b - DSpace CEU

DE DIVINIS; APÜSTOLXCIS 

ATQUE ECCLESIASTICIS . 

TRAPITIONIBUS, 

DEQUE AUCTORITATE AC VI EARUM SACROSANCTA 

ADSERTIONES CEU L1BRIDECEM. 

IN QUIBUS 

FERE UNIVERSA ECCLESIAE ANTIQUITAS 

CIRCA DOGJMATA APOSTÓLICA ORTHODOXE ELUCIDATUR. 

A U C T O R E 

TINO PEREZIO AI AL A y 

ARCHIEPISCO PO PALENTINO. 

TOMUS II. 

SUPERIORUM PERMISSU. 

SANTO DCM;::3D j 

\ * DE •:: 

VALENTIAE : EX OFFICINA BENEDICTI MONFORT, 

ILLUSTRISSIMI ARCHIEP. TTPOGR. AN. MDCCLXXVI.

D. M 

Sfc • • • 

AD PERM AGNIFICUM 

ET INTEGERRIMUM VIRUM, 

pag.i 

IOANNEM DE FIGUEROA, 

INVICTISSIMI CAROLI QUINTI CAESARIS 

I N T I M U M CONSILIARIUM. 

DE FENERATIONE SJNCTORUM 

AUCTORIS PRAEFATIO. 

TSI in ómnibus controversiis, quae nutic ma 

te vexant Ecclesiam Dei, permagnifice 'Do 

mine , impugnatores veritatis pro sua virili 

veritatem pro se stare nitantur ostendere, in 

bac tamen potissimum vanis clamoribus petu- 

lantius iactant triumphum ante victoriam. Non 

quod hic habeant solidiora fundamenta quam in aliis , quorum 

illud est praecipuum , et quod numquam non in ore illorum ver* 

satur , huiusmodi cultum et venerationem quae Ecciesia exbi- 

bit Sanctis et electis Dei, in sacris literis minime contineri: 

cuius fundamenti fahitas satis abunde in superioribus a no - 

bis demonstrata est: sed quia magnum se Deo putant praesta 

re obsequium novi isti Dei cultores, et Iesu Christo Redempto- 

ri ncstro, si cum ipso aliquam aliam rcm venerari, aut advo 

can non patiantur ; quod in caussa est, ut vanos et ambitio- 

sos títulos sibi arrogantes, apud se solos regnare veram do~ 

Tom. II. A ctñ-

2, TERTIA PARS 

ctrinam , castamque morum disciplinam , et purum evangelium 

affirment, ac subinde sanctam Ecclesiam apud vulgus magna 

irreverentia traducant, affirmantes cum impio Porpbyrio, Vi- 

gilantio et Begardis, Vaidensibus progenitoribus suis , in ea 

regnare ethnicismum et abominandam idolomaniam, quod San- 

ctos invocet, eorumdemque reliquias et imagines religiose ve 

rter etur. Et quo remvulgi irrisionibus magis exponant, non- 

nullos abusus intermiscent, quos indocti forsan et superstitio- 

si homi nes in huiusmodi cultum introduxerunt. Hoc enim sem- 

per fuit haereticorum ingenium , abusus hominum cum dogma- 

tibus ve ritatis, quasi emblemata quaedam interserere, quofa- 

cilius no men veritatis cui obsistunt^ apudsimplices magis odio- 

sum reddant. Ego vero relictis abusibus, quos magnopere de 

cidero in Ecclesia non regnare {imo ipsos cum suis inventori- 

bus et fautori bus ni si resipiscant adSar matas relegar i cupiam^ 

tantum abest, ut velim stafuere) addemonstrandum circabane 

controversiam, id quod purum, castum 5 selectum et apostoli- 

cum est, contra adversarios pietatis Deo duce in hac conside 

ran one accingar. Quam ad tuam integritatem mittendam duxi, 

quippe qui eiusmodi rerum gravi discussione soleas delectaría 

et cui tam est integra virtus atque religio, ut nibil prorsus 

placeat quam quod veré Ecclesiasticum est. Vale vir permagni- 

fice, et in ómnibus quae feceris et cogitaveris Christum le sum 

mente, babeto. 

PRI-

PRIMA DISSERTATIO. 

BE CULTU, VENERATIONE, 

ET ÍNTER CESSIONE SANCTORUM. 

Si 

29*- 1 

N dúo membra partietur breviter nostra con- 

sideratio. In primo, ratione et scripturis 

apertis demonstrabimus, id quod advetsa- 

rii velint nolint circa honorem Sanctorum 

debent concederé, et quod credo non ne- 

gabunt, quamvis contrarium in conventi- 

culis eomm apud seductos ab eis videamus 

esse in usu. In secundo tractabimus ea , quac ipsi aperto Marte 

impugnant circa venerationem Sanctorum, tum ratione in scri 

pturis fundata, tum etiam divina Traditione , usu antiquae et 

Apostolicae Ecclesiae confirmata ; eo enim tendit semper in hoc 

argumento scopus noster , ut omncs cuniculos occludamus, qui- 

bus evadere tentant lubrici isti angues ; ne dicant per errorem 

hunc cultum in Ecclesia fuisse introductum. Sed statuamus prius 

cum philosophis nonnulla veluti principia eorum quae dicenda 

sunt , quae naturali lumine videntur constare. Primo, quod ho 

nor ct reverentia quae dictante ratione alicui deiertur, non ni- 

si ob virtutem aut dignitatem ad virtutis exercitium ordinatam, 

quam in eo quem honoramus, agnoscimus, impendí debet. Re- 

cte enim dixerunt sapientes honorem praemium atque umbram 

A z es-

4 TERTIA PARS 

esse virtutis et excellentiae : etsi Aristóteles (a) asserens honorem 

praemium tantum esse virtutis, nescio an satis docte visus fue- 

rit affirmare. 

Secundo , quod honor exfcernus ad hoc ut venís sit proce 

deré dcbet de recta existimatione interiori , affectum ipsum ad 

honorem externum exhibendum invitante, qua credimus perso 

nara quam externe colimus dignam esse cui talis honor a no- 

bis deferatur: sit vera speculative existimatio , sive falsa, mo 

do recta et vera sit, practice et moraliter, perinde est; non 

ob id vitiosa reddetur huiusmodi honoris exhibitio (exercitatus 

in morali Philosophia me intelliget) alias honor ille externus ex- 

hibitus sine hac interna existimatione et affectu, magis est ir- 

risio quam reverentia , nec a sapientibus officium istiusmodi ex 

ternum , verus honor reputatus est, quorum iudicio circa ea quae 

virtutem concernunt, teste Aristotele , standum est. 

Tertio quod propria ratio honoris magis consistit in recta 

hac existimatione et affectu honorandi, quam in externis actio- 

nibus, quibus honor exprimí solet atque deferri : quod minime 

etiam obscurum est; nam cuín afíicere aliquem honore qui di 

gnus est , sit actio quodammodo iustitiae ( redditur enim per 

iustum honorem illi cui exhibetur, quod ei iure convenit ) omnis- 

que virtutis ratio potissimum in actionibus interioribus animae 

iudicio et libértate praeviis consistat tamquam in fonte et radi- 

ce, a quibus quidquid laudis et vituperii habent actiones ex- 

ternae derivatur, et non e converso : stat firmiter assumptum 

Bostrum, praecipue respectu Dei optimi maximi, cuius praeci- 

puus cultus ( ut Augustinus in Enchiridion (b) , et décimo quar- 

to de Trinitate Capite I. recte docet ) in actionibus fidei, spei 

et charitatis, quae et istam virtutem honorificam latriae mode 

(*) Aethic. Vi. (¿) Auguít. loe. cit. 

ra n-

DE CULTU SANCTORUM. 5 

rantur, consistit (a) : Sphitus enim est Deus, et eos qui adormí 

cum, in spirlru et veñtau oponeí adorare. 

Adde quod sola hac recta existimatione et affectu interio- 

rí, quando non adest, aut se non offert facultas externum ho- 

norem exhibendi , aliquis veré et proprie honoratur. Unde sa 

pientes pro magno honore ducunt, quod aliquis ut dignus ma- 

gnis externis honoribus recte existimctur quamvis nullis externis 

honoribus afíiciatnr : eí multo pluris faciuní honores promereri quam 

habere. Exhibitionem autem honoris dumtaxat per exteriores cae- 

remonías absque interiori affectu, et recta existimatione nemo 

cordatus verum honorem esse dixerit, imo Deus ipse magno sto- 

macho execratur (b): Quo mihi (inquit) multkudo victimarum ve- 

strarum ? ne offeraíis ulíra sacrificium frustra , incensum abomina- 

ib esí mihi. Rursus cum diversitate existimationis et affectus di- 

versarum rationum , plerumque exhiberi solent externi honores 

omnino quantum ad substantiam eiusdem rationis. Detegimus e- 

nim caput, genu flectimus Imperatori, Episcopo, Patri , ma- 

gistratui, mercatori, et civi , hominibus nempe de quibus mul- 

tum dirTerentem existimationem rectam oportet habere, et in 

quibus longe diversa ratio honoris exhibendi reperitur. Non er- 

go substantialiter consistit honor in his exterioribus caeremoniis, 

quippe quae non tot possunt esse , quot rectae existimationes, et 

quod magis est, manente aliquando una et eadem ratione honoris 

quantum ad existimationem , variantur hi exteriores cultus se- 

cundum varietatem provinciarum et regionum. 

Unde emergit, quod nonnumquam Deus et creatura quan 

tum ad externum cultum attinet, iisdem fere secundum speciem 

actionibus honorentur: flectimus enim genua Deo, et flectimus 

Pontificibus: sed , Deo cum recognitione universalis dominii et 

crea-

6 TERTIA PARS 

creationis , reputando illum omni laude et obsequio maiorem, 

prout Raphael ángelus dixit Tobiae: de Pontificibus autem, aut 

de creatura aliqua hoc existimare non licet. Notanter dixi, fire, 

quia ut recte docet Augustinus de Civitate Dei (a) aliqua actio 

honoris externa est, quae sic divino cultui est annexa , ut nul- 

li creaturae absque idololatriae crimine accommodari possit, ut 

est sacrificare. Ceterum, offerre , iurare, promittere , auxilium 

petere, genicularí, laudare, recte sentiré, hae actiones substan- 

tialiter desumptae, creaturis etiam (ita tamen , ut debito mo 

do fiant) impendí possunt. Quare qui propter haec solum ex 

terna obsequia , quae videt creaturis impendí , próximos suos 

de vitio ¡dololatriae notat, temeré et pernitiose iudicat: quip- 

pe quae recta et obliqua existimatione possunt impendí, et de 

cuius rectítudine, et obliquitate , per exteriores illas ceremonias, 

minime potest constare. 

Et haec est caussa , quare nomen adorationis varié et mul- 

tipliciter in Scriptura accipiatur; nunc pro cultu solí Deo de 

bito , ut Deuteronomii VI. (b) Dominum Dcum tuum adorabis , et 

illi so/i servies : nunc pro communi veneratione, quae creatu 

ris debetur, sicut de Abraham dicitur (t) , quod adoravcñt co~ 

ram populo te/rae submissus: Et de fratribus etiam Ioseph , qui 

ipsum etiam proni in terram adoraverunt. Rursus de Nathan Pro- 

pbeta et Miphiboseth (d) , quod adoravetint quoque regem Da 

vid, alteter horum etiam pronus in terram : qui tamen non fue- 

runt idololatriae vitio notati, etsi profunda illa submissio vul- 

tus , maximam repraesentet reverentiam , quae ab nomine ex- 

teriori corporis ceremonia exhiberi potest: quam sancti viri ideo 

non prohibuerunt aut damnaverunt , quia non fiebat cum illa 

(a) August. Lib. X. cap. 4. 

\b) Deut, VI. H. 

exi- 

(c) Genes XXIII. 7. et L. 18. 

[d) 11. Reg. IX. a v. ó.


existimatione, qua ipsa eadem actio solet fieri cum Deo exhi- 

betur: Ángelus enim qui nunciavit nativitatem Samsonis, cum 

ei Manue pater nascituri ducis voluisset honorem exhibere, non 

recusavit , sed tantum inhibuit ne illi offerret sacrificium (d), 

sed domino. Sed ñeque Angelí qui apparuerunt Abrahae in con 

valle Mambre, adorationem sibi ab Abraham exhibitam renue- 

runt (b) , cum quibus in terram prostratus loquebatur Abra 

ham. Alii vero Angelí, de quibus legitur quod adorationem re- 

cusaverint, et adorantes reprehenderint , fortassis id fecerunt, 

quod nomines illi quibus apparebant, visione ultra mundanae 

substantiae perterriti , attoniti, et extra se quasi positi , nono- 

res illos exhibebant , existimatione aut tali corporis demissione, 

qualem creaturae forte impenderé non converwebat. 

Hanc confusionem ut evitarent Theologi, duplicem modum 

adorationis assignarunt : alterum latriae , quae soli Deo debe- 

tur, cum hac recognitione et existimatione universalis potestatis, 

providentiae et dominii : alterum vero duliae , quae ab hac la- 

tria potissimum differt , per existimationem et recognitionem, 

et id genus oíficii, quod praestamus alicui propter virtutis ex- 

cellentiam aut dignitatem , quam ¡n eo esse credimus ; quam- 

quam nescio an proprie dulia huiusmodi officium debuisset ap- 

pellari : cum veneratio illa , quae communiter Sanctis debetur, 

minime in signum servitutis exhibeatur. Omnes enim servi Dei 

sumus , quamquam meritis et sanctitate multum dispares : id 

quod signiticavit Ángelus ¡lie, cui se Ioannes Apostolus prostra- 

bat, d:cens () Genes. XVIII. a. 

(e) Apoca 1. XIX. 10. 

ta-

8 TERTIA PARS 

tatis privilegium, quo mater Dei dicitur et est, et alias sibi di- 

vinitus collatas praerogativas, multa oñicia ei quasi servitutis 

deberi, quae aliis Sanctis minime debentur; nisi metaphorice vo- 

cabulum servitutis velis sumere, et non proprie. Quod si in tan- 

tum arridebant graeca vocabula , rectius forte possit explican dif- 

ferentia haec adorationis, per hace nomina 0«


scribifc mortem Diví Polycarpi Ioannis Apostoli díscipulí \ quam 

citat Eusebius (a) ubi obviatur simili calumniae a perfidis Iu- 

daeis contra sanctos viros tune intentatac : Jgnorant, inquit, mi- 

serrimi , quod Christum non possumus derelinquere ; nec enim alium 

quemquam colimus, quam verum Deum, qui solus colendus est: Mar- 

tyres vero tamquam discípulos Domini diügimus et veneramur , qua- 

si integre fidem servantes magistro et Domino, quorum nos quoque in 

Jide et perseverancia optamus esse participes. 

Quae verba nobis duplicem cultum denunciant in Ecclesia 

illa Apostolorum usitatum. Eandem distinctionem ponit D. Hie- 

ronymus epístola ad Riparium : ubi dicit Christianos (b) solum 

Deum adorare, sed Manyes et reliquias eorum veneran : quorum ho 

nor , inquit, ad Dominum redundat, qui dixit : qui vos suscipit, me 

suscipit: idem attestantc Epiphanio in secta Colliridianorum, ubi 

Yirgini matri denegat adorationem in rigore sumptam , tribuit 

autem íIIi venerationem , dicens (c) : Veneretur Mana ; adoretur 

Dominus; et Augustlno libro YI. contra Epistolam Pelagii ad 

Bonifacium. Itaque distinguendo vocabula adorationis et vene- 

rationis, ut isti Sancti distinguunt; nemo in Ecclesia dicit, qui 

recte sentiat, Sanctos deberé adorari, sed veneran. Hanc doctri- 

nam praecedentem qui recte et sincere perpenderit , non solum 

ad intelligentiam materiae plurimum iuvabitur , sed adversario- 

rum calumnias facile refellet, et argumenta a scripturis superfi- 

cietcnus petita dissolvet: quippe quae ex mera ignorantia aut po- 

tius malitia et odio, quo in Ecclesiam sunt male animati , vi- 

deantur esse conficta. 

Est et aliud scripturis compertum, et ratione quodammodo 

naturali notum, voluntatem Dei esse, quod sancti viri et ami- 

Tom.U. B ci 

(a) Euseb. Hist. Lib. IV. 

(¿) Hicronym. Epist. XI. 

(c) Epiph. loe. cit.

io TERTIA PARS 

ci eius honorcntur et revcreantur: quod tam cerfcum est , qnam 

ipsa fidcs qua salvamur. Nam quosipse honorat, etin tanto pre- 

tio habct, ut aeternos cis honores conferat etpromittat, qui fie- 

ri potest, ut ab aliis servis suis honorari etiam non debeant?Di- 

xit enim Christus Iesus, omnium verorum honorum legitimus di 

stributor , Apostolis suis (a) : Vos qui reliquistis omnia, et secuti 

esas me , cum sederit filius homiiús in sede maiestatis suae, sedebitis et 

vos super duodecim sedes , iudicantes duodeám tribus Israel. Et alibi (b): 

Ego dispono vobis, sicut disposuit mihi pater meus regnum , ut edatis 

et bibatis super mensam meam in regno meo. Rursus in alio loco: Si 

quis mihi ministraverit, honorijicabit eum pater meus, qui est in coe- 

lo. Et alibi: Ubi ego sum, illic et minister meus erit. Et primo Re- 

gum capite secundo (c) : Qui honorificaverit me, dicit Dominus, glo- 

rificabo eum, qui autcm contemnunt me, erunt ignobiles.YX Psalmus: 

Nimis honorati sunt amici tui Deus, &c. Apostolus etiam (d): Que 

ben¿ praesunt Presbyteri duplici honore digni sunt : aeterno scilicet a 

Deo conferendo, et temporali a nobis exhibendo , ut antiqua 

glossa habet. 

Quod si ut paullo ante tractabamus, honor et reverentia di- 

gnitati et meritis virtutum debetur, obsecro, qui magis digni, 

qui m.igis studiosi et heroicarum virtutum sectatores fuerunt, 

quam hi quos infallibile iudicium Dei approbavit , ut de servis 

faceret amicos , transferens illos in admirabile lumen filii sui, Apo- 

stoli, Martyres, Confcssores, Yirgincs et Sancti alii, qui chá 

ntate eximia quae omnium virtutum summa est , et virtute spi- 

ritus accensi cervices suas pro Dei honore exposuerunt, et omnia 

temporalia tamquam stercora reputaverunt, et nomen Dei ver 

bo et exemplo dilataverunt, et de mundo, diabolo, et adhuc de 

(a) Matth. XÍX. a8. 

\b) Luc. XXII. ap. 

(c) I. Reg. II 30. 

(d) Psalm. CXXXII. 

se-

DE CULTU SANCTORUM. n 

seipsis tam glorióse triumpharunt, hoc ipsüm ostendente Deo stu- 

penJis signis et mirabilibus prodigiis , quae imitan a diabólica 

potentia non possunt? Et quam vis hoc de ómnibus Sanctis, quos 

Ecclesia colit, non ostendisset, modo probabilitate morali haec 

de illis existimemus et credamns , nullum est periculum , imo 

magna laus est tales nomine Dei honorare. Nemo enim culpatur, 

imo laudatur, quod hominem in República probatae opinionis, 

etiam si evidenter vera non sit existimatio de eius eximia virtu- 

te, honore aliquo afficiat, et obscquiis officiosis prosequatur. 

Hoc dico propter sciolos quosdam superciliosos (*) , qui ho 

norem debitum muítis Sanctis denegant, freti illo dumtaxat vul- 

gari dicto ; quod multa corpora Sanctorum veneran tur in térra, 

quorum animae sepultae sunt in interno ; quod non vellem sic 

intelligi, ut nonnullos quos Ecclesia interSanctos mérito recolit* 

temeré putent esse damnatos; etsi interdum falsum possit esse iu- 

dicium de eorum sanctitate, sed quod multotics contingat aut 

errore aut nebulonum imposturis , ut supposititiae reliquiae no 

mine Sanctorum obtrusae honorentur pro veris. Nec obstat quod 

corporaliter mortui sint Sancti, et in vita hac non supersint, quia 

cum mors hominis veré non sit nisi scparatio animae a corpore, 

et praecipuae partes eorum, puta rationales spiritus, cum Deo in 

perpetuum vivant,et cum Christo regnent, (cupiebat enim Apó 

stol us dissolví et esse cum Christo ; et Christus dixit Deum Abra- 

ham , et Isaac non esse Deum mortuorum, sed vivorum ) quanto 

firmior et securior est eorum virtus, dignitas, felicitas et chari- 

tas erga nos, tanto eos magis honore et laude et obscquiis pro- 

scqui debcmus : utpote qui iam sunt Deo coniuncti, in portu 

salutis repositi, undoso iam et procelloso mari huius vitae tan 

ta cum laude traiecto. Lauda (inquit Ambrosius) Navigantis fe- 

(*) Censura regulae vulgaris de veneratione relíqiúarum. 

Bz /g-

i2 TERTIA PARS 

licitatem , sed cum venera ad portum ; lauda ducis virtutem , sed cum 

perductus est ad triumphum. Et sapiens ille Solón veras laudes et 

honores defunctis, et qui vitam hanc laudabiliter transegerunt, 

potissimum censet deferendas. Quod et Deus ipse benedictus fa- 

cit, cum iustorum animas in manu sua tenet, ubi non tangit 

eos tormentum malitiae, quas secum facit in mensa coelesti ac- 

cubare, et in loco ubi ipse est esse (a) : Agnum enim illum sequun- 

tur spiritus illi iustorum quocumque ierit, et tamquam scintillae 

in aruniineto discurrunt, fulgentes plusquam sol in meridie, in 

perpetuas aeternitates collocati. 

Igitur cum partes honoris sint de Sanctis recte sentiré, eos 

et res ipsorum venerari, viva eorum exempla imitari et admira- 

ri, Deum in ipsis laudare , et vice versa ipsos in Deo : negare 

non possunt adversarii, (si Deo et naturae non volunt repugna 

re ) Sanctis et electis Dei huiusmodi obsequia deberé impendí. 

Hoc enim Deus vult, et ipsa ratio naturalis postulat : cui non 

credo contradicent, quamvis male decepti, cupientes aliquos cul- 

tus tamquam periculosam Charybdin , id est superstitionem evi 

tare, in Scyllam incidunt impietatis, nullos cultus Sanctis Dei ex- 

hibentes. Idipsum fere facientes in ómnibus: docent semper ieiu- 

nandum esse , ct numquam ieiunant: docent ex dono Dei ali- 

qups coelibes posse esse , et nemo inter eos est qui coelibatum 

amet, aut praedicet: imo quibusdam artibus diabolicis ab hu 

iusmodi laudabilibus officiis populos suos detrahunt, et ad ba- 

rathrum dissolutionis et impietatis ducunt. 

Ofricia vero praecipua quae S.inctis exhiben denegant, haec 

íiint (*) : quod scilicet per eos aliquid a Deo petamus aut spere- 

mus : quod eorum reliquias et sepulchra veneremur: quod creda- 

mus nos per eorum intcrcessiones a Deo exaudid, et potissimum 

quod 

(a) Apocalyp. XIV. per totum. (*) Quae denegant Sanctis novat.

BE CULTU SANCTORUM. 13 

quod eos in nostris orationibus invocemus. Videtur enim illis 

quod officio mediatoris, quod Domini nostri Iesu Christi pro- 

prium est, multum derogetur si al ios intercessores et advocatos 

nostros esse concedamus. Insuper putant honores divinos (non si- 

ne blasphemia) Sanctis tribuí, quod a tara diversis locis, et ad 

tantam distantiam dicamus Sanctos nostras orationcs audire, et 

quod magis est, secreta nostra desideria intelligcre, et alia non- 

nulla exaggerantes accumulant, quae a Begardorum libris et nau 

fragio illo Erasmiano decerpserunt. O crassum sensum et veré car- 

nalcm : Velle leges imponere Dei largitati, qua vult Sanctos o- 

mnibus modis gloriosos efficere, et Dei omnipotentiam suo mo 

do intelligendi velle metiri , tam puerilibus argumentis ductos, 

contra Traditioncm Ecclesiae et Divinam Scripturam. Quod cer- 

te demonstrare non erit difticile, licet paucis verbis id nequea- 

mus efficere. 

Ante omnia tamen noverit candidus lector , meram esse ca 

lumnia m et imposturam , qua affírmant nos praerogativas Dei 

proprias Sanctis tribuere, quasi illis sua propria virtute conveniant: 

scit enim Ecclesia Dei, nec opus habet, ut a crassis istis magi- 

stris moveatur, solius Dei esse virtute propria oceulta cordium 

desideria cognoscere , ubique esse et intelligere, et auxilia his qui 

ad eum confugiunt in momento praestare: quae si creativas, quan- 

tumlibet excellenfcibus tribueremus, aut suapte virtute convenire 

diceremus, multos proculdubio Déos faceremus, et plañe in Deum 

blasphemi inveniremur. Caeterum cum ea quae sanctis spiritibus 

in hac parte tribuimus, per Dei gratiam et amicitiam , qua Deo 

sunt valde coniuncti, illis convenire affirmemus, tam salva est 

a blasphemia nostra sententia, quam dicere quod Petrus Aposto- 

lus divina virtute umbra sui corporis male habentcs in grabatis 

in momento sanaverint, peccata dimiserit, et alia stupenda mi 

ra-

I 4 TERTIA PARS 

rácula perpetra ver it: quae cum Deo soli propria virtute conve- 

niant, Scriptura tamen praedicat fecisse gratia et virtute Dei co- 

operantibus Apostólos et sanctos viros; quae certe non minoris 

momenti et praerogativae sunt, quam aliorum secretas actiones 

cognoscere in diversis quantumlibet locis existentium. Quid enim 

ex his quae ad felicitatem ccnducere videntur negari potest illis, 

qui cum Deo regnant, et ipsi gratia et amicitia valde coniuncti 

sunt ? Certe non recte sentit de Sanctis, ñeque de Dei amicitia, 

et summa eius libcralitate, imo eos magnopere inhonorat qui 

haec illis non concedit: quandoquidem quod per amicos possu 

mus , per nos etiam quodammodo possumus. 

Hoc si verum est de iis qui humana amicitia sunt devincti, ca 

duca, terrena, et plerumque falsa,atque mutabili: cur non idem sen- 

tiemus de divina, quae perpetua, fixa, vera, etsuper haec inenar- 

rabilis est ? Oculus non vidit, mque in cor hominis ascendit quae prae- 

paravit Deus diligentibus se. Et alibi haec promittit Christus suis 

sequacibus (a) : Mensurain bonam et coagitatam et superfluentcm dabunt 

in sinum vestrum. Communicat enim suas praerogativas Deus ele- 

ctis suis, ut Basilius recte docuit, absque suae dignitatis dispen 

dio : ut faceré miracula, peccata dissolvere : et charismata alia 

per creaturas quasi per instrumenta confert , cum tamen solius 

Dei sit propria virtute huiusmodi effectus producere. Nec tamen 

propter hoc facimus creaturas Déos, ñeque blasphemat Ecclesia 

ista in credendo. Sed iam videamus per capita , quid illis divina 

gratia et virtute tribuendum sit : nam ñeque omnia quae adver 

sara dicunt a nobis illis tribuí, re ipsa tribuimus. 

(a) LucaeVI. 38. 

Quod


§• II. 

Quod Sanctorum spiritus agnoscant vota nostra. 

QUod vero sanctis spiritibus cum Deo regnantibus re ipsa 

per gratiam et virtutem Dei orationes et desideria nostra 

cognoscere con venia t, ratione et Scripturae testimoniis, et Tra- 

ditione sancta confirmemus. 

Nam vel repugnaret Sanctorum spiritus agnoscere vota no 

stra , ea ratione qua spiritus sunt , aut ca ratione qua sunt 

creaturae : neutrum autem verum est: nam et Angelis qui crea- 

turae spirituales sunt, hoc tribuunt Scripturae et Sancti. Di- 

xit Christus Redemptor noster (a) Lucae XV. Dico vobis, gau- 

dium etit in coelo super uno peccatore poenitentiam agente. Ex quo 

loco dúo habes : Altcrum , quod gaudent Angelí de poeniten- 

tia peccatorum in térra existentium : Alterum , quod gaudent 

ipsi existentes in coelo. Cum ergo gaudium sit passio, quae ex 

consecutione rei consideratae in appetitu rationali gignitur (ne- 

mo enim proprie gaudet nisi quando rem dcsideratam agnoscit 

se consccutum) cognoscunt ergo creaturae coelestes in coelo poe- 

nitentiam , quam íaciunt peccatores in térra , quae cum in dis- 

plicentia peccatorum , et actíonibus interioribus animae potissi 

mum consistat, consequitur beneficio Dei ipsos agnoscere intima 

cordis hominum , non in uno loco dumtaxat existentium , sed 

in quibuscumque locis : nam et ibi de non.iginta novem iustis, 

aut qui se pro talibus reputant, facit mentionem , quos prae- 

supponit a sanctis spiritibus cognosci , de quorum vita non tan- 

tum gaudent, quantum de poenitentia et conversione peccato 

rum. 

Quid


Quid hic obsecro obgannire possunt adversariir* Numquid 

Christus Deus noster tribuendo istud Angelis faciebat illos Deos? 

Absit a nobis tanta blasphemia. Quare igitur quod Angelis tri- 

buit Christus, non tribuetur etiam animabus sanctis, cum sint 

spiritualis substantiae, et Christiana chántate, qua sunt praedi- 

tae , nostram salutem desiderent? Certe non video rationem: 

praesertim cum tanto maiori desiderio nostros profectus exop- 

tent, quanto arctiore nobiscum vinculo charitatis et naturae ne- 

cessitudine in gratia iam confirmati sint coniunctae. Quare si no 

stram salutem desiderant, cum oratio sanctorum spirituum in 

ferventi desiderio consistat, convincitur subinde eos et pro no 

bis orare , et desideria nostra particulariter cognoscere. 

Nam unde obsecro Ángelus ille ad beatum Danielem mis- 

sus, noverat ipsum esse virum desideriorum , et poenitentiam 

qua se afflixerat, ob quod dicit se ad eum missum esse , nisi 

spiritus coelestes beneficio Dei actiones intimas cognoscerent, et 

ad nostram utilitatem? Dicit enim Ángelus Gabriel , qui ei ap- 

paruit (a) : Ab exordio precum tuarum egressus est sermo, ego au- 

tem veni ut indicarem tibí, quia vir desideriorum es. Et in sequen- 

ti capite : Noli metuere Daniel, quia ex die primo , quo posui- 

sti cor tuum ad intelligendum ut te affligeres in conspectu Dei tui, ec- 

ce audita sunt verba tua, et ego veni propter sermones tuos. Yides 

sanctum Ángelum cordis cogitationes et poenitentiam quae co- 

ram Deo in secreto fit intelligentem , et ad preces Danielis incli- 

natum, ut veniret ad revelandum ea , qune agenda erant in po 

stremo tempore. Ange'us quoque ille Tobiae míuiiíesto se d'cit 

agnovisse opera bona , et orátionés eius (b) : Quando orabas, in- 

quit, cum lachrynis, et s'pelubas mortuos, et derelinqucbas prandium 

twtin, et mortuos absconiebas, ego obtuli orationcm tuam Domino. Qui 

cer- 

Dan. IX. a 3. et X. 11. (¿) Tob. XII. ia. "


certe non obtulisset, nisí eam cognosceret. Unde Augustinus (j): 

Quotics, inquit, recte agimus, laetantur Angelí. Cyrillus etiam Án 

gel os dicit semper attentos ad nostras actiones, ut videant si est ali- 

quid in nobis , quod possint Deo offerrc, nam haec ipsa sunt eius 

verba. 

Et quid sibi vult illud Lucae XVI. (b) quod de anima divitis 

epulonis in inferno sepulti, Christus Deus noster affirmat? (c) : non 

quidem parabólicos; nam quando in parabolis loquitur, ipse se so- 

let explicare, aut similitudinem ad res de quibus sunt applicare, 

quod non facit in proposito; sed veré et realiter dicit divitem ii- 

lum fuisse in inferno sepultum, de cuius misera anima refert, 

quod viderit Patrem Abraham a longe, et pauperculum Laza- 

rum in sinu eius, quem deprecabatur, ut sui misercretur. Unde 

huic tam perspicax cognitio, quod cum magnum et ingens chaos 

esset inter animam Sancti Abrahae et ipsum , tam longe ipsum 

cognosceret, et deprecaretur? Et unde animae Abrahae tam vi- 

vax et potens auditus, ut epulonis animam posset audire, et cum 

eo colloqui ? Insuper quod quinqué fratrum suorum in térra vi- 

ventium recordaretur damnata illa anima, adeo, ut illos viventes 

tune intelligeret ipsa in inferno sepulta ? Profecto hic locus ma- 

nifestam cognitionem eorum quae ad nos pertinent, in separa tis 

animabus clare ostendit, et tantam quidem, quanta sufficit ad 

earum beatitudinem vel miseriam pro qualitate suorum operum 

statuendam, quod erat nobis assumptum propositum. Id quod D. 

Augustinus etiam ad Italicam (i), expresse affirmat, beatos spi- 

piritus post mortem se invicem cognoscere usque ad menas pene 

trada. Istuc ipsum tribuit Deus benedictus Moysi et Samueli in 

T9m.lL C Do- 

(a) Aig-.is Libr. Soliloq. 

(¿; Luc. XVI. 

(c) Cyrill. Libr. IX. ñiper Lcvitic. 

(d) August. ad Iuiic. Epht. VI.

i8 TERTÍ Á PARS 

Domino dormientibus, quando dicit (d) : Quod si steterint Moyses 

et Samuel corameo, non placabitur superpopulum Israel: quod non di- 

çcret, si illorum animae flagella populi sui agnoscere non possent. 

Rursus dicant nobis adversarii: Christus orat pro nobis, nec- 

ne ? Si negent, quomodo ergo advocatus noster apud Patrem, 

quod Paullus et Ioannes Apostoli testantur? Si autem orat, ufe 

revera orat, orat ne in quantum Deus, an in quantum homo? 

Primum dicere non possunt, nisi insaniant: restat ergo ut orefe 

pro nobis in eo quod homo est, et frater, et caput nostrum : si 

ergo orat pro singulis nobis, necesse est quod agnoscat desideria 

nostra , et audiat preces omnium membrorum suorum, quae per to- 

tum mundum sunt dispersa : haec autem qui fieri possunt a crea- 

tura ut est Christi humanitas? Scio responderé possunt, haec Chri- 

sto secundum quod homo est convenire, propter ineffabilem con- 

iunctionem , quam natura illa humanitatis benedicta habet cum 

Divino Verbo, a quo in imítate suppositi sustentatur et illustra. 

tur. Quid ad me? Satis est me habere quod hanc facultatem 

communicat Deus creaturis; et cum potentia divina non sit sic 

limitata , ut per hunc solum modum coniunctionis hanc virtu- 

tem suis membris communicet, sequitur quod potest alus modis 

sibi placitis eam communicare, máxime beatis illis spiritibus, qui 

tam sunt Christo indissolubili nexu coniuncti, ut vita et praero- 

gativae Christi sint illis per Dei gratiam quodam modo commu- 

nes, id quod Christus a Patre impetravit cum dixit (b) : Rogo te 

Pater , ut omnes unum sint sicut tu Pater in me, et ego in te. Et sub- 

dit : ClañtaUm quam dedisti mihi, dedi eis, ut sint unum, sicut et 

nos unum sumas. Quae verba declarans Beatus Hilarius de Trini- 

tate (c), per claritatem illam, honorem vult intelligi, affirmans 

(a) Iere.n. XVI. (c) Hilarius Libr. VIII. 

(¿) loann. XVII. ai, 

San-


Sanctos Dei non volúntate mentís tantum unnm esse in Chr.'sto, 

verum natural, qaadam per gratiam impartita unione, ut slcut 

ipse vivit per Patrem, ita ipsi vivant vita Christi, et impleatur 

dictum illud Divi Peiri (2), quo dicit Sanctos consortss ess¿ divi 

nas naturas; et illud Ioannis (b) : Ego sum vids et vos palmites: u- 

ráus autem nata as sunt palmes et vids, ut Augustinr.s exponit (

2o TERTIA PARS 

virtute eius a Deo putemus et confidamus exaudíri: in cuius con- 

firmationem Sancta Ecclesia cum merita et intercessiones Sancto 

rum apud Deum repraesentat , in fine orationis semper adiicit, 

per Dominum nostrum lemm Christum: nihil validum , nihil pretio- 

sum , per hoc apud Deum esse reputans, nisi quod in Iesu Chri 

sti mérito inexhausto fuerit Deo Patri repraesentatum : quare li- 

cet multi intercessores sint et mediatores, in virtute tamen unius, 

qui proprie mediator est, haec faciunt Sanctorum animae : at 

ubi multa propter unum, ut regula tópica habet y ibi tantum 

unum. 

Si enim passiones Sanctorum (utPaullus ait (a) ad Colossen- 

ses) Christi quodammodo passiones sunt, quare non subinde in- 

tercessiones Sanctorum in Christi virtute eidem Christo imputa- 

buntur? Numquid non coelestis illa Ierusalem, Iustorum uxor est, 

et Christus maritus eius? Ioannes dixit in Apocalypsi (b) : Quod 

si uxor et maritus sunt, erit inter eos alterna bonorum commu- 

nio. Mysterium hoc magmim est, inquit Paullus, in Christo et Ec 

clesia. Admirabilis est coniunctio illa sponsae Christi et Ecclesrae 

triumphantis, ita ut quae Christi sunt, sanctarum ani marum e- 

tiam sint, quae sequuntur agnum sponsum suum quocnmque 

ierit. Haec connubia sacrosancta , quia ante Christi adventum 

non fuerunt secundum hanc arctissimam coniunctionem, in caus- 

sa* fuit, quod in antiqua lege rarissime per Sanctorum merita a 

Deo tanta subsidia expectarentur, eo quod tantus thesaurus non 

erat Deo Patri oblatus, nec tantus advocatus ad eius dexteram 

positus : cuius rei certos nos facit veritas ipsa (c) , cum apud 

Joannem dicit : Usque modo non petistis quidquam in nomine meo : pe- 

tltc et accipietis , ut gaudium vestrum sit plenum. Et alibi : Quidquid 

(a) Coloss. I. 24. 

(¿) Apocal. XVI. v. 1. 

(c) Ioann. XVI. 24- 

pe-


petieñtis Patrem in nomine meo, dabit vobis. ítem : Si manseritis in 

me, et verba mea in vobis manserint, quodcumque volueritis, petetis, 

et fiet vobis. Qui autem Christo tenacius adhaerent et uniuntur, 

quam Sanctorum spiritus cum eo iam regnantes ? Itaque quid- 

quid Sancti impetrant, in meritum mediatoris ultimo dcducitur: 

et hoc est magis magnificare praerogativam mediatoris, quam 

dicere quod illi solí competat hoc munus pro nobis intercedendi: 

nam etsi ad merita Sanctorum specialiter Deus attendat, illa ta 

men accepta habet, secundum quod virtutem meriti mediatoris 

Iesu Christi participant. 

Adde quod si secundum rigorem velímus loqui , qui inter 

cesores multiplicat, non subinde sequitur , ut plures mediatores 

faciat : ratio enim mediatoris non solum includit in se intercesso-' 

ris officium, sed quod medius quodammodo stet natura et offi- 

cio ínter extrema quae reconciliantur : quod soli Christo (qui 

Deus et homo est) proprie et per se ipsum convenít, ut recte 

docet Augustinus (a) de Civitate Dei. Orationes autem Sancto 

rum , sicut in hac vita non derogant Christi mérito et dignita- 

ti , ita nec in alia : si enim derogarent, numquam Christus di^ 

ceret quod oportet semper orare et non deficere , non pro se so 

lum , sed pro amicis et persecutoribus, ut iuberi vidctur Mat- 

thaei V. Nec Paullus oraret pro Romanis et Ephesiis; cum ta 

men dicat (b) : Testis mihi est Deus, quod sine intermissione memo- 

riam vestri faciam in orationibus meis. Nec vicissim ab Ephesiis pe- 

teret ut vigilarent in obsecrationibus pro ómnibus Sanctis, et pro 

me, inquit, ut detur mihi sermo in apertione oris mei cum Jiducia, 

notum faceré mysterium Evangelii. Ñeque commendasset Iacobus ut 

omnes pro invicem orationes ad Deum funderemus (c) : Multum 

enim, inquit, valet deprecado iusti assidua. Tándem omnes Scriptu- 

m rae . 

(4) August. Libr. IX. cap. XV. (¿) Román, I. 9. (c) Iacob. vTTó!

2 2 TE R TI A P A R S 

xae nihil aliud clamant , quam Sanctorum orationes esse val Je 

cfrlcaces apud Deum. Quid igiturr Nesciebant Apostoli Christum 

esse advocatum et mcd.atorem inter Deumet hom'nesr Sciebanfc 

certe: nam per illos Ecclesia hoc sacrosanctum mysteiium no- 

vit; et tamen cum hoc suadebant orationes rieri, quibus et pía- 

cabatur Deus, et beneficia consequebantur fideles, sed in nomi 

ne et mérito Iesu Christi. 

Quare si in hac vita nihil derogant intercessiones Sanctorum 

Christi privilegio , ut monstratum est, quin potius tanto ipsum 

migis ampliant et illustrant, quanto in plures Iesu Christi mé 

rito impartitur haec pracrogativa ; nec in alia etiam vita derogaba 

ei, per hoc quod spiritus Sanctorum pro nobis orent, qui 

in eadem virtute et mérito haec faciunt, et tanto veracius et se- 

curius, quanto certior est et permanentior coniunctio eorum cum 

capite Christo suo ; imo non ob aliud videtur eis concessum a 

Deo , ut nostras orationes audiant , et necessitates agnoscant, 

quod iam probavimus, nisi ut pro nobis apud ipsum cum fru- 

ctu interpellent : alias plus in infelicitatcm eorum redundaret hu- 

¡usmodi cognitio , quam in complementum beatitudinis, si non 

possent haec cognoscentes nobis intercessionibus suis subvenire. 

Quod indignum esset de tam beato et felici statu sentiré : quo 

fit, ut vanum et inefficax sit adversariorum argumentum , quo 

éxplodere nituntur efficaciam orationis Sanctorum, per hoc quod 

merita illorum atque labores Deus iam abunde rependerit, tum 

quia ad praenvum istud, quod ultra condignum est, etiam hae 

praerogativae pertinent, ut proximis suis et pie affectis prodesse 

possint suis intercessionibus, tum etiam quia cum Deus per illorum 

orationes nostrís votis etdesideriis condescendit,non respicit ad nu 

dos tantum labores et Sanctorum opera , sed ad amicitiam et con- 

iunctionem, quam habent indissolubilem cum Christo Filio suo 

uní-


unigénito : amat enim Pater nimium eos, qui Filium suum uni- 

ce amant; ípse enim Pater amat vos dixit ipsa veritas, quia vos me 

amasas; et hoc est potissimum quod Deus respicit, propter me- 

ritum Filii su i. 

Sed ñeque nos quando precibus valde dilectorum inclinamu* 

ad aliquid largiendum , rationem solum habemus ad amicorum 

deprecantium merita, ut ipsa experientia docet, sed ad mutuum 

amorem , quo nos illos amamus, et illi vicissim nos; cuius amo- 

ris partes praecipuae sunt, acquiescere his quae ab amicis pe- 

tuntur et desiderantur : sed quia in hunc statum felicem non 

devenissent Sancti sine sudoribus, laboribus et operibus (semper 

suppono Dei gratiam) hinc eorum merita repraesentantur Deo 

in orationibus, semper tamen adiuncto mérito Christi, sine quo 

ñeque sibi ñeque nobis prodesse possent. Sed ñeque in eis confi- 

dimus, aut ultimo collocamus spem nostram, sed in liberalita- 

te et magnificentia eius qui sic voluit servos suos honorare et il- 

lustres reddere , ut per eos destinaverit nobis multos et eximios 

favores concederé , qui quia bonus et summe liberalis est, non 

ob id oculus noster nequam esse debet, dicendoDeum nihil iam 

illis deberé, ut insipienter dicunt adversarii : sic enim honoran- 

tur quos Deus optimus maximus voluit honorare. 

Habes ergo ex his, spiritus Sanctorum agnoscere desideria et 

vota nostra , et caussam valoris meritorum et intercessionis eo 

rum ; quae magis declarabit consensus omnium antiquorum San 

ctorum , ut iam iam videbimus. Quomodo autem illa agnoscunt? 

Sive hoc sit mira ecleritate percipiendi ea , quae eos vult Deus 

pe cipere , ut Beatus Hieronymus contra Vigilantium videtur 

sentiré : sive per ministerium Angelorum, qui omnia secundum 

Basilium perlustrant: sive per hoc quod in Verbo Divino , in 

quo omnes tamquam in speculo relucent et repraesentantur, vi- 

dent

a* T E R T I A PARS 

dent ea quae ad se attinent, et ad suae gloríae perfectionem , ut 

nostro Fulgentio et D. Gregorio placet (quid enim est quod 

non vident adse pertinens, qui videntem omnia vident?) id quod 

mihi etiam magis arridet; perinde est. Non oportet curióse scru- 

tari quod Deus voluit revelare. Satis est quod de re ipsa con- 

«tat nobis; de modo autem quo fit, illic videbimus, ubi co- 

gnoscemus sicut et cogniti sumus. Et valde consonum rationi est 

illis sanctis spiritibus tribuere cum Christo iam regnantibus, quod 

Sanctus Athanasius de Beato Antonio affimat inter mortales a- 

gente : dicit enim in vita ipsius, quod tantam fuerit consecutus 

a Domino gratiam , ut si cuius rei ignarus fuisset, et eius secum 

inquireret notionem , orante ei a Domino revelabatur: quod 

multis exemplis comprobat Divus Athanasius, quae longum es- 

set recensere. 

§. III. 

Quod spiñtus Sanctorum orent pro nobis, non in genere solum , sed 

particulariter, et quod invocan debeant. 

DIcitur Hieremiae XV. (a) Si steterit Moyses et Samuel coram 

me non est anima mea adpopulum istum. Qui locus satis indicat 

curam esse Sanctis particularem de rebus nostris: praesup- 

ponit enim, quod spiritus illorum possint orare pro Civitate 

Hierusalem et peccatis eius. Quarto etiam Regum haec dicit Do- 

minus de Rege Assyriorum (b) : Non egredietur civitatem hanc, et 

salvabo eam propter me , et propter David servum meum: quod non 

diceret, nisi Sanctorum menta post mortem Sanctorum Deum 

inclinarent, ut Civitatis illius misereretur. Nec hic locus torque- 

ri potest, ut torquere videntur adversarii, ad promissiones, quae 

factae fuerant David de Messia nascituro, ita ut propter has 

(«) Hicronym. XV. I. (¿) IV. Rcg. XIX. ja. 

no-

BE CULTU SANCTORUM. 25 

nolít Deus perderé civitatem, et non proptcr ipsius orationem 

et merita : non enim dependebat promissionis divinae executio 

a liberatione et defensione civitatis Hierusalem, quae tune obsí- 

debatur , nam postmodum fuit capta : nec propter hoc promis- 

sio Dei, de vero Messia David facta , fuit impedita : loquitur 

ergo plañe de liberatione ab imminenti periculo ex obsidione re- 

gis Assyriorum, quae minime sancto David fuerat repromissa, 

meritis tamen eius tune coneessa. Quae verba tractat D- Chry- 

sostomus (a) nostrum propositum satis coníirmans: 0 rem ( in- 

quit) admirandam , o ineffabikm dementiam Dei. David mortuus 

est, et Ezechiae vivo patrocinatur. 0 iustomm etiam post consum- 

mationem impugnabais pugna virorum. David mortuus est, et post 

mortem suam invenitur viventibus tam grande praestitisse solaáum. 

David mortuus est, et merita eius vigent. Tres quoque Mi pueri in 

fomace, propter Abraham petunt a Deo liberan. 

Et secundo Machabaeorum refertur , Iudam illum Macha- 

baeum in visione vidisse Oniam Sacerdotem magnum , de san 

cto Ieremia dicentem {b) : Tíic est fratium amator et populi Israel, 

hic est qui multum orat pro populo et universa sancta civitate , Ure 

mias Propheta Dei: a quo Machabaeus gladium accepit , haec ver 

ba dicente Ieremia: Accipe sanctum gladium, munus a Deo , in quo 

delicies adversarios populi mei Israel. Quod ipsum rei eventus com- 

probavit: nam sequenti die Nicanorem prostravit ludas, et tri- 

ginta quinqué millia hominum fusa et caesa sunt. Ubi satis cla 

re ostenditur cura et oratio particularis Sanctorum pro nobis. 

Haec verba tractans Orígenes, cum ín Sanctorum memoria m in- 

cidit, ait (c) : Omnes Sancti qui de hac vita discesserunt, habentes 

charitatem erga omnes eos qui in hoc mundo sunt, si dicantur curam 

Tom. II. D sa- 

Ca) Chrlsost. Hom. II. ¡n Psalm. L. (c) Origen. Hom. II. in Cardic. 

(¿) II. Mach.XV. 14. • •

26 TERTIA PARS 

salutis gerere eorum, et iuvare eos prccibus suls arque interventu suo 

apui Deum, non erit inconveniens: scriptum namque est in Macha* 

laeorum libro: Hic est lerendas Propheta Dei, qui semper orat pro 

populo. Hunc eundem locum Machabaeorum citat ídem Orígenes 

Homilía IIL in Genesim,. afrlrrnans hoc idem de Ieremia , quod 

pro Aegyptiis etiam orasset. Quos Epiphanius et Eusebius in Hi 

storia Tripartita affirmant saepe liberatos fuisse oratione et me 

ntís Ieremiae a morsibus aspidum et crocodilorum. Est etiam 

illustris locus Apocalypsis VIII. ubi dícitur (a) : Ascendit Jumus 

incensorum de orationibus Sanctorum de mam Angelí coram Deo: qui 

tam claras est, ut expositione alia non indigeatl 

Intellexerunt istud omnes Sancti, non post témpora D. Gre- 

gorii > ut mentitur Luther, sed a mille trecentis annis usque mine: 

non minus, imo magis tríbuentes in hac parte Spiritibus Sancto 

rum , qui cum Deo regnant, quam electis Dei, qui in hac vi 

ta militant, quippe qui charitatem habeant, qua nos diligant, 

cognitionem nostrarum necessitatum et desideriorum , per quam 

nostris supplicationibus possint condescenderé, ut pro nobis in- 

tercedant ad Deum , qui tantum eos dilígit et honorat , et 

cui tam indivulse adhaerent : non enim habent deteriorcm sta- 

tum, quantum ad hoc, propterea quod cum Deo regnant, imo 

multo meliorem, ut recte arguit Divus Hieronymus contra Vi- 

gilantium : quem non tantum insequitur , ut Philippus putat, 

quia honorem Sanctis impenderé prohibebat, sed quia negabat 

nos eorum intercessionibus adiuvarí post mortem. 

Quorsum enim diceret Divus Hieronymus et nimium insíste- 

ret in probando Sanctos intelligere nostras orationes l Dicit enim 

Vigilan tío {b) : Tu Deo leges pones ?::: Siagnus ubique est, Sancti cum 

eo ubique emnt: et cum diabolus et daemones toto vagentur in orbe, et 

tf) Apocalyp. VIII. 4. (¿) Hieronym. contra Vigilant. 

ce


celeritate intima ubiquepraesentes sint, Manyespost effusionem sanguinas 

suiarca invenientur inclusi et inde exire non poterunú Dicis enim in libello 

tuo: dum vivimus pro nobis possumus orare; sedpost mortem nullius est ex* 

audienda oratio, nam Martyres suam ultionem orant, nec impetrant.Unus. 

homo Moyses sexcentorum millium armatorum impetrat a Deo veniam : et 

Stephanuspro persecutoñbus veniam precatur : et postquam cum Chisto es- 

se ceperint tune ora cJausurus est ? Hucusque Hieronymus. Et B. Chry- 

sostomus (a) de poenitentia: Quicumque, inquit, Sanctos vocaveñt lu 

minaria mundi , non peccabit, non solum dum essent in corpore , sed 

etiam magis nunc, quando de hac vita migrarunt: grana enim et me 

nta Sanctorum , morte non minuuntur , nec retardantur die, et sequi- 

tur : tune quidem pisces capiebant ad mortem, nunc capiunt homines. 

ad salutem : claudos facientes currere , coecos aluminantes , leprosos 

inundantes, daemones effugantes, ut testatur multitudo credentium diu- 

tuma. Et ibi appellat eos columnas, fundamenta, portus, gu- 

bernatores, pastores , auctores, unitores et médicos Ecclesiae. 

Divus Cornelius Martyr, et Ecclesiae Pontifex, Hieronymo 

et Chrysostomo multo antiquior (tempore enimDecii fuit) Epí 

stola ad omnes fideles de translatione corporum Petri et Paulli 

a Catacumbis , sic de beato Petro loquitur (b) : Accepimus cor- 

pus bzati Apostolorum prinJpis Petri, et condecenter posuimus illud iux- 

ta locum ubi crucifixus est, ínter corpora Sanctorum Episcoporum, in 

templo Jpollinis, in monte áureo , in Vaticano P a latió Neronis. III. Ca 

lendas lulii die, orantes Deum et Dominum nostrum lesum Christum, 

ut intercedentibus suis Sanctis Apcstolis, maculas vestrorum peccatorum 

purget, et in sua vos conservet volúntate , ómnibus diebus vitae ve- 

strae, et in fructu boni operis vos perseverantes reddat. Ecce non so 

lum dicit Sanctos orare pro illis, et supplicandum Deum , ut eo 

rum adiuvemur intercessionibus , sed ad quid prosunt orationes 

D2 San- 

(d) Chrysost. Serm. XXVI. (¿) Coinel. Epist. II.

28 TERTIA P A R S 

Sanctorum declarat (*), puta ad tollendas peccatomm maculas 

atque reliquias, nam solus Christus mereri potuit nobis primam 

gratiam, non homo quantumvis sanctus: licet prosint orationes 

ad tollenda peccatorum impedimenta et occasiones, et ad poe- 

nas temporatiter illis debitas amovendas, et recte disponcndum, 

idem affirmante Stephano Martyre et Pontífice eius successore, 

atque eisdem verbis. 

Dívus Cyprianus epístola ad hunc Cornelium idipsum con- 

firmat (a) : Si quis nostrum prior divina dignationis celeritate prae- 

ctsserit, perseveret apu d Deum nostra dilectio: pro fratribus et so- 

roribus nostris apud misericordiam patris non cesset oratio. Clare hic 

Sanctus Pater dicit, animas Sanctorum ex chántate pro suis de- 

votis et fratribus orare, et id quidem particulariter. ídem tra- 

ctatu de habitu virginum cum virginibus loquens : Durate, in 

quit , forúter, spiritualiter pergite , pervenite feliciter , tantum me- 

mentóte tune nostri , cum incipiat in vobis virginitas honorari : id 

ipsum confirmante in sermone Epiphaniae, loquens de Sancto 

rum Innocentium nece: Hi (inquit) a cunabulis in coelum trans 

ían , facti sunt superni capitolii senatores et iudices, nonnullis etiam 

veniam obtinentes immeritis, assistunt miserationibus et ultionibus di- 

vinis. Quid clarius dici potuit, ad exprimendas Sanctorum in- 

tercessiones et earum fructus ? Nihil est quod optari a Cypriano 

possit: nam praeter hoc quod intercessiones Sanctorum assistere 

divinis ultionibus dicit, per casdem veniam impetran a Deo pro 

peccatis etiam affirmat. 

Narrat Eusebius ib) exemplum illustre de beata Pothamie- 

na virgine celebérrima , quae sub Severo Imperatore passa est, 

in quo satis confirmatur dogma hoc Catholicum de intercessio- 

(*) Utilitas orationis Sanctorum. (h) Euccb. Hist. Lib. VI. 

(?) Cyprian. cit, Epist. 

ne


ne Sanctorum : Illa ergo virgo sanctissima , postquam picis balneum 

ardcns nuda in artubus sustulisset pro Christi nomine, ad ultimum 

tradita fuit lenonibus irridenda, quam quia carmfex quídam nomine 

Basilides servavit, ne illuderetur eius honestas , praefato Basilidi hoc 

pacto pollicetur sacrata virgo : Certo scito Basilides, pro hac re quam 

facis , cum ad Dominum meum perrexero , boni aliquid ubi paralo: 

quae nirsus tenia die post mortem ei visibillter apparuit cum corona, 

diccns: Qui Martyrem recipit, coronam Martyris accipiat: Ipse ve 

ro spiritu inde confortatus , fassus se Christianum esse , pro Christi 

nomine capite plexusest. Hic clare vides a Martyre sanctissima im- 

petratum alteri Martyrii donum post mortem a Deo. 

Nec est leve argumentum fidei, quae super hoc dogmate in 

ipsis initiis imperii Constantini magni in Ecclesia vigebat, eius- 

dem Imperatoris edictum publicum super veneratione Aposto- 

lorum Principis ad totum orbem missum , postquam carcer in 

quo Divus Petrus vinculatus fuerat, per Divum Sylvestrum fuit 

in templum consecratus, quod Divus Hieronymus (a) ad ver- 

bum citat, in hunc modum (*): Notum esse volumus ómnibus Chri 

stum pie colenúbus , beatum Petrum Jpostolum a Deo nobis datum 

pastorem et principan , summoque studio eum veneran velle assidue, 

máxime in hac die Calend. August. ut ipse plus pastor precibus : 

Deo 

fusis , vos ac imperium nestrum adiuvare dignetur, válete. Nemo 

non videt quod hoc edictum publican non poterat ab Impera- 

tore recens baptizato , nisi consensu et consilio maturo sacerdo- 

tum, et máxime Divi Sylvestri, qui tum temporis Romae age- 

bat: ex quo satis clare colligrtur , fidem illius temporis circa ho- 

norem , venerationem et intercessionem Sanctorum , contraria 

omnino sentiré his quam ab istis novatoribus divulgantur. Insi- 

H i c r c n jSÁn 

gnis 

y m 

-Epist. ad Eustoch. (*) Decretum Constantini de festo 

LXVii. vinculoruin Pctri.

3o TERTIA P A R S 

gnis ille quoque Monachorum pater Antonius ad Arsenoitas (¿7), 

ioquens de Spiritibus Sanctorum , propter quorum desideria et 

gemitus desinit Deus irasci super opera nostra maligna , non so- 

lum eos orare pro nobis afíirmat, sed et nostros actus cogno- 

scere, aperta voce praedicat: Profectus, inquit, et emendado no* 

strorum animorum, alacñtatem praebet Spiritibus Sanctorum, et utun* 

tur prece multa atqne laetitia in exultatione coram Creatore nostro. 

Quid hic referam magnum Basilium, qui in suis tractati- 

bus nihil habet frequentius, quam Sanctorum intercessiones, et 

Sanctorum Martyrum obsequia : quorum sanctis cineribus tan 

tum tribuit, ut illis incsse divinam virtutem audeat affirmare, 

ad sanandas infirmitates, et profliganda daemonia , in exposi 

tione super Psalmo CXV. tractans illud , Predosa in conspectu Do- 

mini mors sanctorum eius (b) : Antea (inquit) dicebatur de sacer- 

dotibus et Deo dicatis , si quis condgerit mortuum immundus erit* 

nunc autem qui contigk ossa Martyris , quandam sanctificadonis so- 

cietatem assumit, ex grada corpori insidente. Sed potissimus locus 

est Sermone de XL. Martyribus, ubi omnem veram doctrinan!, 

quam modo circa sanctos tenct Ecclesia, apertis verbis praedi 

cat : Ipsi, inquit, quadraginta omnes sunt, et omnes apud singulos 

sunt : quantum laboris fu'it ut unum aliquem reperias, qui pro te Donú- 

num placaret: quadraginta iam sunt, concordhm orationes iam sursum 

mittenus: si ubi dúo aut tres congregad sunt in nomine Domini U- 

lic est in medio eorum , ubi autem quadraginta , quis de Dei praesen- 

da dubitat ? Qui tnbulatur, ad quadraginta confugit : qui laetatur 

ad ipsos decurrit; illi, ut molestiarum consoladonem repeñant : hi, 

ut res secundae canszrventur : hic mulier pia pro Liberis orans depre- 

henditur. ítem peregrinanti marito red'itum , atque infirmo salutem pe- 

tens. Et convertens se ad Martyres, dicit: 0 chorus Sanctorum , o 

_ sa 

is) Antón. Epist. V. (¿) Easil. in Expos. Psalm. CXV?


sacer ordo, o constipatum et infractum aginen , o comtmm.es generis 

humani custodes, o hora, curarum socii, orationis cooper atores, lega- 

ti potentissimi. Vides ut faciat Sanctos hic vir percelebris provo- 

catores misericordiae Dei ad particulares eftectus et utilitates, 

tam animae quam corporis , meritis et orationibus suis impe- 

trandas ? Ñeque id solum audivisti ab hoc Beato, sed quod suo 

tempore Sancti etiam invocabantur, ut illa a Deo impetrarent. 

