30.01.2013 Views

demokratia, ganaTleba da multikulturalizmi

demokratia, ganaTleba da multikulturalizmi

demokratia, ganaTleba da multikulturalizmi

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>demokratia</strong>, <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong><br />

moqalaqeobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli dilemebi globalur<br />

samyaroSi<br />

karlos alberto toresi<br />

ROWMAN & LITTLEFIELD PUBLISHERS, INC.<br />

Lanham Boulder New York Oxford<br />

ამ მასალის მომზადება შესაძლებელი გახდა ამერიკელი ხალხის კეთილი ნებითა და აშშ საერთაშორისო<br />

განვითარების სააგენტოს მხარდაჭერით. მასალის შინაარსზე პასუხისმგებელია კემონიკს ინთერნეშენალი ინკ. და<br />

ლოს ანჯელესის უნივერსიტეტი კალიფორნიაში, და იგი არ წარმოადგენს აშშ საერთაშორისო განვითარების<br />

სააგენტოსა ან აშშ მთავრობის აზრს. ეს მასალა ითარგმნა და დაიბეჭდა აშშ საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს<br />

განათლების მართვის პროექტის ფარგლებში, რომელიც ხორციელდება საქართველოს განათლების და მეცნიერების<br />

სამინისტროსა და ილია ჭავჭავაძის სახელმწიფო უნივერსიტეტთან ერთად.<br />

2


gamoqveynebulia amerikis SeerTebul StatebSi<br />

Rowman & Littlefield Publishers, Inc.-is mier<br />

4720 Boston Way, Lanham, Maryland 20706<br />

12 Hid’s Copse Road<br />

Cumnor Hill, Oxford OX2 9JJ, England<br />

saavtoro ufleba © 1998 karlos alberto toresis<br />

yvela ufleba <strong>da</strong>culia. gamomcemlis winaswari nebarTvis gareSe<br />

<strong>da</strong>uSvebelia winamdebare publikaciis ama Tu im nawilis Tavi<strong>da</strong>n gamocema,<br />

informaciis saZiebo sistemaSi Senaxva an raime formiT _ eleqtronuli,<br />

meqanikuri, fotoasliT, firze CaweriT <strong>da</strong> a.S. _ gavrceleba.<br />

British Library Cataloguing in Publication Information Available<br />

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data<br />

toresi, karlos alberto.<br />

<strong>demokratia</strong>, <strong>ganaTleba</strong>, <strong>da</strong> multikulturizmi: moqalaqeobasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli dilemebi globalur samyaroSi / karlos alberto<br />

toresi.<br />

p.cm.<br />

wignSi Sesulia bibliografiuli cnobebi <strong>da</strong> indeqsi.<br />

ISBN 0-8476-8534-9 (cloth: alk. paper). – ISBN 0-8476-8535-7 (paper: alk. paper)<br />

1. kritikuli pe<strong>da</strong>gogika. 2. <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> saxelmwifo. 3.<br />

multikulturuli <strong>ganaTleba</strong>. 4. moqalaqeoba. 1. saTauri<br />

LC196.T65 1998<br />

370.11’5 –dc21<br />

98-4047<br />

CIP<br />

<strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> amerikis SeerTebul StatebSi<br />

winamdebare publikaciaSi gamoyenebuli qaRaldi Seesabameba im<br />

minimalur moTxovnebs, romelsac amerikuli saxelmwifo stan<strong>da</strong>rti<br />

sainformacio sistemis mimarT ayenebs – Permanence of Paper for Printed<br />

Library Materials, ANSI Z39.48-1984.<br />

3


wignis pirvel qarTulenovan gamocemaze muSaobdnen:<br />

gamocemis re<strong>da</strong>qtorebi:<br />

nino CubiniZe nchubinidze@gem.ge<br />

medea kakaCia mkakachia@usaid.gov<br />

mTargmnelebi:<br />

maka TevdoraZe makatevd1@gmail.com<br />

naTia amiriZe<br />

manana dumbaZe<br />

natia1998@yahoo.com<br />

Targmanis re<strong>da</strong>torebi:<br />

nino Caduneli<br />

Sinaarsis re<strong>da</strong>qtori:<br />

nino javaxiSvili<br />

manandumbadze@gmail.com<br />

nchaduneli@yahoo.com<br />

nino@sdpdd.ge<br />

grafikuli dizaini <strong>da</strong> formatireba:<br />

giorgi aleqsiZe georgealeksidze@hotmail.com<br />

nino esebua nino.esebua.1@iliauni.edu.ge<br />

4


Sinaarsi<br />

avtorisagan ..............................................................................................................................................................................................9<br />

1. wesrigis saidumlo Tavga<strong>da</strong>savlebi: Sesavali ............................................................................................12<br />

saxelmwifo, Zalaufleba <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong> ...........................................................................................................12<br />

moqalaqeobrioba, <strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>: Teoriuli problema ......... 14<br />

Tezisi, romelic winamdebare wignSi wina planzea wamoweuli ................................................. 16<br />

wignis struqtura ...................................................................................................................................................................... 18<br />

2. saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong> ............................................................................................................................................... 22<br />

saxelmwifo: cnebis gansazRvrebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebi ........................................ 23<br />

<strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> saxelmwifo ................................................................................................................................................ 29<br />

saxelmwifos koncefcia ....................................................................................................................................................... 31<br />

kapitalisturi saxelmwifo demokratiul sazogadoebebSi, Tu demokratiuli<br />

saxelmwifo kapitalistur sazogadoebebSi? ................................................................................................. 41<br />

klasikuri Teoriebi saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Sesaxeb: liberalizmi<strong>da</strong>n<br />

marqsizmamde .................................................................................................................................................................................... 44<br />

Tanamedrove saganmanaTleblo Teoriebi <strong>da</strong> kapitalisturi saxelmwifo ...................... 53<br />

liberaluri saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong> ....................................................................................................... 53<br />

neokonservatiuli saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>: arCevani <strong>da</strong> kulturuli<br />

pluralizmi ............................................................................................................................................................................... 62<br />

neoliberaluri saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>: avtonomiis sakiTxi .........................................71<br />

paralelisturi Teoriebi <strong>da</strong> codna saxelmwifos Sesaxeb: nekonservatizmis <strong>da</strong><br />

neoliberalizmis kritika ........................................................................................................................................... 76<br />

socialuri regulireba, saxelmwifo sfero, <strong>da</strong> saxelmwifos intervencia:<br />

ostmodernistuli Tvalsazrisi saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>ze ........................................ 83<br />

patriarqaluri saxelmwifos winaaRmdeg galaSqreba? feminizmi <strong>da</strong> saxelmwifos<br />

Seferiloba ................................................................................................................................................................................ 89<br />

Sejameba ............................................................................................................................................................................................... 96<br />

3. globalizacia ........................................................................................................................................................................... 104<br />

5


globalizaciis fenomeni ................................................................................................................................................ 104<br />

Okapitalizmis globalizacia <strong>da</strong> ekonomikis restruqturizacia 107<br />

globalizacia <strong>da</strong> moqalaqeoba: suvereniteti, bazrebi <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebi...... 111<br />

moqalaqeebi <strong>da</strong> bazrebi ................................................................................................................................................ 112<br />

moqalaqeebi, saxelmwifo suvereniteti <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa universaluri uflebebi ...... 119<br />

globalizacia <strong>da</strong> multikulturuli moqalaqeoba: postmodernizmis Svilebi? ... 123<br />

globalizacia, moqalaqeoba <strong>da</strong> soli<strong>da</strong>roba ............................................................................................ 127<br />

A aris Tu ara kosmopolituri demokratiebi gamosavali? .......................................................... 136<br />

4. moqalaqeoba .................................................................................................................................................................................. 143<br />

moqalaqe ............................................................................................................................................................................................ 143<br />

ganmanaTlebloba, rogorc moqalaqeobis safuZveli ......................................................................... 145<br />

moqalaqeoba, saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>: T. h. marSalis wvlili ....................................... 147<br />

neokonservatorebi <strong>da</strong> moqalaqeoba ...................................................................................................................... 150<br />

<strong>ganaTleba</strong>, moqalaqeoba, momxmareblebi <strong>da</strong> bazari: jeof vitis kritika ...................... 153<br />

feminizmis, postkolonializmis, rasis kritikuli Teoriisa <strong>da</strong> socialuri<br />

moZraobebis gamowvevebi .................................................................................................................................................... 156<br />

feminizmi ..................................................................................................................................................................................... 156<br />

postkolonializmi ........................................................................................................................................................... 166<br />

rasis kritikuli Teoria ............................................................................................................................................ 170<br />

axali socialuri moZraobebi <strong>da</strong> moqalaqeoba .................................................................................... 174<br />

Sejameba ............................................................................................................................................................................................. 183<br />

postskriptumi: siRaribe <strong>da</strong> moqalaqeobis dualizacia .................................................................. 184<br />

ormagi moqalaqeoba .......................................................................................................................................................... 185<br />

dualuri moqalaqeoba <strong>da</strong> siRaribe ................................................................................................................. 189<br />

5. <strong>demokratia</strong> ..................................................................................................................................................................................... 197<br />

demokratiis Teoriebi ........................................................................................................................................................ 197<br />

<strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> saxelmwifo ........................................................................................................................................... 201<br />

6


liberaluri demokratiis triumfi ...................................................................................................................... 203<br />

liberaluri <strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> socialuri kapitali ............................................................................... 208<br />

liberaluri demokratiis krizisi <strong>da</strong> ganaTlebis roli .............................................................. 213<br />

demokratiuli ganaTlebis moTxovna .................................................................................................................. 217<br />

politikuri gamowveva: saganmanaTleblo utopia <strong>da</strong> demokratiuli politika ...... 220<br />

<strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong> ............................................................................................................................................... 223<br />

postskriptumi: <strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> socializmi ................................................................................................. 227<br />

6. <strong>multikulturalizmi</strong> ......................................................................................................................................................... 232<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>, rogorc socialuri moZraoba, rogorc multikulturuli<br />

<strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> rogorc moqalaqeTa <strong>ganaTleba</strong>: TeTrkanianobis sakiTxi ........................ 232<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>, rogorc socialuri moZraoba <strong>da</strong> rogorc Teoriuli<br />

midgoma ............................................................................................................................................................................................... 236<br />

<strong>demokratia</strong>, <strong>multikulturalizmi</strong> <strong>da</strong> samoqalaqo <strong>ganaTleba</strong>: jeims benqsis<br />

Tvalsazrisi ................................................................................................................................................................................. 241<br />

liberaluri kritika ...........................................................................................................................................................244<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>, rogorc laSqroba: neokonservatiuli kritika ........................... 250<br />

klasi, rasa <strong>da</strong> ganmanaTlebloba: kritika memarcxeneTa mxri<strong>da</strong>n ......................................... 263<br />

identobisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s kritikulad sa<strong>da</strong>vo sakiTxebi: <strong>da</strong>skvna ....... 279<br />

7. demokratiuli mულტიკულტუruli moqalaqeobis Teoriisken .................................................. 292<br />

los anJelesi<strong>da</strong>n bostonisaken: Canaxati ........................................................................................................ 292<br />

demokratiuli multikulturuli moqalaqeobis gamowvevebi .................................................... 295<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Sesaxeb TeoriaTa Sedegebi: ratom un<strong>da</strong> iazrovnon<br />

ganaTlebis mkvlevrebma politikurad ganaTlebis Sesaxeb? ...................................................... 296<br />

problemuri <strong>da</strong>sawyisi ................................................................................................................................................... 296<br />

ga<strong>da</strong>udebeli sakiTxebi ................................................................................................................................................. 297<br />

argumenti 1: klasikosebi ............................................................................................................................................ 298<br />

argumenti 2: metanarativi ........................................................................................................................................... 298<br />

argumenti 3: Zalaufleba ............................................................................................................................................ 300<br />

argumenti 4: axali sawyisebi .................................................................................................................................. 301<br />

7


argumenti 5: niuansirebuli istoriuli mniSvneloba an depolitizacia ................ 302<br />

winaaRmdegobebi, dilemebi <strong>da</strong> gamowvevebi ..................................................................................................... 303<br />

gamowvevebi ................................................................................................................................................................................. 303<br />

winaaRmdegobebi <strong>da</strong> dilemebi ................................................................................................................................. 304<br />

demokratiuli multikulturuli moqalaqeobis Teoria ............................................................... 307<br />

politikuri gamowveva: saganmanaTleblo utopia <strong>da</strong> demokratiuli politika ...... 313<br />

mravalferovnebis winaaRmdegobebi <strong>da</strong> gamowvevebi: <strong>multikulturalizmi</strong>,<br />

moqalaqeoba <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong> <strong>ganaTleba</strong>Si ....................................................................................................... 315<br />

kanoni <strong>da</strong> kultura ................................................................................................................................................................ 323<br />

samoqalaqo Rirebulebebi <strong>da</strong> multikulturuli demokratiuli moqalaqeoba ....... 331<br />

epilogi .............................................................................................................................................................................................. 336<br />

biblografia 342<br />

avtoris Sesaxeb ............................................................................................................................................................................. 365<br />

8


avtorisagan<br />

weris procesi inteleqtualuri mogzaurobaa, savse aRmoCenebiTa <strong>da</strong><br />

dialogebiT. am wignze muSaobisas udidesi samsaxuri gamiwies Cemma<br />

megobrebma <strong>da</strong> kolegebma, romlebic ukanaskneli sami wlis ganmavlobaSi<br />

moTminebiT ekidebodnen im akviatebul interess, romelsac saxelmwifos,<br />

ganaTlebis, moqalaqeobis, demokratiis <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

urTierTobebze msjelobisas viCendi. am diskusiebs araerTxel Seewira<br />

Cveni musaifi <strong>da</strong> mSvenieri vaxSamic ki.<br />

madloba min<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>vuxado maikl v. efls, robert arnovs, atilio<br />

alberto borons, sol koens, aw gansvenebul paulo reglus neves freirs,<br />

moakir gadotis, valter garsias, zel<strong>da</strong> groeners, jon havkinss, pet<br />

makdonous, ted mitCels, marsela moliss, pilar o’kadizs, raj panus,<br />

reimond paredess, devid planks, tomas s. popkeviCs, adriana puigross, xose<br />

eustaqio romaos, <strong>da</strong>niel Sugurenskis <strong>da</strong> uelford (baz) uilmss.<br />

zogierTi Cemi kolega <strong>da</strong> megobari xelnawerSi gaecno Cems naSroms<br />

an mis garkveul nawils <strong>da</strong> erTob sagulisxmo SeniSvnebi <strong>da</strong> siRrmiseuli<br />

rCevebi momawo<strong>da</strong>. gansakuTrebuli madloba min<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>vuxado nik<br />

burbuliss, rei rokos, <strong>da</strong>g kelners, tod gitlins <strong>da</strong> gloria ledsonbilingss.<br />

raimond alen moroum, romelTanac bolo aTi weli mWidrod<br />

vTanamSromlobdi sociologiuri Teoriis <strong>da</strong> ganaTlebis sakiTxebze,<br />

rogorc yovelTvis, didi <strong>da</strong>xmareba gamiwia Tavisi SorsmWvreti kritikuli<br />

SeniSvnebiT.<br />

xelnawerTan <strong>da</strong>kavSirebiT ukiduresad sasargeblo rCevebi miviRe<br />

ramdenime magistrantisganac, rac Cemi azriT, kidev erTxel a<strong>da</strong>sturebs,<br />

rom moswavle maswavlebelia, maswavlebeli ki _ moswavle. studentebTan<br />

urTierTobis procesSi, SesaZloa ver SevZeli maTi niWis srulad<br />

gamovlena, magram min<strong>da</strong> vaRiaro, rom maT metad saintereso wina<strong>da</strong>debebi<br />

SemomTavazes. aseve, madlobas vuxdi maria beatris santanas, oqtavio<br />

peskadors, saul duartes, ali jumas, karmen laura toress, piter kips,<br />

jenifer jafnoskis, qsoCitl perezs, gabino aguires, devid viqtorins, karen<br />

makklafertis, juli tompsons <strong>da</strong> anali haros.). madloba Cems megobar din<br />

birkenkamps profesionalizmisaTvis, gaRebuli siTbosa <strong>da</strong><br />

soli<strong>da</strong>robisaTvis, aseve, sagamomcemlo saqmis mimarT gaweuli<br />

RvawlisaTvis _ igi Rowman & Littlefield –is aRmsrulebeli re<strong>da</strong>qtoria <strong>da</strong><br />

gansakuTrebiT zrunavs demokratiuli socialuri garemos<br />

CamoyalibebisTvis.<br />

9


sanam sabolood <strong>da</strong>vazustebdi wignTan <strong>da</strong>kavSirebul detalebs,<br />

mudmivad miwev<strong>da</strong> mogzauroba meqsikaSi, braziliaSi <strong>da</strong> argentinaSi. is<br />

Sinagani sisufTave <strong>da</strong> gulCviloba, aseve, siyvarulisa <strong>da</strong> mzrunvelobis<br />

gamoxatvis niWi, rac ase moWarbebiT axasiaTebT Cems meqsikel, braziliel<br />

<strong>da</strong> argentinel megobrebs, mu<strong>da</strong>m maxseneb<strong>da</strong> laTinur gamoTqmas “ad fontes”<br />

_ yovelTvis movuxme humanurobas, TanagrZnobas <strong>da</strong> siyvaruls –<br />

inteleqtualuri STagonebis WeSmarit wyaros.<br />

am wigns vuZRvni Cems de<strong>da</strong>s, romelic Tavisi a<strong>da</strong>mianurobiT<br />

yovelTvis mimaniSneb<strong>da</strong> imaze, rom TanagrZnobas ara aqvs sazRvari, rom<br />

siyvaruli aRemateba a<strong>da</strong>mianis bunebasa <strong>da</strong> qcevas, <strong>da</strong> rom demokratiis<br />

principebiT cxovreba gmirobad ar un<strong>da</strong> iTvlebodes.<br />

am wigns, aseve, vuZRvni Cems qaliSvils laura silvinas, romelic<br />

ganuwyvetliv STamagonebs, rom cnobismoyvare, moazrovne gonebas,<br />

mosiyvarule xasiaTsa <strong>da</strong> dialogis <strong>da</strong>uokebel wyurvils samyaros Secvla<br />

ZaluZs, yovel SemTxvevaSi im a<strong>da</strong>mianebisTvis, vinc bedma masTan<br />

urTierTobiT <strong>da</strong>ajildova. lauras ganswavlulobam Tanamedrove<br />

sociologiuri Teoriis sferoSi, gansakuTrebiT eTnikurobisa <strong>da</strong> genderul<br />

sakiTxebSi, di<strong>da</strong>d ganapiroba am TemiT Cemi gataceba <strong>da</strong> misi ukeT gageba.<br />

Cemma vaJma, pablo sebastianma, romelic misTvis Cveuli cnobismoyvareobis<br />

gamo, nawilobriv gaecno naSromis xelnawers, mTeli Tavisi<br />

maxvilgonierebiTa <strong>da</strong> filosofiuri gonierebiT iseTi mniSvnelovani,<br />

pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong>, rig SemTxvevaSi, ukiduresad kritikuli SeniSvnebi momca,<br />

rom am wignis miZRvna namdvilad <strong>da</strong>imsaxura. masTan urTierTobam <strong>da</strong> misma<br />

simarTlisaken swrafvam bevri ram maswavla. me vuZRvni am wigns Cems ufros<br />

vaJs, karlos albertos, romelsac sam sxva<strong>da</strong>sxva qveyanaSi sam gansxvavebul<br />

enaze moux<strong>da</strong> swavla, <strong>da</strong> romelic cxovrebaSi ukeT axerxebs<br />

interkulturalizmis xorcSesxmas, vidre me es Teoriulad maqvs<br />

warmodgenili. misma uzado qcevam <strong>da</strong> cxovrebis pozitiurad Wvretam<br />

maswavla, rom migraciulma gamocdilebam SesaZloa sabolood uxilavi<br />

Rirsebis magvari unari Camoayalibos <strong>da</strong> es unari karlosis msgavs<br />

a<strong>da</strong>mianebs uSfoTvelad cxovrebaSi exmareba. wigni aseve eZRvneba Cemi<br />

ojaxis axal wevrebs nikol tomas <strong>da</strong> rosana disalvos. rogorc yovelTvis,<br />

ganskuTrebuli madlierebiT movixsenieb Cems meuRles <strong>da</strong> Tanamegzurs maria<br />

kristina ponss. Cveni Tanacxovreba ukve oc<strong>da</strong>xuT wels iTvlis. misi<br />

mgrZnobiare buneba, inteleqti <strong>da</strong> momnusxveli Rimili, profesionali<br />

literaturaTmcodnis alRo <strong>da</strong> mwerluri niWi ufro Sinaarsians xdi<strong>da</strong><br />

Cems cxovrebas, mexmarebo<strong>da</strong> gamecnobierebina <strong>da</strong> <strong>da</strong>mefasebina laTinuri<br />

amerikis literaturis umSvenieresi samyaro.<br />

10


<strong>da</strong>bolos, am wigns vuZRvni Cemi megobrisa <strong>da</strong> “maestros”, aw<br />

gansvenebuli paulo reglus neves freiris xsovnas, romelic laTinuri<br />

amerikis sindiss ganasaxiereb<strong>da</strong> <strong>da</strong> romelic gar<strong>da</strong>icvala maSin, rodesac am<br />

wignze muSaobas vamTavrebdi. SeuZlebelia yvela im sikeTis CamoTvla, rac<br />

am a<strong>da</strong>mians CemTvis gaukeTebia. arasdros miecema <strong>da</strong>viwyebas misi mdi<strong>da</strong>ri<br />

memkvidreoba _ swavlebani <strong>da</strong> naSromebi, romlebic mu<strong>da</strong>m gagvaxsenebs mis<br />

ukompromiso morals <strong>da</strong> utopiur azrovnebas, a<strong>da</strong>mianis usazRvro<br />

siyvaruls <strong>da</strong>, rac yvelaze mTavaria, arasdros <strong>da</strong>gvaviwydeba, ra<br />

gulmxurvaled gvaswavli<strong>da</strong> cnobismoyvareobis epistemologias.<br />

11


1<br />

wesrigis saidumlo Tavga<strong>da</strong>savlebi: Sesavali<br />

saxelmwifo, Zalaufleba <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong><br />

“wesrigis srulyofa qaosi<strong>da</strong>n iRebs <strong>da</strong>sabams.”<br />

-karlos monsivaisi, qaosis tradiciebi<br />

qaotur mdgomareobaSi SeiZleba aRmoCndes rogorc politika <strong>da</strong><br />

qveyana, ise ganaTlebis sistemac. meqsikeli JamTaaRmwerlis karlos<br />

monsivaisis figuralur nawarmoebSi qaosis tradiciebi socialuri wesrigis<br />

mignebis saxiT SeiZleba iqnes <strong>da</strong>naxuli. xorxe luis borxesi (1996) wesrigis<br />

saidumlo Tavga<strong>da</strong>savlebis Sesaxeb saubrob<strong>da</strong>. Tu moviSveliebT ori<br />

cnobili laTino-amerikeli avtoris gamonaTqvamebs, borxesi <strong>da</strong> monsivaisi<br />

TavianTi nawarmoebebiT aCveneben, rom zogjer literatura cdilobs<br />

Cawvdes realobas, Tumca es mcdeloba yovelTvis warmatebiT ar mTavrdeba.<br />

sxva SemTxvevebSi, literaturuli nawarmoebi, romelSic warmosaxviTi<br />

xSirad iseT realobad iqceva, romlis mimarTac ar moqmedebs kanonikuri <strong>da</strong><br />

analitikuri moTxovnebi, realobis transformaciis dinamikis iseT gagebas<br />

gvTavazobs, romelic socialuri <strong>da</strong>rgis mecnierebisaTvis miuwvdomelia<br />

maTi erudiciis, Zalisxmevis <strong>da</strong> maTi <strong>da</strong>xvewili meTodebis miuxe<strong>da</strong>vad. amis<br />

mizezi realobis transformaciis mrvalwaxnagovani ganzomilebaa. aqe<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, winamdebare Sesavlis saTaurad borxesis STamagonebeli fraza<br />

SevarCie. “wesrigis saidumlo Tavga<strong>da</strong>savlebi” mxolod metafora ar aris –<br />

es aris saxelmwifos, Zalauflebasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebuli arcTu<br />

martivi urTierTobebis originaluri simbolo, romelic ra Tqma un<strong>da</strong>,<br />

centralur adgils ikavebs iseT dilemaSi, rogoricaa moqalaqeobrioba<br />

multikulturul sazogadoebaSi.<br />

magram, aq Cndeba kiTxva _ aris qaosis tradiciebi socialuri<br />

wesrigis saidumlo Tavga<strong>da</strong>savlebis nawili? Tu es asea, maSin<br />

saganmanaTleblo realobis socialuri konstruqcia Tavisi tradiciebis,<br />

qaosis <strong>da</strong> simboluri wesrigis CaTvliT, socialuri wesrigis reproduqciis<br />

centralur aspeqts un<strong>da</strong> warmoadgendes (morou <strong>da</strong> toresi, 1995). es<br />

gar<strong>da</strong>uvalia im zomiT, ra zomiTac SesaZlebelia socialuri realobis<br />

maZieblad miCneuli procesebis: socialuri, materialuri <strong>da</strong> simboluri<br />

12


wesrigis <strong>da</strong>yofis praqtikis <strong>da</strong> socialuri wesrigis rRvevis gamomwvevi<br />

moZraobis xelaxali inkorporacia qaosSi, im moZraobaSi, romelmac Tavad<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvas socialuri wesrigis reproduqcia.<br />

simbolur doneze, socialuri struqturebis reproduqcia im<br />

racionaluri kanonmdeblobis, rutinuli procedurebis <strong>da</strong> praqtikis<br />

saWiroebaze miuTiTebs, romelic Rrma<strong>da</strong>a Canergili socialur brZolaSi,<br />

sajaro ganaTlebis teqnikur <strong>da</strong> biurokratiul marTvaSi, aseve,<br />

saxelmwifos portretSi <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>mwyvet rols asrulebs socialuri<br />

reproduqciis procesSi. SesaZloa borxesis es lirikulad mdi<strong>da</strong>ri fraza<br />

swored socialuri xasiaTis process asaxavs. wesrigis saidumlo<br />

Tavga<strong>da</strong>savali Tavisi mowyobiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>umorCilebeli bunebiT, erTmaneTTan<br />

akavSirebs saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s. <strong>da</strong> es swored isaa, rac ganaTlebis<br />

politikisa <strong>da</strong> praqtikis sferoSi, ganaTlebis sakiTxebze gamarTul<br />

msjelobebsa <strong>da</strong> diskusiebSi <strong>da</strong> bolos _ yoveldRiur saklaso procesSi<br />

xdeba. xolo mizezi ki amisa aris is, rom saxelwifo mTavari rgolia,<br />

romelic sajaro <strong>da</strong> kerZo ganaTlebis sistemebisagan normebis,<br />

kanonmdeblobis, saswavlo programebis <strong>da</strong> finansuri resursebis <strong>da</strong>dgenas<br />

<strong>da</strong> ganaTlebis marTvis procesis Sefasebas iTxovs. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

saxelmwifo udides rols asrulebs ganaTlebis sistemis warmatebul<br />

funqcionirebaSi, saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebuli kavSirebze,<br />

mcire gamonaklisebs Tu ar CavTvliT, analitikuri xasiaTis diskusiebi<br />

TiTqmis ar imarTeba, aRaraferi rom vTqvaT iseTi naSromebis arsebobaze,<br />

romlebic saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Teoriebs Soris kavSiris Ziebas<br />

mieZRvnebo<strong>da</strong>1. winamdebare wigni swored am mxriv arsebuli <strong>da</strong>naklisis<br />

Sevsebis mcdelobaa _ analizi, romelic ganaTlebis politikur<br />

sociologias <strong>da</strong> moqalaqeobriobis <strong>da</strong> demokratiis formirebas erT<br />

mTlianobaSi ganixilavs.<br />

Ees wigni aris naSromi politikuri filosofiisa <strong>da</strong> ganaTlebis<br />

Sesaxeb. sxva sityvebiT rom vTqvaT, masSi asaxulia a<strong>da</strong>mianebis cxovrebis<br />

simboluri sfero, maT mier racionalurisa <strong>da</strong> utopiuris kognitiuri <strong>da</strong><br />

afeqturi gacnobiereba, im gzebis Ziebis aRqma, romelsac demokratiul <strong>da</strong><br />

Tanasworobis principebze agebul sazogadebaSi “a<strong>da</strong>miani Tavisuflebisa <strong>da</strong><br />

bednierebisken mihyavs”.<br />

wigni, Tavisi arsiT, Teoriuli xasiaTisaa, Tumca aqvs imis pretenzia,<br />

rom araspecialistebisTvisac xelmisawvdomi <strong>da</strong> gasagebia. avtori cdilobs,<br />

wigni Teoriuli koncefciebiT agebul kedelSi CaSenebul kidev erT<br />

agurad ar iqces, romlis gaSifvra mxolod filosofosebs xelewifebaT.<br />

igi cdilobs, analizis gziT ufro cxadi gaxados is sakvanZo dilemebi,<br />

romelTa winaSe ganaTlebis sferos praqtikosi specialistebi,<br />

13


maswavleblebi <strong>da</strong> Cveni drois mkvlevarebi dganan. Tumca, isic un<strong>da</strong>, rom<br />

sxva<strong>da</strong>sxva saswavlo garemos uSualo monawileebi: mSoblebi, ufrosebi,<br />

axalgazrdebi <strong>da</strong> bavSvebi moqalaqeobriobis, demokratiisa <strong>da</strong><br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s cnebebs Soris arsebul kavSirSi gaarkvios.<br />

Mgvesmis, rom pasuxi ara gvaqvs bevr iseT SekiTxvaze (Teoriuli Tu<br />

praqtikuli xasiaTis), romelic am wignis gacnobis Sedegad SeiZleba<br />

<strong>da</strong>ibados. mxolod imis imeds gamovTqvamT, rom Teoriul problemasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli yvelaze relevanturi sakiTxebis <strong>da</strong>dgena SevZeliT.<br />

moqalaqeobrioba, <strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>:<br />

Teoriuli problema<br />

a<strong>da</strong>mianis gonebrivi SesaZleblobebis saukeTeso sazomia misi unari _<br />

gonebaSi erTdroulad atarebdes or urTierTsawinaaRmdego ideas <strong>da</strong> mainc<br />

inarCunebdes azrovnebis unars. a<strong>da</strong>mians un<strong>da</strong> SeeZlos uimedo situaciis<br />

realurad Sefaseba, Tumca, mTeli arsebiT un<strong>da</strong> undodes arsebuli<br />

viTarebis Secvla.<br />

- skot ficjeraldi, “msxvreva” (The Crack-up)<br />

Tanamedrove politikuri mecniereba moqalaqeobriobis <strong>da</strong> demokratiis<br />

Teoriebis ganviTarebas ukavSirdeba. es rTuli bunebis Teoriebi im<br />

Teoriul <strong>da</strong> praqtikul gamowvevebs asaxaven, romlebic <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

Tanamedrove demokratiuli sazogadoebisTvis. moqalaqeobriobis <strong>da</strong><br />

demokratiis Teoriebi safuZvlad demokratiul sazogadoebebSi<br />

molaparakebebis warmarTvis Zalis dilemasac udevs2. moqalaqeobriobis Teoriebi asaxavs moqalaqeebsa <strong>da</strong> saxelmwifos,<br />

agreTve, TviT moqalaqeebs Soris arsebuli urTierTobebis yvela<br />

problemas. demokratiis Teoriebi ki mkafiod warmoaCens im kavSirebs,<br />

romlebic socialuri <strong>da</strong> politikuri Zalauflebis <strong>da</strong>mkvidrebul formebs,<br />

anu farul <strong>da</strong> aSkara formebs Soris arsebobs. igi, aseve, warmoaCens<br />

Sexebis wertilebs demokratiuli ganacxadis <strong>da</strong> Tanamonawileobis<br />

sistemebsa <strong>da</strong> saxelmwifo mmarTvelobis politikur-administraciuli<br />

organizaciis sistemebs Soris. saboloo jamSi, demokratiis Teoriebma<br />

saTanado yuradReba un<strong>da</strong> <strong>da</strong>uTmon demokratiisa <strong>da</strong> kapitalizmis mTliani<br />

urTierTqmedebis Seswavlas.<br />

sabolood, <strong>multikulturalizmi</strong>s Teoriebi, romlebic ukanaskneli<br />

oci wlis ganmavlobaSi metad momravl<strong>da</strong> ganaTlebis sferoSi, exmaureba<br />

ara mxolod pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtis mowyobis wess skolebSi, an pe<strong>da</strong>gogiur<br />

<strong>da</strong> politikur subieqtebs Soris urTierTqmedebas demokratiul<br />

sazogadoebaSi, aramed adgens kidec mravaljeradi identobis (<strong>da</strong> Sesabamisi<br />

14


narativebis, xmebisa <strong>da</strong> moqmedebis) <strong>da</strong>niSnulebas <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong><br />

kulturaSi. mokled, multikulturulobis Teoriebi siRrmiseula<strong>da</strong>a<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli kulturisa <strong>da</strong> ganaTlebis sferos politikasTan 3 .<br />

A amgvarad, <strong>multikulturalizmi</strong>s Teoriebi ukavSirdeba<br />

moqalaqeobriobis Teoriebis mTavar analitikur mizans. rogorc<br />

multikulturis, ise moqalaqeobriobis TeoriebiT, identobis arsisa <strong>da</strong><br />

wyaroebis, aseve, erovnuli, regionuli, eTnikuri <strong>da</strong> religiuri identobis<br />

konkurentuli formebis <strong>da</strong>dgenas cdiloben. <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

TeoriebSi saTanado yuradReba eTmoba socialuri klasis, rasis, <strong>da</strong> sqesis<br />

zegavlenas identobis formirebaze, agreTve, saxelmwifos rols am<br />

TvalsazrisiT, rac faqtobrivad ver iqna miRweuli moqalaqeobriobis<br />

farTod gavrcelebul TeoriebSi4. marTalia, specializebul<br />

bibliografiaSi srulad ar ikveTeba identobasa <strong>da</strong> moqalaqeobriobas<br />

Soris arsebuli urTierTkavSirebi, magram am kavSirebs iseTi praqtikuli<br />

safuZveli aqvT, romelic maT kidev ufro aaxlovebs demokratiis<br />

TeoriebTan. es imiT aixsneba, rom demokratiis Teoriebi ganixilavs ara<br />

mxolod Tanamonawileobis, warmomadgenlobis, urTierTkontrolis <strong>da</strong><br />

Zalauflebis <strong>da</strong>yofis koncefciebs, aramed im gzebsac, romelTa<br />

saSualebiTac SesaZlebelia soli<strong>da</strong>robis stimulireba identobis<br />

konkretuli formebis an konkretuli interesebis miRma.<br />

moqalaqeobriobis, demokratiis <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s Teoriebi<br />

TavianTi zegavlenis konkretuli sferoebis <strong>da</strong> praqtikis safuZvelze<br />

gamovlenili traeqtoriT cdiloben gansazRvron ara mxolod identobis<br />

mniSvneloba (iseTi cnebisaTvis, rogoricaa demokratiuli moqalaqe <strong>da</strong><br />

multikulturuli politikuri subieqti), misi yvela urTierTsawinaaRmdego<br />

sawyisis CaTvliT, aramed ga<strong>da</strong>WriT gansazRvron sazogadoebriobis<br />

formebis is SezRudvebi <strong>da</strong> SesaZleblobebic, romlebic a<strong>da</strong>mians misgan<br />

gansxvavebul a<strong>da</strong>mianebTan erToblivi muSaobisTvis <strong>da</strong> maT<strong>da</strong>mi<br />

tolerantuli <strong>da</strong>mokidebulebisaTvis saWiro unaris gamomuSavebaSi<br />

<strong>da</strong>exmareba. metic, aRniSnulma Teoriebma SesaZloa xeli Seuwyon<br />

a<strong>da</strong>mianebSi (an ufro konkretulad, moqalaqeebSi) sazogadoebrivi<br />

keTildReobis <strong>da</strong> angariSvaldebulebis stimulirebis politikur procesSi<br />

monawileobisTvis saWiro SesaZleblobebisa <strong>da</strong> survilis Camoyalibebas.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, es Teoriebi a<strong>da</strong>mianebis <strong>da</strong>exmareba, mzad iyvnen TavSekavebis <strong>da</strong><br />

personaluri pasuxismgeblobis gamosavlenad sakuTari ekonomikuri<br />

moTxovnebisa <strong>da</strong> piradi arCevanis TvalsazrisiT, rac, TavisTavad,<br />

zegavlenas axdens sazogadoebis keTildReobaze <strong>da</strong> sijansaReze, aseve,<br />

garemosa <strong>da</strong> sazogadoebis formirebis procesze (kimlika <strong>da</strong> normani, 1994:<br />

152-153). amas a<strong>da</strong>sturebs agreTve habermasis (1992) maqsima, rom<br />

15


“konstituciuri Tavisuflebis institutebis faseuloba mxolod im doziT<br />

ganisazRvreba, ra doziTac maT sargebloba moaqvT mosaxleobisaTvis” (7).<br />

Tezisi, romelic winamdebare wignSi wina planzea wamoweuli<br />

“Tanabari SesaZleblobebi SesaZloa niSnavdes... a<strong>da</strong>mianuri cxovrebis<br />

Tanabar uflebas maTTvis, vinc saTanado Zalisxmevas gaiRebs… ...an maTTvis,<br />

vinc metis mosapoveblad konkurentul brZolaSi CarTvas cdilobs.”<br />

- s.b. makfersoni, demokratiis realuri samyaro<br />

demokratiul, mravalsaxovan, multikulturul sazogadoebaSi<br />

moqalaqeobis dilema, romelic zemoT gakeTebuli analizis <strong>da</strong>sawyisSi<br />

SemogTavazeT, SeiZleba ase CamovayaliboT: moqalaqeobriobis Teoriebi<br />

<strong>da</strong>savleTis politikuri Teoriis tradiciis stilSi ganaviTares<br />

TeTrkanianma, heteroseqsualma mamakacebma, romlebmac organizebuli<br />

sazogadoebi<strong>da</strong>n homogenuri moqalaqeobriobis identificireba moaxdines<br />

meToduri gamoricxviT <strong>da</strong> ara sazogadoebaSi CarTvis procesis<br />

gaTvaliswinebiT. anu, qalebi, is socialuri jgufebi, romlebic<br />

eqvemdebarebian identificirebas (mag. ebraelebi, boSebi), muSaTa klasis<br />

warmomadgenlebi, sxva<strong>da</strong>sxva eTnikuri <strong>da</strong> rasobrivi jgufebis<br />

warmomadgenlebi an, mokled rom vTqvaT, feradkanianebi <strong>da</strong> konkretul<br />

SesaZleblobebsa <strong>da</strong> unarebs (mag. wera-kiTxvis <strong>da</strong> maTematikis codna)<br />

moklebuli a<strong>da</strong>mianebi, garkveul sazogadoebebSi, faqtobrivad, amoiRes<br />

moqalaqeobis ganmartebi<strong>da</strong>n. Sesabamisad, maTze aRar vrceldebo<strong>da</strong> `is<br />

ideebi, romlebic erTis mxriv individualur uflebamosilebas <strong>da</strong> meore<br />

mxriv _ konkretuli sazogadebisaTvis mikuTvnebas” exeba. (kimlika <strong>da</strong><br />

normani, 1994:352).<br />

demokratiis Teoriebma, gaarTves ra Tavi demokratiuli Zalauflebis,<br />

Tanamonawileobis <strong>da</strong> warmomadgenlobiTobis wyaroebis amocnobas<br />

legitimuri politikuri demokratiis sistemebSi, ver SeZles moqalaqeebis<br />

erTobliobi<strong>da</strong>n garkveuli segmentebis meToduri gamoricxvis Tavi<strong>da</strong>n<br />

acileba 5 . amdenad, formaluri <strong>demokratia</strong> radikalurad gansxvavdeba<br />

realuri demokratiisgan. ra Tqma un<strong>da</strong>, ufro <strong>da</strong>mafiqrebelia is faqti, rom<br />

demokratiis Teoriebma ver SeZles ganesxvavebinaT warmomadgenlobiTi<br />

demokratiis fesvebi (iseT cnebebze <strong>da</strong>yrdnobiT, rogoricaa Tanabari<br />

warmomadgenloba, samarTlianoba, Tanasworuflebianoba) kapitalisturi<br />

sazogadoebebis Zireuli principebisgan. Tavisi bunebiT kapitalizmi<br />

xelisuflebasa <strong>da</strong> politikaSi diferencialur warmomadgenlobas iTxovs<br />

<strong>da</strong> usamarTlobas ierarqiebis sistemebiTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>pirispirebuli interesebiT<br />

asazrdoebs. araTanasworuflebianobas igi mogebaze orientirebuli<br />

sistemis funqcionirebiT uwyobs xels.<br />

16


<strong>multikulturalizmi</strong>s Teoriebi efeqturia kulturisa <strong>da</strong> identobis<br />

politikis, agreTve, identobis konkretul formebSi <strong>da</strong> am formebs Soris<br />

soli<strong>da</strong>robis diferencirebuli wyaroebis analizis TvalsazrisiT. es<br />

Teoriebi siRrmiseulad warmoaCenen gansxvavebuli identobebis rTul<br />

bunebas, aseve, gansxvavebuli soli<strong>da</strong>robebis winaaRmdegobriobas <strong>da</strong><br />

ganaTlebis sferoSi sazRvrebis ga<strong>da</strong>laxvis saWiroebas avlenen. TumcaRa,<br />

aRniSnulma Teoriebma ver SeZles an Segnebulad Tavi aarides<br />

moqalaqeobriobis <strong>da</strong> demokratiis Teoriebis gamoyenebas, rasac praqtikuli<br />

TvalsazrisiT didi efeqti eqnebo<strong>da</strong>, eTikurad misaRebi, moralurad<br />

mdgradi <strong>da</strong> politikurad ganxorcielebadi iqnebo<strong>da</strong> kapitalisturi<br />

samoqalaqo sazogadoebis konteqstSi.<br />

Eam wigniT SeuZlebelia im xarvezebis, <strong>da</strong>udevrobiT <strong>da</strong>Svebuli<br />

Secdomebis <strong>da</strong>, zog SemTxvevaSi, dumilis, aseve, iseTi praqtikuli xasiaTis<br />

SezRudvebis srulyofili meToduri analizi <strong>da</strong> Sefaseba, romelTac<br />

amJRavnebs zemoT aRniSnuli sami Teoria (moqalaqeobriobis, demokratiis<br />

<strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s) ganaTlebis sferosTan <strong>da</strong>mokidebulebaSi.<br />

TumcaRa, iyenebs ra fonad demokratiisa <strong>da</strong> saxelmwifos Sesaxeb Teoriebs,<br />

wigni detalurad aanalizebs, sad ikveTebian moqalaqeobriobisa <strong>da</strong><br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s Teoriebi. am wigniT gvin<strong>da</strong> <strong>da</strong>garwmunoT, rom<br />

multikulturul sazogadoebebSi moqalaqeobriobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

sakvanZo dilemis safuZvliani Seswavla, multikulturuli moqalaqeobis<br />

Teoriis gamoyenebis gareSe SeuZlebelia.<br />

Ddiax, Cven namdvilad gvWirdeba multikulturuli moqalaqeobriobis<br />

Teoria, romelic mTeli seriozulobiT moekideba demokratiis Teoriis<br />

SemuSavebis saWiroebas. is ki, Tavis mxriv, xels Seuwyobs iseTi<br />

problemebis mogvarebas (an Zirfesvianad aRmofxvris am problemebs),<br />

romelic gamowveulia socialuri kontrastebiT,<br />

araTanasworuflebianobiTa <strong>da</strong> usamarTlobiT, riTac gaJRenTilia<br />

kapitalisturi sazogadoebebi. gar<strong>da</strong> aRniSnulisa, demokratiis Teoria<br />

erTis mxriv, ieriSs miitans <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> kapitalizms Soris arsebul<br />

Sinagan konfliqtze, xolo meore mxriv, saTanado yuradRebas miapyrobs<br />

socialur, politikur <strong>da</strong> ekonomikur demokratiul formebs. <strong>da</strong>bolos,<br />

namdvilad gvWirdeba multikulturuli moqalaqeobriobis Teoria, romelic<br />

keTilgonivrul pasuxs gascems neokonservatiuli tipis SeZaxilebs imis<br />

Taobaze, rom kapitalistur sazogadobebSi SeuZlebelia Tanamedrove<br />

demokratiebis marTva 6 .<br />

17


wignis struqtura<br />

zemoT aRwerili problemebis Seswavlis mizniT, me-2 TavSi<br />

ganxilulia kapitalisturi saxelmwifo demokratiul sazogadoebebSi.<br />

aRniSnuli Tavi asabuTebs imas, rom saxelmwifos Sesaxeb Teoriebi, TviT<br />

saxelmwifos buneba <strong>da</strong> saxelmwifo politikis xasiaTi, gansakuTrebul<br />

rols asruleben ganaTlebisa <strong>da</strong> saxelmwifo politikis formirebis<br />

politikuri bunebis gagebis TvalsazrisiT. kerZod, im kavSirebis<br />

gacnobierebis kuTxiT, romlebic arsebobs <strong>ganaTleba</strong>s, moqalaqeobriobas<br />

<strong>da</strong> multikulturalizms Soris. saxelmwifos Sesaxeb Teoriebi, eyrdnobian<br />

ra politikur filosofias, romelmac ganviTarebis piks me-19 saukuneSi<br />

miaRwia, centralur adgils uTmoben saxelmwifos, rogorc eris<br />

Semadgeneli nawilis cnebas. Sesabamisad, swored eris cneba xdeba analizis<br />

mTavari rgoli. aseT SemTxvevaSi ibadeba kiTxva – ra emarTeba saxelmwifos<br />

(Sesabamisad, <strong>demokratia</strong>s, moqalaqeobriobas <strong>da</strong> ra Tqma un<strong>da</strong>,<br />

multikulturulobas), Tu mxedvelobaSi miviRebT ekonomikis, kulturis <strong>da</strong><br />

politikis globalizebas? sxva sityvebiT _ kargavs Tu ara saxelmwifo<br />

Zlierebas? swored am sakiTxebs eZRvneba me-3 Tavi. am TavSi globalizaciis<br />

procesi ganxilulia Sromis saerTaSoriso <strong>da</strong>nawilebis konteqstSi, aseve,<br />

globalizaciis Sedegebi kapitalisturi ekonomikuri reorganizaciis<br />

TvalsazrisiT <strong>da</strong> globalizaciis procesis SesaZlo zegavlena<br />

moqalaqeobriobis, demokratiisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s sakiTxebze.<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> globalizaciis Sesaxeb Teoriebis safuZvelze, me-4,<br />

me-5 <strong>da</strong> me-6 TavebSi ganixilaven moqalaqeobriobis, demokratiisa <strong>da</strong><br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s Teoriebs <strong>da</strong> politikur-filosofiuri<br />

gadmosaxedi<strong>da</strong>n gvTavazoben am TeoriebTan asocirebuli gaurkvevlobis <strong>da</strong><br />

im arcTu ioli situaciebis sistemur Sefasebas, romlebic aRniSnul<br />

TeoriebSi saxelmwifo politikis TvalsazrisiT vlindeba. aRniSnul<br />

TavebSi, aseve, mocemulia TiToeuli mimarTulebis sakvanZo Teoriebisa <strong>da</strong><br />

koncefciebis meToduri gansazRvreba.<br />

<strong>da</strong>bolos, me-7 Tavi _ ”svla demokratiuli, multikulturuli<br />

moqalaqeobriobis Teoriis mimarTulebiT” _ kidev erTxel aanalizebs am<br />

wignSi warmodgenil ZiriTad Teoriul sakiTxebs, sistemurad warmoaCens am<br />

TeoriebTan <strong>da</strong>kavSirebul winaaRdegobebsa <strong>da</strong> rTul situaciebs <strong>da</strong> maT<br />

SesaZlo urTierTSexebas, miuTiTebs <strong>da</strong>naklisebze <strong>da</strong> xarvezebze, zogierT<br />

SemTxvevaSi, Teoriul “dumilze” <strong>da</strong> gvTavazobs Temebs, romlebic<br />

namdvilad imsaxureben safuZvlian Seswavlas.<br />

kornel vestis (1993a) TqmiT, a<strong>da</strong>mianebis cxovrebaSi argumentebi<br />

mTavari ar aris, Tumca SeiZleba isini a<strong>da</strong>mianebze garkveul zemoqmedebas<br />

18


axdenden. vesti ar tyuis, roca amtkicebs, rom a<strong>da</strong>mianTa cxovrebaSi<br />

mTavaria siyvaruli, mzrunveloba, pativiscema <strong>da</strong> sxva a<strong>da</strong>mianebTan<br />

siaxlove. am wignze muSaobisas Cemze gansakuTrebuli zemoqmedeba moaxdina<br />

a<strong>da</strong>mianebis siyvarulma, mzrunvelobam, siaxlovem <strong>da</strong> imaTma<br />

urTierTpativiscemam. Cemze yovelTvis moqmedeb<strong>da</strong> vestis xatovani<br />

gamonaTqvami _ inteleqtualuri moRvaweobis dros yovelTvis un<strong>da</strong><br />

SevinarCunoT “istoriis saTuTi SegrZneba”(19).<br />

vestis naSromi (1993 a) “postmodernistuli xanis winaswarmetyveluri<br />

azrovneba” <strong>da</strong>mexmara, kidev erTxel gameazrebina, ratom vatarebT an ratom<br />

un<strong>da</strong> CavataroT kvlevebi ganaTlebis sferoSi, ratom un<strong>da</strong> SevxedoT<br />

seriozulad im winaaRmdegobebs, romlebic arsebobs <strong>ganaTleba</strong>s,<br />

moqalaqeobriobas <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris. rogorc vesti aRniSnavs,<br />

amerikaSi mimdinareobs kulturuli <strong>da</strong>cemis aSkara procesi <strong>da</strong> es yvelaze<br />

metad aSinebs mas: “uprecedento kulturuli <strong>da</strong>cemis qveS vgulisxmob im<br />

sistemis socialur rRevas, romelmac un<strong>da</strong> aRzardos momavali Taobebi.<br />

bavSvebisaTvis iseTi faseulobebis mniSvnelobis axsnis uunarobas,<br />

rogoricaa mizani, Rirebuleba, Rirseba <strong>da</strong> keTilSobileba” (16).<br />

MmarTalia vestis gamonaTqvamebi konkretul istoriul periods<br />

miekuTvneba, magram Cemi Rrma rwmeniT isini araerTi tipis sazogadoebas<br />

miesa<strong>da</strong>geba. bavSvebis, axlgazrdebis <strong>da</strong> mozrdilebis aRzr<strong>da</strong> <strong>da</strong> swavleba<br />

swored isaa, rac sajaro <strong>ganaTleba</strong>s ojaxTan <strong>da</strong> zogierT sxva<br />

sazogadoebriv institutTan kavSirSi moeTxoveba. anu, ganaTlebis sferos<br />

Seswavlis mTavar sakiTxi un<strong>da</strong> iyos Teoriasa <strong>da</strong> praqtikas Soris<br />

arsebuli urRvevi kavSirebis gacnobiereba. es aris kidev erTi praqtikuli<br />

xasiaTis mizezi, romelic gvaiZulebs periodulad ga<strong>da</strong>vsinjoT<br />

saxelmwifos, <strong>ganaTleba</strong>s, moqalaqeobriobas, <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong><br />

multikulturalizms Soris arsebuli kavSirebi <strong>da</strong> romelic gvibiZgebs,<br />

avaSenoT “naklebad uSno, naklebad sastiki <strong>da</strong> naklebad arahumanuri”<br />

msoflio (paulo freiri). swored am ganwyobam gamiCina survili gavcnobodi<br />

politikur filosofias, raTa ukeT Cavwvdomodi moqalaqeobriobis,<br />

demokratiis, <strong>multikulturalizmi</strong>sa <strong>da</strong> ganaTlebis sferoebs Soris<br />

arsebuli kavSirebis arss.<br />

SeniSvnebi<br />

1. inglisur enaze, aseve, frangul literaturaSi moipoveba mravali<br />

naSromi. ixileT mag. Michael W.Apple, ed., Cultural and Economic Reproduction in<br />

Education: Essays on Class, Ideology, and the State (London: Routledge & Kegan Paul, 1982);<br />

Pierre Bourdieu, La noblesse d’etat: Grandes ecoles et esprit de corps (Paris: Minuit, 1989);<br />

Martin Carnoy and Henry M. Levin, Schooling and Work in the Democratic State (Stanford,<br />

Calif.: Stanford University Press, 1985); Roger Dale, “The Political Sociology of Education,”<br />

19


British Journal of Sociology of Education 4, no.2 (1983): 185-202; Ron Everman, Lennart G.<br />

Svensson, and Thomas Soderqvist, eds., Intellectuals, Universities, and the State in Western<br />

Modern Societies (Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1987); Henry A.<br />

Giroux and Peter McLaren, eds., Critical Pe<strong>da</strong>gogy, the State, and Cultural Struggle (Albany:<br />

State University of New York Press, 1989); Liz Gordon, “Beyond Relative Autonomy Theories<br />

in Education,” British Journal of Sociology of Education 10, no.4 (1989): 435-448; Daniel<br />

Morales-Gomez and Carlos Alberto Torres, The State, Corporatist Politics, and Educational<br />

Policy-Making in Mexico (New York: Praeger, 1990); Raymond Morrow and Carlos Alberto<br />

Torres, Social Theory and Education: A Critique of Theories of Social and Cultural<br />

Reproduction (Albany: State University of New York Press, 1995), gansakuTrebiT is<br />

nawili, romelic exeba <strong>ganaTleba</strong>s, saxelmwifos <strong>da</strong> reproduqciis<br />

logikas, 341-447; Claus Offe, “Notes on the Laws of Motion of Reformist State Policies,”<br />

n.d. mimeograph; Michael Pusey, “The Legitimation of State Education Systems,” Australian<br />

and New Zealand Journal of Sociology 16 (July 1980): 45-52; George M. Thomas and John M.<br />

Meyer, “The Expansion of the State,” Annual Review of Sociology 10 (1984): 461-482; Carlos<br />

Alberto Torres, “ State and Education: Marxist Theories,” in International Encyclopedia of<br />

Education: Research and Studies, vol.8, ed. T. Husen and T.N. Postlethwaite (Oxford: Pergamon<br />

Press, 1985), 4793-4798; Gordon W. West, “Education, Moral Reproduction, and the State:<br />

Some Implications of Activistic Interpretations of Recent European State Theories for Canadian<br />

Educational Policy,” Interchange 12, nos. 2-3 (1981): 86-101.<br />

2. winamdebare Tavis winaswari versiis prezentacia Sedga simpoziumze -<br />

“postmodernizmis gamowveva socialur <strong>da</strong> humanitarul mecnierebebs”,<br />

Universi<strong>da</strong>d Complutense de Madrid-University of California, madridi, 22-25 aprili,<br />

1997.<br />

3. krizisuli pe<strong>da</strong>gogika kritikul modernistul <strong>da</strong> postmodernistul<br />

poziciebs Soris inteleqtualuri gamdidrebis gzis gasayarzea. misi<br />

yuradReba, ZiriTa<strong>da</strong>d, gamaxvilebulia Zalauflebis centralur adgilze<br />

skolebis muSaobis stilis Sesaxeb <strong>da</strong>mkvidrebul azrSi <strong>da</strong> im faqtze,<br />

rom kritikulad ganwyobilma Teoretikosebma “Seqmnes naSromi, romelic<br />

yuradRebis centrSi aqcevs saskolo ganaTlebis politikur ekonomias,<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s, Temebis /sagnebis reprezentatiulobas,<br />

studentTa subieqtivizmis axsnas”. Peter McLaren, Life in Schools (White Plains,<br />

N.Y.: Longman, 1989), 159. marTlac, metad umniSvnelo Sedegi iqna miRweuli<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s mravalferovani ineterpretaciiT, rac kidev<br />

erTxel asabuTebs imas, rom krizisulma pe<strong>da</strong>gogikam saTanado yuradReba<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>uTmos moqalaqeobriobis, demokratiis <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

Teoriebs, maTi urTieTSexebis wertilebs <strong>da</strong> maT Soris arsebul<br />

winaaRmdegobebs.<br />

4. gansxvavebul <strong>da</strong> sawinaaRmdego xasiaTis magaliTs warmoadgens kerol<br />

peitmenis klasikuri naSromi, romlis wina planze demokratiis Teoriebis<br />

feministuri perspqetivaa wamoweuli. ixileT, Carole Pateman, The Problem of<br />

Political Obligation: A Critique of Liberal Theory (Cambridge, England: Polity Press, 1985).<br />

5. devid heldi asabuTebs, rom <strong>demokratia</strong>m mecxramete <strong>da</strong> meoce saukuneebSi<br />

gamokveTilad Tanamedrove forma SeiZina <strong>da</strong> gvevlineba “garkveuli<br />

wesebis, procedurebis <strong>da</strong> institutebis klasterad, romelic saSualebas<br />

20


iZleva, moqalaqeTa absoluturi umravlesoba farTod CaerTos ara<br />

uSualod politikur sakiTxebSi, aramed im warmomadgenlebis SerCevaSi,<br />

romlebic <strong>da</strong>moukideblad SeZleben politikuri ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

miRebas. es klasteri moicavs arCeul mTavrobas, Tavisufal <strong>da</strong><br />

samarTlian arCevnebs, arCevis universalur uflebas, sindisis<br />

Tavisuflebas, informaciis miRebisa <strong>da</strong> azris gamoxatvis Tavisuflebas,<br />

<strong>da</strong>moukidebeli gaerTianebebis Camoyalibebis uflebas; srulwlovani<br />

moqalaqeebis uflebas, gamoxaton winaaRmdegoba arsebuli mTavrobis<br />

mimarT <strong>da</strong> <strong>da</strong>ayenon TavianTi kandi<strong>da</strong>tura konkretuli Tanamdebobebis<br />

<strong>da</strong>sakaveblad.” David Held, “Democracy and the New International Order,”, in<br />

Cosmopolitan Democracy: An Agen<strong>da</strong> for a New World Order (Cambridge, England: Polity<br />

Press, 1995), 97-98.<br />

6. kapitalizmisa <strong>da</strong> demokratiis Sexebis wertilebi gaanalizebulia me-5<br />

TavSi. am TemasTan <strong>da</strong>kavSirebiT ixileT: Samuel Bowles and Herbert Gintis,<br />

Democracy and Capitalism: The Contradiction of Modern Political Life (New York: Basic<br />

Books, 1986).<br />

21


2<br />

saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong><br />

winamdebare Tavi miznad isaxavs imis <strong>da</strong>sabuTebas, rom saxelmwifos<br />

Sesaxeb Teoriebs, saxelmwifos bunebas <strong>da</strong> saxelmwifo politikis xasiaTs<br />

udidesi mniSvneloba aqvs ganaTlebis, rogorc saxelmwifo politikis<br />

nawilis, politikuri bunebis Sesacnobad <strong>da</strong> im kavSirebis<br />

gasacnobiereblad, romlebic arsebobs moqalaqeobriobas, <strong>demokratia</strong>s <strong>da</strong><br />

multikulturalizms Soris. ganaTlebis sferoSi arsebuli “realuri”<br />

problemebis <strong>da</strong> yvelaze Sesaferisi (efeqtiani, eTikurad misaRebi <strong>da</strong><br />

legitimuri) ga<strong>da</strong>wyvetilebebis gansazRvra di<strong>da</strong>d aris <strong>da</strong>mokidebuli<br />

saxelmwifos Teoriebze, romlebic safuZvels uyrian, asabuTeben <strong>da</strong><br />

warmarTaven saganmanaTleblo sferoSi problemebis identificirebis <strong>da</strong><br />

maTi <strong>da</strong>Zlevis gzebis SemoTavazebis process. winamdebare Tavi ganixilavs<br />

saxelmwifos mowyobis wessa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebuli<br />

<strong>da</strong>mokidebulebis klasikur Teoriebs, am Teoriebis liberalur,<br />

neokonservatiul <strong>da</strong> neoliberalur formulirebebs <strong>da</strong> am formulirebebis<br />

neomarqsistul, poststruqturalistur <strong>da</strong> postmodernistul kritikas.<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Teoriebis analizs amdidrebs feministuri<br />

Teoriebis wvlilis Sefaseba, aseve, im sakiTxis Seswavlis mcdeloba, Tu ra<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba arsebobs zemoCamoTvlil Teoriebsa <strong>da</strong> demokratiis,<br />

moqalaqeobriobisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s sakiTxebs Soris. es analizi<br />

ufro vrclad aris warmodgenili wignis me-4, me-5 <strong>da</strong> me-6 TavebSi.<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebuli <strong>da</strong>mokidebulebis nebismieri<br />

saxis analizis dros gaTvaliswinebuli un<strong>da</strong> iqnes am <strong>da</strong>mokidebulebis<br />

rTuli, mravaldoniani <strong>da</strong> dinamiuri buneba, romelic avlens im arsebiTi<br />

mniSvnelobis konfliqts <strong>da</strong> winaaRmdegobas, romelic istoriuli <strong>da</strong><br />

sazogadoebrivi Zalebis politikur <strong>da</strong> saganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebebTan<br />

<strong>da</strong>pirispirebis Sedegad warmoiqmneba.<br />

22


saxelmwifo: cnebis gansazRvrebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebi<br />

erebs SeiZleba xangrZlivi istoriuli gzis gavla <strong>da</strong>sWirdeT <strong>da</strong>niSnulebis<br />

im adgilis misaRwevad, romelsac saxelmwifo hqvia. <strong>da</strong> mTeli am gzis<br />

manZilze maT SeiZleba garkveuli mimarTulebebiT mniSvnelovnad<br />

ganaviTaron kidec kultura, . . . magram swored saxelmwifoa is cneba,<br />

romelic pirveli rigis ganxilvis sagans warmoadgens <strong>da</strong> romelic ara<br />

mxolod a<strong>da</strong>ptirebulia istoriis prozaulobasTan, aramed swored Tavisi<br />

arsebobis ganviTarebis gziT, Tavis TavSi, am istoriis Seqmnis process<br />

moicavs.<br />

-- hegeli, leqciebi istoriis filosofiis sakiTxebze<br />

samarTlebrivi saxelmwifos arss pirvelad Cawv<strong>da</strong> platoni,<br />

filosofosi, romelic varaudob<strong>da</strong>, rom a<strong>da</strong>mianebis mcdelobas yovelTvis<br />

Tan axlavs samarTlianobis ganmkargveli, Rrmad gamj<strong>da</strong>ri miTiuri<br />

azrovneba (platoni, 1941:70). saxelmwifo aris wesrigis, erTianobis <strong>da</strong><br />

kanonierebis zogadsaxelmZRvanelo principi, rasac mravali saukunis<br />

Semdeg rusom volonté générale, anu “sazogado neba” <strong>da</strong>arqva. hegelisaTvis,<br />

saxelmwifo istoriis uzenaes <strong>da</strong> yvelaze cvalebad (ganviTarebad)<br />

realobas warmoadgen<strong>da</strong> _ “samyaros suls”, ideis namdvil gansaxierebas,<br />

<strong>da</strong>bolos, istoriis Semqmnels, Semoqmedis msgavsad. amgvarad, politikuri<br />

filosofiis mdi<strong>da</strong>r tradiciaSi, romelic <strong>da</strong>iwyo platoni<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

ganviTareba hegelis naSromebSi hpova, saxelmwifo aRqmuli iyo koleqtiuri<br />

survilebis xorcSesxmis garantad. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, saxelmwifos<br />

Teoriebze msjeloba im qedmaRluri memkvidreobis nawilia, romliTac<br />

gajerebulia moazrovneebisa <strong>da</strong> filosofosebis, politikuri moRvaweebis<br />

<strong>da</strong> rigiTi moqalaqeebis im Taobebis goneba, romlebic miznad isaxaven erisa<br />

<strong>da</strong> saxelmwifos cnebebis sworad gansazRvras <strong>da</strong> aRniSnuli koncefciebis<br />

kavSiris <strong>da</strong>dgenas iseT cnebebTan, rogoricaa demokratiuli kultura,<br />

Zalaufleba <strong>da</strong> moqalaqeobrioba.<br />

maqs veberi (1964) mkafiod gviCvenebs Tanamedrove sazogadoebebSi<br />

saxelmwifosaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel umTavres niSnebs:<br />

SesaZlebelia gamovyoT Tanamedrove saxelmwifos umTavresi formaluri<br />

maxasiaTeblebi: is ganagebs administraciul <strong>da</strong> samarTlebriv wesrigs,<br />

romelic eqvemdebareba cvlilebas kanonmdeblobis mxri<strong>da</strong>n. am cvlilebebze<br />

orientirebulia im administraciuli Semadgenlobis organizebuli<br />

korporatiuli saqmianoba, romelsac aseve aregulirebs kanonmdebloba.<br />

wesrigis sistema gulisxmobs uflebamosilebas, romelic vrceldeba ara<br />

mxolod saxelmwifos wevrebze <strong>da</strong> moqalaqeebze, romelTa umravlesobam<br />

<strong>da</strong>badebisTanave moipova wevroba, aramed yvela im moqmedebaze, romelic<br />

23


xorcieldeba misi iurisdiqciis qveS myof teritoriaze. amdenad,<br />

saxelmwifo aris iZulebiTi gaerTianeba teritoriul sawyisze. metic,<br />

amJamad, Zalis gamoyeneba legitimurad iTvleba mxolod im SemTxvevaSi, Tuki<br />

es ukanaskneli neba<strong>da</strong>rTulia saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n an miCneulia<br />

mizanSewonilad saxelmwifos mier. Zalis gamoyenebis monopolizeba<br />

Tanamedrove saxelmwifos aucilebeli moTxovnaa, iseve rogorc misi buneba,<br />

rac gamoixateba savaldebulo iurisdiqciaSi <strong>da</strong> organizaciis mudmivobaSi.<br />

veberis formulirebas qvemoT ganvixilav, kerZod, mis Sexedulebas<br />

saxelmwifoze, rogorc Zalis, savaldebulo iurisdiqciis <strong>da</strong> mudmivi<br />

administraciuli organizaciis monopoliaze. 1 gacilebiT mniSvnelovania<br />

imis <strong>da</strong>dgena, Tu ramdenad relevanturia demokratiisa <strong>da</strong> moqalaqeobriobis<br />

cnebebis gamoyeneba saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebuli<br />

urTierT<strong>da</strong>mokidebulebis konteqstSi.<br />

D demokratiis cnebas mosdevs demokratiuli moqalaqeobriobis<br />

koncefcia, romlis arsi mdgomareobs imaSi, rom wevrebs akisriaT<br />

pasuxismgebloba, maT SeswevT monawileobis unari, isini irCeven TavianT<br />

warmomadgenlebs <strong>da</strong> axdenen maTi saqmianobis monitorings. liberaluri <strong>da</strong><br />

neo-marqsistuli Teoriebis gadmosaxedi<strong>da</strong>n es aris ara mxolod<br />

politikuri, aramed pe<strong>da</strong>gogiuri praqtikac, ramdena<strong>da</strong>c demokratiuli<br />

moqalaqis Camoyalibeba pe<strong>da</strong>gogikis subieqtis formirebasac gulisxmobs.<br />

individebi Tavisi bunebiT ar arian mzad politikaSi monawileobis<br />

misaRebad. maT sxva<strong>da</strong>sxva gziT un<strong>da</strong> miiRon <strong>ganaTleba</strong> demokratiuli<br />

politikis sferoSi, stan<strong>da</strong>rtuli momzadebis kursis gavlis, eTikuri<br />

qcevis SeTvisebis, demokratiul procesze codnis SeZenis <strong>da</strong> teqnikuri<br />

saqmianobis ganxorcielebis CaTvliT. pe<strong>da</strong>gogikis sagnis formireba<br />

demokratiis dilemaa _ misi centraluri konceptualuri problema. ufro<br />

martivad rom vTqvaT: <strong>demokratia</strong> gulisxmobs Tanamonawileobis iseT<br />

process, romlis yvela monawile Tanasworuflebianad aris miCneuli.<br />

TumcaRa, <strong>ganaTleba</strong> Tavis TavSi moicavs process, romlis drosac<br />

“moumwifebeli” iZulebuli xdeba gaigivdes cxovrebis im principebTan <strong>da</strong><br />

stilTan, romelic sazogadoebis “momwifebuli” wevrebisaTvis aris<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli. amrigad, pe<strong>da</strong>gogikis sagnis demokratiulad formireba<br />

aris kulturuli aRzrdis procesi, magram amave dros is iyenebs<br />

pe<strong>da</strong>gogiuri <strong>da</strong> demokratiuli socializaciis principebs im subieqtebze,<br />

romlebic gonebrivi <strong>da</strong> eTikuri TvalsazrisiT Tavisufali ar arian gare<br />

zegavlenisgan <strong>da</strong> arc saTanado codna gaaCniaT imisaTvis, rom praqtikaSi<br />

ganaxorcielon TavianTi demokratiuli ufleba-movaleobebi. 2 marTlac,<br />

Tanamedrove epoqaSi saxelmwifos formirebis procesSi demokratiuli<br />

pe<strong>da</strong>gogikis sagnis xasiaTi iseT safuZvels emyareba, romelic erTsa <strong>da</strong><br />

imave dros erovnuli erTianobis politikisa <strong>da</strong> warsuli gamocdilebis<br />

24


winapirobacaa <strong>da</strong> Sedegic (moqalaqeobriobis, profesiuli momzadebis <strong>da</strong><br />

TanamSromlobis CaTvliT). mas Semdeg rac SevecadeT ufro naTlad<br />

warmogveCina demokratiis gansakuTrebuli mniSvneloba politikuri<br />

kulturis formirebis <strong>da</strong> saxelmwifos rolis TvalsazrisiT, modiT<br />

ganvagrZoT diskusia saxelmwifos raobaze.<br />

farTod gavrcelebuli gansazRvrebis Tanaxmad, saxelmwifo aris<br />

sayovelTao politikuri Zalaufleba mocemul sazogadoebaSi. romaul<br />

kanonmdeblobaSi potestas miuTiTeb<strong>da</strong> oficialur samarTlebriv<br />

Zalauflebaze, romelic gansxvavdeba auctoritas-sagan, “rac niSnavs<br />

zegavlenas an prestiJs <strong>da</strong> imis garantias, rom mavanis azri gaziarebuli<br />

iqneba” (vinsenti, 1987:32) sxva<strong>da</strong>sxva sakvanZo elementebi saxelmwifos cnebas<br />

instituciurad <strong>da</strong> funqcionalurad gansazRvraven. pirvel rigSi,<br />

saxelmwifo garkveuli instituciebis jgufia, romelsac saxelmwifos<br />

kadrebis an biurokratiuli aparati marTavs. es jgufi farTo speqtrisaa<br />

<strong>da</strong> moicavs rogorc kanonierebasa <strong>da</strong> wesrigis <strong>da</strong>cvaze (Sesabamisad<br />

Zaladobisa <strong>da</strong> iZulebis winaaRmdeg brZolaze) pasuxismgebel instituciebs,<br />

rogoricaa sasamarTloebi, policia, jari, ise simboluri <strong>da</strong> ideologiuri<br />

<strong>da</strong>niSnulebis mqone instituciebs, rogoricaa socialur politikasTan <strong>da</strong><br />

<strong>ganaTleba</strong>sTan <strong>da</strong>kavSirebuli <strong>da</strong>wesebulebebi. saxelmwifo instituciebi<br />

ganTavsebulia geografiulad SemosazRvrul teritoriaze, aqe<strong>da</strong>n<br />

momdinareobs cneba eri-saxelmwifo (erTi erovnebis xalxisagan Semdgari<br />

saxelmwifo). saxelmwifosa <strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoebas Soris arsebuli<br />

urTierT<strong>da</strong>mokidebulebac imave sazRvrebSia moqceuli: “saxelmwifo Tavis<br />

teritoriaze axdens wesebis <strong>da</strong>dgenis monopolizebas, rac Tavis mxriv<br />

iwvevs sazogado politikuri kulturis Camoyalibebas, romelsac uklebliv<br />

yvela moqalaqe iziarebs” (holi <strong>da</strong> aikenberi, 1989: 1-2).<br />

kritikuli modernistuli Teoriis gadmosaxedi<strong>da</strong>n 3 arsebobs ori<br />

mkafiod gamokveTili problema, romelic ukavSirdeba saxelmwifo<br />

Zalauflebis cnebis gansazRvras funqciuri, samarTlebrivi <strong>da</strong><br />

instituciuri TvalsazrisiT. es aris istoriuli <strong>da</strong> kulturuli problema.<br />

istoriulad, yvela saxelmwifo rodi akontroleb<strong>da</strong> samoqalaqo<br />

sazogadoebas, saxelmwifo sazRvrebs <strong>da</strong> bazrebs <strong>da</strong> arc im legitimuri<br />

Zalis monopolias axden<strong>da</strong>, romelzec veberi migvaniSnebs Tavis<br />

formulirebaSi. 4 veberis gansazRvreba badebs erT SekiTxvas: ra<br />

igulisxmeba, an ra un<strong>da</strong> igulisxmebodes “legitimuri Zalauflebis”cnebis<br />

qveS? Tu budonisa <strong>da</strong> burikos mtkicebis Tanaxmad, Zalauflebis<br />

monopolias Zalis monopoliiT CavanacvlebT, maSin aSkara xdeba rom<br />

nebismier sazogadoebaSi saxelmwifo Zalauflebis gar<strong>da</strong> arsebobs<br />

legitimuri, efeqturi Zalaufleba (budoni <strong>da</strong> buriko, 1989:381). magaliTad,<br />

samxreT meqsikis Stat CiapasSi, 1994 wlis pirvel ianvars momx<strong>da</strong>rma<br />

25


indielebis amboxma gamoavlina faruli SeTanxmeba, romelic arsebob<strong>da</strong><br />

fermerebs, maT egreT wodebul TeTr armias (araoficialuri organizaciis<br />

wevrebi, romlebic emsaxurebodnen kerZo fermerebs samxreT meqsikaSi <strong>da</strong><br />

sanacvlod iRebdnen fiqsirebul Semosavals.), mmarTveli partiis<br />

biurokratiul <strong>da</strong>jgufebebs <strong>da</strong> meqsikis saxelmwifos Soris. 1997 wlis 22<br />

dekembers, Ciapasis patara sofel eqtualSi momx<strong>da</strong>ri adgilobrivi<br />

mosaxlebis xocva-Jletis Sedegad <strong>da</strong>iRupa cxra mamakaci, oc<strong>da</strong>erTi qali<br />

<strong>da</strong> TxuTmeti bavSvi. isini mokles adgilobriv eklesiaSi mimdinare<br />

religiuri ceremoniis dros. es faqti kidev erTxel gvaxsenebs farul<br />

interesTa Tanxvedras <strong>da</strong> SeiaraRebuli <strong>da</strong>jgufebebis arsebobas, romlebic<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli iyvnen mmarTveli partiis im warmomadgenlebTan, romlebic<br />

garkveuli ideebis mimarT uryevi poziciiT gamoirCeodnen. fermerebi<br />

marTlac inawilebdnen Zalis monopolias meqsikis mTavrobasTan erTad.<br />

kidev erT magaliTad gamodgeba imperialisturi intervenciebi sxva<br />

qveynebis saSinao politikaSi. aseTi intervenciebi sxva<strong>da</strong>sxva mizeziT iyo<br />

motivirebuli. magaliTad, multinacionaluri korporaciebis zegavleniT,<br />

rogoric iyo vTqvaT ITT CileSi, salvador aliendes prezidentobis dros,<br />

an koloniuri Zalebis, magaliTad, safrangeTis <strong>da</strong> belgiis pir<strong>da</strong>piri<br />

moqmedebebiT afrikisa <strong>da</strong> aziis saxelmwifoebSi, an amerikis SeerTebuli<br />

Statebis mTavrobis, yofili sabWoTa kavSiris <strong>da</strong> misi specializebuli<br />

saagentoebis gauTavebeli intervenciebiT msoflios sxva<strong>da</strong>sxva qveynebSi. am<br />

intervenciebma Zlier Selaxes postkoloniuri saxelmwifoebis Zliereba.<br />

saxelmwifos Zalauflebas zRu<strong>da</strong>vs ara mxolod imperialisturi<br />

intervencia, aramed qveynis Si<strong>da</strong> <strong>da</strong> saerTaSoriso institutebic. istoria<br />

a<strong>da</strong>sturebs im faqts, rom eri-saxelmwifoebi kontrolis ganxorcielebas<br />

cdiloben (kanonmdeblobis, ideologiis <strong>da</strong> iZulebis gziT) yvelafer imaze,<br />

rac xdeba maT sakuTar teritoriaze, magram amave dros, sxva institutebi<br />

eWvqveS ayeneben am kontrols (mag. kaTolikuri eklesia evropisa <strong>da</strong><br />

laTinuri amerikis qristianul samyaroSi cdilobs ganaxorcielos<br />

kontroli kulturaze <strong>da</strong> rig SemTxvevaSi, politikur hegemoniasac ki<br />

avlens) (toresi, 1992). ekonomikuri <strong>da</strong> finansuri TvalsazrisiT, ekonomikis,<br />

kulturis <strong>da</strong> sazogadoebis globalizaciis saerTo mimarTulebebi <strong>da</strong><br />

gareSe ekonomikuri Zalebi did zegavlenas axdenen Tanamedrove qveynebis<br />

“erovnul” ekonomikur politikaze, uyeneben mas garkveul moTxovnebs <strong>da</strong><br />

zogjer Riad gansazRvraven kidec mas. globalizaciis es sakiTxi me-3 Tavis<br />

ganxilvis sagania.<br />

kulturologiis TvalsazrisiT, termini “saerTo kultura” (saerTo<br />

kulturuli memkvidreobis, sabaziso ganaTlebis <strong>da</strong> im politikuri<br />

kulturis CaTvliT, romelic asazrdoebs yvela moqalaqes) garkveulwilad<br />

SeiZleba konkretuli saxelmwifoebis gamocdilebas mivusa<strong>da</strong>goT (mag.<br />

26


SvedeTis, <strong>da</strong>niis, garkveulwilad iaponiis), magram is ver asaxavs sxva<br />

saxelmwifoebis realur gamocdilebas, rac gamoxatulia amerikis<br />

SeerTebuli StatebSi <strong>multikulturalizmi</strong>s Temaze gamarTul polemikaSi<br />

an laTinuri amerikis gamocdilebaSi hibridul kulturebTan <strong>da</strong>kavSirebiT<br />

(garsia kanklini, 1992). aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, saerTo kulturis Sesaxeb<br />

arguments, Cveulebriv, konservatorebi ayalibeben. isini kulturas<br />

moqalaqeobriobaze kamaTis procesad ki ar ganixilaven, aramed harmoniisa<br />

<strong>da</strong> konsensusis miRwevis saSualebad. kulturasa <strong>da</strong> kanonebs Soris<br />

arsebul kavSirs kidev mivubrundebiT, roca kulturaTa mravalferovnebis<br />

sakiTxs ganvixilavT. ufro konkretulad im <strong>da</strong>skvnebSi, romlebsac<br />

gavakeTebT demokratiuli multikulturuli moqalaqeobriobis<br />

ganviTarebis Taobaze.<br />

istoriuli <strong>da</strong> regionuli cvalebadoba, rasobrivi Taviseburebebis<br />

bundovani xasiaTi, diferencirebuli SesaZleblobebi socialuri klasis,<br />

sqesis, rasis, eTnikuri warmomavlobis, religiuri mrwamsis <strong>da</strong> seqsualuri<br />

orientaciis mixedviT, aseve oficialuri institutebis Si<strong>da</strong> <strong>da</strong>jgufebebs<br />

Soris arsebuli kavSiris rTuli buneba – yvela CamoTvili faqtori<br />

erToblivad “saerTo kulturis” cnebis winaaRmdeg moqmedebs, anu im<br />

modelis winaaRmdeg, romelic <strong>da</strong>dgenili faqtebis oficialur aRiarebas <strong>da</strong><br />

politikuri kulturis 5 socialur formirebas uzrunvelyofs. am diskusias<br />

me-5-, me-6 <strong>da</strong> me-7 TavebSi mivubrundebiT.<br />

politikis Tanamedrove filosofosebi saxelmwifos aRiqvamen<br />

cocxal organizmad, romelic naxevrad mxecia <strong>da</strong> naxevrad a<strong>da</strong>miani.<br />

makiavelis sityvebiT, saxelmwifo erTdroulad imeorebs rogorc meliis,<br />

ise lomis qcevis models:<br />

amdenad, qveynis mmarTvelisaTvis aucilebelia imis gageba, Tu rogor un<strong>da</strong><br />

isargeblos erTdroulad rogorc mxecis, ise a<strong>da</strong>mianis bunebiT. es sakiTxi<br />

metaforulad auxsnes mmarTvelebs uZvelesi drois mwerlebma, romlebmac<br />

aRweres, rogor ga<strong>da</strong>sces aqilevsi <strong>da</strong> Zveli drois bevri sxva ufliswuli<br />

aRsazrdelad kentavr xirons man ki sakuTari wesebiT gamozar<strong>da</strong> isini. es ki<br />

imas niSnavs, rom naxevrad a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> naxevrad cxoveli maswavlebli<br />

mowafisaTvis, anu momavali mmarTvelisaTvis, aucilebeli iyo imis gageba,<br />

Tu rogor gamoeyenebina orives buneba <strong>da</strong> gaecnobierebina, rom erTi meoris<br />

gareSe, mtkice <strong>da</strong> sicocxlisunariani ver iqnebo<strong>da</strong>. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

mmarTveli, iZulebulia ra Segnebulad miiRos cxovelis buneba, un<strong>da</strong><br />

aarCios mela <strong>da</strong> lomi, vinai<strong>da</strong>n lomi Tavs ver icavs xafangisagan, xolo<br />

melia _ mglebisgan. amdenad, un<strong>da</strong> iyo melia, rom SeZlo xafangebis Tavis<br />

arideba <strong>da</strong> amave dros lomi, rom SeZlo mglebis <strong>da</strong>Sineba. (makiaveli,<br />

1993:137-138)<br />

27


Tanamedrove mmarTvelis orsaxa buneba sazrunavs uqmnis pe<strong>da</strong>gogebs,<br />

ramdena<strong>da</strong>c is garkveuli zomiT xels uSlis im Sedegebis meTodur<br />

analizs, rasac saxelmwifos Sesaxeb Teoriebi warmoSobs ganaTlebis<br />

sferoSi. pe<strong>da</strong>gogebi Seecadnen – <strong>da</strong> Cveni azriT, warumateblad _ mkacrad<br />

gaemijnaT politika <strong>da</strong> saxelmwifo iseTi sferosagan, rogoricaa <strong>ganaTleba</strong><br />

<strong>da</strong> skolebi. es aris amao mcdeloba imisa, rom meliis Wkvianurma (<strong>da</strong><br />

Sesabamisad Znelad gasagebma) bunebam, lomis mrisxane (Tumca, zogjer<br />

pasiur) bunebasTan erTad ver moaxerxos ganaTlebis keTilSobiluri<br />

miznebis SebRalva. aris Tu ara mniSvnelovani is, rom miTologiuri<br />

personaJi _ kentavri xironi Tavad iyo ufliswulebis aRmzrdeli? aris Tu<br />

ara saxelmwifos orsaxovani, naxevrad mxecis <strong>da</strong> naxevrad a<strong>da</strong>mianis buneba<br />

is faqtori, romelic saSualebas gvaZlevs, skolebis socializacia,<br />

Teoriulad indoqtrinaciis, ideologiuri manipulirebis <strong>da</strong>/an ”saerTo<br />

gagebis” formirebis procesebis ganuyofel nawilad ganvixiloT, rogorc<br />

amas antonio gramski gvTavazobs?<br />

gramskis hipoTezis Tanaxmad, <strong>ganaTleba</strong>, rogorc saxelmwifos<br />

Semadgeneli nawili, arsobrivad “socialuri konformizmis” formirebis<br />

procesia. saganmanaTleblo sistemebi <strong>da</strong> kerZod skolebi, hegemonuri<br />

kulturis socializaciis miRwevis privilegirebul instrumentebad<br />

gvevlinebian. gramskis xedviT, saxelmwifo rogorc “eTikuri saxelmwifo”<br />

an rogorc ganmanaTlebeli, Tavis Tavze iRebs axali civilizaciis<br />

Camoyalibebis funqcias. amgvarad, saxelmwifo srulyofis instrumentia.<br />

gramski Tavis analizSi skolebs <strong>da</strong> eklesiebs yvela qveyanaSi, yvelaze did<br />

kulturul organizaciebad ganixilavs. misi azriT, swored isini<br />

warmoqmnian sabolood hegemonias. gramskis Tanaxmad, hegemoniis cneba<br />

miuTiTebs inteleqtualuri <strong>da</strong> moraluri liderobis procesze, romelic<br />

”saerTo gagebis” safuZvelze miRweuli konsensusis saxiTaa <strong>da</strong>mkvidrebuli.<br />

Tumca, un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom es konsensusi dinamiuria <strong>da</strong> ara statikuri. is<br />

<strong>da</strong>sabams ucvlelad iRebs socialur Zalebs, ideologiebs, filosofiebs <strong>da</strong><br />

zogad cxovrebiseul warmodgenebs Soris arsebuli konfrontacii<strong>da</strong>n an<br />

brZoli<strong>da</strong>n. gramskis winaaRdegobrivi xasiaTis mosazrebebis 6 miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

igi hegemonias socialuri <strong>da</strong> politikuri batonobis procesad aRiqvams,<br />

romlis drosac mmarTveli klasebi maT mokavSire klasebze kontrols<br />

moraluri <strong>da</strong> inteleqtualuri winamZRolobiT axorcieleben. hegemonia<br />

iZens pe<strong>da</strong>gogiur bunebas. gramski imazec mianiSnebs, rom hegemoniis dros,<br />

mmarTvel <strong>da</strong> <strong>da</strong>qvemdebarebul klasebs Soris socialuri urTierTobebis<br />

aRdgenisa <strong>da</strong> ganaxlebis mizniT, Zalisa <strong>da</strong> ideologiis ormagi gamoyeneba<br />

xdeba 7 . Tu gramskis hipoTezas virwmunebT, maSin gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas SeiZens saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris urTierTobebis<br />

28


Seswavla, raTa SevZloT CavwvdeT kapitalisturi qveynebis politikasa <strong>da</strong><br />

kulturas.<br />

<strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

saganmanaTleblo xasiaTis problemebis nebismieri saxis analizi<br />

saxelmwifos Sesaxeb Teorias moicavs, magram cota maTgani Tu gvixsnis imas,<br />

Tu ras warmoadgens es Teoria.<br />

martin qernoi, “<strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> saxelmwifo”<br />

ratom aris saxelmwifos cneba esoden mniSvnelovani saganmanaTleblo<br />

politikisa <strong>da</strong> praqtikis an im kavSirebis gasagebad, romlebic<br />

moqalaqeobriobas, <strong>demokratia</strong>s <strong>da</strong> multikulturalizms Soris arsebobs?<br />

am SekiTxvaze martiv pasuxs ver moZebni. imisTvis, rom problemis<br />

konturebis moxazva SevZloT, Tav<strong>da</strong>pirvelad Semdegi sammxrivi konteqsti<br />

un<strong>da</strong> gavaanalizoT: urTierTobebi <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> mTavrobas Soris,<br />

urTierTobebi <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> ekonomikas Soris, <strong>da</strong> bolos, urTierTobebi<br />

<strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> moqalaqeobriobis formirebas Soris.<br />

saxelmwifos Sesaxeb Teoriebi <strong>da</strong> aRniSnuli sakiTxis irgvliv<br />

Catarebuli kvlevebi cxadhyofen, rom saganmanaTleblo sistemis analizis<br />

gamocalkaveba SeuZlebelia im TvalnaTeli Tu faruli analizi<strong>da</strong>n,<br />

romelic mTavrobis rolis, miznisa <strong>da</strong> funqcionirebis Sesaswavlad<br />

keTdeba. me-20 saukuneSi <strong>ganaTleba</strong> sul ufro metad gvevlineba<br />

saxelmwifos funqciis xatad. saxelmwifo afinansebs, uflebamosils xdis,<br />

organizebas ukeTebs <strong>da</strong> amtkicebs saganmanaTleblo sistemebsa <strong>da</strong><br />

saqmianobas. <strong>da</strong> marTlac, “saxelmwifo <strong>ganaTleba</strong> saxelmwifos funqcia ar<br />

aris mxolod samarTlebrivi wesrigisa <strong>da</strong> finansuri mxar<strong>da</strong>Weris kuTxiT.<br />

saxelmwifos oficialuri politikis safuZvelze xdeba akademiuri xarisxis<br />

mosapoveblad specifiuri moTxovnebis, maswavleblebisadmi wayenebuli<br />

sakvalifikacio moTxovnebis, saxelmZRvaneloebis <strong>da</strong> sabazo kurikulumis<br />

(saswavlo programis) SemuSaveba, rasac saxelmwifo <strong>da</strong>wesebulebebi<br />

akontroleben” (toresi, 1985:4793).<br />

analogiurad, arsebobs mosazreba, rom saxelmwifo mniSvnelovan<br />

rols asrulebs ganaTlebisa <strong>da</strong> ekonomikis erTmaneTTan <strong>da</strong>kavSirebis<br />

TvalsazrisiT. a<strong>da</strong>mianuri kapitalis Teoria amtkicebs, rom skolebis<br />

eqspansia stimuls aZlevs ekonomikur zr<strong>da</strong>s (fsaxaropulos, 1988; hanuSeki,<br />

1986). amave dros, kredentalizmis <strong>da</strong> politikuri ekonomiis Teoriebi<br />

brZolas ucxadeben a<strong>da</strong>mianur kapitalis Teoriebis wanamZRvrebs. 8<br />

a<strong>da</strong>mianuri kapitalis Teoriis mimdevari mecnierebi, awydebian ra<br />

kredentalizmis mimdevarTagan kritikas, varaudoben, rom saganmanaTleblo<br />

29


eqspansiam, ekonomikur zr<strong>da</strong>ze arsebiTi pozitiuri efeqtis mosaxdenad,<br />

garkveuli pirobebi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>akmayofilos: pirvel rigSi, SemuSavebuli un<strong>da</strong><br />

iqnes stan<strong>da</strong>rtuli kurikulumi <strong>da</strong> skolebis siebSi registrirebuli un<strong>da</strong><br />

iyos im asakobrivi jgufis bavSvTa mniSvnelovani raodenoba, romelic<br />

maRal safexurebs (meeqvse safexurs zeviT) Seesabameba. meore pirobis<br />

Tanaxmad, un<strong>da</strong> arsebobdes mWidro kavSirebi <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> ekonomikas<br />

Soris. mesame piroba, romelic, amave dros, zemoxsenebuli ori<br />

kavSirurTierTobis (<strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> mTavrobas Soris, <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong><br />

ekonomikas Soris) warmatebulobis winapirobaa, iTvaliswinebs imas, rom<br />

saxelmwifo valdebulia, garkveuli periodis ganmavlobaSi uzrunvelyos<br />

ganaTlebis xarisxi. me-19 saukunis ukanaskneli aTwleulis safrangeTis<br />

magaliTi gamodgeba imis <strong>da</strong>sturad, rom saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n aqtiuri<br />

RonisZiebebis gatarebam <strong>da</strong> iniciativis gamoCenam mniSvnelovani roli<br />

Seasrula ganaTlebisa <strong>da</strong> ekonomikis erTmaneTTan <strong>da</strong>kavSirebis,<br />

stan<strong>da</strong>rtuli kurikulumis SemuSavebis <strong>da</strong> xarisxiani saganmanaTleblo<br />

produqtis uzrunvelyofis saqmeSi. mogvianebiT, safrangeTis magaliTi<br />

Sea<strong>da</strong>res <strong>da</strong> <strong>da</strong>upirispires amerikis SeerTebul StatebSi mopovebul<br />

monacemebs <strong>da</strong> miiCnies, rom hipoTezis praqtikaze Semowmebis TvalsazrisiT<br />

es monacemebi erTmaneTs Seesabamebo<strong>da</strong> (heigi, heigi <strong>da</strong> fuleri, 1988:824-837).<br />

marTalia rTuli <strong>da</strong>sadgenia, zustad ra wvlili miuZRvis <strong>ganaTleba</strong>s<br />

ekonomikuri zrdis procesSi, magram aSkaraa, rom saxelmwifo, Tavisi<br />

oficialuri politikiT <strong>da</strong> saxelmwifo saWiroebebze gaweuli<br />

<strong>da</strong>naxarjebiT, mniSvnelovnad uwyobs xels saganmanaTleblo sistemasa <strong>da</strong><br />

ekonomikas Soris kavSirebis gaRrmavebas. amdenad, saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

politikuri reJimis buneba <strong>da</strong> saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n aSkara Careva (an<br />

Caurevloba) ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvnelobis gavlenas axdens ganaTlebis<br />

ganviTarebaze <strong>da</strong> ekonomikur zr<strong>da</strong>ze.<br />

ganaTlebuli moqalaqeebisagan Semdgari sazogadoeba, nebismieri<br />

politikuri gadmosaxedi<strong>da</strong>n metad sasurvel faseulobad ganixileba<br />

(meieri, 1977). miCneulia, rom saganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebebi, ayalibeben<br />

ra demokratiuli an arademokratiuli struqturebisaken mimarTul<br />

konkretul politikur gezs, mxolod maTTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli uCveulo<br />

saSualebebiT axdenen individebis socializebas (anu amzadeben maT<br />

sazogadoebriv cxovrebaSi monawileobis misaRebad). politikuri kultura<br />

`im <strong>da</strong>mokidebulebebis erTobliobaa, romelic arsebobs politikuri<br />

sistemis <strong>da</strong> misi sxva<strong>da</strong>sxva nawilebis mimarT, aseve, sistemaSi pirovnebis<br />

rolis mimarT. es aris socialuri obieqtebis <strong>da</strong> procesebis<br />

gansakuTrebuli erTobliobisaken aRebuli mimarTulebebis erToblioba”<br />

(almondi <strong>da</strong> verba, 1963:13). imis miuxe<strong>da</strong>vad, misdevs Tu ara saxelmwifo<br />

korporatistuli xasiaTis miznebs, 9 an cdilobs Tu ara igi politikuri<br />

30


kulturis ganviTarebas demokratiis Tanamedrove Sexedulebebis10 safuZvelze, miCneulia, rom saxelmwifo ga<strong>da</strong>mwyvet rols asrulebs<br />

moqalaqeebis socializaciaSi <strong>da</strong> im Sesaferisi simboluri pirobebis<br />

SeqmnaSi, rac xels uwyobs a<strong>da</strong>mianebSi politikuri kulturis<br />

Camoyalibebas.<br />

<strong>ganaTleba</strong>s, politikas <strong>da</strong> saxelmwifos Soris urTierTobas ver<br />

ganvixilavT mxolod gabatonebuli politikuri kulturis kuTxiT.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, Tu ra mosazrebebi gaaCniaT ganaTlebis <strong>da</strong>rgis kvlevis,<br />

saswavlo programis <strong>da</strong> ganaTlebis politikis Sesaxeb “teqnokratuli” <strong>da</strong><br />

“teqnikuri” Sexedulebebis qomagebs, <strong>ganaTleba</strong> ar aris arc politikurad<br />

neitraluri <strong>da</strong> arc teqnikurad “obieqturi”. rogorc paulo freiri<br />

Tanmimdevrulad asabuTebs Tavis naSromSi, <strong>ganaTleba</strong>s bunebrivad Tan<br />

sdevs “politikuroba”. amas mohyveba epistemologiuri, analitikuri <strong>da</strong><br />

eTikuri Sedegi. maklareni aRniSnavs: “pe<strong>da</strong>gogikisa <strong>da</strong> politikis<br />

<strong>da</strong>makavSirebeli urTierTobis Sekveca marto SeuZlebeli ki ara,<br />

Teoriulad, upatiosnebacaa” (maklareni, 1994:321). xsenebuli politikuroba<br />

pirvel rigSi exeba im aSkara <strong>da</strong> aseve Znelad SesamCnev kavSirebs, romlebic<br />

arsebobs <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> Zaluflebas Soris. imavdroulad, igi<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia saxelmwifosa <strong>da</strong> sajaro ganaTlebis politikur<br />

bunebasTan, rogorc sa<strong>da</strong>o sferoebTan, romlebic saqonlisa <strong>da</strong><br />

momsaxurebis gacvlisaTvis <strong>da</strong> politikur-ekonomikuri proeqtebis<br />

konkurenciisaTvis aris saWiro (freiri, 1996). aq ukve mizanSewonilia,<br />

detalurad ganvsazRvroT saxelmwifos koncefcia <strong>da</strong> misi Sedegebi<br />

saxelmwifos, sazogadoebasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebuli mravalmxrivi<br />

urTierTobebis Teoriebze zegavlenis kuTxiT.<br />

saxelmwifos koncefcia<br />

iq, sa<strong>da</strong>c a<strong>da</strong>mianTa nebismieri raodenoba isea gaerTianebuli erT<br />

sazogadoebaSi, rom TiToeuli maTgani uars ambobs bunebis kanoniT<br />

miniWebul aRmasrulebel Zalauflebaze <strong>da</strong> mas sazogadoebas ga<strong>da</strong>scems, iq,<br />

swored iq, <strong>da</strong> mxolod iq aris politikuri an samoqalaqo sazogadoeba.<br />

----jon loki, samoqalaqo mTavrobis Sesaxeb<br />

saxelmwifos koncefcia gansxvavdeba xelisuflebis, politikuri<br />

sistemis an politikuri reJimis koncefciebisgan. saxelmwifos koncefciis<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas xatovnad asabuTebs atilio boroni (1994 a):<br />

Tanamedrove socialur mecnierebebSi saxelmwifos koncefcia im erT-erT<br />

mcireTaganad iqca, romelsac uxvi Teoriuli <strong>da</strong> meTodologiuri diskusiis<br />

sazrdooba SeuZlia. praqtikuli arsebobiT is, amave dros, xels uwyobs<br />

31


politikuri uTanxmoebebis gaRvivebas. es miTumetes gasakviria, vinai<strong>da</strong>n<br />

garkveuli periodis win, vidre aseT STambeW<strong>da</strong>v Sedegebs miviRebdiT,<br />

saxelmwifos koncefcia samecniero sazogadoebaSi ar moixseniebo<strong>da</strong>. mis<br />

Teoriul Rirebulebas iwunebdnen, viTom misTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

bundovnebis <strong>da</strong> formalistikuri midrekilebis gamo. koncefcias kicxavdnen<br />

evristiuli Rirebulebis TvalsazrisiTac. 1953 wels, anu maSin, rodesac<br />

<strong>da</strong>sasruls uaxlovdebo<strong>da</strong> ideologia, rodesac xdebo<strong>da</strong> omisSemdgomi<br />

periodis kapitalizmis saswaulebrivi aRorZineba <strong>da</strong> rodesac mimdinareob<strong>da</strong><br />

klasobrivi brZolis institucionalizacia, devid istonma mxatvrulad<br />

gadmosca socialur mecnierebs Soris gabatonebuli konsensusis arseboba –<br />

“arc saxelmwifo <strong>da</strong> arc xelisufleba ar aris iseTi koncefcia, romelic<br />

politikuri kvlevis Tavmoyras waadgeba”. TumcaRa, sami aTwleulic ar<br />

<strong>da</strong>sWirvebia imas, rom istoriis dinebas am sityvebis avtori koncefciis<br />

“mkvdreTiT aRdgomis” mowme gaexa<strong>da</strong>. (1)<br />

amgvarad, saxelmwifos cnebam axali aRiareba moipova <strong>da</strong> sakvanZo<br />

koncefcia gax<strong>da</strong> politikuri kvlevis istoriaSi. saxelmwifos Teoriebis<br />

Sesaxeb (boroni, 1994 b) diskusiebma 70-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi axali Zala<br />

SeiZina. maSin es Teoriebi saxelmwifos marqsistuli politikuri TeoriiT<br />

<strong>da</strong> antonio gramskis naSromiT gamowveul polemikasTan asocirdebo<strong>da</strong>. 80ian<br />

wlebSi diskusiam ukve sxva elferi miiRo. politikuri mecnierebis<br />

wamyvani warmomadgenlebi axla farTod ganixilavdnen demokratiuli<br />

saxelmwifos <strong>da</strong>moukideblobis sakiTxs <strong>da</strong> redemokratizaciis process<br />

avtoritarul sazogadoebebSi (stepani, 1988; o’doneli, Smiteri, <strong>da</strong> uaithedi<br />

1986). amasTan, saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris urTierTobis Sesaxeb<br />

bolo periodis diskusiebs <strong>da</strong>emata debatebi rasobrivi, eTnikuri,<br />

klasobrivi <strong>da</strong> sqesobrivi Taviseburebebis, politikuri arCevanis <strong>da</strong><br />

saxelmwifos statusis, agreTve, demokratiuli Teoriebisa <strong>da</strong> socialuri<br />

regulaciis im cnebebis Sesaxeb, romlebic fukos mier gamoyenebuli<br />

meTodebis safuZvelze warmoiSva (morou <strong>da</strong> toresi, 1995; popkeviCi, 1994 b).<br />

aq saWiro xdeba sicxadis Setana terminologiaSi, iseTi cnebebis CaTvliT,<br />

rogoricaa saxelmwifo, politikuri reJimi, politikuri sistema,<br />

samoqalaqo sazogadoeba <strong>da</strong> saxelmwifo sfero. es cnebebi dResac cxare<br />

debatebis sagania. am cnebebs kargad icnoben specialistebi, romlebsac<br />

miRebuli aqvT specialuri codna politikur mecnierebebSi an<br />

sociologiaSi, magram ara ganaTlebis <strong>da</strong>rgis specialistebi <strong>da</strong><br />

praqtikosebi, romlebic maT SesaZloa, sazogadod, arc iyeneben. aRniSnuli<br />

cnebebis garSemo mimdinare debatebis arealis, intensiurobis <strong>da</strong> sirTulis<br />

gamo, cnebaTa gansazRvrebis mxolod mTavari konturebis moxazva xdeba<br />

SesaZlebeli. es bevrad ufro gasagebs gaxdis terminologias, vidre<br />

terminebis glosariumis SemuSaveba an maTi detaluri taqsonomia<br />

(klasifikacia).<br />

32


saxelmwifosa <strong>da</strong> mTavrobis cnebebi sinonimebi araa. marTlac,<br />

Tanamedrove saxelmwifos rTuli buneba SeuZlebelia <strong>da</strong>viyvanoT mxolod<br />

“mTavrobis” cnebamde. iseve rogorc SeuZlebelia mTavrobis cneba<br />

ganvsazRvroT wmin<strong>da</strong> aRweriTi xasiaTis terminebiT, rogorc mxolod im<br />

saagentoebis, struqturebis <strong>da</strong> <strong>da</strong>wesebulebebis nakrebi, romlebic<br />

SeTanxmebisa <strong>da</strong> gaerTianebis gareSe asruleben im administraciul<br />

procedurebs <strong>da</strong> <strong>da</strong>valebebs, rac Tan axlavs sazogadoebaSi mTavrobis<br />

warmoebis an e.w. sazogadoebrivi dovlaTis administrirebas. verc<br />

xelisufleba <strong>da</strong> verc saxelmwifo ver iqneba gagebuli mxolod im<br />

institutebis <strong>da</strong>/an a<strong>da</strong>mianebis erTobliobad, romelic Tanamedrove<br />

sazogadoebebis funqcionirebisaTvis, marTlmsajulebis aRsrulebis,<br />

ekonomikis, Tav<strong>da</strong>cvis, sakanonmdeblo <strong>da</strong> aRmasrulebeli<br />

xelisuflebisaTvis saWirod miCneul rolsa <strong>da</strong> funqciebs asrulebs<br />

(boroni, 1990-91). amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, veberis gansazRvrebis Tanaxmad,<br />

saxelmwifo ufro farTo cnebad un<strong>da</strong> ganvixiloT, vidre mxolod<br />

mTavrobis cneba.<br />

saxelmwifos cneba – miuxe<strong>da</strong>vad gansxvavebuli <strong>da</strong> erTmaneTTan<br />

konkurenciaSi myofi interpretaciebisa (rasac qvemoT vixilavT) – zoga<strong>da</strong>d<br />

ufro yovlismomcvel cnebad miiCneva, vidre mTavrobis cneba. saxelmwifo<br />

moicavs xelisuflebis funqcionirebas, magram mxolod amiT ar<br />

Semoifargleba. rogorc se<strong>da</strong> skokpoli (1979) amtkicebs:<br />

saxelmwifos sworad gagebuli cneba . . . . warmoadgens administraciul,<br />

policiur <strong>da</strong> samxedro organizaciebs, romelTac saTaveSi udgas <strong>da</strong> metnakleb<br />

koordinacias uwevs aRmasrulebeli xelisufleba. nebismieri<br />

saxelmwifo, upirveles yovlisa, arsobrivad sazogadoebi<strong>da</strong>n moipovebs<br />

resursebs <strong>da</strong> es resursebi moqmedebaSi mohyavs Zalovani <strong>da</strong><br />

administraciuli organizaciebis Sesaqmnelad <strong>da</strong> maTi funqcionirebis<br />

xelSesawyobad. . . . . . politikuri sistemebi... aseve moicaven institutebs,<br />

romlebic xels uwyoben socialuri interesebis saxelmwifo politikaSi<br />

wardgenas. kidev im institutebs, romelTa meSveobiTac xdeba<br />

arasaxelmwifoebrivi moTamaSeebis mobilizeba politikis ganxorcielebaSi<br />

monawileobis misaRebad. <strong>da</strong> mainc, administraciuli <strong>da</strong> Zalovani<br />

organizaciebi saxelmwifos Zlierebis safuZvels warmoadgenen. (29)<br />

saxelmwifos cneba ara mxolod ganxvavdeba mTavrobis cnebisagan (<strong>da</strong><br />

ufro yovlsmomcvelia, vidre mTavrobis cneba), aramed urTierTqmedebs<br />

politikuri sistemis cnebasTan (<strong>da</strong> zogjer moicavs kidec mas). aseT<br />

SemTxvevaSi saxelmwifo warmoadgens instituciur struqturas, romelic<br />

moicavs:<br />

33


struqturis farglebSi moRvawe Tanamdebobis pirebs <strong>da</strong> samarTlebrivi<br />

normebis erTobliobas, rac Seadgens saxelmwifo seqtors. amgvarad, is<br />

moicavs mTavrobas (rac gulisxmobs saxelmwifos meTaurs <strong>da</strong> im politikur<br />

gunds, romelic gars axvevia saxelmwifos meTaurs), saxelmwifo<br />

biurokratiis aparats, kanonmdebels, sasamarTlo xelisuflebas,<br />

saxelmwifo <strong>da</strong> naxevrad saxelmwifo korporaciebs <strong>da</strong> samarTlebriv<br />

sistemas. (kolieri, 1979:403)<br />

Teoriuli gagebiT, politikuri sistemis cneba gulisxmobs<br />

mmarTvelobis modelis mTlian konfiguracias konkretuli politikuri<br />

reJimis konteqstSi, im dominanturi koaliciisa <strong>da</strong> saxelmwifo politikis<br />

CaTvliT, romelic <strong>da</strong>maxasiaTebelia politikuri cxovrebisaTvis mocemul<br />

sazogadoebaSi. Sesabamisad, politikuri mecnierebis sxva<strong>da</strong>sxva tradiciebi<br />

erTmaneTisagan ganasxvaveben politikuri sistemebis gansxvavebul tipebs<br />

demokratiuli, avtoritaruli <strong>da</strong> totalitaruli politikuri reJimebis<br />

CaTvliT. es politikuri sistemebi u<strong>da</strong>vod gansxvavdeba gabatonebuli<br />

ideologiis, politikuri warmomadgenlobis <strong>da</strong> Tanamonawileobis modelis<br />

<strong>da</strong> xelmRvanelobis stilis TvalsazrisiT.<br />

mTavrobis an saxelmwifos cnebas politikur TeoriaSi, Cveulebriv,<br />

miakuTvneben politikuri sazogadoebis koncefcias, romelic samoqalaqo<br />

sazogadoebis cnebis sapirwoned gvevlineba (an romelic awonasworebs<br />

samoqalaqo sazogadoebis cnebas) miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom samoqalaqo<br />

sazogadoebis koncefciis gamijvna saxelmwifos koncefciisgan<br />

SeuZlebelia.<br />

es ukanaskneli, sTavazobs ra sazogadoebas erTian samarTlebriv<br />

struqturas, mniSvnelovanwilad Seadgens pirvels, anu samoqalaqo<br />

sazogadoebas. TumcaRa, safuZvels araa moklebuli imis mtkicebac, rom<br />

samoqalaqo sazogadoeba gansxvavebul xasiaTs inarCunebs im zomiT, ra<br />

zomiTac masSi sazogadoebrivi cxovrebis sferoebia warmodgenili – saSinao<br />

saqmeebi, ekonomikis <strong>da</strong>rgi, kulturuli cxovreba <strong>da</strong> politikuri<br />

urTierTqmedeba _ romlebic formirebulia im a<strong>da</strong>mianebis <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa<br />

jgufebis kerZo an nebayoflobiTi SeTanxmebebiT <strong>da</strong> romlebzec<br />

saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n pir<strong>da</strong>piri kontroli ar vrceldeba. (heldi, 1989: 180-<br />

181).<br />

zogjer politikuri sazogadoebis <strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoebis<br />

cnebebi or urTierT<strong>da</strong>pirispirebul koncefcia<strong>da</strong>a interpretirebuli:<br />

“saxelmwifo” seqtori <strong>da</strong> “kerZo” seqtori. “saxelmwifo” miuTiTebs<br />

romaul cnebaze res publica, xelovnurad formirebul sazogadoebaze,<br />

romelic inarCunebs faqtobrivad an istoriulad Seqmnili erTobebis an<br />

34


individebis nebismieri saxis erTobliobis uflebebsa <strong>da</strong> interesebs.<br />

politikuri filosofosebisaTvis, rogoricaa hobsi <strong>da</strong> ruso (maT Soris<br />

gansxvavebis gaTvaliswinebiTac ki) saxelmwifos, rogorc politikuri<br />

sazogadoebis azri <strong>da</strong> sazogadoebriobis materializacia, gulisxmobs<br />

calkeuli individebis Tavisuflebis SenarCunebas, Tun<strong>da</strong>c iseTi riskis<br />

fasad, rogoricaa im individebis gacvlis regulireba, romlebic<br />

urTierTqmedeben voluntaristuli SeTanxmebebis <strong>da</strong> saSinao<br />

urTierTqmedebebis kerZo sferoSi. maSin roca “kerZo” <strong>da</strong> “sazogadoebrivi”<br />

gansxvavebul <strong>da</strong> <strong>da</strong>pirispirebul poluseba<strong>da</strong>a miCneuli <strong>da</strong> bevri Tvlis,<br />

rom kerZo interesebi bevrad mniSvnelovania (<strong>da</strong> xotbas asxmamen maT bazris<br />

saxiT) sazogadoebriv interesebze, v.l. veinSteini (1971) mier moyvanili<br />

analogia gvexmareba imis gagebaSi, Tu rogor ganvasxvavoT es ori cneba<br />

erTmaneTisgan: “sazogadoebrivobis” <strong>da</strong> “kerZoobis” cnebebi xaxvis<br />

furclebs waagavs. iseve rogorc nebismieri furceli, romelic gare<strong>da</strong>n<br />

akravs Si<strong>da</strong> furcels <strong>da</strong>, amave dros, sxva furclis qveSaa moqceuli, aseve,<br />

nebismieri ram, rac “sazogadoebrivia” cxovrebis erT konkretul<br />

sferosTan mimarTebiT, SeiZleba iyos “kerZo” sxva sferosTan<br />

mimarTebaSi.MmarTlac sazogadoebrivi sferos cnebis gamoyeneba swored<br />

rom relevanturia im mizniT, rom naTeli gavxadoT saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

<strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebuli urTierTobebi.<br />

“sazogadoebrivi sferos” koncefcia SeimuSava iurgen habermasma (1989)<br />

Tavis naSromSi sazogadoebrivi sferos struqturuli transformacia.<br />

sxva<strong>da</strong>sxva tradiciebze <strong>da</strong>fuZnebul samecniero naSromebSi erTi <strong>da</strong> igive<br />

koncefciebi sxva<strong>da</strong>sxva terminologiiTaa moxseniebuli. es koncefciebi,<br />

Tavis mxriv, gasagebad un<strong>da</strong> ganmartavdnen realobis konkretul fenomenebs.<br />

Tumca, socialuri fenomenis formirebas <strong>da</strong> mis arsebobas, faqtobrivad,<br />

Cvens mier am fenomenis konceptualizacia ganapirobebs (arsobrivad<br />

inetrpretacia an gacnobiereba). epistemologiuri win<strong>da</strong>xedulebis xasiaTis<br />

am mokle <strong>da</strong> aSkarad arasakmarisi SeniSvniT, Tavi<strong>da</strong>nve un<strong>da</strong> ganvacxadoT,<br />

rom me-18 saukunis klasikuri filosofiuri naSromebis mixedviT,<br />

sazogadoebrivi sferos cneba, SeiZleba iTqvas, garkveulad emTxveva<br />

samoqalaqo sazogadebis cnebas, magram amave dros, ganxvavdeba misgan.<br />

imisaTvis, rom Tavi avaridoT vrcel diskusias sazogadoebrivi<br />

sferos Sesaxeb, moviyvanT nensi freizeris (1997) citatas. avtori, misTvis<br />

Cveuli gamWriaxi analiziT akritikebs habermasis mier SemoTavazebuli<br />

xedvis ganzomilebebs:<br />

[saxelmwifo sfero] Tanamedrove sazogadoebaSi warmodgenilia Teatris<br />

saxiT, romelSic politikaSi monawileoba laparakis saSualebiT warmoebs.<br />

35


es aris iseTi sivrce, romelSic moqalaqeebi fiqroben <strong>da</strong> TaTbiroben<br />

TavianT saerTo satkivarze. Sesabamisad, es aris institucionalizebuli<br />

arena qaoturi urTierTqmedebisaTvis. es arena konceptualurad gansxvavdeba<br />

saxelmwifosgan; es aris adgili, romelmac un<strong>da</strong> warmoSvas seriozuli<br />

msjeloba, romelic SemdgomSi gavrceldeba farTo wreebSi <strong>da</strong> SeiZleba<br />

saxelmwifos seriozul kritikas Seicavdes. sazogadoebrivi sfero<br />

habermasis gagebiT aseve konceptualurad gansxvavdeba formaluri<br />

ekonomikisagan; is warmoadgens ara sabazro urTierTobebis, aramed ufro<br />

qaoturi urTierTobebis asparezs _ diskusiebisa <strong>da</strong> msjelobisTvis <strong>da</strong> ara<br />

yidva-gayidvisTvis gankuTvnil Teatrs. sazogadoebrivi sferos aRniSnuli<br />

koncefcia saSualebas gvaZlevs gvaxsovdes, rom arsebobs gansxvaveba<br />

saxelmwifo aparatebs, ekonomikur bazrebs <strong>da</strong> demokratiul gaerTianebebs<br />

Soris <strong>da</strong> rom am gansxvavebas demokratiis TeorisaTvis arsebiTi<br />

mniSvneloba aqvs. (70)<br />

aRniSnuli<strong>da</strong>n gamomdinare, sazogadoebrivi sfero gamijnulia<br />

saxelmwifosagan; habermanis gansazRvrebis Tanaxmad – romelsac freizeri<br />

ara<strong>da</strong>makmayofileblad miiCnevs – is kerZo individebisagan Semdgari<br />

gaerTianebaa, romelic qmnis sazogadoebas msjelobis, gaazrebis <strong>da</strong><br />

qaoturi urTierTqmedebis meSveobiT. sazogadoebrivi sferos koncefcia,<br />

rogorc amas freizeri aRwers (1997), SeuZlebelia gavuTanabroT<br />

sazogadoebis koncefcias, vinai<strong>da</strong>n es ukanaskneli SemosazRvrul <strong>da</strong><br />

erTgvarovan jgufs gvTavazobs <strong>da</strong> xSirad konsensuss gulisxmobs.<br />

“sazogadoebrivi” (public) ki misgan ganxvavebiT, xazs usvams qaotur<br />

urTierTqmedebas, romelic, faqtobrivad, SemosazRvruli ki ar aris, aramed<br />

Riaa, rac, Tavis mxriv, mravalferovani xedvis arsebobas gulisxmobs.<br />

amdenad, saxelmwifoebriv ideas, sazogadoebriv ideaze ukeT SeuZlia Si<strong>da</strong><br />

gansxvavebulobis, antagonizmis <strong>da</strong> kamaTis SeTavseba. (97)<br />

gviani kapitalisturi sazogadoebebis masStabis, kulturuli<br />

mravalferovnebis <strong>da</strong> rTuli struqturis gaTvaliswinebiT fun<strong>da</strong>menturi<br />

mniSvnelobis kiTxva ibadeba: konkretulad sad aris ganTavsebuli<br />

sazogadoebrivi sferos kera? sazogadoebas ver mivakuTvnebT saxelmwifos<br />

operirebis kategorias, aseve, ver Tavsdeba sazogadoeba <strong>da</strong> sazogadoebrivi<br />

azri masmediis saqmianobaSi, romelic zoga<strong>da</strong>d kerZo mflobelobaSi<br />

imyofeba <strong>da</strong> mogebazea orientirebuli. media gadmoscems informacias <strong>da</strong><br />

axdens azris formirebas, magram amave dros is avrcelebs <strong>da</strong> ayalibebs<br />

ufro konkretul <strong>da</strong> ara universalur Sexedulebebs. mosazrebebi<br />

sxva<strong>da</strong>sxva kulturisa <strong>da</strong> codnis produqtad gar<strong>da</strong>qmnis Sesaxeb, agreTve,<br />

mediisa <strong>da</strong> reklamis roli ar aZlevs medias imis saSualebas, rom sakuTar<br />

TavSi sazogadoeba ganasaxieros. marTlac, media asaxavs, ayalibebs <strong>da</strong><br />

36


warmoadgens momxmareblis kulturas <strong>da</strong> cxovrebis stils (fezerstouni,<br />

1991). metic, media ar warmoaCens umciresobebis <strong>da</strong> im jgufebis<br />

Sexedulebebs, romlebic ar miekuTvnebian tradiciul kulturas, iseTi<br />

sixSiriT, rogorc es realurad xdeba sazogadoebriv <strong>da</strong> saxelmwifoebriv<br />

garemoSi. igi arc aseTi Tavyrilobebis dros gamarTul diskusiebs<br />

warmoaCens srulad. gamoTqvamdnen ra wuxils moqalaqeobriobis formirebis<br />

sakiTxisadmi “SeerTebisa <strong>da</strong> mezoblobis” midgomis marcxTan <strong>da</strong>kavSirebiT,<br />

struqturul-funqcionalisturi tradiciis mimdevari ori saxelganTqmuli<br />

mecnieri pol lazarfeldi <strong>da</strong> robert k. mertoni (citirebulia morlis<br />

naSromSi 1992), romlebic amave dros kulturis sferos gavlenian<br />

kritikosebs warmoadgendnen, ormoc<strong>da</strong>aTi wlis win mediis narkotikuli<br />

zemoqmedebis mqone disfunqciaze werdnen <strong>da</strong> miaCn<strong>da</strong>T, rom es anadgureb<strong>da</strong><br />

moqalaqeobriobas:<br />

a<strong>da</strong>miani kiTxulobs informacias garkveul sakiTxebze <strong>da</strong> problemebze <strong>da</strong><br />

SesaZloa kamaTobs kidec SesaZlebel alternatiul moqmedebebze. magram es<br />

sakmaod inteleqtualizebuli <strong>da</strong> Soreuli kavSiri organizebul socialur<br />

moqmedebasTan ar aris aqtivirebuli. <strong>da</strong>interesebul <strong>da</strong> informirebul<br />

moqalaqes SeuZlia iamayos kidec sakuTari interesisa <strong>da</strong> informirebulobis<br />

maRali doniT <strong>da</strong> amave dros ver SeamCnios, rom ar monawileobs<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebaSi <strong>da</strong> moqmedebaSi. mokled, is amyarebs meorad<br />

kontaqts politikuri realobis samyarosTan. kiTxvis, mosmenis <strong>da</strong> fiqris<br />

procesi misi sakompensacio saqmianobaa. icis ra arsebuli<br />

problemebisDSesaxeb, igi SecdomaSia Seyvanili, ramdena<strong>da</strong>c hgonia, rom<br />

SeuZlia raime moimoqmedos am problemebTan <strong>da</strong>kavSirebiT. igi Sewuxebulia<br />

problemiT. igi informirebulia. mas aqvs uamravi idea imis Taobaze, Tu risi<br />

gakeTebaa saWiro. magram mas Semdeg, rac igi miirTmevs sadils, mousmens mis<br />

sayvarel radioga<strong>da</strong>cemas <strong>da</strong> waikiTxavs rigiT meore gazeTs, Zilis droc<br />

dgeba. am cota ar iyos uCveulo TvalsazrisiT, masobrivi komunikaciis<br />

saSualebebi un<strong>da</strong> mivakuTvnoT yvelaze <strong>da</strong>safasebeli <strong>da</strong> efeqturi<br />

socialuri narkotikebis kategorias. (252)<br />

aq didi sifrTxile <strong>da</strong> win<strong>da</strong>xeduleba gvmarTebs. im sazogadoebebSic<br />

ki, sa<strong>da</strong>c masmediis saSualebebs mTlianad akontroleben<br />

multinacionaluri korporaciebi, Tun<strong>da</strong>c saukeTeso liberalur<br />

tradiciebze <strong>da</strong>fuZnebuli wesebisa <strong>da</strong> regulaciebis meSveobiT, yovelTvis<br />

arsebobs imis albaToba, rom <strong>da</strong>moukidebeli Jurnalistika saaSkaraoze<br />

gamoitans xelisuflebis, korporaciebis (kerZo seqtoris), saerTo<br />

interesebiT gaerTianebuli <strong>da</strong>jgufebebis an elituri anklavebis ukanono,<br />

amoralur an araeTikur moqmedebebs. media saSualebebiT gakeTebuli<br />

mxileba xels uwyobs politikuri debatebis bunebis <strong>da</strong> Taviseburebebis<br />

axleburad formirebas. yovelgvari zedmeti analizis gareSe, CemSi eWvs ar<br />

37


iwvevs is faqti, rom amerikis SeerTebul StatebSi Catarebulma<br />

uotergeitis gamoZiebam wyalgamyofis roli Seasrula prezidentis<br />

aparatis (<strong>da</strong> ara mxolod korufciisaken midrekili iseTi politikosis<br />

saxiT, rogoric iyo riCard niqsoni) patiosnebaze sazogadoebrivi azris<br />

formirebaSi <strong>da</strong> uaryofiTi zegavlena moaxdina aparatis, rogorc<br />

kanonmorCili struqturis imijze Cveulebrivi moqalaqeebis TvalSi. xolo,<br />

Tu <strong>da</strong>vesesxebiT nicSes. moqalaqisTvis es simbolurad imas niSnavs rom<br />

”eris instinqti aRar egebeba mas” (nicSe, 1991:82).<br />

amdenad, Tu mivendobiT lazarfeldsa <strong>da</strong> mertons (1948; citirebulia<br />

morlis mier 1992), arCevani un<strong>da</strong> gakeTdes moqalaqeebis narkotikebiT<br />

gabruebis stimulirebasa <strong>da</strong> gamZvinvarebul cinizms Soris, romelic zians<br />

ayenebs demokratiis Tvisobriobas. TumcaRa, im sazogadoebebSi, romlebsac<br />

axasiaTebs arastabiluri samarTlebrivi konfiguracia, <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>c ar aris<br />

miRweuli sruli liberaluri <strong>demokratia</strong>, patiosan, <strong>da</strong>moukidebel <strong>da</strong><br />

gabedul presasa <strong>da</strong> masmedias marTlac Seswevs unari gaaJReros<br />

Zalauflebis, kerZod ki mTavrobisa <strong>da</strong> kerZo interesebis <strong>da</strong>sabuTebuli<br />

kritika. aq upriania argentinuli presisa <strong>da</strong> garkveulwilad masmediis<br />

magaliTis moyvana. gasuli wlebis ganmavlobaSi isini mZafrad<br />

akritikebdnen mTavrobis iniciativebs. <strong>da</strong> rom ara es kritika, ar iarsebeb<strong>da</strong><br />

araviTari berketi, peroniseuli reJimis mimdevar karlos menemis<br />

mTavrobaze ramenairi zemoqmedebis mosaxdenad. mTavrobaze, romelic, Tavis<br />

mxriv, mTlianad akontroleb<strong>da</strong> qveynis sakanonmdeblo <strong>da</strong> sasamarTlo<br />

sistemas (1997 wlamde). metic, roca gazeTis fotokorespondenti xose luis<br />

kabezasi mokles (1996 wels) <strong>da</strong> gaCn<strong>da</strong> eWvi, rom <strong>da</strong>naSauli organizebuli<br />

iyo biznesis mafiisa <strong>da</strong> politikuri liderebis faruli SeTanxmebiT, presam<br />

ar SeaCera gamoZiebis procesi, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom seriozuli saSiSroeba<br />

SeeqmnaT im Jurnalistebs, romlebic cdilobdnen, rom yuradRebis centrSi<br />

qveyanaSi demokratiuli sazogadoebis Camoyalibeba moeqciaT.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom sazogadoebrivi sferos sakiTxze msjeloba am<br />

Tavis mTavari mizani araa, ramdenime SeniSvnis gakeTeba mainc uprianad<br />

migvaCnia. upirveles yovlisa, yvela ar iziarebs habermasis mtkicebas imis<br />

Taobaze, rom pirovnuli maxasiaTeblebi manamde yalibdeba, vidre<br />

individebi sazogadoebriv sferoSi erTvebian. identobis Sesaxeb Cvens mier<br />

me-5 TavSi SemoTavazebuli msjelobis safuZvelze, identobis saboloo<br />

Camoyalibeba ar xdeba cxovrebis garkveul periodSi, aramed es procesi<br />

mTeli sicocxle mimdinareobs. identobebi Seadgenen im simboluri azris<br />

Camoyalibebis procesis ganuyofel nawils, romelic Cveni cvalebadi<br />

egzistencialuri mdgomareobi<strong>da</strong>n momdinareobs. maTze did zegavlenas<br />

axdens politikuri ekonomikis faqtorebi, <strong>da</strong> mudmiv cvalebadi, Znelad<br />

aRsaqmeli <strong>da</strong> winaaRmdegobrivi xasiaTisa arian. me sruliad viziareb nensi<br />

38


freizeris mosazrebas imis Taobaze, rom ufro <strong>da</strong> ufro mniSvnelovani<br />

xdeba nuklearuli ojaxi<strong>da</strong>n (de<strong>da</strong>, mama <strong>da</strong> maTi Svilebi _ sabaziso<br />

socialuri <strong>da</strong>nayofi) warmomdgari post-oidiposuri qaoturi<br />

urTierTqmedeba, romelic naTels xdis identobis cvalebadobas droSi<br />

(freizeri, 1997:97). ase, rom “sazogadoebrivi sfero mxolod mouwesrigebeli<br />

Sexedulebis formirebis arena ar aris, igi socialuri identobebis<br />

Camoyalibebisa <strong>da</strong> xorcSesxmis asparezicaa” (freizeri 1997:83).<br />

meore SeniSvna, romelic mkafiod ikveTeba freizeris kritiki<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

sxva, feministur Sexedulebebze <strong>da</strong>fuZnebuli Teoriuli analizi<strong>da</strong>n,<br />

mdgomareobs imaSi, rom habermasis stan<strong>da</strong>rtuli ideali, rogorc Cans, arc<br />

analitikurad <strong>da</strong> arc istoriulad, ar moicavs genderuli sakiTxis<br />

ugulebelyofas sazogadoebrivi sferos Camoyalibebisas, rac feministuri<br />

Teoriebis <strong>da</strong>mcveli mecnierebisaTvis, Cveulebriv, miuRebelia (mihani, 1995).<br />

mesame: sazogadoebrivi sferos, rogorc racionaluri burJuaziuli<br />

traqtatis cneba, rogorc evristiuli idea, SeiZleba saintereso iyos<br />

sazogadoebrivi sferoebis istoriuli formirebis procesis gasagebad,<br />

magram igi ver Caitevs yvela racionalur msjelobas, romelic<br />

urTierTqmedebaSia erTmaneTTan <strong>da</strong> kapitalistur sazogadoebebSi<br />

sazogadoebriv sferoebs ayalibebs. faqtobrivad, Zalian rTulia<br />

<strong>da</strong>veTanxmoT imas, rom racionaluri msjeloba, romelic stimuls aZlevs<br />

radikaluri demokratiis modelebis Seqmnas, SeiZleba mTlianad<br />

burJuaziuli traqtatis niRabqveS moeqces. meoTxe: sakmaod saSiSia im<br />

varaudis <strong>da</strong>Sveba (rogorc amas habermasi akeTebs), rom sazogadoebrivi<br />

sfero mxolod gansjisTvis gankuTvnili sivrcea. arsebobs iseTi<br />

intitutebi, wesebi/normebi, qmedebebi <strong>da</strong> qceva, romelic msjelobis zRvars<br />

scildeba <strong>da</strong> naambobis an azrTa gaziarebis kategorias ver mivakuTvnebT.<br />

mexuTe: aseve saxifaToa vivaraudoT, rom SesaZlebelia sazogadoebrivi<br />

sferos gansazRvrebisas SemovifargloT mxolod moqalaqeobis<br />

erTgvarovani definiciiT, ise rom ar vaRiaroT gamonaklisebis didi<br />

raodenoba. isini Tavs iCenen ara mxolod genderul, aramed rasobriv,<br />

eTnikur, klasobriv, socialur, aRmsareblobiT <strong>da</strong> seqsualur orientaciaze<br />

<strong>da</strong>yrdnobiT <strong>da</strong> gavrcelebulia realuri politikis praqtikaSi <strong>da</strong><br />

kapitalisturi sazogadoebebis struqturul-istoriuli dinamikis<br />

procesSi. marTalia, marqsi ambobs, Tanamedroveobis gamocdilebaSi<br />

realuria is, rom “yvelaferi rac myaria, haerSi orTqldebao”, 12 magram es<br />

ar gvaZlevs imis safuZvels, vivaraudoT, rom Tuki SesaZlebeli iqneba<br />

sazogadoebrivi sferoebis Seqmnis habermasiseuli formulis <strong>da</strong> idealuri<br />

mimarTvebis praqtikaSi ganxorcileba, gamonaklisebis <strong>da</strong>Sveba <strong>da</strong> Sesabamisi<br />

komentaris gakeTeba, maSin, farTod gavrcelebuli struqturuli ierarqia<br />

<strong>da</strong> Zalaufleba, aseve, moqalaqeobriobis gamaerTgvarovnebeli definiciebi<br />

39


yovelgvari winaaRmdegobis gareSe gavlen sabrZolo asparezi<strong>da</strong>n. <strong>da</strong>bolos,<br />

aSkaraa, rom sazogadoebrivi sfero ver Camoyalibdeba, Tu demokratiuli<br />

saxelmwifo am kuTxiT saTanado xarks ar gaiRebs (anu, saxelmwifo Zalas<br />

ar <strong>da</strong>iSurebs imisTvis, rom demokratiis roli kapitalistur formaciaSi<br />

ufro gaafarToos <strong>da</strong> socialuri uTanasworobis struqturuli<br />

tendenciebis gasaumjobesebel saqmianobaSi CaerTos).<br />

zemoT moyvanilma SeniSvnebma ar un<strong>da</strong> moadunos mkiTxvelis yuradReba<br />

mTavari Temisgan. sa<strong>da</strong>c ar un<strong>da</strong> iyos ganTavsebuli sazogadoebrivi sfero<br />

(an ra berketsac ar un<strong>da</strong> flobdes is), skolebi tradiciuli gagebiT<br />

saxelmwifos nawilad ganixileba. sazogadod aRiarebuli azris Tanaxmad,<br />

maTi funqciaa moswavleebs moqalaqed formirebisTvis aucilebeli codna<br />

<strong>da</strong> unarebi SesZinon. TumcaRa, moqalaqeobis cnebas ver ganvixilavT ise,<br />

rogorc martiv <strong>da</strong> uproblemo koncefcias, romelsac axsna ar sWirdeba<br />

(rasac vasabuTeb me-4 TavSi). swored aq, gamogvadgeba sazogadoebrivi<br />

sferos cnebis gamoyeneba. kritikosTa TvalsazrisiT, moqalaqeobis cneba<br />

ganixileba rogorc koncefcia, romelic kapitalisturi sazogadoebebis<br />

pluralistur <strong>da</strong> hibridul bunebas ganapirobebs, socialuri subieqtebis<br />

mravalferovnebis CaTvliT. kritikuli pe<strong>da</strong>gogika kulturuli politikis<br />

formaa, romelic asabuTebs skolebisaTvis _ demokratiuli sazogadoebrivi<br />

sferoebisaTvis 13 _ brZolis saWiroebas. metic, “kritikuli pe<strong>da</strong>gogika”<br />

ufro metia vidre Tanamedroveobis did qa<strong>da</strong>gebaTa gauwmindureba. is<br />

cdilobs ganmanTavisuflebeli <strong>da</strong> koleqtiuri brZolis axali zneobrivi<br />

<strong>da</strong> politikuri sazRvrebis <strong>da</strong>dgenas, sa<strong>da</strong>c rogorc kontrols<br />

<strong>da</strong>qvemdebarebuli, ise axali istoriebi SesaZloa <strong>da</strong>iweros <strong>da</strong> gaJRerdes<br />

demokratiis arenaze” (maklareni, 1991:172). rogorc demokratiuli<br />

sazogadoebrivi sferos nawili (<strong>da</strong> ara mxolod rogorc saxelmwifos<br />

samarTlebrivi qmedebis ganuyofeli nawili), skolebi xasiaTdebian ra<br />

codnis xva<strong>da</strong>sxva sferoze mimarTuli mravalferovani interesebiT<br />

(empiriul-analitikuri, istoriul-hermenevtikuli/interpretaciuli <strong>da</strong><br />

kritikul-ganmaTavisuflebeli), gansjisaTvis SeiZleba seriozul asparezs<br />

qmnidnen. 14<br />

mas Semdeg, rac vimsjeleT saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris<br />

arsebul urTierTobebze, sistematurad ganvixilavdiT saxelmwifos<br />

gansazRvrebas <strong>da</strong> masTan <strong>da</strong>kavSirebul ZiriTad koncefciebs politikur<br />

mecnierebaSi, aucileblad un<strong>da</strong> mivubrundeT diskusias politikur<br />

filosofiaze. <strong>demokratia</strong>s, saxelmwifos, moqalaqeobas <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s<br />

Soris arsebuli urTierTkavSiris nebismieri saxis analizi aucileblad<br />

un<strong>da</strong> iTvaliswinebdes aRiarebul Teoriebs, kerZod, klasikur Teoriebs<br />

saxelmwifos Sesaxeb, liberalizmisa <strong>da</strong> marqsizmis CaTvliT.<br />

40


kapitalisturi saxelmwifo demokratiul sazogadoebebSi, Tu<br />

demokratiuli saxelmwifo kapitalistur sazogadoebebSi?<br />

saxelmwifos cneba miuTiTebs fun<strong>da</strong>mentur aliansze, Zalauflebis<br />

gamovlenis Sesaxeb mTavar SeTanxmebaze, romelic arsebobs socialur<br />

klasebs an gabatonebuli klasebis <strong>da</strong>jgufebebs <strong>da</strong> im normebs Soris,<br />

romlebic uzrunvelyofen am klasebis gabatonebul mdgomareobas maT<strong>da</strong>mi<br />

<strong>da</strong>qvemdebarebuli fenebis mimarT.<br />

----- fernando henrik kardoso, “laTinuri amerikis<br />

avtoritaruli reJimebis Taviseburebebis Sesaxeb”<br />

es aris suli (sulieri sawyisi), romelic TavisTvis arsebobs, ramdena<strong>da</strong>c is<br />

Tavs inarCunebs mTlianis Semadgeneli calkeuli individebis gonebaSi<br />

asaxviT; <strong>da</strong> romelic aris mis TavSi an aris substancia, radganac sakuTar<br />

TavSi icavs maT. realuri substancia, rogorc aseTi, aris naciis suli<br />

(Volk); konkretuli cnobiereba, rogorc aseTi, aris naciis moqalaqe. am<br />

cnobierebas aqvs Tavisi ZiriTadi (Tu ganuyofeli) yofiereba martiv sulSi<br />

<strong>da</strong> TavisTavad aris gansazRvruli am sulis faqtiur realizebaSi, mTlianad<br />

naciis masStabiT. misi WeSmaritebad aq aris, <strong>da</strong> ara Sesabamisad raime<br />

ararealurSi _ sulSi, romelic arsebobs <strong>da</strong> romelic SegvagrZnobinebs<br />

sakuTar Tavs.<br />

hegeli, gonis fenomenologia<br />

saxelmwifos liberaluri koncefcia koncentrirebulia<br />

<strong>da</strong>moukidebeli sazogadoebrivi Zalauflebis (xelisuflebis <strong>da</strong> marTuli<br />

fenebis) ideis garSemo <strong>da</strong> saxelmwifo aRqmulia konkretul sazRvrebSi<br />

moqceul uzenaes politikuri Zalauflebad (heldi, 1989:12). politikuri<br />

Zalauflebis es liberaluri cneba Tanamedrove politikuri mecnierebis<br />

Tvasawieri<strong>da</strong>n un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>isinjos. ueWvelia, rom arsebobs liberaluri<br />

politikuri analizis tradicia, romelic ikvlevs saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

moqalaqeobis suverenobis sakiTxs, an sxvagvarad rom vTqvaT, moqalaqisa <strong>da</strong><br />

naciis politikuri kulturis formirebis sakiTxs. liberaluri<br />

demokratiis tradicia detalurad Seiswavlis politikuri<br />

warmomadgenlobis <strong>da</strong> angariSvaldebulebis problemebs, anu imas, Tu<br />

rogor xorcieldeba calkeuli individebis, institutebis <strong>da</strong> Tavad<br />

saxelmwifos kontroli, rogor xdeba urTierTkontroli <strong>da</strong> xelisuflebis<br />

<strong>da</strong>nawileba. es gansakuTrebiT relevanturia calkeuli individebis,<br />

institutebis, korporaciebis <strong>da</strong> saxelmwifo struqturebis mier<br />

demokratiuli SeTanxmebis formirebis mimarTulebiT ganxorcielebuli<br />

qmedebebis TvalsazrisiT, agreTve im kuTxiT, Tu ra zomiT axdenen es<br />

41


qmedebebi demokratiuli SeTanxmebis diskreditacias an mis rRvevas. mesame<br />

tradicia, marqsizmi, yuradRebas amaxvilebs saxelmwifos Zalauflebis<br />

sakiTxze, gansakuTrebiT im aspeqtebze, romlebic socialuri klasebis<br />

struqturasa <strong>da</strong> politikuri iZulebis Zalebsa <strong>da</strong> instrumentebs Soris<br />

urTierTobas exeba. aseTi analizis nayofia varaudi, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c<br />

SeTanxmebis <strong>da</strong> samarTlian interesTa warmomadgenlobis misaRwevi<br />

aqtivobebi arc Zal<strong>da</strong>tanebiTi <strong>da</strong>rwmunebis an iZulebis, <strong>da</strong> arc batonobisa<br />

<strong>da</strong> eqspluataciur socialur urTierTobaTa sazRvrebs miRmaa. <strong>da</strong>bolos,<br />

politikuri sociologiis xedva, romelSic TvalsaCino wvlili maqs<br />

veberma Seitana, gansakuTrebul yuradRebas saxelmwifos funqcionirebis<br />

instituciuri meqanizmebis Seswavlas <strong>da</strong> kerZod, saxelmwifos<br />

uflebamosilebis aRsrulebasa <strong>da</strong> eri-saxelmwifoebs Soris arsebul<br />

urTierTobebs uTmobs. 15<br />

liberalizmis kritikuli Teoriebis TvalTaxedvi<strong>da</strong>n, es<br />

gansakuTrebiT exeba im Teoriebs, romlebsac Rrmad aqvT gadgmuli fesvebi<br />

demokratiis, neo-marqsizmis <strong>da</strong> politikuri sociologiis TeoriebSi,<br />

saxelmwifos Sesaxeb diskusia axal ganzomilebebs iZens. winaswari xedviT,<br />

saxelmwifos cneba evristikul instrumentad, koncefciad gvevlineba,<br />

romelic radikalurad gansxvavdeba politikuri reJimis, xelisuflebis <strong>da</strong><br />

saxelmwifo Zalauflebis klasikuri cnebebisagan. am evristikul<br />

instrumentebTan mimarTebiT, saxelmwifos cneba moicavs sazogadoebaSi<br />

Zalauflebisa <strong>da</strong> Zlierebis kondensirebis ideas. saxelmwifos<br />

uflebamosilebis aRsruleba specializebuli saxelmwifo organoebis mier<br />

samoqalaqo sazogadoebis misamarTiT ganxorcilebuli uflebamosilebis <strong>da</strong><br />

iZulebiTi RonisZiebebis gatarebiT xdeba. Zalauflebis kondensirebis cneba<br />

aseve miuTiTebs saxelmwifos kidev erT mniSvnelovan aspeqtze – cneba,<br />

romelic gulisxmobs saxelmwifos mier uflebamosilebis aRsrulebas. es<br />

uflebamosileba ar aris <strong>da</strong>mokidebuli ZiriTad socialur moTamaSeebze,<br />

<strong>da</strong> rig SemTxvevebSi, misi ganxorcieleba sazogadoebaSi warmodgenili<br />

konkretuli interesebis safuZvelze xdeba. magaliTad, saxelmwifos mier<br />

ganxorcielebuli esa Tu is qmedeba konkretuli elitaruli jgufebis<br />

saxeliT. amdenad, saxelmwifos uflebamosileba SeiZleba asaxavdes<br />

konkretul politikur proeqts, klasobriv alianss, an konkretuli<br />

ekonomikuri, socialuri, kulturuli an zneobrivi interesebis koalicias.<br />

mokled rom vTqvaT, saxelmwifo gvevlineba aliansis an gabatonebul<br />

mdgomareobaze miRweuli SeTanxmebis saxiT.<br />

gabatonebuli mdgomareobis zemoxsenebul xedvebs Tan axlavs mTavari<br />

idea, romlis mixedviTac saxelmwifo, aseve, erTmaneTTan <strong>da</strong>pirispirebul<br />

politikur proeqtTa konfrontaciis asparezia. saxelmwifo, rogorc<br />

konfrontaciis asparezi, asaxavs ara mxolod socialuri brZolis<br />

42


moulodnel cvalebadobebs <strong>da</strong> im <strong>da</strong>Zabulobas, romelic Tan axlavs<br />

socialur Zalebs Soris arsebul SeTanxmebebsa Tu uTanxmoebebs, aramed<br />

asaxavs im winaaRmdegobebsa <strong>da</strong> siZneleebsac, romlebic konkretuli<br />

politikuri proeqtis sazRvrebSi erTiani <strong>da</strong> Tanmimdevruli qmedebebis<br />

ganxorcielebas ukavSirdeba. nebismieri saxelmwifo politika, maSinac ki<br />

rodesac is batonobis proeqtis nawilia, samoqalaqo sazogadoebisa <strong>da</strong> misi<br />

Tanmdevi faqtorebis (<strong>da</strong>Zabuloba, winaaRmdegobrioba, politikuri<br />

SeTanxmebebi <strong>da</strong> uTanxmoeba) sabrZolo asparezad <strong>da</strong> rezonatorad<br />

gvelineba.<br />

Tu saxelmwifos ganvixilavT mxolod socialur klasebs Soris<br />

mimdinare brZolis moTamaSed, maSin yuradRebis miRma <strong>da</strong>gvrCeba socialur<br />

moqmedebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli sxva mniSvnelovani maCveneblebi. klasobriv<br />

sxvaobasTan erTad arsebobs sxva iseTi aspeqtebi, rogoricaa rasa,<br />

eTnikuroba, sqesi, geografiuli mdebareoba an individebs Soris eTikurmoraluri<br />

an religiuri gansxvaveba. eseni warmoqmnian socialur<br />

urTierTobebsa <strong>da</strong> socialur qmedebebs, romlebic Tavis mxriv<br />

saxelmwifosagan kanonebis miRebas, nebarTvis gacemas, marTvas <strong>da</strong><br />

sa<strong>da</strong>msjelo RonisZiebebis gatarebas moiTxoven. Tu <strong>da</strong>veTanxmebiT klaus<br />

ofes, saxelmwifosTan <strong>da</strong>kavSirebuli erT-erTi sakvanZo sakiTxi<br />

winaRmdegobaa. igi arsebobs kapitalisturi <strong>da</strong>grovebis saWiroebasa <strong>da</strong><br />

Tavad kapitalisturi sistemis legitimacias Soris. ofe, sistemebis<br />

Teoriaze <strong>da</strong>yrdnobiT, analitikur midgomas gvTavazobs. es midgoma avsebs<br />

<strong>da</strong> ganavrcobs gramskis analizsa <strong>da</strong> pulancasis interpretacias. ofes<br />

azriT saxelmwifo kapitalizmis krizisSi mediatoris rols asrulebs <strong>da</strong><br />

specifiur funqciebs iZens, gvevlineba ra Suamavlad kapitalizmis ZiriTad<br />

winaaRmdegobebs Soris, anu, warmoebis mzard socializaciasa <strong>da</strong> kerZo<br />

seqtoris mier <strong>da</strong>matebiTi Rirebulebis miTvisebas Soris. imisaTvis rom<br />

SeZlos am fun<strong>da</strong>menturi winaaRmdegobis Sefaseba, saxelmwifom Tavisi<br />

instituciuri funqciebi un<strong>da</strong> gaafarToos (toresi, 1989)<br />

ofes gagebiT, saxelmwifo TviTregulirebadi administraciuli<br />

sistemaa <strong>da</strong> asaxavs im instituciuri wesebis, normatiuli aqtebis <strong>da</strong><br />

konvenciebis erTobliobas, romelic kapitalistur sazogadoebebSi<br />

istoriuli genezisis kval<strong>da</strong>kval ganviTar<strong>da</strong>. metic, kapitalisturi<br />

saxelmwifo yovelTvis ar pasuxobs imaT moTxovnebs, vinc droebiT<br />

aRasrulebs uflebamosilebas (konkretuli politikuri reJimis an partiis<br />

mTavroba), igi uSualod arc konkretuli socialuri seqtorebis<br />

(ekonomikuri interesebis) an gabatonebuli klasebis diqtats eqvemdebareba.<br />

vinai<strong>da</strong>n saxelmwifo batonobiT miRweuli SeTanxmebis nayofad gvevlineba,<br />

romelic mediatoris rols asrulebs kapitalistur sistemaSi periodulad<br />

ganmeorebadi krizisebis mogvarebis saqmeSi <strong>da</strong> cdilobs Tavi<strong>da</strong>n aicilos<br />

43


am krizisebis uaryofiTi zegavlena kapitalisturi sistemis muSaobis<br />

pirobebze, misi (saxelmwifos) klasobrivi TvalTaxedva konkretuli<br />

seqtoruli interesebis warmomadgenlobaze ar aris agebuli <strong>da</strong> arc im<br />

gabatonebuli klasebis an konkretuli politikuri jgufebis politikur<br />

kurss asaxavs, romlebic SesaZloa samTavrobo <strong>da</strong>wesebulebebs<br />

akontrolebdnen (qernoi, 1984: 131 – 140).<br />

saxelmwifo, rogorc batonobiT miRweuli SeTanxmeba <strong>da</strong> rogorc<br />

TviTregulirebadi administraciuli sistema, mTavar mediatorad gvevlineba<br />

kapitalisturi sistemisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel krizisTa konteqstSi. kerZod,<br />

saubaria <strong>da</strong>grovebasa <strong>da</strong> legitimacias Soris arsebuli konfliqturobis<br />

Sesustebaze. garkveul mizezTa gamo, saxelmwifos Teoriebze msjeloba<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania ganaTlebis <strong>da</strong>rgis ganviTarebisaTvis.<br />

upirveles yovlisa, rogorc ukve aRvniSneT, <strong>ganaTleba</strong>sTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

problemebis <strong>da</strong> maTi ga<strong>da</strong>Wris gzebis gansazRvra, interpretacia <strong>da</strong><br />

analizi mniSvnelovanwila<strong>da</strong>a <strong>da</strong>mokidebuli saxelmwifos im Teoriebze,<br />

romlebic safuZvlad udevs <strong>da</strong> ganmartavs problemebis identificirebas <strong>da</strong><br />

problemis ga<strong>da</strong>Wras. gar<strong>da</strong> amisa, saxelmwifo intervenciis axali saxeebi,<br />

romlebic xSirad neoliberaluri saxelmwifos saxiTaa gansazRvruli,<br />

asaxaven arsebiT cvlilebebs saxelmwifos qmedebis logikaSi <strong>da</strong> mis<br />

CarTulobaSi. zemoTqmuli ufro ganviTarebad qveynebs exeba. saxelmwifos<br />

Tvisobriobis aseTma cvlilebam, kapitalizmis farTod gavrcelebis<br />

TvalsazrisiT SeiZleba, aseve, asaxos demokratiuli SeTanxmebis bunebisa<br />

<strong>da</strong> sazRvrebis axleburi xedva <strong>da</strong> ganaTlebisa <strong>da</strong> saganmanaTleblo<br />

politikis xasiaTisa <strong>da</strong> rolis axleburi Sefaseba. globalizmisa <strong>da</strong><br />

demokratiis<br />

ganxiluli. 16<br />

sakiTxebi, ufro vrclad, wignis me-3 <strong>da</strong> me-5 TavebSia<br />

klasikuri Teoriebi saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Sesaxeb:<br />

liberalizmi<strong>da</strong>n marqsizmamde<br />

ar aris aucilebeli velodoT rodis Seqmnian mefeebi filosofias an rodis<br />

mogvevlinebian filosofosebi mefeebad. es sasurvelic araa, vinai<strong>da</strong>n<br />

Zalauflebis qona imTaviTve amaxinjebs gonebis Tavisuflad flobas.<br />

- emanuil kanti, Scriti Politici<br />

liberalur politikur filosofiaSi saxelmwifo warmoadgens<br />

umaRles politikur Zalauflebas konkretul sazRvrebSi (heldi, 1989:12).<br />

saxelmwifos liberalobis idea efuZneba saxalxo uflebamosilebis cnebas,<br />

44


ac gansxvavdeba mmarTveli <strong>da</strong> marTuli Zalebisagan. marTlac, am midgomis<br />

mixedviT saxelmwifos gaaCnia maRali xarisxis <strong>da</strong>moukidebloba samoqalaqo<br />

sazogadoebisagan, romelic Tavis mxriv aZlevs saxelmwifos imis unars,<br />

rom am ukanasknelma “socialur klasebs Soris arbitris an momrigeblis<br />

roli Seasrulos“ (istoni, 1981:308). liberalizmis Teoriis mixedviT,<br />

saxelmwifo interesTa uTanxmoebasa <strong>da</strong> socialur konfliqtebze maRla<br />

dgas; igi warmoadgens neitralur teritorias, romelic mza<strong>da</strong>a <strong>da</strong>pyobil<br />

iqnes ama Tu im politikuri partiis (aliansis) mier saarCevno struqturis<br />

cvalebadobis mixedviT; is moqmedebs konkretuli jgufebisgan an<br />

interesebisgan <strong>da</strong>moukideblad; gamoscems kanonebs, icavs <strong>da</strong> aRasrulebs<br />

kanonmdeblobas yovelgvari mikerZoebis an kerZo miznebze orientirebis<br />

gareSe <strong>da</strong>, upirveles yovlisa, warmoadgens sazogadoebis interesebs.<br />

politikuri Zalauflebis es klasikuri liberaluri perspeqtiva<br />

SeiZleba ganvixiloT politikuri mecnierebis Tanamedrove tradiciebis<br />

TvalTaxedvi<strong>da</strong>n. liberaluri politikuri analizis mTavari tradicia,<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d, saxelmwifos <strong>da</strong>moukideblobisa <strong>da</strong> moqalaqeobis sakiTxebzea<br />

fokusirebuli. liberaluri demokratiis meore tradiciis yuradRebis<br />

centrSi politikuri warmomadgenlobisa <strong>da</strong> angariSvaldebulebis<br />

problemebia; anu gviCvenebs, rogor SeiZleba <strong>da</strong>eqvemdebaros individebis,<br />

institutebis <strong>da</strong> saxelmwifo organizaciebis moqmedebebi<br />

urTierTkontrolsa <strong>da</strong> Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebas, roca, individebis,<br />

institutebis, korporaciebis <strong>da</strong> saxelmwifo organizaciebis qmedebaTa<br />

maregulirebeli <strong>da</strong> amsaxveli wesebis kanonierebis cnoba demokratiul<br />

SeTanxmebaSi an “socialur kontraqtSi” xdeba. saxelmwifos kanonierebis,<br />

warmomadgenlobisa <strong>da</strong> monawileobis sakiTxebi <strong>da</strong>kavSirebulia imasTan, Tu<br />

rogor aris regulirebuli individebisa <strong>da</strong> institutebis socialuri <strong>da</strong><br />

politikuri saqmianoba demokratiuli SeTanxmebis CarCoebSi, rac ki ar<br />

akninebs, aramed kidev ufro ganavrcobs politikuri molaparakebebis<br />

demokratiul tradicias. winaaRmdegoba <strong>da</strong> erTgvari <strong>da</strong>Zabuloba<br />

individualur uflebebsa <strong>da</strong> koleqtiur uflebebs (an sazogado nebas)<br />

Soris, politikuri Tanamonawileobis, warmomadgenlobis <strong>da</strong> kanonierebis<br />

Sesaxeb diskusiis mTavari Teoriuli koncefciaa. mesame tradicia<br />

yuradRebas saxelmwifos uflebamosilebis sakiTxze amaxvilebs, kerZod,<br />

saxelmwifos im qmedebebze, romlebic klasobriv struqturas ukavSirdeba,<br />

politikuri iZulebis saSualebebis, modelebis <strong>da</strong> institutebis CaTvliT.<br />

marTlac, saxelmwifo aRiqmeba institucionalizebul, politikur<br />

uflebamosilebad. mTavari koncefcia mdgomareobs imaSi, rom politikuri<br />

cxovreba ar aris gamijnuli socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri cxovrebis<br />

ZiriTadi ganmsazRvreli faqtorebisgan. Sesabamisad, batonoba,<br />

eqspluatacia, Cagvra, uTanasworoba <strong>da</strong> diskriminacia saxelmwifos<br />

45


saqmianobis Tvisebrivad ganuyofeli nawilia, rac mravaljera<strong>da</strong>d aisaxeba<br />

saxelmwifo Zalauflebis mowyobasa <strong>da</strong> ganxorcielebaSi. maSin, rodesac<br />

politikuri reJimis maxasiaTeblebi ga<strong>da</strong>mwyvet rols asruleben<br />

saxelmwifo Zalauflebis ganxorcielebaSi, misi buneba, kapitalistur<br />

sazogadoebebSi, arsobriva<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli saxelmwifos rolTan <strong>da</strong><br />

funqciebTan. konsensusis miRwevisa <strong>da</strong> reproduqciis, agreTve, interesTa<br />

warmomadgenlobis uzrunvelyofis RonisZiebaTa procesebi Tavisufali ver<br />

iqneba iZulebisa <strong>da</strong> Zalis gamoyenebisagan. analogiurad, konsensusis<br />

miRweva imTaviTve ukavSirdeba dominirebis <strong>da</strong> eqspluataciis im<br />

urTierTobebs, romlebic individebs, agreTve, individebsa <strong>da</strong> socialur<br />

regulaciebs, struqturebsa <strong>da</strong> institutebs Soris yalibdeba. maqs veberma<br />

didi zegavlena iqonia saxelmwifos funqcionirebis instituciuri<br />

meqanizmebis, ganskuTrebiT ki, saxelmwifo uflebamosilebis<br />

ganxorcielebis Seswavlaze. aseve, im rolis Seswavlaze, romelsac<br />

biurokratia (meTodologiuri/instrumentuli, samarTlebrivi <strong>da</strong><br />

biurokratiuli racionalobis CaTvliT) saxelmwifos mier<br />

ganxorcielebul qmedebebSi asrulebs. saxelmwifos qmedebebi gulisxmobs<br />

ara mxolod im individebisa <strong>da</strong> sazogadoebebis mimarTebiT ganxorcilebul<br />

qmedebebs, romlebic gansazRvraven <strong>da</strong> cxovrebaSi atareben gansxvavebul<br />

interesebs, miswrafebebs <strong>da</strong> ideologias naciis konteqstSi, aramed<br />

msoflio sistemaSi saxelmwifoTa Soris urTierTqmedebasac gulisxmobs<br />

(heldi, 1983, 1989, 1991; sontagi <strong>da</strong> valekilosi, 1977; vinsenti, 1987). veberi<br />

Tavisi analizis sakvanZo koncefciad dominirebis cnebas miiCnevs, Tumca<br />

misi analizis farglebs miRma rCeba iseTi cnebebi, rogoricaa<br />

eqspluatacia <strong>da</strong> Cagvra.<br />

klasikuri liberalizmis kritikosebis TvalTaxedvi<strong>da</strong>n, kerZod im<br />

Teoriebis pozicii<strong>da</strong>n, romlebic, faqtobrivad, liberalizmis gagrZelebas<br />

warmoadgenen (demokratiisa <strong>da</strong> politikuri sociologiis Teoriebis<br />

CaTvliT) an liberalizmis Teoriis kritikuli ga<strong>da</strong>muSavebiT<br />

(neomarqsizmis CaTvliT) iqnen miRebuli, saxelmwifos Sesaxeb diskusia<br />

sruliad axal moxazulobas iZens. erTi SexedviT, saxelmwifo gvevlineba<br />

evristikul instrumentad _ koncefciad, romelic radikalurad ganxvavdeba<br />

mTavrobis, politikuri reJimis, saxelmwifo Zalauflebis <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

seqtoris klasikuri cnebebisagan. rogorc evristikuli koncefcia,<br />

saxelmwifos cneba asaxavs rogorc saxelmwifo xelisuflebis, ise<br />

saxelmwifos Zlierebis kondensirebas sazogadoebaSi. saxelmwifos<br />

uflebamosilebis aRsruleba xdeba specializebuli saxelmwifo aparatis<br />

meSveobiT <strong>da</strong> gulisxmobs iZulebisa <strong>da</strong> Zalismieri moqmedebebis<br />

ganxorcielebas samoqalaqo sazogadoebaze. magaliTad, individebi SesaZloa<br />

nebayoflobiT ixdidnen ga<strong>da</strong>saxadebs, magram saxelmwifo saagentoebis<br />

46


maregulirebeli <strong>da</strong> iZulebiTi RonisZiebebis gatarebis uflebamosileba<br />

kidev ufro zrdis albaTobas, rom moqalaqeebi marTlac ga<strong>da</strong>ixdian<br />

<strong>da</strong>wesebul ga<strong>da</strong>saxadebs. Zalis kondensirebis cneba miuTiTebs saxelmwifos<br />

cnebis kidev erT centralur komponentze: saxelmwifo marto legitimuri<br />

<strong>da</strong> politikuri Zalauflebis ganmaxorcielebeli ki araa, aramed igi<br />

aRasrulebs Tavis uflebamosilebas farTo speqtris sferoebsa <strong>da</strong><br />

saqmianobaSi. saxelmwifos, rogorc Zalis kondensirebis cneba mianiSnebs<br />

saxelmwifo xelisuflebis winaaRmdegobriv xasiaTze, rac gamoixateba<br />

imaSi, rom saxelmwifo Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>moukidebelia samoqalaqo sazogadoebis<br />

mTavari socialuri subieqtebisagan. dro<strong>da</strong>dro, saxelmwifo Zalaufleba<br />

gansakuTrebul interesTa jgufebisa <strong>da</strong> klasebis saxeliT xorcieldeba an,<br />

ukidures SemTxvevaSi, maT mTavar moTxovnebTan SeTanxmebiT. amdenad, Tu ar<br />

moviSveliebT konspiraciis Teoriebs (romlebic exeba subieqtebis, jgufebis<br />

an institutebis mizanmimarTul, Tvisebrivad gamorCeul <strong>da</strong> koordinirebul<br />

qmedebebs), politikuri Teoriis zogierTi mimdinareobis mixedviT<br />

saxelmwifo Zalaufleba SesaZloa konkretul politikur proeqts an<br />

klasobriv alianss asaxavdes <strong>da</strong> konkretul socialur, ekonomikur,<br />

kulturul, eTikur <strong>da</strong> zneobriv interesebs warmoadgendes. saxelmwifo<br />

iRebs batonobiT miRweuli SeTanxmebis an aliansis formas, romelSic<br />

samoqalaqo sazogadoebis garkveulma interesTa jgufebma an elitarulma<br />

wreebma eleqtoraluri erTobis wyalobiT, <strong>da</strong> ara marto<br />

winaswargansazRvruli <strong>da</strong> SeTanxmebuli qmedebebiT, SeiZleba arasasurveli<br />

zegavlena moaxdinon saxelmwifo politikis warmoebaze.<br />

rodesac saxelmwifos dominantis perspeqtivi<strong>da</strong>n ganvixilavT,<br />

mTavaria gvesmodes, rom batonoba, anu, dominireba mudmivad sakamaTo <strong>da</strong><br />

Znelad <strong>da</strong>saZlevi ramaa. politikuri dominireba istoriuli procesia; am<br />

mdgomareobis srulad miRweva Zalian iSviaTa<strong>da</strong>a SesaZlebeli <strong>da</strong><br />

Sesabamisad, socialuri kontrolic srulyofilad verasodes xorcieldeba.<br />

problemebis wyaro, romlebic politikur dominirebasa <strong>da</strong> hegemonias<br />

eqmneba, SeiZleba mmarTveli aliansis sazRvrebs scdebodes (mag: am<br />

problemebs SesaZloa iwvevdes protestis gamomxatveli socialuri<br />

moZraoba an klasobrivi <strong>da</strong>pirispireba, rogorc me-5 TavSia axsnili). magram,<br />

gamowvevebi SeiZleba TviT gabatonebuli jgufebis an mmarTveli aliansis<br />

SigniT warmoqmnili <strong>da</strong>vebi<strong>da</strong>nac momdinareobdes.<br />

dominirebisa <strong>da</strong> hegemoniis Teoriuli koncefciebi iTvaliswineben,<br />

rom saxelmwifos, rogorc dominantis SeTanxmebis mowyoba samuSao<br />

procesia. es procesi mudmivad <strong>da</strong> Seuferxeblad mimdinareobs. aseT<br />

SemTxvevaSi, saxelmwifo aris teritoria, romelic <strong>da</strong>vis obieqts<br />

warmoadgens, anu, politikuri proeqtebis <strong>da</strong>pirispirebis arenad gvevlineba.<br />

saxelmwifo, rogorc aseTi, ara mxolod asaxavs socialuri <strong>da</strong>pirispirebis<br />

47


arcTu sasurvel cvalebadobas, <strong>da</strong> socialur jgufebsa <strong>da</strong> elitarul<br />

wreebs Soris SeTanxmebebsa Tu uTanxmoebebiT gamowveul <strong>da</strong>Zabulobas,<br />

aramed _ im sirTuleebsa <strong>da</strong> winaaRmdegobriobasac, romelic mocemuli<br />

kulturuli, socialuri <strong>da</strong> politikuri proeqtis farglebSi erTiani <strong>da</strong><br />

Tanmimdevruli moqmedebis procesis <strong>da</strong>mkvidrebis mcdelobi<strong>da</strong>n<br />

momdinareobs. saxelmwifo politika, rogorc dominirebis proeqtis nawili,<br />

samoqalaqo sazogadoebisaTvis brZolis asparezi <strong>da</strong> rezonatoria.<br />

winaswargansazRvruli saxelmwifo politikis ganxorcielebas<br />

yoveldRiurad Tan sdevs sazogadoebriv moZraobebs, elitarul wreebs,<br />

biurokratiul <strong>da</strong>jgufebebs, individebsa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa erTobebs Soris<br />

<strong>da</strong>Zabuloba <strong>da</strong> winaaRmdegoba, aseve, SeTanxmeba <strong>da</strong> uTanxmoeba. am faqtoriT<br />

aixsneba nikos pulancasis formulirebuli gansazRvreba, romlis<br />

Tanaxma<strong>da</strong>c, saxelmwifo <strong>da</strong> saxelmwifo Zalaufleba socialuri<br />

urTierTobebia. saxelmwifo aris socaaluri Zalauflebis kondensireba,<br />

magram amave dros mas gaaCnia uflebamosileba <strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiTi<br />

<strong>da</strong>moukidebloba socialuri klasebisa <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva interesTa Tu<br />

Zalauflebis jgufebisagan.<br />

saxelmwifo socialur klasebs Soris <strong>da</strong>pirispirebis arenad<br />

gvevlineba. kapitalisturi saxelmwifo pulancasis gagebiT klasobrivi<br />

brZolis asparezia. is aris klasobrivi brZolis produqti <strong>da</strong><br />

imavdroulad subieqti, romelic intervencias axdens klasobrivi<br />

urTierTobebis formirebaSi. pulancasi ar eTanxmeba alTusers (1977),<br />

romelic axdens gramskis Teoriis interpretacias. misi gagebiT, is<br />

gansxvaveba, romelic arsebobs konsensusze orientirebul saxelmwifo<br />

praqtikasa <strong>da</strong> iZulebis meqanizmebis gamoyenebis praqtikas Soris, Znelad<br />

SesamCnevia <strong>da</strong> ar asaxavs saxelmwifos praqtikul saqmianobas. socialuri<br />

praqtikis doneze sakmaod rTuli xdeba ori ganzomilebis cal-calke<br />

identificireba. SeuZlebelia mxolod Zalis gamoyenebiT marTva; yovelTvis<br />

arsebobs Tun<strong>da</strong>c minimaluri konsensusis saWiroeba. analogiurad,<br />

ideologiuri bazis gareSe SeuZlebelia represiuli praqtikis (<strong>da</strong><br />

institutebis) <strong>da</strong>nergva. represiuli saqmianoba gaTvlilia im ideologiur<br />

mxar<strong>da</strong>Weraze, romelsac aRmouCenen mas represiaze <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

sazogadoebis masStabiT arsebul seqtorebze pasuxismgebeli pirebi. <strong>da</strong><br />

bolos, gansxvavebuli <strong>da</strong> urTierTsawinaaRmdego interesebis Tanaarsebobis<br />

pirobebSi, ar arsebobs konsensusi, romelic miiRweva Zalis gamoyenebis<br />

gareSe – iqneba es fizikuri Zalis faqtobrivi gamoyeneba gansazRvruli<br />

mdgomareobis misaRwevad, Tu fizikuri Zalis gamoyenebis albaToba.<br />

analogiurad, arc ideologiur <strong>da</strong> arc mecnierul ritorikas ar SeuZlia<br />

TavisTavad gaamarTlos <strong>da</strong> ganusazRvreli droiT SeinarCunos saxelmwifos<br />

qmedeba.<br />

48


pulancasi miiCnevs, rom alTuseri arasrulyofilad axdens gramskis<br />

interpretacias, ramdena<strong>da</strong>c yuradRebas amaxvilebs saxelmwifos qmedebis<br />

mxolod negatiur <strong>da</strong> SemzRu<strong>da</strong>v aspeqtebze. Tavis ukanasknel naSromSi<br />

pulancasi amtkicebs, rom gramskis Sexeduleba saxelmwifoze, rogorc<br />

gabatonebuli klasebis ideologiuri hegemoniis nawilze, romelic<br />

arsebobs iZulebis saxelmwifo aparatTan erTad (policia, jari,<br />

sasamarTlo <strong>da</strong> sasjelaRsrulebiTi sistemebi) ga<strong>da</strong>sinjvas saWiroebs.<br />

pulnacasi mkafiod asabuTebs, rom kapitalisturi saxelmwifo klasobrivi<br />

brZolis nawili iyo <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>mwyvet rols asruleb<strong>da</strong> sawarmoo pirobebis<br />

reproduqciaSi. saxelmwifos, rogorc kapitalistur urTierTobas,<br />

mniSvnelovani roli akisria im TvalsazrisiT, rom zrdis <strong>da</strong>grovebisa <strong>da</strong><br />

legitimaciis SesaZleblobebs kapitalistur sistemaSi (toresi, 1985; qernoi,<br />

1984).<br />

magram, aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom Tu saxelmwifos mxolod klasobrivi<br />

brZolis moTamaSed aRviqvamT, amiT <strong>da</strong>vakninebT misi socialuri qmedebis<br />

sxva mniSvnelovan saxesxvaobebs. saqme isaa, rom saxelmwifo ara mxolod<br />

klasobrivi sxvaobis SenarCunebis mTavari subieqtia, aramed igi im<br />

gansxvavebuli <strong>da</strong> arsebiTi socialuri <strong>da</strong>pirispirebis adgilsamyofeli <strong>da</strong><br />

