di le bis gam did re bi Ta Tu una re bisga um jo be se bi Taa da ka ve bu li.gan ma vi Ta re be li Se fa se bis pro ces Si mas wavlebel Tan er Tad Car Tu le bi ari an mos wav le e bic.isi nic cdi lo ben, mas wav leb lis dax ma re biT, da adginon sa ku Ta ri moTx ov ni le be bi, Zli e ri da sus timxa re e bi, Se ma fer xe be li faq to re bi. am pro ce seb SiCar Tva aya li bebs maT Si TviT Se fa se bi sa da TviTganvi Ta re bis unar -Cve vebs, zrdis maT qme du na ri a-no ba sac da pa su xis mgeb lo ba sac.18
qvemoT SemoTavazebulia TviTSefasebis konkretuli instrumentis nimuSi, romelic SesaZloa gamoyenebuliqnes proeqtis ganxorcielebisas. moswavles SeuZlia imdenjer Seavsos aseTi tipis baraTi,ramdeni aqtivobac eqneba mas Sesasrulebeli proeqtis msvlelobisas. am baraTebis nakrebi warmoadgense.w. “proeqtis dRiurs”.ganmaviTarebeli Sefasebisas upiratesad gamoiyenebaiseTi saSualebebi, rogorebicaa sityvierikomentari, rCeva-darigeba, dakvirvebis furclebi,TviTSefasebisa da urTierTSefasebis sqemebi,codnis aTvisebis, an unaris ganviTarebis etapebisgamomxatveli doneebi. sasurvelia, sami an oTxi(magaliTad, 3 done - aTvisebulia, aTvisebulianawilobriv, auTvisebelia; 4 done - flobs srulyofilad,flobs umeteswilad, flobs nawilobriv,ver flobs); aTvisebis Tu flobis doneebiTSedgenili Sefasebis an TviTSefasebis sqemebi maswavlebelsacda moswavlesac saSualebas aZlevs,dinamikaSi dainaxos konkretuli codnis Tu unarisaTvisebis procesi.19
moswavleTa Sefasebis (niSnebis weris) sistemasaqarTvelos zogadsaganmanaTleblo skolebSi Sefasebissistema aris oTxdoniani da aTquliani. 10 saukeTesoniSania, 1 ki – yvelaze dabali. aTquliani sistema,erTi mxriv, ufro zusti Sefasebis saSualebasiZleva, meore mxriv, met saSualebas aZlevs maswavlebels,aCvenos moswavles sakuTari progresi Tu regresi.I-IV klasebSi moswavleTa wliuri Sefaseba niSnebiTar xdeba. am klasebSi semestris bolosa da wlis bolosklasis damrigebelma sakuTari da sxva maswavleblebisganmiRebuli informaciis safuZvelze undadaweros mokle Semajamebeli werilobiTi Sefaseba,romelSic daaxasiaTebs moswavles, aRniSnavs mis warmatebebsda miuTiTebs, raSi sWirdeba gavarjiSeba moswavlessakuTari SesaZleblobebis ukeT gamosavlenad.V-XII klasebSi niSnebi iwereba 10 quliani sistemiT.V-XII klasebSi saganSi ”sporti” moswavle fasdebaCaTvlis sistemiT: CaeTvala/ar CaeTvala.20
oficialuri statusis mqone niSnebioficialuri statusi aqvs Semdeg niSnebs:• sagnis mimdinare da Semajamebeli niSnebi — saSinao, saklaso da Semajamebeli komponentis niSnebi,romlebsac moswavle iRebs semestris ganmavlobaSi;• sagnis semestruli niSani — saganSi miRebuli Sefaseba TiToeul semestrSi (semestruli gamocdisCabarebis SemTxvevaSi gamoiTvleba misi gaTvaliswinebiT; gamoTvlis wesi ix.qvemoT) ;• sagnis wliuri niSani — semestruli niSnebidan gamomdinare Sefaseba saganSi. wliur niSanSi SeiZlebawliuri gamocdis niSanic aisaxos, Tu aseTi gamocda gaTvaliswinebulia saskolo saswavlo gegmiTda skolis mier gansazRvrulia, rom mas gavlena eqneba sagnis wliur niSanze (ix. qvemoT, gamocdistipebi);• saerTo wliuri niSani — sagnebis wliuri niSnebidan gamomdinare Sefaseba;• safexuris saerTo niSani — zogadi ganaTlebis romelime safexuris (dawyebiTi, sabazo, saSualo)saerTo Sefaseba.semestruli niSnis Semadgeneli nawilebisazogadoebriv mecnierebebSi TiToeuli semestris manZilze moswavleebi fasdebian sami komponentismixedviT:1. saSinao davaleba2. saklaso davaleba3. Semajamebeli davalebasamive komponents erTnairi wona aqvs.saklaso da saSinao davalebebis komponentebSi gamoiyeneba rogorc ganmsazRvreli, ise ganmaviTarebeliSefaseba.ganmsazRvrel SefasebaSi iwereba niSani.ganmaviTarebeli Sefasebisas upiratesad gamoiyeneba iseTi saSualebebi, rogorebicaa sityvieri komentari,rCeva-darigeba, dakvirvebis furclebi, TviTSefasebisa da urTierTSefasebis sqemebi, codnisaTvisebis, an unaris ganviTarebis etapebis gamomxatveli doneebi. sasurvelia, sami an oTxi (magaliTad,3 done - aTvisebulia, aTvisebulia nawilobriv, asaTvisebelia; 4 done - flobs srulyofilad, flobsumeteswilad, flobs nawilobriv, ver flobs); aTvisebis Tu flobis doneebiT Sedgenili Sefasebis anTviTSefasebis sqemebi maswavlebelsac da moswavlesac saSualebas aZlevs, dinamikaSi dainaxos konkretulicodnis Tu unaris aTvisebis procesi.Sefasebis komponentebi sazogadoebriv mecnierebebSi:1. saklaso samuSao2. saSinao davaleba3. Semajamebeli davalebaras iTvaliswinebs TiToeuli komponentisSefaseba?1. saklaso samuSaofasdeba Semdegi codna da unarebi:• problemis gaazreba• komunikacia• swavla• TanamSromloba• sazogadoebriv cxovrebaSi aqtiurimonawileoba• SemoqmedebiToba• istoriuli drois gageba• garemoze pasuxismgeblobisa da zrunva• istoriuli kvleva• geografiuli kvleva• sivrceSi orientacia• istoriuli epoqis gancda• TvalsaCinoebebis gamoyeneba da Seqmnaunarebi fasdeba Semdegi aqtivobebiT:• TemasTan dakavSirebiT dasmuli kiTxvebiT• dasmul kiTxvaze gacemuli pasuxiT• gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebulimsjelobiTa da analiziT21
• ganxiluli movlenebisa da procesebisadmisakuTari damokidebulebis gamoxatviT• dasmuli problemis gadaWris gzis SeTavazebiT• jgufur muSaobaSi Setanili wvliliT• diskusiaSi monawileobis sixSiriT• axsnili cnebebisa da terminebis ganmartebebiTaTu gamoyenebiT• movlenebisa da procesebis ganxilvisassakuTari mosazrebis dasabuTebiT• TvalsaCinoebebis gamoyenebiTa da SeqmniT• prezentaciiT• drois limitis dacviT• diskusiaSi gamoTqmuli mosazrebebiTa daargumentebiT2. saSinao davalebafasdeba Semdegi codna da unarebi:• problemis gaazreba• informaciis mopoveba da organizeba• kavSirebisa da mimarTebebis dadgena• komunikacia• swavla• TanamSromlobia• problemis gadaWra• SemoqmedebiToba• istoriuli drois gageba• garemoze pasuxismgeblobisa da zrunva• istoriul-geografiuli kvleva• sivrceSi orientacia• istoriuli epoqis gancda• TvalsaCinoebebis gamoyeneba da Seqmna• kritikuli azrovnebaunarebi fasdeba Semdegi aqtivobebiT:• cnebebisa da terminebis ganmartebebiTa TugamoyenebiT• movlenebisa da procesebis ganxilvisasmosazrebebis argumentirebiT• dasmul kiTxvaze gacemuli pasuxiT• gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebulimsjelobiTa da analiziT• dasmuli problemis gadaWris gzisCamoyalibebiT• TvalsaCinoebebis gamoyenebiTa da SeqmniT• prezentaciiT• diskusiaSi gamoTqmuli mosazrebebiTa daargumentebiT• weriTi namuSevris Seqmna3. Semajamebeli Sefasebafasdeba Semdegi unarebi:• kritikul pirobebSi (testi, sakontrolo dasxva) codnisa da unar-Cvevebis gamomJRavneba• problemis gaazreba• informaciis mopoveba da organizeba• kavSirebisa da mimarTebebis dadgena• komunikacia• istoriul-geografiuli kvleva• problemis gadaWra• SemoqmedebiToba• sivrceSi orientacia• istoriuli epoqis gancda da interpretaca• TvalsaCinoebebis gamoyeneba da Seqmna• garemoze pasuxismgebloba da zrunva• kritikuli azrovnebaSemajamebeli davalebebis tipebi:• sakontrolo wera• testireba• kiTxva-pasuxi• Tema/ese• prezentacia• proeqti• referati• kvleva• diskusia/debatebi• konferenciamoTxovnebi, romlebsac unda akmayofilebdesSemajamebeli davalebebi• davalebis TiToeul tips unda axldes TavisiSefasebis zogadi rubrika;• zogadi rubrika unda dazustdes konkretulidavalebis pirobisa da ganvlili masalisgaTvaliswinebiT;• 10 qula unda gadanawildes rubrikaSi Semavalkriteriumebze;• miTiTebuli unda iyos sagnobrivi standartisis Sedegebi, romelTa Sefasebasac emsaxurebaSemajamebeli davaleba.Semajamebeli davalebis komponentiSemajamebeli davalebis komponenti ukavSirdebaswavla-swavlebis Sedegs. am komponentSi undaSefasdes erTi saswavlo monakveTis (Tema, Tavi,paragrafi, sakiTxi) Seswavla-damuSavebis SedegadmiRweuli Sedegebi. konkretuli saswavloerTeulis dasrulebisas moswavlem unda SeZlosstandartiT gansazRvruli codnisa da unarebiswarmoCena. Sesabamisad, Semajamebeli davalebebiunda afasebdes Sesabamisi sagnis standartiT gansazRvrulSedegebs. magaliTad, ucxouri enebisstandartis Sedegebi komunikaciis unars guli-sxmobs (mosmena, kiTxva, zepiri metyveleba, weri-Ti metyveleba), amdenad, Semajamebel davalebebSiaucilebelia komunikaciuri unaric mowmdebodesda ara, vTqvaT, mxolod raime konkretuli gramatikuliwesis codna.standartis moTxovnaTa dasafarad, rekomendebuliaSemajamebel davalebaTa mravalferovaniformebis gamoyeneba. Semajamebel davalebaTatipebi SeiZleba iyos: testi daxuruli da RiakiTxvebiT, Txzuleba, proeqtis prezentacia, moxseneba-referati,saxviTi namuSevari (mag. naxati,22
kolaJi, naZerwi da sxv.), savele-gasvliTi samuSaosangariSi, koncerti, warmodgena da sxv. davalebisformis SerCevisas gasaTvaliswinebelia sagnisspecifika.semestris msvlelobisas Catarebuli SemajamebeliSefasebebis Semdeg rekomendebulia komentarebisdawera imaTTvis, romlebmac aucilebladunda gamoasworon sakuTari Sedegebi, raTasemestruli Sefaseba hqondeT dadebiTi. aseve,SeiZleba daiweros komentari, Tu moswavlem winaSefasebasTan SedarebiT mniSvnelovnad gaaumjobesaTavisi moswreba. amis aRniSvna mniSvnelovanstimuls miscems moswavles imisTvis, rom swavlisxarisxi semestris bolomde SeinarCunos.Semajamebeli davalebis savaldebulo minimaluri raodenobaerovnuli saswavlo gegma TiToeuli sagnisaTvisgansazRvravs semestris ganmavlobaSi CasatarebelSemajamebel davalebaTa savaldebulo minimalurraodenobas. es raodenoba miTiTebulia klasebismixedviT mocemul saaTobriv badeSi.skolas SeuZlia, Sexedulebisamebr, gansazRvrulminimumze meti raodenobis Semajamebelidavaleba Caataros, rac gansazRvruli unda iyossaskolo saswavlo gegmiT.TiToeuli Semajamebeli davaleba fasdebakonkretuli niSniT. moswavle valdebulia SeasrulosklasSi Catarebuli yvela Semajamebelidavaleba (magaliTad, Tu erovnuli saswavlo gegmiTgansazRvrulia romelime saganSi, me-8 klasSi,pirvel semestrSi 4 Semajamebeli samuSaos Catareba,xolo saskolo saswavlo gegmis mixedviTunda Catardes 5, es niSnavs, rom am skolis yvelamerveklaseli valdebulia I semestrSi Seasrulos5 Semajamebeli davaleba am konkretul saganSi).Tu moswavle ar Seasrulebs Semajamebul samuSaosgacdenis gamo, skola valdebulia, misces masgacdenili Semajamebeli davalebebis aRdgenis sa-Sualeba. Semajamebel davalebaTa aRdgenis wesiganisazRvreba saskolo saswavlo gegmiT. aRdgeniTisamuSao unda dainiSnos semestris msvlelobisas.aRdgeniTi Semajamebeli samuSao SeiZlebaSesruldes individualuri an jgufuri grafikismixedviT.gamocdis tipebizogadsaganmanaTleblo sistemaSi SesaZlebelia