Putabis forte hoc Martyribus solum posse tribui; audi Gre- 

gorium Nazianzenum post mortem Divi Basilii cum ipso in ora- 

tione colloquentem in Monodia sua, et quibus verbis depreca- 

tur (a): Tu ohiter e coelo nos réspice, et datam mihi debilitatem et 

articulorum dolorem, vel iube discederé, vel adiuva me ita aequo ani 

mo ferré, ut hinc demum discedentem me in aetema tabemacula re- 

cipias. Venerabilis Ephrem rrngni Basilii discipulus, non solum 

Sanctos pro nobis orare docet, sed et ipsos clara voce invocat, 

Sermone de Laudibus Martyrum (b) : Precamur vos, beatissimi Már 

tires , qui pro Domino Salvatore, proque illius chántate sponte et im 

pigre tormenta subisús y atque ideo familiarius Domino coniuncti estis, 

ut pro nobis miseris et peccatoribus et negl'igentiae squalore sordentibus, 

Dominum interpellare dignemini , ut superveniat in nos gratia Chri 

sti ; qui corda nostra radio sanctae charitatis illustret. Et paullo post: 

Nunc igitur o viri beatissimi, o gloriosissimi Martyres Dei, me mi- 

serum vestris iuvate precibus , ut in illa hora misericordiam conse- 

quar, quando manifcsta erunt occulta hominum. Et in fine cum ipsis 

iisdem Martyribus loquens: Ego imbeciüis , accepto vestris men 

tís ac precibus robore, cecini tota devotionc animi ante sanctas reli 

quias vestras hymnum vestrae laudis et gloriae: pro me igitur mise 

ro , ante thronum maiestaús ads'istite, ut vestris precibus salvan me 

rcar. In fine autem horum operum longam texit orationem ad 

san- 

(a) tfazianz.cit. loe. (¿) Eprhem de Laudib. Martyr.


Sanctam et Delparam Virginem Mariam , appellans ¡psam me- 

diatricem ct conciliatricem ; in cuius orationis fine, universos 

Sanctos compellans, sic orationem concludit: Precibus Dei ge- 

nitñcis semper virginb, et exercitus coelestium Angelorum, Cherubin 

et Seraphin , Prophetarum et Martyrum , et Sanctorum intercessioni- 

bus, et omnium beatorum supplicationibus , miserere tuae creaturat, 

Deus mi clementissime. 

D. Chrysostomus non semel in ordíne Missae quem com- 

posuit, mentionem facit intercessionis Yirginis intemeratae , ct 

aliorum sanctorum (a) : Precibus sanctissimae Deiparae virginis Ser- 

vator serva nos : item dirige viam: confirma nos in timore tuo : cu- 

stodi vitam nostram: stabili gressus nostros , precibus et supplicationi- 

bus Sanctae Deiparae Virginis et omnium sanctorum, qui tibi placuerunt 

ab initio mundi. Ambrosius item in secunda oratione praeparante 

ad Missam, hoc modo orat (b) : Et ut efificax sit haec mea de 

precado , beatae Mariae virginis sufragio, peto , et Apostolorum in- 

tercessionem imploro, Martyrum preces deposco , Confiessorumque orañ 

nes expostulo: Talium Domine Deus preces numquam spernis, si ut 

pro me exorent, ipse inspiraveris. Idipsum confirmante Libro I. de 

Yiduis: Obsecrandi sunt Angelí pro nobis , qui nobis ad praesidium 

dati sunt. Martyres obsecrandi junt , qui possunt pro peccatis orare 

nostris : qui propio sanguiue, si quae habucrint peccata, lavarunt. Isti 

sunt enim Martyres, nostri praesules , speculatores vitae actuumque no- 

strorum : non erubescamus eos intercessores nostrae infirmitatis adhibe- 

re , quia ipsi infirmitatem coráis et cum vincerent cognoverunt. 

Sanchas pater Hieronymus huic dogmati Catholico, Epiô- 

la de Laudibus Paullae defunctac subscribit, in fine illius hanc 

adiiciens coronidem (c) : Vale o Paulla, et cultoris tui ultimam se 

ra) Chrysost. in Liturg. 

(¿) Ambros. inSacram. 

ñe 

(c) Hieronym. Epistol. de Laúd. 

Paullae.


nectutem tais orationibus iuva. Attestatur hoc idem Divus Augusti- 

nus in plerisquc suae doctrinae locis, quorum potiores brevi re- 

fcram. Libro II. quaestionum Exodi (a); peccata dicit condo 

nan hominibus per Sanctorum Martyrum orationes : Deus (in- 

quit ) propitiatur peccatis populi sai, orationibus Sanctorum Marty 

rum. Et (b) : Per hoc quod de Moyss scriptum est Exodi XXXII. 

admonemur, cum merita nostra nos gravassent, ne diligamur a Deo, 

relevan nos possi apud eum illorum mentís , quos ipse diligit. Et in 

Sermone Petri et Paulli: Nunc ad memoriam piscatoris fiectuntur 

genua Imperatoris : ibi tésplendent gemmae diadematis ubi fulgsnt be 

neficia piscatoris, qui eius auxilta , et apud Deum pro-patrocinio in- 

vocat. Extant ipsius familiares preces ad Beata ni MarÍ2m : 0 bea 

ta María, quis digne ubi valeat ? &c. A ámate piissima Dei geni- 

trix riostras preces, &c. Ubi devotc satis implorat eiusdem vir- 

ginis auxilium. Libro quoque meditationum, capite XXIV. hoc 

modo concludit orationem (*) : Orate omnia agmina Sanctorum, et 

universi coztus beatorum, ut vsstris precibu s meritisqiu adiuti, salva 

nave et intzgris mercibus , pervenire mereamur ad portum perpetuas 

salutis. Et Sermone S. Laurentii , granum appellat Dominum 

Icsum et arborem , ramos autem eius (inquit) si requires, inve- 

nies. Ramus est Petrus, ramus est Paullus, ramus est Laurentius, 

rami omnes Apostoli et Martyres Salvatoris, ad quos si quis se for- 

titer tenere voluerit, fluctibus seculi minime mergitur, sub umbra il 

lorum latitans, gehennae non patietur ardorem , securusque de diabó 

licas potestatis procella erit. 

Prudentius quoque noster , Divo Augustino paullo vetu- 

stior, Libro -xitWt$í,¿, Sanctorum Martyrum intercessiones pro 

Tom. II. E his, 

(*) August. cap. 108. 

(F) Id. ibid. cap. 149. 

(*) Oratio August. ad Sanctos.

34 T E R T I A PARS 

his, qui se illis devote commendant, eleganter explicat, cum 

in Emetherium et Chelidonium martyres Calagurritanos incidit: 

Praecurrit fama proditñx 

Hic (*) Patronos esse mundi, 

Quos precantes ambiant. 

Nemo puras hic rogando 

Frustra congessit preces 

Laetus hinc tersis revertit 

Supplicator Jletibus: 

Omne quod iustum poposcit 

Impetratum sentíais. 

Tanta pro nostris periclis 

Cura suffragantium est, 

Non sinant inane ut ullus 

Voce murmur fuderit. 

Audiunt, statimque ad aurem 

Regis aetemi ferunt. 

Inde larga fonte ab ipso 

Dona tenis influunt. 

ítem in eodem cum Divo Laurentio Martyre loquens, ait: 

líos ínter, o Christe decus, 

Audi et Poetam rusticum 

Cord'is fatentem crimina 

Et facta prodentem sua. 

Indignus agnosco et scio 

Quem Christus ipse exaudiat, 

Sed per Patronos Martyres 

Potcst medelam consequi. 

Quid dicam de D. Bernardo, qui totus est oratio ad Vir- 

(*) Sálicet Calagurri.


ginem Matrcm. Unum dnmtaxat referam locum in Sermone de 

Assumptione eiusdem Yirginis intcmeratae contentum : in quo 

ad eius patrocinia imploranda devote satis invitat fideles , la- 

cus sic habet (tí) : Praecessit Regina nostra, praecessk et tam glo 

rióse suscepta est, ut fiducialiter sequantur Dominam servuli, cla 

mantes : Trahe nos post te, in odorem unguentorum tuorum curremus* 

Advocatam praemisit peregrinado nostra, quae tamquam iudicis ma- 

ter , et mater misericordiae suppliciter et efjicaciter negotia salutis no- 

strae pertractabit. Pretiosum hodie munus térra nostra direxit in coe- 

Ium : ut dando et accipiendo felici amiátiarum foedere , copulcniur 

humana d'winis, terrena coeUstibus , ima summis. Illo enim ascendit 

fructus terrae sublimis, unde data óptima et dona perfecta descen- 

dunt. Ascendens ergo in altum virgo beata, dabit ipsa quoque dona 

hominibus. Quid ni daret} siquidem nec facultas ei deese poterit. 

Magnus etiam Leo I. multis in locis suarum concionum in- 

tercessionem Sanctorum inculcat, et vigilias apud corpora eo 

rum magna devotione sua tempestate fieri maniíestat. Sermo 

ne II. de Ieiunio íestivitatis Principis Apostolorum populum sic 

docet: Sabbato apud B¿atissimum Petrum Apostolum pariter vigile- 

mus , cuius suffraganúbus meritis, quae poscimus , impetrare possimus. 

ídem eandem sententiam repetit Sermone VI. de eoJem Iciu- 

no. In concione quoque quam habuit de natali eorundem Apo 

stolorum , exprese meminit se expertum fuisse Dei auxilium 

propter orationes istorum Sanctorum : Sic autem ( inquit) et nos 

experti sumus et nostri probaverunt maiores, credimus atque confidi- 

mus inter omnes labores ipsius vitae ad obtinendam misericordiam Dei 

semper nos specialium patronorum orationibus adiuvandos, ut quantum 

propiüs miráis deprimimur, tantum Apostolicis meiús erigamur. Et 

Sermone etiam de eorum Octava quasi explicare videtur illud 

< E 2, quod

36 T E R T I A P A R S 

quod historiographi de ipso referunt , Atilara regem ferocissi- 

mum, mansuetissimum Leonis eloquio reddi, et urbem a Go- 

thorum ¡ncursionibus liberatam : qua novitate attoniti milites 

Atilae , cum ipsum interrogarent de caussa inconsuetae clemen- 

tiae (erat enim veré flagellum Dei) respondit se vidisse iuxta 

hunc beatum, dúos viros cum gladio sibi minitantes, nisi ac- 

quiesceret, ob idque assensum praebuisse D. Leoni. 

Refert ergo idcm D. Leo auxilio Principum Apostolorum 

urbem liberatam fuisse. Haec sunt verba eius : Pudet dicere, plus 

impendkur daemoniis quam Apostolis, et maiorem obtincnC spectacu- 

la frequendam , quam beata martyria* Quis hanc urbem reformavit 

salud ? Quis a caede defendit ? Lusus Circensium, an cura Sancto 

rum r quorum udque precibus divinae censurae flexa sentenda est, ut 

qui merebatur iram , servetur ad veniam, Utamur ad emendadonem 

nostram lenitate parcends, ut B. Petrus et omnes Sancti, qui nobis 

in mulds tribuladonibus adfuerunt, obsecraciones nostras pro nobis a- 

pud misericordem Deum iuvare dignentur , per Christum Dominum 

nostrum. Clariora verba sunt haec , quam quae dilatatione egeant. 

Approbarunt etiam hanc Catholicam veritatem Synodi genera 

les. Sancta enim Oecumenica Synodus sexta , utriusque Ecclesiae 

Orientis et Occidentis circa hoc sensum manifestans, clara sic 

voce difrinit (a) : Unusquisquc Christianus solo Deo creatore solo 

adorato, invocet Sanctcs, ut pro se intercederé apud maiestatem di- 

vinam dignentur. Et II. Nicaena sic statuit (b) : Credentes in unum 

Deum in T¡ilútate lauda tum , ei denique solí latriam exhibentes, po- 

scimus intercessionem intemeratae Sanctae Deiparae : Sanctorum item 

Angelorum, omniumque Divorum,. et Patrum nostrorum, 

Yidisti, lector Christiane, circa invocationem et intercessionem 

spmtuum sanctorum unanimem Patrum et utriusque Ecclesiae 

i-r • - 't Orien 

ta) Synol. VI. Gen. (¿) n. Nicaen. SyncxL "


Orientis et Occidentis consensum , ab ipsis fere Apostolis usque 

ad témpora Caroli Magni: nam aetate illius celebrata fuit se-< 

cunda illa Synodus Nicaena, a quo tempore si recte supputes, 

fluxerunt anni septingenti quinquaginta : quos non ob aliud ti 

bí ob oculos posui, quam ut intelligeres, adversarios non nos, 

sed Dei Sanctos, qui cum Deo regnant de idolomania blasphe- 

mo ore notare: eos enim. sequitnr praesens Ecclesia in hoc do- 

gmate sicut in alus. Et licet a tempore Cornelii Martyres scri- 

ptis Sanctorum videas intercessiones Sanctorum commendatas, et 

a tempore Basilii invocationes Sanctorum in seriptis Patrum me- 

moratas, cum non appareat illos ista dogmata primos docuisse, 

sed quasi iam vetustate quadam- firmata ipsa recensuisse, et exem- 

plis commendasse , nuil i tamen dubium , quin de divino magi-' 

sterio dcsccndit, quod universalis Ecclesia Martyrum et Sancto 

rum Doctorum circa haec docebat. Recte dicit Divus praefatus 

Leo ad hoc propositum Sermone de ieiunio Pentecostés (a): 

Dubkandum non est, quidquid ab Ecclesia in consuetudinem est devo- 

tionis retentum , de Traduione Apostólica , et de Sanen Spiritus pro- 

diré doctrina. D. etiam Augustinus, hoc ídem manifestat de Ci- 

vitate Dei (b), ostendens quod in memoriis Martyrum non sacri- 

fíc.Uur illis, sed Deo : Hiuic usum (inquit) ab inicio tradltum tene- 

mus, ut extra orationes quae in altan fiwit, etiam Deo dilectos San 

ctos contempladme unionis et communionis , quam cum Christo et no- 

biscum habent, cum timore et devotione erga Deum compellemus , at- 

que ut pro nobis intercedant invocemus.. 

Et quod ante Cornelium Martyrem milla extet mentio (quod 

ego viderim) invocationis et intercessionis Sanctorum in caussa 

forte fuit, modestia et humilitas apostólica (*). Quid enim di- 

(a) Leo Serm. II. 

(¿) August. Libr. XXIL 

ce- 

(*) Quare ante témpora Cornelii 

invocado Sanctorum non fuerit in iíau.


cercnt , qui eos haec docentes audirent, nisi quod de se magna 

praesumerent, et se quasi Déos faccrent ? Cum crgo toti inten- 

ti essent praedicationi et divulgationi Evangelii aliarum rerirm, 

quae magis ad substantiam salutis attinebant, et captum etiam 

hominum excedebant, expectabant circa haec apertam Dei vo- 

luntatcm, frequentia miraculorum non multo post declaratam: 

quam forte Deus usque ad illa témpora distulit manifestare, in 

quibus post explosam idololatriam haeretici erant, qui carnis re- 

surrectionem negabant, vel idem corpus quod mortuum fuerat, 

suscitandum esse non credebant, quod magis fidem resurrectio- 

nis carnis astruerent: cum vidcrent ab ipso tanti fieri ciñeres suo- 

rum Sanctorum, ut daemonia et infirmitates per intercessionem 

eorum expelleret. Nec enim omnia simul voluit Deus ómnibus 

esse manifesta, nec cuneta dogmata statim praedicaverunt et do- 

cuerunt Apostoli : sed paullatim et successive : Christi enim et 

Spiritus Sancti Divinitas, eorum denique cum Patre consubstan- 

tialitas, non passim ñeque ómnibus in principio praedicabantur 

ab Apostolis, sed seorsum, veluti solidus cibus, cum alus mul- 

tis, tradebantur perfectis. 

Quod si quaeras quare invocatio Sanctorum in publica ve- 

nerandae Missae actione ubi collectae recitantur in Sanctorum 

celebritatibus , adhuc non obtinuerit, ut ad Sanctos dirigatur 

oratio": eadem ratio tibi dabitur, quam Augustinus (.7) assigna- 

vit, simili quaestioni XXII. de Civitate Dei, reddens caussam 

quare ad Christum non dirigatur oratio in Missa (imo cautum 

est in Synodo Cartliaginensi III. (li) , ut cum ad altare assistitur, 

semper ad Patrem dirigatur oratio) respondet, quia actio illa 

et sacrificium ad Patrem dirigitur , et Christus est qui ofTcrtur. 

Eadem ratio, imo multo urgentior procedit in Sanctis. Ceterum 

(a) Angust. loe. c¡t. (¿) Synod III. Carth. Can.XIII. 

in-


invocandus est Christus, invocandus est Spiritus Sanctus , sicut 

et Pater, utpote qui ciusdcm essentiae sunt : nisi velimus cum 

¡mpio Ario et Macedonio sentiré. Quod vero arguunt adversa- 

rü, invocationem proprie esse cultum Dei, nec ullo modo ad 

Sanctos posse translerri sine blasphemia iuxta illud Apostoli: Quo- 

modo invocabunt in quem non credideruntt ex quo videtur posse 

colligi, illum solum deberé invocari, quem colere licet fide : hic 

autem cum Deus solus sit, solus invocandus videtur. 

Falluntur, non respicientes ñeque intelligentes Scripturas: 

nam. sicut cultus est dúplex, qui Deo, et creaturis sanctis de- 

betur : ¡ta etiam invocado bifariam partitur (*). Est enim in- 

vocatio qua invocamus Deum , a quo speramus ultimo tam- 

quam a datore omnium bonorum munificentissimo auxilium 

in nostris miseriis et tcntationibus, cui soli fidendum est, et 

in quo solo sperandum : et haec soli Deo debetur. Est et in- 

vocatio, qua invocamus Sanctos, ut suis precibus impetrent no 

bis ea , quae inste desideramus, a Deo propter mcrita et amici- 

tiam qua sunt Deo valde chari et coniuncti : et haec debite im- 

penditur Sanctis Dei. Et de hoc vellem certe populares et sim- 

plices admoneri, ne errantes alios Déos per se fingerent, et qua 

si sine dependentia aliqua ad ipsos Sanctos confugerent : sed ut 

in Deum potissimum mentem figerent , cum a Sanctis aliquid 

petunt: Nam offendi ego multos in hac parte non satis Christia- 

ne institutos. Invocationem autem non ad solum Deum pertine- 

re , sed ad rationales creaturas, imo figura quadam locutionis 

ad irrationales. Sanctus Patriarcha Iacob clare ostendit, cum 

Manassen et Ephraim benedicit (a) : Ángelus (inquit) qui eruit 

me de cunáis malis, benedicat pueris istis, et invocetur super eos ¡to 

(*) Dúplex invocado 3 sicut du- (a) Gen. XLVIIL 

plex cultus. 

men

4o TERTI A PARS 

men. meum. Et Moyses : (a) Testes hodie invoco coelum et terram, 

Alius locus Apocalypsis , quem Vigilantius, ut suum erro- 

rem statueret, multifaciebat, de spiritibus Martyrum , qui sub 

altare Dei (b) orant pro vindicta suorum persecutorum, et adhuc 

ut supervestiantur, plus facit contra illos quam pro illis: Nam 

si orant animae Sanctorum pro vindicta, et adhuc ut superve 

stiantur , cum illa oratio non ex affectione commodi inordinata 

procedat, sed ex amore charitatis et iustitiae : ítem cum chan 

tas se extendat ad alios , et ipsi agnoscant vota nostra , deside- 

rentque mirum in modum nostrum profectum, sintque Deo val- 

de amici et coniuncti, nihil prohibet quorainus intercedant; uno 

plañe sequitur eos pro nobis orare. Nec ille locus aliud probat, 

quam quod Sancti aliqui dcsidcrant affectu naturali, quo desi- 

deramus non spoliari, sed supervestiri quod difíertur , impkn- 

dum quando complebitur numerus salvandorum: quod hoc non 

reddit eorum orationes inefricaces apud Deum, tum quia ipsi 

non optant absolute , sed voluntad divinae submissi: tum quia 

etsi sic optarent, non ob id inefficax esset eorum oratio circa 

alia : alioquin cum Paullus aliquid etiam desideraverit quod nun- 

quam impetravit, inefficax fuisset semper eius oratio apud Deum, 

quod Scriptura ipsa damnat. 

Nec omnino ex illo suspicandum est animas, iustorum non 

esse ante corporum resumptionem apud Deum in magno et in- 

effabili honore et gloria , quas Ioannes dicit sequi agnum Chri- 

stum Iesum quocumque ierit. Non enim propter solum latronem 

dictum est a Christo : Hodie mecum eris in paradyso, sed propter 

omnes Iustos "qui in fide eius erant firmiter salvandi : a diebus e- 

nim Ioannis Baptistae Regnum Coelorum vim patitur. Apposi- 

(«) Dcuteroncm. XXX. v. i£. (b) Apoc. VL 

te


te satis explicuit hunc modum Theophilactus in Commentariis 

epistolae ad Hebraeos, dicens (a) : Quod ñcet in die resurrectionis 

Sancti perfecti apparebunt cum coronis et tñumphis in corpore, interea 

tamen habent honoris et gloriae cerüssimum pignus. Quaeret aliquis si 

nondum perfecúoncm sunt adcpti , et coronas preméritas consecuti, un- 

de hoc illis ut alus opein ferant invocantibus ? et opitulandi tam 

prompta virtus unde obvenitt unde inquis} Nimirum ex fiducia cerno- 

ti quam habent apud Deum intercedendo-: haec Theophilactus. Et 

multo minus facit ad rem eorum locus ille Esaiae {b) : Ubi con- 

queritur Israel, se ignoratum a Patriarchis , Abraham nescivit nos, 

et ignoravit nos : nam non significatur illo in loco Abraham pror- 

sus et Iacob nihil de illorum statu cognoscere ; sed quod tanta 

crat populi illius iniquitas , ut per Sanctorum orationcs Deus non 

disposuerit illis ignoscere. Et tune temporis quasi nihil agnosce- 

rent reputandi sunt: Sancti enim in patria tam sunt divinae vo* 

luntati conformes, ut nihil velint quam id quod Deus vult i- 

psos velle (*) : Consuetudo autem est eos surdos et non cogno- 

scentes appellare , qui nostris precibus non inclinantur. Unde in 

proverbio datus locus est, surdo canis fabulam. 

Cavillantur insuper Novatores, quod in locis peculiaribus et 

pro gratiis particularibus impetrandis Sancti invocentur : curio- 

sae certe et leves obiectiones: quasi nos debeamus Deo et San 

ctis eius regulas praescribere. Legibus enim in Testamento vete- 

ri, certa et determinata loca a Sanctis Patribus specialiter fuis- 

se venerata , ut patet de loco ubi apparuit Dominus Patriarchae 

Iacob scalae innixus, ascendentibus et descendentibus Angclis per 

gradus scalae: post quam visionem in verba admirationis enim- 

^ c 

Tom. II. F pens 

(-7) Thcophilact. in Commcnt. ad (*) Sancti in patiia conformes per 

^ r 

- 

t¿) Esai. LXIII. 16. 

omnia Dei voluntati.

4 2 T E R T I A P A R S 

pens Sanctus Patriarcha , dixit (a) : Quam terr'tbilis est locus iste\ 

Non est lúe aliud nisi domus Dei, et porta coeli; in cuius testimo- 

tiium erexit lapidem, infundáis oleum desuper, appellavitque nomen e- 

ius Bethel, idest, domus Dei. Ubi post cum rediret a Mesopota- 

mia , visitavit locum illum tamquam religioni sacrum , aedifi- 

cato ibi alrari cum gratiarum actione. Nota est quoque sanctitas 

particularis illius loci, in quo apparuit Dominus Moysi Exodi III. 

cui dixit Deus (b) : Solve calceamentum tuum de pedibus tuis, locus 

enim in quo stas, térra sancta est. Nihil denique frequentius in Te 

stamento veteri, quam designado locorum, in quibus Deus fa 

vores aliquos faciebat Sanctis Patria rchis, quos maiore frequen- 

tia et religione solebant visitare, sive in beneficiorum memoriam,. 

si ve quia intelligebant Deum in illis locis peculiariter velle invo- 

cari. Unde Psalmista (c) : Adorabimus in loco, ubi steterunt pedes 

eius. Quid ergo inconveniens est idem affirmare de locis , ubi 

Deus benedictus per merita Sanctorum suorum beneficia exhibet 

mortalibus? 

Adde quod sicut sanctis Angelis credimus distributas esse a 

Deo provincias, quibus praesint, et loca peculiaria quae tuean- 

tur ut patet ex Daniele ; etiam dici rationabiliter possit de San 

ctis et electis suis : aut propterea Deus illis in locis miraculis eos 

illustrat, et honorat, ubi ante in oculis gentrum fuerunt despe- 

cti, et propter Christum in vituperio habiti : aut quia illic ma- 

iori devotione et fide concurritur : aut propter aliquos incrédu 

los , qui miraculis quae a Deo fiunt in sepulchris aut basilicis 

multoties ad eum sunt conversi : vel propter alias caussas nos la 

tentes. Cum enim fecerit Christus sepulchrum suum gloriosum, 

et in locis sanctis ubi ipse conversatus est, particularia beneficia 

(a) Gen. XXVIII. 17. 18. 

(¿) Exoi. III. 

(c) Psalm. CXXXI. 

con-


concessit, non est quod multum discrutientur super hac locorum 

acceptatione, nec nos Deo regulas temeré praescribamus, nec 

perscrutemur voluntatem eius: magna enim sunt opera' Dominio 

et exquisita in omnes voluntates eius. 

Quod vero ad gratias illorum pertinet, retinenda videtur 

Apostólica doctrina , quae dicit omnes fideles esse Christi mem- 

bra : quod non de sola Ecclesia Militante intellexit, cum San 

cti qui cum Christo regnant, vivaciora membra esse videantur, 

quam nos qui in térra militamus: est autem unicuique membro 

data gratia , vis , et facultas, secundum mensuram fidei, et pro 

volúntate capitis influentis , qui dividit unicuique prout vult. 

Quamquam nolim ista tam exacte accipi, ut quod a Deo pe- 

titur per merita unios Sancti, mérito alteráis petere frustraneum 

sit, ut nonnulli simplices putant, de quo etiam munitos illos 

esse vellem : servat tamen hunc ordinem Deus multoties, ut et 

per particularia Sanctorum merita , particulada etiam condonet 

beneficia. Illustre testimonium posuit Augustinus circa hace in 

Epístola ad Clerum loquens de his (a) : Quispotest (inquit) Dei 

iudicium de his disputare, quare in aliis miracula jiant, in aliis non* 

Multis notissima est sanctitas loa ubi Beati Felicis Nolensis Episcopi 

corpus conditum est, ad quod volui ut pergerent quidam nostri, ut 

inde facilius fideliusque scribi possit , quod in eorum aliquo divinitus 

fuisset propalatum. Ubi narrat etiam mirabilia , quae particulari- 

ter suo tempore accidebant circa sepulchra Sanctorum Mediola- 

ni sepultorum , quae dicit apud sepulchra omnium Martyrum 

minime fieri, domino hoc disponente, qui dat unicuique prout 

vult. Hic tamen Augustini locus , inferius magis opportune ex- 

pendetur. 

(a) August. Epist. ad Cler. 

F2 ídem

4 4 TERTIA PARS 

ídem (d) quoque miraculum narrat de Gudilla servo comi- 

tis Bonifacii, qui in periculo maris positus, cum iam pene mer- 

geretur, per invocationem tamen Divi Stephani Protomartyris 

fuit liberatus. Nota sunt etiam miracula illa quae scribit Cyril 

lus Episcopus Hierosolymitanus. Rursus miraculum quod narra- 

tur in vita Ioannis Damasceni, cuius dextra manus abscissa Da- 

masci per Regem Sarracenorum in gratiam Leonis Imperatoris, 

restitua in integrum fuit per invocationem Yirginis intemeratae. 

Seleucus etiam discipulus Beati Martini multa narrat mirabilia, 

et beneficia collata his, qui ad Deum per merita et orationes 

Beati Martini confugerunt. ítem Bernardus : Et tota denique 

Ecclesia huiusmodi est illustrata miraculis, quae passim in libris 

authenticis leguntur, quibus satis comprobatur huiusmodi San 

ctorum invocationem Deo placeré, quibus qui non credit, stul- 

tus plañe et temerarius est. Constat et de iis, quae Deus mani 

festé operatus est cum his qui devote Divi Hieronymi corpus vi- 

sitabant, et eius orationibus se commendabant. 

Ex his ómnibus si recte advcrtisti, ha bes ad multa prodesse 

Sanctorum intercessiones: valent enim ad tollenda flagella, et pla- 

candam iram Dei; item ad augmentum bonorum, ad remissionem 

poenarum; ad removendas etiam occasiones peccatorum,qui quidem 

valor atque profectus variabitur iuxta dispositionem eorum, quibus 

prodesse possunt : dispositionem inquam secundum fidem et cha- 

ritatem : Fide enim potentia Dei invitatur ad beneficia superna- 

turaliter impendenda ; charitate vero Sanctorum gratiae et meri- 

torum sumus participes. 

(a) ídem Epist. CLXXXVIII.

DE YENERATIONE RELIQUIARUM. 45 

IV. 

Ve vmratiom Reliquiarum, Sepulchrorum, et Basilicarum Sanctorum. 

LIcet praecipuus honor et cultus Sanctorum in recta de eorum 

gratia et virtutibus opinione , pariter et in morum et vitae 

eorum imitatione consistat (*), ut recte docent Sancti, máxime 

Divus Hieronymus (a) , et Augustinus (b) ; tamen ipsa ratio na- 

turalis suadet, ut eorum , quorum sanctitatcm admiramur, et 

virtutes cum Dei auxilio imitari conamur, corpora etiam, ossa 

et memorias, et quae alia ipsorum Sanctorum propria fuisse vi- 

dentur, et adhuc erunt, Christiana quadam modestia venere- 

mur et honoremus: máxime cum tanta miraculorum frequen- 

tia, ob pietatem in Sanctos de Dei volúntate nobis constet: fue- 

runt enim corpora illorum, dum in terris agerent, habitacula Spi- 

ritus Sancti, ut Apostolus dicit (c) : Neschis, inquit, quia cor- 

pora vestra templum sunt Spi/itus Sancti, et post diem iudicii cum 

mortale hoc induerit immortalitatem iuxta meritorum Sancto 

rum mensuram , a Deo ipso beabuntur , magnisque honoribus 

afficientur ? 

Approbarc videtur hunc pium cultum Sanctorum Patriar- 

charum diligentia , quam in honestam reconditionem corporum 

suorum adhibebant. Emit enim Abraham pater noster spelun- 

cam duplicem (d), ubi honoririce repositus est ipse et Sara uxor 

sua. Iacob quoque Patriarcha, instante iam sui corporis resolutio- 

ne, adiuravit filium suum Ioseph (e) , ut non sepeliret eum in 

Aegypto, sed conderet eum in sepulchro maiorum suorum in térra 

(*) Honor Sinctorum praecipuus. Pelag. Cap. III. 

(fl) Hieronym. Serm. de Assumpt. (c) I. Corintb. VI. 19. 

Mame. G c n e s, XXIII. 

(b) Augus. Libr. III. contra Epist. (¿) Genes. XLIX. a v. 29- 

Cha-


Chanaan. ídem etiam posteris suis iubet Ioseph moriens iureiu- 

rando praemisso (a): Deus, inquit, visitabit vos, asportate ossa mea 

de loco isto vobiscum : mortuus conditus est aromadbus, et in lóculo 

honoñjice repositus, 

Taceo hic alios Parres veteris Testamenti, quorum corpora 

Deus voluit honorifice tractari atque condiri. Suffkiat nobis 

Iesu Christi Redemptoris exemplum , qui affectum illius pec- 

catricis, quae super corpus eius pretiosissimum unguentum ef- 

fudit in vaticinium honoris sepulturae eius, non solum non 

damnavit, aut permisit, sed excusavit atque laudavit (b) : 3o- 

num, inquit, opus operata est in me; mittens en\m haec unguentum hoc 

in corpus meum, ad sepeliendum me fecit: amen dico vobis, ubicumque 

fuerit praedicatum hoc Evangelium in toto mundo, dicetur, et quod 

haec fecit in memoriam eius. Cuius vaticinium adimplens Redem- 

ptor noster post ignominiosam mortem suam , voluit a Nicode- 

mo et Ioscph corpus suum sanctissimum honorifice tractari, aro- 

matibusque pretiosis condiri, et in monumento novo, in quo 

nondum quisquam positus fuerat, magna cum veneratione repo- 

ni, sanctis illis mulieribus isthuc ipsum in aurora diei Resurre- 

ctionis officiose satis atque devote iterari volentibus, nisi gloria 

Resurrectionis praeventae fuissent: quibus Dominus Iesus resusci- 

tatus et gloriosus in ipso itinere apparuit, et gratiose salutavit; 

tantum abest ut pro impendendo corpori suo officio succenseret. 

Nec hoc solum ut in corpus suum fieret , permissit et approba- 

vit divina sapientia ; sed et vacuum sepulchrum suum iuxta Pro- 

phetam adeo gloriosum et illustre reddidit, ut totus orbis Chri- 

stianus ad ipsum magna cum reverentia confluat, et magno in 

t 

honore a fidelibus et infidelibus habeatur : ineffabilibus ibidem 

ad confirmationem fidei peractis mirabilibus, et concessis bene- 

(a) Çenes. L. 24. et a*. (b) M a t th. XXIV. a v. xa. 

Úr

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. 47 

ficfis, Quod ipsum in• 5anctis suis fieri probabilissimum est, de 

quibus dicit: Capilli capltis vestri omnes numerad sunt. 

Descendit etiam cultus iste ex divina Traditione , quíppe ab 

ipsis primordiis nascentis Ecclesiae sepulchra et corpora Sancto 

rum tanto in honore habita sunt, ut templa etiam et altaría 

ad laudem Dei et in honore eorum erecta fuerint, quo men 

tes fidelium ad heroicas et divinas virtutes Sanctorum ,magis ac 

magis accenderentur , et Deus optimus laudaretur , qui in San 

ctis suis tam mirabilis est: in ipsum enim redundat omnis ho 

nor , qui Sanctis suis exhibetur, cuius virtute et gratia Sancti 

tam mirabiles evaserunt, ut in Deum quodammodo transirent; 

quorum cultus tum ipsa antiquitas , tum etiam sensus univer- 

salitas in Ecclesia , satis ostendunt ipsum a divina Traditione 

dcscendisse, et a volúntate Dei promanasse , quod ut demon- 

stremus, operaepretium erit ab exordiis Ecclesiae rcm ipsam de- 

ducere. 

Legimus in Libro I. Recognitionum D. Clementis {a) , de 

sepulchris duorum Sanctorum fratrum , qui pro Christi nomine 

mortem perpessi sunt non longe ab Hierosolymis, cum adhuc 

Apóstol i et Christi Discipuli ibi agerent, quod divina virtute in 

anniversaria die mortis eorum quotannis dealbata apparebant. 

Quo miraculo, inquit Clemens , multorum adversus nos repressus 

est furor, cum viderent nostros in memoria habed apud Deum. 

D. Anacletus in Epístola sua ad omnes Episcopos et Sacer 

dotes ordinem Patriarchalium Sedium assignans, templum D. Pe- 

tro erectum (*) a Sancto Marco Evangelista discípulo eius com- 

memorat ib). Quod clarum argumentum est Sanctorum marry- 

na , nomina et corpora, magna in vcneratione tempore Apo- 

(*) Clemens Recogn.t. Lib. I. (£) Anaclet. Epist. III. 

(•) Antiquitas ttmplorum. 

sto-


stolorum fuisse : Secunda, inquit, Sedes apud Alexandñam est, lea.-* 

ti Petri nomine a Soneto Marco discípulo eius atque Evangelista con-* 

secrata : cuius Marci tempore, ut refert Philon Iudaeus, Chri- 

stianí in honestis conventiculis adunati, caste coelestia Mystc- 

ria celebrabant : sed et Martialis Petri discipulus epístola ad 

Tolosanos, memorans conversionem et profectum in pietate 

Christiana cuiusdam principis Aquitaniae a se conversi, ait (a): 

Nec solum Chisto , cui credidit Ecclesias per suum regnum, secun- 

dum quod Spiritui Sancto et nobis visum est disponen, et fabricare 

gaudet, sed anticua templa daemoniorum spurcissima Fana destruere, 

ut perfectus in fide videatur. Athanasius quoque Libro Quaestio- 

num ad Antiochum , Apostólos dicit Ecclesias fabricasse ver- 

sus Orientem ut memores simus Paradysi. Ignatius etiam Epí 

stola ad Magnesianos , de templo etiam facit mentionem (b): 

Omnes (inquit) in idipsum ad adorationem simul convenite , omnes 

adunati, et ad templum Dei concurrite, sicut ad unum altare, si- 

cut ad unum Christum ; ut obiter intelligant Taboritae , Scisca- 

nii, Anabaptistae , et pestes aliae , erectionem templorum in 

Dei et Sanctorum Martyrum honorcm , a divina et apostólica 

auctoritate effluxisse. 

Quid quod B. Ignatius Apostolorum discipulus feroces be 

stias affirmat corpora Martyrum venerari, in epístola ad Traí 

llanos v cuius testimonium citat Eusebius (c) : 0 salutares 

bestiae (inquit quando vinctus ad martyrium ducebatur) quae 

praeparantur mihi, quando venient ? quando committentur} quando il 

lis fruí licebit carnibus meis r" Quas ego opto acriores par ai i, et in- 

vitabo ad devorationem mei, et deprecabor , ne forte , quod cum non- 

nullis fecerunt, timeant attingere corpus meum. Immanibus ergo be- 

(a) Martial. Epist. ad Tolos. 

(p) Ignat. Epist. III. ad Magnes. 

(c) Euseb. Hlst. Lib. III. 

stiis


stiis se ostendunt inferiores, qui quod bruta instinctu et volún 

tate Dei agunt , corpora Sanctorum reverendo, non solum ipsi 

non faciunt , sed et alios ad haec pía offícia impcndenda de- 

terrent. Quid dico bruta? Insensibiles creaturae, muta elemen 

ta signa reverentiae Sanctis viris et eorum corporibus coram 

omni populo exhibuerunt. Narrat namque praefatus Eusebius (J) 

quod cum Divus Polycarpus in rogum ignis validissimum mit* 

teretur , ignis veluti in modum camerae sacrosanctum corpus 

eius absque laesione continuerit. Et Beatum Ioanncm Evange- 

listam Tertullianus affirmat (b), cum in ferventis olei dolió Ro- 

mae mitteretur , illaesum exivisse. Qualis autem honor Martyrum 

corporibus antiquitus impenderetur , idem Eusebius praefato lo 

co ex mente Ecclcsiae Smyrnensis, quae Polycarpi martyrio ad- 

fuit, declarat. ha , inquit , nos post mortem eius combusta ossa 

preño sis si mis gemmis chariora , et omni auro probabiliora per ignem 

facta collcgimus , ac sicut conveniebat ex more condidimus, quo in 

loco etiam mate praestante Domino solemnes agimus cekbresque con- 

ven:us, máxime quidem in die passionis eius, sed et cum eo , eorum 

memorias, qui pruis passi fuerant, celebramus, ut sequentium animi 

ad praedecessorum viam exemplis insignibus suscitentur. 

Haec in Epístola illa habentur , quam scripsit olim Smyr 

nensis Ecclesia ad Ecclesiam Philomelii, et omnes Ecclesias. Ex 

qua dúo clare constant : alterum, quod tempore Polycarpi, 

qui discipulus extitit Ioannis Evangclistae, iam erat mos usita- 

tus recondendi et venerandi corpora Sanctorum , et memorias 

aniversarias in locis martyriorum celebrandi , quod evidentis- 

simum argumentum est sub Apostolis haec in usu fuisse : alte 

rum, quod finís praecipuus huiusmodi honoris erat , ad exem- 

Tom. II. G plum 

(a) Euscb. Lib. IV. Hist. (¿) Tertul. Lib.de Praescr"- haeret.

Ço TERTIA PARS 

plum Sanctorum stimulare fideles, quod idem Eusebius refert 

(a) de illis Martyribus, qui sub Antonino Vero circa Lugdunum 

et Viennam Aquitaniae Provinciae passi sunt; in quos in tan- 

tum saevierunt tortores illi maledicti , ut post bestias et ignes 

et capitum truncationes carnes et ossa Sanctorum exurerent, 

et in pulvercm redacta in Rhodanum mitterent, ne honorifíce 

de more Ecclesiae sepulturae mandarentur corpora Sanctorum 

Martyrum, a quibus nullo pretio potuerunt alii Christiani ob- 

tinere ñeque os quidem. Tanta erat immanitas illorum , et re- 

ligio istorum. Nam ossa Martyrum emere minime attentassent, 

nisi magno in pretio et pro religione apud illam Martyrum Ec- 

clesiam hoc institutum habitum fuisset. De Cathedra quoque Ia- 

cobi fratris Domini narrat (b) , quae servabatur usque ad suum 

tempus magno cum studio: A maioribus, inquit, tradita memo 

ria sanctitatis, et cum magna veneratione habetur , vel vetustatis^ 

vel primi sacerdotii sanctificationis obtentu. Quanto ergo maiore ra- 

tione in corpus ipsius Divi Iacobi, quod pars substantialis eius 

fuit et adhuc erit, officium istud impendí possit, quod in li- 

gnum insensibile laudabiliter impendebatur ? Coecus prorsus est, 

qui ista non videt. 

Vidimus etiam quid Divus Cornelius Martyr et Pontifex 

( de quo tanta praedicat Divus Cyprianus) in translatione cor- 

porum Petri et Paulli egerit, quantumque honoris sanctis os- 

sibus praestiterit, qualiterve orationibus eorum fideles iuvari si- 

gnificaverit, cuius exemplum Deo dignus Martyr Stephanus Suc- 

cessor eius in II. Epístola quam ad afflictos Sacerdotes et Epi- 

scopos scribit, imita tur , dicens (c) : Continuo vobis compatimur % 

Deum orantes pro Hberatione et sublevatione vestrae afflictionis, qua¿ 

ta) Euscb. Lib. VI. Hist. 

(b) ídem 9 Lib. VII. 

vo 

(c) Stephsn. Martyr. Epist. II.

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. fi 

~ 1 

- ' ' \ i., ates urogatur, et ante corpora Apostolorum pro vo 

bis preces fiunt quotidie , ut et vos liberemini ab importunis et malis 

hominibus Domini auxilio, et oves vobis commissae ad pascua aeter- 

nae vitae vobiscum perveniant. 

Tertullianus Libro de Corona Militis Martyrum natalitío- 

rum celebritates ínter alia divinitus tradíta recenset; et in Apo 

logético adversus Gentes de sanctae Crucis veneratione mentío- 

nem facit , quam licere Christíanís venerari affirmat, siquidem 

gentes vexilla sua atque trophaea in magno habent pretio. 

Sanctus Martyr Cyprianus Epístola ad Diáconos et plebem 

universam , loqucns de Laurentio et Ignatio Martyribus (a) : Ve 

ri et spirituales Dei milites, dum diabolum Christi professione pro- 

stemunt, palmas a Domino et coronas illustri passione meruerunt. 

Sacrificia pro eis, ut meministis, offerimus, quoties Martyrum pas- 

siones et dies anniversaria commemorañone celebramus. Vides Sacrifi 

cia et annuas celebritates agi pro Martyrum natalítiís et me- 

moriis eorum honoriticis? Nec erat quod hic in dubium verte- 

ret Erasmus, an orationes istae fierent pro peccatis, aut neces- 

sitate alíqua Martyrum ad Dominum , an potius pro eorum 

memoriis recolendís, et ad Dei gloriam dilatandam, cum cxpresse 

afrirmet Cyprianus in hoc loco , Sanctos Martyres palmas et co 

ronas apud Deum obtinere. Quid ergo pro illis orandimi cen- 

seret Cyprianus , cum in eo statu esse fateatur, ubi fugit ge- 

mitas, egestas, et est summa satietas atque beatitas > Id quod 

ex aliis etiam locis doctrinae Cypriani magis ac magis constat: 

sed placuit Erasmo in omni fere Ecclesiastico dogmate Pyrrho- 

nica haec Theologia. Apertius tamen de huiusmodi celebritati- 

< 

bus et honoribus Martyrum dat testimonium hic vir sanctissi- 

mus Epístola VI. (b) de eísdem Martyribus faciens sermonem 

G 2 

{a) Cyprian. Lib. IV. Epist. V. (/,) Cap. III. 

ad_

ç 2 TERTIA PARS 

ad Presbyteros efc Diáconos : Dies eorum , Martyrum scilicet, 

quibus excedunt annotate, ut commemoradones torum ínter memorias 

Martyrum celebrare possimus. Et Tertulio Notario Martyríorum fi- 

delissimo ibidem dicit, ut significet illi dies quibus in caree- 

re beati Martyres ad immortalitatem gloriosae mortis exitu trans- 

eunt : Ut celebrentur, inquit, hic a nobis oblationes et sacrificio ob 

commemorationes eorum , quae cito vobiscum Domino prosperante ce* 

lebrabimus. 

Félix quoque Primus Martyr, idemque Romanus Pontifex, 

Epístola ad Episcopos Galliae, ubi celebritates et memorias San 

ctorum Martyrum agentibus, prohibebantur publico edicto no 

mine suo ct Synodi ab se coactae misso, sic de huiusmodi me- 

moriis decernit (a) : Vobisque et cmnibus Ecclesiis tciundum et agen- 

dum mandamus, ut super memorias Martyrum Missae celebrentur , nt 

memorias eorum a tal ¡bus extinguí, aut venerado pessit prohiben. Tra- 

didit Eusebius (b) Libro VIII. suae Historiae , quod cum tem 

pore Diocletiani grassaretur inaudita persecutio Christianorum, 

Pagani idololatrae effodiebant corpora Martyrum , et proiiciebant 

in mare , dicentes: Ne forte D'ú efficiantur Christianorum, et illi qui 

Déos adorare nolunt, servos nostros incipiant adorare. Tanta erat re- 

ligio et Christiana devotio circa venerationem corporum Sancto 

rum , ut gentiles externa honoris specie decepti , putarent (ut 

inquit Eusebius) quod divinus a nostratibus honor Martyribus 

deferretur. D. Hieronym us refert Beatum Antonium vestem Paul- 

li primi Eremitae gestare solitum. Notum etiam ómnibus est, 

quanta religione et devotione susceperit Divus Athanasius pal- 

lium et melotcm , quae illi in Testamento legaverat insignis ille 

et magnus Antonius : cuius legati meminit ipse Athanasius in 

vita , quam de eo scripsit , et qualiter ipsum receperit et serva- 

(¿i) Félix Martyr. Epist. II. (¿) Euseb. Lib. VIII. 

ve-

DE VENERATIONE "RELIQUIARUM. 53 

verit; ac posteris manifestat de se loquens hoc pacto : Legato.- 

rius Antoría bemdkti > qui tñtum pallium cum melote impeño eius 

meruerat excipere (dixerat enim Divus Antonius cum iam ad Deum 

migraret, melotem et pallium tritum cui superiaceo, Athanasio 

Episcopo date, quod ipse mihi novum detulerat) Antonium in 

Antoría muneribus amplcctitur, et tamquam magna haereditate ditatus 

laetanterper vestimentum recordatur imaginan sanctitatis. 

Eximium tamen super omnes Sanctos et ¡Ilustre Magnus Ba- 

silius exhibet huic veritati testimonium , máxime in tribus suae 

doctrinac locis: primo, in Sermone de Sancto Barlaam Marty- 

re (a): Antea (inquit )flebant Sanctorum ¡nortes, utloseph, Moy- 

ses, Samuel: nunc non amplius lachrymis Sanctorum mortes prosequi- 

mur, sed tripudiis diviiútus inspiratis, super sepulchra eorum choreas 

ducimus: somnus autem est iustorum mors ipsa , imo potius ad me lio 

rna vitam progressio. Ecce honores Martyrum dicit divinitus inspi- 

ratos : qui quorsum Sanctis Martyribus in Ecclesia exhibeantur, 

in condone quam habuit pro Gordio Martyre, explicat his ver- 

bis: Qui vitas eorum , qui in pietate honeste perseveraverunt, 

recensemus (*), glorificamus primum Dominum per servos, lau- 

damus autem iustos per testimonium eorum quae novimus, po- 

pulum vero per honestorum factorum narrationem exhilaramus. 

Nam exhortatio ad temperantiam est vita Ioseph , et ad forti- 

tudinem vita ipsius Samsonis. Aliud testimonium huius Magni de- 

ducitur a séptima Synodo, quod in libris Basilii qui ad nos de- 

venerunt offendere non potui , unde suspicor alia adhuc opera 

istius Sancti posse desiderari. Testimonium sic habet (b): quemad- 

mo lum a Deo Christiancm et incu'pabilem nostram jidem veluti hae- 

reditario iure accepimus, sic cenfiteor, et in ea maneo. Credo autem 

(*) Basiliuscit. S;rm. Martyrum. 

(*) Q-urc- cdebrettfur natalitia (b) Synod. VII. Geru 

in

Ç 4 TERTIA PARS 

in unum Deum, Patrem omn'potentem , Deum Patrem, Deum Fu 

lium, Deum Spiritum Sanctum, unum Deum quem adoro et glorifi 

co. Confittor et Dei Verbi incarnati dispensationem. Deinde Sanctam 

Mariam, quae secundum carnm illum peperit : hanc Deiparam vo- 

cans. Suspicio etiam Sanctos Apostólos, Prophetas et Manyes, qú 

pro me apud Deum supplicant; ut per illorum mediationem propitia- 

tus sit Deus noster benignissimus, et remissionem peccatorum mihi gra 

tis largiatur. 

Hace Basilius. Et Homilía de XL. Martyribus (a) : Qui Mar- 

tyres amore prosequitur, benevolentiae erga communem Dominum si§ni- 

ficationem de se praebet. Et infra : Martyrum encomion exhortado 

est congregatorum ad virtutem. In Concione quoque Martyris Ma- 

metis beneficia Dei per ipsum Martyrem exhibita recenset, qui- 

bus populi invitabantur ad praefati Martyris celebritatem : In hoc 

loco , inquit , consdtuti muid ipsum Martyrem auxiliarium in hono* 

radone habuerunt, quibus nomine vocatus in operibus adstitit; quos ex 

peregrinadone reduxit; quos ex infirmitate erexit; quibus liberos iam vita 

functos restituit; quibus praeventum vitae tempus prorogavit. Haec sunt 

Martyris encomia , divitiae nimirum spiritualium gratiarum, aut benefi 

ciorum. Haec ibi Basilius; qui apertis verbis testem se fecit sancto 

rum miraculorum propter huius Martyris merita a Deo perpetra- 

torum in auxilium fidelium , qui eum invocabant, sanctasque ce- 

lebritates christiane venerabantur. In expositionc tamen Psal* 

mi ostendens quam sit pretiosa mors eorum, qui pro Christi no 

mine oceumbunt, ossibus et cineribus Sanctorum magnam de- 

fert praerogativam hic vir sanctissimus (b) : Quando iudaice , inquit) 

moriebatur, abominábilia erant morticinia: cum pro Christo vero contin- 

git mors, predosae sunt reliquiae Sanctorum. Post vero dicebatur, in 

quit , de Sacerdotibus et Deo dicatis: non contaminabitur ex aliquo mor- 

tuo: 

{a) Basil. de XL. Martyr. (h) Id. in Expos. Psalm. CXV.


tuo: nunc autem qui contingit ossa Martyris , quandam sancdjíca- 

tiotús societatem assumít ex grada cor pon insidente. Tantum tri- 

buit hic Magnus Sanctorum cineribus, ut peculiarem gratiam 

et virtutem in eis es se haud obscure concedat , quae devote 

tractantibus communiectur. Et satis quidem meo iudicio vide" 

tur probabilis et pía existimatio, quod virtus illa, quae de be- 

nedictis membris Iesu Christi Redemptoris nostri exibat , qua 

omnes eum tangentes sanabat, per eius meritum et Dei benefi- 

cium corporibus membrorum suorum dicatur quodammodo com- 

municari. 

Hoc ipsum tribuere videtur D. Chrysostomus Sanctorum ci 

neribus Sermone de Virtutibus et vitiis, ubi dicit (a) : Quod 

sicut virtus erat in veste Paulli et umbra Petri ad sanandum ae- 

grotos, ka in Sanctorum cineribus ad expellendos daemones. Et in Ser 

mone de S. Balaam Martyre affirmat, daemones fugere a virtu 

te praesentiae corporis S. Martyris. ídem dicit Homilía ad po- 

pulum Antiochiae. D. Epiphan. Ieremiam Prophetam dicit es 

se sepultum in Pharaonis Regia, et quod sua aetate incolae illius 

loci magna devotione corpus Prophetae venerantes , magnís eos 

beneficiis per Prophetae merita et intercessionem a Deo afficie- 

bantur. Et Sanctus Damascenus Libro de Orthodoxa Fide ait (b): 

Fontes nobis salutares Deus praebuit Sanctorum reliquias mulds modis 

leneficiis scaturientes. Gregorius Nazíanzenus (c) magnopere do- 

lens conqueritur, scribens ad Gregoríum Nisenum , quod pul. 

veres corporis D. Basilii praesentes non habeat : dicit enim lo- 

quens de morte eius : Ego praeter alia et hoc privatus sum, ut 

sanctum pulverem amplectar. D. Hieronymus in Regula , pluris se 

00 Chrysost. Serm. XXXV. ct Ho- Lib. IV. cap. 16. 

mil. LXVI. dt. ( c) Nazianz. Epist. cit. 

(b) Damascen. de Fide Orthodox. 

fa-

S6 TERTIA P A R S 

faceré dicit tunicamD. Paulli Eremitac cum meritis eius, quam 

purpuram Regum. Et alibi ad sepulchrum D. Epiphanii daemo- 

nes terreri atque torqueri affirmat. 

Quid dicam de miraculis et veneratione sepulchri D. Hiero- 

nymi, quae recenset Augustino Cyrillus Archiepiscopus Hiero-- 

solymitanusr ítem quae D. Ambrosius in Sermone Beatae Agne- 

tis de Reliquiis Gervasii et Protasii; ítem etiam Yitalis et Agri- 

colae ? Ad Augustinum venio , qui Epístola centesima trigési 

ma séptima exactissime hunc cultum Sanctorum tetigit; et quo- 

modo in particularibus locis particulada beneficia Sanctos in- ! 

vocantibus Deus exhibeat. In praefata ergo epístola, cum Au- 

gustinus super ordínatione cüiusdám Bonifacii de gravibus cri- 

minibus accusati et infamati, quae humano testimonio constare 

non poterant , haesitasset , destinassetque apud se , ut ad ali- 

quod Sancti sepulchrum deferrentur tam Bonifacius reus quam 

accusator eius , ubi terribilibus opcribus Dei eorum conscien- 

tiae aperirentur; obiicit contra se hic Beatus, quod ubique sit 

Deus, quod omnia repleat , et in occulto exaudiat et iustifi- 

cet, et nonnulla alia , quae indevotio multorum sibi et alus so- 

let obiícere : quibus respondit Augustinus (¿7) : Verumtamen ai 

ista quae visibiliter nota sunt, quls potest consiiium Dei perscrutarÚ 

quare in alus locis haec miracula fiant , et non in ómnibus ? Multis 

notissi'ma est sanctltas loci ubi Beati Felicis Nolensis Episcopi corpus 

conditum est: quo volui ut pergerent , quia inde nobis facilius scribl 

potest quidquid in eorum aliquo divinitus fuerit proba tu m : nam et nos 

novimus Mediolani apud memonam Sanctorum, ubi mirabiliter et terri- 

bil'.ter daemones confitentur, furem quendam qui ad eundem locum ve- 

nerat ut falsum iurando deciperet, compulsum fuisse confiten furtum-, 

et quod abstulerat reddere. Numquid non et Afinca Sanctorum Mar' 

(a) August. Epist. CXXXVII. 

_r

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. pf 

tyrum corporibus plena est } Et tamen nusquam sdmus talia fieri. SU 

cut emm Jpostolus (a) dicit, quod non omnes Sancti habent dona cvr 

rationum, nec omnes diiudicationem spirituum; ita nec in ómnibus me 

moras Sanctorum 'uta fieri voLuit, qui dividit propria unicuique prout 

vult. 

Libro etiam Retractationum (b) , eorundem Martyrum 

meminit , quomodo caecus illuminatus fuerit ad contactum 

Sanctorum corporum. Et multa alia miracula narrat (c) , quae 

Deus per intercessionem illorum Sanctorum effecit , quorum 

praecipuis affirmat se praesentem fuisse. Et inter alia refert 

quod deferente Lucillo Mediolanensi Episcopo Sancti Stepha* 

ni Protomartyris reliquias, toto populo in magna pompa precedente 

, ex ipsarum reliquiarum contactu dolore et apostemate 

fistulae , quae per médicos curan non poterat , repente 

fuerit praefatus Lucillus in pristinam sanitatem restitutus: testaturque 

Christianos su o tempore magna devotione Sanctorum 

Martyrum Basilicas frequentasse: id ipsum fieri suadens ipse Augustinus 

suis populis Libro VI. Confessionum. Qui satis nobis 

exposuit voluntatem Dei in probatissimis miraculis ab eo visis 

, tam circa sanctorum corporum venerationcm , quam erga 

particulares gratias a Domino per merita Sanctorum in particularibus 

locis expectandas : idque non solum in novo Testamento 

conspeximus, sed in veteri, cum Deus benedictus (d) ad contactum 

ossium Sancti Eiisaei Prophetae digna tus fuerit mortuum 

suscitare. 

Pcrcelebris etiam fuit memoriae olim in Oriente corpus et se- 

Tom. II. H pul- 

I. C rinth. XII. cap a. 

(¿) Butract. cap. 13. (/) IV. Rcg. XIII. ai 

(c) LcCiv.tatc Lei, Llb. XXII.

Ç8 TERTIA PARS 

pulchrum Divi Babilae Martyris : dc quo dicitur (a), cum litare 

vellet impius Iulianus Apollini in suburbano Antiochiae; 

nulla daemone praestante responsa, caussam silentii a Sacerdotibus 

Apollinis rogasse : respondisse illos, scpulchrum Babilae Martyris 

in caussa esse, quod Apollo responsa non daret. Imperator 

autem ut hoc rescivit, Galilaeos iussit venire (hoc enim nomine 

vocabat ille perfidus Christianos) quatenus in alium locum 

corpus Martyris transportarent. Igitur Ecclesia universa conveniens, 

matres, yin 1 

, virgines, iuvenesque , immensa exultatione 

succincti trahebant longo agmine arcam Martyris, psallentes simul 

cum clamoribus et exultatione, atque dicentes: Confundantur 

omnes qui adorant sculptilia. 

Chrysostomus etiam narrat in quarto Tomo de Sepulchro Sancti 

Ale xandri, quod dicit magna populorum frequentia fuisse visitatum. 

Et ipse (inquit) qui purpuram indutus est, accedit illuc, et 

fastu deposito stat Sanctis supplicaturus, ut pro se apud Deum inter- 

cedant, et fabrum et piscatorem , ut protectores orat, qui diademate 

redimitus incedit. Et Homilía de Sermone Ascensionis Domini, expresse 

affirmat (b) Angelos circumeursitare Martyrum templa: 

ubi meminit processionis et pompae,quae illo die sua aetate fiebat 

a toto populo Constantinopolitano ad templum Sanctorum 

Martyrum extra civitatem. Libro quoque contra Gentiles tale huic 

rei exhibet testimonium : Post vivae vocis facultatem ipsacerte San 

ctorum sepulchra proximum locum óbtinent , ad animas hominum in 

ipsos Sanctos intuentium ad virtutem eorundem sectandam. Fatetur 

etiam suo tempore miracula fieri ad sepulchra Martyrum. D. Hieronymus 

contra Vigilantium affirmat etiam apud sepulchra Martyrum 

mira cula multa a Deo fieri. Helena Constantini Magni mater, 

locum ubi Dei genitr ix mundi peperit Salvatorem magnope- 

(a) Eiiscb. Lib. X. cap. 3a. etSozom. Lib. VI. (/.) Chrys. Hom.XXVIII. 

re


re honoravit, magnificum templum ibidem construens. Extat Romae 

etiam ad hodiernum usque diem manifestata Constantini pietas 

(a): nam templa magnifica in honorem Apostolorum, et sanctae 

Crucis in aedibus Sessorianis, item Beati Ioannis Baptistae 

in Laterano erexit: praeter alia multa quae fecit egregia ad laudan 

Dei et honorem Sanctorum. Transtulit quoque honorifíce 

(ut Hieronymus refert) ossa D. Andreae et Sancti Lucae Constantinopolim 

, eisque aedes magnificas construxit. 

Magnus Theodosius Imperator, cum caput Ioannis Baptistae 

Constantinopolim transíerre curasset, thecam ubi caput repositum 

erat , magna cum populi pompa indutus purpura deporta 

vit , et esreîam Basilícam Sancto Praecursori, ut auctor est Sozomenus 

(b) erexit, cuius nepos alter Theodosius reliquias Divi 

Chrysostomi et corpus in Regiam Urbem magno cum honore lampadibus 

et cereis accensis curavit deferri, et in pretiosa theca rccondi: 

in cuius loculum (ut testis est Sócrates décimo Libro Tripartitae 

) defigens ocalos Imperator pro Arcadio et Eudoxia genitoribus 

supplicavit, ut ignoranter delinquentibus veniam condona 

ret pro iniüsta persecutione Sancti Pontificis. 

D. Augustinus Basílicas nominibus Sanctorum erectas adeundas 

esse credit Libro de Dogmatibus Ecclesiasticis; dicit enim 

(c): Basílicas Sanctorum nominibus appellatas, vel loca sancta divi 

no cultui mancipata , affectu pió et devotione adeundas credimus: 

cuius tempore celebris erat dies , in qua passio Divi Cypriani 

recolebatur , ut patet ex Epístola eius CXX. ad Honoratum. 

Festum D. Laurentii sacrum erat etiam eius aetate. 

Praetereo hic Apostólos et Virginem Matrem : de quibus hic 

Sanctus conciones peculiares ad populum habuit. Qua vero ra- 

H x tío- 

0) Sócrates , Lib.XII. cap.4. alie- (/,) Sozom. Lib. IX. Hist. Tripart. 

gat super hoc in Lib. III. de vita Con- (c) Augustin. de Dogmat. Eccles. 

stantini. cao. 77.


tione istae celebritates Sanctorum tam frequentes erant, praeter 

Dei laudes et honorem Sanctorum , ea erat potissimum, ut Basilius 

recte docuit: ut Chrístiatii ad eas confluentes , ad virtutem 

in dies magis accenderentur, etin fide solidiores invenirentur; non enim, 

ut quidam voluerunt dicere , populus ad Martyriorum loca conveniebat, 

ut pro Sanctis Martyribus orarent, sed ut magis Sanctorum 

Martyrum oratione ipsi apud Deum adiuvarentur. Dicit 

enim praefatus Augustinus {a) super Ioannem , ponens differentiam 

ínter commemorationem Martyrum in Sacra Missae actione, 

et aliorum fidelium in Christo quiescentium : Ideo (inquit) 

ad ipsam mensam non sic commemoramus Sanctos, quemadmodum alios 

qui in pace requiescunt, scilicet ut nos pro illis oremus, sed magis ut 

ipsi orent pro nobis. 