TavSesafaricaa, romelic rasobriv, eTnikur, genderul, geografiul,<br />

eTikur, moralur, religiur <strong>da</strong> seqsualur upiratesobebs efuZneba. es<br />

sxvaoba iwvevs socialuri urTierTobebis generirebas <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

iZulebulia, Caerios rogorc kanonmdebeli, socialuri mimocvlis<br />

maregulirebeli <strong>da</strong> kanonebis aRmasrulebeli an iZulebiTi disciplinis<br />

gamtarebeli subieqti.<br />

kritikuli Teoriis gadmosaxedi<strong>da</strong>n, klaus ofe saxelmwifos<br />

moqmedebis centralur sakiTxad im winaaRmdegobas miiCnevs, romelic<br />

kapitalis <strong>da</strong>grovebasa <strong>da</strong> legitimacias Soris arsebobs. saxelmwifo<br />

valdebulia waaxalisos kapitalis <strong>da</strong>groveba, rasac kapitalistur<br />

sistemaSi yovelTvis mosdevs uTanasworoba. amave dros, saxelmwifom<br />

stimuli un<strong>da</strong> misces mTliani politikuri <strong>da</strong> ekonomikuri sistemis<br />

legitimacias <strong>da</strong> SeinarCunos mdgradoba. ofe uerTdeba sistemebis Teoruli<br />

sinTezis axal Teoriebs <strong>da</strong> mxars uWers gramskisa <strong>da</strong> pulancasis xedvas<br />

saxelmwifoze, rogorc socialur urTierTobaze. saxelmwifo iZens<br />

konkretul funqciebs, cdilobs ra Seasrulos mediatoris roli<br />

kapitalizmis mTavari winaaRmdegobis _ warmoebis mzardi gansazogadoebisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>matebiTi Rirebulebis miTviseba kerZo seqtoris mier _ <strong>da</strong>Zlevis<br />

saqmeSi. imisaTvis, rom SeZlos mediatoris rolis Sesruleba am<br />

fun<strong>da</strong>menturi xasiaTis winaaRmdegobis <strong>da</strong>saZlevad, gviani kapitalizmis<br />

xanaSi saxelmwifom Tavisi roli <strong>da</strong> tradiciuli instituciuri funqciebi<br />

un<strong>da</strong> gaafarToos (toresi, 1989).<br />

49


ofes SexedulebiT, saxelmwifo TviTregulirebadi administraciuli<br />

sistemaa. is aris samarTlebrivi safuZvlebis, wesebisa <strong>da</strong> normatiuli<br />

aqtebis, agreTve, im formaluri Tu araformaluri institutebisa <strong>da</strong><br />

kodeqsebis kondensirebuli forma, romelic istoriulad kapitalistur<br />

sazogadoebebSi Camoyalib<strong>da</strong>. ar aris savaldebulo, rom kapitalisturma<br />

saxelmwifom upasuxos im mmarTveli elitis moTxovnebs, romelic SesaZloa<br />

akontrolebdes mTavrobas mocemuli politikuri reJimis pirobebSi. aseve<br />

ar aris savaldebulo, rom kapitalisturma saxelmwifom srulad<br />

<strong>da</strong>akmayofilos – demokratiuli reJimis pirobebSi – elitis an<br />

gabatonebuli klasebis neba. marTalia saxelmwifo gvevlineba<br />

dominirebaze SeTanxmebis Sedegis rolSi <strong>da</strong> cdilobs kapitalisturi<br />

warmoebis ganmeorebadi krizisebis Sesustebas <strong>da</strong> Tavi<strong>da</strong>n acilebas, aseve,<br />

im saSiSrobebis prevencias, romlebic eqmneba sistemis warmoebisa <strong>da</strong><br />

reproduqciis pirobebs, saxelmwifos klasobrivi perspeqtiva ar emyareba<br />

mis SesaZleblobas _ warmoadginos <strong>da</strong>jgufebebisa Tu klasebis konkretuli<br />

seqtoruli interesebi an samTavrobo institutebis kontrolis qveS myofi<br />

konkretuli jgufebis neba (qernoi, 1984). aRniSnulis sapirispirod,<br />

kapitalisturi saxelmwifos konkretuli klasobrivi komponenti<br />

momdinareobs kapitalisturi sistemisa <strong>da</strong> misi reproduciis struqturuli<br />

<strong>da</strong> istoriuli imperativebisagan <strong>da</strong> <strong>da</strong>mokidebulia sakuTar (rogorc<br />

kapitalistur sistemaSi moqmed maregulirebel organos) grZlevadian<br />

dinamikaze.<br />

axla ganvixiloT es maregulirebeli funqciebi. jer erTi, imis gamo,<br />

rom ar SeuZlia Tavad gaakontrolos an areguliros kapitalisturi<br />

warmoeba (imis gamo, rom kapitalis <strong>da</strong>groveba xdeba kerZo sawarmoo<br />

erTeulebSi), saxelmwifo qmnis pirobebs uwyveti kerZo urTierTobebis<br />

uzrunvelsayofad. meore: sazogadoebrivi pirebi, romlebic akontroleben<br />

saxelmwifo aparats, TavianTi ga<strong>da</strong>rCenisa <strong>da</strong> politikuri miznebiT<br />

<strong>da</strong>mokidebuli arian im resursebze, romlebic ga<strong>da</strong>saxadebis meSveobiT<br />

SeiZleba iqnes amoRebuli kerZo kapitalisturi warmoebi<strong>da</strong>n. maSin rodesac<br />

krizisia kapitalis <strong>da</strong>grovebaSi, saxelmwifo resursebi mcirdeba. mesame:<br />

saxelmwifos aqvs rogorc uflebamosileba, ise “man<strong>da</strong>ti” Seqmnas <strong>da</strong><br />

SeinarCunos kapitalis <strong>da</strong>grovebisaTvis <strong>da</strong> socialuri reproduciisTvis,<br />

aseve, warmoebis socialuri urTierTobebisTvis saWiro pirobebi. <strong>da</strong>bolos,<br />

is faqti, rom saxelmwifos makontrolebeli politikuri kadrebi Tavad ar<br />

floben Zalauflebas, aramed konkretuli qmedebebis gansaxorcieleblad<br />

man<strong>da</strong>ts iTxoven, amarTlebs koncefcias, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c saxelmwifo<br />

ganzogadebul socialur interesebs warmoadgens.<br />

ofes (1973) Tanaxmad, saxelmwifos (rogorc kapitalisturi<br />

saxelmwifos) funqcionireba mxolod maSin aris SesaZlebeli, Tu is im<br />

50


simboloebsa <strong>da</strong> resursebs eyrdnoba, romlebic mis kapitalistur bunebas<br />

malaven. sxva sityvebiT rom vTqvaT, TviT misi arseboba, socialuri<br />

konfliqtis miRma, <strong>da</strong>mokidebulia sakuTari kapitalisturi bunebis<br />

sistematiur uaryofaze. kapitalisturi saxelmwifos <strong>da</strong> kapitalisturi<br />

sistemis legitimacia gulisxmobs imas, rom saxelmwifo institutebi <strong>da</strong><br />

saxelmwifo biurokratiuli aparati kapitalis <strong>da</strong>grovebis<br />

stimulirebisaTvis, zemoxsenebuli maregulirebeli funqciebis<br />

urTierTSeTanxmebas cdiloben, amave dros, sakuTari moqalaqeebis<br />

demokratiuli moTxovnebis <strong>da</strong>sakmayofileblad ibrZvian _ demokratiul<br />

sistemaSi Camoyalibebuli moTxovnebis <strong>da</strong>sakmayofileblad. amgvarad,<br />

saxelmwifom un<strong>da</strong> ganaxorcielos ara mxolod politikuri, ideologiuri,<br />

socialuri <strong>da</strong> kulturuli, aramed ekonomikuri qmedebebic, raTa<br />

winaaRmdegoba gauwios gviani kapitalizmisaTvis <strong>da</strong>maxasiTebel,<br />

legitimaciis deficits (toresi, 1989, 1991; levini <strong>da</strong> sxvebi., 1986).<br />

legitimaiciis deficiti zogjer gamoxatulia umarTav demokratiul<br />

sistemebSi. ofes mixedviT (1984) demokratiuli sistemebis marTvis cneba<br />

Semdegnairad JRers:<br />

igi “molodinis SeqmnaSi” mdgomareobs. amas erTmaneTis konkurenti jgufebi<br />

<strong>da</strong> aparatebi mediis saSualebiT axorcieleben; Sedegad, “ga<strong>da</strong>tvirTuli”<br />

saxelmwifos biurokratiuli aparati, romelzec uaryofiT zegavlenas<br />

axdens fiskaluri SezRudvebi, uZluri aRmoCndeba aseTi molodinis<br />

<strong>da</strong>sakmayofileblad. irRveva mTavrobis uflebamosileba, rac aucilebelia<br />

imisaTvis, rom mtkice winaaRmdegoba Sexvdes swrafad mzard moTxovnebs;<br />

moqalaqeebSi izrdeba undobloba <strong>da</strong> imedgacrueba saxelmwifos mimarT;<br />

xdeba ekonomikuri stabilurobisa <strong>da</strong> zrdis potencialis ZiriTadi<br />

principebis paralizeba. (164)<br />

saxelmwifo axorcielebs Tavis ZiriTad funqciebs, maT Soris,<br />

krizisis menejmentis prevenciul strategias, ayalibebs prioritetebis<br />

sistemas socialuri saWiroebebis <strong>da</strong> potenciuri saSiSrobebis<br />

TvalsazrisiT <strong>da</strong> qmnis grZlevadian profilaqtikur strategias, raTa<br />

gaaneitralos is riski, romelic politikur stabilurobas, momavalSi,<br />

konsensusis miRwevis dros Seeqmneba. sakompensacio legitimaciis cneba<br />

gulisxmobs saxelmwifos saWiroebas, <strong>da</strong>Zlios kanonierebis deficiti<br />

mTlian sistemaSi. legitimaciis krizisi saTaves sxva<strong>da</strong>sxva wyaro<strong>da</strong>n iRebs.<br />

erT-erTi yvelaze mniSvnelovani wyaroa Seusabamoba im mzard moTxovnebs<br />

Soris, romelic Tavs socialuri keTildReobis politikis mimarT iCens,<br />

aseve, Seusabamoba fiskalur Semosavlebs Soris, romelTa saSualebiTac es<br />

moTxovna un<strong>da</strong> <strong>da</strong>kmayofildes. imisTvis rom Tavi <strong>da</strong>aRwios legitimaciis<br />

kriziss, saxelmwifo mimarTavs mecnierebisa <strong>da</strong> teqnikis sferoSi <strong>da</strong>grovil<br />

51


codnasa <strong>da</strong> gamocdilebas, cdilobs gaataros intensiuri Tanamonawileobis<br />

politika <strong>da</strong> saganmanaTleblo politikis legalizeba moaxdinos.<br />

amasTanave, ganaTlebis sferoSi un<strong>da</strong> izrdebodes sasamarTlo sistemis<br />

roli, rogorc am sferoSi arsebuli <strong>da</strong>vebis ga<strong>da</strong>Wris ukanaskneli<br />

saSualeba (toresi <strong>da</strong> puigrosi, 1996; veileri, 1983). aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

<strong>ganaTleba</strong>, rogorc sakompensacio legitimacia gulisxmobs imas, rom<br />

saxelmwifom saganmanaTleblo politikiT SeiZleba politikuri uflebebi<br />

<strong>da</strong> mzardi materialuri <strong>da</strong>naxarjebi Caanacvlos, <strong>da</strong> amave dros, sakuTari<br />

moqalaqeebis erTgulebis misapovebelad, <strong>da</strong>mkanonebel principTa sistema<br />

Seqmnas. sinTezurad, saxelmwifo aris batonobaze miRweuli SeTanxmebis<br />

Sedegi <strong>da</strong> TviTregulirebadi instituciuri <strong>da</strong>wesebulebebis,<br />

biurokratiuli organizaciebis <strong>da</strong> formaluri <strong>da</strong> araformaluri wesebis<br />

krebuli, romelic cdilobs warmoadginos sazogadoebis saxelmwifo <strong>da</strong><br />

kerZo sferoebi. saxelmwifos mTavari misia kapitalizmis krizisis<br />

konteqstSi mediatoris rolis Sesrulebaa. es gansakuTrebiT exeba<br />

<strong>da</strong>grovebasa <strong>da</strong> legitimacias Soris arsebul winaaRmdegobebs.<br />

martin qernoi (1992) amtkicebs, rom saganmanaTleblo problemebis<br />

Sesaswavlad Catarebuli analizis udidesi nawili saxelmwifos Sesaxeb<br />

Teorias moicavs. magram, saganmanTleblo sferos kvleva <strong>da</strong> praqtika Zalian<br />

iSviaTad aRiarebs an ganmartavs am Teoriis Zireul principebs. Cveni<br />

varaudebis TviTrefleqsiuroba, rogorc Cans, seriozuli samecniero<br />

naSromis winapirobaa. TumcaRa, imdenad ramdena<strong>da</strong>c, saxelmwifos roli<br />

Tanamedrove sazogadoebebSi kidev ufro rTuli <strong>da</strong> problemuri gax<strong>da</strong>, es<br />

axali misia Teoriuli analizisaTvis axal konceftualur problemebs<br />

warmoSobs. saxelmwifos Sesaxeb Teoriebis SemuSaveba ki, aseve, met<br />

praqtikul problemebs qmnis. devid harvei (1989) metad samarTlianad<br />

miiCnevs, rom:<br />

saxelmwifo amJamad ufro rTul mdgomareobaSia. is mowodebulia<br />

areguliros korporatiuli kapitalis aqtivobebi saxelmwifo interesebis<br />

Sesabamisad <strong>da</strong>, amave dros, saxelwifos interesebi<strong>da</strong>n gamomdinare<br />

iZulebulia, “biznesis xelsayreli garemo” Seqmnas, iseTi, romelic stimuls<br />

miscems transnacionaluri <strong>da</strong> msoflio finansuri kapitalis mozidvas <strong>da</strong><br />

Seaferxebs (ara gacvliTi kursis kontrolis saSualebiT) kapitalis<br />

gadinebas “Se<strong>da</strong>rebiT ufro mwvane <strong>da</strong> momgebian saZovrebze“. (170)<br />

saxelmwifos makontrolebeli aliansis xasiaTSi <strong>da</strong> Tavad<br />

saxelmwifos bunebaSi momx<strong>da</strong>ri cvlilebebi saxelmwifos politikis <strong>da</strong><br />

saxelmwifos qmedebis logikur sqemaSi aisaxeba. amave dros, saxelmwifosa<br />

<strong>da</strong> saxelmwifo politikis xasiaTis cvlilebebma SeiZleba asaxos<br />

52


demokratiis axali xedva, aseve, axali xedva imisa, Tu ra roli un<strong>da</strong><br />

Seasrulos <strong>ganaTleba</strong>m garkveuli gagebis demokratiis, multikulturis <strong>da</strong><br />

moqalaqeobis formirebaSi; un<strong>da</strong> Caerios Tu ara; an rogor un<strong>da</strong> Caerios<br />

saskolo <strong>da</strong> araformaluri <strong>ganaTleba</strong> demokratiuli politikuri<br />

kulturis formirebaSi. bolos ibadeba metad mniSvnelovani kiTxva _<br />

Seesabameba Tu ara saganmanaTleblo sistemebis <strong>da</strong> saganmanaTleblo<br />

politikis cvlilebebi kapitalizmis globalizebis process msoflio<br />

sistemaSi? es sakiTxi ganxilulia wignis me-3 Tavsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>skvnebSi. wignis<br />

momdevno nawilSi mocemulia saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Sesaxeb<br />

arsebuli gansxvavebuli xedvebis meToduri mimoxilva.<br />

Tanamedrove saganmanaTleblo Teoriebi <strong>da</strong> kapitalisturi<br />

saxelmwifo<br />

liberaluri saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong><br />

me-18 saukunis ganmanaTlebel filosofosebs sur<strong>da</strong>T gamoeyenebinaT<br />

<strong>da</strong>grovili specializebuli kultura im mizniT, rom gaemdidrebinaT<br />

yoveldRiuri cxovreba, anu, moexdinaT yoveldRiuri sazogadoebrivi<br />

cxovrebis racionaluri organizeba.<br />

- iurgen habermasi, “modernizmi postmodernizmis winaaRmdeg”<br />

saxelmwifos liberalur-pluralisturi Teoriebi saxelmwifos<br />

ganixilaven politikur sistemad <strong>da</strong> avtonomiur politikur institutad,<br />

romelic <strong>da</strong>moukidebelia warmoebis sistemisa <strong>da</strong> klasobrivi<br />

struqturisagan. aseT SemTxvevaSi saxelmwifo neitraluri msajulis<br />

rolSi gvevlineba. igi ze<strong>da</strong>mxedvelobas uwevs <strong>da</strong> aregulirebs<br />

interesTa jgufebs Soris konfliqts. saxelmwifo maSin axorcielebs<br />

intervencias, roca gansxvavebuli interesTa jgufebi, <strong>da</strong> SesaZloa,<br />

resursebis maZiebeli konkurenti elituri wreebic, moqalaqeTa saerTo<br />

interesebs ewinaaRmdegeTan, an maSin, roca saxelmwifo Tavisi<br />

<strong>da</strong>moukidebelobis gaTvaliswinebiT, sazogadoebis modernizebas cdilobs.<br />

liberaluri xedvis Tanaxmad, saxelmwifo aris misi individualuri<br />

wevrebis koleqtiuri warmonaqmni, romelic uzrunvelyofs saerTo<br />

sazogadoebrivi (socialuri) saqonlis nakrebs Tav<strong>da</strong>cvis, ganaTlebis,<br />

samarTlebrivi sistemis (<strong>da</strong> am sistemis aRsrulebis saSualebebis), yvela<br />

moqalaqis, kanonier mcxovrebTa an maTi umravlesobis mimarT (heldi, 1983,<br />

1991; qeroni, 1992; qernoi, 1984; holi <strong>da</strong> aikenberi, 1989; zarecki, 1983; evansi,<br />

1991; morani <strong>da</strong> raiTi, 1991). swored am normatiul <strong>da</strong> ara analitikur<br />

53


pozicias gadmoscem<strong>da</strong> Tomas jefersoni 1776 wels, amerikis<br />

<strong>da</strong>moukideblobis deklaraciis pirvelive sityvebSi:<br />

CvenTvis TavisTavad cxadia is WeSmariteba, rom a<strong>da</strong>mianebi Seqmnili arian<br />

rogorc Tanaswori arsebani, rom maT RmerTma mianiWa garkveuli xelSeuvali<br />

uflebebi, rogoricaa sicocxle, Tavisufleba <strong>da</strong> bednierebisken ltolva;<br />

rom am uflebaTa gansamtkiceblad iqmnebian mTavrobebi, romlebic TavianT<br />

kanonier Zalauflebas Rebuloben imaTi TanxmobiT, visac isini ganageben.<br />

L liberalizmis TeoriaSi arsebobs avtonomiis principi, romelic<br />

kargad aris gamoxatuli heldis (1989) sinTezSi: “a<strong>da</strong>mianebi un<strong>da</strong> iyvnen<br />

Tavisuflebi <strong>da</strong> Tanasworuflebianebi im wesebis gansazRvriT, romlebic<br />

warmarTaven maT cxovrebas. sxva sityvebiT rom vTqvaT, isini un<strong>da</strong><br />

sargeblobdnen Tanabari uflebebiT (<strong>da</strong> Sesabamisad un<strong>da</strong> hqondeT Tanabari<br />

movaleobebi) im sistemis parametrebis gansazRvrisas, romelic mTeli<br />

cxovreba, maTTvis xelmisawvdomi SesaZleblobebis zr<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> SezRudvas<br />

ganapirobebs” (165).<br />

A aq yuradReba un<strong>da</strong> gavamxviloT avtonomiis principis or mTavar<br />

mniSvnelobaze: erTis mxriv, a<strong>da</strong>mianebis <strong>da</strong>moukideblobis cnebaze (rasac<br />

saTanado doneze ganixilavs heldi) <strong>da</strong> meore mxriv _ saxelmwifos<br />

avtonomiisa <strong>da</strong> saxelmwifo biurokratiis <strong>da</strong>moukideblobis cnebaze (qernoi,<br />

1984:1992). avtonomiis principi moicavs sxva<strong>da</strong>sxva mniSvnelobas, kerZod,<br />

gavixsenoT, rom kantma avtonomiis principi Tavisufal nebas gauTanabra.<br />

pirveli isaa, rom “moqalaqeobis Teoria universaluri socialuri<br />

valdebulebebis <strong>da</strong> uflebebis praqtikuli politikis primats efuZnebo<strong>da</strong>”<br />

(kulpiti, 1992:6) am <strong>da</strong>Svebas, saxelmwifos rolisa <strong>da</strong> funqciebis<br />

TvalsazrisiT, garkveuli Sedegebi mohyveba (rogorc momdevno teqstSia<br />

ganxiluli). meore mniSvnelobaSi igulisxmeba, rom saxelmwifom Tavi<strong>da</strong>n<br />

un<strong>da</strong> aicilos Tavisuflebis realizebis xelis SemSleli nebismieri<br />

faqtori <strong>da</strong> xeli un<strong>da</strong> Seuwyos yvela a<strong>da</strong>mianis swrafvas bednierebisaken.<br />

aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, liberalizmi gvevlineba tolerantobis Cempionad <strong>da</strong><br />

despotizmis mosisxle mtrad (magaliTad, totalitarizmi <strong>da</strong><br />

avtoritarizmi). <strong>da</strong>bolos, saxelmwifom garkveuli muSaoba un<strong>da</strong> Caataros<br />

im kuTxiT, rom <strong>da</strong>Zlios an Tavi<strong>da</strong>n aicilos socialuri SeTanxmebis<br />

bunebis <strong>da</strong>mrRvevi konfrontaciebi.<br />

saxelmwifo avtonomia “saxelmwifos aZlevs imis saSualebas, rom man<br />

Tavisi survilebi (preferenciebi) avtoritetul qmedebebad aqcios zustad<br />

im doziT, ra doziTac saxelmwifo politika Tanxvdeba saxelmwifo<br />

moxeleTa resursebiT gansazRvruli survilebis paralelogramas”<br />

(nordlingeri, 1981:19). klasikuri liberalizmis gagebiT, saxelmwifo is<br />

54


arenaa, romelzec “Rvivdeba konfliqti, xdeba interesebis<br />

urTierT<strong>da</strong>kavSireba <strong>da</strong> miRebuli Sedegebis avtoritaruli <strong>da</strong><strong>da</strong>stureba”<br />

(5). nordlingeri agrZelebs imis mtkicebas, rom liberalur demokratiul<br />

saxelmwifoze arsebuli is Sexeduleba, romelic yuradRebis centrSi<br />

saxelmwifos ganixilavs (rogorc pluralisturi ise neo-pluralisturi<br />

gadmosaxedi<strong>da</strong>n) 17 cxadhyofs, rom saxelmwifo moxeleebs socialurad<br />

SeuzRu<strong>da</strong>vi nebeloba aqvT. Sesabamisad, saxelmwifo moxeleebi ara mxolod<br />

akvirdebian resursebisaTvis brZolas, socialuri saWiroebebis gansazRvras<br />

<strong>da</strong> survilebis (preferenciebis) a<strong>da</strong>ptacias, aramed avtoritarul<br />

intervencias axdenen konkretuli miznebisaken swrafvaze.<br />

im mosazrebiT, romelic centralur adgils saxelmwifos uTmobs,<br />

liberaluri demokratiuli saxelmwifo, mudmivad asrulebs ra brokerisa<br />

<strong>da</strong> mediatoris funqcias <strong>da</strong> xels uwyobs strategiuli kompromisebis<br />

miRebas, winaaRmdegobrivi moTxovnebis <strong>da</strong>balansebaSi, akumulirebasa <strong>da</strong><br />

TanwyobaSi ga<strong>da</strong>mwyvet rols asrulebs. sayovelTao keTildReobaze<br />

orientirebuli saxelmwifos Camoyalibeba, demokratiuli SeTanxmebis<br />

miRwevis TvalsazrisiT, liberaluri demokratiuli saxelmwifos<br />

<strong>da</strong>moukideblobis umaRles xarisxs warmoaCens.<br />

sayovelTao keTildReobis saxelmwifo demokratiuli liberaluri<br />

saxelmwifos gansakuTrebuli formaa ganviTarebuli industriis qveynebSi.<br />

misi warmomavloba me-20 saukunis bilo periodis skandinaviis qveynebis<br />

gamocdilebas ukavSirdeba. kerZod, SvedeTis socialur <strong>demokratia</strong>s <strong>da</strong><br />

amerikaSi post-depresiis xanis industriul <strong>da</strong> safinanso aRmSeneblobas,<br />

romelic “socialur paqts” (axali SeTanxmeba) <strong>da</strong> <strong>da</strong>msaqmeblebsa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>saqmebulebs Soris samoqmedo strategiebis koordinirebas emyarebo<strong>da</strong><br />

(morani <strong>da</strong> raiTi, 1991; ofe, 1984, 1985; Terborni, 1979a; toresi <strong>da</strong> puigrosi,<br />

1995). sayovelTao keTildReobis saxelmwifos gansakuTrebuli Tviseba mis<br />

intervenciul rolSia, am funqcias igi ekonomikis mimarT axorcielebs <strong>da</strong><br />

gazrdil saxelmwifo <strong>da</strong>naxarjebs moicavs rogorc sawarmoo, ise<br />

arasawarmoo seqtorSi. socialuri keTildReobis politikiT<br />

gansazRvrulia Semosavlis, sakvebis, janmrTelobis, sacxovreblis <strong>da</strong><br />

ganaTlebis minimaluri stan<strong>da</strong>rtebis <strong>da</strong>cva xelisuflebis mxri<strong>da</strong>n.<br />

vilenskis (1975, 1976) mtkicebiT, aRniSnuli socialuri Semweobebi<br />

garantirebuli iyo TiToeuli moqlaqisaTvis, rogorc politikuri ufleba<br />

<strong>da</strong> ara rogorc qvelmoqmedebis saxeoba (ixileT agreTve popkeviCi, 1991).<br />

am saukuneSi, liberaluri saxelmwifos mTavarma maxasiaTeblebma<br />

saxelmwifo politikis TvalsazrisiT, asaxva saskolo <strong>ganaTleba</strong>Si hpova.<br />

maSin rodesac me-19 saukunis liberalebi swavlas ganaTlebis miRebis<br />

saSualebad <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa gaTanabrebis udides faqtorad aRiqvamdnen, me-20<br />

55


saukuneSi, saskolo <strong>ganaTleba</strong>m umniSvnelovanesi roli Seasrula<br />

saxelmwifos moRvaweobaSi sayovelTao keTildReobis mimarTulebiT.<br />

skolebis eqspansia asocirebulia im tendenciasTan, romelic moqalaqeobis<br />

uflebebis gafarToebas <strong>da</strong> socialuri <strong>da</strong>cvis politikis ganvrcobas<br />

gulisxmobs moqalaqeTa udides nawilze. 18 liberaluri <strong>da</strong> socialdemokratiuli<br />

saxelmwifo moRvaweebis mTavari sazrunavi imis <strong>da</strong>dgena iyo,<br />

Tu rogor gaeanalizebinaT socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri cvlilebebi, rogor<br />

moexdinaT skolebsa <strong>da</strong> sazogadoebas Soris arsebuli funqciuri<br />

<strong>da</strong>mokidebulebis konceptualizacia, aseve, sazogadoebis specializaciisa<br />

<strong>da</strong> diversificirebis kvalobaze, ra mosalodneli Sedegebi mohyvebo<strong>da</strong><br />

saskolo ganaTlebis transformacias, romelic, Tavis mxriv, Sromis<br />

<strong>da</strong>nawilebaSi momx<strong>da</strong>r cvlilebebs mohyvebo<strong>da</strong>.<br />

saskolo ganaTlebis rolis analizs, socialuri keTildReobis<br />

saxelmwifos liberaluri pozicii<strong>da</strong>n, Tan Sromis <strong>da</strong>nawilebis<br />

winaaRmdegobrivi aspeqtebis (klasobrivi konfliqtebis CaTvliT) TiTqmis<br />

sruli ugulebelyofa <strong>da</strong> individualizaciis metad <strong>da</strong>maxinjebuli<br />

koncefcia axl<strong>da</strong>. amas iTvaliswineb<strong>da</strong> mTavari funqcionalisturi<br />

Teoriebis, kerZod, parsonis naSromiT popularizebuli socializaciis<br />

Teoriebi (ixileT morou <strong>da</strong> toresi, 1995). yuradReba gamaxvilebuli iyo<br />

ganaTlebis mxolod aSkara, TvalsSisacem funqciebze <strong>da</strong> mxolod<br />

SezRuduli odenobis farul funqciebs eTmobo<strong>da</strong> yuradReba. aanalizebdnen<br />

mxolod pozitiuri funqciebs <strong>da</strong> ar xdebo<strong>da</strong> negatiuri funqciebis an<br />

disfunqciis Seswavla. gar<strong>da</strong> amisa, yovelgvari kritikis gareSe iRebdnen<br />

iseT <strong>da</strong>Svebebs, rogoricaa, magaliTad, sazogadoebis sistemuri integraciis<br />

maRali done; <strong>da</strong> rom meTodologiuri principi - “mTlians” momsaxurebas<br />

uwevs “nawili” (anu <strong>ganaTleba</strong>) - marTlac mTlian sazogadoebas<br />

warmoadgen<strong>da</strong> <strong>da</strong> ara mis romelime gavlenian klass, gabatonebul eTnikur<br />

jgufs, an kastas, romelic materialuri keTildReobis, gavlenis <strong>da</strong><br />

Zalauflebis TvalsazrisiT, privilegirebuli poziciiT sargeblob<strong>da</strong>. 19<br />

meore msflio omis Semdgomma eiforiam xeli Seuwyo liberaluri <strong>da</strong><br />

socialuri demokratiuli arCevanis Sesabamisi Tanabari SesaZleblobebis<br />

xedvis <strong>da</strong> saganmanaTleblo reformis gamosaxvas demokratiul<br />

sazogadoebebSi. es xedva erTmniSvnelovnad iTvaliswineb<strong>da</strong> arCevanis<br />

gakeTebas Tanabrad miuRebel bolSevizmsa <strong>da</strong> faSizms Soris. paralelurma<br />

<strong>da</strong> urTierTSemavsebelma ekonomikurma doqtrinebma, keinsis ekonomikuri<br />

Teoriis saxiT, gza gaukvales Sereul ekonomikas, romelsac abalanseb<strong>da</strong><br />

centraluri xelisuflebis mier SemuSavebuli fiskaluri <strong>da</strong> monetaruli<br />

politika (indikatoruli <strong>da</strong>gegmva), aseve, xeli Seuwyo 60-iani wlebis<br />

a<strong>da</strong>mianuri kapitalis Teorias, romelic <strong>ganaTleba</strong>ze gaweul <strong>da</strong>naxarjebs<br />

amarTleb<strong>da</strong> imiT, rom es <strong>da</strong>naxarjebi ekonomikuri zrdis grZelvadiani<br />

56


strategiis nawils warmoadgendnen. amdenad, ganaTlebis <strong>da</strong>gegmvam<br />

ganviTarebul industriul qveynebSi, centraluri roli Seasrula<br />

intervenciuli, sayovelTao keTildReobaze orientirebuli saxelmwifos<br />

arsis gagebaSi, anu, iseTi saxelmwifos gacnobierebaSi, romelic<br />

gar<strong>da</strong>uvali iyo kapitalisturi zrdis TviTgamanadgurebeli tendenciebis<br />

gasakontroleblad. postkolonialisturi saxelmwifos gaCenam, msoflio<br />

masStabiT <strong>da</strong>grovilia Warbi produqtis raodenobrivma sididem,<br />

modernizebis Teoriebma (rasac ganaTlebis <strong>da</strong>gegmvisaTvis, a<strong>da</strong>mianuri<br />

kapitalis Teoriebis gavrceleba <strong>da</strong>erTo), ganviTarebad samyaroSi<br />

uprecedento masStabis saganmanaTleblo eqspansias Seuwyo xeli (qernoi,<br />

1977; qernoi <strong>da</strong> samofi, 1990; feigerlindi <strong>da</strong> saha, 1983; fuleri, 1991; raseli,<br />

1989; selovski, 1980; toresi, 1990).<br />

Lliberali ganmanaTleblebis xedviT, saganmanaTleblo sistemebi sam<br />

mTavar funqcias asruleben: SemecnebiT <strong>da</strong> moralur socializacias, unar-<br />

Cvevebis wvrTnas <strong>da</strong> sertificirebas. am funqciebs Tavisi wvlili SeaqvT<br />

resursebis racionaluri ganawilebis <strong>da</strong> socialuri mobilurobis<br />

TvalsazrisiT. (benksi, 1989; labeli <strong>da</strong> uardi, 1994). a<strong>da</strong>mianebis <strong>ganaTleba</strong>s,<br />

maTi universaluri SemecnebiTi unarebis ganviTarebis TvalsazrisiT,<br />

umTavresi mniSvneloba eniWeba. magram, ekonomikuri <strong>da</strong> politikuri<br />

socializaciis funqcias ga<strong>da</strong>mwyveti roli akisria calkeuli individebis,<br />

a<strong>da</strong>mianTa erTobebis <strong>da</strong> mTeli sazogadoebis keTildReobis miRwevis<br />

saqmeSi. saganamanaTleblo sistemebi, amzadeben ra individebs Sromis<br />

<strong>da</strong>nawilebis procesSi sakuTari rolis Sesasruleblad, resursebis<br />

ga<strong>da</strong>nawilebis funqcias asruleben <strong>da</strong> miT xels uwyoben konkurenciuli<br />

SerCevis gziT unarisa <strong>da</strong> niWis efeqtianad ganawilebas. ganaTlebis<br />

ekonomikuri funqcia, romelic ZiriTa<strong>da</strong>d, a<strong>da</strong>mianuri kapitalis warmoqmnis<br />

funqcia<strong>da</strong>a gagebuli, kavSirs amyarebs mSromelTa calkeuli individebis<br />

mier <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> produqtiulobis TvalsazrisiT miRweul maRal<br />

doneebs Soris. <strong>da</strong>bolos, aRiarebulia, rom saskolo <strong>ganaTleba</strong>, socialuri<br />

integrirebiTa <strong>da</strong> socialuri kontroliT, umniSvnelovanes samsaxurs uwevs<br />

politikur socializacias. socialuri sxvaobis cnebiT, akademiuri<br />

moswrebis meSveobiT xdeba askriptuli statusebis SeZenil statusebSi<br />

konvertacia, rac askriptiuli statusebis legitimacias uxsnis gzas.<br />

amerikis saganmanaTleblo sistemis liberaluri politikis saukeTeso<br />

magaliTebad, albaT, samTavrobo programa _ “brZola siRaribesTan” _<br />

gamogvadgeba. aseTi programebi rig <strong>da</strong>Svebebs (varaudebs efuZnebo<strong>da</strong>):<br />

pirveli _ siRaribis aRmofxvra amerikis SeerTebul StatebSi<br />

gulisxmob<strong>da</strong> Rarib ojaxebSi <strong>da</strong>badebuli bavSvebis <strong>da</strong>xmarebas, raTa maT<br />

Tavi <strong>da</strong>eRwiaT siduxWirisTvis (im winapirobiT, Tu es Seuqcevadi procesi<br />

iqnebo<strong>da</strong>); meore _ bavSvebi siRaribes Tavs imitom ver aRwevdnen, rom<br />

57


amisaTvis saWiro sabaziso codnas ar iRebdnen; <strong>da</strong> bolos, siRaribis<br />

mojadoebuli wris garRvevis saukeTeso <strong>da</strong> yvelaze efeqturi meqanizmebi<br />

saganmanaTleblo reformebia, romlebic garkveuli ojaxebisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>saxlebebisaTvis gankuTvnil sakompensacio programebs efuZneba. Tavis<br />

mxriv, es programebi zemoxsenebul ojaxebs exmareba, TavianTi materialuri<br />

mdgomareoba <strong>da</strong>saSveb minimalur zRurbls zeviT SeinarCunon (jenksi <strong>da</strong><br />

sxvebi, 1972).<br />

vinai<strong>da</strong>n liberaluri politikis mxar<strong>da</strong>mWerebi saxelmwifos<br />

dominirebis Teorias cnoben sayovelTao keTildReobis saxelmwifoSi,<br />

uTanasworobis gavrceleba <strong>da</strong> legitimacia SeiZleba skolis (farul)<br />

funqciad iqces. amis permanentulobas saswavlo programa <strong>da</strong> swavlebis<br />

praqtika uzrunvelyofs. magaliTad, skolebis saqmianobaze <strong>da</strong>kvirvebis<br />

Sedegebze mimdinare diskusia cxadhyofs, rom skolebis muSaoba<br />

erTmaneTisgan gansxvavdeba imiT, Tu romel socialur klass ganekuTvnebian<br />

moswavleebi. es aisaxeba unarebis mixedviT <strong>da</strong>kompleqtebul bavSvebis<br />

<strong>da</strong>jgufebaSi, aseve, saswavlo programis mixedviT <strong>da</strong>kompleqtebul<br />

<strong>da</strong>jgufebebSi, rac Tavis mxriv, feradkaniani moswavleebis, gogonebis,<br />

emigrantTa <strong>da</strong> muSaTa klasis warmomadgenel mSobelTa Svilebis sazianod,<br />

amerikis skolebSi segregaciis praqtikas ganamtkicebs (ouqsi 1985; velsi <strong>da</strong><br />

ouqsi, ibeWdeba).<br />

amdenad, saganmanaTleblo saqmianobis <strong>da</strong>gegmvisa <strong>da</strong> socialuri<br />

inJineriis meSveobiT, saganmanaTleblo reformis liberalur<br />

funqcionalisturi Teoriebi wina planze pirad <strong>da</strong> samoqalaqo uflebebs<br />

warmoaCenen <strong>da</strong> Tanabari SesaZleblobebisa <strong>da</strong> ekonomikuri ga<strong>da</strong>nawilebis<br />

<strong>da</strong>samkvidreblad iRvwian. kerZod, amerikis SeerTebul StatebSi<br />

liberaluri <strong>ganaTleba</strong> iseT problemebs waawy<strong>da</strong>, rogoricaa araTanabari<br />

statusis SeZena <strong>da</strong> rasobrivi kuTvnilebis zegavlena <strong>ganaTleba</strong>ze. amave<br />

dros, stratifikaciis funqcionaluri Teoriis meSveobiT, liberalizmma<br />

waxalisebis ierarqiis gonivruli axsna SemogvTavaza, uaryo ra<br />

absoluturi Tanasworobis cneba <strong>da</strong> paradoqsulad, socialur efeqtianobas<br />

<strong>da</strong> samoqalaqo uflebebis <strong>da</strong>cvisken mowodebul moZraobebSi, saswavlo<br />

SesaZleblobebis Tanasworobas centraluri adgili mianiWa. Sesabamisad,<br />

funqcionaluri saganmanaTleblo Teoriis warumatebloba momdinareobs<br />

iqi<strong>da</strong>n, rom igi srulyofilad ver xsnis uTanasworobis mizezebs <strong>da</strong><br />

araTanabari SesaZleblobebis problemebs, aRaraferi rom vTqvaT imaze, rom<br />

es Teoria, socialur uTanasworobaSi saganmanaTleblo procesis rolis<br />

Seswavlisa <strong>da</strong> am kuTxiT saWiro RonisZiebebis gatarebis TvalsazrisiT,<br />

<strong>da</strong>majerebel strategiasac ver gvawvdis.<br />

58


Crdilo amerikuli “liberalizmiT” gamowveulma zogadma<br />

imedgacruebam socialuri Teoretikosebis nawili ufro pesimistur<br />

neokonservatorul pozicias miubruna, nawili ki axal, marginalur <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>yofil, social-demokratebis pozicias miubrun<strong>da</strong>. sxva, ufro<br />

ganviTarebul liberalur demokratiul qveynebSi (yvelgan arsebob<strong>da</strong><br />

gavleniani social-demokratiuli partia muSaTa klasSi gamdgari fesvebiT,<br />

zogan ki _ Zlieri komunisturi partiac). sakmaod gansxvavebulad<br />

warimarTa ganaTlebis funqcionaluri Teoriebis miReba <strong>da</strong> SeTviseba.<br />

evropaSi, zoga<strong>da</strong>d, <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> politikaSi arsebuli konservatoruli<br />

tradicia iZleo<strong>da</strong> imis saSualebas, rom ganxorcielebuliyo progresuli<br />

ganaTlebis, yvelasaTvis xelmisawvdomi saSualo skolebis <strong>da</strong> mesame<br />

safexuris ganaTlebis sistemis (studentTa miRebis Se<strong>da</strong>rebiT Ria<br />

stan<strong>da</strong>rtebiT) amerikuli kombinacia an funqcionaluri saganmanaTleblo<br />

Teoriis safuZvelze ganviTarebuli konkurentuli (socialuri)<br />

mobiluroba, romelic progresul reformasTan un<strong>da</strong> asocirdebodes. amas<br />

ironiulad uyureben evropuli Sromis partiebi, romlebic mxars im<br />

politikas uWeren, romelic droTa ganmavlobaSi ufro racionaluri <strong>da</strong><br />

srulyofili gax<strong>da</strong> (nawilobriv imis gamo, rom isini efeqturad ebrZvian<br />

tradiciuli elitaruli ganaTlebis qomagebis moTxovnebs) aseve,<br />

Seesatyvisa amerikul funqcionalur Teorias <strong>da</strong> empiriuli mobilurobisa<br />

<strong>da</strong> statusis mopovebis kvlevas (morou <strong>da</strong> toresi, 1995; ibeWdeba).<br />

am mxriv,Ayvelaze sayuradReboa britaneTis magaliTi, sa<strong>da</strong>c<br />

ganaTlebis sociologia <strong>da</strong>sabams iRebs karl manhaimis (romelic<br />

ga<strong>da</strong>saxlebaSi imyofebo<strong>da</strong> inglisSi) <strong>da</strong> T.h. marSalis naSromebi<strong>da</strong>n.<br />

marSalis naSroms detalurad ganvixilavT wignis me-4 TavSi. marSalma<br />

metad seriozulad gaaanaliza sayovelTao keTildReobis saxelmwifo <strong>da</strong><br />

moqalaqeobis principi, riTac Casaxa imedi, rom Tavisuflebisa <strong>da</strong><br />

Tanasworobis SeTavseba SesaZlebeli iqnebo<strong>da</strong> demokratiul sazogadoebaSi.<br />

es Tema ganxiluli iyo manhaimis, socialuri <strong>da</strong>gegmvis sakiTxebisadmi<br />

miZRvnil naSromSi (marSali, 1950, 1983; manhaimi, 1953, 1960; uiTi, toresSi,<br />

1998; ceitlini, 1968). marTalia, Zlieri leiboristuli moZraoba xels<br />

uwyob<strong>da</strong> Tanabari SesaZleblobebis uzrunvelyofis centralur problemad<br />

warmoCebas, Tumca, arc efeqturoba <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianuri resursebis fuWad<br />

xarjva iyo nakleb mniSvnelovani <strong>da</strong> sakvanZo sakiTxi. (karabeli <strong>da</strong> halsi,<br />

1977:10)<br />

socialur-demokratiuli politikis, teqnokratiuli funqcionalizmis<br />

<strong>da</strong> empiriuli kvlevis sinTezi <strong>ganaTleba</strong>Si arc skolebis saqmianobis<br />

Sedegebsa <strong>da</strong> socialur struqturebs Soris kavSirs iTvaliswineb<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

ganaTlebis sferos momcvel kulturul procesebs. aRniSnuli sinTezi<br />

saTanadod arc im Sedegebs afaseb<strong>da</strong>, rac sayovelTao keTildReobis<br />

59


saxelmwifo subieqtis farglebSi, kapitalisturi ganviTarebis<br />

winaaRmdegobebis kuTxiT, radikaluri demokratiuli saganmanaTleblo<br />

politikis ganxorcielebas mohyvebo<strong>da</strong>. kvleva kvlav imas a<strong>da</strong>stureb<strong>da</strong>, rom<br />

“sociologiur SeTanxmebebze agebulma strategiebma, faqtobrivad, ver<br />

moaxerxes uTanasworobis aRmofxvra. metic, aseTi strategiebi TiTqos<br />

regularulad uzrunvelyofdnen igive an msgavsi saganmanaTleblo Sedegis<br />

miRebas” (baroni <strong>da</strong> sxvebi, 1981:130, citirebulia morousa <strong>da</strong> toresis mier,<br />

1995:72).<br />

liberalizmi memarcxeneebisa <strong>da</strong> memarjveneebis jvaredini gavlenis<br />

qveS moeqca. sxva<strong>da</strong>sxva socialurma Zalebma liberalizmis<br />

saganmanaTleblo programas Ziri gamouTxares. memarcxeneTa mxri<strong>da</strong>n,<br />

reproduqciis Teoriebma <strong>ganaTleba</strong> kapitalisturi sazogadoebebis<br />

socialur <strong>da</strong> kulturul reproduqciasTan (kvlavwarmoebasTan) <strong>da</strong>akavSira,<br />

rac saganmanaTleblo liberalizmis ZiriTadi varaudebis erTgvari<br />

gamowvevas warmoadgen<strong>da</strong>. reproduqciis (kvlavwarmoebis) Teoriebi<br />

Zalauflebasa <strong>da</strong> codnas, ganaTlebis sferoSi, mu<strong>da</strong>m erTmaneTze<br />

ga<strong>da</strong>jaWvul movlenebad ganixilaven. amgvarad, saganmanaTleblo politika,<br />

saklaso praqtika <strong>da</strong> saswavlo programa winaaRmdegobrivi procesis is<br />

ganuyofeli nawilia, romelic mocemul socialur pirobebSi bavSvebisa <strong>da</strong><br />

mozardebis socializacias gulisxmobs. Tumca, amave dros,<br />

saganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebebma, saganmanaTleblo politikam <strong>da</strong><br />

praqtikam SeiZleba hegemonuri kulturis sawinaaRmdego meqanizmebic<br />

<strong>da</strong>nergon20 . memarjveneTa ukmayofileba sayovelTao keTildReobis<br />

saxelmwifos, kerZod, misi fiskaluri saqmianobis mimarT, dRiTi dRe<br />

izrdeba. amasTan erTad, Tanabari saganmanaTleblo SesaZleblobebis<br />

Sesaxeb liberalur ritorikas, akademiuri moswrebisa <strong>da</strong> srulyofilebis<br />

Sesaxeb amerikis SeerTebul StatebSi gavrcelebuli ritorika<br />

<strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong>, kidev, axali neokonservatoruli ritorika, romelic piradi<br />

uflebebis aRmatebul Zalas sazogadoebriv movaleobebze <strong>da</strong> socialur<br />

uflebebze maRla ayeneb<strong>da</strong>. 21<br />

liberalur SexedulebaTa sistemis warmomadgeneli liberaluri<br />

reformatorebisa <strong>da</strong> mkvlevarebis ZiriTadi nakadi xasiaTdeba imiT, rom<br />

isini ar akeTeben kapitalistur sazogadoebebSi saganmanaTleblo<br />

procesebis istoriul-struqturul analizs (mag: ganaTlebis politikuri<br />

ekonomiis ararseboba); uars acxadeben imaze, rom pirispir gaumklavdnen<br />

dominirebiTa <strong>da</strong> eqspluataciiT gamowveul Sedegebs kapitalistur<br />

sazogadoebebSi <strong>da</strong>, Sesabamisad, ganaTlebis sferoSic; yovelgvari<br />

prognozis gareSe cnoben saxelmwifos rols moqalaqeobis stimulirebaSi,<br />

universaluri socialuri valdebulebebisa <strong>da</strong> uflebebis praqtikuli<br />

politikis primatis safuZvelze maSin, roca ZalaSi rCeba ekonomikur,<br />

60


asobriv, eTnikur <strong>da</strong> genderul sxvaobaze <strong>da</strong>fuZnebuli rigi gamonaklisebi.<br />

aRniSnuls kargad gadmoscems nensi freizeri:<br />

liberaluri politikuri Teoria gulisxmobs, rom politikuri cxovrebis<br />

demokratiuli formis organizeba SesaZlebelia sistemur uTanasworobaTa<br />

masazrdoebel socialur-ekonomikur <strong>da</strong> socialur-sqesobriv struqturaTa<br />

safuZvelze. aseT SemTxvevaSi, liberalebisaTvis demokratiis problemaa,<br />

rogor gamoaridon politikuri procesebi ekonomikisaTvis, ojaxuri<br />

yofisTvis <strong>da</strong> yoveldRiuri araoficialuri urTierTobebisTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli arapolitikuri <strong>da</strong> winarepolitikuri procesebisgan.<br />

amgvarad, liberalebis problema im barierebis gamagrebaa, romlebic<br />

Tanasworobis urTierTobebis warmoCenaze mowodebul politikur<br />

institutebs uTanasworobis sistemur urTierTobebze <strong>da</strong>myarebul<br />

ekonomikur, kulturul <strong>da</strong> socialur-sqesobriv institutebisagan<br />

gamohyofen. (79)<br />

saxelmwifos Teoria, romelic ar aniWebs saTanado mniSvnelobas<br />

Zalauflebis bunebas <strong>da</strong> mis <strong>da</strong>nawilebas sazogadoebaSi, kargavs Tavis<br />

poziciebs. marTlac, Tu <strong>da</strong>vuSvebT, rom Zalaufleba <strong>da</strong>savlur<br />

sazogadoebebSi (amas akritikebs britaneli marqsisti ralf milibendi)<br />

konkurenciuli, fragmentuli <strong>da</strong> difuzuria; <strong>da</strong> rom yvela a<strong>da</strong>miani,<br />

pir<strong>da</strong>piri Tu organizebuli <strong>da</strong>jgufebebis formiT, SeiZleba raime doziT<br />

Zaluflebas flobdes, maSin rogor SeZlebs liberaluri saxelmwifo<br />

Zalauflebis miTvisebisa <strong>da</strong> uzufruqtis, zegavlenisa <strong>da</strong> materialuri<br />

keTildReobis efeqturad regulirebas moqalaqeebis saxeliT? Seswevs Tu<br />

ara saxelmwifo <strong>ganaTleba</strong>s (romelsac gamaTanabrebeli socialuri<br />

cvlilebebis xelSewyoba akisria) imis unari, rom <strong>da</strong>mkvidrebuli<br />

socialuri ierarqiis, ekonomikuri struqturebis <strong>da</strong> interesTa jgufebis<br />

arsebobis pirobebSi, efeqtur instrumentad iqces?<br />

Tu <strong>da</strong>culi iqneba instituciuri <strong>demokratia</strong>, sayovelTao saarCevno<br />

uflebis, Tavisufali <strong>da</strong> regularuli arCevnebis, warmomadgenlobiTi<br />

institutebisa <strong>da</strong> efeqturi moqalaqeobrivi uflebebis CaTvliT, maSin,<br />

calkeuli individebic <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa <strong>da</strong>jgufebebic xsenebuli uflebebiT<br />

isargebleben. es kanoniT <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebeli sasamarTlo sistemiT iqneba<br />

uzrunvelyofili. TumcaRa, <strong>multikulturalizmi</strong>s liberali mkvlevarebisa<br />

<strong>da</strong> politikis mwarmoeblebisaTvis politikuri kultura erTgvarovani ar<br />

aris. igi mravalferovania <strong>da</strong> Sesabamisad, jgufTaSoris urTierTobaTa<br />

problemasac warmoSobs, rac saTanado yuradRebas moiTxovs.<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s mizani “skolebis <strong>da</strong> sxva saganmanaTleblo<br />

<strong>da</strong>wesebulebebis imgvari reformirebaa, rom gansxvavebuli rasis, eTnosis<br />

<strong>da</strong> socialuri fenis warmomadgenelma moswavleebma xarisxiani ganaTlebis<br />

61


miReba SeZlon” (benksi, 1993:3). neokonservatorebi, neoliberalebi,<br />

reproduqciis <strong>da</strong> paralelisturi Teoriebis mimdevrebi <strong>da</strong> oficialuri<br />

codnis kritikosebi ar eTanxmebian liberalur saxelmwifos <strong>da</strong> mis<br />

mcdelobas, Secvalos individualuri <strong>da</strong>mokidebulebebi (preferenciebi) _<br />

am dilemis ga<strong>da</strong>Wris jer-jerobiT upiratesi saSualebebi _ rac kulturaTa<br />

mravalferovnebas win eRobeba.<br />

neokonservatiuli saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>: arCevani <strong>da</strong> kulturuli<br />

pluralizmi<br />

fiqri a<strong>da</strong>mianis kulturaze, rogorc mxolod iluziis nayofze – rogoricaa<br />

sityvebiT TamaSi an sabavSvo TamaSi saxelebis <strong>da</strong>rqmevaze _<br />

nakleb<strong>da</strong>majerebeli hipoTezaa.<br />

----ernst kasireri, miTi saxelmwifoze<br />

tradiciuli konservatizmi safrangeTis revoluciis <strong>da</strong> ganaTlebis<br />

epoqis politikisa <strong>da</strong> ideologiis pasuxad Seiqmna. konservatizmi, rogorc<br />

aseTi, progresivizmis winaaRmdegia. iseT cnebebs, rogoricaa nacia, ojaxi,<br />

movaleoba, xelisufleba, stan<strong>da</strong>rtebi, tradiciebi, piradi interesi,<br />

konkurenciuli individualizmi <strong>da</strong> antistatizmi, Cveulebriv, tradiciul<br />

konservatizmTan akavSireben. Tavisi arsiT, zemoT CamoTvlili cnebebi<br />

liberalizmis Zireul Rirebulebebze aSkara reaqcias warmoadgenen (efli,<br />

1993 b; bobio, mateuCi, <strong>da</strong> paskuino, 1987-88). neokonservatoruli ideologia<br />

<strong>da</strong> neokonservatoruli saxelmwifo, Cveulebriv, asocirebulia 80-iani<br />

wlebis sayovelTao keTildReobis saxelmwifos mkveTr politikur<br />

ekonomikur uaryofasTan. maT Soris iseTi mimdinareobebis uaryofasTan,<br />

rogoric iyo tetCeris samTavrobo programa (tetCerizmi), reiganis<br />

“konservatiuli revolucia” (reiganomika) <strong>da</strong> braian mulronis kanadis<br />

progresuli konservatiuli partiis programa. models safuZvlad edo<br />

mizan<strong>da</strong>saxulobiT gamorCeuli, saxelmwifo sawarmoebisa <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

sakuTrebaSi myofi qonebis didi nawilis privatizebis procesi, agreTve,<br />

bazrisa <strong>da</strong> kerZo sawarmoebis maregulirebeli kanonmdeblobis gamartiveba;<br />

inflaciis kontroli, ramac Caanacvla sayovelTao <strong>da</strong>saqmebis xelSewyoba<br />

<strong>da</strong> aRmasrulebeli xelisuflebis rolis gazr<strong>da</strong>, kongresis an<br />

parlamentis rolis Sesustebis sanacvlod (Terborni, 1989).<br />

Tumca, un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom SeiniSneba gansxvaveba britanul, amerikul<br />

<strong>da</strong> kanadur neokonservatul eqsperimentebs Soris, ramac asaxva<br />

winaaRmdegobrivi politikis SedegebSi hpova. magaliTad, naciebis mixedviT<br />

gansxvavebulia SesaZleblobebis struqtura, institutebis, politikuri<br />

<strong>da</strong>jgufebebis <strong>da</strong> ideologiis CaTvliT. aseve, mniSvnelovani gansxvaveba<br />

62


SeimCneva liderebis xasiaTis, maTi mmarTvelobis personaluri stilis <strong>da</strong><br />

maTi zogadi ideologiuri profilis mxriv. magaliTisaTvis, margaret<br />

tetCerma <strong>da</strong>amkvidra ukiduresad ukompromiso konservatiuli midgoma<br />

mmarTvelobis mimarT, rac gulisxmob<strong>da</strong> imas, rom sastik kritikas<br />

imsaxureb<strong>da</strong> yvela, vinc eWvqveS <strong>da</strong>ayeneb<strong>da</strong> mis programas, profkavSirebis,<br />

adgilobrivi mmarTvelobis, politikuri opoziciis <strong>da</strong> sxvaTa CaTvliT.<br />

(aseTi midgoma vrceldebo<strong>da</strong> misi sakuTari partiis warmomadgenlebzec).<br />

ronald reiganis mowodebaze orientirebuli ekonomika Selamazebuli iyo<br />

zneobrivi konservatizmiT socialur sakiTxebze <strong>da</strong> did mniSvnelobas<br />

aniWeb<strong>da</strong> neokonservatul Zalebs, rogoric iyo, magaliTad, zneobrivi<br />

umravlesoba. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom braian mulroni iwoneb<strong>da</strong> tetCeris <strong>da</strong><br />

reiganis programebs <strong>da</strong> megobrob<strong>da</strong> kidec maTTan, misi neokonservatizmi<br />

<strong>da</strong>regulirebuli (moTokili) iyo misi, rogorc brokeri politikosis<br />

pragmatuli bunebiT, SesaZleblobebis kanaduri struqturiT, misTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli decentralizebuli politikuri orientaciiT,<br />

Tanasworobis uflebebis poziciebis gamyarebiT kanadis uflebaTa<br />

deklaraciaSi <strong>da</strong> mulronis koaliciis farglebSi arsebuli ideologiuri<br />

poziciebis araerTgvarovani konfiguraciiT (<strong>da</strong>savleT kanadis <strong>da</strong> kvebekis<br />

gaTvaliswinebiT, romlebic gansxvavebul poziciebs warmoadgendnen mTel<br />

rig sakiTxebze). analogiurad, aSkara winaaRmdegobam iCina Tavi programis<br />

ganacxadsa <strong>da</strong> mis praqtikul ganxorcielebas Soris, reiganis miwodebaze<br />

orientirebuli ekonomikuri ga<strong>da</strong>wyvetilebis TvalsazrisiT, rasac mohyva<br />

biujetis uzarmazari deficiti <strong>da</strong> saxelmwifo valis zr<strong>da</strong> (stokmeni, 1986).<br />

aRniSnuli sxvaobis <strong>da</strong> winaaRmdegobebis miuxe<strong>da</strong>vad, privatizeba <strong>da</strong><br />

sabazro principebiT ganpirobebuli politika neokonservatuli programis<br />

sakvanZo sakiTxad iqca.<br />

privatizeba <strong>da</strong> bazarze orientirebuli reformebi sakmaod<br />

mimzidvelia neokonservatuli saxelmwifosaTvis rigi mizezebis gamo. erTis<br />

mxriv, isini garkveulad amsubuqeben fiskalur <strong>da</strong>naxarjebze zewolas <strong>da</strong><br />

meore mxriv _ saxelmwifo politikis formirebis mniSvnelovan sferoebSi,<br />

saxelmwifos maregulirebeli strategiebis depolitizaciisaTvis,<br />

xelsayrel saSualebas warmoadgenen. saxelmwifo momsaxurebis transferi<br />

saxelmwifos pir<strong>da</strong>piri administirirebis <strong>da</strong>/an kontrolis miRma, xels<br />

uwyobs <strong>da</strong>interesebul mxareebTan <strong>da</strong> momxmareblebTan (klienturasTan)<br />

konfliqtis Tavi<strong>da</strong>n acilebas. privatizebas mTavari adgili ukavia<br />

neokonservatul modelSi, ramdena<strong>da</strong>c “momsaxurebis Sesyidvis kontraqti<br />

uSualod socialur momsaxurebaSi CarTuli saxelmwifos socialur<br />

legitimaciasTan <strong>da</strong>kavSirebuli, konkretuli problemebis mogvarebis<br />

administraciuli meqanizmicaa <strong>da</strong> amave dros _ kerZo sawarmoebis (<strong>da</strong><br />

samewarmeo ganviTarebis) marTvis <strong>da</strong>naxarjebisa <strong>da</strong> mogebis analizis, aseve,<br />

63


miznebze orientirebuli marTvis sistemebis gadmoRebis mcdeloba”<br />

(kulpiti, 1992:94).<br />

neokonservatorebi amtkiceben, rom “saxelmwifo” <strong>da</strong> “bazari” ori<br />

diametrulad gansxvavebuli socialuri sistemaa. warmoebis organizebisa<br />

<strong>da</strong> momsaxurebis formis TvalsazrisiT, maT or mkafiod gamoxatul<br />

arCevanad ganixilaven (morani <strong>da</strong> raiTi, 1991). ratomaa, rom saxelmwifosTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT, bazris mimarT keTilganwyoba metia? neokonservatorebi<br />

miiCneven rom garkveuli mizezebis gamo, bazari ufro mravalmxrivi,<br />

cvalebadi <strong>da</strong> efeqturia, vidre saxelmwifos biurokratiuli struqturebi.<br />

bazrebi saxelmwifosTan Se<strong>da</strong>rebiT gacilebiT swrafad reagireben<br />

teqnologiebsa <strong>da</strong> socialur moTxovnebSi momx<strong>da</strong>r cvlilebebze.<br />

saxelmwifo seqtorTan Se<strong>da</strong>rebiT, bazrebi ufro efeqturi <strong>da</strong><br />

rentabeluria momsaxurebis TvalsazrisiTac, <strong>da</strong> bolos, sabazro<br />

konkurencia biurokratiul politikasTan Se<strong>da</strong>rebiT, “socialur<br />

investiciebSi” gacilebiT met angariSvaldebulebas qmnis. saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

bazars Soris <strong>da</strong>vas aqvs ara wmin<strong>da</strong> ekonomikuri, aramed zneobrivi xasiaTi.<br />

milton fridmanis (citirebulia <strong>da</strong>rendorfis mier, 1975) mixedviT _<br />

“mTavrobis mxri<strong>da</strong>n ganxorcielebuli intervenciis TiToeuli aqti,<br />

pir<strong>da</strong>pir zRu<strong>da</strong>vs individualuri Tavisuflebis sivrces (sferos) <strong>da</strong><br />

iribad (arapir<strong>da</strong>piri gziT) emuqreba Tavisuflebis stabilurobas (5). msgavs<br />

argumentebs iyenebs haiekic (1960).<br />

aris Tu ara aRniSnuli swrafva bazrisaken imis maniSnebeli, rom<br />

kapitalizmis, rogorc aseTis, mowyobasa <strong>da</strong> funqcionirebaSi garkveuli<br />

cvlilebebi mox<strong>da</strong>? 70-ian <strong>da</strong> 80-ian wlebSi kapitalizmi Sevi<strong>da</strong> iseT fazaSi,<br />

romelsac devid harvei (1989) “moqnil akumulacias” eZaxis<br />

gviani kapitalizmis am modelis moqniloba efuZneba Sromis procesebis,<br />

Sromis bazrebis, produqtebis <strong>da</strong> moxmarebis sistemebs. igi xasiaTdeba<br />

warmoebis sruliad axali <strong>da</strong>rgebis, finansuri momsaxurebis axali<br />

saSualebebis, axali bazrebis gaCeniT <strong>da</strong>, rac mTavaria, komerciuli,<br />

teqnologiuri <strong>da</strong> organizaciuli inovaciis sagrZnoblad aweuli doniT.<br />

(147)<br />

ekonomikuri procesis ZiriTadi Sedegi kapitalisturi demokratiis<br />

qveynebSi mdidrebsa <strong>da</strong> Ratakebs Soris Semosavlebis <strong>da</strong>nawilebis mzardi<br />

polarizaciaa (prJevorski, 1991; raiCi, 1991; Turou, 1992). harvei (1989) miiCnevs,<br />

rom es cvlilebebi moqnil <strong>da</strong>grovebaSi Taviseburi kulturis warmoqmnas<br />

ganapirobebs, romelic xasiaTiT postmodernistulia <strong>da</strong> aqcents<br />

“efemerulobaze, sxva<strong>da</strong>sxvagvarovani elementebis kombinaciaze,<br />

fragmentulobaze, filosofiuri <strong>da</strong> sazogadoebrivi azris gafantulobaze<br />

64


akeTebs. es ki moqnili <strong>da</strong>grovebis mdgomareobis imitacias akeTebs.<br />

yovelive zemoT xsenebuli 1970 wli<strong>da</strong>n divergentuli specialuri <strong>da</strong><br />

regionuli interesTa jgufebis fragmentuli politikis aRmocenebas<br />

miesa<strong>da</strong>geba” (302). harveis mier sakiTxis siRrmiseuli gagebis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

moqnili <strong>da</strong>groveba, rogorc warmoebis saSualeba gansakuTrebulad<br />

warmoaCens ekonomikuri Zalauflebis koncentraciis <strong>da</strong> centralizaciis<br />

process, rac mimdinareobs msoflio sistemaSi kapitalis <strong>da</strong>grovebisa <strong>da</strong><br />

warmoebis procesSi multinacionaluri kompaniebis rolis zrdis<br />

paralelurad. efemerulobis, sxva<strong>da</strong>sxvagvarovani elementebis kombinaciis<br />

<strong>da</strong> fragmentaciis kulturuli Taviseburebebi, rogorc Cans, ufro<br />

Sesaferisia imis aRsawerad, Tu ra cvlilebebs ganicdis socialuri<br />

klasebi, sazogadoebrivi moZraobebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>qvemdebarebuli kulturebi, vidre<br />

imis gadmosacemad, Tu ra emarTebaT transnacionalur korporaciebs<br />

msoflio sistemaSi.22<br />

aRniSnuli kulturuli cvlilebebi ar mimdinareobs ganviTarebuli<br />

industriuli qveynebis <strong>da</strong> ganviTarebadi msoflios sazogadoebrivi<br />

moZraobebis gamocdilebisagan <strong>da</strong>moukideblad. es exeba vietnamTan omis<br />

sawinaaRmdego moZraobas, feministur <strong>da</strong> qalTa moZraobebs, mSvidobisaTvis<br />

brZolas, antibirTvul moZraobebs, an martivad rom vTqvaT,<br />

ganmanTavisuflebel moZraobebs. xsenebuli cvlilebebi arc konkretuli<br />

ideologiebisagan aris mTlianad Tavisufali. Sesabamisad, aq adgili aqvs<br />

neokonservatiul Zlier ukureaqcias “moWarbebul” liberalizmze <strong>da</strong><br />

saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n ganxorcielebul intervenciaze (an piriqiT,<br />

mokrZalebuli formiT Carevaze an saerTod Caurevlobaze) kulturasa <strong>da</strong><br />

<strong>ganaTleba</strong>Si.<br />

amerikis SeerTebul StatebSi, neokonservatorebi Tanamedrove<br />

krizisis sawyis mizezs xe<strong>da</strong>ven ara ekonomikaSi an politikaSi, aramed<br />

zneobriv <strong>da</strong> kulturul sferoebSi. maTi gagebiT, socialurma SeTanxmebam<br />

(paqtma), romelmac saukunis miwuruls erTmaneTTan <strong>da</strong>akavSira samuSao Zala<br />

<strong>da</strong> kapitali, kerZod, axalma demokratiulma SeTanxmebam amowura Tavisi<br />

misia. neokonservatorebs paradoqsuli mosazreba aqvT imis Taobaze, rom<br />

sayovelTao keTildReobis saxelmwifos aRzevebam klasobrivi konfliqti<br />

Seasusta, SemogvTavaza ra socialuri uzrunvelyofisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>zRvevis<br />

sqemebi, rasac Sedegad socialuri klasis politikuri <strong>da</strong>tvirTvis<br />

Sesusteba mohyva postindustriul sazogadoebebSi (klarki, lipseti, <strong>da</strong><br />

rempeli, 1993).<br />

amerikeli neokonservatorebis azriT, liberalizmis filosofiuri<br />

wanamZRvrebi gakotrebamdea miyvanili. am principis mixedviT, liberalurma<br />

tradiciam amowura Tavisi SesaZlebloba – fexi aubas mimdinare kulturul<br />

65


<strong>da</strong> zneobriv moTxovnebs. liberalebs, romelTac strategiuli poziciebi<br />

ukaviaT masmediaSi, skolebSi, xelovnebasa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebis bunebaSi, <strong>da</strong><br />

“Statian radikalebs”, romlebic umaRles <strong>ganaTleba</strong>Si arian mokalaTebuli,<br />

bralad kapitalisturi amerikis zneobrivi <strong>da</strong> kulturuli garyvna edebaT.<br />

maT usazRvro zneobriv neba<strong>da</strong>rTulobas <strong>da</strong> tradiciuli heteroseqsualuri<br />

ojaxis SenarCunebaze uaris Tqmas iseTi Sedegebi mohyva, rogoricaa<br />

orsulobis SemTxvevebis zr<strong>da</strong> mozardebSi, unebarTvo gacdenebi,<br />

seqsualuri aRviraxsniloba, <strong>da</strong>naSaulebrivi qmedebebis zr<strong>da</strong>,<br />

homoseqsualuri <strong>da</strong> lesbosuri miswrafebebis zr<strong>da</strong>, rac, Tavis mxriv,<br />

alternatiuli cxovrebis wesisa <strong>da</strong> seqsualuri preferenciebis cnobas<br />

moiTxovs. neokonservatorebs miaCniaT, rom liberalebis mxri<strong>da</strong>n<br />

gamoxatuli upativcemuloba xelisuflebis mimarT, maT mier kulturuli<br />

<strong>da</strong> istoriuli tradiciebis ugulebelyofa <strong>da</strong> maTi zomaga<strong>da</strong>suli<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba socialuri keTildReobis “did” samTavrobo politikaze,<br />

kidev ufro aRrmavebs amerikaSi arsebul kriziss.<br />

saxelmwifos fiskaluri krizisi aRqmulia rogorc <strong>da</strong><strong>da</strong>stureba<br />

imisa, rasac amerikis <strong>da</strong>arsebis dRi<strong>da</strong>n acxadeben noekonservatorebi:<br />

sazogadoeba ver SeinarCunebs socialuri keTildReobis garantiebis<br />

sistemas, mizanmimarTul saxelmwifo programebze gamoyofili mzardi<br />

<strong>da</strong>naxarjebis pirobebSi, vinai<strong>da</strong>n sistema finansurad gakotrdeba <strong>da</strong><br />

warmoSobs <strong>da</strong>mokidebulebas. individebi saxelmwifo <strong>da</strong>xmarebaze ufri<br />

iqnebian <strong>da</strong>mokidebulni, vidre sakuTar Zalisxmevaze. isini aRar<br />

ixelmZRvaneleben Tav<strong>da</strong>uzogavi Sromis <strong>da</strong>fasebis principiT <strong>da</strong> Tavs<br />

aarideben sakuTari movaleobebisa <strong>da</strong> valdebulebebis Sesrulebas, Tumca<br />

amave dros, ganagrZoben sakuTari uflebebis <strong>da</strong>JinebiT <strong>da</strong>cvas. yovelive<br />

aRniSnuli niSnavs imas, rom nia<strong>da</strong>gi eyreba qveynis zneobriv <strong>da</strong> kulturul<br />

gakotrebas.<br />

kulturuli krizisis <strong>da</strong>Zlevas moyveba individualur<br />

pasuxismgeblobaze <strong>da</strong> ara saxelmwifo <strong>da</strong>xmarebaze <strong>da</strong>fuZnebuli<br />

legitimuri sistemis Seqmna. socialuri uzrunvelyofis saxelmwifo<br />

programebze uaris Tqma, kerZo seqtoris deregulireba <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

seqtoris privatizeba aris swored is gamosavali, romelic amerikas<br />

saerTaSoriso arenaze konkurentunarianobis SesanarCuneblad <strong>da</strong><br />

ekonomikuri <strong>da</strong> politikuri aRmasvlis misaRwevad esaWiroeba, Tun<strong>da</strong>c iseT<br />

gamdidrebul kulturul atmosferoSi, romelic momdinareobs ara <strong>da</strong>cemis<br />

gzaze mdgari liberalebisagan, aramed axal rwmenas Semdgari<br />

qristianebisagan (boroni, 1981; qouseri <strong>da</strong> houvi, 1977; habermasi, 1990;<br />

toresi, 1986). amdenad, neokonservatiul saxelmwifoSi <strong>ganaTleba</strong>s mravali<br />

gansxvavebuli roli aqvs miniWebuli. neokonservatiuli aRorZinebis<br />

centralur komponenti avtonomiis liberaluri cnebis kritika <strong>da</strong> am cnebis<br />

66


<strong>da</strong>tvirTvaa saklaso praqtikis TvalsazrisiT. avtonomia interpretirebulia<br />

rogorc angariSvaldebulebis nakleboba. aRniSnuli<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

saxelmwifo saswavlo programa <strong>da</strong> Sefaseba, mSoblis mier arCevanis<br />

gakeTebis meti SesaZlebloba, Se<strong>da</strong>rebiT mkacri angariSvaldebuleba <strong>da</strong><br />

kontroli, ganaTlebis marketizacia <strong>da</strong> privatizeba – yvela es SemoTavazeba<br />

SesaZloa Sinaganad winaaRmdegobrivi iyos, rogorc “reformebis” garkveuli<br />

nakrebi, magram, yvela maTgani im konservatiuli paketis nawilia, romelic am<br />

moZraobis neoliberaluri <strong>da</strong> neokonservatoruli ganStoebebis mieraa<br />

Seqmnili. (efli, 1993 b:5; ixileT agreTve efli, 1993 a).<br />

ganaTlebis sferoSi neokonservatiuli saxelmwifo or mTavar<br />

ganacxads efuZneba. erTi maTgania angariSvaldebuleba <strong>da</strong> mSobelTa<br />

uflebebi, xolo meore - amerikis SeerTebul StatebSi rasobriv sakiTxs <strong>da</strong><br />

<strong>multikulturalizmi</strong>sa <strong>da</strong> mravalferovnebis gansakuTrebul Sefasebas<br />

exeba. skolis arCevis Tavisufleba <strong>da</strong> vauCerebi ganxilulia rogorc<br />

skolebis bazrebTan <strong>da</strong>kavSirebis mcdeloba. skolebs winamdebare TavSi<br />

ganvixilavT, bazrebis Temas ki _ me-6 TavSi. jon Cabis <strong>da</strong> teri mos<br />

naSromSi (1990) – politika, bazrebi, <strong>da</strong> amerikis skolebi - gamoyenebuli<br />

mosazrebebi skolis reformirebis im programis nawilia, romelic amerikis<br />

SeerTebul StatebSi <strong>da</strong> sxva qveynebSi <strong>da</strong>iwyo. es reformebi fokusirebulia<br />

arsebuli sistemebis efeqtianobis reorganizebaze <strong>da</strong> ara mxolod mis<br />

transformirebaze, rac miznebis, <strong>da</strong>Svebebis, <strong>da</strong> skolebis sistemebis<br />

meTodebis transformirebas gulisxmobs (<strong>da</strong>rling-hamondi, 1993; xi).<br />

gasakviri araa, rom reformirebis es programa mimdinareobs im droSi,<br />

roca yvela qveyanaSi saxezea saxelmwifo <strong>ganaTleba</strong>ze gaweuli finansuri<br />

xarjebis seriozuli Sekveca. “skolebis moRvaweobis gamacamtverebeli”<br />

kritikuli literaturis didi nawili skolebis warumateblobaSi swored<br />

maswavleblebs a<strong>da</strong>naSaulebs, ris gamoc xdeba maswavleblebsa <strong>da</strong><br />

saganmanaTleblo organoebs Soris urTierT<strong>da</strong>mokidebulebis ga<strong>da</strong>sinjva.<br />

maSinac ki, rodesac naklebi aqcenti keTdeba <strong>da</strong><strong>da</strong>naSaulebaze, saTanado<br />

yuradReba eTmoba iseT sakiTxebs, rogoricaa kompetenciis (inteleqtis)<br />

Semowmeba, sertificireba, saxelmwifo <strong>da</strong> gamocdebi. mokled rom vTqvaT _<br />

swavlebis <strong>da</strong> swavlis xarisxis amaRlebis sxva<strong>da</strong>sxva saxis mcdelobas.<br />

<strong>da</strong>naxarjebis Semcireba im saskolo olqebSi, romlebic finansurad<br />

ga<strong>da</strong>tvirTulebi arian <strong>da</strong> ufro racionaluri sistemebis Seqmnas cdiloben,<br />

gulisxmobs iseTi RonisZiebebis gatarebas, rogoricaa samuSao<strong>da</strong>n <strong>da</strong>Txovna<br />

<strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>balanazRaurebadi pe<strong>da</strong>gogebis Canacvleba ufro<br />

ZviradRirebuli, magram maRali kvalifikaciis mqone kadrebiT. (23)<br />

Seqmnilma situaciam <strong>da</strong> skolebis finansebTan <strong>da</strong>kavSirebuli axali<br />

67


iniciativebis wamowyebam, rogoricaa magaliTad vauCerebi, maswavlebelTa<br />

organizaciebi saganmanaTleblo politikasa <strong>da</strong> praqtikaze mimdinare<br />

diskusiis yuradRebis centrSi moaqcia.<br />

Cabisa <strong>da</strong> mois analizi neokonservatorTa mtkicebulebebis modelia,<br />

romelic TiTqos<strong>da</strong> Tavisuflebis doqtrinis politikur filosofias<br />

efuZneba. Teoriulad, maTi argumentebi sazogadoebrivi arCevanis Teoriebs<br />

<strong>da</strong> Tavisufali bazrebis sekularizebul Teologias efuZneba:<br />

politikuri kontroli, romelsac fesvebi saxelmwifo ZalauflebaSi <strong>da</strong> im<br />

jgufebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>interesebuli mxareebis zewolaSi aqvs gadgmuli, romliTac<br />

es xelisuflebaa garSemortymuli, arsobrivad moqmedebs ise, rom skolebi<br />

biurokratiaSi CaZiros, waarTvas maT avtonomia <strong>da</strong> win aRudges efeqturi<br />

organizaciis warmoqmnas. sabazro institutebi, romlebic <strong>da</strong>sabams im<br />

a<strong>da</strong>mianebis decentralizebuli arCevani<strong>da</strong>n iReben, romlebic<br />

saganmanaTleblo momsaxurebas iyeneben an _ piriqiT, aseTi momsaxurebis<br />

arsebobas uzrunvelyofen. isini bunebrivad arian mowodebuli imisTvis, rom<br />

win aRudgnen biurokratias, asazrdoon skolebis avtonomia <strong>da</strong> xeli<br />

efeqturi organizaciebis Seqmnas Seuwyon. (Cabi <strong>da</strong> moi, 1993:222)<br />

maT midgomas bazrebis operirebaze naklebi fokusireba axasiaTdebT<br />

(Cabisa <strong>da</strong> mois azriT, sabazro Teoriebi ukve saTanado donezea<br />

ganviTarebuli). samagierod, ganixilaven Teoriebs mmarTvelobis Sesaxeb,<br />

gansakuTrebiT im Teoriebs, romlebic mTavrobasa <strong>da</strong> skolebs Soris<br />

kavSirs amyareben. aucilebelia skolis marTvis Teoriis SemuSaveba,<br />

vinai<strong>da</strong>n, “skolebis srulyofis gzad maTi decentralizeba, maTi sididis<br />

Semcireba <strong>da</strong> Temebis propagan<strong>da</strong>” gvevlineba (Cabi <strong>da</strong> moi, 1993:222). isini<br />

miiCneven, rom individualuri warmatebis miRwevaze zegavlenas skolis<br />

organizebis xarisxi axdens, <strong>da</strong> skolebi samTavrobo saagentoebad un<strong>da</strong><br />

ganixilebodes. amdenad, Cndeba kiTxva - jobnis Tu ara sabazro principebze<br />

marTuli skola iseT skolas, romelzec demokratiuli kontroli<br />

xorcieldeba? (sujstorfi, uelsi, <strong>da</strong> qreini, 1993). uelsi (1993) amtkicebs,<br />

rom Tavisufal bazarTan <strong>da</strong>kavSirebuli skolis arCeviTobis qomagebi,<br />

Cveulebriv, ignorirebas ukeTeben skolis Tavisufali arCevanis procesTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebul sirTuleebs. mogebaze orientirebuli kerZo korporaciebis<br />

msgavsi moqmedeba <strong>da</strong> momxmareblebis moTxovnebze analogiuri reagireba,<br />

yuradRebis miRma tovebs im umniSvnelovanes problemebs, romlebic “skolis<br />

moxmarebis procesis ukiduresad rTul bunebas gansazRvraven” (47-48).<br />

Teoriulad, Tu yuradRebas saxelmwifos Sesaxeb Teoriebze<br />

gavamaxvilebT, SesaZloa is saSualebebi gamovnaxoT, romlebic<br />

sazogadoebrivi arCevanis Teoriis kritikaSi <strong>da</strong> mis srulyofaSic ki<br />

68


<strong>da</strong>gvexmareba, kerZod, maSin, roca “individebi am mimarTebiT racionaluri<br />

sargeblianobis maqsimizacias axdenen <strong>da</strong> yvela Tanxmdeba, rom piradi<br />

<strong>da</strong>interesebuloba bazarze socialurad <strong>da</strong> ekonomikurad sasurvel<br />

Sedegebs ganapirobebs” (pitersi, ibeWdeba). rogorc uelsi samarTlianad<br />

aRniSnavs, neokonservatiuli <strong>da</strong>pireba skolis arCeviTobis Sesaxeb, Zalian<br />

martivi sicruis msxverpli xdeba: skolebs Soris arsebuli konkurencia<br />

erTmniSvnelovnad ar ganapirobebs skolebis xarisxis gaumjobesebas,<br />

vinai<strong>da</strong>n skolis xarisxis kontrols miRma rCeba sxva cvladebi. rasobrivi<br />

sakiTxis mimarT <strong>da</strong>mokidebuleba, gaucxoeba, ususuroba (Zalauflebis<br />

nakleboba), mSoblebis CarTuloba, zusti informaciis nakleboba –<br />

yovelive es, ojaxuri cxovrebis socialuri konteqstis nawilia. uelsi<br />

(1996) amtkicebs, rom skolebis konkurencias mokrZalebuli wvlili<br />

miuZRvis (Tuki saerTod SeiZleba vilaparakoT aseT wvlilze)<br />

struqturuli <strong>da</strong> subieqturi determinantebis miRwevadobis TvalsazrisiT.<br />

ufro metic, rogorc karol peitmeni (1996) aRniSnavs, “privatizeba niSnavs<br />

demokratiuli angariSvaldebulebis potenciuri arxebis <strong>da</strong>xurvis process”<br />

(24).<br />

maSin, rodesac amerikis SeerTebul StatebSi sul ufro energiulad<br />

mimdinareobs diskusia neokonservatizmis Sesaxeb, neokonservatiuli<br />

saganmanaTleblo politikis zegavlena amerikis sazRvrebs scdeba. qernoim<br />

<strong>da</strong> toresma (1994) 80-iani wlebis kostarikaSi SeniSnes neokonsrevatiuli<br />

tendenciebi, rac aisaxa saswavlo programaSi, saxelmZRvaneloebSi <strong>da</strong><br />

swavlebis meTodebSi, iseve, rogorc Sromis saerTaSoriso <strong>da</strong>nawilebisa <strong>da</strong><br />

bazris dinamikis kuTxiT. kostarikeli politikosebi Seecadnen sajarod<br />

gaekicxaT maswavleblebi “m<strong>da</strong>re xarisxis” swavlebisaTvis <strong>da</strong> am gziT<br />

ga<strong>da</strong>eWraT iseTi problemebi, rogoricaa moswavleTa kontigentis Semcireba,<br />

moswavleTa gacxrilvis maRali maCvenebeli <strong>da</strong> maswavlebelTa samuSaoTi<br />

kmayofilebis <strong>da</strong>bali done (qernoi <strong>da</strong> toresi, 1994). maswavleblebis<br />

<strong>da</strong><strong>da</strong>naSauleba ganapirobeb<strong>da</strong> imas, rom maswavlebelTa organizaciebi ver<br />

moipovebdnen mxar<strong>da</strong>Weras maRali xelfasebis moTxovnis TvalsazrisiT <strong>da</strong>,<br />

gar<strong>da</strong> amisa, maTi <strong>da</strong><strong>da</strong>naSauleba ganaTlebis xarisxis gaumjobesebis<br />

alternatiuli saSualebebis (romlebic ar aniWeben centralur adgils<br />

maswavlebels) legitimaciis saqmes waadgebo<strong>da</strong>. swored aseTi politikis<br />

qomagebad gvevlinebo<strong>da</strong> reiganisa <strong>da</strong> buSis administraciebi amerikis<br />

SeerTebul StatebSi.<br />

amgvarad, akritikeb<strong>da</strong> ra maswavleblebsa <strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d skolebis<br />

TanamSromlebs, kostarikis axalma administraciam, mas Semdeg, rac 1986<br />

wels saTaveSi Caudga qveyanas, wamoiwyo saganmanaTleblo modernizaciis<br />

programa. programa ganaTlebis tradiciuli principebis aRorZinebas<br />

iTvaliswineb<strong>da</strong>). reforma saganmanaTleblo warmoebis “efeqtianobis”<br />

69


gazr<strong>da</strong>s emsaxurebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> sam konkretul proeqts moicav<strong>da</strong>: pirveli<br />

proeqti gulisxmob<strong>da</strong> klasebis aRWurvas mikrokompiuterebiT <strong>da</strong><br />

kompiuterTan muSaobis unar-Cvevebis gamomuSavebas; meore proeqti<br />

iTvaliswineb<strong>da</strong> erovnuli sagamocdo sistemis Seqmnas pirveli, meore <strong>da</strong><br />

mesame safexuris moswavleebisaTvis amaSi Sedio<strong>da</strong> testirebebi<br />

matematikaSi, espanurSi, sabunebsmetyvelo sagnebSi, socialur<br />

mecnierebebSi, inglisurSi, aseve, iTvaliswineb<strong>da</strong> saSualo skolebis<br />

<strong>da</strong>mamTavrebeli safexuris moswavleTa testirebas, romelic Tavis mxriv,<br />

diplomis misaRebad saWiroeb<strong>da</strong> gamsvleli qulebis <strong>da</strong>grovebas yvela<br />

saganSi, ucxo enis, werisa <strong>da</strong> marTlweris, gramatikisa <strong>da</strong> literaturis,<br />

sabunebismetyvelo sagnebis, maTematikis <strong>da</strong> socialuri mecnierebaTa<br />

sagnebis CaTvliT; mesame proeqti miznad gansakuTrebuli niWiT<br />

<strong>da</strong>jildoebuli bavSvebisaTvis kostarikis samecniero kolejebis gaxsnas<br />

isaxav<strong>da</strong>. es xels Seuwyob<strong>da</strong> qveynis saerTaSoriso konkurentunarianobis<br />

zr<strong>da</strong>s mecnierebisa <strong>da</strong> teqnologiis winsvlis xarjze.<br />

gar<strong>da</strong> aRniSnulisa, maswavleblebisa <strong>da</strong> moswavleebis mimarT <strong>da</strong>wes<strong>da</strong><br />

garkveuli kontroli, romelic iseT RonisZiebebs moicav<strong>da</strong>, rogoric iyo<br />

saswavlo masalis minimaluri odenobis gansazRvra, yvela saxis<br />

moswavleebisaTvis marTlweris savaldebulo sagnad SemoReba, moswavleTa<br />

uniformebi yvela saxis sajaro skolis moswavleebisaTvis, gakveTilis<br />

yoveldRiuri gegmis werilobiTi formiT warmodgenis valdebuleba,<br />

sasemestro gamocdebis <strong>da</strong> gamokiTxvebis raodenobis gazr<strong>da</strong> <strong>da</strong> saswavlo<br />

wlis gaxangrZliveba. saganmanaTleblo administraciis racionalizaciaze<br />

aqcentis gakeTeba; Se<strong>da</strong>rebiT efeqturi buRaltruli angariSgebis sistema,<br />

administraciuli sistema, monacemTa baza <strong>da</strong> skolis reestri, aseve,<br />

regionebis mixedviT funqciuri decentralizacia – yovelive mTliani<br />

paketis Semadgenel nawili iyo imis miuxe<strong>da</strong>vad, rom kostarika didi<br />

qveynebis kategorias ar miekuTvnebo<strong>da</strong>.<br />

braziliaSi, im moZraobebis farglebSi, romlebic<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s qomagebis mier warmoqmnil saSiSroebaze,<br />

neokonservatiuli reaqciis analogiuria, neoliberalurma mTavrobebma<br />

saxelmwifo <strong>da</strong> adgilobriv doneze ”xarisxis kontrolis” saganmanaTleblo<br />

politikas Seuwyves xeli. es marTvis efeqturobis <strong>da</strong> angariSgebis Crdilo<br />

amerikul <strong>da</strong> iaponur modelebs efuZnebo<strong>da</strong>. aRniSnul moZraobebs<br />

winaaRmdegoba memarcxeneebis mxri<strong>da</strong>n Sexv<strong>da</strong>. isini wina planze<br />

‘”sazogadoebaSi popularuli saskolo ganaTlebis” cnebas wamosweven <strong>da</strong><br />

materialurad gaWirvebuli fenebis specifikuri kulturuli gamocdilebis<br />

Seswavlas cdiloben. imave brazialiaSi, neokonservatorebi amtkicebdnen,<br />

rom maswavlebelTa arasakmarisi teqnikuri codna <strong>da</strong> administratorebis<br />

70


araefeqturoba skolebis warumateblobis ZiriTadi mizezi iyo (o’kadizi,<br />

uongi, <strong>da</strong> toresi, 1998).<br />

maTi SemoTavazebebis siZlieris miuxe<strong>da</strong>vad, mowinave industriul<br />

qveynebSi, neokonservatorebisaTvis misaRebi moqalaqeobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

ufleba-movaleobebis cneba aRmoCn<strong>da</strong>, rac arsebiTia sayovelTao<br />

keTildReobis saxelmwifos modelisaTvis. amdenad, neokonservatorebs<br />

ar SeuZliaT martivad Tqvan uari keTildReobaze. . . . yovlismomcveli<br />

modeli gulisxmobs imas, rom ZalaSi rCeba struqturuli valdebulebebi. . .<br />

rogorc Cans, neokonservatorebis metad Zlieri argumentis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri sicocxlisunarianoba nawilobriv<br />

<strong>da</strong>mokidebulia imaze, Tu rogor ga<strong>da</strong>wydeba individualur<br />

<strong>da</strong>moukideblobasa <strong>da</strong> sazogadoebriv valdebulebebs Soris saTanado<br />

urTierTobis <strong>da</strong>myarebis klasikuri politikuri problema. (kulpiti, 1992:192-<br />

194)<br />

marTalia neokonservatiuli saxelmwifo sakmaod Zlieria Tavisi<br />

kulturis kritikiT, magram, amave dros, misi sakvanZo ekonomikuri <strong>da</strong><br />

socialuri wina<strong>da</strong>debebis didi nawili xelaxla warmoCndeba neoliberalur<br />

pragmatul modelebSi.<br />

neoliberaluri saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>: avtonomiis sakiTxi<br />

saxelmwifos avtonomiis ubralod arsebobac ki seriozul problemebs<br />

uqmnis liberalur-demokratiul Teorias.<br />

------atilio boroni, “Estadolatria y teorias ‘estadocentricas’”<br />

maSin, rodesac neokonservatorebi cdiloben ga<strong>da</strong>Wran individualuri<br />

<strong>da</strong>moukideblobisa <strong>da</strong> sazogadoebrivi valdebulebebis xelSewyobis<br />

problema, neoliberaluri politikuri ekonomia Tavis TavSi gulisxmobs<br />

winaaRmdegobas individualisturad gagebul preferenciebsa <strong>da</strong><br />

racionalur socialur arCevans Soris (makintairi, 1988). (MacIntyre, 1988) es<br />

winaaRmdegoba kargad warmoadgines uiliamsma <strong>da</strong> riutenma (1993)<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom bazrebi individualuri preferenciebis gaerTianebas<br />

sazogadoebrivi dovlaTis yoveli konkretuli cnebis mimarT skeptikuri<br />

<strong>da</strong>mokidebulebis gamovlenis gziT axdenen, demokratiuli politikuri<br />

agregaciis msgavsad, isini funqcias efeqturad mxolod maSin asruleben,<br />

roca individebis preferenciebis marTvaSi (klasifikaciaSi), arsebiTi<br />

71


mniSvnelobis konvergencia iCens Tavs _ isini ar agvareben fun<strong>da</strong>mentur<br />

konfliqts, aramed qceviTi normebis stabilur struqturas eyrdnobian,<br />

rasac Camoyalibebuli (Semdgari) saxelmwifo uWers mxars. (82)<br />

uiliamsi <strong>da</strong> riuteni (1993:82) iyeneben erous paradoqss imisaTvis, rom<br />

gadmogvcen am problemis mniSvnelobis sruli <strong>da</strong>tvirTva. Tuki individebis<br />

adgili kapitalisturi ekonomikis pirobebSi gansazRvrulia mxolod<br />

rogorc preferenciebis marTvis subieqti, maSin saeWvo xdeba liberaluri<br />

idea saxelmwifos Sesaxeb, rogorc im sivrcis Sesaxeb, romelSic<br />

SeTanxmebebis miRweva <strong>da</strong>moukidebeli preferenciebis mqone individebs<br />

Soris xdeba, anu, sxva sityvebiT rom vTqvaT, ratom un<strong>da</strong> <strong>da</strong>eqvemdebaron<br />

individebi nebismier <strong>da</strong>dgenil wess, romelsac bevrad <strong>da</strong>bali pozicia<br />

ukavia saxelmwifos mier <strong>da</strong>dgenil wesebTan Se<strong>da</strong>rebiT? metic, ratom un<strong>da</strong><br />

vaRiaroT mosazreba, rom arsebobs socialuri saWiroebebi, romlebic un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>kmayofildes?<br />

sayovelTao keTildReobis saxelmwifos pasuxi am SekiTxvebze sakmaod<br />

martivia. socialuri areulobebis xangrZlivi periodis ganvlis kvalobaze,<br />

socialur keTildReobaze orientirebuli politikuri kursi erTgvari<br />

<strong>da</strong>Tmoba iyo muSaTa klasisTvis, fordizmis xanaSi ufro prognozirebadi<br />

ekonomikuri rezultatis miRebis sanacvlod (mag., gaficvebisa <strong>da</strong> amboxebis<br />

prevencia). “socialur mSvidobas” <strong>da</strong> saxelmwifo investiciebis<br />

ganxorcielebas samuSao adgilebis Seqmnaze mimarTul strategiebSi,<br />

mTeli mosaxleobisaTvis keTildReoba un<strong>da</strong> moetana. ufro<br />

<strong>da</strong>kmayofilebuli <strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiT ganaTlebuli muSaTa klasi ufro<br />

produqtiuli gaxdebo<strong>da</strong>. Sedegad, aseT a<strong>da</strong>minebs, maT erTobebs <strong>da</strong><br />

mTlianad sazogadoebas, keTildReobis misaRwevad meti SesaZlebloba<br />

gauCndebo<strong>da</strong>. faqtobrivad, socialuri <strong>da</strong>naxarjebi klasobrivi konfliqtis<br />

winaaRmdeg garantias warmoadgen<strong>da</strong>. marTlac, izrdebo<strong>da</strong> ra imis saWiroeba,<br />

rom individi aRmoCeniliyo yvelaze didi sazogadoebrivi dovlaTis cnebis<br />

pirispir, liberaluri saxelmwifo icav<strong>da</strong> Tavis arCeul, keTildReobaze<br />

orientirebul politikas, ramdena<strong>da</strong>c cdilob<strong>da</strong> <strong>da</strong>emkvidrebina<br />

soli<strong>da</strong>roba <strong>da</strong> erToba ZiriTadi sazogadoebrivi sikeTis <strong>da</strong> momsaxurebis<br />

uzrunvelyofiT.<br />

Aarsebobs Tu ara raime kavSiri neokonservatiul <strong>da</strong> neoliberalur<br />

saxelmwifoebs Soris? maikl efli amtkicebs, rom orive maTgani erTi <strong>da</strong><br />

imave memarjvene moZraobis sxva<strong>da</strong>xxva frTas warmoadgens. ganvavrcob ra<br />

eflis mtkicebulebas <strong>da</strong> viyeneb ra msoflio sistemis midgomas<br />

uolerSteinis naSromze <strong>da</strong>yrdnobiT, mimaCnia, rom metropoliur,<br />

naxevradperiferiul <strong>da</strong> periferiul (meorexarisxovan) qveynebs Soris<br />

gansxvaveba mniSvnelovan rols asrulebs saxelmwifos bunebis<br />

72


gansazRvraSi. 24 neokonservatiuli politikuri ekonomiis warmoSoba<br />

garkveuli zomis reaqcia iyo sayovelTao keTildReobis saxelmwifoebze<br />

metropoliur saxelmwifo formaciebSi. aseTi saxelmwifo formaciebis<br />

didi nawili aRwerilia rogorc mowinave industriuli sazogadoebebi an<br />

rogorc gviani kapitalizmi. marTlac, neokonservatorebis gamocdilebis<br />

udidesi nawili ukavSirdeba im saxelmwifoebs, romlebic istoriulad ar<br />

yofilan kolonizaciis msxverpli. 25 metic, es saxelmwifoebi, mciredi<br />

gamonaklisebis gar<strong>da</strong>, Tavad iyvnen kolonizatorebi. maT garkveuli<br />

sargebloba naxes kolonialuri saxelmwifoebi<strong>da</strong>n an Tavad gaxdnen aseTi<br />

saxelmwifoebi, hqon<strong>da</strong>T ra <strong>da</strong>pyrobili msoflios is regionebi, romlebic<br />

mogvianebiT mesame msofliod iqna wodebuli. 26 kulturis pozicii<strong>da</strong>n Tu<br />

vimsjelebT, konservatizmis tradicia, an ufro zoga<strong>da</strong>d is sazogadoebrivi<br />

Zalebi, romlebic evropaSi, kana<strong>da</strong>Si, amerikaSi, avstraliasa <strong>da</strong> axal<br />

zelandiaSi (anu CrdiloeTis qveynebSi) memarjveneobasTanaa asocirebuli,<br />

sakmaod gansxvavdeba memerjveneebis politikuri gamocdilebisagan mesame<br />

msoflios qveynebSi (anu samxreTis qveynebSi). samxreTis qveynebma miiRes<br />

iseTi politikuri gamocdileba, rogoricaa avtoritaruli mTavrobebi,<br />

samxedro diqtaturebi, an avtoritaruli populizmi, rac mWidrod iyo<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli memarjvene mimdinareobasTan. Tu ar CavTvliT faSizms <strong>da</strong><br />

avtoritaruli korporatizmis mimdevarTa saqmianobas, memarjvene moZraobam<br />

metropoliur saxelmwifoebSi (miuxe<strong>da</strong>vad aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

mzardi gavlenisa neokonservatiul saxelmwifoebSi) liberalizmTan,<br />

parlamentarizmis CarCoebSi, garkveul SeTanxmebas miaRwia. samagierod, ase<br />

ar mox<strong>da</strong> mesame msoflios qveynebSi, sa<strong>da</strong>c parlamentarizmi TavisTavad,<br />

Zlieri aRmasrulebeli xelisuflebis <strong>da</strong> Zlieri liderebis gamo, xSirad<br />

gvevlineba rogorc nominaluri <strong>da</strong> ara rogorc realurad arsebuli<br />

politikuri praqtika.<br />

saerTo jamSi, gansxvaveba, romelic arsebobs istoriul tradiciebSi,<br />

socialur <strong>da</strong> ekonomikur SesaZleblobebSi <strong>da</strong> politikur kulturaSi,<br />

gavlenas axdens demokratiis Teoriasa <strong>da</strong> praqtikaze. myari (<strong>da</strong> ara<br />

efemeruli) liberalur demokratiuli tradiciis ararseboba samxreTis<br />

bevr qveyanaSi, sayovelTao keTildReobis saxelmwifos eqstensiuri<br />

gamocdilebis nakleboba <strong>da</strong> korporatizmisa <strong>da</strong> populizmis mtkice<br />

poziciebi, yovelive es ganapirobebs mniSvnelovan gansxvavebas CrdiloeTis<br />

memarjvene partniori qveynebis konfiguraciaSi. aseTi gansxvavebebi aseve<br />

SeimCneva amerikis SeerTebul StatebSi araoligarqiuli warsulis mqone<br />

memarjveneTa moZraobas <strong>da</strong> im memarjveneebs Soris, romlebic garkveulad<br />

arian <strong>da</strong>kavSirebuli feo<strong>da</strong>lizmisa <strong>da</strong> Tava<strong>da</strong>znaurobis gamocdilebasTan<br />

evropis qveynebSi.<br />

73


neoliberalebi, romlebic efuZnebian liberalizmis tradiciebs, <strong>da</strong><br />

amave dros, eWvis TvaliT uyureben demokratiis Teorias, SeuerTdnen<br />

neokonservatorebis kritikas sayovelTao keTildReobis saxelmwifos<br />

misamarTiT. am kritikis sakvanZo komponentia mosazreba, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c<br />

saxelmwifos fiskaluri krizisi saxelmwifos ga<strong>da</strong>tvirTulobis Sedegia,<br />

anu, “problemebiT ga<strong>da</strong>tvirTuli” saxelmwifo, cdilobs ra moqalaqeTa<br />

mzardi moTxovnebis <strong>da</strong>kmayofilebas, erTmaneTisgan aSorebs mzard<br />

fiskalur xarjebsa <strong>da</strong> klebad fiskalur Semosavlebs. am winaaRmdegobebs<br />

<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>saxadis ga<strong>da</strong>mxdelTa ukmayofilebas, rac Tavis mxriv gamowveulia<br />

gazrdili ga<strong>da</strong>saxadebis ga<strong>da</strong>xdis aucileblobiT garkveul uflebaTa<br />

mosapoveblad, Sedegad demokratiebis umarTvadoba mohyveba. umarTvadoba<br />

momdinareobs sayovelTao keTildReobis saxelmwifoSi demokratiuli<br />

reformebis institucionalizebuli regulirebi<strong>da</strong>n, ris magaliTsac<br />

warmoadgens saxelmwifo subsidiebis <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebebis <strong>da</strong>weseba, romlebic<br />

faqtobrivad stimuls arTmeven mosamsaxureebs <strong>da</strong> amcireben mogebas<br />

korporaciebis <strong>da</strong> individebis mier ga<strong>da</strong>saxdeli begaris zrdis gamo.<br />

rCeba iseTi STabeWdileba, rom neoliberalizmis <strong>da</strong> neoliberaluri<br />

saxelmwifos cnebebi “eqsportirebulia” centri<strong>da</strong>n periferiaSi <strong>da</strong><br />

naxevradperiferiaSi. 27 eWvs ar iwvevs, rom centralur qveynebSi<br />

konsolidirebulia neoliberaluri ideologia <strong>da</strong> qronika. metropoliuri<br />

sazogadoebebis liberaluri warsulis Tanmdevi Sedegebis, Tavad<br />

politikur partiebSi mimdinare konkretuli diskusiebis (mag. amerikis<br />

SeerTebul StatebSi mimdinare diskusia respublikur partiaSi axali<br />

memarjveneebis rolis Sesaxeb) <strong>da</strong> globalizaciis mimarT,<br />

neokonservatiuli ekonomikis zegavlenis gamo, neoliberalizmis cneba<br />

centralur qveynebSi gvevlineba rogorc TiTqmis urTierTCanacvlebadi<br />

neokonservatizmis cnebasTan politikur ekonomiaSi. aRniSnuli ar<br />

vrceldeba kulturul, socialur an zneobriv preferenciebze.<br />

ra gansxvavebaa ganaTlebis politikuri sociologiis TvalsazrisiT<br />

neokonservatizmsa <strong>da</strong> neoliberalizms Soris? neokonservatiuli<br />

saxelmwifo, garkveuli gagebiT, mkveTri ukureaqciaa keTildReobis<br />

saxelmwifos e.w. siWarbeze <strong>da</strong> mis fiskalur krizisze. neokonservatiuli<br />

saxelmwifos modeli reiganisa <strong>da</strong> buSis mmarTvelobis dros, miznad<br />

isaxav<strong>da</strong> amerikis SeerTebuli StatebisaTvis hegemoni saxelmwifos<br />

poziciis <strong>da</strong>mkvidrebas, swrafad cvalebadi saerTaSoriso sistemis<br />

konteqstSi. aRniSnuli administraciebi germaniis <strong>da</strong> iaponiis mxri<strong>da</strong>n<br />

mzardi ekonomikuri konkurenciis pirobebSi aRmoCndnen. maT, aseve, hqon<strong>da</strong>T<br />

sabWoTa kavSiris samxedro Zlierebis moWarbebuli SiSi. <strong>ganaTleba</strong><br />

asocirebuli iyo nacionalur usafrTxoebasTan <strong>da</strong> ekonomikur<br />

konkurenciasTan msoflio sistemaSi. saganmanaTleblo reformis<br />

74


neokonservatiuli xedva asaxavs imis mcdelobas, rom moxdes amerikeli<br />

bavSvebisa <strong>da</strong> axalgazrdobis socializacia Zalauflebis <strong>da</strong> dominirebis<br />

moxveWis mizniT MmTels msoflioSi. es aris proeqti, romelic<br />

distancirebas axdens iseTi singularuli ideisagan, rogoricaa <strong>ganaTleba</strong><br />

demokratiisaTvis, rasac Tav<strong>da</strong>pirvelad icav<strong>da</strong> liberalizmi <strong>da</strong> misi<br />

pe<strong>da</strong>gogiuri partniori – progresivizmi. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, aqcenti<br />

keTdeba ganaTlebis xarisxze, srulyofilebaze <strong>da</strong>, gansakuTrebiT,<br />

skolebSi mecnierebisa <strong>da</strong> teqnologiis mxar<strong>da</strong>Weraze. neokonservatizmis<br />

konteqstSi mTavari moTamaSeebi arian: “biznesis mrgvali magi<strong>da</strong>”, zogierTi<br />

kerZo fondi, saxelmwifo mmarTvelebi, <strong>da</strong> profesiuli asociaciebi,<br />

romlebic miznad isaxaven sxva<strong>da</strong>sxva disciplinebis swavlebis<br />

stan<strong>da</strong>rtebis SemuSavebas.<br />

neoliberalizmi gvTavazobs analogiur receptebs, Tumca am mxriv<br />

arsebobs garkveuli gansxvavebac. neoliberalizmis politika, im<br />

SemTxvevaSi, rodesac xdeba misi ga<strong>da</strong>tana periferiul qveynebSi, ayalibebs<br />

garkveul rekomen<strong>da</strong>ciebs im mdgomareobis TvalsazrisiT, romelic ukaviaT<br />

samxreTis qveynebs saerTaSoriso konteqstSi <strong>da</strong> gansakuTrebiT Sromis<br />

<strong>da</strong>nawilebaSi. neoliberalizmi cdilobs ga<strong>da</strong>abaros saganmanaTleblo<br />

momsaxurebis xarjebi Tavad klientebis wres, risTvisac iyenebs iseT<br />

RonisZiebebs, rogoricaa ga<strong>da</strong>saxadebis <strong>da</strong>weseba momxmarebelTaTvis, kerZo<br />

seqtoris monawileobis gazr<strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>Si (anu privatizeba) <strong>da</strong><br />

saganmanaTleblo momsaxurebis decentralizaciis xelSewyoba, rac, Tavis<br />

mxriv, federalur, adgilobriv <strong>da</strong> municipalur mmarTvelobebs Soris<br />

Zalauflebisa <strong>da</strong> saganmanaTleblo urTierTobebis xelaxla gansazRvris<br />

saSualebaa. yovelive es stan<strong>da</strong>rtuli politikis gansaxorcielebeli<br />

miTiTebebia <strong>da</strong> arsebiTad emTxveva neokonservatiul midgomas.<br />

arsebobs Tu ara im analizis alternativa, romelsac<br />

neokonservatorebi <strong>da</strong> neoliberalebi ganaTlebis sferos ganviTarebaSi<br />

saxelmwifos rolis gasaanalizeblad gvTavazoben? neomarqsistuli<br />

analizi gansxvavdeba neoliberalizmisa <strong>da</strong> neokonservatizmis Teoriuli<br />

Sefasebebisgan. neomarqsistuli Teoriebi akeTeben saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

ganaTlebis urTierTqmedebis analizs istoriul konteqstSi, riTac<br />

cdiloben aCvenon winaaRmdegobrivi dinamika ekonomikur <strong>da</strong> politikur<br />

struqturebsa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianur faqtors Soris. saskolo ganaTlebis<br />

TvalsazrisiT, neomarqsizmi centralur adgils uTmobs faqtebis<br />

oficialuri aRiarebis, rogorc saxelmwifo praqtikis rols <strong>da</strong> axdens<br />

rasobrivi, klasobrivi <strong>da</strong> genderuli kuTvnilebis, rogorc <strong>da</strong>moukidebeli,<br />

magram interaqtiuri dinamikis paralelistur analizs. 28<br />

75


paralelisturi Teoriebi <strong>da</strong> codna saxelmwifos Sesaxeb: nekonservatizmis<br />

<strong>da</strong> neoliberalizmis kritika<br />

raime konkretuli imitom aris konkretuli, rom is warmoadgens<br />

mravalmxrivi gansazRvrebis sinTezs, aqe<strong>da</strong>n momdinareobs erTianoba<br />

mravalferovnebaSi.<br />

----karl marqsi, Grundrisse<br />

neo-marqsistuli Teoriebis mixedviT saxelmwifo mWidrod aris<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli iseT cnebebTan, rogoricaa Zalaufleba <strong>da</strong> misi <strong>da</strong>nawileba<br />

sazogadoebaSi. rogorc am saukunis marqsistuli politikuri mecnierebis<br />

erT-erTma yvelaze cnobilma mimdevarma ralf milibendma (1969) aRniSna:<br />

saxelmwifo Teoria warmoadgens sazogadoebis Teorias <strong>da</strong>, aseve,<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebis Teorias am sazogadoebaSi. magram, <strong>da</strong>savluri<br />

“politikis aRsazrdelebis” umetesoba, ganixilavs ra sakiTxs sakuTari<br />

pozicii<strong>da</strong>n, midrekilia saqme <strong>da</strong>iwyos im rwmeniT, rom Zalaufleba<br />

<strong>da</strong>savlur sazogadoebebSi konkurentulia, fragmentuli <strong>da</strong> difuzuri:<br />

TiToeul individs uSualod Tu organizebuli jgufebis meSveobiT,<br />

garkveuli Zalaufleba aqvs, magram, arcerT maTgans ara aqvs an ar SeuZlia<br />

hqondes mniSvnelovnad didi Zalufleba. am sazogadoebebSi, moqalaqeebi<br />

sargebloben sayovelTao saamomrCevlo uflebiT, Tavisufali <strong>da</strong><br />

regularuli arCevnebiT, maT aqvT warmomadgenlobiTi institutebi, efeqturi<br />

moqalaqeobrivi uflebebi, maT Soris Tavisufali sityvis, gaerTianebebis <strong>da</strong><br />

opoziciuri moqmedebis ufleba; individebic <strong>da</strong> maTi <strong>da</strong>jgufebebic<br />

sargebloben aRniSnuli uflebebiT, rac <strong>da</strong>culia kanonmdeblobiT,<br />

<strong>da</strong>moukidebeli sasamarTlo sistemiT <strong>da</strong> politikuri kulturis<br />

TavisuflebiT. (2)<br />

maikl efli (1993 a) yuradRebas amaxvilebs im sirTuleebze, rasac<br />

awydeba klasikuri marqsizmi klasobrivi, rasobrivi <strong>da</strong> genderuli<br />

sakiTxebis ganmartebisas (163-182; ixileT agreTve toresi, 1998). aseT<br />

mdgomareobas makarti <strong>da</strong> efli (1988) gansazRvraven rogorc “arasinqronul<br />

paralelizms”. efli (1986 a) Tvlis rom:<br />

aq saukeTeso magaliTi is kritikaa, romelsac feministi avtorebi<br />

tradiciuli marqsistuli interpretaciebis winaaRmdeg mimarTavdnen. maTi<br />

bevri argumenti gamanadgureblad moqmedebs orTodoqsul mtkicebulebebze, .<br />

. . es efeqti imdenad moqmedebs, rom memarcxene poziciebze mdgari a<strong>da</strong>mianebi<br />

miiCneven, rom Cveni sazogadoebrivi formaciis gaazrebis nebismieri iseTi<br />

mcdeloba, romelic ar axdens klasobrivi <strong>da</strong> genderuli sakiTxis analizis<br />

aramartivi gziT gaerTianebas, saukeTeso SemTxvevaSi mxolod<br />

76


naxevradTeoriaa. . . .. igive iTqmis, raRa Tqma un<strong>da</strong>, rasobriv sakiTxzec.<br />

aRiarebuli, orTodoqsul marqsistuli tradiciis mTavari aspeqtebis<br />

uaryofa <strong>da</strong> sqesisa <strong>da</strong> rasis WeSmaritad rTuli bunebis mimarT<br />

sensitiurobis warmoqmna naTelhyofs kritikuli analizis tradiciis<br />

sicocxlisunarianobas <strong>da</strong> mudmiv ganviTarebas <strong>da</strong> ara mis sisustes. es<br />

tradicia cdilobs Riad <strong>da</strong> patiosnad gaumklavdes cxovrebis sirTuleebs<br />

Tanamedrove droSi arsebuli dominirebisa <strong>da</strong> eqsluataciis pirobebSi. (320-<br />

321)<br />

arasinqronuli paralelisturi Teoriebis mTavari problema ar aris<br />

klasis mniSvnelobis meore planze ga<strong>da</strong>tana ganaTlebis politikur<br />

sociologiaSi, Tumca, amave dros, socialuri <strong>da</strong> kulturuli<br />

reproducirebis TeoriebSi isini klasis esencializaciisgan Tavis aridebas<br />

cdiloben. efli (1992), ganixilavs ra beisil bernSteinis naSroms,<br />

amtkicebs, rom klasi TavisTavad xdeba sul ufro genderuli <strong>da</strong> rasobrivi.<br />

amdenad<br />

Cven ver movaxdenT rasisa <strong>da</strong> sqesis, rogorc kulturis nebismieri saxis<br />

analizis arsebiTi kategoriebis marginalizacias. Tu marTlac arsebobs<br />

sabazo kulturuli formebi <strong>da</strong> orientaciebi, romlebic specifikurad<br />

genderuli <strong>da</strong> rasobrivia, aseve, sakuTari, garkveulwilad <strong>da</strong>moukidebeli<br />

istoria aqvT, maSin Cven gvesaWiroeba patriarqaluri <strong>da</strong> rasobrivi formebis<br />

Teoriebis integrireba Cveni mcdelobis ZiriTad arsSi, romlis mizani imis<br />

gagebaa, Tu ra ganicdis cvlilebas <strong>da</strong> reproduqcias. yovel SemTxvevaSi,<br />

aucilebeli iqneba iseTi Teoriis arseboba, romelic gaiTvaliswinebs aseTi<br />

dinamikis farglebSi <strong>da</strong> TviT am dinamikebs Soris arsebul winaaRmdegobebs.<br />

raRa Tqma un<strong>da</strong> es aris erT-erTi im mraval sferoTagani, sa<strong>da</strong>c erTmaneTs<br />

kveTs neogramskiseuli analizi <strong>da</strong> zogierTi post-struqturalisturi<br />

pozicia, romelic Segnebulad ar iqna depolitizebuli. (143)<br />

aseT Teoriul gar<strong>da</strong>saxvaSi sadRaa, an raSi mdgomareobs saxelmwifos<br />

roli kulturuli reproduqciisa <strong>da</strong> ganaTlebis kuTxiT? upirveles<br />

yovlisa, saxelmwifo aris adgili, sa<strong>da</strong>c mudmivad xdeba klasobriv<br />

uTanxmoebebze <strong>da</strong> genderul, rasobriv <strong>da</strong> eTnikur moZraobebze <strong>da</strong>fuZnebuli<br />

rTuli konfliqtebi. efli (1992:141; ixileT agreTve efli, 1989) miiCnevs, rom<br />

imdenad ramdena<strong>da</strong>c saxelmwifo ideologiuri brZolis asparezia,<br />

“saxelmwifoSi gamarjvebis mosapoveblad, aucilebelia gaimarjvo<br />

samoqalaqo sazogadoebaSi” <strong>da</strong>, rom neokonservatorebis jansaRi azris<br />

politika axali konsensusis anareklia. man es axali konsensuss<br />

“avtoritaruli populizmi” uwo<strong>da</strong>, romelic axali sazogadoebrivi<br />

Tanxmobis Senebas cdilobs (efli 1993b:21).<br />

77


efli (1992) aRniSnavs, rom berSteins Tavisi wvlili Seaqvs bazarze<br />

orientirebuli xiluli pe<strong>da</strong>gogikis Cveneul aRqmaSi,<br />

sa<strong>da</strong>c saganmanTleblo politika skolis arCeviTobis (Tavisufali arCevanis)<br />

programebzea koncentrirebuli. igi savsebiT sworad miiCnevs, rom es aris<br />

mxolod “Txeli safarveli” skolebis, moswavleebis <strong>da</strong> saswavlo programis<br />

restratifikaciisaTvis . . .restratifikaciis problema, aseve, miuTiTebs im<br />

umniSvnelovanes rolze, romelsac saxelmwifo asrulebs, rogorc bazarze<br />

orientirebuli programebis sponsori <strong>da</strong> rogorc klasobrivi konfliqtis<br />

arena. (142)<br />

ukeTesi saxelmZRvaneloebi <strong>da</strong> Mmaswavlebelze ar <strong>da</strong>yrdnobili<br />

saswavlo programa iTvleba aucilebel pirobad imisaTvis, rom klasebSi<br />

aRdges wesrigi <strong>da</strong> SesaZlebeli gaxdes maRali xarisxis ganaTlebis miReba.<br />

efli (1992:36-37) miiCnevs, rom “saxelmwifos istoria, kapitalTan <strong>da</strong><br />

ZiriTa<strong>da</strong>d mamakacebisagan Semdgari konsultantebis <strong>da</strong> developerebis<br />

akademiur korpusTan SeTanxmebiT, praqtikul doneze, intervencias axdens<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d qalebisagan Semdgari samuSao Zalis funqcionirebaSi.” eflis<br />

(1988 b:37) azriT, kurikulumis istoriis dinamikis Secnobis mizniT, “mavanma<br />

un<strong>da</strong> moaxdinos saxelmwifos analizis, saxelmwifo mosamsaxureTa Sromis<br />

procesSi momx<strong>da</strong>ri cvlilebebis <strong>da</strong> patriarqaluri politikis<br />

integrireba.” amisaTvis ki, saWiro xdeba dialeqtikuri midgomis gamoyeneba.<br />

privatizeba <strong>da</strong> bazarze orientirebuli strategiebi “gansakuTrebiT maSin,<br />

rodesac isini Camoyalibebulia saxelmwifos monawileobiT, im<br />

konfliqtebis, kompromisebisa <strong>da</strong> SeTanxmebebis Sedegia, romelsac adgili<br />

aqvs saxelmwifos sxva<strong>da</strong>sxva doneze, <strong>da</strong> aseve, saxelmwifosa <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva<br />

sazogadoebriv moZraobebsa <strong>da</strong> Zalebs Soris farTo sazogadoebaSi.” (efli,<br />

1992:142; ixileT agreTve efli <strong>da</strong> uaisi, 1986).<br />

Cndeba imis saWiroeba, rom moxdes saxelmwifos ufro Rrma <strong>da</strong><br />

srulyofili analizi, “romelic sqesisa <strong>da</strong> rasis sakiTxis Seswavlis<br />

TvalsazrisiT, ekonomikasa <strong>da</strong> politikaSi Tanamedrove miRwevebs<br />

warmoaCens. es u<strong>da</strong>vod waadgeba amJamad mimdinare diskusias demokratiuli<br />

konfliqtebis centraluri adgilis Sesaxeb Tavad saxelmwifoSi” (efli,<br />

1988a:122; ixileT agreTve qernoi, 1984). aseTi kvleva SemogvTavazeb<strong>da</strong> im oTxi<br />

tendenciis yovlismomcvel analizs, romelic eflma (1993 b) konservatiul<br />

aRorZinebaSi aRmoaCina, <strong>da</strong> rasac, amerikis SeerTebul Statebsa <strong>da</strong><br />

britaneTSi hqon<strong>da</strong> adgili. es tendenciebia: privatizeba, centralizacia,<br />

profesionalizacia <strong>da</strong> diferencireba.<br />

cvlilebebi saxelmwifos formirebaSi ganapirobebs cvlilebebs<br />

hegemoniis warmoqmnaSi <strong>da</strong> yoveldRiurobis jansaR interpretirebaSi,<br />

78


gansakuTrebiT ki im politikur aliansebSi, romlebic akontroleben<br />

saxelmwifos – liberalizmi<strong>da</strong>n neokonservatizmamde <strong>da</strong><br />

neoliberalizmamde. saganmanaTleblo politikis gansazRvris saqmeSi<br />

saxelmwifos rolis Canacvleba bazris kanonzomierebiT gakritikebuli iqna<br />

rogorc neoliberaluri saxelmwifos klasobrivi (sazogadoebriv klasebze<br />

orientirebuli) strategia (boli, 1993; deili, 1989). analogiuri mosazreba<br />

gamoiTqva laTinur amerikaSi, saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n saxelmwifo<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si ganxorcielebuli investirebis SewyvetasTan <strong>da</strong> im<br />

mosalodnel zegavlenasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, rasac iqonieb<strong>da</strong> es faqti<br />

moqalaqeebis, rogorc pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtebis mowyobaze (puigrosi, 1990;<br />

toresi <strong>da</strong> puigrosi, 1997). Sromis procesSi momx<strong>da</strong>ri cvlilebebi sawarmoo<br />

saSualebebis cvlilebas ukavSirdeba, rac gansazRvrulia rogorc<br />

fordizmis tranformacia post-fordistul modelSi, rasac mohyveba<br />

Tanmxlebi Sedegebi samuSao Zalis kvalifikaciis amaRlebisa <strong>da</strong><br />

dekvalifikaciis procesis, aseve, saswavlo programaSi teqnikuri<br />

kontrolis logikuri sqemis TvalsazrisiT (efli, 1982 b).<br />

industriuli ganviTarebis I msoflio omis Semdgomi modeli<br />

iTvaliswineb<strong>da</strong> masobriv warmoebas, romelic gandevni<strong>da</strong> mecxramete<br />

saukunis xelosnobis sistemas. fordizmis, rogorc masobrivi warmoebis<br />

modelis ZiriTadi interesi stan<strong>da</strong>rtuli stabiluri masobrivi<br />

bazrebisaTvis saqonlis warmoeba iyo. fordizmi <strong>da</strong> teilorizmi<br />

warmoadgen<strong>da</strong> warmoebis sistemebs, romlebic kapital<strong>da</strong>bandebebze<br />

orientirebul industriul warmoebas, mecnierul menejments, <strong>da</strong>nadgarebis<br />

gamoyenebisa <strong>da</strong> produqtiulobis maCveneblebis zr<strong>da</strong>s emyarebo<strong>da</strong>. es<br />

miiRweo<strong>da</strong> Sromis mkacri kontroliT, qarxnebSi samuSao Zalis droSi<br />

ganawilebisa <strong>da</strong> kontrolis kuTxiT Catarebuli kvlevebis Sedegebis<br />

gamoyenebas; aseve, emyarebo<strong>da</strong> Sesasrulebeli samuSaos intensiur<br />

fragmentacias, rac, Tavis mxriv, samuSaos konceptualizaciis (warmosaxvis)<br />

<strong>da</strong> Sesrulebis cal-calke gamoyofiT xorcieldebo<strong>da</strong>; kidev, sawarmoo<br />

operaciebis <strong>da</strong>Cqarebas <strong>da</strong> saxelganTqmul fordis saamwyobo xazs,<br />

romelmac qarxanaSi Sromis teqnikuri <strong>da</strong>nawilebis reorganizeba moaxdina<br />

(breivermeni, 1974; klarke, 1990; gramski, 1980; manakor<strong>da</strong>, 1977).<br />

post-fordizmi xasiaTdeba moqnili specializaciiT <strong>da</strong> moqnili<br />

SromiT:<br />

maSin, rodesac masobrivi warmoebis paradigmis pirobebSi muSaobis procesi<br />

Sromis intensiuri <strong>da</strong>nawilebiT xasiaTdebo<strong>da</strong>, samuSaos konceptualizaciis<br />

<strong>da</strong> Sesrulebis erTmaneTisagan <strong>da</strong>calkevebiT, arakvalificiuri muSaxelis<br />

kvalificiuri kadrebiT SecvliT <strong>da</strong> specialuri <strong>da</strong>niSnulebis mqone<br />

manqana-<strong>da</strong>nadgarebis universaluri manqanebiT CanacvlebiT, specializaciis<br />

79


Ziebis procesi warmoebis ufro moqnil/elastiur organizebas iTxovs. es<br />

dizainerebsa <strong>da</strong> axali unar-CvevebiT SeiaraRebul xelosnebs Soris<br />

TanamSromlobas efuZneba <strong>da</strong>, Tavis mxriv, miznad universaluri manqana<strong>da</strong>nadgarebis<br />

gamoyenebiT, mravalferovani saqonlis warmoebas isaxavs.<br />

(tomani, 1990:30)<br />

maSin rodesac fordizmi <strong>da</strong> teilorizmi amerikis SeerTebul<br />

StatebSi industriuli ganviTarebis <strong>da</strong>maxasiaTebel atributs<br />

warmoadgen<strong>da</strong>, iaponiasa <strong>da</strong> germaniaSi Sromis marTvis modelebSi<br />

ganxorcielebuli cvlilebebis mTavari maxasiaTebeli moqnili<br />

specializacia iyo.<br />

samuSaos konceptualizaciis <strong>da</strong> Sesrulebis gamijvnaSi<br />

mizan<strong>da</strong>saxulad Seitanes gaugebroba iseTi cvlilebiT, rogoricaa gundur<br />

muSaobaze <strong>da</strong>mokidebuleba. aseT dros, winamZRolebi, romlebic samuSao<br />

gundis nawilad miiCnevian, menejmentisTvis <strong>da</strong>narCen muSaxels warmoadgenen.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, adgili aqvs samuSao adgilebis eqstensiur rotacias, anu<br />

muSaxelze <strong>da</strong>kisrebuli funqciebis monacvleobas, rac uzrunvelyofs imas,<br />

rom mosamsaxureebi ukeT ecnobian TavianT samuSaos <strong>da</strong> amasTanave izrdeba<br />

maTi a<strong>da</strong>ptaciis unari (piori <strong>da</strong> sabeli, 1984). 60-iani wlebis <strong>da</strong>axloebiT<br />

Sua periodSi SemoiRes xarisxze orientirebuli jgufebi (Quality circles), rac<br />

miznad isaxav<strong>da</strong> samuSao Zalisa <strong>da</strong> menejmentis SeTanxmebuli muSaobis<br />

ideis stimulirebas, warmoebis sxva<strong>da</strong>sxva fazebis srulyofis<br />

uzrunvelsayofad. germaniaSi, sa<strong>da</strong>c qarxnis saamqroebSi ufro<br />

kvalificiuri muSebi arian <strong>da</strong>saqmebuli, saxezea aSkara mcdeloba imisa,<br />

rom moxdes lurjsayeloian mSromelebsa (muSebisa) <strong>da</strong> TeTrsayeloian<br />

mSromelebs (administraciis TanamSromlebs) Soris gavlebuli zRvris<br />

gauqmeba. grZelvadiani <strong>da</strong>saqmebis institucionalizaciis mTliani modeli<br />

efuZneba ara imdenad saxelSekrulebo SeTanxmebebs, romlebic miiRweva<br />

saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n ganxorcielebuli ze<strong>da</strong>mxedvelobis pirobebSi<br />

profkavSirebisa <strong>da</strong> kompaniebis menejmentis molaparakebebis Sedegad, aramed<br />

muSebis <strong>da</strong>mokidebulebas kompaniaze mudmivi <strong>da</strong>saqmebis, ojaxis<br />

keTildReobis <strong>da</strong> socialuri uzrunvelyofis TvalsazrisiT, ise rogorc<br />

es xdeba, magaliTad, iaponiaSi. Tumca, es modeli saWiroebs samuSaos<br />

rotaciasa <strong>da</strong> gundur muSaobas, rac Tavis mxriv, amaRlebs mSromelTa<br />

pasuxismgeblobis dones <strong>da</strong> maT produqtiulobas <strong>da</strong> Zalian xSirad,<br />

warmoebis gegmis Seusruleblobi<strong>da</strong>n gamomdinare, gauTvaliswineblad,<br />

zeganakveTuri muSaobis saWiroebas warmoSobs. ra Tqma un<strong>da</strong> arsebobs<br />

samuSaos “gamsxvilebis” (gafarToebis) <strong>da</strong> “a<strong>da</strong>ptirebulobis” sxva<br />

mimarTulebebic, maT Soris araregulirebuli SromiTi saqmianobis<br />

institucionalizacia araformaluri Tu formaluri Sromis bazrebis<br />

meSveobiT <strong>da</strong> sxva. xarisxis kontroli <strong>da</strong> “Tavisdrouli mowodebis”<br />

80


principze <strong>da</strong>fuZnebuli warmoeba, aseve, iaponuri modelis29 Taviseburebaa.<br />

TvalnaTeli<br />

politikuri ekonomiis specialistebi samuSao adgilebis<br />

mimarTulebiT ganxorcielebul am cvlilebebs ara mxolod xelfasebTan<br />

erTad mwarmoeblurobis zrdis mcdelobad afaseben, aramed, rac kidev<br />

ufro mniSvnelovania, samuSao Zalis disciplinirebas mcdelobad.<br />

neokonservatorebis midgomas, romelic miznad isaxavs skolebis eqspansiisa<br />

<strong>da</strong> maTi saqmianobis Sewyobas disciplinirebul samuSao ZalasTan, im<br />

Zalisxmevis saerTo procesis ganuyofel nawilad aRiqvamen, romelic<br />

miznad samuSao adgilebze <strong>da</strong> skolebze kontrolis ganxorcielebas isaxavs<br />

(qernoi <strong>da</strong> levini, 1985). aq keTdeba ramdenime <strong>da</strong>skvna maswavlebelTa<br />

treiningisa <strong>da</strong> kurikulumis reformirebis TvalsazrisiT. aSkaraa, rom<br />

midis ieriSi maswavleblis <strong>da</strong>moukideblobaze, rac “winaswarSefuTuli”<br />

kurikulumebis, saxelmZRvaneloebis, kompiuteruli <strong>da</strong> video<br />

teqnologiebis, rogorc maswavleblis individualur ostatobasTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT ufro prognozirebadi instrumentebis stimulirebiT<br />

xorcieldeba, miTumetes, rom es ostatoba saklaso oTaxSi, anu <strong>da</strong>xurul<br />

kars miRma vlindeba. meti kontrolis ganxorcielebazea mimarTuli iseTi<br />

mmarTvelobiTi meTodebis gamoyeneba, romlebic asocirebulia samuSao<br />

Zalis elastiurobasTan, xarisxis sruli kontrolis CaTvliT – aqe<strong>da</strong>n<br />

momdinareobs stan<strong>da</strong>rtul testirebaze gakeTebuli aqcenti. meore<br />

mimarTuleba klasebSi Tavisufali bazris, rogorc garigebebis adgilis<br />

uSualo Tan<strong>da</strong>swrebis efeqtis stimulirebaa pir<strong>da</strong>piri reklamirebisa <strong>da</strong><br />

korporaciebsa <strong>da</strong> skolebs Soris arsebuli kavSirebis meSveobiT (mag.,<br />

iseTi jgufebis Tan<strong>da</strong>swreba, rogoricaa “biznesis mrgvali magi<strong>da</strong>”,<br />

romelic zewolas axdens saganmanaTleblo reformebis ganxorcielebaze; an<br />

sajaro skolebSi “pirveli arxis” (saskolo televiziis programa)<br />

ganxorcielebas, romelic axdens komerciuli mesijebisa <strong>da</strong> saswavlo<br />

miTiTebebis Serwymas).<br />

maikl efli (1989) ganaTlebis <strong>da</strong>rgSi sxva<strong>da</strong>sxva saganmanaTleblo<br />

politikis kurss asaxelebs, romelic axla ikrebs Zalas amerikis<br />

SeerTebul StatebSi <strong>da</strong> romlebic sakmaod qmediTi aRmoCn<strong>da</strong> imisTvis, rom<br />

diskusia memarjveneebis saZovrebisken ganaTlebis sferoSi reformirebis<br />

gatarebisken miemarTa. magaliTad:<br />

(1) wina<strong>da</strong>debebi savauCero gegmebis <strong>da</strong> saga<strong>da</strong>saxado SeRavaTebis<br />

SemoRebis Sesaxeb, romelTa meSveobiT skolebi ufro <strong>da</strong>emsgavseba<br />

idealizebul Tavisufal sabazro ekonomikas; (2) saxelmwifo sakanonmdeblo<br />

organoSi <strong>da</strong> ganaTlebis saxelmwifo depatamentebSi moZraobis wamowyeba<br />

“stan<strong>da</strong>rtebis awevis”, maswavlebelTa <strong>da</strong> moswavleebis “kompetenciebis” <strong>da</strong><br />

81


saswavlo programiT gaTvaliswinebuli ZiriTadi miznebisa <strong>da</strong> sabazo<br />

codnis uflebamosilebis cnobis mimarTulebiT, rac xels Seuwyobs<br />

swavlebisa <strong>da</strong> saswavlo programis kontrolis kidev ufro met<br />

centralizebas saxelmwifo doneze; (3) ufro efeqturi Tav<strong>da</strong>sxmebis<br />

ganxorcieleba skolebis saswavlo gegmebze, ojaxisa <strong>da</strong> Tavisufali<br />

sawarmos mimarT maTi TiTqos<strong>da</strong> winaswarSeqmnili uaryofiTi ganwyobis, maTi<br />

“sekularuli humanizmis”, maT mier “<strong>da</strong>savluri tradiciis” ugulebelyofis<br />

<strong>da</strong> maTi arapatriotuli suliskveTebis gamo; (4) <strong>da</strong> mzardi zewola biznesisa<br />

<strong>da</strong> warmoebis saWiroebebis saganmanaTleblo sistemis mTavar miznebad<br />

ga<strong>da</strong>qcevis mizniT. (27)<br />

mTavari mizani erTiani saswavlo programis meSveobiT maswavlebelTa<br />

treiningis a<strong>da</strong>ptirebulobisa <strong>da</strong> centralizaciis miRwevaa. programa<br />

sruliad un<strong>da</strong> Seesabamebodes/Seesatyvisebodes xarisxis sruli marTvis<br />

modelebs. sasurveli Sualeduri produqti – <strong>da</strong> ra Tqma un<strong>da</strong> winapiroba –<br />

profkavSirebis Zalauflebis moTokvaa. es mniSvnelovania, vinai<strong>da</strong>n<br />

maswavlebelTa sertificirebis procesis gamo, maswavlebelTa gaerTianebebi<br />

<strong>da</strong> maswavleblis profesia kapitalistur formaciaSi im mcire raodenobis<br />

gaerTianebebs <strong>da</strong> profesiebs ganekuTvneba, romlebic garkveulwilad<br />

<strong>da</strong>culia saerTaSoriso konkurenciisagan. TumcaRa, rogorc pikioto (1991)<br />

amtkicebs, saxelmwifo win ar un<strong>da</strong> aRudges internacionalizaciis<br />

tendencias:<br />

kapitalisturi saxelmwifo, Tun<strong>da</strong>c gansazRvruli teritoriiT, aRmocen<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> ganviTar<strong>da</strong> rogorc urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli <strong>da</strong> urTirTga<strong>da</strong>mfaravi<br />

iurisdiqciebis Tavisufali sistema. korporatiuli kapitalizmis<br />

regulirebis principebi, rasac safuZveli Caeyara me-19 saukunis miwuruls,<br />

efuZnebo<strong>da</strong> erTi nacionalur saxelmwifos, magram moicav<strong>da</strong> mibaZvas <strong>da</strong><br />

formebis transplantacias iseve, rogorc saerTaSoriso koordinacias; am<br />

principebma SesaZlebeli gaxa<strong>da</strong> kapitalze saerTaSoriso sakuTrebis formis<br />

arseboba, transnacionaluri korporaciebis saxiT, rac dominirebul formad<br />

iqca me-20 saukuneSi. transnacionaluri korporaciebi upiratesobas aniWeben<br />

minimalur saerTaSoriso koordinacias, Tumc, amave dros, mtkiced uWeren<br />

mxars erovnul saxelmwifos, ramdena<strong>da</strong>c maT eZlevaT SesaZlebloba<br />

isargeblon regulaciebis gansxvavebebiT <strong>da</strong> xvrelebiT. saxelmwifos<br />

funqciebis saerTaSoriso koordinirebis procesebma, erovnul<br />

legitimaciaze <strong>da</strong>yrdnobiT, biurokratiul-administraciuli<br />

korporatistuli molaparakebebis forma araformaluri struqturebis <strong>da</strong><br />

ufro TvalSisacemi <strong>da</strong> didi organizaciebis araerTgvarovani qselis<br />

meSveobiT miiRes. sazogadoebrivi urTierTobebis mzardi globalizacia<br />

sul ufro met zewolas axdens rogorc erovnul, ise saerTaSoriso<br />

saxelmwifo struqturebze. (43; ixileT agreTve ruqio, rezniki, <strong>da</strong> vulfi,<br />

1991).<br />

82


saxelmwifos mzardi internacionalizacia kvlav Ria Temad rCeba misi<br />

masStabisa <strong>da</strong> dinamikis TvalsazrisiT. analogiurad, sruliad<br />

arasakmarisia is empiriuli <strong>da</strong> Teoriuli kvlevebi, romlebic sadReisod<br />

internacionalizaciisa <strong>da</strong> globalizaciis Sedegebis saganmanTleblo<br />

politikaze, saxelmZRvaneloebze <strong>da</strong> saswavlo programaze moxdenili<br />

zegavlenis Seswavlis mizniT tardeba. Tumca, arsebobs ramodenime<br />

gamonaklisi. im kvlevaSi, romelic rva qveynis masStabiT maswavlebelTa<br />

swavlebis kuTxiT gatarebuli reformebis praqtikaSi ganxorcielebis<br />

Sesaswavlad Catar<strong>da</strong>, popkeviCi <strong>da</strong> pereira (1993) amtkiceben, maswavlebelTa<br />

swavlebis maregulirebl normebSi cvlilebebis Setanis stimulirebis<br />

TvalsazrisiT umniSvnelovanes rols asruleben iseTi saerTaSoriso<br />

organizaciebi, rogoricaa ekonomikuri TanamSromlobisa <strong>da</strong> ganviTarebis<br />

organizacia (OECD) <strong>da</strong> evrokavSiri.<br />

saxelmwifos postmodernistuli xedva erTgvarad Slis zRvars<br />

“kerZosa” <strong>da</strong> “sazogadoebrivs/saxelmwifos” Soris <strong>da</strong> saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

samoqalaqo sazogadoebas Soris, riTac marTvadobis cnebas ayenebs iseTi<br />

arsebiTi mniSvnelobis mqone kiTxvis pirispir, rogoricaa: mivmarTavT Tu<br />

ara saxelmwifos ganmartebas, imisaTvis rom avxsnaT, rogor moqmedebs<br />

Zalaufleba, an viyenebT Tu ara Zalauflebis moqmedebis axsnas imisaTvis,<br />

rom ganvmartoT Tu ra aris saxelmwifo?<br />

socialuri regulireba, saxelmwifo sfero, <strong>da</strong> saxelmwifos intervencia:<br />

ostmodernistuli Tvalsazrisi saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>ze<br />

nuTu marTla fiqrobT, rom mavans aiZulebdiT <strong>da</strong>morClebo<strong>da</strong> Zaluflebas,<br />

is rom mxolod <strong>da</strong>mTrgunveli yofiliyo <strong>da</strong> arasdros araferi ekeTebina<br />

“ara”-s Tqmis gar<strong>da</strong>? rac unarCunebs Zalauflebas Tavis faseulobas, rac<br />

xdis mas misaRebs, is realobaa, rom Zalaufleba uaris mTqmeli <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mamZimebeli Zalis gar<strong>da</strong> is aris Zala, romelic yovelmxriv gansjis <strong>da</strong><br />

warmoqmnis sagnebs, axdens siamovnebis SegrZnebis stimulirebas, ayalibebs<br />

codnas <strong>da</strong> badebs diskurss. is un<strong>da</strong> ganvixiloT produqtiul sistemad,<br />

romlis arseboba mTels sazogadoebriv sxeulSi igrZnoba.<br />

----miSel fuko, Zalaufleba/codna<br />

liberaluri politikuri Teoriis klasikur principebs, romlebic<br />

ganixilaven saxelmwifos rogorc gansxvavebuli interesebis mTavar<br />

mediators, undoblobiT uyureben ara mxolod modernistuli politikuri<br />

Teoriebi, aramed postmodernistuli kritikac.<br />

83<br />

30 magaliTad, Tomas<br />

popkeviCi (1991) amtkicebs, rom postmodernistul samyaroSi saxelmwifo<br />

savaldebulod rodi gamoxatavs sazogadoebis interesebs <strong>da</strong> rom<br />

profesiul codnas ar aniWeben upiratesobas saR azrTan mimarTebiT.


modernistuli proeqtis warumateblobis <strong>da</strong>, Sesabamisad, <strong>da</strong>mkvidrebuli<br />

modernistuli saganmanaTleblo reformis programebis kraxis Sedegad,<br />

politikis fokusSi konkretuli sazogadoebrivi moZraobebi, SezRuduli<br />

programebi <strong>da</strong> partikularistuli ganacxadebi moeqca.<br />

postmodernistuli analizi efuZneba zustad gansazRvrul<br />

Sexedulebebs im Zalauflebis Sesaxeb, romelic fragmentirebulia<br />

(<strong>da</strong>nawevrebulad aris warmodgenili) kapitalistur sazogadoebaSi. rogorc<br />

milibendi aRniSnavs, am <strong>da</strong>nawevrebulobis miuxe<strong>da</strong>vad, saxelmwifo mtkiced<br />

rCeba samoqalaqo sazogadoebaSi Zalauflebis formulirebis,<br />

demokratiuli sazogadoebebis mowyobis, <strong>da</strong> demokratiuli politikuri<br />

kulturis Sesaxeb mimdinare diskusiis centrSi. mavanma SesaZloa isic<br />

aRniSnos, rom Zalauflebasa <strong>da</strong> saxelmwifos Soris arsebuli urTierTobis<br />

nebismieri saxis definicia mxedvelobaSi un<strong>da</strong> iRebdes gviani kapitalizmis<br />

pirobebSi ganaTlebis rols <strong>da</strong> mis potenciur wvlils politikuri<br />

warmomadgenlobis, Tanamonawileobisa <strong>da</strong> moqalaqeobis principebis<br />

TvalsazrisiT. Tumca, aq neba gviboZeT, ga<strong>da</strong>vxedoT postmodernizmis<br />

zogierT wanamZRvars <strong>da</strong> imasac, Tu rogor xsnis saxelmwifos Sesaxeb<br />

Teoriebs bolodroindeli postmodernistuli analizi.<br />

postmodernizmis koncefcia amtkicebs, rom sazogadoebaSi arsebobs<br />

“axali” epoqa <strong>da</strong> Sesabamisad, axali kulturuli paradigma. dRevandeli<br />

miznebi<strong>da</strong>n gamomdinare, postmodernistuli sazogadoebisa <strong>da</strong> kulturis<br />

zogierTi sakvanZo sociologiuri Sedegi SeiZleba ganzogadebul iqnas<br />

rogorc fragmentaciis sxva<strong>da</strong>sxva procesebis Semcveli, maT Soris: (1)<br />

Zalauflebis decentrireba <strong>da</strong> <strong>da</strong>yofa (fragmentacia), rac eWvqveS ayenebs<br />

dominirebisa <strong>da</strong> hegemoniis Teoriebs; (2) materialuri interesebis <strong>da</strong><br />

subieqturi eqspresiebis <strong>da</strong>Soreba koleqtiur qmedebaSi, rasac Sedegad<br />

socialuri moZraobebis moTxovnebis xasiaTis Secvla mohyveba, kerZod,<br />

ganawilebis moTxovna kulturul-eTikuri xasiaTis moTxovnebiT icvleba;<br />

(3) mravalgvarovnebis warmoqmna erTgvarovnebis sanacvlod, romelic<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia msoflio sistemisaTvis; (4) mzardi undobloba <strong>da</strong><br />

imedgacrueba demokratiis mimarT, rasac iwvevs politikuri erTobebis <strong>da</strong><br />

identobebis <strong>da</strong>nawevreba (fragmentacia).<br />

mokled ganvixiloT TiToeuli maTgani. postmodernistuli<br />

koncefciis mtkicebiT, Tanamedrove sazogadoebebSi Zalaufleba<br />

decentrirebuli <strong>da</strong> fragmentirebuli (<strong>da</strong>nawevrebuli) gax<strong>da</strong>. amdenad, ideis<br />

SemoTavazeba mmarTveli elitis Sesaxeb, romelic Tavis saqmes akeTebs <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>mwyveti zegavlena aqvs saxelmwifo politikis an ganaTlebis politikis<br />

formulirebaze, bundovans gaxdis (postmodernistebis SexedulebiT) im<br />

Zalebis mravalferovnebas, romlebic urTierTqmedeben sazogadoebaSi,<br />

84


aseve, gaurkvevlobas Seitans gatarebuli politikis SedegebSi. (boulsi <strong>da</strong><br />

gintisi, 1986). rogor gansazRvravs mavani iseT Zalauflebas, romelic<br />

<strong>da</strong>nawevrebulia <strong>da</strong> ar aris <strong>da</strong>myarebuli unifikaciis principze? uTxris<br />

Tu ara Zirs fragmentacia klasobrivi, genderuli <strong>da</strong> rasobrivi<br />

urTierTobebis arasinqronul, paralelistur koncefciebs kulturul<br />

reproducirebaSi? mokled rom vTqvaT, ayenebs Tu ara Zalauflebis<br />

fragmentacia zians iseT cnebaTa sistemas <strong>da</strong> “grand narativebs”,<br />

rogoricaa hegemonia <strong>da</strong> dominireba?<br />

“grand narativebis” e.w. aRsasruli badebs politikur <strong>da</strong><br />

epistemologiur SekiTxvebs. Ffukos azriT, WeSmariteba <strong>da</strong>mokidebulia<br />

Zalauflebis strategiebze <strong>da</strong> ara epistemologiur kriteriumebze. es<br />

warmoadgens saxelmwifosa <strong>da</strong> Zalauflebis Teoriis mTavar problemas.<br />

niSnavs Tu ara es imas, rom Tu <strong>da</strong>veyrdnobiT skeptikur<br />

poststruqturistul Sefasebebs, ver SevZlebT im “mTavari aRmniSvnelis”<br />

gansazRvras, romelic <strong>da</strong>gvexmareba, eTikuri Tu politikuri kuTxiT<br />

<strong>da</strong>vasabuToT esa Tu is politikuri moqmedeba? sxvagvarad, Teoriuli<br />

TvalsazrisiT, Cven ver SevZlebT apriori vcnoT qmediTad esa Tu is<br />

programuli rekomen<strong>da</strong>cia <strong>ganaTleba</strong>sTan <strong>da</strong>kavSirebiT <strong>da</strong> arc is SegviZlia,<br />

rom kanonis ukuqmedebis Zalaze <strong>da</strong>yrdnobiT, vaRiaroT igive principebi<br />

politikuri moqmedebisTvis. aq yvelaze cxadi qveteqstia saWiro _ gezisa<br />

<strong>da</strong> politikuri programis ararseboba. amis erTi SesaZlo Sedegi aris “cru<br />

radikalizmi, romelic axdens yvela <strong>da</strong>culi mosazrebis mudmiv, Tumca<br />

sabolood aramiznobriv transgresias” (hulme, 1986:6) es politikuri<br />

aqtivizmi warmoaCens harveis (1989) mier wamoyenebul problemas, romelic<br />

gamoixateba imaSi, rom Cven SesaZloa sabolood mivideT im filosofiur <strong>da</strong><br />

sazogadoebriv azrovnebamde, romelic efemerulobiT, mravalgvarovani<br />

elementebis kombinaciiT, fragmentaciiT <strong>da</strong> gafantulobiT xasiaTdeba.<br />

“cru radikalizmze” <strong>da</strong>myarebuli politikuri aqtivizmi gamowvevis<br />

winaSe ar ayenebs divergentuli specialuri <strong>da</strong> regionuli interesTa<br />

jgufebis <strong>da</strong>nawevrebul politikas. es situacia <strong>da</strong> progresuli jgufebis<br />

sekularuli <strong>da</strong>mangreveli brZolebi, kapitalisturi saxelmwifos<br />

struqturuli <strong>da</strong> istoriuli moRvaweoba <strong>da</strong> memarjveneebis mxri<strong>da</strong>n<br />

ganxorcielebuli qmdebebi angrevs swavlasa <strong>da</strong> politikur moqmedebze<br />

orientirebul sazogadoebebs, riTac xels uSlis progresuli jgufebis<br />

unars, wamoayenos pretenzia <strong>ganaTleba</strong>Si gabatonebuli elitisa <strong>da</strong><br />

dominanti klasebis diferencirebuli resursebis (gavlena, Zalaufleba <strong>da</strong><br />

simdidre) mimarT. transgresiulma aqtivizmma SesaZloa winaaRmdegoba<br />

Seuqmnas ganaTlebis sferoSi neokonservatiuli <strong>da</strong> neoliberaluri<br />

proeqtebis SeniSvnebsa <strong>da</strong> komentarebs, rac mniSvnelovan miRwevas<br />

warmoadgens, Tu gaviTvaliswinebT im zegavlenas, rasac axdenen<br />

85


memarjveneebis “saRi azris” komentarebi Tumca, is gvTavazobs mcire<br />

raodenobiT saxelmZRvanelo miTiTebebs praqtikuli politikisaTvis (anu<br />

politikuri RinisZiebebis gansaxorcieleblad). problemebi kidev ufro<br />

rTuldeba, rodesac socialuri subieqtebi politikurad decentrirebulad<br />

arian miCneuli.<br />

socialuri subieqtebis decentrirebis cneba gulisxmobs im mWidro<br />

kavSiris rRvevas, romelic arsebobs obieqtur socialur interesebsa <strong>da</strong><br />

subieqtur eqspresiebs (gamoxatulebebs) Soris (mag. klasobrivi Segneba).<br />

modernistuli sazogadoebrivi Teoria mniSvnelovanwilad efuZneba aseTi<br />

kavSiris arsebobis varauds. Sedegad miRebuli individebis<br />

winaaRmdegobrivi loialuroba sul ufro metad uTxris Zirs brZolis<br />

ZiriTad saorganizacio princips. sazogadoebrivi mdgomareobis <strong>da</strong><br />

politikuri qmedebis erTmaneTisagan Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>calkevebas xSirad<br />

mosdevs iseTi Sedegi, rogoricaa “axali” sazogadoebrivi moZraobebis<br />

aqcentis ga<strong>da</strong>tana ganawilebis moTxovnebi<strong>da</strong>n kulturul (<strong>da</strong> eTikurpolitikur)<br />

moTxovnebze. decentrirebul individebs aRar moeTxovebaT<br />

hqondeT ”klasobrivi Segneba” klasikuri gagebiT, marTlac, gidensis (1991)<br />

socialur fsiqologiur analizSi, individebi iRwvian “TviTrealizebis”<br />

misaRwevad.<br />

Ppostmodernizmi asabuTebs, rom amJamad, rodesac msoflioSi mzardi<br />

urTierT<strong>da</strong>mokidebulebis procesebi mimdinareobs <strong>da</strong> sul ufro metad<br />

izrdeba lokaluri <strong>da</strong>Zabulobis kerebis raodenoba, eri-saxelmwifoebi<br />

kargaven TavianT Zalauflebas. rogorc imanuil uolerSteini (1991)<br />

amtkicebs, (kapitalisturi) msoflio sistemis istoria kulturuli<br />

heterogenurobis, <strong>da</strong> ara kulturuli homogenurobis istoriuli tendenciaa.<br />

amgvarad, eris fragmentacia msoflio sistemaSi mimdinareobs kulturuli<br />

diferenciaciis an kulturuli integraciis tendenciis, anu<br />

globalizaciiis paralelurad. SeiZleba CavTvaloT, rom globalizacia <strong>da</strong><br />

regionalizacia dualuri procesia, romelic erTdroulad warmoiqmneba.<br />

es faqti uyuradRebod ar <strong>da</strong>rCenia postmodernizmis garkveuli<br />

mimdinareobebis warmomadgenlebs, romlebic gvTavazoben imis axsnas, Tu<br />

ratom axlavs Tan globalizacias eTnikuri <strong>da</strong> nacionaluri xasiaTis<br />

problemebis zr<strong>da</strong>. ar aris savaldebulo, rom es fenomenebi<br />

urTierTgamomricxavi, an Seusabamo iyos.<br />

Tanamedrove rTulad organizebul, multikulturul <strong>da</strong> mravalenovan<br />

msoflio sistemaSi Sesustebulia politikuri sazogadoebis tradiciuli<br />

formebis safuZvlebi. xdeba iseTi Teoriisa <strong>da</strong> praqtikis aRmoceneba,<br />

romelic Tavis TavSi demokratiisadmi undoblobas gulisxmobs.<br />

Sesabamisad, aRar muSaobs iseTi modelebi, rogoric iyo demokratiuli<br />

86


urTierTkontroli <strong>da</strong> Zalauflebis <strong>da</strong>nawileba, uflebamosilebaTa<br />

<strong>da</strong>nawileba <strong>da</strong> demokratiuli angariSvaldebuleba, Tun<strong>da</strong>c formaluri <strong>da</strong><br />

ara realuri demokratiis doneze. demokratiisa <strong>da</strong> demokratiuli Teoriis<br />

mimarT undobloba, rogorc modernistuli diskursis nawili, ver iqneba<br />

asocirebuli yvela saxis postmodernistul mimdinareobasTan. TumcaRa, es<br />

undobloba problemebs uqmnis ganaTlebis sferoSi uflebamosilebis<br />

cvalebad modelebs <strong>da</strong> demokratiis mniSvnelobis <strong>da</strong>kninebis TvalsazrisiT<br />

sazrunavs warmoSobs. demokratiis xelaxali gansazRvreba gamoyvanili un<strong>da</strong><br />

iqnes socialuri regulirebis formirebadi modelebi<strong>da</strong>n, vinai<strong>da</strong>n<br />

“SeizRu<strong>da</strong> ara mxolod interesebis warmomadgenloba; saxezea<br />

Tanamonawileoba (partnioroba) problemebisa <strong>da</strong> SesaZleblobebis<br />

SezRuduli wris farglebSi” (popkeviCi, 1991:215).<br />

demokratiis cnebis nebismieri redefinicia skolas miuCens adgils<br />

modernistul-saganmanaTleblo proeqtis centrSi. TumcaRa, aq sayuradReboa<br />

postmodernizmis argumenti, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c demokratiuli Teoriis<br />

eTikuri, arsobrivi <strong>da</strong> proceduruli elementebi ga<strong>da</strong>sinjuli un<strong>da</strong> iqnes<br />

postmodernistuli kulturis TvalTaxedvi<strong>da</strong>n. ganmanaTlebelebisaTvis,<br />

mSoblebisaTvis, moswavleebisaTvis <strong>da</strong> politikosebisaTvis sirTules<br />

warmoadgens warsuli warumateblobis <strong>da</strong> im mravalferovani gamomricxavi<br />

praqtikis kritikuli gansja, riTac jer kidev gajerebulia swavleba –<br />

Sesabamisad iseTi problemebis wamoweva wina planze, rogoricaa<br />

Zalaufleba <strong>da</strong> dominireba, klasi, rasa <strong>da</strong> sqesi. aseve, un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>isinjos,<br />

ramdenad utyuaria instrumentaluri racionalobis koncefcia, romelic<br />

warmarTavs skolis reformas, ramdena<strong>da</strong>c aRniSnuli koncefcia yuradRebas<br />

amaxvilebs administrirebaze, procedurebze <strong>da</strong> efeqtianobaze, rogorc<br />

cvlilebebisa <strong>da</strong> progresis mTavar kriteriumebze <strong>da</strong> ramdena<strong>da</strong>c am<br />

koncefciis mixedviT arsebobs stan<strong>da</strong>rtuli midgoma, romlis safuZvlezec<br />

xdeba yvela a<strong>da</strong>mianis gamocdilebis sistematizeba (organizeba) (popkeviCi,<br />

1987; toresi, 1996 a).<br />

meore mxriv, profesionalizacia, rogorc fuko amtkicebs, aseve<br />

gansazRvravs “gasamTavroboebis”-is sazRvrebs <strong>da</strong> mmarTvelobis<br />

gansxvavebul sferoebs: “fukoseuli xedvis mixedviT, is SemecnebiTi <strong>da</strong><br />

normatiuli elementebi, romlebic funqcionireben profesiul eqspertTa<br />

asociaciebsa <strong>da</strong> saxelmwifos Soris gamyofi xazis gasavlebad, procesis<br />

TvalsazrisiT un<strong>da</strong> Sefasdes molaparakebis saSualebebad, romelsac,<br />

Tavis mxriv, mmarTvelobis SesaZlo sferoebis ganmsazRvrel diskursebSi<br />

iyeneben” (jonsoni, 1993:150). msgavsi mosazreba aqvs popkeviCsac (1994a). igi<br />

amtkicebs, rom saganmanaTleblo arenaze saxelmwifo “badebs<br />

mravalferovan moTamaSes (moRvawes) im samTavrobo struqturebisa <strong>da</strong><br />

profesionaluri <strong>da</strong> sazogadoebrivi organizaciebis CaTvliT, romlebic<br />

87


politikis organizebasa <strong>da</strong> administrirebas axdenen.” popkeviCis azriT,<br />

(gamouqveynebeli) saxelmwifos reorganizeba socialuri regulirebis<br />

modelebis reformirebas axdens <strong>da</strong> es naTla<strong>da</strong>a gamoxatuli im<br />

decentralizaciis procesebSi, romlebsac, erTi SexedviT, cvlilebebi<br />

SeaqvT swavlebis saxelmwifo regulirebis modelebSi. socialuri<br />

regulaciebis modelebis meore jgufi <strong>da</strong>kavSirebulia fukoseul<br />

”gasamTavroboebasTan”-sTan, rasac aRwers popkeviCi (1994 a):<br />

regulirebis meore forma, romelic sazogadoebriv/politikuri cxovrebis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva dones akavSirebs erTmaneTTan, aris im mecnieruli diskursebis<br />

konstruireba, romlis meSveobiTac individebi “sakuTar me-s” marTaven<br />

sazogadoebaSi. me vamtkiceb, rom arsebobs “gasamTavroboeba”, ramdena<strong>da</strong>c<br />

msoflio masStabiT vrceldeba garkveuli reformistuli diskursebi,<br />

romelTa mizania maswavleblebis keTilganwyobis formireba iseTi<br />

saqmianobisadmi (praqtikisadmi), romelsac konstruqtivistuli fsiqologia<br />

iwonebs. es ukanaskneli ki, Tavis mxriv, di<strong>da</strong>qtikis reformirebas axdens.<br />

skolis reformis Sesaxeb diskursis (msjelobis) konstruireba aris<br />

praqtika, romelic swavlebis “obieqtebis” konstruirebisa <strong>da</strong><br />

organizebisaTvis saWiro strategiebis meSveobiT sazogadoebrivi<br />

urTierTobebis normalizacias axdens. (21)<br />

mokled rom vTqvaT, popkeviCis postmodernistuli xedviT, saxelmwifo<br />

mravalSreobriv istoriul <strong>da</strong> SefardebiT koncefciad un<strong>da</strong> ganvixiloT. am<br />

mosazrebas igi Semdegi sityvebiT ganamtkicebs:<br />

maSin rodesac saxelmwifos Sesaxeb umetesi Teoriebi mxolod moTamaSeebze<br />

<strong>da</strong> struqturebzea fokusirebuli, Cemi mtkicebulebis mcdeloba<br />

saxelmwifos, rogorc urTierTobebis istoriuli problemis ganxilvaa;<br />

socialuri regulirebis warmoqmnis ganxilva moTamaSeTa pozicii<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

saganmanaTleblo sferoSi diskursis gamoyeneba. saxelmwifos Sesaxeb aseTi<br />

Sexeduleba iseTi epistemologiuri koncefciaa, romelsac mudmivad Tan<br />

sdevs istoriulobis elferi. (popkeviCi, 1994a:24; ixileT agreTve popkeviCi,<br />

1994b)<br />

aRniSnuli kvlevis programa gviCvenebs Zalauflebis, saxelmwifos <strong>da</strong><br />

ganaTlebis mikroanalizis gansaxorcielebel gzas, rac politikuri<br />

TvalsazrisiT SeiZleba erTob sasargeblo aRmoCndes. aseTi midgomis dros,<br />

fukos “pe<strong>da</strong>gogiur meTodebs” <strong>da</strong> qaotur (diskursiul) urTierTobebs<br />

SesaZloa makrostruqturuli urTierTobebisa <strong>da</strong> diskursis sakuTari<br />

<strong>da</strong>moukidebeli Zala hqondeT. yovelTvis arsebobs imis riski, rom moxdeba<br />

mikroanalizis <strong>da</strong> struqturuli <strong>da</strong> istoriuli bunebis mqone<br />

makrodinamikis erTmaneTisagan gancalkeveba <strong>da</strong>, aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, im<br />

88


fenomenebis “zusti istoriuli SegrZnebis” <strong>da</strong>kargva, ris analizsac Cven<br />

vaxdenT. Tumca, eWvs ar un<strong>da</strong> iwvevdes, rom mravalSreobrivi midgoma,<br />

rogorsac gvTavazobs popkeviCi, saSualebas gvaZlevs, erTdroulad<br />

gavaanalizoT saganmanaTleblo reformis, rogorc socialuri<br />

regulirebis diskursebi <strong>da</strong> saxelmwifosa <strong>da</strong> swavlebis transformaciis<br />

modelebi, skolaSi <strong>da</strong>mkvidrebuli wesebis (ritualis) cvlis Sesabamisad<br />

(rac Zlier zegavlenas axdens im diskurssa <strong>da</strong> <strong>da</strong>mkvidrebul praqtikaze<br />

[mag., pe<strong>da</strong>gogiuri meTodebi], romlebic aregulireben enisa <strong>da</strong> diskursis<br />

formirebas <strong>da</strong> “sakuTari me-s” socialur konstruirebas).<br />

inovaciuiri, Se<strong>da</strong>rebaze orientirebuli <strong>da</strong> saerTaSoriso Zalisxmeva<br />

naTelhyofs, Tu ra didi mniSvneloba eniWeba saxelmwifos regulirebis am<br />

dualur models <strong>da</strong> rogor cvlis is maswavlebelTa swavlebis<br />

<strong>da</strong>mkvidrebul praqtikas, rogorc eri-saxelmwifos, ise msoflios masStabiT<br />

(popkeviCi, 1991; 1993). eqspertuli codna, anu kompetencia iRebs Zalauflebis<br />

gamoyenebis saxes. popkeviCi miiCnevs, rom saxelmwifos istoriuli mimoxilva<br />

_ <strong>da</strong> kapitalizmis maregulirebeli saerTaSoriso organizaciebis<br />

globaluri perspeqtiva – regulirebis or strategiad un<strong>da</strong> iqnas<br />

ganxiluli, an or modelad, romelTagan erTi aris ganaTlebis sferos<br />

moRvaweTa saqmianobis (ideologia, diskursi, narativi <strong>da</strong> socialuri<br />

qmedeba, anu koleqtiuri Zalisxmevis) produqti, xolo meore – Tavad<br />

diskursisa (im wesebis mzardi internacionalizaciis pirobebSi, romlebic<br />

aregulireben msjelobebs saganmanaTleblo reformis Sesaxeb). aseTi<br />

diskursebi iyeneben Zalauflebas <strong>da</strong> ganaTlebis <strong>da</strong>rgSi, Cveulebriv,<br />

maswavleblebis cxovrebaze (romelTa umetesoba qalebia) zemoqmedeben.<br />

patriarqaluri saxelmwifos winaaRmdeg galaSqreba? feminizmi <strong>da</strong><br />

saxelmwifos Seferiloba<br />

is rac qalebs aerTianebs, sulac ar aris “mdedrobiToba”, ar arsebobs TviT<br />

iseTi mdgomareoba, rogoricaa iyo “mdedrobiTi”, romelic TavisTavad metad<br />

rTuli kategoriaa <strong>da</strong> warmodgenilia seqsualobisadmi miZRvnil araerT<br />

mecnierul diskursebsa <strong>da</strong> sxva socialur praqtikebSi. genderuli,<br />

rasobrivi an klasobrivi Segneba aris is miRweva, romelsac ZaliT gvaxvevs<br />

Tavs patriarqatis, kolonializmis <strong>da</strong> kapitalizmis winaaRmdegobrivi<br />

socialuri realobebis mware istoriuli gamocdileba.<br />

dona haravei, “kiborgebis manifesti” Donna Haraway, “A Manifesto for Cyborgs”<br />

feministuri Teoriebis klasificireba SesaZlebelia gansxvavebis,<br />

uTanasworobis <strong>da</strong> Cagvris Teoriebad (lengermani <strong>da</strong> nibruge-brentli, 1992).<br />

89


gansxvavebis Teoriebi moicavs qalebisa <strong>da</strong> mamakacebis cxovrebiseul<br />

gamocdilebasa <strong>da</strong> situaciebs Soris arsebuli gansxvavebebis biosocialur,<br />

instituciur <strong>da</strong> socialur fsiqologiur axsnas. uTanasworobis Teoriebi<br />

iZlevian ganmartebebs imis Taobaze, Tu ratom aqvT qalebs naklebi<br />

privilegiebi <strong>da</strong> resursebi mamakacebTan Se<strong>da</strong>rebiT, rogorc es liberalur<br />

<strong>da</strong> marqsistul TeoriebSia gaanalizebuli. koneli ganasxvavebs feministuri<br />

analizis sam models – “klasi pirvelis” Teorias, “socialuri<br />

reproducirebis” Teorias, <strong>da</strong> “dualuri sistemebis” Teorias. aRniSnuli<br />

modelebi warmoaCenen im Teoriuli midgomebis farTo speqtrs, romlebic<br />

cdiloben axsnan qalTa uTanasworobis problema ganaTlebis sferoSi <strong>da</strong><br />

saxelmwifos roli (koneli, 1983, 1987; ixileT agreTve freizeri, 1997:151-188).<br />

Teoria K`klasi pirveli” asabuTebs, rom kapitalizmi aris yvela<br />

saxis uTanasworobis Zireuli mizezi <strong>da</strong> rom klasobrivi konfliqti, Tavisi<br />

mniSvnelobiT, umTavresia. socialuri reproducirebis modeli, romelic<br />

konstruqtiuli marqsizmis zegavlenas ganicdis, Semdeg mosazrebas<br />

gvTavazobs: “ojaxi, seqsualuroba <strong>da</strong> genderuli urTierTobebi farTo<br />

gagebiT ‘warmoebis urTierTobebis’” reproducirebis adgils warmoadgen<strong>da</strong><br />

(koneli, 1987:43). Sesabamisad, am Teoriis mixedviT, kapitalizmis pirobebSi<br />

arsebobs sistemuri kavSiri qalebis subordinaciasa <strong>da</strong> ekonomikur<br />

eqspluatacias Soris. dualuri sistemebis Teoria mesame midgomaa,<br />

romelsac koneli gvTavazobs. dualuri sistemebis Teoria (ixileT<br />

eizenSteini, 1979; hartmeni <strong>da</strong> sarjenti, 1990) amtkicebs, rom ZiriTadi<br />

mosazreba mdgomareobs imaSi, rom kapitalizmi <strong>da</strong> patriarqati socialuri<br />

urTierTobebis gansxvavebul <strong>da</strong> Tanabrad rTuli sistemebia, romlebic<br />

erTmaneTis pirispir aRmoCndebian <strong>da</strong> erTmaneTze urTierTqmedeben.<br />

Cagvris Teoriebi gulisxmobs mamakacebis mier qalebis (romlebic<br />

maTgan ara mxolod araTanaswori an gansxvavebulebi arian) Cagvras.<br />

fsiqoanalitikuri, socialistur-feministuri, radikaluri feministuri <strong>da</strong><br />

mesame talRis feministuri Teoriebi sxva<strong>da</strong>sxva gzebiT cdiloben am<br />

problemebis kvlevas <strong>da</strong> maTTan gamklavebas. postmodernistuli diskursis<br />

zrdis, <strong>da</strong> im Sedegebis kvalobaze, rac mohyveba mas feminizmis<br />

TvalsazrisiT, mesame talRis feministuri Teoriebi erT-erT yvelaze<br />

Zlier Teoriul arguments gvTavazoben (huqsi <strong>da</strong> vesti, 1991). mesame talRis<br />

feminizmi ganixilavs ra ”gansxvavebis” cnebas, yuradRebis centrSi<br />

ganviTarebul industriul sazogadoebebSi mcxovreb feradkanian qalebs <strong>da</strong><br />

mesame qveynebSi mcxovreb qalebs aqcevs. es midgoma gulisxmobs imas, rom<br />

mavani ver gamoiyenebs cnebas - “qali”, rogorc stratifikaciis zogad<br />

kategorias. sanacvlod, mesame-talRis feminizmi yuradRebas amaxvilebs<br />

qalebs Soris arsebuli gansxvavebis faqtiur <strong>da</strong> Teoriul<br />

interpretaciebze: “ganixileba is gansxvavebebi, romlebic momdinareobs<br />

90


sazogadoebriv urTierTobaSi warmoqmnili saqonlisa <strong>da</strong> momsaxurebis<br />

araTanabari ganawilebi<strong>da</strong>n, globalur sistemaSi <strong>da</strong>kavebuli mdgomareobis,<br />

klasobrivi, rasobrivi, eTnikuri <strong>da</strong> emociuri upiratesobebis safuZvelze,<br />

ramdena<strong>da</strong>c es upiratesobebi urTierTqmedeben genderul<br />

stratifikaciasTan” (langermani <strong>da</strong> nibruge-brentli, 1992:341).<br />

ra mdgomaroebaSi aRmoCn<strong>da</strong> feminizmi <strong>da</strong> qalTa moZraobebi<br />

neokonservatul <strong>da</strong> neoliberalur saxelmwifoebSi? feministurma <strong>da</strong> qalTa<br />

sxva<strong>da</strong>sxva moZraobebis programebma gansxvavebul warmatebas miaRwies<br />

bolodroindeli neokonservatiuli mmarTvelobis pirobebSi, gansakuTrebiT<br />

Tu Seva<strong>da</strong>rebT im miRwevebs, rac axasiaTeb<strong>da</strong> aseT moZraobebs liberalur,<br />

sayovelTao keTildReobaze orientirebul saxelmwifoSi. kanadis, amerikis<br />

SeerTebuli Statebis <strong>da</strong> britaneTis masStabiT Catar<strong>da</strong> qalTa moZraobiT<br />

miRweuli Sedegebis Sefaseba sakanonmdeblo <strong>da</strong> samarTlebrivi<br />

valdebulebebis TvalsazrisiT, risTvisac Seswavlil iqna<br />

Tanasworuflebianobis kanonmdeblobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebi,<br />

qalebis TanasworuflebianobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli sakanonmdeblo <strong>da</strong><br />

samarTlebrivi valdebulebebis CaTvliT; ojaxis samarTalTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli reformebi, ganqorwinebis kanonmdeblobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

im politikis CaTvliT, rac uSualod aisaxeba qalebsa <strong>da</strong> bavSvebze;<br />

arCevanisa <strong>da</strong> reproducirebis politika, gansakuTrebiT, qalTa ufleba<br />

usafrTxo <strong>da</strong>, amave dros, materialurad xelmisawvdom samedicino<br />

momsaxurebaze, rogoricaa abortis gakeTeba; qalTa winaaRmdeg mimarTuli<br />

Zaladoba, maT Soris fizikuri Zaladoba ojaxSi <strong>da</strong> gaupatiureba;<br />