Catardes Semdegi tipis gamocdebi:• semestruli gamocda;• wliuri (saswavlo wlis damamTavrebeli) gamocda;• saSemodgomo gamocda;• eqsternatis formiT daZlevis gamocda.semestruli gamocdasemestruli gamocda iniSneba im SemTxvevaSi, Tumoswavles niSnis gaumjobeseba surs. ganixilebaori SemTxveva: 1) rodesac moswavles, romelsacsemestris ganmavlobaSi sagnisTvis wlis manZilzedaTmobili saaTebis 1/4 da metis gacdenis gamodaaklda semestruli niSnis 20% da am niSnis gamosworebasurs da 2) rodesac moswavle Tvlis,rom ufro maRali Sefaseba ekuTvnis. (ix. sagnissemestruli niSnis gamoangariSebis wesi).pirvel SemTxveva:imisaTvis, rom moswavlem SeinarCunos semestruliniSani, romelic mas qonda niSnis 20%-iT daklebamde,man gamocdaze unda miiRos igive anufro maRali niSani (magaliTad: Tu moswavlissemestruli niSania 8, xolo 1/4 da meti saaTisgacdenis gamo mas daaklda 20% da Sedegad misisemestruli niSani gaxda 6,4 (damrgvalebuli =6),amasTanave am moswavlem gamocdaze miiRo niSnebi:8, 9 an 10, maSin misi Tavdapirveli semestruliniSani SenarCundeba da iqneba 8) Tu moswavle gamocdaze miiRebs ufro dabal ni-Sans, vidre iyo misi semestruli niSani 20%-is daklebamde,misi sagnis semestruli niSani iangari-Seba Semdegnairad: 20%-iT daklebul semestrulniSans emateba gamocdis niSani da jami iyofaorze. (magaliTad: Tu moswavlis semestruli ni-Sania 8, xolo 1/4 da meti saaTis gacdenis gamo masdaaklda 20% da Sedegad misi semestruli niSanigaxda 6,4 (damrgvalebuli =6), amasTanave am moswavlemgamocdaze miiRo 7, maSin misi semestruliniSani iqneba 6+7=13 : 2=6,5; damrgvalebuli =7)meore SemTxveva:moswavlis mSobeli/kanonieri warmomadgeneli werilobiTmimarTavs skolis direqcias. direqtoriganixilavs sakiTxs da iRebs gadawyvetilebasmoswavlis semestrul gamocdaze daSveba-ardaSvebisSesaxeb. aseTi moswavlis gamocdaze daSvebisSemTxvevaSi, gamocdaze gasuli moswavlis sagnissemestruli niSani gamoiTvleba Semdegi wesiT: gamocdisniSani emateba semestrul niSans da jamiiyofa orze.semestruli gamocda iniSneba semestris dasrulebidanaraugvianes ori kviris vadaSi.saswavlo wlis damamTavrebeli gamocdasaswavlo wlis damamTavrebeli gamocdis daniSvnaardaniSvnissakiTxi wydeba saskolo saswavlo geg-23
miT. Tu skolas surs wliuri gamocdis daniSvna,man saswavlo wlis dawyebamde unda gansazRvros,romel klasSi/klasebSi da romel saganSi/sagnebSiCaatarebs am gamocdas da eqneba Tu ara am gamocdisniSans gavlena sagnis wliur niSanze. am saki-Txis dadebiTad gadawyvetis SemTxvevaSi, wliuriniSnis gamoTvlisas wliuri gamocdis niSani ematebasemestrul niSnebs da jami iyofa samze.saSemodgomo gamocdaTu moswavlem ver gadalaxa konkretul saganSi/sagnebSi skolis mier gansazRvruli barieri, skolavaldebulia moswavles dauniSnossaSemodgomo gamocda Sesabamis saganSi/sagneb-Si. saSemodgomo gamocdamde skola valdebulia,gauwios konsultaciebi moswavleebs im saganSi/sagnebSi,romlebSic maT ver gadalaxes dadgenilibarieri.saSemodgomo gamocdis Catarebis proceduraganisazRvreba saskolo saswavlo gegmiT axali saswavlowlis dawyebamde.moswavle sagnis/sagnebis wliur SefasebasiRebs saSemodgomo gamocdis safuZvelze (anu sa-Semodgomo gamocdis niSani xdeba sagnis wliuriniSani).eqsternatis formiT daZlevis gamocdaam gamocdas abareben is moswavleebi, romlebicgansazRvrulia „eqsternatis formiT miRebuliganaTlebis sertificirebis debulebis damtkicebisSesaxeb“ saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebisministris 2010 wlis 5 martis №15/n brZanebiT,aseve, is moswavleebi romelTac saSualosafexurze saswavlo wlis manZilze konkretulisagnisaTvis gaTvaliswinebuli saaTebis 1/2-zemeti aqvT gacdenili.niSnebis gamoangariSebis wesisagnis semestruli niSnis gamoangariSebis wesi:moswavlis mier semestris ganmavlobaSi samivekomponentSi miRebuli niSnebis jami unda gaiyosmiRebuli niSnebis raodenobaze.miRebuli qula unda damrgvaldes mTelis sizustiT.(magaliTad, 6.15 mrgvaldeba 6-mde, 8.5mrgvaldeba 9-mde).im SemTxvevaSi, Tu moswavles ara aqvs Sesrulebuliyvela Semajamebeli davaleba, misi semestruliniSnis gamosaangariSeblad samive komponentSimiRebuli niSnebis jami unda gaiyos miRebuli ni-Snebis da Seusrulebeli Semajamebeli davalebebisraodenobis jamze.magaliTi:1. klasSi semestris ganmavlobaSi Catarda 4 Semajamebelidavaleba;2. erT-erTma moswavlem, mxolod 2 Semajamebelidavaleba Seasrula;3. moswavlem semestris ganmavlobaSi miiRo 7niSani (8, 10, 8, 9, 8 10, 7 ). aqedan ori Semajamebel,danarCeni ki - saSinao da saklaso davalebebSi;4. ramdenadac moswavlem ar Seasrula 2 Semajamebelidavaleba, misi niSnebis jami unda gaiyosara 7-ze (anu, ara mis mier miRebuli niSnebis raodenobaze),aramed 9-ze, (anu miRebuli niSnebisraodenobas damatebuli Seusrulebeli Semajamebelidavalebebis raodenoba);5. moswavlis semestruli niSani iqneba:8+10+8+9+8+10+7 = 60 : 9 = 6,7=724
sagnis wliuri niSanimoswavle TiToeuli semestris bolos iRebs sagnissemestrul Sefasebas. wlis bolos maswavlebeliam ori semestruli Sefasebis saSualo ariTmetikulisgamoTvliT saganSi saboloo niSanswers. sagnis wliuri niSani mrgvaldeba mTelissizustiT (magaliTad, 7.25 mrgvaldeba 7-mde, 9.5mrgvaldeba 10-mde).Tu saskolo saswavlo gegma iTvaliswinebswliuri gamocdis Catarebas da gansazRvrulia,rom am gamocdis niSanic aisaxeba wliur niSanze(ix. zemoT, gamocdis tipebi, wliuri (saswavlowlis damamTavrebeli) gamocda), maSin sagnis wliuriniSani sami Sefasebis saSualo ariTmetikulia(damrgvalebuli mTelis sizustiT).saerTo wliuri niSanisaerTo wliuri niSani gamoiTvleba safexurisfarglebSi moswavlis klasidan klasSi gadayvanismiznebisTvis.saerTo wliuri niSani erTi niSniT unda gamoixatebodes.am niSnis gamoTvla xdeba SemdegiformuliT: vkrebT erovnuli saswavlo gegmiT ga-Tvaliswinebuli yvela savaldebulo sagnis (me-11da me-12 klasebis SemTxvevaSi, agreTve, savaldebuloarCeviTi sagnis/sagnebis/programis) wliurniSans da jams vyofT niSnebis saerTo raodenobaze.saerTo wliuri niSani mrgvaldeba meaTedissizustiT (magaliTad, 7.14 mrgvaldeba 7.1-mde,8.15 mrgvaldeba 8.2-mde, xolo 9.27 mrgvaldeba9.3-mde). aRniSnulidan gamonakliss warmoadgensSemTxveva, rodesac niSani, romelic metia 5.0-zeda naklebia 5.1-ze mrgvaldeba 5.1-mde.safexuris saerTo niSanisafexuris saerTo niSani gamoiTvleba imave principiT,romliTac iTvleba saerTo wliuri ni-Sani, anu vajamebT safexuris manZilze naswavlisagnebis yvela wliur niSans (mag. maTematika me-10 klasi, qarTuli me-10 klasi, maTematika me-11klasi, qarTuli me-11 klasi, maTematika me-12 klasi,qarTuli me-12 klasi da a.S.) da vyofT niSnebissaerTo raodenobaze. safexuris saerTo ni-Sani mrgvaldeba meaTedis sizustiT (magaliTad,6.55 mrgvaldeba 6.6-mde, 7.58 mrgvaldeba 7.6-mde,xolo 9.43 mrgvaldeba 9.4-mde). aRniSnulidan gamonaklisswarmoadgens SemTxveva, rodesac niSani,romelic metia 5.0-ze da naklebia 5.1-ze mrgvaldeba5.1-mde.saqarTvelos teritoriaze 2008 wlis agvisto-Si ruseTis federaciis mxridan ganxorcielebulisamxedro agresiis Sedegad dazaralebuli immoswavleebisaTvis, romlebisTvisac ver xerxdebazogadi ganaTlebis safexurebSi Semavali sagnebiswliuri niSnebis amsaxveli dokumentaciis moZieba,zogadi ganaTlebis safexuris saerTo niSani gamoiTvlebazogadsaganmanaTleblo dawesebuleba-Si arsebuli am moswavleTa mier gavlili sagnebiswliuri niSnebis amsaxveli dokumentaciis safu-Zvelze.safexuris daZlevadawyebiTi safexuri daZleulad CaiTvleba, Tumoswavlis saerTo safexuris niSani (damrgvalebisSemdeg) iqneba aranakleb 5.1-isa, rac aZlevs massabazo safexurze swavlis gagrZelebis uflebas.sabazo safexuri daZleulad CaiTvleba, Tumoswavlis saerTo safexuris niSani (damrgvalebisSemdeg) iqneba aranakleb 5.1-isa, rac aZlevs massabazo ganaTlebis atestatis aRebis an saSualosafexurze gadasvlis uflebas.saSualo safexuri daZleulad CaiTvleba, Tumoswavlis saerTo safexuris niSani (damrgvalebisSemdeg) iqneba aranakleb 5.1-isa, rac aZlevs massaatestato gamocdaze gasvlis uflebas.moswavleebis akademiuri miRwevebis aRiarebasaerTo wliuri an saerTo safexuris niSani 8, 9 da10 gulisxmobs wlis an safexuris warCinebiT dam-Tavrebas. yoveli wlis bolos TiToeuli safexurisaTvisunda moewyos saerTo Sekreba, romelzecwarCinebul moswavleebs waradgenen warCinebis xarisxismixedviT. SesaZleblobebis mixedviT, skolasSeuZlia aseTi moswavleebis dajildovebac.aseTi RonisZiebebi mniSvnelovnad zrdis akademiurimoswrebisadmi interess moswavleebSi.skolam wlis bolos sajarod unda gamoacxadosmxolod warCinebulebis vinaoba. dauSvebelia yvelamoswavlis qulebis sajarod gamocxadeba. naklebadwarmatebulTa vinaobis skolis masStabiTgamocxadebam SeiZleba mniSvnelovnad daTrgunosaseTi moswavleebi da uaryofiTad imoqmedos maTmomaval warmatebebze. piri, romlis saSualo safexurissaerTo niSania 10 damrgvalebis gareSe,iRebs sruli zogadi ganaTlebis oqros medalosnisatestats. piri, romlis saSualo safexurissaerTo niSani meaTedebamde damrgvalebis Sedegadaris 9.8 da 9.9, iRebs sruli zogadi ganaTlebisvercxlis medalosnis atestats.pirze, romelmac winamdebare saswavlo gegmiTgaTvaliswinebuli saSualo safexuris sagani/sagnebi warCinebiT daZlia eqsternatis formiT,oqrosa da vercxlis medalosnis atestati ar gaicema.saqarTvelos teritoriaze 2008 wlis agvisto-Si ruseTis federaciis mxridan ganxorcielebulisamxedro agresiis Sedegad dazaralebul moswavlezesruli zogadi ganaTlebis oqros medalosnisatestati gaicema, Tu am moswavlis niSnebisamsaxveli zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSiarsebuli dokumentaciis safuZvelze, misi saSu-25