Ñeque Sacrificia quae in celebritatibus eorum fTunt, Martyribus 

offeruntur. Absit enim a cordibus fidelium res tam praepostera 

: sed offertur Deo Patri, qui tales Martyres efiecit, ut dignos 

suo consortio reputaret. Recte hoc sicut alia idem D. Augustinus 

tractavit contra Epistolam Pelagii. Dicit enim (b) : Quis 

autem audivit aliquando fidelium stantem Sacerdotem ad altare super 

Sanctum carpus Martyris dicere in precibus: offero tibi sacrificium Pe- 

tre vel Paulle ? cum offeratur Deo, qui eos et homines et Martyres fe- 

cit, et Sanctis suis Angelis coelesú honore sociavit, ut ea celebrkate 

et Deo vero de illorum victor'ús gracias agamus, et nos ad imita- 

tionem taíium coronarum et palmarum eodcm invocato in auxilium, 

ex eorum memoria et recordatione adhortemur. Taceo D. et Magnum 

Leonem, qui (c) gratulatur Pulcheriae Augustae, quod 

reliquias sanctae memoriae Flaviani ad Ecclesiam , cui bene 

praefuit , curaverit cum debito honore revocan. Taceo quoque 

í» Aug.i^n. TVactat. XIV. (c) Leo Epiít. XXXVII. 

(¿) Augustin. Llb. III. cit.


que Bernardum , Anselmum et Ioannem Damascenum , et alios 

sequentes Patres , in quibus nihil frequentius, nihil magis obvium 

lector in eorum scriptis inveniet, quam Sanctorum intercessionem, 

etReliquiarum venerationem. 

ínter Reliquias autem praecipuas partes obtinet lignum Crucis 

sacratissimum (*), in qua salus et vita nostra pependit. Nam 

praeter id quod repraesentat, Christum scilicet crucifixum, verum 

Deum et hominem , vera Iatriae adoratione adorandum; non 

vulgaris accessit illi gratia et virtus ex contráctil bencdictissimac 

carnis et membrorum Icsu Christi Domini nostri , qui tantis et 

tam manifcstis miraculis et praerogativis lignum hoc sacratissimum 

suae victoriae vexillum inferorum potestatibus tremendum illustraverit. 

Nam et D. Athanasius Libro de Iucarnatione Verbi, signo 

isto sanctissimo visibiliter fugari daemones, vaticiniaque conticeícere 

, ct magiam omnem , omneque veneficium destruí affirmat 

: et Beatus Laurentius signo Crucis dicitur coecos iliuminasse. 

Nec ob id Christ'ana Religio idololatriae criminr est obnoxia, 

prout antiquitus Christianis opponebat cocea gentilitas: quibus 

si trophaea et vexilla Ducum et Imperatorum suorum honore digna 

videbantur, et ludaeis olim Moysis virga , aeneus serpens, 

quae Crucem hanc figurabant, in magno honoris pretio erant; 

quanto magis nobis Cnrx ipsa in timore et veneratione habenda 

est, qui Crucis mysterio salvi facti sumus, ct in qua Christus 

mortcm fugavit, et de diabolo, mundo , et peccato triumphavit? 

Et tanto certe maior debetur reverenda , quanto celebrior est victoria 

, augustior utilitas, et incomparabilis triumphatoris dignitas. 

Non siluerunt huius sacratissimi Ligni maicstatem historiae 

fide dignac. Nota sunt lippis et tonsoribus miracula, quae in Inven- 

(*) VcneratTo Crucis.

6z TERTIA PARS 

ventione eius Deus benedictus coram omni populo exhibuit, per 

quae suae voluntatis clara satis dedit indicia, quatenus fideles magníficos 

honores Cruci sacratissimae impenderent: quibus adductus 

D. Eusebius Romanus Pontifex, qui tempore Constantii et 

Maxentii Romanam sedem regebat, cuius tempore Crux sacratissima 

ab uxore Constantii, Diva Helena sive Hyrene, inventa 

est, celeberrimum diem Inventionis toto orbe esse voluit. De quo 

in Epístola III. ad Episcopos Tusciae et Campaniae hoc modo 

decernit (a). 

Crucis Domini nostri Iesu Christi (*), quae nuper nobis guber* 

nacula Sanctae Romanae Ecclesiae tenentibus, V. nonas Maii inven* 

ta est , in praedicto die Inventionis festum vobis solemniter celebrare 

mandamus , qua celebritate non ipsa Ligni creatura , sed Christus Deus 

noster, qui in ea pependit, et mysterium passionis eius a jidclibus salubriter 

recolitur. Sic enim habet Collecta antiquísima festivitatis 

huius, quae verisimiliter ab eodem Eusebio fuisse composita ereditur 

: Deus qui in praeclara salutiferae Crucis Inventione passionis 

tuae miracula suscitasti: concede , ut vitalis Ligni pretio , aeternae 

vitae suffragia consequamur per Dominum nostrum Iesum Christum. 

In Sanctae Crucis honorem magnificum templum erexit Romae 

praefata Regina in aedibus Sessorianis, quae una ex septem Ecclesiis 

est, quae Romae in pretio sunt. Mcminit signi Crucis venerationis 

olim Tertullianus, quamvis eo tempore Crux ipsa, in 

qua Christus pependit, nondum inventa erat , in Apologético 

contra Gentiles, ubi respondens obiurgationi gentilium, qua Christianos 

obiurgabant, quod in signum ligneum Crucis reiigiosi essen 

t, dicit {b) : Nonne et vos veneramini vjxilla vestía atqui trophaeaf 

quasi ex hoc inferat venerandam subinde esse Crucem a Chri- 

(.7) Euseb Ep'st. III. 

(*) Inventlo Crucis. 

(¿) Tertull. Apolog. cit. 

stia-


stianis, quam Divus Athanasius Libro de Passione et Cruce Christi 

sic per Prosopopaeiam alloquitur (a) : 0 beata veré et vivifi 

ca Crux Servatoris, quae de morte triumphum retulisti, diabolum ve 

ro qui hanc obtinebat, sustulisti. 

Ñeque est a solis Sanctis Doctoribus doctrina haec de intercessione 

et veneratione Sanctorum commendata , sed per antiquos 

etiam atqueprobatissimosSynodicos Convcntus valde approbata. 

In Synodo Gangrensi ante mille et ducentos annos coacta, 

error cuiusdam Eustachii expresse damnatur, qui dicebat loca 

Sanctorum Martyrum, et Basílicas deberé contemni, et quotquot 

illic conveniunt, et sacra conficiunt, reprehendí; his enim verbis 

recenset illa Synodus illius errorem. Constat autem Synodum 

istam in ipsis initiis imperii Constantini magni fuisse coactam. In 

cuius Synodi Epístola praeliminari ad Patres et Episcopos Armeniae 

scripta , sic habetur: Si quis renuerit haec quae hodie con 

stituía sunt, tamquam haereticus anathematizatus et damnatus abiiciatur. 

Ex institutis autem hic roboratis , unum praecipuum erat, 

de non contemnendis Basilicis et locis Sanctorum Martyrum, et 

conventibus, qui in eorum celebritatibus agebantur. Nec hoc diffiniunt 

Patres isti tamquam novum dogma a se introductum; nam 

in praefata Epístola assignantes caussam Synodi coactae, eam 

esse aperte dicunt, quia scilicet adversus Traditionem ista docebat 

Eustachius. Haec sunt eius verba: Inventi sunt qui dissensiones 

et separaciones in Ecclesiis Dcmiuicis faclunt, docentes Traditiones Ecclesiasticas 

,et ea quae in Ecclesiis aguntur , deberé contemni. Damnatio 

vero Synodi sic habet C añone XX. (¿) Si quis per superbiam con- 

ventus, qui per loca et Basílicas Sanctorum Martyrum fiunt, accusa- 

verit, vel etiam oblaciones quad ibidem celebrantur, spernendas esse cré 

to) Athanas. cit. loe. (/') Dccretum Gangrensis. Can.XX. 

di

6 4 

TE R T,I A PARS 

didciit, memoriasque Sanctorum contemnendas, anathema esto. Maledicti 

ergo et excommunicati sunt, quotquot huic doctrinae de 

veneratlone Sanctorum et locorum Martyrum adversantur: nam 

qui errorem iam damnatum atque sepultum in contemptum Ec-. 

clcsiae suscitant, simili sunt sententia condemnati. In fine vero (a) 

recensens sacra Synodus per capita fidem suam circa haec, hoc 

modo explicat sensum suum : Domus Dei honoramus , et conven- 

tus qui in his sunt, tamquam Sanctos et útiles recip'imus , et omnem 

locum in nomine Dei aedificatum veneramur. 

Synodus quoque Laodicensis non multo post coacta de 

celebritatibus natalitiorum Martyrum , quas Ecclesia venerabiliter 

agebat, apertam fecit menticnem : non oportet ( inquit) in. 

Cuadragésima Martyrum natalitia celebran: sed eorum in Sabbato et 

Dominica tantum memoriam faceré. 

In quinta vero Synodo Carthaginensi Augustini tempore congregata 

(b) sic de memoriis et Reliquiis Martyrum statuitur: Pía- 

cuit, ut altaría quae per agros autvias tamquam memoriae Martyrum 

constituuntur\ in quibus mdlum cor pus ccnditum aut Reliquiae Marty- 

rum conditae probantur, ab Ipiscopis cui in illis loas praesmt, ever- 

tantur, et omrímo nulla memoria Maityrum prcbabilher acceptetur y 

nisi ubi corpus aut certe Reliquiae sunt, aut origo alhuhis habitado- 

nis vel possessionis, vel passioríis fidelissima origine tradatur. Amplissime 

sacra haec Synodus nobis declarat, non solum altaría in 

memorias Sanctorum Martyrum erigi, sed etmartyria, id est locum 

in quo martyrio coronati sunt , habitationes et possessiones 

eorum eo tempore in pretio et religioso honore apud illos 

Sanctos Patres, et totam Ecclesiam fuisse. 

Satis abunde demenstrasse me puto intercessiones et invocatio- 

(«) Can. XXI. (b) Syni. V. Caith. Can. XIV.


tiones Sanctorum , pariter et venerationes Reliquiarum , eo modo 

, quo Ecclesia Catholica nunc docet, cum sacris Scripturis 

valde consonare , et c Divinis Traditionibus effíuxisse ; id quod 

consensus omnium Sanctorum Doctorum , et antiquae Ecclesiae 

tam Orientis quam Occidentis testimoniis apertissimis confirmavit. 

Et revera si eo modo quo Sancti et Ecclesia docent 

, ista fiant; et de hoc diligentcr moneantur íideles, máxime 

idiotae et simplices, ut nullo errorc nullave superstitione intervenientibus 

haec impcndant , ita ut quando impendunt et 

vota sua offerunt , a Deo principalitcr sperent se consecuturos 

vota sua , cui credant et fidant et spem suam in eo ultimam collocent, 

qui tam est mirabilis in Sanctis propter meritum Fila 

sui , cuius Sancti mcmbra viva sunt, ut illi tantas praerogativas 

concesserit; necessarium est ut haec doctrina retineatur in Ecclesia. 

Per haec enim Christi proculdubio gloria extenditur ; cuius 

virtus et meritum tam longe lateque per mcmbra sua propagatur 

; spes resurrectionis corporum nostrorum magis ac magis 

erigitur et solidatur; cum videamus corpora ista mortalia in tantum 

honorari ab omnipotenti Deo , ut per ea tam mirabilia opera 

efficiat. 

Adimpletur insuper Dei voluntas per innúmera miracula a 

testlbus fiJedignissimís enarrata, quibus ad huiusmodi cultus impendendos 

manifestó movemur et invitamur ; accenduntur et 

excitantur magis fideles ad virtutem et fidei professionem amplcctendam 

; denique augetur Dei cultus et reverentia, quandoquidem 

non in se solum , sed in membris suis laudatur et veneratur 

Deus : Laúdate (inquit Psalm.) Dominum in Sanctis eius. 

A nonnulüs solet reprehendí accensio ccreorum et lampadum 

ante corpora Sanctorum Martyrum , ct aliae nonnullae ceremoniae 

, tamquam superstitiosae , quae apud fideles usu quodam 

Tom. II. I ét


et consuetudine introductae sunt : id quod et olim non satis 

etiam probavit Hieronymus contra Vigilantium. Certe vulgarium 

fidelium intentionem in hac re prorsus ignoro, quam vellem 

magnopere alienam esse a superstitione ; quamquam pie eredi 

potcst , illos in hoc consuetudinem Ecclesiae velle sequi, 

quae in sacra Missa, et aliis Horis Canonicis céreos soleat accendere, 

et hoc ex institutione Apostolorum (a). Nam in statutis 

eorum ínter ea quae altari íubent apponi, candelabra cereorum 

numerant Apostoli Sacratissimi, per quae fidem suam, 

quae lumen divinae intelligentiae est, Ecclesia solet representare 

, a qua omnis religionis actio debet procederé. Et si hoc imitantur 

, recte agunt, et res salva prorsus est a superstitione : etsi 

Divus Hieronymus haec quodammodo videatur damnare. 

COROLLARIUM. 

§. V. 

De Imaginibus Sanctorum. 

DE sacris Imaginibus tria se ofíerunt breviter determinanda. 

Primo, an pie et laudabiliter in Ecclesia permittantur. Secundo, 

an sint venerandae. Tertio, quali honore venerandae sint. 

Videbimus quid in his ómnibus ratio ipsa suggerat, quidve cfivina 

Traditio introduxerit. Quoad primum, qui usum Imaginum 

in Ecclesia damnant, non modo in Ecclesiam, quae nihil adulterinum 

potest admitiere, sunt blasphemi, sed contra omnem prorsus 

naturam loquuntur : nam cum usus Imaginum introductus sit 

ad retinendam et refricandam memoriam eorum cuius sunt, et omnis 

cognitio nostra fíat in imagine et simi1itudine,ut {b) Aristóteles 

auctorest (necesse enim est intelligentem phantasmata specula- 

(.7) Canon III. Apost. (¿) II. De Anima. 

n) ,

DE IMAGINIBUS SANCTORUM. 67 

ri) certe auctorem naturae damnat, qui hunc modum cognoscendi 

per Imagines in nobis excogitavit: ac subinde qui in Imagines 

has externas veluti insani saeviunt, in seipsos, mentem et sensus 

suos debuissent etiam prius desaevire , utpote qui nihil cognoscunt 

sine forma ta in cognitiva facúltate Imagine. Nam quid 

obsecro refert, an visus externe moveatur per Imaginem externam 

, an sensus interior et intellectus per internam , cum utrobique 

sit eadem ratio et modus cognoscendi, puta per modum 

similitudinis naturalis inter imaginem et rcm imaginatam? Quare 

Traditio Ecclesiastica de Imaginibus ad excitandas mentes fidelium, 

quae veluti libri essent in quibus rustici et simplices et 

tardi nomines exempla Christi et Sanctorum cognoscerent, et 

cognoscendo admirarcntur , et admirad ad imitationem excitarentur 

hcroicarum virtutum , non solum laudabiliter, sed etiam 

naturae modum satis conformem excogitavit, quo nomines moveret 

, et excitaret : et ex consequenti barban isti Imaginum 

amolitores et eversores, non Ecclesiae solum, sed ipsius naturae 

auctori magnam iniuriam fecerunt. 

Hinc sequitur, quod quando Deus benedictus filiis Israel prohibuit 

(*) , ne sculptile aliquod fabricarent, aut similitudinem 

depingerent, non intendit usum Imaginum simpliciter damnarc: 

pugnaret enim cum naturae ordinc ab ipso praescripto : sed tantum 

praetendit idololatriam in eis evitare, ad quam ille populus 

valde propensus erat, ita ut non facerct eiusmodi simulacra , quibus 

delerrentur aut facile impendí possent divini honores. Et hoc 

significabat quando dicebat Exodi vigésimo (a): Non facietis mecum 

Dtos argénteos, quasi diceret : Cávete ab omni similitudine depingenda 

, et sculptili fabricando, cui facile honores mihi débitos 

possitis deferre. Unde Deuteronomii V. quasi hoc praeceptum de- 

12. cla- 

(*) Quare filiis hrael prohibiu Imago. (a) Exod. XX. v. a3.

68 TERTIA PARS. 

clarans, postquam dixit (a) : Non facietis sculptile, ñeque similitudin:m, 

statim adiungit: Non adorabis ea, ñeque coles. Et licet non 

depingere, et non adorare, videantur esse distincta praecepta, 

unum tamen erat finís alterius: non enim praetendebat Deus damnare 

, ut dixi, Imagines, nisí in hoc populo , quem durae cervicis 

esse agnoscebat, et ad idololatriam valde propensum ex consuetudine 

longa , quam cum superstitiosis et idololatris Aegyptiis 

traxerunt, qui bovem, ibin , feles, leones et caepas adorabant 

insani homines. Idcirco hoc intendens in suo populo praecavere, 

eos divina providentia vetuit imagines depingere , et simulacra 

conficere, ne fortassis putarent Deum ipsum verum aliqua corporali 

imagine posse exprimí, ac subinde existimarent eum esse 

corporeum , qui summe simplex et spíritualis est. 

Utramque hanc rationem insinúavit S. Moyses, optimus Legis 

Interpres (b) ubi hoc praescriptum de non faciendis Imaginibus 

declarat : Custodke , inquit, sollicite animas vestras : non vidistis 

aliquam simiiitud'nvm in die qua locutus est vobis Dominus in Horeb 

de medio ignis, ne forte decepti faciatis vobis sculptam similitud'mem, 

aut imaginem mas.uli vel foeminae, simüitudhum omn'ium iumentorum, 

quae fiunt super terram, vel avium sub coelo volant'um, atque repti* 

lium quae moventur in térra, sive piscium qui sub tara morantur in 

aquis, ne forte elevatis oculis ad Coelum videas Solem et Lunam et o- 

mnia astra coeli, et errore deceptus adores ea et colas, quae creavit 

Dominus tuus in ministerium cunctis genúbus quae sub coelo sunt. Cum 

igitur haec ratio legis in Ecclesia Chriti m.'nime inveniatur, utpote 

quae per unctionem Spiritus S. qua edocta est et adiuta, 

ad huiusmodi idolorum vanitates propensa non sit, cessavit et 

mérito lex; quae etsi pro infirmitate populi illius erat illis quodammodo 

naturalis, nobis tamen reddita est cacremonialis, extcn- 

(a) Deuteron. V. (*) Deuter. IV. a v. i j .

DE IMAGINIBUS SANCTORUM. 69 

teniendo nomen caeremoniale ad id, quod simpliciter non est 

mandatum morale. Adde quod ipse Deus non absolute prohibuit 

illis rerum Imagines: nam et habebant filii Israel Cherubin , serpentem 

aeneum , malogranata ex Dei instituto introducta : sed 

praecipiebatur illis, ut ipsi non facerent sibi Imagines propter 

periculum iam dictum, quod satis expressit Sanctus Moyses in 

loco a nobis dudum citato. 

Quod vero non ad alium usum principaliter Imagines sunt 

introductae , omnes Sancti declarant. Dicit enim Divus Basil ius 

Homilía quadragesima de Martyribus (a) : Res in bello foniter ge 

stas tum eloquentes nomines saepenumero , tum pictores exprimunt: li 

li sermone ornantes, hi tabulis delineantes, et utnque inultos ad fortitudinem 

excitant. Quae enim sermo historiae per auditum exhibet, 

ea pictura tacens per imitationem ostendit : Martyrum enim encomium 

et adhortatio est congregatorum ad virtutem. Recte dixit 

quisquis ille est , picturam esse mu tam poesim. 

Beatus Gregorius quoque ad Serenum Masiliensem Episcopum 

idipsum conritetur: Quod legentibus scriptura, hoc ldiotis prae- 

stat pictwa cernentibus, quia in ipsa ignorantes vident quod sequi debcant, 

et his qui Hueras neseiunt pro lectione pictura est. Aliam rationem 

videtur insinuare VI. Synodus(^) , eas videlicet iure in 

Ecclesia esse receptas, máxime Imaginem Domini nostri Iesu 

Christi propter Marcionitas et Manichaeos Haereticos, qui veritatem 

humanae naturae in Chrísto negabant, ut universali usu 

Ecclesiae veritas benedictae humanitatis Christi populis suaderetur: 

quam credo primam Imaginem fuisse ex his quae in templis 

receptae sunt; ñeque id immerito , nam plura et magis inaestimabilia 

repraesentat nobis beneficia , quam aliae Imaoines. 

Unde Gregorius II. cuius verba allegantur in praeíata Synodcx 

(«) Basilius loe. cit. (¿) Synodo VL "

yo TERTIA PARS 

do : Ecclesiae , inquit, capita permiserunt Imagines, quo forma Do- 

mini nostri Iesu Christi secundum humanam naturam nolis proponeretur, 

per quam humilitatis, et Dei altitudinem nosceremus, pariter et beneficia 

exhibita per Passionem et Resurrectionem. Laudabilis certe mo 

dus, quo excitari possit nostra tarditas ad recolendum grandia 

et inestimabilia beneficia Dei nobis exhibita. Atque utinam Coelum 

, Terra , A qua , atque elementa omnia nobis haec omni 

momento repraesentarent, mentemque nostram tardam ad ea 

quae per Imagines repraesentantur , evaherent, ne ingrati inveniremur 

tanto benefactori. 

Sanctus quoque Nilus, qui in praefata séptima Synodo allegatur, 

percontanti Proconsuli Olympidiorum , qui ab eo sciscitatus 

fuerat , qualiter quoddam templum ornari possit ab ipso 

erigendum, per epistolam consuluit, ut venerandae Crucis Imaginen 

Orientem ver sus in templo statueret, propterea quod Passione Domini 

nostri Iesu Christi per unicum salutiferae Crucis lignum, totum gemís 

humauum liberatum sit, ut per hanc despe.rabund.is undique spes salutis 

annuncietur: in parietibus autem novi et veteris Testamenti historias 

quoque curaret depingere, quibus scilicet hi qui litteras ignorant, ñe 

que sacram Scripturam legere queunt, contemplatione picturae in me- 

moriam reducant, quam fortiter illi Deo nostro per virilia facta ser- 

vierunt, ut ad certamen excitentur gloriosorum facinorum, per quae 

coelum pro térra commutarunt. Haec ille. Ex his auctoritatibus duas 

caussas habes usus Imaginum : altera, ut Haereticis obvietur, qui 

in Christi humanitatem sunt inventi blasphemi: altera, ut idíotae 

et simplices habeant quibus moneantur et excitentur, tum 

ad gratias agendum Deo, tum etiam ad imitandum Sanctorum 

exempla , quae per Imagines repraesentantur. 

De

DE ANTIQUITATE IMAGINUM. 71 

§. VI. 

De antiquitate Imaginum. 

RUrsus reprehensibile esse non potest, quod a tempore Christi 

et Apostolorum in Ecclesia receptum est: Imaginum 

autem sacrarum usus sic se habet; ergo reprehendí non potest 

a quoquam, qui Christi nomen portat, nisi cum Manichacis, 

Felicianis, barbaris damnatis iam Iconomachis , vult sentiré. 

Clarus est discursus: maior est etiam manilesta ; alias Apóstol i, 

Apóstolici viri et Martyres Deo sanctissimi de idololatria essent 

incusandi : quod impium est de Sanctis et Deo plenis viris sentire. 

Restat ut minor probetur exemplis decurrentis Ecclesiae, nec 

non testimoniis Sanctorum et probatorum virorum. 

Narrat Beatus Damascenus (a) de Fide Orthodoxa , quod volens 

benignissimus Iesus (propriis Damasceni verbis utor) pió Ab- 

agaro Toparchae Aedissenorum satis/acere, qui mirum in modum cupiebat 

Iesum videre , sacratissimam sui vultus Imaginem ad eum transmiserit. 

Divus quoque Athanasius in Libello illo, qui in Synodo Caesariensi, 

eius nomine obla tus est a Petro Nicomediae urbis Episcopo, 

ubi narratur qualiter crassi quídam et barban Iudaei atrociter 

saevierint in Christi Imaginem apud Beritum Syriae Urbem, 

quam Christianus per oblivioncm in domo a qua migraverat, reliquit: 

post patrata miracula et renovata Passionis Christi prodigia 

, quae narrat, ait, vocatum fuisse Christianum illum cuius 

erat illa imago , a Metropolitano coram omni populo, et interrogatum 

quomodo Imago apud se devenisset, vel a quo tam 

m.rabiliter dispoîta esset; respondit dicens, quod Nicodemus qui 

ad Iesum nocte venerat, propriis manibus eam composuisset, et 

moriens GamalieÜ tradidisset: Gamalicl autem Doctoris gentium 

Paul- 

(a) Domase. Libr.1V. cap. XVÍI.

? 2 TERTI A PARS 

Paulli hfxtrxcitos , cum diem sibi cerneret adesse extremum, Taco 

bo eam rcliquit, et Iacobus Simeoni, et Simeón Zachaeo : ct sic I 

per Successores temporum Hicrosolymae perduraverit, visque quo 

subversio illius urbis patrata est quadragesimo et tertio anno post 

ascensionem Domini ad Coelos ; sed biennio antequam Titus 

Vespasianus eamdem urbem subverteret, admoniti sunt a Spiritu 

Sancto fideles atque discipuli Christi, ut relicta urbe ad Regnum 

transirent Aggrippae Regis, quia ipse tune Aggrippa Romanis 

íbederatus erat. Qui egressi ab urbe, omnia quae ad cultum 

nostrae Religionis vel fidei pertinere videbantur, secum auferentes, 

in has regiones transtulerunt. Quo tempore etiam Imago 

cum caeteris rebus ecelesiasticis deportata , usque hodie in 

Syria permansit : quam ego ipse a parentibus, ex hac luce migrantibus 

mihi traditam iure haereditario usque nunc possedi. 

Haec certa et mar.ifesta ratio est de Imagine sancta Domini Salvatoris, 

qualiter ex Syria in Iudeae partes devenerit. 

De Luca etiam Evangelista constans fama est, quod Christi 

et Yirginis intemeratae Imagines dcpinxerit. Eusebius (a) super 

testimonio martyrii Apostolorum Petri ct Paulli, qualiter a Nerone 

ambo Romae martyrio coronati sunt, introducit quemdam 

Gaium antiquum Scriptorem Christianum , qui tempore Severi 

Imperatoris adversus quemdam nemine Proculum Cataphr'gam 

disputans, hace de monumentis Apostolorum affirmr.t: Ego ha- 

leo trophaea Apostolorum quae ostendam : si enim procedas via regali 

quae ad Vaúcanum ducit, aut Ostknsi, inventes trophaea defixa, quibus 

ex utraque parte statuta, Romana communitur Ecclesia. Quae certe 

trophaea, cum templa quae modo sunt in eorum honorem , post 

haec témpora a Magno Constantino erecta fuerunt, ñeque ante 

esse , vehemens est apparentia , cum haec dicit esse defixa in locis 

(,*) Eustb. Libr. II. Iilst.


cis martyriorum , intcUigendum est, aliqua signa sensibilia eo 

tcmporis fuisse, per quae ad memoriam martyrii tantorum Apostolorum 

quasi excitabantur fideles:quae sive sint Imagines, sive 

non, perinde est, si visibilia sive recordativa erant, et in honore 

habebantur. Lampadius quoque auctor est, Alexandrum Severum 

in Larario suo Christi et Abrahami Effigicm in tanta veneratione 

habuisse , ut matutinis horis ibi rem divinam faceret. 

ítem in vita Beati Sylvestri legitur , quod magno Constantino 

ostenderit Imagines Pctri et Paulli, ut ex illarum conspectione 

comprobaret, an visio sibi revelata vera esset, nccne. 

Tritissimum etiam ómnibus est quod narrat Eusebius (a) de 

Statua illa Salvatoris apud Caesaream Philippi aere fusa , habitu 

viri vestita , et dexteram statuae mulieris iuxta positae porrigenti, 

ad cuius pedes herba quaedam nascebatur, quae cum exorta 

cresceret usque ad fimbriam vestis Statuae ; mira virtute (si herba 

tune contingeretur) omnes morbos depellebat. Quae quidem 

Statua in tanto honore priscis illis temporibus fuit habita , ut impius 

Iulianus illo in loco, statuam suam collocaret, ut hac saltem 

occasione adorari videretur a Christianis, teste Socrate, uno 

ex auctoribus Tripartitae, cuius verba sunt: Cum agnovisset Iulia 

nus in Caesarea Philippi Civitate Phoenicae, quam Pancada vocabant, 

insigne Christi esse Simulachrum , quod mulier illa sanguinis liberata 

prqfluvio constituerat; eo deposito , suam ibi statuam collocavit, quae 

violento igne de Coelo cadente área pectus eius divisa est, et caput cum 

cervice una parte deiectum , rellqua pars hactenus superfuit, et fulmi- 

nis indicium reservavit. Statuam vero Christi quídam Pagani trahentes 

confregerunt, postea vero Christiani frustra colligentes, in Ecclesiam 

recondideiwit, ubi hactenus reservantur. Hos honores antiqua Ecclesia 

deferebat Iesu Christi Imagini. 

Tom. II. K Ge- 

( E u s c b . Libr. VII.


Genadius quoque Constantinopolitanus Patriarcha , vir sanctns, 

et miraculorum patrator, qui tempore Leonis Primi Imperatoris 

floruit, tale de sacris Imaginibus reliquit testimonium, 

quod allegatur etiam séptima Synodo, cuhis verba sunt (¿?): Non 

cffendat quemquam quod ante Sanctorum Imagines luminaria et suave 

olentia accenduntur : Simbólicos enim ista Jiunt, non lignis aut la- 

pidibus ipsis, sed in honorem illorum, quibus cum Christo tequies est^ 

et quorum honor ad ipsum recurrit, hoc ipsum attestante sapiente Ba 

silio in haec verba : Qui erga conservos bonos honorem, erga ipsum 

Dominum benevolentiae signa exhibet. Luminaria jidei lumen ; odoramenta 

boni operis imitationem dcsignant. Scribit etiam de hoc 

Sancto Nicephorus Historiographus, quod cum quídam pictor 

vellet Christum ad similitudinem Iovis depingere , arefacta est 

manus eius, quem post peccatum confessum oratione sua súbito 

sanavit Genadius. 

Cum hac pía opinione usque ad haec témpora religiose et 

utiliter in templis admittebantur et venerabantur sacrae Imagines 

: quousque Zenonis tempore (*) , qui praefato Leoni in 

Imperio successit, surrexit quídam (ut idem Nicephorus refert) 

Xenaias nomine, fortuna servus, natione Persa , secta gentilis, 

et minime baptizatus, qui dominum suum fugiens, Villas quae 

circa Anticchiam sunt, simulans se Christianum , a fide retrahebat; 

et inter alia corrupta dogmata quae disseminabat, Domini 

et Sanctorum dicebat non recipiendas esse Imagines: quem damnatus-Petrus 

Gnapheus Patripassianus, qui per violentiam eo 

tempore sedem Antiochiae tenebat, non solum recepit, sed ipsum 

Hierapoleos Episcopum ordinavit; et cum ipsum minime baptizatum 

esse didicisset, aiebat blasphemus ille : Sufficit pro Bapti- 

smo 

(a) Genad. cit. a Synod.VII. Gen. de ímaglnibus existimado. Petrus Gna- 

(*) Unde coepit in Ecclesia falsa pheus.


smo consecratio. Hic ergo Episcopus indigne creatus et contra 

ordinem Ecclesiae constitutus, quae Neophytum inhibet Episcopum 

fieri , hoc dogma Iudaicum et Sarraccnicum per totum fere 

Orientem disseminavit. Cum vero eo tempore Impera tores, 

qui Constantinopoli agebant, tam in fide quam in obedientia 

Romani Pontificis fuissent instabiles (nam etConcilium Chalcedonense 

multi eorum non receperunt) multum invaluit haec pestis, 

levitate Imperatorum ad eam ultro accedente. Ab hoc ergo 

perdito homine Luciferiana Haeresis ortum habuit; mansitque 

dogma istud absque hoc quod Ecclesia suum interponeret iudicium 

usque ad témpora Gregorii Magni, qui Mauritium Imaginum 

adversarium monuit et corripuit. 

Sed non multo post coacta est VI. Synodus Constantinopolitana 

tempore Agathonis, in qua Monothelitae et Feliciani sunt damnati 

erga usum et receptionem Imaginum, quam negabant, dum 

imperaret Constantinus Pogonatus et Iustinianus Secundus, filius 

eius. Haius enim tempore peracta fuit sexta Synodus, qui in atrio 

S. Sophiae Constantinopoli Imagines depingere fecit. Damnatione.n 

huius Synodi in forma non legi , sed approbationem Imaginum 

tam quoad retentionem, quam quoad venerationem, bene 

legi. Tria testimonia de hac re sunt, quorum dúo satis trita 

et communia,et ab omni Ecclesia approbata sunt. Gratianus de 

Consccratione , distinctione III. ex VIL Synodo illa generalissima 

sic reiert (a): Vmerabiies Imagines Christiani non Déos appellant, 

ñeque serviunt eis ut Diis, ñeque spem salutis ponunt in eis, ñeque 

ab eis expectant futurum iudicium , sed ad memoriam et recordationem 

fñmitivorum veneíantuv eas et adorant: sed non serviunt eis cultu di- 

vino , nec alicui creaturae. 

(a) De Consecrat. Dlst. III. Can. XXVIII. 

Kz Se*


Secundum Canonem citat séptima Synodus, qui sic habet (a): 

In quibusdam venerandarum Imaginum picturis Agnus dígito Praecur- 

soris indicatus, qui in typum gratiae est assumptus , verum illum no 

lis per legem praesignificatum Agnum Iesum Christum indicat. Veteres 

igitur typos et umlras veluti veritatis symbola et praefigurañones Ecclesiae 

naditas ampielantes, gratiam et veritatem veneramur. Quid 

magis catholicum dici potest atque syncerum? Hic nihil superstitionis, 

nihil idolomaniae est. 

Tertius Canon expressus est in hisRegulis, quae nomine huius 

Sanctae Synodi graeco idiomate scriptae deferuntur , et penes 

me integrae sunt: hoc modo de veneratione signi Crucis decern't 

(b) : Cum Crux quae vitam reddidit, demonstret illud nobis sa- 

lutare; omne nos studium adhibere oportet, ut dignus honor tribuatur 

MU, per quam liberad sumus a veteri delicio, adorationem illi tu 

llientes. Crucis figuras in pavimento al aliquibus extructas, deleri 

omnino iulemus , ne conculcadone ambulantium tropheum nostrae vi- 

ctoriae contumelia afficiatur : qui igitur in posterum Crucis figuram in 

pavimento struxerint, diffinimus excommunicandos. Omnium autem 

crudelissime in Imagines saevitum est, quo tempore Leo Tertius 

imperium tenuit, qui praeter impietatem, quam á praecedentibus 

Imperatoribus contraxerat, tanta illi fuit cum Mahumetanis 

. necessitudo, ut pene ad deserendum Christianismum persuaderetur 

, Gisidiumque Principem Arabum in arctissima amicitia habuerit, 

á quo persuasus est, ut in Imagines saeviret, et in veneratores 

earum crudeliter animadverteret. Sarraceni enim a erassis 

Iudaeis cortici litterae nimium adhaerentibus hoc acceperunt, 

ut in universum damnent omnes Imagines, putantes se ob id so- 

lum, 

(a) Apud Gratian. De Consecr. (£) Canon LXXIII. de Crucis ve- 

Dist. III. Can. XXIX. neratione.


lum, magnum Deo obsequium praestare : quasi nos divinos honores 

Imaginibus tribuamus. 

Tune Imperatorem Gregorius Tertius monuit, ut ab insania 

hac desisteret : qui cum contumax esset coacta Synodo Romae 

93. Episcoporum, usum Imaginum et venerationem earum 

approbavit, et contrarium sentientes anathemate damnavit anno 

Christi septingentésimo tricésimo tertio. Leone vero Imperatore 

c medio sublato , successit filius eius Constantinus, patre 

longe deterior, qui sacras litteras combussit, et nomen Mariae 

Virginis iussit auferri, et in Sanctorum Imagines bárbaro quodam 

ímpetu desaeviit, et multa alia abominanda fecit , quae 

non opus est recensere. Ad ultimum sine poenitentia pessimam 

vitam finiens , ad inferos descendit. Reliquit iste filium Leonem 

Quartum, Imperii et impietatis avitae haeredem : modestior tamen 

forte effectus est propter pietatem Hirenae uxoris suae, quae 

post ipsum maritum defunctum una cum filio suo Constantino 

VI. Imperium tenens , Generalem Synodum interveniente Adriani 

Papae consensu in Nicaea coegit, quae et séptima Synodus 

dicta est : ubi tertio iam et ultimo error de non recipiendis 

Imaginibus communi utriusque Ecclesiae consensu damnatur 

et exploditur: ubi praeter Sanctorum Patrum auctoritates, quas 

Sancta Synodus in confirmationem veritatis adduxit, calculum 

et magisterium suum Synodus ipsa unanimiter apposuit, tam circa 

receptionem earum , quam venerationem , et librorum etiam, 

qui in favorem errorís scripti erant, abolitionem. 

Damnatio sic habet (*) : Oportet nos, Ecclesiasticas Tradiciones 

sive saipto , sive consuetudine in Ecclesia retentas, guarura de nume 

ro est Imaginum effiguratio , quibus in hoc utimur, ut recordemur et 

affectu ampUctamur res significatas, unanimiter et inviolabiliter obser- 

va- 

— —— - 

(*) DuiLUtio Iconomacorum.

78 TERTIA PAR.S 

vare , quodque huiusmodi lmaginibus honor debeat exhiben : non qui* 

dem ille qui Deo debetur, quem latriam appellant, solique Creatori a 

creaturis ómnibus debet exhiben , sed tantum is, qui in recordatione; 

quemadmodum et typo reverendae et vivificantis Crucis, et Sanctis Evan* 

geliis , et reliquis sacris oblationibus, suffitus facimus, luminaria re* 

verenter accendimus, prout veteribus pie hoc in consuetudine fuit: sit 

enim Sanctorum nostrorum Patrum putamus obtinere disciplinam , et 

Traditionem Catholicae Ecclesiae , quae a finibus usque ad fines Evan* 

gelium suscepit. Haec Synodus. 

Specialius autem ¡n séptima actione de his Imaginibus hoc modo 

instituí tur : Venerandas Imagines ex quavis materia commode pa 

ratas , et in Templis sanctis collocandas, habendasque, tum in parie* 

tibus ac tabulis, tum aedibus pñvatis, máxime Imaginem Domini nostri 

lesu Christi, et Deiparae Virginis, venerandorumque Angelorum et 

omnium deinde Sanctorum, quos scilicet per hanc Imaginum pictarum 

inspectionem omnes si contemplentur, ad prototyporum memoriam et re* 

cordationem et desiderium veniant, illisque salutationem honorariamqut 

orationem exhibeant: non vercm latriam , quae solum d'uinae natural 

competit, sed quemadmodum typo venerandae Crucis , et Sanctis Evan* 

geliis, et reliquis oblationibus, suffitus et luminaria reverenter accen 

dimus ex Traditione veterum. 

Ad ultimum damnat quotqnot ausi fuerint contrarium sentire 

aut docere, aut more impiorum Haereticorum Ecclesiasticas 

Traditiones contemnere, aut novam quamdam vaniloqucntiam 

inducere , aut quidquam de consecratis Ecclesiae ad cultum 

aut ad recordationem Dei, qualia sunt Crux ct Imagines, et veraces 

Sanctorum Reliquiae , abiicere, denique illos qui sacra tis 

Deo rebus tamquam vilibus et profanis utuntur : ubi etiam per 

Sanctos illos Patrcs concluditur, quod a tempore Apostolorum 

usque ad magnum Constantinum mos erat in Oratoriis Imagines


nes depíngere. De libris vero contra usum Imaginum descríptis, 

hoc modo disponit praefata Synodus Canone nono. 

Omnes pueriles nugas, et insanas dcbacchationes, falsas scilicetscñ- 

pturas, con tra venerandas Imagines compositas, oportet adferri in do* 

mum Ep iscopi Constantinopolitani, ut cum ceteris haereticis libris re- 

ponantur: Si quis vero haec occultasse deprehendatur , si Episcopus et 

Presbyter vel Diaconus fuerit, dcponatur : si autem Laicus aut Mona* 

chas, excommunicetur. Eadem fere decernuntur in Franconiana Synodo 

hac etiam tempcstate coacta contra Felicianam haeresim. 

Acta sunt hace tempore Caroli Magni Imperatoris, cuius Synodi 

determinationem Universalis Ecclesia venerabiliter recepit, et 

modo etiam tenet, exceptis nonnullis cervicosis Haereticis, quibus 

proprius sensus semper placuit. 

Unde manifesté habes, imaginum usum et venerationem a tempore 

Apostolorum usitatum fuisse in Ecclesia universaliter; parvipendium 

autem earum a perdítis et infamibus hominibus post 

quingentos annos quam Ecclesia plantata est, subortum fuisse. 

Et re vera si pie et sincere cultus earum et veneratio fiat, sancta 

est et utilis huiusmodi institutio, quam et Traditio Apostólica 

introduxit, et usus universalis Ecclesiae affírmavit, accedente 

consensu percelebrium et Generalium Synodorum tam in Oricnte 

quam in Occidente. Id quod ipsa ratio etiam naturalis dictat: 

nam cum imagines naturaliter repraesentent Christum , Sanctos 

et trophaea eorum, et ex similitudine naturali, quam ad res 

repraesentatas habent , ad ipsas res quas repraesentant videantur 

pertinere , et aliquid eorum esse : igitur si Sancti Dei iure venerantur 

a nobis, eadem ratione et res quae ad eos pertinent veneran 

debent, modo unicuique reí pro sua dignitate servato. Veneramur 

enim impulsu quodam naturac ducti Regum ct Imperatorum, 

parentum et valde dilectorum imagines, propter natura-


ralem similitud inem , quam ad eos quos repraesentant, habent.; 

Adde quod ea ratione qua simplices docent, et tardos et obliviosos 

excitant, valde útiles nobis sunt. Ob idque pretiosae nobis 

esse debent, honorifice eas tractando, in sublimibus lucís et 

honestis reponendo, et in earum praesentia eas et res quas repraesentant 

venerando, tamquam signa eficacia a Sanctis Patribus ad 

huius rei finem salubriter instituta. Itaque triplici nomine, meo 

quidem iudicio, eis debetur honor : Primo, quia repraesentant: 

deinde quia a maioribus ad hoc ut signa instituta sunt. Quam ob 

caussam etsi homines et rationales creaturae imagines Dei sint, 

adoran non debent hac sola ratione, quia non sunt nobis a Deo 

proposita, ut signa recordationis et reverentiae. Tertio, quia valde 

útiles nobis sunt. 

Decretum vero illud Illiberitanae Synodi, quo videtur prohibere 

(a) , ne imagines in Ecclesia depingantur : non arguit illo 

tempore imagines fuisse reiectas, quin potius ex ea constat 

tune fuisse in usu, sed tantum caveri videtur, ne in parietibus 

Ecclesiae indecenter depingantur: cito enim huiusmodi imagines 

sic depictae venustatem perdunt, et formam vel partem formae 

facile amittunt, et vix bene depingi possunt, ita ut plerumque 

irrisio sit transeuntibus, quod ad rem sanctam repraesentandam 

institutum est. Assignans enim caussam Concilium suae determinationis 

dicit: Ne quod colitur et adoratur, in parietibus depingatur. 

Vel si imagines in totum haec Synodus prohibuit, potuit 

fieri, ut gratia evitandi alicuius magni scandali hoc effecerit; 

sicut legimus fecisse Ezechiam Regem (b), cum serpentem 

illum aeneum confregit, quia illi honores divinos tribuebat Iudaicus 

populus; ne scilicet putarent infirmi aliqui, adorationem Deo 

debitam imaginibus tribuí : quod fieri potuit, cum eo tempo- 

j 

(a) Canon. XXVI. (¿) IV. Reg. VIH. 4. 

re


re non fyerat hic articulus ab Ecclesia declaratus, tempore enim 

Constantini magni Synodus ista coacta fuit, quae satis arguit illo 

tempore imagines templorum fuisse in usu. 

Ad hunc modum interpretan debet id quod de D. Epiphanio 

dicitur, quod imaginem in velo pendentem (cum venisset 

Abethel ad villam quae dicitur Anablatha) sciderit, eamque ut 

mortuus involveretur dederit; quia forte, ut adoraretur, eam ibi 

positam esse putarit. Nonnullos libros huius Doctoris allegarunt 

Iconomachi in séptima Synodo: sed testimoniis patentibus comprobatum 

est illos esse falsos et adulterinos, et nomine Epiphanii 

ab Iconomachis obtrusos. 

Quo íit, ut magno intervallo distet Ecclesiae doctrina ab instituto 

gentilitatis in veneratione imaginum : coeca enim gentilitas 

divinos honores tribuebat suis idolis , putans aliquid numinis 

eis inesse, eo quod daemon plerumque in ipsis dabat responsa. 

ítem verorum Deorum putabat imagines illas esse, cum 

cssent falsorum ; nos autem nihil numinis tribuimus imagini, ñeque 

ei divinos honores damus, nec falsa numina aut heroas adoramus 

per illas; sed veras res, et ad mcmoriam , quam imaginum 

praesentia in nobis excitat , rem praesentatam ultimo adoramus 

et veneramur; nec in hoc est aliquod periculum , sed magna 

, ut dixi, utilitas. Quod vero in nonnullis templis Dei Patris 

aut Spiritus Sancti, aut rerum aliarum spiritualium imagines 

depingantur , ut Sanctorum Angelorum ; certe quantum ad duas 

saltem personas attinet, et máxime Patrem , non admodum probo 

picturas, sicut nec et Damascenus probat : dicit enim Libro 

quarto capite octavo : Quod impktas est figurare quod divinum 

est, quia praeur hoc quod res simplicissima et spiritua/is imagine ex* 

primi non potest , próxima occasio est inducendi erro rem in menú- 

bus simplicium , quo putent Deum Patrem corporeum esse, aut pro- 

Tom. II. L pter

g 2 TERTIA PARS 

pter caniciei habhudinem vetustate caducum. De Angelorum vero 

picturis non est tantum periculi , qui licet non sint corporei 

, ut possit per imagincm eorum substantia cognosci ; proprietates 

tamen eorum explican possunt quodammodo per 

picturas : per puerilem vultum intelligimus innocentiam ; per 

venustatem vultus decorem et perfectionem , quibus a Deo dotati 

sunt ; per alas agilitatem eorum indicibilem imagines eorum 

repraesentant. 

Monstravimus crgo iam non solum , quod imaginum usus sit 

laudabilis , sed quod etiam venerari debeant, tam Traditionis 

antiquitate, quam totius Ecclesiae et Sanctorum Patrum consensu. 

Atque haec sunt quae circa Imagines quilibet Christianus 

oportet ut teneat, qui non vult cum Feliciano et barbaris Iconomachis 

damnari : nec amplius per Ecclesiae magisterium, cui 

refragari minime licet, ostendi potest. 

§. VIL -',4 

Restat ut videamus quali honore Sacrae Imagines venerandae sunt. 

OMnes fere Scholastici in hoc sunt, quod Imago Christi et 

Sanctorum adoran debent eadem adoratione qua et res 

quae repraesentantur. Ideo Imagini Christi et signo Crucis sanctissimo, 

in eo quod Christum repraesentant, latriac adorationem 

illis dcberi affirmant. Unde dicunt ex Aristotele, quod dúplex 

potest esse motus animae in imaginem : prior, quo in ipsam 

imagine m fertur in quantum est quaedam res absolute considérala 

, ut^nita lignum , aes, aut lapis: alter est motus in ipsam imaginem 

ea ratione qua repraesentativa est. ínter quos motus hanc 

ponunt differentiam : quia prior ducit in imaginem , et sistit in 

ea: alter vero una cum imagine ad rem tendit repraesentatam, 

ct codem motu cognoscitur etiam ipsa imago: ex qua partitio- 

ne

DE IMAGINIBUS. 83 

ne ex parte cognitionis descendunt ad aliam quae ad propositum 

videtur faceré, dicentes : Quod si consideremus Imaginem 

Christi vel Sanctorum prout sunt quaedam res absolutae, tune 

nulla reverentia debet eis exhiben, quia reverentia rationali creaturae 

tantum debetur: sed si consideremus Imaginem Christi vel 

Sanctorum , ut repraesentativa est, sic debetur illis reverentia et 

adoratio , quae et ipsis rebus quas repraesentant, debetur : cuius 

doctrinae , nullum (quod ego viderim ) arTerunt validum fundamentum 

, quod possit fideles ad id quod docent, obligare: 

nam ñeque Scripturam , ñeque Traditionem Ecclesiae, ñeque communem 

sensum Sanctorum , ñeque Concilii generalis determinationem 

aliquam , nec etiam rationem qua hoc efíicaciter suaderi 

possit, adducunt. 

Porro, quod ad similitudinem attinet, unde hac doctrina videtur 

deduci, ctsi verum sit dupliciter posse a nobis cognosci imaginem 

aliquam, aut absoluta quadam ratione, aut in ordine ad rem 

repraesentatam;res tamen repraesentata non cognoscitur eadem notitia 

, qua cognoscitur ipsa imago in ordine ad rem repraesentatam, 

quod faceret pro ipsis, quam vis multum in hac re discrutietur 

Ariminensis ille acerimus disputator in suo secundo Sententiarum 

: nec enim est maior connexio ínter signum et rem signatam, 

quam est ínter patrem et rilium , quae proprie relativa 

et ad aliquid dicuntur, et mutuo etiam se repraesentant, tum 

naturali similitudine, tum etiam sicut effectus caussam , et caussa 

effectum: constat autem quod cognitione illa qua filium agnosco 

ea ratione qua filius est, non cognosco simul huius fllii patrem 

, alias quomodo salvaretur relativa oppositio, et definidonum 

correlativorum diversitas ? sed mediante alia notitia, quae 

simul cum ista gignitur, patrem agnosco, ob idque Aristóteles 

dixit, relativa esse simul natura , et ad mutuam etiam dici con- 

Lz cer-


certantiam. Non enim video qua ratione dici possifc, quod única 

et particulari cognitione cognoscantur multa , et non per modum 

unius, ut rectc etiam D. Thomas docet. Quare sicut hic 

non est una cognitio, qua fertur anima in ea , quae sunt mutuo 

correlativa, ita nec una erit cognitio , qua cognoscitur imago, in 

eo quod imago, et res imaginata , quamvis simul cum cognitione 

imaginis, quatenus imago est, sit cognitio rei quam repraesentat. 

Aristóteles autem solum dicit duplicem esse cognitionem imaginis, 

quod a nemine negatur : aliud tamen ubi dixerit non vidi, 

etsi totum Aristotelem legi. Quare nihil concludunt illa similitudine. 

Et quamvis res ita se haberet , quod eadem cognitione 

feramur in imaginem, et rem imaginatam , non inde concluditur 

idem fieri posse in adoratione et veneratione : est enim 

máxima dissimilitudo ínter hoc et illud : nam imagíni in eo quod 

imago est, non repugnat, quod eadem cognitione cognoscatur, 

qua cognoscitur res repraesentata : pugnare autem videtur cum 

imagine etiam in quantum imago est, ut eadem reverentia revereatur, 

qua res cuius est imago; cum imago illa in eo quod 

imago non excedat limites insensibilis creaturae, cui ut Doctores 

isti recte concedunt, reverentia minime debetur. Imago igitur 

in quantum repraesentat, cum naturam non mutet, nec accederé 

possit ad latitudinem rationalis creaturae, consequitur ex 

his quae ipsimet docent, reverentiam quae rei imaginatae debetur, 

imagini non posse convenire. 

Dicent fortasse , numquid purpura Regís, paludamentum Impcratorium 

, quibus induitur Imperator, non venerantur eadem 

veneratione cum ipso? Fateor. Ob id est, quod único actu reverentiae 

totus ipse Imperator indutus veneratur, a quo vestes 

minime separantur, sicut ñeque alia quae per modum habitus 

et


ct dispositionis ipsum circumstant, et cum eo quodammodo unum 

faciunt. Ceterum si purpura ab eo separetur , quamvis ab aliquo 

cognoscatur ut Regis purpura, non opus est ut eadem veneratione 

tune veneretur, qua ipse Imperator: imago autem Imperatoris 

non facit unum cum ipso Imperatorc substantialiter nec 

accidentaliter, ideo non est similitudo ínter imaginem et purpuram 

qua indutus est Imperator , nec alíquis umquam vidit, 

nisi Tyranni alicuius forte coactione interveniente , quod eadem 

veneratione veneretur imago ipsius, qua ipse Rex aut Imperator 

: licet minime negandum sit aliquem honorem iilius imagini 

deber i. 

Recte hoc declarat Augustinus de Verbis Domini, loquens 

de adoratione, quae Humanitati Christi debetur (a) : Perfectain 

(inquit) in Christo Humanitatem propurea adoro , quod a Dlv'mi- 

tate suscepta atque unita Deitati est, ut non aiium atque alium , sed 

unum, eundemque Deum et hominem Dei filium esse confíteor. Et paucis 

interpositls circa finem subiungit: Cum Rex purpura fuerit in 

dutus , periculum mortis incurrit, si eam simul cum Rege adorare contempserit. 

Iam vides Augustinum non ob aliam caussam Humanitatem 

Christi per latriam adorare, nisi quia unita Yerbo est in 

unitate suppositi, cui vera adoratio latriae debetur, eo modo 

quo purpura adoratur simul cum Rege purpurato : id quod Cyrillus, 

Damascenus , Ephesina Synodus, et tota Ecclesia confitctur.Si 

igitur Humanitas Christi a Yerbo esset separata, nec Augustinus, 

nec aliquis Scholasticorum concederet , nec concessit, 

deberé adorari eadem adoratione, qua Yerbum : Et hoc non ob 

aliud , nisi quia non faceret tune quodammodo unum cum ipso 

Yerbo. Ergo cum imago multo minus faciat unum cum re imaginata, 

non videtur quod eadem adoratione adorari possit cum 

ea. 

(«) Augustin. Homil. LVIII.


ea. Addc quod cum adoratio recognitionem includat, qua recte 

existimamus de re, quam adoramus: impossibile est quod eadem 

existimado conveniat imagini, ut signum est, et rei cuius 

est imago : cum illa mortua quaedam res sit, haec vero viva et 

rationalis. Quomodo ergo potest esse una adoratio? Praeterea videtur 

mihi doctrina Sanctorum et Sanctarum Synodorum generalium 

huic assertioni adversan. 

Augustinus Epístola ad Ianuarium (a) : In primo, inquit, Dd 

pracccpto prohibetur coli aliqua in figmentis hominum Dei similitu- 

do : non quia. non habet Imaginem Deus , sed quia nulla Imago eius 

coli debet, ni si in illa quae hoc est quod ipse. Hic aperte prohibet 

Augustinus latriae cultum ab Imaginibus : non ea ratione 

qua res naturales quaedam sunt, puta lignum aut lapis, 

nam non opus erat, ut de hoc moneret nos Augustinus: 

sed loquitur de illis, ea ratione, qua nobis repraesentant: qui Libro 

primo quoque de Trinítate capite sexto, idololatras appellat 

qui simulachris cam servitutcm exhibent, quae dcbetur Deo. Nec 

ignorabat Augustinus paucos aut millos esse ínter gentes, qui materias 

idolorum sic sculptas Déos aut Deum esse putarent: sed 

ob id videtur eos damnare, quod honores divinos simulachris 

tribuerint, ea ratione qua Deum repraesentabant : multa enim 

idola erant, in quibus nec daemon aliquis respondebat: sed tantum 

benefactorem Deum repraesentabant: sed ñeque omnia quae 

gentes colcbant, falsum Deum significabant. Erat enim ara Athenis 

ignoto Deo erecta {b). Praeteriens, inquit Paullus, Athenienr 

sibus simulachra vestra inveni, et aram in qua scriptum erat ignoto Deo. 

Quarecum haec inhibebat Augustinus, sequitur veritas nostri propositi. 

(a) Augustin. Epist. CXIX. (i) Actor. XVII. aj. 

Quod


Quod autem haec sit intentio Augustini, patet ex his quae in 

Psalmumcentesimum decimum tertium exponens illum locum : Si* 

mulachra gentium argentum et aurum, ubi tam eos qui Simulachra 

Déos putabant, quam eos qui in Simulachris aliquod numen divinum 

latere putabant, et omnes etiam qui per corporalem effigiem 

Deum adorabant, damnare videtur. Kelinquo dúo membra, 

quia ad nostrum propositum minime sunt, eo quod nenio recte 

¡nstitutus Christianus Imagines adorat, putans illas Déos esse, ñeque 

in ipsis latere aliquod numen existimat. Ad tertium membrum 

venio. Videntur (inquit) sibi purgatioris esse religionis, qui 

dicunt, nec Simulachrum, nec Daemonium coló, sed per effigiem 

corporalem eius rei signum intueor , quam colere debeo. Et palillo 

inferius : Quis autem adorat vel orat, intuens Simulachrum, qui 

non sic afficiatur , ut ab eo se audiri putet, ac ab eo sibi praestari 

quod desiderat speret ? Contra hunc adfectum , quo humana et 

carnalis infirmitas facile capi potest, cantat Scriptura : Simulachra. 

gentium argentum et aurum, &c. 

Certe haud dissimile , imo forte maius scandalum infirmis paratur, 

qui has distinctiones prorsus ignorant, nec possunt nisi 

errando intelligere (ut ego ipse in multis simplicibus experimento 

deprehendi, cum ab eis sciscitarer , quid de hac re sentirent) 

in eo quod dicitur eadem adoratione adorandam esse imaginem, 

qua et rem cuius est. Nam cum videant, Simulachrum operóse 

sculptum, affabre expolitum, in eminenti loco templi positum 

, ipsumque a multitudine veneratum , et super haec audiant, 

quod eodem honore debeat honorari quo et res cuius est, colitur: 

certe in multis simplicibus periculosissimus erroris affectus 

facile potest adgenerari, quo putent aliquid numinis latere in Imagine 

, sic quoque rei repraesentatae tum nomen , tum gloriam, 

ad


ad imaginem facile possunt transferre : quod máxime periculosum 

esse iudico. 

Gregorius quoque Magnus scribens ad illum Massiliensem 

piscopum, quem antea mérito correxerat de temeraria confractione 

Imaginum, hoc tantum sacratis Imaginibus tribuit, quod 

per eas repraesentatorum recordamur, illasque veneramur , et ante 

illas rem rcpraesentatam, adoramus. Haec sunt Grcgorii verba: 

Imagines, quas tibi dirigencias per Dulcidium Diaconum rogasti, misimus 

(miscrat autem ad eum Iesu Christi et Apostolorum Petri et Paulli 

Imagines) unde va/de nobis tita postulado placuit, quia illum to* 

to cor de diligis, cuius Imaginem prae oculis habere desideras. Et paullo 

post : Scio quidem quod Imaginem Salvatoris non ¡deo peds , ut 

quasi Deum colas; sed ut per recordadonem in eius amore recáleseos: 

et nos quidem non quasi ante Divinitatem, ante illam prosternimur; seí 

illum adoramus, quim per Imaginem aut natum , aut passum, et in 

throno sedentem recordamur. 

Obsecro, ignorabat ne Gregorius Episcopum illum materiam 

illarum Imaginum non deberé adorare? Non hoc putari poterat 

de homine , qui in ipsas Imagines non multo ante desaevierat; 

ergo ab ipsis Imaginibus quatenus Imagines sunt, et ut nos ducunt 

in cognitionem rerum quas signiíicant , adorationem quae 

Deo debetur, prorsus adimit. Nec iuvat quod dicunt illa adoratione 

non deberé sisti in ipsam Imaginem, sed in rem quam 

repraesentat: nam ego quaero ab eis, actio ista adorationis cum 

sit única ( de propria adoratione loquor ) terminatur ne ad Imaginem 

partialiter , ita ut ipsam simul cum Deo habeat pro obiecto 

(quod dicunt) terminativo nec ne ? si in ipsam partialiter 

tendit adoratio, quid refert quod postea honor iste ad Deum 

tándem referatur, cum iam creaturae partialiter honorem divinum


nuni impenderis; quod Gregorius et omnes Sancti, et adhuc ipsa 

ratio ncgat. Si autem vellent dicere, quod ipsa actio adorationis, 

procedat ab imagine tamquam ab obiccto motivo, et non terminativo 

, quae tamquam signum ab Ecclesia ad hoc impositum invitat, 

ut in praesentia ipsius adorem aut vcncrcr rem quam rcpraesentat; 

hoc plañe non est eadcm veneratione adorare Imaginem 

et rem imaginatam , quod ipsi videntur docere , sed simul 

venerando quodammodo Imaginem, formando cognitioncm 

illius rei, quam repraesentat, veré et proprie rem repraesentatam 

vencrari aut adorare, longe tamen alia veneratione: et ad hunc 

sensum trahi debcnt verba quae sequuntur in praefata Epístola 

Gregorii. Dicit enim loquens de Christi Imagine: Dum nobis ipsa 

pictura quasi Saiptwa ad memoriam Filium reducto, animum nostrum 

aut per resurrectionem laetijicat, aut per passionem demulcet: et si ge- 

nu/Iexi nomines coram aliqua Imagine aut triumphaíi signo Sanctae Cru 

cis precantur, non Lignum hoc sive lapidem adorant jlguraíum. Atiende 

verba. Non peimitt'.t Gregorius, ut ipsa Imago ea ratione 

qua ducit nos in cognitionem rei repraesentatae adoretur : Sed 

( inquit) summum Deum colunt, et quem sensibus perspicere non va- 

lent, Imaginem ex instituto illum referentem venerantur et adorant, 

non in illa sisantes , sed adoratlonem ad repraesentatum transferentes. 