<strong>da</strong>saqmebis uflebebi, Tanabari samuSao droisaTvis Tanabari anazRaurebis,<br />

kompensaciuri diskriminaciis politikis, <strong>da</strong> bavSvze mzrunvelobis<br />

ganxorcielebis CaTvliT (baSevkini, 1994). aRniSnuli kvlevis Tanaxmad, 1971<br />

wli<strong>da</strong>n 1980 wlamde periodSi, britaneTsa <strong>da</strong> amerikis SeerTebul StatebSi<br />

miRweuli sakanonmdeblo <strong>da</strong> samarTlebrivi Sedegebis <strong>da</strong>axloebiT 75<br />

procenti, xolo kana<strong>da</strong>Si - 56 procenti, sasikeTo aRmoCn<strong>da</strong> qalebisaTvis <strong>da</strong><br />

feministebisaTvis. am tendenciis yvelaze TvalSisacemi ukusvla <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong><br />

reiganis administraciis dros, rodesac sakanonmdeblo <strong>da</strong> samarTlebrivi<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebi ewinaaRmdegebo<strong>da</strong> feministur Sexedulebebs: ”Tuki<br />

reiganis arCevamde warmatebisa <strong>da</strong> warumateblobis Tanafardoba iyo 24:7,<br />

reiganis ZalauflebaSi mosvlis Semdeg aRniSnuli maCvenebeli <strong>da</strong>eca <strong>da</strong><br />

gax<strong>da</strong> 13:15” (baSevkini, 1994:289). zogi ga<strong>da</strong>wyvetileba, romelic TiTqos<strong>da</strong><br />

xelsayreli Can<strong>da</strong> qalebis mier wamoyenebuli moTxovnebis TvalsazrisiT,<br />

reiganis Zalisxmevis Sedegi iyo, “ga<strong>da</strong>ebarebina federaluri mmarTvelobis<br />

pasuxismgebloba Statebis mmarTvelobisaTvis <strong>da</strong> Seemcirebina saxelmwifo<br />

xarjebi socialur uzrunvelyofaze” (baSevkini, 1994:289). britaneTsa <strong>da</strong><br />

kana<strong>da</strong>Si feministuri programebi bevrad ufro warmatebuli aRmoCn<strong>da</strong>.<br />

91


kerZod, kana<strong>da</strong>Si warmatebulobis koeficientma (warmatebuli mcdelobebis<br />

wilma) 80 procenti Seadgina, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom malronis mmarTvelobis<br />

wlebSi qalebi naklebad Tu SeZlebdnen federaluri elitis rigebSi<br />

moxvedras. Tumca un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom es kvleva iTvaliswinebs mxolod<br />

samarTlebriv <strong>da</strong> sakanonmdeblo ga<strong>da</strong>wyvetilebebs, romlebic miRebuli iqna<br />

sami mTavrobis funqcionirebis pirobebSi, rac mTliani politikuri<br />

konteqstis mxolod mcire nawils Seadgens. kvlevas ar Seufasebia reiganis<br />

administraciis periodis is RonisZiebebi <strong>da</strong> strategiuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebi,<br />

rogoric iyo sabiujeto xarjebis Sekveca sacxovrebel pirobebze, bavSvTa<br />

mzrunvelobasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>ze; tetCeris politika, romelic Zirs uTxri<strong>da</strong><br />

profkavSirebs <strong>da</strong> adgilobriv mmarTvelobas; kanadis federaluri<br />

mTavrobis mier biujetis Semcireba, rac uaryofiTad aisaxa qalTa<br />

garkveul jgufebze. Tuki kvleva asaxav<strong>da</strong> aseT <strong>da</strong>rgobriv strategiebs,<br />

maSin analizi gamoavlen<strong>da</strong> <strong>da</strong>rgobrivi Sedegebisa <strong>da</strong> sabiujeto politikis<br />

negatiur zemoqmedebas feministur <strong>da</strong> qalTa moZraobebze.<br />

naTelia, <strong>da</strong> es gansakuTrebiT Cans amerikis SeerTebuli Statebis<br />

magaliTze, rom praqtikuli xasiaTis sirTuleebis <strong>da</strong> politikaSi<br />

gavrcelebuli mamakacuri Sovinizmis miuxe<strong>da</strong>vad, qalTa moZraoba metad<br />

warmatebulad ganviTar<strong>da</strong> 60-ian <strong>da</strong> 70-ian wlebSi, Tu Seva<strong>da</strong>rebT<br />

neokonservatiuli administraciebis mmarTvelobis 80-iani wlebis periods.<br />

qalebis Tanmimdevruli moTxovnebis Sedegad, liberalurma saxelmwifom<br />

mxari <strong>da</strong>uWira qalebis Tanasworuflebianobas im antidiskriminaciuli<br />

politikiT, romelic <strong>da</strong>saqmebis, Sromis anazRaurebis, qalTa<br />

reproduqciuli uflebebis, bavSvTa mzrunvelobis momsaxurebis <strong>da</strong> qalTa<br />

winaaRmdeg mimarTuli Zaladobis prevenciis mimarTulebebiT gatar<strong>da</strong>. es<br />

politika metad xelsayreli aRmoCn<strong>da</strong> qalebisaTvis <strong>da</strong> feministuri<br />

moZraobisaTvis. zogi miRweva mogvianebiT Selaxuli iqna<br />

neokonservatiuli saxelmwifos mier, <strong>da</strong> Sesabamisad, qalebma, feministurma<br />

moZraobebma <strong>da</strong> sxva progresulma Zalebma miRebuli gamocdilebiT<br />

ga<strong>da</strong>wyvites, rom araviTar SemTxvevaSi ar <strong>da</strong>kargon muxti <strong>da</strong> brmad ar<br />

miendon Seqmnil viTarebas, ganskuTrebiT maSin, roca wina planze<br />

patriarqaluri urTierTobebi iqna wamoweuli.<br />

patriarqaluri urTierTobebi – <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>Si warmodgenili es<br />

urTierTobebi – feminituri moZraobis mTavari sazrunavia (zarecki, 1983).<br />

cnobilia, rom marqsma, Tavis mTavar nawarmoebSi mxolod ramodenime<br />

gverdi miuZRvna qalebisa <strong>da</strong> bavSvebis mdgomareobas. marqsi miiCnev<strong>da</strong>, rom<br />

qalebi warmoadgenen <strong>da</strong>qiravebul samuSao Zalas, an piriqiT,<br />

araproduqtiul samuSao Zalas. maTi <strong>da</strong>niSnuleba kapitalisturi<br />

formaciisaTvis mdgomareob<strong>da</strong> imaSi, rom isini axdendnen <strong>da</strong>matebiTi<br />

Rirebulebis generirebas. momuSave qalebi aRiqmebodnen rogorc<br />

92


proletariatis zogadi kategoriis Semadgeneli nawili. Sesabamisad, isini<br />

“ganixilebodnen rogorc eqspluatirebulni <strong>da</strong> ara rogorc Cagrulni, <strong>da</strong><br />

azrs iyo moklebuli ekonomikis patriarqaluri mowyoba” (quli, 1993:181).<br />

Nneli stromqvisti (1991) miiCnevs, rom patriarqaluri saxelmwifoebi,<br />

arsobrivad, qalTa Cagvris wyaros warmoadgenen. sqessa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s<br />

Soris arsebuli urTier<strong>da</strong>mokidebulebis kvlevis <strong>da</strong> wera-kiTxvis<br />

ucodinarobis <strong>da</strong> umaRlesi ganaTlebis Sesaxeb monacemebis gaanalizebis<br />

Sedegad, stromqvisti askvnis, rom yoveli saxelmwifo, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, Tu<br />

mmarTvelobis romel models an warmoebis romel tips misdevs es<br />

ukanaskneli,<br />

erTveba iseT aqtivobebSi, romlebic an agrZeleben Si<strong>da</strong> pasuxismgeblobis<br />

ga<strong>da</strong>cemas qalebze, an ar exebian qalebis “saTanado” rolis socialur<br />

warmomadgenlobebs sazogadoebaSi. marTalia am warmomadgenlobebis<br />

SenarCuneba xdeba ideologiuri ZalebiT, magram maT aqvT sruliad<br />

garkveuli materialuri safuZveli <strong>da</strong> maT mxars uWers maRali <strong>da</strong> saSualo<br />

klasebis warmomadgeneli mamakacebisa <strong>da</strong> qalebis faruli koalicia,<br />

romelic nebas rTavs ufro SeZlebul qalebs gauziaron TavianTi<br />

SeRavaTebis wili mamakacebs maSin, rodesac Tavad, <strong>da</strong>bali klasebis<br />

warmomadgeneli qalebisagan moipoveben resursebs. (111)<br />

feradkanianobis feministuri Teoria miuTiTebs im rolze, romelsac<br />

TamaSobs saxelmwifo <strong>da</strong> klasi, feradkaniani qalebis <strong>da</strong> muSaTa klasis<br />

warmomadgeneli qalebis diskriminaciis, eqsluataciis <strong>da</strong> Cagvris saqmeSi.<br />

es mniSvnelovani sakiTxia, radgan, rogorc <strong>da</strong>iana quli (1993:179) amtkicebs,<br />

postmodernistuli mimdinareobis zogierTma warmomadgenelma feministma<br />

“yuradReba ga<strong>da</strong>itana kulturul aspeqtze <strong>da</strong> amasTan mokrZalebulad<br />

cdilobs sqesobrivi urTierTobebis ganmsazRvreli principebis<br />

ekonomikuri aspeqtebis integrirebas.” es braldeba srulad ver<br />

gavrceldeba yvela saxis postmodernistul feminizmze, magaliTad, im<br />

gansxvavebuli eqspresiebze, romlebic doroTi smitis (1987), nensi<br />

freizeris (1989, 1997) <strong>da</strong> judit batleris (1993) naSromebSia warmodgenili.<br />

paradoqsi mdgomareobs imaSi, Tu rogor aris SesaZlebeli hegelis<br />

universalurobis koncefciis uaryofa <strong>da</strong> imavdroulad _ patriarqaluri<br />

saxelmwifoebis winaaRmdeg mimarTuli feministuri moZraobebis<br />

universaluri maxasiaTeblebis gansazRvra.<br />

hegelis mixedviT, klasis Sesaxeb marqsistuli koncefciis erT-erTi<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli niSani iyo misi universalizmi: muSaTa klass wilad xv<strong>da</strong><br />

misia, yofiliyo iseTi klasi, romelic yvela <strong>da</strong>narCen klass bolos<br />

mouReb<strong>da</strong>. arsebob<strong>da</strong> mokrZalebuli safuZveli imisTvis, rom<br />

93


ganmtkicebuliyo klasobrivi gansxvaveba <strong>da</strong> mieRo iseTi forma, romelic<br />

Tavisi <strong>da</strong>tvirTviT socializaciis <strong>da</strong> gamocdilebis gansxvavebuli<br />

traeqtoriebis cnobaze meti iqnebo<strong>da</strong>. universaluri klasis cnebis<br />

gaqrobam Riad <strong>da</strong>tova sakiTxi klasobrivi gansxvavebis saboloo<br />

mniSvnelobaze. klasobrivi koncefciebis nawilobrivi uaryofa postmarqsistul<br />

TeoriebSi aris imis anarekli, rom saerTod <strong>da</strong>ikarga<br />

kavSirebis SegrZneba, rac SesaZlebels gaxdi<strong>da</strong> romelime eqsternaluri<br />

atributis, rogoricaa magaliTad, <strong>da</strong>qiravebul SromaSi monawileoba, an<br />

produqtiuli Sroma araproduqtiulis winaaRmdeg, meSveobiT gangvesazRvra<br />

humanurobis umniSvnelovanesi kategoria. Tumca, rogorc neo-marqsisti<br />

kritikosebi aRniSnaven, es aryevs cvlilebis koleqtiuri strategiebis<br />

saZirkvels <strong>da</strong> warmoqmnis Teoriul vakuums socialur reproducirebaSi<br />

saxelmwifos rolis gaanalizebis TvalsazrisiT. paradoqsia, magram<br />

genderuli, eTnikuri <strong>da</strong> rasobrivi sakiTxebis, rogorc dominirebis<br />

reproducirebis centraluri komponentebis warmoqmnas msgavsi, Tumca<br />

sakmaod Taviseburi bedi xv<strong>da</strong> wilad. rogorc Cagruli <strong>da</strong> kolonizebuli<br />

identobebis subieqtebi, qalebi <strong>da</strong> feradkaniani a<strong>da</strong>mianebi aSkarad<br />

saWiroeben TavianTi gar<strong>da</strong>uvali gansxvavebulobis aRiarebas <strong>da</strong><br />

gansakuTrebulad aRniSvnas (yovel SemTxvevaSi isini, vinc Tavad ar arian<br />

mowamluli dominirebis koncefciiT).<br />

Tuki socialuri Teoriis (<strong>da</strong> metaTeoriis) doneze, feministuri<br />

Teoria yuradRebas amaxvilebs istoriuli specifiurobis gaTvaliswinebis<br />

aucileblobaze, msgavsi analitikuri logika miuTiTebs iseTi saxelmwifo<br />

formis struqturuli <strong>da</strong> istoriuli specifiurobis analizis<br />

aucileblobaze, romelic patriarqatis xorcSesxmad aris miCneuli.<br />

patriarqaluri saxelmwifos bunebisa <strong>da</strong> misi praqtikuli funqcionirebis<br />

gansazRvra integraciuli (yovlismomcveli) <strong>da</strong> istoriuli codniT<br />

gamdidrebuli axsnis <strong>da</strong>sawyisia. aucilebelia gaanalizebuli iqnes<br />

saxelmwifos istoriuli konfiguracia, rogorc socialuri formacia; misi<br />

dominanturi simboluri istoriebiT (Tavisi winaaRmdegobebis CaTvliT); <strong>da</strong><br />

is formebi, saSualebebi <strong>da</strong> meTodebi, rasac iyenebs patriarqaluri (<strong>da</strong><br />

klasobrivi <strong>da</strong> rasistuli) moqmedebebis gansaxorcieleblad (bloki, 1989;<br />

gordoni, 1989; jesofi, 1983; morou <strong>da</strong> toresi, 1994; toresi, 1990). rogorc<br />

Teoriul, ise praqtikul mizezTa gamo, Cven gvesaWiroeba iseTi sakiTxebis<br />

konkretuli Seswavla, rogoricaa, saxelmwifos patriarqaluri roli<br />

kapitalistur sazogadoebebSi, misi SezRudvebi <strong>da</strong> SesaZleblobebi,<br />

instituciuri <strong>da</strong> ekonomikuri SesaZleblobebis CaTvliT; politikis<br />

SemuSavebis procesis xasiaTi; saxelmwifo aparatis socialuri istoria;<br />

saxelmwifo intervenciis sxva<strong>da</strong>sxva dones Soris arsebuli gansxvaveba;<br />

sxvaobaTa urTierTSexebis wertilebi <strong>da</strong> maT Soris arsebuli<br />

94


winaaRmdegobebi (mag. federalur, Statis <strong>da</strong> municipalur doneze) <strong>da</strong><br />

istoriuli Taviseburebebi, msoflio sistemaSi <strong>da</strong>kavebuli adgilis<br />

CaTvliT; masStabiT gamowveuli problema (mag., kuveitis msgavsi qalaqisaxelmwifo,<br />

mcire zomis kunZuli--saxelmwifo, rogoricaa santa luCia<br />

karibis zRvis auzSi, patara qveyana, rogoricaa, nikaragua iseTi megasaxelmwifoebis<br />

pirispir, rogoricaa magaliTad, brazilia, indoeTi, CineTi,<br />

amerikis SeerTebuli Statebi <strong>da</strong> ruseTi); koloniuri/postkoloniuri<br />

gamocdileba; rasobrivi, eTnikuri, genderuli <strong>da</strong> religiuri<br />

urTierTobebis buneba sazogadoebaSi.<br />

P Tu mxedvelobaSi miviRebT socialuri Teorizebis arsebul<br />

pirobebs, SesaZloa rTuli aRmoCndes patriarqaluri saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

genderul diskriminaciaze misi zegavlenis Teoriis srulyofa. Tumca,<br />

politikuri qmdebebis gansaxorcileblad ara marto SesaZleblia, aramed<br />

arsebiTi mniSvneloba eniWeba im urTierTkavSiris specifiur, droul,<br />

istoriul codnaze <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva kulturaTa Taviseburebebze <strong>da</strong>fuZnebul,<br />

<strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiT Seswavlas, romelic arsebobs patriarqatsa <strong>da</strong> kapitalizms<br />

Soris Tanamedrove saxelmwifoebSi, agreTve, imis Seswavlas, Tu rogor<br />

zemoqmedeben es urTierTobebi swavlebaze <strong>da</strong> saganmanaTleblo politikaze.<br />

genderuli diskriminaciis <strong>da</strong> saxelmwifos praqtikis nebismieri, istoriul<br />

codnaze <strong>da</strong>fuZnebuli Seswavla saTanado yuradRebas un<strong>da</strong> uTmobdes<br />

genderul, rasobriv <strong>da</strong> klasobriv sakiTxebs. istoriulad, aSkara iyo<br />

saSualo klasis warmomadgeneli feministebis mier Teoriebis SemuSavebis<br />

nakleboba adreuli xanis emansipaciur moZraobebSi amerikis SeerTebul<br />

StatebSi. am moZraobebma ver moaxerxes eRiarebinaT <strong>da</strong>bali klasebis qalTa<br />

<strong>da</strong> feradkanian qalTa moTxovnebi: `saSualo klasis” feministebis<br />

programebSi, ojaxebSi momuSaveebTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebis<br />

mizanmimarTuli gauTvaliswinebloba, warsulSic <strong>da</strong> dResac, sakuTari<br />

moaxleebis mimarT eqspluatatoruli mopyrobis - yovel SemTxvevaSi,<br />

SeZlebuli qalebis mxri<strong>da</strong>n – SeniRbul axsnaa xolme” (lorde, 1984,<br />

citirebulia grantisa <strong>da</strong> sliteris mier, 1986:196; ixileT agreTve granti<br />

<strong>da</strong> sliteri, 1988; huksi, 1990 huksi <strong>da</strong> vesti, 1991; jelini, 1990; langermani <strong>da</strong><br />

nibruge –brentli, 1984; Sternbaxi <strong>da</strong> sxvebi. 1992).<br />

feministurma Teoriam <strong>da</strong> gansakuTrebiT mesame talRis feminizmma is<br />

mignebebi SemgvTavazes, romlebic saSualebas gvaZleven Rrmad CavwvdeT<br />

axali socialuri moZraobebis models <strong>da</strong> saxelmwifos praqtikas mesame<br />

msoflioSi <strong>da</strong> mowinave industriul qveynebSi (jelini, 1990; skoti, 1990).<br />

95


Sejameba<br />

saxelmwifos dominirebuli cnebebi, romlebsac iyeneben<br />

politikosebis <strong>da</strong> mkvlevarebis wreebSi, zegavlenas axdenen kvlevis<br />

dominantur programaze, saganmanaTleblo problemebis analizze, <strong>da</strong><br />

politikis meTodebze. saxelmwifos Teoriebi aseve uSualod zemoqmedeben<br />

saganmanaTleblo kvlevaze. konkretul doneze, saxelmwifo Teoriebi,<br />

romlebsac scnoben samTavrobo koaliciebi <strong>da</strong> saganmanaTleblo<br />

biurokratiuli aparati, moaxdens zegavlenas ara mxolod kvlevaze, aramed<br />

saganmanaTleblo sistemebis <strong>da</strong>gegmvasa <strong>da</strong> operirebaze. saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

ganaTlebis Teoriebis Sesaxeb gamarTuli diskusiebi moicaven farTo<br />

speqtris Sexedulebebs <strong>ganaTleba</strong>s, saxelmwifos <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

sazogadoebas Soris arsebuli urTierTobebis Taobaze. Sinaarsobrivad,<br />

saxelmwifos Teoriebi gansazRvraven saganmanaTleblo kvlevis, politikisa<br />

<strong>da</strong> praqtikis bunebas, mizansa <strong>da</strong> <strong>da</strong>niSnulebas. Sesabamisad, nebismieri saxis<br />

msjeloba iseT sakiTxebze, rogoricaa – saganmanaTleblo reforma;<br />

urTierTobebi maswavleblebs, moswavleebsa <strong>da</strong> administratorebs Soris;<br />

saswavlo programis SemuSavebis politika <strong>da</strong> saswavlo programiT<br />

gansazRvruli saqmianoba; maswavlebelTa treiningi; ganaTlebis <strong>da</strong>finanseba;<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>; moqalaqeoba; demokratiuli <strong>ganaTleba</strong>; an zoga<strong>da</strong>d<br />

saganmanaTleblo politika moicavs erTmaneTTan <strong>da</strong>pirispirebul <strong>da</strong><br />

winaaRmdegobriv Sexedulebebsa <strong>da</strong> warmodgenebs individebsa <strong>da</strong><br />

sazogadoebas (sociums) Soris arsebuli urTierTobebis Sesaxeb, rac qmnis<br />

mTavar <strong>da</strong>Zabulobas <strong>da</strong>savluri azris formirebaSi (uolini, 1960).<br />

sazogadoebis gansxvavebuli cnebebi, Tavis mxriv <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

saxelmwifos sxva<strong>da</strong>sxva cnebasTan. isini, aseve, moicaven gansxvavebul<br />

mosazrebebs imis Sesaxeb, Tu rogori un<strong>da</strong> iyos sazogadoebebis <strong>da</strong><br />

skolebis demokratiuli mmarTveloba iseTi cnebebis CaTvliT, rogoricaa<br />

Zalaufleba (uflebamosileba), Tanamonawileoba, warmomadgenloba <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis demokratiuloba. TavianTi sul ufro mzardi<br />

istoriuli specifiurobis miuxe<strong>da</strong>vad <strong>da</strong> TavianTi normatiuli <strong>da</strong><br />

analitikuri orientaciis gamo, kritikuli <strong>da</strong> gabatonebuli Tvalsazrisi<br />

fokusirebulia er-saxelmwifoze, rogorc politikisa <strong>da</strong> ganaTlebis<br />

adgilsamyofelze. TumcaRa, globalizaciis cnebam gazar<strong>da</strong> ra<br />

emansipaciuri politikis sargebeli <strong>ganaTleba</strong>Si, diskusiis tranformacia<br />

moaxdina.<br />

SeniSvnebi<br />

96


1. Max Weber, "The Fun<strong>da</strong>mental Concepts of Sociology," in The Theory of Social and Economic<br />

Organizations, ed. Talcott Parsons (New York: Free Press, 1964), 156. veberis mosazrebebTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT amomwuravi diskusia ixileT, Richard Bendix, Max Weber: An Intellectual Portrait<br />

(New York: Double<strong>da</strong>y, 1962).<br />

2.<br />

3.<br />

madlobas vuxdi uolter feinbergs, piradi urTierTobis farglebSi<br />

avtorisaTvis miwodebuli am SemoTavazebisTvis.<br />

kritikuli modernistuli pozicia zoga<strong>da</strong>d aris gadmocemuli naSromSi -<br />

Raymond A. Morrow and Carlos Alberto Torres, Social Theory and Education: A Critique of Theories of<br />

Social and Cultural Reproduction (Albany: State University of New York Press, 1995), esp. 339-445.<br />

ganaTlebis sociologiis <strong>da</strong>matebiTi analizis gasacnobad ixileT Carlos Alberto<br />

Torres and Ted Mitchell, eds., Sociology of Education: Emerging Perspectives (Albany: State University of<br />

New York Press, in press).<br />

4.<br />

Max Weber, Economy and Society (New York: Bedminster, 1968); Bendix, Max Weber; Max<br />

Weber, From Max Weber: Essays in Sociology,<br />

University Press, Galaxy Books, 1958).<br />

5.<br />

ed. H. H. Gerth and C. W. Mills (New York: Oxford<br />

Peter McLaren, "Critical Pe<strong>da</strong>gogy, Political Agency, and the Pragmatics of Justice: The Case of<br />

Lyotard," Educational Theory 44, no. 3 (Summer 1994): 325; Lin<strong>da</strong> M. McNeil, Contradictions of Control:<br />

School Structure and School Knowledge (New York: Routledge, 1988), 166-178; Cameron McCarthy and<br />

Warren Crichlow, eds., Race, Identity, and Representation in Education (New York: Routledge, 1993), xiii-<br />

xvii; Michael W. Apple, Official Knowledge: Democratic Education in a Conservative Age (New York:<br />

Routledge, 1993), 1-63; Madeleine Arnot, "Male Hegemony, Social Class, and Women's Education," in The<br />

Education Feminism Reader, ed. Lyn<strong>da</strong> Stone (New York: Routledge, 1994), 84-104.<br />

6.<br />

Perry Anderson, Las antinomias de Antonio Gramsci (Barcelona: Fontanara, 1978). ixileT<br />

agreTve Morrow and Torres, Social Theory and Education, 249-281.<br />

7.<br />

Antonio Gramsci, Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci, ed. and trans. Quintin<br />

Hoare and Geoffrey Nowell Smith (New York: International Publishers, 1980). gramskis naSromTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT, agreTve, ganaTlebisa <strong>da</strong> saxelmwifos sakiTxebze komentari <strong>da</strong><br />

ganmartebebi, ixileT - Carlos Alberto Torres, The Politics of Nonformal Education in Latin America<br />

(New York: Praeger, 1990), 23-28; Carlos Alberto Torres, The Church, Society, and Hegemony: A Critical<br />

Sociology of Religion in Latin America (Westport, Conn.: Praeger, 1992), 39-57. amomwuravi diskusia<br />

<strong>ganaTleba</strong>s, saR azrsa <strong>da</strong> hegemonias Soris arsebuli urTierTobebis Sesaxeb<br />

ixileT, Apple, Official Knowledge, 15-43.<br />

8. kredentalizmis Teoriis ori saukeTeso nimuSia Ronald Dore, The Diploma Disease:<br />

Education, Qualification, and Development (Berkeley and Los Angeles: University of California Press,<br />

1976); and John Oxenham, ed., Education versus Qualifications? A Study of Relationships between<br />

Education, Selection for Employment, and the Productivity of Labour (London: George Allen & Unwin,<br />

1984). politikuri ekonomiiis zogierTi warmomadgeneli <strong>da</strong>JinebiT ayeneb<strong>da</strong> eWvqveS<br />

a<strong>da</strong>mianuri kapitalis Teoriis winamZRvrebs, asabuTeb<strong>da</strong> ra imas, rom ganaTlebis<br />

wvlili ekonomikur zr<strong>da</strong>Si bevrad umniSvneloa im SefasebebTan Se<strong>da</strong>rebiT, rasac<br />

a<strong>da</strong>mianuri kapitalis adreuli xanis Teoretikosebi <strong>da</strong> ganviTarebadi qveynebis<br />

ekonomistebi iZleodnen. gar<strong>da</strong> amisa, Semosavlebisa <strong>da</strong> ganaTlebis<br />

97


urTierT<strong>da</strong>mokidebuleba moicavs bevr sxva faqtors, romelic zegavlenas axdens<br />

Semosavlebze <strong>da</strong>, marTalia, garkveul kavSirSia swavlebasTan, Tumca, am<br />

ukanasknels ar un<strong>da</strong> mieweros. Martin Carnoy et al., Can Educational Policy Equalize Income<br />

Distribution in Latin America? (London: Saxon House, 1979); Martin Carnoy et al., "The Political Economy<br />

of Financing Education in Developing Countries," in Financing Educational Development, by International<br />

Development Research Centre (Ottawa: IDRC, 1982), 39-68. Carlos Alberto Torres, Rajinder S. Pannu, and<br />

M. Kazim Bacchus, "Capital Accumulation, Political Legitimation, and Education Expansion," in<br />

International Perspectives on Education and Society 3, ed. Abraham Yogev and Jaap Dronkers (Greenwood,<br />

Conn.: JAI Press, 1993), 3-32.<br />

9. korporatistuli portugalia konservatiuli modernizaciis procesis<br />

Seu<strong>da</strong>rebli ilustraciaa. procesisa, romelic moZraobaSi mohyavs saxelmwifos <strong>da</strong><br />

ganaTlebis sistemas masSi konkretuli roli aqvs <strong>da</strong>kisrebuli. rogorc stoeri<br />

<strong>da</strong> deili amtkiceben: “saxelmwifo sul ufro metad erTveba saganmanaTleblo<br />

sferoSi, rac gulisxmobs ganaTlebis ideologiur kontribucias saxelmwifos<br />

ganviTarebis strategiis gansazRvraSi . . .saxelmwifo <strong>da</strong>adga kurss, romelmac<br />

qveyana Zalauflebis centralizebis <strong>da</strong> maswavleblebze ganxorcielebuli<br />

kontrolis umaRles xarisxamde miiyvana, mox<strong>da</strong> swavlebis ukiduresi<br />

ideologizacia <strong>da</strong> elitizacia.” citirebulia naSromSi Stephen R. Stoer and Roger Dale,<br />

"Education, State, and Society in Portugal, 1926-1981," Comparative Education Review 31, no. 3 (1987):<br />

405.<br />

10. ofe <strong>da</strong> preusi asabuTeben, rom demokratiis cneba sul ufro metad<br />

warmoCndeba rogorc “qristianuli Teologiis anbanuri principebis<br />

sekularizebuli versia”. ixileT, Claus Offe and Ulrich K. Preuss, "Democratic Institutions and<br />

Moral Resources," in Political Theory To<strong>da</strong>y, ed. David Held (Stanford, Calif.: Stanford University Press,<br />

1991), 146.<br />

11. Eric A. Nordlinger, On the Autonomy of the Democratic State (Cambridge: Harvard University<br />

Press, 1981); David Easton, "The Political System Besieged by the State," Political Theory 9, no. 3 (August<br />

1981): 303-325. klasobrivi analizis TvalTaxedvi<strong>da</strong>n, romelic saxelmwifos<br />

avtonomiis principebs pulancasis analizis kval<strong>da</strong>kval warmoaCens, ixileT Martin<br />

Carnoy and Henry Levin, Schooling and Work in the Democratic State (Stanford, Calif.: Stanford University<br />

Press, 1985), 37-51.<br />

12. aq, raRa Tqma un<strong>da</strong>, viSvelieb marqsisa <strong>da</strong> Tanamedroveobis analizs,<br />

romelsac gvTavazobs marSal bermani Tavis metad Rrma naSromSi All That Is Solid Melts<br />

into Air: The Experience of Modernity (New York: Simon & Schuster, 1982).<br />

13. Henry A. Giroux, Schooling and the Struggle for Public Life: Critical Pe<strong>da</strong>gogy in the Modern Age<br />

(Minneapolis: University of Minnesota Press, 1988), 136-137. Henry Giroux and Peter McLaren, eds.,<br />

Between Borders: Pe<strong>da</strong>gogy and the Politics of Cultural Studies (New York: Routledge, 1994).<br />

14. mivuTiTeb habermasis sam, codnis wammarTvel interesze, diskusia ixileT,<br />

Morrow and Torres, Social Theory and Education, 19-38.<br />

98


15. Held, Political Theory and the Modern State ('Stanford, Calif.: Stanford University Press, 1989), 11-<br />

55; David Held, Political Theory To<strong>da</strong>y (Stanford, Calif.: Stan-lord University Press, 1991); Heinz Rudolf<br />

Sonntag and Hector Valecillos, Elestado en el capitalismo contempordneo (Mexico City: Siglo XX Editores,<br />

1977); David Held et al., eds., States and Societies (Oxford: Martin Robinson, 1983); Andrew Vincent, The-<br />

ories of the State (Oxford: Basil Blackwell, 1987).<br />

16.<br />

Carlos Alberto Torres, "La universi<strong>da</strong>d latinoamericana: De la reforma de 1918 al ajuste estructural<br />

de los 1990," in Curriculum universitario siglo XXI, by Carlos Alberto Torres et al. (Parana, Argentina:<br />

Facultad de Ciencias de la Education, Universi<strong>da</strong>d Nacional de Entre Rios, 1994), 13-54; Carlos Alberto<br />

Torres, 'The State and Education Revisited, or Why Educational Researchers Should Think Politically about<br />

Education," AERA, Review of Research in Education 21 (1995): 255-331; Atilio Alberto Boron and Carlos<br />

Alberto Torres, "The Impact of Neoliberal Restructuring on Education and Poverty in Latin America,"<br />

Alberta Journal of Educational Research 42, no. 2 (June 1996): 102-114.<br />

17. pirveli gansxvavdeba ukanasknelisagan garkveuli sakiTxebis TvalsazrisiT,<br />

kerZod, mcireoden interesTa jgufebs SeswevT imis gansakuTrebuli unari, rom<br />

zegavlena moaxdinon saxelmwifoze <strong>da</strong> “sxva jgufebis araefeqturoba kidev ufro<br />

ususuri xdeba imis gamo, rom ar xdeba maTi saTanadod gamoyeneba”. Nordlinger,<br />

Autonomy of the Democratic State, 157.<br />

18. instituciuri midgoma asabuTebs, rom saxelmwifo <strong>ganaTleba</strong> mTavar rols<br />

TamaSobs politikuri sistemebis legitimiaciaSi <strong>da</strong> qveynebis integrirebasa <strong>da</strong><br />

modernizebaSi. savaldebulo <strong>ganaTleba</strong> asocirebulia vesternizaciis,<br />

modernizaciis, socialuri kontrolis <strong>da</strong> status-jgufebis konkurenciis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva TeoriebTan. aRniSnulis sapirispirod, institucionalisturi midgoma<br />

amtkicebs, rom saganmanaTleblo ganviTareba im saSinao (Si<strong>da</strong>) procesebis Sedegi<br />

ar aris, romlebic momdinareobs ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri diferencirebisagan,<br />

gansakuTrebiT, industrializacii<strong>da</strong>n <strong>da</strong> urbanizacii<strong>da</strong>n. analogiurad, masobrivi<br />

<strong>ganaTleba</strong> ar ganviTarebula rogorc socialuri kontrolis (<strong>da</strong>bali klasebze an<br />

imigrantebze) <strong>da</strong>mkvidrebis an mosaxleobis tradiciuli <strong>da</strong>mokidebulebebis<br />

reorientaciis winaswarganzraxuli mcdeloba. aramed, institucionalistebi<br />

amtkiceben, rom masobrivi <strong>ganaTleba</strong> “mTlianobaSi warmoadgens <strong>da</strong>savleTSi,<br />

kulturasTan <strong>da</strong>kavSirebuli Sexedulebebis sistemis Camoyalibebis TvalSisacem<br />

Sedegs”. es <strong>da</strong>savluri sistema gulisxmobs eri-saxelmwifos naciis Camoyalibebas,<br />

moqalaqeobis Tanamedrove koncefcias, romelic savaldebulo masobrivi<br />

ganaTlebis wyarod ganixileba. Sesabamisad, <strong>ganaTleba</strong> Tanamedrove<br />

sazogadoebaSi “ritualur (formaluri) wardgenad “ gvevlineba, rogorc ”droSi<br />

ganvrcobili iniciaciis rituali, romelic sombolurad axdens Camouyalibebeli<br />

bavSvebis transformacias srulyofil individebad, romlebic uflebamosilni<br />

arian CaerTon Tanamedrove ekonomikaSi, politikaSi <strong>da</strong> sazogadoebaSi, <strong>da</strong> is<br />

akeTebs kidec amas Tavisi bunebi<strong>da</strong>n gamomdinare.” ixileT J. Boli and F. Ramirez,<br />

"Compulsory Schooling in the Western Cultural Context," in Emergent Issues in Education: Comparative<br />

99


Perspectives, ed. Robert Amove, Philip G. Altbach, and G. P. Kelly (Albany: State University of New York<br />

Press, 1992), 28,30.<br />

19.<br />

am midgomis paradigmatuli analizi warmodgenilia talkot parsonsis<br />

klasikur saxelmZRvaneloSi - "The School as a Social System: Some of Its Functions in American<br />

Society," in Education, Economy, and Society: A Reader in the Sociology of Education, ed. A. H. Halsey<br />

(New York: Free Press, 1961), 434-455. raRa Tqma un<strong>da</strong>, arseboben rogorc tradiciis<br />

mimdevari, ise maTgan gansxvavebuli kritikosebi, romlebmac ganaviTares <strong>da</strong>rkheimis<br />

adreul namuSevarTan <strong>da</strong>kavSirebuli poziciebi, magram maTi xedva Zlier<br />

gansxvavdeba parsonis mier warmodgenili <strong>da</strong>rkheimiseuli interpretaciisagan.<br />

ixileT Robert Merton, Social Theory and Social Structure (New York: Free Press, 1968).<br />

funqcionalisturi tradiciis sazRvrebs miRma, gamoirCeva beisil bernSteinis <strong>da</strong><br />

pier burdes naSromi. ixileT Basil Bernstein, Class Codes and Control, vol. 1, Theoretical Studies<br />

towards a Sociology of Language (London: Paladin, 1973); Basil Bernstein, Class Codes and Control, vol. 3,<br />

Towards a Theory of Educational Transmission, 2nd ed. (Boston: Routledge & Kegan Paul, 1977); Pierre<br />

Bourdieu, "Structuralism and Theory of Sociological Knowledge," Social Research 35 (1968): 681-706;<br />

Pierre Bourdieu, Outline of a Theory of Practice, trans. Richard Nice (Cambridge: Cambridge University<br />

Press, 1977); Pierre Bourdieu and Jean-Claude Passeron, "Sociology and Philosophy in France since 1945:<br />

Death and Resurrection of a Philosophy without a Subject" Social Research 34 (1967): 162-212; Pierre<br />

Bourdieu and Jean-Claude Passeron, Reproduction in Education, Society, and Culture, trans. Richard Nice<br />

(London: Sage, 1977).<br />

20. samuel boulsis <strong>da</strong> herbert gintisis naSromi axdens imis ilustrirebas,<br />

rom ganaTlebis funqciebi warmoadgen<strong>da</strong> radikaluri ekonomistebis mTavar<br />

sazrunavs 70-iani wlebis liberalur sazogadoebebSi. ixileT maTi Schooling in<br />

Capitalist America: Educational Reform and the Contradictions of Economic Life (New York: Basic Books,<br />

1976); Samuel Bowles and Herbert Gintis, "Education as a Site of Contradictions in the Reproduction of the<br />

Capital-Labor Relationship: Second Thoughts on the 'Correspondence Principle,"' Economic and Industrial<br />

Democracy 2 (1981): 223-242. kritikuli, Tumc, amave dros keTilganwyobiT gamsWvaluli<br />

komentari ixileT naSromSi Mike Cole, ed., Bowles and Gintis Revisited: Correspondence and<br />

Contradiction in Educational Theory (London: Falmer Press, 1988); Michael W. Apple, "Standing on the<br />

Shoulders of Giants: Class Formation and Capitalist Schools," History of Education Quarterly 28, no. 1<br />

(1988): 231-241. sasargebloa imis aRniSvna, rom boulsisa <strong>da</strong> gintisis midgomis<br />

kritikis mTavar safuZvels, gar<strong>da</strong> imisa, rom maTi midgoma skolebsa <strong>da</strong><br />

sazogadoebebs <strong>da</strong> maT ekonomicizms Soris arsebul urTierTobebze meqanistikuri<br />

SexedulebebiT xasiaTdeba, Seadgens is, rom maT mtkicebulebebSi, romliTac isini<br />

akritikeben <strong>ganaTleba</strong>s kapitalistur sazogadoebebSi, saxelmwifos Teoriebi<br />

warmodgenili ar aris. swored am Teoriulma xarvezma aacila maT Tavi<strong>da</strong>n<br />

pasuxismgebloba <strong>ganaTleba</strong>Si Tanasworobisa <strong>da</strong> demokratiis Sinaganad<br />

winaaRmdegobrivi tendenciebis <strong>da</strong>mkvidrebaze (mag., Sesabamisoba <strong>da</strong> winaaRmdegoba,<br />

rogorc organizaciuli principebi, romlebic sazogadoebrivi cxovrebisa <strong>da</strong><br />

ganaTlebis sistemizacias axdenen). Carnoy and Levin, Schooling and Work, 22. For a systematic<br />

analysis of reproduction theories, see Morrow and Torres, Social Theory and Education.<br />

100


21. neokonservatiuli sazrunavi, Temebi <strong>da</strong> ritorika warmodgenilia rig<br />

naSromebSi. ixileT, mag. National Commission on Excellence in Education, "A Nation at Risk: An<br />

Imperative for Educational Reform," Education Week, 27 April 1983, 12-16; and Mortimer Adler, The<br />

Paideia Proposal (New York: Macmillan, 1982).<br />

22.<br />

laTinur amerikaSi, <strong>da</strong> es SesaZloa miesa<strong>da</strong>gebodes msoflios sxva<br />

regionebsac, garsia kanklini neokonservatiul modelebs gansazRvravs, rogorc<br />

SerCeviTi modernizaciis <strong>da</strong> regresuli kulturuli <strong>da</strong> socialuri <strong>da</strong>cemis<br />

(deka<strong>da</strong>nsis) winaaRmdegobriv process. ixileT Nestor Garcia Canclini, "Una modernizaci6n<br />

que atrasa: La cultura bajo la regresi6n neoconservadora," Revista de Casa de las Americas, no. 193,<br />

October-December 1993, 3-12.<br />

23. aRniSnuli informaciis mowodebisaTvis madlobas vuxdi joel samofs.<br />

24. am kategoriebis Sesaxeb sasargeblo diskusia ixileT D. Chirot, Social Change in<br />

the Twentieth Century (New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1977); Immanuel Waller-stein, The Capitalist<br />

World Economy (Cambridge: Cambridge University Press, 1979).<br />

25. modiT sicxade SemovitanoT. es ganacxadi sarwmunoa eri-saxelmwifos<br />

samarTlebrivi safuZvlebisa <strong>da</strong> istoriuli gamocdilebis TvalsazrisiT.<br />

sruliad gansxvavebuli ram aris eri-saxelmwifos sazRvrebSi mcxovrebi<br />

“a<strong>da</strong>mianebis” gamocdileba. aviRoT Tun<strong>da</strong>c, samuSao Zalis eqspluatacia<br />

Savkaniani monebis magaliTze, an laTino-amerikelebisadmi <strong>da</strong> qalebisadmi<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba, imigrantebis, droebiT momuSave ucxoelebis, <strong>da</strong> moswavleobis<br />

kontraqtiT momuSaveTa (indentured labor) sistematiuri ganadgureba <strong>da</strong> a.S.<br />

26. terminebi “mesame msoflio”, “mesame msoflios qveynebi”, ”samxreTuli<br />

qveynebi” <strong>da</strong> “samxreTis qveynebi” gamoyenebulia urTierTmonacvleobiT.<br />

27. “neoliberalizmi” an “neoliberaluri saxelmwifo” is terminebia,<br />

romliTac miuTiTeben axali tipis saxelmwifoze, romelic warmoiSva laTinur<br />

amerikaSi ukanaskneli ori aTwleulis ganmavlobaSi. iyo ra mWidrod<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli neokonservatoruli mTavrobebis gamocdilebasTan,<br />

neoliberalizmis pirveli nabijebi laTinur amerikaSi ukavSirdeba neoliberalur<br />

ekonomikur programas, romelic ganxorciel<strong>da</strong> CileSi, salvador aliendes<br />

<strong>da</strong>mxobis Semdeg, general pinoCetis diqtatoruli mmarTvelobis mier. Se<strong>da</strong>rebiT<br />

axlo warsulSi, sabazro modelebi ganaxorciela argentinaSi karlos saul<br />

menemis mTavrobam, meqsikaSi - karlos salinas de gortaris <strong>da</strong> ernesto zedilos<br />

mTavrobebma <strong>da</strong> braziliaSi - fernando henrike kardosom. es modelebi, rom<br />

araferi vTqvaT sxva qveynebSi ganxorcielebul analogiur modelebze,<br />

warmoadgendnen neoliberalur models, Tumca, maT Tan sdev<strong>da</strong> is Taviseburebebi,<br />

rac, Sesabamisad, <strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo argentinisTvis, meqsikisTvis <strong>da</strong><br />

braziliisTvis.<br />

neoliberaluri mTavrobebi mxars uWeren <strong>da</strong> stimuls aZlevdnen iseT<br />

koncefciebs, rogoricaa Ria bazrebi, Tavisufali vaWroba, saxelmwifo seqtoris<br />

Sekveca, ekonomikaSi saxelmwifos intervenciis SezRudva <strong>da</strong> bazrebis<br />

deregulacia. larisa lomnici <strong>da</strong> ana melniki (Chile's Middle Class: A Struggle for Survival<br />

101


in the Face of Neoliberalism [Boulder, Colo.: Lynne Rienner, 1991]) aRniSnaven, rom istoriuli <strong>da</strong><br />

filosofiuri TvalsazrisiT, neoliberalizmi asocirebulia gar<strong>da</strong>qmnis<br />

programebTan. gar<strong>da</strong>qmna ganisazRvreba rogorc im programebis, samoqmedo kursisa<br />

<strong>da</strong> pirobiTobebis erToblioba, romlebic rekomendebulia msoflio bankis,<br />

saerTaSoriso savaluto fondis, <strong>da</strong> sxva safinanso organizaciebis mier. marTalia<br />

msoflio banki erTmaneTisagan mijnavs iseT cnebebs, rogoricaa stabilizacia,<br />

gar<strong>da</strong>qmna <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>qmnis politika, magram, amave dros, is aRiarebs, rom am cnebebis<br />

gamoyeneba “arazusti <strong>da</strong> araTanmimdevrulia” (citirebulia naSromSi Joel Samoff,<br />

"More, Less, None? Human Resource Development: Responses to Economic Constraint" [Palo Alto, Calif.,<br />

June 1990], 21; mimeographed). stabilizaciasa <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>qmnaze orientirebuli aseTi<br />

programebis Sedegad, mTavrobebis mier gasatarebeli politikis kuTxiT gaCn<strong>da</strong><br />

rigi rekomen<strong>da</strong>ciebi, maT Soris, saxelmwifo xarjebis Semcireba, fulis<br />

devalvacia eqsportis stimulirebisaTvis, saimporto tarifebis <strong>da</strong>weva <strong>da</strong><br />

saxelmwifo <strong>da</strong>grovebisa <strong>da</strong> piradi <strong>da</strong>nazogebis gazr<strong>da</strong>. rogorc xazgasmiT<br />

aRvniSne, am modelis centralur aspeqti saxelmwifo seqtoris rolis mkveTri<br />

SezRudvaa, rac ganxorciel<strong>da</strong> saxelmwifo sawarmoebis privatizebis <strong>da</strong><br />

xelfasebis <strong>da</strong> fasebis liberalizaciis saSualebiT, aseve, samrewvelo <strong>da</strong><br />

sasoflo-sameurneo warmoebis reorientaciiT <strong>da</strong> misi warmarTviT eqsportis<br />

zrdisken. amdenad, gar<strong>da</strong>qmnisa <strong>da</strong> stabilizaciis politika miznad isaxavs<br />

saerTaSoriso mimocvlis gaTavisuflebas, cdomilebebis Semcirebas safaso<br />

struqturaSi (sxva<strong>da</strong>sxva saqonelze fasebis Tanafardoba), proteqcionizmis<br />

mospobas <strong>da</strong> bazris zegavlenis xelSewyobas.<br />

neoliberaluri saxelmwifos wanamZRvrebi SesaZlebelia ganvazogadoT<br />

Semdegi saxiT: neoliberaluri saxelmwifos politikur safuZvels warmoadgens im<br />

Teoriebis <strong>da</strong> interesTa jgufebis erToblioba, romlebic garkveuli<br />

valdebulebebiT arian <strong>da</strong>kavSirebuli mowodebis aspeqtis ekonomikasTan,<br />

monetarizmTan, neokonservatiul kulturul seqtorebTan; sayovelTao<br />

keTildReobis saxelmwifos redistribuciuli politikis mowinaaRmdege<br />

jgufebTan; <strong>da</strong> im seqtorebTan, romelTa mudmivi sazrunavi biujetis deficitia.<br />

sxva sityvebiT rom vTqvaT, es aris Sinagan winaaRmdegobaSi myofi aliansi. aseTi<br />

saxelmwifo modelebi reagireben saxelmwifos fiskalur krizisebze <strong>da</strong><br />

kanonierebis (realur Tu aRqmul) krizisebze. am SemTxvevaSi moqalaqeebis ndobis<br />

krizisebi mniSvnelovan gar<strong>da</strong>texis momentebs warmoadgenen demokratiuli<br />

warmomadgenlobisa <strong>da</strong> saxelmwifo institutebisadmi ndobis ganmtkicebis<br />

TvalsazrisiT. am kulturuli, konservatiuli <strong>da</strong> ekonomikuri TvalsazrisiT<br />

liberalur modelSi saxelmwifo, saxelmwifo intervenciis politika <strong>da</strong><br />

saxelmwifo sawarmoebi problemis <strong>da</strong> ara am problemi<strong>da</strong>n gamosavalis nawils<br />

warmoadgenen. rogorc neoliberaluri ideologiis mimdevrebi sxva<strong>da</strong>sxva dros<br />

aRniSnavdnen, saukeTeso forma patara mTavrobaa.<br />

102


mowinave kapitalistur qveynebSi ekonomikuri restruqturizebis farTod<br />

gavrcelebuli winapirobebi <strong>da</strong> struqturuli gar<strong>da</strong>qmnis wanamZRvrebi sruliad<br />

miesa<strong>da</strong>geba neoliberalur modelebs. es modelebi iTvaliswineben sazogadoebriv<br />

saWirobebze gaweuli <strong>da</strong>naxarjebis Semcirebas, im programebis Sekvecas, romlebic<br />

araekonomiurad arian miCneuli, privatizebis ganxorcielebas saxelmwifo<br />

sawarmoebis gayidviT <strong>da</strong> deregulirebis meqanizmebis SemuSavebas biznesis samyaros<br />

funqcionirebaSi saxelmwifos intervenciis SesazRu<strong>da</strong>d. gar<strong>da</strong> amisa, aRniSnuli<br />

modelebis mixedviT saxelmwifo naklebad un<strong>da</strong> iyos CarTuli socialuri<br />

momsaxurebis (rogoricaa, <strong>ganaTleba</strong>, jan<strong>da</strong>cva, pensiebi, sazogadoebrivi<br />

transporti <strong>da</strong> xelmisawvdomi sacxovrebeli) gawevaSi <strong>da</strong> aseTi tipis momsaxureba<br />

kerZo seqtoris prerogativas un<strong>da</strong> ganekuTvnos.<br />

28. Aaqamde, msjelobas sruliad gacnobierebulad vagebdi liberalur,<br />

neokonservatiul <strong>da</strong> neoliberalur saxelmwifoebze empiriulad <strong>da</strong>sabuTebul <strong>da</strong><br />

informaciiT gajerebul codnaze <strong>da</strong>yrdnobiT. am msjelobas politikur<br />

folosofiur TeoriebTan vakavSirebdi. momdevno nawilSi mocemuli msjeloba<br />

paralelistur Teoriebze, postmodernizmze <strong>da</strong> feminizmze umeteswilad Teoriul<br />

safuZvlebzea agebuli. saxelmZRvanelos formatis SezRudvebi<strong>da</strong>n gamomdinare, ar<br />

ganvixilav gar<strong>da</strong>mavali qveynebis (mag., kapitalizmi<strong>da</strong>n socializmze, an<br />

socializmi<strong>da</strong>n kapitalizmze ga<strong>da</strong>svla) <strong>da</strong> socialisturi qveynebis gamocdilebas.<br />

29. modeli moicavs specialuri industriuli RonisZiebebis SemuSavebas<br />

myidveli <strong>da</strong> momwodebeli kompaniebis mier (anu “specialur urTierTobebs” maT<br />

Soris), romelSic gansakuTrebul rols saerTaSoriso vaWrobisa <strong>da</strong> mrewvelobis<br />

saministro asrulebs. Nick Oliver and Barry Wilkinson, The Japani-sation of British Industry<br />

(London: Basil Blackwell, 1988); Paul Hirst and J. Zeitlin, "Flexible Specialization versus Post-Fordism,"<br />

Economy and Society 20, no. 1 (1991): 1-56; Bob Jessop, "Regulation Theory, Post-Fordism, and the State,"<br />

Capital and Class 34(1988): 147-168.<br />

30. Aam nawilSi <strong>da</strong>vesesxebi Cemi <strong>da</strong> raimond morous erTobliv naSroms<br />

socialuri Teoriisa <strong>da</strong> ganaTlebis Sesaxeb.<br />

103


3<br />

globalizacia<br />

winamdebare Tavi agebulia koncefciaze, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c<br />

globalizaciis fenomeni zRu<strong>da</strong>vs saxelmwifos <strong>da</strong>moukideblobas <strong>da</strong><br />

erovnul suverenitets. es SezRudvebi gamoxatulia im <strong>da</strong>ZabulobaSi,<br />

romelic arsebobs saerTaSoriso masStabiT <strong>da</strong> lokalurad mimdinare<br />

dinamiur procesebs Soris, faqtobrivad, nebismieri ga<strong>da</strong>wyvetilebis Tu<br />

politikuri moqmedebis arealis TvalsazrisiT, socialur, kulturul <strong>da</strong><br />

ekonomikur sferoebSi. Sesabamisad, globalizacia ara mxolod Slis<br />

saxelmwifoTa Soris sazRvrebs, aramed cvlis erTobebs erovnuli<br />

saxelmwifos sazRvrebSi <strong>da</strong> sazRvrebs miRma. SeuZlebelia globalizacia<br />

aRvweroT rogorc mxolod warmoebis organizaciis tipi, romelic fordis<br />

mmarTvelobis Semdgomi periodisaTvis iyo <strong>da</strong>maxasiaTebeli. is globaluri<br />

ekonomikis mTavari maxasiaTebelia. a<strong>da</strong>mianTa uflebebs, regionul<br />

saxelmwifoebs <strong>da</strong> kosmopolitur <strong>demokratia</strong>s ga<strong>da</strong>mwyveti roli<br />

<strong>da</strong>ekisreba, vinai<strong>da</strong>n isini zegavlenas moaxdenen samoqalaqo minimumebze<br />

saxelmwifo doneze, kapitalisa <strong>da</strong> samuSao Zalis efeqtianobaze sxva<strong>da</strong>sxva<br />

sferoebSi <strong>da</strong> gansakuTrebiT, moqalaqeobis, demokratiis <strong>da</strong><br />

multikulturis dinamikaze Tanamedrove saxelmwifoSi.<br />

globalizaciis fenomeni<br />

bunebrivi mdgomareobi<strong>da</strong>n civilizebul mdgomareobaze ga<strong>da</strong>svla saocar<br />

cvlilebas iwvevs a<strong>da</strong>mianSi, Caanacvlebs ra mis qcevaSi instinqts<br />

samarTlianobiT <strong>da</strong> aRavsebs ra mis qmedebebs manamde ararsebuli zneobrivi<br />

TvisebebiT.<br />

---------Jan Jak ruso, socialuri kontraqti<br />

globalizacia gansazRvrulia rogorc “socialuri urTierTobebis<br />

gaZliereba mTeli msoflios masStabiT, rac teritoriulad <strong>da</strong>Sorebul<br />

regionebs ise akavSirebs erTmaneTTan, rom konkretul adgilze movlenebis<br />

warmarTvas mravali miliT <strong>da</strong>Sorebul adgilze momx<strong>da</strong>ri movlenebi<br />

ganapirobebs <strong>da</strong> piriqiT” (heldi, 1991:9). mraval sxva mosazrebasTan erTad,<br />

heldi miiCnevs, rom globalizacia globaluri ekonomikis warmoqmnis,<br />

koleqtiuri ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebis axali formebis warmomqmnel<br />

ekonomikur erTeulebs Soris transnacionaluri kavSirebis eqspansiis,<br />

mTavrobaTaSorisi <strong>da</strong> kvazi-zesaxelmwifoebrivi institutebis ganviTarebis,<br />

104


transnacionaluri komunikaciebis intensifikaciis <strong>da</strong> axali regionuli <strong>da</strong><br />

samxedro wesrigis <strong>da</strong>myarebis produqtia.<br />

GmiiCneven, rom globalizaciis procesi Slis saxelmwifoTaSoris<br />

sazRvrebs, cvlis erTobebs er-saxelmwifoebs Soris <strong>da</strong> maT sazRvrebSi <strong>da</strong><br />

Zlier zemoqmedebas axdens saxelmwifo <strong>da</strong> interesTa jgufebis identobebze.<br />

neil smelseri (1994) mSvenivrad gadmoscems am sakiTxis arss:<br />

ufro moxerxebeli iqneba, Tu msoflioSi Seqmnili situaciis aRweras erisaxelmwifos<br />

statusis ganxilviT <strong>da</strong>viwyebT. miiCnevdnen ra, sakuTari<br />

moqalaqeebis erTgulebisa <strong>da</strong> soli<strong>da</strong>robis TvalsazrisiT, bunebriv <strong>da</strong><br />

suverenul centrad, saxelmwifos Sesaxeb amgvar ideas axlo warsulSi, misi<br />

Semadgeneli yvela elementis TvalsazrisiT, winaaRmdegoba Sexv<strong>da</strong>.<br />

saxelmwifos sazRvrebSi SeRweva SesaZlebeli gax<strong>da</strong> warmoebis, vaWrobis,<br />

finansebis <strong>da</strong> kulturis mzardi globalizaciis meSveobiT, ris Sedega<strong>da</strong>c<br />

saxelmwifoebma kontroli <strong>da</strong>karges sakuTar sve-bedze. amas <strong>da</strong>emata isic,<br />

rom saxelmwifoTa suverenoba regionuli politikuri federaciebis <strong>da</strong><br />

aliansebis cvalebadi modelebis gamoyenebam Selaxa. subnacionalur doneze,<br />

saxelmwifo iseTi winaaRmdegobis pirispir aRmoCn<strong>da</strong>, rogoricaa sxva<strong>da</strong>sxva<br />

– regionul, enobriv, religiur, eTnikur, genderul <strong>da</strong> cxovrebis stilis<br />

safuZvelze Seqmnili soli<strong>da</strong>ruli <strong>da</strong>jgufebebis aRorZineba <strong>da</strong> ayvaveba,<br />

aseve, <strong>da</strong>mabneveli raodenobis uCveulo sazogadoebrivi moZraobebis<br />

aRmoceneba, romlebic sakuTari soli<strong>da</strong>robis generirebas axdenen. yovelive<br />

es metoqeobas uwevs saxelmwifos, a<strong>da</strong>mianebis loialurobis, zogjer ki<br />

saxelmwifos teritoriaze iurisdiqciis gavrcelebis TvalsazrisiT.<br />

mokled, Tanamedrove saxelmwifoze, rogorc zevi<strong>da</strong>n, ise qvevi<strong>da</strong>n zewolas<br />

axorcieleben sa<strong>da</strong>vo saxelmwifo sazRvrebi <strong>da</strong> cvalebadi soli<strong>da</strong>robebi. 1<br />

(5)<br />

globalizacia marTlac is socialuri konstruqciaa, romelic<br />

rogorc duglas kelneri (1997) miiCnevs, kritikuli Teoriis pozicii<strong>da</strong>n<br />

kritikul gansjas saWiroebs. kelners miaCnia, rom globalizaciis<br />

koncefcia gvxvdeba yvelgan <strong>da</strong> mas Sedegad moyveba yvelaferi, <strong>da</strong>wyebuli<br />

msoflios vetsernizaciiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>mTavrebuli kapitalizmis gabatonebiT.<br />

zogi globalizacias sazogadoebebis homogenurobis zrdis procesad<br />

aRiqvams, sxvani _ kulturaTa hibridizaciis <strong>da</strong> mravalferovnebis zrdis<br />

procesad. mavanTa azriT, globalizacia multinacionaluri korporaciebisa<br />

<strong>da</strong> saxelmwifoebis mier Zalauflebis gamoyenebis evoluciur procesia,<br />

meoreni mas garemos <strong>da</strong>cviTi saqmianobis, demokratizaciis <strong>da</strong> humanizaciis<br />

sayrdenad miiCneven. a<strong>da</strong>mianTa erTi nawilis azriT globalizaciis<br />

koncefcia axali fandia, romlis mizani imperializmisa <strong>da</strong> modernizaciis<br />

efeqtebis miCqmalvaa. sxvani amtkiceben, rom modernizacia <strong>da</strong>sabams aZlevs<br />

105


axal “globalur eras”, romelic gansxvavdeba “Tanamedrove epoqisagan”.<br />

metic, zogierTi Teoretikosi asabuTebs, rom globalizacia kacobriobis<br />

istoriaSi axali epoqis ganmsazRvrel koncefciaa, vinc am mosazrebas ar<br />

eTanxmeba miiCnevs, rom globalizaciis mniSvneloba <strong>da</strong> misi e.w.<br />

“uaxlesoba” ga<strong>da</strong>Warbebula<strong>da</strong>a Sefasebuli (kelneri, 1997:2). kelneri<br />

brZnulad askvnis, rom globalizaciasTan <strong>da</strong>kavSirebiT gamoTqmuli yvela<br />

zemoT xsenebuli mosazreba realobas Seesabameba <strong>da</strong> mraval SemTxvevaSi,<br />

globalizaciis diskursi SeiZleba Tanamedrove <strong>da</strong> postmodernistuli<br />

Teoriebis meSveobiT Camoyalibdes; faqtobrivad, kelners (1997) miaCnia, rom<br />

Cven vimyofebiT `asakSi Sesuli Tanamedrove epoqi<strong>da</strong>n aRmocenebad<br />

postmodernistul epoqaze gar<strong>da</strong>maval periodSi” (3).<br />

kelneris analizSi metad mniSvnelovania is, rom man Zalian kargad<br />

gadmosca epoqis suli, socialuri Teoriis TvalsazrisiT: globalizacia<br />

ver iqneba gaanalizebuli mxolod diskretuli polaruli<br />

<strong>da</strong>pirispirebulobis kuTxiT. is ganxiluli un<strong>da</strong> iqnas rogorc gar<strong>da</strong>mavali<br />

mdgomaroeba or istoriul epoqas Soris. is rTuli, mravalganzomilebiani<br />

fenomenia, “romelic moicavs sxva<strong>da</strong>sxva dones, moZraobas, <strong>da</strong>Zabulobas <strong>da</strong><br />

konfliqtebs imdenad, rom transdisciplinurma socialurma Teoriam<br />

aucileblad un<strong>da</strong> asaxos misi konturebi, dinamika, traeqtoriebi,<br />

problemebi <strong>da</strong> SesaZlo momavali” (kelneri, 1997:4).<br />

kelneri skeptikurad uyurebs im mosazrebas, rom istoriuli epoqebi<br />

mkacrad gansazRvruli qronologiis <strong>da</strong>cviT iqmneba <strong>da</strong> mTavrdeba, mas<br />

miaCnia, rom Tanamedrove epoqa bevri ramiT hgavs renesansis epoqas,<br />

romelic or istoriul eras Soris gar<strong>da</strong>maval periods warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

faqtobrivad, kelneri (1997), misi codnis miuxe<strong>da</strong>vad, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

igi keTilganwyobilia postmodernizmis mimarT <strong>da</strong> afasebs mas, rogorc<br />

ufro mets, vidre ubralod istoriul axirebas, ar miiCnevs, rom<br />

globalizacia sruliad mkafio “postmodernistuli” mdgomareobis mimarT<br />

gamoxatuli sapasuxo reaqciaa, vinai<strong>da</strong>n “warmoebis kapitalisturi<br />

urTierTobebi jer kidev axdenen sazogadoebrivi formaciebis didi nawilis<br />

struqturirebas <strong>da</strong> kapitalis hegemonia kvlav rCeba sazogadoebrivi<br />

cxovrebis ganzomilebebis udidesi nawilis maorganizebel Zalad” (31).<br />

kritikuli modernizmis perspeqtivi<strong>da</strong>n _ anu im TvalTaxedvi<strong>da</strong>n,<br />

romlis Tanaxma<strong>da</strong>c klasi, rasa <strong>da</strong> sqesi dominirebis gansxvavebuli <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>moukidebeli formebia, romlebsac, miuxe<strong>da</strong>vad am gansxvavebulobisa,<br />

mainc aqvT sistematiuri urTierTqmedeba _ romelic, Tavis mxriv,<br />

aucileblad un<strong>da</strong> iqnes Seswavlili disciplinaTaSorisi kuTxiT (morou<br />

<strong>da</strong> toresi, 1995) – axla kapitalizmis globalizaciis <strong>da</strong> msoflio<br />

106


masStabiT mimdinare ekonomikuri restruqturizebis analizze<br />

ga<strong>da</strong>vinacvleb.<br />

Okapitalizmis globalizacia <strong>da</strong> ekonomikis restruqturizacia<br />

rodesac qonebis <strong>da</strong>grovebas aRar eqneba esoden mniSvnelovani socialuri<br />

<strong>da</strong>tvirTva, didi cvlilebebi ganxorcieldeba zneobriv kodeqsSi. maSin, Cven<br />

SevZlebT gavTavisufldeT im fsevdo-zneobrivi principebisgan, romlebic<br />

gvtanjav<strong>da</strong> ori aseuli wlis ganmavlobaSi <strong>da</strong> romelTa meSveobiTac<br />

ganvadideT a<strong>da</strong>mianis yvelaze sazizRari Tvisebebi <strong>da</strong> isini saTnoebamde<br />

aRvazeveT . . . magram frTxilad! yovelive amis dro jer ar <strong>da</strong>mdgara. sul<br />

mcire kidev asi weli Cven iZulebuli viqnebiT sakuTari Tavis <strong>da</strong> sxvebis<br />

winaSe viTvalTmaqcoT TiTqos<strong>da</strong> samarTliani aris usamarTlo, xolo<br />

upatiosno _ patiosani; vinai<strong>da</strong>n upatiosneba gamosadegi ramaa, patiosneba ki<br />

- ara. garkveuli periodis manZilze, jer kidev Tayvani un<strong>da</strong> vceT siZunwes,<br />

mevaxSeobas <strong>da</strong> sifrTxiles, ramdena<strong>da</strong>c mxolod maTi meSveobiT SevZlebT<br />

ekonomikuri aucileblobis gvirabi<strong>da</strong>n dRis sinaTleze gamosvlas.<br />

-------jon meinard keinsi, “ekonomikuri SesaZleblobebi Cveni<br />

SviliSvilebisaTvis”<br />

Eekonomikuri globalizacia aris msoflio masStabiT mimdinare<br />

ekonomikuri restruqturizebis Sedegi, romelic ekonomikis, mecnierebis,<br />

teqnologiis <strong>da</strong> kulturis globalizacias, aseve, Sromis saerTaSoriso<br />

<strong>da</strong>nawilebis absolutur transformacias moicavs (harvei, 1989). Sromis<br />

saerTaSoriso <strong>da</strong>nawilebis transformaciasTan erTad, xdeba erebs,<br />

saxelmwifoebs <strong>da</strong> erovnul <strong>da</strong> regionalur ekonomikebs Soris ekonomikuri<br />

integrirebis gar<strong>da</strong>qmna. didwilad, aseTi tipis globalizacia aris<br />

komunikaciebsa <strong>da</strong> kompiuterul teqnologiebSi ganxorcielebuli im<br />

cvlilebebis rezultati, romlebic xels uwyoben Sromis mwarmoeblurobis<br />

zr<strong>da</strong>s, anacvleben Sromas kapitaliT <strong>da</strong> ganapirobeben maRali<br />

mwarmoeblurobis axali mimarTulebebis <strong>da</strong>nergvas (mag. programuli<br />

uzrunvelyofis Seqmnis teqnologia <strong>da</strong> kompiuterebi, rac <strong>da</strong>exmara<br />

multimilioner bil geitss <strong>da</strong> kompania Microsoft-s msoflio bazris<br />

<strong>da</strong>pyrobaSi). es cvlilebebi xelaxla gansazRvraven erebs Soris<br />

urTierTobebs <strong>da</strong> Tavis TavSi gulisxmoben kapitalis mobilurobas,<br />

saerTaSoriso gacvlis <strong>da</strong> im moklevadiani, maRali riskis matarebeli<br />

finansuri instrumentebis meSveobiT, romelTac zogma kritikosma “kazinos<br />

ekonomika” uwo<strong>da</strong> <strong>da</strong> romlebsac valutiT movaWre spekulantebi marTaven<br />

(barneti <strong>da</strong> kavanahi, 1996b). saerTaSoriso doneze xdeba kapitalisa <strong>da</strong><br />

107


warmoebis usazRvro koncentracia <strong>da</strong> centralizacia (qernoi <strong>da</strong> sxvebi.,<br />

1993).<br />

globalizaciis procesma Tanamedrove kapitalizmSi samuSao Zalaze<br />

moaxdina zegavlena. marTlac, Sromis bazrebi ar aris homogenuri <strong>da</strong><br />

segmentebad aris <strong>da</strong>yofili. Sromis bazrebis segmentacia gulisxmobs imas,<br />

rom arsebobs sul mcire, oTxi saxis bazari: pirveli, romelic Cveulebriv<br />

transnacionaluria, pasuxobs monopoliuri kapitalizmis moTxovnebs; meore,<br />

romelic pasuxobs konkurenciuli kapitalizmis moTxovnebs, warmoadgens<br />

meorad Sromis bazars <strong>da</strong> ufro saqonlisa <strong>da</strong> momsaxurebis Si<strong>da</strong> bazarze<br />

mimocvlazea orientirebuli; mesame, saxelmwifo seqtori erT-erTia im<br />

mcirericxovani Sromis bazrebi<strong>da</strong>n, romelic Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>culia<br />

saerTaSoriso konkurenciisagan – Tumca, neoliberalizmis gabatonebis <strong>da</strong><br />

“didi mTavrobis” neokonservatiuli kritikis kval<strong>da</strong>kval, saxelmwifo<br />

seqtorSi <strong>da</strong>saqmebaze privatizebis procesma iqonia gavlena. Sedegad,<br />

aRniSnuli tipis <strong>da</strong>saqmeba sul ufro mcirdeba. <strong>da</strong>bolos, swrafad mzardi<br />

marginaluri Sromis bazari, romelic moicavs yvelafers <strong>da</strong>wyebuli<br />

aralegaluri garigebebi<strong>da</strong>n (rogoricaa narkoga<strong>da</strong>zidvebi) <strong>da</strong>mTavrebuli<br />

TviT-<strong>da</strong>saqmebiT, ojaxSi saqmianobiT, ojaxuri biznesiT, mcire zomis<br />

naturaluri warmoebiT, <strong>da</strong> uamravi sxva ekonomikuri aqtivobiT, rasac<br />

marginalur, aralegalur an araformalur Sromas uwodeben. sakmaod<br />

sainteresoa, rom es marginaluri Sromis bazari Tava<strong>da</strong>c segmentebad aris<br />

<strong>da</strong>yofili. amasTan, zogi seqtori aSkarad mibmulia globalizaciaze<br />

(rogoricaa narkoga<strong>da</strong>zidvebi an bavSvTa pornografia, rogorc industria),<br />

<strong>da</strong>narCenebi ki mkveTrad lokaluria TavianTi fesvebis, saqmianobis <strong>da</strong><br />

ekonomikuri Sefasebebis TvalsazrisiT (rogoricaa, magaliTad quCis<br />

movaWreebi).<br />

Aam ukiduresad globalizebuli kapitalizmis mTavar maxasiaTebels,<br />

ramac didi gavlena iqonia Sromis bazrebze, warmoadgens warmoebis<br />

faqtorebis mTeli msoflios masStabiT gabneva. metic, zRvruli mogebis<br />

ganakveTebi izrdeba erT sul mosaxleze (romlis zrdis procenti zogierT<br />

mowinave kapitalistur qveyanaSi maRlasvlas ganagrZobs) mwarmoeblurobis<br />

uwyveti zrdis <strong>da</strong> <strong>da</strong>naxarjebis Semcirebis (iseTi gzebiT, rogoricaa<br />

samuSao<strong>da</strong>n droebiT <strong>da</strong>Txovna, warmoebis intensifikacia, ZviradRirebuli<br />

samuSao Zalis Canacvleba Se<strong>da</strong>rebiT iafi samuSao ZaliT, an Sromis<br />

Canacvleba kapitaliT) gamo. Sromis bazrebis mzard segmentaciasTan erTad,<br />

rodesac pirveladi bazrebi sTavazoben met Semosavals, stabilurobas <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>matebiT SeRavaTebs, xdeba saaTobrivi anazRaurebis Canacvleba sanardo<br />

anazRaurebiT. es ki mkafiod mijnavs erTmaneTisgan nominalur <strong>da</strong> realur<br />

xelfass, agreTve xelfassa <strong>da</strong> socialur xelfass, arapir<strong>da</strong>piri sesxebis<br />

<strong>da</strong> saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n ganxorcielebuli qmedebebis saSualebiT. amave<br />

108


dros, aRniSnuli transformaciebi miuTiTebs imaze, rom ufasureba muSaTa<br />

klasis roli <strong>da</strong> mcirdeba organizebuli Sromis gavlena ekonomikaSi<br />

politikuri ga<strong>da</strong>wyvetilebebis SeTanxmebis <strong>da</strong> socialuri paqtis<br />

warmoqmnis TvalsazrisiT.<br />

ukanaskneli sami Tu oTxi dekadis ganmavlobaSi Camoyalibebuli<br />

grZelvadiani tendenciis kval<strong>da</strong>kval, momsaxurebis <strong>da</strong>rgebi zr<strong>da</strong>s<br />

ganagrZoben <strong>da</strong> Tavisi mniSvnelobiT win uswreben kidec pirvelxarisxovan<br />

<strong>da</strong> warmoebasTan <strong>da</strong>kavSirebul <strong>da</strong>rgebs mTlian erovnul produqtSi. iseT<br />

Sromatevad sferoSic ki, rogoricaa momsaxurebis industria, saxezea<br />

mkafio niSnebi imisa, rom teqnologia anacvlebs “Suamavlebs”. es aSkarad<br />

Cans mogzaurobis biuroTa agentebisa <strong>da</strong> uZravi qonebis agentebis<br />

magaliTze, romelTa saqmianobac kargavs aqtualobas Sesabamis ekonomikur<br />

bazrebze.<br />

aRniSnuli cvlilebebi Sromisa <strong>da</strong> kapitalis globalur<br />

SemadgenlobaSi mimdinareobs im dros, rodesac adgili aqvs samuSao Zalis<br />

siWarbes <strong>da</strong> rodesac Sromasa <strong>da</strong> kapitals Soris konfliqti Tavis<br />

simwvaves kargavs. StatgareSe muSakebis raodenobis zr<strong>da</strong> aseve<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia saerTaSoriso konkurenciis zr<strong>da</strong>sTan <strong>da</strong> muSaTa klasisa<br />

<strong>da</strong> profkavSirebis Rrma rwmenasTan imis Taobaze, rom yovelTvis ar aris<br />

SesaZlebeli kompaniebze zewolis ganxorcieleba, ufro didi raodenobis<br />

<strong>da</strong> ukeTesi xarisxis socialuri <strong>da</strong>xmarebis an xelfasebis miRebis mizniT.<br />

Aamis mizezia samuSao Zalis siWarbe <strong>da</strong> imis codna, rom transnacionalur<br />

<strong>da</strong> konkurentul garemoSi, kompaniebis klebad zRvrul mogebas Sedegad<br />

mohyva mosamsaxureTa samuSao<strong>da</strong>n ganTavisufleba <strong>da</strong> kapitalis<br />

forsirebuli migracia mowinave kapitalisturi qveynebis regionuli<br />

bazrebi<strong>da</strong>n iseT qveynebSi, sa<strong>da</strong>c maRalkvalificiuri <strong>da</strong> imavdroulad<br />

<strong>da</strong>balanazRaurebadi samuSao Zala xelmisawvdomia. saSiSroeba, romelic<br />

ukavSirdebo<strong>da</strong> Tavisufali vaWrobis SeTanxmebebs, rogoricaa Crdiloamerikuli<br />

Tavisufali vaWrobis SeTanxmeba an vaWrobis msoflio<br />

organizaciis mier SemoTavazebuli axali RonisZiebebi im SezRudvebSi<br />

aisaxa, romelelic proteqcionistuli politikis TvalsazrisiT SemoiRes.<br />

yvelasaTvis cnobili magaliTebia _ kvalificiuri inJinrebi <strong>da</strong><br />

kompiuteris specialistebi indoeTi<strong>da</strong>n, romlebsac SehyavT saxelfaso<br />

informacia Crdilo-amerikuli kompaniebis monacemTa bazaSi <strong>da</strong> amisTvis<br />

amerikeli sakancelario muSakebis Sromis sazRauris mxolod mcire nawils<br />

iReben; masobrivi warmoeba CineTSi, sa<strong>da</strong>c momuSaveebs mizerul Tanxebs<br />

uxdian, <strong>da</strong> zogjer iZulebiTac ki amuSaveben; axalgazr<strong>da</strong> indonezieli<br />

gogonebi, romlebic CogburTis fexsacmelebs awarmoeben <strong>da</strong> romelTa<br />

gamomuSaveba saaTSi aT cents Seadgens.<br />

109


mogebis ganakveTebis klebasTan SeWidebis mizniT, transnacionaluri<br />

kapitalizmi cdilobs miaRwios met mwarmoeblurobas erT sul mosaxleze,<br />

an warmoebis realuri xarjebis Semcirebas, aseve, warmoebebis ga<strong>da</strong>tanas<br />

Tavisufal ekonomikur zonebSi, sa<strong>da</strong>c: iafi <strong>da</strong> maRalkvalificiuri<br />

muSaxeli xelmisawvdomia; SezRudulia profkavSirebis roli; arsebobs<br />

iafi, advilad xelmiswvdomi <strong>da</strong> efeqturi bunebrivi resursebi; saxezea<br />

keTilsasurveli politikuri situacia; ganviTarebuli infrastruqtura <strong>da</strong><br />

saxelmwifo resursebi; arsebobs didi bazrebi <strong>da</strong> saga<strong>da</strong>saxado SeRavaTebi<br />

(Fortune, 1992).<br />

es axali globaluri ekonomika Zalze gansxvavdeba adreuli tipis<br />

saxelmwifo ekonomikisgan. adre, saxelmwifo ekonomika efuZnebo<strong>da</strong><br />

stan<strong>da</strong>rtul masobriv warmoebas, rodesac ramdenime menejeri zevi<strong>da</strong>n<br />

akontroleb<strong>da</strong> sawarmoo process, xolo uamravi muSa maT miTiTebebs<br />

asruleb<strong>da</strong>. es masobrivi warmoebis ekonomika stabiluri iyo imdenad,<br />

ramdenad swrafa<strong>da</strong>c SeZleb<strong>da</strong> warmoebis xarjebis Semcirebas (Sromis<br />

fasis CaTvliT), miaxerxeb<strong>da</strong> warmoebis ga<strong>da</strong>iaraRebas <strong>da</strong> SeinarCuneb<strong>da</strong><br />

konkurentulobas saerTaSoriso doneze. komunikaciebis sferoSi <strong>da</strong><br />

satransporto teqnologiebSi miRweuli progresis <strong>da</strong> momsaxurebis<br />

<strong>da</strong>rgebis ganviTarebis wyalobiT, warmoeba <strong>da</strong>nawevrebuli aRmoCn<strong>da</strong> mTeli<br />

msoflios masStabiT. axali globaluri ekonomika ufro cvalebadi <strong>da</strong><br />

elastiuria, mas obobis qselis msgavsad, Zalauflebis xazebisa <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebis meqanizmebis mravalferovneba <strong>da</strong><br />

mravalganzomilebianoba axasiaTebs. amiT igi gansxvavdeba Zalauflebis<br />

statikuri, piramiduli organizebisgan, rac tradiciul kapitalistur<br />

sistemas axasiaTeb<strong>da</strong> (prJevorski, 1991; ome, 1990; riCi, 1991; Turou, 1992;<br />

manderi <strong>da</strong> goldsmiTi, 1996).<br />

aRniSnuli cvlilebebi kapitalizmis globalizebis TvalsazrisiT,<br />

seriozul zegavlenas axdens kulturasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>ze. kelneri (1997)<br />

Rrmad swvdeba sakiTxis arss, rodesac ambobs, rom “dRes kultura<br />

gansakuTrebulad rTuli <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>o miwaa, radgan globaluri kultura<br />

aRwevs adgilobriv kulturaSi <strong>da</strong> warmoiqmneba axali konfiguraciebi,<br />

romlebic ori ukiduresobis sinTezs axdenen, es Tavis mxriv warmoqmnis<br />

kolonizaciisa <strong>da</strong> winaaRmdegobis urTierT<strong>da</strong>pirispirebul Zalebs,<br />

globalur homogenizacias <strong>da</strong> adgilobriv hibridul formebsa <strong>da</strong><br />

identobebs” (11).<br />

maSin rodesac Zvel kapitalistur wyobaSi saxelmwifo ganaTlebis<br />

sistema ZiriTa<strong>da</strong>d disciplinirebuli <strong>da</strong> saimedo samuSao Zalis warmoebaze<br />

iyo orientirebuli – <strong>da</strong> marTlac, skolis garemoSi xSirad iCens Tavs<br />

winaaRmdegoba sistemuri reproducirebis mimarT <strong>da</strong> Cndeba politikuri<br />

110


adikaluri alternativebi _ axal globalur ekonomikas iseTi muSakebi<br />

esaWiroeba, romlebic advilad iTviseben siaxleebs <strong>da</strong> SeZleben gundur<br />

muSaobas droSi gamocdili meTodebis <strong>da</strong> SemoqmedebiTi midgomis<br />

gamoyenebiT (vilmsi, 1996). globalur ekonomikaSi yvelaze produqtiuli is<br />

muSakebi arian, romlebsac robert reiCi (1991) simbolur analitikosebs<br />

uwodebs. swored isini Seadgenen momavalSi samuSao Zalis yvelaze<br />

produqtiul <strong>da</strong> dinamiur segments.<br />

Sromis bazrebis segmentaciasTan erTad, globalizacias Sedegad<br />

mohyveba srul ganakveTze momuSaveTa Canacvleba arasrul ganakveTze<br />

momuSaveebiT (rasac Tan sdevs samuSao Zalis Rirebulebis Semcireba<br />

<strong>da</strong>msaqmeblis mier jan<strong>da</strong>cvis, ganaTlebisa <strong>da</strong> socialuri uzrunvelyofis<br />

mimarTulebebiT gaRebuli xarjebis SezRudvis gamo), Sromis bazrebze<br />

qalTa CarTulobis zr<strong>da</strong>, realuri xelfasis ganuxreli kleba <strong>da</strong> mzardi<br />

Sualedi, romelic aSorebs Statian (fiqsirebuli xelfasis mqone) muSakebs<br />

sazogadoebis dominanturi seqtorebisgan <strong>da</strong> im sanaRdo anazRaurebaze<br />

myofi fenisgan, romelic saarsebo minimums gamoimuSavebs. analogiuri<br />

saerTaSoriso fenomeni SeiniSneba im mzardi socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri<br />

napralis TvalsazrisiT, romelic arsebobs ganviTarebad qveynebsa <strong>da</strong><br />

mowinave kapitalistur saxelmwifoebs Soris.<br />

amdenad, globalizacias mosdevs seriozuli Sedegebi rogorc<br />

ekonomikuri mimocvlis doneze, aseve mTels msoflioSi socialuri<br />

wesrigis simboluri mowyobis TvalsazrisiT. momdevno nawilSi ganvixilavT<br />

sad ga<strong>da</strong>ikveTebian struqturuli <strong>da</strong> simboluri cvlilebebi<br />

globalizaciis procesSi.<br />

globalizacia <strong>da</strong> moqalaqeoba: suvereniteti, bazrebi <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebi<br />

moralistebi <strong>da</strong> Teologebi didi xania asabuTeben, rom CvenSi xdeba<br />

faseulobebis aRreva, vayenebT ra moxveWas sulier faseulobebze maRla. es<br />

mosazreba di<strong>da</strong>d ar Secvlila ukanakneli sami Tu oTxi saukunis manZilze,<br />

vinai<strong>da</strong>n is ar Seesabamebo<strong>da</strong> individis <strong>da</strong> saxelmwifo Zalauflebis Ziebis<br />

process, risTvisac mowodebulia bazarze orientirebuli sazogadoebebi.<br />

magram im SemTxvevaSi, Tu gamarTl<strong>da</strong> Cemi varaudi imis Sesaxeb, rom<br />

saxelmwifo Zalaufleba amieri<strong>da</strong>n <strong>da</strong>mokidebuli iqneba zneobriv<br />

upiratesobaze <strong>da</strong> zneobriv amaRlebulobaze, maSin erTmaneTs <strong>da</strong>emTxveva<br />

zneobis <strong>da</strong> Zalauflebis moTxovnebi. saxelmwifo Zalauflebis mopovebisken<br />

mimarTuli gza a<strong>da</strong>mianTa Tanaswori uflebebis cnobaze <strong>da</strong> mxar<strong>da</strong>Weraze<br />

gaivlis.<br />

- s. b. makfersoni, demokratiis realuri samyaro<br />

111


im cvlilebebma, romlebic ganxorciel<strong>da</strong> warmoebis pirobebSi <strong>da</strong><br />

iseT sferoebSi, rogoricaa politika, sainformacio teqnologiebi,<br />

momxmarebelTa preferenciebi, agreTve, kapitalis dinebebma mTels<br />

ekonomikaSi, <strong>da</strong> rac kidev ufro mniSvnelovania, kulturis sferos<br />

politikaSi mTeli msoflios masStabiT, moqalaqeobis cnebas Teoriuli <strong>da</strong><br />

praqtikuli xasiaTis sirTuleebi Seuqmna. es, faqtobrivad, navaraudevi iyo<br />

politikuri filosofiis tradiciebiT. aq min<strong>da</strong> ganvixilo is kavSirebi,<br />

romlebic arsebobs globalizacias, msoflio bazrebTan <strong>da</strong> Tavisufal<br />

vaWrobasTan <strong>da</strong>kavSirebul aqtualur problemebs <strong>da</strong> im meqanizms Soris,<br />

riTac sabazro konkurencia neoliberalizmis konteqstSi moqalaqeobis<br />

cnebaze, <strong>da</strong> aseve _ globaluri masStabiT, <strong>demokratia</strong>ze, axdens<br />

gavlenas.<br />

analogiurad, Tumc a<strong>da</strong>mianTa universaluri uflebebis metad<br />

gansxvavebuli politikur-ideologiuri Tvalsawieri<strong>da</strong>n, min<strong>da</strong><br />

SemogTavazoT im SezRudvebis meToduri Sefaseba, romelic moqalaqeobis<br />

TvalsazrisiT, mzardi informirebulobis, diskursis globalizaciis <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianTa universaluri uflebebis institutebis gamo arsebobs. es ori,<br />

paradoqsalurad msgavsi argumenti, romelic erTmaneTis Seusabamo<br />

(winaaRmdegobrivic ki) politikur filosofiuri xedvi<strong>da</strong>n ikveTeba, xazs<br />

usvams im sirTuleebs, romlebic <strong>da</strong>kavSirebulia globalizaciasTan <strong>da</strong><br />

kulturuli xasiaTis <strong>da</strong>tvirTvasTan, rac globalizacias moqalaqeobis<br />

TvalsazrisiT gaaCnia.<br />

moqalaqeebi <strong>da</strong> bazrebi<br />

eri-saxelmwifoebi arian politikuri organizmebi, <strong>da</strong> maT ekonomikur<br />

sisxlZarRvebSi mudmivad xdeba qolesterinis donis zr<strong>da</strong>. droTa<br />

ganmavlobaSi, arteriebis kedlebi sqeldeba, <strong>da</strong> organizmi kargavs<br />

sicocxlisunarianobas.<br />

keniCi ome, eri-saxelmwifos aRsasruli<br />

keniCi omes (1995), yvelaze pativcemul iaponel strategs biznesis<br />

<strong>da</strong>rgSi, Tavis ukanasknel naSromSi, eri-saxelmwifos aRsasruli,<br />

wamoyenebuli aqvs Tezisi, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c, eri-saxelmwifo<br />

ekonomikurad sklerotulia <strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom rCeba moTamaSed<br />

msoflio sistemaSi, <strong>da</strong>karguli aqvs unari akontrolos sakuTari erovnuli<br />

ekonomika, gansakuTrebiT gacvliTi kursi, <strong>da</strong> <strong>da</strong>icvas sakuTari qveynis<br />

valuta. metic, er-saxelmwifos aRar Seswevs Zala awarmoos realuri<br />

ekonomikuri aqtivobebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>karguli aqvs gavleniani monawilis funqcia<br />

globalur ekonomikaSi. samagierod, oTxi I, (anu, investicia, industria,<br />

112


sainformacio teqnologiebi, <strong>da</strong> individualuri momxmareblebi), rogorc ome<br />

miuTiTebs, warmoadgens globaluri ekonomikis eqspansiisa <strong>da</strong> operirebis<br />

mamoZravebel Zalas <strong>da</strong> swored maT xelSia moqceuli ekonomikuri<br />

Zalaufleba, romelsac erT dros eri-saxelmwifo flob<strong>da</strong>. 2 am ekonomikuri<br />

procesis Sedegi aris regionuli saxelmwifos aRmoceneba. martivad igi<br />

gansazRvrulia, rogorc teritoria, romelic xSirad sazRvrebs miRma<br />

mcxovreb sazogadoebebs (sociumebs) aerTianebs. xolo, sazogadoebebma<br />

Seqmnes regionuli ekonomikuri centri, romlis mosaxleoba ramodenime<br />

milioni<strong>da</strong>n 20 milionamde meryeobs (ome, 1995:143).<br />

amgvarad, er-saxelmwifos <strong>da</strong>karguli aqvs unari, gaumklavdes sakuTar<br />

ekonomikur dinamikas <strong>da</strong> politikur <strong>da</strong>Zabulobas, vinai<strong>da</strong>n, rogorc ome<br />

(1995) amtkicebs:<br />

iwvnia ra <strong>da</strong>rtyma industriis dinamikaSi, xelmisawvdom informaciaSi,<br />

momxmarebelTa preferenciebSi <strong>da</strong> kapitalis moZraobaSi momx<strong>da</strong>ri<br />

moulodneli cvlilebebis saxiT; <strong>da</strong>awva ra tvirTad saxelmwifo<br />

interesebis saxeliT wamoyenebuli samoqalaqo minimumis <strong>da</strong> <strong>da</strong>usrulebeli<br />

subsidiebis moTxovnebi; aRmoCn<strong>da</strong> ra xelfexSekruli im politikuri<br />

sistemebis mier, romlebic yvelaze nakleb-reagirebadi aRmoCn<strong>da</strong> axali<br />

gamowvevebis mimarT, [erma-saxelmwifoebma] <strong>da</strong>karges TavianTi Zlierebis<br />

<strong>da</strong>tvirTva <strong>da</strong> aRar arian aRqmuli rogorc seriozuli, diskretuli<br />

erTeulebi ekonomikuri aqtivobis ganaxlebul rukaze. (79)<br />

ome miiCnevs, rom eri-saxelmwifo gax<strong>da</strong> ufunqcio elementi<br />

ekonomikuri organizaciis TvalsazrisiT. rogorc industriuli istoriis<br />

adreuli fazis warmonaqmns, mas ara aqvs saTanado stimuli, saimedooba,<br />

instrumentebi, kanoniereba <strong>da</strong> politikuri nebac ki imisTvis, rom<br />

centraluri roli Seasrulos Tanamedrove, sazRvrebmoSlil ekonomikaSi,<br />

ekonomikuri aqtivobis realuri dinebebis TvalsazrisiT: “ramdena<strong>da</strong>c,<br />

WeSmaritad globaluri kapitalis bazrebis funqcionireba aferxebs im<br />

SesaZleblobebis ganviTarebas, romelTa meSveobiT eri-saxelmwifoebi<br />

axorcieleben gacvliTi kursis kontrols <strong>da</strong> amasTanave icaven TavianT<br />

valutas, isini gar<strong>da</strong>uvlad mgrZnobiareni aRmoCnden im wesebis mimarT,<br />

romelic maT sadRac sxvagan myofi a<strong>da</strong>mianebisa <strong>da</strong> institutebis<br />

ekonomikurma arCevanma moaxvia. er-saxelmwifoebs ar ZaluZT praqtikuli<br />

kontrolis ganxorcieleba am a<strong>da</strong>mianebis <strong>da</strong> institutebis mimarT” (ome,<br />

1995:12).<br />

es cvlilebebi, romelic globalizaciis procesma er-saxelmwifoebs<br />

Tavs moaxvia, ”axali disciplinis” Sedegia, <strong>da</strong>weren nekrologs imaze, rasac<br />

ome didi xnis win ga<strong>da</strong>Senebul azrovnebad miiCnevs – es aris liberalizmi<br />

113


<strong>da</strong>, faqtobrivad, liberaluri <strong>demokratia</strong>. omes azriT, sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi liberaluri idealis mTavari principi filosofiuri poziciaa,<br />

romelic miznad <strong>ganaTleba</strong>Si eqstensiuri investirebis mdgradobas,<br />

pasuxismgebeli individebis moqmedebis xelSewyobas <strong>da</strong> kulturuli<br />

mravalferovnebis stimulirebas isaxavs. liberalizmi xels Seuwyobs am<br />

wyvil mizans, gar<strong>da</strong> im SemTxvevebisa, rodesac erT-erTi maTgani SesaZloa<br />

<strong>da</strong>upirispirdes volonté générale-s an sazogadoebriv keTildReobas zustad im<br />

formiT, ra formiTacaa dRes es sazogadoebrivi keTildReoba<br />

warmodgenili (ome, 1995:75).<br />

marTlac, rogorc ome amtkicebs, imisaTvis rom liberalizmma<br />

imuSaos, aucilebelia urTierTpativiscema, raTa arCevnis, cxovrebis<br />

stilis, an momxmarebelTa preferenciebis TvalsazrisiT arsebuli<br />

ganxvavebebi ar iyos interpretirebuli rogorc socialuri wesrigis an<br />

konkretuli individualuri interesebis winaaRmdeg mimarTuli gamowveva.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, liberalur SexedulebaTa sistemis SenarCunebis mizniT,<br />

aucilebelia moqalaqeebs Soris urTierTndobis arseboba, es saWiroa<br />

imisaTvis, rom saxelmwifos qmedeba axsnili iqnes rogorc gar<strong>da</strong>uvali,<br />

socialuri paqti <strong>da</strong> ara rogorc raime Tavsmoxveuli fandi an kaprizi.<br />

mesame piroba aris gamWvirvaleba saxelmwifos qmedebebSi <strong>da</strong> informaciis<br />

Seqmnisa <strong>da</strong> gavrcelebis unarSi. es gulisxmobs imas, rom sazogadoebis<br />

yvela wevri <strong>da</strong>rwmunebuli un<strong>da</strong> iyos, rom farTo diskusiebis Sedegad<br />

miRweuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebi samarTliania, gin<strong>da</strong>c ar moswondeT es<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebi, an ver xe<strong>da</strong>vdnen maTSi raime sargebels.<br />

ome miiCnevs, rom arc individebis <strong>da</strong> arc xelisuflebis moqmedebis<br />

stili, liberaluri demokratiis pirobebSi, am sam kriteriums ar pasuxobs.<br />

sadReisod, kapitalistur demokratiul sazogadoebebSi ar arsebobs<br />

samoqalaqo monawileoba, aramed arsebobs amomrCevelTa CarTulobis<br />

<strong>da</strong>bali maCvenebeli; saxezea ara gazrdili soli<strong>da</strong>roba, aramed<br />

gamZafrebuli konkurencia individebs Soris, romlebsac mxolod sakuTari<br />

interesebi amoZravebT; saxelisuflo informacia gax<strong>da</strong> bundovani <strong>da</strong> ara<br />

gamWvirvale, omes (1995, 75-76) ganmartebiT, es, ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis<br />

procesis TvalsazrisiT, “rkinis samkuTxedis” warmoqmnas ganapirobebs,<br />

romelSic kanonmdeblebi, biurokratebi <strong>da</strong> specialuri interesebis mqone<br />

jgufebi procesis mimdinareobas akontroleben. amgvarad, omes azriT,<br />

saxelmwifo nostalgiuri gamonagonia, vinai<strong>da</strong>n SeuZlebelia saxelmwifo<br />

Tu kerZo sawarmoebis menejerebi kvlavac gancalkevebul saxelmwifo<br />

erTeulebis nawilad ganixilebodnen. metic, SeuZlebelia saqonlis <strong>da</strong><br />

momsaxurebis warmoeba advilad mivakuTvnoT konkretuli saxelmwifos<br />

iarliys.<br />

114


amdenad, mzardi moTxovna <strong>da</strong>balfasian saqonelze ga<strong>da</strong>wonis<br />

erovnuli warmoebis produqtze tradiciul arCevans. es axali kultura<br />

Canergilia internacionaluri kulturuli gemovnebis axal formaSi,<br />

romelsac ome gansazRvravs rogorc gemovnebis `kaliforniazacias”.<br />

rogorc Cans, es gansakuTrebiT relevanturia “TineijerebTan” mimarTebiT,<br />

romlebic amJRavneben arsebiT <strong>da</strong>axloebas (konvergencias) msoflioSi<br />

gavrcelebul gemovnebasTan (mag., repis musikaluri stilis, Levi’s-is<br />

jinsebis, an Nike-is fexsacmelebis farTo gavrceleba). yovelive es aris<br />

samyaros Sesaxeb koncefciebis, mentalitetebis, TviT azrovnebis<br />

procesebis <strong>da</strong> farTo moxmarebis sagnebis maCvenebeli, rac moZraobaSi<br />

mohyavs multimedias <strong>da</strong> imavdroulad warmoqmnis mniSvnelovan <strong>da</strong>Sorebas<br />

Taobebs Soris, keZod, ”Nintendo bavSvebis” Taobasa <strong>da</strong> maT winamormedebs<br />

Soris (ome, 1995:15-16; barneti <strong>da</strong> kavanahi, 1996a:72-73).<br />

teqnologia centralur rols TamaSobs informaciisa <strong>da</strong> kulturis<br />

globalizebis procesSi. amas upirveles yovlisa ganapirobebs is, rom<br />

makroekonomikur doneze teqnologiurma siaxleebma SesaZlebeli gaxa<strong>da</strong><br />

kapitalis ga<strong>da</strong>adgileba msoflios nebismier kuTxeSi, praqtikulad,<br />

yovelgvari SezRudvebis gareSe. amgvarad, kapitalis dineba, rac arnaxulad<br />

gaizar<strong>da</strong> mTeli msoflios masStabiT, ar saWiroebs saqonlisa <strong>da</strong><br />

momsaxurebis Tun<strong>da</strong>c raime formis fizikur moZraobas. 3 sakiTxs Tu<br />

ganvavrcobT, un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom vaWrobis tradiciuli formebi<br />

saerTaSoriso vaWrobis <strong>da</strong> sazRvrebmoSlili ekonomikis mxolod<br />

umniSvnelo nawilia. menejerebisaTvis SesaZlebeli gax<strong>da</strong> swrafi, efeqturi<br />

<strong>da</strong> interaqtiuri informaciis mopoveba TavianTi momxmareblebis, bazrebis,<br />

produqtebisa <strong>da</strong> organizaciuli procesebis Sesaxeb, rasac xeli Seuwyo<br />

ara mxolod kapitalma, aramed kompaniebis doneze arsebulma sainformacio<br />

teqnologiebmac. es, Tavis mxriv, menejerebs saSualebas aZlevs, meti<br />

gulisxmierebiT moekidon sakuTar momxmareblebs <strong>da</strong> ufro Tavisuflad<br />

imoqmedon kompaniis momsaxurebis gafarToebisTvis msoflio masStabiT.<br />

<strong>da</strong>bolos, bazris doneze, teqnologiurma progresma (<strong>da</strong> gansakuTrebiT<br />

masmediis xelmiswvdomobam) Secvala is formebi, romelTa saSualebiTac<br />

momxmareblebi iRebdnen informacias imis Sesaxeb, Tu rogor cxovroben<br />

sxva xalxebi, ra saxis saqoneli <strong>da</strong> momsaxureba aris maTTvis<br />

xelmisawvdomi, aseve, rogoria am produqciis SefardebiTi Rirebuleba<br />

msoflios mastabiT. axali sainformacio arxebis arsebobis pirobebSi,<br />

ekonomikuri nacionalizmis tradiciuli cnebebi mxolod umniSvnelo<br />

gavlenas Tu moaxdenen Sesyidvis ga<strong>da</strong>wyvetilebebze (ome, 1995:27-28).<br />

eri-saxelmwifoebi ara mxolod kargaven TavianT prestiJul pozicias<br />

vaWrobis sferoSi, ejaxebian ra pirispir regionuli saxelmwifoebis<br />

aRmocenebas, aramed amas emateba isic, rom, rogorc ome (1995) aRniSnavs,<br />

115


ekonomikuri mdgomareobis gauaresebas, samoqalaqo minimumis mzardi<br />

moTxovnebis gamo, harmoniulad Tan sdevs politikuri poziciebis<br />

Sesusteba: “am tvirTs emateba, raRa Tqma un<strong>da</strong>, samoqalaqo minimumis<br />

ganuxrelad mzardi wili, romelsac Txoven mTavrobas<br />

mravalmimarTulebiani socialuri programebis saxiT, rogoricaa<br />

magaliTad, materialuri <strong>da</strong>xmarebis, umuSevrobis kompensaciis, saxelmwifo<br />

ganaTlebis, asakobrivi pensiebis, janmrTelobis <strong>da</strong>zRvevis <strong>da</strong> sxva msgavsi<br />

programebi” (55).<br />

es moTxovna samoqalaqo minimumze im seriozuli Sizofreniis<br />

maCvenebelia, ramac liberaluri demokratiis sazogadoebebi moicva:<br />

moqlaqeebs ar surT aseTi SeRavaTebis Semcireba, magram maT aseve ar surT<br />

am SeRavaTebis sazRauris ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>. omes (1995:46) miaCnia, rom arsebobs sami<br />

gza, romelic SeuZlia gamoiyenos erma-saxelmwifom im mizniT, rom<br />

reagireba moaxdinos sazogadoebriv ukmayofilebaze. pirvel gzas<br />

mimarTaven im SemTxvevaSi, rodesac saxelmwifo flobs sakmaod mtkice<br />

monopolias informaciaze, problemebi ki ar aris organizebuli xasiaTis.<br />

aseT dros, eri-saxelmwifo SesaZloa Zalis gamoyenebiT aRudges win<br />

Seqmnil saSiSroebebs, an martivad rom vTqvaT, mimarTos Zalis gamoyenebis<br />

muqaras. es ra Tqma un<strong>da</strong> moklevadiani gamosavalia, romelmac saboloo<br />

jamSi SesaZloa “kanonsawinaaRmdego” reJimebis <strong>da</strong>mxoba gamoiwvios. meore<br />

gza gulisxmobs im SemTxvevas, rodesac saxezea arasruli monopolia<br />

informaciaze, magram saxelmwifos jer kidev Seswevs unari, win aRudges<br />

sazogadoebis mRelvarebas. am dros saxelmwifos SeuZlia gamoiCinos<br />

simtkice xalxis <strong>da</strong>umorCileblobis <strong>da</strong> mRelvarebis mimarT. Tumca, im<br />

SemTxvevaSi, rodesac monopolia informaciaze ar aris sakmarisad mtkice<br />

<strong>da</strong> sazogadoebisgan seriozuli zewola modis, er-saxelmwifos SeuZlia<br />

opoziciis “mosyidvis” xerxis gamoyeneba.<br />

ome (1995) miiCnevs, rom ganviTarebuli ekonomikis qveynebSi swored<br />

mesame gzas irCeven. Tumca gamosavali problemaze uaresia, vinai<strong>da</strong>n<br />

rogorc ki cnobili xdeba, rom isini [saxelmwifoebi] mzad arian mosyidvis<br />

gziT (Tan rac SeiZleba iafad) <strong>da</strong>akmayofilon mravali mosarCele, romelic<br />

pretenzias acxadebs saxelmwifo resursebze, myisve izrdeba aseTi<br />

pretendentebis ricxvi <strong>da</strong> elian, maTi rigi rodis <strong>da</strong>dgeba. kval<strong>da</strong>kval<br />

izrdeba saxelmwifo mxar<strong>da</strong>Weris donec, romelic ganuxrelad un<strong>da</strong><br />

akmayofilebdes moTxovnas. amiT mdgomareoba mZimdeba, vinai<strong>da</strong>n Zlierdeba ra<br />

sazogadoebis molodini aseTi mxar<strong>da</strong>Weris kanonierebis mimarT,<br />

xelisufalTaTvis rTuldeba <strong>da</strong>dgenil wesze uaris Tqma, an nebismieris<br />

gamoricxva, ama Tu im politikuri ga<strong>da</strong>wyvetilebis an diskretiuli<br />

Sexedulebis motiviT, gar<strong>da</strong> xelgamowvdil pretendentTa rigebi<strong>da</strong>n yvelaze<br />

marginaluri kategoriebisa. mdgomareoba kvlav mZimea, ramdena<strong>da</strong>c Tu<br />

116


“mekuTvnis” mentaliteti imdenad Zlierad mkvidrdeba, rom saxelmwifo<br />

resursebze moTxovna xelmisawvdom miwodebas ga<strong>da</strong>aWarbebs. <strong>da</strong>interesebuli<br />

amomrCevlebis reaqcia sulac ar gamoixateba ufro mokrZalebuli poziciis<br />

<strong>da</strong>kavebaSi, an Tun<strong>da</strong>c <strong>da</strong>TanxmebaSi, rom sazogadoebis interesebi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, ufro mcirediTac <strong>da</strong>kmayofildebian. piriqiT, isini<br />

gaafTrebiT cdiloben konkurenti pretendentebis diskreditacias an raime<br />

sxva gzebiT maTi wilis mitacebas. swored am tipis Si<strong>da</strong> Sejaxebebi<br />

warmoSobs im “qimiurad aqtiur nivTierebas”, romelic bolos mouRebs erisaxelmwifos<br />

struqturas. (47)<br />

es “mekuTvnis” mentaliteti eri-saxelmwifos politikur-ekonomikuri<br />

problemebis <strong>da</strong> samoqalaqo minimumis moWarbebuli moTxovnis Serwymas<br />

ganapirobebs. ra SesaZlo gzebi arsebobs eri-saxelmwifos winaSe mdgari<br />

problemebis <strong>da</strong>saZlevad? ome (1995) miiCnevs, rom am kiTxvaze arsebobs<br />

cxadze cxadi pasuxi: warmatebuli regionuli saxelmwifoebis warmoqmna <strong>da</strong><br />

sxva<strong>da</strong>sxva organizaciuli formebis gamoyenebis SesaZlebloba saerTo<br />

organizaciuli problemebis (a<strong>da</strong>mianTa mdgomareobis produqtis)<br />

ga<strong>da</strong>saWrelad <strong>da</strong> aRmosafxvrelad, an nawilobriv mainc <strong>da</strong>saZlevad im<br />

organizaciuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebiT, romlebic mxedvelobaSi iReben<br />

a<strong>da</strong>mianis bunebas. aq ome mimarTavs populistur SeZaxils, rodesac<br />

amtkicebs, rom ekonomikuri <strong>da</strong> politikuri problemebi umeteswilad<br />

organizaciuli xasiaTis problemebia, rom isini ideologiis fun<strong>da</strong>mentur<br />

sakiTxs ar warmoadgenen. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, am problemebis mogvareba<br />

SeuZlebelia er-saxelmwifoebze ama Tu im ideologiuri pasuxis Tavze<br />

moxvevis gziT, iqneba es liberaluri <strong>demokratia</strong>, sabazro ekonomika,<br />

socializmi Tu komunizmi: “mizani, bolos <strong>da</strong> bolos, aris ara ama Tu im<br />

politikuri isTebliSmentis an Zalauflebis mowyobis <strong>da</strong>kanoneba, aramed<br />

xalxis, Cveulebrivi a<strong>da</strong>mianebis – Cveni – cxovrebis donis amaRleba<br />

ganurCevlad imisa, Tu sad cxovrobs es xalxi. upirveles yovlisa aris<br />

xalxi <strong>da</strong> mxolod amis Semdegaa _ sazRvrebi. <strong>da</strong>dga dro, rom ekonomikurma<br />

politikam mxedvelobaSi miiRos es martivi faqti” (148).<br />

mokled rom vTqvaT, dRevandeli ekonomikis pirobebSi, rodesac ar<br />

arsebobs saxelmwifoTaSorisi sazRvrebi <strong>da</strong> saxezea investiciebis,<br />

industriis, sainformacio teqnologiebis <strong>da</strong> individualuri<br />

momxmareblebis sul ufro mzardi cvalebadoba, centralur mTavrobebs<br />

rCebaT erTaderTi arCevani imisaTvis, rom Tavi<strong>da</strong>n aicilon ekonomikis<br />

sklerozi <strong>da</strong> sakuTari qveynebis ekonomikas mdgradi <strong>da</strong> TviT-ganmtkicebadi<br />

energia <strong>da</strong>ubrunon, Tan riskis qveS ar <strong>da</strong>ayenon sakuTari moqalaqeebis<br />

grZelvadiani perspeqtivebi. es arCevani mdgomareobs imaSi, rom globalur<br />

ekonomikaSi CarTvamde globalur logikas un<strong>da</strong> movuxmoT. amisaTvis, ermasaxelmwifoebma<br />

sruli qmediTi avtonomia un<strong>da</strong> miscen regionul<br />

117


saxelmwifoebs, romlebic maT sazRvrebSi an am sazRvrebs miRma<br />

aRmocendeba: “erTaderT ime<strong>da</strong>d rCeba Tanamedrove epoqis post-feo<strong>da</strong>luri,<br />

macentralizebeli tendenciebis mkveTri Secvla <strong>da</strong> imis <strong>da</strong>Sveba – an<br />

ukeTesi iqneba stimulireba _ rom ekonomikuri qanqara qveynebi<strong>da</strong>n kvlav<br />

regionebisken ga<strong>da</strong>ixaros.” (ome, 1995:142).<br />

1995 wels gamocemul naSromSi eri-saxelmwifos aRsasruli, aseve,<br />

Se<strong>da</strong>rebiT adre gamoqveynebul popularul naSromSi msoflio sazRvrebis<br />

gareSe: Zalaufleba <strong>da</strong> strategia urTierT<strong>da</strong>kavSirebul msoflio<br />

ekonomikaSi (1990) Cans, rom ome win wamowevs globaluri moqalaqeobis<br />

ideas, rogorc regionul saxelmwifoebSi momxmareblis <strong>da</strong> mwarmoeblis<br />

ideas. mokled rom SevajamoT, misi mosazreba efuZneba <strong>da</strong>Svebas, rom bazari<br />

gansazRvravs, vin miekuTvneba moqalaqeobis samefos <strong>da</strong> vin <strong>da</strong>rCa sazRvrebs<br />

miRma. faqtobrivad, omes mosazrebiT, korporaciebma, zogma saxelmwifo<br />

institutebma <strong>da</strong> garkveuli raodenobis moqalaqeebma gamoZebnes iseTi<br />

SesaniSnavi niSebi, rogoric aris mecniereba, teqnologia, kapitali <strong>da</strong><br />

Sroma, iqi<strong>da</strong>n ki moxerxebulad ewevian konkurencias saqonlis warmoebisa<br />

<strong>da</strong> mimocvlis msoflio sistemaSi. es regionuli niSebi, romelTa<br />

kanonierebas ganapirobebs maTi unari, warmatebiT gaswion konkurencia<br />

Tavisufali vaWrobis mier marTul msoflioSi, aseve is faqti, rom isini<br />

resursebisa <strong>da</strong> unaris (niWis) ganawilebis TvalsazrisiT Se<strong>da</strong>rebiT ukeT<br />

gamoiyurebian (samagaliTo<strong>da</strong>c), faqtobrivad erTaderT produqtiul<br />

rgolebs warmoadgenen, romlebsac TavianT garSemo mTeli sazogadoebrivi<br />

wyobis ageba xelewifebaT, Tavisi filosofiuri, ekonomikuri <strong>da</strong><br />

politikuri <strong>da</strong>tvirTviT.<br />

zemoT moyvanili analizi<strong>da</strong>n bunebrivad gamomdinareobs, rom is<br />

koncefciebi, romlebic eri-saxelmwifoebis Sesaxeb mecxramete saukuneSi<br />

arsebob<strong>da</strong>, dRes sruliad moZvelebulia. maT yovelgvari kontrolis gareSe<br />

misces regionul savaWro blokebs ayvavebis SesaZlebloba, ise, rom zog<br />

SemTxvevaSi ga<strong>da</strong>saxadebic ki ar <strong>da</strong>uwesebiaT maTTvis. Sesabamisad,<br />

saxelmwifo institutebis, kapitalis, Sromisa <strong>da</strong> korporaciebis<br />

konkurentuli saqmianoba, globaluri masStabiT, organizebuli<br />

sazogadoebis, ekonomikuri moqalaqeobis erTaderT saR azrs niSnavs _<br />

romelic jabnis politikuri moqalaqeobis nebismieri formis mniSvnelobas<br />

– kulturul-nacionaluri homogenurobis nebismieri formis saRi azris<br />

CaTvliT. es gansakuTrebiT exeba popularul masobriv kulturas, romelic,<br />

rogorc norma ise <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> mTel msoflioSi, aseve, masmedias, romelic<br />

stimuls aZlevs <strong>da</strong> aregulirebs kidec moxmarebas <strong>da</strong> faseulobebs<br />

msoflios masStabiT.<br />

118


ome (1995; 1990) miiCnevs, rom namdvilad ar arsebobs imis safuZveli,<br />

rom vibrZoloT moqalaqeobis uflebebis an movaleobebis ama Tu im<br />

ideisaTvis, an <strong>da</strong>vasabuToT is saWiroebebi, romlebic moqalaqis Rirsebebis<br />

TvalsazrisiT arsebobs, vinai<strong>da</strong>n saxelmwifos di<strong>da</strong>d ar Seswevs “movaWre<br />

saxelmwifoebs” Soris mimocvlis <strong>da</strong>regulirebis unari, aseve, imis gamo,<br />

rom liberalizmis pirobebSi samoqalaqo minimumis moTxovniT<br />

ganxorcielebulma zewolam katastrofuli Sedegebi moitana. aqe<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, moqalaqeobis idea, bazris mxar<strong>da</strong>Weris (sponsorobis) gareSe<br />

uazroa.<br />

moqalaqeebi, saxelmwifo suvereniteti <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa<br />

universaluri uflebebi<br />

yofierebis pirveli mdgomareoba aris saxelmwifos Zalaufleba, meore ki<br />

resursebi, romliTac is qonebis <strong>da</strong>grovebas SeZlebs. saxelmwifo<br />

xelisufleba, martivad rom vTqvaT, sulieri substanciaa, iseve rogorc<br />

yvelafris miRwevadoba, absoluturad srulyofili faqti, romelSic<br />

individebi maTTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli bunebis gamoxatulebas pouloben <strong>da</strong><br />

sa<strong>da</strong>c maTi konkretuli arseboba, ubralod <strong>da</strong> mxolod, sakuTari<br />

universalurobis gacnobierebaa.<br />

--hegeli, gonis fenomenologia<br />

zustad sapirispiro politikur-filosofiuri mosazrebis Tanaxmad,<br />

maSin rodesac moqalaqeobis sazRvrebi, rogorc ome aRwers, SeiZleba<br />

gansaxierebul iqnes mowinave industriuli qveynebis gamocdilebaSi. am<br />

sazRvrebis realuri safuZveli aris ara mxolod, an eqskluziurad,<br />

ekonomikuri garemoebebi, aramed a<strong>da</strong>mianTa uflebebis dominireba, rac<br />

ayalibebs moqalaqeobis axal <strong>da</strong> ufro universalur koncefcias. a<strong>da</strong>mianTa<br />

uflebebTan <strong>da</strong>kavSirebuli moZraoba iSva omisSemdgom epoqaSi, <strong>da</strong> is,<br />

rogorc magaliTi, naTla<strong>da</strong>a warmodgenili a<strong>da</strong>mianTa uflebebis<br />

politikur kursSi, romelic evropis qveynebSi “ucxoeli muSebis” (droebiT<br />

momuSave imigrantebis) mimarT SeimuSaves. swored a<strong>da</strong>mianTa universaluri<br />

uflebebis dominireba, <strong>da</strong> ara mxolod gabatonebuli sabazro wesebi udevs<br />

safuZvlad moqalaqeobis axal moTxovnebs, <strong>da</strong> aseve moqalaqeobis sazRvrebs<br />

eri-saxelmwifoebis farglebSi. 4<br />

a<strong>da</strong>mianTa uflebebis cnebis universaluri ganvrcobis meSveobiT, im<br />

individebisaTvis, romlebic saxelmwifo moqalaqeobis statusis gareSe<br />

aRmoCndnen, xelmisawvdomi xdeba piradi uflebebi. a<strong>da</strong>mianTa uflebebi<br />

gvevlineba rogorc axali normatiuli sistema <strong>da</strong> axali transnacionaluri<br />

diskursi <strong>da</strong> struqtura, romelic ara mxolod ganadidebs, aramed xels<br />

uwyobs a<strong>da</strong>mianTa uflebebs, rogorc saerTaSoriso donis saorganizacio<br />

119


princips. amgvarad, universaluri individualobis gabatoneba erovnul<br />

statusze Zirs uTxris moqalaqeobis nacionalur safuZvels. nuhoglu<br />

soisali (1994)) eWvqveS ayenebs popularul koncefcias, romelic Rrmad aris<br />

gamj<strong>da</strong>ri politikuri filosofiis tradiciaSi <strong>da</strong> gulisxmobs imas, rom<br />

organizebul TanamegobrobaSi gawevrianebisTvis, saxelmwifos moqalaqeoba<br />

imperativia. igi acxadebs, rom<br />

wevrobis uflebebis sistemaSi Sesvla aucilebeli ar aris iTxovdes<br />

nacionalur erTobaSi inkorporacias . . . [evropaSi] “ucxoeli muSebis”<br />

gamocdileba mowmobs imas, rom meoce saukuneSi, emigraciis ori fazis<br />

manZilze mox<strong>da</strong> globaluri diskursisa <strong>da</strong> moqalaqeobis modelebis Secvla.<br />

nacionaluri moqalaqeobis modeli, romelic kulturuli kuTvnilebis<br />

teritorializebul cnebebs emyareba, gabatonebuli iyo saukunis <strong>da</strong>sawyisSi,<br />

masobrivi migraciis periodSi. maSin elodnen, rom imigrantebi nacionalur<br />

moqalaqeebad Camoyalibdebodnen. “ucxoeli muSebis” axlo warsulis<br />

gamocdileba asaxavs im dros, rodesac nacionaluri moqalaqeoba kargavs<br />

nia<strong>da</strong>gs <strong>da</strong> icvleba wevrobis ufro universaluri modeliT, romelic<br />

emyareba piradi uflebebis deteritorializebul cnebebs. (3)<br />

nuhoglu soisali (1994) aRwers axal models, romelSic uflebebi<br />

institucionalizebulia individualobis, rogorc postnacionaluri<br />

moqalaqeobis safuZvelze: “postnacionaluri moqalaqeoba TiToeul<br />

pirovnebas saxelmwifos sazogadoebriv cxovrebasa <strong>da</strong> saxelisuflo<br />

sruqturebSi monawileobis uflebasa <strong>da</strong> movaleobas aniWebs, ganurCevlad<br />

imisa, Tu ra istoriuli an kulturuli kavSirebi gaaCnia am pirovnebas<br />

konkretul sazogadoebasTan”(3). misi analizi efuZneba ara mxolod<br />

gulwrfel aRiarebas imisa, rom a<strong>da</strong>mianis uflebebi winaswargansazRvruli<br />

normatiuli sistemaa, romelic Caanacvlebs nacionalur, regionul, Tu<br />

adgilobriv kulturebs (<strong>da</strong> rogorc aseTi, identobis politikas), aramed<br />

aseve axal institucionalizmis <strong>da</strong> im organizaciuli wesebis upiratesobas,<br />

romlebic msoflios axali wesrigis (romelic iTvaliswinebs ganaTlebis<br />

ga<strong>da</strong>mwyvet rols msoflio sistemaSi) konsoli<strong>da</strong>ciis Sedegs warmoadgenen.<br />

institutebis formireba xdeba irgvliv gabatonebuli rutinis,<br />

wesebis, normebis <strong>da</strong> struqturebis pirobebSi. qcevis garkveuli sazRvrebis<br />

farglebSi maT socialuri moqmedebis transformaciis warmarTva SeuZliaT.<br />

cvlilebebi, romlebic axali institucionalizmis gamo xorcieldeba,<br />

ganviTarebis procesSi ekonomikas (deindustrializacia, eqsportze<br />

orientirebuli modelebi, globalizacia), politikas (saxelmwifos rolis<br />

<strong>da</strong>knineba kerZo seqtorSi, saxelmwifo investiciebis ukan gawveva,<br />

saxelmwifo seqtorSi <strong>da</strong>saqmebulTa Semcireba) <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s (gazrdili<br />

ga<strong>da</strong>saxadebi momxmarebelTaTvis, privatizeba, decentralizacia <strong>da</strong><br />

120


ganaTlebis xarisxTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebi) Soris arsebul<br />

urTierTobebSi, ganaTlebis rols eWvqveS ayenebs.<br />

savaldebulo swavleba asocirebulia vesternizaciis, modernizaciis,<br />

sazogadoebrivi kontrolis <strong>da</strong> statusuri jgufebis konkurenciis<br />

procesebTan. adreuli institucionalisturi midgoma, romelic<br />

warmoCenilia j. meieris (1977) <strong>da</strong> j. bolisa <strong>da</strong> f. ramiresis (1992) naSromSi,<br />

sxva arsebul mosazrebebTan erTad amtkicebs, rom ganaTlebis ganviTareba<br />

aris ara saSinao (Si<strong>da</strong>) procesebis Sedegi, aramed ekonomikuri <strong>da</strong><br />

socialuri difercirebis, gansakuTrebiT ki, industrializaciis <strong>da</strong><br />

urbanizaciis Sedegi. amgvarad, masobrivi swavleba ar Camoyalibebula<br />

rogorc sazogadoebrivi kontrolis (<strong>da</strong>bal socialur klasebze an<br />

imigrantebze) <strong>da</strong>mkvidrebis an mosaxleobis tradiciuli ganwyobebis<br />

orientaciis Secvlis winaswarganzraxuli mcdelobis Sedegi,Aaramed,<br />

rogorcBboli <strong>da</strong> ramiresi (1992) asabuTeben, masobrivi swavleba<br />

“warmoadgens mTlianobaSi <strong>da</strong>savleTis kulturuli sistemis ganviTarebis<br />

RirSesaniSnav Sedegs” (28). eWvs ar iwvevs, rom politika <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa<br />

universaluri uflebebis diskursi <strong>da</strong>savleTis am axaliUkulturuli<br />

sistemis qvakuTxe<strong>da</strong>d gvevlineba.<br />

Ees <strong>da</strong>savluri sistema imTaviTve eri-saxelmwifos cnebis <strong>da</strong><br />

moqalaqeobis Tanamedrove koncefciis Camoyalibebas moicavs. amas<br />

savaldebulo masobrivi swavlebis wyarod aRiqvamen. is aseve gulisxmobs,<br />

rogorc boli <strong>da</strong> ramiresi (1992) aRniSnaven, imas, rom swavleba asrulebs<br />

oficialuri warmdgenis rols Tanamedrove sazogadoebaSi, gvevlineba<br />

rogorc “droSi ganvrcobili kurTxevis rituali, romelic<br />

Camouyalibebel bavSvebs simboluri formiT srulyofil individebad<br />

gar<strong>da</strong>qmnis, individebad, romlebic uflebamosilni arian monawileoba<br />

miiRon Tanamedrove ekonomikur, politikur <strong>da</strong> sazogadoebriv cxovrebaSi,<br />

<strong>da</strong> amas Tavisi bunebi<strong>da</strong>n gamomdinare akeTebs” (30).<br />

Aam miznebi<strong>da</strong>n gamomdinare, saxelmwifos, rogorc modernizators,<br />

umTavresi roli akisria. axlo warsulSi, saxelmwifo uunaro<br />

warmonaqmnad gvevlinebo<strong>da</strong>, simboloebTan <strong>da</strong>kavSirebiTac ki. brus fuleris<br />

(1991:12-24) azriT, saxelmwifo aris SezRuduli instituti, romelic<br />

reagirebas axdens mrvalferovani interesebisa <strong>da</strong><br />

urTierT<strong>da</strong>mokidebulebebis erTobliobaze, <strong>da</strong> avlens ra sakuTar sisustes,<br />

martiv gamosavals naxulobs <strong>da</strong> “swavlebis gamafrTxilebel Teorias”<br />

qmnis. saxelmwifo valdebulia moipovos materialuri kapitali <strong>da</strong><br />

teqnikuri nou-hau, ramdena<strong>da</strong>c is ibrZvis legitimaciisaTvis <strong>da</strong><br />

organizaciuli efeqtianobisaTvis. es ki misi sicocxlisunarianobisaTvisaa<br />

aucilebeli. amgvarad, saxelmwifos simyife ganviTarebad sazogadoebebSi<br />

121


<strong>da</strong> is Seusabamobebi, romlebsac igi awydeba, aixsneba imiT, rom susti<br />

saxelmwifoebi metoqeobas uweven sxva modernizebad institutebs, magram<br />

ara im garegani <strong>da</strong> Si<strong>da</strong> ZalebiT, romlebic Tan<strong>da</strong>TanobiT Zirs uTxrian<br />

saxelmwifos avtonomias, gansakuTrebiT, msoflioSi mimdinare ekonomikuri<br />

globalizaciis fonze. analogiurad, saxelmwifo kargavs marTvis unars<br />

(maT Soris demokratiuli sistemebis marTvis unars) maSin, roca<br />

sazogadoebebs erTmaneTTan Seusabamo signalebs awvdis.<br />

aRniSnul midgomasTan <strong>da</strong>kavSirebiT aSkara problemebs vawydebiT,<br />

magram axla maTze detalurad ver SevCerdebiT. Tumca, svams ra sakiTxs<br />

wevrobis globaluri paradoqsebis Sesaxeb, nuhoglu soisali (1994) axali<br />

institucionalistebis analizi<strong>da</strong>n gamokveTil zogierT yvelaze Znelad<br />

ga<strong>da</strong>saWrel sakiTxze miuTiTebs:<br />

omisSemdgom epoqaSi, Tuki imigraciis Sesaxeb diskusiisa <strong>da</strong> praqtikis erT<br />

aspeqts warmoadgens nacionaluri saxelmwifos <strong>da</strong>xurva warmoadgens, meore<br />

aspeqti imave saxlmwifos eqspansiaa nacionaluri sazRvris miRma. maSin<br />

rodesac pirveli gulisxmobs sazRvris agebas TavSekavebis RonisZiebebisa<br />

<strong>da</strong> nacionaluri istoriebis gamoyenebiT, meore Tavis TavSi “sazRvrebis<br />

ga<strong>da</strong>kveTas” moicavs. . . a<strong>da</strong>mianebis mudmiv mimosvlas, wevrobis uflebebis<br />

ganvrcobas ucxo qveynebis moqalaqeebze <strong>da</strong> ambebs mravalferovnebis Sesaxeb.<br />

am aSkara paradoqsis gageba SesaZlebelia mxolod maSin, Tu mxedvelobaSi<br />

miviRebT msoflio donis instituciur sistemebs <strong>da</strong> procesebs. (6)<br />

aseT SemTxvevaSi erTmaneTTan antagonizmSi modis ori principi,<br />

kerZod, saxelmwifos suvereniteti <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa universaluri uflebebi.<br />

nuhoglu soisali miiCnevs, rom “es ori globaluri principi erTdroulad<br />

axdens eri-saxelmwifos moqmedebis arealis rogorc SezRudvas, ise<br />

gafarToebas” (7-8). es warmoSobs Seusabamobebs uflebebis normatiul <strong>da</strong><br />

organizaciul bazebs Soris, agreTve, konstituciur miTiTebebsa <strong>da</strong><br />

kanonmdeblobas Soris. warmoiqmneba araTanmimdevrulobac aRniSnuli<br />

kanonebis praqtikuli gamoyenebis TvalsazrisiT im socialur konteqstebSi,<br />

romlebic <strong>da</strong>vis sagans Seadgens. mokled, im <strong>da</strong>vebis konteqstSi, romlebic<br />

mimdinareobs identobis <strong>da</strong> kulturis politikis sakiTxebze sazogadoebriv<br />

formaciebSi, ver iqneba ugulebelyofili rasizmi <strong>da</strong> eTnikuri<br />

<strong>da</strong>pirispireba, genderuli diskriminacia <strong>da</strong> patriarqati, klasobrivi<br />

eqspluatacia <strong>da</strong> patrimonializmi, ramdena<strong>da</strong>c TiToeuli maTgani im<br />

a<strong>da</strong>mianebis yoveldRiur cxovrebis nawilia, romlebic miekuTvnebian<br />

rogorc elitur fenebs, ise socialurad <strong>da</strong>qvemdebarebul segmentebs.<br />

nuhoglu soisali (1994), romelic upirispirdeba saxelmwifoSi<br />

moqalaqeobis miRebis SesaZleblobis <strong>da</strong> wevrobis uflebebis gamoyenebis<br />

122


Sesaxeb tradiciul mosazrebebs, ga<strong>da</strong>uxvia im mTavari varaudi<strong>da</strong>n, rasac<br />

adreuli institucionalisturi Teoria efuZneba <strong>da</strong> amtkicebs Semdegs:<br />

saxelmwifo aRar aris avtonomiuri <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebeli organizacia,<br />

romelic Caketilia nacionalobis niSniT gansazRvruli mosaxleobisaTvis.<br />

sanacvlod miviReT konstituciurad urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli saxelmwifoebis<br />

sistema, mravalferovani wevrebiT. [Sesabamisad] . . . individualobis logika<br />

anacvlebs nacionaluri moqalaqeobis logikas, [<strong>da</strong>] individualurma<br />

uflebebma <strong>da</strong> movaleobebma, romlebic istoriulad ganTavsebuli iyo ersaxelmwifoSi,<br />

aqtiurad ga<strong>da</strong>inacvles universalistikur sibrtyeSi,<br />

gaarRvies ra konkretuli eri-saxelmwifoebis sazRvrebi. (164-165)<br />

TumcaRa, a<strong>da</strong>mianTa universaluri uflebebis <strong>da</strong>cvis saxeliT,<br />

sazogadoebrivi <strong>da</strong> saxelmwifoebrivi mdgomareobis gauaresebis kvalobaze,<br />

Cadenili <strong>da</strong> mxilebuli iqna mravali boroteba, magaliTad, gamomJRavn<strong>da</strong><br />

1991 wels somalSi myofi samSvidobo misiis mier a<strong>da</strong>mianTa uflebebis<br />

<strong>da</strong>rRvevis faqtebi, kerZod, kanadel <strong>da</strong> italiel jariskacebs brali<br />

<strong>da</strong>edoT iseTi <strong>da</strong>naSaulis CadenaSi, rogoricaa somaleli mozardebis<br />

wameba <strong>da</strong> mkvleloba (foqsi, 1997).<br />

Nnuhoglu soisalis (1994) mier gakeTebuli analizi moqalaqeobis<br />

sazRvrebis Sesaxeb sam doneze axdens gavlenas: pirvelia moqalaqeobis<br />

done, sa<strong>da</strong>c identobis <strong>da</strong> uflebebis cnebebi <strong>da</strong>Sorebulia erTmaneTisagan;<br />

meore done aris identobis <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s politikis done,<br />

sa<strong>da</strong>c wevrobis warmoqmna saxelmwifoSi ”rTuli struqturis mqonea, masSi<br />

Cawnulia lokaluri, regionuli <strong>da</strong> globaluri identobebi, <strong>da</strong> moicavs,<br />

uflebebis, movaleobebis <strong>da</strong> erTgulebis urTierTga<strong>da</strong>mkveT sirTuleebs”.<br />

(166); <strong>da</strong>bolos, imis gaTvaliswinebiT, Tu ra didi mniSvneloba eniWeba<br />

saerTaSoriso sistemas MmTel msoflioSi demokratiis miRwevis<br />

TvalsazrisiT, nuhoglu soisali gansakuTrebulad akeTebs aqcents imis<br />

aRmocenebaze, rasac SesaZloa vuwodoT kosmopolituri demokratiebi, anu<br />

internacionaluri politikuri sistemebi, romlebic TavianTi<br />

warmomavlobiT <strong>da</strong> dinamikiT Se<strong>da</strong>rebiT gamoyofilia eri-saxelmwifoebis<br />

kanonmdeblobisgan.<br />

globalizacia <strong>da</strong> multikulturuli moqalaqeoba:<br />

postmodernizmis Svilebi?<br />

`is rac Sen dRes <strong>da</strong>gexmara Zala iyo <strong>da</strong> ara foTlebi.”<br />

“Seni Zala, don xuan?”<br />

123


“mgoni, SegiZlia Tqva, rom es Cemi Zala iyo, Tumca, es mTlad swori ar un<strong>da</strong><br />

iyos. Zala aravis ekuTvnis. zogierTebma SeiZleba <strong>da</strong>vagrovoT Zala <strong>da</strong><br />

mere pir<strong>da</strong>pir ga<strong>da</strong>vceT sxvas. Senaxuli Zalis gasaRebi isa, rom mis<br />

gamoyenebas mxolod maSin SeZleb, Tu sxvas <strong>da</strong>exmarebi Zalis SenaxvaSi.”<br />

---karlos kastane<strong>da</strong>, “jadoqroba: samyaros aRwera”<br />

Mmoqalaqeoba yovelTvis asocirdebo<strong>da</strong> Tanamedrove eri-saxelmwifos<br />

mowyobasTan <strong>da</strong> funqcionirebasTan. mzardi globalizaciis pirobebSi,<br />

sakiTxi mdgomareobs imaSi, xdeba Tu ara eri-saxelmwifos <strong>da</strong> moqalaqeobis<br />

<strong>da</strong>uZlureba. paradoqsia, magram aseTi varaudi <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

postmodernistul SexedulebasTan.<br />

postmodernizmi asabuTebs, rom eri-saxelmwifoebi kargaven TavianT<br />

mniSvnelobas im mimdinare procesSi, roca msoflio sul ufro metad<br />

urTierT<strong>da</strong>mokidebuli xdeba <strong>da</strong> izrdeba adgilobrivi konfliqtebis<br />

ricxvi. rogorc imanuel uolerSteini amtkicebs, (kapitalisturi) msoflio<br />

sistemis istoria istoriuli gezia aRebuli kulturuli<br />

heterogenurobisaken <strong>da</strong> ara kulturuli homogenizaciisaken. amdenad, naciis<br />

fragmentacia msoflio sistemaSi mimdinareobs kulturuli diferencirebis<br />

an kulturuli kompleqsurobis, anu globalizaciis tendenciis<br />

paralelurad. globalizacia <strong>da</strong> regionalizacia erTdroulad<br />

warmoiqmnadi dualuri procesebia. es faqti uyuradRebod ar <strong>da</strong>rCeniaT<br />

postmodernizmis garkveuli ganStoebebis warmomadgenlebs, romlebic<br />

gvTavazoben gzas imis gasacnobiereblad, rom eTnikurobasTan <strong>da</strong><br />

nacionalizmTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebis wamoweva <strong>da</strong> globalizaciis<br />

zr<strong>da</strong> aris ara erTmaneTTan gar<strong>da</strong>uval winaaRmdegobaSi myofi, aramed<br />

urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli femomenebi.<br />

Hheldi (1995) <strong>da</strong>majereblad asabuTebs, rom arsebobs axali msoflio<br />

wesrigi, romelic kapitalizmis globalizaciasTanaa asocirebuli.<br />

saerTaSoriso wesrigi, romelic moicavs warmoebisa <strong>da</strong> mimocvlis<br />

globaluri sistemis kombinacias, rac scildeba nebismieri calke aRebuli<br />

eri-saxelmwifos (Tun<strong>da</strong>c yvelaze Zlieris) kontrolis sazRvrebs;<br />

transnacionaluri urTierTqmedebis <strong>da</strong> komunikaciis eqstensiuri sistemebi,<br />

romlebic aRemateba nacionalur sazogadoebebs <strong>da</strong> romlebic arad miiCneven<br />

saxelmwifo regulirebis formebs; Zalaufleba <strong>da</strong> saqmianoba im didi<br />

raodenobiT arsebuli saerTaSoriso sistemebisa <strong>da</strong> organizaciebisa,<br />

romlebic aknineben gin<strong>da</strong>c wamyvani saxelmwifoebis moqmedebis areals; <strong>da</strong><br />

usafrTxoebis im struqturebis internacionalizacia, romlebic<br />

saxelmwifoTa mier samxedro Zalis <strong>da</strong>moukidebeli gamoyenebis<br />

SesaZleblobebs zRu<strong>da</strong>ven. (101)<br />

124


mTlianobaSi, heldis argumentebi emTxveva omes argumentebs<br />

regionuli saxelmwifoebis Sesaxeb <strong>da</strong> efuZneba im mosazrebas, rom<br />

warsulSi, savaWro gzebi <strong>da</strong> imperiebi teritoriulad <strong>da</strong>Sorebul<br />

mosaxleobas erTmaneTTan naklebad <strong>da</strong>xvewili urTierTqmedebis sistemebiT<br />

akavSirebdnen. dRes axali Tanamedrove socialuri wesrigi garigebebisa <strong>da</strong><br />

koordinaciis im mravalferovani sistemebiT ganisazRvreba, romlebic<br />

a<strong>da</strong>mianebs, a<strong>da</strong>mianTa erTobebs <strong>da</strong> sazogadoebebs imdenad rTuli<br />

meqanizmebiT akavSireben, rom teritoriuli sazRvrebi faqtiurad kargaven<br />

<strong>da</strong>niSnulebas ekonomikuri, kulturuli <strong>da</strong> politikuri aqtivobebis<br />

kontrolis TvalsazrisiT. zedmetia imis aRniSvna, rom aseTi situacia<br />

axali politikuri gaugebrobebis wyaroa.<br />

mavani SesaZloa <strong>da</strong>eTanxmos keniCi omes an devid heldis mosazrebas<br />

axali socialuri wesrigis Sesaxeb, romelic Tan sdevs kapitalizmis<br />

globalizacias <strong>da</strong> teqnologiis gabatonebas, magram arsebobs sxva sakmaod<br />

<strong>da</strong>majerebeli faqtebi, romlebic verafriT <strong>da</strong>rCeba yuradRebis miRma. maT<br />

Soris aris is faqti, rom kapitali kvlavac aramkacrad aris<br />

regulirebuli saxelmwifos sazRvrebSi maSin, roca samuSao Zala<br />

saxelmwifos farglebSi zustad gansazRvrul regulaciebs eqvemdebareba.<br />

ase, rom kapitalistebis garkveuli <strong>da</strong>jgufebebisaTvis kvlavac aqtualuri<br />

rCeba SekiTxva _ romeli tipis mTavroba iqneba yvelaze Sesaferisi<br />

imisTvis, rom Tanadgoma aRmouCinos biznesis samyaros kanonzomierebebs?<br />

rac imas niSnavs, rom kapitalisturi samyaro yovelTvis rodi miesalmeba<br />

yvela tipis mTavrobas, Tu saxelisuflo alianss, iseve rogorc, yvela<br />

kapitalistur sazogadoebas gansxvavebuli tipis <strong>da</strong> masStabis regulaciebi<br />

gaaCnia. magaliTad, eWvgareSea, rom is normebi, romlebic aregulireben<br />

kapitalistur transaqciebs, <strong>da</strong>vuSvaT iaponiaSi, arsebiTad gansxvavdeba im<br />

normebisagan, romlebic moqmedeben amerikis SeerTebul StatebSi. aqe<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, is rac kanonieria <strong>da</strong> Seesabameba Cveul praqtikas iaponiaSi,<br />

SesaZloa arakanoniera<strong>da</strong>c iyos miCneuli amerikis SeerTebul StatebSi <strong>da</strong><br />

Sesabamisad, masze antimonopoliuri kanonmdeblobis normebi gavrceldes. 5<br />

teqnologias aqvs nacionaluri `saTburebi”, rogoricaa magaliTad<br />

kaliforniis `silikon veli”, rodesac rigi qveynebi floben sainformacio<br />

teqnologiebis, a<strong>da</strong>mianTa inteleqtualuri SesaZleblobebis, kapitalis <strong>da</strong><br />

bunebrivi resursebis ufro did kritikul masas sxva qveynebTan Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

<strong>da</strong> bolos, maSin rodesac arsebobs saga<strong>da</strong>saxado samoTxeebi, sa<strong>da</strong>c<br />

multinacionalur korporaciebs TavianTi biznesis ganTavseba <strong>da</strong>,<br />

Sesabamisad, mogebis ga<strong>da</strong>saxadis ga<strong>da</strong>xdisagan Tavis <strong>da</strong>Rweva SeuZliaT,<br />

(mag., andora, kanaris kunZulebi, kaimanis kunZulebi) sxva msxvili <strong>da</strong> mcire<br />

adgilobrivi an multinacionaluri biznes korporaciebi kvlav rCebian<br />

125


<strong>da</strong>mokidebuli TavianT saTao ofisebze <strong>da</strong> operirebis sferoebze <strong>da</strong><br />

adgilobriv/saxelmwifo doneze ibegrebian.<br />

aseT istoriul konteqstSi ra zegavlenas axdens globalizacia<br />

moqalaqeobaze, <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>ze? demokratiis cnebis<br />

nebismieri axali definiciis SemoReba saxelmwifo swavlebas modernistuli<br />

saganmanaTleblo proeqtis centrSi ayenebs. Tumca, aq postmodernizmi<br />

moiSvelieb<strong>da</strong> im arguments, rom demokratiuli Teoriis eTikuri, arsebiTi<br />

<strong>da</strong> proceduruli elementebi xelaxla un<strong>da</strong> iqnes ga<strong>da</strong>sinjuli<br />

postmodernistuli kulturis kuTxiT. problema, romelic dgas ganaTlebis<br />

sferos specialistebis, mSoblebis, moswavleebisa <strong>da</strong> politikosebis winaSe<br />

imaSi mdgomareobs, rom saWiroa warsuli warumateblobebis <strong>da</strong> im uamravi<br />

gamomricxavi praqtikis kritikuli gaazreba, romliTac jer kidev<br />

gajerebulia swavlebis procesi _ Sesabamisad saWiroa iseTi problemebis<br />

wina planze wamoweva, rogoricaa Zalaufleba <strong>da</strong> dominireba, klasi, rasa<br />

<strong>da</strong> sqesi. magaliTad, rogorc adre aRvniSne, aseve un<strong>da</strong> iqnes Seswavlili<br />

instrumentuli racionalurobis koncefciis motivirebuloba, vinai<strong>da</strong>n, es<br />

ukanaskneli, warmarTavs ra skolis reformirebis process, yuradRebis<br />

centrSi aqcevs administrirebas, procedurebs <strong>da</strong> efeqtianobas, rogorc<br />

cvlilebisa <strong>da</strong> progresis mTavar kriteriumebs, <strong>da</strong> kidev imis gamo, rom am<br />

koncefciis mixedviT arsebobs saerTo sistema, romelic yvela a<strong>da</strong>mianis<br />

codnis organizebas (struqturirebas) axdens. 6 es ki, u<strong>da</strong>vod, saeWvos xdis<br />

postmodernizmis zogierT sakvanZo midgomas.<br />

a<strong>da</strong>mianTa uflebebi faqtiurad Seadgenen im bazas, romlis<br />

meSveobiTac identobis politika ganisazRvreba, xolo tolerantobis cneba<br />

mravalferovnebis <strong>da</strong> moqalaqeobis mTavar safuZvelad gvevlineba. orive,<br />

Tavis mxriv, a<strong>da</strong>mianis uflebebis saxiT aris <strong>da</strong>mkvidrebuli. tod gitlini<br />

(1995) ganmartavs:<br />

a<strong>da</strong>mianebis mier pativiscemis gamoxatva gansxvavebulobis mimarT,<br />

gacnobiereba, rom a<strong>da</strong>mianuri mdgomareobis erT-erTi aspeqti gansxvavebul<br />

garemoSi cxovrebaa, aRiareba, rom nebismieri a<strong>da</strong>mianis codnas aqvs sazRvari<br />

– kvlav a<strong>da</strong>mianis saerTo uflebebis safuZvlia. ganvavrcobT ra logikurad<br />

ganmanaTleblobis universaluri uflebebis ukv<strong>da</strong>v ideals, is<br />

uzrunvelyofs gansxvavebulobis uflebas _ Tumca, iqve gvaxsenebs, rom<br />

a<strong>da</strong>mianebs sakmarisi safuZveli aqvT imisaTvis, rom maTi Sexedulebebi erT<br />

elementarul uflebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT savsebiT identuri iyos: es uflebaa<br />

iyo is, risi survilic gaqvs rom iyo. (215)<br />

gitlinis (1995) mier saganmanaTleblo moZraobis gamalebuli <strong>da</strong>cva<br />

postmodernistuli SexedulebebisaTvis mTavar problemas warmoqmnis:<br />

126


axdens ra kritikuli modernizmis umniSvnelovanesi wvlilis ignorirebas,<br />

mravali postmodernituli midgoma a<strong>da</strong>mianisaTvis uflebamosilebebis<br />

miniWebis <strong>da</strong> misi gaTavisuflebis procesis depolitizaciis maxeSi ebmeba.<br />

henri Jiro (1988) pir<strong>da</strong>pir ayenebs problemas: “fun<strong>da</strong>mentalisturi<br />

Teoriebi<strong>da</strong>n gaqceva xSirad imavdroulad politiki<strong>da</strong>n gaqcevas niSnavs”<br />

(61). igi ganagrZobs:<br />

postmodernizmis, poststruqturalizmis <strong>da</strong> neo-pragmatizmis nairsaxeobebma<br />

omi gamoucxades yvela kategoriis aRmatebulobas, utyuarobas <strong>da</strong><br />

fun<strong>da</strong>mentalizms. Tav<strong>da</strong>pirveli principebi axla gvesaxeba rogorc mxolod<br />

istoriis nakvalevi. erTiani sagani, romelic didi xani liberaluri <strong>da</strong><br />

radikaluri samomavlo imedebis burji iyo, amJamad decentrirebis<br />

procesebis Sefasebis SuagulSia momofantuli. metic, fun<strong>da</strong>mentalizmze<br />

ganxorcielebul ieriSs Sedegad mohyva calmxrivi meTodologiuri<br />

gataceba, rac gamoixata ara mxolod konkretuli WeSmaritebebis<br />

dekonstruirebaSi, aramed TviT WeSmaritebis cnebis, rogorc<br />

epistemologiuri kategoriis winaaRmdegobebis gamovlenaSi. (61)<br />

msgavsi kritikuli suliskveTebiT, habermasis eTikuri racionalizmi<br />

safuZvels iZleva, ganxorcieldes Zlieri kontrSeteva postmodernistuli<br />

filosofiis mier eTikisa <strong>da</strong> politikis uaryofis winaaRmdeg. es eTikuri<br />

racionalizmi <strong>da</strong>namdvilebiT mTavari misaTiTebeli obieqtia ganaTlebis<br />

sociologiaSi aRmocenebadi perspeqtivebisaTvis, ganaTlebis dinamiurobis<br />

gamo moqalaqeobis formirebisaTvis Seqmnili pirobebis sistematiuri<br />

Sefasebis CaTvliT. (morou <strong>da</strong> toresi, ibeWdeba a) aseT SemTxvevaSi, Cven<br />

gvesaWiroeba globalizaciis processa <strong>da</strong> moqalqeobas Soris arsebuli<br />

kavSirurTierTobis, rogorc soli<strong>da</strong>robis Senebis procesis detaluri<br />

Seswavla.<br />

globalizacia, moqalaqeoba <strong>da</strong> soli<strong>da</strong>roba<br />

sazogadoeba an polis-i ar aris iseTi ram, rac SeiZleba Seiqmnas an risi<br />

konstruqciis agebac SesaZlebelia. aq ufro wris magvar ramesTan gvaqvs<br />

saqme . . . . iseTi tipis sazogadoebrivi cxovrebis Seqmna, romelic<br />

ganamtkicebs soli<strong>da</strong>robas, sazogadoebis Tavisuflebas, saubris <strong>da</strong> mosmenis<br />

survils, ormxriv diskusias <strong>da</strong> racionalur <strong>da</strong>sabuTebulobas varaudobs<br />

aseTi koleqtiuri cxovrebis sawyisi formebis arsebobas. magram ra un<strong>da</strong><br />

movimoqmedoT maSin, roca aseTi erTobebi sul ufro <strong>da</strong> ufro irRveva,<br />

xolo rRvevis procesi Tavad sazogadoebrivi cxovrebis pirobebis<br />

Sedegia? ufro mwvaved rom vTqvaT, ra un<strong>da</strong> movimoqmedoT iseT situaciaSi,<br />

rodesac vacnobierebT, Tu kacobriobis ramxela nawils aZeveben<br />

sistematiurad aseTi dialoguri erTobebi<strong>da</strong>n, an ganzrax ganarideben mas<br />

erTobebSi monawileobis miRebisagan?<br />

127


. j. bernSteini, obieqtivizmis <strong>da</strong> relativizmis miRma: mecniereba,<br />

interpretacia <strong>da</strong> praqtika<br />

Tu globalizacia safuZvlianad asustebs eri-saxelmwifoebis<br />

pozicias msoflio sistemaSi, is amave dros axal saxes sZens samuSao Zalis<br />

moZraobas saxelmwifoTa Soris <strong>da</strong> ayalibebs axal socialur garemos.<br />

Sedegad, globalizacias Tan sdevs mravalferovnebis zr<strong>da</strong> TviT erisaxelmwifoebis<br />

farglebSi. Tu <strong>multikulturalizmi</strong> kulturisa <strong>da</strong><br />

sazogadoebis globalizaciis procesis erT-erT Sedegia eri-saxelmwifos<br />

doneze, globalizaciasa <strong>da</strong> multikulturalizms Soris arsebuli<br />

kavSirebi uSualo zegavlenas axdenen im Teoriul debatebze <strong>da</strong> praqtikul<br />

politikaze, romelic bikulturuli <strong>da</strong> multikulturuli identobebis<br />

konstitucias exeba, aseve, mravalenobriobis sakiTxs skolebSi <strong>da</strong> axal,<br />

kulturuli xasiaTis moTxovnebs saswavlo programasTan, swavlebasTan <strong>da</strong><br />

swavlasTan, SefasebasTan <strong>da</strong> jgufTaSoris urTierTobebTan <strong>da</strong>kavSirebiT.<br />

amis gamo, sayovelTao keTildReobaze orientirebulma saxelmwifom<br />

masobrivi swavlebis politika istoriulad SeimuSava, raTa bevr sxva<br />

sikeTesTan erTad, nacionaluri soli<strong>da</strong>robisTvisac Seewyo xeli (amas<br />

winamdebare wignis me-2 TavSi vasabuTeb). <strong>ganaTleba</strong>, rogorc saxelmwifo<br />

politika, Tanamedrove saxelmwifom ganaviTara <strong>da</strong> mas uflebamosileba<br />

mianiWa. saxelmwifo, aseve, axorcieleb<strong>da</strong> kontrols <strong>ganaTleba</strong>ze <strong>da</strong><br />

axden<strong>da</strong> mis regulirebas. <strong>ganaTleba</strong>m, rogorc saxelmwifo politikam,<br />

mTavari roli Seasrula sayovelTao keTildReobaze orientirebuli<br />

saxelmwifos <strong>da</strong>fuZnebis <strong>da</strong> funqcionirebis saqmeSi.<br />

emil durkhaimi (citirebulia bardisis mier, 1985) amtkiceb<strong>da</strong>, rom<br />

saxelmwifom ga<strong>da</strong>mwyveti roli Seasrula kapitalisturi sazogadoebebis<br />

meqanikuri gaerTianebi<strong>da</strong>n organuli xasiaTis erTobad gar<strong>da</strong>qmnis saqmeSic.<br />

maSinac ki, rodesac sazogadoeba TiTqmis mTlianad aris <strong>da</strong>mokidebuli<br />

Sromis <strong>da</strong>nawilebaze, is ar iqceva im momijnave atomebis mouwesrigebel<br />

erTobliobad, romelTa Soris mas SeuZlia mxolod ze<strong>da</strong>piruli, xanmokle<br />

kontaqtis <strong>da</strong>myareba. piriqiT, sazogadoebis wevrebs aerTianebs kavSirebi,<br />

romlebic mniSvnelovnad scdeba im xanmokle drois intervals, romlis<br />

gnmavlobaSic xdeba gacvla. upirveles yovlisa, arsebobs struqtura,<br />

romelzec Cven ufro <strong>da</strong> ufro <strong>da</strong>mokidebuli vxdebiT; es struqtura aris<br />

saxelmwifo. sul ufro mravldeba Sexebis wertilebi, romelTa meSveobiT<br />

Cven vurTierTobT masTan, iseve rogorc is SemTxvevebi, rodesac igi<br />

(saxelmwifo) movalea Segvaxsenos koleqtiuri soli<strong>da</strong>robis grZnobis<br />

arseboba. (271-272)<br />

128


durkhaimis msgavsad, politikuri mecnierebis sxva warmomadgenlebic,<br />

magaliTad, piter flora <strong>da</strong> jens alberi (1991), asabuTeben, rom erisaxelmwifo<br />

soli<strong>da</strong>robis mTavari wyaroa kapitalistur sazogadoebebSi.<br />

eri-saxelmwifo, rogorc soli<strong>da</strong>robis mxar<strong>da</strong>mWeri, mecxramete saukunis<br />

evropaSi iRebs <strong>da</strong>sabams, Tumca mas winamorbedi hyav<strong>da</strong> _ romis kaTolikuri<br />

eklesia, romelic <strong>da</strong>xmarebas uwev<strong>da</strong> gaWirvebul fenebs. 7 eri-saxelmwifos<br />

mier soli<strong>da</strong>robis transformaciam asaxva moqalaqeobis sakiTxze hpova. jer<br />

kidev 1950 wels gunar mir<strong>da</strong>li (1960, 1973) gamoTqvam<strong>da</strong> mosazrebas, rom<br />

iseTi masStaburi sistemebi, rogoric eri-saxelmwifoa moqalaqeobasTan,<br />

eTnikurobasTan <strong>da</strong> kulturul identobasTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli. amgvarad,<br />

sayovelTao keTildReobaze orientirebul saxelmwifoSi soli<strong>da</strong>robis<br />

mTavari (magram ara erTaderTi) wyaro moqalaqeobis uflebebis Seqmnas <strong>da</strong><br />

homogenuri sazogadoebis Senebis ritorikas ukavSirdeba.<br />

am gadmosaxedi<strong>da</strong>n, eri-saxelmwifo institucionalizebuli<br />

soli<strong>da</strong>robis <strong>da</strong> moqalaqeobis uflebebis safuZvlad gvevlineba. winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi mavans gauCndeba SekiTxva _ ratom un<strong>da</strong> gamoucxados mdi<strong>da</strong>rma<br />

a<strong>da</strong>mianma soli<strong>da</strong>roba Raribs? ratom un<strong>da</strong> arsebobdes raime saxis<br />

soli<strong>da</strong>roba Taobebs Soris? an sxva<strong>da</strong>sxva raionebs/<strong>da</strong>saxlebebis <strong>da</strong><br />

regionebs Soris eri-saxelmwifos farglebSi? an sxva<strong>da</strong>sxva sqesisa <strong>da</strong><br />

profesiis warmomadgenel individebs Soris? an martivad rom vTqvaT, ratom<br />

un<strong>da</strong> arsebobdes raime soli<strong>da</strong>roba TviT moqalaqeebs Soris?<br />

aRniSnul problemas politikuri filosofiis TvalsazrisiT<br />

uzarmazari <strong>da</strong>tvirTva aqvs. am faqts Zalian kargad acnobierebs karl<br />

marqsi (takeri, 1978) Tavis naSromSi germanuli ideologia (The German<br />

Ideology) igi wers:<br />

mxolod imitom, rom individebi arian mxolod sakuTari konkretuli<br />

interesebis ZiebaSi, romlebic maTi gagebiT ar emTxveva maT koleqtiur<br />

interesebs (faqtobrivad, sazogado/saerTo aris koleqtiuri cxovrebis<br />

iluzoruli forma), am ukanasknels Tavs moaxveven maT, rogorc maTTvis<br />

“ucxo” <strong>da</strong> maTgan “<strong>da</strong>moukidebel” interesebs, rogorc Tavis mxriv<br />

konkretul, specifiur “saerTo” interess: an maT Tavad un<strong>da</strong> ganagrZon<br />

arseboba aseT uTanxmoebaSi, rogorc <strong>demokratia</strong>Si. meore mxriv, am<br />

konkretuli interesebis (romlebic mudmiv winaaRmdegobaSi imyofebian<br />

koleqtiur <strong>da</strong> iluzorul koleqtiur interesebTan) praqtikuli<br />

<strong>da</strong>pirispireba iwvevs praqtikuli intervenciis <strong>da</strong> kontrolis<br />

ganxorcielebis aucileblobas iluzoruli “saerTo” interesebis<br />

meSveobiT, romelic, Tavis mxriv, saxelmwifos saxiTaa warmodgenili. (161)<br />

TumcaRa, es analizi maSinaTve warmoSobs diskusias radikaluri<br />

demokratiis cnebis Sesaxeb, romelsac gvTavazobs Jenevis moqalaqe Jan Jak<br />

129


uso (1976). rusos Tanaxmad, Tu saxelmwifo mowyobis forma aiZulebs<br />

individebs moergon socialur <strong>da</strong> demokratiul paqts (SeTanxmebas), maSin<br />

raSi sWirdebaT maT soli<strong>da</strong>ruli urTierTobebis Camoyalibeba sakuTari<br />

interesebis sazRvrebs miRma? ra interesis gulisTvis un<strong>da</strong> Seqmnan<br />

pirobebi tolerantobis <strong>da</strong> socialuri artikulaciis minimaluri donis<br />

misaRwevad organuli <strong>da</strong> ara meqanikuri integrirebis gziT? metic, vis<br />

aRmoaCndeba imis unari, rom cxovrebaSi kanonierad ganaxorcielos es<br />

SezRuduli soli<strong>da</strong>roba? swored es mniSvnelovani SekiTxvebi wamoiWreba<br />

xolme, roca rusos Sexedulebebs vaanalizebT. (Cepmeni, 1956).<br />

rusos miaCnia, rom a<strong>da</strong>mianebi un<strong>da</strong> aiZulon gaxdnen demokratiulebi.<br />

individualuri protestis CaxSoba iwvevs individis Tavisuflebisaken<br />

swrafvis stimulirebas. Tavis naSromSi socialuri kontraqti (Social<br />

Contract) ruso ase asabuTebs sakuTar mosazrebas:<br />

ibadeba kiTxva: rogor SeiZleba a<strong>da</strong>miani iyos Tavisufali <strong>da</strong> imavdroulad<br />

iZulebuli iyos <strong>da</strong>emorCilos ara sakuTar, aramed sxvis survilebs. rogor<br />

xdeba, rom oponentebi, Tavisufalnic arian <strong>da</strong> amave dros eqvemdebarebian<br />

kanonebs, romlebsac ar eTanxmebian? amaze me vpasuxob, rom SekiTxva<br />

araswora<strong>da</strong>a <strong>da</strong>smuli . . . saxelmwifos yvela wevris ucvleli neba aris<br />

saerTo/sazogado neba; swored es sazogado neba ganapirobebs am wevrTa<br />

moqalaqeobas <strong>da</strong> maT Tavisuflebas . . . . Cemi sakuTari Sexeduleba rom<br />

dominirebdes, imas ar gavakeTebdi, risi survilic maqvs, raime sxvas<br />

movimoqmedebdi <strong>da</strong> aseT SemTxvevaSi ar viqnebodi Tavisufali. (113)<br />

aRniSnuli<strong>da</strong>n gamomdinare, kapitalistur sazogadoebebSi, swored<br />

eri-saxelmwifo ayalibebs im principebs, romlebic socialuri gacvlis <strong>da</strong><br />

soli<strong>da</strong>robis regulirebas axdenen. rogorc ukve aRvniSne, soli<strong>da</strong>robis<br />

Senebis procesze zegavlenas garkveuli cvlilebebic axdenen. <strong>da</strong>savlur<br />

samyaroSi saxezea mZafri konkurencia <strong>da</strong>savlur Zalauflebebs Soris. civi<br />

omis Semdgom periodSi Ziri gamoeTxara amerikis SeerTebuli Statebis<br />

hegemonias saerTaSoriso urTierTobebSi. Sedegad, iaponias, germanias <strong>da</strong><br />

amerikis SeerTebul Statebs Soris gaCaRebuli konkurencia aris ara<br />

mxolod imis maniSnebeli, rom gansxvavebuli kapitalisturi saxelmwifoebi<br />

metoqeobas uweven erTmaneTs bazrebis (<strong>da</strong> im multinacionaluri<br />

korporaciebis, romlebic Cveulebriv ukavSirdeba maT nacionalur<br />

warmomavlobas) mosapoveblad, aramed saxezea metoqeoba kapitalizmis<br />

gansxvavebul tipebs <strong>da</strong> gansxvavebuli tipis demokratiul saxelmwifoebs<br />

Soris.<br />

aRmosavleT evropaSi, soli<strong>da</strong>robis organizebuli sistemis moSlam<br />

1989 wlis Semdgom periodSi, dRis wesrigSi <strong>da</strong>ayena soli<strong>da</strong>robis axali<br />

sistemis Seqmnis aucilebloba. Tumca, amjerad ganacxadi keTdeba iseTi<br />

130


sistemis Seqmnaze, romlis marTvac bazris meSveobiT iqneba SesaZlebeli.<br />

sakiTxi imaSi mdgomareobs, Tu rogor un<strong>da</strong> moeRos bolo socialuri<br />

uzrunvelyofis sistemas, romelsac marTalia ar Seswevs unari <strong>da</strong>icvas<br />

arCevanis Tavisufleba, magram romelic imavdroulad uzrunvelyofs<br />

sacxovrebeli pirobebis, <strong>da</strong>saqmebis, ganaTlebis <strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvis minimalur<br />

dones saxelmwifos xarjze. cxadia, rom uamravi sirTule axlavs Tan im<br />

process, romelic saxelmwifo uzrunvelyofis sistemi<strong>da</strong>n sabazro<br />

gacvlebze <strong>da</strong>fuZnebul sistemaze ga<strong>da</strong>svlasTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli. im<br />

kulturuli <strong>da</strong> istoriuli konfiguraciebis gaTvaliswinebiT, romelic<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia rigi xelovnurad Seqmnili aRmosavleT evropuli<br />

sazogadoebebisTvis, erT-erTi mniSvnelovani problema soli<strong>da</strong>robis iseTi<br />

bazisis Seqmnaa, romelic eTnikurobis <strong>da</strong> erovnuli identobis sazRvrebs<br />

gascdeba. bosniis konfliqti tragikuli xasiaTisaa, magram imavdroulad is<br />

warmoaCens, Tu ramdenad mkacrad aris <strong>da</strong>yofili sazogadoeba erovnuli<br />

niSnis mixedviT aRmosavleTi evropis rig qveynebSi. <strong>da</strong>bolos, Tavi rom<br />

<strong>da</strong>vaneboT sabWoTa kavSiris yofil gavlenis sferoebs, evrokavSiris Seqmna<br />

gulisxmobs gansxvavebuli tipis soli<strong>da</strong>robis warmoqmnas, SesaZloa<br />

metanacionalur doneze, rac Tavis mxriv, msoflio sistemaSi wonasworobis<br />

Secvlas gamoiwvevs.<br />

globalizacia <strong>da</strong> Sromis saerTaSoriso <strong>da</strong>nawileba gulisxmobs, rom<br />

soli<strong>da</strong>roba jer kidev eri-saxelmwifos doneze aris organizebuli, Tumca,<br />

gulisxmobs imasac, rom is winaaRmdegobebi <strong>da</strong> determinantebi, romelTa<br />

generireba globalizaciis procesis farglebSi xdeba, soli<strong>da</strong>robis<br />

mowyobaze axdenen zemoqmedebas eri-saxelmwifos doneze, kerZod, roca<br />

saerTaSoriso sistemaSi ar arsebobs iseTi instituti, romelic<br />

socialuri uzrunvelyofis funqcias ikisrebs (amas erT dros saxelmwifo<br />

institutebi akeTebdnen). aRniSnuli problemebis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

globalizaciis procesi, romelic Cveulebriv kapitalisa <strong>da</strong> samuSao Zalis<br />

moZraobasTan asocirdeba, SeiZleba arcTu iseTi axali movlena<br />

aRmoCndes, rogora<strong>da</strong>c gvevlineba.<br />

Hharold vilenski (1994) miuTiTebs, rom globalizaciis procesi xazs<br />

usvams Sromis politikis im kurss, romelic jer kidev 60-iani wlebi<strong>da</strong>n<br />

moqmedebs. Tu bazarze orientirebuli demokratiebi mravali formiT<br />

arseboben <strong>da</strong> globalizaciis procesic im procesis nawilia, romelic<br />

teqnologiebis, komunikaciebis <strong>da</strong> vaWrobis sferoebSi ganxorcielebulma<br />

cvlilebebma gamoiwvia, maSin ra cvlilebebi un<strong>da</strong> mieweros Tavad<br />

globalizacias? (gureviCi, 1986). arsebobs eri-saxelmwifoebis<br />

institucionaluri saxesxvaobebi. isini gansxvavdebian erTmaneTisagan ara<br />

mxolod saqmianobis TvalsazrisiT, aramed im kuTxiTac, Tu ra saxiT<br />

floben Zalauflebas eri-saxelmwifoebis gareSe Zalebi msoflio sistemis<br />

131


konteqstSi, anu, multinacionaluri korporaciebis <strong>da</strong> ormxrivi <strong>da</strong><br />

mravalmxrivi saerTaSoriso saagentoebis garemoSi. korporativizmis<br />

principebze <strong>da</strong>fuZnebuli SeTanxmeba menejments, samuSao Zalasa <strong>da</strong><br />

keTildReobaze orientirebul saxelmwifos Soris aseve radikalurad iqna<br />

Secvlili. qveynebis ekonomikuri saqmianoba/performansi iZleva vaWrobisa<br />

<strong>da</strong> saga<strong>da</strong>saxado sferoebSi momx<strong>da</strong>ri cvlilebebis axsnas, magram amave<br />

dros, Cven ar un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vakninoT Zalauflebis, ideologiis <strong>da</strong> politikuri<br />

partiebis mniSvneloba Tanamedrove demokratiebis pirobebSi.<br />

globalizaciis processa <strong>da</strong> identobis transnacionalizacias Soris<br />

arsebuli kavSiri kidev erTi mniSvnelovani sakiTxia. marTalia, sakamaToa<br />

aris Tu ara globalizacia planetaruli movlena, magram socialuri<br />

marginalurobis axali koncefciebi namdvilad axdens zemoqmedebas<br />

CrdiloeTsa <strong>da</strong> samxreTs Soris arsebul orWoful urTierTobebze.<br />

amdenad, soli<strong>da</strong>robis politikis sakvanZo problemebi, mmarTvelobis,<br />

angariSvaldebulebis <strong>da</strong> moqalaqeobis CaTvliT, konfliqtSi modian<br />

centralizaciis istoriul procesTan, romelic Rrmad aris Canergili<br />

nacionalur teritoriebSi. globalizacia aRqmulia rogorc teritoriebis<br />

denacionalizacia, rasac gansazRvravs transnacionaluri korporaciebis<br />

gaZliereba, ucxo saxelmwifoTa Carevis politika <strong>da</strong> farTod gavrcelebadi<br />

transnacionaluri kultura, romelsac asazrdoebs masmedia. yovelive es,<br />

rogorc Cans, jabnis meorexarisxovan er-saxelmwifoebs, adgilobriv<br />

kapitals <strong>da</strong> adgilobriv, regionul <strong>da</strong> nacionalur kulturas. aRniSnuli<br />

denacionalizaciis procesiT gamowveuli reaqciis TvalsaCino magaliTia<br />

Ciapasis konfliqti, romelic 1998 wels arsebobis meoTxe wels <strong>da</strong>iTvlis,<br />

aseve, sapatistebis ganmaTavisuflebeli frontis brZola, romelic miznad<br />

isaxavs indielTa identobis (<strong>da</strong> uflebebis) <strong>da</strong>mkvidrebas, rac scdeba <strong>da</strong>,<br />

raRa Tqma un<strong>da</strong>, ewinaaRmdegeba im samarTlebriv valdebulebebs, romlebic<br />

aRebuli aqvs meqsikis saxelmwifos <strong>da</strong> romelic asaxulia meqsikis, amerikis<br />