alo safexuris saerTo niSania 10 damrgvalebisgareSe, xolo Tu moswavlis saSualo safexurissaerTo niSani meaTedebamde damrgvalebis Sedegadaris 9.8 da 9.9, moswavleze gaicema sruli zogadiganaTlebis vercxlis medalosnis atestati.specialuri saganmanaTleblo saWiroebis mqone (sssm)moswavlis akademiuri moswrebis SefasebaTu skolas yavs specialuri saganmanaTleblosaWiroebis mqone moswavle (SemdgomSi - sssm moswavle),skolam unda SeimuSaos misi saswavlo miznebi,rac gulisxmobs, rom unda ganisazRvrosmoswavlis mosalodneli akademiuri winsvla daswavlisaTvis Sesabamisi da aucilebeli pirobebi,gaTvaliswinebuli unda iyos moswavlis janmrTelobismdgomareobis (gauaresebis) gavlena akademiurmoswrebaze.sssm moswavlis akademiuri moswrebis Sefasebaxdeba imave principiT, romliTac xdeba nebismirisxva moswavlis akademiuri moswrebis Sefaseba.im SemTxevaSi, rodesac sssm moswavle ganaTlebasiRebs modificirebuli saswavlo gegmiT, fasdebamoswavlis mier modificirebuli saswavlo gegmiTgansazRvruli miznebis miRwevis done. moswavle,romelic warmatebiT sZlevs modificirebul saswavlogegmas, fasdeba maRali quliT.skolis mier misaRebi gadawyvetilebebi SefasebasTan dakavSirebiTskolam saswavlo wlis dasawyisSi, erovnuli saswavlo gegmiT gansazRvruli principebis Sesabamisad,unda daazustos moswavleebis Sefasebis is sistema, romliTac ixelmZRvanelebs misi yvela maswavlebeli.skolam unda daadginos:a) ra aris is minimaluri barieri, romelic moeTxoveba moswavles imisaTvis, rom klasidan klasSigadavides;b) ra aris is minimaluri barieri, romlis gadalaxvac moeTxoveba moswavles imisaTvis, rom saganidaZleulad CaeTvalos. minimaluri barieris dadgenisas, skolam unda gaiTvaliswinos, rom safexuriswarmatebiT damTavrebisTvis, moswavles unda hqondes saerTo safexuris qula, aranakleb 5.1-isa(damrgvalebis Semdeg), garda am gegmiT dadgenili gamonaklisi SemTxvevebisa. es ki niSnavs imas, rommisi qulebi klasebis mixedviTac sakmarisi unda iyos imisaTvis, rom am Sedegs miaRwios;g) rogor unda aRidginos moswavlem gacdenili masala, dasWirdeba Tu ara mas damatebiTi gakveTilebida sxv.;d) iniSneba Tu ara gamocda/gamocdebi? Tu skola niSnavs aseT (wliur) gamocdas, unda ganisazRvrosromel safexurze da romel sagnebSi? eqneba Tu ara am gamocdaze miRebul qulas zegavlena wliurniSanze;e) saskolo saswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli damatebiTi savaldebulo sagnis/ sagnebis Sefasebisprincipebi.V. Sefasebis rubrikis nimuSebi:prezentaciis Sefasebis rubrikaam SemTxvevaSi moswavleebs TiToeul kriteriumSi eniWeba nuli an erTi qula da saboloo qulis gamosayvanadiTvleba maTi jami. maqsimaluri jami aris aTi qula.მოსწავლის სახელი, გვარისაინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1შემოქმედებითი უნარი 126
პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1თვალსაჩინოებების გამოყენება 0აუდიტორიასთან კონტაქტი 1ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1დროის ლიმიტის დაცვა 0ჯამი 6proeqtis Sefasebis ganzogadebuli rubrikamaqsimaluri jamuri qulis gayofiT samze moxdeba mogrovili qulebis aTqulian Sefasebaze gadayvanaელემენტარული1 ქულამისაღები2 ქულაოსტატური3 ქულა1.მიზანიარ არის კარგადგამოკვეთილი,ბუნდოვანიახდება ერთ მიზანზეფოკუსირებაკარგად გამოკვეთილიმიზნები, მარტივადაღსაქმელი2.ორგანიზებასუსტად ორგანიზებული,არ არის იდეებს შორისლოგიკური ჯაჭვი, რაცაბნევს მკითხველს/მსმენელსგააზრებულიათანმიმდევრულობა,ორგანიზების ნიშნებით, ზოგიგადასვლა იდეებს შორის არისმარტივი, ზოგი გაუგებარიკარგად ორგანიზებულიფორმატი, ლოგიკურიგადასვლა ერთი იდეიდანმეორეზე, ორგანიზება ზრდისპროექტის ეფექტურობას3.შინაარსისკორექტულობაგვხვდება ხშირიშეუსაბამო, მცდარიინფორმაცია, შეყავსშეცდომაში მკითხველი/მსმენელიძირითადად კორექტულია,ზოგიერთი შეუსაბამო ანმცდარი ინფორმაციითმთლიანად კორექტული,ფაქტები ზუსტი და მკაფიო4.ენობრივიგამართულობაენობრივად გაუმართავი,ხშირი შეცდომებითენობრივად გამართული,მცირე შეცდომებითენობრივად გამართულია,დაცულია პუნქტუაციისნიშნები5.კვლევაკვლევა არაეფექტურადაადაგეგმილი,გამოყენებული წყარო არარის სანდო, ანალიზიზედაპირულიაკვლევა დაგეგმილია, მაგრამჯგუფის პოტენციალიმთლიანად არ არისგამოყენებული, შეზღუდულირაოდენობის წყაროებიაგამოყენებული, ანალიზიმისაღებიაკვლევა სწორად არისდაგეგმილი, გამოყენებულიაარაერთი წყარო(ავტორიტეტული კვლევებიდა მოპოვებული მასალებისაველე კვლევიდან) დაანალიზი სიღრმისეულია6.თვალსაჩინოებებითვალსაჩინოებებიხშირად შინაარსთანშეუსაბამოა, ან არ არისჯგუფის მიერ შექმნილითვალსაჩინოებების კავშირიშინაარსთან არის, მაგრამერთფეროვანია, გამოიყენებამოძიებული და ჯგუფის მიერშექმნილიმრავალფეროვანი, შინაარსისშესატყვისი, აკურატულადშესრულებული7.შემოქმედებითობამცირე შემოქმედებითიენერგიის დანახარჯიჯგუფის მხრიდანზოგჯერ ჩანს ჯგუფისორიგინალური აზრები დაეხმარება პროექტის უკეთწარმოჩენაშიჩანს ჯგუფის ორიგინალობა,სიახლე და თავისებურიხედვა, რაც პროექტსსაინტერესოს ხდის27
8.კავშირებისაგნებთანარ ჩანს ჯგუფისკომპეტენციასაგნებში, გვხვდებაფაქტების უზუსტოინტერპრეტირებაარის მოსაზრებების კავშირიერთ ან ორ საგნიდანმიღებულ ცოდნასთანხდება მთავარი მოსაზრებებისდაკავშირება სხვადასხვასაგნებიდან მიღებულცოდნასთან, რაც მიუთითებსმრავალი მიმართულებითჯგუფის კომპეტენტურობაზე9.დასკვნებიარ არისჩამოყალიბებულიდასკვნებიდასკვნები ჩამოყალიბებულიაკვლევის ადეკვატურად,მაგრამ არ არის მკაფიოდასკვნებში არის სიახლე(ორიგინალობა), ლოგიკურიკავშირი კვლევასთან დაჩამოყალიბებული მკაფიოდ10.პრეზენტაციაეფექტურად არ არისწარმოჩენილი პროექტისარსი, უჭირს აზრისჩამოყალიბება დაპასუხების გაცემა, არარის მიზნობრივადგამოყენებულითვალსაჩინოებებიბუნდოვნადჩამოყალიბებულიპროექტის არსს, იყენებსთვალსაჩინოებებს, პასუხობსშეკითხვების უმეტესობასნათლად ჩამოყალიბებულიპროექტის არსი, მკაფიომეტყველება, აუდიტორიაზეგათვლილი, ძირითადიიდეებია გაშლილი, იყენებსთვალსაჩინოებებს დაპასუხობს ყველა კითხვასreferatis Sefasebis rubrikaam SemTxvevaSi me-3 da me-5 kriteriumebi fasdeba 0-2 quliT, xolo yvela danarCeni 0 an 1 quliT.maqsimaluri jami aris aTi qula.მოსწავლის სახელი, გვარი1.1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 12.რეფერატის ორგანიზება 13.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 24.ენობრივი გამართულობა 05.კვლევა 26.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 1 17.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 18.დასკვნები 1ჯამი 9diskusiis Sefasebis rubrikakonkretul moswavles TiToeuli kriteriumis gaswvriv eniWeba Sesabamisi qula, jamdeba yvelakriteriumSi miRebuli qulebi da iyofa eqvsze (gamoiTvleba maTi saSualo ariTmetikuli)III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა)მოსმენაყოველთვის უსმენს დათვალყურს ადევნებსორატორსხშირად უსმენს და უყურებსორატორსიშვიათად უსმენს დაუყურებს ორატორსსაუბარიმკაფიოდ მეტყველებს დაუყურებს მსმენელებსძირითადად მეტყველებაგასაგებია და უყურებსმსმენელებსმეტყველება არამკაფიოა,მსმენელებს უჭირთ გაგება28
არავერბალურიკომუნიკაციაშეუძლია ეფექტურადაღიქვას და გამოიყენოსარავერბალურიკომუნიკაციის ფორმები(თვალით, ჟესტებით,გამომეტყველებით, ხმით)ხშირად შეუძლია დაამყაროსარავერბალური კონტაქტიიშვიათად იყენებსარავერბალურკომუნიკაციის ფორმებსმონაწილეობაუჩვენებს ინტერესსდისკუსიის თემისადმისაჭირო კომენტარებითა დააზრების გამოთქმითძირითადად გამოხატავსინტერესს. კომენტარები დააზრები ყოველთვის არაათემის გარშემომცირე ინტერესი აქვს.არ გამოხატავს ან ვერუკავშირებს თავისმოსაზრებებს სადისკუსიოთემასკოოპერაციათანამშრომლობსთანაკლასელებთან, აცლისსხვებს აზრის გამოთქმას დაიცავს დისკუსიის წესებსძირითადადთანამშრომლობსთანაკლასელებთან, ზოგჯერერთვება სხვის საუბარში,ძირითადად იცავსდისკუსიის წესებსიშვიათად თანამშრომლობსდა იცავს დისკუსიის წესებს.მოსაზრებისარგუმენტირებამოსაზრება ორიგინალურიადა გამყარებულიაფაქტებით, ცნებებით.არის ლოგიკური კავშირისაკითხთანმოსაზრების გასამყარებლადგამოყენებულია სადავოფაქტები და ცნებებიმოსაზრება მოკლებულიალოგიკურ კავშირსსაკითხთან და არ არისგამყარებული ფაქტებითSemajamebeli davalebis konkretuli magaliTi istoriaSi:dawereT Tema : ,,pirveli jvarosnuli laSqroba‘’.a) CamoayalibeT kvlevis ZiriTadi idea, Tezisib) daicaviT referatis struqtura (Sesavali, ZiriTadi nawili, daskvna) da Temas daurTeTbibliografia, romelSic miuTiTebT gamoyenebul literaturas.g) saTanado faqtobrivi masala imgvarad daamuSaveT, rom saSualeba mogeceT imsjeloT SemdegsakiTxebze:• ratom da rogor ganviTarda evropelTa eqspansia axlo aRmosavleTSi• ra iyo ganmapirobebli mizezebi• ra Sedegebi mohyva am laSqrobasd) msjelobisas ganixileT gansxavebuli poziciebi, SeajereT, CamoayalibeT Tqveni pozicia dadaasabuTeT igi;e) referatis srulyofilad dasamuSaveblad da argumentirebis SesaZleblobisTvis: gaecaniT dadaamuSaveT pirveladi da meoradi wyaroebi (moiZieT samecniero literatura/ samecniero internetmasala)referatis Sefasebis rubrikaმიზანი/თეზისი –კვლევის ძირითადიიდეის ჩამოყალიბება0-10 ქულა - კვლევისმიზანი არ არისგანსაზვრული / სწორადარ არის კვლევისმიზნის განსაზღვრული._1 ქულა - შერჩეულთემასთან მიმართებაშიმკაფიოდ ხდება იმკითხვების წარმოჩენაშესავალში, რომლებზეცარის პასუხი გაცემულირეფერატში29
რეფერატისორგანიზება(რეფერატისსტრუქტურა-შესავალი, ძირითადინაწილი, დასკვნები)და გამოყენებულირესურსი, რის ბაზაზეცშეიქმნა რეფერატი0-10 ქულა - არააგამოკვეთილი რესურ-სები, რის საფუძველზეცშესრულდა რეფერატი,ნაშრომს არ აქვსსტრუქტურა, რეფერატსარ აქვს ადექვატურიბიბლიოგრაფია_1 ქულა - კარგად ჩანსრა ბაზაზე შეასრულამოსწავლემ რეფერატი;შემოთავაზებულიბიბლიოგრაფიასამეცნიერონაშრომებითაადაკომპლექტებული.შინაარსისკორექტულობა,ფაქტობრივისაიმედოობა0-20 ქულა - მოძიებულიმასალა ძალიან მწირია,არ იცნობს პირველადწყაროებს, მეორადიწყაროებიც არაადამუშავებული.1 ქულა -მოძიებული მასალაშეიცავს პირველადდა მეორადწყაროებს, თუმცაწარმოდგენილიწყაროებიზედაპირულადაადამუშავებული, ანუმოსწავლე მხოლოდნაწილობრივადგაიაზრებს მასალას.2 ქულა - იცნობსპირველად და მეორადწყაროებს, მოხმობილიფაქტები სანდოა,რადგანსწორად ხდება წყაროსამოკითხვა; პირველადიდა მეორადი წყაროებისათანადოდაადამუშავებული,მოსწავლე ავლენსკრიტიკულიდამოკიდებულებასწყაროსადმიენობრივიგამართულობა0-10 ქულა - ენაგაუმართავია, აზრებიარათანმიმდევრულადააგადმოცემული._1 ქულა - ენა ნათელიდა გასაგებია,მსჯელობათანამიმდევრული.კვლევა (წყაროებისურთიერთშეჯერებისადა შეპირისპირებისსაფუძველზესაკუთარი ვარაუდებისშემუშავება)0-20 ქულა - მოსწავლესარ გააჩნია არავითარივარაუდი/ები თემასთანმიმართებაში,მისი რეფერატიორიგინალური ნაშ-რომის შთაბეჭდილებასარ ქმნის; მოსწავლეარ ავლენს წყაროებისანალიზის უნარს,შეიმჩნევა პლაგიატობა.1 ქულა - მოსწავლეგარკვეულწილადავლენს წყაროებისანალიზის უნარს,თუმცა უჭირსწყაროებშიფაქტებისა დავარაუდებისგარჩევა,შესაბამისად მათმიერ გამოთქმულიზოგიერთი ვარაუდისაფუძველსმოკლებულია.2 ქულა - მოსწავლეკარგად განასხვავებსფაქტსა და ვარაუდს,სათანადოდ ამუშავებსპირველად დამეორად წყაროებს,მათი გაანალიზებისსაფუძველზე გამოთქვამსსათანადო ვარაუდები,თანამიმ-დევრულადდალა-გებული მასალისსაფუძველზე ახერხებსთავისთვის საინტერესოკითხვებზე პასუხიიპოვოს.ილუსტრაციები/თვალსაჩინოებები20-1 _ _ _შეთავაზებულიმოსაზრებისარგუმენტებითადა მაგალითებითგამყარება0-20 ქულა - არ აქვსსაკუთარი პოზიცია/საკუთარ პოზიციასვერ ამყარებსარგუმენტებით,1 ქულა - ცდილობსშემოგვთავაზოსსაკუთარი ხედვასაკითხთანმიმართებაში, თუმცამყარად ვერ გრძნობსთავს მასალასთანდამოკიდებულებაშიდა საკუთარპოზიციის დაცვაუჭირს.2 ქულა - ავლენსსაგნის კარგ ცოდნას,დამუშავებული მა-სალისმოშველიებით კარგადაყალიბებს საკუთარპოზიციას და ამყარებსმას არგუმენტებით;მსჯელობს თამამად,ანგარიშს უწევს, მაგრამბრმად არ ენდობაავტორიტეტებს.308. დასკვნები 0-1ჯამურიქულა0 ქულა - რეფერატშიმოცემული დასკვნებიარაარგუმენტირებულიდა მცდარია1 ქულა - აჯამებსიმ შედეგებს, რაცმისცა კვლევამ დაკარგად ახერხებს ამისმკითხველამდე მიტანას.