Q rae verba, utdixi, temperanda sunt in intcllectum praecedentium 

verborum. 

Damascenus etiam in hac sententia est (a), ut adoratio Imaginis 

ad prototypon exemplar Imaginisque veritatem transferatur. 

Et nota benequod necin his verbis, nec in verbisVI. Synodi licet 

dicantur adorari et venerari deberé Imagines ad memoriam primitivorum 

, non tamen dicunt quod eadem adoratione debent 

adoran , qua et res, sed diversis, ut et nos fatemur , extenden- 

Tom.lL M do 

(a) Dimascen. Lib. IV. cap. xa.

go TERTIA PARS 

do nomcn adorationis ad venerationem. Adde quod in determinatione 

Synodi VII. in qua haec materia ad unguem agitata 

est, nihil refertur de hac adoratione; imo dicitur, quod figuratis 

Imaginibus utimur , ut recordcmur et affectu amplecramur 

res significa tas: et addit, loquens de ómnibus Imaginibus , qualis 

honor eis debeat exhiberi : Non quidem , inquit, veram latriam y 

quae solí dlvinae naturae competit ; sed quemadmodum typo venerandae 

Crucis et Sanctis Evangeliis. Constat autem Sanctis Evangeliis, 

quamquam ad vivum totam Trinitatem per auditum et per visum 

quodammodo repraesentant, adorationem latriae minime deberi, 

qua etipse Deus qui repraesentatur solet adorari. Quare nec 

ulli Imagini taliter, ut ad eam partialiter terminetur adoratio. Adde 

quod nec Sacramcntum Baptismi, quod Spiritus Sancti praesentiam 

ex institutione divina designat, et quodammodo ipsum 

in anima baptizati praesentem facit, nemo umquam adoravit hac 

adoratione. Visuntur quoque Venetiis in Aede áurea vetusta carmina 

ex Graeco in Latinum translata, quibus colcndi Imaginem 

Christi formam séptima haec Synodus complexa est, ubi totus cultus 

transfertur in ipsum Christum repraesentatum per Imaginem. 

Carmina sic habent: 

Nam Deus est quod imago docet, sed non Deus ipsa. 

Hanc videas, sed mente colas, quod cemis in ipsa. 

Quare Synodus negavit hanc adorationem Imaginibus in universurri 

deberi. 

Rursus si eadem adoratione adorari dcbet imago qua res ipsa, 

sequitur quoj eadem ratione vovere et sacrificare possemus Imagina 

Christi una cum Christo : non enim pugnat magis adorare 

adoratione latriae Imaginem , quam Imagini sacrificare, cum haec 

sit etiam pars latriae: at nemo dixit umquam , nec dici posset, 

sine blasphcmia , cum Deo sacrifico coram Imagine Dei , me 

etiam


etiam codem sacrificio Imagini sacrificare: quare nec aliud videtur 

mihi dici deberé. Scio aliquem bonum sensum posse admittere 

illa verba; sed quia res eiusmodi est, quod si parum deflectatur 

a recto veritatis tramite in huiusmodi adorationibus, incurrí 

potest non leve conscícntiae periculum saltem in idiotis et 

simplicibus, qui ista audiunt, et minime distinguere sciunt; rectius 

mihi videtur, si absque ullo prorsus offendiculo populus 

doceretar simpliciter , ut Sacras Iimgines veneraretur tum propter 

id quod repraesentant, tum etiam quia signa sunt a maioribus 

ad hoc imposita: et per cas doceatur levare totam intelligentiam 

et affectum ad res quas repraesentant, nullatenus in eís 

sistentes; et quod ín praesentia carum (quae ad hoc in templis 

positae sunt) rem quam repraesentant, adorent aut venerentur. 

Et hoc solum est quod volunt Sacrae Synodi : millo tamen modo 

velim dicere quod eadem adoratione adorarentur, qua et res 

quas significant adorantur , quandoquidhe iudicio 

submitto; nihil in hac re diífinicns, praeterquam quod illa 

sentit et senserit: cuius in hac re et multis alus magnopere 

censuram desidero , nec non Episcoporum diligentiam et vigilantiam, 

cuius munus praecipuum est totis nervis incumberc , ne 

greges sibi commissi inter pietatis pabula, quae sine impietatis 

et superstitionis offendiculo esse debent, mortiferum aliquid deglutiant 

in re praesertim tanti momenti : quod plerumque in huiusmodi 

rebus evenire solet máxime apud Idiotas et simpliecs. 

TRA-


TRADITIO 

De Baptismo parvulorum, 

REcenserí etiam mérito debet inter Dominicas Traditiones dogma 

Catholicum de Baptismo parvulorum ab amentibus 

Anabaptistis nostra tempes-ate reiectum , quod ab Apostolorum 

temporibus in Ecclesia est in usu. Quod cum sitad salutemanimarum 

necessarium, minime putandum est ab Apostolis privato 

spiritu fuisse introductum , sed aut Christo iubente, aut Spiritu 

Sancto specialiter spirante : necessarium enim est Christi beneficium 

et gratiam ad omnes extendí , in quos primi hominis 

maledictio pervenit: alioqui gratia Christi minus pesset in bonum, 

quam primi hominis peccatum in malum : quod Apostolus 

negat: Si enim, inquit (a) , unius delicio mu/ti mortal sunt, 

multo magis gratia Dei et donum unius hominis lesu Christi in 

plures abundabit. Esse autem reos peccati originalis párvulos, 

Scriptura ipsa clamat , cum dicit omnes in Adam peccasse ; et 

quod per unum hominem peccatum in mundum intravit, et per pecca 

tum mors , et ita in omnes homines mors períransiit , in quo omnes 

peccaverunt: et oppositum dicere Pelagianus error est in prima 

illa Ecclesia iam sepuhtus, atque ab ea damnatus. At cum parvuli 

alieno peccato rei sunt, iustitiae et gratiac Dei valde consentancum 

est, ut aliena gratia et mérito lesu Christi per Baptismum 

salventur. 

. Meminit huios dogmatis D. Dionysius Apostolorum discipulus 

in hunc modum (b): Illud quod pveri, qui medum possunt 

intelligere divina, Baptismatis altissimorumque communionis sacrosan- 

ctae 

(*) Rom. V. i j . (¿) Dionys. Eccl. Hier. cap. 7.

DE BAPTISMO PARVULORUM. 93 

ctae signorum participes fiant , videtur quidem prcphanis rationabili- 

ter iriidendum , si auditores minus idóneos Episcopi divina edocent, et 

non intelligentibus Sanctas Traditiones tradunt, et quod adhuc ridicu 

losas est, alii pro ipsis abrenunciant, sanctaque ineunt foedera ' venen 

oportet tuam sanctam prudentiam (loquitur enim cum Timotheo 

ad quem Librum illum misit) errantibus non indignan , et rt- 

Vigióse simal et instrucúonis illorum gratia , cum chántate rationem 

reddere, et illul insuper addere iuxta divinas leges, quo pacto non an 

gustióla omnia nostra scientia circumscribuntur, et plurima ex his quae 

ignoramus caussas habent dignissimas. Verum ea de re ista quoque dici- 

mus , quae Sancti praeceptores nostri ex prístina Traditione edocti ad. 

nos derivaruití., aiunt enim quod est verissimum , infantes si sancta le- 

ge fonnentur ad sacrum provehendos habitum , omni errore liberos, et 

vitae exortes impurae. Si antiqua Traditione visum est Apostolis infantes 

ad Baptismum admitti, quae potest esse ista Traditio, fqua 

illi de hac veritate edocti fuerunt, nisi aut Iesu Christi doctrina 

oretcnus tradita , aut a Spiritu Sancto in primis ipsius Ecclesiae 

diebus revelata ? Certe argumentum hoc convelli non potest. 

Consonat huic Divo vetustissimus Orígenes in Commcntariis 

Epistolae ad Romanos: Ecclesia, inquit, (a) ab Jpostolis Tradi- 

tionem acepit etiam parvulis daré Baptismum : sciebant enim illi, qui 

bus secreta divinorum mysteriorum commissa sunt, quod essent in ómni 

bus genuinae sordes peccati, quae per aquam et spiritum aboleri deberent. 

Ubi vides quod licet Apostoli parvulorum Baptismum Ecclesiae 

tradiderunt, tamen per secretam mysteriorum Traditionem 

Dei ilüs iruiotuisse. 

Cyprianus quoque ad Fidum Episcopum idipsum doret (b): 

Quantum ad caussam infantium peni ¡et, cíes dixisti ínter tertium vel 

seûndum diem quo nati sunt, baptizan non deberé, et considerandam 

(a) Origen, cap. 6. (A) Cypiun. A.ib. UI. EpUt. VIII* 

es-

9 f TERTIA PARS 

esse legem antiquae circumdsionis, ut 'mtra octavum diem eum qui na* 

tus ¿st baptizandum ct sanctificandum non putares, Unge aliud in Con 

cilio nos tro oimibus visura ejt. Ubi omnes iudizavimus nulli homimm na 

to misericordiam Dei et gratiam denegandam. 

D. Athanasius Libro Qjacstionum suarum responsione II. 

filios aparentibus pro eis spondentibus ad Baptismum trahi dicit (a)\ 

quod manifestum indicium est Baptismi parvulorum; pro his enim 

sponsiones fiunt, non pro adultis. 

D. et Magnus Basilius ídem significa t his verbis (b): Ex A- 

dam via monis et interitus, regenerad sumus in Christo , vivimus vita 

ehs, et manemus sic usque ad tempus usus liberi arbitrii. Ubi satis 

aperte párvulos in Christo regenera tos, per Baptismum affirmat, 

non infirmos tantum , sed sanos bene habentes. 

D. Chrysostomus Homilía de Adam et Eva (c): Ideo prae- 

dicat Ecclesia Catholica ubique difusa , deberé párvulos bapdzari pro 

pter origínale peccatum. Et infra : Quia ipsa conceptio sine camis cu- 

piditate non sit: et transgressione peccati venio in origínale cupidita- 

tis, ut Baptismus parvulorum abluat omne peccatum. 

Hieronymus ad Laetam tam necessarium asserit parvulis Baptismum 

, ut parentes astringat peccato, si infantes non baptizentur 

aetate qua contradicere non possunt. Augustinus autem 

tam frequenter inculcat Baptismum parvulorum , ut Libros non 

poenitendos de hac materia ediderit contra Donatstas: ídem confirmante 

Sermone de Paschate , ubi monet susceptores parvulorum 

in Baptismo, ut se agnoscant Fideiussores eorum, quos de 

fonte levaverunt: quod de adultis nequit intelligi , cum illi catechizati 

ad Baptismum veniebant. Et de gratia Christi, ct pec- 

(a) Athanas. cit. loe. 

(¿) Basilius in Expcs. Psalm. I. 

(c) Chrysost. cit. Homil. 

ca-


catorum origine: Sacramenta, inquit (a), Ecclesiae, quae priscae 

Traditionis auctoritate concelebrat, satis indicant párvulos a parta et 

iam recentissimos per gratiam Christi de diaholi servido liberan. Et 

Libro primo de Peccatorum meritis et Remissione, Capite XX. 

Et in duobus Libris ad Marccllinum, de infantibus baptizandis. 

ídem in Epístola decima tertia ad Bonifacium. Et Libro quarto 

, Capite XXIV. contra Donatistas, Traditionem dícit esse ab 

Apostolis usitatam. A quibus nec Bcatus Ambrosius dissentit, 

Libro secundo de Vocatione Gentium, Capite XII. Est etiam 

expressa determinado Synodi Carthagincnsis V. quae Augustino 

vívente celebrata est, quae de Baptismo parvulorum hoc modo 

disserit (b) : Placuit de infantibus quodes 11011 inveniuntur cerdssimi 

testes, qui eos sine dubitadone baptizatos esse testentur , ñeque ipsi 

sint per aetatem idonei de Traditis sibi Sacramends responderé, absque 

ullo scrupulo eos esse bapdzandos. Idipsum confirmantibus Synodo 

tertia Toletana capite quinto , et Milevitana et Gerundensi, 

ubi dicít, quod parvuli eadem die qua infirmi sunt, baptizentur 

: nec non Divo Gregorio respondente ad consulta Augustini 

Anglicí. 

Nec obstat quod parvuli non credant actu, quia illa lex de 

actuali fide tantum exigitur ab adultis, et satis est quod credant 

vel parentes eius , aut eius sponsores, vel Ecclesia. Secundum 

videtur approbare Augustinus de libero arbitrio {¿) : Satis pie re- 

cteque credkur prodesse párvulo fides eorum, a quibus consecra/idus offertur. 

Et quam vis sponsores non habuisset , nec posset nisi ab 

haeretico et infideli ( ritu tamen Ecclesiae servato) parvulus baptizan 

, prodesse párvulo in casu illo posset fides parentum vel 

Ecclesiae. Fidem namque alienam prodesse aliquando Dominus 

si- 

(a) Augustin. Lib. II. de Gratia (¿) Synod. V. Carth. 

ChnsU cap. 40. ( c) Augustin. Lib. III. cit.


significavit apud Lucam , cum sanare vellet illum paralyticum, 

qui per tectum demittebatur in grabato , ubi teste Luca, cum 

vidisset Iesus fidem illorum qui dimittebant paralyticum (


Lutherani suos errores deducunt, Anabaptistae etiam plañe negent 

baptismum parvulorum : id quod non difficüe erit deducere. 

Nam si nihil sine expresso verbo Dei in Ecclesia atíentandum 

aut tenendum, aut introducendum est, quod certum sit, et ad 

salutem necessarium ; cum de baptizandis infantibus non exiet 

manda tum Dei expressum in Scriptura , baptismus eorum minime 

attendendus. Collectio clara : minor etiam collectionis nen est 

obscura, cum in tota Scriptura non pateat locus, qui expresse 

asserat, párvulos deberé baptizan , aut ex quo deduci possit in 

Consequentia necessaria. Quinimo statutum de baptismo tum 

apud Marcum tum apud Matthacum fidem propriam praesupponit 

in eo qui debet baptizan. Dicitur enim Matthaei ultimo {á)i 

Emites docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Fila 

, et Spiritus Sancti. Sic enim habet locus ille, et nen 111 cor 

rupte allegatur a Philippo in Libello suo de locis communibus* 

ubi huius argumenti vi compulsus est Scripturam adulterare. Non 

enim dixit : Baptízate omnes gentes, ut ille dicit, sed decete ones 

gentes, baptizantes eos &c. Eos ergo hic iubet Chr stus baptizan' 

, quos prius doctrina fidei imbuissent Apostoli : infantes 

autem non esse capaces doctrinae extra controversiam est. Nec alio 

modo tradidit Marcus hoc institutum: Praedicate (inquit) Evan- 

gelium omni creaturae : qui credideñt et baptizatus fuerit, salvus eritj 

ubi fidem propriam praemittit baptismo : ad quorum intellectum 

reduci possunt alii loci Scripturae \ si qui sunt, et ad generalia 

illa beneficia Christi (J?) , quae ex Scriptura videntur posse colligi, 

dici pote.t , ad credentes tantum pertinerc et ad párvulos, 

quando mortis necessitas urget: et licét Christus amplexatus fuer.t 

párvulos, erant tamen circumeisi, innocentes , et ex praescripto 

divinae legis ad numerum populi Dei iam pertinentes. 

Tom. II. N Quod 

\á) Malta, ult. (¿) Marc. X. av. 13.


Quod si per locum a simílitudine velint probare ídem deberé 

fieri in baptismo sicut in circumcisione , apparentissima quidem 

fatio est, sed coniecturalis, ut Augustinus docet libro IV. contra 

Donatistas , et non continetur Scriptura , ñeque ex ea deduci 

potest per evidentem conscquentiam : sed nec alius locus apud 

Matthaeum (a) , in quo Christus iubet párvulos ad se pervenire, 

iníantium baptismum concludit: tum quia parvuli illi, quos ad 

se venire iubebat, non erant infantes, sed capaces iam reprehensionis. 

Dicitur enim illo in loco quod Discipuli increpabant eos 

ne accederent: nec praescribit Christus quod parvuli ad ipsum 

pertineant per baptismum, sed per alium forte modum sibi placitum. 

Faccessat omnis calumnia ; non haec dico quasi in Anabaptistarum 

errorem vclim inclinare , sed ut propriis fundamentis 

huius perditissimae sectae, convincam eos aliquod dogma ad 

salutem necessarium a Christianis deberé recipi sine verbis expressis 

Scripturae, quod solum nobis constat Divina et Apostólica 

Tradiíione, et Sanctorum Patrum attestationibus: quod si 

in hcc dogmate admittitur Traditio , quare non in alus Ecclesiae 

dcctrinis, de quarum antiquitate testificatur etiam tota Ecclesia. 

Diligenter perlustraverat Augustinus Scripturam circa dogma 

istud, in qua tamen expressum locum esse negat, qua statui possit 

parvulorum baptismus: dicit enim contra Donatistas {¥): Cir 

ca hoc si quisquam in hac re auctoritatem divinam quaerat, nequáquam 

inveniet, quam quod. universa tenet Ecclesia , et Conciliis statutum est, 

et semper retentum, non nisi auctoritate Apostólica traditum : ad quam 

praefatus Philippus in solutione argumenti a nobis propositi, quasi 

de Scriptura desperarais recurrit, quamvis cauta quadam versutia 

hanc solutionem primum ponat, et post ad Scripturas se 

convertat, sic enim quasi dissimulans et aliud agens, nolens signa- 

(„) Matth. XIX. av. 13. (¿) Aug. Lib.,IV. cap. XXIV. 

re,


re , enunciationem quam ncgabat, ne cogerctur subinde fundamcntum 

suae sectae destruere, confuse quodammodo sic respon- 

dit (a) : Ad totum argumentum respondeo, universalis consensus Eccle 

siae omrímm temporum est testimonium , quod haec ordinatio sit Apostólica. 

Deo gratiae , quod ab his audimus verba, quae Apcstolicum 

et Ecclesiasticum sapiunt magistcrium. Utinam haec vox illis 

placcret in aüis etiam dogmatibus, quae sine caussa reiiciunt, 

quae tanta antiquirate et universalis Ecclesiae consensu constante 

ut in mult.'s aperte monstravimus, sicut illis in hoc placet. Maneret 

profecto Iesu Christi túnica integra et indivisa, nec in tot 

haereses tam lamentabíliter distracta. 

Ex veritate huius sancti dogmatis quam Lutherani mérito acccptant 

, simul cum his quae diximus, sequitur totius Lutheranismi 

destractio. Nam si baptismus parvulorum in Ecclesia admitti 

debet, et hoc non constat ex Scriptura sacra : aliquid ergo 

tamquam certum et infallibile admittendum est, quod in Scriptura 

minime continetur, ac subinde falsum est huius contradictorium 

, scilicct nihil est pro certo admittendum , nisi quod in 

Scriptura sit expressum , quod est basis et fundamentum omnium 

suorum errorum : id quod nos demonstrare intendimus, quare 

auribus lupum tenent Lutherani. Nam aut oportet eos cum Ecclesia 

sentiré, et suas pernitiosas haereses retractare, utpote quae 

ex illo falso et erróneo fundamento sequuntur : aut baptismum 

parvulorum cum phanaticis Anabaptistas negare, quandoquidem 

sola Traditione Divina et Apostólica , quam in alus perperam 

reiiciunt, baptismus parvulorum validissime statuitur. Nunc procedamus 

ulterius. 

{a) Philipp. Melancton. 

TRA-

íoo TERTIA PARS 

§. IX. 

TRADITIO 

De Exorcismis. 

Divus Chrysostomus exufflationes et Exorcismos circa baptizandos 

divinum asserit esse documentum Homilía de Adam 

et Eva his verbis (a) : Illud quod circa baptizandos in univer 

so mundo Ecclesia sancta , sive sint parvuli, sive iuvenes uniformlter 

agit, non ocioso contemplemur intuitu. Quod cum ad regenerationis ve- 

niunt Sacramentum, non prius fontem vitae ingrediuntur, quam Exor 

cismis et exufflationibus Clericorum, spiritus ab eis immundus abiga- 

tur , et deinceps vasa eius diripiantur , in possessionem translata illius 

victoris, qui captivam duxit capúvitatem , dedit dona liominibus. His 

ergo Ecclesiasticis regulis et divina sumptis auctoritate documentis 8cc. 

Quae verba Coelestinus primus usque ad ápices ipsos usurpavit: 

et tamen Bucerus in deformi Reformationem sua parum curat 

ista divina documenta. 

Cyprianus Epístola ad Coecilium, non solum quod vinum 

debeat adesse in calicís consecratione , sed quod etiam vino misceri 

debeat, et non unum sine alio , Traditionem Dominicam 

esse dicit. 

§• X. 

TRADITIO 

De unitate Episcopatus. 

ITem quod unus sit Episcopatus in Ecclesia contra Novatianos 

saepissime incukat (b) , cum quo debeamus unionem tenere 

, puta Romanus, quem praeter hoc quod Ioannis ultimo 

statueie videtur Christus (c), cum uni Petro oves suas commissit 

legendas, ipse etiam Divus Petrus y in ordinatione Clementis 

M 

(a) Chrysost. cit. Homll. rum et epist. III. ad Cornel. 

(¿) Cypr. de simplicitate Praelato- (c) loatm. ult. 

P°-^

DE UNITATE EPlSCOPATUS. 101 

potestatem suam ex divina dispositione Clementi resignans , his 

verbis nobis tradidit hanc necessariam communionem (a) : Vos, 

fratres charissimi, lude qui praesidet vobis ad veritatem docendam, in 

ómnibus obedite, sclntes quod si quis eum unquam contristaverit, i- 

psum qui ei docaüi credidit cathedram non recipit, ideo nec ipse su- 

scipi.'tur in regno Coelorum : propter quod satagite ad omnem collectam 

congregationem semper convenire, convenientes vero semper date operam 

pro ipso sentiré. Et infra : Si inimicus fuerit aliad malorum pro acti- 

bus suis, vos nolite sperare ut ipse vobis dicat: cum illo nolite amici 

esse , sed prudenter obtemperare debetis voluntad eius, avertentes vos ab 

eo, cui ipsum seni'uis adversum. Quae verba a Sanctis Patribus et 

Martyribus necnon et multis Synodis ad hoc propositum alie" 

gantur. 

Adde quod sicut Ecclesia est visibilis et manifesta, necesse 

erat ut caput csset in ea visibile et manifestum, a quo quantum 

ad externam politiam , et ea quae Christus in Ecclesia instituit, 

gubernarctur et regeretur; qua re non suftícit ChrLtiano, dum in 

Ecclesia visibili mili ta t, quod putet se Christo in Coelo regnant¡ 

adhacrere, quippe cui placeré impossibile est, nisi cum suis Vicariis 

communionem teneat. Quare rebelles et cervicosi adversar/i 

, quia cum visibili cap'te Ecclesiae non communicant, ad visibilem 

Ecclesiam minime pertinent, ac proinde Christo repugnant. 

Sed argumentum hoc allibi a nobis tum per Scripturas, 

tum totius Ecclesiae consensum ab ipsis Apostolis usque in praesentem 

diem abunde tractatum et corrobora tum est , et propediem,si 

Deus vitam et opportunitatem dederit, in lucem edemus: 

nunc sufficiat circa ipsum, Divinam et Apostolicam Traditioncm 

adduxisse. 

(a) Clcni. I. in O.ün, 

His

io2 TER TÍA PARS 

His etiam adiungi potest Traditio illa de tribus illis verbis consecrationis 

Eucharistiae (*) , quae in Evangeliis minime contlnen- ' 

tur , scilicet eleva tis oculis in Coelum ; Mysteriwn fidei; Aeterni Ti~ ' 

stamenti: quae per Apostólos a Domino accepisse sanctam Ecclesiam 

D. Basilius libro ad Amphilochium, et Innocentius cap. III. 

Cum Marthae, testati sunt consuetudine Ecclesiae Uníversalis satis 

pervetusta id satis comprobante. Sufriciat haec de Dominícis 

Traditionibus vel Apostolicis , quae iubente Domino Apostoli 

tradiderunt , et primum gradum inter Traditiones obtinent, tractasse: 

nam si omnes alias persequi vellemus, excresceret opus in 

immensum, quare contractis vellis ad eas Traditiones quae mere 

Apostolicae sunt, properemus. 

§. XI. . . . , 

De secundo fonte Traditionum, puta Apostólico Magisterio. 

NUnc ad eas, quae tum re, tum nomine Apostolicae dici 

possunt, quas ab eisdem Sanctis Apostolis, tamquam a 

primis et legitimis institutoribus et progenitoribus accepit Ecclesia 

, accedamus. 

Quae nisi fallor, triplicis sunt differentiae. Quaedam in Scriptura 

ipsa contentae, quaedam in Ins-itutis Apostolicis, quaedam 

vero in sanctorum virorum scriptis inveniuntur expressae. Primi 

generis* hae sunt: Legimus Actorum XV. (¿7) Conventum illum 

sacrosancíum Apostolorum in^tituisse decreta , in quae tria vel 

quatuor commemorat Sanctus Lucas, utpote de non edendis idolothitis 

, de non manducando suftocato et sanguine, et fornicatione, 

quae postea Paullus et Syllas Actuum décimo sexto tradebant 

ómnibus quibus praedicabant, ut custodirentur , et in Eo 

cle- 

(*) Traditio de verbis consecrationis. (a) Actor. XV. a v. a8. 

' t 

l

DE APOSTÓLICO MAGISTERIO. 103 

c'esia Orientali usque ad VI. Synodi témpora custodiebantur (

io4 TERTIA PAR S 

ipsa hac significatione permultis in locis. In Olynthiaca secunda 

Et quidquid sit de illius verbi significatione, satis est nobis, quod 

verbum T*» sive âráô^, per quod statuti vis declaratur, 

nusquam apud probatos Auctores accipitur in significatione docendi, 

sed praeceptivam auctoritatcm prae se fert. 

Confirmat hoc etiam sancta et a tempore Apostolorum interrupta 

consuetudo, quae vera legum interpres est; nam haec quoque 

Canonem hunc Apostoli , non ut consilium aut indulgentiam 

, sed ut necessariae observantiae praeceptum amplexa est. 

Cuius Traditionis tres possunt assignari radones, quarum nonnullas 

exprimit Apostolus, ex quibus sumitur observantiae necessitas. 

Prima ex naturali iure , quia infidelium matrimonia naturales 

quaedam pactiones et iustae sunt. Baptismus autem et Christiana 

religio , quae magis naturam perficiunt quam invertunt, 

eas minime dissolvere debent, nisi ubi periculum immineat animarum. 

Quare censet Apostolus rctinendam coniugem infidelem, 

altero ad fidem Chr.'stianam converso, si infidelis habitare voluerit 

cum eo. 

Secunda vero ratio habet duas radiccs in charltate Christiana 

, est autem ferendum matrimonii iugum , etiam cum dispari 

religiónis cultu, quando spes aliqua est, quod lucrifieri potest per 

fidelem. coniux infidelis. Est autem vehemcns praesumptio, qua 

do infidelis non vult discedere a fideli, quod eum non vulganter 

amat; mutuus vero amor magnam vim habet ad inducendum 

consensum animorum in ómnibus, quippe cuius partes sunt amantes 

in se invicem transformare , et milla in re dissentire ac si 

una anima in diversis corporibus cohabitaret, máxime in re tanti 

momenti, ut est cultus Dei et vera religio. 

Tertia autem Apostolici instituti ratio, ex divina dispositio- 

ne

DE APOSTÓLICO MAGISTERIO. ioç 

ne vidctur promanare, quae vocationcm matrimonii statuit atque 

disposuit, et hominum coniugio benedixit, quam nisi propter 

divini iuris obligationcm , et animarum et religionis periculum 

deserere non licet. Quas ob caussas generaliter ómnibus Ecclesiis 

Apostolus hoc statuit , non consulendo aut indulgendo, 

sed Apostólica auctoritate praecipiendo, ac proinde necessitatem 

obedientiae inculcando, necessitatem inquam, non solum ex parte 

ipsius praecipientis, cui Deus iubet obaudire, utpote qui legatione 

divina fungebatur, tamquam Deo exhortante per ipsum, 

sed etiam ex parte gravitatis materiae, super qua est institutio, 

ob idque mérito in ómnibus Ecclesiis observata e6t. 

Instituit praeterea (a) , ut mulier peplo velato oret in Ecclesia 

; contra vero vir capite detecto : id quod Divus Linus Petri 

Successor, ut Platina refert, Romanae Ecclesiae postmodum 

intimavit. 

Et ne foeminae in Ecclesiis publice doceant (b) : Doctrt 

mulierem non permitió , ñeque dominan in virum , sed esse in si- 

lentio. 

ítem quod Episcopi, Presbyteri, Diaconi, bigami non ordinentur, 

sed probati, habentes ab Ecclesia bonum testimonium: 

iis verbis in eadem Epístola: 

Oportet (c) Episcopum irreprehensibilem esse, ¿Ve. Non neophytum, 

ne in superbiam elatus in iudicium incidat diaboli; oportet autem illum 

et testimonium habere bonum ab his qui foris sunt, ut non in oppro- 

brium incliat, et in laqueum diaboli. Diáconos similiter púdicos, non 

bilingües, non multo vino deditos , non tur pe lucrum sectantes , ha 

bentes mysterium fidei in conscientia pura, et sic ministrent nullum cri 

men habentes. 

Tom. II. O ítem 

(*) I. Corinth. XI. 4. (V) I. Timoth. III. a v. a. 

(/•) I. Timoth. II. 12.

I 06 TERTIA PARS 

Item ad Titum tertio (a) : Haereticum hom'inem post unam et 

secundam admonitiomm devita. 

Consuluit vero et ad perfectiora invitat, cum sanctam viduitatem 

et virginitatcm commendat (*), tamquam Christianae vocationi 

magis expedientes. De vidua sic (b) : Si donnivtrit vir eius Libe 

rata est: cui autem vult nubat tantum in Domino : beatior autem erit, 

si sic permanserit secundum meum consilium. Et paullo ante dixerat: 

Dico autem inconiugatis et viduis, bonum est et illis , si sic perman- 

serint, sicut et ego. De Virginibus autem sic : De Virginibus prae- 

ceptum Domini non habeo, consilium autem do tamquam misericor* 

diam consecutus a Domino in hoc ut sim fidelis. Et infra: Reliquum 

est, ut qui habent uxores tamquam non habentes sint. Et paullo post: 

Qui non iungit marito Virginem suam, melius facit. 

Ex consilio item Apostólico ortam cernimus Traditionem (*), 

quae habuit olim quodammodo vim obligatoriam, quam Patres 

postmodum ita instituerunt, et Ecclesiae subditi libenter acceptarunt. 

Ea autem Traditio est, ut temporibus Sanctae Communionis 

et solemnis ieiunii, et statis quibusdam et solcmnibus 

diebus, in quibus orationibus potissimum est instandum, legitimi 

coniuges a congressu carnali hisce temporibus abstinerent. 

Extat huius Traditionis vestigium quantum ad communionem, 

«..Ítem in secunda Epístola D. Clementis, ubi omnes qui communicare 

debent, a congressu mulierum etiam propriarum mundos 

esse vult. Nam gencraliter loquitur, ubi D. Clemens allegat 

dictum Achimelech Sacerdotis ad David (c) , qui uxoratus 

erat, et nonnullos alios commilitones eius, super erogandis pa- 

(a) AdTit. III. io. re 5 tempore communionis et ieiunii ora- 

(*) Coiisiiia Apostólica. tionis et magnorum festorum. 

(í) I. Corinth. VII. pertotum. (¿) I. Rcg. XXI. 4. 

(*) Traditio de Abstinendo ab uxo- 

ni-


nibus propositionis, ad Sacram Communionem iure applicans. 

Traditio sic habet (a): Praecipimus ne umquam extero Clerico 

sive Laico de fragmentis oblationum Domini ponatur admensam. Un* 

de enim seis tu , qui passim sacrarii panes indignis impendis ü Undt 

nosti si a mulieribus mundi suntr" Et allegat ut dixi factum Achiinelech 

cuín David , qui antequam scivit per triduum a mu-» 

lieribus abstinuisse David et socios suos , non dedit. Quoad 

témpora vero Ieiuniorum et statas dies, plerique Sanctorum in 

Concionibus suis nonnumquam inculcant, máxime Hieronymus 

Epístola VIII. ad Pammachium; Augustinus Capite Quotiescum* 

que , in diebus festivis inhibet accessum. Ambrosius dies Ieiuniorum 

interdicit. Gregorius Magnus dies Litaniarum et Processionum: 

ct caussam assignat, quia vix actus coniugalis sine culpa 

íit (b). Et in Regula militiae nostrae D. Iacobo consecra ta e, 

coniugatis militibus ante septingentos annos ex consuetudine hoc 

etiam*crat in usu , ut in solemnioribus diebus et ieiuniis eorum 

, minime cum uxoribus convenirent. 

Hinc etiam puto morem laudabilem in Ecclesiis usque in hodiernum 

diem obtinuisse , ne benedictiones nuptiales darentur fidelibus 

in his diebus, praecipue in Quadragesima (ut habet Synodus 

Laodicensis) et Adventu , ieiunioitem quatuorTemporum, 

et magnis Festivitatibus, sine quibus sacerdotalibus benedictionibus 

Christiana matrimonia auspicari Ecclesiae filiis olim non licebat, 

ut habet Decretum D. Evaristi Martyris, qui a Petro 

fuit in Romana Sede quintus: quamquam nostris temporibus licentia 

carnis invalescente , salubérrima haec institutio elanguit, 

ita ut superticie quadamtenus exteriore dumtaxat ceremonia retenta 

in multis Ecclesiis , re ipsa iam non servetur. Apostólica 

(a) Clcm. Epist. II. cit. 

O 2 au- 

(h) Greg. Dist. VII. Quacst. IV.

ao8 TERTIA PARS 

autem institutio sive consilium (a) , a quo orta est huiusmodi 

decentissima Traditio , sic habet iuxta Graecam editionem, quae 

magis huic proposito deservit; nam Latina editio ieiunium omittit, 

quod simul cum oratione Graeca sic habet : ôr^ür* 

s 

u a e 

•> °i ' c 

v e r n 

proprie posset : Ne privetis vos invicem 

( consuetudine videlicet coniugali) n'isi si quid ad tempus ex con- 

sensu , ut vacetis ieiunio et precationi; ubi Vulgata editio omisit ie- j 

iunium , et particulam dubitandi addidit, quae praeter hoc quod 

in G ra eco códice non habetur , Apostólico instituto satis derogat. 

Sed ne videatur laqueum sancta hac persuasione conscientiis 

íidelium parare Sanctus Apostolus, addit tertium Traditionum 

genus, hoc est, indulgentiam et permissionem : Hoc autem (inquit 

) dico iuxta indulgentiam , non secundum imperium, hcc est, ut 

oppositum Ulitis quod suadeo, liceat vobis absque peccato facere 

, quod in his quae praecipiuntur , minime licet. Post vero in 

codem capite aliam insinuat Apostolus indulgentiam, cum di- 

cit: Solutus es ab uxore, non quaeras uxorem: quod si duxeris mo 

ran , non peccasti : et si nupserit virgo , non peccavit : afjlictionem 

tamen carnis habebunt huiusmodi; ego autem vobis parco: unde satis 

clare colligitur , quae dicantur ab Apostólo indulgentiae , ea 

sunt quae opponuntur consiliis voto non rirmatis, quia licet absque 

peccato ea complecti. 

Ex illustrissima hac Apostoli doctrina clare satis elucet differenh'a 

arque distinctio ínter haec, videlicet consulere, indulgere 

seu permittere , et praecípere. Qui enim secundum indulgentiam 

seu permissionem agit (*), non peccat: aut si peccat , impu- 

(a) I. Corinth. VII. ç. tiam. Quis secundum consilium.Quis se-* 

(*) Quis agit secundum indulgen- cundum praecepta.


pune id perpetratur : qui autem iuxta consilium , melius agit: 

quamquam omittens, nisi aliunde obligetur, non praevaricatur. 

Qui vero praeceptis Apostolicis obaudit, recte et laudabiliter 

operatur, et sua mercede non frustrabitur apud eum qui nec 

calicem aquae frigidae irremuneratum relinquit : non obtemperans 

autem , máxime in re alicuius momenti et cum contemptu^ 

reus est obedientiae Christi Vicariis debitae , ac subinde graviter 

delinquit. Qui enim eosspernit ( ut Dominus ait) spernit eum 

qui misit illos. Hanc differentiam qui non intelligit, Thcologicae 

rei í,

no TERTIA PARS 

pae erit illis contravenire. Quomodo ergo Apostolus districte 

praecipit mulierem in Ecclesia non docere , aut virum fidelem 

instituit ab uxore infideli non discedere, si ipsa consenserit habitare 

cum illo í Quod enim praecipitur necessitatis est, nam de 

praeceptis dicitur : Fac hoc et vives: ideo contrarium eius quod 

praecipitur faceré , minime licebit: Consilio vero non obtemperare 

, indulgentia est, dixit enim Apostolus postquam Virginitatem 

et coelibatum Christianum consuluit : Porro hoc ad utilitatem 

vestram dico, non ut laquíum vobis iniiciam : optionem tamquam 

de re meliori dans, non necessitatem imponens, secundum 

quod Christus praescripserat, qui potest capere capiat. Erit 

ergo eadem res per istum necessario, et non necessario facienda, 

liberae observationis et non liberae ; quae manifesta contradictio 

est. 

Vidisti hunc Mathaeologum Traditiones Apostólicas pcrperam 

cum consiliis confundentem : audi nunc eundem easdem 

cum indulgentia involventem, imo ipsum per ipsummet Paullum 

depravantem ; sic enim veluti e trípode loquitur homo 

£o/*8>byi»í. Oportet diligenter more Paulli distinguere humanas Traditio 

nes ab expressis in verbo praeceptis, sic enim praefatur Apostolus sem 

per suis Traditionibus: Hoc autem dico iuxta indulgentiam, non iuxta 

praeceptum. Non te pudet tam sacrilego ore et meretrícia 

fronte Apostoli sensum ínveitere , et divina oracula tam turpiter 

torquere, ut quod uní vel duobus locis dumtaxat Apostolus 

apposuit, tu ad universa ab eo tradita et edocta pertinere 

falso affirmes? Si enim res ita se habet , ómnibus a se traditis 

apponit illam voccm secundum indulgentiam ; impune ergo licebit 

eis non acquieícere, imo laudabiliter eis non acquiescemus: 

id enim quod indulgentiae opponitur , laudabilius cvpletur 

quum ipsa indulgentia. Ubi ergo est illud quod tu legis ex 

Paul-


Paullo post illa tua ( a me cita ta ) verba ? Ceteris ego praecipio, 

non Dominus, sic enim legi. Et alibi : Tenete Traditiones tam per 

Epistolam, quam per vocem vivam acceptas. Et illud : Mulierem in 

Ecclesia docere non permitió. Quae enim praecipiuntur et tenenda 

mandantur , eorum contrarium fieri non permittitur ; necessitatis 

enim sunt, non indulgentiae. Quomodo ergo ómnibus quae tradit 

Apóstolus hanc particulam secundum indulgentiam apposuit? 

Non vides te in aperto crimine falsarii esse deprehensum? 

Quid ad hoc responderé potes, o perfíde Elementan ? An 

non cernís te maniíesta contradictione íterum esse implicitum, 

utpote quod idem líceat et non liceat, servare teneamur et infringere 

permittamur ? Nam in eo quod omnia ( per te ) sunt 

indulgentiae, infringí omnia permíttuntur : in eo vero , quod 

aliqua sunt praecepta , non ómnibus contravenire permittitur. 

Rursus cum prius dixeris , quod omnia ab Apostólo tradita , ubi 

non habet apertum verbum , consilia ab codem vocantur , omnia 

ergo per te ab Apostólo tradita sunt consilia : non enim audebis 

dicere mentitum fuisse Apostolum : nunc autem cum dicis, 

quod omnia sunt indulgentiae, manifesté sequitur , quod omnia 

consilia indulgentiae quaedam sunt. Quo quid ineptius et pugnantius 

dici potest ? Id enim quod sub nomine indulgentiae invulgat 

Apostolus (ut iam vidimus) huiusmodi est naturae , ut 

maiori cum laude illius contrarium expeti atque expleri possit, 

ut sunt secundae nuptiae, et reversio coniugatorum ab orationis 

et ieiunii exercitio ad pristinam coniugii consuetudinem: 

quae dicit se illis permittere secundum indulgentiam. Consilia 

vero de meliori bono supererogationis sunt , id quod ex Apostólo 

Sancto colligitur , de vidua enim dixit : Beatior erit , si 

sic permanserit, et de eo qui non tradit nuptui virginem suam, 

quod melius facit. Eadem ergo res est per te magis et minus bona,

ti* TERTIA PARS 

na, magisque et minus expetibilis : quae tam ínter se pugnant, 

quam esse magis álbum , et non magis álbum. 

Nec alterum istud tuum insigne mendacium silentio praeteribo, 

quo iterum omnia Apostólica tradita , consilia dicis esse 

, ut licentius tuis liceat in Sanctas Traditiones irrumpere. 

Postquam enim omnium Traditorum ab Apostólo meministi , et 

consilia et idulgentiam cum praeceptis maligne et ignoranter confudisti 

, subiungis statim tamquam tuorum mcndaciorum coronidem: 

Et addit Apostolus finakm affectum , quo concludit suas Tra 

ditiones , non ut laqueum vobis iniiciam, sed utquod honestum et de-, 

eorum est, sequamini. Hic quis non vel ipsis manibus palpat impudentem 

imposturam tuam ? Quod enim S. Apostolus in coelibatus 

commendationem tantum dixerat , signifkans se illum 

non praecipere, sed consulere; tu, ut Sanctas Traditiones enerves 

et vilipendio exponas, ad omnia Apostólica tradita vis pertinere. 

Hoccine est Evangelium promoveré, Sarceri, voces ex eo 

solas inversas, mutilatas atque corruptas, ut tuam adulterinam 

doctrinan, statuas, allegare , conspurcans Scripturae Divinae maiestatem, 

et sacratissimum Paullum male detorquens ? O mentem 

diabolicam et sacrilegam. Quid mirnm igitur est, si ex tot 

et tam manifestis mendaciis, patentibusque repugnantiis , falsum 

et corruptissimum dogma suum de Sanctis Traditionibus colligat 

iste falsaTius, cum statim subdit, certum esse Traditiones in universum 

non esse iuris divini, nec ad Dei cultum pertinere, sed 

res xhxâ.t esse ? Huius tamen falsae sententiae reiectio et impugnado 

expectabit nos usque ad ultimam assertioncm. Nunc ad 

alia Apostólica Tradita stylum convertamus, ut nostrae propositae 

partitioni satisfaciamus. 

Diximus de Traditis Apostolicis in Scriptura Divina conten-. 

tis : superest nunc ut membrum alterum partitionis dudum a 

no-


nobis positae absolvamus. Unde meminisse opus est eius quod in 

Postulatis nostris in huius opcris nostri principio ex Scripturls aperte 

monstravimus; multa scilicct ab Apostolis, praesertim a Paullo, 

instituta et tradita fuisse, quae in Libris Canonicis non contincntur. 

Nam Traditiones illae, quas praeter Scripturam Thessalonicensibus 

II. epístola cap. II. iubet servare Paullus, et dispositiones 

illae, quas se statuere promittit in Ecclesia Corinthiorum 

circa sacram synaxim, necnon depositum , quod Timotheo 

coram tcstibus multis idcm Apostolus commendavit, et quae 

Divus Ioannes in secunda Canónica praesens ad praesentes se loquuturum 

esse promittit, nusquam in sacro Canone Scripturarum 

¡nveniuntur , sed partim in Sanctorum Doctorum , partim in 

Apostolicis Rcgulis eas invenimus. Petamus ergo aliunde secundum 

mcmbrum, ex Canonibus scilicet Apostolorum, et ex epistolis 

Clementis et aliorum qui cum Apostolis fuerunt conversati 

: super quorum auctoritate pauca praefabimur, ut robur addamus 

iis tum a nobis iam dictis tum etiam dicendis. 

sjrs,- §• xi. • /i'i^ 

De Auctoritate Sanctorum Canonum Apostolorum. 

P Orro Apostolorum Traditiones Canonicae nunquam non 

sunt obviae iis máxime qui in evolvenda Ecclesiae antiquitate 

nonnihil temporis insumpserunt. Extant, ut ab ipsis principiis 

Ecclesiae ordiamur, et in manus Latinorum iam pcrvenerunt 

Apostolicae Regulae Gracco sermone conscriptae, quas Cañones 

vocant viri Ecclesiastici numero LXXXV. cum antea in 

latinis exemplaribus XLVIII. dumtaxat reccnscrentur. Et licet de 

quibusdam eorum , ut Isidorus rcfert Decretorum distinctione 

sexta , a nonnullis dubitatum sit, propter Haereticorum corruptiones 

, integri tamen et salvi sunt hi, qui omnium fere mani- 

Tom. II. p bus

u 4 TERTIA PARS. 

bus hodie iam teruntur , in quibus nihil offenditur suspectum, 

nihil adulterinum , nihil deniquc Apostólica maiestate indignum. 

Quamobrcm in magna semper auctoritate fuerunt idque meiito 

apud omnes Patres Ecclesiasticos, praccipue autem Orientales. 

Zephcrinus Romanae Sedis Pontifex gloriosus ante mille et 

ducentos annos LXX. capita eorum approbat in prima Epistolarum 

suarum , quam ad omnes Siciliae fideles missit. Ubi postquam 

modum, quo Episcopus iudicandus est, Sanctus Pontifex 

praescripsisset, venerandos hosce Cañones allegat numero LXX. 

his verbis (a) : Et in constitutis Apostolorum, eorumque Successorum, 

aliisquepluribus cum eis convenientibus, habentur inserta (quae ipse scilicet 

decernebat) septuaginta enim sententias Apostoli praejixerunt, 

et cum aliis quam plurimis Episcopis servandas esse censuerunt. 

Víctor etiam Martyr huius Beati Antecessor, et Damasus 

ille percelebris, necnon et Sanctus Anacletus Divi Petri Discipulus 

et Successor in tertia Epístola sua ex eisdem Regulis Apostolicis 

testimonia mutuantur. ítem et Beatus Leo contra Nicetam 

Albanensem, et Adrianus Primus. Cum primis vero sexta Synodus 

Constantinopolitana magna reverentia hos Cañones Apostólicos 

commendat in haec verba (b) : Placuit huic sanctae Synodo, 

ut amodo confirmata et rata sint Canonum Apostolorum LXXXV. ca 

pita : quos etiam ¡ustinianus Imperator magnopere (ut par est) vene- 

ratur in authenticis. 

Multo etiam ante hos D. Athanasius in Epístola illa paschali, 

quam ad primac nostrae assertionis robur allegavimus, cum 

doctrinam Ecclesiasticam trifariam in Canonicam, Agiographam 

et Apocripham dividat, Apostolorum Regulas inter Agiographa 

numerat. 

Epi- 

(a) Zcphirin. Epist. cit. (b) VI. Synod. cap. I. Act. I.

DE AUCTORIT. CANON. APOST. iiç 

Epíphanius quoque contra Audianos (a) allegans quemdam 

Apostolorum Canoncm , qui non extat, de Paschate celebrando, 

ubi prohibet fideles Christianos ex gentibus venientes , ne nimis 

anxii sint in supputatione lunationum ad celebrandum Pascha, 

sed quod se conforment supputationibus fratrum, qui ex 

circumcisione sunt; tale de iis Sacrosanctis Regulis profert testimonium 

: quod omnis regularis ordo in ipsis habetur, et nihil a fi.dc 

adulteratum, ñeque a confiessione ñeque ab Ecclesiastica gubematione 

alienum continent. Praeclara certc praeconia et plañe digna quae ab 

ómnibus audiantur, ne amplius in dubium veniat auctoritas harum 

Sacrarum Regularum. Séptima etiam Synodus quae et secunda 

Nicaena dicitur (b), super Imagines quas dicit Apostólica Traditione 

introductas hos Cañones videtur allegare Canone LVII. 

de Recipiendis Poenitentibus. 

Stylli etiam gravitas et sententiarum pondus Apostolicam redolent 

maiestatem , et illius temporis Ecclesiae satis indicant novitatem. 

Nam Canone LXII. Pracceptum de suftbcato et sanguine, 

ut in Act. Apostolorum continetur, statuitur in hunc 

modum : Si quis Episcopus, Presbyter, aut Diaconus, aut omnino 

quicumque ex sacerdotali consortio carnes comederit cum sanguine, aut 

a bestiis ereptum et sujjbcatum, deponitor : hoc enim lex prohibuit. Si 

vero laicus fuerit, a communi excluditor. Quae verba satis indicant, 

tempore editionis horum Canonum, nondum fuisse sepultam veterem 

Synagogam. ítem Canone LXV. inhibetur ieiunium in die 

Sabbati et Dominico : id quod hodie Orientalis Ecclesia (quantum 

ad diem etiam Sabbati attinet) reverenter observat. Lex autem 

illa in Iudaeorum forte recens conversorum gratiam,qui adhuc 

lcgalium testam minime dcposuerant, statuta esse videtur. Rursus 

LXXXI. Regula de Onesimo Philemonis servo, cuius Paullus 

m P _ me 

ta) Epiphan. Libr. III. (¿) VII. Synod. Canon. LVlíT"

n6 TERTIA PARS 

meminit Epístola ad eumdem Phílemonem, mentionem facit, vocans 

ipsum nostrum Onesimum : quod ab aliis quam Apostolis 

dici, verisimile non est. 

Ubi vero et quando Apostoli (*) convcnirent ad hos Cañones 

statuendos post illum Sacrosanctum Conventum Hicrosolymis 

celebratum XVII. aut XVIII. anno a Christi Ascensione , non 

satis exploratum habeo , quamvis hoc anxie nimis et solicite inquisiverim, 

praeter id quod in Divi Anacleti III. Epístola et in 

Epístola XVIII. Innccentii Primi deprehendi. Anacletus enim cum 

dívisionem Patriarcharum totíus Ecclesiae recenset, et in Antiochenam 

Sedem incídit, Antiochíae hos Cañones esse editos subindicat 

in haec verba: Inde namque (idest Antiochiae) Beati Apo 

stoli inter s¿ statuerunt, ut Episcopi s'mgularium scirent gentium quis 

ínter eos primus esset; allegans ad hoc XXXIII. Canonem Apostolorum 

super his Prímatibus deccrnentem. Innocentius vero cum 

in Epístola illa ad Alexandrum eiusdem Antiochiae Patriarcham 

missa de illius Sedis privilegio loquitur : Advertimus non tam pro 

urbis magnificencia , hoc eidem esse tributum , quam quod Primi Apo 

stoli sedes esse monstretur, ubi et norma accepit Christiana Religio , et 

quae Conventum Apostolorum apud se fieri celeberrimum meruit. In his 

igitur Regulis sacrosanctis multa contincntur , quae hactenus ¡Ilibata 

auctoritate retinuit Sancta Matcr Ecclesia , quamvis corruptione 

tcmporum non plene observentur, aliis pro temporis et 

matcriae qualitate aut obliteratis, aut totíus Ecclesiae magisterio 

mérito abrogatis. Duobus dumtaxat institutorum immorabimur, 

puta Traditíoni ieiuniorum et sacri Coelibatus. Reliqua brevi 

cálamo et simplici quasi narratione perstringemus, ne in immensum 

abeat res. 

C*) Quando Cañones Apostolici conditi. 

CON-

DE IEIUNIO ET QUADRAG, 117 

§. XII. 

CONSIDERATIO 

De Traditione leiuniorum et sanctae Quadragesimae. 

TAm fuit apud priscos et Sanctos Patres Iciunium Quadragesimae 

sacrosanctum, ut multi inter eos magni nominis viri 

asserere visi sunt, ipsum esse Traditionem Dominicam, et non 

humanam. Ambrosius namque in quodam Sermone de Quadragesima, 

divinum praeceptum Ieiunium Quadragesimae autumat; 

et in alio Sermone ipsius, non humana cogitatione invcntum, sed 

divinae maiestatis praeceptum eiusdem Quadragesimae Ieiunium 

esse astruit. Quem imitatus Magnus ille Leo Sermone primo 

de eadem divinam institutionem esse aperte nobis praedicat (*), 

de cuius necessitate huiusmodi sententiam protulit ante annos mil* 

le {a) : Non est leve peccatum, fratres, indictam a Domino Abstinen- 

tiam Quadragesimae violare , et leiunia ab Ecclesia consecrata ventris 

voracitate dissolvere : id quod etiam scio me legisse apud Augustinum, 

quamquam loci non sum memor. Scio Bedam Venerabilem, 

qui abbrcviator extitit huius Sancti Doctrinae, in Sermone 

quodam de Ascensione hoc idem tenuisse , suffragante 

iis antiquissimo Theophilo Alexandrino tertio Libro de Paschate 

, qui ipsam Traditionem Evangelicam sive Dominicam esse 

plañe affírmat. 

Adversan tamen his videntur Hieronymus et Epiphanius, et 

communis Theologorum existimatio. Hieronymus Epístola quarta 

ad Marcellam (/>) : Nos unam Quadragesimam secundum Apostolicam 

Traditionem obsewamus. Et Epiphanius cum Aerianos inse- 

qui- 

(*) NecessltasQuadragi-simac. (¿) Hieronym. Epist. IV. ad Mar- 

(«) Leo Sa-m. I. de Qiudr-g. cell.

ii8 TERTIA PARS 

quitur. Omnes tamen meo iudicio verum dicunt licet secu 

dum considerationes diversas. In Ieiunio enim Quadragesim 

multa concurrunt , puta ipsa Ieiunii absoluta ratio , tempo 

ris et cibariorum praescriptio. Si enim Quadragesimam secundum 

quod Ieiunium est consideremus, divina Traditio et Doctrina 

est. Adde quod etiam quantum ad temporis praescriptionem 

etsi non constet nobis a Christo esse praeceptam, certum 

tamen est ad exemplum eius et imitationem fuisse introdu* 

ctam. Ieiunavit enim quadraginta diebus et quadraginta nocti* 

bus (a), ut referunt Evangel istae. Si vero consideretur quantum 

ad ciborum delectum , et temporis rationem , crediderim 

illam Traditionem esse Apostolicam, quod Epiphanius et Hiero* 

nymus recte asseruerunt. Hoc modo dici solet de tertio Praecepto 

Decalogi, quod est divinum et humanum, morale et ceremoniale: 

morale , quia secernere tempus aliquod in quo vacemus, 

ratio naturalis dictat: sit haec vel illa dies, et hoc vel 

illo modo , ceremonia le erat apud Iudaeos, apud nos vero Apostolicum 

et humanum. Quod ut magis innotescat, et tam sancti 

instituti dignitas ómnibus pateat, aliqua sunt nobis radicitus 

tractanda. 

Pudet certe me loqui de hac virtute sacrosancta , quae nominetenus 

hodie in Ecclesia observatur : nam ñeque apud eos 

solum qui Ieiuniorum praescriptiones damnant, ñeque apud nos, 

qui mérito eas defendimus, in usu sunt sancta Ieiunia , nisi tantum 

secundum quamdam externam ceremoniam. Putamus enim 

nos ieiunare si semel in die usque ad ingluviem prandium faciamus, 

probé poti et melius pasti, sumentes cibos non pro naturae 

sustentatioue , aut unius diei dumtaxat, sed in tanta quantitate, 

ut vel Miloni olim pro tribus diebus potuisset sufficere. 

" (a) Matth. IV. et Marc. I. ' 

1 >

DE IEIUNIO ET QUADRAG. 119 

Taceo qualitatem et difieren tiam cibariorum et condimentorum. 

Iam enim ñeque mare , ñeque térra, ñeque aér , ñeque salsamentarii 

sufficiunt gulae nostrae. 

Et utcumque tolerabile esset, si haec ingluviei contagio solos 

Laicos comprehenderet, et non potius muí tos nostri ordinis 

Sacerdotes , Religiosos et Praelatos Ecclesiae pervaderet , quos 

video huic rei tantum invigilare, ut potius ad ventó voracitatem 

natos esse dixeris , quam ad imitandum Apostolicam modestiam 

in íraudem pauperum et destructionem castitatis: quae 

cum sanctis Ieiuniis terram iam videtur reliquisse. Quid enim 

expectabitur a ventre, mero, piscibus, variisque alus cibariis et 

irritatoriis pulmentis distento , nisi ut statim in foedam libidincm 

despumet, et in motus illicitos prorumpat ? In vanum profecto 

promittitur a nobis coelibatus, si Abstinentia Ecclesiastica 

, quae mater limpidissimae castitatis et pene fundamentum 

Christianarum virtutum est, non colitur , et totis ulnis (quod 

aiunt) amplectitur. Veré in nos quadrat illud Isaiae {a) : In die 

leiunii vista invenitur voluntas vestra ; imo et gula et luxuria nostra. 

Alii veroquibusdam carnalibus eV«z.«cxí? 5 quas nonnulli íinxerunt, 

alii dispensationibus sive dissipationibus quibusdam se excusantes 

, iugum hoc saluberrimum a suis cervicibus excutiunt, 

adeo ut vixduo vel nemo sit, qui se putet ad Ieiunia obligatum. 

Alius caussatur aetatem, alius malam dispositionem, alius difficultatem 

naturae , alii laborera , alii alia frígida comminiscuntur: 

milla denique institutio est in Ecclesia magis laudata , et 

ab Apostolis Sanctis commendata , et minas observata. Tanta est 

cam-.s nostrae licentia et morum dissolútio. Age tamen, quamvis 

hanc sacram observationem operibus nostris videamur quasi 

damnare, ut doctrinae puritas et sinceritas in Ecclesia conserve-

i2o TERT1A PARS 

tur, videamus per partes quid ratio, quid Scriptura et sancti 

Traditio, hac in re nobis praescripserit. 

§. XIII. i 

Dúplex Liuiiium. 

IN confesso est apud omnes Ecclesiasticum Ieiunium ad virtutem 

temperantiae reduci, sicut pars cum modo sumpta ad 

suum totum, quod aiunt dialcctici: ea autem parte qua Ieiunium 

temperantiae virtutis pars est pro regula habet rectam rationem 

prudentiae sumptam in ordine ad mensuram eius , qui 

températe vult agere, prout convenire videtur valetudini ipsius, 

et consistentiae sensus et rationis , ita ut non excedat ñeque deficiat 

ab eo quod recta ratio iubet esse sumendum saltem notabiliter 

: nam mediocritas ista in virtutibus servanda non est, 

ut recte docent Philosophi, in puncto, sed in certa latitudine. 

Hoc modo accipiendo Ieiunium semper debemus ieiunare , semper 

sobrii esse, quia numquam licet excederé ab eo quod recta 

ratio naturalis dictat pro loco , tempore, personis , debitisque 

alus pensatis circumstantiis. Idcirco si quando adversarii dicunt 

semper ieiunandum esse , velint dicere , quod semper est 

températe agendum circa ea quae cibum et potum attinent, recte 

docent; sed non ad propositum : non enim de Ieiunio hoc 

modo accepto pugnat cum illis Ecclesia , hoc enim est tantum 

Ieiunium Philosophicum. 

Ieiunium vero Christianum (*), quod fídes nobis revelavit 

et praecipit , includit et perficit Philosophorum Ieiunium , et 

ad hoc addit aliquid ultra, utputa carnis castigationem et humiliationem 

: cuius regulae est in tantum extenuare bestialem 

hanc carnis sarcinam, quam nobiscum circumferimus, tam atroci- 

(*) Regula Christiani Ieiunii.

DE IEIUNIO ET QUADRAG. 121 

citer interiorem homincm impngnantem, ut quasi neccssitate coacta 

, spiritui possit ¡nservire, et legi mentís non tantum repugnare 

, adhibita tamen discretione, non adeo in hac castigatione 

excedentes, ut Ieiunium vertatur in superstitionem, aut notabile 

detrimentum inferat naturae , quo inhabiliores reddamuc 

ad meliora et perfectiora , ad quae Ieiunium ordinatur. Apostolus 

enim rationabile vult esse obsequium nostrum. Hieronymus 

quoque recte suadet , ut casta sint ieiunia Christianorum, 

ut nihil habeant superstitionis. De hoc Christiano leí unió loquebatur 

Paullus , quando dicebat (a) : Castigo corpus meum , et 

in servitutem redigo. Dicitur etiam Levitici XYI. cum septimi 

mensis Ieiunium a Deo indicitur (b) : Decima die mensis affligetis 

animas vestras: quam Ieiunii rationem Christus Redemptor noster 

non sustulit, quin potius Regulas addit (c) apud Matthaeum, 

quibus cum fructu spirituali apud Deum possit fieri. Hoc etiam 

Ieiunium intellexit Christus cum a Pharisaeis calumniarentur eius 

Discipuli quod non ieiunarent, dicens (d) : Venient dies cum 

auferetur ab eis sponsus, et tune ieiunabunt. Quod ad Iesu Christi 

exemplum et ad normam Ieiunii a Deo traditi Apostoli in tantum 

frequentarunt; ut pene nihil arduum et sanctum sine huius 

sanctae virtutis exercitio auspicarentur: nam cum Ieiunio dimiserunt 

illos dúos Apostólos , Paullum et Barnabam. Et (e) 

Paullus et Barnabas cum per Ecclesias Listris et Licaoniae ordinassent 

Presbyteros, discedere volentes , orasse et ieiunas

1 2 2 TERTIA PARS 

ruscante.De Petro'etiam Beato dicitur, quod frequenter ieiunabat, 

cuius cibus erat pañis et oleae, ut refert Clemens (a) et quotquot 

ab eo baptizabantur, per triduum etiam praecçpto eius ieiuna* 

bant. 