SeerTebul Statebsa <strong>da</strong> kana<strong>da</strong>s Soris <strong>da</strong>debul Tavisufali vaWrobis<br />

Crdilo-amerikul SeTanxmebaSi. (markosi, 1994).<br />

aRniSnuli konfliqtebi xdeba globalizaciis mravaljeradi sqemebis<br />

garemoSi. maT Soris, kapitalis <strong>da</strong>grovebis TvalsazrisiT, moqmedebs “Si<strong>da</strong>”<br />

<strong>da</strong> “garegani” sqemebi. Si<strong>da</strong> sqema exeba saerTaSoriso migracias,<br />

transnacionalur identobebs <strong>da</strong> qalTa <strong>da</strong> feradkaniani mosaxleobis<br />

moZraobebs. globalizaciis garegani sqema exeba axal teqnologiebs,<br />

romlebic cvlian sainformacio process <strong>da</strong> institutebs <strong>da</strong> kapitalis<br />

mobilurobas. amgvarad, globalizaciis Si<strong>da</strong> <strong>da</strong> garegan sqemebSi moqmedebs<br />

socialuri kontrolisa <strong>da</strong> regulirebis gansxvavebuli formebi. kargi<br />

magaliTia savaluto bazrebi, romlebic kontrols ar eqvemdebarebian,<br />

ramdena<strong>da</strong>c, teqnologiebis ganviTarebis xarjze miRweuli transaqciebis<br />

132


siCqare saxelmwifo regulirebis <strong>da</strong> kontrolis arsebuli formebis<br />

Tavi<strong>da</strong>n acilebis SesaZleblobas iZleva. es Zalze sainteresoa, radgan<br />

Tavad teqnologia Seqmnilia ara mxolod rogorc gacvlis, aramed rogorc<br />

kontrolis forma. Tumca, kontrolis am formebiT manipulireba ar aris<br />

advili xelisufalTaTvis. teqnologiebma SesaZloa problemebic ki<br />

Seuqmnan maT. amis sailustraciod qvemoT gTavazobT erT epizods,<br />

romelic braziliis yofil finansTa ministrs, rikuperos ukavSirdeba.<br />

1994 wels, am wignze muSaobisas, kvleviTi samuSaoebis Catareba<br />

braziliaSi momiwia. iq Seveswari politikur skan<strong>da</strong>ls, romelmac Sinaganad<br />

SeZra qveynis mosaxleoba. universitetis yofilma profesorma <strong>da</strong><br />

gamocdilma diplomatma rubens rikuperom, romelic im dros finansTa<br />

ministris posts ikaveb<strong>da</strong> <strong>da</strong> amave dros, laTinuri amerikis qveynebis<br />

mxar<strong>da</strong>WeriT, saprezidento arCevnebSi iReb<strong>da</strong> monawileobas im axali<br />

saerTaSoriso organizacii<strong>da</strong>n, romelsac cxovrebaSi GATT-iT (generaluri<br />

SeTanxmeba vaWrobisa <strong>da</strong> tarifebis Sesaxeb) gaTvaliswinebuli SeTanxmebebi<br />

un<strong>da</strong> gatarebina, mis<strong>da</strong> uneblied farTo sazogadoebas Tavisi piradi<br />

mosazrebebi gaumxila braziliis ekonomikasa <strong>da</strong> politikaze. misi interviu<br />

sazogadoebriv arxze un<strong>da</strong> gasuliyo. vidre ministri studiis teqnikur<br />

gamarTvas elodebo<strong>da</strong>, CarTulma mikrofonma misi <strong>da</strong> Jurnalistis piradi<br />

saubari Cawera. es saubari, (rogorc Cans) SemTxveviT gavi<strong>da</strong> eTerSi <strong>da</strong><br />

paraboluri antenebiT meSveobiT mTel braziliaSi moismines. is, rasac<br />

braziliurma mediam “paraboluri antenebis krizisi” uwo<strong>da</strong>, cxadyofs, rom<br />

teqnologia ara mxolod socialuri regulirebis instrumentia, is<br />

SeiZleba ZalauflebiT aRWurvis saSualeba<strong>da</strong>c iqnes gamoyenebuli.<br />

rikuperom, sxvaTa Soris isic axsena, rom is ar ganicdi<strong>da</strong> sindisis<br />

qenjnas imasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, rom malav<strong>da</strong> an naklebad problemurad<br />

warmoaCen<strong>da</strong> ekonomikur informacias, rasac SeeZlo ziani mieyenebina<br />

mTavrobis kandi<strong>da</strong>tis, sociolog fernando henrik kardosos saarCevno<br />

kampaniisaTvis. rogorc 1994 wlis 7 seqtembers gamocemulma Jurnalma -<br />

ISTOE<strong>da</strong>beW<strong>da</strong>, man faqtobrivad Tqva: “Eu não tenho escrúpulos. O que é bom a gente<br />

fatura; o que é ruim, esconde.” mas Segnebulad Sehyav<strong>da</strong> xalxi SecdomaSi<br />

ekonomikur indeqsebTan <strong>da</strong>kavSirebiTac <strong>da</strong> trabaxob<strong>da</strong>, rom es did<br />

sargeblobas moutan<strong>da</strong> qselur telemauwyeblobas Rede Globo-s, romelic<br />

braziliuri burJuaziis yvelaze konservatiul seqtors warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

rikuperos TqmiT, imis nacvlad, rom Ria sazogadoebrivi mxar<strong>da</strong>Wera<br />

gamoexata kardososaTvis, telemauwyebloba rikuperos (rogorc moqmedi<br />

finansTa ministris) argumentebs gadmoscem<strong>da</strong> im ekonomikuri stabilizaciis<br />

proeqtis sasargeblod, romelic kardosos (yofili finansTa ministris)<br />

mier iyo inicirebuli. aravin isurveb<strong>da</strong> rikuperosTan SekamaTebas, radgan<br />

igi umwikvlo reputaciis saxelmwifo moxeled iTvlebo<strong>da</strong>.<br />

133


a Tqma un<strong>da</strong>, aRniSnulma kerZo saubarma SeZra sazogadoeba <strong>da</strong> ori<br />

dRis Semdeg rikupero iZulebuli gax<strong>da</strong> Tanamdebobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>mdgariyo. am<br />

SemTxveviT gamowveulma Sedegma erTxans SiSnarevi atmosfero <strong>da</strong>asadgura<br />

braziliis politikur wreebSi. rikupero uaRresad patiosani politikosis<br />

reputaciiT sargeblob<strong>da</strong>, mas gamorCeuli saxelmwifo moxelis imiji<br />

hqon<strong>da</strong>, braziliur elitaSi mas rogorc bers <strong>da</strong> askets ise uyurebdnen,<br />

a<strong>da</strong>mians, romelic mu<strong>da</strong>m <strong>da</strong>pirispirebebsa <strong>da</strong> kerZo interesebze maRla<br />

dgebo<strong>da</strong>. vidre es samarcxvino SemTxveva moxdebo<strong>da</strong>, sazogadoeba<br />

rikuperos umwikvlo zneobisa <strong>da</strong> reputaciis mqone saxelmwifo<br />

funqcionerad racx<strong>da</strong>.<br />

sxva<strong>da</strong>sxva socialur <strong>da</strong> politikur wreebis warmomadgenelma<br />

araerTma brazilielma motyuebulad igrZno Tavi. politikuri diskursi<br />

gaufasur<strong>da</strong>, <strong>da</strong>dga ra eWvqveS momavali mTavrobis kanoniereba. pira<strong>da</strong>d<br />

CemTvis, rogorc ganaTlebis <strong>da</strong>rgis mkvlevarisaTvis, aRniSnuli epizodi<br />

imis maniSnebeli iyo, Tu raoden didi mniSvneloba aqvs saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

<strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebul kavSirurTierTobebze msjelobas, rodesac saqme<br />

gvaqvs rTul zneobriv arCevanTan saxelmwifo politikaSi. bolos <strong>da</strong><br />

bolos, sajarod micemuli interviu saxelmwifo moxelis mier Ceulebriv<br />

ganixileba rogorc sazogadoebrivi azris gadmocemis <strong>da</strong> Semecnebis aqti.<br />

<strong>da</strong>rwmunebis xelovneba aris pe<strong>da</strong>gogiuri xelovneba. lakani SemTxveviT<br />

rodi miiCnev<strong>da</strong>, rom kargi maswavlebeli igivea, rac didi macdunebeli.<br />

aRniSnulma intervium kidev ufro <strong>da</strong>marwmuna imaSi, rom aucilebelia<br />

saxelmwifo saqmeebis mudmivi kritikuli Seswavla. es ki, saxelmwifo<br />

ritorikisadmi jansaRi skepticizmis safuZvelze un<strong>da</strong> ganxorcieldes.<br />

kritikuli Teoriis kuTxiT, igive exeba saxelmwifo sferoSi <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

sazogadoebaSi socialuri gacvlis <strong>da</strong> narativis yvela dones. <strong>da</strong>bolos, am<br />

SemTxvevam sabolood <strong>da</strong>marwmuna imaSi, rom WeSmariti zneobrivi<br />

aRSfoTeba aris yvelaze Sesaferisi politikuri iaraRi kulturuli<br />

kriticizmis <strong>da</strong> praqtikuli politikis miznebis misaRwevad. Tumca,<br />

moraluri aRSfoTeba ver iqneba ganmartebuli rogorc “gansxvavebuli”<br />

narativi. is namdvilad WeSmaritia, rodesac mas asazrdoebs risxva <strong>da</strong><br />

sasoeba, ori grZnoba, romelic yvelaze mniSvnelovania am kritikul droSi<br />

saxelmwifoebis <strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoebebis asaRorZineblad.<br />

Tu im kavSirebs <strong>da</strong>vubrundebiT, romlebic teqnologiur donesa <strong>da</strong><br />

moqalaqeobas Soris arsebobs, mavanma SeiZleba ikiTxos, ramdenad uwyoben<br />

xels axali teqnologiebi eri-saxelmwifoebis mimarT tradiciuli<br />

<strong>da</strong>mokidebulebebis <strong>da</strong> moqalaqeobis istoriulad <strong>da</strong>mkvidrebuli formebis<br />

moSlas? Gglobalizacia Zalauflebisa <strong>da</strong> kanonierebis sxva<strong>da</strong>sxva doneze<br />

axdens zegavlenas <strong>da</strong>, rac yvelaze bunebrivia, liberaluri ganaTlebisa <strong>da</strong><br />

sazogadoebis emansipaciis garSemo mimdinare debatebis gaTvaliswinebiT, is<br />

134


gavlenas axdens imaze, rasac kornel vesti (1993 a) maxvilgonierad<br />

“pirovnebis gar<strong>da</strong>uqmnelobas uwodebs, Tanamonawileobis principze<br />

<strong>da</strong>fuZnebul a<strong>da</strong>mianTa erTobebis (sociumis) farglebSi”(32). amerikuli<br />

gagebiT es demokratiuli pragmatizmis mTavari winapirobaa.<br />

ekonomikuri globalizacia adgils unacvlebs Zalauflebisa <strong>da</strong><br />

uflebamosilebebis garkveul komponentebs. am procesSi Tavs iCens<br />

arsaxelmwifoebrivi Zalauflebis, legitimaciis <strong>da</strong> uflebamosilebis axali<br />

formebi, rogoricaa, magaliTad, saerTaSoso savaluto fondi, msoflio<br />

banki, msoflio vaWrobis organizacia <strong>da</strong> sxva saerTaSoriso organizaciebi,<br />

romlebmac ukanaskneli aTwleulebis ganmavlobaSi axali funqciebi <strong>da</strong><br />

legitimuroba moipoves. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom nacionaluri elituri<br />

wreebis <strong>da</strong> samecniero sazogadoebebis avtonomia, kapitalizmis<br />

institutebTan (rogorsac warmoadgens msoflio banki) <strong>da</strong> maT<br />

saganmanaTleblo wina<strong>da</strong>debebTan urTierTobis TvalsazrisiT sakmaod<br />

SezRudulia, ver vityviT, rom aseTi institutebis legitimacia erTxma<strong>da</strong>a<br />

aRiarebuli. <strong>da</strong> mainc, aseTma saerTaSoriso institutebma gansakuTrebiT<br />

gaiTqves saxeli mesame msoflios qveynebSi, sa<strong>da</strong>c mimdinare etapze saxezea<br />

ekonomikuri SezRudvebi <strong>da</strong> fiskaluri krizisi. (korajio <strong>da</strong> r.m. toresi,<br />

1997; de tomasi, uarde, <strong>da</strong> ha<strong>da</strong>di, 1996; tussi, 1997).<br />

imis magaliTad, Tu rogor SeuZliaT saerTaSoriso ekonomikur<br />

moTamaSeebs Zalauflebis arasaxelmwifoebrivi formebis Seqmnaze “imuSaon”,<br />

gamodgeba reaqcia, romelic fasiani qaRaldebis bazarma warmoebis<br />

stimulirebis paketze moaxdina. am paketis SemoReba klintonis<br />

administraciam xelisuflebaSi mosvlis Semdeg sca<strong>da</strong>. imis gacnobierebam,<br />

rom swrafad mzardi ekonomikuri aqtivoba inflaciis donis amaRlebas<br />

gamoiwvev<strong>da</strong>, es ki, Tavis mxriv, saprocento ganakveTebs gazrdi<strong>da</strong>,<br />

arasasiamovno molodini Seqmna fasiani qaRaldebis mflobel, konservator<br />

investorebis wreebSi. ekonomikam, romelic avlen<strong>da</strong> arakontrolirebadi<br />

inflaciis tendencias, aseve, inflaciurma zewolam saprocento<br />

ganakveTebis zr<strong>da</strong> <strong>da</strong> fasiani qaRaldebis Tavi<strong>da</strong>n moSorebis tendencia<br />

ganapiroba, ris gamoc mTavrobas mZlavri fiskaluri wnexi <strong>da</strong>awva. fasiani<br />

qaRaldebis bazrebma <strong>da</strong> maTma ekonomikurma kanonzomierebam mkacri<br />

sazRvrebi <strong>da</strong>uwesa amerikis SeerTebuli Statebis axali administraciis<br />

axal ekonomikur politikas. klintonis administracias misi winamorbedi<br />

reiganis <strong>da</strong> buSis administraciebisagan memkvidreobiT uzarmazari<br />

fiskaluri deficiti <strong>da</strong> saSinao vali ergo. gaacnobiera ra opoziciis<br />

Zala, klintonma, romelic manamde mZlavrad lobireb<strong>da</strong> kongresis<br />

demokratiul frTas, im mizniT, rom miRebuli yofiliyo warmoebis<br />

stimulirebaze orientirebuli RonisZiebebis paketi, swrafad gamoiTxova<br />

Tavisi wina<strong>da</strong>deba, riTac sakuTari partiis warmomadgeneli kanonmdeblebis<br />

135


arakeTilganwyoba gamoiwvia, radgan prezidentis inciativis mxar<strong>da</strong>Weris<br />

gamo, maT riskis qveS <strong>da</strong>ayenes sakuTari mdgomareoba TavianT olqebSi.<br />

arsebobs kidev erTi sakiTxi, romelic aucileblad un<strong>da</strong><br />

gaviTvaliswinoT. rogorc winamdebare wignis me-2 TavSi vasabuTeb,<br />

globalizacias kavSiri aqvs im axal rolTanac, romelic profesiul<br />

asociaciebs saxelmwifo stan<strong>da</strong>rtebis <strong>da</strong>wesebis TvalsazrisiT akisriaT<br />

amerikis SeerTebul StatebSi (magaliTad, maTematikis maswavlebelTa<br />

gaerTianeba, romelic miznad isaxavs maTematikis swavlebaSi axali<br />

stan<strong>da</strong>rtebis <strong>da</strong>nergvas) <strong>da</strong> sxva mowinave industriul qveynebSi. (popkeviCi,<br />

1993). mimdinareobs Tu ara socialuri regulirebis es procesi<br />

ideologiebisagan (mag., neokonservatizmisagan an neoliberalizmisagan)<br />

<strong>da</strong>moukideblad? aris Tu ara socialuri regulirebis es procesi,<br />

hegemoniis mopovebis konkretuli gza, romelic profesiuli asociaciebis<br />

meSveobiT axdens profesiuli <strong>da</strong> saganmanaTleblo momavlis gansazRvras,<br />

rasac, rogorc Cans, postmodernizmi gulisxmobs? aris Tu ara<br />

arasaxelmwifoebrivi uflebamosilebis am axali formebis loialuroba (<strong>da</strong><br />

saerTo strategiuli formulireba) <strong>da</strong>kavSirebuli konkretul nacionalur<br />

strategiebTan an msoflio sistemis integraciis transnacionalur,<br />

abstraqtul formulasTan? kvlav gavimeoreb, rom es is SekiTxvebia,<br />

romlebsac udidesi mniSvneloba eniWeba moqalaqeobis sakiTxis ganxilvisas,<br />

globalizaciis <strong>da</strong> SezRuduli ekonomikuri resursebis konteqstSi.<br />

aris Tu ara kosmopolituri demokratiebi gamosavali?<br />

“<strong>demokratia</strong> aris sityva, romlis garSemoc dRevandel dRes bevrs kamaToben.<br />

es sityva sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>tvirTvis matarebelia sxva<strong>da</strong>sxva a<strong>da</strong>mianebisTvis,<br />

Tumc yvela acxadebs, rom miesalmeba mas.<br />

--nensi freizeri, Justice Interruptus<br />

politikuri Teoretikosebi uyuradRebod ar toveben im paradoqsebsa<br />

<strong>da</strong> winaaRmdegobebs, rasac gvTavazobs axali institucionalizmi <strong>da</strong><br />

globalizacia. am sul ufro rTulad organizebul multilkulturul <strong>da</strong><br />

multienobriv msoflio sistemaSi Ziri gamoeTxara politikuri erTobis<br />

tradiciul formebs; amas emateba demokratiisadmi undoblobis Teoriisa<br />

<strong>da</strong> praqtikis aRmoceneba. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, demokratiuli<br />

urTierTkontrolisa <strong>da</strong> Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebis adrindeli modelebi,<br />

iseve rogorc demokratiuli angariSgebis koncefcia, veRar moqmedeben<br />

imdenad efeqturad araTu realuri, aramed formaluri demokratiis<br />

donezec. Tumca, demokratiisadmi <strong>da</strong> demokratiuli Teoriis mimarT<br />

undobloba, rogorc modernistuli diskursis nawili, ver iqneba uSualod<br />

136


asocirebuli yvela postmodernistul ganStoebasTan. demokratiis mimarT<br />

sul ufro mzardi undobloba problemebs uqmnis ganaTlebis reformirebis<br />

process <strong>da</strong> mis SesaZlo kavSirebs moqalaqeobis Senebis procesTan. is aseve<br />

warmoqmnis problemebs imasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, rom kapitalistur<br />

sazogadoebebSi demokratiis cnebis <strong>da</strong>tvirTvis <strong>da</strong>knineba xdeba.<br />

demokratiis xelaxali definicia gamoyvanili un<strong>da</strong> iqnes socialuri<br />

regulirebis formirebadi modelebi<strong>da</strong>n, romlebic farTo<strong>da</strong>a gavrcelebuli<br />

Tanamedrove sazogadoebebSi. italieli filosofosi norberto bobio (1995)<br />

miiCnevs, rom es sakiTxi, demokratiuli sistemis sicocxlisunarianobis<br />

TvalsazrisiT, SesaZloa centralur sakiTxs warmoadgendes: SesaZlebelia<br />

Tu ara, rom saxelmwifo srulyofilad demokratiuli iyos iseT<br />

msoflioSi, romelic Tavad ar aris (jer kidev) demokratiuli? wamoayenebs<br />

ra kantiseul dilemas saSinao <strong>da</strong> saerTaSoriso sistemebs Soris<br />

urTierTobebis ganxilvisas, bobio (1995) saubrobs mojadoebuli wris<br />

Sesaxeb: “saxelmwifoebs SeuZliaT gaxdnen demokratiulebi mxolod<br />

srulad demokratizebul saerTaSoriso sazogadoebaSi, magram, amave dros,<br />

srulad demokratizebuli saerTaSoriso sazogadoeba gulisxmobs, rom<br />

masSi Semavali TiToeuli saxelmwifo demokratiulia. erTi procesis<br />

<strong>da</strong>mTavrebas meore procesis <strong>da</strong>umTavrebloba aferxebs” (39).<br />

Ddevid heldi (1995) miiCnevs, rom am dilemis ga<strong>da</strong>Wra SesaZlebelia<br />

iseTi cnebis meSeveobiT, rogoricaa kosmopolituri <strong>demokratia</strong>. heldi<br />

sakmaod gasagebi eniT asabuTebs iseTi kosmopolituri demokratiuli<br />

modelis SemuSavebis saWiroebas, romelSic “<strong>demokratia</strong> uzrunvelyofili<br />

iqneba Zalauflebisa <strong>da</strong> uflebasilebis mTel rig centrebSi, romlebic<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli iqnebian erTmaneTTan [vinai<strong>da</strong>n] . . . demokratiis<br />

SesaZlebloba, romelic dRes arsebobs, aucileblad un<strong>da</strong> iqnes<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli demokratiuli saxelmwifoebis <strong>da</strong> organizaciebis<br />

ganviTarebad sistemasTan” (106). heldi <strong>da</strong>debiTad afasebs im movlenebs,<br />

romlebic biZgs aZleven demokratiis gavrcelebas mTel msoflioSi. maT<br />

Sorisaa:<br />

(1) masobrivi sazogadoebrivi moZraobebis Camoyalibeba iseTi mkafio<br />

regionuli Tu globaluri xasiaTis moTxovnebiT, rogoricaa bunebrivi<br />

resursebisa <strong>da</strong> garemos <strong>da</strong>cva, janmrTelobasTan <strong>da</strong> siRatakesTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli problemebis Semsubuqeba; (2) axali kanonieri uflebamovaleobebis<br />

SemuSaveba, romlebic gavrceldeba saxelmwifoebze <strong>da</strong><br />

individebze `kacobriobis sayovelTao memkvidreobasTan”, globaluri<br />

bunebrivi resursebis” <strong>da</strong>cvasTan, a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong>cvasTan <strong>da</strong> ZalTa<br />

ganlagebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT; <strong>da</strong> (3) iseTi saerTaSoriso institutebis<br />

aRmoceneba <strong>da</strong> gamravleba meoce saukuneSi, romlebic koordinacias<br />

137


gauweven transnacionalur Zalebs <strong>da</strong> problemebs, <strong>da</strong>wyebuli gaerTianebuli<br />

erebis organizacii<strong>da</strong>n <strong>da</strong> misi saagentoebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>mTavrebuli regionuli<br />

politikuri sqemebiT <strong>da</strong> organizaciebiT. (114)<br />

<strong>da</strong>bolos, kosmopolituri demokratiis zemoT aRniSnuli modeli<br />

axal saerTaSoriso politikur kulturas <strong>da</strong> im ganmasxvavebeli<br />

nacionaluri, eTnikuri, kulturuli <strong>da</strong> socialuri identobebis safuZvlian<br />

Seswavlas moiTxovs, romlebic kosmopolituri demokratiis <strong>da</strong><br />

moqalaqeobis ganviTarebis TvalsazrisiT ara mxolod sazRvrebs, aramed<br />

SesaZleblobebsac gvTavazoben. heldi (1995) optimisturad aris ganwyobili<br />

aRniSnuli sakiTxis mimarT. misi azriT, imisTvis, rom mravalricxovanma<br />

identobebma, romlebic Seadgenen sazogadoebebs, mdgradi arseboba SeZlon,<br />

“yovelma maTganma meoris legitimuri arseboba <strong>da</strong> masTan garkveuli<br />

SeTanxmebis miRwevis aucilebloba un<strong>da</strong> cnos; <strong>da</strong> yoveli maTgani mzad un<strong>da</strong><br />

iyos imisaTvis, rom uari Tqvas eqskluziur mtkicebebze imis Sesaxeb Tu ra<br />

aris swori, kargi, universaluri <strong>da</strong> kosmiuri”. (116). raRa Tqma un<strong>da</strong>,<br />

yovelive amis formulireba ufro advilia, vidre praqtikaSi<br />

ganxorcieleba, miTumetes, rom rogorc Tavad heldi aRiarebs,<br />

komunikaciebis <strong>da</strong> informaciis globalizaciam ver SeZlo a<strong>da</strong>mianTa saerTo<br />

miznis Camoyalibeba, aramed xeli Seuwyo identobisa <strong>da</strong> gansxvavebulobis<br />

politikis gaZlierebas <strong>da</strong> Sesabamisad, “meti stimuli misca politikis<br />

“nacionalizacias” (115).<br />

swored am doneze iZens multikulturuli moqalaqeobis Sesaxeb<br />

diskusia axal ganzomilebebs iseve, rogorc Tanamedrove kulturis<br />

kritikosebis mxri<strong>da</strong>n ismis axali mowodebebi ganmanaTleblobis <strong>da</strong> saRi<br />

azris koncefciebis, rogorc moqalaqeobis garSemo mimdinare <strong>da</strong>vis<br />

ga<strong>da</strong>Wris saSualebis (rogorc adgilobriv, ise globalur doneze) Sesaxeb.<br />

gitlini (1995) aRniSnavs:<br />

paradoqsi isaa, rom rac ufro metad globalizebulia investiciebi,<br />

komunikacia, organizeba, migracia <strong>da</strong> vaWroba, miT ufro jiutad lokaluri<br />

xdeba is realoba, romelsac SeigrZnoben a<strong>da</strong>mianebi, romelic amSvidebs maT<br />

<strong>da</strong> Tanamonawileobis SegrZnebiT aRavsebs, – miTumetes, rom erTobis Sesaxeb<br />

urTierTsawinaaRmdego gancxadebebi uimedod abstraqtuli <strong>da</strong> bundovania.<br />

(226)<br />

Sesabamisad, mosazreba a<strong>da</strong>mianTa erTobis interesebsa <strong>da</strong> TviT<br />

individTa interesebs Soris arsebuli winaaRmdegobebis Sesaxeb, romelsac<br />

winaswar Wvret<strong>da</strong> marqsi <strong>da</strong>, aseve, ganaTlebis filosofiuri mimdinareobis<br />

warmomadgeneli Teoretikosebi, kidev ufro gaaRrmava axalma<br />

winaaRmdegobebma. es winaaRmdegobebi warmoiSva erTis mxriv eri-<br />

138


saxelmwifos interesebs (romelic Tavis mxriv axdens <strong>da</strong>moukideblobis<br />

ideis, rogorc uzenaesis postulirebas) <strong>da</strong> meore mxriv im wesebs, normebs<br />

<strong>da</strong> axali globaluri institucionalizmis struqturebs Soris, romlebic<br />

amtkiceben, rom a<strong>da</strong>mianTa universaluri uflebebis principebi <strong>da</strong><br />

individualobiT (<strong>da</strong> ara erovnuli warmomavlobiT an naturalizaciiT)<br />

miniWebuli uflebebi dialeqtikur winaaRmdegobaSi imyofebian erTmaneTTan.<br />

(nuhoglu soisali, 1994:158-159).<br />

karl marqsi (takeri, 1978), Tavis adreul SromebSi, sakmaod<br />

araorazrovnad gamoxatav<strong>da</strong> Tavis Sexedulebebs. kerZod, germanul<br />

ideologia-Si, igi wer<strong>da</strong>:<br />

swored am winaaRmdegobis gamo, romelic arsebobs individis interesebsa <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianTa erTobis interesebs Soris, es ukanaskneli iRebs <strong>da</strong>moukidebel<br />

formas saxelmwifos saxiT, romelic gamocalkevebulia individebis <strong>da</strong><br />

erTobebis realuri interesebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>, imavdroulad, iluzoruli<br />

koleqtiuri cxovrebis saxiT, TumcaRa, yovelTvis efuZneba im realur<br />

kavSirebs, romlebic arsebobs yvela ojaxSi <strong>da</strong> naTesaur konglomeraciaSi<br />

(sisxli <strong>da</strong> xorci, ena, Sromis <strong>da</strong>nawileba ufro masStaburi gagebiT <strong>da</strong> sxva<br />

interesebi) <strong>da</strong> gansakuTrebiT . . . klasebs, romelic ukve gansazRvrulia<br />

Sromis <strong>da</strong>nawilebiT. (160)<br />

riskebi sakmaod maRalia, vinai<strong>da</strong>n rogorc marqsi amtkicebs, `mxolod<br />

imitom rom individebi mxolod sakuTari konkretuli interesebis ZiebiT<br />

arian <strong>da</strong>kavebuli <strong>da</strong> es interesebi, maTi gagebiT, ar emTxveva maT<br />

koleqtiur interesebs (faqtobrivad, sazogado/saerTo aris koleqtiuri<br />

cxovrebis iluzoruli forma).” am ukanasknels individebs Tavs moaxveven<br />

maTTvis `ucxo” <strong>da</strong><br />

maTgan `<strong>da</strong>moukidebel” interesebis saxiT, rogorc, Tavis mxriv, konkretul,<br />

specifiur `saerTo” interess: an maT Tavad un<strong>da</strong> ganagrZon arseboba aseT<br />

uTanxmoebaSi, rogorc <strong>demokratia</strong>Si. meore mxriv, am konkretuli interesebis<br />

praqtikuli <strong>da</strong>pirispirebuloba, romlebic mudmivad ewinaaRmdegebian<br />

koleqtiur <strong>da</strong> iluzorul koleqtiur interesebs aucilebels xdis<br />

praqtikuli intervenciisa <strong>da</strong> kontrolis ganxorcielebas iluzoruli<br />

`saerTo” interesebis meSveobiT, romelic, Tavis mxriv, saxelmwifos saxiTaa<br />

warmodgenili. (161)<br />

sakmaod sainteresoa, rom heldis (1995) kosmopolituri demokratiis<br />

suverenobis idea <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebis, rogorc individualobis<br />

universaluri uflebebis idea erTobliobaSi ara mxolod a<strong>da</strong>stureben<br />

marqsis mosazrebas a<strong>da</strong>mianTa erTobasa <strong>da</strong> individualizms Soris arsebuli<br />

139


winaaRmdegobis Sesaxeb im klasikur winaaRmdegobas, romelic safuZvlad<br />

udevs Tanamedrove politikuri filosofiis argumentebis udides wils <strong>da</strong><br />

romelsac wlebis win uolinma (1960) esoden morgebulad yvelaze<br />

mniSvnelovani Teoriuli <strong>da</strong> praqtikuli gamocana uwo<strong>da</strong>, aramed, amJamad es<br />

winaaRmdegoba globalur masStabebs iZens, gamoixateba ra Sinagan<br />

<strong>da</strong>pirispirebulobaSi, romelic arsebobs saxelmwifo suverenobasa <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianis uflebebs Soris <strong>da</strong> er-saxelmwifoebsa <strong>da</strong> regionul<br />

saxelmwifoebs Soris. es axali winaaRmdegoba kidev ufro arTulebs<br />

moqalqeobis cnebis demokratiul Canafiqrs. rogorc Cans, am cnebam <strong>da</strong>karga<br />

Tavisi mkafio formulireba teritoriuli sayrdenisa <strong>da</strong> ziari kulturuli<br />

tradiciebisa <strong>da</strong> istoriis ormagi principebis pirobebSi. <strong>da</strong>bolos,<br />

homogenuri moqalaqeobis gulubryvilo koncefciebi eWvqveS <strong>da</strong>ayenes<br />

multikulturizmis ideam <strong>da</strong> identobis politikam, romlebmac wamyvani<br />

poziciebi <strong>da</strong>ikaves msoflio sistemebis kulturisa <strong>da</strong> ganaTlebis<br />

politikaSi. a<strong>da</strong>mianis uflebebs ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba eniWeba,<br />

ramdena<strong>da</strong>c igi garkveul statuss aniWebs individebs, Tavisi humanurobi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, <strong>da</strong> ara im valdebulebebis gamo, romelic konkretul<br />

saxelmwifosTan akavSirebs. metic, a<strong>da</strong>mianis uflebebi gzas uxsnian<br />

demokratizaciis <strong>da</strong> moqalaqeobis process, romelic Tavis mxriv,<br />

saxelmwifos centralur adgils ar aniWebs (peitmeni, 1996:24).<br />

mas Semdeg, rac wignis meore <strong>da</strong> mesame TavebSi ganvixileT<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> globalizaciis Teoriuli koncefciebi <strong>da</strong> is Sinagani<br />

konfliqti, romelic mudmivad arsebobs maT Soris, axla im Teoriuli<br />

dinamikis <strong>da</strong> kavSirurTierTobis sami komponentis detalur analizs<br />

Sevudgebi, romelTac vcdilob meti naTeli movfino. Eesenia: moqalaqeobis<br />

Teoria, <strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> multikulturizmi.<br />

SeniSvnebi<br />

1. es dokumenturad aris <strong>da</strong>sabuTebuli sociologiur literaturaSi.<br />

sociologiis mecamete msoflio kongresi, romelic gaimarTa germaniis<br />

qalaq bielefeldSi, 1994 wlis 18-24 ivliss, mieZRvna Temas “sa<strong>da</strong>o sazRvrebi<br />

<strong>da</strong> cvalebadi erTobebi“. ixileT, Neil Smelser, “Contested Boun<strong>da</strong>ries and Shifting<br />

Soli<strong>da</strong>rities,” International Socilogical Association (ISA) Bulletin 60 (Spring 1993): 5.<br />

2. saxelmwifos Teoriuli koncefcia moicavs federalur <strong>da</strong> Statis<br />

mmarTvelobas. Tumca, “provinciuli” an calke aRebuli Statebi<br />

ganviTarebuli ekonomikiT kidev ufro arTuleben sakiTxs. magaliTad,<br />

kana<strong>da</strong>Si samuSao Zala mkacrad aris <strong>da</strong>nawilebuli federalur <strong>da</strong><br />

provinciul Statebs Soris. federaluri Stati pasuxismgebelia im sakvanZo<br />

simbolur procesebze, romlebic zrdian politikuri sistemis legitimacias,<br />

maT Sorisaa, magaliTad, imigracia <strong>da</strong> institucionalizmi. provinciul<br />

Stats umeteswilad is konkretuli funqciebi ekisreba, romlebic xels<br />

140


uwyoben kapitalis <strong>da</strong>grovebas, Sesabamisad, <strong>ganaTleba</strong> ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

provinciuli Statis pasuxismgeblobis sferos ganekuTvneba. kidev erTi<br />

magaliTia is gansxvavebuli Zala, romelic gaerTianebaSi myof calkeul<br />

Statebs gaaCniaT, rogoricaa magaliTad, kaliforniis Stati amerikis<br />

SeerTebul StatebSi. Jurnalisturi wyaroebi periodulad Segvaxseneben,<br />

rom warmoebis moculobis TvalsazrisiT, kalifornias meSvide adgili<br />

ukavia (win uswrebs kana<strong>da</strong>s <strong>da</strong> mcired CamorCeba did britaneTs) msoflioSi<br />

<strong>da</strong> misi warmoebis wliuri moculoba 1,037 miliard amerikul dolars<br />

Seadgens. es imiT aixsneba, rom kalifornia ganTavsebulia msxvili savaWro<br />

gzebis gzajvaredinze, romlebic erTmaneTTan aziasa <strong>da</strong> laTinur amerikas<br />

akavSirebs <strong>da</strong> gamoirCeva hiperaqtiurobiTa <strong>da</strong> grandiozulobiT sasoflo<br />

sameurneo produqciis, garTobis, kompiuterebis, eleqtronuli produqciis<br />

<strong>da</strong> sxva <strong>da</strong>rgebis TvalsazrisiT. warmoebis moculobis maCvenebliT pirvel<br />

Svid adgils ikaveben didi Svidianis (G-7) qveynebi – amerikis SeerTebuli<br />

Statebi (6,773 miliardi amer. dolari), iaponia (4,321 miliardi amer.<br />

dolari), germania (2,075 miliardi amer. dolari), safrangeTi (1,355 miliardi<br />

amer. dolari), italia (1,101 miliardi amer. dolari), didi britaneTi (1,069<br />

miliardi amer. dolari), <strong>da</strong> kana<strong>da</strong> (900 miliardi amer. dolari). Dave Lesher,<br />

“California is Golden and Global,“ Los Angeles Times, 8 January 1998, A1, A20.<br />

3. goldsmiTi (1996:502) amtkicebs, rom meore msoflio omi<strong>da</strong>n moyolebuli,<br />

mTliani erovnuli produqti msoflio masStabiT xuTjer gaizar<strong>da</strong>,<br />

msoflio vaWrobis brunvis maCvenebeli ki, Tormetjer. barnetisa <strong>da</strong><br />

kavanahis (1996 b: 368) TqmiT, Tavad fuli globalur produqtad iqca.<br />

magaliTad, evrovalutis saerTaSoriso jamurma brunvam 1973 wels 315<br />

miliardi amerikuli dolari Seadgina, xolo 1987 wlisTvis jamuri brunva<br />

TiTqmis 4 trilion amerikul dolars aRwev<strong>da</strong>.<br />

4. saintereso analizi moqalaqeobis sazRvrebze, rasac a<strong>da</strong>mianis uflebebis<br />

upiratesi pozicia ganapirobebs, ixileT naSromSi _ Yasemin Nuhoglu Soysal,<br />

Limits of Citizenship: Migrants and Postnational Membership in Europe (Chicago: University of<br />

Chicago Press, 1994).<br />

5. biznesis SeerTebuli mflobelobis <strong>da</strong> strategiis SemuSavebis analizi<br />

ixileT lester Turous farTod aRiarebul naSromSi Head to Head: The Coming<br />

Economic Battle among Japan, Europe, and America (New York: William Morrow, 1992), 64 ff.<br />

6. instrumentuli racionalurobis koncefcias centraluri adgili uWiravs<br />

kritikul TeoriaSi. is aq gansazRvrulia racionalurobis veberiseuli<br />

gagebis, anu miznobriv-instrumentuli qmedebis <strong>da</strong> instrumentuli qmedebis<br />

habermasiseuli ideis kombinirebiT. maqs veberi miiCnevs, rom miznobrivinstrumentul<br />

qmedebas “gansazRvravs molodini, romelic arsebobs garegani<br />

obieqtebis qcevis <strong>da</strong> sxva a<strong>da</strong>mianebis mimarT <strong>da</strong> am molodinebis rogorc<br />

“pirobebis” an rogorc “saSualebebis” gamoyeneba agentis sakuTari<br />

racionaluri interesebis misaRwevad racionaluri, warmatebaze<br />

orientirebuli gziT” (McCarthy, 1978:28) (for the rational success-oriented pursuit of the<br />

agent’s own rationally considered ends). habermasis gagebiT, instrumentuli qceva<br />

“imarTeba empiriul codnaze <strong>da</strong>fuZnebuli teqnikuri wesebiT. Yyvela<br />

141


SemTxvevaSi, es wesebi empiriul prognozebs gulisxmobs xiluli fizikuri<br />

Tu socialuri movlenebis Sesaxeb” (McCarthy, 1979:391). markusis teqnikuri<br />

safuZvlis kritikas Cemi mxri<strong>da</strong>n <strong>da</strong>vamatebdi, rom instrumentuli<br />

racionalurobis TiToeuli forma, ramdena<strong>da</strong>c is konkretuli miznis<br />

miRwevis adekvaturi saSualebaa <strong>da</strong> socialuri <strong>da</strong> fizikuri movlenebis<br />

prognozirebasa <strong>da</strong> kontrolisaTvis mas empiriul codnaze <strong>da</strong>fuZnebuli<br />

teqnikuri wesebi marTavs, imTaviTve dominirebazea orientirebuli, rac<br />

meToduri, mecnieruli, gamoTvliTi <strong>da</strong> gaTvlili kontrolis meSveobiT<br />

xorcieldeba.<br />

7. ixileT, “socialuri episkoposis” vilhelm emanuil fon keteleris<br />

swavleba The Social Teachings of Wilhelm Emmanuel von Ketteler: Bishop of Mains (1811-1877),<br />

Targmnili rupert j. edereris (Rupert J.Ederer) mier. (Washington, D.C. University<br />

Press of America).<br />

142


4<br />

moqalaqeoba<br />

winamdebare Tavi gvTavazobs moqalaqeobis Teoriebis sistematur<br />

Sefasebas, moqalaqeobas, saxelmwifos Teoriebsa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris<br />

kavSirebis analizis CaTvliT. am TvalsazrisiT, es Tavi mokled ajamebs<br />

britaneli sociologis T. h. marSalis wvlilsa <strong>da</strong> warmogvidgens misi<br />

mosazrebebis kritikas neokonservatoruli moZraobis SexedulebebiT. roca<br />

Camoyalibebulia moqalaqeobis Teoriis safuZvlebi <strong>da</strong> ganviTarebulia misi<br />

kritika, liberalur tradiciaSi ganixileba moqalaqeobis cnebisadmi<br />

yvelaze seriozuli gamowvevebi. igi moicavs feministuri Teoriebis – <strong>da</strong><br />

gansakuTrebiT T. h. marSalis naSromis kritikas – postkolonializmisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>qvemdebarebuli sivrceebis Teoriebis, rasis kritikuli Teorebis <strong>da</strong><br />

socialuri moZraobebis Teoriebis wvlils. erT-erTi argumentis mixedviT,<br />

ganmanaTleblobis Sexedulebebis gareSe SeuZlebelia moqalaqeobis<br />

Teoriis srulyofa. gar<strong>da</strong> amisa, T. h. marSalis SexedulebebiT, SeiZleba<br />

<strong>da</strong>sabuTdes, rom resursebis misaRebi ganawilebis gareSe siRaribis mzardi<br />

doneebi ga<strong>da</strong>mwyvet zemoqmedebas moaxdens demokratiuli moqalaqeobis<br />

formirebaze, Sedegad gamoiwvevs sazogadoebis dualizacias <strong>da</strong> maSasa<strong>da</strong>me,<br />

moqalaqeobis dualizacias.<br />

moqalaqe<br />

dialogis, rogorc mniSvnelobisa <strong>da</strong> Rirebulebis Riad SeTanxmebuli<br />

procesis ganxilvas, axlo kavSiri aqvs metaTeoremasTan imis Sesaxeb, Tu<br />

rogor SeiZleba ganzogadebadi moraluri Rirebulebebis <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>sabuTeba.<br />

– nikolas burbulisi, dialogi swavlebaSi<br />

tradiciulad, moqalaqeobis cneba <strong>da</strong>kavSirebuli iyo qalaqSi<br />

mcxovreb a<strong>da</strong>mianTan, burJuasTan, civis Romanus-Tan (laT.: romis<br />

moqalaqesTan), citoyen-Tan (frang.: moqalaqesTan), rogorc maqs veberi (1966:233)<br />

gveubneba. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, ufro martivi iqnebo<strong>da</strong>, gangvesazRvra<br />

moqalaqeoba rogorc moqalaqeTa jgufi, romelic sargeblobs SezRuduli<br />

uflebebiT mocemuli qalaqis konteqstSi. arsebobs ramdenime Zalian<br />

saintereso ambavi imis Sesaxeb, Tu rogor ganviTar<strong>da</strong> moqalaqeoba<br />

istoriulad, moqalaqeobis formirebaSi variantebis erTobliobis analizis<br />

143


CaTvliT, rac iTvaliswineb<strong>da</strong> imas, moqalaqeobis formireba mmarTveli<br />

klasis strategiebis Sedegi iyo, Tu mravali socialuri brZolisa (anu,<br />

moqalaqeoba `zemo<strong>da</strong>n” moqalaqeoba `qvemo<strong>da</strong>n”-isagan gansxvavebiT); rogor<br />

gansxvavdeba moqalaqeoba gansxvavebuli iuridiuli tradiciebis<br />

gaTvaliswinebiT (magaliTad, romauli kontinenturi sistemebi britanul<br />

precendentur samarTalTan SepirispirebiT); an gansxvavebebi politikuri<br />

sistemebis tipebSi, romelSic formulirebulia moqalaqeobis cneba (mag.,<br />

liberaluri, reformistuli, avtoritaruli, monarqistuli, faSisturi <strong>da</strong><br />

avtoritarul-socialisturi) (T.Hh. marSali, 1950, 1963, 1981; mani, 1989; veberi,<br />

1966; somersi, 1993; terneri, 1986).<br />

moqalaqeobis Teoriebze <strong>da</strong> ganaTlebisaTvis maT mniSvnelovnebaze<br />

diskusiis wamosawyebad aucilebelia gavcdeT istoriul <strong>da</strong> iuridiul<br />

mosazrebebs. amis msgavsad, mniSvnelovania gavcdeT moqalaqeobis cnebas,<br />

rogorc garkveuli tipis personalur statuss, uflebebisa <strong>da</strong><br />

movaleobebis kombinacias, romelsac erovnuli saxelmwifos yvela<br />

legaluri wevri flobs. moqalaqeobis Teoriebis ganxilva moiTxovs<br />

principis Tavi<strong>da</strong>nve Camoyalibebas: Teoria, imis Sesaxeb, Tu ra aris kargi<br />

moqalaqe, Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>moukidebeli un<strong>da</strong> iyos im sakiTxis iuridiuli<br />

problemis formaluri winapirobebisgan, Tu ras niSnavs iyo moqalaqe. es<br />

asea moqalaqeobis ormagi Teoriuli mniSvnelobis gamo: moqalaqeoba,<br />

rogorc identoba <strong>da</strong> rogorc mTeli rigi moqalaqeobrivi Rirsebebi. Tumca,<br />

rogorc SemdgomSi iqneba argumentirebuli, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

moqalaqeoba rogorc identoba Warbob<strong>da</strong> moqalaqeobis Teoriebis<br />

formulirebebSi, me winamdebare teqstSi xazs vusvam imas, rom<br />

mniSvnelovania, gavcdeT am mijnas <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>videT moqalaqeobis, rogorc<br />

moqalaqeobrivi Rirsebebis cnebaze. Tumca, politikuri ekonomikis aspeqtisa<br />

<strong>da</strong> moqalaqeobis istoriuli, struqturuli analizis saWiroebis<br />

gaTvaliswinebis gareSe, nebismieri azri imis Sesaxeb, rom moqalaqeoba<br />

umTavresad moqalaqeobrivi Rirsebebis funqciaa, SeiZleba aRqmul iqnes,<br />

rogorc idealisturi Sexeduleba. moqalaqeobriv Rirsebebs sWirdeba<br />

samoqalaqo minimumi, romelic SesaZlebelia moiZebnos mxolod istoriulstruqturul<br />

konteqstSi, sa<strong>da</strong>c es samoqalaqo minimumebi nawilobriv<br />

emTxveva ZiriTad materialur pirobebs – rogorc ganmartebulia<br />

winamdebare Tavis komentarSi – <strong>da</strong> romlebic warmoadgens ZiriTad<br />

winapirobebs sruli moqalaqeobis formirebaSi.<br />

ufro metic, moqalaqeobis Teoriebi <strong>da</strong>mokidebulia konteqstze. Zvel<br />

saberZneTSi, moqalaqis wodeba mWidrod iyo <strong>da</strong>kavSirebuli patriciebis<br />

klasTan. ra Tqma un<strong>da</strong>, moqalaqeoba did rols TamaSob<strong>da</strong> saxelmwifo<br />

saqmeebis (raison d'état) marTvis unaris mqone individTa diferencirebaSi<br />

plebeebisagan, individTagan, romlebsac ar gaaCn<strong>da</strong>T aranairi arCevani,<br />

144


gar<strong>da</strong> saxelmwifos avtoritetuli azrebis Sesrulebisa <strong>da</strong> ra Tqma un<strong>da</strong>,<br />

moqalaqeTa diferencirebaSi monebisagan, romlebsac ar hqon<strong>da</strong>T samoqalaqo<br />

uflebebi. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, demokratiulma moqalaqeobam aTenis qalaqsaxelmwifoSi<br />

moqalaqeobis primitiuli formebi<strong>da</strong>n grZeli gza gamoiara.<br />

amJamad moqalaqeoba dgas Tanamedrove kapitalisturi erebis sirTulis<br />

winaSe, romlebic alyaSi arian moqceuli teqnologiis, kapitalisa <strong>da</strong><br />

Sromis – anu ekonomikis, kulturisa <strong>da</strong> politikis globalizaciiT – aseve,<br />

Tanamedrove socialuri Teoriis mniSvnelovani gamowvevebiT. <strong>da</strong> mainc,<br />

araswori iqneba imis fiqri, rom moqalaqeobas aqvs unitaruli xasiaTi, an<br />

rigi maxasiaTeblebi, romelic istoriulad statikuri rCeba (terneri, 1990).<br />

am gamafrTxilebeli sityvebiT <strong>da</strong>viwyeb moqalaqeobis Teoriebis analizs.<br />

ganmanaTlebloba, rogorc moqalaqeobis safuZveli<br />

is postmodernistebi, romlebic gvTavazoben ganmanaTleblobis, rogorc<br />

mamrobiTi, imperialisturi, rasisturi, <strong>da</strong>savluri ideologiis xorcmetis<br />

uaryofas, ver xe<strong>da</strong>ven sakuTar situacias. maT mier im mosazrebis<br />

<strong>da</strong>Jinebuli mtkicebisas, rom ideebi miekuTvneba konkretul istoriul<br />

momentebs, isini TavisTavad nagulisxmev faqtad miiCneven im istoriul<br />

safuZvels, romelzec dganan. isini ver acnobiereben an uaryofen, rom maTi<br />

gataceba <strong>multikulturalizmi</strong>T, identobebiT, perspeqtivebiT,<br />

araTanazomieri msoflmxedvelobebiTa <strong>da</strong> a.S. warmoudgeneli iqnebo<strong>da</strong>, rom<br />

ara ganmanaTleblobis iseTi principebis farTo aRiareba, rogorebicaa:<br />

pirovnebis mniSvneloba, Rirsebis miniWebis ufleba <strong>da</strong> is socialuri<br />

wesrigi, rac amas Seesabameba.<br />

– tod gitlini, saerTo ocnebebis bindi<br />

ganmanaTleblobis moZraoba varaudobs, rom arsebobs a<strong>da</strong>mianis<br />

identobis istoriuli <strong>da</strong> socialuri ganmarteba <strong>da</strong> amdenad, racionaluri<br />

principebiT mniSvnelovnad miiCneva socializacia, sa<strong>da</strong>c saganmanaTleblo<br />

institutebi - ganmanaTleblobis ZiriTadi institutebi – asruleben<br />

centralur rols. gitlinis (1995) gancxadebiT, `is, rom ideebi aRbeWdilia<br />

gamocdilebiT, rom a<strong>da</strong>mianebs aqvT ufleba iyvnen individebi – warmoadgens<br />

im mniSvnelobis ganStoebas, romelic ganmanaTleblobis moazrovneebma<br />

mianiWes kritikul cxovrebas” (215).<br />

ganmanaTleblobisaTvis arsebobs moqalaqeobis Teoriis sami<br />

elementaruli aspeqti: pirveli, kantis azri, romelic amyarebs hipoTezas,<br />

rom socializaciis procesebs, gansakuTrebiT rac Seexeba kognitur<br />

azrovnebas, adgili aqvs struqturebSi, romelic win uZRvis individTa<br />

srulwlovanebis, an kompetenturobis miRwevas; meore, hegelis debuleba,<br />

romlis mixedviT, socializebis unari un<strong>da</strong> aRiarebul iqnes, rogorc<br />

145


macivilizebeli teqnika, anu rogorc nawili procesisa, romelic<br />

mniSvnelovanwilad <strong>da</strong>mokidebulia im garemoebebze, romelic aferxebs an<br />

xels uwyobs progresul socialur cvlilebas (morou <strong>da</strong> toresi,<br />

ibeWdeba); mesame, marqsistuli Tvalsazrisi, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c, resursebis<br />

warmoebasa <strong>da</strong> ganawilebaze xelmisawvdomobis gareSe, anu ekonomikis<br />

materialur sargebelze xelmisawvdomobis gareSe, SeuZlebelia<br />

moqalaqeobis SenarCuneba politikuri TvalsazrisiT.<br />

karl marqsi (takeri, 1978), ganmanaTleblobis erT-erTi yvelaze<br />

gavleniani moazrovne, romelic Tavis adreul naSromebSi analizs hegelze<br />

<strong>da</strong>yrdnobiT akeTeb<strong>da</strong>, <strong>da</strong> amave dros akritikeb<strong>da</strong> germaneli filosofosis<br />

idealizms, Tavis naSromSi hegelis samarTlis filosofiis kritikisadmi<br />

wvlili, wer<strong>da</strong> rom: `yvela sxva saxelmwifoebrivi forma aris saxelmwifos<br />

gansazRvruli, gansxvavebuli, gansakuTrebuli forma. <strong>demokratia</strong>Si<br />

formaluri principi, amave dros, aris materialuri principi. amdenad,<br />

mxolod <strong>demokratia</strong> warmoadgens zogadisa <strong>da</strong> kerZos WeSmarit mTlianobas”<br />

(20-21).<br />

kantis hegeliseuli rekonstruqciiT iwyeba cnobierebis filosofia,<br />

romelsac mogvianebiT marqsSi <strong>da</strong> mTel istoriul-materialistur<br />

tradiciaSi aqvs arapozitivisturi gageba. es filosofia moicavs<br />

cnobierebis cnebas, romelic aRemateba universaluri abstraqtuli<br />

subieqtis kantiseul saxes, realobis wvdomas, romlis unaric izomebo<strong>da</strong><br />

apriori kognituri kategoriebiT, rac mecnierebi<strong>da</strong>n momdinare empiriuli<br />

faqtebis kvlevisa <strong>da</strong> konstrirebis saSualebas iZleo<strong>da</strong>. hegelisaTvis <strong>da</strong><br />

ganmanaTleblobis mTeli tradiciisaTvis (romelmac mniSvneloba mianiWa<br />

arapozitivistur saganmanaTleblo humanizms, romelic Warbob<strong>da</strong> meoce<br />

saukunis ganaTlebis sistemebis ganviTarebaSi) cnobierebis safuZvlebi<br />

momdinareobs TviTSegnebisa <strong>da</strong> `sxvis”, rogorc gares erToblivi aRiarebis<br />

procesi<strong>da</strong>n (markusi, 1967, 1970; smiti, 1989; toresi, 1976a, 1976b). TviTSegneba,<br />

hegelis (1976:111) mixedviT, arsebobs TavisTavad <strong>da</strong> TavisTvis, <strong>da</strong> amitom,<br />

arsebobs sxvisTvis. sxva sityvebiT rom vTqvaT, igi arsebobs mxolod<br />

imisaTvis, rom aRiarebul iqnes rogorc aseTi.<br />

aucilebelia gavacnobieroT is, rom cnobierebis filosofiaze<br />

<strong>da</strong>fuZnebuli moqalaqeobis Teoria yvela moqalaqis _ rogorc erTsa <strong>da</strong><br />

imave uflebebisa <strong>da</strong> movaleobebis mqone subieqtebad miCnevis risks moicavs.<br />

sxva sityvebiT, moqalaqeobis es Teoria realobas xe<strong>da</strong>vs, rogorc<br />

erTgvarovan (magram mravalferovani interesebis mqone) individTa<br />

mTlianobisgan Semdgars. Tumca, cxadia, rom socialuri realobis rTuli<br />

konfiguracia gansxvavdeba homogenizirebis nebismieri perspeqtivisgan. saqme<br />

exeba ara mxolod mravalferovan (<strong>da</strong>, amave dros, antagonistur) interesebs,<br />

146


aramed arsebiTad mravalferovan identobebs. klasis, sqesis, rasis,<br />

eTnikurobis, sqesobrivi upiratesobis mikuTvnebis, religiis, regionaluri<br />

fraqciulobis mravalferovani identobebi <strong>da</strong> sxva mravali gansxvaveba<br />

socialuri aqtoris aRqmaSi, preferenciebsa <strong>da</strong> gamocdilebebSi advilad<br />

ver Seva interesTa mravalferovnebis perspeqtivaSi, amgvarad moqalaqeobis<br />

arsebiT cnebebs gamowvevebis winaSe ayenebs <strong>da</strong> gviwvevs, gavaanalizoT<br />

sazogadoebriv-ekonomikuri formaciebi <strong>da</strong> gamocdilebebi, rogorc kornel<br />

vesti (1993a) aRniSnavs, `niuansirebuli istoriuli mniSvnelobiT”.<br />

cnobierebis filosofia <strong>da</strong> anTropologia miuTiTebs intersubieqturi<br />

aRiarebis SesaZleblobasa <strong>da</strong> individTa uflebebis filosofiis<br />

Camoyalibebis saWiroebaze. mxolod am politikur-filosofiuri<br />

interpretaciis farglebSi, rac wamoyenebul iqna sxva<strong>da</strong>sxva moazrovneTa<br />

mier (platoni<strong>da</strong>n, aristotele<strong>da</strong>n <strong>da</strong> makiaveli<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wyebuli meCvidmete <strong>da</strong><br />

meTvramete saukunis avtorebamde, rogoricaa loki, hobsi <strong>da</strong> ruso <strong>da</strong> meoce<br />

saukunSi diuis, freiris <strong>da</strong> habermasis naSromebamde), SesaZlebeli gax<strong>da</strong>,<br />

rom SemuSavebuliyo moqalaqeobis Teoria ganmanaTleblobaSi – Teoria,<br />

romelic, rasakvirvelia, ar <strong>da</strong>rCenila kritikis gareSe. 1<br />

rogorc ganmanaTleblobis qmnilebam, liberalurma saxelmwifom<br />

sajaro ganaTlebis sistemis Seqmnisas, romelsac un<strong>da</strong> moecva mosaxleobis<br />

yvela seqtori <strong>da</strong> moeqcia erTsa <strong>da</strong> imave instituciur qselSi, ganaTlebis<br />

sistemas ga<strong>da</strong>sca `mmarTvelTaTvis ganaTlebis micemis” pasuxismgebloba,<br />

wamyvani laTinoamerikeli skolis reformatoris domingo Ffaustino<br />

sarmientos iRbliani, magram aSkarad winaaRmdegobrivi fraziT rom<br />

gadmovceT.<br />

rogorc meore TavSi iyo aRniSnuli, <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> moqalaqeobas<br />

Soris arsebuli urTierTobebis sistematur Seswavlas saxelmwifos<br />

Teoriebisa <strong>da</strong> moqalaqeobis Teoriebis kvlevamde mivyavarT. amitomac,<br />

rogorc k. b. makfersonma oci wlis win aRniSna cnobil statiaSi, romelic<br />

saxelmwifos Teoriebze msjelobis gamococxlebaSi mniSvnelovan<br />

orientirad iTvleba, saWiroa gaviTvaliswinoT saxelmwifos Teoria<br />

imisaTvis, rom gvesmodes politika. igive SeiZleba iTqvas saxelmwifos<br />

Teoriis saWiroebaze moqalaqeobis Teoriis SesamuSaveblad. 2 kanadeli<br />

politologis k. b. makfersonis msgavsad, britaneli sociologma Tomas<br />

hamfri marSalma Seqmna brwyinvale naSromi, romelic warmoadgens<br />

mniSvnelovan etaps moqalaqeobisa <strong>da</strong> demokratiis ganxilvaSi.<br />

moqalaqeoba, saxelmwifo <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>: T. h. marSalis wvlili<br />

147


vinc a<strong>da</strong>mianebis wyalobiT xdeba mTavari, man un<strong>da</strong> SeinarCunos maTTan<br />

megobruli <strong>da</strong>mokidebuleba. es ki advili misaRwevia misTvis, radgan isini<br />

erTaderTs iTxoven – ar iyvnen mis mier Cagrulni.<br />

– nikolo makiaveli, mTavari<br />

saarsebo minimumisaTvis garigeba sazogadoebaSi, romelic iRebs saarsebo<br />

minimums rogorc socialur uflebas, iseTive absurdia, rogorc kamaTi<br />

arCevnebSi monawileobis Taobaze sazogadoebaSi, romelic arCevnebSi<br />

monawileobas iRebs politikur uflebad.<br />

– T. h. marSali, sociologia gzajvaredinze<br />

am saukuneSi moqalaqeobis TeoriaSi yvelaze mniSvnelovani winsvla<br />

socialur faseulobebze orientirebuli saxelmwifosa <strong>da</strong> mis<br />

momsaxurebaTa sistemas uTuod ukavSirebs demokratiuli moqalaqeobis<br />

srul gamoxatulebas. T. h. marSalis cnobili <strong>da</strong> xSirad citirebuli<br />

statia `moqalaqeoba <strong>da</strong> socialuri klasi”, <strong>da</strong>werili 1949 wels, sxva<br />

ramdenime naSromis msgavsad, ayalibebs axal omisSemdgom konsensuss<br />

liberalur socialur keTildReobaze orientirebuli saxelmwifos cnebis<br />

Sesaxeb, rogorc kapitalistur sazogadoebebSi moqalaqeobis<br />

ganxorcielebis winapirobas (1950, 1963, 1983).<br />

marSalis mosazrebiT, moqalaqeoba viTardebo<strong>da</strong> 250 wlis<br />

ganmavlobaSi inglisSi; moqalaqeoba klasificirdeba sam elementad:<br />

samoqalaqo, politikur <strong>da</strong> socialur uflebebad. <strong>da</strong>savlurma samoqalaqo<br />

sazogadoebam samoqalaqo uflebebi moipova meTvramete saukuneSi,<br />

politikuri uflebebi – mecxramete saukuneSi, xolo socialuri uflebebi<br />

– meoce saukuneSi. samoqalaqo uflebebi moicavs yvela uflebas, rac<br />

saWiroa indvidualuri TavisuflebisaTvis (anu, qonebis flobis uflebas,<br />

sityvis Tavisuflebas <strong>da</strong> samarTlianobis uflebas). politikuri uflebebi<br />

moicavs yvela uflebas, romelic ukavSirdeba saarCevno process (xmis<br />

micemis uflebas, uflebas – airCios <strong>da</strong> iyos arCeuli <strong>da</strong> a. S.). <strong>da</strong>bolos,<br />

socialuri uflebebi, uflebebs Soris yvelaze sakamaTo, moicavs ara<br />

mxolod ekonomikuri keTildReobisa <strong>da</strong> usafrTxoebis minimums, aramed<br />

aseve yvelafers, rac sWirdeba pirovnebas srulyofili cxovrebisaTvis:<br />

`socialuri memkvidreobis srulad gaziareba <strong>da</strong> civilizebuli arsebis<br />

sicocxliT cxovreba sazogadoebaSi miRebuli stan<strong>da</strong>rtebis Sesabamisad.<br />

keTildReobasTan yvelaze mWidrod <strong>da</strong>kavSirebuli institutebia<br />

ganaTlebis sistema <strong>da</strong> socialuri uzrunvelyofis sistema” (marSali,<br />

1963:74).<br />

moqalaqeobis Sesaxeb marSalis msjeloba Sedis sazogadoebis<br />

mimdinare demokratizaciaze msjelobaSi, romelic asaxavs<br />

148


ganmanaTleblobis centralur princips. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, rogorc peitmani<br />

(1996:6) aRniSnavs, moqalaqeoba ar aris demokratiis sinonimi.<br />

devid heldis (1989) mosazrebiT, marSals sur<strong>da</strong> eCvenebina, rom:<br />

Tav<strong>da</strong>pirvelad samoqalaqo uflebebi ganviTar<strong>da</strong> <strong>da</strong> Camoyalib<strong>da</strong><br />

Tanamedrove maneris msgavsad pirveli didi saparlamento reformis win 1832<br />

wels. politikuri uflebebi Semdgom ganviTar<strong>da</strong> <strong>da</strong> maTi gavrcoba<br />

mecxramete saukunis erT-erTi mTavari maxasiaTebeli gaxl<strong>da</strong>T, Tumca 1928<br />

wlamde ar momx<strong>da</strong>ra universaluri politikuri moqalaqeobis principis<br />

srulad aRiareba. amisgan gansxvavebiT, socialuri uflebebi TiTqmis gaqra<br />

meTvramete saukuneSi <strong>da</strong> mecxramete saukunis <strong>da</strong>sawyisSi, magram aRorZin<strong>da</strong><br />

mecxramete saukunis <strong>da</strong>sasruls. maTi aRorZineba <strong>da</strong> gavrceleba <strong>da</strong>iwyo<br />

sajaro <strong>da</strong>wyebiTi ganaTlebis ganviTarebiT, magram meoce saukunemde ar<br />

momx<strong>da</strong>ra socialuri uflebebis srulad <strong>da</strong>nergva maTi Tanamedrove formiT.<br />

marSalis mTavari mtkicebuleba Tanamedrove socialur keTildReobaze<br />

orientirebuli saxelmwifos istoriaa. omisSemdgomi socialur<br />

keTildReobaze orientirebuli saxelmwifos Zlierma distribuciulma<br />

zomebma, maT Soris zomebma, romliTac xdeba jan<strong>da</strong>cvis, socialuri<br />

<strong>da</strong>zRvevis, progresuli saga<strong>da</strong>saxado sistemisa <strong>da</strong> a.S. SemoReba, Seqmna<br />

ukeTesi pirobebi <strong>da</strong> Tanasworoba maTi umravlesobisaTvis, vinc warmatebas<br />

ver miaRwia Tavisufal bazarze. maT aseve uzrunvelyves usafrTxoebis<br />

zomebi yvelasTvis, vinc <strong>da</strong>ucvelia Tanamedrove sazogadoebaSi,<br />

gansakuTrebiT maTTvis, vinc xvdeba `siRaribis wris” maxeSi. marSalis<br />

SexedulebiT, socialuri uflebebi qmnis arsebiT elements sazogadoebaSi,<br />

romelic jer kidev ierarqiulia, magram romelmac Seamcira uTanasworoba –<br />

<strong>da</strong> Searbila <strong>da</strong>Zabuloba – romelic momdinareobs klasobrivi sistemi<strong>da</strong>n.<br />

(191)<br />

marSalis gavleniani naSromi ramdenime mizezis gamo gaakritikes.<br />

kerZod, gaakritikes imis safuZvelze, rom misi midgoma efuZneba konteqstze<br />

<strong>da</strong>mokidebul procesebs <strong>da</strong> amdenad ver gamoiyeneba inglisuri<br />

gamocdilebis farglebs miRma. 3 Tumca, marSali gulmodgined cdilob<strong>da</strong><br />

eCvenebina, rom es procesi gamoiyeneba britanuli sazRvrebis miRma <strong>da</strong> rac<br />

ufro mniSvnelovania, igi samoqalaqo, politikuri <strong>da</strong> socialuri<br />

uflebebis mopovebis am process Seuqceva<strong>da</strong>d ar aRiqvam<strong>da</strong>. ufro metic, mas<br />

aintereseb<strong>da</strong> gaego, Tu ramdenad sakmarisad axden<strong>da</strong> Tanamedrove<br />

moqalaqeoba socialuri klasis modificirebas imisaTvis, rom socialuri<br />

konfliqtis mTlian dinamikaSi Seeqmna droebiTi zavi. Tu es ase iyo,<br />

marSalis (1950) moqalaqeoba iqnebo<strong>da</strong> kooptaciis sulisCamdgmeli <strong>da</strong> misi<br />

saboloo Sedegi iqnebo<strong>da</strong> uTanasworobis gaxangrZliveba: `marTalia, rom<br />

ZiriTadi Tanasworoba, romelsac moicavs moqalaqeobis formaluri<br />

uflebebi, Seesabameba socialuri klasis uTanasworobas? mimaCnia, rom dRes<br />

149


Cveni sazogadoeba uSvebs imas, rom es ori kvlav SeTavsebadia imdenad, rom<br />

Tavad moqalaqeoba gax<strong>da</strong>, garkveulwilad, legitimuri socialuri<br />

uTanasworobis sulisCamdgmeli” (70).<br />

amis gar<strong>da</strong>, igi fiqrob<strong>da</strong>, rom socialuri paqtis (anu sxva<strong>da</strong>sxva<br />

socialur <strong>da</strong> politikur Zalebs Soris kompromisis) cneba xazs usvam<strong>da</strong><br />

demokratiuli moqalaqeobis <strong>da</strong>fuZnebas misi sruli gamoxatulebiT<br />

socialur keTildReobaze orientirebul saxelmwifoSi. miuxe<strong>da</strong>vad amisa,<br />

konsensusis politikis am cnebam xeli ar SeuSala marSals (1973), xazi<br />

gaesva im garemoebisaTvis, rom moqalaqeobis miRweva yovelTvis iyo<br />

sakamaTo procesi, brZolis procesi <strong>da</strong> igi gvafrTxileb<strong>da</strong> imis Sesaxeb,<br />

rom `SesaZloa, Cveni sistemis SigniT arsebuli konfliqtebi metismetad<br />

mwvavdeba saimisod, rom kompromisma Tavis mizans didi xniT miaRwios” (122).<br />

neokonservatorebi <strong>da</strong> moqalaqeoba<br />

me vici, vinc aris liberali. amixvieT Tvalebi, <strong>da</strong>matrialeT bzrialasaviT<br />

<strong>da</strong> zigzagis gareSe movZebni Tun<strong>da</strong>c erTaderT liberals oTaxSi <strong>da</strong><br />

movZebni mas, Tun<strong>da</strong>c yvavilebis qoTnis ukan imalebodes.<br />

– uiliam f. baqli, `ginaxavT odesme mosiarule ocneba?”<br />

marSalis win<strong>da</strong>xeduli sityvebi SesaZloa gamafrTxilebeli iyo.<br />

neokonservatorebis gamoCena bolo or aTwleulSi gamoxatav<strong>da</strong> seriozul<br />

gamowvevas moqalaqeobis cnebis mimarT, rasac mxars uWerdnen socialur<br />

keTildReobaze orientirebuli saxelmwifos liberalebi. arsebobs kritika<br />

imis Sesaxeb, rom socialur keTildReobaze orientirebuli saxelmwifo<br />

gaWirvebulTa Soris <strong>da</strong>mokidebulebis kulturis SeqmniT xels uwyobs<br />

pasiurobas. arsebobs agreTve kritika imis Taobaze, rom amowuruli<br />

fiskaluri xazinebi<strong>da</strong>n resursebis miRebiT, keTildReobis momxre<br />

liberalebma saxelmwifos Semweobaze myofTaTvis cxovrebis realuri<br />

Sansebis gaumjobesebis gareSe Seqmnes pirobebi mniSvnelovani siZlieris<br />

fiskaluri krizisisaTvis. <strong>da</strong>bolos, neokonservatorebi xe<strong>da</strong>ven socialur<br />

keTildReobaze orientirebuli saxelmwifos srul neba<strong>da</strong>rTulobas,<br />

kerZod, kulturaSi <strong>da</strong> umaRlesi ganaTlebis institutebSi, rogorc<br />

pasuxismgebels moraluri krizisisaTvis (ojaxis krizisis CaTvliT)<br />

amerikul <strong>da</strong> evropul kulturebSi.<br />

ra aris neokonservatorebis pasuxi kapitalistur sazogadoebebSi<br />

Rirebulebebis krizisTan <strong>da</strong> moqalaqeobis krizisTan <strong>da</strong>kavSirebiT?<br />

neokonservatorebis pasuxi sakmaod gansxvavdeba liberalur wreebSi<br />

gabatonebuli uflebebis logikisagan. neokonservatorebi mainc<strong>da</strong>mainc ar<br />

iReben moqalaqeobis cnebas, rogorc politikur Tu legalur statuss.<br />

150


aramed, neokonservatorebi erTmaneTs upirispireben or logikas,<br />

saxelmwifos logikasa <strong>da</strong> bazris logikas; am ukanasknels ki aniWeben<br />

SemZle momxmareblebis Seqmnis unars, romelTac SeuZliaT, bazris<br />

dinamizmiT Seqmnan ufro sicocxlisunariani <strong>da</strong> qmediTi socialuri<br />

SeTanxmeba. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom moqalaqeobis sakiTxi ar aris uaryofili,<br />

neokonservatorebi uars acxadeben apriori moqalaqeobis miniWebaze<br />

individTaTvis, romelTac ar aqvT myari finansuri mdgomareoba (ixileT<br />

keniCi omes pozicia, romelic gadmocemulia mesame TavSi).<br />

amgvarad, neokonservatorebisTvis, moqalaqeobis amocana niSnavs<br />

uflebebis misa<strong>da</strong>gebas movaleobebTan, imis uzrunvelyofiT, rom uflebebis<br />

formulireba moicavdes pasuxismgeblobebis formulirebas <strong>da</strong> piriqiT. <strong>da</strong><br />

mainc, feministi mkvlevrebi amtkiceben, rom mamakacebi, tendenciisamebr,<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas aniWeben uflebebisa <strong>da</strong> samarTlianobis<br />

formulirebas, xolo qalebi, tendenciisamebr, ufro komfortulad<br />

grZnoben Tavs pasuxismgeblobebisa <strong>da</strong> zrunvis formulirebiT. es<br />

gansxvaveba iqamde mivi<strong>da</strong>, rom a<strong>da</strong>mianma SeiZleba <strong>da</strong>svas kantiseuli kiTxva,<br />

vdgavarT Tu ara ori gansxvavebuli moralis <strong>da</strong>, epistemologiis <strong>da</strong> eTikis<br />

winaSe (nodingsi, 1995). aseve, rogorc derek beli amtkicebs, aSS-s<br />

konstituciaSi mniSvnelovani uxerxuloba arsebobs a<strong>da</strong>mianis uflebebsa <strong>da</strong><br />

sakuTrebis uflebebs Soris (beli, 1987:239).<br />

belis Semdeg, ledson-bilingsi <strong>da</strong> teiti (1995) asabuTeben, rom<br />

amerikis SeerTebuli Statebis istoria `savsea sakuTrebis Taobaze<br />

<strong>da</strong>ZabulobebiTa <strong>da</strong> brZolebiT, romelic gamoxatuli iyo sxva<strong>da</strong>sxva<br />

formiT. <strong>da</strong>wyebuli indielTa (<strong>da</strong> mogvianebiT iaponuri warmoSobis<br />

amerikelTa) miwi<strong>da</strong>n mocilebiT, <strong>da</strong>mTavrebuli meqsikelTa <strong>da</strong>pyrobiT,<br />

afrikelebisgan sakuTrebis SeqmniT; sakuTrebis gansazRvris, flobis unari<br />

Zalauflebis centraluri Tviseba iyo amerikaSi. ... amgvarad, Cven vsaubrobT<br />

individze, individualur uflebebze <strong>da</strong> samoqalaqo uflebebze, maSin roca<br />

socialuri Semweoba uxvad ugrovdeba sakuTrebis mflobelebs” (53).<br />

amgvarad, neokonservatoruli argumentacia moqalaqeobis Taobaze or<br />

ZiriTad winaaRmdegobas awydeba. pirveli is aris, rom uflebebi <strong>da</strong><br />

samarTlianoba ar Seadgens moralur arCevanTa mTel speqtrs; <strong>da</strong> meore _<br />

saWiroa, rom zrunva <strong>da</strong> pasuxismgebloba Sevides saxelmwifoebrivi<br />

politikis nebismier moralur dizainSi. es, ra Tqma un<strong>da</strong>, seriozulad<br />

zRu<strong>da</strong>vs individualisturad aRqmul neokonservatorul logikas. ufro<br />

mniSvnelovania is garemoeba, rom sakuTrebis uflebebis kontrastuli<br />

logika (rogorc es neokonservatorebisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebaTa<br />

TvalsazrisiT aRiqmeba) Tavisi egalitarianizmiT miiCneva mTavar<br />

uxerxulobad aSS konstituciaSi. ra Tqma un<strong>da</strong>, a<strong>da</strong>mianis uflebaTa sakiTxi<br />

151


adgens moqalaqeobis sazRvrebs <strong>da</strong> Semdgom zRu<strong>da</strong>vs neokonservatorul<br />

filosofiur mtkicebas.<br />

sociologiur doneze, axal memarjveneebiseul kritikas socialuri<br />

moqalaqeobis cnebisa <strong>da</strong> socialur keTildReobaze orientirebuli<br />

saxelmwifos Sesaxeb winaaRmdegoba gauwia neokonservatoruli<br />

wanamZRvrebis kritikul <strong>da</strong>kvirvebaTa rigma. pirveli, <strong>da</strong>mokidebulebis<br />

cneba, rogorc socialur keTildReobaze orientirebuli saxelmwifos<br />

Sedegi, sa<strong>da</strong>vo gax<strong>da</strong> imis safuZvelze, rom swored umuSevroba (globaluri<br />

ekonomikuri restruqturizaciis konteqstSi <strong>da</strong> ara keTildReobis<br />

arseboba) aris pasuxismgebeli gaWirvebulTa mdgomareobaze ganviTarebul<br />

industrialur sazogadoebebSi. Amis sapirispirod, yvelaze mZlavr<br />

socialur keTildReobaze orientirebuli saxelmwifos (kerZod,<br />

skandinaviis saxelmwifoebis) gamocdilebis arseboba SesaZlebeli gax<strong>da</strong><br />

imitom, rom am saxelmwifoebSi umuSevrobis done saocrad <strong>da</strong>bali iyo am<br />

saukuneSi. neokonservatorebis es kritika asabuTebs im garemoebas, rom<br />

memarjvene politikuri ekonomikis Sedegad, klasobrivi uTanasworobebi<br />

gaRrmav<strong>da</strong> <strong>da</strong> momuSave Ratakebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>usaqmebeli mosaxleoba aRmoCndnen<br />

sistemaSi minimaluri ekonomikuri monawileobis zRvars qvemoT <strong>da</strong><br />

faqtiurad, gaxdnen politikurad ufleba<strong>da</strong>kargulni. swored amas uwo<strong>da</strong><br />

aTwleulis win klaus ofem Sromis komodifikacia, romelic warmoSobs<br />

legitimaciis krizisis winaSe mdgari kapitalisturi sazogadobebis<br />

socialur arastabilurobasa <strong>da</strong> umarTaobas.<br />

rogorc axsnili iyo meore TavSi, neokonservatoruli <strong>da</strong><br />

neoliberaluri programebi Tavisi socialuri politikiT di<strong>da</strong>d ar<br />

gansxvavdeba erTmaneTisgan. moqalaqeobis (rogorc politikuri <strong>da</strong><br />

socialuri statusis) miRebis nacvlad, isini cdilobdnen <strong>da</strong>e<strong>da</strong>sturebinaT<br />

bazris roli <strong>da</strong> uaryofdnen im azrs, rom moqalaqeoba aniWebs statuss,<br />

romelic <strong>da</strong>moukidebelia ekonomikuri mdgomareobisagan. Tumca,<br />

neokonservatoruli <strong>da</strong> neoliberaluri xedvis miuxe<strong>da</strong>vad, cxadi xdeba, rom<br />

siRatake seriozul gamowvevas warmoadgens moqalaqeobis miRwevisaTvis,<br />

gamowvevas, romelic miRebulia laTinuri amerikis gamocdilebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

ganxilulia winamdebare Tavis komentarebSi.<br />

<strong>da</strong> mainc, ra aris bazarze am <strong>da</strong>mokidebulebis Sedegebi ganaTlebisa<br />

<strong>da</strong> moqalaqeobisaTvis? momdevno nawili, romelic Sedgenilia jef vitis<br />

masalebisgan, <strong>da</strong>gvi<strong>da</strong>sturebs, rom moqalaqe momxmarebelma Secvala.<br />

152


<strong>ganaTleba</strong>, moqalaqeoba, momxmareblebi <strong>da</strong> bazari: jeof vitis<br />

kritika<br />

saxelmwifo iRebs <strong>da</strong> xSirad arTmevs bavSvs de<strong>da</strong>s imisaTvis, rom ga<strong>da</strong>sces<br />

igi oficialur agentebs; saxelmwifo sakuTar Tavze iRebs TiToeuli<br />

Taobis wvrTnasa <strong>da</strong> gonebisaTvis codnis micemas. erTgvarovneba Warbobs<br />

sajaro ganaTlebis procesSi, ise rogorc yvelaferSi; mravalferovneba <strong>da</strong><br />

Tavisufleba dRiTi dRe qreba.<br />

– aleqsis de tokvili, <strong>demokratia</strong> amerikaSi<br />

rogorc meore TavSi iyo axsnili, liberalur saxelmwifoSi<br />

<strong>ganaTleba</strong> yovelTvis iTvlebo<strong>da</strong>, rogorc moqalaqeobis CamoyalibebaSi<br />

centraluri mniSvnelobis rolis mqone. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom <strong>ganaTleba</strong><br />

sajaro iyo, <strong>ganaTleba</strong>Si sabazro Zalebis mzardi aqcentis gamo, moqalaqe<br />

gax<strong>da</strong> momxmarebeli, ramac gavlena moaxdina soli<strong>da</strong>robis socialur<br />

wesebze <strong>da</strong> politikuri cnobierebisa <strong>da</strong> reprezentaciis formebze. jeof<br />

viti (ibeWdeba) kargad ayalibebs Tavis mosazrebas: `vvaraudob, rom<br />

instituciuri avtonomiisaTvis upiratesobis miniWeba <strong>da</strong> mraval<br />

saganmanaTleblo sistemaSi mSoblebis arCevani (rac amJamad moduria),<br />

savaraudod, ar <strong>da</strong>exmareba moqalaqeTa umravlesobis SesaZleblobaTa<br />

gafarToebas araegalitarul sazogadoebebSi. ufro zustad,<br />

mravalferovneba <strong>da</strong> arCevani individTa Soris, romelTac araTanabrad<br />

miuwvdebaT xeli rogorc kulturul, aseve materialur resursebze,<br />

savaraudod, Seaferxebs, <strong>da</strong> ar gazrdis maTi emansipaciis Sansebs” (1).<br />

viti (ibeWdeba) asabuTeb<strong>da</strong>, rom <strong>ganaTleba</strong>Si amJamindeli<br />

neokonservatoruli reformebi mimarTulia bazrisaken, asustebs<br />

saxelmwifos Carevas <strong>da</strong> iRwvis mravali miznisaTvis. pirveli <strong>da</strong> umTavresi,<br />

es reformebi SeiZleba gagebul iqnes, rogorc warmoebis sfero<strong>da</strong>n sxva<br />

sferoebSi, rogoricaa <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> socialuri uzrunvelyofa,<br />

regulirebis cvalebadi reJimebis asaxva. 4 ra Tqma un<strong>da</strong>, arsebobs<br />

Se<strong>da</strong>rebadi cvlileba bazrebis <strong>da</strong>fuZnebas Soris socialuri servisis<br />

uzrunvelyofaSi <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>svla ekonomikaSi fordizmi<strong>da</strong>n akumulaciis neofordistuli<br />

reJimisken, rogorc gaanalizebulia mesame TavSi. meore, ufro<br />

meti specializaciis mqone skolebis warmoSoba aseve aRiqmeba, rogorc<br />

ekonomikaSi moqnili specializaciis gaZlierebis ekvivalenti, rac<br />

ganpirobebulia diferencirebuli moxmarebis imperativebiT, rac Zvel<br />

saamwyobo konveieris samyaros cvlis masobrivi warmoebiT. (viti, ibeWdeba:<br />

7-8). mesame, warmoebis wesSi cvlilebebisa <strong>da</strong> ufro fragmentirebul<br />

kulturul sferoebSi ganaTlebis sistemebis simbolizmis gaTvaliswinebiT,<br />

es reformebi aseve aRiqmeba, rogorc `axal droSi” reprezentaciis,<br />

arCevanisa <strong>da</strong> mravalferovnebis postmodernistuli formebis Sefaseba –<br />

153


anu, Tanamedrove biurokratizebuli saxelmwifo ganaTlebis sistemebi<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>cileba.<br />

Tumca, empiriuli faqtebi gviCvenebs, rom gaWirvebulTaTvis<br />

<strong>da</strong>xmarebis gawevis nacvlad, arCevanze <strong>da</strong> skolis avtonomiaze (vauCerebisa<br />

<strong>da</strong> sawesdebo skolebis CaTvliT amerikis SeerTebul StatebSi) aqcenti<br />

kidev ufro met zarals ayenebs maT, visac ar SeuZlia bazarze<br />

konkurenciis gaweva (smiti <strong>da</strong> noubli, 1995; planti, 1990; efli, 1997). am<br />

politikis detaluri analizis Semdeg viti (ibeWdeba) <strong>da</strong>sZens, rom:<br />

mzardi tendecia imisa, rom sazogadoebrivi cxovrebis ufro <strong>da</strong> ufro meti<br />

aspeqti iqnes <strong>da</strong>yrdnobili momxmarebelTa uflebebze <strong>da</strong> ara samoqalaqo<br />

uflebebze, moicavs imaze gacilebiT mets, vidre mxolod ga<strong>da</strong>svlas<br />

saxelmwifo ganaTlebis sajaro sistemebi<strong>da</strong>n individualur skolebze,<br />

romlebic erTmaneTs konkurencias uweven bazarze. Tumca, erTi SexedviT,<br />

reagirebs ra zogadi xasiaTis zebiurokratiuli socialur keTildReobaze<br />

orientirebuli saxelmwifos debulebebis kritikaze, mas ganaTlebis mTavari<br />

aspeqtebi aseve ga<strong>da</strong>hyavs sajaro<strong>da</strong>n kerZo sferoSi socialuri<br />

samarTlianobisaTvis potenciurad mniSvnelovani SedegebiT... vinai<strong>da</strong>n axali<br />

ganaTlebis politika asazrdovebs im ideas, rom keTildReobaze<br />

pasuxismgebloba (sazogadoebrivi usafrTxoebisaTvis aucilebeli minimumis<br />

farglebs gareT) un<strong>da</strong> ganisazRvros mxolod <strong>da</strong> mxolod, rogorc sakiTxi<br />

individebisa <strong>da</strong> ojaxebisaTvis, maSin ara mxolod bazris farglebi<br />

viwrovdeba, aramed samoqalaqo sazogadoeba Tan<strong>da</strong>TanobiT gansazRvruli<br />

iqneba mxolod <strong>da</strong> mxolod sabazro terminebiT. (15)<br />

viti (ibeWdeba: 26) gvirCevs asociaciis axali formebis Seqmnas sajaro<br />

sferoSi, romelSic moqalaqis uflebebi sajaro politikis formirebis<br />

procesSi SeiZleba aRdges sajaro <strong>da</strong> marketizirebuli samoqalaqo<br />

sazogadoebis SezRuduli versiis tendenciebTan mimarTebaSi. ganaTlebis<br />

politikis Seqmna demokratiuli cxovrebis ganuyofeli nawili <strong>da</strong><br />

legitimuri sazogadoebrivi sfero un<strong>da</strong> iyos (26).<br />

vitis <strong>da</strong>intereseba skolebSi socialuri urTierTobebis<br />

marketizaciiT <strong>da</strong> momxmarebelTa sazogadoebisken miswrafebiT, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom ganviTarebulia socialur demokratiuli pozicii<strong>da</strong>n<br />

memarcxeneebSi, mainc SeTavsebadia sajaro skolebze tradiciul<br />

liberalur SexedulebasTan, rac xels uwyobs pasuxismgeblobis mqone<br />

moqalaqeTa swavlebas, imdenad ramdena<strong>da</strong>c, sajaro skolebi sxva<strong>da</strong>sxva<br />

rasisa <strong>da</strong> religiis bavSvebisagan moiTxoven erTad muSaobasa <strong>da</strong> erTmaneTis<br />

pativiscemis swavlas.<br />

154


liberaluri pozicii<strong>da</strong>n, emi gutmani (1987) <strong>da</strong>majereblad amtkiceb<strong>da</strong>,<br />

rom <strong>ganaTleba</strong> moqalaqeobisaTvis fokusirebuli un<strong>da</strong> iyos uflebebis <strong>da</strong><br />

ara pasuxismgeblobebis <strong>da</strong>mowmebaze <strong>da</strong> amave dros, skolebi xels un<strong>da</strong><br />

uwyobdes zogadi saTnoebebis (gabeduleba, kanonmorCileba, loialuroba),<br />

socialuri saTnoebebis (avtonomia, farTo horizontis qona), ekonomikuri<br />

saTnoebebis (samuSao eTika, TviT<strong>da</strong>kmayofilebis Seyovnebis unari) <strong>da</strong><br />

politikuri saTnoebebis (analizis unari, kritikis unari) ganviTarebas. am<br />

TvalsazrisiT, skolebma un<strong>da</strong> aswavlon bavSvebs iseTi mniSvnelovani<br />

azrovneba <strong>da</strong> moraluri perspeqtiva, rac gansazRvravs sazogadoebriv<br />

gonivrulobas (kimlika <strong>da</strong> normani, 1994:368). es moqalaqeobrivi Tvisebebi<br />

axdenen ara mxolod moqalaqis formirebas, aramed zrdian aseve<br />

demokratiis ganxorcielebis Sansebs Tanamedrove kapitalistur<br />

sazogadoebebSi, radgan rogorc terneri (1986) miiCnevs, `moqalaqeobam un<strong>da</strong><br />

Seasrulos <strong>da</strong>moukidebeli normatiuli roli nebismier sarwmuno<br />

politikur TeoriaSi <strong>da</strong> ... pasuxismgeblobiT aRsavse moqalaqeoba un<strong>da</strong><br />

warmoadgendes saxelmwifoebrivi politikis aqtualur mizans” (194). Tumca,<br />

rodesac a<strong>da</strong>mianebi cxovroben keTildReobis garkveul doneebze <strong>da</strong>bla,<br />

samoqalaqo saTnoebebis ganviTareba SeiZleba arasakmarisi iyos<br />

moqalaqeobis xelSesawyobad – an T. h. marSalis terminologiiT rom<br />

CamovayaliboT, SeiZleba arasakmarisi iyos socialuri uflebebi – rac maT<br />

saSualebas aZlevs, gamoiyenon uflebebi <strong>da</strong> Seasrulon sakuTari, rogorc<br />

moqalaqeTa movaleobebi.<br />

moqalaqeobis ganxorcielebis mTavari <strong>da</strong>brkoleba aris mravali<br />

moqalaqis mzardi siRaribe <strong>da</strong> kerZod, maTi dekomodifikacia, maT<br />

uunarobasTan erTad (gayidon sakuTari Sroma formalur bazrebze) –<br />

aqe<strong>da</strong>n, araformaluri Sromis bazrebis mniSvnelobis zr<strong>da</strong> saarsebo<br />

saSualebisaTvis. winamdebare Tavis komentari, romelic eyrdoba siRaribisa<br />

<strong>da</strong> moqalaqeobis gamocdilebas laTinur amerikaSi (rac araviTar<br />

SemTxvevaSi ar aris unikaluri globalizaciis konteqtSi) gviCvenebs<br />

moqalaqeobis miRebis problemis sirTules maSin, rodesac ZiriTadi<br />

ekonomikuri moTxovnilebebis minimumic ki ar aris <strong>da</strong>kmayofilebuli.<br />

gar<strong>da</strong> siRaribisa, arsebobs sxva seriozuli gamowvevebi moqalaqeobis<br />

cnebisaTvis, rogorc gadmocemulia liberaluri tradiciiT. yvelaze<br />

mniSvnelovania is gamowvevebi, romelic warmodgenilia feminizmis TeoriiTa<br />

<strong>da</strong> praqtikiT, postkolonializmiT, rasis kritikuli Teoriisa <strong>da</strong><br />

socialuri moZraobebiT. momdevno nawili warmoadgens am mosazrebebs,<br />

xolo bolo nawili fokusirebulia bazrebs, moqalaqeobasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s<br />

Soris interaqciebze.<br />

155


feminizmis, postkolonializmis, rasis kritikuli Teoriisa <strong>da</strong><br />

socialuri moZraobebis gamowvevebi<br />

feminizmi<br />

zRvarze vimyofebi. aSkara gansxvavebas vxe<strong>da</strong>v marginalurobas, romelic<br />

iZulebiT Tavsmoxveulia despotur struqturebis (mbrZaneblobisa <strong>da</strong><br />

deprivaciis adgilebis) mier <strong>da</strong> marginalobas Soris, romelsac a<strong>da</strong>miani<br />

irCevs winaaRmdegobis gawevisaTvis – rogorc radikaluri gulaxdilobisa<br />

<strong>da</strong> SesaZloblobis adgils.<br />

– bel huqsi, swrafva<br />

T. h. marSalma – <strong>da</strong> masTan erTad bevrma mkvlevarma – TavisTavad<br />

cxa<strong>da</strong>d miiCnia is garemoeba, rom meTvramete saukuneSi yvela a<strong>da</strong>miani<br />

inglisSi legalurad Tavisufali iyo <strong>da</strong> amdenad, sargeblob<strong>da</strong> civiluri<br />

moqalaqeobiT. Tumca, am varaudis mimarT yvelaze seriozuli gamowvevaa is<br />

azri, rom zr<strong>da</strong>sruli ingliseli mamakaci sargeblob<strong>da</strong> iuridiuli<br />

TavisuflebiT <strong>da</strong> moqalaqeobiT, qalTa Sromis komodifikaciisa <strong>da</strong> ojaxSi<br />

qalTa iuridiuli Zalauflebis naklebobis gamo, rac kontroldebo<strong>da</strong><br />

patriarqaluri <strong>da</strong>mkvidrebuli qcevebis meSveobiT. rogorc peitmani (1996)<br />

wers:<br />

miuxe<strong>da</strong>vad kritikis mzardi simZlavrisa <strong>da</strong> diapazonisa, misi komentatorebi<br />

tipiurad ver afaseben moqalaqeobis mimarT marSalis interesis Tavisebur<br />

siviwroves, rac mxolod erTi mimarTulebiT miedineba... igi ar kiTxulobs,<br />

aqvs Tu ara uflebebs Tanabari mniSvneloba yvela moqalaqisaTvis, an<br />

sxvagvarad rom CamovayaliboT azri, yvela individisaTvis erTsa <strong>da</strong> imaves<br />

niSnavs Tu ara moqalaqeoba. igi arkvevs socialur integracias <strong>da</strong> –<br />

mamrobiTi – muSa klasis materialur <strong>da</strong> kulturul pirobebs. man ar<br />

gaiTvaliswina, iyvnen Tu ara sxva moqalaqeebi, romlebic SeiZlebo<strong>da</strong> meore<br />

klasisTvis miekuTvnebinaT. (7-8).<br />

peitmanis es komentari miuTiTebs T. h. marSalis sam yvelaze<br />

saintereso kritikaze: (a) rom misi analizi, Zlieri aqcentiT (mamrobiTi)<br />

muSa klasis ideologiaze, metad veRar ganmartavs cvlilebebs<br />

moqalaqeobaSi restruqturirebuli globalizebuli kapitalizmis gamo; (b)<br />

rom man ver SeZlo gaeTvaliswinebina eTnikurobis sakiTxi (rac ganmartavs<br />

sakmaod did wils imisa, rasac peitmani uwodebs `meore klasis<br />

moqalaqeebs”); <strong>da</strong> (g) rom man aSkarad ver SeZlo moqalaqeobis sakuTar<br />

analizSi ganemarta qalebis subordinacia. maSasa<strong>da</strong>me, moqalaqeobis<br />

feministuri gamowvevis mniSvneloba, romlis ganxilvasac axla<br />

mivubrundebi.<br />

156


feminizmi, msgavsad nebismieri Tanamedrove socialuri Teoriisa,<br />

warmoadgens dinebaTa nazavs monawileTa raodenobiT, romlebic asruleben<br />

sxva<strong>da</strong>sxva rolebs sxva<strong>da</strong>sxva principebis mixedviT <strong>da</strong> romlebsac,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom urTierT<strong>da</strong>kavSirebulia, mainc<strong>da</strong>mainc erTsa <strong>da</strong> imave<br />

Teoriuli <strong>da</strong>skvnebisa, Tu politikuri orientaciebisaken ar mivyavarT.<br />

Tumca, klasikuri feministuri teqtebis nebismieri kritikuli wakiTxva<br />

gvaCvenebs, Tu ramdenad mniSvnelovani iyo feminizmi moqalaqeobis<br />

tradiciuli koncefciebis gabatonebuli ganuyofeli `mamrobiTobis”<br />

dekonstruqciaSi <strong>da</strong> amdenad, rogor SeuZlia feminizms, SemogvTavazos<br />

ukiduresad gamWriaxi ideebi imis Taobaze, Tu rogor SevqmnaT<br />

radikalurad demokratiuli proeqti, romelic <strong>da</strong>efuZneba WeSmarit<br />

Tanasworobas <strong>da</strong> Tavisuflebas. 5<br />

identobis sakiTxi centraluria tradiciuli liberaluri<br />

moqalaqeobis gamowvevebis diskusiisaTvis. Santal mufma (1993), romelic<br />

uars acxadeb<strong>da</strong> esencialisturi poziciis <strong>da</strong>kavebaze, magram romelic aseve<br />

iyeneb<strong>da</strong> poststruqturalistur wvlils, epistemologiurad gadmogvca, Tu<br />

ra dgas riskis qveS, roca ganvixilavT moqalaqeobas feministuri<br />

perspeqtivi<strong>da</strong>n: `mxolod maSin, rodesac uarvyofT subieqtze Sexedulebas<br />

rogorc agentze, romelic aris rogorc racionaluri, ise transparentuli<br />

sakuTari Tavis mimarT, <strong>da</strong> uarvyofT aseve misi poziciebis ansamblis<br />

savaraudo erTianobas <strong>da</strong> erTgvarovnebas, viqnebiT im poziciaSi, rom<br />

Teoriulad vimsjeloT subordinaciis urTierTobaTa simravleze”.<br />

mufi amtkicebs, rom subordinaciis urTierTobebi mravalSriania <strong>da</strong><br />

rom a<strong>da</strong>miani SeiZleba dominantur rols asrulebdes erT urTierTobaSi,<br />

xolo <strong>da</strong>qvemdebarebul rols – sxva urTierTobaSi. aRniSnuli, nawilobriv,<br />

ukavSirdeba subieqtTa materialur <strong>da</strong> simbolur poziciurobas <strong>da</strong> im<br />

mosazrebas, rom identoba aris ara ucvleli arsi, aramed poziciaTa (anu<br />

statusebis/rolebis), narativebisa <strong>da</strong> diskursebis ansambli, rac Seqmnilia<br />

subieqtis mier misi urTierTobebisgan (<strong>da</strong>, amdenad, gamocdilebebisgan) <strong>da</strong><br />

misi sakuTari poziciurobisgan.<br />

es aris mizanscena, romelic <strong>da</strong>zianebulia socialur agentTa<br />

cxovrebaSi SeusabamobebiTa <strong>da</strong> gaurkvevlobebiT. ra Tqma un<strong>da</strong>, mufis (1993)<br />

Sexeduleba eWvqveS ayenebs identobis imave cnebas, rogoric aris arsi,<br />

romelic reagirebas axdens garkveul kodebze, wesebsa Tu bunebaze: `aseTi<br />

mravalgvari <strong>da</strong> winaaRmdegobrivi subieqtis `identoba~ yovelTvis<br />

pirobiTia <strong>da</strong> SemTxveviTi, droebiTad <strong>da</strong>magrebulia subieqtis am poziciaTa<br />

ga<strong>da</strong>kveTaze <strong>da</strong> <strong>da</strong>mokidebulia identifikaciis specifiur formebze. amitom<br />

SeuZlebelia visaubroT socialur agentze ise, TiTqos vexebodeT erTian<br />

erTgvarovan arss” (77). mufis analizis ZiriTadi arsi imaSi mdgomareobs,<br />

157


om subieqtis identobis cnebas ar un<strong>da</strong> mivudgeT martivad, rogorc<br />

ubralod poziciaTa simravlis Tanaarsebobas.<br />

mufis mtkiceba aris yvelaze mniSvnelovani gamowveva moqalaqeobis<br />

cnebisaTvis. vinai<strong>da</strong>n socialuri agenti ar SeiZleba gamoiyos, rogorc<br />

calkeuli identobisgan Sedgenili, <strong>da</strong> vinai<strong>da</strong>n simravlis cneba<br />

SeuZlebels xdis imis advil definicias, rac aris moqalaqe, es analizi<br />

seriozulad sa<strong>da</strong>vod xdis moqalaqeobis nebismier gamartivebul<br />

definicias, romelic efuZneba legalur, an teritoriul cnebebs.<br />

ufro metic, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom arsebobs identobebis simravle, is<br />

ar SeiZleba martivad gavigoT, rogorc faqtorebis erToblioba, an<br />

rogorc TvisebaTa naerTi. mufisaTvis (1993), identoba un<strong>da</strong> aRviqvaT,<br />

rogorc interaqciis produqti sxva<strong>da</strong>sxva diskursebs Soris, romelic qmnis<br />

subieqtis gamocdilebas <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva poziciebs, rac gansazRvravs am<br />

gamocdilebas. gar<strong>da</strong> amisa, vinai<strong>da</strong>n es poziciebi warmoadgens `sxvebis mier<br />

erTis mudmivi <strong>da</strong>Slis (<strong>da</strong>mxobis) <strong>da</strong> zedeterminaciis” produqts (77),<br />

identobaTa politizireba viTardeba brZolis axal formebSi, rac<br />

centraluria laklosa <strong>da</strong> mufis (1985) TvalsazrisiT, radikaluri <strong>da</strong><br />

pluraluri demokratiis proeqtisaTvis.<br />

radikaluri <strong>da</strong> pluraluri demokratiis perspeqtivi<strong>da</strong>n, laklo <strong>da</strong><br />

mufi ayeneben demokratiul ekvivalenturobaTa cnebas. amis azri<br />

mdgomareobs imaSi, rom radikaluri demokratiuli politikis SeqmnisaTvis<br />

saWiroa mravalferovani demokratiuli brZolebisa <strong>da</strong> identobebis<br />

<strong>da</strong>kavSireba <strong>da</strong> demokratiul ekvivalenturobaTa <strong>da</strong>fuZneba:<br />

radikaluri demokratiis amocana aris, ra Tqma un<strong>da</strong>, demokratiuli<br />

revoluciis gaRrmaveba <strong>da</strong> mravalferovani demokratiuli brZolebis<br />

<strong>da</strong>kavSireba... magaliTad, antirasizmis, antiseqsizmisa <strong>da</strong> antikapitalizmis.<br />

es brZolebi spontanurad ar emTxveva <strong>da</strong> imisaTvis, rom Camoyalibdes<br />

demokratiuli ekvivalenturobebi, saWiroa axali `saRi azri”, romelic ise<br />

moaxden<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva jgufebis identobis transformirebas, rom<br />

SesaZlebeli iqnebo<strong>da</strong> TiToeuli jgufis moTxovnebis Camoyalibeba sxvebis<br />

moTxovnebTan erTad demokratiuli ekvivalenturobis principebis mixedviT...<br />

imisaTvis, rom muSaTa interesebis <strong>da</strong>cva ar moxdes qalebis, emigrantebisa<br />

Tu momxmareblebis uflebebis xarjze, aucilebelia <strong>da</strong>dgindes<br />

ekvivalentoba am sxva<strong>da</strong>sxva brZolebs Soris. mxolod am garemoebebSi xdeba<br />

Zalauflebis winaaRmdeg brZola WeSmaritad demokratiuli. (19)<br />

mufi (1993) aRiarebs radikalur antiesencializms. miuxe<strong>da</strong>vad imisa,<br />

rom igi iRebs ZiriTadi aRmniSvnelebis arsebobas koleqtiur subieqtTa<br />

aRsaniSnad, `qalis” cnebas ar eqneba erTiani arsi, <strong>da</strong> amdenad: `Cven aRar<br />

158


gvaqvs erTgvarovani erTeuli `qali”, romelic dgas sxva erTgvarovani<br />

erTeulis `kacis” winaSe, aramed gvaqvs socialur urTierTobaTa simravle,<br />

romelSic sqesobrivi gansxvavebebi yovelTvis igeba Zalian mravalferovani<br />

saSualebebiT <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>c subordinaciis winaaRmdeg brZola un<strong>da</strong> iyos<br />

vizualizebuli specifiuri <strong>da</strong> diferencialuri formebiT” (78). vinai<strong>da</strong>n<br />

ZiriTadi identobebis cneba eWvqveS dgeba imiT, rasac frazeri (1997)<br />

uwodebs dekonstruqciul esencializms, Tanasworobis gansxvavebasTan<br />

Sepirispirebis dilema mufisaTvis xdeba uazro, an frazerisaTvis –<br />

ubralod mc<strong>da</strong>ri antiTeza (1997:3).<br />

rogor SeiZleba, rom am antiesencialisturma, an dekonstruirebulma<br />

esencializmis poziciam gamoiyenos feminizmis mier Setanili wvlili<br />

moqalaqeobis TeoriaSi? mufi (1993) akritikebs radikalur feminizms, rac<br />

warmodgenilia qerol peitmanis (1986a, 1986b, 1988, 1992, 1995, 1996) kacis/qalis<br />

antagonizmis analiziT. mufi amtkicebs, rom feminizmis centraluri mizania<br />

is specifiuri moTxovnebi, ramac SeiZleba asaxos qalis interesi<br />

demokratiuli politikis sityvebiT gadmocemisas. 6 peitmanis (1992)<br />

pozicias, rogorc esencialistur pozicias akritikebs mufi. gar<strong>da</strong> amisa,<br />

peitmanis gakritikebamde mufi akritikebs maternalur feminizms misi<br />

uunarobisaTvis – xeli Seuwyos moqalaqeobis adekvatur models. mufi<br />

amtkicebs, rom radgan dedisa <strong>da</strong> Svilis urTierToba araTanaswori,<br />

intimuri, eqskluziuri <strong>da</strong> konkretuli aqtivobaa, igi Zlier gansxvavdeba<br />

demokratiuli moqalaqeobisagan, romelic moiTxovs koleqtiur, inkluziur<br />

<strong>da</strong> ganzogadebul aqtivobebs.<br />

mufis mixedviT, peitmanis analizi gansazRvravs moqalaqeobas,<br />

rogorc patriarqalur kategorias, romelic konstruirebulia maskulinur<br />

saxeSi, xolo alternativa aris is, rom Seiqmnas moqalaqeobis seqsualurad<br />

diferencirebuli koncefcia, aRiarebs unars, romelic aqvT qalebs <strong>da</strong><br />

aklia kacebs: dedobas. magaliTad, domestikuri feminizmis kritikisas,<br />

peitmani (1986a, citirebulia mufis mier, 1993:80) amtkicebs, rom es<br />

Sexeduleba `saTanado wonas aniWebs sqesobriv gansxvavebas sazogadoebrivi<br />

Tanasworobis konteqstSi, moiTxovs individis unitaruli (anu,<br />

maskulinuri) koncefciis uaryofas, rac abstrahirebulia Cveni<br />

realizebuli arsebobi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> piradsa <strong>da</strong> sazogadoebrivs Soris<br />

patriarqaluri <strong>da</strong>yofi<strong>da</strong>n” (24).<br />

es <strong>da</strong>sabuTeba, romelic Camoayaliba mufma 1986 wels peitmanis<br />

gamouqveynebuli statii<strong>da</strong>n, aseve warmodgenilia peitmanis re<strong>da</strong>qtorobiT<br />

gamocemul feministur politikur mecnierebaTa naSromebis ZiriTad<br />

krebulSi (1986b), romelic gamovi<strong>da</strong> imave wels. pirveli, aq aris<br />

piradis/sazogadoebrivis gansxvavebis kritika: `feminizmisaTvis warsulis<br />

159


erT-erTi yvelaze mniSvnelovani <strong>da</strong> rTuli memkvidreobaa TiTqos<strong>da</strong><br />

universaluri `individis” Seqmna piradsa <strong>da</strong> sazogadoebrivs Soris<br />

<strong>da</strong>yofisas”. individis sqesobrivad konkretuli xasiaTi Tanasworobisa <strong>da</strong><br />

sqesobrivi gansxvavebis problemis centrSi dgas” (7). meore aris imis<br />

kritika, liberaluri sociologiis perspeqtivisaTvis, rac feminizmma un<strong>da</strong><br />

gaakeTos socialur <strong>da</strong> politikur TeoriaSi Teoriuli xarvezebis,<br />

gamotovebebisa <strong>da</strong> araswori warmodgenebis Sesacvlelad:<br />

sirTule ... is aris, rom feminizmi aRiqmeba, rogorc qalebis unitarul,<br />

aradiferencirebul sistemaze morgebis sakiTxi, rac varaudobs, rom<br />

arsebobs mxolod erTi – universaluri – sqesi. an, sxvagvarad rom vTqvaT,<br />

advilia vivaraudoT, rom imis mtkicebis xangrZlivi istoriis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

rom qalebis SesaZleblobebi moiTxovs sazogadoebrivi cxovrebi<strong>da</strong>n Cvens<br />

gamoricxvas, erTaderTi Sesabamisi pasuxia is, rom vamtkicoT, rom<br />

sqesobrivi gansxvaveba ararelevanturia. Tumca, msjelobis es xazi<br />

xeluxleblad tovebs sazogadoebrivi samyaros, individisa <strong>da</strong> misi unarebis<br />

sqesobrivad konkretul <strong>da</strong>xasiaTebas. (7)<br />

mesame, peitmani Semdeg gviCvenebs liberaluri argumentis nakls, rom<br />

radgan qalebs igive unarebi aqvT, rac kacebs, Sesabamisi ganaTlebis<br />

SemTxvevaSi, isini srulad un<strong>da</strong> iyvnen integrirebulni samoqalaqo<br />

cxovrebaSi <strong>da</strong> sazogadoebriv sferoSi. igi amtkicebs, rom argumenti,<br />

garkveulwilad, Cinebulia. rasac igi faravs is aris, rom arsebobs qalis<br />

unari, romelsac ar floben mamakacebi <strong>da</strong>, amgvarad, es srulad uaryofs,<br />

rom <strong>da</strong>badebas, qalebis sxeulebs <strong>da</strong> qalur vnebebs, ganuyoflad maTi<br />

sxeulebisgan <strong>da</strong> sxeulebrivi procesebisgan, raime politikuri<br />

relevanturoba hqondes” (7).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, dedobis politikis Sesaxeb ufro garkveulad<br />

msjelobisas, peitmani (1992) ambobs, rom: `is faqti, rom mxolod qalebs<br />

aqvT unari, <strong>da</strong>fexmZimdnen, gaaCinon bavSvi <strong>da</strong> ZuZu awovon TavianT Cvilebs,<br />

upiratesad warmoadgens `gansxvavebis” niSans. bavSvis gaCenam <strong>da</strong> dedobam<br />

moaxdines bunebrivi unaris sinTezireba, ramac qalebi ganacalkeva<br />

politikisa <strong>da</strong> moqalaqeobisgan; dedoba <strong>da</strong> moqalaqeoba, am perspeqtivaSi,<br />

msgavsad gansxvavebisa <strong>da</strong> Tanasworobisa, urTierTgamomricxavia” (18).<br />

<strong>da</strong>bolos, peitmani (1986b) gvTavazobs sinoptikur <strong>da</strong>sabuTebas imisa,<br />

Tu ra SeiZleba iyos feminizmis wvlili politikur TeoriaSi: `Tumca<br />

cxadia, rom feministuri Teoria TvalnaTliv iwyeba imis aRiarebiT, rom<br />

individebi arian mdedrobiTi <strong>da</strong> mamrobiTi, rom individualoba ar<br />

warmoadgens unitarul abstraqcias, aramed aris kacobriobis erTianobis<br />

gansaxierebuli <strong>da</strong> sqesobrovad diferencirebuli gamoxatuleba. Teoriis<br />

Seqmna, romelSic qalebs <strong>da</strong> qalurobas aqvs avtonomiuri adgili, niSnavs,<br />

160


om piradisa <strong>da</strong> sazogadoebrivis, socialurisa <strong>da</strong> politikuris xelaxali<br />

konceptualizacia aseve srulad un<strong>da</strong> moxdes; mokled, es niSnavs im<br />

sqesobrivad kerZo Teoriis didi xnis istoriis <strong>da</strong>sasruls, romelic<br />

axdens univesalizmis imitacias” (10).<br />

mufi (1993) gvTavazobs yvelaze saintereso kontrarguments peitmanis<br />

analizTan mimarTebaSi. igi eTanxmeba peitmans, rom `individis” liberaluri<br />

kategoria agebulia rogorc universaluri, erTgvarovnad sazogado, <strong>da</strong><br />

amdenad individualurobisa <strong>da</strong> gansxvavebis cnebebi <strong>da</strong>hyavs kerZo sferomde.<br />

ufro metic, mufi aseve eTanxmeba peitmans, rom es politikur-filosofiuri<br />

konceptualizacia saziano iyo qalebisaTvis. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, mufi (1993)<br />

acxadebs: `ar mjera, rom amis gamosworebis saSualebaa misi Secvla<br />

individis sqesobrivad diferencirebuli, `orsqesobrivi” koncefciiT<br />

(cnebiT) <strong>da</strong> qalebis egreT wodebuli specifiuri <strong>da</strong>tvirTvis SemotaniT<br />

moqalaqeobis imave gansazRvrebaSi” (81).<br />

mufi askvnis, rom peitmanis instinqtebi sworia dedobis politikuri<br />

Rirebulebis gamoyenebis mcdelobisas moqalaqeobis patriarqaluri<br />

safuZvlebis <strong>da</strong>saSlelad. analogiurad, qeTrin makkinoni <strong>da</strong> sxv. amtkicebs,<br />

rom `imisaTvis, rom genderis sakiTxebma gamoiwvios egreT wodebuli<br />

gansxvaveba, saboloo jamSi, un<strong>da</strong> miviRoT mamrobiTi perspeqtiva” (1985:21-22).<br />

magram mufi amtkicebs, rom peitmani Tavis sakuTar dilemaSi gamomwyvdeuli<br />

rCeba <strong>da</strong> Sedegad, ar SeuZlia <strong>da</strong>Salos kacebis/qalebis opozicia. amis<br />

nacvlad, mas surs `<strong>da</strong>amtkicos, rom moqalaqeobis Tanamedrove koncefciis<br />

nakli gamosworebul un<strong>da</strong> iqnes ara imiT, rom sqesobrivi gansxvaveba<br />

politikurad relevanturi gavxadoT mis definiciasTan mimarTebaSi, aramed<br />

moqalaqeobis axali koncefciis SeqmniT, sa<strong>da</strong>c sqesobrivi gansxvaveba xdeba<br />

efeqtianad ararelevanturi” (82).<br />

mufi droulad aRniSnavs, rom misi argumentireba sqesobrivi<br />

gansxvavebis, rogorc validuri gansxvavebis cnebis gaqrobis sasargeblod<br />

aris mimarTuli, igi arc socialuri urTierTobebis sqesis gaTvaliswinebis<br />

gareSe aRqmis postulirebas axdens. amis nacvlad, misi mosazrebiT,<br />

`radikaluri <strong>da</strong> pluraluri demokratiis proeqts sWirdeba moqalaqeobis<br />

ara sqesobrivad diferencirebuli modeli, romelSic rogorc kacebis, ise<br />

qalebis specifiuri amocanebi Tanabrad iqneba Sefasebuli, aramed marTlac<br />

gansxvavebuli gageba imisa, Tu ras niSnavs iyo moqalaqe <strong>da</strong> imoqmedo,<br />

rogorc demokratiuli politikuri sazogadoebis wevrma” (82).<br />

peitmani, Tavis sqesobriv kontraqtSi (1988) akritikebs qalebis<br />

gavlenas <strong>da</strong> <strong>da</strong>qvemdebarebas rogorc sruli moqalaqeobis naklebobis<br />

ganmsazRvrels sakontraqto sazogadoebebSi, <strong>da</strong> igi orive process<br />

ukavSirebs mepatrone/subieqtis models. frazeri (1997) amtkicebs, rom<br />

161


`peitmanis SexedulebiT, orelementiani mepatrone/subieqtis modeli qmnis<br />

mamakacurobis, qalurobis, seqsualurobis <strong>da</strong> sqesobrivi gansxvavebis<br />

Cveneul gagebas” (226). miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom igi afasebs peitmanis<br />

gambe<strong>da</strong>obas sqesobriv kontraqtSi, frazeri mas sxva<strong>da</strong>sxva mizeziT<br />

akritikebs. pirveli, frazeri amtkicebs, rom moralisa <strong>da</strong> qalurobis arss<br />

`garkveuli asociacia akavSirebs batonobasa <strong>da</strong> <strong>da</strong>morCilebasTan, magram es<br />

asociaciebi arc erTaderTia <strong>da</strong> arc srulad avtoritetuli” (233). meore,<br />

frazeri amtkicebs, rom peitmanis modeli ver iTvaliswinebs farTo<br />

struqturul <strong>da</strong> politikur-ekonomikur faqtorebs, <strong>da</strong>morCilebisa <strong>da</strong><br />

mbrZaneblobis gar<strong>da</strong>, rac iTvaliswinebs eqspluatacias kapitalistur<br />

sazogadoebebSi. mesame, igi amtkicebs, rom <strong>da</strong>morCilebisa <strong>da</strong> mbrZaneblobis<br />

is orelementiani formebi transformirdeba mniSvnelovani struqturuli<br />

meqanizmebiT, romelic gamoivlian aramdgrad kulturul formebs.<br />

<strong>da</strong>bolos, frazeri amtkicebs, rom mepatrone/subieqtis modeli uaRresad<br />

sa<strong>da</strong>voa <strong>da</strong> ar iZleva models mTeli rigi gamocdilebebisaTvis, arc<br />

eqspluataciisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>morCilebis <strong>da</strong> arc politikuri rezistentulobisa <strong>da</strong><br />

kulturuli konfrontaciis TvalsazrisiT.<br />

Tumca, peitmani (1992) pasuxobs, rom misi mizania gascdes<br />

Tanasworobas <strong>da</strong> gansxvavebas <strong>da</strong> rom sakiTxis arsi aris ara sqesobrivi<br />

gansxvaveba, aramed qalTa <strong>da</strong>morCileba: `sasicocxlo sakiTxia gamorCenili,<br />

Tu rogor <strong>da</strong>iSalos <strong>da</strong> Seicvalos is moqmedebis wesi, romelSic qalebi<br />

ukve CarTulni arian <strong>da</strong> amgvarad, Tanasworobasa <strong>da</strong> gansxvavebas Soris<br />

urTierTobebma transformacia ganicados” (27).<br />

es diskusia xazs usvams sam rTulad mogvarebad Temas moqalaqeobis<br />

tradiciuli liberaluri gagebisaTvis. pirveli, es aris identobis cneba,<br />

rogorc narativTa <strong>da</strong> poziciaTa Znelad gasagebi, sa<strong>da</strong>vo, mu<strong>da</strong>m cvalebadi<br />

nakrebi, romelic Zalian arTulebs saubars moqalaqeobaze, rogorc calke<br />

aRebul identobaze <strong>da</strong> romelic TanafardobaSia teritoriasTan,<br />

kulturasTan an gamocdilebasTan. masaSa<strong>da</strong>me, mufis kritika<br />

esencializirebul poziciebis Sesaxeb efuZneba winapirobebs?<br />

`konceptualizirebadi identobebisa <strong>da</strong> gansxvavebebisa, rogorc<br />

diskursiulad agebulis, obieqturad mocemulis nacvlad” (frazeri,<br />

1997:183). meore aris liberaluri demokratiebis patriarqaluri safuZvlebis<br />

cneba <strong>da</strong> aucilebeli kritika <strong>da</strong> cvlilebebi im safuZvlebSi, romelic<br />

saWiroa imisaTvis, Tu yvela mamakaci <strong>da</strong> qali miCneul un<strong>da</strong> iqnes srul<br />

moqalaqeebad. rogorc peitmani migviTiTebs, `WeSmaritad demokratiul<br />

moqalaqeSi, me vgulisxmob, rom orive sqesi aris sruli moqalaqe” (28). es,<br />

Tavis mxriv iwvevs sajarosa <strong>da</strong> kerZos cnebebis politikuri gamoyenebis<br />

kritikas. `sazogadoebrivis” rogorc mamrobiTi, patriaqaluri cnebis<br />

feministuri kritika <strong>da</strong> demokratiis, rogorc meTodis <strong>da</strong> aseve arsis<br />

162


gagebis moTxovnileba, romelic moicavs rogorc kerZo, ise sazogadoebriv<br />

sferos – gansxvaveba, romelic un<strong>da</strong> moicavdes zrunvis Rirebulebas, rac<br />

Seexeba (Tumca, mainc<strong>da</strong>mainc gansakuTrebulad ar ukavSirdeba) dedobas –<br />

warmoadgens mniSvnelovan gamowvevas moqalaqeobis tradiciuli<br />

cnebisaTvis, rac izomeba saarCevno struqturebiTa <strong>da</strong> ekonomikurad<br />

aqtiuri mosaxleobis wiliT. <strong>da</strong>bolos, mufi miiCnevs, rom mravalferovani<br />

brZolebis gaerTianebaSi demokratiuli ekvivalentobis monaxvis saWiroeba<br />

ganuyofelia demokratiuli moqalaqeobisa <strong>da</strong> sazogadoebis SeqmnaSi Tavad<br />

alternatiuli identobebis postulirebis cnebisagan. mufis (1993) pozicia<br />

saWiroebs moqalaqeobis ganxilvas, ara rogorc erTi calke aRebuli<br />

identobisa, romelic sxvebTan erTad Tavgzaabneulia, an rogorc<br />

identobebis jamisa, aramed rogorc mkafiod formulirebuli principis,<br />

`romelic gavlenas axdens socialuri agentis sxva<strong>da</strong>sxva subieqtur<br />

poziciebze, <strong>da</strong> amave dros specifiuri loialurobis simravlisa <strong>da</strong> iZleva<br />

individualuri Tavisuflebis pativiscemis saSualebas” (84).<br />

mufis mTliani midgoma Tavi<strong>da</strong>n icilebs specifiuri <strong>da</strong> mkacrad<br />

feministuri politikuri proeqtis Seqmnas moqalaqeobis tradiciuli<br />

cnebebis dekonstruqciaSi feminizmis wvlilis <strong>da</strong>kargvis gareSe. meore<br />

mxriv, peitmani cdilobs gaakritikos is, rasac igi aRiqvams, rogorc<br />

mamakacTa uflebebze <strong>da</strong>myarebul sazogadoebriv mowyobas. <strong>da</strong> mainc,Mmufis<br />

TvalsazrisiT, subieqtis Sedgenis wvdoma (rogorc is Sedgenilia<br />

sxva<strong>da</strong>sxva diskursebiTa <strong>da</strong> poziciebiT) ufro Sesabamisia, vidre identobis<br />

<strong>da</strong>yvana erT atributze, rogoricaa klasi, rasa, an sqesi an erTi modeli,<br />

rogoricaa mepatrone/subieqtis konstruqti, <strong>da</strong> aris winapiroba imis<br />

gasagebad, Tu rogor aris agebuli urTierTobebi <strong>da</strong> gamoricxvis romeli<br />

formebi Warbobs, miuxe<strong>da</strong>vad liberaluri moqalaqeobis mtkicebisa.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, mufsa <strong>da</strong> feiTmans, or gamoCenil feminist<br />

mkvlevars, rogorc Cans, gamorCaT feministuri Teoriis erT-erTi ZiriTadi<br />

problema, romelic aris kavSirebis ganxilva rasas <strong>da</strong> sqess Soris ise, rom<br />

Tavi<strong>da</strong>n iqnes acilebuli sqesis privilegireba rasasTan Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

Savkaniani feministi mkvlevari akritikebs TeTrkaniani feministebis<br />

naSromebs Semdegnairad: `sityva `Savi~ qalebTan mimarTebaSi warmoadgens<br />

intensifikators: Tu problemebi yvelasaTvis (igulisxmeba TeTrkaniani<br />

qalebi) rTulia, isini kidev ufro rTulia Savkaniani qalebisaTvis. usityvo<br />

<strong>da</strong> tanjulni, moyvanili varT gverdebze (umetesad sqolioebSi) rogorc<br />

imis ukiduresi magaliTi, Tu ramdenad cudi mdgomareoba SeiZleba iyos”<br />

(harisi, 1997:260). rgorc cnobili Cikana mwerali ambobs, rodesac<br />

ganvixilavT sqesis, klasis, kulturisa <strong>da</strong> eTnikurobis ga<strong>da</strong>kveTas, sakuTar<br />

Tavs aRmovaCenT `aracivilizebul zonaSi”, `radgan Cikanoebi <strong>da</strong> sxva<br />

feradkaniani mamakacebi Tava<strong>da</strong>c warmoadgenen politikurad <strong>da</strong><br />

163


ekonomikurad <strong>da</strong>qvemdebarebul klasebs. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, rTuli Cagvris<br />

aRiareba ... moiTxovs qalebisaTvis sqesis im <strong>da</strong>matebiTi tvirTis aRiarebas,<br />

rogorc es interpretirebulia yvela politikuri ierarqiis SigniT yvela<br />

patriarqalur sazogadoebaSi”. (Cavez kandelaria, 1997:248).<br />

multikulturuli `aracivilizebuli zonis” idea, rogorc Cavez<br />

kandelariam (1997) SemoiRo, warmoadgens saintereso socialur konstruqts,<br />

radgan igi saubrobs mravalricxovan kulturul gamocdilebebze, magram<br />

xels uwyobs genderis, rogorc diskretuli atributis kvlevas. ra Tqma<br />

un<strong>da</strong>, multikulturuli `aracivilizebuli zonis” cneba efuZneba imis<br />

aRiarebas, rom gamocdileba viTardeba diferencirebulad `iseTi<br />

fun<strong>da</strong>menturi kategoriebis mixedviT, rogoricaa sqesi, rasa <strong>da</strong> eTnikuroba,<br />

<strong>da</strong> agreTve klasis politikur-ekonomikuri kategoriebis <strong>da</strong> simdidris<br />

ganawilebis mixedviT” (250). frazeri (1997:179), rogorc Cans, eTanxmeba amas.<br />

es aris ZiriTadi wvdoma, gansakuTrebiT radikaluri demokratiis<br />

cnebebisaTvis <strong>da</strong> demokratiuli interaqciebisaTvis saxlisa <strong>da</strong> ojaxis<br />

doneze, iseve rogorc sazogadoebis doneze. rasa, klasi <strong>da</strong> sqesi<br />

urTierTqmedeben sakmaod gabedulad mamrobiTi gavlenis erT-erT yvelaze<br />

patriarqalur formaSi, `maCizmSi” (machismo), romelic didi xnis manZilze<br />

miiCneo<strong>da</strong> <strong>da</strong>brkolebad radikalur demokratiuli <strong>da</strong> socialisturi qcevis<br />

SeqmnaSi. es cneba, romelic Cveulebriv miewerebo<strong>da</strong> laTino <strong>da</strong> Cikano<br />

mamakacebis qcevasa <strong>da</strong> <strong>da</strong>mokidebulebas zoga<strong>da</strong>d qalebis mimarT, sakmaod<br />

popularizebuli iyo masmediaSi <strong>da</strong> presaSi, rogorc TiTqmis<br />

gansakuTrebuli kulturuli maxasiaTebeli, <strong>da</strong> maSasa<strong>da</strong>me, dResdReobiT igi<br />

adgens zoga<strong>da</strong>d laTino amerikelebis folkloruli mikerZoebuli<br />

Sexedulebebis nawils, im nagulisxmebi varaudis gaTvaliswinebiT, rom<br />

laTinoamerikeli <strong>da</strong> Cikana qalebi, nebayoflobiT Tu iZulebiT, xdebian<br />

mamakacebis seqsisturi qcevis Tanamonawileebi.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, kapitalizmSi arsebobs azris sakmarisi <strong>da</strong>maxinjeba<br />

<strong>da</strong> komodifikacia, rom <strong>da</strong>gvaviwyos espanuri terminis, `maCizmis”<br />

warmomavloba <strong>da</strong> mniSvneloba <strong>da</strong> is, Tu rogor SeiZleba igi Teoriulad<br />

iyos formulirebuli amerikis SeerTebul StatebSi feradkaniani<br />

mamakacebisa <strong>da</strong> qalebis gamocdilebebis gaTvaliswinebiT. feministi Cikana<br />

mwerali Gloria anzaldua (1997) Segvaxsenebs am terminis warmomavlobas <strong>da</strong><br />

resignifikaciis Sedegebs, rasac adgili hqon<strong>da</strong> kapitalistur,<br />

patriarqalur sazogadoebebSi. misi analizi namdvilad imsaxurebs<br />

citirebas:<br />

sityva “machismo”-s Tanamedrove mniSvneloba, <strong>da</strong> aseve misi arsi,<br />

sinamdvileSi angloamerikuli gamogonebaa. mamaCemis msgavsi kacebisaTvis<br />

164


`maCooba” niSnav<strong>da</strong> sakmarisi siZlieris qonas, rac saWiro iyo Cveni <strong>da</strong><br />

de<strong>da</strong>Cemis <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> rCenisaTvis <strong>da</strong> amave dros, siyvarulis gamoxatvis<br />

unaris qonas. dRevandel maCos awuxebs eWvebi sakuTari ojaxis gamokvebisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>cvis unaris Taobaze. misi “machismo” warmoadgens a<strong>da</strong>ptacias<br />

CagvrasTan, siRatakesTan <strong>da</strong> sakuTar SesaZleblobebSi nakleb<br />

Tav<strong>da</strong>jerebulobasTan. es aris ierarqiuli mamrobiTi gavlenis Sedegi.<br />

angloamerikeli, romelic araadekvaturad, <strong>da</strong>qvemdebarebulad <strong>da</strong> uZlurad<br />

grZnobs Tavs, icvlis an ga<strong>da</strong>scems am grZnobebs Cikanos, misi abuCad<br />

agdebiT. gringos samyaroSi Cikano itanjeba zomaga<strong>da</strong>suli Tavm<strong>da</strong>blobisgan,<br />

sakuTari Tavis gamo sircxvilisa <strong>da</strong> Tavis <strong>da</strong>mcirebisgan.<br />

laTinoamerikelebis gverdiT igi ganicdis enobrivi araadekvaturobis<br />

SegrZnebas <strong>da</strong> masTan <strong>da</strong>kavSirebuli diskomforts; amerikel indielTa<br />

gverdiT igi itanjeba rasobrivi amneziiT (romelic Cvens saerTo sisxlis<br />

ignorirebas axdens) <strong>da</strong> <strong>da</strong>naSaulis SegrZnebiT, radgan misma espanurma<br />

nawilma <strong>da</strong>ipyro maTi miwa <strong>da</strong> Seaviwrova isini. mas aqvs ga<strong>da</strong>Warbebuli<br />

kompensatoruli siamaye, rodesad igi imyofeba sxva mxaris meqsikelebis<br />

gverdiT. es tvirTad awveba rasobrivi bralis Rrma SegrZnebas. Rirsebis<br />

grZnobisa <strong>da</strong> pativiscemis <strong>da</strong>kargva maCoSi iwvevs yalb “machismo”-s, rasac<br />

igi mihyavs qalebis <strong>da</strong>mcirebamde <strong>da</strong> sastik mopyrobamde. mis seqsistur<br />

qcevasTan erTad arsebobs misi siyvaruli dedisadmi, rac aRemateba yvela<br />

<strong>da</strong>narCenisadmi siyvaruls. Tav<strong>da</strong>debuli vaJi, binZuri maCo. Tavisi qmedebebis,<br />

sakuTari pirovnebis bralis Camosarecxad <strong>da</strong> sastiki mxecis samarTavad igi<br />

eCveva boTls, xvrinvas, narkotiks <strong>da</strong> muSts. (769)<br />

`maCizmi” warmoadgens umecrebis produqts, SesaZloa ojaxis<br />

socializaciis Rrma fsiqologiur struqturebsac ki, magram aseve, rogorc<br />

anzaldua amtkicebs, kapitalizmis, patriarqalurobis <strong>da</strong> feradkaniani<br />

a<strong>da</strong>mianebis cxovrebaSi gringos batonobis fsiqologiur struqturebs.<br />

`maCizmi”, ra Tqma un<strong>da</strong>, aris seriozuli Semferxebeli moqalaqeobisa,<br />

rogorc samoqalaqo RirebulebebiT tkbobis <strong>da</strong> SesrulebisaTvis ara<br />

mxolod qali subieqtebisaTvis seqsistur qcevasTan mimarTebaSi, aramed<br />

Tavad sastiki maCosTvis, romlis humanurobac ziandeba sisastikis<br />

TiToeuli aqtis Semdeg <strong>da</strong> romelic, `maCizmis”, rogorc<br />

TviTidentifikaciis saSualebisaTvis mimarTviT, anadgurebs demokratiul<br />

moqalaqeobas, rogorc moqalaqeobriv Rirsebebs. cxadia, rom `maCizmis”<br />

problemis ga<strong>da</strong>wyvetebi SeuZlebelia martivad warmoiSvas fsiqologiur<br />

teqniki<strong>da</strong>n, an saganmanaTleblo praqtiki<strong>da</strong>n; isini ukavSirdeba rasis,<br />

klasisa <strong>da</strong> genderuli urTierTobebis ufro farTo, sistemur problemas<br />

mzar<strong>da</strong>d globalizebul kapitalistur sazogadoebebSi.<br />

aqe<strong>da</strong>n, feministebis axali wvlilis mniSvneloba, gansakuTrebiT Cikana<br />

feministebisa, romlebic akritikeben kulturul imperializms, rogorc<br />

TeTrkaniani evrocentruli feministebis uunarobas, warmoidginon<br />

165


feradkanian qalTa Soris myofi TavianTi kolegebis saWiroebebi, survilebi<br />

<strong>da</strong> uflebebi: `feminizmi gavlenas axdens Cikana mwerlebsa <strong>da</strong> kritikosebze,<br />

magram feminizmi, romelic praqtikulad xorcieldeba hegemonuri kulturis<br />

qalebis mier Trgunavs <strong>da</strong> eqspluatacias uwevs Cikanos rogorc<br />

umniSvnelod, ise Riad” (salvador-hali, 1994:204).<br />

rasis, genderis <strong>da</strong> klasis dinamikis sirTule, gansakuTrebiT rogorc<br />

es gamoxatulia feministebis naSromebSi, saWiroebs globalizebuli<br />

postkoloniuri sazogadoebebis cxovrebaSi adgilis miCenas. amgvarad,<br />

mniSvnelovania ganvixiloT moqalaqeobisadmi postkoloniuri analizis<br />

wvlili, gansakuTrebiT Tu gaviTvaliswinebT gloria anzalduas cnobili<br />

poemis saTaurs `sasazRvro zolSi cxovreba niSnavs Sens pirovnebas”.<br />

postkolonializmi<br />

metismetad macdunebelia, wamovegoT ankesze <strong>da</strong> vivaraudoT, rom radgan<br />

esencializmi Teoriulad dekonstruirebul iqna, amitom politikura<strong>da</strong>c<br />

iqna Senacvlebuli.<br />

– stiuart holi, `rodis iyo post-koloniuri? azrovneba zRvarze”<br />

rodesac vfiqrobT T. h. marSalis wvlilze, saWiroa gavacnobieroT,<br />

rom mas umTavresad mxedvelobaSi hyav<strong>da</strong> `mowifuli ingliseli mamakaci”.<br />

magram rogorc peitmani (1996:9) aRniSnavs, marSalma detalebSi ar asaxa<br />

`britaneli subieqtis” cneba, arc <strong>da</strong>akvir<strong>da</strong> SesaZlo Sedegebs sametapiani<br />

moqalaqeobisa, rac Seqmnili iyo inglisSi <strong>da</strong> srulad mxar<strong>da</strong>Werili<br />

gaxl<strong>da</strong>T msoflioSi britanuli imperializmis eqspansiiT. magaliTad,<br />

peitmani (1996:10-11) aRniSnavs, rom 1948 wlis aqti gamijnav<strong>da</strong> maT, vinc<br />

britaneTis moqalaqeobas iReb<strong>da</strong> <strong>da</strong>badebis an gaerTianebul samefoSi<br />

naturalizaciis wyalobiT, maTgan, vinc britaneTis moqalaqeobas iReb<strong>da</strong>,<br />

rogorc Tanamegobrobis qveynebis statusis nawils. maSasa<strong>da</strong>me,<br />

mniSvnelovania postkolonializmis, rogorc moqalaqeobis mimarT<br />

gamowvevis ganxilva.<br />

kolonializmi ukavSirdeba umetesad evropuli metropoliis<br />

sazogadoebebis imperialistur eqspansias mesame msoflios sazogadoebebze,<br />

istoriul process, romelic leninma gansazRvra rogorc imperializmi,<br />

kapitalizmis umaRlesi faza. 7 kolonializmi aseve iyo modernizaciis<br />

<strong>da</strong>Zalebis mcdeloba teritoriuli, politikuri <strong>da</strong> teqnologiuri SeWris<br />

meSveobiT, industriuli TvalsazrisiT ganviTarebuli sazogadoebebis<br />

mxri<strong>da</strong>n teqnologiurad naklebad ganviTarebul sazogadoebebze. iZulebiTi<br />

166


modernizaciis es procesi ar yofila avtoritaruli filantropiis,<br />

`tradiciuli” xalxisaTvis Tanamedroveobis motanis produqti, aramed es<br />

iyo Tavad koloniuri Zalauflebebis zogieri bundovani socialuri<br />

problemis ga<strong>da</strong>wyvetis <strong>da</strong> im qveynebis jer kidev xelSeuxebeli bunebrivi<br />

<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianuri resursebis eqspluataciis mcdeloba, romlis kolonizaciac<br />

un<strong>da</strong> momx<strong>da</strong>riyo. 8<br />

magaliTad, `axali teritoriebis” (afrikis <strong>da</strong> aziis) eqspansiam SeZlo<br />

ga<strong>da</strong>ewyvita evropi<strong>da</strong>n mosaxleobis gamosaxlebis saWiroeba, mosaxleobis<br />

siWarbisa <strong>da</strong> evropuli krizisis gaTvaliswinebiT mecxramete saukunis<br />

bolo meoTxedi<strong>da</strong>n pirvel msoflio omamde. eqspansiam aseve ga<strong>da</strong>Wra<br />

muSaxelis siWarbis <strong>da</strong> kapitalis mogebis normis vardnis problemebi, rac<br />

moiTxov<strong>da</strong> axal bazrebs investiciebisa <strong>da</strong> nedleulisaTvis. <strong>da</strong>bolos,<br />

kolonializmi eyrdnobo<strong>da</strong> erovnul saxelmwifoTa <strong>da</strong> elitaTa<br />

geopolitikur mosazrebebs, romlebic cdilobdnen gaefarToebinaT<br />

TavianTi planetaruli swrafva, evropuli eris Seqmnis azrTa<br />

sxva<strong>da</strong>sxvaobebis (samxedro Tu diplomatiuri gziT) <strong>da</strong>regulirebis<br />

mcdelobisas.<br />

postkolonializmi (Teoriuli perspeqtiva, <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

gaTavisuflebis moZraobebTan, romlebic ibrZo<strong>da</strong> kolonializmisa <strong>da</strong><br />

rasizmis winaaRmdeg) warmoiSva, rogorc mcdeloba, gaekritikebinaT<br />

kolonializmis racionaluri safuZvlebi <strong>da</strong> moexdinaT `gonebis”<br />

dekolonizacia, rogorc ityo<strong>da</strong> franc fanoni. postkoloniuri azrovneba<br />

maRla dgas ganmanaTleblobis mTel kritikaze <strong>da</strong> Tanamedroveobis miseul<br />

memkvidreobaze. rogorc feminizmi, postkolonializmic akritikebs<br />

arakvalificirebul azrovnebis cnebas, universalurobas, istoriis<br />

progresul ganviTarebas, erovnul suverenitets <strong>da</strong> mTlianobas<br />

TviTidentobis mqone subieqtisa, romelsac aqvs specifiuri,<br />

TviTrefleqsiuri interesebi. feminizmis msgavsad, postkoloniur diskurss<br />

mniSvnelovani gavlena hqon<strong>da</strong> kulturis kvlevaze, umciresobis<br />

reprezentaciis diskursze <strong>da</strong> humanitarul mecnierebebSi dramatul,<br />

literaturul, kinos, mxatvrul <strong>da</strong> musikalur teqstebze diskusiaTa<br />

umetesobaze (eSkrofti, grifitsi <strong>da</strong> tifini, 1995).<br />

P politologi rei roko, los anJelesSi `axali” <strong>da</strong> `Zveli”<br />

migrantebis Sesaxeb Tavis gamWriax <strong>da</strong> sazrian analizSi, iyenebs mraval<br />

ZiriTad kulturul kategorias, romelic wamoyenebuli iyo<br />

postkolonialuri analiziT – kerZod, hibridulobas, sazRvrebs, zRvrebs,<br />

`mesame sivrces” <strong>da</strong> `Sualedurs” – <strong>da</strong> moixseniebs yvela maTgans Zalian<br />

saintereso socialur konstruqtiT: `subalterni sivrceebi”.<br />

167


kritikuli modernizmis saukeTeso tradiciiT, roko (1997) los<br />

anJelesze sakuTar kvlevaSi erTmaneTs ukavSirebs postkolonializmis<br />

Teoriebs, specializaciis Teoriebs (rogoricaa Teoriebi, romelic<br />

wamoyenebulia postmodernistuli geografiebis mier) <strong>da</strong> kulturis<br />

kvlevebs. misi sawyisi pozicia is aris, rom gansxvavebis evropuli<br />

konceptualizaciis kritikam un<strong>da</strong> gaiTvaliswinos kolonizebadekolonizebis<br />

RerZi; <strong>da</strong> igi gvTavazobs adrindel koloniur subieqtebsa<br />

<strong>da</strong> adrindel koloniur metropolias Soris artikulaciis kritikas <strong>da</strong><br />

ganmeorebiT kvlevas. igi ambobs, `imis analizze koncentrirebiT, rac<br />

ganasxvavebs evropasa <strong>da</strong> aSS-s, erTi mxriv, <strong>da</strong> mesame msoflios kulturul<br />

formaciebs <strong>da</strong> konfiguraciebs, meore mxriv, postkolonialistebi axdenen<br />

gansxvavebis cnebebis problematizebas <strong>da</strong> SeimuSaveben Teoriul<br />

konstruqtebs artikulaciis pirobebis sirTulis gamosaxatavad” (4).<br />

vinai<strong>da</strong>n kultura brZolis velia, xolo postkolonializmis mTavari<br />

mizani iyo gonebis dekolonizebis saWiroebis ganxorcieleba <strong>da</strong> Cagruli<br />

xalxis interesebis wamoweva, mTavar mizans warmoadgens <strong>da</strong>savluri<br />

sistemis upiratesobis <strong>da</strong> TeTrebis Zalauflebis upiratesobis eWvqveS<br />

<strong>da</strong>yeneba imis asaxsnelad, Tu iqna formulirebuli kolonializmisadmi<br />

winaaRmdegoba, rogor Seiqmna identobebi brZolaSi <strong>da</strong> mbrZaneblobis<br />

urTierTobebi rogor qmnis radikalur kulturul diziunqciebs. rogorc<br />

roko (1997) ganmartavs: `hibriduloba, sazRvrebi, mesame sivrce <strong>da</strong> zRvrebi,<br />

yvela warmoadgens am urTierTobaTa sirTulis Teoriulad Camoyalibebis<br />

mcdelobas im terminebSi, romelic uaryofs <strong>da</strong>savleTis privilegirebas <strong>da</strong><br />

romelic mesame msoflios xalxis instituciuri lokaciis xasiaTis<br />

SemosazRvras axdens” (5).<br />

hibridis, diasporis an sazRvris cneba, rogorc Cans, yuradRebas<br />

aqcevs am mcdelobas, Seicnos mesame msoflios xalxis lokacia <strong>da</strong><br />

politikuri simboluri praqtika, rogorc globusis kulturul rukaze<br />

maTi geopolitikuri <strong>da</strong>fuZnebis TvalsazrisiT, ise metropolis koloniuri<br />

sazogadoebebis centrSi maTi fizikuri diasporuli <strong>da</strong>fuZnebis<br />

TvalsazrisiT.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom roko frTxilobs, Tavs ar mogvaxvios<br />

postkolonializmis msgavsi Teoriuli konstruqti, ramac SeiZleba ver<br />

gamoxatos amerikis SeerTebuli Statebis msgavsi rasobrivi formirebis<br />

amJamindeli politikuri situaciis sirTule, (1997) igi grZnobs, rom<br />

postkolonializms SeuZlia SemogvTavazos garkveuli Rirebuleba, rac<br />

<strong>da</strong>gvexmareba, gavigoT `kavSiri kolonizeba-dekolonizebis konteqstebsa <strong>da</strong><br />

istoriebs Soris (romelic warmoadgens am koncefciebis Sesaxeb Teoriuli<br />

msjelobis didi nawilis safuZvels), kavSirebi adre kolonizebuli<br />

168


qveynebi<strong>da</strong>n didi xnis manZilze arsebul populaciasa <strong>da</strong> yvelaze axal<br />

emigrantebs Soris, rogorc imave qveynebi<strong>da</strong>n, ise Soreuli regionebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

mniSvnelovnad gansxvavebuli kulturuli konteqstebiT” (7).<br />

subaltern sivrceebze Teoriuli msjeloba rokos saSualebas aZlevs,<br />

los anJelesSi laTinoamerikeli migrantebis miseul kvlevaSi, gaigos<br />

dinamika axali emigrantebisa <strong>da</strong> im laTinoamerikelebisa, romlebic ukve<br />

iyvnen am qalaqSi <strong>da</strong> romelTac aSS-s kulturasTan <strong>da</strong> subordinaciis<br />

sistemasTan <strong>da</strong> ZalauflebasTan kavSiris ufro didi xnis istoria hqon<strong>da</strong>T.<br />

es dinamika ganmartebul un<strong>da</strong> iqnes, ara mxolod instituciuri sivrceebisa<br />

<strong>da</strong> praqtikebis (ekonomikuri, politikuri, kulturuli) gaTvaliswinebiT,<br />

rac qmnis uflebamosilebis momcem pirobebs, aramed socialuri <strong>da</strong><br />

politikuri qmedebisaTvis SezRudvebis, pirobebis, strategiebisa <strong>da</strong><br />

arCevanis gaTvaliswinebiT.<br />

rokos (1997) mosazrebiT, “fragmentaciisa <strong>da</strong> kulturuli diziunqciis<br />

maxasiaTeblebi <strong>da</strong> subalterni sivrceebis warmoSoba (rac sa<strong>da</strong>vos xdis<br />

aSS-evrocentrul reprezentaciebs <strong>da</strong> batonobas), ra Tqma un<strong>da</strong>, gvxvdeba<br />

urbanul centrebSi, rogoricaa los anJelesi... ganxorciel<strong>da</strong> aziis,<br />

laTinuri amerikis <strong>da</strong> afrikis qveynebi<strong>da</strong>n xalxis swrafi <strong>da</strong> masiuri<br />

migraciebi evropisa <strong>da</strong> aSS-s megaqalaqebSi, maTi gavlena kulturul,<br />

ekonomikur <strong>da</strong> politikur instituciur urTierTobebze <strong>da</strong> maTi<br />

konstruireba <strong>da</strong> interpretireba, rogorc gaazrebuli safrTxisa erovnuli<br />

identobis kulturuli safuZvlis SenarCunebis mimarT, ramac gamoiwvia<br />

`gansxvavebis~ Teorizirebaze zrunva” (10).<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, am <strong>da</strong>mokidebulebebisa <strong>da</strong> cnebebis gaerTianeba<br />

moiTxovs transnacionalizaciis sxva<strong>da</strong>sxva ganzomilebebis analizs,<br />

risganac Sedgeba eri <strong>da</strong> ra rolsac asrulebs teritoriuli sivrceebi<br />

erovnuli suverenitetis cnebis formulirebaSi. es aseve gulisxmobs<br />

politikuri wreebisa <strong>da</strong> politikuri identobis erTgvarovani cnebebisadmi<br />

seriozul gamowvevas, ufro metad samuSao Zalis globalizaciis procesis<br />

konteqtSi, rogorc ganxilulia mesame TavSi. roko amtkicebs, rom swored<br />

im cvlilebis tipebze, romelic ers, identobas, Tems, teritoriasa <strong>da</strong><br />

saxelmwifos Soris man gaaanaliza, un<strong>da</strong> moxdes moqalaqeobis diskursis<br />

formulireba.<br />

Tavis kvlevaSi los anJelesis laTinoamerikul Temebze, roko (1997)<br />

adgens, rom axali <strong>da</strong> Zveli laTinoamerikelebi im saqmeebSi arian CarTuli,<br />

rac eqceva moqalaqeobis Senebis cnebis farglebSi: `isini erTvebian<br />

saqmianobaSi samoqalaqo sazogadoebis relaciur garemoebSi, romelic<br />

specifiur pirobebSi SeiZleba ganimartos, rogorc, faqtiurad, pretenzia<br />

TemSi wevrobaze, instituciur garemoebze, resursebze <strong>da</strong> SesaZleblobebze<br />

169


xelmisawvdomobis qonis Sesaxeb... kulturul safuZvelze <strong>da</strong>arsebul<br />

asociaciaTa qselebis ganviTarebisa <strong>da</strong> SenarCunebis Tavisuflebis Sesaxeb,<br />

rac gamocdis inkluzia/eqskluziis kriteriumebs <strong>da</strong> kulturul identobaTa<br />

sivrceebis <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebebs. [rokos kvlevam] ...…gamoavlina ramdenime iseTi<br />

praqtika, romelic, Tumca arc aRiqmebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> arc aqtorTa mier iyo<br />

`politikurad” gamiznuli, magram miuxe<strong>da</strong>vad amisa, faqtiurad, sa<strong>da</strong>vo<br />

gaxa<strong>da</strong> <strong>da</strong>dgenili sazRvrebi, wesebi <strong>da</strong> moqalaqeobis struqturebi” (10).<br />

specifiur pirobebSi: es aris moqalaqeobaze msjelobis sakiTxis arsi<br />

hibridulobis, sazRvrebis <strong>da</strong> subalterni sivrceebis postkolonialisturi<br />

perspeqtivi<strong>da</strong>n. romeli specifiuri pirobebi gaxdi<strong>da</strong> SesaZlebels imas, rom<br />

<strong>da</strong>dgenil sazRvrebze, wesebsa <strong>da</strong> moqalaqeobis struqturebze kamaTi<br />

gamx<strong>da</strong>riyo nawili diskusiisa imis Sesaxeb, Tu subaltern identobebs<br />

rogor SeuZlia Seadginos moqalaqeobis amomwuravi, dinamiuri <strong>da</strong> rTuli<br />

cneba? es aris is gamowveva, romelsac postkolonializmi uyenebs<br />

moqalaqeobas, rogorc es ase kargad aris warmodgenili rokos Teoriul<br />

<strong>da</strong> empiriul kvlevaSi.<br />

Tumca, es sakiTxi ar ganxilula T. h. marSalis klasikur kvlevaSi,<br />

SezRuduli interesis gamo, romelsac igi amJRavneb<strong>da</strong> demokratizaciis<br />

Sesaxeb msjelobisas <strong>da</strong> imis gamo, rom ar esmo<strong>da</strong> britanuli moqalaqeobis<br />

struqtura britanuli saxelmwifos, rogorc imperiuli Zalauflebis<br />

struqturis gaTvaliswinebiT. magram, eTnikurobis rolis ver gageba ar<br />

aris Semofargluli britaneTiT, aramed mniSvnelovani roli aqvs<br />

Sesrulebuli amerikis SeerTebul StatebSi moqalaqeobis sakiTxSi.<br />

rasis kritikuli Teoria<br />

is, rom sakuTreba mu<strong>da</strong>m araTanabari iqneba, ueWvelia.<br />

– tomas peini, saRi azri <strong>da</strong> sxva politikuri Txzulebebi<br />

<strong>da</strong>mfuZnebeli mamebi<strong>da</strong>n yvelaze liberalurnic ki, ver SeZlebdnen<br />

warmoedginaT iseTi sazogadoeba, romelSic TeTrkanianebi <strong>da</strong> Savkanianebi<br />

icxovrebdnen erTad, rogorc Tanamoqalaqeebi. Rirseba <strong>da</strong> inteleqtualuri<br />

erTianoba stimuls aZlev<strong>da</strong> maT, mxari <strong>da</strong>eWiraT monebiT vaWrobis<br />

gauqmebisaTvis, hqono<strong>da</strong>T piradi antipaTiis SiSi.<br />

– stauton lindi, `monoba <strong>da</strong> <strong>da</strong>mfuZnebeli mamebi”<br />

moqalaqeobis TeoriaSi T. h. marSalis mier Setanili wvlilis<br />

miuxe<strong>da</strong>vad, man ver SeZlo gaeTvaliswinebina eTnikuroba <strong>da</strong> rasa Tavis<br />

analizSi, rac aSkara Secdoma iyo. dRes es ufro mniSvnelovania, vidre<br />

odesme. rasa <strong>da</strong> rasizmi kvlavac warmoadgens centralur cnebebs amerikis<br />

SeerTebul StatebSi rasis formirebis gagebisaTvis. rasisa <strong>da</strong><br />

170


tolerantobis liberaluri diskursis Sesaxeb uamravi sityvieri kamaTis<br />

miuxe<strong>da</strong>vad, rasa <strong>da</strong> rasizmi rasis kritikuli Teoretikosebis mier aRiqmeba,<br />

rogorc <strong>da</strong>xSobili <strong>da</strong> sruliad marginalizebuli sajaro politikisa <strong>da</strong><br />

moqalaqeobis analizSi (ledson-bilingsi <strong>da</strong> teiti, 1995).<br />

rasis kritikuli Teoria warmoiSva amerikis SeerTebul StatebSi<br />

iuridiuli kvlevebis konteqstSi, romelic cdilob<strong>da</strong> Sexebo<strong>da</strong><br />

ferandkaniani a<strong>da</strong>mianebisadmi diferencirebul <strong>da</strong>mokidebulebas cixisa <strong>da</strong><br />

iuridiuli sistemebis mxri<strong>da</strong>n. bevrisTvis, rasis kritikuli Teoria<br />

warmoadgens feradkaniani progresuli iuridiuli mkvlevrebis Sromis<br />

nayofs, romlebic amerikul kanons rasizmiT gamsWvalulad aRiqvamdnen <strong>da</strong><br />

romlebmac umTavres miznad <strong>da</strong>saxes amerikul iurisprudenciaSi rasizmis<br />

aRmofxvra yvela formis <strong>da</strong>qvemdebarebis aRmofxvrisaTvis.<br />

rasis kritikuli Teoria, rogorc is Camoyalibebulia misi erT-erTi<br />

ZiriTadi momxris, derik belis (1995) mier, amerikis SeerTebul StatebSi<br />

samoqalaqo uflebebis miRwevebs am saukuneSi mzardi skepticizmiT uyurebs:<br />

`Cvens epoqaSi, pirveli precedenti – brauni ganaTlebis sabWos winaaRmdeg<br />

moaswaveb<strong>da</strong> meoce saukunis emansipaciis sajarod gamocxadebas”. Tumca,<br />

orive politika ufro metad emsaxurebo<strong>da</strong> eris sagareo politikis miznis<br />

ganviTarebas, vidre realur <strong>da</strong>xmarebas sTavazob<strong>da</strong> Savkanianebs” (2). beli<br />

amtkicebs, rom amerikis SeerTebul StatebSi iuridiul uflebaTa sistema<br />

Sewirul iqna TeTrkanobis sasargeblod: `is TeTrkanianebic ki, visac ar<br />

gaaCniaT simdidre <strong>da</strong> Zalaufleba, Tavisi rasobrivi upiratesobis SegnebaSi<br />

mxar<strong>da</strong>Weras grZnoben politikis im ga<strong>da</strong>wyvetilebebis mxri<strong>da</strong>n, romlebsac<br />

ewireba SavkanianTa uflebebi. SavkanianTa <strong>da</strong>qvemdebareba, rogorc Cans,<br />

arwmunebs TeTrkanianebs gamouTqmel, magram aranakleb u<strong>da</strong>vo TavianTi<br />

`siTeTris~ sakuTrebis uflebaSi” (7).<br />

`siTeTre” Cans, rogorc privilegiis organizebuli principi:<br />

TeTrkanianad yofnis privilegia <strong>da</strong> amis gamo rasis arqonis privilegia.<br />

TeTrkanianobis iuridiuli struqtura 1952 wlamde <strong>da</strong>kavSirebuli iyo<br />

moqalaqeobis iuridiul struqturasTan: `kongresma 1790 wels<br />

naturalizacia Semofargla `TeTrkaniani” pirebiT. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

naturalizaciis moTxovnebi mas Semdeg xSirad icvlebo<strong>da</strong>, moqalaqeobis es<br />

rasobrivi moTxovna arsebob<strong>da</strong> saukunenaxevarze meti xnis manZilze <strong>da</strong><br />

ZalaSi rCebo<strong>da</strong> 1952 wlamde. am qveynis arsebobis <strong>da</strong>sawyisi wlebi<strong>da</strong>n<br />

moyolebuli arc Tu ise Soreul warsulamde, `TeTrkanianoba” iyo<br />

moqalaqeobis miRebis piroba (heni lopesi, 1997:542).<br />

rasis kritikuli Teoria, rogorc solorzano <strong>da</strong> vilapando<br />

(ibeWdeba) ganmartaven, <strong>da</strong>kavSirebulia xuT ZiriTad momentTan: (1) ZiriTadi<br />

fokusi rasaze <strong>da</strong> rasizmze; (2) dominanturi ideologiisadmi gamowveva; (3)<br />

171


socialuri samarTlianobisadmi erTguleba; (4) empiriuli codnis<br />

mniSvnelovneba; <strong>da</strong> (5) interdisciplinaruli perspeqtivis gamoyeneba.<br />

riCard Ddelgados (1997), rasis kritikuli Teoriis erT-erT wamyvan<br />

warmomadgenels amerikis SeerTebul StatebSi, Semoaqvs rasis kritikuli<br />

Teoriis ZiriTadi gageba eseebis krebulSi (romlis re<strong>da</strong>qtoric Tavad igi<br />

gaxlavT) <strong>da</strong> am moZraobis yvelaze mowinave arss Semdegnairad asaxavs:<br />

pirveli, rasis kritikuli Teoria warmoadgens TxzulebaTa axal Taobas,<br />

romelic Seexeba samoqalaqo uflebebs amerikis SeerTebul StatebSi. meore,<br />

igi aris `axalgazr<strong>da</strong> mwerlebis dinamiuri, amaRelvebeli <strong>da</strong> mzardi<br />

moZraoba (kanonis Sesabamisad), romelTagan bevri (Tumca ara yvela maTgani)<br />

feradkaniania, romlebic rasobriv orTodoqsulobas eWvqveS ayeneben,<br />

arRveven legalur akademias, eWvqveS ayeneben komfortul legalur<br />

winapirobebs <strong>da</strong> awarmoeben kvlevas Cveni eris yvelaze Znel <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>uWrel<br />

problemaze – rasaze azrovnebis axali gzebis mosaZieblad~ (xiii). mesame,<br />

ZiriTadi winapirobaa is, rom rasizmi warmoadgens normalur, ara normisgan<br />

ga<strong>da</strong>xris maxasiaTebels amerikuli sazogadoebisa, sekularul<br />

maxasiaTebels, romelic aRniSnulia `TeTrkanianobis” socialuri<br />

struqturiT. meoTxe, rasis socialuri struqtura – misi legaluri<br />

struqturis msgavsad – Sedgenilia diskursiuli analizis meSveobiT.<br />

iwyeben ra im SesavliT, rom `kultura qmnis socialur realobas ise, rom<br />

xels uwyobs sakuTar (an elituri jgufebis) interess” (delgado, 1997:xiv),<br />

rasis kritikuli Teoriis specialistebi iwyeben sxva realobis Seqmnas <strong>da</strong><br />

amitomac umniSvnelovanesia narativis, <strong>da</strong> kerZod, avtobiografiis<br />

gamoyeneba. jerom makkristal qalf umcrosis (1997) <strong>da</strong>sabuTebiT,<br />

avtobiografiebi mniSvnelovania: `Savkanianobas, am axlo momavalSi mainc,<br />

ver Sevcvli; ver Sevcvli ise, rom igi aRar iyos anomalia bevri<br />

a<strong>da</strong>mianisaTvis. SemiZlia mxolod imedi mqondes imisa, rom forma Sevucvalo<br />

azrovnebas, romliTac es anomalia aRiqmeba... avtobiografia aseve gavlenas<br />

axdens Cems TeTrkanian kolegebze. mjera, rom vaSfoTeb Cems kolegebs,<br />

roca vayeneb sakiTxebs Cveni studentebisa <strong>da</strong> profesor-maswavleblebis<br />

Semadgenlobaze, an imaze, rasac Cven vaswavliT, radgan es wamowevs maT<br />

sakuTar avtobiografiasTan <strong>da</strong>kavSirebul sakiTxebs. Cemi TeTrkaniani<br />

kolegebi fiqroben, rom maT me vekiTxebi: `rogor moxvediT aqamde?~ maT<br />

surT, SevuerTde siCumis SeTqmulebaSi, rac moiTxovs zogad <strong>da</strong> martiv<br />

avtobiografias. amas ar vizam” (415). mexuTe, rogorc delgado (1995)<br />

amtkicebs, rasis kritikuli Teoriis kidev erTi mniSvnelovani arsia<br />

interesTa konvergencia: `TeTrkanianTa elita <strong>da</strong>uSvebs, an xels Seuwyobs<br />

SavkanianTa rasobriv ganviTarebas mxolod maSin, roca isini aseve xels<br />

Seuwyoben TeTrkanianTa pirad interess” (xiv). amitom, tradiciuli<br />

samoqalaqo uflebebis kanoni TeTrkanianebisaTvis ufro faseulad aRiqmeba,<br />

172


vidre SavkanianTaTvis. meeqvse, feminizmis SigniT poziciuri midgomis<br />

Teoriis msgavsad, rasis kritikuli Teoria irCevs perspeqtivizmis formas,<br />

rogorc acxadebs misi erT-erTi kritikosi, ren<strong>da</strong>l kenedi (1997): `im<br />

tanjvis gareSe, romelic gamowveulia feradkanianad yofnisgan<br />

TeTrkanianebis mier dominirebul sazogadoebaSi, TeTrkaniani mkvlevrebi<br />

ver xe<strong>da</strong>ven samyaros msxverplis pozicii<strong>da</strong>n <strong>da</strong> amdenad, xeli SeeSlebaT<br />

Seqmnan iseTi codna, romelic rasobrivi viqtimizaciis winaaRmdeg efeqtian<br />

brZolis imperativebTan Sesabamisi iqneba~ (437). feminizmis moZraobis<br />

msgavsad, romelmac wamowia mosazreba, rom `piradi aris politikuri~,<br />

rasis kritikulma Teoriam wamowia mosazreba, rom `piradi aseve<br />

legaluria~ (qalfi, 1997:411).<br />

socialuri uTanasworobisa <strong>da</strong> skolis usamarTlobis sferoSi<br />

arsebul sakiTxebze diskusias ledson-bilingsi <strong>da</strong> teiti (1995) iwyeben im<br />

mosazrebiT, rom rasa kvlavac warmoadgens mniSvnelovan faqtors amerikis<br />

SeerTebul StatebSi uTanasworobis gansazRvraSi; <strong>da</strong> im faqtis<br />

gaTvaliswinebiT, rom aSS-s sazogadoeba efuZneba sakuTrebis uflebebis<br />

upiratesobas, ara pirad uflebebs, sakuTrebisa <strong>da</strong> rasis ga<strong>da</strong>kveTa qmnis<br />

socialuri <strong>da</strong> skolis usamarTlobis wvdomis analitikur instruments.<br />

Semdgom, rasis kritikuli Teoria gamosadegi iqneba imisaTvis, raTa<br />

<strong>da</strong>vamtkicoT, rom rasizmi endemuri <strong>da</strong> Rrmad gamj<strong>da</strong>ria amerikul<br />

cxovrebaSi. es kulturulad sanqcirebuli rwmenebi (ara aqvs mniSvneloba,<br />

Tu ramdenad simbolurad aris SeniRbuli) moicavs adre <strong>da</strong>dgenili<br />

socialuri, kulturuli <strong>da</strong> ekonomikuri upiratesobebis <strong>da</strong>cvas. amdenad,<br />

rasizmisadmi gamowveva Sedegad iZleva rasobriv umciresobebze<br />

TeTrkanianebis upiratesi statusisadmi seriozul gamowvevas. ledsonbilingsi<br />

<strong>da</strong> teiti amtkiceben, rom samoqalaqo uflebebze kanonebi<br />

araefeqtiani iyo am rasobrivi uTanasworobis ga<strong>da</strong>saWrelad, radgan,<br />

sabolood, sakuTrebis subordinaciis safuZvlisadmi <strong>da</strong>pirispirebis<br />

gareSe, TeTrkanianebma, paradoqsulad, sargebeli naxes skolis<br />

desegregaciisgan. ufro metic, rodesac <strong>da</strong>iwyo desegregacia, amuSav<strong>da</strong><br />

resegregaciis axali modelebi unarianobis mixedviT <strong>da</strong>jgufebis gamo, rac<br />

qmni<strong>da</strong> pirobebs TeTrkanianTa <strong>da</strong> feradkanianTa Soris swavlis<br />

wonasworobis <strong>da</strong>rRvevisaTvis (ouqsi, 1995; velsi <strong>da</strong> ouqsi, ibeWdeba).<br />

rasis kritikuli Teoriis sxva mniSvnelovani mosazreba, romelic<br />

Zalze mniSvnelovania moqalaqeobis ganxilvisas, aris is, rom<br />

neitralurobis, obieqturobis, meritokratiis moTxovnebi <strong>da</strong> rasobrivi<br />

crurwmenebisgan Tavisufali sazogadoebis mizani sa<strong>da</strong>vo un<strong>da</strong> gaxdes<br />

(ledson-bilingsi <strong>da</strong> teiti, 1995:55-59; farberi <strong>da</strong> Seli, 1995; olivas, 1995).<br />

amgvarad, `rasis kritikuli Teoriis warmomadgenlebisTvis, socialuri<br />

173


ealoba iqmneba individualuri situaciebis Sesaxeb ambebis<br />

formulirebiTa <strong>da</strong> gacvliT. es ambebi asrulebs interpretaciuli<br />

struqturebis magivrobas, romliTac Cven vawesrigebT gamocdilebas, xolo<br />

gamocdileba gvawesrigebs Cven~ (ledson-bilingsi <strong>da</strong> teiti, 1995:57).<br />

rasis Teoretikosebis mtkicebiT, rasizmi imdenad Rrmad<br />

fesvgadgmulia amerikaSi, rom moqalaqeobis nebismieri xelaxali gaazreba<br />

saWiroa moicavdes legalur sistemaSi, <strong>da</strong> ufro metic, skolis sistemaSi<br />

arsebul rasizmis praqtikisadmi sistematur gamowvevebs. SesaZloa,<br />

simarTle iyos, rom `sxva<strong>da</strong>sxva jgufebis wevrebs aqvT gansxvavebuli<br />

meTodebi sakuTari gamocdilebis wvdomisaTvis <strong>da</strong> aseve, sakuTari gagebis<br />

sxvebisaTvis gandobisaTvis~ (farberi <strong>da</strong> Seli, 1995:284).<br />

moqalaqeobis am xelaxalma gaazrebam sa<strong>da</strong>vo un<strong>da</strong> gaxados ara<br />

mxolod rasizmi, aramed aseve sakuTrebis uflebebis logikis pirad<br />

uflebebis logikaze upiratesoba <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebaTa safuZveli,<br />

rogorc Tanasworobisa <strong>da</strong> samarTlianobis safuZveli. amocanis<br />

mniSvnelovnebi<strong>da</strong>n gamomdinare, ar arsebobs gulubryvilo varaudebi, rom<br />

antirasistuli poziciebi SeiZleba advilad iqnes organizebuli<br />

koaliciaSi, raTa eWvqveS <strong>da</strong>dges gavrcelebuli rasistuli struqturebi,<br />

grZnobebi <strong>da</strong> Rirebulebebi.<br />

rasis sakiTxis pirvel adgilze <strong>da</strong>yenebiT, rasis kritikuli Teoria<br />

amtkicebs, rom aRar SeiZleba ganxilul iqnes moqalaqeobis sakiTxi,<br />

rogorc erTgvarovani identoba uflebebisa <strong>da</strong> movaleobebis<br />

ganxorcielebis ZiebaSi. imave argumentaciasTan erTad, romelsac iyeneben<br />

rasis Teoriis warmomadgenlebi, Zveli <strong>da</strong> axali socialuri moZraobebis<br />

Teoriebi gvTavazoben sxva mniSvnelovan mtkicebas moqalaqeobis<br />

mdgomareobasa <strong>da</strong> Sedgenilobaze, romelsac mogvianebiT ganvixilav.<br />

axali socialuri moZraobebi <strong>da</strong> moqalaqeoba<br />

radgan verasodes SeZleben ZalauflebaSi yofnas, maT SeuZliaT SeinarCunon<br />

TavianTi gamaerTianebeli, Tumca winaaRmdegobrivi ideologia <strong>da</strong>, maSasa<strong>da</strong>me,<br />

isini ga<strong>da</strong>rCebian, <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>rCebian sakmaod kargad, rogorc moZraobebi. es<br />

kapitalizmis politikuri javSnis <strong>da</strong>susteba iyo, romelmac antisistematuri<br />

moZraobebisTvis saxelmwifo ZalauflebaSi mosvlis saSualebis micemiT<br />

Rrma Si<strong>da</strong> ganxeTqileba Seitana am moZraobebSi, ganxeTqileba maT Soris,<br />

vinc iswrafo<strong>da</strong> aRmavali mobilobisken <strong>da</strong> iswrafo<strong>da</strong> Tanasworobisken.<br />

– imanuel valerstaini, socialuri mecnierebis ga<strong>da</strong>azreba<br />

174


socialuri moZraobebis sakiTxis seriozulad miReba moiTxovs ufro<br />

didi yuradRebis mipyrobas koleqtiuri qcevis <strong>da</strong> koleqtiuri qmedebisadmi,<br />

terminebis, romelic Seesabameba met-naklebad spontanuri aqtivobebis tips<br />

(<strong>da</strong>wyebuli brbos aRSfoTebi<strong>da</strong>n revoluciur moZraobebamde), romelsac<br />

eWvi Seaqvs arsebuli institutebis struqturebsa <strong>da</strong> kulturul normebSi<br />