standarTan Sesabamisoba — magaliTi SesabamisobaSia X klasis istoriis standartis mimarTulebis —istoriuli interpretacia da kvleva — me-4, me-5, me-6, me —7 Sedegebsa da mimarTulebis — komunikacia— me-8 SedegTan; aseve XI klasis istoriis standartis mimarTulebis — saxelmwifo mmarTveloba dapolitika — me-5 SedegTan.Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi geografiaSi:warmoadgineT Tema — ,, germaniis kompleqsuri daxasiaTeba”,a) ganixileT Semdegi sakiTxebi: 1) germaniis fizikur-geografiuli mdebareoba, 2) bunebriviresursebi, 3) mosaxleoba (sqesobriv-asakobrivi struqtura, migracia, ekonomikurad aqtiurimosaxleoba) 4) ekonomikuri mdgomareoba (meurneobis dargebi, transporti), 5) politikurimdgomareoba (politikuri struqtura).b) imsjeleT da gamoitaneT daskvnebi (qveynis adgili msoflio politikur rukaze da misiganviTarebis momavali perspeqtivebi).Sefasebis kriteriumebiგანიხილავსპირველ ხუთსაკითხს0-1-20 ქულა - ზედაპირულადგანიხილავს მხოლოდერთ ან ორ საკითხს1 ქულა -განიხილავსდავალებაშიმოცემულისაკითხებისნახევარზე მეტს2 ქულა - განიხილავს ხუთივესაკითხსიცავსშინაარსობრივთანამიმდევრობას0-10 ქულა -არათანამიმდევრულადგადადის ერთისაკითხიდან მეორეზე.------------------1 ქულა - თანმიმდევრულადგანიხილავს საკითხებსავლენსანალიზისა დაკრიტიკულაზროვნებს უნარს0-20 ქულა -ყურადღებას ამახვილებსმხოლოდ ფაქტებზე, არავლენს კრიტიკულიაზროვნების უნარს.1 ქულააანალიზებსერთ-ორ საკიტხსდა მათ მიმართგამხატვს საკუთარდამოკიდებულებას2 ქულამოსწავლე აანალიზებს მასალაშიმოცემულ საკითხებს, გამოხატავსმათთან დაკავშირებით საკუთარპოზიციასიყენებსთვალსაჩინოებებს0-10 ქულა - თვალსაჩინოებაარ არსებობს ან ძალიანმწირია------------------1 ქულა - მოხსენებას ახლავსმრავალფეროვანი თვალსაჩინოებასაუბრობსგარკვევით დაგამართულად0-10 ქულა - საუბრობსგაურკვევლად, ჭირსაზრის გამოტანა1 ქულა - საუბრობს გარკვევით,გაართულად მეტყველებსპასუხობსდასმულკითხვებს, ავლენსშესწავლილისაკითხებისცოდნას0-10 ქულა-საერთოდ ვერპასუხობს აუდიტორიისმიერ დასმულ კითხვებს,1ქულა-ადეკვატურად პასუხობსკითხვებს, ავლენს ცოდნასა დაანალიზის უნარსიცავს დროისლიმიტს0-10 ქულა - არ იცავს დროისლიმიტს1 ქულა - დროის ლიმიტიდაცულიაგამოაქვს დასკვნა/ები0-1-20 ქულა -ვერ გამოაქვს დასკვნა/გამოაქვს არადეკვატურიდასკვნა/ები.1ქულაგამოაქვსგარკვეულიდასკვნები, მაგრამვერ ასაბუთებს მათ.2 ქულა -გამოაქვს საინტერესოდასკვნები, განმარტავს მათსოციალურ-ეკონომიკურიკონტექსტის და მნშვნელოვანიფაქტორების გაანალიზებისსაფუძველზე, მსჯელობასაინტერესოა და დამაჯერებელი.standarTan Sesabamisoba — Semajamebeli davaleba SesabamisobaSia XI klasis geografiis standartis meoreSedegTan: geo.XI.2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasiaTis globaluri problemebis31
VI. me To di kis Zi ri Ta di ori en ti re biswo ri leq si kis ga mo ye ne bagak ve Til ze swo ri leq si kis ga mo ye ne ba xels uwyobsmos wav le eb Si swav le bis pri o ri te te bis ga Tavise bas. mniS vne lo va ni a, mas wav le be li xSi rad iyenebdes iseT fra zebs, rom le bic Se i ca ven az rovnebas Tan da kav Si re bul sity vebs: „mo vi fiq roT,amo vic noT, ga vi az roT, da va xa ris xoT, Se va fa soT“.swav le bis pro ces Si ase ve xSi rad un da da is vas ise-Ti Se kiTx ve bi, rom le bic xels uwy obs da sti mulsaZ levs az rov ne bas. sko lam un da Ca mo a ya li bosfiq ris kul tu ra da Se sa ba mi si ga re mo fiq ri saTvis.mas wav le be li amas da va le beb sa da gak ve Ti lebzega mo ye ne bu li leq si kiT un da uwy ob des xels.mos wav les ar un da eSi no des sa ku Ta ri az ris gamoTqmis.kav Si re bi sag nebs So rissko la Si mi Re bu li ga moc di le ba, cod na da unar -Cve ve bi ada mi ans un da aZ lev des Se saZ leb lo bas,sam ya ro aRiq vas mTli a no ba Si. Se sa ba mi sad, sag ne bi,rom le bic sko la Si is wav le ba, un da iT va lis wi nebdeser Tma neT Tan mWid ro kav Sirs. unar -Cve ve bi dasa ba zo cod na, ro mel Ta gan vi Ta re bac un da moxdessko la Si, un da iyos im de nad far To pro filis,rom da ex ma ros mos wav les war ma te bis miR wevaSi ara erT ro me li me, ara med ne bis mi er sfe ro Si,ro mel Sic is ga ag rZe lebs moR va we o bas.aq cen ti mra val mxriv per speq ti va zemov le ne bis Se fa se ba, iq ne ba es is to ri u li, fi zikuri Tu es Te ti ku ri, un da mox des mra va li kuTxiT.sas wav lo ma sa lis mra va li kuTx iT Se fa se baxels uwy obs mos wav le eb Si kri ti ku li az rov ne bisCa mo ya li be bas, rac au ci le be lia ste re o ti pe bisdaZ le vi saT vis. sa az rov no kiTx vas mra va li swo ripa su xi aqvs. sko lis mo va le o ba a, da ex ma ros moswavle ebs am swo ri pa su xe bis aR mo Ce na Si prob le missxva das xva kuTx iT Se fa se bi sas. sko lam au ci lebladun da Se uwy os xe li sas wav lo da we se bu le ba Simra val fe rov ne bis ar se bo bas ara mar to mos wav leebis in te re se bis gaT va lis wi ne biT, ara med enob rivi,re li gi u ri Tu eT ni ku ri gan sxva ve bu lo bi sad mipa ti vis ce mis gziT da sxva das xva ide i sa da aR mo-Ce nis da fa se biT.aq cen ti pi rov nu li Rir se be bisgan vi Ta re ba zesko lam gan sa kuT re bu lad un da mi aq ci os yu radR e-ba ise Ti Ri re bu le be bis gan vi Ta re bas, ro go ri caaRir se ba, sa mar Tli a no ba, ur Ti er Tpa ti vis ce ma,sxvi si az ris mos me na da aRi a re ba. mniS vne lo va ni a,rom sko la Si di di yu radR e ba mi eq ces ise Ti gavrcele bu li se nis aR mof xvras, ro go ri caa pla giato ba (a nu sxvi si az re bis miT vi se ba). sko la un daqmni des iseT at mos fe ros, sa dac sxvi si, mos wav lisaTu mas wav leb lis, mec ni e ri sa Tu mwer lis az rebissa kuT rad ga sa Re ba sir cxvi lad iT vle ba. moswavlem un da ga i az ros, rom sxvi si naS ro mis miTvise ba da sa ku Tar miR we vad ga mocx a de ba ise Ti vequr do ba a, ro go ric sxvi si niv Tis mi sa kuT re ba.mniS vne lo va ni a, rom mas wav le be li pi rad ma ga liTzeaC ve neb des mos wav les, ras niS navs sa mar Tli a-no ba da ur Ti er Tpa ti vis ce ma.dis cip li nasko lam un da ga nu vi Ta ros mos wav le ebs sa ku Ta rimo va le o be bis ga az re bis da sa zo ga do eb ri vi wes rigisdac vis unar -Cve ve bi. mas wav leb le bis ma ga li Tiga dam wyve tia sko la Si mSvi di da saq mi a ni ga re mosSe saq mne lad. sko la Si nor ma lu ri at mos fe rosda sa ner gad ase ve ga dam wyve tia mos wav le e bi saTvisimis Ca ner gvac, rom sko la ma Ti sa kuT re ba a.mxo lod amis ga az re biT Se iZ le ba maT ua ri Tqvansas ko lo in ven ta ri sa Tu Se no bis gan zrax da zi a-ne ba ze, sko leb Si uxe Si kon fliq te bis wa mowy e bazeda sxva. ad mi nis tra ci u li zo me bi, rom leb sacsko la iye nebs mos wav le e bis da sas je lad, ise un daiyos or ga ni ze bu li, rom mos wav le Ta Rir se ba arSe i la xos. sko la Si dis cip li nis mxriv mniS vne lovansa xel mZRva ne los un da war mo ad gen des sko lisSi na ga na we si da qce vis ko deq si, ro mel sac yve lamos wav le un da ic nob des. emo ci u ri da qce vi Tiprob le me bis mqo ne mos wav le ebs so ci a lu ri qce visspe ci fi ku ri in struq ci e bi sWir de baT. maT nak lebadmkac ri ga re mo un da Se vuq mnaT da ga viT va liwinoT, rom yu radR e bis ga fan tu lo ba, im pul su riqce va, hi pe raq ti u ro ba sak ma od far To daa gav rcelebu li bav Sveb Si.mos wav le Ta das wre baTa na med ro ve sa gan ma naT leb lo pro ce si mo iTx ovsmos wav le e bis mxriv gan sa kuT re bul aq ti u ro ba. esgu lis xmobs mos wav le e bis mi er ara mxo lod aq tiurmo na wi le o bas ga naT le bis mi Re bis pro ces Si,ara med Ta na to le bis swav lis pro ces Si mo na wi leoba sac. gak ve Til ze jgu fu ri mu Sa o bi sas, pro eqtebSi mo na wi le o bi sas, war mod ge ne bis da geg mvi saTu gan xor ci e le bi sas mos wav le e bi er Tma neTs exmare bi an sxva das xva kon cef ci is uke Te sad ga gebaSi, unar -Cve ve bis da uf le ba- gan vi Ta re ba Si dada mo ki de bu le be bis Ca mo ya li be ba Si. Se sa ba mi sad,mos wav le e bis das wre bis uz run vel yo fa sko liser T-er Ti mniS vne lo va ni saz ru na vi a. mos wav le e-bis das wre bis re gu la ru li aR ricx va, mi si ana lizida prob le meb ze re a gi re ba sko lis di req ci ispa su xis mgeb lo ba a. dam ri ge be li val de bu li a, moswavlis mSo bel s/ka no ni er war mo mad ge nels mi a wodosdas wre bis we se bis Se sa xeb zus ti in for ma ci a,ra sac ze dam xed ve lo bas uwevs sko lis di req to ri.dam ri geb lis war dgi ne bis sa fuZ vel ze sko lis direqto ri val de bu lia we ri lo bi Ti for miT dro-32
u lad Se aty o bi nos mos wav lis mSo bel s/ka no ni erwar mo mad ge nels mos wav lis mi er gak ve Ti lis /gak ve-Ti le bis gac de nis faq ti sa da mis gan ga mom di na remo sa lod ne li Se de ge bis Se sa xeb.das wre bis aR ricx vamos wav le Ta gac de ne bi aRi ricx e ba Jur nal Si. gakveTi leb ze mos wav le Ta das wre bis yo vel dRi u riaR ricx vis war mo e ba ze pa su xis mge be lia sag nis maswavle be li.sssm mos wav le e bis das wre ba da gac de ne bisko lam maq si ma lu ri Za lis xme va un da gas wi os imisaTvis, rom mos wav le e bi re gu la ru lad da es wrongak ve Ti lebs. sssm mos wav le e bis mi er ga mow ve u ligac de ne bi sa pa ti od Ca iT vle ba, Tu ki es ga mow veulia avad myo fo biT, mSob lis an me ur vis uu na robiT,mok le va di a ni mog za u ro biT, ax lo na Te sa visgar dac va le biT. Tu gak ve Ti le bis gac de na aRe mateba or Tves, ma Sin sko la val de bu lia sssm moswavli saT vis sa gan ma naT leb lo mom sa xu re ba uzrunvel yos sax lis an sa a vad myo fos pi ro beb Si. Tusssm mos wav le mniS vne lov nad Ca mor Ca mo di fi cirebu li sas wav lo geg miT da sa xul wli ur miz nebs,sa qar Tve los ga naT le bi sa da mec ni e re bis sa mi nistrosmul ti dis cip li nu ri gun di da mos wav lismSo be li/ me ur ve er Tad iRe ben ga dawy ve ti le bas,rom mos wav lem ga i me o ros aR niS nu li kla si.gak ve Ti lis da geg mvamas wav le be li gak ve Ti lis da geg mvisas ga mo yofs imZi ri Tad mo men tebs, rom lis Ses ru le ba sac sa Wirodmi iC nevs gak ve Til ze. am miz niT igi win da winad gens geg mas. geg mis Sed ge ni sas igi xel mZRva nelobsSem de gi prin ci pe biT:1. ras un da mi aR wi on mos wav le eb ma gak ve Til ze?(Se de gi)2. ro gor un da mi vaR wi oT sa sur vel Se degs?3. ro gor ga vi goT, miR we u lia Tu ara Se de gi?mas wav le be li sa gak ve Ti lo pro cess war mar Tavsam kiTx veb ze pa su xe bi dan ga mom di na re. igi val debulia win da win gan sazR vros, ra Tan mim dev ro biTCa a ta rebs ama Tu im sa mu Sa os da ro gor ga a na wilebsmas dro Si. Si na ar sob ri vad gak ve Ti li Sed gebasa mi fa zi sa gan:pro vo ci re ba — am dros mas wav le be li ax densmos wav le Ta cod nis mo bi li ze bas kon kre tul sakiTxTan da kav Si re biT;siR rmi se u li wvdo ma — igu lis xme ba ma sa lisSes wav la sxva das xva for miT — leq ci a, dis ku si a,sa xel mZRva ne lo Si mo ce mu li teq sti sa da wya roebis gac no ba, sqe me bis gar Ce va- ga a na li ze ba, ru kisSes wav la da sxva.ref leq sia anu ga az re ba — Se ma ja me be li eta pi,rom lis dro sac xde ba mos wav lis Se moq me de bi Tida kri ti ku li az rov ne bis gan vi Ta re ba, pa ra le lebisgav le ba, mo saz re be bis ga moT qma da da sa bu Teba,msje lo ba, ga dawy ve ti le bis mi Re ba, Se ja me ba.mas wav leb lis wig nSi Cvens mi er Se mo Ta va ze bulgak ve Ti lis mo de leb Si “gak ve Ti lis mi za ni” mi Ti-Te bu li ar gvaqvs. igi nawilobriv warmodgeniliamoswavlis wignis yoveli gakveTilis dasawyis-Si (Tematuri mizani anu ras Seityobs moswavlemocemuli gakveTilidan), nawilobriv — yoveligakveTilis scenarSi mocemul “gansaviTarebelunarebSi” (ra unarebi unda ganuviTaros maswavlebelmamoswavleebs), nawilobriv ki — “Sinaarsisada misaRwevi Sedegebis rukaSi” (gv. 11-21).rac Se e xe ba gak ve Til ze ga mo sa ye ne bel ma sa las— sa xel mZRva ne lo, rve u li, pas ta — Cav Tva leT,rom mos wav les yve la gak ve Til ze Tan un da hqondes,xo lo sxva dam xma re ma sa le bi — ru ka, car ci,da fa, Ta ba xis fur cle bi, flo mas te re bi, sqe me bida sxva Tval sa Ci no e ba — ga mo i ye ne ba mas wav leb lisSe xe du le bi sa mebr da amas is Ta vad geg mavs yo veligak ve Ti li saT vis (ix. XI. sagakveTilo procesSigamosayenebeli resursebis sarekomendacio CamonaTvali).ase ve, mi Ti Te bu li ara gvaqvs, mag ram vgu lisxmobT,rom yo ve li gak ve Ti lis bo los mas wav lebeli ax dens gak ve Ti lis Se ja me bas da mos wav le Tapa su xe bis ar gu men ti re bul Se fa se bas, ra sac sa gangebod gan vmar tavT mom dev no qve Ta veb Si.gak ve Ti lis, Te mis, Ta vis Se ja me bagak ve Ti lis Se ja me ba xde ba prob le mur kiTx veb zepa su xe bis ga ce miT, mas wav leb lis mi er dis ku si e bisdas ru le bi Ta da maT Tvis Se ma ja me be li gan mar tebebis mi ce miT, di ag ra me bis Sed ge niT (ro gor ga ar-Tva Ta vi klas ma sa mu Sa os). sa a mi sod gak ve Ti le bisum rav le so bas (mos wav lis wig nSi) ax lavs Se ma jamebe li da va le be bi — sa kiTx is kvle va, Txzu le bisda we ra, dis ku sia da sxv.yo ve li Ta vis bo los mos wav lis wig nSi mo ce muliaTa vis Se ma ja me be li sa var ji So e bi: tes te bi dada va le be bi, ro me lic mas wav le bels ex ma re ba moswavlis cod nis dad ge na Si da, ama ve dros, Se saZ leblobas aZ levs Se a mow mos sa ku Ta ri Ta vi: ram de nadSeZ lo gak ve Til Si, Te ma Si Tu Tav Si gan sazR vru limiz ne bis gan xor ci e le ba.33
