Digital Life - Τεύχος 80

30

30 Ενδεχομένως μία απορία που έχετε πολλοί. Πώς ακριβώς σχετίζεται η καρδιά, το ζωτικό μας όργανο, με το υπεραπλουστευμένο σύμβολο το οποίο χρησιμοποιούμε όλοι καθημερινά. Οπτικά, δε φαίνεται να έχουν καμία σχέση. Γιατί λοιπόν το ♥ έχει γίνει σύμβολο αγάπης, όσο κι αν δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με την… ανατομία της καρδιάς μας. Υπάρχει πλέον παντού. Σε t-shirts, σε graffiti, σε κοσμήματα, σε μηνύματα που πυκνώνουν με αφορμή την εορτή του Αγίου Βαλεντίνου. Πώς, ωστόσο, προέκυψε το ♥ να αποτελεί αναπαράσταση της ανθρώπινης καρδιάς αλλά και έκφραση αγάπης και επιθυμίας. Πώς ξεκίνησαν όλα; Οι ιστορικοί έχουν βρει σύμβολα που μοιάζουν με αυτό της καρδιάς και χρονολογούνται ήδη από το 3.000 π.Χ., χαραγμένα σε μινωικά, μυκηναϊκά και ρωμαϊκά κεραμικά. Στην πραγματικότητα, βέβαια, επρόκειτο για αναπαραστάσεις φύλλων κισσού και συκής και δεν είχαν καμία σχέση με την ανθρώπινη καρδιά ή την έννοια της αγάπης. Στην αρχαία Ελλάδα, για παράδειγμα, το σύμβολο χρησιμοποιούνταν συχνά για να απεικονίσει ένα… φύλλο αμπέλου, παραπέμποντας φυσικά στο Διόνυσο, το θεό του κρασιού. Στεφάνια με τα σύμβολα αυτά φορούσαν συνήθως οι ιερείς κατά τη διάρκεια φεστιβάλ και γιορτών. Ένα χρυσό στεφάνι με φύλλα κισσού, που μοιάζει με το σύγχρονο σύμβολο της καρδιάς και βρέθηκε στη Χαλκιδική, χρονολογείται από το 350 π.Χ. Ανεξάρτητα από τους Έλληνες, το σύμβολο χρησιμοποιήθηκε ωστόσο και σε άλλα σημεία του κόσμου για να αναπαραστήσει και εδώ κάποιου είδους… φύλλα. Στην τέχνη των Ετρούσκων (τον 4ο αιώνα π.Χ. στην Ιταλία) τα φύλλα κισσού συμβόλιζαν την τεκνοποίηση, την πίστη και την αναγέννηση και παρουσιάζονταν συχνά κατά τη διάρκεια γαμήλιων τελετών. Το 2ο αιώνα π.Χ., οι Βουδιστές άρχισαν επίσης να χρησιμοποιούν το σύμβολο ως έναν τρόπο απεικόνισης του φύλλου συκής, που γι’ αυτούς αντιπροσώπευε τη φώτιση. Κατά το δεύτερο αιώνα, στην πόλη της Κυρήνης στη Βόρεια Αφρική, το σύμβολο αναπαριστούσε το σίλφιο, ένα φυτό που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα ως μια ακατέργαστη μορφή ελέγχου των

γεννήσεων. Το εμπόριο αυτού του φυτού ήταν τόσο απίστευτα προσοδοφόρο στην Κυρήνη, που το σύμβολο των σπόρων του τυπώθηκε σε νόμισμα. Νομίσματα από την αρχαία Κυρήνη που αναπαριστούν σπόρους από σίλφιο. Παρ’ όλα αυτά, και παρά τις μεγάλες ομοιότητες με αυτό που αναγνωρίζουμε σήμερα ως σύμβολο της καρδιάς, αυτές οι απεικονίσεις δεν είχαν σε τίποτα να κάνουν με την ανθρώπινη ανατομία. Οι ιστορικοί είναι αβέβαιοι για το πότε ακριβώς οι αναπαραστάσεις των φύλλων συνδέθηκαν με την ανθρώπινη καρδιά, αλλά αυτό οφείλεται πιθανότατα στην έλλειψη κατανόησης της ανθρώπινης ανατομίας εκείνη τη χρονική στιγμή. Κάποιες από τις πρώτες μελέτες της ανθρώπινης ανατομίας πραγματοποιήθηκαν πάντως από τον Γαληνό, έναν σπουδαίο Έλληνα γιατρό από την Πέργαμο που αντιμετώπιζε τους τραυματισμούς των μονομάχων και μπορούσε να εξετάζει ανθρώπινα όργανα χωρίς να εκτελεί ανατομές. Με βάση τις μελέτες που πραγματοποίησε, έγραψε συνολικά 22 τόμους ιατρικών κειμένων οι οποίοι μεταξύ άλλων περιελάμβαναν και αναπαραστάσεις της καρδιάς ως ένα… κουκουνάρι ή ανεστραμμένο φύλλο - παρόμοιο με την αναπαράσταση του κισσού στην αρχαία Ελλάδα. Μεταξύ αρχαιότητας και Μεσαίωνα, ωστόσο, πολλή από την ιατρική γνώση που υπήρχε χάθηκε, εν μέρει και λόγω της αποθάρρυνσης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην επιστημονική πρόοδο στον τομέα της ανατομίας (η θρησκευτική εξουσία είχε βγάλει εκτός νόμου την αυτοψία). Ως αποτέλεσμα, μελετητές, καλλιτέχνες και γιατροί έπρεπε να βασίζονται σε ανατομικές περιγραφές από την αρχαιότητα βασισμένες στη χυμοπαθολογία. Τα γραπτά του Γαληνού, περιλαμβανομένης και της περιγραφής του για την καρδιά, έγιναν γενικά αποδεκτά και χρησίμευσαν ως θεμελιακή αρχή για συγγραφείς ιατρικών κειμένων και ιατρούς για περίπου 1.300 χρόνια. Η άνοδος του συμβόλου της καρδιάς Ξεκινώντας από τα μέσα του 13ου αιώνα, το σύμβολο ♥ ξεκίνησε να συναντάται σε έργα τέχνης, αυτή τη φορά αναπαριστώντας για πρώτη φορά όχι τα φύλλα κισσού αλλά την ανθρώπινη καρδιά και, επιπλέον, την αγάπη. Η πρώτη γνωστή παρόμοια αναφορά εμφανίζεται στο “Le Roman de la Poire”, μία γαλλική ιστορία αγάπης που χρονολογείται από το 1250 και στην οποία ένας άνδρας 31