(tilli, 1978). 9<br />

frangi sociologis alen turenis socialurma Teoriam (1981)<br />

socialur moZraobebs mianiWa ZiriTadi mniSvneloba sazogadoebis<br />

TeoriasTan, socialur cvlilebasTan <strong>da</strong> moqalaqeobasTan mimarTebaSi.<br />

socialuri moZraobebi gansxvavdeba arasamTavrobo organizaciebisagan<br />

(NGOs). isini, Cveulebriv, Tavisufalni arian samTavrobo kontrolisgan<br />

TavianTi avtonomiiT; am terminiT aRniSnaven `arasamTavrobo, arakomerciul<br />

organizacias, romelsac aqvs sakuTari ZiriTadi kapitali, romelsac<br />

marTavs misi meurveebi, an direqtorebi, <strong>da</strong> igi <strong>da</strong>arsebulia, rom<br />

SeinarCunos an xeli Seuwyos ... aqtivobebs, romelic emsaxureba<br />

keTildReobas~ (emersoni, 1956, citirebulia: arnovi, 1980). arasamTavrobo<br />

organizaciebi SeiZleba iyos, an ar iyos pirveladi organizaciebi, romelic<br />

Tavis mxriv, xSirad gansazRvrulia (magaliTad laTinur amerikaSi),<br />

rogorc kerZo, adgilobriv TviTmmarTvelobaze <strong>da</strong>fuZnebuli<br />

organizaciebi, romelic muSaobs, rom uzrunvelyos demokratiuli<br />

mmarTveloba <strong>da</strong> gaumjobesebuli ekonomikuri saSualebebi RaribTaTvis<br />

samuSao adgilebis SeqmniT, ganaTlebiT, jan<strong>da</strong>cviT <strong>da</strong> produqtiuli<br />

mikrosawarmoebiT (Inter-American Foun<strong>da</strong>tion, 1990). turenis mosazrebiT,<br />

socialuri moZraobebi axorcieleben koleqtiur mcdelobebs ZalauflebaSi<br />

garkveuli tipis cvlilebis xelSesawyobad. turenisaTvis (1981) arsebobs<br />

konfliqturi qmedebis tipi, romelic yvelaze kargad <strong>da</strong>xasiaTebulia,<br />

rogorc Tav<strong>da</strong>cviTi koleqtiuri qceva. magaliTad, pirveladi<br />

organizaciebisa <strong>da</strong> arasamTavrobo organizaciebis mier ganxorcielebuli<br />

mcdelobebi – gaaumjobeson umuSevrobis Sedegebi, sacxovrebliT<br />

uzrunvelyofis deficiti <strong>da</strong> SezRuduli jan<strong>da</strong>cva, an saganmanaTleblo<br />

infrastruqturebi, SeiZleba klasificirdes, rogorc koleqtiuri<br />

Tav<strong>da</strong>cviTi qceva. tureni aseve ganixilavs konfliqtis meore tips,<br />

romelSic konfliqtebi axdens ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis modificirebas <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>iqceva socialur brZolebad. Tuki jgufebi eswrafian, Secvalon<br />

Zalauflebis socialuri urTierTobebi kulturul aqtivobebSi, eTikur<br />

RirebulebebSi, mecnierebaSi an warmoebaSi, isini SeiZleba klasificirdes<br />

socialur moZraobebad. amgvarad, feministuri, ekologiuri, samSvidobo <strong>da</strong><br />

birTvuli energiis warmoebisa <strong>da</strong> gamoyenebis winaaRmdeg mimarTuli<br />

moZraobebi warmoadgens socialur moZraobaTa magaliTebs. magaliTad,<br />

laTinur amerikaSi, socialuri moZraobebi moicavs qristianul Temebs,<br />

175


aionul asociaciebs, feministur moZraobas, miwis sakuTrebis armqone<br />

glexebis moZraobas <strong>da</strong> ekologiur asociaciebs (meinvaring <strong>da</strong> viola, 1984;<br />

sleiteri, 1985; jelimi, 1987; rodriges bran<strong>da</strong>o, 1982).<br />

Tu politikas ganvixilavT, rogorc brZolas ZalauflebisaTvis, es<br />

socialuri moZraobebi ar un<strong>da</strong> iqnes ganmartebuli ukiduresad politikuri<br />

TvalsazrisiT, vinai<strong>da</strong>n isini aseve warmoadgenen kulturul <strong>da</strong> moralur<br />

praqtikebs, romelic orientirebulia koleqtiuri identobebisa <strong>da</strong><br />

sivrceebis Seqmnaze. isini warmoiSoba garkveuli moTxovnebis <strong>da</strong><br />

specifiuri socialuri urTierTobebis irgvliv, Tan<strong>da</strong>TanobiT xdeba<br />

avtonomiuri <strong>da</strong> Tavisufldeba interesTa politikuri reprezentaciis<br />

tradiciuli institutebisagan. es asea, amtkicebs ernesto laklo (1985) –<br />

uerTdeba ra socialuri moZraobis Teoriis sxva momxreebs – radgan<br />

individebi metad aRar gansazRvraven TavianT identobas mxolod <strong>da</strong><br />

mxolod warmoebis saSualebebTan <strong>da</strong> urTierTobebTan mimarTebaSi, aramed<br />

rogorc momxmareblebi, garkveuli raionis macxovreblebi, eklesiisa Tu<br />

genderuli jgufis wevrebi <strong>da</strong> politikur sistemaSi monawileebi<br />

(kalderoni, gutieresi <strong>da</strong> dos santosi, 1987; leCneri, 1987).<br />

faqtiurad, socialuri moZraobebi SeiZleba warmoiSvas pirveladi <strong>da</strong><br />

saTemo organizaciebis, arasamTavrobo organizaciebis, politikuri<br />

partiebis, profkavSirebis, saeklesio organizaciebisa <strong>da</strong> Tun<strong>da</strong>c<br />

pirovnebebis (rogoricaa inteleqtualebis, xelovanebisa <strong>da</strong> sxvaTa)<br />

aliansebis saxiT. vinai<strong>da</strong>n axali socialuri moZraobebi eWvqveS ayeneben<br />

mzard biurokratizacias, komodifikacias <strong>da</strong> socialuri cxovrebis<br />

kulturul masifikacias, isini warmoadgenen `demokratiis ufro Ria <strong>da</strong><br />

pluralisturi formis gamoxatulebas~, romelic iswrafis `koleqtiuri <strong>da</strong><br />

monawileobiTi Rirebulebebisa <strong>da</strong> praqtikebis gavrcelebis gaZlierebisaken<br />

socialur brZolaTa adgilebis ganuwyvetlad mzardi diapazonis<br />

meSveobiT~ (sleiteri, 1985:6).<br />

socialuri moZraobebis ufro zusti mniSvneloba, rogorc gamowvevisa<br />

arsebuli institutebis mimarT, mkveTrad diferencirebuli un<strong>da</strong> iyos ara<br />

mxolod rezistentulobis ufro bundovani cnebisgan, aramed aseve<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si `reformebis moZraobebis~ sakmaod gansxvavebuli cnebisgan,<br />

romelsac, umeteswilad, mcire ram akavSirebs normaluri politikuri<br />

arxebis farglebs gareT arsebul politikurad saSiS masobriv<br />

mobilizaciasTan.<br />

meoce saukunis 60-ian wlebSi mravalma socialurma <strong>da</strong> studenturma<br />

moZraobam moaxdina socialuri moZraobebis Teoriis rekonstruireba <strong>da</strong><br />

Sewy<strong>da</strong> koleqtiuri qmedebisadmi, rogorc araracionalurisadmi midgoma.<br />

ufro metic, mravali midgomiT radikalurad iqna koreqtirebuli<br />

176


socialuri moZraobis mobilizaciaSi piradi <strong>da</strong>interesebulobis analizi –<br />

anu, mobilizaciis utilitaruli koncefciis Sedegebi, romelic efuZneba<br />

ekonomikuri argumentis Zireul koreqtirebas, romliTac gamsWvaluli iyo<br />

marqsis socialuri interesebis koncefcia. racionaluri arCevanis Teoriis<br />

mixedviT, koleqtiuri qmedebis logika paradoqsulia, radgan Tu a<strong>da</strong>mianis<br />

motivacia arsebiTad individualur pirad interess efuZneba, koleqtivis<br />

wevrebs ar aqvT racionaluri interesi, Tavi gaswiron koleqtiuri<br />

mogebisaTvis, roca SeuZliaT miaRwion pirad sargebels monawileobis<br />

gareSe. `fri raideris~ efeqti Sedegad iZleva imas, rom mobilizacia<br />

ukiduresac rTulia, Tu gaviTvaliswinebT moZraobis wevrTa didi<br />

umravlesobis aqtivizmis motivirebisaTvis idealebis sisustes.<br />

neoliberalizmTan erTad gaisma samoqalaqo sazogadoebis (romelic<br />

aRiqmeba kerZo seqtorad) ganviTarebis <strong>da</strong> gaZlierebis mowodeba. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom saerTaSoriso organizaciebma, rogoric aris msoflio banki,<br />

saerTaSoriso savaluto fondi <strong>da</strong> iunesko, xazi gausves arasamTavrobo<br />

organizaciebis mniSvnelobas gaWirvebulTa <strong>da</strong>xmarebaSi <strong>da</strong> moqmedebaSi<br />

saxelmwifoebrivi qmedebis ararsebobisas, aravin axsenebs socialuri<br />

moZraobebis sa<strong>da</strong>vo xasiaTs. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, socialuri moZraobebi<br />

warmoadgens dinamiur aqtors samoqalaqo sazogadoebaSi saxelmwifos<br />

winaSe gamowvevebis <strong>da</strong>yenebis TvalsazrisiT <strong>da</strong> maT xSirad xels uwyobs<br />

sxva<strong>da</strong>sxva arasamTavrobo organizaciebi, romlebic mniSvnelovani aqtorebi<br />

gaxdnen ganaTlebisa Tu sxva konteqstebSi.<br />

axali socialuri moZraobebis Teoria gansxvavdeba klasikuri<br />

marqsistuli Teoriisgan sakuTar mcdelobaSi, Cawvdes Sesabamis ga<strong>da</strong>svlas<br />

ganawilebis politiki<strong>da</strong>n socialur moZraobebze, romelic<br />

<strong>da</strong>interesebulia identobis politikiT <strong>da</strong> cxovrebis xarisxiT. diskusia<br />

mimdinareobs `axali socialuri moZraobebis~ sicxadis sa<strong>da</strong>vo Tezisis,<br />

evropuli warmoSobis koncefciis irgvliv, romelic mkveTr aqcents akeTebs<br />

kognitur <strong>da</strong> ideologiur faqtorebze, aseve samoqalaqo sazogadoebis<br />

(gansxvavebiT saxelmwifosgan), rogorc cvlilebis arenis mniSvnelovnebaze<br />

(kini 1988; koeni <strong>da</strong> arato, 1992; fovereiqeri, 1995; ederi, 1993). es midgoma<br />

warmoiSva mcdelobisagan, (gasuli saukunis 60-iani wlebi<strong>da</strong>n moyolebuli)<br />

Cawvdomodnen saprotesto moZraobebs, romelic, rogorc Cans,<br />

fokusirebuli iyo gansakuTrebul sakiTxebze <strong>da</strong> iyeneb<strong>da</strong> axali tipis<br />

monawileebs: studenturi moZraobebi, samSvidobo <strong>da</strong> ekologiuri<br />

moZraobebi, qalTa moZraobebi <strong>da</strong> sxv. am perspeqtivis mixedviT, axali<br />

socialuri moZraobebi ZiriTad meTodebSi erTmaneTisgan gansxvavdeba<br />

ideologiiT (cxovrebis xarisxi, zrdisa <strong>da</strong> redistribuciisagan<br />

gansxvavebiT); <strong>da</strong>xmarebis safuZvliT (mravalferovani interesebi <strong>da</strong> mzardi<br />

qselebi, gansxvavebiT socialuri klasebisa, romelic ukavSirdeba<br />

177


industriul Sromas, soflis meurneobas an rasas); monawileobis<br />

motivaciiT (ufro idealisturi, obieqturi socialuri interesebisgan<br />

gansxvavebiT); organizaciuli struqturiT (decentralizebuli,<br />

biurokratiulisgan gansxvavebiT); <strong>da</strong> politikuri stiliT<br />

(arasaparlamento, molaparakebis neokorporatiul procesebSi<br />

integrirebulisgan gansxvavebiT) (<strong>da</strong>ltoni, kueCleri <strong>da</strong> burklini, 1990).<br />

socialuri moZraobebi aseve wamyvania sazogadoebrivi sferos agebis<br />

wvdomisaTvis, saganmanaTleblo politikasTan mimarTebaSi, gansakuTrebiT<br />

skolebTan <strong>da</strong>kavSirebiT, asrulebs agreTve mniSvnelovan rols socialuri<br />

ganxilvisaTvis demokratiuli auditoriis SeqmnaSi. kulturuli<br />

reformistuli moZraobebi xSirad SesabamisobaSi modis farTo socialuri<br />

moZraobebTan, rogorc es aris moyvanili paulo freiris san pauluSi<br />

(brazilia) politikis SemmuSaveblis Tav<strong>da</strong>pirvel gamocdilebaSi, meoce<br />

saukunis 90-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi demokratiuli socialisturi<br />

politikuri partiis mmarTvelobis qveS (o’kadizi, vongi <strong>da</strong> toresi, 1998).<br />

specifiuri kombinaciebis socialistur partiebTan erTad, romlebic<br />

demokratiuli liberaluri arCevnebis meSveobiT iZendnen saxelmwifos<br />

segmentebis kontrols <strong>da</strong> cdilobdnen <strong>da</strong>ekavSirebinaT socialuri<br />

moZraobebi saxelmwifo politikasTan, aseve mniSvnelovan aqtorebad iqca<br />

studenturi moZraobebi. es ar gaxlavT axali moqalaqeobis Teoriis<br />

ganxilvisas, Tu gavixsenebT berkliSi Tavisufali sityvis moZraobas <strong>da</strong> mis<br />

Sedegebs moqalaqeobisaTvis amerikis SeerTebul StatebSi.<br />

studenturi moZraobebis problematika mWidrod asocirebulia im<br />

konteqstebTan, sa<strong>da</strong>c Tavad universiteti (<strong>da</strong> zogjer saSualo<br />

saganmanaTleblo institutebi) iqceva socialuri moZraobebis aqtivobaTa<br />

adgilad. aseT studentur moZraobebs perioduli gavlena hqon<strong>da</strong><br />

ganviTarebul industriul sazogadoebebze (mag., revoluciuri amboxeba<br />

evropaSi pirveli msoflio omis Semdeg, meoce saukunis 30-iani wlebis<br />

konfrontacia faSistebs, socialistebsa <strong>da</strong> komunistebs Soris; <strong>da</strong><br />

msoflio masStabis studenturi amboxebebi gasuli saukunis 60-iani wlebis<br />

bolos) (vileneri, 1970; volerSteini, 1991). bevr sustad ganviTarebul<br />

konteqstSi, studenturi moZraobebi <strong>da</strong>rCa aRSfoTebis virtualurad uwyvet<br />

wyarod met-naklebad avtoritaruli saxelmwifos winaaRmdeg, romelic<br />

qmnis Semosavlisa <strong>da</strong> SesaZleblobebis uzarmazar uTanasworobas. am<br />

garemoebSi, brZolebi universitetis `avtonomiisaTvis~ nawilobriv<br />

gamowveuli iyo studenturi moZraobebis mier Seqmnili politikuri<br />

safrTxiT (molisi, 1996).<br />

identobis politika aseve mniSvnelovan rols asrulebs<br />

saganmanaTleblo politikis Sedgenasa <strong>da</strong> socialuri moZraobebSi.<br />

178


saganmanaTleblo politika SeiZleba iyos aSkara nawili zogadi<br />

socialuri moZraobisa, rogorc `Zveli~ socialuri moZraobebis Teoriis<br />

SemTxvevaSi, romelic <strong>da</strong>interesebulia muSaTa klasis mobilizaciiT. aq<br />

klasikuri magaliTi aris ganaTlebis roli, rogorc nawili evropuli<br />

muSaTa moZraobebis moTxovnebisa mecxramete <strong>da</strong> meoce saukuneebSi (saimoni,<br />

1987, 1965; vrigli, 1982). sajaro ganaTlebis aRmavloba <strong>da</strong>savleTSi SeiZleba<br />

aRiweros, rogorc klasebze <strong>da</strong>fuZnebuli socialuri moZraobebis<br />

brZolebis Sedegi, inkluziis, rogorc universaluri moqalaqeobis nawilis<br />

saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n xelSewyobis mosapoveblad (boli <strong>da</strong> ramiresi, 1992).<br />

zogierTi maTgani asocirebuli iyo ZiriTad socialur transformaciebTan.<br />

magaliTad, meqsikuri revoluciis Semdeg saganmanaTleblo reforma<br />

oficialurad <strong>da</strong>kavSirebuli iyo mcdelobebTan, gaefarTovebinaT soflis<br />

<strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> moexdinaT fermeri glexebisa <strong>da</strong> mkvidri mosaxleobis<br />

asimilireba. meqsikaSi 1921 wels erovnuli universitetis yofili<br />

prezidentis xose vaskonselosis (romelic wlebis manZilze gamoCn<strong>da</strong>,<br />

rogorc ZiriTadi erovnuli moazrovne) xelmZRvanelobiT sajaro<br />

ganaTlebis samdivnos Seqmna warmoadgen<strong>da</strong> mcdelobas, ara mxolod<br />

gaeerTianebinaT eri kulturulad, aramed <strong>da</strong>ekavSirebinaT axlad Seqmnili<br />

revoluciuri saxelmwifo klasikur <strong>da</strong>savlur azrovnebasTan, rogorc<br />

axali moqalaqeobis safuZvelTan. sakmaod uCveuloa, rom im qveyanaSi,<br />

romelic ganadgurebuli iyo samoqalaqo omiT (omma milionze meti<br />

a<strong>da</strong>mianis sicocxle Seiwira <strong>da</strong> qveyanaSi mosaxleoba im drosaTvis<br />

gaxl<strong>da</strong>T ToTxmeti milioni) mdivani vaskonselosis erT-erTi pirveli<br />

iniciativa iyo berZnuli klasikisa <strong>da</strong> sokrateze adre moRvawe<br />

filosofosebis nawarmoebebis gamocema, rac masiurad un<strong>da</strong><br />

gavrcelebuliyo meqsikel mosaxleobaSi.<br />

<strong>da</strong>bolos, axali socialuri moZraobis Teoria iyo umniSvnelovanesi<br />

winsvlis safuZveli socialuri moZraobebsa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris<br />

urTierTobebis wvdomaSi. axali socialuri moZraobebis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

Tviseba aris maTi kognituri <strong>da</strong> ideologiuri fokusi manamde arsebuli<br />

socialuri <strong>da</strong> kulturuli paradigmebis, rogorc identobis politikis<br />

nawilis xelaxal gaazrebaze. Sedegad, maTi erT-erTi ZiriTadi strategia<br />

aris aSkarad saganmanaTleblo xasiaTis (Zalauflebis mopovebaze<br />

fokusirebisgan gansxvavebiT), xolo Sedegebi moqalaqeobisaTvis uamravia.<br />

mxolod ramdenime rom <strong>da</strong>vasaxeloT, warmoidgineT is warmateba, rasac<br />

ekologiurma moZraobebma miaRwia skolebSi demokratiuli moqalaqeobis<br />

xelSewyobaSi, romelic <strong>da</strong>interesebulia, koleqtiur <strong>da</strong> Tun<strong>da</strong>c<br />

planetarul doneze, ga<strong>da</strong>Senebis gzaze mdgomi saxeobebis <strong>da</strong>cviT, haersa <strong>da</strong><br />

wyalSi <strong>da</strong>binZurebis doneebiT <strong>da</strong> sakvebSi saSiSi nivTierebebis arsebobiT.<br />

gaiTvaliswineT CiapasSi sapatisturi moZraobis roli im uTanasworobis<br />

179


gamosworebaSi, romelic arsebob<strong>da</strong> meqsikel adgilobriv mosaxleobasa <strong>da</strong><br />

postrevoluciur meqsikur saxelmwifos Soris <strong>da</strong> Tamami politikuri<br />

programa, romelic aerTianeb<strong>da</strong> am eTnikur <strong>da</strong> politikur moTxovnebs<br />

meqsikaSi WeSmaritad radikaluri demokratiis SeqmnasTan <strong>da</strong> demokratiuli<br />

moqalaqeobis gamonaklisis gareSe SeqmnasTan. gaiTvaliswineT skolebSi<br />

Tambaqos sawinaaRmdego moZraobis gavlena, romelic eWvqveS ayeneb<strong>da</strong> im<br />

ideas, rom moweva momxibvlelia, xolo reklamebs ukavSireb<strong>da</strong> Tambaqos<br />

mZlavr lobis <strong>da</strong> Tambaqos multinacionalur korporaciebs. Tambaqos<br />

moxmarebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT kritikas eqvemdebareba politikur sistemas,<br />

warmoebis wessa <strong>da</strong> moqalaqeTa cxovrebis xarisxis risks Soris arsebuli<br />

yvela tipis kavSirebi. ganvixiloT rasobrivi safuZvlis mqone samoqalaqo<br />

uflebebis moZraobis SemTxveva amerikis SeerTebul StatebSi:<br />

segregirebuli skolebis likvi<strong>da</strong>cia (misi aSkara SezRudvebisa <strong>da</strong> rasis<br />

kritikuli Teoriis kritikis miuxe<strong>da</strong>vad) SeiZleba Seadgen<strong>da</strong> yvelaze<br />

fun<strong>da</strong>mentur <strong>da</strong> Sors mimaval moTxovnas, romelic akavSireb<strong>da</strong> rasas <strong>da</strong><br />

<strong>ganaTleba</strong>s <strong>da</strong> sabolood rCebo<strong>da</strong> amerikuli moqalaqeobis ZiriTad<br />

principad (eiermani <strong>da</strong> jamisoni, 1991; karlsoni, 1997). warsuli<br />

uTanasworobis gamosworebaSi samoqalaqo uflebebis moZraobis monapovarma<br />

xeli Seuwyo Zmobisa <strong>da</strong> dobis ideas moqalaqeTa Soris, rac aumjobesebs<br />

monobis saziano (rac jer kidev Zlier igrZnoba) simbolur <strong>da</strong> materialur<br />

Sedegebs. ganvsajoT feministuri moZraobis mzardi mniSvneloba mamakacTa<br />

<strong>da</strong> qalTa Soris politikuri, socialuri, kulturuli <strong>da</strong> ekonomikuri<br />

Tanasworobis araorazrovnad mtkicebis TvalsazrisiT <strong>da</strong> socialuri<br />

urTierTobebis speqtris radikalurad Secvlis TvalsazrisiT skolebSi,<br />

feministuri pe<strong>da</strong>gogikis principebisa <strong>da</strong> meTodebis xelSewyobiT <strong>da</strong><br />

moswavleebs, maswavleblebsa <strong>da</strong> mSoblebs Soris socialuri gacvlis<br />

axali donis SeqmniT feministuri miznebis <strong>da</strong>cvaSi.<br />

multikulturul kurikulumSi seqsizmis mimarT am gamowvevis<br />

Sedegze wuxils gamoTqvamdnen neokonservatorebi. magaliTad, aSS-s<br />

skolebSi moqalaqeobis ganaTlebis Sesaxeb kvlevis aRwerisas amtkiceben,<br />

rom `saxelmZRvaneloebma mkveTrad Secvales Tavisi <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

qalebisadmi. maSin roca Zveli wignebi qalTa sakiTxebs ganixilavdnen<br />

amerikuli istoriis saintereso, magram, ZiriTa<strong>da</strong>d, periferiul nawilad,<br />

ufro Tanamedrove <strong>da</strong>mokidebulebebma gaafarToes <strong>da</strong> ganadides qalebis<br />

roli kacebis xarjze~ (kerneri, nagai <strong>da</strong> rosmani, 1995:5).<br />

es mxolod ramdenime sagulisxmo magaliTia socialuri moZraobebis<br />

mier ganaTlebis <strong>da</strong> saganmanaTleblo politikis meSveobiT moqalaqeobis <strong>da</strong><br />

socialuri cvlilebisadmi gaweul saqmeSi Setanili didi <strong>da</strong> seriozuli<br />

wvlili<strong>da</strong>n. axali socialuri moZraobis moTxovnebis pasuxad, politikaSi<br />

ganxorcielebuli mkveTri cvlilebebis warumatebeli mcdelobebis<br />

180


miuxe<strong>da</strong>vad, es axali socialuri moZraobebi Se<strong>da</strong>rebiT warmatebuli iyvnen<br />

am saganmanaTleblo mcdelobebSi, procesSi, romelic aisaxa<br />

sazogadoebrivi azris mniSvnelovan cvlilebebSi sxva<strong>da</strong>sxva sakiTxebze,<br />

rogoricaa genderi, rasa, garemo, mSvidoba <strong>da</strong> seqsualuri orientacia.<br />

TiToeuli axali socialuri moZraoba aseve xasiaTdebo<strong>da</strong> kurikulumis<br />

cvlilebis propagandiT <strong>da</strong> ZiriTa<strong>da</strong>d, hyav<strong>da</strong> cota TanamgrZnobi msmeneli<br />

maswavlebelTa <strong>ganaTleba</strong>Si <strong>da</strong> saganmanaTleblo politikis SemmuSavebelTa<br />

Soris.<br />

ufro metic, sajaro ganaTlebis sistemebis pluralisturi man<strong>da</strong>ti<br />

umetes liberalur demokratiebSi moiTxovs `legitimuri~ sakiTxebis dRis<br />

wesrigSi uwyvet ganaxlebebs, rac wardgenili un<strong>da</strong> iyos, rogorc<br />

sayovelTao ganaTlebisa <strong>da</strong> demokratiuli moqalaqeobis nawili. aseTi<br />

efeqtebi mniSvnelovnad matulobs ufro maRal doneebze, <strong>da</strong>, amgvarad,<br />

axdens `politkoreqtulobaze~ universitetis kampusebSi bolodroindeli<br />

debatebis forsirebas, gansakuTrebiT amerikis SeerTebul StatebSi (berube,<br />

1994). mniSvnelovanwilad, mTeli es debati SeiZleba ganvixiloT axali<br />

socialuri moZraobebis mniSvnelovani warmatebis TvalsazrisiT<br />

humanitarul mecnierebebSi <strong>da</strong> mcire masStabiT socialur mecnierebebSi<br />

(rac didi xnis manZilze ufro SesabamisobaSi iyo socialuri moZraobebis<br />

wvlilTan) umaRlesi ganaTlebis arsis reformirebaSi – Tu fun<strong>da</strong>mentur<br />

transformirebaSi ara. umeteswilad, es cvlilebebi grZeldebo<strong>da</strong><br />

erTsakiTxian moTxovnebTan SesabamisobaSi, rac xSirad tipiuria identobis<br />

politikisaTvis. erTi Sedegi gaxl<strong>da</strong>T <strong>ganaTleba</strong>Si rasas, klassa <strong>da</strong> sqess<br />

Soris urTierTobis xelaxali gaazrebis saWiroeba (morou <strong>da</strong> toresi, 1994,<br />

1995; toresi <strong>da</strong> mitCeli, ibeWdeba).<br />

meoce saukunis 80-iani wlebi<strong>da</strong>n moyolebuli axali socialuri<br />

moZraobebis saganmanaTleblo reformebTan <strong>da</strong>kavSirebis mcdelobebi<br />

mWidrod ukavSirdeba kulturul moZraobas, rac yvelaze zoga<strong>da</strong>d<br />

identificirdeba terminiT `kritikuli pe<strong>da</strong>gogika~. Tumca, politikis<br />

SemuSavebasa <strong>da</strong> kurikulumSi mniSvnelovani cvlilebebis gamowvevis<br />

TvalsazrisiT, kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis warumateblobam gamoiwvia kritikis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva formebi. yvelaze fun<strong>da</strong>menturad, amtkicebdnen, rom amgvari<br />

mcdelobebi zogadi kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis gasaviTareblad <strong>da</strong> mis<br />

gamosayeneblad skolebSi kontrhegemonuri rezistentulobis<br />

gamowvevisaTvis ar Seesabameba gramSis hegemoniis Teorias, romelic exeba<br />

`socialur <strong>da</strong> politikur moZraobebs, kerZod, 1968 wels safrangeTSi <strong>da</strong><br />

meqsikaSi, an 1970 wels amerikis SeerTebul StatebSi” (qernoi <strong>da</strong> levini,<br />

1985:160). ufro uaryofiTad, amtkicebdnen, rom kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis<br />

Teoriis warumateblobebi (rogorc, zoga<strong>da</strong>d, `transformatiuli<br />

pe<strong>da</strong>gogikisa~) momdinareobs zustad socialur moZraobebTan istoriulad<br />

181


specifiuri kavSiris naklebobisgan: `kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis mizani aris<br />

kidev ufro <strong>da</strong>acilos axali sociologebi warsuli, Tanamedrove <strong>da</strong> axlad<br />

warmoqmnili socialuri moZraobebisgan; Secvalos universalurobiT,<br />

saganmanaTleblo politikis specifiuri moTxovnebiT; <strong>da</strong> sabolood,<br />

Seamciros is socialuri gageba, rac krZalavs istorii<strong>da</strong>n <strong>da</strong> politiki<strong>da</strong>n<br />

gaqcevas~ (veqsleri, 1987:87-88). miuxe<strong>da</strong>vad amisa, postmodernistuli <strong>da</strong><br />

multikulturuli debatebis impulsiT, kritikuli pe<strong>da</strong>gogika<br />

Tanmimdevrulad Seeca<strong>da</strong> gaeerTianebina axali socialuri moZraobebi<strong>da</strong>n<br />

xmaTa simravle, rogorc brZolis nawili `identobis politikis<br />

separatistuli formebis <strong>da</strong>mabneveli proliferaciis~ winaaRmdeg<br />

(maklareni, 1995:187; agreTve ixileT volSi, 1996).<br />

ufro metic, kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis kritikam saqmeSi CarTo Tavisi<br />

erT-erTi yvelaze TvalsaCino warmomadgeneli. peter maklareni (1997a),<br />

statiaSi, romelic mTlianad mieZRvna ernesto `Ce~ gevaras pe<strong>da</strong>gogiuri<br />

<strong>da</strong>skvnebis ganmartebas misi mkvlelobi<strong>da</strong>n oc<strong>da</strong>aTi wlis Semdeg, wuxiliT<br />

aRniSnavs, rom<br />

kritikuli pe<strong>da</strong>gogika gax<strong>da</strong> imdenad srulad fsiqologizirebuli, imdenad<br />

liberalurad humanizirebuli, imdenad teqnologizirebuli <strong>da</strong><br />

konceptualurad postmodernizirebuli, rom misi amJamindeli<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba ganmaTavisuflebel brZolebTan, rogorc Cans, metismetad<br />

<strong>da</strong>sustebulia, Tu fatalurad likvidirebuli ara. konceptualuri qseli,<br />

romelic cnobilia, rogorc kritikuli pe<strong>da</strong>gogika, ga<strong>da</strong>srolilia ise<br />

aSkarad <strong>da</strong> zogjer ise mourideblad, rom is asocirebuli gax<strong>da</strong><br />

saganmanaTleblo praqtikis rTuli <strong>da</strong> savse wylebi<strong>da</strong>n amoTreul nebismier<br />

ramesTan, <strong>da</strong>wyebuli saklaso aveji<strong>da</strong>n, romelic organizebulia<br />

`dialogisaTvis mosaxerxebel~ wred, `kmayofilebis gamomwvev~<br />

kurikulumebamde, romelic Sedgenilia moswavleTa TviTSefasebis<br />

asamaRleblad. misi multikulturuli saganmanaTleblo ekvivalenti<br />

SeiZleba <strong>da</strong>kavSirebuli iyos mravalferovnebis politikasTan, romelic<br />

moicavs `gansxvavebis pativiscemas~ iseTi `eTnikuri~ dResaswaulebis <strong>da</strong><br />

Temebis aRniSvniT, rogoricaa `Savi istoriis Tve~ <strong>da</strong> `xuTi maisi (Cinco de<br />

Mayo)”. Tu termini `kritikuli pe<strong>da</strong>gogika~ mimdinare saganmanaTleblo<br />

debatebis etapSia gar<strong>da</strong>texili, Cven un<strong>da</strong> miviCnioT igi ukve<br />

<strong>da</strong>mkvidrebulad. (3)<br />

kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis amerikuli ganmartebis am kritikis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

socialuri moZraobebis praqtika iZleva potenciurad nayofier nia<strong>da</strong>gs<br />

kritikuli `TviTSegnebis~ freiriseuli midgomisaTvis. socialuri<br />

moZraobebi, Cveulebriv, eyrdnoba codnis safuZvels <strong>da</strong> xalxis brZolebs,<br />

maTi organizaciuli SesaZleblobebisa <strong>da</strong> gasaWiris gaTvaliswinebiT. es<br />

182


saSualebas iZleva, Seiqmnas programebi TemebTan <strong>da</strong> Temebisgan <strong>da</strong> ara<br />

TemebisaTvis, rogorc freirma aCvena uamrav naSromSi. misi Sexedulebebi<br />

SeiZleba Sefasdes misi gamocdilebis konteqstSi, rogorc moRvawe<br />

politikis SemmuSaveblisa san pauluSi, sa<strong>da</strong>c Camoyalibebuli iyo<br />

partnioroba socialur moZraobebsa <strong>da</strong> municipalur saxelmwifos Soris,<br />

rac moZraobebi<strong>da</strong>n a<strong>da</strong>mianur resursebs akavSireb<strong>da</strong> saxelmwifos finansur<br />

<strong>da</strong> teqnikur resursebTan; aRniSnuli ki Sedegad iZleo<strong>da</strong> ara mxolod<br />

kurikulumis reformisaTvis ganaxlebul mcdelobebs, aramed aseve qmni<strong>da</strong><br />

braziliaSi moqalaqeobis axali gagebis Camoyalibebis safuZvels (o’kadizi,<br />

vongi <strong>da</strong> toresi, 1998).<br />

Sejameba<br />

“Tqven metad skan<strong>da</strong>lur ambebze saubari giyvarT, hari! saamisod ki<br />

araviTari safuZveli ar gagaCniaT.”<br />

“yvela Woris safuZveli uzneo rwmenaSia,” warmoTqva lord henrim <strong>da</strong><br />

sigarets mouki<strong>da</strong>.<br />

”oh, hari, SegiZliaT msxverplad SeswiroT vinc ar un<strong>da</strong> iyos Tqvens<br />

satyvamoswrebulobasa <strong>da</strong> epigramebs.”<br />

“a<strong>da</strong>mianebi TviT sakuTari surviliT iswrafvian samsxverplod,” iyo pasuxi.<br />

– oskar uaildi, dorian greis portreti<br />

braian terneri (1990), romelic ganavcrobs T. h. marSalis ideebs,<br />

amtkicebs, rom `moqalaqeoba, TiTqos, Cqardeba socialuri konfliqtebis <strong>da</strong><br />

socialuri brZolebis ganviTarebiT politikuri <strong>da</strong> kulturuli arenis<br />

SigniT, resursebze xelmisawvdomobisaTvis socialuri jgufebis<br />

erTmaneTTan Sejibrisas. moqalaqeobis aseTi Teoria agreTve moiTxovs<br />

saxelmwifos gagebas iseT institutad, romelic moqceulia sakuTrebis<br />

uflebaTa <strong>da</strong> politikur TavisuflebaTa Soris winaaRmdegobebSi. <strong>da</strong>bolos,<br />

moqalaqeobis SesaZleblobebi Tanamedrove sazogadoebebSi aris, an iyo<br />

gazrdili saomari drois problemebiT, romelSic <strong>da</strong>qvemdebarebul jgufebs<br />

SeuZlia efeqtiani pretenziebis wayeneba saxelmwifosTan mimarTebaSi~ (194).<br />

terneris analizs un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vumatoT is, rom kritikuli modernizmis axali<br />

Teoriebi, feminizmis, rasis kritikuli Teoriis <strong>da</strong> subordinaciuli<br />

socialuri sivrceebis Teoriis CaTvliT, <strong>da</strong>fuZnebuli iyo<br />

postkolonializmis Teoriuli qselis SigniT, xolo axali socialuri<br />

moZraobebis praqtikam, aseve, gaafarTova moqalaqeobis SesaZleblobebi,<br />

gansakuTrebiT multikulturul demokratiul sazogadoebebSi.<br />

183


postskriptumi: siRaribe <strong>da</strong> moqalaqeobis dualizacia<br />

neba miboZeT, <strong>da</strong>vubrunde T. h. marSalis Semacbunebel komentarebs<br />

saarsebo minimumisa <strong>da</strong> saarCevno uflebis Sesaxeb: `saarsebo minimumisaTvis<br />

garigebis aucilebloba iseT sazogadoebaSi, romelic saarsebo minimums<br />

iRebs socialur uflebad, iseve absurdulia, rogorc arCevnebis<br />

uflebisaTvis vaWroba sazogadoebaSi, romelic saarCevno uflebas<br />

politikur uflebad iRebs” (marSali, 1963:16). rogorc peitmani (1996)<br />

aRniSnavs sworad, aTaswleulis <strong>da</strong>sasruls, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

arCevnebis ufleba axla TiTqmis universalurad miRebuli uflebaa,<br />

saarsebo minimumebi ar aris miRebuli demokratiuli statusis garantiad.<br />

es aris paraleluri diskusia im sakiTxze, rom urTierToba moqalaqeobasa<br />

<strong>da</strong> siRaribes Soris mniSvnelovania ramdenime mizezis gamo. amjerad,<br />

neoliberalur programas (romelic aqamde Warbobs globalizaciis<br />

konteqstSi) <strong>da</strong> marSalis modelis neokonservatorul reinterpretacias<br />

mivyavarT mtkicebamde, rom socialuri uflebebi qmediTia mxolod sxva<br />

uflebebis misaRwevad <strong>da</strong> <strong>da</strong>mokidebulia saxelmwifos fiskalur<br />

simdidreze. amitomac am perspeqtivi<strong>da</strong>n, socialuri uflebebi konkretulia,<br />

<strong>da</strong> ara universaluri (rogorc arCevnebis uflebebi); socialuri uflebebi<br />

aris mxolod naklebmniSvnelovani uflebebi, an saerTod ar aris uflebebi.<br />

Cven ar SegviZlia gavaTanabroT globalizaciis procesi <strong>da</strong><br />

neoliberaluri programebi; maT aqvT sxva<strong>da</strong>sxva logikuri safuZveli <strong>da</strong><br />

dinamika <strong>da</strong> erT-erTis – anu, globalizaciis, rogorc istoriuli procesis<br />

arseboba ar amarTlebs meoris _ neoliberalizmis, rogorc hegemonuri<br />

procesis zr<strong>da</strong>s. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, globalizaciis procesSi cvlilebebis<br />

(rogorc ganxilulia mesame TavSi) <strong>da</strong> neoliberalizmis ideologiuri<br />

safuZvlis gaTvaliswinebiT, saxelmwifos eniWeba naklebad cnobili roli<br />

mosaxleobis didi segmentebisaTvis moqalaqeobis struqturisa <strong>da</strong><br />

socialuri servisebis miwodebaSi. arsobrivad, es iwvevs soli<strong>da</strong>robis<br />

<strong>da</strong>kargvas, rac socialuri uzrunvelyofis politikaSi savsebiT Camj<strong>da</strong>ria,<br />

radgan kerZo filantropias ar SeuZlia gaaumjobesos CarTuli servisebis<br />

masStabi, mravalferovneba <strong>da</strong> finansuri sidide. Tuki soli<strong>da</strong>roba ikargeba<br />

TemSi, rac miewereba saxelmwifos cvalebad rols, es warmoSobs<br />

mniSvnelovan problemebs demokratiuli TeoriisaTvis. amis msgavsad,<br />

mosaxleobis segmentebis gaRatakeba saSiS situacias qmnis<br />

saxelmwifoebrivi politikisa <strong>da</strong> moqalaqeobisTvis an, ubralod rom<br />

vTqvaT, qmnis ormag moqalaqeobas an meore klasis moqalaqeebs,<br />

kapitalistur sazogadoebebSi mdidrebsa <strong>da</strong> Raribebs Soris arsebuli<br />

ganxeTqilebis gaTvaliswinebiT.<br />

184


ormagi moqalaqeoba<br />

postmodernizmis ramdenime versiis (morou <strong>da</strong> toresi, 1995) mixedviT,<br />

politikuri perspeqtivi<strong>da</strong>n, Zalaufleba fragmentirebuli <strong>da</strong> gafantulia.<br />

Tanamedrove sazogadoebebis moralur krizisze <strong>da</strong>kvirvebiT, analizSi<br />

mniSvnelovan elements warmoadgens is mosazreba, rom différance–gansxvavebebs<br />

(rom gavakeToT burdies parafrazireba) a<strong>da</strong>mianebi mihyavs gansxvavebulobis<br />

kategoriebis konstruirebamde. 10 gacnobierebuliEekonomikuri, socialuri<br />

Tu moraluri krizisisaTvis bralisa <strong>da</strong> pasuxismgeblobis `sxvaze~,<br />

rogorc gantevebis vacze ga<strong>da</strong>taniT, gabneulia an ignorirebuli eTikuri<br />

<strong>da</strong> politikuri dilemebi, romelic warmoiSoba mSromelTa <strong>da</strong> socialur<br />

Temebis struqturebSi. amgvarad, bralis ga<strong>da</strong>deba `sxvebze~ (aralegal<br />

emigrantebze, zarmac muSebze, `umciresobebze~, <strong>da</strong> a.S.) xels uwyobs<br />

pe<strong>da</strong>gogiur diskurss, romelsac saxelmwifo<strong>da</strong>n bazarze ga<strong>da</strong>aqvs yvela<br />

moqalaqisaTvis maRali xarisxis ganaTlebis miwodebis pasuxismgebloba.<br />

bolos <strong>da</strong> bolos, bazari, rogorc moulodneli ga<strong>da</strong>rCena (deus ex machina),<br />

diskriminacias gauwevs naklebad Zlier individebs, xolo yvelaze Zlier<br />

invividebs ki, waaxalisebs. maSasa<strong>da</strong>me, resursebis ganawileba (anu bazris<br />

mowodebisa <strong>da</strong> moTxovnis dinamikebi) gansazRvravs saSualebebsa <strong>da</strong> miznebs<br />

<strong>da</strong> yvelaze motivirebuli, saukeTeso ganaTlebis mqone <strong>da</strong> yvelaze<br />

`produqtiuli~ individebisaTvis warmatebis miRwevas SesaZlebels xdis.<br />

bazris logikiT, argumenti gveubneba, rom warmatebuli individebi<br />

Tavisufali iqnebian saxelmwifo Carevisagan <strong>da</strong> saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n<br />

klientelizmisa <strong>da</strong> patrimonializmis praqtikebisgan. isini SeZleben<br />

TavianTi Tavisufali nebis mixedviT swrafvas gare Carevebis gareSe<br />

saqonlisa <strong>da</strong> servisebis ufro Tavisufali gacvlis konteqstSi, rac<br />

regulirdeba bazris meqanizmebiT. es pozicia SeiZleba miCneul iqnes<br />

libertarianizmis filosofiad individualizmis miseuli gamwvavebiT,<br />

romelic di<strong>da</strong>d ar iRwvis soli<strong>da</strong>robis formebis gasaviTareblad<br />

naTesauri kavSirebisa <strong>da</strong> mcire jgufebis farglebs gareT.<br />

arakvlificirebuli bazris mTliani orientacia individebsa <strong>da</strong> Tavisufal<br />

individTa cnebis socialur reprezentacias mimarTavs Temis socialurad<br />

konstruirebuli cnebebis <strong>da</strong> socialur cvlilebisken mimarTul<br />

koleqtiur mcdelobaTa winaaRmdeg. Temis Seqmna Tanamedrove <strong>da</strong><br />

fragmentirebul kapitalistur sazogadoebebSi, kapitalisturi<br />

ganviTarebis gamomricxveli bunebis gaTvaliswinebiT, moiTxovs socialuri<br />

stimulebis Seqmnas – individualuri eTikis farglebs gareT –<br />

didsulovnebisa <strong>da</strong> soli<strong>da</strong>robis xelSesawyobad. gar<strong>da</strong> amisa, igi moiTxovs<br />

socialuri kontraqtebis (an socialuri faqtebis) principebs, romelic<br />

SeiZleba miRweul iqnes imis<strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad, rom individualuri avtonomiisa<br />

185


<strong>da</strong> Tavisuflebis funqcionirebadi cnebebi SeiZleba, rusoseuli dilemis<br />

mixedviT, kvalificirebuli iyos, an zogjer SezRudul iqnes; amgvarad<br />

SesaZloa mTel Tems xeli miuwvdebodes Tavisuflebis ufro maRal <strong>da</strong><br />

komunikabelur doneebze.<br />

analogiurad, postmodernistuli Sexedulebis mixedviT (romlis<br />

Tanaxmad, saxelmwifo aris umetesad socialuri regulireba, socialuri<br />

regulirebis nebismieri krizisi niSnavs ara mxolod Rrma bzarebs<br />

sazogadoebaSi (magaliTad, rasac habermasi uwodeb<strong>da</strong> legitimurobis<br />

deficits gvian kapitalizmSi), aramed aseve saxelmwifos tipiur problemebs<br />

gvian kapitalizmSi (koneli, 1987; efli, 1993a, 1982g, 1988b). paradoqsia is,<br />

rom socialuri regulirebis krizisebma <strong>da</strong> saxelmwifos rolSi arsebiTad<br />

radikalurma cvlilebebma SesaZloa axsnas soli<strong>da</strong>robis <strong>da</strong>knineba.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtis ganaxlebuli Teoria<br />

gveubneba, rom gansxvavebulobis cnebas aqvs mravali gamoxatuleba, rac<br />

mouwodebs skolebSi kulturuli mravalferovnebis principisaken. modiT,<br />

erTi wuTiT ganvixiloT situacia laTinur amerikaSi, sa<strong>da</strong>c skolis<br />

sistemebSi seriozuli <strong>da</strong>rRvevebis mravali maCvenebeli arsebobs.<br />

magaliTad, maswavleblebi SesaZloa miiCnevdnen, rom moswavleebi<br />

gulgrilebi arian kognituri unarebis Seswavlisadmi, an maT ar gaaCniaT<br />

aranairi interesi sajaro diskusiebisadmi. moswavleebi SesaZloa<br />

maswavleblebs (<strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d mozrdilTa sazogadoebas) miiCnevdnen TavianTi<br />

(moswavleebis) interesebisa <strong>da</strong> codnis socialuri formirebisgan<br />

<strong>da</strong>Sorebulad (codnis safuZvlisagan <strong>da</strong>Sorebulad, romelic Sedegia<br />

globaluri masobrivi kulturis miTvisebisa).<br />

sxva magaliTi, romelic axlos aris amerikis SeerTebuli Statebis<br />

gamocdilebasTan, ukavSirdeba identobis politikis Sesaxeb debatebs,<br />

rogorc ganxilulia winamdebare wignSi. Tavisi yvelaze ukiduresi versiiT,<br />

identobis politika <strong>da</strong> umciresobis jgufTa reprezentacia skolebsa <strong>da</strong><br />

universitetebSi SeiZleba eTanxmebodes nulovanjamovani sazogadoebis<br />

Teorias. nulovanjamovani midgomiT, araTanabrad warmodgenili individebis<br />

erTi jgufis uflebebis <strong>da</strong><strong>da</strong>stureba <strong>da</strong> istoriuli gasaWiris<br />

<strong>da</strong>sakmayofileblad resursebis ganawileba, an diskriminaciis<br />

identificirebadi procesis modificireba arsobrivad niSnavs, rom<br />

resursebi erT jgufs CamoerTmeva arasakmarisad warmodgenil individTa<br />

meore jgufis xarjze. amgvarad, Sedegad viRebT uwyvet konfliqts<br />

mravalferovan <strong>da</strong>interesebul mxareTa Soris, romlebic warmoadgenen<br />

umciresobas, qalebs, klasze, SesaZleblobze <strong>da</strong>fuZnebul <strong>da</strong> sxva<br />

arasakmarisad warmodgenil jgufebs, im brma (<strong>da</strong> farTod gavrcelebuli)<br />

rwmenis gaTvaliswinebiT, rom resursebi fiqsirebulia, an araelastiuri.<br />

186


a aris am sididis <strong>da</strong>rRvevebis Sedegebi identobis politikis<br />

relokaciisTvis <strong>da</strong> gansxvavebisTvis laTinur amerikaSi <strong>da</strong> sadme sxvagan?<br />

SesaZlebelia, rom moiZebnos soli<strong>da</strong>robis modeli an sistema, romelic<br />

mTlianad ar aris <strong>da</strong>mokidebuli socialur faseulobebze orientirebuli<br />

saxelmwifos muSaobaze, an saxelmwifos intervenciis nebismier<br />

rekonstruirebul cnebaze, rac neoliberaluri saxelmwifosgan mkveTrad<br />

gansxvavebuli SeiZleba gaxdes? es sakiTxi moiTxovs analizis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

doneebs. <strong>da</strong>sawyisisaTvis, socialuri regulirebis cneba, romelic wamoayena<br />

fukom, Zalze xelsayrelia struqturebis muSaobisa (funqcionirebisa) <strong>da</strong><br />

individualur aqtorTa mier codnis miRebis, a<strong>da</strong>ptaciis, rezistentulobis<br />

<strong>da</strong> xelaxali SemuSavebis <strong>da</strong>sakavSireblad. SesaZlebelia, rom socialuri<br />

regulacia konkurentuli ideologiebisgan <strong>da</strong>moukideblad muSaobdes? Tu<br />

SesaZlebelia, maSin TaobaTa Soris konfliqti, an saxelmwifo intervenciis<br />

Semcireba soli<strong>da</strong>robis xelSewyobaSi ar un<strong>da</strong> iyos problema. regulirebis<br />

wesebi <strong>da</strong> instrumentebi sxva xelSi ga<strong>da</strong>va <strong>da</strong> ufro mniSvnelovan adgils<br />

<strong>da</strong>uTmobs sabazro gacvlebs. codna iqneba ara mxolod fragmentirebuli,<br />

aramed aseve segmentirebuli socialuri ierarqiebiT. isini, vinc SeZleben<br />

ufro <strong>da</strong> ufro mzardi samomxmareblo ga<strong>da</strong>saxadebis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>s, kvlavac<br />

ganagrZoben sakuTari SvilebisaTvis ganaTlebis micemas <strong>da</strong> maT Svilebs<br />

SesaZlebloba eqnebaT xeli miuwvdebodeT codnis im maragze, romlis<br />

SeTavazebac sazogadoebas maTTvis SeuZlia. isini ki, vinc ver SeZleben<br />

sxva<strong>da</strong>sxva tipis mzardi gasasaxadebis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>s, martivad iqcevian<br />

marginalur nawilad ZiriTad codnasTan (<strong>da</strong> sazogadoebriv struqturebTan)<br />

mimarTebaSi.<br />

igive SeiZleba iTqvas bavSvebisa <strong>da</strong> axalgazrdebis socializaciasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT, romlebic ecnobian axal teqnologiebs, kompiuterebs, an<br />

komunikaciis sxva novatorul xelsawyoebs. teqnologiaSi<br />

gaTviTcnobierebuloba gaxdeba ZiriTadi komponenti regionSi socialuri<br />

diferenciaciis konteqstSi. materialurad saukeTesod uzrunvelyofili<br />

kerZo <strong>da</strong> sajaro skolebi isargebleben am axali teqnologiebiT rogorc<br />

swavlebis, ise swavlis TvalsazrisiT. es ki, Tavis mxriv, gazrdis saSualo<br />

<strong>da</strong> maRali klasis moswavleebis Sexebas yvelaze SemoqmedebiT <strong>da</strong><br />

produqtiul (rom aRaraferi vTqvaT yvelaze Semosavlian) teqnologiebTan.<br />

is sajaro skolebi ki, romlebsac ar miuwvdebaT xeli sakuTari<br />

teqnologiuri struqturis modernizebisaTvis saWiro <strong>da</strong>matebiT<br />

finansirebaze, specializirebuli maswavleblebisa <strong>da</strong> teqnikosebis<br />

<strong>da</strong>qiravebaze <strong>da</strong> saukeTeso moswavleebis mizidvaze TavianTi gavlenis<br />

areebSi, sakmaod Sors <strong>da</strong>rCebian avangarduli treningisa <strong>da</strong><br />

socializaciisagan.<br />

187


diferenciaciis am mzardi procesebiT, saganmanaTleblo sistema<br />

iqneba gamoricxvis <strong>da</strong> ara inkluziis kidev erTi forma, rac asaxavs<br />

sazogadoebis dualizacias. dualuri sazogadoebebi aSkarad gviCvenebs Tu<br />

rogor gansxvavdebian individebi imiT, Tu rogor miuwvdebaT maT xeli<br />

simdidreze, Zalauflebaze, gavlenasa <strong>da</strong> politikur reprezentaciaze. ar<br />

arsebobs mizezi, saxelmwifos mier Tavisi sajaro man<strong>da</strong>tis gauqmebisasTan<br />

erTad, Tu ratom un<strong>da</strong> SesTavazos sazogadoebam ufaso <strong>da</strong> savaldebulo<br />

<strong>ganaTleba</strong> sakuTar moqalaqeebs. saskolo <strong>ganaTleba</strong> gaxdeba ufro <strong>da</strong> ufro<br />

dualizirebuli.<br />

laTinuri amerikis sazogadoebebi, msoflios masStabiT bevri sxva<br />

sazogadoebis msgavsad, ufro <strong>da</strong> ufro dualuri xdeba, sa<strong>da</strong>c mdi<strong>da</strong>ri <strong>da</strong><br />

Raribi seqtorebi Zalze Sordeba erTmaneTs. klasobrivi struqturebis es<br />

dualizacia mxolod laTinur amerikas ar exeba, aramed igi warmoadgens<br />

msoflio masStabis proporciis fenomens. amitom, socialur moqalaqeobasa<br />

<strong>da</strong> politikur moqalaqeobas Soris seriozuli winaaRmdegobebi,<br />

<strong>da</strong>Zabulobebi <strong>da</strong> disbalansi arsebobs. socialuri moqalaqeoba gamoixateba<br />

efeqtiani xelmisawvdomobiT garkveuli xarisxis saqonelsa <strong>da</strong><br />

momsaxureobebze, rogorc materialur, ise simbolurze, rac aSkarad<br />

gansazRvravs individebis cxovrebis xarisxs. politikuri moqalaqeoba<br />

gamoixateba Tanaswori <strong>da</strong> universaluri xmis micemis uflebis<br />

saSualebebiT <strong>da</strong> uflebebisa <strong>da</strong> movaleobebis ganxorcielebiT.<br />

am ori tipis moqalaqeobas Soris arsebuli ganxeTqileba, rogorc<br />

sazrianad amtkiceb<strong>da</strong> T. h. marSali, xels Seuwyobs <strong>da</strong>mokidebulebebis,<br />

Sexedulebebisa <strong>da</strong> Rirebulebebis proliferacias, romelic antagonisturia<br />

im demokratiuli stabilurobisa <strong>da</strong> legitimaciis formulebisa, romelsac<br />

efuZneba demokratiuli reJimebi. ra Tqma un<strong>da</strong>, roca maswavleblebi<br />

miiCneven, rom un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>scen eris koleqtiuri Rirebulebebi bavSvebsa <strong>da</strong><br />

axalgazrdebs, ar aris gasakviri, rom maswavlebelTa liderebi <strong>da</strong> rigiTi<br />

wevrebi SesamCnevad Sewuxebuli arian sajaro <strong>ganaTleba</strong>Si investirebis<br />

SemcirebiT, rac aRiqmeba kidev erT tendenciad dualizaciis am procesSi.<br />

am konteqstSi legitimuria vikiTxoT, am or moqalaqeobas Soris<br />

wonasworobis <strong>da</strong>rRveva ganmartavs Tu ara <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> savaldebulo<br />

saskolo swavlebaSi saxelmwifo investirebis Sewyvetas. es Sewyveta, rac<br />

SesaZloa gamowveulia struqturuli regulirebis ganpirobebiT, aisaxeba<br />

saganmanaTleblo biujetebze <strong>da</strong> sabolood, Caricxvebis raodenobis<br />

Semcirebaze, kerZod, sajaro saSualo <strong>ganaTleba</strong>Si.<br />

saskolo ganaTlebis dualizacia Sedegad mogvcems (<strong>da</strong> magaliTi<br />

iqneba), sul mcire, moqalaqeTa or did tips: erTi, romelsac me vuwodeb<br />

`sammag–A moqalaqeebs~ (triple-A citizens), rom gamoviyeno laTinur amerikaSi<br />

188


moduri termini, rac waagavs nomenklaturas <strong>da</strong> romelic gamoiyeneba<br />

institutebis obligaciebisa <strong>da</strong> sakredito reitingebis xarisxis<br />

klasificirebisaTvis, <strong>da</strong> meore, romelsac vuwodeb `araarsebiT~<br />

moqalaqeebs, B klasis an meore klasis moqalaqeebs. `sammagi–A moqalaqeebi~<br />

arian isini, visac SeuZlia politikuri reprezentaciisa <strong>da</strong> monawileobis<br />

modelis gamoyeneba, romelic maT surT, ara mxolod TavianTi xmis micemiT,<br />

aramed aseve politikuri qmedebiT, radgan isini <strong>da</strong>kavSirebuli arian<br />

Zalauflebis qselebTan. maT SeuZliaT swrafad moagrovon informacia<br />

axali kibernetikuri teqnologiebis meSveobiT – <strong>da</strong> mzardi `sainformacio<br />

supermagistralis navigaciiT – <strong>da</strong> SeuZliaT inteleqtualTa kulturuli<br />

kapitalis simboloebiT manipulireba.<br />

`araarsebiTi~ moqalaqeebi arian isini, visi marginaluroba<br />

konstruirebulia masmediis reprezentaciis procesis, <strong>da</strong> amasTan erTad,<br />

politikuri izolaciisa <strong>da</strong> fragmentaciis meSveobiT. isini aseve ganicdian<br />

seriozul ekonomikur zewolebs; bevri maTgani ukve miekuTvneba siRaribis<br />

sartyels, romelic gars ekvris laTinuri amerikis did qalaqebs, an<br />

ganlagebulia qalaqebis degradirebad seqtorebSi, gansakuTrebiT qalaqebis<br />

centralur nawilebSi. yoveldRiur cxovrebaSi ga<strong>da</strong>rCenis maTeuli<br />

strategiebi gacilebiT ufro mniSvnelovania, vidre nebismieri sxva<br />

aqtivobebi, politikis CaTvliT. orive tipis moqalaqeebi erTdroulad<br />

moqceulni arian internacionalizebuli masmediis zemoqmedebis qveS,<br />

romelic iswrafis mesakuTruli individualizmis Seqmnisaken, Tu<br />

gamoviyenebT makfersonis mier popularizebul termins demokratiis<br />

liberaluri Teoriebis miseul sazrian kritikaSi (makfersoni, 1962).<br />

laTinur amerikaSi es aris is, rasac kulturis kritikosma uwo<strong>da</strong><br />

simboluri bazrebis calmxrivi Crdilo amerikanizacia (garsia kanklini,<br />

1992).<br />

dualuri moqalaqeoba <strong>da</strong> siRaribe<br />

dualuri moqalaqeobis sakiTxi svams maradiul kiTxvas imis Sesaxeb,<br />

Tu vin aris gaTvaliswinebuli <strong>da</strong> vin aris gamoricxuli savaldebulo<br />

saskolo ganaTlebi<strong>da</strong>n. socialuri jgufebis gaTvaliswineba <strong>da</strong> gamoricxva<br />

saskolo ganaTlebi<strong>da</strong>n ganxilul un<strong>da</strong> iqnes mzardi samomxmareblo<br />

ga<strong>da</strong>saxadebis, decentralizaciis, privatizaciis <strong>da</strong> municipalizaciis<br />

politikebis gaTvaliswinebiT. es politikebi ar exeba mxolod laTinur<br />

amerikas, <strong>da</strong> amdenad, am diskusias aqvs inteleqtualuri <strong>da</strong> politikuri<br />

mimzidveloba, rac sakmaod scildeba individualur, Tu regionalur<br />

mosazrebebs. detalurad Sesaswavli rCeba is masStabi, romliTac<br />

struqturuli regulirebis gampirobebulobebma gazar<strong>da</strong> klasis<br />

struqturebisa <strong>da</strong> moqalaqeobis dualizacia, an dualizaciis am process<br />

189


aqvs Tu ara <strong>da</strong>moukidebeli dinamika, romlis Senelebac ver SeZlo<br />

struqturulma regulirebam an, piriqiT, ubralod <strong>da</strong>aCqara. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

amisa, siRaribis sakiTxi jer kidev bundovnad Cans demokratiul<br />

sazogadoebebSi moqalaqeobis Sesaxeb fiqrisas.<br />

naTelia, rom moqalaqeobis Teoria, saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis<br />

Teoriis fun<strong>da</strong>menturi <strong>da</strong>mateba, SeuZlebelia ganviTardes, Tuki ar<br />

Sesruldeba sam principTagan erT-erTi, romelic exeba uflebebis SeZenas<br />

(wamoyenebuli marSalis mier). rogorc sxvaganac iqna miTiTebuli (boroni<br />

<strong>da</strong> toresi, 1996), xelis SemSleli faqtori moqalaqeobis CamoyalibebisaTvis<br />

laTinur amerikaSi <strong>da</strong> saganmanaTleblo praqtikasa <strong>da</strong> politikaSi aris<br />

laTinuri amerikis sazogadoebebis farTo seqtorebis <strong>da</strong>Cqarebuli<br />

gaRatakeba (boroni <strong>da</strong> toresi, 1996). am sitaucias mohyveba seriozuli<br />

Sedegebi demokratiisaTvis <strong>da</strong> ekonomikuri modernizaciis, an socialuri<br />

reformis proeqtebis ganxorcielebisaTvis.<br />

bolodroindeli monacemebi gviCvenebs, rom laTinur amerikaSi 210<br />

milioni a<strong>da</strong>miani siRaribis zRvars qvemoT imyofeba. ufro metic, situacia<br />

ukavSirdeba aseve <strong>da</strong>saqmebisa <strong>da</strong> xelfasis donis sakiTxs regionSi.<br />

laTinuri amerikis qveynebisaTvis ekonomikurma komisiam (ECLA) aRniSna, rom<br />

1995 wlis xelfasebi 1980 wlis xelfasebze <strong>da</strong>balia <strong>da</strong> rom 1995 wels<br />

minimaluri xelfasi laTinuri amerikis 17 Seswavlili qveyni<strong>da</strong>n 13 qveyanaSi<br />

1980 wlis minimalur xelfasze <strong>da</strong>balia. magaliTad, CileSi, 1996 wels<br />

Semosavlis TvalsazrisiT, ze<strong>da</strong> 20-ma procentma miiRo erovnuli<br />

Semosavlis 57.1 procenti, maSin, roca 1992 wels maT hqon<strong>da</strong>T mxolod 52.4<br />

procenti. mosaxleobis uRaribesma 20-ma procentma 1996 wels miiRo<br />

erovnuli Semosavlis mxolod 3.9 procenti, maSin, roca manamde 1992 wels<br />

miRebuli hqon<strong>da</strong> 5 procenti. Ciles 14 milioni moqalaqi<strong>da</strong>n 3.3 milioni<br />

cxovrobs siRaribis zRvars miRma. argentina Zalian ar gansxvavdeba:<br />

umdidresma 20-ma procentma 1997 wlis maisSi miiRo erovnuli Semosavlis<br />

52.9 procenti, maSin roca uRaribesma 20-ma procentma miiRo mxolod 4.3<br />

procenti. 12 wliT adre, umdidresma 20-ma procentma miiRo Semosavlis 49.4<br />

procenti, xolo uRaribesma 20-ma procentma miiRo 5.9 procenti. maSasa<strong>da</strong>me,<br />

ara mxolod mdidrebsa <strong>da</strong> Raribebs Soris Semosavlis ganawilebaSi didi<br />

sxvaoba gaizar<strong>da</strong>, aramed aseve Raribebis xelfasebi Semcir<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebac<br />

ufro metad SemTxveviTi gax<strong>da</strong> (gazeTi Clarin, 1997:27).<br />

laTinur amerikaSi siRaribis problema Znelad ga<strong>da</strong>sawyveti Cans,<br />

dominanturi klasis neoliberalur ekonomikur azrovnebaSi aSkarad mZime<br />

hegemoniis gaTvaliswinebiT. sxva<strong>da</strong>sxva kvlevebma miuTiTa saSiS<br />

winaaRmdegobebze, romelic warmoiSoba maSin, roca gamomricxveli <strong>da</strong><br />

marginalizebadi ekonomikuri modeli, romelic socialuri aparteiris<br />

190


manamde ucnob formebs uSvebs, upirispirdeba demokratiul reJims, romlis<br />

legitimuroba eyrdnoba politikuri integraciis, an `realuri~<br />

moqalaqeobis masebis molodinebs (boroni, 1994a; 1994b). es aris situacia,<br />

sa<strong>da</strong>c moqalaqeobis kulturuli atributebi (anu moqalaqeoba, rogorc<br />

sajaro Rirseba) nawilobriv un<strong>da</strong> <strong>da</strong>emTxvas moqalaqeobis struqturul<br />

dinamikebs, rac iZleva garantias individTa umravlesobis socialuri<br />

uflebebisa, saarsebo minimumis CaTvliT, <strong>da</strong> politikuri ekonomiisa, rac<br />

maT saSualebas aZlevs ganaxorcielon moqalaqeoba, rogorc sajaro<br />

Rirseba.<br />

neoliberalizmsa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris arsebuli es winaaRmdegoba<br />

gacilebiT ufro seriozuli problemaa, vidre ubralod Teoriuli, an<br />

ritorikuli problema. igi asaxavs uzarmazar sirTuleebs, rac laTinuri<br />

amerikis demokratiebs eliT am tipis politikuri reJimis sami<br />

fun<strong>da</strong>menturi imperativis SeTavsebis TavianT mcdelobaSi: samarTlianoba,<br />

xelmisawvdomoba <strong>da</strong> reprezentacia. erTdroulad, laTinur amerikaSi<br />

demokratiuli reJimebi dgeba sxva sastiki realobis winaSe, rac<br />

warmoiSoba struqturuli regulirebis 11 moulodneli, Tumca sasurveli,<br />

Sedegebisgan, konteqstSi, romelSic, sajaro seqtori funqcionirebis unars<br />

moklebulia (TiTqmis gamonaklisis gareSe) administraciuli qmediTobis<br />

Tun<strong>da</strong>c minimalur doneze.<br />

boroni <strong>da</strong> toresi (1996) amtkiceben, rom arsebobs sami ZiriTadi<br />

problema siRaribesa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris urTierTobaSi <strong>da</strong> rom am<br />

problemebs pir<strong>da</strong>piri gavlena aqvs im rolze, romelsac <strong>ganaTleba</strong><br />

asrulebs siRaribis winaaRmdeg brZolaSi. pirveli eTikuri xasiaTisaa:<br />

seriozuli Seteva samarTlianobaze, romelic warmoSobilia<br />

neoliberaluri politikebisgan <strong>da</strong> romelic tvirTad <strong>da</strong>awva <strong>da</strong>bal socioekonomikur<br />

klasebs stabilizaciis xarjebiT <strong>da</strong> struqturuli<br />

regulirebiT. sxva<strong>da</strong>sxva stilis miuxe<strong>da</strong>vad, am politikebis ZiriTadi<br />

principebi msgavsi iyo laTinuri amerikis sxva<strong>da</strong>sxva qveynebSi: socialur<br />

xarjebSi zogadi Semcireba; saga<strong>da</strong>saxado Semosavlebis arapir<strong>da</strong>piri<br />

ga<strong>da</strong>saxadebis zrdiT, rac kidev ufro amwvavebs ga<strong>da</strong>saxadis struqturebis<br />

regresiul xasiaTs; muSa-mosamsaxureTa xelfasebis gayinva, gansakuTrebiT<br />

sajaro seqtorSi; <strong>da</strong> Sromis bazrebis `fleqsibilizacia~, evfemizmi<br />

masobrivi <strong>da</strong>Txovnebis, <strong>da</strong>usaqmeblobisa <strong>da</strong> arasruli <strong>da</strong>saqmebis<br />

<strong>da</strong>sabuTebisaTvis. fleqsibilizacia gamoiyeneba imdenad, ramdena<strong>da</strong>c<br />

arsebobs iseTi qveynebi, rogoricaa nikaragua, romelSic SesaZlebelia<br />

iTqvas, rom <strong>da</strong>usaqmebel a<strong>da</strong>mianTa ricxvi ufro maRalia, vidre formalur<br />

Sromis bazrebze <strong>da</strong>saqmebul pirTa saerTo raodenoba. Raribebis raodenoba<br />

izrdeba, xolo siRaribe warmoudgenel doneebs aRwevs.<br />

191


meore problema ekonomikuri xasiaTisaa: ra donemde SeTavsebadia<br />

siRaribe laTinuri amerikis kapitalizmisa <strong>da</strong> im ekonomikuri reformebis<br />

makroekonomikuri `racionalurobis~ gaumjobesebis saWiroebasTan, romelic<br />

mimarTulia garkveuli miznebis miRwevisaken, rac azianebs xalxis<br />

seqtorebs maTi Semosavlis <strong>da</strong> moxmarebis modelebis <strong>da</strong>zianebiT <strong>da</strong><br />

individTa molodinebis <strong>da</strong> koleqtiuri progresis SemcirebiT? ar aris<br />

aucilebeli, rom mivyveT msoflios katastroful xedvas, raTa gavigoT,<br />

rom gaRatakebul sazogadoebas gauWirdeba, gazardos Tavisi moxmareba an<br />

imis SeZleba, rom miaRwios gazrdil konkurentulobas, rac saSualebas<br />

miscem<strong>da</strong> saerTaSoriso bazrebis boboqar wylebSi yofiliyo<br />

konkurentunariani – bazrebis, romelSic `erebis konkurentuli<br />

upiratesobebi~ efuZneba maTi samuSao Zalebis ganaTlebis, jan<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong><br />

cxovrebis xarisxis maRal doneebs.<br />

mesame sakiTxi ukavSireba axali demokratiebis ideologiur<br />

safuZvlebze orTodoqsuli (struqturuli) regulirebis Sedegebs.<br />

laTinuri amerikis sazogadoebebSi, demokratiuli legitimurobis<br />

principebs akl<strong>da</strong> is simZlavre, rac sxva regionebSi arsebob<strong>da</strong>. es sisuste<br />

demokratiis ideologiur principebSi warmoadgens mniSvnelovan<br />

winaaRmdegobas demokratiis konsoli<strong>da</strong>ciisaTvis, gansakuTrebiT imis<br />

gaTvaliswinebiT, rom demokratiis efeqtiani funqcionirebisaTvis,<br />

aucilebelia gvqondes imedi administraciul efeqtianobaSi sandoobis<br />

Se<strong>da</strong>rebiT maRali donisa <strong>da</strong> saWiroa gagvaCndes pozitiuri Sexeduleba mis<br />

unarianobaze sazogadoebis `zogadi interesebis” warmodgenis<br />

TvalsazrisiT.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, am mrisxane tendenciebs demokratiis kolafsisken ar<br />

mivyavarT. `ekonomikuri reduqcionizmi~, romelic socialur mecnierebaTa<br />

garkveul sferoebSi dominanturi iyo meoce saukunis 70-ian wlebSi,<br />

rogorc memarjvene, ise memarcxene wreebSi, polemikas iwvev<strong>da</strong> laTinuri<br />

amerikis demokratiuli reJimebis gaxangrZlivebis gamo gasuli saukunis 80iani<br />

wlebis mSfoTvare aTwleulis ganmavlobaSi. bolodroindelma<br />

empriulma kvlevam <strong>da</strong>majereblad aCvena, rom axlovadian perspeqtivaSi<br />

mainc, ekonomikuri krizisebi mainc<strong>da</strong>mainc ar <strong>da</strong>aCqarebs demokratiuli<br />

reJimebis dezartikulacias. ufro metic, laTinuri amerikis demokratiebma<br />

aCvena, rom flobs gasaocar Zalas. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, es <strong>da</strong>skvnebi SeiZleba<br />

gamogvadges naadrevi aRelvebis Sesarbileblad. marTalia is mosazreba,<br />

rom demokratiuli mTavrobebi, romlebic ugrZnobelni arian Raribebis<br />

ga<strong>da</strong>udebeli saWiroebebis mimarT <strong>da</strong> indiferentulni rCebian mzardi<br />

siRaribisadmi, namdvilad iTxrian sakuTar samares.<br />

192


<strong>da</strong>savluri politikuri azrovnebis tradicia erTxmad ambobs:<br />

gavrcelebuli siRaribe SeuTavsebelia demokratiisa <strong>da</strong> Tavisuflebis<br />

sulTan <strong>da</strong> praqtikebTan. platoni (1941) akritikeb<strong>da</strong> polisis oligarqiul<br />

mTavrobebs, radgan maT gamoiwvies ori qalaqis Zalismieri Tanaarseboba:<br />

Raribebis qalaqisa <strong>da</strong> mdidrebis, romlebic `erTmaneTis winaaRmdeg mudmiv<br />

konspiraciaSi iyvnen, rac warmoadgen<strong>da</strong> areulobis saTaves <strong>da</strong> romelsac<br />

SeeZlo bolo moeRo TavisuflebisaTvis~ (551.d, 552.d). TiTqmis ori aTasi<br />

wlis Semdeg, ruso (1967) Teoriulad msjelob<strong>da</strong> im pirobebze, romelic<br />

uzrunvelyof<strong>da</strong> demokratiis <strong>da</strong> Tavisuflebis arseboba/Tanaarsebobas. am<br />

miznis miRwevisaTvis, igi gamoTqvam<strong>da</strong> rekomen<strong>da</strong>cias, rom `SesaZleblobis<br />

farglebSi SeemcirebinaT sxva<strong>da</strong>sxva klasebs Soris arsebuli gansxvavebebi~<br />

ise, rom aRar yofiliyvnen arc maTxovrebi <strong>da</strong> arc Zalian mdidrebi. es<br />

jgufebi (erTi monetis ori mxare) demokratiis momavlisaTvis saxifaTo<br />

movlenad miiCneo<strong>da</strong>, radgan `swored maT Soris dgindeba samoqalaqo<br />

Tavisuflebis garigeba: zogi yidulobs mas, xolo zogi – yidis” (292-293).<br />

SeniSvnebi<br />

1 marTlac, moqalaqeobis cneba ganmanaTleblobaSi gaukritikebeli ar <strong>da</strong>rCenila.<br />

magaliTad, rom giCvenoT ganmanaTleblobis safuZvlebis garkveuli kritika,<br />

ganmanaTleblobis kritikosebis ZiriTadi principi aris is Sexeduleba, rom<br />

yovlismomcveli mTavari narativi aris metismetad abstraqtuli <strong>da</strong> ar<br />

iTvaliswinebs istorias <strong>da</strong> ar SeuZlia gaigos narativi xalxisa, romelic Tavisi<br />

gamocdilebis droiT aspeqtsa <strong>da</strong> lokaciaSia moqceuli. amgvarad, amas ewo<strong>da</strong><br />

gaTviTcnobierebuli (ra Tqma un<strong>da</strong>, agresiulad gaTviTcnobierebuli)<br />

antiistoriuli, antinaratiuli, antirelaciuri, naturalisturi konceptualuri<br />

sistema. Margaret Somers, “Narrativity, Narrative Identity, and Social Action: Rethinking English<br />

Working-Class Formation,” Social Science History 16, no. 4 (Winter 1992): 593.<br />

2 C. B. Macpherson, “Do We Need a Theory of the State?” Archives Européennes de Sociologie 18, no. 2<br />

(1977). es miTiTeba makfersonis mniSvnelobaze demokratiuli moqalaqeobis srulad<br />

ganviTarebul TeoriasTan mimarTebaSi Seesabameba braian terneris ZiriTad<br />

kritikas T. h. marSalis moqalaqeobis Teoriaze, roca terneri Tamamad ambobs:<br />

`moqalaqeobis nebismierma Teoriam aseve un<strong>da</strong> Seqmnas saxelmwifos Teoria,<br />

marSalis moRvaweobis es aspeqti yvelaze sustad gaxl<strong>da</strong>T ganviTarebuli~. Bryan S.<br />

Turner, “Outline of a Theory of Citizenship,” Sociology 24, no. 2:193.<br />

3 entoni gidensi aris gamoCenili kritikosi, romelic marSalis ganviTarebis sam<br />

stadias, rogorc teleologiur <strong>da</strong> evoluciur logikas, eWvqveS ayenebs. gar<strong>da</strong><br />

amisa, gidenss eWvi Seaqvs imaSi, rasac igi miiCnevs marSaliseul politikisa <strong>da</strong><br />

saxelmwifos metismetad gamartivebad, vinai<strong>da</strong>n marSalma sakmarisi yuradReba ar<br />

miaqcia socialuri brZolebis rols, ramac ga<strong>da</strong>wyvetisas, Seqmna pirobebi<br />

saxelmwifo koncesiisaTvis, <strong>da</strong> piriqiT. gidenis kritikis Sejamebisa <strong>da</strong> marSalis<br />

poziciis <strong>da</strong>cvisaTvis ixileT: David Held, Political Theory and the Modern State (Stanford, Calif,:<br />

Stanford University Press, 1989), 193-195; gacilebiT win<strong>da</strong>xeduli <strong>da</strong>cvisaTvis ixileT:<br />

Turner, “Outline of a Theory”.<br />

193


4 un<strong>da</strong> gvaxsovdes, rom, rogorc istorikosi devid taiaki Segvaxsenebs, `amerikul<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si regulirebis mizani xSirad iyo seriozuli uTanasworobebis<br />

koreqtireba, rogoricaa SavkanianTa segregacia, an unarSezRudul, an emigrant<br />

bavSvTa ugulvebelyofa” (186). Tumca, <strong>da</strong>regulirebam, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom igi<br />

skolebSi zrdis ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis saSualebas adgilobriv Tu saolqo<br />

doneebze, SeiZleba warmoqmnas sawinaaRmdego socialuri Sedegebi<br />

samarTlianobisa <strong>da</strong> Tanasworobis TvalsazrisiT. ixileT: David Tyack, “Restructuring in<br />

Historical Perspective: Tinkering toward Utopia,” Teachers College Record 92, no. 2:170-191.<br />

5 ixileT Tavi 2 feminizmis sxva<strong>da</strong>sxvaobebis mokle SesavlisaTvis. aseve ixileT:<br />

Carole Pateman, The Sexual Contract (Stanford, Calif.: Stanford University Press, 1988); Donna Haraway,<br />

“A Manifesto for Cyborgs: Science, Technology, and Socialist Feminism in the 1980s,” in Coming to Terms:<br />

Feminism, Theory, Politics, ed. Elizabeth Weed (New York: Routledge, 1984), 130-143; Donna Haraway,<br />

“Ecce Homo, Ain’t (Ar’n’t) I a Woman, and Inappropriate/d Others: The Human in a Post-Humanist<br />

Landscape,” in Feminists Theorize the Political, ed. Judith Butler and Joan W. Scott (New York: Routledge,<br />

1992), 86-100; Rosemary Hennessey, Materialist Feminism and the Politics of Discourse (New York:<br />

Routledge, 1992); Carmen Luke and Jennifer Gore, eds., Feminisms and Critical Pe<strong>da</strong>gogy (New York:<br />

Routledge, 1992); <strong>da</strong> Raymond Morrow and Carlos Alberto Torres, Social Theory and Education (Albany:<br />

State University of New York Press, 1995).<br />

6 Tumca, am pozicias mravali forma aqvs miRebuli, <strong>da</strong>wyebuli maternaluri<br />

feminizmisa <strong>da</strong> zrunvis eTikis <strong>da</strong>cvi<strong>da</strong>n, samarTlianobis mamrobiTi eTikisgan<br />

gansxvavebiT, rac Warbob<strong>da</strong> liberalizmSi, politikaSi qaluri Rirebulebebis<br />

SemoRebis mcdelobamde, sazogadoebrivi sferos rogorc `politikuris~<br />

artikulaciis <strong>da</strong>pirispirebis ideamde <strong>da</strong> romelSic gabatonebuli iyo mamrobiTi<br />

Rirebulebebi, kerZo sferos, rogorc ojaxis Rirebulebebis artikulaciis –<br />

kerZos feministuri politikis aRniSvnamde.<br />

7 ra Tqma un<strong>da</strong>, es aRwera amerikis SeerTeuli Statebis SemTxvevaSi, un<strong>da</strong><br />

moicavdes mis koloniur gamocdilebas filipinebze, kubasa <strong>da</strong> puerto rikoSi;<br />

xolo yofili sabWoTa kavSiris SemTxvevaSi, mis koloniur batonobas aRmosavleT<br />

evropasa <strong>da</strong> avRaneTSi. mravali konservatori analitikosisaTvis samwuxarod <strong>da</strong><br />

misi socialisturi istoriis gaTvaliswinebiT, kuba kvlavac warmoadgens<br />

kolonialisturi doqtrinis gamonakliss.<br />

8 sakmaod sainteresoa, rom sociologia, rogorc empiriuli mecniereba <strong>da</strong><br />

eTnografia, rogorc Tanamedrove anTropologia sakmaod iyo ganviTarebuli<br />

kolonizaciis procesis SualedebSi im mecnierTa mier, romlebic muSaobdnen<br />

kolonialur mmarTvelobebSi. magaliTad, SesaniSnavi kvleviTi programis<br />

reduqcionistuli wakiTxvis mcdelobis gareSe, emil durkhaimis naSromi<br />

(safrangeTSi – magaliTad, misi suicidi – ) iyo mcdeloba, Sexebo<strong>da</strong> zogierT<br />

ZiriTad <strong>da</strong>Zabulobas industrializebad sazogadoebebSi meqanikuri<strong>da</strong>n organul<br />

soli<strong>da</strong>robaze ga<strong>da</strong>svlisas. amgvaradve, gasuli saukunis <strong>da</strong>sasrulisa <strong>da</strong> am<br />

saukunis pirveli meoTxedis eTnografiuli naSromebis umravlesoba (umetesad<br />

aRsaniSnavia franguli eTnografia) uaRresad mniSvnelovani <strong>da</strong> gavleniani iyo im<br />

xalxis kulturis, wes-CveulebaTa <strong>da</strong> qcevis gagebisaTvis, romlis kolonizaciac<br />

xorcieldebo<strong>da</strong>.<br />

9 es nawili warmoadgens im teqstis <strong>da</strong>zustebas, romelic <strong>da</strong>iwera raimond<br />

morousTan erTad sxva mizniT <strong>da</strong> sxva gamocemisaTvis. ixileT: Raymond Morrow and<br />

Carlos Alberto Torres, “The State, Social Movements, and Educational Reform,” in Comparative Education:<br />

The Dialectics of the Global and the Local, ed. Robert F. Arnove and Carlos Alberto Torres (Lanham, Md.:<br />

Rowman & Littlefield, ibeWdeba).<br />

10 me am kategorias viyeneb ufro struqturalisturi midrekilebiT, vidre deri<strong>da</strong>s<br />

cnebaa – “différance”. rogorc me<strong>da</strong>n serapi xsnis, `deri<strong>da</strong>m SeimuSava es cneba<br />

imisaTvis, rom aReniSna ori urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli, magram sxva<strong>da</strong>sxva koncepti:<br />

194


pirveli, `gansxvavebulobis~ (to differ) cneba – `ara msgavsi an gansxvavebuli<br />

xasiaTis, xarisxisa <strong>da</strong> formis qona~ – <strong>da</strong> `<strong>da</strong>yovneba~ (to defer) – `Seferxeba,<br />

ga<strong>da</strong>vadeba (frangul zmnas différer aqvs es orive mniSvneloba) ... deri<strong>da</strong>seulma<br />

huserlis analizma igi miiyvana enis, rogorc aRmniSvnelTa usasrulo TamaSad<br />

aRweramde. mas Semdeg, rac mitovebulia <strong>da</strong>moukidebeli aRmniSvneli aRmniSvnelebi<br />

mimarTavdnen sxva aRmniSvnelebs, romelic kidev mimarTavdnen aRmniSvnelebs.<br />

amgvarad, ena aris TamaSi gansxvavebebisa, romelic warmoqmnilia aRmniSvnelebis<br />

mier, romlebic, Tavis mxriv, am gansxvavebebis produqts warmoadgenen. deri<strong>da</strong><br />

différance-is mniSvnelobaSi debs <strong>da</strong>yovnebis (deferring) mniSvnelobas. Ma<strong>da</strong>n Sarup, An<br />

Introductory Guide to Post-Structuralism and Postmodernism (Athens: University of Georgia Press, 1989),<br />

48-49. aq gamoyenebuli différance–is cneba aRniSnavs faqtors, romelic mWidrod aris<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli burdies kulturul kapitalTan imdenad, ramdena<strong>da</strong>c sxva<strong>da</strong>sxva<br />

kulturuli praqtikebi aRiarebulia <strong>da</strong> iswavleba saganmanaTleblo sistemis mier.<br />

burdies analizSi <strong>da</strong>maxasiaTebelia oTxi elementi: (1) Sexeduleba, rom TiToeuli<br />

socialuri klasi kulturul kapitals erTi Taobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>scems momdevno Taobas;<br />

(2) idea, rom skolis sistema maRali klasebis kulturuli kapitalis sistematur<br />

legitimacias axdens <strong>da</strong> afasebs mas, <strong>da</strong>qvemdebarebuli klasebis kulturuli<br />

kapitalis arsebiTad devalvaciiT; (3) faqti, rom kulturuli kapitali aseve<br />

xsnis, Tu diferencirebuli akademiuri moswreba rogor warmodgeba<br />

diferencirebul simdidreSi; <strong>da</strong> (4) idea, rom skolis sistema axerxebs (an<br />

socialuri, kulturuli an ekonomikuri) ierarqiebis warmoqmnas, <strong>da</strong> socialuri<br />

ierarqiebi ga<strong>da</strong>hyavs akademiur ierarqiebSi. burdies analizisaTvis ixileT: Morrow<br />

and Torres, Social Theory and Education.<br />

11 `neoliberalizmi~ <strong>da</strong> `neoliberaluri saxelmwifo~ aris terminebi, romelic<br />

gamoiyeneba axali tipis saxelmwifos aRsaniSnavad, romelic warmoiSva laTinur<br />

amerikaSi gasuli ori aTwleulis manZilze. rogorc ganmartebulia meore TavSi<br />

(romelic ukavSirdeba neokonservatoruli mTavrobebis gamocdilebebs, rogoricaa<br />

inglisSi margaret tetCerisa <strong>da</strong> jon meijoris, ronald reiganis – amerikis<br />

SeerTebul StatebSi <strong>da</strong> braian malrunis – kana<strong>da</strong>Si), laTinur amerikaSi<br />

ganxorcielebuli neoliberalizmis pirveli gamocdileba aris neoliberaluri<br />

ekonomikuri programa, romelic ganxorciel<strong>da</strong> CileSi salvador aliendes<br />

Camogdebis Semdeg 1973 wels, general pinoCetis diqtatorobis dros. ufro<br />

mogviano periodSi, argentinaSi karlos saul menemis, meqsikaSi karlos salinas<br />

de gortarisa <strong>da</strong> ernesto sedilios <strong>da</strong> braziliaSi fernando enrike kardosos<br />

mTavrobebis mier ganxorcielebuli sabazro modelebi warmoadgens neoliberalur<br />

models, romlebic xasiaTdeba argentinuli, meqsikuri <strong>da</strong> braziliuri garemoebebis<br />

TaviseburebebiT. neoliberaluri mTavrobebi xels uwyobs Ria bazrebis,<br />

Tavisufali vaWrobis, saxelmwifo seqtoris Semcirebis, ekonomikaSi saxelmwifos<br />

Carevis Semcirebisa <strong>da</strong> bazrebis deregulaciis cnebebs. istoriulad <strong>da</strong><br />

filosofiurad, neoliberalizmi asocirebulia struqturuli regulirebis<br />

programebTan. struqturuli regulireba gansazRvrulia rogorc programebis,<br />

politikebisa <strong>da</strong> ganpirobebulobebis wyeba, romelic rekomendebulia msoflio<br />

bankis, saerTaSoriso savaluto fondisa <strong>da</strong> sxva finansuri organizaciebis mier.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom msoflio banki erTmaneTisgan gamijnavs stabilizacias,<br />

struqturul regulirebas <strong>da</strong> regulirebis politikebs, igi aseve acnobierebs, rom<br />

am terminebis gamoyeneba arazusti <strong>da</strong> araTanmimdevrulia. stabilizaciis <strong>da</strong><br />

regulirebis am programebma saTave <strong>da</strong>udo politikis ramdenime rekomen<strong>da</strong>cias, maT<br />

195


Soris saxelmwifo xarjebis Semcirebas, valutebis devalvacias eqsportis<br />

xelSesawyobad, importze tarifebis Semcirebas <strong>da</strong> saxelmwifo <strong>da</strong> kerZo<br />

<strong>da</strong>nazogebis zr<strong>da</strong>s. rogorc ukve xazi gavusvi, am modelis ZiriTadi aspeqti aris<br />

mkveTri Semcireba saxelmwifo seqtorSi, gansakuTrebiT saxelmwifo warmoebebis<br />

privatizaciis, xelfasebisa <strong>da</strong> fasebis liberalizaciis <strong>da</strong> industriuli <strong>da</strong><br />

sasoflo sameurneo produqciis eqsportisken reorientaciis meSveobiT. amgvarad,<br />

struqturuli regulirebisa <strong>da</strong> stabilizaciis politikebi eswrafvis Tavisufal<br />

saerTaSoriso gacvlas, amcirebs fasis struqturebSi <strong>da</strong>maxinjebas, amarcxebs<br />

proteqcionizms <strong>da</strong> xels uwyobs bazris gavlenis zr<strong>da</strong>s laTinuri amerikis<br />

ekonomikebSi. ixileT: Larissa Lomnitz and Ana Melnick, Chile’s Middle Class: A Struggle for Survival in<br />

the Face of Neoliberalism (Boulder, Colo.: Lynne Reinner, 1991), 9-47; Joel Samoff, “More, Less, None?<br />

Human Resource Development: Responses to Economic Constraint” (Palo Alto, Calif., June 1990),<br />

mimeograph; Sergio Bitar, “Neo-Conservatism versus Neo-Structuralism in Latin America,” CEPAL Review 34<br />

(1988): 45.<br />

196


5<br />

<strong>demokratia</strong><br />

winamdebare Tavi ganixilavs demokratiisa <strong>da</strong> saxelmwifos Teoriebis<br />

tradiciaTa Soris arsebul kavSirebs <strong>da</strong> yuradRebas amaxvilebs aRniSnul<br />

sferoSi k. b. makfersonis mier Setanil wvlilze. warmodgenili Tavi<br />

gviCvenebs, rom demokratiuli mmarTvelobis gavrcelebuli formaa<br />

liberaluri <strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> amasTanave, ikvlevs kapitalistur<br />

sazogadoebebSi demokratiis krizisis zogierT mizezs <strong>da</strong> mis gavlenas<br />

<strong>ganaTleba</strong>ze. mravali kritikosis yuradRebis mTavar obieqts warmoadgens<br />

socialuri dekapitalizacia, rac amZimebs kriziss <strong>da</strong> agreTve, gavlenas<br />

axdens moqalaqeobis Camoyalibebaze. saxelmwifos Teoriebs,<br />

globalizaciis Teoriebs, moqalaqeobis Teoriebsa <strong>da</strong><br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s Teoriebs Soris tranziciis ganxorcielebiT,<br />

winamdebare Tavi, paulo freiris Sromis Sesabamisad, iwyebs demokratiuli<br />

ganaTlebis pirobebisa <strong>da</strong> misi politikuri gamowvevebis sistematur<br />

kvlevas. aRniSnuli Tavi sruldeba demokratiisa <strong>da</strong> postsocializmis<br />

Sesaxeb gakeTebuli komentariT.<br />

demokratiis Teoriebi<br />

meoce saukunis 90-iani wlebis paradoqsi is gaxlavT, rom <strong>demokratia</strong><br />

ufro popularulia, vidre odesme, magram seriozuli safrTxis winaSe<br />

dgas is pirobebi, romlis mixedviTac, yvela moqalaqes SeuZlia<br />

isargeblos saxelmwifos sruluflebiani wevrebis statusiT.<br />

– qerol peitmani, `demokratizacia <strong>da</strong> moqalaqeoba meoce saukunis 90-ian<br />

wlebSi~<br />

demokratiis TeoriaSi politikuri azrovnebis sami istoriuli<br />

tradicia Tanxvdeba erTmaneTs. pirveli aris mmarTvelobis sami tipis<br />

aristoteleseuli klasikuri Teoria, romelic moicavs <strong>demokratia</strong>s, yvela<br />

moqalaqis mmarTvelobas, romlebic moqalaqeobis privilegiebiT<br />

sargebloben, rac gansxvavdeba monarqiis mmarTvelobisagan, erTaderTi<br />

mmarTvelis mmarTvelobisgan, rac, Tavis mxriv, gansxvavdeba aristokratiis<br />

mmarTvelobisgan, ramdenime mmarTvelis mmarTvelobisgan. meore aris<br />

Suasaukuneebis Teoria, romelic moicavs romaul samarTals <strong>da</strong> saxalxo<br />

197


suverenitets, rac qmnis Zalauflebis ganxorcielebis safuZvels <strong>da</strong><br />

umaRles Zalauflebas xalxis xelSi tovebs. gansxvavebuli saSualebebiT,<br />

es Zalaufleba ga<strong>da</strong>ecema (magram mxolod droebiT) mocemul mmarTvels –<br />

aqe<strong>da</strong>n, amboxis ufleba, roca mmarTveli ver axerxebs a<strong>da</strong>mianTa uflebebis<br />

ganxorcielebis uzrunvelyofas. mesame istoriuli tradicia aris<br />

demokratiis Tanamedrove doqtrina, romelic ZiriTa<strong>da</strong>d nikolo makiavelis<br />

naSroms efuZneba <strong>da</strong> romelic Tanamedrove erovnuli saxelmwifos<br />

<strong>da</strong>sawyisSi scnobs istoriulad Sedgenili mTavrobis mxolod or ZiriTad<br />

formas: monarqiuls <strong>da</strong> respublikurs. imave tradiciiT, Jan-Jak rusosaTvis,<br />

respublika, romelic warmoadgens mmarTvelobis WeSmaritad yvelaze<br />

popularul formas, zustad emTxveva demokratiuli reJimebis<br />

maxasiaTeblebs (boblio, mateuCi, <strong>da</strong> paskvino, 1987-1988).<br />

Tavad demokratiul reJimebs Soris arsebobs gansxvaveba, gamomdinare<br />

maTi organizebi<strong>da</strong>n. isini SeiZleba gamoirCeodnen TavianTi iuridiulinstituciuri<br />

implementaciiT (mag., saprezidento Sepirispirebuli<br />

saparlamentosTan); politikuri partiebis artikulaciiT demokratiuli<br />

reJimis implementaciaSi (mag., orpartiuloba mravalpartiul sistemebTan<br />

SepirispirebiT); politikuri kulturis fragmentaciiT (mag., centri<strong>da</strong>nuli,<br />

centriskenuli politikuri kulturebis SepirispirebiT); an, rogorc es<br />

mocemulia robert <strong>da</strong>lis (1956) mier gansazRvrul tipologiaSi, mis<br />

naSromSi: demokratiuli Teoriis Sesavali, medisoniseuli, populisturi <strong>da</strong><br />

poliarqiuli modelebi.<br />

vamjobineb, winamdebare wignSi detalurad gamovikvlio formalur <strong>da</strong><br />

warmomadgenlobiT <strong>demokratia</strong>s (Substantive democracy) Soris arsebuli<br />

gansxvaveba. sanam amas ganvaxorcielebde, msurs <strong>da</strong>viwyo demokratiis im<br />

sxva<strong>da</strong>sxva modelebiT, romelic k. b. makfersonis (1962, 1973) memkvidreobaSi<br />

warmodgenili tradiciis mier aris <strong>da</strong>dgenili. konoli (1993), makfersonis<br />

ideebis mixedviT, gamoyofs oTx ZiriTad models. pirveli aris<br />

proteqciuli demokratiis cneba, romelic formulirebuli iyo jeremi<br />

benTamis <strong>da</strong> jeims milis mier <strong>da</strong> varaudob<strong>da</strong> sabazro ekonomikis hegemonias.<br />

igi eswrafo<strong>da</strong> arCevnebs sabazro interesebis gansaviTareblad <strong>da</strong> am<br />

garemoSi tiraniisagan saxelmwifos <strong>da</strong>sacavad“ (105).<br />

meore aris ganviTarebadi demokratiis (developmental democracy) cneba,<br />

romelic konolis (1993) SexedulebiT, `warmoadgens mniSvnelovan winsvlas<br />

demokratiul idealizmSi. misi saukeTeso warmomadgenlebi iyvnen jon<br />

stiuart mili <strong>da</strong> T. h. grini. mTavari problema iyo muSaTa klasis<br />

a<strong>da</strong>mianebis moazrovne arsebad qceva... milis koncefciaSi, `a<strong>da</strong>mianis<br />

modeli~, rogorc mesakuTre individualistis – anu a<strong>da</strong>mianis, rogorc<br />

`konfliqturi, egoisturi momxmareblisa <strong>da</strong> mesakuTris modeli~,<br />

198


Secvlilia a<strong>da</strong>mianis, rogorc `sakuTari Zalis an SesaZleblobebis<br />

ganviTarebis unaris mqone arsebis~ koncefciiT. demokratiuli monawileoba<br />

aseve gax<strong>da</strong> ZiriTadi gza TviTganviTarebisaken (196).<br />

mesame cneba _ wonasworobis <strong>demokratia</strong>, romelic cnobilia agreTve,<br />

rogorc pluralisturi <strong>demokratia</strong>, wamoayena jozef Sumpeterma 1942 wels.<br />

es modeli `saTanadod ver afasebs monawileobis mniSvnelobas, Tumca<br />

afasebs apaTiis funqcionalur mniSvnelobas. moqalaqeTa umravlesobaSi<br />

amJamad apaTia demokratiisaTvis funqcionaluri xdeba, radgan intensiuri<br />

monawileoba ar aris sakmarisi racionaluri individebisaTvis. monawileoba<br />

aaqtiurebs avtoritarizms, rac ise<strong>da</strong>c latenturia masebSi <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>tvirTavs sistemas moTxovnebiT, romlis <strong>da</strong>kmayofilebac mas ar ZaluZs<br />

(196-197). klaus ofes (1984, 1985) analizi im pozicii<strong>da</strong>n, romelic<br />

saxelmwifos fiskaluri krizisis TeoriasTan ufro axlos aris, vidre<br />

elitisturi demokratiis TeoriasTan, gviCvenebs am Teoriis variants gvian<br />

kapitalizmSi legitimurobis krizisis miseul analizSi <strong>da</strong> gviCvenebs aseve,<br />

umarTaobis sakiTxs. rogorc konolis (1993) mier aris aRwerili<br />

(gamokveTili), `wonasworobis modeli warmoadgens tiraniisgan <strong>da</strong>cvas,<br />

magram igi cu<strong>da</strong>d muSaobs maSin, roca Sefaseba ganviTarebadi demokratiis<br />

stan<strong>da</strong>rtebiT xorcieldeba” (197).<br />

sabolood, Cven varkvevT, rom k. b. makfersonis monawileobiTi<br />

demokratiis Teoria rusos paradoqsis garSemo aris agebuli: `Cven ar<br />

SegviZlia mivaRwioT ufro met demokratiul monawileobas socialur<br />

uTanasworobasa <strong>da</strong> cnobierebaSi winaswari cvlilebis gareSe, magram<br />

amasTanave, ar SegviZlia mivaRwioT cvlilebebs socialur uTanasworobaSi<br />

<strong>da</strong> cnobierebaSi demokratiul monawileobis winaswari zrdis gareSe” (100).<br />

makfersonisTvis (T. h. marSalis msgavsad <strong>da</strong> igive mosazrebiT, rac rusos<br />

aqvs) miaxloebiTi Tanasworoba warmoadgens winapirobas efeqtiani<br />

demokratiuli modelebisaTvis, maSin roca efeqtiani <strong>demokratia</strong><br />

warmogvidgeba miaxloebiTi Tanasworobis miRwevis winapirobad.<br />

makfersonisaTvis, monawileobiT <strong>demokratia</strong>s moaqvs Temis, asociaciis,<br />

<strong>da</strong>megobrebis <strong>da</strong> gaerTianebis, mTlianis nawilad SegrZneba ufro<br />

tolerantul, magram amave dros politikurad efeqtiani sistemis<br />

struqturaSi. es asea, radgan rogorc makfersoni (1973) amtkicebs,<br />

monawileobiT <strong>demokratia</strong>s `moaqvs Temis SegrZneba, ... rogor un<strong>da</strong> moxdes<br />

a<strong>da</strong>mianis unarebiT sargebloba <strong>da</strong> maTi ganviTareba, Cveulebriv, sxvebTan<br />

kavSirSi, TemTan garkveul mimarTebaSi~ (33).<br />

rogorc jein mensbriji (1993) Segvaxsenebs, es aris qerol peitmanis<br />

sazriani analizis safuZveli, roca peitmanis monawileoba <strong>da</strong> demokratiul<br />

TeoriaSi (1970, citirebulia mensbrijTan) amtkicebs, rom `monawileobis<br />

199


mTavari funqcia monawileobiTi demokratiis TeoriaSi aris...<br />

saganmanaTleblo funqcia, saganmanaTleblo yvelaze farTo gagebiT” (42).<br />

ufro metic, peitmani (1970) aseve amtkicebs, rom monawileobis gamocdileba<br />

`ganaviTarebs <strong>da</strong> xels Seuwyobs demokratiul pirovnebas~ (64). peitmanis<br />

analizi Zalian axlos dgas makfersonis demokratiis TeoriasTan, romelic,<br />

Tavis mxriv, Zlier <strong>da</strong>valebulia ganviTarebadi demokratiisagan, vinai<strong>da</strong>n<br />

igi varaudobs (rusos msgavsad <strong>da</strong> hegelis mosazrebis sawinaaRmdegod –<br />

cnobierebis apropriacis Sesaxeb cnobierebis mier), rom a<strong>da</strong>mianis unarebs<br />

aqvs Zala ganviTardes sxva a<strong>da</strong>mianebisaTvis sakuTari unarebis<br />

ganviTarebaSi xelis SeSlis gareSe. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, makfersonis (1962)<br />

analizi aris iseTi sazogadoebis Zieba, romlis regulirebac ar xdeba<br />

a<strong>da</strong>mianTa Soris eqspluataciuri gacvlebis batonobiT. Tumca, makfersonis<br />

mesakuTre individualizmis Teoria, romelic misTvis aRniSnavs<br />

liberalizmis, rogorc politikur TeoriaSi tradiciis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

variantebis erTianobas, <strong>da</strong>mokidebulia ideaze, rom mflobeloba moicavs<br />

individualobas, Tavisuflebas <strong>da</strong> Tanasworobas <strong>da</strong> rom, rogorc karensi<br />

(1993) gvaxsenebs, `<strong>demokratia</strong> konceptualizdeba mxolod, rogorc sakuTari<br />

mmarTvelebis arCevis saSualebebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTebulia, rogorc principis<br />

gavrcoba, rom individualuri mflobelebi Tavisufali un<strong>da</strong> iyvnen<br />

arCevanis gakeTebisas imaSi, Tu rogor ganaxorcielon sakuTari interesebi<br />

saukeTesod, Tu <strong>da</strong>vuSvebT, rom Tavad sakuTrebis flobis bazisuri sistema<br />

ar aris ganxilvis sagani~ (2-3).<br />

Tanasworoba <strong>da</strong> Tavisufleba aris Rirebulebebi, romelic<br />

konteqstualizdeba zogierTi sazogadoebebis istoriul gamocdilebaSi <strong>da</strong><br />

SeuZlebelia CaiTvalos universalur imperativebad, radgan maTi sakuTari<br />

definiciebi sa<strong>da</strong>voa. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, isini, faqtiurad, miiCneva eTikur<br />

imperativebad a<strong>da</strong>mianis universalur uflebaTa TeoriebSi. ufro metic,<br />

isini ar aris advilad SeTavsebadi, <strong>da</strong> Cveulebriv, saxelmwifoebrivi<br />

politikis swrafva, romelic STagonebulia TiToeuli principisaken<br />

swrafviT, gviCvenebs maT Soris arsebul Zalian seriozul uxerxulobas <strong>da</strong><br />

winaaRmdegobebs.<br />

amitom, liberalizmis Zlier tradiciaSi, <strong>demokratia</strong> warmoadgens<br />

yvelaze Sesabamis politikur garemos respublikur sazogadoebebSi <strong>da</strong><br />

asaxavs a<strong>da</strong>mianis qcevisa <strong>da</strong> arCevanis winapirobebs: individebi erTmaneTTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli arian sabazo gacvlebis meSveobiT <strong>da</strong> rogorc tali (1993)<br />

aRiniSnavs, es aris `maTi egoisturi swrafva usasrulo survilebisaken<br />

[rac] yvelaze did sikeTes moutan<strong>da</strong> yvelaze did raodenobas~ (37). am<br />

utilitarulma perspeqtivam, romelsac makfersoni ase marTebulad aRwers<br />

<strong>da</strong> akritikebs Tavis mesakuTre individualizmis TeoriaSi, SeaRwia<br />

liberalur azrovnebaSi; arCevanis Tavisufleba <strong>da</strong> racionaluri, Tumca<br />

200


egoisturi arCevanisadmi swrafva aqcia fonad warmoebis kapitalisturi<br />

socialuri urTierToebebis ganviTarebisaTvis social-liberaldemokratiuli<br />

kontraqtis konteqstSi. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, umTavres sakiTxs<br />

kvlav warmoadgens <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> saxelmwifos Soris urTierToba.<br />

<strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

a<strong>da</strong>miani warmoadgens erTaderT cxovels, romelic Zarcvavs Tavis umweo<br />

Tanamemamules – eufleba mis mamuls <strong>da</strong> aZevebs iqi<strong>da</strong>n, an anadgurebs mas.<br />

a<strong>da</strong>miani ase iqceva yvela epoqaSi. de<strong>da</strong>miwaze miwis erTi akric ki ar<br />

arsebobs iseTi, romelic mis kanonier mflobels miekuTvnebodes, an rom<br />

ar ga<strong>da</strong>scemodes erTi mflobeli<strong>da</strong>n meores, am ciklurobis <strong>da</strong>cviT,<br />

ZaladobiT <strong>da</strong> sisxlisRvriT.<br />

– mark tveni, werilebi de<strong>da</strong>miwi<strong>da</strong>n<br />

winamdebare wignSi, saxelmwifo gansazRvrulia, rogorc erovnuli <strong>da</strong><br />

sociopolitikuri proeqtebis brZolis adgili; aseve gansazRvrulia,<br />

rogorc batonobis faqti, rogorc korporatiuli aqtori, romelic sakuTar<br />

Tavze iRebs saxalxo suverenitetis reprezentacias <strong>da</strong> rogorc politikuri<br />

Zalaufleba, romelic axorcielebs demokratiul mmarTvelobas. <strong>demokratia</strong><br />

aseve gansazRvrulia, rogorc politikuri reprezentaciisa <strong>da</strong> politikuri<br />

monawileobis sistema, sa<strong>da</strong>c, saboloo jamSi, subieqturobebi <strong>da</strong> wesebi ar<br />

aris (<strong>da</strong> ar un<strong>da</strong> iqnes) Semofargluli Zalauflebis, sqesis,<br />

rasis/eTnikurobisa <strong>da</strong> simdidris mniSvnelobebiT. amgvarad, saxelmwifo<br />

asrulebs mTavar rols demokratiisa <strong>da</strong> moqalaqeobis SeqmnaSi,<br />

gansakuTrebiT, multikulturul sazogadoebebSi.<br />

demokratiuli saxelmwifos rolis <strong>da</strong>sazusteblad, me erTmaneTisgan<br />

gavmijnav <strong>demokratia</strong>s, rogorc meTods <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s, rogorc arss.<br />

rogorc meTodi, <strong>demokratia</strong> aris upirvelesad politikuri reprezentacia,<br />

romelic moicavs xmis micemis regularul procedurebs, Tavisufal<br />

arCevnebs, saparlamento <strong>da</strong> sasamarTlo sistemebs (romelic aRmasrulebeli<br />

kontrolisgan Tavisufalia), sistemaSi Zalauflebis urTierTkontrolisa<br />

<strong>da</strong> ganawilebis cnebas, individualuri uflebebis upiratesobas koleqtiur<br />

uflebebTan Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong> sityvis Tavisuflebas. <strong>demokratia</strong>, rogorc arsi,<br />

asocirdeba sazogadoebriv saqmeebSi a<strong>da</strong>mianebis politikur<br />

monawileobasTan. es <strong>da</strong>kavSirebulia xalxis ZalauflebasTan (rac nebismier<br />

sxva regulatorul institutze upiratesia, rogoricaa mefoba, Tu<br />

samTavrobo biurokratia), yvela moqalaqisaTvis Tanabari uflebebis<br />

ideasTan <strong>da</strong> gansakuTrebiT, aSS-s konstituciaSi egalitarianizmis<br />

politikur filosofiasTan. gar<strong>da</strong> amisa, <strong>demokratia</strong>, rogorc arsi<br />

201


gulisxmobs Zalauflebis cvlilebebs individTa Soris interaqciebSi,<br />

rogorc mikro (mag., ojaxebSi araeqspluatatoruli genderuli<br />

urTierTobebis miRweva), ise makro doneze (mag., genderuli Tanasworobisken<br />

swrafva socialur <strong>da</strong> ekonomikur gacvlebSi).<br />

demokratiis Teoriebis ganxilvisas saxelmwifos cneba axal<br />

normatiul <strong>da</strong> politikur masStabebs iZens. liberalur demokratiul<br />

tradiciaSi, saxelmwifo icavs universalistur, racionalur <strong>da</strong> Sesabamis<br />

kanonebs, ramac un<strong>da</strong> uzrunvelyos yvelasaTvis Tanabari situacia<br />

warmatebis miRwevis TvalsazrisiT. swored aq, meoTxe TavSi mocemuli<br />

rasis kritikuli Teoriis warmomadgenlebis mier gamoTqmuli kritika<br />

gansakuTrebuli ZaliT exmianeba demokratiuli ideis xelaxal gaazrebas.<br />

amave dros, demokratiuli saxelmwifo iyenebs saxelmwifoebriv politikas<br />

Tanamedrove moqalaqeobis Sesaqmnelad, erTiani nebisgan individTa kerZo<br />

interesebis gamoyofiT. demokratiuli praqtikis orasze meti wlis Semdeg<br />

gasagebia, Tu ramdenad rTulia am miznis miRweva <strong>da</strong> ramdenad<br />

SrosmWvretelurad JRers amJamad aleqsandr hamiltonis gafrTxileba:<br />

`bedniereba iqnebo<strong>da</strong> Cveni arCevani marTuli rom iyos Cveni WeSmariti<br />

interesebis keTilgonivruli SefasebiT, gaurTulebeli <strong>da</strong> miukerZoebeli<br />

im mosazrebebisgan, romelic ar aris <strong>da</strong>kavSirebuli sazogadoebriv<br />

sikeTesTan. magram es ufro iseTi ram aris, rac Zalian un<strong>da</strong> gvsurdes <strong>da</strong><br />

ar gvqondes misi seriozuli molodini~ (hamiltoni, medisoni <strong>da</strong> jei,<br />

1961:33).<br />

demokratiuli saxelmwifos Teoriebis Sesaxeb arsebuli kritikuli<br />

Sexedulebebi asabuTebs, rom konfliqti ganuyofelia saxelmwifos<br />

struqturisgan. martin qernoi <strong>da</strong> henri levini (1985) asabuTeben, rom<br />

saxelmwifoebrivi politika aris ZiriTadi socialuri konfliqtis<br />

produqti, konfliqtis, romelic saxelmwifo arenaze TamaSdeba. maT<br />

kvlevaSi saganmanaTleblo politikis warmoebaze, rac miRebulia<br />

klasobrivi konfliqtisa <strong>da</strong> socialuri moZraobebis Sedegad,<br />

ganviTarebuli kapitalisturi saxelmwifoebi Canan, rogorc socialuri<br />

brZolis adgili. kanroi <strong>da</strong> levini amtkiceben, rom ganaTlebis<br />

transformaciis aRsaqmelad, saWiroa, erTdroulad gvesmodes Sromis<br />

procesSi mimdinare cvlilebebi <strong>da</strong> is, Tu rogor ganpirobeben es procesebi<br />

erTmaneTs. am midgomiT, saganmanaTleblo cvlileba aRiqmeba, rogorc<br />

nawili farTo socialuri konfliqtisa, romelic momdinareobs Semosavlis<br />

uTanasworobebisgan <strong>da</strong> kapitalisturi warmoebis socialuri<br />

Zalauflebisagan.<br />

amgvarad, politikuri batonobis administraciul sistemad aRqmuli<br />

saxelmwifo SeiZleba gavigoT, rogorc sazogadoebaSi politikuri<br />

202


Zalauflebis mTlianoba, miuxe<strong>da</strong>vad donisa (erovnuli, provinciuli Tu<br />

lokaluri), romelzec igi operirebs. demokratiuli saxelmwifo, romlis<br />

politikac mimarTulia kapitalizmis Seqmnisa <strong>da</strong> reproduqciisaken, icavs<br />

sasaqonlo warmoebis sistemas sxva<strong>da</strong>sxva safrTxeebisgan <strong>da</strong> warmarTavs mis<br />

transformacias. amasTan erTad, igi Zlevs seqtorul, Tu fraqciul<br />

moklevadian moTxovnilebebs <strong>da</strong> <strong>da</strong>vebs individualur kapitalistebsa, Tu<br />

korporaciul jgufTa Soris.<br />

Tumca saxelmwifo agreTve asaxavs demokratiis dinamikas. a<strong>da</strong>mianis<br />

ZiriTadi uflebebi <strong>da</strong>culia kanonebiT, romelic <strong>da</strong>dgenilia <strong>da</strong><br />

aRsrulebulia demokratiuli saxelmwifos mier, rogorc es ganxilulia<br />

mesame TavSi. bevr <strong>demokratia</strong>Si saxelmwifo seqtori samoqalaqo uflebebis<br />

ganviTarebis mcdelobiT, gax<strong>da</strong> <strong>da</strong>saqmebis ZiriTadi wyaro<br />

umciresobebisTvis <strong>da</strong> qalebisTvis. jan<strong>da</strong>cvis, socialuri uzrunvelyofisa<br />

<strong>da</strong> ganaTlebis politikebi warmoadgens gansakuTrebiT mgrZnobiare<br />

sferoebs moqalaqeTa demokratiuli ltolvis <strong>da</strong>kmayofilebis<br />

mcdelobisaTvis. amgvarad, demokratiulma saxelmwifoebma win wamowies<br />

demokratiis saqme socialuri uzrunvelyofis politikis, progresuli<br />

kanonebis SemoRebis <strong>da</strong> umciresobebisa <strong>da</strong> qalebis <strong>da</strong>saqmebis meSveobiT.<br />

magaliTad, Cven vaCveneT, rom braziliis konteqstSi, demokratiuli<br />

miznebisken swrafvaSi ZiriTad figurebs warmoadgenen pirveladi<br />

organizaciebi, socialuri moZraobebi <strong>da</strong> politikuri partiebi, rogoricaa<br />

Partido dos Trabaljadores, romelsac Zlieri mxar<strong>da</strong>Wera aqvs pirveladi<br />

organizaciebisgan (o’kadizi, vongi <strong>da</strong> toresi, 1998).<br />

Semdgomi ganxilvis sagans warmoadgens is sakiTxi, aris Tu ara<br />

socialur moZraobaTa mier xelSewyobili es axali socialuri <strong>da</strong><br />

saganmanaTleblo politikebi politikurad Sesrulebadi <strong>da</strong><br />

ganxorcielebadi, teqnikurad kompetenturi <strong>da</strong> eTikurad jansaRi. <strong>da</strong> mainc,<br />

cxadia, rom cvlilebebs saxelmwifos formaSi <strong>da</strong> politikur sistemaSi,<br />

aseve cvlilebebs demokratiuli saxelmwifoebis samarTlebriv<br />

safuZvlebSi, SesaZloa mohyves seriozuli Sedegebi demokratiuli<br />

programis ganviTarebaSi, demokratiuli ganaTlebis SeqmnaSi, moqalaqeobis<br />

SeqmnaSi, rac efuZneba samarTlebriv safuZvlebs <strong>da</strong> moqalaqeobriv<br />

Rirsebebs, <strong>da</strong> zogjer rasis, klasis, genderisa <strong>da</strong> kulturis rTulad<br />

ga<strong>da</strong>sawyvet sakiTxTa ga<strong>da</strong>WraSi, kerZod, multikulturul sazogadoebebSi,<br />

romelic imarTeba liberaluri demokratiebiT.<br />

liberaluri demokratiis triumfi<br />

vercerTi Secdoma mxilebas ver wauva.<br />

– publiusi<br />

203


demokratiis cneba, rac hegemonuri gax<strong>da</strong> meoce saukunis <strong>da</strong>sasruls,<br />

aris liberalur-warmomadgenlobiTi <strong>demokratia</strong> Tavisi principiT aqtiuri<br />

moqalaqis Sesaxeb. rogorc heldi gansazRvravs (1995), igi Seadgens `wesebis,<br />

procedurebisa <strong>da</strong> instituciebis erTobliobas, rac saSualebas iZleva<br />

moqalaqeTa umravlesobis maqsimalurad aqtiurad CarTvisaTvis, ara<br />

politikur sakiTxebSi rogorc aseTi, aramed warmomadgenelTa SerCevaSi,<br />

romelTac <strong>da</strong>moukideblad SeuZliaT politikuri ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miReba~<br />

(97).<br />

rogorc zemoT vmsjelobdi, mosaxerxebelia, rogorc amas italieli<br />

politologi umberto Ceroni (1976) akeTebs, <strong>demokratia</strong>, rogorc arsi<br />

Tavi<strong>da</strong>nve gavmijnoT demokratiisgan – rogorc meTodisgan. <strong>demokratia</strong><br />

warmoadgens upirvelesad demokratiuli reprezentaciis meTods.<br />

demokratiis, rogorc arsis cneba <strong>da</strong>kavSirebulia demokratiis, rogorc<br />

sazogadoebriv sakiTxebSi xalxis politikuri monawileobis sistemasTan.<br />

Tumca, demokratiis radikaluri cneba aRemateba eqskluziis formebis<br />

prevenciis mcdelobas, rac xels uSlis politikur <strong>da</strong> socialur<br />

monawileobas. radikaluri <strong>demokratia</strong> gvTavazobs radikalur<br />

Tanasworobas rasobriv/eTnikur, klasobriv <strong>da</strong> genderul interaqciebSi,<br />

rogorc sazogadoebrivi sferos doneze, ise ojaxur siaxloveSi. amgvarad,<br />

pirveli mniSvnelovani <strong>da</strong>Zabuloba gvxvdeba demokratiul reJimebs Soris,<br />

romlebic uzrunvelyofen formaluri wesebis Sesrulebas, magram aSkarad<br />

ver axerxeben demokratiis <strong>da</strong>cvas klasobriv, rasobriv/eTnikur <strong>da</strong><br />

genderuli interaqciebis TvalsazrisiT.<br />

meore mniSvnelovan sakiTxs warmoadgens imis axsna, Tu rogor<br />

mWidrod <strong>da</strong>ukavSir<strong>da</strong> demokratiis cneba im ideas, rom kapitalizmi<br />

warmoebis yvelaze xelisSemwyobi wesia demokratiuli sistemebis<br />

gansaviTareblad. samuel boulsi <strong>da</strong> herbert gintisi (1986) gvTavazoben<br />

Zalze <strong>da</strong>majerebel arguments. isini amtkiceben, rom demokratiis dinamika<br />

efuZneba kapitalisturi sistemis, piradi uflebebis <strong>da</strong> sakuTrebis<br />

uflebebis eqspansiis or logikas, romelic xSirad upirispirdeba<br />

erTmaneTs. konfliqtis dinamika am or logikas Soris, romelic, SesaZloa,<br />

warmodgenilia SejaxebaSi biznesis ideologiasa <strong>da</strong> ganviTarebul<br />

industriul kapitalizmsa <strong>da</strong> ganviTarebaze <strong>da</strong>mokidebul kapitalizmSi<br />

socialur moZraobebs Soris, Seexeba ara mxolod sazogadoebrivi<br />

resursebis gamoyenebas <strong>da</strong> misakuTrebas, aramed aseve socialuri qcevis<br />

eTikuri stan<strong>da</strong>rtebis <strong>da</strong>dgenas.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, kapitalizmi, rogorc saqonlis akumulaciis,<br />

warmoebis, reproduqciisa <strong>da</strong> ganawilebis ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri<br />

204


sistema, niSandoblivad konfliqturia <strong>da</strong> axasiaTebs Sinagani<br />

winaaRmdegobebi. klaus ofe (1984:244) miuTiTebs ganviTarebuli kapitalizmis<br />

ekonomikur <strong>da</strong> politikur substruqturebs Soris axlad warmoqmnil<br />

funqcionalur uTanxmoebaze. ofe kapitalisturi saxelmwifos struqturul<br />

problemas Semdegnairad aRwers: `kapitalisturi saxelmwifo itanjeba<br />

saWiroebebis <strong>da</strong> moTxovnebis siWarbisagan, romlis arc <strong>da</strong>kmayofileba<br />

SeuZlia ekonomikis kapitalisturi xasiaTis ganadgurebis gareSe <strong>da</strong> arc<br />

ignorireba, sakuTari demokratiuli instituciuri struqturisa <strong>da</strong><br />

klasobrivi konfliqtis regulirebis <strong>da</strong>zianebis gareSe” (246).<br />

gvian kapitalistur sazogadoebebSi socialuri Zalaufleba,<br />

Cveulebriv, araerTgvarovani <strong>da</strong> gafantulia; demokratiis imave dinamikam<br />

bolo ori saukunis manZilze Seqmna bevri socialuri moZraoba, romlebic<br />

iswrafis demokratiuli sistemis mimarTulebisa Tu xasiaTis Secvlisaken.<br />

es moZraobebi ganixilavdnen klasisa <strong>da</strong> Sromis, rasis, genderis, garemos,<br />

birTvuli ganiaraRebisa <strong>da</strong> globaluri mSvidobis sakiTxebs. faqtiurad,<br />

yvelaze bolodroindeli socialuri moZraobebi amerikis SeerTebul<br />

StatebSi, <strong>da</strong>savleT evropaSi <strong>da</strong> laTinur amerikaSi (rogorc memarjvene,<br />

ise memarcxene wreebi<strong>da</strong>n), rogorc ganvmarte meoTxe TavSi, ar aris<br />

distribuciuri Tavisi xasiaTiT, magram isini gamoxataven moralur <strong>da</strong><br />

kulturul swrafvas <strong>da</strong> risxvas.<br />

Tu kapitalizmi konfliqturi sistemaa, xolo <strong>demokratia</strong>s aqvs<br />

ganviTarebis ori gansxvavebuli logika, maSin sakiTxi ase dgas: ratom<br />

xdeba demokratiisa <strong>da</strong> kapitalizmis erTmaneTSi Sereva <strong>da</strong> ratom ar iSleba<br />

politikisa <strong>da</strong> ekonomikis es samuSao urTierTobebi. Boulsi <strong>da</strong> gintisi<br />

(1986) amtkiceben, rom <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> kapitalizms Soris kavSiri sistemis<br />

oTxi istoriuli akomo<strong>da</strong>ciis meSveobiT ganxorciel<strong>da</strong>: (a) evropaSi, lokis<br />

wina<strong>da</strong>deba, romelic sistemis uzrunvelyofas axdens finansurad<br />

SeZlebulTa politikuri monawileobis SezRudvis meSveobiT; (b) amerikis<br />

SeerTebul StatebSi jefersonis wina<strong>da</strong>deba imis Taobaze, rom sakuTrebis<br />

ganawileba (anglo-saqsuri warmoSobis) moqalaqeTa Soris sistemis<br />

xelaxal uzrunvelyofas axdens, miuxe<strong>da</strong>vad mzardi politikuri<br />

<strong>da</strong>Zabulobebisa; (g) medisonis politikuri wina<strong>da</strong>deba imis Taobaze, rom<br />

xeli SeewyoT moqalaqeTa Soris interesis sakmao araerTgvarovnebisaTvis,<br />

raTa Tavi<strong>da</strong>n aecilebinaT RaribTa saerTo politikuri programis<br />

warmoSoba; <strong>da</strong> (d) keinsis modeli, romelSic ekonomikuri zr<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

Semosavlis ganawileba warmoSobs uqonelTa <strong>da</strong> mdi<strong>da</strong>rTa Soris interesTa<br />

erTobas.<br />

arsebobs sistemis axali uzrunvelyofa, miuxe<strong>da</strong>vad demokratiis<br />

amJamindeli krizisisa? rogoria demokratiisa <strong>da</strong> kapitalizmis situacia<br />

205


aTaswleulis <strong>da</strong>sasruls? igi kidev erTxel ofes (1984) mixedviT SeiZleba<br />

<strong>da</strong>xasiaTebul iqnes, rogorc demokratiis umarTaobis problema<br />

kapitalistur sazogadoebebSi – an Tuki boulsis <strong>da</strong> gintisis mixedviT<br />

CamovayalibebT, sistemis axali istoriuli uzrunvelyofis ararseboba<br />

sarisko Cixs iwvevs.<br />

ofe umarTaobas Semdegnairad aRwers:<br />

misi konotaciebia interesTa <strong>da</strong>pirispirebul jgufebisa <strong>da</strong> partiebis<br />

mxri<strong>da</strong>n `mzardi molodinebi~, rac vrceldeba mediis mier; Sedegad<br />

miRebuli metismeti ga<strong>da</strong>tvirTva saxelmwifo biurokratiebisa, romlebic<br />

imyofebian fiskaluri SezRudvebis gavlenis qveS <strong>da</strong> ar ZaluZT amgvari<br />

molodinebis <strong>da</strong>kmayofileba; saxelmwifo Zalauflebis moSla, rac<br />

saWiro iqneba mzardi moTxovnebis mimarT mtkice winaaRmdegobisaTvis;<br />

moqalaqeTa mxri<strong>da</strong>n saxelmwifos mimarT <strong>da</strong>mokidebulebebis<br />

TvalsazrisiT, undoblobis, eWvisa <strong>da</strong> frustraciis mzardi done <strong>da</strong><br />

ekonomikuri stabilurobis safuZvlebisa <strong>da</strong> zrdis potencialis neli,<br />

magram gar<strong>da</strong>uvali paralizi. (164)<br />

umarTaobis cneba aSkarad ukavSirdeba neokonservatorebis<br />

Sexedulebas, romlebic akritikeben imas, rasac aRiqvamen liberaluri<br />

politikis koroziad <strong>da</strong> maT mier socialur faseulobebze orientirebuli<br />

saxelmwifos winaaRmdeg uaryofiTi reaqciis xelSewyobad, gansakuTrebiT,<br />

mzardi <strong>da</strong> progresiuli ga<strong>da</strong>saxadebis <strong>da</strong>begvris sakiTxis garSemo.<br />

amgvarad, ofes (1984) mixedviT umarTaoba gulisxmobs, rom demokratiuli<br />

politikis instituciebis konfliqtis gamowvevis potenciali bevrad<br />

ga<strong>da</strong>wonis konfliqtis ga<strong>da</strong>wyvetis maTeul unars~ (164). am konteqstis<br />

gaTvaliswinebiT, rogorc memarcxeneebi amtkiceben, arsebobs demokratiuli<br />

politikis avtoritaruli transformacia, romelic xasiaTdeba demokratiis<br />

dinamikasTan mimarTebaSi didi kapitalisa <strong>da</strong> korporaciebis vetos<br />

Zalauflebis zrdiT, rasac progresuli Sexedulebis mqone zogi<br />

analitikosi mihyavs skeptikur saubramde korporaciaTa mier msoflios<br />

marTvisa <strong>da</strong> demokratiis Sesyidvis Sesaxeb (korteni, 1996).<br />

ofe (1984) acnobierebs, rom garkveuli simarTle marTlac arsebobs<br />

memarcxeneTa am mtkicebaSi, magram igi aseve eTanxmeba memarjveneTa<br />

diagnozis ZiriTad elementebs, romelic gmobs demokratiul umarTaobas,<br />

<strong>da</strong> askvnis, rom `rogorc konfliqtis artikulaciis instituciuri<br />

funqciebi, ise konfliqtis ga<strong>da</strong>wyveta Semcirebulia; <strong>da</strong> saxelmwifo xdeba<br />

represiuli <strong>da</strong> umarTavi erTdroulad. im ori funqcii<strong>da</strong>n (romelic,<br />

liberalur-demokratiuli Teoriis mixedviT un<strong>da</strong> Sesruldes saxelmwifosa<br />

206


<strong>da</strong> individis <strong>da</strong>makavSirebeli instituciuri xidis mier) arcerTis<br />

Sesruleba ar aris SesaZlebeli~ (166).<br />

umarTaoba asaxavs liberalur <strong>demokratia</strong>Si SeuzRu<strong>da</strong>vad<br />

Tavisuflebisken swrafvasa <strong>da</strong> SeuzRu<strong>da</strong>vad radikaluri Tanasworobisken<br />

swrafvas Soris arsebul ZiriTad <strong>da</strong>Zabulobas. aleqsis de tokvili, Tavis<br />

cnobil kvlevaSi, Tamamad acxadebs konservatiul Sexedulebas, rom adre<br />

Tu gvian demokratiuli sistemebi Tavisuflebis xarjze Tanasworobis<br />

mopovebas Seecdebian. liberalebi, tokvilis msgavsi Zlieri<br />

konservatiuli midrekilebiT, u<strong>da</strong>vod yvelaferze metad Tavisuflebas<br />

afaseben. amitom, tokvili Zalze SeSfoTebuli iyo im demokratiiT, rac man<br />

amerikaSi naxa: `tokvilisaTvis eris demokratiuli safuZvlebi aixsnebo<strong>da</strong><br />

aristokratiis, sazRvris ararsebobiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>mkvidrebuli eklesiis<br />

eqskluziiT. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom arsebob<strong>da</strong> moqalaqeobis radikaluri<br />

tradicia, rac gamoxatuli iyo <strong>da</strong>moukidebeli miliciis ideiT, amerikuli<br />

<strong>demokratia</strong> mainc ganagrZob<strong>da</strong> arsebobas, ganxeTqilebis gamomwvevi<br />

rasistuli <strong>da</strong> eqspluatatoruli samxreTis gverdigverd” (terneri, 1990: 208).<br />

tokvilis terneriseuli kritika sakmaod mwvavea. saukunis win,<br />

tokvili kamaTob<strong>da</strong> amerikuli demokratuli sistemis saocrebebze <strong>da</strong> xazs<br />

usvam<strong>da</strong>, rom monebis, adgilobrivebisa <strong>da</strong> Raribebis (romelTac<br />

municipaluri sistemebi uzrunvelyofs) gar<strong>da</strong>, aravin iyo amerikaSi iseTi,<br />

visac ar SeeZlo, yofiliyo amomrCeveli <strong>da</strong>, amdenad, monawileoba miiRo<br />

(Tumca arapir<strong>da</strong>pir) kanonis formulirebaSi. sakmaod sainteresoa, rom<br />

tokvili qalebis, monebis, adgilobrivebisa <strong>da</strong> socialur uzrunvelyofaze<br />

myofi Raribebis (sxva sityvebiT, aSS-s imdroindeli mosaxleobis naxevarze<br />

metis) gamoricxvas ar miiCnev<strong>da</strong> individTa demokratiuli uflebebis<br />

ganxorcielebis <strong>da</strong>rRvevad. swored rom piriqiT. tokvilisaTvis<br />

demokratiis <strong>da</strong><strong>da</strong>stureba iyo imis gageba, rom kanonis mier amomrCevlad<br />

gamocxadebul yvela individs SeeZlo, <strong>da</strong> ra Tqma un<strong>da</strong>, neba hqon<strong>da</strong>, xma<br />

mieca. es faqti, TavisTavad, warmoadgens procedurebis tipiur <strong>demokratia</strong>s,<br />

an <strong>demokratia</strong>s rogorc meTods, <strong>da</strong> rogorc aseTi, mowmobs <strong>da</strong> a<strong>da</strong>sturebs<br />

demokratiuli sistemis arsebobas. 1<br />

tokvilis moqmedebis SeuzRu<strong>da</strong>vi Tavisufleba sa<strong>da</strong>vo un<strong>da</strong> gaxdes,<br />

riTac ganisazRvreba demokratiuli Taviseburebebi, romelic imperatiulia,<br />

raTa Tavi<strong>da</strong>n iqnes acilebuli moqalaqeobis sociologiuri modeli,<br />

romelic gamocxadebulia monoliTur <strong>da</strong> erTian koncefciad. am kamaTSi T.<br />

h. marSalis mier Setanili uzarmazari wvlilis miuxe<strong>da</strong>vad, moqalaqeobis<br />

misi erTiani koncefcia saWiroebs kritikas. un<strong>da</strong> gaviTvaliswinoT ara<br />

mxolod identobis bundovaneba, aramed agreTve sazRvrebisa <strong>da</strong><br />

gamoricxvebis arseboba. aseve mniSvnelovania, kvlav gavusvaT xazi<br />

207


<strong>demokratia</strong>s, rogorc meTods <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s, rogorc arss Soris arsebul<br />

gansxvavebas. es gansxvaveba gvexmareba, gavigoT moqalaqeTa ganaTlebis<br />

meSveobiT formirebis cneba – ganmanaTleblobis umTavresi mizani – ara<br />

rogorc monoliTuri, an <strong>da</strong>dgenili identoba, aramed rogorc `moraluri<br />

aqtivobis sazogadoebrivi <strong>da</strong> kerZo definiciebi politikuri aqtivobis<br />

sazogadoebrivi sivrcis Seqmnis TvalsazrisiT; <strong>da</strong> gavigoT moqalaqeobis<br />

aqtiuri <strong>da</strong> pasiuri formebi, im TvalsazrisiT, moqalaqe<br />

konceptualizebulia, rogorc absoluturi Zalauflebis mxolod subieqti,<br />

Tu aqtiuri politikuri agenti” (terneri, 1990: 209). es gansxvavebebi<br />

mniSvnelovania moqalaqed Semdgari demokratiuli pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtis<br />

cnebisaTvis <strong>da</strong> aseve, liberaluri demokratiis krizisis cnebisaTvis. magram<br />

sanam ganvixilavde demokratiis krizissa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebul<br />

kavSirebs, Sevexebi socialuri dekapitalizaciis, rogorc am krizisisaTvis<br />

erT-erTi umTavresi laitmotivis, cnebas. es pozicia wamoyenebulia<br />

tokvilis mimdevari zogierTi Tanamedrove Teoretikosis mier, vinc<br />

samoqalaqo asociaciebSi wevrTa raodenobis Semcirebas demokratiis<br />

seriozul problemad aRiqvams.<br />

liberaluri <strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> socialuri kapitali<br />

Rirebulebebi Rirebulebebia, sagnebi, romelTac uSualod garkveuli<br />

Tan<strong>da</strong>yolili Tvisebebi aqvT... Sexeduleba, rom sagnebi, rogorc<br />

pir<strong>da</strong>piri Rirebulebebi Seesabameba azrsa <strong>da</strong> diskurss, efuZneba<br />

kauzaluri kategoriebis uSualo TvisebebiT aRrevas.<br />

– jon diui, gamocdileba <strong>da</strong> buneba<br />

demokratiebis marTvadobis krizisma wina planze wamowia is roli,<br />

romelsac <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoeba asrulebs socialuri<br />

kapitalis SeqmnaSi, reproducirebasa <strong>da</strong> moxmarebaSi. aleqsis de tokvili<br />

(1969) Tavis wignSi <strong>demokratia</strong> amerikaSi gansakuTrebulad aRniSnav<strong>da</strong><br />

samoqalaqo asociaciebisadmi amerikelTa midrekilebas. igi acxadeb<strong>da</strong>, `Cemi<br />

SexedulebiT, araferi imsaxurebs imaze met yuradRebas, rasac imsaxureben<br />

inteleqtualuri <strong>da</strong> moraluri asociaciebi amerikaSi” (513).<br />

tokvilis magaliTis msgavsad, amerikis SeerTebul StatebSi<br />

sociologebi amtkicebdnen, rom socialuri institutebis muSaobaze Zlieri<br />

gavlena aqvs (rogorc patnemi (1995) amtkicebs) `samoqalaqo CarTulobis<br />

normebsa<strong>da</strong> qselebs ... [<strong>da</strong>] rom warmatebuli Sedegebi ufro mosalodnelia<br />

moqalaqeobrivad CarTul TemebSi~ (66).<br />

208


erTi sociologi, romelmac xeli Seuwyo socialuri kapitalis<br />

cnebis gavrcelebas, aris gansvenebuli jeims koulmani (1988, 1990). koulmani<br />

adgens socialuri kapitalis sam aspeqts, romlebic <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

socialur qselebTan: (1) valdebulebebi <strong>da</strong> molodinebi, romelic<br />

<strong>da</strong>mokidebulia socialur garemos sandoobaze; (2) socialuri struqturis<br />

informaciuli nakadis potenciali; <strong>da</strong> (3) normebi, romelic aregulirebs<br />

socialur qselebs; amas ki Cveulebriv, Tan axlavs sanqciebi maTTvis, vinc<br />

arRvevs normebs. magaliTi, romelsac koulmani iyenebs sakuTari<br />

Sexedulebis ilustrirebisas, aris samrevlo kaTolikuri skolebis<br />

ukeTesi muSaoba sajaro skolebTan Se<strong>da</strong>rebiT. misi mtkicebiT, samrevlo<br />

skolebi ufro efeqtiani aRmoCn<strong>da</strong> ZiriTadi unarebis swavlebaSi, sandoobis<br />

gaziarebuli grZnobis im urTierTobebSi ga<strong>da</strong>tanis gamo, romelic Warbobs<br />

mrevlSi <strong>da</strong> im faqtis gamo, rom, am qselebis gaTvaliswinebiT, mSoblebs,<br />

maswavleblebsa <strong>da</strong> moswavleebs Soris urTierTobebi xels uwyobs<br />

informaciis ufro Tavisuflad <strong>da</strong> swrafad ga<strong>da</strong>adgilebas, vidre, ufro<br />

anonimur <strong>da</strong> fragmentirebul sajaro skolebSi. <strong>da</strong>bolos, am socialuri<br />

qselebis (anu socialuri kapitalis) arseboba, rasac wvlili Seaqvs ufro<br />

warmatebuli saganmanaTleblo Sedegis miRwevaSi, warmoqmnis a<strong>da</strong>mianuri<br />

kapitalis ufro maRal xarisxs, rac Tavis mxriv, usasrulo cirkularul<br />

procesSi warmoqmnis ufro maRali xarisxis socialur kapitals, roca<br />

qselebi gaumjobesdeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>ixveweba <strong>da</strong> a.S. msgavsi mosazreba gamoTqves<br />

stenton-salazarim <strong>da</strong> dornbuSma (1995:116-135), romlebmac meqsikuri<br />

warmoSobis amerikuli skolis moswavleTa SerCeuli nimuSis sainformacio<br />

qselebis Sesaxeb monacemebi gamoikvlies. akademiuri warmateba ukavSirdeba<br />

moswavleebs, maswavleblebsa <strong>da</strong> aRmzrdelebs Soris umniSvnelovanesi<br />

kavSirebis formirebas.<br />

es socialuri qselebi umniSvnelovanesia warmatebuli ekonomikuri<br />

Sedegis miRwevisaTvis, xolo samoqalaqo CarTulobis es normebi <strong>da</strong><br />

qselebi miiCneva ZiriTad elementebad, romlebic warmomadgenlobiT<br />

mmarTvelobis muSaobaze axdens gavlenas. robert patnemi (1995) Tavisi<br />

empiriuli analizi<strong>da</strong>n italiaSi adgilobrivi xelisuflebis Sesaxeb ayenebs<br />

or ZiriTad hipoTezas: pirveli, rom `marTvis xarisxi gansazRvruli iyo<br />

samoqalaqo CarTulobis (an misi ararsebobis) mravalwliani tradiciiT~<br />

(66); <strong>da</strong> meore, rom organizebuli Tanaziarobisa <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

soli<strong>da</strong>robis es qselebi aris ara modernizaciis Sedegi, aramed<br />

warmoadgens ufro mis winapirobas.<br />

aqe<strong>da</strong>n, socialuri kapitalis cneba, romelic samoqalaqo<br />

CarTulobisaTvis normebisa <strong>da</strong> qselebis kombinaciis sinTezirebas axdens:<br />

`analogiiT fizikuri kapitalisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianur kapitalis cnebebTan –<br />

saSualebebiT <strong>da</strong> momzadebiT, rac aumjobesebs individualur<br />

209


produqtiulobas – `socialuri kapitali~ miuTiTebs socialuri<br />

organizaciis maxasiaTeblebze, rogoricaa qselebi, normebi <strong>da</strong> socialuri<br />

ndoba, rac xels uwyobs koordinaciasa <strong>da</strong> TanamSromlobas ormxrivi<br />

sargeblobisaTvis” (66). amgvarad, Temebi, romelTac aqvT socialuri<br />

kapitalis maRali aqciebi, ukeTesad imuSaveben, vidre isini – visac es ar<br />

aqvs. ratom? imitom, rom socialuri kapitali gavlenas axdens<br />

ganzogadebul Tanaziarobis normebze (Tanaziarobisa <strong>da</strong> soli<strong>da</strong>robis<br />

Tav<strong>da</strong>pirveli erTeulebis farglebs gareT, mag. rogoricaa ojaxi) <strong>da</strong> amave<br />

dros, xels uwyobs socialuri ndobis warmoSobas:<br />

aseTi qselebi xels uwyobs koordinaciasa <strong>da</strong> komunikacias, amaRlebs<br />

reputacias <strong>da</strong> amgvarad, koleqtiuri qmedebis dilemaTa ga<strong>da</strong>wyvetis<br />

saSualebas iZleva. roca ekonomikuri <strong>da</strong> politikuri molaparakebebi<br />

Caflulia socialur interaqciis mWidro qselebSi, Semcirebulia<br />

oportunizmis stimulebi. amave dros, samoqalaqo CarTulobis qselebi<br />

warsuli warmatebis realizebas axdenen TanamSromlobiT, rac SeiZleba<br />

gamodges momavali TanamSromlobis kulturul modelad. <strong>da</strong>bolos,<br />

interaqciis mWidro qselebi, savaraudod, gaafarToebs monawileTa mier<br />

sakuTari mes SegrZnebas, `me~-s gar<strong>da</strong>qmnis `Cven~-ad, an (racionaluri<br />

arCevanis Teoriis warmomadgenlebis eniT rom vTqvaT) aumjobesebs<br />

monawileTa `gemovnebas~ koleqtiuri sargebelis TvalsazrisiT. (66)<br />

amgvarad, socialuri qselebi <strong>da</strong> samoqalaqo CarTuloba gavlenas<br />

axdens sazogadoebriv cxovrebaze, zrdis monawileobis xarisxs <strong>da</strong> aseve<br />

amdidrebs pirad cxovrebas. Tumca, ZiriTadi problema is aris, rom<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom ganaTlebis saSualo xangrZlivoba (romelic, patnemis<br />

mosazrebiT, miiCneva politikuri monawileobis individualuri donis<br />

prognozirebis saukeTeso saSualebad) mkveTrad gaizar<strong>da</strong> bolo Taobis<br />

periodSi, faqtiuri politikuri monawileoba (romelic izomeba xmis<br />

micemiT) mudmivad mcirdeba amerikis SeerTebul StatebSi. patnemi (1995)<br />

CamoTvlis sxva<strong>da</strong>sxva mizezebs, romelic xsnis, Tu ras SeeZlo <strong>da</strong>eCqarebina<br />

socialuri ndobis <strong>da</strong>cema, miuxe<strong>da</strong>vad ganaTlebis maCveneblis matebisa.<br />

pirveli gaxlavT amerikuli mTavrobisadmi mzardi undobloba. meore aris<br />

is faqti, rom religiuri sentimentebi ufro naklebad <strong>da</strong>kavSirebuli xdeba<br />

institutebTan <strong>da</strong> ufro metad TviTgansazRvrulia. mesame gaxlavT is<br />

faqti, rom tradiciuli asociaciebi, romelmac biZgi misca politikur<br />

monawileobas, rogoricaa kavSirebi <strong>da</strong> mSobelTa <strong>da</strong> pe<strong>da</strong>gogTa asociaciebi,<br />

aseve ganicdian wevrebis raodenobis klebas. meoTxe, aseve mcirdeba<br />

samoqalaqo asociaciebi, romelic efuZneba moxaliseobas, rogoricaa<br />

mTavari samoqalaqo asociaciebi (mag., wiTeli jvari <strong>da</strong> amerikis<br />

boiskautebi), saZmoebi (mag., lomebi, losebi), an Tun<strong>da</strong>c amerikelTa<br />

210


monawileoba socialuri garTobis organizebul formebSi, rogoricaa<br />

boulingis ligebi. meoreuli asociaciebis Semcireba SemaSfoTebeli<br />

tendenciaa, romlis kompensirebac SeuZlebelia. patnemis analizis mixedviT,<br />

mTliani suraTi ver Seicvleba mesameuli asociaciebis Se<strong>da</strong>rebiTi zrdiT,<br />

(rogoricaa erovnuli ekologiuri asociaciebi, klubi siera, feministuri<br />

asociaciebi qalTa erovnuli organizaciis msgavsi, an pensionerTa<br />

amerikuli asociacia <strong>da</strong> a.S.) radgan isini ar warmoadgenen socialuri<br />

<strong>da</strong>kavSirebulobis imave dones, rogorc samoqalaqo CarTulobis pirveladi,<br />

an meoreuli asociaciebi.<br />

Semdeg, socialuri dekapitalizacia miewereba socialuri kavSirebis<br />

Sesustebas rogorc gafarToebul, ise nuklearul ojaxSi. Tavis mxriv,<br />

maSin roca asociaciebis wevroba zrdis socialur ndobas, arasamTavrobo<br />

organizaciebSi wevrTa raodenobis zr<strong>da</strong>, gansakuTrebiT arakomerciuli<br />

momsaxurebis saagentoebSi, romlebic aRmavlobis gzazea (<strong>da</strong>wyebuli<br />

oqsfami<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>mTavrebuli iseTi organizaciebiT, romlebic afinanseben<br />

filarmoniul orkestrs) bevrs verafers hmateben saWiro socialur<br />

<strong>da</strong>kavSirebulobas. xolo socialuri <strong>da</strong>xmarebis jgufebi (mag., anonimuri<br />

alkoholikebi <strong>da</strong> anonimuri moTamaSeebi, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom warmoadgenen<br />

socialuri kapitalis mniSvnelovan formas, rac Seexeba individualuri<br />

mcdelobis emociur <strong>da</strong> inteleqtualur mxar<strong>da</strong>Weras, xSirad ver TamaSoben<br />

imave rols, rasac tradiciuli samoqalaqo organizaciebi. isini SeiZleba<br />

ufro mniSvnelovan rols asrulebdnen piradi cxovrebis gamdidrebaSi,<br />

vidre sazogadoebrivi cxovrebis stimulirebaSi.<br />

socialuri kapitalis Semcirebis mizezebs Soris, qalebis masiuri<br />

Sesvla samuSao ZalaSi meore msoflio omis Semdeg, miiCneva im tendenciad,<br />

romelmac radikalurad Seamcira `is dro <strong>da</strong> energia, rac arsebob<strong>da</strong><br />

socialuri kapitalis Sesaqmnelad~ (patnemi, 1995:74). meore mizezi gaxlavT<br />

amerikuli mosaxleobis didi mobiluroba, romelic metismetad xSirad<br />

sacxovrebel adgils atovebinebs individebs maT TemebSi <strong>da</strong> qmnis<br />

`xelaxali CarTvis~ problemis hipoTezas. aseve mTavar rols asrulebs<br />

teqnologia, romelsac garToba sazogadoebrivi<strong>da</strong>n kerZo sferoSi<br />

ga<strong>da</strong>hyavs. <strong>da</strong>bolos, cvlilebebi klasobriv struqturaSi, romelic<br />

gavlenas axdens saSualo klasebze (romlebic ukve iTvlebo<strong>da</strong> politikuri<br />

monawileobisadmi midrekilad <strong>da</strong>bal klasebTan Se<strong>da</strong>rebiT), miiCneva<br />

pasuxismgeblad socialur dekapitalizaciaSi. amgvarad, socialuri<br />

kapitalis aRdgena warmoadgens samoqalaqo CarTulobisa <strong>da</strong> socialuri<br />

ndobis aRdgenis winapirobas.<br />

socialuri kapitalis cnebis Teoriuli gamosadegoba kvlav<br />

sakamaToa. cxadia, rom igi warmoadgens socialuri <strong>da</strong>kavSirebulobisa <strong>da</strong><br />

211


organizebuli soli<strong>da</strong>robis Teoriul alternativas ganviTarebul<br />

kapitalistur sazogadoebebSi, romlebic dganan socialur faseulobebze<br />

orientirebuli saxelmwifos Semcirebisa <strong>da</strong> misi momsaxurebaTa qselis<br />

demotaJis winaSe. socialuri kapitalis cnebis Sesaxeb erT-erTi mTavari<br />

sakiTxi (rogorc ganxilulia portesis <strong>da</strong> lendoltis (1996) naSromSi) aris<br />

misi analitikuri gamosadegoba. msgavsi problema aris korporaciuli<br />

cnobiereba, romelmac SeiZleba mkveTrad gazardos instituciis (mag.,<br />

policiis) socialuri kapitali, magram ramac, Tavis mxriv, mTlianobaSi<br />

SeiZleba gamoiwvios sazogadoebis Semcirebuli socialuri soli<strong>da</strong>roba <strong>da</strong><br />

keTildReoba. faqtiurad, patnemi iRebs sxva<strong>da</strong>sxva kritikosebis<br />

wina<strong>da</strong>debas, `romlebic xazs usvamen imas, rom mWidrod Sekruli<br />

socialuri, ekonomikuri <strong>da</strong> politikuri organizaciebi midrekili arian<br />

araefeqtiani kartelizaciisken <strong>da</strong> imisken, rasac politikuri ekonomistebi<br />

aRniSnaven terminiT `rentis Zieba~, xolo Cveulebrivi a<strong>da</strong>mianebi uwodeben<br />

korufcias” (76).<br />

meore probleba, ra Tqma un<strong>da</strong>, aris rasis ganxilvis warumatebloba<br />

socialuri kapitalis cnebis SemuSavebaSi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom klassa <strong>da</strong><br />

sqess mniSvnelovani adgili ukavia patnemis analizSi <strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiT<br />

naklebad mniSvnelovani koulmanis analizSi, rasa, rogorc centraluri<br />

identoba, faqtiurad, marginalizebulia. sakmaod mniSvnelovania, rom<br />

identobis Teoriul cnebas (ara mxolod rasobriv <strong>da</strong> eTnikur identobas)<br />

swrafad aqvs gverdi avlili analizSi <strong>da</strong> mis adgils ikavebs<br />

universalurobis cneba (mag., sazogadoebrivi ndobis cneba), rac garkveul<br />

momentSi, socialur agentTa umetesobas (Tu yvelas ara), savaraudod,<br />

moswon<strong>da</strong> <strong>da</strong> rac am bolo dros <strong>da</strong>Zvel<strong>da</strong>. patnemis analizSi pozitiuri<br />

tendenciebi, romelsac igi aRiqvams socialuri kapitalis eroziasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebulad, (gansakuTrebiT aratolerantobisa <strong>da</strong> aSkara<br />

diskriminaciis mniSvnelovani kleba) u<strong>da</strong>vod <strong>da</strong>kavSirebulia ganaTlebis<br />

(<strong>da</strong> kerZod, multikulturuli ganaTlebis) <strong>da</strong> samoqalaqo uflebebisaTvis<br />

mebrZoli socialuri moZraobebis wvlilTan.<br />

maSasa<strong>da</strong>me, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom socialuri kapitali originaluri<br />

cnebaa sazogadoebis Tanamedrove diskomfortis zogierTi problemis (<strong>da</strong><br />

SesaZlo ga<strong>da</strong>wyvetebis) gansamartavad, samoqalaqo asociaciebisa <strong>da</strong><br />

samoqalaqo sazogadoebaSi CarTulobis mniSvnelovnebis xazgasmiT, saqme<br />

paradoqsSia, romelzec xdeba cnebis gamosadegobis <strong>da</strong>Seneba. anu,<br />

paradoqsi, rom socialuri kapitali knindeba ganviTarebul kapitalistur<br />

sazogadoebebSi, maSin `roca liberalurma <strong>demokratia</strong>m gawmin<strong>da</strong> brZolis<br />

veli, rogorc ideologiurad, ise geopolitikurad” (patnemi, 1995: 78),<br />

efuZneba demokratiis, rogorc meTodis ideas <strong>da</strong> ara demokratiis, rogorc<br />

substanciur arss. patnemisaTvis meore paradoqsi is aris, rom socialuri<br />

212


ndoba TanafardobaSia <strong>ganaTleba</strong>sTan. Tumca, socialuri kapitalis<br />

Teoretikosebi SeSfoTebulni arian imasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, rom<br />

`saganmanaTleblo doneTa mkveTri zrdis gamo socialuri ndobis mTliani<br />

kleba kidev ufro TvalsaCinoa” (patnemi, 1995:78). es analizi efuZneba<br />

metismetad gamartivebul msjelobas imis Sesaxeb, rom saganmanaTleblo<br />

gamocdileba erTgvarovania yvela individisaTvis, visTvisac xelmisawvdomia<br />

saganmanaTleblo institutebi <strong>da</strong>, rom Sedegad, <strong>ganaTleba</strong> yovelTvis<br />

gamoiwvevs (an un<strong>da</strong> gamoiwvios) socialuri ndobis zr<strong>da</strong>s. vamtkiceb, rom<br />

amaSi ar aris ironia; radgan saganmanaTleblo sistema fragmentirebulia,<br />

gamocdileba <strong>ganaTleba</strong>Si ar aris erTgvarovani: igi <strong>da</strong>mokidebulia klasze,<br />

rasaze, sqesze, geografiul <strong>da</strong> uTvalav sxva ganmasxvavebel niSanze. ufro<br />

metic, rogorc socialuri <strong>da</strong> kulturuli reproduqciis procesi, rasis,<br />

klasis, sqesis <strong>da</strong> saxelmwifos Sesaxeb safuZvliani codnis mier wamoweuli<br />

mniSvnelovani analitikuri <strong>da</strong>skvnebis gaTvaliswinebiT, kulturuli<br />

politika ga<strong>da</strong>kveTs identobis politikas <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva perspeqtivi<strong>da</strong>n<br />

SeiZleba sa<strong>da</strong>vo gaxdes ganaTlebis savaraudod mwyobri, unitaruli,<br />

xazovani <strong>da</strong> <strong>da</strong>debiTi Sedegi.<br />

magaliTad, <strong>da</strong>wyebuli monitoringiT <strong>da</strong> unarebis mixedviT<br />

<strong>da</strong>jgufebiT (rogorc klasebis resegregaciis miRwevis saSualebiT),<br />

<strong>da</strong>saqmebis bazris dinamikasa <strong>da</strong> saganmanaTleblo reproduqciis dinamikas<br />

Soris SeusabamobamiT <strong>da</strong>mTavrebuli, saganmanaTleblo gamocdilebebi<br />

TiTqmis ar aris erTi <strong>da</strong> igive mocemuli mosaxleobis yvela wevrisaTvis <strong>da</strong><br />

ar iZleva ndobis SemuSavebis erTsa <strong>da</strong> imave Sedegs. socialuri kapitalis<br />

analizSi albaT yvelaze mniSvnelovani problema is aris, rom kulturuli<br />

kapitali ar aris mxedvelobaSi miRebuli, aseve ar aris gaTvaliswinebuli<br />

burdiesa <strong>da</strong> paseronis (1977) mier popularizebuli idea skolebSi<br />

simboluri Zaladobis Sesaxeb. es gvaZlevs sxva<strong>da</strong>sxvanair Sedegs<br />

multikulturul <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>sTan <strong>da</strong>kavSirebiT. am<br />

TvalsazrisiT mniSvnelovania SevexoT demokratiis krizissa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s<br />

Soris arsebul kavSirebs.<br />

liberaluri demokratiis krizisi <strong>da</strong> ganaTlebis roli<br />

Tanamedrove ganaTlebis didi nawili warumatebelia, radgan igi<br />

ugulvebelyofs skolis, rogorc Temis cxovrebis formis am<br />

fun<strong>da</strong>mentur princips.<br />

– jon diui, `Cemi pe<strong>da</strong>gogiuri kredo~<br />

<strong>da</strong>savlur sazogadoebebSi <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris<br />

urTierTobis <strong>da</strong>dgenis safuZveli iyo demokratiis, rogorc politikuri<br />

reprezentaciis cneba <strong>da</strong> ganmanaTleblobis principebze <strong>da</strong>fuZnebuli<br />

213


moqalaqeobis politikuri kulturis ganviTarebis mcdeloba. italiel<br />

politolog roberto bobios ganmartebiT, Tanamedrove demokratiis<br />

paradoqsebi <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris kavSirebs kidev ufro<br />

arTulebs.<br />

bobio amtkicebs, rom, pirveli, `a<strong>da</strong>mianebi mudmivad iTxoven ufro met<br />

<strong>demokratia</strong>s gacilebiT naklebad xelsayrel obieqtur pirobebSi<br />

(citirebulia naSromSi: qernoi, 1984:160)~. anu, Tanamedrove kapitalizmis<br />

obieqturi pirobebi ufro <strong>da</strong> ufro naklebad demokratiulia, xolo didi<br />

organizaciebi (<strong>da</strong> gansakuTrebiT, kapitalisturi korporaciebi, saxelmwifo<br />

organizaciebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wyebuli multikulturuli korporaciebisa <strong>da</strong> did<br />

kvleviT universitetebiT <strong>da</strong>mTavrebuli) demokratiuli TamaSis wesebis<br />

pativiscemas rTul amocanad miiCneven. meore, TamaSis wesebis formaluri<br />

racionalizaciis uzrunvelyofasa <strong>da</strong> kontrolirebaze pasuxismgebeli<br />

instituti, saxelmwifo, zomiT gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> gax<strong>da</strong> ufro ierarqiuli <strong>da</strong><br />

aSkarad, naklebad demokratiuli moqalaqeobis aqtiuri monawileobis<br />

xelSewyobis TvalsazrisiT. mesame, <strong>da</strong> ganaTlebisaTvis yvelaze<br />

mniSvnelovani, kapitalisturi sazogadoebebi gax<strong>da</strong> imdenad rTuli, rom<br />

problemebi saWiroebs ufro <strong>da</strong> ufro met teqnikur ga<strong>da</strong>wyvetebs, rac, Tavis<br />

mxriv, SesaZlebelia mogvardes mxolod maRalkvalificiuri<br />

teqnokratiisaTvis mimarTvis SemTxvevaSi. es warmoSobs winaaRmdegobebs<br />

<strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> teqnokratias Soris, rac winaaRmdegobas qmnis abraam<br />

linkolnis cnobili sityvebis Sinagan arssa <strong>da</strong> suls Soris, romelic man<br />

warmoTqva getisbergis erovnul sasaflaoze 1863 wlis 19 noembers,<br />

`mTavroba xalxisa, xalxis mier <strong>da</strong> xalxisaTvis ar un<strong>da</strong> gaqres<br />

de<strong>da</strong>miwi<strong>da</strong>n.” linkolnis gafrTxilebis miuxe<strong>da</strong>vad, mTavroba ufro <strong>da</strong><br />

ufro <strong>da</strong>mokidebuli xdeba teqnokratiaze, specializebul nou-hauze <strong>da</strong><br />

ezoTerul codnaze, romelic pir<strong>da</strong>pir gamodis saxalxo kontrolis<br />

sfero<strong>da</strong>n. bobiom SesaniSnavad aRniSna: `industriuli sazogadoebis<br />

momxrea mecnieri, specialisti, eqsperti; demokratiuli sazogadoebis<br />

momxre ki – Cveulebrivi moqalaqe, rigiTi a<strong>da</strong>miani, quisque e populo”<br />

(citirebulia naSromSi: qernoi, 1984:160).<br />

<strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> eqspertul codnas Soris kavSirebis kritikisas,<br />

bobio, veberis saxiT, momxre kompanions aRmoaCens. veberi ganaTlebisa <strong>da</strong><br />

treningis racionalizaciaze <strong>da</strong> gansakuTrebiT, specialuri gamocdebis<br />

(magaliTad, advokatTa kolegiaSi misaRebi gamocdebis) rolis Sesaxeb<br />

msjelobisas, amtkicebs, rom<br />

<strong>demokratia</strong> aseve ikavebs ambivalentur pozicias specializebul<br />

gamocdebTan mimarTebaSi, iseve rogorc amas akeTebs biurokratiis yvela<br />

214


fenomenis SemTxvevaSi – Tumca Tavad <strong>demokratia</strong> uwyobs xels am<br />

movlenebs. specialuri gamocdebi, erTi mxriv, niSnavs, an rogorc Cans,<br />

un<strong>da</strong> niSnavdes yvela socialuri feni<strong>da</strong>n <strong>da</strong> ara mxolod maRali wris<br />

warmomadgenelTa mmarTvelobi<strong>da</strong>n imaT `SerCevas”, visac aqvs saTanado<br />

kvalifikacia. meore mxriv, <strong>demokratia</strong> SiSobs, rom <strong>da</strong>msaxurebaTa sistema<br />

<strong>da</strong> saganmanaTleblo sertifikatebi Sedegad mogvcems privilegirebul<br />

`kastas.~ (veberi, 1958:240)<br />

<strong>da</strong>bolos, bobio, imeorebs ra paulo freiris Zvel ideas, miiCnevs, rom<br />

<strong>demokratia</strong> (<strong>da</strong> demokratiuli <strong>ganaTleba</strong>) gvTavazobs a<strong>da</strong>mianis unarebis<br />

srul <strong>da</strong> Tavisufal ganviTarebas, rasac xels uSlis masifikaciis Sedegi,<br />

romelic Trgunavs individualuri pasuxismgeblobis grZnobas – rac<br />

warmoadgens demokratiuli ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebisa <strong>da</strong> demokratiuli<br />

ganaTlebis qvakuTxeds.<br />

ara mxolod politikuri kultura (romelic xazs usvams<br />

demokratiuli ganaTlebis gamofitvas), aramed aseve misi yvelaze<br />

`instrumentuli~ miznebi ganicdis uaryofiT gavlenas maSin, roca<br />

kapitalistur sazogadoebebSi sustdeba saqonlis gacvla. ofes (1984)<br />

mosazrebiT:<br />

saskolo <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> wvrTna miznad ar isaxavs axalgazrdebis codniTa<br />

<strong>da</strong> unarebiT uzrunvelyofas; maT aqvT mizani, rom individebi iseT<br />

poziciaSi Caayenon, rom maT sakuTari samuSao Zala gamoiyenon ise,<br />

rogorc saqoneli Sromis bazarze, <strong>da</strong> am mizniT, codna <strong>da</strong> unarebi<br />

iTvleba umniSvnelovanes sidideebad. is, Tu ramdenad efeqtianad <strong>da</strong><br />

racionalurad muSaobs saganmanaTleblo politika, SeiZleba <strong>da</strong>dgindes<br />

mxolod im SemTxvevaSi, Tu <strong>da</strong>vakvirdebiT racionalurobasa <strong>da</strong><br />

efeqtianobaSi zr<strong>da</strong>s, rac kerZo seqtorSi gvxvdeba; anu gvxvdeba sabazro<br />

interaqciaSi samuSao Zalis mflobelTa <strong>da</strong> fuladi kapitalis<br />

mflobelTa Soris, romlebsac surT am samuSao Zalis gamoyenebisaTvis<br />

ga<strong>da</strong>ixadon xelfasebi. ar arsebobs `kargi~ politikis `Si<strong>da</strong>~ kriteriumi,<br />

saqonlis interaqciis gar<strong>da</strong>. (137)<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom ar aris aucilebeli srulad <strong>da</strong>veTanxmoT ofes<br />

instrumentalizms saskolo ganaTlebisa <strong>da</strong> wvrTnis miznebis <strong>da</strong>dgenaSi,<br />

ueWvelia, rom kapitalizmi SeiZleba arsebobdes mxolod misi unaris gamo –<br />

miawodos rentabeluri saqoneli, masobrivi moxmareba xelmisawvdomi<br />

gaxados moqalaqeTa umravlesobisaTvis. amis Sesruleba kapitalizmisaTvis<br />

niSnavs, rom <strong>da</strong>qiravebuli muSebi un<strong>da</strong> arsebobdnen sakmarisi raodenobiT,<br />

Sesabamisi fasiT <strong>da</strong> minimaluri kvalifikaciiT. <strong>da</strong>usaqmebloba,<br />

araformaluri Sromis bazrebi, mzardi siRaribe <strong>da</strong> masiuri ekonomikuri<br />

Semcirebebi zians ayenebs <strong>da</strong>saqmebasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebul<br />

215


kavSirebs <strong>da</strong> aucileblad mZime Sedegis momtani iqneba demokratiuli<br />

ganaTlebis mamoZravebel ZalisaTvis.<br />

demokratiul <strong>ganaTleba</strong>ze gavlena SeiZleba iqonios saganmanaTleblo<br />

reformis mzardma procesma, romelic warmoadgens saskolo reformis<br />

programis nawils, rac wamowyebul iqna amerikis SeerTebul StatebSi <strong>da</strong><br />

sxva qveynebSi, <strong>da</strong> rac orientirebulia `restruqturizaciaze~ <strong>da</strong> arsebuli<br />

sistemebis efeqtianobis mxolod transformirebaze. restruqturizacia<br />

cdilobs skolis sistemebis miznebis, varaudebisa <strong>da</strong> meTodebis<br />

transformirebas (<strong>da</strong>rling-hamondi, 1993:xi). ar aris gasakviri, rom<br />

reformebis es programa xorcieldeba seriozuli finansuri Semcirebis<br />

periodSi yvelgan sajaro <strong>ganaTleba</strong>Si, <strong>da</strong> didi yuradReba eqceva<br />

kompetenciis testirebas, sertifikacias, erovnul gamocdebs; anu mokled<br />

rom CamovayaliboT, yuradReba eqceva swavlebasa <strong>da</strong> swavlaSi ostatobis<br />

gaumjobesebis mravalferovan mcdelobebs.<br />

ara mxolod teqnokratiuli wina<strong>da</strong>debebi (rac mkveTrad gansxvavdeba<br />

sajaro ganxilvisa <strong>da</strong> reformis procesSi mosaxleobis mzardi<br />

monawileobisgan), aramed aseve zogierTi didi <strong>da</strong> Zlieri asociacia, Tu<br />

korporacia axorcielebs reformis programas, romelic iswrafis<br />

ganaTlebis miznebis homogenizebisaken, rac warmoSobs kvlevis politikisa<br />

<strong>da</strong> praqtikis Zalze specifiur saganmanaTleblo models <strong>da</strong> rac ZiriTadi<br />

demokratiuli angariSvaldebulebis farglebs scildeba. saSinao doneze<br />

magaliTi gaxlavT biznesis mrgvali magi<strong>da</strong> amerikis SeerTebul StatebSi,<br />

udidesi transnacionaluri korporaciebis aRmasrulebel direqtorTa<br />

nacionaluri asociacia, romelic axorcielebs programas saxelmwifoebrivi<br />

politikisaTvis.<br />

maSin roca, ufro meti biznes organizaciebi, rogoricaa erovnuli<br />

savaWro palata <strong>da</strong> mwarmoebelTa erovnuli asociaciebi moicavs rogorc<br />

did, ise mcire firmebs, romlebic warmoadgenen bevr sxva<strong>da</strong>sxva interessa<br />

<strong>da</strong> perspeqtivas, mrgvali magidebis wevrTagan yvela aris didi<br />

transnacionaluri korporacia, romelic orientirebulia ekonomikuri<br />

globalizaciis programaze. ... mrgval magi<strong>da</strong>s, namdvilad amerikis<br />

yvelaze eqskluziur <strong>da</strong> yvelaze nakleb mravalferovan sawevro<br />

organizacias, aqvs uCveulod viwro warmodgena imis Sesaxeb, Tu ra<br />

Seadgens erovnul sakiTxebze azrovnebis profils. mcire gamonaklisebiT<br />

(Tuki saerTod arsebobs rame gamonaklisi), misi wevroba SezRudulia <strong>da</strong><br />

masSi Sedian TeTrkaniani mamakacebi, romelTa asaki aRemateba 50 wels,<br />

xolo maTi wliuri anazRaureba saSualod 170-jer aRemateba aSS-s erT<br />

sul mosaxleze mTlian nacionalur produqts. misi wevrebi<br />

xelmZRvaneloben korporaciebs, romlebic ar cnoben erovnuli<br />

interesebis mimarT valdebulebaze pasuxismgeblobas <strong>da</strong> mniSvnelovan<br />