VII. gak ve Ti le bis sce na reb Si ga mo ye ne bu li in te raq ti u li me To de bi1. g.i. — go neb ri vi ie ri Si. am me To diT mas wavlebe li sas wav lo miz nis Se sa ba mi sad ax dens Te miswi nas war Ser Ce va sa da Se kiTx vis sa xiT Ca mo ya libebas.2. v.d. — ve nis di ag ra ma. me To dis sa xel wo de baukav Sir de ba in gli se li ma Te ma ti ko sis, jon ve nissa xels. ve nis di ag ra ma Sed ge ba ori an me ti rgolisa gan da iZ le va Se da re bi Ti ana li zis sa Su a lebas.3. d.d. — dro is di ag ra ma. me To di ga mo i ye ne bafaq te bi sa da mov le ne bis dros Tan da sa kav Si reblad.igi sa Su a le bas aZ levs mos wav le ebs Tval sa-Ci nod da a mu Sa von is to ri u li faq te bis, mov le nebisSem cve li di di teq ste bi da sa kiTx e bi.4. 3-2-1 stra te gi a. me To di ga mo i ye ne ba teq stiswa kiTx vis, Tval sa Ci no e bis daT va li e re bis, fil misnax vis, pro eq te bis das ru le bis Sem deg. me To disga mo ye ne ba Sem de gi sa xiT xde ba: teq stis an /da wyaroe bis gac no bis Sem deg mas wav le be li sTxovs moswavle ebs 2-3 wi na da de biT Ca mo we ron:• 3 ram, ra mac da ma in te re sa;• 2 ram, ris Se sa xe bac min da ga vi go;• 1 ram, ris Se sa xe bac si a mov ne biT vim sje leb di.es me To di zrdis mos wav le Ta mo ti va ci as gak ve-Ti lis pro ces Si. mi si mi za nia mos wav lis gan wyo basa gak ve Ti lo pro ce si sad mi da Te mis mi marT in teresis gaR vi Ze ba. igi xels uwy obs az ris mo bi li zebasda sxar tad ga moT qmis una ris ga mo mu Sa ve bas.5. k.n.s. — kiTx va ni San Ta sis te miT. me To di gamoi ye ne ba axa li gak ve Ti lis teq stze mu Sa o bi sas,xels uwy obs ma sa lis aT vi se bas, aaq ti u rebs sa kiTxisSe sa xeb ar se bul cod nas, avi Ta rebs kri ti ku liaz rov ne bi sa da in for ma ci is da xa ris xe bis unars.me To dis aR we ra:mos wav le e bi teq stis kiTx vi sas ki de eb ze ake-Te ben aR niS vnebs (sa sur ve lia — ub ra lo fan qriT):“ü” — Tu in for ma cia nac no bi a, “+” — Tu in formacia axa li a, “—” Tu in for ma cia ma Ti az ris sa piris pi ro a, “?” — Tu ar eTan xme bi an an ga u ge ba ri a,Sem deg mas wav le be li sTxovs mos wav le ebs Se av sonsqe ma:ü + — ?Sem deg ki mar Ta ven dis ku si as da pa su xo ben maswavleb lis mi er das mul Se kiTx vebs:• ra iyo ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam de icodiT?• ra aR moC nda ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam gaswavlaT?• ra iyo ise Ti, ri si sa pi ris pi roc ico diT (an;ra sac ar eTan xme biT)?• ra Se kiTx ve bi da ge ba daT?6. T-sqe ma — ga mo i ye ne ba sa pi ris pi ro mo saz rebaTa ga mo saT qme lad, mov le ne bi sa Tu faq te bis Sesapi ris pi reb lad da Se sa da reb lad, moq med gmir Tada sa xa si a Teb lad, in for ma ci is da sa xa ris xeb lad.7. v.m.v. — vi ci, min da vi co de, vis wav le. me To diga mo i ye ne ba sa gak ve Ti lo teq stze mu So bi sas. gviCvenebs, ra is wav la mos wav lem am teq stiT, aZ li e-rebs teq stis kiTx vi sa da mas ze mu Sa o bis mo ti vacias, avi Ta rebs kiTx vis das mi sa da we ri Ti mety velebis unar -Cve vebs.8. a.k.r. — aso ci a ci u ri kav Si re bis ru ka. da fisan fur clis cen trSi, sas wav lo miz ni dan ga mom dinare, iwe re ba sity va an fra za, ro mel sac lo gi kuradukav Si re ben imas, ris aso ci a ci a sac ga mo iw vevsigi aR niS nul Te mas Tan da kav Si re biT. xels uwy obsin for ma ci is Sek re bi sa da daj gu fe bis, Te mis ga azrebis, das kvne bis ga ke Te bis, Se moq me de bi Ti da logiku ri az rov ne bis unar -Cve ve bis ga mo mu Sa ve bas.9. Se kiTx ve bi — Ria an da xu ru li ti pis. da xuruli kiTx va mo iTx ovs mxo lod “di ax” da “a ra” pasuxs.igi ga mo i ye ne ba, Zi ri Ta dad, cod nis Se sa mowmeblad da faq tis kon sta ta ci i saT vis. Ria Se kiTxvamo wo de bu lia sxva das xva az rTa ga mo sav le nad,sa ka ma Tod. igi Se iZ le ba dav yoT jgu fe bad: hi po-Te tu ri, gan sji Ti, wa ma xa li se be li, mas ti mu li rebeli, Se ma ja me be li, kvle vi Ti, Se ma Tan xme be li.hi po Te tu ri — “ras ifiq reb an mo i moq me deb Sen,Tu...?” ase Ti me To di mos wav les ex ma re ba war mosaxvis una ris gan vi Ta re ba Si, mi mar Tavs mis go ne basfiq ri sa da gan sji sa ken.gan sji Ti — “ro gor Seg viZ lia xe li Se vuwy oT amprob le mis ga daW ras?”wa ma xa li se be li — “sa in te re so a, ra mox da Semdeg?”mos wav le ad gens STa beW di le be bi sa da gamocdi le bis ga zi a re bas.mas ti mu li re be li — “ra az ris xar?” mas wav lebeli ag rZno bi nebs mos wav les, rom mi si az ri mniSvnelo va ni a.kvle vi Ti — “ra tom fiq rob ase?” xels uwy obsmos wav les da u fiq rdes sa kiTxs, SeZ los sa ku Ta riaz ris da sa bu Te ba.Se ma ja me be li — mos wav le ebs eZ le vaT Se saZ lebloba ga a na li zon me gob ris mo saz re ba, gan sazRvron,eTan xme bi an Tu ara mas. kiTx va: “ra tom fiqrobTase?”Se ma Tan xme be li — “e Tan xme biT Tu ara ga moTqmulmo saz re bas?” am Se kiTx viT Se iZ le ba ka ma Tispro vo ci re ba an ka ma Tis das ru le ba. mas wav le be liun da eca dos kon sen su sis miR we vas an, Tu es SeuZle be li a, ax dens gan sxva ve bu li az ris da fiq sirebas da sa kiTxs to vebs Ri ad. me o re Sem Txve va Siamas ax dens Se kiTx viT — “Se iZ le ba Tu ara es sakiTxigar kve u lad Ca iT va los?”10. dis ku si a — iwy e ba mo ti va ci iT, ro me licgu lis xmobs prob le mis an kon kre tu li Sem TxvevisaR we ras, gaT val sa Ci no e bas. mas wav le be li moswavle ebs us vams kiTx vebs: ra? ro gor? ra tom? ramox de bo da, rom? ram iqo nia gav le na? aris Tu araal ter na ti va? tra di ci u li me To diT swav le bi sagangan sxva ve biT, Se saZ leb lo bas iZ le va da vi naxoT,rom yo ve li mtki ce ba mra val sa Tuo mxa resSe i cavs.34
11. rol Si Ca ye ne ba. me To di gu lis xmobs mos wavlisCa ye ne bas gar kve u li per so na Jis an mkvlev risrol Si sa kiTx is ukeT ga Ta vi se bis, ga ge bis miz niT.12. de ba te bi — age bu lia mo na wi le Ta wi nas warda geg mil ga mos vleb ze. war mo mad gen le bi ar Ce ulniun da iy vnen Ti To e u li jgu fi dan. ka maT Si monawi le obs jgu fis Ti To war mo mad ge ne li rig rigobiT.13. in ter vi u — mis Ca sa ta reb lad sa Wi roa windawin mom za de ba: miz nis da sax va da kiTx ve bis Sedgena. igeg me ba teq ni ku ri mxa rec. in ter vi us aRe baSe saZ le be lia oja xis wev re bis, me zob lis, ub ralodnac no bis an uc no bi sa gan. mi si Ca ta re ba SeuZlia erT an ram de ni me mos wav les. au ci le be liaSe de ge bis gan xil va da Se ja me ba.blu mis taq so no miablu mis taq so no mia aris az rov ne bis sis te ma da balido nis az rov ne bi dan ma Ra li do nis az rov ne bi s-ken, ro me lic cno bi lia pe da go gi u ri taq so no mi issa xel wo de biT. mas sa Ta ve da u do ame ri kel ma mecnier ma ben ja men blum ma. igi az rov ne bis gan ma vi Tarebe li eq vssa fe xu ri a ni mo de li a. Se mog Ta vazebTblu mis taq so no mi is sqemas, romelzedac mo ce muliasas wav lo miz ne bis Zi ri Ta di ka te go ri e bi:Se fa se basin Te ziana li ziga mo ye ne baga ge baamoc no ba-gax se ne baI — amoc no ba-gax se ne ba: am etap ze mos wav le sagakve Ti lo Te mas Tan da kav Si re bu l mis Tvis nac nobin for ma ci as go ne ba Si aRid gens. pa su xobs kiTx vebze:vin? ra? ram de ni? sad?; kiTx veb ze sava ra u dodga mo sa ye ne be li zmne bi a: ga i me o re, ga ix sene, aR were,Ca moT va le, da a sa xe le.II — ga ge ba: am etap ze mos wav le axal ma sa lasiZens da cod nis Se mec ne bas ax dens (ma sa lis arsSiwvdo mis una ri). pa su xobs kiTx va ze “ro gor? ”kiT veb ze sa va ra u dod ga mo sa ye ne be li zmne bia: ganmarte, ax se ni, Ca a nac vle, mi ak vli e, gad mo e ci dedaaz ri, ga nas xva ve, Sec va le fra za.III — ga mo ye ne ba: es ka te go ria mi u Ti Tebs Ses wavlili ma sa lis ga mo ye ne bis unar ze kon kre tul pirobeb Si da axal si tu a ci eb Si. kiTx ve bia: ro me li?ro go ri?ga mo sa ye ne be li zmne bia: da am tki ce, da ad gi ne,ga moT va le, mo am za de, ga dawy vi te, aC ve ne, da a kav Sire,aR mo a Ci ne, mi u sa da ge, gar daq me ni, da a la ge.IV — ana li zi: es ka te go ria mi u Ti Tebs mTli a nima sa lis struq tu rul ele men te bad daS lis unarze.aq igu lis xme ba er Ti mTe li dan na wi le bis gamoyo fa, maT So ris ur Ti er T kav Si re bis dad ge na,mTe lis or ga ni za ci is prin ci pe bis da nax va.kiTx vaa: ra tom?ga mo sa ye ne be li zmne bia: gaa a na li ze, da ya vi, gamoya vi Zi ri Ta di, da ar wmu ne, da a xa si a Te, ipo ve, Seapi ris pi re, gan sazR vre.V — sin Te zi: es ka te go ria mi u Ti Tebs ele men tebiskom bi ni re bis iseT unar ze, ro ca xde ba axa limTli a no bis Seq mna. ase Ti axa li pro duq ti Se iZ lebaiyos mox se ne ba, moq me de ba Ta geg ma an mo na cem Tamo wes ri ge bu li sqe ma, pro eq ti da a. S. kiTx ve bia:ra mox de ba, Tu...? ro gor Se a mow meb am Se xe du lebas?ro gor Se ad gen cxrils? ki dev ro gor Sei-Zle ba prob le mis ga dawy ve ta? ro gor daaj gu fe?ga mo sa ye ne be li zmne bia: ga na zo ga de, Se ad gi ne,ga da aj gu fe, Se a ja me, ga am Tli a ne, Se a mow me, daaxarisxe, ga a mar ti ve, da as ru le.VI — Se fa se ba: es ka te go ria gu lis xmobs ama Tuim ma sa lis mniS vne lo bis Se da re bas kon kre tu limiz nis mi saR we vad. mos wav lis msje lo ba un da emyare bo des mka fio kri te ri u mebs. Se fa se bis do negu lis xmobs yve la wi na sas wav lo miz nis miR we vaspli us Se fa se bi T msje lo bas.kiTx ve bia: ro gor Sea fa seb di... saq ci els? ramdenad sa mar Tli ani a... ga dawy veti le ba? ra daskvnebis ga mo ta na Se iZ le ba? Se ni azriT, ro gor undamoq ce u li yo?ga mo sa ye ne be li zmne bia: Se a fa se, im sje le, awon -da wo ne, ga mo i ta ne das kvna, ga ak ri ti ke, uar ya vi...35
VIII. Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis rukastandartis Sesabamisi SedegebiparagrafiskiTx u lobs da iye nebs ru kebs.iye nebs da qmnis in for ma ci is gad mo ce mis sxva dasxvasa Su a le bebs (cxri li, gra fi ki, fo to, sqe ma,Ca na xa ti).dasaxelebaad gens sqe ma tur ru kebs.gan mar tavs da iye nebs qro no lo gi ur er Te u leb sa(we li wa di, sa u ku ne, aTas wle u li) da wel TaR ricxvissis te mas (Zve li da axa li era).akav Si rebs is to ri ul faq tebs Se sa ba mis epo qeb Tan.axa si a Tebs sxva das xva epo qa Si sa qar Tve lo Si damkvidre bul mmar Tve lo bis for mebs.axa si a Tebs sa qar Tve los is to ri a Si ga mor Ce ul,mniS vne lo van pi rov ne bebs, rom le bic mo na wi le obdnenmmar Tve lo ba Si.ada rebs sxva das xva epo qa Si sa qar Tve los mcxov rebTa mo na wi le o bas sa q vey no/ sa z o ga do ebri vi mniS vnelobis saq me eb Si.ada rebs omi sa da mSvi do bis Se de gebs mo sax le o bisaTvis sa qar Tve los is to ri is sxva das xva pe ri od Si.ik vlevs sa qar Tve los mo sax le o bis ma xa si a Teb lebs.akav Si rebs sa qar Tve los ge og ra fi ul obi eq tebsda sax le be bis ti peb Tan.axa si a Tebs mxa res bu neb ri vi re sur se bis mi xed viTda msje lobs maT mniS vne lo ba ze.msje lobs bu neb ri vi re sur se bis ra ci o na lur damra val mxriv ga mo ye ne ba ze.msje lobs ko mu ni ka ci e bis gan vi Ta re ba ze uZ ve le sidro i dan dRem de.axa si a Tebs ada mi a nis sxva das xva sa zo ga do e be bi sadmimi kuT vne bis ni San Tvi se beb sa da pi ro bebs.ada rebs sxva das xva sa zo ga do e bebs maT Tvis da ma xasia Te be li ni San Tvi se be bi sa da we se bis mi xed viT.ada rebs ada mi a nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Tanaswo ro bis dac vas sxva das xva epo qa Si.bav Svis uf le ba mo va le o be bis ga mo ye ne bas mi u sa dagebssxva das xva sa zo ga do e bis we sebs.akav Si rebs ka no ni e re bas, de mok ra ti a sa da sa mo q alaqo sa zo ga do e bas.aR wers sa qar Tve lo Si ar se bul re li gi ebs.asxvavebs kulturis komponentebs da ganixilavsmaT urTierTkavSirs.axa si a Tebs sa qar Tve los mo sax le o bis kul tu ra Tamsgav se ba gan sxva ve be bis ga mov li ne bebs da ga ni xilavsSe sa ba mis mi z ez ebs.msje lobs sxva das xva mas Sta bis mog za u ro be bis gavlena ze sa qar Tve los kul tu ra ze.1. rogor da risTvisizomeba dro?1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23• •2. istoriuli dro • •3. drois aRricxvissistemebi4. rogor warmoiSvakalendari?5. rogori kalendriTvsargeblobTdRes?6. sivrce dateritoria• •• •• •• •7. miwis resursebi • •8. sasargeblowiaRiseuli• • • •9. tyis resursebi • • •36