Quid ergo erat istud Ieiunium , quod Christus exemplo suo 

consecravit, cui regulas praescripsit , et a suis Discipulis faciendum 

insinuavit ? Erat ne tantum virtutis temperantiae exercitium 

, et moralis quaedam sobrietas ? Blasphemus plañe esset in 

Christum et Apostólos suos, qui hoc excogitaret, quasi ipsi alus 

temporibus ab his contra regulas temperantiae egissent aut vixissent, 

máxime cum de vichi eorum constet ipsissimam fuisse 

frugalitatem. Alia ergo erat illis ratio Ieiunii , quam communis 

virtutis temperantiae , ñeque videtur quaenam possit esse, 

quam quaedam carnis afflictatio , et pervicatiae motuum eius 

Christiana quaedam per abstinentiam suppressio : id quod satis 

manifestavit Eccleáae usus tempore Apostolorum frequentatus, 

et introductus, ut inferius patebit. 

Esto igitur Ieiunii Christiani definitio (*): Ieiunium , pars 

monia est ábi et potus ad repriimndos carnis illicitos motu 

ta , secundum quod recta ratio fidei praescripserit. 

§. XIV. 

De necessitate Ieiunii Ecclesiastici et eius uúlitate. 

l?Xcogitavit hoc sanctum exercitium Deus benedictus hac 

J— á 

potissimum ratione , quatenus in nobis aboleret regnum 

peccati , aut saltcm deprimcret: quod quia ignoraverunt coeci 

Philosophi, multa carni permíserunt, putantes esse natur ae quid - 

quid in carne insurgebat , et non vitii : Ideoque Ieiunium hoc 

Christianum non agnoverunt. Unde advertendum quod licet per 

Chri-_ 

(a) Clemens Recognit. Lib. VII. (*) Definitio Ieiunii. "

DE NECÉSSITATE IEIUNII. i_ 3 

Christi baptismum communicetur nobis abunde meritum et iustitia 

, in tantum ut nihil damnationis remaneat iis qui in Christo 

sunt baptizati, manct tantum in nobis, divina hoc volente 

dispositione, peccati lomes , stimulus carnis , lex membrorum, 

quo veluti interno Iebusaeo exercemur, et ad malum sollicitamur, 

cum quo nobis iugis pugna est, et bellum absque induciis, 

ut Paullus ad Galatas docet, ct nos ipsi quotidie experimur. 

Ne scilicet in hac vita insolescamus, quasi de plena et inamissibili 

iustitia male securi, ut Augustinus passim in sua Doctrina 

recte docet (a), cui si Dei auxilio freti, spiritualibus et 

a Deo nobis designatis armis non repugnemus, et quando opus 

fuerit, vincamus, ad deteriora quasi violcntus tyrannus nos propcllet, 

ut tándem in iram Dei incurramus. 

Propter hunc fomitem dicebat Paullus (b) : Sclo quod non habitat 

in carne mea bonum; quod peccatum ab Apostólo solet appellari, 

quia effectus est peccati, et incitat nos ad peccandum, 

principibus etiam tenebrarum eo utentibus veluti legitimo instrumento 

, ut nos impugnent , et a Deo apostatare faciant. 

Quem licet radicitus extirpare neutiquam possimus, dum in hoc 

corpore mortali vivimus secundum leges divinitus ordinatas, nostrarum 

tamen partium est ipsum reprimere , et quoad possumus 

cum Dei adiutorio extenuare , et ipsum disciplina Christiana 

domare , ne ex nostro contra nos roboratus, levet contra 

nos calcaneum suum , et bárbaro Iebusaeo praeda tiat anima 

nostra ad Imaginem Dei crea ta. Et hoc est quod Paullus 

alibi volebat , quando suadebat ut exhiberemus membra nostra 

serviré iusútiae in sanetificationem; et alio loco iubebat ut in dies 

veterem hominem expoliar emú s , et novum indueremus, qui secundu 

Deum creatus est : ñeque ob aliud dicebat se corpus suum casti- 

Q* ga- 

{a) August, Je Nat.et Grat.cap.64. (¿) Rom. Vil. 14.

I 2 4 TERTIA PARS 

gare et in servitutem redigere, nisi quia mortale corpus hoc p 

pria sedes et tabernaculum huius tyranni est; et ita quo magis 

corpus istud mortale fovcre et delicate tractare curaverimus 

, tanto violentius in animae arcem irrumpet iste tyrannus 

suis illecebris, et violentis cupiditatibus : id quod tam experientia 

nobis constat, quam doctrina. Ea est nostra misera et huí 

milis conditio, carne concupiscente et rebellante adversus spiritum 

, et spiritu adversus carncm. 

Novit praeterea Ecclesia Dei , tyrannnm istum carnis nostrae, 

inter multa alia capita quae habct , tria potissimum habere, 

quibus per intervalla et occasiones temporum , mentem 

nostram adoritur scilicet concupiscentiam carnis, concupiscen 

lonun , et superbiam vitae, ut Ioannes docct in prima sua Ca 

nica (a). Primum incitat nos ad motus carnis ¡Ilícitos. Sccundum 

ad vanum fastum et cupiditatcm. Tcrtium ad superbiam. 

Unoquoque istorum saeviente, pro ratione tcmporis , aetatis et 

complexionis adversario nostro diabolo sua versutia id procurante 

, qui semper infirma nostra prospectat , ut ea parte nos 

tenret, qua facilius in peccati servitutem nos trahere possit. His 

machin's et instrumentis mortis , opponit Scriptura totidem propugnacula 

, quibus in ride fortes possimus hon.m adversariorum 

tela non solum excipere , verum ct in ipsos adversarios rctorquere 

, cosque cum Dei adiutorio in dies debiliores et infirmiores 

reddere. Atque ea sunt, Oratio, Eleemosyna et Ieiunium. 

Cum enim contraria contrariis propellantur atque curentur, recte 

cupiditati opponitur eleemosynarum largitas; superbiae vero 

vitae orationis humilitas , qua nos et Deum recogn oseen tes, 

ad ipsum confugiamus in discriminibuS; concupiscentiae autem 

carnis Ecclesiasticum Ieiunium. 

Ne-_ 

(a) I. loan. II. 18. — —

DE NECESSITATE IEIUNII. 125 

Ñeque enim carnis titillatio per virtutem temperantiae, quam 

Fhilosophi communiter docuerunt, recte restingui potest, quin 

potius recta corporis valetudine existente, quae per communem 

temperantiam acquiritur et conservatur , validior subinde 

redditur natura nostra, ut experimento didicimus. Opponitur ergo 

ei ex diámetro (quod aiunt ) Abstinentia Christiana , tamquam 

medicina legitima , qua anima nostra sal vari potest atque 

defendí ab huiusmodi inimici incursionibus. Vulgatum est 

et verum illud Comici: Sine Cerere et Baccho friget Venus. Certe 

corpus abstinentia subactum , et maceratione Ieiunii correptum 

non sollicitat anímam ad fornicationes et adultería. Christiane 

satis dicebat olim divinus ilie Hilarión , ut refert D. Hieronymus,cum 

a corpore male sollicitaretur: Ego ( inquit) asme 

faciem ut non caUitres; ñeque te hordeo alam , sed palas, Jame te 

conficiam et siá : gravi onerabo pondere, traham te per aestus et fri- 

ge a , 111 c'ibos potius quam lasciviam cogites : Et sic aliquando non 

comedebat nisi post biduum aut triduum , vir ille sanctissimus Deo 

valde charus. Hoc refert Divus Hieroiiymus de eo in vita Beati 

Hilarionis. 

ínter haec vero remedia Oratio univer salís est, et partes praecipuas 

videtur obtinere , utpote quae non solum superbiam vincat, 

sed spirítum attrahat ad vincendas omnes cupiditates , ut 

August.'nus videtur sentiré Epístola ad Bonifacium (¿?), propter 

quod puto Christum dixisse oportere semper orare et non deficere. 

Eleemjsyna autem , quia cupiditati opponitur, quae cum 

aetate crescit, et cum senibus videtur iuvenescere , sempeí debet 

a nobis exerceri, si facultas adsit; sin minus , desiderio benMacicnii. 

Quia vero concupiscentia carnis non semper hominem 

impugnat ñeque pro qualibet aetate , imo aliquando labo- 

r¡-

T26 TERTIA PARS 

ribus, infirmitatibus, gravibus sollicitudinibus, tribulationibus, 

quae bona pars crucis Christianae sunt , vires eius sufficienteí 

reprimuntur, non videtur Ieiunium tam nccessarium omni personae 

et omni aetati , quamquam in Ecclesia semper est neccssario 

retinenda Ieiunii Ecclesiastici disciplina, propterea quod 

Ecclesiae corpus ex variis membris diversarum aetatum et complexionum 

constat. Est ergo Ieiunium neccssarium sicut medicina 

corporalis ad salutem tcmporalem, si sanari volumus, et de 

peccatorum carnalium proximis occasionibus triumphare. Loquor 

de Iciunio absoluta quadam consideratione accepto. 

Hoc volebat Christus Redemptor noster, quando dixit (¿), 

hoc genus daemoniorwn non nisi in Ieiunio et oratione eiic 

aliud dicebat Apostólos suos tum Ieiunaturos , cum ipse Christus 

ab eis corporali praesentia abscedere debebat. Venient (inquit 

(b) dies quando auferetur ab eis spon sus, et tune ieiunabunt 

ceret: nunc mea praesentia foventur ut débiles , manuducuntur 

ad perfectiora ut imperfecti, nec plañe agnoscunt potissimam Ieiunii 

caussam, puta peccatum; sed venient dies, quando ablato 

sponso, et misso Paracleto de coelis , qui mundum clare arguct 

de peccato, eos reddat intelligentes de ómnibus, praesertim 

de peccato et caussis necessitatis Ieiunii et orationis: tune enim vere 

ieiunabunt Deo placentes, non ut nos ex usu quodam, aut 

timore , aut laudis appetitu, sed ex amore iustitiae, cupientes 

a se expeliere tyrannidcm peccati , id quod factis confirmarunt 

Sancti Apostoli. Nam post adventum Spiritus Sancti coeperunt 

magis frequentare Ieiunia et sanctum orationis exercitium, corpora 

sua domantes, indiesque interiorem hominem magis ac magis 

renovantes, quos in tantum imitati sunt Sancti Patres subsequentes, 

ut muí ti Ieiuniorum abstinentiis plenarie de carnis 

m 

fa) Matth. XVII. 20. (b) M atth. IX. 

ji


illecebris triumpharent. Exempla passim se ofTcrunt in Christianis 

Libris et minime contemnendis Auctoribus. 

Ex hoc autem quod Ieiunium castigado corporis est , et 

concupiscentiae carnalis repressio, habet sanctum Ieiunium (*) 

etiam quod sit satisfactorium pro reliquiis peccatorum ; quod 

plerumque avertat a nobis iram Dei; et si recta ratione et chántate 

riat, multum apud Deum mercedis promereatur. Ea enim 

ratione qua poenalis afflictio est , satisfactoria esse potest , ut 

omnes Sancti passim praedicant. Ea vero parte qua vírtus est, 

et cum chántate fit , apud Deum meritoria est. Quae omnia 

Scriptura et Sanctorum Patrum consensu aperte satis confirmantur. 

Ezechias enim Rex, hostis Assyrii duritia et potentia cognita, 

vestem scidit, saccum induit, et ad Abstinentiam se convertit. 

Deliquerat Israel contra Dominum in Masphat; sed Ieiunio 

statim a Samuele praescripto, peccatum suum diluit. Audierat 

Rex Achab sententiam á Domino, qua nunciabantur multa 

mala ei supervcntura *, ipse vero scindens vestimenta operuit 

cilicio carnem suam, ieiunavitque et dormivit in sacco, propter 

quod meritus est, rigorem sententiae in se non experiri, dicente 

Domino de eo ad Heliam (a): Non vidisti Iium'diatum Achab 

coram me ? quia igitur humiliatus est a facie mea non inducam 

malum in diebus eius. Anna sterilis uxor Elcannae per Ieiunium 

meretur (/>) sibi dari Samuelem Prophetam filium electum 

a Domino. Sanctus Daniel per Ieiunium intelligit Messiae Mysteria 

, et Monarchiarum conquassationes. Anna Yidua filia Phanuelis 

laudatur a D. Luca Evangelista (c) , quod non discede* 

ret de templo Jeiuniis et obsecratwnibus servíais nocte ac die , propter 

quae meretur videre desiderátum Messiam recens natum. 

(*) Fructus Ieiunii Christiani. 

ía) III. Reg. XXI. ao. 

(b) I. Reg. L 7. 

(c) Luc. II. 37- 

Ioan-

I28 TERTIA PARS 

loannes Bautista de mira Abstincntia et Ieiunio laudatur ab 

Evangelistis. 

Denique Christus ipse Redemtor noster auspicaturus Evangelii 

praedicationem a Ieiunio exorditur , suis membris relinquens 

exemplum , ut nihil arduum , nihil sanctum sine Ieiunio 

ct oratione tcntarent, prout Sancti Apostoli post eius corporalem 

abscntiam re ipsa perfecerunt. Christus vero quod in suac 

vitae processu in hac re non se gesserit curiosum , multiplex 

caussa est: tum quia non egebat Ieiunio ille qui curare venerat 

infirmitatcs nostras, in quo ñeque peccatum ñeque dolus inventus 

est: tum etiam quia totus erat in hoc Doctor veritatis, ut 

arcanam Patris sui voluntatem Generi Humano patefaceret, et 

ómnibus quodammodo omnia fieret, nec non veram pietatis substantiam 

in fide ct charitate constare demonstraret : cuius contrarium 

Pharisaei illi superciliosi docebant, collocantes totam fiduciam 

suam in externis quibusdam exercitiis, interna animi púntate 

interdum contempta. 

Ceterum docuit nos Dominus Iesus, Ieiunia Christiana laeta 

esse deberé, Simplicia , nullaque hypocrysi aut superstitione 

fucata. Dixit enim (a): Cum Ieiunatis nolk¿ fieri sicut hypoc 

tristes. Non dixit: non Ieiunetis , quia Iudaicum est ct superstitiosum, 

ut docent isti falsi Prophetac ; sed cum Ieiunaveritis, 

simpliciter et propter Deum Ieiunetis. Nec contentus est 

hac approbatione Ieiunii Magister noster coelestis , sed aperte 

dicit Ieiunia Christiana grata esse Deo Patri (*) , ab eo si debite 

riant , aeterna merccde premiari (b) : Cum launas unge ca 

put tuum , et faciem tuam lava, ne v'ukaris hominibus Ieiu 

Patri tuo, qui est in absconso, et Pater tuus qui vida in absc 

ia) Matth. VI. i?. 

(*) Iéiuniubi meritorium. 

(h) Ibid.v.17. 

ted

DE NECESSITATE IEIUNII. j 2$ 

reddet tibí Ubi satis explicatur debitum mercedis propter grafum 

officium Ieiunii exhibitum , quae certe vox sufficeret ad tollendas 

controversias , quas adversarii suscitarunt in hac materia 

, si ipsi Iesu Christi spiritu , et non apostasiae ducerentur. 

Age tamen Sanctorum Patrum omnium consensu necessitatem 

et utilitatcm huius sanctae virtutis comprobemus. Quandoquidem 

exemplis eorum satis plena et locuples est Dei Ecclesia. 

Beatus Clemens (a) Epistola sua ubi praecepta et mandara 

D. Petri recenset, ínter alia hanc sanctam viitutem tamquam 

necessariam commendat : ínter cetera divina haec erant illius man*- 

data , quantum unusquisque sapit et potest , totis intimis visceribu 

Deum di/igere, abnigare seipsum. Post vero adiungit: Corpus cu- 

stodire, vanas et caducas non amplecti delicias, Ieiunium et Vigili 

sanctas amare , pauperes recreare, &c. 

Tertullianus Libro de Baptismo munimentum ad tentationes 

carnis repellendas, et satisfaciendum pro peccatis Ieiunium appcllat 

(b). De pristinis , inquit, satisfacimus ccnflictatione carnis et 

spiritus, et subsecuturis tentationibus munimenta praestruimus. ídem 

Apologético contra Gentes loquens de Christianis (¿) : Nos le- 

iuniis aridi et omni continentia aspersi , in sacco et ciñere volutan 

Daun tangimus : et cum misericordiam extorserimus, honoramus. 

Libro contra Psychicos. Nos certe sdmus, quod qui in eam: sunt y 

Deo placeré non possunt : non in substantia, sed in cura, in affectio 

ne, in operatione, in volúntate: macies non displicet Deo : nec da- 

tum est nobis corpus adponius, sedad opus. Saginentur púgiles olym 

yfó.i qui corporis curam habent , ct pora si vuítis Epicwi degrege, 

qui omnia cum corporc perire putant: nobis utinam carnis curam 

Tom 

- 7/ 

- R fa* (a) Clemens Eplst I. 

(¿) Tettull. de Baptism. 

(c) Cap. 40.

To 0 TERTIA PARS 

faceré contingeret : alia sunt Ecclesiae robora et certamina 

sus scilicet carnem et sanguinem; sed spiritu et virtute pug 

Vides pugnae necessitatem in Christiano, vides adversarium nostrum, 

vides arma et robora , quibus pugnandum est , abstinentiam 

et alia exercitia Christiana esse. 

Cyprianus quoque (a) : Admoneo religiosam sollicitudin 

stram , ut ad placandum atque exorandum Dominum, non 

sed leiuniis et lachrymis , et omni genere deprecationis in 

Et Sermone de Ieiunio et tentatione mira dicit describcndo 

Christiani Ieiunii utilitates, his verbis: leiuniis vitiorum sentin 

catur , petulancia marcet, concupiscentiae languent , fugil 

voluptates. Extinguitur ardentis Aethnae incendium , et 

fomax Vulcaríi extincta, intrinsecus montes contérminos n 

Ieiunium si discretione regatar, omnem carnis rebellionem 

tyrannidem gulae spoliat et exarmat. Ieiunium extraordi 

in cippo claudit et arctat, et appetitus vagos distringit et 

nium si humilitate ornetur, servos Dei mundi efjicit conte 

iuríium carnes ázimas mundat et solidat, et putredines qu 

prodeunt, consumit et siccat. Ieiunium Scñpturarum deli 

contemplatione reficitur, gratia stabilhur , cotíesi pan: nu 

ríieli interpretado somniorum revelatur Ieiunio. Et tres p 

byloríw illaesi egrediuntur incendio. Moyses in monte qua 

bus cum Domino perseverans, et Dei familiare colloqulum 

ministerium Ieiunio promeretur. Elias quoque eorum die 

abstinens in eremo conversatur. Utilitas Muniorum tempo 

nis clarius patuit, et a multis frequentata in plurimos se ef 

quot viras vinutum vidimus, sine Ieiunio non legimus as 

aliquid magnum moliti sunt, nisi prius absánentia praece 

ties aliquid a Deo obdnere conati sunt, leiuniis incubuere 

(a) Cyprian. Epist. IV. Llb. IV.^ 

mis

DE NECESSITATE IEIUNII. 13 r 

mis pernoctantes in orationibus: aliáis cami haerentibus, supplices be 

neficia postularunt. Nec defuit proventus, ubi ad pedes Dei sacrifuium 

contriti cordis offerens se prostravit humilitas, sed prope fuit invocan- 

tibus se Deus, et porrexit manum naufragis, et subvenit afflictis. 

Divus ct Magnus Athanasius veritatem hanc quoque non silet, 

imo Scripturae locos tam veteris quam novi Tcstamenti, quibus 

haec veritas statuitur , eodem modo intelligit , quo nunc 

praedicat Sancta Mater Ecclesia. Exponens enim illud Danielis, 

et trium puerorum Ieiunium , haec verba habet Libro de 

Virginitate : Vide quid facit Ieiunium; morbos sanat, pitútam corpo- 

ris exiccat, daemones eiicit, cogitationes pravas excutit, mentem rei- 

dit splendidiorem, cor purum, corpus sanctificatum , et throno Dei 

commendat, hominem. Et subiungit : Ac ne putes haec temeré dici y 

habes testimonium in Evangeliis, quod a Servatore dicitur, cum interro- 

gaverunt eum discipuli eius dicentes : Domine ostende nobis quomod 

immundi spiritus pellantur ? Dixit autem Dominus: Hoc genus non 

eiichur nisi precatione et leiunio. Quisquís autem ab imm indo spiritu 

turbatur, si cogitaverit, ususque fuera hoc pharmaco , nim'irum leiu 

nio , protims spiritus malus in angustiam redactus, discedit tirritus le 

iunio. Nam prorsus gande nt daemones crápula et ebrietate , cor por is que. 

Tequie. Magnam vim habet Ieiunium, magnaqut per illud fiwit bent- 

facta. Nam unde et hom'ines ingenua perfecemnt miracula ? Unde per 

eos signa fiunt r" Unde sanadoras aegrotantibus per líos donat Deus, ni 

si omnino per exercitadonem et macerationem corporis , perqui mode- 

stiam animi, per bonam vitae moderationem ? Ieiunium enim Angelo 

rum vita est. Qui illo utitur , in Angelorum ordine est. 

Vides quot virtutes, quam mirabiles utilitates Christiano panat 

sanctum Ieiunii.m. rraesentaneum pharmí.cum est contra 

carnis insultus, eo daemones fugantur, spiritus ad superna elevatur, 

corpus et anima sanctificantur, et alia mirabilia a Deo 

R 2 no-

fcna TERTIA PARS 

nobis cum illo donantur : nemo tándem magnus evasit, nt Cyprianus 

recte dixit, sine huius sanctae virtutis frequenti exercitio. 

Quare non possum bene sentiré de quibusdam, qui Apostolicam 

vitam se dicunt proriteri, et parum vel nihil curant de hac 

sancta virtute, putantes post certa et per brevia quaedam tcmporalia 

exercitia securos iam posse agere , et quasi in portu salutis 

repositi, omnia pene licere sibi putant, vestiuntur mollibus, 

canrs occasiones iam non timent, nec reiiciunt (si ofíeratur 

) quantumeumque gulosam saturitatem : putant se posse assequi 

delicatos , quod Deus promissit in abstinentia et continentia 

optime versatis. Qui cum peccati regna et tyrannidem 

sanctis continuis exercitiis non suppresserint , plerumque latenter 

ab ipso peccato adoriuntur incauti, cui necesse est, ut succumbant 

inermes. 

Dicunt, exercitatio corporalis ad modicum utilis est, non diffitemur, 

si in Ieiunio dumtaxat se exerceant Christiani, multoties 

non redundare illis in utilitatem sed in dispendium: aut enim 

fructus eius amittimus per hypocrisim , aut non placent Deo, 

quia in iis collocatur fiducia dum parum de interna puritate curamus: 

et hoc est quod abominatur Deus apud Isaiam (a). Ceterum 

si Christiane tiat, tum ab oblectamentis gulae , tum etiam 

ab alus peccatis ieiunando , adiectis illis oratione et sancta eleemosina, 

ut recte docent Sancti , incomparabilcs divitias nobis 

parant apud Deum Ieiunia. Audi Beatum istum paullo post illa 

verba dudum allegata , loquentem : Non enim qui tantum 

eduliis ieiunat, Ule praestat virtutem , sed qui abstinet a 

re , huic imputatur Ieiunium, Etenim si ieiunes, et non serv 

ne loquatur Sermonem pravum , aut iracundiam, aut mend 

pcriarium, aut si loquaris contra proximum tuum : si hae 

pro- 

' {a) Lai. LVIII. 4. T" ~~


prodierint ex ore ieiunantis, nihil projick, verumetiam totum laborem 

suum perdidk. 

Plura adhuc vidctur addcre Magnus Basilius ad huius instituti 

laudem prima Condone de Ieiunio , exponens verba illa 

Christi {a) : Cum ieiunas unge caput tuum, et faciem tuam lava : Siç, 

inquit , affecti simus , velut edocti sumus : non tristitiam vultu prae- 

j¿rentes, cum ieiunamus in accedentibus diebus, sed splendide disposi- 

ti, velut decet Sane tos Dei. Nullus abiecti animi coronatur , nullus 

tristis trophaeum erigit, ne sis trisas dum curaris, absurdum est non 

gaudere ob animae sanitatem. Et paullo post : Etenim satietas in 

ventrem gratiam collocat, Ieiunium vero ad animam lucrum traducit: lae 

tare quod datum est tibia medico pharmacum tollens peccatum. Quem- 

admodum enim vermes, qui in puerorum intestinis generantur, medi- 

camenas quibusdam acerrimis extirpantur, sic peccatum intus in pro 

fundo habitans, Ieiunium ad animam progressum occidit. Vides ut 

appellat Ieiunium curam animae, perniciem peccati intus in nobis 

habitantis ? 

Sed audi adhuc ipsum de Ieiunii antiquitate post pauca verba 

interposita disserentem , et ad naturae primitus institutae exordium 

ipsum referentem: Jmiquum donum est Ieiunium non inveterascens,sem- 

per in aetaús vigoran efflorescens: putas me antiqukatem ipsius a lege pro 

ducere } etiam lege antiquius est Ieiunium: patrum est thesaurus. Quidqu 

antiquitate extollitur , venerabile est. Venerare Ieiunii caniciem : coact 

neum est humanitati : Ieiunium in Paradyso sancitum est. Primum 

mandatum accepit Adam de ligno cognitionis bou et malí, ne edatis> 

Haec vox , ne edatis, Ieiunii et Abstinentiae praeceptum est. 

Ferré non possum novorum nostri temporis Psychicorum calumniam 

, cum dicunt Ieiunia Christiana Iudaica esse , quasi quidquid 

tcnuerit vetus illa Synagoga , prorsus cessaverit, cum id verum 

(a) Basilius loe. cit.

! 3 + TERTIA PARS 

rum non sit , nisi tantum de ceremonialibus. Ieiunium autem, 

ut de eo modo loquimur , substantialem actum virtutis dicit,! 

et institutum Sanctorum fuit, ut affirmat hic Beatus, et res ipsa 

se habet ante latam legem antiquam , cum constet ieiunasse Moy-1 

sem quadraginta diebus , antequam ultimo legem acciperet; quare 

sicut tune non erat Iudaicum , ita ñeque nunc. Nec solum 

Ieiunium introductum est ante legem, ut hic Sanctus et Divus 

etiam Chrysostomus exponens hoc ipsum pracceptum, quod Deus 

dedit primo homini sentiré videtur , sed etiam praescriptio et delectas 

ciborum. Ad quod cum eadem necessitas maneat, quantum 

ad substantiam Ieiunii quae tune erat, puta repressio et cohibitio 

peccati, quod adversarii libentissime fatentur , adhuc post 

Baptismi gratiam , necesse etiam erat ut continuaretur legitimuin 

antidotum , atque praesentaneum incentivi peccatorum rcmedium. 

Cessarunt quidem legalia Ieiunia , quantum ad praescriptionem 

temporis et circumstantias alias, quas pro illius populi prioris 

disciplina Deus instituerat; ceterum Ieiunii substantiam , quantum 

ad afflictionem et castigationem corporis per abstinentiam 

cessare non debuit, manen te in nobis languore qui per Ieiunia 

curari debet. 

Et miror sane istorum ingenium, quod cum nos faciunt totos 

peccatum nec su mus ut ipsi dicunt aliud quam fornaces quaedam 

vitiorum máxime carnalium , quod tam parum curent legitimum 

a Deo institutum rcmedium : nam etsi praedicent toto 

tempore esse ieiunandum, millo tr.rr.en tempore ieiunant, sed 

ñeque opus est secundum eos , cum peccata omnia per solam 

iustitiam Christi non imputentur. Id obiter dixi, quia non pudet 

eos simplices et rudes homines per mendacia et imposturas 

seducere , suadentes illis quod Ecclesia Catholica et Sancti Paires 

isti, cum Ieiunia docent et tam obnixe conimendant, vetus


tus Testamentum praedicant, ipsi autem novnm, quia Ecclesia 

ad Ieiunium filios suos astringit , illi vero huiusmodi licentiam 

praedicant. Rectius dicerent, quod ipsi carncm : Ecclesia vero 

Christi spiritum pracdicat, quippe quae quod Christus et Sancti 

Apostoli fccerunt, hoc iubct et praedicat agendum. Quod 

si dicant non propter Ieiunia haec a se dici, sed propter praescriptionem 

et delectum ciborum et oblationem , certe Lutherus 

non hoc dicebat in principio, sed in universum damnabat Ieiunia 

, et omnia poenalia opera. Sed in hoc etiam falsi sunt advcrsarii, 

uti iam videbimus. 

Nunc procedat in sua narrationc Divus Basilius, quiñón solum 

antiquitatem Ieiunii, sed utilitates et auctoritatem eius, et 

quod Divina Traditione sit introductum , praeclare nos docct. 

Si Eva ielunasset a ligno , hoc nunc Liunio non opus habercmus; non 

enim opus est valentibus medico , sed male habentibus ; male affecti 

sumus per peccatum ; sanemur per poeniteniiam. Poemuitla autem 

citra Ieiunium irrita est. Maledicta tena spinas et tribuios produ- 

cet tibi, tristitiam jcret tibí; praecepíum est non delician ; per Ieiu 

nium purga te Deo. Et infra : Ceterum ad historiam progreiiatur sermo 

et antiquitatem Ieiunii prosequamur , et quomodo omnes Sancti velut pa 

ter nam quamdam haereditatem susceptum sic conservarunt, pater filio p 

manus trademes: unde et ad nos per successlonls consequentiam haecpo 

sessio consérvala est. Non erat in Paradyso vinum, non carnes, non 

animaíium mactationes, nec eorum esus ; extra est ebrietas Noe : qui 

ignorans v'ini usnm , inebriatus est. Laque antiquius est Ieiunium e 

Abstinentia , quam vini usus. Per Ieiunium suscepit Moyses manda- 

tum dígito Dei in laminis scriptum : et superne quidem Ieiunium le- 

gislationis caussa erat, inferné vero gulositas ad idolorum cultum insa 

niebat. Q'ta.í-jglnta dierum perseverantiam ieiunantis et orantis ser 

única ebrietas inutilem declaravit. Compárate ínter se utrumque , quo 

mo-

x*6 TERÍIA PARS 

modo Ieiunium ad Deum adducit, et. deliciae salutem am 

Et infra : Quid magnum victorem Sampsonem et invictum 

Nonne hiunium cum quo in útero Ma tris conceptus est} Jei 

instar nutrias enutrivit, Ieiunium virum effecit, quod vide 

lus Matri praecepit: Quaecumque, inquit , procedunt ex v 

edat, et vinum et siceram , hoc est, omnem potum inebrianie 

lat. Ieiunium Prophetas generat , potentes roborat, Legisl 

pientiam docet, animu bonum propu¿naculum , corporis s 

habitator, scutum fortiter agentibus, exercitium Athletis 

taciones removet, hoc urgzt ad pietatem , sobrietaús comes, 

tue opifex, in bellis viñliter agit, in pace quietem docet, De 

catum sanctificat, Sacerdotem perjicit : non enim possib 

Jeiunium sacra celebrare audere, non solum in mystica 

Dei cultura , sed etiam in figurata, secundum legem introd 

Eliam magni miraculi spectatorem facit , quadraginta en 

cum per Ieiunium animam depurgasset , in spelunca Hore 

gnus factus est Dominum , quantum sane possibile est hom 

a iúunantis ore vox egressa populo contra kges agenti co 

clus'ít. Quid dicam de fiíiis Prophetarum , Elisaeí parsim 

tribus pueris qui per Ieiunium triumpharunt ? Hucusqne Bas 

Satis abunde expressit nobis hic Sanctus Pater Christiani Ieiunii 

partes; nam ipsum Matrem virtutum posuit , gratumque 

officium apud Deum esse dixit, et exempla ct locos Scripturae, 

quibus Doctrina Ieiunii fulcitur, non solum proposuit, sed exposuit: 

ita ut supervacaneum iam nobis fuerit testimonia Scripturae 

ad robur Ieiunii statuendum adferre : omnes enim locos 

perlusrrarunt haec dúo Ecclesiae lumina, Athanasius et Basilius. 

Videamus tamen breviter, quid alii Sancti Patres doceant, tam 

de Ieiunii necessitate, quam de eius fructibus. Et adverte obiter, 

quod Basilius dixit, propter languores a peccato derelictos, 

ne-

\m NECESSITATE IEIüNíl. 137 

necessarium esse Ieiunium , ut intellígas non esse necessarium absoluta 

necessitate, sed ex suppositione, ac subinde in eo nos minime 

collocare substantiam pictatis, quam scimus substantialiter 

in fide per dilectionem operante consistcre, cum hoc tamen Ieiunium 

dicamus necessarium , tum quia ad pietatem trahit, tum 

quia charitatem custodit ct adauget, eo vel máxime quod charitatis 

adversarium , id est, concupiscentiam et amorcm proprium 

Ieiunium minuit, et labefactat. Unde intelliges plañe meram calumniam, 

quam nobis intentant adversarii, nos scilicet substantiam 

iustitiae et pietatis in his exercitiís sanctissimis collocare, 

quasi illi soli hanc rem intellexerint, scilicet. 

Divus Ciirysostomus Homilía octava in Genesim , et Ho-< 

mília decima breviter haec etiam explicat. In primo loco de 

dupiici Ieiunio loquens, puta a vitiis et a cibariis , haec enim 

distinctio ab ómnibus Sanctis approbatur, et Basilius in loco dudum 

citato eam expresse docet. Abstiuentia, inquit (a), a cibu 

propter hoc recepta est, ut vigoran carnis refraizt , et equum mode 

ranti facile parere faciat. Adcst Ieiunium de quo loquimur, et instituti 

eius ra tío , et quasi obiectum et substantia eius, quod ut 

cum fructu fiat apud Deum , adiungendum illi Ieiunium alterum 

, puta a vitiis, quod idem S.Pater docet his verbis: Ieiunantem 

ante onvúa oportet iram refrenare, mansuetudinem et leniiudinem 

discerc, habere cor contritum , et quod absurdas concupiscencias 

píllat: ante oculos continuo proponere oculum aetenú iudicis , lib 

lem esse in dando eleemosynam, nullum malwn adversum proximum 

in cor admitiere. Et adducit locum illum Esaiae (b) : Hoc est 

maius Ieiunium , quod elegí ; dissobe colTigationes impietatis : fr 

esurienti panan tuum, &c. Et Homilía X. quasi haec eadem opera 

misericordiae inculcans, et cum Ieiunio corporali coniungens, 

Tom. II. S a¡t: 

(a) Chry i0st. cit. Hom. in Genes. (¿) Isai. LVIII. 6. et 7.

ii% TERTIA PARS 

ait: Propter haec enim a cibis abstinentiam praecepit (Dom 

refrenantes carnis ¡asebias, eam obedientem faciamus , et 

to Dei implenda sequacem : quod si oh infirmitatem corpor 

dium hoc, quod Ieiunium praestat, nobis adhiberi nolumus, 

deditiores sumus, máxima nobis ipsis damna afferímus. H 

des Ieiunii necessitatem, et particulare subsidium, quod ipsum per 

se solum absque alio spirituali ieiunio affert. Et adiungit: Si Ie 

iunium absentibus alas praedictis operibus nihil nobis pro 

magis etiam si Ieiunii pharmacum nobis deest ? attende iter 

ticulare incommodum tribuit omissioni ieiunii corporalis : nam 

dicit maius detrimentum esse , relinquere opera misericordiae simul 

cum ieiunio, quam ieiunio observato , misericordiae solum 

opera praetermittere. 

Post vero populum suum ad sanctum Ieiunium exhortans: 

Oramus, inquit, vos qui ieiunare valetis, ut ipsi, quantum 

lile est, bonam et laudatam hanc vestram intendatis et auge 

ptitudinem : quanto enim extemus noster homo corrumpitu 

ternus renovatur. Ieiunium corpus comprima, lascivias in 

frenar , animam clariorem efficit, et sublimem et levem fac 

particulares utilitates corporalis et christiani I eiunii nobis narravit 

hic Sanctus, quas ipsum Ieiunium in se includit, nisi nos per 

malam vitam alio distrahamur , et huius virtutis bono abutamur. 

Nec ést quod iam advesarii lccum illum Esaiae (quem 

numquam in hac materia non inculcant) nobis opponat in parvipendium 

huius sanctae virtutis. Chrysostcmus enim veram intelligentiam 

illius loci demonstravit : nam non dixit corporale Ieiunium 

nihil valere absolutc , quippe cui proprias et peculiares 

utilitates assignavit , sine alio Ieiunio spirituali : sed dicit apud 

Deum nihil promereri, si opera charitatis ipsum non concomitentur, 

id quod Ecclesia Catholica docet. 

Quam


Quam vero sit necessaria in Ecclesia corporis castigatio , et 

carnalium motionum suppressio, idem Pater docet Homilía vigésima 

secunda in Genesim (a), tractans illud Apostoli: Casti 

go corpus mcum: Et si ille cui tanta contigit gracia, post tanta et 

talia opera opus habebat ut castigqret, et in servitutem redigeret, et 

subiiceret potestad et dominio animae corporis lascivias ( casdgat eni 

quod insurgit, et in servitutem redigit, cui frenum imponit) quid di- 

cemus nos, qui ómnibus virtud bus destitud, ómnibus peccatis onerad s 

mus, et praeterea magnam ignominiam prae nobis ferimust Num in 

ducías habet hoc bellum ? Num tempus aggrediendi dilatum r Omnes 

vigilare et sobrios esse oportet , et numquam in secutitate esse. Vides 

, ut monet neminem esse securum , dum in corpore isto 

vivit, sed abstinentiis et alus piis exercitiis cum carne, et alus 

adversariis, qui semper nos impugnant, bellum gerendum. Homilía 

etiam quarta in Genesim profectum in Verbo Dei Christiano 

Ieiunio ascribit. 

Quid referam de D. Hieronymo , cuius Doctrina et vita 

sanctissima nihil aliud spirat quam abstinentiam et sanctum Ieiunium 

} Unum ex multis locis suae doctrinae mihi delígam , quod 

nostrum propositum satis exprimit, qui in Epístola decima quarta 

de Regula vivcndi ad Virginem Eustochium continctur: locus 

sic habet (b) : Ventris ingluvies tam animae quam corpori mir.i- 

strat materiam, ideo medicínale Ieiunium omnem auferat languorem 

cmnem vibuat virtutem et gratiam. Quid vero virtutis contineat sa- 

crum Ieiunium a vestro investigemini sponso , qui quadragenario p 

acto Ieiunio diaboli vicit tentationem. Viri Ninivitae non sileant, q 

Iciunlís commune evaserunt exhium. Sed sit tale ; ne dicatur a Domi 

ne) : non est hoc Ieiunium quod elrgi. Castígate membra, sed nolite i 

terficere. Non causet Ieiunium verecundiam , ut scandalum sit ceter 

^ Si . Ne _ 

(a? Clnisott. I. Corinth. IX. Hieronym. cit. Epist.

i 4o TERTIA PAR5 

Ne dolore capias sacrae om'ittantur lectiones , et alia sa 

tla : sit Ieiunium medicina , frangatur corpus , castigetur 

verberibus, multiplicentur abstinentiae. Et si adhuc adsit 

tia • illicita, adhibeantur gravissimae discipünae, quousque 

mina, et ser da t serva : quod si iterum erigiiur, iterum faúg 

non ultra modum. Nihil enim potest habere virtutis , quod 

facit, quod improvisio docet. 

Haec Hieronymus. Qui non solum Ieiunium curam animae 

et medicinam appellavit, sed frequentius adhibendum docuit, si 

frequentius in nobis insurgant violenter motus illiciti carnis. Ad 

ultimum Deum reconcilian per ipsum affirmavit , et diabolum 

vinci. Hinc sequitur, certam et exactam Regulam Ieiuniorum minime 

posse ómnibus praescribi. Nam quod uni forte est abstinentia 

, alii erit ingluvies. Mediocritas enim virtutis non consistit 

communiter in virtutibus in medio rei , sed in medio rectae 

rationis ; ita ut unusquisque tantum ieiunet, quantum sibi 

viderit expediré, et prout necessitas suae carnis cxposcit. 

Quid igitur Ecclesia sancta ómnibus praescribit idcm tcm* 

pus Ieiuniorum et Cibariorum , quae minime possint per prudentiam 

determinari ? Hoc^modo argumentabatur mecum Philosophaster 

quídam non omnino ineptus, cui carnis licentia non displicebat. 

Verum est, Ecclesiam non posse certam et exactam Regulam 

assignare pro ómnibus, in qua consistat mediocritas rationis 

in exercitio huius sanctae virtutis, ut Hieronymus hic 

recte signiticavit, et ratio probat : tamen cum mediocritas ista 

non sit in puncto , sed habeat suam latitudinem, Ecclesia designa 

vit dies illos certos , in quibus sanctum Ieiunium exerceatur, 

forte tamquam mínimum tempus illius latitudinis , quod tere 

ómnibus possit convenire , non tamen intendit praescribere tempus 

ómnibus sufficiens , nec claudere oportunitatem Ieiunandi 

ul-


ultra hace témpora , quin potius suadet et praedicat, ut unusquisque 

tentet se, et agnoscat necessitatem suam , et plus ieiunet', 

prout viderit saluti animae suae expediré, aut aliquo alio 

exercitio suppleat, quod Ecclesia lege sua non potuit praescribere 

: nam lex particularia non respicit. Unde D. Hieronymus ad 

Eustochium , totum annumaptum dicit esse ad Ieiunium, et Cyrillus 

etiam Libro X. super Leviticum , máxime his, qui se castraverunt 

propter regnum Dei. 

Adde etiam quod Ieiunium Quadragesimale pro poenitentia 

et satisfactione etiam inducitur ab Ecclesia, et ut placetur 

ira Dei. Cui incumbere debent fideles, ut Deo pro culpis, quando 

opus fuerit , satisfaciant. Placa tur enim Deus huius sanctae 

virtutis exercitio. Convertimini, inquit per Ioel (a) , ad me in coto 

cor de ves.ro , in Ieiunio, et fletu , et planctu. Utrarr.quc hanc 

Ieiunii necessitatem conditionalem Sancti expresserunt, máxime 

D. Augustinus Epístola LXXXYI. ad Cassulanum , ubi praeceptum 

dicit esse divinum in novo Testamento Ieiunium istud 

Christianum, clsi tcmporis praescriptió divina non sit. Et Libro 

Quaestionum veteris et novi Testamenti: Necessaria , inquit , no 

lis sunt Ieiunia, sicut vulneribus medicina , medelam enim conferunt 

ue perpetuas: quae dicit intemperantiam corporis mitigare , motus a 

versos reprimere, presswam animae auferre, sine quibus minime ac 

ptam fore orationem apud Deum affirmat , quae satis arguunt Ieiun 

necessitatem. Rursus Epístola CVIII. Ieiunium, Eleemosynas, et 

Orationes ad Deum pro nobis invigilare affirmat, et Libro de 

Salutaribus Documentis, Capite XLVIII. et Epístola III. ad Boniracium, 

Ieiunii necessitatem eodem prorsus modo sicut propo- 

suimus, describit: Semper , inquit, caro nostra subdita sit animas 

nostrae, sicut analta famulatur Dominae, non praebeamus vires ill

i 4a TERTIA PARS 

citas corpori nostro, ne committat bcllum cru.ium adversus 

strum : non incrassari pcrmittamus ancillam , ne superbia 

nam: domcmus Ieiuniis, Vigiliis, Orationibus, imponamus fre 

foroci, simus boni aurigae, ne per praecipitia labamur , ec 

rectam possimus incedere : temperemus ab escis, quae non 

mam , verum corpus plerumque laedunt, et delitiis mundi, 

hunt homines, ubi gutta aquae desideratur, nec ei dabitur 

Divus quoque Ambrosius in Doctrina quam de Ieiunio saepe 

docet, non solum necessitatem eius commendat, sed peccata 

relaxare dicit, máxime in Sermone de Adventu (a): Nos si tam 

grave peccatum fuerit , ut minime solis fletibus abluatur ; 

misericordiae oleum , acrimoniamque Liunii. Nullum eni 

delictum est, quod non purgetur Abstiuentia , et Eleemosyni 

tur. Ait enim Sanctus Propheta : Sicut aqua extinguit ig 

Eíeemosyna extinguit peccatum. Id ipsum quoque docet Sanctu 

ter Cyrillus super Levitico (b) : ubi postquam satis laudavit Ieiunium 

illud spirituale , per quod omnia mala opera devitantur, 

et chantas Dei et proximi exercetur, ita ut Ieiunium istudcorporale 

visus fuerit quasi nihili penderé , tacitae obiectioni sic 

respondet in favorem huius sancti instituti : Nec hoc tantum ide 

dicimus, ut Abstinentiae Christianae frena laxemus : Hab 

XL. dies Ieiunii consecratos: Habemus IV. et VI. septiman 

quibus solemniter ieiunamus. Est certe libertas Christian 

tempus ieiunandi, non observantiae superstitionis, sed virt 

tiae. Nam quomodo apud eos castitas incorrupta observetu 

ribus continentiae suffulta subsidiis ? Quomodo scripturi 

bunt ? Quomodo sapientiae scientiae studebunt t Nonne pe 

ta) ídem afflrmat Ambros. Libr. de (¿) Cyrillus Lib. X. cit. 

Salutaribus Documentas cap. 3 c. 

ven


ventris et gulae ? Quomodo quis seipsum castrat propter regnum coe 

tum nisi cibariorum abstinentiam resecet, nisi absdnenda utatur mi 

nistra ? 

Assentitur etiam his ómnibus Magnus ille Leo Primus, in 

Sermonibus, quos facit de Ecclesiasticis Ieiuniis, máxime Sermone 

sexto, pro Collectis quae fien solebant in Romana Ecclesia: 

Oratione (inquit) propitiatio Dei quaeritur, leiunio vero concupiscen 

tia carnis extinguitur. Et Sermone VIL de eadem : Praesidia mi- 

litiae Christianae , dilectissimi , sanctijicandis mentibus nostris a 

corporibus divinitus instituía , ideo cum dierum temporumque curr 

lis sine cessatione temperantur , ut infirmitatum nostrarum ipsa n 

medicina commoneat. Licet enim iam redempta , et sacro baptisma 

sit renata, in quantum est passib'üis, in tantum est ad deteriora de- 

clivis : corrumpereturque natura/i desiderio , nisi spirituali munir 

auxilio: per hoc intelligens Ieiunium, et alia bonia opera. Qui 

postquam numeravit tentamenta peccatorum et Dei auxilium, 

quod praesto adest invocantibus , subiungit : Sed his malis atque 

alus destruendis habet acies Christiana potentes munitiones et arm 

ctricia , Deo scilicet instituente inultos suo spiritu veritatis, ut ma 

suetuio iram , largitas avaritiam, continentia luxuriam, benignitas e 

tinguat invidiam. Vides, ínter arma coelestia et divinitus instituía 

ad reprimendos motus carnis illicitos, ponit continentiam Ieiunii 

vir iste sanctissimus : cuius necessitatem manifestó indicat 

, cum caussam praecipuam propter quam Ieiunium ordinatum 

est, puta carnalem concupiscentiam , post baptismum manere 

dicit. 

Et Sermone octavo sequenti : Quamvis sine anima nihil caro 

desideret , et inde accipiat sensus unde sumit et motus; eiusdem ta 

men est animae quaedam sibi subdite negare substamiae, et interi 

iudicio ab ¡nconvenientibus exteriora frenare, ut a corporis cupiditad 

bus


bus libera, in aula mentís possit divinae vacare sapientiae: 

strepitu silente curarum, mediationibus sanctis in deliciis 

nis : quod si in hac vita difficile est continúan, potest freque 

sumí, ut saepius ac diutius spiritualibus potius quam car 

petur: et cum melioribus curis impendimus madores mora 

ruptibiles divinas, etiam temporales transeunt actiones. 

vanúae utilitas, dilectissimi , in Ecclesiasiicis est praecipue 

leiuniis, quae ex doctrina spiritus ita per totius anni circ 

buta sunt, ut lex abstinentiae ómnibus sit ascñpta temporib 

cisset pro nostrac doctrinae robore , et eorum etiam quae dicentur 

, recitasse huius Divi verba , qui necessitatem abstinentiae 

Christianae apertissime nobis exposuit , eandemque a Deo 

esse institutam affirmavit : nec non et praescriptiones temporum 

ad huius virtutis exercitium a Spiritu Sancto excogitatas 

esse, manifesta voce praedixit. 

Habes ergo ex Scriptura et consensu omnium totius Ecclesiae 

Antiquorum Patrum circa abstinentiam Christiani Ieiunii 

tria, si bene recoló. Primo , necessitatem Christiani Ieiunii. 

Secundo , effectum proprium et immediatum eius , scilicet cohibere 

et refrenare carnis illecebras, quantum ex parte eius est, 

et in hoc convenerunt omnes Sancti nemine discrepante. Tertio, 

alios effectus qui ascribuntur Ieiunio , si debito modo fiant, utputa 

placare íram Dei, et eius misericordiam pro paccatis implorare. 

Quod manifestó D. Hieronymus tibi iam ostendit in Ieiunio 

Ninivitarum , et Sacrae Scripturae huiusmodi exemplis satis 

abunde monstravimus. Cum enim per Ieiunium Christianum 

recte factum caro nostra mactetur, et quasi sacrificium de carne 

nostra Deo offeramus, ipsum quodammodo antevertendo de 

nostris antiquitatibus vindictam sumentes, non potest Ieiunium 

non esse Deo gratum , etsi cum charitate fíat aeternac vitae, 

(ut

DE NECESSITATE IEIUNII. 14c 

(ut diximus) meritorum , máxime accedente obedientia maiorum, 

quos Deus vult ut se ipsum audiri, ad quod suíliceret 

adversariis unicum Christi verbum, quod dixit de ieiunantibus (a): 

Pater tuus qui videt te in abscondito reddet tibi. Ubi verbum k*ol-

i 46 TERTIA PARS 

Ex quibus ómnibus hanc colligo argumentationem : Quotiescumque 

morbus et infirmitas illos infestat, necesse est ut cura 

legitima non desit, sed ei pro loco et persona , et alus pensatis 

circunstantiis applicetur : at morbus iste carnalis concupiscentiae, 

m:mbra Christi adhuc post baptismi sanctificationem valde infestat 

: ergo necesse est ut cura ei adhibeatur legitima. Nullum ex 

his assumptis negare possunt adversarii, máxime cum non pudeat 

illos dicere manere in nobis peccatum sub propria ratione peccati 

post baptismum ; reliquum in lumine naturali notum est. At 

medicina legitima motibus inordinatis concupiscentiae, Ieiunium 

est, quod probavimus Scriptura, experientia et doctrina omnium 

Sanctorum : ergo necesse est, quod haec disciplina maneat in Ecclesia. 

Nam necessitas eorum quae sunt ad finem , ex necessitate 

finis optime sumitur. Notanter dico in Ecclesia , quia respectu 

omnium membrorum illius non essct necessaria hace medicina, 

quibusdam propter magnas infirmitates, aut necessitatcs, aut forte 

propter donum speciale Dei huiusmodi motus parum vel nihil 

sentientibus; loquor hic de obligatione, quae ex parte Divini 

iuris est. Quo fit, ut exceptio illa, qua multi adolescentes omnes 

urque ad statum augmenti a Ieiunio prorsus eximunt, quasi ad 

Ieiunium simpliciter non teneantur , non sit satis Ecclesiastica, 

nec Divino iuri conformis. Non enim Ecclesia vult, ñeque prorsus 

posset si-vellet, eos eximere omnino , ut non ieiuncnt, quos 

peccati et morbi necessitas et Divinum ius exigit, ut in ordinem 

redigatur. At sunt multi adolescentes , imo fere omnes, qui a 

decimoquarto anno et supra magnopere sollicitantur ad venérea 

ct illic't.i commercia , ut ipsa experientia nos docet: ergo de iurc 

Divino rcd:'gendi sunt in ordinem Ieiuniorum. 

Nec opus est praetextu cuiusdam magis humanae, quam spilitualls 

misericordiae (qua evitare volunt moderni Doctores, ne 

im-


impediatur scilicet naturae augmentum) animam sauciatam et 

magnopere laborantem sine medicamine a Deo instituto relinquere 

: quia notabiliter non laeditur natura , ut experientia docet. 

Nam apud Orientales Christianos nullus adolescens est, qui non 

ieiunct, nec ob id evadunt breviores statura , aut robore imbecilliores, 

et quid si evaderent ? Ieiunium Christianum , ut vidimus, 

non ordinatur ad corporis salutem aut robustam valetudinem 

servandam, sed ad animae profectum per castigationem corporis 

, máxime quod fieri ab eis possunt Ieiunia cum discretione: 

deinde etiam quia crudelis misericordia est, propter corporis perituri 

meliorem habitum acquirendum relinquere animam languentem 

in peccatis. Invaluit certe multum in huius pracccpti declaratione 

caro et sanguis, quae Regnum Dei non possidebunt. 

Quare censerem adolescentes istos, quorum multi ipsissima 

petulantia sunt, quamprimum titillatione libidinis se sentiunt vulneran, 

ut ad sancta Ieiunia Ecclesiae tamquam ad legitimam medicinam 

concurrant, discreta tamen ratione et moderatione accepta 

: alias rei mihi videntur suae salutis, qui cum infirmi sint, 

praesentaneam curam a Deo praescriptam non admittunt. Esset 

etiam eis valde expediens, ut iugum discerent portare sanctisámum 

ab adolescentia sua. Quibus vero diebus, et quibus non, 

non praescribimus eis tempus, quia solum est nobis sermo de Ieiunio 

, ut est divinitus ordinatum , non ut in hoc vel illo tempore 

est ab Ecclesia praescriptum. Nam tune aliud esset dicendum, 

quamquam cum limitatione. 

Sequitur etiam, nullum hominem quacumquepraemineat potestate 

dispensare posse cum Christianis, taliter ut non teneantur 

ad Christianam abstinentiam et Ieiunium : sed solum illum qui 

sua gratia et omnipotentia caussam Ieiunii, hoc est animae morbos, 

potest depellere. Cederet enim talis dispensado in perniciem 

Tn in-

, 48 TERTIA PARS 

infirmarum animarum, auferendo ab eis legitimam et adeo praescriptam 

medicinam , quae per hominem aboleri non potest; quamquam 

possit bene a suprema potestate Ecclesiae determinan aut 

declaran : secus tamen dicendum est de praescriptione temporis 

et cibariorum Ieiunii, et alus quae circumstare possunt Ieiunii 

substantiam. Nam haec ut a Sanctis Patribus ortum habuerunt, 

iustis caussis emergentibus, mutari possunt, aut abrogan; sed non 

in totum. Dixi cum Christianis confusa quadam appellatione, 

quia cum certis et determinatis personis propter aliquas rationabiles 

caussas, ut propter inflrmitates aut incommoda alia quae sequerentur 

, et quando maiorum bonorum impedimenta esscnt, 

quam sit ipsum Ieiunium, relaxan possent : sed istud magis esset 

declarare ius Divinum , quam dispensare, quod Ecclesiae Pontificibus 

proculdubio tribuendum est. 

Sequitur duplici nomine miserandos esse istos novos Psychícos, 

qui Evangelium vertunt in carnalem libertatem. Primo, 

quia fatentes in Christianis hoc incentivum peccati, quod fornaccm 

vitiorum appellant, post baptismum manere , sanctum et a 

Deo praescriptum remedium spcrnunt, putantes se sola sobrietate 

cummuni Philosophorum es¿e tutos, aut satisfacerc obligationi 

Ieiunii; cum clare monsíraverimus, non esse hoc Ieiunium, 

quod Deus vult a nobis observan, et Sancti omnes ab Apostolis 

usque nunc observarunt: sed quale Deus introduxit, Christus 

consecravit, et Apostoli et omnes Sancti re ipsa praestiterunt. 

Secundo , quia licet admittant necessarium esse Ieiunium , praescriptionem 

tamen temporis ab Ecclesia praefixam nolunt admitiere: 

quae manifesta apostasia et barbaries est. Nam si necesse est 

ieiunare, aliquo tempore, aut omni necessarium est ieiunare. Si 

ergo aliquo tempore est iciunandum, cum non sit maior ratio 

de uno quam de alio, illo tempore debet fien, in quo a maio-


ribus praescriptum est, cum aequalis aequali legem praescribere 

non possit. 

Rursus si ut illi dicunt, in quolibet tempore ieiunandum est, 

ergo in tempore ab Ecclesia praescripto etiam ieiunandum est. Si 

dicant, ego voló mihi praescribere tempus, non opus est ut ab 

alio praescribatur, Evangelium fecit me liberum, uti possum mea 

libértate. O barbariem! o carnalem libertatem! velle sibi tribuere, 

quod Ecclesiae et Vicariis Iesu Christi dicunt minime convenire: 

quasi Christianismus has pariat libertates, qui totus in cruce 

et abnegatione voluntatis, et obedientia positus est. An non 

vident isti carnalem hanc libertatem eo tendere , ut praeceptum 

Domini de Ieiunio a nemine servetur, quod ipsa eos docet experientia? 

Nam nemo est qui ínter eos ieiunet: oportet ergo ut 

lex haec ab alio praescribatur et non ab aequalibus, aut a se ipsis. 

Rcstat ergo ut a Superioribus. 

Nec obstat quod dicunt Christum Iesum ieiunasse, et satisfecisse 

pro ómnibus : nam hoc modo possent se excusare ab omni 

actione quam Christus fecit : oravit enim Christus non pro se, 

sed pro nobis; non ergo est quod oret Christianus. Crucem portavit 

Christus pro nobis ; non opus est ergo ut nostram tollamus 

, et eum sequamur : obedivit Patri Deo ; non opus est ut 

obediamus. An non dicit Paullus quod oporteat compati, si volumus 

glorificari ? Et Ioannes, quod oporteat eos qui se dicunt 

in Christo manere et stare, ambulare sicut et ipse? Et ubi est 

illud : Si quis vult venire post me, abneget semetipsum , et tollat Cru 

cem suam et sequatur me} Et alibi : Qui non tollit Crucem suam et 

sequitur me, non est me dignus. Deus autem non sequitur pedibus, 

sed affectibus, et Sanctorum operum similitudine. Numquid hoc 

ignorabant Apostoli, Martyres, et Sancti Eremitae, qui castigabant 

sua corpora, ieiuniis continuis carnem suam macerantes, 

et

ico TERTIA PARS 

et alii Christiani disciplinis vitam exercentes ? imo non ob aliud 

videtur illa opera fecisse Christus, nisi ut tídeles et membra sua 

ad sai imitationem traheret. Recte dicit Gregorius quod omnis 

Christi actio nostra est instructio : et nos si ad caput istud volumus 

pertinere, similitudinem habere oportet cum eo; quare camalis 

et diabólica est haec libertas, quam sub Evangelii praetextu isti 

praedicant, et Aerianam Haeresin de Ieiunio in Ecclesia denuo 

suscitant, uti iamiam videbimus. Sed quia nescio quas ineptas 

calumnias praescriptionibus Ieiuniorum et ciborum delectui opponunt 

adversarii continentiae , putantes in huiusmodi institutis 

Sanctam Ecclesiam galatizare aut iudaizare, age vidcamus a quibus 

fontibus haec ortum habuerunt. 

De Praescriptione temporis Ieiunii et ciborum. 

ERror fuit olim Psychicorum, id est, animalium hominum, 

qui Ieiuniorum praescriptiones damnabant, dicentes suo 

arbitrio relinquendos esse homines in Ieiunio, quos Tertullianus 

damnat et efHcaciter convincit in Tractatu quem edidit contra eos 

satis Ecclesiastico et erudito, quorum errorem postmodum Aeriani 

revocarunt : dicebant enim (ut Epiphanius refert in secta eorum) 

omnino id quod Lutherani hodie de Ieiuniis dicunt : iudaica 

sunt haec, et ad iugum scrvitutis pertinentia; iusto non 

est lex posita , sed paricidis, aut matricidis et reliquis: si omnino 

voluero ¡eiuñare, qualemcumquc diem elegero, ieiunabo; unde 

apud ipsos , ut Ecclesiae iugum a se excuterent, Dominios 

diebus ieiunabatur, et in diebus hebdomadis poenosae ante Resurrectionem 

cachinnabantur , ridentes et subsanantes alios Christianos, 

carne et vino venas suas explentes. Hace de illis refert 

Divus Epiphanius cum hos Haereticos persequitur. Salva tamen 

res

DE TEMPORE IEIUNII. jçi 

res est a Iudaismo. Nam praescriptio Ieiuniorum non Iudaica, 

sed Apostólica: non Galatica, sed Divina : id quod iamiam demonstrabimus. 

Quis autem fuerit qui Ieiuniorum tempus praescripserit, praesertim 

Quadragesimae (*), quod omnium Ieiuniorum solemnissimum 

et antiquissimum est, solet esse disceptatio inter aliquos 

Ecclcsiasticos viros, quibusdam dicentibus a Petro Apostólo hoc 

¡nstitutum effluxisse , alii a Sancto Thelesphoro Martyre , qui octavus 

post eum Romanam Sedem rexit. Neutri tamen meo iudicio 

rem tenent. Nam si Petrus illam instituisset, certe Clemens 

eiusdem Petri Discipulus, qui tam diligens fuit in tradendis sui 

Magistri praeceptionibus, posteris fidelibus non rcliquisset hanc 

tam celebrem Traditioncm intactam, praesertim cum de alus Ionge 

minutioribus faciat tam particularem mentionem. Nec siluisset 

hoc Sanctus Thelcsphorus, cum de ipsa Quadragesima loquitur. 

Platina ergo aut quisquís ille fuit, qui hoc primus asseruit, 

cum sine auctoritate et suadente ratione loquatur, n^n est quod 

in hac re admitti debeat. 