216


mogebas iReben ekonomikuri globalizaciisgan. poziciebis gansazRvris<br />

Semdeg, mrgvali magi<strong>da</strong> politikuri misaRebobis misaRwevad awarmoebs<br />

agresiul kampaniebs, misi wevri aRmasrulebeli direqtorebis mier<br />

`TavianT individualur~ senatorebTan <strong>da</strong> warmomadgenlebTan<br />

ganxorcielebuli vizitebis CaTvliT. (korteni, 1996: 145-146)<br />

saerTaSoriso doneze varkvevT, rom msoflio banks mniSvnelovani<br />

gavlena gaaCnia, gansakuTrebiT ganviTarebad msoflioSi. amgvarad, arsebobs<br />

konfliqti teqnokratiasa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris <strong>ganaTleba</strong>Si; aseve<br />

arsebobs konfliqti erovnul suverenitetsa <strong>da</strong> avtonomias Soris dRis<br />

wesrigTa <strong>da</strong> politikis prioritetTa <strong>da</strong>saxvisas, gansakuTrebiT es Seexeba<br />

multilateralur <strong>da</strong> bilateralur saerTaSoriso saagentoebs, romelic<br />

demokratiuli kontrolisa <strong>da</strong> angariSvaldebulebis sferos farglebs<br />

gareT xvdeba.<br />

<strong>ganaTleba</strong>s, <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> kapitalizms Soris am <strong>da</strong>Zabulobebisa <strong>da</strong><br />

winaaRmdegobebis gaTvaliswinebiT, ramdenime mkvlevari amtkicebs, rom<br />

aucilebelia demokratiuli ganaTlebis moTxovna. am sakiTxTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT gansakuTrebiT aRsaniSnavia paulo freiris wvlili.<br />

demokratiuli ganaTlebis moTxovna<br />

Cven SeiZleba vsargeblobT Cveni amJamindeli demokratiuli<br />

TavisuflebiT imdenad, ramdena<strong>da</strong>c amaze gatacebiT vocnebobT.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, Tavisuflebisadmi es siyvaruli <strong>da</strong> gataceba<br />

avtoritarul tradiciebTan <strong>da</strong> praqtikebTan Tanaarsebobs, rac<br />

warmoSobs Cvens gaurkvevlobaTagan erT-erTs.<br />

– paulo freiri, qalaqis pe<strong>da</strong>gogika<br />

paulo freiri aviTarebs ganaTlebis politikur anTropologias,<br />

romelic gvTavazobs saganmanaTleblo praqtikebisa <strong>da</strong> sazogadoebebis<br />

demokratizaciis Sesaxeb azrovnebis Zlier perspeqtivebs laTinur<br />

amerikaSi <strong>da</strong> sxva qveynebSi (toresi, 1980). freiris politikur<br />

anTropologias, romelic efuZneba faqtebsa <strong>da</strong> Rirebulebebs Soris<br />

pozitivisturi gansxvavebis waSlas <strong>da</strong> im Sexedulebis <strong>da</strong>cvas, rom<br />

<strong>ganaTleba</strong> ar aris neitraluri, wvlili Seaqvs demokratiul <strong>ganaTleba</strong>Si<br />

or doneze. pirveli, igi exeba demokratiis seriozul dilemas,<br />

demokratiuli moqalaqis Camoyalibebas. meore, meoce saukunis 60-in wlebSi<br />

man wamoayena (sakmaod adre, Tu Seva<strong>da</strong>rebT 80-iani wlebis<br />

postmodernistul <strong>da</strong>interesebas) <strong>ganaTleba</strong>Si sazRvrebis ga<strong>da</strong>kveTis<br />

sakiTxi. Ffreiri (1998) inglisurad Targmnil mis erT-erT bolo wignSi<br />

SesaniSnavad ambobs:<br />

217


saganmanaTleblo praqtikis sazRvrebis mixvedra aucileblad saWiroebs<br />

politikur gaTviTcnobierebas pe<strong>da</strong>gogTa mxri<strong>da</strong>n, TavianT proeqtTan<br />

mimarTebaSi. es moiTxovs, rom pe<strong>da</strong>gogma Tavisi praqtikis politikuri<br />

arsi sakuTar Tavze un<strong>da</strong> aiRos. ar aris sakmarisi imis Tqma, rom<br />

<strong>ganaTleba</strong> politikuri aqtia, iseve rogorc ar aris sakmarisi, vTqvaT,<br />

rom politikuri aqtebi aseve saganmanaTleblo mniSvnelobisaa. saWiroa,<br />

sakuTar Tavze aviRoT ganaTlebis politikuri buneba. sakuTar Tavs ver<br />

moviazreb progresul a<strong>da</strong>mianad, Tu skolis sivrces aRviqvam mxolod,<br />

rogorc raRac neitralurs, romelsac SezRuduli kavSiri aqvs, an<br />

saerTod ar aqvs kavSiri klasobriv brZolasTan; romelSic (skolaSi)<br />

moswavleebi aRiqmebian mxolod rogorc Semswavlelebi, romlebic<br />

floben mxolod SezRudul sferos codnisa, rasac me ganvmsWvalav<br />

jadosnuri ZaliT. me ver gavacnobiereb politikur-saganmanaTleblo<br />

praqtikis sazRvrebs, romelSic CarTuli var, Tu naTlad ver verkvevi,<br />

vis sasargeblod vmuSaob. im sakiTxis garkveva, Tu vis sasargeblod<br />

vmuSaob, me mayenebs garkveul poziciaSi (rac klass ukavSirdeba),<br />

romelSic me movifiqreb, Tu vis winaaRmdeg vmuSaob <strong>da</strong>, uTuod, ra<br />

mizezebis gamo vmuSaob – anu im ocnebis, im tipis sazogadoebis, romelTa<br />

sasargeblod visurvebdi saqmeSi Cabmas, moqmedebas <strong>da</strong> monawileobas. (46)<br />

modiT, ganvixiloT orive sakiTxi; <strong>da</strong>viwyoT demokratiuli ganaTlebis<br />

cnebiT. demokratiis cneba moiTxovs demokratiuli moqalaqeobis cnebas,<br />

sa<strong>da</strong>c agentebi pasuxismgebeli <strong>da</strong> monawileobis unaris mqone arian, irCeven<br />

TavianT warmomadgenlebs <strong>da</strong> sakuTar muSaobas akontroleben. es aris ara<br />

mxolod politikuri, aramed aseve pe<strong>da</strong>gogiuri praqtikebi, vinai<strong>da</strong>n<br />

demokratiuli moqalaqis Camoyalibeba varaudobs pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtis<br />

Camoyalibebas. individebi Tavis<strong>da</strong> uneburad mzad arian politikaSi<br />

monawileobis misaRebad. maT un<strong>da</strong> miiRon <strong>ganaTleba</strong> demokratiul<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si ramdenime saSualebiT, maT Soris, normatiuli safuZvlebis<br />

swavlebiT, eTikuri qceviT, demokratiuli procesebis codniT <strong>da</strong> teqnikuri<br />

SesrulebiT. pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtis Camoyalibeba warmoadgens ZiriTad<br />

konceptualur problemas, demokratiis dilemas. martivad rom vTqvaT,<br />

<strong>demokratia</strong> gulisxmobs monawileobis process, sa<strong>da</strong>c yvela monawile<br />

Tanasworad aris miCneuli. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, <strong>ganaTleba</strong> moicavs process,<br />

romlis meSveobiTac `umwifarni~ iZulebuli arian sazogadoebis<br />

`mowifuli~ wevrebis cxovrebis principebisa <strong>da</strong> formebis soli<strong>da</strong>ruli<br />

iyvnen. amgvarad, demokratiuli pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtis Camoyalibebis<br />

procesi aris ara mxolod kulturuli aRzr<strong>da</strong>-ganaTlebis procesi, aramed<br />

igi aseve moicavs pe<strong>da</strong>gogiuri <strong>da</strong> demokratiuli socializaciis<br />

manipulirebis principebs im subieqtebSi, romlebic arc sufTa <strong>da</strong>fas<br />

warmoadgenen kognituri <strong>da</strong> eTikuri TvalsazrisiT <strong>da</strong> arc srulad<br />

aRWurvilni arian sakuTari demokratikuli uflebebisa <strong>da</strong> movaleobebis<br />

gansaxorcieleblad. 2 Tumca, Tanamedrove saxelmwifoTa CamoyalibebaSi,<br />

218


pe<strong>da</strong>gogiuri demokratiuli subieqtis Camoyalibeba eyrdnoba im safuZvlebs,<br />

romelic, paradoqsulad, aris winapiroba <strong>da</strong> amave dros, erovnuli<br />

soli<strong>da</strong>robis (moqalaqeobis, kompetenciis Seqmnisa <strong>da</strong> TanamSromlobis<br />

CaTvliT) wina gamocdilebebisa <strong>da</strong> politikis Sedegi.<br />

freiris meore mniSvnelovani mosazrebis mixedviT (romelic pirvelad<br />

gvxvdeba CagrulTa pe<strong>da</strong>gogikaSi <strong>da</strong> Semdeg, sxva uamrav naSromebSi<br />

meordeba), saganmanaTleblo procesis pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtebi arian ara<br />

erTgvarovnebi, aramed kulturulad mravalferovani individebi.<br />

kulturuli mravalferovnebis sakuTari Sexedulebi<strong>da</strong>n, igi gamoyofs<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si sazRvrebis cnebas <strong>da</strong> acxadebs, rom arsebobs sazRvrebis<br />

ga<strong>da</strong>kveTis eTikuri imperativi, Tu vcdilobT mivceT <strong>ganaTleba</strong><br />

uflebamosilebiT aRWurvisaTvis, <strong>da</strong> ara CagvrisaTvis. Cems naSromSi,<br />

romelic <strong>da</strong>werilia adriana puigrosTan (1997) erTad, Cven vamtkicebT, rom<br />

Zalian adre paulo freirma CagrulTa pe<strong>da</strong>gogikaSi Semoitana sazRvrebis<br />

ga<strong>da</strong>kveTis, gansxvavebulobis, hibridi kulturebisa <strong>da</strong> laTinur amerikaSi<br />

asinqronuli ganviTarebis Tu cnebebi ara, u<strong>da</strong>vod, mniSvnelobebi mainc.<br />

<strong>ganaTleba</strong>ze Teoriuli msjelobis freiriseuli saSualebebi xazs<br />

usvams pe<strong>da</strong>gogiuri samuSaos politikur Sedegebs. freiri amtkicebs, rom<br />

Cagvrisa <strong>da</strong> batonobis cnebebi integraluria tradiciul klasebSi<br />

maswavleblebsa <strong>da</strong> moswavleebs Soris pe<strong>da</strong>gogiuri urTierTobebisaTvis.<br />

amgvarad, `eqstencionizmis~ cneba, romelic ase popularuli iyo gasuli<br />

saukunis 60-ian wlebSi <strong>da</strong> ukavSirdebo<strong>da</strong> `mwvane revoluciis~ (anu,<br />

glexebisaTvis dominanturi saganmanaTleblo diskursiT uzrunvelyofa<br />

agraruli reformebis konteqstSi) winsvlas, wamoyenebuli iyo ara mxolod<br />

rogorc pe<strong>da</strong>gogiuri diskursisaTvis integraluri, aramed aseve (<strong>da</strong>, ra<br />

Tqma un<strong>da</strong>, ufro relevanturi), rogorc ganviTarebasa <strong>da</strong> agrarul<br />

modernizaciaze politikuri diskursisaTvis integraluri. freiris<br />

fun<strong>da</strong>menturi Sexeduleba aris is, rom ganaTlebis socialuri <strong>da</strong><br />

pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtebi warmoadgenen ara ucvlel, xelSeuval, mouqnel<br />

`raobebs~, aramed erToblivad cvalebad urTierTobaTa wyebebs, TavianTi<br />

relaciuri arsis gaTvaliswinebiT – anu, maswavlebeli warmoadgens<br />

moswavles, xolo moswavle – maswavlebels. kulturuli <strong>da</strong> pe<strong>da</strong>gogiuri<br />

Sedegebi is aris, rom maswavleblis adgili <strong>da</strong> roli ar aris yovelTvis,<br />

an aucileblad TeTrkaniani mamrobiTi mozrdili a<strong>da</strong>mianis rolis<br />

ganvrcoba, an piruku, mdedrobiTi sqesis maswavleblis mier Sesrulebuli<br />

roli miekuTvneba hegemonuri maskulinurobis diskurss (koneli, 1987; 1983).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, aRiarebs ra Sesaswavli sagnis mniSvnelobas <strong>da</strong> imis<br />

saWiroebas, rom maswavlebeli ukiduresad kompetenturi un<strong>da</strong> iyos codnis<br />

TvalsazrisiT, paulo freiri saskolo codnas ar aRiqvams mxolod<br />

evropuli logocentruli azrovnebis produqtad; igi aRniSnavs `pueblos~<br />

219


<strong>da</strong> socialurad <strong>da</strong>qvemdebarebuli seqtorebis gamocdilebisa <strong>da</strong> sibrZnis<br />

gamoyenebis mniSvnelovnebas. ufro metic, skolis codna ara mxolod<br />

aisaxeba skolebSi, aramed aris aseve <strong>da</strong>visa <strong>da</strong> winaaRmdegobis sagani.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom freiri akritikebs <strong>da</strong>savlur skolas laTinur<br />

amerikaSi, rogorc sabanko <strong>ganaTleba</strong>s <strong>da</strong> rogorc avtoritetul meqanizms<br />

(anu, rogorc meqanizms, romelic ga<strong>da</strong>scems oficialur codnas <strong>da</strong> amave<br />

dros, ugulvebelyofs moswavleebs, rogorc sakuTari ganaTlebis<br />

subieqtebs), misi gaTavisuflebis pe<strong>da</strong>gogika aris dialogisken mowodeba<br />

TavisuflebisaTvis mravali politikuri <strong>da</strong> socialuri brZolis<br />

konteqstSi. dialogi warmoadgens ara mxolod pe<strong>da</strong>gogiur instruments,<br />

aramed aseve dekonstruqciis meTods imisa, Tu rogor aris Sedgenili<br />

pe<strong>da</strong>gogiuri <strong>da</strong> politikuri diskursebi. 3<br />

freiris ZiriTadi wignebis gamoqveynebi<strong>da</strong>n oc<strong>da</strong>aT welze meti xnis<br />

Semdeg (gadoti <strong>da</strong> sxvebi,. 1986; toresi, 1995), dialoguri ganaTlebis cneba,<br />

romelic eWvqveS ayenebs pozitivistur gansxvavebas SefasebiT msjelobasa<br />

<strong>da</strong> empiriul msjelobas Soris, SeiZleba gamoCndes, rogorc demokratiuli<br />

saSualeba rTuli kulturuli konfliqtebis mogvarebisaTvis laTinuri<br />

amerikis ganaTlebis uTanasworo <strong>da</strong> kombinirebuli ganviTarebis<br />

konteqstSi; misi gamoyenebadoba ganviTarebul industrialur<br />

sazogadoebebSi kargad aris dokumentirebuli; xolo <strong>ganaTleba</strong>Si<br />

politikuri demokratiuli utopiis misi (freiris) gzavnili/Setyobineba<br />

aris saganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebaTa politikuri gamowveva.<br />

politikuri gamowveva: saganmanaTleblo utopia <strong>da</strong><br />

demokratiuli politika<br />

saganmanaTleblo praqtika aris nebismieri sazogadoebis<br />

superstruqturis nawili. am konkretuli mizezis gamo, saganmanaTleblo<br />

praqtika, sazogadoebebis transformaciis socialur-istoriul<br />

procesebSi Tavisi fantastiuri mniSvnelovnebis miuxe<strong>da</strong>vad, TavisTavad<br />

ar warmoadgens transformaciisaTvis mniSvnelovan saSualebas,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom igi fun<strong>da</strong>menturia... rasakvirvelia, Zalauflebis<br />

elitas ar moewoneba im pe<strong>da</strong>gogiuri formisa Tu gamoxatulebis<br />

ganxorcieleba, rac zrdis socialur winaaRmdegobebs <strong>da</strong> romlebic<br />

amJRavnebs elitis Zalauflebas. gulubryviloba iqneba, vifiqroT, rom<br />

Zalauflebis elita sakuTar Tavs gamoamJRavnebs imis meSveobiT, rasac<br />

pe<strong>da</strong>gogiuri procesi warmoadgens <strong>da</strong> rac, saboloo jamSi, maTsave<br />

winaaRmdeg imuSavebs.<br />

– paulo freiri, karlos a. toresis naSromSi,<br />

<strong>ganaTleba</strong>, Zalaufleba, <strong>da</strong> personaluri biografia<br />

220


paulo freiri amtkiceb<strong>da</strong>, rom <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> politikas Soris<br />

kavSirebi SeuZlebelia Teoriulad Camoyalibebul iqnes mxolod<br />

Zalauflebasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris ga<strong>da</strong>kveTebis TvalsazrisiT, an mxolod<br />

<strong>da</strong> mxolod Zalauflebasa <strong>da</strong> codnas Soris urTierTobaTa TvalsazrisiT –<br />

es aris Teoriuli msjeloba, romelmac WeSmaritad ganmsWvala freiris<br />

naSromebi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom freiri <strong>da</strong>uRalavad ganmartav<strong>da</strong><br />

`ganaTlebis politikurobas~, igi amave dros mogviwodeb<strong>da</strong>,<br />

gagvecnobierebina urTierTobebi <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> moqalaqeobisTvis<br />

momzadebas Soris; igi gansakuTrebiT xazs usvam<strong>da</strong> demokratiuli<br />

ganaTlebis istoriul, normatiul <strong>da</strong> ontologiur safuZvlebs <strong>da</strong><br />

moqalaqeobis uflebebsa <strong>da</strong> pasuxismgeblobebs.<br />

freirisaTvis, ganaTlebisa <strong>da</strong> demokratiis Sesaxeb debatebi,<br />

umTavresad, un<strong>da</strong> Seexos utopiis cnebas. ra Tqma un<strong>da</strong>, freieris wina<strong>da</strong>deba<br />

– <strong>ganaTleba</strong> gaTavisuflebisaTvis kvlav gamoirCeva Tavisi siTamamiTa <strong>da</strong><br />

utopiuri xasiaTiT. freiri (1972) hegeliseuli qaragmebiT wers:<br />

WeSmaritad, mxolod CargulT SeuZliaT warmoidginon maTi awmyosagan<br />

srulebiT gansxvavebuli momavali, imdenad ramdena<strong>da</strong>c, isini aRweven<br />

dominirebuli klasis cnobierebas. mCagvrelebs, rogorc dominirebad<br />

klass, ar SeuZliaT warmoidginon momavali, Tu es ar aris maTi, rogorc<br />

mCagvrelTa, awmyos <strong>da</strong>cva. amgvarad, Tu gaviTvaliswinebT, rom CagrulTa<br />

momavali mdgomareobs sazogadoebis revoluciur transformaciaSi,<br />

romlis gareSec maTi gaTavisufleba ver <strong>da</strong><strong>da</strong>sturdeba, mCagvrelis<br />

momavali mdgomareobs sazogadoebis martiv modernizaciaSi, rac misi<br />

klasis upiratesobis gangrZobis saSualebas iZleba. (32)<br />

es utopiuri faqtori gamoxatavs ormag <strong>da</strong>Zabulobas: gancxadebas <strong>da</strong><br />

denonsacias. imdenad, ramdena<strong>da</strong>c maswavlebeli axorcielebs sakuTar<br />

utopiur rols, igi ga<strong>da</strong>iqceva sistemisaTvis saSiS winaswarmetyvelad.<br />

funqcioneris rolis Sesrulebis nacvlad (vinc warmoebis wesis<br />

ideologiuri cnobierebis elementebis reproducirebas axdens), pe<strong>da</strong>gogi<br />

xdeba kulturuli kritikosi, <strong>ganaTleba</strong> ki xdeba sazogadoebrivi sfero,<br />

sajaro ganxilvis arena, romelic arc saxelmwifosgan <strong>da</strong> arc bazrisgan ar<br />

kontroldeba. veforti (1967), ganaTlebis freiriseuli politikuri<br />

filosofiisa <strong>da</strong> meTodis sawyisebTan <strong>da</strong>kavSirebiT ambobs:<br />

magram Tu Tavisuflebis pe<strong>da</strong>gogika asaxavs amboxebis Canasaxs, am<br />

mizezisaTvis swori ar iqneba imis <strong>da</strong><strong>da</strong>stureba, rom amboxeba gvxvdeba<br />

pe<strong>da</strong>gogis miznebs Soris. Tu es xdeba, mxolod <strong>da</strong> mxolod imitom, rom<br />

kritikuli `TviTSegneba~ ganasxvavebs realur situacias, romelSic<br />

yvelaze xSiri faqtebia brZola <strong>da</strong> Zaladoba. Secnoba araviTar<br />

221


SemTxvevaSi ar niSnavs ideologizirebas, an wesrigis sityvaTa<br />

wamoyenebas. Tu kritikuli `TviTSegneba~ gzas uxsnis socialur<br />

<strong>da</strong>ukmayofileblobaTa gamoxatvas, es imitom xdeba, rom arsebobs Cagvris<br />

situaciis realuri komponentebi: bevria muSa, romelTac es-es aris werakiTxva<br />

aiTvises, SeuerTdnen muSaTa moZraobebsa Tu kavSirebs, <strong>da</strong> es<br />

imitom, rom maTTvis, es sakuTari <strong>da</strong> TanamSromelebis interesebis <strong>da</strong>cvis<br />

legitimur gzad Cans. <strong>da</strong>bolos, Tu saxalxo klasebis kritikuli<br />

`TviTSegneba~ niSnavs radikalizacias, es mxolod imitom aris ase, rom<br />

saxalxo klasebi radikaluria. (13)<br />

paulo freiris adreul naSromebSi <strong>ganaTleba</strong> aRqmulia, rogorc<br />

instrumentuli faqtori mamakacebisa <strong>da</strong> qalebis <strong>da</strong>saxmareblad, rom isini<br />

<strong>da</strong>fiqrdnen sagnis sakuTar ontologiur mowodebaze, aagon sakuTari<br />

realobis kritikuli `TviTSegneba~ (rogorc misi gansazRvrebebis<br />

umetesobebis, ise misi potenciuri SesaZleblobebis). miuxe<strong>da</strong>vad amisa,<br />

ganaTlebis politikuri Sedegebi cxadi, Tumca winaaRmdegobrivi iyo. neba<br />

mogveciT, ganvmartoT. freirma, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom Zalian kargad icis<br />

ganmaTavisuflebeli ganaTlebis politikuri Sedegebi, igi aseve kargad<br />

erkveva am ganaTlebis winaaRmdegobebSi. erTi mxriv, yovelTvis arsebobs<br />

cnobierebis manipulaciisa <strong>da</strong> ideologizirebis SesaZlebloba, anu<br />

ganaTlebisa <strong>da</strong> meTodologiebis mimarTva batonobis proeqtis samsaxurSi;<br />

meore mxriv, freirs sjera, rom SeiZleba garkveuli kavSiri <strong>da</strong>myardes<br />

saganmanaTleblo praqtikasa <strong>da</strong> politikur praqtikas Soris, viwro gagebiT.<br />

pe<strong>da</strong>gogs ekisrebo<strong>da</strong> Zireulad SeemuSavebina wignierebis swavlebis <strong>da</strong><br />

kritikuli `TviTSegnebis~ proeqti, maSin roca `profesionali~<br />

politikosis pasuxismgebloba iyo Cagrul seqtorTa organizebis amocanis<br />

ganxorcieleba politikuri struqturebis TvalsazrisiT. veforti (1967)<br />

Cveni argumentis <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebas axdens, roca acxadebs:<br />

am pe<strong>da</strong>gogma [freirma] icis, rom misi amocana moicavs politikur<br />

Sedegebs <strong>da</strong> icis ufro metic, rom es Sedegebi ubralo a<strong>da</strong>mianis<br />

interesebSia <strong>da</strong> ara elitis interesebSi. magram man aseve icis, rom misi<br />

<strong>da</strong>rgia pe<strong>da</strong>gogika <strong>da</strong> ara politika <strong>da</strong> rom mas ar SeuZlia, rogorc<br />

pe<strong>da</strong>gogs, Secvalos revolucioneri politikosi, romelic<br />

<strong>da</strong>interesebulia codniTa <strong>da</strong> struqturuli tranformaciiT. igi uaryofs<br />

ganaTlebis, rogorc `progresis berketis~ tradiciul cnebas; eqneba<br />

azri, amas rom <strong>da</strong>vupirispiroT misi Tanabrad gulwrfeli Tezisi<br />

`<strong>ganaTleba</strong> rogorc revoluciis berketi~? Tavisuflebis pe<strong>da</strong>gogikas<br />

SeuZlia saxalxo politikisaTvis <strong>da</strong>xmarebis gaweva, vinai<strong>da</strong>n kritikuli<br />

`TviTSegneba~ niSnavs socialuri struqturebis, rogorc batonobisa <strong>da</strong><br />

Zaladobis saSualebebis gagebis xelSewyobas. magram gacnobierebis am<br />

zrdis orientirebis amocana specifiurad politikuri mimarTulebiT<br />

ekuTvnis politikoss, <strong>da</strong> ara pe<strong>da</strong>gogs. (16)<br />

222


uamravi Carevisas freiri postulatad ayalibebs, rom ar arsebobs<br />

saganmanaTleblo revolucia politikuri revoluciis gareSe. arcerT<br />

saganmanaTleblo qmedebas ar SeuZlia Zalauflebis revoluciis gamowveva.<br />

<strong>ganaTleba</strong> ar aris mxolod miznis misaRwevi saSualeba; igi ufro aris<br />

veli im ideologiuri brZolebisa, romelic un<strong>da</strong> warimarTos, xolo<br />

moqalaqeobis politizacia aris SesaZlo Sedegi. freiri (1978a) amtkicebs,<br />

rom:<br />

rodesac gaunaTlebelma a<strong>da</strong>mianma angikosi<strong>da</strong>n, prezident gulartis<br />

winaSe ... gamoacxa<strong>da</strong>, rom igi aRar iyo `masa~ (“Masa”), aramed iyo xalxi<br />

(“gente”), es mxolod wina<strong>da</strong>deba ar gaxl<strong>da</strong>T: man gacnobierebulad<br />

<strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura arCevanis ufleba. man airCia ga<strong>da</strong>mwyveti monawileoba,<br />

romelic mxolod xalxs aqvs <strong>da</strong> uaryo masebis emociuri gaqaneba. igi<br />

gaxl<strong>da</strong>T politizirebuli. (145)<br />

es politizireba SesaZloa <strong>da</strong>exmaros a<strong>da</strong>mianebs, <strong>da</strong>iwyon sityvebis –<br />

`sityva~ <strong>da</strong> `samyaro~ sworad warmoTqma; samyarosi, romelic ufro <strong>da</strong><br />

ufro mravalferovani <strong>da</strong> multikulturulia <strong>da</strong>, ra Tqma un<strong>da</strong>, ayenebs imis<br />

saWiroebas, rom ga<strong>da</strong>ixedos <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris<br />

interaqciebi.<br />

<strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong><br />

Cveni civilizacia SesaniSnavia warmtacad <strong>da</strong> moCvenebiTad, SesaniSnavi,<br />

mecnierul saocrebebSi <strong>da</strong> moCvenebiT saswaulebSi; SesaniSnavi, Tavis<br />

materialur inflaciaSi, romelsac igi uwodebs winsvlas, progressa <strong>da</strong><br />

sxva saalerso saxelebs; SesaniSnavi – bunebis saidumloebaTa kvleviT <strong>da</strong><br />

misi jiuti kanonebis <strong>da</strong>morCilebiT; SesaniSnavi, araCveulebrivi<br />

finansuri <strong>da</strong> komerciuli miRwevebiT; SesaniSnavi, Tavisi fulis<br />

SimSiliT <strong>da</strong> misi mopovebis meTodisadmi indiferentulobiT. ... es<br />

gaxlavT civilizacia, romelmac gaanadgura cxovrebis simartive <strong>da</strong><br />

simSvide; misi bedniereba, misi poezia, misi msubuqi romantikuli ocnebebi<br />

<strong>da</strong> xedva fulis cieb-cxelebiT, binZuri idealebiT, vulgaruli<br />

ambiciebiT <strong>da</strong> ZiliT Secvala, romlis ganaxlebac SeuZlebelia.<br />

– mark tveni, werilebi de<strong>da</strong>miwi<strong>da</strong>n<br />

istoria gviCvenebs aSkara kavSirebs sajaro <strong>ganaTleba</strong>s, rogorc<br />

saxelmwifos funqcias, <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> moqalaqeobis Camoyalibebas Soris.<br />

magaliTad, ted mitCeli (1997), naSromSi “respublika, romlis simbolosac<br />

igi warmoadgens” 4 gvTavazobs <strong>da</strong>majerebel istoriul ganmartebas imis<br />

Taobaze, Tu ratom iyo revoluciur amerikaSi sajaro skolebi ise<br />

223


mowyobili, rom Camoeyalibebina moqalaqeebi: `periodi revoluciasa <strong>da</strong> 1812<br />

wlis oms Soris gaxl<strong>da</strong>T ganaTlebis potencialis Sesaxeb intensiuri<br />

aRtacebis periodi, risi micemac presas ar SeeZlo <strong>da</strong> rasac verc<br />

regularuli armia miscem<strong>da</strong>: `balansis regularul kalibracias<br />

Tavisuflebasa <strong>da</strong> wesrigs Soris TiToeuli bavSvis mkerdSi, <strong>da</strong> qmni<strong>da</strong><br />

saxelmwifos moqalaqeebis – im drois Taobis CamoyalibebiT” (5).<br />

amiT, revolucionerebma sajaro <strong>ganaTleba</strong> pirvelad aRbeWdes axali<br />

eris politikur filosofiaSi <strong>da</strong> Seqmnes didi raodenobiT kurikulumis<br />

masalebi, romelSic Setanili iyo axali respublikis politikuri<br />

Rirebulebebi. magram, amerikuli erovnuli saxelmwifos <strong>da</strong>mfuZneblebma<br />

bavSvebis <strong>ganaTleba</strong> miiRes ucvlel ga<strong>da</strong>wyvetad kanonis, wesrigisa <strong>da</strong><br />

Tavisuflebis prognozirebadi problemebisaTvis. Tumca, miuxe<strong>da</strong>vad imisa,<br />

rom es ga<strong>da</strong>wyveta istoriulad realizebadi iyo, igi ucvleli ar gaxlavT:<br />

moqalaqeobis definicias Secvlis tendencia axasiaTebs, xolo<br />

moqalaqeobis ideaSi cvlilebebs mivyavarT skolebSi cvlilebebamde<br />

(mitCeli, 1997:9).<br />

Tumca, <strong>ganaTleba</strong>Si es cvlilebebi mxolod sustad aris<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli erovnuli saxelmwifos saWiroebebTan, amerikis SeerTebul<br />

StatebSi ganaTlebis adgilobrivi kontrolis xasiaTisa <strong>da</strong> im faqtis<br />

gaTvaliswinebiT, rom skolebi (<strong>da</strong> gansakuTrebiT maswavleblebi)<br />

inarCuneben profesionaluri avtonomiis mniSvnelovan xarisxs. aqe<strong>da</strong>n,<br />

`Tumca skolebi moqceuli iyvnen saxelmwifos orbitaSi, isini ar<br />

warmoadgendnen saxelmwifos qmnilebebs~ (mitCeli, 1997:10).<br />

mitCeli (1997) gvTavazobs politikur msjelobas ganaTlebis<br />

funqcionalurobis Sesaxeb axladwarmoqmnil revoluciur saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

mis instituciur SedegebTan mimarTebaSi. nacvlad imisa, rom moexdina<br />

<strong>ganaTleba</strong>ze, rogorc samuSao Zalis kvalifikaciis xelSemwyob<br />

instrumentze, an rogorc moralisa <strong>da</strong> eTikis principze fokusireba,<br />

mitCelis politikuri <strong>da</strong> istoriuli analizi `cdilobs pirvelad<br />

ganixilos politika <strong>da</strong> seriozulad miudges <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s<br />

Soris identobis ritorikas, [<strong>da</strong>] bolomde Seicnos <strong>da</strong> aCvenos, rom<br />

efeqtianoba (sajaro ganaTlebis miReba) <strong>da</strong>mokidebulia mis unarsa <strong>da</strong><br />

mzadyofnaze – moaxdinos Tavisuflebis struqturireba _ <strong>da</strong> cdilobs<br />

Tavisuflebasa <strong>da</strong> wesrigs Soris balansi wesrigis mxares ga<strong>da</strong>xaros” (13).<br />

am argumentis <strong>da</strong>skvna, mitCelis (1997) mixedviT, aris is, rom rodesac<br />

skolebi warmatebas aRweven a<strong>da</strong>mianebis uflebamosilebis xelSewyobaSi <strong>da</strong><br />

amiT, `balanss ga<strong>da</strong>xrian Tavisuflebis mxareze, maT<strong>da</strong>mi mxar<strong>da</strong>Wera<br />

elitaSi sustdeba <strong>da</strong> diskusiebi kidev erTxel ubrundeba misawvdomobaze<br />

224


msjelobas~ (14). mitCeli am fenomenis tipiur magaliTad axasiaTebs am<br />

saukunis <strong>da</strong>sasruls kaliforniis <strong>da</strong> amerikis sxva StatebSi mcxovrebi<br />

emigrantebis winaaRmdeg gamovlenil uaryofiT reaqcias, neokonservatorTa<br />

ganmeorebiTi moTxovna ganaTlebis departamentis gauqmebis Taobaze <strong>da</strong><br />

mxolod inglisurad moZraobis politikaze.<br />

revoluciuri saxelmwifosaTvis samoqalaqo sazogadoebis ganaTlebis<br />

xelSewyobis Tav<strong>da</strong>pirvel impulss warmoadgen<strong>da</strong> ori ZiriTadi mizani:<br />

pirveli, kvlav monarqiaSi <strong>da</strong>brunebis Tavi<strong>da</strong>n acileba – maSasa<strong>da</strong>me,<br />

saWiroeba, SeeqmnaT axali socialuri konsensusi <strong>da</strong> axali hegemonia axlad<br />

Seqmnili respublikisaTvis; <strong>da</strong> meore, gazrdili demokratiuli monawileoba<br />

rom ga<strong>da</strong>erCinaT Tavisuflebasa <strong>da</strong> wesrigs Soris balansis sabolood<br />

ga<strong>da</strong>wonisagan <strong>da</strong> qveynis anarqiaSi Cagdebisagan. jeims medisoni (hamiltoni,<br />

medisoni <strong>da</strong> jei, 1961) gansakuTrebiT gamijnav<strong>da</strong> wmin<strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s, an<br />

pir<strong>da</strong>pir <strong>demokratia</strong>s (romelic ramdenime SezRudul sivrciT sferoSi<br />

SeZleb<strong>da</strong> sabolood arsebobas) <strong>da</strong> respublikas Soris. ufro metic, masSi<br />

ukidures eWvs iwvev<strong>da</strong> pir<strong>da</strong>piri <strong>demokratia</strong> imis gamo, rasac igi aRiqvam<strong>da</strong><br />

Warbi monawileobisa <strong>da</strong> fraqciulobis mavne tendenciebad, romelic wmin<strong>da</strong><br />

<strong>demokratia</strong>s warmoaCens rogorc, araefeqturs: `wmin<strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s ... ar<br />

SeuZlia <strong>da</strong>uSvas fraqciebis urCobis sawinaaRmdego zomebi ... radgan maT<br />

iseTive xanmokle cxovreba aqvT, rogoric ZalmomreobiTi sikvdili~ (81).<br />

gar<strong>da</strong> respublikis Senebisa, <strong>ganaTleba</strong> aseve gulisxmob<strong>da</strong> amerikelTa<br />

erovnuli xasiaTis Seqmnis xelSewyobas; maSasa<strong>da</strong>me, mcdelobas, SeeqmnaT<br />

kurikulumi <strong>da</strong> saxelmZRvaneloebi, romelic, revoluciur amerikas, Tun<strong>da</strong>c<br />

enobrivi TvalsazrisiT, inglisisagan ganasxvaveb<strong>da</strong>. <strong>da</strong>bolos, ganaTlebis<br />

xelis Sewyobis idea demokratiuli moqalaqeobisaTvis revoluciur<br />

amerikaSi aseve <strong>da</strong>aCqara axali revoluciuri elitis saWiroebebma.<br />

revoluciur elitas sur<strong>da</strong> Tavi<strong>da</strong>n aecilebina evropul (britanul)<br />

skolebsa <strong>da</strong> kolejebSi sakuTari STamomavlebisaTvis ganaTlebis micema, an<br />

(rac revoluciuri elitis legitimaciisaTvis seriozuli <strong>da</strong>rtyma iqnebo<strong>da</strong>)<br />

TavianTi SvilebisaTvis maswavleblebis evropi<strong>da</strong>n Camoyvanis tradiciuli<br />

praqtikis gagrZeleba.<br />

sajaro ganaTlebis sistemis Seneba, Semdgom, mravalmxriv funqciebs<br />

Seasruleb<strong>da</strong>: `ganaTlebis samoqalaqo, <strong>da</strong> ara kerZo sferos nawilad<br />

qceviT, revoluciurma Taobam skolebi <strong>da</strong>ukavSira axali politikuri<br />

kulturis dinamikas, rogorc am kulturis Semqmnelma <strong>da</strong> misma produqtma~<br />

(mitCeli, 1997:35).<br />

revolucionerTa mier ganxorcielebul ZiriTad meTodologias –<br />

<strong>da</strong>energa moqalaqeobrivi Rirseba saskolo praqtikebis meSveobiT – un<strong>da</strong><br />

225


miemarTa gmirTa pe<strong>da</strong>gogikisaTvis, romelsac hyav<strong>da</strong> jorj vaSingtoni <strong>da</strong><br />

benjamin franklini ZiriTad misabaZ modelebad. es iyo ikonografia,<br />

romelic aseve cnobili gax<strong>da</strong> istoriis swavlebisas bevr <strong>da</strong>savlur<br />

qveyanaSi, sa<strong>da</strong>c ambis monawile personaJebi ubralod Secvlili iyvnen.<br />

gmirTa pe<strong>da</strong>gogikisa <strong>da</strong> gmirobis funqcionaluroba naTeli iyo: miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom uaryofdnen piradi interesis cnebas, rogorc socialuri<br />

moqmedebis ZiriTad (egoistur) motivs, Rirsebebis momateba zogierTi<br />

moqalaqisaTvis (vinc iqca niSnad (an xatad) konkretuli Rirsebebisa) kvlav<br />

aqcev<strong>da</strong> – miuxe<strong>da</strong>vad garegnulad winaaRmdegobrivi orientaciebisa –<br />

mesakuTre individis cnebas <strong>da</strong> sazogadoebrivi sikeTisken swrafvas<br />

ZiriTadi mniSvnelobis mqoned axali respublikuri politikis SeqmnisaTvis.<br />

mitCelis (1997) <strong>da</strong>skvna imsaxurebs srul citirebas:<br />

sajaro skola iqca moqalaqeobis arsis <strong>da</strong> amerikuli erovnuli<br />

saxelmwifos arsis Sesaxeb paeqrobis mTavar adgilad. igi aseve gax<strong>da</strong><br />

kritikuli ganxilvis iseTi sagani, rogoric ar yofila respulikis<br />

<strong>da</strong>arsebis Semdeg. praqtikisa <strong>da</strong> misawvdomobis Sesaxeb debatebi gviCvenebs<br />

konsensusis naklebobas skolebis rolis Taobaze [situacia, romelic<br />

faravs mis mier SerCeuli xuTi kritikuli periodis analizs] ... istoriis<br />

kurikulumis Taviseburebebis Sesaxeb sakiTxebi avlens srul, SeSfoTebas<br />

Sinaarsis sakiTxebTan <strong>da</strong>kavSirebiT. wignis msjelobis konteqstSi, es<br />

debatebi amJRavnebs im riskebs, romelsac Seicavs eris istoriis<br />

ga<strong>da</strong>keTeba, rac im mizniT xdeba, rom istoriam ufro metad moicvas<br />

aqamde <strong>da</strong>beCavebuli jgufebis moRvaweoba <strong>da</strong> amgvarad, gafarTovdes<br />

efeqtiani politikuri moqmedebis sazRvrebi. wina<strong>da</strong>debebi emigrantTaTvis<br />

ganaTlebis xelmisawvdomobis SezRudvis Taobaze, rogorc Cans,<br />

a<strong>da</strong>sturebs (pirvelad orasze meti wlis manZilze), rom skolebi ar<br />

warmoadgens efeqtian meqanizmebs politikuri socializaciisaTvis.<br />

<strong>da</strong>bolos, sajaro skolebis (vauCerebisa <strong>da</strong> sxva saSualebis meSveobiT)<br />

gauqmebisaTvis mebrZoli moZraobebi, aseve, <strong>da</strong>Jinebuli mowodebebi<br />

ganaTlebis federaluri departamentis gauqmebis Sesaxeb, gviCvenebs, rom<br />

saxelmwifos roli swavlebis uzrunvelyofaSi <strong>da</strong> politikuri<br />

ganaTlebis formirebaSi yvelasTvis xelmisawvdomia. kvlav am wignis<br />

msjelobis konteqstSi, es gaxlavT imis Sedegi, rom skolebma ver<br />

Seasrules efeqtiani saSualebis roli socialuri kontrolisa,<br />

`Rirebulebisa~, ramac Tav<strong>da</strong>pirvelad sajaro skolebisaTvis sayrdeni<br />

Seqmna. (22)<br />

amerikuli saxelmwifos istoriuli gamocdileba araviTar SemTxvevaSi<br />

ar aris unikaluri, swored rom piriqiT, magram, is Zalze gavleniani iyo<br />

skolis sistemebis Seqmnisas postkoloniur saxelmwifoebSi, <strong>da</strong>wyebuli<br />

laTinuri amerikis qveynebis <strong>da</strong>moukideblobi<strong>da</strong>n. mniSvnelovania gvaxsovdes<br />

226


kapitalistur sazogadoebebSi demokratiis, moqalaqeobisa <strong>da</strong> ganaTlebis<br />

CamoyalibebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli <strong>da</strong>Zabulobebis Sesaxeb, sanam momdevno<br />

TavSi demokratiisa <strong>da</strong> moqalaqeobis problemebis multikulturul<br />

ga<strong>da</strong>wyvetas SevexebodeT. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom winamdebare wignis<br />

gansaxilvel sakiTxs ar warmoadgens, ar SemiZlia <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong><br />

<strong>ganaTleba</strong>ze saubari <strong>da</strong>vasrulo <strong>da</strong> ar vaxseno demokratiuli socializmis,<br />

rogorc alternativis arsebobis SesaZlebloba.<br />

postskriptumi: <strong>demokratia</strong> <strong>da</strong> socializmi<br />

roca guSindeli progresivistebi <strong>da</strong> dRevandeli pragmatikosebi amboben,<br />

rom axla isini demokratiisTvis ibrZvian, ganagrZoben socializmisa <strong>da</strong><br />

demokratiis <strong>da</strong>pirispirebas, riTac imeoreben Zvel Secdomas: kerZod,<br />

mc<strong>da</strong>rad varaudoben, rom <strong>demokratia</strong> burJuaziis eqskluziuri<br />

sakuTrebaa. isini amJRavneben demokratiis ukiduresad meqanistur gagebas,<br />

imdenad meqanisturs, rom ar svamen kiTxvebs Rirebulebebis,<br />

Sexedulebebis Tavisuflebisa <strong>da</strong> yofna-aryofnis Sesaxeb.<br />

– paulo freiri, werilebi kristinasadmi<br />

ueWvelia, `realuri~, Tu `realisturi~ socializmis samyaro aRar<br />

arsebobs. seriozul mizezTa gamo veWvob, rom igi Cvens Sesawuxeblad kidev<br />

<strong>da</strong>brundes. `realisturi~ socializmi aris, ra Tqma un<strong>da</strong>, istoriuli<br />

kategoria. cota a<strong>da</strong>miani Tu moiZebneba iseTi, vinc jer kidev wuxs mis<br />

<strong>da</strong>srulebaze, wuxs imaze metad, vidre sakuTari cxovrebis galevas<br />

biurokratiuli koSmaris xelSewyobisa, Tu misken swrafvaSi, an nanobs<br />

sakuTari biurokratiuli privilegiebis <strong>da</strong>kargvas. cota a<strong>da</strong>miani SeiZleba<br />

glovobdes `realistur socializms~, radgan, rogorc freiri (1996)<br />

Segvaxsenebs, `Cemi azriT, `realisturi socializmis~ warumateblobis erTerTi<br />

mizezi iyo Tavisuflebisaken miswrafebis nakleboba, misi<br />

avtoritarizmi, misi inteleqtualuri biurokratizacia, ramac cxovreba<br />

uZraobamde miiyvana. es iyo istoriis meqanisturi wvdoma, romelmac<br />

istorias SesaZleblobebi mouspo, nulamde <strong>da</strong>iyvana Tavisufleba, arCevani,<br />

ga<strong>da</strong>wyvetileba <strong>da</strong> rwmena <strong>da</strong> Tavad <strong>da</strong>asrula sicocxle” (165).<br />

Tumca, socialisturi impulsi, romelmac sicocxle STabera<br />

alternatiuli warmoebis wesis, ganawilebas <strong>da</strong> politikas,<br />

kapitalizmisaTvis ramdenime mizezis gamo kvlavac inarCunebs<br />

mniSvnelovnebas. efli (1982c) Segvaxsenebs, rom demokratizacia gulisxmobs<br />

`praqtikas, romelic efuZneba mSromelTa umravlesobis Sesaxeb<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa kontrols... praqtikas, romelic SemoizRudeba ara<br />

politikuri sferoTi, aramed, vTqvaT, ekonomikiT <strong>da</strong> umTavresad, genderuli<br />

urTierTobebiT” (172).<br />

227


Ceroni erTmaneTisagan mijnav<strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s, rogorc meTods <strong>da</strong><br />

<strong>demokratia</strong>s, rogorc arss. es gamijvna sakmaod mniSvnelovania, radgan igi<br />

xazs usvams radikaluri, socialistur-demokratiuli perspeqtivi<strong>da</strong>n<br />

radikaluri Tanasworobis postulirebis saWiroebas rasobriv, eTnikur,<br />

klasobriv <strong>da</strong> genderul urTierTobebSi, rogorc sazogadoebriv sferoSi,<br />

ise ojaxis doneze. maSin saWiro aRar aris winaaRmdegoba <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong><br />

socializms Soris, rogorc freiri (1996) moTminebiT ganmartavs Tavisi<br />

enTuziazmiT aRsavse sityvebiT: `miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom var radikaluri <strong>da</strong><br />

arsebiTi demokrati, socialistic var. SeuZlebelia erTi meores<br />

<strong>da</strong>upirispiro. amis gakeTeba egreT wodebuli realisturi socializmis<br />

erT-erT tragikuli Secdomaa” (114).<br />

es ara mxolod mgznebare sityvebia, aramed ufro mniSvnelovani<br />

movlenaa, radganac asaxavs freiris gamocdilebas, roca igi gax<strong>da</strong><br />

politikis SemmuSavebeli san pauluSi, sa<strong>da</strong>c igi cxovrob<strong>da</strong>. igi gaxl<strong>da</strong>T<br />

municipalitetis ganaTlebis ministri san pauluSi, kapitalisturi<br />

braziliis megaqalaqSi <strong>da</strong> finansur centrSi. es iyo politikis<br />

eqsperimenti, romelSic freiri xelmZRvanelob<strong>da</strong> kulturis sferos<br />

muSakebs, politikur aqtivistebs, maswavleblebsa <strong>da</strong> mSoblebs ganaTlebisa<br />

<strong>da</strong> kurikulumis reformis SesaniSnavi modelis SeqmnaSi, wignierebis<br />

swavlebaSi <strong>da</strong> demokratiul-radikaluri <strong>da</strong> socialisturi principebis<br />

mixedviT skolis marTvaSi (o’kadizi, vongi <strong>da</strong> toresi, 1998).<br />

postsocialistur mdgomareobis Sesaxeb sxva mniSvnelovan<br />

Sexedulebas gvTavazobs nensi freizeri (1997). igi gansazRvravs<br />

postsocializms, rogorc `arcerTi sarwmuno yovlismomcveli kritikuli<br />

proeqtis ararseboba brZolis frontTa gamravlebis miuxe<strong>da</strong>vad; aRiarebis<br />

kulturuli politikis zogadi gaTiSva ga<strong>da</strong>nawilebis socialuri<br />

politikisagan; <strong>da</strong> Tanasworobis moTxovnaTa decentrireba, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

agresiuli marketizaciisa <strong>da</strong> mkveTrad zr<strong>da</strong>di materialuri<br />

uTanasworobisa~ (3).<br />

freizeri gvTavazobs sam mniSvnelovan rCevas. pirveli aris<br />

`gavrcelebuli ‘postsocialisturi’ undoblobis skeptikuri distanciis<br />

gar<strong>da</strong>qmna naratiul, ‘Semajamebel’ azrovnebad~ (4). ueWvelia, rom<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si demokratiis, moqalaqeobisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

<strong>da</strong>kavSirebis nebismieri interesi politikis TvalsazrisiT, moiTxovs<br />

midgomas, romelic normatiulia, eTikuri safuZvlis mqonea <strong>da</strong><br />

politikurad pragmatulia. freizeris meore gonivruli rCeva aris<br />

demistifikacia `postsocialisturi~ ideologiebisa, rac ga<strong>da</strong>nawilebi<strong>da</strong>n<br />

aRiarebaze ga<strong>da</strong>yvanas axorcielebs” (4). es aris ga<strong>da</strong>mwyveti <strong>da</strong>kvirveba.<br />

rogorc zemoT aRvniSnavdi, Tanamedrove kapitalizmSi arsebuli<br />

228


socialuri brZolebi ar SeiZleba miCneul iqnes nulovanjamovan TamaSad.<br />

bevri ram aris saWiro politikuri aliansebis zrdisaTvis<br />

multikulturul asociaciebSi, imis warmoudgenlad, rom rasac koaliciis<br />

erTi segmenti miiTvisebs, an moiTxovs, mas meore segmenti kargavs.<br />

sabolood, freizeri miiCnevs, rom ufskruli gaRatakebul masebsa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>kninebis gzaze mdgar saSualo klasebs Soris moiTxovs ganawilebiT<br />

politikas, raTa moqalaqeobis moTxovnebi efeqtiani gaxdes (5).<br />

laTinuri amerikis gamocdilebam, ra Tqma un<strong>da</strong>, SeiZleba naTeli<br />

mohfinos socializmsa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris arsebul kavSirebs. am<br />

regionSi adgili hqon<strong>da</strong> socialisturi Seferilobebis mqone demokratiebis<br />

radikalur gamocdilebebs. magaliTad, cnebebi, rogoricaa saxalxo<br />

<strong>demokratia</strong>, romelic efuZneba saxalxo suverenitetis (saxalxo,<br />

socialurad <strong>da</strong>qvemdebarebuli socialuri klasebis Rirsebisa <strong>da</strong><br />

interesis) <strong>da</strong>cvas, erovnuli suverenitetis <strong>da</strong>cvas (regionSi metropoliuri<br />

erovnuli saxelmwifoebis arsebobis winaaRmdeg, romlebic gabatonebas<br />

cdiloben, TavianTi imperialisturi Zalauflebis pirobebSi, <strong>da</strong><br />

multinacionaluri korporaciebis arsebobis winaaRmdeg, romlebic<br />

cdiloben gabatonebas sakuTari mZlavri ekonomikuri Zalauflebis<br />

gaTvaliswinebiT), <strong>da</strong> saxelmwifo sakuTrebis, rogorc sazogado<br />

keTildReobis ideis <strong>da</strong>cvas, <strong>da</strong> koleqtivis uflebis upiratesobas<br />

individTa uflebasTan Se<strong>da</strong>rebiT – yvela es principi gviCvenebs Zlier<br />

kavSirs socializmsa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris, an <strong>demokratia</strong>s rogorc arss,<br />

<strong>da</strong> ara ubralod politikuri reprezentaciis meTods Soris. erovnuli<br />

gamocdilebebi moicavs meqsikur revolucias (1911-1921), 1952 wlis boliviur<br />

revolucias, kuburi revoluciis adreul gamocdilebebs, CileSi salvador<br />

aliendes mmarTvelobisas (1970-1973) egreT wodebul mSvidobian tranzicias<br />

socializmisken, <strong>da</strong> nikaraguis gamocdilebas, gansakuTrebiT 1979 <strong>da</strong> 1984<br />

wlebs Soris, roca qveyana srulad CaTreuli aRmoCn<strong>da</strong> samoqalaqo omSi,<br />

romelic stimulirebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>finansebuli iyo reiganis administraciis<br />

mier. adgilobrivi gamocdilebebi bevria, CapasSi 1994 wels frente<br />

sapatistas amboxebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wyebuli adgilobrivi Temis kontrolis<br />

(gvatemalis armiis mier ganxorcielebuli) mwvave represiis mtkivneuli<br />

gamocdilebebiT (menCu, 1983) <strong>da</strong> Temis TviTmmarTvelobis <strong>da</strong> saTemo<br />

ganaTlebis sxva mravali mikrogamocdilebiT <strong>da</strong>mTavrebuli (toresi, 1980).<br />

winamdebare Tavis postskriptumSi sakmaod Segnebulad ga<strong>da</strong>vwyvite<br />

<strong>da</strong>mewera demokratiisa <strong>da</strong> socializmis Sesaxeb. ratom? ara imitom, rom<br />

socializmi istoriuli kategoriaa, rogorc amas neoliberalebi amayad<br />

icaven ideologiaTa <strong>da</strong>sasrulisa <strong>da</strong> istoriis <strong>da</strong>sasrulis TeoriiT,<br />

aramed imitom, rom liberalur sazogadoebebSi socializmis gageba<br />

liberalebis, konservatorebis, neoliberalebisa <strong>da</strong> neokonservatorebis<br />

229


mier yovelTvis gulisxmob<strong>da</strong> arsebiT, TiTqmis ontologiur<br />

diferenciacias socializmsa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris. aRniSnuli ki qmni<strong>da</strong><br />

popularul ganxeTqilebas, ramac socialisti inteleqtualebisaTvis<br />

gaarTula am or ideas Soris arsebuli napralis likvidireba, imis<br />

mtkicebiT, rom arsebobs arsebiTi demokratiuli impulsi socialistur<br />

proeqtSi. Tumca, me vamtkiceb, rom saxalxo demokratiisa Tu socialisturi<br />

demokratiis cneba CarTuli un<strong>da</strong> iyos diskusiaSi. faqtiurad, k. b.<br />

makfersonis <strong>da</strong> qerol peitmanis monawileobiTi demokratiis cnebebi,<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia socialistur-demokratiul tradiciasTan, iseve rogorc<br />

(Tumca ufro periferiulad <strong>da</strong> kritikulad) ernesto laklosa <strong>da</strong> Santal<br />

mufis (1985) radikaluri demokratiis cneba. paulo freiri (1996) kvlav<br />

gvaCvenebs gzas: `Tuki burJuaziis warmoSobili ocneba iyos kapitalizmi,<br />

rogorc burJuaziuli demokratiis niSani, aseve xalxis umravlesobis<br />

ocneba dRes aris socializmi, rogorc saxalxo demokratiis niSani.<br />

ZiriTadi idea aris ara demokratiis <strong>da</strong>sruleba, aramed misi <strong>da</strong>xvewa, <strong>da</strong> ara<br />

kapitalizmis, aramed mis sanacvlod socializmis arseboba” (137).<br />

imisaTvis, rom ga<strong>da</strong>varCino mniSvnelovani kavSirebi <strong>demokratia</strong>sa<br />

(rogorc mmarTvelobis universalur sistemas, rac ganmanaTleblobis<br />

ganStoebaa <strong>da</strong> xels uwyobs kanonebSi mocul moraluri qcevis wesebsa <strong>da</strong><br />

stan<strong>da</strong>rtebs, institutebs <strong>da</strong> saxelmwifoebs, romlebic pativs scemen<br />

sicocxles, Tavisuflebas, bednierebisaken swrafvas, Tanasworobas, Zmobisa<br />

<strong>da</strong> dobisaTvis) <strong>da</strong> socializms (rogorc warmoebis sistemas, ganawilebas,<br />

<strong>da</strong> politikur monawileobas) Soris – kavSirebi, romelic SeuZlebelia ar<br />

iqnes gaTvaliswinebuli multikulturuli demokratiuli moqalaqeobis<br />

cnebis ganxilvisas – msurs gaviTaviso erik hobsbaumis (1997) sityvebi<br />

marqsTan <strong>da</strong>kavSirebiT, sityvebi, romlebic advilad SeiZleba iqnes<br />

ga<strong>da</strong>tanili demokratiuli socializmis idealebze: `kvlav ganvagrZob<br />

Rrmad, Tumca ara kritikis gareSe, imis pativiscemas, rasac iaponelebi<br />

uwodeben senseis, inteleqtual maswavlebels, romlis valic marTebs<br />

a<strong>da</strong>mians <strong>da</strong> romlis <strong>da</strong>brunebac SeuZlebelia~ (ix).<br />

SeniSvnebi<br />

1<br />

ixileT tokvilisa <strong>da</strong> kelsenis poziciaTa Soris paralelebis gonivruli<br />

analizi umberto Ceronis naSromSi, La libertad de los modernos (Barcelona: Martinez Roca,<br />

1972) (pirveli italiuri gamocema, 1968).<br />

2<br />

madlobeli var valter fainbergisa piradi urTierTobisas mocemuli am<br />

rCevisaTvis.<br />

3<br />

ixileT: Carlos Alberto Torres and Adriana Puiggrós, eds., Latin America Education: Comparative<br />

Perspectives (Boulder, Colo.: Westview, 1996). pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtis cneba ukavSirdeba<br />

ernesto laklaus mier mis zog naSromSi SemuSavebuli socialuri subieqtis<br />

cnebas. magaliTad, ixileT: Ernesto Laclau and Chantal Mouffe, Hegemonía y estrategía socialista<br />

230


(Madrid: Siglo XXI, 1987); <strong>da</strong> Ernesto Laclau, New Reflections on the Revolution of Our Times (London:<br />

Verso, 1991).<br />

4 Ted Mitchell, “The Republic for Which It Stands: Public Schools, the State, and the Idea of Citizenship in<br />

America” (Los Angeles, 1997). mitCeli ikvlevs <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> moqalaqeobas Soris<br />

kavSirSi arsebul xuT umniSvnelovanes moments: revoluciuri epoqi<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>wyebuli 1812 wlis omamde; samoqalaqo omis ganmavlobaSi, konfederaciis<br />

kontrsaxelmwifos ganviTarebaSi; rekonstruqciis ganmavlobaSi, gansakuTrebiT<br />

ikvlevs gaTavisuflebulTa biuros (Freedmen’s Bureau) rols yofil monaTagan<br />

moqalaqeebis CamoyalibebaSi; amerikuli imperiis eqspansiis ganmavlobaSi,<br />

mecxramete saukunis <strong>da</strong>sasruls; <strong>da</strong> pirveli msoflio omis ganmavlobaSi. igi<br />

amtkicebs, rom am mexuTe mniSvnelovani momentis, pirveli msoflio omis<br />

<strong>da</strong>sasrulisTvis saxelmwifos, samoqalaqo sazogadoebasa <strong>da</strong> moqalaqeobas Soris<br />

Tanamedrove urTierTobis safuZvlebi ukve institucionalizebuli iyo.<br />

231


6<br />

<strong>multikulturalizmi</strong><br />

winamdebare Tavi ganixilavs <strong>ganaTleba</strong>Si <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

Teoriebs. <strong>multikulturalizmi</strong>s zogierTi ZiriTadi Temis kvlevis<br />

<strong>da</strong>wyebiT, me gTavazobT multikulturalisturi moZraobis kritikul<br />

wakiTxvas, rogorc es asaxulia multikulturul <strong>ganaTleba</strong>Si kritikis<br />

Sesabamisi magaliTiT liberaluri wreebi<strong>da</strong>n, neokonservatoruli<br />

moZraobi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> memarcxeneebi<strong>da</strong>n. kulturuli gansxvavebis sakiTxze<br />

yuradRebis gamaxvilebiT, giCvenebT zogierT winaaRmdegobas, rac<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si <strong>multikulturalizmi</strong>s TeoriebTan asocirdeba. me aqcents<br />

vakeTeb rogorc multikulturalizmze (rogorc socialur moZraobaze), ise<br />

multikulturul <strong>ganaTleba</strong>ze. winamdebare wignis Teoriuli orientaciisa<br />

<strong>da</strong> programuli miznebis gaTvaliswinebiT, samoqalaqo <strong>ganaTleba</strong>ze<br />

diskusiisaTvis SeiZleba sasargeblo iyos am wignSi mocemuli ZiriTadi<br />

argumentebi, magram igi saWiroebs specifiur analizs <strong>da</strong> kurikulumis<br />

kritikas winamdebare wignis miznebis <strong>da</strong> arsebuli moculobis farglebs<br />

gareT. 1<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>, rogorc socialuri moZraoba, rogorc<br />

multikulturuli <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> rogorc moqalaqeTa <strong>ganaTleba</strong>:<br />

TeTrkanianobis sakiTxi<br />

gansxvavebulobis axali kulturuli politika arc martivad<br />

opoziciuria rom Seejibros wamyvan mimarTulebas (an mamrobiT<br />

mimarTulebas), <strong>da</strong> arc transgresiuli, tradiciul burJuaziul<br />

auditoriaTa avangardistuli azriT aRSfoTebis gamowvevaSi. aramed igi<br />

warmoadgens kulturaSi niWier (<strong>da</strong>, Cveulebriv, privilegirebul)<br />

wvlilis SemtanTa mkafio artikulaciebs, romelTac surT <strong>da</strong>exmaron<br />

demoralizebul, demobilizebul, depolitizebul <strong>da</strong> dezorganizebul<br />

a<strong>da</strong>mianebs, raTa gaaZlieron <strong>da</strong> SesaZlebeli gaxadon socialuri qmedeba<br />

<strong>da</strong>, Tu SesaZlebelia, koleqtiuri amboxeba gamoiyenon Tavisuflebis,<br />

demokratiisa <strong>da</strong> individualurobis gasavrceleblad.<br />

– kornel vesti, `gansxvavebulobis axali kulturuli politika~<br />

kornel vestis es epigrama warmarTavs am diskusias.<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> nebismieri saxiT, formiT Tu feriT <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

gansxvavebulobis politikasTan <strong>da</strong> rasisa <strong>da</strong> sqesis mixedviT<br />

232


diferencirebul <strong>da</strong> klasizmis mimdevari sazogadoebebis gamo warmoqmnil<br />

socialur brZolebTan. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, <strong>multikulturalizmi</strong>s ganxilva<br />

amerikis SeerTebul StatebSi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyos odnavi, Tumca mniSvnelovani<br />

diferenciaciiT multikulturalizms, rogorc socialur moZraobasa <strong>da</strong><br />

Teoriul midgomas, multikulturul <strong>ganaTleba</strong>s, rogorc reformebis<br />

moZraobasa <strong>da</strong> samoqalaqo <strong>ganaTleba</strong>s, rogorc kurikulumze orientirebul<br />

specialobas Soris, ramac (gansakuTrebiT, aSS-s rasobrivi struqturis<br />

Taviseburebebis gaTvaliswinebiT), mxedvelobaSi un<strong>da</strong> miiRos rasobrivi<br />

identobis <strong>da</strong> moqalaqeobis SenebisaTvis, rogorc antirasistuli<br />

pe<strong>da</strong>gogikis, kulturuli mravalferovnebis sakiTxebi.<br />

rogorc socialuri moZraoba, <strong>multikulturalizmi</strong> aris<br />

filosofiuri, Teoriuli <strong>da</strong> politikuri orientacia, rac scdeba saskolo<br />

reformas <strong>da</strong> cdilobs mTlianobaSi ga<strong>da</strong>Wras sazogadoebaSi rasis,<br />

genderul <strong>da</strong> klasobriv urTierTobaTa sakiTxebi. 2 modiT, aviRoT,<br />

magaliTad, formulireba, romelic maklarenma (1997) Camoayaliba kritikuli<br />

multikulturuli moZraobis arsebul gamowvevebze:<br />

Cvenma saklaso kvlevebma <strong>da</strong> los anJelesSi qalaqis pe<strong>da</strong>gogebTan<br />

gamarTulma diskusiebma aseve gvaiZula, xelaxla gagveazrebina<br />

multikulturuli ganaTlebis sakiTxi. vwuxdiT rasobrivi segregaciis<br />

gamo, rasac vxe<strong>da</strong>vdiT mTlianobaSi mTeli qalaqis masStabiT, skolebis<br />

sportul moednebze <strong>da</strong> sasadiloebSi. aqe<strong>da</strong>n zog rames Cven vakavSirebT<br />

iZulebiTi asimilaciis politikasTan, rac asaxulia kanonis norma 187-Si;<br />

aRorZinebul mxolod inglisurad moZraobasTan; respublikur<br />

kanonmdeblobaSi <strong>da</strong> respublikelTa warmomadgenlebis mier bilingvur<br />

ganaTlebisadmi ieriSTan; akademiuri monitoringis <strong>da</strong>JinebulobasTan;<br />

laTinofobiur, antiemigraciul sentimentebTan, rac grovdebo<strong>da</strong> meoce<br />

saukunis 80-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>n; deindustrializaciasTan; <strong>da</strong><br />

eTnikuri <strong>da</strong> rasobrivi moZraobebis warmoSobasTan, romlebic saWiroebs<br />

aRiarebas. Cveni mosazrebiT, aseve saWiroa <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

ganxilva ufro farTo suraTis TvalsazrisiT, anu farTomasStabiani <strong>da</strong><br />

uwyveti emigraciuli nakadebis axali msoflio sistemis, subalterni <strong>da</strong><br />

gar<strong>da</strong>mavali kulturebis, arasaxelmwifoebrivi korporaciebis <strong>da</strong><br />

qalebis, rasobrivi umciresobebisa <strong>da</strong> manamde periferiuli erebi<strong>da</strong>n<br />

emigrantTa postindustriuli samuSao Zalis aTvlis wertili<strong>da</strong>n. (210)<br />

rogorc programuli reformatoruli moZraoba, liberaluri<br />

multikulturuli <strong>ganaTleba</strong> orientirebulia skolebSi Tanasworobis<br />

uzrunvelyofaze. am konteqstSi, am moZraobis yvelaze liberaluri<br />

segmentebi miiCneven, rom multikulturuli tolerantobis cnebis<br />

ganviTareba maTi miznebisaTvis umniSvnelovanesia. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, rogorc<br />

233


freizeri (1997: 174) aanalizebs, Tanasworobisa <strong>da</strong> aRiarebisaTvis brZolas<br />

Tan un<strong>da</strong> axldes ga<strong>da</strong>nawilebisa <strong>da</strong> TanasworobisaTvis brZola <strong>da</strong> ara<br />

mxolod samarTlianobisaTvis brZola. es Sexeduleba saSualebas gvaZlevs<br />

ufro radikalurad SevicnoT problema, rom multikulturalizmTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT diskusia un<strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyos TeTrkanianobis sakiTxiT.<br />

`TeTrkanianobis~ Sesaxeb diskusia un<strong>da</strong> ganTavsdes antirasistuli<br />

filosofiebis konteqstSi, romlebic akritikeben TeTrkanianobis cnebas <strong>da</strong><br />

TeTr terors, rasis struqturas; TeTrkanianobas ki xe<strong>da</strong>ven, rogorc<br />

rasobriv praqtikas. sakiTxi ase dgas: SeiZleba Tu ara TeTrkanianobis<br />

Sesaxeb diskusia gamoyenebul iqnes, rogorc antirasistuli politikisken<br />

swrafvis iaraRi. am TvalsazrisiT Jiro gvTavazobs bel huqsis (1990)<br />

poziciis <strong>da</strong>xvewil kritikas. misi mtkicebiT, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

TeTrkanianebi sakuTar Tavs xe<strong>da</strong>ven, rogorc gamWvirvales <strong>da</strong> uxilavs –<br />

anu isini sakuTar Tavs rasobrivi TvalsazrisiT ver aRiqvamen – isini<br />

aRiqmebian, rogorc TeTri terori imgvarad, rom SavkanianTa <strong>da</strong><br />

TeTrkanianTa Soris interaqciebi sagrZnobia SavkanianTaTvis. 3 Tumca, henri<br />

Jiro gveubneba, rom TeTrkanianobis cneba ar SeiZleba gagebuli iyos<br />

eqskluziurad TeTrTa batonobisa <strong>da</strong> rasizmis saerTo gamocdilebis<br />

TvalsazrisiT. TeTrkanianoba, JirosaTvis, reartikulirebuli un<strong>da</strong> iyos<br />

antiesencialisturi TvalsazrisiT. antirasistulma pe<strong>da</strong>gogikam, romelic<br />

seriozulad udgeba TeTrkanianTa gamocdilebis niuansebs, saSualeba un<strong>da</strong><br />

misces studentebs gascdnen <strong>da</strong>naSaulisa <strong>da</strong> aRSfoTebis poziciebs.<br />

faqtiurad, Jiro (1997) amtkicebs (<strong>da</strong> es aris antirasistuli samoqalaqo<br />

ganaTlebisaTvis mniSvnelovani diskusia), rom `saWiroa TeTrkanianoba<br />

gul<strong>da</strong>smiT iqnes Teoriulad Camoyalibebuli misi potencialis<br />

gaTvaliswinebiT – uzrunvelyos studentebi rasobrivi identobiT, ramac<br />

SeiZleba ga<strong>da</strong>mwyveti roli Seasrulos antirasistuli politikis xelaxal<br />

formirebaSi, rac ganapirobebs farTo, radikalur demokratiul proeqts~<br />

(16). TeTrkanianoba maklarenisaTvis (1997b:237-293) aris eTnikurobis<br />

atributi, xolo TeTri terori Seadgens kritikuli <strong>multikulturalizmi</strong>s,<br />

rogorc farglebs gareT swavlebis socialuri moZraobis leitmotivs.<br />

maklareni (1997) multikulturul <strong>ganaTleba</strong>s ukavSirebs kritikul<br />

pe<strong>da</strong>gogikas, eWvqveS ayenebs `TeTrkanianobis, rogorc artikulaciuri<br />

praqtikis tipis politikas, rac SeiZleba ganTavsebul iqnes<br />

kolonializmis, kapitalizmisa <strong>da</strong> subieqtis formirebis konvergenciaSi~<br />

(268). sakmaod sainteresoa maklarenis mosazreba imis Sesaxeb, rom<br />

TeTrkanianoba aris rogorc miTopoeturi (imdenad ramdena<strong>da</strong>c igi adgens<br />

koleqtiuri socialur warmosaxvas, rac emyareba evropuli <strong>da</strong> amerikuli<br />

socialuri subieqtis ontologiur upiratesobas), ise metastruqturuli<br />

(vinai<strong>da</strong>n igi am koleqtiur warmosaxvas ukavSirebs kapitalis kulturul,<br />

234


socialur <strong>da</strong> ekonomikur hegemonias globalur doneze, socialur<br />

gansxvavebaTa mravalricxovani fenebis CaTvliT).<br />

analogiurad, riCard <strong>da</strong>ieri (1997) amtkicebs, rom `TeTrkanianobis<br />

diskurss araTeTri subieqti ulmoblad <strong>da</strong>hyavs TeTri subieqtis<br />

funqciamde, ar aZlevs mas sivrcisa Tu avtonomiis saSualebas, ar aZlevs<br />

arc msgavsebaTa aRiarebisa <strong>da</strong> arc gansxvavebaTa miRebis nebas, gar<strong>da</strong> im<br />

SemTxvevisa, roca es saWiroa TeTri me-s (self) SecnobisaTvis~ (13).<br />

TeTrkanianoba, roca gatolebulia a<strong>da</strong>mianobasTan, `uzrunvelyofs<br />

Zalauflebis pozicias~ (9), <strong>da</strong> amdenad, TeTrkanianebi sakuTar Tavs xe<strong>da</strong>ven<br />

`ara rogorc calke aRebul rasas, isini ubralod warmoadgenen a<strong>da</strong>mianTa<br />

modgmas~ (9).<br />

gar<strong>da</strong> amisa, TeTrkanianobis diskursi <strong>da</strong> reprezentacia, rogorc<br />

neitraluri, emsaxureba socialuri jgufis, rogorc a<strong>da</strong>mianuri<br />

Cveulebrivi ramis asaxvis mizans <strong>da</strong> faravs Zalauflebis urTierTobebsa<br />

<strong>da</strong> privilegias, rom TeTrkanianad yofnis faqti axdens mobilizebas (ra<br />

Tqma un<strong>da</strong>, imgvarad, rom TeTrkanianobis garSemo koaliciebi ufro mZlavri<br />

mobilizaciis momxdeni Cans, vidre, vTqvaT, klasi); <strong>da</strong>, ra Tqma un<strong>da</strong>,<br />

TeTrkanianoba Cndeba, rogorc esTetikuri upiratesobis simbolo, rogorc<br />

aSkara ideali: `miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom TeTrkanianobis simZlavris<br />

mniSvneloba yvelaferze maRla imyofeba yvela Tavisi arastabilurobiT <strong>da</strong><br />

aSkara araneitralurobiT, feri atarebs moralis <strong>da</strong> aseve esTetikuri<br />

upiratesobis ufro met mkafio simbolur mniSvnelobas” (70).<br />

TeTrkanianobis am kritikis umTavres `ontologiur~ winapirobad<br />

miRebiT, radikalurma multikulturalizmma <strong>da</strong> kritikulma pe<strong>da</strong>gogikam<br />

koncentracia un<strong>da</strong> moaxdinon politikur ekonomiasa <strong>da</strong> kritikul<br />

pe<strong>da</strong>gogikaze, <strong>da</strong> rogorc maklareni (1997) amtkicebs, `pe<strong>da</strong>gogebisaTvis<br />

brZolis am werilSi arsebiTia is, rom <strong>da</strong>Salon Zalauflebisa <strong>da</strong><br />

privilegiis diskursebi <strong>da</strong> socialuri praqtikebi, romlebic<br />

epistemologiurad gar<strong>da</strong>iqmna qsonofobiuri nacionalizmis axal <strong>da</strong> saSiS<br />

formad, romelSic arsebobs istoriis erTaderTi universaluri subieqti –<br />

TeTri, anglo, burJuaziuli privilegiebis heteroseqsuali mamrobiTi<br />

sqesis a<strong>da</strong>miani~ (214).<br />

ueWvelia, rom samoqalaqo ganaTlebis Sesaxeb yvelaze<br />

bolodroindel diskusiebSi multikulturuli miznebis arsebobas, sul<br />

mcire, eWvi Seaqvs <strong>da</strong> saukeTeso SemTxvevaSi ki, saerTod cvlis samoqalaqo<br />

ganaTlebis kurikulumis sferos. zogierTi mkvlevari <strong>da</strong> maT Soris jeims<br />

benqsi (1997) yvelaze gasagebad amtkicebs, rom multikulturul<br />

235


sazogadoebaSi moqalaqeebisaTvis ganaTlebis micema moiTxovs<br />

multikulturul <strong>ganaTleba</strong>s.<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>, rogorc socialuri moZraoba <strong>da</strong> rogorc<br />

Teoriuli midgoma<br />

vin adgens avTentur identobas? vis aqvs uflebamosileba, gasces<br />

wevrobis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli bileTebi? sazRvrebi ga<strong>da</strong>adgildeba drosa <strong>da</strong><br />

sivrceSi. msgavseba ukavSirdeba kulturas <strong>da</strong> klasifikaciis mizans.<br />

gamvlelisaTvis, an mTvlelisaTvis (mosaxleobis aRwerisas) me<br />

TeTrkaniani var. antisemitisaTvis – ubralod, ebraeli. germaneli<br />

ebraelisaTvis, SeiZleba erT-erTi aRmosavleli ebraeli viyo;<br />

SefardebisaTvis – aSkenazi ebraeli; israeleli ebraelisaTvis –<br />

amerikeli; religiuri ebraelisaTvis – saero piri; memarjvene<br />

sionistisaTvis – renegati var, an saerTod ar var ebraeli.<br />

– tod gitlini, saerTo ocnebebis bindi<br />

ganaTlebis problemebis gagebisaTvis umniSvnelovanesia identobis<br />

sakiTxi. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, ar SeiZleba saxelmwifos diskusii<strong>da</strong>n identobis<br />

<strong>da</strong> moqalaqeobis Camocileba. saxelmwifos pirveli movaleoba – rogorc<br />

ted mitCeli (1997) amtkicebs Tavis istoriul naSromSi, rodesac devid<br />

klintonis (1822 wels niu iorkis Statis gubernatoris) sityvebis citirebas<br />

axdens – `aris samsaxuris gaweva misi moqalaqeebisTvis, raTa isini iyvnen<br />

zneobrivni; samsaxuris gaweva inteleqtualuri swavlebisa <strong>da</strong> moraluri<br />

disciplinis meSveobiT, maTSi ganaTlebis SetaniT, maTi gulebis ganwmendiT<br />

<strong>da</strong> maTTvis maTi uflebebisa <strong>da</strong> movaleobebis swavlebiT~ (1).<br />

Tumca, rogorc mitCeli cxa<strong>da</strong>d ganmartavs Tavis istoriul analizSi,<br />

moqalaqeobis cnebas sxva<strong>da</strong>sxva mniSvneloba aqvs miRebuli droTa<br />

ganmavlobaSi amerikis SeerTebul StatebSi <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva garemoebSi<br />

a<strong>da</strong>mianTa sxva<strong>da</strong>sxva jgufebisaTvis.<br />

mitCelis (1997) analizi gviCvenebs, rom oras welze meti xnis winaT,<br />

revoluciuri saxelmwifos mier Seqmnili axali saganmanaTleblo sistema<br />

cdilob<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>eWra <strong>da</strong>Zabuloba Tavisuflebasa <strong>da</strong> wesrigs Soris. mitCelis<br />

(1997) sityvebiT: `aq mokled Camoyalibebuli problema iyo ormagi <strong>da</strong><br />

mdgomareob<strong>da</strong>, pirveli, Tavisuflebasa <strong>da</strong> wesrigs Soris Sesabamisi <strong>da</strong><br />

xangrZlivi wonasworobis moZebnaSi <strong>da</strong> meore, instituciuri saSualebebis<br />

<strong>da</strong>mkvirdebaSi, romliTac es balansi iqnebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>culi” (3).<br />

mitCelis istoriulma analizma, <strong>ganaTleba</strong>Si axali<br />

institucionalizmis tradiciebis Sesabamisad, aCvena, rom revoluciuri<br />

amerikuli saxelmwifos mizani iyo <strong>ganaTleba</strong>, romlis aSkara orientiri<br />

236


iqnebo<strong>da</strong> moraluri wvrTna, rac <strong>da</strong>exmarebo<strong>da</strong> individTa <strong>da</strong> axal<br />

saxelmwifos Soris kavSirebis <strong>da</strong>myarebas. 4 mitCelis analizis gavrcobiT,<br />

<strong>da</strong>vasabuTeb, rom calkeuli moqalaqeebi, romlebsac gulisxmobdnen<br />

<strong>da</strong>mfuZneblebi (ar aris gasakviri, vinai<strong>da</strong>n manamde ase mox<strong>da</strong> inglisSi)<br />

iyvnen Tavisufali TeTrkaniani mamrobiTi sqesis a<strong>da</strong>mianebi. amerikeli<br />

indielebis, afroamerikelebis (maTgan umetesoba cxovrob<strong>da</strong> monobis<br />

pirobebSi) <strong>da</strong> qalebis <strong>ganaTleba</strong>, umetesad, ugulebelyofili iyo<br />

revoluciur periodSi.<br />

moqalaqeobisa <strong>da</strong> demokratiuli ganaTlebis sakiTxi ar SeiZleba, <strong>da</strong><br />

ar un<strong>da</strong> iyos gamoyofili im sakiTxisgan, Tu vin arian is moqalaqeebi,<br />

romelTa swavleba un<strong>da</strong> ganxorcieldes, rogor icvlebian es moqalaqeebi<br />

droTa ganmavlobaSi TavianTi demografiuli, politikuri, kulturuli <strong>da</strong><br />

Tun<strong>da</strong>c simboluri konfiguraciis TvalsazrisiT, <strong>da</strong>, Tanmimdevrulad, im<br />

TvalsazrisiT, Tu rogor aRiqvamen am cvlilebebs moqalaqeebi – rasac<br />

devid taiaki (1993) uwodebs gansxvavebis konstruirebisas saxalxo<br />

kulturas. ufro metic, umniSvnelovanesia, gavigoT, Tu rogor icvleba<br />

Tavad moqalaqis pirovneba saxelmwifoSi <strong>da</strong> globalizaciis procesSi<br />

cvlilebebis konteqstSi. <strong>da</strong>bolos, umniSvnelovanesia aRmovaCinoT, Tu<br />

rogor icvleba instituciuri garemoebi (romelSic moqalaqis Rirsebebi<br />

mJRavndeba), rasac Tan axlavs seriozuli gamowvevebi im rolisadmi,<br />

romelsac saganmanaTleblo sistema <strong>da</strong> politikuri kultura un<strong>da</strong><br />

asrulebdes moqalaqeobis Camoyalibebisas. mokled rom vTqvaT, amerikis<br />

SeerTebul StatebSi mainc – <strong>da</strong>, vityodi, rom msoflios masStabiTac –<br />

<strong>demokratia</strong>s, moqalaqeobasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris urTierTobebi ar<br />

SeiZleba <strong>multikulturalizmi</strong>s sakiTxisagan izolirebulad iqnes<br />

ganxiluli.<br />

am istoriuli gamafrTxilebeli sityvis gaTvaliswinebiT, usafrTxoa<br />

vimsjeloT, rom miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom multikulturalizms, rogorc<br />

Teoriul midgomas ufro energiuli forma hqon<strong>da</strong> miRebuli meoce saukunis<br />

70-ian <strong>da</strong> 90-ian wlebSi, <strong>multikulturalizmi</strong>s sakiTxi amerikis SeerTebul<br />

StatebSi iseTive Zvelia, rogorc qveynis mcdeloba, <strong>da</strong>efuZnebina masobrivi,<br />

savaldebulfo <strong>ganaTleba</strong>. samwuxarod, multikulturalizmze diskusia<br />

formulirebuli iyo gavrcelebuli dominanturi-<strong>da</strong>qvemdebarebuli jgufis<br />

urTierTobebis TvalsazrisiT, sa<strong>da</strong>c<br />

dominanturi jgufi skolebs iyeneb<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva eTnikuri jgufebi<strong>da</strong>n<br />

bavSvebis integrirebisa <strong>da</strong> sazogadoebaSi cxovrebisaTvis<br />

mosamzadeblad; exmarebo<strong>da</strong> pansionebs, <strong>da</strong>eZliaT indiel amerikelTa<br />

kulturuli <strong>da</strong> tomobrivi kavSirebi; gamoricxav<strong>da</strong> rac SeiZleba met<br />

afroamerikels, romlebic cdilobdnen saganmanaTleblo sistemaSi<br />

237


moxvedras, im imediT, rom <strong>ganaTleba</strong> maT xels Seuwyob<strong>da</strong> kargi samuSaos<br />

<strong>da</strong> socialuri mobilobis miRwevaSi; <strong>da</strong> mTlianad uaryof<strong>da</strong><br />

laTinoamerikelTa samsaukunovan arsebobas <strong>da</strong> gavlenas amerikaSi. (la<br />

beli <strong>da</strong> uardi, 1994:9)<br />

saukunis <strong>da</strong>sawyisSi <strong>da</strong> SesaZloa ufro adrec, swavleba gamoiyenebo<strong>da</strong><br />

enis, gamocdilebisa <strong>da</strong> mravalferovan jgufTa Rirebulebebis<br />

homogenizebisTvis, rac uzrunvelyof<strong>da</strong> imas, rom amerikis SeerTebul<br />

StatebSi Camosuli emigrantebis didi jgufebis qcevis, Rirebulebebisa <strong>da</strong><br />

wes-Cveulebebis asimilireba moxdebo<strong>da</strong> `sadnobi qvabis sazogadoebaSi~,<br />

rogorc Cafiqrebuli iyo axali msoflio saxelmwifos oficialuri<br />

codniTa <strong>da</strong> kulturis oficialuri politikiT. rogorc taiaki (1993)<br />

aRniSnavs, j.f. makklaimeris citirebisas, 1916 wlisTvis `kulturuli<br />

mravalferovneba ganisazRvrebo<strong>da</strong>, rogorc erovnuli krizisi” (15).<br />

amerikis SeerTebul StatebSi uSualod omisSemdgomma gamocdilebam<br />

<strong>da</strong> mzardma kulturulma brZolebma gamoiwvia debatebis seria<br />

jgufTaSoris urTierTobebze, mravalferovnebaze <strong>da</strong> imaze, rasac<br />

ganaTlebis organoebi miiCnevdnen uTanxmoebis gamomwvev brZolebad<br />

sxva<strong>da</strong>sxva interesTa jgufebsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>interesebul eTnikur mxareTa Soris,<br />

romlebic ibrZodnen saganmanaTleblo politikisa <strong>da</strong> praqtikis<br />

formirebisaTvis. taiaki aRwers konfrontaciis dinamikas <strong>da</strong> xazs usvams,<br />

rom pluralizmis konkurentuli struqtura<br />

moiTxov<strong>da</strong> saxalxo kulturis axal definicias (rac ubralod ki ar<br />

ganadidebs kulturul gansxvavebebs <strong>da</strong> Semdeg ganagrZobs saSualo<br />

klasis amerikul individualizmze <strong>da</strong>fuZnebuli zogadi Rirebulebebis<br />

arsis Sefasebas). pluralizmis axali versia aSkarad politikuri iyo <strong>da</strong><br />

eWvi Sehqon<strong>da</strong> ara mxolod tradiciul akademiur wesebSi, aramed aseve<br />

ganamtkiceb<strong>da</strong> interesebs, romelic aZliereb<strong>da</strong> rasizms. ar aris<br />

gasakviri, rom am konkretulma Sexedulebam warmoSva gacilebiT meti<br />

kamaTi, vidre interkulturuli ganaTlebis adreulma formebma. (19)<br />

amerikis SeerTebul StatebSi socialuri brZolebis bedis<br />

cvalebadobis gaTvaliswinebiT, <strong>multikulturalizmi</strong> ar gaxl<strong>da</strong>T<br />

erTgvarovani socialuri moZraoba. igi arc aris warmodgenili erTaderTi<br />

Teoriuli paradigmiT, saganmanaTleblo midgomiTa Tu pe<strong>da</strong>gogikiT. amdenad,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad im faqtisa, rom isini xSirad mWidrod aris <strong>da</strong>kavSirebuli,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s cneba, rogorc aseTi, ar SeiZleba ajamebdes<br />

kulturuli identobis politikis vrceli samyaros reprezentacias (arturi<br />

<strong>da</strong> Sapiro, 1995). zogierTi a<strong>da</strong>miani aRiqvams multikulturalizms, rogorc<br />

antirasistul filosofias, zogi – rogorc meTodologias<br />

238


saganmanaTleblo reformisaTvis, sxvebi ki – saswavlo programebis SigniT<br />

specifiuri Sinaarsis nawilTa wyebas. <strong>multikulturalizmi</strong> sxva<strong>da</strong>sxva<br />

a<strong>da</strong>mianTaTvis sxva<strong>da</strong>sxva rames niSnavs.<br />

tod gitlini (1995) miuTiTebs swored termin `<strong>multikulturalizmi</strong>s”<br />

universalobaze <strong>da</strong> ambivalentobaze mis gamoyenebaSi, mizansa <strong>da</strong><br />

leitmotivSi:<br />

es sityva mravalfardovania, faqtisa <strong>da</strong> Rirebulebis nazavi,<br />

gavrcelebuli, radgan sakmaod bundovania imisaTvis, rom pasuxobdes<br />

amden interess. momxreebma SeiZleba gamoiyenon es termini imisaTvis, raTa<br />

<strong>da</strong>icvan gansxvavebis aRiareba, an <strong>da</strong>upirispirdnen <strong>da</strong>mpyroblebis mier<br />

Tavsmoxveul politikasa <strong>da</strong> ideebs, an <strong>da</strong>icvan kosmopolitizmi –<br />

<strong>da</strong>intereseba <strong>da</strong> siamovneba, romelic TiToeulma SeiZleba miiRos<br />

usazRvro a<strong>da</strong>mianurobiT. identobis politikis puristebi mas iyeneben,<br />

raTa <strong>da</strong>icvan <strong>da</strong>usrulebeli <strong>da</strong>Sla, monokulturebis didi raodenoba.<br />

meore mxriv, <strong>multikulturalizmi</strong> <strong>da</strong> misi demonuri tyupi,<br />

`politkoreqtuloba~ konservatorebisTvis warmoadgens saxelebs,<br />

maTTvis saZulvel saganTa nazavis gamosaxatad – umciresobaTa<br />

uflebebis gamaRizianebeli <strong>da</strong>Jinebuli moTxovnis CaTvliT. (228)<br />

mzardi multikulturuli literaturis sistematuri analizi<br />

gviCvenebs, rom multikulturuli ganaTlebis ZiriTadi miznebi icvleba.<br />

pirveli, isini icvleba eTnikuri <strong>da</strong> kulturuli wignierebis Seqmni<strong>da</strong>n (mag.,<br />

im eTnikuri jgufebis istoriisa <strong>da</strong> wvlilis Sesaxeb informaciis xarisxis<br />

gazr<strong>da</strong>, romlebic tradiciulad kurikulumi<strong>da</strong>n gamoricxuli iyvnen)<br />

pirovnul ganviTarebamde (mag., sakuTar identobaSi siamayis ganviTareba).<br />

meore, isini icvleba <strong>da</strong>mokidebulebebis cvlisa <strong>da</strong> Rirebulebebis<br />

garkvevi<strong>da</strong>n (mag. winaswarSeqmnili cru warmodgenebis, stereotipebis,<br />

eTnocentrizmis <strong>da</strong> rasizmis eWvqveS <strong>da</strong>yeneba) multikulturuli<br />

kompetenciis xelis Sewyobamde (mag., swavla imisa, Tu rogor un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>vamyaroT urTierToba a<strong>da</strong>mianebTan, vinc Cvengan gansxvavebulia, an rogor<br />

un<strong>da</strong> gavigoT kulturuli gansxvavebebi). mesame, isini icvleba ZiriTad<br />

unarebSi ostatobis ganviTarebi<strong>da</strong>n (mag., kiTxvis, werisa <strong>da</strong> maTematikuri<br />

unarebis gaumjobeseba a<strong>da</strong>mianTaTvis, romelTa eTnikuri, rasobrivi, <strong>da</strong>/an<br />

klasobrivi gamocdileba gansxvavebulia ZiriTadi kulturuli<br />

kapitalisgan, romelic gabatonebulia formalur skolebSi) <strong>ganaTleba</strong>Si<br />

Tanasworobisa <strong>da</strong> srulyofilebis erTdroulad miRwevisaken swrafvamde<br />

(mag., swavlebis arCevanTa SemuSaveba, romelsac sasurveli Sedegi moaqvs<br />

sxva<strong>da</strong>sxva kulturebSi <strong>da</strong> swavlebis stilSi). meoTxe, isini icvleba<br />

individualuri gaZlierebisaken swrafvi<strong>da</strong>n socialuri reformis<br />

miRwevamde (mag., moswavleebSi <strong>da</strong>mokidebulebebis, Rirebulebebis, unarebis,<br />

Cvevebisa <strong>da</strong> disciplinis xelSewyoba, raTa isini gaxdnen socialuri<br />

239


agentebi, romlebic Tav<strong>da</strong>debuli arian skolis reformebis <strong>da</strong><br />

sazogadoebisTvis, <strong>da</strong> aqvs mizani, aRmofxvran socialuri uTanasworoba,<br />

rasizmi <strong>da</strong> genderuli <strong>da</strong> klasobrivi Cagvra, <strong>da</strong> maSasa<strong>da</strong>me, gaaumjobeson<br />

saganmanaTleblo <strong>da</strong> profesiuli SesaZleblobebis Tanasworoba<br />

yvelasaTvis).<br />

benqsi <strong>da</strong> benqsi (1993), magaliTad, multikulturuli ganaTlebisadmi<br />

oTx midgomas gamoyofen: (1) sxva<strong>da</strong>sxva kulturuli jgufebisa <strong>da</strong><br />

individebis wvlilis Sesaxeb swavlebas, midgomas, romelsac SeiZleba<br />

ewodos saerTo konservatiuli <strong>multikulturalizmi</strong>; (2) aditiur midgomas,<br />

romelic Seicavs multikulturul gakveTilebs, rogorc saswavlo<br />

erTeulebs, romelic avsebs, an xdeba <strong>da</strong>narTi arsebuli kurikulumisa, anu<br />

tipiur liberalur multikulturul midgomas; (3) transformaciul<br />

midgomas, romelic cdilobs ZiriTadi kurikulumisa <strong>da</strong> swavlebis Secvlas,<br />

raTa asaxos mravalferovani kulturuli, eTnikuri, rasobrivi <strong>da</strong><br />

socialuri jgufebis perspeqtivebi <strong>da</strong> gamocdilebebi – socialur<br />

demokratiul multikulturalistur midgomas; (4) politikis SemuSavebis<br />

midgomas, romelic efuZneba qveyanaSi socialur brZolaTa istorias (mag.,<br />

qalTa moZraobas, samoqalaqo uflebebis moZraobas, vietnamis omis<br />

moZraobas, sityvis Tavisuflebis moZraobas), romelic moswavleebs<br />

aswavlis, rom jgufTaSorisi urTierTobebi yovelTvis warmoadgens<br />

sazogadoebaSi socialur <strong>da</strong> istoriul konfliqtTa integralur nawils<br />

<strong>da</strong> rom maT un<strong>da</strong> gamoiyenon – burdies sityvebiT – TavianTi kulturuli<br />

kapitali, habitusi <strong>da</strong> garemo, raTa CaerTon politikur moqmedebaSi<br />

yvelasaTvis ufro meti Tanasworobis, Tavisuflebisa <strong>da</strong><br />

samarTlianobisaTvis, amave dros <strong>da</strong>scildnen kapitalizmis socialuri<br />

organizaciis principebs – socialistur multikulturul midgomas.<br />

es CamonaTvali (benqsis CamonaTvalis odnav modificirebuli versia)<br />

gansazRvravs <strong>multikulturalizmi</strong>s, rogorc multikulturuli ganaTlebis<br />

organizebis, oTx princips. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, igi araviTar SemTxvevaSi ar<br />

warmoadgens <strong>multikulturalizmi</strong>s sxva<strong>da</strong>xva tipebis ganmsazRvrel<br />

klasifikacias.<br />

kristin sliteris <strong>da</strong> karl grantis (1987) mniSvnelovani naSromi aseve<br />

gamoyofs xuT gavrcelebul kategorias, romlebic gamodgeba uamravi<br />

multikulturuli midgomisa <strong>da</strong> kurikulumis, swavlebisa <strong>da</strong> swavlis<br />

gamocdilebaTa sinTezirebisaTvis, romlis ganxorcielebac xdeba amerikis<br />

SeerTebul StatebSi. isini moicavs (a) kulturulad gansxvavebuli<br />

moswavleebis swavlebas, raTa isini miesa<strong>da</strong>gon sazogadoebis ZiriTad<br />

nakads; (b) a<strong>da</strong>mianuri urTierTobebis midgomas, rac xazs usvams<br />

mravalferovan a<strong>da</strong>mianTa harmoniul Tanacxovrebas; (g) erTi jgufis<br />

240


Seswavlis midgomas, romelic yuradRebas amaxvilebs sazogadoebaSi<br />

arsebuli specifiuri jgufebis informirebulobis pativiscemisa <strong>da</strong><br />

aRiarebis ganviTarebaze; (d) cru Sexedulebebis Semcirebaze <strong>da</strong><br />

saganmanaTleblo SesaZleblobebis Tanasworobisa <strong>da</strong> socialuri<br />

samarTlianobis yvelasTvis uzrunvelyofaze yuradRebis gamaxvileba; <strong>da</strong>,<br />

<strong>da</strong>sasruls, (e) socialuri rekonstrucionistuli midgoma, romelic xels<br />

uwyobs analitikur <strong>da</strong> kritikul azrovnebas, romelic koncentrirebas<br />

axdens Zalauflebis, simdidrisa <strong>da</strong> sazogadoebis sxva resursebis<br />

ga<strong>da</strong>nawilebaze mravalferovan jgufTa Soris.<br />

sanam ga<strong>da</strong>vidodeT <strong>multikulturalizmi</strong>sa <strong>da</strong> multikulturuli<br />

ganaTlebis kritikaze, mniSvnelovania vaCvenoT maTi kavSirebi <strong>demokratia</strong>sa<br />

<strong>da</strong> samoqalaqo <strong>ganaTleba</strong>sTan. am TvalsazrisiT, jeims beqnsis wvlili<br />

WeSmaritad fuZemdebluria.<br />

<strong>demokratia</strong>, <strong>multikulturalizmi</strong> <strong>da</strong> samoqalaqo <strong>ganaTleba</strong>:<br />

jeims benqsis Tvalsazrisi<br />

erTi mravalTagani (e pluribus unum)<br />

<strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> multikulturalizms Soris kavSirebis Sesaxeb<br />

Zalian cota analizi arsebobs. jeims benqsis (1997) bolodroindeli<br />

naSromi warmoadgens erT-erT gamonakliss <strong>da</strong> imsaxurebs, rom ganxilul<br />

iqnes rogorc fuZemdebluri naSromi, romelic mWidrod ukavSirdeba<br />

liberalur tradicias.<br />

benqsis (1997) amosavali wertilia demokratiuli xarvezebi, anu<br />

gansxvavebebi amerikul idealebsa <strong>da</strong> amerikul realobebs Soris:<br />

`demokratiul kurikulumSi, saWiroa moswavleebs vaswavloT amerikuli<br />

demokratiuli Rirebulebebi <strong>da</strong> saWiroa maT hqondeT aRniSnulis aTvisebis<br />

saSualeba, maSin roca amave dros isini swavloben amerikuli realobis<br />

Sesaxeb, rogoricaa rasis, sqesisa <strong>da</strong> socialuri klasis safuZvelze<br />

diskriminacia, rac eWvqveS ayenebs im idealebs~ (9).<br />

benqsi (1997) amtkicebs, rom <strong>multikulturalizmi</strong> aris mzardi<br />

ganviTareba erSi <strong>da</strong> rom igi integrirebuli gaxdeba socialur<br />

mecnierebebis kurikulumSi. igi, rogorc TavisuflebisaTvis <strong>ganaTleba</strong>,<br />

mniSvnelovania demokratiul idealebsa <strong>da</strong> demokratiul praqtikebs Soris<br />

arsebuli xarvezebis Sesavsebad sami mniSvnelovani TvalsazrisiT: (a)<br />

moswavleebs misces TavianTi genderuli, rasobrivi <strong>da</strong> kulturuli<br />

identobebis <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebis saSualeba; (b) uzrunvelyos moswavleebi<br />

TavisuflebiT, rom TavianTi movaleobebi Seasrulon eTnikuri <strong>da</strong><br />

241


kulturuli farglebis gareT; <strong>da</strong> (g) saSualeba misces moswavleebs,<br />

aiTvison saWiro unarebi, raTa icxovron Tanamedrove demokratiul<br />

sazogadoebaSi (26).<br />

benqsis analizis ZiriTadi varaudia is, rom vinai<strong>da</strong>n socialuri<br />

mecnierebis kurikulumi asaxavs ZiriTad socialur, politikur <strong>da</strong><br />

ekonomikur movlenebs amerikis SeerTebul StatebSi, isini kvlav<br />

`ganagrZobs amerikuli cxovrebis ZiriTad sakiTxTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>ZabulobaTa, aseve<br />

eris idealebis, miznebis, miswrafebebisa <strong>da</strong> konfliqtebis asaxvas~ (31).<br />

konstruqtivistuli perspeqtivi<strong>da</strong>n, 5 codnam SeiZleba wvlili Seitanos<br />

moazrovne moqalaqis SeqmnaSi, rac aris socialuri mecnierebis<br />

kurikulumisa <strong>da</strong> swavlebis umTavresi mizani (benqsi, 1997: Tavi 4,5).<br />

benqsisaTvis (1997), <strong>multikulturalizmi</strong> iZleva sistematur pasuxs<br />

samoqalaqo ganaTlebis sakiTxze. igi gvTavazobs arsis sistematur<br />

integracias <strong>da</strong> codnis konstruirebis procesisadmi sistematur midgomas,<br />

iseTi ZiriTadi kategoriebis gaTvaliswinebiT, rogoricaa klasi, rasa <strong>da</strong><br />

sqesi; miznad isaxavs individualuri <strong>da</strong> institucionaluri crurwmenebis<br />

Semcirebas; funqcionirebs im pe<strong>da</strong>gogikis meSveobiT, romelic aqcents<br />

akeTebs srulyofilebasa <strong>da</strong> Tanasworobaze, <strong>da</strong> amgvarad, feradkaniani<br />

moswavleebi aRmoaCenen miukerZoeblobis pe<strong>da</strong>gogikas TavianT<br />

maswavleblebSi, rac maT saSualebas aZlevs miaRwion ukeTes akademiur<br />

moswrebas; <strong>da</strong>bolos, wvlili Seaqvs gamaZlierebeli skolis kulturisa <strong>da</strong><br />

socialuri struqturis SeqmnaSi. multikulturuli pe<strong>da</strong>gogika efuZneba<br />

codnis mravalganzomilebian cnebas, romelsac benqsi (1997:85) yofs sam<br />

ZiriTad ared: pe<strong>da</strong>gogiur codnad, Sesaswavli sagnis codnad <strong>da</strong><br />

multikulturul codnad.<br />

benqsisaTvis demokratiuli moqalaqeobis Seqmna gulisxmobs ara<br />

mxolod imas, rom maswavlebeli un<strong>da</strong> flobdes zemoaRniSnul sam areSi<br />

safuZvlian codnas, aramed aseve imas, rom arsebobs pe<strong>da</strong>gogiuri Carevebis<br />

wyeba specifiurad moswavleTa rasobrivi <strong>da</strong>mokidebulebebis<br />

modificirebisaTvis. es Carevebi moicavs gamaZlierebel kvlevebs, anu<br />

mcdelobebs, rom gavlena moaxdinon cvlilebaze bavSvebis fsiqologiur<br />

profilze pozitiuri gaZlierebis xazgasmiT, rasobrivi crurwmenebis<br />

<strong>da</strong>saZlevad; percefciuli diferenciaciis kvlevebi, rac moicavs Carevebis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva tipebs, gansakuTrebiT nawilebs <strong>da</strong> gakveTilebs, romelic<br />

moswavleTa <strong>da</strong> maswavlebelTa rasobriv <strong>da</strong>mokidebulebebSi gamocdilebaTa<br />

stimulirebas axdens; <strong>da</strong>bolos, TanamSromlobiTi swavlisa <strong>da</strong><br />

interrasobrivi kontaqtebis xelSewyobas skolebSi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

acxadebs skolis totaluri reformis saWiroebas, benqsi multikulturuli<br />

ganaTlebisaTvis udidesi mniSvnelobis mqoned aRiarebs maswavleblis<br />

242


ols rasobrivi tolerantobisa <strong>da</strong> gagebis xelSewyobaSi <strong>da</strong><br />

multikulturuli klasebis SeqmnaSi (96-97).<br />

demokratiuli skolebis SeqmnisaTvis, maswavleblebma <strong>da</strong><br />

administratorebma mravalferovani rasobrivi, eTnikuri <strong>da</strong> kulturuli<br />

jgufebi<strong>da</strong>n un<strong>da</strong> Seiswavlon sakuTari kulturuli varaudebi,<br />

mikerZoebuli <strong>da</strong>mokidebulebebi, qcevebi, codna <strong>da</strong> paradigmebi, romelzec<br />

maTi pe<strong>da</strong>gogika <strong>da</strong> im sagnis codnaa <strong>da</strong>fuZnebuli, romelsac isini<br />

aswavlian. isini aseve un<strong>da</strong> <strong>da</strong>exmaron moswavleebs imis <strong>da</strong>dgenaSi, Tu<br />

rogor aris Sedgenili codna, romelic Sesulia kurikulumSi.<br />

benqsis (1997) samoqalaqo ganaTlebis modelis sayovelTaod<br />

aRiarebuli winapiroba, romelic efuZneba Zlier liberalur safuZvels,<br />

aris amerikuli saxelmwifos arseboba, romlis ndobac nebismier bavSvs<br />

un<strong>da</strong> hqondes, miuxe<strong>da</strong>vad misi eTnikuri, sqesobrivi Tu socialuri<br />

jgufisadmi mikuTvnebulobisa. amgvarad, rekomendebulia samsafexuriani<br />

procesi: pirveli, eTnikuri identifikacia; meore, erovnuli identifikacia;<br />

<strong>da</strong> am orze <strong>da</strong>yrdnobiT, mesame rekomendebuli safexuri, globaluri<br />

demokratiuli identifikacia. `iseve rogorc skolisaTvis kulturuli<br />

demokratiis asaxva <strong>da</strong> moswavleTa kulturebis wvdomaa mniSvnelovani, aseve<br />

mTeli amerikeli axalgazrdobisaTvis sasicocxlod mniSvnelovania<br />

gonivruli <strong>da</strong> naTeli erovnuli identifikaciisa <strong>da</strong> amerikuli politikuri<br />

idealebisadmi Zlieri erTgulebis SemuSaveba~ (129). am sam safexurSi<br />

arsebobs miznis erTianoba, rac scdeba eTnikuri <strong>da</strong> amerikuli identobis<br />

farglebs <strong>da</strong> cdilobs miaRwios globalur identifikacias: `mjera, rom<br />

kulturuli, erovnuli <strong>da</strong> globaluri identifikacia bunebiT<br />

ganviTarebadia <strong>da</strong> rom individs SeuZlia miaRwios jansaR <strong>da</strong> gonivrul<br />

erovnul identifikacias mxolod maSin, roca mas mopovebuli aqvs jansaRi<br />

<strong>da</strong> gonivruli kulturuli identifikacia; individebs SeuZliaT ganiviTaron<br />

gonivruli <strong>da</strong> pozitiuri globaluri identifikacia mxolod mas mere, rac<br />

eqnebaT realisturi, gonivruli <strong>da</strong> pozitiuri erovnuli identifikacia~<br />

(139).<br />

maSasa<strong>da</strong>me, benqsisaTvis arsebobs winapirobebi, romelsac un<strong>da</strong><br />

mivyveT, raTa mivaRwioT jansaR demokratiul pluralistur politikur<br />

kulturasa <strong>da</strong> moqalaqeobas. skolebma SesaZlebeli un<strong>da</strong> gaxadon am sam<br />

(anu, eTnikur, erovnul <strong>da</strong> globalur) identifikaciaTa, Tu identobaTa<br />

Soris kavSirebis arseboba; kurikulumi un<strong>da</strong> aswavlides, rogorc<br />

mikerZoebuli Sexedulebebis dominirebis <strong>da</strong> demokratiul xarvezebis,<br />

eqspuataciisa <strong>da</strong> dominirebis CaTvliT, ise sxva<strong>da</strong>sxva eTnikuri, socialuri<br />

<strong>da</strong> kulturuli jgufebis miRwevebis Sesaxeb <strong>da</strong> aseve imaze, Tu rogor<br />

SeiZleba yvelam Seitanos wvlili erTis mTlianobaSi (e pluribus unim).<br />

243


miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom benqsi ikvlevs demokratiisa <strong>da</strong> moqalaqeobis<br />

zogierT dilemas, igi cdilobs bednieri, optimisturi saxe misces<br />

situacias <strong>da</strong> iyenebs sociofsiqologiur <strong>da</strong> kurikulumis saSualeebs, raTa<br />

moaxdinos Careva rasizmis <strong>da</strong> rasobrivi crurwmenis radikaluri<br />

Semcirebisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s gavrcobis mcdelobisas. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

amisa, misi Sexeduleba, romelic Seqmnilia, rogorc tipologiaTa<br />

kombinacia, kvlevis Sesaxeb ukiduresad mokle istoriuli analizis<br />

CaTvliT, ver axerxebs im distanciis sirTuleebis mxedvelobaSi miRebas,<br />

romelic me <strong>da</strong>vadgine <strong>demokratia</strong>s, rogorc meTodsa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s,<br />

rogorc arss Soris (rac gacilebiT metia vidre mxolod sxva<strong>da</strong>sxvaoba<br />

demokratiul idealebsa <strong>da</strong> sazogadoebriv realobebs Soris). amis msgavsad,<br />

benqsi ver axerxebs, amoicnos is sirTuleebi, romelic asocirdeba<br />

identobis cnebasTan TavisTavad <strong>da</strong> Tu raoden Znelia identobis<br />

(identobaTa) <strong>da</strong>kavSireba demokratiis TeoriasTan. amis gamo, amerikuli<br />

sazogadoebis kapitalisturi bunebis miseuli kritika ufro mkiTxvelis<br />

grZnobebisadmi <strong>da</strong> ara gonebisadmia mimarTuli <strong>da</strong> saukeTeso SemTxvevaSi,<br />

zerelea. <strong>da</strong>bolos, miuxe<strong>da</strong>vad benqsis codnisa <strong>da</strong> keTili miznebisa,<br />

moqalaqeobis sirTuleebisa <strong>da</strong> multikulturalizmTan kavSirebis miseuli<br />

analizi ver axerxebs multikulturul sazogadoebebSi demokratiuli<br />

moqalaqeobis ZiriTadi winaaRmdegobebisa <strong>da</strong> dilemebis gaSuqebas.<br />

cxadia, <strong>multikulturalizmi</strong>s zemoT Camoyalibebuli gansxvavebuli<br />

miznebi, Teoriul, epistemologiur <strong>da</strong> politikur sxva perspeqtivaTa<br />

mravalferovnebasTan erTad (romlebic aSuqeben multikulturalizms,<br />

rogorc socialur moZraobasa <strong>da</strong> multikulturul <strong>ganaTleba</strong>s), qmnian<br />

memarcxeneTa <strong>da</strong> memarjveneTagan reagirebaTa simravles, tradiciuli<br />

liberalizmis <strong>da</strong> kritikaTa mimarT, romelsac momdevno qveTavebSi Sevexebi.<br />

liberaluri kritika<br />

`mgznebare indiferentuloba” moiTxovs ufro mets, vidre aRiarebuli <strong>da</strong><br />

TviTkritikuli tendenciurobaa. iZulebuli varT, veZeboT perspeqtiva im<br />

Tvalsazrisebi<strong>da</strong>n, romlebic SeuZlebelia winaswar cnobili iyos <strong>da</strong><br />

romelic gvpirdeba raRac sakmaod eqstraordinaruls, anu codnas,<br />

romelsac SeuZlia Seqmnas dominirebis RerZebiT naklebad organizebuli<br />

samyaroebi.<br />

– dona harauei, a<strong>da</strong>mianis msgavsi maimunebi, kiborgebi <strong>da</strong> qalebi<br />

liberalizmi <strong>multikulturalizmi</strong>s moZraobis suli <strong>da</strong> gulia <strong>da</strong><br />

zogjer aRwerilia, rogorc multikulturuli ganaTlebis sayrdeni<br />

ideologia. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, liberalma mkvlevrebma gamoTqves seriozuli<br />

244


kritika, maTi azriT, <strong>multikulturalizmi</strong>s yvelaze radikaluri<br />

liberaluri mimdinareobebis Sesaxeb. ZiriTadi problema aRweril iqna<br />

artur Slezingeris (1991) evropis <strong>da</strong>cvaSi imis winaaRmdeg, rasac igi<br />

aRiqvams <strong>multikulturalizmi</strong>sa <strong>da</strong> `eTnikuri~ ideologiebis Seuracxyofad:<br />

rac ar un<strong>da</strong> iyos evropis <strong>da</strong>naSauli, es kontinenti aris aseve wyaro –<br />

unikaluri wyaro – im ganmaTavisuflebeli ideebisa individualuri<br />

Tavisuflebis, politikuri demokratiis, kanonis mmarTvelobis, a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebisa <strong>da</strong> kulturuli Tavisuflebis Sesaxeb, romelic Seadgens<br />

Cvens yvelaze Zvirfas memkvidreobas <strong>da</strong> romliskenac dResdReobiT<br />

iswrafvis msoflios udidesi nawili. es gaxlavT evropuli ideebi, ara<br />

aziuri, arc afrikuli, arc axlo aRmosavluri ideebi (Tumca SeiZleba<br />

gaTavisebuli iyos maT mier). (76)<br />

Slezingeri (1991) SiSobs, rom multikulturalizmma SeiZleba<br />

amerikuli kultura araTanamimdevrulobasa <strong>da</strong> qaosSi CaZiros. Slezingeri<br />

SeSfoTebas gamoTqvams imasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, Tu debatis emociuri<br />

mimarTuleba, <strong>da</strong> ufro mniSvnelovnelovani, kulturis sakiTxebze kamaTi<br />

rogor asustebs zogadi (<strong>da</strong>savluri) kulturis (<strong>da</strong> maSasa<strong>da</strong>me zogadi<br />

kanonis) avtoritets; zians ayenebs kulturuli kavSirebis simyares, rac<br />

ise<strong>da</strong>c <strong>da</strong>Zabulia TiToeuli kulturis Cveuli konfliqtebiT; qmnis<br />

fragmentirebul kulturas, romelic savsea getoebiT, tomebiT <strong>da</strong><br />

anklavebiT, rac Tavs gvaxvevs garkveul kulturuli <strong>da</strong> lingvisturi<br />

`aparteidis~ cnebas; <strong>da</strong> Sedegad, Zlier azianebs amerikuli kulturis<br />

erTgvarobas <strong>da</strong> originalobas: `kavSirebi Cvens sazogadoebaSi sakmaod<br />

aramyaria, an me meCveneba, rom azri ara aqvs maT <strong>da</strong>Zabvas kulturuli <strong>da</strong><br />

lingvisturi aparteidis xelSewyobiT <strong>da</strong> qeba-didebis SesxmiT~ (137-138).<br />

amiT, Slezingeri (1990) amtkicebs, rom eTnikuri kvlevebi aris amerikuli<br />

interesebis sawinaaRmdego, radgan bolos <strong>da</strong> bolos, isini xels uwyobs<br />

mosaxleobis kulturul balkanizacias (A14).<br />

amerikul akademiaSi liberaluri azrovnebis mTavari moTamaSe,<br />

jerald grafi (1992) ar eTanxmeba Slezingers. piriqiT, grafi iWers<br />

multikulturalist <strong>da</strong> feminist kritikosTa umetesobis mxares, romlebic<br />

amtkiceben, rom es <strong>da</strong>Zabulobebi, winaaRmdegobebi <strong>da</strong> kamaTi arsebobs<br />

<strong>da</strong>moukideblad <strong>da</strong> u<strong>da</strong>vod arsebob<strong>da</strong> manamde, sanam romelime moZraoba<br />

miaqcev<strong>da</strong> maT yuradRebas. ufro mniSvnelovania is, rom `am jgufTa kamaTi<br />

eTanxmeba ara saerTo kulturuli gamocdilebis ideas, aramed am ideis,<br />

rogorc uTanasworobisa <strong>da</strong> usamarTlobis sababad gamoyenebas~ (46).<br />

rogorc grafis wignis qvesaTauri asaxavs, `kulturuli omebis~ farglebs<br />

gareT gasvla gviCvenebs imas, Tu `rogor SeiZleba gamoacocxlos<br />

amerikuli <strong>ganaTleba</strong> konfliqtebis swavlebam.~<br />

245


aRsaniSnavia, rom grafi Zalian SeSfoTebulia ganaTlebis<br />

politizirebiT. igi miiCnevs, rom tradiciuli analitikur filosofiuri<br />

ga<strong>da</strong>wyveta, rac mouwodebs profesorebs sakuTari politikuri<br />

Sexedulebebis klasis gareT <strong>da</strong>tovebas, usargebloa, <strong>da</strong> SesaZloa<br />

metismetad gamartivebulic, magram miuxe<strong>da</strong>vad amisa, igi SeSfoTebas<br />

gamoTqvams iseT lozungebTan <strong>da</strong>kavSirebiT, rogoricaa `yvelanairi<br />

swavleba politikuria~, arapir<strong>da</strong>piri, Tu cxadi ara, miniSneba kulturis<br />

muSakTa analizze, rac <strong>da</strong>kavSirebulia kritikul pe<strong>da</strong>gogikasTan.<br />

magaliTad:<br />

igive exeba naSromTa mzard moculobas, romelic moiTxovs opoziciur<br />

kurikulums, transformaciul saganmanaTleblo praqtikas, `CagrulTa<br />

pe<strong>da</strong>gogikas.~ es radikaluri saganmanaTleblo naSromi ganuwyvetlad<br />

svams kiTxvas, Tu rogor un<strong>da</strong> moviqceT im maswavleblebTan <strong>da</strong><br />

moswavleebTan <strong>da</strong>kavSirebiT, romlebsac ar surs radikalizeba. (grafi,<br />

1992:169).<br />

msgavs wuxils vxvdebiT, roca igi ikvlevs kulturuli kvlevebis<br />

programebis” mzard popularobas, rac faqtiurad ara mxolod martivi<br />

konceptia, romelic iZleva disciplinebis <strong>da</strong>kavSirebis <strong>da</strong> integrirebis<br />

saSualebas, aramed <strong>da</strong>rgi, romelic<br />

gax<strong>da</strong> memarcxeneTa kvlevebis evfemizmi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom kulturis<br />

kvlevebi, Cemi azriT, warmoadgens gamaerTianebel cnebas disciplinebis<br />

<strong>da</strong>kavSirebisa <strong>da</strong> integrirebisaTvis, mas TiTqmis ar SeuZlia am miznis<br />

Sesruleba – <strong>da</strong> igi, u<strong>da</strong>vod, ver asrulebs Tavis demokratiul<br />

pretenziebs – Tu igi gamoricxavs Tavisi orbiti<strong>da</strong>n yvelas, vinc jer ar<br />

<strong>da</strong>Tanxmebula memarcxeneul postulatebs kulturis politikuri bunebis<br />

Taobaze. (169)<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, grafisaTvis <strong>multikulturalizmi</strong>s arsi sworia:<br />

iseTi kurikulumis Sedgenis unaris gaumjobeseba, romelic ar warmoadgens<br />

ucvleli kanonis gamoxatulebas. grafi ironiulad Segvaxsenebs, rom<br />

rodesac mahaTma gandis hkiTxes, Tu ras fiqrob<strong>da</strong> igi <strong>da</strong>savlur<br />

kulturaze, man upasuxa, rom es kargi idea iyo. afroamerikeli mwerali <strong>da</strong><br />

literaturis kritikosi henri luis geitsi (1992) Segvaxsenebs, rom<br />

arazusti kanonebi paradoqsulia, radgan, rogorc grafi (1992) geitsis<br />

mixedviT amtkicebs:<br />

Tumca, jgufis gamoxatulebis kriteriumi, romelmac legitimuroba<br />

mianiWa amerikul kanons, miCneuli iyo mc<strong>da</strong>rad <strong>da</strong> Seuracxmyofelad,<br />

rodesac igi gamoiyenebo<strong>da</strong> umciresobis kulturebis gamoxatulebis<br />

246


<strong>da</strong>sasabuTeblad. <strong>da</strong> dRes, roca Savkanianebi, mesame msoflios xalxebi <strong>da</strong><br />

sxvani jgufis gamocdilebas mouxmoben imisaTvis, rom ganacxadon<br />

sakuTari literaturebis didi mniSvneloba, maT ucxadeben sayvedurs<br />

literaturuli Rirebulebis nacvlad politikuri <strong>da</strong> demografiuli<br />

zewolis ganxorcielebis gamo. es gaxlavT klasikuri SemTxveva Cvens<br />

ukan kibis zeviT awevisa, mas mere rac igi Tavad gavakeTeT. (155-156)<br />

grafis argumenti gaxlavT kargad cnobili liberaluri argumenti,<br />

romelic, mogvwons Tu ara, umTavresia multikulturuli ganaTlebis<br />

gavrcelebis xelSewyobaSi. Tumca igi gakritikebul iqna rasis kritikuli<br />

Teoretikosebis ledson-bilingsisa <strong>da</strong> teitis (1995) mier, romlebic<br />

aRniSnaven, rom multikulturuli paradigmi aris `Cafluli liberalur<br />

ideologiaSi, romelic raime radikalur cvlilebas ar sTavazobs<br />

amJamindel mdgomareobas~ (62). grafis (1992) argumenti aris is, rom `Cvenma<br />

sagnebma <strong>da</strong>imsaxures sakuTari gza kurikulumisaken TavianTi RirsebebiT,<br />

magram maTi (masSi xvdebian mxolod politikuri zewoliT) umuSevrobis<br />

SemweobiTa Tu <strong>da</strong>xmarebiT” (156).<br />

aRniSnuli sulac ar aris gasakviri, me Tavad bevrjer gavxdi am<br />

situaciis Semswre amerikis SeerTebul StatebSi Cemi akademiuri karieris<br />

manZilze. sakmarisia, aRvweroT ramdenime epizodi: rodesac 1990 wels Ria<br />

saerTaSoriso akademiuri konkursis Semdeg kaliforniis los anJelesis<br />

universitetSi SemomTavazes pozicia (romelic amJamad mikavia), ufrosma<br />

profesorma (amJamad ga<strong>da</strong>mdgarma) kaliforniis universiteti-berkli<strong>da</strong>n<br />

gamoTqva mosazreba, rom sxva kandi<strong>da</strong>ts (TeTrkanians, konservatiul<br />

profesors niu-iorkis saxelmwifo universiteti<strong>da</strong>n) akl<strong>da</strong> `Sesabamisi<br />

eTnikuroba aRniSnuli TanamdebobisTvis~.<br />

misTvis namdvilad ar hqon<strong>da</strong> mniSvneloba imas, rom kaliforniis los<br />

anJelesis universitetis aspiranturam, romelic meoce saukunis 90-iani<br />

wlebis <strong>da</strong>sawyisSi fantaziis nebismieri <strong>da</strong>ZabviT Znelad Tu moiazrebo<strong>da</strong><br />

multikulturuli ganaTlebis warmomadgenel institutad,<br />

SemarCia me sxva<br />

kandi<strong>da</strong>tebis nacvlad fakultetis xmaTa absoluturi umravlesobiT<br />

radgan, rogorc miTxres, Cemi dosie, gamoqveynebul naSromTa sia <strong>da</strong><br />

kvleviTi programa yvelaze STambeW<strong>da</strong>vi iyo, xolo Cemi programa ukeT<br />

Seesabamebo<strong>da</strong> fakultetis ZiriTadi nawilis programul miznebs.<br />

msgavsi, Tumca sawinaaRmdego incidenti mox<strong>da</strong> oTxi wlis Semdeg,<br />

rodesac fakultetis TanamSromelTa jgufi wamyvan saxelmwifo<br />

universitetSi cdilob<strong>da</strong> Cems ayvanas <strong>ganaTleba</strong>Si ufros poziciaze, rasac<br />

uwodebdnen (profesor-maswavlebelTa orazrovani sibrZniT) `varskvlavebis<br />

Ziebas~. rodesac komitetis mier SerCeul kandi<strong>da</strong>tTa siaSi yvelaze zemoT<br />

aRmovCndi, fakultetis TanamSromelma, romelic Cems kandi<strong>da</strong>turas mxars<br />

247


uWer<strong>da</strong>, rogorc aRniSnes, gamoTqva azri, rom sakmaod iRbliani <strong>da</strong>mTxveva<br />

iyo, rom maT am poziciaze SeZles moenaxaT brwyinvale mecnieri, romelsac,<br />

amave dros, SeeZlo gaeumjobesebina maTi monacemebi kompensatorul<br />

diskriminaciasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. ra Tqma un<strong>da</strong>, am institutSi zogierTma<br />

TanamSromelma (romlebic Cemi megobrebi arian) mirCia maSin (<strong>da</strong> Cveni<br />

azrebi <strong>da</strong>emTxva), rom am garemoebebSi azri ar hqon<strong>da</strong> am Tanamdebobis<br />

<strong>da</strong>kavebas, Tu iarsebeb<strong>da</strong> Tun<strong>da</strong>c simboluri SeniRbuli safrTxe imasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT, rom Cemi <strong>da</strong>niSvna moxdebo<strong>da</strong> ara samecniero <strong>da</strong>msaxurebis<br />

kriteriumis gamo.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom am incidentebis gamo arasodes minerviulia,<br />

henri luis geitsis bavSvobis Sesaxeb mravlismetyveli moTxrobis<br />

wakiTxviT, garkveulwilad gaverkvie Cems sakuTar grZnobebSi am<br />

situaciebTan <strong>da</strong>kavSirebiT. SesaniSnav wignSi literaturuli kritikosi<br />

geitsi (1992) gviyveba Tavis bavSvobisdroindel incidents. erTxel dRisiT<br />

kafeteriaSi moulodneli Sexvedris Semdeg, man sakuTar mamas gaocebulma<br />

hkiTxa, Tu ratom uwo<strong>da</strong> misalmebisas mamas `jorji~ batonma uilsonma,<br />

wynarma TeTrkanianma pidmonti<strong>da</strong>n (<strong>da</strong>savleT virjinia), (geitsis mamas ar<br />

erqva jorji). mamam ki upasuxa, rom batoni uilsoni yvela feradkanians<br />

jorjs uwodeb<strong>da</strong>.<br />

geitsis mogoneba Wkuis saswavlebelia, radgan igi gviyveba, rom<br />

mamamisTan am saubris Semdeg, `xangrZlivi dumili Camovar<strong>da</strong>. `xdeba xolme~,<br />

rogorc de<strong>da</strong>Cemi ityo<strong>da</strong>. maSinac ki, ase adre, vicodi, rodis xdebo<strong>da</strong><br />

xolme ase, rac garRveuli fardis meSveobiT sxva samyaroze wuTier<br />

STabeWdilebas iZleo<strong>da</strong>; samyaroze, romelzec gavlenis moxdena ar<br />

SegveZlo, Tavad ki – zegavlenas axden<strong>da</strong> Cvenze~ (131).<br />

amerikis SeerTebul StatebSi cxovrebisas mcire epizodebi<strong>da</strong>n<br />

viswavle is, rom vinai<strong>da</strong>n rasa aris socialuri konstruqti (amerikis<br />

SeerTebul StatebSi rasobrivi formirebis istoriis gaTvaliswinebiT)<br />

yovelTvis veqvemdebarebi imas, rac `xdeba xolme~. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, sakuTar<br />

sityvebad viyeneb <strong>da</strong>savleT kaliforniis universitetis iuridiuli<br />

fakultetis iurisprudenciis profesoris, robert s. Cangis sityvebs,<br />

romelic ambob<strong>da</strong>, `iseve rogorc memkvidreobiT maqvs miRebuli<br />

diskriminaciuli memkvidreoba azieli amerikelebis (termini, romelic<br />

SesaZloa Seicvalos <strong>da</strong> mainc asaxos nebismieri feradkanianis<br />

gamocdileba) mimarT, me aseve memkvidreobiT maqvs miRebuli brZolis<br />

memkvidreoba” (1995: 331).<br />

rom <strong>da</strong>vubrundeT <strong>multikulturalizmi</strong>s liberalur struqturas,<br />

vfiqrob, rom igi saukeTesod aris Sejamebuli grafis (1992) mier, romelic<br />

amtkicebs, rom:<br />

248


iqneb un<strong>da</strong> SevecadoT <strong>da</strong> amerikul kulturaze vifiqroT, rogorc<br />

sxva<strong>da</strong>sxva xmebs Soris saubarze – Tun<strong>da</strong>c es iyos saubari, romelSi<br />

CarTvac zogierTma Cvenganma am bolo dromde ver SeZlo... [<strong>da</strong><br />

<strong>ganaTleba</strong>ze] rogorc am saubris xelovnebaSi mopatiJebaze, romelSic<br />

vswavlobT xmebis garCevas, romelTagan TiToeuli ganpirobebulia<br />

samyaros gansxvavebuli aRqmiT. saRi azris Tanaxmad, ver gavaTanabrebT<br />

msoflios kulturuli memkvidreobis 90 procents, Tu namdvilad gvsurs<br />

msoflios Seswavla... saRi azri (gramSis <strong>da</strong> sxva) Segvaxsenebs, rom Cven<br />

yvelani varT eTnikuri jgufebis warmomadgenlebi <strong>da</strong> yvelani vawydebiT<br />

eTnikuri Sovinizmis ga<strong>da</strong>laxvis problemas. (175)<br />

amgvarad, arsebobs skolebis mowodeba imis Taobaze, rom maT<br />

uzrunvelyon dialogi sxva<strong>da</strong>sxva tomebSi <strong>da</strong> tomTa Soris <strong>da</strong> arsebobs<br />

kulturul gagebaze <strong>da</strong>fuZnebuli kulturuli tolerantobis xelSewyobis<br />

saWiroeba: `gamowveva, romlis winaSec iqneba amerika momaval saukuneSi,<br />

aris sabolood WeSmaritad sazogado kulturis formireba, kulturis,<br />

romelic TanaugrZnobs didi xnis manZilze <strong>da</strong>dumebul feradkanian<br />

kulturebs. Tu uars vityviT amerikaze, rogorc mravali xalxisgan Semdgar<br />

erze, amiT Cven uars vambobT Tavad im eqsperimentze, rasac amerika<br />

warmoadgens~ (176).<br />

Tumca, dialogi varaudobs riskebs, maT Soris dialogis <strong>da</strong>sasruls<br />

<strong>da</strong>, amgvarad, konfliqtis <strong>da</strong>usrulebel gagrZelebas. dialogis gagrZeleba,<br />

garkveul momentSi, gulisxmobs, rom winapirobebi, romlebmac SesaZloa<br />

warmoqmna dialogi, gansxvavdeba – materialurad <strong>da</strong> simbolurad – <strong>da</strong> rom<br />

am dialogSi sxva<strong>da</strong>sxva mosaubreTa mdebareoba ar aris mxolod ubralod<br />

sxvebisgan gansxvavebuli, aramed ierarqiulad gansxvavebulia Zalauflebis,<br />

simdidrisa <strong>da</strong> prestiJis TvalsazrisiT. rasakvirvelia, dialogis aqtis<br />

gageba aseve aris diskursebis araTanazomierebis SesaZleblobisa <strong>da</strong> piradi<br />

interesis potenciur winaaRmdegobebis aRiareba. <strong>da</strong>bolos, Tavad dialogis<br />

SesaZlebloba gulisxmobs imas, rom kulturul gagebaze <strong>da</strong>fuZnebuli<br />

kulturuli tolerantoba saWiroze metia. aucilebelia, rom aseTi<br />

dialogi, tolerantoba <strong>da</strong> gageba warimarTos SezRudvebis politikuri<br />

ekonomiisa <strong>da</strong> moqalaqeobis SesaZlelobebis konteqstSi <strong>da</strong> aseve,<br />

kapitalistur sazogadoebebSi demokratiis SezRudvebisa <strong>da</strong><br />

SesaZleblobebis konteqstSi.<br />

saxalxo kulturam, romlis <strong>da</strong>xmarebis, xelaxla aSenebisa <strong>da</strong><br />

pativiscemis imedic aqvs grafs multikulturalistur amerikaSi, romelic<br />

xdeba iseTive transnacionaluri, rogorc axalgazrdebis gemovnebis<br />

`kalifornizacia~, SeiZleba ziani miayenos kritikas, rom ritualizebuli<br />

mimarTva `gansxvavebulobisadmi~ SesaZloa kargavdes Tavis unars –<br />

249


warmoSvas codnis axali formebi, an rom kritikulma poziciam, romlis<br />

klasificirebasac grafi (1992) ase advilad axdens zRvrebze, `SeiZleba<br />

amowura Tavisi strategiuli mniSvneloba, rogorc poziciam, romli<strong>da</strong>nac<br />

un<strong>da</strong> warimarTos Teoriuli msjeloba im antinomiaTa Sesaxeb, romlebmac<br />

warmoSves igi, rogorc Seswavlis obieqti” (192).<br />

grafis argumenti sakmaod sainteresoa, Tumca igi marcxdeba,<br />

upirvelesad imitom, rom kritikuli kvlevebi aRar aris saganmanaTleblo<br />

<strong>da</strong>wesebulebaTa zRvarze amerikis SeerTebul StatebSi. cxadia, rom maTi<br />

wvlili sakmao gavlenas axdens saganmanaTleblo intervenciebis mraval<br />

arenaze – magaliTad, ufro cxa<strong>da</strong>d maswavleblebis <strong>ganaTleba</strong>Si, vidre<br />

politikis SemuSavebaSi <strong>da</strong>wesebulebaTa SigniT. gar<strong>da</strong> amisa, Tu yvelaze<br />

uares SemTxvevaSi kritikuli argumentacia Tmobs Tavis poziciebs, rogorc<br />

grafi gulisxmobs, an saukeTeso ASemTxvevaSi aRwevs Tavis maqsimums, ar<br />

arsebobs imis mizezi, rom <strong>da</strong>vijeroT, rom politikuri debatebi<br />

gagrZeldeba tradiciuli ganxeTqilebebiT Semofargluli, an rom<br />

sazogadoebrivi moZraobebis, saTemo organizaciebis, arasamTavrobo<br />

organizaciebis <strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoebis yvela tipis institutebis<br />

politikuri aqtivizmi SeiZleba moeqces istoriis <strong>da</strong>sasrulis sistemaSi,<br />

rac wamoayena fukuiamam (1992). arc imis miniSneba arsebobs, rom<br />

sazogadoebriv moZraobaTa politikuri narativebi un<strong>da</strong> asrulebdnen<br />

logikis, tolerantobisa <strong>da</strong> kulturuli wvdomis imave wesebs, rasac<br />

moiTxovs grafi.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad misi hipoTezisa, rom `konfliqtebis swavlebam SeiZleba<br />

gamoacocxlos amerikuli <strong>ganaTleba</strong>~, grafi, rogorc Cans, ver acnobierebs,<br />

rom politikis xelovneba yovelTvis ar mihyveba imave wesebs, rasac<br />

ganaTlebis xelovneba. maSin roca yovlismomcveli mizani <strong>ganaTleba</strong>Si aris<br />

<strong>da</strong>rwmuneba saukeTeso argumentis, Teoriuli msjelobis <strong>da</strong> xelmisawvdomi<br />

monacemebis gamoyenebiT, politikis yovlismomcveli mizania gamarjveba<br />

yvelaze efeqtiani saSualebebis gamoyenebiT, rasac ar un<strong>da</strong> warmoadgendnen<br />

isini. amitom, <strong>multikulturalizmi</strong>s Sesaxeb disputi aris disputi<br />

identobis politikis <strong>da</strong> kulturis politikis Sesaxeb, xolo<br />

neokonservatiuli kritika Tavisi gziT viTardeba, TiTqmis rogorc<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s (rogorc sazogadoebrivi moZraobis) winaaRmdeg<br />

kampania.<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>, rogorc laSqroba: neokonservatiuli<br />

kritika<br />

sistemis yvela nawilSi warmodgenilia profesional reformatorTa didi<br />

raodenoba. maT ufro metad Tanasworoba ainteresebT, vidre<br />

250


srulyofileba... brZola sajaro skolisaTvis warimarTeba adgilobriv<br />

doneze, sa<strong>da</strong>c mSoblebi <strong>da</strong> `safuZvlebTan <strong>da</strong>brunebis pe<strong>da</strong>gogebi~<br />

aliansSi aRmoCndebian konservatiul TeTr saxlTan.<br />

piter brimelou, “Shock Waves from Whoops Roll East”<br />

neokonservatorebi amtkicebdnen, rom <strong>multikulturalizmi</strong> aris<br />

SeTqmuleba dominanturi kulturis normis winaaRmdeg <strong>da</strong> kampania eTnikuri<br />

jgufebis ZiriTadi moTxovnebis gansaxorcieleblad. memarjvene mecnierebi<br />

<strong>da</strong> politikosebi, Cveulebriv, politkoreqtulobis Sesaxeb debatebs<br />

ukavSireben imas, rasac Tavad <strong>multikulturalizmi</strong>s erTgvarovan<br />

programad miiCneven. amis msgavsad, <strong>multikulturalizmi</strong>s sxva mtrebi<br />

kamaToben `<strong>multikulturalizmi</strong>s kultis~ sawinaaRmdegod, romelsac isini<br />

miiCneven identobis (sxva<strong>da</strong>sxva eTnikurobebisa Tu specialur interesTa<br />

jgufebis) kulturuli politikis warmomadgenlad. ufro metic,<br />

kritikosebi acxadeben, rom <strong>multikulturalizmi</strong>s moZraoba gamoxatavs<br />

Zlier `evrofobias~, rac azianebs amerikeli eris erTianobas <strong>da</strong> saerTo<br />

kulturas.<br />

rogorc mocemulia amerikis SeerTebuli Statebis socialuri<br />

mecnierebis kurikulumis neokonservatiul analizSi, liberalur <strong>da</strong><br />

progresul inteleqtualebs brali edebaT amerikuli sazogadoebis<br />

problemebis SeqmnaSi <strong>da</strong> im Sexedulebis CamoyalibebaSi, rom<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> azianebs amerikuli civilizaciis safuZvlebs<br />

specifiuri socialuri jgufis saWiroebebze yuradRebis gamaxvilebiT:<br />

progresulma <strong>da</strong> axali kursis inteleqtualebma muSaTa klasi miiRes,<br />

rogorc maTi favoriti autsaideri <strong>da</strong>, rogorc vnaxeT herbert kroulis,<br />

jon diuis, Carlz o. birdis <strong>da</strong> v. l. peringtonis SemTxvevaSi, iwonebdnen<br />

demokratiul socializms, rogorc amerikuli cxovrebis Sesrulebuli<br />

<strong>da</strong>pirebis gansaxierebasa <strong>da</strong> kapitalisturi senis gankurnebis saSualebas.<br />

bolo dros, roca socialisturi ocneba gaqra, magram mtruli<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba kvlav rCeba Cvens civilizaciaSi, Cven mowmeni varT rasis<br />

<strong>da</strong> sqesis (rogorc ZiriTadi autsaideri jgufebis ganmsazRvrelis) xelis<br />

Sewyobisa, romlebic imsaxureben gansakuTrebul <strong>da</strong>xmarebasa <strong>da</strong><br />

waxalisebas. (lerneri, nagai <strong>da</strong> rotmani, 1995:155)<br />

Jiros (1988) gancxadebiT, kritikosebi Cveulebriv iyeneben<br />

nacionalizmis formas <strong>da</strong> `nacvlad <strong>multikulturalizmi</strong>s analizisa,<br />

rogorc rTuli, legitimuri <strong>da</strong> saWiro uwyveti molaparakebebisa<br />

umciresobebs Soris asimilaciis winaaRmdeg ... kulturuli gansxvavebis<br />

CarTvaSi xe<strong>da</strong>ven naklebad produqtiul <strong>da</strong>Zabulobas, <strong>da</strong> ara uTanxmoebis<br />

gamowvevis <strong>da</strong>masustebel unars” (50).<br />

251


anti<strong>multikulturalizmi</strong>s moZraobis yvelaze nakleb eqstremaluri<br />

formebi gansxvavebis politikas aRiqvams patriotizmis, nacionalizmis,<br />

erovnuli erTobisa <strong>da</strong> tradiciuli Rirebulebebis winaaRmdeg mimarTul<br />

safrTxed, maSin roca yvelaze eqstremaluri formebi gansxvavebis<br />

politikas aRiqvams amerikeli eris qristianuli Rirebulebebis, an qveynis<br />

umwikvlo TeTrkaniani evropuli rasobrivi memkvidreobis winaaRmdeg<br />

mimarTul safrTxed (Jiro, 1997).<br />

amgvarad, <strong>multikulturalizmi</strong>s kritika aris axali memarjveneebis<br />

programis nawili. Tu arCevani aris raindi, gamowyobili neokonservatiuli<br />

saxelmwifos brwyinvale abjarSi, rogorc vasabuTebdi meore TavSi,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> gaxlavT misi mosisxle mteri. yvelasaTvis cnobilia,<br />

rom gasuli saukunis 80-ian wlebSi amerikis SeerTebul StatebSi rasa<br />

efeqtianad gamoiyenebo<strong>da</strong> reiganisa <strong>da</strong> buSis administraciebis mier axali<br />

neokonservatori umravlesobis Sesaqmnelad <strong>da</strong> SesakavSireblad.<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si es strategia moicav<strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s Znelad<br />

ga<strong>da</strong>saWreli sakiTxebis mogvarebas. eWvgareSea, rom bevri neokonservatori<br />

`evrocentrulia~ im TvalsazrisiT, rom isini uaryofen, an meoreul<br />

pozicias akuTvneben eTnikuri <strong>da</strong> erovnuli jgufebis (<strong>da</strong> ara dominanturi<br />

TeTrkaniani an evropuli kulturebis) istoriuli <strong>da</strong> simboluri<br />

konstruqciebis legitimurobas. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, rogorc vesti (1993a) ase<br />

<strong>da</strong>majereblad amtkicebs, <strong>multikulturalizmi</strong>s <strong>da</strong>pirispireba<br />

evrocnetrizmTan gaurkvevels xdis am sakiTxis Teoriul <strong>da</strong> politikur<br />

interpretacias.<br />

vesti (1993a) Tavisi struqturirebuli <strong>da</strong> gaTviTcnobierebuli stiliT<br />

amtkicebs, rom Cven un<strong>da</strong> gavcdeT multikulturalizmsa <strong>da</strong> evrocentrizmze<br />

kamaTs<br />

radgan es niSnavs, rom Tavi<strong>da</strong>nve eWvi un<strong>da</strong> SevitanoT wmin<strong>da</strong><br />

tradiciebisa Tu sufTa memkvidreobis nebismier cnebaSi, an nebismier<br />

civilizaciasa Tu kulturaSi, romelsac monopolia aqvs Rirsebasa Tu<br />

gaTviTcnobierebulobaSi. Tavad terminebi, <strong>multikulturalizmi</strong> <strong>da</strong><br />

evrocentrizmi, ar aris analitikuri kategoriebi, isini warmoadgenen<br />

kategoriebs, romelic gaanalizebul un<strong>da</strong> iqnes niuansebis<br />

gaTvaliswinebiT istoriuli TvalsazrisiT, <strong>da</strong> aseve, <strong>da</strong>xvewili<br />

socialuri analiziT. (4)<br />

tradiciuli argumentebi gansazRvravs <strong>da</strong>savluri azrovnebis wyaroebs<br />

evropuli, mamrobiTi sqesis <strong>da</strong> heteroseqsuali moazrovneebis warmoqmnaSi;<br />

maTi ZiriTadi principi aris swrafva kanonikuri teqstebisadmi, rogorc<br />

liberaluri ganaTlebis safuZvlisadmi. albaT mosalodnelia, rom amdeni<br />

sajaro debatis Semdeg, evrocentrizmis Seupovrad <strong>da</strong>umorCilebeli,<br />

252


calmxrivi <strong>da</strong> erTganzomilebiani versiebi, odesRac cnobili rom iyo<br />

neokonservatiul moZraobaSi, <strong>da</strong>Tmobebze wava amerikis SeerTebul StatebSi<br />

kulturuli mravalferovnebisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s Sesaxeb<br />

neokonservatiul poziciebTan mimarTebaSi. miuxe<strong>da</strong>vad amisa,<br />

evrocentrizmis miniSnebebi Siga<strong>da</strong>Sig Tavs iCens iseT moZraobebSi,<br />

rogoricaa moZraoba mxolod inglisurad kaliforniaSi. Tumca, es kamaTi,<br />

Tun<strong>da</strong>c neokonservatorebis SigniT, ar aris zustad gansazRvruli, imis<br />

gaTvaliswinebiT, rom neokonservatizmi aris mravalferovan jgufTa<br />

arastabiluri amalgama <strong>da</strong> mravalferovan <strong>da</strong>interesebul mxareTa aliansi.<br />

magaliTad, respublikur partiaSi debatebi kaliforniaSi kanonis norma<br />

187-sa <strong>da</strong> 209-s Sesaxeb, romelic aralegal emigrantebs uzRu<strong>da</strong>vs<br />

komunaluri momsaxurebis xelmisawvdomobas, warmoadgens am sakiTxebis<br />

sirTuleebisa <strong>da</strong> neokonservatorTa Soris gansxvavebuli poziciebis<br />

gamomxatvel karg magaliTs.<br />

neokonservatori inteleqtualebi cdilobdnen ganexilaT<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s mniSvnelovneba amerikuli ganaTlebisaTvis <strong>da</strong><br />

eTnikur multikulturalizms upirispirebdnen kulturul pluralizms <strong>da</strong><br />

asabuTebdnen am ukanasknelis upiratesobas pirvelis<br />

(<strong>multikulturalizmi</strong>s) saSiS tendenciebTan Se<strong>da</strong>rebiT. imis miRebiT, rom<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> amerikis SeerTebul StatebSi aris `eTnikuri <strong>da</strong><br />

rasobrivi umciresobebis mgrZnobiarobis aRiareba, igi ar un<strong>da</strong> agverios<br />

kulturul pluralizmSi... [e]Tnikuri jgufebi un<strong>da</strong> SenarCundes rogorc<br />

amerikeli eris identificirebadi Semadgenlebi, im unikaluri wvlilis<br />

gamo, romelic maT SeaqvT amerikuli kulturis simdidresa <strong>da</strong><br />

mravalferovnebaSi~ (safrani, 1994:69).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom neokonservatorebi eTanxmebian im mosazrebas, rom<br />

kulturuli pluralizmis cnebebs SeiZleba hqondes rasistuli gaqaneba,<br />

vinai<strong>da</strong>n isini bundovans xdian rasas, kulturas <strong>da</strong> erovnulobas, isini ar<br />

miiCneven kulturul pluralizms (gansxvavebiT multikulturizmisadmi<br />

midgomebis umravlesobisgan) eTnorasobrivad. rogorc uiliam safrani (1994)<br />

ambobs:<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom kulturuli pluralizmis momxreebis umetesoba<br />

srulad iRebs `erovnul~ kulturas – Cveulebriv, umravlesobis<br />

kulturas – rogorc upiratess, anu, rogorc kulturas, romelic<br />

intereTnikuri komunikaciis saSualebis <strong>da</strong>niSnulebas asrulebs,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> xSirad, tendenciisamebr, kulturulad<br />

izolacionisturia an `separatistuli~. ufro metic,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s bevr momxres sjera, rom maTi umcirosobis<br />

eTnikuri kultura ara mxolod Tanasworia, aramed upiratesic ki aris<br />

umravlesobis eTnikur kulturasTan Se<strong>da</strong>rebiT. Tumca kulturuli<br />

253


pluralizmi konservatiulia, <strong>multikulturalizmi</strong> aris radikaluri<br />

imaSi, rom igi uaryofs didi xnis Camoyalibebul kulturul tradiciebs,<br />

romlis SenarCunebac surT rogorc dominantur, ise umciresobis<br />

elitebs. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, kulturuli pluralizmi SeiZleba<br />

Tanamedroveobis Zala iyos, radgan igi sTavazobs adgils eTnikuri<br />

umciresobis kulturebs, romlebic garkveul SemTxvevebSi, ufro<br />

ganviTarebuli SeiZleba iyos, vidre umravlesobis kultura, maSin roca<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> aris antimodernuli imdenad, ramdena<strong>da</strong>c igi xazs<br />

usvams kompensatorul diskriminacias <strong>da</strong> askrifciul (<strong>da</strong>msaxurebaze<br />

<strong>da</strong>fuZnebulis sapirispirod) <strong>da</strong>qiravebas. (69-70)<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, es pozicia gansxvavdeba jeims benqsis (1993, 1997)<br />

argumentisagan, romlis mixedviT, multikulturuli <strong>ganaTleba</strong> iswrafvis<br />

ganaTlebis maRali xarisxiT uzrunvelyos yvela moswavle skolebSi, maTi<br />

sqesis, eTnikurobis, rasis, kulturis, socialuri klasis, religiisa, Tu<br />

gansakuTrebulobis miuxe<strong>da</strong>vad. gar<strong>da</strong> amisa, multikulturuli <strong>ganaTleba</strong>,<br />

rogorc benqsi amtkicebs, eswrafvis skolaSi diskriminaciis<br />

aRmofxvrisaken <strong>da</strong> multikulturalizms reformebis moZraobad<br />

gansazRvravs, romelic warmoiSva meoce saukunis 60-iani <strong>da</strong> 70-iani wlebis<br />

samoqalaqo uflebebisa <strong>da</strong> saprotesto moZraobebisgan; <strong>da</strong> igi Seadgens<br />

saerTaSoriso reformebis moZraobas, romelic cdilobs <strong>da</strong>exmaros<br />

moswavleebsa <strong>da</strong> maswavleblebs `ganiviTaron pozitiuri <strong>da</strong>mokidebulebebi<br />

rasobrivi, kulturuli, eTnikuri <strong>da</strong> lingvisturi mravalferovnebisadmi~<br />

(benqsi, 1993:3).<br />

ar aris gasakviri, rom neokonservatiuli xedviT, <strong>multikulturalizmi</strong><br />

erTiani moZraobaa. es Sexeduleba mkveTrad gansxvavdeba<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s, rogorc kulturuli mravalferovnebisa <strong>da</strong><br />

politikuri programebis gamoxatulebis <strong>da</strong> organizaciasa <strong>da</strong> struqturul<br />

urTierTobebs Soris alternatiuli Sexedulebebis konfrontaciis arenis<br />

tipiuri liberaluri analizisgan, kerZod, rasis, eTnikurobis, kulturis,<br />

klasisa <strong>da</strong> sqesis dinamikaze amerikul <strong>ganaTleba</strong>Si. amgvarad,<br />

neokonservatorTaTvis, eTnorasobrivi <strong>multikulturalizmi</strong> (anu,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s Sexeduleba, romelic eyrdnoba eTnikurobis, rasis,<br />

kulturisa <strong>da</strong> erovnebis socialuri konstruqtis cnebebs) aris<br />

antimodernuli, radgan igi amaxinjebs meritokratias <strong>da</strong> sadiplomo<br />

diskriminacias <strong>da</strong> ganacxadebs Tavis pretenziebs askrifciul statusze,<br />

tradiciasa <strong>da</strong> identobis politikaze, <strong>da</strong> ara <strong>da</strong>msaxurebaze <strong>da</strong>yrdnobiT.<br />

safranis (1994) SeniSvnebi exmaureba zogad neokonservatiul pretenzias,<br />

romelic wamoayenes lernerma, nagaim <strong>da</strong> rotmanma (1995) imis Taobaze, rom<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> SezRudulia, aklia universalizmi <strong>da</strong> Seadgens<br />

254


akademiasa <strong>da</strong> saganmanaTleblo garemoSi politkoreqtulobis moZraobis<br />

Zalis kidev erT nimuSs:<br />

meoce saukunis 60-iani wlebis bolos studenturi amboxebebi <strong>da</strong><br />

sauniversiteto ganxeTqilebebi gamudmebiT axden<strong>da</strong> amerikuli<br />

universitetis transformirebas. axali memarjveneebis zr<strong>da</strong>m <strong>da</strong><br />

gavrcelebam amerikis SeerTebuli Statebis kolejebSi <strong>da</strong> universitetis<br />

kampusebSi, xeli Seuwyo im azris legitimacias, rom yvela amerikul<br />

instituts, maT Soris saganmanaTleblos, mniSvnelovani nakli hqon<strong>da</strong>,<br />

romelic saWiroeb<strong>da</strong> radikalur cvlilebas. protestis pasuxad<br />

kolegebisa <strong>da</strong> universitetebis mier miRebul iqna mravali politika:<br />

kodeqsebi, romelic xels uwyob<strong>da</strong> studentTa gacilebiT Zlier<br />

TviTgamoxatvas, niSnebis inflacias, tradiciul akademiur<br />

stan<strong>da</strong>rtebisaTvis nakleb zrunvas, moTxovnebis gauqmebas, zogadi<br />

ganaTlebis TiTqmis gauqmebas <strong>da</strong> axali departamentebis Seqmnas<br />

SavkanianTa <strong>da</strong>, mogvianebiT, qalTa kvlevisaTvis. es zomebi uSveb<strong>da</strong> imas,<br />

rom Tu universitetebi gaauqmebdnen moTxovnebs <strong>da</strong> <strong>da</strong>a<strong>da</strong>blebdnen<br />

Sefasebis stan<strong>da</strong>rtebs, <strong>da</strong>wyebiT <strong>da</strong> saSualo skolebsac, SesaZloa, maTi<br />

magaliTisaTvis miebaZaT. <strong>da</strong> asec mox<strong>da</strong>. (safrani, 1994:44)<br />

multkulturalizmi aseve aRiqmeba, rogorc qalTa moZraobisa <strong>da</strong><br />

feminizmis ga<strong>da</strong>Warbebuli Zalis gamoxatuleba skolebSi saerTo<br />

kurikulumis <strong>da</strong>zianebis TvalsazrisiT, magram umTavresad igi aRiqmeba,<br />

rogorc swored ganaTlebis xarisxis <strong>da</strong>mangreveli. lerneris, nagais <strong>da</strong><br />

rotmanis (1995) empiriuli kvleva am sakiTxze, tipiuri neokonservatiuli<br />

midgomis pozicii<strong>da</strong>n askvnis, rom:<br />

saxelmZRvaneloebi xSirad icvleba. maikl kirsti sakuTari, rogorc<br />

kaliforniis ganaTlebis saxelmwifo saskolo sabWos wevris<br />

gamocdilebis aRwerisas, romelsac sur<strong>da</strong> saxelmZRvaneloebis donis<br />

gazr<strong>da</strong>, gadmogvcems, rom 1980 wlisaTvis arcerT gamomcemels ar hqon<strong>da</strong><br />

wigni, romelic asaxav<strong>da</strong>, rogorc maRal akademiur stan<strong>da</strong>rtebs, ise<br />

akmayofileb<strong>da</strong> feministur kriteriumebs: Zveli saxelmZRvaneloebi<br />

seqsisturi gaxl<strong>da</strong>T, maSin roca ufro axali wignebi absur<strong>da</strong>mde<br />

gamartivebuli iyo. (43)<br />

neokonservatorebisTvis, <strong>multikulturalizmi</strong>s xelSewyobaze<br />

pasuxismgebeli jgufebi igive skolis maswavleblebi arian, romlebic<br />

ukiduresad proaqtiuri gaxdnen amerikul <strong>ganaTleba</strong>Si <strong>da</strong> ver zRu<strong>da</strong>ven<br />

sakuTar qmedebebs. rogorc lerneri, nagai <strong>da</strong> rotmani (1995) asabuTeben:<br />

`sakiTxebi, romelsac vikvlevT, im <strong>da</strong>sabuTebasTan erTad, romelsac<br />

moviZiebT, migviTiTebs udidesi mniSvnelobis faqtoris arsebobaze amerikis<br />

politikuri <strong>da</strong> samoqalaqo kulturis formirebaSi: esaa eris pe<strong>da</strong>gogTa<br />

255


TvalTaxedva <strong>da</strong> mrwamsi. amerikelma pe<strong>da</strong>gogebma sakuTar Tavze aiRes didi<br />

Zalaufleba, rac imsaxurebs sajaro ganxilvas.~ (5).<br />

neokonservatorTaTvis, feminizmi namdvilad pasuxismgebelia am<br />

situaciaze:<br />

<strong>da</strong>ian reviCisa <strong>da</strong> Cester i. fin umcrosis (1987) kvlevis monacemebi<br />

gviCvenebs mniSvnelovan feministur gavlenas imaze, Tu ras kiTxuloben<br />

skolis moswavleebi amerikis SeerTebul StatebSi. paradoqsia, magram<br />

amerikelebs sjeraT, rom <strong>ganaTleba</strong> kontroldeba adgilobriv doneze. <strong>da</strong><br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, ueWvelad, feministuri cvlilebebis moTxovna ar<br />

wamosula mSoblebisa <strong>da</strong> adgilobrivi saskolo sabWos wevrebisagan.<br />

(lerneri, nagai <strong>da</strong> rotmani, 1995:55)<br />

ufro metic, problema aRiqmeba, rogorc `teqnikuri~ istoriuli<br />

problema. anu, istoriaSi ar moipoveba qalebis arsebobis sakmarisi<br />

magaliTebi, radgan istoria umetesad Sedgenili iyo mamakacebis mier<br />

(romlebic iyvnen gmirebi, jariskacebi, saxelmwifo moRvaweebi <strong>da</strong> a.S.). am<br />

Tvalsazrisi<strong>da</strong>n, neokonservatorebi nanoben, rom politkoreqtulobis<br />

moZraobis ga<strong>da</strong>metebuli ZalauflebiT, maT scades, ga<strong>da</strong>eWraT qalebis<br />

arsebobis nakleboba istoriaSi metismetad gamartivebuli politikuri<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebiT, rasac lerneri, nagai <strong>da</strong> rotmani uwodeben `Semavsebel<br />

feminizms~ (filler feminism) <strong>da</strong> ignorirebas ukeTeben istoriaSi mamakacTa<br />

moRvaweobaze istoriul faqtsa Tu simarTles:<br />

Tumca, arsebobs erTi ZiriTadi problema istoriis araseqsisturi<br />

saxelmZRvaneloebis werisas. amerikuli istoriis udidesi nawili<br />

dominirebulia mamakacTa mier, nawilobriv imitom, rom umetes StatebSi<br />

qalebs ar hqon<strong>da</strong>T ufleba, monawileoba mieRoT xmis micemaSi<br />

federalur arCevnebSi, an Tanamdeboba <strong>da</strong>ekavebinaT meoce saukunemde.<br />

samwuxaroa, Tumca, faqtia. ra un<strong>da</strong> qnas, am SemTxvevaSi, amerikis<br />

istoriis saxelmZRvanelos `araseqsistma~ <strong>da</strong>mwerma? amis pasuxia<br />

`Semavsebeli feminizmi~ – romelic aqcents akeTebs meorexarisxovan<br />

moqmed pirebsa <strong>da</strong> movlenebze, amerikis istoriis stan<strong>da</strong>rtuli panoramis<br />

ZiriTadi pirovnebebisa <strong>da</strong> movlenebis asaxvis srulad SezRudvis gareSe.<br />

(56)<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> aRiqmeba, ara mxolod rogorc kampania, aramed<br />

aseve, rogorc samuSao Zalis mravalferovnebis ganviTarebis mcdeloba,<br />

romelic Cans, rogorc politkoreqtulobis moZraobis bolo sazRvari<br />

(linCi, 1995:32).<br />

256


lin<strong>da</strong> Cavesi intensiurad wer<strong>da</strong> imisaTvis, rom moexdina<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s demistifikacia. CavesisaTvis (1994),<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> efuZneba araswor demografiul Sexedulebas, TiTqos<br />

TeTrkaniani mosaxleobis raodenoba mkveTrad mcirdeba araTeTrkanian<br />

mosaxleobasTan Se<strong>da</strong>rebiT. meore, gaurkvevloba arsebobs rasas <strong>da</strong><br />

kulturas Soris gansxvavebaSi: `multikulturalistebi <strong>da</strong>JinebiT iTxoven<br />

rasis <strong>da</strong> eTnikurobis ganxilvas ise, TiTqos isini sinonimuri iyos<br />

kulturasTan~ (26). <strong>multikulturalizmi</strong>s ZiriTadi varaudi – rac sruliad<br />

uaryofilia neokonservatorebis mier, Cavesis msgavsad – aris is, rom ar<br />

arsebobs saerTo amerikuli kultura. faqtiurad, igi am kulturis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebel niSnad xe<strong>da</strong>vs unars, moicvas bevri erTmaneTisgan<br />

gansxvavebuli jgufi <strong>da</strong> Seqmnas axali mTlianoba calkeuli nawilebisgan.<br />

CavesisaTvis, es kultura gamodga ise mZlavri, rom emigrantebis mravali<br />

talRa, romelic movi<strong>da</strong> amerikis SeerTebul StatebSi, Seewyo <strong>da</strong><br />

asimilir<strong>da</strong> ise, rom isini (emigrantebi) meore Tu mesame TaobaSi TavianT<br />

mSobliur enas (an Tun<strong>da</strong>c masTan myar kavSirebs) ukve aRar inarCuneben:<br />

`ironiulia, rom multikulturalistebis aqcenti <strong>ganaTleba</strong>ze asustebs<br />

maT arguments, rom kultura ganucalkevebelia rasisa Tu erovnuli<br />

warmomavlobisgan... [m]aT, rogorc Cans, sjeraT, rom multikulturuli<br />

indoqtrinaciis Zlieri dozis gareSe, emigrantebi ver gauweven<br />

winaaRmdegobas~ amerikul kulturasTan asimilacias” (30).<br />

zogierTi multikulturalistisaTvis, maTi strategiebisa <strong>da</strong><br />

saboloo Sedegis gamo, amerikis gaTiSva-gancalkevebis <strong>da</strong>bralebasTan<br />

erTad Cavess sjera, rom <strong>multikulturalizmi</strong> ar warmoadgens avtonomiur<br />

pirvelad partiul moZraobas. piriqiT, igi `Seiqmna, ganviTar<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

gavrcel<strong>da</strong> samTavrobo politikis meSveobiT~ (32). anu, <strong>multikulturalizmi</strong><br />

warmoadgens socialur faseulobebze orientirebuli saxelmwifos kidev<br />

erT warmonaqmns, an, Tanamdev produqts mainc, <strong>da</strong> demokratiul partiaSi<br />

liberalizmis gamovlenas. igi araorazrovnad acxadebs, rom `advilia<br />

brali <strong>da</strong>vdoT ideologebsa <strong>da</strong> radikalebs, romlebic amerikas gaTiSvisken<br />

ubiZgeben, rom gamoviyenoT artur Slezingeris fraza, magram realuri<br />

<strong>da</strong>mnaSaveebi arian isini, vinc multikulturalists uzrunvelyofen fuliT<br />

<strong>da</strong> xelmisawvdomobiT, rom maT Tavisi saerTo saqme gaitanon~ (32).<br />

neokonservatiuli saxelmwifos `<strong>da</strong>yavi <strong>da</strong> ibatone~ strategiis<br />

nawilad rasis gamoyeneba ar yofila SeumCneveli. multilingvur,<br />

multieTnikur <strong>da</strong> multikulturul sazogadoebebSi (rogoricaa amerikis<br />

SeerTebuli Statebi) kurikulumebis sirTuleTa gaTvaliswinebiT,<br />

neokonservatorebi raRac momentSi un<strong>da</strong> SeTanxmebuliyvnen, rom gmirebis,<br />

dResaswaulebisa <strong>da</strong> eTnikur umciresobaTa miRwevebis Sesaxeb swavleba<br />

<strong>da</strong>debiTad moqmedebs eTnikur siamayeze. miuxe<strong>da</strong>vad amisa,<br />

257


multikulturalizmze <strong>da</strong> multikulturuli kurikulumis xelis Sewyobaze<br />

debati, neokonservatorTa TvalsazrisiT (safrani, 1994), sruliad<br />

angarebiani <strong>da</strong> oportunistulia:<br />

am politikam SeiZleba samuSaoTi uzrunvelyos eTnikuri umciresobis<br />

inteleqtualebi <strong>da</strong> administratorebi; TavianTi poziciebis<br />

gasamarTleblad – <strong>da</strong> eTnikuri umciresobis axali biurokratiis<br />

SesanarCuneblad – isini SeiZleba cdilobdnen sakmaod didi raodenobis<br />

klienturis mizidvas umciresi saerTo maxasiaTeblis apelirebiT,<br />

magaliTad, kursebis SeTavazebiT Cikano samzareulosa <strong>da</strong> cekvaSi (jer<br />

kidev SemorCenili, an nostalgiuri eTnikuroba) <strong>da</strong> socioekonomikur<br />

problemebis Sesaxeb qalaqis espanurenovan kvartalSi (Cagvris kvleva) <strong>da</strong><br />

ara espanur enasa <strong>da</strong> literaturaSi. taqtikuri mokavSireebis<br />

mosapoveblad, <strong>multikulturalizmi</strong>s momwodeblebi xSirad saerTo<br />

saqmisTvis erTiandebian araeTnikur multikulturalistebTan <strong>da</strong> eTnikur<br />

kulturaze kursebis Serevas axdenen kursebTan genderul (magaliTad,<br />

feministur) kulturaze <strong>da</strong> alternatiuli cxovrebis stilis kulturaze.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom es midgomebi iswrafvis umravlesobis kulturis<br />

dominanturobis moSlisaken, isini, saboloo jamSi, sapirispiro Sedegis<br />

momtania eTnikuri umciresobisaTvis, radgan maT SeiZleba erTmaneTi<br />

gaabaTilon <strong>da</strong> xeli SuSalon misi kulturis sicxadesa <strong>da</strong> prestiJs. (69-<br />

70)<br />

kulturis `siwmindisa~ <strong>da</strong> `prestiJis~ <strong>da</strong>kargvaze, an misi socialur<br />

qmediTobis <strong>da</strong>qveiTebaze CivilTan erTad, neokonservatorTa<br />

multikulturuli strategia xazs usvams gansxvavebebs <strong>da</strong> iRebs<br />

mravalferovnebis cnebas, ramdena<strong>da</strong>c es gansxvavebuli kulturuli<br />

jgufebi Tanxmdebian, rom moaxdinon TavianTi identobebis formireba,<br />

misaReb normebTan mimarTebaSi. es normebi SeiZleba ganisazRvros zemdgom<br />

kulturad, <strong>da</strong>dgenili kulturuli gaTviTcnobierebulobis TvalsazrisiT,<br />

an misaReb <strong>da</strong> rekomendebul politikur enTuziazmad <strong>da</strong> qcevad, rogoricaa<br />

patriotizmi. kulturul SetakebebSi tolerantobaze liberaluri<br />

instruqciebis gamoyenebiT, pragmatikosi/utilitaristi neokonservatorebi<br />

(gansxvavebiT doqtrineri neokonservatorebisgan), amerikis SeerTebul<br />

StatebSi kulturaTa oms gansazRvraven, rogorc ga<strong>da</strong>ulaxavi<br />

<strong>da</strong>pirispirebulobis Semqmnels erTgvarovani identobebis konstruirebaSi,<br />

Tuki ar avirCevT erTaderT gzas kulturuli brZolis Sedegad miRebuli<br />

qaosis Tavi<strong>da</strong>n asacileblad: <strong>da</strong>vadgenT myar principebs an safuZvels imisa,<br />

rac TiToeulma kultura SeiZleba gamoiyenos erovnul konteqstSi.<br />

neokonservatiuli argumenti <strong>da</strong>debiTad aRiqvams Si<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

TviTdestruqciul brZolas umciresobaTa jgufebSi. <strong>da</strong>debiTad aRiqvams<br />

258


aseve, monoliTuri, specifiuri kulturuli identobebis Seqmnis nebismier<br />

mcdelobas. tokvilis yvelaze konservatiuli Sexedulebebis gamoyenebiT,<br />

neokonservatorebi wuxils gamoTqvamen kulturaSi siwmindis <strong>da</strong>kargvis <strong>da</strong><br />

im faqtis gamo, rom sayrdenebi aRar aris SemorCenili:<br />

aristokratur sazogadoebebSi, mmarTveli klasi – is, romelic tons<br />

aZlevs <strong>da</strong> wamyvania saxelmwifoebriv saqmeebSi, xalxze maRlaa<br />

<strong>da</strong>yenebuli <strong>da</strong> sakuTar Tavze didi Sexeduleba aqvs. es Sexedulebebi <strong>da</strong><br />

maTTan <strong>da</strong>kavSirebuli pativi ganswavlul a<strong>da</strong>mianebs aiZulebs iswavlon<br />

sakuTari TavisaTvis – rasac tokvili uwodebs `WeSmaritebis<br />

grandiozul, TiTqmis RvTiur siyvaruls.~ (lerneri, nagai <strong>da</strong> rotmani,<br />

1995:462)<br />

neokonservatorebi asabuTebdnen, rom dResdReobiT amerikis SeerTebul<br />

StatebSi, pe<strong>da</strong>gogis profesias (romelSic didi gavlena aqvs liberalur <strong>da</strong><br />

egalitarul ideologiebs) aRebuli aqvs <strong>da</strong>pirispirebuli pozicia<br />

amerikuli wesis mimarT. amave dros, qveyanas aklia garkveuli saSualebebi,<br />

rac, tokvilis momxreebis mosazrebiT, aicileb<strong>da</strong> demokratiis defeqtebis<br />

gavrcelebas. amgvarad, `istoriis swavleba, yovel SemTxvevaSi, skolis<br />

istoriis teqstebze <strong>da</strong>yrdnobiT, ufro <strong>da</strong> ufro metad dominirebulia<br />

radikali egalitaristebis mier. amerikul sazogadoebasa <strong>da</strong> kulturaSi<br />

Tanamedrove cvlilebebis gaTvaliswinebiT, es, savaraudod, ar Seicvleba<br />

axlo momavalSi~ (lerneri, nagai <strong>da</strong> rotmani, 1995:157).<br />

Tumca, neokonservatiuli kritikis bolodroindelma interpretaciam<br />

Secvala diskursis Sinaarsi <strong>da</strong> asabuTebs (neokonservatoruli pragmatuli<br />

perspeqtivi<strong>da</strong>n), rom problema aRar arsebobs, radgan, rogorc naTan<br />

gleizeris (1997) axali wignis saTauri garkveviT ambobs, `Cven axla yvelani<br />

multikulturalistebi varT.~ <strong>da</strong> amgvarad, Cans, rom neokonservatoruli<br />

laSqroba <strong>multikulturalizmi</strong>s winaaRmdeg aris fuWi mcdeloba, xolo<br />

sistemuri kooptacia SeiZleba srulad ganviTardes. rodesac koncefcia<br />

safrTxis Semcvelia, an miuTiTebs saSiS mimarTulebebze, romelis<br />

gamowvevac zogierTma a<strong>da</strong>mianma SeiZleba scados, arsebobs ramdenime<br />

strategia, romelic sjobia kooptacias <strong>da</strong> arCevanis ZiriTad diskursSi<br />