paragrafisdasaxeleba10. wyali —saqarTvelossimdidre11. bunebaTsargeblobasaqarTveloSi12. tyisa da wylismoxmarebisada dacvis xalxuritradiciebi13. rogor arCevdnensamosaxlos?standartis Sesabamisi Sedegebi1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23• • • •• • • •• ••14. Zveli qalaqebisaqarTveloSi• • •15. vin cxovrobssaqarTveloSi?16. religiebisaqarTveloSi17/18. rogoricvleba mosaxleobisricxovnoba?19. ratom gadaadgildebamosaxleoba?20. adamianis asakida cxovrebistradiciuli wesi21. qvis xanasaqarTvelosteritoriaze• • •• •• •• •• • •• • • •22.borbali • • •23. sameTuneo morgvi • • •24. saqsovi dazga • • •25/26. rvalisa darkinis mWedlebi27. ra arisxelosnoba?• • • • •• • •37
paragrafisdasaxeleba28. ras niSnavssamecniero-teqnikuriprogresi?29. samecniero-teqnikuriprogresisdadebiTi da uaryofiTimxareebi30. saqarTvelosekonomikis dargebi31. transporti dakavSirgabmuloba32. uZvelesi saxelmwifoebisaqarTvelosteritoriaze33. ras eTayvanebodnenqarTvelebiZvelad?34/35. qarTlissamefo da mefefarnavazistandartis Sesabamisi Sedegebi1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23• • •• • •• • •• •• • •• • • • • •• • •36. “didi mcxeTa” • • • • • •37. qarTlis samefoda romis imperia38. qarTlis samefosgaqristianeba39. mefe vaxtanggorgasali (Vsaukunis II naxevari)40. egrisis samefoVI saukuneSi41. arabTa saxalifoda saqarTvelo42. X saukune: daviTdidi kurapalati43. erTiani saqar-Tvelos mefe bagratIII (975-1014)• • • • • •• • • • • •• • • • • • •• • • • •• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •38
paragrafisdasaxeleba44. daviT aRmaSenebeli(1089-1125)45.saqarTvelossamefo wyoba dareformebi daviTaRmaSeneblis dros46. Tamar mefe(1184-1213)47. adamiani dasazogadoebastandartis Sesabamisi Sedegebi1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •48. samRvdeloeba • • • • • • •49. meomris aRzrda • • • • • • •50. glexebi, xelosnebida vaWrebi51. cotne dadianida demetreTavdadebuli52. giorgi V brwyinvale(1318-1346) damonRolTa batonobisdasasruli53. saqarTveloTemur lengispirispir54. saqarTveloXV saukunis meorenaxevarSi55. XVI saukunisqarTli ori dampyrobliswinaaRmdeg56. Sah abas I-isSemosevebi kaxeTSi57. martyofidanmarabdamde• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •39
paragrafisdasaxeleba58. imereTismefe solomonI (1752-1784)59. aspinZidangeorgievskistraqtatamde60. qarTl-kaxeTissamefo XVIII saukunismiwuruls61. rusuli mmarTvelobisdamyarebasaqarTveloSi62/63. XIX saukunissaqarTvelo64. saqarTvelosistoriuli miwebisSemoerTeba65. 1918-1921 —damoukideblobissami weli66. saqarTvelosabWoTa kavSirisSemadgenlobaSi67. sabWoTa kav-Siris daSla dasaqarTvelosdamoukideblobastandartis Sesabamisi Sedegebi1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23• • • • • • •• • • • • • •• • • • • • •• • • • • •• • • • • •• • • • • • •• • • • • •• • • • • •• • • • • •68. saqarTvelo dRes • • • • • •69. me, Sen, Cven • •70. sazogadoebada wesrigi71. Rirseba, Tanasworoba,Tavisufleba72. rogor aRsruldebasamarTali?• •••40
paragrafisdasaxelebastandartis Sesabamisi Sedegebi1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 2373. bavSvis uflebebi •74. uflebebi damovaleobebi75. rogor movagvaroTkonfliqtebi?76. qarTulidamwerloba77. xelnawerebida adamianebi78. qarTuli be-WdviTi sityva79. qarTuli muzeumebissaTaveebTan80. eqvTimeTayaiSvili da qar-Tuli saganZurisTavgadasavali81. Wedurobisada oqromWedlobistradicia• • • •• • • •• • • •• • • •• • • •• • • •82. qvelmoqmedeba • •83. dResaswaulebi • • •84. samoseli • • •85. qarTulikulturis moamage— frangi mecnierimari brose86. ucxoeli mogzaurebisaqarTveloSi87. qarTvelimogzaurebi88/89. qarTvelebisazRvargareT• • •• • •• • •• • •••41
IX. gakveTilebis scenarebi, komentarebi da savarjiSoebis pasuxebigak ve Ti li 1 ro gor da ris Tvis izo me badro?gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, dakvirve bis, lo gi ku ri az rov ne bis, sa ku Ta ri az risga moT qmis.gakveTilis msvleloba: mas wav le be li gak ve Tilsiwy ebs g.i. me To diT. mos wav le ebs sTxovs la ko nuradupa su xon kiTx vas: ra tom sWir de ba ada mi ansdro Si gar kve va? mos wav le Ta pa su xebs mas wav le beliCa mo wers da fa ze, wre Si mo Tav se bu li sity vis“dro” ir gvliv (sxi ve bis gas wvriv, 5 wT.), Sem deg kidro i sa da ad gi lis cod nis au ci leb lo ba Si da sarwmuneb lad ukiTx avs sa xel mZRva ne lo Si mo ce mulsi tu a ci ur amo ca nas “mo saw ve vi baraTi” (wyaro a).mas wav le be li cdi lobs kiTx ve bis dax ma re biT moswavle e bi mi iy va nos Sem deg das kvne bam de:1. yo vel gvar moq me de bas aqvs Ta vi si dro da adgili anu ne bis mi e ri faq ti Tu mov le na kon kretuldro sa da ad gi las xde ba.2. Tu gin da ga er kve bu ne bis, sa zo ga do e bis anada mi an Ta cxov re bis ra i me mov le na sa Tu faqtSi,igi, upir ve les yov li sa, ad gi li sa da droismi xed viT un da gan sazR vro (15 wT.).Sem deg mas wav leb lis dax ma re biT mos wav le e bicdi lo ben ge o lo gi ur da is to ri ul dro Si garkvevas. b wya ros gac no bis Sem deg, iq aR we ril movlenebs axa ris xe ben da asa bu Te ben, Tu ra tom ganekuT vne ba isini is to ri ul Tu ge ologiur dros(10 wT.).gak ve Ti lis msvle lo bi sas pa suxs sce men pa ragrafis bo los das mul kiTx veb sac (5-10 wT.).ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le ebs da u rigeTsa fos to ba ra Te bi da sTxo veT, yu radR e biTda ak vir dnen Se sav seb ve lebs. ma ga li Tis Tvis SegiZli aT mo iS ve li oT ase ve el fos tac, ro mel sacav to ma tu rad aqvs mi Ti Te bu li gag zav na- mi Re bisTa ri Re bi da mi Re bu li/ gag zav ni li ma sa lis qro nologi u rad da la ge ba Si ex ma re ba mom xma re bels.gak ve Ti lis msvle lo ba Si au ci leb lad Car TeTsus ti mos wre bis mos wav le e bi. maT da a va leT, Tundac,kla sis mi er na kar na xe vi pa su xis da fa ze dawera.pa su xe bi Se ma ja me be li sa var ji So e bis Tvis:sav. 1: 1-g, 2-b.sav. 2:ge o lo gi u ri drois to ri u li dro1), 4), 6), 8) 2), 3), 5), 7), 9)gak ve Ti li 2 is to ri u li drogansaviTarebeli unarebi: dak vir ve bis, lo gi ku ridas kvne bis ga mo ta nis, dro is xaz ze mu Sa o bis.gakveTilis msvleloba: is to ri u li dro is Se saxebgak ve Tils mas wav le be li iwy ebs mi ni-leq ci iT(3-5 wT.), Sem deg mos wav le ebs sTa va zobs sa xelmZRvane lo Si mo ce mu li teq stis gac no bas (10 wT.),ris Sem de gac da fa ze Ca mo wers sity vebs: we li, sauku ne, aTas wle u li da iwy e ben msje lo bas, ra ician,ri si Tqma Se uZ li aT am ter mi neb Tan da kav SirebiT, ra sxva o baa Ti To e ul maT gans So ris (SeuZli aT v.d. ga mo ye ne ba), ro me li maT ga ni mo i cavsdro is Se da re biT mci re da ro me li did pe ri ods,ra Si gvar gi a Cven ma Ti cod na, moh yavT ma ga li Tebiw lis, sa u ku nisa da aTas wle u lis gan sa sazR vrad(10 wT.).mas wav leb lis Txov niT mos wav le e bi yu radR e-biT uk vir de bi an sqe ma 1-sa da sqe ma 2-s, ag reT vemaT So ris moq ce ul teqsts. Sem deg Ta va dac asa xeleben ama Tu im sa u ku ni sa da aTas wle u lis ni muSs(10 wT.).amis Sem deg mas wav le bel Tan er Tad mu Sa o bensqe ma 3-sa da sqe ma 4-ze. sqe ma 2-is Se sa ba mis cxrilsrve u leb Si xa za ven da as ru le ben me-2 Se ma ja me belsa var ji Sos (5 wT.).Se ja me bis sa xiT pa su xo ben 1-li Se ma ja me be lisa var ji Sos kiTx vas (5 wT.).ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le Ta asakis,ag reT ve mos wre bis gaT va lis wi ne biT, Se saZ loaTa vi dan ga u Wir deT sqe ma 1-i sa da sqe ma 2-is aR qmagage ba. da ex ma reT maT mar ti vi sa var ji So e biT: a)Tan iqo ni eT Cog bur Tis bur Ti. da a sa xe leT ricxvi(vTqvaT, 350 we li). bur Ti ga da ug deT mos wavlesda sTxo veT, da i Wi ros da ma Sin ve da a sa xe losSe sa ba mi si sa u ku ne. es sa var ji So 2-3 gak ve Ti lisgan mav lo ba Si 5-7 wu Tis gan mav lo ba Si ime o reT. misico ta Ti rTu li sa xe o baa Ta vad mos wav le eb mada us van er Tma neTs kiTx ve bi da swra fad ve upa suxon;b) kla si jgu fe bad da ya viT. da u ri geT pa tarafur cle bi, rom leb zec wi nas war Ca mo we ri liaTa ri Re bi. da niS neT dro, ro me li jgu fi uf roswra fad da as ru lebs da va le bas. am da va le be bisSes ru le ba Si au ci leb lad Car TeT sus ti mos wrebismos wav le e bic.pa su xi me-2 Se ma ja me be li da va le bis Tvis :pre is to ria _ “dma ni se li ada mi a nis” epo qaZve li dro _ far na va zis me fo baSua sa u ku ne e bi _ vax tang gor gas lis me fo ba,ze daz nis mo nas tris da ar se ba, da viT aR ma Se neb lisme fo ba.ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : Tu TvliT, romsa var ji So Si moy va ni li ma ga li Te bi ara sak ma ri si a,ga mo i ye neT da nar Ti #10 (“sa qar Tve los is to ri isTa ri Re bi”).gak ve Ti li 3 dro is aR ricx vis sis te me bigansaviTarebeli unarebi: lo gi ku ri das kvne bis gamota nis, dro is xaz ze mu Sa o bis, ter mi ne bis ga azrebu li aTvisebis.gakveTilis msvleloba: mas wav leb lis mi Ti Te biTmos wav le e bi ec no bi an sa xel mZRva ne lo Si mo ce multeqstsa da wya ro ebs (7 wT.), Sem deg mas wav le be limok led (mi ni-leq ci a) mi mo i xi lavs dro is aR ricxvissis te mebs (3 wT.), ra sac mos devs mis mi er da fazesqe mis ga ke Te ba:42
yo ve li ve amis Sem deg mas wav le be li sTa va zobsmos wav le ebs da we ron mci re zo mis Txzu le ba “rogorvi ye neb ka len dars?” (5 wT.), mas wav leb lisSer Ce viT 3-4 mos wav lis na az revs is me nen mos wavlee bi.mos wav le Ta uSu a lo mo na wi le o biT, cxov re bi seuli ma ga li Te bis ga mo ye ne biT xde ba Ti To e u li sistemis Ri re bu le beb ze sa u ba ri: ra to maa ka len da rian wel TaR ricx va mniS vne lo va ni ada mi a ne bi saT vis?ra mox de bo da, sa er To ka len dris an wel TaR ricxvisnac vlad Ti To e u li ada mi a ni sa ku Ta ri dro isaT vlis sis te miT rom sar geb lob des? (10 wT.).Sem deg mas wav le be li kvlav mi ni- leq ci is sa xiTesa ub re ba mos wav le ebs wel TaR ricx viT Zve li daaxa li pe ri o de bis Se sa xeb. mas wav le be li mu Sa obsda fa ze da sTxovs mos wav le ebs rve u leb Si ga a ke-Ton Se sa ba mi si gan mar te be bi (10 wT.).amis Sem deg mas wav le be li mos wav le ebs amu Savebswyvi leb Si an jgu feb Si, isini dro is xa zisga mo ye ne biT pa su xe bs gas cemen pa rag ra fis bo losdas mul kiTx vebs (10 wT.).ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le ebs sTxo -veT, da uk vir dnen 1-li Ta vis Se sa val gver dze gan-Tav se bul qro no lo gi ur ska las. Sem deg hkiTx eT,sad ga na Tav se ben am ska la ze Sem deg mov le nebs:a) Zve li qar Tu li mTva ris ka len dris Sec vlamzis ka len driT, b) axa li wlis ian var Si aR niS vnisSe mo Re ba, g) axa li wlis ian var Si aR niS vnis tradici is dam kvid re ba, d) Zv.w. III aTasw. _ pir ve liCi nu ri ka len dris Seq mna, e) Zv.w. 1500-900 _ Zve liin du ri ka len dris Seq mna.gak ve Ti li 4 ro gor war mo iS va ka len da ri?gansaviTarebeli unarebi: Se da re bis, gan sxva ve bis,lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta ni sa da ar gu men ti rebuli msje lo bi s, we ri Ti kul tu ris.gakveTilis msvleloba: mas wav leb eli gak ve Tilsiwy ebs g.i. me To diT da mos wav le ebs sTxovs ukarnaxon, ra ici an ka len dris Se sa xeb. mos wav le Ta pasuxebs mas wav le be li wers da fa ze gra fa Si “vi ci”(5 wT.), Sem deg ekiTx e ba mos wav le ebs ra ain te resebT,ri si ga ge ba surT am sa kiTx Tan da kav Si re biT.mos wav le Ta pa su xebs mas wav le be li wers gra fa Si“min da vi co de” (5 wT.). amis Sem deg mas wav leb lismi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an sa xel mZRva ne lo-Si mo ce mul teqsts, b da g wya ro ebs (10 wT.) daavse ben gra fa “vis wav le”-s (10 wT.).gak ve Ti lis msvle lo bi sas pa su xe bi un da ga e cespa rag ra fis bo los das mul kiTx vebs, Se da re bi sassa sur ve lia v.d. ga mo ye ne ba.gra fe bis Sev se bis Sem deg mas wav le be li sTxovsmos wav le ebs da fiq rdnen, ga e ca Tu ara pa su xe bigak ve Ti lis msvle lo bi sas im kiTx vebs, romelicmaT ain te re seb daT da Tu raime gaugebari darCa,maswavlebeli avsebs xarvezs (3-5 wT.).gak ve Ti li 5 ro go ri ka len driT vsar geblobTdRes?gansaviTarebeli unarebi: dak vir ve bis, ma sa lis Sesaxeb mo saz re be bis Se ja me bis, az ris Ca mo ya li bebis,lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta ni sa da we ri Timety ve le bis.gakveTilis msvleloba: am gak ve Ti lis Ca ta re ba sasurve lia da i geg mos wyvi leb Si an jgu feb Si 3-2-1me To dis ga mo ye ne biT. I etap ze maswavlebeli moswavle ebs sTa va zobs ga ec non sa xel mZRva ne lo Simo ce mul teqsts (10 wT.), xo lo II etap ze sTxovs2-3 wi na da de biT Ca mo we ron: 3 ram, ra mac da ma in teresa; 2 ram, ris Sesaxebac me ti min da ga vi go; 1 ram,ris Sesaxebac si a mov ne biT vim sje leb di (10 wT.)Sem deg xde ba Ses ru le bu li sa mu Sa os pre zen ta cia(10 wT.).pre zen ta ci is Sem deg mos wav le Ta sur vi le bisgaT va lis wi ne biT xde ba sa dis ku sio Te mis Ser Ce va(10 wT.), um jo be sia mu Sa o ba wa ri mar Tos jgu feb Si.pre zen ta ci i saT vis 7-8 wT.gak ve Ti lis msvle lo bi sas pa su xe bi un da ga e cespa rag ra fis bo los das mul kiTx vebs.gak ve Ti li 6 siv rce da te ri to riagan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, dakvirve bi sa da lo gi ku ri az rov ne bis; da mo u ki deblad,wyvi le bad da jguf Si mu Sa o bis, sxvi si az rismos me ni sa da pa ti vis ce mis.gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li gak ve Tilsiwy ebs g.i. me To diT da svams kiTx vas: “ro gor fiqrobTra aris ge og ra fi u li siv rce?”. wyvi le badda yo fi li mos wav le e bi aya li be ben pa suxs (cocx a-li bu ne ba da mi si na wi li, ada mi a ni) (7 wT.).mas wav le be li da fa ze ad gens Sem deg cxrils:wya ro bwya ro gSem deg sTxovs, da uk vir dnen b da g wya ro ebs dama Ti da ma xa si a Te be li Tvi se be bi ukar na xon. moswavle Ta pa su xe bis Sem deg cxri li sa va ra u dod,Sem deg sa xes mi i Rebs:wya ro bwya ro gsiv rceudab noqvi Sasicxesiv rceso fe limTe bitye.............................. ......................................43
o los mas wav le be li svams kiTx vas: “ro gorfiq robT ra aris maT So ris sxva o ba”? mos wav le e biun da mix vdnen, rom ori ve wya ro ze siv rcea asa xuli,mag ram wya ro g-ze Cans ada mi a nis saq mi a no biskva li. (7 wT.).mom dev no 10 wu Ti Si na ar sis re a li ze bas eT mo bada in di vi du a lu ri sa mu Sa o a: mos wav lem yu radR e-biT un da wa i kiTx os gak ve Til Si mo ce mu li teq stida mok led Ca we ros rve ul Si, ra msgav se ba- gan sxvavebaa siv rce sa da te ri to ri as So ris. mas wav le beli6 wuTs uT mobs Ses ru le bu li da va le bis ga mokiTxvas.mom dev no da va le ba jgu feb Si sa mu Sa od eZ le vaT:un da da ak vir dnen wya ro d-s da upa su xon kiTx vaswya ros qveS (10 wT.). 5 wu Ti eT mo ba Ses ru le bu lida va le bis ga mo kiTx vas. gak ve Ti lis mi wu ruls moswavle e bi er Tob li vi msje lo biT am za de ben pa suxsme-2 Se ma ja me be li da va le bis Tvis, ro me lic we rilobiT Sin un da Se as ru lon (5 wT.).ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav lem srulyofi lad un da ga i az ros ge og ra fi u li siv rcisele men te bi da SeZ los ada mi a nis saq mi a no bas da u-kav Si ros ge og ra fi u li ele men te bis aT vi se ba. sasurve lia, Tu da a va lebT wya ro d-s msgav si suraTis mo Zi e bas. mos wav le eb ma un da da a xa si a Tonwya ro ro gorc is to ri u li, ise ge og ra fi u liTval saz ri siT, Ca moT va lon ge o siv rcis ele men tebi.es da va le ba maT gak ve Til ze mi Re bu li cod nisgan mtki ce ba Si da ex ma re ba. sus ti mos wre bis mos wavleeb ma un da SeZ lon ge og ra fi u li siv rcis elemente bis aT vi se ba mo ce mu li sa var ji So e bis ga moyene biT.gak ve Ti li 7 mi wis re sur se bigan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, dakvirve bi sa da lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki debladda wyvil Si mu Sa o bis.gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li gak ve Tilsiwy ebs g.i. me To diT da klass ava lebs, yu radR e biTga ec non a da b wya ro ebs mi na we re bi TurT (6 wT.).Sem deg un da upa su xon das mul kiTx vebs: “gi na xavTTu ara mo ce mu li ti pis mi we bi da mi giq ce vi aT Tuara yu radR e ba, ro gor iye nebs maT mo sax le o ba?”“ras ewo de ba mi wis re sur si?” “ras ewo de ba sa soflo-sa me ur neo sa var gu li?”. mos wav le Ta pa su xebsmas wav le be li da fa ze wers (7 wT.).Sem deg mas wav le be li mos wav le eb Tan er Tad ganixi lavs sqe ma 1-s da ava lebs pir ve li da va le bisSes ru le bas (10 wT.):sa sof lo sa me ur neo sa var gulebis Se mad gen lo basax na vi 26%sa Ti bi 5%mra val wli a ni nar ga vi 9%sa Zo va ri 60%sa var gu le bis farTo bida va le bis Se mow me bas 5 wT. eT mo ba.mom dev no da va le bas mos wav le e bi wyvi leb Si mu-Sa o biT as ru le ben: ec no bi an wya ro g-s da as ru lebenda va le bas (7 wT.). da va le bis Se mow me bis Sem degmas wav le be li ava lebs, xu Ti wu Tis gan mav lo ba Simok led upa su xon kiTx vas: “a ris Tu ara sa qar Tvelomdi da ri mi wis re sur se biT?”. pre zen ta ci as 5wu Ti eT mo ba. Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT da va leba:da a xa si a Ton mi wis re sur se bis mi xed viT sa qar-Tve los ro me li me kuTxe an mxa re.ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : am gak ve Ti lisdax ma re biT mos wav le un da ga i az ros, ra aris mi wisre sur si da ra mniS vne lo ba aqvs mas qvey nis Tvis.sa qar Tve los fi zi ku ri ru kis, gak ve Til Si mo cemuli wya ro e bi sa da teq stis, gan vli li ma sa lis safuZvel ze SeZ los Ca mo a ya li bos das kvna, aris Tuara sa qar Tve lo mdi da ri mi wis re sur se biT. da exmareT sus ti mos wre bis mos wav le ebs sa qar Tve losfi zi ku ri ru ki sa da wya ro e bis ga mo ye ne biT ga i azron,ra aris mi wis re sur si da ra da niS nu le ba aqvsmas.sav. wya ro g-sTan : ara sa sof lo- sa me ur neoa mi wa,ro me lic ar ga mo i ye ne ba arc mi waT moq me de bis Tvis,arc mecx o ve le o bis Tvis. aseT mi wa ze age bu liafab ri ka, qar xa na, tu ris tu li kom pleq si; ga Se ne buliaqa la qi, so fe li an da ba.Se ma ja me be li da va le ba:sa sof lo sa me ur neomi we bisa kal ma xe, ya na, kartofi lis na Te si, saqonlis Ria sad go miara sa sof lo sa me ur neomi we biae rod ro me, fab ri ka qar xniste ri to ri a, Wa o bi, tye, bu nebisda cu li te ri to riagak ve Ti li 8 sa sar geb lo wi a Ri se u ligan sa vi Ta re be li una re bi: cxril ze, wya ro eb sa dakon tu rul ru ka ze mu Sa o bis, das kvne bis Ca mo ya libebis, da mo u ki de be li mu Sa o bi sa da we ri Ti metyvele bis.gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li gak ve Tilsiwy ebs g.i. me To diT. igi da fa ze wi nas war am za debsSem deg cxrils:sa sar geb lo wi a Ri se u lisaT bob e ner ge tikulili To nu riara li To nu rimos wav le ebs ava lebs, yu radR e biT wa i kiTx ongak ve Ti lis pir ve li ab za ci. mos wav le e bi da nar Tisdax ma re biT mas wav le bels kar na xo ben sxva das xvasa sar geb lo wi a Ri se u lis sa xe lebs. Sev se bul cxriliklas ma rve u leb Si un da ga da xa zos (10 wT.):sa sar geb lo wi a Ri se u lisaT bob e ner ge ti ku li li To nu ri ara li To nu rinav To bi (suf sa, no riomar tyo fi sacx e nisi,sam go ri ni now mindapa tar Ze u li)ai ri (rus Ta vi)rki na (folada u ri,Za ma)tyvia (kva isa, rcxmeluri)ba ri ti (xa i Si,Cor di, da viTgare ja)ben to ni tu riTi xe bi (as ka na,gum bri, arali)44
qva nax Si ri (tyvarCe li)Tu Tia (kvaisa, rcxmeluri)...................................... ................... .................mom dev no 10 wu Tis gan mav lo ba Si mos wav le e biwyvil Si mu Sa o ben _ ec no bi an wya ro a-s da pa su xobenkiTx vas. da va le bis Se mow me bis Sem deg mas wavlebe li in di vi du a lur da va le bas aZ levs kon turulru keb ze sa mu Sa od: me-2 da me-3 Se ma ja me belsa var ji So ebs (15 wT.). bo lo 5 wu Ti da va le be bisSe mow me bas eT mo ba. Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT1-li da me-4 Se ma ja me be li sa var ji So e bi.ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav les un daSe eZ los ru ka ze ori en ti re ba, sa sar geb lo wi a Riseu lis sxva das xva sa xe o bis mo po ve bis ad gi le biskon tu rul ru ka ze da ta na da ga az re ba, ra da niSnule ba aqvs maT. gan sa kuT re bu li yu radR e ba mi aqcieT ru kas, ro me lic da ex ma re ba gak ve Ti lis gaazre ba Si. sus ti mos wre bis mos wav le e bi amu Sa veTsa sar geb lo wi a Ri se u lis ru ka ze. sa Su a le ba mi e-ciT sca don kon tu rul ru ka ze mu Sa o ba. an cal kedas viT da ma Ti aq ti vo bis ga mo sav le nad gan sxva vebuli da va le ba mi e ciT.gak ve Ti li 9 tyis re sur se bigan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, dakvirve bi sa da lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki debladda wyvil Si mu Sa o bis.gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li gak ve Tilsiwy ebs g.i. me To diT. teq stis gac no bis Sem deg moswavle ebs Se sas ru leb lad aZ levs me-2 Se ma ja me belda va le bas (5-8 wT.). amis Sem deg da fa ze xa zavs sqemas(me o re bu li ti a ni da va le ba cno ba 1-is qveS) damos wav le e bis dax ma re biT av sebs mas.Jo loso koken kratyeSe Saqa Ral disam Se neb lo ma sa lasqe mis Sev se bis Sem deg mos wav le e bi cdi lo ben,Ca mo a ya li bon pa su xi kiTx va ze: “ra mniS vne lo baaqvs tyes”? (8 wT.). Sev se bu li sqe ma da das kvna gadaaqvT rve u leb Si. mom dev no 8 wu Tis gan mav lo ba Simos wav le e bi wyvi leb Si mu Sa o ben da as ru le ben savarji So ebs wya ro a-s Tav ze. da va le bis Se mow me bisSem deg mas wav le be li klass jgu fe bad yofs da 5wuTs uT mobs a da b wya ro e bis gac no bi sa da ma-Ti Se da re bis Tvis. gak ve Ti lis mi wu ruls 5 wuT Si,wya ro d-s gac no bis Sem deg mos wav le eb ma un da upasuxon kiTx vas da da we ron mci re es ei: “tye iw vis”.pre zen ta ci is Tvis eT mo baT 5 wu Ti.ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : wya ro eb ze, diagra meb ze, gra fi keb ze, sqe meb ze mu Sa o ba mos wavleebs da ex ma re ba gak ve Ti lis ga az re ba Si. sus timos wre bis mos wav le ebs mi e ciT teq sti wa sa kiTx adda cal ke we ri lo bi Ti da va le ba, da mo u ki deb ladSe sas ru leb lad, ro mel sac gak ve Ti lis bo los Seumow mebT.sav. wya ro d-s qveS : sa o ma ri moq me de be bis drosori ve mxa re un da zru nav des bu neb ri vi ga re mosfar To, mas Sta bu ri, xan grZli vi da se ri o zu li dazia ne bis gan dac va ze, ra Ta saf rTxe ar Se eq mnas mosaxle o bis jan mrTe lo ba sa da ar se bo bas.ko men ta ri Ta vis Se sa val gver dze gan Tav se bu liqro no lo gi u ri ska lis Tvis : Ta vis Se sa val gverdzegan Tav se bu li qro no lo gi u ri ska la ga moiye neT da cu li te ri to ri e bis Se sa xeb mok le mini-leq ci is Tvis. da cu li te ri to ri e bis sxva das xvafor maa sa xel mwi fo nak rZa li, erov nu li par ki,aR kve Ti li, bu ne bis Zeg li, da cu li lan dSaf ti.yu radR e ba ga a max vi leT im faq tze, rom sa qar TveloSi da cu li te ri to ri e bis 75%-ze me ti tyi Taada fa ru li. es ki dev er Txel da a fiq rebs mos wav leebstyis mniS vne lo ba ze. sa sur ve lia pre zen ta ciismom za de ba sa qar Tve los da cu li te ri to ri e bisSe sa xeb. mi e ciT sa Su a le ba, Seq mnan jgu fe bi da Tavadair Ci on kvle vis obi eq ti. da fa ze Ca mo we reTram de ni me da cu li te ri to ri is Seq mnis Ta ri Ri dasTxo veT, rve ul Si ga da i xa zon da Se av son in formaci iT qro no lo gi u ri ska la an or sve ti a ni cxriliSe ad gi non:1935 _ ba wa ris, bor jo mis, vaS lo v nis, ma ri amjvaris, sa Taf li is nak rZa le bi1946 _ aja me Ti sa da sa gu ra mos sa xel mwi fo nakrZale bi1957 _ Tbi li sis erov nu li par ki, ri wis nak rZali1959 _ kin tri Sis nak rZa li1960 _ ba ba ne u ris nak rZa li1965 _ al ge Tis nak rZa li1966 – biW vin Ta- mi u se ris da cu li te ri to ria1976 _ fsxu- gu mis Ti sa da yaz be gis nak rZa le bi1977 _ li ax vis nak rZa li1995 _ bor jom -xa ra ga u lis erov nu li par ki1996 _ gar dab ni sa da ka co bu ris da cu li te ritori e bi2000 _ kol xe Tis erov nu li par ki2003 _ vaS lov nis da cu li te ri to ri a, il tosaR kve Ti li, ba wa ra- ba ba ne u ris nak rZa li2007 _ kin tri Sis da cu li te ri to ri e bi, al ge-Tis erov nu li par ki.Tu sko las aqvs Se saZ leb lo ba, mi si ad gil mdebare o bis gaT va lis wi ne biT, sa sur ve lia eq skur si ismowy o ba ro me li me da cu li te ri to ri is sa na xa vad.gak ve Ti li 10 wya li _ sa qar Tve los sim didregan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb sa da ru ka ze mu-Sa o bis, das kvne bis Ca mo ya li be bis, da mo u ki deb ladda jgu fu ri mu Sa o bis, we ri Ti mety ve le bis.gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li gak ve Tilsiwy ebs mi ni- leq ci iT sa qar Tve los wylis re sur sebisSe sa xeb (5 wT.).Sem deg da fa ze wi nas war gam za de bul cxril Simos wav le Ta kar na xiT wers sa qar Tve los mniS vnelova ni mdi na re e bis, tbe bi sa da wyal sa ca ve bis saxelebs (5 wT.).45