Porro Thelesphorum non fuisse ipsius auctorem, constitutio 

ipsius satis demonstrat, quippe quae generalis non est, quantum 

ad personas, sed tantum loquitur cum Clericis et Sacerdotibus, 

nec ,ut ipse ptacrixit, servatum fuit ab universa'i Ecclesia: 

vix enim aut numquam septem hebdómadas plenas ante diem 

Resurrectionis populus ieiunavit in universa Ecclesia Occidentali, 

sed mos hic retentus est in Coenobiis Relimosorum recte institutis, 

quod ex ipsius patet Canone, cuius series hic habctur. 

Septem hebdómadas plenas ante sanctum Pascha , omnes Clerici in 

sortem Domini vocati, a carne ieianent, quia sicut discreta debet es 

se vita Clericorum a Laicorum conversatione, ka et in Ieiunio debet jie- 

{*) A quo instituía Quadragesima. 

ri

ÍP TERTIA PARS 

ñ discretio : hacc Thelesphorus (a). Quare Ieiunium Quadragesimae 

non est Romani Pontiticis alicuius institutum , sed omnium 

Apostolorum , quod Hieronymus et Epiphanius affirmarunt, et 

Canon ab ipsis Antiochiae editus numero 68. iuxta graecam seriem 

manifestat in hunc modum (/>)• Si quis Episcopus, aut Presbyter, 

aut Diaconus, aut Lector, aut Cantor sacram Quadragesimam 

Paschae , aut quartam feriam , aut Parasceven non ieiunaverit, 

deponitor, praeterquam si imbecillitate corporis impediatur. 

Si vero Laicus sit, communione privator. Haec Apostoli. 

Adest praeceptum genérale Apostolici Conventus, quantum 

ad praescriptionem temporis Ieiunii, tam in Quadragesima, quam 

in duabus fcriis cuiuscumque hebdomadae : quod usque in hodiernum 

diem tam mordicus tenent Orientales Christiani, ut nec 

diem unum praetermittant, non dico viri robusti, sed etiam 

puellae , adolescentes, senes, et quotquot sunt fírmae valetudinis. 

De praescriptione vero ciborum Epiphanius allegat eosdem 

Apostólos contra Aeríanos (c); unde suspicor adhuc plures Cañones 

Apostolorum posse desiderari. A quo, inquit, non as sen- 

sum est in ómnibus Orhis terrarum Regionibus, quod cuart 

Sabbato Ieiunium est in Ecclesia decretum : et oportet cons 

Apostolorum proferre, quomodo illic decreverunt quarta et pr 

Ieiunium per omnia excepta Pentecoste. Et ex sex diebus Pa 

quomodo praecipiunt nihil omnino accipere, quam panem 

aquam. Et adverte obiter, quod non solum ex Apostolis constat 

certis temporibus ieiunandum , sed etiam quod alíquibus ¡chinare 

non liceat : quo satis convincitur falsitas dogmatis novorum 

Aerianorum , puta non omni tempore ieiunandum esse , nec ieiunium 

Ecclesiae esse tantum moralem quamdam sobrictatem. 

Est 

(a) Can. Thelesphori de Quadrag. (c) Canon Apostolorum de dele- 

(í) Can. Apostolorum de Quadrag. ctione ciborum.

DE TEMPORE IEIUNII. i S 3 

Est enim Canon Apostolorum ab eodcm Divo Epiphanio citatus 

(a) , qui in hunc modum circa hoc disponit: Qui afflixerit 

animam suam die Dominico, maledictus est a Deo. Unde Epiphanius 

in haeresi Massalianorum, delicatas dies appellat dies Dominicas 

Sanctae Ecclesiae, quia in eis Christiani non ieiunant, 

sed communicant. Quem Canonem recte interpretata est Synodus 

Gangrensis Canone décimo octavo, ne scilicet per contemptum 

in ea ieiunetur. Suffícerct certe Magisterium hoc Apostolicum 

ad omnes controversias in hac materia dirimendas , si Christi 

spiritu et non Apostasiae ducerentur adversarii : probanda tamen 

est ratione, et consensus omnium Sanctorum antiquitate statuti 

Apostolici veritas, quandoquidem haeretica rebellio nudis 

Apostolorum verbis superba mente aperte contradicit. 

Probabimus prius aequitatem Apostolici Instituti tam ratione 

, quam usu totius Ecclesiae, quae errare minime potest: deinde 

paucis declarabimus vim et robur eius. 

Meminisse opus est eorum , quae ex mente Sanctorum Patrum 

dudum dicebamus, quod Sancti Apostoli hac sua institutione 

non intendunt iustam et aequam Ieiuniorum mensuram 

praescribere secundum uniuscuiusque Christiani necessitatcm, 

quippe quorum variae sunt complexiones, inclinationes, mcrborum 

consuetudines, aetates et valetudines, pro quibus si regulas 

particulares volui.^sent praescribere, impossibile quídam attentassent. 

Lex enim sicut et ars non est de singularibus, sed de 

universalibus et communibus. Recte enim iubet Plato individua 

ab arte deberé relinqui : Sed tantum intendunt regulam praescribere 

crassa quadam Minerva, ut in legum editione solet contingere 

, quae ab ómnibus, vel ferc ab ómnibus, vel maiori parte ser- 

Tom. II. V va- 

(a) Canon Apostolorum de non dus Gan¿rcnsis. 

ieiunanda Dominica Epiphan. Syno-


vari possit et debeat. Et hoc quidem valde rationabiliter : nam 

cum in superioribus probatum sit Ieiunium Christianorum secunduiiJ 

suam absolutam rationem iuris esse Divini, idque affirmativi, 

necesse erat quod aliquibus temporibus a Christianis exerceretur 

, cuius temporis praescriptio non ad alios quam ad Apostólos, 

et eorum Successores spectabat, quippe qui Praesides Ecclesiae 

, Christi Vicarii , Duces Christiani populi a Deo creati 

erant, relinquentes Christianorum iudicio et optioni residuum 

tempus liberum et alias abstinentias, si maiores et austeriores abstinentias 

necessitati carnis suae iudicassent convenire. 

Unde Hieronymus ad Nepotianum (a) : Muniorum tantum im 

ponito , quantum ferré potest. Sintque Ieiunia pura , casta , 

et moderara. Et Sermone de Quadragesima , in omni tempore ieiunandum 

esse docet. Nec apparct quid potestatís esset in Apostolis 

et eorum Successoribus, si ea quae Divinum his aut naturale 

indeterminate agendum proponit, ipsi non possent ad tempus 

determinatum coarctare. Sic enim fecerunt in observatione 

diei Dominicae , et aliquorum aliorum festorum , ius Divinum 

aut naturale de Dei cultu , ut illis diebus fiat, praecipientes: sic 

in praecepto confessionis et alus multis. Quod si determinationcm 

cultus in die Dominica, quae Traditione Apostólica tantum constat, 

non damnant adversarii, non video qua ratione possint damnare 

deter.minationem Ieiunii ad certum et praescriptum tempus. 

Utrobique enim par ratio est et aequale magisterium. Adde 

(b) quod Sancta Mater Ecclesia cum nobis hace témpora Ieiuniorum 

proponit atque distinguit, mirum in modum nostrae 

utilitati consuluit: tum quia de nostra miseria et necessitatibus 

peccatorum, quibus valde addicti sumus , salubriter nos monet, 

ut ad medicum recurramus , et medicinam ab ipso propositam to- 

(a) Hieronym. loe. cit. (¿) Quadrages. ratio et utilitas. 

tis

DE TEMPORE IEIUNII. i 5 5 

tis viribus araplectamur : necnon de corporibus nostris iram Dei 

praevenientes, iustam vindictam sumamus, et hostias sanctas rationabiles, 

corpora scilicet nostra, per castigationem abstinentiae 

offeramus. Est etiam non vulgaris utilitas ex hoc praecepto, quia 

in eo conveniunt omnes Christiani unánimes ad Ieiunium , quorum 

consensum , sicut in oratione, ita et in hoc exercicio sancto 

muí ti valoris apud Deum esse , valde credibile est. Si enim 

ubicumque congregati sunt dúo in nomine Christi, illic se promittit 

addesse, ut ipsos et opus quod faciunt, sanctiíicet, quanto 

magis credendum est in sanctis abstinentiae actionibus a Deo 

approbatis in tantum nobis necessariis ? Multum valet apud Deum 

opus sanctum communi omnium sensu fidelium, máxime interveniente 

maiorum obedientia , expletum. 

Eleganter Divinus ille Leo nobis caussam huius vicissitudinis 

ieiuniorum declarat Sermone octavo de quatuor Temporibus, 

quam dixit esse , ut totius anni decursu cognosceremus nos indesinenter 

purificattonibus indigere , semperque esse nitendum, 

dum huius vitae varietate iactamur, ut peccatum quod fragilitate 

carnis et cupiditatum pollutione contrahitur , Ieiuniis atque 

eleemosynis deleátur. ítem Sermone tertio de Quadragesima, secundam 

caussam quam tetigimus etiam ipse explicat: Christianam 

(inquit) fortitudinem nulli magis quam praesentes exiguunt 

et conferunt dies: quibus dum observantia spiritualis impenditur, 

consuetudo in qua perseveretur, acquiritur. Notum enim vobis 

est hoc esse tempus (et loquitur de Quadragesima) quo per totum 

mundum saeviente Diabolo, acies debet Christiana confligere 

, ut si quos desidia tepidos , aut solicitudo habuit oceupatos, 

nunc oportet armis spiritualibus instruí, et coelesti tuba ad 

ineundum certamen accedendi. Elegerunt autem Apostoli inter 

anni témpora, vernum, in quo sanctam Quadragesimam instítue- 

Yz nint,

i 56 TE R TI A PARS 

runt multis ct iustis de causis. Prima , ut passionem Christi, et 

admirabilem Resurrectionem eius sanctum hoc Ieiunium praecederet, 

quatenus capiti nostro per carnis afflictationem assimilati, 

sanctius et purius a reliquiis peccatorum purgati, mysteria Redemptionis, 

Resurrectionis, iustitiae et reformationis nostrae recoleremus. 

Est autem Resurrectio illustrissima ct antiquissima festivitatum 

omnium quas Ecclesia celebrat. ítem ut memores cssemus, 

principium nostrum, quod ex Adam traximus, dignum esse, 

quod per Ieiunia, vigilias, labores et Crucem Christi debeat 

a nobis expugnan , et quoad possumus cum Dei adiutorio extenúan 

, et spiritui subiectum fieri. 

Cur vero in quadragenario numero magis quam in alio statuerint, 

non caret etiam res suo mysterio et pia ratione: íactum 

enim est, ut Christum Iesum caput nostrum nostra fragilitate 

imitaremur, qui totidem diebus antequam Evangelii praedicationem 

auspicaretur ieiunavit: et ut in illis, quasi decima omnium 

dierum anni, in sancta observatione (ut Divus Gregorius docet) 

offeramus. 

Unde Divus Augustinus nonnullas ex his rationibus complectens; 

epístola CXIX. sic docet (a) : Habet Quadragesima Ieiuni 

rum auctoritatem in veteribus libris, de Ieiunio Moysis et Heliae 

ex Evangelio , quia totidem diebus Dominus ieiunavit. Demo 

Evangeüum non dissentire a lege et Prophetis. In qua ergo par 

congruentius instrueretur, nisi conjini Dominicae Passioni ? q 

significatur haec vita laboriosa , cui opus est continentia , ut 

amlcitia ieiunetur , quae utique fallaciter blandiri, et illecebr 

cbxumspergere ac iactare non cessat. Idipsum attestante Divo H 

ronymo, et aliam adhuc rationem addente Sermone de Quadragesima 

: Omni tempore servís Dei ieiunandum est: sed tune a 

(a) August. clt. 

cum

DE TEMPORE IEIUNII. i$q 

cum ad ¡mmolat'ionem agni, ad mysterium baptumatis, ad Christi san- 

guinm et carmm praeparamur. Et infra : Quia ergo , fratres cha- 

rissimi, a Domino ad Sacramentum quadraginta dierum Ieiunio prae 

paramur , ieiunemus tot dies pro peccatis nostris , quot pro scelerihus 

nostris Dominus ieiunavit. 

Est etiam sua ratio et mysterium de alus diebus Ieiunii: nam 

sexta feria Dominus passus est, ut Evangelistae testantur: quarta 

vero venditus et proditus a luda maligno, ut testantur Lactantius 

et Epiphanius auctores non contemnendi. Optat ergo 

per hace Ecclesia , membra fidelium Christo capiti conforman, 

et quantum in se est assimilari : quamvis quartam feriam Ecclesia 

Occidentalis in Sabbatum videatur commutasse , cuius 

Ieiunium Augustinus commemorat in Epístola ad Ianuarium, et 

Innocentius Primus videtur innovare in quodam Decreto suo. 

Aut propter memoriam sepulturae Christi, cui dum ieiunamus 

nos oportet assimilari, mundi mortificatos et Deo viventcs. Aut 

propter victoriam quam Petrus Apostolorum Princeps virtute Dei 

contra Simonem illum magum et insignem impostorem , tota 

Roma fere spectante habuit , ut Augustinus refert in quadam 

Epístola. Quae quídam Ieiunia dierum, quantum ad Ciborum 

delectum in Ecclesia Occidentali adhuc observantur , quamvis 

parum de virtute Ieiunii curantes (sicut in nonnullis alus) exteriore 

ritu dumtaxat sumus contenti. 

§. XVI. 

De Ciborum delectu. 

H Abent etiam Ciborum delectus suam una cum Apostólica 

divinam et naturalem auctoritatem. Naturalem, quia negad 

non potest Gibaría esse inter se naturaliter multum diversa, 

alia suapte natura frígida, alia calida, alia temperata : rursus

I58 TERTIA PARS 

sus quaedam ad Venerem et intemperantiam incitatoria , quaedam 

ad temperantiam : item quaedam multi nutrimenti, quae 

multum generant sanguinis et spiritus, quaedam modici et quae 

parum sanguinis et spiritus generent. Hoc in aperto est apud 

omnes Philosophos et Médicos, et multos etiam vulgares. Cum 

igitur intentio Sanctae Ecclesiae in hac disciplina Ieiunii sit, filios 

suos taliter informare et dirigere in ea, ut melius et commodius 

ipsius fructus acquirant : rectissima ratione et naturali 

consuluit profectui suorum filiorum , huiusmodi genus Cibariorum 

a quo abstineri debeant praescribendo et indicando. Nemo 

autem dubitat carnes maioris et melioris nutrimenti , magisque 

conducibiles et delectabiles esse naturae isti sensibili et corporali, 

quam intendit Ecclesia ut per Ieiunium afflictetur , quam 

aliae quae communiter comeduntur substantiae. Insuper compertum 

est ova et lacticinia multum spiritus et sanguinis generare, 

ut testes etiam sunt Medici. Quis vero eum iure culpaverit, 

qui cum aliquem laudabilem fínem intendat, media taliaeligit, 

quibus commodius et facilius finem illum consequatur ? Certe 

non nisi homo brutalis, et qui nihil commune habet cum naturali 

prudentia. 

Haec est ergo caussa, cur Ecclesia praescribat et suis fidelibus 

inhibeat nonnulla Cibaria, utputa , carnes, ova et lacticinia 

, non

DE CIBORUM DELECTU. 159 

ma, aut saltem in Hebdómada poenosa, quae Sancta dicitur, siccis 

quibusdam Cíbariis utebantur , quas xerophagias nuncupabant, 

quae nec coquebantur, nec assabantur. In Romana autem 

Ecclesia et alus Occidentalibus et Orientalibus , in usu erant 

herbae et pisciculi par vi simpliciter sumpti, sine ullis irritatoriis 

condimentis, ut ipse usus declarat et Doctrina Sanctorum. Sed 

et Pythagorei quosdam cibos sibi laudabiliter praescribebant, ut 

Philosophica sobrietas melius acquireretur et conscrvaretur, carnes 

non comedebant, a fabis etiam et alus intumescentibus abstinebant. 

Non ergo potest esse superstitiosum aut Iudaicum, 

quod recta ratione fit, et naturali cognitioni rerum innititur. 

Habet etiam divinam auctoritatem , tum in lege naturae, 

tum in lege Scripturae. Nam primis Parentibus legimus , certum 

genus Cibarii fuisse prohibitum , puta fructum ligni scientiae 

boni et malí. Deus enim inquit (a) : De ligno sclentiae boiú 

et mali ni comidas. Nec illis indifferenter omnia Cibaria , sed 

tantum herbas aut fructus arborum in primo illo statu concessit. 

Ecce ( inquit Deus) (b) dedl vobis omnem herbam afferentem se- 

men super terram, et universa ligua quae liabent in semetipsis semen 

tem generis sui, ut sint vobis in escam. Et sub hoc praescripto duravit 

genus humanum , quousque post diluvium facta est copia 

Noe vescendarum carnium. In lege quoque scripta legimus delectum 

Ciborum esse Deo placitum: nam Ángelus (c) qui apparuit 

matri Sampsonis, antequam Sampson conciperetur, a vino 

iubet eam abstinere et sicera, praedicens filium eius fore Nazaraeum. 

Et mater illius Sancti Samuelis Prophetae , cum deprecaretur 

Deum pro sterilitate sua , Deo promittit quod efficiet 

(a) Genes. II. 17. 

(b) Genes. I. 49. 

(c) Iudic. XIII. 14.

i6o TERTIA PARS 

ciet filium suum Nazaraeum. Erat autcm lex Nazaraei, abstinere 

a vino, et ab omni quod inebriare potest. 

Quod ergo Deus revelat esse faciendum, et Sancti promittunt, 

et Deus ipse ducit acceptandum, ( máxime quod figurativum 

non est , sed habet rationem moralem) non so!um laudabile 

, sed imitabile est. Omitto quod Dominus Deuteronomii 

XVI. 3. septem diebus Ieiunii panes azymcs iubet comedere 

; et Eliac Sancto pañis subcineritius traditur ab Angelo. 

Beatus Daniel ieiunans vinum non bibebat, ñeque carnibus sed 

lcguminibus vescebatur, et interdum pane voluntarie privabatur. 

Ego Daniel, inquit (a), lugebam trium hebdómada! uin 

panem desiderabilem non comedi, et caro tt vinum non int 

os meum. Ioannes Baptista ab ipsa veritate tantopere laudatus, 

carnes nec pisces comedebat, sed locustas et mel sylvestre, ut 

omnes Evangelistae testantur. 

Habet etiam delectus Ciborum in Testamento novo ex Apostólica 

Traditione suam auctoritatem (b) , quod plañe significatur 

in Regulis Apostolicis L. et LII. Prima Regula sic habet: 

Si quis Episcopus aut Presbyter, aut Diaconus, aut quis omn 

Sacerdotali consonio , nuptiis, et carnibus et vino abstinuer 

pterea quo mtns ad cultum pietatis reddatur exercitatior, s 

abominationem , oblitus quod omnia pulchra valde, et quod 

et foeminam Deus creavit hominem, sed diffamationibus lace 

tiones Dei vocat ad calumniam , aut corrigitor, aut deponito 

Ecclesia reiicitor: consimiliter et laicus. Seeundus vero Can 

Si quis Episcopus, aut Presbyter , aut Diaconus , carnibus 

no festivis diebus non utatur , non propter exercitationem 

tum pietatis , sed per abominationem , deponitor. Hos eosde 

ñones in uno comprehendit , et corroborat Sanctus Eleutherius 

(a) Dan. X. 3. (b) Delectus Ciborum ex Traditione Apostólica.


rius Papa , secunda Epístola sua. Idipsum decernente Synodo 

Ancyrana , Canone XIV. quam íntentionem recte tenet Ecclesia 

, quae ( ut dixi) a cibis non abstinet , quod putet illos 

esse abominandos, aut Iudaica opinione immundos , ut calumniantur 

adversara' ; sed ad çxercitationem Ieiunii et Abstinentiam. 

Superest nunc , ut usu totius Ecclesiae ab ipsis Apostolis 

continua successione usque ad nos promanante , Ciborum delectum 

una cum sanctae Quadragesimae Ieiunio comprobemus. 

Principio constat, Sanctum Timotheum Paulli Apostoli discipulum 

yinum aliquando propter abstinentiam non bibisse, ut 

colligitur ex Epístola ad eum missa (a) : Noli adhuc aquam pifare 

, sed módico vino utere propter jrequemes infirmitates tuas. Petrus 

Apostolorum Princeps , quod iam allegavimus , ut refert Clemens 

{tí), pane et olivis solum propter abstinentiam fere quotidie 

vescebatur. 

Thelesphorus Apostolorum quasi coaetaneus (ut vidimus ) 

abstinentiam a carnibus in Quadragesima praecepit. Philo Iudaeus, 

qui Apostólos vidit, et cum eis conversatus est (ut refert 

Euscbius Libro II. de Eremitis illis a D. Marco cdoctis) 

inter alia mirabilia quam de illis narrat , dicit : Cibum potumqut 

nullus eorum capit ante Solis occasum, nonnulli post triduum in co 

munionem veniunt cibi, quo scüicet edacior studiorum fames perurgea 

máxime in diebus illis , cum passio Dominica solemniter celebratur, cu 

Jeiuniis pernoctare, et lectionibus sanctis insistere solent, in ipsis diebu 

térra recumbentes, vinum quidem nemo ne gustat quidem, sed nec quam 

carnem, sed tantum aqua est eis poculum , et pañis cum sale velhysopo 

bus. Haec ibi Eusebius ex Philone. Admirabilis ille Paullus quem 

D. Hieronymus tanti facit, palmae fructibus vescebatur, et aqua 

Tom. II. X et 

í. Timoth. V. 03. (¿) Clon. Lib. VII. Rctojj.iit.

i62 TERTIA PAR S 

et pane. Nota sunt quoque ea quae narrat idem Hieronymus in 

Regula Capite XIII. de Sanctis illis Patribus Eremi, quos dicit 

se vidisse, qui iuxta Syriam , quae Sarracenis coniungitur, 

agebant, quorum alter per xxx. annos hordeaceo pane et aqua 

lutulenta victitabat ; alter vero in cisterna veteri per dies singulos 

quinqué massis caricarum sustentaba tur. Nemo etiam ignorat, 

quae Augustinus ad Cyrillum de Laudibus Hieronymi refert 

: Quatuor (inquit ) annos in eremo quasi cum fcris egit, et 

ut ab Eusebio accepi, quinqué annis vinum et siceram non bibit, 

ab omni esu carnium et piscium abstinuit, nec coctum nisi 

in aegritudine , idquc vix comedit, cilicio sacco indutus: insuper 

panno vilissimo se tegebat, stratum non novit nisi terram, 

semel in die herbis vel fructibus vescebatur vesperi. Admirabilis 

ille Hilarión , ut Hieronymus refert in Regula , paucis massae 

caricis sumptis dumtaxat post biduum, aliquando post triduum 

et quatriduum pascebatur. Tempus me descrerct, si omnia illustrissima 

sanctissimorum virorum exempla in novo Testamento recensere 

vellem , satisque est in confusionem horum Epicureorum ea 

quae magis authentica sunt, attulisse. Quare ad doctrinam antiquorum 

Patrum breviter super hoc expendendam accedamus. 

Tertullianus Libro de Cultu Mulierum loquens de Christianis 

exercitiis (d) : Quídam criaturas sibi interdicunt, abstinen 

no et animalihus, quorum fructus nulli periculo aut sollicitud 

cent, sed humilitatem animae suae in victus quoque castiga 

immolant. ítem adversus Psychicos, qui discreptiones et delectus 

Ciborum damnabant, dicentes Ieiunia deberé esse voluntaria et 

non praecepta , ob id que deligebant sibi témpora Ieiunii ab Ecclesia 

interdicta, totus in hoc est Tertullianus, ut scripturis et 

ratione urgeat illos falso sentiré, liciteque et sánete Ieiunia Ciba- 

(a) Tertullian. loe. cit.


bariorumque delectus ab Ecclesia praecipi : Ecce ( inquit) con 

venio vos, qui praeter Pascha 'mimantes citra illos dies, quibus abla- 

tus est sponsus, et stationum semiiciwúa interponentes , et vos inter- 

dum pane et aqua victitantes, ut cuique visum est. Dcnique responde- 

tis haec ex arbitrio agenda non ex imperio : movistis gradum exce- 

dendo Tradiíionem, cum ea quae non sunt constituía obitis. Quale es 

autem, ut tuo arbiírio permitías quod imperio Dei non das t Plus 

humanae licebií volunlaíi, quam divinaepoíesíaíi ? Ego me seculo non 

Deo liberum memini. Sicut meum est ultro officium faceré Domino, 

sic indicere illius est. Non lanium obsequi ei debeo , sed et adulan : il 

lud enim imperio eius, illud arbitrio meo pracsto. Bene autem , quod 

et Episcopi un'wersi plebi mandare ieiunia solent, non dico de industr 

sed interdum ex aliqua solliciíudinis Ecclesiasúcae caussa. 

Tria audis ab hoc pervetusto Doctore , Apostolorum fere 

coaetaneo. Primum Traditione approbatum esse Ciborum delectum 

, et Temporum Ieiunii praescriptiones. Secundo , quod 

Christiana libertas non consistit, ut adversarii Ecclesiae carnaliter 

docent, in rebellione et parvipendio Ecclesiasticarum et divinarum 

institutionum , sed in libértate a peccato et secularibus 

desideriis. Tertium, quod Episcopi potestarem habent praescríbendi 

huiusmodi spiritualia de sollicitudine Ecclesiastica a 

Deo sibi iniuncta , quae omnia superbi isti Psychici cum suis 

progenitoribus negant. Meminit etiam hoc loco Tertullianus xerophagiarum 

, id est, aridorum Ciborum esus, bis vel ter, qui 

tune erat in usu apud Eccle-iam Africanam. 

D. Athanasius expresse quoque approbat delectum Ciborum 

Libro de Virginitate , afferens Danielis exemplum a nobis iam 

citatum , una cum Tempore , quo in Ieiur.iis prandere debeat 

illa virgo ad quam scribit, quam de huiusmodi rebus in hunc 

modum docet : Tu vero in Ieiunio perseveraío , ieiuna toíum an* 

X 2 num,

i6 4 TERTIA PARS 

'num , etiam si milla cogat necessitas: hora vero nona diei 

in hymnis et precibus perseveraveris, sume panes tuos consp 

omnia pura quaecumque carent anima. 

Magnus quoque Basilius Libro de Virginitate docens, qualia 

Cibaria Virginibus ieiunantibus conveniunt , quosdam cibos 

esse suapte natura ad libidinem irritantes , a quibus abstinendum 

esse in Ieiunio docet. Non semina (inquit ) solum et legumina 

, sed et olera non pauca sunt , quae non ad mansuetam 

gubernationcm pietatis excrcitatori in alimoniam omnino 

conducunt : ubi esum carnium latenter corpora perturbare affir- 

Ittat, et salsa etiam cibaria pruritus corpori inducere , magisque 

quam alias res ad coitum irritare. Ubi excludit etiam omne 

nucum genus, tamquam libidinis irritatorinm. Nec aliam habet 

Ecclesia , ut diximus , in huiu.'modi delectu Ciborum intentionem 

, quam talia Cibaria fidelibus praescribere, quibus et 

corpus magis castigent , et ad libidinem minus irritetur ; non 

quod Cibaria damnet abominando naturas eorum , ut Regulae 

Apostolorum nobis ostenderunt, ubi propter exercitium pietatis 

ratum habuerunt delectum Ciborum. Unde facile eliditur adversariorum 

calumnia , qua Ecclesiasticos viros apud vulgus male 

traducunt quasi superstitiosos , putantes ad illos pertinere , id 

quod Paullus ad Timotheum scribit , quod in novissimis diebus 

erunt homines, qui prohibebunt abstinere a cibis quos Deus 

crcavit ad pcrcipiendum. Quod ex eo evidenter cognoscitur ad 

eos non pertinere , quia Apostoli ipsi hunc delectum introduxerunt. 

Adde quod caussa quam ibi assignat Apostolus, qua isti 

damnandi sunt, viris Ecclesiasticis convenire non potest. Dicit 

en'm omnem creaturam esse bonam. Per quae verba satis declarat, 

de illis dumtaxat loqui , qui a quibusdam creaturis abstinendum 

esse putabant, naturam talium creaturarum execrantes


tes tamquam.a malo principio procedentium , quod fccerunt 

olim Gnostici, Marcion et Manichaeus. Et hoc modo exponit 

Tertullianus Libro a nobis dudum allegato locos omnes , qui 

delectum Ciborum videntur damnarc. 

Epiphanius sanctam Quadragesimam approbans cum Massalianos 

insequitur, varios ritus circa Témpora Ieiuniorum , et Cibaria 

praescribit, nullum eorum reprehendens , sed magnopere 

laudans, valoremque remissionis peccatorum eis tribuens. Quarta, 

inquit (

i6ó TERTIA PARS 

servare solet eadem Ecclesia, in hac Ieiuniis perseverans (*). Dominicis 

vero diebus non ieiunat. Ceterum per sex dies ipsius Paschatis, 

omnes populi in siccorum esu perseverant, pane inquam, 

aqua et sale tune utentes ad vesperam : sed et pietatis studiosi 

biduum , triduum et quatriduum nihil accipientes transmittunt, 

et aliqui tota hebdómada usque ad gallicinium Dominicae illucescentis. 

Et paucis interpositis : Sunt praeterea aliae preeminentes 

vitae conversationes, quae in eadem Sancta Catholica Ecclesia 

serrantur , eorum inquam, qui ab ómnibus carnibus abstinent, 

et quadrupedibus, volatilibus, piscibus , oleo , cáseo, 

alii a volatilibus solum , alii a piscibus solis. Et concludit: Unusquisque 

autem secundum proprium laborem accipiet mercedem. 

Ubi non solum meritum adscribit huiusmodi abstinentiis ex praecepto 

factis, sed et his qui libértate animorum et consilio haec 

faciunt. 

Divus Basilius secunda Concione dogma pietatis appellat 

Quadragesimam , ad cuius Ieiunium omnes invitat et monet, divites 

, pauperes, mulieres, viatores, milites et pueros: Quando 

quidem (inquit) revolutio temporis desiderabiles illos dk$ 

xit velut veteres nutrices, ipsos benigne omnes excipiamus, p 

clesia , nes nutrias more ad pietatem nutrivit. Et infra : Nos 

caro concupiscat adversus spiritum , et spiritus adversus 

iîtur haec ínter se opposita sunt, subtrahamus carnis d 

augeamus animarum robur , ut per Ieiunium victoriam 

ctiones adepti, coronas abstinentiae coronemur. Haec Basili 

tra hoc quod sanctam Quadragesimam commendavit , Ieiuniis 

animarum robur augeri dixit contra carnis affectiones , necnon 

debite ieiunantes coronas apud Deum promereri affirmavit. 

Theophilus ille Patriaicha Alexandrinus, in Libris de Pascha- 

. _ teT 

{*) Diversi mores in delectu Ciborum.


te , quos transtulit D. Hieronymus, nil frequentius inculcat, aut 

commendat obnixius , quam sanctae Quadragesimae Ieiunium, 

potissimum tamen in tertio Libro, tum Quadragesimae Ieiunium, 

tum eius circumstantias magnopere commendat íidelibus. Quo 

quidem Ieiunio Christianos dicit de daemonibus triumphare, et 

praemia aeterna promereri , his verbis : Ieiunia rite celebremus, 

gratia Domini triumphos nobis de sceleratissimis daemonibus pollicente 

, ñeque diebus Quadragesimae , sicut luxuriosi divites solent, 

vini pocula suspiremus: ñeque in praecinctu et praelio ubi 

labor et sudor est necessarius, carnium edulio delectemur : crápula 

quippe et ebrietas , et ceterae huius vitae illecebrae opulentissimum 

animarum thesaurum exhauriunt, et sementem scientiae 

Dei uberrimam sua admixtione surTocant. Qui legis praecepta 

custodiunt, ignorant vinum in leiuniis, carnium esum repudiant, 

et insatiabilem avaritiam Dei timore compescunt. Unde 

de continentibus Scriptura quotidie clamitat , vinum et siceram 

non bibet. Et paullo inferius: Non decet ieiunantes tempore 

agonis et praelii vesci camibus, monente Scriptura ; affligetis 

animas vestras : ñeque phasides aves sollicito labore perquirere 

et gárrulas volucres, earumque pinguedinem hianti ingerere gulae; 

nec investigare magni pretii coquos, qui ventris rabiem iure 

multiplici et carnis contusione , diversoque Ciborum sapore 

demulciant , fumantibus pateris nidore suo guturi blandientibus: 

nec cum iniuria continentiae diversi saporis et odoris vina 

quaerantur. Et allegat ad haec historiam Sancti Danielis a nobis 

allegatam. 

Yidisti Ciborum delectum multum faceré ad perfectionem 

Ieiunii , ipsa natura rcrum hoc ipsum demonstrante , quae differentiam 

facit ínter ipsas rerum facultates. Audi nunc eundem 

Ieiuniorum Christianorum mercedem nobis promittentem : Qui 

le-


Ieiunia (inquit) imitantur in terris per continentiam , brevi et 

parvo labore magna sibi aeterna conciliant pracmia , et multo 

plus accipiunt quam oftcrunt, et futuri temporis gloria praesen* 

tes angustias mitigat , quia in hoc stadio pro virtute pugnantibus 

tínis erit aliquando certaminis : qui autem pugnam ineunt 

contra vitia , et sapientiae disciplinis suas animas dedicarunt, regni 

coelorum consequentur aeterna praemia. Hace Theophilus. 

D. Hieronymus Epístola ad Lactam {a) : In Quadragesima co 

nentiae vela pandenda sunt; ubi etiam iubet Virgíni olusculi 

sci, et Epístola XXXIV. ad Paullinum : Sit vilis et vespertin 

cibus tuus olera et legumina , interdumque pisciculos pro 

cas deliciis. Hace ítem ipsa confirmat Synodus Carthaginens 

quarta, Canone LXVI. ubi baptizandi sub abstinentia vini et 

carnium iubentur baptizan. ítem Gerundensis, quae in Letaniis 

mensis Novembris a carne et vino censet abstinendum, et Tolctana 

IV. Capite IX. et VIII. quae sic habet : Quisquís sine 

inevitabili necessitate et evidenti languore in Quadragesima carnes 

comederit , communione privetur. Canone IV. Toletanae, 

ubi prohibetur Alleluia tempore Quadragesimae cantari , assignantes 

Patres huius prohibitionis rationcm , dicunt: quia tune 

est opus fletibus ac Ieiuniis insistere, et corpus cilicio et cinere 

induere, animum moeroribus deiieere , quae dicunt totíus 

Ecclesiae consensu roborata esse. In summa, tota Ecclesia ab 

Apostolis usque in praesentem diem in hoc est, ut Ecclesiastica 

Ieiunia eo modo quo nunc Ecclesia praedicat , fiant grata 

divinae maiestati ofricia per haec putans se exhibere. 

Ecquis obsecro melius nosse potuit divinum beneplacitum 

circa haec ? Hi ne seducti homines, qui heri aut nudius tertius 

nati sunt , quos nescimus unde venerint, qui nihil aliud sub 

u m- 

(a) Hicronym. cit. Epist.


umbra Evangelii, quam carnem et sanguinem spirant ? an Apostoli 

Sancti, Martyres gloriosi , Confessorcs et Pontífices Deo 

pleni, per quorum Doctrinam et exempla voluntatem Dei sacrosanctam 

intellexit Ecclesia, et usque ín hodiernum diera ser-, 

vare docet ? Et quis tam cervicosus est, qui negare audeat, et 

improbare, quae tam sanctissima capita, qui cum Christo conversati 

sunt , et cum eo iam regnant , non solum docuerunt, 

sed et opere usque ad finem vitae confirmarunt et praedicarunt ? 

Certe qui in hac re pernitiosis his novitatibus se sinit abduci, 

carnis mancipium manifesté se ostendit, et Sanctis ómnibus adversum 

se esse fatetur , qui ieiuniorum abstinentiis aliisque rigorosis 

disciplinis viam illam arctissimam, quam Christus affirmat 

ducere ad vitam, et approbaverunt et complexi sunt. Sed videamus 

quid Ieiuniorum et abstinentiae adversarii ructant adversus 

Ieiunia Christiana et Apostólica : nempe quod olim ructarunt 

antecessores sui Psychici et Aeriani, Haeietici iam damnati. 

Christus videtur improbare ieiunia et delectus Ciborum, quando 

dicit (a) : Non quod intrat per os coinquinat hominem. Paullus 

etiam Epístola ad Galatas videtur eos reprehenderé, qui dies observant 

et témpora , et eos qui ad infirma et cgena elementa se 

convertunt (b) : Regnum Dei non est esca et potus, sed iustitia et 

pax, &c. Et alibi (c) : Omne quod in macello venit, mandúcate, ni 

hil interrogantes propter conscientiam. ítem: Omnis creatura bona e 

nihil reiiciendum, quod cum gratiarum actione accipitur ; et alia si 

milia , quae sonó dumtaxat vocis sancta Ieiunia videntur damnare 

aut parvipendere , allegant contra Apostolicam de Ieiuniis Traditionem. 

Tom.Il Y At 

(a) Matth.XV. ii. 

(¿) Román. XiV. 17. 

(c) I. Corinth. X. aj.

i 7o TERTIA PARS 

At salva res est, nam nec Christus damnat Ieiunia, qui suo 

cxemplo et magisterio ea fieri docuit: ñeque Paullus Apostolus, 

qui usque adeo de Ieiuniis gloriatur. Primus locus Christi nihil 

contra nos facit: nam loquitur de Cibariis secundum suam naturam 

consideratis, quae nemo Catholicus damnavit. Usus enim 

rerum ad eum finem , ad quem sunt ordinatae , non est secundum 

se malus : nemo tamen qui rectam rationem habeat, negare 

potest aliquando ea quae sunt bona de se , male interdum applicari 

posse ad usum : ut puta si aliquis propter delectationem 

quae in cibis est, utatur cibis contrariis saluti corporis, aut excedendo 

in qualitate , aut in quantitate. Vel potest esse malus 

usus Cibariorum, quae bona sunt alias per se , quando huiusmodi 

Cibaria non conveniunt statui et facultad accipientinm, 

ut puta si rusticus vellet semper perdices, capos, aut phasianos 

comedere. Quis enim dubitat creaturas omnes istas esse bonas, 

et secundum naturam suam non inquinare posse comedentes ? Attamen 

quia contra rectam rationem utitur eis rusticus, animam 

eius coinquinant, quia comedendo eas praevaricatur. Sic est in 

proposito. Sancti Apostoli prohibuerunt certa Cibaria ieiunantibus 

, non quia mala sunt aut abominabilia , sed quia multum 

conducunt ad paritatem et esscntiam Ieiunii, et ad corporis afflictionem, 

quae in Ieiuniis praecipitur : et hoc equidem recta, 

pia , et naturali ratione ducti. Quisquís ergo sine caussa, et máxime 

ex contemptu Apostolici magisterii huiusmodi Cibariis usus 

fuerit in diebus Ieiunii, peccabit proculdubio , quia indebite et 

contra legem sumit quod non licet sumere , nec decet statum lugentis 

et poenitentis , aut ieiunantis. Non esse autem illicitam 

praescriptionem istam Ciborum , Paullus ostendit aperte Romanorum 

XIV. Bonum (inquit) est non manducare camem , nec 

bere vinum; atque generaliter omne id per quod proximus offen- 

di


di potest : tune enim malum est illi, qui per offendiculum manducat 

cum magno proximorum scandalo in contemptum Apostolici 

magisterii , prout isti novi Aeriani faciunt et docent faceré. 

Nam quod ad verba Epistolae ad Galatas, insuper et aliud 

dictum eiusdem Apostoli ad Romanos, Regnum Dei non est esca. 

et potus,Scc. attinet: Tertullianus affirmat contra Psychicos,et 

Augustinus, (¿z) illa deberé intelligi de observatione institutorum 

legalium, in quibus Galatae collocabant flduciam et substantiam 

pietatis, derogantes Iesu Christi beneficium. Putabant enim 

Galatae , uti ex ipso argumento Epistolae constat, Christum sine 

Moyse non sufficere ad Christianam iustitiam. In summa , duplici 

nomine delectus Ciborum ab Apostólo damnatur (*): 

quando fiducia et substantia pietatis collocatur in huiusmodi delectu 

; aut quando reiiciuntur in ignominiam Creatoris, putantes 

eos immundos, aut natura malos, ut Marcion, Tatianus, et 

Manichaeus, a quibus quam longissime abest Ecclesia Dei, sciens 

omnem creaturam Dei bonam esse; quae etsi Ieiunia quodammodo 

doceat esse necessaria , non tamen in iis collocat substantiam 

pietatis, quam scit in vita cordis collocari, puta fide , spe 

et charitate. Aliud enim est esse necessarium ad aliquid consequendum 

, aliud est pertinere ad substantiam illius rei: veluti medicina 

corporalis necessaiia esse dicitur ad salutem cum corpus 

infirmatur, non tamen in sumptione eius consistit substantialiter 

ipsa sanitas. Omnino eodem modo contingit in Ieiunio, quod 

medicina morbidae animae est, ut fassi sunt omnes Sancti. 

Hoc quia non distinxerunt adversarii, putarunt nos falso iustitiae 

Christi derogare: Atque huc videtur pertinere illud Apo- 

Y2 sto-

i 7__ TERTIA PARS 

stoli (d) : Ex¿r citado corporal}s ad modicum utilis est , p'nta 

ad omnia valet. Quasi dicat, pietas ad omnes se extendit, ómn 

bus est necessaria , nemo salvatur adultus nisi per illam. Ieiunium 

autem , aut alia exercitatio corporalis non sic , quae per 

comparationem ad pietatem , modicae utilitatis est, ceterum infirmis 

est necessaria. Et quod Apostolus in illis non damnct opera 

sed intentionem, ex eo patet: nam ipse Apostolus Hierosolymam 

ascendit celcbraturus Pentecostem ; et alia ceremonialía 

nullius tere utilitatis servavit, ut patet ex Apostolorum Actis. 

Sed ñeque observationem dierum Christianorum illic damnat, sed 

observationem gentilitiam, qua quosdam dies quasi nefastos cavebant 

superstitiose, alias nec dies Dominica , nec sacratissima 

Resurrectionis debuissent esse celebres , quae tamen tempestate 

ipsius Paulli ab Ecclesia servabantur. Haec est summa argumentorum 

sive nugamentorum adversariae factionis, repetere nobis 

ea quae praedecessores sui Ecclesiae sanctae oblíque satis et pueriliter 

obiecerunt. 

Nunc paucis declaremus institutum Apostolicum. Ubi primo 

vides praeceptum esse Ieiunium , id enim praecipiunt Apostoli 

his temporibus fieri , quod divina voluntas indcteiminate servari 

volebat: eo enim tendunt Apostólica praecepta , ut divina, 

certo et determinato tempore serventur , quando affírmativa sunt. 

Quod autem divinum ius praccipit, virtus Christiana est, non 

tantum externa quaedam ceremonia. Quare quod in Canone Apostoli 

iubent , Ieiunium est, id est, abstinentia Christiana , qua 

caro afflictatur et concupiscentia reprimitur. Nec curo hic illam 

diiricultatem , quam aliqui solent faceré, an Ecclesia praecipere 

possit actum interiorem nec re. Crediderim enim , quando praeceptum 

eius est determinativi.m praecepti divini inducentis ad 

vir- 

(a) I, Timoth. IV. 3.


virtutem, posse actum interiorem praecipere: alias nullam virtutem 

posse praecipere, quippc quae in actu interiori consistit. Praecipit 

autem Sacerdotibus, ut attente et devote orent, quod sine 

actu lar.dabili interiori perfici nequit. 

Quo tit, ut qui in Ieiunii fraudem semel comedendo, tantum 

cibi.et potus accipiunt, ut nullam carnis afflictationem sentiant, 

ut qui Cíbariis magni nutrimenti et ad libidinem excitandam 

aptis, nec non ad gulam notabiliter irritandam et explendam 

scienter utuntur , non satis huic Apostólico praecepto se 

conforment ; nisi consuetudo aut a maioribus iam dissimulata 

licentia eos forte excuset. Quippe qui vidcantur substantialiter 

non servare Ieiunium , hoc est, abstincntiam , et corporis castigationem. 

Videtur enim quod materia huius praecepti non solum 

sit comedere semel in die quomodocumque comederint aut 

biberint fideles : sed quod sic comedant et bibant, ut quantum 

est ex parte victus et potus, Corpus humilietur et affligatur : id 

quod ex usu antiquae Ecclesiae tam Orientis quam Occidentis 

satis comprobatur , quae hanc corporis castigationem non finem 

praecepti remotum ( qui sub obligatione praecepti concludi nequit 

, ut est veniam promereri et in contemplationem elevari ) 

sed materiam et substantiam reputavit. Adde quod tune adimpleretur 

aliquod virtutis praeceptum per contrarium illius quod 

praecipitur : quod nemo doctus credo affírmabit. Esto enim 

quod peccando aliquis possit implere laudabile praeceptum, apponendo 

malam circumstantiam aut finís, aut loci, aut tcmporis, 

non potest tamen adimpleri per contrarium eius quod praecipitur. 

Ule autem qui se ingurgitat cibis aut incalescit vino plus 

aequo , apertam gulam per Cibariorum luxuriam exercet contrariara 

abstinentiae , quae in Ieiunio praecipitur. rraetereo quod 

nihil. videretur praecipere Ecclesia, nec aliqua in re divinum iu* 

pro-


promoveret, si tantum iubcretsemel comederc in die Ieiunii, imo 

magis videretur praeiudicare : quia dum putant homines se praecepto 

Ieiunii satisfacere per illum modum, non vere amplius ieiunant. 

At iudicio maiorum ista relinquo. 

Cum audis in Canone sacrosancto omnes teneri ad Ieiunium, 

praeterquam si imbecillitate corporis impediantur, intellige non 

esse tam latam exceptionem eorum qui ad Ieiunia non teñen - 

tur, quantum eam faciunt nonnulli Doctores, volentes eos qui 

•sine legitima caussa Ieiunium omittunt excusare. Nam et hic modus 

theologizandi in usu est apud aliquos, rectitudinem Regulae 

ad corruptos mores multorum contorquere, et non vice versa 

mores corruptos ad iuris et rationis Regulam attemperare. Idcirco 

volentes multas animas salvare, animas non salvant, et Regulam 

perdunt, et ius corrumpunt. Non est enim in manu nostra 

faceré de recto non rectum, nec decet veritatem in dolosis 

stateris libran. Hoc dixerim , quia non video qua ratione ab 

obligatione Ieiunii excipiantur adolescentes robusti et petulantes, 

et multi alii propter frígidas alias quasdam occasiones, aut occupationes 

voluntarias, quae faciliter possent omitti : aut propter 

aliqua alia levia incommoda tot personas eximunt a Ieiunio, 

ut vix supersit in Ecclesia , qui hanc sanctam abstinentiam 

teneatur observare. 

Cum vero audis communione privan sanctum Ieiunium infringentes 

, intellige Sanctam Ecclesiam non solum daré consilium 

in huiusmodi Ieiuniis, sed obligationis necessitatem imponere: 

quae satis laudabilis est , cum ad meliora compellit, ac 

subinde non leviter peccare eos qui haec sine caussa legitima quae 

eos excuset, non observant. Privatio enim communionis numquam 

imponitur ab Ecclesia pro levi crimine. Eandem poenam


apponit Synodus Toletana iis (a), qui in delectu Ciborum peccant 

in Ieiunio Quadragesimae. 

Beatus quoque Hieronymus necessarium dicit esse Ieiunium 

Quadragesimae (b) Epístola ad Marcellam : Nos unam Quadrage- 

simam secundum Traditionem Apostolorum toto auno nobis congruo 

iunamus , illi in anno tres faciunt (Cuadragésimas: non quod et totum 

annutn, excepto Pentecoste , ieiunare non liceat , sed quod aliud sit 

ex volúntate, aliud ex necessitate munus offerri. Ubi clare de necessítate 

, et non de consilio Ieiunium Quadragesimae esse dicit: 

Et quoties Augustinus et Ambrosíus in Concionibus suis in Quadragesimam 

incidunt (incidunt autem saepissime) tamquam necessarium 

videntur hoc Ieiunium commendare: quod si necessarium 

est, consilium non est. Sed sufficiant haec de Ieiunio Quadragesimae 

dixisse. 

Ieiunium quod in quatuor anní Temporibus (*) Ecclesia celebrat, 

Apostólica etiam Traditio est: nam Linum Beatum Successorem 

Petri legimus ordines celebrasse in Ieiunio mensis Decembris, 

quod unum est ex his quatuor leiuniis: et Calixtus 

Primus ante mille ducentos annos hoc ipsum insinuat, qui huius 

Apostolicae Traditionis in universali Ecclesia promulgator magis 

quam institutor fuit, hoc modo in prima Epístola sua (c): Ieiunium 

quod ter in anno apud nos celebran didicistis (ecce insinuat 

antiquitatem Traditionis ante sua témpora introductae) convenien 

tes nunc per quatuor Témpora fieri decemimus , ut sicut annus per 

quatuor volvitur Témpora , sic et nos, quatemum solemne agcmus Ie 

iunium per quatuor anni Témpora : et sicut replcmur frumento , vino, 

oleo ad alenda corpora , sic repleamur Ieiunio ad alendas animas. Ubi 

obiter nota , alimentum animae vocari Ieiunium Ecclesiasticum 

ab 

(a) Tolctan. Canon.IX. 

(b) Hieronyui. Epist. IX. 

(*) Ieiunium IV. Temporum. 

(c) Calixtus Epist. I.


ab hoc Martyre sacratissimo. Quare non est externa quaedam 

ceremonia Ieiunium ab Ecclesia receptum. Sed redeant iterum 

praecipui Cañones Apostolici, et Traditiones sacrosanctae. 

CANON vr. Quod Episcopus aut Presbyter seculares et publicas 

caussas non agat, alioqui deponatur. Quem Canonem Petrus 

Apostolus in ordinatione Clementis invulgat et renovat, Episcopis 

et Presbyteris iubens , ne mundanis et secularibus ímplicentur 

negotiis, sed tantum orationi et pracdicationi vacent» 

et de salute animarum suae Ecclesiae sint solliciti. Hunc etiam 

tertium Carthaginense Concilium ínter suos Cañones posuit, et 

Gratianus Distinctione LXXXVIII. allegat, id quod multorum 

Episcoporum ambitio magno suae conscientiae periculo, et subditorum 

damno hodic non observat. 

CANON VII. Ne Pascha et Resurrectio Dominica ante Aequinoctium 

veníale celebretur. 

CANON XI. Quod nemo in una domo cum excommunicatis 

oret, id qüod tota servavit Ecclesia : quae Regula secunda 

est in numero Decretorum Synodi Antiochenae secundae , ante 

mille et centum annos celebratae. 

CANON XII. Quod excommunicatus in una Ecclesia , in alia 

síne formata , hoc est, literis commendaticiis sui Episcopi, non 

recipiatur sub anathematis poena. Hunc Nycaena Synodus prima 

et magna tertium inter suos Cañones facit. ítem octava Synodus 

Constantinopolitana , et Carthaginensis tertia inter suos 

etiam commendat: et nonnihil ex eo mutuatur Canon XV. Sardiccnsis 

Concilii , et nunc hodie servatur fere in ómnibus bene 

rectis Ecclesiis. 

CANON XIII. Quod Episcopus non transferatur de sua Ecclesia 

ad aliam , nisi propter maius animarum lucrum : id quod 

promovendorum ambitus, et promoventium aliquando mala líber-

DE CIBORUM DELECTO. 177 

bertas, in multis hodie Ecclesiis non servant. Hunc Canonem salubcrrimum 

praefata Synodus Antiochaena secunda XXI. suorum 

Decretorum Capite renovavit. Itidem et Synodus Chalcedonensis 

Canone XV. 

CANON XIV. Quod Presbyter aut Diaconus absque sui Episcopi 

copia propriam Parochiam non dimittat , ñeque absens 

fíat. Quod tempestate nostra nonnullorum Episcoporum negligentia 

, et Romanensium Clericorum exemptiones et privilegia, 

in multis contra Apostolicam Traditionem male invertunt. 

CANON XXVIII. ítem ut nemo per pecuniam ascendat ad 

Presbyteratus et Diaconatus ordinem , alioqui ordinatus et ordinator 

a gradu deiiciantur, et a communione modis ómnibus abscindantur, 

sicut Simón Magus a Petro. Quod ncscio an recte 

servetur a nonnullis. Nam praetextu Chartarum, Bullarum, 

et Testimoniorum exactiones fiunt iniquae, et contra Traditiones 

et Evangelium. Praecipue autem nonnulli Titulares Episcopi 

a vetcri Ecclesia non multum cogniti de isto vitio sunt notati. 

De his loquor qui nihil habent redditus unde sustentcntur, 

nisi quaecumque ab his, quos ordinant quasi pactione quadam 

corradunt contra divinam legem et Apostólica instituta. Hanc 

Rcgulam Apostolicam percelebris Chalcedonensis Synodus Generalis 

magnis etiam poenis innovavit Canone II. 

CANON XL. Quod Episcopus res Ecclesiae in potestate habeat, 

et arbitrio suo regantur. Id quod Canone XVI. Chalcedonensis 

Synodi ratum habetur, et Canone VIII. Gangrensis, et 

Gratianus allegat Caussa XII. Quaestione I. 

CANON XLV. Quod Episcopus et Presbyter Baptisma et Sacriticium 

Haereticorum non permittat in sua Ecclesia , alioqui 

communione suspenditor. 

CANON XLVII. ítem quod nemo laicus uxorem propriam cx- 

Tom. II. Z peí-


pellat, ñeque dimíssam ab alio ducat , alias a communione segregator. 

Id quod legibus fírmissimis Pontificum Romanorum in 

Ecclesia inviolabiliter servatur. 

CANON XLVIII. Quod Episcopus aut Presbyter, qui non baptizaverit 

in nomine Trinitatis, deponatur. 

CANON LI. Quod Episcopus aut Presbyter eum qui a peccato 

revertitur, recipiat, et non reiiciat ; ct si non reccperit? 

deponatur. Quem Canonem contra Novatum Synodus D. Fabiani 

Martyris confirmavit. ítem Cornelii Successoris eius, et 

D. Cypriani Decretum stabilivit : nec non Synodus séptima septuagesimum 

septimum inter suos Cañones ponit. 

CANON LXIII. Quod nemo Clericorum cum Iudaeis oret in 

Synagogis , ñeque ab Haereticis ordines recipiat. 

ítem de servís non ordinandis octogésimo primo Canone sic 

decernunt. Servi si in Clerum promoveantur citra dominorum 

•voluntatem, hoc ipsum operatur redhibitionem. Si quando vero 

servus gradus ordínatione dignus videatur, qualis et noster Onesímus 

apparuit, et domini consenserint, manuque emiserint, 

et a domo sua ablegaverint, efficitor. Haec Apostoli. Quae ideo 

ad verbum posui , ut id quod paullo ante dicebamus de horum 

scilicet sanctorum Canonum non contemnenda auctoritate, 

confirmetur. 

Hactenus de Regulis Apostolorum, quae subsequentium Episcoporum 

institutis roboratae sunt, et hodie in bene rectis Ecclesiis 

observantur, dixisse sufficiat, quorum bonam partem multi 

Sancti Patres agnoverunt, et reverenter susceperunt, ut scias 

non levem rem esse Apostolicum a nobis saepe allegatum magisterium. 

Sunt praeter eas, quas in superioribus adduximus,in Episto- 

lis,

DE COELIBATU. i 7 9 

lis D. Clemetitls Traditiones minime floccipendendae , quae nec 

antiquitate potuerunt obliteran, ñeque haeretica pravitate convelli, 

quorum praecipua est de sacro Coelibatu, a novatoribus 

nostri temporis, ut a Ioviniano olim damnato haeretico frustra 

impugnata. Traditío Apostólica sic habet. 

§. XVII. 

TRADITÍO DE SACRO COELIBATU. 

Clemens in secunda Epístola sua. 

AD Dominica mysteria tales eligantur , qui ante ordinationem 

——í coniuges suas non noverunt. Quod si post ordinationem contig 

rit ministro proprium invadere cubile uxoris, sacrarii non intret lim 

na, nec sacrifica portitor fiat, nec altare contingat, nec ab offeren- 

tibus holocausta oblationem suscipiat , nec ad Dominici corporis po 

tionem accedat, nec aquam Sacerdotibus porrigat ad manus, sed Ost 

forinsecus claudat, et minora agat ofjicia, nec urceum sive Calicem 

altare ferat. Non est quod rciiciant adversarii Coelibatus legem, 

de novitate eam falso notantes, quasi a Siricío Pontífice , aut 

Innocentio Secundo institutam. Quandoquidem D. Clemens Petri 

Discipulus et Successor ex mente eius nobis eam promulgat. 

Dicit enim in fine Epistolae , quod hanc Traditionem cum alus 

a D. Petro tradente audiverit, quae non solum arcet eos qui 

volunt Sacerdotes fieri, a contrahendo matrimonio, sed coniugatos, 

Sacerdotes crea tos, ab uxorum congressu inhibere videtur 

: quod adhuc magis durum aut ímpium adversariis videbitur. 

Sic enim novi isti Apostolici legem Coelibatus appellant, 

quos nos vice versa ostendemus Scripturis et ratione, et Apostólica 

Traditione , et omnium Sanctorum consensu, non solum falsum 

dicere , sed ipsa impietate nequiores esse, et carne crassio- 

Z 2 res*

i8o TE R TIA PARS 

res. Quod ut commodius et distinctius patere possit, per Artículos 

procedemus. 

§. XVIII. 

PRIMUS ARTICULUS. 

Coelibatus non repugnat naturae humanae adhuc sine 

Spiritus Sancti. 

DAri potest in aliquo vel aliquibus hominibus tam frígida 

complexio, aut tam innata morum austeritas , tamquam 

ad res serias et speculationem propensa , tam frugalitati et temperantiae 

dedita , et denique consuetudo in iis ómnibus tam Ionga 

et firmata , ut in eo nulli aut leves insurgant motus libidinis, 

aut facile cum insurrexerint, iis adiumentis, longo et firmato 

consuetudinis habitu , quo in oppositum inclinantur, supprimant 

et non multum difficultcr refrencnt. Nec est quantum 

ad hoc meo iudicio maior repugnantia in hominibus, quam in 

avibus et quadrupedibus. Quippe quae in eo quod viventia sunt, 

et animalia hoc habent nobiscum commune, ut ad generationis 

actus inclinentur, ut Aristóteles docet, et Commentaria II. de 

Anima. Videmus autem in vivariis bestiarum , ncnnumquam feminas, 

aliquando mares per muiros annos absque alterius sexus 

consorte vivere , et sine perceptibili damno usque ad finem perdurare. 

Itemjn aviariis et cavéis , magnas aves, mediocres et 

parvas absque accessu ad suae naturae comparem etiam vitam 

sine incommodo sensibili transigcre conspicimus. 

Nonnulla etiam exempla hominum narrant nobis auctores 

non contemnendi , quae non oportet credere prorsus esse mendacia 

, ut de Vestalibus Virginibus , de Viduis Africanis Cereri 

dicatis, quarum Tertullianus meminit Libro de Cultu Mulierum. 

Rur-

DE COELIBATU. 181 

Rursus de filia Pythagorae, de decem aut tredecím Syblllis, de 

Platone, Hypolito, Hcsaeis, quibus in hac parte tantum tribuit 

Iosephus libro Antiquitatum , ut Coelibes eos semper fuisse contendat. 

Rursus Valeria sóror Messalorum numquam persuaden 

potuit, ut post defunctum Servium maritum suum (quamvis invenís 

vidua esset) alium virum cognosceret. Arthemisia quoque 

usque ad insaniam excolere viduitatem visa est. Dido Carthaginensis, 

de cuius castitate multa narrat Augustinus, Coclebs omnino 

praedicatur, postquam primum maritum amisit, ut Hieronymus 

dicit Epístola ad Geruntiam, quamvis Virgilius de Aeneae 

amoribus infamet. Haec sive sint vera , sive falsa, non cu~ 

ro : credibile tamen est aliquod istorum exemplum esse verum. 

lis vero quis dicet donura Spiritus Sancti adfuissc? nisi donum 

Spiritus Sancti extendas in tantum, ut inclinationes et aptitudines 

naturales, et affectus nimios dicas esse Dei gratiam , in quo 

nolo muí tum morosus esse. 

Quia tamen ista vix aut nunquam accidunt, et conveniunt 

hominibus, nec possunt multis naturalíter accidere , providentia 

divina hoc disponente pro speciei humanae conservatione ; Salomón 

dixit de se et de multis et pene ómnibus (a) : Non posmm 

esse conúnens nisi Deus det. Adde quod cum potentia generandi 

ordinetur ad conservationem speciei, et non ad conservationem 

individui, sicut aliae facultates et operationes in nomine, 

non repugnat, quod salva substantia individui ab actu huius facultatis 

et potentiae privetur homo. Et quid si quodammodo pugnet 

virtus haec coelestis cum animalibus inclinationibus ? Num 

ob id institutio huius sanctae virtutis erit damnabilis, quae naturae 

rationali qua praediti sumus, tam mire congruit? Imo eo 

ipso, quod de animalibus istis motionibus palmam refert atque 

vi- 

(a) Sup. VIH. ai. *"

iSz TERTIA PARS 

victoriam , laudabilior et pretiosior est: gratia namquc excellentior 

et potentior est natura, per quam homines tales evadunt, 

ut angelicis substantiis assimilati animales motus vincant, et de 

carne gloriosum triumphum reportent. Si enim certa esset haec 

regula , quod omne id quod appetitui nostro (ratione adhuc naturali 

minime repugnante) quodammodo adversatur, minime admittendum 

est ; reiicienda essent statim tamquam mala omnia 

consilia Christi, et non liceret Evangelium servare, aut evangelicam 

vitam profiteri. Nam ipsa natura instigante inclinamur 

ad odium inimicorum , ad propulsandas iniurias, ad resistendum 

incommodis nostris, et ad vitam privatam et commoda 

nostra : et tamen evangélica perfectio (quae gratia Mediatoris 

Iesu Christi hominem reformat in melius, adeo ut naturae corporalis 

quasi oblitus purissimam et coelestem vitam agat) aliud 

iubet et consulit esse faciendum. 