CarTvas.<br />

naTan gleizeri iwyebs im varaudiT, rom kulturuli aRiarebisaTvis<br />

istoriuli biZgis Semdeg, <strong>multikulturalizmi</strong> sakmaod miRebulia. ra Tqma<br />

un<strong>da</strong>, kulturuli mravalferovnebis cnebis miRebis energiuli cdiT,<br />

gleizeri (1997) acxadebs, rom `Savkaniani moswavleebi warmoadgenen am<br />

sakiTxis arss~ (9). misi argumenti Semdegia<br />

259


odesac vambob, rom multikulturalizmma gaimarjva, <strong>da</strong> rom `Cven axla<br />

yvelani multikulturalistebi varT~, vgulisxmob, rom Cven yvelani<br />

axla keTilganwyobiT vxvdebiT amerikis istoriaSi, socialur<br />

mecnierebebSi <strong>da</strong> skolis literaturis gakveTilebze umciresobebisa <strong>da</strong><br />

qalebis rolisadmi gamomJRavnebul Zlier yuradRebas. is mcirericxovani<br />

a<strong>da</strong>mianebi ki, visac surs, rom amerikuli <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong>ubrundes im<br />

periods, romelSic sxva<strong>da</strong>sxva subkulturebi ignorirebuli iyo, <strong>da</strong><br />

romelSic amerika warmodgenili iyo, rogorc civilizaciis piki <strong>da</strong><br />

saboloo produqti, savaraudod, ver miaRweven progress skolebSi. (14)<br />

gar<strong>da</strong> amisa, gleizeris azriT, amerikis ideam srul warmatebas<br />

miaRwia. igi, ramdena<strong>da</strong>c SesaZlebelia, <strong>da</strong>marwmuneblad (Tumca nostalgiuri<br />

toniT) acxadebs:<br />

me xazs vusvam, rom ver avicilebT Tavi<strong>da</strong>n im fazas, romelSic amJamad<br />

amerikuli <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> sazogadoeba imyofeba, imas, rom saukuneebis<br />

manZilze vawydebiT amerikuli rasobrivi <strong>da</strong> eTnikuri gansxvavebis<br />

sakiTxebs. es ar gaxlavT faza, romlis miRebac gulwrfelad SegviZlia,<br />

<strong>da</strong> imedi maqvs, rom Cemi sakuTari sinanulis SegrZneba, rom aqamde<br />

movediT, miaRwevs mkiTxvelamde. (21).<br />

maSasa<strong>da</strong>me, skolis kurikulumSi <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

ganxorcielebis sirTule mdgomareobs detalebSi. gleizeri (1997) askvnis,<br />

rom mas Semdeg, rac diskusiaTa emociuri Sinaarsi sruldeba, bolos,<br />

ganaTlebis garkveuli miznebisaken iswrafian, rogorc<br />

multikulturalistebi, ise maTi oponentebi. es moicavs `yvela<br />

jgufebisaTvis umaRlesi ganaTlebis miRwevas, samoqalaqo harmoniis<br />

kriteriums, im amocanaTa SesrulebaSi kompetencias, romelic ZiriTadia<br />

ekonomikuri produqtiulobisaTvis. yvela es moiTxovs sxva Tvisebebs,<br />

rogoricaa wesiereba, pasuxismgebloba <strong>da</strong> komunikaciis unari~ (83).<br />

SeiZleba ar <strong>da</strong>eTanxmon am saqeb miznebs, <strong>da</strong> mainc, gleizeris<br />

pragmatuli neokonservatizmi saWiroebs Semdgom <strong>da</strong>xvewas, raTa srulad<br />

misaRebi iyos multikulturalisturi moZraobis umetesi liberaluri <strong>da</strong><br />

radikaluri fraqciebis mier. am analizis principi is aris, rom moZraoba,<br />

romelic adre kulturuli pluralizmis saxelwodebiT iyo cnobili, axla<br />

iwodeba multikulturalizmad. es, politikuri, eTikuri <strong>da</strong><br />

epistemologiuri perspeqtivi<strong>da</strong>n, ubralod iluziaa (gleizeri, 1997:97).<br />

axla saqme imaSi ki ar aris, rom identobis politikas mivyavarT aRiarebis<br />

politikamde, aramed is, rom arsebobs mniSvnelovani gansxvaveba<br />

gansxvavebisadmi tolerantobasa <strong>da</strong> identobis politikis miRebas Soris,<br />

socialuri Zalauflebis struqturaSi (klasis, sqesisa <strong>da</strong> rasis<br />

TvalsazrisiT) cvlilebebis mzardi moTxovnebis CaTvliT socialur<br />

260


moZraobaTa mxri<strong>da</strong>n, raTa mxedvelobaSi iyos miRebuli feministuri<br />

moZraobis, subalterni sivrceebisa Tu rasis kritikuli Teoriebis<br />

moTxovnebi, rogorc ganvixile meoTxe TavSi.<br />

saxelmwifos Teoriebis gul<strong>da</strong>smiTi Seswavla <strong>ganaTleba</strong>Si gvexmareba,<br />

<strong>da</strong>vadginoT <strong>da</strong> gavakritikoT neokonservator inteleqtualTa mier<br />

gaziarebuli poziciebis safrTxeebi <strong>da</strong> analitikuri Seusabamoba. es<br />

gansakuTrebiT sasargebloa imis <strong>da</strong>naxvisaTvis, Tu rogor aRiqmeba<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si <strong>multikulturalizmi</strong> neokonservatorTa mier separatistul<br />

moZraobad, romelic amerikuli sazogadoebis socialur qsovils azianebs.<br />

<strong>da</strong> ufro sasargebloa am argumentis Se<strong>da</strong>reba memarcxeneTa (romelsac<br />

qvemoT moviyvan) <strong>da</strong> rasis kritikuli Teoriis warmomadgenelTa<br />

argumentebTan, romelic, piriqiT, dominant liberalur<br />

multikulturalistur moZraobas aRiqvamen TeTri konservatiuli<br />

warmomadgenlobis sasargeblod momuSaved.<br />

neokonservatiuli argumentis am susti aspeqtebis gaTvaliswinebiT,<br />

naTelia, Tu rogor xe<strong>da</strong>ven neokonservatorebi kulturul pluralizms,<br />

romelic multikulturuli sazogadoebebis resursebs iyenebs, Tumca<br />

individTa SerCevas axorcielebs miRwevisa <strong>da</strong> moqmedebis mixedviT. saero <strong>da</strong><br />

zomier neokonservatorebSi, neoliberalTa msgavsad, gasaocaria is<br />

garemoeba, rom isini iwoneben Tavisufal vaWrobas <strong>da</strong> kulturebisa <strong>da</strong><br />

ekonomikebis globalizacias uWeren mxars, radgan globalizacia<br />

aumjobesebs kapitalis mobilobas. magram, maTTvis samwuxarod,<br />

globalizacia – rogor ganvmarte mesame TavSi – aseve zrdis Sromis<br />

mobilobas. amgvarad, paradoqsulia, rom isini aRSfoTebuli arian<br />

emigraciasa <strong>da</strong> multikulturalizmze, rac ekonomikaTa globalizaciis<br />

xelSewyobis sakiTxis meore mxarea. maSasa<strong>da</strong>me, globalizacia u<strong>da</strong>vod ar<br />

niSnavs globalurad moazrovneobas. ufro metic, qristiani<br />

fun<strong>da</strong>mentalistebisaTvis <strong>da</strong> neokonservatizmis SigniT arsebuli sxva<br />

eqstremaluri konservatiuli fraqciebisaTvis, globalizacia yovelTvis ar<br />

aris sasurveli procesi – rac kidev erTi gamoxatulebaa<br />

winaaRmdegobebisa, romelic arsebobs neokonservatiul moZraobis SigniT.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, <strong>multikulturalizmi</strong>, rogorc seleqtiuri<br />

socialuri mobilobis saSualeba, SeuZlebelia Tavi<strong>da</strong>n iqnes acilebuli<br />

neokonservatiuli saxelmwifos logikaSi. neokonservatorTaTvis,<br />

multikulturalizmze debatis ga<strong>da</strong>wyveta ar SeiZleba <strong>da</strong>rCes bazris<br />

logikis farglebSi. neokonservatorebi iswrafvian fuZemdebluri codnis<br />

SemuSavebisaken, oficialuri codnisaken, romlis zemoqmedebis qveSac un<strong>da</strong><br />

iyos yvela kultura, raTa moxdes maTi kulturuli wvdomis formireba,<br />

Tumca, amave dros, un<strong>da</strong> SenarCundes maTi folkloruli xasiaTi.<br />

261


Tumca, rogorc erTma kritikosma ganacxa<strong>da</strong>, codnis TiToeuli<br />

definicia warmoadgens konfliqtis safuZvels `kulturasa <strong>da</strong> Zalauflebas<br />

Soris urTierTobebis Taobaze, klasis, rasis, sqesisa <strong>da</strong> religiuri<br />

TvalsazrisiT~ (efli, 1993a:5). neokonservatorTaTvis, individualuri<br />

pasuxismgebloba <strong>da</strong> arCevani warmoadgens safuZvels kulturul<br />

saqmianobaSi dinamiur bazrebze.<br />

Tumca, arsebobs mniSvnelovani uxerxuloba: Tu bazari rCeba<br />

gaukontrolebeli <strong>da</strong> intensiuri debati warmoiSoba kulturis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

scenarebSi, sxva<strong>da</strong>sxva kulturaTa moralurma Tav<strong>da</strong>debam SeiZleba<br />

sabolood Camoayalibos individualuri pasuxismgebloba <strong>da</strong> arCevani.<br />

vinai<strong>da</strong>n neokonservatorebma gamoiyenes rasis politika, rogorc<br />

efeqtiani saSualeba dezintegraciisa <strong>da</strong> fragmentaciisaTvis <strong>da</strong>, rogorc<br />

<strong>da</strong>yavi <strong>da</strong> ibatones politika amerikis SeerTebuli Statebis politikaSi,<br />

`gansxvavebulobis~ cneba gamoyenebuli iyo, rogorc jokeri<br />

neokonservatiuli politikis warumateblobis ga<strong>da</strong>sabraleblad naklebad<br />

mZlavri TemebisaTvis. multikulturaluri moZraobis sxva<strong>da</strong>sxva fraqciebs<br />

Soris fragmentacia <strong>da</strong> konfliqti misaRebia <strong>da</strong> waxalisebulic ki aris<br />

neokonservatiul wreebSi; xolo multirasobrivi koaliciebi <strong>da</strong><br />

Tanasworobisa <strong>da</strong> radikaluri demokratiisaTvis socialuri moZraobebi ki<br />

– ara. 7 neokonservatorTa mier gavleniani multikulturalistebi<br />

separatistad SeiZleba iyvnen miCneuli.<br />

ufro metic, winaaRmdegoba arsebobs establiSmentis bevr nawilSi,<br />

rogorc aRniSnulia terstromisa <strong>da</strong> terstromis (1997) naSromSi, Tu<br />

mxedvelobaSi miviRebT, rom rasobrivi segregacia kvlav arsebobs<br />

skolebSi, rom dominireba <strong>da</strong> Cagvra farTod gavrcelebulia amerikul<br />

sazogadoebaSi <strong>da</strong>, arsebiTad, skolebSi, <strong>da</strong> rom dominireba <strong>da</strong> Cagvra<br />

gavlenas axdens ara mxolod Savkanian, aramed aseve didi mravalferovnebis<br />

mqone socialur <strong>da</strong> rasobriv jgufebze.<br />

aqamde Camoyalibebuli diskusia TeTrkanianobaze, romelic mihyveba<br />

Jiros, maklarenisa <strong>da</strong> sxvaTa analizs, tabu<strong>da</strong>debul Temas warmoadgens<br />

mraval neokonservatiul wreSi. Amis msgavsad, idea, romlis gavrcobac<br />

xdeba, magaliTad, terstromisa <strong>da</strong> terstromis (1997) mier, rom amerika<br />

TeTrsa <strong>da</strong> SavSi erTi <strong>da</strong> ganuyofelia, araferia Tu ara istoriuli<br />

cnobierebis Seqmnis kidev erTi ganxorcieleba, romelic cdilobs, aCvenos<br />

Tu rogor SeiZleba aSendes warmatebuli sazogadoeba imis mxedvelobaSi<br />

miRebis gareSe, rom instituciurma rasizmma ZiriTadi roli Seasrula<br />

amerikuli kapitalizmis SeqmnaSi. terstromisa <strong>da</strong> terstromis (1997)<br />

argumentSi gamorCenilia is faqti, rom demokratiuli eTosi CaiSala<br />

262


kapitalisturi socialuri urTierTobebisa <strong>da</strong> ierarqiebis meSveobiT.<br />

<strong>da</strong>bolos, isini, rogorc Cans, ar cnoben, rom sabolood, socialuri<br />

moZraobebi, ara mxolod cdiloben <strong>da</strong>dgenil struqturebSi arsebuli<br />

specifiuri moTxovnebis ga<strong>da</strong>wyvetas (magaliTad, specifiuri eTnikuri<br />

jgufebis aRiarebis politikis, an identobis politikis) <strong>da</strong>, Sedegad,<br />

ubralod zrdian saganmanaTleblo SesaZleblobis xarisxs, aramed rom<br />

multikulturalisturi moZraobis sxva<strong>da</strong>sxva fraqciebi kamaToben<br />

radikaluri demokratiisa <strong>da</strong> mniSvnelovani sistemuri cvlilebisaTvis,<br />

rogorc Camoyalibebulia mexuTe TavSi, demokratiis, rogorc arsis <strong>da</strong><br />

monawileobiTi demokratiis cnebiT. liberaluri pasuxi di<strong>da</strong>d<br />

gansxvavebuli ar yofila neokonservatiuli pragmatizmisgan. Tumca,<br />

memarcxeneebis mxri<strong>da</strong>n kritika brals sdebs multikulturalistebs rasis,<br />

klasisa <strong>da</strong> sqesis Serwymasa <strong>da</strong> ganmanaTleblobis wvlilis<br />

ugulebelyofaSi.<br />

klasi, rasa <strong>da</strong> ganmanaTlebloba: kritika memarcxeneTa mxri<strong>da</strong>n<br />

sauniversiteto praqtikebis farTo speqtris – kurikulumis cvlilebis,<br />

misaRebi stan<strong>da</strong>rtebis, finansuri <strong>da</strong>xmarebis, stipendiebis miniWebis,<br />

disciplinaruli kodeqsebis, <strong>da</strong>qiravebisa <strong>da</strong> saStato Tanamdebobaze<br />

yofnis, pe<strong>da</strong>gogiuri <strong>da</strong>tvirTvebis, kvlevaze <strong>da</strong>xarjuli drois,<br />

akreditaciis stan<strong>da</strong>rtebis, Tun<strong>da</strong>c, <strong>da</strong>vamtkicebdi, rom, zednadebi<br />

xarjebis <strong>da</strong>safari Tanxebis araswori gamoyenebis kvleva – aris<br />

mcdeloba, im filosofiuri <strong>da</strong> instituciuri safuZvlebis<br />

deligitimirebisa, romli<strong>da</strong>nac socialuri <strong>da</strong> kulturuli kritika<br />

tradiciulad modio<strong>da</strong>. es aris konteqsti, romelSic<br />

politkoreqtulobisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s Sesaxeb debatebis<br />

formireba mox<strong>da</strong>.<br />

– joan v. skoti, `<strong>multikulturalizmi</strong> <strong>da</strong> identobis politika~<br />

SeuZlebeli iqneba kritikis im mravalferovnebis sinTezireba, romelic<br />

memarcxeneebis mxri<strong>da</strong>n arsebob<strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s ZiriTadi<br />

tendenciebis mimarT, <strong>multikulturalizmi</strong>s moZraobis, rogorc SigniT, ise<br />

mis farglebs gareT. me SevarCie mxolod ramdenime magaliTi, romelic<br />

warmogvidgens mravalferovan poziciebs, romelic im tipis kritikis<br />

ilustrirebas axdens, rasac <strong>multikulturalizmi</strong> (rogorc socialuri<br />

moZraoba <strong>da</strong>, rogorc multikulturuli <strong>ganaTleba</strong>) awydeba axali <strong>da</strong> Zveli<br />

memarcxeneebisgan.<br />

memarcxene pozicii<strong>da</strong>n zogi kritikosi, rogoricaa magaliTad, kameron<br />

makkarti, warmogvidgens <strong>ganaTleba</strong>Si rasobrivi uTanasworobis problemis<br />

konservatiuli <strong>da</strong> liberaluri, multikulturuli <strong>da</strong> neomarqsistuli<br />

263


midgomebis kritikul Sefasebas <strong>da</strong> xazs usvams arasinqronul <strong>da</strong> Tun<strong>da</strong>c<br />

winaaRmdegobriv urTierTobas klass, rasasa <strong>da</strong> sqess Soris (makkarti <strong>da</strong><br />

efli, 1988:9-39). makkarti (1993:289-305) amtkicebs, rom `<strong>multikulturalizmi</strong><br />

ar warmoadgens rasobrivi problemis ga<strong>da</strong>wyvetas, Tamamad acxadebs, rom<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> aris amerikis SeerTebul StatebSi saxelmwifos,<br />

gansxvavebuli rasobrivi umciresobisa <strong>da</strong> umravlesobis jgufebs, <strong>da</strong><br />

politikis inteleqtualebs Soris urTierTobebis garkveul istoriul<br />

garemoebaTa <strong>da</strong>mTxvevis Sedegi, rodesac skolebis Sesaxeb msjeloba<br />

rasobrivad diferencirebuli xdeba” (289).<br />

makkarti acnobierebs, rom <strong>multikulturalizmi</strong>, rogorc socialuri<br />

moZraoba, efuZneba feradkanian a<strong>da</strong>mianTa legitimur survilebs, dominantur<br />

kulturaSi asimilaciis riskebis ga<strong>da</strong>laxvis Taobaze, <strong>da</strong> amave dros,<br />

cdilobs ga<strong>da</strong>Wras is riskebi, romelsac feradkaniani a<strong>da</strong>mianebi awydebian<br />

diskriminaciis, Cagvris <strong>da</strong> batonobis barierebTan Sexebisas. igi aseve<br />

eTanxmeba <strong>multikulturalizmi</strong>s <strong>da</strong>mcvelebis saukeTeso ganzraxvebs <strong>da</strong><br />

pir<strong>da</strong>pir exeba kurikulumis rekonstruqcias, rac sakamaTos xdis<br />

oficialur codnas, romelic ignorirebas ukeTebs feradkanianTa istorias<br />

<strong>da</strong> simbolur produqcias feradkanianTa mier. makkartisaTvis,<br />

multikulturuli <strong>ganaTleba</strong>, rogorc kurikulumis reforma `un<strong>da</strong><br />

exebodes reprezentaciis sakiTxebs, <strong>da</strong> aseve, materialuri resursebisa <strong>da</strong><br />

Zalauflebis araTanabar ganawilebas skolis karebs gareT~ (291).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, <strong>multikulturalizmi</strong> Secdomas uSvebs, radgan<br />

zogierTi fraqcia moZraobaSi isev ukan sistemaSi aRmoCn<strong>da</strong> `Sewovili~,<br />

rogorc amas miukerZoeblad acxadebs makkarti (1993): multikulturuli<br />

ganaTlebis <strong>da</strong>mcvelebi `kompensirebas~ axdenen radikaluri Temebisa,<br />

romelic asocirebulia TeTrkanianTa mier dominirebuli skolis<br />

kurikulumisa <strong>da</strong> skolis sistemis subaltern cvlilebebTan, <strong>da</strong> sanacvlod,<br />

xazs usvamen normatiul ritorikas, romelic iRebs amerikuli<br />

sazogadoebisa <strong>da</strong> amerikuli cxovrebis wesis farTo struqturul <strong>da</strong><br />

kulturul parametrebs <strong>da</strong> Rirebulebebs (290).<br />

maSasa<strong>da</strong>me, ZiriTadi multikulturuli tradiciebi eWvqveS ar ayenebs<br />

sazogadoebis kapitalistur organizacias. piriqiT, `es swored `kargi<br />

burJuaziuli~ cxovrebis usafrTxo socialuri mizanmimarTulebaa Raribi<br />

umciresobisaTvis, romlis xelSewyobiskenac saboloo mizniT iswrafvis<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>~ (290).<br />

es kritika msgavsia im kritikisa, romelic wamoyenebul iqna rasis<br />

kritikuli Teoriis warmomadgenlebis ledson-bilingsisa <strong>da</strong> teitis (1995)<br />

mier, romlebic akritikebdnen multikulturalizms, rogorc ukan sistemaSi<br />

264


`Sewovils~ <strong>da</strong> imave defeqtebis mqones, rogoricaa tradiciuli samoqalaqo<br />

uflebaTa kanoni. isini amtkiceben, rom <strong>multikulturalizmi</strong>s liberaluri<br />

safuZvlebi sa<strong>da</strong>vos ar xdis arsebul socialur wesrigs <strong>da</strong> amdenad, ar<br />

iZleva im socialuri, ekonomikuri <strong>da</strong> politikuri problemebis radikalur<br />

ga<strong>da</strong>wyvetas, romelic asocirdeba diskriminaciasTan, uTanasworobasa <strong>da</strong><br />

eqspluataciasTan. <strong>multikulturalizmi</strong>s Tanamedrove praqtika (kritika<br />

grZeldeba) amcirebs models trivialur kulturul magaliTebamde,<br />

romelic xels uwyobs pativiscemas <strong>da</strong> tolerantobas; magram cota diskusia<br />

Tu mimdinareobs (Tu saerTod mimdinareobs raime diskusia), romelic<br />

axdens im mzardi <strong>da</strong>Zabulobebis identifikacias, romelic arsebobs<br />

multikulturalisturi afiliaciis mqone sxva<strong>da</strong>sxva jgufebSi <strong>da</strong> maT<br />

Soris. amdenad, ledson bilingsisa <strong>da</strong> teitisaTvis (1995) rCeba ori<br />

problema. pirveli, aris faqti, rom `mudmivad mzardi multikulturuli<br />

paradigma liberalizmis tradiciebs mihyveba – rac gansxvavebis<br />

proliferaciis saSualebas iZleva. samwuxarod, am gansxvavebebs Soris<br />

arsebuli uxerxulobebis garkveva iSviaTad xdeba, ivaraudeba ra<br />

`gansxvavebis mTlianoba~ anu, rom yvela gansxvaveba aris rogorc<br />

analogiuri, ise ekvivalenturi~ (62).<br />

meore, arsebobs paraleluri analogia multikulturalizmsa <strong>da</strong><br />

samoqalaqo uflebaTa kanons Soris. rasis kritikuli Teoriis<br />

warmomadgenlebs eWvebi hqon<strong>da</strong>T tradiciul samoqalaqo uflebaTa kanonisa<br />

<strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s Taobaze, radgan isini sa<strong>da</strong>vos ar xdis<br />

sakuTrebis uflebebs. amgvarad, `samoqalaqo uflebaTa kanonis<br />

pirovnebisadmi upativcemulobis gareSe, rasis kritikuli Teoriis iuristi<br />

mkvlevrebi axdenen im saSualebebis dokumentirebas, romelSic samoqalaqo<br />

uflebaTa kanoni regularulad maxinjdeba TeTrkanianTa sasargeblod. Cven<br />

vamtkicebT, rom amJamindeli multikulturaluri paradigma funqcionirebs<br />

samoqalaqo uflebebaTa kanonis msgavsad~ (ledson-bilingsisa <strong>da</strong> teitis,<br />

1995:62).<br />

am poziciis magaliTebi uamravia. magaliTad, ramdenime wlis win<br />

multikulturalisturi organizacia aRmosavleT los anJelesi<strong>da</strong>n, boil<br />

haitsis <strong>da</strong>wyebiTi instituti, <strong>da</strong>finans<strong>da</strong> kerZo filantropiis meSveobiT <strong>da</strong><br />

ganxorciel<strong>da</strong> laTino bavSvebisaTvis saganmanaTleblo SesaZlebelobebis<br />

Tanasworobis xelSemwyobTa mier. aRmoCn<strong>da</strong>, rom igi aris efeqtiani,<br />

materialurad <strong>da</strong>moukidebeli wamowyeba <strong>da</strong> ramdenime magistranti <strong>da</strong><br />

doqtoranti kaliforniis los anJelesis universiteti<strong>da</strong>n boil haitsSi<br />

moxalised, an TanamSromlad muSaobs. am institutis erT-erTi mizania<br />

mexuTe <strong>da</strong> meeqvse klaselebis unarianobis gazr<strong>da</strong>, raTa maT SeZlon skolis<br />

<strong>da</strong>mTavrebisas kaliforniis universitetis sistemis moTxovnebis<br />

<strong>da</strong>kmayofileba, romelic kanonis Tanaxmad, iRebs kaliforniis<br />

265


skola<strong>da</strong>mTavrebulTa 12.5%-s, Tumca kampusis pirveli arCevani ar aris<br />

garantirebuli.<br />

espanurenovan studentTa mSoblebis jgufi instituti<strong>da</strong>n miwveuli iyo<br />

kaliforniis los anJelesis universitetis doqtorantebis mier<br />

koordinirebul Sexvedraze, rac aseve gulisxmob<strong>da</strong> profesormaswavleblebis<br />

<strong>da</strong> instituti<strong>da</strong>n studentTa jgufis xelmZRvanelebis<br />

monawileobas. aSkara iyo im espanurenovani laTinoamerikeli dedebisa <strong>da</strong><br />

martoxela mamebis gaoceba, rolebic eswrebodnen am Sexvedras. Tavis<br />

Sesaval komentarebSi, jgufis warmomadgenelma, moridebulma, magram<br />

sicocxliT savse qalbatonma el salvadori<strong>da</strong>n, gviTxra, rom miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom Tavad iyvnen aRmosavleT los anJelesi<strong>da</strong>n (kaliforniis los<br />

anJelesis universiteti mdebareobs los anJelesis <strong>da</strong>savleTiT, samxreT<br />

kaliforniis erT-erT yvelaze uZvires raionSi, <strong>da</strong> amboben, rom am raions<br />

erT sul mosaxleze rols roisebis yvelaze didi koncentracia aqvs<br />

msoflioSi) isini iyvnen ara kriminalebi, aramed patiosani a<strong>da</strong>mianebi.<br />

mSromeli qalis Rirsebis gancxadebis Semdeg, man gviTxra, rom kampusSi<br />

SemosvlisTanave hqon<strong>da</strong> moTxovnileba, <strong>da</strong>ekocna is miwa, romelzec fexs<br />

adgam<strong>da</strong>, magram verasodes ifiqreb<strong>da</strong>, rom misi warmoSobis mqone a<strong>da</strong>miani<br />

odesme SeZleb<strong>da</strong> kaliforniis los anJelesis universitetSi moxvedras.<br />

Semdeg man msmelelebs gaando Tavisi sanukvari ocneba: mas Zalian sur<strong>da</strong>,<br />

rom mis Svilebs SeZlebo<strong>da</strong>T aseT prestiJul universitetSi swavla, <strong>da</strong><br />

rom, swored es iyo mizezi imisa, rom igi CarTuli gaxl<strong>da</strong>T boil haitsis<br />

<strong>da</strong>wyebiT institutSi.<br />

es saubari, romelic espanur enaze mimdinareob<strong>da</strong>, ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> imis<br />

analizze, Tu rogor SeuZliaT Rarib, emigrant <strong>da</strong> espanurenovan<br />

laTinoamerikel bavSvebs am universitetSi moxvedra <strong>da</strong> Tu ratom aris<br />

sauniversiteto ganaTlebis miReba mniSvnelovani. erTi studentis de<strong>da</strong><br />

los anJelesi<strong>da</strong>n wamodga <strong>da</strong> ganacxa<strong>da</strong>, rom igi yovelTvis eubneba Tavis<br />

vaJs, rom maT mezobels, romelsac universiteti aqvs <strong>da</strong>mTavrebuli, hyavs<br />

araCveulebrivi, axalTaxali wiTeli sportuli manqana. de<strong>da</strong>m SvilTan<br />

saubrisas xazi gausva imas, rom universitetSi swavliT, mas (Svils)<br />

saSualeba eqnebo<strong>da</strong> mieRwia mezoblis xajvis donisaTvis <strong>da</strong> eyi<strong>da</strong> msgavsi<br />

saukeTeso manqana.<br />

aravis Seutania eWvi am varaudSi, maT Soris, arc me. didi xnis<br />

manZilze vfiqrobdi, Tu zogma Cvenganma, romlebic im <strong>da</strong>rbazSi visxediT,<br />

<strong>da</strong> vinc umaRles <strong>ganaTleba</strong>s ar miviCnevT ubralod bileTad `kapitalistur<br />

karg cxovrebaSi~ (Tumca es u<strong>da</strong>vod warmoadgens ZiriTad elements amerikis<br />

SeerTebul StatebSi feradkaniani a<strong>da</strong>mianebis mobilobisaTvis, rogorc<br />

266


martin qernoi [1994] a<strong>da</strong>sturebs empiriulad), ratom ar gavxadeT sa<strong>da</strong>vo<br />

misi Sexedulebebi demokratiul saubarSi.<br />

SesaZloa es, ubralod, iyo saxalxo codnis gamoxatuleba <strong>da</strong> imis<br />

SegrZneba, rom profesor-maswavleblebi amerikis SeerTebul StatebSi,<br />

faqtiurad, mmarTvelobiTi kapitalizmis privilegiebiT sargebloben, ramac<br />

SesaZloa xeli SegviSala, sa<strong>da</strong>vo gagvexa<strong>da</strong> misi Sexedulebebi. bolos <strong>da</strong><br />

bolos, ratom uarvyoT mTeli msoflios winaSe, is rac a<strong>da</strong>mians namdvilad<br />

SeuZlia moipovos misaRebi reputaciiTa <strong>da</strong> mudmivi samuSaoTi?<br />

SesaZloa, bevr Cvengans im <strong>da</strong>rbazSi hyav<strong>da</strong> axlaTaxali sportuli<br />

manqana, wiTeli an sxva feris, iseTi, mas rom Tavisi SvilisTvis sur<strong>da</strong>, <strong>da</strong><br />

amdenad, yvelaze gavrcelebuli varaudi gaxl<strong>da</strong>T ara is, rom eWvi<br />

Segvetana kapitalizmSi, rogorc sasaqonlo warmoebisa <strong>da</strong> moxmarebis<br />

sistemaSi, aramed gagvezar<strong>da</strong> Raribebis SesaZlebloba, iseTive yidvis unari<br />

hqono<strong>da</strong>T, rogorc saSualo klass aqvs – rogorc aqvs<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s zogier warmomadgenels, rogorc es makkartis<br />

sjera. SesaZloa arsebob<strong>da</strong> imis molodini, rom universitetSi swavlis<br />

<strong>da</strong>mTavrebisas axalTaxali wiTeli manqanis yidvis motivacia mis Svils<br />

(espanurenovan emigrants aRmosavleT los anJelesi<strong>da</strong>n) waaxaliseb<strong>da</strong>, rom<br />

Sesuliyo universitetis sajaro demokratiul sferoSi <strong>da</strong> Sexebo<strong>da</strong><br />

garkveul demokratiul diskurss, romelsac gvjera, rom zogi Cvengani<br />

xels uwyobs <strong>da</strong> romelsac, ra Tqma un<strong>da</strong>, SeuZlia msoflios Secvla.<br />

SesaZloa aravis SeekamaTa am qalbatons, radgan arsebob<strong>da</strong> `simboluri~<br />

socialuri distanciis mniSvnelovani <strong>da</strong>brkoleba universitetis<br />

profesorebsa <strong>da</strong> saxalxo seqtorebi<strong>da</strong>n gamosul a<strong>da</strong>mianTa Soris, rogorc<br />

freiri (1997a) amtkiceb<strong>da</strong>. es ambavi rom momx<strong>da</strong>riyo laTinur amerikaSi,<br />

savaraudod, a<strong>da</strong>mianebi socialurad <strong>da</strong>qvemdebarebuli seqtorebi<strong>da</strong>n<br />

iTanamSromlebdnen zogierT universitetis profesorTan saxalxo<br />

ganaTlebis proeqtebSi, rac ar gansxvavdeba im SemTxvevebisgan, roca zogi<br />

Cvengani muSaobs saTemo organizaciebTan didi los anJelesis areSi, <strong>da</strong>,<br />

maSasa<strong>da</strong>me, profesor-maswavleblebsa <strong>da</strong> mSoblebs gansxvavebuli saubari<br />

gveqnebo<strong>da</strong>, kerZod, is, romelic <strong>da</strong>eyrdnobo<strong>da</strong> azrs, rom miuxe<strong>da</strong>vad imisa,<br />

rom isini ar iyvnen Tanasworni (liberaluri ocneba), isini brZolis erTsa<br />

<strong>da</strong> imave procesSi kompanionebi iyvnen.<br />

am pirobebSi, dialogi <strong>da</strong> Ria gacvla SesaZlebelia xelSewyobili<br />

yofiliyo, xolo `simboluri~ distancia <strong>da</strong>ukavSirdebo<strong>da</strong> im Sexedulebas,<br />

rom akademiuri uflebamosileba, Tumca CarTulia saxalxo <strong>ganaTleba</strong>Si,<br />

magram ar rCeba urTierTkontrolisa <strong>da</strong> Zalauflebis ganawilebis gareSe<br />

<strong>da</strong> xdeba kidev erTi wyaro demokratiul saubarSi.<br />

267


ogori axsnac ar un<strong>da</strong> hqondes amas, me jer kidev mosvenebas ar<br />

maZlevs mogoneba im wiTeli, axalTaxali sportuli manqanisa, rogorc<br />

multikulturuli saSualebisa, romelic mamrobiTi sqesis<br />

laTinoamerikeli moswavleebis akademiuri moswrebis gaumjobesebis<br />

stimuls warmoadgens.<br />

makkarti (1993) amtkicebs, rom multikulturalistebi<br />

gansxvavdebian imgvarad, rogorc moZraobis warmomadgenlebs esmiT rasas,<br />

kulturasa <strong>da</strong> mravalferovnebas Soris arsebuli kavSirebi. igi gamoyofs<br />

sam ZiriTad tips. pirveli, romelsac igi ukavSirebs relativistur<br />

perspeqtivas, <strong>da</strong>interesebulia ZiriTa<strong>da</strong>d kulturuli wvdomisa <strong>da</strong><br />

informirebulobis xelSewyobiT. meore, romlis identificirebasac igi<br />

axdens kulturul pluralistur perspeqtivasTan, ZiriTa<strong>da</strong>d aRiqvams<br />

multikulturalizms, rogorc moZraobas, romelic CarTulia kulturuli<br />

kompetenciis gaumjobesebaSi. mesame tipi, romelic wina or tips scdeba,<br />

identificirebulia, rogorc `kulturuli emansipacia~, rac boil haitsis<br />

<strong>da</strong>wyebiTi institutis miznebis msgavsia. igi reformistuli<br />

multikulturuli kurikulumis meSveobiT cdilobs xeli Seuwyos<br />

axalgazrdebis <strong>ganaTleba</strong>Si warmatebasa <strong>da</strong> ekonomikur momavals. am<br />

strategiaTa potencialis (Tumca SezRudulis) sargeblobis uaryofis<br />

gareSe, makkarti (1993) mainc kritikulad aRniSnavs, rom: `multikulturul<br />

pe<strong>da</strong>gogebs, romlebic xels uwyoben kulturuli emansipaciis ideas,… di<strong>da</strong>d<br />

swamT saganmanaTleblo sistemis mxsneli Tvisebebisa <strong>da</strong> Sromis bazarsa <strong>da</strong><br />

sazogadoebaze pozitiuri gavlenis moxdenis unarisa” (292).<br />

makkartis ZiriTadi kritika is aris, rom multikulturuli<br />

diskursis zemoaRniSnuli sami tipi, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom erTmaneTisagan<br />

aqcentiT gansxvavdebian, mainc udides mniSvnelobas aniWeben<br />

<strong>da</strong>mokidebulebebis tols rasizmis Seqmnasa <strong>da</strong> aRdgenaSi. swrafva xdeba<br />

ganwyobiseuli <strong>da</strong> kognituri qcevis cvlilebisken, magram makkartisaTvis es<br />

miznebi mainc ver aRwevs imas, rac saWiroa.<br />

makkarti (1993) amtkicebs, rom skolebi, upirveles yovlisa, un<strong>da</strong><br />

konceptualizdes, rogorc Zalauflebisa <strong>da</strong> kamaTis adgili, romelSic<br />

sxva<strong>da</strong>sxva rasobriv jgufebs aqvs sxva<strong>da</strong>sxva xelmisawvdomoba:<br />

`mniSvnelovanwilad, <strong>multikulturalizmi</strong>s <strong>da</strong>mcvelebi ver axerxeben im<br />

SesaZleblobaTa diferencirebuli struqturis gaTvaliswinebas, romelic<br />

gvexmareba amerikis SeerTebul StatebSi rasobrivi urTierTobebis<br />

gansazRvraSi~ (293). meore, igi miuTiTebs, rom rasobrivi urTierTobebis<br />

kodirebisa <strong>da</strong> dekodirebis sirTule Siga<strong>da</strong>Sig iwvevs kognitur <strong>da</strong><br />

ganwyobiseul cvlilebebs, <strong>da</strong>wyebuli sxvebis mimarT mgrZnobiarobis<br />

swavlebi<strong>da</strong>n sawinaaRmdego Sedegebis miRebiT <strong>da</strong>mTavrebuli, ise, rom isini<br />

268


ganzraxul miznebs ver warmoqmnian. mesame, ganwyobiseul cvlilebebze<br />

fokusireba ar iswrafvis im miznisaken, romelic, makkartisaTvis (1993), un<strong>da</strong><br />

iyos aTvlis wertili <strong>multikulturalizmi</strong>s xelaxal gaazrebaSi:<br />

`amerikuli skolis kurikulumis (rac aSS-s akavSirebs evropasTan <strong>da</strong><br />

`<strong>da</strong>savlur civilizaciasTan~) eTnocentruli safuZvelis diskursis<br />

garkveva~ (294).<br />

imis <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebiT, rasac uwodebs `kritikul emansipatorul<br />

multikulturalizms~, makkarti (1993, 1998) gvTavazobs am modelis<br />

ganxorcielebis ramdenime gzas. upirveles yovlisa, saWiroa amerikuli<br />

skolis kurikulumis evrocentrizmis <strong>da</strong> <strong>da</strong>savlurobis detaluri kritika.<br />

Semdeg, saWiroa moviTxovoT, rogorc skolis kurikulumisaTvis<br />

mravalferovnebis cnebis centraluroba, ise mravalferovnebis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli relacionaluroba. skolis kurikulumi mWidrod aris<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli a<strong>da</strong>mianur interesebTan <strong>da</strong> asocirdeba araTanabar<br />

socialur urTierTobebTan. amerikuli skolebi, Tumca lokalur<br />

dinamikaSia CarTuli, sargeblobs uTanasworobis globaluri dinamikiT,<br />

rac axasiaTebs mzar<strong>da</strong>d globalizebuli msoflio sistemis<br />

funqcionirebas, romelSic arseboben privilegirebuli aqtorebi <strong>da</strong><br />

romelTac araTanabari urTierTobebi aqvT periferiul erebTan.<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si <strong>da</strong> popularul kulturaSi (kerZod, mediaSi)<br />

dominanturi <strong>da</strong> <strong>da</strong>qvemdebarebuli jgufebis ideologiuri reprezentaciis<br />

sakiTxis gaTvaliswinebis gareSe, amocana, romelic Tavis bolodroindel<br />

wignSi kulturis <strong>da</strong>niSnulebebi (1998) <strong>da</strong>isaxa makkartim – WeSmaritad<br />

multikulturuli kurikulumi SeuZlebelia miRweul iqnas. ideologiuri<br />

reprezentaciis am sakiTxma un<strong>da</strong> gaiTvaliswinos mniSvnelovani pirobebi,<br />

rom: (a) umciresobis kulturuli identobebi aris ara fiqsirebuli an<br />

monoliTuri, aramed mravali mniSvnelobis mqone <strong>da</strong>, Tun<strong>da</strong>c,<br />

winaaRmdegobrivi (makkarti, 1993:290); <strong>da</strong> (b) arsebobs winaaRmdegobriv<br />

lokaciasTan <strong>da</strong>kavSirebuli sakiTxebi, kerZod, `axali~ Savi <strong>da</strong> yavisferi<br />

saSualo klasis warmoSobasTan (magaliTad, dikusiebi `Sav burJuaziaze~),<br />

<strong>da</strong> Savkanian <strong>da</strong> TeTrkanian neokonservator inteleqtualTa rolTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT (lourens-laiTfuti, 1994:5-9, 296). makkarti Zalze cxa<strong>da</strong>d<br />

saubrobs im faqtis Sesaxeb, rom `SeuZlebelia SevajeroT umciresobis<br />

jgufTa politikuri qceva mxolod <strong>da</strong> mxolod rasis Sesaxeb<br />

varaudebi<strong>da</strong>n. xSirad umciresobis jgufTa SigniT klasis interesebi<br />

ikveTeba rasobriv politikasTan~ (298).<br />

bob konelis naSromebis Sesabamisad, makkarti (1993) akeTebs <strong>da</strong>skvnas,<br />

rom poziciuri midgoma un<strong>da</strong> iqnes gamoyenebuli kritikuli emansipatoruli<br />

269


multikulturuli kurikulumis formulirebisaTvis <strong>da</strong> zogadi codni<strong>da</strong>n<br />

miRebisaTvis:<br />

umniSvnelovanesi multikulturuli kurikulumi, romelic xazs usvams<br />

antirasistul <strong>da</strong> antiseqsistur cvlilebebs <strong>da</strong> socialur<br />

reorganizacias <strong>da</strong> iyenebs Cagrul umciresobaTa <strong>da</strong> muSaTa klasis<br />

qalebisa <strong>da</strong> kacebis Sexedulebebsa <strong>da</strong> gamocdilebebs, rogorc ZiriTadi<br />

kurikulumis pirvelad safuZvels, Seadgens fun<strong>da</strong>mentur nabijs<br />

kompleqsur <strong>da</strong> diferencirebul msoflioSi moswavleTa demokratiuli<br />

monawileobisaTvis momzadebis mimarTulebiT. (301)<br />

Tumca, makkartis `zogadi codnis~ midgomam un<strong>da</strong> gaacnobieros<br />

freiris gamafrTxilebeli sityvebi mis CagrulTa pe<strong>da</strong>gogikaSi, rom<br />

mCagvreli aseve imyofeba Cagrulis cnobierebaSi. maSasa<strong>da</strong>me,<br />

multikulturulma pe<strong>da</strong>gogebma ar un<strong>da</strong> gaanivTon Cagrulebi aqtivizmis<br />

meSveobiT, rac maT gaucxoebas axdens, Tu maT veubnebiT `komunikeebis~<br />

saSualebiT (romelic ase brwyinvaled gaakritika paulo freirma (1973)<br />

sakuTar naSromSi eqstencionizmze), Tu ras warmoadgenen isini, vin arian <strong>da</strong><br />

rogor un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>laxon sakuTari mdgomareoba. multikulturulma<br />

pe<strong>da</strong>gogebma arc xalxis codna <strong>da</strong> saxalxo sibrZne un<strong>da</strong> miiRon kritikis<br />

gareSe, TiTqos <strong>da</strong>qvemdebarebuli seqtorebis msoflmxedveloba imunitetis<br />

mqone iyos kapitalisturi hegemonuri saRi azrisa <strong>da</strong> meritokratiuli<br />

ideologisadmi, es midgoma freirma (1997a) gansazRvra, rogorc `basizmi~.<br />

ufro metic, makkartisaTvis, kritikuli emansipatoruli multikulturuli<br />

kurikulumi, romelic efuZneba poziciur midgomas, un<strong>da</strong> aRiarebdes, rom<br />

codna socialurad aris konstruirebuli <strong>da</strong> bunebiT relacionaluri <strong>da</strong><br />

heterogenulia, <strong>da</strong> rom codnasa <strong>da</strong> Zalauflebas Soris urTierTkavSirebi<br />

un<strong>da</strong> Sefasdes dekonstruqciuli <strong>da</strong> relacionaluri analizis meSveobiT.<br />

makkartis zogierT ZiriTad mosazrebasTan kritikul dialogSi<br />

maklareni gvTavazobs kritikuli <strong>multikulturalizmi</strong>s proeqts, romelsac<br />

igi uwodebs revoluciur multikulturalizms. TavSi, romelsac<br />

Camafiqrebeli saTauri aqvs, `TeTrkanianobis <strong>da</strong>viwyeba, demokratiis<br />

xelaxali gaazreba~, maklareni axdens revoluciuri <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

postulirebas, ara mxolod rogorc multikulturuli ganaTlebisa,<br />

aramed, rogorc mTliani socialuri moZraobisa, romlis mizania scnos<br />

politikuri ekonomia, rac materialurad struqturizebas axdens Cveni<br />

cxovrebisa, warmoebis urTierTobebisa, romelSic Cven yvela vimyofebiT, <strong>da</strong><br />

materialuri <strong>da</strong> simboluri pirobebisa, romelic warmoqmnis Cvens<br />

subieqturobas <strong>da</strong> aisaxeba Cvens mier gamovlil gamocdilebebze. weris<br />

maneriT, romelic mogvagonebs gasuli saukunis 60-iani wlebis diskusiebs<br />

revoluciurad ganxorcielebuli cvlilebis, <strong>da</strong> ara socialuri<br />

urTierTobebis reformirebis saWiroebaze, maklareni (1997b) amtkicebs:<br />

270


evoluciuri <strong>multikulturalizmi</strong> aris socialist-feministuri<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>, romelsac eWvi Seaqvs im istoriulad <strong>da</strong>leqil<br />

procesebSi, romelTa meSveobiTac rasobrivi, klasobrivi <strong>da</strong> genderuli<br />

identobebia Seqmnili kapitalistur sazogadoebaSi. amdenad,<br />

revoluciuri <strong>multikulturalizmi</strong> ar aris SezRuduli mxolod<br />

ganwyobiseuli diskriminaciis tranformirebiT, aramed mowodebulia,<br />

moaxdinos politikuri ekonomiis, kulturisa <strong>da</strong> Zalauflebis Rrma<br />

struqturebis reformireba Tanamedrove socialur wyobaSi. igi exeba, ara<br />

kapitalisturi demokratiis reformirebas, aramed mis transformirebas<br />

misi SemakavSirebeli adgilebis ga<strong>da</strong>WriTa <strong>da</strong> socialuri wesrigis<br />

xelaxali aSenebiT, CagrulTaTvis xelsayreli adgili<strong>da</strong>n. (287)<br />

es perspeqtiva efuZneba axal politikur ekonomiaSi lokalursa <strong>da</strong><br />

globalurs Soris winaaRmdegobebis postfordiseuli industriuli<br />

organizaciis meTodiT wakiTxvas <strong>da</strong> im Sexedulebas, rom rasobrivi<br />

formirebebi, rogoricaa amerikis SeerTebuli Statebi, garkveul<br />

lokaciebSi (los anJelesis msgavsad), mza<strong>da</strong>a afeTqdes. maklarenis<br />

analizSi mniSvnelovani <strong>da</strong>udevroba aris mis mier globalizaciis procesis<br />

gaTanabreba neoliberalur kapitalizmTan <strong>da</strong> globalizaciis gaTanabreba<br />

postfordizmTan. kapitalizmis politikuri ekonomiis sirTuleebis am<br />

saerTo SefasebiT, mas faqtiurad aRar rCeba politikuri alternativa,<br />

gar<strong>da</strong> revoluciis mowodebisa an apokalifsisa. maklarenisaTvis, momwif<strong>da</strong><br />

dro axali enis konstruirebisaTvis, romelic <strong>da</strong>gvexmareba, ara mxolod<br />

axali identobebis SeqmnaSi, aramed aseve kapitalistur sazogadoebebSi<br />

rasobrivi, genderuli <strong>da</strong> klasobrivi gacvlebis faqtiuri mdgomareobis<br />

transformirebaSi (Tun<strong>da</strong>c Zaladobis gziT). maklarens surs,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> <strong>da</strong> kritikuli pe<strong>da</strong>gogika liberaluri pluralizmis<br />

sazRvrebs ga<strong>da</strong>acilos revoluciuri demokratiis mimarTulebiT, <strong>da</strong> igi<br />

klasobriv, rasobriv <strong>da</strong> genderul winaaRmdegobebsa <strong>da</strong> dinamikas xe<strong>da</strong>vs,<br />

rogorc wvlilis Semtans am revoluciur <strong>da</strong>sasrulSi (ixileT, maklareni,<br />

1997b:294-304). Tumca, politikuri pirobebi, romelic am revolucias xels<br />

Seuwyobs, sociologiuri analizi imisa, Tu romeli aqtorebi iswrafvian<br />

revoluciuri alternativebisaken sazogadoebis konteqstSi, rogoricaa<br />

amerikis SeerTebuli Statebi, <strong>da</strong> saganmanaTleblo reformisaTvis<br />

politikis romeli alternativebi SeiZleba ganxorcieldes, TiTqmis<br />

ignorirebulia. kargi ganzraxvebia, vwuxvar, magram ar iZleva kargi<br />

Teoriis garantias.<br />

tod gitlinis mier (1995) warmodgenilia Zveli axali memarjveneebisgan<br />

radikalurad gasxvavebuli TvalTaxedva. imis mtkicebiT, rom identobis<br />

politikis dinamika TviT<strong>da</strong>mkvidrebadia, gitlini asabuTebs, rom arsebobs<br />

tendencia fun<strong>da</strong>mentalisturi identobis kulturis swrafvisaken <strong>da</strong> rom<br />

271


`kulturuli gansxvavebis dRevandel xelSewyobas axasiaTebs maJoritaruli<br />

azrovnebis <strong>da</strong>kninebis tendencia~ (163). ufro metic,<br />

politikis identobis bevri <strong>da</strong>mcveli fun<strong>da</strong>mentalistia – akademiuri<br />

eniT, `esencialistebi~ – xolo jgufis arsebiTi gansxvavebebis rwmena<br />

advilad icvlis mimarTulebas upiratesobis rwmenisken. identobis<br />

azrovnebis yvelaze mZime versiaSi qalebi, Cveulebriv, bunebrivad<br />

TanamSromlobisken arian midrekili, xolo afrikelebi, Cveulebriv,<br />

SemoqmedebiTebi arian, <strong>da</strong> a.S. esencialistebi, roca gamoeyofian<br />

sazogadoebrivs, arRveven mas. (165)<br />

identobis politikis, rogorc esencialisturis am kritikas avsebs<br />

poziciuri midgomis mkacri Sexeduleba. es midgoma, poziciuri midgoma –<br />

epistemologiuri perspeqtiva, romelic sazrdoobs feministuri moZraobis<br />

rigebSi, Semdegnairad aris gansazRvruli nel nodingsis (1995) mier:<br />

bevri feministi uaryofs, rom codnis mtkiceba garkveulwilad sustdeba,<br />

roca is Seferilia mcodnis piradi miznebiTa <strong>da</strong> interesebiT. es<br />

moazrovneebi, romelTac xSirad `poziciur~ epistemologebs uwodeben,<br />

<strong>da</strong>JinebiT amtkiceben, rom garkveuli privilegia moipoveba maT mier, vinc<br />

ganicdis Cagvras. amgvarad, qalebs xeli miuwvdebaT privilegirebul<br />

codnaze genderis sakiTxebTan <strong>da</strong>kavSirebiT, Raribebs – siRaribesTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT, Savkanianebsa <strong>da</strong> sxva eTnikur umciresobebs – rasasTan,<br />

xolo moswavleebs, SesaZloa, swavlasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. miaqcieT<br />

yuradReba, rom miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom bevri filosofosi Tanxmdeba, rom<br />

mecnierul codnaze SeiZleba xorcieldebodes <strong>da</strong>, savaraudod, amgvari<br />

gavlena xorcieldeba, poziciuri midgomis mimdevrebs ar sjeraT, rom<br />

Cven `simarTles~ vuaxlovdebiT Cveni mikerZoebuli <strong>da</strong>mokidebulebebis<br />

aRiarebiTa <strong>da</strong> aRmofxvriT. piriqiT, isini amtkiceben, rom poziciurad<br />

<strong>da</strong>tvirTuli mtkicebebi <strong>da</strong> angariSebi epistemologiurad ufro mdi<strong>da</strong>ria<br />

<strong>da</strong> ufro zusti, vidre isini, romelic warmoSobilia tradiciulad<br />

obieqturi meTodebiT. (183)<br />

gitlini (1995), romelic gvTavazobs zustad imis sawinaaRmdego<br />

mosazrebas, rasac makkarti aRiqvams, rogorc radikaluri kritikuli<br />

emansipatoruli multikulturuli kurikulumis erTaderT arCevans,<br />

amtkicebs, rom miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom identobis politika, kanadeli<br />

filosofosis Carlz teiloris sityvebiT, `organulad amoizrdeba<br />

universaluri Rirsebis politiki<strong>da</strong>n~, poziciuri midgoma Zlier azianebs<br />

universalurobis ideas, romlis ga<strong>da</strong>rCenasac igi cdilobs. gitlini (1995)<br />

ganagrZobs:<br />

am argumentis yvelaze gavrcelebuli forma dResdReobiT aris egreT<br />

wodebuli poziciuri feminizmi, is idea, rom egreT wodebuli obieqturi<br />

realoba <strong>da</strong> egreT wodebuli emansipacia araferia, Tu ara samuSaoze<br />

272


imperiuli maskulinuri egos atributebi, romelic STanTqavs, anadgurebs,<br />

an faravs yvelafers Tavis gzaze. am TvalsazrisiT, patriarqatis<br />

mrisxaneba mbrZaneblobisaTvis aris gar<strong>da</strong>uvali Sedegi dekartis<br />

iluziaze, rom goneba aris gancalkevebuli sxeulisagan <strong>da</strong> livlivebs<br />

Tavisufal sivrceSi, RvTis Tvalis msgavsad <strong>da</strong> samyaros aRiqvams,<br />

rogorc obieqts. mamrobiTi batonoba <strong>da</strong> ekologiuri katastrofa Tavis<br />

safuZvelSi erTnairad moicavs mc<strong>da</strong>r varauds, romlis mixedviT,<br />

samyaros sakuTari cxovreba ar gaaCnia <strong>da</strong> igi arsebobs mxolod<br />

(TeTrkaniani, <strong>da</strong>savluri, heteroseqsisti) mamrobiTi egos siamovnebisa <strong>da</strong><br />

gulis monadirebisaTvis. (214)<br />

SeiZleba gitlinis kritika metismetad calmxrivia <strong>da</strong> axdens<br />

poziciuri midgomis gar<strong>da</strong>qmnas feminizmis instrumentad, maSin, roca, igi<br />

faqtiurad SeiZleba gamoyenebul iqnes, TavisTavad, rogorc<br />

epistemologiuri instrumenti, SesakiTxad `vin saubrobs?~ rogorc<br />

nodingsi (1995) aRniSnavs, Savkaniani feministebi Zlier aqcents akeTeben<br />

mosaubris/mcodnis gancdiT aspeqtebze xolo, Sesabamisad, naklebs –<br />

mosaubris argumentze (183).<br />

amgvarad, argumenti fasdeba, ara mxolod misi Sinagani logikisa Tu<br />

<strong>da</strong>majereblobis TvalsazrisiT, aramed aseve misi valdebulebisa <strong>da</strong><br />

mosaubris CarTulobis TvalsazrisiT. am Tvalsazrisma SeiZleba<br />

migviyvanos seriozul Tavsatexamde: rogor SevafasoT gamocdileba<br />

tradiciul argumentTan Tu obieqtur realobasTan mimarTebaSi <strong>da</strong> ra<br />

adgili un<strong>da</strong> hqondes logikas, Sinagan artikulacias, Tanmimdevrulobas,<br />

mtkicebebsa <strong>da</strong> faqtebs Soris kavSirs ga<strong>da</strong>tanili gamocdilebis<br />

mniSvnelovnebis gaTvaliswinebiT. Tumca, SesaZlebelia yoveli ga<strong>da</strong>tanili<br />

gamocdileba, Tavisi arsiT, kargad ar iyos gagebuli. Cven yvelam viciT,<br />

rom gamocdileba aris codnis wyaro, magram ar viciT, rogor<br />

ganvaxorcieloT ga<strong>da</strong>svla advilad wyarosa <strong>da</strong> gamocdilebis ufro<br />

detalurad <strong>da</strong>muSavebul ganmartebas Soris. sxvagvarad rom vTqvaT, Cven<br />

SeiZleba raRac gamocdileba gvqon<strong>da</strong>, magram mainc ar gvesmodes, ra aris<br />

es; miuxe<strong>da</strong>vad amisa, mainc SegviZlia gavacnobieroT zogierTi konturi im<br />

STabeWdilebisa, romelic moaxdina gamocdilebam Cvens mraval identobebze.<br />

codnasa <strong>da</strong> gamocdilebas Soris urTierTobis es sakiTxi warmoadgens<br />

seriozul epistemologiur problemebs, romelic mimdinareobs nebismieri<br />

kvleviTi procesis ganmavlobaSi <strong>da</strong>wyebuli kvleviTi problemis SerCevi<strong>da</strong>n,<br />

Teoriisa <strong>da</strong> meTodebis SerCevamde, nimuSebis SerCevamde, monacemTa<br />

mogrovebamde, <strong>da</strong> monacemTa analizamde, <strong>da</strong> kvlevisas miRebul monacemebsa<br />

<strong>da</strong> politikis Sedegebs Soris kavSirebamde – kvlevis prezentaciis<br />

strategiebisa <strong>da</strong> gavrceleba/ga<strong>da</strong>cemis Sesaxeb arCevanTa CaTvliT.<br />

273


sxva tipis poziciuri midgomis (romelsac me vuwodebdi termins<br />

`maternaluri feminizmi~) enTuziazms moklebuli <strong>da</strong>cvis warmodgeniT,<br />

nodingsi (1995), cdilobs ra Sors <strong>da</strong>rCes esencializmis nebismieri<br />

formisgan, kvlav asabuTebs, rom `saukuneebis gamocdilebam Tavisi kvali<br />

<strong>da</strong>amCnia qalebis azrovnebis tipsa <strong>da</strong> im Rirebulebebs, romelic maT aqvT<br />

SeTvisebuli <strong>da</strong> am tipebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> Rirebulebebi<strong>da</strong>n yvela ar un<strong>da</strong> iqnes<br />

uaryofili, rogorc Cagvris memkvidreobis nawili~ (180). gamocdilebis,<br />

rogorc codnis wyaros araRiareba, epistemologiurad rom vTqvaT,<br />

asustebs Teoriasa <strong>da</strong> praqtikas; gar<strong>da</strong> amisa, araRiareba gamocdilebasa <strong>da</strong><br />

codnas Soris kavSirebisa <strong>da</strong> im analitikuri kategoriebis ganviTarebis<br />

aucileblobisa, romelmac SeiZleba xeli Seuwyos gamocdilebis codnad<br />

gar<strong>da</strong>qmnas <strong>da</strong> aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, praqtikad ga<strong>da</strong>qcevas, politikurad rom<br />

vTqvaT, iwvevs <strong>da</strong>sustebas <strong>da</strong> demobilizebas.<br />

rom <strong>da</strong>vubrundeT gitlinis programas, poziciuri midgomis miseuli<br />

kritikis Semdeg dgas identobis politikis politikuri kritika. identobis<br />

politikis SesaZlo mc<strong>da</strong>ri Sedegi – romelic, gitlinis azriT, ar mihyveba<br />

saR azrs – aris separatizmi. gitlini erTmaneTisgan gamijnavs Zvel axal<br />

memarjvene, universalisturi imedis Rrma rwmenis mqone <strong>da</strong> separatistuli<br />

risxvis yvelaze bolodroindel axal memarjvene politikebs (146). ufro<br />

metic, igi SeSfoTebulia politikur brZolebSi mdgomareobaTa ironiuli<br />

cvlilebiT, ara mxolod Tavad memarcxeneebSi, aramed aseve memarcxene <strong>da</strong><br />

memarjveneTa Soris: `ucnaurobaa, rom memarcxeneebi, romlebic Tavis droze<br />

universalur Rirebulebebs icavdnen, rogorc Cans, dResdReobiT mxars<br />

uWeren SerCeul identobebs, maSin roca memarjveneebi, romlebic didi xnis<br />

manZilze asocirdebodnen privilegirebul interesebTan, icaven<br />

sazogadoebrivi sikeTes~ (36). ironiulia, rom, rogorc gitlini asabuTebs,<br />

saxelmwifoebrivi politikis amJamindeli mdgomareoba gviCvenebs, rom `maSin<br />

roca memarjveneebs <strong>da</strong>kavebuli hqon<strong>da</strong>T politikuri sistemis simaRleebi,<br />

jgufebis nakrebi, romelic emxrobo<strong>da</strong> memarcxeneebs, inglisuri<br />

departamentis sawinaaRmdego saprotesto msvlelobebs awyobdnen~ (148).<br />

amerikis SeerTebul StatebSi <strong>da</strong> yvelaze liberalur demokratiebSi<br />

politikuri reformis gamocdileba, gitlinis azriT, efuZneba koaliciebis<br />

Seqmnas, umravlesobis aliansebis SeqmnisaTvis <strong>da</strong>rwmunebisa <strong>da</strong><br />

molaparakebebis unaris CaTvliT, aliansebis, romelTac SeuZlia, saarCevno<br />

SejibrSi, warmatebiT gaataron reformis idea mis ganxorcielebasTan<br />

erTad. separatizmi, rogorc riski identobis politikaSi, winaaRmdegobaSia<br />

koaliciis SeqmnasTan, gansakuTrebiT iseT mravalferovan sazogadoebaSi,<br />

rogoricaa amerikis SeerTebuli Statebi, romelic moicavs interesTa <strong>da</strong><br />

Zalauflebis jgufTa farTo diapazons: `politika multirasobriv<br />

sazogadoebaSi aris aliansebis Seqmna, xolo aliansebis Seqmnis samuSao ar<br />

274


miiRweva ricxvebis SekrebiT. ... identobis politikis mebrZol aqtivistTa<br />

Soris arsebuli varaudi, rom bunebrivi aliansebi arsebobs<br />

araTeTrkanianobis nia<strong>da</strong>gze, sruliad sentimentaluria~ (114, 117).<br />

magram identobis politikis kritikis farglebs gareT, politikisa <strong>da</strong><br />

epistemologiis TvalsazrisiT, ZiriTadi elementi kvlav aris<br />

multikulturalistebis saerTo ocnebis ararseboba. Tumca, rogorc Tavad<br />

gitlinma (1995) ikiTxa, Tu Cven varT saerTo ocnebis bindSi, rogor mox<strong>da</strong><br />

am saerTo ocnebis formulireba? safuZveli, yvelaze abstraqtul,<br />

epistemologiur doneze, advili <strong>da</strong>sadgenia. es gaxlavT ganmanaTlebloba.<br />

amerikaSi sakmaod Znelia konkretul, politikur <strong>da</strong> istoriul doneze<br />

saerTo kulturis cnebis identificireba.<br />

gitlinis mosazrebiT, SesaZloa es yvelaferi arsebiTad warmoadgens<br />

amerikuli ocnebis, <strong>da</strong> ara amerikuli kulturis cnebas, `rom movaxdinoT<br />

lipmanis parafrazireba: amerika jer ar arsebobs. is aris koleqtiuri<br />

molodini. magram rogor xdeba potencialis gaziareba?~ (47). saerTo<br />

kultura araferia Tu ara yvela a<strong>da</strong>mianisaTvis universaluri uflebebis<br />

SegrZneba, an, gitlinis sityvebiT rom vTqvaT, amerikis konstituciis<br />

jefersoniseul Sesavals rom <strong>da</strong>vakvirdeT, igi efuZneba `sicocxlis,<br />

Tavisuflebisa <strong>da</strong> bednierebisaken swrafvisaTvis~ Ziebis cnebas, fraza,<br />

romelsac gitlini (miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom igi <strong>da</strong>rwmunebulia a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebaTa universaluri deklaraciis mniSvnelovnebaSi), miiCnevs Tavissave<br />

arsTan <strong>da</strong>pirispirebaSi myof frazad (48).<br />

amgvarad, gitlini ar icavs garkveul zogad kulturas, raTa igi<br />

SenarCundes, an energia Seematos kulturuli normis meSveobiT. faqtiurad,<br />

igi amtkicebs, rom erT-erTi, rac gahyveba aSS-s gamocdilebas Tu<br />

politikur kulturas, aris, ara imdenad uitmenis gamonaTqvami `mravali<br />

erisgan Sedgenil erze~, aramed is, rac aSS-s gamocdilebisaTvis unikaluri<br />

Cans <strong>da</strong> tipiuria Zlieri libertarianuli elferis mqone liberaluri<br />

filosofiis upiratesobisTvis, `farTod gavrcelebuli mowoneba<br />

xelisuflebisadmi upativcemulobisa” (43). gitlini icavs garkveuli<br />

ocnebis aRdgenas <strong>da</strong> misTvis sicocxlis <strong>da</strong>brunebas individualurad <strong>da</strong><br />

koleqtiurad demokratiuli samoqalaqo Rirsebebisken swrafvisas.<br />

misi analizi<strong>da</strong>n gamomdinareobs is, rom ganmanaTlebloba Sesabamisi<br />

safuZvelia am ocnebisaTvis, miuxe<strong>da</strong>vad im faqtisa, rom poziciuri<br />

midgomebi (rasac igi uwodebs `perspeqtivizms~) `ver axerxeben, an ar surT<br />

imis gacnobiereba, rom maTi <strong>da</strong>intereseba <strong>multikulturalizmi</strong>T,<br />

identobebiT, perspeqtivebiT, araTanazomieri msoflxedvelobebiT <strong>da</strong> a.S.<br />

warmoudgeneli iqnebo<strong>da</strong>, rom es ar yofiliyo ganmanaTleblobis<br />

principebis farTod miRebisaTvis, iseTi principebis miRebisaTvis,<br />

275


ogoricaa yvela individis mniSvnelovneba, Rirsebis ufleba <strong>da</strong> socialuri<br />

wesrigi~ (214). miuxe<strong>da</strong>vad amisa, gitlini gvafrTxilebs, rom<br />

ganmanaTleblobam `aRmarTa azrovnebis Zlieri struqturebi, magram man<br />

aseve Seqmna mJava am struqturebis <strong>da</strong>sarRvevad~ (216).<br />

mokled, es aris universaluri uflebebis maradiuli memkvidreoba, rac<br />

identobis politikas aZlevs epistemologiur safuZvlebs, radgan ufleba –<br />

iyo gansxvavebuli, aris a<strong>da</strong>mianuri ufleba. am TvalsazrisiT,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> <strong>da</strong>gvanaxebs moqalaqeobis sazRvrebs, magram igi aseve<br />

<strong>da</strong>gvanaxebs saxelmwifos sazRvrebsac, mesame TavSi a<strong>da</strong>mianis uflebebze <strong>da</strong><br />

globalizaciaze Cveni diskusiis mimarTulebiT.<br />

maSin, gitlinis rekonstruirebuli kritikuli modernizmis mixedviT,<br />

ra aris <strong>multikulturalizmi</strong>s, rogorc identobis politikis<br />

alternativebi? gitlini (1995) sasowarkveTilebiT aRsavse Cans, roca wers:<br />

`sakiTxi ase dgas, rogor SevuwyoT xeli soli<strong>da</strong>robis suliskveTebas<br />

gansxvavebaTa sazRvris orive mxares – soli<strong>da</strong>robas `nebismier a<strong>da</strong>mianTan,<br />

romelic itanjeba~. vinai<strong>da</strong>n, cxadia, rom es suliskveTeba spontanurad ver<br />

warmoiSoba gaZlierebuli jgufebis SigniT, romelTagan TiToeuli<br />

<strong>da</strong>kavebulia sakuTari gansxvavebebis <strong>da</strong>xvewiT sxva jgufebisgan<br />

<strong>da</strong>moukideblad~ (217).<br />

gitlinis <strong>multikulturalizmi</strong>s kritika, aSkarad, sruliad<br />

gansxvavdeba makkartis kritikisagan. gitlini braldebebs uyenebs<br />

multikulturalizms, ara mxolod imitom, rom misi miznebi bundovania,<br />

misi politika ganxeTqilebis gamomwvevi, xolo misi logika<br />

reduqcionisturi, <strong>da</strong> xels uwyobs `perspeqtivistul~ an poziciur<br />

midgomebs, romlebic efuZneba kerZo <strong>da</strong> ara universalur Taviseburebebs;<br />

aramed aseve, klasikuri pozicii<strong>da</strong>n, imitom, rom mravalferovneba ar<br />

SeiZleba <strong>da</strong>cilebuli iyos ubralo xalxisgan. gitlini amtkicebs: `Tu<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> ar aris gamagrebuli saydeniT ubralo xalxSi, maSin<br />

centri<strong>da</strong>nuli energia <strong>da</strong>Zlevs nebismier Tav<strong>da</strong>debas zogadi sikeTisadmi”<br />

(236).<br />

Tavis <strong>da</strong>skvnaSi gitlini ar aris maRalfardovani an apokalifsuri,<br />

aramed sakmaod TavSekavebuli <strong>da</strong> win<strong>da</strong>xedulia, SesaZloa imitom, rom<br />

SeZrulia mis winaSe mdgari amocanis mniSvnelovnebiT. gitlini (1995)<br />

askvnis:<br />

ueWvelad – erTianobis gza ar iZleva utopiur miznebs. igi, faqtiurad<br />

gvTavazobs uamrav siZneles. umravlesobebi modian <strong>da</strong> midian; maTi<br />

Tavmoyra ar aris advili saukeTeso garemoebebSi. wes-Cveulebebi <strong>da</strong><br />

rasebi farTod miRebulia – arsad ufro metad, vidre saocrad guluxv,<br />

276


mravalferovan, poliglot amerikaSi. aSkarad, a<strong>da</strong>mianebi motivirebuli<br />

arian klanis, religiisa <strong>da</strong> rasisadmi loialobiT. amasobaSi, kapitali<br />

miemarTeba sazRvrebis gaswvriv sinaTlis siswrafiT, maSin roca samuSao<br />

Zala moZraobs a<strong>da</strong>mianuri siCqariT. (237)<br />

gitlinis pozicia mkveTrad gansxvavdeba, magaliTad, peter maklarenis<br />

revoluciuri <strong>multikulturalizmi</strong>s (1997b) bolo paragrafebisgan. misi<br />

postskriptumi ase iwyeba: `haerSi sisxlis sunia. SeSlilTa reJimi iyureba<br />

sibneli<strong>da</strong>n, romelic <strong>da</strong>saSvebad emzadeba. es sibnele moitana<br />

neoliberalizmis cru <strong>da</strong>pirebebma <strong>da</strong> liberaluri demokratiis cru<br />

imedebma~ (301). igi asrulebs: “la linea-s samxreTiT, meqsikaSi, gangsteri biWebi<br />

nesaualkoiotli<strong>da</strong>n, romlebsac aZlierebs La Ban<strong>da</strong> <strong>da</strong> politikuri mamacoba,<br />

<strong>da</strong>dian blokebiTa <strong>da</strong> ocnebebiT mokirwylul quCebSi. es isaa, risganac<br />

corridos (baladebi) aris Seqmnili. ... xolo kapitalizmis wvrilzolian<br />

kostiumebian gangsterebs urCevniaT, TrTodnen misi mokrZalebuli sidiadis<br />

winaSe <strong>da</strong> gaaqrolon bentli qalaqgareT apokalifsis <strong>da</strong>dgomamde~ (301).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad maklarenis apokalifsuri gafrTxilebisa,<br />

ganmanaTleblobis gitliniseuli <strong>da</strong>cva gzas uxsnis <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

(multikulturuli mravalferovnebisa <strong>da</strong> kulturuli pluralizmis<br />

cnebebis CaTvliT) yvelaze Camafiqrebel braldebas amerikis SeerTebul<br />

StatebSi, romelic SemogvTavaza rasel jekobim (1994). igi Tamamad acxadebs,<br />

rom <strong>multikulturalizmi</strong> araferia Tu ara miTi <strong>da</strong> ideologia, axali<br />

Jargoni:<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> <strong>da</strong> kulturuli mravalferovnebisa <strong>da</strong> kulturuli<br />

pluralizmis monaTesave terminebi axal Jargons warmoadgens.<br />

ganuwyvetlivi moxmobiT, isini aRniSnavs nebismier rames <strong>da</strong> yvelafers. es<br />

ar aris mxolod <strong>da</strong>udevari sityvebis magaliTi; es frazebi iqca axal<br />

ideologiad. ufro provokaciulad rom vTqvaT: <strong>multikulturalizmi</strong>,<br />

rogorc programa ifurCqneba, xolo rogorc realoba – sustdeba.<br />

kulturuli mravalferovnebis <strong>da</strong>f<strong>da</strong>febis cema faravs arasasurvel<br />

simarTles: kulturuli gansxvavebebi ki ar izrdeba, aramed mcirdeba.<br />

kargia Tu cudi, mxolod erTi kultura xarobs amerikis SeerTebul<br />

StatebSi, biznesis, muSaobisa <strong>da</strong> moxmarebis kultura. (121-122)<br />

jekobisaTvis kulturebis mravalferovneba amerikis SeerTebul<br />

StatebSi momxmarebelTa sazogadoebis SigniT arsebobs. es mravalferovani<br />

kulturebi alternativas ar sTavazoben konsumerizmsa <strong>da</strong> kapitalizms,<br />

xolo <strong>multikulturalizmi</strong>s ideologiis <strong>da</strong>mcvelebi ubralod eZeben<br />

`saukeTeso gzas amerikul meinstrimSi Sesasvlelad <strong>da</strong> keTildReobis<br />

misaRwevad~ (123). konsumerizmisadmi maTi miswrafebis gamo <strong>da</strong> im faqtis<br />

gamo, rom Cven yvela vyalibdebiT kulturuli politikis<br />

globalizaciasTan SexebiT masmediis meSveobiT (rasac bevri<br />

277


<strong>da</strong>a<strong>da</strong>stureb<strong>da</strong>, rom aris ubralod kulturis msoflio masStabiT<br />

`amerikanizacia~), jekobi skeptikurad aris ganwyobili im garemoebisadmi,<br />

rom amerikis kulturuli heterogenuloba asaxavs sxva<strong>da</strong>sxva kulturebs<br />

Soris interaqciebs, Tun<strong>da</strong>c afroamerikuli TemebisaTvis, sa<strong>da</strong>c<br />

`moxmarebis kultma gaJRinTa emociuri <strong>da</strong> kulturuli cxovreba<br />

afroamerikeli bavSvebisaTvis <strong>da</strong>mangreveli SedegebiT~ (124).<br />

politikuri TvalsazrisiT, jekobis (1994) kritika nawilobriv<br />

Tanxvdeba gitlinisa <strong>da</strong> makkartis kritikas, gansakuTrebiT maSin, roca igi<br />

amtkicebs, rom <strong>multikulturalizmi</strong> aris<br />

maneruli fraza eTnikuri <strong>da</strong> rasobrivi uTanasworobisTvis <strong>da</strong> zogjer<br />

kompensatorul diskriminaciisTvis... [magram SeiZleba iseve usargeblo<br />

iyos <strong>da</strong>JinebiT vamtkicoT rasobrivi jgufebis proporciuli<br />

reprezentacia]. rasobrivi <strong>da</strong> eTnikuri uTanasworobebis, rogorc<br />

kulturuli gansxvavebebis ganmarteba, ara mxolod arazustia, aramed<br />

cud situacias kidev ufro uaresad aqcevs. igi xels uwyobs jgufis<br />

Sovinizmisa <strong>da</strong> SuRlis gaRvivebas; igi gulisxmobs, rom yovel jgufs<br />

aqvs gansakuTrebuli perspeqtiva <strong>da</strong> inteleqti, romelsac TiToeuli<br />

wevri warmoadgens. afroamerikels, Semdgom, qiraoben, ara ubralod<br />

samarTlianobis gamo, aramed kulturuli mizezebiT: igi atarebs<br />

gansakuTrebul sensibilurobas. (126)<br />

mokled, jakobisaTvis <strong>multikulturalizmi</strong>s es ideologia saubrobs,<br />

ara imdenad gansxvavebul cxovrebebze gansxvavebul kulturebSi, aramed<br />

gansxvavebul cxovrebis stilebze amerikul sazogadoebaSi, romelSic<br />

yvela miiswrafvis imisken, rom isiamovnos erTi <strong>da</strong> igive amerikuli<br />

kapitalisturi <strong>da</strong> konsumeristuli meinstrimi cxovrebis stiliT.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad misi mkveTrad gansazRvruli klasobrivi orientaciisa <strong>da</strong><br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s gaucxoebis kritikisa klasis <strong>da</strong> kapitalizmis<br />

gagebis naklebobis gamo, jakobis kritikis zogierTi nawili SesaZloa,<br />

bolos <strong>da</strong> bolos, nawilobriv Tanxvdebodes <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

neokonservatiuli kritikis ZiriTad komponentebs.<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s romel versiasac ar un<strong>da</strong> uWerdes mxars<br />

a<strong>da</strong>miani, an iTvaliswinebdes kritikuli perspeqtivi<strong>da</strong>n, naTelia, rom<br />

multikulturalizmze debatebi <strong>da</strong>kavSirebulia globalizaciaze,<br />

emigraciaze, sazRvris identobebis politikaze, rasaze, eTnikurobasa <strong>da</strong><br />

postkoloniur literaturaze Teoriuli msjelobis axal formebTan.<br />

SeiZleba (<strong>da</strong> ironiulia, rogorc zemoT aRvniSne) arsad ar aris ise cxadi,<br />

rogorc <strong>multikulturalizmi</strong>s (rogorc socialuri moZraobis <strong>da</strong> rogorc<br />

multikulturuli ganaTlebis neokonservatiul) kritikaSi, rom kritika,<br />

SemTxveviT ga<strong>da</strong>iqca <strong>multikulturalizmi</strong>s winaaRmdeg kampaniad.<br />

278


identobisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s kritikulad sa<strong>da</strong>vo<br />

sakiTxebi: <strong>da</strong>skvna<br />

vin un<strong>da</strong> iTxovos patieba <strong>da</strong> vis SeuZlia miteveba? maT, vinc, amdeni wlis<br />

ganmavlobaSi savse magi<strong>da</strong>s usxdnen moyirWebamde, xolo Cven sikvdilTan<br />

visxediT yovel dRe ise, rom aRar gveSinia misi? maT, vinc gaivses<br />

TavianTi jibeebi <strong>da</strong> TavianTi sulebi formaluri sityvebiTa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>pirebebiT? mkvdrebs, Cvens mkvdrebs, ise ulmoblad <strong>da</strong>xocilebs<br />

`bunebrivi~ sikvdiliT, anu wiTelaTi, gripiT, tropikuli ciebiT,<br />

qoleriT, tifiT, mononukleoziT, tetanusiT, pnevmoniiT, malariiTa <strong>da</strong><br />

kuW-nawlavisa <strong>da</strong> filtvebis sxva seniT? Cvens mkvdrebs, ise ulmoblad<br />

<strong>da</strong>xocilebs, ise demokratiulad <strong>da</strong>xocilebs. Cvens mkvdrebs, romlebic<br />

ise <strong>da</strong>ixocnen, rom aravis <strong>da</strong>uTvlia <strong>da</strong> ar uTqvams bolos `sakmarisia?~<br />

es azrs SesZen<strong>da</strong> am gar<strong>da</strong>cvalebebs, ise rom vinme ikiTxav<strong>da</strong> saerTo<br />

mkvdrebze, Cvens mkvdrebze, rom amjerad isini brundebian<br />

sicocxlisaTvis <strong>da</strong> ara Tavi<strong>da</strong>n mosakvdomad? maT vinc Cvens xalxs<br />

mmarTvelobis ufleba <strong>da</strong> unari mouspo? maT, vinc Cvens wes-Cveulebebs,<br />

fersa <strong>da</strong> enas pativi ar miago? maT, vinc Cven gveqceo<strong>da</strong>, rogorc ucxoebs<br />

Cvensave qveyanaSi <strong>da</strong> vinc gvTxov<strong>da</strong> dokumentebsa <strong>da</strong> kanonebis<br />

morCilebas, romelTa arsebobasa <strong>da</strong> samarTlianobasac Cven ignorirebas<br />

vukeTebT? maT, vinc gvawameb<strong>da</strong>, gvapatimreb<strong>da</strong> <strong>da</strong> gvaqrob<strong>da</strong>, radgan sur<strong>da</strong><br />

miwis nawili, didi nawili, <strong>da</strong> ara mcire, mxolod miwa, sa<strong>da</strong>c SegveZlo<br />

mosavlis aReba muclis amosavsebad? vin un<strong>da</strong> iTxovos patieba <strong>da</strong> vis<br />

SeuZlia miteveba?<br />

– Subcoman<strong>da</strong>nte Marcos, “¿De que nos van a perdonar?”<br />

(inglisuri Targmanis avtori: juli en tompsoni)<br />

es epigrafi, romelic aRebulia sapatista subkoman<strong>da</strong>nte markosis<br />

cnobili werili<strong>da</strong>n Jurnali Proceso-saTvis meqsikaSi, 1994 wlis sapatista<br />

amboxebi<strong>da</strong>n mcire xnis Semdeg, ukiduresad naTlad asaxavs liberalizmis<br />

sazRvrebs <strong>da</strong> gmobs mis Sedegebs. liberaluri <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

momxreebi amtkiceben, rom es (1) gazrdis samarTlianobas (amerikis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva eTnikurobebis diapazonisa <strong>da</strong> simdidris warmodgeniT) <strong>da</strong> (2)<br />

gazrdis tolerantobas (moswavleTa istoriis mniSvnelobis<br />

mravalricxovan perspeqtivebTan miaxlovebiT). `am TvalsazrisiT,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> amerikuli identobis cnebas raodenobrivad zrdis<br />

afroamerikelebis, amerikeli indielebisa <strong>da</strong> msgavsTa mimarT yuradRebis<br />

moTxovniT, magram Tavis adgilze tovebs identobis erTian cnebas~ (skoti,<br />

1992:13).<br />

279


me vasabuTebdi, rom <strong>multikulturalizmi</strong>s yvelaze mniSvnelovani <strong>da</strong><br />

namdvilad orginaluri Tviseba efuZneba liberalur pluralistur<br />

perspeqtivas, rac kargad aris warmodgenili mis kritikul midgomaSi jeims<br />

benqsisa <strong>da</strong> kolegebis (1993) naSromSi. pluralistur farglebSi, identoba<br />

`gagebulia, rogorc wes-Cveulebebis, praqtikebis <strong>da</strong> mniSvnelobebis<br />

<strong>da</strong>dgenili wyebis referencialuri niSani <strong>da</strong> maradiuli memkvidreoba,<br />

advilad identificirebadi sociologiuri kategoria, saerTo Tvisebebis<br />

<strong>da</strong>/an gamocdilebebis wyeba~ (skoti, 1992:14).<br />

egzistencialisturi <strong>da</strong> ara mxolod sociologiuri Tvalsazrisi<strong>da</strong>n,<br />

identoba aseve <strong>da</strong>kavSirebulia <strong>da</strong>cvis, mikuTvnebulobisa <strong>da</strong> aRiarebis<br />

ZiriTad grZnobebTan <strong>da</strong> gamocdilebebTan. rogorc kornel vesti (naSromSi,<br />

vesti, klori de alba <strong>da</strong> Sorris, 1991) ase <strong>da</strong>majereblad amtkicebs:<br />

a<strong>da</strong>mianebi sakuTari Tavis identificirebas axdenen garkveuli<br />

saSualebebiT, raTa <strong>da</strong>icvan sakuTari sxeulebi, TavianTi Sroma, TavianTi<br />

Temebi, cxovrebis wesi; raTa asocirebulni iyvnen im a<strong>da</strong>mianebTan, vinc<br />

maT miawers mniSvnelovnebas; <strong>da</strong> aRiarebis miznisaTvis, rom aRiarebuli<br />

iyvnen, rom igrZnon, rom ekuTvnian jgufs, klans, toms, Tems. ise rom,<br />

nebismier dros, rodesac vsaubrobT garkveuli jgufis identobaze drosa<br />

<strong>da</strong> sivrceSi, Zalze zustad un<strong>da</strong> aRvniSnoT, Tu ra aris sarwmuno<br />

alternativa maTTvis nebismier konkretul momentSi. (57)<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, mravalferovneba, rogorc swavlis procesi uwyvetad<br />

aocebs Semswavlels <strong>da</strong> qmnis pirobebs identobisa <strong>da</strong> codnis mravalgzis<br />

gancdisaTvis, ara mxolod, rogorc <strong>da</strong>cva, mikuTvnebuloba <strong>da</strong> aRiareba –<br />

WeSmaritad egzistencialisturi moTxovnebi – aramed aseve, rogorc gza<br />

WeSmariti, ganviTarebadi me-s sapovnelad, risi namdvilad gageba, gamoxatva<br />

<strong>da</strong> Tun<strong>da</strong>c saxeldeba bevr Cvengans ase rTulad miaCnia.<br />

kantis azramde misvlis gareSe, romlis mixedviTac, Cven verasodes<br />

SevZlebT srulad gagebas Cveni individualuri cxovrebis <strong>da</strong>dgenili<br />

narativis, rogorc mravalferovani Temebis istoriaSi aRbeWdilisa,<br />

romelsac Cven mivekuTvnebiT, identobis rogorc individualuri (<strong>da</strong><br />

koleqtiuri, aseve) swavlis aRiarebaSi arsebobs raRac warmoudgenlad<br />

piradi, rac ukeT aris aRbeWdili poeziaSi, vidre analitikur<br />

filosofiaSi.<br />

qvemoT warmodgenili leqsi, romelic SeTxzulia berklis studentis<br />

mier Cikano literaturuli Semoqmedebis Sesaxeb naSromis <strong>da</strong>weris Semdeg,<br />

sakmaod kargad gadmogvcems identobis, rogorc samu<strong>da</strong>mo, gasaocari<br />

zeSTagonebis gancdis mniSvnelobas. identoba aris swavlis, codnisa <strong>da</strong><br />

aRiarebis gza.<br />

280


vin<br />

Cems kaleidoskopSi cqerisas vekiTxebi:<br />

– gicnob?<br />

borZikiT vpasuxob <strong>da</strong> veZeb sakuTar Tavs,<br />

– ra vici...<br />

ara mgonia arsebobdes `me~.<br />

rom ganvsazRvro, vin var me, niSnavs SevzRudo Cemi Tavi imis gancdisgan, Tu<br />

var me<br />

xval<br />

SemiZlia giTxra, ra Sevicne Cemi Tavis Sesaxeb, <strong>da</strong> ras<br />

vfiqrob, ra Seadgens Cems arsebas.<br />

magram, vin `var me~,<br />

Cemi pirovneba,<br />

aris maradiuli<br />

yoveldRiuri<br />

gasaocari<br />

zeSTagoneba;<br />

igi arsebobs, radgan me varsebob<br />

cvalebad drosa <strong>da</strong> sivrceSi<br />

sxva<strong>da</strong>sxvanairad<br />

magram cxovrebaSi, miwaze <strong>da</strong>myarebuli<br />

var aq <strong>da</strong> axla.<br />

erTxel mindo<strong>da</strong>, mivkrodi identobas<br />

arasodes var sakmarisad <strong>da</strong>mkvidrebuli<br />

`laTina~ an `qali~, an ... nebismieri – magram axla,<br />

axla vebRauWebi WeSmaritebas sakuTar Tavze;<br />

Ddrois Sedgenil Sromas,<br />

281


Mme-s `poststruqturalistur~ cnebas,<br />

sxva<strong>da</strong>sxva elementTa kulminacia, rac<br />

marjved ar ergeba yuTs;<br />

ar SemiZlia movniSno igi, rodesac mTxoven: <strong>da</strong>asaxeleT sakuTari vinaoba<br />

rogorc:<br />

laTina?<br />

– diax,<br />

laTinoamerikeli?<br />

– vfiqrob, asea…<br />

araTeTrkaniani laTinoamerikeli?<br />

– hmm, ras niSnavs es?<br />

mdedrobiTi sqesis?<br />

– diax.<br />

qali?<br />

– ase vityodi. maram magiT ras gulisxmob mainc...?<br />

imdeni gamouTqmeli elementi poulobs Tavis gzas<br />

CemSi <strong>da</strong> gamoxatavs Tavs<br />

yoveldRiurad.<br />

isini Tavs iyrian ise, rom ar vici.<br />

Tumca, ara Cemi aRiarebis gareSe –<br />

me vafaseb maT mogzaurobas CemSi <strong>da</strong> Semdgom<br />

aRmoCenas;<br />

elementebi, romlebic mexebian –<br />

gaurkvevlad,<br />

TavianTi SeupovrobiT<br />

uwyvetad marqmeven saxels,<br />

maZleven guls, suls<br />

cxovrebas.<br />

282


vafaseb swavlas,<br />

gamocdilebas –<br />

survils sicilisa <strong>da</strong><br />

imisa, rom vuyvarde,<br />

siyvarulisa <strong>da</strong> cxovrebisa<br />

<strong>da</strong>usrulebeli fiqriT imaze, Tu<br />

vin var me.<br />

identoba aris aRmoCenisa <strong>da</strong> swavlis procesi. Gloria ledsonbilingsTan<br />

Cems saubarSi, man Zalze garkveviT aRniSna erovnul<br />

identobasTan kavSirebze fiqris Sesaxeb: `rac kvlevisagan miviReT aris is,<br />

rom un<strong>da</strong> arsebobdes garkveuli eTnikuri afiliacia, sanam a<strong>da</strong>miani<br />

erovnul identobasTan kavSirs <strong>da</strong>amyarebs. nawili imisa, rac skolebSi<br />

xdeba, aris eTnikurobis uaryofa <strong>da</strong> rasobrivi gansxvavebis uaryofa <strong>da</strong><br />

imis varaudi, rom Cven varT `sufTa amerikelebi~ (tores, 1998a:193).<br />

mravalferovneba, meore mxriv, rogorc skoti (1992) amtkicebs: `niSnavs<br />

identobaTa simravles <strong>da</strong> igi aRiqmeba, rogorc a<strong>da</strong>mianuri arsebobis<br />

mdgomareoba <strong>da</strong> ara gansxvavebaTa formulirebis Sedegi, rac Seadgens<br />

Zalauflebis ierarqiebs <strong>da</strong> asimetriebs~ (14).<br />

`analitikuri agonia~ aris termini, romelic gamoiyeneba imisaTvis, rom<br />

yvelaze kargad aRweros am procesis sirTule: identoba <strong>da</strong><br />

mravalferovneba ar SeiZleba arc mivakuTvnoT <strong>da</strong> arc gamovacalkevoT<br />

klasis upiratesobisgan. kornel vesti (naSromSi vesti, klori de alba <strong>da</strong><br />

Sorris, 1996) <strong>da</strong>eTanxmebo<strong>da</strong>, vinai<strong>da</strong>n igi asabuTebs, rom `saxeldebis es<br />

istoriuli procesi aris nawili memkvidreobisa, ara mxolod TeTri<br />

upiratesobisa, aramed klasis upiratesobisa~ (57).<br />

imis saCveneblad, Tu ramdenad rTuli ga<strong>da</strong>sawyveti SeiZleba iyos<br />

identobis sakiTxi, modiT, <strong>da</strong>vubrundeT gitlinis (1995) analizs. imis<br />

aRniSvniT, rom zogierTi termini swrafad iqceva kliSed <strong>da</strong> rom<br />

kategoriebi xdeba gazviadebuli, gitlini akritikebs skotis pozicias.<br />

gitlini iwyebs skotis citirebas Semdegnairad:<br />

[g]ansxvavebebi <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva identobaTa Taviseburebebi warmoiSoba<br />

diskriminaciiT. ... [g]ansxvaveba ukavSirdeba raRacas, rasac sasicocxlo<br />

mniSvneloba aqvs individis, an jgufis me-s SegrZnebasTan <strong>da</strong> igi Seadgens<br />

Zalauflebis urTierTobas interesTa <strong>da</strong> problemaTa wyebasTan erTad,<br />

rac ar wydeba advilad, an Cerdeba universalizmis principiT. (204)<br />

283


magram gitlini asabuTebs:<br />

skotis meore citataSi pirveli wina<strong>da</strong>deba niSnavs, rom gansxvavebebi<br />

<strong>da</strong>iyvaneba Zalauflebis urTierTobebze, rac aSkarad mc<strong>da</strong>ria. (rusebi<br />

aRiqvamen, rom afrikelebi `gansxvavebuli~ arian, magram ara imitom, rom<br />

maT aucileblad aqvT Zalaufleba afrikelebze, an imitom rom<br />

afrikelebs rame Zalaufleba aqvT maTze.) Tu wina<strong>da</strong>debis pirveli nawili<br />

niSnavs, rom gansxvaveba avtomaturad qmnis Zalauflebis urTierTobas,<br />

igi aSkarad mc<strong>da</strong>ria. (qurTebi <strong>da</strong> tutsi gansxvavdebian, magram maT aqvT<br />

Zalze mcire kavSiri, Tuki raime kavSiri saerTod arsebobs.) es niSnavs,<br />

rom gansxvaveba qmnis mxolod Zalauflebis urTierTobas, rac aSkarad<br />

mc<strong>da</strong>ria. (Tu me momwons Sister Souljah-s repi, es imas ar niSnavs, rom mas<br />

Zalaufleba aqvs, maiZulos Tavisi kompaqt diskebis yidva.) Tu es imas<br />

niSnavs, rom Zalauflebis urTierTobebi ar arsebobs gansxvavebis gareSe,<br />

es tavtologiuria. ... am terminebis Seumowmebeli gamoyeneba varaudobs,<br />

rom cxovrebiseuli gamocdileba tolfasia mxolod enisa <strong>da</strong> garemos<br />

institutebisa. aseve, imis Tqma, rom identobebi (magaliTad, qalebi an<br />

homoseqsualebi) `konstruirebulia~ istoriaSi, simarTles asaxavs, rom<br />

iarliyebi icvleba, mxolod kategoriebi arseboben SezRuduli droiT,<br />

magram xSirad imdenad ganfenilia, rom vivaraudoT, rom isini<br />

arafrisganaa konstruirebuli. (204)<br />

Zalaufleba <strong>da</strong> gansxvaveba <strong>multikulturalizmi</strong>s narativSi yovelTvis<br />

urTierT<strong>da</strong>kavSirebulia identobaze diskusiasTan. Tumca, erovnuli<br />

identoba, teritoriuli soli<strong>da</strong>robis yvelaze mniSvnelovani forma,<br />

romelic efuZneba erT erovnul saxelmwifos <strong>da</strong> patriotizmis<br />

gamocdilebis, grZnobisa <strong>da</strong> saerTo kulturuli memkvidreobis cnebebs, ar<br />

warmoadgens fiqsirebul markers, romelic waruZRveba moqalaqeebs<br />

loialobebisa <strong>da</strong> soli<strong>da</strong>robebis maTeul arCevanSi. erovnuli identoba,<br />

rogorc Jiro (1992) naTlad ayalibebs `yovelTvis aris cvalebadi,<br />

ga<strong>da</strong>uwyveteli kompleqsi istoriuli brZolebisa <strong>da</strong> gamocdilebebisa,<br />

romlebic stimulirebulia, Seqmnilia <strong>da</strong> warmarTulia mravalferovani<br />

kulturebis gavliT. rogorc aseTi, igi yovelTvis Riaa interpretaciisa <strong>da</strong><br />

brZolisaTvis~ (53).<br />

ar aris gasakviri, rom Semdgom, erovnuli identobis cneba ukeT aris<br />

gansazRvruli istoriulad `sxvebTan~ Se<strong>da</strong>rebis meSveobiT (mag., sxva<br />

erovnul identobasTan, an eris mterTan), vidre eris ueWvel istoriul<br />

TvisebebTan <strong>da</strong> misi xalxis, rogorc homogenuri jgufis erovnul<br />

gamocdilebasTan Se<strong>da</strong>rebiT. es sakiTxi iwvevs diskusias kanonsa <strong>da</strong><br />

kulturas Soris urTierTobaze, romelsac Sevudgebi momdevno TavSi.<br />

amdenad, identobebi konstruirdeba <strong>da</strong>visa <strong>da</strong> brZolis procesSi <strong>da</strong><br />

eqvemdebareba mravalobiT interpretaciebs; identoba aris swavlis, codnisa<br />

284


<strong>da</strong> aRiarebis gza. identobebi socialuri konstruqciebia masaliTa <strong>da</strong><br />

istoriuli safuZvlebiT <strong>da</strong>, ra Tqma un<strong>da</strong>, isini efuZneba an, Tu<br />

viTvaliswinebT altiuseris Secdomas, interpelirebulia codnis aRqmiT,<br />

xedvisa <strong>da</strong> grZnobis meTodebiT, <strong>da</strong> Zalauflebis gancdili gamocdilebiT,<br />

gansakuTrebiT imiT, Tu rogori codna aris (an un<strong>da</strong> iyos) legitimurad<br />

miCneuli <strong>da</strong> un<strong>da</strong> iyos mxedvelobaSi miRebuli; rogori gamocdileba un<strong>da</strong><br />

iyos aRniSnuli <strong>da</strong> gasaTvaliswinebeli, <strong>da</strong> rogor SeiZleba Zalaufleba<br />

SeTanxmebul iqnes sxva<strong>da</strong>sxva codnaTa <strong>da</strong> gamocdilebaTa Soris. gar<strong>da</strong><br />

amisa, gamocdilebis igive cneba, rac, rogorc Cans, safuZvlad udevs<br />

identobis cnebas, rogorc joan skoti ase <strong>da</strong>majereblad amtkiceb<strong>da</strong>, aris<br />

raRac istoriulad, kulturulad <strong>da</strong> diskursiulad Seqmnili.<br />

rasakvirvelia, arsebobs erovnuli identobis gavrcelebuli Sexedulebebi,<br />

romelic `SemuSav<strong>da</strong> im kulturul gansxvavebaTa irgvliv, romlebic<br />

konstruirebulia Zalauflebis ierarqiul urTierTobebs Soris <strong>da</strong><br />

romlebic iZleva uflebamosilebas, Tu vis SeuZlia <strong>da</strong> vis ar SeuZlia<br />

ilaparakos legitimurad, rogorc amerikelma~ (Jiro, 1992, 53).<br />

rogorc maikl efli (1982b, 1986b, 1993, 1997) oc weliwadze meti xnis<br />

ganmavlobaSi ase marTebulad amtkiceb<strong>da</strong>, Zalauflebasa <strong>da</strong> codnas Soris<br />

kavSirebi gax<strong>da</strong> umniSvnelovanesi <strong>ganaTleba</strong>Si kvlevis nebismieri<br />

praqtikuli programisa <strong>da</strong> politikis SemuSavebisaTvis, gansakuTrebiT,<br />

konservatiuli aRdgenis am axal fazaSi.<br />

identoba, rogorc vasabuTebdi, ar warmoadgens fiqsirebul markers,<br />

aucilebel arss, rac zog a<strong>da</strong>mians saerTo aqvs TavianTi warmoSobis, rasis,<br />

religiuri afiliaciis, sqesobrivi upiratesobis, sqesis, an klasis<br />

safuZvelze, aramed igi aris swavlis procesi, romelic <strong>da</strong>mokidebulia<br />

konteqstze <strong>da</strong>, ra Tqma un<strong>da</strong>, Riaa interpretaciisaTvis. rogorc aseTi, igi<br />

aseve <strong>da</strong>mokidebulia im brZolaTa istoriulobaze, romlebic gavlenas<br />

axdens socialur cnobierebaze drois mocemul momentSi, qmnis<br />

gamocdilebas <strong>da</strong> gamocdilebis gacnobierebas, wvdomis mniSvnelovan<br />

process <strong>da</strong> mniSvnelobis Seqmnas im individTa mier, romlebic cdiloben,<br />

gaigon sakuTar cxovrebaTa pirobebi. Tumca, gulubryvilo iqnebo<strong>da</strong><br />

identobis gageba, rogorc mxolod ganviTarebadi narativisa, rogorc me-s<br />

socialur konstruirebaSi sityvaTa <strong>da</strong>usrulebeli TamaSisa. identoba<br />

ufro metia, vidre mxolod ritorika, argumentacia, an ganviTarebadi<br />

socialuri (<strong>da</strong> individualuri) `teqsti~, romelic konstruirdeba<br />

gamocdilebaTa sxva<strong>da</strong>sxva wyebebisa <strong>da</strong> codnis mier <strong>da</strong> meSveobiT.<br />

poeti T. s. elioti (1934) ambob<strong>da</strong>, rom `Cven gvaqvs gamocdileba, magram<br />

gvaklia mniSvneloba, mxolod mniSvnelobasTan miaxloeba aRadgens<br />

gamocdilebas.~ eliotis gamonaTqvami gveubneba, rom mocemul<br />

285


gamocdilebaze <strong>da</strong>Senebuli identobis cneba iseve bundovania, rogorc<br />

identobis cnobierebis cneba, romelic TavisTavad, varaudobs gzis<br />

<strong>da</strong>srulebis garkveul SegrZnebas, mas Semdeg, rac miaRwevs<br />

TviTidentifikaciis garkveul zRvars.<br />

Tumca – <strong>da</strong> es gaxlavT Cemi analizis principi – simboluri<br />

mniSvnelobis Seqmnis procesis, an cnobierebis gamocalkeveba SeuZlebelia<br />

Cagvris, diskriminaciisa <strong>da</strong> gamoricxvis procesebisgan, rac Seadgens<br />

a<strong>da</strong>mianTa cxovrebas, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, SegviZlia am procesis amocnoba Tu<br />

ara. es <strong>da</strong>kvirveba kidev ufro mniSvnelovania maSin, roca zogierTi<br />

kulturuli forma cdilobs <strong>da</strong>mkvidrdes, rogorc universaluri forma,<br />

rogorc metafizikuri kanoni, romliTac un<strong>da</strong> moxdes sxva socialur<br />

formirebaTa <strong>da</strong> cnobierebis Sefaseba, rogorc gvafrTxilebs skoti (1992):<br />

`procesi, romelic amkvidrebs zogis upiratesobas, tipiurobasa Tu<br />

universalobas sxvebis arasrulfasovnebis, atipiurobisa Tu<br />

individualurobis TvalsazrisiT~ (14-15).<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>sa <strong>da</strong> multikulturuli ganaTlebis Sesaxeb<br />

diskusia aris diskusia, ara mxolod kanonsa <strong>da</strong> kulturaze, aramed aseve<br />

moqalaqeobisa <strong>da</strong> demokratiis momavalze kulturulad mravalferovan<br />

kapitalistur sazogadoebebSi – diskusia, romelic warmoudgeneli<br />

sicxadiT gviCvenebs, diskursebis araproporciulobas <strong>da</strong> politikur<br />

problemebze teqnikur reagirebaTa SezRudulobas. kidev erTxel<br />

cocxldeba jon diuis landi kritikul dialogSi, romelsac paulo<br />

freiri gvTavazobs. diuisaTvis, <strong>ganaTleba</strong> moiTxovs `keTebas~, radgan<br />

codna, rogorc raobaTa mixvedra, uaryofilia im Sexedulebis<br />

sasargeblod, romelic codnas akavSirebs realobis manipulirebasTan.<br />

rodesac Cven raRac viciT, Cven viwyebT sxva gamocdilebebTan misi<br />

kavSirebis gacnobierebas <strong>da</strong> Cven SegviZlia <strong>da</strong>vakavSiroT igi Cvens sakuTar<br />

interesebTan. maSasa<strong>da</strong>me, <strong>ganaTleba</strong> moicavs moswavlis interesis<br />

gamowvevas, ara ubralod, rogorc codnis ukeT gaxsenebis saSualebas,<br />

aramed rogorc codnisa <strong>da</strong> interesis rTulad <strong>da</strong>kavSirebis saSualebas.<br />

freirs Semoaqvs epistemologiuri xedva pe<strong>da</strong>gogikaSi. diuis msgavsad,<br />

mas sjera, rom `codna~ momdinareobs gamovlil gamocdilebaTagan <strong>da</strong> ara<br />

mxolod racionaluri, `abstraqtuli~ wvdomi<strong>da</strong>n – romelsac, Tu sworad<br />

amocnobili <strong>da</strong> ganxorcielebulia, marTlac, SeuZlia gamovlil<br />

gamocdilebaTa mxolod gamdidreba. problemebis <strong>da</strong>saxvis <strong>ganaTleba</strong>,<br />

romelic winaaRmdegobaSia problemebis ga<strong>da</strong>wyvetis ganaTlebis<br />

modelebTan, iwyeba Teoriis aRmoCeniT, romelic <strong>da</strong>malulia a<strong>da</strong>mianuri<br />

faqtorisa <strong>da</strong> socialuri moZraobebis praqtikaSi. freiris<br />

epistemologiuri perspeqtiva iswrafvis, Tavis mxriv, axali codnis<br />

286


Seqmnisaken, romelic warmmarTveli, STamagonebeli iqneba, xelaxla<br />

gansazRravs <strong>da</strong> xels Seuwyobs praqtikis gagebas. Tumca, es ucnobi Teoria<br />

jer ar SemuSavebula. igi un<strong>da</strong> aRmoaCinon, gamoigonon, Seadginon, an<br />

xelaxla Seqmnan kritikul socialur Teorias <strong>da</strong>/an poeziisa <strong>da</strong><br />

literaturis esTetikasa <strong>da</strong> <strong>da</strong>Zabuli, garTulebuli <strong>da</strong> winaaRmdegobrivi<br />

praqtikebis moTxovnebs Soris inteleqtualur dialogSi.<br />

ueWvelia, freiriseuli cnobismoyvareobis epistemologiam aRiara (im<br />

politikur-pe<strong>da</strong>gogiuri ganaTlebis <strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>nve, romelmac stimuli<br />

misca mis Semoqmedebas) mravlobiTi identobebis cneba, rogorc swavlis gza<br />

<strong>da</strong>, Sedegad, misi epistemologiuri pozicia, romelsac, sul mcire, ori<br />

ZiriTadi Sedegi moaqvs pe<strong>da</strong>gogikisaTvis. erTi mxriv, freiris wvlili<strong>da</strong>n<br />

amozrdili kritikuli pe<strong>da</strong>gogika <strong>da</strong>interesebulia imiT, Tu rogor<br />

SeuZlia emansipatorul <strong>ganaTleba</strong>s SemswavlelTa (sakuTari) kulturebisa<br />

<strong>da</strong> diskursebis ganmtkiceba <strong>da</strong> amave dros maTi gaZliereba. meore mxriv,<br />

freiris mier <strong>da</strong>Zabulobebis aRiarebam obieqturobasa <strong>da</strong> subieqturobas<br />

Soris, Teoriasa <strong>da</strong> praqtikas – rogorc a<strong>da</strong>mianuri Zalisxmevis avtonomiur<br />

<strong>da</strong> legitimuri sferoebs – Soris igi miiyvana (kidev erTxel diuisgan<br />

gansxvavebiT) imis aRiarebamde, rom es diqotomiebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>Zabulobebi ver<br />

<strong>da</strong>iZleva <strong>da</strong> verc maTi sruli kompleqsurobiT Seicnoba meinstrimi<br />

meTodologiebis meSveobiT.<br />

identobis formireba aris agonaluri procesi, kompleqsuri,<br />

ukiduresad rTulad gasagebi/Sesasrulebeli siamovnebisa <strong>da</strong> tkivilis<br />

nazaviT, rac moicavs mniSvnelobis Seqmnas individualur doneze, magram<br />

igi aseve SeiZleba gacxadebuli iyos Temebisa <strong>da</strong> socialuri moZraobebis<br />

doneze. ra Tqma un<strong>da</strong>, codnis konstruirebisa <strong>da</strong> swavlis procesi,<br />

romelic SeiZleba <strong>da</strong>gvexmaros gamocdilebis amocnobaSi, iziarebs imave<br />

`normebs~, romelsac identobis swavla. (aq me mivyvebi paulo freiris ideas,<br />

rom cnobiereba Sedgenilia, rogorc sagangebo mTlianoba, romelic<br />

droebiTad axdens simbolizebas-aRniSvnas). maSasa<strong>da</strong>me, kritikuli<br />

`TviTSegneba~ diapazoniT scdeba individualuri fsiqologiuri<br />

cnobierebis maCvenebels; es, faqtiurad, aris fenomeni (vinai<strong>da</strong>n ar arsebobs<br />

ukeTesi sityva), romelic scdeba froidis fsiqologiur cnobierebas (super<br />

egos), <strong>da</strong> srulad interesdeba istoriuli <strong>da</strong> koleqtiuri cnobierebiT, anu,<br />

egreT wodebuli intersubieqtivizmis sferoTi. identobis formirebisaTvis<br />

cnobierebis am konceptualizaciis Sedegebi (romelic srulad aris<br />

gagebuli kritikul modernistul analizSi) metismetad bevria imisaTvis,<br />

rom aq iqnes moyvanili <strong>da</strong>umTavrebeli saxiT.<br />

epigrafi, romelic stimuls aZlevs am Txrobas <strong>da</strong>skvniT nawilSi,<br />

aRebulia braldebis teqsti<strong>da</strong>n, romelic <strong>da</strong>wera laTino meqsikuri sistemis<br />

287


subkoman<strong>da</strong>nte markosma CiapasSi, lakandonas tropikul tyeSi <strong>da</strong><br />

warmoadgens imis seriozul Sexsenebas, Tu ra dgas safrTxis winaSe maSin,<br />

rodesac ganvixilavT multikulturalizms <strong>da</strong> kulturisa <strong>da</strong> identobis<br />

politikaTa politikur gamowvevebs.<br />

SeniSvnebi<br />

1 moqalaqeobrivi <strong>ganaTleba</strong> moiTxovs imas, rasac tradiciulad ewodebo<strong>da</strong><br />

samoqalaqo <strong>ganaTleba</strong>, anu konstituciuri demokratiis swavleba. samoqalaqo<br />

<strong>ganaTleba</strong>sTan Cveulebriv asocirdeba sami kategoria: (a) samoqalaqo codna,<br />

romelic konstituciuri demokratiis konteqstSi moiTxovs ZiriTadi cnebebis<br />

codnas, romelic gansazRvravs demokratiis praqtikas, rogoricaa saxalxo<br />

arCevnebi, umravlesobis mmarTveloba, moqalaqeTa uflebebi <strong>da</strong> movaleobebi,<br />

Zalauflebebis konstituciuri <strong>da</strong>yofa <strong>da</strong> sabazro ekonomikaSi demokratiis<br />

ganxorcieleba, romelic gamoiyeneba, rogorc samoqalaqo sazogadoebis ZiriTadi<br />

winapirobebi; (b) samoqalaqo unarebi, romelic Cveulebriv niSnavs inteleqtualur<br />

<strong>da</strong> monawileobiT unarebs, rac xels uwyobs moqalaqeTa saR azrsa <strong>da</strong> qmedebas; <strong>da</strong><br />

(g) samoqalaqo Rirsebebi, Cveulebriv ganisazRvreba liberalur principebTan<br />

kavSirSi, rogoricaa TviTdisciplina, TanagrZnoba, tolerantoba <strong>da</strong> pativiscema.<br />

amdenad, xazi gavusvaT, rom moqalaqeobrivi <strong>ganaTleba</strong> Serwymulia politikasTan<br />

<strong>da</strong>, arsobrivad, sa<strong>da</strong>vo cnebaa. igi <strong>da</strong>kavSirebulia cnebasTan, romelsac<br />

sociologebi uwodeben `politikur socializacias~, cnebas, romelic, Tavis mxriv,<br />

individTa formirebas ukavSirebs saxelmwifo politikas. arsebobs kiTxvebi imis<br />

Taobaze, rom moqalaqeobrivma <strong>ganaTleba</strong>m xazi un<strong>da</strong> gausvas Tu ara samoqalaqo<br />

<strong>ganaTleba</strong>s, samoqalaqo unarebs <strong>da</strong> samoqalaqo Rirsebebs, rogorc es<br />

gansazRvrulia politikuri mmarTveli wreebis mier. Tu isini axdenen moqalaqis<br />

rolis konceptualizacias, ZiriTa<strong>da</strong>d, rogorc <strong>da</strong>mTmoblobisa <strong>da</strong><br />

TanamSromlobis rolisa, maT SeiZleba <strong>da</strong>afason es qcevebi <strong>da</strong> aswavlon kanonisa<br />

<strong>da</strong> mmarTvelobis Sesaxeb; Tu isini gansazRvraven rols ufro monawileobiTi<br />

TvalsazrisiT, pe<strong>da</strong>gogebma SeiZleba aswavlon moswavleebs is, Tu rogor<br />

moaxdinon gavlena saxelmwifoebriv sakiTxebze <strong>da</strong> sagangebo saxelmwifoebriv<br />

politikaze. orive Tvalsazrisi uxvad gvxvdeba aSS-s moqalaqeobrivi ganaTlebis<br />

literaturaSi~ (W. C. Parker, “Citizenship Education,” in Dictionary of Multicultural Education, ed. C.<br />

A. Grant and G. Ladson-Billings, Phoenix: Oryx, 1997).<br />

2 es ar aris adgili, sa<strong>da</strong>c gakritikebul un<strong>da</strong> iqnes homogenurobis <strong>da</strong><br />

heterogenurobis Sesaxeb diskusia, rogorc is iqna warmarTuli, Cemi azriT,<br />

sakmaod gamartivebuli <strong>da</strong> reduqcionistuli gziT (maniqevluri gza, SeiZleba,<br />

ukeTes formulirebas warmoadgendes) wignis Multiculturalism: A Critical Reader (Oxford:<br />

Blackwell, 1996) SesavalSi (romelic sxva mxriv, brwyinvaled aris <strong>da</strong>werili) Teo<br />

goldbergis mier.<br />

3 ixileT misi Black Looks: Race and Representation (Boston: South End Press, 1992).<br />

alternatiuli sociologiuri TvalsazrisisaTvis ixileT: Ruth Frankenberg, The Social<br />

Construction of Whiteness (Minneapolis: University of Minnesota Press, 1993).<br />

4 ted mitCeli <strong>da</strong> axali institucionalisturi skola ganaTlebis istoriaSi<br />

cdilobdnen eWvi SeetanaT gar<strong>da</strong>uvalobis cnebaSi saganmanaTleblo institutebis<br />

istoriaSi im brZolebze yuradRebis gamaxvilebiT, romelic Seadgens realobis<br />

transformaciis dinamikas. mitCelis TvalsazrisiT, es brZolebi Sualedur rgols<br />

warmoadgens, formas aZlevs <strong>da</strong> xazs usvams saganmanaTleblo institutebSi<br />

socialuri qmedebis institucionalizacias. institutebi iqmneba rutinebis,<br />

288


wesebis, normebisa <strong>da</strong> struqturebis safuZvelze <strong>da</strong> isini warmarTaven qmedebas<br />

qcevis garkveul sazRvrebsa <strong>da</strong> CarCoebSi. instituciuri Teoria cdilobs<br />

gaarkvios saganmanaTleblo institutebSi socialuri qmedebis racionalizaciis<br />

istoriuli <strong>da</strong> sociologiuri konfiguracia. misi momxreebi <strong>ganaTleba</strong>s xe<strong>da</strong>ven<br />

(kerZod, politikur socializacias), rogorc mizanmimarTuli racionaluri<br />

demokratiuli qmedebis zrdis instruments. Sedegad, saxelmwifos roli<br />

umTavresia instituciuri TeoriisaTvis. rogorc profesori mitCeli amtkicebs,<br />

saganmanaTleblo institutebis istoriis nebismieri kvleva un<strong>da</strong> iTvaliswinebdes<br />

`realur brZolebs, romlebmac Seqmna struqturebi <strong>da</strong> praqtikebi, romelTa<br />

TavisTavad cxa<strong>da</strong>d miRebac Cven Semdgom <strong>da</strong>viwyeT. ratom aris swavleba<br />

SenarCunebuli xalxis xarjze? ratom gvaqvs niSnebi <strong>da</strong> swavlebis etapebi? bevri<br />

profesionalisTvis <strong>da</strong> xalxis didi nawilisaTvis, am tipis kiTxvebze pasuxebi,<br />

tendenciisamebr, eyrdnoba universaliebs, ganviTarebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli <strong>da</strong><br />

institucionaluri determinizmis nairsaxeobebs. Tumca, am TvisebaTagan TiToeuls<br />

aqvs kerZo, drosTan <strong>da</strong>kavSirebuli istoria <strong>da</strong> mizezTa wyeba. am istoriebisa <strong>da</strong><br />

maTTan <strong>da</strong>kavSirebuli konfliqtebis aRdgenas didi mniSvneloba aqvs kauzaciis<br />

specifiurobis kargad garkvevisaTvis <strong>da</strong> es garkveva aucilebelia<br />

nebismierisaTvis, araprofesionalisa Tu profesionalisaTvis, romelsac<br />

ainteresebs Cveni saganmanaTleblo institutebis Secnoba <strong>da</strong> gaumjobeseba~ (Los<br />

Angeles: UCLA, 1986, xelnaweri gv. 1). amgvarad, institucionalisturi Teoriis<br />

warmomadgenelTaTvis ZiriTadi interesi aris saxelmwifo Zalauflebis eqspansia<br />

<strong>da</strong> ganaTlebis, rogorc Tanamedrove iniciaciis ceremoniis roli. isini axdenen<br />

saxelmwifo qmnadobis <strong>da</strong> ganaTlebis (rogorc moqalaqeobis erovnuli Senebis<br />

umTavresi nawilis) sajaro sistemebis gaerTianebis, eqspansiisa <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

Zalauflebis ganvrcobis konceptualizacias mosaxleobaSi. magaliTad, mitCeli,<br />

romelic iyenebs maikl kacis, devid taiakis, Bernard beilinis, lorens qreminis,<br />

maikl eflis <strong>da</strong> saganmanaTleblo institucionalizaciis kulturis kritikosTa<br />

naSromebs, cdilobs `aRadginos im ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa gageba, moqmedeba <strong>da</strong><br />

funqcionaluroba, romlebic miRebul iqna <strong>da</strong> romlebmac Cveni saganmanaTleblo<br />

institutebis formireba moaxdina~. [maSasa<strong>da</strong>me,] imis Cvenebam, garkveuli<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebi Tu rogor asaxav<strong>da</strong> specifiur interesebs specifiur droze,<br />

a<strong>da</strong>mians SeiZleba Zalze gansxvavebuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebi miaRebinos, roca dro,<br />

garemoebebi <strong>da</strong> Zalauflebis urTierTobebi icvleba. swored amgvarad, warsulis<br />

moqmedebisa <strong>da</strong> brZolis aRdgeniT, SeiZleba istoria Tanamedrove politikuri<br />

arCevanis relevanturi gaxdes~ (xelnaweri, gv. 2). am naSromis gasaocari adreuli<br />

magaliTi gaxlavT mitCelis pirveli wigni, Political Education in the Southern Farmers’<br />

Alliance (Madison: University of Wisconsin Press, 1987).<br />

5 ixileT <strong>da</strong>skvna konstruqtivizmze diskusiisaTvis.<br />

6 sasargebloa gvaxsovdes, rom sosiuri ganasxvavebs niSnebis pirobiT bunebas<br />

simboloTa motivirebul bunebisagan. sosiurisaTvis niSnis mniSvnelobis cneba<br />

aris misi poziciis funqcia asocirebul struqturaSi, an paradigmatuli <strong>da</strong><br />

Se<strong>da</strong>rebiTi urTierTobebi, rac arsebobs wyebis yvela niSanTa Soris. ena, amdenad,<br />

sosiuris modelSi, ubralod, aris urTierT<strong>da</strong>mokidebul terminTa sistema,<br />

romelSic mniSvneloba, romelsac iRebs TiToeuli termini, miiReba meore terminis<br />

erTdrouli arsebobiT.<br />

7 neokonservativizmisadmi kritikuli poziciebisaTvis ixileT: Cameron McCarthy and<br />

Warren Crichlow, “Theories of Identity, Theories of Representation, Theories of Race,” ii. Race, Identity,<br />

and Representation in Education, ed. Cameron McCarthy and Warren Crochlow (New York: Routledge,<br />

1993), xiii-xxix; Michael W. Apple, “Constructing the Other: Rightist Reconstructions of Common Sense,”<br />

in Race, Identity, ad Representation, ed. McCarthy and Crichlow, 24-39; Cornel West, Race Matters (Boston,<br />

Beacon Press, 1993); bell hooks and Cornel West, Breaking Bread: Insurgent Black Intellectual Life<br />

289


(Toronto: Between the Lines, 1991); Cornel West, “The Postmodern Crisis of the Black Intellectual,” in<br />

Cultural Studies, ed. Lawrence Grossberg, Cary Nelson, and Paula Treichler (New York: Routledge, 1992),<br />

689-705; Cornel West, “Marxist Theory and the Specificity of Afro-American oppression,” in Marxism and<br />

the Interpretation of Culture, ed. Larry Grossberg and Cary Nelson (Urbana: University of Illinois Press,<br />

1988), 17-29; Antonia Darder, Culture and Power in the Classroom: A Critical Foun<strong>da</strong>tion for Bicultural<br />

Education (New York: Bergin & Garvey, 1991).<br />

8 imedi maqvs, rom Cemi diskomforti terminologiasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, rac<br />

deskrifciulia zogadi TvalsazrisiT, magram arasrulyofilia analitikurad,<br />

gasagebi iyo mTeli am wignis masStabiT. mniSvnelovania is, rom teminologia iyos<br />

Sesabamisi, roca misi potenciuri horizontis analitikurad gaSuqebas vcdilobT.<br />

me mtkiced uarvyavi am wignSi termin `umciresobis~ gamoyeneba, rac exebo<strong>da</strong><br />

araTeTrkanian <strong>da</strong> araevropeoiduli rasis mosaxleobas, mxolod imitom, rom es<br />

aris termini, romelic ga<strong>da</strong>tvirTulia rasistuli RirebulebebiT <strong>da</strong> emociuri<br />

konotaciebiT. is, rasac amerikis SeerTebul StatebSi ewodeba umciresoba,<br />

globaluri mosaxleobis perspeqtivi<strong>da</strong>n, aris umravlesoba, xolo `TeTrkanianebi~<br />

an evropeoiduli rasa, ueWvelad, rCeba, demografiuli TvalsazrisiT,<br />

umciresobad msoflio sistemaSi. zogierT StatSi, kaliforniis msgavsad,<br />

gamoTvlilia, rom 2025 wlisaTvis umravlesoba (rac mosaxleobis 51 an met<br />

procents gulisxmobs) iqneba laTino an Cikano warmoSobis a<strong>da</strong>miani. amgvarad,<br />

termini `umciresoba~, (romelSic, Cveulebriv, laTinoamerikelebi Sedian) ar<br />

Seexeba, zusti demografiuli TvalsazrisiT, kaliforniaSi mcxovreb<br />

laTinoamerikelebs momavali saukunis pirveli meoTxedisTvis. `feradkaniani<br />

a<strong>da</strong>mianebi~ aseve problemuri kategoriaa, radgan TeTri feri ver gamoiyeneba,<br />

rogorc ara-feri <strong>da</strong> verc orientirad gamodgeba, romelTanac mimarTebaSi yvela<br />

sxva `feri~ SeiZleba Sefasdes. Tumca, `feradkaniani a<strong>da</strong>mianebi~ SeiZleba iqces<br />

politikur simbolod, vinai<strong>da</strong>n yvela Cvengani feris mqone a<strong>da</strong>miania, <strong>da</strong> Tu<br />

viswavliT, rogor vceT pativi, SeviswavloT <strong>da</strong> ganvadidoT gansxvaveba <strong>da</strong><br />

gamoviyenoT mravalferovneba, rogorc warmoebis doneze, ise ganawilebis doneze<br />

politikur ekonomiaSi, maSin Cven SegviZlia ganvaxorcieloT samoqalaqo<br />

moZraobis an<strong>da</strong>zuri gamonaTqvami, romelic Zalian popularuli gaxa<strong>da</strong> martin<br />

luTer kingma, rom Cven un<strong>da</strong> Segvafason Cveni xasiaTis SinaarsiT, <strong>da</strong> ara Cveni<br />

kanis feriT. <strong>da</strong>bolos, un<strong>da</strong> vTqva, rom riCard <strong>da</strong>ieris (1997) ga<strong>da</strong>wyvetileba, imis<br />

Taobaze, rom uwodos araTeTrkaniani warmoSobis a<strong>da</strong>mianebs `araTeTrkanianebi~,<br />

saboloo jamSi, warumatebelia, radgan igi iyenebs stan<strong>da</strong>rtul `TeTr~<br />

terminilogias, rogorc wess, romliTac un<strong>da</strong> Sefasdes gamonaklisebi.<br />

9 xalxis ganaTlebis paradigmi, laTinuri amerikis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani<br />

wvlili saganmanaTleblo reformisadmi <strong>da</strong> mWidrod <strong>da</strong>kavSirebuli CagrulTa<br />

pe<strong>da</strong>gogikasTan, iyo inteleqtualuri <strong>da</strong> politikuri STagonebis wyaro mravali<br />

reformatorisaTvis. laTinuri amerikis mikro eqsperimentTagan mravali, <strong>da</strong> misi<br />

naklebad didmasStabiani eqsperimentebi, SeiZleba CaiTvalos inteleqtualurad <strong>da</strong><br />

politikurad yvelaze energiul reformatorul eqsperimentebad msoflioSi. kargi,<br />

kompaqturi teqstisaTvis, romelSic mocemulia umetesi Teoriuli <strong>da</strong> zogierTi<br />

praqtikuli gamocdileba, ixileT Moacir Gadotti and Carlos Alberto Torres, eds., Educação<br />

popular: Utopia latinoamericana (ensaios) (São Paulo: Cortez Editore-Editora <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de de São<br />

Paulo, 1994). Targmani mzaddeba publikaciisaTvis Zed Books–is mier (inglisi).<br />

10 magaliTad, makkartis mohyavs konelis argumentis citireba: `sxva<strong>da</strong>sxva<br />

Tvalsazrisebi iZleva gansxvavebul Sexedulebebs msoflioze <strong>da</strong> zogierTi<br />

sxvebTan Se<strong>da</strong>rebiT ufro amomwuravia <strong>da</strong> Zlieri. ... Tu gsurT aswavloT<br />

eTnikurobasa <strong>da</strong> rasobriv urTierTobebze, magaliTad, ufro detaluri <strong>da</strong> Rrma<br />

wvdomaa SesaZlebeli, Tu Tqvens kurikulums SeadgenT <strong>da</strong>qvemdebarebuli eTnikuri<br />

jgufebis, <strong>da</strong> ara dominanturi jgufis Tvalsazrisi<strong>da</strong>n. ... genderul<br />

290


urTierTobebSi yvelaze naklebi upiratesobis mqoneTa Tvalsazrisma, feminizmSi<br />

gamoTqmulma, moaxdina misi transformireba. Tanamedrove feminizmma Seqmna<br />

socialuri cxovrebis farTo sferos xarisxobrivad ukeTesi analizi axal<br />

cnebaTa farTo speqtris meSveobiT (sqesobrivi politika, patriarqati, samuSaos<br />

sqesobrivi <strong>da</strong>yofa, <strong>da</strong> sxv.) <strong>da</strong> maTgan ganpirobebuli axali kvleva.~ R. W. Connell,<br />

“Curriculum, Politics, Hegemony, and Strategies of Change.” (New South Wales: Macquarie University,<br />

Department of Sociology), 16-18.<br />

11 ixileT freiris hegeliseuli ganwyobebis Cemi analizi naSromSi ”Education and the<br />

Archeology of Consciousness: Hegel and Freire,” Educational Theory 44, no. 4 (Fall 1994): 429-445.<br />

12 “¿Quien tiene que pedir perdón y quién puede otorgarlo? ¿Los que, durante años y años, se sentaron ante<br />

una mesa llena y se saciaron mienras con nosotros se sentaba la muerte, tan cotidiana, tan nuestra que<br />

acabamos por dejar de tenerle miedo? ¿Los que llenaron las bolsas y el alma de declaraciones y promesas?<br />

¿Los muertos, nuestros muertos, tan mortalmente muertos de muerte ‘natural, es decir, de sarampión,<br />

tosferina, dengue, cólera, tifoidea, mononucleosis, tetanus, pulmonía, paludismo y otras lindezas<br />

gastrointestinales y pulmonares? ¿Nuestros muertos, tan mayoritariamente muertos, tan democráticamente<br />

muertos, nuestros muertos que se iban nomás, sin que nadie llevara la cuenta, sin que nadie dijera, por fin, el<br />

‘YA BASTA!’ que devolviera a esas muertes su sentido, sin que nadie pidieran a los muertos de siempre,<br />

nuestros muertos, que regresaran a morir otra vez pero ahora para vivir? ¿Los que nos negaron el derecho y<br />

don de nuestras gentes de gobernar y gobernarnos? ¿Los que negaron el respecto a nuestra costumbres, a<br />

nuestro color, a nuestra lengua? ¿Los que no stratam como extranjeros en nuestra propia tierra y nos piden<br />

papeles y obediencia a una ley cuya existencia y justeza ignoramos? ¿Los que nos torturaron, apresaron,<br />

asesinaron y desaparecieron por el grave ‘delito’ de querer un pe<strong>da</strong>zo de tierra, no un pe<strong>da</strong>zo grande, no un<br />

pe<strong>da</strong>zo chico, solo un pe<strong>da</strong>zo al que se le pudieran sacar algo para completar el estómago? ¿Quién tiene que<br />

pedir perdón y quién puede otorgarlo?” Subcoman<strong>da</strong>nte Marcos, “¿De que nos van a perdonar?”<br />

13 Laura Silvina Torres, Berkeley, 1997 wlis 9 dekemberi, xelnaweri.<br />

14 gansxvavebze, rogorc formulirebis procesze, ixileT: Homi Bhabha, “The<br />

Commitment to Theory,” naSromSi Third cinema Reader, ed. J. Pines and P. Willemen (London: British<br />

Film Institute, 1989), 111-132, gansakuTrebiT, 12.<br />

15 kantiseuli gageba, liberalur azrovnebasa <strong>da</strong> patriotul azrovnebas<br />

(nacionalizms) Soris SeuTavseblobaTa moraluri filosofiis sferoSi,<br />

gveubneba, rom mniSvnelovania, gavigoT, rom isini, faqtiurad, Seadgenen or<br />

kontrastul (<strong>da</strong> SesaZloa SeuTavsebel) morals. erTi mxriv, arsebobs<br />

liberaluri miukerZoeblobis morali (anu, moraluri TvalsazrisiT gansja<br />

niSnavs miukerZoeblad gansjas, rac <strong>da</strong>moukidebelia individis socialuri<br />

interesebisgan, socialuri poziciebisgan Tu ganwyobebisgan). meore mxriv,<br />

arsebobs patriotizmis morali (anu, zustad imitom, rom igi Seqmnilia garkveul<br />

socialur TemSi wevrobis TvalsazrisiT, ers ar un<strong>da</strong> Seexos kritika,<br />

gansakuTrebiT erovnuli krizisis dros, <strong>da</strong>, amgvarad, patriotuli loialoba<br />

upiroboa). detaluri analizisaTvis ixileT: Alas<strong>da</strong>ir MacIntyre, “Is Patriotism a virtue?”<br />

Lindley Lecture, University of Kansas, 1984.<br />

291


7<br />

demokratiuli mულტიკულტუruli moqalaqeobis<br />

Teoriisken<br />

los anJelesi<strong>da</strong>n bostonisaken: Canaxati<br />

<strong>da</strong>fiqrdi Sens Sinagan Rirsebaze,<br />

<strong>da</strong> aRmoaCen Rirsebis sikeTes.<br />

gamoiyene igi Seni ojaxis safuZvlad,<br />

<strong>da</strong> Seni Rirseba Taobebis manZilze iarsebebs.<br />

gamoiyene igi soflis gzis saCveneblad,<br />

<strong>da</strong> es adgili gaifurCqneba momavalSi.<br />

gamoiyene igi eris warsaZRolad,<br />

<strong>da</strong> eri Seqmnis siuxves.<br />

misiT ixelmZRvanele mTlianad <strong>da</strong> igi aavsebs mTels msoflios.<br />

– tao te Cingi<br />

veraferi ise naTlad ver gviCvenebs ganaTlebisaTvis socialuri<br />

Teoriis praqtikul Sedegebs, rogorc miRebuli gamocdileba. es<br />

garkveulwilad asea, rogorc gitlini (1995) utyuarad asabuTeb<strong>da</strong>,<br />

demokratiuli multikulturuli moqalaqeobis Seqmnis mTavari mizania<br />

`gansxvavebaTa miRma soli<strong>da</strong>robis suliskveTebis~ xelSewyobis<br />

mniSvnelovnebis gacnobiereba (217).<br />

rodesac am bolo Tavs vwerdi, amekviata fiqri im gamocdilebaze,<br />

romelic bostonSi ramdenime wlis win miviRe. modiT, Tavi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>viwyeb.<br />

saRamos aT saaTze klasis, rasis, sqesisa <strong>da</strong> saxelmwifos Sesaxeb codnis<br />

kursis <strong>da</strong>srulebis Semdeg (romelic ted mitCelTan erTad mimyav<strong>da</strong><br />

kaliforniis los anJelesis universitetSi) bostonisken gavemgzavre<br />

SuaRamis, e.w. `wiTeli Tvalis~ aviareisiT. dilis 7 saaTze <strong>da</strong>Rlili, magram<br />

klasSi SesaniSnavi urTierTobiT nasiamovnebi, Cavedi bostonis loganis<br />

aeroportSi. mzad viyavi wavsuliyavi sastumroSi, raTa cota xniT <strong>da</strong>mesvena<br />

<strong>da</strong> Semdeg gamegrZelebina Cemi akademiuri saqmianoba. aeroportSi <strong>da</strong>viqirave<br />

taqsi <strong>da</strong> kembrijSi sastumros misamarTi vuTxari mZRols, romelic<br />

irlandiuri warmoSobis bostoneli gaxl<strong>da</strong>T. siCumeSi, ga<strong>da</strong>vwyvite<br />

Semodgomis <strong>da</strong>sawyisis bostoniT <strong>da</strong>vmtkbariyavi. marTlac aRtacebas<br />

hgvri<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mians xeTa mravalferovani foTlebisa <strong>da</strong> lamazi peizaJebis<br />

yureba. msur<strong>da</strong> siamovneba mimeRo ruxi feris cisgan, romelic mzesTan<br />

292


WidilSi iyo CarTuli imisaTvis, rom esTetikis qoreografia Seeqmna,<br />

romelSic Rrmad iyo aRbeWdili bostonisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli cxovreba.<br />

mZRolma maSinve mkiTxa, `sa<strong>da</strong>uri xarT?~ ver getyviT, ras ganicdian<br />

sxva emigrantebi, magram CemTvis es uxerxuli kiTxvaa. es SekiTxva, nacvlad<br />

imisa, rom ubralod pasuxad mohyves informacia civilizebuli <strong>da</strong>,<br />

Cveulebriv, umniSvnelo saubrisaTvis, yovelTvis diskomfortis SegrZnebas<br />

miCens, radgan vici, rom Cemi garegnoba <strong>da</strong> Cemi aqcenti `gansxvavebulia~.<br />

CemTvis, es SekiTxva gacilebiT metia, vidre ubralod SekiTxva<br />

geografiuli warmomavlobis Sesaxeb. es aris eTnikuri <strong>da</strong> rasobrivi<br />

lokaciis Sesaxeb SekiTxva. es aris SekiTxva, romelmac, taqsiT mgzavrobis<br />

konteqstSi, Tavi magrZnobina sxvad, mafiqrebina Cems `gansxvavebulobaze.~<br />

didi enTuziazmis gareSe vupasuxe, rom los anJelesi<strong>da</strong>n movdiodi.<br />

mZRolma, absoluturi <strong>da</strong>rwmunebiT, lakonurad mipasuxa, rom Cemi aqcenti<br />

los anJelesSi mcxovrebis aqcents ar hgav<strong>da</strong> – TiTqos a<strong>da</strong>mianTa Temi,<br />

romelic los anJelesis megapoliss Seadgens, SesaZlebelia<br />

identificirebul iqnes ganmasxvavebeli, erTaderTi <strong>da</strong> homogenuri aqcentiT!<br />

didi axsna-ganmartebis gareSe vupasuxe, rom los anJelesamde, kana<strong>da</strong>Si<br />

vcxovrobdi. mZRolma kidev erTxel (rac am a<strong>da</strong>mianis Seupovrobas<br />

gamoxatav<strong>da</strong>) <strong>da</strong>JinebiT gaagrZela, rom Cemi aqcenti arc Cikanos <strong>da</strong> arc<br />

frangi kanadelis aqcents ar hgav<strong>da</strong>. Sewuxebulma <strong>da</strong> <strong>da</strong>Rlilma vupasuxe<br />

(radgan maSinve vapirebdi saubris <strong>da</strong>srulebas), rom argentinaSi viyavi<br />

<strong>da</strong>badebuli. Cems pasuxs mcire xniT dumili mohyva, Semdeg ki man kvlav<br />

ganagrZo gamokiTxva; `argentina samxreT amerikaSia, ara?” _ mkiTxa man.<br />

<strong>da</strong>debiTad vupasuxe, xolo man ki uyoymanod miTxra, rom yovelTvis egona,<br />

rom rio grandes samxreTiT <strong>da</strong>badebuli a<strong>da</strong>mianebi inteleqtualurad ufro<br />

<strong>da</strong>bla mdgomni iyvnen.<br />

erTi wuTiT Sevyovndi <strong>da</strong> gavifiqre, ramdenad paradoqsuli iyo mTeli<br />

es situacia. me, <strong>da</strong>Rlili <strong>da</strong> am momentamde bednieri, vijeqi taqsiSi <strong>da</strong><br />

mivdiodi kembrijis sastumroSi, rom movmzadebuliyavi leqciisaTvis (yvela<br />

xarjebi anazRaurebuli iyo), harvardSi, amerikis SeerTebuli Statebis erTerT<br />

uZveles <strong>da</strong> saukeTeso universitetSi. <strong>da</strong> igi, TeTrkaniani mZRoli,<br />

romelsac SeiZleba, saukeTeso SemTxvevaSi, skola hqono<strong>da</strong> <strong>da</strong>mTavrebuli,<br />

miyvebo<strong>da</strong>, rom me igi `inteleqtualurad ufro <strong>da</strong>bla mdgomad~ mTvli<strong>da</strong><br />

Cemi <strong>da</strong>badebis adgilis, Cemi erovnuli warmoSobisa <strong>da</strong>, ueWvelia, Cemi<br />

eTnikurobis gamo. Sevecade SeuracxyofisaTvis ar mimeqcia yuradReba <strong>da</strong><br />

mTeli am epizodis <strong>da</strong>viwyeba vcade, mxolod Cavibutbute `a<strong>da</strong>mianebi arian<br />

a<strong>da</strong>mianebi.~ vecade <strong>da</strong>vbrunebodi Cems fiqrebs, rodesac mZRolma isev<br />

mommarTa, `hei, iciT, saerTod ar mesmis laTinoamerikuli ojaxebisa~.<br />

rogorc Cemma megobarma miTxra, am ambis moyolis mere, es a<strong>da</strong>miani Seexo<br />

293


Cems yvelaze sust wertils. SemeZlo ar mimeqcia yuradReba misi piradi<br />

mosazrebisaTvis Cems inteleqtualur SesaZleblobebTan <strong>da</strong>kavSirebiT,<br />

magram laTinoamerikuli ojaxis Sexebam yvela zRvars ga<strong>da</strong>aWarba.<br />

movemzade sityvieri brZolisaTvis manqanaSi, <strong>da</strong>, ra Tqma un<strong>da</strong>, verc<br />

mSvenier bostons viviwyebdi, romlis quCebSic mivqrodiT.<br />

rodesac vkiTxe, Tu ratom ar esmo<strong>da</strong> laTinoamerikuli ojaxisa, Cem<strong>da</strong><br />

gasakvirad, man Tavisi sasiyvarulo istoriis moyola <strong>da</strong>miwyo. misma<br />

megobarma qalma (dominikelTa respubliki<strong>da</strong>n) cota xnis win miatova igi <strong>da</strong><br />

sacxovreblad de<strong>da</strong>sTan, masaCusetsSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>. taqsis mZRols ar SeeZlo<br />

gaego, Tu ratom hqon<strong>da</strong>T laTinoamerikelebs aseTi Zlieri ojaxuri<br />

kavSirebi <strong>da</strong> erTguleba. vigrZeni, rom raRac ufro meti xdebo<strong>da</strong>, vidre is,<br />

rasac misi `kulturuli TvalsazrisiT mikerZoebuli~ komentari asaxav<strong>da</strong>,<br />

<strong>da</strong> vkiTxe, `kidev giyvarT igi?~ ramdenime wamiT SeCer<strong>da</strong> <strong>da</strong> mipasuxa, misma<br />

pasuxma ki <strong>da</strong>marwmuna, rom ara mxolod uyvar<strong>da</strong>, aramed Zlier enatrebo<strong>da</strong><br />

kidec. maSinve vkiTxe, `Tqveni megobrebi ras geubnebian masze?~ man ki<br />

mipasuxa, amjerad xazgasmiT, rom igi megobrebis laparaks ar aqcev<strong>da</strong><br />

yuradRebas. rogorc veWvobdi, mas megobrebi akritikebdnen imis gamo, rom<br />

laTinoamerikel qals xvdebo<strong>da</strong>. Cems sastumros vuaxlovdebodiT, rodesac<br />

moulodnelad vkiTxe `giyvarT igi?~ mipasuxa, rom Zlier uyvar<strong>da</strong>. Semdeg<br />

Tamamad vkiTxe, `gicdiaT masTan <strong>da</strong>kontaqteba, <strong>da</strong>rekva, misi wasvlis mere?~<br />

Cem<strong>da</strong> gasakvirad, mipasuxa, rom ar ucdia, <strong>da</strong> CamekiTxa, `fiqrobT, un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>vekontaqto?~<br />

<strong>da</strong>niSnulebis adgils mivaRwieT. me vuTxari mas, rom<br />

laTinoamerikuli ojaxebi Zalze myarad <strong>da</strong>kavSirebuli ojaxebia, radgan<br />

maT aqvT siaxlovis grZnoba, erTguleba <strong>da</strong> siyvaruli, rac gaziarebulia<br />

<strong>da</strong> masze Riad saubroben. vuTxari, rom un<strong>da</strong> <strong>da</strong>kontaqtebo<strong>da</strong> Tavis<br />

megobars <strong>da</strong> eTqva, ramdenad Zlierad uyvar<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>rdob<strong>da</strong> masze.<br />

mgzavrobis safasuris ga<strong>da</strong>xdisas, Semomxe<strong>da</strong> <strong>da</strong> raRac aseTi miTxra: `didi<br />

madloba, doqtoro, Zalian <strong>da</strong>mexmareT.~<br />

`gansxvavebaTa miRma soli<strong>da</strong>robis suliskveTebis~ xelSewyoba<br />

SeiZleba am saubris devizi iyos. didi xnis manZilze <strong>da</strong> Rrmad mifiqria am<br />

saubarze, ramac aseTi Zlieri STabeWdileba moaxdina Cemze. kvlav maocebs,<br />

ramdenad Sizofreniuli iyo mTeli es epizodi. Cvens (Zal<strong>da</strong>tanebul)<br />

dialogSi, cru Segonebebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>, SesaZloa, Seuracxyofi<strong>da</strong>n, ga<strong>da</strong>vediT<br />

sasiyvaruli urTierTobebis Sesaxeb saubarze. bolos, momeca garkveuli<br />

saSualeba, <strong>da</strong>vxmarebodi mas problemis ga<strong>da</strong>wyvetaSi, radgan<br />

laTinoamerikeli kaci viyavi, romelsac – aSkarad, misi TvalsazrisiT –<br />

SeeZlo misi Svela, laTinoamerikel qalTan <strong>da</strong> laTinoamerikul ojaxTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebisas, TiTqos arsebobdes erTi `tipiuri~ pasuxi, romelSic Seva<br />

294


am sakiTxebis mTeli sirTule. ara mxolod es, aramed CemTvis madlobis<br />

ga<strong>da</strong>xdisas, man garkveuli `ezoTeruli~ kompetencia momaniWa, roca<br />

mommarTa, rogorc `doqtors~, miuxe<strong>da</strong>vad Cveni saubris <strong>da</strong>sawyisi epizodisa.<br />

es monakveTi mogviTxrobs mraval iseT sakiTxze, romlebic<br />

sakmaodArTulia socialur interaqciebSi (gansakuTrebiT, roca rasisa <strong>da</strong><br />

eTnikurobis sakiTxebi monawileobs), <strong>da</strong> ufro metad rTulia, amerikis<br />

SeerTebul StatebSi rasobrivi formirebis konteqstSi. aRniSnuli ambis<br />

moyola varCie am <strong>da</strong>mamTavrebeli Tavis <strong>da</strong>sawyis furclebze, radgan<br />

vfiqrob, rom igi magaliTs iZleva dilemaTa umetesobisa, romlis<br />

gamklavebac gviwevs multikulturuli demokratiuli moqalaqeobisa <strong>da</strong><br />

koreqtulobis RirsebaTa sakiTxis ga<strong>da</strong>wyvetisas.<br />

demokratiuli multikulturuli moqalaqeobis gamowvevebi<br />

rodesac xilva ar aris, xalxi iRupeba.<br />

– igavni solomonisa 29:18<br />

igavTa wignis uZvelesi sibrZne gvaswavlis, rom xilvis gareSe, ar<br />

SegviZlia ocnebebis ganxorcieleba, <strong>da</strong> rom ocnebebis gareSe, ver<br />

ga<strong>da</strong>vurCebiT im winaaRmdegobebs, romelSic Cven, rogorc kulturis<br />

Semqmnelebi <strong>da</strong> bunebis bina<strong>da</strong>rni, varT moqceulni. aRniSnuli<br />

gafrTxilebis gaTvaliswinebiT, am <strong>da</strong>masrulebel TavSi detalurad<br />

ganvixilav sam ZiriTad Teziss imisaTvis, rom wamovayeno demokratiuli<br />

multikulturuli moqalaqeobis Teoria.<br />

pirveli, <strong>ganaTleba</strong>Si mxolod saxelmwifos Teoriebis<br />

mniSvnelovnebis gaTvaliswinebiT iqneba SesaZlebeli saganmanaTleblo<br />

aqtis `politikurobis~ (rogorc ase <strong>da</strong>majereblad asabuTeb<strong>da</strong> freiri) <strong>da</strong>,<br />

maSasa<strong>da</strong>me, moqalaqeobasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris kavSirebis wvdomis<br />

politikuri Sedegebis gageba. 1<br />

meore, winamdebare wignSi mocemul sam Teoriul midgomaSi –<br />

moqalaqeobis TeoriebSi, demokratiis TeoriebSi <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

TeoriebSi – asaxul winaaRmdegobebze yuradRebis gamaxvilebiT vaCveneb, Tu<br />

am winaaRmdegobebma rogor gaarTula demokratiuli multikulturuli<br />

moqalaqeobis miRweva <strong>da</strong> rogor un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wyvitos demokratiulma saubarma<br />

sakiTxebi, romelic, aSkarad, Zalian Znelad eqvemdebareba ga<strong>da</strong>wyvetas.<br />

<strong>da</strong>bolos, Camovayalibeb ZiriTad gamowvevaTagan zogierTs, romelsac<br />

un<strong>da</strong> SevexoT, rogorc Teoriulad, ise politikurad, demokratiuli<br />

multikulturuli moqalaqeobis winaaRmdegobebis ganxilvisas. swored ase<br />

viqcevi, viTvaliswineb ra saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Teoriebis<br />

295


konteqstsa <strong>da</strong> teqnologiis globalizaciis mzard process, bazrebsa <strong>da</strong><br />

kulturul politikas.<br />

rogorc paulo freiri Tanmimdevrulad gvaswavli<strong>da</strong> Tavisi<br />

cnobismoyvareobis epistemologiiT, Cven yovelTvis un<strong>da</strong> vikvlioT<br />

<strong>ganaTleba</strong>s, politikasa <strong>da</strong> Zalauflebas Soris arsebuli urTierTobebi,<br />

Tu namdvilad gvsurs Cveni drois saganmanaTleblo dilemebis gageba <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>wyveta. ase rom, sakiTxi ase dgas: ratom un<strong>da</strong> iazrovnon ganaTlebis<br />

mkvlevrebma politikurad ganaTlebis Sesaxeb?<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Sesaxeb TeoriaTa Sedegebi: ratom<br />

un<strong>da</strong> iazrovnon ganaTlebis mkvlevrebma politikurad<br />

ganaTlebis Sesaxeb?<br />

mecxramete, <strong>da</strong> gansakuTrebiT, meoce saukunis ganmavlobaSi, <strong>ganaTleba</strong> ufro<br />

<strong>da</strong> ufro metad <strong>da</strong> yovlismomcvelad saxelmwifos funqcias warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

ganaTlebis finansireba, marTva, organizeba <strong>da</strong> sertificireba xdebo<strong>da</strong><br />

saxelmwifos mier. ra Tqma un<strong>da</strong>, sajaro <strong>ganaTleba</strong> ar warmoadgens mxolod<br />

saxelmwifos funqcias legaluri wesrigisa Tu finansuri mxar<strong>da</strong>Weris<br />

TvalsazrisiT: xarisxTa specifiuri moTxovnebi, maswavlebelTa <strong>da</strong><br />

kvalifikaciaTa moTxovnebi, neba<strong>da</strong>rTuli saxelmZRvaneloebi <strong>da</strong> ZiriTadi<br />

kurikulumisaTvis saWiro kursebi kontroldeba saxelmwifo saagentoTa<br />

mier <strong>da</strong> Sedgenilia saxelmwifos specifiuri saxelmwifoebrivi politikis<br />

mixedviT.<br />

– raimond morou <strong>da</strong> karlos alberto toresi,<br />

socialuri Teoria <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong><br />

problemuri <strong>da</strong>sawyisi<br />

saxelmwifo aris miTi. igi araferia, Tu ara `a<strong>da</strong>mianTa rasis wmin<strong>da</strong><br />

ubraloeba~ (kasireri, 1969:4). neokantianeli germaneli politikis<br />

filosofosis ernst kasireris es gafrTxileba, gamoCn<strong>da</strong> 1946 wels, misi<br />

gar<strong>da</strong>cvalebis Semdeg gamoqveynebuli misi bolo wignis saxelmwifos miTi-s<br />

sawyis furclebze. kasirerma, romelic moeswro germaniaSi totalitaruli<br />

saxelmwifos aRzevebas, naxa miTiuri azrovnebis Zalauflebis warmoSoba,<br />

romelic azianeb<strong>da</strong> racionalur azrovnebas, rac warmoadgen<strong>da</strong> im drois<br />

yvelaze SemaSfoTebel <strong>da</strong>maxasiaTebel Tvisebas. rogorc miTi, saxelmwifo<br />

araferia, Tu ara a<strong>da</strong>mianis sibriyve, `pirvelyofili ugunurobis~ produqti<br />

(kasireri, 1969:4).<br />

sakiTxi imis Sesaxeb, saxelmwifo miTia Tu racionaluri qmnileba, am<br />

wignis <strong>da</strong>werisas seriozul sazrunavs miCen<strong>da</strong>. rogor un<strong>da</strong> mivudge<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris arsebul Znelad asaxsnel<br />

296


urTierTobas, <strong>da</strong> rogor un<strong>da</strong> ganvmarto masSi CarTuli yvela niuansi<br />

(istoriuli <strong>da</strong> Teoriuli)? warsul pozicias rom <strong>da</strong>vubrunde, <strong>da</strong>vasabuTeb,<br />

kasireris mtkicebis xelaxali formulirebiT, rom saxelmwifo ar aris<br />

miTi, magram pe<strong>da</strong>gogebi naxuloben gzebs, saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s<br />

Soris urTierTobebis miTologizirebisa <strong>da</strong> mistificirebisaTvis.<br />

<strong>da</strong>viwyebdi Teodor r. saizeris (1992) SeniSvniT, rom `swavlebis ZiriTadi<br />

elementebi kontroldeba maswavleblebis samyaros farglebs gareT.<br />

saxelmwifo (an misi kontraqtori firmebi) wers testebs. saxelmwifo iZleva<br />

uflebamosilebas, rodis un<strong>da</strong> iswavlebodes TiToeuli sagani; igi <strong>da</strong> olqi<br />

akontroleben skolis ZiriTad sityvaTSemoqmedebas, maswavleblebisa <strong>da</strong><br />

moswavleebis dros. skolebisa <strong>da</strong> maswavleblebis Sefasebebi, profkavSiris<br />

kontraqti, sadepartamento erTeuli, yvela muSaobs tradiciuli<br />

formulebis Sesabamisad~ (8). Tumca, swavlebasa Tu saganmanaTleblo<br />

politikaSi saxelmwifo qmedebis empiriul gamoxatulebaze <strong>da</strong>kvirvebis<br />

nacvlad, me avirCie, saxelmwifosaTvis Semexe<strong>da</strong> ganaTlebis politikuri<br />

filosofiis perspeqtivi<strong>da</strong>n, romelic aseve ganpirobebulia ganaTlebis<br />

politikuri sociologiiT, <strong>da</strong> gaviTvaliswine <strong>demokratia</strong>s, moqalaqeobasa<br />

<strong>da</strong> multikulturalizms Soris arsebuli kavSirebi.<br />

ga<strong>da</strong>udebeli sakiTxebi<br />

ra tipis evristikuli konstruqti an saxelmwifos cneba gamoixateba,<br />

rodesac pe<strong>da</strong>gogebi brals sdeben saxelmwifos saganmanaTleblo<br />

problemebis SeqmnaSi? ra tipis saxelmwifo aqvT maT mxedvelobaSi, roca<br />

fiqroben saganmanaTleblo reformaze, romelic iswrafis ganaTlebis,<br />

testirebis, kurikulumisa <strong>da</strong> swavlebis xarisxis gaumjobesebisaken?<br />

ganaTlebis Teoretikosebi, mkvlevrebi <strong>da</strong> pe<strong>da</strong>gogebi rogor aRiqvamen<br />

Zalauflebis, politikisa <strong>da</strong> ganaTlebis urTierTzegavlenas<br />

saganmanaTleblo reformis konteqstSi? es im SekiTxvaTagania, romelic<br />

wina TavebSi mocemul diskusiaSia nagulisxmebi. vici, rom TiToeul<br />

maTganze sistematuri pasuxi ar SemomiTavazebia, <strong>da</strong> Zalian kargad mesmis,<br />

rom pasuxebis umetesoba saWiroebs SemuSavebas konteqstualuri <strong>da</strong> ara<br />

normatiuli gziT. am kiTxvebze pasuxebi aris ara ukiduresad politikurfilosofiuri,<br />

aramed istoriulia, <strong>da</strong>mokidebulia ideologiur debatebze,<br />

cvalebad inteleqtualur paradigmebze, inteleqtuluri Temebis Seqmnaze,<br />

<strong>da</strong> koniunqturul <strong>da</strong> struqturul cvlilebebze, romelic gvxvdeba<br />

erTdroulad erovnuli saxelmwifosa <strong>da</strong> globaluri ekonomikis doneebze.<br />

mjera, rom saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis urTierTobis TeoriaTa detaluri<br />

ganxilva sasargebloa am kiTxvebis ga<strong>da</strong>wyvetisaTvis safuZvlis<br />

Sesaqmnelad. qvemoT mocemulia argumentebis Sejameba, romelic exeba<br />

ganaTlebis politikurobas, rac Camoyalibebulia winamdebare wignSi.<br />

297


argumenti 1: klasikosebi<br />

SekiTxvas, Tu ratom un<strong>da</strong> iazrovnon ganaTlebis mkvlevrebma<br />

<strong>ganaTleba</strong>ze politikurad <strong>da</strong> ratom un<strong>da</strong> gaiTvaliswinon saxelmwifos<br />

Teoriebi, SeiZleba nawilobriv pasuxi gaeces politikuri filosofiis<br />

`klasikis xmebis mosmeniT~. klasikuri avtorebisaTvis, ganaTlebis sakiTxi<br />

arasodes ar iyo gancalkevebuli Zalauflebis sakiTxisagan. aRzr<strong>da</strong>,<br />

pe<strong>da</strong>gogika <strong>da</strong> politika yovelTvis SeTanxmebulad arsebobdnen. <strong>ganaTleba</strong><br />

– platoni<strong>da</strong>n aristotelemde, Jan Jak rusomde, jon diuimde <strong>da</strong> paulo<br />

freiramde (mxolod ramdenime rom CamovTvaloT) – ganixilebo<strong>da</strong><br />

politikuri proeqtis ganvrcobad (efli, 1982a; gadoti et al., 1996).<br />

ganaTlebisa <strong>da</strong> Zalauflebis (<strong>da</strong>, praqtikuli TvalsazrisiT, saxelmwifos<br />

rolis) urTierTga<strong>da</strong>kveTis amocnobis uunaroba aris Sedegi<br />

ganaTlebisaTvis saxelmwifos TeoriaTa relevanturobis<br />

gauTvaliwineblobisa <strong>da</strong>, ra Tqma un<strong>da</strong>, politikuri folosofiis klasikis<br />

ignorirebisa. 2<br />

argumenti 2: metanarativi<br />

saxelmwifos Teorebi <strong>da</strong>kavSirebulia pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtis Sedgenis<br />

nebismier mcdelobasTan, decentrirebuli subieqtebis Sedgenis Tun<strong>da</strong>c<br />

yvelaze radikalurad postmodernistul gamoxatulebaSi. amis msgavsad,<br />

saxelmwifos Teoriebi im moraluri <strong>da</strong> eTikuri sidideebis (<strong>da</strong> rolebis)<br />

speqtrs sZenen arss, romelic <strong>da</strong>kavSirebulia <strong>ganaTleba</strong>sTan <strong>da</strong><br />

swavlebasTan, kognituri socializaciisa <strong>da</strong> kulturuli identobebis<br />

Seqmnis procesSi. ufro metic, saxelmwifos Teoriebi (<strong>da</strong> maTi miTiTebebi<br />

Zalauflebas, saxelmwifosa <strong>da</strong> sazogadoebas Soris kavSirebze) warmarTavs<br />

swavlebis erovnuli, regionaluri <strong>da</strong> lokaluri saganmanaTleblo<br />

politikis Seqmnas, sawarmoo swavlebis programebisa <strong>da</strong> samuSao<strong>da</strong>n<br />

mouwyvetlad unarebis SesamuSavebeli programebis CaTvliT, rac<br />

legitimurad <strong>da</strong> oficialurad miiCneva.<br />

metanarativebis Seqmna (xatovani ritorikis siTamamiT, rac gavlenas<br />

axdens diqotomiur arCevanTa 3 Sesaxeb debatebSi, emfazis, mimarTulebisa <strong>da</strong><br />

diapazonis sakiTxebiT) mTlianad aRiniSneba ganaTlebisa <strong>da</strong> Zalauflebis<br />

politikuri logikuri safuZvliT, rac aSkarad, an nagulisxmevad aris<br />

mocemuli saxelmwifos TeoriebSi. ufro martivad rom vTqvaT,<br />

saganmanaTleblo reformisaTvis diqotomiur arCevanTa Sesaxeb debatebi<br />

moicavs <strong>da</strong>pirispirebas srulyofilebasa <strong>da</strong> Tanasworobas Soris;<br />

ganaTlebis xarisxsa <strong>da</strong> ganaTlebis gavrcelebas Soris; centralizaciasa<br />

<strong>da</strong> decentralizacias Soris <strong>da</strong> privatizebul <strong>da</strong> bazarze orientirebulsa<br />

298


<strong>da</strong> saxelmwifos mier <strong>da</strong>finansebul programebs Soris. miuxe<strong>da</strong>vad maTi<br />

aSkarad pragmatuli Tu teqnikuri bunebisa, yvela efuZneba sxva<strong>da</strong>sxva<br />

(zogjer antagonistur) Teoriebs saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Sesaxeb. aq<br />

umniSvnelovanesia diskusia kapitalistur sazogadoebebSi saxelmwifo<br />

institutTa erTaderT organizebul wyebaze (swavlebisa <strong>da</strong> araformaluri<br />

ganaTlebis), sa<strong>da</strong>c ostatobisa <strong>da</strong> praqtikuli unarebis, ZiriTadi<br />

moraluri <strong>da</strong> eTikuri Rirebulebebisa <strong>da</strong> oficialuri <strong>da</strong> kontrhegemonuri<br />

codnis SeTanxmeba xdeba, rogorc demokratiuli politikuri Tanxmobis<br />

integraluri komponentisa. am debatebis safuZvlad myofi saxelmwifos<br />

Teoriebis mniSvnelovnebis ignorireba saxifaToa saganmanaTleblo<br />

Teoriisa <strong>da</strong> praqtikis ganviTarebis nebismieri seriozuli mcdelobisaTvis.<br />

saxelmwifos Teoriebis Sesaxeb debatebi un<strong>da</strong> warimarTos kulturis<br />

kvlevebis mniSvnelobis gaTvaliswinebiT. saxelmwifos mzardi<br />

fragmentaciis (kulturuli <strong>da</strong> politikuri) cnebam Cveni yuradReba un<strong>da</strong><br />

mimarTos kurikulumze, swavlebaze <strong>da</strong> swavlaze skolebSi. es warmoadgens<br />

socialuri regulaciis aseve sa<strong>da</strong>vo sferoebs. avtonomiis cneba (romelic<br />

gamj<strong>da</strong>ria liberalizmis diskursSi) uaryofilia, an gakritikebulia<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis neokonservatiul <strong>da</strong> neoliberalur<br />

midgomebSi. am mizezebis gamo, saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis TeoriaTa<br />

metaTeoriuli sistema gvexmareba, rom movaxdinoT normatiul-eTikuri,<br />

praqtikul-politikuri <strong>da</strong> epistemologiur-filosofiuri monawile<br />

sakiTxebis identifikacia (morou <strong>da</strong> toresi, 1995).<br />

socialuri Teoriis nebismieri sistematuri kritika, romelic<br />

efuZneba metaTeoriul sistemas, moaxdens ganaTlebis sociologiaSi<br />

kritikuli Teoriuli transformaciebis identificirebas. saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

ganaTlebis Teoriebi sasicocxlo mniSvnelobis mqonea socialuri <strong>da</strong><br />

kulturuli reproduqciis TeoriebisaTvis, romelic uaRresad relevanturi<br />

rCeba ganaTlebis nebismieri analizisaTvis. pirveli, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

faqtiuri termini `reproduqcia~, tendenciisamebr, mxedvelobi<strong>da</strong>n<br />

sxltebo<strong>da</strong> bolodroindel naSromSi, moroum <strong>da</strong> toresma (1995) ivaraudes,<br />

rom socialuri <strong>da</strong> kulturuli reproduqciis ZiriTadi problematika rCeba<br />

saxelmwifos, skolasa <strong>da</strong> sazogadoebas Soris urTierTobaTa kritikuli<br />

Teoriebis umTavres sazrunavad. meore, axali modeli, paralelisturi<br />

strategia (socialuri qmedeba, rogorc klasi<strong>da</strong>n, sqesi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> rasi<strong>da</strong>n<br />

wamosul paralelur determinaciaTa produqti), miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

Zlier mgrZobiarea istoriasTan, saqmianobasa <strong>da</strong> socialur praqtikebTan<br />

mimarTebaSi, kvlav iyenebs struqturalistur meTodologiur strategiebs.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, paralelisturma modelebma efeqtianad Seuwyo xeli<br />

klasis, sqesisa <strong>da</strong> rasis <strong>da</strong> swavlebis konteqstSi sxva formebis batonobis<br />

<strong>da</strong>moukidebeli Sedegebis kvlevas. mesame, analizis paralelisturi<br />

299


modelebis mier miRweuli progresis miuxe<strong>da</strong>vad, maT ver SeZles sami<br />

fun<strong>da</strong>menturi sakiTxis adekvaturad ga<strong>da</strong>wyveta: (a) rom batonobis am sam<br />

formaTagan TiToeuls aqvs mniSvnelovnad gansxvavebuli sistemuri xasiaTi,<br />

ga<strong>da</strong>mwyveti SedegebiT maTi, rogorc batonobis formebis<br />

konceptualizaciisaTvis; (b) rom am `cvladebis~ urTierTmoqmedebis<br />

analizi bundovani gax<strong>da</strong> `Se<strong>da</strong>rebiTi avtonomiis eniT~, rac<br />

struqturalisturi marqsizmisgan <strong>da</strong>rCa; <strong>da</strong> (g) rom miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

paralelisturi reproduqciis Teoriis ganmartebiTi miznebi aris<br />

aucileblad ufro mokrZalebuli <strong>da</strong> istoriulad pirobiTi, vidre<br />

gaTvaliswinebuli iyo klasikuri struqturalisturi reproduqciis<br />

TeoriebiT, isini Tavi<strong>da</strong>n icilebs <strong>da</strong>usruleblad fragmentirebis,<br />

konfliqtebisa <strong>da</strong> gansxvavebebis gamravlebis postmodernistul tendencias,<br />

TiTqos sistematuri kavSirebi ar arsebobdes maT Soris (morou <strong>da</strong> toresi,<br />

1994:43-61).<br />

argumenti 3: Zalaufleba<br />

ganaTlebis sociologiaSi kritikuli tradiciebi<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

ukve vasabuTebdi, rom Zalauflebisa <strong>da</strong> saxelmwifos kritikuli Teoria<br />

warmoadgens aucilebel sawyis wertils politikis SemuSavebis<br />

Sesaswavlad, `maSasa<strong>da</strong>me, analizi ga<strong>da</strong>dis individualuri arCevanisa <strong>da</strong><br />

upiratesobis zusti sfero<strong>da</strong>n, rac garkveulwilad modelirebulia<br />

organizaciuli qceviT, ufro istoriul-struqturuli midgomisaken, sa<strong>da</strong>c<br />

individebs, ra Tqma un<strong>da</strong>, aqvT arCevani, magram isini ganpirobebulni, an<br />

SezRudulni arian istoriuli garemoebebiT, koniunqturuli procesebiT <strong>da</strong><br />

Zalauflebisa <strong>da</strong> uflebamosilebis mravalferovani gamoxatulebebiT<br />

(mikro <strong>da</strong> makro doneebze) politikis formirebis konkretuli wesebis<br />

meSveobiT~ (morou <strong>da</strong> toresi, 1995:343). Zalauflebas, rTul organizaciebsa<br />

(rogoricaa skola) <strong>da</strong> saxelmwifos Soris urTierTobebi gagebul un<strong>da</strong><br />

iqnes politikuri ekonomiisa <strong>da</strong> ganaTlebis politikuri sociologiis<br />

kombinirebuli perspeqtivi<strong>da</strong>n. am Tvalsazrisis mosazreba gaxlavT<br />

neokonservatiuli moZraobis ganviTareba.<br />

neokonservatiuli politikis gavlena sakmaod gasc<strong>da</strong> aSS-s sazRvrebs<br />

<strong>da</strong> ekonomikuri stabilizaciis neoliberaluri politikis meSveobiT,<br />

miaRwia egreT wodebul mesame msoflios. saerTaSoriso organizaciebis<br />

(rogoricaa msoflio banki) rolma msoflios masStabiT saganmanaTleblo<br />

reformebis dRis wesrigis SemuSavebaSi, eWvqveS <strong>da</strong>ayena erovnuli<br />

saxelmwifos avtonomiis sakiTxi <strong>da</strong> moaxdina neoliberalizmis<br />

provocireba, rogorc stan<strong>da</strong>rtuli, meinstrimi ideologiisa <strong>ganaTleba</strong>Si.<br />

Tumca, arsebobs mzardi <strong>da</strong>va ganaTlebis politikaze, saxelmZRvaneloebze<br />

300


<strong>da</strong> swavlebaze. es brZolebi aseve axdenen politikuri diskusiebis<br />

formirebas erovnul saxelmwifoebSi demokratiisaTvis ganaTlebis rolis<br />

Sesaxeb, <strong>da</strong>, ra Tqma un<strong>da</strong>, axorcieleben saganmanaTleblo kvlevis<br />

dominanturi diskursis formirebas.<br />

qvemoT mocemuli <strong>da</strong>va <strong>da</strong> zemoaRniSnuli konfliqtebi <strong>da</strong><br />

winaaRmdegobebi aRbeWdilia neokonservatiuli <strong>da</strong> neoliberaluri<br />

saxelmwifoebis cxovrebaSi. yvelaze aRsaniSnavi winaaRmdegoba<br />

neokonservativizmisa <strong>da</strong> neoliberalizmis politikur filosofiaSi aris<br />

individualuri avtonomiis xelSewyobis dilema, roca amavdroulad xdeba<br />

saxelmwifoebrivi valdebulebebis xelSewyoba. ekonomikuri<br />

racionalurobis TvalsazrisiT, msgavsi dilema warmoiSoba<br />

individualisturad miCneul upiratesobebsa <strong>da</strong> racionalur socialur<br />

arCevans Soris. es dilemebi saxelmwifos arsis sirTules kidev ufro<br />

amZafrebs, rogorc arena, romelic asaxavs Sinauri <strong>da</strong> saerTaSoriso<br />

aqtorebis interaqciebs. maSin saxelmwifo aris sazogadoebaSi Zalauflebis<br />

urTierTobebis mikrokosmosuri kondensacia. skolebi warmoadgens am<br />

dinamikaTa nawils, rac eqvemdebareba saxelmwifo politikaSi <strong>da</strong> samuSao<br />

Zalis ganawilebaSi mimdinare cvlilebebs. Tumca, saganmanaTleblo<br />

sistemebi <strong>da</strong> garemoebi aseve aviTareben (saxelmwifosgan <strong>da</strong> samuSao Zalis<br />

ganawilebisgan Se<strong>da</strong>rebiTi avtonomiiT) sakuTar instituciur <strong>da</strong><br />

politikur qcevas <strong>da</strong> marTvadobas.<br />

argumenti 4: axali sawyisebi<br />

rogorc gamokveTili iyo meore TavSi, arasinqronuli paralelisturi<br />

<strong>da</strong> relacionaluri Teoriebi, neomarqsizmi, postmodernizmi <strong>da</strong> feminizmi<br />

gvTavazoben tradiciuli politikuri filosofiis alternatiul<br />

Sexedulebebs. saxelmwifo, <strong>da</strong>naxuli rogorc istoriuli, mravalSreobrivi<br />