Sem deg yo ve li mos wav le rig -ri go biT asa xelebsricx vebs 1, 2, 3. yo ve li 1-li no me ri kiTx u-lobs qve Tavs “mdi na re e bi”, yo ve li me-2 no me ri _qve Tavs “tbe bi da wyal sa ca ve bi”, yo ve li me-3 nomeri _ qve Tavs “sas me li da mi ne ra lu ri wyle bi”.mu Sa o ben in di vi du a lu rad, rve u leb Si we ri lo biTpa su xi un da gas cen Se sa ba mi si qve Ta vis kiTx vebs(12-13 wT.).Sem deg mas wav le be li yve la 1-l no mers erTjgu fad das vams, ase ve yve la me-2 da me-3 no mers.mom dev no 15 wu Tis gan mav lo ba Si maT un da Se a-je ron Ses ru le bu li da va le be bi da Ti To e ul majguf ma war mo ad gi nos pre zen ta ci is sa xiT (7 wT.).sa Si nao da va le bad eZ le vaT Se ma ja me be li sa var ji-So e bi.ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le eb ma undagan sazR vron mniS vne lo va ni mdi na re e bi, tbe bi,wyal sa ca ve bi, da a la gon ho ri zon tis mxa re e bis mixedviT da ga i az ron mniS vne lo va ni mdi na re e bi saTu tbe bis da niS nu le ba. sa sur ve lia sap re zen taciod mis ceT Te ma “ wya li _ sa qar Tve los sim didre”.Te ma Si mos wav le eb ma zo ga dad un da mi mo i xilonsa qar Tve los wylis re sur se bi. es Se a ja mebsgak ve Tils da da ex ma re ba mos wav le ebs Te mis ga azreba Si. sus ti mos wre bis mos wav le eb ma mas wav leblisdax ma re biT kon tu rul ru ka ze da i ta non saqarTve los mniS vne lo va ni mdi na re e bi, tbe bi, wyalsaca ve bi; ga i az ron ma Ti da niS nu le ba.gak ve Ti li 11 bu ne baT sar geb lo ba sa qar TveloSigan sa vi Ta re be li una re bi: sqe ma ze da wya ro eb ze mu-Sa o bis, lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki deb lad dajgu fu ri mu Sa o bis.gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li gak ve Tilsiwy ebs g.i. me To diT da klass sTxovs uk ve nas wavlibu neb ri vi re sur se bis sa xe le bis Ca moT vlas (10wT.). mos wav le Ta pa su xe bi da fa ze iwe re ba. ra ci o-na lu ri da ara ra ci o na lu ri bu ne baT sar geb lo bisra o ba Si ukeT ga sar kve vad mos wav le ebs sTa va zobsSe sa ba mi si teq stis gac no bis Sem deg rve u leb Siga da xa zon ma ga li Tis ni mu Si, da a ma ton ho ri zontalu ri ri ge bi da da a sa xe lon sxva ma ga li Te bi.Sem deg klass sTa va zobs, yu radR e biT da ak vir dnenwya ro a-s, gan mar ton, ra ti pis bu ne baT sar geb lobisni mu Sia mas ze ga mo sa xu li da da a sa bu Ton pa suxi(10 wT.).kla si mas wav leb lis dax ma re biT mu Sa obs sqe ma1-ze, as ru lebs Se ma ja me bel da va le bas.ko men ta ri Se ma ja me be li sa var ji Sos Tvis : sqe mazewar mod ge ni lia is Zi ri Ta di bu neb ri vi re sursebi, rom leb sac sa qar Tve lo iye nebs sxva dasx vasa me ur neo miz ne bis Tvis. mce na re ul Si igu lis xme bamce na re u li sa fa ri _ tye, buC qnar -ba la xe u li, samkurna lo mce na re e bi, sa me ur neo kul tu re bi; klimatur Si _ ha vis pi ro be bi _ sam kur na lo- ga ma jan sa-Re be li da ag ro war mo e bis miz ne bis Tvis; wylis resurseb Si _ mdi na re e bi, wyal sa te ve bi, wya ro e bi dazRva. Ti To e ul re surss sa ku Ta ri eq splu a ta ci isfor ma da ga mo ye ne bis sfe ro ga aC ni a. mce na re u lire sur se bi sa gan mzad de ba mer qa ni, grov de ba samkurna lo mce na re e bi, mi i Re ba sak ve bi pro duq ciada sxva. cxo vel Ta sam ya ros re sur se bi ga mo i ye nebasa Tev za od da sa na di rod; kli ma tu ri _ kur navssxva das xva da a va de bas, ni a da geb Tan er Tad xelsuwy obs Se sa ba mi si sa sof lo- sa me ur neo kul tu rebisgav rce le bas. wya li ga mo i ye ne ba mor wyvis Tvis,sat ran spor tod, ener gi is wya rod, Ca mo sas xme ladda sxva miz ne bis Tvis; mi wis _ sa sof lo- sa me ur neosa var gu li, sxva da niS nu le bis te ri to ri e bi.bu ne baT sar geb lo ba ze msje lo bi sas Se iZ le bamos wav le ebs Se ax se noT bu ne bis mety ve le ba Si wi nawleb Si nas wav li ma sa la aRud ge ne li, na wi lob rivaR dge na di da aR dge na di bu neb ri vi re sur se bis Sesaxeb:aRud ge ne lisa sar geb lowi a Ri se u li, gadaSe ne bis pi rasmyo fi mce na re e bida cxo ve le bina wi lob rivaR dge na diflo ra, fa una, zo gi er Timi ne ra lu rined le u liaR dge na dini a da ge bi,mra val wli ani xe e bibu ne baT sar geb lo bis ori sa xe o bis Se sa xeb msjelobi sas sa sur ve lia v.d. an T-sqe mis ga mo ye ne ba.ra ci o na lu riara ra ci o na lu riT-sqe mis ga mo ye ne biT ki mos wav le e bi im sje lebenra ci o na lu ris an arara ci o na lu ris mxo lodda de biT da uar yo fiT mo men teb ze.+ - + -bo los mas wav le be li ajamebs da avi Ta rebsazrs, rom ne bis mi e ri aras wo ri Se xe ba bu ne bas Taniwvevs eko lo gi u ri wo nas wo ro bis dar Rve vas, racvlin de ba eko lo gi ur ka tas tro feb Si, ro m lebicxSirad ada mi a ni saT vis um Zi me si, sa va la lo Se de gebiTsrul de bako men ta ri mas wav leb lis Tvis : au ci le be liacxri le bi sa da sqe me bis ga mo ye ne biT mu Sa o ba, rommos wav le eb ma mi Re bu li cod na ga im ya ron. sus timos wre bis mos wav le ebs wa a kiTx eT gak ve Ti li dayu radR e ba ga a max vi le bi neT sqe ma 1-ze, rom ZiriTa di bu neb ri vi re sur se bis Ca mo naT va li ma incaiT vi son.46
gak ve Ti li 12 tyi sa da wylis mox ma re bi sa dadac vis xal xu ri tra di ci e bigan sa vi Ta re be li una re bi: teq stze da wya ro eb zeda mo u ki deb lad mu Sa o bis, das kvne bis Ca mo ya li bebis,ana li zi sa da sin Te zis, we ri Ti mety ve le bis.gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav leb lis mi Ti Te biTmos wav le e bi iT vli an 1-2-ze. yo ve li 1-li no me rikiTx u lobs qve Tavs “tye”, yo ve li me-2 no me ri _qve Tavs “wya li” (10 wT.). Sem deg 1-li da me-2 nomrebi jgu fe bad er Ti an de bi an da aya li be ben azrs:3 ram ra mac da ma in te re sa;2 ram, ris Se sa xe bac min da ga vi go;1 ram, ris Se sa xe bac si a mov ne biT vim sje leb di(8 wT.).Sem deg xde ba pre zen ta cia (8 wT.). sa sur ve liamsje lo ba mos wav le TaT vis sa in te re so sa kiTx eb zeda dis ku si is ga mar Tva (14 wT.). gak ve Til Si mo cemuli da va le be bi Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT.ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : tyes ada mi a nisxva das xva miz niT iye neb da. sa nam igi mi wis da mu-Sa ve bas is wav li da ve lu ri mce na re u liT, so ko Ti,Tev zi Ta Tu na di ris xor ciT ik ve be bo da. mce nareul sa da so kos ume te sad tye Si ag ro veb da. sakvebad da sam kur na lod iye neb da. Za li an Zve lad,sa nam fut kars mo a Se neb dnen, Taf lsac tye Si agroveb dnen. ve lu ri fut ka ri skas xis fu Ru ro Si anxis ga xeT qil mor Si ake Teb da, ada mi a ni ki am skebspo u lob da da Tafls iReb da. sa qar Tve lo Si spe cialu ra dac ki amoT lid nen xol me tye Si xis mo rebs,fut kars ska rom ga e ke Te bi na. aseT mors ge ja ewodeba. sak ve bis am gziT mo po ve bas Sem gro veb lo basuwo de ben. Sem gro veb lu ri me ur ne o ba odes Racsak ve bis mo po ve bis Zi ri Tad wya ros war mo ad gen daise ve, ro gorc na di ro ba. sa na di ro dac ume te sadtye Si mi di od nen, klav dnen ga re ul frin vels, nadirsda mce na re ul Tan er Tad sak ve bad iye neb dnen.na di ro bac odes Rac me ur ne o bis Zi ri Ta di dar giiyo. mi waT moq me de bi sa da me sa qon le o bis aT vi se bisSem deg ki Sem gro veb lo ba da nad ro ba me ur ne o bisdam xma re dar ge bad iq ca. tyis, gan sa kuT re biT kiwiw vo va nis ha e ri sa qar Tve lo Si odiT gan sam kurnalod iT vle bo da. ux de bo da. fil tve biT da a va debulebs. wiw vi an tye eb Si avad myo fe bi zaf xu lo biTmih yav daT, sam kur na lo Tvi se be biT sa qar Tve lo Siabas Tum ni sa da bax ma ros tye e bi ga mo ir Ce o da.tye sa Se ni ma sa li Tac ama ra geb da ada mi a nebs.tyi dan moh qon daT Se Sac ga saT bo bad, tye Si xe ebssxva das xva dros Wrid nen. sa Se ni ma sa lis Tvis umetesad zaf xul Si, Se Sis Tvis ki Se mod go ma ze.bav Sve bis say va re li sas me li iyo ne ker Cxlis“sa si cocx lo wve ni”, ro mel sac “xis wvens”, “xiscrem lsac” uwo deb dnen. ne ker Cxlis qerqs mrgvaladamoW rid nen da mis “wvens” mce na ris Re ro Tisvam dnen.gak ve Ti li 13 ro gor ar Cev dnen sa mo sax los?gan sa vi Ta re be li una re bi: faq te bis da xa ris xe bis,we ri Ti mety ve le bis, lo gi ku ri az rov ne bi sa dadas kvne bis ga mo ta nis, da mo u ki deb lad mu Sa o bis.gak ve Ti lis mim di na re o ba: am gak ve Ti lis Ca ta re basa sur ve lia k.n.s. me To dis ga mo ye ne biT. mas wav leblismi Ti Te biT mos wav le e bi wa sa kiTxi ma sa lis kideeb ze fan qriT ake Te ben Se sa ba mis aR niS vnebs, Semdegki av se ben cxrils (15 wT.).Sem deg iyo fi an jgu fe bad da er Tma neTs uziare ben STa beW di le bas. imar Te ba dis ku sia mas wavleblis mi er das mul Se kiTx veb ze:ra iyo ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam de icodiT?ra aR moC nda ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam gaswavlaT?ra iyo ise Ti, ri si sa pi ris pi roc ico diT?ra Se kiTx ve bi da ge ba daT? (25 wT.).gak ve Til Si mo ce mu li sa var ji So e bi Sin Se sasruleb lad eZ le vaT.gak ve Ti li 14 Zve li qa la qe bi sa qar Tve lo SigansaviTarebeli unarebi: Se da re bis, msgav se bagansxva ve bis; war su lis, aw myo sa da mo mav lis ur-Ti er Tda kav Si re bis, ana li ti ku ri az rov ne bi sa dacxri le bis Sed ge nis.gakveTilis msvleloba: mas wav le be li gak ve Tilsiwy ebs mi ni-leq ci iT qa la qe bis Se sa xeb (3-5 wT.),Sem deg mos wav le ebs sTxovs ga ix se non, ra ici anZve li qa la qe bis Se sa xeb, da a sa xe lon maT Tvis cnobili uZ ve le si qa la qe bi. Sem deg ki sTxovs we rilobiT Ca mo a ya li bon az ri odes Rac Zli e ri, mag ramSem dgom Si dak ni ne bu li da nan gre ve bad qce u li qalaqe bis Se sa xeb (7 wT.), Sem deg xde ba pre zen ta cia(10 wT).amis Sem deg mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e-bi kiTx u lo ben sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul teqsts(5 wT.) da mci re o de ni dak vir ve bis Sem deg da fa zeav se ben a wya ros qveS mo ce mul cxrils (5 wT.).Sem deg v.d. ga mo ye ne biT mu Sa o ben wyvi leb Si: er-Tma neTs ada re ben Tbi liss Zve lad da ax la, ama veprin ci piT ga ni xi la ven mcxe Tas, qu Ta iss da foTsda Sem deg ake Te ben pre zen ta ci as (12 wT.). darCenilidrois ganmavlobaSi asruleben gakveTilis bolosmocemul savarjiSoebs.ko men ta ri wya ro g-sTvis : no qa la qe vis na qa la qarimd. ri on -te xu ris xe o ba Si (se na kis r-ni) mde bareobs. is to ri a Si es qa la qi ram de ni me sa xe li Taacno bi li: “ci xe go ji”, “ar qe o po li si”, “sazR u de”,“no qa la qe vi”. na qa la qa ris uZ ve le si fe ne bi Zv. w.II aTas wle u lis II na xe vars ga ne kuT vne ba. qve da terasa ze aR mo Ce ni lia sa war moo na mo sax la re bi dasa kul to kom pleq se bi. isi ni mow mobs Zve li kol xe-Tis ci vi li za ci is ur Ti er To bas xmel Ta Sua zRvisau zis, ege o su ri sam ya ros, eg vip tis, ana to li i sada sxva re gi o ne bis qvey neb Tan. Zv. w. IV s-is bo loseg ri sis eris Tav ma qu jim am ad gil ze aa Se ne bi na qalaqi da ci xe. qa la qis Tav da pir ve li sa xel wo de ba“ci xe go ji“ sa va ra u dod mis sa xels ukav Sir de ba.uax le si dro is gaTx re bis Se de gad na pov nia mniSvnelo va ni is to ri u li niv Te bi da xe lov ne bis nimuSe bi.47