Nec oportet adhuc philosophice loquendo omnem inclinationem 

naturalem aut animalem appetitum ad actum et usum rcduci 

ab unoquoque individuo illius speciei, cuius est talis inclinado 

aut appetitus. Ignis enim et quaelibet pars eius appetitum 

habet et inclinationem ad sursum ascendendum et calefaciendum, 

non tamen quaelibet pars ignis ascendit aut calefacit, ut patet 

de illa quae convexo Coeli immediata est. Similiter stirpes multae 

sunt et animantia , quorum omnium inclinado aut appetitus 

singulatim in actum et usum perpetuo minime deducitur, casu 

aut consilio hominum, aut Dei providentia , aut aliqua alia 

caussa impedientibus; sed sat est, ut Philosophi recte docent super 

primum Coeli, quod talis appetitus et inclinado in usum 

deducuntur a multis eiusdem speciei individuis. 

Sed dimittamus animalium naturam et externa exempla , cum 

quibus parum commercii est veris Christianis. Sat est nobis quod 

si


si naturac repugnaret Coelibatus, non esset possibilis nobis per 

gratiam continentia. At Christus ipse naturac auctor eam nobis 

cónsulit: Qui potest, inquiens capere, capiat. Aliqui ergo sunt 

qui possunt hoc dono gaudere. Sed ñeque Apostolus (b) spiritu 

Dei ductus illam consuluisset. Legimus autem, et ipsa etiam experientia 

Ecclesiam docuit de multis, qui hac virtute praecellentes 

fuere tam in statu naturae quam scripturae et gratiae: Virgo 

enim fuit Abel, Melchisedech, Virgo Elias, Virgo Hieremias, 

virgo Elisaeus et Virgo Daniel, et filii Prophetarum , ut referunt 

Ignatius et Hieronymus, alter in Epístola ad Philadelphíenses, 

alter contra Helvidium et Iovinianum : et Virgo deníque 

fuit Ioannes Baptista. In novo vero Testamento Virgo fuit María 

, Virgo Christus Iesus, Virgines filii Zebedaei, ut Epiphanius 

affirmat contra Vallesios, et Hieronymus et tota Ecclesia 

sensit de Ioanne Evangelista. Virgines aut Continentes alii Apostoli 

, Virgines filiae Philippi, de quibus in Actis Apostolorum 

et Eusebio fit mentio. Virgo aut Continens Marcus Evangelista, 

et examina illa Sanctorum Eremitarum ab eo edocta et instituta 

, de quibus tam admiranda refert Philon Iudaeus, et Eusebius 

libro suae Historiae (c) , et quorum exemplis illustrissimis 

Sancta Mater decoratur Ecclesia. 

§. XIX. 

SECUNDUS ARTICULUS. 

Quod Coelibatus non sit contra Verbum Dei nec Ius naturae, 

imo divinitus sit introductus. 

IMpugnatores castitatis carnaliter sapientes locos quosdam Scripturae 

adferunt, quibus impugnant Evangelicam hanc virtu- 

(a) Matth. XIX. 11. 

[b) I. Corinth. VII. ac. 

(c) Eusebius Libr. II. Hist. Eccl.

i8 4 TERTIA PARS 

tutem crassa quadam Minerva intellectos, quibus oliin Cyprianus, 

Tertullianus, Hieronymus, Augustinus , Basilius, Divus 

Epiphanius, et Sancti alii Doctores responderunt. Nam illud Geneseos: 

Crescke et multiplicamini, ct replete terram; longe alite 

lexit Cyprianus Tractatu secundo de Habitu Virginum, quam isti 

putant deberé intelligi: qui comparans legem istam primaevi sta- 

'tus hominis ad Christi consilium de Coelibatu et perfectione Evangélica 

, sic exponit (a) : Prima sententia crescere et generare 

pit, secunda ad continentiam suasit. Cum iam refertus est 

mundus impletus , qui capere continentiam possunt, spadon 

ventes castrantur ad regnum. Nec hoc iubet Dominus, sed h 

nec iugum necessitatis imponit, quando monet voluntatis a 

berum. Sed cum habitaúones multas apud Patrem suum ess 

lioris habitaculi hosp'uia continentibus demonstrat: habitá 

Hora , vos (Virgines) petitis, carnis desideria castrantes, ct 

gratiae praemium in coelestibus obtinetis. Et infra : Apostoli 

quem Dominus vas electionis suac dixit, quem ad promenda 

coelestia Deus misit. Primus homo (inquit) de terrae limo 

de Coelo. Qualis ille e limo, talis et qui de limo : et qualis c 

tales ct coelestes. Quomodo portavimus imaginem eius qui 

portemus et imaginem eius qui de Coelo est. Hanc imaginem 

portat, portat integritas, portat sanctitas, portat ct ventas. 

Hic aperte vides, praeceptum illud : Crescite et multiplica 

ni, non eo modo pertinere ad statum gratiae quo pertinebat ad 

statum naturae primitus institutae. Principio enim necessaria crat 

ómnibus procreado filiorum , propter multiplicationem et conservationem 

speciei: nunc autem cum humana species sit sufrlcicn 

ter multiplica ta , nec desint, imo innumeri sint qui huic rei 

invigilent, non opus est ut haec lex omnes constringat, máxime 

(a) Cypr. ioc. cit. tract. II. 

ni


ín Christiana vocatione, quae puritate coelcsti qua praedita est, 

omnem excedit naturam , in qua virginitas repievit paradysum. 

Quare deficiente fine legis, mirum non est, si legis vis et obligatio 

spiret, et non omnia individua obliget: nec est timcndum 

quod omnes fiant Coelibes, quia non omnes capiunt verbum istud. 

Recte dicit Hieronymus contra Helvidium tractans hancsententiam, 

et loquens de Patriarchis et coniugiis ipsorum (a). Pro conditiont 

temporum aliae illi subiacuerunt sententiae, et alten nos, in quos fi 

nes seculorum devenerunt : quia dum lex illa permansit, crescite et m 

tiplicamini; et maledicta sterilis , quae non parit semel in Israel, nubebant 

omnes et nubebantur. Cum vero vox illa pertonuit, tempus 

Ireviatum est, reliquum est, ut habentes uxorem tamquam non haben 

tes sint; quia qui sine uxore est, cogitat, quae Dei sunt, quomod& 

placeat Deo, aliter (scilicet) res se habet. 

Eumdem intellectum patitur locus alius eiusdem Génesis, in 

quo volens creare mulierem , dixit: Non est bonum hominem esse 

solum ; quia si solus fuisset creatus, species non multiplicaretur. 

Propter quam caussam permissa est olim Sanctis Patriarchis polygamia 

: nec exempla veteris legis adducenda sunt ad propositum 

, etsi non defuerunt in ea qui hanc virtutem excoluerunt; 

tum quia in nova lege non est illa necessitas; tum etiam quia 

maior est nunc gratia et ampliora Spiritus Sancti dona. Denique 

sententia illa alio Scripturae loco satis accommode temperatur; dicit 

enim Apostolus (b) : Bonum est hominem mulierem non tangere. 

Multum certe debetur his nostrae tempestatis proletariis Apostolis 

, quibus tantum curac est de multiplicatione speciei, ut pactiones 

quas libere Deo fecerunt, non solum temeré rescindant, 

sed et alios ad hoc faciendum impellant, non contenti semel concubinas 

praetextu matrimonii duxisse (et eas quidem, quae simi- 

Tom. II. Aa li 

(a) Hicronym. Epist. IX. contra Helv. (¿) I. Corinth. VII. i.

T86 TERTIA PARS 

li voto adstrictae I)eo sacratac erant contra omne fas et nefas) 

verum ter aut quater nuptias itcrant, contra omnem Christianam 

modestiam. 

Fatcor ínter nos quoque raros esse qui hac virtute praepolleant, 

ct eam , ut decet, exerceant: sed aliud est virtutem aliquam 

operatione complere, aliud de virtutis excellentia bene sentiré. 

Praedicat Ecclesia Coelibatum , et sacerdotali ordini mérito 

fecit annexum; neminem absolute cogit ad eum, utpote quae 

optíme norit propriis viribus ab homine non posse impleri : cogit 

tamen eos, qui libere huic statui per votum voluntarium se 

addixerunt, ut promissum adimpleant. Ceterum admira tur et 

suadet hanc sanctam et Evangelicam virtutem, et cum sponso 

suo invitans dicit : Qui potest capen capiat , nemini dissuadens, 

neminem deterrens ab ofíicio sanctae virtutis, imo omnes ad meliora 

charismata et excellentiorcs virtutes aemulandas per Scriptu» 

ram et exempla Sanctorum incitat : non ut carnis isti Apostoli, 

qui Scriptis, Concionibus et exemplis suis corruptissimis sacrum 

Coelibatum infamant et inhonorant: de hoc enim est quaestio, 

pro hac virtute pugnant viri Catholici et Ecclesiastici, quam liect 

pauci assequamur, omnes tamen veneramur et admiramur. 

Nec desunt hodie in Ecclesia per gratiam Dei, qui mortificatiorti 

cainis invigilantes , huius triumphalis virtutis compotes facti 

sunt. 

Alius locus Apostoli, in quo videtur ¡libere (a) : Ut unusquisque 

propter fornicationem suam uxorem habeat, ex verbis ipsiu 

Apostoli potest exponi. Nam cum ipse suaserit Coelibatum , et 

omnes nomines velit esse sicut ipse erat in continentiae statu : et 

de Virginibus etiam consilium dederit , qui fieri potest ut absolute 

praecipiat omnes uxorem ducerer" Implicaret enim se Aposto- 

I « - , - -III. I 

(


stoliis, et manifestó sibi ipsi contradiccret. Nam contra praeceptum 

non admittuntur consilia ; ñeque consilia recta praeceptis 

contraveniunt, imo ipsa praecepta perficiunt. Quare ad solutos 

loquitur hic Apostolus, qui carnis tentationibus numquam non 

succumbunt. 

Haud aliter interpretandus venit locus ille ab adversariis toties 

decantatus: Melius est nubere quam uri : Melius enim dixit 

comparatione deterioris: nec dixit melius est nubere quam Coelibem 

esse, pugnaret enim manifesté secum Apostolus, quippe 

qui dixerat: Patrem, qui matrimonio non iungit filiam suam virginem 

, melius faceré , quam qui matrimonio tradit. Et de vidua 

quoque afrimavit, quod beatior erit, si sic permanserit, quam 

si denuo nupserit Unde Hieronymus contra Iovinianum (a): 

Talle ardorem libidinh, et non erit melius nubere : melius igitur est 

ad comparationem deterioris, sicut melius est habere unum pedem 

quam nullum. Ñeque uri accipitur illic, ut adversarii putant, 

pro eo quod est ten tari, alias Paullus continens non fuisset, 

utpote qui stimulum carnis habebat, a quo et collaphizabatur 

et tentabatur saepissime , ac subinde nulli Sancti attentarent 

usque ad íinem vitae sanctam continentiam conservare , quibus 

tam frequentes erant carnis tentationes, ut nihil magis obvium in 

eorum historiis invenías, sed superabant et vincebant, et de carnis 

illecebris glorióse triumphum reportabant spiritus Christi virtute 

confortad atque roborati , orationi insistentes, corpus rigidis 

abstinentiis et ieiuniis domantes, animam vero Sacris Lectionibus, 

et Sanctorum Virorum exemplis roborantes. Sine labore 

enim virginitatem habere aut possidere, aut inusitati et divini privilegii 

est, aut non est laudis et virtutis, sed naturae. Unde non 

satis evangelice ab aliquibus consulitur, ut tune sacrum Coeliba- 

(a) Hieronym. loe. cit. 

Aa 2 tum


tum amplectantur, cum senio confectos leves aut nulli motus 

carnis pungunt. Uritur ergo non qui tentatur, sed qui prope semper 

succumbit tentationibus carnis, et qui earum occasionibus 

delectatur. His dicit Apostolus (si liberi sunt) conducibilius esse 

nubere , quam vaga et indissoluta luxuria distrahi, ob idque 

praecipiebat Apostolus iuniores viduas nubere. 

Et multo minus facit contra sacrum Coelibatum , locus ille 

alius Apostoli (a) : Oportet Episcopum esse unius uxoris virum 

magis videtur probari Coelibatus per ipsum : nam non praecipit 

ibi Apostolus Episcopis id, cuius oppositum ómnibus alias consuluit, 

máxime Episcopo, in quo maior requiritur vitae puritas, 

et abstractio a carnalibus et secularibus curis; sed quia in principio 

nascentis Ecclesiae non tot erant Coelibes, qui sufficienter 

possent munus Episcopatus obire, mariti interdum ad régimen 

Ecclesiae assumebantur, a quibus illud exposcit Apostolus, ne 

sint polyga mi, hoc est, incontinentes. Polygamia enim manifestum 

signum incontinentiae est, ideo in Ecclesia in despectu semper 

habita fuit, nec benedicuntur a Sacerdotibus qui nuptias repetunt. 

Et lege etiam Ecclesiastica cautum est ex hoc Apostoli 

praecepto deducta, ne bigami ad Sacerdotium assumantur , ut 

patet ex Titulo de Bigamis. 

Esse autem tempore Apostolorum Episcopos et Sacerdotes 

Coelibes, ex ipsis Apostolorum Regulis colligi clare potest. Nam 

in trigésimo nono Canone, qui de testamento Episcoporum facit 

mentionem , ubi faciunt Apostoli copiam Episcopis legandi 

res suas, hanc assignant rationem (b) : Quia nonnumquam uxorem 

liberos, aut servos , aut cognatos habent. Ubi bene nota non solum 

non omnes Episcopos esse coniugatos tempore Apostolorum , sed 

et raros esse qui Coelibes non essent. Canon tamen XXV. cla- 

rius 

(a) I. Tlmoth. III. 2. (¿) Canon Apostolorum XXXIX- "


litis hoc exprimit, non solum de Episcopis, sed etiam de Clericis; 

cuius verba sunt (a): Ex his qui Coelibes in Clerum pervene* 

runt, iubemus vokntes uxores accipere, Lectores et Cantores solos. Sic 

enim ad verbum e graeco transíatus habet Canon iste, qui satis 

clare indicat Coelibes tempore Apostolorum ad Clericatum et 

Sacerdotium assumi, solisque gradibus inferioris Cleri, ut uxores 

accipiant post ordinationem, permitti. Et si uxorem habere 

iuberentur Episcopi, Ioannes Apostolus in peccatis semper vixisset, 

qui virgo permansit, Apostolus et Episcopus meritissimus 

totius Asiae. Ineptus Episcopus fuisset Clemens, Anacletus, Ignatíus 

, Dionysius et Timotheus, qui omnes Discipuli Apostolorum 

fuerunt, et Coelibes fuisse constat. lilis ergo verbis Apostoli continentia 

magis commendatur, quam matrimonium praecipiatur, 

et hunc locum sic intellexerunt omnes Sancti et tota Ecclesia. 

Quod laudabilis sit et Deo gratus Coelibatus. 

ISaiae LVI. (b) Haec dicit Dominus Eunuchis : qui custodierint 

Sabbata mea, et elegerint quae ego volui, et tenuerint foedus meum, 

dabo eis in domo mea et in muris meis locum , nomen sempiternum. 

Quae verba D. Basilius Libro de Yirginitate , de his qui voluntarle 

propter Regnum Coelorum se castrant, intellexit: ítem 

et D. Hieronymus. Christus autem Redemptor noster (c) tres 

differentias ponit Eunuchorum : Sunt Eunuchi qui de matris útero 

sic nazi sunt; et sunt Eunuchi qui facti sunt ab hominibus ; et sunt 

Eunuchi qui se ipsos castraverunt propter Regnum Coelorum. Et adiicit: 

Qui potest capere , capiat. Ex quo loco dúo clare colliguntur 

: alterum , Coelibatum esse laudabilem , nam non posset a 

(a) Canon Apostolorum XXV. 

(¿) Isai. LVI. 4. 

sum-

i 9o TERTIA PARS 

summa veritate commendari , nisi ciusmodi rcs essefe: alterum, 

quod ad Regnum Coelorum acquirendum iuvat christiane obscrvatus. 

Rursus Apostolus (a) : Voló autem omnes homines ess 

cut me ipsum , sed unusquisque proprium donum habet ex De 

quidem sic, alius vero sic : dico autem non nuptis et viduis 

est, si sic permanserint sicut et ego. Ex quo loco satis clare con 

vincitur, Apostolum Paullum fuisse Virginem, aut saltem continentem: 

nec voló hac in re multum morosus esse. Scio lgnatium 

et Eusebium affirmare, eum non fuisse Virginem , sed coniugatum, 

quamvis Hieronymus, et Epiphanius, et fere omnes 

contrarium ex hoc loco non sine apparientia affirment. Satis nobis 

est quod hic de se loquatur , veluti si uxorem non haberet, 

nec inter coniugatos se numerat. Si igitur bonum est manerc 

sine coniugio, laudabile subinde erit, et si Christiana intentione 

íiat, meritorium erit. Quid ni ? 

Quo fit, ut obliqua , haeretica et prorsus damnata glossa 

sit, quam adversarii illi loco Gcncseos assignant , non est bonum 

hominem esse solum, dicentes malum esse uxorem non ducere, 

quia quod Deus Omnipotens dixit, ut creationem speciei 

humanae perfectam faceret, illi ineptissime detorquent ad coniugium, 

dicentes: non esse bonum hominem esse sine coniugio: 

cuius omnino contrarium dicit hic Apostolus, ut videas quam 

sint Paullinj hi novi Evangelistae. Adde quod non continuo sequitur 

, quod quidquid non est bonum , ut subinde malum esse 

debeat: non enim sunt bonum et malum contraria immediata, 

ita ut ex negatione unius, liceat inferre positionem alterius. 

Quod si bonum est sic esse, ut Apostolus dixit, curri non sit 

corpori bonum , restat ut sit animae proficuum. Et paullo post: 

De Virgiríibus praeceptum Domiú non habeo , consilium a 

(a) I. Corínth. VIL 7. 

tam-


tamquam misericordiam consecutus a Domino , qui subiungens caussam 

sui consilii, addit! Mulkr innupta et virgo, cogitat quae. Domini 

sunt, ut sit sancta corpore et spiritu , quod D. Basilius perpendens 

ait (a) : Deo placeré velle , nihil aliud est quam seipsum 

laudatum et beatum , et similem ipsi efficere. Adest fructus praecipuus 

Christiani Coelibatus, ut scilicet in utraque natura corporis 

et animae homo sanctificatus, Deo indivulse adhaereat. Propter 

quod subiungit Apostolus (b): Hoc autem ut vobis utile propono, 

non ut laqueum iniicio , ¿ÁA« itgos TO tvax Y 

M-" *«/ ivjta.pífrctr rS xvcíu 

«•xiíi

i 92 T.ERTIA PARS 

la centum quadraginta quatuor mulla, qui emptl sunt de té 

sunt (inquit) qui cum mullerlbus non. swit coinquinad , Virg 

sunt. Cum enim canticum illud novum , non aliud designet nobis 

quam specialem beatitudinem , quam Virgines ex trophaco 

carnis suae meruerunt; consequitur Yirginitatem ipsam gratiosam 

et meritoriam esse apud Deum , ac subinde sacrum Coelibatum 

, ea parte qua cum virginitate communicat (habcnt se 

enim sic totum, et subicctiva pars) meritorium esse. Ad haec, 

cum Coelebs continuum gerat bellum cum carne et concupiscentia, 

et omnis qui legitime certat, a Deo coronetur , ut ait Apostolus 

(a) : Non coronabitur nisi qui legitime certaverit, pro 

tur plañe praemium apud Deum. 

Sunt etiam in hoc omnes Ecclesiastici Scriptores, et Sancti 

et antiqui vid Apostolici, qui non solum, ut rem admirabilem, 

virtutem istam complexi sunt; sed tractatus de hac re scripserunt, 

ut modis ómnibus ad virtutem hanc complectendam fideles 

attraherent. De D. Clemente refert Hieronymus quod Librum 

scripscrit de Virginitate. Sanctus ille Martialis Christi Discipulus 

Epístola ad Tolos anos (b) postquam egit de sancto et laudabili 

matrimonio, ad Coelibem statum se convertens , dicit: Ul 

tra liunc autem gradum homini licite concessum, viduitatem 

malore Christus constituit, sed et tertlum excellentem grad 

tls in Virginitate demonstravlt nobis perfectum, et per omni 

angelicae dignitad , ad quem invitabat nos dlcens: Non om 

verbum istud, sed qui potest capere caplat; et paucis interposi 

iungit: Ideo praedico vobis , qulcumqut viduitatem propter 

satlonem elegerint, non fraudabuntur muñere charitatis D 

ro in subUmltatc excelsiori permanserlnt, Virgines esse eng 

tupllcatam in perpetua benedictione gloriam consequentur. 

do 

{a) XI. Timoth.II. (¿) Marcial, cit. Epist. cap. io.


do qui negant fructus tricésimos, sexagésimos , centesimos , in 

bonis operibus , cum hic beatus Christi doctrina imbutus eos 

tam aperte concedat, supremas partes Virginitati tribuendo r Hic 

clarissimus es': et augustissiraus fructus sacratae continentiae. 

Ignatius sacratissimus Epístola ad Tarsenses et Philippcn.es, 

ct ad Philadelphienses magnum honorem exhibet Virginibus ct 

continentibus. Primo in loco sic dicit (a): Eas quae in VirginU 

tate sunt , honorate , sicut sacras Christo viduas púdicas ut sacr 

rium Dei veneremini. Secundo loco commendans coniugatis amorem 

mutuum Sanctus iste Martyr, adiecit de continentibus: Qui 

castas est vel continens non extollatur, ne perdat mercedem suam. In 

primo loco, quia honorandam dicit esse continentiam, ex con* 

sequenti insinuat Coelibatum esse virtutem. In secundo aperte dixit 

mercedem apud Deum Coelibem habere. Putabis dúos vel 

tres fuisse Coelibes tempore istius Beati? Audi quod in subscriptione 

Epistolae dicit : Saluto congregationem Virginum , legionim 

viduarum, a quibus adiutus sum. Tertio vero loco sic docet : Vir- 

gines solum prae oculis Christum habete , memores sais sanctitatis vest 

sicut Eliae , lesu Nave, sicut Meichisedech , sicut Elisaei, sicut Ilie- 

remiae, sicut loanús Baptistae, sicut dilectissimi Disdpuü, sicut Ti- 

mocha , sicut Tiú, sicut Evodii, sicut Ckmentis , et eorum , qui in 

castitate de vita exierunt. Bone Deus quantum chorum sacratis imorum 

Coelibum nobis proposuit hic Martyr sanctiss'mus, tum 

ex Discipulis Apostolorum , tum etiam ex veten Testamento? 

Certc non ignorabant hi Prophetae et Apostolorum Discipuli 

Dei voluntatem , quantum ad hocattinct, nec Apostolicam doctrinam 

et intellectum eius. Ncscio quae dilucidior intelligentia 

possit e:se locorum Apostoli, aut Evangelii, quam istorum 

Sanctorum sensus atque excrcitium , qui veluti omnium virtu- 

Tcm.IL Bb tum 

(a) Ignatius cit. Epi#t.


tum matrem , sanctam Continentiam complectcbantur, confirmantibus 

hoc ipsum allis Sanctis et Ecclesiasticis viris subsequentis 

aetatis. 

Tertullianus enim Libro ad uxorem de sancta Continentia et 

duabus partibus eius, praeclarum exhibet testimonium (a). Con 

tinentia (inquit) nobis ad instrumentum aeternitatis demon 

a Domino, et salutis a Deo ad tesmimonium fidei, ad commen 

nem carnis istius exhibendae, super venturo indumento inco 

tis. ítem : In Virginibus integritas solida et tota sane titas , d 

ximo visura faciem Dei: tamen vidua habet aliquid operosiu 

facile est non appetere quod nescias, et aversari, quod deside 

numquam. Gloriosior Continentia quae ius sentit. Poterit virg 

haberi, at vidua laboriosior : illa quod bonum semper habu 

quod bonum sibi invenit: in illa gratia , in ista virtus corona 

clare sancto Coelibatui tribuit sanctitatcm , felicitatem , et quod 

instrumentum sit perveniendi ad aeternitatem. 

Narrat etiam Eusebius ex mente Philonis, qui con temporanaeus 

extitit Apostolorum, II. Libro suae Historiae (b) , de Schola 

illa Benedictina Eremicolarum, quam D. Marcus Evangelista 

in partibus Acgypti instituit, a qua tot examina et myriades 

Coelibum et admirabilium virorum in Ecclesia processerun t. 

Quae inter alia Christiana exercitia sanctum Coelibatum tamquam 

funJamentum perfectionis statuebant. Haec sunt verba eius 

de illis: Continentiam vero velut fundamentnm quoddam prim 

mo collocant, et ka demum reliquas per hanc pergunt aedifica 

tutes. Et paullo post: Cum viris autem quos dicimus , sunt 

minae, in quibus plures iam grandaevae sunt Virgines, integr 

jú corporis non necessitate aliqua sed devotione servantes. Q 

(a) Tertull. Lib. VII. (¿) Euseb. Lib. II. 

tio

DE COELIBATU. 19 5 

tío etiam Libro de filiabas Apostoli Plúlippi faciens mentionem , ipsa 

dicit Virgines permansisse usque in finem vitae. 

Cyprianus tantum tribuit sanctae Virginitati Tractatu de 

Habitu Virginum, ut illustriorem portionem grcgis Christi Virgines 

sanctas appellet (a): Nunc nobis ad Virgines sermo est, qua- 

rum quo sublimior gloria , maior et cura est. Flos est ille Ecclesiast 

ci germinis, decus atque ornamentum gratiae spiritualis , laeta Ín 

les , laudis et honoris opus integrum atque incorruptum , Dei im 

respondens ad sanctimoniam Domini, illustrior por tío gregis Chris 

Et paucis interpositis convertens se ad Virgines, ait: Primus cum 

centeno Martyrum fructus est , secundus sexagenarius vestir est. U 

apud Martyres non est carnis et seculi contagio , nec parva et levi 

et delicata congressio; sic et in vobis, quarum ad gratiam merces se 

cunda est, sit et virtus ad tolerantiam próxima. Non est ad magna 

facilis ascensus. Quem sudorem perpetimur, quem laborem cum c 

mur ascenderé colles et vértices montium ? Quid ut ascendamus in 

lum ? Si praemium poliicitationis atiendas, minus est quod labora 

Immortalitas perseveranti datur , perpetua vita promittitur , Regnw 

Dominus pollicetur. Sérvate Virgines, sérvate quod esse coepistis, se 

vate quod eritis. Magna vos merces manet, praemium grande virtutis 

, munus máximum castitatis. Quam eleganter , quam pie damnavit 

hic Sanctus Martyr adversariorum ineptas blasphemias. 

Praedixit enim omnino contraria his quae ab ipsis affirmantur. 

Nec his contentus Sanctus hic Pater, sed elegantem de singularitate 

Clericorum composuit Libellum, in quo millies approbat 

et laudat hoc sanctum de Coelibatu institutum. 

Mirabilis fuit pietas Constantini Magni in eos qui se pro - 

pter Regnum Coelorum castrassent. Nam inter alia egregia pietatis 

opera , quae de ipso narrant Historiographi fide digni, Ro- 

Bb 2 ma- 

(a) Cyprian. cit. Tractat.


mánam illam lcgcm , quam in odium humanae sterilitatis Romani 

olim excogitarunt, qua cav'cbatur ut Coelibes privilegiis habentium 

coniuges non gauderent, nec capaces essent haereditatis 

per testamentum rclictac, abrogavit; et publica lege instituir;, 

quatenus Coelibes aequalibus privilegiis gauderent atque uxorati: 

insuper et amplius illos habere sancivit, ut sive essent masculi sive 

feminae, quamvis legitimam aetatem condendi testamentum 

non attingerent, nihilominus de bonis suis tcstari possent contra 

communem legem (*). Et addit Sozomenius rationem (nam 

is est qui ista refert: ) Quia omnes bene cogitare iudicabat 

rum esset Deo placeré semper. Quod clarum argumentum est u 

tati olim Coelibatus in tota Ecclesia: nam pro paucis lex ista 

non fieret. 

Magnus quoque Athanasius Librum scripsit egregium de 

Virginitate, in quo omnes lineac usque ad ápices ipsos, nihil 

aliud quam approbatio et laus sunt huius sacrosancti status. Ex 

multis quae dicit, unum dumtaxat afferam testimonium, et id 

quidem illustrissimum. Dicit igitur loquens cum Virgine (a)'.Me 

mento cui oporteat te exhiben. Gravis est exerchatio , difficú 

tinentia , sed nihil dulcius coelesti sponso. Hic laboramus p 

illic autem vitam aetemam recipiemus. Ait enim Sanctus Pau 

sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam 

velabiiur in nobis. Bonum est effugere turbas et recedere in 

nem. Magna virtus continentia , magna glo/ia castitas, magn 

Virginitatis praeconia. 0 Virginitas, divitiae incomprehen 

Virginitas, corona inmarcessibilis! 0 Virginitas, templum D 

cti Spiritus domieilium ! 0 Virginitas, margal ita pretiosa, ap 

latens, a paucis vero vix invenitur ! 0 continentia , árnica 

(*) Lex Constantiní in favorem mi Libri Tripartitae. 

Coclibum Sozomenius cap. io. pri- (a) Athanas. loe. Laúd. 

apud


apud Sanctos laidata ! O continentia, vulgo invisa , sed iis qui te di- 

gni sunt nota ! O continentia, mortem et bíferos effugiens , et immor- 

talkati adhaerens ! O continentia , gaudiurn Prophetarum , Apostolo 

rum gloria ! O continentia , Angelorum vita , et sanctorum hominum 

corona ! Beatus qui te tenet. Beatus qui per sapientiam ubi constan- 

ter adhaeret, quoniam postquam paullulum laboraverit , multa reci 

piet muñera in te. Beatus qui per totum hoc tempus ieiunarit , quo 

niam in aetema Hierosolyma habkabit, cumque Angelis choreas du- 

cet, cumque Sanctis Prophetis et Apostolis réquiem habebit. Non solum 

encomia admiranda de sacra Continentia praedicavit nobis 

Athanasius; sed et locos Apostoli L Corinth. VIL qui de hac 

virtute loquuntur , non aliter intelligit in hoc Tractatu , quam 

hodie Sancta Mater Ecclesia intelligit. Omítto hic Magnum Basilium, 

qui Tractatum scripsit de Virginitate, et inter alia encomia 

ipsius dicit, alam cam esse animae, qua ad Deum currit, 

per similitudinem ei se assimilando. 

ítem Epiphanius contra Valesios tractans illud: sunt Eunuchi 

qui se castraverunt (a) : Qui sunt isti qui seipsos castraverunt 

propter Regnum Coelorum ? generosi Apostoli , et Monasticam vitam 

degentes, dánceps Virgines. Ioanncs quidem et Iacobus filii Zebedaei, 

qui manserunt in Virginitate, ñeque tune propriis manibus membra re 

secutrunt, ñeque nuptias contraxerunt, sed proprio corde decertarun 

et mirabiliter gloriam coronae huius certamiríis abstulerunt: post ips 

vero, quot milita in mundo solkariam vitam degentes, qui corporibus 

mulierum non corrupti sunt , sed in perfectissimo certamine decerta 

verunt. Velut etiam Elias in veten Testamento reperitur. Et Paullus 

dum dicit: Bonum est enim si sic permanserint , sicut et ego. Vides 

ut interpretatur locum Paulli , sicut et nos , hic vir gravissímus. 

" ' " . ' Chry-^ 

(a) Epipaan. contra Vales.


Chrysostomus Homilía in Genesim (a) : Cogita dikcte, cua 

ta Virginitatis dignitas, sublimis et magna professio, atque 

manam naturam, et quae opus habeat manu superna ; qu 

qui Virginitatem alacriter arñpiunt, in corpore ea agunt, q 

rearum suntvirtutum. D. Ambrosius de Virginitate Librum eleg 

tem scripsit, item Epístolas multas ad Virgines. 

D. Hieronymus totus in certamine est contra Helvidii et Ioviniani 

latratus, sacram hanc Virginitatem et Coelibatum dcíendens 

et statuews. Unum non silcbo quod scríbit ad Eustochium 

(b) : Habeant nuptiae tempus suum, et titulum. Milu Virg 

Maña dedkatur et in Christo. Dicat aliquis : audes nupti 

here, quae a Domino benedktae sunt ? Non detrahitur nup 

illis Virginitas antefertur. Glorientur et nuptae cum a Vir 

secundae ; crescat et multiplketur ille , qui impkturus est te 

agmen in coelis est. Post paradysum et nuditatem sunt foli 

tia pruriginem nuptiarum : nubat et nubatur ille , qui in 

tus sui comedit panem suum , cuius térra spinas generat 

cuius herba sentibus suffocatur. Meum semen centenaria 

dum est. Et Epístola contra Iovinianum (c) : Sicut absque ce 

operibus Virginitas sola non salvat-, sic omnia opera abs 

tate , castitate , abstinentia, imperfecta sunt. ítem capite 

contra eundem tractans illud : Qui potest capere capiat: Gr 

( inquit) fidei est, grandisque virtutis , Dei templum esse 

mum , et iuxta eundem Apostolum sanctum esse corpore e 

D. Augustinus Epistolam scribit ad Virgines et Yiduas. ítem 

Rcgulam praescripsit de Virginibus in Monasterio coadunatis.Coenobia 

quoque constituit Monachorum et Clericorum : et generaliter 

omnes isti Sancti Patres et sequentes, aut Monasteria Coeli- 

(tr) Chrysost.Honül. XVIII. in Ge« (¿) Hicron. Eplst. ad Eustoch. 

nes. (c) Hieron. contra lovin. Epist. V.


libum erexerunt, aut modum vivendi castitatem professis tradiderunt, 

aut ipsi servavcrunt. Nec umquam illos pertaesum est, 

aut instituta sua in hac parte rctractaverunt; ñeque nos lateret, 

si retractassent, sed magis posteros suos in hoc proposito 

confirmaverunt , ut patet ex ipsa rerum consequentia. Quod si 

aliquando Sancti isti Patres institutum retractarunt, veluti nugantur 

adversarii, ostendant nobis, et tune non opponemus eis 

totum chorum Sanctorum Patrum suae carnali opinioni repugnantem, 

quod sat scio non ostendent. Nec Coelibatum vitiosum 

reddit et illaudatum , quia mediocritatem non videatur servare 

virtus haec : tum quia haec virtus supercoelestis est, nec 

de numero illarum , quibus Aristóteles mediccritatis Regulas secundum 

prudentiam humanam praescribit: tum etiam quia licet 

non servet mediocritatem, quantum ad médium rei, servat 

tamen eam secundum rationem spiritu Christi revelatam, ita ut 

de carne triumphet, secundum quod recta ratio spiritus consulit, 

non deficiens ñeque ab ea discedens: quod non solum in virtute 

hac supematurali contingit , sed in magnanimitate et magniticentia 

, quae virtutes morales sunt , concedunt Philosophi, 

illam circa máximos honores, hanc circa máximos sumptus praescribentes. 

§. XXI. 

TERTIUS ARTICULUS. 

Sancta Continentia necessario gaudet Ecclesia sicut et alus 

Donis et virtutibus. 

~\/Tlrabitur aliquis quod rem quam ex consilio et voluntarie 

±1X. complectendam Christus dixerit , nos dicamus eam esse 

necessariam. At non est quod miretur qui recte perpenderit. Non 

tri-


tribuimus hoc singulis membris Ecclesiae , nec intendimus eos 

obligare ad contincntiam , sed volumus dicere quod sicut aliae 

virtutes, fides, charitas, spcs et alia Dona, per Christi meritum 

et Dei munificentiam corpori Ecclesiae communicantur , ita ut 

secundum leges adeo praescriptas a corpore Ecclesiae nequeant 

separan ; ita et haec virtus Angélica ab ea minime abesse potest, 

nunc in his membris, nunc in illis, nunc in pluribus , nunc in 

paucioribus. Cum enim Ecclesia Christi militans ad instar corporis 

naturalis se habeat , ex variis coadunata membris , prout 

docet Apostolus (a); et haec membrorum diversitas accipiatur 

secundum diversitatem graduum, gratiarum atque Donorum Dei 

in uno spiritu, dicit enim ibidem Apostolus (b) : Divisiones gra 

darían sunt, idem autem spiritus, et divisiones mlnlstra 

idem autem Dominus, et divisiones operatlonum sunt, idem 

qui operatur omnia in ómnibus; sitque per eundcm Apóstolum 

libatus manifestum Dei Donum , ( dicit enim : Vüo autem omn 

tintines esse sicut me ipsum , sed unusquisque proprium D 

ex Deo, alius sic, alus vero sic: ) consequitur nccessario ex hi 

duobus locis, ad perfectionem corporis Eccle-iae Donum Coelibatus 

pcrtincre. Et cum ipsa sit perfecta ( quippe quae sponsa 

illius est, qui pro ea morti se tradidit, ut exhibcret illam sanctam, 

gloriosam , non habentem maculam ñeque rugam) nccessario 

ergo supposita Ecclesiae perfectione , quam nemo recte sentiens 

potest negare, virtus haec regnat in ea, nunc in his, nunc 

in illis, id quod ipse aetatum decursus satis ostendit. Semper 

enim prospexit Deus benedictus suac Ecclesiae de sanctis viris, 

Virginibus delicatis , qui in corporibus infíimis de carne sua 

glorióse triumphassent, ct in térra iam positi vitam cum Angelis 

quodammodo habuissent commnnem. 

Ra- 

(*) I. Corinth. XII. (/,) Vers. 4. et j.

DE SANCTA CONTINENTIA. 201 

Ratio etiam ipsa effkacissima videtur hoc suadere. Nam cum 

Ecclesia Christi et religio eius tota sit in spiritu fundata, minime 

credendum est, ab eius corpore abesse virtutem tam admirabilem 

et spiritualem. Perfectissimo enim excellentia debentur 

: alioqui si hac virtute sanctisima Ecclesia careret , cum sit 

Donum Dei, cuius capaces sunt rationales creaturae, expectanda 

csset in hoc mundo aliqua congregado perfectior, aliqua religio 

sanctior, quam Christiana et Apostólica , cui Christus perfectius 

coniungatur , cui Dona omnia haec virtutum ab ipso 

communicentur : quod est incidere in fatuum errorem Montan i 

et Maximillae. Et huc tendebat Psalmographus, quando in Psalmp 

XLIV. epytalamium cecinit Ecclesiae sponsae veri Messiae 

Dei et hominis, prout omnes Sancti in sensu literali intelligunt 

(a) : Ast'iút ( inquit) regina a dextris tus in vestitu deaurato, circundata 

varietate. Et ostendens partem varietatis huius admirabilis, 

subiungit (/>) : Jdducentur Regí Virgines post eam , proxi- 

mae eius afferentur tibi : de qua dicitur quod (_) est sicut vir 

gula fumi ex aromatibus myrrhae et tliuris, et universi pulveris pi- 

gmentañl. 

Praeclarum ad hoc propositum est in D. Epiphanio testimonium 

, cum Haereticos qui se vocabant Angelinos , impugnat 

{d) : Similis est Sancta Dei Ecclesia navi: navis autem non ex 

uno ligno constat, sed ex diversis , et carinam quidem ex uno iigno 

habet, sed non uno modo. Ancoras autem ex alia materia, malí item 

et tabulata et puppis, partes parietum atque transtrorum , velorum 

item artemonum , gubernaculorumque ac alionan omnium , ex diver 

lignis compaaionem habent; et subdit : Sancta autem Dei Ecclesia^ 

nupcias quidem habet reverendas , et colit has. Nam venerabiles su 

Tom. II. Ce ñu 

ta) Psalm. XLIV. 10, 

(¿) Veis. 10. 

(c) Cant. III. 6. 

(d) Epiphan, contra Ángel.

202 TERTIA PAR S 

nuptiae et lectus impollutus : habet continentiam in admir 

laudat talem, quoniam certat certamen , et contemnit vitam 

huc potentior habet Virginitatem, et magníficat talem , velu 

sam et pena levissima ornatam. Habet qui renunciaverunt m 

non tnfiatur contra eos qui adhuc in mundo sunt, sed gaude 

bus, velut etiam Apostoli, qui et ipsi nihil possidebant, et ipse 

vator omnium Dominus cum in carne esset nihil extra posse 

non reiecit mulleres , ipse et discipuli eius ministrantes. Et 

enim íuvis omnem inscensorem admittit, praeter latronem e 

et fugitivum , qui a propriis do mibus recedit. Sic et Sancta 

clesia non admittit scortationem , non suscipit adulterium 

tionem Dei, ñeque reprobantes Domini ordinationes et Apo 

Suscipit autem alium in magna negotiatione, alium in expe 

vigantem , alium gubernatorem et scientcm, alium in prora 

puppi, habentem speculationis experientiam , alium in solo, 

solum, et non submergatur in mare , novit omnes salvare, u 

que iuxta propriam negotiationem et salutem. Unde illud: S 

qui ex domo Caesaris sunt. 

Non vides necessitatem diversitatis statuum atque Donorum 

et gratiarum (inter quas Donum huius sanctae virtutis numerat 

hic vir Apostolicus in Sancta Dei Ecclesia) ex quibus in 

uno spiritu , impartiente unicuique mcmbro Donum prout vult, 

unitas resultat in corpore E cclesiae mirabili diversitate coaptata 

? Quo fit ut conventícula adversa riorum ad Christi Ecclesiam 

minime pertineant, cum in illis non reperiatur diversitas 

statuum , et distributio Donorum et gratiarum , quippe qui ab 

ea congregatione se separent, ín qua floruit , floret atque florebít 

sanctissima virtus haec. Non enim admittit haec navis apostatas 

atque transfugas. 

Qua-

DE SANCTA CONTINENTIA. *oa 

Qualiter vero hoc Donum communicetur (*) , videor mihi 

quod aliquando Deus praevenit homines Dono isto : quod negare 

non possumus in Christo, qui omni benedictione repletus 

est ab instanti incarnationis suae, et non est illi datus spiritu 

ad mensuram : et in Yirgine Matre, ct Ioanne Baptista, et Hieremia, 

quos sanctificatos et praeventos esse credimus in úteros 

Matris suae , qui hac virtute mirum in modum praepolucre: 

aliis vero communicatur per orationis exercitium , quod pmnem 

naturam vincit, et per Christianam disciplinam, cavendum quantum 

in se est, omnem occasionem et irritamentum concupiscentiae. 

Magnus namque Basilius in suis exercitamentis , eum quem 

ab irritamentis, quae integritatem possunt impediré, libenti animo 

abstinere se cognoscit , gratiam verae Yirginitatis habere affirmat; 

quod Donum exercitio suadet, ut compare tur Monachis 

suis: Non sola, inquit, abstiuentia a procreandis pueris Vir- 

ginitatis Donum acquiritur , sed universa vita, et victus, et mores 

Virginitatem agere debent, contingit enim sermone scortan, oculo a 

terum esse , per manus inquinan , per cor inquinamenta suscipere 

immodestiam circa ábum ac potum accidere. Qui enim in his ómni 

sub Regula Virginitatis se ipsum per continentiam custodit , re ve 

ostendit perfectum se ipsum per omnia absolutum in Virginitatis 

na. Ubi vides clare Yirginitatis Donum non esse in nobis solum 

gratia Dei, sed exercitio etiam comparan. 

(*) Quomodo Contlnentiae Donum inslt nobis. 

Ce 2 QUAR-


§. XXII. 

QUARTUS ARTICULUS. 

Voto firmare Coelibatum , non solum pium sed expedientissimu 

Ecclesiae, et ex Traditione Apostólica descendit. 

IAm ex praedictis sequitur multum falsos esse adversarios, cum 

putant millos deberé ad legem Coelibatus adstringi , nisi qui 

Dei dono sunt praeventi. Eo quod qui sic adstringuntur, rem 

promittunt, ut illis videtur, quae millo modo est in sua potestate. 

Probavimus enim in potestate nostra quodammodo esse continentiam 

servare. Et quamvis Dei gratia perficiatur, et nobis 

hoc donum condonetur; non ob id sequitur stultam esse promissionem 

Coelibatus : promittimus enim in Baptismo abrenuntiare 

diabolo et pompis eius. Insuper legis Dei perfectam obedientiam; 

quae tamen nemo perficit sine speciali gratia Dei. Adde quia cum 

rari aut nulli siirt, qui dono isto praeveniantur , nec a Deo donetur 

taliter, ut is cui datur clare possit cognoscere donum istud 

in se perfecte habere , expectanda esset specialis revelado Dei, 

quotiescumque aliquis continentiam voluisset profiteri : quod videtur 

esse ridiculum, et minime in Ecclesia usitatum. Sed ñeque 

in his qui dono Dei se putassent esse praeventos posset continentia 

perdurare ; nam cum non possit vita haec , etiamsi perfectorum 

sit, sine tentatione transigí; cum ille qui se putavit donum 

continentiae habere, carnis tentationibus valide sollicitaretur , facile 

possit dicere , si vellet a proposito continentiae resilire : deceptus 

sum , non habeo donum Dei , quod me putabam habere 

; nolo amplius Coelibatum servare. Quod praeter hoc quod 

mignum scandalum in fidelium cordibus generaret , vocationem 

sanctam continentiae ludibrio exponeret, si huiusmodi virtutis 

per-

DE YOTO CONTINENTIAE. 205 

perseverancia mobilitate proponentis castitatem relinqueretur. 

Pugnat praeterea doctrina ista carnalis cum his quae Ecclesia 

vidit et legit in muí tis membris suis, qui hanc heroicam virtutem 

mirifice excoluerunt. Legimus enim multa agmina Sanctorum 

Coelibatum perfecte servasse, de quibus non constat quod hoc 

dono perfecte fuissent praeventi, cum ad vitae continentiam se 

accingebant, sed per orationem et abstinentiae rigorem , item sccessum 

et sacram lectionem , sanctorum exemplorum refricationem, 

donum istud sibi comparabant, et a Deo impetrabant. Itaque 

iudicio meo sufficiet ad hoc, quod aliquis Coelibatui non 

temerarie se adstringat, quod in se exploret nonnulla , quae quasi 

seminaria virginitatis sunt. Primo inclinationem ad huiusmodi 

genus vitae, ita ut sit collecti animi et non dissoluti, ñeque levis 

: et hoc est quodammodo naturale. Secundo si cognoverit in 

se desiderium vehemens et devotionem ad consequendam hanc 

excellentem virtutem. Tertio, quod sit exercitio orationis deditus 

, et temperantiae amator, aut magnopere desiderct profectum 

in iis. Quarto , si fiduciam habet in Domino , quod istam gratiam 

ab ipso acquiret, fretus promissione Christi, qui dicit: Quidquid 

petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis. In his videtur mihi 

(quae etiam ad gratiam Dei pertinent) seminaria quaedam sacri 

Coelibatus divinitus esse, quibus in nomine Domini laudabiliter 

et recte potest quis se Coelibatus lege adstringere. Cui enim ista 

insunt, cum a Deo sint quasi per participationem donata , nec 

sint donata fortuito aut casu qui apud Deum esse non potest, 

Deus qui dedit velle, dabit et perficere , si iste non socorditer 

agit, sed Deo cooperatur. Hic est mos Dei, ut semper velit perficere 

quod incepit. Nemo repente fit magnus, sed per quosdam 

gradus ab imperfectis ad perfectiora tendimus. 

Haec vero seminaria communicari nobis in Baptismo valde 

ve-

2o6 TERTIA PARS 

verisimile est. Non enim putandum est ut nonnulli Theologi putant 

virtutem virginitatis perfecte communicari nobis ineo, quia 

Paullo repugnant, qui dixit cum de Continentia loqueretur : Unusquisqui 

donum liabet ex Deo , alius sic, alius vero sic ; ob id 

invitavit omnes ad Coelibatum. Repugnat etiam experientiae quia 

frustra videtur poni habitus talis, cuius nullam sentiunt inclinationem 

fideles, cum veniunt ad usum rationis : aequaque ratione 

affirmare possint, quod infunditur in ómnibus gratia interpretationis 

et prophetiae , et curationum : quod pugnat cum diversitate 

donorum , quam assignat Apostolus in Ecclesiae corpore. 

Ista ergo abundantia gratiarum Ecclesiae solum est, non quorumlibet 

individuorum. 

Itaque dúos modos (*) complectendi Coelibatum posuimus: 

Priorem rarum , qui sine sudoribus acquiritur ; sed credo quod 

non sine sudoribus conservatur. Secundum communem, per quem 

fere omnes Sancti Coelibes perfecerunt, et e carne triumpharunt, 

initiative quidem gratuitum, pcrfective autem sudoribus et exercitiis, 

et speciali Dei auxilio perficiendum. Et de hoc loquebatur 

Christus, et ad hunc invitabat Apostolus, non ad priorem; 

quia ille , ex quo praeventione Dei perfecte communicatur, ipse 

incitat, et quasi compellit hominem ad sanctum hunc statum 

amplectendum. Ad eos vero qui secunii ordinis sunt, pertinent 

consilia et exhortationes, ut perficiant cum adiutorio Dei, quod 

ipse disscmínavit in illis. Et propterea dixit Christus Redemptor 

noster : Qui potest capere capiat. Si enim loqueretur de primo 

dine , dixisset : Qui habucrit donum prosequatur ipsum ; qui enim 

dono praeventus est , non capit donum, sed quodammodo 

capitur a dono, quia mere passive se habet, et nihil eftecit in 

eius acquisitione. Cum autem dixit: Qui potest capere capiat, p 

_ ne

DE VOTO CONTINENTIAE. 207 

ne designavit donum istud perfíci posse in nobis nostra diligentia, 

adiuvante tamen sua gratia , et quod dicit: Non omnes capiunt verbum 

istnd, eo videtur pertinere, quia non omnes habent seminaria 

illa, quibus sanctum donum castitatis perficiatur, et quibus 

ad perfcctum aspirent. 

Quod vero Coelibatus perfecte possit acquiri ab his, qui seminaria 

haec spiritus habent, si diligentiam praedictam cum gratia 

Dei apponant, Basilius , Chrysostomus, Augustinus, Cyrillus 

, Isidorus affirmant. Basilius in libro de Virginitate applicans 

illud Deuteronomii (a) : Mandatum quod ego praecipio tibí ho- 

die, non supra te est, ñeque procul positum , ñeque in coelo si tum, 

ut pos sis dicere. Quis nostrum valet coelum ascenderé, ut deferat ill 

ad nos, sed iuxta te est valde sermo tuus, ut facías illud. Sic (inquit 

) de Virginitate , ne dixeris : Quomodo ascender o in coelum, ut 

illuc mihi Vuginitatis integritatem detraham, aut quomodo descend 

in abyssum, ut hanc olim a diabolo corruptam, mihi ipsi recuperan 

Verum quod dicit: Prope te est ( inquit ) et secundum naturam tibí 

ingeneratur Virginitas, ñeque igitur maña ad inquirendam ipsam p 

netrare opus habes , ñeque aerem immensum pervolare, ñeque ter 

circuitus ipsam investigando dimetiri , aut ad coelum ex térra subvo 

lando ad inventionem ipsius prodire; verum velut dixi, tu ipsam quo 

modo habes; considera, et in te ipsam secundum naturam hanc occu 

tam reperies; et si vis hanc apud te securam manere, per vitam Sabbatum 

age. Quibus verbis divina manu simul et nostra diligentia 

valde possibile affirmat esse , consequi Virginitatem : nam 

Sabbatum agere spiritualiter, nihil aliud est, quam Deo totum 

deberé vacare , et in sanctis exercitiis oceupari , qui virtutem 

hanc nancisci cupit, quae sine ope Dei minime fieri possunt. Quare 

(a) XXX. 11.

2o8 TERTIA PARS 

re non totum Vírginitatis negotium defert naturae iste vír sari-! 

ctissimus, ut verba illius videntur prae se ferré. 

Chrysostomus in Genesin de hac eadem re sic disserit (a): 

Continentíam eligen volentes non spectemus quod laboran 

ñeque quod Virginitas magnum habet certamen , sed quiete 

accipiet, cogitemus: hanc semper ante oculos nostros depi 

lae concupiscentiae refrenemus rabiem, vincamus carnis m 

tes , et retributione mercedis laborum difficultatem ábbre 

ficít enim bonorum spes , ut etiam pericula contemptim a 

quanto magís ut virtutis labores fortiter feramus 1 Quand 

mo versas, quod si ad breve tempus certaveris, et fulgidam 

ris Vírginitatis lampadem, beata vita censeberis dignus , e 

so intrare poteris, modo accensas babeas lampades et suff 

bonorum operum actionem inquam, quomodo non cum om 

difficilia omnia transcurren poteris , cogitans illud quod a 

lo dictum est: Pacem sectemini cum ómnibus, et sanct'ifica 

qui qua nullus videbit Dominum ? Vidisti quomodo sanctifica 

pacem coniunxit. Nam ut sciamus quod non solum corporis requirit 

puritatem, sed et pacem , opportune meminit ntrumque 

volens muñiré, et de utroque sollicitas esse cogitationes , ita ut 

milla sit in nobis turbado nullusque tumultus, sed in tranquillitate 

et quiete versemur, et cum ómnibus pacifice agamus , et 

mansueti simus et mites et humani, atque adeo ut omnes virtutis 

colores in facie nostra reluceant. 

Beatus Augustinus, consecutionem huius doni labori ncstro 

et liberi arbitrii operibus, et gratiae tribuit, libro de Gratia et 

Libero Arbitrio (b), versans illud : Non omnes caplux verbum 

Numquid non liberum arbitrium Timothei est exhorta¿us 

cens: Confine teipsum , • et in hac re potestatem voluntatis 

ubi 

(a) Chrysost Homil. XXXVI. (¿) August. cap. 4. cit. Libro. "


ubi ait, non babeas necessitatem , potestatem autem habens , ut se 

Virginem suam: et tamen non omnes capiunt verbum istud, sed qu 

bus datum est: quibus enim non est datum, aut nolunt, aut non im- 

plent quod nolunt: quibus autem datum est , sic volunt, ut implean 

quod volunt: itaque hoc verbum quod non ab ómnibus capitur, quod 

aliquibus capiatur, et Dei Donum est, et liben arbitrii. Si ergo li 

ben arbitra est, aliquid oportet nos agere ut ipsum consequamur, e 

possideamus : non ergo nobis nihil agentibus expectandum est , qu 

praeveniamur a Deo , ad hoc quod ad sacram continentiam accin- 

gamut\ 

Divus et Sanctus noster Isidorus (a) de Summo Bono praeclare 

nobis hunc secundum modum habendi Coelibatum praescribit, 

videlicet per gratiam et per orationem, et abstinentiam, et 

alia sancta exercitia, excellentiam huius status obiter dcclarans: 

A Deo, inquit, datur continentia : sed petite et accipietis. Tune au 

tem tribuitur, quando Deus gemitu interno pulsa'tur. Pradata cstVir 

ginitas nuptiis: illud tantum bonum , hoc melius. Coniugium conce 

sum , Virginitas admonita , non iussa : sed ideo tamen admonita, qu 

nimis excelsa : geminum est bonum Virginitatis , quia in hoc mund 

sollicitudinem seculi amittit, et in futuro aetemae castitatis praemiu 

percipit. Virgines foeliciores sunt in vita aeterna , Isaia testante: Ha 

dicit Dominus Eunuchis, dabo eis in domo mea et in muris meis lo 

cum , et nomen melius a filiis et filiabus illud, quod cantera quasi 

canticum novum, quod nemo possit cantare , nisi illi , et sequantur 

agnum quocumque ierit. Ex crasso ventre subtilis sensus gigni non 

test , gulae satietas nimia aciem mentís obtundit, ingenium hebetesc 

facit, et fomitem auget , ñeque enim potest quispiam virtutum perfectionem 

attingere, nisi prius eius domuerit ingluviem. Utrumque con- 

¡ungit hic Sanctus, et diligentiam nostram et Dei gratiam. A 

Tom. II. Dd Deo 

(a) Isidorus Lib. II. cap. 40.

_ TO TERTIA PARS 

Peo (inquit) datur continentia, sed oratione et abstinentiis, et 

hanc vocat meritoriam, et excelsam facit virtutem. 

Sanctus Pater Cyrillus loquens de Castitate super Leviticum 

(d) : Non audkis, inquit, ex Divinis Scripturis, quod cer 

est inter ¡tomines carnis adversus spiritum , et spiritus adv 

nem } Et nescitis quia si carnem solam nutriatis, et ipsam 

moltitie , ae iugi deliciarum fluxu foveatis , insolescet neces 

ver sus spiritum , et fortior illo efficietur } Quod si fíat, sine d 

in ditionem suam redactum, sus coget legibus ac vitiis obed 

ro ad Ecclesiam frequenter venias , aurem Uteris divinis 

exp'anationem coelestium mandatorum capias, sicut cibis e 

ro , ka spiritus verbis divinis convalescet, ac sensibus et cu 

robusiior effectus, carne m sibi par ere coget, ac suis legibus 

Nutrimento igitur spiritus sunt, divina lectio, orationes assid 

mo doctrinae : his alitur cibis, his convalescet , his victor 

Quod quia non facitis, nolite conqueri de infirmitate carnis, 

cere, quia volumus , sed non possumus , volumus continen 

sed carnis fragilitate decipimur. Tu das stimulos carni tua 

adversus spiritum tuum armas, et potentem facis, cum eam 

sañas, vino nimio inundas, omni mollide palpas, et ad illeceb 

trís. An nescitis quia non potest aedificium istud Ecclesiae 

¡apidibus construí} Audi quod dicit Apostolus, modkum ferm 

tam massam corrumpit: expúrgate ergo vetus fermentum, & 

carnales certe ista dicuntur , et ad novos nostri temporis Epicúreos, 

qui ut suis satisfaciant desideriis, Christianas et Angélicas 

viitutes, quantum in se fuit ludibrio et parvipendio exposuere. 

Fateor si carnis curam fecerimus, gulae frena laxemus, mollia 

et delicata amemus, poculis vini certemus , orationes negligamus, 

ieiunia sancta irrideamus , occasiones carnis non devite- 

(a) Cyrillus supr. Levit. Lib. IX. 

mus,

BE VOTO CONTINENTIAE. 211 

mus, et alia exercitia Christiana posthabenda putemus; non dico 

castitatem corporis et mentís, quae ardua virtus est, sed nec 

minimam virtutem Christianam acquiremus aut conservab.'mus. 

Ceterum si cum adiutorio Dei accingamur cum corporis illecebris 

fortiter pugnaturi, et alia quae docent Sancti, facientes; assistet 

nostris desideriis Deus pientissimus, aspirabit proculdubio 

nostris inceptis , quodcumque voluerimus pctemus et assequemur. 

Si igitur líberi arbitrii per Dei gratiam suffulti viribus per sancta 

exercitia donum istud a nobis potest comparan, Coelibatus 

status est laudabilis et Deo gratissimus, ut probavimus. Laudabilitcr 

etiam voveri potest (*) , nam per votum nihil aliud fit 

quam faceré necessarium quod erat voluntarium , et perpetuum 

quod erat temporarium, et sic quodammodo reddimus ipsum bonum 

melius : nam bona quo diuturniora sunt, caeteris paribus, 

eo sunt meliora. Nec obstat, ut dixi, quod per nos non possit 

perfici; nam ñeque vita Christiana a nobis perfici potest, et tamen 

astringuntur Christiani ad eam voluntarie sequendam ; quia 

per adiutorium , quod probabiliter orationibus et sanctis exercitiis 

credimus nobis adfuturum, nobis est simpliciter possibile. Non 

secus evenit in iis, quae recte et maturo consilio voventur. Quod 

si qui alii sunt qui ob alias caussas Coelibatui temeré se adstringant, 

turbulenti homines et vagi, orationis exercitio minime dediti, 

nec ipsam castitatem ex corde desiderantes, puta ut pinguia 

beneficia possideant, aut ob alios carnales respectus, principaliter 

non cogitantes, quid valeant humeri, quid ferré recusent, 

nec intendunt vacare sanctis exercitiis ut illam acquirant: (quod 

dico intendunt? ñeque somniant, quos scio esse inultos:) hi tales 

temeré et damnabiliter vovent, et quodammodo sibi impossi- 

m Dda bi- 

(*) Quod voveri licite possit et continentia.


bile in sensu composito. Deus enim iam miracula passim non facit, 

ñeque dormientibus et crapulae quotidie deditis sancta haec 

dona communicat. Non hos defendo, sed ñeque eos qui huiusmodi 

homines ad sacrum Coelibatum admittunt. 

Certo si sine delectu aliquo admitti debent huiusmodi homines 

ad sacerdotium , necessarium mihi videtur ut lex ista Coelibatus 

pro huiusmodi hominibus in futurum relaxaretur, ut evitarentur 

tot scandala et pcccata, et ne blasphemaretur sancti Sacerdotii 

nomen , et Coelibatus a carnalibus hominibus propter 

multorum incontinentiam impossibilis diceretur. Solum intendo 

defenderé, Coelibatum laudabiliter posse voto solemni firmari, si 

disciete et mature fíat, ut Cyrillus bene notat super Ioannem 

dicens: Non oponen homines ardua supra se Deo prcmittere, 

existimantes se esse dóminos illarum rerum quas promittunt. 

babimus ab honéstate , ab utilitate, ab auctoritate Divina et Apostolicae 

Traditionis (*). Primo, quia (ut diximus) rationi valde 

consonum est et multum laudabile, bonum temporarium et 

voluntarium quantum quantum in nobis est, faceré nobis necessarium 

et perpetuum ; foelix enim est necessitas, quae ad mcliora 

compellit; et si caetcra paria sint, plus meriti est operan bonum 

ex necessitate obligationis , máxime ex propria volúntate orta 

, quam ex sola libértate : hic enim actionem tantum praestamus, 

opus bonum tantum Deo ofterimus: illic vero bonum opus 

cum ipsa volúntate. Adde quod haec vota sunt Ecclesiae valde 

utilia (*), nam per eam compelluntur multi ad perfectiora , qui 

si in facie Ecclesiae non voverent, modicis occasionibus et tentationibus 

homines in hac via positi resilircnt, et sic status Ecclesiastici 

confunderentur, vocatio Christiana illuderetur, et sancta 

(a) Cyrill. CXXIII. 