<strong>da</strong> relacionaluri cneba, aris <strong>ganaTleba</strong>Si socialuri urTierTobebis<br />

warmoqmnis centrSi. saxelmwifos mravalSreobrivi cneba gaiTvaliswinebs,<br />

ara mxolod aqtorTa qmedebas, aramed aseve Zalauflebis strategiaTa<br />

ganlagebas, eqspertuli codnis CaTvliT.<br />

kapitalizmi, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom istoriulad specifiuria,<br />

Serwymulia patriarqatTan, xolo kapitalisturi saxelmwifo SeiZleba<br />

ganisazRvros, rogorc partiarqaluri saxelmwifo. feminizmis mixedviT,<br />

patriarqaluri saxelmwifo moicavs <strong>da</strong>/an adekvaturad ar Seaqvs eWvi<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si <strong>da</strong>mkvidrebul pirobiT genderul reprezentaciebsa <strong>da</strong><br />

specifiur seqsistur (<strong>da</strong> rasistursa <strong>da</strong> klasistur) qcevebSi.<br />

301


imis<strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad, kapitalisturi globalizaciis konteqstSi<br />

erovnuli saxelmwifos axali institucionalizebuli formisken wavalT Tu<br />

urTierT<strong>da</strong>mokidebulebis modelisaken, sa<strong>da</strong>c erovnuli saxelmwifo<br />

Tan<strong>da</strong>TanobiT <strong>da</strong>sustdeba, saxelmwifos Teoriebi kvlav ga<strong>da</strong>mwyvetia<br />

samuSao Zalis <strong>da</strong>nawilebaSi, sazogadoebasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>Si cvlilebebis<br />

wvdomisaTvis.<br />

argumenti 5: niuansirebuli istoriuli mniSvneloba an depolitizacia<br />

saxelmwifos Teoriebsa <strong>da</strong> saganmanaTleblo reformebs Soris<br />

arsebulma TvalsaCino, Tumca, bundovanma urTierTobebma martin qernoi <strong>da</strong><br />

henri levini (1985) <strong>da</strong>arwmuna (aSS-s ganaTlebis sistemis maTeul analizSi),<br />

rom Tanasworobisa <strong>da</strong> demokratiisaTvis wina brZolebis Seswavla<br />

warmarTavs saganmanaTleblo reformas progresuli perspeqtivebi<strong>da</strong>n. maTi<br />

sityvebi, rac <strong>da</strong>iwera aTwleulze meti xnis win, enTuziazmiT aRavsebs im<br />

a<strong>da</strong>mianebs, romlebic zrunaven bavSvebis, axalgazrdebisa <strong>da</strong> mozrdilebis<br />

demokratiul <strong>ganaTleba</strong>ze:<br />

uwyveti brZola, demokratiis farTo sakiTxebis Sesrulebis<br />

TvalsazrisiT, arsebuli politikis warumateblobasTan erTad,<br />

patiosnebis, Tanasworobisa <strong>da</strong> monawileobisaTvis demokratiul<br />

koaliciaTa Zalas gazrdis. samarTliani <strong>da</strong> gonivruli swavlebisaTvis<br />

demokratiuli brZolebi warmoadgens efeqtian <strong>da</strong>rtymas im ekonomikur<br />

Zalebze, romlebic cdiloben moipovon pirveloba amerikul skolebze <strong>da</strong><br />

Cveni axalgazrdobis formirebaze. warsulis Seswavla xels uwyobs<br />

samomavlod Cvens optimizms. (267)<br />

zemoaRniSnuli argumentebis gar<strong>da</strong>, sxva mizezsac vxe<strong>da</strong>v, romlis gamoc<br />

ganaTlebis mkvlevrebi ganaTlebis Sesaxeb politikurad un<strong>da</strong> azrovnebdnen. Tu<br />

Cveni mizania <strong>ganaTleba</strong> politikuri <strong>da</strong> ekonomikuri demokratiisaTvis <strong>da</strong> Temis<br />

gaZlierebisaTvis, saxelmwifosa <strong>da</strong> ganaTlebis Teoriebis ga<strong>da</strong>xedva uwyvetad<br />

un<strong>da</strong> xdebodes Teoriuli <strong>da</strong> praqtikuli TvalsazrisiT, <strong>da</strong> aRniSnuli, aqtiurad<br />

un<strong>da</strong> iqnes gamoyenebuli saganmanaTleblo kvlevaSi. herbert markusis<br />

mWermetyveluri analizi gasuli saukunis 60-iani wlebis SuaSi, romelic<br />

akritikebs teqnologiis fetiSizms <strong>da</strong> politikis erTganzomilebianobisken<br />

swrafvas gvian kapitalizmSi, gvafrTxilebs ganaTlebis mkvlevarTa<br />

depolitizaciis riskze, rac gansazRvrulia mniSvnelovani mizeziT. 4 es asea,<br />

radgan – rom movaxdinoT heldis (1989:104) parafrazireba – mkvlevrebi, romelTac<br />

aRaraferi axsovT teqnikis, produqtiulobisa <strong>da</strong> efeqtianobis gar<strong>da</strong>, savaraudod,<br />

TavianT samuSaos miiCneven nebismieri politikuri interesisgan Tavisuflad <strong>da</strong><br />

saxelmwifosagan <strong>da</strong> civiluri sazogadoebis Zalebisagan <strong>da</strong>moukideblad.<br />

samwuxarod, depolitizaciis Sedegebi warmoadgens kvlevis ara ukeTes monacemebs,<br />

aramed skolisa <strong>da</strong> sazogadoebrivi cxovrebi<strong>da</strong>n politikuri <strong>da</strong> moraluri<br />

302


sakiTxebis saboloo amoZirkvas, rasac xSir SemTxvevaSi mosdevs winaaRmdegobebi<br />

<strong>da</strong> dilemebi.<br />

winaaRmdegobebi, dilemebi <strong>da</strong> gamowvevebi<br />

amerikuli ocneba aris kompleqsuri <strong>da</strong> <strong>da</strong>majerebeli idea, romlis<br />

ZiebaSic milionobiT individi Camovi<strong>da</strong> amerikis SeerTebul StatebSi –<br />

<strong>da</strong> romelic yovelwliurad amerikisken izi<strong>da</strong>vs aTasobiT emigrants,<br />

visac misi realizebis imedi aqvs. es faqti gansakuTrebiT mniSvnelovania,<br />

radgan amerikuli ocnebis materialuri aspeqtebi ufro <strong>da</strong> ufro<br />

bundovani xdeba amerikelTa umetesobisaTvis.<br />

– jeims a. benqsi, moqalaqeTa <strong>ganaTleba</strong> multikulturul sazogadoebaSi<br />

gamowvevebi<br />

demokratiuli multikulturuli moqalaqeobis Teoriis SeqmnisaTvis<br />

aucilebelia moqalaqeobis, demokratiis, <strong>multikulturalizmi</strong>sa <strong>da</strong><br />

ganaTlebis ZiriTadi winaaRmdegobebis, gamowvevebisa <strong>da</strong> dilemebis<br />

gaTvaliswineba. es gamowvevebi Sedis, upirveles yovlisa, klasis, rasis,<br />

genderisa <strong>da</strong> saxelmwifos Sesaxeb arsebul codnaSi, im seriozul<br />

gamowvevaTa umetesobis CaTvliT, rac modis feministuri Teoriebi<strong>da</strong>n,<br />

romlebic akritikeben politikuri sistemebis konstruirebas<br />

patriarqaluri sistemebi<strong>da</strong>n (makklaferti, toresi <strong>da</strong> mitCeli, ibeWdeba).<br />

amis msgavsad, ar SeiZleba ignorirebul iqnes postkolonializmis<br />

gamowveva, gansakuTrebiT maSin, roca multikulturuli sazogadoebebis<br />

Sedgena xdeba, ZiriTa<strong>da</strong>d, emigrantTa farTo masebis arsebobiT, romelTa<br />

didi nawilic adreul koloniur gamocdilebas ukavSirdeba. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom feminizmi <strong>da</strong> postkolonializmi exeba alternatiuli `xmebis~<br />

mniSvnelovnebasa <strong>da</strong> gamocdilebis sistemebs moqalaqeobis SedgenaSi, am<br />

xmebisa <strong>da</strong> sistemebis mdebareoba Zalauflebis saerTaSoriso sistemisa <strong>da</strong><br />

erovnuli saxelmwifos SigniT ierarqiebis konteqstSi Seadgens axal<br />

gamowvevas: subalterni sivrceebis gamowvevas, rasac Zalian iSviaTad<br />

exebian axali socialuri moZraobebi. zogierT istoriul konteqstebSi, es<br />

gamowvevebi xazs usvams imis saWiroebas, rom mivmarToT rasis kritikul<br />

Teorias, raTa vaCvenoT rasizmis mniSvneloba mraval metropoliur <strong>da</strong><br />

periferiul sazogadoebaSi socialuri urTierTobebis SeqmnisaTvis. amasTan<br />

erTad, arsebobs globalizaciis gamowveva, rogorc ganuyofeli nawili<br />

erovnuli saxelmwifos aRmavlobisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>kninebisa. am konteqstSi,<br />

moqalaqeobis Seqmna dgeba mravalferovani SezRudvebis winaSe. <strong>da</strong>bolos,<br />

303


aranakleb mniSvnelovania is, rom yvela es gamowveva <strong>da</strong>iyvaneba utopiuri<br />

politikisa <strong>da</strong> ganaTlebis gamowvevebze; paulo freiris moRvaweoba kvlav<br />

STamagonebeli wyaroa demokratiis, <strong>multikulturalizmi</strong>sa <strong>da</strong><br />

moqalaqeobis wvdomisaTvis. es gamowvevebi gagebul un<strong>da</strong> iqnes demokratiisa<br />

<strong>da</strong> kapitalizmis winaaRmdegobis, moqalaqeobisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

dilemebis konteqstSi.<br />

winaaRmdegobebi <strong>da</strong> dilemebi<br />

sazogadoebriv warmoebaSi, romelsac a<strong>da</strong>mianebi axorcieleben, isini<br />

Sedian <strong>da</strong>maxasiaTebel urTierTobebSi, romelic mniSvnelovania <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>moukidebelia maTi survilisagan; warmoebis es urTierTobebi<br />

Seesabameba warmoebis maTi materialuri Zalebis ganviTarebis<br />

gansazRvrul etaps. warmoebis am urTierTobaTa saboloo jami moicavs<br />

sazogadoebis ekonomikur struqturas – realur safuZvels, romelzec<br />

wamoimarTeba legaluri <strong>da</strong> politikuri superstruqtura <strong>da</strong> romelsac<br />

Seesabameba socialuri cnobierebis gansazRvruli formebi. warmoebis<br />

wesi materialur cxovrebaSi gansazRvravs socialur, politikur <strong>da</strong><br />

inteleqtualur cxovrebas, zoga<strong>da</strong>d. a<strong>da</strong>mianTa cnobiereba ki ar<br />

gansazRvravs maT arsebobas, aramed, piriqiT, maTi socialuri arseboba<br />

gansazRvravs maT cnobierebas.<br />

– karl marqsi, Grundrisse<br />

winaaRmdegobaTa cneba, aRebuli neomarqsizmis Teoriuli arsenali<strong>da</strong>n,<br />

SeiZleba sasargeblo iyos moqalaqeobis, demokratiisa <strong>da</strong><br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s dilemebisa <strong>da</strong> problemebis gagebisaTvis. maikl efli<br />

(1988c) amtkiceb<strong>da</strong> neomarqsistuli perspeqtivi<strong>da</strong>n, rom winaaRmdegobebze<br />

fokusireba mniSvnelovania, `gansakuTrebiT Tu isini gamoxatulia<br />

saxelmwifos meSveobiT, Tu warmoadgens konfliqtebis, kompromisebisa <strong>da</strong><br />

TanxmobaTa Sedegebs saxelmwifos sxva<strong>da</strong>sxva doneebze, <strong>da</strong> saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

socialuri moZraobebisa <strong>da</strong> sazogadoebis Zalebis farTo speqtrs Soris~<br />

(36-37). maSasa<strong>da</strong>me, arsebobs mowodeba saxelmwifos ufro <strong>da</strong>xvewili<br />

analizisken, rac un<strong>da</strong> moicavdes im progress, rac miRweulia genderis,<br />

klasisa <strong>da</strong> rasis politikur ekonomiaSi, rogorc es mocemuli iyo wina<br />

TavebSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>majereblad iqna SemoTavazebuli freizeris (1997) mier:<br />

`aRiarebis politika ufro <strong>da</strong> ufro gancalkevebuli xdeba redistribuciis<br />

politikisgan, <strong>da</strong> am ukanasknels aRiarebis politika ufro <strong>da</strong> ufro<br />

sjobnis. Sedegi gaxlavT Sekvecili problematika, romelic abrkolebs<br />

radikaluri demokratiis sando xedvis ganviTarebis mcdelobebs~ (180-181). es<br />

namdvilad aris analizi, romelic emateba Tavad saxelmwifoSi<br />

demokratiuli konfliqtebis centraluri adgilis Sesaxeb diskusiebs<br />

304


privatizaciis, centralizaciis, profesionalizaciisa <strong>da</strong> diferenciaciis<br />

politikis miuxe<strong>da</strong>vad (boli, 1993; deili, 1989).<br />

saxelmwifos Teoriis ufro <strong>da</strong>xvewilma analizma xazi un<strong>da</strong> gausvas im<br />

garemoebas, rom moqalaqeobis TeoriaSi arsebobs mravali winaaRmdegoba <strong>da</strong><br />

dilema. pirveli aris (meoTxe TavSi Camoyalibebuli) dilema legaluri<br />

safuZvlebis TvalsazrisiT moqalaqeobis wvdomisa, moqalaqeobis, rogorc<br />

samoqalaqo Rirsebebis gagebasTan SepirispirebiT. es, arsobrivad, qmnis<br />

problemaTa pirvel wyebas, rodesac ganvixilavT moqalaqeobas mxolod misi<br />

legaluri pirobebis gaTvaliswinebiT, <strong>da</strong> ara, rogorc un<strong>da</strong> ganvixiloT,<br />

misi unaris TvalsazrisiT – Seqmnas moraluri, socialurad<br />

sicocxlisunariani, politikurad efeqtiani <strong>da</strong> ekonomikurad<br />

pasuxismgeblobis mqone saxelmwifo politikuri ekonomiis konteqstSi.<br />

moqalaqeobis meore dilema aris is faqti, rom saboloo jamSi,<br />

neokonservatorebisTvis moqalaqeoba regulirdeba sabazro urTierTobebiT;<br />

anu, moqalaqeoba efuZneba warmatebul konkurenciis unars (saerTaSoriso)<br />

bazrebze. Sesabamisad, moqalaqe Cans, rogorc momxmarebeli. amdenad,<br />

korporaciebi, saxelmwifo institutebi, kapitali <strong>da</strong> samuSao Zala<br />

mniSvnelovania specifiurad identificirebul lokalur sivrceebSi<br />

(globalur sistemaSi), <strong>da</strong> ara erovnul saxelmwifoSi. mxolod im<br />

individebs, romelTac, rogorc warmomqmnelebs <strong>da</strong> momxmareblebs, SeuZliaT<br />

imonawileon am globaluri sistemis lojistikaSi produqtiulobis<br />

saSualebiT, SeuZliaT moipovon moqalaqeoba. <strong>da</strong>narCenebi ubralod<br />

ignorirebulni arian, radgan maT akliaT hegemonuri ekonomikuri niSa.<br />

memarcxeneTagan, moqalaqeobis SezRudvebi warmoiSoba a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebaTa cnebasTan erTad, romelic, rodesac srulad aris ganxiluli,<br />

yvela sxva mopovebuli statusis uflebebis adgils ikavebs (<strong>da</strong>badebiT, Tu<br />

miRebiT). 5 faqtiurad, a<strong>da</strong>mianis uflebaTa cneba, rasac xeli ewyoba<br />

saerTaSoriso masStabiT, eWvqveS ayenebs nacionalizmis winapirobas,<br />

erovnul saxelmwifos <strong>da</strong> saxelmwifoebriobas, rogorc moqalaqeobis<br />

erTaderTi organizebis institucionalur safuZvels. a<strong>da</strong>mianis uflebebis<br />

<strong>da</strong>mcvelebisTvis, moqalaqeobis sakiTxebi aris, faqtiurad, planetaruli, <strong>da</strong><br />

ara nacionaluri moqalaqeobis masStabis sakiTxi.<br />

<strong>da</strong>bolos, moqalaqeoba liberalur demokratiebSi gamoixateba,<br />

rogorc safuZveli saxelmwifoSi individTa CarTvisaTvis, miuxe<strong>da</strong>vad im<br />

faqtisa, rom zogierTi procesi axdens saxelmwifos fragmentirebas. es<br />

exeba im individTa gamoricxvas, romlebsac (miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

nominalurad moqalaqeebs warmoadgenen) ar SeuZliaT srulad<br />

ganaxorcielon TavianTi uflebebi. Cveulebriv, isini iZulebulni arian<br />

305


Seasrulon TavianTi pasuxismgeblobebi <strong>da</strong> valdebulebebi, Tumca<br />

uflebebis srul ganxorielebaSi maT xeli eSlebaT. es ase xdeba,<br />

magaliTad, amerikeli indielebisaTvis, romlebic moaciles sakuTar miwebs<br />

<strong>da</strong> romelTa kolonizaciac ganaxorcieles TeTrkanianma emigrantebma.<br />

rezervaciebSi maTi SemosazRvriT, isini aSkarad <strong>da</strong>aciles moqalaqeobis<br />

dinamikas (<strong>da</strong> privilegiebs).<br />

moqalaqeobis msgavsad, <strong>demokratia</strong> aRniSnulia mravali<br />

winaaRmdegobiT <strong>da</strong> dilemiT. upirveles yovlisa, es aris is faqti, rom<br />

<strong>demokratia</strong> (rogorc politikuri sistema) mWidrod <strong>da</strong>ukavSir<strong>da</strong><br />

kapitalizms (rogorc warmoebis wess). am situaciam Sedegad mogvca yvelaze<br />

arsebiTi winaaRmdegoba Tavisufali individebisa, romlebsac akliaT<br />

arsebiTi Tanasworoba, rac, amgvarad qmnis Semdgomi demokratiuli<br />

SeTanxmebis moTxovnilebas. <strong>demokratia</strong>s, rogorc arssa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s,<br />

rogorc politikuri reprezentaciis meTods Soris arsebuli mniSvnelovani<br />

politikuri <strong>da</strong> Teoriuli gansxvaveba warmoadgens umTavres moments<br />

moqalaqeobis Seqmnis Sesaxeb diskusiaSi. politologi Teoretikosebis k. b.<br />

makfersonis <strong>da</strong> T. h. marSalis wvlilis Semdeg naTelia, rom demokratiis,<br />

rogorc politikuri <strong>da</strong> socialuri uflebis cneba ar SeiZleba<br />

gamoiricxos demokratiis, rogorc ekonomikuri uflebis cnebisgan – rasac<br />

freizeri (1997) uwodeb<strong>da</strong> radikalur <strong>demokratia</strong>s: `vvaraudob, rom iyo<br />

dRes radikaluri demokrati niSnavs, rom <strong>da</strong>afaso (<strong>da</strong> uaryofisaken<br />

iswrafo) demokratiuli monawileobis ori sxva<strong>da</strong>sxva tipis <strong>da</strong>brkoleba.<br />

erTi aseTi <strong>da</strong>brkolebaa socialuri uTanasworoba; meore ki – gansxvavebis<br />

araRiarebaa. radikaluri <strong>demokratia</strong>, am interpretaciiT, aris is<br />

Sexeduleba, rom dResdReobiT <strong>demokratia</strong> moiTxovs, rogorc ekonomikur<br />

redistribucias, aseve multikulturul aRiarebas~ (173-174).<br />

<strong>da</strong>bolos, <strong>multikulturalizmi</strong>, demokratiisa <strong>da</strong> moqalaqeobis<br />

msgavsad, savsea aRmaSfoTebeli winaaRmdegobebiT. pirveli maTgania<br />

universalurobasa <strong>da</strong> identobas Soris arsebuli gansxvaveba. anu is, rom<br />

codna, rogorc universaluri sfero moicavs safuZvels<br />

racionalurobisaTvis, rac efuZneba ganmanaTleblobis logikas, <strong>da</strong> rom<br />

identobis politika asaxavs brZolaTa lokalizebul wyebas, rac<br />

ugulebelyofs universalizmis nebismier SesaZlo arss – anu, poziciuri<br />

midgoma, rogorc Zlier gakritikebulia gitlinis (1995) mier, an odnav eWvi<br />

aqvs Setanili nodingss, rogorc epistemologia (1995). meore, demokratiis<br />

winaaRmdegobis msgavsia is faqti, rom eTnikuri, rasobrivi <strong>da</strong> kulturuli<br />

gansxvavebebi SenarCunebulia sazogadoebebSi, romlebic ar arian srulad<br />

egalitaruli, rac qmnis seriozul <strong>da</strong>Zabulobas Tavisuflebasa <strong>da</strong><br />

Tanasworobas Soris.<br />

306


es winaaRmdegobebi <strong>da</strong> dilemebi xazs usvams demokratiuli<br />

multikulturuli moqalaqeobis Teoriis seriozul gamowvevebs <strong>da</strong>,<br />

amdenad, socialur TeoriaSi im ZiriTadi Teoriuli movlenebis xelaxali<br />

Sefasebis saWiroebas, romelic gavlenas axdens <strong>multikulturalizmi</strong>s,<br />

demokratiisa <strong>da</strong> moqalaqeobis Cveneul wvdomaze.<br />

demokratiuli multikulturuli moqalaqeobis Teoria<br />

produqciis mizanmimarTuli miRweva didi <strong>da</strong> mcire biznesis<br />

sargebelisaTvis <strong>da</strong> saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n am miznis ueWveli <strong>da</strong>xmareba<br />

ekonomikuri zrdis misaRwevad, adgens Zlier SezRudul politikur dRis<br />

wesrigs: igi qmnis situacias, romelSic saxelmwifoebrivi sakiTxebi exeba<br />

mxolod sxva<strong>da</strong>sxva saSualebaTa Sesaxeb debatebs – mizani mocemulia,<br />

anu ufro <strong>da</strong> ufro meti produqcia. depolitizacia miiReba<br />

`instrumentuli miznis~ gavrcelebis Sedegad; anu, es aris sxva<strong>da</strong>sxva<br />

saSualebebis efeqtianobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli zrunvis gavrceleba<br />

winaswar mocemul miznebTan <strong>da</strong>kavSirebiT.<br />

– devid heldi, politikuri Teoria <strong>da</strong> Tanamedrove saxelmwifo<br />

winapiroba, rac winamdebare wignis safuZvelSi devs, aris is, rom<br />

klasis, rasis, genderisa <strong>da</strong> saxelmwifos Sesaxeb axali codna gvTavazobs<br />

integrirebul perspeqtivebs, rac pasuxs scems postmodernistul kritikas<br />

<strong>da</strong> ganmartavs demokratiis, moqalaqeobisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

zogierT dilemas (makklaferti, toresi <strong>da</strong> mitCeli, ibeWdeba).<br />

Mmoroum <strong>da</strong> toresma (1995), sxvebis msgavsad, warmoayenes varaudi, rom<br />

rasis, klasis, genderisa <strong>da</strong> saxelmwifos codna, rogorc integrirebuli<br />

perspeqtivebi, warmoiSva kritikuli modernizmis tradicii<strong>da</strong>n <strong>da</strong> Seadgens<br />

postmodernizmis zomierebis <strong>da</strong>rRvevebze reagirebas, <strong>da</strong> amave dros, Tavis<br />

TavSi moicavs instrumentaluri racionalurobis sistematur kritikas.<br />

rogor SegviZlia <strong>da</strong>vukavSiroT postmodernizmi demokratiis,<br />

moqalaqeobisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>s Teoriebs? ufro metic, rogor<br />

SegviZlia postmodernistuli Teoriebi <strong>da</strong>vukavSiroT kapitalistur<br />

sazogadoebebSi Zalauflebis Sesaxeb diskusiebs?<br />

rogorc wina TavebSi iyo <strong>da</strong>sabuTebuli, postmodernizmis mixedviT,<br />

arsebobs `axali~ epoqa sazogadoebaSi <strong>da</strong> axali kulturuli paradigmi.<br />

postmodernistuli sazogadoebisa <strong>da</strong> kulturis zogierTi ZiriTadi<br />

sociologiuri Sedegi SeiZleba Sejamdes, rogorc situacia, romelic<br />

moicavs fragmentaciis sxva<strong>da</strong>sxva procesebs: (1) Zalauflebis decentrireba<br />

<strong>da</strong> fragmentireba, rac eWvqveS ayenebs Teoriebs batonobisa <strong>da</strong> hegemoniis<br />

307


Sesaxeb; (2) materialuri interesebisa <strong>da</strong> subieqturi gamoxatvebis<br />

koleqtiur qmedebaSi gancalkeveba, rac Sedegad iZleva socialur<br />

moZraobaTa moTxovnebis ga<strong>da</strong>tanas distribuciuli<strong>da</strong>n kulturul-eTikur<br />

sakiTxebze; (3) heterogenurobis gamoCena, gansxvavebiT homogenizaciisgan,<br />

rac manamde axasiaTeb<strong>da</strong> msoflio sistemas; (4) demokratiis mimarT mzardi<br />

undobloba <strong>da</strong> imedgacruebuloba, rac politikur TemTa <strong>da</strong> identobaTa<br />

fragmentaciis Sedegia (toresi <strong>da</strong> mitCeli, ibeWdeba).<br />

kritikuli modernizmis politikuri perspeqtivi<strong>da</strong>n Sesrulebuli<br />

postmodernizmis Sesaxeb Cemi analizis <strong>da</strong>sasruls, meore TavSi, <strong>da</strong>vasabuTe,<br />

rom postmodernizmis ufro cxadi warumatebloba aris mimarTulebis<br />

uqonloba <strong>da</strong> politikuri programis ararseboba. ufro metic,<br />

postmodernizmis politika SesaZlebelia aRmoCndes cru radikalizmi,<br />

romelic eWvqveS ayenebs yvela Tvalsazriss, naTeli politikuri programis<br />

wamoyenebis gareSe <strong>da</strong>, saboloo jamSi, eWvi ar Seaqvs gansxvavebuli<br />

specialuri <strong>da</strong> regionaluri interesebis mqone jgufebis fragmentirebul<br />

politikaSi. es situacia, romelic emateba progresuli jgufebis<br />

sekularul, urTierTgamanadgurebel brZolebs; kapitalisturi<br />

saxelmwifos struqturul <strong>da</strong> istoriul moqmedebas; <strong>da</strong> qmedebebs<br />

memarjveneebisgan, azianebs SemswavlelTa Temebis Seqmnas <strong>da</strong> politikur<br />

qmedebas, abrkolebs progresul jgufTa unars – eWvi Seitanon dominanti<br />

klasebis gavlenis, Zalauflebisa <strong>da</strong> simdidris resursebis gansxvavebul<br />

xelmisawvdomobaSi umetes sferoebSi, ganaTlebis CaTvliT. mokled, es<br />

imeorebs nensi freizeris (1997) Sexedulebas im sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT, rom<br />

radikaluri <strong>demokratia</strong> moiTxovs politikuri ekonomiis CarTvas<br />

kritikuli <strong>multikulturalizmi</strong>s wina<strong>da</strong>debaTa gverdigverd.<br />

postmodernizmis es `transgresiuli~ aqtivizmi SesaZloa eWvqveS<br />

ayenebdes <strong>ganaTleba</strong>Si neokonservatiuli <strong>da</strong> neoliberaluri proeqtebis<br />

narativebs, rac mcire miRwevas ar warmoadgens, Tu gaviTvaliswinebT<br />

memarjveneTa `saRi azris~ narativis Zalas, magram praqtikuli<br />

politikisaTvis igi gvTavazobs mcire rekomen<strong>da</strong>ciebs (Tu saerTod aseTs<br />

gvTavazobs). mniSvnelovania, gavimeoroT gitlinis (1995) gafrTxileba:<br />

is postmodernistebi, romlebic gvTavazoben ganmanaTleblobis, rogorc<br />

mamrobiTi, imperialisturi, rasisturi, <strong>da</strong>savluri ideologiis<br />

xorcmetis uaryofas, ver xe<strong>da</strong>ven sakuTar situacias. maT mier im<br />

mosazrebis <strong>da</strong>Jinebuli mtkicebisas, rom ideebi miekuTvneba konkretul<br />

istoriul momentebs, isini TavisTavad nagulisxmev faqtad miiCneven im<br />

istoriul safuZvels, romelzec dganan. isini ver acnobiereben an<br />

uaryofen, rom maTi gataceba <strong>multikulturalizmi</strong>T, identobebiT,<br />

perspeqtivebiT, araTanazomieri msoflmxedvelobebiTa <strong>da</strong> a.S.<br />

warmoudgeneli iqnebo<strong>da</strong>, rom ara ganmanaTleblobis iseTi principebis<br />

308


farTo aRiareba, rogorebicaa: pirovnebis mniSvneloba, Rirsebis miniWebis<br />

ufleba <strong>da</strong> is socialuri wesrigi, rac amas Seesabameba. (214)<br />

problema kidev ufro rTuldeba maSin, roca socialuri subieqtebi<br />

miiCneva politikulad decentrirebulad. klasis, rasis, genderisa <strong>da</strong><br />

saxelmwifos axali codnis umTavresi valdebulebaa gamoikvlios rasis<br />

kritikuli Teoriis analitikuri SesaZleblobebi <strong>da</strong> SezRudvebi, misi erTerTi<br />

ZiriTadi Teoriuli midgoma. rasis kritikul TeoriasTan erTad,<br />

feminizmis gamowveva umTavresia socialuri <strong>da</strong> politikuri TeoriisaTvis.<br />

feminizmis epistemologia fokusirebas axdens `sxvis~ konstruirebaze.<br />

arsebobs `sxva~ TavisTavad, `Cvengan~ <strong>da</strong>moukideblad, Tu igi aris<br />

yovelTvis socialurad konstruirebuli kategoria? Tuki `sxvisi~ cneba<br />

socialurad konstruirebulia, `sxvisi~ konstruireba ramdenad eyrdnoba<br />

ganzogadebisa <strong>da</strong> universalurobis cnebebs, rac Rrmad aris aRbeWdili<br />

mamrobiTi perspeqtiviT? konstruqtivizmi didi xnis manZilze ibrZo<strong>da</strong><br />

imisaTvis, rom <strong>da</strong>eZlia `sxvis~ konstruirebis Sedegebi. universalurobis<br />

cnebebis feminizmis epistemologiurma kritikam un<strong>da</strong> mouwodos mkvlevrebs,<br />

rom iyvnen Zalze frTxilni <strong>da</strong> gaiTvaliswinon yvelaferi pe<strong>da</strong>gogiuri<br />

diskursebis, saWiroebaTa Sefasebis, <strong>da</strong> gansakuTrebiT, vin aris `Cven~ <strong>da</strong><br />

`sxva~-s gamartivebuli gansxvavebebis ganxilvisas. amgvarad,<br />

konstruqtivizmi aris pozitivizmis epistemologiuri <strong>da</strong> eTikuri<br />

alternativa.<br />

pozitivizmis polarulad sawinaaRmdego gaxlavT socialuri<br />

mecnierebis konstruqtivistuli modeli, romelic asaxavs Zlier<br />

alternatiul xedvas, romelSic realoba Cans, rogorc wyvetilobisa <strong>da</strong><br />

araprognozirebadi Sedegebis produqti. Semswavlelebi, konstruqtivistebis<br />

azriT, aqtiurad monawileoben swavlaSi, cnebaSi, romelic exeba, rogorc<br />

swavlis yvelaze elementarul formebs, ise kvlevis yvelaze progresul<br />

formebs. mTeli codnisa <strong>da</strong> swavlis, rogorc socialuri aqtivobis<br />

ganxilva, aucileblad ar niSnavs (rogorc zogi postmodernisti<br />

amtkicebs), rom Cven ar SegviZlia potenciurad realobis warmodgena; magram<br />

es gulisxmobs, rom un<strong>da</strong> gavacnobieroT im perspeqtivaTa mravalferovneba,<br />

romelic CarTulia Temis, <strong>da</strong> gansakuTrebiT, mkvlevarTa <strong>da</strong> maswavlebelTa<br />

Temis formirebaSi. <strong>da</strong>rwmunebulobis Ziebaze xelis aReba ar moiTxovs<br />

codnis Ziebaze uaris Tqmas.<br />

meTodologiuri pluralizmi momdinareobs mecnieruli codnis<br />

konstruqtivistuli koncefcii<strong>da</strong>n. es ar niSnavs imas, rom yvelaferi<br />

misaRebia, aramed imas, rom un<strong>da</strong> gavacnobieroT, rom arsebobs<br />

mravalferovani gamoyenebadi logika, romelic Seadgens kvlevas.<br />

Sesabamisad, politikis kvlevis ZiriTadi sakiTxia koherentuli kvlevis<br />

309


dizainis SemuSaveba, rac akavSirebs Teoriasa <strong>da</strong> kvlevis teqnikas, romelic<br />

<strong>da</strong>sasmeli SekiTxvebisa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>saWreli problemebis Sesabamisia.<br />

mesame winapiroba, rac absolutur kontrastSia pozitivizmTan, aris<br />

is, rom codna ar SeiZleba gancalkevdes mniSvnelobisa <strong>da</strong><br />

Rirebulebisagan; maSasa<strong>da</strong>me, <strong>ganaTleba</strong> aucileblad aris moraluri saqme.<br />

magram kulturulad mravalferovan sazogadoebaSi aRniSnuli ar<br />

gulisxmobs absolutur moralur kodeqss, eTikuri azrovnebisa <strong>da</strong> qmedebis<br />

warmarTvisaTvis proceduruli principebisgan gansxvavebiT. ganaTlebis<br />

konteqstSi, zrunva, samarTlianoba <strong>da</strong> individualuri pasuxismgebloba<br />

warmoadgens moraluri qmedebis ZiriTad principebs, romlebic un<strong>da</strong><br />

avsebdnen erTmaneTs.<br />

rogorc feministi Teoretikosebi Segvaxsenebdnen, zrunvis<br />

xelSemwyobi principebi mTlianad swavlis safuZvelSia, rac warmoadgens<br />

interaqtiul process, romelic pativs un<strong>da</strong> scemdes sxvaTa Rirsebas.<br />

mamrobiTi sqesis mier dominirebuli kulturis konteqstSi, zrunvis eTika<br />

SeiZleba wamoiSvas mxolod feministuri midgomis meSveobiT, ramac<br />

SeiZleba mogvces cvlilebis safuZvlebi. feministi mkvlevrebi<br />

asabuTebdnen, rom mamrobiTi gamocdileba yovlismomcvelad aris asaxuli<br />

saxelmwifoebriv politikaSi, ganaTlebis CaTvliT. skolebSi, Zalze<br />

seriozulad un<strong>da</strong> miviRoT `gansxvavebulobis~ kultura, gansakuTrebiT<br />

qalebis kultura <strong>da</strong> feradkanian a<strong>da</strong>mianTa kulturebi, rac gaafarTovebs<br />

samoqalaqo ganaTlebis perspeqtivebs <strong>da</strong> moicavs pasuxismgeblobas <strong>da</strong><br />

urTierTpativiscemis gamomxatvel qcevas ojaxSi <strong>da</strong> interpersonalur<br />

urTierTobebSi sazogadoebaSi, zoga<strong>da</strong>d. gar<strong>da</strong> amisa, socialuri<br />

samarTlianobis principebi iZleva racionalur safuZvlebs, romelic<br />

asabuTebs socialuri urTierTobaTa kritikas, rac azianebs zrunvas <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianur saWiroebaTa marTebul ganxorcielebas. <strong>da</strong>bolos, individualuri<br />

pasuxismgebloba umTavresia <strong>ganaTleba</strong>Si moralisa <strong>da</strong> eTikis SeqmnisaTvis.<br />

swavla aseve aris interaqtiuli procesi, romelic organizebuli<br />

un<strong>da</strong> iyos dialoguri principebis Sesabamisad. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom isini<br />

mainc<strong>da</strong>mainc ar azianebs inteleqtualuri uflebamosilebisa <strong>da</strong> liderobis<br />

mniSvnelobas, dialoguri principebi, rogorc gamoxatulia jon diuisa <strong>da</strong><br />

paulo freiris mier, sxva mkvlevarTa msgavsad, namdvilad ayenebs sakiTxs<br />

pe<strong>da</strong>gogebisa <strong>da</strong> mkvlevrebis ganaTlebis Sesaxeb <strong>da</strong> TviTrefleqsiurobis<br />

saWiroebis Sesaxeb, imis Taobaze, Tu ra un<strong>da</strong> iswavlebodes <strong>da</strong> ras<br />

warmoadgens kvlevis socialuri gamoyeneba (burbulisi, 1993).<br />

<strong>da</strong>bolos, rekonstruqtivistebi aRiareben, rom kvleva <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong><br />

warmoadgens socialurad <strong>da</strong> istoriulad situaciur aqtivobebs<br />

310


institutebSi, romlebic iZulebuli <strong>da</strong> uflebamosili arian Zalauflebis<br />

urTierTobebiT maT garSemo arsebul sazogadoebaSi. amis gamo, eqspertuli<br />

codnis, kvlevisa <strong>da</strong> ganaTlebis roli gaTvaliswinebuli un<strong>da</strong> iyos<br />

ganaTlebis politikuri sociologiis TvalsazrisiT <strong>da</strong> yuradReba un<strong>da</strong><br />

mieqces im idealebisa <strong>da</strong> Rireulebebis urTierTobebs, rac xorcSesxmulia<br />

mkvlevrebSi <strong>da</strong> kvleviT praqtikaSi, romelic iswrafvis saganmanaTleblo<br />

politikis Camoyalibebisa <strong>da</strong> warmarTvisaken.<br />

konstruqtivistuli perspeqtiva am sakiTxze didi xania ibrZvis <strong>da</strong><br />

SeuZlia SemogvTavazos wvdomis memkvidreoba <strong>da</strong> gagebis saSualebebi, rac<br />

Zalze sarwmunoa, pozitivizmTan Se<strong>da</strong>rebisas. ra Tqma un<strong>da</strong>, rogorc mufma<br />

(1993) ganmarta, ar aris sasargeblo kategoria `qalebis~ miCneva erTian <strong>da</strong><br />

gamaerTianebel raobad:<br />

ZiriTadi sakiTxi xdeba: rogor aris `qali~ konstruirebuli, rogorc<br />

kategoria sxva<strong>da</strong>sxva diskursebis SigniT? rogor xdeba sqesobrivi<br />

gansxvavebis Sesaferisi gamijvna socialur urTierTobebSi? <strong>da</strong> rogor<br />

aris konstruirebuli subordinaciis urTierTobebi aseTi gansxvavebebis<br />

meSveobiT? Tanasworoba-gansxvavebulobis <strong>da</strong>pirispirebis mTliani<br />

xelovnuri dilema aSkaravdeba, vinai<strong>da</strong>n Cven metad aRar gvaqvs<br />

homogenuri erTeuli `qali~, rac upirispirdeba homogenur erTeuls<br />

`kaci~, aramed gvaqvs socialur urTierTobaTa simravle, romelSic<br />

sqesobrivi gansxvaveba yovelTvis konstruirdeba Zalze mravalferovani<br />

saSualebebiT <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>c subordinaciis winaaRmdeg brZola vizualizebul<br />

un<strong>da</strong> iqnes specifiuri <strong>da</strong> diferencialuri formebiT. imis SekiTxva, un<strong>da</strong><br />

gaxdnen Tu ara qalebi kacebis identurebi, imisaTvis rom aRiarebul<br />

iqnen, rogorc Tanasworni, an un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvan Tu ara TavianTi gansxvaveba<br />

Tanasworobis fasad, uazro Cans, vinai<strong>da</strong>n eWvqveS dgeba arsebiTi<br />

identobebi. (78)<br />

kritikuli Teoriis perspeqtivi<strong>da</strong>n, ekonomikis, kulturisa <strong>da</strong><br />

saxelmwifos mzard globalizaciasa <strong>da</strong> lokalur dinamikebis<br />

revitalizacias Soris arsebobs garkveuli uxerxuloba (mag., Zveli<br />

gamoTqma, rom `mTeli politika lokaluria~). miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

zogierTi dinamika mTlianad emTxveva globalizaciis dinamikas, Cndeba<br />

bevri sxva dinamika, romelic globalizaciis praqtikebs winaaRmdegobas<br />

uwevs (manderi <strong>da</strong> goldsmiti, 1996). faqtiurad, rasac (rogorc Cans)<br />

globalizacia warmoadgens, aris saerTaSoriso proletarizmis<br />

trockistuli devizis sawinaaRmdego, rac, planetarul kapitalizmsa <strong>da</strong><br />

kapitalizmis internacionalizms manamde ar unaxavs. Tumca, kapitalizmisa<br />

<strong>da</strong> demokratiis TanaarsebobiT, ar aris warmoudgeneli globaluri<br />

moqalaqis saWiroebis rwmena, moqalaqis, romelic SeiZleba efuZnebodes<br />

loialobas <strong>da</strong> soli<strong>da</strong>robas <strong>da</strong> romelsac SeuZlia nacionaluri<br />

311


sazRvrebis ignorireba, <strong>da</strong> im sazRvrebis ga<strong>da</strong>laxva, romelic, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom legaluria, aseve istoriulia <strong>da</strong> amgvarad, SeiZleba xelaxla<br />

ganisazRvros axali istoriuli epoqis konteqstSi. Cans, rom globalizacia<br />

axdens gansakuTrebiT eTnikuri <strong>da</strong> rasobrivi sazRvrebis formirebas<br />

moulodneli TvalsazrisiT. Tumca, socialuri moZraobebi Cndeba, rogorc<br />

mTavari aqtorebi, romlebic demokratiul moqalaqeobas uwyobs xels.<br />

TiTqos yvela es Teoriuli <strong>da</strong> praqtikuli gamowveva ar iyos<br />

sakmarisi. <strong>ganaTleba</strong>s, moqalaqeobas, <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> multikulturalizms<br />

Soris kavSirebis nebismieri seriozuli xelaxali gansazRvra xazs usvams<br />

mecnierebis, rogorc socialur konfliqtTa neitraluri arbitris <strong>da</strong><br />

rogorc socialuri inJineriis ZiriTadi instrumentis <strong>da</strong>moukideblobis<br />

sakiTxs. am gamowvevebiT, mecniereba <strong>da</strong>kavSirebuli Cans ZalauflebasTan<br />

(hardingi, 1996). magaliTad, Tu Cven miviRebT perspeqtivas, romelic axlosaa<br />

fukos TvalsazrisTan, mecniereba iqneba Zalauflebis disciplinaruli<br />

formebis aucilebeli nawili. misi strategiuli mizani aris socialuri<br />

produqtiulobisa <strong>da</strong> gamoyenebis gazr<strong>da</strong>. `laboratoriuli<br />

mikrosamyaroebis modelze msoflios ga<strong>da</strong>keTebisa <strong>da</strong> xelaxali<br />

konceptualizaciis mcdeloba, arc srulad koherentuli proeqtia, rac<br />

win<strong>da</strong>xedulad zemo<strong>da</strong>n aris Tavs moxveuli, <strong>da</strong> arc Seuvali Zalaa, romlic<br />

SewinaaRmdegebac SeuZlebelia qvemo<strong>da</strong>n, maT mier, vizec is gavlenas axdens<br />

(rousi, 1987:244). amgvarad, mecnierebis, rogorc Zalauflebis dialeqtikuri<br />

Tvalsazrisi xe<strong>da</strong>vs mecnierebas, Zalauflebas <strong>da</strong> rezistentulobas,<br />

rogorc bunebrivad urTierT<strong>da</strong>kavSirebuls <strong>da</strong> mecnierebs ubiZgebs, miiRon<br />

eTikuri poziciebi <strong>da</strong> gaiTvaliswinon ormxrivi urTierTobebi (mag., gare<br />

<strong>da</strong>xmareba/kvleva <strong>da</strong> lokaluri Temebi), sammxrivi urTierTobebi (gare<br />

<strong>da</strong>xmareba/kvleva, lokaluri Temebi, biurokratiuli legaluri dominacia)<br />

<strong>da</strong> TiToeul interaqciaSi CarTuli winaaRmdegobebis xarisxi <strong>da</strong> eTika. vin<br />

iRebs sargebels, vin ixdis safasurs <strong>da</strong> vin iRebs sikeTes mecnierebis,<br />

rogorc Zalauflebisgan? es un<strong>da</strong> iyos maradiuli kiTxvebi im a<strong>da</strong>mianebisa<br />

<strong>da</strong> institutebisaTvis, romlebic CarTuli arian <strong>multikulturalizmi</strong>s,<br />

demokratiuli Temebis formirebisa <strong>da</strong> moqalaqeobis SenebaSi.<br />

amgvarad, Tu mecniereba ar SeiZleba erTxel <strong>da</strong> samu<strong>da</strong>mod miRebuli<br />

iyos, rogorc socialuri <strong>da</strong> politikuri <strong>da</strong>vebis <strong>da</strong>saregulirebeli mtkice<br />

safuZveli, maSin gvWirdeba am kvlevis wyaroebTan <strong>da</strong>bruneba. swored aq<br />

iZens gigantur mniSvnelobas paulo freiris Sroma, radgan igi gveubneba,<br />

rom Tavisufleba jer kidev mosapovebelia. freiris wvlili ganaTlebis,<br />

rogorc Tavisuflebis aqtis wvdomaSi warmoadgens mowodebas, rom<br />

<strong>da</strong>vinaxoT <strong>da</strong>usrulebeli dialeqtika Cveni sakuTari Tavis <strong>da</strong> sxvaTa<br />

gaTavisuflebisaTvis brZolaSi Tavisuflebis SezRudvebisgan. TavisTavad,<br />

gaTavisuflebisaTvis brZola aris intervenciis kidev erTi forma, romelic<br />

312


SeiZleba CaiTvalos intervenciis eTikis nawilad. ra Tqma un<strong>da</strong>, <strong>ganaTleba</strong>,<br />

rogorc Tavisuflebis aqti gulisxmobs gansxvavebul perspeqtivas<br />

lokalur, socialurad konstruirebul <strong>da</strong> Taobebis mier ga<strong>da</strong>cemul<br />

codnaze. igi aseve gulisxmobs perspeqtivas, rac eWvqveS ayenebs normalur<br />

mecnierebas <strong>da</strong> aramonawileobiT <strong>da</strong>gegmvas <strong>da</strong> gulisxmobs Teoriuli <strong>da</strong><br />

meTodologiuri perspeqtivis konstruirebas, romelic mu<strong>da</strong>m eWviT uyurebs<br />

nebismier mecnierul urTierTobas, rogorc urTierTobas, romelic malavs<br />

dominaciis urTierTobebs. amave dros, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom Tavisufleba<br />

jer kidev mosapovebelia, misi (Tavisuflebis) mopoveba SesaZlebelia,<br />

radgan uTanasworo, eqspluatatoruli urTierTobebi Seqmnilia a<strong>da</strong>mianebis<br />

mier <strong>da</strong> maTi Secvla swored a<strong>da</strong>mianebs SeuZliaT.<br />

saboloo jamSi, normaluri mecnierebis es dilemebi <strong>da</strong><br />

winaaRmdegobebi gviCvenebs, rom kvleva yovelTvis moZraobs moralur<br />

imperativTa, eTikur arCevanTa <strong>da</strong> amoralur realobaTa Soris. mkvlevrebs<br />

ar SeuZliaT am faqtze Tvalis <strong>da</strong>xuWva, Tumca Cven SegviZlia sakuTari<br />

Tavi movityuoT <strong>da</strong> miviRoT cinikuri mosazreba <strong>da</strong> vifiqroT, rom Cven<br />

mxolod Semogvaqvs teqnikuri ga<strong>da</strong>wyvetebi, maSin roca sxvebi rTul<br />

politikur <strong>da</strong> eTikur ga<strong>da</strong>wyvetilebebs iReben. es ase martivi ar aris,<br />

gansakuTrebiT maSin, roca vdgebiT politikuri gamowvevebis winaSe.<br />

politikuri gamowveva: saganmanaTleblo utopia <strong>da</strong><br />

demokratiuli politika<br />

saganmanaTleblo praqtika aris nebismieri sazogadoebis<br />

superstruqturis nawili. swored am mizezis gamo, saganmanaTleblo<br />

praqtika sazogadoebebis transformaciis socio-istoriul procesebSi ar<br />

warmoadgens TavisTavad transformaciis miRwevis saSualebas misi<br />

fantastiuri <strong>da</strong> fun<strong>da</strong>menturi mniSvnelobis miuxe<strong>da</strong>vad. dialeqtikurad,<br />

<strong>ganaTleba</strong> aris, ara transformaciis miRwevis saSualeba, aramed Tavad<br />

transformacia aris saganmanaTleblo mniSvnelobis mqone. sakiTxi,<br />

romelsac Tqven ayenebT, karlos, mec aseve meCveneba sxva problemaze<br />

<strong>da</strong>fuZnebulad, romelic gaxlavT politikuri alternativebisa <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>wyvetebis problema. upirveles yovlisa, rac Seexeba demokratiul<br />

pe<strong>da</strong>gogikas, ar arsebobs mizezi, Tu ratom ar SeiZleba misi gamoyeneba,<br />

mxolod imitom, rom saqme gvaqvs pirvel msofliosTan. meore, saWiroa is,<br />

rom gavaRrmavoT demokratiuli kuTxe am pe<strong>da</strong>gogikisa, romelsac me<br />

vicav. demokratiuli praqtikis es gaRrmaveba <strong>da</strong> horizontis gafarToeba<br />

aucileblad moicavs im socialur jgufTa politikur <strong>da</strong> ideologiur<br />

alternativebs, romlebic axorcieleben am pe<strong>da</strong>gogikas. amdenad, cxadia,<br />

Zalauflebis elitas ar esiamovneba gamoxatvis im pe<strong>da</strong>gogiuri formis<br />

ganxorcieleba <strong>da</strong> praqtikaSi gamoyeneba, romelic zrdis socialur<br />

winaaRmdegobebs, romelic amJaRavnebs elituri klasebis Zalauflebas.<br />

313


gulubryvilo iqneba imis fiqri, rom Zalauflebis elita gamoamJRavnebs<br />

sakuTar Tavs pe<strong>da</strong>gogiuri procesis meSveobiT, rac, saboloo jamSi,<br />

sakuTari Tavis winaaRmdeg imoqmedebs.<br />

– paulo freiri, karlos alberto toresis naSromSi<br />

<strong>ganaTleba</strong>, Zalaufleba <strong>da</strong> personaluri biografia<br />

paulo freiri asabuTeb<strong>da</strong>, rom <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> politikas Soris<br />

kavSirebis Teoriulad Camoyalibeba ar SeiZleba mxolod Zalauflebisa <strong>da</strong><br />

ganaTlebis ga<strong>da</strong>kveTebis TvalsazrisiT, an ukiduresad Zalauflebasa <strong>da</strong><br />

codnas Soris urTierTobebis TvalsazrisiT – es iyo Teoriuli msjeloba,<br />

romelmac u<strong>da</strong>vod ganmsWvala freiris naSromebi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

freiri <strong>da</strong>uRalavad ganmartav<strong>da</strong> `ganaTlebis politikurobas~, igi amave<br />

dros mogviwodeb<strong>da</strong>, gagvego <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> samoqalaqo momzadebas Soris<br />

arsebuli urTierTobebi <strong>da</strong> gansakuTrebiT xazi gagvesva demokratiuli<br />

ganaTlebis, moqalaqeobisa <strong>da</strong> pasuxismgeblobebis istoriuli, normatiuli<br />

<strong>da</strong> ontologiuri safuZvlebisaTvis.<br />

freirisaTvis, <strong>ganaTleba</strong>sa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>ze debatebi, saboloo jamSi,<br />

un<strong>da</strong> exebodes utopiis cnebas. ra Tqma un<strong>da</strong>, misi wina<strong>da</strong>deba<br />

gaTavisuflebisaTvis ganaTlebis Taobaze jer kidev rezonansulia Tavisi<br />

siTamamiTa <strong>da</strong> utopiuri arsiT. freiri (1972), nawyvetSi, romlis citirebac<br />

ukve moviyvane, ambobs, hegeliseuli qaragmebiT:<br />

WeSmaritad, mxolod CargulT SeuZliaT warmoidginon maTi awmyosagan<br />

srulebiT gansxvavebuli momavali, imdenad ramdena<strong>da</strong>c isini aRweven<br />

dominirebuli klasis cnobierebas. mCagvrelebs, rogorc dominirebad<br />

klass, ar SeuZliaT warmoidginon momavali, Tu es ar aris maTi, rogorc<br />

mCagvrelTa, awmyos Senaxva. amgvarad, Tu gaviTvalsiwinebT, rom CagrulTa<br />

momavali mdgomareobs sazogadoebis revoluciur transformaciaSi,<br />

romlis gareSec maTi gaTavisufleba ver <strong>da</strong><strong>da</strong>sturdeba, mCagvrelis<br />

momavali mdgomareobs sazogadoebis martiv modernizaciaSi, ras misi<br />

klasis upiratesobis gagrZelebis saSualebas iZleva. (32)<br />

es utopiuri faqtori gamoxatavs ormag <strong>da</strong>Zabulobas: gancxadebas <strong>da</strong><br />

denonsacias. imdenad, ramdena<strong>da</strong>c maswavlebeli axorcielebs sakuTar<br />

utopiur rols, igi ga<strong>da</strong>iqceva sistemisaTvis saSiS winaswarmetyvelad.<br />

nacvlad funqcioneris rolis Sesrulebisa, romelic axdens warmoebis<br />

wesis ideologiuri cnobierebis elementebis reproducirebas, pe<strong>da</strong>gogi<br />

xdeba kulturuli kritikosi, <strong>ganaTleba</strong> ki xdeba sazogadoebrivi sfero,<br />

sajaro ganxilvis arena, romelic arc saxelmwifosgan <strong>da</strong> arc bazrisgan ar<br />

kontroldeba. veforti (1967), ganaTlebis freiriseuli politikuri<br />

filosofiisa <strong>da</strong> meTodis sawyisebTan <strong>da</strong>kavSirebiT ambobs:<br />

314


magram Tu Tavisuflebis pe<strong>da</strong>gogika asaxavs amboxebis Canasaxs, am<br />

mizezisaTvis swori ar iqneba imis <strong>da</strong><strong>da</strong>stureba, rom amboxeba gvxvdeba<br />

pe<strong>da</strong>gogis miznebs Soris. Tu es xdeba, mxolod <strong>da</strong> mxolod imitom, rom<br />

kritikuli `TviTSegneba~ ganasxvavebs realur situacias, romelSic<br />

yvelaze xSiri faqtebia brZola <strong>da</strong> Zaladoba. Secnoba araviTar<br />

SemTxvevaSi ar niSnavs ideologizirebas, an wesrigis sityvaTa<br />

wamoyenebas. Tu kritikuli `TviTSegneba~ gzas uxsnis socialur<br />

<strong>da</strong>ukmayofileblobaTa gamoxatvas, es imitom xdeba, rom arsebobs Cagvris<br />

situaciis realuri komponentebi: bevria muSa, romelTac es-es aris werakiTxva<br />

aiTvises, SeuerTdnen muSaTa moZraobebsa Tu kavSirebs, <strong>da</strong> es<br />

imitom, rom maTTvis, es legitimur gzad Cans sakuTari Tavisa <strong>da</strong><br />

TanamSromelebis interesebis <strong>da</strong>cvisaTvis: <strong>da</strong>bolos, Tu saxalxo<br />

klasebis kritikuli `TviTSegneba~ niSnavs politikur radikalizacias, es<br />

mxolod imitom aris ase, rom saxalxo klasebi radikaluria. (13)<br />

freirma, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom savsebiT kargad icis<br />

ganmaTavisuflebeli ganaTlebis politikuri Sedegebi, igi aseve kargad<br />

erkveva am ganaTlebis winaaRmdegobebSi. erTi mxriv, yovelTvis arsebobs<br />

cnobierebis manipulaciisa <strong>da</strong> ideologizirebis SesaZlebloba, anu<br />

ganaTlebisa <strong>da</strong> meTodologiebis mimarTva batonobis proeqtis samsaxurSi;<br />

meore mxriv, freirs sjera, rom garkveuli kavSiri SeiZleba <strong>da</strong>myardes<br />

saganmanaTleblo praqtikasa <strong>da</strong> politikur praqtikas Soris, viwro gagebiT.<br />

magaliTad, pe<strong>da</strong>gogs ekisrebo<strong>da</strong>, Zireulad, SeemuSavebina wignierebis<br />

swavlebis <strong>da</strong> kritikuli `TviTSegnebis~ proeqti, maSin roca<br />

`profesionali~ politikosis pasuxismgebloba iyo Cagrul seqtorTa<br />

organizebis amocanis ganxorcieleba politikuri struqturebis<br />

TvalsazrisiT. 6<br />

uamravi Carevisas freiri postulatad ayalibebs, rom ar arsebobs<br />

saganmanaTleblo revolucia politikuri revoluciis gareSe. arcerT<br />

saganmanaTleblo qmedebas ar SeuZlia Zalauflebis revoluciis gamowveva.<br />

<strong>ganaTleba</strong> ar aris mxolod miznis misaRwevi saSualeba; igi aris ufro<br />

veli im ideologiuri brZolebisa, romelic un<strong>da</strong> warimarTos, xolo<br />

moqalaqeobis politizacia aris SesaZlo Sedegi.<br />

es politizireba SesaZloa <strong>da</strong>exmaros a<strong>da</strong>mianebs, <strong>da</strong>iwyon sityvebis<br />

`sityva~ <strong>da</strong> `samyaro~ sworad warmoTqma; samyarosi, romelic ufro <strong>da</strong><br />

ufro mravalferovani <strong>da</strong> multikulturulia; <strong>da</strong> samyarosi, romelic<br />

axdens skolebis cxovrebis struqturirebas.<br />

mravalferovnebis winaaRmdegobebi <strong>da</strong> gamowvevebi:<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>, moqalaqeoba <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong> <strong>ganaTleba</strong>Si<br />

315


Cven ar un<strong>da</strong> movuwodoT a<strong>da</strong>mianebs skolisken imisaTvis, rom miiRon<br />

instruqciebi, miTiTebebi, receptebi, muqarebi, sayvedurebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>sja,<br />

aramed un<strong>da</strong> movuwodiT, rom imonawileon codnis koleqtiur<br />

konstruirebaSi, romelic scdeba warsuli gamocdilebis codnas,<br />

romelic iTvaliswinebs a<strong>da</strong>mianTa saWiroebebs <strong>da</strong> aqcevs am codnas<br />

brZolis iaraRad, rac SesaZlebels xdis a<strong>da</strong>mianTa transformacias<br />

TavianTi sakuTari istoriis subieqtebad. xalxis monawileoba kulturisa<br />

<strong>da</strong> ganaTlebis SeqmnaSi arRvevs im tradicias, romlis mixedviTac,<br />

mxolod elita aris kompetenturi <strong>da</strong> icis, ra aris sazogadoebis<br />

saWiroebebi <strong>da</strong> interesebi. skola aseve un<strong>da</strong> iyos saxalxo kulturis<br />

gavrcelebis centri (Temis samsaxurSi), romelmac ki ar gaflangos,<br />

aramed un<strong>da</strong> Seqmnas igi.<br />

– paulo freiri, oficialuri uwyebani<br />

modiT, <strong>da</strong>vuSvaT analizis winapiroba, rom sufraJistuli moZraoba<br />

saukunis <strong>da</strong>sasruls, samoqalaqo uflebaTa moZraoba meoce saukunis 60-ian<br />

wlebSi <strong>da</strong> kompensatoruli diskriminacia wesdebebi, <strong>da</strong> aseve<br />

konstituciuri cvlilebebi, rac sityvis Tavisuflebis garantia iyo,<br />

<strong>da</strong>exmara moqalaqeobis ganaxlebas amerikis SeerTebul StatebSi, arsebuli<br />

demokratiis gaZlierebiT. 7 rogorc valter fainbergi (1996) sworad<br />

aRniSnavs, kompensatoruli diskriminacia `iyenebs jgufis wevrobas, rom<br />

moaxdinos identificireba <strong>da</strong> Seasworos diskriminaciis warsuli aqtebi<br />

individTa winaaRmdeg, aqtebi, romelmac Sedegad mogvca araadekvaturi<br />

saganmanaTleblo, ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri pozicireba~ (378).<br />

amdenad, ar aris sarisko, vivaraudoT, rom sufraJistulma,<br />

samoqalaqo uflebaTa <strong>da</strong> sityvis Tavisuflebis moZraobebma, <strong>da</strong> cxadia,<br />

kompensatorulma diskriminaciam, miuxe<strong>da</strong>vad maTi mravali winaaRmdegobisa<br />

<strong>da</strong> SezRudvisa, wvlili Seitana demokratiis praqtikis ukeTesi pirobebis<br />

SeqmnaSi, radgan es moZraobebi aRiqvams mravalferovnebas, rogorc amerikis<br />

SeerTebul StatebSi moqalaqeobis umTavres komponents.<br />

kompensatoruli diskriminaciisa <strong>da</strong> kulturuli mravalferovnebis<br />

winaaRmdeg Setevebma, gansakuTrebiT umaRlesi ganaTlebis sferoSi,<br />

SesaZloa <strong>da</strong>azianos amerikis SeerTeul StatebSi moqalaqeobis safuZvlebi.<br />

ratom? pirveli, imitom, rogorc fainbergi (1996) asabuTebs, rom<br />

kompensatoruli diskriminacia Segvaxsenebs istoriul vals, romelic<br />

ga<strong>da</strong>saxdelia specifiuri jgufebisaTvis. meore, rasis safuZvelze<br />

kompensatoruli diskriminacia saWiroebs Sevsebas saWiroebaze <strong>da</strong>fuZnebuli<br />

kompensatoruli diskriminaciiT, radgan SeuZlebelia politikuri<br />

SesaZleblobebis Tanasworoba socialuri SesaZleblobebis Tanasworobis<br />

gareSe. moqalaqeobis es idea iseve Zvelia, rogorc radikaluri<br />

demokratiuli ideali, rasac mxars uWers ori iseTi gansxvavebuli figura,<br />

316


ogoricaa platoni <strong>da</strong> Jan Jak ruso, romlebic, faqtiurad, amtkicebdnen,<br />

rom ekonomikuri <strong>demokratia</strong> SeTanxmebulad un<strong>da</strong> arsebobdes politikur<br />

<strong>demokratia</strong>sTan – anu, <strong>demokratia</strong>, rogorc arsi <strong>da</strong> ara ubralod<br />

politikuri reprezentaciis meTodi.<br />

ruso (1980) Teoriulad msjelobs im pirobebis Sesaxeb, romlebic<br />

uzrunvelyofs demokratiisa <strong>da</strong> Tavisuflebis arsebobas. am miznebis<br />

misaRwevad, igi rekomen<strong>da</strong>cias iZleva, ramdena<strong>da</strong>c SesaZlebelia, SevamciroT<br />

gansxvavebebi `ukidures klasebs~ Soris, raTa Tavi<strong>da</strong>n aviciloT rogorc<br />

maTxovrebis, ise magnatebis arseboba. es socialuri jgufebi, erTi sakiTxis<br />

ori mxare, miiCneo<strong>da</strong> safrTxed demokratiis momavlisaTvis, radgan `swored<br />

maT Soris un<strong>da</strong> iyos xalxis Tavisufleba mtkiced: zogierTi maTgani<br />

yidulobs, xolo zogierTi _ yidis~ (292-293). <strong>da</strong>savluri politikuri<br />

tradicia mets arafers moiTxovs. rogorc gitlini (1995) ambobs, `samuSaos,<br />

ganaTlebis, jan<strong>da</strong>cvis, sacxovrebeli pirobebis, cxovrebis manZilze<br />

ga<strong>da</strong>mzadebis ufleba – es aris ekonomikuri moqalaqeobis ubralo<br />

elementebi, rac un<strong>da</strong> iyos universaluri~ (254).<br />

<strong>da</strong>bolos, aSS-s demokratiis konteqstSi, kompensatoruli<br />

diskriminacia kidev erTxel amtkicebs saxelmwifoebrivi politikisa <strong>da</strong><br />

mocemuli sazogadoebis istoriis kritikis mniSvnelobas. ar aris gasakviri,<br />

rom bevrma a<strong>da</strong>mianma moaxdina afroamerikelebis identificireba, rogorc<br />

kompensatoruli diskriminaciis yvelaze metad aRsaniSnavi subieqtebisa<br />

(Tumca, isini, rogorc jgufi, ar gamx<strong>da</strong>ra ZiriTadi beneficiari am<br />

politikisa, rogoric iyo TeTrkaniani qalebi). 8 kornel vestma (naSromSi<br />

vesti, klor de alba <strong>da</strong> Sorrisi, 1996) aRniSnulis Sesaxeb Zalze<br />

mgznebared ganacxa<strong>da</strong>: `erT-erTi mizezi, Tu Savkaniani mosaxleoba ratom<br />

warmoadgens amerikuli civilizaciis amdenad integralur nawils, aris is,<br />

rom Savkanianma xalxma didi aurzauri atexa. es Zalze mniSvnelovania,<br />

gansakuTrebiT iseT sazogadoebaSi, romelSic Zalaufleba <strong>da</strong> zewola<br />

wyvets, Tu vin iRebs xilulobas. aurzauris atexvaSi me vgulisxmob<br />

organizebas, mobilizebas, Qqaosis Semqnis unars, rogorc ajanyebaSi~ (58).<br />

amerikis SeerTebul StatebSi SavkanianTa brZola gviCvenebs, rom kritika<br />

<strong>da</strong> amboxeba Cndeba, rogorc ori ZiriTadi faqtori moqalaqeobis SeqmnaSi<br />

demokratiis, rogorc arsis <strong>da</strong> ara mxolod demokratiis, rogorc<br />

meTodisaTvis.<br />

ueWvelia, kritika <strong>da</strong> amboxeba meinstrimi ideebis winaaRmdeg, romelic<br />

warmoadgens Zalauflebas, didi xnis manZilze iyo ZiriTadi komponentebi<br />

moqalaqeobisaTvis nebismieri politikuri demokratiuli ganaTlebisa.<br />

faqtiurad, ver CavwvdebiT multikulturuli moqalaqeobis konstruirebas<br />

im rolis wvdomis gareSe, romelsac <strong>ganaTleba</strong>, gansakuTrebiT, umaRlesi<br />

317


<strong>ganaTleba</strong> asrulebs demokratiuli paqtis konstruirebaSi. ufro metic,<br />

vamtkiceb, rom ver mivaRwevT demokratiuli paqtis progresul wvdomas<br />

kompensatoruli diskriminaciis aqtiuri politikisa <strong>da</strong> kulturuli<br />

mravalferovnebis, rogorc ganuyoflad <strong>da</strong>kavSirebulis gaTvaliswinebis<br />

gareSe. 9<br />

Jiros (1996a) <strong>da</strong> kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis <strong>da</strong>rgSi moRvawe sxva<br />

mkvlevrebis mier universitetebi aRiqmeba, rogorc sazogadoebrivi sfero.<br />

rogorc aseTi, universitetebi pasuxismgebelni arian kritikuli<br />

moqalaqeebis Seqmnaze, xolo profesorebi aRiqmeba, rogorc saxalxo<br />

inteleqtualebi. moraluri <strong>da</strong> ara instrumentuli perspeqtivi<strong>da</strong>n, Jiro<br />

(1996) amtkicebs, rom universitetebi xazs un<strong>da</strong> usvamdnen sajaro servisis<br />

imperativs <strong>da</strong> ara `profesionalizmis, konkurenciisa <strong>da</strong> socialuri<br />

mobilobis dinamikas~ (124). Jiro ufro Sorsac midis <strong>da</strong> amtkicebs, rom<br />

universitetebi <strong>da</strong> umaRlesi ganaTlebis institutebi <strong>da</strong>culi un<strong>da</strong> iyos,<br />

rogorc saxalxo resursi, romelic sasicocxlo mniSvnelobisaa eris<br />

moraluri cxovrebisaTvis.<br />

Tumca, imisaTvis rom es moxdes, vamtkiceb, rom un<strong>da</strong> Sesruldes<br />

garkveuli pirobebi. pirveli, upirveles yovlisa, universitetebma un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>uSvan muSaTa klasis, feradkanianebis, aratradiciul profesiebSi<br />

qalebis, <strong>da</strong> marginalizebuli Temebis wevrebisaTvis gansakuTrebiT,<br />

subaltern sivrceebSi mcxovrebi a<strong>da</strong>mianebisaTvis ukeTesi xelmisawvdomoba.<br />

meore, am <strong>da</strong>interesebuli mxaris gaTvaliswinebiT (<strong>da</strong> ara mxolod<br />

dominanturi kulturuli kapitalis warmomadgenlebis an marginaluri<br />

samyofelisa <strong>da</strong> habitusis individebisa, romlebmac SeZles warmatebuli<br />

ga<strong>da</strong>svlis ganxorcieleba (an, SesaZloa, un<strong>da</strong> vTqvaT `mutacia~) umaRlesi<br />

ganaTlebisken) Tavad codna saWiroebs demokratizebas, imis farTo<br />

rekonstruirebiT, Tu ra codnaa faseuli; visi codna iTvleba; codna,<br />

unarebi, ostatoba <strong>da</strong> swavla rogor ukavSirdeba Zalauflebas, simdidresa<br />

<strong>da</strong> prestiJs.<br />

Jirosa (1996a) <strong>da</strong> kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis bevri warmomadgenlis azriT,<br />

xelmisawdomobisa <strong>da</strong> codnis am xelaxal demokratizacias mosdevs, is, rom<br />

`politikuri~ <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong> ara mxolod ganaTlebis `politizireba~ xdeba<br />

universitetis gamaerTianebeli principi. liberaluri establiSmentisa <strong>da</strong><br />

neokonservatori reformatorebis erTnairad eWvqveS <strong>da</strong>yenebiT, Jiro (1996a)<br />

amtkicebs, rom `politikuri, am TvalsazrisiT, uaryofs normalizaciisa <strong>da</strong><br />

universalizaciis enas garemoebis diskursisaTvis <strong>da</strong> gansxvavebisa <strong>da</strong><br />

konfliqtis Semadgeneli rolisaTvis~. vinai<strong>da</strong>n, swored politikuris<br />

aRdgenis gziT xdeba demokratiis ganviTareba – sazogado sikeTis<br />

<strong>da</strong>pirispirebuli cnebebis meSveobiT, SesaZlo identobaTa speqtriT (raTa<br />

318


ganisazRvros, Tu ras niSnavs moqalaqeoba) <strong>da</strong> eTikasa <strong>da</strong> sazogadoebriv<br />

cxovrebas Soris mniSvnelovani urTierTobebis xelaxali formulirebiT”<br />

(125).<br />

kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis tradicia, romelic STagonebuli iyo<br />

kritikuli TeoriiT (paulo freiris SemoqmedebiT) <strong>da</strong> jon diuis<br />

kritikuli wakiTxva, sxva wyaroebTan erTad, didi xnis manZilze<br />

akritikeb<strong>da</strong> politikis instrumental cnebas (anu, politikas, rogorc<br />

samoqalaqo Rirsebebisa <strong>da</strong> sazogadoebrivi azris manipulacias). kritikuli<br />

Teoriis warmomadgenlebi iwoneben politikis cnebas, romelic gagebulia,<br />

rogorc opoziciuri praqtikebi, ise ganviTarebuli kritikuli gansja<br />

polisis sakiTxis Sesaxeb. amis msgavsad, isini eWvqveS ayeneben faqtsa <strong>da</strong><br />

Rirebulebas Soris tradiciul gansxvavebas <strong>da</strong> acxadeben, rom<br />

`obieqturobis imperativebi~ cdiloben, Seamciron mTliani politikuri<br />

debati universitetebSi akademiuri stan<strong>da</strong>rtebis sakiTxamde <strong>da</strong> moiTxoven,<br />

rom sauniversiteto praqtikebi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>rCes neitraluri <strong>da</strong> apolitikuri.<br />

kritikuli pe<strong>da</strong>gogika amtkiceb<strong>da</strong>, amis sawinaaRmdegod, paulo freirisa <strong>da</strong><br />

kulturis kritikosTa mTeli Taobis meSveobiT, rom Cven ver SevZlebT<br />

politikisa <strong>da</strong> ganaTlebis advilad <strong>da</strong>cilebas. Tavis kvlevaSi jer kidev<br />

adre, freiri swavlob<strong>da</strong> CagrulTa klasobrivi cnobierebis organizacias,<br />

konkretul socialur procesebze yuradRebis gamaxvilebiT, <strong>da</strong> amave dros,<br />

eZeb<strong>da</strong> efeqtian transformacias Cagvris struqturebisaTvis. amis<br />

ganxorcielebisas, misi koncentrirebis sfero yovelTvis iyo<br />

saganmanaTleblo <strong>da</strong> kulturuli. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom freiris naazrevi<br />

moiTxovs ramdenime istoriul (Teoriul <strong>da</strong> strategiul) mediacias misi<br />

pe<strong>da</strong>gogikuri, organizaciuli <strong>da</strong> politikuri TvalsazrisiT<br />

ganxorcielebisaTvis, Tavi<strong>da</strong>nve, igi aris uaRresad politikuri naazrevi.<br />

freirisaTvis, politika, Zalaufleba <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong> ganuyofeli erTianobaa.<br />

rogorc urTierTobaTa wyeba, isini urTierTSerwymuli gaxlavT (toresi,<br />

1978).<br />

freiri (1998) amas Zalian kargad ambobs Tavis erT-erT ukanasknel<br />

wignSi, romelic inglisurad iTargmna mis sikvdilamde mcire xniT adre:<br />

saganmanaTleblo praqtikis sazRvrebis mixvedra aucileblad saWiroebs<br />

politikur garkveulobas pe<strong>da</strong>gogTa mxri<strong>da</strong>n, TavianT proeqtTan<br />

mimarTebaSi. es moiTxovs, rom pe<strong>da</strong>gogma Tavisi praqtikis politikuri<br />

arsi sakuTar Tavze un<strong>da</strong> aiRos. ar aris sakmarisi imis Tqma, rom<br />

<strong>ganaTleba</strong> politikuri aqtia, iseve rogorc ar aris sakmarisi, vTqvaT,<br />

rom politikuri aqtebi aseve saganmanaTleblo mniSvnelobisaa. saWiroa,<br />

sakuTar Tavze aviRoT ganaTlebis politikuri buneba.<br />

319


sakuTar Tavs ver moviazreb progresul a<strong>da</strong>mianad, Tu skolis sivrces<br />

aRviqvam mxolod, rogorc raRac neitralurs, romelsac SezRuduli<br />

kavSiri aqvs, an saerTod ar aqvs kavSiri klasobriv brZolasTan,<br />

romelSic moswavleebi aRiqmebian mxolod, rogorc Semswavlelebi,<br />

romlebic floben mxolod SezRudul sferos codnisa, rasac me<br />

ganvmsWvalav jadosnuri ZaliT. me ver gavacnobiereb sazRvrebs<br />

politikur-saganmanaTleblo praqtikisa, romelSic CarTuli var, Tu<br />

naTlad ver verkvevi, vis sasargeblod vmuSaob. im sakiTxis garkveva, Tu<br />

vis sasargeblod vmuSaob, me mayenebs garkveul poziciaSi (rac klass<br />

ukavSirdeba), romelSic me SevimuSaveb, Tu vis winaaRmdeg vmuSaob <strong>da</strong>,<br />

uTuod, ra mizezebis gamo vmuSaob – anu im ocnebis, im tipis<br />

sazogadoebis, romelTa sasargeblod visurvebdi saqmeSi Cabmas,<br />

moqmedebas <strong>da</strong> monawileobas.<br />

am tradiciaSi, Jiro (1996a) politikur <strong>ganaTleba</strong>s gamijnavs<br />

politizirebis gamomwvevi ganaTlebisgan. politikuri <strong>ganaTleba</strong><br />

moswavleebs aswavlis, rogor un<strong>da</strong> ganxorcieldes Zalaufleba <strong>da</strong><br />

pasuxismgebloba <strong>demokratia</strong>Si <strong>da</strong> rogor un<strong>da</strong> ganxorcieldes status kvos<br />

kritikis SesaniSnavi tradicia, <strong>da</strong>isvas uxerxuli kiTxvebi, ganxorcieldes<br />

dogmebTan <strong>da</strong> orTodoqsulobasTan <strong>da</strong>pirispireba <strong>da</strong> Tavi<strong>da</strong>n iqnes<br />

acilebuli korporaciaTa, mTavrobaTa mier kooptireba, an Zalauflebis<br />

sistemebis cduneba. es ukanaskneli `aris pe<strong>da</strong>gogiuri terorizmis forma,<br />

romelSic sakiTxi, Tu ra iswavleba, vis mier <strong>da</strong> ra pirobebSi, dgindeba<br />

doqtrinaruli politikuri programiT, romelic uars acxadebs sakuTari<br />

Rirebulebebis, Sexedulebebisa <strong>da</strong> ideologiuri konstruqciebis<br />

Seswavlaze. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom uars acxadebs istoriis, codnisa <strong>da</strong><br />

Rirebulebebisadmi sakuTari gancxadebebis socialuri xasiaTis<br />

gacnobierebaze, politizirebis gamomwvevi <strong>ganaTleba</strong> Cumdeba moCvenebiTi<br />

universalizmis saxeliT <strong>da</strong> gmobs yvela transformaciul praqtikas,<br />

WeSmaritebisa <strong>da</strong> mSvenierebis samaradiso cnebaze apelirebiT~ (127).<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, imis aRiarebiT, rom dominaciis urTierTobebi<br />

umTavresia sazogadoebrivi cxovrebisaTvis, rogorc freiri ase<br />

SorsmWvretelurad <strong>da</strong> <strong>da</strong>JinebiT asabuTebs, kritikuli pe<strong>da</strong>gogika<br />

amtkicebs, rom dominacia, agresia <strong>da</strong> Zaladoba a<strong>da</strong>mianuri <strong>da</strong> socialuri<br />

cxovrebis Tan<strong>da</strong>yolil nawils warmoadgens <strong>da</strong> nebismieri politikuri<br />

<strong>ganaTleba</strong>, romelic xels uwyobs sazogadoebrivi sferos Seqmnas, un<strong>da</strong><br />

acnobierebdes, rom Cagvris, dominaciisa <strong>da</strong> eqspluataciis <strong>da</strong>Zleva<br />

warmoadgens demokratiuli moqalaqeobis Seqmnis nebismieri proeqtis<br />

mTavar mizans.<br />

rogorc vamtkiceb mexuTe TavSi, <strong>demokratia</strong>sa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>s Soris<br />

kavSirebis ganxilvisas, ganaTlebis umTavresi sakiTxi dResdReobiT aris<br />

320


is, Tu ra roli (Tuki raime roli) un<strong>da</strong> Seasrulos saganmanaTleblo<br />

institutebma <strong>da</strong> praqtikebma socialuri paqtis konstruirebaSi, rac<br />

gamoxatavs <strong>demokratia</strong>s. amas mivyavarT demokratiuli kulturis dilemamde,<br />

romelic Camovayalibe aqamde, magram msurs isev gavimeoro axla,<br />

demokratiuli moqalaqis Seqmnamde. martivad rom vTqvaT: <strong>demokratia</strong><br />

gulisxmobs monawileobis process, sa<strong>da</strong>c yvela Tanasworad aris miCneuli.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, <strong>ganaTleba</strong> moicavs process, romlis meSveobiTac<br />

`umwifarni~ iZulebuli arian sazogadoebis `mowifuli~ wevrebis cxovrebis<br />

principebisa <strong>da</strong> formebis soli<strong>da</strong>rulni iyvnen. amgvarad, demokratiuli<br />

moqalaqis Camoyalibebis procesi aris, ara mxolod kulturuli aRzr<strong>da</strong>ganaTlebis<br />

procesi, aramed igi aseve moicavs pe<strong>da</strong>gogiuri <strong>da</strong><br />

demokratiuli socializaciis manipulirebis principebs im subieqtebSi,<br />

romlebic arc sufTa <strong>da</strong>fas warmoadgenen kognituri <strong>da</strong> eTikuri<br />

TvalsazrisiT <strong>da</strong> arc srulad aRWurvilni arian sakuTari demokratikuli<br />

uflebebisa <strong>da</strong> movaleobebis gansaxorcieleblad.<br />

ganaTlebis mTavari problema aris is, Tu rogor Seitanos wvlili<br />

demokratiul paqtSi <strong>da</strong> rogor SegviZlia SevqmnaT multikulturuli<br />

demokratiuli moqalaqeobisadmi midgoma. vasabuTebdi, rom moqalaqeoba<br />

SeiZleba gacxadebuli iyos samoqalaqo Rirsebebis, an legaluri statusis<br />

TvalsazrisiT, magram Cven gvWirdeba aseve moqalaqeobis politikur<br />

ekonomiaze xazgasma. samoqalaqo Rirsebebi miuTiTebs soli<strong>da</strong>robis<br />

grZnobas, rac individebs aerTianebT zogadi miznebis irgvliv. es miznebi<br />

aris (sul mcire), Tu rogor ga<strong>da</strong>vrCeT <strong>da</strong> vicxovroT erTad Cvens<br />

Tanamedrove, mravalferovan sazogadoebaSi. Tumca, es miznebi SeiZleba<br />

ganxorcieldes ufro ambiciuri gegmis nawilad: viswavloT ganviTareba,<br />

rogorc TemTa Temisa, rogorc kulturaTa kulturisa, romelic modis<br />

Cveni kulturuli mravalferovnebi<strong>da</strong>n, rogorc kulturuli siZlieri<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> xels uwyobs kompensatorul diskriminacias, rac aRiqmeba, rogorc<br />

sasargeblo politika.<br />

rogorc gitlini (1995) gvafrTxilebs, <strong>da</strong> rogorc aqamde citatad<br />

moviyvane, cxadia, rom `sakiTxi ase dgas: rogor SevuwyoT xeli<br />

soli<strong>da</strong>robis suliskveTebas gansxvavebis paralelurad – soli<strong>da</strong>roba<br />

`nebismier a<strong>da</strong>mianTan, romelic itanjeba~. vinai<strong>da</strong>n, cxadia, rom es<br />

suliskveTeba spontanurad ver warmoiSoba gaZlierebuli jgufebis SigniT,<br />

romelTagan TiToeuli <strong>da</strong>kavebulia sakuTari gansxvavebebis <strong>da</strong>xvewiT sxva<br />

jgufebisgan <strong>da</strong>moukideblad” (217). soli<strong>da</strong>robis sistemebisaTvis <strong>da</strong><br />

kulturebis, eTinkurobebis, klasebisa <strong>da</strong> genderuli gansxvavebebis saerTo<br />

safuZvlisaTvis umTavresia kulturuli mravalferovnebis miznebi. Cven<br />

gvWirdeba moqnili sistemis SemuSaveba soli<strong>da</strong>robisaTvis skolebSi,<br />

romlebic seriozulad miiCneven demokratiuli reformis saWiroebas.<br />

321


kulturuli mravalferovneba aris ZiriTadi Tanaproduqti ekonomikuri,<br />

kulturuli <strong>da</strong> politikuri globalizaciis mzardi procesisa, im<br />

intensiurobiT, romelsac kacobriobis istoriaSi analogi ara aqvs.<br />

globalizacia warmoqmnis yvela tipis Sedegs lokaluri Temebis<br />

multikulturuli, multilingvuri <strong>da</strong> multieTnikuri konfiguraciisaTvis<br />

amerikis SeerTebul StatebSi <strong>da</strong> sxva qveynebSi. socialuri SeTanxmebis<br />

TvalsazrisiT, ar aris gasakviri, rom mravalferovneba warmoadgens<br />

ZiriTad gamowvevas umaRlesi ganaTlebis nebismieri institutisaTvis,<br />

kompensatoruli diskriminaciis federaluri wesdebebis SesrulebaSi <strong>da</strong><br />

mzardi socialuri <strong>da</strong> saganmanaTleblo moTxovnebis arsebobis<br />

gaTvaliswinebiT.<br />

Tumca, Cven ver SevZlebs amis Sesrulebas (paradoqsulad) erTianobis<br />

kulturis gareSe: `imisaTvis rom iyvnen aqtiuri moqalaqeebi mTlianobisa,<br />

maT un<strong>da</strong> gaataron dro orSabaTi<strong>da</strong>n SabaTamde axlo urTierTobebis<br />

<strong>da</strong>myarebiT sazRvrebs miRma, xeli Seuwyon kulturul hibridebs, akritikon<br />

tomis SezRuduloba, gamoimuSavon ideebi, romlebic maTgan<br />

`gansxvavebulma~ a<strong>da</strong>mianebma SesaZloa gaiziaron. a<strong>da</strong>mianma SeiZleba pativi<br />

sces gansxvavebuli jgufis demokratiul uflebas – moaxdinos sakuTari<br />

Tavis organizeba, ise, rogorc surs, <strong>da</strong> mainc intensiurad ikamaTos<br />

gansxvavebis gaZlierebis winaaRmdeg~ (gitlini, 1995:218).<br />

umaRlesi ganaTlebis institutebi imyofebian Tav<strong>da</strong>sxmis centrSi<br />

mravalferovnebis <strong>da</strong> kompensatoruli diskriminaciis TvalsazrisiT <strong>da</strong>,<br />

un<strong>da</strong> vTqva, moqalaqeobis ganaxlebis xelSewyobis TvalsazrisiTac.<br />

mravalferovnebisa <strong>da</strong> <strong>multikulturalizmi</strong>sadmi Tav<strong>da</strong>deba gulisxmobs<br />

profesor-maswavleblebis gamravalferovnebas ise, rom igi hgavdes, SesaZlo<br />

masStabiT <strong>da</strong> arsebuli resursebis gaTvaliswinebiT, sazogadoebis<br />

demografiul Taviseburebebs skolebSi <strong>da</strong> universitetebSi amerikis<br />

SeerTebul StatebSi. mravalferovneba aseve gulisxmobs moswavleTa<br />

Semadgenlobis gamravalferovnebas ise, rom studentebma SeZlon TavianT<br />

klasebSi saTanadod ga<strong>da</strong>Wran moTxovnebi, rac momdinareobs sxva<strong>da</strong>sxva<br />

inteleqtualuri, eTnikuri, genderuli <strong>da</strong> naklebad warmodgenili<br />

jgufebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>interesebuli mxareebis mxri<strong>da</strong>n. mravalferovnebisa <strong>da</strong><br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s miznebis misaRwevad, universitetebma un<strong>da</strong> SeZlon<br />

saukeTeso, yvelaze niWieri <strong>da</strong> kvalificirebuli mkvlevrebis,<br />

bakalavriatis studentebisa Tu aspirantebis mizidva, romelTac SeuZliaT<br />

ikvlion codnis sazRvrebi TavianT swavlebaSi, kvlevaSi <strong>da</strong> saqmianobaSi<br />

crurwmenis gareSe, magram SemoqmedebiTad, sixaruliT, enTuziazmiT,<br />

Tav<strong>da</strong>debiTa <strong>da</strong> utopiuri imedis grZnobiT.<br />

322


mravalferovnebis miRweva <strong>da</strong> multikulturuli akademiuri garemos<br />

ganviTareba ar aris ioli amocana. <strong>da</strong>Zabuloba yovelTvis wamoiSoba<br />

socialuri <strong>da</strong> inteleqtualuri moTxovnebis zr<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> fiskaluri<br />

resursebis Semcirebas Soris. <strong>da</strong>Zabulobebi aseve arsebobs mravalferovan<br />

inteleqtualur, eTnikur <strong>da</strong> socialur <strong>da</strong>interesebul mxareebsa <strong>da</strong><br />

profesor-maswavleblebis survilebs Soris, emsaxuron Tanasworobis<br />

idealebs, Tanasworobis imperativebs <strong>da</strong> srulyofilebisa <strong>da</strong> Temis<br />

maradiul akademiur Ziebas. aseve arsebobs politikis seriozuli kritika,<br />

romelic orientirebulia <strong>ganaTleba</strong>Si samarTlianobasa <strong>da</strong> Tanasworobaze,<br />

kompensatoruli diskriminaciis politikis CaTvliT. 10 samoqalaqo<br />

uflebebis moZraobis monapovrebis bolodroindeli problemebis<br />

miuxe<strong>da</strong>vad, kompensatoruli diskriminacia ar SeiZleba CaiTvalos<br />

likvidirebulad saxelmwifoebrivi politiki<strong>da</strong>n <strong>da</strong> arc xalxis<br />

warmosaxvi<strong>da</strong>n, Tu Cveni moraluri valdebulebebi<strong>da</strong>n. Tumca,<br />

kompensatoruli diskriminacia ar un<strong>da</strong> CaiTvalos absolutad, aramed<br />

CarTuli un<strong>da</strong> iyos demokratiul saubarSi imis Sesaxeb, Tu<br />

kompensatoruli diskriminacia <strong>da</strong> kulturuli mravalferovneba rogor<br />

anviTareben moqalaqeobas <strong>da</strong> im rols, romelic umaRlesi ganaTlebis<br />

institutebma un<strong>da</strong> Seasrulon am TvalsazrisiT. 11<br />

mjera, imisaTvis, rom umaRlesi ganaTlebis misia miRweul iqnes,<br />

aucilebelia akademiuri konsensusis Seqmna, rac <strong>da</strong>fuZnebulia<br />

mravalferovnebis cnebaze. Tumca, am konsensusis Seqmnam un<strong>da</strong><br />

gaiTvaliswinos mravali arsebuli menejeruli ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

arasaimedooba <strong>da</strong> un<strong>da</strong> SeZlos mravali popularuli inteleqtualuri<br />

paradigmis SezRudvebis amocnoba. es gaxlavT umaRles <strong>ganaTleba</strong>Si<br />

moqalaqeobis, kulturuli mravalferovnebisa <strong>da</strong> kompensatoruli<br />

diskriminaciis zogierTi inteleqtualuri gamowveva. Tumca, kulturis<br />

politikis TvalsazrisiT, problematuri gansxvaveba kulturasa <strong>da</strong> kanons<br />

Soris, saWiroebs ga<strong>da</strong>wyvetas.<br />

kanoni <strong>da</strong> kultura<br />

gaukritikebeli kanonis SeuZlebloba momdinareobs <strong>da</strong>savleTis<br />

kulturaSi calke aRebuli, integrirebuli, araproblematuri <strong>da</strong><br />

deskrifciuli socialuri pe<strong>da</strong>gogikuri identobis gansazRvrebis<br />

SeuZleblobi<strong>da</strong>n.<br />

– raimond morou <strong>da</strong> karlos alberto toresi,<br />

socialuri Teoria <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong><br />

323


garkveulwilad, es aris sarkeTa usasrulo TamaSi.<br />

– imanuel valerstaini, `socialuri mecniereba <strong>da</strong> samarTliani<br />

sazogadoebis Zieba~<br />

kanoni <strong>da</strong> kultura, principSi, ar upirispirdeba erTmaneTs, magram maT<br />

Tanaarsebobisas sirTuleebic aqvT, gansakuTrebiT maSin, rodesac mocemuli<br />

kanoni (romelic, principSi, aris socialuri konstruqcia, miRebuli,<br />

rogorc mocemuli identobis, iqneba es erovnuli, kulturuli Tu sxva,<br />

safuZveli) miiCneva metafizikuri principebis wyebad, romelic ar SeiZleba<br />

istoriulad Semowmdes an eWvqveS <strong>da</strong>dges, magram nebismier fasad un<strong>da</strong><br />

SenarCundes. metafizikuri kanonebi, principSi, upirispirdeba kulturul<br />

molaparakebebs.<br />

Tumca, fuZemdebluri kanonebi warmoadgens kulturuli<br />

molaparakebebis mimdinare procesebs, romlebic Tavis precedentebad iRebs<br />

dialogis ZiriTad safuZvlebs, istoriisa <strong>da</strong> Temis gamocdilebebis gamWol<br />

interpretacias. maT aseve aqvT is, rasac freiri cnobismoyvareobis<br />

epistemologias uwodebs: imis gansazRvris usasrulo moTxovnileba, Tu<br />

romeli kulturuli principebi xdis a<strong>da</strong>mianTa cxovrebas ufro<br />

harmoniuls, kulturuli gacvlebi – ufro TviTrefleqsiurs, <strong>da</strong> kulturis<br />

eTikuri safuZvlebi – socialuri Tanasworobis, individualuri<br />

pasuxismgeblobisa <strong>da</strong> zrunvis kulturul imperativebTan axlos.<br />

fuZemdebluri kanonebi icvleba kulturuli molaparakebebis<br />

meSveobiT. rogorc gitlinma Camoayaliba CemTan pirad saubarSi:<br />

`molaparakebebs SeiZleba adgili hqondes – <strong>da</strong> namdvilad aqvs adgili –<br />

kanonis zRvarze, ise, rom uitmeni Semovi<strong>da</strong> 40-ian wlebSi, maSin roca uitie<br />

mocilebul iqna (leo marqsis mier gamoTqmuli azri), xolo bolo wlebSi<br />

elisonis uCinari a<strong>da</strong>miani efeqtianad iqna kanonizebuli. sxva sityvebiT<br />

rom vTqvaT, rodesac safuZveli naTelia, uamravi saSualebaa<br />

gansxvavebulobisa <strong>da</strong> simravlisaTvis.”<br />

nebismieri kulturuli kanoni, ramdena<strong>da</strong>c igi arsebobis metafizikur<br />

mdgomareobad aris qceuli, principSi, upirispirdeba kulturul<br />

molaparakebas. metafizikur kulturul kanons, romelsac pativs scemen,<br />

rogorc Rirsebis, sibrZnisa <strong>da</strong> simarTlis gamaerTianebels, un<strong>da</strong> hqondes<br />

uflebamosilebis ramdenime wyaro, an legitimurobis <strong>da</strong><strong>da</strong>stureba, rac<br />

SeiZleba moicavdes, magaliTad, mocemuli jgufis absolutur<br />

Zalauflebas, raTa <strong>da</strong>amkvidros legaluri SezRudvebi, rac ga<strong>da</strong>iqceva<br />

qveynis kanonad (mag., samxreT afrikuli TeTri Zalaufleba, rasobrivi<br />

demokratiis <strong>da</strong>mkvidrebamde 1994 wels, an monobis kanonmdebloba amerikis<br />

samxreTSi); moTxovnebi rasobrivi siwmindisaTvis (mag., nacizmi);<br />

gancxadebebi eris <strong>da</strong>mfuZnebel mamobaze (mag., TeTrkaniani <strong>da</strong><br />

324


evrocentruli emigrantebis <strong>da</strong>marbeveli jgufebi); moTxovnebi enis<br />

gasakontroleblad, rac moicavs identobas <strong>da</strong> aregulirebs <strong>da</strong><br />

SesaZlebels xdis SesaZlo socialur, politikur <strong>da</strong> ekonomikur gacvlebs<br />

(mag., mxolod inglisurad moZraobebi); an moraluri an eTikuri<br />

upiratesobis mtkiceba, rac efuZneba religiur man<strong>da</strong>ts, “Beruf” an<br />

`mowodeba~ (mag., qristianuli fanatizmi, moZraobebi, romelic amkvidrebs<br />

kacebis bibliur upiratesobas qalebTan Se<strong>da</strong>rebiT, <strong>da</strong> homoseqsualTa<br />

<strong>da</strong>mrbevi moZraobebi, romelic qristianul rwmenazea <strong>da</strong>fuZneuli).<br />

liberalur-pluralistur mowodebas, gaecnobierebinaT<br />

`gansxvavebulobis~ <strong>da</strong> mravalferovnebis simdidre sazogadoebaSi, romelic<br />

sxva mxriv xasiaTdebo<strong>da</strong> saerTo istoriuli safuZvlebiT, rac<br />

identificirdebo<strong>da</strong> kulturuli konsensusis safuZvelze (mag., `erTad<br />

yofnis~ cneba. rogorc aucilebeli pragmatuli principi socialuri paqtis<br />

ganxorcielebisaTvis) SeiZleba <strong>da</strong>upirispirdes <strong>multikulturalizmi</strong>s<br />

ufro radikaluri, istoriulad niuansirebuli cneba: `sakmaod ucnauria,<br />

rom araTanmimdevrulobis <strong>da</strong> anarqiis gaTvaliswinebiT, rac<br />

multikulturuli midgomebis winaaRmdeg ganxorciel<strong>da</strong>, identobis<br />

sakiTxis istoriulad Camoyalibeba aseve gvTavazobs ufro erTiani<br />

Sexedulebis arsebobis saSualebas, vidre liberaluri pluralistebis<br />

Sexedulebaa. ... pluralizmis alternativa aris gansxvavebisa <strong>da</strong><br />

konfliqtis qceva centrad im istoriisa, romelic yvelasaTvis – `CvenTvis~<br />

saerToa~ (skoti, 1992:16).<br />

Aaxla, Tu erovnuli identoba aris, ara fiqsirebuli markeri, aramed<br />

swavlis procesi, rogorc vasabuTebdi meeqvse TavSi, es qmnis kidev erT<br />

Tavsatexs. 12 pirveli gasaTvaliswinebeli kiTxvaa: SesaZlebelia, rom<br />

swavlis msgavs procesebTan Sexebam Seqmnas gansxvavebuli <strong>da</strong>skvnebi? es<br />

namdvilad aris demokratiuli ganaTlebisa <strong>da</strong> demokratiuli cxovrebis<br />

drama. <strong>demokratia</strong>Si Cven viswrafiT imisken, rom swavlis process mivceT<br />

gagrZelebis saSualeba, <strong>da</strong> amave dros, <strong>da</strong>vuSvaT, rom <strong>da</strong>skvnebi SeiZleba<br />

iyos (<strong>da</strong> nadvilad aris) gansxvavebuli. a<strong>da</strong>mianebs eqnebaT gansxvavebuli<br />

Sexedulebebi, <strong>da</strong> politikuri uTanxmoebebi iqneba ganaTlebis puri <strong>da</strong><br />

karaqi, iseve rogorc koaliciisa <strong>da</strong> aliansis politika aris demokratiuli<br />

marTvisaTvis.<br />

zemoaRniSnuls gavlena aqvs sazogadoebis codnis bazis doneze <strong>da</strong><br />

codnis demokratizaciaze. Semdegi SekiTxvaa: zogierTi ganmarteba sxva<br />

ganmartebebze ufro mZlavria? sxva sityvebiT, erTi tipis socialuri<br />

mecniereba ufro gamosadegia (CemTvis ufro mimzidvelia, ufro zustad rom<br />

vTqva), vidre sxvebi? socialur mecnierebebSi dekonstruqcionizmis<br />

gavlenis ganxilvisas, imanuel valerstaini (1997) gvafrTxilebs, rom `Cven<br />

325


namdvilad CarTulni varT Zalze kompleqsul aqtivobaSi, romelSic<br />

wonasworobebi (kanonebi), saukeTeso SemTxvevaSi, xanmoklea, <strong>da</strong> aqtivobaSi,<br />

romelSic ar SeiZleba iyos gansazRvruli momavali, vinai<strong>da</strong>n metismetad<br />

bevria SemTxveviTobaze <strong>da</strong>mokidebuli elementebi” (1253).<br />

rogorc Cans, problema aris arsebuli tendencia, rom radgan<br />

realoba socialuri konstruqciaa, yvelaferi midis, <strong>da</strong> amdenad, yoveli<br />

ganmarteba momdevnosaviT Rirebulia; rom ar arsebobs garkveuli<br />

kriteriumebi, romlis mixedviTac <strong>da</strong>dgindeba, romeli ganmarteba ufro<br />

zustia an axsnis TvalsazrisiT mZlavria, an romeli midgomaa ukeTesi<br />

realobis wvdomisa <strong>da</strong> axsnis kompleqsurobiT. valerstaini (1997) am<br />

TvalsazrisiT Zalze mkafiod asabuTebs: mkvlevrebis roli aris ara is,<br />

rom Seadginon realoba, aramed amoicnon, rogor iyo igi konstruirebuli<br />

<strong>da</strong> Seamowmon realobis mravali socialuri konstruqcia<br />

urTierTmimarTebaSi. garkveulwilad, es aris sarkeTa usasrulo TamaSi.<br />

Cven viswrafviT realobis aRmoCenisaken, romlis safuZvelzec avageT<br />

realoba. <strong>da</strong> roca vpoulobT, vcdilobT gavigoT, safuZvelSi arsebuli es<br />

realoba, Tavis mxriv, rogor iyo socialurad konstruirebuli. sarkeTa<br />

Soris am navigaciisas, arsebobs ufro swori <strong>da</strong> naklebad swori<br />

mecnieruli analizebi. is mecnieruli analizebi, romlebic ufro sworia,<br />

socialurad ufro sasargebloa imiT, rom isini exmareba msoflios Seqmnas<br />

arsebiTad ufro racionaluri realoba. maSasa<strong>da</strong>me, simarTlis Zieba <strong>da</strong><br />

sikeTis Zieba mtkiced ukavSirdeba erTmaneTs. Cven CarTuli varT, <strong>da</strong><br />

CarTuli varT erTdroulad, oriveSi. (1254)<br />

aq xazi un<strong>da</strong> gaesvas sam moments. pirveli, dekonstruqcionistuli<br />

Stormisa <strong>da</strong> im faqtis miuxe<strong>da</strong>vad, rom Cven SegviZlia realobaze vifiqroT,<br />

rogorc socialur konstruqciaze, es socialuri konstruqcia ar aris<br />

mxolod Cveni fantaziis nayofi, aramed aris realuri a<strong>da</strong>mianebis rTuli<br />

gzebiT interaqciis produqti, <strong>da</strong> maSasa<strong>da</strong>me yvela ganmartebas ar aqvs erTi<br />

<strong>da</strong> igive xarisxi (mag., logikuri koherentuloba, analitikuri insaiti,<br />

empiriuli dokumentacia), ganmartebiTi Zala Tu sizuste. meore, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom yvela ganmarteba, Tavisi arsiT, droebiTia – anu isini<br />

warmoadgens mocemul momentSi arsebuls, sanam ukeTesi ganmarteba iqneba<br />

Sedgenili – yvela isini un<strong>da</strong> Sefasdes ganmartebis maTi unaris mixedviT,<br />

<strong>da</strong>, Tavis mxriv, ufro racionaluri sazogadoebis konstruirebaSi maTi<br />

<strong>da</strong>xmarebis unariT. maSasa<strong>da</strong>me, arsebobs gamosadegobis elementi<br />

validurobis TiToeul konstruirebaSi, risi gamorCenac SeuZlebelia.<br />

Mmiuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom wina komentari SeiZleba wakiTxul iqnes, rogorc<br />

aSkarad pragmatuli, igi, TavisTavad, miuTiTebs valerstainis analizis<br />

mesame Sedegze, rom simarTlisa <strong>da</strong> sikeTis cneba sazogadoebaSi mWidrod<br />

<strong>da</strong> mtkiced aris ga<strong>da</strong>xlarTuli. konstruqciuli, sasargeblo, racionaluri<br />

326


sazogadoeba ukavSirdeba valerstainis rCevas – SevxedoT socialur<br />

mecnierebebs, rogorc samarTliani sazogadoebis Ziebis nawils. maSasa<strong>da</strong>me,<br />

valerstains Semoaqvs samarTlianobisa <strong>da</strong> sikeTis kategoriuli imperativi,<br />

rom STaagonos (Tu ar warmarTavs) analitikuri mcdeloba.<br />

politikaSi <strong>da</strong> socialur brZolebSi uTanxmoebebi SeiZleba iyos<br />

ufro metad radikaluri, vidre debatebis Sedegebi socialur mecnierebebSi<br />

kauzalobis an ganmartebiTi validurobis Taobaze. magaliTad, warmoidineT<br />

situacia alJirSi. Tu Catardeba demokratiuli arCevnebi (rogorc 1992<br />

wels), fun<strong>da</strong>mentalisturi islamuri moZraobebi moigeben arCevnebs. imis<br />

gaTvaliswinebiT, rom maTi platforma, romelic socialur wesrigs<br />

ayrdnobs yuranis mkacri <strong>da</strong> erTguli Sesrulebis specifiur xedvas <strong>da</strong><br />

moqalaqeTa <strong>da</strong>Sinebis maTeul praqtikas, rac umetesad aisaxa bolo dros<br />

alJiris patara qalaqebSi ganxorcielebul masobriv xocva-JletaSi<br />

(Jurnalisturi wyaroebis mixedviT, bolo xuTi wlis manZilze <strong>da</strong>RupulTa<br />

saerTo raodenobam 100,000-s ga<strong>da</strong>aWarba) <strong>da</strong> egvipteSi ganxorcielebul<br />

sporadul ZaladobaSi, es gamarjveba gamoiwvevs ara mxolod bevri<br />

a<strong>da</strong>mianis, gansakuTrebiT qalebis (rogorc Talibanis avRanuri mTavroba<br />

axdens amis demonstrirebas) samoqalaqo uflebebis <strong>da</strong>kargvas, aramed aseve<br />

safrTxeSi Caagdebs demokratiul struqturas. umravlesobis mmarveloba,<br />

rac SeiZleba miRweul iqnes demokratiiT, rogorc meTodiT, ueWvelad<br />

gaanadgurebs <strong>demokratia</strong>s, rogorc praqtikasa <strong>da</strong> arss. demokratiuli<br />

politikuri kulturis konstruireba Semdeg iqneba fuZemdebluri<br />

winapiroba demokratiis uwyvetobisa <strong>da</strong> demokratiuli cxovrebis<br />

ganxorcielebisaTvis.<br />

demokratiis idea aris gamowvevebTan <strong>da</strong> <strong>da</strong>ZabulobebTan erTad<br />

cxovrebis swavla <strong>da</strong> demokratiuli gansxvavebebis Taobaze swavlis<br />

procesis Sesaxeb swavla. demokratiuli uTanxmoebebi yvelgan moxdeba,<br />

ojaxebSi sasadilo magi<strong>da</strong>sTan (sa<strong>da</strong>c ojaxis wevrebi mgznebared kamaToben<br />

sajaro <strong>da</strong> kerZo sakiTxebze) diskusiebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wyebuli, <strong>da</strong> <strong>da</strong>mTavrebuli<br />

politikuri qa<strong>da</strong>gebebiT, romelSic liderebi <strong>da</strong> koaliciebi cdiloben<br />

miipyron a<strong>da</strong>mianTa umravlesobis warmosaxva <strong>da</strong> Seqmnan saarCevno<br />

umravlesobebi. Tumca, es koaliciebi yovelTvis iqneba droebiTi, susti <strong>da</strong><br />

dezintegracias <strong>da</strong>qvemdebarebuli – erTi sityviT, efemeruli.<br />

demokratiis, rogorc meTodis cneba xels uwyobs diferencialuri<br />

reprezentraciisa <strong>da</strong> monawileobis process, romelSic, saarCevno procesis<br />

meSvebiT, aliansebis Seqmnisa <strong>da</strong> umravlesobis koaliciebiT, zogi <strong>da</strong>skvnebi<br />

upiratesi iqneba drois garkveul momentSi. amgvarad, zogma umravlesobam<br />

SeiZleba ganaviTaros garkveuli xedva, romelsac ar iziarebs mocemuli<br />

saxelmwifos yvela wevri. winamdebare wignSi me <strong>da</strong>vasabuTe, rom<br />

327


<strong>demokratia</strong>, rogorc meTodi ar moicavs <strong>da</strong> ar SeuZlia mTlianad moicvas<br />

demokratiis, rogorc arsis cneba.<br />

Tumca, <strong>demokratia</strong>, rogorc arsi, adgens garkveul sazRvrebs imaze,<br />

Tu ra aris mosalodneli <strong>da</strong> misaRebi demokratiuli qceva <strong>da</strong> xazs usvams<br />

samoqalaqo minimumebs, rac demokratiuli meTodologiebis formalobebs<br />

scdeba <strong>da</strong> aRwevs demokratiuli reprezentaciisa <strong>da</strong> monawileobis ufro<br />

radikalur gagebas – mokled, demokratiul interaqciebs saxelmwifo <strong>da</strong><br />

kerZo sferoebSi.<br />

amgvarad, identobis, rogorc swavlis procesis gaTvaliswinebiT, Cven<br />

vubrundebiT usiamovno kiTxvas imis Sesaxeb, Tu rogor <strong>da</strong>vadginoT, rom<br />

zogierTi Sexeduleba ufro sandoa, vidre sxva DSexedulebebi. es SekiTxva<br />

ufro arakomfortuli xdeba, Tuki (rogorc zemoT ganvixile) mecniereba<br />

SeiZleba <strong>da</strong>kavSirebuli iyos ZalauflebasTan <strong>da</strong> amdenad, SeuZlebelia<br />

ucvlelad iyos gamoyenebuli <strong>da</strong>vis ga<strong>da</strong>sawyvetad. ar arsebobs<br />

metafizikuri pasuxi am kiTxvaze, magram arsebobs proceduruli <strong>da</strong><br />

meTodologiuri, <strong>da</strong> aseve istoriuli pasuxebi. proceduruli <strong>da</strong><br />

meTodologiuri pasuxebi cdiloben ganavrcon <strong>da</strong> demokratiuli garsi mis<br />

zRvrebamde gaafarTovon, <strong>da</strong> amave dros pativi scen konfrontaciisa <strong>da</strong><br />

molaparakebis wesebs, <strong>da</strong> ecadon imis gagebas, Tu rogor SeuZlia<br />

demokratiul cxovrebas <strong>da</strong>areguliros interesebis, identobebis,<br />

gamocilebebisa <strong>da</strong> ideologiebis mravalferovneba demokratiuli diskursis<br />

qsovilis <strong>da</strong>zianebis gareSe <strong>da</strong> im winapirobis miRebis gareSe, rom<br />

problemis saboloo ga<strong>da</strong>wyveta miRweuli iqneba auCqareblad. Cven viciT<br />

metafizikuri cnebis Sedegi, rogoricaa `saboloo ga<strong>da</strong>wyvetileba~.<br />

es istoriuli pasuxi aris nawilobriv is, rac ganvsazRvreT, rogorc<br />

istoriuli SeTanxmeba kapitalizmsa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s Soris. periodi,<br />

romelSic Cven vcxovrobT, gviCvenebs, rom globalizaciis procesi<br />

SeiZleba, faqtiurad, qmnides pirobebs axali istoriuli SeTanxmebisaTvis.<br />

Tumca, rac cxadi iyo wina istoriuli SeTanxmebebis SemTxvevas, socialuri<br />

paqtis sicocxlisunarianoba yovelTvis saeWvoa mosaxleobis mozrdili<br />

segmentebis SemTxvevaSi. <strong>da</strong>Zabulobebi <strong>da</strong> konfliqtebi kvlav warmoiSoba;<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>Zabuloba ufro TvalsaCinoa iq, sa<strong>da</strong>c resursebis xelaxali<br />

ganawilebis unarianoba mcirdeba. konsensusis Seqmna <strong>da</strong> konsensusis<br />

politika yovelTvis sustia, xolo <strong>demokratia</strong> kvlav ocnebas warmoadgens,<br />

rogorc radikaluri politikuri reprezentaciisa <strong>da</strong> monawileobis sistema.<br />

konsensusis cneba, ra Tqma un<strong>da</strong>, demokratiuli socialuri paqtis<br />

cnebisgan diferencirebuli un<strong>da</strong> iyos. socialuri paqtebi ufro mtkicea,<br />

vidre istoriuli konsensusebi, rac bunebiT, efemerulia. paradoqsi is<br />

aris, rom socialuri paqtebi Sedgenilia istoriulad konsensualuri<br />

328


SeTanxmebebiT, romelsac Taobebi qmnian, inarCuneben <strong>da</strong> maT<br />

transformirebas axdenen kanonebSi, rutinebSi, wes-CveulebebSi, praqtikebSi,<br />

CvevebSi, regulaciebsa <strong>da</strong> Tun<strong>da</strong>c, kulturebSi. im SemTxvevaSi, Tuki ar<br />

gvsurs demokratiis cnebis Tavi<strong>da</strong>n mocileba, SeuZlebelia aseve<br />

gabatonebuli socialuri paqtis cnebis Secvlac, romelic (ubralod<br />

Tavisi arsebobis gamo) grZelvadian perspeqtivaSi saxelmwifos Tavi<strong>da</strong>n<br />

aacilebs qaossa <strong>da</strong> avtoritarizms – socialuri paqtis, romelic cdilobs<br />

<strong>da</strong>regulirdes, rogorc qvakuTxedi xalxis, xalxis mier <strong>da</strong> xalxisaTvis<br />

mTavrobisa. rogorc freiri xSirad Segvaxseneb<strong>da</strong> xolme, SeuTanxmeblobaze<br />

SeTanxmebis unari fun<strong>da</strong>menturia demokratiuli dialogis politikisaTvis,<br />

rogorc <strong>da</strong>ZabulobebTan <strong>da</strong> winaaRmdegobebTan cxovrebis unari aris<br />

fun<strong>da</strong>menturi demokratiuli politikisaTvis.<br />

sxva mniSvnelovani sakiTxi gxvdeba pir<strong>da</strong>pir ganaTlebis sferoSi:<br />

arsebobs opozicia identobis formirebas (rac saganmanaTleblo dRis<br />

wesrigis mniSvnelovani nawili un<strong>da</strong> iyos) <strong>da</strong> moqalaqeobis formirebas<br />

Soris codnis minimaluri donis <strong>da</strong>dgenasTan <strong>da</strong>kavSirebiT? identobis<br />

formireba yovelTvis iyo liberaluri saxelmwifo ideologiis nawili;<br />

rogorc istorikosi ted mitCeli Segvaxsenebs, niu iorkis gubernatorma<br />

devid klintonma Tavis amomrCevlebs 1822 wels uTxra, rom es saxelmwifos<br />

pirveli valdebuleba iyo. paradoqsia, rom identobis Seqmna yovelTvis iyo<br />

(cnobierad Tu gaucnobiereblad) Sereuli saganmanaTleblo politikaSi<br />

moqalaqeobis Seqmnis cnebasTan, TiTqos identoba <strong>da</strong> moqalaqeoba<br />

fiqsirebuli markerebi iyos, romlebic yovelTvis <strong>da</strong>emTxveva, Tu<br />

<strong>da</strong>vuSvebT, rom moqalaqeoba SeiZleba gamoixatos, rogorc kulturuli<br />

reprezentacia homogenurobisa <strong>da</strong> istoriuli sizustis didi xarisxiT.<br />

aTaswleulis <strong>da</strong>sasrulisken, naTelia, rom identobis formireba<br />

xdeba bevr sferoSi, ganaTlebis CaTvliT, magram moqalaqis Seqmna,<br />

umetesad, Semofarglulia saganmanaTleblo sferoTi. 13 sakiTxi, romelic<br />

namdvilad scdeba winamdebare naSromis farglebs, aris is, un<strong>da</strong><br />

ganixilebodes Tu ara identobis formireba <strong>da</strong> moqalaqeobis Seqmna,<br />

rogorc mTeli cxovrebis ganmavlobaSi mimdinare swavlis procesi<br />

(potenciuri gansxvavebuli <strong>da</strong>skvnebiT); un<strong>da</strong> ganixilebodes Tu ara isini,<br />

rogorc diskretuli Teoriuli erTeulebi, romlebic garkveul momentSi<br />

ga<strong>da</strong>kveTs erTmaneTs <strong>da</strong> warmoqmnis saWiroebas, rom maTi winaaRmdegobebi <strong>da</strong><br />

Sesabamisobebi xelaxla iqnes gaazrebuli; <strong>da</strong> es interaqciebi identobasa<br />

<strong>da</strong> moqalaqeobas Soris SeiZleba Tu ara saerTod ganxorcieldes gviani<br />

kapitalizmis <strong>da</strong> demokratiuli umarTaobis kritikis konteqstSi.<br />

amgvarad, identoba, rogorc me vamtkicebdi meeqvse TavSi, arasdros<br />

aris garantirebuli Sedegi kulturuli gansxvavebebis formulirebis<br />

329


procesisa. 14 Tumca, ukidures xarisxSi, es epistemologiuri winapiroba<br />

SeiZleba arapraqtikuli Candes pe<strong>da</strong>gogikis an politikuri<br />

mobilizaciisaTvis. 15 miuxe<strong>da</strong>vad amisa, progresuli perspeqtivi<strong>da</strong>n,<br />

gamartivebuli iqneba, rom kulturul gansxvavebebze vifiqroT, rogorc<br />

gansxvavebebze dominantur <strong>da</strong> <strong>da</strong>qvemdebarebul kulturebs Soris. faqti is<br />

aris, rom kulturuli <strong>multikulturalizmi</strong> aseve un<strong>da</strong> exebodes<br />

ideologiur ganxeTqilebebsa <strong>da</strong> gansxvavebebs <strong>da</strong>qvemdebarebuli kulturis<br />

SigniT, ara mxolod rogorc molaparakeba feradkanian a<strong>da</strong>mianTa <strong>da</strong><br />

Zalauflebis mCagvrel sistemebs Soris, aramed aseve Tavad feradkanian<br />

a<strong>da</strong>mianTa Soris. am rasis kritikuli Teoriis warmomadgenlebis sityvebi<br />

gansakuTrebuli ZaliT JRers: `samwuxarod, <strong>da</strong>Zabuloba am gansxvavebebs<br />

Soris iSviaTad irkveva, ivaraudeba, `gansxvavebis erTianoba~ – anu, rom<br />

yvela gansxvaveba aris, rogorc analogiuri, ise ekvivalenturi” (ledson –<br />

bilingsi <strong>da</strong> teiti, 1995:62).<br />

wevroba <strong>da</strong> gamocdileba mocemul identobaSi ar iZleva gamocdilebis<br />

zustad gaxsenebis garantias (magaliTad, socialur <strong>da</strong> humanitarul<br />

mecnierebaTa analitikuri instrumentebis gamoyenebiT) <strong>da</strong>, maSasa<strong>da</strong>me,<br />

politikuri riskebi bevria, im faqtis CaTvliT, rom multikulturalistTa<br />

bevr wreSi, rogorc skoti ASegvaxsenebs, `Cagvris personaluri<br />

<strong>da</strong><strong>da</strong>stureba cvlis analizs, <strong>da</strong> es <strong>da</strong><strong>da</strong>stureba xdeba aRmniSvneli mTeli<br />

jgufis gamocdilebisa~ (1992:18).<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s Sesaxeb ufro <strong>da</strong> ufro meti literaturis<br />

Seqmnis miuxe<strong>da</strong>vad, mxolod bolo dros ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> diskusia<br />

multikulturalizmsa <strong>da</strong> moqalaqeobas Soris kavSirebis ganxilvaze, <strong>da</strong><br />

igi Seiswavlis <strong>multikulturalizmi</strong>s SezRudvebsa <strong>da</strong> SesaZleblobebs<br />

demokratiul sazogadoebebSi. 16 SeiZleba samarTliania vamtkicoT, rom<br />

amocanaTa simravle, rac dgas <strong>multikulturalizmi</strong>s winaSe, usazRvrod<br />

didia. es amocanebi moicavs gonivruli, Teoriulad <strong>da</strong>xvewili <strong>da</strong> advilad<br />

<strong>da</strong>sacavi axali metaTeoriuli <strong>da</strong> Teoriuli teritoriis SemuSavebis<br />

mcdelobas, romelmac un<strong>da</strong> Seqmnas <strong>multikulturalizmi</strong>s, rogorc<br />

paradigmis safuZvlebi; moicavs mcdelobas, Seiqmnas misi epistemologiuri<br />

<strong>da</strong> logikuri winapirobebi, gamocdilebis, narativis, xmis, faqtoris, <strong>da</strong><br />

identobis cnebebis irgvliv; mcdelobas, empiriuli kvlevis<br />

ganxorcielebisa, romelic kulturas/Zalauflebas/codnas akavSirebs<br />

TasworobasTan/uTanasworobTan/diskriminaciasTan; <strong>da</strong> neokonservatori<br />

memarjveneebisgan <strong>multikulturalizmi</strong>s <strong>da</strong>cvis saWiroebas, romelTac<br />

gamoacxades <strong>multikulturalizmi</strong>, rogorc antipatriotuli moZraoba,<br />

romelic ewinaaRmdegeba im kanonis saWiroebas, romelmac SeiZleba<br />

<strong>da</strong>areguliros kulturuli gacvlebi wesrigis principiT. 17 am<br />

mravalwaxnagovanma amocanebma <strong>da</strong> meoce saukunis 80-iani <strong>da</strong> 90-iani wlebis<br />

330


konkretulma politikurma gamocdilebam amerikis SeerTebul StatebSi,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong>s momxreebi aiZula, Tavi <strong>da</strong>ecvaT, rogorc Teoriuli,<br />

ise politikuri TvalsazrisiT. es niSnavs, rom maT am dromde ver SeZles<br />

srulad ga<strong>da</strong>eWraT multikulturuli moqalaqeobis Teoriis saWiroeba,<br />

Teoriisa, romelic un<strong>da</strong> iyos umniSvnelovanesi, demokratiuli miznebis<br />

wamowevaSi demokratiis Teoriebis konteqstSi, miuxe<strong>da</strong>vad im faqtisa, rom<br />

isini moqmedeben kapitalistur sistemaSi. multkulturalizmisaTvis bolo<br />

dilema aris mravalferovnebasa <strong>da</strong> erTianobas Soris kavSirebis gageba, anu<br />

erTianobis sakiTxi mravalferovnebaSi.<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, arsebobs mravali analitikuri <strong>da</strong> politikuri<br />

alternativa imisaTvis, rom mravalferovnebaSi SesaZlebel iqnes<br />

erTianobis dilemis konfrontacia. pirveli aris kvlevis saWiroeba<br />

kulturebis hibridizaciis xarisxisa <strong>da</strong> cnebisa, rom yoveli socialuri<br />

subieqti Sedgeba mravlobiTi identobebisa <strong>da</strong> mravlobiTi<br />

afiliaciebsagan. 18 hibridizaciis procesis mier warmoSobili sirTuleebis<br />

aRiarebam <strong>da</strong> pe<strong>da</strong>gogiuri subieqtis socialur <strong>da</strong> fsiqologiur<br />

konstruirebaSi mravlobiTi identobebis cnebam eWvqveS un<strong>da</strong> <strong>da</strong>ayenos<br />

rasis, genderis, klasis, erovnebis, eTnikurobis religiisa, Tu sqesobrivi<br />

upiratesobebis safuZvelze arsebul gansxvavebaTa esencializaciis<br />

nebismieri mcdeloba. meore, eTikuri <strong>da</strong> politikuri valdebulebebis<br />

gansxvavebebis pirvelxarisxovan winaaRmdegobebad ganxilvis nacvlad,<br />

a<strong>da</strong>mianma SeiZleba aRiqvas isini naklebadmniSvnelovan winaaRmdegobebad, an<br />

konfliqtur loialobebad identobis socialur konstruirebaSi. es<br />

warmoSobs molaparakebis areebs progresuli aliansebis konteqstSi, rac<br />

efuZneba mravlobiT identobebsa <strong>da</strong> Semswavlel Temebs. 19 fun<strong>da</strong>menturi<br />

winapiroba gaxlavT kulturuli brZolebis nebismieri esencializaciis<br />

Tavi<strong>da</strong>n acileba. Tumca, aseve mniSvnelovania gavacnobieroT, rom arsebobs<br />

ramdenime gamWriaxi idea neokonseratiul <strong>da</strong> neoliberalur argumentebSi.<br />

magaliTad, neokonservatorebisgan Zlier gansxvavebuli Tvalsazrisi<strong>da</strong>n,<br />

kornel vesti (1993a), ramdenime Savkanian inteleqtualTan erTad,<br />

SeSfoTebulia `kulturuli moSliT <strong>da</strong> TviTdestruqciuli nihilizmis<br />

gamwvavebiT Raribebsa <strong>da</strong> Zalze Ratakebs Soris” (196). nihilizmi, namdvilad<br />

cud safuZvels qmnis demokratiis ganviTarebisa <strong>da</strong> moqalaqeobis<br />

miRwevisaTvis. samoqalaqo Rirsebebi, am SemTxvevaSi, wamoimarTeba, rogorc<br />

ZiriTadi cnebebi demokratiuli moqalaqeobis SeqmnaSi.<br />

samoqalaqo Rirebulebebi <strong>da</strong> multikulturuli demokratiuli<br />

moqalaqeoba<br />

me vsaubrob aq poeziaze, rogorc gamocdilebis gamomJRavnebis arsze, ara<br />

sityvaTa unayofo TamaSze, riTic, xSirad, TeTri mamebi amaxinjebdnen sityva<br />

331


poeziis mniSvnelobas – raTa arsSi Cawvdomis unars moklebuli warmosaxvis<br />

sasowarkveTili survili <strong>da</strong>emalaT.<br />

– `poezia Zalaa~, gancxadebaTa <strong>da</strong>fa<br />

Cemi analizis ZiriTadi principi Semdegi gaxlavT: moqalaqeoba<br />

gagebul un<strong>da</strong> iqnes, rogorc samoqalaqo Rirsebebi distribuciuli<br />

politikis konteqstSi <strong>da</strong> ara, rogorc mxolod statusis miniWeba.<br />

profesori pedro nogueras miwveviT, me warvadgine Cemi analizi<br />

kaliforniis univeristetSi berkliSi mis aspiranturis kursSi rasisa <strong>da</strong><br />

klasis Sesaxeb, 1997 wlis seqtemberSi. kiTxva-pasuxebis nawilis <strong>da</strong>sasruls,<br />

Savkanianma studentma gamomiwvia. igi amtkiceb<strong>da</strong>, rom me vixilavdi<br />

moqalaqeobas, rogorc samoqalaqo Rirsebebs, magram ar Camomiyalibebia<br />

samoqalaqo Rirsebebis principebi multikulturuli demokratiuli<br />

moqalaqeobisaTvis. es SekiTxva gamocxadebis tolfasi gamocdileba iyo,<br />

radgan amaze saerTod ar mifiqria. sityvebi, romelic aq epigrafad<br />

moviyvane, <strong>da</strong> romelic gancxadebaTa <strong>da</strong>faze (saxelwodebiT `poezia Zalaa~)<br />

klasSi Sesvlamde ramdenime wuTiT adre wavikiTxe, maSinve amomitivtiv<strong>da</strong>,<br />

rodesac SekiTxva <strong>da</strong>misves, radgan igi (ramdena<strong>da</strong>c SesaZlebelia) sakmao<br />

sazriani iyo.<br />

multikulturuli moqalaqeoba ar un<strong>da</strong> CaiTvalos `Cveulebrivi~<br />

moqalaqeobis `<strong>da</strong>matebad~. piriqiT, argumenti is aris, rom veranairi<br />

realuri moqalaqeoba, rogorc moqalaqobrivi Rirsebebi, ver miiRweva, Tu<br />

Tanamedrove kapitalisturi sazogadoebebi <strong>da</strong> liberaluri demokratiebi ar<br />

ga<strong>da</strong>wyveten demokratiuli multikulturuli moqalaqeobis problemas.<br />

swored liberaluri demokratiis sirTuleebis gamo aris, rom gvWirdeba<br />

demokratiis <strong>da</strong>cva zedsarTavebiT, rogoricaa radikaluri <strong>demokratia</strong>. amis<br />

msgavsad, es moqalaqeobis tradiciuli Teoriebis sirTuleebia, romelic<br />

gvainteresebs multikulturuli moqalaqeobis Teoriis SemuSavebisas.<br />

mokled, zedsarTavebs Zalian didi mniSvneloba aqvs. idealur SemTxvevaSi,<br />

Cven ganvixilavdiT moqalaqeobasa <strong>da</strong> <strong>demokratia</strong>s zedsarTavebisa Tu<br />

kvalifikaciebis gareSe, magram yvela Cvenganma icis, Tu ramdenad Sors<br />

SeiZleba iyos realoba Cveni survilebisgan.<br />

epistemologiuri <strong>da</strong> politikuri gafrTxilebis warmoTqmis Semdeg,<br />

axla me ganvixilav multikulturuli moqalaqeobis principul Rirsebebs;<br />

Rirsebebs, romlebsac un<strong>da</strong> ufrTxildebodnen ojaxebSi, eklesiebSi <strong>da</strong> im<br />

ZiriTad organizaciebSi, romlebic Cveni bavSvebisa <strong>da</strong> axalgazrdebis<br />

socializacias ewevian, <strong>da</strong> yvelaze metad, skolebSi <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

<strong>ganaTleba</strong>Si.<br />

pirveli Rirseba, romelic emTxveva liberalizmis udides moZRvrebas,<br />

aris tolerantobis Rirseba. liberalizmi warmoiSva, rogorc politikuri<br />

332


filosofia, romelmac mxari <strong>da</strong>uWira Tavisuflebas yvela sxva kategoriul<br />

imperativze metad, rogorc yvela socialuri interaqciisaTvis normatiul<br />

pirobas <strong>da</strong> rogorc absolutizmis, avtoritarizmisa <strong>da</strong> despotizmis<br />

antidots. Tanamedrove diskusiebis konteqstSi, tolerantobis samoqalaqo<br />

Rirseba aucilebelia mravalferovnebis gasaviTareblad, vinai<strong>da</strong>n Cven<br />

ganuwyvetliv vkveTavT mravalferovnebis sazRvrebs Cvens sazogadoebebSi.<br />

tolerantoba moiTxovs sifrTxilisa <strong>da</strong> TviTSemecnebis sistematur<br />

process, Cveni sakuTari cnobierebis Sedgenilobaze xelaxal <strong>da</strong>kvirvebas<br />

(rac arasodes aris srulad ganxorcielebuli Sedegi, aramed aris mTeli<br />

sicocxlis ganmavlobaSi mimdinare procesi), rom <strong>da</strong>vadginoT mikerZoebuli<br />

azrebisa <strong>da</strong> winaswar Seqmnili Sexedulebebis wyaro. magaliTad, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom individualuri rasizmi SeiZleba <strong>da</strong>Zleul iqnes permanentuli<br />

diskusiebiTa <strong>da</strong> ganaTlebiT (anu, codnas mniSvneloba aqvs), instituciuri<br />

rasizmis winaaRmdeg brZola – praqtikebis, ritualebis, rutinebis <strong>da</strong><br />

sxvaTa, rac ufro farTod gavrcelebulia, vidre sporaduli<br />

individualuri aqtebi – moiTxovs sistematur, legalur/iuridiul <strong>da</strong><br />

politikur sifrTxiles individTa, TemTa <strong>da</strong> socialur moZraobaTa<br />

mxri<strong>da</strong>n.<br />

tolerantoba aseve moiTxovs codnasa <strong>da</strong> disciplinas: codnas<br />

imisaTvis, rom <strong>da</strong>Zleul iqnes ucodinroba, rac, ueWvelia, aris erT-erTi<br />

safuZveli rasobrivi, sqesobrivi, genderuli, religiuri <strong>da</strong> klasobrivi<br />

winaswarSeqmnili SexedulebebisaTvis; disciplinas imisaTvis, rom mxolod<br />

TviTanalizisa <strong>da</strong> kvlevis sistematuri ganxorcielebiT SegviZlia<br />

aRmovaCinoT, rom miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom socialuri reprezentaciebi<br />

socialurad aris konstruirebuli, isini efuZneba istoriul procesebs,<br />

romelTac sWirdeba kvleva, rogorc wvdomisaTvis aucilebel faqtebs.<br />

hobsbaumi (1997) Zalze naTlad ambobs amis Sesaxeb: `Tu ar gavmijnavT imaT<br />

Soris, rac arsebobs <strong>da</strong> rac ar arsebobs, istoria ver Seiqmneba”. romma<br />

<strong>da</strong>amarcxa <strong>da</strong> gaanadgura karTageni punikur omebSi, <strong>da</strong> ara piriqiT. rogor<br />

movuyriT Tavs <strong>da</strong> rogor vaxdenT Cvens mier Sesamowmebeli monacemebis (rac<br />

SeiZleba moicavdes ara mxolod imas, ra mox<strong>da</strong>, aramed imas, Tu ras<br />

fiqrob<strong>da</strong> xalxi amis Sesaxeb) SerCeuli nimuSis interpretacias, sxva<br />

saqmea” (viii) faqtiurad, hobsbaumis Tvalsazrisi, rom yvelaze gavrcelebuli<br />

`ideologiuri <strong>da</strong>maxinjeba istoriisa efuZneba anaqronizms, <strong>da</strong> ara<br />

tyuilebs” (7) warmoadgens codnis ZiriTad winapirobas tolerantobis<br />

gasaZliereblad.<br />

tolerantoba, romelic efuZneba codnas, disciplinas <strong>da</strong> sakuTari<br />

Tavis Wvretas, ar aris sakmarisi demokratiuli multikulturuli<br />

moqalaqeobis gansaxorcieleblad. cnobismoyvareobis epistemologia,<br />

rogorc Camoyalibebulia paulo freiris mier, mniSvnelovani Rirsebaa,<br />

333


omelsac sWirdeba xelis Sewyoba. freiris (1997b) bolo wigni, romelic<br />

gamoica portugaliur enaze mis gar<strong>da</strong>cvalebamde erT Tveze naklebi xniT<br />

adre, gvTavazobs maswavlebelTaTvis RirsebaTa dekalogs – eTikuri<br />

principebis wyebas swavlebisaTvis – <strong>da</strong> warmoadgens multikulturuli<br />

moqalaqeobis proeqtis arss. freiris dekalogi efuZneba avtonomiis cnebas,<br />

romelic aseve Zalian Zvirfasia liberalizmisaTvis, magram romelsac<br />

freiri ganavrcobs Tavisi kritikuli modernistuli perspeqtiviT <strong>da</strong><br />

libertarianul filosofiasTan misi mudmivi flirtiT. qvemoT moyvanilia<br />

freiris mier Sedgenil RirsebaTa CamonaTvali maswavlebisaTvis:<br />

1. swavleba moiTxovs moswavlis codnis pativiscemas.<br />

2. swavleba moiTxovs esTetikas <strong>da</strong> eTikas.<br />

3. swavleba moiTxovs magaliTis Cvenebas.<br />

4. swavleba moiTxovs moswavlis avtonomiis pativiscemas.<br />

5. swavleba moiTxovs keTilgonierebas.<br />

6. swavleba moiTxovs cnobismoyvareobas.<br />

7. swavleba moiTxovs sakuTar TavSi <strong>da</strong>rwmunebulobas, profesionalur<br />

kompetencias <strong>da</strong> keTilSobilebas.<br />

8. swavleba moiTxovs Tavisuflebas <strong>da</strong> uflebamosilebas.<br />

9. swavleba moiTxovs mosmenis codnas.<br />

10. swavleba moiTxovs moswavlis siyvaruls.<br />

mesame Rirseba, romelsac msurs xazi gavusva cinizmisa <strong>da</strong> nihilizmis<br />

wyvili poziciis Tavi<strong>da</strong>n asacileblad, aris imedi. cinizmi aris imedis<br />

uqonloba, <strong>da</strong>rwmunebuloba, rom vinai<strong>da</strong>n araferi ar SeiZleba Seicvalos<br />

<strong>da</strong> ar Seicvleba, erTaderTi alternativaa `saqmianobis Cveul ritmSi<br />

gagrZelebis~ <strong>da</strong>mokidebuleba. cinizmi, rogorc aseTi, aris realobis<br />

ulmobeli a<strong>da</strong>ptaciis antiutopiuri filosofia, romelic cdilobs<br />

privilegiebis gamoyenebas uflebebisa <strong>da</strong> valdebulebebis ganxorcielebis<br />

gareSe. sakiTxis meore mxarea nihilizmi, xelis aRebis arajansaRi<br />

gamocdileba, romlis mixedviT, vinai<strong>da</strong>n ar arsebobs imedi, ar arsebobs<br />

socialuri wesrigis cvlilebis saWiroeba, amis gakeTebis Tun<strong>da</strong>c<br />

umniSvnelo SesaZlebloba. ilia prigoJinis apofTegmis mixedviT,<br />

`SesaZlebloba realurze mdi<strong>da</strong>ria~, imanuel valerstaini (1997) gvTavazobs<br />

mniSvnelovan Tvalsazriss samoqalaqo RirsebebisTvis:<br />

SesaZlebloba realurze mdi<strong>da</strong>ria. Ees sociologze kargad vin un<strong>da</strong><br />

icodes? ratom gveSinia ase Zalian SesaZlebelis ganxilva, gaanalizeba <strong>da</strong><br />

gamokvleva? Cven ara utopiebi, aramed utopistebi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vayenoT<br />

sociologiis centrSi. utopistika aris SesaZlebeli utopiebis analizi,<br />

maTi limitebi <strong>da</strong> maTi miRwevis SezRudvebi. es gaxlavT awmyoSi realuri<br />

istoriuli alternativebis analitikuri kvleva. es gaxlavT WeSmaritebis<br />

Ziebisa <strong>da</strong> sikeTis Ziebis Sejereba. (1254-1255)<br />

334


mokled, mxolod imedi aris cinizmisa <strong>da</strong> nihilizmis antidoti.<br />

meoTxe Rirseba aris siyvarulis saero, arareligiuri suliereba.<br />

araferia siyvarulze ise Zlieri, rom warmarTos ga<strong>da</strong>wyvetilebis miReba<br />

Temze <strong>da</strong> TanagrZnobaze <strong>da</strong>fuZnebiT. siyvarulis suliereba, rogorc erix<br />

fromi (1986) asabuTeb<strong>da</strong> oc<strong>da</strong>aTi wlis winaT, ar aris aucilebeli, rom<br />

efuZnebodes transcendetalur rwmenas, magram mas sWirdeba, efuZnebodes<br />

rwmenas a<strong>da</strong>mianur bunebaSi <strong>da</strong> aseve efuZnebodes Cvens qmedebebSi<br />

azrovnebisa <strong>da</strong> vnebis SeTanxmebis saWiroebas.<br />

mexuTe Rirsebaa dialogis unari. multikulturuli moqalaqeoba ver<br />

miiRweva dialogis unaris gareSe, maSinac ki, rodesac a<strong>da</strong>mianTa poziciebi<br />

dialogSi Soreuli <strong>da</strong> gansxvavebulia, maSinac ki, rodesac CarTuli<br />

metyveleba araTanazomieria, <strong>da</strong> maSinac, rodesac ulimito dialogebi<br />

sarisko aris. dialogis warmarTvis unari warmoadgens habermasis idealuri<br />

metyvelebis <strong>da</strong> komunikaciuri racionalurobis socialuri konstruqtis<br />

ZiriTad princips. dialogSi Cven SegviZlia SevqmnaT komunikaciuri<br />

racionaluroba, anu, komunikaciis unari <strong>da</strong> safuZvliani mtkicebulebebis<br />

miRebis unari, faqtori komunikaciaSi, romelic ubralo Tanmimdevrulobis<br />

farglebs scdeba. dialogis, rogorc komunikaciuri racionalurobis<br />

cnebaSi sami elementia CarTuli: pirveli, intersubieqtivizmis cneba<br />

mtkicebaTa safuZvlianobaSi (dialogSi relevanturia pirovnebis pozicia);<br />

meore, argumentaciis tipi (romelic icvleba disciplinis, interaqciebis<br />

wyebis, profesiebisa <strong>da</strong> a.S. mixedviT); <strong>da</strong>bolos, racionaluri SeTanxmebis<br />

miRwevis SesaZleblobis idea. amgvarad, dialogs Sedegad moyveba<br />

gansxvavebul individTa urTierTaRiareba, mtkicebaTa safuZvlianobis<br />

Sefasebis unari <strong>da</strong> argumentaciuri interaqciebis tipebi, racionaluri<br />

<strong>da</strong>mokidebulebis miRwevis mizani <strong>da</strong> am mTliani gacvlis wvdoma.<br />

simboluri produqciis es procesi winaswar varaudobs a<strong>da</strong>mianis<br />

cxovrebis racionalizaciis formas <strong>da</strong> maSasa<strong>da</strong>me, SemiZlia vTqva<br />

durkhaimis midrekilebiT, sistemuri integraciis cnebas <strong>da</strong> ara mxolod<br />

socialuri qmedebis meqanikur integracias. igi varaudobs, rom a<strong>da</strong>mianebi<br />

srulwlovanebas aRweven, rogorc individebi, ara mxolod TavianTi niWis,<br />

unarebisa <strong>da</strong> socialuri privilegiebis bunebasTan <strong>da</strong> sxva a<strong>da</strong>mianebTan<br />

gacvlebiT (anu, samuSaos, rogorc humanizaciis cnebis farglebs scdebian),<br />

aramed isini srulwlovanebas aRweven TavianTi unaris gamo – ganiviTaron<br />

TavianTi komunikaciuri kompetencia <strong>da</strong> komunikaciuri racionaluroba.<br />

komunikaciuri racionalizacia, rac Cndeba, ara mxolod, rogorc dialogis<br />

winapiroba, aramed aseve, rogorc misi erT-erTi yvelaze mniSvnelovani<br />

335


Sedegi, warmoadgens multikulturuli demokratiuli moqalaqeobis<br />

umTavres uflebas <strong>da</strong> Rirsebas (Burbules, 1993).<br />

rom SevajamoT, antirasistuli, antiseqsisturi <strong>da</strong> antiklasisturi<br />

filosofia, romelic efuZneba tolerantobas, freiriseuli<br />

cnobismoyvareobis epistemologias, cinizmisa <strong>da</strong> nihilizmis poziciis<br />

uaryofas, siyvarulis saero sulierebas <strong>da</strong> dialogSi (rogorc meTodSi, <strong>da</strong><br />

aseve rogorc kogniciis procesSi) ostatur monawileobas, Seadgens<br />

demokratiuli multikulturuli moqalaqeobis umTavres Rirsebebs, xids<br />

fuZemdeblur kanonebsa <strong>da</strong> kulturebs Soris.<br />

epilogi<br />

awmyo ver iqneba bednierebis sazomi, radgan bedniereba ubralod saxeebis<br />

erTianobaa, romelic uCinardeba manZilTan erTad, siaxloviT ki –<br />

deformirdeba.<br />

– karlos alberto toresi<br />

CvenTvis ZiriTad interess warmoadgens <strong>ganaTleba</strong> demokratiisTvis:<br />

rogor SevqmnaT ukeTesi skolebi, inteleqtualurad ufro mdi<strong>da</strong>ri<br />

skolebi, gansakuTrebiT maTTvis, vinc sazogadoebis <strong>da</strong>bal fenebs<br />

miekuTvnebian; rogor SevqmnaT demokratiuli multikulturuli<br />

kurikulumi, romliTac yvela Seityobs sazogadoebis mdi<strong>da</strong>r<br />

mravalferovnebas <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>c Tanamedrove sazogadoebebSi SesaZlebeli<br />

gaxdeba Tavi<strong>da</strong>n iqnes acilebuli (<strong>da</strong> SeiZleba sapirispirod Setrialdes<br />

kidec) balkanizaciisa <strong>da</strong> mzardi separatizmis tendenciebi. skolebma<br />

umTavresi roli un<strong>da</strong> Seasrulon demokratiuli diskursisa <strong>da</strong><br />

moqalaqeobis SeqmnaSi. me <strong>da</strong>rwmunebuli var imaSi, rom SesaZlebelia<br />

Tavi<strong>da</strong>n iqnes acilebuli socialuri klasebisa <strong>da</strong> eTnikuri Tu rasobrivi<br />

jgufebis polarizaciis bosniuri sindromi.<br />

Cven SegviZlia ukeTesad movamzadoT oc<strong>da</strong>meerTe saukunis<br />

maswavleblebi, romlebsac SeeZlebaT muSaoba iseT skolis garemoebSi,<br />

romlebic SeiZleba gaxdes koleqtiuri kompetenciisa <strong>da</strong> soli<strong>da</strong>robis<br />

centri. Cven gvWirdeba profesionalebis momzadeba, romelTac esmiT<br />

kulturuli mravalferovnebisa <strong>da</strong> kompensatoruli diskriminaciis<br />

mniSvneloba <strong>da</strong> winaaRmdegobebi. Cven gvWirdeba moZraoba Teoriul <strong>da</strong><br />

gamoyenebiT kvlevas Soris realur saskolo garemoebSi, araformaluri<br />

ganaTlebis, mozrdilTa ganaTlebis mniSvnelobisa <strong>da</strong> pirveladi<br />

organizaciebis, socialuri moZraobebisa <strong>da</strong> Temebis ignorirebis gareSe<br />

kulturul aRorZinebaSi, <strong>demokratia</strong>Si <strong>da</strong> warmoebaSi. bolos <strong>da</strong> bolos,<br />

336


Tuki identoba swavlis procesia, igi mTeli cxovrebis manZilze<br />

mimdinareobs.<br />

<strong>demokratia</strong> uwesrigo sistemaa, magram igi ga<strong>da</strong>rCa, radgan arsebobs<br />

debatebis sfero <strong>da</strong> wesebis wyeba, romelsac a<strong>da</strong>mianebi asruleben im<br />

SemTxvevaSic ki, Tun<strong>da</strong>c misgan ar iRebdnen raime sargebels. demokratiuli<br />

TemebisaTvis skolebi <strong>da</strong> universitetebi naklebad Tav<strong>da</strong>debuli ar iqnebian<br />

demokratiuli diskursis gavrcobisaTvis <strong>da</strong> kapitalizmis politikur<br />

ekonomiis sisworeSi eWvis SetanisaTvis. kulturul mravalferovnebas,<br />

kompensatorul diskriminaciasa <strong>da</strong> moqalaqeobas Soris ga<strong>da</strong>kveTebis<br />

seriozuli kvlevis gareSe demokratiisa <strong>da</strong> demokratiuli diskursisaTvis<br />

pluralisturi safuZvlebi arsebiTad riskis winaSe dgas. teqnikurad<br />

kompetenturi, eTikurad jansaRi, sulierad momxiblavi <strong>da</strong> politikurad<br />

ganxorcielebadi Teoriisa <strong>da</strong> demokratiuli multikulturuli<br />

moqalaqeobis praqtikis gareSe, a<strong>da</strong>mianebi iRupebian: rodesac xilva ar<br />

aris, xalxi iRupeba. <strong>da</strong>vasruleb fridrix nicSes sityvebiT ([1983] 1991), `me<br />

ar vici cxovrebis imaze ukeTesi mizani, vidre <strong>da</strong>Rupvaa, animae magnae<br />

prodigus, diadisa <strong>da</strong> SeuZlebelisken swrafvaSi” (112). demokratiuli<br />

multikulturuli moqalaqeobisaken mowodeba gulisxmobs diadisa <strong>da</strong><br />

SeuZlebelisaken swrafvas, Tun<strong>da</strong>c <strong>da</strong>Rupvis riskiT.<br />

SeniSvnebi<br />

1 <strong>da</strong>veTanxmebi Teo goldbergs, rodesac igi ambobs: `amgvarad,<br />

<strong>multikulturalizmi</strong> aris politikuri Tav<strong>da</strong>deba. magram igi ar aris ufro<br />

politikuri, vidre monokulturalizmi, <strong>da</strong> msgavsi mosazrebebis gamo~ D. T. Goldberg,<br />

ed. Multiculturalismi: A Critical Reader (Oxfort: Blackwell, 1996), 28.<br />

2 miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom vici, politikuri filosofiis `klasika~ asaxavs ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

mamrobiT, evropul <strong>da</strong> heteroseqsualur Sexedulebebs <strong>da</strong>, amdenad, SeuZlebelia<br />

gaxdes arakritikuli nebismieri saxis kulturuli kanoniT, <strong>da</strong>vamtkiceb, rom<br />

Sesabamisad dekonstruirebuli <strong>da</strong> niuansirebuli istoriuli mniSvnelobiT<br />

gaanalizebuli, igi kvlav warmoadgens azrovnebisa <strong>da</strong> praqtikis fas<strong>da</strong>udebel<br />

wyaros. msgavsi argumenti wamoayena qerol peitmanma, rodesac ganixilav<strong>da</strong><br />

klasikis Sesabamisobas feministuri politikuri mecnierebisaTvis: `SeuZlebelia<br />

mTlianad zurgi SevaqcioT klasikas Tu Tanamedrove meTodologias, radgan<br />

diskursis yvela tipi asaxavs <strong>da</strong> CarTulia warsulSi met-naklebad. ufro metic,<br />

Rirebuli mosazrebebi SeiZleba aviTvisoT <strong>da</strong> gakveTili iyos CvenTvis mamrobiTi<br />

mimarTulebis TeoriaSi (male-stream theory)”. Carole Pateman, “Introduction: The Theoretical<br />

Subversiveness of Feminism,” in Feminist Challenges. Social and Political Theory, ed. Carole Pateman and<br />

Elizabeth Gross (London: Allen & Unwin, 1986), 3.<br />

3 diqotomiur arCevanTa kargi magaliTia goldbergis analizi, rac axdens<br />

heterogenurobis <strong>da</strong> homogenurobis kombinirebas. sasargebloa aseve misi rCeva,<br />

afrocentrulobis Secvlis Sesaxeb `TviTkritikuli afromo<strong>da</strong>lobebiT, afrikuli<br />

xedvis heterogenuri tipebiT, gacnobierebiT, <strong>da</strong> amiT igi acxadebs<br />

337


evromotivirebuli xedvis, epistemologiaTa <strong>da</strong> praqtikaTa SezRudulobas~.<br />

Goldberg, Multiculturalism, 39.<br />

4 instrumentuli racionalurobis cneba umTavresia kritikuli TeoriisaTvis. aq<br />

igi gansazRvrulia racionalurobis, rogorc mizanmimarTul-instrumentuli<br />

qmedebis veberiseuli cnebisa <strong>da</strong> instrumentaluri qmedebis habermasiseuli cnebiT.<br />

maqs veberisaTvis, mizanmimarTul-instrumentuli qmedeba `ganisazRvreba<br />

molodinebiT gare obieqtebTan <strong>da</strong> sxva a<strong>da</strong>mianebTan <strong>da</strong>kavSirebiT, <strong>da</strong> agentis<br />

racionalurad miCneuli sakuTari miznebis racionaluri warmatebaze<br />

orientirebuli swrafvisaTvis am molodinebis rogorc `pirobebis~ an<br />

`saSualebebis~ gamoyenebiT~ (T. McCarthy, The Critical Theory of Jürgen Habermas. [Cambridge:<br />

MIT Press, 1979], 28). habermasSi instrumentuli qmedebis cneba `gansazRvrulia<br />

teqnikuri wesebiT, romelic efuZneba empiriul codnas. TiToeul SemTxvevaSi isini<br />

gulisxmobs empiriul prognozirebas <strong>da</strong>sakvirvebel movlenebze, fizikursa Tu<br />

socialurze~ (391). herbert markusis teqnikuri safuZvlis kritikas <strong>da</strong>vamateb, rom<br />

instrumentuli racionalurobis yoveli forma (imdenad, ramdena<strong>da</strong>c igi<br />

warmoadgens adekvatur saSualebas mocemuli miznisaTvis <strong>da</strong> ganisazRvreba<br />

teqnikuri wesebiT, <strong>da</strong>fuZnebuls empiriul codnze) cdilobs prognozireba<br />

moaxdinos an gaakontrolos socialuri <strong>da</strong> fizikuri movlenebi, moicavs<br />

dominaciis arsebiT mizans meToduri, mecnieruli gamomTvleli <strong>da</strong> gamoTvlili<br />

kontrolis saSualebiT.<br />

5 k. b. makfersoni Tavis eseSi “The Real World of Democracy” (the Massey Lectures, in the Real<br />

World of Democracy [Oxford: Oxford University Press, 1966], 56-67), <strong>da</strong> gansakuTrebiT Tavis<br />

eseSi, romelic exebo<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebs, rogorc moqalaqeobis uflebebs,<br />

gviCvenebs, rom mesakuTruli individualizmis principebSi, romelic moyvanilia<br />

hobsisa <strong>da</strong> lokis politikur filosofiur naSromebSi, a<strong>da</strong>mianis uflebebi<br />

moicav<strong>da</strong> sicocxlis, sxeulis, unarebis, ojaxis wevrebis, TavisuflebaTa <strong>da</strong> miwis<br />

uflebas. misi azriT, demokratiulma Teoriam un<strong>da</strong> aRiaros, rom a<strong>da</strong>mianis<br />

uflebebi <strong>da</strong> Tavisufleba ar aris urTierTgamomricxavi <strong>da</strong> rom pirveli maTganis<br />

miRweva ar uSlis xels meoris miRwevaSi <strong>da</strong> piriqiT.<br />

6 veforti (“Educação e politica: Reflexões sociológicas sobre un<strong>da</strong> pe<strong>da</strong>gogia <strong>da</strong> liber<strong>da</strong>de,” naSromSi:<br />

Educação como prática <strong>da</strong> liber<strong>da</strong>de [Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1967), 56-67) amtkicebs (rac<br />

a<strong>da</strong>sturebs Cvens arguments), rom `am pe<strong>da</strong>gogma [freirma] icis, rom misi amocana<br />

moicavs politikur Sedegebs <strong>da</strong> man ici, ufro metic, rom es Sedegebi Cveulebrivi<br />

a<strong>da</strong>mianis interesebSia, <strong>da</strong> ara elitis. magram man aseve icis, rom misi <strong>da</strong>rgi aris<br />

pe<strong>da</strong>gogika <strong>da</strong> ara politika <strong>da</strong> mas ar SeuZlia, rogorc pe<strong>da</strong>gogs, gaswios<br />

revolucioneri politikosis magivroba, romelic <strong>da</strong>interesebulia codnasa <strong>da</strong><br />

struqturul transformaciaSi. igi uaryofs ganaTlebis, rogorc `progresis<br />

berketis~ tradiciul gagebas; azri eqneba, rom amas <strong>da</strong>upirispirdes Tanabrad<br />

gulwrfeli Tezisi `<strong>ganaTleba</strong>, rogorc revoluciis berketi~? Tavisuflebis<br />

pe<strong>da</strong>gogikas SeuZlia <strong>da</strong>exmaros saxalxo politikas, vinai<strong>da</strong>n kritikuli<br />

`TviTSegneba~ niSnavs socialuri struqturebis, rogorc dominaciisa <strong>da</strong><br />

Zaladobis SecnobisaTvis xelis Sewyobas~. magram am informirebulobis<br />

zrdisaTvis orientaciis micemis amocana specifiurad politikuri mimarTulebiT<br />

ekuTvnis politikoss, <strong>da</strong> ara pe<strong>da</strong>gogs~ (16).<br />

7 `kompensatoruli diskriminacia <strong>da</strong>iwyo 1964 wlis samoqalaqo uflebaTa aqtis<br />

muxli VII-sTan erTad, romelic krZalav<strong>da</strong> diskriminacias rasisa <strong>da</strong> sqesis<br />

safuZvelze <strong>da</strong> romelic mogvianebiT ganivrco ramdenime aRmasrulebeli brZanebiT,<br />

romelic aregulirebs federalur kontraqtebs <strong>da</strong> asaxavs miznebs <strong>da</strong> ganrigebs<br />

umciresobaTa samuSaoze asayvanad.~ Walter Feinberg, “Affirmative Action and Beyond: A Case<br />

for a Backward-Looking Gender- and Race-Based Policy, ” Teachers College Record 97, 3 (Spring 1996):<br />

363.<br />

338


8 mag., `miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom Savkanianebi warmoadgenen amerikis SeerTebuli<br />

Statebis mosaxleobis 12 procentze mets, isini Sedgebian mxolod 4.2 procenti<br />

eqimebisgan, 3.3 procenti iuristebisgan, 5 procenti universitetis pe<strong>da</strong>gogebisgan,<br />

3.7 procenti inJinrebisgan. ... [Tumca,] qali iuristebisa <strong>da</strong> mosamarTleebis<br />

procentuli maCvenebeli 1972 wels <strong>da</strong>fiqsirebuli 3.8 procenti<strong>da</strong>n gaizar<strong>da</strong><br />

mxolod 22.8 procentamde 1993 wels, xolo qal profesor-maswavlebelTa<br />

raodenoba 1972 wlis 28 procenti<strong>da</strong>n _ 42.5 procentamde 1993 wels.~ (Feinberg,<br />

“Affirmative Action and Beyond,” 366-367).<br />

9 neba momeciT es sakiTxi kargad ganvmarto. mjera, rom <strong>demokratia</strong> SeiZleba<br />

warmoiSvas mxolod im socialuri kontraqti<strong>da</strong>n, romelic adgens TanamSromlobis<br />

sistemas iuridiuli safuZvlebis meSveobiT <strong>da</strong> Tanabrad pasuxismgebeli<br />

aRmasrulebeli administraciiT, amitom mniSvnelovania demokratiulma<br />

saxelmwifom miaRwios demokratiul socialur kontraqts <strong>da</strong> xeli Seuwyos<br />

demokratiuli sazogadoebrivi sferos Seqmnas. Tumca, rusosTan, mjera, rom<br />

mxolod es socialuri kontraqti qmnis TviTregulaciisa <strong>da</strong> TviTmmarTvelobis<br />

SesaZleblobas <strong>da</strong> rom marTulebi, faqtiurad, un<strong>da</strong> iyvnen mmarTvelebi!<br />

10 1997 wlis 10 noembers, orSabaTs, uzenaesma sasamarTlom uaryo aSkara gamowveva<br />

samoqalaqo uflebebis iniciativa 209. am iniciativis Semdeg, palatis iuridiulma<br />

komitetma ganacxa<strong>da</strong>, rom kenWisyras Caatareb<strong>da</strong> kanonproeqtze (HR1909), romelic<br />

Seqmnilia samoqalaqo uflebebis iniciativa 209-is, 1997 wlis samoqalaqo<br />

uflebebis aqtis mixedviT. `kanonproeqti ukrZalavs mTavrobas diskriminacias an<br />

preferencialur reJims nebismieri piris mimarT rasis an sqesis safuZvelze<br />

federalur kontraqtebTan, <strong>da</strong>saqmebasTan, an sxva programebTan <strong>da</strong> aqtivobebTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT~ (Los Angeles Times, 4 November 1997, A12). Semdgom, imisaTvis, rom<br />

eCvenebinaT, ramdenad ganxeTqilebis gamomwvevi iyo kompensatoruli diskriminaciis<br />

sakiTxi, GOP-is xelmZRvanelobam gansaxilvelad waradgina kompensatoruli<br />

diskriminaciis kanonproeqti, romelic inicirebuli gaxl<strong>da</strong>T respublikeli<br />

warmomadgenlis Carlz t. kenadis mier. oTxi respublikeli SeuerT<strong>da</strong> 13 demokrats<br />

palatis iuridiul komitetSi, raTa xma miecaT kanonproeqtis gansaxilvelad<br />

wardgenisaTvis, maSin roca didi raodenobiT momxreebi uWerdnen mxars<br />

galereebi<strong>da</strong>n. es ga<strong>da</strong>wyvetileba niSnavs imas, rom es kanonproeqti, an msgavsi<br />

kanonproeqti, ar iqneba ganxiluli kongresSi 1998 wlamde, <strong>da</strong> SesaZloa,<br />

saprezidento <strong>da</strong> kongresis nacionaluri arCevnebis moaxloebasTan erTad,<br />

aqtivoba kvlav ga<strong>da</strong>idos garkveuli xniT (Los Angeles Times, 7 November 1997, A23).<br />

11 me-10 komentarSi naxsenebi Sexvedris Semdeg, presrelizSi, respublikeli jorj<br />

gekasi (pensilvaniis warmomadgeneli) ganmartav<strong>da</strong>, Tu ratom wamoayena wina<strong>da</strong>deba<br />

kanonproeqtis gansaxilvelad wardgenaze: `ar mjera, rom am sakanonmdeblo<br />

iniciativisaTvis xmis micema amjerad gviSvelis, magram es namdvilad <strong>da</strong>abrkolebs<br />

im idealebis miRwevas, romelsac mxars uWer<strong>da</strong> Cveni eris erT-erTi udidesi<br />

prezidenti [linkolni]. rasobrivi preferenciis cneba, saxelmwifo rezervebis<br />

Seqmnis programebi <strong>da</strong> kvotebi upirispirdeba im fun<strong>da</strong>ments, romelzec Cveni<br />

qveyana <strong>da</strong>fuZn<strong>da</strong>. Tumca, am sakiTxze aCqareba, erovnuli konsensusis, aRqmuli<br />

iqneba mxolod, rogorc politikuri <strong>da</strong> uTanxmoebis gamomwvevi. amerikuli<br />

sazogadoeba miemarTeba am konsensusisken, rogorc <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura amerikis<br />

SeerTebuli Statebis uzenaesi sasamarTlos ga<strong>da</strong>wyvetilebebma, saxelmwifo<br />

iniciativebma <strong>da</strong> sazogadoebrivma azrma. neba momeciT, garkveviT gamovxato, rom<br />

mtkiced vupirispirdebi diskriminaciis yvela formas <strong>da</strong> viswrafi im politikis<br />

aRmofxvrisaken, romelic mikerZoebas iCens a<strong>da</strong>mianTa mimarT ucvleli Tvisebebis<br />

safuZvelze. am kanonproeqtis dRes Semotana ar <strong>da</strong>aCqarebs arsebuli<br />

usamarTlobebis gamosworebas, <strong>da</strong> arc Seamcirebs rasobriv <strong>da</strong>yofas. am<br />

kanonproeqtis arsi qebis Rirsia, magram vSiSob, rom am sakiTxis <strong>da</strong>Cqareba amjerad<br />

339


safrTxes Seuqmnis yoveldRiur progress, romelic miRweulia Tanasworobis<br />

uzrunvelsayofad.~ am azris xazgasasmelad, jon koniersma (demokratma<br />

miCigani<strong>da</strong>n), romelic palatis iuridiuli komitetmis maRali rangis umciresobis<br />

warmomadgenelia, gamosca presrelizi, romelic miesalmeba komitetis qmedebas<br />

HR1909-is gansaxilvelad wardgenasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. presrelizi aRniSnav<strong>da</strong>,<br />

`kaliforniisa <strong>da</strong> texasis iuridiul fakultetebze Caricxvebis Sedegebi<br />

gviCvenebs absolutur <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebas imisa, rom kompensatoruli diskriminaciis<br />

<strong>da</strong>mTavreba <strong>da</strong>gvabrunebs segregirebuli – <strong>da</strong> uTanasworo – ganaTlebis droSi.<br />

kaliforniis los anJelesis universitetSi <strong>da</strong> berklis iuridiul skolaSi<br />

afroamerikeTa Caricxvebi Semcir<strong>da</strong> 75%-iT, maSin roca texasis universitetis<br />

iuridiuli skolaSi pirvelkurselTa umravlesoba TiTqmis mTlianad<br />

TeTrkaniania.~<br />

12 tod gitlinma, avtorTan pirad saubarSi, eWvi Seitana im TvalsazrisSi, rom<br />

identoba aris swavlis procesi. momdevno analizi gamowveuli iyo misi<br />

gaTviTcnobierebuli azriT.<br />

13 miuxe<strong>da</strong>vad masmediis mniSvnelobisa <strong>da</strong> kapitalizmis simboluri kulturuli<br />

aparatisa, moqalaqeobis cneba <strong>da</strong>Cqar<strong>da</strong> erovnul saxelmwifoTa mier, maSin roca<br />

moqalaqis, rogorc momxmareblis cnebas amtkicebdnen umetesad kapitalisturi<br />

fraqciebi <strong>da</strong> saboloo jamSi, neoliberaluri samTavrobo koaliciebi, romlebic<br />

mniSvnelovnad Sordebodnen tradiciuli liberaluri saxelmwifos politikas.<br />

14 joan v. skoti (“Multiculturalism and the Politics of Identity,” October 61 [Summer 1992]:12-19)<br />

marTalia, rodesac amtkicebs, rom identobebi istoriulad aris miniWebuli, rom<br />

es miniWeba bundovania, <strong>da</strong> rom subieqtebi Seqmnilia mravaljeradi<br />

identifikaciebiT, romelTagan zogierTi xdeba politikurad mniSvnelovani<br />

garkveuli droiT, garkveul konteqstebSi (16).<br />

15 mTavari sakiTxia, rogor gavigoT urTierTobebi moqalaqeobasa <strong>da</strong> nacionalobas<br />

Soris postnacionalur eraSi. Jiro (“National Identity and the Politics of Multiculturalism,”<br />

College Literature 22, no. 2 [June1992]:54) amtkicebs, rom praqtikuli TvalsazrisiT: `(1)<br />

pe<strong>da</strong>gogebi kritikulad un<strong>da</strong> Seexon imas, Tu rogor aris erovnuli identoba<br />

konstruirebuli mediaSi, saxelmwifo aparatebis politikis meSveobiT <strong>da</strong><br />

materialuri resursebis mobilizaciisa <strong>da</strong> Zalauflebis meSveobiT saxelmwifos<br />

xelmisawvdomobis farglebs gareT. ... [<strong>da</strong>] (2) erovnuli identoba un<strong>da</strong> moicavdes<br />

<strong>da</strong> ganmsWvaluli un<strong>da</strong> iyos kulturuli identobebis demokratizebuli<br />

pluralizaciiT. Tuki universalizebis, asimilaciuri impulsisken tendencias<br />

winaaRmdegoba un<strong>da</strong> gaewios, pe<strong>da</strong>gogebma un<strong>da</strong> uzrunvelyon, rom studentebi<br />

CarTuli iyvnen warmodgeniTi Temis sxva<strong>da</strong>sxvagvar TvalsazrisSi, <strong>da</strong> ki ar<br />

gamoricxon, aramed kritikulad Seexon kulturul gansxvavebebs.~<br />

16 jeims benqsis axali wigni, Educating Citizens in a Multicultural Society (New York, Columbia<br />

University, Teachers College Press, 1997) warmoadgens erT-erTs sxva mcire magaliTTagans.<br />

17 memarjveneTagan am mkacri kritikis magaliTebia Allan Bloom, The Closing of the American<br />

Mind: How Higher Education Has Failed Democracy and Impoverished the Souls of To<strong>da</strong>y’s Students (New<br />

York: Simon & Schuster, 1987); <strong>da</strong> Dinesh d’Souza, Illiberal Education: The Politics of Race and Sex on<br />

Campus (New York: Free Press, 1991). liberaluri banaki<strong>da</strong>n Zalze gaTviTcnobierebuli<br />

pasuxisaTvis ixileT: Gerald Graff, Beyond the Culture Wars: How Teaching the Conflicts Can<br />

Revitilize American Education (New York: W. W. Norton, 1992). Tavis mxriv, grafis liberaluri<br />

perspeqtivis seriozuli kontrkritikisaTvis kritikuli pe<strong>da</strong>gogikis <strong>da</strong>mcvelisagan<br />

ixileT, Henry Giroux, Fugitive Cultures: Race, Violence, and Youth (New York: Routledge, 1996), 126.<br />

18 umTavresi varaudi hibridi kulturebis simravlesTan <strong>da</strong>kavSirebiT, romlebic<br />

Tanaarsebobs dRes bevr adgilas, mag., laTinur amerikaSi, metyvelebs kulturaTa<br />

dinamiur heterogenurobaze. hibriduli kulturebis cneba Cndeba, rogorc<br />

340


kulturuli Tanamedroveobis, kulturuli tradiciis <strong>da</strong> xalxis jgufebis<br />

ga<strong>da</strong>rCenis strategiebis didi raodenobis gamoxatulebebis kompleqsuri (<strong>da</strong><br />

xSirad gaugebari) niSani. ixileT, Nestor García Canclini, Cultural hibri<strong>da</strong>s: Estrategias para<br />

entrar y salir de la moderni<strong>da</strong>d (Buenos Aires: Editorial Su<strong>da</strong>mericana, 1992). mravlobiTi<br />

identobebis sakiTxze gansxvavebuli aRqmisaTvis ixileT, Nancy Fraser, Justice<br />

Interruptus: Critical Reflections on the “Postsocialist Condition” (New York: Routledge, 1997), 179.<br />

19 es aris zustad is suliskveTeba, romelic stimuls aZlevs sruliad<br />

teqsturirebul dialogs xorxe qlor de alvas <strong>da</strong> kornel vests Soris, “Black-<br />

Brown Relations: Are Alliances Possible?” Social Justice 24, no. 2 (Summer 1997): 65-83.<br />

341


ibliografia<br />

342


343


344


345


346


347


348


349


350


351


352


353


354


355


356


357


358


359


360


361


362


363


364


avtoris Sesaxeb<br />

karlos alberto toresi, ganaTlebis politikis sociologi, aris<br />

ganaTlebisa <strong>da</strong> informaciis kvlevebis samagistro <strong>da</strong> sadoqtoro<br />

fakultetis profesori <strong>da</strong> kaliforniis los anJelesis universitetis<br />

laTinoamerikuli centris direqtori. man <strong>ganaTleba</strong> miiRo argentinaSi,<br />

meqsikaSi, kana<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> amerikis SeerTebul StatebSi. igi bevrs wer<strong>da</strong><br />

socialur Teoriasa <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>ze, paulo freiris Sromaze, <strong>da</strong> laTinuri<br />

amerikis <strong>ganaTleba</strong>ze Se<strong>da</strong>rebiT perspeqtivaSi. mis wignTa Soris<br />

aRsaniSnavia socialuri Teoria <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>, <strong>da</strong> <strong>ganaTleba</strong>, Zalaufleba<br />

<strong>da</strong> personaluri biografia, r. a. morou am orive wignis Tanaavtoria.<br />

karlos alberto toresi t. mitCelTan erTad gaxlavT Tanare<strong>da</strong>qtori<br />

wignisa ganaTlebis sociologia: ganviTarebadi perspeqtivebi, xolo igi p.<br />

o’kadizTan <strong>da</strong> p. l. vongTan erTad Tanare<strong>da</strong>qtorob<strong>da</strong> wigns <strong>ganaTleba</strong> <strong>da</strong><br />

<strong>demokratia</strong>: paulo freiri, socialuri moZraobebi <strong>da</strong> saganmanaTleblo<br />

reforma san pauluSi.<br />

365


366

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!