(*) Honestas votorum. 

(*) Utilitas votorum.


cta dona Dei, quibus hi, qui ad Coelibatum aspirarunt, et viam 

illam pcrfectionis ceperunt, prophanarentur et conculcarentur; 

quae omnia per vota evitantur. 

Quod vero de huiusmodi rebus vota et promissiones fieri possint, 

ex Scriptura quodammodo patet. Nam mater illa Samuelis 

pro filio suo vovit statum Nazaraeorum , in quo includebatur 

abstinentia a vino et ab omni quod inebriare potest : similiter 

quod in Templo deserviret ómnibus diebus vitae suae. Iacob 

etiam Patriarca (

2i4 TERTIA PARS 

di rebus ab Apostolis sunt introducta, et tempore Apostolorum 

et a Discipulis eorum usitata: dignissima ergo institutio est; tantum 

abest ut sit impia, ut carnales isti Evangelici passim falso 

praedicant, metientes possibilitatem et rationem legis per inclinad 

ones et incontinentiam suam : quasi lex quae furtum prohibet, 

mala esset , quia corrupti homines, et qui ad furta sunt 

máxime propensi , vix possunt a furto abstinere : simile mihi omnino 

videtur, quod isti opponunt huic sanctae Continentiae 

legi. 

Restat ut probemus mínorem nostri argumenti antiquitatis 

Ecclesiasticae testimoniis irrefragabilibus, nam de collectione et 

maiori nullus Christianus dubitare potest. Ante omnia illustris est 

locus Paulli I. ad Timotheum ab ómnibus fere Sanctis de voto 

et promissione Coelibatus intcrpretatus (a) : Adolescentiores (i 

quit) viduas devita: cum enim luxuñatae fuerint in Christo, 

volunt, habentes damnationem ; quia primam fidcm irritam 

Non est dubjum quin Apostolus illic loquatur de fide, qua promiserunt 

se in viduitate permanere : nam de fide Catholica non 

loquitur, sed propterea dicit habere damnationem , quia post 

promissionem viduitatis nubere volebant, irritantes fidem quam 

dederunt : si enim de fide Catholica loqueretur, nullam curam 

vellet habere de illis Apostolus; quibus tamen iubet ut nubant. 

Quem locum exponens Tertullianus Libro de Monogamia de professione 

castitatis interpretatur hoc modo (b): Ad eas dirigit (ser 

monem) quae in viduitate deprehensae , postquam in ddicii 

rint Christum , nubere volunt, habentes iudicium , quod pr 

resciderunt; illam videlicet , a qua in viduitate inventae 

eam , non perseverant: propter quod vult viduas nubere , ne 

fidem susceptae viduitatis postea rescindat : non ut mies nuban 

(a) I. Timoth. V. U. (¿) Tertull. de Monog. 

ties

DE VOTO CON TINENTIAE. 215 

ties in vidüitate tentantur, etsi in deliciis habitae , noluerint perseverare. 

Hieronymus quoque eodem modo hunc locum exponit, 

tranctans alium Paulli locum : Si nupserit virgo non peccavit (a): 

Non (inquit) illa virgo quae semet cultui Dei dedicavit. Harumenim 

si quae nupserit, habebit damnationem , qua primam fidem irritam 

fecit: si autem hoc de viduis dictum obiecit, quanto magis de Virgini 

bus praevalebit, cum et his non liceat, quibus aliquando licuit ? Vir 

gines enim quae post consecrationem nupserunt, non tam adulterae sun 

qum incestae. Eodem modo exponit hunc locum Augustinus 

Sermone sexagésimo ad Fratres in Eremo. Quare non habent 

pro suo errore adversarii locum illum Paulli, quem allegare solent 

ad probandum indifferenter ómnibus Virginibus licere sumere 

maricos; sed tantum his, quae liberae sunt voluntatis, nullaque 

voti adstrictae professione. 

Ñeque id quod superius dixit Apostolus, cum videtur daré 

copiam patri collocandi virginem suam , si voluerit, favet suo 

errori; imo magis videtur locus ille faceré pro nobis: nam ex illo 

colligitur patrem posse íirmiter statuere apud se, ut in perpetuum 

servet virginem suam , et non locet marito. Ad quod forte attendentes 

Basilius et quaedam Synodus Toletana (b) , dixerunt, 

quod promissio et devotio parentum obl'igabat filios; de quo ad 

praesens non disputo : satis nobis est, quod si parentes apud se 

possunt firmiter statuere, servare virginem suam in perpetuum; 

multo maiori ratione ipsa virgo potest hoc statuere apud se, quae 

maius dominium supra se habet: quod si in perpetuum laudabile 

est propositum illud habere , quare non illud voto firmare? 

Locus Apostoli hoc modo habet (c) : Si quis turpem se videñ exi- 

stimant super Virginem suam , quod sit super adulta, et ka oportet 

(*) Hieronym. cap. VII. adversus 

Iovinianum. 

(¿) Synodus Toletana IV. 

(c) 1. Corinth. VII. av. 36.


fitñ, quod vult faciat, non peccat si nubat; nam qui statuit 

de suo firmus, non habens necessitatem , potestatem autem 

voluntatis, et hoc iudicavit in cor de suo servare Virginem s 

facit. Quem locum sicut in parte illustravit Erasmus, ita et in 

parte corrupit: nam ubi pro vocabulo *IO*., antiquus interpres 

interpretatus est, firmus, ipse transtulit infirmus : non satis bene 

advertens verborum consequentiam , nam quomodo quis statuit 

in corde suo infirmus ? implicatio certe videtur. Adde quod vocabulum 

illud in genuina et communi significa tione, tantumdem 

significat sicut firmus et stabilis. Ex hoc loco tamen non directe 

probatur quod vovere liceat , et multo minus quod Yirgines 

Deo per votum adstrictas liceat parentibus locare maritis , ut 

contendunt nonnulli super hunc locum. 

Rectam Alius loci intelligentiam nemo rectius est assecutus 

D. Epiphanio, cum impugnat Angelinorum sectam (a), qui satis 

in favorem Ecclesiae locum istum interpretatur , quasi videatur 

Novatores istos habere praesentes. Numquid Apostolus eam quae 

semel virginitatem Deo servare decrevit, a proprio cursu detrahere 

volens, haec praecipit? Non (inquit) de his est sermo, sed 

de virginibus, quae nubendi tempus excesserunt, quae non ob 

yirginitatcm in vigore permanserunt, sed quod viros non habuerint 

qui eas ad nuptias petivissent. Cum enim ex Iudaeis processisent 

Apostoli, et secundum legem conversati essent, initium 

praedicationis fecerunt statutis legis adhuc detenti: non secundum 

carnis iustificationem , sed secundum consonam legis rationem. 

Mirabiliter enim praedicabat lex ne darent filias Israel alienigenis, 

ne seducerent ipsas ad simulachra. Unicuique igitur credenti 

tune imperabatur, ut non amplius filiam suam Iudaeis elocaret, 

sed Christianis idem sentientibus, ac eiusdem mentís. Cum autem 

no- 

(a) Epiphan. adversus Ángel.


nova esset haec praedicatio , nondum multitudo Christi?.norum, 

et Christianae doctrinae in hominum frequentia erat. Qui 

igitur tune habebat filias Virgines, cum non daretur copia ipsas 

Christianis elocandí, servabant Virgines suas ad multum tempus: 

illae vero nubiles annos transgresae , incidebant in scortationem 

propter naturalem necessitatem. Apostolus itaque videns damnum 

propter exactam rationem accidens , permissit dicens : Si quis 

vult suam Virginem ; et non dixit propriam virginitatem , non enim 

de proprio corpore hoc dixit, sed de patre Virginem asservante 

; nubat, inquam , etsi non fuerit copia scilicet Christianorum 

: qui enim praecipere habebat Virginibus iam Deo deditis, 

qui consuluit, voló omnes esse sicut metipsum ; et inconiugatis 

et viduis bonum est eis si sic permanserint, ut ego ? Paullo vero 

post, manifestam dicit esse hic beatus Apostolorum Traditionem, 

vovere sanctam virtutem continentiae : exponens illum eumdem 

locum Apostoli de Viduis, qui primam fidem irritam fecerunt, 

eodem modo sicut alii tres Patres praecedentes, et tota Ecclesia 

intellexit. 

Verba Epiphanii haec sunt (*): Tradiderunt itaque Sancti Apo 

stoli , peccatum esse post decretam Virginitatem ad nupcias convertí; e 

scripsic Apostolus, si nupserit virgo non peccavit. Quomodo igitur ho 

non in illo concordat ? imo etiam. Hic enim illam Virginem dicit, quae 

non est dicata Deo ; sed propter penuriam raritatis in illo tempore 

eorum , qui in Christum credebant, necessario sic fiebat. Et quod haec 

sic habeant, docet nos idem Apostolus, dicens: Iuniores viduas rai 

ce ; postquam enim lascivierint contra Christum , nubere volunt, habe 

tes iudicium , quod primum fidem reiecerint. Si itaque, et ea quae post 

mundi experientiam vidua fuit, atque Deo dicata , et postea nupsit, 

iudicium et condemnationem habebit, quod primam fidem reiecit; quan 

Tom. II. Ee to 

(*) Votorum adimplctio Apostólica Tiaditio.


to magis quae citra mundi experientiam Deo dicata virgo fu 

psit, et con tra Christum lasciviit, et maiorem Jidem reiecit, 

cium habebic velut quae proprium erga Deum propositum 

Clarius nihil aut apertius dici posset contra Fediíragos in nostrae 

caussae favorem. 

Sanctus illc Martialis Christi Discipulus Epístola ad Tolosanos 

emissionem voti Continentiae ( non solum in his , qui 

sui iuris sunt, sed etiam in coniugatis , ambobus consentientibus) 

per eius praedicationem a principibus Aquitaniae , quos ad 

fidem convertit, libenti animo factam aífirmat, prius de sponsa, 

deinde de sponso (a) : Valeria (inquit) sponsa Regis terrestis, 

melius sponsa Regis coelestis, quae per meam praedicatione 

tatcm mentis ct coiporis Deo devoverat, gladio decollata, du 

temporalem contempsit, acternam invenit. De sponso vero , 

sic refert : Sponsus autem Virginis adeo est effeelus testis p 

Christi, ut in corpore suo coelestem conversationem iam prae 

ditis , desideria carnis ¡uae crucifgens , quem ad hoc perd 

men novellae fidei , ut suavitate quoque praanii futuri illect 

pulam carnalium nuptiarum devitaverit per meam praedica 

vides expresse tempore Apostolorum ab ipsis Christi Discipulis 

introductum esse votum Continentiae. Sanctus quoque Ignatius 

in Epistol's suis de Yirginibus Deo sacratis ab ipso cdoctis 

ct enutritis facit mentionem-; quarum consecrado non videtur 

quid fuerit, nisi publica quaedam firmi propositi manendi 

in Virginitate manifestado seu professio: dicit enim Epístola ad 

Antiochenos, postquam unumquemqucm gradum Ecclesiasticum 

sui muneris admonuit, ad Virgines devenicns: Virgines agnoscan 

cui se consecraverunt. Itaque peculiaris deditio et dedicatio erat i 

huiusmodi Virginibus, qua perpetuo adstringebantur in Continentía 

{a) Martial. ad Tolosaiu


tia permanere. Polycarpus similiter Martyr Deo dignus Virgines 

monet, ut casta conscientia ambulent. 

D. Clemens Petri Discipulus Epístola ad Fratres Hierosolymitanos 

de voto facit mentionem , quantum ad vitam communem 

, et eius annexa , quae iiodie servant Coenobia recte institu 

ía (a) : Hortamur ut ab Jpostolicis Regláis non recedatis, sed com- 

munenu vitam ducentes quae Domino vovistis, adimplere satagatis. P 

raliter loquitur hic sanctus de votis Deo factis, non solum quantum 

ad vitam communem, sed quantum ad annexa eius, quorum 

praecipuum Continentia est. Et quamvis de sola vita communi 

intelligi possit hoc dictum , sat est nobis quod tempore 

Apostolorum fiebant vota ista, de rebus quae non minus cum 

corruptione nostra pugnant quam Coelibatus: Unusquisque enim 

quod suum est quaerit. ítem amabile bonum ; sed unicuique proprium, 

dixit Aristóteles in moralibus. 

Sanctus item Martyr Soter, qui tempore Commodi Imperatoris 

martyrio coronatus est, et Sedem Romanam glorióse rexit, 

expressam facit mentionem in Epístola sua de Monachis et sacratis 

Deo Feminis, in haec verba (/>): Sacratas Deo Feminas vel 

Monachas sacra vasa vel sacratas pallas penes vos conúngere, et ince 

sum área altana deferre, perlatum est ad Apostolicam Sedem, quae 

omnia reprehensione et vituperatiout digna esse nulli recte sapien 

dubium est. 

D. etiam Martyr Urbanus idemque Romanus Pontifex voti 

paupertatis meminit suo tempore usitati , et violatores voti 

non parvo peccato adstrictos esse praedicat; contra vero voti STvatores 

praemiis a Deo affici, ac subinde vota meritoria esse affirmat. 

Quicumque vestrum communem vitam susceptam habet,'et v 

vit se nihil proprium habere, videat ne pollicitationem suam irritam 

Ee 2 fa~ 

(a) Clemens Epist. V. (4) Soter Martyr. Epist. II.

2 2 0 TERTIA PARS 

facial, sed hoc quod Domino est pollicitus, fidelker custodiat, 

mnaúonem , sed praemium sibi acquirat: quoniam satius es 

vere , quam votumprout melius potest, non perficere. ítem Orí 

Leviticum (a) : Alá vitulos aut arietes, aut alia voto Deo off 

runt ; semetipsum vero offerre Deo, et non alieno sed propr 

Deo placeré, hoc est perfectius voiis ómnibus, quod qui facit 

tator Christi est. Et paullo post : Qui in castitate vivit , corp 

suum vovit Deo, secundum eum qui dixit : Virgo cogitat quo 

do sancta sit; sancti enim dicuntur qui se voverunt : nam et 

vovetur Deo, sanctus appellatur, quem tondere ad communes 

usus iam non licet: sic tu si Deo te voveris, nihil faceré quod ad 

homines et praesentem vitam pertineat, sed quidquid ad animam 

pertinet et divini cultus observantiam. 

Tertullianus Libro I. ad uxorem multos refert coniugatos 

communi consensu ab actu coniugii distractos, obsignatione quadam 

cxteriori , quae non videtur quid sit nisi proíessio (b) : Quot 

sunt (inquit) qui statim a lavacro carnem suam obsignantt 

consensu parí inter se matrímcnii debitum tollunt , valunt 

nes pro cupiditate coelesti. In Libro quoque exhortatorio ad ca 

tatem idipsum confirmat : Quantae (inquit) et quae ordinar 

"Ecclesia solent, quae Deo mbere malueiunt, quae carnis s 

rem instituerunt, quae se iam pudoris filias dedicaverunt, occ 

in se concupiscentiam libidinis , et totum illud quod intra 

non potuit admitti. Hic dicatas filias dicit esse pudori, et Deo n 

ptas Virgines affirmat, pro coelestis patriae amore ; quod non 

nisi sponsione quadam fieri oportet. 

Mirum tamen in modum confirmat totam de sacro Coelibatu 

doctrinam Sanctissimus Pater Cyprianus Tractatu de Habitu 

Yirginum, reddens caussam quare sit sollicitus de Yirginibus 

"(n) Origen. Homíl. XXV. (¿) Tertull. Lib. I. ad üxor. '

DE VOTO CONTINENTIAE. mu 

bus Deo dicatis (a) : Negué (inquit) inanis cautio est, et for mi 

do vana , quae ad saluús viam consulit ^ quae Dominica et Vita 

lia praecepta custodit , ut quae se Christo dedicaveñnt, et a car- 

nali concupiscencia recedentes , tam carne quam mente se Deo devoverint, 

opus suum consument, magno praemio destinatum. Adest tibí 

voti et dedícationis in statu Continentiae expressa mentio 

apud hunc testem Ecclesiae Apostolicum ; adest magnum 

praemium destinatum esse veré continentibus. Et inferius etiam 

dicit , quod Virgo ad meliora se servat, quam coniunx: et in 

eodem adulteras Christi appellat Virgines Deo dicatas, quae 

Virginítatem amittunt: Dum ornan (inquit) cultius, dum libe- 

ñus evagari Virgines volunt , esse Virgines desinunt , furtivo de- 

decore corruptae, viduae antequam nuptae, non mariti, sed Chri 

sti adulterae, quam fuerant praemiis ingentibus Virgines destinatae, 

tam magna supplicia pro amissa Virginitate sensurae. Hic Christi 

adulteras vocat quotquot Deo dicatae Virgines virginítatem 

amittunt. Prope fínem vero Vírginitatis professionem iteratam 

nativitatem vocat, per quam anima denuo sanctificaturi 

conferens illam quodammodo Baptismo. Quae comparado quantum 

ad particularem sanctitatem , quae ex nova abdicatione carnis 

desideriorum accedit, intelligi debet. Omnes (inquit) qui ad 

divinum munus et patrimonium Baptismi sanctificati perveniunt, ho- 

minem illic veterem gratia lavacri salutaris exponunt, et innovad Spi- 

ritu Sancco a sudoribus contagiólas andquae iterata nadvitate purgan 

tur : sed nadvitads iteratae vobis maior sancti tas et ventas compe 

ta , quibus desideria carnis et corporis nulla sunt, sola in vobis quae 

sunt virtutis et spiritus, ad gloriam remanserunt. 

Sed super relaxatione voti propter incontinentiam in Vir- 

(a) Cyprian. Tractat. cir.

_22 TERTIA PARS 

gine Deo dicata (*), quídam de secta Lutheranica multum ad 

suae caussae statum faceré putant verba istius virí sanctissimi in 

Libro I. Epístola XI. ad Pomponium : qui loquens de Virginibus 

Deo dicatis, quae continentiam aut non possunt aut nolunt 

servare, copiam eis videtur faceré nubendi. Verba Cypriani hace 

sunt : Si ex fide Chisto se dicaverunt, pudice et cas te sine ul 

bula perseveient: si autem perseverare nolunt, vel non po 

lius est quod nubant, quam in ignem deliciis suis cadant. 

etsi quodammodo appareat diíficilis, videtur tamen mihi, quod 

non loquatur in eo Cyprianus de Virginibus, quae per solemnem 

professionem se Deo devoverunt. Unde in antiquis Canonibus differentia 

fit inter Virginem Deo dicatam et velatam , et quasi 

eadem est cum illa , qua hodie moderni auctores utuntur, de 

Virgine puta , quae per votum solemne in potestatem sui sponsi 

iam transiverit, et de ea quae proposito dumtaxat et probatione 

Christo debet quodammodo esse dedicara, de qua videtur 

loqui Cyprianus non de alia : id quod ex antecedentibus et 

sequentibus certa coniectura intelligi potest. Nam argumentum 

Epistolae de his Virginibus videtur loqui, et non de alus. Dicit 

enim : Legimus literas tuas , frater charissime , quas p 

nium fratrem nostrum misisti, postulans et desiderans, ut t 

beremus, quid nobis de his Virginibus videatur, quae cum s 

tum suum continenter et frmiter continere decreverint , d 

postea in eodem lecto pariter mansisse cum masculis. Ec 

de Virginibus, quae firmo proposito decreverunt continenter vivere. 

Non dicit , quae voverunt, aut consecratae sunt , et in 

sponsi potestatem transierunt: nam de his postea dicit illos moechos 

esse , qui ad eas accedunt: Christus (inquit) Dominus 

iudex noster , cum Virginem suam sibi dicatam, et sanct 

(*) An sit dispensabile votum Continentiae secundum Cyprianum. 

de-


destinatam lacen cum altero cernlt, quam Indignatur etgrassaturl et 

quas poenas Ineestls elusmodi coniunctlonlbus commlnatur ? Et infra 

dicit, quod Virgo huiusmodi si crimen carnis admittat , non 

mariti, sed Christi adultera est : quam dicit se non admitiere 

in Ecclesia , si perseveret, et simul vivere pergat cum hominibus. 

Ex iis verbis sic arguo : Si Virgo huiusmodi propterea graviter 

peccat, quia Christi sponsa est, et cum homine copulatur; 

semper erit ergo adultera quomodocumque copuletur, sive prae-. 

textu matrimonii, sive furtiva coitione, quippe cuius maritus perpetuus 

est. Quare locus ille non favet adversariorum caussae. > 

Et quamvis loqueretur Cyprianus indifferenter de quacumque 

Virgine, sive solemniter professa, sive non; solum probatur quod 

votum potest dispensan, atque rescindí, non tamen auctoritate 

privata, et universaliter respectu omnium , prout ipsi barbare 

et scandalose fecerunt, spoliantes omnia Monasteria, et inducentes 

indifferenter omnes ad incestuosos concubitus falsi matrimonii 

praetextu. Nam Pomponius hic , ad quem C}rprianus scribebat, 

Episcopus erat illius Dioecesis, ubi scandalum illud Virgini 

acciderat. Et ipse idem Pomponius super negotio illo Cyprianum 

Metropolitanum suum videbatur consulere. Quare ínter Episcopos 

terminabatur negotium huius indulgentiae : omnia enim secundum 

ordinem iubct fieri Paullus Apostolus; nec decet privatos 

homines, etiam si iustís caussis moveantur , superba temeritate 

contra Apostólicas Regulas , et maiorum obedientiam huiusmodi 

res attentare. Distinctio vero nostra de Duplici Virgine 

Deo dicata satis comprobatur statuto Synodi quartae Carthaginensis 

Canone CIV. ubi ínter Coclibem Deo devotum et 

sub testimonio F.piscopi ab Ecclesia reccptum , differentia fit. 

Sanctus quoque Sylvcsíer in Concilio, quod Romae habuit 

duccntorum octoginta trium Patrum tam ex Oriente, quam ex 

Oc-


Occidente tempore Constantini Magni, in duobus statutis statum 

Continentiae confirmat tam quoad Sacerdotes, quam quoad 

Religiosorum vota , quae vocat schemata (*). Primum statutum 

quod decimum est in ordine aliorum, sic habet: Nullus 

Episcoporum Virginem sacratam benedicat , nisi eam pro 

XXVII. anuos , quia ibi probatur pudicicia vera, si per tot anu 

tiam custodivit:post uncía vértice iutroducatur ad nupíias 

laque schemata Monachorum fiant ante XXV. anuos, ut eviten 

la. Ex hoc Decreto satis confirmatur id quod dudum dicebamus 

cum Cyprianum interpretaremur de duplici dicatione Virginis. 

Nam hic Virginem sacratam distinguit Synodus a Virgine velata 

et benedicta, et in Christi passionem tradita. Ex quo potest 

óptima ratio discriminis inter solemne votum et simplex, 

quantum ad dispensationem assignari. Secundum statutum de Sacerdotum 

Coclibatu decimumnonum in ordine est (*) : Nemo 

( inquit) Presbyter a die oneris presbyterii sui sumat coniug 

si quis negligenter egerit, decem annis privetur honore : e 

tra hoc praesens chyrographum egerit in contempíum, con 

perpeiuum. Iam hic vides Coelibatum mitius praeceptum quam 

in dispositione Ciementis , exigente forte hoc temporum diversitate. 

D. et Magnns Basilius (a) hanc etiam votorum professionem 

satis approbat , et desertores illius reos aeternae damnationis 

dicit: máxime quando vota matura deliberatione pracstantur, Sermone 

IV. Exercitamentorum , et Sermone de Renunciatione vitae. 

Primo loco sic dicit: Siquidem (*) desideramus secundu 

luudinem Dei, characterem animae nostrae per puriiaíem 

(*) Secunda institutío Coclibatu a (a) Basil. loe. cit. 

Sylvestro in Synodo Generali. (*) Aleritum in profwsione con- 

(*) Lex Sylvestri Pontiflcis de Coe- siliorum. 

libatu. 

or-


ornan, ut per hoc etiam vltae nobis perpetuitas accedat, attendamus 

nobis ipsis, ne forte quid promissione indignum facientes , in Anania 

iudicium delabamur. Poterat enim Ananias ne ab inicio quidem pos 

sionem suam Deo promittere , verum quoniam respectu ad humana 

gloriam ficto , possessionm quidem et opes suas per promissioncm De 

consecravit, ut homines ipsum imitarentur ob magnificentiam, a co 

demnatione non reces sit, et tantam commovit contra se ipsum indigna 

nan , cuius executor Petrus erat, ut ñeque poenitendae fores reperire 

Itaque ante promissionem castae vitae licet volenti , iuxta id 

quod concessum et legitimum est, ad vitae consequentiam sibi 

congruam devenire , et se ipsum. nuptiarum coniugio committere; 

verum enim qui praeoccupatus est propter piam professionem, 

custodire convenit se ipsum Deo , velut sacra quaedam 

Deo dicata donaría, ut ne sacrilegii crimen incurrat, si dicatum 

per professíonem Deo corpus, rursus communis vitae ministerio 

sordidum faciat. 

Secundus vero locus voventes adhortatur, ut prudenter et 

cum examinatione voto se adstringant (*) , ne postea impotentes 

existentes, vota sua infringant, et damnationem sibi subinde acquirant: 

Adhorto/ 1 

ut ne citra examinadonem hoc faciat quis, ne in- 

opinads seipsum immittens certaminibus , deinde impotens existen 

resistendum ingruendbus experinunds , inveniatur recurráis ad ea , 

qiábus egressus est, cum pudore ac risu , cum animae condemnado 

rediens ad vitam, et multis scandalum fiens, et vitae ac conversado- 

nis in Christo possibilitatem apud omnes suspectam faciens , cuius 

riculwn nosds omnes qui Evangelia legids, in quibus ipsa divina vox 

dicit: Expedit ipsi magis ut suspendatur mola asinaria in eolio eius 

quam ut unum ex pusillis his per scandalum offendat. Non enim se 

lum desertoris condemnadoni obnoxius erit, sed et interkus eorum, q 

JTom. II. Ff ab 

(*) Matura deliberatio in votis.


ab ipso eversi sunt, et si ratiociniis mmtem fallentibus seipsu 

suaden videatur , quod per bona opera invitum se numen pl 

esse confidat, quod ipsi impossibile est. 

Ex Libro de Virginitate, adúlteros vocat eos, qui praetextu 

nuptiarum Deo dicatas Virgines sibi copulant: Nemo (*) sit 

adeo impius, ut ipsum Domini templum , hoc est , Virginis 

et ipsam pretiosissimam omnium animam Virginis, sacerrim 

plo Domini donarium , petulantiae fascibus barbárico more 

Et paullo post, quasi respondens obiectioni , quod licebit illis 

carnaliter uti, si ipsae se obtulerint, et matrimonio velint copulan, 

ne urantur, adiecit Sanctus Pater : Verum si seipsam ultro 

obtulerit, transgressa erga sponsum pactum, propter vitii i 

tem, ne accommodes teipsum tali ad peccati societatem. Nam 

non veniente ad nuptiarum societatem , alten exhibeatur , 

aut peccatum habebit, tu vero purum teipsum custodi a soci 

nae ob delictum in Domino. Oportet ( inquit Christus) filium ho 

nis tradi ; sed vae illi per quem tradetur. Sic si illa dicat , 

me virgo conmngi, vae illi tamen per quem illa transgressis er 

sum pactis , suam concupiscentiam implet. Non audis autem 

qui repu liatam , sive dimissam ducit, adulterium committit 

repudiata est propter caussam , attamen vivit vir eius. Qui 

vexas repudiatam ? Cur non concedas tempus illi corrigend 

ob ea propter quae repudiata est, ut Ule qui repudiavit, ob 

nem misertus suam rursus ad seipsum accipiat} Et paullo i 

applicans ea quae dixit, subiungit : quod si iis qui cum ea quae 

a mjrtali viro dimissa est, adulterium exercet, impie facit; mu 

gis impie adulterium committit, qui immortalis viri sponsam 

dimissam corrumpere audet. Et paullo inferius appellat hunc tal 

non 

(*) Non licet Virginem Deo dicatam assumere in uxorem.


non virum , sed adultcrum , qui se in domini cubile impie commissit. 

Haec Basilius. 

Videtur prae oculis habuisse hic sanctissimus Pater idemque 

antiquissimus carnales istos violatores votorum, in quibus haec 

omnia tam mire quadrant, ut nihil dici possit verius aut congruentius: 

praeter hoc enim , quod recissione temeraria votorum 

damnationem iustam apud Deum habent , ingens in República 

Christiana generarunt scandalum, innúmeros, ut idipsum facerent 

verbo et exemplo pellicientes, Iesu Christi consilia de impossibilitate 

infamarunt, et ludibrio carnalium hominum exposuerunt, 

volentes hoc impío praetextu, a culpa suae incontinentiae 

salvari: et super haec si Deo placet, valde securos in conscientia 

se putant, et Apostólicos se praedicant: quod invito numine, 

pugnante Apostólica Traditione , auctoritate maiorum, 

praeceptis et Ecclesiae magisterio contradicentibus, nefarios concubitus 

complexi sunt. O beluinum sensum ! O nefarios ausus 

mille crucibus expiandos! 

Beatus Hieronymus in Regula vivendi, capite secundo de Votis 

Iuramento firmatis, expressam facit mentionem his verbis (J): 

Attendite Jiliae diligenter. Hic periculum omne est, hic mientas, hic 

mors aeterna, quae iam renunciaverunt ómnibus quae possident, q 

re/ictis ómnibus quae habebant in seculo, ad Christum imitandum 

perculum, qui ubi caput reclinet non habet, concurrentes, ex voto su 

iuramenti pollicitati one promiserunt, nihil tcmporale , nihil terrar 

praeter Christum solum , non solum possidere, sed nec possidere, v 

ídem Hieronymus de peccato gravi acccusat Rusticum , qui 

continentiam voverat, ex consensu uxoris viventis, et non impleverat, 

Epístola septuagésima tertia : Redde ( inquit) quod prae- 

senté Domino spopondisti, incerta est vita mortalium, ne ante rapta 

_ Ff 2 risi 

(a) Hicronym. cit. Epist.

,28 TERTIA PARS 

lis , quam tuam adimpleas sponsionem. Ubi voti per profess 

emissi necessitatem observantiae satis indicavit. In sequenti vero 

Epístola , quam misit ad Susannam, quae Yirginitatem violave- 

rat: Obligata proposito, oblita parentes, oblita Ecclesiam tota 

ta gloriam Virginitatis , oblita honorem dignitatis, oblita p 

nem regni, oblita terribile iudicium , amplexata es corruptio 

tulisti fructum confusionis , in finem vero mortem saevissima 

ritum sempiternum. Post vero convertens stylum ad corruptorem 

Yirginis, appellat illum ministrum diaboli, filium serpentis , vi 

torem templi Dei, qui in uno s célere crimina perpetras ti, ad 

utique et sacrilegium, ubi vas Christo oblatum , Domino ded 

dementiae temeritate polluisti. 

Egregium quoque Beatus Cyrillus super illo Levitici (a): San 

cti estote, de Yotis Religionis dicit testimonium : Si quis seipsum 

devoverit; si quis se negotiis secularibus abstraxerit, ut ei pla 

se probavit ; si quis separatus et segregatus est a reliquis h 

carnaliter viventibus, et mundanis negotiis nequáquam obli 

inquirens ea quae super terram, sed quae in coelis sunt ; hi 

sanctus appellatur. Et infra : Denique et ipse sermo in Graeca 

quae dicitur kyios quasi extra terram esse significat: quicum 

se conformaverit Deo, mérito extra terram esse, et extra mu 

videbitur; potest enim dicere in tenis: conversationem habem 

lis. Haec ille. Qui in eodem Levitico etiam dicit: Laqueus for- 

tis est viro sanctificare aliquid, hoc est, vovere se Deo: obser 

hunc laqueum , ne forte postea quam nos Deo vovimus, iterum 

nis usibus subiugemur. 

Augustinus quoque Epístola ad Armcntarium, et Paullinam 

eius uxorem, qui mutuo consensu Continentiae voto se adstrinxerant, 

ait (b) : Quia iam vovisti , iam te obstrinxisti , aliu 

(a) Cyrillus sup. Levlt. XIX. (¿) August. Epist. XLI. 

_ 7 _


faceré non licet. Priusquam esses voti reus , liberum fuit ut esses in 

ferior , quamvis non sit gratulanda libertas, qua fit ut non debeatur 

quod cum lucro redditur: nunc vero quia tenetur apud Deum spon- 

sio tua, non te ad magnam iustiúam invito, sed a magna iniquitate 

deterreo : non enim talis eris , si non feceris quod vovisti, qualis man- 

sisses si non tale vovisses: minor enim tune esses, non peior , modo au 

tem tanto (quod absit) miserior , si fidem Deo fregeris, quanto bea- 

tior si versolveris. Nec ideo te vovisse poeniteat , imo gaude iam tibí 

sic non licere , quod cum tuo deirimenio Hcuisset. Jggredere itaqu 

intrepidus, et dicía imple faciis , ipse adiuvabit, qui vota tua expe 

dí. Félix est necessitas quae ad meliora compellit. Una sola caussa es 

se posset , quia te id quodvovisti, non solum, non lioriaremur, sed 

etiam prohiberemus implere , si fo/te lúa coniux hoc tecum suscipere 

recusara, quia tune ex alieno voveres. Eadem prorsus docuit 

de votis praestandis ct adimplendis Pater iste Sanctissimus, 

quae nunc Sancta Mater Ecclesia docet. Et adverte quod non 

consulit Armentario ut expectet se praeveniri a Deo , priusquam 

votum impleat; sed quod Domini fretus auxilio et fiducia 

ad vitam continentem se adiungat ; id quod nos supernas 

docebamus. 

ídem super illo Psalmi : Vovete, et reddile, vovere consulit 

multa , praesertim castitatem , quam post votum adimplere iubet. 

Non sitis pigri ad vovendum. Non viribus vestris implebitis: 

dencietis, si de vobis praesumitis. Alii vovent coniugalem castitatem 

, alii Virginitatem ; et isti voverunt plurimum : alii vovent 

domum suam, alii relinquere omnia sua , tribuendo pauperibus, 

ut eant in communem vitam et societatem sanctorum. 

Magnum votum vovent. Et concludit: Quod quis volueril vovere, 

voveai : illud attendat, ut quod voverit reddai unusquisque Deo , quia 

si respicit retrorsum , malum est. Ubi habes omnia religiónis vota 

lau-

2~o TERTIA PARS 

laudabiliter fieri, et necessario deberé observan. ídem sentit (a) 

Sermonead Fratres in Eremo, probans voti necessitatem ex illo 

loco Paulli de Viduis: Habentes damnationem , quia prima 

irritam fecerunt. 

Adduci solet contra istam doctrinam quae de voti necessitate 

nos monet, quod Apostolus videtur dicere, saltem quantum 

ad coniugatos, quod non liceat illis in perpetuum mutua se 

carnali consuetudine privan, quia Apostolus dixerit: Nolite frau 

dare invicem nisi ad tempus , ut vacetis orationi, et iteru 

mini in idipsum , ne tentet vos Satanás propter incontinen 

Sed hic locus ut patet ex his quae sequuntur non praecipit reversionem 

, sed indulget. Nam statim subiungit Apostolus: Hoc 

autem dico secundum indulgentiam, et non secundum imp 

autem indulgetur, aut peccatum , aut imperfectio est , ita ut 

oppositum illius maiori cum laude fiat. Cum ergo ipse Apostolus 

dixerit se non imperare ñeque praecipere reversionem illam, 

nihil facit contra nostram doctrinam locus iste; quin potius magis 

eam promovet et confirmat. Nam si propter temporalem orationem 

Apostolus praedicit, ut abstineant a mutua consuetudine 

coniugati, ubi commani sensu perpetuo vacare voluissent et 

Deo et orationi, laudabiliter etiam perpetuo abstinerent a carnali 

congressu : ubi enim est eadem ratio , procederé debet eadem 

iuris dispositio. Quod vero absolute non voluit Apostolus, 

ut revertantur in idipsum coniuges, ex eo quod adiecit patet, 

propter periculum scilicet incontinentiae; ceterum absolute quid 

ipse velit, statim explicavit, cum dicit : Voló autem omnes h 

mines esse sicut meipsum. Quid quod Scriptura ipsa vovere 

sulit, et vota adimplere iubet (b) ? Cum votum voveris D 

m 

mino Deo tuo, non tardabis reddere , quia requiret illud 

00 Serm. ¿X. (¿) Deut. XXIII. 11. 

Deus


Deus tuus, et si moratus fuerís , reputab'uur tibi in peccatum. Et 

(a) Si quid vovisti Deo , ne moreris reddere; displicet enim ei in- 

fidelis et stulta promissio : sed quodcumque voveris , redde. Quo fit 

ut quotquot temeraria praesumptione vota rescindunt , divino 

iudicio , sentcntia Apostólica , et Sanctorum omnium calculo in 

statu damnationis sint. 

Beatus Cyprianus Libello de Singularitate Clericorum magnopere 

miratur vota quae suo tempore fiebant a coniugatis, 

et haec quidem perpetuo. Rabeo (inquit) quod mirad non valeo, 

cum videam de Chrístianis plerosque mantos, pariter et uxores conti 

nentiam destinantes, domicilia singularía magis eligere , ut consensu 

communium votorum sine irritatione praesentiae et concordanti seces 

valeant obtinere. 

Ex his quae diximus , habes multa tum Scripturis, tum Traditione 

Apostólica , et consensu Sanctorum confirmata. Primo 

habes modum quo Coelibatus est nobis possibilis de communi 

lege. Secundo, quod laudabiliter voto perpetuo potest firmari, 

non solum ab his qui sui iuris sunt ; sed a coniugatis, ex communi 

tamen consensu. Habes tertio modum professionis et emissionis 

voti, qui hodie in Ecclesia servatur, ab Apostólica Traditione 

et primae illius Ecclesiae Patribus descendisse. Quarto 

habes obligationis necessitatem respectu eorum quae voto fir«« 

mata sunt, modo mature et discrete votum praestetur. 

§. XXIII. 

Coelibatus Episcopali et Sacerdotali Ordini convcnientissimus 

et expedientissimus est. 

FAcile hoc perspiciet qui probé noverit quid sit agere Episcopum 

et Sacerdotem in Ecclesia. Rursus vero quid sit 

00 Eccles. V. 3.


agere maritum, et curam filiorum , uxoris, et domesticomm gerere. 

Porro coniugatorum vita quamvis laudabilis sit et Deo 

grata, multis tamen sollicitudinibus camalibus necessario distra-1 

hitur , ut hi nostri coniugati Apostoli , qui Coelibatum impugnant, 

dicere possent si vellent. Loquatur tamen interim venís 

Apostolus {a) , qui Coelibem vitam consulens: Si nupserit virg 

(inquit) non peccavit , tribulationem carnis tamen habebu 

modi. Obsecro , quaenam est haec tribulatio quae coniugii statum 

insequitur , nisi quaedam mentís distractio et nimia sollicitudo 

, qua coniuges quodammodo a Deí cultu distrahuntur, 

dum mutuo sibi intendunt vehcmcnter placeré , et de provisione 

posteritatis suae sunt valde solliciti r" Ideo subiungit Apostolus, 

postquam dixit: Qui habent uxor es tamquam non haben 

Voló (inquit) vos sine sollicitudine esse : qui sine uxore es 

citus est quae Domini sunt, quomodo placeat Deo ; qui au 

uxore est, sollicitus est quomodo placeat uxori, et divisus e 

Quod et ipsa rerum experientia commonstrat. Et Sancti etiam 

discretione spiritus cognoverunt. Dicit enim S. Basilius de 

Maritis, narrans eorum impedimenta ad plene Deo vacandum (/>): 

Eum , qui coniugio occupatus est, altus curarum tumultus 

liberis careat, liberorum concupiscencia; si líber os accipia 

ais sollicitudo , uxoris custodia, domus cura , servorum a 

gubernatio, commerciorum detrimento, contentio cum vic 

foro , iudicia , conflictus, negotiationes, peñada , agricul 

res : omnis dies proprio suo accessu tenebrositatem anima 

noctes, diurnas curas excipientes, in iisdem imaginibus me 

Eadem et maiora incommoda narrat Tertullianus de Muliere 

viro praesertim malo coniuncta. Cyprianus quoque Libello de 

Singularitate Clericorum tractans illud: qui sine uxore est, solli- 

(a) Apost. I. Corinth. VII. _8. (¿) Basil. I. Epist. ad Gregorium.


licitus est quomodo placeat Deo : Quid est nunc quod in hac con- 

mnetione delectet, in qua sunt solae pugnaet Casuale est omne quod f 

minae est , et copulado eius semper est infesta , foedere suo magn 

molestias praestat, de carhonibus sántillae des'niunt; unde Salomó 

midiere iniquitas viri. Contenti simus iis testimoniis in re tam manifesta. 

Contra vero qui solutus ab uxore est, ut Apostolus dicit, 

sine sollicitudine est, non est divisus, quantum ex parte status 

attinet ; facilius potest totus Deo incumbere, quia solus est, nec 

habet cui vehementer debeat placeré, et pro quibus amore naturali 

possit sollidtus esse. Innupta (inquit Apostolus) et virgo, 

cogitat quae Domini sunt, ut sit sancta corpore et spiritu. Cum igitur 

munus Episcopi et Sacerdotis sit populo sancto praeesse , sacris 

altaribus adesse, pro se et pro populo suo indesinenter orare, 

substantiam illis cum opus est elargiri , et animam et sanguinem 

, ut occasio dederit et postulaverit pro eis daré ; certe 

muñera haec totum hominem requirunt, non divisum nec curis 

temporalibus distractum, nec rebus perituris affixum, imo totus 

ipse vix sufíiciat, si totum se impendat, ut tanto muneri respondeat. 

Nam si Apostolus ad tempus defraudare consulit, tamquam 

valde expediens coniugatis, ut per intervalla temporum 

vacent Ieiunio et Orationi ; qui totos dies debet orare , et in 

multis eorum Altaris Mysteria conficere , et alia Sacramenta ministrare 

, totos dies oportet ut Coelebs maneat, et sine nimia sollicitudine 

temporali vivat. 

Quae ratio saltem de iis qui ad Ecclesias regendas eliguntur, 

efficacissime concludit , quam Sancti et Synodi ad hoc appli. 

cant propositum. Nam si laturus Sanctus Moyses legem populo 

praccipit, ut per tres dies sit purificatus a mulierum congressu, 

quanta puritate putas eos deberé praestare , qui legem Dei in 

Tom.lL Gg la-

TERTIA PARS 

labiis, in meditatione et operibus debent semper habere? Intcrrogabat 

ille Achimelech Sacerdos Davidem , si mundi essent ipse 

et pueri sui ab herí et nudius tertius a congressu mulierum, 

collaturus illis panes illos terrestres propositionis; nonne coget 

Ecclesia eos qui perpetuo debent tractare panem illum supersubstantialem 

coelestem in Sacrificio Altaris perpetua continentia? Solitarius 

certe debet esse Sacerdos , cuius vocatio in contemptu 

omnium rerum mundalium consistit, ut dilectio quae coniugatos 

a Deo quodam modo distrahit, ipsum Deo magis coniungat: 

Hoc (inquit) dicebat Apostolus cum Coelibatum consulebat, 

ad utilitatem vestram dico , ut quod honestum et decorum 

est sequamini, et adhaereatis Domino absque ulla dibtractione. 

Quod si hanc utilitatem et decorem Coelibatus professio 

affert , laudabiliter et expedientissime Episcopali et Saccrdotali 

statui Ecclesia connexuit. 

Nec hoc dicimus quasi coniuges non possint Deo perfecte 

placeré: nam apud Deum omnia sunt possibilia. Sed tune perfecte 

placent, quando sunt tamquam non habentes, aut cum magna 

gratiae abundantia et charitatis; quae raro invenitur in iis, 

q.ii sic distrahuntur , qui divisi sunt , et Deo non toti adhaerent, 

aliorsum , ut dixi, naturali amore filiorum et uxoris avulsi, 

qui veluti pondus gravissimum ad se videtur trahere hominem. 

Vita autem Sacerdotum , et máxime Episcoporum , cum 

in statu perfectionis exercendae consistat , omnia terrena debet 

reputare ut stercora , ut Christum lucrifaciat. 

Iuvat autem multum ad hoc Coelibatum voto firmari, quatenus 

de perpetuo officio suo monean tur , et firmius in statu suo 

Domino deserviant , et firmae sint in Ecclesia vocationis Dei. 

Picit enim Basilius (a), qui solusdegit, sui ipsius et propriarum 

cor- 

(«) In Prooemio Constitutionum exercitatoriarum.


corporis necessitatum curará gerit , aut fortassis etiam has contempserit, 

seipsum ad haec facile persuadere potens. Qui vero 

uxoris ac liberorum curam gerit, non amplius propriae mentís 

dominus existit, sed necesse habet ut illi quidem ad voluptarem 

inserviat, et circa liberorum curam occupatus , multam curarum 

abyssum exhauriat, quas recensere longius fuerit. Itaque qui 

a mundi vinculís liber esse cupit , nuptias velut pedicas quasdam 

fugit: his autem reíictis vitam suam Deo consecret, et castitatem 

profiteatur , ut ñeque facultas ipsis sit conversionis ad 

nuptias , sed omni modo haereat in certamínibus , pro castitate 

adversus naturam luctans, eiusque ímpetus violentiores. Non 

solum hic Sanctus Pater rationem dedit, qua laudabiliter potest 

non amplecti coniugalis vita, sed quo securiores vacemus Deo, 

perpetuae castitatis professionem consulit. 

D. quoque Hieronymus propter easdem caussas vult Virgines 

professionem faceré, quoscilicet immobilius in proposito continentiae 

perseverent. In Regula : Tolo vos, inquit (a), mortuas 

secuto , vitiis et concUpiscentiis carnem crucijigere cum Christo , 

iam coeperunt proprio sese voto castrare , sub perpetuo Tirginitatis e 

stitatis proposito , velut in duritie lapidis fore cum Chisto sepultas. 

paullo post: Sic devotione firmetur vestrum propositum , ut fides , spes 

sit tota in Deo. Vides utilitates necessítatis Continentiae et professíonis 

eius. Sanctissimus Martyr Cyprianus Libello de Singularitate 

Clericorum {b) , calamitates et impedimenta quae coniugium communiter 

solet arierre, a sola castitate vinci posse dicit, quam munimen 

vocat invictum sanctimoniae , expugnationem fortis infamiae, 

probitatis praesidium , pronubam sanctitatis , puritatis culmen, 

et libidinis carcerem , quae dum sibi subtrahit adminicula concupiscentiae 

, mortua membra sua cognoscitur baiulare , de qui- 

Gg 2 bus 

{a) Hicronym. in Rcgul. cap. 6. (¿) Cyprian. Libel. cit.

_ 36 TERTIA PARS 

bus Paullus praemonet, dicens : Mortifícate mcmbra vestra q 

sunt super terram. Et paucis intcrpositis, sic ubique singularit 

( Sacerdotum) splcndet , ut omnes pro illa sponderc non dubitent, 

et ita sanctitatcm in semetipsa clarificat , ut laudcm sibi 

ab inimicis cxtorqueat, quod máxime de proposito quocumque 

Paullus Apostolus mandat, dicens : Oportet autem eum et testi 

nium habere bonum ab his qui foris sunt. Et ante dixerat: Peiu 

quam moechari, Continentiam ducere criminosam ; et infamem 

ferré sanctimoniam, blasphemiam ingerit religioni.Ibidem etiam dicit, 

magnam victoriam reportare Sacerdotem , qui integram sponsionem 

sanctimoniae servat. In fine vero: Rogo vos quantum valeo 

ultra quam valeo , haec sint studia omnia Clericorum, ut s 

inexcusabili successione fungantur; ne aut ipsi per feminas , 

minae per illos ad ignominiosa ludibria provocentur. Vide 

iste Sanctus, quisquís fuit (nam tempore Martyrum fuit et Episcopus, 

ut ipsa series libri dcmonstrat, nec stylus abhorret a 

Cypriano ) quam digne sentiat de sponsione singularitatis Clericorum 

Sacerdotum, quamque obnixe eam commendat. 

Beatus quoque Ambrosius super illo Timothei incidens in 

locum, ubi Paullus facit mentionem de Episcopo rilios habente 

, dicit {a) : De cetero ab usu feminae se cohibeant; veteribu 

ideirco cotices sum est Levitis et Sacerdotibus uxor es ad usum 

quia multum tempus otiose vacabant: nunc autem omnes 

feminae abstinere debent, quia necesse est eos quoiidie pra 

Ecclesia Dei ; omni enim hebdómada offerendum est, etsi 

die peregrinis, incolis tamen vel bis in hebdómada, et non d 

prope quoíidie bapíizeníur. Et aliam caussam etiam assignat, 

oportet eos semper orare , quam ex A postolo deducit, qui consu- 

(a) Ambros. cit. loo


sulit coniuges esse defraudandos in consuetudine carnali propter 

Orationis et Ieiunii exercitium. 

Sed nec sacer Coelibatus reprehensus umquam fuit ab Ecclesia 

Orientali , quae etsi Coelibes non elegerit Sacerdotes; 

saltem numquam permisit illis, ut post assumptum sacerdotium 

uxores duccrent, sed sacerdotium sacro Coelibatu perfici volue-» 

runt; et re vera si omnino Coelibes essent qui assumuntur ad 

sacerdotium, et numquam in venerem fuissent distracti, ut Occidentalis 

Ecclesia visa est practendere, longe facilius Coelibatus 

observatur ab his, quam ab illis, qui prius mariti fuerunt. 

Videmus hoc in feminis manifesté , post expertam venerem difficilius 

continere, quam ante admissam. Tertullianus aperte affirmat 

maiorem esse pugnam continentiae viduarum , cum non 

multum in annis processerunt, quam Virginitati (a): Potcrit (inquit) 

Virgo foelicior haberi, at vidua laboriosior; itaque in parte 

difficilior videtur Coelibatus, ut in Orientali Ecclesia est institutus 

, quam sit in Occidentali. Sed dissolutio multorum qui ordinantur 

difficiliorem illum reddit. Adde quod antiquitus (*), 

ut Epiphanius refert contra Catharos, ad sacerdotium non admittebatur 

, nisi aut omnino Coelebs , aut si maritus esset , tali 

lege assumebatur, ut generationi liberorum amplius operam non 

daret , omnino ut nostra Clemcnris institutio in principio decrevit; 

ubi idem Epiphanius Orientalis Ecclesiae usum , qui eius 

tempore iam vigebat, ut hi qui liberos generent in sacerdotium 

ministrarent et ordinarentur , ncgat esse canonicum, sed per languorem 

disciplinae Ecclesiasticae introductum atque permissum. 

Incidit autem Epiphanius in hanc Coelibatus considerationem 

(quo mclius res expendatur) propter Catharos , qui cum qui 

post Baptismum uxori coniungebatur , non recipiebant in suis 

' con- 

(a) Tertuíl. Lib. I. ad Uxorem. (*) Coelibatus Ecclesiae Graecae.


conventiculis, allegantes pro se legem Coelibatus impositam Sacerdotibus 

, quam Christianis ómnibus expediré contendebant. 

Huic ergo obiectioni respondens D. Epiphanius hoc modo de 

Coelibatu Sacerdotum disserit (a): Quae enim ad sacerdotium 

data sunt propter eminentiam celebrationis sacrorum , ea ad 

ter ferri putaverunt, quum audierunt quod oportet Episcopum 

sibilem esse, unius uxoris virum , continentem , similiter et 

Presbyterum (*). Re vera enim non suscipit sancta Dei praedicati 

post Christi advcntum eos, qui a nuptiis mortua ipsorum uxore, secundis 

nuptiis sint coniuncti, propter excellentem sacerdotii honorem 

et dignitatem. Et haec certe Sancta Dei Ecclesia cu m sinceritate 

observat, sed et adhuc viventem , et liberos gignentem , unius 

uxoris virum non suscipit, sed eum qui se ab una continuit (sic 

enim legi debet, non ut Cornarius legit, qui transfert, sed eam, 

qui se ab ea continuit : quomodo enim una ab una contineri 

possit ?) aut in viduitate vixit, Diaconum, Presbyterum , Episcopum, 

et Hypodiaconum , máxime ubi sinceri sunt Cañones 

Ecclesiastici. Et respondens obiectioni, quod multi ex Orientis 

provinciis Sacerdotes mariti sumebantur, et gigncntcs filios, respondit: 

At hoc non est iuxta Canonem , sed iuxta hominum 

mentem, quae per tempus elanguit , et propter multitudincm, 

cum non invenit ministerium. Nam quod deccntius est (*), id 

semper Ecclesia per Spiritum Sanctum bene disposita videns, statuit 

apparare , ut cultus divini indistrncte Deo perficercntur, et 

spirituales necessitates cum omni benévola conscientia peragerentur. 

Dico autem quod decorum est propter repentina ministeria 

ad necessitates, ut Presbyter, Diaconus, Episcopus Deo dedi- 

(a) Epiphan. contra Cathar. (*) Probat Coelibatum Epiphan. 

(*) Bigamia prohibita iis qui ordi- simpllciter in Orientaii Ecclesia. 

nandi sunt. 

tus


tus sit. Si enim etiam populo praccipit S. Apostolus, dicens, ut 

ad tempus vacent orationi ; quanto magis Sacerdoti idem praecipit, 

ut indistractus sit ad vacandum secundum Deum sacerdotio 

ut in spiritualibus necessitatibus ac usibus perficiatur ? Licitum 

est autem populo , ut propter imbccillitatem feratur , ut 

qui non possunt in prima uxore , secundae , post primae mortem 

coniungantur. 

Vides rigorosum Coelibatum secundum antiquas Regulas in 

Orientali Ecclesia observatum , propter decentiam sacerdotii, ut 

perpetuo servaretur , mérito introductum. Et licet hic sanctus 

mos non plene in illis partibus obtinuerit , propter languorem 

disciplinae, ut Epiphanius dixit ; Coelibatus tamen his qui iam 

Sacerdotes erant, si mors uxoris contigisset, magno rigore in illa 

Ecclesia semper fuit observa tus, nec umquam ab eis damnata 

fuit lex ista, quam Clemens nobis proposuit, sed laudata, ut 

patet ex VI. Synodo, quae tempore Iustiniani Secundi perfecta 

fuit, quando Ecclesiastica disciplina multo magis corrupta 

erat in Oriente , quam aetate Epiphanii: nam ducenti anni fluxerunt 

ab illo, usque ad huius Synodi tempus. Igitur cum Cleri 

disciplinam pius iste Imperator corruptam esse in hac parte 

cerneret, contendebat cum Synodo, ut Sacerdotes Orientis, ad 

rigorosum Coelibatum cogerentur, ad modum Romanae Ecclesiae. 

Patres autem illic congregati de more Sacerdotum , attendentes 

Coelibatum istum médium quodammodo esse inter coniugium 

, et Occidentalis Ecclesiae Coelibatum , quem hodie observant 

Graeci, firmaverunt. 

Canon qui haec continet, tertius est in ordine Canonum huius 

Synodi, qui sic habet (*) : Quoniam pius et Christi amicus Rex 

noster huic Sanctae et Oecumenicae Synodo proposuit , ut in Clerum 

(*) Canon de Coelibatu Ecclesiae Orientalis in VI. Synodo. 

ele*

_ 4o TERTIA PARS 

electos, quique aliis divina transmittunt , puros exhiberem 

nistros irreprehensibiles , dignosque Óptimo Máximo Deo 

spirituali, et victima principis Sacerdotum, purgaremusqu 

quam per illicitas nuptias habuerunt: Ob hoc tam ex iis, 

simae Romanae Ecclesiae exactum exquisitumque, quam ex 

manum incommodisque hominum accommodatum , Sedis 

giaeque Urbis instilutum sibi proposuere observandum, e 

componentes, non secus ac par est, Patres Deique cultores 

nec ex lenitate dissolutionem, nec ex rigore austeritatem r 

máxime ex ignorantiae culpa , quam bonam hominum par 

se videmus; sancimus, ut qui ad secundas transierit nupti 

que ad decimum octavum Kalendas Februañi mensis, IV. 

anni sexies millesimi centesimi nonagesimi noni, a pecca 

cipad sunt, resipiscere voluerint, deposidoni canonicae sub 

vero ad hanc secundarum nupdarum affectionem trans'uñ 

ante nostram cognidonem (*), conducibile agnosceníes , e 

ipsis resecantes, proculque peregrinam hanc spurcamque 

abiicieníes, vel quorum secundae uxores obiere , sive Pres 

Diaconi, lisum esi hos cessare deberé ab omni sacro muñer 

ne , in ceríum tempus damnatos , dummodo honorem sua 

tum retineant, contend primo accubitu , lachrymis a Do 

tantts, ut sibi remittat illud ignorantiae peccatum : Hace S 

In hoc Decreto multa habes minime praetermittenda. Primum 

quod lex Coelibatus Ecclesiae Romanae laudatur et probatur a 

tota Ecclesia Oricntali. Secundo, quod copulationes Sacerdotum 

cum mulieribus praetextu coniugii factas, damnat ct rescindere 

iubet universalis Synodus, vocans eas spurcas et peregrinas coniunctiones. 

Nec hoc circa Sacerdotes tantum in usu erat, sed circa 

Diaconissas, quae ad sacrum Ordinem ut declaravit Nicaena 

, (*) Contagia Sacerdotum rescindit Synodus tamquam illicita.


Synodus minime pertincbant, hoc idem statukur in Chalcedunensi 

Synodo (a) , ubi dicitur quod si post susccptum ministerium nuptiis 

s¿ tradiderit, iniuriam faciens Dei gratiae , anathcma sit. Haec 

sunt verba Synodi. Circa Episcopos vero Coelibatus tanto cum 

rigore servabatur (*) , ut aut non nisi Coelibes eligcrentur, aut 

si mariti eligebantur, et ipsi et eorum uxores electioni consentientes 

, eo ipso ad Coelibatum constringcbantur, sponsione mutua 

Episcopi electi et uxoris suae promissa. Et hoc est quod vo- 

Jebat Divus Clemens in suo statuto. Canon XII. sextae Synodi 

id nobis plañe commonstrat, qui sic habet : Et hoc ad no- 

stram cogmt'o/wm pervenit, in África , Libyaque , qui ibi religiosissi- 

mi sunt Antistites propñis cohabitare uxoribus, et postquam ad illos 

electio pervenit, non seiungi, offendiculum ceteris apponentes et sca 

lum. Cum igitur magno curemus studio ut omnia ad utilitatem ovilium 

quae sub imperio sunt, gerantur; visum est ne quid huiusmodi post h 

fiat. Si quis autem huiusmodi patrasse deprehendatur, deponatur. Qu 

vero his obiici possit, quod et modo obiiciunt, exempla Apostolorum 

ad malum allegantes, numquid Apostoli non fuerunt perfecti 

Episcopi et Sacerdotes r" et tamen fere omnes fuerunt coniugati 

; tum etiam quod multos coniugatos suo tempore elegerunt 

ad Episcopale, et Sacerdotale munus; non ergo est tam expediens 

Coelibatus ut signiticasti, ita ut lege perpetua debeat confirmar 

i. 

Fatemur coniugium sanctum cum Episcopali et Sacerdotali 

muñere minime repugnare , nam praeter hoc quod multi Apostoli 

coniugati fuerint, Canon XXXIX. eorum affirmat suo 

tempore nonnullos Episcopos uxores et liberos habuisse, cum cirlom.lL 

Hh ca 

(a) Canon XI. siae Oiientalis magis rigoroius quam 

(*) Cüeiibatus Episcoporum Eccle- noster 3 ad normam tándem antiquam.

TERTIA PARS 

ca Episcoporum testamenta disponit; et Canon L. eos redarguit 

Episcopos et Presbyteros, qui non propter exercitationem et meliorem 

utilitatem nuptias spreverunt, sed de nuptiis male sentientes, 

id quod Canone IV. Gangrensis Synodi etiam declaratur. Erant 

tamen Apostoli tamquam si eas non haberent, ut Paullus 

dicit : Qui habent mores tamquam non habentes sint. Et ad 

vitabant omnes : nam Apostolus dicebat: vellem omnes homines 

se sicut me ipsum ; nec mulleres illae quas circumducebant, eran 

illis in usu coniugii, sed tantum ad usum ministerii. Adde quod 

tanta erat in Apostolis virtus et rlagrantissima charitas, utpote 

qui iam in Deum transirent, ut ista non essent illis impedimento 

aliquo ad munus praedicationis et gubernationis Ecclesiarum 

obeundum. Quare exemplum eorum non est adducendum in statu 

praesentis Ecclesiae, ubi omnes quae nostra sunt, quaerimus, 

et non quae sunt Iesu Christi : exemplis enim Sanctorum uti debemus 

ad nostram utilitatem , et non ad perniciem , ut multi 

stulti et imprudentes faciunt. 

Quod vero multos maritos Apostoli ad Episcopatum aut Sacerdotium 

elegerint, hoc certe me latet, et puto falsum esse: nam 

Timotheus, Titas , Dyonisius, Ignatius, Polycarpus, Martialis, 

Clemens, Anacletus, Linus, qui creati sunt ab Apostolis Episcopi 

et S acerdotes, cmnes Coelibes fuerunt. Crediderim tamen 

propter necessitatem Ecclesiae , nonnullos maritos illa aetate fuisse 

ab eis ad Episcopatum electos, ut Canon ille de Testamentis

b - DSpace CEU

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles