Institutiones1.pdf
11.06.2013 • Views
Share Embed Report

Institutiones1.pdf

Institutiones1.pdf

Institutiones1.pdf

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
riuma.uma.es

Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!

Leverage SEO-optimized Flipbooks, powerful backlinks, and multimedia content to professionally showcase your products and significantly increase your reach.

Start now

INSTITUTIONES<br />

ROMANO-HISPANJE<br />

AD USUM<br />

TIRONUM HISPANORUM ORDINAÍiE<br />

OPERA<br />

JOAN NI S SALA,<br />

PR/EPOSITI VALENTINI.<br />

TOMUS I.<br />

EDITIO QUARTA.<br />

MATRITI<br />

ÉX TYPOGRAPH]A REGUÉ SOCIETATIS.<br />

y ^ A N NO l8a4.<br />

Se vende en la librería de Martínez, frente de San Felipe<br />

el Real , con la Ilustración del Derecho Real de España, del<br />

mismo Autor.

BIBLIOTECA UNIVERSIDAD DE MALAGA<br />

6104877079

PR.KFATIO.<br />

P<br />

-1-rodit haec tertia Institutionum editio postquam<br />

nuper edidimus opus sub titulo Ilustración<br />

del derecho Real de España, ad instar Hispanarum<br />

Institutionum. Et quia in eo, tamquam<br />

in propria sede agimus de universo jure<br />

Hispano, ac proinde de argumentis Appendicum,<br />

quas duabus prioribus inseruimus; opportunum<br />

nobis visum, eas in hac omittere: máxime<br />

cum jus Hispanum seorsum á Romano docendum<br />

sit in Scholis, Regis decreto anni 1802.<br />

Retinemus tamen eas notulas et legum nostrarum<br />

designationes quae ostendunt in quibus jus<br />

Hispanum cum Romano conveniat aut disconveniat,<br />

quia utrumque jus potius ornant, quam<br />

onerant: et annectimus juris Romani historiam,<br />

quam, post duarum Institutionum editiones,<br />

promulgavimus anno 1798.

INDEX<br />

RUBRICARUM SECUNDUM LIBRORUM<br />

ET TITÙL'ORUM ORDINEM,<br />

qui in hoc volu mine continentur.<br />

LIBER I.<br />

De Just iti a et Jure. Tit. i<br />

De Jure Naturali Gent.<br />

et Civili. 2<br />

De Jure Personarum 3<br />

De Ingenuis. 4<br />

De Libert ini s. 5<br />

Qui et ex quibns causis<br />

. manumittere non possunt.<br />

6<br />

De lege Fusia Caninia<br />

tollenda. 7<br />

De his qui sui vel alieni<br />

juris sunt. 8<br />

De Patria Potest ate. 9<br />

De Nuptiis. 10<br />

De Adoptionibus. 11<br />

Quibus modis Jus Patrite<br />

Potestatis solvitur.<br />

12<br />

De Tutelis. 13<br />

Qui Testamento tutores<br />

dari possunt. 14<br />

De Legitima Agnatorum<br />

Tutela. 15<br />

De Capitis Deminutione.<br />

16<br />

De Legitima Patronorum<br />

Tutela. 17<br />

De Legitima Parentum<br />

Tutela. 18<br />

De Fiduciaria Tutela. 19<br />

De Atiliann Tutore , et<br />

eo qui ex Lege Julia<br />

et Titia dabatur. 20<br />

De Auctoritate Tutorum.<br />

21<br />

Quibus modis Tutela finitur.<br />

22<br />

De Curatoribus. 23<br />

De Satisdatione Tutorum<br />

vel Curatorum. 24<br />

De Excusationibus Tutor<br />

um vel Curatorum. 25<br />

De Suspectis Tutoribus<br />

vel Curatoribus. 26<br />

LIBER. II<br />

De Rerum Divisions, et<br />

acquirendo ipsarum<br />

dominio Tit. r.<br />

De Rebus Corporalibus<br />

et Incorporalibus. 2<br />

De Servitutibus rusticorum<br />

et urbanorum<br />

prcediorum. 3<br />

De Usufructu. 4<br />

De Usu et Habitations. 5

INDEX.<br />

Dell sue apionibus et lori"<br />

gì temporis prcescriptionibus.<br />

6<br />

De Donationibus. 7<br />

Quibus alienare licet vel<br />

non licet. 8<br />

Per quas personas cuique<br />

acquìritur. 9<br />

De Testamentis ordinandi<br />

s. io<br />

De Militari Testamento. 11<br />

Quibus non est permission<br />

facer e Test amentum.<br />

12<br />

De Exharedatione<br />

rorum.Libe-<br />

De Hairedibus instituendis.<br />

14<br />

De bulgari Substitution.iS<br />

De Pupillari Substitu­<br />

tion. 16<br />

Quibus modis Testamenta<br />

infirmantur. 17<br />

De inofficioso Testamento.<br />

18<br />

De Hteredum Qualitate<br />

et Differentia. 1.9

J U R I S R O M A N I H I S T O R I A<br />

IN VII. EPOCHAS DIVISA<br />

AB URBE CONDITA<br />

USQUE AD EXITUM JUSTINIANL<br />

EPOCHA PRIMA.<br />

AB URBE CONDITA USQUE AD EXACTOS REGES.<br />

i Juris civilis Romanorum mul cum Romulo dux fuerat<br />

historiam adolescentibus traditu- coloni* Albanas i qua urbs duro,<br />

inutile prorsus putamus in- cit originem, et à parte multituquirere,<br />

utrum urbs Roma con- dinis Rex consalutatus; tamen,<br />

dita fuerit àPelasgis aliquod ante Regni cupidine foedum inter fra-<br />

Rotnulum saeculis , ut visum est tres coortum certamen, et in eo<br />

pluribus, an vero ipse Romulus ictus cecidit, ut id late enarrat<br />

cum fratte suo Remo, sit ejus Livius lib. i. histor. cap. 6. adverus<br />

Conditor ope coloni» Al- dens simul vulgatiorem famam<br />

banx, anno ante stani vulga- esse, ludibrio fratris Remum norem<br />

753, quia prasterquam quod vos transiluisse muros: inde ab<br />

res est densissimis tenebris obvo- irato Romulo interfectum. Sed<br />

luta, nec minimus ex ejusdem quidquid sit de modo quo Reexamine<br />

fructus capi potest. In- mtfs in urbis initio periit, illud<br />

super igitur habita questiono i- certum est, solum Romulum posta,<br />

Rotnulum appellabimus, ut titum imperio, adque ab ejas<br />

vulgo placet, urbis Conditorem, nomine novam urbem appellatala<br />

utbemque dicemus conditam lau- Romam.<br />

dato anno 753. ante vulgarem 3 Novos colonos retinuisse<br />

«ram. in principio pro legibus, mores<br />

a Quamvis erutti Remus, si- Albanorum , exemplo aliarum<br />

Tom. I. A

2 EPOCHA I.<br />

coloniarum, quae jura communia<br />

cum suis Metropolibus in<br />

initio saltern servarunt, nemo<br />

est qui ambigat: idque significare<br />

voluit Pomponius in I. 2, §.<br />

1. de orig. jur. inquiens : Initio<br />

civitatis nostra populus sine lege<br />

cert a, sine jure certo primum<br />

agere instituit, id est, sine jure<br />

scripto, seu expresse statuto,<br />

quasi dicetet , solos mores<br />

quos Alba traxerat Romanus populus<br />

, tunc temporis pro legibus<br />

fuisse.<br />

4 Quia vero in nova civitate<br />

plura incidere. necesse erat, quae<br />

non possent ad mores componi,<br />

ipsa exegit necessitas, ut ea Regum<br />

arbitriis deciderentur: adque<br />

ut sciret populus quid sibi<br />

faciendum vel omittendum in eis<br />

in quibus silebant mores, saspe<br />

ipsi Reges propositis, vel per prasconem<br />

promulgatis edictis, suam<br />

servandam voluntatem ostendebant.<br />

Hinc Li v. d. I. 1. capp.<br />

32. et 44. et passim alii Scriptores<br />

mentionem faciunt edictorum<br />

regiorum , albique regii. Atque<br />

hue respexit Pompon, cum in<br />

laud. I. 2. §. 1. de orig. jur. ait,<br />

quod omnia manu d Regibus gugernabantur,<br />

significans per verbum<br />

manu regiam potestatem.<br />

5 Ex his non inferas nullam<br />

omnino legem , seu jus expressim<br />

statutum, Romanos Regum<br />

temporibus habuisse: quod initio<br />

duntaxat conditas civitatis contigit.<br />

Postea autem, ut refert Pompon,<br />

in eadem I. 2. §. 2. aucta in<br />

aliquem modum civitate, ipse<br />

Romulus populum in triginta partes<br />

divisit, quas Curias appel-<br />

lavit, proprerea quod tunc Reipublicae<br />

curam per sententias partium<br />

earum expediebat. Et ita<br />

Leges quasdam et ipse curiata*<br />

ad populum tulit; pltbemque ab<br />

illustrioribus secrevit , è quibus<br />

Senatum constituit. Non igituc<br />

Romulus merum principatutn instituit,<br />

sed summum imperituri<br />

cum Populo et Senatu ita communicavit,<br />

ut Rex Seuatui prreesset<br />

, Populum rogaret bella<br />

administrait, jus in urbe diceret:<br />

Senatores , qui Patres sunt<br />

dicti, Consilia cum Rege de repubtica<br />

caperent, magistratusque<br />

gérèrent': Populu.s Jenique<br />

in comitiis de legibus, de beilo<br />

et pace, necnon de Magistratibus<br />

creandis curiatim ferret suffragia<br />

, Dionys. Halicarn. Antìq.<br />

Roman, lib. 2. cap. \2. Has curiatas<br />

leges ex veteribus Scriptoribus<br />

collegerunt Anton. Augustin.<br />

Justus Lipsius, Paullus Merulla,<br />

aliique.<br />

6 Monere autem hic oportet,<br />

Romanis in usu fuisse tria Comitiortam<br />

genera , quae nihil aiiud<br />

erant, quam: Conveniusp$~<br />

pulì de rebus publicis decidentìs.<br />

Appellata sunt curiata, cerifuriata,<br />

et tributa: quorum nominum<br />

diversitas à diverso modo,<br />

quo Populus in eis ferebat<br />

suffragium, sumpta est, divisus<br />

scilicet per curias, centurias, et<br />

tribus. Prima antiquissima ab ipso<br />

Romulo instituta , ut modo<br />

monuimus: centuriata instituif<br />

Serv. Tuliius VI. Romanorum<br />

Rex, ut exponimus infra n. 14.<br />

tributa denique omnium recentiora,<br />

plebs instituit anno 263,

AB URBE CONDITA USQUE, C2ET.<br />

ut obsisteret sum ma; Patriciorum<br />

potestati post famosam in monterà<br />

sacrum seccessionem, quam<br />

infr. nn. 21. et 22. memoramus.<br />

Hasc ubique haberi poterarmquod<br />

contra erat in curiatis et centuriatis<br />

, quae summa religione<br />

certis locis erant alligata j prima<br />

etenim intra pomcerium habebantur<br />

; centuriata intra pomcerium<br />

fieri nefas erat, sed in Campo<br />

Martio fiebant. Erat autem pomoerium<br />

locus per totius urbis<br />

circuitum , pone muros, regionibus<br />

certis determinatus , quetn<br />

antiqui in condendis urbibus in<br />

augurato consecrabant , neque<br />

patiebantur vel asdifìciis impediri<br />

vel ararì. In comitiis curiatis<br />

et centutiatis universus populus<br />

conveniebat legesque condebat,<br />

quae secundum comitiorum<br />

genus, curiatae seu centuriatae<br />

dicebantur: in tributis vero<br />

plebs plebiscita. Modum leges et<br />

plebiscita condendi Justinianus<br />

memorat in §. 4. lnst. de jur. nat.<br />

gent. et civ. inquiens, legem esse<br />

quod populus Romanus, Magistratu<br />

senatorio interrogante,<br />

constituebat ; et plebiscita quae<br />

plebs plebejo interrogante Magistrati!.<br />

Illum late describit Gravina<br />

de orìg.jur. civ. lib. i.cap.<br />

30. postquam capii. 28. piene<br />

quoque de comitiis disserueraf.<br />

Latissime etiam de modo ferendi<br />

leges et plebiscita agit Heinec.<br />

in Antiq. Rom. syntag. lib. 1.<br />

tit. 1.<br />

7 Patet ex dictis, imperium<br />

à Romulo statutum, populo illud<br />

eKtorquente, non fuisse piene<br />

Monarchicutn , sed mixtiim:<br />

quod ut tironibus in hujûs historian<br />

principio clarius innotescat,<br />

animadvertere hic übet, tria<br />

esse regiminis seu imperii genera,<br />

Monarcliicum, in quo ma—<br />

jestatis jura sunt penes unum solum,<br />

quem Regem, Imperatorem<br />

seu Principem appelles, nihil<br />

interest; Aristocraticum, ubi<br />

soli Nobiles seu Optimates illa<br />

habent ; et Demooraticum , in<br />

quo universus populus eis potitur.<br />

Et qu'a fieri potest, et alicubi<br />

comigit, ut ipsa jura majestatis,<br />

seu summi imperii inter<br />

Regem et Nobiles, seu universum<br />

populum partita sint; inde<br />

est ut exsurgant imperia,<br />

quje mixta dicimus : quale ut<br />

modo vidimus, Romanorum fuit.<br />

Primus ejus status sub Regibus,<br />

qui Septem fuerunt, nimirum, 1.<br />

Romulus, li. Numa Pompilius,<br />

III. Tullius Hostiüus, IV. Ancus<br />

Martius, V. Tarquinius Prisais<br />

, VI. Servius Tullius, VII.<br />

Tarquinius Superbus.<br />

8 Romulo è vivis sublato,<br />

magnum inter Patres de Rege<br />

creandosubortum dissidium quod<br />

non nisi post anni intervallum<br />

sopitum ; et fremente plebe, ut<br />

pro pluribus in interregno dominantibus,<br />

unus Rex crearetur,<br />

decreverunt Patres , ut cum populus<br />

Regem jussisset , id sic ratum<br />

esset, si Patres auciores<br />

fièrent • atque ita creatus fuit<br />

Numa, qui secutns exemplum<br />

Romuli, plures etiam leges curiatas<br />

tulit, magnarti partem ad<br />

sacra pertinentes, Tacitus<br />

Annal, cap. 26. atque ut eis majorem<br />

concüiaret auctoritatem,<br />

A 2

ac reverentiam multitudinis imperiti,<br />

et iIlls sseculis rudis , simulavit<br />

sibi nocturnos congressus<br />

cum Dea iEgeria esse; atque<br />

ejus se moaitu, quse acceptissiraa<br />

Di is essent, sacra instituere.<br />

9 Pontifices instituit, qui o.<br />

mnes initio ex patriciis desumpti<br />

sunt. Horum omnium supremus<br />

qui collegio praeerat, Maximus<br />

dicebatur. Eorum officium erat<br />

lites sacras judicare, et quae ad<br />

Deorum cultum pertinebant ordinare<br />

, summa in ir praediti potestate.<br />

Ita appellati à ponte<br />

sublicio inTyberi, quern quod<br />

sacer aestimaretur, solis ipsis licuit<br />

reficere Janum, id est, Jani<br />

templum, indicem pacis bellique<br />

fecit : apertum, ut in arìnis<br />

esse civitatem: clausum pacatos<br />

circa omnes populos significaret.<br />

Sed et auctor quoque<br />

fuit celeberrime divisionis dierutn<br />

in fastos et nefastos , Liv.<br />

lib. i. à cap, i j. ubi haec omnia<br />

enarrat, et ejus justitiam , divini<br />

humanique juris peritiam, et<br />

in augenda civitate industriam<br />

laudat} aitque maximum ejus operum<br />

fuisse tutelam per omne<br />

regni tempus , aut minorem<br />

pacis , quam regni : atque ita,<br />

ut Romulus bello, hic pace civitatem<br />

auxit. 111e 37 annos regnava<br />

, iste 43. Nefasti dies dicebantur<br />

, in quibus jure agere<br />

non licebat ; fasti è contrario:<br />

quod Ovidius cecinit lib. 1. Fasstorum.<br />

vers. 47.<br />

J lie nefastus erat, fer quem<br />

tria verba silentur :<br />

Fa's/us erit, per quem lege licebit<br />

agi.<br />

EPOCHA I.<br />

Dixit Iria verba, id est, famosa<br />

ilia DO, DICO, ADDICO,<br />

de quibus infra ». 36.<br />

10 Tullus Hostilius pacifkus<br />

Nummae successit, et non solum<br />

ei fuit dissimilis, sed ferocior<br />

etiam Romulo, multo magis armis<br />

quam legibus ferendis intentus.<br />

Paucissimas de contractibus<br />

ei adscribunt Historiographi, et<br />

illam quam laudat Dionys. Halicarn.<br />

Antiq. lib. 1, cap. 18. de<br />

tergeminis ex publico xrario alendis<br />

, occasione celeberrimi certaminis<br />

quo tergemini Horatii<br />

cum Curiatiis tergeminis acerrime<br />

dimicarunt, pro Imperio Romanis<br />

aut Albanis stabilendo,<br />

ut accuratissime ipse refert, et<br />

Livius d. lib. 1. cap. 24. et seq.<br />

Ejus imperium annos 32. duravit.<br />

11 Ancus Martius Nume<br />

Pompilii ex filia nepos , mortuo<br />

Tulio, Rex creatur. Avi<br />

instituta satis neglecta , in usum<br />

revocare studuit, et inter ea jus<br />

fecials de ritu et ceremoniis indicendi<br />

bellum; ac plurimum civitatem,<br />

regionemque Romanam<br />

auxit atque munivit. Coercendas<br />

multitudini primus carcerem media<br />

urbe aedificavh; leges autern<br />

tulisse Scriptores non memorant.<br />

Imperat annos 24. Liv. d. lib. 2.<br />

cap. 32. et seqq.<br />

12 Et quia ipse Ancus decessit<br />

relictis filiis pubertati jam<br />

proximis, quidam alienigena,<br />

Damarathi Corinthii filius , qui<br />

Romam commigravit cupidine<br />

et spe magni honoris, ibique<br />

nomen L. Tarquinium Priscum<br />

edidit, et ab ipso Anco liberis

Aß URBE CONDITA USQUE, C2ET.<br />

suis tutor datus erat, institit, ut<br />

quam prirnum comitia Regi<br />

creando fièrent, et cum sub tempus<br />

Anci filios venatum ablegassetj<br />

regnum ambitiöse petiit,<br />

habita eleganti oratione ad animos<br />

plebis conciliando"), quam<br />

tradit Liv. d. üb. i. cap. 35.: iliaque<br />

audita, eum populus Romanus<br />

ingenti consensu regnare<br />

jussit. Nullam ejus legem de<br />

rebus privatorum recensent veteres.<br />

Et postquam 38. annos<br />

regnasset, insidiis filiorum Anci<br />

Martii periit.<br />

13 Ucciso L. Tarquinio sufficitur<br />

in ejus locum Servius Tul-<br />

Jius ipsius gêner, qui propria et<br />

uxoris Tarquiuii industria , ita<br />

inter turbines quas insidiai excitarunt<br />

, se gessit , ut primus injussu<br />

popuJi, Rex voluntate Patrum<br />

crearetur. Et quamquam<br />

ita creatus jam usu haud dubie<br />

regnum possederat, tarnen quia<br />

interdum jactari voces à juvene<br />

Tarquinio audiebat se injussu populi<br />

regnare, conciliata prius<br />

voluntate plebis, ausus est ferre<br />

ad pcpulum, velknt juberentve<br />

se regnare" 1 , tantoque consensu<br />

, quanto haud quisque alius<br />

ante Rex est declaratus ; regnumque<br />

ea humanitate. et prudentia<br />

gubernavit, ut bono edam<br />

Hioderatoque succedenti Regi<br />

difficilis emulatio esset. Plurimas<br />

maximeque utiles leges tulit<br />

, quibus ipsos Reges voluit<br />

obtempéra re, ut dimidium detraxisse<br />

credatur regia; potestati,<br />

Dionys. Halicar. Hb. 4. cap.<br />

25. Tacit. Annal. III. cap. 26.<br />

ubi eum prscipuum sanctorem<br />

legum appellat, quibus etiam<br />

Reges obtemperarent.<br />

14 Inter prasclara ejus opera<br />

eminet celeberrima census institute,<br />

de quo ita loquitur Liv.<br />

d. lib. I, cap. 43. Centum enim<br />

insthuit, rem saluberrimam tanto<br />

futuro imperio: ex quo belli<br />

, pacisque munta non virì~<br />

tim, ut ante, sed pro habitu<br />

pscuniarum ferenti atque ut id<br />

facilius consequeretur, classes<br />

centuriasque ex censu descripsit,<br />

cuique classi assignans personag<br />

secundum copiam divitiarum,<br />

divisas in certas centurias, id<br />

est, hominum centum multitudines<br />

seu agmina; et quia voluit<br />

quod populus per classium<br />

centurias divisus suffragium ferret<br />

, orta sunt centuriata comitia.<br />

Sed tandem hie magnus Rex<br />

interficitur à juvene Lucio Tarquinio<br />

ejus generò, stimulato à<br />

feroci Tullia uxore sua, Servii<br />

filia, urlate narrai Liv. à. lib.<br />

i. cap. 4j.et seq% cum regnasset<br />

annos 44.<br />

15 Inde , ait ipse Liv. cap.<br />

49. Lucius iste Tarquinius regnare<br />

occcepit, cui Superbo cognomen<br />

facta indiderunt, quia<br />

socerum sepultura prohibuit, Romulum<br />

quoque insepultum periisse<br />

dictitans : primoresque Pattuiti,<br />

quos Servii rebus fa visse<br />

credebat, interfecit; armatisque<br />

corpus circumsepsit v neque enim<br />

ad jus regni quidquam praster<br />

vim habebat, ut qui neque copuli<br />

jussu, neque auCtoribus Patribus<br />

regnaret. Abrepta igitur<br />

monarchia ita abusus, ut legibus<br />

omnibus eversis, omnia pto

6 EPOCHA I.<br />

sua libidine et tyrannide regeret.<br />

Ita annos 2;. regnavit,<br />

quousque ob nefandum stuprum<br />

à filio suo Sexto Tarq.uinio.Lucretise<br />

illatum, ipse suique Roma<br />

pulsij finem statui Romanorum<br />

sub Regibus fecerunt,<br />

anno ab U. C. 244. Incertum<br />

est fuerit filins, an nepos Lucii<br />

Tarquinii Prisci.<br />

16 Leges in hoc statu latas,<br />

collegit in usum publicum Papirius<br />

Pontifex Maximus sub ini—<br />

tium libera Reipublicae: qua;<br />

collectio jus civile Papirianum<br />

dicta est, etsi Papirius nihil de<br />

suo ibi adjecit, sed tantum leges<br />

regias sine ordine latas in<br />

unum composuit, ut Pomponius<br />

refert in /. 2. §. 2. de orig.<br />

jur. Quamvis autem in hoc 2. §„<br />

adjiciatur Papirio praeuomen Sextus<br />

, et in §. 36. ejusdem I, Pu~<br />

blius; tarnen probabiiius et fere<br />

certum est, fuisse Cajum, quia<br />

ita laudatur á diligentissimo<br />

Dionys. Halicar. Antiq. lib. 3.<br />

cap. yo. cujus auctoritas coegit<br />

Interpretes, ut varus modis intenderint<br />

textum Pomponii emendare.<br />

An vero Papirius coilegerit<br />

omnes leges regias, vef<br />

eas duntaxat quae de rebus sacris<br />

locutae erant non consta.t.<br />

Illud certum est, GraniumFlaccum<br />

commentariis illustrasse Papirianum<br />

jus in libro quem inscripsit<br />

de Indigitamenlis, id est,<br />

ritibus sacris, tempore Julii Caesaris.<br />

EPOCHA. SECUNDA.<br />

AB EXACTIS REGIBUS ANN. U. C. 244.<br />

USQUE AD AN. 305.<br />

17 -Exactis Regibus, duo<br />

Consules comitiiscenturìatis creati<br />

sunt, eadem potestate ac auctoritate,<br />

qua Reges potiebantur,<br />

ut vere regia potestas penes<br />

Consules esset ; et libertas<br />

quam populus affectabat in eo<br />

sita, quod annuum imperium consulare<br />

factum est, non quod diminutum<br />

quidquam sit ex regia<br />

potestate , Liv. lib. 1. cap.<br />

ult. et lib. 2. Consules appellavit,<br />

ut scirent se debere civibus<br />

suis consulere.<br />

18 Qualis fuerit ea tempestate<br />

juris Romani facies, me-<br />

morat Pomponius in d.i. 2. %. 3,<br />

de orig. jur. his verbis: Exactis<br />

deinde Regibus lege Tribunicia,<br />

omnes leges hie (regiae)<br />

exoleverunt , iterumque cccpit<br />

populus Romanus incerto magli<br />

jura et consuetudine ali-'<br />

quam per I at am legem, idque<br />

prope viginti annis passus est.<br />

Noluit autem per ea significare,<br />

populum nullo omnino jure certo<br />

usum fuisse, sed nullo scripto<br />

aut stabilito expressa sanctione,ut<br />

de initio urbis diximus<br />

«. 3. Quamvis enim plurcs<br />

leges regias seivavit, ut de eis

quas de contractibus tulit Hosiilius,<br />

aliisque, tradùnt Scriptores,<br />

eas non ut leges, sed ut<br />

mores receptos, suscepit.<br />

19 A quo fuerit lata lex<br />

Tribunicïa hic memorata, non<br />

satis constat. Forte ab aliquo<br />

tribuno celerum, qui jam ab<br />

ipso Romulo creati fuerant, nomen<br />

sortita, quia nondum nati<br />

Tribuni plebis. Verisimile est<br />

earn fuisse legem illam curiatam,<br />

cujus meminit Tacit. Annal. XL<br />

22. dicens : Quœstores eliamtum<br />

Regìbus ìmperantìbus ìnstìtuti<br />

sur.t : quod lex curiata osiendit<br />

à L. Bruto repetiia. Mansitque<br />

Consulibus potestas deligendi.<br />

Quia nulla alia apparet<br />

lata aut reperita eo tempore quo<br />

Reges urbe pulsi. Et cum constet<br />

earn de re inalimi momenti,<br />

potestate deligendi Quaestores<br />

fuisse iocutam, non est absonum<br />

conjicere eircumscripsisse,<br />

et designasse Regum potestatem,<br />

eamque Consulibus fuisse<br />

aecommodatam , curante Junio<br />

Bruto, expulsionis auctore.<br />

20 In eo autem quod addit<br />

Pomponius, populum scilicet<br />

fuisse passum viginti annis<br />

jus incertum, mendum notant<br />

Interprètes, propterea quod duravit<br />

hic status usque ad leges XII.<br />

Tab.id est, sexaginta annis, seu<br />

prope. Probabilem erroris causam<br />

assignat Ainkerhoek Priedermis,<br />

ad leg. 2. de orig. jur.<br />

21 Hojus temporis initio nullus<br />

obstitit Consulum potestati,<br />

omnisque jurisdictio erat penes<br />

cos quousque annos 260. saeva<br />

«t effrxnata ïauiciorum et fce«<br />

AB EXACTIS REGIBUS, ClET.<br />

neratorum crudelitas et avaritia,<br />

piebem ad seditionem et in tnontem<br />

sacrum secessionem adegit,<br />

unde aiiter adduci non potuit,<br />

quam conventione inter earn et<br />

Patricios inita:(7> plebi sui Magistratus<br />

essent sacrosancti, quibus<br />

auxiliatio adversus Consu—<br />

les esset ; neve cui Patrum capere<br />

eum Magi stratum liceret.<br />

Atque ita Tribuni plebis creati<br />

duo, C. Licinius, et L. Albinus,<br />

qui tres collegas sibi creaverùnt,<br />

et in his Sicinium sedi—<br />

tionis auctorem, Liv. lib. 2. cap.<br />

33. Quorum numerus, nova contentione<br />

exorta usque ad io. ere*<br />

vity idem Liv. lib. 3. cap. 30.<br />

22 Hoc auxilio freta, audaciorque<br />

plebs facta, ad everted—<br />

dam aristocraciam, quatti Sena**<br />

tus affectabat , tota incubuir.<br />

Hinc Tribuni , piebem à csetero<br />

populo segregantes ^ frequentes<br />

ad piebem rogationes tulerunt,<br />

quas plebs divisa per tribus in<br />

comitiis, quas ideirco tributa<br />

sunt dicta, facile ratas habebat:<br />

atque inde orta plebiscita, de<br />

quibus Justinian, in Instit, §. 4.<br />

de jur. nat. gent, et civ. Quia<br />

vero neque Senatus approbabat<br />

plebiscita; neque plebs rata habebat<br />

senatusconsulta, ad summum<br />

confusio deducta, neutra<br />

parte alteri concedente leges ferendi<br />

potestatem ; .et.vix eo tern*<br />

pore lex ulla à toto populo cojnitiis<br />

centuriatts lata praster Ateriam<br />

Tarpejam anno 300 quae<br />

omni Magistratui concessit suae<br />

potestatis Ìxs2£ reos multare.<br />

23 .Haec tristissima Reipublif<br />

c* facies, quas ultimai» ei mi-

8 EPOCHA -il.<br />

oabatur ruinam, utmmquecoegit<br />

Ordinem , Senatum, et plebem,<br />

ut de illius quxrenda salute cogitarent<br />

sedulo. Et quia an. 293.<br />

Terentius Arsa ferox Tribunus<br />

plebis, et Consulibus infestissimus,<br />

his absentibus promulgaverat<br />

legem Terentìllam ab eo<br />

dictam: Ut quinque viri crearentur<br />

legibus de imperio consiliari<br />

scribendis : quo populus<br />

in se jus deaerit, eo Consulem<br />

usurum: cui Senatus, duce Quinto<br />

Fabio disertissimo urbis Prjefecto,<br />

ita restitit, ut usque ad<br />

adventum Consulum dìfFtrretur,<br />

imo et tolleretur, Liv. lib. 3.<br />

cap. 9. necesse fuit, ut huic maxtmo<br />

medendo malo, Patres et<br />

plebs jequo animo convenirent<br />

de condendis legibus asquanda;<br />

libertatis. Conventum igitur est<br />

de legibus , et tantum de latore<br />

mansit disceptatio: qua; sopita<br />

est facto anno 300. senatusconsulto,<br />

quod t lebiscito confirmatum<br />

est, ut Legati mitterentur<br />

Athenas, qui inclytas Solonis<br />

leges describerent, aliarumque<br />

Graecia; civitatum instituta,<br />

mores, juraque noscerent, Dionys.<br />

Hal. Antiq. lib. 10. cap. jr.<br />

Liv. lib. 3. cap. 31.<br />

24 Atqueeodem anno in Grajciam<br />

missi sunt Legati, non decern,<br />

ut legitur apud Pompon,<br />

in famosa /. 2. §. 4. de origin,<br />

jur. quern nonnulli leviter emendant<br />

ut sustineant, Binkersho.<br />

in Prcetermis. ad d. I. 2. §. 4.<br />

sed tres, Spur, seu Publius Possthumius<br />

Albus , Aulus Manilas<br />

, et P. Sulpicius Camerinus:<br />

quibus reversis cum ma­<br />

gna legum, mommque farragine,<br />

creati sunt Decemviri legibus<br />

ferendis; eisque datum summum<br />

imperium sine provocatione ; et.<br />

ne quis eo anno (302) alius<br />

Magistrate esset, ut mutata fuerit<br />

forma civitatis ab Consulibus<br />

ad Decemviros, quemadmodum<br />

ab Regibus ante ad Consules venerat,<br />

Liv. lib. 3. d. cap. 31. et<br />

cap. 33.<br />

25 Utentes Decemviri interprete<br />

Hermodoro probo viro et<br />

prudente, Epheso patria sua,<br />

sine ullo crimine exule, operata<br />

condenJis iegibus dederunt, ingentique<br />

hominum expectations<br />

decern proposuerunt tabulas totidem<br />

continentes leges, et popu*<br />

lum advocaverunt ad coneionem<br />

modestissimam atque pulchertimam,<br />

quam tradit Liv. lib. 3.<br />

cap. 34. ut leges aequiores, probatioresque<br />

universo populo evaderent.<br />

Et cum ad rumores hominum<br />

de unoquoque legum capite<br />

edito ^ satis correctae viderentur,<br />

ut Decemviri optabant,<br />

centuriatis comitiisX. Tab.<br />

leges periata; sunt anno 303.<br />

26 Vulgatur deinde rumor,<br />

duas deesse tabulas, quibus adjectis,<br />

absolvi posset velut cor"<br />

pus omnis Romani juris. Atque<br />

ea exspectatio, cum dies comitiorum<br />

appropinquaret, desi.derium<br />

Decemviros iterum creandi<br />

fecit: qui sequente anno 304.<br />

duas, qua; desiderabantur, tabulas<br />

adjecerunt, qua; postea<br />

anno 30?. probata; et periata?<br />

fuerunt: atque ita completa; XII.<br />

Tabula; ; et inde ortum famosis»<br />

siinum noraen legum seu legit

AB EX ACTIS REGIBUS, CiET. 9<br />

XII. Tab. utroque enim numeto<br />

in eis laudandis utimur; appelianturque<br />

à Liv. lib. 3. cap.<br />

34. fans universi publici privatisas<br />

juris ; ac de eis dicere<br />

non dubitava Cicero lib. 1. de<br />

orat. cap. 44. omnibus omnium<br />

Philosophorum bibliothecis anteponendas,<br />

et lib. 2. de legib.<br />

cap. 23. quod ejus tempore, qui<br />

vellent dare operarti juris prudentix,<br />

ipsa verba, tanquam carmen<br />

necessarium discere cogerentur.<br />

27 HÄ celeberrima; leges<br />

tempore D. Cypriani extabant<br />

adhuc, imo et siculo 6. xrx<br />

vulgaris, ut ex Caji Jurisc. comment<br />

ariis patet , unde plures<br />

Pandectarum leges desumptse.<br />

Sed periere per Barbarorum in<br />

Italia m irruptionem, fragmentis<br />

duntaxat earum remanentibus:<br />

quae plures viri insignes colligere<br />

curarunt, inter quos eminet<br />

Jac. Gothofr. qui nedum ea collegi!,<br />

sed et magno delectu in<br />

ordinem redegit in Fontibus<br />

quatuor juris civilis, Ea exscripsit<br />

in sua juris hist aria C.<br />

Martin, atque etiam Bach, qui<br />

ultetius paraphrasim adjecir,<br />

propterea quod leges scripts<br />

fuere verbis nunc valde obscuris<br />

, utpote antiquissimis. Quare<br />

, et quia qua; ad jus Justinianeum<br />

faciunt, sparsa in Pandectis<br />

suis locis habemus, necessarium<br />

non putamus Illa htc<br />

transcribere.<br />

28 Dum hsec agebantur,Decertvviti<br />

in ambidonem et tyran-<br />

Tom. I. 6<br />

nidem alienati, eorumque coryphaeus<br />

Appius Claudius turpissima<br />

et scelestissima in castam<br />

Virginiam libidine fcedatus, ita<br />

universum populum commoverunt,<br />

ut factum fuerit senatusconsultum<br />

: Ut Decemviri se primo<br />

quoque tempore magistrata<br />

abdicarent : Q. Furius Ponti/ex<br />

maximus Tribunes plèbis crearetz<br />

et ne cui fraudi esset se ce s no<br />

jnilitum plebisque ; secesserant<br />

enim in Av?titinum tyrannidis<br />

declinando causa ; et postea omnibus<br />

Romam reversis, decern<br />

plebis Tribuni, et duo Coasules<br />

populares 1,. Valerius, et M. Horatius<br />

creati sunt: qui cum velut<br />

in controverso jure esset, tenerenturne<br />

Patres plebiseitis, legem<br />

centuriatis comitiis tulere : Ut<br />

quod tributim plebs jussisset',<br />

populum teneret : -jua lege tei—<br />

buniciis rogationibus telurr: acerrimum<br />

datum est. Sed et restituta<br />

lege de provocatione, aliarti<br />

novam sanxerunt: Ne quis ullum<br />

Magi stratum sine provocatione<br />

crearet: qua; duas leges appellari<br />

solent à Omsulious qui eas tulerunt,<br />

Valeria, Horatia; et saipissime,<br />

quasi una duntaxat lex<br />

fuerit ; sub nomine lex. Hiratia,<br />

utraque significatur. Ita restiiuta<br />

Consulum et Tribunorum potestà<br />

te , et Decemviris magistrati!<br />

abdicatis, Appius Claudius in carcerem<br />

conjectus mortem sibi consci<br />

vit, canerique meritas pcenas<br />

subierunt, lav. lib. 3. à cap. 3J.<br />

usque ad 60.

EPOCHA<br />

DE STATU JUR. ROM.<br />

USQUE A:<br />

29 (^)uamvis leges XII.<br />

Tab. tanta cura et diligentia fuerim<br />

statutae, tamumque eas laü j -<br />

daverint Cicero aliique plurimi<br />

prestantissimi viri, ut non liceat<br />

de earum excelJemia dubitare,<br />

sperandumque erat, ut pacem<br />

et quietem Reipublicx in<br />

xternum afferrent; tarnen, et quia<br />

iiimis erant breves, et quia dominandi<br />

cupido et Patres et plebern<br />

ceperat, satis non fuerunt,<br />

ut Rémpublicam facerent tranquillam.<br />

30 Videntes enim Patres, legem<br />

Horatiam, quam modo meminimus<br />

n. 28. eos plebi subjecisse,<br />

suamque labefactasse potestatem,<br />

hoc jugum curarunt<br />

excutere, dicendo se populi vocabulo<br />

non comprehendi : hacque<br />

dueti ratione plebiscitis non<br />

prasbebant obsequium, pluresque<br />

inter utrumque ordiriem exona;<br />

contentiones de communicandis<br />

honoribus, sacerdotiis, agris publicis,<br />

et jure connübii. Et quia<br />

anno 416. J. iEmilius Consul<br />

alienatus à Senatu, sediriosis tri'bunatibus<br />

similem consulaturh<br />

gerens, non destitit quoad fui't<br />

Consul, eviminari apud populum<br />

Patres, collega Q. Publio<br />

haudquaquam adversante, quia<br />

et ijpse de plebe erat ; occasio-<br />

TERTIA.<br />

AB AN. U. C. 305.<br />

AN. 727.<br />

nem sssviendi in Patres sibi ob!atam<br />

libenter ampîexus est. Nam<br />

cum necesse esset Dictatorem adversus<br />

rebellantes Latinos creari<br />

; .ZEmilius , cujus tum fasces<br />

erant, collegam Dictatorem dixit.<br />

Quae dictatura popuiaris, et famosa<br />

orationibus in Patres criminosis<br />

fuit; itaque in ea très leges<br />

secundissimas plebi, ad versas nobilitati<br />

tulit, quarum fuit una:<br />

Ut plébiscita omnes Quìrites tenerent.<br />

Quae l'ex accuratius repetita<br />

anno 46;. earn ferente Q.<br />

Hortensio Dictatore , à quo lex<br />

Hortensia appellata est , GeL<br />

Noct. Attic, lib. 15. cap. 27. Justinian,<br />

in §. 4. Inst, de jur. nat.<br />

gent, et civ. Atque ex eo tempore,<br />

ut ibi ait Justin, plébiscita non<br />

minus valere cceperunt quam leges,<br />

adeo ut et nomen legu'm acceperint,<br />

ut constat de legibus<br />

Aquilia, Falcidia, aliisque plurimis.<br />

Erat autem Dictator Ma-gistratus<br />

extraordinarius summa po^<br />

testate prasditus; paris enim et<br />

belli, et omnium fere rerum afbitrium<br />

pênes îpsum erat. Solum<br />

urgente gravissima necessitate<br />

creabatür, et ad sex duntaxat<br />

menses. -<br />

31 Ut Patricii résistèrent îmmodiese<br />

plebis potestati, curabant<br />

alia via earn sibi devinctam habere

DE STATU JUR. ROM. AB AN. Ci&T. n<br />

ope îegis actionum et actuum le- librum evulgavit an. 449. eum<br />

gîtîmorum,atque dierumfastorum tradens populo, cui adeo gratum<br />

et nefastorum. Ulne nihil aliud fuit id munus, ut ipse Flavius<br />

étant, quam : Formula quœiatn Tribunus plebis fìeret, et Sena*<br />

solemnes quibus cives Romani in tor, et iEdilis Curulis; iiberque<br />

jure apud Magistratum experte- appellatus fuetit jus civile Fiabantur:<br />

ex lege XII. Tab. com- vianum^ eadem ratione qua jus<br />

positae, /. 2. §. 6. de orig. jur. Papirianum appellatum dixîmus<br />

quinetipsiactusita gesti,etiam le- sup. n. 16. ut id refert Pompon<br />

gis actiones appellabantur, quam- /. 2. §. 7. de orig. jur. Cicero pro<br />

vis non ad contentiosam, sed ad Mureen. cap. 11.et ad Attic, lil.6.<br />

voluntariam jurisdictionem per- epist. 1. Liy. lib. 9. cap. 46, Et<br />

tinerent, ut adoptio, emancipano, cum dolentes Patres de hac jactu-<br />

Actus vero legitimi dicebantur: ra, voluerint suam conservare<br />

Quicumque certis ritibus et solem- auctoritatem inventis novis obnitatibus<br />

peragebantur, sive apud scuris formulis, quia plura de-<br />

Magistratum, sive inter privatos erant agendi genera, quas non<br />

duntaxat, ut haereditatis aditio, Utteris, sed notis signab^nt, ut<br />

quam cretionem dicebant , ac- eas populus non caperet; Sex.<br />

ceptilatio, etc. Unde apparet no- iElius Catus Celebris Jurisconmen<br />

legis actio, convenire quo- sultus eas populo enunciavit<br />

que aliquibus actibus legitimis, an. 552. edito libro, qui Jus<br />

illis scilicet, qui coram Magis- JElianum appellatum est, d. I. 2.<br />

tratibus exercebantur. §. 7. de orig. jur. Cic. ubi sup.<br />

32 Cum enim horum noti- 33 Sed et aliud supererat<br />

tia plebi prorsus ignota esset, Patribus dominandi praesidium,<br />

reposita in penetralibus Pontifì- cui oçcasionem praebuit summa<br />

cum, qui ex Patriciorum ordi- L. XII. Tab. brevitas et elene<br />

desumebantur, et quotidie gamia. Cum enim plurima nenecessaria<br />

ad agendum, cogeba- gotia occurrerent, quae ex ea-r<br />

tut piebs frequentissime illos a- rum verbis decidi nequirent, nedire,<br />

ut suis rebus intéressent, cessarium omnino fuit earumderri<br />

ea quae opus erant suppeditan- interpretatione et fori disputatiotes.<br />

Sed cum Appius Claudius ne jura uova servare, quae qua-<br />

Caecus (de hoc plura memora- si- ex mente ipsacum legum probilia<br />

narrât Pomp, in /. 2. §. 36. ficiscentia frequentibus sufficede<br />

orig. jur. aitque appellatum rent negotiis, ad quae verba non<br />

esse Centumanum , et fuisse e- pertingebant: dequoluculentum<br />

jusdem generis ac ilium Decern- habemus exemplum in légitima<br />

virum famosum , de quo. sup. patronorum tutela. Hanc autetn<br />

n. 28. locutisumus) proposuisset, interpretandiet disputandi scienet<br />

ad formatti redegisset has ac- jjam soli habebant Patricii, quantiones<br />

: Gnxus Flavius ejus seri- doquidem ipsi soli in hujus arba<br />

, libertini films, suweptum gumenti cognjtione versati; eo-<br />

B 2

umque responsa usu diuturno<br />

probata, partem juris civilis constituerunt,<br />

de quibus in §. 8.<br />

lntt. de jur. nat. gent. et civ.<br />

sermo est ; sicuti ea quae post<br />

magnas disputationesobdnuerant,<br />

ceu patet ex /. 68. de usuf. et<br />

§. 2. Inst, de societ, hocque jus<br />

quod sine scripto venit compositum<br />

à Prudentibus, communi<br />

nomine appeltari jus civile, ait<br />

Pomp, in /. 2. §. 5. de or ig. jur.<br />

et recensetur à Justiniano in §. 3.<br />

Inst, de jur. nat. gent. et civ.<br />

inter species juris scripri, quia<br />

ex interpretatione /. XII. Tab.<br />

descenJit. Casterum istam Patriciorum<br />

possessionem turbavit<br />

circa an. 500. Tiberius Oicuncanius<br />

primus è plebe Pontifex<br />

maximus, qui scientiam juris publice<br />

profited ccepit, cum catteri<br />

ante eum in latenti jus civile<br />

retiñere cogitabant , solumque<br />

consultoribus poiius, quam discere<br />

volentibus se prasstabant, Epitom.<br />

lib. Liv. lS. Pomp. d. i. 2.<br />

§. 35. de or ig. jur.<br />

34 Dedimus hucusque tironibus<br />

qualemqualem de legibus,<br />

plebiscitis, et responsis Prudentum<br />

notionem; percurramus nunc<br />

brevi calamo alias duas juris<br />

scripti species , senatusconsulta,<br />

et Magistratuum edicta , rejecta<br />

in sequens caput altera qua; superest,<br />

constilutiones Principum<br />

appellata, ut sex quas Jusünian¡.is<br />

memorat in Inst. §. 3. de jur.<br />

nat. gent. et civ. absolvamus. Senatusconsultum<br />

est: Quod Senatus<br />

jubet at que constituit, §. j.<br />

eod. Utrum vero Senatusjus condere<br />

potuerit à Tiberii ímpera-<br />

EP OCHA III.<br />

toris temporibus duntaxat, ut<br />

visum Hetnec. Car. Mart, et a~<br />

li i s, an veto etiam libera Republica<br />

, ut vtilt Aug. Bach, non<br />

definimus. Suffkiat hie animadvertere,<br />

quad postea suo loco<br />

memorabimus, plurima scilicet<br />

celeberrima jura senatusconsultis<br />

fuisse constituía, Senatu universum<br />

populum repraisentante, vel<br />

id ei permitiente Principe.<br />

3J Licet ex iis quae hactenus<br />

diximus clare appareat, nullum<br />

Magistratum potuisse jura<br />

condere, ea potestate populo,<br />

aut plebi tantum in comitiis agentibus<br />

concessa: quia tamea<br />

videmus saspe, juris prxtorii seu<br />

honorarii et in Pandectis , et<br />

apud veteres mentionem fieri;<br />

iliud breviter excutere et examinare<br />

hie oportebit, ubi de<br />

potestate legislatoria agi mus. Et<br />

quidem , ut modo monuimus,<br />

Justinianus Imp. inter species<br />

juris scripti recenset in d. §. 3.<br />

Inst. Magistratuum edicta ; aitque<br />

in §. 7. eod. illos qui honores<br />

gerunt, id est, Magistratus<br />

eis auctoritatem dedisse. Magistratus<br />

qui hujusmodi proposuerunt<br />

edicta, plures fuerunt, quorum<br />

nominatissimi Praetores, ac<br />

iEdiles Curules.<br />

36 Dupliciter insignis fuit annus<br />

387. et quia conventum est,<br />

ut alter è Consulibus sumeretur<br />

de plebe . quae L. Sextio consulatum<br />

de.iit : et ut ex Patriáis<br />

Praetor unus , duoque iEdiles<br />

Curules crearentur. Fuerunt<br />

itaque crea'i primus Praetor Sp.<br />

Fu ri us, et primi iEdiles Cu-<br />

Quintius Capitolinus, et P. Coi-

DE STATU JUR. ROM. AB AN. CXLT. 13<br />

nelius Scipio, Li v. l.j. in princ. jus civile non pertinuisse , seu<br />

Institutus fuit Prastor juri dicun- jus nunquam constituisse. Condo<br />

in urbe , atque idcirco Ur- stituerunt vero ordinaria, non<br />

banus appellatus; et post aliquot quidem in ipso initio, sed postannos,<br />

non sufficiente uno, a- quam populus, illorum aequitate<br />

lius creams ad jus peregrinis red- et militate inspecta , ea recepedendum<br />

, qui ideo Peregrinus rat, ut si res penitus perpendafuit<br />

dictus, I. 2. §. 27. et seq. de tur, populi actoritas ipsorum jucrig.jur.<br />

Et tandem, plurimis in stitiam secuta, eis vimlegis attuledin'onem<br />

Romanam redactis pro- rit; Praetor etenim non Legislavinciis,<br />

opus fuit et alios crea- tor , ,sed Magistratus erat.<br />

re qui rebu; provincialibus prae- 38 Rursus ordinaria vel trae;sent<br />

d. 1. i. §. 32. de orig. jur. latitia erant , vel nova. Ea di-<br />

Munus autem Prsetoris contine- cebantur tralatitia: Qux Prcetobatur<br />

famosis illis verbis DO, res ex sui decessoris edicto in<br />

DICO, ADDICO. Dabat enim suum transferebant, ut ex eojus<br />

plurimis honorum possessiones, dicerent. E converso appellabanpluresque<br />

etiam actiones et ex- tur nova : Quae quisque Prxtor<br />

ceptiones. Dicebat interdicendo, ex sua penu proponebat. Hujus<br />

ut patet ex lib. 43. Digestorum; juris introducendi causa, eadem<br />

indicendo ferias, et alias saepe. quam pro responsis Prudentum<br />

Addicebat denique facta in jure paulo ante memoravimus n. 33.<br />

cessione, mancipatione, aliisque, quia nempe leges XII. Tab. ut-<br />

Ut suis locis docetur in Institu- potè per breves , pluribus usu fretìonibus<br />

et Pandectis. iEdilium quentibus casibus non sufficievero<br />

praecipua fuit cura de an- bant; et insuper in quibusdam<br />

nona , ludis, viis, aliisque publi- negotiis nimis angusta» strictaeque<br />

cis urbis locis : de quibus rebus erant , naturali reclamante xquiedicta<br />

sua proponebant. tate, utpote in solis suis hasredi-<br />

37 Horum Magistratuum e- bus et agnatis admittendis ad<br />

dicta celeberrima et notissima in in'estatam dofuncti successtonem,<br />

jure sunt, recensita à Justinia- aliisque.Qua; respiciens Ulpianus<br />

no inter species juris scripti in optime definivit jus praeiorium<br />

Inst. §§. 3. et 7. de jur. nat.gent. in /. 7. §. 1. de just, et jur. diet<br />

civ. Sed cum ex eis alia fue- cens esse illud : Quod Pratores<br />

rint repentina, seu extraordina- introduxerunt , adjuvandi , vel<br />

ria, quae , prout res inciderat, supplendì, vel corrigendi juris<br />

proponebantur ; alia vero ordì- civilis gratia , propter utilitatem<br />

narìa , perpetua; jurisdictionis publican. Licet autem Praetoribus<br />

causa, id est, pro toto magi- fas non erat jus civile scriptum<br />

stratus anno proposita, ut pa- expresse tollere, /. 12. §. 4. de<br />

tet ex Ulpiano in /. 7. de jurisd. pubi, in rem act. illud saepe elurecte<br />

monet Bach. Hist, jurispr. debant inventis novis nomini-<br />

* e 't. 3. §. 3. extraordinaria ad bus, actionibus, exceptionibus,

14 EPOCHA HI.<br />

et fícrionibus, quae rem transformantes,<br />

alteram ei praebebant<br />

faciem , quae suis adinventionibus<br />

locum faciebant: sufficiat in<br />

exemplum adducere Publicianam<br />

in rem actionem; quae nomen à<br />

Publicio Praetore accepit, ut et<br />

alias plures à suis Auctoribus acceperunt.<br />

Celeberrimum edictum<br />

perpetuum ad quintara epocham<br />

spectat, in qua de eo loquemur.<br />

39 Quam descripsimus Reipublica:<br />

facies, tot tiuctuationibus<br />

ac perturbationibus inter Patricios,<br />

et Piebem agitata , usque<br />

ad sequentem epocham duravit.<br />

In ea plurims prodiere leges:<br />

quarum celebriores , dignioresque<br />

ut tirones notas habeant,<br />

trademus infra in elencho, earum<br />

seriem, notionemque exhibentes.<br />

EPOCHA QUARTA.<br />

AB EXTINCTA LIBERA REPÚBLICA , ANNO 727.,<br />

USQUE AD HADRIANUM, ANNO 97O.<br />

40 ltimis prioris epochs;<br />

annis, jam plurimum languebat<br />

Respublica, et praecipiti cursu ad<br />

ultimam vergebat ruinam, augentibus<br />

causam ex continuis discordiis<br />

natam , nonnullis eventibus,<br />

qui imperium ad unius dominationem<br />

ferebant, adeo ut tandem<br />

nullum aliud discordantis patriae<br />

remedium inventum, quam ut ab<br />

uno regeretur imperium, ceu ait<br />

Tacit. An. 1. cap. 9. Quae facta<br />

respicientes Scriptores , in designando<br />

hujus exordio dissentiunt.<br />

Ulud nonnulli affigunt anno<br />

706. quo Julius Caesar perpetuarci<br />

dictaturam, aliosque praecipuos<br />

magistratus recepit, atque<br />

eis, et maxime potentia militari<br />

munitus, summam in Sempublicam<br />

potestatem teauit. Sed<br />

quia haec duntaxat duravit usque<br />

ad Idus Martii an. 709. in<br />

quibus ipse vulneribus confossus<br />

in Senatu in curia Pompeja occubuit,<br />

eoque occiso, libertas<br />

aliquantulum restituta fuit : haec<br />

opinio non placet. Magis itaque<br />

nobis arrident caeterae, quae ad<br />

tria posteriora facta illud referunt:<br />

I. videlicet triumviratum, quem,<br />

oppressa totius Reipublicae libértate,<br />

Augustus iniit cum Antonio<br />

et Lepido an. 711. II. prae-<br />

Hum Actiacum , in quo ipse Augustus<br />

ita vicit Antonium, anno<br />

733. ut earn ad mortem adegerit<br />

an. seq. 724. solusque ex<br />

Triumviris reliquus , Lepidum<br />

enim exuerat, cunctos ita dulcedine<br />

otii pellexit, ut munia Sehatus,<br />

Magistratuum, legum ira<br />

se traheret, nullo adversante, ut<br />

pulchre id refert Tacit. An. I.<br />

cap. 2. III. collationem nominis<br />

Augusti, et summi imperii, quarr»

AB EXTINCT A LIBERA REPÚBLICA, C2ET. ij<br />

à Senatu , csterisque civibus ob- et quod Senatus, et Magistrata?<br />

tinuit: à quo tempore perfecta<br />

Monarchia consntuta videtur anno<br />

727. Hanc ultimarci, quam<br />

praeferunt Aug. Bach, et Cat. Ant.<br />

Mart, et nos sequemur, utpote<br />

notiorem et splendidiorem.<br />

41 Licet autem Augustus ita<br />

in Monarcham evectus, neminem,<br />

quern posset timere, videbat;<br />

nulla enim publica arma, et ferocissimi<br />

in bello , vel proscriptione<br />

perierant, Tacit. An. I,<br />

cap. 2. tamen , quia vir erat prudentissimus,<br />

et ante oculos habebat<br />

recentem finem tragicum,<br />

quern Julio Caesari attulerat regia:<br />

potestatis aftectatiojura dedit<br />

quibus populus pace et Principe<br />

uteretur, Tacit. An. 111. cap. 28.<br />

ita se gerens, ut vulgus eura<br />

legnate non animadverteret, simulque<br />

paulatim princip3tui assuesceret.<br />

Priscam itaque libera;<br />

Reipublicae faciem consetvavit<br />

integram , servatis eisdem Magistratibus,<br />

cum suis nominibus,<br />

et potestatis insigniis. Quinimo<br />

et saspe titulos Consulis, Tribuni,<br />

Pontificis maximi, aliosque sibi<br />

admittebat, ut magis videretur<br />

popularise nomina Regis et Dictatoris<br />

tanquam populo infensa respuens<br />

, tantumque volens Princeps<br />

seu Imperator appellar!,<br />

propterea quod id non a?gre ferebant.<br />

Caeterum etsi eadem fue-<br />

rant Magistratuum vocabula, nihil<br />

usquam prisci et integri morís,<br />

ut ait Tacit. An. I. cap. 3.<br />

sed omnia pro libito suo sanciebat<br />

Uberrime, ut notat Dio. Cas.<br />

lib. 3. Permittebat itaque populo<br />

< omitía etiam ad ferendas leges,<br />

omnes suis fungerentur muneribus<br />

: at horum omnium auctoritas<br />

precaria erat: nam populus<br />

odi dulcedine, donis, et annona<br />

pellectus, omne suum imperium<br />

et potestatem ei contulit, /. i.de<br />

const. Princ. et ut ait Pomp, in<br />

1. 2. §. 11. de orig.jur. Constituto<br />

Principe datam est ei jus ut quod<br />

constituisset, ratum esset. Atque<br />

inde nata: constitutiones Principum,<br />

quas inter species juris<br />

scripti Justinianus enumerat in<br />

Inst. §. 3. de jur. nat. gent, et<br />

civ. de eisque ex professo agit<br />

in §. 6. eod.<br />

42 Eandem Tiberius Augusti<br />

successor, tenuit viam, sed<br />

quia subdolus versutusque erat,<br />

ea calliditate regnare ccepit, ut<br />

civilem admodum, ac paulo minus<br />

quam privatum ageret, adeo<br />

ut cuncta per Consules inciperet,<br />

tanquam vetere Republica<br />

; et ambiguus imperandi,<br />

ne edictum quidem proponeret,<br />

quo Patres in Curiam vocabat,<br />

nisi praeposito titulo Tribunicias<br />

potestatis, quam ab Augustoacceperat,<br />

Sneton. mTiber. cap.28.<br />

Tacit. An. I. cap. 7. atque ita<br />

sub iarvis paulatim Principem<br />

exercuit , praestititque , ut ait<br />

idem Sueton. ubi sup. cap. 33.<br />

Sed et alia astutia suum dominuum<br />

firmavit, è campo Martio<br />

ad Patres comitia tran lerens, ut<br />

magis i se penderent, qu ; n populus<br />

adeptum jus qua:stus esset,<br />

nisi inani rumore, Tac. An. I.<br />

cap. 15. Ex quo tempore vix lex<br />

ulla prisco more lata 5 et si que<br />

dicis causa : at è contrario pimi*-

lu EPOCKA IV.<br />

ma prodierunt senatusconsulta,<br />

et dubitatum non fuit Senatum<br />

jus facere posse, /. o. de legib.<br />

Senatum autem ita sibi obnoxium<br />

devinctumque habebat, ut nemo<br />

auderet in aliam ire sententiam,<br />

quam Principi piacere animadverteret<br />

: quod tanto erat<br />

periculosius , quanto suffragia<br />

non in tabellis ut in comitiis ferebantur,<br />

sed vel viva voce, vel<br />

discessione, ut non possent non<br />

esse nota Principi, qui praesens<br />

aderat. Quinimo plerumque orationes<br />

ipse Princeps in senatu<br />

habebat , quas senatusconsulta<br />

cas probantia sequeb^ntur, ut<br />

senatus auctoritas precaria esset<br />

et imaginaria : atque hinc<br />

Senatusconsulta appellantur saepe<br />

Orutiones Principis , illius<br />

scilicet , qui eas recitabat.<br />

4j Qui Tiberium secuti sunt<br />

Imperatores usque ad Hadrianum,<br />

eandem regiminis tenuere<br />

formam, plus minus indulgentes<br />

Senatui , prout eos sua inciinabat<br />

propensio. Et quamvis aliqui<br />

humanitate et aequitate fuerint<br />

ornati , ut Vespasianus et<br />

Titus, alii turpissimis fœdati moribus<br />

ut Caligula et Nero, alii<br />

denique inter utrosque medii;<br />

alii plures, alii pauciores, alii<br />

nullas constitutiones ediderunt:<br />

opportunum iron putamus singulorum<br />

mores excutere , ut faciunt<br />

plerique: quia haec morutn<br />

notifia ad juris hi^toriain , qualem<br />

describimus, parum facit.<br />

De eis singillat'un in elencho I.<br />

loquimur.<br />

EPOCH A QUINTA.<br />

AB HADRIANO USQUE AD CONSTANTINUM.<br />

44 JLncipimus hanc epocham<br />

ab Hadriano, nedum quia<br />

multa su irutn antecevsorum instituta<br />

emertdavit, plurimis editis<br />

constitutioni';us , qmrum maxima<br />

pars in P. et Col. raemorantur,cum<br />

antea essent rarissima;,<br />

et, ut utar verbis Tertulliano<br />

in Apuíng. cap. 4. : Totani<br />

Mam veterem ac squalentem<br />

silvam legum nobis princifalium<br />

rescriptorum et edictorum<br />

securibus rustabat, ccedebatque:<br />

Verum etiam , quia faciem jutis<br />

pretorii muuvit plunmum<br />

constituto Perpetuo Edicto, opera<br />

Salvii Julian! celeberrimi<br />

Jurisconsulti. Cum enim antea<br />

Praetores in anni sui initio edicta<br />

proponerent , nova , traiatiua,<br />

aut partim nova panimque tralatitia,<br />

pro suo libito; ipse rem<br />

perfecit edictum proponens docteaccuratequeelaboratumetexaminatum<br />

, à quo nulli Prstori<br />

recedere liceret unquam : quod<br />

anno 885. promulgati curavit,<br />

et plures dein leges illud servari<br />

jusserunt, /. 13. de testam.<br />

/. 2. C. ie coni, insert, alisque,

AB ADRIANO USQUE AD CONSTANTINUM. 17<br />

Ex eo itaque tempore jus praetorium<br />

quod quadantenus volubile<br />

erat pro arbitrio Praetorum, fixum<br />

certumque esse ccepit, ut<br />

jus civile. Mansit tamen Prastoribus<br />

jus edendi edicta extraordinaria<br />

, si res nova inciderei,<br />

guae jurisdictionem exigeret, et<br />

ad formam edicti perpetui componi<br />

non posset.<br />

45 Laudatum Salvium Julianum<br />

composuisse hoc edictum,<br />

jubente Hadriano, testantur ali—<br />

qui Scriptores , atque ipsemet<br />

Justinianus in /. 2. §. 18. et /.<br />

io. C. de Condic. indeb. maximis<br />

laudibus cum extollens. Putarunt<br />

sane alii jam antea nota<br />

fuisse edicta perpetua, ducti auctoritate<br />

Asconii Paediani in Cicer.<br />

pro Cornel, maj. reo, ubi<br />

ait Corneliurn Tribunum plebis<br />

legem tulisse, ut Prsetores ex<br />

suis edictis perpetuis jus dicerent.<br />

Sed quae sequuntur verba<br />

satis ostendunt mendose legi<br />

perpetuis pro perpetuo. Qua lex,<br />

inquit, Cornelia turn grattarti<br />

ambitiosis Pratoribus, qui varie<br />

jus dicere consueverant , sustulit.<br />

Constituit itaque lex Cornelia<br />

lata an. 687. ut statini<br />

Prcetores in principio ediccrent,<br />

quo jure essent usuri , et dein-'<br />

de nequáquam ah eo deflect?"<br />

rent, ut earn explicant Dio Cas.<br />

lib. 36. n. 23. ac proinde lucuta<br />

est de edictis quae ipsi Praetores<br />

componebant , solumque<br />

pro sui magistratus anno vires<br />

habebant. A Iii tradunt, jam ante<br />

legem Corneliam factum fuisse<br />

senatusconsultum anno 580.<br />

ut Prcetores ex suis edictis perpetuis<br />

jus dicerent, adducentes<br />

in probationem, quoddam fragmentum<br />

Actorum urbis R.om

i8 EPOCHA VI.<br />

aliique; quibus meruit; ut nomine<br />

Magnus decoraretur; et inter<br />

praecipuos Legislatures sibi<br />

vindicaret locum.<br />

47 H ; s justissimis, et saluberri.-nis<br />

legibus, verae religioni<br />

accommodatis , Reipublicae<br />

formam multum innovavit. Sed<br />

et imperii sedem Roma Byzantium<br />

transtulit ; quae urbs ex eo<br />

tempore appellata est nova Roma,<br />

et ab ipso Constantino Constantinopolis<br />

, quo nomine etiam<br />

nujic utimur. Sub ipso celebratum<br />

fuit an. aere vulgaris 325.<br />

( Hanc computationem in recensendis<br />

annis sèquemur in posterum<br />

) celeberrimum Concilium<br />

Nicaenum, generalium primum,<br />

om.tibus onhodoxis summopere<br />

venerabile; et jurisprudent quae<br />

in posterioribus praecedentis epochae<br />

temporibus jacebat , reviviscere<br />

cœpit. Famosissima schola<br />

juridica Berytensis, quae jam à<br />

saeculo 3. Celebris erat, multum<br />

hoc tempore inclaruit; et quamvis<br />

paulo post, an. 349. urbs pene<br />

tota horribili terrae motu subversa<br />

fuit; tamen iterum aedificata<br />

, ita schola refloruit usque<br />

ad annum Justiniani vigesimum<br />

octavum, quo civitas ultimarti<br />

passa fuit ruinam, ut mater legum<br />

diceretur, aliisque similibus<br />

laudibus celebraretur.<br />

- 48 Sed et duo constitutio-<br />

*um imperiilium Codices Constantini<br />

tempore prodiere, quorum<br />

prior Gregorianus , alter<br />

Hermegenianus dictus est. Prioris<br />

auctor adeo incertus , ut neque<br />

constet, appellatus fuerit<br />

Gregarius , an Gregorianus.<br />

Collegit in eo constitutiones ab<br />

Hadriano ad Constantinütn. Secundi<br />

auctorem fuisse quendam<br />

Hermogenianum Jurisconsultum,<br />

satis inter Scriptores convenit;<br />

quisnam vero is fuerit, non ita<br />

certum. Ejus scopus videtur fuisse,<br />

constitutiones ejusdem temporis<br />

in Gregoriano prcetermissas<br />

colligere , Diocletiani scilicet<br />

et Maximiani. Utriusque pauca<br />

supersunt fragmenta, quae<br />

exhibet Schulting. in Jurispr.<br />

vet. antejust. Licet autem hi<br />

Codices proprio studio , privataque<br />

Auctorum suorum facúltate<br />

compilati fuerint; magnani<br />

tamen eörum fuisse auctoritatem<br />

in foro, patet ex interpretatione.<br />

legis un. C. Theod. de respons.<br />

Prudent, aliisque locis.<br />

49 Certiora sunt quae de Codice<br />

Theodosiano scimus. Editus<br />

fuit anno 438. publica auctoritate<br />

Imperatoris Theodosii II,<br />

vulgo Junioris , qui octo viris<br />

scientia et prupentia spectabilibus,<br />

ilium conficere mandavit<br />

ea lege, ut in eum rédigèrent<br />

constitutiones à Constantino M.<br />

usque tunc emissas, non omnes<br />

quidem, sed eas duntaxat quas<br />

ilio tempore Reipublicae vel utiles<br />

, vel necessarias esse noscerent:<br />

nonnulla enim ipsius Constantini,<br />

Theodosi M. Arcadii<br />

et Honorii in eo desiderantur.<br />

Et postea ilium confirmavit speciali<br />

constitutione, nov. 1.Theod.<br />

Junior. Codicem hunc doctissimis<br />

commentariis illustratum à<br />

Jacob. Gothofr. edidit post ejus<br />

mortem Anton. Marvilius, qui<br />

ejusdem Theodosii constitutio-

A CONSTANTINO USQUE AD JUSTINIANÜM. 19<br />

nes Codicis promulgatione recensores,<br />

aliasque insequentium<br />

Imperatorutn , sua; editioni adjecit.<br />

Summa fuit hujus imperatoris<br />

in Jurisperitos benignitas.<br />

Ejus et Valentiniani III. cui<br />

Occidens in divisione imperii ob-<br />

tigerat auspiciis , plurimum floruerunt<br />

scholae juridical Constantinopolitana<br />

et Romana , /. un.<br />

C. de stud, liber, ur. Rom. De<br />

reliquis Imperatoribus usque ad<br />

Justinianum iterum repetimus<br />

quod diximus sup. n. 43.<br />

EPOCHA VII. ET ULTIMA.<br />

CONTINENS IMPERIUM JUSTINIANI.<br />

ço .Axcedimus ad ultimam<br />

juris civilis Romanorum, quo<br />

in Scholis utimur , epocham, imperium<br />

Justiniani. Hie Princeps<br />

Uprauda antea dictus, ab avúnculo<br />

suo Justino Imperatore ad supremas<br />

dignitates evectus est; et<br />

tandem in socium imperii Kalendis<br />

Aprilis an. 527. illoque quatuor<br />

mensibus post mortuo, solus<br />

regnare cœpit, annum agens<br />

45. Ejus Imperium , quod anuos<br />

38 duravit, omni aevo, armis et<br />

legibus celeberrimum. Vándalos<br />

et Gothos domuit, illis Africam,<br />

his Italiam eripiens. Fidei Catholieae<br />

et disciplina; Ecclesiastica;<br />

consuluit plurimum. Sed praecipua<br />

ejus gloria in jure civili in<br />

certum ordinem formamque redigendo,<br />

maxime enittiit. Cum<br />

enim animadverteret prudentissimus<br />

Imperator, nihil tan studiosum,<br />

seu expetendum in omnibus<br />

rebus inveniri, quam legum<br />

auetotitatem, quae et divinas et<br />

humanas res bene disponit, et<br />

omnem iniquitatem expeliit; simulque<br />

omnem léguai tramitem,<br />

qui ab urbis Roma; condita; temporibus<br />

descendebat, ita esse<br />

confussum, et in infinitum extensum,<br />

ut nullius humanae naturae<br />

capacitate concludi posset,<br />

sedulam, huic medendo malo,<br />

dedit opera m. Erecto itâque ad<br />

Dei Orunipotentis adjutorium<br />

animo, et omnem spem referens<br />

ad summa; providentiam<br />

Trinitatis, opus aggressus est,<br />

quod nemo alius neque sperare<br />

, neque optare ausus fuerat,<br />

omnem scilicet Romanam sanctionem<br />

colligere et emendare,<br />

et in unam reducere consonantiam,.ut<br />

nihil contrarium inveniretur,<br />

/. i. in pr. et §. 1. /. 2.<br />

C. de veter. jur. enucl<br />

51 Initium sumpsit à summis<br />

retro Principibus , eorum<br />

constitutiones emendans, et in<br />

unum Codicem congreg\ns, omni<br />

supervacua similituJine, atque<br />

discordia purgatas , ut universis<br />

hominibus promptum pra;berent<br />

praesidium , quin possent<br />

in judiciis recitari constitutiones<br />

ex anterioribus Codicibus. Hic<br />

C 2

20 EPOCHA VII. ET ULTIMA.<br />

Codex appellatus est Justinianeus<br />

, volente id ipso Justiniano<br />

, simulque jubente ut à die<br />

16. Kalendar. Maj. an. 529. observaretur<br />

, ut patet ex prcefat.<br />

de todem Codice confirmando.<br />

Sed quinque annis post ipse Imperator<br />

eum refudit et transformavit<br />

in alium, qui repetitx<br />

pralectionis dictus est, de quo<br />

infra.<br />

y 2 Absoluto et promulgato<br />

hoc Codice, properavit Justinianus<br />

ad summam et plenissimam<br />

juris emendationem pervenire<br />

, jubens anno $30. Triboniano<br />

sacri palata Quasstori, ut<br />

eligeret ad sociandum laborem<br />

quos probav

CONTINENS IMPERIUM JUSTINIANI. 21<br />

divèrsis legatorum generibus, qui<br />

interdum in Pandectis apparent,<br />

etiamsi Justinianus eos sublatos<br />

voluit, omnia exaequans legata<br />

in /. i. C. commun, de légat, et<br />

alii s.<br />

J4 Sed non propterea contemnendum<br />

, imo magnopere<br />

Iaudandum est opus istud sumtno<br />

quaesitum labore et vigilanza,<br />

pretiosissimis repletum doctrinis<br />

Jurisconsultorum , quibus,<br />

in iis quae ad jurisprudentiam<br />

spectant, aequales hactenus<br />

non sunt inventi. Norunt<br />

id eruditi omnes Digestum<br />

maximis extollentes laudibus. £Et<br />

quis , quaeso , in tanta librorum<br />

farragine unde decerptum et confectum<br />

est, eorum doctrinas novis<br />

constitutionibus accommodans,<br />

minus errare potuerit?<br />

Ipsemet Justinianus considerans<br />

immensum librorum numerum,<br />

quos evolvere opus fuit, sincere<br />

confessus est, in nullo peccare<br />

potius divinitatis, quam<br />

morralitatis esse , d. I. 2. §. 14.<br />

C. de veter. jur. enucl. Continet<br />

aurem ço. libros in septem.<br />

partes distributes: quarum I.<br />

quatuor libros habet. II. septem.<br />

III. octo. IV. totidem octo. V.<br />

novem. VI. octo. VU. reliquos<br />

sex.<br />

î $• Vulgo Digèsta in très partes<br />

dividunt. Primam, quam Digestum<br />

vetus appellant, à libro<br />

primo ad titulum tertium vicesimi<br />

quarti extendunt : secundam<br />

ab eodem titulo ad librum tricesimum<br />

nonum , Infortiatum dicunt<br />

: et tertiam demum Digestum<br />

novum nominant. Caeterum,<br />

ut recte notât Andreas Alciatus<br />

in proœmio 1. 1. dispunctìon. haec<br />

partitio commentitia est, nulla<br />

probabili ratione subnixa, ut proinde<br />

frustra se crucient, qui disputant,<br />

cur secundum Digesti volumen<br />

Infortiatum dicatur; quasi<br />

non barbara haec vox sit, ab indocto<br />

aliquo litteratore primum facta,<br />

quern deinde alii aeque indociles<br />

sunt secuti.Nec alia fuisse<br />

videtur hujus divisionis inducendae<br />

causa, quam cum quinquaginta<br />

librorum moles in ali—<br />

quod justum volumen facile consul<br />

non posset, in tria fuerit ob<br />

commoditatem intercisa.<br />

56 Quia vero inter Digesti<br />

confìciendi labores, observatum<br />

est, non posse facile ordinari<br />

et attemperari in pluribus casibus<br />

non praetermittendis, veterum<br />

Prudentum doctrinas , propterea<br />

quod plurimum inter se<br />

dissidebant ; placuit Justiniano<br />

has difficultates, quaestionesqùe<br />

separatimi amputare pn mulgatis<br />

50. decisionibus, quas postea in<br />

Codicce repetitee pr

22 EPOCHA VII. ET ULTIMA.<br />

lo, et Dorotheo mandavit, ut<br />

eas in quatuor divisas libros ordinarent,<br />

collectis in id et examinatis<br />

veterum libris, quos<br />

etiam Institutiones vocarunt, ut<br />

quod in eis utile, et juri prsesenti<br />

consentaneum inveniretur,<br />

capere studerent, /. 2. §. 11. C.<br />

de veter.jur. enucl. §§. 3. 4. 5.<br />

et 6. prooem. Inst. ubi et addit<br />

prascipue ex commentariis Caji,<br />

tam Institutionum , quam rerum<br />

quotidianarum, fuisse compositas.<br />

Quamvis autem confecto jam<br />

Digesto fuerint ordinata;, tamen<br />

prius quam illud confirmata; fuerunt,<br />

nimirum XI. Kalend. Decern.<br />

(21 Novembris) anni 533. Dìgestum<br />

vero XVII. Kalend. Januar.<br />

(16 Decembris) ejusd. anni<br />

533; ceu patet in §. ultim.<br />

procem.Inst. et utraque prcefat. de<br />

confirm. Digest, ad Senat. et<br />

omn. pop. et ad mag. Senat. in<br />

fince. Caeterum amba; hse juris<br />

partes eodem die robur et vim<br />

obligandi acceperunt ; III. Kalend.<br />

Januar. ( 30 Decembris)<br />

ejusd. an. 533. /. 2. §. 23. C. do<br />

veter. jur. enucl.<br />

58 Sed neque absolutis vique<br />

obligandi donatis Digesto<br />

et Institutionibus, quiévit cura<br />

Justiniani in legibus reformandis<br />

et ordinandis, animadvertens<br />

enim 50. decisiones, quas<br />

meminimus sup. n. 56. aliasque<br />

constitutiones recentiores Codice<br />

quem anno 529. promulgaverat,<br />

extra ejusdem Codicis corpus divagari,<br />

voluit eas in quantum<br />

necessarium esset emendari, et<br />

in alium Codicem colligi, quem<br />

Triboniano, Dorotheo, Menna;,<br />

Constantino et Joanni, ordinandum<br />

commisit; et sibi oblatum<br />

probavit, et ad Senatum<br />

destina vie XVI. Kalend. Decemb.<br />

( 16. Novemb. ) an. 5:34 ut per<br />

omne tempus obtineret, sublato<br />

priore Justinianeo, ex die<br />

IV. Kalend. Januar. (29. Decemb.<br />

) an. ejusd. Et quia reperita<br />

praelectione probatus est,<br />

appellatur Codex repetitee preelections<br />

, ut omnia patent ex<br />

constitutione seu prcefatione C<br />

de emend. Cod. Constat autem<br />

Codex iste 12. libris divisis iti<br />

titulos subdivisos in leges.<br />

59 His tribus juris partibus<br />

perfectis , quia natura quotidie<br />

novas deproperat edere formas,<br />

prcefat. de confirm. Dig. ad Sen.<br />

et omn. pop. §. 18. ipse Imperator<br />

postmodum varus temporibus<br />

novas constitutiones promulgavi<br />

t, quas Novellar um nomine significandas<br />

praedixit in prxf. C.<br />

de emend. Cod. §. 4. quasi novas<br />

leges sint jus novissimum continentes.<br />

60 Quotamen tempore omnes<br />

ha; Novella; numero 168. in unura<br />

volumen collects; sint, parum<br />

constat. Sane Justinianus<br />

ipse quasdam in eum finetn collegisse<br />

videtur , Novel. 66. cap.<br />

i. §. 2. quo vero pervenerit prorsus<br />

incertum.<br />

61 Integrum hoc Novellarum<br />

volumen in novem collationes,<br />

hasque in titulos vulgo dividunt,<br />

appellantur authenticas, uti et<br />

volumen ipsum authenticum, ad<br />

differentiam cujusdam Novellarum<br />

epitomes à Juliano Antecessore<br />

Constantir.opolitano facta;.

CONTINENS IMPERIUM JUSTINIANI.<br />

62 Diversjeab his collationibusauthentins<br />

sunt authenticas il<br />

lje , qiue legibus Codicis su'-jactae<br />

cernuutur, ut constct quid per<br />

Novellasmutatum velabrogatum<br />

sit. Hje nam^ue nihil aliud sunt,<br />

quam breves sente.itiue ex collationibus<br />

authenticis,unde nornen<br />

sumpserunt, decerptae, prvata<br />

quidem auctoritaie. Unde duntaxat<br />

fid em merentur qua'enus<br />

cum ¡\ovellis, e quibus dcsumptae<br />

sunt, concordant. Quisautem<br />

eas excerpserit, legibusque<br />

Codicis subjecerit, non constat.<br />

Voluere sane plerique Irnerium<br />

.seu Wernerum, qui saeculo 13.<br />

vixit, et jura primus Bononije<br />

docuit,earum fuisse auctorem,<br />

vel saltern illas legibus Codicis<br />

subjecisse. Sed hos falli manifetum<br />

est ex to quod authent. Presbyteros<br />

C. de Episc. et Cleric, a<br />

Gregorio 1. Pontifiee, qui vixit<br />

sub finem saeculi 6. et authent.<br />

Idem praedium C. de sacros. Ec~<br />

ties, a Bucliardo, qui saeculo 1 1.<br />

scripsit, sunt allegatae, Westemberg.<br />

in prolegom. de compos, et<br />

part. jar. Justin, n. Jl. qui n.<br />

seq. recte notat quasdam etiam<br />

authenticas Friderici I. et II.<br />

Impp. eodem modo Codicis legibus<br />

subjici, ut auth. Casa de sacrosanct,<br />

Eccl. auth. Item nulla<br />

de Episc.et Cleric, aiiaeque , quas<br />

laudato quae omnes lmperatoris<br />

nomen inscriptum habent, ne<br />

cum csteris ex Novellis Justi-<br />

S3<br />

niani decerptis confundantur.<br />

Binkershoek in diatri, de Auetor.<br />

auth. quasdam authenticas irnerio<br />

tribuit, alias alteris, late de<br />

hoc argumento loquens.<br />

63. Harum juris partium auctoritas<br />

eadem est ab eodem Justiniano<br />

Imperatore ipsis concessa.<br />

Quire si aliqua occurrat<br />

contrarietas, servanda est regula<br />

tradita /. uh. de const. Princip.<br />

priores nimirum constitutiones<br />

posterioribus cedere. Cedent igitur<br />

lnstitutiones et Pandectae Codici<br />

, et hie Novellis.<br />

64 Habemus hucusque juris<br />

Rf.manorum historiam breviter<br />

descriptam ab urbe condita ad<br />

exitum Justiniani, corporis juris<br />

, quo in Schölts utimur, auctoris<br />

celeberrimi. Sed quia ad<br />

majorem tironum , quibus scribimus,<br />

illustrationem commoditatemque<br />

opportunum putamus<br />

annectere hic separatim elenchos<br />

seu series Imperatorum ab Augusto<br />

ad Justinianum, ac praecipuorum<br />

Jurisconsultorum , legum<br />

et senatusconsultorum, quorum<br />

crebra injure mentio, brevi<br />

eorum uotione omatos, ad eos<br />

tradendos progredimur incipientes<br />

ab Imperatoribus, exhibentesque<br />

annos assumptions eorum<br />

ad imperium, secundum aeram<br />

vulgarem, cujus initium cum<br />

anno 753. urbis condita concurrit,<br />

ut monuimus sup. n. 1.

24<br />

PRIMUS ELENCHUS<br />

ROMANORUM IMPERATORUM AB AUGUSTO<br />

AD JUSTINIANUM USQUE.<br />

I. gustus, ante Octavianus,<br />

plenam Monarchiam adeptus,<br />

ut diximus n. 40. anno<br />

ab urbe condita 727. ante<br />

asram vulgarem 26.<br />

II. Tiberius, an. post hanc<br />

asram 14. Transtulit comitia è<br />

campo Martio in Senatum primo<br />

sui imperii anno: Ix eoque<br />

tempore rarissima: leges prisco<br />

more rogabantur. Vir fuit subdolus<br />

et callidissimus.<br />

III. C. Caligula, anno 37.<br />

Monstrum immane , generis humani<br />

dedecus, Jurisconsultorum<br />

inimicissimus. Nulla ejus mentio<br />

in universo jure.<br />

IV. Claudius, an. 41. Quaedam<br />

in favorem fideicommissorum<br />

constituit ; et ut pupillis extra<br />

ordinem tutores à Consulibus<br />

darentur. Plura sub eo senatusconsulta.<br />

V. Nero, an. 54. Cujus barbaram<br />

immanitatem superfluum<br />

est memorare. Sub eo mota est<br />

prima persecutio adversus Christianos,<br />

an. 64.<br />

VI. Galba-VlI. Otho-VIII.<br />

Vitellius. Horum imperia brevissima,<br />

et turbulentissima. Durarunt<br />

ab anno 68. ad finem an. 69.<br />

IX. Vespasianus, an. ipso<br />

69. Sub eo plura prodiere sena-<br />

Jusconsulta, quia antiquum cio-<br />

rem referendi ad Senatum graviora<br />

negotia servavit accuratissime.<br />

Ab ejus exercitu per filium<br />

suum Titum ducto, capta<br />

et excisa fuit Hierosolyma an.<br />

70. post longam et famosissimam<br />

obsidionem.<br />

X. Titus, an. 79. qui vix<br />

unquam sine laude nominatur,<br />

appellatusque fuit Amor et delirio<br />

humani generis. Immatura<br />

morte sublatus est, annum agens<br />

quadragesimum.<br />

XI. Domitianus , Titi frater,<br />

an. 81. Primis sui imperii annis<br />

justum et diligentem in regnando<br />

se prasbuit, sed postea in crudelitatem<br />

delapsus, similis Caligulas<br />

et Neroni. Secundam in<br />

Christianos persecutionein movit<br />

anno 94.<br />

De his omnibus accuratissime<br />

scripsit Suetonius, atque etiarn<br />

de Julio Cassare, quern nos ir»<br />

elencho non collocamus, per ea<br />

qua: diximus n. 40.<br />

XII. Nerva, an. 96. Princeps<br />

bonus et mansuetus. Quamvis<br />

ejusimperium brevissimum.qujedam<br />

tamen preclara gessit, atque<br />

inter ea , ut pueri et puella;<br />

egeni sumpto publico per Italis<br />

oppida alerentur.<br />

XIII. Trajanus, nationeHispanus,<br />

adoptatus à Nerva, ei

ROMANORUM IMPERATORI!M , C7GT. 2¿<br />

successit, ari. 96. Optimi nomine<br />

ornatus à Senatu, et justitias ac<br />

juris humani divinique, tam repertor<br />

novi, quam inveterati custos<br />

: quia pleraque nova rescriptis<br />

atque edictis constituit, aliaque<br />

plura à Senatu decerni voluit,<br />

ut testantur varia senatusconsulta<br />

sub eo edita. Nunquam<br />

tam longe, quam ipso imperante,<br />

fines imperii prolati sunt. Plinius<br />

junior in suo Panegyr. sum mis<br />

laudibus eum extollit. Sed hanc<br />

tantam gloriam quam Politici ei<br />

tribuunt, fcedavit tenia dira persecutione,<br />

quam in Christianos<br />

excitavit.<br />

XIV. Hadrianus, an. 117.<br />

Eo imperante contigit quarta adversus<br />

Christianos persecutio. Ejus<br />

jussu edictum perpetuum ordinavit<br />

Jurisconsuitus Salvius Julianus<br />

an. 132. ab U. C. 885.<br />

Late locuti sumus de hoc argumento<br />

sup. nn. 44. et 45.<br />

XV. Antoninus, anno 138.<br />

Pius cognominatus à Senatu, atque<br />

hoc additamento laudari solet.<br />

Magna prudentia et lenitate<br />

regnavit, imperatorium fastigìumadsummam<br />

civilitatèm deducens.<br />

Plurima ejus rescripta<br />

Jequitatis piena in Pandectis et<br />

Cod. laudantur. Caeterum multum<br />

offecit ejus nomini quinta in<br />

Christianos persecutio, qua sjeviit.<br />

XVI. Marcus Aurelius Antoninus,<br />

statim atque imperium<br />

recepit an. 161. collegam sibi assumpsit<br />

Lucium Verum fratrem<br />

suum, simulque regnarunt, appellarique<br />

solent Divi Fratres,<br />

vel Antoninus et Verus Augusti,<br />

ac propterea eos sub uno nume-<br />

Tom. I.<br />

ro collocant , ut nos facimu!'js Mi : cus regnavit<br />

, qui P'ùlosophus appeüatus<br />

est; et demum sitnul cura.<br />

Commodo filio suo, quem socium<br />

voluit assumere, atque hujus<br />

temporis nonnulla laudantur<br />

in Pandectis constitutiones Marci<br />

cum Commodo. Sub eo sexta<br />

Christianor: m persecutio,<br />

XVII. Commodus success^<br />

patri suo Marco an. 180. Princeps<br />

undequaque flagitiosissimus;<br />

quaedam tamen ejus rescripta memorantur<br />

in Pandectis.<br />

XVIII. Helvius Pertinax occiso<br />

Commodo an. 193. ab hujus<br />

interfectoribus ad imperium<br />

evectus ; sed à militibus prano-R<br />

rianis post tres menses nefarie<br />

necatus.<br />

XIX. Didius Juiianus, celeberrimi<br />

Salvii Juliani pronepos.<br />

Ab ipsis militibus qui Pertinacem<br />

interfecerant, mercatus est<br />

imperium licitatione , competitoribus<br />

superatis , ipso an. 193.<br />

et altero post occupatum imperium<br />

mense , occisus est.<br />

XX. Septimius Severus , anno<br />

193. Sub eo séptima in Christianos<br />

persecutio. Afer natione,<br />

jurisque fuit peritissimus, Jurisconsultorum<br />

Q. Cervidii Scasvolae,<br />

et Papiniani condiscipulus.<br />

Hujus usus Consilio plurimas edidit<br />

aequissimas constitutiones,<br />

quarum memoriam in Pandectis<br />

et Cod. habemus, ut ab Aurelio<br />

Victore appelletur legum condì—<br />

tor longe (cquabilìum. Odij ta-<br />

D

2б I. ELENCHUS.<br />

men Juìianoriim , Salv'ii Julianì<br />

decreta, id est, edictum perpetuum<br />

jussit aloleri quod non obtinuit,<br />

ut refert Spartian. in Sever,<br />

cap. i. et 17. obstante , ut<br />

creditur, summa tdicti aequitate.<br />

XXI. Antoninus Caracalla,<br />

an. 211. Л patte suo Severo appellarne<br />

Caesar et Augustus, sed<br />

ei fuit dis:imillimus , et perditissimus<br />

homo , omnibus exosus,<br />

quia inter alia plura scelera, fratrem<br />

suum Getam in ipso matris<br />

sinu , propria manu interfecit,<br />

ut solus regnaret, et eximium<br />

Jurisconsultum Papinianum,<br />

hanc iniu?t : ssimam casdem<br />

defenderé recusal tern, occidi jussit.<br />

Cccurrunt nihih minus in libris<br />

juris aliquae ejus constitutiones,<br />

ncque inútiles, ñeque iniquae<br />

, quia nempe à Consiliariis<br />

proficisí ebantur; talis est illa qua<br />

omnibus ingenuis in orbe Romano<br />

, jus civitatis dedit, /. in orbe<br />

17. de stat. homin.<br />

XXII. Opiiius Macrinus,anno<br />

217. Caracallam interemit,<br />

sed ipse altero post adeptum Imperium<br />

anno , cum filio suo occisus.<br />

Non fuit juris incallidus, voluit<br />

omnia veterum Principumrescripta<br />

tollere , inquiens : Nefas<br />

esse leges videri Commodi et Ca—<br />

racallce homìnum imperitorum volúntales.<br />

Sed imperii brevitate<br />

peragere non potuit.<br />

XXIII. Elegabalas seu Heliogabalus<br />

, an. 219. Turpissimis<br />

inquinatus moribus occiditur , et<br />

in Tyberim ejicìtur. Nulla ejus<br />

mentio in Pandeáis extat.<br />

XXIV. Alexander Severus,<br />

an. 222. Clementissimi ingenii<br />

Princeps, ac litteratis affectissimus.<br />

Plures ejus constituciones<br />

Codici insertas sunt. Senatoriam<br />

dignitatem addidit, tt ut Senatores<br />

clarissimi viri essent et dicerentur<br />

Inique interfectus Moguntiae<br />

ab e_,us successore Maximino.<br />

XXV. Maximinus cum filio,<br />

an. 235. Irnierium sceiere occupatum<br />

crudeliter administravit,<br />

et á snis rmlitibus in oppugnatione<br />

Aquilejae oppressus.<br />

Sub eo octava Christianorum<br />

persecutio.<br />

Mortuo Maximino, turbatissimum<br />

fuit imperium usque ad<br />

Diocletianum, jam uno regnante<br />

, jam pluribus , et fere omnes<br />

misere interfecti sunt. Eapropter,<br />

et quia vix quidquam in<br />

jure constituerunt memorari dignum,<br />

sufficiet exhíbete hie eorum<br />

tabellan», quam ex chronologia<br />

Ricciolii describimus,<br />

ubi et singulorum cruentam historiam<br />

tradit accuratissime: Gordianus<br />

senior, cum filio Gordiano<br />

II. Pupienus et Balbinus.<br />

Gordianus puer nepos senioris.<br />

Phiiippus cum filio. Decius cum<br />

filio. Sub eo nona Christianorum<br />

persecutio. Gallus cum Hostiliano,<br />

et mox cum filio Volusiano.<br />

iEmilianus. Valerianns, sub<br />

quo décima in Christianos persecutio.<br />

Gallienus, Claudius II.<br />

Quintilius. Aurelianus. Sub eo<br />

undécima persecutio. • Tacitus.<br />

Florianus. Probus. Carus cum film<br />

suis Carino et Numeriano.<br />

Horum omnium imperium caedibus<br />

aliisque turbationibus implicatissimum<br />

, duravit ab an. 238.

ROMANORUM IMPERATORUM, СЖТ. .7<br />

ad annum 284. Et quia in his<br />

enumerandis variant Auctores,<br />

eos enumerare supersedemus.<br />

Dìocletnnus, an. 284. Sequenti<br />

anno consortem imperii<br />

assumpsit Maximianum. Hi turbatam<br />

Rempublicam pacarunt,<br />

multisque jtisiis et saluberrimis<br />

Iegibus muniverunt, ita , ut saltern<br />

' Diocletianus bene de República<br />

meritus dici posset , si<br />

abstinuisset à truculenta duodecima<br />

in Christianos persecutione,<br />

omnium vehementissima, qua famam<br />

suam tantopere maculavit.<br />

Constantinus Chlorus, et Galerius<br />

Maxiinianus, Augusti creati<br />

sunt an. 305. Inter hos aliosque<br />

imperium mire volitavi!, non<br />

quiescens usque ad an. 325.<br />

Constantinus Magnus an. 306.<br />

iniit imperium: sed magnis aliorum,<br />

qui ad i 1111 et aspirabant,<br />

bellis et perturbationibus agitatum<br />

, quousque anno 325. omnibus<br />

profligatis, pacifice regnare<br />

coepit : eodemque anno celebratum<br />

fuit, eo curante, celeberrimum<br />

Concilium Nicaenum, ut<br />

diximus sup. in histor. n. 47. latius<br />

de hoc Imperatore loquentes.<br />

Constantinus, Constans, et<br />

Constantius, filii Constantini<br />

Magni mortuo patre suo, ex<br />

voluntate ejus imperium inter se<br />

diviserunt anno 337. sed paulo<br />

post Constantinus, fratribus misere<br />

pereuntibus, solus eo potitus<br />

est.<br />

Julianus vulgo Apostata,<br />

quia veram Christianam religionem<br />

deseruit, an. 363. et in bello<br />

contra Persas in ssquenti interfectus.<br />

Jovianus, an. 364. Bonus et<br />

religiosus Princeps; sed sepiimo<br />

post initum imperium mense , ä<br />

domesticis veneno necatus.<br />

Valentinianus I. anno 364.<br />

Fr^trem suum Valentem in consortem<br />

imperii recepit, eique<br />

Orientem administrandum dedit.<br />

Gratianus et Valentinianus II<br />

an. 478.<br />

Theodosius Magnus, postquam<br />

annos 12. cum Gratiano<br />

et Valentiniano II. imperium administrayerat<br />

, eis extinctis, solus<br />

illud suscepit an. 392. Appellants<br />

fuit Magnus , quia pr

28 I. ELENCHUS.<br />

an. 408. De ejus in jurisprudentiam<br />

mentis, repete quae diximus<br />

supr. in luster, n. 49.<br />

Marcianus, an, 450. duxit<br />

uxbrem Pulcheriam filiam et hzredem<br />

Theodosii II. quae ei imperium<br />

detulit.<br />

Leo I. vulgo Thrax seu Magnus<br />

an. 457.<br />

Leo 11. nepos I. ex Ariad­<br />

ne filia , an. 474. eodemque moritur.<br />

Zeno Leonis I. gener, et II.<br />

pater, an. 474.<br />

Anastasius , an. 491.<br />

Justinus, an. 518.<br />

Justinianus, an. 527. Indefessus<br />

juris artifex pra?claris?imus.<br />

De eo, late, ut par est, locuti sumus<br />

sup. in histor. n. 50. et seqq.<br />

SECUNDUS ELENCHUS.<br />

JURISCONSULTORUM EX QUORUM SCRIPTIS<br />

DESUMPT^S PANDECTARUM LEGES, CUM DESIGNATIONE<br />

IMPERATORUM SUB QUIBUS PRECIPUE<br />

Ajfenus Varus, sub Augusto.<br />

Antisiitius Labeo, sub eodem.<br />

Sempronius Proculus, sub Tiberio.<br />

Neratius Priscus, sub Trajano.<br />

Juventius Celsus , sub eodem.<br />

Priscus Javolenus, sub Hadriano.<br />

öalvius Julianus edicti perpetui<br />

artifex , sub eodem.<br />

Cajus, sub eod. et Antonino Pio.<br />

Sextus Pomponius, sub eisdem.<br />

Volusius Mascianus, sub Antoninis.<br />

Quintus Cervidius Scivola, sub<br />

eisdem.<br />

Ulpius Marcellus, sub eisdem.<br />

Terentius Clemens, sub eisdem.<br />

Sextus Ccecilius Africanus, sub<br />

eisdem.<br />

Junius Mauricianus, sub eisdem.<br />

Aburnus Valens, sub eisdem.<br />

FLORUERUNT.<br />

Tertullianus seu Tertillianus, sub<br />

eisdem.<br />

Papirius Justus, sub eisdem.<br />

Taruntenus Paternus, sub eisdem.<br />

iEmilius Papinianus, sub Severo<br />

et Caracalla, ä quo injustissime<br />

occiditur.<br />

Callistratus, sub eisdem.<br />

Claudius Tryphoninus, sub eisd.<br />

iElius Marcianus , sub eisdem.<br />

Domitius Ulpianus, sub eisdem,<br />

et Alexandro.<br />

Julius Paullus , sub eisdem.<br />

Florentinus, sub eisdem.<br />

iEmilius Macer, sub eisdem.<br />

Venulejus Saturninus, sub eisdem.<br />

Licinius Rufinus , sub eisdem.<br />

Herennius Modestinus , sub eisdem.<br />

Furius Anthianus, incerts aetatis.

JUR1SC0NSULT0RUM EX QUORUM , CifiT. 29<br />

R utilius Maximus, incertae aetatis.<br />

Her mogenianus, sub Constantino.<br />

Aurelius Arcadius, sub eodem.<br />

Julianus Aquila : sub eodem.<br />

Ex his celebriores fuerunt<br />

Papinianus, Ulpianus, Paullus,<br />

Julianus, Scsevola , Marcellus,<br />

Modestinus.<br />

Illud vero opus est, tirones<br />

scire, duas ipse famosas Juiis-<br />

TERTIUS ELENCHUS.<br />

PR^CIPUARUM LEGUM ROMANORUM, QUARUM NOTITTA<br />

JUS JUSTINIANEUM INVESTIGATURIS OMNINO<br />

NECESSARIA : IN QUO ET SEQUENTI ANNOS<br />

URBIS CONDITiE LAUDAMUS.<br />

Sentia lata an. ab U.<br />

C. 756. de manumissionibus. De<br />

ea agitur in lnst, lib. 1. tit. 6.<br />

Aquilia , qua; plebisritum<br />

fuit, incerta?. , sed antiqua; aetatis<br />

; quippe ejus jam meminit<br />

Cicero in Brut. cap. 34. Locuta<br />

est de damno injuria dato. De ea<br />

agitur in lnst. lib. 4. tit. 3. et<br />

in Pandectis lib. 9. tit. 2.<br />

Atena Tarpeja lata an. 300.<br />

Nihil de ea in corpore juris. Sed<br />

hic ejus meminimus , quia opus<br />

fuit eam memorare sup. in Instar,<br />

n. 22.<br />

Atilia de tutelis. Non est<br />

prorsus certa ejus aetas ; sed valde<br />

probabile fuisse latam an. 443.<br />

Memoratili in lnst, lib, u tit, 20.<br />

in fr.<br />

consultorum sectas : unius caput<br />

fuit Antistius Labeo in hoc elencho<br />

collocatus , quia leges in<br />

Pandectis habet; alterius Atejus<br />

Capito. Primi et prascipui Labeonis<br />

discipuli fuerunt Nerva<br />

et Proculus; Capitonis Sabinus<br />

et Cassius ; atque inde qui illatn<br />

sequebantur scholam Proculejani<br />

sunt dicti 5 qui hanc Sabiani seu<br />

Cassiani.<br />

Atinia de usucapionibus, lata<br />

an. 557. aut 556. Agitur de ea<br />

in /. 4. §. 6. /. 33. de usurp. et<br />

usucap. et in lnst. lib. 2. tit. 6.<br />

§. 2. sed in hoc. §. corrupte legitur<br />

Atilia prò Atinia, ut notant<br />

lnterpretes.<br />

Cornelia de falsis , lata à Cornelio<br />

Sulla Dictatorè , an. 673.<br />

De ea est titulus 10. lib. 48. Digestorum,<br />

et titulus 22. lib. 9.<br />

Codicis. Agitur quoque in lnst.<br />

lib. 4. tit. ult. §. 7. ubi dicitur<br />

vocari etiam testamentariam, et<br />

verisimile est fuisse ipsam, quaj<br />

ìntroduxit fictionem ad conservanda<br />

testamenta eorum , qui captivi<br />

decedebant apud hostes, de<br />

qua in lnst. I. i.tit. t2.§. ;.Hotomanus<br />

tamendistinctamesse putat.

3o III. ELENCHUS.<br />

Cornelia de injuriis, lata eo- bent in Digest, et Cod. ac in<br />

dem an. 673. Memoratur in 5. titulo ult. lib. 4. Inst. memorande<br />

injur. lib. 12. in fin. de accus. tur, videlicet, de ambitu, de an­<br />

et agitur de ea in Inst. lib. 4. nona , Majestatis, peculatus et<br />

tit. 4. §. 8.<br />

de sacrilegiis et de residuis, re-<br />

Cornelia de Sicariis, et vene- petundarum , de vi publica et<br />

ficus seu veneficis, lata eodem privata. Alia; insuper sunt minus<br />

an. 673. De eaest titulas 8.1. 48. notae, quarum longum recensum<br />

Dìgestorum, et titulus 16. lib. 9. agit et exponit Hotomanus in In­<br />

Codicis. Agitur quoque de ea in dice legum Romanjrum.<br />

Inst. lib. 4. ///. ult. §.<br />

Julia de maritandis ordini-<br />

Cornelias alias plures omini- bus, lata an. 757. Sed quia pomus,<br />

quia et minus celebres, et stea severius sancita et promulinstituto<br />

nostro non congruunt. gata fuit an. 762. Papio Mutilo,<br />

Fabia de plagiariis , incerte et Poppeo Sabino Consulibus,<br />

etatis. De ea est titulus 1 /. 48. appellata est Julia et Papia Pop-<br />

Digest. et titulus 20. lib. 9. Co- paea , et celeberrima fuit. Eam<br />

dicis, ac in lnst.%. 10. lib. 4. longo commentario iliustravit<br />

tit. ult. Heineccius.<br />

Falcidia de testamentis seu Julia et Titia de dandis tulegatis,<br />

lata an. 744. Celeberri- toribus, lata an. 723. Memoratur.<br />

ma est. Ejus tractatio occupat in- in Inst. lib. 1. tit. 20. in pr.<br />

tegros titulos 2, libri jj. Di- Junia Velleja, que corrupte<br />

gest. jo. lib. 6. Cod. et 22. lib. 2. legitur Julia in Inst. lib. 2.<br />

Instit. tit. 13. §. 2. de posthumis here-<br />

Fusia Caninia de manumis- dibus instituendis, lata an. 763.<br />

sionibus, lata an. 752. seu ut alii Laudatur sspe sub nomine Velvolunt,<br />

76 i. De ea est titulus 7. leja tantum in celeberrima /.<br />

lib. 1. Inst. Gallus 29. de liber. et post.<br />

Horatia seu Valeria de pie- Pompeja de parricidiis, lata<br />

biscitis, lata an. 304. Eam ex- an. 699. De ea est titulus 9.<br />

posuimus sup. in hrstor. n. 28. lib. 4«. Digest, et §. 6. lib. 4.<br />

Hortensii de plebiscitis, lata tit. ult. Inst. Sunt aliae plures<br />

an. 46;. Eam quoque exposui- leges Pompeje, vix in corpore<br />

mus in histor. sup. n, 30. Memo- juris notae. Eas recenset Horatur<br />

in Inst. lib. t. tit. 2. §. 4. toman. in Indice legum Roma-<br />

Julia de adulterio, lata an- narum.<br />

no 737. De ea est titulus ;. /. 48. Porcia , quae prò tergo ci-<br />

Digest. et nonus lib. 9. Cod. et vium lata dicitur à Liv. lib. io.<br />

§. 4. libri 4. tit. ult. Inst. Sed cap. 9. quod gravi poena, si quis<br />

et sunt aliae plurima? leges Ju- verberasset necassetve civem Roliae,<br />

partim sub Julio Cesare, manum, sanxit. Hotom. putat<br />

partim sub Augusto latae. Ea- latam fuisse an. 5 54. sed probarum<br />

alique titulos pcculiares ha- bilius Bacìi, an. 557.

PRZECIPUARUM LEGUM ROMAN. C2ET. 3»<br />

Publia de plebiscites , lata<br />

an. 414.<br />

Regia. Earn nihil aliud fuisse<br />

, quam congeriem multorum<br />

senatusconsultorum in honorem<br />

Augusti, de ejus impedo firmando<br />

et augendo, probat Heineccìus<br />

in Antiq. Roman, lib. 1.<br />

tit. 2. §. 62. Appellatur etiam<br />

Augustum privilegium , lex Augusti<br />

et lex imperii.<br />

Rhodia de jactu, ita dicta à<br />

Rhodiis ejus auctoribus. Eam<br />

Romanis probatum patet ex titulo<br />

2. lib. 14. Digest.<br />

Scribonia de usucapionibus,<br />

lata an. 720« Ejus meminit Paul,<br />

in /. 4. §. 29. de usurp, et usucap.<br />

Terentilla an. 293. Ea est<br />

quam indicavimus sup. in hisior.<br />

». 23.<br />

Valeria, vide Horatia.<br />

Velleja, vide Junia.<br />

Voconia de coercendis muliérum<br />

haereditatibus et legatis, lata<br />

an. 584.<br />

QU ARTUS ELENCHUS.<br />

SENATUSCONSULTORUM<br />

_/\_pronianum incerta; aetatis,<br />

quo permissum ut civitatibus has<br />

reditates fideicommissae relinqui<br />

possent, /. 2Ó. ad senatusc. Trebell.<br />

Claudianum factum sub Claudio<br />

an. 805. de poena feminarnm<br />

ingenuarum, qua; servrs con<br />

jungetentur. IUud sustulit Justinianus<br />

l.un. C.de senatusc. Claud,<br />

to/. Et memoratur in tit. 13.<br />

lib. 3. Inst it.<br />

Macedonianum factum sub<br />

Claudio, vel, ut aliis placet,<br />

sub Vespasiano. Prohibuit filiisfam.<br />

dari pecuniam mutuam. De<br />

eo est titulus 6 lib. 14. Digest,<br />

titulus 28. lib. 4. Cod. et §. sept,<br />

lib. 4. tit. 7. Inst.<br />

Orphitianum an. 930. sub<br />

Marco et Commodo. Dedit filiis<br />

successionem matris intesta-<br />

MAGIS MEMORABILIUM.<br />

tse. De eo est titulus ij. lib. 38.<br />

Digest, titulus 6. lib. $7. C. et<br />

titulus 4. lib. 3. Inst.<br />

Pegasianum de fideicommissariis<br />

haereditatibus sub Vespasian",<br />

quo anno satis non constat<br />

Quid eo fuerit constitutum<br />

docet 5. libri 2. titulus 23.<br />

Inst.<br />

Silanianum. Sub Augusto. De<br />

puniendis servis ejus qui domi<br />

suae necatus fuerat. De eo est<br />

titulus 5. lib. 29 Digestorum.<br />

Tertyllianum seu Tertullianum<br />

sub Hadriano : quo anno<br />

non constat. Dedit matri successionem<br />

intestatam filiorum. De<br />

eo est titulus 17. lib. 38. Digest,<br />

titulus 56. lib. 6. Cod. et titulus<br />

3. lib. 3. Inst.<br />

Trebellianum de fideicommissariis<br />

haereditatibus, an. 815.

3s IV. ELENCHUS.<br />

Sub Neronl. De eo est titulus i. Digest, et titulus 45. libri 9,<br />

lib. 36. Digest, et titulus 49. lib. 6. Cod.<br />

Cod. Agitur etiam de eo in §§. 4. Vellejanum de intercessioni-<br />

6. et 7. lib. 2. Inst.<br />

bus mulierum. Incerta est ejus<br />

Turpillianum de accusationi- xtas, et utrum factum fuerat sub<br />

bus desertis, factum sub Nerone, Augusto, an sub Claudio. De eo<br />

quo autem anno non satis constat. est titulus 1. lib. 16. Digest, et<br />

De eo est titulus 10, libri 48,<br />

titulus 49. lib. 6. Cod.

INSTITUTIONUM<br />

R O M A N O - H I S P A N A R U M<br />

PROCEMIUM.<br />

IN NOMINE DOMINI<br />

NOSTRI JESU-CHRISTI.<br />

IMPERATOR CAESAR FLAVIUS , Ju-<br />

STINIANUS, ALEMANICUS, GOTHI-<br />

cus, FRANCTCUS , GERMANICUS,<br />

ANTICUS, ALANICUS, VANDALT-<br />

cus, AFRICANUS , Pius, FELIX,<br />

INCLYTUS, VICTOR AC TRIUMPHA-<br />

tor, SEMPER AUGUSTUS, cupidae<br />

legum juventuti S.<br />

L I B E R I.<br />

De usu Armorum et Legum.<br />

Imperatoriam majestatem non<br />

solum armis decoratam, sed et tarn<br />

legibus oportet esse armatam, ut<br />

Utrumque tempus, et bellorum et<br />

pads recte possit gubernari: et<br />

Princeps Romanus non solum in<br />

hostilibus praliis victor existat,<br />

sed etiam per legitimos tramites<br />

catumniantium Iniquität es expellat,<br />

et fiat tarn juris religiosis-<br />

Tom. I.<br />

33<br />

simus, quam victìs hostilus trtumphator<br />

{magnificar)<br />

De bellis et legibus Justiniani.<br />

i. Quorum utramque viam<br />

cum summis vigiliis, summaque<br />

Providentia , annuente Deo, perfecimus.<br />

Et bellicos quidem sudore*<br />

nostros Barbarica gentes sui<br />

juga nostra re dada cognoscunt,<br />

et tam Africa, quam alice innumere<br />

Provincia post tanta temporum<br />

spaiia , nostris victoriis à<br />

celesti Numine priestitis, herum<br />

ditioni Romana, Nostroque addita<br />

imperio, protestantur. Omnes<br />

vero populi legibus tam à nobis<br />

promulgatis, quam compositi! rtguntur.<br />

De compositione Codicis et<br />

Pandectarum.<br />

a. Et cum sacratissimas conia

34<br />

stitu'tiones anisa confusas in luculeniam<br />

ercximus consonant iam:<br />

tune nostrani extendimus curam<br />

ai immensa veleris prudentice Volumina<br />

, et opus desperatum, quasi<br />

per medium profundum euntes,<br />

coslesti favore jam adimplevimus.<br />

De tempore, Auctoribus, fine,<br />

et militate compositionis<br />

Jnstitutionum»<br />

3. Cumque hoc, Deo propitioi<br />

peraclum est: Triboniano viro magnifico,<br />

Magistro et Exqucestore<br />

sacri palatii nostri, et Exconsule<br />

, neenon 'Theophilo , et Dorothea<br />

viris illustribus et Antecessoribus<br />

{quorum omnium solertiam,<br />

et le gum scienti am , et circa nostras<br />

jus sione s fidem, jam ex multis<br />

rerum argumentis aeeepimus )<br />

convocatis, mandavimus specialiher,<br />

ut ipsi nostra auetoritate,<br />

nostrisque suasionibus Institutiones<br />

cnmponerent : ut liceat vobis<br />

prima legum cunabula non ab antiquis<br />

fabulis discere , sed ab Imperiali<br />

splendore appetere : et tarn<br />

aures , quam animi vestri , nihil<br />

inutile, nihilque perperam positum<br />

, sed quod in ipsis rerum ob—<br />

linet argumentis, aeeipiant. Et<br />

quod priore tempore vix post quadriennium<br />

prioribus contingebat,<br />

ut tunc constituí iones Imperatorias<br />

leg, rent, hoc vos à primordio<br />

ingrediamini digni tanto honor<br />

e, tantaque reperti felicitate,<br />

ut et it.itium vobis et finis legum<br />

truiitionìs à voce principali procedat.<br />

Proosmium in Instit. Lib.<br />

Divisio Institutionum.<br />

4. Igìtur post lìbros quinquaginta<br />

Digestorum seu Pandectarum,<br />

in quibus omne jus antiquum<br />

colleclum est , quod per<br />

euniem vìrum excelsum Trìbonianum,<br />

necnon cceteros viros illustres<br />

et facundissimos confevimus;<br />

in quatuor libros easdem<br />

In st il ut ione s par tiri jutsimus, ut<br />

sint totius legitimes scientice prima<br />

dementa.<br />

Quid in Institutionibus<br />

contineatur.<br />

5. In quibus breviter expositum<br />

est, et quod antea obtinebat<br />

, et quod postea desuetudine<br />

inumbratum, Imperiali remedio<br />

iilumimtum est.<br />

Ex quibus libris composita<br />

sint Institutiones, atque<br />

earum recognitio et<br />

confirmatio.<br />

6. Quas ex omnibus antiquorum<br />

Institutionibus, et prcecipue<br />

ex commentariis Caji nostri, tam<br />

Instìtutìonum, quam rerum quotidianarum,<br />

aliisque multis commentariis<br />

compositas, cum tres<br />

viri prudentes prxdicti nobis obtulerunt,<br />

et legimus , et recognovimus<br />

, et plenissimum nostrarum<br />

constitutionum robur eis accommodavimus.<br />

Adhortatio ad. studium juris.<br />

7. Summa itaque opef et ala-

Vroœmium in<br />

Inst. Lib. 35<br />

cri studio lias leges nostras acci~<br />

pile: et vos meiipsos sic eruditos<br />

estendile, ut spes vos pulcherri~<br />

ma foveat, toto legit imo opere<br />

perfecto, posse etiam nostram<br />

Rempublicatn in partibus ejus vohis<br />

credendis guhernari. D, OP.<br />

XI. Kaiend. Detern!?. D. j\U-<br />

STINIANO PP. A. III. CONS.<br />

In hujus proœmii illustrationem<br />

accommoda quae diximus in<br />

Historia, epocha VII.<br />

TITULUS PRIMUS.<br />

DE JUSTITIA ET JURE.<br />

Concord. Dig. Lib. i. Tit. i. (i).<br />

I J.^uo in omni jure constitute<br />

insunt: jus ipsum seu lex,<br />

quae jubet et constituit; et res<br />

quae eo jure jubetur et constituí -<br />

tur, ac proinde universi juris tra><br />

ctatio duabus partibuscontinetur,<br />

quarum una est de jure constituente<br />

sive de legibus qua naturalibus<br />

qua civilibus; altera de<br />

jure constituto sive de eo, quod<br />

legibus sancitum cautumque est.<br />

Et quia prima natura quaestío est<br />

de jure constituente, de eo etiam<br />

primo loco veteres tractaverunt:<br />

quod non modo in his Institutionum<br />

librls, sed etiam in Pandeáis<br />

animadvettete licet. Nam<br />

prima quxstio proponitur atque<br />

absolvitur quatuor libris in vestíbulo<br />

sive ingressu Pandectarum:<br />

reliquo opere agitur de jure constituto.<br />

Idem et in Institutionibus<br />

observatum est: siquidem duo<br />

priores tituli hujus libri prirrram<br />

quasstionem continent: reliqua<br />

parte opens altera quxstio, quai<br />

(i) Tit. I. P. J. , . , :",<br />

multo latius patet, tractatur, initio<br />

facto à discretione materia; sive<br />

subjecti hujusscientióe: quasdi»<br />

visio in hac questione omnium<br />

prima est et generàlissima. Inserii<br />

bitur hie titulus dejustit. et jure.^<br />

2 Aristoteli et plerisque moralis<br />

Philosophiaeprofessoribus ju.<br />

stitia duplex est, universalis et<br />

particularis. Universalis in se comprehendit<br />

etiam aliarum omnium<br />

virtutum officia, peculiari tarnen<br />

cum respectu, quatenus nimirurrn<br />

illa necessaria sunt, aut conducunt<br />

ad conservationem et perfectionem<br />

civilis societatis, ut ne<br />

quid admittatur contra rationem<br />

aut honestatém, quod non admitti<br />

vel publice, vel privatim intersit.<br />

Hase eadem justitia et legalis<br />

dicitur, proptereaquod non minus<br />

late pateat, quam ipsse leges, „quas<br />

etiam sub regula et norma hujus<br />

Justitiar, unde à Cicerone lib. 1. de<br />

legib. cap. 115. defitiitur: Obtemperatio<br />

scriptis legibus et institutis<br />

£ 2

30 Lib. I. Tit. I.<br />

populorum, et ab Aristotele Uh. 5.<br />

Eth. 1. Obedientia erga omnes leges.<br />

In summa haec justitia à virtute<br />

in genere non differì essentia<br />

, sed hactenus tantum , quod<br />

quando consideraiur ut habitus<br />

animi, dicatur virtus simpliciter,<br />

quando ut civilis societatis conservatrix,<br />

justitia, auctore Michaele<br />

Ephesio ad diet. loc. Aristoteli}.<br />

Vitium huic legali justitia; oppositum<br />

dicitur transgressio legis.<br />

3 Particularis justitia vel distributiva<br />

est , vel commutativa.<br />

Distributivarespicit quod quisque<br />

meretur, quodque cuique convenit,<br />

sive id praemium sit, sive<br />

poena, sive honor, sive onus.<br />

Commutativa suum cujusque proprie<br />

sumptum spectat. Vitium<br />

particulari justitia; oppositum injuria<br />

appelldtur.<br />

4 Aliam jusiitiae divisionem<br />

tradunt Heinec. in recitat. hoc<br />

tit. aliique laudantes Grot, de<br />

jur. bel. et pac. lib. 1. cap. 1. §. 8.<br />

in expletricem et atributricem. 11-<br />

Jam dicunt esse quae dirigitur ad<br />

officia hominis necessaria, qua;<br />

perfecta dici solent; ad qua; cogi<br />

potest, qualia sunt alterum non<br />

laedere, suum cuique tribuerß;<br />

hanc vero quae officia respicit imperfecta,<br />

quae honesta, humana<br />

et laudabilia sunt, voluntaria tarnen<br />

et non necessaria , quae ab<br />

invito extorqueri nequeunt, utputa<br />

pauperi stipem elargiri, errantes<br />

et miseros Consilio adjuvare.<br />

Sed haec divisio satis non placet,<br />

quia atributrix quam dicunt,<br />

potius appellanda Charitas, quam<br />

justitia, saltern si unguis Theologomra<br />

loquamur. Sane in casu<br />

extrem« necessitatis, eiiam ad<br />

haec officia alias imperfecta cogi<br />

possumus, sed tunc fiunt perfecta<br />

, et ad justitiam expletricem<br />

pertinent, ut nomen justitia; attributricis<br />

semper debeat silere.<br />

J Disciplina civilis non dirigit<br />

internas animi functiones, et potissime<br />

versatur circa justitiam<br />

particularem in ejus juris obedientiam<br />

ani mos formans, cujus executio<br />

in judiciis urgetur. Negati<br />

tarnen non potest, quin interini<br />

quoque spectet justitiam universalem,<br />

quae omnium virtutum officia<br />

complectitur. Docet enim juste<br />

vi vend um esse secundum omnes<br />

leges; ipsaque adeo juris<br />

prsecepta omnem speciem virtutis<br />

et honestatis continent, certe<br />

quatenus eo spectant, ut juste vivatur,<br />

eteivium inter se honesta<br />

sit societas , quod hic quaerimus.<br />

Et vero si legibus, et legum latoribus<br />

proposita est universa virtus,<br />

ut sane est, cum beatitude<br />

civilis sit universarum legum<br />

summa, teste Platone 5. delegib.<br />

etiam legum scientiae, et consultis<br />

eadern proposira erit; neque<br />

enim minus late patet officium<br />

Jurisconsulti in legibus interpretandis,<br />

quam Legislatori? in sanciendis:<br />

totoque falluntur judicio*<br />

qui officium Jurisconsulti cancellis<br />

forensium causarum circumscribunt.<br />

Utique ilia : Hominem<br />

mortuum in urbe ne sepelito , neve<br />

who: Rogum ascia ne polito: Mu*<br />

lieres genas ne radunto, neve lessum<br />

feneris ergo habento, et similia<br />

lege 12. Tab. cauta nullo modoad<br />

justitiam particularem referri<br />

possum. Quod si quid in hujus-

modi questione valere debet auctoritas<br />

Principis, ipse Justinianus<br />

Nov. 69. in pr. diserte ait:<br />

Justitiam illam, qua; singulis virtutibus<br />

assistit, easqvie ad debitum<br />

finen perducit, etiam finem<br />

esselegum prudentiae.<br />

6 Juris vocabulum variaesigniicationis<br />

est: propria significano<br />

una minus propria plures. Proprie<br />

jus dicitur: Natura aut po~<br />

pulì, ejusve, qui vicem populi sustinet,<br />

jussum. Arguit id etymon<br />

ipsius vocabuli, quud à jubendo<br />

dictum esse vel ex eoliquet, quod<br />

veteres, auctore Festo,jura dixerunt<br />

jussa. In hac aute n significatione<br />

passim usurpatur, veiuti<br />

cum dicimus: Jure quid fieri;<br />

Juris rationem non pati: Contra<br />

jus esse-) sic d'uitur jus naturale,<br />

civile, prxtorium.<br />

7 Cetera; significationes minus<br />

propria;; ut primo cum jus accipitur<br />

pro eo, quod jure continetur<br />

et cuique tribuitur. Idque vel generatim<br />

et indefinite, ut in hisce<br />

formulis aut id genus alus , cum<br />

dicimus : Jus suum cuique tribuere<br />

: Nemini mortalium jus suum<br />

detrahi oportere; eodemque modo<br />

haud dubie accipi debet, cum dicimus:<br />

Jura sanguinis, agnationis,<br />

naturalia et adoptioms jura;<br />

nempe pro beneficiis sanguini, agnationi,<br />

natura; , adoptioni jure<br />

tributis. Vel specialiter pro facúltate<br />

et potestate jure tributa, quod<br />

fit quoties verbis faciendi jus adjungitur,<br />

ut in definition'ibus itineris<br />

, actus , via;, ususfructus,<br />

actionis, in quibusomnibus meto-<br />

(1) h. i. tit. i. P. 3.<br />

De Just¿tic , et Jure, 37<br />

nymia est contînentis pro contente<br />

Secundo cum jus accipitur pro<br />

juris arte per eandem figurant,<br />

converso modo, ut in /. 1. pr. hoc<br />

lit. Tertio cum accipitur pro loco,<br />

in quo jus redditur , ut cum<br />

dicimus: In jus vocare : In jure<br />

confessas pro judicatis haberi : in<br />

quo idem fere tropus est adjuncti<br />

pro subjecto, /. pen. eod. Quod si<br />

nunc quaeratur, qua in significatione<br />

jus hoc loco accipi debeat,<br />

propriane an figurata , constantec<br />

respondebimus,in propria. Arguit<br />

hoc ipsa materia, quae et in hoc,<br />

et in seq. tit. tractatur. Arguunt<br />

definitiones et divisiones, quse<br />

utroque titulo, et in Pand. eodem<br />

traduntur; ut mirum sit inveniri,<br />

qui serio contendunt, jus<br />

hic pro juris arte accipiendum.<br />

TEXTUS.<br />

Definitio justifias.<br />

Justifia est constans et perpétua<br />

voluntas jus suum cuique<br />

tribuendi (1).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 ( Voluntas ). Generis loco<br />

ponitur, non voluntas simpliciter<br />

ut potentia nuuralis est, quo<br />

sensu jusdtiae non convenu, utpote<br />

qualitati adventitia; et adquisitse<br />

; sed , voluntas constans<br />

et perpétua , quibus verbis habitus<br />

animi significatur: habïtus<br />

autem omnes adquisiti sunt, ut<br />

docent Philosophi, si infuses ex«<br />

cipias, de quibus Theologi.

33 Lib. I. Tit. I.<br />

2 {Jut suum cuiqtie tribuendf),<br />

Haec verba differeiuiam constituunf,<br />

et objectum, finemque justifia;<br />

demonstrant. Objectum enim<br />

justitiœ est jus cujusquesuum:<br />

finis, ut id quisque obtineat, hoc<br />

est, ut cuique quod ei debetur,<br />

tribuatur(i). Auctor hujus definitionis<br />

est Ulpianus /. i o. hoc tit.<br />

3 Placethic monere cumHeinec.<br />

in récitât, hoc tit. §. 19. definitione<br />

ista definiiijustitiam moralem<br />

seu moraliter consideratam,<br />

prout est virtus mentis, quae hominem<br />

facit justum coram Deo:<br />

civilis vero, quae finis est jurisprudential,<br />

optima definitio erit<br />

quam tradidimus sup. in rubr. n.<br />

2. ex Aristot. Haec autem civilis<br />

seu legalis justitia respicit duntaxat<br />

opera externa, nihil de mente<br />

earn exercentis solicita, contenta<br />

si cuicumque tribûatur jus<br />

suum.<br />

TEXTUS.<br />

Definitio jurisprudential.<br />

1. Jurisprudentia est divinarum,<br />

at que humanarum rerum<br />

nctiti.i,justi, at que injusti scientia.<br />

COMMENTARIUSi<br />

1 {Jusrisprudentid). Hoc nomen<br />

confiatum est ex duobus Juris<br />

, Prudentia. Et licet disciplinée<br />

nostras conveniant etiam baec<br />

alia nomina Juris ars, scientia,<br />

sapientia , inteliigentia , hisque<br />

(1) D. I. r. de eod. per tot. I,<br />

2, infini tit. 27. P. 2. versic. Ca<br />

la Justicia.<br />

promiscue iitantur non tantim<br />

Jurisconsulti, sed eiiam qui po~<br />

pulariter loquuntur; fatendum<br />

tamen e.

gnitis, et incipientHus nolis exportare<br />

jura p'ipuìi Romani, ita viden'ur<br />

posse tradì lommodissime,<br />

si primolevi ac simplici via, post<br />

deinde diligentissima a;que exaetissima<br />

interpretanonc, singula<br />

tradantur : atioqui, si statim ab<br />

initio rudem a Ihu" et in fir mum anìmum<br />

studiosi multitudine, ac varietatc<br />

rerum oner aver imus ; duorum<br />

alteram, aw desertorem studhrum<br />

efjiciemus, aut cum magno<br />

labore, sape etiam cum diffidenlia<br />

{ quae plerumque juvenes avertit<br />

) serius ad id perducemus , ad<br />

quod /. viore via ductus sine ma—<br />

grio labore et sine ulla diffidentia<br />

nut uri us- perduti potuisset.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

i Hoc textu duntaxat docemur,<br />

primo levi et simplici via,<br />

et p:)stmodum exactissima et difficilioriinterpretationeprocedendijm<br />

esse , ne ab initio infirmi<br />

studiusorum animi terreantur.<br />

TE XT US. 1<br />

Juris praecepta. *<br />

3 Juris pnecepta sunt : Honeste<br />

vivere , aUerum non Icedere,<br />

suum cuique tribuere (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Prseceptorum nomine hic<br />

et apu.i Ulpian. in /. io. §. i. hoc<br />

tit. intelligimus quaedam dictata<br />

et praescripta ill : us juris communis,<br />

quod semperjustumet asquum<br />

(i) Lib. 3. tit. i. P. 3.<br />

De J us tit i, et Jure. 39<br />

estjsive notiones quasdam ab ipsa<br />

natura absque uilo art is adminiculoinsitas,<br />

et aniinis mentibusque<br />

nostris quasi consignatas et insculptas.<br />

Et primum quidem, quo vita;<br />

honestas praecipitur, ad nosmetipsos<br />

dirigitur, eoque vetantur facta<br />

omnia, qua: laedunt pietatem,<br />

verecundiam, existimationem nostram,<br />

et generaliter, quae pugnant<br />

cum legibus, bonis moribus,<br />

et pubiica honestate: in tantum<br />

ut nonnunquam etiam ab iis<br />

abstinendum sit propter honestatem<br />

, quae legibus civilibus permissa,<br />

aut non expresse prohibits<br />

sunt ; propterea quod leges civiles<br />

in his invitae connivent et dissimulant,<br />

ne majoris mali praebeatur<br />

occasio. Quae ita permittuntur<br />

non evadunt honesta , sed<br />

solum licita, juxta phrasim civilem,<br />

id est, impunita, hocque est<br />

quodtraditur in /. 144. de diver,<br />

reg. jur. Non omne quod licet honestum<br />

est ; eodemque sensu dixit<br />

Cicero pro Balbo c. 3, esse aliquid<br />

quod non oporteat, etiamsi<br />

liceat. Non igitur simplex admonitio,<br />

sed validum ju ris praeceptum<br />

traditur à Justiniano in /10c textu.<br />

2 (Alteram non Icedere). Hoc<br />

secundum praeceptum directo refertur<br />

ad alterius personam : ne<br />

scilicet alicujus vitam , incolumitatem<br />

, libertatem, existimationem<br />

lsedamus aut violemus. Ter*<br />

tium (suum cuique tribuere) ad<br />

res externas, ut ab alieno manus<br />

abstineamus , hoc est, res aliénas<br />

non attrectemus aut minuamus,<br />

sed patiamur unumquemque rebus<br />

suis uti, et reddamus quod

4o Lib. 1 . Tit. I.<br />

alienum a pud nos est. Plus justo<br />

religiosi sunt, qui nec plura esse<br />

juris prascepta contendunt, nec<br />

pauciora. Nam et uno ex his tribus<br />

universum justitise munus<br />

ccmprehendi potest, ut in definitione<br />

justitise in tertio prascepto<br />

duo priora comprehensa sunt: et<br />

possunt etiam quaedam justitise<br />

munera aliis praeceptis seu verbis<br />

specialibus et evidentius exprimi,<br />

Ut: Deum colere: Parent es revererì<br />

: Pacta servare, &c. Non est<br />

igitur de numero praeceptorum<br />

maxime laborandutn, cum sint<br />

plura vel pauciora , si strictius<br />

vel latius accipiantur.<br />

TEXTUS.<br />

De jure publico et privato.<br />

4 Hujus studii duce sunt po -<br />

sitìones: publicum , et privatum.<br />

Publicum jus est, quod ad st at um<br />

rei Romance spectat. Privatum est,<br />

quod ad singulorum utilitatem perfine!.<br />

Dicendum est igitur de jure<br />

privato , quod tripartitum est:<br />

collectum enim est ex naturalibus<br />

praceptis , aut gentium , auf civilibus.<br />

COMMENTARIUS.<br />

I {Hujui studii duce positiones).<br />

Studium sumitur hie figurate<br />

pro jure cui studetur : nam<br />

Studium nullum est publicum, sed<br />

cujuslibet proprium et privatum.<br />

Verbum Positiones idem valet ac<br />

partes sen species. Dum ergo Justiniaous<br />

dicit : Hujus studii duce<br />

sunt positiones: ms dividit in duas<br />

species; publicum et privatum. Est<br />

autem sumpta hasc divisto ab objecto<br />

et fine principali. Alii jus<br />

dividunt in divinum , publicum,<br />

et privatum. Sed hasc trimembtis<br />

divisio in modo, et non in re à<br />

bimembri est diversa, cum jus divinum<br />

comprehendatur sub publico,<br />

tanquam hujus pars, ut<br />

supra §. i. monuimus.<br />

2 ( Publicum jus est ). Juris<br />

publici nomen non uno moda<br />

accipitur. Id nequem turbet sciendum<br />

est, jus publicum saspe diet<br />

à forma, seu causa efficiente , auctoritate<br />

nempe, qua constitutum<br />

est. Hoc sensu ( ut innumera exempla<br />

omittam)testamenti factìo<br />

juris publici dicitur in Í. 3. qui testavi,<br />

fac. pos. nimirum , quia à<br />

lege est, seu publica legis auctoritate<br />

concessa: atque ita appeìlaturad<br />

differentiam ejus juris quod<br />

cuique privatim acquiritur exconventionibus,<br />

quippe quae parem<br />

cum legibus auctoritatemnon habent,<br />

quod Papinianus sicexpressit<br />

in I. ult. de suis et leg. licer. Privatorum<br />

cautiones legum auctoritate<br />

non censentur. Et quod legimus<br />

in /. 38. de pact, et passim<br />

alibi, jus publicum privatorumpactis<br />

infringí autimmutari non posse;,<br />

nihil aliud significai, quam ex<br />

eo jure, quod publica auetoritate<br />

constitutum est, nihil posse privatorum<br />

pactionibus immutari.<br />

Sic nec testator ipse, nec alius<br />

privatus efficere potest, ut in factione<br />

testamenti pauciores testes<br />

sufficiant quam lex desiderai.<br />

3 Interdum jus publicum accipitur<br />

pro eo jure, quod civium<br />

omnium ejusdem civitatis com mu-

ne est, quia riempe publicum est<br />

usu, cuilibetè populo competens,<br />

ut in /. ilo. §. I. de diversi! regulis<br />

juris, quo casu jus privatum<br />

ei oppositum inteliigitur illudquod<br />

certarum duntaxat personarum<br />

proprium est , unoque<br />

nomine privilegium appellatur.<br />

4 Hoc autem loco ab objecto<br />

et fine id solum jus publicum di •<br />

citur, quod ad utilitatem publícam<br />

, hoc est, totius populi, universim<br />

et conjunctim pertinet;<br />

non item ad singulos, nisi à secundario<br />

et per consequentiam. Nam<br />

quod publice utile est directo , id<br />

non potest non esse utile privatim<br />

á secundario: quemadmodum ex<br />

utüitate privatorum publicam<br />

quoque per consequentias aestimamus.<br />

Atque ita intelligitur,<br />

quod dici solet: Publice interest<br />

suprema hominum judicia exitum<br />

habere, aliaque id genus, à secundario<br />

scilicet, quia primaria utilitas<br />

privatorum est.<br />

5 (Rei Romance). De jure publico<br />

ita accepto ait Justinianus illudesse;<br />

Quod ad statum rei Romanie<br />

spectat, id est, Reipubliae Romanie,<br />

ut in illoVirg. de Marcello<br />

loquentis, lib. 6. JEneid. v. 857.<br />

Hic rem Romanam magno turbante<br />

tumultu<br />

Sistet eques.<br />

Si vocem Romance detrahas, definido<br />

erit generalis: sed hic adjecta<br />

ad differentiam aHarum civitatum,<br />

quae cum Romana collatae,<br />

privatorum loco erant,/. 15.<br />

et seq. de verb. sign. Vel potius,<br />

quia Justiniano tantum propositum<br />

fuit jus civitatis Romanae<br />

trattare , uti et Ulpiano irt /. 1.<br />

Tom. I.<br />

De Just it in et Jure. 41<br />

§. 2. hoc tit. unde hsec sumpta<br />

sunt. Hujusjuris publicisunt, quae<br />

pertinent ad religionis cuttusque<br />

divini curarci: ad pacis beilique<br />

ordinationem: ad jus legum ferendarum,<br />

privilegiorum irrogandorum<br />

, tributorum imperandorum,<br />

monetarum cudendarum: ad delieta<br />

coercenda : judicia exercenda<br />

: Magistratusque creandos, per<br />

quos haec expediantur.<br />

6 (Quod ad singulorum). Jus<br />

privatum in hac divisione est,<br />

quod singulorum civium causa<br />

recte et principaliter comparatnm<br />

est. Itaque hac ratione, utilitatis<br />

videlicet, privati juris sunt testamenti<br />

factio, aliaque similia, quae<br />

auctoritate publica sunt.<br />

7 (Tripariitumest). Postquam<br />

Justinianus jus ab objecto dividit<br />

in publicum et privatum, insuper<br />

habitojure publico (quia ejustractatio<br />

difficilior ipsi fuit visa,<br />

quam ut tironibus proponi debeat)<br />

deprivato ait, tripartitum esse,<br />

collectumque ex preeeeptis naturalibus,<br />

gentium, et civilibus; quibus<br />

verbis aperte aliam juris divisionem<br />

nobis tradit, non ab objecto<br />

et fine, ut praecedens, sed à<br />

causa efficiente, quaeque titulo sequenti<br />

late expiicatur. Qui hanc<br />

ex ratione causae efficientis divisionem<br />

bimembrem faciunt in jus<br />

naturale et positivum, non in re,<br />

sed in modo tantum à Justiniano<br />

dissident, quia hi sub nomine juris<br />

naturalis comprehendunt ea<br />

duo membra , quae Justinianus<br />

naturale , et gentium appellati<br />

uti nec illi, qui jus partiuntur<br />

in commune omnium, et proprium<br />

alieujus civitatis , duo<br />

F

42 Lib. I. Tit. I.<br />

memi-ra sub priori complectentes. >; ;us gentium in /. 31. tit. t8. P. 6.<br />

8 "Sic in Hispaniasub nomi- »ut recte monet Greg. Lop. in<br />

» ne juris naturalis signinificatur "gl. i.ejusd.l."<br />

TÍTULUS SECUNDUM<br />

DE JURE NATUR. GENTIUM , ET CIVILI ( I )<br />

T E X I U S .<br />

De jure naturali.<br />

J us naturale est, quod natura<br />

omnia animalia doeuit. Nam jus<br />

istud non liumani generisproprium<br />

est, sed omnium animalium, quce in<br />

cœ/o, quce in terra, quce in mari<br />

nascuntur. Hinc descendit maris,<br />

atque fceminx conjunctio, quam nos<br />

matrimonium appellamus, hinc liberorum<br />

procreatio, hinc educatio.<br />

Videmus enim cat era quoque animalia<br />

istius juris peritia censeri (2).<br />

COMMENT A RIUS.<br />

1 Animalia bruta tam certum<br />

est esse juris expertia, quam<br />

certum est esse expertia rationis.<br />

Nam inter quos jus est, inter<br />

eos et ratio, et aequum, et bonum,<br />

et justifia, et lex, et societas<br />

sit necesse est, Aristoteles<br />

Ethic. 10. et ut ait Cicero lib. 1.<br />

de ofjic. In equis, in leonibus just<br />

it ram non dicimus, et alias etiam<br />

beatitudo caderet in bruta.<br />

Bene igitur Grot. lib. 1. de jure<br />

belli et pac. c. 1. Proprie juris<br />

capax non est, nisi natura prnceptis<br />

utens generalibus. Neque ullus<br />

Jurisconsultorum tradidit jus<br />

aliquod in bruta cadere, praeter<br />

unum TJlpianum, ex cujus institutionibus<br />

haec descripsit Tribonianus,<br />

ut apparet ex /. 1. §. 3.<br />

de just, et jur. jQuomodo ergo<br />

Ulpianum cum caeteris conciliamus?<br />

Simplicissima eorum sententia<br />

est, qui putant hoc ab Ulpiano<br />

figurate dici, propterea quod pleraque<br />

ex iis quae ad jus naturale<br />

spectant, bruta etiam faciant, idquecum<br />

similitudine quadam sensus<br />

et desidera fiumani. Unde Aristotes<br />

lib. 9. de histor. animai,<br />

c. 7. tales brutorum actus appellai:<br />

Vita humante imitamenta. Id véro<br />

interest, quod homines dum haec<br />

facimus,rationemadhibemus,cum<br />

bestia; in eis agendis, sola vi naturae<br />

, et caeco ímpetu ferantur<br />

sine jùdicio , nec ratione. Esempla<br />

habemus in hoc text. Si proprie<br />

itaque loqui volumüs , jus<br />

naturale nihil est aliud quam jus<br />

illud quod sub nomine juris gentium<br />

primaevi exponimus in §. 1.<br />

hoc tit. ». 4. ut haec nomina jus<br />

(1) Tit. i. P. i. L, ì.tìt, i. P. I. /. 2. tit. 19. P. 4%

De Jure naturali gent, et civili.<br />

naturale, et jus gentium primavum<br />

sint Synonyma.<br />

2 Nullius autem rei Studium<br />

altius ä natura insitum est omnibus<br />

animalibus, quam Studium<br />

tuendisui ad versus vim il la ta m( i )<br />

Hoc enim omni generi animantium<br />

à natura ante omnia trìbutum est,<br />

scribit Cicero i. de offìc, cap. 4.<br />

ut se, vitam , corpusque tueutur,<br />

declinetque ea, qua: nocìtura esse<br />

videantur. Et quanquam vim vi<br />

repellere licet, observandum 110bis<br />

est, ne in propulsatone injuria;<br />

excedamus moderamen inculpate<br />

tutela?. Tunc autem non excessisse<br />

intelligitur , cum aliter<br />

periculum evitare non potuimus,<br />

leg. 1. C. unde vi. Hoc vero jus<br />

defensionis per se ac primario nascitur<br />

ex eo, quod natura quemque<br />

sibi commendar, non ex injustitia<br />

aut peccato alterius unde<br />

periculum est : et ideo si corpus<br />

vi impetatur cum presente periculo<br />

vite non aliter evitabili, licitum<br />

est inferentem periculum<br />

occidere, etiamsi ille peccato careat<br />

, puta quia insania, aut insomniisagitetur,<br />

Videatur Gomez<br />

•oar. resol. tom. 3. cap. 3. n. 20. et<br />

ibi Ayllon et Grot. lib. 3. dejur.<br />

iteli, et pac. c. 1.<br />

TEXTUS.<br />

Distinctio juris gentium<br />

et civilis à causa efficiente.<br />

1 Jus autem civile à jure<br />

gentium distinguitur, quod omnes<br />

43<br />

populi, qui legibus et morilus reguntur<br />

, partim suo proprio^ partim<br />

communi omnium hominum<br />

jure utuntur. Nam quod quisqus<br />

populus sibi jus constituit, id ipsìus<br />

proprium civiiaiis est, vocatur—<br />

que jus civile; quasi jus proprium<br />

ipsius civitatis. Quod vero naturalis<br />

ratio inter omnes homines:<br />

constituit , id apud omnes gentes<br />

perequi custodiiur , vocaturque<br />

jus gentium, quasi quo jure omnes<br />

gentes utantur (2). Et populus itaque<br />

Romanus partim suo proprio^<br />

partim communi omnium hominum<br />

jure utitur. Qua singula, quj.Ha<br />

sint, suis locis propommus.<br />

COMMENT AR I US.<br />

r [Quod quisquepopulus). Suis<br />

scilicet legibus , et moribus vivens.<br />

Nam si que civitas alterius<br />

imperio subjecta est, ea non<br />

plus facultatis habet injure condendo,<br />

quam ille, cujus imperio<br />

subjecta est, concessit /. 9. de<br />

leg. Rhod. Ceterum statutorum<br />

condendorum in suo territorio<br />

quemlibet Magistratum jus habere<br />

tradunt DD. in /. 9. h. tit. unde<br />

hic locus descriptus est.<br />

2 (Vocatur jus civile). In specie<br />

nimirum. Nam jus civile<br />

sumptum pro eo jure, quo in<br />

universum civitas utitur, etiam<br />

jus naturale et gentium, quatenus<br />

receptum est, comprehendit: eoque<br />

sensu obligationès, que ex<br />

contractibus juris gentiu m descendunt,<br />

dicuntur civiles, licet à Le-<br />

(t) L. ì.tìt. i.P. 1./. 2.tit. 8. P. 7. (2) D.I. 2. tit. i. P. i.<br />

F a

44 Lib. I.<br />

gislatore civili nihil habeant preter<br />

appr<br />

qua ratione Doctorum ilia juris"<br />

gentium distinctio in primevum,<br />

et secundarium nitatur, quod hie<br />

locus quodammodo flagitat; nata,<br />

(1) L. 4. d, tit. I. P. I. /. I. tit. », lib. 3. Nov. Recop.

De Jure naturali<br />

, gent, et civili. 45<br />

est ea dhtinctio ex duplici consi- nlib, 7. Novissima Recopìlutio."<br />

deratione rationis seu potius intellectus<br />

judicantis. Ut enim ratio,<br />

T E X T U S.<br />

sicut Physici docent, vel simplex<br />

est et pura, qua: sine discursu ju­ Ab appellatione, et effectibus.<br />

dical; vel composita et comparata,<br />

qua? per discursum munus suum 2 Sed jus quidem civile ex<br />

exsequitur, ex collatione diversa- unaquaque civitate appellatur, verum<br />

rerum aliquid coiligens, ita luti Atheniensium. Nam si quit<br />

et duplex est jus gentium. Unum velìt Solonis, vel Draconìs leges<br />

quod à simplici illa ratione fluit appellare jus civile Athenien­<br />

seu intellectu ; cujus juris sunt sium ; non erraverit. Sic enim et<br />

cultus Dei, reverentia parentum, jus, quo Romanus populus utì-<br />

neminem laedere, aliaque hujuslur, jus civile Romanorum apmodi<br />

principia practica, quibus pellamus , vel jus Quirìtum, quo<br />

ultro sine argumentatione aut de- Quirites utuntur. Romani enim à<br />

monstratione assentitur, et justa Romulo , Quirites è Quirino ap-<br />

esse sine agitatione mentis intelpdlantur, Sed quoties non addi—<br />

ligimus. Alterum quod à compo­ thus nomen, cujus sit civitatis,<br />

sita seu intellectu,quod discursum nostrum jus significamus : sicuti<br />

et ratiocinationem habet, atque quum Poetam dicimus : ~nec ad-<br />

ex causa demum aliqua, aut hydìrnus nomen , subaudìtur apud<br />

pothesi, et comparatone alterius Grcecos egre gius Homerus, apud<br />

rei justum esse intelligitur: cujus nos Virgiiius. Jus autem gentium<br />

generis sunt ea omnia , qua: ad omni humano generi commune est.<br />

vitaecommunis commoda, conjun- Nam usu erigente , et hum ani s<br />

gendasque inter se Respublicas,et necessitatìbus , gentes humanne<br />

gentes à viris sapientibus excogi­ jura qucedam sibi constituerunt.<br />

tata in usu omnium gentium , aut Bella elenim orta sunt , et capti—<br />

plerarumque pervenerunt. Exem- vitales secuta, et Servitutes, qu

46 Lib. I. Tit. IL<br />

ejus civitatis appellatur, quae id<br />

constituit, ut in hoc discrepet à<br />

jure gentium.<br />

2 (Solonis vel Draconis) Draco<br />

leges Atheniensibus dedit, in<br />

quibus, ut scribit Asist. 2. Pol. 10.<br />

nihil memorabile praeter pcenarum<br />

acerbitatem. Poena namque capitis<br />

fraudes prope omnes multa bat.-<br />

Unde dictum iüud : Draconis leget<br />

non (tiramento. sed sanguine'<br />

fuisse scriptas. Solon deinde, magna<br />

earum parte abrogata, alias<br />

scripsit, quìbus Athenienses felicissime<br />

sunt usi.<br />

3 {Jus nostrum). De Romani<br />

juris excellentia-dissent M. Tulli<br />

tt s in persona Crassi lib. 1. de<br />

orat. cap. 43. et seqq. Hodie jus<br />

civile Romanorum quasi gentium<br />

quoddam jus commune apud totani<br />

fere Europam observatur,<br />

utique in quibus causis proprias<br />

leges autconsuetudines deficiunt.<br />

-Sane sequitas et summa, qua constitutum<br />

est, prudentia illud commendant.<br />

4 ( Usu exigent e ). Hic locus<br />

confirmât receptam juris gentium<br />

distinctionem in primarium et secundarium;<br />

quanquam vitio non<br />

caret, quod Tribonianus non apertius<br />

distinctionem proponit..<br />

Prirnariumenimnon abhominibus<br />

excogitatum aut introductum est,<br />

sed nobis ingenitum: quemadmodum<br />

et notula; illae simpiices, unde<br />

illud promanat, mentibusnostris<br />

divinitus insiise, et in cordibus<br />

ppstris insculpta: sunt, etiam<br />

Apostolo teste cap. 2. ad Rom.<br />

• 'Secundarium autem (quod Grotio<br />

1 ì. de jar. bell. cap. 2. n. 4. est vovluntarium)<br />

ab hominibus inven-<br />

tum est, et mentis quadam agitatione,<br />

comparatis inter se aliis atque<br />

aliis rebus, excogitatum ad<br />

Communem viiae usura, retinendamque<br />

gentium inter se societatem<br />

; ut hujus juris ex parte causa<br />

sit usus et indigentia, teste Arist. t.<br />

Pol. Quamobrem recte D. Chrysostomusora;.<br />

76. hoc jus ait esse:<br />

Inventum temporis et usus ; rrmitumque<br />

ad probationem iiujns juris<br />

utimur auctoritate illustrimi!<br />

Historicorum. Hoc igitur jus non<br />

tam rationis luce exortum, quam<br />

ratiocinationis ductu collectum<br />

est, et usu exigente accommodatum<br />

non tam natura; integra ì)o~<br />

nitati,quam corrupts; necessitatibus<br />

; conjungitque Respubl. et<br />

gentes inter se , quarum tacito<br />

quasi fcedere et conspiratione censetur.<br />

Recte igitur dicimus hoc<br />

jus esse ; Quod usu exigente, et<br />

humanis necessitatìbus introductum<br />

est, ut Justinianus indicat<br />

hoc text.<br />

5 (Gentes humamè). Non quod<br />

legis sancienda; causa gentes omnes<br />

in unum convenerint : sed<br />

quia illud jus propter communem<br />

utilitatem tacito consensu gentium<br />

approbatum et ab omnibus receptum<br />

est.<br />

6 [Bella orta sunt). Etiam inter<br />

ea, quae sunt juris gentium secundaria<br />

ah'qua distinctio facienda<br />

videtur. Nam initio simul atque<br />

societates humans constitutai<br />

sunt, simul necessé fuit dominia<br />

distinguere , jura commerciorum<br />

introducete : bella autem postea<br />

orta sunt, utpote qua; malitia hominum,<br />

et habendi libido introduxit,<br />

et consequenter etiam bsl

De Jure naturali , gent. tt civili. 47<br />

lorum iura. Seite Portius §. prese,<br />

n. 3. Bfc//a, inquit, sunt ex jure<br />

gentium non dispositive , sed occasionaliter,<br />

distinctis dominus.<br />

7 (Juri naturali contrari it).<br />

Bella, et hinc secuta: capiiviiates,<br />

et Servitutes, si per se specteatur<br />

à ratione naturali prorsus aliena<br />

sunt : neque enim , quod utilitas<br />

omnium gentium ex'git, societatem<br />

humanain bilia tuentur, sed<br />

oppugnmt atque evertunt. Ex<br />

hypothesi tarnen et haec rationem<br />

naturalem habent. Eienim si vim<br />

et injuriarh nobis , aut sociis nostris<br />

jllatam, vi et armis defendants<br />

aut etiam vindicemus, captos<br />

hostes etiam in servitptem<br />

nostram redigamus , ut metu talis<br />

poena; improbi ab injuria in<br />

posterum abstineant, nemo, opinor,<br />

est, qui negabit hoc summa<br />

cum ratione fieri; de quo iterum,<br />

et latius tit. seq.<br />

8 (Omnes pene contractus). To<br />

pene est temperamentum Jurisconsultis<br />

familiare,qui passim hujusmodi<br />

particular! adjectione sibi<br />

cavere solent, quando quid generaliter<br />

enuntiant aut definiunt;<br />

propterea quod in jure generalis<br />

definitio plerumque periculosa<br />

est, /. omnis definitio 202. de reg.<br />

jur. quod et Justinianus lue facit<br />

respiciens baud dubie ad /. de<br />

just it. et jur. ubi Hermogenianus<br />

scribit quosdam contractus<br />

à jure civili introductos esse:<br />

qtiinani autem isti sint, non defiriit.<br />

Vulgo quidem putant esse,<br />

stipulationem , et ©bligationem<br />

litterarum.<br />

T E X T U S.<br />

Divisio juris in scriptum,<br />

et non scriptum, et subdivisio<br />

juris scripti.<br />

3 Constat autem jus nostrum,<br />

quo utimur, aut scripto , aut sine<br />

scripta^ ut apud Grcecos таи no­,<br />

[xvv 0} ¡Atu гу­уйиФш^ oí cT'4 яу fattoi,<br />

id est, legum alise (sunt)'<br />

scriptae , alise non scriptae. Scriptum<br />

autem jus est, lex , plebiscituni<br />

senatusconsulium , Principunr­placita<br />

, Magistratuum edict<br />

a, responsa Prudènlum.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i (Scripto, aut sine scripto).<br />

Desumptus hie locus est ex /. 6. §. 2.<br />

et /. seq. de just, et jur. Jus scriptum<br />

est, Quod expressa sancitone<br />

constitutum est; jus vero non scriptum<br />

: Quod morìbus introduetum<br />

est absque ulla expressa sanetione.<br />

Qu are distributio hìc tradita ex<br />

accidenti est,ас causa instrumentali<br />

; nam formaüs differentia legis<br />

sive ejusjuri?, quod opponitur<br />

juri non scripto aut consuetudini,<br />

non est scriptura , sed expressa<br />

voluntas, et sanctio civilis potestatis:<br />

sicut è contrario consuetudo<br />

aut jus non scriptum formam,<br />

et essentiam suam habet à tacita<br />

volúntate et consensu utentis populi,<br />

§. sine scripto 9. inf. eod. I.<br />

de quibus 32. de legib. Hujus rei<br />

evidentissimum argumentum est,<br />

quod nec consuerudo in scripturam<br />

redacta lex sit, nec lex non

48 Lib.<br />

Tit.<br />

I.<br />

IL<br />

scripta consuetudo. Lacedaemonii mnibusnovis legibus, Nov. 66.c.r.<br />

scriptis legibus usi non sunt, le­ Verum ea constitutio recte sic à<br />

gibus tamen usi sunt, atque ita, plerisque accepta est, ut prosit<br />

ut proverbii vice jactitarent: Scri­ hocspatium ad allegationemignoptis<br />

legibus non uti, vide Plutarrantiae, atque haec interim prsesuchum<br />

in Lycurg.p. 47. Atque ut matur, non quin lex promulgata<br />

è Romana Republica exemplum citius obstringat eum , in cujus<br />

petamus, nunquid lex non erat, nntitiam ante pervenit. Quod si<br />

cum rogante Magistratu : Velitis quis post lapsum ipsius temporis<br />

jubeatis Quirites, etc. populus in ignorantiam alleget; esse quidem<br />

tabellis respondisset: Uti rogasi adhuc audiendum , sed hac con­<br />

Quod autem rei jam in esse suo conditane , ut causam ignoratiti»!,<br />

stitute ex accidenti supervenit, id quam allegat, probet, per /. ult.<br />

de illius rei essentia non est. de decr. ab ord. fac.<br />

2 Cur igitur legemappellamus<br />

jus scriptum? Quia nimirum postquam<br />

lata esset, scribi solebat, et<br />

scripto promulga ri, aut in tabulis<br />

incisa publice proponi, quoet cognosceretur<br />

facilìus,et minore negotio<br />

probaretur. Piane si non alio<br />

modo promulgandi civitas utatur<br />

quam per scripturam ; potest dici,<br />

scripturam ad vim legis necessariarn<br />

esse : neque enim ante lex vi<br />

sua constat, civesque ad Observationen!<br />

vel poenam obligat, quam<br />

populo innotescerepotuerit ;qnod<br />

sine promulgatione sive publicatione<br />

aliqua fieri non potest, l. 8.<br />

cum s:q. C. de legib. ( t ), Perez ad<br />

tit. C. de legib. n. 21.<br />

3 An igitur lex statim ut publicata<br />

est obligat i Maxime : eoque<br />

jure utimur, extra quam si<br />

cerium tempus nominatim lege<br />

comprehensum sit, ex quo vim capiat,<br />

ut fit interdum, Nov. 57. in<br />

fin. Nov. 116. c. i. Extat sane<br />

constitutìo quaedam,quae indulget<br />

spatium duorum mensium à die<br />

publications observandum in o-<br />

(1) Senat, sub die i. April, an.<br />

4 (Scriptum autem jus). Licet<br />

temporibus Ju^tiniani subdivisio<br />

juris scripti, qua: hìc proponitur,<br />

jam non vigebat, quia soli Imperatori,<br />

non autem populo , plebi,<br />

necSenatui potestas erat jura condendi:<br />

voluit nihilominus ipse<br />

earn tradere et singula membra<br />

explicare , ut veteris juris histo—<br />

ria intelligeretur.<br />

; "In Hispania etiam solus<br />

»Rex jura condere valet,/. 12.<br />

»tit. i. P. i.l. 2. tit. i. P. 2.1. 3.<br />

a tit. 2. hb. 3. Nov. Recop. vers.<br />

" Y por que al Rey."<br />

T E X T U S .<br />

De lege et plebiscite<br />

4 Lex est, quod populus 2?omanus<br />

Senatorio Magistratu interrogante<br />

[veluti Consule ) constiruebat.<br />

Plebiscirum est , quod<br />

plebs plebejo Magistratu (velati<br />

Tribuno ) constituebat. Plebs au*<br />

tern àpopulo eo dijfert, quo spe-.<br />

cies à genere. Nam appellati»**

Ve Jure naturali , gent, et civili. 49<br />

ne populi universi cives significaniur,<br />

connumeratis eliam Pa­<br />

Iridis et Senatorìbus. Plobis au~<br />

tem appellai ione sine Pai rìdi s et<br />

Senatorìbus esteri cives significant<br />

ur. Sei et plebiscita, lege<br />

Hortensia lata, non minus valere,<br />

quam leges coepsrunt.<br />

C0M1*«NTARIUS.<br />

I Sequitur singularum juris<br />

scripti partium explicatio, cui<br />

nos lumen aliquod ex antiquitatis<br />

memoria afferemus, cujus ignoratio<br />

crassos errores peperit.<br />

3 (Lev est). Legem à legenda<br />

dictam, scribit Cicero lib. i.de<br />

l­gib. cap. 6. quoniacn in lege inest<br />

vis dilectus: j bet enim quae<br />

honesta sunt, prohib tque contraria<br />

(i). Unde vocabuJum legis<br />

non minus Ute patet, quam juris:<br />

tarn enim dicimus, lege naturae<br />

quid concessum, aut vetitum esse,<br />

quam jure, ut apud Ciceronem<br />

passim: frequentissime autem legem<br />

appellamus, quae scripto sancir<br />

quod vult; eaque popularis est<br />

hujus vocis significano, teste eodem<br />

Cicerone d. lib. i. de legib.<br />

c. 6. Neque tarnen omnis scripta<br />

sanctio arcto significatu lex est,<br />

sed ea tantum, qua uni versus populus<br />

ob'stri.'jgitar : лес alia de<br />

causa plebiscita initio leges dicta<br />

non sunt, quam quod partem tantum<br />

civium obltgabint. At post<br />

legem Hortensiam plebiscita non<br />

minus proprie leges appellata,<br />

quam quae populus centuriatim<br />

jussisset.<br />

(i) L. 4, tit. i. P. i„<br />

Tom. I,<br />

3 [Senatorio Magistrati*). Lex<br />

férebatut comitiis curiatis, vel<br />

centuriatis à Magistratibus penes<br />

quos erant majora Reipublicae<br />

auspicia, puis, a Consule, Dietatore,<br />

vel Praetore.<br />

4 (Interrogante). Rogabat Magistrats<br />

his verbis: Velitis jubeatis<br />

Quirites, &c. Populus respondebatin<br />

tabella vel perlitteram^,<br />

id est: Antiquo, vel per U. R. id<br />

est: Uti rogas. Priori casu populus,<br />

qui ea tempestate jura condendi<br />

potestatem habebat, legem<br />

non prob.ibat, sed mal'e se juri<br />

an r iquoad'isr­;re significa bat. Posteriore<br />

vero lex à populo probata<br />

minebat pleneque commuta.<br />

Pie isdtum autem comtituebaiue<br />

à plebe, plebejo Magistratu, veluti<br />

Tribuno, interrogarne, in comitiis<br />

tributis, qua de re antiquitatis<br />

studiosiconsulant Carol. Sigonium,<br />

et Nicol. Gruchium, qui<br />

ex professo de comitiis Romanorum<br />

scripserunt.<br />

5 (Quo species). Ait Justinianus<br />

piebcm à populo eo differre,<br />

quo species à genere, id est, quo<br />

pars à toto.<br />

6 (Lege Hortensia). Per legem<br />

Hortensiam aliasque éadem<br />

auctoritas data est plebiscitis, ac<br />

ipsis legibus, et omnes cives obligare<br />

coeperunt , ut vidimus in<br />

Histr.ria nn. 28. et 30. atque ita<br />

factum est, ut alt Pomponius<br />

l. t. §. deinde 8. de or ig. jur. ut<br />

inter legem , et plebiscitum species<br />

interesset constituendì: potest<br />

as tarnen eadem esset. In sum-i<br />

ma ut plebiscita etiam leges reveal

go Lib. I.<br />

ra et essent et appellarentur, seu<br />

ut dicit hic Justinianus non minus<br />

valerent quam leges.<br />

TEXTU S.<br />

De Senatusconsulto.<br />

5 Senatusconsultum est, quod<br />

Senatus jubet at que constituit.<br />

Nam cum auctus esset populus<br />

Romanus in eum mo dum, ut difficile<br />

esset in unum eum convocati<br />

legis sanciendce causa, cequum<br />

visum est? Senatum vice populi<br />

contuli.<br />

COMMEN TARIUS.<br />

I Testatur Tacitus lib. i.an-.<br />

nah cap. i5.Tiberium Cassarem<br />

comitiaècampoad Patres transtulisse.<br />

Ex eo igitur tempore, legibus<br />

• et plebiscitis quiescentibus,<br />

Senatus jus facers ccepit, quanquam<br />

non tarn propria auctoritate,<br />

quam conniventia quadam<br />

et indulgenza Principum, quod<br />

vel unus Tacitus nos ducere<br />

potest, et arguunt orationes Principum<br />

in Senatu haberi solita;,<br />

in qua Senatusconsulta fiebant<br />

pro arbitrio Principis. Undo et<br />

ipsa Senatusconsulta orationes<br />

Principum non raro appellantur.<br />

Tandem translato in orientem Imperio,<br />

mutataque penitus Reipublica;<br />

forma, haec precaria potestas<br />

Senatus exolevit. Vera autem<br />

causa transferendi comitia ad Senatum<br />

, non videtur fnisse ilia,<br />

quam Justinianus significat, quod<br />

(1) L. 2. tit. 1. P. 2.<br />

'iL IL<br />

auctus esest populds, sed ut docent<br />

Tacitus d. c. i ç. et Suetonius<br />

in Tib. cap. 30. ambitio et astuti*<br />

Csesamm, qui Semtus potemiam<br />

augendo suce serviebant, ut seribit<br />

idemSueton. iaTiher.cap. 20.<br />

2 "In Hispani-t quasdamquasi<br />

»Senatusconsulta habemus,QU3S<br />

"lingua vernácula Autos acordat>dns<br />

dei Consejo diciqaj|S, et sunt:<br />

" Decreta sea decisiones Supremi<br />

» Senatus, consulto et approban-<br />

}>te Rege edita. Differunt à Ro-<br />

" manorum Sena¡usconsultis,quia<br />

"his inerat vis legis absque ex-<br />

" pressa Principis approbatione,<br />

»qua; nosttis Senatusconsultis o-<br />

»mnino necessaria est, /. 9. tit.<br />

» 3. lib. 3. Nov. Reco/». Caeterum<br />

»cum inaliis similia illis sintqua-<br />

"tenusin Senatu examinantur et<br />

"forma donantur, ea sub nomine<br />

»Senatusconsulti, quotiens opus<br />

»fuerit, laudabimus. Typis man-<br />

"data sunt uno collecta volumi-<br />

»jne, quod Nova m Recopiiatio-<br />

»>nem complet."<br />

TEXTUS.<br />

De constitutione.<br />

6 Sed et quod Principi placuit,<br />

legis habet vigorem ( 1 ) : cum<br />

lege regia, que de ejus imperia<br />

lata est, populus ei et in eum 0mne<br />

imperium suum et potestatem<br />

concédât. Quodcumque ergo<br />

Imperator per epistolam constituit,<br />

vel cognoscens decrevit, vet<br />

edicto prœcepit, legem este constat.<br />

Htec sunt, que constitutio-

De Jure naturali , gent, et civili. 51<br />

net appellantur. Plane ex his<br />

quœdam sunt personales , quae nec<br />

ad exemplum trahuntur, quoniam<br />

non hoc Princeps vult: nam quod<br />

alicui ob meritum induisit, vel si<br />

quam pœnam irrogavit , vel si<br />

cui sine exemplo subvenit, personam<br />

non transgreditur. Alice autem,<br />

cum générales sint, omnes<br />

•proculdubio tenent.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 {Lege Regia). Haec eadem<br />

quae lex imperii dicitur in /. 3.<br />

C. de testam. Et nihil aliud fuisse<br />

videtur, quam congeries praerogativarum<br />

Imperatoribus decretarum<br />

sub initium Imperii: adeoque<br />

ea constitit varus Senatusconsultis<br />

paulatim factis in honorem<br />

Principum, ut bene probat<br />

Heinec. Antiq. Rom. lib. 1. tit. 2.<br />

§. 62. et seqq.<br />

2 [pmne Imperium et pol estàlem).<br />

Privative scilicet, non cumulative.<br />

Nihil ad remfacit, quod<br />

Principes ab invisis populo nominibus<br />

Regis aut Domini abstinuerint,<br />

cum alio sub nomine regiam<br />

potestatem exercèrent , auctore<br />

Dione lib. 53. multo autem minus<br />

jus illud imaginarium populi<br />

in suffragiis ferendis, aut ilia in<br />

jure condendo precaria Senatus<br />

auctoritas. Manebant enim tunc<br />

temporisadhuc, utinquitTacitus,<br />

vestigia morientis libertatis. Et<br />

verissime de populo Romano<br />

Juvenalis Satyr. 10. v. 78. inquit<br />

:<br />

Qui dabat olim<br />

Imperium, fasces, legionet, omnia,<br />

nunc se<br />

Cont inet, at que duas tant urn ret<br />

anxius optat,<br />

Panem, et Circenses.<br />

3 (Quodcumque ergo Imperator<br />

). Constitutiones Principum<br />

non suntunius generis. Distinctio<br />

à causa finali, hoc est, à scopo<br />

et intentione Principis sumenda.<br />

Etenim vel hoc aperte et directe<br />

Princeps agit ut legem condat et<br />

jus praescribat, quod fit: Cum generaliter<br />

et motu proprio quid<br />

{ Princeps ) constituit ad usum<br />

subditorum, quae species constitutionis<br />

edictum dicitur et lex<br />

edictalis, /. 6. C. de sec. nup. cutn<br />

simil. vel non agit id principaliter<br />

ut jus aliquod in commune constituât<br />

, sed in specie litem aliquant<br />

inter partes componat, et<br />

tarnen propter excellentiam et dignitatem<br />

persona; constituentis, id<br />

quod constituit legis vigorem habet,<br />

/. i. §. i. de const. Princip.<br />

I. ult. C. de legib. (1): cum res à<br />

Judicibus judicata aliis non noceant<br />

(2), tit. C. res int. al. act.<br />

vel jud. al. non noc. ac ne sententiae<br />

quidem latae in consistorio<br />

Principis , aut ipso quidem Principe<br />

, sed ad relationem et consultationem<br />

Judicum, /. 2. /, 3.<br />

C. de legib. (vide tarnen Christin.<br />

vol. 2. decis. 63. n. 3. et seqq. et<br />

vol. i. decis. m. nn. 8. et p.).<br />

Posterioris hujus generis dua; sunt<br />

species, epistola sive rescriptum<br />

et decretum. Epistola proprie dicitur:<br />

Cum de jure consulentibus<br />

Princeps rescribit. Décret um: Cum<br />

(1) L. 14. tit. 22. P. 3. in fin. (2) L. 20. d. tit. P. 3,<br />

G 2

52 Lib. I. Tit. II.<br />

ipse de causa agno seit, et partibus<br />

audìtis sentential pronuntiat:<br />

quem veterum Principum morem<br />

fuisse testamur historiae AA. scriptures.<br />

Elegans exempium habemus<br />

in /. 3. de his quee in test. del.<br />

Alia exempla in 13. quod met.<br />

caus. I. 41. de hier. inst. Conf.<br />

Jac. Gothofr. ad /. uh. C. Th. de<br />

offic. jud. omn. ubi pienissime de<br />

modo, quem Principes in decernendo<br />

observabant.<br />

4 (Qutedam sunt personales).<br />

Cum dixiss^t, non ea tantum quae<br />

Princeps eJicto praecepit, sed etiam<br />

qua; per epistolatn constituit,<br />

vel cognoscens decrevit, vim<br />

etiam in aliis causis et personis<br />

habere : id nunc ex Ulpiano in<br />

d. I. i. §. 2. de const. Princip. sic<br />

tetnperat, nisi aliam esse voluntatem<br />

et sententiam Principis apparent<br />

: esse enim constitutiones<br />

quasdam personales , quibus jus<br />

singulare in certi; alicujus persori<br />

ae gratiam constituitur (1). Has<br />

sunt quae privilegia Latinis dicuntur,<br />

eo quod Veteres priva<br />

dixerunt, qua: nos singula dicimus;<br />

auctore A. Gellio lib. 10.cap. 20.<br />

et Festo in voce prìvus, ubi Jos.<br />

Seal, in annot. Offendìt me, inquit,<br />

quod apud Ciceronem pro hac<br />

voce , privatum substituerint, ut<br />

in ea pro domo cap. 17. Vet ant<br />

leges sacral ce. vet ant XII. Tahullce<br />

leges privis hominibus irro'gari.<br />

At hodie legunt privat is<br />

cap. 19.<br />

Ait autem Justinianus, hujusmodi<br />

constitutiones personales<br />

sive privilegia aut jura singularia<br />

in exempium non trarli, nec personam<br />

egredi: quoniam non ea<br />

mens sit Principis, qui solius pitta<br />

Titii, aut Sempronii causa aliquid<br />

constituit, ut id , quod ita<br />

constituit, in universum pro jute<br />

observetur aut ad alios transferatur.<br />

Apparet vero ex ipsis verbis<br />

non agi hoc loco de privileges causa;<br />

aut rei, sed personam, quibus<br />

sola persona; conditio locum facit:<br />

qualia sunt privilegia militum.<br />

Haec et similia personarum privilegia,<br />

deficiente persona, cui data<br />

sunt, statina simul deficiunt aut<br />

extinguuntur, neque ad successores<br />

transeunt, /. in omnibus 68.<br />

I. privilegia 196. de div. reg. jur.<br />

nisi id quoque nominatim privilegio<br />

cautum sit , /. 4. de immxn.<br />

(1)'. At qua; privilegia magis<br />

causae, quim persona; pnc-'t.infi'r,<br />

ea h^redibus, sen omnibus, qui<br />

causae ac rei participes sunt, tri—<br />

buuntur , d. I. privilegia 196. de<br />

div. reg. jur. cujus generis beneficia<br />

sunt immunitates gencraliter.<br />

locis, aut civitatibus, aut fa ni.iis<br />

data;, I. 4. §. s.de censib. induci«e<br />

temporis, quie judicatis indul—<br />

gentil r, /. i em pus 29. de div. reg.<br />

jur. jus ante omne creditim deducendi<br />

impensas funeri;, /. penult.<br />

fUiict. /. si filiusfam. 3 t. §.<br />

uIt. de relig. et sumpl. fun. &C.<br />

li >que privilegia alia personalia,<br />

realia aitera: de quo adi D. Pet.<br />

Fab. ad d. I. in omnibus 68. et d.<br />

I. privileg. igo.de div. reg. jur.<br />

6 ( Ob meritimi induisti- ).<br />

Tres personalium constitutioiium<br />

species hoc loco proponun-<br />

(1) L. 28. tit. 18. P. 3, in fin. • (i) . Reg- 27- tit- fi»- P - 7

De Jure natura li, gent, et civili. . 53<br />

tur (i). Si quid Princeps alicui<br />

ob meritum indulsiti puta immu-<br />

nitatem ab oneribus publicis. Si<br />

quam pcenam irrogavit: puta gra-<br />

viorem ordinaria propter exem-<br />

plum Si cui sine exemplo sub-<br />

venit: puta graiiam delicti fecit.<br />

Ubi obiter notandum privilegia<br />

non solum pro aliquo , verum<br />

etiam in aliquem ferri posse, ut<br />

in Milonem à Pompejo, in Ci-<br />

cenmem à Clodio lata sunt, Cic.<br />

pro domo sua , cap. 17.<br />

7 Illud hie prsetereundum non<br />

est, non ut quisque Privilegium<br />

à Principe impetravit, ita et con­<br />

tinuo id valere. Nam primo re­<br />

scripta Principum contra jus vel<br />

utilitatem publicam elicita à Judi-<br />

eibus improbar!, etiam ipsorum<br />

Imperatorum constitutionibus ju-<br />

bentur (2), nisi forte sit aliquid<br />

quod prosit petenti, et aüum non<br />

laedat, vel crimen supplicantibus<br />

indu'gear, /. 3. et 7. C. de prec.<br />

Imp. off. I. ult. C. si cont. jus. vel<br />

util. pubi, aut licet cum lsesione<br />

altenus moratoria duntaxat prae-<br />

scriptio debitori permittatur, ut<br />

est in /. 2. de prec. Imp. off. id est<br />

exceptio dilatoria: exceptio, non<br />

qua perimatur actio, sed petitio<br />

et exaetio in tempus certum dif-<br />

feratur sp.nio ad solvendum de­<br />

bit >ri dito. Quo lamín cast) pla­<br />

cet non aliter rescriptum valere,<br />

quam si fidejussio idonea super<br />

debiti solutione prxbeacur, /. 4.<br />

(t) L. 49, cum duabus seqq.<br />

iii. 18. P. 3.<br />

(2) L. 30. etseq q. tit. 18. P. 3.<br />

Senat. 70. ley. 2. y 3. tit. 4. lib.<br />

3. Nov. Ree op.<br />

C, d. tit. (3Ì. Secundo si Prineip i<br />

obreptumsit celata scilicet verità-<br />

te; ve! subreptum expresso menda­<br />

cio, re-cripti fructu privad jube-<br />

tur, qui i 1 impetravit, /. 2. C. de<br />

leg. I. pen. C. si cont. jus vel util.<br />

pubi. (4). Utrumque ex volúntate<br />

et mente Principis sumptum est,<br />

qui noncreditur aliquid velie con­<br />

tra utilitatem publicam concedere;<br />

aut aliter quam si preces ventate<br />

nitantur, /. 7. C. de div. rescr.l.<br />

pen. et ult. C. si cont. jus. vel util.<br />

T E X T U S .<br />

De jure honorario.<br />

7 Prxtorum quoque edìcta<br />

non modicam obtinent juris aucto-<br />

ritatem. Hoc etiam jus honora­<br />

rium solemus appellare, quod qui<br />

honores gerunt, id est, Magistra-<br />

tus auctoritatem huic juri dede-<br />

runt. Proponebant et JÈdiies Cu-<br />

rules edictum de quibusdam cau­<br />

sis , quod et ipsum juris honorarii<br />

portio est.<br />

C O M ME N T A R I U S .<br />

1 Inter species juris civilis<br />

numeratur hoc loco et jus praeto-<br />

rium; quod tamen non raro ut<br />

species diversa , juri civili oppo-<br />

nitur. Sed non est novum in ju­<br />

re nostro, ut idem nomen nunc<br />

latius, nunc angustius accipiatur,<br />

(3) L. 33. tit. 18. P. 3. Sena'<br />

tusc. 79. ///. 4. lib. 3. Nov. Rec.^<br />

(4) L. 36. tit. 18. P. 3. Senat.<br />

70. tit. 4. lib. 3. Nov, Recop.

g4 Lib. I. Tit. II.<br />

et quod per se positum nomen ge­<br />

neris est, contrahatur ad certam<br />

speciem oppositam speciei ejus-<br />

dem generis. Itaque cum jus ci­<br />

vile à pretorio distinguitur, per<br />

jus civile intelligitur, quod ex<br />

leg'bus, plebiscitis, senatuscon-<br />

sultis, decretis Principum, au-<br />

ctoriiate Prudentum venit : per<br />

praetorium: Quod juris civilis ad—<br />

juvandi, supplenli, corrigendi<br />

ausa Magistratus introduxerunt,<br />

Papinian. /. 7. de just, et jur.<br />

2 iUnde autem Praetori juris<br />

condendi potestas? Neque enim<br />

Praetor aliud quam Magistratus<br />

fuit juri dicundo, non condendo,<br />

quod majestatis est propositus;<br />

custos juris civilis, non arbiter;<br />

neque ulla lege talem potestatem<br />

Praetori datam uspiam legimus. Sic<br />

existimo, Praetores ab initio jure<br />

Magistratus edicta tantum propo-<br />

suisse, dequibus rebus, etquomo-<br />

do jus dicturi essent, /. 2. §. eodem<br />

tempore 10.de orig. jur.Pto-<br />

gressu autem temporis , non ob-<br />

nitente populojhoc simul usur­<br />

passe, ut edicendo etiam jus con-<br />

stituerent ; ut tarnen edicta eo-<br />

rum minorem longe vim quam le­<br />

ges haberent, nec abrogare jus<br />

constitutum autreceptumpossent,<br />

/. cum sponsus 12. §. 4. de pubi,<br />

in rem act. I. i2.§. 1. de bon.poss.<br />

sed tantum adjuvare, supplere,<br />

corrigere, d. I. 7. §. 1. de just, et<br />

jur. hoc est, rigorem juris civi­<br />

lis mitigare, et de iis, quae legi­<br />

bus nec sancita nominatim, nec<br />

vetita essent,ex bono et aequo ali-<br />

quid statuere etiam praeter ratio-<br />

nem juris civilis. Nam certe plus<br />

hic licuisse Praetori, quam vel ju-<br />

risconsultis, vel Judicibus priva-<br />

tis, argumento sunt tot exceptio-<br />

nes, etactiones, tot bonorum pos»<br />

sessiones praeter manifestarci ratio-<br />

nem juris civilis à Praetore intro­<br />

ducta:, in quibus ante jus à Prae-<br />

toribus constitutum nihil sibi su­<br />

mere quisquam privatus potuit;<br />

atquehinc est,quod edictumPrae-<br />

toris nonnunquam lex appellatur,<br />

utiabUlpian./. i.§. 2. undecog, et<br />

Cic. 3. inVerrem. Recole quae di-<br />

ximus in Hist. nn. 36. 37. et 38.<br />

3 {Qui honores gerunt). Jus<br />

honorarium ad honorem Praeto-<br />

rum nomina mm esse ait Papin. in<br />

d. I. 7. §. i. quod qui honores ge­<br />

runt, id est, Magistratus auctori-<br />

tatem huic juri dederunt, ut hic<br />

Justinian. Proposuerunt quidem<br />

et alii Magistratus Censores, Cón­<br />

sules, Tribuni , iEdiles Curules<br />

edicta, ut ex Cic. Geli, et aliis<br />

notum est; nec dubium quin se­<br />

cundum ea jus dictum fuerit: at-<br />

tamen, quia soli Praetores juris<br />

dicundi causa creati sunt, totaque<br />

fere jurisdictio penes Praetores<br />

erat, hinc factum arbitror,<br />

ut jus omne, quod à jurisdictio-<br />

ne venerai, non minus praeto­<br />

rium quam honorarium appella-<br />

retur , atque appellatane praeto-<br />

rii etiam aliae partes juris honorarii<br />

continerentur.<br />

4 " In Hispania jus praeto­<br />

rium, et quod §. seq. traditur,<br />

vnon habemus, vide quaediximus<br />

})SUp. §. 3."<br />

TEXTÜS.<br />

De responsis Prudentum.<br />

8 Responsa Prudentum sunt

De Jure naturali, gent. et civili. ss<br />

senìenììce, et opiniones eorum,<br />

quibus permissum erat de jure<br />

responderé; nam antiquitus con­<br />

stitutum erat, ut essent, qui<br />

jura publiée interpretarentur,<br />

quibus à Casare jus responden-<br />

di datum est, qui Jurisconsul—<br />

tiappellabanlur : quorum omnium<br />

sententia et opiniones earn aucto-<br />

ritatem tenebant, ut Judici rece­<br />

dere à responsis eorum non licer et,<br />

Ut est constitutum.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Ante tempora Augusti,<br />

quicumque studiorutn suorum fi­<br />

duciari! habebat, de jure con-<br />

sulentibus publice responderé po-<br />

terat. Divus autem Augustus, quo<br />

major esset juris auctoritas, pri­<br />

mus construit, ut ex sua au-<br />

ctoritate responderetur. Postquod<br />

tempus peti pro beneficio, et à<br />

Principe Jus respondendi diri cce-<br />

pit, ut in /. 2. de orig. jur. cir­<br />

ca fin. idem Pompon.scribit,quam<br />

ob causam nonnulli existimant ex<br />

eo demum tempore responsa au--<br />

ctoritatemque Jurisconsultorum<br />

inter partes juris scripti nume­<br />

rari cœpLse.<br />

TE XT US.<br />

De jure non scripto.<br />

9. Sine scripto jus venit, quod<br />

usus approbavit ; nam diuturni<br />

mores consensu utentium compro­<br />

vati legem imitantur (1).<br />

(1) L. 4. et 6. tit. 2. P. i.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Sine scripto). Jus non scri­<br />

ptum idem esse ac consuctudi-<br />

nem, jam supra diximus ^. 3.<br />

hoc tit. Hoc autem jus consensu<br />

utentium comprobari , ait Justi-<br />

nianus, tacito nimirum. Nam<br />

quemadmodum expressa sanctio<br />

legem facit, ita tacita populi vo­<br />

luntas consuetudinem.Unde quo­<br />

ad vim et effectum inter hasc duo<br />

nulla est differentia. ìQuid enim<br />

interest, ait Julian, in /. 32. de<br />

leg. suffragio populus voluntatem<br />

suam declaret ; an rebus ìpsis et<br />

factisì Populum autem hic intelli-<br />

geredebemusnulliusimperiosub- jectum: nam qui alterius imperio<br />

paret, non magis tacito consensu<br />

consuetudinem introducere potest,<br />

quam expresso legem. Proinde in<br />

statu populari, qualis fuit Roma-<br />

norum exactis Regibus, jus con-<br />

suetudinis introducendo populus<br />

solus habere potest. At in monar­<br />

chico, in ea introducenda, proba-<br />

bilem Princlpis scientiam et pa-<br />

tientiam requiri, recte putant<br />

Wesembec. aliique ; quanquam<br />

quod non requiratur scientia, sed<br />

patientia sufficiat, et quidem ge­<br />

neralis, qua Principes omnes usus<br />

honestos probant, communior est<br />

sententia, quam tenet TulJe-<br />

nus ad tit. C. qua sit long. cons,<br />

n. I.<br />

2 (Diuturni mores). Propria<br />

haec epitheta sunt consuetudinis,<br />

ut dicatur diuturna , longa, in­<br />

veterata. Nam cum sensim taci­<br />

to consensu populi inducatur,

5 б Lib. I.<br />

neces?e est, ut is consensus ex<br />

faciis , et tractu temporis argua­<br />

tur. Et quia hoc respeetu con­<br />

suetudo facti est, probari quoque<br />

debet, atque ad earn probandam<br />

multum conferí, si eajudiciocon­<br />

tradictorio aliquando firmata sit,<br />

/. cum de consuetudine 34. de<br />

legib,<br />

3 Quantum autem tempus, et<br />

quot actus adintroducendamcon­<br />

suetudinem requirantur, inter In­<br />

terpretes non satis convenit. D.<br />

Connanus i.comm. 10. etHotom.<br />

hic^ tantum tempus rcquirunt,<br />

quantum superstitum hominujn<br />

лес astas nec memoria comprehen­<br />

dit, per /. i. §. ult. jtmct. 2 §.<br />

idem Labeo 7. de aq. et aq. pubi,<br />

are. Vulgo, testibus D. Gail. 2.<br />

obs. 3 i. Myns. 6. obs. 41. arbitran­<br />

tur consuetudinem induci decen­<br />

nio, aut tanto tempore, quanto<br />

jus aliquod prasscribi potest. Ve­<br />

rum, ut recte D. Ant. Fab. Ju­<br />

rispr. tit. 2. princ. 11, notat, in<br />

hoc hi omnes errant, quod con­<br />

suetudinem cum praescri pilone ju­<br />

ris confundunt. Prxscriptio enim<br />

nullum jus acquiritnisi praescri­<br />

benti, et in eos duntaxat contra<br />

quos prasscriptum est, et in tan­<br />

tum, in quantum praescribens pos­<br />

sedit, vel quasi. Consuetudo vero<br />

acquitit jus in universum omni­<br />

bus, et contra omnes in suo ersu;<br />

q.ìja cum sit lex qusedam tacita,<br />

legem imitatur, /. ult. C. qua sit<br />

long. cons. Quam ob causam cum<br />

D.Cujac. 20. obs. i. et Menoch.<br />

consil. 543 n. 20. pottus Judicis<br />

arbitrio hoc definiendum censeo,<br />

(1) L. 6. tit. 2, P. 1.<br />

r it. IL<br />

qui pro negotii quartate triodo<br />

longius, modo brevius tempus<br />

statuere possit, et quantumeun­<br />

que tempus sufficere , modo ad­<br />

sit actuum frequentia et unifor­<br />

mitas, ut Ant, Fab. ad /. nam<br />

Imperator 38. de legib.<br />

4 Et quoniam in consuetudi­<br />

ne introducenda non hujus aut<br />

ilüus hominis, vel etiam ordmis<br />

morem inspicere debemus . sed<br />

totius populi usum(i)­, eumque<br />

colligere ex iis, quae non semel<br />

aut bis, sed frequenter circa ean­<br />

dem rem et controversiarn obser­<br />

vatasunt, /. i. C. qux sit long,<br />

cons. et observata tenacitcr, hoc<br />

est, perpetuo similiter, /. ult. eod.<br />

non putaremad inducendam con­<br />

suetudinem duos actus sufficere,<br />

quantumvis judiciales et notorios,<br />

quae communis est opinio proba­<br />

ta item à Gail, et Myns. dd. locc.<br />

sed hoc etiam arbitrio Judicis re­<br />

linquendum, ut caetera, quae cer­<br />

to jure definita non sunt, arg. /.<br />

i. §. ult. de jure delib. I. 9. de bon.<br />

auct. jud. pos. Cujac. Menoch.<br />

Fab. ubi sup. eleganter D. Diod.<br />

Tulden. in comm. ad hunc tit.<br />

cap. 4.<br />

; Illud majoris partis ­ consen­<br />

su et recte recepium est, cum de<br />

consuetudine probanda quaeritur,<br />

neces.se non esse probare earn ali­<br />

quando firmatam fuisse judicio<br />

contradictorio. Nam cum ea po­<br />

puli consensu inducami­, ¿quid<br />

referí, quod non etiam interve­<br />

nerit res judicata? Quod si tam<br />

certum jus fuerit, ut de eo nun­<br />

quam apud Judicem dubitatum

(1) L. 6. tit. 2. P. i.<br />

Tom. I.<br />

Ve Jure nature. H, gent, et civili. $7<br />

sit: jan non majoris auctoritatis<br />

id videri debet, quam quod in judicio<br />

contradictorio approbatuin?<br />

/. imo magna 36. de legib. Consilii<br />

igitur est, non necessitatis,<br />

quod scribit Ulpianus in /. 34. d.<br />

tit. cum de consuetudine quasritur,<br />

primum explorandum esse,<br />

anetiam contradictorio aliquando<br />

judicio confirmata sit. Consilium<br />

dat, ut id fiat, quia illa explorado<br />

utilis est probatura consuetudinem,<br />

scilicet ut paratas habeat<br />

easdem illas probationes, quibus<br />

consuetudo tum probata est.<br />

6 (Legem imitantur ). Id est,<br />

vim et effectual legis habent (1).<br />

Iraque non hie solus consuetudinis<br />

effectus est, quod jus novum, de<br />

quo nihil ante cavebatur, inducat,<br />

sed etiam quod latam antea legem<br />

ab-oget, §. pen. inf. eod. Est et<br />

alius item consuetudinis effectus,<br />

in jure scripto nimirum interpretando.<br />

Nam si de interpretatione<br />

dubia; alicujus legis quaeratur,<br />

monemur in primis inspiciendum<br />

esse: Quo jure civitas retro in hujusmodi<br />

casibus usa sit; optimam<br />

enim legum interpretemesse consuetudinem,<br />

/. si de interpretatione<br />

37. et l. seq. de legib. miniineque<br />

mutanda, quae interpretationem<br />

certain semper habuerunt.<br />

Ilinc consuetudo alia est prater<br />

legem , alia contra legem, alia secundum<br />

legem (2),<br />

7 "In Hispania ut consuetu-<br />

?>do introiucta dicatur, decern<br />

jiannorum lapsus requiritur , si-<br />

»mulque Regis scientia, qui earn<br />

»non reprobet, sed ratam habeat,<br />

?>et insu per quod daplici senten-<br />

»tia probata sit, /. ///. %. P. i.<br />

»etibiGregor, Lop.gloss. 4. Haec<br />

stamen sententia duntaxat neces-<br />

;>saria etit ei qui consuetudinem<br />

»acribus judicia'ibus probare in-<br />

»tendit, ibid. Greg Lop. gloss.j.<br />

»Molina de primog. lib. 2. cap. 6.<br />

»num. 27. et seq. cum Adden-<br />

wtibus."<br />

(2) D. I. 6.<br />

T E X T U S .<br />

Ratio superioris divisionis.<br />

10 Et non ineleganter in Juas<br />

species jus civile distributum esse<br />

videtur. Nam origo ejus ab<br />

institutis duarum civitatum , Athenarum<br />

scilicet et Lacedamoniorum,ßuxisse<br />

videtur. In his enim<br />

civitatibus ita agi solitum erat,<br />

ut Lacedeemonii quidem ea, que<br />

pro legibus observabant, memoria<br />

mandarent: Athenienses vero ea<br />

qua in legibus scripta comprehendissent<br />

, custodirent.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Exactis Regibus coepit po~<br />

pulus Rom. inceito magis jure<br />

et consuetudine mi., quim lege<br />

lata: donee placeret publica auctoritate<br />

tres constitui viros Sp,<br />

Posthumium Album, A Manlium,<br />

et P. Sulpjcium Camerinum; non<br />

decern; ut Pomponius narrat in<br />

/. 2. §. 2. de orig. jur. per quos<br />

peterentur leges ä Grascis civitatibus.<br />

Itaque Legati Athenas mis-<br />

H

S8 Lib. I. Tit. II.<br />

si, qui inclytäs Solonis leges de-<br />

scriberent, et aliarum civitatum<br />

Grsecarum instituta, mores, ju-<br />

raque cognoscerent, Liv. lib. 3.<br />

cap. 11. et seq. Has leges in XII. Ta-<br />

bulis postea descriptae, leges de­<br />

cemvir ales , et XII. Tab. sunt ap­<br />

pellata; : fons omnis publici priva-<br />

tique juris, auctore eodem Livio.<br />

Ex quibus perspicuum est, jus<br />

scriptum sive leges Romanorum<br />

originem suam habere partim ex<br />

legibus, partim ex moribus Gra;-<br />

carum civitatum , et insigniter<br />

errare Tribonianum, qui jus scri­<br />

ptum Romanorum ab Atheniensi-<br />

bus, non scriptum à Lacedxmo-<br />

niis arcessit. Nam primum maie<br />

conferì leges non scriptas Lace-<br />

dasmoniorurn cum jure non scri­<br />

pto Romanorum. Neque enim La-<br />

cedaemoniorum leges fuere jus a-<br />

liquod moribus introductum, quo<br />

sensu jus non scriptum hìc accipi<br />

constat, et scripto, hòc est /le­<br />

gibus latis opponi : sed leges pro­<br />

pria; dieta; et expressim sancita;:<br />

quamvis eas non scribi, sed in<br />

memoria conservari voluerit le­<br />

gislator eorum Lycurgus. Secundo<br />

nec mores Laceda;moniorum dici<br />

possunt originem dedisse juri non<br />

scripto Romanorum, non magis,<br />

quam mores Atheniensium , aut<br />

aliarum Grafia; civitatum, unde<br />

Legati Roma missi leges petie-<br />

runt. Nam non minus mores,<br />

quam leges horum pöpulorum<br />

descripti in illis quas dixi, XII. Ta-<br />

bulis, lege decemvirali periata,<br />

partem juris scripti Romanorum<br />

constituerunt.<br />

T E X T U S.<br />

Divisto Juris in immutabile<br />

et mutabile.<br />

11 Sed naturalia quidemjura,<br />

qum apud omnes gentes perceque<br />

observantur , divina quadam Providentia<br />

constituía , semper firma<br />

atque immutabilia permanent. Ea<br />

vero, qute ipsa sibi queeque civitas<br />

constituit, sape mutari solent<br />

, vel tacito consensu populi,<br />

vel alia postea lege lata.<br />

COMMENT ARIÜS.<br />

1 Expósito jure turn natu­<br />

rali , tum civili, observataque<br />

utriusque differentia in causis ef-<br />

fìcientibus, non incommode hoc<br />

loco subjicietur alia quaedam diffe­<br />

rentia , qua; in effectu cernitur.<br />

2 (Divina quadam Providentia<br />

constituía). Hoc est, qua; ab<br />

incorrupta ratione, àsimpliei illa<br />

notitia mentibus nostris divinitus<br />

impressa promanant. Jus quod<br />

nobiscum natum est, non ab ho-<br />

minibus excogitatum, cujus Deus<br />

est inventor, disceptator, la tor,<br />

Ut loquitur M. Tullius lib. 3. de<br />

Repub. Apud Xenophontem lib. 4.<br />

memorab. hujusmodi jura Dei le­<br />

ges dicuntur. De jure igitur gen­<br />

tium primario, id est, eo quod<br />

simpliciter naturale est, hasc ac-<br />

cipienda sunt : non de secunda­<br />

rio, quod usu exigente inventum.<br />

Nam diligenter distinguenda na­<br />

turalia praecepta ab his qua; pro<br />

certo statu duntaxat naturalia sunt.<br />

Sic vetera gentium jura circa bel-

De Jure naturali , gent, et civili. 59<br />

la, et res bello captas, circa in­<br />

crementa fluminum etc. multum<br />

mutata hodie videmus. Sed et<br />

multa quae jus natura; non juber,<br />

sed permittit tantum, communi<br />

consensu prohiberi possunt, uti<br />

factum circa omnia fere quae nul­<br />

lius sunt, de quo suo loco disse-<br />

xetnus uberius. Sane etiam jus<br />

gentium secundarlum , propor-<br />

tione quadam , immutabile dici<br />

potest, et uiique multo difficilius<br />

tollitur , quam jus civile.<br />

3 (Immutabilia). Jus naturale<br />

semper et ubique justum est et<br />

fuit; nec aliud hic, aliud Roma;,<br />

aliud Athenis, aliud nunc est,<br />

aliud posthac erit. Nam ut recta<br />

ratio insita à natura et diffusa in<br />

omnes constans est et sempiterna,<br />

ita et quod ea praescribit semper<br />

atque ex se justum est atque im­<br />

mortale. Quamobrem, nec quod<br />

hoc jure prohibetur , juberi pot­<br />

est, nec quod jubetur , vetari, ut<br />

recte Grot. i. manna, i. et con-<br />

venienter ei quod scribit Juris­<br />

consult, in /. 6. de just, et jur.<br />

jus civile in totum à jure natures<br />

recedere non debere. Nec est con­<br />

trattura quod Jurisconsult, addit,<br />

jus civile non ter omnia juri naturali<br />

servire, sed plerumque ei<br />

addere aliquid , aut detrahere.<br />

Nam ilia additio aut detractio ni­<br />

hil aliud est, quam generalium<br />

juris naturae praeceptorum ad<br />

usummoresque civium et formam<br />

Reipubl. specialis cum delectu<br />

accommodatio. Quod quamvis va­<br />

rus in locis diversimode fiat, at­<br />

que etiam in applicando naturae<br />

jura inflecti quodam modo videan-<br />

tur j immutabile tamen permanet,<br />

quod per se atque ex sui natura<br />

justum est; vimque suam perpe­<br />

tuo retinent in obligandis con-<br />

sciëntiis anticipatae in animis no-<br />

stris communes illae, quas dixi-<br />

mus, notiones, in quibus harecon-<br />

stantiaatque immutabilitas praeci-<br />

pue elucet, Covarr. de watr. p. 2.<br />

cap.6. §. 9. num. 7. belle MK hael<br />

Ephes. ad 5. Eihic. Exemplis res<br />

fiet illustrior. Lex naturae ita prae­<br />

scribit: Deum colito : Liberi potest<br />

atipatrissubjectìsunto: Pacta<br />

conventa servato. Haec sunt aeter-<br />

nae legis perpetua decreta, et qua;<br />

nullo jure civili abrogari possunt.<br />

4 At in modo applicandi, de<br />

quo lex naturae nihil définit, va-<br />

rietas aliqua apparet propter va-<br />

rietatem constitutionumeivilium,<br />

ut scilicet hoc vel ilio ritu externo<br />

adhibito Deus colatur: ut patri-<br />

bus in liberos vel eadem, quae do-<br />

minis in servos, pottstas sit, et<br />

quodcunque per filium acquiritur t<br />

id acquiratur patri: vel ut jus tan­<br />

tum pater habeat filium modice<br />

et sine acerbitate castigandi, et<br />

contumacem expellendi domo: ut<br />

pacta etiam nuda efficaciter obli­<br />

gent, aut earn vim tantum ha-<br />

beant vestita, ut vulgo loquun-<br />

tur. Hoc, inquam, facto non mu-<br />

tatur jus naturale, sed adjuvatur,<br />

dum propter utilitatem ci htm<br />

(quo Legislatures omnes spectant,<br />

tamersi non idem semper consti­<br />

tuant) aliquid ei adjicitur; aut si<br />

mavis, detrahitur, respectu scili­<br />

cet praecepti generalis. Atque hoc<br />

est, quod DD. nostri ajunt, jus<br />

naturale modipeari , declarari, et<br />

provisìonibus adjuvari posse : sic<br />

enim loqui amant. Jo. Fab. et alii<br />

H 3

60<br />

ad hunc §. Sexcenta ejusdem ge­<br />

neris exempla afferri possent (oe-<br />

currunt enim in omnibus fere<br />

partibus juris civilis); sed ha:c<br />

pauca é multis retulisse, puto rei<br />

declarandas sufficere.<br />

5 Illud etiam sciendum est,<br />

esse quosdam quasi gradus prin-<br />

cipiorum practicorum, et prsece-<br />

ptorum naturae, ac nonnunquam<br />

usu venire, ut inter se haec con-<br />

currant, et invicem obstent, verbi<br />

causa: Lex naturalis est: Non oc~<br />

tides, est et altera ejusdem gene­<br />

ris , sed momentosior, qua; sui<br />

defendendi causa permittit ag-<br />

gressorem occidere. In hoc con-<br />

cursu lex inferior superiori cedat<br />

necesse est (1), Wesemb. parut,<br />

de just, et jur. ». 15. Gomez var.<br />

torn. 3. cap. 3. num. 20.<br />

6 (Alia lege lata). Jus civile<br />

saepe mutari solet, ut qui Justin,<br />

in hoc text. An veto expédiât le­<br />

ges mutare, aut quando expé­<br />

diât politicae disquisitionis est;<br />

cujus tamen quaestionis decisio-<br />

nem suggerit Ulpian. in /. 2. de<br />

const. Princ. In rebus, inquit,<br />

novis constituendis evidens esse<br />

militas debet , ut recedatur ab<br />

co jure, quod diu cequum visum<br />

est (2). Eaque çonsentiens est Po-<br />

liticorum omnium sententia, Pla­<br />

to lib. 7. de legib. Aristot. 2. Pol.6.<br />

in fine, Bodin .4. de Rep. 3, Lips. 4.<br />

Pol. 9.<br />

(1) L. 2. tit. 8. P. 2. /. t. et 5.<br />

tit. 2i. Jib. 12. Nov. Recop.<br />

Lib. L Tit. IL<br />

T E X T U S.<br />

De objectis juris.<br />

r i Omne aut cm jus , quo uti-<br />

mur , vel ad per sows pertimt,<br />

vel ad res, vel ad actiones. Et<br />

prius de personis videamus : nam<br />

par um est jus nosse , si personcc,<br />

quarum causa constitutum est}<br />

ignorentur.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Hoc §. transitus fit à jure<br />

constituente ad jus constitutum,<br />

et methodica quaedam via pro<br />

materia; diversitate, circa quam<br />

illud versatur, ad hujus Cogni­<br />

tionen! sternitur, praeeunte Cajo<br />

in /. r. de stat. horn.<br />

s (Vel ad per sows). Distribu­<br />

te ex objectis,ut apparet,ad fi-<br />

nem juris obtinendum accommo-<br />

data. Finis juris , quod jam saepe<br />

diximus, est suum cuique tribue-<br />

re. Ut autem hunc finem conse-<br />

quamur, necesse est primum sci­<br />

re, quid sit suum cujusque; deio-<br />

de qua ratione , si id ultro non<br />

pra:stetur , ab invito obtineamus.<br />

Cognitio ejus, quod cujusque est.<br />

vel ex persona sumitur, vel ex<br />

rebus; seu ex jure, quod quisque<br />

vel conditione et statu persona;<br />

suae habet, vel ratione rerum ex-<br />

ternarum. Conditione persona;<br />

multum interse homines differunt:<br />

alii enim liberi sunt, alii servi; It-<br />

berorum alii ingenui, alii libertini;<br />

(2) L. 18. tit. i. P. i. /. 8.<br />

tit. 2. lib. 3. Nov. Recop.

De Juré naturah ?, gent, et civili. 61<br />

alii patresfamilias, alii filiifami-<br />

lias \ patrumfamilias alii in tute­<br />

la , alii in curadone, alii in neu­<br />

tro eorum. Ac pro diversis hujus-<br />

modi qualitatibus diverso quoque<br />

juré in civitate censentur; quod<br />

quia statum ac conditionem per­<br />

sonas sequitur, jus personarum<br />

appellatur; deque eo deinceps<br />

hoc primo libro disputabitur. In<br />

rebus externis quod cujusque est,<br />

id aut est jus reale, nempe do-<br />

TITULUS TERTIUS.<br />

DE JURE PERSONARUM.<br />

Concord. Titul. V. Lib. I. Digest. (1). -<br />

Contirtuatio. Quid hie persona, quid status<br />

et jus persona?.<br />

1 ln calce prtecedenlis tit.<br />

proposita fuit series, et disposi-<br />

tio summarum partium , qua;<br />

deinceps hoc lib. et sequentibus<br />

singulatim tractantur. Initium fit<br />

ä personis, quarum causa caetera<br />

constituía sunt. In Fand, titulus<br />

ejusdem plane argumenta inscri-<br />

bhur de statu hominum. Unde in-<br />

telligimus personam hie, non qua-<br />

litatem civis, sed hominis designa­<br />

re, aut potius hominem simplici-<br />

ter: eamque appellationem tarn<br />

servo competeré quam homini li­<br />

bero: sicutetinjure passim etiam<br />

servo tribuitur, /. potestatis 2.1 y?<br />

minium aliud ve in rem aliquam<br />

jus, aut personale dunìaxat, uno<br />

nomine obligatio sive creditum:<br />

agiturque de hoc jure lib. 2. 3.<br />

et parte quarti usque ad tit. de<br />

actionib. Obtinendi utriusque ju­<br />

ris ratio est in actionibus, hoc<br />

èst, juris nostri persecutionibuE-,<br />

sive id fiat in judicio , sive extra<br />

judicium auctoritate Magistratus:<br />

Quod argumentum ultimo tracta-<br />

tur loco*<br />

de verb. sign. I. 22. de div. reg.-<br />

jur. item jus persona; hie esse: Quod<br />

statum et conditionem persona se­<br />

quitur: nam status ipse est perso­<br />

na; conditio aut qualitas (2), qua;<br />

efficit, ut hoc vel illo jure utatur;<br />

ut esse liberum, esse servum, esse<br />

ingenuum, esse libertinum, esse<br />

alieni, esse sui juris, ltaque status<br />

rationem causae, jus effecti hab«t,<br />

T E X T U S.<br />

Prima divisio personarum.<br />

Summa itaque divisio de jure<br />

(l) Tit. 2Z. P. 4. (2) L. i. tit. 23- P. 4.

6i Lih. I. Tit. Ill'<br />

personarum hcec est, quod omnes<br />

homines aut liberi sunt, aut ser-<br />

vi (,).<br />

C O M M E N T ARIUS.<br />

1 (Summa). Id est, prima et<br />

principalis, vet etiam generalis-<br />

sima ; nam reliqua; sunt secun­<br />

daria; aut speciales.<br />

2 (Servi). Duplex est servi<br />

consideratici, qua res,qua; in com­<br />

mercio est, ut et reliqua; res no­<br />

stra;; et qua persona, quatenus<br />

puta cognatus dicitur,/. 14. §. 2.<br />

et seq. de rit. nupt. quatenus liber<br />

fieri; hseres institui, contrahere,<br />

et dominum de peculio obligare,<br />

ipse iterum naturaliter obligari,<br />

et alios sibi obligare potest, /. 14.<br />

de oblig. et act. (2). Prout igitur<br />

consideratur, ita vel ad primum,<br />

vel ad secundum objectum per-<br />

ìinet.<br />

T E X T U S.<br />

Definitìo libertatìs.<br />

1 Et libertas quidem ( ex qua<br />

etiam lìberi vocantur) est natu­<br />

ralis facultas ejus, quod cuique<br />

facere libet, nisi si quid vi aut<br />

jure prohibetur (3).<br />

C O M M E N T ARIUS.<br />

i (Cuique facere libet) Diffe­<br />

rentia ab effectu sumpta, Effectus<br />

libertatis est facere quod libet: est<br />

(1) L. i. tit. 4. P. 4.<br />

(2) L. 7. tit, 22. P. 4. /. y.<br />

tit. i a, P. y.<br />

enim potest'as vivendi, ut velis^<br />

teste Cicerone in Paradox, et 1,<br />

off. cap. 21. n. 3. Cseterum , quia<br />

ha;c potestas partim vi impediri<br />

potest, partim legibus circumscri­<br />

pta est, additur exceptio: Nisi si<br />

quid vi, aut jure etc. quaexceptio-<br />

nesignih"catur,duabusrebus,quo- minus faciamus quod lubet, nos<br />

impediri, vi, et jure; neque tarnen<br />

eo minus liberosesse. Finge igitur<br />

nos usu rerum nostrarurn vi pro-<br />

hiberi, finge vinciri; facultatem<br />

faciendi haec impediunt, liberta-<br />

tem non imminuunt. Sed neque eo<br />

minus sua cuique constat libertas,<br />

quod qnaedam facere legibus pro-<br />

hibsmur; nam qua; legibus et bo­<br />

nis moribus pugnant, ea ne face­<br />

re quidem nos posse credendutn<br />

est (4), ut prasclare noster Papi-<br />

nian. /. filius 16. de cond. inst, et<br />

divine M. Tullius in Cluentiana<br />

cap. 53. Legum, inquit, idcirco<br />

omnes servi sumus , ut liberi esse<br />

possimus. Quapropter obedientia,<br />

qua; legibus ultro pra;standa ut<br />

omnibus libertas sit incolumis,<br />

non pugnat cum libertate, sed<br />

earn tuetur; quamvis coercear at-<br />

que in gyrum rationis actiones<br />

cohibeat, ne licentius evagentur.<br />

T E X T U S.<br />

Definitio servitutis.<br />

2 Servitusautemest constitutio<br />

juris gentium, qua quit dominio a-<br />

Uenotontra naturamsubjicitur (5).<br />

(3) L. 1. tit. 22. P. 4.<br />

(4) L. 3. tit. 4. P. 6.<br />

(5) L. 1. tit. 21. P. 4.

Be Jure<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Constitutio juris gentium).<br />

Causa proefFectu, res jure gen­<br />

tium constituía , non ordinatio<br />

aut pars constituens. Tropus in<br />

hujusmodi verbalibus non inusi­<br />

tata; sic enim et thesaurus dici-<br />

tur depositio pecuniae, /. nun-<br />

quam 31. §. 1. de adq. rer. dorn,<br />

pro pecunia deposita.<br />

2 (Contra naturam). Hoc est,<br />

contra communem illam omnium<br />

hominum conditionem , quam ab<br />

initio habuerunt à natura. Nam<br />

servi natura, id est, citra factum<br />

humanum, aut primaevo naturae<br />

statu nulli sunt, /. 4. de just, et<br />

jur. I. quod, attinet 32. de div.<br />

reg.jur. quanquam justitiae natu­<br />

rali non répugnât , ex pactione<br />

aut delicto servurn fieri. Quod<br />

vero Aristoteles lib. i. Pol.cap. 3.<br />

et 4. scribit, servos quosdam nas­<br />

ci et natura esse ; eo nihil aliud<br />

significat, quam quosdam, nem-<br />

•pe ingenio tardos ac stupidos,<br />

corpore autem robustos, in hunc<br />

finem à natura productos videri,<br />

ut aliis, qui ingenio et ratione<br />

valent, serviant, subjectione scili­<br />

cet ceconomica, ad ministeria do­<br />

mestica explicanda: qua de re co­<br />

piose et acute disserir clarissim.<br />

Heinsius in epistol. ad Georg.<br />

Richterum.<br />

T E X T U S.<br />

Servì et mancipii etymologia.<br />

3 Servi autem ex eo appellati<br />

(1) D. I. i. ut. ai. P. 4.<br />

personarum. 63<br />

sunt, quod Imperalores captivos<br />

vendere , ac per hoc servare, nec<br />

cccidere solent , qui etiam manci-<br />

pia dicti sunt; eo quod ab hostibut<br />

manu capiantur (1).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Ex eo appellati). Eadem<br />

ratio nominis redditur à Florent.<br />

/. 4. §. hoc tu. Pomp". /. pupìl-<br />

lus 239. §. 1. de verb. sign. Au-<br />

gust. 19. de civit. Dei 15. N0-<br />

tat hinc Alciat. in d. 1. 239. de<br />

verb. sign, non licere hostem,<br />

poftquam captus est, seseque de-<br />

didit, occidere, sed tantum arma<br />

adhuc tenentem, neque se volen-<br />

tem dedere. In dedititium autem<br />

saevire nefas esse, neque id bonos<br />

lmperatores unquam permisisse;<br />

quamvis plerique statuant, etiam<br />

postquam captus est, seseque de-<br />

didit, hostem jure cecidi posse,<br />

donec intra praesidia nostra de-<br />

ductus sit : quia alioquin multa<br />

adhuc accidere possunt, ut ite-<br />

rum evadat, arg. /. in Iaqueum 5 y,<br />

de adq. rer. dom. Accuratius au­<br />

tem hac de re disputar D. Grot.<br />

l'ib. 3. de jur. beli, cap.4. ubi mul-<br />

tis adductis auctoritatibus osten-<br />

dit, jure belli licere captos occi­<br />

dere , et quovis tempore ; licere et<br />

eos, qui se dedere volunt, nec<br />

recipiuntur, imo et deditos sine<br />

ulla conditione.<br />

2 Cum autem scrìptores di-<br />

cunt, id belli jure licitum esse,<br />

non intelligunt tale jus, quod<br />

actum omni culpa liberet, sed facti<br />

impunitatem P ut si forte qui

64 Lib. I. Tit. III.<br />

supplicem, aut se ultro dedeti-<br />

tem interfecerit, in alio territorio<br />

deprebendatur, tanquam homici­<br />

da puniri non possit, nec bellum<br />

ipsi ab alio talis facti nomine in­<br />

ferri. Casterum etsi impune id fiat,<br />

laudabile tamen natura non esse,<br />

actumque hujusmodi carere inter­<br />

na justitia ; quoniam excedit mo-<br />

dum la?dendi naturaliter conces-<br />

sum 5 ideoque nec in foro anima:<br />

excDsatum esse. Hinc Augustinum<br />

merito laudare Gothos, qui sup-<br />

plicibus, et in templa perfugien-<br />

tibus pepercissent : lllicitum sibi<br />

esse judicantes, quod belli jure<br />

fieri licuisset, lib. 1. de civil, Dei<br />

cap. 2. De ilio inter omnes con-<br />

venit,eos, qui vitam salvam pa-<br />

cti sive in fidem recipiuntur, nec<br />

exteriori jure trucidari licere. Por­<br />

ro de temperamento circa jus in-<br />

terfìciendi in bello captosadi eund.<br />

Grot. diet. lib. 3. cap. 11. et 14.<br />

ubi et quid victori liceat secun­<br />

dum justitiam internam tractat.<br />

3 Inter Christianos autem jus<br />

istud gentium de captivis nonob-<br />

servatur; apud nos enim licet res<br />

alia ex hostibus capta; capientibus<br />

acquiruntur, homines tamen capti<br />

servi capientium non fiunt, nec<br />

vendi possunt, aut urgen ad ope­<br />

ras , alia ve patienda, qua; servo-<br />

rum sunt. Mansit tamen inter nos-<br />

metipsos Christianos mos custo-<br />

diendi captos donec pretio redi-<br />

mantur , cujus a;stimatio in arbi­<br />

trio victorisest, nisi aliquid con-<br />

ventum jam sit inter regna.<br />

4 "In Hispania Mahurneda-<br />

»ni, caterique infideles, quos<br />

(1) L, i. tit. 21. P. 4,<br />

'jbello capimus, servi nostri fiunt;<br />

»l. i. tit. 21. P. 4. sicut et ipsi,<br />

»nostrates, quos capiunt, in ser-<br />

"vitutem redigunt. Haec tamen<br />

"facti tantum est , prohibente<br />

"nimirum ut juris sit lege 8. eod.<br />

"qua; vetat Judaeos, Mahumeda-<br />

"nos, Haereticos aut quoscunque<br />

"alios fidei catholica; inimicos<br />

"servumChristianum habere, Cui<br />

"Consequens quod iti ead. I. 8.<br />

"traditur, servum scilicet infide-<br />

"lem domini infidelis liberum<br />

"ipso jure fieri statim ac fuerit<br />

"baptizatus, si nostram catholi-<br />

"cam fidem amplectatur. Vide<br />

»d. I. 8. ubi et qua."d;;m singula-<br />

"ria traduntur de servo quern in-<br />

-j fidelis emerit ut eum vendat,<br />

?>et D. Covar, cap. Peccatum<br />

apart. 2. §. 11. n. 5. Vide etiam<br />

"de Servitute facti §. x. titttli sc-<br />

" quem is."<br />

T E X T U S .<br />

Quibus modis servì<br />

constituuntur.<br />

4 Servi autem aat nascuntur,<br />

aut fiunt : nascuntur ex ancillis<br />

nostris: fiunt, aut jure gentium,<br />

id est, ex captivitate , aut jure<br />

civili, cum liber homo major vigiliti<br />

annis ad pretium participandum<br />

sese venundari passus<br />

est (.).<br />

C O M M E N T A R I US.<br />

i (Ex ancillis nostris). Non<br />

ipsi tantum, qui capiuntur; sei

De Jure<br />

vi, fiunt, sed et posteri in per­<br />

petuimi : nempe qui ex matte<br />

serva nascuntur. Et hoc est,<br />

quod Martianus dicit, jure gen­<br />

tium servos nostros fieri, qui ex<br />

anciliis nóstris nascuntur, /. j .<br />

§. i. hoc tit. (i).<br />

2 ( Venundari passus sit. ).<br />

Venditorem subornabat impro-<br />

bum , et has partes fabulae lucri<br />

alicujus gratia peragentem; si-<br />

mulabat is se suum servutn ven­<br />

dere.<br />

3 Apud nonnullos usitata fuit<br />

voluntaria in servitutem datio, ut<br />

apud Germanos , qui novissimo<br />

alea; jactu de Servitute contende-<br />

bant : Victus voluntariam servi­<br />

tutem adibat, ait Tacitus de mo-<br />

rìb. Germ. cap. 24. Possidonius<br />

autem Stoicus in historiis narrat,<br />

muitos ohm fuisse, qui suae im-<br />

becillitatis conscii, sponte se aliis<br />

in servitutem darent, ut domini<br />

quidem ipsis providerent de' ne­<br />

cessaria , ipsi vero operam vicis-<br />

sim quam possent, praestarent.<br />

Quae res si ita accipiatur in ter-<br />

minis naturalibus, nihil habet in<br />

se eximiae acerbitatis, quoniam<br />

perpetua ista obligatio compensa-<br />

tur perpetua alimentorum certi-<br />

tudine , quam saepe non habent,<br />

qui diurnas operas locant.<br />

4 Quaerunt autem hic DD. an<br />

ubi servitus non agnoscitur, pos­<br />

sa quis perpetuo se obligare ad<br />

serviendum alteri seu operas lo­<br />

care, quae obligatio quaedam ser-<br />

vitutis species videtur. Respon­<br />

dent omnes, posse: sed cum fa­<br />

cti haec promissio sit, solvendo id<br />

(i) L. 2. tit. 21. P. 4.<br />

Tom. I.<br />

per sonar am. 65<br />

quod interest, promissorem li-<br />

berari, /. 13. §. 1. de re jud.<br />

Adi de tota re D. Grot. lib. 2. dg<br />

jur. bell. cap. $.<br />

T E X T U S .<br />

De liberorum et servorum<br />

divisione.<br />

j In servorum conditione nul­<br />

la est differentia : in liberis autem<br />

multa; out enim sunt ingenui, aut<br />

libertini.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Nulla differentia). Servo-<br />

rum una conditio est, /. 5. inpr.<br />

hoc tit. id est, omnes aeque servi<br />

sunt, nihilque interest utrum quis<br />

natus, an factus sit servus. Pia­<br />

ne opere et ministeriis etiam ser­<br />

vi inter se differunt: aliis enim<br />

honestior, ut atriensibus, dispen-<br />

satoribus , amanuensibus ; aliis<br />

minus honesta provincia manda-<br />

tur, ut mediastinis, focariis,/.<br />

15. §. itaque Prcetor 44. de injur.<br />

I. r. §. caupones 5. naut. caup.<br />

stab, sed hoc cum totum sit ar­<br />

bitrii herilis, conditionem eorunì<br />

non mutat. De variis servorum<br />

ministeriis et officiis scripsit Pet.<br />

Fab. semestr. pag. 155. et ex<br />

insututo Laur. Pignorius de ser-<br />

vis eorumque apud veteres mi­<br />

nisteriis , et Tit. Popma Ile ope-<br />

ris servorum.<br />

2 (In liberis multa). Nam<br />

primpm interest, utrum quis na-<br />

"tus, an factus sit liber, hoc est,

66 Lib. I. Tit. III.<br />

utrum quis ingenuus sit, an liber-<br />

tinus : deinde, sui ne juris sit,<br />

an alieno juri subjeetus, qui sui<br />

juris est, sit ne in tutela, vel cu­<br />

ratone, an neutro eorum tenea-<br />

tur; qua; summa est eorum, qua;<br />

deinceps hoc primo libro tra-<br />

ctantur.<br />

3 "In Hispania sunt et alia»<br />

"liberorutn differentias. Natn alii<br />

«sunt Ecclesiastici, alii Sarcula-<br />

"res si ve Laici. Fit rursus ex Ec-<br />

"clciastiris quidam sunt Regu-<br />

"lares, qui nempe aliquam Re-<br />

"ligionemprobatamprofessi sunt,<br />

»et alii Sjeculares dicuntur, quia<br />

"inter hos moratrTur , nulli Reìi-<br />

"gioni per tria vota adstricti.Un-<br />

"de hoc nomen Speculare*, dum<br />

"latius sumitur, quoscunque non<br />

"Regulares complcctitur, etiamsi<br />

"Ecclesiastici sint; qui ipsi non<br />

"comprehenduntur sub eodem<br />

"nomine, quando strictiu capi-<br />

"tur, tunc-enim solos non Ec~<br />

"clesiasticos respicit. Insuper<br />

?>aliae personae. sunt nobiles, a;iae<br />

"ignobiles seu plebeja;."<br />

TITÜLUS QUART US.<br />

Concord. Tit.<br />

Sequitursubdivisionis supra posita;<br />

per definitionem partium<br />

explicatio ; et primo ingenuorum<br />

hoc tit.<br />

T E X T U S .<br />

* De ingenui definitione.<br />

• Ingenuus est is, qui slatini ut<br />

flatus est, liber est ; sive ex duobus<br />

ingenuis matrimonio editus,<br />

sive ex libertinis duobus, sive ex<br />

altero libertino, et altero ingenuo.<br />

Sed et si quis ex matre nascitur<br />

libera, patte vero servo, ingenuus<br />

nihilominus nascitur: quemadmodum<br />

qui ex matre libera, et incerto<br />

patre natus est, quoniam vulgo<br />

{i\ L, 2, tit. ai. P. 4,<br />

D E INGENUIS.<br />

4. Cod. Lib. 7.<br />

cone'eptus est. Sufficit autem liberum<br />

fuisse matrem eo tempore,<br />

quo nascitur, licet ancilla concep>erit.<br />

Et è contrario, si libera<br />

eonceperit, deinde ancilla facta<br />

fariat, placuit, cum, qui nascitur,<br />

liberum nasci: quia non debet<br />

calamitas matris ei nocere,<br />

qui in ventre est. Ex Iris illud<br />

queesitum est, si ancilla pragnans<br />

manumissa sit, deinde ancilla<br />

postea facta pepererit, liberum<br />

an servum pariat'ì Et Martianus<br />

probat liberum na tei; sufficit enim<br />

ei , qui in utero est, Uber am matrem<br />

vel medio tempore habuisse<br />

(ut liber nascatur), quod et ve*<br />

rum est ( 1 ),

COM MENT ARIUS. .<br />

* •<br />

1 Antiqui ingenuos spurns op-<br />

ponebant, eosque etiam patricios<br />

appellabant, quasi qui patrem<br />

eiere possent. Sic apud Liv. lib.<br />

io. cap. 8. ait Decius, patri'<br />

cium esse , qui patrem ciere pos-<br />

sit. 'Casterum etiam eos, qui li­<br />

beri nascebantur , jam olim inge­<br />

nuos appellatos fuisse, distinctos<br />

ab iis, qui facti erant liberi, o-<br />

stendit locus Plauti in Milit. a-<br />

etu, 4. sc. i. vers. 1 5.<br />

¿Quid ea ingenua, an festuca<br />

facta è s»rva, libera eft ?<br />

Atque hie hujus vocis apud Lati­<br />

nos usus, est etiam in aliis rebus,<br />

quae à natura sunt, et factitiis<br />

opponuntur. Ita Lucretius inge­<br />

nuos fontes Juvenalis ingenuum<br />

tophum appellai. Ingenuas igitur<br />

homo proprie est: Qui nativam<br />

habet Hbertatem.<br />

2 ( Matre libera). Partus ex­<br />

tra nuptias conceptus matris con-<br />

ditionem sequitur, /. 24. de sta­<br />

tu horn. Patrem sequi non potest,<br />

quia nullum habere intelligitur,<br />

cum is duntaxat pater sit jure<br />

civili, quem nuptias demonstrant,<br />

/. 6. de his qui sui, vel al. jur.<br />

sunt.<br />

3 ( Liberum nasci). L. 5. §. 2.<br />

de stat. horn. Is itaque liber na-<br />

scitur, qui ex matre aut con-<br />

ccptionis , aut partus, aut me­<br />

dio tempore libera nascitur : quod<br />

partim ex ratione juris, partim<br />

propter favorenti libertatis rece­<br />

ption est ,. Paul, lib. 2. sent. 24.<br />

Potest et in universum hasc ratio<br />

De in enuis. 6?<br />

dari, quod is , qui in utero est,<br />

quoties de commodo ejus agitur<br />

pro jam nato habetur, /. 7. /.<br />

pen. d. tit. (f).<br />

4 "In Hispania qui ex uno<br />

sparente libero et altero servo<br />

-••nascitur; matris conditionem<br />

»sequitur quoad Iibertatem vel<br />

»servitutem.Qui vero ex utroque<br />

» libero, patris honores consequi-<br />

»tur , /. 2. tit. 21. P. 4.<br />

T E X T U S .<br />

De Servitute ac manumissione<br />

facti.<br />

1 Cum autem ingenuus ali-<br />

quis natus sit, non officit ei in<br />

Servitute fuisse, et postea manu-<br />

missum esse : scepissime enim<br />

constitutum est, natalibus non<br />

officere manumissionem.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (In Servitute). Aliud est in<br />

Servitute esse , aliud servum es­<br />

se: illud facti, hoc juris est. Sic<br />

aliud est in libertate esse , aliud<br />

liberum esse: aliud in possessio­<br />

ne esse , aliud possidere, Hb. 10.<br />

§. 1. de adquir. pos. (2). Servus<br />

est: Qui justam Servitutem servit;<br />

in servitine esse dicitur: Qui cum<br />

servus non sit, pro servo habetur,<br />

•ut Pamphila in Emme. Terentii.<br />

2 (Natalibus). Id est, ingenui-<br />

tati sive nativa; conditioni, quam<br />

non vitiavitfalsa servituiisopinio.<br />

Pluresextanthacde re constitutio-<br />

nes sub tit. Cod. de ingen. manum.<br />

(1) L. 3. tit. 23. P. 4. (2) L. 10. tit. 30. P. 3.<br />

I 2

68 Lib. I. Tit. V.<br />

TITULUS QUINTUS.<br />

Jl ars altera subdivisionis, quae ad<br />

libertinos pertinet: qui, quales<br />

sint, unde originem ducant, qui-<br />

bus modis ad hanc conditionem<br />

perveniant, et de diversa eorum<br />

qualitate, hoc. tit. disputatur,<br />

T E X T Ü S .<br />

Definitici et origo libertinorum<br />

et manumissionis.<br />

Libertini sunt : qui ex jusfa<br />

Servitute manumissi sunt. Manumissio<br />

autem est, de manu datio:<br />

nam quandiu aliquis in Servitute<br />

est, manui et potestati suppositus<br />

est: et manumissus liberatur<br />

d Domini potestate. Qu

De li ber tinis.<br />

rore tantum. Aliquando et sine Sanctis Ecclesiis , aut vindicta,<br />

manu missione dominorum servi li- aut inter amicos, aut per episiobertatem<br />

recipiuntex senatusconlixm, aut per testamentum , aut<br />

sulto, aut constitutioue aliqua; ptr aliam quumlibet volunta-<br />

exempla suppeditant/i?.^". quisin. tem (2). Sed et aliis muhis mo­<br />

man. ai lib. per. et tit. C. prò<br />

quìb. caus. scrv. prò pram. lib.<br />

ac. (i). Generalius iiaque difiniri<br />

potuisset, libertinos esse: Qui de-<br />

sierunt esse servi, ut in calce<br />

Jiujus text. ex Ulpian. /. 4. de<br />

just, et jar. unde reliqua hujus<br />

loci descripta sunt.<br />

3 (De manu datio). Repo-<br />

nendum ex texto Fiorentino, De<br />

manu missio, id est, Datio li~<br />

bertatis, d. I. 4. de just, et jur.<br />

ut brevi sermoins compendio no-<br />

tetur definitio et nominis et rei.<br />

De manu enim est, de potestate<br />

donvni, Lucan. lib. 1.<br />

In manibur vestris, quantus sìt<br />

Ccesar , habetis.<br />

4 ( Liberi). Verbum hoc in fi­<br />

ne textus idem significat ac inge­<br />

nui, ut et in /. 4. de just, et jur.<br />

unde Me locus descriptus est;<br />

alioquin non tria , sed duo ho-<br />

minum genera esse coepissent,<br />

cuna libertini etiam sint liberi.<br />

Quod et alibi factum, /. ult.<br />

C. de patr. tot.<br />

TEXTUS.<br />

Quibus modis manurriittatur.<br />

1 Multìs autem modis ma-<br />

numissìo procedit : aut enim ex<br />

sacris constitutionibus in sacro-<br />

(1) L. 3. et 4. tit. 22. P. 4.<br />

/. 4;. tit 5. P. 5.<br />

(2) L. 1. tit. 22. P. 4. vers.<br />

6g<br />

dis libertas servo competere pot­<br />

est , qui tarn ex veteribus , quam<br />

ex nostris constitutionibus intro-<br />

ducti sunt (3).<br />

C O M M E N TAR IU S.<br />

1 ( Vindicta'). Virgulam esse<br />

scribit Boetius in Top. Ciceronis,<br />

quam lictor jussu Magistratus<br />

manumittendi capiti imponebat:<br />

atque ab hac virgula hunc ma­<br />

numittendi modum appeilatum.<br />

Fesiuca Plauto dicitur in Mil.<br />

glorios, acta 4. sc. 1. vers. 15.<br />

Alii hunc modum sic dictum<br />

malunt ä Vindicio Vitelliorum<br />

servo, qui primus dicitur vin­<br />

dicta liberatus, eo quod conju-<br />

rationem nobiiium adoiescentium<br />

de Tarquiniis reducendis dete-<br />

xisset, auctore Liv. lib. 2. cap. j .<br />

Tenebat dominus modo caput,<br />

modo aliud membrum servi, di-<br />

cebatque : Hunc hominem libe­<br />

rum esse volo , Festus in verb.<br />

manumiiti; et cum dicto eum<br />

circumagebat , significans , se ei<br />

potestatem facere abeundi quo<br />

vellet. Eo pertinent haec Persii<br />

Satyr.

7

sanctìones : et omnes liberto! [nul ­<br />

lo , nec cetatis marnimissi, nec do­<br />

mìni manumittentis, nec in manu­<br />

missionis woln discrimine ìia^ito,<br />

sìculi antea observahatur) civita­<br />

te Romana dico; avimur ; multis<br />

modis addìiìs, p;r quos possit li­<br />

berta* servis cum ci vitate Roma­<br />

na, qua sola est in presenti,<br />

prestari.<br />

C O M M E N T A R I US.<br />

i (Civitate Romana decora­<br />

vimut). Justinianus nullam In­<br />

ter liberiinos differeniiam reli­<br />

quie , sed eos omnes civitate<br />

Romana decorava, quod quidem<br />

nondumerat effectum. Nam famo­<br />

sa Antonini constitutio relata ab<br />

Ulp. in l. in orbe ij.de staiu hom.<br />

De Uh ft ini S. 71<br />

qua omnes, qui in orbe Roma­<br />

no sunt, cives Romani dicun­<br />

tur facti, ad eos tantum pertinet,<br />

qui natati solo et patria impedie­<br />

bantur quominus cives Romani<br />

essent ; non ad illos quibus con­<br />

ditio personas impedimento erat,<br />

quales libertini aiiqui.<br />

2 Et demum ipse Justinianus<br />

Imperator per novel. 7¡>. liberti­<br />

nos exaequavit ingenuis, salvo<br />

tarnen manente manumissori jure<br />

patronstus , quod positum est in<br />

obsequiis, operis , dono , mutie­<br />

re , et successione libenorum, de<br />

quibus in ///. ff. de jur patron.<br />

et aliquot seqq. lib. seq. ( I ).<br />

3 "In Hispania quoque nulla<br />

»»est inter liberiinos differentia,<br />

»eosque leges Pariitarum appel­<br />

lant aforrados."<br />

TITULUS SEXTUS.<br />

QUI ET EX QUIBUS CAUSIS MANUMITTERE<br />

NON POSSUNT.<br />

D. Lib. 40. Tit. 9. C. Lib. 7. Tit. 11.<br />

1 lgitur quod ex superiore tit.<br />

intelligi potuit, cum varii sint<br />

manumittendi modi, eadem ta­<br />

men omnium vis atque effectus<br />

est, ut omnes manumissi liberi<br />

•fiant et cives Romani. At enim<br />

bac manumissorum omnium ex­<br />

(i) L, 8.Ш. 22. P. 4.<br />

Argumentum tituli.<br />

jequatione nihil derogatum est<br />

legi iEliae Sentit, qua; quibusdam<br />

ex causis libertatem impediebat,<br />

sed quibus ex causis ilia earn im­<br />

pediebat ante haneexaequationem,<br />

ex iisdemetiam nunc obstat, quo­<br />

minus manumissi liberi fiant. Сад­

72 Lib. I. Tit. VI.<br />

sse duse duobus hujus legis capi-<br />

tibus, qu¿e hic proponuntur et<br />

explicantur, comprehensas, quo­<br />

rum primo cavetur: Ne quis in<br />

fraudent creditorum manumittat,<br />

nisi forte servant unicum hceredis<br />

habendi gratia ; altero: Ne mino-<br />

ribus 20. annis aliter jus sit ma­<br />

numitiere , quam justa causa apud<br />

consilium approbata. Et totidem<br />

ergo erunt superioris regulas ex-<br />

ceptiones.<br />

TEXTU-S.<br />

Prius caput legis Mììze Sentiae<br />

de manumitiente in fraudem<br />

creditorum.<br />

Non tarnen cuicunque volenti<br />

manumitiere licet: nam is, qui<br />

in fraudem creditorum manumit-<br />

tit, nihil agit (i): quia lex HLlia<br />

Senna impedii libertatem,<br />

C O M M E N T ARIU S\<br />

i ( Nihil agît ). Nempe ergo<br />

ita manumissi liberi non fiunt et<br />

ratio additur , quia lex iElia<br />

Sentia impedir, libertatem, hoc<br />

est, liberos fieri prohibet, in<br />

fraudem 27. qui et à quib. man.<br />

sicut in universum quidquid le­<br />

ge prohibente fit, ipso jure nul­<br />

lum est, -t. non dubium$.C. de<br />

legib. Quamobrem cum legimus<br />

libertates per legem iEliam Sen-<br />

tiam rescindi aut revocari, ut in<br />

/. i. §. 2. d. tit. I. i. C. qui man.<br />

non poss. hoc minus proprie di­<br />

ctum accipiemus, et respectu a-<br />

(1) L. 24. tit. 3, P. 6.<br />

ctus manumissionis, qui non con­<br />

tinuo et ab initio ipso jure nullus<br />

est, sed suspend itti r, donec con-<br />

stet fraudati sint creditores, nec-<br />

ne: et si fraudati sunt, utrum<br />

jure suo uti velint: nam si non<br />

sint fraudati, aut fraudati juresuo<br />

non utantur, actus validus est, et<br />

manumissi retro liberi facti intel-<br />

liguntur: si fraudati sint, et jure<br />

suo utantur , perinde habetur ac<br />

si nulla manumissio intervenisset.<br />

Quandiu autem haec incerta sunt,<br />

scribit Pauliis, manumissos vi i-<br />

psa statu liberos esse, l. i.desta-<br />

tulib. Ipse autem manumissor et<br />

hasredes ejus nullo colore liber­<br />

tatem revocare possunt, /. 5.de<br />

serv. pig. dat. man. facit l. 3. qui<br />

et à quib. man. His addi potest et<br />

pecaliaris ratio, quod libertas,<br />

qua; semel competit, non revoca-<br />

tur, §. semel 6. hoc tit. I. 9. §. 1.<br />

de man vini. Alia longe ratio est<br />

edicti quae in fraud, cred. de quo<br />

late in §. 6. de act. infra.<br />

T E X T U S .<br />

De servo instituto cura<br />

libertate.<br />

1 Licet autem domino, qui<br />

solvendo non est, in testamento<br />

servum suum cum libertate htere—<br />

dem instituere, ut liber fìat , h

Qui, ex quih, causis manumittere non poss. 73<br />

que eadem lege JElia Sentía provis<br />

sum est; et recle. Valde enim<br />

prospiciendum erat , ut egentes<br />

homines , quibus alius hares extiturus<br />

non esset , vel servum<br />

suum necessarium hceredem haberent,<br />

qui satisfacturus esset creditoribus;<br />

auf hoc eo non /adente,<br />

creditores res hareditarias servi<br />

nomine vendant, ne injuria defunetus<br />

afßciatur (i).<br />

C O M M E N T ARIUS.<br />

1 In capite legis .ZF.liae Sentía;:<br />

Ne quis in fraudem creditorum<br />

manumití at , nominatili! additurhaecexreptio<br />

: Nisi quis unum<br />

ex servis suis testamento liberum<br />

et hceredem esse jusserit; qui haeres<br />

necessarius dicebatur, non<br />

quia basrediiafem adire cogitur;<br />

sed quia .siie velie, sive nolit,<br />

omnino post mortem testatoris<br />

protinus liber ft haeres fit, §. i.<br />

infr. de licer, qual. et diff. ac proinde<br />

ipso jure (2).<br />

2 ( Valde enim prospiciendum<br />

erat). Ratio exceptionis satis justa,<br />

videlicet, ut famae defuncti parcatur,<br />

et auctionis ignominia, qua<br />

alioqui defunctus oneraretur, in<br />

basredem servum potius derivetur,<br />

qui duplici de causa hoc aequo animo<br />

ferre debet : Primutn quia<br />

rem pretiosissimamet inaestimabi<br />

lem, scilicet libettatem consequitur<br />

; deinde quia quidquid post<br />

mortem patroni sui adquirir, non<br />

est obnoxiumcreditoribus.si bono<br />

rum separationem petierit, quam<br />

(1) D. /• 24. tit. 3. P. 6.<br />

(2 L. ai. d. tit. 3.P. 6. vers.<br />

Tom. J,<br />

impetrare potest, si bona defutieti<br />

non attigerit, d. %. i. lnst.de har.<br />

qual. et diff. junct. /. i. §. ult. de<br />

separ.<br />

3 "In Hispania si bona testajJtoris,<br />

qui servum proprium haevredem<br />

instituerat, sol vend is ere-<br />

»ditis, et kgatis non sufficiant,<br />

vquaecunque instituti bona etiam<br />

"post testatoris obitum quaesita,<br />

»eorum solutioni erunt obnoxia,<br />

»/. 21. vers.Q por tal, tit. 3.P.6.<br />

»Dum autem in /. 24. eod. concevditur<br />

domino, qui non est solwvendo,<br />

aliquos servos haeredes<br />

jMnstituere, non ita exaudiendum<br />

"quasi ita instituti possint sitnul<br />

»libertatem consequi: sed eo dun-<br />

»taxat effectu, ut uno defidente,<br />

» alter qui remanet, liber et hseres<br />

»sit, ut jure Romanorum deci-<br />

»sum extat in /. 42. de har. inst.<br />

»Sane utdefuncti famae parcatur,<br />

'jquo hujus juris ratio respicit,<br />

»sat est u nu m haeredem existere.' ><br />

T E X T U S .<br />

De servo institute sine<br />

libertate.<br />

2 Idemque juris est, el si sine libertate<br />

servus hares institutus est.<br />

Quod nostra constiiutio non solum<br />

in domino , qui solvendo non est,<br />

sed generaliter constituit nova<br />

humanitatis ratione, ut ex script ura<br />

institutionis etiam libertas ei<br />

competere videatur; cum non sit<br />

verisimile, eum, quern hceredem<br />

sibi elegit, si prater mi serit libertatis<br />

dationem , servum remanere<br />

E necessarios.<br />

K

74 Lib. I.<br />

voluisse, et neminem libi hceredem<br />

fore (i).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Novahumanilatis rat ione).<br />

Primus Justinianus generaliter<br />

constituit , ut servus à domino<br />

simpliciter hxres institutus, et li­<br />

ber et hseres fiat: veterum quidem<br />

sed eorum paucorum sententiam<br />

secutus, quae idcirco antea non obtinebat,<br />

l.pen. C. de nec. serv. hcer.<br />

instit. junct.pr. infr. de hcer. inst.<br />

2 (Cum non sit verisimile).<br />

Nam qui vult consequens, ut DD.<br />

hie notant, et in /. 2. de jurisd.<br />

etiam antecedens velie intelügitur,<br />

sine quo ad iliud consequens<br />

perveniri non potest (2).<br />

T E X T U S.<br />

Quid sit in fraudem<br />

creditorum rnanumittere.<br />

3 In fraudem autem creditorum<br />

rnanumittere videtur, qui vel<br />

jam tempore quo manumitlit, solvendo<br />

non est ; vel qui datis libertatibus<br />

desiturus est solvendo esse<br />

(3). Prcevaluisse tarnen videtur,<br />

nisi animum quoque fraudandi<br />

manumissor habtterit,non impediri<br />

libertatem, quamvis bona ejus<br />

creditoribus non sufficiant : scepe<br />

enim de facultatibus suis amplius,<br />

quam in his est, sperant homines.<br />

Itaque tunc intelligimus impediri<br />

libertatem, cum utroque modofraudantur<br />

creditores, id est, et cossi-<br />

(1) L. 3. tit. 3. P. 6.<br />

(2) D. I. 3.<br />

Vit. VI.<br />

lio manumit tenti s, el ipsa re, eo<br />

quod Iona ejus non sunt suffectura<br />

creditoribus.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (In fraudem). Descriptus<br />

hie locus est ex /. 10. qui et à quibus<br />

man.<br />

2 (Desiturus est solvendo esse).<br />

Ratio hujus in promptu est:<br />

quia solvendo esse nemo intelligi-<br />

tur, qui solidum, quod debet, sol­<br />

vere non potest, /. solvendo 114.<br />

d: verb. sign, non potest autem,<br />

qui posse desiit.<br />

3 (Prcevaluisse). Nisi hxc<br />

duo concurrant, ut et fraudandi<br />

consilium manumissor habuerit,<br />

et creditores eventu, atque re ipsa<br />

fraudentur, libertas directo data<br />

non revocatur, d. I. 10. I. 1. C.<br />

qui man. non poss. in fideicommissaria<br />

solus eventus spectatur, /.<br />

tilt. C. qui man. non pos.<br />

T E X T U S.<br />

Alterum caput legis MWx<br />

Sentiae de minore vigintiannis.<br />

4 Eadem lege lElia Sentia domina<br />

minori vìginti annis non aliter<br />

rnanumittere permittitur, quam<br />

sì v'indi et a apud consilium ,ju sta<br />

causa manumissionis (tpprobata,<br />

fuerint manumissi.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Alterum caput legis JElias<br />

(3) L. 7. tit. 15. P. J. verso<br />

Eso mesmo.

Qui, et ex qiiibus c ms is manum. non poss. 75<br />

Sentiae fuit: Minoribus 20. annis<br />

non aliter manumitiere jus esto,<br />

quam causa justa apud consilium<br />

approbata, l. 1. de manum. I 11.<br />

et seqq. de man. vind. Providere<br />

lex voluir, ne temeré et sine certo<br />

animi judício servi übertäte et<br />

civitate donarentur.<br />

2 (Quam si vindicta]. Legendurn<br />

cum Hotom. ex auctoritate<br />

librorum veterum: Quam si dicta<br />

apud consilium justa causa manumissionis,<br />

approbata fuerit-manumissio<br />

, et ita Theoph.<br />

T E X T Ü S .<br />

Quae sunt justae causae<br />

manumissionis.<br />

f Justes autem causee manumissionis<br />

sunt, veluti si quis pattern<br />

aut matrem , filium filiamve,<br />

auf fratres sororesve naturales,<br />

aut peedagogum, aut nutricem,<br />

aut educatorem, aut alumnum,<br />

alumnamve, aut collactaneum manumittat,<br />

aut servum procurators<br />

habendi gratia, aut ancillam<br />

matrimonii habendi causa: dum<br />

tarnen intra sex menses in uxorem<br />

ducatur, nisi justa causa impediat;<br />

et servus , qui manumittitur<br />

procuratoris habendi gratia,<br />

non minor decern et Septem annis<br />

manumittatur (1).<br />

1 Hase desumpta sunt ex //. 9.<br />

it. et aliquot seqq. de manum.<br />

vind. et l. 81. qui et ä quib.<br />

manum.<br />

2 "In Hispania doctrina huj.<br />

(1) L. i. tit. 22. P. 4.<br />

»text. exaudienda est de procura-<br />

»tore ad negotia, /. 1. tit. 22.<br />

»P. 4. ibi: para facerlo procura­<br />

it dor para recabdar sus cosas fue-<br />

»ra de juicio."<br />

T E X T U S.<br />

De causa semel probata.<br />

6 Semel autem causa approbata<br />

, sive vera sit, sive falsa,<br />

non retractatur.<br />

Textus iste planus.<br />

T E X T U S.<br />

Abrogado posterions capitis<br />

legis iEliae Sentiae.<br />

7 Cum ergo certus modus manumittendi<br />

minoribus 20. annis<br />

dominis per Legem lEliam Sen—<br />

tiam constitutus esset, eveniebat,<br />

ut qui 14. annos expleverat, licet<br />

testamentum faceré, et in eo tibi<br />

heeredem instituere, legataque relinquere<br />

posset ; tarnen, si adhuc<br />

minor esset 20. annis, libertatem<br />

servo dare non posset. Quod non<br />

erat ferendum : nam cui totorum<br />

suorum bonorum in testamenta<br />

dispositio data erat, square non<br />

similiter ei, quemadmodum alias<br />

res, ita et de servis suis in ultima<br />

volúntate disponere, quemadmodum<br />

voluerit, permittimus,<br />

ut et libertatem eis possit prestare!<br />

Sed cum libertas incestimabilis<br />

res sit, et propter hoc ante<br />

20. (Ctatis annum antiquitas liber-

76 Lib. I. Tit. VI.<br />

tatem servo dare prohibebat : ideii<br />

nos medium quodammodo viam eli-<br />

gentes, non aliter minori 20. an-<br />

nis lìbertatem in testamento dare<br />

servo suo concedimus, nisi 17. an­<br />

num impleverit, et 18. attigerit.<br />

Cum enim antiquitas hujusmodi<br />

telati et pro alìis postulare conces-<br />

serit : cur non etiam sui judicii<br />

stabilitas ita eos adjuvare creda-<br />

tur, ut ad lìbertatem dandam ser-<br />

vis suis possint pervenire ?<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 {Nam cui totorùm). Argu-<br />

mentatur à majori ad minus, cui<br />

quod plus est licet, ei non debet<br />

quod minus est non licere, l. 21.<br />

de div^ rcg. jur.<br />

2 (Ideo nos medium viam eìi-<br />

gentes). Hinc inferunr, posse<br />

quandoque Judicem in ambigui-<br />

tate juris vel facti rem dividere,<br />

Cujac. 17. ob. 21. Et sane causa<br />

anceps per mediocritatem optime<br />

dividitur, etiam Paulo teste in /.<br />

filio 7. ut legat. nom. cav. Sic cum<br />

de dominio speciei ex aliena ma­<br />

teria factae dissensio inter Sabinum<br />

TITULUS SEPTIMUS.<br />

DE LEGE FUSIA CANINIA TOLLENDA.<br />

T E X T U S .<br />

J-Jege Fusia Caninia certus modus<br />

constitutus erat in servis te­<br />

Lib. 7. Cod. Tit. 3»<br />

et Proculum esset, Cams in /. 7.<br />

§. cum quis 7. de adq. rer. dom.<br />

mediana sententiam secittus est,<br />

eamque probavit Justinianus in<br />

§. cum ex aliena 2$. infr. de rcr.<br />

diu. Et Tiberius Caesar, cum ser-<br />

vus ejus Parthenius tatiquam ;n-<br />

genuus haeres scriptus esset, cum<br />

substituto Parthenii hsereditatein<br />

divisit, /. et hoc 41. de liter, insiit,<br />

§. uh. inf. de vulg. subst. Vidcn-<br />

dum tamen semper est, quid sua-<br />

deat ratio juris.<br />

3 (Nisi 17. annum). Jure no­<br />

vissimo permittitur non minus li­<br />

berates, quam res alias testamen­<br />

to relinquere ea setate, qua testa-<br />

mentum facere permissum est,<br />

masculis himirum anno aetatis<br />

quartodecimo , feminis duodeci­<br />

mo , Novel. 119. cap. 2.<br />

4 "In Hispania domino ma­<br />

dori 14. annis permittitur, servos<br />

JJSUOS testamento manumìttere: at<br />

"inter vivos non aliter manumit-<br />

« tere poterit, quam si 20. annum<br />

jjexcesserit; vel saltern 17. quan-<br />

?>do nempe justa manumissionis<br />

"causa adest, /. x.tit. 22. P.4.ubi<br />

» et justae causae recensentur."<br />

stamento manumittendis , quam<br />

quasi libertates impedientem, et<br />

quodammodo invidam, tollendam<br />

esse censuimus ; cum satis fuerat

Ve lege Fusta Caninia tollenda. ¿7<br />

inhumanum, vivos quidem licen-<br />

tiam habere totam suam familiam<br />

libértate donare, nisi alia causa<br />

impediat libertatem; morientibus<br />

autem hujusmodi liceniiam ad~<br />

imere.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 ( Cert us modus ). Id est,<br />

certus numerus definitus erat,<br />

quem in manumittendo excederé<br />

non licebat: vide Ulp. tit. i. Cajum<br />

lib. 2.tit. i. Paul. 4. sent. 14.<br />

Ratio legis haec fuit, ut ex Suetonio<br />

in Aug. cap. 40. intelligimus,<br />

ne concessa libera testamento<br />

manumittendi potestate, libe—<br />

ris sordidis hominibus civitas Romana<br />

contàminaretur.<br />

2 (Testamento). ¿Cur non<br />

etiam inter vivos ? Nimirum quia<br />

et sine eo scopum suum lex assequitur.<br />

Nam metuendum non est,<br />

ut vivi et valentes tarn profuse<br />

liberales simus,ut ea facia mus,<br />

quae mox morituri, cum rebus nostris<br />

jam non amplius uti nos posse<br />

credimus, liberalitatis laudem<br />

turn maxime venantes. Pertinet<br />

hue insignis locusapud Dion. Haue,<br />

lib. 4. pag. 228. ubi scribit:<br />

Multasse vidisse, qui profusa ho-<br />

noris ambitionc omnes servos suos<br />

testamento velfagitiosissimos manumit<br />

terent, ut pileati funus sequerentur.<br />

Atque hie fere mos est<br />

Legislatorum, ut ea sola prohibeant,<br />

qua; faciie fieri posse cxistimant,<br />

non quae difficulter. /. 4.<br />

in fin. ad senat. Vell. ubi eadein<br />

ratio redditur, cur Senatus intercessionem<br />

mulieris prohibiten:,,<br />

non donationem ; atque eadem<br />

radotie lex Julia fundum dotalem<br />

obligari vetat etiam consentiente<br />

muliere, non vero alienari, pr.<br />

infr. quib. al. lie. qua ratione non<br />

debuit Justinianus hanc legem<br />

infmmanam dicere.<br />

3 (Totam familiam). Id est,<br />

omnes servos. Servos enim unius<br />

domini familiam Veteres frequenter<br />

appellant, ut in tit. si fam.<br />

furt.fec. I,pronuntiatio 195. §. 3.<br />

de verb. sign. Aliasjjue plerasqua<br />

hujus vocis significationes habes<br />

in d. I. pronuntiatio.<br />

4 (Morientibus- adimere). Argumentatio<br />

ab actu inter vivos<br />

ad ultimam voluntatem, eaque<br />

certe non procedit, si legis Fusiae<br />

spectemus rationem, qua; haec est;<br />

quod facilius in testamento manumittimus<br />

, quam inter vivos,<br />

facit d. I. 4, in fin. ad senatmc<br />

Velkjan.

73 Lib. I. Tit. Vili.<br />

TITULUS OCT A VUS.<br />

DE HIS QUI SUI VEL ALIENI JURIS SUNT..<br />

T E X T U S .<br />

Altera divisio personarum.<br />

De Lib. I. Tit. VI.<br />

Sequitur de jure personarum i Ex quo jure servitus est,<br />

alia divisio. Nam qucedam perso­ ex eodem et dominorum in serna<br />

sui juris sunt, qucedam alieno vos potestatem esse, nemo est<br />

juri subjects. Rursus earum, qui ambigat. quae Cseterum quod hie<br />

alieno juri subjecta sunt, alia exCajo in /. i. §. t. hoc tit. Justi-<br />

sunt in potestate parentum ; alia nianus refert, apud omnes gen­<br />

in potestate dominorum. Videamus tes summum illud jus vitas et ne-<br />

itaque de his, qua alieno juri subcis in servos usurpatum fuisse,<br />

jecta sunt. Nam si cognoverimus, dë aliqua parte accipiendum est,<br />

quanam ista persona sunt, si- deque eo , quod impune in sermul<br />

intelligemus, qua sui juris vos fit ex rigore juris gentium.<br />

sunt • ac prius inspiciamus de his, Nam apud multos populos jus<br />

qua in potestate dominorum sunt. hoc usurpatum non fuisse, sed<br />

Textus iste planus est.<br />

T E X T U S .<br />

De jure gentium in servos.<br />

acquiritur, id domino acquiri.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

servos humaniter tractatos, ut<br />

apud Parthos , Germanos, no-<br />

strates Hispanos, ipsosque adeo<br />

Graecos, testes sunt Justin, lib. 4.<br />

Tacit, de moribus Germ. cap. 2Ç.<br />

Athenaeus lib. 6. Bodin. 1. de Republ.<br />

5. Grot. 3. de jur. bell, et<br />

i In potestate itaque domi­ pac. cap. 14.Et agnoscunt omnes,<br />

norum sunt servi (i): qua multum qui- distare id , quod impune<br />

dem potestas juris gentium est; in servum fit ex gentium jure, et<br />

nam apud omnes peraque gentes id quod naturalis ratio fieri sink.<br />

animadvertere possumus, dominis Cumin servum, inquit, Seneca 1.<br />

in servos vita necisque pot est at em de clem. 18. omnia I ice ant, est<br />

fuisse: et quodcunque per servum aliquid, quod in hominem licere<br />

(1) L. 6. tit. a I. P. 4.

De his qui sui veì alieni juris sunt. 79<br />

commune jus vetet. Et vero si na ­<br />

tura inter homines omnes cogna­<br />

tionem quandam constituit , I. 3.<br />

de justitia et jur. consequens est,<br />

in hominem hominem saevire,<br />

nefas esse ; ac proinde alienum<br />

ab omni humanitate ­, quamvis<br />

servum, hominem tarnen uccide­<br />

re, aut crude'liter tractare. Apostoli<br />

dictum est: Domini, quod<br />

justum est et ccqnum, servis freestate:<br />

scientes quod et vos Dominum<br />

habet is in ccclo, ad Coloss. 4.<br />

vers. i. Immerito igitur Romani<br />

gloriati sunt, domiaicani potesta­<br />

tem, quatenus jus vitae et necis<br />

continebat fuisse juris gentium.<br />

2 (Quodcunque per servum acquiritur)<br />

(y). Hoc ut rationi ju­<br />

ris gentium convenit (nam qui<br />

in aliena non tantum potestate,<br />

sed edam dominio est, nihil pro­<br />

prium habere potest, de quo plenius<br />

in §. item vobis 3. infr, ver<br />

quas pers. cuiq. acq.); ita nihil<br />

admodum iniquitatis habet, quo­<br />

jniam dominus vicissim ad alimen­<br />

ta servo praestanda obligatus est.<br />

T E X T U S.<br />

De jure civium Romanorum<br />

in servos.<br />

2 Sed hoc tempore nullis Tiomìnibus,<br />

qui sub imperio nostro<br />

sunt, licet sine causa legibus cognita<br />

in servos suos supra mödum<br />

scevire. Nam ex constitutione Divi<br />

Antonini, qui sine causa servum<br />

suum occiderit, non minus<br />

puniri jubetur, quam si alienum<br />

(1) L. 7. tit. 11. P. 4.<br />

servum occiderit. Sed el major a—<br />

speritas dominorum ejusdem Printipis<br />

constitutione cöercetur. Nam<br />

Antoninus tin tubus ä quibusdam<br />

Prcssidibus provinciarum de his<br />

servis, qui ad eedem sacram, vel<br />

statuam Principum­ •• conlugiunt,<br />

prcecepii , tit si intoferabilis videjiur<br />

scerfilia dcmimru'm , co­<br />

•pantur ­ servos, suos bc­nis conditiontbus<br />

vende're , ut pretium domtnis<br />

darctur (2), et recte : expedit<br />

enim Rcipublicce , ne sua re<br />

quis male utaiur. Cujus rescripli<br />

ad' IF.lium Wlartiamim mis si verba<br />

sunt hetc: Dominorum quidem<br />

potestatem in servos illibatam es­<br />

se oportet, nee cuiquam hcmi­<br />

num jus süum detrahi : sed et<br />

dominorum interest, ne auxilium<br />

contra sajvitiam, vel famem, vel<br />

intolerabilem injuriam denege'iur<br />

iis, qui juste deprecantur. Ideo­<br />

que cognosce de querelis eorum,<br />

qui ex familia Julii Sabini ad sa­<br />

cram statuam confugerunt, et si<br />

vel durius habitos', quam aequum<br />

est, vel infami injuria affectos es­<br />

se cognoveris, venire jube, ita<br />

ut in potestatem domini поп re­<br />

vertantur. Quod si mese constitu­<br />

tion! fraudem fecerit, sciat hoc<br />

meadmissum adversus se severius<br />

executumm.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Refert his Justinianus ex<br />

Cajo et Ulp. I. i et /. 2. hoc' tit.<br />

Antoninum Pium mod*um posuis­<br />

se potestati domimca», qua ple­<br />

iique immoderate utebantur; qua;<br />

(2) L.6.t.3i.P.i.t.2.t.$.P.s.

8o Lib. I. Tit. VIII.<br />

hujus potestatis moderatio ad jus<br />

naturse sive internam justitiam<br />

jus illud exterius retraxit.<br />

2 (Major asperitas) (i). Mo-<br />

dica autemcastigatiodominis per-<br />

mittitur, /. un. C. de emend, serv.<br />

et tamen circa pcenas minores,<br />

puta verbera, in servos adhibenda<br />

est aequitas, imo et dementia.<br />

Sic Apostolus ad Ephes. 6. vers. 9.<br />

tostquam servis imperat, ut do­<br />

minis carnalibus obediant, cum<br />

timore et trerraore, in simplicita-<br />

te cordis sui; loquens de domi­<br />

nis, eis jubet, ut minas servis<br />

remittant, inquiens: Quia et illo-<br />

rum , et vester Dominus est in<br />

ccelis: et personarum acceptio non<br />

est apud eum. Sed et opera; cum<br />

modo exigendae sunt, et valetu-<br />

dinis servorum humane habenda<br />

ratio , quod ipsum- praner alia<br />

spectat lex divina in sabbati in-<br />

stitutione: nimirum ut laboribus<br />

aiiquod daretur spiramentum.<br />

3 {Ad cedem sacram). Ad fa-<br />

na seu templa, quo confugientes<br />

suspecti criminum capitalium re-<br />

ceptabantur , Tacit. 3. annal.<br />

cap. 60. quia ab his locis nemi-<br />

nem eripere fas erat.<br />

4 (Ad statuam Principum).<br />

Statua; etiam Principum his, qui<br />

ad eas confugissent, asyla fuere,<br />

/. 1. §. 1. de offic. Prccf. urb.<br />

I. unic. Cod. de his qui ad stat.<br />

Prihc. conf. Plura de statu is et<br />

imaginihus Principum vide apud<br />

Brisson. 4. antiq. 11.<br />

5 (Vendere). Nemo rem suam<br />

vendere cogitur,,/. invitum 11.<br />

C. de cor.tr. cmpt. (2) ac ne justo<br />

quidem pretio, /. 9. de act. rcr,<br />

amot. nisi id exigeat utilitas pu­<br />

blica, quas hujus reguls genera­<br />

lis est exceptio. Causa; impulsi­<br />

va; varia; esse possunt 5 veluti<br />

ut tempore famis et annona; ca-<br />

ritatis cogantur divites et maxi­<br />

me negotiatores frum'entum atque<br />

alia edulia justo predo vendere,<br />

per/. i.§. cura 11. de offic. Prof,<br />

urb. 1. annonam 6. de e.xtroard.<br />

crim. In servis hic est justa de-<br />

precatio auxilia contra sasvitiaiu<br />

dominorum. Est et favor llber-<br />

tatis, §. ult. infra de donat. Sed<br />

et favore religionis idem rece-<br />

ptum, ut in specie /. t2. in fin.<br />

de religiös. Vide Ant. Goni, hos<br />

casus perscrutantem 2. var.cap. 2.<br />

n. ult.<br />

6 (Expedit enim Reipub). Est<br />

quidem unusquisque rei suae mo­<br />

derator et arbiter, /. in re man­<br />

data 21. C. mand. in tantum ut<br />

etiam abuti possit, /. sed et si 25.<br />

§. consuluit 11. de hcer. pet. Caste-<br />

rum interest Reip. huic arbitrio<br />

mod um à lege pnescribi, ne pri­<br />

vati fortunis suis abutendo, pu­<br />

blico noceant. Acccdir hic condi­<br />

tio persona;, qua; licet fortuna<br />

servus, homo tarnen est et jure<br />

natura; domino a;qualis. Nimirum<br />

Reipub. institutio id secum fert,<br />

ut dominium quodda;n habest su-<br />

perius sihguloium dominio ad ne­<br />

cessitates, aut udlitates pubiicas;<br />

quod Grotius lib. 2. de jur. beli,<br />

et rac. cap. 2. et in fior, spars,<br />

ad leg. Baroarius 3. de offic. Pnct,<br />

appeiiat dominium emincns, et<br />

in liane senrentiam egregie dispu-<br />

(1) L. 6. th. 2i. P. 6. (2) L. 3, tit. J. P. f.

De his qui sui ve!<br />

tat Plato lib. IL de le gib. Hinc<br />

est quod Princeps etiam de bo­<br />

nis subditorum disponere potest,<br />

dirigendo eorum usum ad publi-<br />

cam seu communem utilitatem,<br />

tuncque subditis damnum hac<br />

occasione illatum sarcit (i).<br />

7 "In Hispania pese ocuiis<br />

»habenda est nova constitutio<br />

«seu Bulla Clementis XIV. data<br />

«die 12 Septembris anno 1772.<br />

vqua Pontifex Regi nostro Caro-<br />

rio III. morem gerens, asyla coar-<br />

alieni Juris sunt. 81<br />

?>ctavit ad unam vel ad summum<br />

rduas Ecclesias seu loca sacra iri<br />

runaquaque civitate aut oppido,<br />

»jprout Ordinarius Ecclesiasticus<br />

sjdesignaverit, ut in hoc Valen-<br />

v tino Regno jam ante observaba-<br />

>>tur. In qua constitutione ali

82 Lib. I. Tit. IX.<br />

§. pert, seq. tit. Lege quidem naturae<br />

matris conditionem sequuntur<br />

, ut scribit Jurisconsultus in<br />

/. lex natura 24. d. tit. Sed cum<br />

feminae liberos in potestate non<br />

habeant, §. femina 10. infr.de<br />

adopt, sequitur, eos nec in potèstate<br />

avi materni esse (1).<br />

T E X T U S .<br />

Definitici nuptiarum.<br />

i Nuptia autem sive matrimonium<br />

est viri et mulieris conjunctio,<br />

individuam vita consuetudmem<br />

continens (2).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 {Nuptia sive matrimonium).<br />

Promiscue fere vocabula nuptia<br />

et matrimonium, usurpantur. Saepe<br />

tamen nuptias cum dicimus,<br />

intelligimus festivitatem, et celebritatem<br />

nuptialis diei, ut in<br />

/. pen. de don. int. vir. et ux. I.<br />

sancimus 24. Cod. de nupt. lllud<br />

translatitium est, nuptias à nubendo<br />

dictas esse, eo quod olim<br />

novae nuptae pudorrs ergo caput<br />

obnubere flammeo solebant, idque<br />

Festus, Nonius, et alii cotnplures<br />

notant, Seneca in Octavia<br />

de Poppaea Neroni nubente,<br />

v. 702.<br />

Velata summum flammeo tenui<br />

caput.<br />

2 ( Conjttnctìo ). Hoc generis<br />

loco ponitur: et simul causam effkientem<br />

dénotât, nempe consen-<br />

(1) D. I. 2. in fine.<br />

(2) L. I, tit. 2. P. 4.<br />

sum, qui ut rerum , ita et vitae<br />

societatem efficit. Est quidem<br />

principalis matrimonii finis sobolis<br />

procreatio , quam sine corporis<br />

conjunctione habere non possumus;<br />

unde etiam inter eas personas<br />

, quae ad earn rem inhabiles<br />

sunt, nuptia; non consistimi,<br />

/. si serva 39. §. 1. de jur. dot. (3).<br />

Sed ad vinculum matrimonii consensu<br />

stabilitum nihil adjicit, juxta<br />

tritum iliud: Nuptias nun concubitus<br />

, sed consensus fach, /. nuptias<br />

30. de div. reg. jur.(4).Qui<br />

priscorum ritus in nuptiis adhiberi<br />

solitos nosse cupit, legat<br />

Bris. lib. sing, de rit. nupt.<br />

3 (Viri et mulieris). Nam<br />

duorum ejusdem sexus conjunctio<br />

detestanda est, et lege Dei, lege<br />

natura;, legibus omnium gentium<br />

damnata. Ait, mulieris, ad excludendam<br />

polygamiam, id est, nuptias<br />

cum pluribus uxoribus eodem<br />

tempore contractas : nam<br />

successive plures uxores habere,<br />

aut quod idem est, matrimonio<br />

per mortem alterius soluto, aliam<br />

ducere, prohibitum non est. Igitur<br />

apud Romanos vetitum fuit,<br />

plures uxores eodem tempore habere,<br />

idque divinae simul ac naturali<br />

legi convenienter: quia etsi<br />

non adversetur primis principiis,<br />

seu juri gentium primario, adversatur<br />

tamen secundario, conclusionibus<br />

nempe ex principiis deductis.<br />

Cum autem jus gentium<br />

secundarium non sit penitus immutabile,<br />

ut diximus §. 11. de<br />

jur. nat. gent, et civ. nihil mirum<br />

(3) L. 6. tit. 2. P. 4.<br />

(4) L. $.eod,l,4.tit. i.d.P.4.

Be Patrti<br />

quod nonnulli antiqui Patres, ut<br />

Abraham, Jacob, et David poly-<br />

gami fuerint ; quia ìIli vel ex re-<br />

velatione, et dispensatione divina<br />

in polygamiam consenserunt, vel<br />

quia invaluit tunc licita consue-<br />

tudo pluresaccipiendi uxores.In-<br />

rioc. III. in cap. 8. de divori. Div.<br />

August, lib. 22. conir. Faust, c. 47.<br />

4 ( Individuam). Verbum hoc<br />

individuam, duobus modis acci-<br />

pitur: uno modo pro eo, quod<br />

commune adhuc est atque indivi-<br />

sum;quo sensu individua hasredi-<br />

tas dicitur à Modestino, l.sine 32.<br />

§. Lucius 6. de adm. tut. et à<br />

Paulo individuimi curae officium,<br />

/. Lucius 46. §. 1. eoi. Altero mo­<br />

do pro eo , quod dividi non pot­<br />

est; ut cum Servitutes, obliga-<br />

tiones, stipulationesindividuas di-<br />

cimus. Atque utraque significatio<br />

huic loco convenit; prima qui-<br />

dem simpliciter , ut ex iis, qua;<br />

mox dicemus, patebit; altera se­<br />

cundum quid, videlicet respectu<br />

aliarumconjunctionumet società-<br />

turn , quae facile dividi, hoc est,<br />

separari et pro arbitrio unius dis­<br />

solvi possunt. Neque enim nu-<br />

ptiis passim renuntiare licet ( 1 );<br />

adeoque lmperatores Christiani<br />

non nisi ex gravissimis causis di­<br />

vorila admittunt,/.S.C.de repui.<br />

nov. 117. cap. 8. et 9. Dici etiam<br />

potest, conjugate vinculum ex<br />

proposito et voto contrahentium<br />

perpetuum atque individuum esse,<br />

licet ex accidenti aliquanJo con-<br />

tingat separatio (2), quod in defi­<br />

nitions considerandum non fuit.<br />

(1) L. 7. tìt. 2. P. 4.<br />

(2) D. l. 7. vers. E comò<br />

potest ate. 83<br />

5 Quod si hsec res ad primam<br />

matrimonii institutionem , et ad<br />

earn, quam hie Deus sibi partem<br />

vindicat, exigatur, multo justius<br />

haec conjunctio dicetur individua.<br />

Nam, ut Christus nos docet, ini­<br />

tio conjugium sic à Deo institu-<br />

tum est, ut indissolubile esset. Et<br />

Deus interveniens personas con-<br />

jungit. Quod autem Deus con-<br />

jungit , homo separare non de­<br />

bet, Matth. 19. (3); quo etiam<br />

loco, et Matth. 5. prohibentur<br />

omnia divottia, prseterquam qua;<br />

ex causa adultevii fiunt: de quo<br />

vide Sacra; Scripturae Interpretes.<br />

Apud Romanos à condita urbe<br />

usque ad annum 5 20. nullum inter<br />

virum et uxorem divortium inter-<br />

cessisse, testes sunt Dionys. Haue.<br />

Hb. 2. Val. Max. lib. 2. cap. 1.<br />

Gell. lib. 4. cap. 3. Primus Sp.<br />

Carvilius Romae uxorem sterilita-<br />

tis causa dimisit, utiidem testan-<br />

tur. Procedente tempore divortia<br />

passim et sine ulla causa; reddi-<br />

tionepermissa, sed viris duntaxat,<br />

ut arguit locus Plauti in Mercat.<br />

act. 4. sc. 6. Tandem etiam uxo-<br />

iibus, ut constat ex tit. dedivort.<br />

et repud Juvenalis Satyr. 6. no-<br />

tat mulierem , qua; crebro diver­<br />

tendo, intra quinquennium octies<br />

viros permutaverat.<br />

6 Nuptias honestatis causa<br />

prascedere solent sponsali:!, ita<br />

dicta à spondendo, quia mods fuit<br />

veteribus stipuiari et sponderesi-<br />

bi uxores futuras, I. 2. de spans.<br />

Geli.- lib. 4. cap. 4. unde etiam<br />

sponsi sponsaeque appellatio nata<br />

quier bien.<br />

(3) ¿/,3. eod. vert. E el ot.ro«<br />

L 2

84 Lib. I.<br />

est, /. J eod. Sunt autem sponsa-<br />

Ha, ut Florentinus definät: Men-<br />

tio et repromissio futurarum nu-<br />

'ptiarum, /. i. eod. (i).<br />

7 "In Hispania divortia non<br />

jjfiunt nisi ex certis causis ab Ec­<br />

clesia probatis, de quibus late<br />

»agunt Interpretes juris canonici,<br />

»ad quod hoc argumentum prae-<br />

yjcipue spectat : agitur tarnen de<br />

»eo tit. io. P. 4."<br />

T E X T US.<br />

Qui habent in potestate.<br />

2 Jus autem potestatis, quod<br />

in liberos liabemus, proprium est<br />

civium Romanorum ; nulli enim<br />

alii sunt homines, qui talem in<br />

liberos habeant potestatem , qua-<br />

lem nos liabemus.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Certum est, Justinianum<br />

hoc loco distinguere voluisse pa­<br />

triarci potestatem à dominica, id-<br />

que à causa efficiente. Nam §. 1.<br />

prteced. tit. dominicam dixit esse<br />

juris gentium : hie patriam dick<br />

propriam civium Romanorum<br />

sive juris civilis , mixti scilicet:<br />

nam origo ejus non ex alio jure,<br />

quam ex quo matrimonium,quod<br />

prima et antiquissima paterni<br />

imperii causa est; nimirum ma­<br />

rito ut capiti familiae, naturae<br />

lege atque ordine competit im-<br />

perium in omnem familiare, in<br />

uxorem, in liberos , in servos;<br />

quamvis non eodem imperii ge-<br />

(1) L. I. tit. i. P. 4.<br />

it. IX.<br />

nere omnibus imperet. Nam , ut<br />

recte et naturali rationi conve-<br />

nienter docet Aristot. 1. Pol. c. 1.<br />

et 8. Ethic. 12. neque maritus u-<br />

xorem , neque pater liberos ser­<br />

vili imperioregere debet: sed uxo­<br />

rem civiliter, id est, ut in Opti-<br />

matum Republ. Magistrates cives<br />

suos ; liberos autem, regie, hoc<br />

est, ut Rex subditos; qut-s ut<br />

Rex amat, et ut ad eorum utili—<br />

tatem omnia dirigit, ita et libe­<br />

ros ex se genitos amat pater, cu-<br />

ram eorum gerit, iisque prodesse<br />

omnibus modis studet. Itaque pa­<br />

tria potestas simpliciter et in ge-<br />

nereconsiderata juris gentiumesr,<br />

adeoque dominica antiquior , et<br />

tanto antiquior, quanto matrimo-<br />

nium antiquius est bellis et servi-<br />

tutibus. Vis et lex naturae semper<br />

in ditione parentum esse liberos<br />

jussit, ait Plin. in Paneg. Traj.<br />

2 At considerata in specie et<br />

definite secundum leges et mores<br />

Romanorum, civilis est. Esse au­<br />

tem hanc etiam mentem Justinia-<br />

ni, verba liujus §. non obscure<br />

ostendunt. Nam hoc ipso quod<br />

ait, nullos alios homines , talem<br />

potestatem in liberos habere, qua-<br />

lem cives Romani habent, satis<br />

significat, etiam alios homines ha­<br />

bere potestatem in liberos, quam­<br />

vis talem fortassis nulli habeant.<br />

T E X T US.<br />

Qui sunt in potestate.<br />

3 Q u * igitur ex te et uxors<br />

tua nascitur, in tua potestate

est. Item qui ex filio tuo et uxo-<br />

re ejus nascitur, id est, nepos<br />

tuus et neptis , ceque in tua sunt<br />

potestate ; et pronepos et prone-<br />

ptis; deìnceps ccctcri. Qui autem<br />

ex filia tua nascuntur, in potestà-<br />

te tua non sunt, sed in patris eo-<br />

rum (i).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

I (Qui exfilio tuo). 4. de his<br />

qui sui vel alieni jur. Ratio per­<br />

spicua est. Quia in familia avi<br />

paterni nascitur: omnes autem,<br />

qui sunt ejusdem familia:, subje-<br />

cti sunt familie principi, qui hic<br />

est filii pater: et qui est in po­<br />

testate altetius, aliutn in sua po­<br />

testate habere non potest, /. sic<br />

eveniet 21. ad I. Jul. de adult.<br />

l,$.ff. de his qui sui vel alien, jur.<br />

De Patria potestate. 85<br />

2 (Quìa autem ex filia tua).<br />

Nati ex filia mea , non in mea,<br />

sed in patris sui potestate et fami­<br />

lia sunt, /. cum legitime 19. de<br />

stat. horn. I. familia (96. §. 1. de<br />

verb. sign. (2). Unde quia mulier<br />

familiam suam non propagat, fa­<br />

miliae suae finis dicitur, /. pronun-<br />

tiatio 195. §. ult. eod.<br />

3 "In Hispania qui nascun-<br />

J? tur ex filio tuo non sunt in pot-<br />

restate tua, sed in patris eo-<br />

»rum,quia is per matrimonium<br />

Ȉ tua potestate fuit liberatus,<br />

vsuique juris effectus. Non sunt<br />

55igi;ur apud nos nepotes in pot-<br />

restate avi sui. Hoc tamen ita,<br />

«si nuptiae fuerint benedictae, de<br />

j>quo plura loquemur tit. quib.<br />

a mod. jus patr. pot. solv, in<br />

»jme, ,><br />

TITULUS DECIMUS.<br />

DE NUPTIIS.<br />

D. Lib. 23. Tit. 2. C. Lib. 5. Tit. 4. Novell. 74.<br />

Ratio ovdinis et Argumentum tituli.<br />

I E JLjtsi superiore t'italo de<br />

nuptiis dici cceptum est, ut pri­<br />

mo et precipuo modo consti-<br />

tuendae patrie potestatis ; tamen<br />

cum ex iis, que ibi dieta sunt,<br />

nondum intelligamus que sint<br />

juste nnptie, ex qúibus nati<br />

demum sunt in potestate patris,<br />

ideo ejus reí tractatio hoc loco<br />

subjicitur, doceturque, ad ju­<br />

stas nuptias que res exigantur,<br />

que persone, et quibus matri-<br />

(1) L.i.et 2. tit. 17. P. 4. (3) Tit. 2. P. 4. ct tit. 2. lib.<br />

(a) D.l. s.in fin. tit. 17.P. 4. 10. Nov, Rtcop.

86 Lib. I. Tit. X.<br />

monio jungi non possunt, qua<br />

pcenaafficianturqui adversusprae­<br />

cepta legum coeunt. Ad extre­<br />

mum et alius constituendae patriae<br />

potestatis modus explicatur,quem<br />

Légitimât ione m nunc vulgo ap­<br />

pellamus.<br />

T E X TUS.<br />

Qui possunt nuptias<br />

contrahere.<br />

Juttas autem nuptias inter<br />

se cives Romani contrahunt, qui<br />

secundum prcecepta legum coeunt,<br />

masculi quidem pubères, fémince<br />

autem viri potentes, sive patres<br />

familiarum sint, sive filii familiarum<br />

; dum tarnen, si filii familìarum<br />

sint , consensum liabeant<br />

parentum, quorum in potestate<br />

sunt : nam hoc fieri debere, et<br />

civilis et naturalis ratio suadet<br />

in tantum, ut jussus parentis precedere<br />

debeat. Unde queesitum est,<br />

an furiosi filia nubere , aut furiosi<br />

filius uxorem ducere possit.<br />

Cumque super filio variabatur,<br />

nostra processif decissio, quapermissum<br />

est ad exemplum filice<br />

furiosi, filium quoque furiosi posse<br />

et sine patris interventu matrimonium<br />

sìbi copulare, secundum<br />

datum ex nostra constitutione<br />

modum.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i ( Justas). Justi variae sunt<br />

pro adjuncto significationes. Hoc<br />

loco justum idem significai: quod<br />

(1) L. 6. tit. I. P. 4. (г) D.I. б.<br />

legitimum : et justae dicuntur<br />

nuptiae, quae secundum jura ci­<br />

vitatis Romana» inter pubères<br />

cives contrahuntur 5 eodem sen­<br />

su, quo justum matrimonium in<br />

/. unie, unde vir et uxor. Sic<br />

justi liberi dicuntur legitimi,<br />

ad differentiam naturalium dun­<br />

taxat, et vulgo qujesitorum, /. j .<br />

§. pen. I. il. /. y 2. de s tat. hom.<br />

Justus pater ad dilFerentiam natu­<br />

ralis,/. 44. §. 3. hoc tit. justa uxor,<br />

/.31. eod. quae légitima in 1.4. eod.<br />

In genere autem justae nuptiae habende<br />

: Quce secundum cujusque<br />

populi instituta contrahuntur.<br />

2 [Cives Romani), lgitur cum<br />

servis , Latinis , peregrinis, de­<br />

portatis connubium non erat apud<br />

Romanos, Ulp. frag. tit. ç. §. 4.<br />

/. 3. С de inc. nupt. Cic. in Top,<br />

Horum enim illegitima conjun­<br />

ctio contubernium dicebatur.<br />

3 (Masculi quidem pubères).<br />

Romani ea demum astate civibus<br />

suis matrimonia permiserunt, quae<br />

natura apta esse credimr ad gene­<br />

randum, maribus nempe post an­<br />

num decimum quartum, feminis<br />

autem biennio maturius (1), quia<br />

post annum duodecimum virum<br />

pati posse creduntur, /. 4. hoc tit.<br />

cujus diversitatis si quis rationem<br />

quaerat, adeat Aristot. 4. de gen.<br />

anim. cap. 6. Macrob. 7 Saturn. 7.<br />

In sponsalibus aetas definita non<br />

est : quapropter et à primordio<br />

aetatissponsalia effici possunt, mo­<br />

do utraque persona sitinfante ma.<br />

jor, /. in sponsal. 14. de spon­<br />

sal. (2), à quibus tarnen facti pu­<br />

bères libere recedere possunt,

De Nuptiis.<br />

eap.f.etB. de despons. impub.<br />

4 (Consensum habeantparen­<br />

tum , quorum in potest ate). Jure<br />

civiliin nuptiis requiriturconsen-<br />

sus turn eorum qui coeunt, turn<br />

parentum, si quos habent, quo­<br />

rum sunt in potestate, /. 2. hoc<br />

tit. quod etiam in sponsalibus ob-<br />

servatur, /. 7. /. 11. cum seqq.<br />

de sponsalib. Nuptiae itaque sine<br />

consensu coeuntium non consi-<br />

stunt, sicut nec alius ullus con­<br />

tractus sineconsensu intelligi pot­<br />

est, /, 1. §. 2. de pact. (\). jQuid<br />

ergo si error intervenerit? Distin-<br />

guendum est: nam si talis sit er­<br />

ror, qui consensum impedit, pu-<br />

ta si quis erret in persona, pu-<br />

tans Titiam esse, cum qua con-<br />

trahit, cum sit Sempronia; hie<br />

error matrimonium vitiat, argum.<br />

/. si per err or em 1 j . de juris diet.<br />

/. 9. de contr. empt. (2).^ 3.m quod<br />

Jacob Liam pro Rachele suppo-<br />

sitam retinuit, in eo non est usus<br />

summo jure. cap. quod autem<br />

caus. 29. qu

88 Lib. I. Tit. X.<br />

T E X T U S .<br />

De parentibus et liberis.<br />

i Ergo non omnes nobis uxores<br />

ducere licet : nam à quarumdam<br />

nuptiis abstinendum est : inter<br />

eas enim personas, qua purentum<br />

liberorumve locum inter<br />

se obtinent, contraili nuptite non<br />

possunt : veluti inter pair em et<br />

filiam, vel avum et neptem , vel<br />

matrem et filium, vel avium et<br />

ncpotem, et usque in infinitum. Et<br />

si tales persona: inter se coierint,<br />

nefarias atque incestas nuptias<br />

contraxìsse dicuntur. Et hcec adeo<br />

vera sunt, ut quamvis per adoptionem<br />

parentum liberorumve.<br />

loco sibi esse cœperint, non pos—<br />

tint inter se matrimonio jungi: in<br />

tantum , ut etiam dissoluta adoptione<br />

idem juris maneat. Itaque<br />

earn, qua tibi per adoptionem<br />

fili a , vel neptis esse cœpsrit, non<br />

poteris uxorem ducere, quamvis<br />

earn crnancipaveris (i).<br />

C O M M E N T ARIUS.<br />

I Hoc §. et seqq. persona; recensentur<br />

de quibus dubitari potest<br />

an inter eas nuptiae consistant.<br />

Nam quaedam jure prohibentur<br />

inter se nuptias eontrahere.<br />

Ut autem prohibeantur,<br />

fere fit ob turpitudinem conjunetionis,<br />

qua; turpitudo vel est à<br />

cognatione contrahentium , vel<br />

ab affinitate. Cognatio triplex est:<br />

mere naturalisa mere civilis ; et<br />

» (1.) L. 7. tit. 7. P. 4. vers. Ca,<br />

el Padre. ......<br />

mixta. Naturalis tantum est:Quse<br />

tllegitimo coitu contrahitur (2)" civilis<br />

duntaxat: Qua per adoptionem<br />

constituitur ; mixta est : Qua<br />

inter eos versatur, qui ex justo<br />

matrimonio procreati sunt, utroque<br />

videlicet jure concurrente,<br />

/. 4. §. 2. de grad. et affin.<br />

s Sed et alia insuper c'.gnatioest,<br />

quam juris canonici Auctores<br />

spiritualem dicunt, et oritur<br />

ex baptismate, et confirmatione.<br />

De ea ex professo agitur<br />

lib. 4. ttt. 11. Decretai, et in Synodo<br />

Tridentina decr. de reform,<br />

matrimon. sess. 24. cap. 2. Earn,<br />

quatenus ex baptismate nascitur,<br />

expresse probat Justinian, in l. si<br />

quis 26. C. hoc tit. circa fin. Introducta<br />

fuit ad exemplum cognationis<br />

legalis. Sicut enim per<br />

adoptionem adoptatus censetur<br />

fìUus ejus qui adoptavit: ita et<br />

baptizatus illius, qui eum ex baptismate<br />

suscepit. Vide, si placet,<br />

D. Covarr. de matr. part. 2.<br />

cap. 6. §. 4. Van Espen in jur.<br />

ecdesiast. univ. part. 2. tit. ir.<br />

cap. 6. Ea nuptiis impedimento<br />

quoque est, ut cognationes caetera;,<br />

ceu patet ex d. l. 26. C.<br />

hoc tit. quod et infra §. 11. hoc<br />

tit. tractamus.<br />

3 Ut autem proíiibitiones ob<br />

turpitudinem conjunctionis plenius<br />

intelligantur,sciendum imprimis<br />

est, quid sit linea .cognationis,<br />

qua; nihil est aliud quam: Series<br />

personarum , quarum una ab alia,<br />

vel atraque ab eodem stipite descendit<br />

: hinc duae sunt illius sps-<br />

(2) L. 13. tit. 2. P. 4.

des, recta una, transversa altera.<br />

4 Recta, seu perpendicularis<br />

ilia dicitur : In qua sunt persons,<br />

quarum una descendit ab alia. Et<br />

duplex est, ascendentium nimi-<br />

rum, in qua sunt parentes; et<br />

descendentium, in qua sunt libe-<br />

ri. Linea transversa, quaeetiam la­<br />

teralis seu collateralis appellatur,<br />

illa est: Quœ eos complectitur, qui<br />

ex latere veniunt, qui scilicet, etsi<br />

ab eodem sdpite descendant, non<br />

tamen unus ab alio (i). Quse<br />

etiam duplex est, aequalis, vel<br />

inaequalis. Prima est eorum, qui<br />

pari gradu distant à communi<br />

stipite, ut sunt duo fratres. Inae-<br />

qualis vero illorum, qui insequali<br />

gradu ab eodem stipite dissident,<br />

ut patruus, et fratris filius.<br />

ç (Parenturn liberorumve lo­<br />

cum ). L. nemini 17. C. hoc tit.<br />

Commodius dixisset, inter paren­<br />

tes et libéras: nam et patrui et<br />

avunculi etiam parentum locum<br />

obtinent, /. sororis 39. hoc tit.<br />

Haec autem prohibitio in linea<br />

recta in infinitmn est, hoc textu.<br />

6 (Nefarias at que incestas).<br />

De iis qui in linea recta coierint,<br />

ait Justinianus nefarias, atque in<br />

cestas nuptias contrahere, in sum-<br />

mo scilicet gradu. Nam in his<br />

tanta est turpitudo et fœditas, ut<br />

natura omnes à tali conjuuctione<br />

abhorreant, et sua ipsorum con-<br />

scientia redarguantur necesse sit,<br />

qui haec naturae jura violant. Cae-<br />

terum et alise nuptise, quse ratio-<br />

ne cognationis aut affinitatis pro-<br />

hibentur, incestae, hoc est, in-<br />

casts et pollutse (si lsidoro lib. j .<br />

De . Juptiis. 89<br />

cap. 26. credimus) dicuntur, d. I.<br />

sororis 39. §. i. I. etiamsi ;6. eod.<br />

tit. Cod. de incest, nupt.<br />

7 (Quamvis per adoptionem).<br />

Respectu quoque cognationis me­<br />

re civilis inter parentes et libe-<br />

ros nuptise prohibentur, nefasque<br />

esse existimatur, earn uxorem du­<br />

cere, quae per adoptionem filia<br />

neptisve esse cceperit; in tantum,<br />

ut etsi per emancipationem ado-<br />

ptio dissoluta sit, idem juris ma-<br />

neat, /. quin etiam 5;. hoc tit. (2).<br />

Nec id mirum videri debet, quam­<br />

vis omnia adoptionis jura per e-<br />

mancipstionem solvantur, /. in<br />

omni 13. de adopt. Nam in nu-<br />

ptiis semper etiam pudoris et re-<br />

verentiae ratio habetur, /. adopti-<br />

vus 14. §. 2. hoc tit. Patris autem<br />

persona tarn sancta et reverenda<br />

filile esse debet, ut ad impedien-<br />

das nuptias sufficiat aliquando<br />

pattern fuisse.<br />

T E X T U S.<br />

De fratribus et sororibus.<br />

2 Inter eas quoque personas}<br />

qu

go Lib. 1. Tit. X.<br />

cìpationem adoptio sit dissoluta,<br />

poteris earn uxorem ducere : sed<br />

et si tu emancipatus fueris, nihil<br />

est impedimento nuptiis (i). Et<br />

ideo constat , si quis generum<br />

adoptare velit, debere eum antea<br />

filiam suam emancipare, et si quis<br />

velit nurum adoptare, debere eum<br />

amea filium suum emancipare.<br />

C O M M E N T ARIUS.<br />

1 (Inter fratrem et sororem).<br />

In linea transversa asquali unus<br />

tantum gradus jure civili prohi­<br />

bitionem habet, nimirum fratrum<br />

et sororum nuptias, /. nemini 17.<br />

C. hoc tit. quas etiam à Deo in­<br />

terdictas non uno loco reperimus,<br />

Lev. 18. vers. 9. et 20. vers. 17.<br />

Deuter 27. vers. 20. An autem<br />

hasc interdictio moralis sit, per­<br />

petuamque et naturalem causam<br />

prohibitionis contineat, ad Theo­<br />

logos spectat tractare.<br />

2 (Sive ab altero eorum). In<br />

nuptiis utrum frater sit germanus,<br />

an consanguineus, vel uterinus<br />

duntaxat, nihil interest, Lev. 18.<br />

à vers. 9. imo nec vulgo quassi­<br />

tam sororem ducere licet, /. $4.<br />

j^. hoc tit.<br />

3 (Quandiu constat adoptio).<br />

Per adoptionetn quaesita fraterni­<br />

tas eo usque impedit nuptias,<br />

donee manet adoptio, aut natura­<br />

lis filius in potestate. At si pater,<br />

vel me in potestate retento, fi­<br />

liam quam adoptaverat emancipa­<br />

rit, vel me emancipato , illam in<br />

potestate retinuerit , possumus<br />

(1) D. I. 7. in fine.<br />

(3) Arg. I. 8. tit. 7, P. 4.<br />

matrimonio jungi, /. per aäoptio­<br />

пет i j. hoc tit. (2): vinculo agna­<br />

tionis, quas sola hasce nuptias im­<br />

pedit, per emancipationem soluto.<br />

Nam reverentias et honestatis re­<br />

spectus, qui dissoluta adoptione<br />

ad hue manet inter patrem quon­<br />

dam et filiam, hie nulius est.<br />

T E X T U S.<br />

De fratris et sororis fìlia,<br />

vel nepte.<br />

3 Fratris vero , vel sororis<br />

filiam uxorem ducere non licet:<br />

sed пес neptem fratris vel sororis<br />

quis ducere potest , quamvis<br />

quarto gradu sint ; cujus enim<br />

filiam ducere non licet, neque ejus<br />

neptem permittitur. Ejus vero<br />

mulieris, quam pater tuus adoptavit,<br />

filiam non videris prohiberi<br />

uxorem ducere : quia neque naturali<br />

, neque civili jure tibi conjungitur<br />

(3).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

2 ( Ejus vero... quia ncque<br />

naturali, neque civili). Non na­<br />

turali , quia cognata mea non<br />

est, cum adoptio non tribuat jus<br />

sanguinis : non civili, quia avun­<br />

culus nemo fit per adoptionem,<br />

/. 12. in fin. eod. Quippe pet<br />

adoptionem cum iis tantum per­<br />

sonis necessitudo contrahitur,<br />

quas si sanguine nos continge­<br />

rent, nobis agnatas essent, /. per<br />

adoptionem 23. de adopt, qualis<br />

(2) L, 7. tit. 7. P. 4­ vert.<br />

Otrosi.

non est avunculus. Caetera quae<br />

in textu plana sunt.<br />

T E X T U S .<br />

De consobrinis.<br />

4 Duorum aut em fratrum vel<br />

sororum liberi, vel fratris et sororis,<br />

conjungi possunt.<br />

C O M M E N T A R I US.<br />

1 Redit ad lineam transver-<br />

sam aequalem, in qua dicit, eos,<br />

qui in quarto gradu sunt, facta<br />

computatione civili, conjungi pos­<br />

se , nimirum fratris et sororis li-<br />

beros : idemque traditur in /. 3.<br />

"hoc tit. I. celebrationis 19. C. eoa.<br />

scilicet quia hie cessat ratio, ob<br />

quam prohibeor neptem fratris<br />

ducere, quod ego Uli parentis,<br />

ilia mihi fiiiae loco sit.<br />

2 Monet hie locus , ut di-<br />

scrimen dinumerationisgraduum,<br />

quod est inter jus civile et cano­<br />

nicum, obiter explicemus , quip-<br />

pe quod ad causas matrimoniales<br />

solum pertinet : nam in succes-<br />

sionibus civilem computationem<br />

sequuntur (1) etiam in terris Ec­<br />

clesia;, teste Schined. hie et Tulden.<br />

ad tit. Inst, de gra,d. cogn.<br />

Jure civili generata persona gra­<br />

duai adjicit, ut tot eojure sint<br />

gradus, quot sunt generationes,<br />

§. hactenus 7. Inst. d. tit. In linea<br />

recta aut ascenditur, quae idcirco<br />

ascendentium appellatur, ordi-<br />

De Nuptiis 91<br />

nemque parentum complectitur:<br />

aut descenditur, quae dicitur de­<br />

scendenti um , et ordinem com­<br />

prehends liberorum (2). In linea<br />

transversa seu collaierali primum<br />

ascenditur , deinde descenditur.<br />

Exempli gr. ego genitus sum à<br />

patre meo: ecce unum gradum.<br />

Idem pater meus genuit Titium<br />

fratrem meum : ecce alterum ; un-<br />

de consequitur, fratres duobus<br />

gradibus inter se distare jure ci­<br />

vili. Pari ratione si quaeras, quot<br />

gradibus à te distet patruus tuus,<br />

ascende primum ad avum vestrae<br />

cognationis communem auctorem,<br />

deinde iterum descende ad ejus<br />

filium, qui est patruus tuus, et<br />

comperies cum tribus gradibus à<br />

te distare: et ita deinceps. Latius<br />

haec declarantur in tit. Inst, de<br />

grad. cognat.<br />

3 Jus autem Pontifìcium ali-<br />

ter gradus dinumerat, cap. ad se-<br />

dem 1$. qutest. y. Cujus juris re-<br />

gulae sunt. 1. In linea ascenden­<br />

tium et descencentium quot sunt<br />

persona;, una dempta , tot gra­<br />

dus : qua; computatio in hac li­<br />

nea à computatione juris civilis<br />

in hoc tantum differt, quod ca-<br />

nones personas numerant, jus ci­<br />

vile generationes. 2. In linea<br />

transversa squali, quot gradibus<br />

alter distat à communi stipite, to-<br />

tidem utrique inter se distant (3).<br />

Exempli gr. frater et soror distant<br />

inter se hoc jure uno tantum gra­<br />

du : quia uno gradu distant à<br />

communi parente: et consobri-<br />

(t) L. i.tit. 6. P. 4. vers. E (2) L. 2. tit. 6. P. 4. vers.<br />

la razon.<br />

La primera.<br />

(3) Vii. régulas positaspost leg. 2. tit. 6. P. 4<br />

M 2

92 Lib. I. Tit. X.<br />

nus 'sta computatione mihi est<br />

secundus, quia ab avo, qui communis<br />

utriusqne nostrum fons est<br />

et otigo, secundus numeror. 3. In<br />

lindi transversa in «quali, quo<br />

gradu distat re n- tiòr àcapite, eo<br />

gradu distant inter se. Igitur fratris<br />

mei filius secundo gradu à<br />

me abest, quia ille à patte meo<br />

avo suo duobus gradibus dissidet:<br />

et nepos fratris mei tertio, quia<br />

à patre meo ipse tertius est (1).<br />

T E X T U S .<br />

De amita, matertera,<br />

amita magna, matertera magna.<br />

5 Item amitam, licet adoptivam,<br />

ducere uxorem non licet.<br />

Item nec materteram : quìa parcntum<br />

loco habentur. Qua ratiorie<br />

ve rum est, magnam quoque<br />

amitam, et materteram magnam<br />

prohiberi uxorem ducere.<br />

Hujus §. ratio in ipso textu<br />

traditur , eadem scilicet, quae<br />

impedit nuptias cum fratris et<br />

sororis fìlia vel nepte : de quibus<br />

sup. §. 3.<br />

TEXTUS.<br />

De affinibus.<br />

6 Affinitatìs quoque venera­<br />

tane à quarundam nuptiis absi-<br />

nere necesse est ; ut ecce , privi­<br />

ci) Vid. exempia in l. 4. ùtut.<br />

6. P. 4.<br />

(2) L. 5. tit. 6, P. 4.<br />

gnam, aut nurum ducere non licet<br />

, quia utrteque fili ce loco sunt.<br />

Quod ita scilicet accipi debet, si<br />

J'uit nurur, aut privigna tua (2).<br />

Nam si adirne nwus tua est, id<br />

est, si adliuc nupta est fiiio tuo,<br />

alia ratione uxorem earn ducere<br />

non poteris : quia eadem duobus<br />

nupta esse non potest. Item si adliuc<br />

privigna tua est, id est, si<br />

maier ejus tibi nupta est : ideo<br />

earn uxorem ducere non poteris,<br />

quia duas uxores eodem tempore<br />

habere non licet.<br />

C O M M E N T A R I US.<br />

r Hactenus de nuptiis, qua;<br />

propter cognationemprohibentur.<br />

Cognationis simulacrum quoddam<br />

est affinitas : cujus ea edam<br />

vis est, ut quosvis affines quibusvis<br />

jungi, natura; honestas<br />

non patiatur. Sunt autem affines:<br />

Viri et mulieris cognati, dicti<br />

ab eo , quod duae cognationes,<br />

quae inter se diversa; sunt, per<br />

nuptias copulantur, et altera ad<br />

alterius cognationis finem accedit,<br />

/. 4. §. 3. de grad. et affin. (3),<br />

ubi nomina quoque affinium pecuüaria<br />

recensentur.<br />

2 Gradus affinitatis proprie<br />

nulli sunt, quia affines ab affinibus<br />

non generantur, d. I. 4. §. y.<br />

nihil tarnen prohibet, quominus<br />

quasi quosdam gradus affinium<br />

numeremus; sic enim et Paulus loquitur<br />

in /. 10.pr. d. tit. dicamusque<br />

, quo gradu quispiam est co-<br />

(3) Vid. regular post leg, s><br />

tit. 6. P. 4.

De Nuptiis. 93<br />

gnatus marito, eo grada esse affi- %.ult. hoctit. ì. vernini 17. C. eo-<br />

nem uxori et quasi ooguatum, et dem quod et Justinianus hoc et<br />

contra. seq. §. docet, prohibitionis hanc<br />

3 Nascitur affinitas ex unio- rationem afferens, quod invicem<br />

ne viri et uxoris, qui cum ma- parentum et liberorum loco sunt:<br />

trimonio juncti unum fiant, ne- cui proinde consequens est, nec<br />

cesse est vinculo isto etiam utrin- inter prosocerum et pronurum,<br />

que cum iis connecti ipsorum co- nec inter vitrici patrem et propri-<br />

gnstos, eodemque gradu , quo vignam, et sic porro, nuptias li-<br />

quis cognatus est marito, fieri citas esse, d. i. 14. §. uh. Lev. 18<br />

uxori affinem et quasi cognatum: verss. 8. 1 ;. et 17. (3). Atque hanc<br />

et ex contrario , quo gradu quis etiam prohibitionem perpetuam<br />

uxori cognatus est, eodem fieri esse et moraiem, evincit, locus<br />

affinem et quasi consanguineum Apostoli 1. ad Cor. 5. ubi tale<br />

marito (1); exempli gratia : in li- stuprum ne inter gentes quidem<br />

nea recta quia uxor mea uno gra- nominari ait, ut quis uxorem pa-<br />

du distat à patre suo, ab avo duo- tris habeat. Et M. Tullius in orat.<br />

bus, ego quoque à socero uno pro Cluent. cap. 6. cum socrum<br />

gradu , à prosocero duobus dista- genero nupsisse narrasset, subdit:<br />

bo: idemque de caeteris turn as- ¡0 mulieris scelus incredìbile, et<br />

cendentibus, turn descendentibus pr«.ter hanc unam , in omni vita<br />

statuendum. fn linea trans versa inauditum 1 .<br />

quia maritus à fratre suo duobus 5 (Quiautrcequefilice loco sunt)<br />

gradibus distat, tntidem distabit Hac ratione Justinianus docet,<br />

uxor à leviro. Quod ipsum quo- inter easdem personas prohibitas<br />

que dicendum est de glore, soro- esse nuptias propter affinitatem,<br />

rio, fratria. Item quia uxor mea quam ob cognationem, eas nempe<br />

à patruo suo vel avunculo tribus quae parentum, lilerorumve nu-<br />

gradibus dissidet, ego quoque à mero sunt, Quare quae de cogna-<br />

soceri fratre vel sorore totidem tis dicta sunt, de affinibus quo-<br />

gradibusabero; etsic deinceps(2). que dicta intelligantur, etiam in<br />

Videamus nunc quinam gradus linea transversa,/. 5. /. pen. l.ult.<br />

affinitatis pro rubiti, et anne iidem C. de incest, et inut. nup. Idque<br />

omnes , qui et cognationis. ipsum apparet, si in universum<br />

4. In linea recta eadem jure «pectamus causam, ob quam nu-<br />

civili prohibitio in affìnitare, quae ptiae inter affinès prohibentur, vi-<br />

in cognatione. Itaque nec socer delicet quia vir et uxor in unum<br />

nurum, nec socrum gener, nec corpus coalescentes, non amplius<br />

vitricus privignam, nec privignus duo censentur, sed una caro (4).<br />

novercam ducere potest, /. 14.<br />

(1) L. 5. tit. 6. P. 4. (3) Arg. d.l. j . tit. 6. P. 4,<br />

(2) Vii. regul. posi l. 2. eoi. (4) £>. /. 5.

94 Lib. I. Tit. X.<br />

T E X T U S.<br />

De socru et noverca.<br />

7 Socrum quoque et novercam<br />

prohibitum est uxorem ducere:<br />

quia matris loco sunt. Quod et<br />

ipsum dissoluta demum affinitate<br />

procedit (i) : alioquin si adhuc novena<br />

est, id est, si adhuc patri<br />

tuo nupta est, communi jure impeditur<br />

tibi nubere ; quia eadem duobus<br />

nupta esse non potest. Item si<br />

adhuc socrus est, id est, si adhuc<br />

filia ejus tibi nupta est : ideo im—<br />

pediuntur tibi nuptia, quia duas<br />

uxores habere non potes.<br />

Hujus §. et superioris eadem<br />

plane est sententia , ut nova explicatione<br />

non indigeat.<br />

T E X T U S.<br />

De comprivignis.<br />

8 Mariti tamen filius ex alia<br />

axore , et uxoris filia ex alio marito,<br />

vel contra, matrimonium recte<br />

contrahunt : licet habeant fra—<br />

trem, sororemve ex matrimonio<br />

postea contratto natos (2).<br />

De quasi privigna, quasi nuru,<br />

ct quasi noverca.<br />

9 Si uxor tua post divortium<br />

ex alio filiam procreaverit ; hcec<br />

non est quidem privigna tua : sed<br />

(1) D./. j .<br />

(2) Vid. post. I. 2. tit. 6. P. 4.<br />

regulam : Item entre los.<br />

jfulianus ab hujusmodi nuptiis<br />

absiineri debere ait. Nam constat,<br />

nec sponsam filii nurum esse, nec<br />

patris sponsam novercam esse: rectius<br />

tamen et jure facturos eos,<br />

qui ab hujusmodi nuptiis abstinuerint.<br />

De servili cognatione.<br />

I o Illud certum est, serviles<br />

quoque cognationes impedimenta<br />

nuptiis esse , si forte pater et filia<br />

, aut frater et soror manumissi<br />

.fucrint.<br />

Sed nec hi tres §§. explicatio-<br />

ne indigent. Et si quaeras cur ea<br />

de qua in §. 9. non est privigna,<br />

responsum habes in eo quod scribit<br />

Festus: Privignus inde dic'.us<br />

est, quod prius genitus sit quam<br />

uxor secundo nuberet.<br />

T E X T U S.<br />

De reliquis prohibitionibus.<br />

II Sunt et alice persona qua<br />

propter diversas rationes nuptias<br />

contrahere prohibentur (3"), quas<br />

in libris Digestorum seu Pandectarum<br />

ex jure veteri collect arum<br />

enumerari permissimus.<br />

COMME NT AR IU S.<br />

1 (Sunt et alice persona").Qai-<br />

les sunt tutor vel curator, libe—<br />

rive eorum , qui cum pupilla vel<br />

(3) Vid. legem 10. et seqq*<br />

titul. 2. P. 4.

De Nu<br />

adulta nuptias contrahere vetan-<br />

tur , ne videlicet eo pacto ratio-<br />

num redditio intervertatur, /. tu­<br />

tor 36. et l. senatusconsulto 59.<br />

hoc lit. et tit. C. de interd. matr.<br />

inter pup. et tut. (1). Item Praeses,<br />

vel qui officium in provincia ad­<br />

ministrât, provincialem uxorem<br />

ducere, prohibetur, /. si quis 38.<br />

hoc tit. (2). Lege quoque Julia<br />

vetatur Senator ducere liberti-<br />

nam, aut qua; ipsa, cujusve pa­<br />

ter artem ludricam fecerit,/. lege<br />

Julia 44. hoc tit.<br />

1 " In Hispania quoad perso-<br />

»nas, quae matrimonio jungi pro-<br />

"hibentur, jus canonicum sequi-<br />

»mur : uti et in ceteris, qua; ad<br />

J>valorem matrimonii spectant.<br />

5>Unde prster prohibitionem in<br />

^infinitum in linea recta, earn<br />

jjagnoicimus usque ad quartum<br />

?>gradum inclusive,ut loquuntur,<br />

?>et juxta computationem canoni­<br />

st cam , in transversa seu laterali;<br />

jjtam inter affines, quam in co-<br />

»gnatis: dum tamen affinitas ex<br />

v matrimonio nascatur: nam si ex<br />

j>illicito coitu oritur, secundum<br />

jjgradum non excedit. Matrimo-<br />

»nium vero tantum ratum , et<br />

jjsponsalia valida impedimentum<br />

jjpariunt inter unum ex contra­<br />

st hentibus, et alterius cognatos,<br />

jjquod publics honestatis dicitur,<br />

jjintra quartum gradum in matri-<br />

sjmonio , et primum in sponsali-<br />

j>bus, conclusum. Cognatio de-<br />

sjmum spiritualis , ex baptismate<br />

»proveniens, ad bapdzatum dun-<br />

» taxât, ejusdemque patrem et<br />

(1) L.6. tit. 17. P. 7.<br />

(2) L. 2. tit. 14. P. 4.<br />

ptilS. 95<br />

?>matrem ex una ; et baptizantem,<br />

?;ac susceptorem seu patrinum ex<br />

«alia, sese extendit. Quod et in<br />

»confirmatione obtinet. Videatur<br />

»Concil. Trident, sess. 24. cap. 2.<br />

vet duob. seqq. de reform, matr."<br />

T E X T U S .<br />

De pcenis injustarum<br />

nuptiarum.<br />

II Si adversus ea, qute dixi-<br />

mus, aliqui coierint; nec vir,<br />

nec uxor , nec nuptite, nec matri—<br />

monium, nec dos intelligitur. Ita-<br />

que «, qui ex eo coitu nascuntur,<br />

in potestate patris non sunt: sed<br />

tales sunt (quantum ad patriam<br />

potestatem pertinet} quales sunt<br />

ii, quos mater vulgo concepit (3).<br />

Nam nec hi patrem habere intelli-<br />

guntur: cum ex iis pater incertus<br />

sit: unde solent Spurii appellari<br />

Kcifa, 7 y-u oTof&u & ^3"*Toper,<br />

quasi sine patre filii (4): sequitur<br />

ergo,ut dissoluto tali coitu, nec<br />

dotis , nec donationis exactioni /0-<br />

cus sit. Qui autem prohibitas nu­<br />

ptias contrahunt , et alias panat<br />

patiuntur, quae sacris constitutio-<br />

nibus continentur.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Nec vir , nec uxor). Sunt<br />

enim hascjusti conjungii ncmina.<br />

Poena igitur communis omnium<br />

injustarum conjunctionum est,<br />

quod ipso jure tales nuptias nulla;<br />

sint: sicut nec caetera consistunt,<br />

(3) L. i. et 2. tit. i j. P. 4.<br />

(4) Princ. et 1.1. tit. 15.P.4.

g6 Lib. I. Tit. X.<br />

qua; contra leges fiunt, /. j . C. de<br />

legibus.<br />

2 (JVM dos). Matrimonium<br />

quidem sine dote esse potest, at<br />

dos esse non potest sine matrimonio,<br />

/. 3. de jur. dot. (1).<br />

3 {Quantum ad patriam pot-<br />

estatem). Comparatio eorum, qui<br />

ex injusto matrimonio nati sunt,<br />

cum iis, quos mater vulgo con-<br />

cepit, quoad patriam potestatem,<br />

cujus solius rei gratia hie de nu-<br />

ptiis quaeritur, et neutri de hoc<br />

jure quoad hunc effectum patrem<br />

habere intelliguntur: quoniam ne­<br />

mo respectu eorum, qua; sunt ju­<br />

ris civilis, filius inteiligitur, nisi<br />

qui ex viro et uxore natus est, /. 6.<br />

de his qui sui vel alien, jur. sunt(2).<br />

4 (Cum et iis pater incertus<br />

sit). Ha;c verba non obscure in-<br />

nuunt, non tantum vulgo quaesi-<br />

tos incertuny habere patrem, sed<br />

etiam eos, qui sunt ex injustis<br />

nuptiis procreati. Et vulgo qui­<br />

dem conceptos patrem demon-<br />

strare non posse certum est (3).<br />

At nati ex ea, qua; cum uno tan­<br />

tum licet illicite rem habuit, non<br />

videntur dici posse, habere in-<br />

certum patrem; quod et verum<br />

est (4). Sed tarnen , quantum ad<br />

Patriam potestatem attinet (quod<br />

ideo etiam nominatim expressit<br />

Justinianus hie); non modo vul-<br />

givaga venere concepti patrem<br />

habere non intelliguntur; verum<br />

(1) Arg. pr. tit, 11. P. 4. et<br />

I. i. tit. 17. d. P. 4.<br />

(2) Pr. et I. i. tit. 15. P. 4.<br />

(3) L. i. tit. 1$. P. 4.<br />

etiam omnes, qui extra nuptias<br />

quaesiti sunt, licet patrem demon-<br />

strare possint, ex incerto tamerr<br />

patre nati dicuntur, et pro vulgo<br />

quaesitis spuriisque habentur, /.<br />

vulgo 23. de stat. homin. I. 3«<br />

Cod. solut. matrim. (5).<br />

5 (Unde solent spurii appella-<br />

ri). Romani iisdem notis, et prae-<br />

nomen Spurius , et vulgo quassi-<br />

tos designabant, nisi quod illuJ<br />

ita notabantSP., hosS.P interpo-<br />

sito puncto, tanquam sine patre.<br />

6 (Nec dotis, nee donationis).<br />

Quod dotis, aut donationis no­<br />

mine propter nuptias ob injustum<br />

conjugium datum est, caducum<br />

fit, id est, fisco vindicatur, /. 52.<br />

/. dote 61. hoe tit. (6 1 ). Praeterquarn<br />

si qui aut errore accerrimo, non<br />

affectato, neque ex levi causa de-<br />

cepti sunt, aut aetatis lubrico lapsi,<br />

leg. 4. C. de inc. nupt. (7).<br />

In fceminis etiam error juris excu-<br />

satur, sed positivi duntaxat; eo-<br />

que referimus, /. 7. C. de donat.<br />

inter virum et uxor. I. 2. §. 2. de<br />

his quee ut indign.<br />

7 "In Hispania si qui matri-<br />

»monium clandestinum contra-<br />

»xerint, omnia bona tarn con—<br />

"trahentium, quam illorum, qui<br />

jjinterfuerint, fisco applicantur;<br />

>>et insuper poena exiiii abhisRe-<br />

wgnis omnibus imponitur; estqua<br />

"justa exhseredationis causa, I. j .<br />

ììtit. 2. lib. 10. Nov. Recop.<br />

(4) L. ;. tit. 19. P. 4.<br />

(5) Pr. et I. i. tit. 17. P. 4J<br />

(6) L. 5 i. tit. 14. P. J.<br />

(7) p . I. Si.

T E X ü U S.<br />

De legitimatione.<br />

13. Ali quando autem evenit,<br />

ut liberi, qui st at im ,ut nati sunt,<br />

in potestate parenturn non sunt,<br />

postea redigantur in potestatem<br />

patris: qualis est is, qui dum<br />

naturalis fuerat, postea curia<br />

datus, potestati patris subjici-<br />

tur (1): necnon is , qui à mulier e<br />

libera procreatus , cujus matrimo-<br />

nium*minime legibus interdictum<br />

fuerat (2), sed ad quam pater<br />

consuetudinem liahuerat , postea<br />

ex nostra constitutione, dotalibus<br />

ìnstrumentis compositi* in pote­<br />

state patris efficitur. Quad et ali is<br />

liberis , qui ex eodem matrimonio<br />

fuerint procreati, similiter nostra<br />

const it ut io prtebuit.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Transit hic Imperator ad<br />

alterum modum consrituendae pa­<br />

tria: potestatis, qui legitimatio<br />

dicitur, et est: Actus quo liberi<br />

extra nuptias suscepti ejficiuntur<br />

leghimi. Species legitimationis<br />

tres sunt: nam aut per curiae<br />

oblationem fit; aut per subse-<br />

quens matrimonium ; aut deni-<br />

que per rescriptum Principis (3):<br />

quarum duae priores hic tantum<br />

proponuntur: tertius enim mo­<br />

dus est ex legibus novellis. Sunt<br />

qui quartam speciem adjiciunt,<br />

(0 L. 5. tit. 15. P. 4.<br />

(2) L. 1 .tit. %.lib. io. IV. Ä,<br />

lì) L. 1. tit. 13. P. 4. J. 4.<br />

et seq. tit. 15. P. 4.<br />

Tom. I.<br />

De fits. ijl<br />

Gudel. lib. i. Je jur. noviss. cap.<br />

16. Perez ad tit. Cod. de natur.<br />

lib. ». 16. nominationem nempefi-<br />

lii in testamento, aliove instrumen­<br />

to habente, subscriptionem trium<br />

testium à patre factam, nov. 17.<br />

cap. 2. unde auth. Si quis Cod. de<br />

nat. liber. Sed ea probatio poti us<br />

est matrimonii , et praesumptio<br />

pro liberis, non quod facti, sed<br />

quod nati sint legitimi,quam pro-<br />

prius modus legitimandi..<br />

2 (Qui dum naturalis). Obje-<br />

ctum legitimationis sunt liberi na­<br />

turales , id est, qui non sunt na­<br />

ti ex legitimo matrimonio, tot. tit.<br />

C.de nat. liber. (¡\). Caeterum non­<br />

nulla hic inter patrem et matrem<br />

differentia est. Matri omnes sunt<br />

naturales, etiam vulgo quaesiti,<br />

qui et matri succedunt ex SC.<br />

Orficiano, §. pen. Inst, de SC.<br />

Orf. (5). Patri, 311L duntaxat, qui<br />

ex concubina suscepti, arg. huj. §*,<br />

DD. in /. pen. de concubin. post<br />

Gloss, ibid. Igitur qui ex stupro,<br />

aut alia conjunctione, quam leges<br />

improbant, nascuntur, patri hi<br />

naturales non^sunt, sed similes<br />

illis , quos mater vulgo concepii;<br />

quos constat non esse objectum<br />

legitimationis, cum nec patrem<br />

demonstrare possint, §. prac. (6).<br />

Quamvis inspecta rei ventate, o-<br />

mnes qui ex nobis nati sunt, li»<br />

beri naturales , atque in iis, in<br />

qui bus jus naturale insplcitur, ut<br />

in contrahendis nuptiis, pro ta-<br />

libus habeantur, /. 14. §. a. hoc tit.<br />

(4) L. i. tit. i ?. P. 4. lib. i.<br />

tit. 5. lib. io. Nov. Recrp.<br />

(5) L. 5. tit. 20. ¿ib. io. N. R.<br />

(6) D. I. i. tit. i j . P. 4.<br />

N

98 Lib. I. Tit. X.<br />

3 ( Poslea cur'ne datus) (i).<br />

Primus legitimandi modus est ob-<br />

latio curiae. Curia in municipiis<br />

et coloniis idem erat quod Romae<br />

Senatus, et Decuriones, qui Ss-<br />

natores, inde dicti, quod ex iis,<br />

qui in coloniam deducebantur, de­<br />

cima pars Consilio publico sive cu­<br />

riae adscribebatur, auctore Pompon.<br />

/. pupillus 239. §. Decurio­<br />

nes

intelligitur Princeps id velie face-<br />

re, nisi rescripto id nominatim<br />

comprehensum fuerit, Myns. i.<br />

obs. 3 i. Gall. 2. obs. 142. num. 8.<br />

Perez ubi supr. num. 12. Plane<br />

non rescinditur legitimado semel<br />

concessa, quamvis postea ex justo<br />

matrimonio sobóles patri agnasca-<br />

tur, Tulden. ad tit. C. de natur.<br />

lib. ». 5. Hasc legitimatio tantum<br />

in bonis legitimantis tribuit legi­<br />

timate, quantum liberis legitimis<br />

jus naturae. Cógnatos autem non<br />

tangere, exceptis iis, qui in earn<br />

consentiunt, neque ad feuda per-<br />

tinere, nisi id quoque nominatim<br />

cautum sit, notat Gratian. 1. ma-<br />

nud. 12. add. Myns. 5. obs. 42.<br />

8 " In Hispania tres memo-<br />

» ratas legitimationis species pro-<br />

» batas sunt, /. 4. et seqq. tit. 1 j.<br />

» P. 4.1. 1. tit. 13. eod. I. 7. tit. 2o.<br />

»1. 10. Nov. Ree. Casterum earn,<br />

»quae per oblationem curias dici-<br />

»tur, in desuetudinsm abiisse, te-<br />

»stantur Torres et Verni hoc textu<br />

"Illa vero, quae per subsequent<br />

»matrimonium contingit, nuptia-<br />

De I 'uptiis. 99<br />

j-lia instrumenta non desiderai, d.<br />

»I. i. et ibi Lopez, quod et jure<br />

«canonico obtinet, cap. tanta 6.<br />

» j¿¡ qui filii sint legnimi. Jus au-<br />

»tem succedendi legitimatis com-<br />

»petens opportuniori loco trade-<br />

»tur infr. de succes. cogn. lib. 3.<br />

»tit. j . Licet autem in /. 7. d. tit.<br />

jji-j. P. 4. videatur propositus<br />

".alius legitimandi modus , dum<br />

»nempe quis instrumento propria<br />

» manu scripto, vel publico,trium-<br />

»que testium subscriptione con-<br />

»firmato, filium suum sígnate<br />

»eum nominans , ut talem reco-<br />

»gnoverit: tarnen Gregor. Lopez<br />

»in glos. 7. hujus legis bene ad-<br />

»verdt et probat, non ibi conti-'<br />

» neri novum legitimandi modum,<br />

»sed probationem duntaxat pro<br />

»filio, quod sit legitimus; quan-<br />

»quam fatendum est, verba ita<br />

»esse aperta, ut haud facile hanc<br />

» interpretatiönem admittant. Cas-<br />

»terum secundus casus ibidem<br />

»traditur vers. Otrosí, plurimum<br />

»juvat interpretatiönem Gregorii<br />

»Lopez."<br />

TITULUS UNDECIMUS.<br />

DE ADOP TIONIBUS (i).<br />

D. Lib. 1. Tit. 7. Cod. Lib. 8. Tit. 48.<br />

t Exposid sunt in superio- tius, adoptio. Adoptio est: A-<br />

ri tituh duo priores modi consti- ctus legitimus , quo in jus et lo-<br />

tuendae pairias potestatis, nuptiae cumfiliorumfamil.adsciscimuseos,<br />

et iegitimatio: sequitur nunc ter- qui nobis extranei sunt, in sola-<br />

(1) Tit. 7. P. 4". tit. 16. eoi.

100 Lib. 1. Tit. XI.<br />

tium eorum , qui lileros non lia-<br />

bent , inventus (i). Genus est<br />

actus legitimus, /. 3. /. 4» hoc<br />

tit. Sequentia differentiam con­<br />

tinent , qua hie actus ä reliquis<br />

legitimis acribus discernitur; qua-<br />

les sunt emancipatio , manumis-<br />

sio , et si qui sunt similes. Postre-<br />

ma verba finem indicant, quem<br />

etiam Theophilus expressit, et<br />

indicat Ulpian./. 15. §. 2. hoc tit.<br />

itemque Cicero orat. pro domo sua.<br />

Origo adoptionis antiquissimaest.<br />

Non enim Romani solum, verum<br />

etiam Grasci in solatium orbitatis<br />

fiiios sibi adsciscere solebant, ut<br />

a Mginetico Isocratis, et Piu-<br />

tarcho in Theseo liquet. Apud<br />

Hebraeos quoque, et Assyrios,<br />

atque iEgyptios in usu fuisse ad-<br />

optionem, testes sunt Joseph 1.<br />

antiq. 15. Beros. lib. c. de floral.<br />

Diod. Siculus 4. bib.lioth. Moses<br />

ä -filia Pharaonis adoptatus tra-<br />

ditur Exod. cap. 2.<br />

TEXTUS.<br />

Continuatio.<br />

Non solum autem naturales<br />

liberi, secundum ea, quae di-<br />

ximus, in potest ate nostra sunt,<br />

verum etiam ii, quos adoptamus<br />

(s).<br />

C O M M E N T ARTUS.<br />

1 Filiosfamil. non solum na­<br />

tura,-verum etiam adoptiones fa-<br />

ciunt, /. 1. hoc m. Per natura­<br />

(1) L. I. tit. 16.<br />

les liberos hoc loco intelligi opor­<br />

tet eos, qui sunt ex justis nuptiis<br />

procreati ; ea enim perpetua est<br />

naturalium liberorum significatio,<br />

cum opponuntur adoptivis, ut-<br />

pote legitimis tantum , et diver­<br />

sa; ejusdem generis speciei, §. 7.<br />

infr. eod. §. 4. infr. de exhared.<br />

liber. I. 31. hoc tit. At cum na­<br />

turales opponuntur legitimis in<br />

genere , qui leghimi non sunt,<br />

significantur , et naturales dun-<br />

taxat , §. ult. tit. superioris , tot.<br />

lit. Cod. de natural, liber, quod<br />

et in voce parentis naturalis si­<br />

militer observandum.<br />

T E X T US.<br />

Divisio adoptionis.<br />

I Adoptio autem duobus mo-<br />

dis fitaut principali rescripto,<br />

aut imperio Magistratus. Impe-<br />

ratoris auctoritate adoptare quis<br />

potest eos, easve , qui , quceve<br />

sui juris sunt, quce species ado­<br />

ptionis dicitur adrogatio. Impe­<br />

rio Magistratus adoptamus eos,<br />

.easv.e, qui, quieve .in potestate<br />

parentum sunt : sive primum gra­<br />

duili liberorum obtineant, qualis<br />

èst filius , filia : sive inferiorem,<br />

qualis est nepos, neptis, pronepos,<br />

proneptis (3).<br />

COMME NT ARIUS.<br />

I Dua; sunt species adoptio­<br />

nis, quarum altera adrogatio di­<br />

citur , altera, quia proprio caret,<br />

(2) L. i. tit. i6. P, 4, (3) Lib. 7. tit. 4. P. 4.

generis nomine aìoptio appella­<br />

tor, quod in jure nostro fre­<br />

quenter usu venit. Nam cum<br />

plura sint negotia , quam vocabula,<br />

/. 4. de pracscr. verb, saepe<br />

fit, ut verba , qua; vi sua gene-<br />

ralem significationem habent, ex<br />

institutoloquentiscertam speciem<br />

ind ; cent,earn nimirum , quae pro­<br />

prio nomine destituirne, et cui<br />

fere tum species ejusdem generis,<br />

qua; proprium nomen habet, op­<br />

poni aut apponi solet, ut obser­<br />

vare licet in vocibus cognatio,<br />

Servitut, actio, et sexcentis aliis.<br />

Adrogatio est : Adoptio eorum,<br />

qui sunt sui juris , facta auctoritate<br />

Principis. Duo igitur sunt<br />

hujus adoptionis propria : pri­<br />

mum, quod eorum tantum est,<br />

qui sui sunt juris ; alterum, quod<br />

fieri debet auctoritate Prituipis( 1),<br />

Quia olim in comitiis fieri debe-<br />

bat auctore populo.<br />

2 Adoptio in specie est: Adoptio<br />

eorum, qui sunt in potestate<br />

, fitque auctore patre , qui<br />

in potestate habet, apud Ma~<br />

gistratum, apud quem est legis<br />

actio , /. 4. hoc tit. I. i.C. eod.<br />

i. 3. de offic. Proc. (2). Legis actio<br />

est: Id, quod fit ex prxscripto<br />

et forma legis cum solemnibus ad<br />

rem aliquam peragendam consti-<br />

tutis: quibus solemnibus peragen-<br />

dis si lex Magistratum designarer,<br />

penes eum dicebatur esse legis<br />

actio. De formulis adoptionum, et<br />

mancipationum solemnibus stu­<br />

diosi antiquhatis consulant Gell.<br />

lib. 5. cap. 19. Gruch. 3. de comit.<br />

(1) D. /. 7. vers. La una.<br />

(3) D. I. 7. tit. 7. P. 4.<br />

De Ado-, t ioni Bus. IOt<br />

Roman. 3. Boet. in Top. Cicer.<br />

Raevard, cap. 16. ad leg. XII.Tab.<br />

Brisson. lib. i. antiq. cap. 7. de<br />

legis acticnitus , et lib. 4. antiq.<br />

cap. 20.<br />

3 "In Hispania non aliter<br />

»adrogatio procedit, quam prae-<br />

» cedente expresso adrogati con-<br />

?? sensu: in adoptione autem taci-<br />

j>tus adoptati sufficit, I. 1. tit.<br />

»i6. P. 4."<br />

T E X T U S .<br />

Qui possunt adoptare filiumfamilias,<br />

vel non.<br />

2 Sed hodie ex nostra constitutione,<br />

cum filiusfamilias à<br />

patre naturali extranece personce<br />

in adoptionem datur , jura pa—<br />

tris naturalis minime dissolvuntur<br />

; nec quidquam ad patrem<br />

adoptivum transit, nec in potestate<br />

ejus est : licet ab intestato<br />

jura successionìs ei à nobis tributa<br />

sint. Si vero pater naturalis<br />

non extraneo, sed avo filli<br />

sui materno, vel si ipse pater<br />

naturalis fuerit emancipai us, etiam<br />

avo , vel proavo simili modo<br />

paterno vel materno filìum<br />

suum dederit in adoptionem, in<br />

hoc casa, quia concurrunt in unam<br />

personam et naturalia, et<br />

adoptionis jura , manet stabile<br />

jus patris adoptivi, et naturali<br />

vinculo copulatum, et legitimo<br />

adoptionis modo constitutum ; ut<br />

et in fumilia, et in potestate<br />

hujusmodi patris adoptivi sit (3).<br />

vers. La segunda.<br />

(3) L. 9. et 10. tit. 16. P. 4.

102 Lib. I. Tit. XL<br />

C O M M E N T A RI US.<br />

i Olim quavis adoptione jus<br />

patris naturalis extinguebatur:<br />

isque, qui in adoptionem etiam<br />

extráñese personse dabatur, in pa­<br />

tris adoptivi familiam et potesta-<br />

tem transibat. Post Constitutio­<br />

nen! autem Justiniani , quae est<br />

/. pen. Cod. hoc tit. non aliter<br />

quam si detur personae non ex-<br />

traneae. Extraneam autem perso­<br />

nam intelligit omnem, quae ex­<br />

tra lineam parentum sit : unde<br />

qui à patruo, aut avúnculo ad-<br />

optati sunt, perinde haberi de-<br />

bent, ac si à quo vis extraneo ad­<br />

optad forent.<br />

2 (Licet ab intestato jura suc­<br />

cess.'). Hoc ei â Justiniano specia-<br />

liter tribuitur. Caeterum impune<br />

à pâtre hujusmodi adoptivo prae-<br />

teriri potest, alio haerede institu­<br />

to d. I. pen. §. sed ne i. §. 14.<br />

Instit. de hier, quae ab intest.<br />

Hinc Interpretes adoptionem quae<br />

fit à persona non extranea, id<br />

est, ascendente, plenam appel­<br />

lant , propterea quod jus patriae<br />

potestatìs tribuit; quae vero à<br />

non ascendente , minus plenam,<br />

quia tantum jus succedendi ab<br />

intestato dat.<br />

3 "In Hispania licet in /. 7.<br />

»? tit. 7. P. 4. indistincte dicatur,<br />

vadoptatum non transiré in pot-<br />

«estatem adoptantis; tarnen.di-<br />

«stinctio, quam jus Romanorum<br />

«facit inter adaptantes ascenden-<br />

vtes et non ascendentes, proba­<br />

n a est /. 9. et 10. tit. 16. P. 4.<br />

«Id vero speciale est, ut eman-<br />

«cipatus ab ascendente, qui cum<br />

»adoptaverat, recidat herum in<br />

»potestatem patris naturalis, d.<br />

» I. i o. in fin. De jure autem suc-<br />

5?cedendi adoptivis competente<br />

>?suo loco tractavimus."<br />

T E X T U S.<br />

De adrogatione impuberis.<br />

3 Cum autem impubes per<br />

principale rescriptum adrogatur,<br />

causa cognita, adrogatio fieri<br />

permittitur: et exquiritur causa<br />

adrogationis , an honesta sit, ex-<br />

pediatque pupillo ; et cum qui-<br />

busdam conditionibus adrogatio<br />

fit, id est, ut caveat, adrogator<br />

personae publica, si intra puber-<br />

tatem pupillus decesserit, resti-<br />

tuturum se bona Ulis, qui, si a-<br />

doptio facta non esset , ad suc-<br />

cessionem ejus venturi essent. Item<br />

non aliter emancipare eum pot­<br />

est adrogator, nisi causa cogni­<br />

ta, dignus emancipation fuerit:<br />

et tunc sua bona ei reddat (1).<br />

Sed et si decedens pater eum ex-<br />

haeredaverit, vel vivus sine justa<br />

causa emancipaverit ; jubetur<br />

quartam partem ei bonorum suo-<br />

rum relinquere, videlicet prater<br />

bona, qua ad pat rem adapt ivum<br />

transtulit, et quorum commodum<br />

eì postea acquisivit (2).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Impuberes antea adrogari<br />

non potuerunt ; nunc autem pos­<br />

sum ex constitutione D. Anto-<br />

(1) L. 7. tit. 16. P. 4. (2) L. 8. eoi.

De Adoptìonìbus.<br />

nini, auctorè UIp. in fragm.<br />

tit. 8. sed non aliter, quam causa<br />

apud Magistratum cognita,/. 15.<br />

§. 2. hoc. tit. I. 2. C. eoa. Causae<br />

cognitio in multis vertitur. Pri-<br />

mum excutiendum, quae sint fa-<br />

cultates pupilli ;quaeejus, quieum<br />

adoptare volet: deinde cujus vi­<br />

tas sit, et quibus moribus adro-<br />

gator: tento cujus aetatis, an non<br />

melius sit, eum de liberis pro-<br />

creandis cogitare, quam ex alie­<br />

na familia sibi fìlium accersere:<br />

ad haec , num libetos habeat ju-<br />

stis nuptiis procreatos, quorum<br />

spem sine magna causa diminui<br />

non oportet; postremo etiam con-<br />

junctio spectatur, nec facile cui-<br />

quam pupillum adrogare permit-<br />

titur , nisi quem vel naturali<br />

cognatione, vel alioqui santissi­<br />

ma affectione duci appareat, d. l.<br />

1 j, §. 2. /. 17. eod. (1). Pleraque<br />

tarnen haec capita communia vi-<br />

dentur fuissecum puberum adro-<br />

gationibus; ut illa de astate, libe­<br />

ris, moribus, et facultatibus ad-<br />

rogatoris. Causa autem nunc co-<br />

gnoscitur à Magistratu, adhibito<br />

consensu propinquorum pupilli,<br />

/. 2. C. eod. et tutorum quoque<br />

auctoritate , ult. Cod. de auct.<br />

prxst. In minorum quoque ad-<br />

rogatione post constitutionem<br />

Claudii , cura ton's auctoritas in­<br />

tercedere debit, /. 8. eod.<br />

2 (Ut caveat adrogator per­<br />

sona public«). Hoc proprie serva-<br />

tur in adrogatione impuberis. Ca­<br />

veat nimirum satisdato, id ejt,<br />

fìdeiussoribus datis, /. non ali-<br />

103<br />

ter i8,cum seqq. eod. Caveat au­<br />

tem non ipsis, ad quos ea tes<br />

perventura est; sive quod incerti<br />

sint, sive quod non omnes sunt<br />

ii, qui sibi stipulari possint : sed<br />

persons publicae, hoc est, Tabu­<br />

larlo sive Scribae Curiarum aut<br />

Magistratuum municipalium, qui<br />

aliis stipulando acquirere po­<br />

test (J). Servos olim publicos<br />

fuisse, constat, d. I. 18./. 2. rem<br />

pup. salv. for. I. uh. C. de serv.<br />

Reip. man. Primi Arcadius et<br />

Honorius caverunt , ne servi Ta­<br />

bulano praeficiantur, /. 3. C. de<br />

Tabul. lib. 10. ubi Cujac. Sed et­<br />

ri omissa fuerit satisdatio, uti-<br />

lem nihilominus actionem in ad-<br />

rogatorem dari, responsurn est,<br />

/. 19. §. i. hoc. tit. (3).<br />

3 ( Ad successionem ejus ven­<br />

turi essent). Pars haec cautionis in<br />

d.l. 18. ita concepta est: Ad<br />

quos ea res perventura est, et<br />

in /. 19. seq. Ad quos ea res per-<br />

tinet: quibus verbis signifìcantur<br />

non ii tantum, qui ad successio­<br />

nem impuberis venturi sunt,qua-<br />

les sunt haeredes impuberis, sive<br />

iIli ab intestato veniant; sive se-<br />

cundistabulis à patte pupillo dati:<br />

sed etiam legatarii, et servi, qui­<br />

bus secundis tabuli? legata, aut<br />

libertates datae; in summa omnes,<br />

ad quosaliquid perventurum fuis-<br />

set si adrogatus mansisset in suo<br />

statu , dd. II. Habet autem haec<br />

cautio locum , si adrogatus im-<br />

pubes decesserit, /. 20. eod. (4).<br />

4 ( Dignus emancipatione). Ita<br />

adrogatus non aliter emancipar!<br />

(1) L. 4. ih. 16. P. 4. in med. (3) D. I. 4.<br />

(2) D. I. 4. (4) L. 4, *//, 16. P. 4. fn/n«

io4 Lib. I. Tit. XI.<br />

potest quam si dignus emaucipa- »suorum praestare, /. 8. eoä. Li -<br />

tione fuerit: puta si quid com- >jcet autem lex utatur verbo hue<br />

•»dar, miserit adversus patrem adopti-<br />

cujus significado ad pravum<br />

, propter quod merito è doesens tempus refertur, de prasmo<br />

ejici autexhseredari posset (i). »statione tarnen post mortem eaen<br />

jAt qua? causa est, quod nihil— »interpretatur Gregorius Lopez<br />

ominus tarn impio filio bona sua » gloss, 1. ejusd. leg."<br />

restituuntur? Hotomanus existi-<br />

mat, id constitutum esse ad vi-<br />

tandam omnem improbitatis su-<br />

spicionem, qua alioqui pater ado-<br />

ptivus facile onerari posset.<br />

y (Decedens exhceredaverit).<br />

Intelligerem, sine justa causa:<br />

nam si justa exhaeredationis cau­<br />

sa sit, non video, cur praeter bo­<br />

na sua etiam quartam partem bo-<br />

num suorum adrogator ei relin-<br />

quere cogitur , aut plus, quam<br />

cum ex justa causa emancipatur.<br />

Sed obstare videtur responsum<br />

Ulp. in /. 8. §. iy. de muff, test.<br />

et objici potest, quod cum ju-<br />

stam causam haberet adrogator,<br />

eum vivusnon emancipaverit. An<br />

autem haec quarta debeat esse<br />

omnium bonorum, aut portionis<br />

ab intestato debitae, inter Do-<br />

ctores non convenit.<br />

6 (Relinquere). Recte relin-<br />

quere, ut intelligamus, non prius<br />

earn deberi, quam adrogator de­<br />

cessero , /. r. §. 21. de collat.<br />

7 " In Hispania infantes ad-<br />

»>rogari nequeunt. Impuberes au­<br />

stera infantiam egressi non aliter<br />

»quam annuente Rege, /. 4. tit.<br />

» 16. P. 4. Et ita adrogatis, si abs-<br />

vque justa causa emancipentur,<br />

JJ vel exhaeredentur, tenetur adro-<br />

» gator quartam omnium bonorum<br />

TEXTUS.<br />

De aetate adoptantis<br />

et adoptati.<br />

4 Minorem natu majorem<br />

non posse adoptare placet: ai--<br />

Optio enim naturam imitatur, ei<br />

pro monstro est, ut major sit fi~<br />

lius quam pater. Debet itaque<br />

is, qui sibi filium per adopt tö­<br />

nern, aut adrogationem facit, ple­<br />

na pubertate, id est, decern et<br />

octo annis prcecedere (2).<br />

C O M M E N T ARIUS.<br />

1 Adoptio naturae imago et<br />

similitudo quaedam est, /. 23. de<br />

lib. et post, unde cum alia mul­<br />

ta , tum hoc quoque provenit:<br />

quod majorem natu minor ad­<br />

optare non possit, cum per na­<br />

turam filius non possit esse ma­<br />

jor patre (3). Qua de causa Clo-<br />

dii adoptionem jure exagitat Cic,<br />

pro dorn. cap. 13. Factus est, in-<br />

quit, ejus filius (Fonteji) contra<br />

fas, cujus per cetatem pater es­<br />

se potuisti; et similia mux se-<br />

quuntur.<br />

2 (Plena pubertate, id est,<br />

decern et octo annis) I. 40. §. 1. hos<br />

(1) L. 7. tit. 16. P. 4. (3) L. i. tit. 22. P. 3. vers.<br />

(2) L. 2. tit. 16. P. 4. E contra natura.

tit. -Cur autem octodecim annis?<br />

Nam si nuptias post annum de-<br />

cimum quartum contra hi possunt,<br />

potest et quis filium habere ante<br />

hanc setatem. Sed nimirum quia<br />

rarissime accidit, ut masculi ante<br />

annum octavum decimum ad pie-<br />

ham pubertatem perveniant, et<br />

liberos suscipiant; minor aetas in<br />

adoptione insuper habita est,jux-<br />

ta /. 3. 4. et ;. de le gib. Nimirum<br />

etsi pubertatisinitiumestanno r4><br />

infr. quib. mod. tut. fin. maturi-<br />

tas tamen demum anno 18. /. 40.<br />

§. 1. hoc tit, ubi haec plena pu-<br />

bertas dicitur. In specie lig. 14.<br />

§. 1. de alim. leg. alimentorum<br />

favore idem evenit.<br />

De Adopt ioni bus. 10 =<br />

adoptare volo. Nam et qui uxo-<br />

rem non habet, fiiiurn adoptare<br />

potest, quamvis sine uxore pater<br />

esse non possit, /. 30. eo.l. Du­<br />

plex igitur hie fictio est. Be du­<br />

plici fictione circa idem vid.<br />

Vaud. 2. quest. 4.<br />

T E X T U S .<br />

De adoptione filii in locum<br />

nepotis, et contra.<br />

6 Et tarn fiiiurn alienum quis<br />

in locum nepotis adoptare potest,<br />

quam nepotem in locum filli.<br />

Textus iste planus est.<br />

T E X T U S . T E X T U S .<br />

De adoptione in locum<br />

nepotis, vel neptis,<br />

vel deinceps.<br />

5 Licet autem et in locum<br />

nepotis , vel neptis, pronepotis,<br />

vel proneptis , vel deinceps, ad­<br />

optare, quamvis filium quis non<br />

habe at.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

r (Quamvis filium quis non<br />

habcat). L. 37. hoc tit. Dixeris,<br />

hoc pugnare cum eo, quod ante<br />

dictum est, adoptionem imitari<br />

naturam : natura enim fieri non<br />

posse, ut quis nepotem habeat,<br />

qui filium non habet. At, inquam,<br />

sufficit habere posse , hoc est,<br />

ejus me xtatis esse , ut et filium,<br />

et ex filio nepotem ea xtate ha­<br />

bere potuerim , qua est is, quern<br />

Tom. 1.<br />

De adoptione in locum<br />

nepotis.<br />

Sed si quis nepotis loco adoptet,<br />

vel quasi ex filio , quem habet<br />

jam adoptatum ; vel quasi ex ilio,<br />

quem naturalem in potestate ha­<br />

bet : eo casu et filius consentire<br />

debet, ne ei invito suus heeres a-<br />

gnascatur. Sed ex contrario, si<br />

avus ex filio nepotem det in ad­<br />

optionem , non est necesse filium<br />

consentire.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Filius consentire debet").<br />

Nimirum si nepos adoptetur qua­<br />

si ex Lucio filio, verbi causa,<br />

natus. Nam si simpüciter adopte­<br />

tur, et tanquam ex incerto filio,<br />

nullius consensus desideratur,<br />

quia tunc cessat ratio juris, qu«e<br />

O

ic6 Lib. I. Tit. XI.<br />

consensum requirit, expressa in<br />

hoc texttt-l. 43. et seq.hoc tit.<br />

2 (Non necesse est fiHum).<br />

Quia nimirum nepos non in pa­<br />

tris sui, sed in avi potestate est.<br />

Potestatis autem tanta vis fuit<br />

apud Romanos, ut avus nepotem,<br />

inconsulto filio (tametsi durum<br />

id est); alii in adoptionem dare<br />

potuerit.<br />

3 "In Hispania , cum , ut<br />

rmonuimus supra §. 3. de patr.<br />

»pot. nepotes non sint in potesta-<br />

«te avi, non poterunt ab eo in<br />

»adoptionem dari."<br />

T E X T U S .<br />

Qui dari possunt in<br />

adoptionem.<br />

8 In pluribus autem causis<br />

adsimiiatur is, qui adoptatus vel<br />

adrogatus est, ei, qui ex legitimo<br />

matrimonio natus est; et ideo si<br />

quis per lmperatorem , vel apud<br />

Prcetorem , vel Pnesidem provin-<br />

ciee non extraneum adoptaverit,<br />

potest eundem in adoptionem alii<br />

dare.<br />

Text at hie clarus est.<br />

T E X T U S .<br />

Si is, qui generare non potest,<br />

adoptet.<br />

9 Sed et Mud utriusque ad-<br />

vptionis commune est, quod et ii,<br />

qui generare non possunt, quo­<br />

tes sunt spadones , adoptare pos­<br />

sunt: castrati autem non possunt.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 (Qui generare non possunt).<br />

Id est, qui propter vitium ali—<br />

quod, quod tamen sanabile sit,<br />

procreare non possunt ; quales<br />

hie, et alibi perhibentur esse<br />

spadones.<br />

2 "In Hispania adoptare<br />

«possunt ii, quibus impedimen-<br />

«tum generandi non est a natu-<br />

«ra , sed culpa alterius, vel ca-<br />

«su, sive aegritudine,/. 3. tit. 16,<br />

»P. 4."<br />

T E X T U S .<br />

Si fcemina adoptet.<br />

10 Fccmincc quoque adoptare<br />

non possunt, quia nec naturales<br />

liberos in sua potestate habeat:<br />

sed ex indulgentia Principis ad<br />

solatium liberorum amissorum ad­<br />

optare possunt.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Adrogatio et adoptio jure<br />

veteri in eo discrepabant, quod<br />

foeminas adrogari non poterant:<br />

quia adrogatio olim auctore po-<br />

pulo in comitiis fiebat, quo­<br />

rum nulla cum foeminis commu­<br />

nio. Adoptari autem non veta-<br />

bantur. Nunc vero ex rescripto<br />

Principis etiam adrogari pos­<br />

sunt, /. si. hoc tit. Adrogare<br />

autem vel adoptare , nec olim<br />

poterant, nec nunc possunt. Ra­<br />

tio redditur à Justiniano : quia<br />

nec naturales liberos in potevate<br />

habentj quasi diceret, absur-

dum esse , ut majorem vim ha-<br />

beat fictio , quam rei Veritas;<br />

adoptio , quam natura. Claudica-<br />

re tarnen videtur haec ratio in ex-<br />

traneo adoptante, in cujus pot-<br />

es:ate licet adoptatus non sit,<br />

tarnen constat adoptio ex con­<br />

stitutione Justiniani, §. 2. supra<br />

eod.<br />

2 (Ex indulgentia Principis).<br />

L. si suspecta 29. §. quoniam 3.<br />

de inojf. test, non tarnen ut filium<br />

habeant in potestate , sed ut so­<br />

latium orbitatis et hasredem.<br />

3 (Ad solatium liberorum amissorum).<br />

Transcriptum hoc ex<br />

/. f. C. eodem.<br />

4 " In Hispania non est per-<br />

»»missum fceminis adoptare , nisi<br />

»»eo duntaxat ca«u, quo filium in<br />

»»praelio amiserunt. vel alias Re-<br />

»gi, aut Curia; , cui oblatus fue-<br />

»>rat, serviet; et tunc non aliter,<br />

»»quam ex rescripto Regis, /. 2.<br />

}>tit. 16. P. 4."<br />

TEXTUS.<br />

De liberis adrogatis.<br />

11 lllud proprium est adoptions<br />

illius, quae per sacrum<br />

oraculum fit, quod is , qui Vibe—<br />

ros in potestate habet, si se adrogandum<br />

dederit, non solum ipse<br />

potestati adrogatoris subjicitur,<br />

sed etiam liberi ejus fiunt in ejusdem<br />

potestate tanquam nepotes<br />

(1). Sic enim D. Augustus<br />

non ante Tiberium adopt avit,<br />

quam is Germanicum adoptasset,<br />

ut primus adrogatione facta in-<br />

(0 L. 7. tit. 16. P. 4.<br />

De Ado itionibus. 107<br />

ciperet Germanicus Augusti nepos<br />

esse.<br />

C O M M E N TARIUS.<br />

1 ( Per sacrum oraculum ).<br />

Per Principem , /. 2. eod. Per<br />

Principis rescriptum, l. 6. Cod.<br />

eod. Periphrasis est adrogationis.<br />

2 Quod- hoc §. proponitur,<br />

proprium effectum est adrogatio­<br />

nis ; nempe non solum eum, qui<br />

adrogatur , transire in potesta-<br />

tem patris adoptivi : sed etiam<br />

liberos, qui in ejus potestate<br />

erant , tanquam nepotes , /. 40.<br />

eod. In adoptione autem hoc non<br />

similiter contingit, in qua is tan­<br />

tum transit , qui adoptatur, non<br />

etiam liberi ejus. Ratio differen­<br />

tia; in promptu est. Nam in ado-<br />

ptionem dantur fìliifamilias, quo­<br />

rum liberi sunt in potestate al-<br />

terius, nempe ejus, qui in ado-<br />

ptionem dat : ideoque etiam in<br />

illius potestate remanent, /. 28,<br />

eodem,<br />

TEXTUS.<br />

De servo adoptato , vel filio<br />

nominato à domino.<br />

12 Apud Catonem bene scriptum<br />

refert antiquitas , servos,<br />

si à domino adoptati sint, ex<br />

hoc ipso posse iiberari. Unde et<br />

nos eruditi in nostra constitutione<br />

etiam eum servum, quem dominus<br />

actis intervenientibus filium<br />

suum nominaverat , liberum esse<br />

constituimus : licet hoc ad jus fi-

108 Lib. I.<br />

Iii accipiendum non sufßciat.<br />

C O M M E N T ARIUS.<br />

1 (Ex hoc ipso liberari). Sa-<br />

tis apparet, his verbis Justinia-<br />

num signifieare velle, servos a<br />

domino adoptatos, non jus filio-<br />

ruirij sed libertatem duntaxat con-<br />

sequi: atque inutilem quidem es-<br />

se hanc adoptionem , sed vim ta­<br />

rnen manumissionis habere.<br />

2 (Noslra constitutione ). L.<br />

'it. XI.<br />

un. %. to. He hut. lib. toll.<br />

3 "In Hispania probantur in<br />

»/. Ç. et seq. tit. I ö. P. 4. pro-<br />

"hibitiones juris Romanorum,<br />

» quibus vetabatur adrogari über -<br />

»tus aiienus, /. 15. §. 3. de ad-<br />

» opt. et qui sub tuteJa fuerat ab<br />

jjejusdem tutore, nisi major fue-<br />

»rit 2Ç. annis, quo casu permis-<br />

?>sa erat adrogatio, /. 17. cod. sed<br />

»et tunc rescriptum Principis in<br />

»Hispania desideratur."<br />

TITULUS DUODECIMUS.<br />

QUIBUS MODIS JUS PATR. POTEST. SOLVITUR.<br />

D, Lib. 1. Tit. 7. Nov. 81. (1).<br />

1 IVlos hie est perpetuus<br />

Jurisconsuitorum, ut expositis iis,<br />

qua; ad constitutionem alicujus<br />

rei valent, subjiciant contraria,<br />

sive ea, quae ad ejus imminu-<br />

tionem, aut dissolutionem per­<br />

tinent. Itaque cum hactenus vi­<br />

sum sit, quibus modis jus patriae<br />

potestatis constituitur, recte nunc<br />

subjiciuntur modi, quibus jus<br />

illud solvitur. Ejusmodi autem<br />

Septem fere hoc titulo pr.oponun-<br />

tur ; mors patris aut avi, depor-<br />

tatio , servitus pcenae , dignitas<br />

Patriciatus, captivitas , emanci-<br />

patio 3 adoptio»<br />

(1) Tit. 18. P. 4.<br />

T E X T U S.<br />

Scopus et nexus. De Morte*<br />

Videamus nunc, quibus mo­<br />

dis ii, qui alieno juri sunt sub-<br />

jecti, eo jure liberentur. Et qui­<br />

dem quemadmodum liberentur scr-<br />

vi d potestate dominorum , ex iis<br />

intelligere possumus , quta de ser-<br />

vis manumittendis superius ex-<br />

posuimus. Hi vero , qui in pot-<br />

estate parentis sunt , mortuo eo<br />

sui juris fiunt. Sed hoc distin-<br />

Qtionem recipit; nam mortuo pa-<br />

tre , sane omnimodo jilii filiceve<br />

sui juris efficiuntur 5 mortuo ve­<br />

ro avo, non omnimodo nepotes

Quibus modis Jus patrlce potestatis solvitur. 109<br />

neplesve sui juris fiunt: sed iia, quod maleficium in insulam dc-<br />

si post mortem avi in poiestatem<br />

patris sui recasuri non sunt. Itaque<br />

si moriente avo pater eorum<br />

vivit , et in potestate patris sui<br />

est; tunc post obitum avi in potestate<br />

patris sui fiunt. Si vero is,<br />

quo tempore avus moritur, aut<br />

jam mortuus est , aut per emancipationem<br />

exiit de potestate patris;<br />

tunc ii, qui inpotestatemejus<br />

cadere non possunt, sui juris fiunt.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Tene memoria istum tex-<br />

tum, qui ita dare loquitur de<br />

morte patris et avi, quoad ad sol-<br />

vendam patriam potestatem , di­<br />

stinguendo casus, ut nulla in-<br />

digeat explicatione.<br />

2 "In Hispania cum nepotes,<br />

ut supra vidimus §. 3. de patr.<br />

lìpot, non sint in potestatate avi,<br />

«hujus mors ad effecturn solven-<br />

»dae patriae potestatis insuper ha-<br />

vbetur. Solius igitur patris mor­<br />

ale vincula potestatis patriae sol-<br />

«vuntur, filiique juris sui fiunt:<br />

vquae tamen intellige dummodo<br />

» patris nuptiae benedictae sint, ut<br />

»ibi diximus. Casum etiam exci-<br />

?>pe quo pater filios habens in<br />

JJpotestate se adrogandum dede-<br />

j>rit, ex doctrina § 11. sup. de<br />

iiadopt, probata per /. j.tit. 16.<br />

JJP.ì], quam ibi iaudavimus.<br />

T E X T U S .<br />

De deportatone,<br />

i Cum autem is , qui ob ali-<br />

por tatur , civitatcm amittit; sequitur<br />

, ut qui eo modo ex numero<br />

civium Romanorum tollitur,<br />

perinde quasi eo mortuo , desinant<br />

liberi in potestate ejus esse.<br />

Pari raticne, et si is, qui in potestate<br />

parentis sit, in insulam<br />

deportatus fuerit, desinit esse in<br />

potestate parentis (1), sed si ex<br />

indulgentia Principis restituti<br />

fuerint, per omnia pristinum statum<br />

recipiunt.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 (In insulam deportatur).<br />

Etiam deportatione patria potes-<br />

tas solvitur; nam cum hsec pot-<br />

estas propria sit civium Romanorum<br />

, §. 2. supr. de patr. pot.<br />

fieri non potest, ut qui civisRom.<br />

non sit, filium habeat in potesta­<br />

te. Deportatio autem est : Capitis<br />

minutio , qua qui afficitur , in<br />

numero civium esse desinit, §. 2.<br />

infr. de cap. dem. ubi plura di-<br />

cemus.<br />

2 (Perinde quasi eo mortuo 1 ).<br />

Nam intereunt homines non so­<br />

lum morte, verum etiam maxima<br />

et media capitis deminutione , /.<br />

verum 63. §. ult. pro soc. I. 1.<br />

§. filium 8. de hon. poss. con. tab.<br />

quae ob id vulgo mors civilis di-<br />

citur.<br />

3 (Ex indulgentia Principis<br />

restituii). Nempe pienissime et in<br />

integrum,/. i.C.de sent. pass.(2).<br />

Nam simplex et generalis resti­<br />

tutio pcenas tantum gratiam fa-<br />

cit, reditumque in patriam con-<br />

( 1) L. 2. tit. 18. P. i. (2) L, 2. tit. 32. P. 7.

110 Lib. I. Tit. XII.<br />

cedit, add. /. 2. §. 6. C. d. tit.<br />

T E X T U S .<br />

De relegatione.<br />

2 Relegati autem patres in<br />

insulam in potestate lìberos retinent<br />

, et liberi relegati in potestate<br />

parentum remanent (1).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

I Relegati, sive in insulam,<br />

sive simpliciter certis provinciis<br />

interdicti, omnia sua jura reti—<br />

.nent; nec refert, in perpetuimi,<br />

an ad tempus relegentur, /. 4.<br />

/. 7. §. 3. de interd. et rei. Sed et<br />

bona sua omnia retinent, nisi<br />

parte bonorum nominatim adempta<br />

in perpetuum relegentur,<br />

d. I. 4. d. I. 7. §. ad tempus 4.<br />

jQuae autem ratio est, quod deportati<br />

haec omnia cum civitate<br />

amittant, relegati non item? Diversitasintelligi<br />

poterit ex verbis<br />

sentenzia; et forma executionis.<br />

Nam deportati perpetuo exilio<br />

multati, jubebantun compedibus<br />

vincti et navigio impositi à servis<br />

publicis constitutum in solitudinem<br />

avehi : qua; condemnatio<br />

eos manifeste peregrinitatem redigit<br />

, /. sunt quidam 27. §. 1 de<br />

pen. Relegatis autem dies prœstituebatur,<br />

intra quem excédèrent.<br />

Moris enim erat ita proni>niiari:<br />

Ilium provincia ìli a insulisque<br />

eis relego : exceder.eque dcbebit<br />

intra ilium diem, d, l. 7. §. 17.<br />

de int. et rei. Qua; sententia existimationem<br />

quidem civis minuit,<br />

sed non consumit aut caput eximit<br />

de civitate, 2. de extr.<br />

cogn. Nomen exilii commune est,<br />

exulesque non deportati solum,<br />

sed relegati atque interdicti appellantur,<br />

/. 4. /. f. de interd. et<br />

rei. quippeomnesextra solum missi,<br />

sive solo patrio expulsi ; unde<br />

exulem dici, auctoressuntFestus,<br />

Nonius et Quintil. declam. 336.<br />

Plerumque tarnen et quasi proprie<br />

exilium de deportatione dicitur,<br />

quasi relegatio exilium proprie<br />

non sit, cum jus civitatis retineatur,<br />

/. 2. de pubi. jud. Hinc<br />

et Ovidius se non exulem esse<br />

scribit, sed relegatala, Hb. 2.<br />

et 5. trist.<br />

T E X T U S .<br />

De Servitute pcenae.<br />

3 Pcence servus effectus, filiot<br />

in potestate habere desinit. Servi<br />

autem pcence efficiuntur, qui in<br />

met alluni damnantur, et qui bestiis<br />

subjiciuntur (2).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Si is , qui civitatem retenta<br />

übertäte amittit, liberos<br />

in potestate habere desinit, et<br />

mortui loco habetut: jquanto magis,<br />

qui cum civitate simul et libertatem?<br />

Servitutem enim vel<br />

maxime mortalitati veteres comparabant,<br />

/. quod attinet 32ser-<br />

{1) L. 3. tit. 18. P. 4. (2) Vid. I. 2. tit. 18. P. 4. et<br />

gloss. 6. Gregor. Lop.

Quibus modi s Jus patr cv potest at is solvitur. 11 r<br />

vitutem 209. de div. reg. jur.<br />

2 (Poence serva). Pcenae ?er-<br />

vus dicitur : Qui non alium domi­<br />

num Ibabet, quam ipsam quodam-<br />

modo pcenam, cui addictus est. Id-<br />

eoque si quid tali servo iegatum<br />

sit, pro non scripto esse, quasi<br />

non Caesaris servo datum, sed<br />

poena?, Marcian. respondit, /. 17.<br />

de pan, Caeterum non solum Ser­<br />

vitute pcenae , cujus solius hic fit<br />

mentio, verum etiam quovis alio<br />

genere servitutis patria potestas<br />

solvitur ; puta si liber homo ma­<br />

jor 20. annis ad pretium partici-<br />

pandum se venundari passus sit;<br />

aut si libertus ingratitudinis con-<br />

victus redigatur in potestatemdo­<br />

mini, §. i. infr. de cap. dem. Quo-<br />

minus qui ab hostibus cap'mntur<br />

hue pertineant, facit jus postlimi-<br />

nii, et lex Cornelia testamentaria,<br />

§. y. infra hoc tit.<br />

3 Jure novissimo servitus pce­<br />

nae sublata est, nov. 22. cap. 8.<br />

auth. Sed hodie C. de donat. inter<br />

•vir. et uxor.<br />

T E X T U S.<br />

De dignitate.<br />

4 Filiusfamilias si miliiave-<br />

rìt, vel si Senator, vel Consul<br />

factus fuerit, remanet in potesta-<br />

te patris : militia enim vel con-<br />

sularis dignitas de patris pot-<br />

estate filium non libérât. Sed ex<br />

constitutione nostra summa Pa-<br />

triciatus dignitas illieo, imperia-<br />

libus codicillis prcestitis , filium<br />

à patria potestate liferat ( 1 ).<br />

(1) L. 7. tit. 18. P. 4.<br />

iQuis enim patiatur , putrem qui-<br />

dem posse per emancipationìs rno-<br />

dum , poteslaiìs sv.ee ncxibus fi­<br />

lium liberare: imperatori am autem<br />

celsitudinem non valere , eum,<br />

quem sibi patrem elegit, ab aliena<br />

eximere potestateì<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Si militaverit). Milites<br />

muhis privilegiis et praerogati-<br />

vis à Principibus donati sunt:<br />

nexu tarnen patriae potestatis jure<br />

sacramenti eos solvi noluerunt,<br />

/. 3. de castr. pec. Observandum<br />

obiter, militiam speciem quan-<br />

dam fuisse dignitatis, atque inde<br />

factum , ut omnia fere officia<br />

etiam civilia , militisi postmodum<br />

dictae sint.<br />

2 (Vel si Senator, vel Consul).<br />

Non obstat hide loco quod dici­<br />

tur in l. antepen. de his, qui sui<br />

vel al. jur. in publicis causis fi-<br />

liumfamilias haberi loco patrisfa-<br />

milias, veluti ut Magistratum ge­<br />

rat etc. Hoc enim non significar<br />

filium Consulatu, aliove muñere<br />

publico liberari patria potestate:<br />

sed patriam potestatem non ob­<br />

stare, quominus Consul puta, aut<br />

Praetor creetur, omniaque munia<br />

Magistratus sui obeat, etiam re­<br />

pugnan»: patre, atque adeo etiam<br />

adversus patrem, /. 13. in fin. et<br />

1. seq. ad senat. Treb.<br />

3 (Ex nostra constitutione).<br />

L. uh. C. de Consul, lib. 12. -Quod<br />

Justinianus in d. constit. Patricia-<br />

tui tribuit, id postea produxit<br />

etiam ad alias dignitates, et ad

112 Lib. I. Tit. XII.<br />

-eas omnes qua; à Curia libérant:<br />

nominatimque idem jus concessit<br />

Consulatui , Praefecturae prasto-<br />

rianae, Praefecturae urbicae, Prae-<br />

turs, Magisterio militum, et de-<br />

nique Episcopatui, novell. 81. in<br />

pr. cup. i. et 3.<br />

4 {Summa Patriciatus digni-<br />

tas). Stante Republ. Patricii di-<br />

cebantur,qui eorum Senatorum<br />

progenies erant , quos Romulus<br />

creaverat. Antiquissima; quoque<br />

cujusque Senatoria; familia; liberi,<br />

setate Livii, Patricii appellaban-<br />

tur. Verum longe aliter Patricii<br />

in constittìtionibus recentiorum<br />

Impp.accipiendi sunt.Nam trans­<br />

lato Constantinopolim Imperio,<br />

ccepere Principes ex Senatoribus,<br />

qui curulibus Magistcatibus fun­<br />

ai erant, sibi consiliarios, et qua­<br />

si patres legere, quos Patricios<br />

dici piacuit, quasi patres commu­<br />

nes Reip. auctore Suida. Atque<br />

ex eo tempore Patriciatus nomen<br />

esse ccepit supremi consilii.<br />

Î (Cod'uìllisprœttitis). Codi­<br />

cilli apud Latinos inter alia signi­<br />

ficant diplomata, sive litteras prin­<br />

cipales, quibus honores mandan-<br />

tur , ut apud Sueton. in Claud,<br />

cap. 29. et l. 12. C. de dign. uti<br />

et hoc loco.<br />

6 (Quem sibi patrem elegit).<br />

Patricii lmpp. Constantinopolita-<br />

nis parent um loco erant: qua; pa­<br />

rentis appellano Claudiano lepidi<br />

joci materiam tribuit. Is enim in<br />

Eutropium Patricium, cujus bo­<br />

na publicata, et in fiscum coacta<br />

erant, sic ludit in lib. 2. in Eu-<br />

trop. vers. 49.<br />

Direptas quid plangis opes, quas<br />

natus habe bit ì<br />

Non aliter poieras "Princìpìr<br />

esse pater.<br />

Quorum versuum hic sensus est:<br />

Eutropium acquo animoadversum<br />

fortuna; casum, bonorumque suo-<br />

rum publicationem ferre debere;<br />

cum eo modo ad Principem, qui<br />

ei filit loco fuerlt, et cujus ipse<br />

parens appellatus sit, ea perve-<br />

nerint Extat constitutio lmpp.<br />

Arcadii et Honorii in C. Theod.<br />

tit. de pœn. qua hic Eutropius in<br />

insulam. Cyprum, quo bonis pu­<br />

blicans et adempta dignitate re­<br />

legane erat, deporta ri jubetur.<br />

7 "In Hispania duodetim e-<br />

«numerantur dignitates fìlium à<br />

spotestate patris libérantes , à<br />

vii. 7. usque ad 1$. tit. 28. P. 4.<br />

»quas inter et Patriciatus digni-<br />

»>tas, et caetera;, de quibus Justi-<br />

jjnianus in d. nov. 81. vel eis si-<br />

smiles recensentur.»<br />

TEXTUS.<br />

De captivitate et postliminio.<br />

j Si ab hostibus captus fue~<br />

rit parens, quamvis servus ho­<br />

stium fiat, tamen pendet jus libe-<br />

rorum propter jus postliminii :<br />

quia hi, qui ab hostibus capti<br />

sunt , si reversi fuerint, omnia<br />

pristina jura recipiunt : idcirco<br />

reversus etiam liberos habebit in<br />

potestate • quia postliminium fin-<br />

git , eum, qui captus est , in cì-<br />

vitate semper fuisse. Si vero ibi<br />

decesserit, exinde ex quo captus<br />

est pater, filius sui juris fuisse<br />

videtur. Ipse quoque filius nepos-<br />

ve, si ab hostibus captus fut-

Qui bus modi s Jus patria? potest at is solvit ur. 11 ;<br />

rit, similiter dicimus, propter jus<br />

postliminii jus quoque potestatis<br />

parentis in suspenso esse. Dictum<br />

autem est postliminium à limine<br />

et post. Unde eum, qui ab hosti-<br />

bus captus est, et in fines no-<br />

Stros postea pervenit, postliminio<br />

rev.rsum recie dicimus. Nam li-<br />

mina sicut in domo finem qiten-<br />

dam faciuni ; sic et imperii fi­<br />

nem esse limen , vet ere s value -<br />

runt. Hinc et limen dictum est<br />

quasi finis quidam et terminus.<br />

Ab eo postliminium dictum est,<br />

quia ad idem limen rcverteba-<br />

tur quod amiserat. Sed et qui ca­<br />

ptus victis liostibus recuperaiur,<br />

postliminio redasse existimatur.<br />

CO M MENT ARI US.<br />

1 (Quamvis servus hostium<br />

fiat ). Constat, eos, qui ab bossi -<br />

bus capiuntur, jure belli servos<br />

hostium fieri, et consequenter<br />

desinereliberos habere in potesta-<br />

te. Verum Romani, quicumque<br />

ex suis capti essent, servorum<br />

numero apud se haberi non debe­<br />

re censuerunt ; nihilque eorum<br />

cum effectu amittere, quae alias<br />

perservitutemamitti soient. Cum-<br />

que fieri possit, ut capti ad suos<br />

reverterentur ; fieri item,ut apud<br />

hostes décédèrent ; in utrum-<br />

que eventuni captis prospexerunt,<br />

in ilium fictione juris postliminii,<br />

quafinghur captosin Civita te sem­<br />

per fuisse; in hune fictione legis<br />

Corneliae, qua fingitur çaptum<br />

decessisse ante captivitatem.<br />

2 (Omni? pristina jura reci-<br />

piunt). Puta dvitatem , familiam,<br />

bona sive eorum dominium. Re-<br />

Tom. I.<br />

cte autem jura,/, j . §. i. /. 12.<br />

§. 1. de cap. et posti, rev. nam<br />

ea , quae facti sunt, postliminio<br />

non continentur: qualis est, ver­<br />

bi causa, possessio: quae idcirco<br />

interrupta captività te non resti-<br />

tuitur, /. 19. ex quib. caus. maj.<br />

I. 23. §. 1. de acq. poss Sicut au­<br />

tem postliminio reversus jura re-<br />

cipit, ita et in ipsum jura resti-<br />

tuuntur,/. 6. d. 1.1 2.§. 6.de capt.<br />

3 ( In civitate semper fuisse).<br />

Non est levis momenti haec fictio;<br />

nam inde est , qm.d , quae Alius<br />

medio tempore quxsivit, pater<br />

reversus tanquamsit" quae-ùta oc­<br />

cupare pos;-it jure peculii, etiam<br />

defuncto pridern fili.), I. pen. de<br />

suis et leg. licer, inde quoque est,<br />

quod patre reverso denega tur actio<br />

creditori , à quo filius, dum pa­<br />

ter apud hostes est, mutuam pe-<br />

cuniam accepit, quasi contra SC.<br />

eredita sit, /. 1. §. 1. de SC.<br />

Mac. Denique hinc est quodUlp.<br />

respondit, non posse ei, cujus<br />

pater in potestate hostium est,<br />

tutorem dari, /. 6. §. uh. de tu-<br />

tel. qui recte utique daretur, si<br />

filii interim pro iis , qui sui juris<br />

sunt, haberentur. Deportati et<br />

restituti patris alia ratio , /. ult.<br />

§. i.C. de sent. pass.<br />

4 (Exinde ex quo captus est).<br />

Haec fictio est legis Corneliae, /.12.<br />

qui testam. fac. §. ult. infr. quib.<br />

non est perm. fac. test, eaque in<br />

omnibus partibus juris servatur,<br />

/. 18. de capt.<br />

5 (Ab hostibus recuperatur).<br />

At jus postliminii nihil interest,<br />

quomodocaptusrevertatur, utrum<br />

dimissus, an vi, vel fallacia , aut<br />

victis postea hostibus ; ita tamen,<br />

P

114 Lib. I. Tit. XII.<br />

si ea mente fúerit : ut ilio non<br />

reverteretur, /. 26. ff. de cap.<br />

Et ideo Auiiium Regulum , responsum<br />

est, non esse postliminio<br />

reversum, quia juraverat, Carthaginemse<br />

reversurum,/. ;. §. 3.<br />

d. tit. Grot. lib. 3. de jur. bell, et<br />

pac. cap. 9.<br />

6 "Quod ad Hispaniam at-<br />

»tinet, recole quae diximus in §.<br />

•>•> 3. de jur. person."<br />

TEXT US.<br />

De emancipatione, item de<br />

modis et effectibus<br />

ejusdem.<br />

6 Prceterea emancipatione<br />

quoque desinunt liberi in potestate<br />

parentum esse (1). Sed emancipate<br />

antea quidem vel per antiquam<br />

legis observationem procedebat<br />

, • qua: per imaginarias<br />

venditiones , et intercedentes manumissiones<br />

celebrabatur : vel ex<br />

imperiali rescripto. Nostra aulem<br />

Providentia etiam hoc in melius<br />

per constitutionem reformavit<br />

: ut fictione pristina explosa,<br />

recta via ad competentes Judices,<br />

vel Magistratus párenles intrent,<br />

et filios suos, vel filias , vel nepotes,<br />

vel neptes, ac deinceps à<br />

sua manu dimittant. Et tunc ex<br />

edicto Prtetoris in bonis ejusmodi<br />

filii, vel filice, vel nepotis, vel<br />

neptis, qui quceve à parente manumissus<br />

vel mmumissa fuerit,<br />

eadem jura prcestantur parenti,<br />

quce tribuuntur patrono in bonis<br />

(0 L. 15. titul. 18. Partita<br />

4.<br />

liberti. Et prceterea sì impubes<br />

sh filius, vel filia, vel cceteri, i~<br />

pse parens ex manumissione tutelarn<br />

ejus nanciscitur (2).<br />

COMM ENTARIUS.<br />

1 Alius modus solvendas patria;<br />

potestatis hic proponivur,<br />

nempe emancipado, qu;« jure J ustinaneo<br />

attento definir i ita porest<br />

: Actus legitimus , quo liberi è<br />

manu patris apuicompetentemjudicem<br />

dimittuntttr. Eaque dicitur<br />

olim celebrata fuisse per imaginarias<br />

venditiones et intercedentes<br />

manumissiones. Hoc ut penitus<br />

intelligatur, seiend um est,<br />

lege Romuli cautum fuisse , et<br />

à Decemviris postea in quartam<br />

tabulam relatum, ut si pater nlium<br />

ter, filiam autem, et cxteros<br />

Jiberos semel maneipasset,<br />

hoc est, vendidisset, manumissi<br />

postea ab emptore sui juris efficerentur:<br />

ille trina manumissione,<br />

hi unica. Ad cujus emancipationis<br />

imaginem postea institutum<br />

fuit, ut pater simulato et dieis<br />

causa , accepto uno nummo,<br />

filium ter, cañeros autem libeios<br />

semel venderet, contracta cum<br />

emptore fiducia , ut hic eum iterum<br />

patri remanciparet sive venderet<br />

, et à patre tandem manurnissus<br />

filius, quasi patronatus jura<br />

patri tanquam manumissori<br />

servarentur.<br />

2 ( Ex imperiali rescripto ).<br />

Hic modus emancipandi ab Imperatore<br />

Anastasio introductus est,<br />

(2) L. 10. titul. 16. Part. 6.<br />

vers. Otrosí.

Quibus modi s Jus patr ce potestatis solvitur. 115<br />

qui etiam neglecta antiqua:emancipationis<br />

fabula, potestateablmperatore<br />

impetrata , ejusque rescripto<br />

apud Magistratum exhibito,<br />

liberos emancipari permisit,<br />

modo fllius infante major consentiret<br />

, /. pen. C. de emane, Hb.<br />

3 ( Etiam hoc in melius- re/ormavit).Nlcniruvn<br />

quod Anastasius<br />

de predbus super emancipatione<br />

Principiofferendis, ejusque rescripto<br />

prius impetrando constituerat<br />

; ut jam ex constitutione Justiniani<br />

emancipado etiam fiat sola<br />

professione patris apud competentem<br />

Judicem denuntiantis,<br />

se filium suo juri permitiere. Extat<br />

constitutio in /. uh. C. de<br />

emane. Hb.<br />

4 ( A sua manu dimittant).<br />

Manumitti non tantum servi à<br />

domino , sed etiam filii et filiasfajTiiliasà<br />

pâtre dicuntur, pro emancipari,<br />

lit. si à par. quis man.<br />

propterea quod jure antiquo in<br />

patris sui manu mancipioque erant,<br />

et venditi ac mancipati in<br />

servilem causam redigebantur, licet<br />

postea in imaginariam duntaxat,<br />

/. 3. §. i. de cap. min. Hinc<br />

émancipants à parente liberti exitum<br />

pati dicitur , et parens patroni<br />

personam sustinere,/. i.d.<br />

ti;, si à par. quis man.<br />

y ( Tutelam ejus nanciscitur).<br />

Consequens erat, eu m onus tutelas<br />

subire, qui speraret successionem,<br />

t. de legit. tut. (1). Agitur de<br />

hac tutela infr. tìt. 18.<br />

6 "In Hispania ut Judices<br />

»ordinari! filium emancipatum<br />

"declarare valeant, debent prius<br />

"certiorem faceré Snpremum Se-<br />

"natum , instrumenta et causas<br />

"emancipations exhibentes. Ali-<br />

"ter facta emancipationis declaim<br />

ratio nulla erit, senat. ley 4.<br />

"//'/. 5. lib. 10. N. R."<br />

TE X T U S.<br />

Si alii emancipentur, alii reti-<br />

neantur in potestate.<br />

7 Aimonenii autem sumus,<br />

liberum ariilrium esse ei, qui<br />

filium , et ex eo nepotem , vsl<br />

neptem in potestate kabet, filium<br />

quidem de potestate dimitiere<br />

, nepotem vero , vel neptem<br />

retiñere, et é converso filium<br />

quidem in potestate retiñere,<br />

nepotem vero , vel neptem manumitiere<br />

, vel omnes sui juris<br />

efficere. Eadem et de pronepote et<br />

proneyte dicta esse intelligantur.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Totus hie locus descriptus<br />

est ex /. 2S.de adopt, lllud hie<br />

quaeritur, ¿ an ejus quoque,qui<br />

á párente manumittitur, voluntas<br />

spectanda sit: an vero etiam invitus<br />

emancipari possit? Et puto<br />

idem hie dicendum quod de eo<br />

dicitur , qui á patre in adoptionem<br />

datur, §. seq. I. 24. de adopt.<br />

nimirum necesse non esse, ut expresse<br />

consentiat. Casterum non<br />

oportere eum dissentire aut contradicere<br />

(2), arg. /. pen. in fin.<br />

(1) L. 10. tit. 16. P. 6. vers. (2) L. 17. tit. 18. P. 4.<br />

E por ende.<br />

P z

Ilo Lib. I. Tit. XII.<br />

C. de emancip. lib. nov, 89. cap.<br />

il. Paulus quoque lib. 2. sent.<br />

2Ç. in fin. scribit, invitum filiumfamilias<br />

non emancipad. An autem<br />

et quando qui tacet consentire<br />

intelligatur, non est hu jus loci<br />

disputare. Tractant tarnen hanc<br />

quaestionem Jo. Fab. et Ang. et<br />

Myns. ad hunc locum,<br />

2 "Jus Hispanum circa huius<br />

Ǥ. doctrinam pendei ab iis, quae<br />

jj in §. 3. de patr. potest, dicta<br />

«sunt. Et nota insuper filium mi-<br />

«norem Septem annis emancipac<br />

i non posse absque rescritto<br />

Principis, juxta /. 16. tìt,<br />

SM8. P. 4."<br />

TEXTUS.<br />

De adoptione.<br />

8 Sed et si pater filium,<br />

quem in potestate habet, avo vel<br />

proavo naturali secundum nostras<br />

constitutione s super his habitas<br />

in adoptionem dederit, id<br />

est, si hoc ipsum actis intervenientibus<br />

apud compet entern jfudicem<br />

manifestaverit, presente eo,<br />

qui adoptatur, et non contradicente<br />

, nec non eo presente, qui adoptât,<br />

solvitur quidem jus potestatis<br />

patris naturalis: transit autem<br />

in hujusmodi parentem adoptivum<br />

, in cujus persona et adoptionem<br />

esse pienissima, antea<br />

diximus ( i ).<br />

COMMENTARIUS.<br />

I (Avo vel proavo naturali).<br />

Nam si extraneo in adoptionem<br />

datus sit, jura patris naturalis<br />

integra manent, /. pen. C. de adopt.<br />

%. 2. supr. eod. ubi dictum est*.<br />

2 (Et non contradii ente). Hoc<br />

etiam paulo ante tetigi (2). Locus<br />

autem hic descriptus est ex<br />

/. ult. C. de adopt fac. /. $.ff.<br />

eod.<br />

3 (Necnoneo presente qui adopt<br />

at). Absens adoptare non potest,<br />

/. 25. §. i. de adopt, quia ut<br />

ait ibi Jurisconsultus, nemo per<br />

alium hujusmodi solemnitatem<br />

peragere potest.<br />

4 Modus solvendi patriam<br />

potestatem hic traditus, potius<br />

est translatio, quam solutio, quia<br />

ita solvitur in patre naturali, ut<br />

eodem tempore nascatur in adoptivo.<br />

TEXTUS.<br />

De nepote nato post filium<br />

emancipatimi.<br />

9 lllud scire oportet , quoti<br />

si nur us tua ex filio tuo conceperit<br />

, et filium tuum emancipaveris,<br />

vel in adoptionem dederis,<br />

pregnante nuru tua ; niliilominus<br />

quod ex ea nascitur, in<br />

potestate tua nascitur. Quod si<br />

post emancipationem, vel adoptionem<br />

conceptus fuerit, patris sui<br />

emancipati, vel avi adoptìvi potestati<br />

subjicitur.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Nepos non ex nativitatis,<br />

sed ex conceptionis tempore fa-<br />

(1) L. 10. tit. 16. P. 4. i) L. i. tit. 16. P. 4.

Qui his modis Jus patria potestatis solvitur. 117<br />

miliam sortitur ; quia ex eo tempore<br />

jam in rerum natura esse<br />

creditur , /. 7. /. pen. de sta!,<br />

horn. Ulpian. 5. §. 9. Sic et<br />

is qui conceptus est prius, quam<br />

pater senatu moveretur, Senatoris<br />

filius intelligitur, /.7. §. i. de<br />

Senat.<br />

2 "Quod ad Hispaniam at-<br />

«tinet, repete quae notavimus §.<br />

«3. de patr. potest."<br />

TEXTUS.<br />

An parentes cogi possunt<br />

liberos suos de potestate<br />

dimittere.<br />

10 Et quidem neque naturales<br />

lìberi, neque adopt ivi ullo<br />

pene modo possunt cogere parentes<br />

, de potestate sua eos dimittere<br />

(1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Quemadmodum liberi, qui<br />

"Vel ab initio sui juris fuerunt,<br />

vel postea facti sunt, inviti in<br />

potestatem patris non rediguntur,<br />

/. uh. de his qui sui vel<br />

alieni juris sunt, noveil. 89. cap.<br />

11. ita nec vice versa à liberis<br />

in potestate constitutis cogi parentes<br />

possunt, ut eos à potestate<br />

sua dimittant, /. 3t. de adopt.<br />

I. 4. C. de emancjp. liber. (2) ex<br />

quo loco etiam ratio hujus juris<br />

peti potest.<br />

2 (Pene). Ait pene, propterea<br />

quod aliquando audiuntur,qui<br />

emancipar! desiderant, ut impube?,<br />

qui adoptatus est, pubes fa- •<br />

cuts, /. 32. de adopt. Sed et alios,<br />

si justa causa sit, audiri aequum<br />

est; veluti si à patre ad turpitudinem<br />

adigantur, /. 12. C. de<br />

episcop. and. aut male contra pietatem<br />

afficiantur, /. ult. si à par.<br />

quis man. Sed et is filium emancipare<br />

cogitur, qui legatum ea<br />

conditione sibi relictum agnovit,<br />

/. 92. de condit. et demonstr. (3).<br />

Et jure novissimo etiam de potestate<br />

patris exeunt liberi, si pater<br />

incestas et nefarias nuptias<br />

contraxerit, nov. 12. cap. 2. (4).<br />

3 " In Hispania praeter mo-<br />

«dos in hoc titulo recensitos, sol-<br />

"vitur etiam patria potestas nu-<br />

«ptiis benedictis fiiii , ita ut nu-<br />

«ptiae non sufficiant, nisi earum<br />

« benedictio sequatur , secundum<br />

)>legem 3. tit. 5. lib JO. N. Ree.<br />

«quae est 47. Tauri et ibi Ant.<br />

«Gomez, aliique. At Anton, à<br />

«Torres in suis institut. §. 1. hoc<br />

»tit. Martin. Gall, secutus vult<br />

«benedictionesseu velationes nu-<br />

«ptiarum non requiri, sed solum<br />

" matrimonium rite contractual<br />

"sufficere, nonnulla ex contraria<br />

"sententia absurda inferens;qui-<br />

"bus facileoccurritur,si dicamus,<br />

«casus ibi rtlatos fortuitos sive<br />

«adventitios esse, qui non com-<br />

«putantur, /. 6. qui et d quib.<br />

vmanum. "<br />

(1) L. 17. tit. 18. P. 4. (3) L. 18. eoa.<br />

( r) D. I. 17. tit. 18. P. 4. (4) 1" 6. tit. 18. P. 4.

ii8 Lib. I. Tit. XIII.<br />

TITULUS DECIMUSTERTIUS.<br />

DE T U T E L I S.<br />

D. Tit. i. Lib. 26. et Novell. 72. (1).<br />

1 x JLucusque dictum est de<br />

iis, qui sunt juris alien!, qua;<br />

prima pars est divisionis supra<br />

positae tit. 8. Supere.'t, ut ad eos<br />

nos conferamus, qui sui juris<br />

sunt; quos pars altera dictae divisionis<br />

compiectitur.<br />

T E X T U S.<br />

De personis sui juris.<br />

Transeamus nunc ad aliam<br />

divisionem personarum. Nam ex<br />

his personis, qua in potest ate<br />

non sunt, quae dam vel in tutela<br />

sunt, vel in cur alio n e ; qucedam<br />

neulro jure lenentur. Videamus<br />

ergo de his, qua in tutela, vel<br />

curatione sunt, ha enim intelligimus<br />

cccteras personas, quae neutro<br />

jure tenentur. Ac prius dispiciamus<br />

de his, quce in tutela sunt.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 ( Nam ex his personis ).<br />

Eorum qui sui juris sunt, quidam<br />

sunt in tutela ; alii in cu-<br />

Ratio ordinis.<br />

ratione; caeteri neutro jure tenentur:<br />

qua; posterioris partis il-<br />

Jius, quam dixi, divisionis subdivisto<br />

est.<br />

2 (In potestate non sunt). Patria<br />

se. vel dominica, in qua qui<br />

sunt, non sui , sed alieni juris<br />

sunt: alioqui et tutela speiies<br />

quaedam est potestatis (quod verbem<br />

et alia plura signiiìc t, /. potestatis<br />

215. de verb. signif.) sed<br />

quae ad statum et caput ejus, qui<br />

in tutela est, non pertinet, nec<br />

ad commodum tutoris comparata<br />

est, sicut patri* etdominica ad pa«<br />

tris et domini. Fupillus enim non<br />

in marni, aut familia tutoris, sed<br />

sui juris est; nec illi aequirit, sed<br />

sibi.<br />

TEXUUS.<br />

Tutela? definitio.<br />

1 Est autem tutela (ut Servius<br />

definivit) vis ac potestà!<br />

in capile libero ad tuendum eumt<br />

qui per atatem se ipse defende—<br />

re nequit, jure civili data ac perm'issa<br />

(i).<br />

(1) Tit. 16. P. 6, (2) L. 1. tit. 17. P. 6.

COMMENT A RIUS.<br />

1 (Vis ac potest ai). Ita et<br />

in /. \.pr.jf. eoi. Generis loca<br />

ponitur vis ac potestar , quae duo<br />

frequenter conjunguntur, ut in /.<br />

17. de le gib. §. 3. infra de interi,<br />

et significant facultatem aut<br />

jus pro auctoritate quid faciendi<br />

statuendive ; tum in persona<br />

pupilli, tum in rerum pupillalium<br />

administratione.<br />

2 (In capite libero). Objectum<br />

tutela; , et est vetus locutio, pro<br />

in caput liberum, ut in illoXII. Tabularum<br />

: Si furiosus exist at, agnatorum<br />

genliliumque in eo pecuniaque<br />

ejus potestas esto. Item<br />

in formula adrogationis apud A -<br />

geli. 5. cap. 19. Utique ei vita<br />

necisque in eo potestas sit. Caput<br />

autem liberum pro homine<br />

libero veteres dicebant, Cicero 4.<br />

Verrin. Hic de capite libero judicabit,<br />

Liv. lib. 31. cap. 21. Libera<br />

capita sine pretio dimisit.<br />

Hinc caput liberum facere apud<br />

Plaut. Merc. act. 7. sc.2. vers. 41.<br />

seq. pro manumittere. Sed et si<br />

volueris cum aliquibus , per caput<br />

liberum intelligere pupillum,<br />

liberum esse debere à dominica<br />

et à patria potestate, seu hominem<br />

sui juris, quia huic et<br />

non alii tutor dari potest, per<br />

me licet.<br />

3 (Adtuendum eum). Haec verba<br />

finem tutelae indicant, et simui<br />

officium tutoris: nam ut tutela<br />

pupillorum gratia constituta<br />

est, ita et ad utilitatem eorum<br />

tota referenda. Distinguunt it-<br />

(1) D.I. i. tit. 16. P. 6.<br />

De Ti telis. 119<br />

idem tutelam à patria potestate,<br />

quae magis ipsius patris causa<br />

comparata est, sicut et dominica<br />

domini , cujusque vis non minus<br />

in coercendo, quam in tuendo<br />

filio posita est. Innuunt praeterea,<br />

tutorem pr incipaliter personae<br />

dari, non certae rei aut causae (1),<br />

in quo differì à curatore, §. 4.<br />

seq. tit. junct. §. 2. infra de cur.<br />

4 (Qui per cetatem se ipse defendere).<br />

His verbis disiinguitur<br />

tutela à curatione, quippe quae<br />

comparata est eorum omnium causa<br />

, qui rebus suis ipsi superesse<br />

non possunt, licet propter aliam<br />

causam, quam aetatem ; ut sunt<br />

furiosi, prodigi, mente capti, et<br />

qui perpetuo morbo laborant, §.<br />

3. ei 4. infra de curat.<br />

¿ (Jure civili). Clausula haec<br />

ad definitionem necessaria non est:<br />

sed ideo adjecta, ne quis putet,<br />

hanc potestatem temere et pro arbitrio<br />

à quibusvis posse usurpari.<br />

6 ( Data acpermissa). Datur<br />

legitima , hoc est, leghimi tutores<br />

immediate sine facto testatoris,<br />

aut Magistratus à lege ad tutelam<br />

vocantur, /. 5. in pr. et l.<br />

6. de legit, tut. Permittitur, quae<br />

prius data est aut testamento, aut<br />

à Magistrati!, ilia lege XII. Tab.<br />

/. i. de test. tut. haec aliislegibus<br />

et constitutionibus, infra de Attil.<br />

tut.<br />

T E X T U S .<br />

Definido et etymologia<br />

tutoris.<br />

i Tutores autem sunt, qui

120 Lib. I. '. 'it. XIII.<br />

earn vim ac potrstatem habent,<br />

exque ipsa re nomen acccperunt.<br />

Iiaque appsllantur tutores, quasi<br />

tuitores , at que defensores, sic—<br />

ut Mditui dicuntur, qui ades<br />

tuentur.<br />

Textus iste planus est.<br />

TEXTUS.<br />

Quibus testamento tutor datur,<br />

et primum de liberis<br />

in potestate.<br />

3 Permissum est ilaque par<br />

entibas, liberis impúberibus, quos<br />

in potestate habent, testamento<br />

tutores dare (i). Et hoc in filias<br />

filiasque procedit omnímodo: r>epotibus<br />

vero neptibusque ita de<br />

mum parentes possunt testamen -<br />

to twores dare , si post mortem<br />

eorum in pot est at em patris sui<br />

non sunt recasuri. Itaque si ft •<br />

lius tuus mortis tuce tempore in<br />

potestate tua sit, nepotes ex eo<br />

non poterunt ex testamento tutores<br />

habere , quamvis in potestate<br />

tua fuerint : scilicet, quia mortuo<br />

te, in potestatem patris sui<br />

recasuri sunt.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Species tutele tres sunt:<br />

testamentaria, legitima, et Attiliana<br />

sive dativa (2), quas nunc<br />

ordine persequitur ; initio facto<br />

à testamentaria, que reliquis<br />

duabus potior est, infr. tit. 1 j.<br />

(1) L. 3. th. 16. P. 6.<br />

(2) L. 2. eod.<br />

in pr. I. 9. §. I. in fin. de tut,<br />

et rat. dist. sicut et in defferenda<br />

hereditate potior causa est heredum<br />

ex testamento, quam afa<br />

intestato /. 39. de acq. hcer. I. 89.<br />

de div. reg. jur. Ait, permissurn<br />

esse parentibus, liberis impuberibus,<br />

quos in potestate habent, testamento<br />

tutores dare, pauris verbis<br />

complectens et personam da litis<br />

, et ejus , cui datur , ti: formarti<br />

dandi sive modum. In persona<br />

dantis exigit, ut sit parens:<br />

in persona eorum , quibus datur,<br />

ut sint liberi, aut impuberes,<br />

ut sint in potestate dantis (3):<br />

sunt et qui quartum requinint:<br />

ut heredes instituantur, contra<br />

expressumtextum /. 4. de test. tut.<br />

et ejus veteris patrie potestatis,<br />

arg. §. 4. infra de pup. subst.Requiritur<br />

autem ut sint sui heredes,<br />

ut statim videbimus. In modo<br />

dandi, ut detur testamento.<br />

Testamento autem datus etiam is<br />

accipitur, qui codicillis testamento<br />

confirmatis scriptus est, /. 3.<br />

de test. tut.<br />

2 (In filios filiasque ) Lex<br />

XII. Tab. generali vocabulo liberorum<br />

usa est sine discrimine sexus<br />

aut gradus. Sive igitur fremine<br />

sint, quibus tutor datus est,<br />

sive masculi, sive filii, she nepotes,<br />

quia hi omnes appellatane<br />

liberorum continentur, §. ult.<br />

seq. tit. valet datio. Ceterum in<br />

nepotibus non aliter procedit,<br />

quam si post mortem avi in potestatem<br />

patris sui non recidant:<br />

quippe tutorem habere non pot-<br />

(3} D. I. 3. eod.

est qui est in potestate patris, hoc<br />

tit. in pr. Deinde nepos quandiu<br />

pater eum in familia praecedit,<br />

non est suus haeres avo, §. 2. infra<br />

de hier. qual. et dijf. tutor autem<br />

dari non potest nisi suo hasredi,<br />

/. 73. §. 1. de div. reg. jur.<br />

Est tamen casus ubi tutor utiiiter<br />

datur nepoti, cuius pater superstes<br />

est in potestate, /. 1 o. §. 2. de<br />

test. tut. ex vi scilicet legis Vellejae<br />

, quam explicabimus infra<br />

§. 2. de cxhar. liber.<br />

3 "In Hispania cum, ut sae-<br />

"pe diximus, nepotes non sint<br />

«in potestate avi, non poterit hie,<br />

"ipso jure, eis testamento tuto-<br />

"rem dare, adhuc eo casu , quo<br />

"ipsi avo necessarii haeredes fue-<br />

"rint, mortuo nimirum eorum<br />

"patre, ipso avo vivente. Nam<br />

"Cum potestà tern in dante deside-<br />

5?ret, /. 3. tit. 16. P. 6. quae in<br />

"hoc correcta non apparet, ea<br />

"omnino necessariaerit; cum non<br />

" amplius jure novo correctum in-<br />

"telligatur, quam quod speciali-<br />

"ter expressum est, caeteris, sub<br />

"veterum legum regulis, reiictis,<br />

"/. 32. C. de appell. Frustra igi—<br />

"tur in contrarium disputat Tories<br />

in §. 3. hoc tit, vers, suis<br />

" hecreaibus. Vide infra §. 2, de<br />

vhicr. qual. et diffP<br />

T E X T U S .<br />

De posthumis.<br />

4 Cum autem in compluribus<br />

aliis causis posthumi pro jam na-<br />

(1) L. 1, tit. 16. P. 6. vers.<br />

Ero puede.<br />

Torn. I,<br />

De TitteHs. 111.<br />

lis habeanlur, et in hac causa placuit<br />

non minus posthumis , quam<br />

jam natis tutores dari posse; si<br />

modo in ea causa sint, ut, si vivis<br />

parsntibus vascerentur, sui hisredes,<br />

et in potest at e eorumfierent ( 1 ).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 Quod de tutore liberis jam<br />

natis dando dictum est, id hie<br />

etiam ad posthumos producitur,<br />

hoc est, ad eos, qui tempore<br />

facti testamenti adhuc in utero<br />

sunt. Et ait Imp. etiam his testamento<br />

tutores dari posse, hsc<br />

ratione, quia qui in utero sunt,<br />

plerisque juris articulis pro jam<br />

natis habentur: nempe quotiesde<br />

commodo éorum quaeritur (2), ut<br />

in casu proposito, /. 7. et I. pen.<br />

de stat. horn.<br />

2 (Sui literedes, et in potestate).<br />

Nempe quemadmodum nemo liberis<br />

jam natis tutorem dare potest<br />

, nisi quos in potestate, et<br />

in suis haeredibus cum morituc<br />

habet;ita nec posthumis potest,<br />

nisi iis, qui, si vivo parente nascerentur,<br />

sui haeredes, et in potestate<br />

ejus futuri essent. Utrumque<br />

Q. Mucius paucis complectitur.<br />

iVemo, inquit, potest tutorem<br />

dare cuiquam^nisi ei, quern in suis<br />

Imredibus cum moritur habuit, habiturusve<br />

esset, si vixisset, I. 73.<br />

§. 1. de div. reg. jur. •<br />

T E X T U S .<br />

De etnancipatis.<br />

5 Sed et si emancipato filio<br />

(2) L. 2, tit. 23. P. 4.<br />

Q

122 Lib. I. Tit. XIII.<br />

tutor à paìre datus fuerit testamento<br />

5 confirmandus est ex sententia<br />

Prcestdis omnimodo, id est,<br />

sine inquisitione.<br />

CÖMMENTARIUS.<br />

1 (Emancipato filio). Diximus<br />

tit. prceced. §. 6. libero? per<br />

emancipationem potestate patris<br />

sui liberati (i), quamobrem pater<br />

non jure, neque ex praescripto<br />

legis XII. Tab. tutorem dat<br />

filio emancipato : sed tamen, qui<br />

ita non jure datus est, confirmatur<br />

auctoritate Magistratus , et<br />

quid em simpliciter sive omnimodo,<br />

ut hic loquitur Justinianus, id<br />

est, sine inquisitone, sine idoneus,<br />

necne. Locus postulat, ut<br />

de confirmandis tutoribus paulo,<br />

quam hic factum est, disseramus<br />

accuratius.<br />

2 An tutor jure datus sit, ex<br />

hiscetribus potissimumassdmatur;<br />

ex persona dantis, si parens est;<br />

ex persona eorum, quibus datur,<br />

si sint liberi, impu­beres, et in<br />

potestate dantis; ex modo dandi,<br />

si detur testamento, aut codiciliis<br />

testamento confirmatis §. 3.<br />

supr. eod. Quapropter si quis alius<br />

, quam parens tutorem dederit<br />

: aud parens quidem , sed dederit<br />

liberis licet impuberibus,<br />

qui in ejus potestate non sunt; aut<br />

non dederit testamento, sive codicillis<br />

testam ento confirma tis; datio<br />

ipso jure non valet. Caeterum<br />

cum reverenda;, tum affectui eorum,<br />

qui in puberjbus non legi­<br />

time tutores dedcrunt, tribu turn<br />

est, ut quod deficit , a IViagiuratu<br />

repltatur, dadque confiimen­<br />

tur, /. 1. \.-de cenf. tut. (2).<br />

3 Coiifirmatio autetii hare non<br />

est unius modi. Interest enim, an<br />

pater tutorem run jure dederit,<br />

an quis alius prater patrern. Judieio<br />

patris hoc datum, ut si is,<br />

aut non jure testamento, aut соdicillis<br />

non confirmatis , aut quocumque<br />

modo filio emancipato<br />

tutorem dederit, scriptus tutor<br />

simpliciter confirmandus sit, hoc<br />

est, sine inquisitione, et satisdatione<br />

ei remissa, hoc text. I. 1.<br />

§. 2. 1 3. /. 6, de confirm, tut. nisi<br />

quod ex causa nonnumquam inquisitio<br />

fiat, ut in casibus , /. 8.<br />

et 2. seqq. d. tit. I. 4. de test. tut.<br />

I. 3. §. 3. de adm. tut. et quod<br />

in naturalibus libcris distinguitur,<br />

utrum pater, qui tutorem dedit<br />

aliquid iis reliquerit , an nihil,<br />

/. 7. de confirm, tut. 1. ult. C. eod.<br />

Quod si alius quam pater tutorem<br />

dederit, sive mater sit, sive patronus<br />

, sive extraneus quis, non<br />

aliter hic tutor confirmatur, quam<br />

si et hasres impubes institutus<br />

sit, /. 4. de test. tut. I. 4. de confirm,<br />

tut. (3). Quae etiam ratio<br />

est, cur datio sustineatur, d.<br />

1. 4. de confirm, tut. et inquisitio<br />

praecesserit, /. 2. 5:. d. tit.<br />

Hoc interest, quod a matre datus<br />

satisdatione non oneratur, sed<br />

ab ipso Pra;tore ex inquisitione<br />

confirmatur, /. 2. de confirm, tut.<br />

Ca;teri fere remitti solent ad Magistratus<br />

municipalesconfirmandi,<br />

(1) L. 1;. tit. 18. P. 4. (3) D. I. 8. vers. Otrosi, et<br />

(2) L, 8. tit. 16. P. 6. I. 6. eoi.

prsstita satisdatione, l. d. tit.<br />

4 Quod autciii diximus, à<br />

matre datum lutorem non aliter<br />

confirmari, quam si haeredem filium<br />

instituerit , ei obstat /. 4. C.<br />

de test am. tut. ubi et liberis non<br />

institutis à matre datum confirmari<br />

solere rescriptum est. Respondent<br />

nonnulli, hoc fieri soiitum,<br />

non ex juris aliqua constitutione<br />

, sed ex usu ; quod<br />

non placet. Nam rerenta lectione<br />

negativa, hsec erit rescripti<br />

sententia : quod tutor à matre liberis<br />

institutis testamento datus,<br />

recte datus inteliigatur, nec egeat<br />

confirmatione : secus, si non institutis,<br />

id est, prseteritis, aut<br />

exhxredatis dederit; quod aperte<br />

falsum est. Tollenda omnino in<br />

d. I. 4. negatio cum Cujacio et<br />

Fabroto, ex ilb's verbis; Quando<br />

autem eos hcergdes ( non instituerit)<br />

; quomodo, detracta scilicet<br />

negatione , et in quibusdam codicibus<br />

legi, testatur Pacius: ita<br />

omnia et inter se et cum ratione<br />

juris optime convenient. Ne quis<br />

ex eo, quod simpliciter dixerat<br />

Imperator, non posse matrem<br />

fìliis testamento tutorem dare,<br />

nisi eos hsredes instituerit, putaret,<br />

cum eos haeredes instituerit,<br />

dationem sustineri ipso jure; mox<br />

quomodo hoc, quod dixerat, intelligendum<br />

sit declarat: nempe,<br />

etsi ne tunc quidem cum liberis<br />

institutis mater tutorem dat, ipso<br />

jure datio valeat, datum tarnen<br />

ä Praesidibus confirmari solere.<br />

Et si bene quoque se habent illa<br />

sequentia : Nullo vero ex his in-*<br />

(1) L. 6. et 8. tit. i4.<br />

De A ut eli s. 123<br />

tervenientc eie. nempe si aut mater<br />

non ins.ituto filio lUtoretn<br />

dederit, aut instituto daius non<br />

sit confirmatus. Pater vero etiam<br />

filio exherédalo jure tutorem dat,<br />

/. 4. 1. 26. §. 2. /. 31. de test. tut.<br />

quoniam tarn exhaeredatio jure<br />

patriae potestatis fit, quam dele—<br />

gatur tutela.<br />

j Porro tutores ita confirmati<br />

sub eodem genere cum testamentariis<br />

comprehencli possunt. Ptimum<br />

quia perinde confìrmati dicuntur<br />

, ac si ex testamento tutores<br />

essent, /. 3. de conf. tut. nisi<br />

quod à matre, aut ab extraneo<br />

dati ex inquisitione confìrmentur,<br />

quod naturam tutoris<br />

non mutat, arg. /. 4. et seq. eod.<br />

Deinde quia confirmatio non pendei<br />

à volúntate et sola potestate<br />

confirmantis, sed magis in necessitate<br />

juris posita est: tenetur enim<br />

Prastor datum confirmare (1)<br />

et judicium defuncti, cujus proinde<br />

potissima ratio habetur, in<br />

confirmando sequi, /. 1. §. 1. eod.<br />

I. 32. de excus. Ünde apparer,<br />

etiam antequam confirmentur,<br />

pro testamentaras quadantenus<br />

haberi, ut legitimis prsferantur:<br />

et male raciocinari eos, qui ob<br />

id , quod is, qui confirmat, aliquando<br />

dare censetur, per /. 130.<br />

de verb. sign, tutorem confirmatum<br />

pro dativo potius, quam testamentario<br />

habendumexisùmant;<br />

confundentes confirmatiooem necessarians<br />

cum ea, qua; tota pendet<br />

ab arbitrio et volúntate confirmantis.<br />

Denique testamentarius<br />

curator diserte appellatur qui te

124 Lìb. I. .<br />

stamento datus confirmatus est,<br />

l. 7. rem pup. salv. fare. Piane<br />

non omnes hujus tutela; species<br />

aeque prope ad testamentariam<br />

accedunt: nec repugno, si quis<br />

mixtam dici malit.<br />

6 "In Hispania Judex con-<br />

5; firmare tenetur tutorem pupillo<br />

jjdatum à patte naturali, matre,<br />

t. XIII.<br />

wextaaneove qui ipsam pupillum<br />

»haeredem instituerint, //. 6.e< 8.<br />

r>tit. 16. P. 6. qua; nullam satis-<br />

«dationis neque inquisiiionismen<br />

"tionem faciunt. Et in dato à ma-<br />

» tre addit ead. 1.6. posse Judicem-<br />

»eum confinnare, si mater pupil-<br />

»lum haeredem non fecerit, ei tajjmea<br />

alia viaaliquid reliquerit."<br />

TITULUS DECIMUSQUARTUS.<br />

QVI TESTAMENT. TUTOHES. BARI POSSVNT.<br />

D. Üb. 26. Tit. 2. Cod. Lib. 5. Tit. 28. (1).<br />

Continuatio et Argumentum tituli.<br />

1 k^uperiore tituh dictum<br />

est de his, qui testamento tutores<br />

dare, et quibus possum : qua;<br />

quidem sola spectantur, sed tunc<br />

tantum, cum is, qui datus est,<br />

et tutor esse possit; de quo nunc<br />

deinceps dfeputatur; et simul de<br />

modis testamento tutores dandi;<br />

deque intellectu atque interpretatione<br />

nonnullorum verborum,<br />

quibus testator in dando tutore<br />

usiis sit.<br />

TEXTUS.<br />

De filiofamilias.<br />

Dari autem tint ox potest te­<br />

stamento non solum paterfamilias,<br />

sed etiam filiusfamilias.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 {Sed etiam filiusfam.) Idque<br />

non testamento solum, sed<br />

etiam a Magistratu, /. 7. de tutel.<br />

Nec obstat, quod filiusfam.<br />

in potestate patris esset: nam<br />

tutela munus est publicum, infr.<br />

de excus. in pr. In pubiicis autem<br />

causis filiusfam. non sequitur<br />

jus patris, sed pro patrefam.<br />

habetur , /. 9. de his qui sui vel<br />

al.jur.sunt, 1.14.adsen.Treb.(2).<br />

At enim qui est in aliena potestate,<br />

alium in potestate habe-^<br />

(1) Tit. to. P. 6. (2) Arg. I, 7. tit. 2. lib. 10,<br />

Nov. Recop.

Qui test invento tut ores dari possunt. 125<br />

re non potest, I. 21. ad leg. Jul.<br />

de adult. Verum hoc est, sed<br />

de eodem genere potestatis accipiendum.<br />

TEXTUS.<br />

De servo.<br />

1 Sed et servus proprius testamento<br />

cum liberiate recte tutor<br />

dart potest. Sed sciendum est et<br />

sine libertate tutorem datum lacite<br />

libertatem directam accepisse<br />

mderi, et per hoc recte tutorem<br />

esse (1). Plane si per errorem,<br />

quasi liber tutor datus sit, aliud<br />

dicendum est. Servus autem<br />

alienus pure inutiliter testamento<br />

datur tutor (2). Sei ita, cum<br />

liber erit, utiliter datur. Proprius<br />

autem servus inutiliter eo<br />

modo tutor datur.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Non solum liberi homines<br />

testamento tutores dari possunt,<br />

sed etiam servi ; quia et cum<br />

servis testamenti factio est, quatenus<br />

tutores dati libertatem, et<br />

liberi facti tutelam consequuntur.<br />

Disputatur autem hoc text.<br />

de triplici forma mandandae servis<br />

tutelse, turn propriis, turn<br />

alienis. Prima hsec est : Davus<br />

tutor et liber esto • .secunda : Davus<br />

tutor esto ; tertia : Davus<br />

tutor esto, cum liber erit. De<br />

prima specie in servo proprio nulla<br />

est controversia : in alieno favor<br />

pupilli et publics: militati libertatem<br />

fideicommissariam ser-<br />

vo defendit, ut nimirum ha;res<br />

eum à domino emat et manumittat,<br />

/. to. in fin. de test. tut. De<br />

secunda, quod quidem attinet<br />

ad servum proprium , Justinianus<br />

hunc directam libertatem tacite<br />

accepisse scribit, ac per hoc<br />

recte tutorem esse: quod et Paulus<br />

non obscure indicat /. qucero<br />

32. in fin. d. tit. cum dicit,<br />

hoc ipso , quod à Domino tutor<br />

datus est, libertatem quoque meruisse<br />

videri, eamque sibi vindicare<br />

posse, et ab adita hsereditate<br />

liberum esse. Neque obstat<br />

/. 9. C. de fideic. hcer. quia accipienda<br />

est de eo casu quo tutor<br />

datus est codicillis, seu verbis precariis.<br />

Tertia in alieno servo mills,<br />

in proprio inanis et ludicra<br />

judicantur , tanquam si quis diceret<br />

: haec res tibi empta sit, si<br />

voluero.<br />

2 (Directam). Directa liber—<br />

tas dicitur : Quce recta ex testamento<br />

ad scrvum transit sine alterius<br />

facto aut opera, §. 2. infr.<br />

de sign. reb. per fid.<br />

3 airi Hispania lex 7. titubilo<br />

16. P. 6. generaliter statuit<br />

«servum alienum inutiliter tuto-<br />

«rem dari."<br />

T E X T U S .<br />

De furioso et minore<br />

2j. annis.<br />

2 Furìosus vel minor viginti<br />

quinque annis tutor testamento<br />

datus, tutor tunc erit, cum<br />

compos mentis , aut major viginti<br />

quinque annis fueril factus.<br />

(1) L. 7. tit. 16. P. 6. (2) £>./. 7. d.tit, 16. P. 6,

126 Lib. I. Tit. XIV.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Tutores testamento dari<br />

possunt, non solum qui tempore<br />

facti testamenti jam idonei sunt<br />

ad tutelara administrandam, veruni<br />

etiam qui eo tempore idonei<br />

non sunt, modo tales sint,<br />

ut natura postea idonei fieri possint,<br />

quales sunt furiosi, et minores<br />

2j. annis : et cum idonei<br />

fuerint, tutelam capessent, l. io.<br />

§. 3. /. 32. §. uh. de testam. tut,<br />

2 "In Hispania quam vis /. 4.<br />

a tit. 16. P. ó. generaliter prohi-<br />

» beat tutorem dari minorem 2j.<br />

» annis : tamen Gregor. Lopez<br />

«in glos. ;. ejusd. I. existimat,<br />

«prohibitionem ad tutorem te-<br />

«stamento datum non pertinere;<br />

«sed ita dari posse secundum ju-<br />

«ris Romani placita: quam sen-<br />

«tentiam manifesto probat, /. 7.<br />

si. tit. 16.<br />

TEXTUS,<br />

Quibus modis tutores<br />

dantur.<br />

3 Ad certuni tempus , veì ex<br />

certo tempore, vel sub conditione<br />

, vel ante hteredis institutionem<br />

posse dari tutorem non dnbitatur<br />

(1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Etiam in modo testamento<br />

tutores dandi placet testatoris<br />

voluntatem servari. Sciamus ta-<br />

(1) L, 8. tit, 16. P. 6. in fin.<br />

men ea , qua: de servís, furiosis,<br />

minoribus 2;. annis tutoribus<br />

datis , itemque de tutore tempori<br />

aut conditioni astringendo<br />

dieta sunt, omnia propria esse<br />

tutelas testamentarias (2),atque<br />

ex interpretatione verborum legis<br />

XII. Tab. Uli quisque legassit<br />

ect. patri permissa. Non eadem<br />

libertas Magistratibus data.<br />

Nam hi sub conditione tutorem<br />

date vetantur, /. 6. §. 1. de tutel.<br />

Quamobrem nec sevvus, nec<br />

furiosus, nec minor recte ab iis<br />

tutor dabitur , sive sub conditione<br />

expressa , servus cum liber<br />

erit ect. sive simpliciter et pure:<br />

nam et tunc eadem conditio perin<br />

le inesse creditur, atque si<br />

expressa esset, l. 10. §. pen. et<br />

uh. de test. tut. jCur tarn varie?<br />

Nimirum quia ab officio Judicis<br />

aut Magistratus alienum est actus<br />

suos suspendere, atque imperfectos<br />

relinquere. Ideo enim aditur,<br />

ut in prassend nobis officium<br />

, atque auctoritatem suam,<br />

qua opus est, impertiatur. Aliam<br />

insuper rationem afferunt vulgo<br />

DD. quod tutore à patre sub<br />

conditione dato, Magistratus sit,<br />

pendente conditione , pupillo<br />

prospicere ; at si à Magistratu<br />

tutor sub conditione daretur, neminem<br />

adiri posse, qui, pendente<br />

conditione, pupillo consulat.<br />

In eo autem Gloss, et DD. in d.<br />

I. 6. §. i. errare existimo , quod<br />

putant, etiam Magistratum sub<br />

tacita conditione tutorem dare<br />

posse, per /. 11. de test. tut.<br />

quippe quse de tutela testamenta-<br />

(2) D. I. 8.

Qui testamento tin ir es dari fes sunt. 127<br />

t!a omnino accipienda est, ut et<br />

Bart, earn accepit. Plane usque<br />

ad conditionem , sub qua tutor<br />

testamento datus est , à Magisuatu<br />

interim alium tutorem dari<br />

posse non ambigitur, §. i. inf.<br />

de Aiil. tut. d.l. 11. in pr.<br />

T E X T U S.<br />

Cui dantur.<br />

4 Certce out em rei vel causa<br />

tutor dari non potest : quia persona:<br />

, non causa vel rei tutor<br />

daiur (i).<br />

COMMENTAR IUS.<br />

I (Certa rei vel causce). Veluti<br />

Maevius, quia mercatura<br />

peiitns est, tabernae pupilli tutor<br />

esto : quia juris et consuetudinis<br />

forensis, lites et controversias<br />

persequatur ; et si ita fuerit<br />

datus, tota datio nihil valebit,<br />

nec deductis rebus /. 12. et seqq.<br />

de test, tut. Aliud juris est dum<br />

quis certa; rei hasres scribitur,<br />

cujus institutio detracta rei mentione<br />

valet, I. 1. §. 4. de liar,<br />

inst. sed de hoc plura dicemus<br />

§• J. de har. inst.<br />

a (Quia persona). Datur enim<br />

tutor ad tuendum pupillum, §. 1.<br />

super tit. Non obstat. /. 12. §. 3.<br />

de adm. tut. Aliud enim est certa;<br />

rei tutorem dare , aliud rebus<br />

pupilli omnibus tutorem datum<br />

prxpositum intelligi. Nam cum<br />

(1) L. 1. tit. 16. P. 6. in fine.<br />

persona; pupilli tutor detur, per<br />

consequentiam etiam rebus ejus •<br />

dari intelligitur, qure conditionem<br />

persona; sequuntur. Et vero<br />

si personas pupilli consulendutn<br />

est, necesse est , ut non tantum<br />

persona; et moribus pupilli, sed<br />

etiam rebus ejus tutor prasponatur,<br />

d. I. 12. de lest. tut. d. I. 12.<br />

§. 3. de adm tut. Atque in hoc<br />

praecipue differt tutor á curatore,<br />

qui rebus minoris principaliter<br />

datur , /. 8. C, de nupt. et ad unum<br />

certumque negotium recte<br />

decernitur, §. 2. infr. de curat.<br />

I. 7. de tut. dat. Plane si tanto<br />

locorum intervallo disjunctum sic<br />

Patrimonium , ut dilficulter ab<br />

uno administran queat, pupilli<br />

favore receptum est, ut rebus<br />

ita disjunctis, puta tei Africana;,<br />

aut Syriacas, tutor dari possit,<br />

/. rj. de test. tut. quo tarnen<br />

casu singuli tutores in solidum<br />

dari intelliguntur, nec tam tutela<br />

dividi, quam administrado.<br />

3 Una sane superioris regulas<br />

exceptio videtur, quod in puberi<br />

ad hasreditatem adeundam, ut tutor<br />

detur ex causa permissum esr,<br />

/. 9. de tut. dat. I. 10. de test,<br />

tut. Mater quoque dicitur potius<br />

in rem, quam in personam tutorem<br />

dare videri, /. 4. de testam.<br />

tut. quasi nec verus tutor sit, qui<br />

ab eo datus est, qui jus dandi<br />

tutorem ex lege non habet : vel<br />

potius quia non aliter confirmatur<br />

quam si pupillum hseredem<br />

fecerit, d. I. 4.

123 Lib. I. Tit. XIV.<br />

T E X T U S.<br />

De tutore dato filiabus, vel<br />

filiis, vel liberis , vel<br />

nepotibus.<br />

5 Si quis filiabus suis: vel<br />

filiis tutores dedsrit , etiam postliumce<br />

, vel pos'.humo dedisse videtur:<br />

quia fiiii vel filia appellatione<br />

et posthumus et pos/huma<br />

continentur. Quod si nepotes sint,<br />

%an appellatane filiorum et ipsis<br />

tutores dati simì Dicendum est¿<br />

ut et ipsis quoque dati videantur,<br />

si modo liberes dixerit. deterum<br />

si filios ; non continebuntur. Aliter<br />

enim filii, aliter nepotes appellante.<br />

Piane si posthumis dederit,<br />

tam filii posthumi, quam<br />

cateri liberi continebuntur.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Voluntatis quaestio est<br />

cum quaeritur, qui liberi appellatone<br />

filiorum , liberorum,<br />

posthumorum contineantur. Et<br />

de iiberis, ut inde incipiam, nulla<br />

dubitatio est, quin ea appellatone<br />

ornnes , qui ex nobis descendunt,<br />

contineantur : sive filii<br />

sint, sive nepotes, aut deinceps<br />

, sive jam nati, sive adirne<br />

nascituri, /. liberorum 220. de<br />

verb. sign.<br />

2 De filiis duo hic quaeruntur;<br />

unum est, an eorum appellatone<br />

etiam posthumi contineantur:<br />

alterum an et nepotes. De primo<br />

ait : Si quis filiabus suis , vel filiis<br />

tutores dederit, etiam po;thumte,<br />

vel posthumo dedisse vi-<br />

detur : quia filii vel fili a apPeilattone<br />

et postìiumus et posthuma<br />

continentur ; quod et Ulp. respondet,<br />

/. 5. d. tit. Cui tamen loco<br />

obstare videtur quod idem Ulp.<br />

scribit, /. 17. in pr. de legat. 1.<br />

eiitn, qui filiabus legavit, non<br />

intelligi posthuma; legasse, nisi et<br />

mentionem aliqua parte testamenti<br />

posthuma; fecerit. Sed haec minime<br />

repugnant. Tutor enim datur<br />

jure potestatis ut filiis et liberis;<br />

posthumi autem aeque filii et<br />

liberi sunt, ac caeteri. Legata vero<br />

liberis non ut Iiberis relinquuutur,sed<br />

ex singulari affectione<br />

erga certos: quae afiTectio in proposito<br />

erga posthumam non praesumitur<br />

^ ita fere Ang. hic post<br />

Gloss, in d. I. 17.<br />

3 Alterum est, utrum filiorum<br />

appellatone etiam nepotes<br />

veniant. Et ait, non venire. Quia<br />

aliud sit filius, aliud nepos, filius<br />

enim est, qui ex me et uxore<br />

mea natus est ; nepos qui ex<br />

filio meo : hoc idem et Ulp. d.<br />

1.6. jQuid ergo est quod legimus<br />

in l. filii 84. /. liberorum 220. de<br />

verb. sign, filiorum appellatone<br />

etiam nepotes caeterosque , qui ex<br />

nobis descendunt, contineri? Nimirum<br />

ubi justa interpretano id<br />

suadet, l. justa 201 end. tit. Nam<br />

nec à proprietate verborum aliter<br />

recedendum est, /. non aliter 69.<br />

de legat. 3. exempla suppeditant<br />

/. 59. ac rit. nupt. I. 2. ^.filiis 28.<br />

ad sen. Tcrt. I. 1 4. de sen. Mac. Et<br />

fingamus in proposito, testatorem<br />

filios non habere , sed nepotes<br />

tantum : aut finge , nepotes solos<br />

esse in puberes; dubitandum non<br />

est, quin filiorum nomine nepo-

Qui testamento ufores dari possunt. 129<br />

tes inie-llexerit, ne nihil egisse<br />

videatur: quod nemo velle censetur.<br />

At si rilios testator habeat<br />

impúberes, nulla justa causa est,<br />

cur récedamus á proprietate sermonis,<br />

dicamusque, fiiiorumappellatione<br />

et nepotes eum complecti<br />

voluisse. Nam nepotibus fortasse<br />

magis expediet peculiarem<br />

tutorem habere, legitimum vel dativum<br />

, quam eum , qui á parente<br />

datus est, qui filiorum tutela<br />

satis sit implicitus atque oceu-<br />

TITÜLUS DECIMUSQUINTUS.<br />

DE LEGITIMA AGNATORUM TUTELA.<br />

D. Lib. 26. Tit. 4. Cod. Lib. 5. Tit. 30. (1).<br />

Ratio ordinis, et argumentum tituli.<br />

1 JL estaméntariam tutélam<br />

excipit legitima. Ea est : Qu

130 Lib. I.<br />

test. tut. sicut et legitimi haeredes<br />

iis, qui ex testamento vocantur,<br />

/. 39. de acq. licer. Et vulgo<br />

dici solet., provisio hominis facit<br />

cessare provisionem iegis , per /.<br />

uh. C. de pact.<br />

2 (Ex lege XII. Tabul agnati<br />

sunt tutores ). Lex XII. Tab. et<br />

ad haereditatem legitimam vocavit<br />

agnatos, atque iisdem etiam tulelam<br />

legitimam detulit. ldque<br />

summa Providentia à lege constitutum<br />

esse, Ulp. seribit, ut qui<br />

sperarent successionem , iidem<br />

tuerentur .bona, ne dilapidarentur:<br />

d. I. i. hoc tit. (1). Lege autemSolonis<br />

nondeferebatur agnatis<br />

, nisi remotioribus, Laert. in<br />

Solone , contraria nempe ratione,<br />

quod fere quisque conetur, eum,<br />

quem proximus haeres insequitur,<br />

expungere, ut ait Pers. Sed hunc<br />

scrupulum neglexerunt Romani.<br />

Haac autem tutela; species ea est,<br />

qua; à Servio dicitur jure civili<br />

data, /. i. de tutel. Etenim legítimos<br />

tutores nemo dat, sed lex<br />

eos tutores facit, /. 5. hoc tit.<br />

T E X T U S.<br />

Qui sunt agnati.<br />

i Sunt autem agnati , cognati<br />

per virilis sexus cognationem<br />

conjuncti, quasi à patre co<br />

gnati: veluti frater ex eodern patre<br />

natus, fratris filius; neposve<br />

ex eo, item patruus ; et patrui<br />

filius ; neposve ex eo. At qui per<br />

fceminini sexus personas cognatio-<br />

r it. XVI.<br />

ne jtinguniur , agnati non sunt,<br />

sed alias naturati jure cognati<br />

(2). Itaque omit ce luce filius<br />

non est tibi agnatus, sed cognatus;<br />

et inviccm tu illi eodem jure<br />

conjungcris, quia qui ex ea nascuntur<br />

, pains, non mutris fami<br />

liarn sequuniur.<br />

COMMENTARI US.<br />

1 ( Per virilis sexus). Agnati<br />

dicuntur : Qui per virilis sexus<br />

personas cognatione juncti sunt,<br />

I. 7. hoc tit. §. 1. infra de leg.<br />

agnat. success, modo non sint<br />

capite minuti , et sint in familia<br />

, §. uh. infr. eod. Nihil autem<br />

refert,an natura quaesita sit<br />

agnatio, an adoptione, /. 2. §. 3.<br />

de suis et leg.<br />

2 (Naturali jure cognati). Cognationis<br />

nomen per se generale<br />

est; siquidem cognati dicuntur omnes,<br />

qui vel jure sanguinis, vel<br />

jure adoptionis nos contingunt;<br />

proinde et agnati. At idem nomen<br />

oppositum agnationi ad speciem<br />

cognationis contrahitur,qua;<br />

per fceminas copulatur, /. 4. §. 2.<br />

/. uh. §. 1. et 2. de grai. et affin.<br />

Idem hie piane accidit, quod in<br />

nomine adoptionis nota vimus§. 1.<br />

supr. de adopt.<br />

TEXTUS.<br />

Qui dicatur intestatus.<br />

2 Quod autem lex XII. Talularum<br />

ab intestato vocat ad<br />

(2) L. to. tit. 16. P. 6. vers. (2) Senat. J. tit. 17. lib. 10.<br />

E por ende. Reg, 29. tit. ult.P.j. Nov. Recop.

De legitìma at natorum tutela. 131<br />

tutelam agnatot, non liane habet<br />

significaiionem, si omnino non<br />

fecerit testamentum is , qui poter<br />

at tutores dare: sed si quantum<br />

ad tutelam pertinet, intestatus<br />

decesserit ; quod tunc quoque<br />

accidere intelligitur , cum is,<br />

qui datus est tutor , vivo testatore<br />

decesserit (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 (Quantum ad tutelam).<br />

Nam ad haereditatem quod attinet,<br />

nemo intestatus decessisse<br />

intelligitur, qui testamento facto,<br />

unde haeres postea extitit,<br />

decessit : quia quoad earn nemo<br />

potest decedere pro parte testatus<br />

, et pro parte intestatus, ut<br />

postea videbimus.<br />

2 (Vivo testatore) Exempli<br />

causa positum arbitror. jQuid<br />

enim si post mortem testatori^<br />

ante cosptam tutelam decesserit?<br />

Sane non minus hoc quam ilio<br />

casu recredicitur paterfam. quoad<br />

tutelam intestatus decessisse. Sed<br />

etsi tutor testamento datus post<br />

cceptam tutelam decesserit, vel<br />

in civitate esse desierit, nihilominus<br />

ad legitimutn tutela redit,<br />

/, 6. hoc tit. I. 11. §. pen. et ult.<br />

de test. tut. Unde vel magis diceudum<br />

est, si ad certam conditionem<br />

vel ad certum tempus datus<br />

sit, existente conditione aut<br />

finito tempore ad legititnos tutelam<br />

reverti : quasi qui dedit pro<br />

parte intestatus, quod ad tutelam<br />

pertinet, decesserit. Plane si tutor<br />

testamento datus postea ex-<br />

(1) L. 9. tit. 16. P. 6. in pr.<br />

cusatus sit , aut remotus, placet<br />

non légitimant succedere, Sc;d in<br />

locum ejus alium à Migistratu<br />

dari, d. I. 11. §. i. et 2. Diversi<br />

hujus juris non alia ratio oceurrit,<br />

quam quod illis modis ipso<br />

jure tutela finitur, et plane extinguïtur:<br />

excusatione autem et<br />

remotïone non item , sed interventu<br />

Magistratus, quasi ipso jure<br />

perinde quodammodo habeatur,<br />

ac si excusati ac remoti adhuc<br />

tutores essent.<br />

3 Heinec. haec non distinguer<br />

erravit dum dixit in récitât,<br />

tit. de Atil. tut. §. 234.<br />

locum esse tutelae dativae non solum<br />

quando testamentariasuspenditur,<br />

sed etiam quando finitur<br />

, si tutor testamentarius moriatur,<br />

aut capite deminuatur.<br />

Laudat in sui erroris probationem<br />

§§. i. et 2. Inst, de Atil.<br />

tut. et I. 11. in pr. de testam.<br />

tutela, qui textus duntaxat loquuntur<br />

de tutela suspensa , ut<br />

ipsi clarissime ostendunt. Si legisset<br />

in integram, d. I. 11. quae<br />

tota de hoc argument© loquitur,<br />

et longa non est, vidisset §. 3.<br />

ejusdem, aperteexcludere errorem<br />

suum , sic enim loquitur in eo<br />

Ulp. Quod si tutor testamento<br />

datus decesserit , ad legitimum<br />

tutela redit : quia hie senatusconsultum<br />

cessât. Eademque est<br />

aperta sententia Pauli in /. 6.<br />

de legit, tutor. Plane si duo<br />

pluresve fuerint tutores testamentarii<br />

, prosequitur Ulp. in §.<br />

4. d. I. 11. in locum ejus qui decessit<br />

, vel in civitate esse de-

132 Lib. I. Tit. V.<br />

slit, poterit dari alius: cceterum<br />

si nullus super sit , vel in civitate<br />

sit, legitima tutela succedit.<br />

Hunc casum Heinec. non novit,<br />

quia credimus eum non legisse,<br />

d. §. 4. sicut nec legerat §. 3. ejusd.<br />

I. 11. Nos non ita festinanter agentes<br />

eum exposuimus in nostra<br />

Digesto lib. 26. n. 2.<br />

T E X T U S.<br />

Quibus modis agnatio vel<br />

cognatio finitur.<br />

3 Sed agnationis quidem jus<br />

omnibus modis capitis deminutione<br />

plerumque perimitur; nam a—<br />

gnatio juris civilis nomen est: co-<br />

TITULUS DECIMUSSEXTUS.<br />

DE C A P I T I S D E M I N U T I O N E ,<br />

1 In ü. a hie locus inter restitutiones<br />

in integrum tractatur<br />

lih. 4. tit. 5. Justinianus autem<br />

cum in §. ult. super, tit. doeuis.set,<br />

jus agnationis, ac proinde,<br />

et tutelam legitimam quovis genere<br />

capitis- deminutionis perimi;<br />

inde occasionem arripuit de ea<br />

D. Lib. 4. Tit. 5. (3).<br />

Continuatio et summa tituli.<br />

(1) Regul. 34. tit.ultim. P. 7. tit. 16. P. 6.<br />

gnationis vero jus non omnibus modis<br />

commutatur; quia civilis ratio<br />

civili a quidem jura corrumpere<br />

potest, naturalia vero non<br />

utique ( I ).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Novissimo jure cum in totum<br />

sublata sit agnationis et cognationis<br />

hac in parte differentia,<br />

pariterque cognati cum agnatis<br />

ad legitimam tum haereditatetn<br />

tum tutelam vocentur, nov. 118,<br />

c. 4. et 5. (2); consequens omnino<br />

est, legitimam tutelam minima<br />

capitis deminutione non amplius<br />

tolli, quia agnati post eam,<br />

cognati permanent.<br />

re plenius separatim disputandi,<br />

quod facit hoc tit.<br />

TEXTUS.<br />

Definitio et divisio.<br />

Est autem capitis deminutio<br />

(2) L. 6. tit. 13. P. 6. I. $. (3J L - l 8 - t i f ' i- ?» 6.

prioris Status mulatto, eaque tribus<br />

modis accidit. Nam auf maxima<br />

est capitis deminutio , aut<br />

minor ( quam quidam mediani vacant),<br />

aut minima (i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

I (Capitis deminutio). Verbi<br />

capitis varia est et multiplex acceptio,<br />

ut videre est apud Hotomanum<br />

et alios in Lexic. Hic<br />

significat personam locum ali—<br />

quem ordine civium proprio obtinentem<br />

, qua; locum cum nmittit,<br />

capite minui dicitur. Putatque<br />

Hotomanus, ad personam<br />

translatum esse, quod de ipso<br />

ordine proprie loquendo dici debeat<br />

; ut ecce : cum quis deportatur<br />

aut emancipatur, ordo civium<br />

aut agnatorum capite uno<br />

minuitur. Vocabulum hoc è ceusibtis<br />

Rom. profluxisse, ostendit<br />

Hein, in antiq. Rom. hoc tit. Et<br />

sane semper fere veteres ita Ioquuntur:<br />

Censa sunt capita civium<br />

260000. Exempla passim<br />

apud Livium. Quoties itaque civis<br />

statum mutabat, nomen ejus<br />

é tabulis censualibus erat expungendum,<br />

adeoque civitas capite<br />

minuebatur, vel eximebatur caput<br />

de civitate, 1.2. de pubi, judic.<br />

Hinc caput pro statu et capitis<br />

deminutio pro Status mutatione<br />

dici ceepit.<br />

2 (Status mutatio). L. 1. hoc tit.<br />

I. 2. de in int. rest. Status quoque<br />

vocabulum multa significat: sed<br />

in hoc tractatu accipitur duntaxat<br />

pro eo jure, quod singuli in<br />

(1) Princ. d. I. 18.<br />

De capitis deminutione. 133<br />

civitate habemus, nimirum übertatem,<br />

civitatem , familiam ; quae<br />

tria scite Chremes apud Terentium<br />

in Eunucho, act. 4. sc. 7. vers.<br />

3;. seq. his verbis compleetitur:<br />

Dico earn esse Uber am, civem At -<br />

ticam, meam sororem.<br />

3 (Tribus modis). Tot enim<br />

necesse est sint genera capitis minutionis,<br />

quot sunt qua; in persona<br />

cujusque civis considerantur,<br />

quorumque non amisso, status<br />

ejus commutatur , /. ult. hoc tit.<br />

Qui duo tantum genera faciunt,<br />

magnam et minorem, appellatione<br />

magna; maximam et mediam<br />

qua; hic etiam minor dicitur, comprehendunt;<br />

quod facit Ulp. /. 1.<br />

§. 4. de suis et legit. I. 1. §.8. ail<br />

SC. Tertyl. item Callistratus /. 5.<br />

§. ult. de extraord. cognit.<br />

TEXTUS.<br />

De maxima capitis deminutione.<br />

1 Maxima capitis deminutio<br />

est , cum aliquis simul et civitatem<br />

et libertatem amittit: quod<br />

accidit his, qui servi peence efficiuntur<br />

atrocitate sententicc: vel<br />

libertis , ut ingratis erga patronos<br />

condemnatis : vel his , qui se<br />

ad pretium partkipandum venundari<br />

passi sunt (2).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Cum omnia amittimus,<br />

qua; habemus, libertatem, civitatem,<br />

familiam; maximam capi-<br />

(2) D. 1.18. tit. 1. P. 6. inprinc*

134 -Lib' I' T<br />

tis deminutionem pati dicimur,<br />

/. ult. hoc tit. Hoc autem iis semper<br />

accidit, qui servi efficiuntur:<br />

nam subl.ua libertate tolluntur<br />

quoque reliqua duo.<br />

>. T E X T U S.<br />

De media.<br />

2 Minor sive media capitis<br />

deminutio est, cum civitas quidem<br />

am'ittitur, überlas vero relinetur:<br />

quod accidit ei, cui aqua<br />

et igni interdictum fuerit: vel<br />

ei, qui in insulam deportatus<br />

est (i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i ( Cui aqua et igni). Jure à<br />

majoribus tradito non licuisse civetti,<br />

licet noxium, aut supplicio<br />

capitis afficere, aut iibertatem<br />

ei , civitatemve adimere,<br />

multi tradiderunt , Cassar orat,<br />

suaapud Sallust. de bell. Catil. Cicero<br />

in suis pro Aul. decin. pro<br />

domo sua, pro Corn. Balb. Lactam,<br />

lib. 2. cap. io. Caeterum<br />

cum ad disciplina? publics vigorem<br />

omnino pertineat, deiicia et<br />

scelera malorum hominum impunita<br />

non relinqui ; inventa ratio<br />

est, qua civitate , salvo instituto<br />

majorum , expellerentur. Itaque<br />

aqua et igni sontibus interdici<br />

cceptum est, ut his duobus tanquam<br />

vitas humanae praesidiis destituti,<br />

si exitium sibi paratum<br />

vitare vellent, in exilium proficisci<br />

cogerentur , inque aliam ci-<br />

(1) D. I. 18, vers. La segunda.<br />

-. XVI.<br />

vitatem profugere, in quam cum<br />

essent recepti, Romanam demum<br />

amittebant. Quibus igitur aqua<br />

et igni interdicebatur, iis quidem<br />

aperte vita non eripiebatnr,<br />

ac ne civitas quidem ( siquidem<br />

nulla exilii facta mentione base<br />

poena irrogabatur ) , sed tacite<br />

tarnen morte quodammodo rnultabantur,<br />

vique ipsa expeikbantur<br />

civitaìe ; cum solo aere vivere<br />

aut tegi non possent : nec<br />

fas esset eos aut tecto recipere,<br />

aut aqua et igni, caeterisve, quibus<br />

vita continetur, juvare, ut ex:<br />

ead. orat. Ciceronis pro domo sua<br />

cap. 29. et 81. liquet.<br />

2 ( In insulam deportatus ).<br />

Non uno loco in libris nostris<br />

traditum est, deportationem in<br />

insulam in locum aquae et ignis<br />

interdictionis successive, /. 2.<br />

§. i. de peen. I. 3. ad leg. Jul.<br />

pecul. I. pen. in fin. de extra,<br />

cogn. Itaque, umbra vetusti juris<br />

adhuc retenta, aqua et igni<br />

interdictos nostri deportatos interpretantur,<br />

/. 1. §. 2. de legat.<br />

3. /. 2. de pubi. jud. eademque<br />

et in aliis locis illorum verborum<br />

interpretado facienda est.<br />

Consule Brisson. lib. 3. sel. antiq.<br />

cap. 5.<br />

3 Cum Callistratus in /. 5.<br />

§. ult. de extraord. cogn. a it, magna<br />

capitis o'emimitione liberta—<br />

tem adimi, idque accidere deportatisi<br />

sub magna et maximam, et<br />

mediam comprehendit, ut supra<br />

monuimus in pr. hujus tit. et de<br />

libertate loquitur non quae sit juris<br />

gentium, sed juris Quiridum,

sive quiritiaria , cum jure Quititium<br />

liber non sit, qui in numero<br />

Quiritium non est, ut disputât<br />

Cicero in fine orat. pro Ceecina,<br />

et observât Cujacíus.<br />

TEXTIIS.<br />

De minima.<br />

3 Minima capitis deminutio<br />

est , cum civitas retinetur et libertas<br />

, sed status hominis comniutatur:<br />

quod accidit in his,<br />

qui cum sui juris fuerint , eeeperunt<br />

alieno juri suljecti esse, vel<br />

contra ; veluti si jiliusfamilias à<br />

paire emaneipatus fuerit , est capite<br />

deminutus (i).<br />

C OM MENTAR I US.<br />

i (Sed status hominis). Minima<br />

capitis deminutio est: Per<br />

quam salva civitate et libértate,<br />

status duntaxat hominis mutatur,<br />

Ulp. de tuttl. §. 12. Idem tarnen<br />

Ulp. /.i. §. 8. adSC.Ter-<br />

Jyl. scribit, hanc capitis deminutionem<br />

contingere salvo statu:<br />

quae videri possunt contradictoria.<br />

Et utique essent, si vocabulum<br />

status utroque loco eodem<br />

modo aeeiperet: nulla autein<br />

contradictio est, si eo vocabulo,<br />

non in eadem significatione<br />

utrobique utatur. Ergo recte<br />

elicit, hanc capitis minutionem<br />

contingere salvo statu , sed statu<br />

publico, quem quis ut civis<br />

habet, recte item eandem non<br />

(i) D.l.iS.tit.i.P.6. vers.<br />

Là tercera.<br />

De capitis deminut ione. 135<br />

contingere salvo statu, sed privato,<br />

quem quis habet in familia,<br />

/. ult. hoc tit. In defìnitior.e<br />

autem pr. liujus tit. tradita,<br />

appeilationejTä

135 Lib. I. Tit. XVI.<br />

T E X T U S .<br />

De mutatione dignitatis.<br />

5 Quibus autem dignìtas magli<br />

quam statuì permutatur , capile<br />

non minuuntur, et ideo à settata<br />

motos capite non mìnui constat.<br />

COMMENTARIUS.<br />

r Dignìtas quoque appellatone<br />

status generali continetur;<br />

ideoque qui senatn, vel alio ordine<br />

movetur, recre d'icitur circa<br />

statum dignitatis plecti, /. 5.<br />

§. 2. extr. cogn. Sed quia ita<br />

moti existimatio duntaxat minuitur,<br />

estera autem , quae civem<br />

proprie constituunt, salva manent<br />

: ideirco in hoc argumento<br />

dicitur, capite non minui, sed<br />

civis manere integri capitis, /. 3.<br />

ff. de Senator.<br />

T E X T U S .<br />

Interpretatio §. ult. supr.<br />

tit. prox.<br />

6 Quod autem dictum est,<br />

manere cognationìs jus etiam post<br />

capitis deminutionem , hoc ita<br />

est , si minima capitis deminutio<br />

interveniat : manet enim cognatio.<br />

Nam si maxima capitis<br />

deminutio interveniat, jus quoque<br />

cognationìs perit, ut puta<br />

Servitute alicujus cognati , et ne<br />

quìdem si manumissus fuerit, recìpit<br />

cognationem. Sed et si in<br />

(2) Reg. 34, tit. ult. P. 7.<br />

in sul am quis diporìatus sit, co*<br />

gnalìo solvìtur.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 (Jus quoque cognationìs perit<br />

). Huic loco obstare videti potest,<br />

quod dicit Pompon. I. 8. de<br />

div. reg. jur. jura sanguinis nul<br />

lo jure civili dirimi posse. Sed<br />

sciendum est, jura sanguinis sive<br />

cognationìs bifariam accipi ; vel<br />

plane naturaliter atque pro eo<br />

jure, in quo soia sanguinis conjunctio<br />

spectatur; vel pro jure,<br />

quod cognatis propter cognationem<br />

jure civili vel honorario defertur.<br />

Ilio modo si jus sanguinis<br />

accipias, nullo jure civili dirimi<br />

potest; ut ecce, jus civile effi—<br />

cere non potest, ut qui pater est,<br />

pater esse desinat; qui frater, desinai<br />

esse frater; ut nuptias inter<br />

patrem et fìliam, inter fratrem et<br />

sororem consistant. At posteriore<br />

modo acceptum certis personis adimi<br />

potest, utputa, potest jus<br />

civile effìcere, ut ne fìlius patri,<br />

frater fratri certo casu succedat,<br />

aut ad bonorum possessionem linde<br />

liberi, aut unde cognati vocetur<br />

(1). Nam haec juia licet naturalia<br />

recte dicantur propter rem,<br />

cui tribunntur, qux est naturalis<br />

cognatio : tarnen , quia inter cives<br />

tantum instituta sunt, etiam<br />

ad jus civile suo modo referuntur,<br />

/. 17. §. 1. de pcen. unde fit.<br />

ut etiam civili constitutione, hoc<br />

est, capitis deminutione penmantur;<br />

excepta tamen ea, qn«e salva

ci vitate coKtingit: hicque sensus<br />

est liuj.<br />

T E X T U S.<br />

Ad qiios agnatos tutela<br />

pertinet.<br />

7 Cum autem ad agnatos tutela<br />

pertineat, non simul ai omnes<br />

pertinet, sei ad eos tantum^<br />

qui proximiore graia sunt:<br />

vsl si plures ejusdem gradus sunt,<br />

ad omnes pertinet, velati si plures<br />

fratres sunt, qui unum gradum<br />

obtinent, patiter ai tutelarti<br />

vocantur (i).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

i (Qui proximiore gradu).<br />

iEquum enim est, ut illi onus<br />

tutela; subeanf, qui et ad successionem<br />

vocantur: vocantur autem<br />

soli agnati proximi, infra de<br />

leg. agn. succes. (2).<br />

2 (Ad omnes pertinet). Si plures<br />

sint agnati eodem gradu, pa-<br />

De capitis diminutione. 137<br />

TITULUS DECIMUSSEPTIMUS.<br />

DE LEGITIMA PATRONORUM TUTELA.<br />

D. Lib. 26. Tit. 4. Cod. Lib. 5. Tit. 30. (3).<br />

t JEx quatuor generibus, in ipsi proprie legnimi tutores sunt<br />

qua; tutelarti legitimam distribuì- exratione et mentelegisXH.Tab.<br />

mus, primum explicatum est; tu- /. 1. /. 3. de leg. tut, junct. /. 6,<br />

tela agnatorum : altcrum nunc §. i. de verb. sign.<br />

sequitur, patronorum , qui et , . , . 1«.......<br />

(1) L. 9. tit. 16. P. 6. ende.<br />

(2) L. io. eoi. vers. E por (3) D. i. 10. tit. 16. P. 6.<br />

l'evi. I. S<br />

riter omnibus tutela defertur, /. 8.<br />

et l. 9. de leg. tut. nempe quia et<br />

ad hsereditatem omnes sirnul admittuntur,<br />

§. %. Inst. de leg. agn.<br />

succ. iQuid ergo si aliqui ex proximioribus,<br />

vel etiam omnes mortili<br />

sint, vel capite minuti? Et<br />

quidem quandiu unus adhuc superest,<br />

qui in familia sit, tutela<br />

penes eum remanet, per /. 3. §. 5.<br />

de leg. tut. Si omnes decesserint,<br />

vel capite minuti sint, sequentes<br />

in tutela; administrationerrt<br />

succedunt, d. I. 3. §. pen. Casterum<br />

si proximus vel excusatus sit,<br />

vel.remotus, sequentes non succedunt,<br />

sed in locum abeumis<br />

alius à Magistratu datur, arg. d.<br />

I. 3. §.8. Idem dicendum videtur,<br />

etsi proximus idoneus non sit ad<br />

tutelam gerendam, arg. §. pen.<br />

infra de curat. I. io. §, ji. de excus.<br />

quasi lue proximus gradus<br />

adhuc supersit. Jure autem novissimo,<br />

nov. 1 18. cap. 5. cognati<br />

exasquati sunt agnatis, ut vidimus<br />

supra §. uh. tit. prox.

13S Lib. I. Ti<br />

T E X T U S.<br />

Ex eadem lege XII. Tabularum<br />

libertorum et libertarum tutela<br />

ad patronos, liberosque eorum<br />

pert'met, qute et ipsa legi—<br />

tima tutela vocatur : non quia<br />

nominatim in ea lege de hac tutela<br />

caveatur ; sed quia perinde<br />

accepta est per interpretationem,<br />

ac si verbis legis introducta esset.<br />

Eo enim ipso quod hcereditates<br />

libertorum libertarumque,<br />

si intestati decessissent, jusserat<br />

lex ad patronos liberosve eorum<br />

pertinere , crediderunt veteres,<br />

voluisse legem etiam tutelas ad<br />

»os pertinere: cum et agnatos,<br />

quos ad hcereditatem lex vocat,<br />

eosdem et tutores esse jusserit;<br />

quia plerumque ubi successions<br />

est emolumentum, ibi et tutelte<br />

onus esse debet (i). Ideo autem<br />

diximus plerumque: quia si d fcemina<br />

impubes manumittatur, ipsa<br />

ad luereditatem vocatur, cum alius<br />

sit tutor.<br />

COMMENTARITJS.<br />

i (Non quia nominatim). Lege<br />

XII. Tab. patronis tutela defertur<br />

, non propalam aut nominatim<br />

et disertis verbis, quemadmodum<br />

agnatos lex vocat, sed<br />

per consequentiam hereditatum,<br />

que ex ipsa lege patronis date<br />

sunt, /.3. pr. de leg. tut. Ulp.<br />

de tut el. §.2.<br />

2 (Per interpretationem). Prudentum<br />

scilicet, quibus permis-<br />

(0 D- l- io.<br />

(2) L, 13. tit. i.P.n<br />

. XVII.<br />

sum erat, leges publice inter pretari<br />

, et consulentibus de jure respondere<br />

, §. 8. supr. de jur. not.<br />

gent, et civ. I. 2. §, %.deorig. jur,<br />

3 (Perinde accepta est). Verbum<br />

ex legibus, ait Ulp, sic accipiendum<br />

est , lam ex legum<br />

sententia, quam ex verbis, I. 6.<br />

§. 1. de verb, signific. Et Celsus:<br />

Scire leges , inquit, non est verba<br />

earum tenere , sed vim ac poiestatem,<br />

I. scire 17. de legib. (2),<br />

4 (Ubi successionis est emolumentum<br />

). Prudentum collectio<br />

fuit, patronos ideo ad tutelam libertorum<br />

à lege vocari, quia vocanttirad<br />

eorum intestarorum hasreditatem<br />

, hoc argumento, quod<br />

non aliam ob causam tutela agnatis<br />

delata luit , quam quod et<br />

ipsos ad hereditatem lex vocasser,<br />

/. 1. de leg. tut. Recte et nature<br />

juris convenienter, quocomparatum<br />

est, ut incommoda cujusque<br />

rei eum sequantur, quern sequuntur<br />

commoda, /. io. de div.<br />

reg. jur. (3). ^<br />

$ (A focmina manumittatur).<br />

Interdum alibi tutela , alibi est<br />

hereditas : quod fit, cum illi, qui<br />

ad hereditatem vocantur, non<br />

sunt idonei ad tutelam administrandam<br />

; ut puta si icemina manumisserit,<br />

aut consanguinea sit<br />

pupillo, d. I. 1. §. 1. quippe tutela<br />

virile munus est, /. 16. /. ult.<br />

de tut. I. 2. de div. reg. jur. (4).<br />

Excipiuntur mater, et avia, quibus<br />

liberorum suorum tutelam<br />

gerere tandiu permittitur, donee<br />

ad secundas nuptias transeant;<br />

(3) Reg. 29. tit. fin. P. 7.<br />

(4) L. 4. tit. 16. P. 6.

De legitima patronorum tutela. 139<br />

ea tarnen conditione, ut ínter nuntient auth. Matri et avia;<br />

gesta senatusconsulti Vellejani cum auth. seq. C. quand. mul. ofauxilio<br />

, quo muiierum pro alio fie. tut. (1).<br />

intercessiones prohibirse sunt, re-<br />

TITULUS DECIMUSOCTAVUS.<br />

DE LEGITIMA PARENTUM TUTELA.<br />

TEXTUS.<br />

xemplo patronorum reeepta<br />

est et all À tutela , quee et ipsa<br />

légitima vocatur : nam si quit fi~<br />

Hum aut filiam , nepotem out neptem<br />

ex filio , et deinceps impubères<br />

ernancipaverit, legitimus eorum<br />

tutor erit.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Tenia species tutela; légitima;<br />

parentum est, quiliberos impubères<br />

contracta fiducia emanciparunt<br />

: id quod ex constitutione<br />

Just'miani semper fieri intelligitur<br />

, §. ult. Inst, de leg.<br />

agn. suce. I. alt. C. de emanc. lib.<br />

repère qua; notavimus ad §. 6.<br />

supr. quib. mod. jus pat. pot. H«ec<br />

autem tutela non eodem modo<br />

per interpretationem legis XII.<br />

Tab. introducta est, quo prxce-<br />

(1) D. I. 4. /. 9. eoä. in fine.<br />

dens ilia patronordm: neque enim,<br />

ut lex patronos ad suecessionem<br />

libe/orum vocat, ita et vocat parentes<br />

ad suecessionem liberorum<br />

emancipatorum ; unde Ulpianus<br />

hanc tutelam non legitimam, sed<br />

fiduciariam appellat, tit. de lutei.<br />

§. 4. Caeterum quia ad similitudinem<br />

tutela; patronorum jure civili<br />

introducta est, eo quod parens,<br />

qui filium manumittit, patroni<br />

personam indù it, atque ob<br />

hoc ad legitimàm fìlii, qui liberti<br />

patitur exitum, /. 1. si à par.<br />

quis man. haereditatem vocatur.<br />

/. io. desuiset legit.I.2.C. ad SCt<br />

Tertyl. §. ult. Inst, de leg. agn.<br />

succ. obtinuit, ut etiam haec tutela<br />

legitima potius diceretur<br />

quam fiduciaria : quia et ipsa ad<br />

rationem legis XII. Tab. pertineret<br />

; quam etiam ob causam parens<br />

manumissor vicem dicitur<br />

legitimi tutoris sustinere, /. 3. in<br />

fin, de legit, tut.

Lib. I. Tit. XIX.<br />

TITULUS DECIMUSNONÜS.<br />

T E X T Ü S .<br />

Filiifam. à pâtre manumissi<br />

pater tutor est legitimus: eo<br />

vero defuncto, frater tutor<br />

fiduciarius existit.<br />

E st et alia, tutela , quce fiduciaria<br />

appella: ur : nam si parens<br />

filium , vel fiiiam, ne pot em , ve I<br />

neptem, vel deinceps impubères<br />

tnanumisserit, legitimam nanciscitur<br />

eorum tutelam. Quo defuncto<br />

, si liberi ejus virilis se-<br />

Kus existant, fiduciarii tutores<br />

filiorum suorum vel fratris, vel<br />

sororis, vel Cceterorum efficiuntur.<br />

Atqui patrono legitimo tutore<br />

mar tuo , liberi quoque ejus leghimi<br />

sunt tutores ; quoniam filius<br />

quidem defuncti, si non esset à<br />

vivo patre emancipates, post cbifum<br />

ejus sui juris efficeretur, nec<br />

in fratrum potestatem reciderei^<br />

ideoque nec in tutelam : libertus<br />

autem , si servus mansisset, utique<br />

eodem jure apud tiberos domini<br />

post mortem ejus futurus<br />

esset. Ita tarnen hi ad tutelam vacantur,<br />

si perfecta: sint cetatis:<br />

quod nostra const itutio in omnibus<br />

futclis et curationibus observari<br />

genet aliter pneeipit.<br />

DE TIDUCIARIA TUTELA.<br />

COMMENTAR I US.<br />

1 Generali tutela; legitimse<br />

appellatone etiam fiduciariam<br />

complexi sumus supr. de leg. agn.<br />

tut. quia et ipsa vicem quadantenus<br />

legitima; sustinet : ut enim<br />

tutores leghimi, ita et fiduciarii<br />

ipso jure tutores fiunt, et excludunt<br />

Atilianos; unde et perrnixte<br />

iisdem locis , quibus de legitimes<br />

tutoribus disputatur, etiam<br />

de fiduciariis qusritur, ut hie, et<br />

in Pand. lib. 26. tit. 4. Casterum<br />

quia ha;c tutela nulla interpretatione<br />

referri potest ad legem<br />

Xll. Tabularum; ideo non<br />

legitima, sed peculiari nomine fiduciaria<br />

appellata est: haud dubie<br />

per abusionem vocabuli, quod<br />

cum in patre , cui alioqui soli id<br />

proprie convenit, non valuisset,<br />

ad liberos ejus quasi haereditarium<br />

translatum est inopia alterius nominis,<br />

ut recte conjicit D. Hotom.<br />

2 (Filiorum suorum, vel fratris<br />

, vel sororis, vel cceterorum).<br />

Observandum hie est, tres fiduciaria;<br />

tutela; quasi gradus à Justiniano<br />

poni, quorum primus est<br />

filiorum; alter fratris vel sororis;<br />

tertius casierorum. Non igitur<br />

frater tantum fratris emancipati,<br />

aut patruus fratris filii, defuncto<br />

patre suo emancipatore et tutore<br />

legitimo, fiduciarii tutores sunt;

sad etiam ipse pater filii ab avo<br />

emancipati, eo monito, non legitimus<br />

ut avus, sed fiduciarius<br />

tutor erit : contra quam Hotom.<br />

et Myns. existimant. Cur autetri<br />

ne hic quidem legitimus sit, mux<br />

iutelligetur.<br />

3 Ut autem hoc in clariori<br />

luce collocetur, et ab oppositis,<br />

quae statim apparent, vindicetur,<br />

placet casum fingere , quod Cajus<br />

sit avus, Sempronius fìlius, et<br />

Titius nepos sitnulque impubes.<br />

Si Cajus emancipaverit Titium<br />

nepotem suum , illius habebit tutelam<br />

legitimam, quae parentum<br />

dicitur, ipsique emancipatori competit<br />

, non alii. Sed si mortuo<br />

Cajo , supervixerit Sempronius,<br />

non erit hic tutor legitimus Titii,<br />

ut fuerat Cajus, sed fiduciarius<br />

tantum, quia ipse Titium non<br />

einancipavit.<br />

4 At si mutetur caius, ut Titius<br />

non sit nepos Caji, sed libertus<br />

ab eo manumi.ssus , erit<br />

tunc Titius in Caji tutela legitima,<br />

quae patronorum appellatur;<br />

eandcrnque tutelae speciem obtinebit<br />

Sempronius, moriente Cajo.<br />

Diversitatis autem ratio, cur in<br />

2. exemplo Sempronius sit etiam<br />

tutor legitimus Tini, ut erat Cajus,<br />

non vero in i. duplex afferri<br />

potest. Prima videlicet, quia ad<br />

legitimam succes^ionem liberti lex<br />

XII. Tab. vocat etiam patroni fiiium<br />

, qualis est Sempronius in<br />

secundo exetKplo ; qua ratione<br />

ad tutelam quoque vocatus intelligitui.<br />

Oppositum evenit in priori<br />

exemplo, cum lex ad succes­<br />

(7) D.I. 10. tit. 16. P.6. in fin.<br />

Dt? fiàlidi sa tutela. 141<br />

sionem emancipati , fìiium emancipatoris<br />

non vocet.<br />

5 Altera discriminis ratio éx<br />

eo sumitur , quod si in secundo<br />

exemplo Titius manumissus à Cajo<br />

non fuisset, in potestatem<br />

Sempronii jure haereditario recidisset.<br />

Quod iterum dissimiliter<br />

contigisset in 1. in quo, emancipatione<br />

omissa, deberet utique<br />

Titius recidere in potestatem Sempronii,<br />

non tarnen haereditario jure,<br />

sed proprio ipsius Sempronii;<br />

quippe qui exhaeredatus eandem<br />

potestatem haberet. Nihil ergo<br />

mirum Sempronium in exemplo<br />

secundo utpote haurientem jus<br />

patronatus à Cajo, ei succedere<br />

in eodem tutelae genere , non ita "*<br />

in primo ob contrariam rationem.<br />

Atque hxc ratio ita late exposita<br />

eam complet, quam Justinìanus<br />

indicat per Illa verba Qmniaw filili?<br />

ect.<br />

6 Recte autem/izVInterpretes<br />

notant, hanc fìdueiariam tutelam<br />

omnino cessasse jure novissimo,<br />

postquam juris agnatici et cognatici<br />

discrimen hac in parte penitus<br />

sustulit Justinianus nov. 118.<br />

cop. 4. et j . quia licet emancipano<br />

agnationem tollat, cognationem<br />

non l3edit, §. ult. Inst. de<br />

leg. agn. tut. sicque emancipati<br />

frater erit ut cognatus, legitimus<br />

illius tutor.<br />

7 (Perfecta tetatit). Perfectam<br />

aetatem eam vecat, qua completur<br />

virilis vigor, nempe annorum<br />

quinque et viginti, leg. 1. §. 2.<br />

de minor. (1).<br />

8 "In Hispania cum lex q«

142 Lib. I.<br />

»tit. 16. P. 6. cognatos ad tute-<br />

»lamvocet sub nomine generali<br />

« parientes, nullo habito agnatio-<br />

»>nis respeetu ; dicendum vide-<br />

»>tur, et patri emancipatori et fi-<br />

»>liis ejus in potestate retentis le-<br />

«gitimam emancipati tutelam<br />

"it. XIX.<br />

«competere, quia cognati sunt.<br />

»Nunquam ergo erit opus, ut ad<br />

j>tutelas parentum et fiduciariam<br />

»confugiamus: quas tàmen probat<br />

»lex 10. eoi. Consonat quod de<br />

vjure novissimo Romanorum mo-<br />

»do diximus vers. Recte."<br />

TITULUS VIGESIMUS.<br />

DE ATILIAÑO TUTORE, ET EO, QUI EX LEGE JULIA<br />

ET TITIA DABATUR.<br />

D. Lib. 26. Tit. 5. Cod. Lib. 5. Tit. 34. et 36. (r).<br />

1 -Progreditur nunc Imp.<br />

ad tertiam tutela; speciem, nempe<br />

dativam, si ve Atilianam, cujus<br />

postrema ratio est ; docetque,<br />

quibus ex legibus, quo Magistratu<br />

, et quando tutores dentur.<br />

Postremo non nihil attexit,<br />

quod ad tutores omnes et officium<br />

eorum in universum pertinet.<br />

T E X T U S.<br />

Jus antiquum, si nullus<br />

sit tutor.<br />

Si cui nullus omnino tutor<br />

fuerat, ei dabatur in urbe quidem<br />

à Prcetore urbano, et majore<br />

parte Tribunorum plebis tutor ex<br />

lege Atìlìa : in provinciis vero à<br />

Prcesidibus provinciarum ex lege<br />

Julia et Titia.<br />

(0 Tit. 16. p. 6.<br />

GOMME NT ARIUS.<br />

1 ( Nullus omnino ). Neque<br />

testamentarius, neque legitimus,<br />

aut qui sub illis continentur, à<br />

Magfstratu confirmandus, et fiduciarius<br />

(2). Atque ha;c species<br />

ex duabus summis, qua? locum<br />

Atiliano tutori faciunt, prima<br />

est. Altera est in §. 1. hujus tituli.<br />

Duse autem causa; in hoc<br />

principio indicantur, quas ad ccnstitutionem<br />

hujus tutela? concurrere<br />

oportet ; una est remotior,<br />

nimirum leges Atilia, Julia et Titia,<br />

qua; quando, aut à quibus<br />

lata; parum constat : altera propinqua<br />

est, videlicet factum Magistrata,<br />

cui ex istis legibus jus<br />

dandi tutores competit , ut in<br />

urbe Prsetori cum majore parte<br />

Tribunorum plebis, in provinciis<br />

(2) L.i2.tit.i6.P.6.inprinc

De Atiìiano tutore, et eo, qui etc. M3<br />

Praesidibus earum. Unde distiraus,<br />

eos solos jus dandi tutotes<br />

habere, quibus id nominatim lege<br />

aliqua concessum est, /. 6.<br />

%. 2. de tut. A<br />

T E X T U S.<br />

Si spes sit futuri tutoris<br />

testamentarii.<br />

1 Sed et sì in testamento tutor<br />

sub conditions, aut ex die certo<br />

datus fuerat ; quandìu conditio,<br />

aut dies pendebat, e x iisdem legibus<br />

tutor alias interim dari poterat.<br />

Item si pure datus fuerat;<br />

quandiu ex testamento nemo lice—<br />

res existebat , tandiu ex eisdem<br />

legibus tutor petendus erat : qui<br />

desinebat esse tutor, si conditio<br />

extiterat, aut dies venerat, aut<br />

hccres extiterat.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Hic alter casus proponitur,<br />

quo tutor à Magistratu datur;<br />

riempe si is, qui testamento datus<br />

est, impediatur quominus in praesentia<br />

tutelam capessat. Sic enim<br />

in universum jus est, ut quandiu<br />

speratur tutela testamentaria, légitima<br />

cesset, /. 11. de test. tut.<br />

Impedimenta baec quatuor ex<br />

causis potissimum oriuntur; vel<br />

quod tutor testamento datus sit<br />

sub conditione, vel quod ex certo<br />

die , vel quod hasres institutus<br />

aditionem hasreditatis protrahat,<br />

vel denique quod qui testamento<br />

datus est, ab hostibus capitis<br />

sit, de quo §. seq.<br />

2 {Sub conditione, aut ex cer­<br />

to die). Ex d. I. 11. de test. tut.<br />

De conditione res certa est, quippe<br />

qua; actus omnes suspendit,<br />

§. 4. infra de verb, ollig. Dits<br />

qucque incertus pro conditione<br />

est, /. 1. §. 2. /. 75. de cond. et demonstr.<br />

De certo die justa esse<br />

poterat dubitandi ratio. Nam sicut<br />

obligationi dies certus adjectus<br />

non impedit, quominus quod promissum<br />

est, praesenti die debeatur,<br />

§. 2. infra de verb, oblig. ita<br />

et tutor ex die datus videri poterat<br />

statim tutor esse, ut jam alius<br />

tutor dari non posset, propter<br />

regulam traditam §.pcn. infra<br />

de curat. Sed claudicat comparatio,<br />

quippe ratio non patitur<br />

ut dicamus, eum tutorem esse,<br />

in quern nihil juris ante diem testator<br />

collatum voluit.<br />

3 (Nemo hceres existebat). Hoc<br />

idem traditur in /. 10. pr. de test,<br />

tut. et ratio est; quia quandiu pendet<br />

aditio hasreditatis , tandiu<br />

quoque in suspenso sunt omnia,<br />

qua; in testamento scripta sunt;<br />

atque ut adita demtim hxreditate<br />

confirmantur, ita ea non adita una<br />

cum testamento corruunt, /. 9.<br />

d. tit. Potest autem fieri ut inter<br />

mortem testatoris , et aditionem<br />

haereditatis sat ternporis intercédât;<br />

dum pater filio impubère, cui<br />

tutorem dedit, exhaeredato, extraneum<br />

ha;redem instituisset, isque<br />

de adeunda haereditate délibéra<br />

ret ; quo casu alius interim<br />

à Magistratu tutor petendus foret.<br />

Si autem Alius ipse haeres institutus<br />

sit, statim ipso momento<br />

post mortem testatoris haeres est<br />

potestate juris, ut postea videbimus<br />

tit. de litered. qml. et dijf.

144 Lìb. I. Tit. XX.<br />

4 "In Híspanla com, ut te-<br />

»stamentum efFectum sottiatur,<br />

»non sit necessaria hasreditatis a-<br />

"ditio, imo nec haeredis institu-<br />

"tio/. i.'tit. iB.lib. io. Nov.Reti<br />

cop. nunquam fiet locus tutori<br />

" dativo ob suspensam haereditatis<br />

«aditionem , ut fit ex jure Roma-<br />

»no, hoc text. vers. Item.<br />

TEXTUS.<br />

Si tutor ab hostibus sit<br />

captus.<br />

2 Ab hostibus quoque tutore<br />

capto, ex his legibus tutor petebatur<br />

; qui desinebat esse tutor,<br />

si is, qui captus erat, in civitatem<br />

reversus fuerat. Nam reversus<br />

recipiebat tutelam jure postliminii.<br />

Quando et cur desierint<br />

ex dictis legibus tutores<br />

dari.<br />

3 Sed ex his legibus tutores<br />

pupillis desierunt dari, posieaquam<br />

primo Cónsules pupillis utriusque<br />

sexus tutores ex inquisìtione<br />

dare cceperunt , deinde<br />

Pr atores ex constitutionibus. Nam<br />

supra dictis legibus ñeque de<br />

cautione à tutorìbus exigenda, rem<br />

pupillis salvam fore , ncque de<br />

compellendis tutorìbus ad tute-<br />

Ice administrationem quicquam cavebatur.<br />

Jus novum.<br />

4 Sed hoc jure utimur, ut<br />

Romee quìdem Prcefectus urbi, vi<br />

Prcctor secundum suam jurisdictionem<br />

; in provinciis autem Presides<br />

ex ìnquìsitìone tutores crearent,<br />

vel Magistratus jus su Prasìdum,<br />

si non sint magna: pupilli<br />

facultates.<br />

Jus novissimum.<br />

j Nos autem per constìtuthnem<br />

nostram hujusmodi difficultates<br />

hominum resecantes, nec expectata<br />

jus sione Prcesidum, disposuimus,<br />

si facultates pupilli,<br />

vel adulti usque ad quingentos solidos<br />

vale ant, defensores ci vit atum<br />

una cum ejusdem civitatis<br />

religiosissimo Antìstite , vel alias<br />

personas publicas , id est, Magistratus<br />

, vel Jurìdicum Alexandrine<br />

civitatis, tutores, vel curatores<br />

creare : legitima cautela secundum<br />

ejusdem constitutionis normam<br />

prest anda: videlicet eorum<br />

periculo, qui earn accipiunt.<br />

1 Plani sunt quatuor hi textus.<br />

2 "In Hispania jus dandi tumores<br />

competit Judicibus, qui<br />

«ordinarli sunt in loco domicilii,<br />

" nativitatis, vel originis impúberas,<br />

vel denique ubi major pars<br />

"patrimonii ejusdem reperitur;<br />

"qui delegare poterunt hanc poc-<br />

"estatem Judici inferiori, eodun-<br />

"taxât casu , quo facultates pu-<br />

" pilli quingentos maravedisios<br />

"non excédant,/. 12. lit. 16.<br />

"P. 6. Si tamen pupillus eorum<br />

"sit, qui Grandes (Magnates)<br />

"apud nos dicuntur, Rex ipse<br />

"adeundus est, /. 17. tit. 1. lib. 6,<br />

»Nov. Recop.

Di? Atiliano tutore , et eo, qui, &c. 1J4S-<br />

TEXTUS.<br />

Ratio tutela;.<br />

6 Impuberes autetn in tutela<br />

esse naturali furi conveniens<br />

est ; ut is, qui perfecta atatis<br />

non sit, alterius tutela regatur<br />

(i).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 Tutela ex eortim numero<br />

est, qua; in genere et quasi in<br />

abstracto considerata, sunt juris<br />

gentium: in specie et concreto,<br />

juris civilis. Nam ut ineuntis<br />

aetatis inscitia , atque imbecillitas<br />

alterius provectioris prudenza<br />

atque arbitrio constituatur<br />

ac gubernetur, juri naturali conveniens<br />

est, Cicer. i. de offe,<br />

cap. 34. Aristot. 1. Pol. quod et<br />

apud omnes gentes proculdubio<br />

observatur. At forma regendi,qualitas<br />

persona; tutoris, ejusqueconstituendi<br />

modus,potestatis, quam<br />

habet, circumseriptio, hasc omnia<br />

sunt juris civilis, prout quaeque<br />

civitas ordinaverit. Est jgitur tutela<br />

juris civilis mixti, ut patria<br />

potestas et alia plurima.<br />

2 ( Perfecta atatis non sit ).<br />

In calce §. ult. prece, tit. notavimus,<br />

perfectam aetitem in jure civili<br />

earnplerumque dici, qua; est<br />

annorum 2$. Hic autem pinguius,<br />

non esse perfecta; aetatis accipitur<br />

pro non esse puberem (2),<br />

quamquam etiam ad puberes mi-<br />

1) Princ. tit. 16. P. 6.<br />

(2) Pr.junct./. i.tit. 16.P.6.<br />

{Tom. 1.<br />

nores 25. annis, quod hic dicitur,<br />

quadrare potest.<br />

TEXTUS.<br />

De tutelae ratione reddenda.<br />

7 Cum ergo pupillorum pupillarumque<br />

tutores negotia gerani:<br />

post pubertatem tutela judicio<br />

rationem reddunt (3).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Hic locus obiter tutores admonet<br />

officii sui atque administrationis<br />

; quod in Pandect, et<br />

Cod. copiose explicatur tit. de<br />

administr. tut.<br />

2 [Post pubertatem). Quippe<br />

tutela; agi non potest, nisi tutela<br />

finita sit, /. 4. de tut. et rat.<br />

distr. ejusque rei hanc rationem<br />

reddit Ulpian./. 9. §. 4. eod. tit.<br />

quod absurdum sit à tutore rationem<br />

administrationis negotiorum<br />

pupilli reposci, in qua ad hue perseverar:<br />

quam ob causam nec à<br />

curatore rationes cura; administratae<br />

, durante officio , actione<br />

utili sive tutelae, sive negotiorum<br />

gestorumexigi possunt,/. 2.1. rationis<br />

14.C. de aim. tut. Hoc dissimile<br />

est, quod curatores, durante<br />

adhuc curatione, singularum<br />

rerum nomine conveniri possuut<br />

, /. 16. §. 1. de tut. et rat.<br />

distr. I. 26. de administr. tut. ex<br />

eoqùod curatores principaliter rebus<br />

dentur.<br />

3 [Tutela judicio). In omni-<br />

(3) L. fin. litui. 16. P. 6. ver*.<br />

Pero.<br />

T

146 Lib. I.<br />

bus quae fecit tutor, cum facere<br />

non deberet, item in his, quae<br />

non fecit, tutelae judicio rationem<br />

reddit, praestando doium, et culpam,<br />

et quantam in suis rebus<br />

diligentiam , /. 1. de tut. et rat.<br />

distr. nec potest haec rationis red-<br />

'it. XX.<br />

dendae nécessitas à patte testamento<br />

remitti, /. ç. 7, de adm.<br />

tut. ne praebeatur ansa delinquendi,<br />

quanquam inventarii soleronis<br />

confectio prohiberi potest,<br />

ne secreta patrimonii pandantur,<br />

/. ult. §. 1. C. arb. tut.<br />

TITULUS VIGESIMUSPRIMUS.<br />

DE AUCTORITATE TUTORUM.<br />

D. Lib. 26. Tit. 8. Cod. Lib. 5. Tit. 59. (1)<br />

1 -I ria potissimum sunt in<br />

quibus gubernatio tutoris consi -<br />

stit: in persona pupilli tuenda;<br />

in rebus ejus gerendis; in auctoritate<br />

ei prsestanda. Tuitio educationem,<br />

institutionem, defensionemque<br />

pupilli continet. In<br />

rerum administratione , tutoris<br />

officium est, ut omnia ex utilitate<br />

pupilli bona fide curet (2).<br />

Auctoritas ad ea peninet, quae<br />

pupillus ipse gerit, neque àliud<br />

est quam: Probatio ejus , quod<br />

à pupillo, vel cum pupillo geritur,<br />

l. 3. hoc tit. Duo priora<br />

hic omissa sunt, et fortasse consulto,<br />

quia eorum tractatio prolixior<br />

visa est, quam ut operi Isagogico<br />

inseri debuerit. In P'and.<br />

autem, et Cod. diligenter expósita<br />

sunt, tit. de adm. tut. Tantum<br />

§. ult. super tit. levis quaedam<br />

mentio facta est administrationis,<br />

et reddendarum rationum: unde<br />

tamenordinis ratio petenda videtur,<br />

et continuatae tractationis,arg.<br />

ordinis Pand. Duo autem hic docet<br />

Justinianus ; quibus in negotiis<br />

necessaria sit tutoris auctoritas,<br />

et quomodo interponenda.<br />

TEXTUS.<br />

In quibus causis sit necessaria.<br />

Auctoritas autem tutoris in<br />

quibusdam causis necessaria pupillis<br />

est, in quibusdam non est<br />

necessaria; ut ecce, si quid dari<br />

sibi stipulentur , non est necessaria<br />

tutoris auctoritas : quod si<br />

aliis promittant pupilli, necessaria<br />

est tutoris auctoritas. ~Namque<br />

placuit, meliorem quidem conditionem<br />

licere iis, facere eliam sine<br />

(1) Tit. 16. P. 6. (2) Lib. 15. et seq. eod.

tutoris auctoritate, deteriorem vero<br />

non aliter , quam cum tutoris<br />

auctoritate ; unde in iis causis,<br />

ex quibus obligationes mutuce na—<br />

scuntur ut in emptionibus vendit<br />

ionibus , locationibus, conduct<br />

ionibus , mandat is, deposi lis, si<br />

tutoris auctoritas non interveniat,<br />

ipsi quidem, qui cum his contrahunt,<br />

obligantur : at invicem pupilli<br />

non obligantur (i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

I ( In quibusdam causis necessaria).<br />

Ubi tutor ipse negotium<br />

gerit, supervacua est auctoritas.<br />

At pupillo gerente, quod aliquando<br />

necessarium est, puta si de<br />

servo manumitiendo , aut de adeunda<br />

haereditate agatur, aut<br />

constituendo procuratore, §. i.<br />

infr. eod. §. ult. infr. de curat, locus<br />

est auctoritati tutoris : eaque<br />

in quibusdam rebus, quas à pupillo<br />

geruntur, necessaria est: in<br />

quibusdam non est. In quo hasc<br />

distinctio pro militate pupillorum<br />

recepta est: ut ipsi contrahendo,<br />

aut aliud gerendo , meliorem<br />

quidem conditionem suam<br />

faceré possint, etiam sine tutoris<br />

auctoritate ; deteriorem vero non<br />

possint, nisi cum tutoris auctoritate,<br />

/. 28. de pact. I. it. de acq.<br />

rer. dam. (2). Et recte; nam ubi<br />

nullum incommodum metuitur,<br />

frustra expectatur tutoris auctoritas<br />

, qua; ad hoc solum comparata<br />

est, ut in metu periculi pupillo<br />

per earn consulatur. Quod si<br />

(f) L. 17. eod. vsrs. Otrosí.<br />

(2) D. I. 17.vers. Otrosí,<br />

Da auctorltate tutorum,<br />

147<br />

culpa tutoris in damnum incident<br />

pupillus, eo nomine tutorem<br />

obligatum habet judicio tutela;.<br />

Notandum autem est, hanc distinctionem<br />

pertinere ad pupillum<br />

infante majorem : nam infans ne<br />

tutore quidem auctore quicquam<br />

gerere potest, vid. inf. §. pupillus<br />

9. de inut. stip. Exempla habes<br />

in textu.<br />

3 (Qui cum his contrahunt,<br />

obligantur) (3). Qui contractus<br />

cum aliis initi ultro citroque obligationem<br />

pariunt; hi, si cum pupillo<br />

contractual sit sine tutoris<br />

auctoritate, ab uno tantum latere<br />

constant, eosque solum obligant,<br />

qui cum pupillo contraxerunt,<br />

pupillos non item 13. §. antep.<br />

de act. empt. Ratio hujus juris<br />

partim est favor pupillorum, partim<br />

quod qui cum pupillo contrahit,<br />

cujus a;tatem aspectus ipse<br />

indicat, suse temeritati id imputare<br />

debeat, per /. 9. dediv. reg. jur.<br />

3 (Non obligantur ). Nisi in<br />

quantum locupletiores facti sunt,<br />

/. i. /. 5. §. i. hoc litui. Natura<br />

enim asquum est, neminem locupletar!<br />

cum alterius jactura,<br />

/. 14. de cond. ind. An pupillus<br />

sine tutoris auctoritate ex conventione<br />

saltern naturaliter aliquando<br />

obligetur, et quam vim<br />

ea obligatio habeat jure civili,<br />

disputamus de inut. stip. sub §. 9.<br />

TEXTUS.<br />

Exceptio.<br />

1 Neque tarnen hier edit at em<br />

otro.<br />

(3) D. I. 17. vers. Pero si<br />

T *

143 Lib. I. Tit. XXI.<br />

adire, neque honorum possessionem<br />

pelei e , neque hteredìtaiem<br />

ex fideicommisso suscipere alìter<br />

possunt , nisi tutoris auctoritate<br />

( quamvis ìllis lucrosa sii), ne ultimi<br />

damnum habeant.<br />

COM ME N T A RI U S.<br />

i (Htereditatem adire). Pupillus<br />

haereditatem sibì delatam<br />

sine tutoris auctoritate adire non<br />

potest , /. 9. §. 3. hoc tit. cujus<br />

rei non alia ratio quasrenda,<br />

quam quod facto suo sine tutoris<br />

auctoritate se obligare non<br />

potest, /. 8. de acq. heered. 1. 9.<br />

pr. hoc tit. At, inquis, potest<br />

conditionem suam meliorem facere<br />

, etiatmsi tutor auctor non<br />

sit. Fateor, modo ne ipse obligetur.<br />

Fieri autem non potest,<br />

ut pupillus hasreditatequassita non<br />

obli-getur ut haeres creditoribus<br />

basreditariis et testamentariis; illis<br />

ut personam defuncti repraesentans;<br />

his ipsa aditione hsereditatis.<br />

Néque enim hic est, quod<br />

creditoribus, aut legatariis imputemr,qui<br />

cum pupillo haerede<br />

non contrahunt, sed in eum incidunt,<br />

quod etMyns. observavit.<br />

Alia vulgo ratio affertur, periculum<br />

scilicet seris alieni, quo emergente<br />

incipiat damnosa esse haereditas;<br />

multaque insù per-in hx~<br />

redibus esse metuenda, vexationem,<br />

negotiorum multitudinem,<br />

offensas, invidiam, /. 4, ad SC.<br />

Treb. Itaque quia judicio animi<br />

hic opus sit, necessariam esse tutoris<br />

auctoritatem , /. 189. de div,<br />

reg. jur. Ha; rationes,locum quoque<br />

habem in honorum posses­<br />

sione, et haereditatis ex fideicommisso<br />

susceptione, ìnfr. lib. $.tit.<br />

10. et lib. 2. ///. 23. Quae ut vera<br />

esse fateamur, illud tarnen adhuc<br />

relinquitur , cur non saitem favore<br />

pupillorum sustiueatur bxreditatis<br />

acquisiilo, quatenus illis<br />

lucrosa sit.<br />

T E X T US.<br />

Quomodo interponi debet.<br />

2 Tutor autem statìm in ipso<br />

negotio prcesens debet auctor fieri<br />

, sì hoc pupillo prodesse existimaverit.<br />

Post tcmpus vero, vet<br />

per epistolam , aut per nuntium<br />

interposita auctoritas nihil agit.<br />

COMMENTARIES.<br />

1 Exponitur hic modus seu<br />

forma interponendae auctoritatis<br />

ex Cajo d. I. 9. §. tutor 5. hoc tit.<br />

Hic modus, ut legitimus habeatur,<br />

duo desiderat : ut tutor in<br />

negotio , quod cum pupillo geritur,<br />

praesens sit; ut statim atque<br />

peractum est, auctor fiat.<br />

Prassentia ideo desideratur, ut<br />

certo cognoscat tutor , quid negotii<br />

, qua fide geratur : ac proinde<br />

non sufficit corpore prassentem<br />

esse, nisi et animo sit, et<br />

intelligat, quale sit quod contrahitur,<br />

/. 14. eod. junct. /. t.in<br />

fin. et l. 2. eod. Cur autem statim<br />

, et quasi calerne adhuc negotio,<br />

auctor fieri debeat, haec<br />

ratio est. Quia interpositio auctoritatis<br />

integrar quodammcdo<br />

personam pupilli, qui per se contrabere<br />

^non potest; eficitque } ut

actus sustineatur, qui alioquin ipso<br />

jure invalidus, ex intervallo<br />

non posset confirmari. Non est<br />

autem necesse , ut et is praesens<br />

sit, qui cum pupillo contraine<br />

potest enim ille aliquid vendere,<br />

aut locare pupillo per epistolam,<br />

et tutor auctoritatem pupillo accommodare,<br />

d. I. g. §. ult. lllud<br />

quoque sciendum est, auctoritatem<br />

semper pure à tutore interponendam<br />

esse , non conditionaiiter,quamvisconditionalitercum<br />

pupillo contrahatur, /. 8. od.<br />

2 (In ipso negotio precsens debet<br />

auctor fieri). Tutoris auctoritas<br />

perfeeto negotio iuterponiturj<br />

ut diserte scribit Ulp. /. 25. §. 4,<br />

de acq. licer. Quamobrem Ьагс oratio<br />

vel sic resolvenda est: Tutor<br />

in ipso negotio prcesens, statim<br />

debet auctor fieri, ut intelligamus<br />

et prajsentiam tutoris in ipso<br />

negotio, cum adhuc geritur,<br />

requiri; et statim ut negotium<br />

perfectum est, auctoretn rieri oportere<br />

; quod et arguit mox sequens<br />

illatio, post tempus vero<br />

, &c.<br />

3 "In Hispania, tutor per se<br />

»>ipsum et non per alium, neque<br />

»per epistolam, auctor fieri de­<br />

» bet, /. 17. tit. 16. P. 6. An au­<br />

»tem statim, vel etiam post tem­<br />

??pus, decisum non invenimus."<br />

TEXTUS.<br />

Quo casu interponi non<br />

potest.<br />

3 Si inter tutorem pupillum­<br />

(1) L. 19. tit. 1.6. P. 3.<br />

De auctorit ate tutorum. 149<br />

que judicio agendum sit: quia<br />

ipse tutor in rem suam auctor<br />

esse non potest , non prcetorius tutor<br />

( ut olim ) constituitur , sed<br />

curator in locum ejus daiur: quo<br />

curat ore irterveniente judicium<br />

peragitur ; et eo peracto curator<br />

esse desinit.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 (Judicio agendum sit).<br />

Nec plures sint tutores, alioqui<br />

nisi cum omnibus pupillis sit,<br />

unus ex iis auctor erit, /. 24.<br />

de test. tut. Inteliige autem si<br />

judicium agendum sit de aliis<br />

rebus , quam de administratione<br />

tutelse: nam potest, I. 4. de tut.<br />

et rat. distr.<br />

2 (In rem suam auctor esse<br />

non potest). Regula est, tutorem<br />

in rem suam auctoritatem accommodare<br />

non posse , /. 1. et 7.<br />

hoc tit. quemadmodum nec Judex<br />

quisquam , aut testis in sua<br />

causa esse potest, /. 10. de jurisd.<br />

I. 10. de testib. (1). Et in casu<br />

proposito hoc alVjqui absurdi eveniret,<br />

ut idem in ecdem negotio,<br />

et actor esset, et reus. At<br />

enim nihil prohibet auctoritas,<br />

quominus negotium per consequentias<br />

etiam tutori geratur, d. I.<br />

7. quod exemplo declaratur d.<br />

I. 1.<br />

3 Jure novo haec disputatio<br />

pene supervacua est, quo vetuit<br />

Justinianus debitorem , creditoremve<br />

pupilli tutorem creari; eique<br />

, qui pupil'lo, aut cui pupiilus<br />

post cceptam tutelam debere

150 Lib. I.<br />

ccepit, perpetuum curatorem adjungi<br />

voluit, nov. 72. cap. 1. et 2.<br />

Dixi autem pene, quia video pierosque<br />

hinc eximere tutores ex<br />

certa scientia testamento datos (1),<br />

DD. in aut. Minoris C. qui dar.<br />

tut. atque ita judicatum refert<br />

Antón. Fab. tit. 20. lib. $.def. 1.<br />

Ulud constat, matrem et aviam<br />

non impediri debito aut credito,<br />

quominus fîliorumsuorumautnepotum<br />

tutelam gérant, auth. Ad<br />

hase. C. quand, mul. off. tut. et multo<br />

igitur magis excipiendus pater<br />

et avus, ut curia Frisiae censuit,<br />

teste Sand. lib. 2.tit. 9. de fin. 2»<br />

TITULUS VIGESIMUSSECUNDUS.<br />

QUIBUS MODIS TUTELA FINITUR.<br />

C. Lib. 5.<br />

1 Dictum est, quibus modi*<br />

tutela constituatur; quasconstitutas<br />

vis atque auctoritas: reliquum<br />

est, ut videamus, quandiu<br />

perseveret, quibusque modis<br />

ea finiatur. Modi finiendas tutelas<br />

varii sunt, tum ex persona<br />

pupilli, tum ex persona tutoris,<br />

tum ex persona utriusque.<br />

Item quidam communes sunt omnibus<br />

tutelas speciebus, quidam<br />

propra quarundam, sicut ex pro-<br />

gressu apparebit. In summa au­<br />

tem duorum horum modorum altero<br />

Semper finitur: aut ipso jure<br />

, aut interventu Magistratus.<br />

TEXTUS.<br />

De pubertate.<br />

Pupilli pupillteque , cum pu-<br />

(1) L. 14. tit. 16. P. 6. vers.<br />

Otrosi los que, cum seq. et ibi<br />

Lop.<br />

Tit. 60. (2).<br />

beres esse cceperint, à tutela liberantur.<br />

Pubertatem autem veteres<br />

quidem non solum ex annis<br />

, sed etiam ex liabitu corporis<br />

in masculis cestimari volebant.<br />

Nostra autem majestas,<br />

dignum esse castitate nostrorum<br />

temporum existimans , bene pu—<br />

tavit, quod in fceminis etiam antiquis<br />

impudicum esse visum est^<br />

id est, inspeciionem liabitudinis<br />

corporis, hoc etiam in masculos<br />

extendere. Et ideo nostra sancta<br />

constitutione promulgata, pubertatem<br />

in masculis post decimum<br />

quartum annum completum illico<br />

initium accipere disposuimus: antiquitatis<br />

normam in fceminis bene<br />

positam in suo ordine relinquentes<br />

, ut post duodecim annos completes<br />

viri potentes esse credan-<br />

*ur (3),<br />

(3)<br />

princ.<br />

L. 22. lit. 16. P. 6.<br />

D. I. a i. tit. 16. P. 6. in

Qiiibus modis<br />

COMMENT ARIU S.<br />

1 (Cum pubères esse). Primus<br />

modus finiendae in persona pupilli<br />

tutela; est pubertas, /. i.<br />

C. quand, tut. vei cur. Hinc pubères<br />

etsi curatorem accipitint,<br />

in suam tutelam venisse antiqua<br />

locutione dicuntur, infr. de pup.<br />

subsiit. in pr. I. 8. §. de bon.<br />

pass. sec. tab.<br />

2 (Sed etiam ex habitu corporis).<br />

Fuere olim, qui pubertatem<br />

in masculis ex solo habitu corporis<br />

aestimabant. Proculejani eum<br />

puberem esse dicebant, qui quatuordecim<br />

annos explevisset : alii<br />

eum, in quem et habitus corporis,<br />

et numerus annorum concurrent,<br />

teste Ulp. tit. li. de lutei,<br />

in fin. Earn se controversiam sustulisse,<br />

abrogataque inspectione<br />

corporis, pubertatem ex annis<br />

tantum aestimari voltasse, scribit<br />

Justinianus hic et in /. ult. Cod.<br />

quand, tut. vel cur. Sed profecto<br />

longe ante Justinianum receptam<br />

fuisse Proculi sententiam, multis<br />

auctoritatibus probari potest.<br />

Nam Tertullianus, qui aliquot<br />

saeculis ante Justinianum vixit, in<br />

lib. de veland. virg. aperte testatur:<br />

Romanos pubertatem in annis,<br />

non in sponsalibus aut nuptiis decernere<br />

: hoc est, ex annorum<br />

numero, non ex habitu corporis<br />

puberem judicare. Et Macrobius<br />

lib. 7. Saturn, cap. 7. sic scribit:<br />

Secundum jura publica duodecimo<br />

annus in fœmina, et quariusdecìmus<br />

in puero definivit puhtrtaiis<br />

cet at em. Idem in somn.<br />

Scipion. lib. i. cap. 6. ait: Tutelam<br />

pueris post bis Septem an­<br />

tut eia finit ur. 151<br />

nos absolvi. Idque et Ulp. noster<br />

expressis verbis confirmât, /. 2.<br />

de vulg. et pup. indeque est,<br />

quod idem Ulp. scribit , masculis<br />

post annum decimumquartum,<br />

fceminis post duodccimum permuti<br />

testamentum facere, /. 5.qui<br />

test. fac.<br />

3 ("Post duodecim annos).Pubertals<br />

anni maxime propter nuptias<br />

definiti sunt: ideoque cum<br />

vis generationis in fceminis citius<br />

incipiat quam in matibus, placuit<br />

eas etiam citius tutela liberari. Et<br />

hoc est, quod Macrob. Hb. 1. in<br />

somn. Scipion. cap. 6. setibit : De<br />

tutela , inquit, fœmince propter<br />

votorum festinationem , maturius<br />

biennio quam pueri, legibus liberantur.<br />

Quod autem generation<br />

ni citius admoventur, id idem<br />

Macrobius 7. Saturn. 7. infirmiori<br />

earum naturae adscribit;<br />

nam et exilia poma celerius maturescere,<br />

robusta serius.<br />

4 Alia ab hac pupillari feeminarum<br />

tutela fuit muliebris, de<br />

qua Ulp. in fragm. tit. 11. Nam<br />

et post pubertatem mulieribus<br />

tutor dabatur , non ad negotia<br />

earum administranda , sed<br />

ad auetoritatem praestandam in<br />

solemnibus et civilibus, veluti<br />

ad judicia , si se obligabant,<br />

et ad alienanda maneipia , Ulpianus<br />

d. loc.<br />

TEXTUS.<br />

De capitis deminutione<br />

pupilli.<br />

i Item finitur tutela, si adrogali<br />

sint adhuc impubères vel

152 Lib. I.<br />

deportati: item si in scrvhutcm<br />

pupillus rcdigatur, vel si ab host<br />

ibus captusfueiit (1).<br />

COMMENTAR IUS.<br />

1 Secundo finitur tutela quavis<br />

capitis deminutione pupilli<br />

, etiam minima, adrogatione<br />

scilicet. Rationem tradimus infra<br />

§. 4.<br />

2 (Si ab host ibus captus). Cxterum<br />

eventus demum ostendet,<br />

an tutela hie omnimodo finita sit;<br />

nam postliminio reversus proculdubio<br />

recidit in tutelam.<br />

TEXTUS.<br />

De conditionis eventu.<br />

2 Sei etsi usque ai certam<br />

condiiionem datus sit tutor testa-,<br />

mento; leque evenit, ut desinat<br />

esse tutor existente condithne (2).<br />

De morte.<br />

3 Simili modo finitur tutela<br />

morte pupillorum, vel tutorum(i).<br />

Hi duo textus nulla indigent<br />

explicatione.<br />

T E X T U S .<br />

De capitis deminutione.<br />

4 Sed et capitis deminutione<br />

tutoris, per quam liberi as, vel<br />

civitas amittitur, omnis tutela<br />

perii. Minima autem capitis de-<br />

(1) D. I. 21 tit. 16. P. 6.<br />

(2) D.I. 21. tit. 16. P. 6.<br />

(3) D.I. 21.<br />

'il: XXII.<br />

mìnutione tutoris; voluti si se adroganium<br />

dederit, legitirna tantum<br />

pcrit ; cccterg; non perew.t:<br />

sed pupilli, et pupilla capitis deminutio,<br />

licet minima sit, omnes<br />

tutelas to Hit (4).<br />

COM MENTA RI US.<br />

i (Legitirna tantum tutela<br />

perit). Nimirum quia et perit<br />

agnatio , ob quam ea defertur,<br />

§. ult. supr. de leg. agnat. tut.<br />

Legitimaautein patronorum tutela<br />

hue nunquam pertinuit, UIp.<br />

in fraegm. tit. il. de tut. §.9. Sed<br />

nec legitirna agnatorum tutela jure<br />

novissimo finitur minima capitis<br />

deminutione , postquam novell.wìi.<br />

cap. j. (?). Differentia,<br />

quae olim erat inter agnatos et<br />

cognatos , quoad suecessionem et<br />

tnrelam, penitus sublata est, ut<br />

notavimus §. ult. de leg. agn. tut.<br />

2 (Licet minima sit). Is qui<br />

in potestate pitris est, si perfecta;<br />

setatis sit, non prohibetur<br />

tutor e-se, supr. qui test. tut.<br />

dar. in pr. I. 9. de his qui sui vel<br />

al. jur. In tutela auiem nemo<br />

esse potest, nisi qui sit sui juris.<br />

Atque haec ratio est, cur<br />

pupillo ad rogato tutela pereat;<br />

tutore non item.<br />

TEXTUS.<br />

De tempore.<br />

j Prccterea qui ad cerium<br />

(4) D. I. 21.<br />

(5) L. 6. tit. 13. P. 6.1. 9. tit.<br />

16. P. 6.

Quibus modis<br />

ts tnpus teslamenta dantur tutores,<br />

finite- eo , d-.-ponunt tuielam (i).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

I Hoc modo quamvis tempore,<br />

ipso tamen jure tutela finitiir.<br />

Ete:iim turela nun in ulio<br />

jure proprie quaesiro consistit: alioquin<br />

tempore, ipso jure non<br />

finiretur, /. 44. dc oblig. et act.<br />

sed in facto personae et administratione<br />

magis posita est. Qua;<br />

autem talia sunt, ut facta sunt<br />

temporalia, ita et ipsa cum factis<br />

incipere et finiri possum: argumento<br />

sit ususfructus , /. unic.<br />

§. pen. quani. dies ususfr. leg. ced.<br />

TEXTTJS.<br />

De remotione et excusatione.<br />

6 Desinunt etiam tutores esse,<br />

tutela finiinr. 153<br />

qui ve I removentur à tutela oh id,<br />

quod suspecti visi sunt : vel qui<br />

ex justa causa se excusant , et<br />

onus admìnistranda tutele deponunl<br />

, secundum ea , qua infer im<br />

proponemus (2).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Proponuntur hic duo modi,<br />

quibus tutela finitur, non ipso<br />

jure , ut superioribus, sed interventu<br />

Magistratus : excusatio scilicet,<br />

et justa suspicio. Excusatio<br />

volentem libérât ; suspicio invitum<br />

removet. Est vero major<br />

exeusationum usus tutela delara,<br />

quam suscepta. Sed et quasi suspectus<br />

quis postulari et removeri<br />

potest, »ntequam incipiat tutela<br />

m gerere, de quibus suo iterum<br />

loco. De excusationibus est<br />

tit. pen. de suspectis tutoribus<br />

tit. ult. hujus libri.<br />

TITULUS VIGESIMUSTERTIUS.<br />

DE CTJRATORIBUS.<br />

D. Lib. 27. Tit. 10. Cod. Lib. 5. Tit. 70. (3).<br />

3 _L ransit nunc Imperator<br />

ad alterum membrum divisionis<br />

posita; in pr. supra de tute!, quod<br />

eos complectitur, qui cum sui<br />

juris sint , curatorum tarnen auxilio<br />

reguntur: exponitque pro-<br />

(1) D. /. 2t. tit. 16. P. 6.<br />

(2) D.i. 21.<br />

Tom, 1.<br />

miscue, quibus, età quibus,quan*<br />

do et quomodo curator detur.<br />

Sciendum autem est, duo esse<br />

genera curatorum: unum eorum,<br />

qui nulla personae habita ratione,<br />

si res exigat, boni consti-<br />

(3) L. 13. tit. 16. P. 6.<br />

V

154 Lib. I. Ti . XXIII.<br />

tuuntur ; puta vel débitons latitantis,<br />

vel hasredis, qui in utero<br />

est, aut domini, qui ab hostibus<br />

captus sit, tit. de cur. bon.<br />

dand. quod genus hue non pertinef,<br />

altetum eorum, qui certis<br />

personis, quae alieno auxilio<br />

indigent, dantur ad res earum<br />

administrandas ; qui hujus sunt<br />

argumenti. Sunt autem et ipsi<br />

duorum generum : dantur enim<br />

vel propter setatem ejus, qui in<br />

curatione sit: vel propter animi<br />

aut corporis morbum. In priore<br />

genere sunt minores 25. annis<br />

: in posteriore furiosi, prodigi<br />

, mente capti, muti, et surdi,<br />

et qui perpetuo morbo laborant.<br />

Quamobrem sic recte definietur<br />

curatio : Potestas jure constituía<br />

ad curandai res ejus, qui quoquo<br />

modo rebus suis superesse<br />

ipse non potest (1). Ex hac definitione<br />

facile intelligere poteris;<br />

et qua; communia sunt cura;<br />

cum tutela , et qua; discrepanza<br />

: maxime si cum ea conféras<br />

definitionem tutela;, eaque, qua;<br />

ad illam illustrandam scrip.simus<br />

sub §. i. sup. de tutel. Casterum<br />

et in processu pleraque iterum<br />

«otanda erunt.<br />

TEXTUS.<br />

De adultis.<br />

Masculi quidem pubères , et<br />

fcernina viri potentes usque ad vicesimumquintum<br />

annum completum<br />

curatores accipiunt : quia licet<br />

púberes sint , adhuc tamen<br />

ejus ictatis sunt, ut sua negotia<br />

tueri non passini (2).<br />

COM MENTAMI! S.<br />

I [Usque ad vie e simumquintum<br />

annum"). Tutela in maribus<br />

tardius fìnitur, quam in feeminis;<br />

quia feeminas, ut superius dictum<br />

est, citius pubescunt. At cura<br />

in utrisque eodem tempore finitura<br />

nimirum post annum vicesimumquintum.<br />

Et vero nulla<br />

ratio est, cur feeminae maturius,<br />

quam masculi cura liberari debeant<br />

: cum potirs diuturniore<br />

cura continendse \ideantur propter<br />

sexus fragilitatem, ob quam<br />

et in perpetua cura oiim fuere.<br />

Et jure quidem ordinario ante<br />

hanc aetatem curatio non fìnitur.<br />

Ca;terum adolescentes honestate<br />

morum prediti post annum<br />

vicesimum; feemina; quas morum<br />

honestas, mentisque solertia commendai<br />

, post annum octavumdecimum<br />

, statis veniam à Principe<br />

impetrare possunt, ut ex eo<br />

tempore res sine curatoribus administrent<br />

; ac tum quidem in<br />

integrum non resiituuntur, /. 1.<br />

et 2. C. de his qui ven. cetat. Sed<br />

tamen in eo adhuc simili conditane<br />

cum ceteris minoribus sunt,<br />

quod immobilia sine decreto alienare,<br />

aut obligare non possunt,<br />

/. 3. C. d. tit. Curautem hoc feeminis<br />

biennio maturius conceditur,<br />

ea videtur esse ratio, quod<br />

quamvis judicium muliebre infirmius<br />

sit virili; tamen qua; natura<br />

solertiores sunt, si ad vir—<br />

(1) Arg. d.i. i¡.tit. 16.P.6. (2) D.i. 13.

tutem pergant , celerius maribus<br />

prudentes fiimt : propterea<br />

quod vehementiores multo in<br />

feeminis affectiones sunt, quam<br />

in viris.<br />

2 (Completum). Curatio non<br />

finirur nisi anno vicesimoquinto<br />

exacto et completo. Hoc enim<br />

utile minori visum est, ut tempus<br />

á momento in momentum spectetur:<br />

nam si postremo vicesimiquinti<br />

anni die ccepto, aut nondum<br />

completo laesus sit, poterit<br />

adhuc in integrum restituì , /. 3.<br />

§• 3- IT- d e minor. ( i ).<br />

3 Cur autem placeat aetatem<br />

2;. annorum finem afferre curationi,<br />

docet nos Ulpian. /. 1. §. 2.<br />

d. tit. Quia, inquit, post hoc tempus<br />

completur virilis vigor ; convenienter<br />

sententias Physicorum,<br />

qui tradunt, anno vicesimoquinto<br />

, quo corpus crescere desinit,<br />

etiam animam ad summum perfectionis<br />

sua; gradum pervenire,<br />

eaque demum astate evidentia<br />

vigoris animi, et constantia; mentis<br />

vestigia emergere : conquiescente<br />

scilicet in illa humorum<br />

ac corporis perpetua agitatone<br />

aut perturbatone, cui adolescentes<br />

obnoxii. Quamobrem et justa<br />

, perfecta , integra , robusta<br />

foasc aetas in libris nostris appel-<br />

Jatur. Pulchre D. Cujac. de minor,<br />

in pr. Quanquam igitur natura;<br />

lege, certa ex annorum numero<br />

perfecta; astatis definido<br />

non est , tamen ex bis, qua; diximus,<br />

abunde patere arbitror,<br />

hanc setatis justa; definitionem<br />

(1) L. 2. tit. 19. P. 6.<br />

(2) Prim. d. tit. 19. P. 6.<br />

De cm ttori'bus. 15$<br />

non esse juris mere positivi.<br />

4 (Adhuc tamen ejus totalis<br />

sunt). Constat inter omnes, ait<br />

Ulpian. /. i. pr. de min. fragile<br />

esse et infìrmum hujusmodi setatum<br />

consilium, multorumque captionibusetinsidiisexpositum(2):<br />

ideoque Prjetorem naturalem a;quitatem<br />

secutum, auxilium adolescentibus<br />

ad versus captiones polliceri<br />

; et in fin. d. I. 1. addit, idee<br />

eos usque ad vicesimumquintum<br />

annum curatorum auxilio<br />

regi.<br />

j jSed quid opus fu it de curatore<br />

adolescentibus dando tarn<br />

curiose cavere, cum si capti fuerint,<br />

Pra;tor eos in integrum se<br />

restituturum polliceatur, nec iis<br />

minus subveniat, qui curatorem<br />

habentes , eo auctore quid gesserunt?<br />

tot. tit. C. si tut. vel cur.<br />

int. (3). Nimirum magis decorum<br />

atque honestum visum est , in<br />

tempore occurrere et providere,<br />

ne minores capiantur, quam ut<br />

assiduis implorationibus tribunalia<br />

personent. Deinde quia id etiam<br />

minoribus tutius est et utilius,<br />

ne post vulneratam causam remedium<br />

quasrentibus impedimentum<br />

aliquod objiciatur, /. ult. C. in<br />

quib. caus. in int. rest. nec. Curatoris<br />

autem Consilio, et prudenza<br />

efficitur , ut non tam facile<br />

lasdantur, nec necesse sit, restitutionem<br />

in integrum toties postulare:<br />

quanquam si nihilominus<br />

lassi proponantur, auxilium iis<br />

Praetor non denegat.<br />

6 lllud obiter monendi su-<br />

(3) D.I. 2.<br />

V 2

I

n mento datus debet à Judice cona<br />

firmari, si hic , eum minori fore<br />

3>utilem, existimavetit, ut expres-<br />

»se statuitur, /. 13. tit. 16. P. 6.<br />

»ubi vide gloss. Greg. Lop."<br />

TEXTUS.<br />

Quibus dentur.<br />

2 Item inviti adolescentes curatores<br />

non aciipiunt ,frcet erquam<br />

in litem ; curator enim et ai certam<br />

causam dari potest (1).<br />

COMMENTARIÜS.<br />

i (Inviti). Secum pugnare<br />

Justinianus videtur. qui initio<br />

hujus tïtuli dixit, ideo minores<br />

25. annis curatores accipere, quia<br />

ejus aetatis sunt , ut negotia sua<br />

tueri non possint. Deinde cum<br />

Justiniano Ulpian. qui in /. 1.<br />

§. uh. de minor, expresse scribit,<br />

minoribus 25. annis rei suae administrationem<br />

commini non debere,<br />

quamvis remsuam bene gerentibus.<br />

Accedit, quod ne Principes<br />

quidem , nisi perraro atque<br />

extra ordinem minoribus rerum<br />

suarum administrationem indulgere<br />

soient, auctore eodem<br />

Ulpian. /. 3. pr. diet. tit. Rasvardus<br />

I. var. 17. et Cujac. in /. 1.<br />

de excus. socordiam Triboniani<br />

accusant, qui ex veteri jure legis<br />

Laetoriae hic repetiverit, quod<br />

jam pridem constitutione D. Marci<br />

abrogatum erat. Sed enim et<br />

ex tesponsis recentiorum Juris-<br />

Consuliorura , et ex posteriorum<br />

(1) L. 13. tit. 16. P. 6„ vers. Pero<br />

De cw itor'lbus. 157<br />

Imperatorum rescripts manifesté<br />

ev.incitur, etiam post D. Marci<br />

constitutionem non omnes minores<br />

curatores accipere coactos.<br />

Veluti ex eo , quod Papinianus<br />

scribit in /.13. in fin. de tut. dat.<br />

minoribus desiderantibus curatores<br />

dari soleré. Et quod IViodestin.<br />

/. 2. §. pen. et ult. qui pet.<br />

tut. non licere aliis curatores minoribus<br />

petere, sed ipsos minores<br />

duntaxat sibi petere posse.<br />

Item ex eo quod Imperatores<br />

Diocletianus, et Maximianus Attiano<br />

minori rescribunt in /. 3.<br />

C. de integ. rest, interesse, utrum<br />

is curatorem habeat, an non habeat;<br />

si babeat , contractum ab<br />

Attiano initumjure non subsistere;<br />

si non habeat, subsistere, implorandamque<br />

esse restitutionetn<br />

in integrum. Denique non uno in<br />

loco invenies adolescentes sine<br />

curatoribus propósitos, ut in /. 7.<br />

§. 2. de min. I. 43. §. 3. de proc.<br />

1. i.l. y. Cod. qui pet. tut.<br />

2 ¿Quid ergo respondemus ad<br />

ea, quae huic sententiae paulo ante<br />

objecimus? Nempe quod Imperator<br />

initio hujus tituli ait, púberes<br />

usque ad vicesimumquinturn<br />

annum curatores accipere, de volentibus<br />

et petentibus accipiendum<br />

esse, arg. hujus §. junct. /. 2.<br />

§. pen. et ult. qui pet. tut. vel cur.<br />

cui et subjecta ab Imperatore ratio<br />

accommodanda est. Ulpianumautem<br />

/. 1. §, uh. de minor, de effectu<br />

curae jam constituías loqui, cujus<br />

ea vis sit, ut minores, quibus<br />

petentibus semel curator datus<br />

est, hujus curatoris auxilio usque

153 Lib. I. Tit. XXIII.<br />

ad annum 2;. regi debear.t, nec<br />

possit Magistrates eurn, quern s,emel<br />

curatorem dedit, à munere<br />

suo removere, minoribusque ob<br />

id, quod jam amplius sub cura<br />

vivere non lubeat, rerum suarum<br />

administrationem restituere, arg.<br />

/. 2. et 3. in pr. cod. tit. ubi hujusmodi<br />

Magistratuum decreta ut<br />

ambitiosa Imperatores interpretantur<br />

et improbant : quoniam<br />

soiius Pri:icip ; s sit xtatis ven'.am<br />

concedere (1) Ali et Fruic. de<br />

Amiya lib. 1. observ. jur. cap. 9.<br />

3 Prceterquam in litem : Sive<br />

litem minor iutendat, sive e.xcipiat,<br />

/. 1. C. qui leg. pers. stand,<br />

in jud. (2). Quod ideo comparatum<br />

est, ne minoribus agentibus,<br />

aut judicio conventis, adversarius<br />

elusorio judicio lsedatur, cum sententia<br />

adversus minores indefensos<br />

lata nullius momenti sit, /. contra<br />

j4. de re jud. (3). Idem et in<br />

aiiis rebus simili aaquitatis ratione<br />

receptum, veluti si debitor<br />

velit, aut cogatur minori solvere<br />

, /. 7. §. 2. de min. si is , qui<br />

tutor fuit, rationem administrationis<br />

suae redderet, /. 7. Cod. qui<br />

pet. tut.<br />

4 (Ad certam causam). Duplex<br />

igitur hie inter tutelam et curam<br />

differentia animadvertitur ; una<br />

est, quod curator non detur invito,<br />

tutor invito detur, /. 6. de<br />

tut. et cur. dat. altera , quod curator<br />

ad certam causam dari potest,<br />

tutor non potest, §. certa 4.<br />

(1) Senat. 26. lib. 3. tit. 9.<br />

(2) D. I. 13. tit. 16. P. 6.<br />

I. 17. eod.<br />

(3) L. 1. tit. 2j. P. 3. vers.<br />

sup. qui test. tut. dar. pass. (4),<br />

5 " in Hispania moris est, ut<br />

»ipsi minores, si egent, curatosres<br />

sibi petant, dum testamento<br />

?>ditum non habeant. Si enim<br />

"datum testamento habuerint,<br />

vconfirma.bitur is, secundum ea<br />

»quae diximusnuper§. 1. hoc tit."<br />

TE XT US.<br />

De furiosis et prodigis.<br />

3 Furiosi quoque , et prodigi<br />

licet majores vigintiquinque annis<br />

sint, tamen in curatione sunt (;)<br />

agnatorum , ex lege XII. Tabularum.<br />

Scd solent Romce Pree/ectus<br />

urbi; vel Prcetores, et in Provinciis<br />

Presides , ex inquisiiione eis<br />

curatores dare.<br />

COMMENTARIUS.<br />

r Non uti tutela qtiaedam impuberum<br />

legitima est, ita et cura<br />

quaedam minorum puberum. Tutela<br />

legitima agnatis proximis lege<br />

defertur propter spem certam<br />

successionis, /. 1. de leg. tut. Cura<br />

autem nulla ob aetatem lege<br />

delata est , quia puberes testamentum<br />

facere, et prasteritis agnatis,<br />

quern velint r -ibi haeredem<br />

instituere possunt. Undejam intelligitur<br />

, cur ob furortin , vel<br />

prodigalitatem, à lege curatores<br />

dentur : nimirum quia furiosi et<br />

prodigi, qui non magis quam<br />

Pero.<br />

(4) L. 1. tit. 16. P. 6. junct.<br />

/. 3. eod.<br />

(5) D.I. 13.

impuberes testamentum facere possum<br />

, certos successores habent<br />

agnatos, quos ideo et curatores<br />

esse lex voluit.<br />

2 Prodigum definit Ulpian.<br />

d. I. i. eutn : qui neque moduin, neque<br />

finem impensarum habet , sed<br />

bona sua dilacerando et dissipando<br />

projundit (i). Unde vulgo quaeri<br />

solet: jan prodigus intelligendus<br />

sit, qui facto talis est, an<br />

\ ero decretum Magistratus exspectandum?<br />

hoc est ^an ipso jure,<br />

et lege XII. Tabularum dissolute<br />

et Iuxuriose viventi honorum adminlstratio<br />

interdicta intelligatur;<br />

an vero turn demum cum talis esse<br />

sententia Magistratus declaratus<br />

sit? Dicendum , eum, qui moribus<br />

talis est, qualis in d. I. i.<br />

describitur, revera quidem et ethice<br />

prodigum esse (nam vitia et<br />

virtutes non pendent ex cognitione<br />

et sententia Judicis, std propriam<br />

naturam et formam habent):<br />

cacterum quoad rerum suarum administrationem<br />

non ante politice,<br />

et effectu juris prodigum haberi,<br />

quam ea administratio causa cognita<br />

decreto Magistratus ei adempta<br />

sit; cujusmodi decreti extat<br />

vetus formula apud Paul. 3.<br />

sent. 4. Nimirum honorum administrationis<br />

ademptio siveinterdictio<br />

non juris est, sed jurisdictionis;<br />

hoc est, nemini speciatim<br />

honorum administrationem lex<br />

interdicit, ac ne potest quidem<br />

interdicere: sed generaliter interdici<br />

jubet omnibus, idque auctoritate<br />

Magistratus, quos prodigos<br />

tsse causa cognita constabit, tum-<br />

( t) L. 5. tit. 11. P. 5.<br />

De cura oribus. 159<br />

que cui bonis publice interdictum<br />

est, vult esse in curatione agnatorum<br />

, Ulpian. d. tit. §. 1. fac.<br />

§. 2. infr. quib. non est perm, fac.<br />

lest. I. 6. de cur. fur. qui tamen<br />

et lege interdici bonis dicitur, d.<br />

I. 1. de cur. fur. et alibi propterea<br />

quod lex id fieri jubet , et quia ä<br />

lege curatorem , et administratorem<br />

bonorum accipit. Bene igitur,<br />

et rationi juris convenienter<br />

Horatius 2. serm. 3.<br />

....lnterdicto liuic omne adimat<br />

jus<br />

Prcetor , et ad sanos aleat tu—<br />

tela propinquos.<br />

3 Furiosi alia ratio est. Nam<br />

cum furor per se emineat, ut furioso<br />

bonis ä Magistratu interdicatur,<br />

non requiritur: at vero an<br />

quis prodigus haberi debeat, ex<br />

nmltis et varus circumstantiis sestiiiiandum<br />

est, de quibus Magistratum<br />

ccgnoscere et pronuntiare<br />

oportet, ne quis temere in holt<br />

inem sui juris, et liberalem forte<br />

magis quam prcdigum, potestatem<br />

aliquam sibi usurpet, aut,<br />

cuiquam probabilisignorantianoceat.<br />

A tqui, inquis, ptcdigus recep'.is<br />

sanis moribus, et cum frugalitate<br />

in gratiam reverms, desinit<br />

ipso jure esse in curatione,<br />

d.i. 1. de durat. j'ur. Sed ne hoc<br />

quidem excludit cognitionem et<br />

declarationem Magistratus ; utique<br />

necesse est, ut publice et apertedeeo<br />

constet, uti commu'niter<br />

DD. nostri teste Angelb statuunt.<br />

Atque hoc etiam concedo:<br />

si quis contraxerit cum manifeste<br />

luxuriosoyeoque, quem sciebat,

. 1 6 0<br />

peeuniam illíco male consumpturum,<br />

dici posse,esse quod sibi imputet<br />

, ar.g. / 8. pro empt. Antón.<br />

Eab. C. suo decur.fur. de fin. 7.<br />

TEXTUS.<br />

De mente captis, surdis etc.<br />

4 Sed et mente captisy et surdis<br />

, et mutis, et qui p:rpetan<br />

morbo laboran! (quia rebus suis<br />

supr.resse non possunt) curatores<br />

dandi sunt.<br />

COMMENTAR I US.<br />

1 (Mente captis) (1). Furiosus<br />

utique est mente captus , hoc<br />

est, demens sive amens : nam<br />

furor , definitore Cicerone 3.<br />

Tusc. est : Mentis ad omnia ccecitas.<br />

Plerumque tamen separantur<br />

, ut in /. 27. §. J. de recept.<br />

arb. I. 2. de ìnoffic. test, uti et furor<br />

et dementia , /. 8. de tut. et<br />

cur. dat. I. 6. de cur. fur. Cicer.<br />

in Pison cap. 36. i Ego te non<br />

•vecordem, non furiosum, non mente<br />

captum , non tragico ìlio Oreste<br />

, aut Athamante dementìorem<br />

patemi Hoc autem distare furiosum<br />

à mente capto Interpp. nostri<br />

docent, quod iile rabie quadam<br />

animi agatur, quales fabula?<br />

memorant Athamanrem, Hcrculem.,<br />

Ajacem, Orestem; hic<br />

magis in quiete sit, nec ulla fere<br />

signa ostendat extrinsecus : quod<br />

vitium plerumque naturale et perpetuum<br />

est. Furiosorum autem<br />

duo sunt genera: nam in quibus-<br />

(0 D.I.i3.<br />

LIB. I. TIT. XXIII.<br />

dam morbus perpetuus est, et<br />

conttnua mentis abalienatio , in<br />

quious.ta'.n remissione.m et intervalla<br />

habet, /. 14. de ofjJc. Prtes,<br />

I. 12. §• 2. de juJic.<br />

2 (Surdis, et mutis). De surdis<br />

, et mutis est in /. 8. §. 3. de<br />

tut. et cur. dat. generuim de omnibus,<br />

qui in ea causa sunt, ut<br />

superesse rebus suis non p

eriJitur, quod cum tutor persona;<br />

pupilli, et universo ejus patrimonio<br />

datus intdligatur, §. 17.<br />

ìnfr. de excus. hoc jus ei invito,<br />

quandiu tutor manet, sine injuria<br />

adimi , aut minili non possit,<br />

apposito alio tutore. Curator autem<br />

recte adjungitur juvandi et<br />

sublevandi tutoris causa , et volenti<br />

ac p3tenti item tutor. Caererum<br />

haec regula non imam patitur<br />

execptionem. Nam loco tutoris<br />

impediti, nonnunquam tutor<br />

, nonnunquam curator dari<br />

dicitur. FJxistimo Praerorem pro<br />

qualitate morbi tutoris, aut diuturnitate<br />

absentias, modo tutorem,<br />

modo curatorem dedisse, veteresque<br />

hisce nominibus promiscue<br />

saspe usos.<br />

2 (Nec tamen fraudulenter).<br />

Nam fraudulenter in re pupilli<br />

versanti, non curator adjungitur,<br />

sed tutela interdicitur, /. 6. Cod.<br />

de suspec. tut. §. ult. infr. eoi.<br />

Haee autem clausula in legitimo<br />

tutore omissa est, cujus existimationi<br />

propter necessitudinem parcitur,<br />

etiamsi quid forte peccaverit<br />

; et curator ei potius adjungi<br />

solet, quim ut notata fide à<br />

tutela removeatur , /. 9, de suspec.<br />

tut.<br />

3 (Sed al tcmpus).QuodReipuhlicae<br />

causa absint, /. 1 f. de<br />

fui. da', autobaliam necessariatn<br />

aut justa.n causam, /. 16. eod.<br />

In ejus autem locum , qui in perpetuum<br />

excusatur, alius tutor suffidtur<br />

/. 1 1. §. 1. de test. tut. I. 1.<br />

C. in quib. cas. tut, hab.<br />

'De curcioribus. 161<br />

(1) L. 96. tit. i8. P. 3,<br />

Tom. I. X<br />

TEXTÜS.<br />

De constituendo actore.<br />

6 Quid si tutor vel adversa<br />

vale:u Une , vel alia necessitate<br />

impedìatur, quominus negotia pupilli<br />

administrare possit, et pupilla!<br />

vel ab sit, vel infans sii;<br />

quem velit actorem periculo ipsius<br />

tutoris Prcetor, vel qui provincia<br />

prxerit, decreto constìtuet (\).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 Non semper ex causis,<br />

quas diximus , tutori curator à<br />

Magistrata additur: sed solct<br />

decreto Praetoris actor constimi<br />

periculo tutoris, quotiescunque<br />

aut diffusa negotia sunt, aut<br />

dignitas, vel aetas, aut valetudo<br />

tutoris id postulat, /. 24. de<br />

aim. tut. quem adjutorem tutela;<br />

appallai Pomponius /. 13.<br />

§. 1. de tutel. Curator quoque<br />

ex iisdem causis similiter actorem<br />

dat, /. unic. C. de act. à tut.<br />

seu cur. dand.<br />

3 (Vel ab sit, vel infans sit).<br />

Nam si praesens sit,etfandi potens,<br />

nihil neces c e est Praetorem<br />

adire actoris decreto constituendi<br />

causa, cum pupillus ut dominus,<br />

auctore tutore, procuratorem constituere<br />

possit, d. I. 24. de adm,<br />

tut. I. 11. C. de proc.<br />

3 ( Periculo ipsius tutoris );<br />

Hoc ideo, quia is, qui nominar,<br />

idoneum esse ptomittere videturt<br />

arg. /. 1. de Mag. ccnv. I. 4. §. 3,<br />

de fidejuss. et nominai.

i6a Lib. L Tit. XXIII.<br />

4 (Constituet ). Id est, decer- tore, et ob hanc causam etiam<br />

net editum , et nominatum à tu- periculo tutoris.<br />

TITULUS VIGESIMUSQUARTUS.<br />

DE SATISDATIONE TUTORUM VEL CURATOR UM.<br />

D. Lib. 27. Tit. 7. C<br />

1 I facte nus dictum est dé<br />

tutoribus et curatoribus distincte<br />

et separatem, expositumque,<br />

quae tutelae, quae etiam curse sunt<br />

propria. Quae nunc sequuntur,<br />

satisdatio , excusatio , suspecti<br />

accusatio , et remotio promiscua<br />

sunt, et utriusque muneris communia.<br />

Quamobrem quae forte de<br />

uno genere brevitatis causa dicimus<br />

, ea de altero quoque intelligenda<br />

sunt. Hie autem tiiulus<br />

quamvis simplicem inscriptionem,<br />

duo tamen capita habet;<br />

unum est dé satisdatione à<br />

tutoribus in praeparatione ad officium<br />

exigenda, cui respondet<br />

titulus in Pand.rem. pup. sal. for.<br />

alterum de Magistratibus in subsidium<br />

conveniendis, de quo tit.<br />

Pand. et C. de Mag. conv.<br />

2 Praeter satisdationem alise<br />

res à tutoribus et curatoribus exiguntur,<br />

quae hie omissae: nimi-<br />

(1) Tit. 16. P. 6.<br />

(2) L. i $-. eod.<br />

(3) L. q, tit. 16. P. 6. vers.<br />

E sobre todo.<br />

De satisdatione tut<br />

s> Baeza in opere de decima tulo-<br />

t^ri Hi spann jure prcestanda , et<br />

Joann. Gutietr. de tutel. part. 3.<br />

TEXTUS.<br />

Qui satisdare cogantur.<br />

Ne tarnen pupillorum pupil-<br />

larumve, et eorum, qui, quccve<br />

in curatione sunt, negotia à cu-<br />

ratoribus, tutoribusve consuman-<br />

tur, vel diminuantur: curet Pres­<br />

tar , ut et tutores et curatores<br />

eo nomine satisdent ( 1 ) . Sed hoc<br />

non est perpetuum, nam tutores<br />

testamento dati satisdare non co-<br />

guntur; quia fides eorum et di­<br />

ligentia ab ipso testatore appro-<br />

bata est. Item ex inquisitione tu­<br />

tores vel curatores dan satisda­<br />

tione non omrantur : quia idonei<br />

etecti sunt.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

i (Eo nomine satisdent). Satisdare<br />

proprie est : Fidejussori-<br />

bus dalis cavare, l. 1. qui satisd.<br />

eng. itaque satisdare tutele, aut<br />

cune nomine est: Stipulanti pu­<br />

pillo , vel adolescenti, sive a/a,<br />

cui de ea re stipulando jus est,<br />

proinittere, se pupillum , vel ado­<br />

lescent evi iniemnem prastaturtr.n,<br />

datis in earn rem fidejussoribus,<br />

qui, quod tutorern ex ea causa pre­<br />

stare oportebit, spondeant : unde<br />

haec cautio dicitur satisdatio de<br />

indemnitate pupilli vel adolescentis,<br />

et passim satisdatio rem<br />

pupilli, vel adolescentis salyam<br />

rum vel curatorv.m. 163<br />

(1) L. 9. d. tit. 16. P. 6. /. 94. tit. 18. P. 3.<br />

X 2<br />

fore. Si plures fidejussores à tutore<br />

daii sunt, singu i in solidum<br />

tenentur , et conveniri<br />

possunt ; neque benefiuum,<br />

divisionis, quod casieri fidejussores<br />

ex epistola D. Hadriani habent,<br />

de quo infra in § 4. de fidejuss.<br />

ad fidejussc.res tutoris pertinet<br />

, /. uh. rem. pup. salv. for.<br />

2 (Sed hoc non est perpetuum).<br />

Hoc adeo perpetuum non est, ut<br />

exceptiones latius patere non videantur,<br />

quam ipsa regula : nullum<br />

enim genus tutorum est , in<br />

quo non aliqui satisdandi lege soluti<br />

sint: testamentarii in univer­<br />

sum, /. 17. de test. tut. I. 3. et 4.<br />

C. de tutel. vel cur. qui sat. non<br />

ded. Ex legitimis eximuntur patroni<br />

, eorumque liberi, /. 5. §. t.<br />

de leg. tut. Ex dativis, qui dantur<br />

ex inquisitione, hoc textu et I.<br />

pen. C. d. tit. 1 At cur hos omnes<br />

à satisdatione immunes esse pia -<br />

cuit contra utilitatern, ut videtur,<br />

pupillorum? Respondemus, nihil<br />

hie fieri contra utilitatern pupillorum<br />

: tantum ubi illis satis bene<br />

prospectum esse creditur, incivile<br />

visum est, satisdaiionem exigi,<br />

virisque spectatae fidei ac diligenti»<br />

hoc onus imponi.Tales autem<br />

habendi sunt, qui vel testamento,<br />

vel ex inquisitione dantur, ob<br />

causas, quas mox exprimit Justinianus.<br />

Patrono autem, liberisque<br />

ejus etsi satisdatio remittitur, id<br />

tamen non fit nisi causa cognita,<br />

d. I. 5. §. 1. de leg. tut. Parentem<br />

autem manumissorem vel maxime<br />

hac lege solutum esse convenir.<br />

3 (Tutores testamento dati).

164 Lib. I. Tit. XX1F<br />

Extra quam si facultatum dad ä<br />

patre tutoris facta sit diminudo,<br />

ve-1 nioriuri ante celuta autignorata<br />

emerserit improbitas, vei inimicitise<br />

cum patre exarserint, /. 4.<br />

de test. tut. I. 8. cum duab. seqq.<br />

de conf. tut. Tutores quoque, qui<br />

non legitime testamento dad, aut<br />

ornnimodo, aut ex inquisitione<br />

confirtnandisuntjSatisdadone non<br />

onerantur; caeteri satisdant, /. r.<br />

§. 2, et aliquot ii. scqq. d. tit. 1.<br />

§. tilt. sup. de tut.<br />

5 ( Ab ipso lestatore approbate).<br />

Quippe parentes nemini tutelam<br />

liberorum suorum committere<br />

solent, nisi ei, cujus benevolentia,<br />

fides, ac diligentia eis<br />

satis cognita perspectaque sit, /.<br />

36. de excus. ut merito paternir.n<br />

testimonium pro satisdatione suffice<br />

re debeat, /. 27. C. de episc.<br />

uu.l. 1. ult. §. f. C. de cur. fur.<br />

j (Quia idonei electi ). Quam<br />

ob causam fidem inquisitionis pro<br />

vinculo cautionis cedere, Papin.<br />

scripsit /. 13. in fin. de tut, et<br />

cur. dar.<br />

6 w In Hispania nihil expres-<br />

»se sancitum invenitur, circa sa-<br />

»tisdationis necessitatem itnpo-<br />

»nendam, vel remittendam tuto-<br />

»ribus testamento datis.Caeterum<br />

»quia /. 04. tit. 18. P. 3. et I. 9.<br />

a tit. 16. P. 6. quae tutoribus hu-<br />

»jusmodi necessitateminjungunt,<br />

»de legitimis duntaxat loquuntur,<br />

v probabilius videtur, testamen-<br />

?>tarios ex sententia dd. IL ab hoc<br />

»o-nere esse immunes. Idemque<br />

»confirmat particula advetsativa<br />

itPero , qua; principium est vers.<br />

»loquentis de satisdatione in d.<br />

}> 1.9. Yide Greg, Lop. in glos. 5.<br />

»ejttsd. I. 9. ubi etiam proba t jdjjiis<br />

Roinani piacila in hoc ar-<br />

"gumento de patre no, ejusque li-<br />

»beris, tt tutoribus ex inquisi-<br />

»tione datis, dicens tamen, iti<br />

»praxi ab omnibus dativi? saiis-<br />

»dationeme\igi. Quod attinti ad<br />

»matrem et aviain quibus tutela<br />

» de fertur, deficienti bus t uteri bus<br />

»testamcntar:is , ordine successi-<br />

»vo, id est, prius mairi, et post-<br />

»ea aviae, volunt Asso, et de Ma-<br />

»nuel in suis Inst.Castella lib. i.<br />

»cap. 3. vers. Como, eas setis-<br />

»dandi oneri non adstringi, end.<br />

>>l. 9. 16. P. 6. Caeterum lon-<br />

»ge probabilior est contraria sen-<br />

» tentia, quam tuentur Greg. Lop.<br />

»in gloss. ì.ejusd. I. 9. et Gutier.<br />

IÌde tutel. part, i.eap. 12.». 16.<br />

»ea nixi ratione, quod licet lau~<br />

»data I. 9. id non requirat spe-<br />

«cialiter in matre et a via, requi-<br />

>>rit tamen indiscriminatim in tu-<br />

»toribus legitimis, mater autem<br />

»et avia legitimae tutdces sunt,<br />

«vel sa Item legitimis annumeran-<br />

»dae, ii earum tutelam anomala:»<br />

«appellare placet, ut earn non-<br />

» nulli vocant. Vide Gutier. lanciato<br />

num. 16. ubi late et docte<br />

«nane quaestionem exair.inat.<br />

TEXTUS.<br />

Quatenus satisdatio de iis, qui<br />

satisdare non compellantur,<br />

locum habere possit.<br />

1 Sed si ex testamento , vel<br />

inquisitione duo pluresve dati juerìnt;<br />

potest unus ojferre satìsdationem<br />

de indemnitate pupilli, vel<br />

adolescenti!, et contutori suo, vel

De satisdationc tu, n'urn vel curat or urn. 165<br />

concur atari prxfierri, ut solus administreti<br />

vel ut contutor, aut<br />

concurator satis offerens prcsponatur<br />

ei, ut et ipse solus administrst.<br />

Itaqae per se non potest patere s.itisdationem<br />

d contutore vel concuratore:<br />

seJ offerre debet, ut<br />

etectionem det concuratori, vel<br />

contutori suo , ut rum vtlit satis<br />

acci per e, an satisdare (i). Quod<br />

si nemo eorum satis offerat, siquidem<br />

adscrìptum fuerit à testatore,<br />

quis gerat ; ille gerere debet: quod<br />

si non fuerìt adscrip'um , quem<br />

major pars elegerit, ipse gerere<br />

debet, ut edicto Pr&toris cavetur.<br />

Sin autem ipsi tutores dissenserint<br />

circa eligendum eum,<br />

vel eos , qui gerere debent; Prcetor<br />

partes suas ìnterponere debet.<br />

Idem et in pluribus ex inqutsitione<br />

daiis comprobandum<br />

est ; il est, ut major pars eligere<br />

possit, per quem administratìo<br />

fiat.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Hiclocus exceptionemquandam<br />

conduct eorum , qua? de<br />

tutoribus testamento, aut ex inquisitone<br />

datis satisdatione non<br />

onerandis initio dicta sunt; nam<br />

etsi directo ab his satisditio exigi<br />

non potest ; si tamen plures<br />

sunt hujusmodi tutores, provocatone<br />

unius fieri potest, ut castori<br />

satisdationi subjiciantur, si<br />

huicparato satisdare, administrationem<br />

committi nolint. Id quod<br />

summ-a ratione à Prastore introductum<br />

est. Nam cum periculum,<br />

(i) L. 11. tit, 16. P. 6.<br />

administratione non divisa, commune<br />

sit omnium tutorum , et<br />

quod culpa unius nule gestum<br />

est , alios quoque onerct , /. 6.<br />

in fin. C. arb. tut. I. pen. C. de<br />

div. tat. as.quissimum est, ut ei,<br />

qui hoc incommoctum metuit, soli<br />

administratio perraittatur, satisdationem<br />

ad securitatem collegatura<br />

offerenti: aut si ipsi administrate<br />

malint, eadem conditone<br />

administrent, collegamque<br />

suum, qui satis obtulit, prasstita<br />

cautione , itidem securum reddant.<br />

Porro quoniam tutela non<br />

tarn commode à pluribus , quam<br />

ab uno administrât solet fquippe<br />

plures ad administrationem admissi<br />

saspe dissensione aut aemulatione<br />

se invicem impediunt;<br />

s aspe edam, ut ait Aristot. 2. Pol.<br />

mutua prassumptione et fiducia<br />

operas alteri us omnes cessant; utique<br />

unus facilius et actiones exercet<br />

et excipit) : curas Prastori<br />

fuit, ut quoad fieri posset, in<br />

paucos, vel unum potius tutelarli<br />

derivaret , quam ut ea per<br />

mu'.tos spargeretur, /. 3. §. 6. de<br />

admìnìst. tut.<br />

2 Hujus autem rei causa griduscomplures<br />

Praetor fecit, quorum<br />

ordinemet numerum hic dsmonsirat<br />

Justinianus. Primus est,<br />

ut ei, qui ex pluribus satisdationi<br />

non obnoxiis saiisdationem offert,<br />

gestio committatur , /. 17.<br />

de tes. tut. Proximus: si nemo<br />

satis offerat, ut ei committatur,<br />

quem testator gerere voluit, cui<br />

male primum locum defert Hotomanus,<br />

d. I. 3. §. 1. d* adm.

166 Lib. I.<br />

tut. I. 14. §. f. àe sol.-¡t. Tertius:<br />

si testator naminem designava,<br />

ut is admhiistret , qv.em major<br />

pars coilegartim elegeti , d. I. 3.<br />

§. si non 7. d. I. 14. §. i. Quartus<br />

: si collegae inter se dissentimi,<br />

ut turn Praetor partes suas<br />

imerponat, et causa cognita, ipse<br />

statuat, quis tutelarn gerere<br />

debeat, di. II. Sorte hie rem dirimi<br />

non placuit, quia vertitur<br />

praejudicium alterius , Glossa in<br />

verb, paras. Enimvero hxc ita<br />

obtinent, ubi de tutelae administrations<br />

uni, aut paucis committeiìda<br />

agitor : nam si omnes<br />

gerere velint, aut tutelam inter<br />

se dividi, vel in partes, vel in<br />

regiones , audiendi sunt; ne inviti<br />

alienum periculum subire cogantur,<br />

i. /. 3. §.pen. et u//.cum<br />

1. seq. de aim. tut. Idemque dicendum,<br />

si omnes parati sint satisdare,d.<br />

/. 17. de test. tut. ut<br />

tamen maxime idoneum Praetor<br />

eligere possit, 18. d. tit.(i).<br />

Vorrò nec judicium testatoris semper<br />

in hac re statur; nec satis<br />

oíaerens semper praefertur ob causas<br />

, quas afiert Ulp. d. I. 3. §.<br />

3. de adm. tut. d. I. 17. §. 1. et<br />

2. de test. tut.<br />

3 (Perse non potest peterc),<br />

Dativus, vel testamentarius tutor<br />

sive curator à collega suo satis<br />

petere non potest : sed o fierre ci<br />

debet, utrum satis accipers velit,<br />

an dare, /. 7. rem pup. salv.for.<br />

scilicet ita : aut satisda , aut satis<br />

accipe.<br />

4 (In pluribus ex inquisitione).<br />

Ex interpretatione videlicet edi-<br />

(1) D. I. 11. tit. 16. P. 6.<br />

it. XXIV.<br />

cti, et orations DD. Fratrum: siquidem<br />

verba edicti ad testamentarios<br />

tantum pertinent, /. 19.<br />

§. i. de test, tutel. lllud hie praetereundum<br />

non est : etiamsi uni<br />

administrativ decernatur, non idcirco<br />

tamen honorarios tutores,<br />

id est, eos, qui non administrant,<br />

per omnia immunes esse :i periculo<br />

tutela;; sed excussis prius<br />

facultatibus ejus , qui gessit, ctiam<br />

hos convenir! posse; quippe<br />

quorum munus sit, observare<br />

ac.us tutoris gerentis , rationes<br />

inspicere, et male versantem<br />

suspectum faceré, d. I. 3.<br />

§. 2. de administr. tut.<br />

T E X T U S.<br />

Qui ex administratioue tute­<br />

las, vel curationis<br />

tenentur.<br />

2 Sciendum autem est , non<br />

solum tutores , vel cur atores pupillis<br />

, vel aduli is, ceteris que personis<br />

ex administratione rerum<br />

teneri; sed etiam in eos, qui satisdationem<br />

accipiunt , subsidiariam<br />

actionem esse , quae ultimum eis<br />

presidium possit afferre. Subsidiaria<br />

autem actio in eos datur,<br />

qui aut omnino à tutotibus, vel<br />

curatori!us satisdari non curaverunt,<br />

aut non idonee passi sunt<br />

caveri. Quae qutdem tain ex pru—<br />

dent um responsis, quam ex constitutiontbus<br />

imperialibus etiam<br />

in liter e des eorim extendiíur.

De sat isdat ione tut or um vel cur at or um. 167<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Pars hujus tituli altera in<br />

qua agitur de actione subsidiaria,<br />

quae pupillis vel adultis<br />

cseterisque personis tanqu3m ultimum<br />

praesidium datur adversus<br />

Magistratus.qui satisdationem<br />

exigere debent. Unde apparet,<br />

huic aciioni locum non esse, ubi<br />

testamento, vel ex inquisitione<br />

dati sunt tutores: sed usum ejus<br />

esse posse in leghimis tantum,<br />

aut simpliciter datis , quos solos<br />

satisdationi obnoxios esse diximus.<br />

2 ( Subsidlariam actionem ).<br />

Quae ex re ipsa hoc nomen accepit,<br />

quia in subsidium pupillis<br />

datur, si à tutoribus, eorumve fidejussoribus<br />

suum consequi nequeant,<br />

ut haec actio ultimum eis<br />

sit perfugium, et tanquam sacra<br />

anchora, /. 4. et 5. C. de Mag.<br />

conv.<br />

3 ( Non idonee pasti sunt ca~<br />

veri). Quoties vitiose cautum est,<br />

non videtur cautum, /. 6. qui sa -<br />

tisd. cog. Atque hie notant , paria<br />

esse, utrum quid non fiat, an<br />

non debito modo. Sed hoc interest,<br />

quod ubi omnino cautum<br />

non est, statim Magistratus conveniri<br />

possunt; ubi cautum est,<br />

licet non idonee, fidejussorum<br />

bona prius excutienda sunt, quam<br />

ad Magistratus veniatur.<br />

4 {In hieredes). Non tarnen similiter<br />

tenentur hsredes Magistratuum,<br />

ut ipsi Magistratus:<br />

namnec haeres tutoris negligentiae<br />

nomine tenetur. Magistratus quidem<br />

in omne periculum succedit;<br />

haeres ipsiusdoli tantum, et dolo<br />

proximae culpae succedaneus est,<br />

/. 4. de Mag. conv. I. 2. C. eod.<br />

T E X T U S.<br />

Si tutor vel curator cavere<br />

nolit.<br />

î Ouibus constitutionibut et<br />

illui exprimitur, ut nisi caveant<br />

tutores, et cur atores, pignoribus<br />

captis coerceantur.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i (Pignoribus captis). Pignora<br />

ideo dicuntur , quia aliquandiu<br />

, et donee aliquid fiat, retinentur;eaque<br />

pars fuisse videtur<br />

multae dictionis. Quod si in<br />

contumacia non cavendi tutores<br />

persévèrent, removendi à tutela<br />

ut suspecti, /. 3. C. de susp. tut.<br />

TEXTÜ5.<br />

Qui dicta actione non<br />

tenentur.<br />

4 Neque autem Prcefectus<br />

urbi, neque Praetor, neque Prases<br />

provincia , neque quisquam<br />

alius , cai tut or is dandi jus est,<br />

hac actione tenebitur: sed hi tantummodo,<br />

qui satisdationem exigere<br />

soient.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i ( Qui satisdationem exigere<br />

soient), Ut Magistratus, et defensores<br />

civitatum, Theoph Item<br />

Scriba Praesidis vel Prîetoris, I.<br />

ult. C. eod.

168<br />

2 r c \ \ Híípanía rr¡os est, ut<br />

«cura Judex fídejussores dari á<br />

?Mu:oribus jubet, decreto expri­<br />

>>mat eos judicio, et periculoScri­<br />

» bas, qui acta conñcit, dari; quo<br />

Lib I. Tit. XXIV.<br />

?;peracto, Scriba qui jffos proba f,<br />

jjtanquarn a ne fiora est Judicis,<br />

«qui ab eo r?petet mandati a­<br />

«ctione id quod conyentus sol­<br />

>> verit."<br />

TITULUS VIGESIMUSQUINTUS.<br />

DE EXCUSATIONIBUS TUTORUM VEL CURATORI) M.<br />

D. Lib. 27. Tit. i. С. Lib. 5. Tit. 62. (1).<br />

ractationem de excusationibus<br />

, suspectus tutoribus in<br />

prostremum hunc locum rejecit<br />

Justinianus, cum ageret de modis<br />

, quibus tutela ßnitur , §. ult.<br />

supr. quib. mod. tutel. fin. Agit<br />

hoc tit. de excusationibus, sequent}<br />

et postremo de suspectis.<br />

Uttum jue autem etiam hoc argumentum<br />

promiscuum est, atque<br />

ex asquo ad tutores et curatores<br />

pertinet. Excusatio nihil<br />

aliud est , quam : Justiz caus.­e<br />

apud Magistratur alieg.itio ad<br />

obtinendam ä tutela , sive dilata,<br />

sive suscepta Immunitätem.<br />

Ajo , sive delata , sive suscepta<br />

(2). Nam excusationum usus<br />

est et ante, et post susceptatn<br />

administrationem, ut ex sequentibus<br />

appaiebit. Ajo , juste cause«.<br />

Nam nisi excusatio justa atque<br />

ad earn rem constituta causa<br />

nitatur,non est audienda. Etenim<br />

tutela munus publicum est,<br />

(0 Tit. i 7. p. s.<br />

cujusea conditio, ut id , nisi justa<br />

causa afferatur, neque delatum<br />

detractari, neque suseeptum<br />

deponi possit, /. 3. §. i. et 4.<br />

/ 6. de тип. et hon. I. 1. et passim,<br />

de vac. тип. C.tusas excusationum<br />

varias sunt: hic oetodeeim<br />

fere enumerantur,pluresin Pand.<br />

etC.hoc tit. Atque earumomnium<br />

quasdam certas sunt, et legibus ita<br />

definita;, ut simpliciter sint recipients;<br />

; cujusmodi sunt numerus<br />

liberorum, administratio fisci,<br />

absentia Reip. causa &c. alia» arbitrarias,<br />

quas causa cognita, i<br />

Wlagistratu vel reeipi, vel rejici<br />

possunt ; quales sunt verbi causa<br />

, paupertas, adversa valetudo,<br />

imperitia litterarum.<br />

2 Insuper alias sunt voluntarias,<br />

alias, necess.irias. Illas volentes<br />

se excusare liberanti; has etiam<br />

volente? removent, ita ut etsi velini<br />

nequeant tutores esse. Primi<br />

generis sunt numetus lib;rorum,<br />

(2) L. i. eoi.

De excusat tonibus tutorum vel curatorum. 169<br />

aut ttìtelarum alixque ; secundi<br />

inimicitix capitales, militia , et<br />

alise ; qua; si proprie loqui volumus,<br />

potius impedimenta, quam<br />

excusationes dicenda;: eas tamen<br />

ipsae Jeges appellant excusationes:<br />

de quibus vide ea quse dicimus<br />

§. 19, hoc tir.<br />

3 "InHispania cognati qui<br />

»ad legitimam tutelam vocantur,<br />

«possunt prò suo libito tutores<br />

»non esse, quin ipsis necessaria<br />

»sit ulla excusationis causa, /. 2.<br />

})tit. 16. P. 6. vers. La tercera,<br />

>? /. 12. inpr, eod. quod jure Roma­<br />

«noconstitutum non invenimus,»<br />

T E X T U S.<br />

De numero liberorum.<br />

"Excusantur autem tutores, et<br />

curatores variis ex causis : plerumque<br />

tamen propter liber os, sive<br />

in pot estât e sìnt, sive emancipati.<br />

Si enim très liberos super<br />

stites Romte quis habeat, vsl<br />

in Italia quatuor , vel in provinciis<br />

quinque, à tutela , vel cura<br />

potest excusari , exemplo cceterorum<br />

munerum : nam et tutelam, et<br />

curant placuit publicum munus esse.<br />

Sed adoptivì liberi non prosunt<br />

: in adoptionem autem dati<br />

naturali patri prosunt. Item nepotes<br />

ex fi'ùo prosunt, ut iti fourni<br />

patris sui succédant : ex filli<br />

non prosunt. Filii autem superstites<br />

tantum ad tutela, vel cura<br />

muneris excusationemprosunt : defilinoti<br />

autem non prosunt. Sed si<br />

in bello arnissi sunt, quasitum<br />

est , an prosint. Et constat, eos<br />

solos prodesse, qui in acie amit­<br />

Torn. I.<br />

tuntur. Hi enim, qui pro republica<br />

ceeiderunt, in perpeluum per<br />

gloriam vivere intelliguntur.<br />

COMMENTAR IUS.<br />

1 [Propter liberos). Romanis<br />

Studium fuit, ad matrimonia omnibus<br />

modis invitare, quod publice<br />

interesse credebant, justa<br />

sobole repleri civitatem ; quam<br />

ob causam et peenis cjelibes, et<br />

maritos, qui liberos suscepissent,<br />

praemiisaffecerunt: quod effectum<br />

maxime legibus Juliis de maritandis<br />

ordinibus, et lege Papia<br />

Роррага, de quibus Cujac. ad /. 2.<br />

hoc tit. Lipsius in comm. ad 3.<br />

annal, ad verba Taciti , de moderanda<br />

Papia Poppea. Hotom. in<br />

descriptione legum Rom. Inter Ьгес<br />

proemia immunitas fuit à muneribus<br />

civilibus, /. I. pr. I. 2. de<br />

vac. тип. ас proinde etiam à tutela<br />

et cura, /. 2. §. 2. hoc tit. 1.1.<br />

C. qui num. lib.<br />

2 (Sive emancipati). Filii emancipati<br />

prosunt, /. 2. §. 3. hoc<br />

tit. I. 2. §. 5. de vac. num. quippe<br />

hase immunitas non tam propter<br />

onus domesticum educationis liberorum<br />

conceditur, ut vulgo<br />

existimant, quam ut praemium et<br />

remuneratio propagationis. De jure<br />

trium liberorum vid. Duar. I.<br />

disp. anniver. cap. 40. et multo<br />

accuratiorem M. Vertran. Мацrum<br />

de jure lib.<br />

3 (Exemplo caterorum munerum).<br />

Personalium nimirum: nam<br />

à patrimonialibus muneribus,quas<br />

rerum et possessionum proprie<br />

onera sunt, numerus liberorum<br />

non excusat, /. 2. §. 4. /. io._et

170 Lib. I. Tit. XXV.<br />

seq. de vac. тип. neque ab honoribus<br />

muneribusque his cohaereaiibus,<br />

d. I. 2. §, 1. nisi major<br />

sit, videlicet sexdecim liberorum<br />

, /. у. §. 2. de jur. imm. aut<br />

minimum duodecim , /. 24. C. de<br />

decur. quo tarnen loco pro 12.<br />

substituendum esse 16". existimat<br />

Cujac.<br />

4 (Publicum munus). Tutela<br />

proprie non est munus publicum:<br />

neque enim rem publicam , sed<br />

privatam pupilli tutor tractat: пес<br />

Reip. pecuniariter interest, pupiills<br />

tutores dari, /. 2. §. pen. ad<br />

municip. sed per consequentias,<br />

et improprie loquendo : quia ad<br />

curam publicam pertinet, orbos<br />

ac pupillos tueri ac defendere,<br />

/. 2. §. 2. qui pet. tut. Hinc facile<br />

intelligitur, cur Modest, neget,<br />

tutelam esse munus Reip. /. 6.<br />

§. ij. hoc tit. jAt quid si dicamus,<br />

ideo tutelam appellari munus<br />

publicum, quia cuivis è populo<br />

non secus ac caetera munera<br />

publice injungi potest?<br />

у (Adoptivi liberi non prosunt).<br />

Quod et generaliter traditum<br />

est, d. I. 2.. §. 2. de vac. тип.<br />

Et ratio est, quia hasc beneficia<br />

patribus data sunt, qui numero<br />

civium Remp. auxerunt. Meminit<br />

Tacitus 15. annal. cap. 19. senatusconsulti<br />

facti tempore Neronis,<br />

quo cautum erat: Ne liberi<br />

adoptivi ad proemia patrum<br />

prodessent.<br />

6 (Nepotes ex filioprosunt).<br />

Scilicet demortuo, /. 2. §. 7. hoc<br />

lit. Quod; si plures sint ex uno<br />

filio nepotes, non singuli singula<br />

capita constituunt, sed unum universi}<br />

pattemque omnes simul<br />

repraesentant, d. loc. quod et in<br />

casteris muneribus obtinet, /, 3.<br />

C. de his qui num. ¡ib.<br />

7 (Ex filia nonprosunt).Nim.<br />

quia in avi materni potestate non<br />

sunt : nam nec emancipati , nec<br />

in adoptionem dati, in potestate<br />

patris manent, quos tarnen prodesse<br />

constat ; sed quia duobus<br />

prodesse non debent: prosunt autem<br />

patri suo, aut avo paterno;<br />

/. 2. C. qui num. lib.<br />

8 (Superstites). L. 2.§. 4. hoc<br />

tit. quippe hi soli Reipub. usui<br />

sunt. Defuncti non prosunt: praeterquam<br />

bello amissi , d. I. 2.<br />

Quod UJp. /. 18. hoc tit. et Justinianus<br />

hic , de iis accipi volunt,<br />

qui in acie , seu in praelio amissi<br />

sunt, propterea quod hi pro Rep.<br />

cecidisse intelligantur, et in perpetuum<br />

per gloriam vivere. De<br />

iis, qui pro patria mortem oppetunt<br />

, praeclare M. Tulb'us pro<br />

Plans, cap. 37. et Philip. 9. cap. 2.<br />

Liv. lib. 2 ;. cap. 38.<br />

9 "In Hispania qui habet<br />

«quinqué filíos superstites, excu­<br />

«satur à tutela : uti etiam si aii —<br />

«qui ex eis in. acie perierunt,<br />

«/. 2. tit. 17. P. 6. et insuper,<br />

«qui sex masculos superstites si­<br />

«mul habuerit , immunis fit ab<br />

«aliis etiam oneribus, etsi aliquis<br />

«eorum postea decesserit, /. 7.<br />

»tit. 2. lib. 10. Nov. Recop. qua<br />

«lege idem Privilegium concedi­<br />

«tur illis, qui quartum annum à<br />

«nuptiis ab ipsis contracts nu­<br />

«merandum non sunt egressi; illi<br />

«vero qui intra secundum con­<br />

«sistunt, immunes amplius ab<br />

«omnibus tribuiis pronuntiantur,<br />

»in d. I. 7. Vide Retes late earn

Ve excusationibus futurum vel curatorum.<br />

» explica ntem lib. 7. opuse, c. 4."<br />

T E X T U S.<br />

De administratione rei físcalis.<br />

j Item D. riarcus in seme-<br />

stribas rescripsit , eum, qui res<br />

fisci administrât, à tutela , et cu­<br />

ra , quandiu administrât, excusa-<br />

ti posse (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 ( In semestribus ). Crebra<br />

est semestrium D. Marci in libris<br />

nostris mentio. Auctür est Suetonius<br />

in Aug. cap. 3Ç. Augustum<br />

semestria senatorum aliquot concilia<br />

sibi instituisse, cum quibus<br />

de negotiis ad frequentem Senaturn<br />

referendis ante tractaret.<br />

Dion. lib. 35;. scribit, ex reiiquo<br />

numero Senatorum quindecim ad<br />

hoc sorte lectos esse, quod exemplum<br />

Marcus secutus videtur. Vi.<br />

de Pet. Fab. in prccfat. semestr.<br />

2 (Res fisci). Vel etiam rem<br />

privatam Principis, /. 41. hoc tit.<br />

Hue referunt et exactores tributorum,<br />

/. 10. C. eod. colonos patrimoniales,<br />

/. ult. C. qui dar.<br />

tut. caeterosque, quibus Princeps<br />

curam alicujus rei injunxit,/. 22.<br />

§. i. /. 30. cod.<br />

T E X T U S.<br />

De absentia Reipublics causa,<br />

i Item, qui Rcipublicce cau­<br />

(t) L. 2. tit. 17. P. 3.<br />

(2) D. I. 2. tit. 17, P. 6.<br />

171<br />

sa absunt , d tutela , vel cura ex-<br />

cusantur. Sed et si fuerint tutores,<br />

vel curatores dati, deindc Reip.<br />

causa abesse cozperint, d tutela,<br />

vel cura excusantur , quatenus<br />

Reip. causa absunt : et interea<br />

curator loco eorum dalur; qui si<br />

reversi fuerint, recipiunt onus tu-<br />

telce: nam nec anni habent va-<br />

cationem , ut Papinianus lilro<br />

quinto responsorum scripsit: nam<br />

hoc spat 1urn habent ad novas tute-<br />

las vocati (z).<br />

CO MM EN TARIUS.<br />

r (Reipubl. causa absunt). L.<br />

administrates 41. §. 2. hoc tit.<br />

Reip. causa abesse dicitur: Qui<br />

publici alicujus muneris, vel offi­<br />

cii causa , cui prcesunt , ah urbe<br />

profecti sunt, ut ex Modestino,<br />

Paulo , et Ulpiano discimus, /.<br />

abesse 32. /. 3;. /. 38. ex quib,<br />

caus. maj. Horum duo sunt peculiaria<br />

: nam cum caeteri, qui propter<br />

solum officium, aut magistratum<br />

excusantur , susceptam<br />

tutelam deponere non possint,<br />

§. seq. eamque, a qua excusati<br />

erant, statim finito officio suscipere<br />

cogantur, arg. %.pr

172 Lib. I. '. 'it. XXV.<br />

T E X T U S.<br />

De potestate.<br />

3 Et qui potestatem aliquam<br />

halnnt , se excusare possunt, ut<br />

D. Marcus rescripsit : sed su~<br />

sceptam tut el am deserere non possunt<br />

(1).<br />

COMMENTARITJS.<br />

1 Potestatis vocabulum apud<br />

nostros aliquando large accipitur,<br />

ut iis etiam attribuatur, qui cum<br />

Magistratus non sint, notionem<br />

tamen aut jurisdictionem aliquam<br />

habent, ut in edicto: Quod quisque<br />

juris etc. I. 1. §. 1. item<br />

in /. 3. §. ult. de rec. arb. Saepe<br />

item haec vox significat publicam<br />

illam jubendi ac coercendi<br />

auctoritatem, quae Magistratuum<br />

est, sed omnium communis : ut<br />

id^m sit Magistratus potestas, et<br />

imperium. Et hoc est, quod Paulus<br />

scribit, /. potestatis 215. de<br />

verb. sign, potestatis vocabulo<br />

imperium. in persona Magistratuum<br />

significant ac proinde in<br />

hac significatione verum est, etiam<br />

minores Magistratus imperium<br />

potestatemque habuisse.<br />

Nonnumquam etiam, per excellentiam,<br />

soli Magistratus majores<br />

imperium et potestatem habere<br />

dicuntur; minores sine imperio<br />

et potestate esse, /. 32. de injur,<br />

i. 2. de in jus, voc, Atque excel-<br />

(1) D.l.2.<br />

(2) D. I. 2.<br />

lentiori hoc significatu potestatis<br />

verbum hie accipiendutn esse, ex<br />

eo perspicuum est , quod A'dilitas<br />

municipals à tutela non excusat,<br />

/. 17. §. 4. hoc tit.<br />

T E X T U S.<br />

De lite cum pupillo, vel<br />

adulto.<br />

4 Item propter litem , quam<br />

cum pupillo, vel adulto tutor, vel<br />

curator habet, excusari non potest,<br />

nisi forte de omnibus bonis,<br />

vel hcereditate controversia sit (2 ).<br />

COMMENTARITJS.<br />

1 Justa causa excusationis<br />

non est, quod litem aliquam cum<br />

pupillo tutor habeat; sed si judicio<br />

agendum sir, quia tutor in<br />

rem suam auctor fieri non potest,<br />

curator interim ad hoc pupillo<br />

datur, qui judicio peracto curator<br />

esse desinit, §. ult. de auct.<br />

tut. At si de omnibus bonis, plurimave<br />

eotum parte, aut de haereditate<br />

lis sit, aequum esr, excusationem<br />

tutoris recipi, /. 20.<br />

et I. seq. hoc tit. Imo utile pupillo,<br />

etiam nolentem se excusare,<br />

à tutela retro veri, d. I. 20. Non<br />

tamen in quavisdisceptationehaereditatis<br />

simpliciter, et sine cognitione<br />

causae recepta fuisse videtur<br />

tutoris excusatio, arg. /. 16.<br />

C. eod.(i).<br />

(3) D. I. 2. tit. 17. P. 6.

Ve excusatìonihus tut or urn vel curat or um. 173<br />

TEXTUS.<br />

De tribus tutela? , et curae<br />

oneribus.<br />

5 Item tria onera tute/ce non<br />

affectatte, vel curte, pr-testant vacui<br />

lonem , quandtu administrantur<br />

: ut lamen plurium pupillorum<br />

tutela, vel cura eorundem honorum<br />

ve lut i /rat rum, pro una compuietur<br />

(i).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

i Nemo ita onerandus est alienis<br />

negotiis , ut sua ipsius negligete<br />

cogatur ; ipsorumque pupillorum<br />

interest, tutotem non<br />

nimis muh'is negotiis implican.<br />

Quamobrem placuit, tria onera<br />

tutelarum, vel tria onera curationum<br />

, vel tria onera permixtarum<br />

tutelarum et curationum<br />

quarta; tutela; curationisve excusationem<br />

praebere, /. 2. §. ult.<br />

et l. seq. hoc th. unie. C. qui num.<br />

tut. Sufficere item visum est, tria<br />

ejusmodi onera esse in una domo<br />

5 hoc est, unam familia m tria<br />

onera tutelarum aut curationum<br />

sustinere: ac proinde, et tutelarum<br />

numerum , quas pater getit,<br />

filio, et quas fi i i u s gerir, patri,<br />

et quas frater, fratri, qui in ejusdem<br />

patris potestate est, ad<br />

excusationem prodesse, /. 4. §. u J t.<br />

eod. modo tutela;, quas filii administrant,<br />

spectent ad periculum<br />

patris , /. ç. end.<br />

2 (Non affectatee). Tutela; af­<br />

fi) Z>. /. 2. tit. ij.P. 6.<br />

fectatse in numerum tutelarum<br />

non cedunt,/. i {.§. i ç.eod.d.I.un.<br />

qui num. tut. Itaque sive quis lucrum<br />

captans ultro se tutela; obtulit,<br />

sive tenuem suscepit , ut<br />

numerum trium expleret, à quarta<br />

non excusabitur, d. §. 1 5.<br />

3 (Quandiu administrantur).<br />

Id enim maxime consideratur , in<br />

tantum, ut si aut priorum pupillorum<br />

jetas prope pubertatem sit,<br />

aut eorum , quorum ad tutelam<br />

nunc primum tutor vocatur, excusado<br />

non detur, /. 17. hoc tit.<br />

4 (Pro una computetur). Tria<br />

onera non ex numero pupillorum<br />

aut adolescentum computantur,<br />

sèd ex diversitate patrimoniorum,<br />

rationumque etconficiendarum et<br />

reddendarum diffkultate : nam si<br />

tres sint fratres consortes, hoc est,<br />

qui indivisum patrimonium habent,<br />

pro una tutela est: si tres<br />

dissortes, tres sunt tutelae, /. 3.<br />

d.l. 31. §.«//. hoc tit. Idemque<br />

est et in aliis sive cognatis sive<br />

extrañéis consortibus aut dissortibus,<br />

d. §. ult. Sed et contra, aliquando<br />

unius pupilli tutela ob<br />

eandem causam ad excusationem<br />

sufficed debet : si nimir'um tarn<br />

diffusa,\iegotiosa et molesta sit,<br />

ut pro pluribus cedat, d. §. ult.<br />

cujus rei disquisitio fere est in ar­<br />

bitrio Pranoris tutelaris, ut ex<br />

eodem loco intelligitur.<br />

TEXTUS.<br />

De paupertate.<br />

6 Sed et propter pauperta-

174 ." ' ' ' Lib. I. Tit. XXV.<br />

tern excusationem trV.uì, tam Divi<br />

Fratres, qu-sm per se Divus<br />

Marcus rescripsit, si quis imparem<br />

se oneri injuni-to possit docere (i).<br />

COMMENT ARITJS.<br />

1 Desumptus hie locus est ex<br />

/. 7. et I. 40. hoc tit. Est autem<br />

haec excusatio ex iis quoque, quarum<br />

receptio, aut repadutio pendet<br />

à Magistritu , cujus de ea re<br />

cognitio est. Nam qui hue excusatione<br />

utitur, docere debet,<br />

se imparem esse oneri injuncto,<br />

hoc est , tarn tenuis et nuliius<br />

fortune, ut vix sibi quaerere possit<br />

vitas necessaria: quod Judicem<br />

aestimare oportet.<br />

2 (Divi Fratres). Marcus Antoninus<br />

Philosophus, et iElius<br />

Verus, T. Antonini Pii filii, Hadriani<br />

nepotes, qui primi duo<br />

Augusti appellati, et fastis consularibus<br />

sic scripti sunt, auctore<br />

Spartiano in Mlio vero, cap. 1.<br />

Appellantur et fratres Imperatoti-><br />

33- de P en - I' 3^- §• 4. od<br />

leg. Jul.de adult, vid. Ant. Augustin,<br />

lib. sing, de excus. ad §. 18.<br />

/. 6. hoc tit. et Cujac ibid. Obiter<br />

addo, Divos à Jurisconsults appellari<br />

Imperatores, quia post < bitum<br />

in deos relati erant ea solemnitate,<br />

quam scribit Herodian.<br />

lib. 3. postquam et tempia iis constimi,<br />

ac sacerdotes et sociales<br />

creari, et ludi fieri, omnesque divini<br />

honores decerni solebant, ut<br />

ex Tacito, Tranquillo, Spartiano,<br />

Capitolino, aliisqueid genus Auctoribus<br />

discimus.<br />

(1) D. 1.2. tit. 17. P. 6. (2) D.I. 2.<br />

TEXTUS.<br />

De adversa valetudine.<br />

7 Item propter adversam valetudinem,<br />

propter quam ne suis<br />

quidem negotiis interesse potest<br />

excusatio locum habet (2).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 Et haec causa ex earum genere<br />

est, quae cognitionem Magistratus<br />

desiderant: neque enim<br />

quaecunque valetudo excusat, sed<br />

ea , quae impedimento est, quominus<br />

quis suis rebus superesse<br />

possit, /. 10. in fin. I. pen. %. ult><br />

hoc tit. I. unic. C. qui morb.<br />

TEXTUS.<br />

De impernia litterarum.<br />

8 Similiter eos, qui litteras<br />

nescìunt, esse excusandos, D. Pius<br />

nescripsit ; quamvis et imperiti<br />

litterarum possint ad administrationem<br />

negotiarum sufficere.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Litteras pro eruditone aut<br />

humanitate nonnunquam acdpi,<br />

nomm est. Proprie tamen litterae<br />

dementa significant, ut ini. 11.<br />

§. 3. de inst. act. et alibi passim;<br />

hocque sensu eas Justinianus capit.<br />

Unde dum dicit excusandos<br />

esse, qui litteras nesciunt , earumve<br />

imperiti sunt, de illis ex

De exeusationibus ti<br />

audiendus est, qui neque scribere,<br />

neque legete sciunt (i).<br />

2 Hséc autem excusatio, etiam<br />

ut du* superiores, ex earum<br />

genere est, quas aibitrix dicuntur,<br />

utpote ab arbitrio Magistratus<br />

pendentes , qui eas , causa<br />

cognita , vel rejicit vel admittit.<br />

Itaque si tutela diffussior est et<br />

negotiosior, quam ut ab imperito<br />

litterarum administrari possit, excusatio<br />

admittetur: nam ut memoria;<br />

omnia credat, ab eo exigi<br />

non oportet, nec ut aliena opera<br />

utatur ; quamvis ad res alias gerendas<br />

fuerit idoneus. At si tutela<br />

non sit magni patrimonii, atque<br />

alias satis expedita, cui getendae<br />

quilibet non hebeti ingenio<br />

sufficiat; nulla erit ratio, cur<br />

imperitus litterarum excusetur,<br />

si non expers negotiorum sit. Ita<br />

cape Paulum, dum in /. 6. §. ult.<br />

hoc tit. air, imperitos non excusar!.<br />

TEXTUS.<br />

De inimicitia patris.<br />

9 Item si propter inimichi as<br />

ttliquem testamento tutorem pater<br />

dederit, hoc ipsum priest at ei excusatìonem;<br />

sicut per contrarium<br />

non excusantur , qui se tulelam<br />

administraturos patri pupillorum<br />

promiserant.<br />

COMMENTARI US..<br />

i (Propter inimicitias). Quo<br />

molestiam exhibeat inimico, id<br />

est, ut subjiciatur litibus, et ne-<br />

orum vel curatorum. 175<br />

gotiis, d. I. 6. §. 17. hoc tit. nam<br />

si testator bona mente eum tutorem<br />

dedit, cui inimicus antea infensusque<br />

fuit; hoc ipso videtur<br />

fucta grntia; reconciliatio. Dicam<br />

plura infra §. 11.<br />

2 (Non excusantur). Qui patri<br />

pupiilorum tutorem se futuruai<br />

promisit, nulla excusatione<br />

gaudet, quamvis alias excusare<br />

se jure possit, quasi exeusationibus<br />

renuntiasse videatur, qui ita<br />

fidem suam obligavit, /. 15.5. 1.<br />

hoc th. I. 29. de test. tut.<br />

TEXTUS.<br />

De ignorantia testatoris.<br />

10 Non esse autem admittendam<br />

excusationem ejus, qui<br />

hoc solo utitur, quod ignotus patri<br />

pupillorum sit, Divi Fratres<br />

rese ripserunt.<br />

Textus hic clarus est.<br />

TEXTUS..<br />

De inimicitii-s cum patre<br />

pupilli, vel adulti.<br />

11 Inimichi e, quas quis cum<br />

patre pupillorum , vel adullorum<br />

exerçait, si capitales fuerunt, nec<br />

reconciliatio intervenerit, à tutela,<br />

vel cura soient excusare (2).,<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Nunc de inimìcitiis paulo<br />

pluribus, et distinctius agamus.<br />

(1) D. I. 2. tit. 17. P. 6i (2) D, l. 2. tit. 17, P. 6.

17Ó Lib. I. Tit. XXV.<br />

Ait , inimichila c-.pítales, quas<br />

quis cum pâtre pupillorum exercuit,<br />

nisi intervenerit reconcilalio,<br />

solere excusare. Inimicitias capitales<br />

intelligo quaseunque graviores<br />

: Qua vel vitam , vel libertatem,<br />

vel existimationem pe—<br />

tunt, arg. /. licet capitales 103.<br />

de verb. sign. (1). Ait, cum pâtre<br />

pupillorum. Idem est, si pupillis<br />

ipsis vel adultis inimicus sit,<br />

/. 3. §. 12. de susp. tut. Ait, nec<br />

reconciliatio intervenerit. Reconciliatio<br />

aut aperte intervenu, ut<br />

si post ortas inimicitias in gratiam<br />

redierint ; aut tacite, si<br />

eum, cui pater juste infensus<br />

antea erat, postea testamento suo<br />

tutorem scripserit : nam si hoc<br />

bono animo fecerit, non ut litibus<br />

eum implicare!, injuriam ei<br />

hoc ipso remisisse videtur,/. 6.<br />

§. 17. hoc tit. (2). Ait, soient excusare<br />

; et merito: nisi enim hujusmodi<br />

tutores et curatores ultro<br />

se excusent, inviti removentur,<br />

d. I. 3. §. 12. de susp. tut.<br />

TEXTUS.<br />

De status controversia à pâtre<br />

pupilli illata.<br />

12 Item is, qui status controversiam<br />

à pâtre pupillorum pas sus<br />

est, excusatur à tutela (3).<br />

COMMENTAR1US.<br />

1 Si tutor status controver-<br />

(1) D, l. 2.<br />

(2) Arg. i. 2 2. tit. 9. P. 6.<br />

(3) D. I. 2. tit. 17. P. 6. in<br />

siam à patre pupillorum passus<br />

sit, id est, si eum pater in servitutem<br />

petierit, hoc par interdum,<br />

ac si capitis accusasset, /. 14,<br />

ff. de bon. libert. Is etiam excusatur<br />

à tutela , qui talem controversiam<br />

movet pupillo, serio<br />

et bona fide, non dedita opera,<br />

ne tutelam subeat, et calumniae<br />

causa, quod ex rescripto Marci<br />

et Veri (ita legendum esse textus<br />

Grascus ostendit) proponimi<br />

in /. 6. §. 18. hoc tit.<br />

TEXTUS.<br />

De aitate.<br />

13 Item major septuaginttt<br />

annis d tutela et cura se potest<br />

excusare. Minores autem vigintiquìnque<br />

annis olim quidem excusabantur<br />

: nostra autem constitutione<br />

prohìbentur ad tutelam<br />

vel curam adspirare ; adeo ut nec<br />

excusatione opus sit (4). Qua constitutione<br />

cavetur , ut nec pupillus<br />

ad letritimam tutelam VACE­<br />

TE<br />

tur , nec adultus ; cum sit incivile<br />

, eos, qui alieno auxilio in<br />

rebus suis administrandis egere<br />

noscuntur , et ab alìis reguntur,<br />

aliorum tutelam vel curam subire.<br />

COM MENT ARI US.<br />

i Senes asque ac Magistratus<br />

veteres reveriti sunt, /. ^.dejur.<br />

immun, qua; reverenda consistebat<br />

fin. I. I. eod.<br />

(4) L. 2. in fin. I. 4. tit. 16.<br />

P.

De excusationibus tutorum vel curât or um. 177<br />

in assurgendo, in loco dando ac<br />

cedendo, domo deducendo ac reducendo,<br />

Juvenalis satyr. 13.<br />

vers. 54.<br />

Credebant hoc grande nefas, et<br />

morte piandum<br />

Si juvenis vetulo non assurrexerat.<br />

Ad. Valer, lib. 2. cap. 1. Cicer.<br />

1. offic. cap. 34. Geli. lib. 2.<br />

cap. i j. Fuit etiam venerabilis<br />

senectus excusatione honorum,<br />

et vacatone munerum psrsonalium.<br />

2 (Major septuaginta annis).<br />

In immunitatibns cceptus annus<br />

pro completo non habetur:quamobrem<br />

ad vacationem tutela; non<br />

sufficit ingtessum esse aut agere<br />

annum septuagesimum, sed egressum<br />

esse oportet, /. 2. hoc tit.<br />

I. 3. de jur. immun (1).<br />

3 (Nostra autem constitutione).<br />

Constitutio Justiniani in /. ult. C.<br />

de leg. tut. qua; hie laudatur, loquitur<br />

duntaxat de tutoribus legitimis<br />

atqtie dativis. Quare poterunt<br />

etiam post illam minores<br />

vigintiquinque annis testamento<br />

tutores dari, eo effectu quetn vidimus<br />

in §. 2. qui testam. tutor,<br />

dar. poss.<br />

4 " Quod atti net ad Hispa-<br />

>»niam, revise in eoi. §, 2. qui<br />

:itest. tut. dar. poss."<br />

TEXTUS.<br />

De militia.<br />

14 Idem et in mìlite obser-<br />

(1) D.l.2. tit. if. P. 6. in fin.<br />

(2) L. 3. tit. 17,P. 6.<br />

Tom. I.<br />

v.mium est, ut nec volens ad tu—<br />

telce onus aimittaiur (2),<br />

COMMENTARITJS.<br />

1 Miiités armata; militia; ad<br />

instar minorum, ne volentes quidem<br />

ad tutelam aut curam gerendam<br />

admittuntur, /. 14. C.<br />

qui dar. tut. I. 8. C. de legat.<br />

ne videlicet propter privata negotia<br />

à numeris et signis avocentur:<br />

quam ob causam nec procuratores<br />

esse possunt, /. 8. §. 2. de<br />

procur.(i), nec aliena praediaconducere,<br />

/. 31. Cod. de loc. et coni.<br />

Qiiatenus veterani, hoc est, qui<br />

militia honeste dimissi, et sacramento<br />

soluti sunt, vacationem tutelarum<br />

habeant, copiose disputatur,<br />

/. 8. et seqq. hoc. tit.<br />

2 Episcopi, et Monachi seti<br />

Regulates prohibenturquoque tutores<br />

et curatores esse, eadem<br />

pene ratione, qua milites prohibitos<br />

esse vidimus : Presbyteris<br />

vero, Diaconis, et Subdiaconis<br />

saecularibus permittitur, tutelam<br />

et curationem legitimam jure cognationis<br />

ipsis delatam suscipere:<br />

ita tamen ut intra quatuor menses,<br />

ex quo vocati sint, id et,<br />

vocatos esse cognoveqnt, apud<br />

Judicem competentem declarent,<br />

se propria voluntate tutela; administrationem<br />

suscipere, nov. 123.<br />

cap. 5. unde desumpta est, auth.<br />

Presbyteros le gì 52. C. de Episc.<br />

et Cler. subjecta (4).<br />

(3) L. 6. tit. 5. P. 3.<br />

(4) Lib. 14. tit. 16. P. 6.<br />

Z

178 Lib. I. Tit. XXV.<br />

T E X T U S.<br />

De Grammaticis, Rhetoribus.<br />

et Medicis.<br />

i ; Item Roma Grammatici,<br />

Rhetor et, et Medici, et qui in patria<br />

sua has artes exercent, et intra<br />

numerum sunt, à tutela et cura<br />

liabent vacationem.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Studiorum liberalium professore?,<br />

Grammatici , Sophistas,<br />

Ilhetnres, qui publ'ce juventuti<br />

prosunt , item Medici, quemadmodum<br />

à reliquis muneribus, ita<br />

et à tutela et cura vacationem habern,<br />

/. 6. §. i. hoc tit. et tit.<br />

C. de profess, et Med. lib. io.<br />

Legum vero Doctores non hibebant,<br />

exceptis iis , qui Roma;<br />

docent, d. I. 6. §. i2. Caeterum<br />

ex constitutione Constantini omnes<br />

habent, /. 6. C. de profess,<br />

ti Med.<br />

2 (Qui in patria sua). Professores<br />

, et Medici ita demum hac<br />

ìmmunitate gaudent, si in patria<br />

sua doceant, aut medeantur; non<br />

in aliena. Est autem duplex patria<br />

: una propria sive originalis;<br />

altera communis, qua; est Roma,<br />

/. Roma 33. ad munìcip.<br />

Quamobrem qui Roma; doce.it,<br />

etiamsi Romani non sint , immunitatem<br />

habent, /. 9. de vac.<br />

mun. sive salariarli sint, sive non<br />

sint /. 6 §. Roma li. hoc tit.<br />

Atq.ie base est conditio ad obtinendam<br />

immunitatem necessaria,<br />

d. I. 6. §. 9.<br />

3 (Intra num:rum sunt). Con-<br />

ditio altera; non aliter enim hac<br />

immunità te fruun'ur magistrismdiorum.<br />

Quim si prcb.'.ti decreto<br />

ordìnis . tt .:u-ncro costituto adscript<br />

sint , d. I. 6. y 4. /. 5. 7.<br />

et 8 C. Ue profess. Certus enim<br />

numerus eorum, qui vac-'i'ionem<br />

haberent, in unaquaque civitate<br />

lege definitus erat , d. I. 6. §. 2.<br />

quem numerum excedere non licebat<br />

, d. I. 6. §. 3. nisi qui» propter<br />

excellentiam prsestantiamque<br />

doctrina; immunitatesupra numerum<br />

donuretur , d. I. 6. §. 1 o. Est<br />

et tertia conditio /«comissa, ut<br />

bene et sedulo suo munere fungantur,<br />

seque adolescentibus utiles<br />

praebeant; alioqui denuo ab<br />

ordine reprobari possunt, d. I. 6.<br />

§. 6. /. 2. /. 8. C. de profess. I. 11.<br />

§. 3. de mun. et lion. Colligunt<br />

hinc DD. studioso?, qui gnaviter<br />

litteris non incumbunt, etiamsi<br />

in catalogum relati sint, privileges<br />

scholarum gaudere non oportere:<br />

cessante scilicet ratione inductiva<br />

privilegiorum.<br />

4 "In Hispania legum Do-<br />

«ctores non aliter excusationem<br />

v habent, quam si Judices sint,<br />

»vel ConsiliariiRegii,/. ?.lit. 17.<br />

?? P. 6. ut in hoc deterioris conj)ditioniì<br />

sint, quam Grammati-<br />

?>ci et caeteri, de quibu* in tex-<br />

>>?u, Lopez glos. 6. d. I. 3. Et for-<br />

»tas^e quia htiic muneri aptiores<br />

»sunt omnibus. In aliis vero,<br />

•>-> plurirr.is gaudent privileges, /. 8.<br />

Ì>tit. fin. f. 2. Grammatici austera<br />

, Rhetores, Philosuphi, et<br />

» Medici excusantur,quamvis non<br />

«in patria, sed alidi, jtissu tamen<br />

» Regis, doceant, aut medeantur,<br />

t>d. I. 3. Et insuper praitereunda

De excusationibus tut orum veI[ctiratorum. 179<br />

» non estexcusatio Romanis igno-<br />

5>ta, quam /. 3. litui. 29. /. 7.<br />

»N'ÌV. Recop. probat conceditque<br />

»eis qui duodecim equas habue-<br />

»rint foeturae causa. Lex allstem<br />

2 1. tit. 14. cod. irrita de-<br />

»clarat omnia reset iota pleb^jis<br />

«concessa, ut à tutela et cura i;n-<br />

»munes sint: addita ratione, quia<br />

» Regis servitio, aliorumque uti<br />

»iitati prayudicant. Assentiri au-<br />

»tem non possum di ctrinae tradiate<br />

ab Asso, et de Manuel in<br />

ÌÌ suis Instit. Hb. 1. cap. 4. vers.<br />

»Se eseusan, laudatam, nimlrum<br />

»legem 21. ademisse plebejis ex-<br />

»eusationes recensljtas in§§. 5.e».<br />

»7. et 13. hoc tit. probatasque<br />

»in l. 2. tit. 17. P. 6. obonus sci-<br />

» licet trium tutelarum, pauper-<br />

»tatem, imperitiam, et aetatem<br />

»majorem 70. annis: quia has et<br />

» caeteras legibus nostris concessas<br />

» expresse probat, ibi: No aque-<br />

»llos, que los derechos y leyes<br />

»de nuestros Reynos eseusan de<br />

»tales cargos, y oficios.<br />

TEXTUS.<br />

De tempore, et modo propo-<br />

nendi excusationes.<br />

56 Qui autem se vult excu­<br />

sare , si plures habeal excusatio­<br />

nes , et de quibusdam non proba-<br />

-verit, aliis uti intra tempora con-<br />

stituta non prohibetur. Qui autem<br />

excusare se volunt, non appellant;<br />

sed intra qu'mquaginta diss con­<br />

tinuos , ex quo cognoverint se tu­<br />

li) L. 4. tit. 17. P. 6.<br />

tores vel curatores datos, se excusare<br />

debent, cujuscumque generis<br />

sint, id est , quatitercunque<br />

dati fuerint tutores; si intra centesirnum<br />

lapidem sint ab eo loco;<br />

ubi tutores dati sunt (i). Si vero<br />

ultra centesirnum lapi lem habitant<br />

, dinumerutione facta viginti<br />

millium diurnorum, et amplius<br />

triginta dierum (2): qui tamen,<br />

ut Sceevola dicebat , sic debent<br />

computar! , ne minus sint, quam<br />

qu'mquaginta dies,<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 ( Aliis uti non prohibet ur ).<br />

Ex Marciano /. 21. §. 1. eod. Est<br />

enim excusatio species quedam.<br />

exceptionis; nemo autem prohibetur<br />

pluribus exceptionibus uti,<br />

/. 8. de exceptionib. I. 43. de div.<br />

reg. jur. Sed an qui plures excusationes<br />

habet, eas omnes simul<br />

proponere et contestari debeat,<br />

queritur: et putat Gloss,<br />

hoc necesse non esse. Sed verius<br />

est, omnes initio contestari oportere,<br />

ne alioqui tutor negotii trahendi<br />

causa novas postea excogitet:<br />

et est textus in /. 13. §. 8.<br />

hoc tit. Omnibus autem propositi<br />

, vel u»am probare sufficit ad<br />

victoriam.<br />

2 {Non appellant). Hocenitn<br />

D. Marcus effecit. Nam cum antea<br />

non minus à delatione tutele,<br />

quam alterius muneris appellaretur,<br />

Marcus Antoninus tutelam<br />

à ceteris muneribus ita secrevir,<br />

ut tutor datus non amplius recta<br />

à datione provocaret ; sed si quas<br />

(2) D. I. 4. tit. ¡7. P. 6.<br />

Z 2

18o Lib. I. Tit. XXV.<br />

se habsre putaret justas excusationis<br />

causas, eas intra prostituta<br />

tempora proponeret, quas si<br />

Judex rejecisset, turn demum licentiam<br />

appellandi haberet (t):<br />

qui vero ad alia muñera vocarentur,<br />

illi non aliter quam olim,<br />

hoc est,quam appeliatione interposta,<br />

allegare possint causas<br />

immunitatis suae , /. i. §. i. et 2.<br />

quando appell. {2). Igitur loci, in<br />

quibus tutores dati provocasse<br />

proponuntur, ut in /. 4. hoc tit.<br />

aliisque //. ilii nun sic accipiendi<br />

sunt, quasi ab ipsa creatione appeliassent,<br />

sed á rejectione excusationis<br />

intra praestitutum tempus<br />

allegata;;.<br />

3 Ñeque obstat quod Modest,<br />

scribit in /. 16. hoc tit. tutores<br />

etiam citra appellationem<br />

se excusare posse : aut quod<br />

idem Modest, ait /. 13. eod. et<br />

Impp. /. 18.-C. eod. tutores datos<br />

non necesse habere , appellationem<br />

interponete , quasi si<br />

velint, adhuc provocare possint.<br />

Nam hujusmodi collectiones ut<br />

semper necessario non sunt, ita<br />

hsc minime hoc loco admittenda:<br />

Tutores necesse non habent<br />

appellare; ergo, si velint, possum.<br />

Necesse enim non habent, ut<br />

olim ante constitutionem D. Marci,<br />

nunc ns possum quidem. et<br />

frustra ante propositan! et repulsam<br />

excusationis causam appellant<br />

, d. I. 1. §. 1. quand. appel.<br />

Qui locus tan claras est, distingüeos<br />

hac in parte tutelam ab<br />

(E) L. 8. tit. 23. P. 3.<br />

Mas si fuese.<br />

(a) D. I. 8. in princ.<br />

vers. (3)<br />

(4)<br />

aliis munerìbus publias, ad quae<br />

vocatus-contra Privilegium illico<br />

appellat, ut ex eo alii loci omnes<br />

sint declarandi.<br />

4 (Ex quo cognoverint). Quinquaginta<br />

dies continui excusationibus<br />

proffrendis ronstituti tutoribus<br />

et curatoribus non cedunt<br />

ex quo dati sunt, sed ex quo cognoverint<br />

, se tutores ve! curatores<br />

datos esse, d. I. 1 3. §. 6. I. 6.<br />

C. eod. I. 3. de verb. sign. (3). Atque<br />

ex eo tempore si cessent, suo<br />

perieulo cessant,/. i.§. i.deadm.<br />

tut. ut tarnen iis ignoscatur, qui<br />

valetudine, aut vi tempestatis, aliave<br />

simili causa impediti, constituto<br />

tempore non venerint, d.<br />

I. 13. §. si enim 7. Porro nec antea<br />

quam à die cognitionis cedere<br />

existimo quatuor illos menses disceptando<br />

et finiendo excusationis<br />

negotio constitutos (4): ne alioqui<br />

contingat, ut prius finiatuc<br />

terapus excusationis, quam incipiat;<br />

quod perquam esset absurdum.<br />

Nec est contrarium quod<br />

Paulus in d. I. 38. menses illos ex<br />

die nominationis numerar. Nam<br />

Paulo eo loco idem est dies nominationis<br />

, et cognitionis, quippe<br />

qui solum excludere vulr tempus,<br />

quo allegata sit excusatio; quasi<br />

dicat, quatuor illos menses non<br />

currere à die propositae excusationis<br />

, quod videri poterat, sed à<br />

die nominationis, cognita; scilicet,<br />

non facta;, Ant. Fab. i.jurisprud.<br />

hoc tit. pr. i. illat. 7.<br />

y (Intra centesimum lapidem).<br />

L. 4. tit. 17. P. 6.<br />

L. 4. tit. i 7. P. 6.

De excusationibns tutor um vel curator um. i3x<br />

Ad professionem excusationis 50.<br />

dies dantur, si is, qui tutor datus<br />

est, sit in eadem civitate, vel<br />

intra centesirnum lapidem: si ultra<br />

sit, ad veniendutn dantur singuli<br />

dies in singula 20. miliia, et<br />

praeterea 30. dies (t ); ita utcomputatis<br />

itineris diebus, et illis triginta,<br />

tutor non pauciores habeat,<br />

quam quinquaginta ; quod latius<br />

prosequitur Modestinus, d. I. 13.<br />

§. 1. et seqq. Obiter addo, lapidem<br />

pro milliario, sive mille passibus<br />

accipi, quae appellano inde<br />

manavit, quod singula milliaria<br />

positis singulis lapidibus, sive columnis<br />

lapideis spatiorum signa<br />

inscripta habentibus Tib. Grachus<br />

, autore Plutarcho in Graccho<br />

pagin. 838. distinxerat. Initium<br />

autem et finem omnes viae<br />

Italiae capiebant ab aurata ilia columna<br />

, quae Romae in capite fori<br />

ad asdem Saturni posila erat , niinirum<br />

ab aureo ilio urbis milliario<br />

monùmentis veterum tantopere<br />

nobilitato. Adiri ea de re debet<br />

Bergerius de viis militar, ubi<br />

haec et alia piena manu seruntur.<br />

TEXTUS.<br />

De excusatione prò parte<br />

patrimonii.<br />

17 Datus autem tutor ad universum<br />

patrimonium datus esse<br />

credi tur.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Arbitror cum D. Hotoma-<br />

(t) D, l. 4. vers. E el Juez.<br />

no et Wesemb. text um hunc mutilum<br />

esse, et decerptum ex Marciano,<br />

/. 21. §. 2. hoc tit. Hoc<br />

autem indicare velle Justinianum,<br />

tutorem , qui pro parte bonorum<br />

se excusat, audiendum non essi;<br />

quiopequinonparti bonorum, sed<br />

universo patrimonio datus inteiligatur<br />

: cujus regulae exceptio<br />

traditur d. I. 21. nisi se excuset,<br />

ne ultra centesirnum lapidem<br />

in aliena provincia tutelam<br />

gerat.<br />

T E X T U S .<br />

De excusationibus propriis<br />

curatorum. De tutelae<br />

gestione.<br />

18 Qui tutelam alicujus gcssit<br />

, invitus curator ejusdem fieri<br />

non compellitur ; in tantum, ut licet<br />

paterfamilias, qui testamento<br />

tutorem dedit, adjecerit se eandern<br />

curatorem dare, tarnen invitum<br />

eum cur am suscipere non cogendum,<br />

Divi Severus et Antoninus<br />

rescr'tpserunt (2).<br />

COMMENTARI U S.<br />

1 Quae praecedunt causae excusationum,<br />

tutelae cum curatione<br />

communes sunt: sequumur<br />

duo propria; curationis, quarutn<br />

una proponitur aie, altera §. seq.<br />

2 (Curator ejusdem fieri non<br />

cornpeliiiur). Romanis ad excusationem<br />

curationis adulti satis visum<br />

est, ejusdem pupilli tutelam<br />

gessisse, /. 20. C. hoc tit. Quasi<br />

(2) L, 3. lit, 17. P. 6.

nimis durum sit. gemino unius<br />

persona; onera; premi. Excipiunt<br />

veteres ob benefici um libertatis<br />

accepts; libertum , quern patronus<br />

liberis suis tutorem et curatorem<br />

dedit, /. 5. C. eod.<br />

T E X T U S.<br />

De marito.<br />

i o lidem rescripserunt, murinoti<br />

uxori sua curaiorem datum<br />

excusare se posse, licet se immisceat.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Altera causa excusationis<br />

propria curationis iti marito uxori<br />

su;e , puta minori 25. annis,aut<br />

mente capta; curatore dato.<br />

2 (Excusare se posse). Saspe<br />

nostri verbo excusandiabutuntur,<br />

eosque ctiam excusari ajunt, qui<br />

tutores aut curatores esse non possunt;<br />

ut cum dicunt, inimicitias<br />

capitales prestare eKcusationem<br />

curationis, §. 11. supr. I. 6. §. 17.<br />

eod. patrui cum pupillo de ha;reditate<br />

contendentis excusationem<br />

recipiendam, /. 20. eod. luminibus<br />

captum, mutum, surdum, furiosum<br />

excusationem habere, l. un.<br />

C. qui morii. Quos omnes tarnen<br />

cereum est , tuteiam gerere non<br />

posse, /. 3. §. 12. de suspect, tut.<br />

I. licet 17. C. hoc tit. cujus eadem<br />

eiTcctu species est cum ea, qua;<br />

hlc proponitur: nihil enim refert,<br />

uxori maritus, an socer nurui curator<br />

detur. Hoc autem loco justinianum<br />

verbo excusandi abusum<br />

esse, constat ex. /• 2. C. qui<br />

Lib. I. Tit. XXV.<br />

dar. tut. item ex /. 14. de cur. ftr.<br />

quaeaperte negant, maritum uxori<br />

curatorem creari posse. Qua; ideo<br />

moneo, ne quis putet in arbitrio<br />

mariti positum esse, aut se excusare,<br />

aut amissa excusatione cura<br />

m uxoris suscipere : et in universum<br />

, ne quis credat, certuni<br />

esse argumentum tutoris jure dati,<br />

quod excusationem habere dicatur.<br />

3 ( Licet se immisceat). Qui<br />

excusare se potest, is si neglect*<br />

excusatione se miscuerit administrationi<br />

, postea se excusare volens<br />

non auditur, quasi juri suo<br />

tacite renujitiaverit, /. /7. §.

De excusatìonibus t torum vet curatorum. 183<br />

C0MMENTAR1US.<br />

i Decretum, quo tutor falsis<br />

allcgationibus usus, absolutus est,<br />

ipso jure nullum est, ncque eum<br />

periculo tutelo eximit, i. /.<br />

ult. C. si tut. fals. aUcg. quod favore<br />

gupillorum ita constitutum<br />

TITULUS VIGESIMUSSEXTUS.<br />

DE SUSPECTIS TUTOR. VEL CURATORIBUS.<br />

D. Lib. 26. Tit. 10. Cod. Lib. 5. Tit. 43. (2).<br />

1 _l_jx tribus, quae ad tutores<br />

et curatores communiter attinentia<br />

Justinianits tractanda suscepit,<br />

duo expósita sunt, satisdatio,<br />

et excusa tfo: superest tertium<br />

et ultimum, suspecti tutoris<br />

vel curatoris accusatio et remotio<br />

; quod hoc postremo hujus<br />

libri titulo nunc explicar.<br />

T E X T U S.<br />

Unde suspecti crimen<br />

descendat.<br />

Sciendum est, suspecti crimen ex<br />

lege XII. Tabular, descenderé.<br />

COM MEN TAR I US.<br />

1 ( Suspecti crimen ex lege ).<br />

Ex Ulp. /. i. §. 2. hoc. tit. Eoque<br />

y-ertinere creditur quod Cicero<br />

esse, credendum est. Nam regulariter<br />

sentcntia ex falsis alleg?.tionibus<br />

lata ipso jure non est<br />

nulla: sed adversus etm, si provoeaiu.n<br />

non sit, pttenda est restitutio,<br />

arg. /. 33. de re jud. et<br />

tot. tit. C. si ex fals. instr. (1).<br />

scribit 3. de offic. cap. 15. Dolum<br />

malum etiam legibus fuisse vindicatum,<br />

ut tutelam XII. Tab. Crimen<br />

autem hoc.loco, et apud Ulpianum<br />

pro criminatione sive accusatione<br />

poni, certain est: neque<br />

insolens est ista hujus verbi<br />

signification sic enim accipitur<br />

in /. 7. de accuss. I. 5. de calumn.<br />

et apud Ciceronem pro Resc. A.v.er.<br />

Tria sunt , inquit, quant urn<br />

existimare possum , qua obstant<br />

hoc tempore Sexto Roscio ; crimen<br />

adversariorum ,et audacia, et pot"<br />

entia.<br />

T E X T U S.<br />

Qui de hoc crimine<br />

cognoscunt.<br />

I Datum autem est jus removendi<br />

tutores suspectas Romce<br />

Prcctori; et in provinciis Prce-<br />

(1) L. i. et 2. tit. 26. P. 6, (2) Tit. l'è.P. 6.

184 Lib. I. 1 lt. XXET.<br />

sidibus eorum, et Legato Pro—<br />

consults.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 ( Datum est ). Hoc non<br />

ita accipiendum est, quasi jus<br />

de suspectis tutoribus cognoscendi,<br />

eosque removendi , speciali<br />

aliqua lege aut senatusconsulto<br />

Prastoribus aut Prsesidibus datum<br />

sit; quemadmodum cum dicimiis,<br />

jus dandi tutores alicuidatum<br />

esse, hoc sic accinmus, datum<br />

esse nominatim, aut a Principe,<br />

vei'ege, vel Seiatu,/. r.<br />

/. 3. de tut. et cur. dat. I. 6. §. 2.<br />

de tu'el. sed jus hoc removendi<br />

tutores Pr.etoribus et P^Ksidibus<br />

more concedi propter vim imperii,<br />

hoc est, iis cumpetere vi et<br />

pot estate magistratus su: sive jurisdietionis.<br />

Etenim longe alia ratio<br />

est tutoris dandi, aiia removendi.<br />

Datio tutoris jurisdictionis<br />

non est, qua de causa nec mandari<br />

potest, d. I. 6. §. 2. /. 8. de<br />

tut. et cur. dat. Cognitio de suspectis<br />

et remotio jurisdictionis est,<br />

eaque sive in specie, sive in genere<br />

mandata, in eum cui mandata<br />

est, transit, /. 4. in pr. de<br />

offic. ejus cui mand. I. 1. %. 4. hoc<br />

tit. Rursus jus dandi tutores etiam<br />

Magistratibus municipalibus<br />

certa lege concessum est, /. 3. de<br />

tut. et cur. dat. §. 4. et 5. supra<br />

de Alii. tut. At de suspecto cogaoscere<br />

soli possum Magistratus<br />

n;ajores, /. 1. §. 11. ad SC.Tur-<br />

T E X T U S.<br />

Qui suspecti fieri possunt.<br />

2 Ostendimus, qui possint de<br />

suspecto cognoscere ; nunc videamus<br />

, qui suspecti fieri possipt. Et<br />

possunt quidem omnes tutores fieri<br />

suspecti , sive sint testamcntarii,<br />

sive non sint, sed alt err us generis<br />

tutores. Quare etsi legitimus:<br />

fuerit tutor , accusari poterit (2).<br />

j Quid si patronusì Adhuc idem<br />

erit dicendum : dummodo meminerimus,<br />

fanne patroni parcendum<br />

esse, licet ut suspectus rema'<br />

tus fuerit.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 (Quare etsi legitimus). Indicare<br />

videtur, facilius tutores<br />

testamentarios et dativos, ut suspectus<br />

accusari et removeri, posse<br />

, quam legitimos, eosve, qui<br />

vinculo necessitudinis aut affinitatis<br />

pupillo conjuncti sunt: quibus<br />

potius curator adjungendus<br />

est, quam ut notata fide atque<br />

existimatione removeantur, /. 9.<br />

hoc tit.<br />

2 (Famce patroni parcendum).<br />

Quod de patrono hic dieitur, idem<br />

vel magis ad parentem pertinet:<br />

et fortassis ne postulari quicem<br />

suspectus parens poiuit, sed simpliciter<br />

curator ei adjungendus<br />

fuit. Illud constat, liberto et filio<br />

semper honestam et sanctam personam<br />

patris et patroni videri de­<br />

ft) L. 4. h fin. tit. 18. P. 6. ( 0 D - l - 2 - t l t - l 8 - P ' 6 -

De suspect is tut or ¿bus ve! curai or ¿bus. 185<br />

bere, /. 9. de obs, par. et patron.<br />

Atque hinc esse, quod nuite actiones<br />

famosae, ac ne illae quidem,<br />

quae fraudis vel doii ullam<br />

mentionem habent, adversus parentes<br />

patronosveinsiittri possum;<br />

sed ex quibus causis actio in alios<br />

famosa datur, ex iisdem adversus<br />

illos in factum detur, omissa doii<br />

mentione, /. 11. §. i. de do!.<br />

I. 2. I. j. §. 1. d. tit. de obs. par.<br />

et patr.<br />

T E X T U S.<br />

Qui possunt suspectos<br />

postulare.<br />

publicam: quae nota est improprietatis.<br />

Revera enim haec accusatio<br />

publica non est. Nam<br />

sive finem ejus spectes, non<br />

persequitur injuriam Reip. illatam,<br />

sed pupillo; sive formam et<br />

executionem, non extra ordinem<br />

à Praefecto urbis aut Praesidibus<br />

de hoc crimine quaeritur, ut de<br />

criminibus publicis, /. 8. de pubi,<br />

jud. I. i. §. ult. de pen. sed ut de<br />

re pecuniaria in privatis judiciis<br />

à Praetore vel Praesidibus, iisve<br />

quibus ab his mandata est jurisdictio,<br />

arg. /. ult. de priv. del.<br />

Adhaec, qui publico judicio ali—<br />

quem reum facit, is suscribere in<br />

crimen, quod intendit, debet,<br />

Consequens est ut videa- I. 3. §. 2. de accus. (2) et desistens<br />

mus , qui posstnt suspectos postulare.<br />

Et sciendum est, quasi publicam<br />

esse liane accusationem,<br />

hoc est, omnibus patere. Quinimo<br />

midieres admittuntur ex rescripto<br />

Divorum Severi, et Antonini;<br />

sed hce sola, qua pietatis necessitudine<br />

ducta ad hoc procedunt:<br />

ut puta mater, nutrìx quoque , et<br />

avia : "potest et sóror. Sed et si<br />

qua alia mulìer fuerit, quam Prator<br />

propensa pietate intellexerit,<br />

sexits verecundiam non egredìentem<br />

, sed pietate productam non<br />

sustinere injuriam pupillorum,<br />

admittet earn ad accusationem (t).<br />

COMMENT ARI US.<br />

t Descripta ha;c sunt ex<br />

Ulp. i. §. 6. hoc tit. Ait, quasi<br />

(1) DJ. 2.<br />

(2) L. 26. tit. i.P. 7. vers.<br />

Tom. I.<br />

ab accusatione incidit in senatusconsultum<br />

Turpiliianum: quorum<br />

neutrum est in postulatione suspect,*/.<br />

/. ult. de priv. del. I. 1.<br />

§. 11. ad Turpil. jCur igitur hsic<br />

accusatio dicitur publica? Nimirumquia<br />

publica; similis est in eo,<br />

quod omnibus patet: quod pubiicarum<br />

proprium est, §. \. inf. de<br />

pub. judic. Cui addi et alterum<br />

potest, quia et nullo accusante<br />

ipse Magistratus ex officio manifeste<br />

suspectum repellere potest,<br />

d. I. 3. §. 4. hoc tit. (3).<br />

2 ( Mulieres admittuntur ).<br />

Contra morem judiciorum. Et no-<br />

tandum est, quod ad hanc ac­<br />

cusationem admittantur non eae<br />

tantum mulieres, quae pupillo<br />

necessitudinis aliquo vinculo jun-<br />

guntur; verum etiam quaevis, a-<br />

liae, quas modo commendet pie-<br />

fi si por su.<br />

(3) L. 3. Ut. 18. P. 6.<br />

Aa

186<br />

tas et verecundia (1): ut intelligamus,<br />

majorem esse suspecti tutoris<br />

accusandi lieentiam, quam<br />

criminis publici judicii intentandi<br />

: quippe cum mulieri permissum<br />

non sit publico judicio<br />

quemquam reum facete , preterquam<br />

si suam, aut suorum injuriam<br />

persequatur,/. i.et I. 2. de<br />

accus. I.12. qui accus, nonposs. (2).<br />

In tantum pupillorum gratia à<br />

consuetudine judiciorum deflexum<br />

est. Athenis quoque publica<br />

erat haec actio, Jul. Poll. 8. cap.6.<br />

quod ex Piatonis lege descendit,<br />

lib. 11. de leg.<br />

TE1TUS.<br />

An pubes , vel impubes.<br />

4 Impuberes non possunt futures<br />

suos suspectos postulare • puberes<br />

autem curatores suos ex concilio<br />

necessariorum suspectus possunt<br />

arguere ; et ita Divi Severus,<br />

et Antoninus rescripserunt (3).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 (JExConsilio necessariorum).<br />

Minor in accusando tutore praescriptum<br />

necessariorum sequetur:<br />

quod si Uli nolint in accusationem<br />

consentire, Judicis à minore<br />

aditi officium erit videre, ne quid<br />

detrimenti minor capiat, arg.<br />

/. 22. §. solut. matr.<br />

(1) L. 2. tit. 18. P. 6.<br />

(2) L. 2. tit. i. P. 7.<br />

(3) jD. /. 2. tit. 18. P. 6.vert.<br />

Lib. I. Tit. XXVI.<br />

T EX. T U S.<br />

Qui dicatur suspectus.<br />

5 Suspectus autem est, qui<br />

non ex fide tutelam gerit, licet<br />

solvendo sit, ut Julianus quoque<br />

scripsit. Sed et antequam incipìat<br />

tutelam gerere tutor, posse eum<br />

quasi suspectum removeri, idem<br />

Julianus scripsit : et secundum<br />

eum constitutum est (4).<br />

COMMENTAR IUS.<br />

1 Hoc text, in genere docet<br />

Imp. quis sit suspectus, et unde<br />

talis esse deprehendatur. Air,<br />

suspectum esse : Qui non ex fide<br />

tutelam gerit: quod sic accipiemus:<br />

non tantum si fraudulenter<br />

et callide in rebus pupilli versetur,<br />

suive quaestus aut commodi<br />

causa res administret; sed etiam<br />

si negligenter aut segm'ter,<br />

neque ea integritate et sollicitudine,<br />

qua oportet, /. 3. §. uh.<br />

hoc tit. I. 5. C. eod. Nec tutori<br />

quicquam prodest, quod solvendo<br />

sit, quod satisdederit, vel<br />

nunc ofFerat: non enim ex patrimonio<br />

principaliter, sed ex moribus<br />

suspectus aestimandus est,<br />

/. 5. /. 6. eod.d. I. ;. C. eod. §. uh.<br />

infr. eod. et pupillo semper uti-<br />

Iius est sic ei prospici, ut ab initio<br />

nullum damnum sentiat,quam<br />

ut postea laboret de consequenda<br />

indemnitate, arg. /. uh. C. in<br />

quib. caus. in int. rest, non est nec.<br />

Pero el mozo.<br />

(4) L. 1. tit. t8. P. 6.

De suspectis tutori us vel curatoribus. 187<br />

quod Papinianus noster sic expressit:<br />

Expedit pupillo rem suam<br />

salvam habere , quam tabulas rem<br />

salvavi fore cautionis, d. I. j.<br />

cod. tit.<br />

2 (Antcquam tutelam gcrere<br />

ir.cipiat). Puta si vcl satisdare nolit,<br />

/, I. I. 3- C. de tut. qui sat.<br />

non ded. vcl contumax sit, /. 3.<br />

C. hoc tit. vel si ob ignaviam aut<br />

negligentiam non gesserit , aut<br />

dolo fecerit , quomiuus gereret,<br />

/. 4. §. ult. eod. et generaliier, si<br />

quajusta causa sit,obquam\ideatur<br />

rejiciendus,arg./. 3.5. 1 2. eod.<br />

T E X T U S.<br />

De effectu remotionis.<br />

6 Suspectus autem remotus,<br />

siquidem ob dolum, famosus est;<br />

si oh cuipam , non aeque (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Accusationis finis est remotio.<br />

Cseterum pro qualitate<br />

causae etadmissi, alii simpliciter<br />

removentur , alii cum nota infamise<br />

, alii etiam aliter, et nonnunquam<br />

gravius puniuntur. Qui<br />

salva, aut notata existimatione removeantur,<br />

ostenditur hoc text.<br />

Propriae poenae adversusquosconstitutae<br />

sint, §. 9. et 2. seqq. infr.<br />

eod.<br />

2 {Si oh culpam). Culpae notnine<br />

non intelligit hie Imp. culpam<br />

latam , sed leviorem : siquidem<br />

lata culpa, prseterquam in<br />

crimine corporalem poenam inge-<br />

(1) L. 4. tit. 18. P. 6.<br />

rente /. 7. ad leg. Corn, de sicar.<br />

semper dolum interpretatione juris<br />

reprsesentat, /. 226. de verbor.<br />

sign. /.32. dep. eiiam in famosis,<br />

/. 1 I. §. ult. de his qui notant infam,<br />

ut late ostendimus/w/r. lib. 3.<br />

tit. 1 5. §. 2. ubi et quid sit dolus,<br />

quid culpa , quot et quae hujus<br />

species , accurate exponimus.<br />

Quod vero famae et existimationis<br />

periculum exsequant cum perieli<br />

lo vitae, ineptum esse apparet<br />

ex /.28. de pozn. Sane causa famosa<br />

aliquando confertur cum capitali,<br />

ut in /. 9. de manum. vini.<br />

I. 8. §. 2. quod met. Sed satis constat<br />

id fieri respectu alicujus rei:<br />

in d. I. 9. intuitu causae manumissionis<br />

apud consilium allegandae<br />

et probanda; : in d. 1.8. §. 2. ratione<br />

metus in bonis viris, quibus<br />

major debet esse metus amittendae<br />

famae,quam mortis metus,<br />

ut ait Paulus d. I. 8. §. 2.<br />

3 Concludimus igitur, tutorem<br />

remotum infamem fieri, non<br />

solum si ob fraudem remotus sit,<br />

quod in tutela grassatus fuerit,<br />

aut sordide egerit vel pernicioso<br />

pupillo, aut aliquid interceperit<br />

ex rebus pupillaribus, /. 3.§. j.<br />

hoc tit. verum etiam si ob latam<br />

negligentiam, puta quod in suis<br />

diligens, in rebus pupillaribus<br />

supine et dissolute negligens sit.<br />

Ulud constat, causam remotionis<br />

decreto exprimendum esse, ut<br />

appareat de existimatione; nam<br />

si causam remotionis non significaverit<br />

decreto suo Praetor, fama<br />

remoti non lseditur, /. 4. §. 1.<br />

et 2. eod.<br />

Aa a

183 Lib. I. T

De suspecti s tutori!<br />

propter ìnopiam alimenta posse decerni<br />

, si hoc per mendacìum dicat,<br />

rcmittendum eum esse ad Prœfectum<br />

urbis puniendum , plaçait:<br />

sicut Ule remittitur, qui data petunia<br />

ministerium tut else acquisier<br />

it, vel redemerit (t).<br />

De liberto fraudulenter<br />

administrante.<br />

Ji Libertus quoque , sì fraudulenter<br />

tutelam filiorum, vel nepotum<br />

patroni gessisse probctur,<br />

ad Prcefectum urbis remittitur puniendus.<br />

Hi tres §§. ciati sunt.<br />

TEXTUS.<br />

Si suspectus satis offerat,<br />

et quis dicatur suspectus.<br />

12 Novissime autem sciendum<br />

est, eos, qui fraudulenter tutelam<br />

administrant, etiamsi satis<br />

offerant, removendos esse à tutela:<br />

quìa satisdatio tut or is proposìtum<br />

malevolum non mutat, sed dìutius<br />

grassandi in re familiari facuii atem<br />

prœstat. Suspectum etiam<br />

eum putamus , qui morìbus talis<br />

est, ut suspectus sit. Enimvero<br />

tutor vel curator, quamvis pauper<br />

sit, fidelis tarnen, et diligens, removendus<br />

non est quasi suspectus<br />

(2).<br />

(1) D.l.i.ìnfin.tit.\%.P.6.<br />

vel curat oribus. 189<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 ( Etiamsi satis offerant ).<br />

De eo dictum sub §. 5. supra<br />

eod. Ut auiem neque divitise,<br />

ncque satisdatio tutorem à suspicione<br />

liberanti ita nec ex adverso<br />

eum onerat paupertas. Nam<br />

etsi pauperi , qui se imparem<br />

oneri imporito docere possit, vacano<br />

tritrui solet, §. 6. tit. prxc.<br />

aut qui propter inopiam satisdare<br />

non potest, removendus est, /. 2.<br />

C. de tut. qui sat. non ded. nunquam<br />

tamen paupertatis occasione<br />

suspectus postulari, eove nomine<br />

removed debet vir alioqui<br />

fidelis , er diligens. Ex moribus<br />

enim, non ex facultatibus suspectum<br />

arguì convenit, /. 8. hoc tit.<br />

I. 5. C. eod. I. 31. §. 1. de reb.<br />

auct. judic. poss.<br />

2 "In Hispania recensentur<br />

5?in /. 1. tit. 18. P. 6. infine sejjquentes<br />

suspicionis causae ob<br />

»quas tutor à tutela removendus<br />

est : si alterius tutelam male<br />

"gessit: si pupilli vel ejus cogna-<br />

-vtorum inimicus est: si cotam<br />

"Judice negat alimenta pupillo<br />

"decerni posse, et mendacii con-<br />

"vincatur: si inventarium bono-<br />

"rum pupilli non fecerit: si pu-<br />

«pillum vel ejusdem bona in ju-<br />

"dicio non defendit : et si se tu-<br />

"torem esse sciens, copiam sui<br />

» non facit, seu latitat.<br />

(2) D.l. 1. tit. 18. P. 6.

INSTITUTIONUM<br />

ROM ANO-HISP AN ARU M<br />

LI BER IL<br />

TITULUS PRIMUS.<br />

DE RERUM DIVISIONE , ET ACQUIRENDO<br />

IPSARUM DOMINIO.<br />

D.Lib. i.Tit. B.et Lib.41. Tit. 1. Coi. Lib. 41. Tit. 1. (1).<br />

Cognita hominutn qualitate et<br />

differentia, exrositoque eojure,<br />

quod cuique pro conditione persons<br />

sua? competit; quod ex tribus,<br />

circa qua; jus omne versatur,<br />

primum est: transit Imperator ad<br />

alteram atque huic proximum, res<br />

externas; ut quod lex metjjodi<br />

exigit, eo ordine singula explicet,<br />

quo ea proposta sunt §. uh.<br />

supr. de jur. nat. geni. Habet autem<br />

hic titulus duplicem inscriptionem<br />

: He rerum divisione : et<br />

de acquirendo ipsarum dominio.<br />

Nimirum qua; duobus distinctis<br />

titulis in Pand. tractata sunt, ea<br />

in unum hue retulit Justinianus.<br />

Et quia in rebus tantum cujusque<br />

est, quantum natura earum<br />

et conditio patitur : primo varie<br />

(1) Tit. 16. P. 6.<br />

eas dividit, ut differentia earum<br />

cognita, jus, quod in iis habemus<br />

(qua consideratione rerum tractatio<br />

propria e*t Jurisconsulte, melius<br />

intelligatur. Deinde proponit<br />

et persequitur modos, quibus res,<br />

quse singulis acquiri possunt, singulis<br />

acquirantur, initio facto à<br />

rebus dominii nostri aut similis<br />

in rem juris. Postremo tractat de<br />

obligationibus : idque demum<br />

tit. 14. lib. 3.<br />

T E X T U S.<br />

Continuatio, et duplex rerum<br />

divisio.<br />

Superiore libro de jure personarum<br />

exposuimus : modo videa-

De rerum divìs, et ac> uir. ipsarum dominio. 191<br />

mus de rebus, qua vii in nostro<br />

patrimonio, vel extra Patrimonium<br />

nostrum ìiabentur. Qacedam enim<br />

naturali jure communia sunt omnium,<br />

queedam publica, qacedam<br />

universìtatis, queedam nullius,pluraque<br />

singulorum ; quee ex variis<br />

causis cuique acquiruntur, sicut<br />

ex subjectis apparebit (i).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 (De rebus). Quid rei appellatione,<br />

quae alioquin generalis<br />

est, hic significetur, docet ftos<br />

objectorum juris distinction nempe<br />

quicquid est extra personam<br />

et actiones, quod homini usui,<br />

aut commodo esse possit, sive id<br />

divini juris sit , sive humani,<br />

sive publici, sive privati, sive<br />

corporale, sive in corporale, sive<br />

dominium, aut jus aliquod in<br />

rem à dominio diversum aut separatum<br />

, sive obligatio: nam et<br />

ea, ut res in bonis nostris, hue<br />

pertinet ; quod pluribus ostendemus<br />

sub tit. de oblig. lib. 3. in<br />

rubr.<br />

2 (Vel in nostro patrimonio,<br />

vel extra).Patrimonii nomine proprie<br />

significati videtur ea pecunia,<br />

quam liberi ex haereditate paterna<br />

accipiunt : caeterum consuetudine<br />

loquendi obtinuit, ut eo verbo<br />

inteiligantur omnia, quae quisque<br />

paterfamilias habet. Igitur in patrimonio<br />

esse, et in bonis esse;<br />

idem valent. Sunt quibus haec divisio<br />

manca videtur, quasi constimi<br />

debeat et tertium genus rerum:<br />

qua; neque in bonis nostris,<br />

(1) L. 2. d. tit. 28. P. 3.<br />

neque extra bona sint, cujus generis<br />

res,auctore Paulo, /. 1. de<br />

usa, et usuf. red. et hab. sint Servitutes.<br />

Quo quidem ego nunquam<br />

quicquam audivi subtilius.<br />

Non erit in bonis nostris ea res,<br />

quae bona nostra et patrimonium<br />

auget, /. 5. §. 9. de op. nov. nunt.<br />

quae pro debito pignori mihi obligata<br />

est, juxta /. 12. de pign.<br />

^Cur igitur actione Paulina revocantur<br />

Servitutes per fraudem<br />

non utendv) amissae, /. 3. et 4.<br />

quae in fraud, cred. cum id edictum<br />

ad ecs tantum pertineat, qui<br />

patrimonium suum in fraudem<br />

creditorum diminuunt? /. 6. eod.<br />

£r\ut cur magisres caeteras incorporates<br />

in bonis esse dicimus,<br />

quam Servitutes? Veterum sane<br />

nemo est, cui hoc in mentem venerit,<br />

ut diceret, servitutem ali—<br />

cui constitutam et quaesitam non<br />

esse in bonis ejus, cui constituta<br />

et quaesita sit : neque etiam Paulo,<br />

qui in d. I. 1. non disputat de jure<br />

aliquo alicui constitute, sed<br />

demum constituendo: cujus tarnen<br />

disputatio posita est in mera<br />

subtilitate. Legavit aliquis usum<br />

aut usumfructum itineris per fundum<br />

suum. Negat Paulus id legatum<br />

subsistere, quia ratio juris<br />

non patitur, ut servitus servitutis<br />

constituatur. Qua; autem addit,<br />

id jus neque esse ex bonis, neque<br />

extra bona, diverso sensu vera<br />

sunt. Primum, si hoc jus consideremus<br />

formaliter et separatum ä<br />

jure dominii ; quia nullus dominus<br />

jus habet à dominii jure separatum<br />

eundi per fundum suum.

ig2 Lib. II. Tit. I.<br />

Quia vero cuique domino jus est<br />

per fund um suum eundi, jure sive<br />

causa dominii, quod habet:<br />

hoc respecta verum quoque est<br />

secundum, hoc riempe jus non<br />

esse extra bona. Igitur jus, de<br />

quo in d.i. i. si formaliter consideren»<br />

, non est in bonis , cum<br />

imaginarium quid sit; causative<br />

autem in bonis est.<br />

3 (Qutedam enim naturali jure<br />

communio). Non est nova liase divisio,<br />

sed prioris illius explicatio:<br />

quae eo pertinet, ut inteliigamus,<br />

ea, qu* singulorum sunt, in patrimonio<br />

haberi; quae communia,<br />

publica, universitatis; et maxime<br />

quae divini juris sunt, extra Patrimonium<br />

esse. Apiior ad docendum<br />

nonullis videtur divisioCaji<br />

/. i. hoc tit. qui sic distinguir, ut<br />

dicat, rerum alias esse divini juris,<br />

alias Immani. Di vini juris quas<br />

sunt, nullius in bonis esse ; voluti<br />

res sacras, religiosas, sanctas.<br />

Res Immani juris, aut publicas<br />

.esse, quae et ipsa; nullius in bonis<br />

sunt ; aut privatas, quas singulorum;<br />

una generali appellatione<br />

rerum publicar um complectens,<br />

quas hie in communes, publicas,<br />

et universitaris distinguuntur;<br />

sicuti alibi nomine cornmunium<br />

publicas contlnentur,/. 2.<br />

hoc tit. Huic autem divisioni mos<br />

aliam subjicit, quod quasdam res<br />

corporales sint, quasdam incorporales:<br />

quseà Justin, demum traditur<br />

atqueexponitur tit. seq. Sed<br />

alia subjici potest, quod quasdam.<br />

sint immobiles, quasdam mobiles.<br />

4 (Pleraque singulorum). Hase<br />

(1) L. 3. eod. tit. 28. P. 3.<br />

sunt, quas privata dicuntur; nlmirum<br />

res omnts, quae in dominio<br />

nostro sunt aut quasi dominio<br />

, aliaque in rem jura à dominio<br />

separata ; vel quae adhuc nobis<br />

prasstanda sunt ex obligatione.Unde<br />

non male nonnulli totius<br />

hujus argumenti tractationem ad<br />

duo potissimum capita referunt:<br />

quotum unum est de dominio, alteram<br />

de obligatione: dominii appellatione<br />

jus omne, quod in rem<br />

habemus, complectentes.<br />

TEXTUS.<br />

De aere, aqua profluente3<br />

mari, et iitore.<br />

i Et quidem naturali jure<br />

communia sunt omnium hecc: aè'r,<br />

aqua profluens, mare , et per hoc<br />

litora maris. Nemo igitur ai litus<br />

maris accedere prohibetur : dum<br />

tarnen à villi s, et monumenti's, et<br />

(édifiais abstineat, quia non sunt<br />

juris gentium , sicut est mare (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Quae humani juris sunt,<br />

non privata aut singulorum propria,<br />

ea aut sunt omnium hominum<br />

communia, quae absolute<br />

communia dicuntur, aut alicujus<br />

gentis si ve popu'i, qua; in specie<br />

publica, aut certae alicujus<br />

civitatis vel corporis, quas dicuntur<br />

aniversitatis,Communia. sunt:<br />

Qu.e à natura ad hominum usura<br />

prodita: in nullius adirne ditiomm<br />

aut dominium pervsnerur.t;

De rerum di vis. et acquir. ipsarum dominio.<br />

ita g; aerali vocabolo definiuntur<br />

à Neratio /. 14. hoc tit. de acq.<br />

rer. doni. Hue pertinent precipue<br />

aer, et mare, quae cum propter immensitatem<br />

, turn propter usum,<br />

quern in commune omnibus debent,<br />

jure gentium divisa non<br />

sunt, sed relieta in suo jure et<br />

esse primevo , ut ait Joann. Faber;<br />

adeoque nec dividi potuerunt.<br />

Atque hoc est quod DD.<br />

nostri ajunt, aè'rem et mare, cum<br />

sijit incomprehensibilia , nullius<br />

populi bonis potuisse applicari,<br />

Grot, de mar. lib. cap. ;. Item<br />

aqua prorlueris, hoc est: Aqua<br />

jugis, quee vcl ab imbribus colisela<br />

vel è venis terme scaturiens<br />

perpetuum fiuxum agit , fiumenque<br />

aut rivum perennem facit.<br />

Postremo propter mare etiam litora<br />

maris, /. 2. §. 1. /. 4, hoc<br />

tit.<br />

2 In bisce rebus duo sunt,<br />

qua;jurenaturali omnibuscompetunt.<br />

Primum communis omnium<br />

harum rerum usus, ad quem natura<br />

comparata; sunt; turn si quid<br />

earum rerum per naturam occupati<br />

potest, id eatenus occupants<br />

fit, quatenus ea occupatone<br />

usus ille promiscuus non lseditur.<br />

De usu aeris constat, quippe sine<br />

quo ne vivere quidem aut respirare<br />

quisquam potest. Aqua<br />

profluens ad lavandum et potandum<br />

unicuique jure naturali concessa.<br />

Maris usus jure gentium liber<br />

est, atque ad navigandum et<br />

piscandum ex equo omnibus patet,<br />

/. 3. §. I, ne quid in loc. pubi.<br />

Unde si quis prohibeatur in mari<br />

(1) L. 4. d. tit. 28. P. 3.<br />

Tom. I. Bb<br />

piscati aut navigare, injuriarum<br />

actione prohibentem convenire<br />

potest, /. 2.§. 9. d. tit. 1.1 3, §.«//•.<br />

de injur. Maris naturam litora sequuntur<br />

; ac proinde ad litus maris<br />

cuivis accedere licet, navem<br />

eo appellere ac reficere, ejecta<br />

in tempestate naufragiove amissa<br />

ibi excipere, retia siccare , et ca~<br />

sam, in.quam tairtisper se recip'uif,<br />

ponete, /. 4. hoc tit. I. $i. decontr.<br />

cmpt. I. i.C, de naufr. lib. 11.(1).<br />

Dum tarnen à villi's, aedifieüs et<br />

monuments in litore extructis abstineat,<br />

quia non sunt juris gentium<br />

, d. I. 4. hoc tit.<br />

3 Est vero ha tum rerum usus<br />

adeo liber et promiscuus, ut barbarum<br />

semper atque immane habitum<br />

sit, vel exteras gentes ab<br />

eo arcere. Quamobrem merito de<br />

Pcenarum injuria sic quaeritur<br />

Orator Ilioneus apud Virgil, lib.<br />

i. divini operis vers. 543. cum<br />

seqq.<br />

iQuodgenus hoc hominum, quteve<br />

hunc tarn barbara morem<br />

Permittit patria'i Hospitio prohibemur<br />

arena :<br />

Bella cient, primaque vetant<br />

consistere terra.<br />

IJemque apud eundem lib. 7^<br />

vers. 229. his vocibus affatur Regem<br />

Latinum:<br />

....Litusque rogamus<br />

Innocuum, et cunei is undamque<br />

auramque patentem.<br />

Denique Latona apud Nasonem<br />

lib. 6. met am. vers. 349. sic alloquitür<br />

pueros Lyceos:<br />

iQitid prohibetis aquas ? usus<br />

communis aquarum est.

ip4 Lib. II. Tit. I.<br />

Nec sokm proprium natura nec<br />

aera fecit,<br />

Nec tenues undas ; ad publica<br />

munera veni.<br />

Dicit, hxc non esse natura propria<br />

, sicut Ulpian. /. 13. comm.<br />

pried, natura omnibus patere,quia<br />

à nìtura ad communem usum genita<br />

sunt, nec in ullius adhuc<br />

dominium pervenerunt, Cicer. 1.<br />

de offic. cap. 6. Nerat. /. 14. hoc<br />

tit. H32C igitur sunt ilia, qua; veteres<br />

vocant communia omnium<br />

jure naturali, aut quod idem est,<br />

publica juris gentium, sicut et<br />

usum eorum modo communem,<br />

modo publicum vocant, /. pen.<br />

hoc tit. /.3. §. i. I. 4. ne quid in<br />

loc. pubi. §. 5, infra hoc tit. cum<br />

similibus.<br />

4 Quanquam vero etiam ea<br />

nullius esse, quod ad proprietatem<br />

attinet, recte dicimus, multum<br />

tarnen differunt ab his, qua;<br />

nullius sunt communi usui non<br />

attributa , ut fera; , pisces , aves,<br />

nam ista si quis occupet, in jus<br />

proprium transire possunt : illa<br />

vero totius humanitatis consensu<br />

proprietati in perpetuum excepta<br />

sunt propter usum, qui cum<br />

sit omnium, non magis omnibus<br />

ab uno eripi potest, quam à te<br />

mihi quod meum est. Et hoc est<br />

quod Cicero dicit, inter prima esse<br />

justitia: munera , rebus communibus<br />

pro communibus uti.<br />

Scholastici dicerent hasc quatuor,<br />

de quibus in textu, positive esse<br />

communia, alia negative, D.<br />

Thom. 1. 2. qucest. 94. art. 5. Covarr.<br />

in cap. Peccatum de reg. jur.<br />

in -•. Dart. 2. §. 8 Intellexit hoc<br />

oonvivator apud Athenasum, cum<br />

mare commune esse dicit; pisces<br />

autern capientium fieri. Et in<br />

Plautina Rudente act, 4. sc. 3.<br />

vers. 36. Piscatori dicenti: Mare<br />

quidem commune certo est 0mnibus,<br />

assentit servus: addenti<br />

vero servo , in mari invcmum est,<br />

commune est; recte Piscator occurrit<br />

: Meum quod rete atque<br />

hami nacti sunt, meum polissimum<br />

est.<br />

5 Cxterum illa hic addenda<br />

interpretatio est, ut si quid harum<br />

rerum natura occupati possit,<br />

id eatenus occupantis fiat, quatenus<br />

ea occupatone usus publicus<br />

sive communis non impeditur.<br />

Quod merito receptum es;:<br />

nam cum ita se res habet, cessat<br />

exceptio, per quam fit, ut<br />

in jus proprium non transeant.<br />

Aer occupar! non potest, nisi si—<br />

m.ul terra occupetur : sed neque<br />

mare , nisi forte exigua sui portone,<br />

qua; in fundum privatum<br />

admi,ttitur; quomodo accipienda<br />

/. 14. de injur, aut a;dificando jactts<br />

in id pilis aut'molibus; quod<br />

cum fit, locus et aedificium ejus<br />

fiunt, qui aedificavit, /. 2. §. 8.<br />

/. 3. §. 1. ne quid in loc. pubi.<br />

In litore vacuum quisque locum<br />

occupare per naturam potest,<br />

eumque occupando etiam suum<br />

facit, ut et id, quod in eo extruxerit,<br />

/. 6. per hoc ih. de rer«<br />

div. I. 14. /. $0. eod. de acq. rer.<br />

dorn. Etenim qui locus ita in mari<br />

aut litore occupatur, non simpliciter<br />

et absolute occupantis fit,<br />

sed duntaxat interea dum occupat,<br />

dum sedificium manet: nam<br />

aedificio sublato , locus in pristnam<br />

causam quasi jure postimi-

De rerum divis. et acquìr. ipsarum dominio 195<br />

nii revertitur, d. I. 6. et d. I. 14.<br />

§. 1. (1). Sed neque simpliciter<br />

haec occupano et edificano concessa,<br />

verum, quod exigebat ipsa<br />

ratio juris gentium, cum hac conditione,si<br />

per earn pubi'cus )itoris<br />

aut maris usus non fiat deterior,<br />

d. I. 2. §. 8. /. 3. /. 4. ne<br />

quid in loc. pubi. (2).<br />

6 Neque jus gentium violari<br />

existimo, si hinc arceaniur peregrini<br />

ii litoribus , quae populus<br />

aliquis imperio sibi vindìcat: natura<br />

enim non ad hoc proprie litora<br />

produxit, ut cuilibet semper<br />

et promiscue jus esset, partem<br />

eorum occupare, sed ut necessario<br />

maris usui inservirent, qui<br />

est navigatio ; idque significati<br />

opinor verbis et per hoc, quae non<br />

frustra hic expr.- • • sunt, et in<br />

/. 2. §. 1. hoc tit. ideoque etsi hic<br />

usus jure gentium semper communis<br />

manetet indivisus, sicut ipsius<br />

maris; jus tamen , quod dixi , in<br />

litore aedificandi, divisum jure<br />

gentium inteiligi debet, quatenus<br />

litora imperio divisa, et publica<br />

facta sunt alicujus populi,arg. d.<br />

I. 3. ne quid in loc pubi. Ita Don.<br />

4. comm. 2. e» 9. Grot. 2. de jur.<br />

tell, et pac. cap. 3. n. 9. Idem fuse<br />

et eleganter cap. J. mar. lib.<br />

Ant. Fab. in Ration, ad /. 9. de<br />

lege Rhod.<br />

7 Joannes vero Seldenus, vir<br />

sane non vulgari erud^tionepraedltus,<br />

tractaium edidit incriptum:<br />

Alare clausum, sive, De dominio<br />

maris; in quo summa ope<br />

ostendere conatur, mare ex jure<br />

(t) L. 3. tit. 28. P. 3. in fin.<br />

(2) L.^eod, wrj.Demanera.<br />

naturae, seti gentium non esse<br />

commune,sed pariterdominii privati<br />

seu proprietatis es^ec pax,ac<br />

teilurem. Caeterum hoc late plerique<br />

damnant, imperium quidem<br />

in maris partem, sinusve vicinos<br />

usurpan posse concedentes , sed<br />

sine jure proprietatis aut dominii:<br />

turn quia natura mare commune<br />

essejubet, non permittit tantum;<br />

turn quia ne dominii quidem capax<br />

est, resistens occupationi et<br />

possessioni, unde dominia rerum<br />

coeperunt, /. 1. §. i.de acq.pass.<br />

D. Grot. d. cap. j. mar. lib. et d.<br />

cap. 3. n. 13. de jur. bell. Alb.<br />

Gentil, de acq. mar. D. Tuld. hic<br />

cap. 7.<br />

8 Illud constat, non faceré<br />

contra jus naturae aut gentium,<br />

qui recepto in se onere tuendae<br />

na vigationis adversus piráticas excursiones,<br />

juvandaeque per ignes<br />

nocturnos et brevium signa, vectigal<br />

aequum imposuerit: quale<br />

fuit Romanum vecügal Erythraeum,<br />

de quo Strabo lib. 17. et<br />

quod in Ponto Byzantini exigebant<br />

; quodque jam olim Athenienses<br />

exegerant in Pontoeodem,<br />

memorante utrumque Polybio,<br />

Grot. d. cap. 3. n. 14. add. Csepoll.<br />

de serv. pried, rust. cap. 26,<br />

TEXTUS.<br />

De fluminibus, et portubus.<br />

2 Flumina autem omnia , et<br />

partus publica sunt; ideoque jut<br />

piscandi omnibus commune est in<br />

porta, fluminibus que (3).<br />

(3) L. 7. tit.<br />

Gregor Lopez.<br />

Bb 2<br />

28. P. 3. et ibi

igô Lib. li . Tit. I.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Secundum genus rerum,<br />

quae privali juris non sunt, pulì<br />

icts in specie dicuntur; quae<br />

qiamvis et ipsa; in nullius dominium<br />

pervenerunt, imperio tam;n<br />

divisa; sunt, et ditione ac<br />

poiestate facta; alicujus populi:<br />

Ajo , ditione ac potest ate: nam<br />

qua; in populi sunt patrimonio, ut<br />

metalla, salina;, silva; , agri vectigales<br />

&o; ea quidem etiam publica<br />

dicuntur propter personam<br />

possidentis, /. ij.de verb. sign.<br />

I. 14. hoc tit. de acq. rer. dom.<br />

sed quia usu et jure, quo habentur<br />

, privata sunt, /. 2. §. 4. ne<br />

quid in loc. pubi. (1). ad instituta<br />

m disputationem non pertinent.<br />

Hujus generis sunt ilumina, portus,<br />

alveus fluminis, quandiu à<br />

ilumine occupatur, et ex parte<br />

ripa;.<br />

2 ( Vlumina omnia ). Scilicet<br />

perennia ; nam torrentia qua;<br />

Líeme tantum fluunt, «estate solilus<br />

exsiccantur, publica nonsunt,<br />

/. i. §. 3. deflumin, ac ne ilumina<br />

quidem proprie, ut recte D.<br />

Dom. 4. commun. 3. contra Hotom.<br />

8. obs. 4. Marcianus /. 4. hoc<br />

lit. caute addidit vocabulum pene<br />

; nempe ut torrentia excluderet.<br />

3 (Etportus). Portusest: Locus<br />

in mari aut fiumine conclusus<br />

ac munitus , quo importantur,<br />

et unde exportantur merces<br />

(2); qua appellatone tamen<br />

continetur et statio, quae est:<br />

Locus aicommodatus ad naves<br />

recipiendas , ut tuto illie stare<br />

possint adversus injuriam prcedonum<br />

ac tempestatum, I. portus 59.<br />

de verb. sign. I. 1. §. 13. deflum.<br />

Vetertbus proprie portus insulam<br />

notat, sive asdificium legitimo<br />

spatio atque ambitu à contiguis<br />

di visum, mercium importandarum,<br />

et conservandarum causa,<br />

et per synecdochen quamvis insulam<br />

sive domum, qua; proprio<br />

ambitu constat , ut in ilio XII.<br />

Tab. Cui testimonium defuerit , //<br />

lertiis diebus ob portum obvagulatum<br />

ilo. Vid. Fest. in vocibus,<br />

portus et insula.<br />

4 (Jus piscandi omnibus commune).<br />

Ait, omnibus commune est:<br />

nempe omnibus iis,qui sunt ex<br />

populo, cujus fines flumen alluit,<br />

et quatenus alluit : ut in<br />

hoc distet hie usus ab earum rerum<br />

usu, qua; omnium hominum<br />

communes sunt; id quod ex praecedentibus<br />

satis colligi potest.<br />

J Notandum autem est discrimen<br />

fluminis , et aquas fluentis,<br />

unde usus utriusque nascitur<br />

diversitas. Flumen est totum<br />

quid , unumque et idem corpus,<br />

quod mille abhinc annis fuit, arg.<br />

/. 76. de judic. denique sub imperio<br />

eorum est, quorum finibus<br />

continetur. At aqua fluminis numero<br />

eadem non est, sed alia atque<br />

alia: et cum in perpetuo<br />

cursu sit, non magis loco contineri,<br />

aut cujusquam potestati<br />

subjici potest, quam aer et mare,<br />

quandiu de medio cursu nihil<br />

de ea sumpseris. Hinc de usu<br />

judicandum. Fiumine integro uti-<br />

(1) L. 10. eod. (2) L. 8. lit. 33. P. 7.

De rerum divi.s. et acq ti)', ipsarwn dominio. 197<br />

mur ad navigandum et piscandum,qui<br />

usus jure gentium divisus<br />

est, quatenus Rumina ipsa<br />

imperio divisa sunt, ac proinde<br />

non communis est omnium hominum,<br />

sed publicus corum duntaxat,<br />

quorum fìnibus continetur.<br />

Aqua vero fluminis utimur ad Iavandum<br />

, potandum , aquanda<br />

pecora: qui usus communis est<br />

jure naturali omnibus concessus.<br />

T E X T U S.<br />

Definitio litoris.<br />

3 Est autem Vitus maris, quatenus<br />

hibernus fluctus maximus<br />

excurrit.<br />

COMMENTARI!! S.<br />

I Ait hibernus, quia hieme<br />

maxime mare exaestuat. lgitur litus<br />

est: Quatenus fluctus maris<br />

maximus excurrit (i).<br />

T E X T U S.<br />

De usti, et proprietate<br />

riparum.<br />

4 Riparum quoque usus publicus<br />

est jure gentium , sicut<br />

ipsius fluminis. Itaque naves ad<br />

eas appellere , funes arboribus<br />

ibi na'is religare , onus aliquod<br />

in his reponere, cuilibet liberum<br />

est, licet per ipsum flumen navigare:<br />

sed proprietas earum ìllorum<br />

est, quorum prtediis licerent<br />

: qua de causa arbores quo­<br />

que in iisdem natte eorundem<br />

sunt (2).<br />

COMME NTARIUS.<br />

1 Ripa est : Id quod flumen<br />

continet, naturalem cursus sui<br />

rigorem tenens : ita definitur ab<br />

UÌpian. /. 1. §. 5. de flum. Ait,<br />

cursum naturalem, ne quis putet,<br />

si quando flumen imbribus<br />

vel nivibus auctum exereverit,<br />

ripas ideirco mutare. Paulus ait,<br />

ripam esse: Quce plenissimum/lumen<br />

continet , /. 3. §. 1. d. tit.<br />

ut significet, partem ripa: non<br />

esse spatium illud ripae proximum<br />

, quod aliquando fiumane<br />

caloribus minuto, aestivo tempore<br />

non occupatur. Apparet autem ex<br />

sequentibus, ripam non tam anguste,<br />

ut nonnulli faciunt , accipiendam<br />

esse pro crepidine aut<br />

labro amnis , sive pro sola extremitate<br />

alvei et terrae , quae flumen<br />

continet, cujus extremitatis<br />

vix est, ut ulìus sit usus: sed<br />

aiiquanto laxius pro spatio inter<br />

flumen et vicina praedia interjecto,<br />

in ripa incipere intelligatur , ex<br />

quo à plano ad flumen vergit, d.<br />

I. 3. §. 2. de flum.<br />

2 ( Usus publicus est jure gentium).<br />

Usus riparum ita publicus<br />

est, ut fluminis; quinimo ripae<br />

usus nihil aliud est, quam ipsius<br />

fluminis, cum per ripam rlumine<br />

utamur. Ideoque quaecunque sunt<br />

interdicta ad tuendum usum publicum<br />

fluminis, eadem sunt et<br />

conjunctim ad tuendum usum riparum<br />

, /. 1. et passim tit. de<br />

(1) L. 4. d. tit. 28. P. 3. (2) L. 6. cum seq. eod.

198 Lib. II . Tit. I.<br />

flam, et tit. ne quid in flum, publ.<br />

Ait, jure gentium ; quasi dicat:<br />

hunc usum atque hanc servitutem<br />

ripis ä natura impositam esse , ut<br />

omnibus, quibus fiumine uti jure<br />

gentium licet, etiam ripis ad<br />

eum usum uti liceat, cum nec<br />

fiumine aliter uti commode possint.<br />

3 (Proprietas Worum est, quorum<br />

prcediis liferent). Hoc et am<br />

diserte ait Cajus , /. ;. hoe tit.<br />

itemque Pomponius exsententia<br />

Cel'-i, /. 30. §. 1. de acq. rer. dom,<br />

Unde Neratius scribit, eum, qui<br />

in ripa fluminis aedificat , suum<br />

non facere,/. i$.eod. Quaprop<br />

er quod Paulus ait, ripas fluminum<br />

pu^licas esse, /. 3. de<br />

flum. de usu , non de proprietate<br />

accipi debet. Nec enim audiendus<br />

est D. Hotomanus, qui<br />

Paulum ä casteris, et recte dissensis.se<br />

putat. Nam quod ait, eodem<br />

jure partes fluminis singulas<br />

censeri deberi, quo totum flumen<br />

, quod ita publicum esse<br />

constat, ut nec proprietate cujusquam<br />

sit, error est; siquidem<br />

ripa pars fluminis non est, non<br />

magis quam continens contend.<br />

Neque veto idem est ripa in flumine<br />

, quod litus in mari. Ripa<br />

fiumini non subjicitur , ut litora<br />

subjiciuntur mari, et quotidianis<br />

accessibus ab eo occupantur. At,<br />

inquit, cujus juris est alveus,<br />

ejusdem et ripas esse necesse est:<br />

certum autem est alveum proprietate<br />

nullius esse, /. i. §, 7. de flum.<br />

I. 7. §. 5. de acq. rer. dom. (1). At,<br />

inquam, ut diversa sit alvei, et<br />

riparum conditio, flumen facit,<br />

quod alveum occupat, ripas non<br />

item. Quid quod nec alveus simpliciter<br />

publicus est, ne turn quidem<br />

cum adhuc a fiumine tenetur:<br />

sed quatenus flumen non obstat,<br />

adhuc pars rensetur vicinorum<br />

agrorum; alioqui quo jure<br />

insula, manente adhuc aheo,<br />

in fiumine nata vicinorum fieret?<br />

quid utivjue et ripae proprietärem<br />

arguit vicinorum esse; qua de re<br />

ampliussub §. 22. et seq. infr. eod.<br />

TEXTUS.<br />

De usu et proprietate<br />

litorum.<br />

5 Litorum quoque usus publicus<br />

est , el juris gentium , sicut<br />

et ipsius maris: et ob id cuiabet<br />

liberum est, casam ibi poneret<br />

in quam se recipiat, sicut retia<br />

sicare, et ex mari deducere.<br />

Proprietas autem eorum potest intelligi<br />

nullius esse : sed ejusdem<br />

juris esse, cujus et mare, et qua<br />

subjacet mari, terra, vel arena(2).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 De litorum usu et proprietate<br />

jam intellectum est. Casierum<br />

nsum adhiic norandum,<br />

quod usum litorum dicit esse<br />

publicum ct juiis gentium; ut<br />

imelligas , usum litorum publicum<br />

esse eo jure, quod commune<br />

est omnibus gentibus; quo<br />

scilicet significatu mare juris gen-<br />

(1) L. 31. d. tit. 28. P. 3. (2) L, 4. eod.

De rerum divis. et ac uir. ipsarwn dominio. 199<br />

tium össe, dick Marcian. /. 4. hoc<br />

tit. et Justin. §. i. supr. eod. atque<br />

in hoc differre ab usu ripamm,<br />

qui publicus quidem est jure<br />

gentium, sed non juris gentium<br />

, hoc est, non communis<br />

omnium hominum, sed eorutn<br />

duntaxat, quibus eo flumine uti<br />

jure^gentium licet: cujus usus extc'ros<br />

communionem non habere,<br />

antea demonstratum est.<br />

2 (Ejusdem juris, cujus et<br />

mare). Mare litora aliis usibus<br />

eripiendo sua fecit. Nam, ut ante<br />

quoque dictum est, litora mari<br />

subjiciuntur, et quotidie ab eo occupantur.<br />

Occupatum autem jus<br />

et conditionem occupantis sequi,<br />

necesse est, /. pen. hoc tit. (1).<br />

TEXTUS.<br />

De rebus universitatis.<br />

6 Universitatis sunt, non singulorum,<br />

qu

'200 Lib. IL Tit. I.<br />

sunt singulorum, act ita affects;,<br />

ut in dominium singulis cedere<br />

possint. Etenim et qua; humani<br />

juris sunt publica omnia, quae non<br />

in pecunia populi, scd in usu publico<br />

habentur, comparata cum<br />

its, qua; singulorum sunt, nullius<br />

in bonis esse dicuntur, /. i. hoc<br />

tit. I. 6. de contr. empi. At in rebus<br />

divini juris hoc amplius est,<br />

quod ne usus quidem earum singulorum<br />

est. Fera; quoque bestia;,<br />

volucres, pisces &c. nullius sunt,<br />

si comparentur cum iis, qua; quisque<br />

jam sctu habet ac possidet:<br />

at ea conditone sunt et natura,<br />

ut acquiri possint, et cedant occupanti,<br />

§. Ì2. ìnfr. eod. quod<br />

secus est in rebus divini juris. Etiam<br />

inter ea, qua; nullius sunt,<br />

Cajus d. I. i. numerat res ha;reditarias<br />

nondum adita haéreditate:<br />

qua; tamen effectu juris omni ex<br />

parte privata; sunt, et hxreditatis<br />

esse fìnguntur, qua; tantisper<br />

persona; vicemsustinet,/. 34./. 61.<br />

de acq. rer. doni. Res igitur divini<br />

juris sunt, Que homi nam poiestati<br />

et promiscuo usui exempie,<br />

quodammodo in solius Dei jure<br />

ac potestate habentur, quarutn<br />

tres species hie proponuntur, sacra;,<br />

religiosae, sancta;, qu^ singulis<br />

§§. exponuntur.<br />

TEXT US.<br />

De rebus sacris.<br />

8 Sacre res sunt, -que rite<br />

per Ponfifices Deo consecrates:<br />

sunt : velati cedes sacre, et do­<br />

(1) L. 13. d. tit, 28. P. 3.<br />

narla, que rite ad ministeriiim<br />

Dei dedicate sunt; que etiam per<br />

nostrum Constitutionen! alienari et<br />

obligari prohibulmus, exceptacausa<br />

redemptions captivorum. Si<br />

quis autem auetoritate sua quasi<br />

sacrum sihi constituerit, sacrum<br />

non est, sed profanum. L>cus autem,<br />

in quo cedes sacre stmt edificatee,<br />

etiam diruto edificio st~<br />

cer adhuc manet, ut ei Papiniunus<br />

scripsit (l).<br />

COMMENT AK IUS.<br />

1 Rerum divini juris Jiximus<br />

esse tria genera: eaque, ut re,<br />

ita etiam nominibus apud nostros<br />

distineta sunt, qux distinetio etiam<br />

in schedis Festi reperitur.<br />

Alia est apud Macrobium 3. Saturn.<br />

3, Plerique autem his nominibus<br />

indiscrete utuntur. Ait<br />

res sacras esse: Que rite per Pontífices<br />

Deo consecrate sunt. Quae<br />

definitio duo máxime compléctitur,<br />

formam consecrandi , et<br />

personam consecrantis. Formam<br />

indicat partícula rite , id est,<br />

solemniter, more et instituto majorum,<br />

publice, non privatim,<br />

/. 6. §. 3. I. 9. pr, hoc tit. Gall,<br />

¿Elius apud Festum in voce SJcer.<br />

Ovid. 1. fast. vers. 610.<br />

Templa Sacerdotum rite dicata<br />

manu.<br />

De ritu veteri consecrandi vid.<br />

Alex, ab Alexand. 6. gen. dier. 14,<br />

Comían. 3. comm. 1. Personam<br />

consecrantis oportet rebus sacris<br />

prasesse: quales apud Romano?<br />

erant Pontífices , ita dicti á pen-

J)e rerum dims, et acquir. ípfarmi dominio. sor<br />

te sublicio, quern , quod sacer<br />

aestimaretur, in aliqua parte labantern<br />

solis Pontitieibus reficere<br />

ücebat, caesa victima; et sacrificio<br />

perfecto. Reliquorum quoque<br />

sacroram omnium curam atque<br />

potestatem penes collegium Pontificum<br />

fuisse constat: de quorum<br />

officio accurate scribit idem<br />

Aiexand. ab Alexand. 2. genial. 8.<br />

¿Quid Principes? Etiam eos curam<br />

sicrojrum et religionum sibi<br />

sumpsisse, cum apud alios Auctores,<br />

mm apud nostros legimus,<br />

Ut in /. 8. de rel. et sumpt. fun.<br />

1. ult. ut inposs. leg. et nominatim<br />

jus dedicandi seu consecrandi<br />

in d. I. 9. hoc tit. ¿An quia et<br />

ipsi plerumque Pontífices? Id sane<br />

testatur historia, etDio. lib. 5 3.<br />

expresse scribit, Principes inter<br />

alios títulos etiam Pontificis maximi<br />

dignitatem assumpsisse, ut<br />

omnes religiones et sacrificia in<br />

sua haberent mant7? An vero hoc<br />

ideo dicitur , quia , ut nonnulli<br />

volunt, sicut oHm per legem Papiriam<br />

non lieebat rem ullam injussu<br />

plebis consecrare, teste Cicer.<br />

pro dam. ita postea non licuit<br />

injussu Principis : ut Pontifex<br />

quidem consecraret, et solemnia<br />

perageret, sed jussu et auctoritaie<br />

Principis procedente , máxime<br />

si locus publicas consecrandus<br />

foret? arg. d. I. 9.<br />

2 Principes Christiani curam<br />

sacrorum Episcopis reliquerunt,<br />

aliosque ritus atque caeremonias<br />

sublatis gentilibus substituerunt,<br />

quas in dedicandis Monasteriis,<br />

(1) D. I. 13. tit. 28. P. 3.<br />

(2) L. 1, tit. 14. P. i. a vers.<br />

Torn. I.<br />

Eccles'is, domibus orationumobservarent,<br />

vid. nov. 67. et nov.<br />

131. cap. 7. (1). Luculentum<br />

dedìcationis tempii extàt exemplum<br />

3. Reg. 8.<br />

3 (Bonaria). Non solum sedes<br />

aut locus consecrar! possunt, sed<br />

res etiam mobiles, ut ex memorato<br />

Galli .¿Eln apud Festum loco<br />

apparet, et hic significai Justinianus<br />

verbo donaría: quo eum<br />

mobilia intelligere , puta vestes,<br />

vasa, aliaque utensilia divinis usibus<br />

dicata atque consecrata ostendit,<br />

/.22. Cod. de sacros Eec'.es.<br />

4 (Excepta causa red.mptionis<br />

captivorum). ítem pauperum<br />

alendorum tempore famis, si ita<br />

premantur, ut vitae eorum succurrendam<br />

sit, d. I. 22. Debitorum<br />

quoque Ecclesia: causa, si<br />

creditores urgeant, nec aliunde<br />

debitum exolvi possit, authent.<br />

Praeterea Cod. de sacros. Ec>.les,<br />

nov. 120. cap. 10. (2).<br />

$ (Si quis auuioritate sua). Id<br />

est, non publice, sed privatim,<br />

/. 6. §. 3. hoc tit. Quaesierit ali—<br />

quis , cum Romanis níhil sacrum<br />

fuerit, nisi quod publice con-,ccratum;<br />

¿qui fiar, quod nihilominus<br />

eos sacra habuisse prkata legimus?<br />

Cicer. 3. de legìb. I. 1.<br />

de rifu nupt. I. 9. §. 1. ad leg.<br />

Jul. pee. Resp. Distinctio illa non<br />

à forma dedicandi , aut personis<br />

dedieantium , sed à fine sumpta<br />

est : quod privata pro salute familias<br />

, publica pro populo consecrábante<br />

, vid. Rossin. 8. a»tiq.<br />

tit. 6.<br />

La primera.<br />

Ce

203 Lib. II. Tit. I.<br />

T E X T U S.<br />

De religiosis.<br />

9 Reiigiosum locum unusquisque<br />

sua volúntate fach , dum mortuum<br />

inferi in locum suum. In<br />

communem autem locum purum invilo<br />

socio in/erre non licet : in<br />

commune vero sepulchrum etiam<br />

inviiis ceeteris licet inferre. Item<br />

si alienas ususfructus est , proprietariumplacet,<br />

nisi consentìente<br />

usufructuario, locum reiigiosum<br />

non faceré. In alienum locum consentiente<br />

domino licet inferre : et<br />

licet postea ratum non habuerit,<br />

quam Hiatus est mortuus, tarnen<br />

locus religiosus fit.<br />

COMMENT ARI US.<br />

1 [Reiigiosum). Generali hujus<br />

verbi appellatione etiam sacra<br />

contineri arguii notatio vocis religio<br />

, sive à relegcndo deducás<br />

cum Cicerón, de natur. Deor. sive<br />

cum Servio Sulpicio, aut auctor<br />

est Macrobius 3. satur. 3. à<br />

relinquendo , sive à religando<br />

cum Lactantio 4. inst. 28. At<br />

lúe et passim in libris nostris<br />

strictius accipitur, et locum notat:<br />

Ubi mortuus sepultus aut humatus<br />

est: qua; significado et Festum<br />

Pompejum habet auctorem.<br />

2 (Unus-quisque sua voluntóte).<br />

Ad differentiam sacri. Locus sacer<br />

non fit, nisi publice per Pontificem<br />

sacretur: religiosus fit propria<br />

cujusque volúntate cadaver<br />

aut ossa inferentisin locum suum.<br />

Notandum hic in transcursu, antiguos<br />

privata sepulchra habuisse<br />

extra urbe-m in agris: nam in urbe<br />

mortuos sepelire lege vetitum<br />

erat, Cicero 2. de leg. cap. 23.<br />

/. 3. §.

De rerum divi s. et acquìr. ipsarum dominio.<br />

tuum esse sepultum, Divi Fratres<br />

rescripseruni, mausoleum inane<br />

, sive monumentimi purum<br />

memoriae tantum causa factum,<br />

quod Suetonius cap. i. in Claud.<br />

appellai tumulum honorarium, religiosum<br />

non esse : /. 7. hoc titl.<br />

6. in fin. I. 42. de relig. licet<br />

contra semiserit Marcianus , motus<br />

auctoritatc Virgilii, ut ipse<br />

ait, /. 6. in fin. hoc tit. Nec dubium,<br />

quin iis Poeta; versibus,<br />

quos ex lib. 3. /Eneid. vers. 303.<br />

citât D. Gothof. ubi de Andromache<br />

haec ait iEneas:<br />

....Manesque vocahat.<br />

Hectoreum ad tumulum, vìridi<br />

quem cespite inanem;<br />

Et geminas, causam lacrymis,<br />

sacraverat aras.<br />

Similis locus est ejusdem Poeta;<br />

lib. 6. vers. 505. ubi sic ad Deiphobum<br />

idem beros:<br />

Tunc egomet tumulum Rhceteo<br />

in l'ttore inanem<br />

Constìiui, et magna Manes ter<br />

voce vacavi.<br />

Denique si ossa hominis aut corpus<br />

conditum duntdxat loco religionem<br />

afferunt, consequens est,<br />

ossibus aut reliquiis eftbssis et<br />

translatis, locum religione solvi,<br />

/. 44. §. i. de relig. quanquam<br />

effodere vel ertiere non licet sine<br />

decreto Ponti ficum aut jussu Principis<br />

, /. b'. eoi.<br />

j Alterum, quod ad locum<br />

religione obstringendum necessarium<br />

esse diximus , est, ut is<br />

mortuum inferar, qui est loci dominus:<br />

neque sufficit pro parte<br />

indivisa dominum esse, aut nudam<br />

loci proprietatem habere;<br />

sed nècesse est, ut is, qui infere,<br />

203<br />

dominus sit in solidum et pieno<br />

jure : ne domini, sodi, fructuarii<br />

conditio sine facto eorum deterior<br />

fiat , re commercio exempta.<br />

Piane si proprietatis dominus<br />

testatorem intulerit, qui<br />

usumfructum legavit, cum in alium<br />

locum inferri tam oportune<br />

non posset, placet locum religiosum<br />

fieri, /. 17. de usufr.<br />

I. 2. §, 7. de relìg.<br />

6 (Licet postea ratum non liabuerit).<br />

Ita vulgo hic legitur, et<br />

apud Marcianum /. 6. §. 4. hoc tit.<br />

unde haec transcripta sunt. Neque<br />

incommodum sensum habet<br />

haec lectio: sufficit enim ab initio<br />

consensisse, cum quòd semel placuit,<br />

postea dispiacere non possit,<br />

cap. quod semel de reg. jur. in 6.<br />

I. 7;> eod. In Vani, autem Florentinis<br />

affirmative hic locus legitur:<br />

Licet postea ratum habuerit,<br />

nec minus recte : ut sit sensus<br />

: licet locus alienus in quem<br />

sine consensu domini mortuus illatus<br />

est, ab initio religiosus non<br />

sit, tarnen si is postea consenserit,<br />

1 )cum religiosum fieri; quod<br />

haec sit natura ratihibitionis, ut<br />

mandato ennparetur, /. 60. de<br />

reg. jur. cap. ratihabìtionem eod.<br />

in 6.<br />

7 "In Hispania quamvis dòvetrina<br />

huius texius repenatur<br />

«statuta in /. 14. lit. 2ó. P. 3.<br />

«ubi locus religiosus iiie dkhur,<br />

«in quo corpus vel caput hominis<br />

»sepultum est; non alius tarnen<br />

«religiosus habetur, qu«m ab E-<br />

« piscopo consecr tus aui b nedi-<br />

«ctus; neque alibi fidelium cor-<br />

«pora sepeiire fas e^t ; atque in<br />

«hoc juris canonici praescripta se-<br />

Ce 2

204 Lib. //. Tit. I.<br />

«quimur. Vid. Torres §.6.derer,<br />

rtdiv. et Jordan de Asso in suis<br />

ft Inst it, lib. 2, tit. l. cap. 3."<br />

TEXTUS.<br />

De rebus Sanctis.<br />

10 Sanctis quoque res, veluti<br />

muri, et ponte civitatis , quodammodo<br />

divini juris sunt; et ideo<br />

nullius in bonis sunt. Ideo autem<br />

muros sanctos dkimus, quia poena<br />

capitis constituta est in eos, qui<br />

aliquid in muros deliquerint (i).<br />

Ideo et legum eas partes , quibus<br />

pœnas constiluimus adversus eos,<br />

qui contra leges fecerint, sanctiones<br />

vocamus.<br />

COMMENTARIUS.<br />

r Certum est , longe latius<br />

patereappellationem/anfz/, quam<br />

hic aaipitur, idque vel ex Treb.tio<br />

discere possums, qui apud<br />

Macrobium 3. saturnal. 3. Sanctum<br />

, ait, interdum idem esse<br />

quod sacrum, idemque quod religi<br />

0 sum; inter durn aliud, nimirum<br />

quod venerabile, incorruptum, inviola'um<br />

est ; quod et Macrobius<br />

confirmât adductis aliquot locis<br />

"Virgilii, Proprie autem sanctum<br />

dicitur: Quod ab injuria hominum<br />

defensum at que munit urn est,<br />

I. 8. hoc tit. H'nc Legati jure<br />

gemium sancti habentur, /. ult.<br />

de legation, item Reges, teste<br />

Cic. pro Rege Dejot. Jure Romanoru-.n<br />

Tribuni plebis sacrosanct<br />

i , Liv. lib. 2. cap. 33. Fest.-<br />

(1) L, i j. tit. 38. P. 3.<br />

in verb, sacrosanctum. Aut: Quod<br />

sanctione quadam confirmatum atque<br />

subnixum est. Hinc leges et<br />

rogationes dicuntur sanctae, quod<br />

eas impune transgredí non licet.<br />

Hinc denique muri quoque sancti,<br />

quia speciali sanctione contra<br />

violantium audaeiam muniti<br />

atque confirmati sint.<br />

2 (Veluti muri, et porta vivitatis).<br />

L. i. hoc til. I 2. ne quid<br />

in loc. sr,cr. Et muros quidem<br />

consentiunt omnes esse sanaos.<br />

Caeterum de portis dissentire videtur<br />

Plutarrhus, qui muros sanctos<br />

esse scribit, portas non item,<br />

eo quod per eas cadavera efTerantur,<br />

aliaque immunda per eas<br />

importentur atque exportentnr.<br />

Sed hoc ille longe aliosensu quam<br />

nostri; nimirum jus pontificium<br />

ex libris rituaiibus secutus. Quippe<br />

Romani in designarla urbe,<br />

adhibitis more Hetru°co ccrtis sacris,<br />

muros aratro circumducebant<br />

atque ambiebant: ubi vero<br />

ponae futuras erant, id loci non<br />

sulcabant, ne quid religionis contraheret,<br />

sed aratrum suspendentes,<br />

portarum spatia relinquebant<br />

intacta. Consulatur Varrò 4.<br />

de ling. cap. 32. Late Alexand.<br />

ab Alexand. 6. gen. 14. Alciar,<br />

/. 239. §. 6. de verb. sign. Hinc<br />

rrcenia jure pontifìcio sa neta habu<br />

bantur , porta; non i¡em. At<br />

nostri portas ideo inter sancta numerant,<br />

quia eas non magis,<br />

quam muros violare fas est, aut<br />

aliquid in eas delinquere.<br />

3 (Quodammod"). Recte quodammodo,<br />

Neque enim proprie hae

De rerum divis. et acquir. ipsarum dominio. 20 ;<br />

res divini juris sunt, ut res sacra;<br />

et religiosa; sed propter similitudinem,<br />

quam cum rebus sacris<br />

et religiosis habent, divini juris<br />

esse dicuntur, quia scilicet nec<br />

ipsa; cujusquäm sunt aut proprietäre,<br />

aut usti promiscuo. Fortassis<br />

tainen mini, quod auspicato<br />

et solemn! sacrificio signab.mtur,<br />

etiam proprie in rebus divini juris<br />

habitisunt. Vid. Alc'ut. d. loc.<br />

4 (Quia poena capitis). Violare<br />

muros capitale est : sicuri si<br />

quisscalis admotis, aut qualib t<br />

alia ratione transcendent. Nim<br />

cives Romanos alias quam per<br />

porias egredi non ìicet;eum iIinel<br />

hostile et abominandum sit : nam<br />

et Romuli frater occisus traciitur<br />

, quod murum trascendere<br />

voluerit. Hoc Pomponius /. ult.<br />

hoc tit. Marcus autem Tullius 3.<br />

de offa. cap. io. scribit, j.pcciem<br />

iiriliiatis eo animtim impulisse<br />

Romuli, cui visum erat u;iiius,<br />

solum se, quam cum altero regnare<br />

: Orni sit hie, inquit , et pietatem<br />

, et humanitatem ; et lumen<br />

muri causam opposuit , speciem<br />

honestaiis ne que probabilem, ncque<br />

idoneam,<br />

T E X T U S.<br />

De rebus singulorum.<br />

1 ! Singulorum autem homifl;tm<br />

mullis rnodis res fiunt. Quat<br />

und am enim reru-n domnuum<br />

namiscimur jure naturali , quod,<br />

sicut diximus, appellaiur jus gentium<br />

; quarumiam vero jure civili.<br />

Commodius est ilaque à ve—<br />

tusiiore jure in

205 Lib. II. Tit. I.<br />

possessionis, pignus sive hypotheca.<br />

Jus ad rem est , quod uno<br />

nomine dicitur obligatio sive creditum.<br />

2 Heinec sequutus in hoc argumento<br />

Bornium auctorem nobis<br />

incognitum, contendit magno nisu<br />

in recit. hoc tit. §. 320. excludendam<br />

esse possessionem ex numero<br />

jurium in re , seu rem contra<br />

communem Doctorum sententiam:<br />

quae Bornii opinio nobis falsa<br />

est. Ut haec quaestio recte examinetur,<br />

animadvertendum ante<br />

omnia, sermonem hie esse non de<br />

simplici possessione facti, quae mera<br />

detentio rei est, qua; cum jus<br />

non sit, non potest de ea dubitari<br />

an sit jus ad rem, vel in rem:<br />

sed de civili et legali, quae tot effectus<br />

producit, ut notum est. Hoc<br />

posito corruunt duo Heineccii argumenta:<br />

quorum unum est, quod<br />

possessio tantum tribuit jus momentaneum<br />

, cui consequens ut<br />

nequeat esse jus in rem. Duplici<br />

enim vitio laborat. I. Quia inepte<br />

appellat momentaneumjus possessiones<br />

ex eo quod amissa possessione<br />

evanescit: nam eadem ratione<br />

posset dicere jus dominii<br />

momentaneum esse in haerede in<br />

re sub conditione seu ex die certo<br />

legata, utpote quod ad veniente<br />

conditione, seu dieexspirat? Negabimus<br />

ideirco haeredi jus in rem,<br />

pendente conditioneseu die?Nullo<br />

modo. II. Quia dici nequit jus<br />

in rem pendere ex eo quod sit vel<br />

non sit momentaneum. Dominium<br />

etsi brevissimum jus in rem producit,<br />

et obligatio quamvis iongissima<br />

in personam. Dominium et<br />

possessio, dum durant, suos habent<br />

effectus, insuper habito an statini<br />

evanescere debeant vel possint.<br />

3 Nec magis urget alterum<br />

Heineccii argumentum deductum<br />

ab etïectu, quod riempe jus in rem<br />

actionem realem producit ; possessio<br />

autem non realem , sed<br />

personalem tribuit, qualia sunt<br />

interdicta possessoria? Sed

De rerum divis, et ac> uir. ipsarum dominio. 207<br />

non proba verit, secundum famosam<br />

regulam: Aflore non probante,<br />

reus etsi nihilprcestiterit ,absolvendus<br />

est. Mirto alios effectus<br />

nobilissimos possessionis, qui etiam<br />

probant i ni tiieritoHeineccium<br />

earn in lantum vilipenderé.<br />

4 Quod ad acquisitionem attinei,<br />

ea quoque non est unius<br />

medí: a i iter enim dominium et<br />

jura ilia in rem à dominio separata<br />

acquii'untur ; e liter obligatio<br />

sive creditum , sicut ex progressu<br />

apparebit: in quo si forte methodi<br />

leges non satis accurate<br />

Compositores observa verinr, id<br />

non tarn in i is reprehendendum,<br />

quam sa'culo condonandum est.<br />

De modis acquirendi domina , ut<br />

prxcipui et sumnii in rebus juris,<br />

initium faciunt. Dominium est:<br />

Jus de re pro arbítrala staluendi<br />

, nisi spciiiiliter obsistat lex<br />

convent io, aut lestai oris voluntas.<br />

Hoc idem jus à re quassita propricias<br />

dicitur, /. .13. hoc lit. de<br />

acquir. rer. domin. quanquamproprietatis<br />

vocabulo sape in jure<br />

nostro nuda proprietas significatur,<br />

à qua scilicet ususfructus separatus<br />

est, ut passim in tit. de<br />

usufr. quod et in vote dominii<br />

contingit, 6. §. ult. C. de bon.<br />

qua lib. ei videtur, veteres dominium<br />

proprie de re corporali dixisse,<br />

arg. tit. Fand, de a>q. ter.<br />

domin. et tit. Fand C. de ni vind.<br />

ut tarnen interdum largius eandem<br />

vocem aeeepenn. de omni<br />

jure, quo res aliqua nostra est,<br />

ut in /. 17. quib. mod. us. am.<br />

I, 10. §. 3, hoc til. I. 3. si ususfr.<br />

(r) L. i. tit. 30. P. 3.<br />

pet. quo loco et possessio de re<br />

incorporali simpliciter praedicatur,<br />

quam tarnen propriam esse<br />

constat rerum corporalium (1).<br />

5 (Multis modis). Privata<br />

nulla sunt natura, ait M. Cicero<br />

lib. i. de offic. cap. 6. sed aut veteri<br />

occupatane, ut qui quondam<br />

in vacua venerunt, aut victoria,<br />

ut qui bello potiti sunt.<br />

Nam propria telluris hierum<br />

natura nei illum,<br />

Nec me, nec quenquam statuit..<br />

ut Horat;us/¿¿. 2. sat.z.vers, 129.<br />

seq. Modi acquirendi multi sunt,<br />

et varii, turn jure gentium, tum<br />

jure civili: qui tarnen ad paucos<br />

.memoriae causa commode revocari<br />

possunt, et mea quidem sententìa<br />

qui ex jure gentium sunt, commodissime<br />

ad duos. Quicquid enini<br />

jure gentium nobis acquiritur,<br />

id ve! facto nostro seu occupatane<br />

acquirimus; vel vi et potestate<br />

rei nostras. Occupationis enim<br />

species sunt non tantum venado,<br />

aurupium, piscado ; sed<br />

edam specificano, inventio et apprehensio<br />

rerum, quae nullius sunt<br />

quaeve dominum habere desierunt,<br />

quae ex hostibus capiuntur,<br />

pc stremo etiam, quae transferuntur<br />

volúntate domini; quae omnia<br />

suis locis demonsttabimus. Vis ac<br />

potestas rei nostrae duplex est; ut<br />

quicquid ex re nostra nascitur,<br />

nostrum S i t , ut quaecunque rei<br />

nostras accedunt, rem nostram<br />

ejusque conditionem sequantur:<br />

quorum alterum generali nomine<br />

fcetura appeilari potest, alterum<br />

accessio.

2o8 Lib. I<br />

6 Vel altter recte dixeris uniim<br />

acquirendi modum derivativum<br />

esse ; caeteros originario!.<br />

Deriva'ivus dicitur iLie; Per quern<br />

res acquirimus ex voluntate et facto<br />

alterius, qualis est sola traditio.<br />

Originarti sunt : Per quos dominium<br />

acquirimus , quin necessarium<br />

sit factum vel voluntas alterius<br />

, quales sun; occupatio ,f

De rerum divis. et acquir. ipsarum dominio,<br />

sees, simul atque ab aliquo captae,<br />

hoc est, apprehensa; et in manual<br />

ac potestatem alicujus redacts<br />

sunt, jure gentium statim illius<br />

esse incipiunt. Estque hoc<br />

geius acquisitions longeantiquissimum<br />

, ipsaque adeo lege creationis<br />

concessum, cap. i. Gen. et<br />

Psalm. 8. Quae et Stoicorum senten<br />

tia est, teste Cic. i. de offic.<br />

cap. 6. et Aristotele i. Pol. 4.<br />

cum ajunt, omnia qua; in terris<br />

gignuntur, ad usum hominum<br />

naturam creasse.<br />

2 (Fere). Ferum est: Quicquid<br />

à cicure discretum est, : nam<br />

feras generali nomine appellamus:<br />

Omnia ammalia , quìbus à natura<br />

vis infinita insita est libere<br />

vagandi in terra , mari, a'e're;<br />

unde feras à ferendo dictas volunt,<br />

quod naturali suo impera<br />

feruntur, vel quod è conspectu<br />

hominum se auferant in solitudines.<br />

Neque excludimus, quae<br />

hominum commercio mansuefactae<br />

sunt. Nam utrum ferum sit<br />

animal, an mansuetum, ex natura<br />

asstimandum est, non ex assuefactione,<br />

§. 1;. infr. eod. Cseterum<br />

quae hoc § traduntur, ad<br />

occupationem earum ferarum pertinent<br />

duntaxat, quae vel à nullo<br />

adhuc occupata; sunt, vel occupata;<br />

, naturdlis suse libertatis<br />

iterum facta; sunt compotes.<br />

3 (Ccelo). Ccclum pro aere,<br />

atque ita etiam sacri scriptures<br />

accipiunt, Matth. cap. 6. v. 26.<br />

4 (Quod unte nullius est). Modo<br />

ita affectum sit, ut alicujus<br />

esse possit: nam res, qus commercio<br />

hominum exempts; sunt,<br />

ut res divina; et publics, sa-<br />

Tom. I.<br />

209<br />

tis constat, ad hanc reg'.ilam non<br />

pertinere, quamvis et ipsa; nullius<br />

sint: nec item res hseredita -<br />

rias, quas, quandiu hsereditas adita<br />

non est, inter res nullius nunierat<br />

Cajus in /. 1, de rer. div.<br />

nam hsereditas interim pro domino<br />

est, /. 31. §. 1. de lv.tred. ìnstìt.<br />

Simile axiomati proposito<br />

est illud Quintiliani declam. 13.<br />

Quod omnibus nascìtur, industrie<br />

premium est, Plaut, in Ruient,<br />

act. 4. sc. 3.<br />

Meum, quod rete, atque hamì<br />

nacti sunt.<br />

5 ( Nec interest, utrum in su»<br />

fundo), Amplificano regulae positae;<br />

nimitum etiam in fundo alieno<br />

capta capientium fieri; cujus<br />

amplificationis ratio non est obscura.<br />

Nam quocumque loco fera<br />

sunt , dummodo sint in naturali<br />

Iibertate, nullius sunt, et coasequenter<br />

transeunt in jus occupantis.<br />

6 ( Potest à domino proliiberi).<br />

jQuidsi nihilominus ingressussit,<br />

et feram ceperit? Vulgo placet,<br />

adhuc earn occupantis fieri, et<br />

recte : nam id superiori regulas<br />

omnino consequens est. Non obstat<br />

, quod in praedio alieno domino<br />

invito venari non licer,<br />

/. 16. de serv. rust. pred. nam<br />

prohibitio ista conditionem animalis<br />

mutare non potest, neque<br />

efficere, ut id , quod captum est,<br />

fiat prohibentis : aiioqui non nudam<br />

prohibenti actionem injuriarum<br />

pareret, /. 13. §. ult. de injur,<br />

sedrei vmdicationem, et condictionem<br />

furtivam.<br />

7 ( Fousque tuum esse intelligitur,<br />

Se.). Alia superiuris pro-<br />

Dd

210 Lib, II. Tit. I.<br />

positionis amplificatio, videlicet<br />

earn etiam procede-re , etsi fera<br />

jam ante capta sit ab aliquo, si ea<br />

in naturalem libertatem postea se<br />

re^epent. ¡\amquod venando per<br />

occupuionem acquisitum est, id<br />

non diutius nostrum manere,<br />

quam quandiu in potestate nostra<br />

et custodia sit: ubi vero evaserit<br />

custodiam nostrana , et in laxitat.m<br />

n. turalem se receperit,<br />

desinere nostrum esse, et rursus<br />

fLri o.cupantis, /. 3. §. 2. eod.<br />

Quod ut singulare notandum est<br />

in dominio ferarum: nam aliarum<br />

rerum dominium edam amissa<br />

possessione retioetur.<br />

8 "In Hispania ferae in fun-<br />

«do alieno captae, ingressum seu<br />

«ven tionem domino prohibente,<br />

«non fiunt capientis, sed domini<br />

«funai,/. 11. tit. 28. P. 3. un-<br />

»>de inapibus idem obtinet,/, 22.<br />

»eod. et /"/ C-rcg. Lop gloss. 3.<br />

«Veroa auiem dd II. adeo clara<br />

«sunt, ut non facüe admittant<br />

«interpretationem in contrarium<br />

«addiictam à D. Covarr. in cap.<br />

»Peccatum de reg. jur. in 6. p.<br />

*>2. §. S. rm. 5. et 9."<br />

TEXTUS.<br />

De vulneratione.<br />

13 lllud qucesitum est , an<br />

si fera bestia ita vulnerata sii,<br />

ut capi possit, statim tua esse<br />

intelligatur. Et quibusdum plucuit<br />

, statim esse luam , et cousque<br />

tuam v'tderi, donee earn persequaris<br />

: quod si desieris per-<br />

(1) L, 21. d. tit. 28. P. 3.<br />

sequi , desinere tuam esse, et<br />

rursus fieri oc- upantis. Alti vero<br />

putaverunt, non altter tuam esse<br />

quam si earn ceperis. S< d posteriorem<br />

sententìam nos confirmamus,<br />

quod multa uccidere soleant, ut<br />

earn non capias (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Fuere ex prudentibus, interque<br />

eos Trebatius, qui existimabant,<br />

feram bestiam , si iia à<br />

venature vulnerata sit , ut capi<br />

posse videatur , statim venatoria<br />

esse, ejusque tandiu manere, donee<br />

illam persequatur. Verum<br />

haec sententia ideo displicuit,<br />

quia ex superiore regula, non<br />

vulneranti et perseguenti, sed occupanti<br />

et capienti fera conceditur.<br />

Non potest autem dici, feram<br />

cepisse, qui spem tantum<br />

capiendi habet, cum multa ncridere<br />

possint, quae spem istam<br />

frustrentur, et ut fera evadat,/.

uir. ipsarum dominio. 21 r<br />

De rerum divis. et ad<br />

Sed verius est posse. Est enim hoc<br />

jus ex jure naturae permittente,<br />

non praecipiente ut semper Hceat.<br />

Vide Covarr. in cap. Peccatum de<br />

reg.jur. in 6 p. 2. §. 8.<br />

4 w In Hispania saepe etiam<br />

" venationi et piscationi extra mi-<br />

» re modus praescriptus est ; et<br />

"novissime edicto anni 1772. in<br />

"quo et absolute prohibentur<br />

«tempore fceturae à die scilicet 1.<br />

"Martii usque ad 1. Augusti, et<br />

"alibi usque ad 1. Septembris,<br />

"et alia statuuntur moderamina,<br />

"quae in laudato edicto videre li-<br />

"cet. lllud autem praetereundum<br />

"non est, prohibitione eximi et<br />

>>expresse permuti, n. 8. ejusd,<br />

ttedict. aucupium coturnicumcae-<br />

«terarumque avium advenarum<br />

»( de paso nos dicimus) etiam<br />

"tempore fceturae retibus et illi-<br />

"cio seu simulato cantu."<br />

minia rerum jure gentium cceperunt,<br />

facilius retinetur, quam acquiritur.<br />

Ad acquisitionem non<br />

sufficit , rem esse in conspectu<br />

nostro , ejusque apprehendendae<br />

animum et spem aliquam habere:<br />

sed manu occupiti ia et corporaliter<br />

apprehendenda est, /. i. §. i.<br />

/. 3. §. 1. de acquir. vel amitt.<br />

poss. (1). Ad retinendam autem<br />

possessionem semel quassitam solus<br />

animus sufficit, d. I. 3. §. 11.<br />

/. I. §. 2Ç. unde vi, (2) , eumque<br />

animum tandiu retiñere intelligimur,<br />

quandiu non vana spes est<br />

fore , ut mox rem recuperemus;<br />

at spe recuperandi sublata , jam<br />

animum quoque possidendi nos<br />

desinere habere , fac. 44. hoc<br />

tit. I. 6. §. uh. de acq. post.<br />

3 Animadvertendum tarnen<br />

est, omnium Rerumpubl. et Regnorum<br />

constitutionibus modum<br />

venationibus prxscriptam esse.<br />

Constitutione Friderici Imperatoris<br />

vetatur rusticis retia, laqueos,<br />

aut alia instrumenta ad capiendas<br />

feras tendere, nisi ad ursos, apros,<br />

vel lupos capiendos : quas<br />

bestias credibile est ideo exceptas<br />

esse , quia tanta earum diritas est<br />

atque immanitas , ut publice intersiteasab<br />

omnibusnecari,lib. 2.<br />

Feud. tit. de pace tenend. 27. §. sì<br />

quis. Sunt qui existimint non posse<br />

citra injun'am lege cibili aliquos<br />

impediri, ne feras capiant,<br />

captasque suas faciant, quoniam<br />

jure naturae, quod immutabile est,<br />

hoc omnibus licet, Menoch. cons.<br />

298. num. 18. lib. 3. et alii relati<br />

apud Fachin. lib. i. cont. cap. i.<br />

TEXTUS.<br />

De apibus.<br />

14 Apium quoque fera natura<br />

est. Itaque apes, qua in arbore<br />

tua consederìnt , antequam<br />

à te alveo includantur , non magi;<br />

tua intelliguntur esse , quarti<br />

volucres, qua in arbore tua nidum<br />

fecerint , ideoque si alius<br />

eas in luserit, is earum dominus<br />

erit. Favos quoque , si quos effecerint,<br />

eximere quilibet potest.<br />

Plane integra re, si preevidtris<br />

ingredientem fundum tuum ,poteris<br />

eum jure prohibere, ne ingrediatur.<br />

Examen quoque, quoi<br />

(1) D. I. ai. (2) li. ia. tit. 30. P. 3.<br />

Dd a

212 Lib. .<br />

ex alveo tuo evolaverit, eousque<br />

intell'gìtur esse tuum, donee in<br />

conspectu tuo est : alioquin occupant<br />

is fit (i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Quia de quibusdam animantibus<br />

dubitari poterat, sint<br />

ne natura fera , an mansueta, et<br />

maxime de apibus, pavonibus,<br />

coin nbis, gillinis, et anseribus:<br />

non abs re est quod hoc loco nos<br />

Imperator docet, quo numero<br />

haec ammanta habenda sint. Ambigt<br />

primo potest de apibus,<br />

quippe quas Plinius docet, nec<br />

mansueti generis esse , nec feri,<br />

lib. ti. ttjfur. hist. cap. ç. Varrò<br />

lib. 3. de re rust. cap. 16. in<br />

feras et cicures distinguit, uti et<br />

Columel. lib. 9. Plinius d. lib.<br />

cap. 18. in rusiicas sive sylvestres<br />

et urbanas. Sed dubiiandum non<br />

est, quin utut diversa sint apium<br />

genera , unam tarnen omnium sit<br />

natura, eaqué fera et sylvestris,<br />

Ut hic ex Cajo /. 5. §. 2. hoc tit.<br />

refert Justinianus. Libere enim<br />

omnes ferUntur et vagantur, nec<br />

raro locum et alvearia mutant,<br />

etiam quaealiqumdiu inclussefuertint.<br />

Quamobrem licet Plinio videa<br />

ntur mixti esse generis, furiasse<br />

quod in iis quid observaverit,<br />

quod n-ituram animalis mansueti<br />

sapiat; tarnen in hoc quod<br />

tractämus argumenta, pto feris<br />

omnino habendae sunt. Nec obstat<br />

distinctio ilia Varronis: nam cum<br />

feras à cicuribus non natura, Sed<br />

loco sepatet, feras appellans quae<br />

(1) L. 22. d. tit. 28. P. $.<br />

ri. Tit. I.<br />

pascitant in sylvéstribus, cicures,<br />

quae in locis cults habenturj<br />

satis apparet, cicures eu m vocare,<br />

non quae natura tales sunt, sed.<br />

cura hominum, cicuresque dixisse<br />

pro cicuratis, vel potius pro<br />

iis, quae minus ferae sunt, et occupata?<br />

facilius mansuefiuur,<br />

quam sylvestres.<br />

2 Nec huiccontrarius estlllpianus<br />

dum in I. d. §. 1. /."». ercisc.<br />

respondet ex sententia Pomponii,<br />

apes venire in julieium<br />

familiae erciscunJae sive haereditatis<br />

dividendae, quia in patrimonio<br />

nostro sunt, dunque, qui eas<br />

amovet, furtum committere. Nam<br />

non ideo hase animalcula habet int<br />

genere mansuetorum : sed aperte<br />

loquitur de apibus quae alveariis<br />

jaminelusae ita assuefactaesunt, ut<br />

ubi evolaverint, eundem locum<br />

sponte répétant : neque aliis apibus<br />

feras opponit Pau.'us I.26. de<br />

furt. Constat autem , anima lia,<br />

quae ex feris mansuefacta atque<br />

ita eondocefdcta sunt, ut ex consuetudine<br />

abeam et redennt, cum<br />

de occupatone eorum qu-aeritur,<br />

quandiu illam eonsuetudinem retinent<br />

, quod ex circumstanuis<br />

Judex aestimabit, eodemjure, quo<br />

mansueta haberi.<br />

T E X T U S.<br />

De pavonibus, et columbis,<br />

et caeterfs animalibus<br />

mansuefactis.<br />

1 y Pavonum quoque, et columbarum<br />

fera natura est: nec

De rerum divìs. et acquìr. ipsarum domìnio, 213<br />

ad rem pertinet , quod ex consuetudine<br />

evolare , et revolare solent:<br />

nam et apes idem faciunt,<br />

quarum constat feram esse naturala.<br />

Cervos quoque quidam ita<br />

mansuetos habent , ut in silvani<br />

ire, et redire soleant, quorum et<br />

ipsorum feram esse naturai» nemo<br />

negai. In iìs attiene animalil'us,<br />

qua ex consuetudine abire,<br />

et redire solent, talis resala comprobata<br />

est, ut eousque tua esse<br />

intelligantur , donec animum re—<br />

vertendi habeant. Nam si revertendi<br />

animum habere desierint,<br />

etiam tua esse desinunt, et fiunt<br />

oecipantium. Revertendi aut cm arii'iium<br />

videntur desinere habere<br />

tunc , cum revertendi consuetudinem<br />

deseruerint(i).<br />

C 0 M ME N T A RI U S.<br />

. 1 Q-ix in §. prceced. diximus<br />

de apibu.s, e 1 omnia obtinentm<br />

pavooibus et coluiubis. Et nota<br />

Pomponium in / 37. de furt.<br />

didsse pa^'onem Mansuetum pro<br />

mansuelacto.<br />

T EX TUS.<br />

De gallinis , et anseribus.<br />

16 GaHinarum autan, et anserum<br />

non est fera namra; idque<br />

ex eo posswnus inteVigere, quod<br />

a'icc sunt çaUin,?., quas feras vocamus<br />

, item alii sunt ambres,<br />

quos feras appellumus. Ideoque si<br />

anseres lui , aut gailina tux aliquo<br />

modo lurbati, turbatieve evo-<br />

(1) L. 23. d. tit. 28. P. 3.<br />

hverint , lìcet conspeilum luum<br />

ejfugerint , quocumque tamen loco<br />

sint , lui, luave esse inteUiguntur;<br />

et qui lucranti animo ea animalia<br />

delinei furtum committere<br />

intelligttur (i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Post.reaio dubitatum de gallinis<br />

et anseribus; et harum avium<br />

naturam initio Lram esse negat<br />

Justinianus, quod et Cajus facit<br />

in /. 5. §. 6. hoc tit. iVIox tamen<br />

et ille , et hic earum duo genera<br />

facium, quorum alterum natura<br />

sit fern m et agrestö; altern<br />

n mansuetum et placid um:<br />

eamque naturarum differentiam<br />

in omni fere genere animalium<br />

animulverti posse, testatur Plin.<br />

üb. 8. cap. 53. De generibus ansorum<br />

et galiinarum et natura cujusque<br />

seriösere idem Plin. üb.<br />

10 ap. 2i. Varro Ib. 3. de re<br />

rust. cap. 0. Columel. Hb. ü. cap.<br />

2. Pallad. lib I. cap 30.<br />

2 (QuO'-'imque loco sint tut,<br />

tuav). Kegula generalis est, ad<br />

omtie genus animalium mansueto<br />

rtin ptrtinens, ea nostra manere,<br />

quamvis iia auf!;gero:t, ut neque<br />

sint in conspeau nostro, et tibi<br />

ea slot, ignetemus, vel quocunque<br />

modo hoc accident, neque<br />

vnim in üs occupation i locus est.<br />

CHiaoro, U-retsi lupus ovem meam,<br />

e;.etn; ii ca.'St rapuecit , ea mea<br />

esse 11 m de c init, quandiu reeipi<br />

potet: - t ,i for.e earn alius lupum<br />

caniims suis persecutus eupceiit,<br />

siuim n«.n faciei; sed reposcenti<br />

(2) L, 24. eod.

214 ¿ib'<br />

mihi restítuenda est, I. 44. hoc tit.<br />

3 Tres igitur regula: pro triplici<br />

animaliumdifferentia ex his,<br />

quae hactetius diximus, observantur,<br />

i. Feras, quarum libertas vel<br />

nunquam adempta est, vel que<br />

capte in earn se receperunt, occupanti<br />

fieri. 2. Ammalia mansueta<br />

, quocumque loco sint, nostra<br />

manere, neque occupatone<br />

cuiquam acquiri posse. 3. Mansuefacta<br />

ita ut abire, et redire<br />

soleant, quandiu eam consuetudinem<br />

retinent, jure mansuetorum<br />

censeri ; deposito revertendi<br />

animo, ut ceteris feras, secundum<br />

regulam concedi occupanti.<br />

4 ( Furtum committere ìntelligitur<br />

). /. 5. §. 6. d. I. 44. hoc tit.<br />

quod et in mansuefactis obtinet,<br />

si quis ea animalia, cum ex<br />

consuetudine abire et redire solite<br />

essent, interceperit, /. 8. §.<br />

I. fam. ere.<br />

T E X T U S.<br />

De occupatione in bello.<br />

17 Item ea quae ex hostibus<br />

capimus, jure gentium statim nostra<br />

fiunt : adeo quidem , ut et liberi<br />

homines in servtutem nostrani<br />

deducantur : qui tamen sì<br />

evaserint nostrum potestatem, et<br />

ad suos reversi fuerint, pristinum<br />

statum recipiunt (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Quod hic et apud Cajum<br />

l. j. §.uh. eod. traditur, ea,que<br />

(2) L. 20. d. tit. 28. P. 3.<br />

Tit. I.<br />

ex hostibus capimus, jure gentium<br />

statim nostra fieri, difficultate<br />

non caret.Nam alibi legimus,<br />

agrum ex hostibus captum publicari,/.<br />

20. §. 1. de capt. etposilim.<br />

Bona captivorum in fise um colenda,<br />

/. 31. de jur. fise, et similia.<br />

Sed res expedieida est cum D.<br />

Grot. 3. de jur. beli. 6. n. 10. et<br />

D. Tulden. in commtn. hic cap. 29.<br />

distinctione facta inter actus vere<br />

publicos belli, et inter actus privatos,<br />

qui fiunt occasione belli<br />

publici; ut dicamus, per illos<br />

actus res acquiri populo; per hos<br />

primo ac directo privatis. Res soli<br />

nisi publico actu, inducto exercitu,<br />

impositis presidiis , capi<br />

non solent: et ideo ut Pomponius<br />

respondit, publicatur ager,<br />

sive publicus fit populi, qui ex<br />

hostibus captus sit , /. 20. §. 1.<br />

de capt. Mobilia vero et se moventia,<br />

aut in ministerio publico<br />

capiuntur, aut extra illud. Priori<br />

casu etiam illa populi fiunt,<br />

cui hic singuli ut ministri operarti<br />

navant: nam ut Ducibus<br />

exercitus prede dispensande ali—<br />

quod arbitrium concessum fuerit,<br />

tamen actus sui rationem debebant<br />

populo , de quo late Giot.<br />

ubi supr. n. 15. Posteriore autem<br />

casu fiunt singulorum capientium,<br />

quia quod extra actum publicum<br />

capiunt, non intelliguntur capere<br />

ut ministri. Hinc est quod<br />

si quid milites capiunt non in<br />

procinctu, aut in eo quod facere<br />

jubentur , sed in eo quod promiscuo<br />

jure , aut solo permissu<br />

faciunt, id sibi statim acquirunt;

De rerum divis. et ac quir. ipsarum dominio. l\$<br />

capiunt enim non ut ministri. Talia<br />

sunt spolia, qu* detrahuntur<br />

hosti in dimicaticne singulari. 1 alia<br />

quoque, quae procul «b exerciiu<br />

in liberis et injuvsis ex ursibus<br />

capiunt. Nunc vero passim<br />

Usurpator, ut in direptiwtiibusoppidorum<br />

et praeiiis suutn quisque<br />

iaciat, quod cepit: in excursibus<br />

vero capta , omnia fiant eorum,<br />

qui in comitatu sunt inter<br />

ipsos pro dignitatis ratioue partienda,<br />

2 Rationem hujus juris docet<br />

Paulus ex Nerva filio,/, i. §. i.<br />

de adq. post, nimirum: jure gentium<br />

res hostium hostibus esse<br />

non alio loco, quam quo sunt<br />

res nullius , ac proinde eorum<br />

fieri, qui primi earum possessionem<br />

nacti sunt. Non distingui)<br />

nt iii hoc negotio inter res<br />

mobiles et soli; ñeque distinguere<br />

debuerunt. Nam quae nullius<br />

Sunt, sive immobilia sint, sive<br />

mo bilia, semper fiunt capientium;<br />

sed tarn eorum , qui per alios<br />

quam qui per se capiunt; neque<br />

enim servi tantum aut filiifam.<br />

sed et liberi homines, qui venando,<br />

auc upando, picando,<br />

margaritas legendo operam suam<br />

addixtiunt, statim ejus quod ceperunt,<br />

possessionem et dominium<br />

--i.iis acquirunt, iis scidtet,<br />

quibus operam navant ; quippe<br />

quae naturnliur acquiruntur non<br />

modo per nosmetipsos, sed eti'tn<br />

per queuibb t alium , cujus mnisttrio<br />

utitnur, acquircre possumus<br />

; locumque hic hab.t, quod<br />

dicitur, nihil interesse, utrum<br />

(2) L. 5. d. tit. 28. P. 3.<br />

per se quis faciat, an per alium.<br />

/. 53. hoc tit. I. i. §. 20. /. 3. §. r.<br />

ds aequir. poss. Sic apud Craecos,<br />

qui in Olympus certa bant,<br />

praemia acquirebant iis, á quibus<br />

mitiebantur.<br />

TEX TUS.<br />

De occupatione eorum, quae<br />

in litore inveniuntur.<br />

18 Item lapilli, et gemma,<br />

et cater a, quce in tilore maris<br />

inveniuntur, jure naturali statim<br />

invenioris fiunt (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Acquisitionis naturalis et<br />

quidem cc upationis species est<br />

inventio. Ea pro duplici objecio<br />

di-tingui potest in duo genera;<br />

nam aut earum rerum est, quae<br />

nunquam uliius fuerunt; aut earum,<br />

quae desierunt habere dominum,<br />

quales sunt thesaurus,<br />

et res pro dcreli. tis habita;. De<br />

priore genere hic agitur; de altero<br />

in §. 39. et §§. pen. infra<br />

eod.<br />

2 (Lapil'i, et gemma). Margaritae.<br />

conchy.ia, coralia, caeteraque,<br />

quae in mari aut litore mans<br />

nata, ntc ab alio ante octupata<br />

, inveniuntur, /. 3. de rer.<br />

div. I. 1 §. 1. d< acq. poss Quod<br />

autem á mari productum oon est,<br />

sed á navigantibus in tempestate<br />

ejectum, velquod naufragio fluctibus<br />

in litus expuUum est, eolum<br />

permanet, qui ejecerunt vel

2l6 Lib. II. Tit. I.<br />

naufragium fecerunt, §. ult. infr.<br />

eod.<br />

3 (Statim inventons fiunt). Invernici<br />

species est, ut diximus,<br />

occupationis. Non igitur ut quis<br />

que hasc videre cceperit, et notare<br />

oculis , ita statini ejus fient,<br />

quod quidam putant; sed necesse<br />

est, ut possessionem eorum<br />

nanciscatur, si mobilia sint, manu<br />

appréhendât; si immobilia, ea<br />

ingrediatur, /. i. §. i. et ibi. Co<br />

ras. num. 12. I. 3. §. de adquir.<br />

post. Connant. 3. comm. 3 Grot.<br />

mar. lib. cap. 2. Harum autem<br />

rerum dominium semel inventori<br />

quassitum, etiam amissa possessione<br />

retinetur, ut juris est in<br />

rebus omnibus , qua; dominio nostro<br />

subjectse sunt : excepiis fetis<br />

bestiis,quasubicustodiam nostra m<br />

evaserint, una cum possessione<br />

dominium nobis auferunt, quasi<br />

jure quodam postliminii in pristinam<br />

lib:'rtatem reversas.<br />

TEXTÜS.<br />

De feetu animalium.<br />

19 Item ea, qua ex animalibus<br />

dominio tuo subjeeiis nata<br />

sunt, eodem jure tibi acquiruntur<br />

(1).<br />

COMMENTA RI US.<br />

i Quascunque jure gentium<br />

acquiruntur, ea diximus in summa<br />

nobis acquiti duabus rationibus:<br />

facto et occupati'ne nostra<br />

; rei nostrse potesiate ac be­<br />

nefìcio. Rei nostra; htec vis est,<br />

ut duo nobis tribuat: feeturam,<br />

hoc est, quicquid ex ea nascitur<br />

aut provenit ; et accessionem,<br />

si ve quii quid accedit ei,ita<br />

ut u.'iitum ab ea trahatur: qua;<br />

distì'ictio docendi causa à nobis<br />

retinebiturvI)D. vulgo utramqué<br />

illam rei nostra; vim uno acc.essionis<br />

nomine comprehend unt,: ujus<br />

deinde duo genera fichi ri t : Jiscretam,<br />

puta feetus animamium;<br />

èt continuam , puta alluvione ¡1.<br />

Prassens hic textus ad feeturam<br />

pertinet, sequentes aliquot ad accessionem.<br />

2 (Ex artimalibus nostris). L.2.<br />

l. 6. hoc tit. Item partus editi ab<br />

ancillis nostris, §. pen. supr. de<br />

jur. pers. In summa quicquid res<br />

nostra ex se edit, sive ea mobilis<br />

sit, sive soli, id nobis hoc<br />

jure acquiriiur; quamvis de solo<br />

feetu animalium hic sermo. Kr placet,<br />

ha;c statini ipso ortu nobis<br />

acqtiiri, etiam ignorantibus et invitis:<br />

nimirum vi et potestate rei<br />

nostras, sicut diximus. Piane autem<br />

eadem ratione fostus animalium<br />

nostrorum nostri fiunt, qua<br />

nostra fiunt qua; in solo nostro<br />

nata sunt; nimirum, ut solum<br />

ipsum hasc nostra facit, non satio<br />

ulla , aut plantatio undecunque<br />

profecta, /. 2;. de usur.L 11.<br />

C. de rei vind. ita et animalia et<br />

anelila: nostra;, quia instar soli<br />

sunt, ea, qua; conceperunt, nobis<br />

pariunt ,/.;.§. 2. de rei vind.<br />

I. 7. C. eod. (2). Atque ut fructus<br />

à solo nostro separati ideo nostri<br />

sunt et manent, quia cum adhuc<br />

(2) L. 25. tit. 28. P. 3. (2) D. /. 2 j.

De rerum divis- et acquir. ipsartim dominio. 2.17<br />

solo cohaerebant, pars soli intelligebantur<br />

, /. 44. de rei vind. ita<br />

et fcetus ab animalibus nostris, et<br />

partus ab ancillis editi, nostri<br />

marient, quia antequam edantur,<br />

portio sunt visceruin matris, /. 1,<br />

§. 2. de insp. vent. Adde quod<br />

fcemina in alendo fcetu omnia con •<br />

fcrt de suo, qua; et ipsa interim<br />

s domino alenda sit.<br />

TEXTUS.<br />

De alluvione.<br />

20 Vraterea quod per alluvionem<br />

agro tuo flumen adjecit,<br />

jure gentium tibi acquiritur. Est<br />

autem alluvio incrementum Intens.<br />

Per alluvionem autem id videtur<br />

aijici, quod ita paulatim adji~<br />

citur, ut intelligi non possit,<br />

quantum quoquo temporis memento<br />

adjiciatur (1).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 Potestate rei nostra; etiam<br />

ea jure gentium acquirimus, qua;<br />

Tebus nostris ita accedunt, ut iis<br />

cohaereant atque ab iis trahantur:<br />

unde hoc genus acquisitionis accessio<br />

appelbitur. Accessio haec<br />

vel industriatis est, qua: eontingit<br />

facto et opera hominis, de<br />

quo genere inj'r. §. 26. et multis<br />

seqq. eod. vel naturalis est, qua;<br />

fit naturali optratione et beneficio<br />

fluminis. Atque hoc modo<br />

quatuor rerum genera nobis acquiruntur:<br />

quae latenter per alluvionem<br />

ä flumine agris nostris<br />

(1) L. 26. tit. 28. P. 3.<br />

dorn, I.<br />

adjiciuntur; qua; aperta vi fluminis<br />

de alieno avulsa cum prandio<br />

nostro unita sunt- insula in<br />

flumine nata ; alveus a flumine<br />

rei ictus: qua; et totidem §§. ordine<br />

explicantur ex Cajo, /. 7..<br />

§. 1. et seqq. hoc tit. et primum<br />

quidem genus in hoc textu proposito.<br />

In C. etiam tit. est de alluv.<br />

2 Per alluvionem igitur adquirimus<br />

quod (iumen adjecit agrò<br />

nostro, arci fin io scilicet, qui<br />

non alium finem ea parte habet<br />

quam naturalem, id est, ipsum<br />

flumen: nam agros limitatos alluvionem<br />

non habere, diserte traditum<br />

est, /. 16. eod. Quantum autem<br />

ex d. I. 16. colligere licet, ager<br />

limitaius dictus fuit: Ager ex<br />

hostibus captus, et deinde à populo<br />

vel Principe privatis ita possidendus<br />

datus, ut certis limilibus<br />

sive finibus jus possessorìs circumscrìberetur5<br />

ut sciretur, quod extra<br />

hosce fines esset, id publicum<br />

manere , sive quod accrevisset<br />

postea, id populo accrescere, vid.<br />

Don. 4. comm. 27. Giphan. ad d.<br />

I. ió.Connan. 3.COWW.5. qui hunc<br />

locum pra? caeteris illustratex Aggen.<br />

et Jul. Frontino de qualit,<br />

agror. et controversia limit. Liniitatis<br />

agris similes sunt qui certa<br />

mensura comprehenduntur ; parisquein<br />

hac rejuris cum limitatis<br />

esse debent, ut jus aliti vionis non<br />

habeant, cum possessores eorum<br />

ultra assignatum modum nihil possidere<br />

posrbit, Connao. d. loc.<br />

Grot. 2. dtjur. bell.cap.9. num.12.<br />

3 (Flumen adjecit). Ad differentiam<br />

lacuum et stagnorum, in<br />

Ee

2l8 Lib. II. Tit. I.<br />

quibus jus alluvionis noti agnos'citur.<br />

Etenim ut sola flumina<br />

fluxum et motum naturalem habent;<br />

quo fit, ut ripas suas et<br />

tetminos saspe mutent : ita et sola<br />

alluvionem admittunt. Lacus<br />

autem et stagna, licet interdum<br />

crescant et decrescant ; tamen<br />

quia terminos suos retirfent, alluvionem<br />

natura non recipiunt,<br />

l. 12. eoi.<br />

4 (Incrementum latent). Alluvionem<br />

dicit esse: Incrementum.<br />

latent, cum quid ita paulatim et<br />

obscure prandio nostro adjicitur,<br />

ut sensu percipi non possit quantum<br />

quoquo temporis momento<br />

alterius prandio detrahatur, et adjiciatur<br />

nostro. Ex quo crescit<br />

bujus acquisitionis asquitas; nimirum<br />

, quod quae alluvione accedunt,<br />

ita lente et obscure detrahantur,<br />

ut intelligi non possit, si<br />

forte de iis restituendis quasratur,<br />

quorum prius fuerint, aut quibus<br />

detracta. De alluvionibus ex professo<br />

scripserunt Bart. part. i.<br />

tract. Tyberiad. et Baptista Ay~<br />

mus tribus libris.<br />

T E X T U S.<br />

De vi fluminis.<br />

2i Quoi sì vis fluminis de<br />

tuo predio partem aliquam detraxerit,<br />

et vicini predio attulerit,<br />

palam est, earn tu am permanere.<br />

Piane, si longiore tempore<br />

fundo vicini tui hteserit, arboresque,<br />

quas secum traxìt, in eum<br />

fundum radices egerint ; ex eo<br />

(0 D. I. 26. tit. 28. P. 3,<br />

tempore videntur vicini fundo acquisita<br />

esse (ì).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Proponitur hic altera accessions<br />

naturalis species, quae<br />

à flamine est, et earum rerum,<br />

quas non latenter, sed vi fluminis<br />

aperta alieno prasdio detractae<br />

et in vicinum invectae sunt.<br />

Hase à superiore illa multumdiffert.<br />

Nam si pars terras integra à<br />

vicini agro vi fluminis avulsa sit<br />

et nostro prasdio adjecta; ea non<br />

statim nobis acquiritur, ut acquiruntur<br />

quas latenter flurnen<br />

adjicit per alluvionem; sed quandiu<br />

nondum coaluit, et unitatem<br />

cum terra mea fecit, manet ejus,<br />

cujus ante fuit, quia manet eademspecies<br />

seu idemindividuum,<br />

ut loquuntur; aut ut clarius loquar<br />

et nostro more, quia cum<br />

nondum coaluit, partem prasdii<br />

mei non facit, ut ei cedere debeat.<br />

Ubi vero coaluit, et tanquam<br />

trabali clavo agro meo affixa est,<br />

jam ut pars fundo meo cedat necesse<br />

est, et mihi jure accessionis<br />

acquiritur. Hujus igitur acquisitionis<br />

flumen ex parte tantum<br />

causa est, et remotior: proxima et<br />

potissima, coalitio.<br />

2 (Videntur vicini fundo acquisita:).<br />

Locus mendosus est, et<br />

restituendus ex Pani. Florentinis,<br />

in quibus legitur numero singulari<br />

: videtur vicini fundo acquisita<br />

, /. 7. §. 2. hoc tit. quam lectionem<br />

flagitat ipse contextus,<br />

cum si numero plurativo legas,

Ve rerum divis. et ctcquir. ipsarum domìnio. 219<br />

mutetur subjectum quxstionis.<br />

3 "In Hispania etiam obti-<br />

>>net, ut per coalitionem domi-<br />

«nus terrò, cui unita est pars<br />

«avulsa , hujus dominium acqui-<br />

« rat;casterum tenéturdomino pat-<br />

«tis avulso solvere projudicium<br />

«illi illatum , arbitrio bonorum<br />

«peritorumque hominum, ut ex-<br />

«presse docet, /. 26. tit. 28. P. 3.<br />

»de qua vide Greg. Lop. glos. 7.<br />

«ubi bene probat valorem ar-<br />

«borum avulsarum considerari<br />

«oportere, quatenus ilio erant<br />

«avulso: de quo nihil jure Ro-<br />

«manorum cautum."<br />

TEXTUS.<br />

De insula.<br />

22 Insula, qua in mari nata<br />

est ( quod raro accidit ) occupantis<br />

fit (i); nullius enim esse creditur.<br />

At insula in fumine nata ( quod<br />

frecuenter accidit), si quidem mediam<br />

partem ftuminis tenet, communis<br />

est eorum , qui ab utraque<br />

parte fluminis prope ri pam priedia<br />

possident, pro modo scilicet<br />

latitudinis cujusque prcedìi, qua<br />

prope ripam sit. Quod si alteri<br />

proximior sit parti, eorum est tantum<br />

, qui ab ea parte prope ripam<br />

pradia possident (2). Quod si qua<br />

parte divìsum sit /lumen, deinde<br />

infra unitum , agrum a/icujus in<br />

formam insularedegerit, ejus dem<br />

permanet is ager , cujus et fuerat<br />

(3).<br />

(.

220 Lib. II. Tit. I.<br />

cum scribit, insulam in flumine<br />

fieri tribus rnodis : uno, cum agrum<br />

, qui alvei non fuit, annis<br />

circumfluit; altero, cum locum<br />

aüquem , qui alvei esset, siccuin<br />

relinquit et circumfluere ccepit;<br />

tertio, cum pauhtim colluendo<br />

locum eminentem supra alveum<br />

fecit, eumque alluendo auxit.<br />

Adhaec aliquando evenit quod<br />

Paulus notât, in l.pen. §. 3. eod.<br />

ut ex virgultis aliave qualibet levi<br />

materia in superficie fluminis<br />

concrestente, insula existât, qua;<br />

ita sustineatur in flumine, ut solum<br />

ejus non tangat.<br />

3 [Si quidem medium partem).<br />

Tria fere sunt, qua; de acquisitone<br />

insula; in flumine nascentìs<br />

quaeri possunt: cui, quatenus, et<br />

quo jure seu qua juris ratione acquuatur.<br />

Caeterum sciendum est,<br />

non de omni insula , qua; in flumine<br />

nata, aut à flumine facta<br />

sit, haec quaeri; sed de ea duntaxât,<br />

quae nata aut facta sit in<br />

alveo aut ex alveo flumnis. Nam<br />

primo causam proprietatis non<br />

xnutat is ager, qui cum alvei non<br />

e:set, ab amne circumfluo in formam<br />

insula; redactus est, d. I. 7.<br />

§. 4. d. 1. 30. §. 2. hoc tit. et hoc<br />

§. in fin. Deinde qua; in flumine<br />

nata est forte ex virgultis aliave<br />

materia, quam temere fiumina ferunt,<br />

ita ut alveo non cuhaereatj<br />

ea publica est ut ejusdem fere juris,<br />

cujus est ipsum flumen, d.<br />

ì. pen. §. 2. eod. In Artesia non<br />

procul à fano S. Audomati lacus<br />

est, in quo insula; aliquot fluitant.sfu'dcuio<br />

ai'boribus alligato aut<br />

Conds, quo 1;beat, impeiiuntur<br />

attrahuniurque, iu quibus etiam<br />

boves aliaeque pecudes pasci possunt.<br />

Quales et in Lydia , quas<br />

Calaminas vocabant, fuisse, Plin.<br />

lib. 1. cap. 95. nat. hist, memorat.<br />

De sola igitur ea insula , quae alveo<br />

fluminis cohaeret , sive lenta<br />

colluvione in eo enàta sit , sive<br />

circurrduvione partis quae alvei<br />

esset, facta , quaeritur primum,<br />

cui ea jure gentium acquiratitr.<br />

Et ait Justinianus hie post Caj.<br />

d. I. 7. §. 3. eod. earn fieri privatam<br />

eorum, qui prope flumen,<br />

in qua nata est, praedia possi -<br />

dent ; quod et Pompon, affirmat<br />

d. I. 30. §. 2. eod. et Ulp. /. 1.<br />

§. 6. de flumen.<br />

4 Cui tainen sententiae contrarium<br />

est quod apud Labeonem<br />

in /. pen. §. uh. eod. vulgo sic legitur:<br />

Si id, quod in publico innatum,<br />

aut incedificatum est, publicum<br />

est; insula quoque, quee<br />

in flumine publico nata est, pullìca<br />

esse debet. Sed cum hoc è<br />

diametro pugnet cum superioribus<br />

locìs, adeoque cum iis quoque,<br />

quae ipse Labeo de proprietate<br />

insula; disserit in §§. prcecedentibus<br />

d. l.pen. jquiddubitamus cum<br />

Hotomano lìb. J i. obs. 20. asserere<br />

, locum istum depravatum esse,<br />

et legendum: Non si id, quod<br />

in publico ect.'i ut hie sit sensus:<br />

quamvis id, quod in publico nascitur<br />

aut sedifkatur , publicum<br />

fiat (de aeditìcio in publico posito<br />

id testatur Ulpianus /. 2. §. 17.<br />

ne quid in loco pubi, nam ideo<br />

solarium ei imponitur); tainen<br />

insulam in flumine publico natam<br />

pubiicam non fieri, sed privatam;<br />

quod ipse Labeo jam aliquoties<br />

ante dixerat. Hotomanum teme-

De rerum divîs. et acquit, ipsarum dominio.<br />

r'.tatis arguit Cujac. 14. obs. 11.<br />

Sei ego Accursium etiam invenio<br />

testantem, eodem ferme modo<br />

legi et in veteribus nonnullis<br />

exemplaribus ; atque ut hac auctoritate<br />

desrituamur, non aliam<br />

lectionem admittit ratio juris.<br />

Sunt qui hunc Labr;onis locum accipiunt<br />

de eo casu , quo prasdia<br />

prope ripam publica sunt, puta<br />

si insula nascatur in Tiberi, eo<br />

alvei loco, quo Romam interfluit.<br />

Sei argumentatio Labeonis<br />

hujusmodi restrictionem non videtur<br />

pati. Piane in agris limitatis<br />

huic acquisitioni locus non<br />

est, quia nec alluvioni ; sed occupantis<br />

insula fit, l. 1. §. 6, de<br />

Jìumin.<br />

5 Videamus nunc, insula in<br />

flumine nata quatenus vicinispossessoribusacquiratur.<br />

Etsiquidem<br />

in medio fluminls alveo enata sit,<br />

communis fit eorum , qui prope<br />

ripam utramque praedia possident:<br />

sin cis aut ultra amnem medium,<br />

siquidem contra frontem unius<br />

praedii, cui proprior est, tota ac-<br />

•quiritur hujus praedii domino: sin<br />

ita, ut fronti plurium agrorumsit<br />

opposita, communis fit omnium,<br />

qui secundum earn ripam , in<br />

quantum insula porrigitur, praedia<br />

habent, hoc §. et d. I. 7. §. 3.<br />

cod. Communem autem fieri insuiam<br />

cumdicimus, non intelligirnus<br />

earn communem fieri pro<br />

indiviso, uti solemus, cnm proprie<br />

loquimur, /. s;. de stip serv.<br />

sei regionibus divàsis pro fronte,<br />

hoc est, latitudine cujnsque fundi<br />

, qua; prope ripam sit ; ut tanni.n<br />

quisque in ea habeat certis<br />

regionibus, quantum ante cujus-<br />

221<br />

que eorum ripam esse, linea in<br />

directum perinsulam transducta,<br />

apparebit, /. 26. hoc tit.<br />

6 Hoc igitur constituto, insulari<br />

in flumine natam dominis<br />

vicinorum praediorum acquiri; restât<br />

ut videamus, qua juris ratione<br />

iis acquiratur. Nam video esse,<br />

qui jure quodam occupationis<br />

hoc fieri existimant, quod primo<br />

earn oecupaturi videantur. Sed<br />

hoc nullo modo admitti debet:<br />

alioquin eadem ratione dicendum<br />

esset, etiam insulam in mari natam<br />

eorum fieri, qui prope litus<br />

praedia possident; et in flumine<br />

natam etiam eorum , qui ad ripam<br />

possident agros limitatos:<br />

quod utrumque falsum esse constat.<br />

Ego non aliam hujus acquisitionis<br />

rationem esse arbitrer,<br />

quam quod insula alvei pars sit,<br />

alveus pars censeatur vicinorum<br />

prediorum; ac proinde, ut alveus<br />

totus nudatus aqua vicinis acquiritur<br />

, ita et partem ejus nudata<br />

m , id est, insulam in eo natam<br />

iisdem acquiri, jure scilicet accessioni.<br />

Et insulam quidem partem<br />

alvei esse constat.<br />

7 At absonum videri potest,<br />

quod alveum partem esse dicimus<br />

vicinorum praediorum , cum alveus<br />

publicus sit eodem jure, quo<br />

ipsum fiumen, /. 1. §. 7. de flurn.<br />

§. seq. inf. hoc tit. ut contra potins<br />

dicendum videatur, insulam<br />

quoque, quae alvei pars est, publicam<br />

fieri oportere. Sed sciendum<br />

est, alveum non simpiiriter<br />

publicum esse , sed quatenus à<br />

flumine tenetur , eoque per (lumen<br />

popuìus utitur , nudatum<br />

flumine privatum fieri vicinorum:

222 Lib. I Tit. I.<br />

nihil autem interesse, ut Pomponius<br />

huic objectioni occurrens respondet,<br />

utrum de alvei solo mutato,<br />

an de eo, quod superfusum<br />

solo et terrò sit, quoratur,<br />

hoc est, utrum quoratur de toto<br />

alveo mutato et à tìumine relieto,<br />

an de insula in alveo nata; quippe<br />

sufficere , ea parte , qua insula<br />

extitit, alveum à flamine non<br />

teneri, d. I. 30. §. 1. et 2. Neque<br />

vero flumen interfluens impedit,<br />

qnominus insula vicinis ripa; agris<br />

per alveum jungatur atque<br />

accedat, non magis quam via publica<br />

inter alveum et vicina prodia<br />

interjecta impedit, quominus<br />

alveus siccatus acquiratur iis, qui<br />

secundum earn viam possident,<br />

/. 38. eod. Ecenim ut via publica<br />

pars praedii vicini existimatur,<br />

d. I. 38. in fin. ita et alveus intermedins<br />

flamini subjectus. Atque<br />

hoc manifestissimum argumentum<br />

est, alveum edam tum,<br />

cum adhuc à rlumine occupatur,<br />

partem quadantenus censeri vicinorum<br />

prodiorum. Aìquitatem<br />

porro hujus acquisitionis augent<br />

incommoda vicinorum: nam quantum<br />

loci insula occupat, tantum<br />

de locis finitimis flumen decerpit,<br />

iisque solis detrimento est : in<br />

quorum agros cursus ejus depellitur.<br />

8 " In Hispania hoc speciale<br />

«est in acquisitione insula;, ut<br />

«si non tota, sed tantum major<br />

«ejus portio uni ripa; proximior<br />

«sit, hoc duntaxat portio domi-<br />

«no illius ripo acquiratur; reti—<br />

«qua vero pars minor domino ad-<br />

(t) L. 31. ii. tit, 28. P. 3.<br />

«verso ripo, cui hoc magis est<br />

«próxima. Itaque emensa latitu-<br />

«dine fluminis , hujus medium<br />

«dominiorum est terminus, /. ¿j.<br />

»tit, 28. P. 3.<br />

T E X T U S.<br />

De alveo.<br />

23 Quod si naturali alveo in<br />

universum derelicto , ad ali am<br />

partem filiere cœperit: prior quidem<br />

alveus eorum est, qui prope<br />

ripam ejus preedia possident, pro<br />

modo scilicet latitudinis cujusque<br />

agri, quee prope ripam sit : novue<br />

autem alveus ejus juris esse incipit<br />

, cujus et ipsum flumen est,<br />

id est, publicus. Quod si post aliquod<br />

tempus ad priorem alveum<br />

reversum fiuerit flumen , rursus<br />

novus alveus eorum esse incipit,<br />

qui prope ripam ejus priedia possident<br />

(1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Quarto et postremo genere<br />

accessionis naturalis adquiritur<br />

proximis possessoribus pro<br />

modo latitudinis cujusque proda<br />

, quo prope ripam sit, alveus<br />

à ilumine relictus : nempe<br />

vi etpotestate prodiorum, quibus<br />

ipsis hocacquisitio tributa propter<br />

vicinitatem, et propter prodia,<br />

prodiorum dominas. Atque ut hic<br />

quoque paucis rationem hujus juris<br />

et acquisitionis tibi explicem,<br />

dixi paulo ante, alveum fluminis<br />

extra usum publicum à veteribus

De rerum divis. et acquir. ipsarum dominio. 223<br />

existimatum fuisse partem prne- ait hic Justinian, novum alveum,<br />

diorum vicinorum, quasi olim äs<br />

detractum ; argumentum esse,<br />

quod placet, insulam manente adirne<br />

alveo in flumine natam vicinorum<br />

esse: quod profecto non<br />

fìeret, nisi alveus, cui insula cohaeret,<br />

et ipse vicinorum praediorum<br />

parsintelligeretur; nam prior<br />

est alvei ratio, quam insulse, quae<br />

conditionem alvei, ut pars ejus,<br />

sequitur. Caeterum quia proprietatis<br />

alvei, quandiu à flumine occupatur,<br />

nulla est utilitas, id<br />

causa est quod alveus, non secus<br />

ac flumen , publicus dicatur hoc<br />

text, et alibi.<br />

id est, eum, qui antea occupatus<br />

fuerat , et tunc derelinquier,<br />

eorum esse qui prope ripam praedia<br />

possident. Nam ager ille, qui<br />

fuerat, desiit esse, amissa propria<br />

forma: et cum praediis,non<br />

personis hxc acquisito tribuatur;<br />

non potest is, qui vicinum praedium<br />

nullum habet, ratione vicinitatis<br />

quicquam in eo alveo<br />

sibi vindicare , d. I. 7. §. ;. eod.<br />

Atque hoc quidem usque efficit<br />

stricta juris gentium ratio: sed<br />

vix est, ut id obtineat, inquit Cajus<br />

d. loco. Et utique non semper<br />

obtinere debet. Saepe enim aequi<br />

et boni ratio suadet, ut priori<br />

potius domino alveus restituatur,<br />

quam adjudicetur vicinis possessoribus.<br />

De quo haud facile quid<br />

certi definiri potest, sed ex circumstantiis<br />

judicandum est. Finge,<br />

flumen relieto naturali alveo<br />

agrum alicujus occupasse, ita ut<br />

novum hic sibi alveum quassisse<br />

videatur: deinde, nec ita multo<br />

post tempore in veterem locum<br />

subito atque eodem impetu, quo<br />

perruperat, se recepisse; aequissimum<br />

est, agrum recessu fluminis<br />

restitutum ad pristinum dominum<br />

reverti, licet formanti agri<br />

impetus fluminis abstulerit, d.<br />

I. 7. §. ç. in fin. d. I. 30. §. 3. hoc<br />

tit. I. 23. quib. mod. usa fr. amitt.<br />

quia hujusmodi occupatio non<br />

longe abest ab inundatione. At<br />

si flumen non eodem impetu, quo<br />

venit, discedafc, sed lente et mi-<br />

2 {Novus alveus ejus juris esse<br />

incipit, cujus est ìpsum flumen).<br />

Sicut alveus à flumine destitutus<br />

privatus fit , ita novus,<br />

quem flumen sibi fecit, fit publicus<br />

: nam jmposibile est, ut alveus<br />

fluminis public! non sit publicus,<br />

ait Ulpian. /. 1. §. 7. de<br />

flum. d. I. 7. §. 5. Pertinet hue<br />

illud Pomponii in d. I. 30. §. 3.<br />

hoc tit. Flumina , inquit, censitorum<br />

vice funguntur, ut ex privato<br />

in publicum addicant, et ex<br />

publico in privatum. Cui simile<br />

est, quod apud Cassiodorum legi<br />

mus lib. 3. variar. Agrimensor,<br />

i'nquit, more vastissimi fluminis<br />

aliis spatia tollit^ aliis rura concedit.<br />

Itaque plerumque evenit, ut<br />

alios flumen ditet, alios pauperet,<br />

Lucanus:<br />

Jilos terra fugit<br />

rura colonis<br />

dóminos , his<br />

Accedunt donante Vado nutatim recedendo, alluvione in<br />

3 [Kursus novus alveus). Si pristinum locum redeat : spatium<br />

post aliquod tempus ad priorem illud alvei, quod siccum post se<br />

aiveum reversum fuerit flumen, sensim reliquit, non videtur prio

224 Lib II. Tit. I.<br />

ri domino restimcndum , sed alluvione<br />

accrescere proximorum<br />

prjediorum possessoribus, /. 38.<br />

hoc tit. fac. /. i.C. de alluv. Atque<br />

ob hanc causam arbitror,<br />

Pomponium in d. I. 30. §. 3. et<br />

d. L 23. consulto expressisse haec<br />

verba : Eodem impeti*. Bart. tract,<br />

de alb.<br />

TEXTUS.<br />

De inundatione.<br />

24 Alia sane causa est , si<br />

cuvis tolus ager inundatits fuerit<br />

, neque enim inundatio funài<br />

speciem commutât , et ob id<br />

si recesserit aqua , palam est,<br />

eum fundum ejus manere , cujus<br />

fuit {1).<br />

COMMENTARI US.<br />

1 Inundatio proprie est: Cum<br />

flumen imbribus, vel nivibus., vel<br />

qua alia ratione auctum in vicinos<br />

campos ita se ejfundit, ut<br />

nie ripas, nec alveum suum mutet,<br />

l. 1. §. ripa deflum. Hoc<br />

cum fit , ait Justinianus post<br />

Cajum in /. 7. §. 6, hoc tit. fanai<br />

proprietatem non amitti : et<br />

ideo recedente aqua , fundum,<br />

qui occupatus fuerat , non adjiei<br />

vicinis possessorihus , sed ejus<br />

manere, cujus ante inundationem<br />

fuerat. Et addit hanc rationem,<br />

quia inundatio fundi speciem<br />

non commutât, quasi dicat:<br />

non ut alveo facto propriam forma<br />

m ager amittit, ita et inunda-<br />

tione ; quippe nlveum fieri diuturno<br />

laps lì rìaminis et lenta excavatione<br />

agri, ut jam plana ejus<br />

facies amplius non appareat: inundatione<br />

autem, uno subitaneo<br />

impetu pr.tdia invadit, atque aqua<br />

cooperili duntaxat; noneomminui,<br />

dissolvi aur excavari, ut<br />

formam amisisse dici possint, d.<br />

I. 1. §. 9. deflum. Atque ut maxime<br />

summa pars agri in arcnam<br />

dissolvatur, manet tarnen solida<br />

pars fundi interior: et ut de qualitate<br />

aliquid mutet, substantiam<br />

non mutat, non magis quam pars<br />

agri, quae a lacu banritur, cujus<br />

jus non mutar;, certuni tsr.<br />

2 Igiturad inundationespraesertim<br />

temporales et anniversarias<br />

non pertinet quod vulgo dici solet<br />

: Occupatum sequitur conditionem<br />

occupantis , Gloss. /. pen. de<br />

rer. dia. Non obstat. /. 23. quib.<br />

mod. us. am. quia non loquitur<br />

de simplici inundatione, cum<br />

flumen retento alveo extra ripas<br />

se efìundit: sed cum deserto alveo<br />

toto , impetu in agrum ali—<br />

cujus perrumpit, quasi novum<br />

alveum quaerens , hoc casu placet,<br />

proprietatem agri ita amiiti,<br />

ut restituatur, si non facto novo<br />

alveo flumen se receperit, ut in<br />

fin. sup. §. demonstratum est. Obiter<br />

.iddo, quod qnamvis inundatio<br />

causam domina non mutet,<br />

possessionem tarnen nobis a ufert,<br />

/. 3. §. 17. /. 30. §. 3. de acq.<br />

poss. (2), itemque ea jura, quae<br />

in facto personae posita sunt, ut<br />

usuai et usumfructum,/. 24. quib.<br />

mod. us. am. sed recedente aqua<br />

(1) L. 32. d. tit. 38. P. 3. (a) D. I. 32.

De rerum divìs. et at<br />

haec omnia nobis'restitui, d. I. 24.<br />

/. i. §. 9. de hin. act. priv.<br />

TEXT US.<br />

De speciflcatione.<br />

25" Cum ex aliena materia .<br />

species aliqua facta sit ab aliquo,<br />

quceri solet, quis eorum naturali<br />

ratione dominus sit: ut rum is,<br />

qui fecerit, an potius ille , qui<br />

materia dominus fuerit: ut ecce<br />

si quis ex alienis uvis, auf olivis<br />

, auf spicis, vinum, auf<br />

oleum , auf frumentum fecerit;<br />

aut ex alieno auro , vel argento,<br />

vel cere vas aliquod fecerit, vel<br />

ex alieno vino, et melle mulsum<br />

miscuerit , vel ex medicamentis<br />

alienis emplastrum, aut collyrium<br />

composuerit ; vel ex aliena lana<br />

vestimentum fecerit ; vel ex alienis<br />

tabulis navem vel armarium,<br />

vel subsellia fabrieaverit. Et post<br />

multam Sabinianorum, et Proculianorum<br />

ambiguitatem, placuit<br />

media sententia e xi stimanti um, si<br />

ea species ad priorem et rudern<br />

materiam reduci possit, cum videri<br />

dominum esse , qui materice<br />

dominus fuerit ; si non possit reduci<br />

, cum potius intelligi dominum,<br />

qui fecerit: ut ecce, vas<br />

corißaturn potest ad rudern materiam<br />

ceris, vel argenti, vel auri<br />

reduci ; vinum autem , vel oleum,<br />

aut frumentum ad uvas, vel Olivas,<br />

vel spicas reverti non potest:<br />

ac ne mulsum quilern ad vinum<br />

et mei resolvi potest. Quod si partim<br />

ex sua materia, partim ex<br />

(1) L. 33. d. tit. 28. P. 3.<br />

Tom. 1. Ff<br />

quir. ìpsarum dominio. 225<br />

aliena specicm aliquam fecerit<br />

quis, veluti ex suo vino, et alieno<br />

melle mulsum miscuerit ; aut<br />

ex suis, et alienis medicamentis<br />

emplastrum, aut collyrium; aut<br />

ex sua lana, et aliena vestimentum<br />

fecerit; dubitandum non est;<br />

hoc casu eum esse dominum , qui<br />

fecerit : cum non solum operam<br />

suam dederit, sed et partem ejusdern<br />

materice prœstiterit (1).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 Specificato, de qua in textu,<br />

nihil est aliud, quam : N0vee<br />

speciei ex aliena materia formatio.<br />

De cujus acquisitone hic<br />

quaeritur.<br />

2 ( Sabinianorum et Proculianorurrì),<br />

Fuere etiam olim divers»<br />

et dissidentes Jurisconsultorum<br />

familiae; Auctores Attejus Capito<br />

et Antistius Labeo : qui primi,<br />

cum velut diversas sectas fecissent,<br />

ilie in iis , qua; â majoribus<br />

acceperat, perseverando; hic iugenii<br />

et doctrinae fiducia plurima<br />

innovando; dissensionem successores<br />

eorum auxerunt, dum sui<br />

quisque magistri sententiae tanquam<br />

oraculoreligiose adhasreret.<br />

Capitoni successit Massurius Sabinus<br />

, Sabino Casius: Labeoni<br />

successit Nerva, TMervae Proculus,<br />

Proculo Pegasus. Atque inde appellati<br />

postea Sabiniani vel Cassiani:<br />

et Proculejani seu Pega-,<br />

siani;/. .2. §. poti hunc 47. de<br />

orig. jur.<br />

3 Hocdissidtumexercuere quoque<br />

in isto de specificatone ar

226 Lib. II. Tit. I.<br />

gu mento. Net va et Proculus existimabant,<br />

speeiem ex aliena matenia<br />

facram naturali ratìone ejus<br />

esse, qui earn suo nomine fecisset<br />

: nam materiae, quae extincta<br />

sit, nullam porro rationem habere<br />

posse, sed causae efficientis<br />

duntaxat, et potissimum forme,<br />

cujus susceptione materia inaliam<br />

speeiem transisset : quae species<br />

cum antea nullius esset, ac ne<br />

asset quidem, rationem naturalem<br />

efficere, ut concedenda sit ei, qui,<br />

ut ea in rerum natura sit, fecit,<br />

«amque occupavit, /. 7. §. 7.<br />

hoc tit. I. 3. §, 21. de adquir. pos.<br />

Diversae autem scholae Auctores<br />

Sabinus et Casius contra , naturali<br />

rationi covenientius esse putabant,<br />

ut qui materiae dominus<br />

fuisset, idem ejus quoque, quod<br />

ex materia factum esset, dominus<br />

fieret : quippe sine materia speeiem<br />

nullam effici posse; nostrum<br />

autem esse id , quod ex re nostra<br />

factum est: postremo nihil tarn<br />

ab equitate naturali alienum videri,<br />

quam ut id, quod nostrum<br />

est, sine facto nostro ad alium<br />

transferatur,/. 1 i.dediv.reg. jur.<br />

4 Media autem sententia inter<br />

duas extremas Proculi et Sabini<br />

, probata fuit à Justiniano;<br />

eorum scilicet, qui Sabini sententiam<br />

veriorem esse putabant,<br />

si species facta ad priorem materia<br />

m reduci posset : si non posset<br />

, Proculi , d. I. 7. §. 7. Et<br />

per quam elegans est hujus distincùotùs<br />

ratio , quam et iidem<br />

mediae sententiae Auctores afferunt:<br />

nempe cum manente ma­<br />

(1) D. I. 33. tit. ?.8.P. 3.<br />

teria, forma rei externa tantum<br />

mutatur, idque quod factum est,<br />

in sua initia sive ad rudem materiam<br />

reduci potest; rationem<br />

naturalem non pati, ut cum Proculo<br />

dicamus,rem earn nunc primum<br />

existere, ac propterea fieri<br />

occupantis : sed nccesse esse , ut<br />

sequatur vires et conditiones materiae,<br />

quae potenter manet, /. 78.<br />

§. 4. de legai. 3. At ubi materia<br />

consumitur, atque extinguitur,<br />

quod nostri semper fieri intelligunt,<br />

cum species facta ad pristinam<br />

materiam reverti non potest<br />

, nullam materiae, que esse<br />

desiit, aut priori domini cujus<br />

in hac specie nihil est, /. 27. 1.<br />

hoc tit. cum Sabino rationem haben<br />

posse: sed nove duntaxat<br />

spéciei, ejusque , cujus facto ea<br />

in rerum natura esse ccepit, d. I.<br />

3. §. 21. de adq. poss.<br />

5 ( Frumenlum ad spicas revertí<br />

non potest). Inter exempla<br />

specierum, que ad id, quod prius<br />

fuerant, reverti non possunt, frumenti)<br />

m excussum etiam Cajus<br />

refert in d. I. 7. §. 7, : (1), sed ille<br />

quod hic omissumest, mox subjicit,<br />

se eorum sententiam probare,<br />

qui frumentum alienis spi—<br />

eis excussum ejus esse non dubitabant,<br />

cujus spice essent : propterea<br />

quod cum grana, que spiciscontinentur,<br />

perfectam habeant<br />

suam speciem , qui excutit spicas<br />

, non novam speciem faciat,<br />

sed earn, que est, detegat. Quod<br />

idem eadem ratione dicendum est<br />

de leguminibus, lupino, lente,<br />

cicere , favis, aliisque id genus

De rerum divis. et at<br />

frugibus quae siliqua continetur.<br />

6 De navi ex allenis tabu lis<br />

facta non satis convenir propter<br />

obscurum veteris, ut videtur, dissensionis<br />

vestigium, quod extat<br />

in /. 6.de rei vini. Caeterum cum<br />

mediae sententiae auctores generaliter<br />

defìniant, speciem, quae<br />

ad id corpus, quod prius fuerar,<br />

reduci non potest, facientis fieri,<br />

na vemque ex alienis tabulis factam<br />

nomìnatim inter hujusmodi species,<br />

uti revera est, numerent;<br />

jquid cunctamur cum Paulo respondere,<br />

navem ejus esse, qui<br />

fecit? d. I. 26. hoc tit. Pars autern<br />

secunda responsi Miniciani<br />

in d.i. 61. quae contraria est, non<br />

probatur, sed reprehenditur à Juliano,<br />

cujus reprehensionis ratio<br />

est in illis postremis verbis: Nam<br />

Proprietät totittt navis , carinte<br />

(id est, formae, seu ejus, qui<br />

formarn fecit) causam sequitur.<br />

Nam carina non semper infimum<br />

navis alveum significata sed interdum<br />

poniturproipso navis corpore<br />

quod totum carinatum est;<br />

hoc est, pro totius navis forma,<br />

ut in /. 24. ult. de leg. 1. Ita<br />

Connati. 3. comm. 6. Osuald. ad<br />

Done!, lib. 4. cap. 12. contra<br />

Gloss, in d. I. 61. de rei vind.<br />

aliosque.<br />

7 Itaque si species nova ad<br />

rudem et pristinam materiam reduci<br />

potest, modus acquisitions<br />

accessio est; quia materia , quae<br />

perseverare existimatur, tra hit ad<br />

se formam, haecque i'lli accedit.<br />

Si autem nequit reduci, acquirer,<br />

di modus ad oceupationem re-<br />

(1) D, l. 33. tit. 28. P. 3.<br />

wìr. ipsarmn dominio. 11*2<br />

fertur: cum enitn hoc casu materia<br />

exstincta putetur, species facta<br />

nullius esse creditur, et facienti,<br />

tanquam ptimo occupanti<br />

acquiritur. Species vero facta<br />

debet esse nova et diversa à priore<br />

, ex qua, ut ex materia, facta<br />

sit posterior ; nam, verbi<br />

causa, lana aliena purpura vel<br />

alio colore tincta , non est nova<br />

species, /. 26. §. ult. hoc tit.<br />

8 Duo insuper addenda, qua:<br />

à Justiniano omissa sunt : nempe<br />

non aliter speciem novam facientis<br />

fieri, quam si hie earn fecerit<br />

suo nomine et bona fide (1). Pri~<br />

mum diserte expressit Cajus /. 7.<br />

§. 7. hoc tit. Quare si species, quae<br />

ad rudem materiam reverti non<br />

valet, ab aliquo facta sit nomine<br />

Titii, non facientis, sed Titii<br />

erit, cujus nomine facta est, secundum<br />

tradita in §. 17. hoc tit.<br />

De bona fide nihil quidem expressit<br />

Cajus; sedeamrequiri non<br />

obscure deducitur ex eo, quod<br />

addit d. I. 7. haec verba : Suo<br />

nomine. Nam qui seit materiam<br />

alienam esse, in eadem causa tuberi<br />

debet, ac si nomine materiae<br />

domini fecisset, d. I, 12. §, 3. ai<br />

exhib. cui etiam operant suam<br />

donasse intelligendus est exemplo<br />

ejus, qui sciens in alieno solo<br />

a:dificavit, §. 30. infr. hoc tit.<br />

9 Hoc autem jure constitute,<br />

ne aut dominus materiae, aut<br />

is, qui materiam mutavit, queri<br />

possint: ille ubi materia extincta<br />

est, eam alieno sibi facto periisse<br />

; hic ubi ea mansit, se perdere<br />

operafn bona fide impensamj

228 Lib. IL Tit. I.<br />

uterque contra naturam esse, ut<br />

quis ex re aliena locupletetur<br />

cum alterius detrimento: utrique<br />

consultum est, illi actione in factum,<br />

qua consequatur aesdmationem<br />

materia; suae; buie exceptione<br />

doli mali, qua opposita ei,<br />

qui speciem suam vindicabit, servet<br />

impensasà sefactas, arg. I, 23.<br />

4, seq. de rei vind. (i).<br />

TEXTUS.<br />

De accessione.<br />

26 Si tarnen alienam purpuram<br />

vestimento suo quit ìntcxuerit,<br />

licet pretiosior sit purpura,<br />

tarnen accessìonis vice cedit vestimento<br />

t et qui dominus fuit<br />

purpura;, adversus eum, qui surripuit:<br />

haùet furti actionem, et<br />

eondictionem; sive ipse sit qui vestìmentum<br />

fecit, sive alius. Nam<br />

extìnctce res licet vindicari non<br />

possint; condici tarnen à furìbus<br />

et quibusque aliis possessoribus<br />

fossunt.<br />

COMMENTARI US.<br />

1 Accessìonis industriale, quae<br />

ab hominibus est, docendi gratia,<br />

quo res tota perfectius cognoscatur,<br />

duo genera nunc facimus<br />

: confusionem et cotijLncdonem.<br />

De confusione agitur<br />

§. seq. Conjunctio autem est:<br />

Cum res ita junguntur, ut coheereant<br />

, discreta n.jneute earum<br />

substantia: quod duobus ¡1.0dis<br />

fit: 1. quando ita res aliena; re-<br />

(1) D. !. 33. tit. 28. P. 3.<br />

bus nostris junctae cohsereant, ut<br />

iis quasi basibus innitantur,veluti<br />

quae in solo nostro aedificantur,<br />

plantantur , seruntur; in chattis<br />

nostris aut tabulis scribuntur, aut<br />

pinguntur , de quibus omnibus<br />

item postea : II. dum ita, ut sint<br />

tanquam additamenta aut ornamenta<br />

rei nostra; ; ut si pes aut<br />

manus jungatur statua;, ansa scypho,<br />

gemma includatur auro, ertiblemata<br />

phialis jungantur, 23.<br />

§. 2. de rei vhd. I. 7. §. 2. ai<br />

exhibend. éodemque etiam pertinet,<br />

quod lue traditur de purpura<br />

vestimento intexta, d. I. 7.<br />

§. 2. ad exhibend.<br />

2 ( Licet pretiosior sit ). Cura<br />

enim quaerìmus, quid cui cedat,<br />

non pretium spectamus, sed quid<br />

cujus rei ornandae causa adhibeatur<br />

, ut accessio cedat principali,<br />

semper enim tenendum est, partem<br />

inferiorem praestantiori cedere,<br />

palam autem est inferiorem<br />

esse illam, quae addita mentum<br />

seu ornamentum est alterius. L.<br />

19. §. 13. de aur. atg. leg. I. 27.<br />

§. 2. hoc tit.<br />

3 (Adversus eum, qui sarripuh<br />

). in hoc quoque ab acquisitone<br />

speciei facta; dilTert haec acquisito<br />

, quod species facta tantum<br />

volenti acquila tur, uque, 4 ui<br />

earn bona tuie et suo nomine fecit:<br />

jure acct^ionis pais juncta<br />

etiam ignoranti, etiam ei , qui<br />

alieno nomine aut mala fide junxit.<br />

Ntilla enim in hac acquisitone<br />

ratio habetur persona; facientis<br />

aut jungentis , sed reruta<br />

junccarusn duntaxat.

De rerum divis. et acquìr. ìpsarum dominio<br />

4 "In Hispania dominus parotis<br />

praestantioris non aliter ac-<br />

»quirit dominium inferioris, quae<br />

villi ornandae et explendse jungi-<br />

»tur , quam si conjunctio ferru-<br />

»minatione fiat, hoc est, eädem<br />

» materia. Si enim per plumbatu-<br />

»ram,id est, materiam diversi<br />

»generis, fuerit facta, pars minor<br />

»ejusdem permanet, cujus ante<br />

»coujunctionem erat, ut sistatux<br />

»aureae manus quoque aurea ad-<br />

»plumbata sit, /. 35. tit. 28. P. 3.<br />

»etibi Greg. Lop. gloss. 2.Galin.<br />

»in Phosn. Hb. 3. tit. 2. §. 3. in<br />

»fin. Excipe tarnen casum, quo<br />

»quis partem inferiorem,quae sua<br />

»erat, alienae praestamiori mala<br />

»fide junxerit : tunc enim domi-<br />

»uium partis inferioris domino<br />

» praestantioris acquiretur, ex d.<br />

»/. 3 f.vers. Mas si acaesciesse eod.<br />

»et quidem, ut dicitur d. vers.<br />

» nulla ratione habita, an cwtijun-<br />

»ctio per ferruminationem, an<br />

»per plumbaturam fuerit facta.<br />

T E X T ü S.<br />

De confusione.<br />

27 Si duorum materia voluntate<br />

dorninorum confusa sint, totum<br />

id corpus, quod ex confusione<br />

fit, utriusque commune est:<br />

veluli sì qui vina sua coufude-<br />

rint, auf massas argenti , vel<br />

airi conflaverint (1). Sed et sì<br />

diversa materia sint, et ob id<br />

propria speeies facta sit: forte ex<br />

vino, et melle mulsum , aut ex<br />

auro, et argento elecirum: idem<br />

(2) L. 34. tit. 28. P. 3.<br />

229<br />

juris est. Nam et lioc casti communem<br />

esse speciem non dubitatur.<br />

Quod si fortuito et non volúntate<br />

dominorum confusa fucrint,<br />

vel ejusdem generis materia,<br />

vel diversa : idem juris esse<br />

placuit.<br />

COMMENT A mus.<br />

I De confusione disputatur<br />

hoc loco: quae quid sit, primo<br />

videndum; deinde quam vim ad<br />

acquireudum , et unde habeat.<br />

Verba haec, confundere et miscere<br />

aut commìscere vi sua generalia<br />

sunr, deque omnibus dicuntur,<br />

quae quaevis modo permiscemur,<br />

ut videre est etiam apud nostras<br />

in /. 7. §. 8. hoc tit. I. 3.<br />

§. uh. I. 5, pr.de rei vind. Caeterum<br />

cum sigliate et distincte loqui<br />

volumus, confusionem appella<br />

mus : Cum corpora liquida<br />

aut liquefacta invicem mìscen;ur,<br />

commixtionem: Cum corpora sicca<br />

et solida ita miscentur , ut<br />

discreta maneant et non cohareant:,<br />

quam nominum distinction-.-m<br />

peperit diversi juris , quod<br />

in his obtinet, ratio. Confundí<br />

igìidr proprie res dicuntur: Qua<br />

ita permiscentur , ut una ìr.grediutur<br />

alteram , et vicissim alterius<br />

partem in se recipiat;<br />

vei'jjii cum vinum cum vino<br />

mi cetur, aurum cum auro conflatur.<br />

2 Effectus confusionis hic est,<br />

ut utrique domino pats alienae rei<br />

vice mutua acquiratur, idque vi<br />

et potestate rei cujusque, cogeu-

230 Lib. II. Tit. I.<br />

te natura, rem unam mutuo trahere<br />

alteram ; undo extitit totius<br />

corporis, quod ex confusione fit,<br />

communio. Caeterum neque quarumvis<br />

rerum confusiocommunionem<br />

parit, neque facta quovis<br />

modo. Summam tibi ecce : Omnis<br />

confusio fit aut voluntate dominorum,<br />

autcitra earn; et citra earn,<br />

autcasu, aut voluntate unius tantum,<br />

siveetiam tertii alicujus, puta<br />

Titii. Insuper res, quae confunduntur,<br />

aut sunt unius generis,<br />

aut diversorum. Item aut tales<br />

sunt, quae confusae separari non<br />

possum, aut quae possunt separari.<br />

Nunc sic habe. Voluntate dominorum<br />

facta confusio sine ulla<br />

rerumdictinctione communionem<br />

facit. Casu facta, non aliter quam<br />

si res diduci non possint (1). Facta<br />

unius voluntate tantum, aut<br />

a Titio , si materiae unius generis<br />

confusae sint: quoniam nec diduci<br />

possunt, nec novam speciem consiituunt.<br />

Jam videamus quid Imperator<br />

dicat, et singula consideremus<br />

accuratius.<br />

3 (Voluntate dominorum). Haec<br />

species proprie hue non pertinet.<br />

Neque enim communionem hie<br />

inducit rerum confusio, sed mutua<br />

dominorum voluntas res suas<br />

confundendo tacite communicantium:<br />

argumento est, quod etsi<br />

duo frumenta sua miscuissent,<br />

idem tarnen juris, licet in riissimili<br />

genere mixtionis, foret,<br />

§. seq.<br />

4 (Utriusque commune est).<br />

Prorata scilicet ejus materia?, quae<br />

cujusqiie ante confusionem fuit,<br />

(1) D. I. 34. tit. 28. P. 3.<br />

I. 3.5. ult. de rei vind. (2). Res<br />

autem communis proprie dicitur:<br />

Quae duorum aut plurium est, non<br />

quasi tota singulorum (nequeenitn<br />

duorum in solidum res una esse<br />

potest, /. 5. §. ult. commod.) sed<br />

singulorum pro partibus, Usque<br />

indivisis, I. 5. de stip. serv.l, J,<br />

§. ult. de reb. eor. qui sub tut.<br />

Itaque quae partes ante confusionem<br />

singulorum erant separating<br />

post confusionem singulorum esse<br />

incipiunt conjunctim, ut jam intellect<br />

magis, quamcorpore partes<br />

hdbeant, d. I. 5. de slip. serv.<br />

nec possit amplius unus, quod<br />

suum fuit ante confusionem, separatim<br />

vindicare, sed partem duntaxat,<br />

pro indiviso, putadimidiam<br />

aut tertiam; sive, quod eodem recidit,<br />

agere communi dividundo,<br />

ut res dividatur, et pars rei divisa;<br />

dimidia aut tenia pro rata<br />

ponderis, quod contulit, restituatur:<br />

in quo et pretii rationem<br />

Judex habebit, si unius pars pretiosior<br />

fuit, d. I. 3. §. ult. I. 4.<br />

/. de rei vind. Et si forte resr<br />

dividi commode non possit, uni<br />

totam adjudicaba, eumque vicissim<br />

alteri condemnabit in certam<br />

summam pecuniae, §. ;. infr. de<br />

offic. jud.<br />

5 (Quod si fortuito). Haec confusiones<br />

species propria est liujus<br />

loci. A\t, in fortu : ta confusione<br />

idem juris esse, quod foret, si materia;<br />

dominorum voluntate confusae<br />

esseut: nimirum etiam totam<br />

id corpus, quod ex duorum<br />

rrateriiscasu confusisexistit,commune<br />

esse eorum , quorum ma-<br />

(2) £»./.34.

De rerum divis. et at juir. ìpsarum domìnio. 231<br />

teriae confuso sunt; nec referre,<br />

ejusdem generis materio sint, an<br />

diversi, et ob id propria species<br />

facta sit: et quidem quod casu<br />

factum est, nemo sibi vindicare<br />

potest jure specificationis. Hoc<br />

item et Cajus, d.l. 7. §. 9. hoc tit.<br />

Observandum autemest, et hic<br />

et apud Cajum exetnpla proponi<br />

duntaxat earum rerum, quae confuso<br />

deduci et sepatari non possunt,<br />

quippe quas communes facit<br />

ipsa necessitas et vis naturo<br />

superior : nam confusio hoc eo<br />

rem deducit, ut unaquoque materia<br />

alteram in sese per omnia<br />

con fusa m et indiscretam habeat*<br />

unde evenir, ut vel minima pars<br />

unius partem altetius sibi habeat<br />

adjunctam, quam et necessario ad<br />

se trahat; atque hinc communio.<br />

Quod si materio quo forte confuso<br />

, separari possint, velnti<br />

si plumbum cum argento mixtum<br />

sit; nulla necessitas intervenir, ob<br />

quam fiat, ut una res alteram<br />

mutuo ad se trahat (i), sed cum<br />

ab artificibus separari possint, separabuntur:<br />

estque in earn rem<br />

non ut superiore casu actio communi<br />

dividundo, sed ad exhibendum,<br />

et in rem, /. 5. §. i.de rei<br />

vind.<br />

6 "In Hispania si confusio<br />

?>sit facta ab uno ex dominis abs-<br />

»que volúntate alterius, utrius-<br />

5>que manet quod ante fuerat,<br />

«nulla adhibita distinctione, /.<br />

«34. tit, 28. P, 3."<br />

(1) D, l. 34. vers. Esto mismo, cum seqq.<br />

T E X T U S.<br />

De commixtione.<br />

28 Quod si /rumenium Titii<br />

frumento tuo mixtum fuerit, si<br />

quidem volúntate vestra, com~<br />

mune est : quia singula corpora^<br />

id est, singula grana, quee cu—<br />

jusque propria fuerunt, consensu<br />

vestro communicata sunt. Quod<br />

si casu id mixtum fuerit , vel<br />

Titius id miscuerit sine tua volúntate,<br />

non videtur commune esse:<br />

quia singula corpora in sua<br />

substantia durant. Sed nec magis<br />

islis casibus commune fit frumentum<br />

, quam grex intelligitur<br />

esse communis, si pecora Titii<br />

tuis pecoribus mixta fuerint. Sed<br />

si ab alterutro vestrum totum id<br />

frumentum reùneatur , in rem<br />

quidem actio pro modo frumenti<br />

cujusque competit : arbitrio autem<br />

fudìcis continetur , ut ipse cestimet,<br />

quale cujusque frumentum<br />

fuerit,<br />

COMMENTARIUS.<br />

r Nihil est in hoc text, quod<br />

ad institutam.de accessione disputationem<br />

pertineat. Agitur de<br />

commixtione, quo ut diximus supra<br />

§. 27. contingit cum Corpora<br />

, quo miscentur , discreta<br />

manent, et suam singula speciem<br />

retinent, quin cohoreant, in<br />

quo à conjunctione differì, velut<br />

si frumentumeum frumento,nummi<br />

cum nummis, pecora cum pe^

2.32 Lib. II. Tit. I.<br />

coribus interse misceantur. Hujus<br />

, inquam , commixtionis nunquam<br />

ea vis est, ut per earn potestate<br />

rei nostra; aliena nobis<br />

acquirantur, sive difficilis sit corporum<br />

mixtorum separatio, sive<br />

non sit : cum neutro modo fiat,<br />

ut aliquid sit in meo aut alieno,<br />

quod alterum ad se natura; necessitate<br />

trahat.<br />

3 (Quam grex intellígitur ene<br />

communis). Exemplo pecorumal'tenorum<br />

gregi meo mixtorum do-»<br />

cet, frumenta quoque sine volúntate<br />

dominorum mixta sua cujusque<br />

manere , ñeque in acervo factoquicquamessecommunetquippe<br />

eandem rationem esse singulorum<br />

granorum in acervo, quam<br />

singulorum pecorum in grege;<br />

2 (Quia singula corpora in sua utrumque esse corpus, cujus parsubstantia<br />

durant). Objici huic lo- tes non cohaereant, aut uno spi­<br />

cci solet, quod Javoienus ex Cajo<br />

refert, nummos alíenos in solutum<br />

datos creditoris accipienti.s<br />

fieri, si is eos ita miscuerít<br />

suis, ut discerni non possint,<br />

/. /8. de solut. jAn dicemus, idem<br />

esse in frumento, quod quis ex<br />

simili causa acceptum , bona fide<br />

cum suo miscuit? At refragatur<br />

generalis definido hujus loci, tum<br />

etiam ratio subjecta, et comparado<br />

frumenti mixti et pecorum.<br />

Pìerique putant, inter nummos<br />

et frumentum hoc interesse, quod<br />

nummi ita commixti, ut discerni<br />

non possint, pro consumptis habendi<br />

sint; frumentum non ante<br />

quam farina ex eo confecta sit:<br />

quippe rerum , qua; usa con.sumuntur,<br />

consumptione.ri arstimari<br />

ex consumptione ipsorum corporum<br />

; pecuniam autem numerata<br />

m intelligi consumi plerumque<br />

salvis numtnorumcorporibus,§. z.<br />

infr. de usuf. Noium vero esse,<br />

consumptione mummorutn in creditum<br />

vel in solutum datorum<br />

causamdominii mutari,/. 13./. 19.<br />

§. i. in fin. de reb. cred. Ita propemodum<br />

Accurs. quem sequitur<br />

communis DD. schola , add. D.<br />

Cujac. 13. obs. 28.<br />

ritu contineantur, sed qua; singula;<br />

essentia sua maneant distilietà;,<br />

propriamque suam speciem<br />

retineant: ac proinde rationem juris<br />

non pati, ut hie rnagis, quam<br />

illic dominia confundantur , arg:<br />

/. 30. de usuc. junct. /. 23. §. 5.<br />

vers, at in his, de rei vind. Cxterum<br />

comparatio haec illud habet<br />

dissimile , quod pecora aliena<br />

meis pecoribus mixta facile<br />

discerni po.ssunt, et ob id singula<br />

vindicari , diet. vers, at in<br />

hie, grana autem commixta non<br />

item. Qua ratione, ne voluntaria<br />

quidem pecorum mixtionegrex<br />

communis fit, nisi id expresse<br />

actum proponatur.<br />

4 (In rem actio pro modo frumenti).<br />

Ubi res commuais non<br />

est, cessât communi dividundo<br />

judicium, i. i. com. div. sicut in<br />

proposito. Caeterum nec grana<br />

ipsa , qua; cujiisque ante ctanmixtionenifuerunt,<br />

vindicari poterunt,quia<br />

discerni et designari<br />

nequeunt, nee pars acervi;<br />

quod non licet nisi in acervo<br />

communi : sed quantum in acervo<br />

eujusque fuit , atque etiam<br />

nunc est. /. J. pr. de rei vind.<br />

Nee refragatur actionis in rein na>

De re rum dhis. et ac •(uir. ipsarum domìnio. 433<br />

tura, quae exigit, ut res, que petitnr,<br />

designetur, /. 6, d. tit. (i).<br />

Suis enim dssignari videntur grana<br />

petita hoc ipso, quod designantur<br />

certo loco atque acervo<br />

contenta et circumscripta. Tantum<br />

laborabitur in exitu judicii<br />

et resritutionis.<br />

j [Quale cujusquefrumentum).<br />

Igitur si unius frumentum fuerit<br />

p,reriosius, officio Judicis continebitur,<br />

ut ejus quoque ratio habeatur,<br />

et hoc amplius ferat is,<br />

cujns frumentum pretiosius fuit,<br />

vel ex acervo, vel certae pecuniae<br />

adjudicatione: ut sic omni ex parte<br />

utrique sattsfiai, arg. /. 4. de<br />

rei vind. §. j. inf. de offic. jud.<br />

In summa, vi et effectu hie non<br />

alia Judicis sententia est et restitutio,<br />

quam si acervus vere communis<br />

esset, /. 3. §. ult. d, tit. de<br />

rei vind.<br />

6 "In Hispania communio-<br />

»>nem parit nedtitn ilia commixtio<br />

»quae voluntate dominoruui sit<br />

»facta; verum etiam quae casu<br />

»contingit; si modo in hac res<br />

»mixtae separari nequeant sine<br />

»magno labore , /. 34. tit, 28.<br />

»P. 3.'»<br />

T E X T U S.<br />

De his, quae solo cedunt.<br />

De afdificatione in suo solo<br />

ex aliena materia.<br />

29 Cum in suo solo aliquis<br />

ex aliena materia ncdiftcaverit ,ipse<br />

intelligitur dominus adificii: quia<br />

emne, quod solo inadificatur, solo<br />

(') L. 10, tit. 2. P. 3.<br />

Tom. I.<br />

cedit. Nec tarnen ideo is, qui materia<br />

dominus fuerat, desinit dominus<br />

ejus esse : sed tantisper ncque<br />

v'indicare earn potest , neque<br />

ad exhibendum de ea re agere<br />

propter legem XII. Tab qua cavetur,<br />

ne quis tignum alienum<br />

tedibus suis junctum eximere cogatur<br />

, sed duplum pro eo prastet<br />

per actionem , qua vocatur De tigno<br />

juncto. Appellatione autem<br />

tigni omnis materia significatur,<br />

ex qua adifkia fiunt. Quod idea<br />

provi sum est, ne adìficia rescindi<br />

necess? sit. Quod si aliqua ex causa<br />

dirutum sit adificium, poterit<br />

materia dominus, si non fuerit<br />

duplum jam consequutus, tune<br />

earn v'indicare , et ad exhibendutu<br />

di ea re agere,<br />

COMMENTARIÜS.<br />

i Diximus non ita prideni,<br />

duobus modis contingere, ut res<br />

aliena; rebus nostris facto hominum<br />

accedente» nobisadji'ciantur^<br />

confusione de qua proxime locuti<br />

sumus, et conjuncùone. Conjunctionem<br />

appellamus, cum duas<br />

res ita junguntur, ut cohsreant,<br />

et unum corpus consthuant, integra<br />

manente earum substantia.<br />

Duo quoque genera hujus conjunctions<br />

fecimus: unum earum<br />

rerum, quae junctse nihil amplius<br />

ha bent, quam additamentum et<br />

expletionem ejusdem corporis, de<br />

quo genere dictum sub §. ad.<br />

supr. alterum earum, quae sic aliis<br />

junguntur, ut in his tanquam<br />

in subjecto consìstant, ac sine his

234 Lib' 1<br />

esse neu possint; cujusmodi sunt<br />

hasc quinque, quae nunc porto<br />

singula exequemur: in solo asdifieata,<br />

piantata, sata , scripta in<br />

chartis aut membranis, picta in<br />

tabuiis.<br />

2 (Quia omne, quod solo intedificatur,<br />

solo cedit). In conjunctione<br />

rerum, de qua agimus, uti<br />

naturali ratione prassi intior existimanda<br />

ea res, quas per se consistere<br />

potest ; inferior , quas imponitur,<br />

et sine ilia consistere non<br />

potest: ita et eadem ratione fir,<br />

ut hec ab ilia per prasvalentiam<br />

tnh mr , illique ut prasstantiori<br />

cedat , ac proinde utriusque dominus<br />

efficiatur, qui dominus fuerat<br />

prasstantioris, /. 23. §. 3. et 4.<br />

de rei vind. Hase ratio generalis<br />

est ad omnes species hujus conjunctionis<br />

pertinens. Ait, omne<br />

quod solo inccdificutur. Hasc prima<br />

species est hujus accessionis,<br />

atque de ea ita jus est. Omne xdificium<br />

, quamvis ex aliena mateiia,<br />

solo impositum , solo cedit,<br />

d. I. 7. §. 10. hoc tit. ldque sive<br />

dominus soli ex aliena materia<br />

asdifkaverit in suo , sive è converso<br />

dominus materia; asdificaverit<br />

in solo alieno, d. I. 7. §. 12.<br />

hoc tit. §. seq. eod. Solo autem impositum<br />

accipi oportet etiam id,<br />

quod verbi causa supra parietem<br />

meum asdificatum est, /. 28. hoc<br />

tit. Casterum ut rationi hujus juris<br />

locus sit, necesse est, ut id,<br />

quod asdificatum est, solo cohaereat.<br />

Nam si Titius, exempli gratia,<br />

horreum frumentarium ex tabuiis<br />

ligneis factum mobile in<br />

(1) L. 38. diet. tit. 28, P. 3,<br />

T. Tit. I.<br />

prasdio Seji posuerit, id non Seji<br />

erit, sed Titii, qui posuit, /. 60.<br />

eod.<br />

3 (Nee tarnen is, qui muter ice<br />

dominus fuerat, desinit etc.). Diximus,eum,<br />

qui ex alie-na materia<br />

in suo asd.ficavit, dominum<br />

fieri asdificii: cui consequens videri<br />

poterat, eum, qui materije<br />

dominus er_t, dominum ejus esse<br />

desinere: cum duo ejnsdem rei in<br />

Solidum domini esse nun possint.<br />

Contra tarnen et hie et a pud Ca~<br />

jam scriptum en, materia; dominum<br />

dominium i 'circo non amittere<br />

seti non desi nere stante asdificiodominum<br />

adirne intelligi.Hoc<br />

ne quem ofìendat, sciendum est,<br />

pro diversa materia; consideratione<br />

utrumque dici posse, et dominum<br />

asdificii materia; quoque dominum<br />

effici, et materiam prioris<br />

domini manere. Etenim si tigna<br />

vel casmenta consideremus utjuncta<br />

et connexa adificio, bac consideratone<br />

quandiu juncta manent,<br />

ipsius aedificii sunt et domini<br />

totius (1): unde et dempta dicunturinpristinam<br />

causam reverti,<br />

/. 59. de rei vind.<br />

4 At si animumàconjunctione<br />

avertas, et aedificio quasi insuper<br />

habito tigna consideres in<br />

se, et ut seorsum substantiam<br />

suam habentia, non potest videri<br />

materiae dominus jus suum amisisse:<br />

et ideo ea tigna, licet juncta,<br />

adhuc aliena ubique appellantur.<br />

Adeoque recte nunc dicemus, aliud<br />

esse materiam , aliud sedificium<br />

: asdium nomine quandam<br />

universitatem intelligi; materiam,

De rerum divls. et ac mir. ipsarum dominio 235<br />

esmenta, tigna , lapides, rds esse<br />

singulas, quae ob id jure universi<br />

non utique censeantur. Hinc enim<br />

est, quod placet, eum, qui<br />

universas aedes possidet, non videri<br />

singula caementa possidere,<br />

eaque nec usucapere, /.23. §.ult.<br />

de rei vind. I. 23. de usuo, et quod<br />

Ulpianus respondet, eum, qui<br />

insulam petiit, si victus postea<br />

caementa vel tigna petat, non<br />

videri idem petere, /. 7. §. 2. de<br />

exc. rei jud. nimirum quod necessé<br />

non sit, eum, qui aedium<br />

dominus est, materia; quoque dominum<br />

esse, quam rationem et<br />

ipse mox subjicit.<br />

j (Ne quis tignutn eximere<br />

cogatur). Duplicem ego causam<br />

reperio, cur lege XII. Tabul. vetita<br />

sit tigni alieni aedibus juncti<br />

vindicatio, et actio eo nomine ad<br />

exhibendum. Una est, ne ob id<br />

jedifìcia rescindi necesse sit, /. 1.<br />

de tigri, junct. I. 7. §. 10. hoc tit.<br />

et hoc text, altera ne per hoc ruinis<br />

urbs deformetur, /. 2. §. si<br />

quis 17. /. uh. ne quid in loc. pubi,<br />

l. 2. C. de cedif. priv. (1). Eadem<br />

lege et solutio tigni alieni vineis<br />

juncti prohibetur, ne scilicet turbetur<br />

vinearum cultura,/. 1. de<br />

tign. junct.<br />

6 (Sed duplum pro eo prtestet).<br />

Ne dominus materiae queri posset,<br />

injuriam sibi fieri, quod re<br />

suaquandiu aedificium manet, carere<br />

cogatur, data est in eum,<br />

qui junxit, actio de tigno juncto<br />

ad tigni aestimationem, et quidem<br />

in duplum, /. 1. de tign. junct.<br />

I. 23. §. pen. de rei vind. 1.6. ai<br />

(1) L. 16. tit. 2. P. 3.1. 38. tit. 28. eoi.<br />

Gg %<br />

exhib. Nec dubito, quin ea actio<br />

in duplum etiam adversus eum<br />

danda sit, qui bona fide junxit:<br />

id enim textus fere omnes arguunt,<br />

qui de hac actione loquuntur.<br />

7 (Tunceamvindicare). Etiamsi<br />

post tempus usucapionis dissolutum<br />

sit aedificium: nam qui aedes<br />

possidet, non intelligitur singula<br />

tigna possidere, ut notatum sup.<br />

8 " In Hispania dominium<br />

v tigni, q uod quis jedibus su is jun-<br />

"xit, sive bona, sive mala fide,<br />

•>•> dominio aedificii quaeritur, 38.<br />

11 tit. 28. P. 3. At in favorem prio-<br />

»ris domini probata quoque est<br />

»actio de tigno juncto in duplum,<br />

»tarn adversus eum, qui bona fi-<br />

»de junxit in /. 16. tit. 2. P. 3.<br />

7) vers. Pero, et seq. quam in eum,<br />

«qui id mala fide fecit in d. I. 38.<br />

ntit. 28.eod.Caeterum invers.Ca<br />

»si ä sabiendas, cum seq. diet.<br />

}>l. 16. statutum invenimus, ut is,<br />

» qui junxit mala fide, condemne-<br />

"tur, quanti actor sua interesse<br />

"dixerit praestito juramentoà Ju-<br />

"dice taxando. Quare dicendum<br />

» videtur, in arbitrio actoris esse,<br />

«duplum , aut quod sua intersit,<br />

»petere. In praxi si tignum bona<br />

"fide fuerit junctum, solam e-<br />

»jus aestimationem concedendam,<br />

"censent Galin. in Phoin. lib. 3.<br />

tu it. 2. §. 2. et Torres hoc text.",<br />

TEXTUS.<br />

De aedificatione ex sua materia<br />

in solo alieno.<br />

30 Ex diverso , ti qu

236 Lib. II. Tit. I.<br />

Ueno solo ex sua materia domum<br />

tedificaverit, illius fit domus , cujus<br />

et solum est. Sed hoc casu materne<br />

dominus proprietatem ejus<br />

amittit, quia volúntale ejus inteliigìtur<br />

esse alienala, utique si non<br />

ignorabat, se in alieno solo ¡edificare:<br />

et ideo licet diruta sit domus,<br />

materiam tarnen vindicare non potest.<br />

Certe illud constat, si in possessione<br />

constituto (edificatore, soil<br />

dominus petat, domum suam esse<br />

, nec solvat pretium materia, et<br />

mercedes fabrorum, posse eum per<br />

exceptionem doli mali repelli ; utique<br />

si bona fidei possessor fuerit<br />

qui adificavit (1). Nam scienti solum<br />

alienum esse , polest objici<br />

culpa , quod adificaverit temere in<br />

eo solo, quod i ni e ili geb at alienum<br />

esse (2).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 Explicatur hie species superiori<br />

contraria.. lllic quaesitum<br />

fuit de eo, qui ex aliena materia<br />

sedificavit in solo suo ; hic quaeritur<br />

de eo, qui ex sua materia<br />

adificavit in solo alieno. De quo<br />

ex personis aedificantium et tempore<br />

varie constituitur, quantum<br />

quidem attinet ad materiam et<br />

ìmpensas in aerificando factas:<br />

nam ad aedifkii acquisitionem<br />

quod attinet, inter personas aedificantium<br />

nihil interest, sed illius<br />

semper fit dominus, cujus est solum,<br />

juxta regulam jam traditam<br />

et expositam §. prtecedenti.<br />

2 [Utique si non ignorabat).<br />

Cum non de sedificio ipso, sed<br />

aut de materia aut de pretio materia;<br />

aliisve impensis consequendis<br />

quseritur, non eadem omnium<br />

aedificantium in proposito ratio<br />

est: sed aiia ejus , qui bona fide,<br />

dumsuum putat, alia ejus, qui<br />

sciensprudensin alienoaedificavit.<br />

De materia ita jus est. Qui ex sua<br />

materia in alieno solo aedificavit<br />

bona fide, is quatmis aedificium,<br />

quod posuit, solum sequatur, ac<br />

per hoc dominum soli, materia?<br />

tamen proprietatem non amittit,<br />

arg. hujus §. in verbis a me notatis.<br />

Et ideo licet manente aedificio<br />

nullam de materia neque actionem<br />

neque exceptionem habear,<br />

quibus consequi possit, ut materia<br />

separetur, et sibi reddatur propter<br />

legem XII. Tab. de aestlmatione<br />

tamen ei consultum est, de<br />

quo mox; et aedificio diruto, poterit<br />

ipsam materiam vindieare,<br />

I. 2. C. de rci vind. Qui autem ex<br />

sua materia in alieno aedificavit<br />

mala fide , placet,- eum proprietatem<br />

materiae amittere in tantum<br />

(3), ut ne diruto quidem aedificio<br />

earn vindieare possit. Cujus<br />

rei rationem hanc affett hic<br />

Justinianus post Cajum in /. 7.<br />

§. 12. hoc tit. quod sua voluntate<br />

materiam intelligaturalienasse,id<br />

est, donasse domino soli. Isiimirum<br />

haec juris adversus eum, qui<br />

non ignorat se in alieno aedificare,<br />

praesumptio est, arg. /. 14. de<br />

donat. I. 53. de reg. jur.<br />

3 Caetetum si qua probubilis<br />

conjectura sit, ob quam videri<br />

(1) L. 41. d. tit. 28. P. 3. (3) D, I, 42, tit, 28. P. 2.<br />

(2) L, 42. eod.

De rerum divis. et ai luir. ipsarum dominio. 337<br />

possit, licet sciens, non tamen<br />

animo donandi aedificasse: dissoluto<br />

aedificio, materiam vindieare<br />

non prohibetur, /. a. C. de rei<br />

vind. Finge aliquem in aliena<br />

area aedificasse, cujus bonx fidei<br />

emptor fuit; veruni aidificasse quo<br />

tempore jam sciebat alienarti: negabo,<br />

id eum animo donandi ferisse;<br />

quippe cum spem haberet<br />

fore , ut aream usucaperet, arg.<br />

/. 37. de rei vind. Finge, sedilicasse<br />

in solo litigioso : dicam , id<br />

sui juris possessionisque tuendae<br />

causa fecisse, non animo donandi,<br />

per /. 2. C. eod. tit. Finge denique,<br />

colonum aut inquilinum<br />

edificasse in area conducta : dicam<br />

, id factum esse , quo commodius<br />

re conducta uterentur, aut<br />

in ea habitareni, non quod materiam<br />

domino donare voluerlnt,<br />

ì. Si §• 1. locai.<br />

4 (Si in possessione cons tit ut 0<br />

ledificarore etc.). Cum ig'uur stante<br />

aedificio aedificator , cujuscunque<br />

generis sit, nullam, ut dictum<br />

est, actionem aut exceptionem<br />

habeat, qua materiam ipsam consequatur,<br />

quseshum est de materia:<br />

aestimaiione exterisque impensis,<br />

quae in aedificando factae<br />

sunt, janne eas saltern xdificator<br />

rimedio aliquo consequi possit?<br />

Aiqne Ine iteium aliud atque allud<br />

pro circumstantia temporis et<br />

conditione aeditìcetntium servatur.<br />

Primum refert, possideai aedes aedificator,<br />

an non possideat. Si<br />

possideat, placet, eum impensas<br />

servare posse per retentionem, opposita<br />

doli mali exceptione, si<br />

(2) D. I. 4 I. tit, 28. P. 3. /, 44. eod.<br />

dominus aedificium vindicet non<br />

oblata resdtutione impensarum<br />

d. I. 7. §. 12. et hoc text, nimirum<br />

quia dolo malo facit et contra<br />

aequitatem naturalem, qui postulat<br />

cum alieno damno et jactura<br />

fieri locupletior, /. 14. de cond.<br />

indeb. junct. /. 1. de dui. mal. *xc.<br />

Unde etiam placuit, liane exceptionem<br />

eousque duntaxat dandam,<br />

quo res facta est pretiosior,<br />

/. 38. de rei vind. et ita demum<br />

si fructum ante litem contestatam<br />

perceptorum modum excédant,<br />

/. 48. eod. (1). Nam qui suum<br />

tantum recipere vult, nihil dolo<br />

facit, /. 129. de div. reg.jur. nec<br />

studet cum aliena jactura locupletar!,<br />

qui hoc tantum agit, ut pro<br />

quaruitate fructuum perceptorum<br />

impensae minuantur.<br />

5 Si non possidet, nulla ei<br />

actio jure prodita est, qua pretium<br />

materia; aut sumptus à se<br />

factosconsequatur: quia constanter<br />

veteres scribunt , nullo alio<br />

modo impensas in rem alienar»<br />

factas servari posse , quam per<br />

retentionem , opposita doli mali<br />

excepiione, si res à domino vindicetur,<br />

Papinianus /. 48. de rei<br />

vind. Julianus /. 33. de cond. ind.<br />

Paulus /. 14. de dot. mal. exc.<br />

Pomponius /. 21. ad SC. Trebel!.<br />

Quamobrem cum hoc remedium<br />

nulli alii competere possit, quam<br />

possidenti ; nobis non licet contra<br />

manifestam ratinnem juris, et<br />

textus expressos aliud exeogitare,<br />

quo subveniatur etiam non possidenti,<br />

data scilicet ei ultro pro<br />

consequendis impensis actione,

238 Lib. II. Tit. I.<br />

iJque solo sequîtatis obtentu, deficiente<br />

causa et fondamento, in<br />

tjuo actio radicetur, per /. 1. C.<br />

de legib. Quamvis autetn hsec rationi<br />

juris convenienter se habeant;<br />

tarnen inspecta asquitate<br />

et ratione naturali, merito in judiciis<br />

praevaluisse videtur sententia<br />

Martini Glossatoris, qui arg.<br />

/. 6. §, 3. de neg. gest. et l. 8. de<br />

fign. act. non possidenti concedit<br />

actionem utilem negotiorum ge-<br />

Storutn, facit/. 31. de reb. cred.<br />

6 Non obstat nobis l. ç. C. de<br />

rei vind. ubi etiam malas fid ei possessor<br />

dicitur habere repetitionem<br />

necessariarum impensarum. Primumquia<br />

hic non de necessariis<br />

impensis quseritur, sed de utilibus.<br />

Deinde, quia ex eo, quod<br />

dicitur, impensarum esse repetitionem,<br />

non sequitur, illico eo<br />

nomine etiam esse actionem : sufficit<br />

enim repetitionem esse suo<br />

modo , per retentionem videlicet<br />

et exceptionem,quippe verbumrepetitìonis,<br />

uti et petitionis, etiam<br />

ad eum pertinet, qui exceptione<br />

Utitur , /. i. de except. I. iç. rat.<br />

rem. haber. neque aliter in d. I. y.<br />

accipi potest, ubi agitur de aedificatore<br />

constituto in possessione,<br />

D. Donel. 20. comm. 7.<br />

•j {Utique si bonce fidei possessor<br />

fuerit etc.). Non satis est ad<br />

servandas impensas, aedificatorem<br />

in possessione constitutum esse,<br />

nisi facts sint bona fide: malae<br />

fidei possessori hoc impensarum<br />

deductio denegata est, I. 37. de<br />

rei vind. I. 5. C. de cedif. priv.<br />

(1) L. 44. diet, titul. 38. (2) D. 1.44.<br />

Part. 3.<br />

fcQuid igitur est, quod Paulus seribit<br />

/. 38. de liter, pet. etiam in<br />

praedonis persona haberi rationem<br />

impensarum, ne petitor ex aliena<br />

jactura locupletetur? Respond.<br />

Paulum non simpliciter dicere,<br />

etiam prodonem impensas deducere<br />

aut imputare, sive per retentionem<br />

opposita doli mali exceptione<br />

servare ; verum in hujus<br />

quoque persona haberi rationem<br />

impensarum necessariarum<br />

et utilium. Quod sic omnino accipi<br />

debet, ut necessarias quidem<br />

deducat (nam necessariarum impensarum<br />

deductio tributa est omnibus<br />

possessoribus, etiam qui<br />

mala fide possident, /. ;. C. de<br />

rei vind. (1)); utiles vero, de<br />

quibus solis hie quseritur, sine lesione<br />

rei tollat, d. I, 37. de rei<br />

vind. I. 5.C. eod. Nam ita quoque<br />

in prodonis persona utilium im-,<br />

pensarum ratio habetur, quarum<br />

tollendarum stricto jure nulla ei<br />

potestas. jQuid ergo si nolit petitor<br />

pati, ut utiles impensas tollat?<br />

Potest sane id pro suo jure facere<br />

, 7. 38. de rei vind. Sed hoc<br />

casu utiles quoque impensa: deducentur,<br />

ne, quod ait Paulus,<br />

ex aliena jactura petitor lucrum<br />

sentiat : quo ratio in utilibus impensis<br />

hoc demum casu locum<br />

habet, non autem si paratus sit<br />

petitor pati, ut tollantur (2). Ita<br />

D. Anton. Faberconject. i.etdet.<br />

26. err. 8. et seq. cui in hoc assentior.<br />

Quaestio universa de retentione<br />

rei ob sumptus in earn à<br />

possessore factos multas et ma-

De rerum divis. et etc \uir. ipsarum aominio. 239<br />

gnas reeipit varietates, tum ex<br />

personis possessorum et petitorum<br />

, tum ex causis et generibus<br />

sumptuum: quae omnia sigillatio»<br />

persequi, non est hujus loci. Vid.<br />

D. Dcnel. comnun. 7. IVlencch.<br />

rec. post, rem l f. n. f 00. et seq.<br />

Ga rc. de experts, et meliorat, cap. I.<br />

numero 24. et cap. 7.<br />

4 "Jn Hispania etiam in ca-<br />

JJSU hujus textus semper dominus<br />

»xdiruii dominus edt ti^ni jun-<br />

»ctl, insuper habito an bona, vel<br />

"mala fide fueiit juncti.m, arg,<br />

38. tit. 28. P. 3. quam in cal-<br />

/>ce superioris §. iaudavimus.<br />

TEXTUS.<br />

De plantatione.<br />

31 SiTitius alienam plantam<br />

in solo suo posuerit, ipsius erit.<br />

Et ex diver so, si Titius suam<br />

plantam in JVJcevii solo posuerit,<br />

Mceviipanta erit , si modo utroque<br />

casu radices egerit: ante enim<br />

quam radices egerit , ejus permanet,<br />

cujus fuerat. Adeo autem<br />

ex eo ten pore , quo radices egerit<br />

plant a , proprictas etus commutatur<br />

, ut si vnini arbor it a terram<br />

Titii presscrit, ut in ejus fundum<br />

radices egerit , Titii effici arbo-<br />

Tem dicamus: ratio enim non pa—<br />

ti/ur, ut aittrius ar/or esse intet—<br />

liga'ur, quam cujus in fundum<br />

radices egerit. Et ideo circa, confinium<br />

arbor posita , si etiam in<br />

vicini fundum radices egerit, communis<br />

fit (1).<br />

(2) L. 43. eoi.<br />

COMMENTARIUS.<br />

I Secunda species cessionis<br />

proposte est pianta rum positarum<br />

in alieno solo. Tria autem<br />

sunt, quae hic et apud Cajum in<br />

l. 7. §. ult. hoc tit. docemur. Primum<br />

est, plantas in alieno solo<br />

positas ejus manere, cujus fuerant,<br />

usque dum radices egerint.<br />

Alterum, ex quo radices egerint,<br />

solo cedere et ineipere ejus esse,<br />

cujus est solum. Tertium, nihil<br />

in proposita specie interesse,, u—<br />

trum quis in suo solo plantam<br />

alienam posuerit, an in solo alieno<br />

plantam suam. Ratio cessionis<br />

supra est exposita; cui etiam<br />

haec accedit, quod plantas non<br />

tantum in solo consistant, sed<br />

ubi radices egerint, etiam ex eo<br />

solo alimentum capiant et succum,<br />

citra quem vivere ac vegetari<br />

non possunt, /. 26. §. 2.<br />

hoc tit.<br />

2 (5/ etiam in vicini fundum<br />

radices egerit, communis fit). Ef—<br />

ficit hoc eadem ratio: sed hoc sie<br />

temperandum, si ea arbor in vicini<br />

fundum etiam integras aliquot<br />

radices egerit; nam si extremas<br />

tantum radicum partes in<br />

vicini fundum porrexerit,quamvis<br />

inde non nihil alimenti capiat,<br />

ejus tarnen manet, cujus in fundo<br />

origo ejus fuit ; eo quod radices<br />

magis juxta arburis truncum<br />

spectandae, quam partes earum<br />

extimas. Et ita Pomponius in<br />

i. 6. §. ult. arb.fur. cas. cum Cajo<br />

et Justiniano conciliandus.<br />

3 "lo Hispania licet A 43.

240 Lib. II . Tit. L<br />

a tit. 28. P. 3. loquitur tantum<br />

»de eo, qui mala fide plantam<br />

»»suam in solo alieno posuit; ta-<br />

»>raen et eurn, qui b. f. id fecit<br />

»»dominium plantaeamittere,post-<br />

»quam haec in fundum alienum<br />

» radices egerit, recte monet Gre-<br />

»»gor. Lopez gloss, 2, d.i. 43."<br />

tins, sed tu dominus esse v'deris.<br />

Sed si à Titio petas tuos libros<br />

tuasve membranas, nec impensas<br />

script uro: solvere par at us sist<br />

poter it se Villus defendere per exceptionem<br />

doli mali clique si earum<br />

chartarum membranarumve possessionem<br />

bona fide nactus est (1).<br />

TEXTUS. COMMENTARIUS.<br />

De satione.<br />

32 Qua rat ione autem pianta<br />

, quee terree coalescunt , solo<br />

cedunt, eadem ratione frumenta<br />

quoque, quee sata sunt, solo cedere<br />

intelliguntur. C-eterum sicut<br />

is , qui in alieno solo ad'ficavit,<br />

si ab eo dominus petat adìficium,<br />

defendi potest per exceptionem<br />

doli mali, secunium ea, qua dixìmus;<br />

ita ejusdem exeeptionis auxilio<br />

tutus esse potest is, qui alienum<br />

fundum sua impensa bona<br />

fide consevit.<br />

Hujus §. eadem piane sententia<br />

est, qua; superioris.<br />

TEXTUS.<br />

De scriptura.<br />

33 Liltera quoque licet aurea<br />

sint, perinde chartis membranisve<br />

cedunt, ac solo cedere<br />

solent ea, qua inadificaniur, aut<br />

inseruntur. Ideoque si in chartis<br />

tnembranisve tuis carmen , vel<br />

h'ntorìam, vel orationem Tìtius<br />

scripserit; hujus Coiporis, non Ti-<br />

{i) L. 36. d. tit. 28. P. 3.<br />

1 Haec quarta species est liujus<br />

generis aceessionis, Ait, Ltteras<br />

licet aureas, chartis tnembranisve<br />

cedere, perinde ac solo<br />

cedünt qua; inaedifìcantur aut inseruntur,<br />

ut nimirum totius corporis<br />

idem sit dominus, qui et<br />

chartae aut metnbranarum fu it, eidem<br />

ratione, qua superiora, qnod<br />

scilicet velut in alieno solo posits<br />

habeantur, ac necesse sit eì<br />

rei eas cedere, sine.qua esse non<br />

possunt; qua; Pauli ratio est hujus<br />

generis accessionum omnium<br />

communis, /. 23. §. i.de rei vind.<br />

2 (Poterit se Titius deferì lere<br />

per except.). Non aliter tarnen,<br />

quam si scriptura utìlis sit domino<br />

charta;, ut ea recepta locupletar<br />

fiat propter scripturam,<br />

arg. /. 38. de rei vindic.<br />

TEXTUS.<br />

De pictura.<br />

34 Si quis in aliena tabula<br />

pìnxerit, quidam putant tabulam<br />

pictura cedere ; aliis videtur , picturam<br />

(epuaiiscunque sit) tabula*<br />

cedere: sed nobis videtur melius

De rerum divis. et ac 'uir. ipsarum dominio. 241<br />

asse tabularti picture cedere. Ridiculum<br />

est enirn , picturam Apellis,<br />

vel Parrìiasii in accessionem<br />

vìlissime tabule cedere. Unde si<br />

à damino tabule imaginem possidente<br />

is , qui pinxit , cam pelai<br />

, пес salvai pretium tabula;<br />

poterit per exceptionem doli mali<br />

submoveri. At si is, qui pinxìt,<br />

earn possideat, consequens est, ut<br />

utilis actio domino tabule aiversus<br />

eum ditur : quo casu si non<br />

solvat impensam picture, poterit<br />

per exceptionem doli mali repelli;<br />

utique si bone fidei possessor fuerit<br />

ille, qui picturam imposuit.<br />

lllud enim palam est, quod sive<br />

is qui pinxit, surripuit tabulas,<br />

sive alius, competit domino tabu—<br />

latum furti actio (i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

I Quinta et postrema hujus<br />

generis species est pictura, qua»<br />

et ipsa ex eadem raiione tabulae<br />

, cui imposita est, cedir. Neqne<br />

quicquam de jure cessionis<br />

mntat pretium pictura? ; alioquin<br />

dkendum esset, nec aedifkium<br />

areas, nec purpuram vestimento,<br />

лес liiteras aureas chartis cedere<br />

debore : naturale enim est, ut<br />

ad;unctutn cedat subjicto , hoc<br />

est, ei rei sine qua iliud esse<br />

non potest, licet majoris sit preti!,<br />

ut disputatPaulus contra nonnuilos<br />

vetetum,qui de pictura<br />

contra sem'ebant, /. 23. §. 3. de<br />

rei viniic. Casterum Justinianus<br />

hìc insuper habita et auctoritate<br />

et rationePauli, veterum illorum,<br />

(0 L­ 37­ eoi.<br />

Тот. I. Hh<br />

inter quos et Cajus noster fuit, /.<br />

9. §. 2. hoc tit. scntentiam amplectitur,<br />

vultque nominatim quod<br />

iis placebat , in specie proposita<br />

subjectumcedere adjuncto, tabulam<br />

picturas.<br />

2 Rationem si quasras, scribit<br />

Paulns d. loc. eos, qui in pictura<br />

à communi acquirendi ratione recedendum<br />

putabant, ita sensisse<br />

propter pretium picturas: quamvis<br />

ei base rado tanti visa non sit, ut<br />

ob id diversum jus in pictura statui<br />

debuerit. Et sane non est, si<br />

ea de solo predo rei pietas accipiatur<br />

: veruni arbitror, veteres<br />

maxime pretium ipsius artis spedasse,<br />

cujus scilicet tanta sit dignitas,<br />

praestantia atque nobilitai,<br />

ut quas ab ea profecta sunt, etiam<br />

praerogativam aliquam in re, de<br />

qua agimus, mereantur. Sane vocis<br />

picture significado id non impedii,<br />

quippe quia non minus ars<br />

ipsa pingendi, quam res aut tabula<br />

pietà denotatur, veluti cum<br />

dicimus, certare pictura , docere,<br />

exercere picturam &e. Plinius<br />

lib. i%.cap. 9. Certamen pictures<br />

institutum estCorinthi ac Delphis.<br />

Quanto autem hasc ars in prttio<br />

atque honore fuerit, vel ex eo<br />

aestimare licet, quod dignaticne<br />

liber'alium censeretur, et quidem<br />

in primo gradu : eamque solos<br />

ingenuos et honestos exercere fas<br />

esset, interdicto perpetuo, ne servida<br />

docerentur, teste Plin. diet,<br />

lib. 35. cap. so.<br />

3 ( Aliis videtur , picturam,<br />

qualiscumquc sit, tabule cedere).<br />

Hoc est, picturam, etiam quae

242 Lib. II. Tit. I.<br />

maximi pretii sit, et nobilissimam<br />

cedere tabulae cui imposita est,<br />

licet longe viliori. Inter hos autem<br />

et Paulus noster est, d. I. 23.<br />

§. 3. de rei vind. Cuius sententia<br />

cum aliis locis, à quibus commode<br />

separari non potuit, in contextual<br />

forte irrepsit, Qui negant,<br />

Paulum ab aliis dissensisse , eos<br />

oportetesse egregios dissidentium<br />

opinionum conciliatores.<br />

4 ( Picturam Apellis, vel Parrhassii).<br />

i Quid ergo, si non Apelles<br />

aliquis , aut Parrhasius,<br />

Zeuxisve , aut Phidias; sed alius<br />

longe inferioris nota; pictor imaginem<br />

in aliena tabula posuerit?<br />

gAn dicemus imaginem, quam<br />

ille pinxit, tabulae cedere, quia<br />

Justinianus insignium tantum pictorum<br />

mentionem facit? Mihi<br />

quidem non videtnrea mens esse<br />

Imperatoris,cum Cajus, cujus sententiam<br />

hie sequitur et approbat,<br />

simpliciter pronuntiet , piacere<br />

tabulas picture cedere, d. I. 9.<br />

§. 2. hoc tit. Et sane non satis rationi<br />

convenit, ob excellentiam<br />

alicujus artificis jus in universum<br />

unitari, quod hie factum est.<br />

Quamobrem existimo , Justinianum<br />

exempli tantum causa insignium<br />

horum pictorum meminisse;<br />

in universum autem non artificis,<br />

sed artis praestantiam, cum<br />

caeteris spedasse. De A pelle, Parrhasio,<br />

aliisque primae notae pictoribus<br />

antiquis vid. Plin. d. loc.<br />

TEXTUS.<br />

De fructibus bona fide<br />

perceptis.<br />

35 Si quis à non domino,<br />

quem dominum esse crediderit,<br />

tona fide fundum emerit, vel ea<br />

donatione , aliave qualibet justa<br />

causa ceque bona fide aeeeperit:<br />

naturali ratione placuit, fruetus,<br />

quos percepii, ejus esse pro cultura<br />

, et cura. Et ideo si posted<br />

dominus supervencrìt, et fundum<br />

vindicet, de fructibus ab eo consumptis<br />

agere non potest. Ei vero<br />

qui alienum fundum sciens possederit,<br />

non idem concessum est.<br />

Itaque cum fundo etiarn fruetus,<br />

liiet consumpti sint, cogitur restituere.<br />

COM MENTA KIUS.<br />

1 Modos acquirendi jure gentium<br />

dominii commodioris doctrinae<br />

gratia ita supra distinximus,<br />

quod qusedam eo jure nobis acquirantur<br />

facto nostro et occupa<br />

tione, quaedam soüus rei nostra;<br />

beneficio ac potestate : in<br />

quibus tarnen explicandis ordinem<br />

à Compositoribns servatum<br />

lue sequi necesse fuit : et fere<br />

jam hi modi etiam speciatim à<br />

nobis expositi sunt, omnes quidem<br />

omnino et singuli, quibus<br />

sine facto nostro, sola rei nostra;<br />

vi acquirimus; quibus vero facto<br />

nostro, paucis exceptis, scilicet<br />

inventione thesauri, et apprehensione<br />

rerum , qua; à dominis<br />

vel traduntur, v\l pro derelictis<br />

habentur : de quibus adhuc<br />

postea dkendum.<br />

2 Ad neutrum autem horum<br />

modnrum videtur referri posse acquisitio<br />

fructuum ex re aliena bona<br />

fide possessa perceptorum. Ncque<br />

enim fiuut bona; fidei posses

De rerum divis. et acquir. ipsarum dominio. 243<br />

soris jure et potestate rei suae, untie<br />

noti nascuntur ; neque solo<br />

ipsius facto, puta cultura, cura,<br />

perceptione: nam eadem ratione<br />

fierent et malae fidei possessori?:<br />

neque ab alio percepti, agrove ab<br />

alio consito, bona; fìdei possessori?<br />

fierent, licet pcceptio bonae<br />

fìdei possessori sit c^usa sine qua<br />

non. Denique neeullaalia ratione<br />

videtur haec forma acquisitionis<br />

defendi posse: nameum inter caetera<br />

, quae potestate rei nostrae<br />

acquirimus jure gentium vel maxime<br />

sint fructus qui ex ea nascuntur,<br />

/. 25. inpr. et §. 1. de<br />

unir. I. 2. et l. 6. hoc tit. ejusdetn<br />

quoque juris rationi convenire videtur,<br />

ut iidem fructus nostri maneant,<br />

etiam cum à re, uncle extiterunt,<br />

separati sunt. Nam si<br />

fructus pendente? pars sunt fundi,<br />

et ejus qui fundi dominus est,<br />

/. 44. de rei vind. necesse est, etiam<br />

separatos ejusdem manere:<br />

id enim est, quod dicitur , meum<br />

esse, quod ex re mea superest, /.<br />

49, §. 1. d. tit. Et res ita se habet.<br />

3 Caeterum hic acquirendi modus<br />

anomalus est seu extraordinarius,<br />

et quasi exceptio; nisi malueris<br />

eum ampiiationem appellare<br />

illius , per quem vi ac potestate<br />

rei nostrae acquirimus,quia<br />

riempe bon.e fìdei possessor pro<br />

domino habetur , cum bona fides<br />

tantundem praestet possessori,<br />

quantum rei Veritas, quoticnslex<br />

impedimento non est, ut traditur<br />

in l. 1 36. de dir. reg. jur.<br />

4 Res quae acquiritur , sunt<br />

fructus. Fructus teste Varrone 4.<br />

de ling, à ferendo dictus est, ut<br />

sit : Omne id , quod res ferat.<br />

Nostri,cum generalius loquuntur,<br />

appellatone fructus oir.nem redditum,<br />

omnem otvemionem, omneque<br />

commodum, quod. vel ex<br />

re nascitur, vel per causam rei<br />

percipitur, complectuntur. Hinc<br />

nata fructuum divisio in civiles et<br />

naturales. Civiles dicuncur: Qui<br />

non ex corpore rei nascuntur , sed<br />

extrinsecus per occasionem rei iure<br />

percipiuntur, cujus generis<br />

sunt usurae, mercedes, pensione?,<br />

redditus annui: unde nec proprie<br />

fructus sunt, /. usurce 121. de verhör,<br />

sign. I. 62. de rei vind. Sed<br />

in fructum numerantur, quia vicem<br />

fructuum obtinent, /. 36. de<br />

usur. I. 29. de her. pet. eorumque<br />

etiam ratio habetut in judiciis<br />

petitoriis, /. 27. §. 1. et 3.<br />

seqq. d. tit.<br />

j Naturales fructus sunt: Quos<br />

natura ex re ipsa producit ; eorumque<br />

duplex item potest esse<br />

considerato ; aut enim natura sola<br />

et sponte magis,quam diligentia<br />

hominis proveniunt, ut poma<br />

, oleae, nuces , lignum, feenum,et<br />

dicuntur naturales in specie;<br />

aut natura quidem adjutrice,<br />

caeterum facto magis et industria<br />

hominum: quos quia natura<br />

non producit , nisi accedat labor<br />

et industria hominis, industriale!<br />

vulgus Interpp. appeilavit; cujusmodi<br />

sunt segetes, legumina,<br />

aliaque in agris sata, /. 4;. de<br />

usur. unde baec distinctio petita.<br />

Hue item nonnulli referunt foetus<br />

pecuclum, lac, pilum, iauam,<br />

arg. /. 7. §. 9. solut. matr. Don.<br />

4. comm. 25. Menoch. de ari/,<br />

cap. 120. num. 26. Et sane hare<br />

absque cura et sumptu possessorio.<br />

2

244 Lib. II.<br />

ris non provemunt, sed tamen<br />

non ideo minus fructus naturales<br />

censeri oportere contendit Pinell.<br />

in /. 2. C. de rese. vend. p. 2.<br />

cap. 4. num. 52. et D. Tulden.<br />

cap. 45.'Ego cum Bartolo ini?. 35.<br />

de rei vind. Covarr. 1. resol. 3.<br />

numer. 6. existimarem , nonoihil<br />

hic tribuendum esse arbitrio Jut»<br />

dicis: quamvis id ad quasstionem.<br />

propositam parum faciat. Ut ut<br />

est, de utroque hoc genere disputatur<br />

hoc text.<br />

6 In persona acquirentis duo<br />

exiguntur: ut possideat, hoc est,<br />

animo et affectu dominantis rem<br />

teneat, /. 13. §. 1. de pubi, in rem<br />

net. et ut possideat bona fide, id<br />

est, justam causam habeat,ob<br />

quatti existimet, rem ad se pertinere,<br />

/. bone fidei 100. de verb,<br />

sign.<br />

7 Modus horum fructuum acquirendorum<br />

est perceptio: nec<br />

interest, an ipse possessor eos percipiat,<br />

an alius suo nomine, non<br />

possessoris , /. 13. quibus mod.<br />

ususfr. amitt. Percepti autem fructus<br />

intelliguntur simul atque à<br />

re, qua tenebantur, separati sunt.<br />

In fundo cum se terra continere<br />

desierunt, veluti spica aut feeno<br />

casso, uva adempta, excussa olea,<br />

nucibus et pomis dejectis aut decerptis,<br />

lict nondum colieeti aut<br />

avecti sint, frumemum nondum<br />

tritum, vinum aut oleum nondum<br />

factum, d. I. 13. In animalibus<br />

, cum foetus editus, lac express<br />

urn , lana detonsa est, /. 28.<br />

de usuris. No'nnunquam tamen<br />

verb) pereipiendi aliquid amplius<br />

designator, quam simplex iìla,<br />

quam dixij fructuum à re separa­<br />

r e . I.<br />

tio; quomodo accìpiendum, quod<br />

Paulus scribit in/. 48. hoc tit. fructus<br />

bonas fidei possessoris fièri,<br />

etiam prius quam eos percepente<br />

ni mi rum prius quam percepen't<br />

piene et perfecte, prius quam<br />

eos collcgerit, avexerit , quam<br />

spicam triverit, uvas, olivas espressene<br />

, / 78. d>. ni Villi.<br />

8 Tribuitur igitur base acquisitio<br />

perceptioni. ¿At quo jure,<br />

quave ratione? Naturali, ut air<br />

Justinianus hic, nimirumpropter<br />

cuituram, et cu ram possessoris percipients.<br />

Sed enim ñeque sola<br />

base acquisitions hujus ratio est,<br />

neque prascipua, ut patet ex iis,<br />

quas jam disputata sunt-, et si culturas<br />

tantum aut cura; tatto hic<br />

haberetur, hoc solum possessori<br />

concedendum esset, ut impensam<br />

et operam in colendo et curando<br />

prasstitam imputet, atque ad<br />

eum duntaxat modum fructusdeducere<br />

vel retiñere possit, sì aliter<br />

ei restitutio non fiat. Principalis<br />

vero ratio in persona possessoris<br />

quasrenda. Et est bona<br />

fides, quippe quas facit, ut possessor<br />

pene pro domino baberi<br />

debeat, /. 25. §. 1. de usar. d.<br />

I. 48. hoc tit. nine non tantum<br />

fructus, sed et caetera fere omnia,<br />

quas dominis tribuuntur, et kvinc<br />

fidei possessoribus tribuuntur.<br />

9 ( AlLive justa causa acque bo­<br />

na, fidei acceperitì Duo his verbis<br />

requiruntur ut possessor fructus<br />

suos faciat: unum ut fundum<br />

seu rem acceperit bona fide , id<br />

est, existimaos tradentem habuisse<br />

potestatem transferendi in eum<br />

dominium; alterum ut traditio<br />

sit facta ex justa causa , ea ¿olí-

De rerum divis. et ctc< juir. ipsarum dominio. 245<br />

cet que sufficiens sit ad dominii<br />

translationem, ut venditio &c.<br />

10 Ait, acceperit: etenim aliter<br />

nec possidet, nec putare potest<br />

rem suam esse, licet conventio<br />

precessero ; non enim nudis<br />

pactis, sed tradir ionibus dominia<br />

rerum jure gentium transferuutur,<br />

/. 20. C. de pact. ((). Obiter addo<br />

, bonam fidem benigna juris<br />

interpretatione in possessive presumi,<br />

atque inde esse, quod non<br />

ipse possessor d; boni fide sua<br />

docere cogatur, sed adversarius<br />

cotitrarium ostenderedebeat, /. 18.<br />

§. i. ¿1? probat. I. penult. C. de<br />

evict. (2).<br />

11 (Fructus quospercepitejus<br />

esse pro cultura , et cura). Cum<br />

in persona possessoris concurrunt<br />

ea que dixitnus, placet, sola percepitone,<br />

adeoque sola separatane<br />

à re, qua tenebantur, fructus<br />

possessoris fieri. Non interest<br />

, quo titillo possideat, oneroso,<br />

an lucrativo: nam et eum,<br />

qui ex causa donationis rem accepit,<br />

diserte cum emptore in hac<br />

questione exequat Justinianus.<br />

Sed neque fructuum conditio<br />

quicquam de hac adquisitione<br />

mutare videtur , et non tantum<br />

fructus industriales, sed naturales<br />

ctiam ad hanc acquisitionis<br />

speciem pettinerò. Nam generaliter<br />

atque indisthicre loquitur hie<br />

Imperator, et JurLconsulti in /.<br />

to'ìcc fi dei 48. hoc tit. que omnem<br />

duMtationem tollit, /. 78. de rei<br />

vìnd. l. 13. quii us mod. usufr.<br />

amiti, in qua feenum, de quo<br />

negati non potest fructumesse na-<br />

turalem traditur fieri bone fidei<br />

possessoris , simnl atque à solo<br />

separatum est. Ait quideai Justinianus<br />

hic, fructus bone fidei possesions<br />

fieri pro cultura et cura;<br />

at vix ulla res est, que sine cultura<br />

aut cura aliqua fructum<br />

ferat, coluntur enim agri, curantur<br />

pecora, putantur arbores, atque<br />

etiam oleeattonderi et interradi<br />

gaudent, Plin. lib. 15. cap. 1.<br />

Sed et si qui fructus sine cultura<br />

aut cura proveniant, ut silve cedue,<br />

poma , nuces , aliique fructus<br />

sylvestres, nihil > tamen minus<br />

hue pertinet. Nam ut non<br />

multo ante dixitnus ? precipua et<br />

adequata fructuum acquisitionis<br />

ratio est bona fides possessoris,<br />

que efficit, ut tanquam dominus<br />

jure soli fructus percipiat ; et<br />

consequentér etiam eos percipiendo<br />

suos faciat, in quos neque<br />

culturam neque curam ipse impendit,<br />

/. 2C. §. 1. de usur. tantum<br />

quia raro accidit, ut fructus<br />

sine cultura aut cura proveniant,<br />

ratio hec à J ustiniano expressa est.<br />

12 Non obstat /. fructus 4;.<br />

de usur. quia loquitur de bone fidei<br />

possessore qui justum titulum<br />

non habet, conjuge scilicet cui<br />

conjux rem donaverat : donationes<br />

etenim inter virum et uxorem<br />

foto jure improbate sunt, tit. D.<br />

et C. de donat. inter vir. et uxor.<br />

Itaque Pompon, in d. I. 49. aperte<br />

facit in hocargumento duo bone<br />

fidei posscssorum genera per<br />

verba ilia sicut cujuslihet b./.possessori*:<br />

atque ita est: possessores<br />

namque b. f. justo tifalo ni-<br />

(1) L. 50. tit. 5. P. j . (1) L. 10. ih. 20. P. 3,

246 Lib. II . Tit. I.<br />

xi, ut regulare est; et de quibus<br />

nosier §. exaudiendus, etiam fruetus<br />

naturales stiosfaciunt; secus<br />

qui eo destituuntur,jd est, quorum<br />

titulum jus improbat: ne cui<br />

juris ignorantia in compendiis prosit,<br />

//. 4. 7. et 8. dejur. etfac, ign.<br />

Exempla quisque formare poterit.<br />

Nec sequitur; injuste seu titulo<br />

invalido possidet: ergo mala fide.<br />

Possessor praedii minoris sine decreto<br />

alienati possidet injuste, bona<br />

tamen fide possidet, si ignorans<br />

rem minoris esse, aut in jure<br />

errans rem emit, fructusque industriales<br />

propter bonam fidem<br />

suos facit, /. 2. C. si quis ign.<br />

rem min.<br />

13 (De fructibus ab eo consumptis<br />

agere non potest ). Hoc<br />

idem traditur§.2. infr. cleaff.jud.<br />

et Paulus in /. 4. §. 2. fin. reg. ait,<br />

bonae fidei possessorem fruetus<br />

consumptos lucrari. Unde sequitur<br />

ex contrario, de non consumptis,<br />

hoc est, extantibus adhuc,<br />

licet à solo separatis, dominum<br />

agere posse, .eosque bona: fidei<br />

possessorem non lucrati, quod et<br />

expresse traditum est, /. 22.C.de<br />

ret vìnd.(i), quam ob causam Africanus<br />

consumptos demum suos<br />

faceré bona; fidei possessorem seribit<br />

in /. 40. hoc tit. et Paul, in l. 4.<br />

§. ip. de usurp, et usucap. consumptos<br />

vel usucapios : quia hi<br />

soli re evictanonre c tituuntur. Dubitandum<br />

autem non est, quin ut<br />

omnes, tarn naturales quam industriales<br />

consumptos bonae fidei<br />

possessor lucratur, ita vice versa,<br />

tam industriales quam naturales<br />

(1) L, 39. tit,.2d. P. 3.<br />

non consumptos teneatur restituere,<br />

arg. hujus §. et dd. loc. "Nam<br />

quodmaritus non restituii fruetus<br />

industriales , licet adhuc extent,<br />

in specie , /. 4f. de usur. id banc<br />

rationem habet, quod marituscos<br />

permittente jure sibi acquisiva ex<br />

voluntate uxoris donatrici?.<br />

14 Ergo, inquies, fahum esf,<br />

quod hactenus probare con ni sumus,<br />

sola perceptions fieri fruetus<br />

bonae fidei possessoris. Et uti«<br />

que falsum esset, si haec eideai<br />

rei atribuerentur, et eadem ratione.<br />

Sed sciendum est duplicem<br />

esse dominii acquisitionem: unam<br />

perpetuam, et citra voluntatetn<br />

aut factum domani irrevocabilem;<br />

alteram temporalem et revocabilem<br />

ex causa supervenient, quae<br />

dominii causam tollat; quale jus<br />

est mariti in re dotali, quod soluto<br />

matrimonio ab eo recedit; et<br />

harredis fiduciarii, qued cedente<br />

die fideicommissi in fideicotnmissarium<br />

transit; item haeredis in re<br />

sub condiiione legata, 1.66. de rei<br />

vìnd. I. 29. §. 1. quiet à qvìb.man.<br />

et tale quoque in proposito jus est<br />

bona: fidei possessoris in perceptis<br />

needum consumptis fructibus<br />

usque ad evictionem. lire autem<br />

jus sive dominium fructuum consumptione<br />

irrevocabile fit.<br />

) y De consun.q-tis porro quaesitumest,<br />

an non saltern bona: fidei<br />

possessor ad restituiioneni eorum<br />

tenca'ur, quatenusex iis factus<br />

est locuplctior. Et verius est,<br />

entri non teneri. Islam primo tex—<br />

tus omnes, qui de consumptis fructibus<br />

loquuntur, generality et

De suspectis tutori<br />

àineulla distinctione negant, eorutn<br />

nomine bono fidei possessorem<br />

teneri; et Impp. in /. 22. C.<br />

de rei vind. duntaxat eum teneri<br />

nomine extantium ajunt, quasi de<br />

consumptis inquirendum non sit.<br />

Adhoc, tantum tribuit bona; fidei<br />

possessori consumptio, quantum<br />

usucapio,/. 4. §. 19. de usurp,<br />

et usucap. at usucaptorum nihil<br />

restituitur. Et postremo, quod<br />

bene notandum est, dicitur bona;<br />

fidei possessor fructus consumptos<br />

lucrari, /. 4. §. 2. fin. reg. quod<br />

inique falsum esser, si eos, quateiius<br />

iocupletatus esset, tenere -<br />

tur restituere: nemo enim sine<br />

lucro locupletatur , licet aliud<br />

obtineat in possessore horedita-<br />

tis ex /.25. §. ti. hcered. pet.<br />

et aliis.<br />

16 Neque obstat, quod in judiciò<br />

petitionis horeditatis bona? fidei<br />

possessor teneatur in quantum<br />

locupletior factus estj. 25. §. 11.<br />

/. 40. §. 1. de licer.pet. I. ì.C.eod.<br />

Non enim eadem in proposito judicii<br />

universalis et rerum singuiarum<br />

petitionis ratio est. Nam<br />

nec titulum habet possessor horeditatis,<br />

fructus ab eo percepti<br />

statina in numerum rerum horeditariarum<br />

recipiuntur, ipsamque<br />

augent horeditatem, ut nec<br />

ab initio quicquam hic suum faciat,<br />

aut consumptum postea lucretur;<br />

unde fit, ut eodem jure,<br />

quo ipsa corpora haereditaria , et<br />

fructus petantur , atque in restitutionem<br />

horeditatis veniant, /.<br />

20. §. 3. 1. 46. §. 1. de liter, pet.<br />

Deinde, petitio horeditatis non<br />

(() L. 42. tit. 28. P. 3.<br />

us vel caratorihus. 247<br />

tantum in rem est, sed insupér<br />

habet prostationes personales, /. 7.<br />

C. de pet. licer. 1. 25. §. i8.jff. end.<br />

quarum ratione in locum rerum<br />

haereditariarum, quaiesetiam sunt<br />

fructus, eorum pretia succedunt,<br />

quibus proinde extantibus, res hereditaria;<br />

consumptaehaud intelliguntur.<br />

Itaoüe quando ex fructibushoreditatis<br />

possessor locupletior<br />

factus est , licet ipsi fructus<br />

in specie consumpti sint ; tarnen<br />

quoad effectus juris,in pretio seu<br />

aestimatione eorum, penes possessorem<br />

extare censentur; ut mirum<br />

non sit, horum nomine possessorem<br />

teneri, d. I. 25. §. 18. /. 20.<br />

§. 1. eod. In particularibus autem<br />

judiciis non solet res in locum<br />

pretii, aut contra succedere,/. 7.<br />

in fin. qui pot. in pign.<br />

17 (Et vero, qui alienum fundum<br />

sciens). Fructuum jure soli<br />

acquisitio non tribuitur cuivis possessori,<br />

sed possessori bono fidei<br />

duntaxat : nam malo fidei possessor,<br />

ut nullum jus in solo habet,<br />

ita nec ullos fructus, aut percipiendo<br />

interim suos facit , aut<br />

consumendo lucratur: sed cogitar<br />

cum ipsa re etiam fructus. licet<br />

consumpti sint, restituere, ut<br />

et d. I. 22. C. de rei vind. Sed<br />

neque per retentionem, opposita<br />

doli mali exceptione sumptus à se<br />

factos servare poterit, si res vindicetur,<br />

argum. eorum, quo tra-<br />

didimus supr. ad §. 30. et aliquod<br />

sequentib. eod. exceptis sumptibus<br />

factis fructuum quorendorum<br />

gratia, l. 36. in fin. et 1. seq. de<br />

licer, pet, (

248 Lib. li . Tit. I.<br />

initio quìs mala fide possederli, an<br />

postea po

De rerum divìs. et aequir. ipsarum domìnio. 249<br />

oecasionem Justiniano dedit, ut<br />

de jure, quod hic fructuarius et<br />

colonus habent , obiter aliquid<br />

subjiceret. Hi in eo à bonae tìdei<br />

possessore differunt, quod fructus<br />

percipiunt ex voluntate domini,<br />

fructuarius jure servitutis sibi constitute,<br />

colouus ex conventions;<br />

unde nec perceptorum fructuum<br />

quicquam restituunt. Quia autem<br />

jus in solo non habent, nec<br />

possident, sed alieno tantum nomine<br />

rem tenent, §. 5. vers, fructuarius,<br />

infr. per quaspers, cuiq,<br />

acq. non ut bonse fidei possessores<br />

fructus acquirunt jure quasi<br />

dominii aut soli, sed suo ipsorutn<br />

duntaxat facto et perceptione.<br />

2 (Quam si ipse eos perceperit).<br />

Fiunt quidem fructuarii etiam<br />

sola perceptione, hoc est, statini<br />

atque à solo aut re, qua tenebantur,<br />

separati sunt, puta spica<br />

aut fceno cseso, uva adempta, excusa<br />

olei , lana detonsa , lacte<br />

mulso. Caeterum non aliter, quam<br />

si ipse eos vel alius ejus nomine<br />

separaverit, /. 13. quib. mod. us,<br />

am, Quod si sponte deciderint,<br />

aut alius eos suo nomine separaverit,<br />

non prius fructuarii fiunt,<br />

quam eorum possessionem nactus<br />

sit; quae aliter se habent in bonae<br />

fidei possessore, ut docuimus<br />

§. prceced. Piane in foetu ammalami<br />

eadem fructuarii et bonae<br />

fidei possessoris hic ratio est, statimque<br />

ut editus est, fructuarii<br />

fit, l. 28. de usur. quippe frustra<br />

spectes, ut separetur, quod invitai)<br />

L. 4. tit. 14. P. 6. vers.<br />

Ca segun.<br />

(1) L. 26. tit. 11, P. 4.<br />

Tom. I.<br />

ta natura separar! non potest; jubente<br />

ea satis separatur sine cujusquam<br />

facto.<br />

3 (Licet maturis fru:tibus etc).<br />

Quamvis iguur maxima parte anni<br />

ususfructus steterir, et fructuarius<br />

suis impensis fund um fructmrium<br />

conseverit : si is messe nondum<br />

facta , licet segete messi jam<br />

matura decesserit ; nihil in eo,<br />

quod terra tenetur, haeres ejus ju»<br />

ris habet, d. I. 13. sed tantum deducet<br />

impensas fructuum quaerendorum<br />

gratia factas; quia fructus<br />

non intelligitur, nisi quod deductis<br />

impensis superest, / 7. soluta<br />

matr. (1). Nec iniquum videri debet<br />

, quod dominus fundi ad lucrum,<br />

fructuarii labore et sumptu<br />

partum vocetur : quippe cum contra<br />

fructuario , quamvis minima<br />

parte primi aut postremi anni steterit<br />

ususfructus, in solidum tri—<br />

buantur fructus pendentes; etiam<br />

pro ea parte, qua ususfructus non<br />

cceperat, /. 27. de usuf,<br />

4 Non obstat exemplum miriti<br />

in fructibus rei dotalis, quos<br />

placet soluto matrimonio dividi<br />

inter maritum aut ejus haeredos,<br />

et uxorem pro rata temporis, quo<br />

matrimonium stetit , sive fructus<br />

à marito sint percepti, sive<br />

non sint, /. 7. §. i. et seq. solut,<br />

matr. (. unte. §. 9. C. de rei u».<br />

act. (2). Etenim fructus dotis non<br />

ideo marito cedant, quia eos percepii,<br />

sed propter onera matrimonii<br />

, quae sustinere cogitur, /. 7. in<br />

princ. dejur. dot. t. 20. C. eod. (3),<br />

(3)<br />

eoi.<br />

L. 2j. vers. La tercera.<br />

lì

2$o Lib. i<br />

Î Da pensione rei fructuariae<br />

locatae quaesitum, an si forte ususfructus<br />

aliqua tintum parte anni<br />

steterit , earn nihilominus integrant<br />

fructuarias haeresve ejus<br />

percipere debeat • an pro rata<br />

temporis dividi cura proprietario.<br />

Et refert, utrum res à fructuario<br />

locata talis sit, unde singulis annis<br />

semel fructus nascitur et percipitur,<br />

puta fundus; an talis cujus<br />

fructus non in alio consistit,<br />

quam in ejus rei usu sive commoditate,quaeexeousuquotidiepercipitur,<br />

cujusmodi res sunt aedes,<br />

quarum frucius in eo est, ut inhabitentur;<br />

item servi, quorum<br />

fructus in operis. Fundo locato,<br />

si colonus fructus perceperit, merces<br />

totius anni debetur fructuario<br />

ejusve haeredi, etiamsi ususfructus<br />

fìnitus sit multo ante tempore,<br />

quam ea merces ex locatione pendi<br />

debeb.it, /. 58. de usuf. (1). In<br />

aliis vero rebus à fructuario locatis,<br />

quarum fructus in solo earum<br />

usu consistit , si intra tempora<br />

locationis ususfructus interierit,<br />

non majore ex parte pensio ad<br />

fructuarium haeredemve ejus pertinet,<br />

quam proratatemporis,quo<br />

ususfructus mansit; quod superest,<br />

pertinet ad proprietarium,<br />

ut responsum est locatis operis<br />

servi, /. si operas 26. diet. tit.<br />

Ratio est: quia fructuarius nec<br />

minus, nec plus per conductorem<br />

consequi debet, quam si ipse re<br />

fructuaria usus esset : eleganter<br />

(1) Argum. I. i.titul. 8. P.y.<br />

in fin.<br />

r . Tit. I.<br />

D. Donel. 1 o. comment. 9. estque<br />

haec cotnmu.iis sententi!. Vid.<br />

Joann. de Castillo tract, de usufruct.<br />

JJ. et seqq.<br />

6 (Ea lem fere et de colono<br />

dicuntur ). Duo de fructuario dieta<br />

sunt, eum non aliter domimim<br />

frue.tuu.ii fieri, quam si ipse eos<br />

perceperit, non alius: item mortilo<br />

fructuario fructus pendente?<br />

quantumvis maturos non ad liseredem<br />

fructuarii pertinere, sed<br />

acquiri dominoproprietatis. Nunc<br />

ait, quae de fructuario dicta sunt,<br />

ea fere et de colono dicenda esse.<br />

To fere caute adjectum est, ne<br />

quis putet, eandem utrisque per<br />

omnia in proposito rationem esse.<br />

Nam certe longe alia causa est<br />

haeredis coloni atque fructuarii.<br />

Non enim sicut morte fructuarii<br />

finitur ususfructus, ita morte coloni<br />

finitur conductio, sed mortuo<br />

intra tempora conductionis<br />

colono, haeres ejus in earn succedir,<br />

§. ultim. infr, de locat. I. 1 o. C.<br />

eoi. (2). Si quid igitur hie est,<br />

quod tam de colono quam de fructuario<br />

dici possit, illud sit necesse<br />

est, quod colonus similiter ut<br />

fructuarius non aliter fructus suos<br />

faciat, quam si ipse eos perceperit<br />

: sin autem alius eos suo nomine<br />

à terra separaverit, non colono,<br />

sed domino fundi aequirantur,<br />

cui etiam ob id soli condictio<br />

competat ; quod et verum est,<br />

aperteque traditum /. cum plures<br />

60. §. messem 5. locat. cond.<br />

(2) L. a. d. tit. 8. P. j. vers.<br />

E si.

De verum divîs. et ac, iuir. ipsarum domi;.ie. 251<br />

TEXTUS.<br />

Quae sunt in fructu.<br />

37 In pecudum fructu etiam<br />

fœtus est, sicuti lac , pilas , et<br />

lana : itaque agni, h.edi, et vi-<br />

tuli, et equuli, et suculi, statim<br />

naturali jure domina fructuarii<br />

sunt. Partus vzro ancillie in fru­<br />

ctu non est: itaque ad dominum<br />

proprietatis pertinet. Absurdum<br />

enim videbatur , homincm in fru­<br />

ctu esse, quum omnes fructus ve­<br />

rum natura gratia hominis corn-<br />

paraverit (i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Qua tatione, et modo fructus<br />

suos faciat tum bona? fidei<br />

possessor, tum fructuarius, o-<br />

stensum est §§. proxime precedent,<br />

exemplo fructuum, qui in<br />

fundis aut agris nascuntur. Quoniam<br />

vero etiam hominum et pecudum<br />

suus fructus est, quem et<br />

ipsum bonae fidei possesori et fructuario<br />

eadem ratione acquiri juri<br />

naturali conveniens est, ideo ne<br />

quid hic dubii reünqueretur, ostendere<br />

voluit, quaenam in hominum<br />

et pecudum fructu habenda<br />

sint, quae non sint : et ait, in<br />

pecudum fructu non tantum esse<br />

lac, pilum et lanam , sed fcetum<br />

etiam. In hominum autetn frucctu<br />

quae sint, non définit: sed<br />

partum ancillae negat in fructu<br />

esse; et ideo, inquit, ad dominum<br />

proptietatis pertinet, ut et<br />

Cajus /. 28. §• 1. de usur. Nimi-<br />

(1) L. 23. tit. %i. P. 3. vers. Otrosí.<br />

rum uterque hoc significare voluit<br />

, non ut fœtus in fructu pecudum<br />

est, ita et partum ancillae<br />

in hominis fructu ponendum: in<br />

hominum fructu ea duutaxat esse,<br />

quae ex operis eorum percipiun-<br />

tur , /. 4 de oper. serv. aut si<br />

quid acquirant ex re fructuarii,<br />

ejusve , qui eos bona fiJe possi-<br />

det, §. 4. et seq. infr. per quas<br />

pers. cuiq. adquir. ac proinde<br />

etiam haec sola ut fructus fractua><br />

rio et bona; irdet possessori acquiri<br />

: partum non acquiri, fructuario<br />

unqu3m ; bonae fidei possessori<br />

non aliter, quam si eum usuceperit,<br />

d. §. 4.<br />

2 (Absurdum enim videbatur).<br />

Vêtus fuit quaestio an partus ad<br />

fructuarium pertineret; cujus meminit<br />

Cicer. 2. de fintb. cap. 6.<br />

ubi ait principes civitatis P. Seat«<br />

volam et M. Manilium existimasse<br />

hominem in fructu esse; Brutum<br />

dissensisse : cujus sententia<br />

obtinuit, teste Ulpian. in /. 68.<br />

de usufr. Cur autem non placuerit,<br />

partum in fructu esse , ejus<br />

rei hanc rationem reddit Cajus<br />

dict. I. 28. §. t. de usur. et Imper,<br />

hoc loco , quod absurdum Visum<br />

sit, hominem in fructu esse,<br />

cum omnes fructus rerum natura<br />

gratia hominis compara verit; qua:<br />

ratio dueta est ex contrariis: qua«<br />

si dicant: natura non potest eadem<br />

res , et fructus esse et id<br />

quod fruitur : relata haec sunt:<br />

relatorum unum nunquam potest<br />

esse alterurn.<br />

3 At enim ut verum fatear,<br />

nunquam haec mihi ratio satis so-<br />

Ii 2

252 Lib. I . Tit. 1.<br />

lida visa fait. jCur enim magis<br />

absurdum, hominem in fructu<br />

hominis esse, quam hominem homini<br />

servire? Nec est in his ulla<br />

oppositio : Fructus hominis causa<br />

comparali sunt: Homo est in fructu<br />

hominis. Non enim hie idem<br />

eidem subjecto attribuitur, sed<br />

diversis. Quamobrem melior est<br />

et certe huic loco magis convenit<br />

alla Ulpiani ratio sumpta à fine et<br />

usu , quia ancil'ae non ad hoc comparantur,<br />

ut pariant, sed ut serviant,<br />

/. 27. de licer, pet. ld autem<br />

solum in fructu alicujus rei<br />

esse intelligitur et ad fruciuarium<br />

pertinere, quod percipitur ex eo<br />

usu, ad quem res parata est, vel<br />

natura vel patrisfam. instituto,<br />

/. 9. §. 5. et seqq. I. 10. de tisuf.<br />

Quapropter, etsi nihil interest,<br />

partus in fructu sit necne; ad proprictarium<br />

pertineat, an ad fru-<br />

Ctuarium; uti neqne ancillae, quae<br />

Utique servire cogitur: ratio tarnen<br />

habenda fuit honesti ac decori<br />

, cavendumque ne stupri?<br />

vilitetur dignuas humana, argum.<br />

/. 44. de cedil. edict. Caeterum<br />

nihil amplius efficit haec ratio,<br />

quam ut ne partus fructuario aut<br />

bonae fidei possessori acquiri debeat:<br />

in caeteris enim partibus juris,<br />

in fructu sive reditu aut causa<br />

etiam partus computatur, /. 3.<br />

/. i$.de usur. L 24. §. 1. ad l. Falcid.<br />

Hinc dici solet partum ancillae<br />

esse fructum extraordinarium,<br />

ad bonae autem fidei possessorem<br />

et fructuarium solos ordinarios<br />

pertinere.<br />

(-1) L. 22. tit. 31. P. 3.<br />

T E X T U S .<br />

De officio fructuarii.<br />

38 Sed si gregis 11 sumffactum<br />

quis habeat, in locum demortuorum<br />

capitum ex jectu jructuarius<br />

submittcre debet {tit et<br />

Juliano visum est ) ; et in vinearum<br />

demortuarum vei arborum<br />

locum alias d bet substituere.<br />

Recte enim colere , et quasi<br />

bonus paterfamilias uti debet<br />

(1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Longius A via digreditur<br />

Imperator ; seque.ndum tainen,<br />

quocunque trahit. Cum fructus<br />

omnes, sive ex re nascantur, sive<br />

per causam rei jure percipiantur,<br />

fructuarii lucro cedant, aequum<br />

est, ut is vicissim onera rei fructuariae<br />

adjuncta agnoscat, juxta<br />

regulam naturae, /. 10. de div.<br />

reg.jur. Inter onera autem, quae<br />

fructuario incumbnnt, hoc unutn<br />

est, ut rem fructuariam tueatur,<br />

/. 44. de usuf. Hnec autem tuitio<br />

cum exigat, ut rem, quam accepit,<br />

integram et in suo statu conservet,<br />

quantum eara et teparatione<br />

fieri potest: ideoet curam ac<br />

diligentiam rei servanda; adversus<br />

imminer.tia pericula adhibere<br />

debet, et quidem talem , qualern<br />

diligens paterfam. suis rebus adhibere<br />

solet, 65. eod. et suo<br />

sutnptu sarcire ac reparare, quae<br />

vitiialiquid coritraxeiunt, aut discesseruma<br />

priori integritate: pu-

De rerum dìvìs. et acquir. ipsarum dominio. 23 3<br />

la si quid reficicndum est, sarta<br />

tecta prestare, ammalia aegrota<br />

curaro, gregerr. ex feetu supplere,<br />

in locum arborum demortuarum<br />

alias substituere: in summa recte<br />

colere, atque ut bonus paterfamilias<br />

«ti, /. 7. /. iti. I. 6;. de usuf.<br />

2 [Gregis usumjructum). Ait<br />

gregis : nam si non gregis aut universitatis<br />

ususfructus nomine collectivo<br />

legatus sit , sed singuloluin<br />

capitum veluticentum ovium,<br />

nihil supplere cogitur fructuarius,<br />

/. 70. §. ^.dc usufr. quippe in his<br />

qua; numero certa sunt et designata;<br />

non est argumento locus:<br />

et tot sunt tunc ususfructus, quot<br />

.sunt capita fructuaria , quorum<br />

uno mortuo, ususfructus iste extinguitur.<br />

3 (Demortuorum capitum).<br />

Hoc ideo quia si vi externa capita<br />

aliqua ex grege perierint, incendio<br />

puta , aut ruina stabuli,<br />

am predonum impetu , hos casus<br />

fructuarius prestare non debet<br />

, nec in locum amissorum<br />

alia subsisiere, arg. /. 59. de<br />

usufr.<br />

4 (Ex feetu sulmittere). Ait<br />

ex foetu. Neque enim de suo gregem<br />

supplere fructuarius cogitur,<br />

sed ex agnatis capitibus, hoc est,<br />

natis ex eodem grege, l. 68. §. 2.<br />

eod. Proinde si ex grege nondum<br />

uila n.ita sint prioriou.s demortuis,<br />

aut si oves abortierunt, aut foetus<br />

perierunt, priusquam submitti<br />

possent; nihil supplere debebit<br />

fructuarius. In locum quoque<br />

eotum capitum, quern vel senio<br />

vel vitto corporis inutilia facta<br />

sunt, alia ex feetu submiueada,<br />

/. 69. eod.<br />

$ (Submìttere debet). Submissions<br />

effectus hic, ut substituta<br />

capita statim domini fiant ; sicuti<br />

post substitutionem priora sivede<br />

mortua, vel inutilia et vitiosa,<br />

fiunt fructuarii. Hec enim ex<br />

natura fructus desinunt esse proprietarii,<br />

d. I. 69. de usufr.<br />

6 ( Vinearum demortuarum,<br />

vel arborum). Ait hic item demortuaritm,<br />

sicut Paulus in/, i&.eod.<br />

nirrirum ideo, quia in locum arborum<br />

vi tempestatis eversarum alias<br />

substituere non tenetur, /. 59.<br />

eod. tit. quippe ususfructuarius omn<br />

; a quidem, etiam qua; sineculpa<br />

ejus contingunt, sed sola rei<br />

interna incommoda ac detrimenta<br />

sustinet: qua; autem vi contingunt<br />

externa, nec à re ipsa proficiscumur,<br />

placet ad onus fructuarii<br />

non pertinere, ex régula etjure<br />

communi de casibus fortuitis,/. 23.<br />

de div. reg. jur. t. 6. C. de pign.<br />

act. Ulpian. in /. 7. de usuf.<br />

scribit, fructuarium cogi et adserere<br />

arbores, id est, forare me—<br />

dullam arboris sterilis, et in eam<br />

foecunde calamum immittere: insitionis<br />

species pro genere Qua<br />

forma Papinianus dixit adserere<br />

prolem, pro adontare: sicut scilicet<br />

inforationi surculus truncum<br />

adoptât, Cujac. 11. obs. 36.<br />

TEXTUS.<br />

De inventione thesauri.<br />

39 Thesauros, quos quis in<br />

loco suo invenerit , Di vu s Hadrianus<br />

naturalem neqwtatem secutus<br />

eì toncessit, qui eos invenerit.<br />

Idemque statuii, si quit

254 Lib. II. Tit. I.<br />

in sacro , aut religioso loco fortuito<br />

casu invenerit. At si quis<br />

in alieno loco , non data ad hoc<br />

opera, sed fortuito invenerit ; dimidium<br />

domino soli concessit, et<br />

dimidium inventori, Et convenienter<br />

si quis in Ciesaris loco invenerit<br />

, dimidium inventoris , et<br />

dimidium esse Casari? statuii.Cui<br />

conveniens est, ut si quis in fiscali<br />

loco , vel publico , vel civitatis<br />

invenerit, dimidium ipsius<br />

esse debeat, et dimidium fisci, vel<br />

civitatis.<br />

COMMENT AR IUS.<br />

1 {Thesauros) Thessrus Grafels<br />

et Latinis idem est , qu >d<br />

Persis Gaza , nimirurn quaelibet<br />

divitise, quas in usum futurum<br />

asservamus aut recondimus. Nam<br />

et pecunia nuper deposita, et cujus<br />

dominus non ignoratur, passim<br />

thesaurus appellatur etiam<br />

apud nostros, ut in /. 22. famit.<br />

ercisc. I. t;. ad exhib. ac de tali<br />

quoque thesauro aeeipienda /. 3.<br />

§. 3. de acquir, poss. ut recte existimat<br />

Gothofredus. Locus quoque,<br />

in quo opesasservantur, thesaurus<br />

appellatur, Plutarch. \aSolon.<br />

Hincpertranslationem Cic. 1.<br />

de orat. cap. ?. memoriam dicit<br />

esse rerum omnium thesaurum.<br />

2 Caeterum in quaestioue de<br />

acquirendo rerum dominio , cum<br />

agitur de thesauro occupatone<br />

acquirenio, JCti thesaurum appellant<br />

earn duntaxat pecuniam,<br />

quae olim condita, nunc cum reperitur,<br />

à quo condita, aut cujus<br />

sit, ignoratur, /. 31. §. 1. hoc<br />

tit. (. un. C. de thesaur. lib. 10.<br />

Convenicnter nimirurn argumenta,<br />

quod tract int: cum non alius<br />

thesaurus sit idoncus, qui hoc modo<br />

acquiratur , quam qui dominum<br />

non habeat : nec repugnat<br />

communis et popularis loquenJi<br />

consuetudo. Igitur in quaeuione<br />

proposita thesaurus, defitrtore<br />

Paulo in d. I. 31. est: Vet us :iuadam<br />

depositio pecunia , cujus non<br />

extat memoria , ut jam dominum<br />

nonhabeat. A'que hinc Jim etiam<br />

liquet, thesiu''um quoque peninere<br />

ad regulam iuris gentium die<br />

rebus nullius: quanquim non pet<br />

omnia in thesauro occupanda et<br />

nostro fjcieudo idem servatur,<br />

quod in caeteris rebus, quae nullius<br />

sunt. Nun c.eterae hujus generis<br />

res qu >vis loco occupata;,<br />

totae fiant occupantis: thesaurus<br />

autem extra locum proprium repertus<br />

pro parte tantum dimidia.<br />

Sed et res caeierae, quae nullius<br />

sunt, fiunt occupantis, etiamsi<br />

data opera quaesùae sint in alieno:<br />

thesaurus in alienoquaesitusnullo<br />

modo. Quod quamobrem tarn varie<br />

placitum, intelligetur non ita<br />

multo post.<br />

3 (Qaos quis in loco suo invenerit).<br />

Tnesauros quos quis invenit<br />

in loco suo , in totum sios<br />

facit,sive data opera quaesitos,<br />

sive forte fortuna: tantum magica:<br />

anes ad thesaurum in suo inveniendum<br />

prohibentur, quas et<br />

ubique excipi oportet, d. I. un.<br />

C. de th:s. Ait in loco suo. Proprium<br />

locum accipere debemus<br />

etiam eum, in quo alius usnmfructum<br />

habet, arg. pr. infr. de har.<br />

inst. Proinde si in eo loco proprietatius<br />

inveneiit thesaurum, in

De rerum divis. et acquir. ipsarum domìnio. 255<br />

suo invenisse intelligi debet, et<br />

totiim sibi quosisse. Si alius,pats<br />

dimidia invetitoris, pats altera<br />

proprìetatii eri', ldemque dicendum<br />

est, si usufructuarius invenerit<br />

: quoniam thesaurus in fru-<br />

Ctu non computatur,/. 63. §. 3.<br />

hoc tit. Unde etiam est, quod thesaurus<br />

à marito in prodio dotali<br />

inventus, pro parte dimidia tanturn<br />

mariti lucro cedat, pro altera<br />

dimidia sit restituendus, quasi<br />

in alieno inventus , /. 7. §. 12.<br />

sol mutr.<br />

4 (H adr i anus naturalem cequitatem<br />

secuius). Hoc est, secutus<br />

regulam juris natu ras sive gentium<br />

de rebus, quo nullius sunt, occupanti<br />

concedendis, §. 12. sup.<br />

eod. Nimirum cum etiam thesaurus<br />

numeretur inter ea , quae nullius<br />

sunt, aequumesse censuit Hadrianus,<br />

etiam in thesauro occupato<br />

regulam istam servari, et<br />

quidem per omnia, si quis invenisset<br />

amico Hercule in suo: quippe<br />

qui et alia ratione ita repertum<br />

vindicare posse videatur, vel<br />

tanquam beneficium et commodum<br />

rei suo, vel quod simile vero<br />

sit, eum à majoribus suis conditura<br />

esse ; hoc enim ratio facit,<br />

ut in alieno repetti dimidiumconcedatur<br />

domino soli.<br />

5 (ldemque siatuit, si quiS in<br />

sacro, aut religioso). Quod hie<br />

Hadrianum coiT-titujsse. refert Justioianus.<br />

id à frairibiis Principibus<br />

civili ntione mutatum esse,<br />

esistimant Accurs. ìiic, Duar. de<br />

acq. rerum dorn. cap. 4. Don. 44<br />

comm. 14. Sic^iiimsuribit.Callist.<br />

/. 3. §. pen. de jura'fise. Si in loeis<br />

fiscalibus , vtl publuis, ,reli-.<br />

giosisve, aut monumentìs thesauri<br />

reperti fuerint , Divi Fratres<br />

covsi ituerunl , ut dimidia pars fisco<br />

vindicaretur. Arbitror, commoda<br />

explicatione diet./. 3.§.pen.<br />

cum hoc nostro §. conciliari posse.<br />

Constituii Hadriìnus, thesaurum<br />

ejus esse, qui eum invenisset<br />

in loco suo; addidit idem esse,<br />

etiamsi in h co sacro aut religioso<br />

repertus sit; nimirum ejus iti—<br />

dem esse, cujus est fundus, in<br />

quo loca ista sunt, perinde quasi<br />

in suo adhuc reperisser. Nam<br />

etsi loca sacra et religiosa nullius<br />

vere in bonis sint ; ejus tarnen<br />

aliquatenus sunt, cujus in usu et<br />

fundo sunt, et qui dammodojuris<br />

privati, arg. /. 5. et seq. de relig.<br />

I. 9. §. i. ad Jul. pec. I. 24. de<br />

contr. empt. ¿Quid igitur Divi<br />

Fratres in d. I. 3. §. pen. de jur.<br />

fisciì Constituerunt, inquit Callistratus,<br />

ut thesauri in locis fìscalibus,<br />

vel publicis, ieligiosisrve,<br />

aut monumentis reperti, pro<br />

parte dimidia fisco vindicarentur.<br />

Titulus ipse et rerum conjun:<br />

Ctio ostendunt, loqui Impp. de<br />

locis religiosis sim.ilibus publicis,<br />

in quibus scilicet fìscus jus habet,<br />

aut qui fisci quodammodo sunt,<br />

puta quod ad fiscum forte pervenerunt,<br />

juxta /. 6. eod. tit, vel<br />

quo publice civium funeribus destinata<br />

sunt , cujusmodi tenuiorum<br />

túmulos in suburbanis fuisse,<br />

auctor est Aggen. Urbicus. In his<br />

locis eodem jure uti fiscum volunt,'quö<br />

mìtur in rebus publicis<br />

juris profani , aut quo utuntur<br />

privati in loco suo-, sive profano<br />

sive religioso.<br />

: 6 {Fortuito casu). Thesaurus,

2$6 Lib. IL Tit. I.<br />

quern inverti in loco meo, sive<br />

fortuitum, sive quaesitum, meus<br />

est ; sin ille locus meus sacer est<br />

vel religiosus, non alias meus<br />

erit, quam si fortuna; quasi munere<br />

mihi oblatus fuerit , nullo<br />

ad hibito perscrutane stud io; quod<br />

proculdubio ideo placuit, ne detur<br />

occasto violandorurn sepulchrorum,<br />

et aperiendi urnas defunctorum.<br />

7 {At si quis in alieno). Cantera;<br />

res, quae nullius sunt, occu»<br />

pantium fiunt, etiam si data opera<br />

in alieno quaesita sint, ut de<br />

feris bestiis in fundo alieno investigatis<br />

et captis diximus; thesaurus<br />

in alieno quaesitus et inventus<br />

ne pro parte quidem fit invento -<br />

ris, sed totus domino rcddi jubetur,<br />

d. I. un. de th.es. Ratio diversi<br />

juris haec est : quod qui feram<br />

in alieno capit, aut rem<br />

puta pro derelieto habitam tollit,<br />

nihil fundo aut fundi domino nocet;<br />

ad thesaurum vero pervenir!<br />

non potest sine effossionibus et<br />

manifesto damno fundi, in cujus<br />

visceribus thesaurus abditusjacet.<br />

Aliena autem efTodere sine permissu<br />

domini, inque iis iatentes<br />

rimari opes, merito vetitum, et<br />

pcena, non praemio dignum, d.<br />

I. un.<br />

8 ( Dimidium domino soli ).<br />

Thesaurus in alieno loco casu inventus,<br />

dum quis arat, aut quid<br />

aliud in eo operis facit, pro dimidio<br />

inventoris fit, pars aitera<br />

conceditur domino soli, /. 63.<br />

§. pen. et uh. hoc tit. d. I. unic. C.<br />

de thes. jCur vero inquis, non totus<br />

cedit inventori, siculi caeterae<br />

ejusdem generis res occupantisto-<br />

tae fiunt loco quocunque occupata;,<br />

ut ferae bestia;, res pro derelictis<br />

habitae, gemma; et lapilli inventi<br />

in liroribus'' Nimirum quia<br />

illa; vera; nullius sunt: thesaurus<br />

non est; quippe quem nemo eo animo<br />

abscondìt, ut eum in numero<br />

rerum suarum esse nolit, sed ut<br />

tutiori loco custodi it; tantum ideo<br />

nullius esse dicitur, quia cujus<br />

sit noti apparet : nam etsi dominum<br />

per rerum naturam habeat,<br />

hjeredetn scili-et ejus, qui eum<br />

defodit, quamvis per longissimam<br />

successionem primo domino succedentem;<br />

apud nos tarnen non<br />

habet, quia à nobis dominusigno.<br />

ratur : ob quam incertitudineirt<br />

itum est ad hanc partitionem , ut<br />

pars una inventori , pars altera<br />

domino loci adjudicaretur. Tanetsi<br />

enim pro inventore dici poterat,<br />

thesaurum , ut rem nullius,<br />

totum ei, qui invenit, tribui oportere,<br />

propterea quod de his,<br />

qua; non apparent, perinde judicandum<br />

sit, quasi non essent,<br />

/. 77. de contr. empt. dominum<br />

tarnen loci, et sua et par ratio<br />

defendit, qui contra sibi thesaurum<br />

vindicans dicere potest, nihil<br />

esse verisimilius, quam quod<br />

à majoribus suis profectus sit: in<br />

proprio enim, quia tutius, non<br />

in alieno thesauros condi.<br />

9 " In Hispania jus hucus-<br />

»jque relatum de inventione the-<br />

"sauri prob itum apparet in /. 4J.<br />

tttit. 28. P. 3. Caeterum jure re-<br />

••centiori, quod extat in /. 3 tit. 2 2<br />

nlib. 10. Nov. Recop. omnes thet>sauri<br />

Regis sunt; eóruin tarnen<br />

»pirs quarta inventori seu delation<br />

tribuitut pro proemio. Licet

De rerum divìs. et a< jt/ir. ipsarum dominio. 257<br />

»enim d. I. i. duntaxat videatur<br />

«loqui de thesauris inventis in lo-<br />

«cis adRegem pertinentibus; ta-<br />

»men generali consuetudine in-<br />

«teilecta est de omnibus thesau-<br />

«ris ubicunque inventis. Vide<br />

«Joann. Gutierr. late et docte<br />

«examinantem liane legem lib. 4.<br />

•apract. quest. 36. à n. 51. et<br />

«>D. Covart- in cap. Peccatum de<br />

iireg. jur. in 6. part. 3. §. 2. «. 4.<br />

«ubi et justitiam hujus juris pro-<br />

«bant. In Germania, Gallia, Attaglia,<br />

et alibi, etiam regio fìsco<br />

«applicantur thesauri, testeGrot.<br />

«2. de jure bell. cap. 8. n. 7.<br />

10 « Animad vertere lue lubet,<br />

«ad Regem quoque pertinere o-<br />

«mnes fodinas auri, argenti, et<br />

«cujuslibet alterius metalli, uti<br />

«etiam salis , /. 1. tit. 18. /. 9.<br />

»Nov. Recop. qua; late de eis lo-<br />

«quuntur, et quaenam pars, pro<br />

«circumstantiarum varietate, inventori<br />

tribuenda sit, docent."<br />

T E X T U S .<br />

De traditione.<br />

40 Per traditìonem quoque<br />

jure naturali res nobis acquiruntur<br />

: nihil enim tarn conveniens<br />

est naturali cequitaiì, quam voluntatem<br />

domini volentis rem suam<br />

in alium trans/erre , ratam ha-<br />

Ieri ; et ideo cujuscunque generis<br />

sit corporalis res , tradì potest<br />

, et à domino tradita alienatur.<br />

Itaque stipendiarla quoque<br />

et tributaria pradia eodern modo<br />

(1) L, 46. tit. 28. P. 3,<br />

Tom. I. Kk<br />

alienantur. Vocantur autem stipendiarla<br />

et tributaria pradia,<br />

qua in provinciis sunti inter qua,<br />

necnon et Italica pradia ex nostra<br />

constitutione nulla est differentia:<br />

sed siquidem ex causa<br />

donationis , aut dotis , aut qualìbet<br />

alia ex causa tradantur, sine<br />

dubio transfer untar (1).<br />

COMMENTARIÜS.<br />

1 Haec quoque acquisitions<br />

species ad generalem occupationem<br />

referri debet: nam cum traditione<br />

rem acquiri dicimus, non<br />

intelligimus solum factum tradentis,<br />

sed ex effectu magis etiam<br />

rei tradita; acceptionem atque apprehensionem:<br />

quippe sine qua<br />

traditio non perfìcitur, hoc est,<br />

dominium non transfertur aut acquiritur,<br />

/. Jj. de obi. et act.<br />

Differt autem hic modus acquirendi<br />

à superioribus ejusdem generis,<br />

quod earum rerum, qua;<br />

nullius sunt, acquirendarum ratio,<br />

praeter apprehensionem nihil desiderai<br />

, quia occupantur sine cujusquam<br />

injuria; quae ex hostibus<br />

capiuntur, invitis dominis ad nos<br />

transeunt jure belli: in specie autem<br />

proposita non satis est, nanciscendi<br />

dominii causa rem apprehendisse,<br />

nisi et volúntate domini<br />

in hoc tradita sit; quod omnino<br />

hic exigit ratio juris gentium,<br />

d. I. 5?. /. il. de div, reg. jur.<br />

2 Et quia nemo eo animo est,<br />

ut velit rem suam in alium tranfer-.<br />

re sine causa, inde est, quod cum<br />

in cieteris omnibus juris gentium

258 Lib. II. Tit. I.<br />

acquisitionibus fnodus acquirendi<br />

idemsit e; causa sivetitulus(verbi<br />

causa occupatio ferae bestia; est et<br />

modus acquirendi et titulus), ea<br />

in hacspecieperpetuo distinguantur.<br />

Modus acquirendi est traditici,<br />

vel potius rei tradita; acceptio<br />

et apprehensio : titulus, vel<br />

Uti emptio, permutatio , donatio<br />

eaeteraeque causae, ex quibus re à<br />

domino tradita dominium in accipientem<br />

transit, si vero à non<br />

domino tradatur jus usucapiendi,<br />

/.31. hoc tit. I. i. et seqq. de pubi,<br />

in rem tief.<br />

3 (Per traditionem). Traditio<br />

est vel vera, et in re mobili est:<br />

De manu in manum translatio:<br />

in re soli : In possessionem inducilo:<br />

vel facta: Qua commoditatis<br />

causa fit vel brevi manu , vel<br />

actu ali quo corporis , aut nota sive<br />

symbolo, quod veram traditionem<br />

repriescntet. Non minus<br />

vero ficta et symbolica traditione<br />

dominium in accipientem transit,<br />

quam vera et naturali, §. 43. et<br />

seq. infr. eod. (1). At citra ullam<br />

traditionem nudis et solis pactis<br />

dominium non transfertur, etiamsi<br />

id agatür in negotio gerendo, ut<br />

transeat: verbi causa , placuit inter<br />

nos, ut mea res esset tua; licet<br />

id placuerit ex justa causa,<br />

puta quia earn tibi vendidi, non<br />

ante tarnen tua erit, quam à me<br />

tibi tradita sit, atque hinc famosa<br />

regula Traditionibus, non nudis<br />

pactis domìnia rerum transferuntur,<br />

quam habemus in /. 20. C.<br />

de pact. (2). jCur vero ad domi­<br />

(1) L. 6. cum seqq. tit. 30.<br />

P. 3. jtinct. /. 47. ///. 28, d. P. 3.<br />

nium transferendum non placet<br />

sufficere nudam convenientium<br />

vohintatem? Nimirum quia nemo<br />

ex ratione juris gentium facto suo<br />

rem (sive ea nullius sit sive alterius)<br />

acquirit, nisi cujus potestati<br />

et manui subjecta sit: quod ita<br />

quisque consequitur, si earn apprehenderit,<br />

si possessionem ejus<br />

nanciscatur, arg. /. 1. de acq. pos*<br />

Non aliter autem possessio rei alienae<br />

apprehendi, et per earn potestati<br />

nostrae res subjici potest,<br />

quam si dominus earn tradiderit,<br />

in cujus tandiu potestate est et<br />

manet. Illud meminisse oportet,<br />

disputare nos deacquirendo rerum<br />

dominio jure gentium: nam quin<br />

jure civili multis ex causis sine<br />

possessione acquiratur, veluti aditone<br />

haereditatis, agnitione bonorum<br />

possessionis, legati, fideicommissi,<br />

dubium non est: Hein, г»<br />

recit. hoc lit. п. 327. inscite mimerat<br />

acquisitionem rerum fiaereditariarum<br />

inter modos naturales<br />

acquirendi. Utilitatis quoque causa<br />

jure singulari in quibusdam<br />

causis receptum, ut cui possessio<br />

non acqmrimr aut acquiri non potest<br />

deficiente animo, ei sitnplici<br />

apprehensione acquiratur dominium,<br />

eo qui tradit amittente possessionem<br />

, vide /. lib. 19. hoc lit.<br />

junct. /. peregrc 44. §. 1. de adq.<br />

pass. I. i j. de donat. ad Homan.<br />

illusi, quxst. 11.<br />

4 (Voluntatem domini). Ait ratam<br />

haberi voluntatem domini.<br />

Est enim suae quisque rei moderator<br />

et arbiter, /. 21.С. mand. Сж­<br />

(2) L. 51. tit. J. Р. y.

De rerum divi s. et eie quir. ipscirum dominio. 259<br />

te rum , ut quis velie rem sua m<br />

transferre intelligatur, duo hsec<br />

concorrere debent: ut sciat rem<br />

su am esse, quam transferre cogitât;<br />

ut justam causam habeat, cur<br />

velit , puta quia vendidit, dare<br />

promissit, &c. Jllud quia nemo,<br />

qui errans in dominio rei suae,<br />

suam esse ignorans, earn pro aliena<br />

tradit, hoc animo est, ut earn<br />

transférât, /. 35. hoc lit. Ajo, in<br />

dominio rei sua: : nam si quis non<br />

erret in re sua, non in ea, de qua<br />

transferenda agitur, sed in re<br />

alia, puta in causa debendi; hic<br />

error aliénation] non obstat: et<br />

ideo indebiti per errorem soluti<br />

nulla vindicatio est. Hoc, quia<br />

nemo rem suam alicui tradit transferendi<br />

gratia, nisi causam habeat,<br />

cur id faciat. Hinc illud Pauli:<br />

Nunquam nuda traditio transfert<br />

dominium, sed ita si vendit io,<br />

aut alia justa causa prxcesserìt,<br />

propter quam traditio secuta sit,<br />

l. Ii. hoc tit. Nec dicat quisquam<br />

id requiri superflue , cum si nulla<br />

causa adslt, presumi debeat<br />

donatio , arg. /. 47. de oper. lib.<br />

Quoniam hoc tunc solum locum<br />

habet, cum res consulto data est,<br />

I. 53. de div. reg. jur. Illud non<br />

refert, an revera precessero causa,<br />

an opinione tradentis, ut patet<br />

in solutione indebiti.<br />

j Sed questionis est, si ego<br />

ex una causa tibi tradam , tu ex<br />

alia accipias; an hec in causis tradendi<br />

et accipiendi dissensio impediat<br />

dominii translationein. Et<br />

siquidem in tradente nulla sit<br />

causa dominii transferendi, vel in<br />

capiente nulla nanciscendi; ut si<br />

ego deponam apud te pecuniam,<br />

tu quasi mutuam aut donatam accipias,<br />

aut è converso, si ego tibi<br />

dem pecuniam quasi mutuam,<br />

tu quasi commodatam accipias ostentandi<br />

causa, certum est, dominium<br />

non transferri, 18. §. r.<br />

de reb. cred. Non enim hic concurrit<br />

affectus ex utraque parte<br />

contrahentium, quem ad translationem<br />

dominii requirimus, /. ;y.<br />

de obi. et act. At si utrinque subesse<br />

existimetur causa idonea, ex<br />

qua dominium transferatur, veluti<br />

si tibi dem fundum tan quam à<br />

me debitum ex testamento, tu<br />

quasi ex stipulatu debitum accipias<br />

; ve! si ego tibi tradam pecuniam<br />

donandi animo, tu accipias<br />

quasi creditam , seu mutuam<br />

hic, quia ex utraque causa id pariter<br />

agitur, ut dominium transferatur<br />

, puto traditionem efficacem<br />

esse: idque et Julianus generaiiter<br />

probat, /. 36. hoc tit.<br />

6 Videtur autem à Juliane<br />

dissentire L'lpianus in specie posteriore<br />

, cum pecuniam tibi dedi<br />

quasi donaturus, tu quasi mutuam<br />

aeeipis, d. I. 18. pr. de reb.<br />

cred. Primum negat hic esse donationem<br />

, sed hoc etiam ex sententia<br />

Julìani. Deinde ait, nec<br />

mutuam esse. Nec hoc quidem<br />

negaverit Julianus, quia mutuo<br />

data non est. Sed qnod addit postea<br />

: Magisque nummos aeeipientis<br />

non fieri; in eo dixeris cum<br />

dissentire à Juliano , qui generaliter<br />

definit, dissensum in causis<br />

transferendi non obstare translationi,<br />

cum in corpus, quod traditi»<br />

, consentimus; et haue regulam<br />

etiam eedem exemplo declarat,<br />

d. I. 36. quod proponimi<br />

Kk 2

ab Ulpiano d. I. 18. Connan. 3.<br />

comm. 7. et Don. 4. comm. 18.<br />

et ad d. I, 18. de reb. cred. ajunt,<br />

verba base Ulp. Magisque numr.os<br />

aeeipientis non feri, dupiicem<br />

posse pati interpretationem:<br />

posse sic acci pi, ut nummi om nino<br />

non fiat accipientis : posse<br />

etiam sic, ut non fiant perfecte,<br />

non irsevocabiliter, ex comparatione<br />

acquisitionis scilicet rei donata;,<br />

arg. Л 71. de verb. sign,<br />

i. 38. §. 3. de solut. fiant tarnen<br />

eo effectu, ut etiamsi adhuc extent<br />

, vindicari nequeant ; consumpti,<br />

nec efficaciter condici.<br />

Atque hoc posteriore modo verba<br />

Ulpiani accipienda esse propter<br />

generalem Juliani definitionem.<br />

Et videtur aliquo modo<br />

suadere hanc interpretationem etiam<br />

ratio ab Ulpiano subjecta:<br />

Cum alia opinione acceperit; quippe<br />

qui donatum sibi, tanquam<br />

mutuum accipit, non eo animo<br />

est, ut dominus non fiat, sed<br />

ut non fiat simpliciter , et sine<br />

obligatione restituendi tantundem,<br />

tanquam ex causa donatio­<br />

I]is. Aliam hujus pugnae sedanda;<br />

rationem tradit Averan. lib. 1. interpret,<br />

jur, cap. 17.<br />

7 (Cujuscunque generis sit corporalìs<br />

res tradita, alienatur).<br />

Modo ne talis, cujus alienatio<br />

prohibita, ut fundus dotalis: aut<br />

ne causa ex qua traditur jure itnprobata,<br />

ut donato inter virum<br />

et uxorem. Л it autem cujuscunque<br />

generis sit, ut significet, non<br />

solas nunc res nec mancipi, ut<br />

olim ; simplici traditone et nudo<br />

(1) L. I. tit. 30. P. 3.<br />

Lib. II. Tit. I.<br />

naturali actu, pieno juve transferri:<br />

sed etiam res mancipi, cu<br />

jusmodi erant praedia et prsdiormn<br />

iura in Italico solo , servi<br />

et quadrupèdes qua; dorso collove<br />

domautur, et oli m non abalienabantur<br />

ex jure Quiritium<br />

sine actu civili, sine nexus aut<br />

cessionis injure solcmnitate. Vid.<br />

Ulpian. tìt. 19. in fragni, Harvard,<br />

ad /. XII. Tab. cap. io.<br />

8 (Ait corporalisrcs). Nam<br />

res incorporales proprie traditio—<br />

nem non recipiunt, /. 3. §. si iter<br />

2. de act. empt. I. 43. §. 1. hoc tit.<br />

uti nec possessionem , /. 4. §. 27.<br />

de usurp, et usuc. Sed est in bis,<br />

quod vice traditionis fungatur,<br />

patienta domini, et vice aprehensionis<br />

possessionisque est usus<br />

illius, cui dominus hujusmodi jus<br />

quxsitum vult, /. uh. de servit.<br />

I. 3. in pr. de usuf. (1).<br />

9 ( Tradita alienatur ). Non<br />

minus videlicet pleno jure, quam<br />

si mancipata aut injure cessa esset,<br />

sublato antiquo discrimine<br />

domimi, /. unie. C. de nud. jur.<br />

Quir. toll. Etenim duo antiquitus<br />

fuere dominiorumgenera: naturale<br />

unum, quod in bonis; alterum<br />

civile si ve legitimum , quod ex<br />

jure Quiritium appcllabatur, et<br />

vel nudum erat vel plenum. Si<br />

verbi causa civis Romanus à cive<br />

Romano servum emisset, isque<br />

ei traditus esset, neque tamen<br />

mancipatus aut cessus in jure, annove<br />

ab eo possessus, is servus<br />

in bonis quidem emptoris erat;<br />

ex jure vero Quiritium non erat,<br />

sed eo jure manebat venditoris,.

De rerum divis. et ac<br />

qtiandiu mancipatus , injure cessus<br />

aut usucaptus non esset. Jus<br />

hoc Quiritium sibi asserebat, qui<br />

vindicabat hic vulgata formula:<br />

Hune ego hominem ex jure Quiritium<br />

meum esse ajo, l. i. de rei<br />

vinile. Vide Theophil. tit. de lileri.<br />

Uipian. d. tit. i 9. Brisson. 4.<br />

antiq. 22. Rrevard. d. cap. 16.<br />

E rat autem ejus, qui in bonis habebat,<br />

causa potior, quam domini<br />

ex jure Quiritium: nam si servus<br />

alterius in bonis, alterius ex jure<br />

Quiritium esset, ex omnibus causis<br />

acqnirebat ci, cujus in bonis<br />

erat, Ulp. d. tit. 19. §. pen. Qua<br />

de causa Jusunianus nudum hoc<br />

et inane Quiritium jus sustulit,<br />

d. I. unie. C. de nui. jur. Quirit.<br />

toll.<br />

10 [Stipendiaria quoque et triiutaria<br />

preedia eodern modo alienantur).<br />

Id est, plenum eorum<br />

dominium transfertur: quod olim<br />

fieri non poterat, per ea quaedicimus<br />

inf. in pr. de usucap. vers.<br />

Immobilis : nunc potest post exaequationem<br />

juris praediorum provincialium<br />

et Italicorum à Justiniano<br />

factam, /. un. C. de usucap.<br />

transf. Qui de his plura desideret,adeat<br />

PetrumBurmannum qui<br />

de vectigalibus pop. Rom. scripsit<br />

ex professo.<br />

T E X I D S .<br />

Limitatio.<br />

41 Vendit ce vero res et ir aditee<br />

non aliter empi ori acqui run—<br />

tur, quam si is venditoripretium<br />

ffi) L. 46. //'/. 28. P. 3»<br />

uìr. ipSutrum dominio. 261<br />

solverli , vel alio modo ei satisfecerit;<br />

veluti expromissore , aut pignore<br />

dato: qund quanquam cavetur<br />

lege XII. Tabularum , tarnen<br />

rede dicitur et jure gentium, id<br />

est , jure na'ura'i id effiei. Sei<br />

si is , qui vendiiit, fi de m emptoris<br />

secutus fuerit, dicendam est,<br />

statim rem emptoris fieri (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Quod hie traditur, proprium<br />

est emptionis. Ex alia causa<br />

si quis rem suam sciens tradiderit,<br />

statim earn facit accipienris<br />

, neque amplius quicquam<br />

ad translationem dominii<br />

requirimus : in emptione vero<br />

et tertium exigitur, ut pretium<br />

solutum sit, aut nécessitas ejus<br />

solvendi in prsesentia remissa.<br />

gCur vero tam varie? Nimirum<br />

quia in ceteris, qui rem suam<br />

scientes ex juxta causa tradunt,<br />

veluti ex cau^3 donationis, dotis,<br />

legati &c. voluntas transferendi<br />

manifesta est; in venditore non<br />

est, si nihil amplius de voluntate<br />

ejus constet: quippe qui ex communi<br />

hominum sensu hac lege et<br />

conditione potius rem, quam vendidit<br />

et tradidit, transferre voluisse<br />

censeri debeat: Si pecunia sili<br />

soluta sit (harteenim spectat, et<br />

protinus sibi numerari velie varietur,<br />

qui rem vendit"), quam animum<br />

habuisse rem suam pure et<br />

simpliciter in emptorem transferendi.<br />

Constat autem . ejus quod<br />

sub conditione datur aut traditur,<br />

dominium in accipientemnon sta

2Ó2 Lib. I T. Tit. I.<br />

ti m transite , /. 8. de reb. cred.<br />

2 [Ve! aito modo ci satisfecerit).<br />

Traditili: hoc idem, /. 19. de contr.<br />

cmpt. Satisfaciendi verbum generaìius<br />

est , quam solvendi. Qui<br />

solvit, inique et satisfacit: at<br />

non omnis satisfactio solutio est.<br />

Sarisfacit et qui non liberatur,<br />

velini si quis fidejussorem vel pignora<br />

det: sclutione vero obligatio<br />

tollitur. Ait, ei satisfecerit,<br />

nimirum venditori volenti , et fidejussorem<br />

vel pignus loco solutionis<br />

accipienti : neque enirn cogitur<br />

creditor admittere satisfactionem<br />

vice solutionis, /. 6. §. 1.<br />

quii: mod pigi'. I. 10. de p/gn. act.<br />

non magis quam solutionem alteri<br />

us rei, quam quae debetur, /. 2.<br />

§. \.\de reb. cred. I. 16. et seq.C.<br />

de solut.<br />

3 ( Expromissore). Кос nomine<br />

etiam fidejussor hic intelligi vide­<br />

tur, ut in /. 4. §.3. de rei judic.<br />

Certum enim est, ta m fideiussore,<br />

quam expromissore dato, rem<br />

emptoris fieri, /. 53. de contr.<br />

emption. Enimvero cum proprie<br />

loquuntur Jurisconsulti, fidejussorem,<br />

quem alio nomine adprorr.issorem<br />

vocant, séparant ab ex<br />

promissore :. de quo ìnfr. in pr.<br />

de fidejus.<br />

4 ( Quanquam cavetur lege XII.<br />

Tab. ). Pleraque , qua; lege XII.<br />

Tabularum cauta sunt, rationem<br />

civilem habent, formulasque et<br />

solemnia spectant, ut liquet ex<br />

fragmentis, qua; à viris doctis collecta<br />

in manibusstudiosorum versantur:<br />

non tarnen omnia. Nam<br />

quod placet, rem venditatn noti<br />

(1) D. I. 46. tit. 28. P. 3,<br />

aliter emptoris fieri, quam si pretium<br />

venditori sol tu urn sit, aut<br />

satis eo nomine factum, id jure<br />

et ratione naturali, ea, quam dixi,<br />

efficitur: et tarnen id ipsum<br />

quoque lege XII. Tab. cautum.<br />

Non recte igitur sic coJlcgeris:<br />

id cautum est lege civili: ergo<br />

est juris mere positivi; act, cigo<br />

id non eifkitur jure gentium she<br />

naturali.<br />

5 (Fidem emptoris sccatus<br />

fuerit). Id eu, fide­m emptori<br />

de pretto habucrit sine ulta satisfactioue,<br />

d. I. 19. de contr.<br />

empi, quod excircumstantii.' aMìmanchim,<br />

veluti si dies soluttoni<br />

dicta sit, /. 3. C. de pact. int.<br />

cmpt. et vend, aut si, cum emptor<br />

pecuniam ad manum nonhabuerit,<br />

venditor dixerit: I, li­<br />

cet : nunc non requiro : posiea dabis.<br />

Piane si nulla menno facta<br />

sit de pretio postea solvendo ex<br />

co solo , quod venditor rem rradidit,<br />

censeri non debet fidem<br />

emptori habuisse, ut hie locus et.<br />

d. I. 19. apertissime ostendunt.<br />

T E X T U S.<br />

Ampliano.<br />

42 Nihil autem interest, u­<br />

trum ipse dominus iradat alititi<br />

rem suam, an voluntate ejus a­<br />

lius, cui ejus rei possessio per­<br />

missa sit (1). Qua ratione si cui<br />

lìbera universorum negotiorum<br />

aiministratio pervàssa fuerit à<br />

domino , is que ex his negotiis

De rerum divis. et acquir. ipsarnm domìnio.<br />

rem vendi Jcrit et tradiderit ; faciet<br />

cam aeeipientis.<br />

GOMME NT ARI US.<br />

I Cum ad dominium traditions<br />

transferendum necesse sit,<br />

ut dictum est, ut res tradatur<br />

:i domino, hoc nunc ex Cajo,<br />

/. 9. §. 4. hoc tit. declarat<br />

Imp. atque sic esse aeeipiendum<br />

ait, ut nihil intersit, Uttum dominus<br />

ipse per se rem alicui tradat,<br />

an alius voluntate ejus:<br />

quippe quod quis per alium fach,<br />

dum ei mandat aut jubet ut<br />

faciat, id ipse facere videtur, /.<br />

5. §. 3. de adm. tut. I. 1. §. 12. de<br />

vi, et de vi arm.<br />

2 ( Cui ejus rei possessio permissa<br />

sit). Hotom. restituiti Cui<br />

ejus rei potestas pertnissa sit;<br />

quod quidem sensum habet commodiorem:<br />

sed tota haec ad/ectio<br />

abest à Cajo et Paraphraste Gracco.<br />

Unde suspicor, glossema esse,<br />

quod in textum reptavit : ob<br />

eamque causam etiam à Cujacio<br />

hie omissum.<br />

3 (Si cui Ubera universorum<br />

negotiorum). Si nominatim alicui<br />

mandatum sit, ut rem tradat, nemo<br />

ambigit, quin si mandato perseverante<br />

id faciat, dominium ejus<br />

rei transferatur in accipientem,<br />

I. 11. §. ult. de pigri, act. nec ulla<br />

hie exceptio est, quoniam in<br />

speciali mandato non potest dubitari<br />

de voluntate domini.<br />

4 An autem et mandati generalis<br />

haec vis sit,.ut procurator,<br />

cui universorum negotiorum administratio<br />

permissa est, possit<br />

rem ad adminfitrationem suam<br />

2Ö3<br />

pertinentem sine exceptionc alienare<br />

aut in alium transi'erre,quaeri<br />

solet. DD. comm. duo genera ejusmodi<br />

procuratorum faciunt: urniiii<br />

eorum, quibus simpliciter<br />

rerum omnium ad ministrano commissa<br />

est;alterum quibus commissa<br />

est libera, nominatim seil,<br />

hoc adjecto: et procuratorem cum<br />

libera (sic loquuntur) etiam jus<br />

rem alienandi habere contendunr,<br />

modo ne id fiat animo donandi;<br />

e urn autem , cui simpliciter admiuistratio<br />

mandata est, nihil alienare<br />

posse praeter fructus aut<br />

res alias, quae facile corrumpi possum.<br />

Verum haec distinctio , ut<br />

commentitiaet veteribus incognita<br />

, à Duar. ad /. 1. §. per procuratorem<br />

20. de adq. pos. Dom.<br />

4. comment. 15. et aliis nonnullis<br />

doctis viris rejicitur.<br />

5 Et vero si ex mandato aestimandum<br />

, quid cuique liceat in<br />

re aliena, dicendum oinnino videtur<br />

, parem esse debere horum<br />

procuràtorum potestatem ; nec<br />

quod alteri non licet, id alteri in<br />

redominica licere. éQuid enim interest,<br />

simpliciter alicui bonorum<br />

universorum administratio mandata<br />

sit, an mandata adjecto verbo,<br />

liberai Non magis haec dirTerunt,<br />

quam haeres simpliciter institutus,<br />

et institutus ex asse. Administratio<br />

quamumvis simpliciter<br />

tradita, nihilominus libera tradita<br />

intelligitur : quippe quam libere<br />

exercere liceat in rebus omnibus,<br />

nec minus libere, quam<br />

si specialiter de singulis mandatum<br />

esset, excepto si quid generali<br />

cujusmodicunque mandato<br />

non- continetur : qualia sunt do-

2Ó4 Lìb. lì<br />

natio, 7. de donai, manumissio,<br />

/. 13. de nunumìss. rei domìnicas<br />

prò alio obiigatio, /. 1. §. 1. qtice<br />

re! pign. dai. liberatio pignoris<br />

aut hypothece, /. 7. §. 1. quii',<br />

modit pign. vel hypotìu quevis<br />

alia juris dominici remissio, /. 60.<br />

de procur. alienano quoque rerum<br />

domini, quam non exigit<br />

ratio administrationis, /. 63. de<br />

procurai, junct. /. 1 2. et uh. de<br />

cur. fur. I. 16. C. de procur. I. l.<br />

§. 1. de offic. proc. Gcr.<br />

T E X T U S .<br />

De traditione ficta brevis<br />

manus.<br />

43 Inìerium etiam sine traditione<br />

nuda voluntas domini sufficit<br />

ad rem transferendam : velati<br />

si rem , quam Uhi aliquis<br />

commodaverit, aut locaverit. aut<br />

apud te deposuerit, postea aut<br />

vendiderit uhi, aut donaverit,<br />

aut dotis nomine dederit. Quamvis<br />

enim ex ea causa tihi eam non<br />

tradiderit; eo tamen ipso, quod<br />

pathur titam esse, statini tibi acquiritur<br />

proprietas, perinde ac si<br />

eo nomine libi tradita fuisset (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Dictum est in explicatione<br />

§. 40. supra eod. dominia rerum<br />

transferri non nudis pactis,<br />

sed traditione. Nihil aufein interesse,<br />

an vere traditio fiat et<br />

nauiraliter; an ficte et per re-<br />

. TU. I.<br />

presentationem. Ficte traditio—<br />

nis usus in rebus incorporalibus<br />

necessarius est, utpote que natura<br />

traditionemnon recipiunt, /.43.<br />

§. t. hoctit. prò traditione autemin<br />

bis est utendi concessio , /. ult.<br />

de servit. I. 3. de usufr. (2) ; in<br />

aliis rebus propter commi.dit.sterri<br />

recepta, quo expediii >r esset ratio<br />

commercio rum. Et in jtis rebus<br />

fingitur traditio intervenire,<br />

si ea vel nota sive symbolo, aut<br />

alia requapiam represemetur, vel<br />

res geratur brevi manu. De ea,<br />

que symbolo fit, dicetur §. proximo.<br />

Fictione brevis manus traditio<br />

fit : Cum celcìitatis seu commodhatis<br />

gratta fingitur, veratn<br />

tradhionem iterato fieri', ut cum<br />

vel rem meam, que apud te sit,<br />

ex alia causa tibi vendo aut dono<br />

, ad quam specietn pertinent<br />

exempla hoc §. proposita ex Cajo<br />

/. 9. §. 5". eod. vel cum eum , qui<br />

mihi dare volebat, aut debebat,<br />

jussero tibi dare, l. 3. §. pen.et<br />

ult. de don. Inter vir. et uxor.<br />

In 1. casti fingitur, rem tradì<br />

mihi àte, et iterum tibia me:<br />

in 2. rem mihi tradì à debitore,<br />

et à me tibi.<br />

2 Eadem fictio intervenit et<br />

in iis, que singulariter circa pecuniam<br />

creditam recepta esse,<br />

scribit Ulp. /. 15. de reb. cred.<br />

sive res geratur inter tres personas,<br />

veluli si Titium pecuniam,<br />

quam mihi debebat, jtisscrirn Sejo<br />

mutuo dare : sive inter duas,<br />

puta si convenerit, ut pecuniam,<br />

quam tu mihi ex. mandati causa<br />

(0 L. 47. th. 28. P. 3.<br />

(2) L. !. th. 30. d. P. 3. vers. Ca las cosas.

De rerum divis. et acqulr. ipsarum dominio. 265<br />

debes, crediti nomine retineas; in<br />

utraque enim hac specie fingitur<br />

mihi data pecunia, et à me ad te,<br />

aut ad Sejum profecta; quanquam<br />

Africanus stricti juris retinemior<br />

fìctionem istam non videtnr admittere<br />

in specie posteriore, vide<br />

/. 34. manti, ejusque interpretem<br />

Cujac. 8. ad African. Sunt tarnen<br />

, qui putant, absentiam tiebitoris<br />

impedire fìctionem brevis<br />

manus, quasi factum fingi non<br />

possit jure, nisi et per rerum naturam<br />

fieri potuerit, per /. 43.<br />

§. 2. de furt. et ideo Ulpiani sententiam<br />

admittendam censent, si<br />

debitor praesens sit, et paratus<br />

pecuniam numerare: Africani, in<br />

debitore absente, aut qui pecuniam<br />

ad manum non habeat: quippe<br />

diserte Africanum loqui de eo,<br />

qui epistolam misit ad creditorem,<br />

ac proinde de eo, qui absit,<br />

D. Don. in d. I. [§. de reb. cred.<br />

num. 2 2. et seqq.<br />

3 (Nuda voluntas). Ex comparatone<br />

ejus rei, cui hoc loco opponitur<br />

, id est , nuda à vera et<br />

naturali traditione, quae causam<br />

tranferendi sequatur. Nam si nuda<br />

sit ab omni non tantum reali,<br />

sed etiam ficta et symbolica tradirione,<br />

sola voluntas dominium<br />

transferre non potest. Éodem sensu<br />

quarumdam rerum possessio<br />

animo apprehendi dicitur, /. antep.<br />

de adq. poss. nimirum oppositive<br />

ad actualem et naturalem<br />

apprehensiouem.<br />

4 " In Hispania absentia<br />

»non impedit hanc fìctionem,<br />

(1) L. 7. tit. 30. P. 3. junct.<br />

I, 47. tit. 28. eoi.<br />

Tom. I.<br />

»lex 47. litui. 28. Part. 3.<br />

T E X T U S.<br />

De traditione clavium.<br />

44 Item si quis merces in horreo<br />

depositas vendiderit, simul<br />

otque claves horrei tradiderii emplori,<br />

transfert proprietatem mercium<br />

ad emptor em (1).<br />

COMMEN T ARIUS.<br />

r Hoc §. agitur de eo genere<br />

fictas traditionis, quo nota aliqua<br />

aut symbolo veram repraesentat,<br />

cujus una species proponine,<br />

si mercibus certo loco conclusis,<br />

quas dominus mihi traditas<br />

velit, claves ejus loci mihi<br />

tradantur, /. 9. §. 6. hoc tit. Sunt<br />

autem hujus generis et alias species<br />

, velini traditio instrumenti,<br />

quo tradito res ipsa , de qua alienanda<br />

in eo agitur, tradita et<br />

translata intelligitur ,/. 1. C. de<br />

don. (2). Trabìum et tignorum<br />

obsignatio pro eorum traditione<br />

valet, /. 14. §. 1. de per et comm.<br />

rei vend. Item custodis apposiuo,<br />

si res non facile loco moveri possint<br />

propter magnitudinem ponderis,<br />

/. antep. de adq. poss. Potest<br />

et sine nota actus aliquis traditionem<br />

repraesentare: nam si in<br />

re praesenti et aperta dominus<br />

earn se mihi tradere dicat, ego<br />

sim hoc animo , ut velina possedere;<br />

hie placult, me possessionem<br />

nancisci oculis et affecai,<br />

(2) L. 8. ///. 30. P.<br />

/. 47. tit. 28. P. 3.<br />

LI<br />

3- junct.

266 Lib. II Tit. I.<br />

perindeque hoc habeti, ac si pedem<br />

finibus intulissem , corpore<br />

acmanu remapprehendissem,/. i.<br />

§. pen. I. ifi. §.2. de adq.poss. (i).<br />

2 (Simul atque claves lionet<br />

tradiderit). Clavibus horrei aut<br />

cellae traditis, etsi merces inclusae<br />

(frumentum, vinum) oculis<br />

et sensibus non subjiciantur, earum<br />

tarnen rerum possessio et dominium<br />

nobis acquiritur , haud<br />

secus ac si res ipsa; conditae nobis<br />

traditae essent, d. I. 9. §. 6.<br />

I. 74. de contr. empt. Caeterum<br />

hoc ita , si claves traditae sint<br />

apud ipsum locum , in quo res<br />

conditae sunt, d. I. 74. (2). Nam<br />

et symbolica traditio talis esse<br />

debet, ut per earn res potestati<br />

nostrae statim subjiciatur; quod<br />

non fit, si alibi claves tradantur.<br />

T E X T U S.<br />

De missilibus.<br />

4; Hoc amplius , inter dum<br />

et in incertam personam collata<br />

voluntas domini transfert rei proprietatem<br />

: ut ecce , Prcetores, et<br />

Consules, cum missilia jactant in<br />

vuigus , ignorant quid eorum quisque<br />

sit cxcepturus; et tarnen quia<br />

volunt , quod quisque acceperit,<br />

ejus esse, statim eum dominum<br />

efficiunt (3).<br />

COMMENT A RIUS.<br />

1 Etsi regularitet in translatione<br />

dominii non minus pet-<br />

(() L.6.d. tit. 30.P.3.junct.<br />

à. /. 47.<br />

sona accipientis quam tradentis<br />

certa esse debet, ut aff'ectus ab<br />

utraque parte contrahentium concurrat,<br />

/. 5;. de oblig. et act.<br />

evenit tarnen interdnm, ut dominium<br />

per traditionem transeat in<br />

personam accipientis incertam,<br />

veluti cum missilia jactantur aut<br />

sparguntur in vuigus ; quod exemplum<br />

hoc loco proponitur, et<br />

/. 9. §. pen. eod. etenim qui pecunias<br />

suas ita spargit aut projicit,<br />

in nullius certae persona; destinationem<br />

fertur, et plane ignorar,<br />

quis quid earum rerum sit accepturus.<br />

Utique tarnen quia paiam<br />

est, velie eum, quod quisque ex<br />

sparso apprehenderit, id sibi habere<br />

; aequissimum est et naturali<br />

rationi consentaneum, ratam haberi<br />

domini voluntatem, arg, §.40.<br />

sup. eod. Poterat videri quod ita<br />

sparsumest proderelietohabitum,<br />

et ideo apprehendcnti eedere jure<br />

occupationis rerum nullius. Sed<br />

magis est, ut ex volúntate domini<br />

traditum sibi accepisse dicamus<br />

: cum in eum finem pecunia<br />

sparsa sit, ut statim apprehenderetur<br />

, et quantum apprehensum<br />

esset, fieret apprehendentis,<br />

quo animo non est is, qui rem<br />

pro derelicto habet.<br />

TEXT US.<br />

De habitis pro derelicto.<br />

46 Qua ratione verius esse<br />

videtur , si rem pro derelicto à<br />

domino habitam occupaverit quis,<br />

(2) D. I. 7. tit. 30. P. 3.<br />

(3) L. 48. lit. 28; P. 3.

De rerum divìs. et ac uir. ìpsarum dominio. 267<br />

statim earn dominum effici. Pro<br />

derelitto autem habetur, quod dominus<br />

ea mente abjecerit, ut id<br />

injiumero rerum suarum esse nolit;<br />

ideoque statim dominus ejus esse<br />

desi nit (i).<br />

COMMENTARIES.<br />

1 Res pro derelicto habita<br />

est : Quam dominus ea mente abjieit,<br />

ut illain in numero rerum<br />

suarum esse nolit : quae statim<br />

nostra esse desinit, et nullius fit,<br />

ideoque secundum jus de rebus<br />

nullius occupanti conceditur. Perti/iet<br />

igitur hic modus ac luirendi<br />

ad inventionem, ut supra quoque<br />

monuimus §. 18. eod. Ad traditionem<br />

referri non potest , ut<br />

specie superior : quia qui rem<br />

pro derelicto habet, quamvis intelligatur<br />

voluisse earn ejus fieri,<br />

qui primus earn sustulerit autoccupaverit,<br />

/. j. §. i. pro derel.<br />

non tarnen earn ea mente abjicit<br />

aut deserit, nec laborat, ut alius<br />

earn accipiat, quod facit is, qui<br />

pecuniam spargit. Sparsio species<br />

donationis est, et liberalitas,<br />

qua qui spargit populum demereri<br />

studet: abjectione autem aut<br />

desertione hoc saltern agitur, ut<br />

ne res arnplius in bonis sit.<br />

2 ( Quod dominus e a mente<br />

abjecerit). Duo exigit base definitio<br />

ut res pro derelicto habita<br />

censeatur: primum ut quis rem<br />

suam amplius soam esse nolit:<br />

tum ut quam non vult ampiius<br />

suam esse , earn abjiciat aut descrat;<br />

alterutrum si desit, domi-<br />

(1) L. 49.et.seq. tit, P.i,<br />

nium non amittitur. Fac ergo,<br />

rem à domino abjici aut destri,<br />

non ea tarnen mente, ut earn à<br />

se amoveat, aut amplius suam esse<br />

nolit; nihil hic arnktitur, §. sequent.<br />

Fac è converso, nolle amplius<br />

suam esse; nisi earn abjiciat,<br />

aut si immobilis est, ab ea discedat<br />

hoc animo, ut earn amplius<br />

habere nolit, dominus esse non<br />

desinit : in quo dominium differt<br />

à possessione, quae solo animo amittitur,<br />

/. 17. §. 1. de adquir.<br />

pass.<br />

3 {Ideoque statim dominus esse<br />

desinit). Res pro derelicto habita<br />

statim ut abjecta aut deserta<br />

est, nostra esse desinit, quia ilsdem<br />

modis res desinunt esse nostrae,<br />

quibus nostre fiunt, /. 1.<br />

pro derel. Unde recte à Juliano<br />

notatur Proculus, qui putabat dominium<br />

rei pro derelicto habitae,<br />

tunc demum à nobis abire , cum<br />

ab alio occupata esset, /. 2. §. 3.<br />

d. tit. Sic enim fieret, ut si quis<br />

earn rem furandi animo abstulisset,<br />

furtum commisisse intelligeretur,<br />

quod est absurdum, /. 43.<br />

§. 5. de furt. Quod si dominus<br />

non sit, à quo res derelieta est,<br />

non fit statim occupantis , sed<br />

poterit, qui occupavit, earn usucapere,<br />

/. 4. pro derel. Illud constat<br />

, pro derelicto habita, ut cetera<br />

que nullius sunt, non acquari<br />

ei, qui primus ea videre<br />

coepit et notare oculis, sed qui<br />

primus possessionem eorum nactus<br />

sit. Sic Acanthos insula deserta<br />

adjudicata fuit Chalcidersibus,<br />

qui priores intraverant, non

263 Lib IL Tit. I.<br />

Andtiis, qui priores jaculum immiserant.<br />

Plutarch, quest. Grecar.<br />

2o.Quoniam possessionis inititim<br />

est corporis ad corpus adjunct'o:<br />

qualis circa res mobiles<br />

maxime fit manibus, circa res soli<br />

pedibus, Grot. mar. lib. cap. 2.<br />

4 "Quod ad Hispaniam at-<br />

»tinet, integra hujus text us do-<br />

»ctrina probatur //. 49. et seq.<br />

»tit. 28. P. 3. ut in margine no-<br />

»tavimus. Nec confundas ergo<br />

»cum Davila hic res deperditas.<br />

»quas de mostrenco nos dicimus,<br />

» de quibus agitut in /. 2. tit. 22.<br />

•>tlib. to. Nov. Recop. cum rebus<br />

»pro derelicto habitis: quando-<br />

»quidem hae , ut modo vidimus,<br />

»illae sunt quas dominus sponte<br />

»•dejicit ea mente, ut nolit eas<br />

»in dominio suo habere, statim-<br />

»que illarum dominus esse desi-<br />

»nit: quorum utrumque contra<br />

»est in rebus de mostrenco. Unde<br />

»istas in Diaionar. hispan. ling.<br />

»dicuntur res incerti dominii:<br />

» propterea quod quisnam sit ea~<br />

»tum dominus, non appareat: at-<br />

»que idcirco non statim ipsarum<br />

»dominium amittimus; sed la-<br />

»psus 14. mensium spectandus<br />

»(in pecoribus 60. dierum, /. $.<br />

»tit. 22.); in quo, ut earum<br />

»inventio in domini notitiam ve~<br />

»nire queat, peragenda; diligen-<br />

»tes inquisitiones prasscriptas in<br />

»/. 4. tit. 22. quae quam super-<br />

»fiua; forent in rebus pro dereliwcto<br />

habitis, nemo non videt."<br />

1) D. I. 49. tit. 28. P. 3. /. 7. ///. o. P. j.<br />

TEXTUS.<br />

De jactis in mare levandx<br />

navis causa. Item de iisj<br />

quae de rheda currente<br />

cadunt.<br />

47 Alia sane causa est earum<br />

rerum, que in tempestate levande<br />

navis causa ejiciuntur : lue<br />

enim dominorum permanent : quia<br />

palam est, eas non eo animo ejici,<br />

quod quìs habere eas nolit,<br />

sed quo magis cum ipsa navi maris<br />

periculum effugiat (1). Qua<br />

de causa , si qui s eas fluctibus<br />

expulsas, vel etiam in ipso mari<br />

nactus lucrandi animo abstulerit,<br />

furtum committit. Nec longe videntur<br />

discedere ab his, que de<br />

rheda currente non intelligent ibus<br />

dominis cadunt.<br />

COMMENT ARI US.<br />

1 Ex iis quas prec. §. dieta<br />

sunt, intelligi potuit, pro derelicto<br />

habendum non esse , quod<br />

dominus non ideo abjecit, quia<br />

amplius suum esse non vult, sed<br />

alia mente : ac proinde id ejus,<br />

qui abjecit, manere, nec fieri apprehendentis.<br />

In hoc §. declaratur<br />

exemplo rerum in tempestate lavanda:<br />

navis causa ejectarum.<br />

2 {Non eo animo ejici, quod<br />

quis cas habere nolit). Qui oborta<br />

tempestate levandae navis gratia<br />

res aliquas projieiunt, non hanc<br />

mentent habent, ut eas pro derelicto<br />

habeant : quippe si invenerint<br />

,»ablaturos, et si suspicati

De rerum dìvis. et acquir. ipsarutn dominio. 26g<br />

t'uerint, in quem locum ejects<br />

sunt, requisituros: sed ut levata<br />

nave maris periculum effugiant.<br />

Perinde igitur hoc est, ac si quis<br />

onere pressus in viam rem abjecerit,<br />

moxcum allis reversurus ut<br />

earn auferat, /. 8. ad leg. Rhod.<br />

qu:m ob causam res ita jactas dominorum<br />

permanere , recte hic<br />

co'ncludit justinianus cum Cajo<br />

in /. 9. §. uh. hoc tit. et Paulo /. 2.<br />

in fin. ad leg. Rhod. Cum his tarnen<br />

Ulpianum committit Hotomanus,<br />

existimans, eum à ceteris<br />

omnibus dissensisse, ac putasse<br />

jactum fieri animo derelinquendi;<br />

aut saltern credendum esse,<br />

plerumque eo animo fieri, et quasi<br />

periturum sit, quod jactatur:<br />

sic enim scribit in /. 43. %-pen. de<br />

furt. Respondet Wesembecius,<br />

Ulpianum eo loco de jactu spontaneo<br />

loqui,de eo videlicet,qui simpliciter,<br />

nec urgente ulla necessitate<br />

res aliquas in mare projicit:<br />

Iiunc in hac actione mere voluntaria<br />

credibile esse pro derelicto<br />

velie habere id, quod videtur ut<br />

f eriturum jactare. Quam respoi;.sìonzm<br />

locus ipse non parurrt juvat:<br />

nam ex fine d. %. penult, manifestum<br />

est, Ulpianum distinxisse<br />

inter id , quod simpliciter et non<br />

simpliciter jactatum sit.<br />

3 (Cum ipsa navi maris periculum<br />

effugiat). Mercator nunquam<br />

mercium suarum jacturam faceret,<br />

nisi speraret majus se malum<br />

hoc pacto declinaturum, mortem<br />

nimirum. Facitigitur hoc, ut hasc<br />

actio mixta sit ex spontaneo et<br />

invito. Invita est, si causam spectes,<br />

quae extrinsecus impeliit, ut<br />

jactura fiat; spontanea, si causam<br />

proximam et principium internum,<br />

consilium mortis evitandse.<br />

Quin etiamplus voluntarii, quam<br />

inviti hujusmodi actiones habent:<br />

nisi enim volúntate consentente<br />

fièrent ; in exequendo mintsterium<br />

non prseberent membra corporis.<br />

Consule Arist., 3. Ethic. 1.<br />

4 (Quœ de rheda cúrrente cadunt).<br />

Comparantur res in tempestate<br />

éjectas, cum his, quae iter<br />

facientibus decidunt decurru, aut<br />

quae imprudentibus excidunt in<br />

via, quas certum est dominorum<br />

permanere, eumque, qui aiienurn<br />

quid jacens in via lucri faciendi<br />

causa tollit, furti obstringi, in<br />

tantum, ut nihil intersit, sciverit,<br />

an ignora verit cujus essent:<br />

nihil enim ad furtum minuendum<br />

facit, quod cujus sit ignoret, d.<br />

I. 43. §. 4. quippe cum omnes scire<br />

debeant, quod suum non est,<br />

hoc ad alios modis omnibus pertinere,<br />

/. ult. C. unde vi. At si<br />

non ut lucretur sustulit, sed rcdditurus<br />

ei, cujus id esse postea apparuerit,<br />

furti non teneiur. Proinde<br />

si nescit cujus sit, recte probeque<br />

faciet, si libellum proponat<br />

continentem se invenisse, et redditui'um<br />

ei, qui suum id esse demonsiraverit<br />

j hoc enim facto palam<br />

ostendet, se non tullisse earn<br />

rem animo furandi, d. I. 43. §. 7.<br />

et seq. ¿Quid ergo, si post hujusmod-i<br />

libellum propositum , aut<br />

(sicubi consuetudo) post insinuationem<br />

prasconis voce facta m, nemo<br />

sese ofierat, qui rem itiventam<br />

ut suam repetat? Poterit inventor,<br />

si pauper est, earn sibi<br />

ceu muñere Dei collatam retiñere:<br />

sin dlves est, bene .et pie feceiit,

270 Lib. II. Tit. I.<br />

si in ususet alimoniam pauperum<br />

earn convertat: ita Bart, ad i.<br />

I. 43. §. 4. lllud non ambigitur,<br />

posse, si res nondum reperta est,<br />

ejus perquirendae nomine, et peti<br />

honeste indicium, et aceipi, fac.<br />

/. 4. §. 4. de oni. oh turp. ca.<br />

5 Hac eadem in causa sunt<br />

edam bona naufragorum (1), et<br />

peculiaris edam poena in eos, qui<br />

quid eorum in iitusexpulsum surripuerunt,<br />

nova lege constituía<br />

est, publicatio omnium honorum,<br />

TITÜLUS SECUNDUS.<br />

DE REBUS CORPORALIBUS ET INCORPORALIBUS.<br />

«<br />

1 d^uee de acquirendo jure<br />

gentium dominio dicta sunt litulo<br />

precedenti, ea pertinent duntaxat<br />

ad acquisitionem rerum<br />

corporalium. Sunt autem et res<br />

quasdam incorporales , qua: et<br />

ipsa: in patrimonio sunt, et suis<br />

quoque moUis , prout earum fert<br />

natura , turn jure gentium , turn<br />

civili singulis acquiruntur. Non<br />

est igitur principalis divisio, quo<br />

hoc titulo proponitur , sed snbdìvisio<br />

quasdam rerum privatarum,<br />

sive earum, quo in bonis<br />

ant patrimonio sunt. Cajus hanc<br />

principali continente: - suhjecit in<br />

/. 1. §. 1. de rer. divis. unde hue<br />

transtulit Justinianus.<br />

(i) L. 7. tit. 9. P. $. vers. Esso mismo.<br />

auth. Navigia C. de furt. qv,x desumpta<br />

est ex constitutionibus<br />

Friderici secundi de stat. et consuetudinib.<br />

contra Ecclesia libertat<br />

em ed/tis, tollendis, coll. 10.<br />

6 "In Hispania quomodo se<br />

«gerere debeat qui naves naufraj'gas<br />

, bona naufragorum, vel<br />

»res in tempestate e,cctas occu-<br />

»pare intender.it, traditur in /. 1.<br />

»tit, 8. lib. 9. Nov. Recap, poena:<br />

» a nttm contra aliter (acientes sta-<br />

«tuuntur /.11. eod.<br />

TEXTUS.<br />

Secunda rerum divisio.<br />

Quadam praterea res corporales<br />

sunt, quadam incorporales.<br />

Corporales hce sunt, quee sui natura<br />

Pangi pos sunt ; veluti fundas<br />

, homo , vestís , aurum, argentum<br />

, et denique alia res innumerabiles.<br />

Incorporales autem<br />

sunt, qua tangi non possunt; qualia<br />

sunt éa , quee in jure censistunt,<br />

sicut hcereditas, ususfructus<br />

, usus , et obligationes quoquo<br />

modo contracta. Nec ad rem pertinet<br />

quod in hxreditate res corporales<br />

continentur: nam et fructus,<br />

qui ex fundo percipiuntur , corporales<br />

sunt; et id, quod ex aliqua,

De rebus corporalibu • et incorporano us, 271<br />

cbligatione nobis debetur , plerumque<br />

corporate est, veluti fundus,<br />

homo, pecunia: nam ipsum jus htereditatis,<br />

et ipsum jus utendi<br />

fruendi, et ipsum jus obligationis<br />

incorporate est. Eodern numero<br />

sunt et jura prccdiorum urbanorum<br />

, et rusticorum, quae etiam<br />

serviiuies vocantur (i).<br />

COMMENT ARIU S.<br />

1 (Sui natura tangi possunt).<br />

Hoc est, qwe sub tactum cadunt,<br />

quas si presentcs sint, corpore et<br />

manu spprehendere, ceterisque<br />

serious percipere possumus. Ait<br />

autem, hujusmodi res esse fundum<br />

, hominem etc. fundum puta<br />

Tusculanum, hominem Sti—<br />

chum ; res , nimirum singulares<br />

et substantias primas. ISJam secunde<br />

substantia; sive universaliaasensibusrcmotasunr,<br />

Arist. i.<br />

Analyt. cap. 31. Utrum autem<br />

unhersalia sint merum opus intellectus<br />

et figmenta phantasie,<br />

an quid realem essentiam habeas,<br />

et revera subsistens in rebus singulis,<br />

Philosophorum disputatio<br />

est.<br />

2 (Aurum , argentum), N011<br />

tantum rude, scd etiam signatum,<br />

nummi aurei autargentei, spectatur<br />

qnidem in pecunia maxime<br />

valor publicus, /. de cent, erupt.<br />

et respectu hujus valoris numn us<br />

nonnumqum opponitur iis rebus,<br />

inquibus praetercorpus nihil consideratur<br />

, ut in /. 46. de cond.<br />

ind, Ceterum qui nummos et pecuniam<br />

negant aliud esse' aut si-<br />

(1) L. 1. tit. 30. P. 3.<br />

gnificare, quam valorem et quantitatem<br />

ipsius, illi vehementerfalluntur.<br />

Utique enim ct materialiter<br />

pecunia considera ri potest,<br />

cum materia pecuniae, argentum,<br />

aurum, fundamentum fit valoris;<br />

de quo belie et decte Sslmasius<br />

lib. de usur. pag. 45 5. Et corpora<br />

etiam in pecunia cogitari posse,<br />

non quantitatem duntaxat, testis<br />

est Papin. /. 94. §. i. de solut.<br />

Quin justinianus hoc ipso tit, et<br />

Caju-s /. i. §. i. de divis. rer. expresse<br />

pecuniam inter res corporales<br />

numerant. Dcnique ¿quid<br />

notius , quam nummos eque, ac<br />

cetera corpora vindican posse?<br />

Quare si alicubi corpora opponuntur<br />

pecuniae ; non opponuntur<br />

ei ut non corpori, sed ut corpori<br />

estimato.<br />

3 (Qualia sunt quee in jure<br />

consistunt). In jure consistere dicuntur<br />

que à juìre quodammodo<br />

existentiam suam , hoc est, certam<br />

ac definitam formam acceperunt:<br />

quippe jus civile harum rerum<br />

naturam quasi pro arbitrio<br />

formare potest, cujusmodi poteuatem<br />

in rebus corporalibus non<br />

haber, Atque hoc sensu accipiendiim,<br />

qu(,d Fab. et /ing. tradunt,<br />

ea dici in jure consistere : Qius à<br />

jure substantiantur, creantur , et<br />

nomìnantur. Habent enim utique<br />

ct veram suam essentiam , suntque<br />

omnino entia realia , sicut<br />

et quaevis alia accidentia.<br />

4 (Shut hcereditas). Hereditas<br />

universitatem honorum signi-<br />

,ficat , in que heres succedit, et<br />

quia appellatone sua università

072 Lib. II. Tit. II.<br />

bq/ia omnia et fun defuncti,etiam<br />

quibus iste aliis tenebatur, comprehendit,<br />

hacconsideratione non<br />

inepte jus dicitur, /. ( 10. de verb,<br />

sign. Unde Papinianus /. 50. de<br />

hcered. pet. Hcereditas, inquit, etiam<br />

sine ullo corpore juris intellect<br />

urn habet. Obligatio quatenus<br />

ä parte debitoris consideratur,jus<br />

non est, sed vinculum juris, quo<br />

ille adstringitur ad dandum ali—<br />

quid aut faciendum, infr. de obiig.<br />

in pr. A parte autem creditoris,<br />

qui dabitorem ita adstrietum habet,<br />

non male jus dicitur, quod<br />

ex contractu acquiratur, et numeretur<br />

in bonis. At enim jus illud<br />

non est jus in re, sed tantum ad<br />

rem, tribuens creditori actionem<br />

in personam duntaxat, non ret<br />

vindicationem , et ideo tractatio<br />

de obligationibus earumque acquirendarum<br />

modis, non est hujus<br />

loci, in quo Justiniano propositum<br />

est docere, quibus modis<br />

acquirantur jura in rem dominio<br />

non absimilia, sicut ipse aperte<br />

signiiicat in §. ult. de usu. et hab.<br />

et de obligationibus demum tractate<br />

ineipit tit. 14. lib. 3. In usu<br />

et usnfructu , quatenus uterque<br />

ut jam eoi'tinnus et acquisitus<br />

consideratur, plus est: sunt enim<br />

heejiira in re, qua usuario et<br />

frucinario pariunt actionem confessoria<br />

m, qua; in rem est, §. 2.<br />

inf. de act. De horum constitutione<br />

et acquisitione agitur tit. 4. et<br />

5. hu jus lib.<br />

5 [Nam ipsum jus hareditatis<br />

etc.). Nemo est, qui non intclliti'it,<br />

usumfructum nor; esse idem,<br />

quod sunt ip.'i fructus, cum sit<br />

jus fruendi, id est, percipieadi<br />

fructum rei. Obligationes quoque,<br />

nemo tarn fungus est, qui non<br />

videat aliud esse, quam res in<br />

obligationem de luctas. jQuis enim<br />

putet, rem, qua; veniit, obligationem<br />

esse? At quo pacto haereditas<br />

à rebus singulis haeredttariis<br />

secernatur, non usque adeo<br />

obvium. Quod Justinianus ait,<br />

ipsum jus haeceditatis incorporile<br />

esse, Cajus /. 2. §. 1. de rerum<br />

divis. dixit, ipsum jus successions<br />

tale esse, et Africanus /. 208.<br />

de v.rb. sign horeditatis appedatione<br />

jus successionis, non singulars<br />

res demoastrari. zQuid ergo?<br />

estne hasreditas jus successionis?<br />

Si figurate id accipias pro eo<br />

jure , quod per successionem acquiri'ur,<br />

aut acquiri potest, concedo<br />

esse. Si proprie, nego. ^Quid<br />

enim aliud est jus successionis,<br />

quam jus succedendi? At jus succedendi<br />

ex testamento aut lege<br />

est, idque hxres habet, priusquam<br />

ha;reditatem adeat: fueieditatem<br />

autem non ante habet, quam<br />

earn adierit, I. 1 j 1. de verb. sign.<br />

§. ult. infr.de hcered. qual. tot. tit.<br />

de adquir. hcered. Aliud igitur est<br />

jus successionis, aliud hasreditas,<br />

gSed estne hasnditas ipsa succession<br />

Sane à m.^tris defiaitur sue—<br />

cessio in universum jus, quod defunctus<br />

h limit,/. 24. de vert?, sign.<br />

I. hccreditas 62. de div. rer. jur.<br />

Verum et hoc improprie dici de<br />

hereditäre fatendum est: non emm<br />

ipsa hsereditas, sed susceptio<br />

hasreditatis successa; est ; quippe<br />

succedere non haereditatis , sed<br />

hasredis est; unde hasres passim<br />

universi jurissuccessor appellatur.<br />

Verbo, hsereditas, ut res c»te

De rebus corporali<br />

ras objectum est acquisitionis, et<br />

res de qua acquirenda agitur; suecessio<br />

modus , per quem illa acquiritur<br />

jus succedendi,jus quo<br />

delata acquiri et obtineri potest.<br />

Apparet ergo haereditatem nihil<br />

aliud essse, quam: Patrimonium<br />

cujusque defuneti cum oneribus,<br />

ut tribus verbis deiinit Grot. 2.<br />

us et incorporalibus. 273<br />

manuduet, 11. ita tarnen, ut appellatone<br />

sua universitatem demonstret,<br />

omniaque defuneti bona,<br />

jura et onera simul comprehendat,<br />

non res singulas seorsum,<br />

/. 208. de verbor. sign, Atque<br />

hoc sensu jus dici, corporibusque<br />

, qua; in hasreditate sunt,<br />

opponi arbitror.<br />

TITULUS TERTIUS.<br />

DE SERVITUTIBUS RUSTICORUM ET URBAN ORUM<br />

PRJEDIORUM.<br />

D. Lib. 8. Tit. i. et 2. Cod. Lib. 3. Tit. 34. (1)<br />

1 Oervitutis et libertatis nomina<br />

etiam rebus inanimatis et<br />

brutis tribuuntur, sed per trans;<br />

lationem, et longe alio significatu<br />

, quam cum persona; servire<br />

dicuntur in disputatione de<br />

statu hominum seu jure personarum.<br />

lllic suo quaeque domino<br />

persona servit; libera est: Qua<br />

dominum non habet: at res servire<br />

dicuntur, non qua; domino<br />

suo serviunt, sed: Qute domino<br />

suo non omnia officia preestare<br />

possunt, verum queedam preestare<br />

coguntur altert et non domino<br />

(2); libera; esse: Quce uni et<br />

sali domino omnia preestant; quo<br />

facit /. 90. de verb. sign, Etenim<br />

quod ex re sua pereipit dominus,<br />

id ei res ipsa ultro prasstare vi-<br />

it) Tit, 3 I. P. 3,<br />

Tom, I.<br />

detur, libereqüe id facere, et cum<br />

quadam velut propensione voluntatis,<br />

quasi natura ita facta, ut id<br />

velit.Cum autem pati cogitur, ut<br />

quasdam commoda alius pereipiat,<br />

jam servire videtur, quasi amissa<br />

priore facultate, qua: ei pro<br />

übertäte affingebatur. Vitiosa igitur<br />

plane est divisio, qua servitus<br />

distribuitur in tres species; iri<br />

mere personalem , mere realem,<br />

et mixtam. Nam mere personalis,<br />

quse hominum est et sola proprie<br />

servitus, una cum reliquis, qua;<br />

tantum improprie et analogice id<br />

sunt quod dicuntur, eidem generi<br />

ut species ejusdem subjici non<br />

potest. Igitur servitus, qualem<br />

hie intelligimus, est: Jus in re<br />

aliena alteri constitutum, quo do­<br />

(2) L. i. /. 31. eod.<br />

Mm

274 Lib. Il . Tit. III.<br />

minus, quoi huic alteri commodum<br />

sit, aliquid aut pati in suo,<br />

aut in suo non facere cogitar.<br />

2 Dicimus, servitutem esse<br />

jus, habita scilicet relatione ad<br />

eum, cui constituta est: et video<br />

in omnibus suis speciebus ita<br />

earn à nostris defìniri, in itinere,<br />

actu, via, aquaeductu, hoc tit.<br />

in pr. et in l. i. de serv. prced.<br />

rust, in' servitutibus praediorum<br />

urbanorum, §. seq. in usufructu,<br />

pr. tit. seq. (i). Per se autem servitus<br />

et respectu ejus, à quo debetur,<br />

non jus est, sed juris privano<br />

aut imminutio, /. $. §. i. et<br />

§. 9. de op. nov. nunc. Ajo esse<br />

jus, quo dominus aliquid pati in<br />

suo, aut in suo non facere co-<br />

.giiur, ex natura omnium servitutum,<br />

/. iy. §. 1. de servit. Pati<br />

in suo , puta re sua utentem,<br />

fruentem, per fundum suum euntem<br />

, agentem , aquamve ducentem,<br />

tignum in aedes suas immittentem.<br />

Non facere, veluti altius<br />

non aedificare , in suo non ponere,<br />

quod luminibus aedium nost<br />

rarum aut prospectui officiât &c.<br />

3 Piane enim ita servitus constitui<br />

non potest, ut quis aliquid<br />

cogatur facere in suo, puta viridaria<br />

aut arbores prospectus nostri<br />

causa tôlière, aut in suo pingere,<br />

quo amceniorem nobis prospectant<br />

praestet, d. I. IJ. §. 1.<br />

Obiigatio haec erit, non servitus<br />

constituta,et ideo praedio alienato,<br />

non sequetur actio novum possessorem,<br />

ut fit ubi servitus constituta<br />

est, /. 36. de serv. prced,<br />

rust, sed in eum, qui id facere<br />

promisit, haeredemque ejus actio<br />

in personam dabitur, /. 2;.de obi,<br />

et act. in id scilicet, quod interest<br />

, si non fiat quod promissum<br />

est, ut accidit in omni obligatione<br />

faciendi, /. 72. de verb. obi.<br />

§. uh. infr. eod. Una servitus oneris<br />

ferendi à natura reliquarum<br />

nonnihil degenerat, de qua dicemus<br />

§. i. infr. hoc tit.<br />

4 Quod adjeci de commodo,<br />

id finem servitutis respicit; neque<br />

enim ulla est servitus, quae non<br />

commodi nostri causa constituatur,<br />

aut certe alicuius amcenitatis,<br />

d. I. i j. in pr. de serv. I. 3.<br />

de aq. quot. et

De servit, rusticar. •t urhanor. prcedior. 275<br />

stituatur, alteri imponatur; unum<br />

dominetur, alterum serviat, /. i.<br />

§. i. com. prxd. §. 3. infr. hoc th.<br />

Requirimus in his prasdiis vicinitatem;<br />

neque in rusticis tantum,<br />

verum etiam in urbanis, /. j. §. 1.<br />

de serv. prxd. rust. I. 38. et l. seq.<br />

de serv. prccd. urb. At enim vicinitatem<br />

non ex praediorum conjunctione<br />

aut confinio, sed ex<br />

commoditate utendi metimur, ut<br />

intermedium prasdium aut locus<br />

non officiât, si non impediat liberum<br />

usum servitutis, d. /.38.<br />

/. 7. §. ult. de servit, prxd. rust.<br />

I. 7. §. 3. corn, prced.<br />

6 Omnes vero Servitutes prasdiorum,<br />

ut veteres definiunt, perpétuant<br />

causam habere debent,<br />

/. 28. de serv. prxd. urb. Perpetuum<br />

illisest:Quodcumque ex naturali<br />

causa oritur , etsi non sit<br />

assiduum; ut ecce, aqua pluvia<br />

ex naturali causa oritur, etsi non<br />

assidue pluit, d. I. 28. quod enim<br />

naturaliter fit, perpetuum videtur,<br />

licet non fiat assidue, ut defectio<br />

lunas, Aristot. 1. Post. 8.<br />

Sed et quod ex facto nostro oritur<br />

, perpetuum habetur, si ejus<br />

causa prasdium , aut pars prasdii<br />

parata est, ut fumi immissio, /. 8.<br />

§. ç. si serv. vind. Causam servitutis<br />

vocant: Id, cujus aut arcendì<br />

à nostro, aut in nostro habendi<br />

gratia servitus constituía<br />

est; verbi gratia, in stillicidio<br />

et aquaeductu , causa ob quam<br />

has Servitutes comparata; sunt,<br />

est aqua : illic, ut ab xdibus<br />

nostris avertatur ; hic, ut aqua<br />

ducatur et in nostro habeatur,<br />

(1) D. I. i. tit. 31. P. 3.<br />

d. I. 28. /. 1. §. 4- àe font.<br />

7 Facile autem ex superiore<br />

servitutis definitione colligere est,<br />

servitutem prasdii non intelligi,<br />

qua; constituta est in prasdio quidem<br />

alieno, sed ei qui prasdiutn<br />

non habet, aut qui non habet vicinum,<br />

/. 5. §. 1. de serv. prced.<br />

rust. I. 14. §. ult. de alim. leg.<br />

aut etiam ei qui habet vicinum,<br />

si non sit constituta illius prxdii<br />

causa, et revera, prasdio utilis, /.<br />

38. de serv. prced. urb. I. 6. in pr.<br />

et §. i. de serv. prxd. rust, eoque<br />

pertinet quod scribit Paulus /. 8.<br />

de serv. Ut pomum decerpere liceat,<br />

ut spatiari, et comare in<br />

alieno possimus, servitutem imponi<br />

non posse: nimirum quia hoc<br />

jus prasdii nostri causa non constituitur,<br />

nec prasdii nostri causam<br />

meliorem facit. Si quis igitur<br />

in suo tale quid faciendi jus alteri<br />

concesserit, id personarum<br />

servitutibus adscribendum. Inde<br />

quoque est, quod servitus prasdii<br />

non intelligatur, si in constituendo<br />

persona demonstrata sit, cui<br />

soli ea prasstetur, licet ad utilitatem<br />

quoque prasdii constituta sir,<br />

/. 4. de serv. prxd. rust. Ita nonnunquam<br />

ex accidenti fit, ut natura<br />

servitutis alteretur. Porro autem<br />

ut prasdia ve', rustica sunt<br />

vel urbana, ita quoque Servitutes,<br />

quas iis inhasrent, vel rustica; sunt<br />

vel urbana;. Prasdia rustica sunt:<br />

Loca xdificiis vacua, in urbe area,<br />

ruri ager, /. 211. de verb. sign.<br />

non enim loco , sed materia et<br />

genere distinguuntur, ut postea<br />

plenius intelligetur (1).<br />

Mm s

oq6 Lib. II.<br />

8 M In Hispania probata est<br />

» divisio servitutum in continuas<br />

«et discontinuas /. iç. et seq. tit.<br />

«31. P. 3. de qua in/r. §. 4. hoc<br />

»tit, loquimur: quae in Romano<br />

«jure expressa non est."<br />

TEXTUS.<br />

De servitutibus rusticis.<br />

Rusticorum prcediorum jura<br />

sunt hcec : i;er, actus via, aquceductus.<br />

Iter est jus eundi , ambulandi<br />

hominis , non etiam jumentum<br />

agendi, vel veh'uulum.<br />

Actus est jus agendi vel jutnentum<br />

vel vehiculum. ltaque qui<br />

habet iter , actum non habet : qui<br />

actum habet, et iter habet, eoque<br />

uti potest etiam sine jument0. Via<br />

est jus eundi, et agendi , et ambulandi:<br />

nam iter, et actum via<br />

in se contine t. Aqueduct us est<br />

jus aquce ducendee per fundum<br />

alienum (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

I Servitutes rusticorum prxdiorum<br />

sunt: Qua praediis rusticis<br />

inhärent. Sunt autem ionge<br />

plures, quam hic enumerantur.<br />

D. Donellus 11. comm. 6. doctrine<br />

causa ad tria genera eas<br />

revocat: nam ut eleganter et erudite<br />

ostendit, aut eo pertinent,<br />

ut per alienum fundum ad nostrum<br />

perveniatur, eove quid accédât;<br />

aut ut quid ex vicino sumere<br />

liceat, quod ad usum prsdii<br />

nostri aut pecorum, quo pro-<br />

"it. III.<br />

(i) L. 3. cum seq. eod. (2) D.I. 3.<br />

dii causa habentur , transferaturaut<br />

ut prxdiun nostrum onere,<br />

quo intus premitur, exoneretur.<br />

Ad primum genus pertinent quatuor<br />

illae , quas hie explicar Ju-<br />

Stinianus post L'lp. /. i. de serv.<br />

preed. rust, secundi generis exempla<br />

sunt in §. 2. i»fr. et d. I. 1.<br />

§. i. eod. tertii , /. 3. §. t. et 2.<br />

eod. item exemplum , quod proponitur<br />

/. 29. eod. ut aquam aperto<br />

sulco educere in fundum vicini<br />

liceat. Singula fusius expiicat<br />

Don. d. cap. 6. ef 2. seqq.<br />

2 ( Iter est jus eundi, ambulandi).<br />

jure eundi continetur et<br />

qui lecticaaut sella, item qui equo<br />

vehitur , /. 7. /. 12. eod. (2), parum<br />

enim referre visum est, suis<br />

pedibus quis utatur in eundo, an<br />

alienis. Quod autem Cspolh de<br />

serv. rust. prad. cap. 1. num. 4.<br />

et 5. putat, eum qui iter haber,,<br />

etiam rheda aut curru per duos<br />

equos vehi posse, modo rebusaJiis<br />

rheda non oneretur , vereor ut<br />

defendi possit. Non enim par ratio<br />

est lecticse, quo à lecticariis<br />

gestatur, et currus quem jumenta<br />

trahunt. Jumenta cum curru<br />

agere non est ire, nec ejus, qui<br />

iter habet, sed ejus qui habet actum<br />

aut viam.<br />

3 ( Ambulanii). Id est, cotimeandi<br />

ultro citroque, eundi ad.<br />

fundum nostrum, et inde redeundi,<br />

quoties lubet. j An igitnr et<br />

spatiandi voluptatis aut valetudinis<br />

causa? ItaquidemCujac. 22.<br />

obs. 35. Donell. 11. comm. 6. Atqui<br />

ut spatiari liceat in alieno<br />

animi causa, praedii servitus im«

De servii, rusticor. et urbanor. prcedior. 277<br />

poni non potest: hoc enim persono<br />

voluptatem respicitj non utilitatem<br />

prodii, /. 8. de serv. linde<br />

Hitomanus verbo ambulandi<br />

nihil aliud hit: significan exist i mat,<br />

quam commeationem ob res prodio,<br />

iisve quibus i i lio morari necesse<br />

est, utiles aut necessarias.<br />

Puto tarnen diti posse, ambulationem<br />

istam hic non considerari,<br />

ut jus aliquod principale et per<br />

se, sed ut illius juris accessionem.<br />

4 (Hominis). Atqui diximus,<br />

eum , qui iter habet, etiam jumento<br />

ire posse. Nimirum etiam<br />

in eo spectamus homines, qui ministerio<br />

jumenti in eundo utuntur,<br />

ut causam principalem, non<br />

ipsum jumentum per se. Quod si<br />

quoras, cur hominis hic mentio<br />

fiat, cum iter prodii servitus sit,<br />

non persono: respondebimus, ut<br />

hinc removeantur pecora, quo et<br />

ipsa cum aguntur, ire dicuntur:<br />

deinde non designari hic quamlibet<br />

personam, sed quo prodium<br />

habeat, cujus nomine eat. Nam<br />

ho Servitutes non ideo prodiorum<br />

dicuntur, quia persono n-in comperunt,<br />

sed comparatione faca ad<br />

jura mere personalia, quia non<br />

alii competunt, quam qui prodium<br />

habet.<br />

j (Non eiamjumen'wn agendi).<br />

Ita er Uip. I. i. hoc ut. et<br />

Paul. /. 7 cod. Hoc auten haud<br />

dubie accipiendmn est da ju-.uentis,<br />

quo sarcinas portan it aguntur<br />

aut ducuntnr. Nam si quis<br />

pedes ire malens, in itinere descendat<br />

de equo, eumque mnu<br />

ducat, jeur id ei noti liceat? ¿aut<br />

cur perfamulum non possit equus<br />

deduci ad dominum, ut redimriis<br />

eum conscendat, et eques remeet?<br />

argum. /. 12. eod.<br />

6 ( Actus est jus agendi jumentum,<br />

vel vehìculum). D.l. 1. eod.<br />

Jumenti appellatane non contineri<br />

boves , identidem relatum et<br />

responsum est, /. 38. §. 4. et 2.seqq.<br />

de ced. edict. I. 6$. § antep. de<br />

leg. 3. /. 89- de verb. sign. jAn<br />

igitur ei, qui actum habet, non<br />

licebit boves agere, et generaiiter<br />

armenta? Sane vero. Diserteenitn<br />

à Mi destino scriptum est, actum<br />

esse : Ubi armenta trajicere liceat,<br />

l 12. de servit. pned. rustie.<br />

Armentorum autem appellatone<br />

vel maxime boves continent<br />

tur, d. I. 89. de verb. sign. Nec<br />

tamen ideo necesse est, ut cum<br />

Hotom. pro jumentum reponarnus<br />

armentum, contra fidem omnium<br />

exemplarium. Nam vel jumenti<br />

vox late hic accipt potest, ut et<br />

boves complectatur , cum et Isid<br />

>rus boves inter jumenta referat<br />

lib. 12.cap. i. et Columella etiam<br />

his ex ratione originis nomen jumenti<br />

tribuere videatur: sic enim<br />

scribit lib. 6. cap. 3. Jumenta turn<br />

n à re traxerunt , quod nostrum<br />

laborem, vel onera su f vect<br />

indo vel arando juvarent. jQuid<br />

si dicamus,exempli duntaxat causa<br />

jumenti mentionem factam?Ut<br />

enim reponas armemum, aut retineas<br />

jumentum, non continebitur<br />

verbisdefitiitionisactusovium,<br />

caprarum et renquorum miuorum<br />

pecorum, quibus proprie gregis,<br />

non armenti sut jumenti appellatioconvet.it,<br />

/. 8 1. §. 4. delegat. 3.<br />

7 (Vel vehìculum). Hic iterum<br />

Hotomanus contenda legendum<br />

esse,, non etiam vehìculum, Sed

278 Lib. II. Tit. III.<br />

profecto nimìs confìdenter: non<br />

etiim/wc tantum/oco, verumedam<br />

infinitisaliisjus agendi vehiculum<br />

actu contineri, à veteribus traditiim<br />

est, d. I. i. /. 7. /. 12. eod.<br />

/.ir. quemad. serv. am. idemque<br />

manifeste coUigitur ex /. 13. §. 1.<br />

de accept. Nihil Hotomanum juvat,<br />

quod scribit Pompon. /. 13de<br />

serv. Si via concessa sit tamangusti<br />

loci demonstratione facta,ut<br />

jumentum duntaxat duci possit,<br />

non etiam vehiculum; actum magis,<br />

quam viam , acquisitum videri.<br />

Non enim ut via semper et<br />

natura sua utrumque jus continet,<br />

et jumentum agendi et ducendi<br />

vehiculum, ita et actus ; sed aliquando<br />

illud duntaxat, non hoc:<br />

puta si vel expresse convenerit,<br />

ut actus esset sine jure agendi vehiculum<br />

, vel tacite idem actum<br />

est, ut in specie d. /.13. de serv,<br />

Atqtte hoc satis ostendunt verba<br />

ipsa hujus definitionis , quibus actui<br />

, non utrumque conjunctim,<br />

sed hoc, vel illud disjunctim tri—<br />

buitur. Modestin. naturam ordinatiam<br />

actus attendens in /. 12.<br />

de serv. prced. rust. Utrumque<br />

conjunctim ei tribuit.<br />

8 {Usi potest etiam sine jumento).<br />

Traditur hoc idem et in d. I.<br />

i. eod. I. 2. quemad. serv, am. et<br />

verissimum esse docet /. 58. de<br />

verb. obi. ubi Julianus refert, eum,<br />

qui actum stipulatus postea iter<br />

stipulatur, posteriore stipulatone<br />

nihil agere , sicuti qui decern,<br />

deinde quinque stipulatur. Quod<br />

et apud Ulpianum relatum est in<br />

/. 9. §. uh. de novat. Falso, si actus<br />

tacite non contineret etiam<br />

jus eundi sine jumento , sive iter<br />

separatum. Neque tarnen hoc ita<br />

accipimus, quasi iter separatum<br />

sit de essentia ipsius actus, et sine<br />

eo actus consistere aut constitui<br />

non possit: sed hoc dicimus, actu<br />

constituto, regulariter et ex tacita<br />

voluntate et sententia constituents,<br />

etiam iter sine jumento concessum<br />

intelligi, arg. I. 2 1./. no.<br />

de div. reg. jur. Atque ideo jus<br />

agendi duntaxat, non etiam eundi<br />

, ambulandi, in definitione actus<br />

exprimitur. Adhaec , si actus<br />

essentialiter etiam iter contineret,<br />

quo utimur sine jumento, nullius<br />

momenti esset con vendo, ut actus<br />

sit sine itinere , contra /. 4.<br />

§. i. si servil, vindic,<br />

9 Non obstat, quod apud<br />

Paulum legimus,actu legato iter<br />

frustra adimi, /. 1. de adim, leg.<br />

Nam ratio subjecta non obscure<br />

arguit, loqui Jurisconsultum de<br />

itinere , quo necessario utimur in<br />

ipso actu, cum jumentum aut vehiculum<br />

agimus. Ait enim , ideo<br />

iter frustra adimi, quia nunquam<br />

actus sine itinere esse potest. Sed<br />

nec id iter videri poterit ea ademptione<br />

detractum, quod sine<br />

jumento est, quia per se non est<br />

legatum ; atque ita actus potius<br />

in natura sua et qualis regulariter<br />

est, relictus. Piane si testator<br />

nominatim hoc iter ademerit,<br />

hoc est, expresse vetuerit, ire sine<br />

jumento ; nullus dubitat, quin<br />

utills sit ademptio , arg. d. I. 4.<br />

§. 1. si serv. vind. Et est in proposito<br />

eadem fere ratio itineris<br />

et actus, quae usus et ususfructus:<br />

nam etsi fructui usus inest, et ideo<br />

legato usufructu, usus ademptio<br />

nulla , t. 14. §. 1. de usu et

De servit. rustìcor. et urbctnor. prœdior. 279<br />

hob. nihil tamen vetatusum à ftuctu<br />

expresse separari, /. 5. §. 1.<br />

usafr. quemad. cav.<br />

10 (Via est jus eundi, et agendi,<br />

et ambulandi). Via, ut mox<br />

subjicitur, iter et actum in se continet,<br />

hoc est, ex itinere et actu<br />

essentialiter via constituitur, arg.<br />

/. 13. §. 1. de accept. I. 9. si serv.<br />

vìnd. ac proinde quicquid est in<br />

definitionibus itineris et actus, id<br />

una definitione viae debuit comprehendi,<br />

quod et curiose ab Ulpiano<br />

in /. 1. de serv. preed. rust.<br />

et Justiniano hic observatum est.<br />

Mirorque adeo viros doctissimos<br />

Connati. 4. comm. 1 i.etDonel. 1 r.<br />

comm. 6. pro verbo eundi reponentes<br />

we7iMti(ii,motos tantum vocis<br />

defìnitae aetymologia, quam<br />

Varrò 4. de ling, à vehendo deducit,<br />

et analogia praecedentium<br />

definitionum : nam sic bis idem<br />

diceretur, cum verbum agendi<br />

etiam vectionem contineat, /. 4.<br />

§. 1. de serv. j Quid igitur amplius<br />

est in via, quam in actu?<br />

Ptimum hoc, quod via iter in se<br />

contineat, ita ut sine jure eundi<br />

per se via intelligi aut constitui<br />

non possit, in quo specifice differì<br />

ab actu, qui potest esse sine<br />

itinere separato. Deinde etiam<br />

hoc, quod via nunquam esse potest<br />

sine jure ducendi vehicuium,<br />

actus potest, /. 13. de serv.<br />

Item quod qui viam habet, vel<br />

iter et actum separatim ; vel utrumque<br />

simul iter et actum; vel<br />

uno verbo viam , vindicare potest:<br />

qui vero actum habet, non<br />

potest neque iter separatim, neque<br />

iter et actum conjunctim, sed<br />

solum modo actum vindicare, Cu-<br />

jac. 22. obs. 35. fac. /. 11. §. 6.<br />

de exc. rei jud. Sunt et aliae quaedam<br />

differentiae; sed minus principales:<br />

nam qui viam habet, etiam<br />

lapides, et tigna trahere , et<br />

rectam hastam ferre, modo ne<br />

fructus laedat, potest; quod ei,<br />

qui actum habet, non licere plerique<br />

existimaverunt, /. 7. de servit.<br />

prxd. rust, et potest etiam sine<br />

his via constitui. Illud omnino<br />

ex accidenti est, quod actus et<br />

via aliquandodifferant latitudine,<br />

vide 1. 8. /. 13. §. 2. eod.<br />

11 (Aquœductus est jus aquce<br />

ducendce per fundum alienum).<br />

I. i. eod. Ducitur aqua aut publica<br />

aut privata. Publicam ducere,<br />

puta ex ilumine publico, cuique<br />

licet: nisi Imperator aut Senatus<br />

vetent, aut aqua sit in usu publico,<br />

puta si (lumen sit navigabile<br />

, vel ex eo aliud navigabile<br />

fìat, /. 2. de f.um. I. 10. §. uh.<br />

de aqua et aquce pluv. arc. am<br />

si periculum sit , ne exarescat,<br />

quamvis navigabile non sit, d.<br />

I. i. §. 12. de flum. Sed neque ex<br />

castello , vel ex rivo, vel ex quo<br />

alio ló;o publico, id est, aquae<br />

publica; destinato, ducere fas est<br />

sine permissu Principis, /. 1. §. 41.<br />

et seq, de aq. quotid. In concedendo<br />

autem jure ducendi aquam<br />

privatam, sive fontis sive fiuminis,<br />

sive putealem, non tantum<br />

eorum, quorum in loco aqua oritur;<br />

verum etiam eorum, ad quos<br />

ejus aquae usus pertinet, voluntas<br />

exquirenda est, id est, eorum,<br />

quibus servitus aquae debetur:<br />

quippe cum hic agatur dejure eorum<br />

minuendo, quod omnes tangit,<br />

ab omnibus debet apptobari,

ado Lib. II. Tit. III.<br />

I. 8. de aq. et aq. plav. arc. junct.<br />

/. uh. C. de auct. prcest. (i).<br />

12 Iilud hie generaliter tenendum<br />

, neminem posse aquam aut<br />

publicam aut privatam per fundum<br />

alienum in suum ducere, cui<br />

non sit haec seryitus constituta à<br />

domino illius fundi, /. 29. §. 1.<br />

ad leg. Aquil. I. 2. C. de tervit.<br />

neminem quoque posse ex suo aquaeductu<br />

alteri commodate, nisi<br />

id nominatim convenerint, /. 24.<br />

/. 33. §. 1. de serv. pred. rust.<br />

Item jus hoc ad certum usum prsedii<br />

concedi oportere: nam si concessum<br />

sit ita, ut aqua quocunque<br />

duci possit, non fundi, sed<br />

persona; jus erit, /. pen. eod. 1.1.<br />

§. 12.de aq. quot. Denique concedi<br />

posse ductum aquae nontantum<br />

pra;sentis et fluentis, sed etiam<br />

quserendae et nondum inventa;,<br />

/. 1 o. eod. hoe tit. I. ult. si<br />

serv. vind. Fuse Caepoll. de serv.<br />

rust. cap. 4.<br />

13 "In Hispania doctrina liuti<br />

jus text, probata est //. 3. et 4.<br />

«/ir. 31. P. 3. et in ead, I. 3.<br />

«iter appellatur senda, actus carvrera,<br />

et via via ; additurque,<br />

»eum, cui iter debetur, ire posse<br />

»cum aiiis, ita tamen ut alius<br />

«postalium procedat, non aliter:<br />

«quod jure Romanorum statu-<br />

«tum non invenimus."<br />

TEXTUS.<br />

De servitutibus urbanis.<br />

1 Prcediorum urbanorum ser-<br />

(1) L. 5. d. tit, 31. P. 3. ubi<br />

e! excepiio.<br />

vitutes sunt lice, que edificiis inherent<br />

; ideo urbanorum prediorum<br />

dictic, quoniam edificia 0mnia<br />

urbana predia appellamus,<br />

etsi in villa cedificata sint. Item<br />

urbanorum prcediorum servitutes<br />

sunt, ut vicinus onera vicini sustineat:<br />

ut in parietem ejus liceat<br />

vicino tignum immittcre ; ut stillicidium<br />

, vel fiumen recipiut quis<br />

in cedes suas , vel in aream , vel<br />

in cloacam; vel non recipiat : et<br />

ne altius quis tollat cedes suas,<br />

ne luminibut vicini ojficiat (2).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Hoc §. agitur de servit-utum<br />

praedialium specie altera:<br />

prasdiorum scilicet et urbanorum;<br />

et ait Imp. eas esse: Qua<br />

tedifidis inherent, atque inde sic<br />

dictas, quia omnia aedificia, urbana<br />

prajdia appellamus, etsi in villa<br />

asdificata sint: quod et alibi<br />

ssepe traditum, /. 1. com. pred.<br />

I. 166. I. 198. de verb. sign. Nimirum,<br />

ut superius obiter monuimus,<br />

distinctio haec praediorum<br />

non a loco sumitur, sed a materia<br />

vel genere prsedii, diet. I. 1.<br />

Sunt qui a fine sumptam putant,<br />

et ea sola aedificia prsediorum urbanorum<br />

numero esse, qua; parata<br />

sunt habitandi causa: borrea<br />

autem, qua; ruri asdificantur ad<br />

fructus reponendos et custodiendos,<br />

magis esse, ut pra;dia rustica<br />

censeantur, Ca;poll. de serv.<br />

urb. cap. 11. num. 2. Myns. Wesemb.<br />

Vult. hie. Sed immerito,<br />

(2) L. 2. eod.

De servii, rusticor. et urbanor. prceàior. 281<br />

quod ad propositam tractationem<br />

attinet. Fac enim, alterum ex<br />

duobus dominis, qui vicina aut<br />

contigua horrea habeant, alteri,<br />

cui forte ad grana repurganda<br />

flatu venti opus sit, cessisse Servituten!<br />

altius nontollendi; aut<br />

jus alteri constituisse tigni immittendi<br />

in parietem horrei sui. Hae<br />

Servitutes utique urbana; dicendse<br />

sunt, non rustiche. jQuid enim<br />

interest, horreum, an aliud aedifìcium<br />

altius non extollatur? In<br />

constituendo, in amittendo omnia<br />

eadem: idem juris efiectus in oppignerando,<br />

novo opere nlinciando.<br />

2 jCur igitur scribit Neratius<br />

in /. 2. de serv. prted. rust, rustici<br />

praedii servitutetn esse: Licere<br />

altius tollere, et offìcere pretorio<br />

viciniì Nimirum quia ille arbitrio<br />

suo loquitur, non considerato juris<br />

effectu. Hoc ut perfectius intelligatur,<br />

sciendum, praedia, eorumque<br />

jura dupliciter considerar!<br />

posse: vel simpliciter , qua<br />

consideratione nihil prohibet ea<br />

loco distinguere, quod fecit Neratius;<br />

vel cum effectu juris, qua<br />

consideratione loco nunquam distinguuutur.<br />

Cum quaeritur de jure<br />

taciti pignoris, quod domino<br />

tribuitur in invectis et illatisab<br />

inquilino in praedium urbanum,<br />

non item in invectis à colono in<br />

praedium rusticum, /. 4. /. 7. §. i.<br />

in quib. caus. pign. vel hypoth.<br />

praedia à fine et usu distinguimus:<br />

uti etiam cum agimus de alienatone<br />

praediorum pupillarium vel<br />

ininorùm sine decreto prohibita.<br />

(0 L. 1. d.tit. 31. P. 3,<br />

Tom. I.<br />

Simili modo de servitutibus, cum<br />

simpliciterquaeritur, quorum prsediorum<br />

sint, loco itidern ut praedia<br />

distingui possunt : at cum<br />

quaeritur de vi et effectu juris in<br />

iis constituendis, acquirendis, 3mittendis,<br />

pignerandis, novo opere<br />

earum nomine nunciando<br />

(vide obiter /. 1. /. 6. de serv.<br />

pred. wb. I. 6. /. 7. §. 1. comm.<br />

prted. I. 11. §. ult. et l. seq. depign.<br />

I. 5. §. 9. /. 14. de op. nov. nunc),<br />

loci ratio nulla habetur: sed quae<br />

xdificiis inherent, urbana» ; quae<br />

locis puris , rustics dicuntur (1).<br />

3 {Prediorum urbanorum servitutes<br />

sunt). Et longe etiam plures<br />

: sed harum commemorano<br />

sufficit ad declarandum id quod<br />

dixerat, praediorum urbanorum<br />

Servitutes esse, quse aedificiis inhaerent.<br />

Donellus 11. comm. 4.<br />

etiam qux hujus sunt generis, in<br />

tres clases partitus est ex triplici<br />

earum fine: quaedam enim com-»<br />

parata; sunt ad aedes vicinas dilatandas,ut<br />

tigni immittendi, oneris<br />

ferendi, projiciendi, protegendi<br />

: quaedam ad ajdium iuteriorem<br />

commoditatem , veluti altius<br />

non tollendi, ne luminibus,<br />

ne prospectui ofneiatur: quaedam<br />

denique ad aedes exonerandas,<br />

cujusmodi sunt jus cloacae immittendae,<br />

fumi immittendi, fluminis<br />

et stillicidi! avertendi in aream<br />

alienam. Fretium fuit, digito saltern<br />

hoc indicasse.<br />

4 {Ut vicinus onera vicini sastineat,<br />

ut in parietem ejus Herat<br />

tignum immittere). Proponuntur<br />

hae Servitutes ut species diversa;;

282 Lib. IL Tit. III.<br />

et sane differunt gradu. In imponenda<br />

Servitute tigni immittendi<br />

hoc agitur, ut ex nostro<br />

parkte Jtceat t ; gnum immittere<br />

in parietem vicini, ita ut ubi requiesc.t,<br />

et vicini paries sustineat<br />

onus immissi, nihil amplius,<br />

/. 242. §. 1. de verb. sign. In Servitute<br />

autem oneris ferendi hoc<br />

amplius est, qiiod vicinus columnam<br />

aut parietem, qui oneri<br />

ferendo est, reficere tenetur , et<br />

idoneum oneri sustinendo prestare<br />

/. 33. de Servitut ib. prtcdior.<br />

urbanor. (1); qua parte servitus<br />

hsec degenerat, et anomala seu<br />

spuria esse agnoscitur : quippe<br />

cum contra naturam servitutum<br />

hoc sit, ut quis cogatur aliquid<br />

facere in suo, /. 15. §. 1. de serv.<br />

Qua ratione quoque jam olim<br />

Gallus putabat, non posse ita servitutem<br />

imponi, ut quis et onus<br />

ferret, et parietem refieeret. Sed<br />

obtinuit Servii sententia contendentis<br />

posse , /. 6. §. 2. si serv,<br />

vind. id quod in specie proposita<br />

visum est, per consequentiam recipiendum<br />

esse ejus, quod principaliter<br />

agitur. Agitur autem hoc,<br />

ut jus sit aedium mearum , onus<br />

in parietem vicini immittere: quae<br />

servitus vix consistere potest, nisi<br />

paries reficiatur et idoneus habeatur<br />

oneri ferendo.<br />

J {Ut stillicidium , velflumen<br />

quis recipiat, vel non recipiat).<br />

Hae eaedem Servitutes sunt, quae<br />

dicuntur stülicidiorum et fiuminum,<br />

l. 1. de serv. pr

De servit, rustìcor, et urbanor. prœdior. 283<br />

d. î. 1. et hoc text. Stillicidii non mus, ut hanc suis aedlbus serviavertendi<br />

est: fus, quo vicinus tutem imponat: ne a!tiu

¿0*4 Lib. II. Tit. III.<br />

prced. urb. sed ille Iongius excurrit,<br />

et multa aliena miscet. Rectius<br />

et apertius Donel.aliique recentlores<br />

Fabri vesdgiis insistentes,<br />

sie rem proponunt et declarant.<br />

Si de protestate aedificandiin<br />

suo nihil jure publico cautum sit,<br />

jus aedificandi ajunt esse jus libertatis<br />

nostras, et licere cuivis civi,<br />

suo et publico jure asdes suas<br />

quam altissime tollere, etiamsi<br />

obscuret vieinas. Si vero alieubi<br />

lege civitatis certa asdificiorum<br />

forma atque altitudo praescripta<br />

est, quam excedere ^edificando vicino<br />

invito non liceat, hic jus.asdifkandi<br />

hactenus quidem adhuc<br />

liberum esse, et juris publici, si<br />

intra definitum altitudinis modum<br />

consistatur, ut adhuc liceat<br />

ita aedifìcare cum incommodo vicini,<br />

d. I. il. Casterum si supra<br />

earn altitudinem asdes extollere,<br />

v. c. ad 5. vel 6. pedes, velimus,<br />

quod jam jure publico invito vicino<br />

facere non licet, ut in nobis<br />

liceat, à vicino impetrandum esse,<br />

/. pen. §. i.C. de cedif. priv. eoque<br />

concesso, jus altius tollendi<br />

vicino servitutem esse, utpote qui<br />

jam incipiat pati in suo, quod<br />

antea jure publico pati non cogebatur;<br />

nobis jus, sed imposititium<br />

et constitutum à vicino , quod<br />

vindicetur hac formula confessoria:<br />

Ajo , mihi jus esse cedes meas<br />

altius tollendi invito te, d. §. 2.<br />

inf. de act. Pater autem ex /. 11.<br />

de serv. prced. urb. I. I; l.pen. §. 1.<br />

C. de cedif. priv. ex Tacito lib. 1 5.<br />

annalium , Strabone lib. 6. pi 162.<br />

Aurei- Vict. in epitom. aliisque<br />

adductis à Pet. Fab. ad/, domum<br />

6t, de div. reg:jur, edam in ipsis<br />

urbibus, in quibus sedes imperii<br />

fuit, Romas scilicet, et Constantinopoli,<br />

jam olim certum fuisse asdificiorum<br />

altitudini praescriptum<br />

modum , ut mirum non sit, Jureconsultos<br />

ad statum illum respicientes<br />

jus altius tollendi inter<br />

species servitutum numerare.<br />

10 (Ne luminibus vicini officiât).<br />

His verbis non videtur hoc<br />

loco nova demonstrari servitus, sed<br />

finis propositas: est enim hic prascipuus<br />

finis servitutis altius non<br />

tollendi, ne luminibus nostris officiatur,<br />

qui ob id edam plerumque<br />

simul exprimi sole! , /. 2. de<br />

serv. freed, urb. I. 2. de serv.<br />

prced. rust, quanquam et alius dari<br />

potest, ne scilicet in asdes aut<br />

aream nostram prospectus pateat.<br />

Porro quod ait, ne luminibus officiât<br />

, sic accipiendum est, ne<br />

officiât altius aedificando, non etiam<br />

ne alio modo, veluti arbore<br />

posita;, ut quam minimum recedatur<br />

à Jibertate naturali. Quamobrem<br />

hoc plus erit in servitute,<br />

ne luminibus officiatur, quam in<br />

illa,ne aedes altius tollantur,/. 12.<br />

t. 15. et 2. seqq. de serv. prced.<br />

urb. A servitute ne luminibus<br />

officiatur, parum difterie videtur<br />

servitus , quae luminum diciture<br />

atque ut haec magis respicit novanti<br />

luminum constitutionem, ita<br />

ilia conservationem eorum, quae<br />

jam sunt, /. 4. eod. Nisi forte dicendum<br />

sit, in servitutem luminum<br />

hoc minus esse, quam in altera;<br />

quod qui hanc debet, altius<br />

^edificare non prohibeatur, aliaque<br />

facere, modo tantum luminis<br />

relinquat vicino, quantum ad 11sumdiurnum<br />

sufficiat: qui autem

De servii, rustìcor. t ? urbanor. prcvdior. 285<br />

servitutem debet , ne luminibus<br />

offìciatur, nihil omnino facete<br />

possit, quo lurren minuatur, etiamsi<br />

vcinisedes luminibus abundent<br />

: qua; senientia est Pauli<br />

Castr. in d. I. 4. probata à Csepoll.<br />

cap. 3 jr. de serv. urb. arg. d.<br />

I. 15. et eodem teste communiter<br />

recepta.<br />

TEXTUS.<br />

De reliquis servitutibus<br />

rusticis.<br />

2 Inter rusticorum prcediorum<br />

Servitutes quidam computari recte<br />

putant aqu

2.85 Lib. II. Tit. III.<br />

aquam appulsus est Servitut, persona<br />

tarnen ejus, qui vicinus non<br />

est , non inutiliter relinquitur,<br />

vel detracta privativa inutiliter.<br />

Nisi enim ita legamus, nec sententia<br />

loci, nec ratio juris de his<br />

servitutibus constabit, nec qu'cquam<br />

in eo loco erit, quod cohaereat.<br />

Consulebatur Jureconsultus<br />

de fideicommis^o , quo aqua relicta<br />

erat ei, qui vicinum prodium<br />

non habebat : respondet,<br />

utile esse fideicommissum, nec<br />

obstare, quod aqua hoc relicta<br />

proponebatur non possessori vicini<br />

prodii ; nam quod persona:<br />

relinquitur, ut in proposito a ,,ua,<br />

id non vicino quoque recte relinqui,<br />

quantumvis tale sit, quod<br />

re^ulariter jus prodii censetur.<br />

Argumento esse aqua: haustum et<br />

pccoris ad aquam appulsum, quae<br />

cum natura sua Servitutes prodiorum<br />

sint, tarnen ei, qui vicinus<br />

non sit, utiliter constituantur:<br />

non utique ut jura proda , sed<br />

persona:, quod etiam toties actum<br />

inrelligitur, quoties res gesta est<br />

inter duos, qui vicinia prodia<br />

non habent; qua de re monuimus<br />

in explicatione rubrica sub<br />

fìaem. Ha? itaque servituies modo<br />

sunt personales, modo prodiales.<br />

Personales, si non in usum<br />

vicini prodii, sed persona;<br />

ronsthuuntur; prodiaies, si vicino<br />

prodio innervimi!, ut reguläre<br />

est. ld liquidum ex /. 4.^ de<br />

scrv. prad. rust.<br />

3 (J vs pascendi). D. /. 1. §. 1.<br />

/. 3. in pr. I, 4. eod. serviius pascui<br />

dicitur /. 6. in fin. eod. Est<br />

autem : Jus pascendi pecora in<br />

fun do alieno, hi plurium commu­<br />

ne est, jus compascui appellatur,<br />

/. pen. §. 1. si serv, vindic. Hinc<br />

ager compascuus: In quo vicinìs<br />

jus est communiter pascendi. Fest,<br />

in voce Compascuus. Cic. in Top.<br />

cap. 6. Si compascuus est ager^ licet<br />

compascere. Coterum ita pecoris<br />

pascendi jus servitus protiii<br />

videtur, si fruetuum fundi causa<br />

pecora habeantur, d. I, 4. eod.<br />

quod ita fit, si sint boves aut jumitita,<br />

per quo fundus colitur,<br />

d. I. 3. in pr. Semper enim hoc<br />

tenendum est, servitutem prodii<br />

non posse constitui ultra quam<br />

ad prodium ipsum opus est,/.<br />

eod. Idem tarnen dicendum erit.<br />

si eves sint aut vacco ad lac probendum,<br />

butyrum, caseum conficiendum,<br />

quibus ad victum familio<br />

rustico utamur. Qui servitutem<br />

pascui habet, aut pecoris<br />

appellendi, ei etiam talis constitui<br />

potest, ut tugurium ibi habere<br />

liceat, ut si hyems ingruerif,<br />

habeat quo se recipiat, d. I. 6.<br />

in fin. eod. De jure pascendi late<br />

Copoll. cap. 9. de serv. prad.<br />

rust. Fernandez de Otero, tract,<br />

de pascuis.<br />

TEXT VS.<br />

Qui servitutem debere, vel<br />

acquirere possunt.<br />

3 Ideo autem ha Servitutes<br />

pradiorum appellantur , qumiam<br />

sine pradiis consistere non possunt.<br />

Nemo enim potest servitutem<br />

acquirere urbani, vel rustici<br />

prcedti , nisi qui habet pradium<br />

i nec quìsquam deberet

De servit. rusticar. et urhancr. prcvdior. 287<br />

fusi qui prcedium hübet (i).<br />

Hie textus planus omnino est.<br />

TEXTUS.<br />

Quibus modis servitus<br />

constituitur.<br />

4 Si quis velìt vicino ali quod<br />

jus constituere, pactionibus atque<br />

stipulatìonibus id efficere debet.<br />

Potest etiam quis testamento hceredem<br />

suum damnare , ne altiut<br />

tollat cedes suas , ne luminibus<br />

vicini ojfiùat : vel ut patiatur,<br />

eum tìgnum in parietem suum im-<br />

•mittere , siillicidiumve adversus<br />

eum habere : vel ut patiatur , eum<br />

per fundum ire , agere , aquamve<br />

ex eo ducere {2).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Servitus prodii à lege non<br />

constituitur : sed potest re exigente<br />

à Judice constituí in judi—<br />

ciis familias etciscundas et communi<br />

dividundo, in pluribus praediis<br />

dividendis, unum uni, aiterum<br />

alteri adjudicante, et unum<br />

alteri seivum faciente, l. 22. §. 3.<br />

fam. ere. I. 18. com. dìv. Extra<br />

iunc casum à solo prasdii domino<br />

constituitur. Coterum et longa<br />

quasi possessione nostra acquiritur.<br />

In constituente exigitur,<br />

ut sit dominus prodii totius, non<br />

pro parte indivisa: communi prodio<br />

unus ex dominis ne pro parte<br />

quidem sua servitutem imponere<br />

(0 L. i. d. tit. 31. P. 3.<br />

(2) ¿, I 4. i, tit. 31. P. 3.<br />

potest, /. 2. de serv. I. 34. de serv.<br />

prced. rust, nisi forte pariter omnes<br />

cedant : tunc enim omnes<br />

non alieno, sed suo parti servitutem<br />

imponunt. Quod si diverso<br />

tempore id fiat, novissima cessione<br />

superiores confirmantur, /. 1t.<br />

de serv. pried, rust. I. ult. comm.<br />

prced. Benigne quoque propter<br />

conventionem receptum est, ut<br />

qui ante cessit, vetate me uti<br />

jure cesso non possit, d.i. ti. (3).<br />

Quo omnia etiam in persona<br />

acquirentis servantur : nam nec<br />

acquirere quisquam prodio servitutem<br />

potest, nisi qui ejus prodii<br />

solus sit dominus, /. 1, §. r.<br />

I. 5. /. 6. in fin. I. 8. comm. prced.<br />

et in pluribus acquirentibus eadem<br />

distinctio est, quo in pluribus<br />

constituentibus, d. 1.6. §. 1.<br />

/. ult. eod.<br />

2 Constituitur à domino servitus<br />

duobus m< dis : conventione,<br />

et ultima voluntate, /. 5. de<br />

serv. I. 16. comm. prced. et hoc<br />

text. In conventional! constitutione<br />

duo ad acquirendam servitutem<br />

requiruntur : pactio ad<br />

transferendum comparata, cujusmodi<br />

est stipulatio , emptio,<br />

donatio, perrr.utatio , /. 31. de<br />

adq. rtr. dem. et traditio, seu<br />

id quod traditionis vicem in re<br />

incorporali obtinet, puta inductio<br />

in prodium servum, aut<br />

usus acquirentis et domini constituents<br />

patientia , /. ult. de<br />

serv. I. 1. in fin. de serv. prced.<br />

rust. I. 3. in pr. de usufir. (4).<br />

Namquemadmodum pactionisnu-<br />

(3) L. 10. d. tit. 31. P. 3.<br />

(4) L. i. tit, 30. P. 3.

288 Lib. II. Tit. III.<br />

dae non sì vis est, ut rem corporale<br />

mistram faciat, /. 20. C. de<br />

pact, ita nec per se sufficit ad<br />

acquirendam servitutem,/. 3. de<br />

obi. et act. Olim hic frecuens erat<br />

cessio, /. 39. de serv. prced. urb,<br />

l. 3. §. 2. er 3. de serv. prced.<br />

rust, et videtur ea necessaria<br />

fuisse in constitutione servitutum,<br />

quae in eo consistant, ut dominus<br />

aliquid non faciat in suo,<br />

puta ne sedes altius tollat; ne luminibus<br />

vicini aut prospectai officiât.<br />

Nam ejusmodi jura quomodo<br />

per usum et patientiam<br />

constituí possint, non video: aut<br />

sa.ne inductio in praedium hic etiam<br />

pro traditione fuit.<br />

3 Suprema volúntate servitus<br />

constituitur, cum ea alicui testamento<br />

legatur, tit. de serv. leg. in<br />

qua constitutione nihil praeter voluntatem<br />

defuncti desideratur ad<br />

acquirendam servituiem, sed stati<br />

m ei , cui legata est, absque ulla<br />

cessione aut traditione haeredis<br />

acquiritur, /. uh. d. tit. I. 19. §. 1.<br />

quem serv. am. Ñeque distinguimus<br />

amplius inter servitutem legatam<br />

per vindicationem et legatam<br />

per damnationem , vid. notata<br />

§. I. tit. seq.<br />

4 Usu quoque acquiritur servitus.<br />

Modus per usum ac possessionem<br />

nostrani servitutem capiendi<br />

duplex. Unus communis<br />

cum usucapione rerum corporaiium<br />

, si quis earn à non domino,<br />

quem dominum existímabat, cotisthutam<br />

per tempus leghi mum<br />

commenter possederit, /. ult. in<br />

fin. C. de prcec. long. temp. Al­<br />

(1) Lt. 14. cum seq. tit. 31. P. 3.<br />

ter servitutum proprius,si nullo<br />

quidem titulo praecedente , caeterum<br />

nec Vi, nec clam, nec precario,<br />

id est, domino praedii servients<br />

sciente et patiente, per<br />

continuum definiti temporis spatium<br />

Servitute usi sumus, /. 10.<br />

si serv. vind. I. i. in fin. de aq.<br />

et aq. pluv. arc. I. 1. et l. 2. C.<br />

hoc tit. (i), ut hic sdenta et<br />

patienta domini loco tituli aut<br />

boni initii et traditionis sint possidenti<br />

, et lungi temporis consuetudo<br />

vicem Servituts obtineat.<br />

In priore specie titulus necessaria<br />

est, uti semper cum initiurrt<br />

possessionis est à non domino,<br />

inf. de usuc. in pr. Sed tunc dominum<br />

nihil juvat ignorantia, d.<br />

I. ult. C. de preesc. long. temp. In<br />

posteriore scientiam exigimus, titulum<br />

non item : nam ex titulo<br />

tradita statin» sine usucapione<br />

acquireretur.<br />

5 (Pactionibus et stipulaùonibus).<br />

Pactiones et stipulatone*<br />

tituli seu causae sunt constiiuendi<br />

Servitutes ; modus autem traditio<br />

ficta, ut nuper diximus ». 1.<br />

6 Recte fecisset Tribonianus,<br />

si hic aliquid subjecisset de amissiorie<br />

servitutum juxta pnesertptum<br />

/. ult. de legib. quod observavit<br />

in usufruetu tit. seq. et passim<br />

in hoc libello. Suppleamus ergo<br />

quod hic deest. Amittitur ser-«<br />

vitus primum soluto jure auctoris,<br />

verbi gratia , si rei sub conditone<br />

legatee imposita sit, et<br />

conditio extiterit, /. 11. §. t.<br />

quemadm. serv. am. I. io*;, de<br />

condition, et dem. quippe reso-

De servii, rusticor. et urhanor, prcedior. 289<br />

luto jure dantis resolvitur jus accipientis,<br />

ut notatur in /. 31. de<br />

pignoribus. Amittitur secundo remissione<br />

, tum aperta, /. 14.§. 1.<br />

de serv. tum tacita; puta si permisero<br />

domino fundi servientis<br />

in loco serviente id facere, quo<br />

servitus impediatur, /, 8. quemad,<br />

servit. am. (1).<br />

7 Tertio amittitur confusione,<br />

cum praedia confusa sunt, sivecum<br />

idem utriusqueprasdii dominus<br />

esse coeperit, /. 3. de servit.<br />

prced. urb. (2). Quod si partem<br />

tantum prodii nactus sim,<br />

quod mihi, aut cui ergo serviam,<br />

placet servitutem non confundi,<br />

/. 18. /. 23. §. ult. de serv. prced.<br />

rust. Sed et si cum mihi per plurium<br />

fundos servitus deberetur,<br />

unum tantum, atqué alterum,<br />

non omnes acquisiero, servitus<br />

per casteros retinetur, /. 1 j . quem,<br />

serv. am. Postremo ftnitur etiam<br />

non utendo ; si videlicet nemo<br />

Servitute usus sit, neque is, cui<br />

debetur, neque possessor prasdii<br />

dorninantis, amicusve aut hospes<br />

&c./. 20. eoi. (3), aut si quis<br />

loco quidem usus sit, sed non<br />

jure servitutis ; aut jure quidem<br />

servitutis, sed non Servitute constituta<br />

, /. 10. §. 1. et seq. I. 18.<br />

/. ult. eod. Csterum ita, si nemo<br />

usus sit per constitutum continuum<br />

tempus, /. 7. eod. I. 6. de<br />

serv. prced. urb. quod tempus est<br />

decern vel viginti annorum,/. 13.<br />

C. de serv. Enimvero si servitutis<br />

usus continuum aut quotidianum<br />

tempus non habeat, forte quia<br />

(1) L. 19. d. tit. 31. P. 3.<br />

(2) L. 17. vers. La otra eod.<br />

Tom, I.<br />

alternis annis aut mensibus constituía<br />

est, duplicato constituto<br />

tempore non utendo amittitur,<br />

d. I. 7. id est, adversus prsesentes<br />

20. annis , adversus absentes<br />

40. Idemque et in longioribus<br />

intervallis pro ratione et facúltate<br />

utendi statuendum. Quicunque<br />

vero aut nostro aut praedii<br />

nomine" usus sit, possessor, mercenarius,<br />

hospes, amicus, colonus,<br />

fructuarius, retinebimus servitutem,<br />

d. I. 20. et 4 seqq. quemad,<br />

serv. am.<br />

8 Ad urbanarum servitutum<br />

amissionem etiam aliud prasterea.<br />

requiritur: has enim placet non<br />

aliter perire non utendo, quam<br />

si vìcinus simul libertatem asdium<br />

suarum usuceperit; veluti in Servitute<br />

altius non tollendi, si per<br />

statutuna tempus altius sublatum<br />

habuerit aedifìcium, d. I. 6. de<br />

serv. prcedior. urb. (4). Hoc ita<br />

tam varie, quia cum rusticarum<br />

usus positus sit in solo exercitio<br />

et facto ejus, cui debentur;<br />

solum quoque ejus non usum<br />

placet sufficere ad amittendam<br />

tempore servitutem. Contra urbanas<br />

, quia nihil exercitii habent,<br />

sed in sola ejus, qui debet<br />

, patientia consistunt, non<br />

utendo amitti nequeunt, ideoque<br />

non sufficit sublatum esse<br />

opus, quod servitutis retinendas<br />

causa habeatur, nisi simul is<br />

quis servit, hac occasione utens<br />

ad libertatem reisuaiusurpandam<br />

aliquid contra servitutem moliatur<br />

in suo, ut eleganter D. Cuu-<br />

(3) L. 16. eod,<br />

(4) D. I. 16.<br />

Oo

2$o. Lib. II.<br />

nan. 4. comm. 12. Vide tarnen<br />

Harprect. hoc text, à num. 33,<br />

ubi hanc , aliasque plures huius<br />

differentiae rationes refert, atque<br />

impugnat, et nullam aliam assignari<br />

posse contendit, quam ge<br />

neralem illam à Juliano traditam<br />

in /. 20. de legib. videlicet<br />

Non omnium, qu

De usufructu. igt<br />

TITULUS QUARTUS.<br />

D. Lib. 7. Tit. i. C. Lib. 3. Tit. 33. (1).<br />

i JLAactenus de servitutibus<br />

rerum sive praediorum: sequuntur<br />

Servitutes personarum,<br />

sic dictas, quia sunt jura personas<br />

in aliena re constituta; siquidem<br />

ex re, cui servitus debetur,<br />

distinctio ista servitutum<br />

petita est, ut ostendimus initio<br />

tit. prcecei. Species servitutum<br />

personalium multas sunt et<br />

varias. Etenim sciendum est, etiam<br />

jura, quas natura sua realia sunt,<br />

ita constltui posse, ut ex ea constitutione<br />

personas tantum acquisita<br />

esseinteliigantur, veluti si in<br />

constituendo persona demonstrata<br />

sit, cui soli ea prasstentur /. 4.<br />

de servii, prted. rust. I. 14. §. ult.<br />

de alim. leg. vel si constituta<br />

sint ei, qui praedium non habet,<br />

aut non habet vicinum. Casterum<br />

has et similes Servitutes personales<br />

innominata; sunt et irregulares;<br />

nisi eas ad usum referas ad<br />

certum modum constitutum, cum<br />

D. Donell. 11, comm. 1. Nominatarum<br />

autem et vulgarium tres<br />

du ntaxat species sunt, ususfructus,<br />

usus et habitado. Opera; enim<br />

servorum vix est, ut servitutibus<br />

personalibus adnumerari possint,<br />

turn quia non ex persona<br />

(0 tu. 31. p. 3.<br />

DE USUFRUCTU.<br />

ejus, cui debentur, sed ex persona<br />

operarii aestimantur, hoc est,<br />

ex persona ejus, qui eas praestat,<br />

aut stant, aut intereunt, nec capitis<br />

deminutione vel non utendo<br />

amittuntur,/. 2. de oper. serv.<br />

I. 2. de usu, et usufr. et red.<br />

(3c. quodet nomen operarum satis<br />

ostendit; et totas in actu et ministerio<br />

hominis consistunt,/. 1.<br />

d. tit. de oper. serv. Hotom. illustr.<br />

qucest. 41. Cujac. 7. ad African.<br />

ad l. 37. hoc tit. de usufr.<br />

Casterum in plerisque usum vel<br />

usumfructum imitantur, /. 3. /.4.<br />

de oper. serv. I. 2. de usu, et usufr.<br />

et red. Se l. j. §. ult. usufr. quem.<br />

cav. Ex tribus autem istis, quas<br />

dixi , princeps species est ususfructus<br />

: deque eo solo hoc titulo<br />

agitar; de usu et habitatione ti~<br />

tulo seq.<br />

T E X T U S.<br />

Definido ususfructus.<br />

Ususfructus est jus alienis rebus<br />

utendi fruendi, salva rerum<br />

substantia. Est autem jus in corpore<br />

, quo sublato >et ipsum iclli<br />

necesse est.<br />

Oo s

292 Lib. II. Tit. IV.<br />

COMM E NT A RIUS.<br />

1 (Jus alienis rebus utendi<br />

fruenii t§c.) Ex Paulo /. 1. hoc<br />

tit. Ait, est jus , respectu scilicet<br />

ejus, cui constituitur: quia<br />

usumfructum definit habito respectu<br />

ad personam , cui debetur,<br />

tanquam praecipuam, ut et<br />

caetera; Servitutes definid solent,<br />

ut patet in definitjonibus itineris,<br />

actus et viae. Verbum autem jus<br />

dum adjungitur verbis faciendi,<br />

ut in hac definitione, in usu perpetuo<br />

juris et omnium latine loquentium<br />

, potestatem sive facultatem<br />

significar.<br />

2 [Útendifruendí). Förtha.et<br />

finis. Duo autem haec fere conjungi<br />

solent, uti frui, licet fructui<br />

usus insit, nec intersit, fructus,<br />

an ususfructus legetur, /. 14. §. 1.<br />

de usu et hob. I. antep. de usu,<br />

et usufr. et red. (3c. nisi corpus,<br />

non jus demonstrare volumus, /.<br />

43. de evict. His autem verbis á<br />

fructuario removetur jus omne<br />

in rem, praeter usum et fruitionem;<br />

rei fructuarias alienado,<br />

mancipiorum manumissio, proprietatis<br />

oppigneratio,/. 6.1. 9.C.<br />

hoc tit. (1). Jus utendi hoc tribuit<br />

fructuario, ut rem fructuariam<br />

tractare et exercere possit<br />

AD usum et commoditatem suam,<br />

ut tarnen id faciat secundum rei<br />

conditionem, eamque exerceat<br />

AD eum usum , ad quem natura,<br />

aut patrisfam. instituto parata<br />

est. Etenim aedibus ut aedibus utendum<br />

ad inhabitandum, fundo<br />

(t) L. 20. tit. 31. P. 3. vers.<br />

E este.<br />

ad fructum capiendum, servís ad<br />

operas, vestimends ad induendum<br />

, caeteris rebus secundum<br />

suam naturam, extra quam qui<br />

utitur, abutitur: quod latius explicatur/.<br />

13. §. uh. I. 15. §. 1.<br />

et seq. eod.<br />

3 Jus fruendi ei hoc tribuit,<br />

ut fructus omnes percipere possit,<br />

et percipiendo sibi acquirat,<br />

non naturales tantum, qui ex re<br />

fructuaria proveniunt, sive sponte,<br />

sive opera fructuarii; verum<br />

etiam civiles, qui per causam rei<br />

obveniunt; puta pretium venditionis,<br />

vecturas, mercedes locationis<br />

&c. In summa omnis redditus<br />

, omnis obventio, omnis<br />

utilitas, commodum omne, quod<br />

vel ex ipso corpore sive re fructuaria,<br />

vel occasione ejus percipitur,<br />

fructuarium sequitur, /. 7.<br />

/. 9. hoc tit. (2). Atque hinc recte<br />

colliguntDD. usufructu castri<br />

sive jurisdictionis concesso, posse<br />

usufructuarium antiquas investituras<br />

renovare, Menoch. lib. 2.<br />

cons. 66. ad eum pertinere multas<br />

et poenas pecuniarias, emolumenta<br />

sigilli et officialium, Joan,<br />

del Castili. tract at. de usufruct,<br />

cap. 36. num. 29. legato usufructu<br />

universitatis bonorum, cui jus<br />

patronatus annexum sit, jus praesentandi<br />

fructuario competere,<br />

Menoch. d. cons. num. 6. Castiü.<br />

d. cap. 36. num. 35. ad usufructuarium<br />

proprietatis pertinere<br />

non tantum canonem annuum,sed<br />

etiam, si stante usufructu res emphyteutica<br />

alienata sit, laude-<br />

(2) JD, /. 20. vers. E este.

mium, Castill. d. cap. n. 45. De<br />

com.nodis, quae fructuarium sequuntur,<br />

qui plura nosse desideret,<br />

adeat Doneil. 10. comm. 7.<br />

et 8. Castill. cap. 3d. et 37. tract,<br />

de usufr.<br />

4 Habet et colonus facultatem<br />

utendi fruendi re aliena: caeterum<br />

jus tantum habet ad rem,<br />

et in personam locatoris, hoc est,<br />

locatorem ex contractu tantum sibi<br />

obligatum habet ad hoc, ut<br />

praestet uti frui licere, unde et<br />

iüi actio eo nomine in personam<br />

duntaxat competit ex conducto,<br />

l. 15. locat, jus autem in rem, et<br />

quod proprium ejus dici possit,<br />

de quo hie quaeri constat, nullum<br />

habet: quippe quod non acquiritur,<br />

nisi traditum ex justa causa,<br />

ex qua et dominium transferretur,<br />

cujusque tuendi et obtinendi causa<br />

ad exemplum dominii vindicatio<br />

seu confessoria in rem actio<br />

prodita est §. 2. in/r. de act. Eadem<br />

et delegatario proventus annui<br />

dici possunt. Sed et, hie ipse<br />

non fruitur, sed per manum haeredis<br />

reditum accipit, /. 38. de<br />

usa, et usufr. et red. Sc. I. 2t.<br />

pr. de ann. leg. Hotoman. 1.<br />

illustr. 24. Castill. diet, tract, cap.<br />

4. et 5.<br />

5 (Rebus alienis). Materia. Estque<br />

hoc commune omnium servitutum,<br />

ut sint in alieno: neque<br />

*nim res sua ulli servit, /. 26. de<br />

serv. preed. urban. I. 5. si ususfr.<br />

pet. (i). Recte, irtquis: at non<br />

ideo recta definitio , cum non omnis<br />

ususfruetus servitus sit, et<br />

in re aliena. Duo enim, inquies,<br />

(3) L. 13. tit. 31. P. 3.<br />

De us ifructu. 293<br />

sunt genera ususfruetus. Est quidamseparatus<br />

à proprietate,quem<br />

quod per se consistât, et formant<br />

propriam habeat separatam à proprietate,<br />

formahm Glossa et DD.<br />

vocant: est et alius conjunems<br />

cum proprietate, qui quia competit<br />

ex causa proprietatis, causalis<br />

vulgo appellatur. Quae genera<br />

indicantur in /. 21. §. 3. de<br />

exc. rei jud. et alibi. Ilium quidem<br />

dices habere eum, qui dominus<br />

non est, in re aliena: huno<br />

autem habere dominum in re sua;<br />

ac proinde non posse non vitiosam<br />

esse defìnitionem , quae minus<br />

contineat, quam definitum,<br />

videlicet alterum genüs duniaxat,<br />

usumfruetum formalem.<br />

6 Haec objectio ne quem moveat,<br />

observandum est, verbo uj«//Vucr«.rsimpliriter<br />

aut absolute<br />

enuntiato, in toto fere jure, et<br />

maxime in quaestione et tractations<br />

de servitutibus, eum solum intelligi,<br />

qui à proprietate separatus<br />

est, non eum, qui alicujus est jure<br />

proprietatis; formalem, non<br />

causalera ; eum, qui servitus est,<br />

non qui pars est juris dominici;<br />

quemadmodum appellationibus itineris,<br />

actus, viae, aquaeduetus<br />

tunc solum in jure utimur , cum<br />

ista per se habentur sine jure proprietatis:<br />

atque ex hoc usu defìnitionem<br />

ita coneeptam esse, ut<br />

formali tantum convenìat, qui ut<br />

solus servitus est, ita et in re<br />

aliena solus habetur. Neque vêtus<br />

ista et magistralis distinetio<br />

ususfruetus in formalem et causaient<br />

vera est, et genuina generis

294 Lib. II. Tit. IV.<br />

in species divisio, ndque pro ea<br />

à DD. venditatur: sed potius distinctio<br />

nominis insua significata.<br />

Vide Wesemb. parai, hoc tit. n.<br />

A. Castili. d. tract, cap. i. num.<br />

16. Gom. 2. resol, l

13. %. 4. hoc sic tempera odutn est,<br />

dum id faciat excolendo quud invenit,<br />

quaütate rei non immutata,<br />

d. I. 13. §. 7.<br />

10 Ut igitur dominus securus<br />

esse possit de proprietate , desiderante<br />

eo, fructuariuscavere cogitur,<br />

et usurum se boni viri arbitraru,<br />

et cum ususfructus ad eum<br />

pertinere desinet, restituturum<br />

quod inde extabit, d. I. 13. in<br />

pr. I. I. et tot. tit. usufr. quemad.<br />

cav. quae cautio satisdatio est, d.<br />

I. 13./. 7. usufr. quem. cav. (1),<br />

atque appellari solet cautio fructuariaetad<br />

omnem usumfructum,<br />

omnemque fructuarium (excepto<br />

patre fructuario adventitiorum, /.<br />

uh. §. 4. C. de bon. quae lib. item<br />

fisco, per /. 1. §. 18. ut leg. nom.<br />

cav. et casu, /. 9.§. 2. usufr. quem<br />

cav. et donatore omnium, aut<br />

partis bonorum retento usufr. per<br />

/. 19. §. 1. de re jud. cum simil.)<br />

peninet, d. I. 13. /. 1. §. 1. et 2.<br />

usufr. quemad. cav. In tantum autem<br />

necessaria est, ut nec à testatore<br />

remitti possit, /. 7. C. ut in<br />

poss. ne scilicet amoto cautionis<br />

metu fructuarius invitetur ad delinquendum,<br />

et pro libidine sua in<br />

re fructuaria grassandum: sententia,<br />

ac ratio communis: vid.<br />

Gail. 2. obs. 145;. Joann. Cast ili.<br />

tract, de usufr, cap. 15. qui edam<br />

aliam rationem afferr, quod remissio<br />

illa quodammodo cum natura<br />

ac fine ususfructus legati pugnare<br />

videatur. Illud eodem loco idem recte<br />

notat, remissione cautionis facta<br />

à testatore non vitiari ipsum<br />

legatum ususfructus, sed earn pro<br />

(1) D.I. io. eoâ, vers. Peto, cum seq.<br />

De usuf rue tu. 205<br />

non scripta habendam esse, /. 6.<br />

ut in poss. leg. Quod si cautio à<br />

testatore remitti non potest, nec<br />

poterit confectio inventarii, vel<br />

saltern descriptio bonorum, quae<br />

est necessarium cautionis antecedens<br />

, Castill. d. loco post DD.<br />

comm. Plane ut cautio ab herede<br />

remitti possit, rationis est, Accurs.<br />

Gail. d. observ, 145. Castill.<br />

d. loc. num. 16. Putarem tarnen,<br />

remissionem non obstare haeredi,<br />

quominus cautionem postea ex<br />

causa exigat, ut haec remissio tacitam<br />

in se habeat conditionem,<br />

si recte utatur fructuarius.<br />

11 Quod si fructuarius cavere<br />

non possit , eo quod propter inopiam<br />

fidejussorem idoneum non<br />

inveniat, jan non humanum est,<br />

eum admitti oblata cautione juratoria<br />

? Aut si eo modo non satis<br />

prospectum videbitur proprietario,<br />

¿an non res fructuaria apud<br />

virum bonum sequestranda est,<br />

aut earn retiñereproprietarius poterit,<br />

qui contra fructuario rtete<br />

caveat, ne pereat ultima voluntas<br />

defuncti? Placet in magna vatietate<br />

eorum sententia, qui totam<br />

hanc rem boni Judicis arbitrio<br />

permittendam censent, qui ex personis<br />

et re , de qua agitur, tum<br />

ex facultatibus fructuarii dispiciat,<br />

et constituât, quid in proposito<br />

debeat fieri, utrum cautio<br />

juratoria à proprietario recipienda<br />

(ad quod tarnen non facile eum<br />

compellet ), an vero apud virum<br />

honestum res deponi, vel apud<br />

ipsum proprietarium remanere debeat,<br />

ut in omnem eventum et

296 Lib. I<br />

proprietario satis consultarti sit,<br />

et fructuarius commodum percipiat,<br />

quod eum percipere «innimodo<br />

testator voluit. Licebit hie<br />

usurpare illud Ulpiani in /. 2. §.<br />

in fin. de aq. et aq. pluv. arc. Hoc<br />

eeqaitas suggerit, etti jure deficiamur:<br />

add. Castill. d. tract, cap.<br />

18. ». ult. Gail. 2. observ. 47.<br />

Myns. 6. observ. 48. Fachin. 8.<br />

contr. 40. Sunt et alia onera, quae<br />

fructuario incumbunt: de quibus<br />

vid. §. 38. supr. de rer. div. Hoc<br />

amplius etiam onera praediorum<br />

agnoscere cogitur, ut tributa, vectigaìia,<br />

pensitationes, quae praediis<br />

iinpanuntur, /. 7. §. 2. /. 27.<br />

§. 3, hoc tit. (1). Vid. Castill. d.<br />

tract, cap. 56. et seq.<br />

12 (Est autemjus in corpore,<br />

quo sublato). Sublatum hie accipimus<br />

non omnino quod penitus et<br />

totum periit, sed quod esse desiit<br />

id, quod ante fuit : cujus pristina<br />

facies mutata, quod ita vel<br />

ampliatum vel minutum est, ut<br />

in aliam speciem et nomen transient<br />

, /. 5. §. penult, et deinceps,<br />

usque ad /. 13. quib. mod. ususfr.<br />

tiel us. am. (2). Quod si totum<br />

corpus tollatur, ne dominium quidem<br />

proprietasve remanet. De<br />

mutatione rei fructuariae plenius<br />

tlisputamus ad §. 3. hoc tit. in cake.<br />

T E X T U S.<br />

Quibus modis constituitur.<br />

1 Ususfructus à proprietate<br />

separationem recipit, idque plu-<br />

(1) L. 22. d. tit. 31. P. 3.<br />

(2) L. 2$. eod.<br />

: Tit. I V .<br />

ribus modis accidìt ; uì ecce , si<br />

quis usumfructum alicui legaverili<br />

nam htres nudam habet proprietatem,<br />

legatarius vero usumfructum.<br />

Et contra, si fund um legaverit<br />

deducto usufructu, legatarius<br />

nudam habet proprietatem,<br />

hteres vero usumfructum. ltem alii<br />

usumfructum , alii, deducto eo.<br />

fundum legare potest. Sine testamento<br />

vero si quis velit usumfructum<br />

alii constituere, pactionibus<br />

et stipulationibus ìd effìcere debet<br />

(3). Ne tarnen in universum<br />

inutiles essent proprietates, Semper<br />

abscedente usufructu , pi acuii<br />

certìs modis extingui usumfructum<br />

, et ad proprietatem reverti.<br />

COM ME N T A RIU S.<br />

1 (Pluribus modis). Ususfructus<br />

non uno modo à proprietate<br />

separatur, et alteri acquiritur.<br />

Nam et à lege quibusdam<br />

personis constituitur, ut patri in,<br />

bonis fi ili adventitiis, /. 6. /. ult.<br />

C. de bon. quee lib. §. 1. infr. per<br />

quas pers. (4): item patri emancipatori<br />

in parte dimidia bonorum<br />

adveniitiorum fila emancipati<br />

, d. I. 6. §. 3. C. et §.2. infr.<br />

d. tìt. et à Judice in judiciis familiae<br />

erciscundae et communi dividundo,<br />

per adjudicationes scilicet<br />

et condemnationes, si res<br />

divisionem commode non recipiant,<br />

/. 6. §. 10. com. div. I. 16.<br />

§. 1. fam. ere. Usi» quoque nostro<br />

et longa quasi possessione<br />

, sicut reliquae Servitutes, et<br />

(3) L. 20. d.tit. 31. P. 3,<br />

(4) L, 5. tit. 17. P. 4.

«susfructus nobis acquiritur.<br />

2 f Ut ecce ). Forum legindi,<br />

quibus ususfructus constituitur et<br />

à proprietate separatur, tres perspicue<br />

explicat; in quibus notandum,<br />

verba ilia deducto usufructu<br />

non esse otiosa , sed expressa<br />

consulto, ut et in d. I. 6. hoc tit.<br />

I. 4. si ususfr.pet. Nam si uni ususfructus,<br />

alteri fundus simpliciter<br />

legetur, nominatim, non expi<br />

esso, detracto usufructu , ambo<br />

in usumfructumconcurrent, /. KJ.<br />

de usa et usufr. et red.

298 Lib. II. Tit. IV.<br />

caveatur. Itaque ti pecunia ususfructus<br />

legata* sit, ita da tur legatario,<br />

ut ejut fiat, et legatariut<br />

satisdet hceredi de tanta pecunia<br />

restìtuenda , sì morietur,<br />

aut capite minuetur. Catene quoque<br />

rei ita traduntur, legatario,<br />

ut ejut fiant : sei astimatis his^<br />

satisdatur, ut si moriatur, aut<br />

capite mìnuatur, tanta pecunia<br />

restituatur, quanti hafiuerint astìmata.<br />

-Ergo Senatus non fecit<br />

quidem earum rerum usumfrucium<br />

(nec enim poterat) sed per<br />

cautionem quasi usumfructum constami.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Hoc §. agitur de rebus, in<br />

quibus ususfructus constitui potest.<br />

Et sciendum est, in rebus<br />

omnibus, unde aliqua utilitas<br />

aut commoditas quaJiscumque<br />

percipi potest, usumfructum concimi<br />

posse , sive immobiles sint,<br />

ut domus, fundus; sive mobile»,<br />

ut mancipia , jumenta , supellex<br />

&c. in quo differt ususfructus<br />

à servitutibus realibus, quse<br />

tantum in prjediis consistunt. Sed<br />

*t rerum incorporalium ususfructus<br />

constitui potest, veluti nominum,<br />

/. 3. de usufr. ear. rer.<br />

Ut fructuarius rem consecutus ea<br />

utatur. Potest et jurisdictionis,<br />

quam patri monialem vocant, ut<br />

frucmarius et multas et poenas<br />

pecuniarias tanquam fructusju-<br />

«isdictionis percipiat.<br />

2 Solae excipiuntur res, quas<br />

utendo consumi necesse est, cujusmodi<br />

sunt vinum, oleum, frumentuuijcaeter.eque<br />

res, qu« pon-<br />

dere , numero, mensura constare,<br />

et in genere suo functionem recipere<br />

dicunrur, infi pr. quib. mod.<br />

re cont. obi. I. 2. de rebus cred.<br />

Has res, ait Imperator, neque<br />

naturaii, neque civil! ratione usumfrucium<br />

recipere: scilicet haec<br />

est natura ususfructus, jusque de<br />

eo constitutum, ut sit in re aliena,<br />

sive penes eum, qui dominus<br />

rei fructuarias non sit,isquejus<br />

habeat ea re utendi, fcuctusque<br />

ab ea separandi , aut commoda<br />

ob causam rei obvenientia petcipiendi,<br />

ita ut interim res ipsa,<br />

cujus proprietas apud alium est,<br />

salva etintegra maneat,cavearque<br />

fructuarius, se earn finito usufructu<br />

restituturum: quorum nihil in<br />

res consumptibiles, hoc est, eas,<br />

quae usu ipso consumuntur,jet pereunt,<br />

cadere posse manifestum<br />

est: quippe cum ex iis nulla utilitas<br />

percipi queat, nisi consumantur.<br />

3 (Vestimenta). Temere atque<br />

inconsiderate Tribonianus inter<br />

res, quae usu consumuntur, refert<br />

vestimenta. Non enim quae longiore<br />

usu atteruntur, et detritu<br />

deteriora fmnt, usu consumi dicuntur;<br />

sed quae utendo protinus<br />

tolluntur et delentur, quarumque<br />

non nisi in abusu usus est. Alioqui<br />

cadem ratione dicendum esset,<br />

mobilia fere omnia atque utensilia,<br />

prxsertim lintea, ut mappas,<br />

mantilia , toralia , eodem<br />

numero habenda; atque ut vestimentorum,<br />

ita et harum rerum<br />

non verum, sed quasi usumfructum<br />

vere: quod nemo dixerit;<br />

neque Ulpian. /. 1. de ususfruct,<br />

earum rerum qua us. cons, cum<br />

ait, earum rerum quasi usumfru-

ctum esse, qua* usu tolluntur vel<br />

minuutitur, intelligit res, quae<br />

usu deteriores fiunt, sed qua; per<br />

partes consumuntur, veluti si cui<br />

ususfructus aliquot modiorum<br />

frumenti legatus sit.<br />

4 Ea propter usufructu vestimentorum<br />

legato, non dabuhtur<br />

ea legatario, ut ejus fiant, ut pro<br />

libitu ea consumere , iisve abuti<br />

possit, uti fit legato usufructu rerum<br />

fungibilium: sed ut iis utatur,<br />

quomodo vit bonus uteretur,<br />

/. 15. §. 4. hoc tit. quod veti<br />

ususfructus proprium esse, ostendit<br />

prima clausula cautionis,<br />

qua; in vero usufructu desiderata,<br />

/. i. usufruct, quem. cav. neque<br />

satisdabit legatarius, se ejusdem<br />

generis vestes finito usufructu<br />

restituturum, aut earum sesti,<br />

mationetn, ut fit in usufructu eaium<br />

rerum, qus usu consumuntur<br />

, /. 7. de usufr. ear. rer. sed<br />

rem ipsam et speciem, quam acce<br />

pit, /. 9. §. pen. utuf. quem. cav.<br />

juxta alteram clausulam cautionis<br />

in vero usufructu recepta;. Neque<br />

enim hac parte cautionis continetur,<br />

ut promissor rem restituat<br />

non deteriorerà, quam erat tempore<br />

constituti ususfructus: satis<br />

enim est, si dolo aut culpa ejus<br />

deterior facta non sit; nulla vero<br />

culpa in ilio est, qui eo quod<br />

accepit, utitur in earn rem, in<br />

quam accepit, ut responsum est<br />

de re commodata deteriore reddita<br />

sine culpa commodatarii, /. 10.<br />

in brine, commod. ideoque liberatur<br />

restituendo corpus, quod<br />

superest, aut post usum extat:<br />

unde et in proposito formula cautionis<br />

non de re ipsa testitiienda,<br />

De usufructu. 299<br />

sed de eo, quod inde ex t a bit,<br />

fere concipi solet, /. 1. in pr. et<br />

§. uh. usufr. quem. cav. Sed etsi<br />

cautum sit de re ipsa restituenda,<br />

idem tamen juris est, ut in hac<br />

ipsa specie,quam tractamus, Ulpianùs<br />

ex Pomponio refert, d. t.<br />

9. §. penult, usufr. quem. cav.<br />

5 Accursius errorem Triboniani<br />

duplici commento tegere conatur<br />

, uno in d. I. 15. §. 4. hoc<br />

th. altero ad hunc §. lllic, ut ex<br />

verbis ejus colligitur, interesse<br />

existimat, utrum vestimentorum<br />

ususfructus legatus sit tanquam<br />

quantitatis, hoc est, aestimatorum;<br />

an vero simpliciter, ut cujusvis<br />

alterius corporis. Hoc casti<br />

fatetur, verum usumfructum reli-<br />

ctum esse, et restitutione ejus,<br />

quod finito usu superest, legatarium<br />

liberari, per d. I. 9. §. pen.<br />

usufr. quem. cav. Ilio autem casu<br />

quasi usumfructum vestium legatum<br />

videri, finitoque usufructu<br />

reddendam esse asstimationem:<br />

quod etAretin. etFab.sequuntur,<br />

eoque referunt hunc §, At hoc posito,<br />

jam non tam vestium, quam<br />

ipsius pretti quasi ususfructus erit,<br />

quod ideirco et solum restituendum,<br />

non vestes ejusdem generis:<br />

potestque hoc usu venire et in<br />

aliis rebus aestimato utendisfruendis<br />

datis, haud absimili ratione<br />

qua species aestimari et in causam<br />

mutui converti possum,/. 11. ds<br />

reb. cred. Hoc igitur parum pro<br />

Tribonian. facit. Locus ipse,unde<br />

distinctionem istam collegit Accursius,<br />

mendosus videtur, nempe<br />

d. I. 15. §.4. hoc tit. Neque enim<br />

dubito, quin verba ilia: Non sicut<br />

q\iJtn:itatit ususfructus tegj-<br />

Pp a

3©o Lib. II. Tit. IV.<br />

tur, irreptitia sint, et ab imperito,<br />

aiiquo glossatore profècta, volente<br />

grat figari Tnboniano: nam<br />

et constructionem turbant et perplexum<br />

efficiunt sensum.<br />

6 Aherum, quod Accursius<br />

ad defensionem Triboniani comnrniscitur,<br />

est in explicatione hujus<br />

§. ubi duo genera vestium facit:<br />

unum temporalium ; altetum<br />

perpetuarum: atque inter haec genera<br />

hoc discrimen ponit, quod<br />

in temporalibus fietus, in perpetuis<br />

verus ususfructus consistât.<br />

Temporalium (de qu bus solis hic<br />

Tribonianus loquatur) appellatone<br />

inteiligit quotidianus: perpetuarum,<br />

funèbres et scenicas; quarum<br />

rarior usus. Verum interquotidianae<br />

et scenica; vestis usumfructum<br />

hoc tantum interesse docet<br />

Ulpianus in d. L i §. 4. et<br />

seq. quod scenica à fructuario locari<br />

possit; quotidiana non item:<br />

sed hoc aliam habet rationem:<br />

quia nempe vir bonus hujus generis<br />

vestes non locat.<br />

7 (Quodammodo extinguitur).<br />

Recte, quodammodo ; non enim<br />

ut vinum , oleym , frumentum<br />

utendo, ita pecunia permutando<br />

absumitur,et reveraacnaturaliter<br />

perit. Ut enim pecuniam maxime<br />

cum re permutemus , solvamus,<br />

donemus alii; semper tamen manent<br />

ipsa corpora nummorum, nec<br />

usudelentur.Atsi spcctamuseum,<br />

qui pecu nia utitur alienando et ex -<br />

pendendo, vi ipsa ilii eo usu consumitur<br />

et perit. Tarn enim eo<br />

casu dominus ac possessor esse<br />

desinit, quam si consumpsisset.<br />

Inter res, quae usu consumuntur,<br />

numeranda; etiam, quibus utimur<br />

ad medicamenta, ut pharmaca et<br />

odores, /. pen. de usufr. ear. rer.<br />

Itemquarum ita usus est ad res<br />

alias confidendas, ut nisi mutata;<br />

ad eas res conferantur , ipsa;<br />

per se prope si.u inutiles : qualis<br />

est lana, qua ad vestimenta<br />

et stragula comi, ienda utimur,<br />

d. I, pen. ad quas res si conferai r,<br />

ipso usu earn perire necesse est:<br />

quippe quaeprius neodaet in fiiutn<br />

transformanda, deinde ex filo texendum<br />

id corpus, quod inde extare<br />

volumus, /. 26. de adq. rer.<br />

dorn,<br />

8 ( Utilitatis causa Senatus<br />

censuit). L. 1. et 2. de us. ear. rer.<br />

Quo latior esset morientium voluntas<br />

, effectum est senatusconsulto,<br />

ut earum quoque rerum,<br />

qua; usu consumuntur, quasi quidam<br />

ususfructus constimi possit,<br />

utque illi, qui nollent, hujusmodi<br />

res pleno et perpetuo jure<br />

esse Jegatarii, usufructu earum<br />

legato id consequerentur.<br />

9 Obiter addo, generaliter<br />

cautum senatusconsulto fuisse, ut<br />

omnium rerum, quae in bonis<br />

sunt, ususfructus legari possit,<br />

/. 1. /. %.de usufr. ear. rer. atque<br />

ex eo tempore, usufructu bonorum<br />

omnium legato, etiam earum<br />

rerum , que usu consumuntur,<br />

usumfructum legato contineri, intelligi<br />

eoepisse, arg. /. 37. de usu,<br />

et usufruct, et red. S3c. I. t.<br />

C. de usufruct, cum ante id senatusconsultum<br />

alio jure Romani<br />

uterentur, ut constat ex loco<br />

M. Ciceronis in Top. cap. 3. ubi<br />

scribit: Non debet ea mulier, cui<br />

vir bonorum suorum usumfructum<br />

legaverit, cellis vinariis et olea-

De usufructu. 301<br />

riis plenis reliais, pittare , id ad idem inter se mutuo prostent,<br />

se pertinere. Usus enim , inquit,<br />

non ahusus relictus est. Add. Ca-<br />

Still. tract, de usuf.cap. 38. nn. 10.<br />

et n. Menoch. Uh. 4. de prasumpt.<br />

142. n. ¡4. Piane si rerum nv>bi<br />

li-atridnntaxai Ususfruktus relictus<br />

sit, re^ fungibiies legato non contineri,<br />

verius est, Castill. diet. loe.<br />

10 (De tanta pecunia restituendo,<br />

si morietur , aut capite<br />

minuuur). Caiuio quasi fructuaria<br />

duas partes habet, quarum una<br />

est de res'itutione, altera de restitutionis<br />

modo. Quippe clausula<br />

cautionis fructuario de utendo<br />

boni viri arbitratu ad quasi usumfructum<br />

non pertinct, ut recte<br />

Castill. d. tract, de usuf. cap. i

302 Lib. II. Tit. IV.<br />

pellatur. Eo ampliti* constat, si aides-<br />

incendia cansumpta fuerint,<br />

vel etiam terrte motu, vel vitio suo<br />

corruerint, extingui usumfructum,<br />

et ne arete qui dem usumfructum<br />

deberi (i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Quid sit ususfructus, quibus<br />

modis constituatur, qua* res<br />

usumfructum accipiant, intellectual<br />

est : restat ultimum , ut<br />

videamus, quibus modis flniatur.<br />

De vero usufructu hoc nunc<br />

quseritur. Et in universum finitur<br />

tribus ex causis. Aut soluto<br />

jure auctoris , veluti si usumfructum<br />

subconditione legatura hasres<br />

interim alteri constituerit, et<br />

conditio extiterit, /. 16. quibus<br />

mod. us. am. quod et in reliquo<br />

jure à domino constituto similiter<br />

accidit, /. %t.de pign. quia ut<br />

monuimus in §. ult. de servit. n.<br />

5. resoluto jure dantis, resolvitur<br />

jus accipientis. Aut lege constitutionis,<br />

veluti si usufructu ad<br />

conditionem vel ad diem constituto,<br />

conditio extiterit, aut dies<br />

venerit, /. 5. /. 12. C. de usufr.<br />

Aut natura sua, idque vel ex persona<br />

fructuarii, vel ex conjunction<br />

ususfructus cum proprietate,<br />

vel ex re ipsa, ut ex subjects<br />

apparebit.<br />

2 (Morte fructuarii). Ex persona<br />

fructuarii triplici modo ususfructus<br />

finitur.Primum morte ejus,<br />

sicut jura omnia, qua; persona?<br />

(i^ L. 24. cum seq. tit. 3t.<br />

p. 3:<br />

(2) Regul. 27. tit. ult. P. 7.<br />

cohaerent, cum persona eatinguuntur,<br />

3. in fin. hoc tit. quib.<br />

mod. ususf. vel us. am.(2). In servo<br />

mors domini; in filio superstite<br />

post obitum patris, ipsius fiiii;<br />

ante mortuo, ipsius patris speda»<br />

tur, quasi duplici usufructu constituto<br />

, /. ult. C. de usufr. Civitati<br />

aut municipibus usumfructum<br />

relictum placet centum annos durare:<br />

quia is finis vita; est hominis<br />

longa;vi, /. 57. de usufr. (3).<br />

Enimvero si interim civitas eversa<br />

sit, aut aratrum passa, quasi<br />

morte usumfructum habere desinit,<br />

/. 2r. hoc tit. (4). Adeo ante<br />

m morte finitur ususfructus, ut<br />

licet qualicunque alia ratione amissus<br />

repeti possit, morte tarnen<br />

non possit, nisi forte haeredibus<br />

legetur, /, 5. in pr. eod. quo facto<br />

non tarn repetitur, quam novus<br />

constituitur in persona haeredum.Nec<br />

tamen si ita legatus sit,<br />

ad secundos successore? perfine—<br />

bit, sed primis defunctls finietur.<br />

Nam in re sui natura non transitoria<br />

ad hxredes, haeredis appellato<br />

solum primum hasredem, non<br />

ulteriores contìnet, ut notant Interpp.<br />

ad /. 6;. de verb. sign, licet<br />

in aliis contra sit.<br />

3 (Capitis deminutìone maxima,<br />

et media). Hic alter modus<br />

est, quo finitur ususfructus ex per-,<br />

sona fructuarii, et finitimus precedenti:<br />

siquidem et maxima mediaque<br />

capitis deminutione mors<br />

quxdam contingit, nimirum civilis,<br />

dum ilia libertatem, haec ci-<br />

3) L. 26. tit. 31. P. 3.<br />

4) D.I. aó.

Titatem kdimit, /. 6%. §. ult. pro<br />

soc. cui consequens est, non magis<br />

usumfructum his modis amissum<br />

repeti posse, quam amissum morte<br />

naturali. Olim etiam amittebatur<br />

ususfructus capiiis deminutione<br />

minima, adrogatione scilicet,<br />

vel adoptione, aut emancipatone,<br />

teste Paulo 3. sentent. 6. §.<br />

capitis, etjustiniano /. pen. §.ult.<br />

C. de usufr. Atque ad hanc speciem<br />

tantum referti potest, quod<br />

de repetitione ususfructus capitis<br />

deminutione amissi legimus cum<br />

alibi, turn praesertim /. 3. hoc tit.<br />

quib. mod. ususfr. vel us. am.<br />

4 [Non ut endo per modum). Po-<br />

Stremo tinitur ususfructus ex persona<br />

fructuarii non utendo: et<br />

siquidetn omnino non usus est,<br />

nullum dubium est, quin pereat<br />

ususfructus: sed quasritur, an et<br />

non utendo per modum recte dicatur<br />

amittijvel poti us, an talis<br />

aliquis modus utendi in constituendo<br />

usufructu praestitui possit,<br />

ad quem si non utatur fructuarius,<br />

usumfructum amittat. Et<br />

non video cur non possit. Nam<br />

si verbi causa , Titio legaverim<br />

usumfructum aedium eo modo praescripto,<br />

ut aestate habitaret, usque<br />

habitaverit hyeme; vel si Sylva<br />

usumfructum alicui legaverim,<br />

Kt certo tempore et modo sylvam<br />

caederet, et caeciderit alio tempore<br />

et modo, non viJcbi.ur usus,<br />

qui ad suum modum usus<br />

non est, arg. //. 4. et 5. §. 1. de<br />

serv. et l. 2. de aq. quot.<br />

«; Non uti autern intelligitur,<br />

qui neque per seutitur, neque<br />

(0 L. 24. tit. 31. P. 3,<br />

T)e usi 'fructu. 303<br />

per alios, qui negotia ejus gerunt,<br />

aut quibus usumfructum<br />

vendidit, locavit, gratia concessit,<br />

/. 38. de usufr. (1). jQuid vero<br />

si nec isti utantur? Et interest,<br />

donatavms non utatur, an<br />

emptor conductorve : nam ilio<br />

casu ususfructus perit; hoc retinetur<br />

propter fruitionempretii aut<br />

mercedis. Nam qui pretto fruitur,<br />

non minus habere intelligitur,<br />

quam qui utitur fruitur principali<br />

re, d. I. 38. et 2. seqq. Potest<br />

vero ususfructus et pro parte<br />

non utendo amitti,/. 5. diet. tit.<br />

I. 14./. 25. hoc tit. quibus mod.<br />

us. am. et eum quoque qui usumfructum<br />

habet, si usus tantum<br />

sit, non etiam fruitus, placet<br />

usumfructum amittere. Casterum<br />

hoc ita, si ignorabat, se usumfructum<br />

habere, non si sciebat,<br />

/. 20. eod.<br />

6 (Et tcmpus). Quod diximus,<br />

non utendo finir! usumfructum,<br />

id ita est, si fructuarius usus non<br />

sit per tempus constitutum. Id<br />

tempus, cum olim brevius esset,<br />

Justinianus revocavit ad ea spatia,<br />

quae ipse praefinivit usucapionibus,<br />

/. 16. et penult. §. 1.<br />

Cod. de usufruct. Igitur ex hac<br />

lege rei mobiiis ususfructus amitteretur<br />

non utendo per triennium<br />

: rei immobilis per 10. annos<br />

inter praesentes, per 20. inter<br />

absentes, arg. /. unic. Cod.<br />

de usucap. transform, et infr.<br />

de usucap. in princ. Atque haec<br />

sane temporum distinctio optime<br />

convenit turn rationi juris,<br />

tum sententis quoque ipsius Ju-

304 Lib. L ". Tit. IV.<br />

stmiani in d. I pen. §. i. Casterum<br />

ipse Justinianus in l.pen.C.<br />

de serv. uno anno post d. I 16.<br />

edita, voluit generaliter ut usus-<br />

.fructus annis to. vel 20. non<br />

utendo amittatur, uti et casreras<br />

servitutes, ut in omnibus similis<br />

sit causa , diflerentiis explosis.<br />

Unde hodie breviori spatio nunquui<br />

fìnietur, ut tenet Giosia in<br />

d. I. 16. et sat indicat ipsa lex pen.<br />

de servit, (1).<br />

7 (Si domino propriet itis cedatur).<br />

Cum vel proprietarius voluntate<br />

aut facto fructuarii usumfructurn<br />

, vel fiuctuanus v.Puntate<br />

proprietari! propaetatem adipiscitur,<br />

ea res in specie à J usti—<br />

niano consolidatio dicitur. In genere<br />

autem consol datioest : Qu

fruci. Nam qui vendit usumfructum<br />

, aut alteri concedit, nort<br />

hoc agere inielligitur, ut jus omoe<br />

iwtum , quod habet, á se<br />

dimittat, et transferat in alium,<br />

sed ut retento jure, quod ex constitution<br />

persona; ejus inhasret,<br />

facultas tantuin fructuum percipiendorutn<br />

ad alium pertineat,<br />

quandiu jus illud in persona sua<br />

durabit. Quod et ipsum etiam<br />

tunc obtinet , cum ususfructus<br />

Venditus est domino proprietatis,<br />

/. 29. §. 1. hoc lit. quib. mod. us.<br />

am. indeque est, quod fiuiri dicitur<br />

ususfructus non si vendatar<br />

proprietario, sed si cedatur.<br />

Cessio autem vetus est et proprium<br />

alienationis genus, quaefiebat<br />

in jute apud Praetorem, quaque<br />

id agebatur, ut á cedente<br />

jus omne, quod habebat, penitus<br />

abiret et transferretur in eum, cui<br />

cedebatur. Cujus meminit Cicer.<br />

in Top. et Boer. ibid, item Ulpian.<br />

in frag. tit. 11. et 19.<br />

Paul. 5. sent. 6. lgitur in proposito,<br />

discedente per cessionem á<br />

persona cedentis fructuarii omii<br />

jure , quod ante habebat, duorum<br />

alterum evenire necesse est;<br />

ut aut in eum, cui cessus est,<br />

ususfructus transeat , et novus<br />

constituatur fructuarius ; aut revertatur<br />

ad dominutn proprietatis:<br />

iilud ut fiat, ratio juris non<br />

sinit; relinquitur ergo alterum, ut<br />

ususfructus ad proprittatem recti<br />

rrat, et consolidatione finiatur.<br />

S:milia sunt, quae de tutela et hajreditate<br />

cessa notat Ulpian. d.<br />

tit. 11. §. 6. et d. til. 19. 13.<br />

(1) L. 2j. d. tit. 31. P. j .<br />

lorn. I.<br />

De usufructu.<br />

30S<br />

Nec novum est, ut quae de jure<br />

non sortiuntur efTectum, quod aliis<br />

noceat, noceant tamen ei, qui<br />

fecit, /. ;. C. de serv. pign. dat.<br />

man. I. 28. qui et d quib. man.<br />

junct. /. 112. §. 1. de legat. 1. sicut<br />

nec illud , ut qui male agit,<br />

nihil agere dicatur, pr. Inst. quib.<br />

ex caus. man. junct. /. f.C. de serv.<br />

pign. dat. d. I. 28. qui et á quib.<br />

10 (ife area quidem usumfructum<br />

deberi) (1). Supervacuum<br />

foret monere, sublata re fructuaria,<br />

usumfructum extingui,si nihil<br />

aliud eo significaretur, quam<br />

finiri usumfructum interitu to.ius<br />

rei. Sed sciendum est, hoc ttiam<br />

pertinere ad eas res, quarum species<br />

interior et forma mutatur, licet<br />

post mutationem pleraeque<br />

partes maneant, quae erant ejusdem<br />

corporis, in quo ususfrucus<br />

consistebat: nam et hie quia res<br />

desinit esse quod prius fuerat,<br />

perinde ususfructus extinguitur,<br />

ac si ea in totum sublata esset,<br />

nullaque ejus pars arnplius in rerum<br />

naturaexisteret, quod muitis<br />

rerum exemplis declaratur in /. j.<br />

§. pen. et ult. et porro usque ad<br />

/. 13. item /, pen. et ult. hoc tit.<br />

I ii.de usufr. Cacterum etsi magna<br />

mutatio in re facta sit, si tamen<br />

ea priorem reí speciem non<br />

prorsus tollat, placet usumfructum<br />

manere, /. 8. et 3. seqq. hoc<br />

tit. I. {3, de usufr.<br />

11 Hoc igitur videndam,<br />

quando mutatione rei facta , forma<br />

seu species prior mutata intelligi<br />

debeat. Et de eo statuendum<br />

ex mutatione nominis, teneada-

3o5 Lib. II. Tit. VI.<br />

que generalis haec notio: si talis aedibus, testator alias novas remutatio<br />

incident, ut res propter- stituerit: ait in secunda : Plane<br />

ea in aliud nomen transeat, prius si per partes reficiat, licet omnis<br />

a mittat, formam etiam rei muta- nova facta sit, aliud erit dicen—<br />

tarn censeri, et usumfructum in- dum, id est, non extinguitur usus«<br />

terire; sin post mutationem ve- fructus, cujus ratio est, quia eatus<br />

nomen maneat, non videri dem domus censetur hoc casu:<br />

speciem mutatam, atque usumfru- ac proinde exaudienda est de<br />

ctum retineri. Non sane quia no- conservatione ususfructus non fimen<br />

quidquam pertineat ad sub- niti, et neutiquam de extincti restantiam<br />

rei, sed quia ex nomine, viviscentia, utsomniavit Heinec.<br />

ut ex posteriori, quale quidque Reliquae dune leges 23. et 26. Iosa,<br />

intelligitur: à forma enim res quumur de speciebus omnino dinomen<br />

accipit, eaque mutata ite- versis. Ex contrario quoque, si in<br />

rum amittit: indeque est, quod area, cujusususfructuslegatusest,per<br />

nomina dicimur cognoscere domus posila sit, ex mutato noet<br />

dignuscere rerum naturas, au- mine rem mutatam intelligimus,<br />

ctore Platone in Cratyl, et usumfructum inferire , d. I. j.<br />

12 Ad priorem mutationis §• ult. Similiter si quadrigae uspeciem<br />

pertinet exemplum, quod sufructo legato, vel unus ex ehic<br />

et in d. I. j. §. pen. affertur quis decesscrit, vel gregis usude<br />

aedibus, quarum ususfructus fructu legato, numerus ovium ad<br />

legatus erat, sublatis: nam subla- earn paucitatem redactus sit, ut<br />

ta superficie , quia aedes amplius gregem non constituât, una cum<br />

non sunt a^t nominantur, forma nomine quadrigae autgregis ususrei<br />

mutata intelligitur; ideoque fructus extinguitur, /. 10. §. ult.<br />

nec areae, quae adhuc superest, li- /. ult. eod. Eandemque rationem<br />

cet pars aedium fuerit,/. 21. de habet, quod pecorum usufructu<br />

pign. act. I. 98. sub fin. de solut. relieto , si quae pecora moriantur,<br />

ususfructus debetur. Agnoscit adeo pereat ususfructus, ut nec<br />

hanc doctrinam expresse traditam carnis nec corii supersit, /. pen.<br />

in d. I. j. §.2. Hein, in récitât, quib. mod. us. am.<br />

hoc tit. §. Altera.- Sed errat in eo 13 Posterions generis exemquod<br />

addlt in vers. Attamen, in- plum est, si fundi ususfructus lequiens<br />

nullum essedubium, quin gatus sit, et villa diruta: nam hic<br />

ususfructus reviviscat, si asdes cum nomine fundi, cujus villa<br />

restituantur in eandem formam, tantum accessio est, usumfructum<br />

adducens in sui erroris probatio- manere placet,/. 8. /. 9. etd. 1.10.<br />

nem/. 10. §.1.//. 23.et 26. hoc tit. in pr. eod. Item si pars aedium in<br />

quae minime id probant. D. I. 10. quibus ususfructus constitutus<br />

§. I. docet in sua prima parte ex- erat, licet maxima, corruerit, pars<br />

tingui usumfructum, si sedes ad tamen homogenea, quae superest}<br />

aream redactae sint, ut d. I. j. ut nomen, ita et usumfructum re.<br />

§. 2. etiam eo casu, quo demolitis tinetetiamtoiiussoli,/. ^.dettusf.

14 Quaeritur autem hujus juris<br />

ratio, et omnino cur placeat,<br />

vel aliquando usumfructum rei<br />

mutatione extinguí et in iisetiam<br />

partibus, quae mutato toto adhue<br />

extant: nam in caeterojure generaliter<br />

atque indisiincte receptum<br />

est, ut re mutata, qualiscunque<br />

mutatio facta sit, si quid adhuc<br />

restet,in eo jus idem, quod prius<br />

in toto constitutum erat, remaneat.<br />

Ut ecce: Insula legata combusta<br />

est, area nihilominus vindican<br />

potest, /. 22. de legat. r.<br />

domus pignori obligata est, subíala<br />

superficie, area pignori obligata<br />

manet, /. 21. depigner. act.<br />

Grex legatus est, et postea numerus<br />

ovium in tantum decrepit,<br />

ut grex non intelligatur; tarnen<br />

capita, qua; supersunt, vindican<br />

possunt, d. I. 22. de legat. 1. Diversitatis<br />

ratio ea esse videtur:<br />

quia incidente ea, quam dixi,<br />

mutatione, res amplius eum usum<br />

praestare aut pati non potest, qui<br />

fuit tempore testamenti facti, et<br />

quem solum testator legasse censed<br />

debet, non alium,quem aliquando<br />

res mutata praebere posset:<br />

atque omnino finito eo usu,<br />

quem tunc res habebat, solidam<br />

proprietatem ad eum pertinere<br />

voluisse, cui earn nudam interim<br />

reliquerat. Constat autem, longe<br />

alium usum esse aedium, alium<br />

areae : alium gregis sive universitatis,<br />

alium singulorum capitum,<br />

alium pecoris , alium corii,<br />

/. 70. §. 3. de usufr. Cum vero res<br />

ipsa aut proprietas rei Iegatur,<br />

nihil est in re legata aut ex ea,<br />

(1) L. 24. tit. 31. P. 3.<br />

De usufructu. 307<br />

cjuod dici possit legato non contineri.<br />

Proprietas uniusmodi est,<br />

eadem totius et singularum partium:<br />

unde et toto dissoluto aut<br />

mutato, partium, quae supersunt,<br />

proprietas manet. Eademque ratio<br />

est rei nexae seu pignori obligatae.<br />

Plane si universorum bonorum<br />

ususfructus legetur, qualunque<br />

in toto aliquo mutatio contingit,<br />

semper partis, quae post<br />

mutationem manet, ususfructus<br />

debetur, et talem , qualem pati<br />

potest, praestabit ; scilicet quia<br />

sub appellatione bonorum edam<br />

separatim partis illius ususfructus<br />

lègatus est, /. 34. §. uh. de usufr.<br />

if ."In Hispania finitur quoique<br />

ususfructus civitati relictus,<br />

jjsi haec fuerit eversa seu aratrum<br />

«passa: caeterum si qui illius fue-<br />

«rant incolse, aut eorum pars, a-<br />

«lio se transferentes aliquod de<br />

«novo erectum incolerent oppi-<br />

«dum, usufructu, quern in ever-<br />

«sacivitate habebant, potirentur,<br />

«/. 26. tit. 21. P. 3."<br />

T E X T U S.<br />

Si finitus sit.<br />

4 Cum autem finitus fuerit totus<br />

ususfructus, revertitur scilicet<br />

ad proprietatem, et ex eo tempore<br />

nudce proprietatis dominus incipit<br />

plenam inre habere potestatem (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

I (Totus ususfructus). Cum<br />

ususfructus in totum finitus est,<br />

ad proprietatem, unde ducessi rat,

3°3 Lib. IL Tit. IV.<br />

revert.tur: atque ex eo tempore,<br />

qui ante formalis erat, causalis<br />

incipitesse', ut vulgus Interpp.<br />

loqui amat. Ait autem diserte, si<br />

finitus fuerit totus: nam si pro<br />

parte tantum , ita demum pro<br />

parte amissa ad proprietatem redit,<br />

si non plures in eundem usumfruetum<br />

conjunct! sunt, /. i.<br />

pr. et §. 3, /. 3. de usufr. accresc.<br />

Conjunct inter se jus accrescendi<br />

habent: de quo jure ex professo<br />

dicendum sub §. 8. infr. de<br />

legat. tantum quae propria hujus<br />

juris sunt in usufructu , hie obiter<br />

notabimus Sunt autem maxime<br />

duo: unum est in parte deficiente<br />

et accrescente, in quo hec<br />

singulare , quod et quaesita et<br />

deinde amissa jus accrescendi admittat,<br />

sive conjuncto accrescat,<br />

d. I, j. §. 3. alterum in persona<br />

ejus, cui accrescit, ut et jus accrescendi<br />

habeat, qui suam partem<br />

vel agnovit, vel agnitam amisit,<br />

/. 10. eod. quorum neutrum<br />

obtinet in proprietate pluribus legata,<br />

aut in pluribus haeredibus<br />

ad eandem haereditatem vocatis.<br />

In his enim sic jus est: primum<br />

ut nunquam unius portio,<br />

quam semel agnovit, alteri collegatario<br />

vel cohaeredi accrescat:<br />

deinde ut ita demum deficientis<br />

seu legatati, seu haeredis pottio<br />

accrescat alteri, si is portionem<br />

suam agnovit, d. §. 8. /. 53. §. 1.<br />

de adquir. licer. I. un. §. 10. et seq,<br />

C. de cad. toll. Diversi juris rationem<br />

ex Celso et JuJiano indic.it<br />

Ulpian. d. I. i. §. 3,quia ususfructus<br />

quotidie constituitur et legatur<br />

, non ut proprietas eo solo<br />

tempore, quo vindicari potest,hoc<br />

est, quo nondum quaesita est.Haec<br />

una ratio utrumquae hoc, quod<br />

proprium in usufructu esse diximus,<br />

efficit, ut scilicet et amissus<br />

alteri conjuncto, utpote cui is<br />

adhuc legari intelligitur, accrescat<br />

; et accrescat etiam non agnoscenti<br />

vel amittenti portionem<br />

suam : quippe cui etipsi ea portio,<br />

quam non amisit, adhuc legari<br />

intelligatur. Hinc ilia veterum:<br />

Ususfructus non portioni, sed hotnini<br />

accresciti I. 1 4. §. 1. de exc.<br />

rei jud. Item : Portio fundi velut<br />

alluvia portion!, persona: fructus<br />

accresciti Papinian. /. 33. in fin,<br />

hoc tit. de usufruct. Consul. Donell.<br />

10. com. ment. 23.<br />

TITULUS QUINTUS.<br />

DE USU ET HABITATIONE.<br />

D. Lib. 7. Tit. 8. Cod. Lib, 3. Tit. 33. (1).<br />

1 Iljx tribus servitutum cipua superiore titulo explicata<br />

personalium formis una et prae- est, ususfructus : sequumur duae<br />

(1) Tit. 31.P.3.

eliquae usus et habitatio: ac de<br />

utraque conjunctim nunc agitur<br />

hoc titillo. Primum de usu, quibus<br />

modis constituatur et amittatur<br />

, digito ostendimr : mox<br />

quid contineat, accurate docetur<br />

exemplis usus fundi, edium,<br />

servorum , pecorum : postremo<br />

tractatur de habitatione : quo<br />

peratto, aperitur aditus ad modos<br />

acquirenti jure civili. Usum<br />

sic recte dcfiniemus: Jus alienis<br />

rebus utendi, sulva rerum substantia<br />

(i). Usus est jus, sicut et<br />

ususfructus, et praidiorum quoque<br />

servi;utes jura sunt, et dicuntur<br />

rcspectu ejus, cui debcntur.<br />

Est jus utendi, non etiam<br />

fruendi: nam fructui quidem usus<br />

inest, aut usui fructus deest, /. 14.<br />

§. 1. hoc tit. Uti est : Rfm tract are<br />

et exercere ad commodìtatem<br />

aliquam ex ea percìpiendam, qua<br />

secundum rei conditionem inde<br />

percipi potest. Atque hoc usui<br />

commune est cum usufructu,<br />

quod uterque in commoditate ex<br />

re percipienda versatur: verum<br />

hoc interest, quod nudus usus<br />

quotidiana mentis sufficientia et<br />

comumptione terminatur; ususfructus<br />

omne rei emolumentum<br />

continet. Est igitur usus jus utendi<br />

duntaxat, non etiam fruendi:<br />

sed eie eo postea magis serio. Cantera<br />

definitionis etiam usufructui<br />

conveniunt: nam necusus rei proprie<br />

separatus intelligitur, et<br />

usuarius ita etiam uti debet, ut<br />

ne rem consumat aut transformet,<br />

causamve proprietatis deteriorem<br />

(1) L. 20. d. ih. 31. P. 3.<br />

vers. La segunda , cum seqq.<br />

De usu et habitatione. 309<br />

faciat, eoque nomine cavere, se<br />

adempta fructus causa, id est, ad<br />

indigentiam tantum, usurum boni<br />

viri arbitratu (2), et cum usns<br />

finitus erit, restituturum quod<br />

inde extabit, /. 5. §. 1. I.pen. us.<br />

quern, cav. In alus oneribus haec<br />

distinctio placuit, ut si omnis<br />

fructus ad usuarium redit, etiam<br />

onera, puta tributa et impensas<br />

refectioniscultureve ferre debeat:<br />

non alias, /. 18. hoc tit. (3).<br />

TEXTUS.<br />

Communia de usufructu<br />

et usu.<br />

Iisdem illis modis, quibus<br />

ususfructus constituitur, etiam nudus<br />

usus constituí solet : iisdem<br />

itlis modis fini tur, quibus et ususfructus<br />

desinit.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 Ait, iisdem modis nudum<br />

usum constituí solere, iisdemque<br />

modis amitti, quibus ususfructus<br />

constituitur et desinit, idemque<br />

traditur /. 3. §. ult. de usuf.<br />

et de constitutione /. 1. §. 1,<br />

hoc tit.<br />

2 Est tamen quod intfer hec<br />

duo et in constituendo et in amitgk<br />

tendo intersit. In constituendcfP<br />

quod ususfructus etiam pro parte<br />

constituí potest, usus non eque,<br />

l. ç. de usufr. I. 19. hoc tit. Etenim<br />

fruì pro parte possumus, uti<br />

pro parte non possumus, sed u-<br />

(2) D. I, 20. in fin.<br />

(1) L. 22. d. tit. 31. P. 3.

3i о Lib. II. Tit. v.<br />

sus cujusque semper in solidum<br />

est, d. I. 19. Hoc autem ex eo<br />

.est, quod usus tantum necessitati<br />

servit, et solo utentis facto ас<br />

consumptione terminatur, nihil<br />

relinquens quod dividi possit: in<br />

quo similis est servitutibus ргзеdiorum<br />

, quae et ipse , quia in<br />

solo usu consistunt, et facto terminantur,<br />

individuas, /. 17. de<br />

servit. I. I. §. 9. ad leg. Falc.<br />

Ususfructus autem dividuus est:<br />

quia licet et ipse in facto ab initio<br />

consistât, facto tamen solo<br />

пол terminatur , sed post se relinquit,<br />

et fructuario adjicit fructns<br />

atque omnem rei utilitatem,<br />

cujus utique divisio esse potest,<br />

d. I. I. §. 9. /. sed 81. ad leg.<br />

Falc. Cujac. Don et DD. vulg.<br />

ad /. 72. de verb, oblig. Gomez 2.<br />

var. 10. num. 18. Castill. tract.de<br />

usufr, cap. 31. Adhaec, usumfructum<br />

quoque constituí legimus in<br />

judiciis familia; erciscunda; et<br />

communi dividundo, si Judex alteri<br />

fundum, alteri usumfructum<br />

adjudicaverit, /. 6. §. 1. de usufr.<br />

I. 16. §. i.fam. ercisc. I. 6. §. io.<br />

comm. divid. de usu nihil tale.<br />

3 In amiitendo hoc interest,<br />

quod usus amissus semper ad proprietatçp<br />

redeat, nunquam ad<br />

conjuWum, ut aliquando usus­<br />

Quinimo plures in e.un­j<br />

É ructus.<br />

fern usum conjungi non possum:<br />

nam qua ratione usus divisionem<br />

non recipit, eadem nec recipit<br />

communionem. Ea propter si duobus<br />

ejusdem rei usus legatus sit,<br />

nulla intelligitur, conjunctio, aut<br />

usus inter eos communio , пес<br />

concursu partes faclunt. Sed tunc<br />

res, ita transigetur, ut, tini usus<br />

totus adjudicetur, et is alteri vicissim<br />

condemnetur in prasst3tionem<br />

partis aestimationis, /. to.<br />

§. I. comm. div. aut ut utendi nécessitas<br />

inter eos temporibus divi—<br />

datur, per /. 19. §, ult. d. tit.<br />

TEXTUS.<br />

Quid intersit inter usumfructum<br />

et usum fundi.<br />

I Minus autem juris est in<br />

usu, quam in usufructu : nam is,<br />

qui fundi nudum habet usum, nihil<br />

ulterius habere intelligitur,<br />

quam ut oleribus, pomis ,floribus,<br />

fozno , stramentis , et lignis ad «sum<br />

quotidianum utatur : inque<br />

eo fundo liactenus ei morari licet,<br />

ut neque domino fundi molestus<br />

sit, neque Us, per quos<br />

opera rustica fiunt, impedimento:<br />

nec ulli alii jus , quod habet, aut<br />

locare , aut vendere, aut gratis<br />

concedere potest : quum is , qui<br />

usumfructum habet , possit htec<br />

omnia facere.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

I Hoc §. seqq. docet Imperator,<br />

quid rei cujusque usus contineat,<br />

et quìbus in rebus discrepet<br />

ab usufructu : idque exemplo<br />

veterum déclarât propositis<br />

ordine quatuor speciebus, usu<br />

fundi, asdium , servorum, pecorume<br />

unde reliquarum rerum usus<br />

satis intelligi potest. Initio tradit<br />

generalem regulam, quae ad rerum<br />

omnium usum ex equo pertinet.<br />

Ait, minus juris esse in<br />

usu, quam in usufructu, id est,

minus emolumenti ; siquidem usus<br />

cujuscunque rei non plus<br />

commoditatis aut utilitatis tribuit,<br />

quam quantum usuario necessarium<br />

est, eique sufficit ad usum<br />

et consumptionem quotidianam,<br />

arg. hujus §. et l. 12. §. i. hoc<br />

tit. (i). Ususfructus autem extra<br />

banc sufficientiam et consumptionem<br />

progreditur, omnemque utilitatem,<br />

commodum omne , quod<br />

quavis ratione ex re percipi potest<br />

, sine excepùone continet. Denique<br />

et usus fructui inest, et<br />

ideo si usufructu legato, usus<br />

adimatur, placet nullam esse<br />

ademptionem ; et si tibi usus,<br />

mihi ususfructus legetur, concurrere<br />

nos in usu , /. 14. §. 1.<br />

et 2. hoc tit.<br />

2 (Oleribus , pomis, floribus,<br />

/ceno, stramentis, et lignis).Hxc<br />

exempli causa ponuntur: nam<br />

usuarius sumere potest generaliter<br />

ex omnibus qua: in fundo<br />

nascuntur, quod sufficiat ad victum<br />

sibi et familia:, /. 12.et §. 1.<br />

hoc lit.<br />

3 ( Ad usum quotidianum ).<br />

Modus utendi hujus juris proprius,<br />

dum ex omnibus sumat<br />

usuarius, quod ad victum sibi,<br />

suisque sufficiat, non amplius, d.<br />

ì. 12. §. \. (2). Quantum autem<br />

cuique sufficiat, id xstimandum<br />

ex dignitate et conditione mentis:<br />

nequeenim ita usus restringendo<br />

est, ut non etiam pateat et honestati<br />

vita: et dignitati. Quin et- 1<br />

iam longius aliquando itur, et<br />

tarn large cum usuario pro digni-<br />

(1) D.ì. 20 tit. 11.P. i.tiers.<br />

JLa segunda, cum seqq.<br />

De usti et habitat ione. 311<br />

tate ejus agitur, ut his rebus non<br />

tantum cum familia , sed etiam<br />

cum convivís et hospitibus uti ei<br />

permittatur; hactenus tarnen, ut<br />

oleo, frumento et caeteris frugibus<br />

cum convivís et hospitibus<br />

utatur in villa : estera, quorum<br />

non admodum grave onus est, si<br />

abundent in fundo, etiam in<br />

oppidum deferri hujus rei gratia<br />

possunt, d. h 12. §. i. Enimvero<br />

necesse non est, sumere singulis<br />

diebus quod in singulos eos sufficiat<br />

: sed ex penu, hoc est, ut<br />

ego interpretor, ex eo, quod ad<br />

penum pertinet, capere licet, quod<br />

sufficiat in annum, quamvis eo<br />

modo fructus consumantur; quod<br />

facile evenire potest usu mediocris<br />

praedii relieto : nam usuarii<br />

prior semper ratio est, /. 15, hoc<br />

tit. I. 42. de usufr. In usu domus<br />

et servi hoc accidit, ut nihil alii<br />

fructuum nomine supersit, /. 15.<br />

hoc tit. eademque causa est navis,<br />

vestimentorum, vehiculi et<br />

similium rerum, quarum fructus<br />

in usu est. Canerum usuario intra<br />

annum mort-uo, quod ex penu superest<br />

ad hasredem ejus non pertinebit,<br />

desiit enim posse uti : neque<br />

usuarius fructus, quos decerpsit<br />

aut collegit, suos facit, aut perceptione<br />

dominium eorum acquirit,<br />

quod tribuitur fructuario, sed consumption,<br />

quia-tantum jus iis mor¡<br />

dice utendi habet. Illud constat,<br />

non posse ei, qui usum habet, objici,<br />

quod pecuniis àbundet, unde<br />

sibi qua: opus sunt, aliunde quam<br />

ex re usuaria comparare possit,<br />

(2) D. I. so.

312 Lib. II. Tit. V.<br />

4 (Hactenus eimorarilicet, ut<br />

neque domino fundi molestus sit).<br />

Possessio earum fundi partium,<br />

quae adfructum ferendum comparatae<br />

non sunt, quodammodo penes<br />

usuarium est; placet enim,<br />

eum solum usurum cellis vinariis<br />

et olearüs, dominum invito eo<br />

non usurum , /. io. in fin. hoc tit.<br />

Deambulandi quoque et gestandi<br />

in iocis ad earn rem paratis, solus<br />

jus habet, d. I. 12 §. £. eod.<br />

Praetorio autem, hoc est, villa<br />

ubtna,sive domo, non fundi,<br />

sed domioi causa parata non utetur,<br />

nisi et nomina-im hujus usus<br />

retictus »it, et tunc quidem utetur<br />

solus, d. I. i2. in pr. Sed viliam<br />

suo jure occupibit, et dominum<br />

illo venire prohibere poterit:<br />

tantum pati cogetur illic habitare<br />

colonum et famiiiam rusticam,<br />

quae agri colendi causa illic<br />

sit: sed nec impedire poterit quominus<br />

proprietarius ipse eo veniat<br />

ad fructus percipiendos, et<br />

per tempora fructuumcoiligendorum<br />

ibi habitet, d. I. to. §. ult.<br />

et d. I. 12, in pr. Hinc explicandum<br />

quod ex Cajo 1i. eod*]\xstinianus<br />

We tradit, hactenus usuarium<br />

in fundo morari posse, ut<br />

neque domino fundi molestus sit,<br />

neque iis, per quos opera rustica.<br />

fiunt, impedimento.<br />

? 5 (Nec ulli alii jus, quod haftet<br />

, locare aut vendere). Quod hie<br />

traditur, etiam ad aiiarum rerum<br />

usum pertinet, /. 8. et d. I. 12.<br />

§. 4. et ult. eod. Et hanc habet<br />

rationem, quod in usu spectatut<br />

persona ejus, cui relictus est, et<br />

modus familiae ejus, ut pro conüitione<br />

et dignltate sua utatur:<br />

quod fieri non potest, si alii verideret:<br />

nam emptoris alia potest<br />

esse considerata), et multum diversa<br />

à conditone usuati. Id tainen<br />

cum hoc temperamento accipiendum<br />

est, nisi ex conjecturis appareai,<br />

testatorem jus quoque locandi<br />

aut venieudi usum concedere<br />

voluisse. Cujusm «di co,ìjecturae<br />

sumi possunt vei ex conditione<br />

legatarii, vel ex genere relieti.<br />

Nam si auriga: usus equorum legatus<br />

sit, cum testator seiret, eum<br />

hujus esse institutet v'uae, placet,<br />

eum'etiam locare equos posse: quii<br />

de hoc etiam usu testator videtuc<br />

sensisse, et retuiisse usum ad rationem<br />

vitae legatarii, d.l. 12. §. 4.<br />

Si sylvae usus legatus sit, Hadrianus<br />

statuit, fructum quoque legatum<br />

videri : quia nisi liceret cae-><br />

dere sylvam et vendere, quemadmodum<br />

usufructuariis licet, legatarius<br />

nihil habiiurus esset ex<br />

eo legato, /. pen. eod. Quod plerique<br />

sic accepere, si sylva remotior<br />

sit ab oppido, ut si cogatur<br />

legatarius ipse earn caedere,<br />

et quod excidit, usus sui causa<br />

domum comportare, plus impensurus<br />

sit, quam si in propinquo<br />

ab aliis emeret: neque ita inteliigendum,<br />

quasi legatario liceat<br />

caedere et vendere tantum, quantum<br />

soltbat dominus, aut quantum<br />

fructuarium licet, sed pro<br />

modo et ratione usus sui.<br />

6 (Quum is qui usumfructum<br />

habet possit htec omnia facere ).<br />

Rem scilieet utendam fruendam<br />

alteri locare, vendere, gratis concedere,<br />

/. 12. §.2. de usufr. etiam<br />

invito haerede, /. 67. eod. Hoc ne<br />

quern turbet, dicendum est, du-

plex quodammodo jus fructuarium<br />

habere : quorum unum mere<br />

personale est, ita infìxum persona:<br />

ejus, cui ususfructus primo<br />

constitutus est, ut ab eo avelli<br />

nequeat: unde etiam cum de amittendo,<br />

aut finiendo usufructu<br />

quaeritnr, ejussolius persona sem<br />

per speetatur, /. o. §.u!t. de. per.<br />

et com. rei vend. Alterum reale<br />

consistens in usu et fruitione rei<br />

fructuaria;, quod à fructuario abire<br />

et in alium transferri possit(i),<br />

licet à personali ilio jure promanet,<br />

inque eo ita radicetur, ut<br />

necesse sit cum ilio extinguí. IIlustratur<br />

hoc distinctlo exemplo<br />

horedis et creditoris, in quibus<br />

similiter jus geminum animadvertimus<br />

: unum quod personale<br />

est atque ossibus eorum, ut DD.<br />

loquuntur, inhoret, horedi ex<br />

aditione horeditatts, creditori ex<br />

obligatione quositum ; alterum<br />

reale in re qussita aut debita,<br />

lllud in eo cernitura quod qui<br />

semel hores extitit, semper hieres<br />

maneat, ac proinde vendita<br />

horeditate nihilominus actiones'<br />

hereditarias ipse exerceat et excipiat,<br />

/. 2. C. de heered. vel act.<br />

.vend.creditor,actione vendita jus<br />

ipsum agendiadhuc retineat,/. 3.<br />

C. de nov. Hoc in eo, quod hores<br />

jus omne, quod in re habuit, in<br />

emptorem horeditatts transfert, /.<br />

2. in pr, et passim dehccr. vel act.<br />

vend, qui oh id vicem horedis<br />

obtinere dicitur, d. I. 2. §. antepen.<br />

et utilibus etiam actionibus<br />

suo nomine experiri potest, ut et<br />

(t) L. 24. /. 31. P. 3. vers.<br />

Ca com.<br />

Tom. I.<br />

De usa et hah it at i one. 213<br />

is, cui nomen venditum aut legatum<br />

est, /. 16. de pact. II. 5. 7.<br />

8. C. de licet ed. vel act. vend. .Potest<br />

igitur fructuarius, ut eo redeam<br />

, etiam jus, quod habet,<br />

in alium transferrer utique tarnen<br />

non illud , quod ex constitutione<br />

persona: ejus inhoret; sed eo retento,<br />

quod extra personam ejus<br />

consistit, quod habet in re fructuaria.<br />

.<br />

TEXTUS.<br />

.ffidium usus.<br />

2 Item is, qui cedium usum<br />

habet, hactenus jus habere intelligitur,<br />

ut ipse tantum inhabitet,<br />

nee hoc jus ad alium transferre<br />

potest: et vim receptum esse videtur,<br />

ut hospitem ei recipere liceat;<br />

et cum uxore liberisque<br />

suis , item libertis, necnon persanis<br />

aliis liberis, quibus non minus<br />

, quam servis utitur, habitandi<br />

jus habeat {2). Et convenienter<br />

, si ad mulierem usus cedium<br />

pertineat, cum marito ei habitare<br />

liceat.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Hoc §. ostenditur , quid<br />

contineatur usu odium: latissime<br />

autem hoc declaratur /. 2.<br />

§. 1. cum 6. II. seqq. et /. pen.<br />

§. i". hoc tit. De eo nemo dubitavit,<br />

quin is, cui odium usus<br />

legatus est, eas inhabitare possit:<br />

uti et illud quoque semper<br />

cbnstitit, non posse usuarium ha-<br />

(2) L.ii.d. tit. 3t,P. 3.<br />

Rr

314 Lib. II. Tit. V.<br />

bitationem alteri locare, vendere<br />

aut gratis concedere, hoc<br />

text, et l. 8. eod. Circa eum autem,<br />

qui ipse inhabitet, quaedam<br />

quaesita sunt: velati, si aedes ampia;<br />

sint, et tan angustus usuarius,<br />

ut eas totas simul occupare<br />

non possit, jan non liceat proprietario<br />

partitms ris, qua; vacabunt,<br />

uti? Sed placuit, non licere,<br />

quia cum usuariusjus utendi<br />

habeat, etiamsi nunc non utatur,<br />

postea tarnen cum voluerit,<br />

uti potest, et alio tempore partes<br />

illas occupare , d. 1. pen. §. 1,<br />

Item: jan qui ipse inhabitet, possit<br />

in partem habitationis alios<br />

admittere ? de quo mox in explication<br />

textus.<br />

2 (Nec hoc jus ad alluni transferre).<br />

Qui usum aedium habet,<br />

neque locare, neque concedere<br />

habitationem, neque vendere usum<br />

potest, /. 8. hoc tit. quod<br />

non est speciale in usu aedium, sed<br />

ad aliarum quoque rerum usum<br />

pertinet, ut relatum supr. §. priced.<br />

Illud speciale est,quod usus<br />

aedium et ususfructus in eo solum<br />

differunt, quod hic locari,<br />

vendi, alteri concedi potest, il le<br />

non potest. Caeterttm utentis nihil<br />

interest, usum aedium habeat,<br />

an usumfructum; idque clarissime<br />

patet ex locis supra citatis,<br />

et hoc §. junct. /. 15. eod. Quod<br />

autem diximus, éum, qui usum<br />

aedium habet, non posse habitationem<br />

locare, aut alteri concedere,<br />

hoc ita est, si seorsum locet<br />

aut concedat sine se, d. I. 8.<br />

nam si ipse inhabitet, non prohi-<br />

(r) Arg. I. 2j.d.ti¡. 31.P.3.<br />

betut partem aedium quam ipse<br />

non occupat, aut quia nimis spaticsae<br />

occupare non potest, alteri<br />

locare , ut pensionem percipiat,<br />

/. 4. hoc lit. Quod Labeo<br />

dicebat posse cum , qui ipse habitat,<br />

inquilinum recipere , /. 2.<br />

in fine eod. notatur à Proculo,<br />

quod inquilinum non belle appella<br />

vit eum, qui cum alio habitat,<br />

d, l. 4. nam inquilìnus proprie<br />

dicitur: Qui in conduclis

ai alium vero nullo modo jus<br />

suum transferre ei concessum est.<br />

Idem scilicet juris est et in jumento<br />

(i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Servorum usus est in<br />

eorum operis: est ét in fructibus,<br />

hoc est, iis rebus, quae<br />

per servos acquiruntur. Operis<br />

uti potest usuarius in re qualibet,<br />

nec tantum ad ministerium<br />

suum, sed etiam ad liberorum<br />

suorum et conjugis, /. 12. §.<br />

pen. et ult. hoc tit. dum tamen secundum<br />

conditionem serví: nam<br />

et á fructuario hoc exigitur, h 1 jv<br />

§. i.de usufruct. Cseterum ipsum<br />

usuarium uti oportet, non aliis<br />

operas locare, a ut utendas concederé<br />

; quanquam parum refert<br />

utrum utatur in re plane sua, an<br />

in opere alieno, quod ipse expediendum<br />

conduxerit, d. I. 12.<br />

§. ult. et I. seq. eod. De iis, quae<br />

per servum usuarium acquiruntur,<br />

ita placuit, ut si quid acquirat<br />

ex operis suis, id non acquiratur<br />

usuario; quoniam nec<br />

locare servi operas potest: sin<br />

autem ex re usuarii, puta si institor<br />

erit, et opera ejus usuarius<br />

utat r in taberna ad merces<br />

emendas et vendendas, aut si<br />

jussu usuarii per traditionem accipiat,<br />

usuario acquirit, cum hac<br />

opera in re sua usuarius utatur,<br />

/. 14. in pr. I. 16. §. 2. /. 20. eod.<br />

(1) D. I. ai. tit. 31. P. 3.<br />

De usu et i abitatione. 315<br />

T E X T U S.<br />

De pecorum usu.<br />

4 Sei et si pecorum vel 0vium<br />

usus legatus sit, neque lacté<br />

, neque agnis, neque lana,<br />

utetur usuarius : quia ea in fructu<br />

sunt. Plane ad stercorandum<br />

agrum suum pecoribus uti<br />

potest.<br />

COMMENTARIUS.<br />

r ( Pecorum vel avium ). Error<br />

Triboniani, nisi legendum<br />

veluti ovium , ut,vertit Interpres<br />

Grsecus , et flagitat locus Pauli<br />

d. I. i2. §. 2. hoc tit. unde<br />

hie desumptus est, quippe nemini<br />

dubium est quin appellatione<br />

pecorum etiam oves contineantur.<br />

2 ( Neque lacte, neque agnis,<br />

neque lana ). lgitur in usu pecoris<br />

puta gregis ovilis, vacarum<br />

aut caprarum, minimum est: nam<br />

nihil ex iis, qua; in fructu harum<br />

pecudum sunt, usuarius sumere<br />

potest : sed tantum ad<br />

stercorandum agrum suum, quo<br />

pinguior et fcecundior fiat, his<br />

uti; et insuper modico etiam lacte,<br />

neque enim tarn stricte voluntates<br />

interpretanda;, d. I. 12.<br />

§. 2. Cumque cauerarum rerum<br />

etiam. possessionem tradì usuario<br />

oporteat ut iis-utatur, diversum<br />

tamen esse apparet in pecoribus,<br />

qua; tantumad fructum ferendum<br />

habentur.<br />

Rr 2

3i6 Lib. H. Tit. V.<br />

3 "In Híspanla is, cui pe-<br />

»corum usus relictus est, non sodium<br />

pecoribus ad stercorandum<br />

vagrum uti potest; sed etiam ex<br />

«lacté, cáseo , lana et agnis sugiriere<br />

quantum ad penum si-<br />

«bi cum familia necessarium sit,<br />

»/. ai. lim/. 31. Partit. 3.<br />

»vers. Otrosí."<br />

T E X T U S.<br />

De habita.tione.<br />

ç Scd si cui habit atto legata<br />

, sive aìiquo modo constituía<br />

s'il , ñeque usus videtur , ncque<br />

urus/ructus , sed quasi proprium<br />

ài i quod jus ; quanquam habit aticnem<br />

-habeniibus propter rerum<br />

utilitatem , secundum Marcelli<br />

senteniiam nostra decisione promulgata,<br />

permisimus , non solum<br />

in ea degsre, sed etiam aliis locare<br />

(1 ).<br />

COMMENTARI US.<br />

r Restât ultima species ser^vitutis<br />

personalis, habit::tio: Ea<br />

est: Jus in aedibus alienis habitandi<br />

cum personis quoquo modo<br />

ad nos pertinentilus. Etenim<br />

effectu idem pene est habitatio<br />

quod usus asdium : easdemque<br />

personas, qui habitandi jus habet,<br />

redpere potest, quas usuaiius,<br />

/. 10. hoc tit. Constituitur<br />

quoque habitatio iisdem modis<br />

quibus usus et ususfructus, iisdemque<br />

modis finitur; excepto<br />

quod non finiatur non utendo,<br />

¡1) L. 27. d. tit. 31. vers. E aun.<br />

d.i. to. qu.'d ideoplscuit, quia<br />

habitatio magis in tacto, quam<br />

in jure consistit , /. pen. de cao.<br />

min. ex quo est, quod legata;<br />

habitations dies non semel cedat,<br />

sed per dies singulos , peri tide<br />

ut ususfructus in singulos dies relicti,<br />

/. i.pr. qnand. dies us. teg.<br />

ced, et arg. d. I. pen. de cap. min.<br />

ut plura hie sint legata , et quasi<br />

nova singulornni dierum h..bitatio:<br />

ob quam etiam causam nee<br />

capitis deminutione (scilicet minima)<br />

olim amittebatur, d. I. pen.<br />

et d.i. 10. Ex constitutione autetn<br />

Jnstiniani nec usus nec ususfructus<br />

ita perit, /. penult. C. de usufruct,<br />

ut jam hac in parte nulla<br />

amplius sit differentia.<br />

2 (Quasi proprium aliquod<br />

jus). Hoc est, species quasdam<br />

servitutis personalis, quse proprie<br />

neque usus est nequeususfructus,<br />

licet olim parum distarei ab usti,<br />

d. I. 10. Hodie per Constitutionen)<br />

Justiniani /. 13. C. de usufr.<br />

qua earn locare permisit, ad usumfruemm<br />

prope accedit. Sunt<br />

tarnen qui negant, habitationem<br />

esse speeiem Servituts personalis,<br />

et omni no servitutem esse:<br />

quoniam' dux tantum personarum<br />

Servitutes memorantur à<br />

Marciano/, r. de serv. Sed ille<br />

vel exemrü causa duas istasduntaxf.t<br />

retulit, vel sab usu etiam<br />

habitationem-comprehendit, quia<br />

jure veteri habitatio effectu idem<br />

erat quod usus, auetote Ulpiano,<br />

d. I. 10.

T e X T u s.<br />

Transido.<br />

6 Hice de servitiitihus, et<br />

usufructu , et usu, et habitalione<br />

dixisse sitfßciat. De hiereditati-<br />

bus autem, et obligatiinibus suis<br />

locis p'oponemus. Exposuimus<br />

summatim, quibus tnodis jure gen­<br />

Ve usu et habltatìone,<br />

tium res acquiruntur: modo vi-<br />

deamus , quibus modis legitimo et<br />

civili jure acquiruntur,<br />

COMMENT AR I US.<br />

r Duplex transido, et utra-<br />

que perfecta: in epilogo prio­<br />

ns respicitur ad tit. de reb. corp.<br />

et incßrpor. hujus libri secundum;<br />

ubi cum non tantuni Servitutes<br />

prajdiorum, usus et ususfruetus<br />

inter res incorporales numeren-<br />

tur, verum etiam hasreditas et<br />

ob.igationes , nc de servitutibus,<br />

usufructu et usu hactenus tra-<br />

ctatum sit; videri poterat , nunc<br />

protinusde hxreditatibus et obii-<br />

gationibus dicendum esse: sed in<br />

propositione seu membro sequen-<br />

ti , harum rerum tractationem in<br />

alium locum rejicit: tractationem<br />

de hasreditate, quia adhuc agen­<br />

dum de modis, quibus res ac­<br />

quiruntur singólas ; suseeptione<br />

autem haereditatis acquiritur bo­<br />

norum universitas: tractationem<br />

de obligationibus , quia obliga­<br />

tio non est jus in rem, de cujus-<br />

modi jure acquirendo nunc quae-<br />

ritur, sed ad rem duntaxat, pa-<br />

riens creditori actionem in per­<br />

sonam , non vindicationem reí.<br />

in posterioris epilogo respicit ad.<br />

;¡7<br />

§. i i.supr. tlf. t. derer. Jìv. quo<br />

loco recepìt, se post expósitos<br />

modos acquirendi jure gentium<br />

dicturum esse de iis modis , quibas<br />

dominium nanciseimur jure<br />

civili.<br />

2 Modi acquirendi jure civili<br />

ve! singulares suro, ve! universales.<br />

Singulares: Quibus acquiruntur<br />

res singulce'. universales '.Qui­<br />

bus una acquis'nione , tanquam<br />

per aversionem , acquiruntur bo­<br />

na alieujus universa : de quo genere<br />

acquisition's agere incipit<br />

infr. §. ult. tit. 9. hujus libri. Modi<br />

acquirendi jure civili res singulis<br />

duo tantum ab Imperatore<br />

exponun.ur, usucapiótit. seq. et<br />

donatio tit. 7. Cur de legatis et<br />

fideieommissis , quas hue aiioqui<br />

pertinent , nunc non simul trattare<br />

voluerit, dicetur d. §. ult.<br />

Pertinent item hue et alii modi:<br />

velini cum possessori attribuitur<br />

dominium rei, quam dominus vi<br />

eripuit aut invasit, §. 1. infr. de<br />

vi honor, rapt. I. 7. C. unde vi.<br />

Cum uno ex duobus, qui à Principe<br />

niunus aeeeperunt, moriente<br />

absque haerede, pars deficientis<br />

consorti aecrescir, /. unic. C. si<br />

liberal. imp. te. sine hiered. deces.<br />

lib. 10. Item cum Ecclesia acquiruntur<br />

res ex pecunia sua emptse<br />

absque ulla traditone , /. ut inter<br />

24. C. de sacros. Eccles. Mancipatio,<br />

quam Cicero in Topic,<br />

traditionem nexu vocat, et injure<br />

cessio, de quibus Ulp. tit. 1 9.<br />

Boiit. ad d. loc. Ciceronis , jam<br />

tempore Justiniani exoleverant.<br />

Antiquiutis studiosi adcr.nt D.<br />

Anton. Condum i. diiputat, 12.

3i8 Lib. II. Tit. VI.<br />

TITULUS SEXTUS.<br />

DE USUCAPIONIBUS ET LONGI TEMPORIS<br />

PRiESCRIPTIONIBUS<br />

Dig. Lib. 41. Tit. 3. Cod. Lib. 7. Tit. 31. et 33. (r).<br />

i JLnter acquisitionis juris civilis<br />

vel prima et precipua est<br />

usucàpio. Nam etsi Graecis quoque<br />

non incognita fuit, eamque<br />

etiam Plato lib. 12. de legib. pagin.<br />

697. in suam invexit Rempubi,<br />

tamen civili tantum ratione,<br />

non etiam pure aliqua naturali<br />

nititur, ab eaque longius etiam,<br />

quam caetera: acquisitiones<br />

civiles,recedit. Utrum autemquid<br />

juri civili adscribendum sit, an<br />

juri naturali, id non ex nudo usu<br />

populorum, sed ex eo, quod suggetit<br />

ratio naturalis, aestimandum<br />

est, §. 1. supr. de jur. nat. geni,<br />

et civ. Usucapio, definitore Modestino<br />

in /. 3. hoc tit. est: Adjectio<br />

domimi per contìnuationem<br />

possessionis temporis lege definiti.<br />

Quid singula definitionis sibi velint,<br />

dicetur postea in explicatione<br />

§. 7. infr. eod.<br />

2 {Longi temporis prcetcriptionibus).<br />

Erat olitn triplex inter usucapionem<br />

et longi temporis praescriptionem<br />

discrimen , in rebus,<br />

in tempore, in acquisitionis effectu.<br />

Usucapio locum habebat in<br />

rebus immobiiibus Italici soli tan­<br />

tum, in mobilibus omnibus. Prsescriptio<br />

frequentabatur in praediis<br />

duntaxat provincialibus. Usucapio<br />

rerum mobilium anno terminabatur,<br />

immobilium biennio.<br />

Pnescriptio consummabatur decern<br />

annis inter praesentés, viginti<br />

inter absentes. Usucapio<br />

possessorem dominum efficiebat.<br />

Praescriptio possessori non dominium<br />

tribuebit, sed jus aliquod<br />

dominio simile et proximum, de<br />

quo dicam plenius postea. Hasce<br />

differentias sustulit Justinianus,<br />

servato uno discrimine rerum mobilium<br />

et immobilium, /. unic.<br />

C. de usucap. transform. Hodie<br />

itaque idem est usucapio ac longi<br />

temporis praescriptio.<br />

T E X T U S.<br />

Praecipua usucapionis requisita.<br />

1. Bona fìdes. 2. Possessio<br />

per tempus definitum<br />

continuata. 3. Justus<br />

tirulus.<br />

Jure civili constitutum fuerat,<br />

ut qui bona fide ab eo, qui do-<br />

(1) Tit. 29. P. 3. et tit. 8. lib. zi. Nov. Recop.

De usucap. et longi temporis prescript. 319<br />

minus non erat, cum crederei<br />

tum dominum esse , rem cmerit.<br />

vel ex donatione, aliave quavts<br />

justa causa acceperit, is earn<br />

rem , si mobiiis erat, anno ubique<br />

uno ; si immobilìs , biennio<br />

tantum in Italico solo usucaperet<br />

: ne rerum dominia in incerto<br />

essent. Et cum hoc placitum<br />

erat, putantibus antiquioribus, dominis<br />

sufficere ad inquirendas res<br />

suas prcefata tempora : nobis melior<br />

sententia resedit, ne domini<br />

maturius suis rebus defraudentur,<br />

neque certo loco beneficium hoc<br />

concludatur. Et ideo constitutionem<br />

super hoc promulgavimus,<br />

qua cautum. est , ut res qui dem<br />

mobiles per triennium; immobiles<br />

vero per longi temporis possessionem<br />

(id est, inter prcesentes<br />

decennio , inter absentes vigìntì<br />

annis) usucapìantur : et his modis<br />

non solum in Italia , sed etiam<br />

in omni terra, qua; nostro imperio<br />

gubernatur, dominia rerum justa<br />

causa possessionis precedente acquirantur.<br />

COMMEN TARIUS.<br />

i (Jure civili). Hoc plerique<br />

sic interpretantur , perinde<br />

ac si dixisset, lege XII. Tabul.<br />

et verum est, ex hoc fonte jus<br />

usucäpionum manare; sed quod<br />

sequitur de distinctione locorum,<br />

ex lege XII. Tab. esse non potest<br />

: quippe cum eo tempore,<br />

quo Decemviri legem tulerunt,<br />

ibì) Ll.q.et lS.d.tit. 29. P. 3.<br />

(2) LI. 6. et 7. eod.<br />

populus Romanus pedem extra<br />

Itaiiam non haberet, sed angustissimis<br />

intra ipsum Itaìiae solum<br />

finibus imperium Rom. contineretur.<br />

Credibile vero est, propagatis<br />

postea imperii finibus, Jurisconsultorum<br />

disputatione predia<br />

Italici soli et provincialia<br />

jure auctoritatis distincta fuisse.<br />

Existimare licet, sic lege sancitum<br />

fuisse : Usus auctoritas fundi<br />

biennium esto: cater arum rerum<br />

annus esto. Auctoritatis verbo<br />

multa et diversa significantur.<br />

In proposito puto, Decemviros<br />

nomine auctoritatis intellexisse<br />

jus leghimi dominii, ut sit<br />

sensus, usus, quiauctoritatem, id<br />

est, justum dominium fundi afferat,<br />

sit spatium biennii; qui casterarum<br />

rerum annus. Quod perinde<br />

est, ac si dixissent : Fundus<br />

biennium possessus usucapítor:<br />

cceterce res annum possesses<br />

usucapiuntor.<br />

2 (Bona fide). In persona<br />

ejus, quern usucapere volumus,<br />

haec quinqué sunt necessaria: bona<br />

fides, Justus titul.us , possessio<br />

continuata, tempus legis (1),<br />

et res non vitiosa (2). Bona fides<br />

asstimatur ex eo, quod possessor<br />

putavit eum, à quo rem accepit,<br />

dominum esse, aut jus transferendi<br />

dominium habere , ut<br />

proinde opinetur, se quoque statina<br />

dominum effectum esse, /. 109.<br />

de verb. sign. (3). Haec autem opinio<br />

necesse est, ut remota sit ab<br />

errore juris: nam juris error acquirere<br />

volentibus nunquam pro­<br />

(3) Dd. II. 9. fi 18. eod. 1. 9.<br />

tit. 33. P. 7.

320 Lib. II. Tit. VI.<br />

ciest, /. 7. /. 8. de jur. et f.ict. ign.<br />

ас proinde пес possessori in usucapioni<br />

bus, /. $i.pr.hoc tit. I. i.<br />

§. i ;. pro empt. Caeterum sufficit,<br />

ab initio bona fide possessionem<br />

nancisci. Jure enim civili bene<br />

coeptam usucapionem non impedii<br />

scientia rei aliena; postea super<br />

veniens, /. unic. C. de usucap.<br />

transform. I. 48. §. 1. de adq.rer.<br />

domìn. spectaturque in ea re initium<br />

traditionis , non contractus,<br />

/. ij. §. tilt. 1. 44. §. 2. hoe tit.<br />

praeterquam in emptione , in qua<br />

utrumque tcmpus inspici placet,<br />

et quo contrahitur, et quo res<br />

traditur,/. 2. pro empt. I. pen.<br />

hoc tit. (1). Diversitatis rationem<br />

indicar Paul, quoad stipulationem<br />

in d.i. i ;. in fin. quia, inquit, concessum<br />

est stipulari rem etiam,<br />

quae promissoris non sit, innuens,<br />

salva fide etiam scientes rem aliena<br />

tn stipulari nos posse: at nonpatitur<br />

sincera fides ut rem alienam<br />

sciensquis emat: et ideo buie non<br />

praestatur evictio, /. 27. C. de evict.<br />

3 ( Rem). Corporalem scilicet,<br />

nam res incorporates, velini Servitutes,<br />

per se usucapionem non<br />

recipiunt, /. 14. de servit. I. 43.<br />

§. I. de adq. rer. dorn, quippe<br />

in quae non cadit possessio, in<br />

ea пес usucapio cadit. Caeterum<br />

est in his rebus locus acquisitioni<br />

longae quasi possessionis , et<br />

effectu juris quasi usucapiuntur,<br />

/. ult.C. de presse, long. temp. I. to.<br />

si serv. vini. (2). Vide quae scripsi<br />

ad §. ult. supr. de ser. Pia­<br />

( i) L. i 2. d. tit. 29. P. 3.<br />

(2) L. I ;. tit. 31. P. 3.<br />

(3) D.I. li. 9. et 18. litui. 29.<br />

ne per consequenttarn etiam veteri<br />

jure usucapiebantur, cum id<br />

praedium usucaptum esset, cui<br />

servitus debetur, /. 10. §. 1. hoc<br />

tit. quanquam revera nihil hie<br />

irsucapitur, sed praedium suae conditiones<br />

sequuntur, /. 23. §. 2. de<br />

serv. preed. rust. De aliis rebus,<br />

quae usucapionem non admittunt,<br />

dicam §§. seqq.<br />

4 (Aliave justa causa). Secundum<br />

usucapionis requisitus est<br />

justa causa seu Justus titulus, qui<br />

nempe idoneus sit ad transferendum<br />

dominium (3): eos enim qui<br />

nullo justo titulo possident, ratio<br />

juris dominium quaerere non<br />

patitur , /. 24. C. de rei vind.<br />

I. 4. C. de prcesc. long. temp, eademque<br />

prorsus in proposito ratio<br />

est, dominii transferendi , et<br />

transferendi conditionem usucapionis<br />

, /. 31. de adq. rer. dorn. §.<br />

pen. infr. per quas pers. cuique<br />

acq. Justa causa, aut ;i privatis<br />

est, aut ä Judice, aut a Magistratu,<br />

aut ä nullo, sed ab ipsa<br />

rerum conditione. A privatis, si<br />

quid ab his dominii transferendi<br />

causa traditur, solvitur, datur,<br />

/. 3. §. antep. de acq. poss. (4) cujus<br />

geaeris pleraeque propriis titt,<br />

comprehensae in Pund. et C. A<br />

Judice, in adjudicationibus, quae<br />

fiuat in judiciis divisoriis, si vi—<br />

d.licet de alienis fuadis tanquam<br />

comtnunibus actum sit, /. 17.<br />

hoc tit. alioqui statim res ejus fit,<br />

cui adjudicata est, §. ult. inf. de<br />

offic. jud. A Magistratu , quibus<br />

Pa r iit. 3.<br />

(4) Dd. il. д. et 18.

De usucap. et longi t empor is pr ce script. 32 t<br />

in causis possessionem transferee<br />

potest : siquidem juste possidet<br />

qui auctore Pretore possidet, d.<br />

1. 3. in fin. I. 11. de adq. pass. ( t ).<br />

A nullo, in iis que sola occupatone<br />

, si nullius essent, statim<br />

nostra fierent (2). Hinc titulus<br />

possessionis specialis pro suo, I. 2.<br />

pro suo. Generaliter quiderr. etiam<br />

quisqtiis ex justa causa possidet,<br />

pro suo possidet, /. 1. eod. Verum<br />

ex speciali titulo certa usucapiti<br />

: ex generali nulla, nisi<br />

specialis aliqua causa, puta emptio,donatio<br />

etc. precessero: nec<br />

sola existimatione nostra, sed revera<br />

, /. 27. hoc tit. de quo plenius<br />

postea §. 6. hoc tit.<br />

5 (Si mobilis erat, anno ubique<br />

uno). Ubique, tam in provinciis,<br />

quam in Italia. Nam cum<br />

res mobiles solo non cohereant,<br />

loco distingui non potuerunt, et<br />

conditone sua omnes usucapionem<br />

recipiunt. Immobilium autem<br />

usucapio biennio terminabatur;<br />

sed quedam tales erant, ut<br />

usuc pio in iis non ha beret locum,<br />

qualia erant predia provincialia,<br />

ut mox dicemus. Quod autem<br />

brevius tempus usucapioni rerum<br />

mobilium prefinitum sit, quam<br />

immobilium , non alia ratio est,<br />

quam ea, quam hie indicat Justinianus<br />

post Cajum /. 1. hoc tit.<br />

quod veteres crediderunt, annum<br />

aut biennium domino sufficere ad<br />

inquirendas res suas: posse seil,<br />

quetnlibet patremfamilias res mobiles<br />

uno semestri recensere , et<br />

S'Itero, que desiderantur, querere;<br />

predia uno anno lustrare,<br />

(1) Arg. I. 10. tit. 30. P. 3.<br />

Tom. I.<br />

et que ab alio possessa invenerit,<br />

altero anno recuperare: quod et<br />

Varrò de re rust, bono patrifam.<br />

faciendum esse monet.<br />

6 (Immobilìs tantum in Italico<br />

sol»), Aut eo, quod jus Italici<br />

soli habebat. Nam et in provinciis<br />

fuere quedam predia juris Italici,<br />

videlicet coloniarum, quibus<br />

jus Italicum datum etat, /. 1. de<br />

censib. in quibus prediis mancipation!,<br />

et usucapioni locum fuisse<br />

, dubitandum non est. His excepts<br />

, predia provincialia neque<br />

àpossessoribus mancipio dati, neque<br />

ab alio usucapì olim potuerunt.<br />

Nimirum, quia uterque hic<br />

modus acquirendi ex jure Quiritum<br />

erat, plenumque jus et dominium<br />

Quiritiarium continebat.<br />

Possessores autem prediorumprovincialium<br />

directi domini et pieno<br />

jure non erant : sed jus summum<br />

domina populus Romanus<br />

sibi reservare consueverat, cum<br />

ea bello capta veteribus dominis<br />

restitueret, inque argumentum retenti<br />

juris annum iis vectigal imponere.<br />

Ceterum jus, quod possessoribus<br />

relictum erat, ut id à<br />

domino juris statim in alios traditone<br />

transferri poterat ; ita et<br />

à bone fidei possesore longi temporis<br />

possessione acquiri, ne semper<br />

inquietaretur : que acquisirlo<br />

prescriptio dicebatur, /. 13. §. 1.<br />

de jurejur. Erat autem jus tale,<br />

quod et exceptione de fend ere, et<br />

amissa possessione, utili actione<br />

persequi, d. I. 13. §. 1. de jurejur.<br />

I. 8. C. de preescr. 30. ann.<br />

heredibus denique relinquere, et<br />

(2) Arg. I. 49. -tit. 28. P. 3.<br />

Ss

322 Lib. II. Tit. VI.<br />

in alios quosvis transferri licebat.<br />

Jus nimirum aliquod reale simile<br />

emphyteutico, quod proxime ad<br />

jus dominicurn accedebat, et quod<br />

nunc vocarent dominium utile.<br />

Postquam autem Justinian.,quod<br />

praescriptioni deerat, ex usucapione<br />

supplevit, unumque genus<br />

acquisitionis ex duobus fecit, certuni<br />

est , possessione longi temporis<br />

justum et directum dominium<br />

possessori acquiri.<br />

7 (Ne rerum dominici in inserto<br />

essent). His verbis ostenditur<br />

causa introducendi usucapionem.<br />

Si jus de usucapione constitutum<br />

aestimetur ex men's praeceptis<br />

juris natura? sive gentium,<br />

defendi ab iniquitate non potest:<br />

sed quod ex iniquo habet contra<br />

singulos, rependitur militate publica.<br />

Bono enim publico usucapió<br />

introducta est, ne scilicet<br />

diu rerum dominia in incerto<br />

essent, /. i. hoc tit. quippe incertitudo<br />

domimi facit, ut res<br />

queque negligentius habeatur, agri<br />

minusdiligenter colantur : pant<br />

lites et controversias, quibus<br />

occurri publice interest : atque ut<br />

cccurratur, et litium aliqms sit finis,<br />

usucapió constituía est, /. uh.<br />

pro suo ; et ideo Cicero in orat.<br />

pro Ctecin. cap. 26. usucapionem<br />

appellat finem sollicitudinis et litium.<br />

Haec igitur causa Legislatures<br />

movit, ut usucapionem introducerent<br />

: ut vero id fieret cum<br />

»inima privatorum injuria, certa<br />

atque idonea tempora praestitueiunt,<br />

quae abunde dominis sufficerent<br />

ad inquirendas res suas, eas-<br />

que sibi asserendas, et possessionem<br />

alterius interpellandam (1).<br />

Quod si faceré negligant, et patiantur<br />

usucapì, suamet ipsorum<br />

volúntate quodammodo rem alienare<br />

videntur, /. 28. de verbor.<br />

sign. Quanquam etiam contra ignorantem<br />

rem suam ab alio possideri<br />

usucapió procedit, /. un. C.<br />

de usucap. transform. I. ult. C. de<br />

prtescr. longi temp. (2). Privatum<br />

enim damnum, quod ex usucapione<br />

est, pensatur egregio publico,<br />

in quo vera et solida utilitas<br />

continetur, et cujus proinde prima<br />

ratio habenda. Atque haec hujus<br />

acquisitionis defensio sit contra<br />

eos, quibus ea genere ipso injusta<br />

videtur. Appellat sane Justinianus<br />

praescriptionem impium<br />

praesidium et improbam temporis<br />

allegatìonem , nov. 9. verum non<br />

simpliciter, sed quatenus eo praesidio<br />

homines scienter abutebantur<br />

contra constitutionem ipsius,<br />

et adversus bona ac subsidia Ecclesiarum.<br />

8 ( Ne domini maturius rebus<br />

suit defraudentur). Id est, ne maturius<br />

res suas amittant, ne possessionibus<br />

suis citius, quam par<br />

est, cadant, ut est in d. I. nn.<br />

C. de usucap. transform. Usus autem<br />

est verbo defraudandi propter<br />

duritiem legis antiquae, quae<br />

nimis angusto temporis spatio usucapionem<br />

terminabat, remque<br />

alienam excluso domino addicebat<br />

possessori. Caeterum quod<br />

proprie hoc verbum significar,<br />

per fraudem scilicet rem alienam<br />

intervertere, id ñeque lege an-<br />

(1) L. 1. tit. 29. P. 3, (2) L. 18. eod.

De usucap. et longi t emporis pr ce script. 323<br />

tiqua possesori permissum fuit.<br />

9 (Constitutionem super hoc<br />

promulgavimus). Ea est, /. un. C.<br />

de usucap. transform, qua lege,<br />

cum jam autea sustulisset amiquam<br />

distinctionem dominii in bonitarium<br />

et Quiritiarium,/. un. C.<br />

de nud. jur.Quir. toll, hoc insuper<br />

constituit, ut praedia provincialia<br />

eodem jure cum Italicis censerentur,<br />

atque aeque ut Italica , eodemque<br />

effectu usucapi possent.<br />

Prseterea tempora usucapionum<br />

tarn in rebus mobilibus, quam in<br />

rebus soli in tantum prolongavit,<br />

ut nulla justa querimonia supersit,<br />

si tarn longo tempore continuata<br />

possessio possessorem tueatur<br />

, eique dominium adjiclat.<br />

Summa constitutionis est, ut qui<br />

rem à non domino accepit ex justa<br />

causa, et bona fide, eamque mobilem<br />

per triennium, immobilem<br />

per decern annos inter présentes,<br />

vel per viginti inter absentes continenter<br />

possedit, is ejus rei dominus<br />

pleno jure efficiatur (i).<br />

I o (Decennio inter présentes,<br />

viginti annis inter absentes). Explicat,<br />

quantum tempus intelligat<br />

per possessionem longi temporis,<br />

nimirum inter praesentes, id est,<br />

qui in eadem provincia sunt,/, ult.<br />

C. de prcescr. long. temp, decern<br />

annos, inter absentes viginti (2).<br />

Atque ita sicut ex veteri usucapione<br />

effectum sumit, acquisitionem<br />

scilicet veri dominii, ita ex<br />

veteri praescriptione sumit spatium<br />

temporis, atque id ad usucapionem<br />

omnium rerum immobi-<br />

lium transfert; efficitque ex duabus<br />

unam acquisitionis speciem,<br />

ut jam nulla amplius differentia<br />

inter praescriptionem et rerum immobilium<br />

usucapionem supersit:<br />

praescriptionem, inquam, longi<br />

temporis, quae itidem ut usucapio<br />

titulum et bonam requirebat fidem<br />

: nam praescriptionis temporis<br />

longissimi, scil. 30. vel 40. annorum,<br />

alia ratio est, quae solo temporis<br />

lapsu possessorem tuetur.<br />

11 "In Hispania statutum<br />

«quoque est in /. 12.tit. 29. P. 3.<br />

»sat esse ad usucapionem bonam<br />

«fidem haberi in initio, quin earn<br />

«impediat mala fides superve-<br />

«niens, antequam ipsa usucapio<br />

«compleatur, et quidem indistin-<br />

»cte. Lapsi enim sunt DD. Jor-<br />

?>dan de Asso,et de Manuel, dum<br />

» in lib. 2. tit. 2. cap. 11. §. i. suait<br />

rum inst. contendunt, distinctio-<br />

»nem fieri in d. I. 12. et in /. 14.<br />

»eod. ut nempe bona fides in ini-<br />

»tio sufficiat, quando res habetur<br />

«ex titulis donationis, vel per-<br />

«mutationis, non siexaliis. Nam<br />

«praeterquamquod hujusmodi di-<br />

«stinctio inepta foret, animadver-<br />

»tere debuerunt, quod dum in<br />

»vers. Mas d. I. 12. bona fides<br />

«duobus requiritur temporibus in<br />

«causa emptionis, id exaudien-<br />

«dum est de temporibus contra-<br />

«ctus, et traditionis, prout ex ju-<br />

«re Romanorum procedere per<br />

» /. 2. pro emptor e, et I. pen. hoc<br />

tttit. supra diximus. Nec ad rem<br />

«facit laudata /. 14. inpr. quia<br />

»cum usucapionem excludit, non<br />

(1) L. 9. et I. 18. d. tit. 29. (2) L. 18. junct. /. 19. d. tit.<br />

P- 3" 29. vers. E fuera cum seq.<br />

Ss 2

3'24 Lib, IL Tit. VI.<br />

«est ob mala ni fìdem, ea laben-<br />

«te, supervcnientem ; sed quia lo-<br />

«quitur de casu , quo titulus non<br />

«verus est, sed existimatus: quae<br />

«existimatio sive ignorantia in<br />

v facto proprio tolerabilis non est,<br />

«Lopez in gloss, i. et 2. d. I. 14.<br />

«Quamvis autem hoc ita se ha-<br />

«beat, Interpretes censent, mariani<br />

fìdem, quae ante comple-<br />

«mentum usucapionis superve-<br />

«nit, earn impedire in Hispania,<br />

5?quasi in hoc jus civile cedere<br />

«debeat canonico contrarium dis-<br />

« ponenti in cap. ult. deprcescr.<br />

« Lopez in gloss. 1. d, i. 12. D.<br />

«Covarr. lib. 1. variar, cap, 3.<br />

»num. 7. et passim DD."<br />

T E X T U S.<br />

Quae res usucapì non possunt.<br />

1 Sed aliquando, etiamsi maxime<br />

quis bona fide rem possederit,<br />

non tamcn illi usucapio ullo<br />

tempore procedi! : velati si quis<br />

liberum hominem, vel rem sacram,<br />

vel religiosam , vel servum fugitivum<br />

possideat (1),<br />

COMMENTARI US.<br />

1 Hoc §. et aliquot sequentihus<br />

disputf.tur de rebus, quae ersi<br />

corporales sunt, usucapionem<br />

(1) L. 6. d. tit. 29.<br />

(2) D. I. 6. cum seq.<br />

(3) D. I. 6. tit. 29. P. 3.<br />

(4) L. 7. eod. I. 10. tit. 19.<br />

P. 6. junot. /. 9. eod.<br />

(5) L. 4. vers. E por ende.<br />

tarr.en non recipient : sed quia<br />

multae, qua? in hoc numero sur.r,<br />

hie non coumemoramur, ecce tibi<br />

in snmrna omnes obibeo.<br />

Quarundam ri rum e natura est,<br />

ut omnem omniuo 1 cquisitioncm,<br />

qualiscunque ea sit, rcspu. nt,<br />

et consequenter si ir u 1 us.capiunem<br />

: cujusnu.di sunt, quae commercio<br />

humano sunt exempt,<br />

ac proinde in bonis haleti non<br />

possunt, ut homo liber, res sacra?,<br />

religiosa*, sancUP" >publicae<br />

populi aut civitatun., /. 4. /. 6.<br />

de contr. empi. I. 9. hoc tit. (2).<br />

Quaedam eiiam res sunt, quae<br />

cumsint in bonis, etatquiri possint,<br />

usucapi tamen non possunt<br />

, lege earum usucapionem<br />

prohibente. In hoc genere sunt<br />

res fisci, §. 4. infr. I. quamvis 18.<br />

eod. res dominicae, tit. C. ne rei<br />

domin. vel temp, vind. (3), civitatum,<br />

Ecclesia rum, gcrontocomiorum<br />

et locorum simib'um,<br />

/. 23. C. de sacrosanct. E cele s.<br />

now. 9. 111. et 131. cap. 6, (4).<br />

res furtivae et vi possessae, §.<br />

scq. (5). Praesidi contra legem<br />

Juliam datae, /. 48. de adquir.<br />

rer. dom. I. pen. de leg. Jul. rep.<br />

res pupillorum, d. I. 48. /. 3. C.<br />

de prcescr. 30. ann. res minorum<br />

25. annis, /. ult.C. in quibus caus.<br />

in int. rest. (6). bona ari ventina<br />

lìliifam. I. i. §. 2. C. de annal.<br />

exc. (7), fundus doialis, cujus<br />

/. 5. vers. Mas si supiesse, d,<br />

tit. 29. P. 3.<br />

(6) L. 8. eod. I. 9. litui. 19.<br />

Part. 6.<br />

(7) D. I. 8, tit. 29. P. 3.

De usucap. et Jongì<br />

quod alienano lege Julia probibit<br />

a est, /. 4. de fund, domi hoc<br />

leso eiiam usucapionem ptohibi<br />

tani esse , pro certo statuii T>yphonius<br />

in/. 16. eod //'/.(^.Postremo<br />

res testamento ?. 1 ienari prohibits;,<br />

l. 2. C. pro emp. /.«//.§. 3.<br />

C. com. de Lgat. Jam pergamus.<br />

2 (Lìlcruth homn em). Sola<br />

temporis longinquitate , etiamsi<br />

sexaginta annerum curricula excesserit,<br />

libettatis jura non mutiiari<br />

à Constantino rescriptum<br />

est, /. ult. C. de long: temp. prescr.<br />

quee pro lib. Meminit Imp.<br />

60. annorum, non quia longioris<br />

temporislapsu libertati prasscribatur;<br />

sed quia raro homines dintìus<br />

vivunt. Etenim nec centum<br />

annorum praescriptio hic suffecerit<br />

(2), ut bene istic. Accurs.<br />

quoniam nulli omnino hic locus<br />

esse titulo potest.<br />

3 (Servum fugitivum). Hic<br />

servus pertinet ad prohibitionem<br />

§. sequent, quippe qui sui ipsius<br />

furtum facere intelligatur, l. 60.<br />

At furi. I. i.C. de ser. fug. (3).<br />

TEXT "US.<br />

De rebus furtivis et vi<br />

possessis.<br />

2 Furtivee quoque res, et que<br />

•vi possessi sunt, nec si predicto<br />

longo tempore bona fide possesse<br />

fuerint, usucapì possunt (4): nam<br />

furtìvarum rerum lex duodscim<br />

Tabularum, et lex Atilia inhi-<br />

(2) L. 6. /. 24. //'/. 29. P. 3.<br />

(3) L. 23. ///. 14. P. 7..<br />

'empori's prescript. 325<br />

beni usucapionem : vi possessirum,<br />

lex Julia et Plautia. Quod<br />

autem dicium est , furtivarum<br />

et vi possessarum rerum usucapionem<br />

per leges prohibit am esse<br />

, non eo pertinet, ut ne ipse fur,<br />

quive per vim possidet, usucapere<br />

possit (nam his alia rat ione<br />

usuiapio non cempetit ; quia scilicet<br />

mala fide possident ) : sed<br />

ne ullus alius , quamvis ab eis<br />

bona fide emèrit, vel ex alia causa<br />

acceperit , vsücapiendi jus habeat.<br />

Vude in rebus mobilìbus non<br />

facile proeedit, ut bonce fidei posses<br />

sorìbus usut apio com pet at. Nam<br />

qui sciens alienam rem vendiderit,<br />

vel ex alia causa tradiderit,<br />

furtum ejus committit. Sed tarnen<br />

id aliquando aliter se habet.<br />

Nam si heres rem defuncto cornmod<br />

at am,,-,OMt he at am, vel apud<br />

cum dc^ositam , existimans lice-*<br />

reditaricm esse , bona fide accipicnii<br />

vendiderit, aut donaverit,<br />

aut dolls nomine dederit ; quin<br />

is. qui acceperit, usucopere possi',<br />

, dukìum non est ; quippe cum<br />

ea res in furti vitium- von cecideiit<br />

: quum titiqus'heres , qui<br />

bo a fide tanquam suam alienaverit<br />

, furtum non committal, hem<br />

si is, ad quern anelile ususfruetu:<br />

pertinet, partum suum esse<br />

ciedint vendi.teritaut si donaverit<br />

^furtum noni con,vittit. Furturn<br />

enim sine ojfectu. fur unii<br />

non committitur. Aliis quoque moráis<br />

uccidere potest, ut quis sine<br />

vitio, furti. tern alienam ad ali*-<br />

(4). fi, q.iiLtit. 29..P. 3. /. 2.<br />

tit. 8. lib. 11. Nov. Recop. cum<br />

/. seq. . •'. \

32Ö Lib. II. Tit. VI.<br />

quem transferal , et efficiat, ut<br />

d possessore usucapiatur. Quod<br />

autem ad eas res, quce solo contine<br />

ntur, expedit, jus ita procedit,<br />

ut si quis loci vacantis possessionem<br />

propter absentiam aut<br />

negligentiam domini, aut quia<br />

sine successore decesserit, sive<br />

vi nanciscatur ; quamvis ipse mala<br />

fide possideat (quia intelligit,<br />

se alienum fundum occupasse):<br />

tarnen si alii bona fide accipienti<br />

tradiderit, poterit ei longa possessione<br />

res acquiri : quia neque<br />

furtivum , neque vi possessum acceperit.<br />

Abolita est enim quorundam<br />

veterum sententia existimantium,<br />

etiam fundi locive furtum<br />

fieri : et eorum utilitati, qui res<br />

soli possident, principalibus constitutionibus<br />

prospicitur, ne cui<br />

longa , et indubitata possessio debeat<br />

auferri.<br />

COM M ENTARI US.<br />

i (Furtivarumrerum lex XII,<br />

Tab. et lex Atilia). Hanc legem<br />

non Atiliam , ut in textu, sed<br />

Atiniam appellandam esse, patet<br />

ex /. 4. §. 6. et /. 33. hoc<br />

tit. I. de verb. sign, et Gellio<br />

üb. ij. cap. 7. Illius autem,<br />

et XII. Tab. meminit Julianus<br />

in d. I. 33. Verba legis Atinie<br />

prodit Gellius d. cap. 7. Quod<br />

surreptum erit, ejus rei esterna<br />

auetoritas esto. Quorum verborum<br />

hic sensüs est: ejus rei, que<br />

surrepta est, dominium à domino<br />

nunqua.m recedati jus et pot-<br />

(1) L, I. tit. 14. P. 7. vers. Otrosi.<br />

estatem habeat semper earn vindicandi<br />

: nec ullo usu alteri acquiratur.<br />

2 (Vi possessarum, lex Julia<br />

et Pliiutia). Quod attinet ad<br />

res soli , seu immobiles , vi possesa<br />

res sit opportet, ut usucapi<br />

nequeat : neque sufficit, vi ali —<br />

quem de predio dejeetum esse,<br />

nisi qui dejecit, possessionem occupavit.<br />

Quod si ille ingressus<br />

non fuerit, sed alius in vacuarti<br />

possessionem intraverit , poterit<br />

id predium, etiam antequam in<br />

domini potestà tern redéat, à bona<br />

fidei possessore usucapi,/,4.5.22.<br />

/. 33. §. 2. eod.<br />

3 (Unde in rebus mobilibus<br />

non facile procedit). Quia rerum<br />

mobilium tantum , non etiam immobilium<br />

furtum fieri potest (1),<br />

inde colligic, usucapionem in rebus<br />

mobilibus difficilius et rarius<br />

contingere, hocargumento,quod<br />

res, que furto obnoxie sunt, etiam<br />

facile in furti vitium cadunt:<br />

quisquis enim rem alienam mobilem<br />

sciens quacunque ex causa<br />

alii tradit , furtum committit:<br />

quod etiam scriptum est, /. 2. C.<br />

pro empt. I. 2.C. pro donato.<br />

4 (Bona fide accipienti veniiderit,<br />

aut donaverit). Duos profer<br />

modos, quibus alienatio rei<br />

aliene mobilis fit absque furto:<br />

utrumque ex Cajo /. 36. hoc tit.<br />

Unus hic est, si heres rem defuncto<br />

commodatam , locatam,<br />

aut apud eum deposkam, existimans<br />

earn hereditariam esse, tanquam<br />

suam alienaverit. De herede<br />

ipso rem talem retinente nihil

De usueap. et longl temporis pr^scrit 327<br />

dicit, quia ad probandum, quod<br />

proposjtum erat, sine vitio furti<br />

aliquando rem alienam transferri<br />

posse, hoc nihil facit. IMos, an<br />

heres ipse hujusmodi rem usucapere<br />

possit, videbimus postea sub<br />

§. 7. infr. eod.<br />

5 (Partum suum esse credens).<br />

Casus hujus generis alter: Partus<br />

ancilio in iructu non est, sed ad<br />

dominum proprietatis pertinet,<br />

§. 37. supr. rer. divis. (1). Sed<br />

nec fructuarius usucapere partum<br />

potest, sive sciat, partum alienum<br />

esse, sive ad se pertinere<br />

putet: quia juris hic error est,<br />

qui possessori in usucapione non<br />

prodest, /. 31. hoc tit. Coterum<br />

si pactum suum esse credens, forte<br />

errori causam probente, quod<br />

foetus pecudum ad fructuarium<br />

pertinet, alteri eum vendiderit,<br />

poterit à bono fidei possessore<br />

usucapì, d.I. 36.§. i.quippecum<br />

hic nihil sit in persona accipientis,quod<br />

usucapioni obstet, neque<br />

furti vitio res affecta sit: non<br />

enim si fructuarius ignorantia juris<br />

partum ut suum vendat, idcirco<br />

eum furtivum facit: cum<br />

furtum non committatur sine animo<br />

et affectu furandi, qui in errante<br />

nullus est, /. 37. eod. §. 7.<br />

inf. de oblig. quae ex del. (2).<br />

6 (Aliis quoque modis uccidere<br />

potest). Omnibus nempe eis in<br />

quibus distrahens rem alienam,<br />

suam esse putat. Sequuntur in<br />

text, casus in,quibus rerum immobilium<br />

usucapió procedit.<br />

(1) L. 23. tit. 31. P. 3. vers.<br />

Otrosí.<br />

(2) L. i. tit. 14. P.7.<br />

7 Justinian. Ait prospici utili<br />

tati eorum, qui res soli possident<br />

principalibus constitution!'<br />

bus: turn quibus possessores longi<br />

temporis, id est, 17. vel 20.<br />

annorum possessione defenduntur,<br />

tit. C. de prcescr. longi temp.<br />

quod tempus nunc ad rerum immobilium<br />

usucapionem transiatum<br />

est : turn quibus 30. annor.<br />

praescriptione domini omnimodo<br />

excluduntur, /. 3. et 4. C. de prccscr.<br />

30. «»».(3). Illud hic monendi<br />

surnus, Justinian, novell. 119.<br />

cap. 7. unde sumpta est auth. Malo<br />

fidei C. de prcescr. longi temp.<br />

hactenus juris ejus, de quo proxime<br />

egimus, constitutioni derogasse<br />

, ut si à possessore malo fidei<br />

res alienata sit, non aliter ab eo,<br />

qui earn etiam bona fide accepit,<br />

usucapì aut longa possessione 10.<br />

vel 20. annorum acquiri possit,<br />

quam si dominus sciverit, rem<br />

suam ab alio possessam esse, et<br />

toto eo tempore contestatus non<br />

sit: alioqui spectari jubet 20. annorum<br />

proscriptionem (4). Coterum<br />

hoc procedere tunc tantum<br />

volunt, si eo ipso tempore, quo<br />

res alteri traditur, scìat is, qui<br />

tradit, rem alienam esse, et nec<br />

initium quoque bonum habuerit.<br />

Add. quae notat D. Gothofred.<br />

ad diet. auth.<br />

8 "In Hispania /.si. tit. 29.<br />

»P. 3. probat doctrinam //. 3. et<br />

j> 4. C. de prcescr. 30. an. uti etiam<br />

«probatur in /. 19. d. tit. 29.<br />

•n doctrina novell. 119. cap, 7. ut<br />

(3) L. 21. tit. 29. P. 3.<br />

(4) L. 19. eod.

323 Lib. IL Tit. VI.<br />

"triodo notavi mus ;n margine ad<br />

»versic. Prìncìpalwus. Csterum<br />

-vGregor. Lop. in gloss, d. I. 21.<br />

»censet ma la m fidem impedire<br />

jjapud nos etiam prasscriptionem<br />

»30. annorum: atque in hoc arj.'gumento<br />

jura canonica servati,<br />

»ut dixerat in /. 12. èjusdem tia<br />

tuli 29. de qua in pr. hujus tit.<br />

»sumus locuti. Quinimo Vela disti<br />

sert. 48. num. 45a et seqq. hanc<br />

j>doctrinam statutam esse in /. 2.<br />

»tit. 8. lib. 11. Nov. Recop. con-<br />

•»tendit, et per earn correctam es-<br />

?jse d. I. 2i. tit. 29. P. 3. et Co-<br />

?> varr. inregula Possessor,part. 2.<br />

Ȥ. 8. num. 5. Castillo de tertiis<br />

itcap. 26. num. ¡3. et Molina de<br />

>>primog. lib. 2. cap. 6. n. 66. cum<br />

"piuribus aliis quos laudant, cen-<br />

»>sens etiam praescriptionem imj>memorialem<br />

impedire mala fide;<br />

ornala scilicet quam malam esse<br />

•aconstat: nam qua; talis est dun-<br />

» taxât prosumptione , tollitur<br />

>> praescriptione 30. annorum, Co-<br />

?> varr. d, §. 8. num. 4, et seq.<br />

T E X T U S.<br />

De vitio purgato.<br />

3 Aliquando etiam furtiva,<br />

vel vi possessa res usucapì potest,<br />

veluti sì in domini pot estatem<br />

reversa fuerit : tunc enim<br />

vitio rei purgato, procedit ejus<br />

usucapio.<br />

COMMEN.TARIUS.<br />

i Rerum furtivarum, vi possessarum,<br />

contra legem Juiiini<br />

datarum, vitium purgatur,si in<br />

potestatem domini aut prioris possessoris<br />

redierint: ex quo fit, uc<br />

jam iterum usucapì posse incipiant,<br />

/. 4. §. 6. /. 24. §. i. hoc<br />

tit. I. penult, de leg, fui. rep.<br />

Ver.butn potestatis jn proposito<br />

possessionem signiticat, et potestatem<br />

habendi tenendique, d.<br />

I. 4. §. 12. Res vi possessa redire<br />

debet in potestatem ejus, qui de«<br />

jectus est, ut maxime dominus<br />

non sit; neque enim ahter vitium<br />

violentias purgatur, quam si dejectus<br />

ipse restituatur in possessionem,<br />

fac, /. 6. §. 3. de precar.<br />

Res contra legem repetundarum<br />

data necesse est, ut revertatur<br />

in potestatem ejus, a quo profecta<br />

est, hsredisve ejus, d. I, pen.<br />

de leg. fui. rep. Rei autem furtiva;<br />

vitium ut purgetur, in ipdus<br />

domini potestatem earn reverti<br />

oportet, d. I. 4. §. quippe furtum<br />

in re furtiva solum dominum<br />

laedit: cui prolude soli etiam<br />

de re furtiva conditio competit<br />

, §. ult. inf. de obi. quce ex<br />

del. Plane nihil interest, utrum<br />

in potestatem domini aut possessors<br />

res pervenerit, an quocunque<br />

modo his satisfactum sit,i.<br />

/. 4. §. 13.<br />

2 De re pignori data et surrepta,<br />

creditori dubitati potest, in<br />

domini debitoris, an creditoris<br />

potestatem redire debeat, ut vitium<br />

purgetur et usucapi possit:<br />

de quo vide, si placet, Cujac. in<br />

d. I. 4. §. si rem 21. nam Paulus<br />

respondit, in domini potestatem<br />

earn redire debere, d. I. 4. §. 6.<br />

labeonis quoque eadem sententia<br />

est in /. uh. eod. Idem tarnen<br />

P-iuius d. I. ult. notiti ad Labeo-

De usucap. et long ' temporis pr (escript, 329<br />

item scribens contra affirmât, rem<br />

pignori datam et surreptam usucapì<br />

posse, si in potestatem créditons<br />

redierit. Sed haec non magno<br />

negotio conciliari possunt.<br />

Refert enim, utrum debitor ipse,<br />

an alius rem creditori surripuerit.<br />

Posteriore casu semper necesse<br />

est, ut vitium purgetur, in potestatem<br />

debitoris rem reverti d.<br />

I. 4. §. 6. atque hoc etiam Labeo<br />

sensit. Priore autem casu purgatur<br />

reversa in potestatem créditons,<br />

neque hoc Labeo negaret,<br />

fuitque semper extra omnemcontroversiam,<br />

atque a Paulo tantum<br />

indicatur, ut ostendat, posse<br />

aliquando pignus, quod in<br />

potestatem créditons rediit, usucapì<br />

: quod Labeo non expresserat.<br />

Fuit autem , ut dixi,illud<br />

explorati juris: siquidem ratio<br />

aliqua esse debet purgandi vitii<br />

per reversionem rei in potestatem<br />

aherius, quam furis.<br />

TEXTUS.<br />

De re fiscali et bonis<br />

vacantibus.<br />

4 Res fisci nostri usucapì<br />

non potest (1). Sed Papinianus<br />

scripsit, bonis vacantibus fisco<br />

nondum nunciatis , bonte fidei<br />

etnptorem tradham sibì rem ex<br />

his bonis usucapere posse , et ita<br />

Di vus Pius, et Divi Severus et<br />

Antoninus rescripserunt.<br />

(r) L. 6. tit. 29. P. 3. vers. E aun.<br />

Tom. I, Tt<br />

COMMENTA RIUS.<br />

i Inter res, quae juris constitutione<br />

usucapioni obnoxiae<br />

non sunt, quarum summam complexus<br />

sum sub §. £. supr. primum<br />

locum obtinent res fisci,<br />

/. 18. hoc tit. I. 2. C. comm. de<br />

usucap. Hoc autem Privilegium<br />

rebus fiscalibus merito datum est,<br />

ne negligentia procuratoris fisci<br />

Piincipi noceat, qui aliis curisimplicatur,<br />

et tot ac tanta negotia<br />

sustinet, ut de suis aut fisci rebus<br />

ipsi inquirendi otium non sit. Rerum<br />

patrimonialium eadem ratio<br />

est, quae ob id*etiam cum fiscalibus<br />

comparantur, §. ult. eod.<br />

jNullane igitur temporis defensio<br />

possessorem adversus fiscum tuetur?<br />

De fundis patrimonialibus et<br />

rei privata; rescriptum est, possessors<br />

eorum 40. annorum praescriptione<br />

defendi, /. uh. C. de<br />

fund, Patrim. I. uh. C. de fund,<br />

rei priv. Tantum hoc cavetur, ut<br />

ne adversus fiscum ea praescriptione<br />

hoc assequantur, ut in futurum<br />

à canone possessio sit immunis,<br />

d. I. ult. de fund, patrim.<br />

Csterum Justinianus in /. 24. C<br />

de sacros. Eccles. civitatibus hoc<br />

Privilegium dédit, ut adversus eas<br />

nulla procedat temporis prescription<br />

praeterquam 100. annorum:<br />

quo jure vel magis fiscum uti oportet.<br />

Idem jus eodem loco concedi!<br />

etiam Ecclesiis: et confirmât<br />

nov. 9. verum abrogat iterum novell.<br />

iti. et novell. 131. cap. 6.<br />

substituta pro loo. annorum, 40.<br />

praescriptione : quibus posteriori-

33o Lib. II. Tit. VI.<br />

sublata sunt, /. unic. C. de cad.<br />

toll.<br />

3 (Usucapere posse). Opus tarnen<br />

ad introducendam usucapionem<br />

rerum vacantium fuisse rescriptis,<br />

indicat hre locus et d.<br />

I. 18 eod. quippe bona vacantia<br />

ad fiscum pertinent ipso jure, etsi<br />

in patrimonio fisci non videantur<br />

computari , antequam nunciata<br />

sunt, et fiscus ad earn animum adjecit.<br />

Haec autem bonorum vacantium<br />

usucapio in rebus duntaxat<br />

mobilibus utilis erit possidenti:<br />

nam ad immobilia quod attinet,<br />

tutius ac commodius ipsi eritpraescriptione<br />

quadriennii uti, juxta<br />

/. I.C. de quadriennii prescript.<br />

de quo infr. §. uh. quia praeterquam<br />

quod breviori tempore impletur<br />

praescriptio , ei mala fides<br />

non obest, quippe cum hoc tempus<br />

praestitutum sit actioni fisci,<br />

uti et quinquennium vindicandae<br />

rei, quae in commissum cecidisset,<br />

finito tempore actio fìsci evanescit.<br />

4 crIn<br />

bus constitutionibussublatum quoque<br />

intelligi debet jus civitatibus<br />

datum in /. zq.C.de sacros. Eccles.<br />

atque ita postremo in his<br />

rebus reditur ad praescriptionem<br />

40. annorum (1). In causis fisci<br />

criminalibus, uti persecutio criminum<br />

regulariter exceptione 20.<br />

annorum excluditur, /. 12.C. ad<br />

leg. Cornel, de fals. etiam persecutio<br />

bonorum damnatiautadnotati,<br />

quam fiscus habet, eoque refero<br />

t 3. de divers, temp, prescript.<br />

quamvis D. Cujac. earn accipiat<br />

de causis fisci civilibus, quas<br />

omnes scribit 20. annis estingui,<br />

excepta causa commissi et bonorum<br />

vacantium, /. 2. C. de vect.<br />

et omm.l. i.§. 2. de jur. fise.<br />

2 [Bonis vacantibus). Bona vacantia<br />

dicuntur: Bona eorum, qui<br />

sine hcerede decesserunt. Haec ex<br />

lege Julia caducariaad fiscumpertinent,<br />

/. 96 §. i. de legat. i.l. 1.<br />

C. de bori. vac. (2) Jus occupandi<br />

bona vacantia inter regalia nurneratur,<br />

/. 2. Feud. tit. quce sint<br />

regaL Erant autem certi delato­<br />

Hspania suprema jures;<br />

qui hujusmodi bona aliamve »risdictio sive civilis, sive crimirem<br />

ad fiscum pertinentem prae- »nalis Regi competens nullo unmii<br />

alicujus gratia nunciabant, vquam tempore , etsi immemo-<br />

tit. de jur. fise, passim, similes vriali praescribitur, /. 4. tit. 8.<br />

fere antiquis quadruplatoribus, »Hb. 11. Nov. Ree. uti nec gabelde<br />

qua voce vide Festum. Bo­ »lae, /. 2. eod. Caeterum inferior<br />

norum vacantium numero haben­ »jurisdictio qua civilis, qua cridi<br />

etiam bona caduca nondum vminaliseum juribus eidemannénunciata<br />

, ita dicta, quod in fi- -jxis praescribitur tempore immescum<br />

certis de causis cadunt. Ve­ •»moriali: sicut civitates et pagi.<br />

rum caduca pene à Justiniano » Hoc autem tempus immemoriale<br />

(1) L.y.d. tit. 20. vers.Mas<br />

las otras, /. 26. eod. quae centum<br />

annos requirit, dum agitur de<br />

rebus Eccles. Roman, et tribus<br />

contenta est, si agatur de rebus<br />

mobilibus.<br />

(2) L.6. tit. 13. P. 6. in fin.<br />

I. I. tit. 21. lib. 10. Nov. Recop.

Ve usucap. et longi t empor is pr ce script. 331<br />

•jprobandum erit secundum for-<br />

»mam statatam in/. I. tit. 17.<br />

» lib. 10. Nov. Recop. quam tradi-<br />

»mus in Append, de Major, reitgula.<br />

il. Vide tarnen Covarr.<br />

»de his late tractantem in cap.<br />

n Possessor, part. 2. §§. 2. et 3."<br />

T E X T U S.<br />

Regula generalis.<br />

5 Novissime sciendum est,<br />

rem talem esse debere , ut in se<br />

non habeat vitium , ut à bonce fidei<br />

emptore usucapì pass it, ve!<br />

qui ex alia justa causa possidet<br />

(1).<br />

Nihil est in hoc §. quod explieationem<br />

desideret.<br />

T E X T TJ S.<br />

De errore falsae causa?.<br />

6 Error autem falsa causa<br />

usucapìonem non parit : veluti si<br />

quis , quum non emerit , emisse<br />

se existimans, possìdeat; vel quum<br />

eì donatum non fuerit, quasi ex<br />

donato possìdeat (2).<br />

COM MENTARIUS.<br />

1 Jam ante dictum est, nulla<br />

justa causa possessionis praecedente<br />

, usucapìonem aut longi<br />

tempori? praescriptinnem non procedere,<br />

/. 24. C. de rei vindic.<br />

Hae causa; in usu juris etiam tifi)<br />

L. 4. cum seq. tit. 29. P.<br />

3. /. 4. tit. i 5. lib. 10. Nov. Ree.<br />

tuli appellantur, d. I. 24. /. 4. C.<br />

de prascr. longi temp. Justae autem<br />

causae possessionis sunt eaedem<br />

, qua; et dominii acquirendi,<br />

/. 3. § 21. de adquir. poss. ubi pleraeque<br />

hujus generis commemora ntur<br />

(3). Ertor autem falsae causae,<br />

id est, opinio justi tituli usucapionem<br />

non parit, sed oportet titulum<br />

revera intervenisse; hoc est,<br />

non is, qui putat se emisse, sibi<br />

donatum aut legatum esse, cum<br />

non sit, pro emptore, pro donato<br />

aut legato usucapere potest; sed<br />

is solus, qui vere emit, cui res<br />

vere donata aut legata est, /. 27.<br />

hoc tit. et alibi, quippe falsa nostra<br />

existimatio rei veritatem non<br />

mutat, /. 6. ad munic.<br />

2 Quidam tarnen veterum censebant,<br />

in falsa opinione tituli admittendam<br />

esse usucapionem pro<br />

suo: sed errare eos Celsus ostendit<br />

d. I. 27. Utitur autem hac ratione,<br />

quod ubi nihil emptum,<br />

nihil donatum aut legatum estj<br />

usucapio pro emptore , pro donato<br />

aut legato non valeat. Qua;<br />

ratio prima fronte inepta videri<br />

potest : nam illi, quos errare ait,<br />

non hocdicunt, bona; fidei possessorem,<br />

qui modo emptum, donatum<br />

aut legatum sibi existimet,<br />

etiamsi nihil horum sit, pro emptore,<br />

prove donato aut legato<br />

usucapere posse, sed pro suo:<br />

quod ratio Gelsi non videtur removere,<br />

quoniam et titulus pro<br />

suo Justus tiiulus est. Explicanda<br />

igitur est Celsi ratio, ut appareat,<br />

ex ea etiam effiti, ut in propo-<br />

(2) L. 14. d. tit. 29. P. 3.<br />

(l) L. 9. /, 18. cod.<br />

Tt 2

332 Lib. II. Tit. VI.<br />

sito n ec locus sit usucapioni pro<br />

suo. Titulus pro suo duplex est:<br />

unus specialis, de quo hic non<br />

agitur, utpote qui ex sola conditions<br />

rei possessi nascitur, et locum<br />

habet in his, quae sola occupatone<br />

nostra fìunt, ex quo<br />

titulo certa usucapio, /. 2. pro<br />

suo; alter generalis, cohserens<br />

cum aliis omnibus causis : ut ecce<br />

, qui bona fide pro emptore,<br />

pro donato, prove legato, possidet,<br />

is simul ex his causis etiam<br />

possidet pro suo : sed hic<br />

titulus generalis pro suo, pro justo<br />

titulo possessionis non habetur,<br />

nisi concurrat alius specialis,<br />

cui ille adhaereat, /. 1. pro<br />

suo. Jam puto, intelligitur, quam<br />

vim ratio Celsi habeat; nimimm<br />

remoto alio titulo speciali,<br />

quem in proposito nullum<br />

èsse in confesso est, admitti non<br />

posse generalem ilium pro suo.<br />

Caeterum hoc totumsic acceptum<br />

est, ut Justus et probabilis error<br />

possessoris usucapioni non obstet;<br />

veluti, si servus aut procurator<br />

rem aliquam se emisse falso<br />

domino persuaserint, quam<br />

emendam illis mandaverat; in hoc<br />

errore possessor pro emptore usucapiet:<br />

quia in alieni facti ignorantia<br />

tolerabilis error est, /. 11.<br />

fro empt. I. uh. §. 1. pro suo(i).<br />

Potest et in nostro ipsorum facto<br />

talis error intervenire, ut usucapio<br />

non impediatur, /. 2. §. i j.<br />

et §. seq. pro empt.<br />

(1 ) D. I. 14. tit. 29. P. 3.<br />

(2) L. g. i. io. eod.<br />

T E X T U S.<br />

De accessione possessionis.<br />

7 Dìutina possessio, qu

De usucap. et longi temporis prescript. 333<br />

lege definiti, l. 3, hoc tit. In corriputatione<br />

temporis hoc observatur,<br />

ut non à momento ad momentum<br />

computetur, sed dies posttemus<br />

coeptus pro impleto habeatur<br />

, /. 6. eod.<br />

2 luterrumpitur possessio duobus<br />

modis : uno naturaliter, vtluti<br />

cum guis vi de possessione<br />

ejicitur, aut res nobis eripitur, /.<br />

5. eod l. 15. de adq.poss. (1), altero<br />

civiliter per litis contestationem<br />

(2): hoc modo civiliter interrumpí<br />

possessionem dicimus,<br />

quia post litis contestationem vere<br />

et naturaliter possidere non<br />

desinimus, et implemus usucapionem,<br />

/. 2. pro donat. I. 2. §. uh.<br />

pro empt. sed impleta inter moras<br />

judici usucapió effectu juris,<br />

victo possessori non prodest, sed<br />

rem restituere cogitur, perinde<br />

quasi non usucepisset, /. iS.de<br />

rei vind. Interruptio usucapione,<br />

usurpano appellatur injure, /. 2.<br />

hoc tit. qui idcirco inscribirur in<br />

D. de usurpationibus et usucapionihus.<br />

3 Naturalis interruptionis hanc<br />

vim fuisse constat, ut etsi quis<br />

amissam semel possessionem deinde<br />

recuperasset , ei pi iuris possessionis<br />

tempora ad usucapionem<br />

aut praescriptionem non prodessent;<br />

sed à recuperata possessione<br />

tempos denuo imhoaretur (3):<br />

et proinde ttiam quod ad bonam<br />

fìdem possidentis attinet , ini—<br />

tiutn po sessionis recuperate spectatum<br />

fuisse,/. 15. §. 2. hoc tit.<br />

(1) L. 29. tit. 29. P. 3.<br />

(2) D. I. 29. vers. Otrosí.<br />

(3) D, l, 29. in pr.<br />

Ñeque ex hoc jure quicquammutatum.<br />

Litis autem contestations<br />

usucapió non interpellabatur, sed<br />

ut dixi , condemnato possessore<br />

erat inelficax; lite omissa erat efficax.<br />

At lungi temporis prescriptio,<br />

etiam piene interrumpeba -<br />

tur lite, /. 2. /. 3. /. 10. C. de prescript,<br />

long. temp. Sed haec differentia<br />

penitus sublata est, hodieque<br />

etiam usucapió, quae idem<br />

est cum longi temporis prescriptione<br />

, interrumpitur pienissime<br />

litis contestatone, per /.<br />

penult, et ult. C. de annul, except.<br />

(4).<br />

4 Continuaticnem possessionis<br />

dum exigimus , non hoc precise<br />

exigimus, ut una eademque<br />

persona per totum legitimumtempus<br />

continenter possideat; sed<br />

receptum est, ut ad usucapionem<br />

et longi temporis prescriptionem<br />

implendam aliens possessionis<br />

accessione uti liceat (;).<br />

Atque hoc tributum est, licet<br />

dissimilier , de quo statim, tarn<br />

successori rerum singularum, puta<br />

emptori, doo¿tario, quam successori<br />

universi juris, ut haeredi<br />

aut bonorum possessori, hoc text,<br />

et §. seq.<br />

5 ( Licet ipse sciai preedium<br />

alienum esse. Quod si Ule mitium<br />

justurn non habuit ). Haec<br />

non ad quemvis succes orem, ced<br />

successorem universi juris, haeredem<br />

aut bonorum possessorem<br />

tantum per inent. Duo autem hic<br />

traduntur de successore universi<br />

(4) D. I. 2Q. vers. Otrosí.<br />

(5) L. io. d. tit. 29. P. 3.

334 Lib. IL Tit. VI.<br />

juris : unum est, justam posessionem<br />

defuncti prudesse haeredi<br />

, et procedere etiamsi heres<br />

sciat rem alienam esse,/. 4j. hoc<br />

tit. alteram, injustam possessionem<br />

defuncti heredi non procedere<br />

, licet ignoret rem alienam<br />

esse, fac. /. li. de div. temp,<br />

prescript, /.ii. C. de adq. poss. Utrumque<br />

eandem rationem habet,<br />

quia scilicet heres personam et<br />

conditionem defuncti suscipit, ita<br />

ut una persona cum defuncto censeatur.<br />

Hoc enim posito, qualitas<br />

possessionis ex persona defuncti<br />

tantum estimanda, ut ilia<br />

vel prosit heredi , vel noceat:<br />

prosit , si defunctus bonum ini—<br />

ti um habuerit, etsi hores non habeat;<br />

noceat, si defunctus bonum<br />

initium non habuerit, etiamsi haeres<br />

habeat; et perinde per omnia<br />

habeatur ac si defunctus adbuc<br />

ipse possideret. Succedit itaque<br />

heres non tantum in virtutes defuncti,<br />

sed etiam in vitia, nec<br />

ignorationesua ea excludit, ut ait<br />

Papinianus d.i. ii. de div. temp,<br />

prescr. et Impp. d. I. n.C. de<br />

adq. poss. Vitia possessorium, inqniunt<br />

, à m^joribus contrada<br />

perdurati!, et successorem auctoris<br />

sui culpa comitaiur. Ex quo<br />

hoc amplius etiam intelligimus,<br />

errare eos, qui heredem nolentem<br />

uti accessione possessionis<br />

defuncti à semetipso inchoare<br />

possessionem atque usucapionem<br />

praescriptionemve statuto tempore<br />

implere posse , arbitrantur : quod<br />

jus tantum singularis est saccessori<br />

s, ut postea demonstrabitur.<br />

6 Nihil vero eorum opinionem<br />

juvr.t i. penult, pro imi ed. Neque<br />

enim negamus, posse aliquando<br />

heredem usucapere, quod defunctus<br />

non poti.it: sed dicimus non<br />

posse, quod defunctus vitiosepossedit:<br />

potetit vero rem usucapere<br />

inter hereditarias forte repertam<br />

, quam tamen defunctus non<br />

possidebat. Ut ec

De usucap. et longi temporìs prescript. 335<br />

Divi Severus et Antoninus rescripserunt<br />

(i).<br />

COMMENTARI!! S.<br />

i De conjunctione temporum<br />

inter priorem possessore et universi<br />

juris successorem dictum<br />

§. prceccd. Agitur hie de eadem<br />

conjuuetione inter venditorem et<br />

emptorem , quod tarnen jus ad<br />

caeteros quoque pertinet, qui alio<br />

titulo singulari , etiam lucrativo<br />

rem aeeeperunt, puta ex<br />

causa donationis aut legati, /. t<br />

§. i O. et seqq. de adq. posses.<br />

Scriptum hie simpliciter est, inter<br />

venditorem quoque et emptorem<br />

tempora conjungi : ¿an<br />

igitur eodem modo, quo inter<br />

defunetum et haeredem? Nequáquam:<br />

sed ita, si uterque bona<br />

fide rem acceperit, d. I. 13.<br />

§. ult.<br />

2 Quod si successor accessione<br />

auctoris uti nolit, sed suae tantum<br />

possessionis tempora computare,<br />

ei licebit, poteritque usucapere<br />

quod auctor usucapere non<br />

potuit, 5. de div. temp, prascr.<br />

I. 4. C. de rei vind quod ta men<br />

ex parte emendatum et temperatum<br />

ex diitinctione , quae extat<br />

in auth. Malae fidei C. de prcescr.<br />

long, tempor. de qua supra locuti<br />

sumus §. 2, in fin. In hoc autem<br />

dissimilis item causa haeredis est,<br />

cui vitiosa defuncti possessio nocet,<br />

etiamsi adminiculo ex persona<br />

defuncti uti nolit ; quippe<br />

qui tarn in vitia, quam in virtutes<br />

defuncti succedit, et eadem<br />

cum defuncto persona esse existimatur,<br />

/.11. de div. temp, prescript,<br />

vide §• praced.<br />

T E X T U S.<br />

De his qui à fìsco, aut Imp.<br />

Augustaeve domo aliquid<br />

acceperunt.<br />

9 Edict0 Divi Marci cavetur<br />

, eum,qui à fisco rem alienam<br />

emit, si post venditionem<br />

quinquennium praterìerit , p-

33Ö Lib. II, Tit. IV.<br />

edicti D. Marci /. uìtìm. C. si<br />

adv. fise. In hac autem prasscriptione'<br />

quinquennii nullam factam<br />

fuissedistinctionem inter bona aut<br />

mala fide quid à fisco accipientem<br />

, apparet ex eo , quod alioqui<br />

meiior conditio fuisset ejus,<br />

qui à privato emisset, quam qui<br />

à fisco: siquidem is, qui à privato<br />

bona fide rem emerat, ad<br />

summum biennio earn usucapiebat.<br />

2 (Constitutio Zenonis). Ea est<br />

/. 2. C. de quadrienn. prescript.<br />

Olim quinquennii prxscriptione<br />

tuti erant, qui quid alienum emerant<br />

à fisco. Hodie statim tuti<br />

sunt ex constitutione Zenonis, sive<br />

conveniantur, sive ipsi amissa<br />

forte rei possessione ultro agant.<br />

Fisco autem alienanti rem<br />

alienam, vel alii pignori obligatam,<br />

datur praescriptio quadrienni!,<br />

si post quadriennium eo nomine<br />

conveniatut à domino aut<br />

creditore pigneratitio , d. I. 2.<br />

Quod ideo s ;c constitutum esse<br />

videtur, ut tanto facilius emptorem<br />

fiscus reperiat; tum etiam<br />

ne rescindatur, venditio facta publica<br />

auctoritate: alioquisanedurum<br />

atque iniquurn est domino<br />

aut creditori jus vindicandi aut<br />

persequendi rem suam, aut si hi<br />

nexam statim auferre , iisque «bjicere<br />

tarn potentem adversarium.<br />

3 ( Sacratissimum erarium).<br />

Hie diserte fiscus appellatur asrarium<br />

Principis, uti et in /. 2. et 3,<br />

C. de quadr. prase. Carterum constat,<br />

olim serarium dictum fuisse<br />

pecuniam publicam sive imperii:<br />

fiscurn autem pecuniam Imp. propriam<br />

ac privatam, cujusmodi<br />

erant bona damnatorum , caduca,<br />

vacantia aliaque, qnas Principi deferebantur,<br />

Piinius in Panegyr.<br />

Trajano d'nto : ^ At fort asse non<br />

eadem severitate fiscum , qua<br />

cerarium cohibes ? Imo tanto majore<br />

, quanto plus tibi licere de<br />

tuo, quam de publico credis. Et<br />

paulo post : Qua precipua tua<br />

gloria est, septus vincitur fiscus:<br />

cujus mala causa est nun quam,<br />

nisi sub bono Principe. TJIpianus<br />

in ». 2. §. 4. ne quid in loc. pubi.<br />

Res, inquit, fist ales quasi proprie<br />

et private Principis sunt. Hinc<br />

ratio fisci idem quod ratio Principis<br />

et ratio privata , A pen. C.<br />

de edend. I. 2. C. de priv. fise.<br />

Procedente tempore, distinctio ilia<br />

asrarii et fisci evanuit. ac utraque<br />

voce promiscue usi sunt, unaque<br />

tantum sub Grascia Principalis<br />

distinctio usurpata, fisci<br />

et bonorum Principis patrimonialium:<br />

quod hic locus aperte osteria<br />

dit, et unde desumptus e;>t, /. ult.<br />

C. de quadr. prescr.<br />

4 (Nostra autem divina constitutio).<br />

Intelligit /. ult. C. de<br />

quadr. prescr. qua c"nsiitutione<br />

quod Zeno de fìsco ^tatuerat, producit<br />

ad stibstan'iam Principis<br />

privatam , ut scilicet etiam rerum<br />

patrimonialium emptor statim<br />

secuius sit, et dominusquadriennii,prsescriptionee.xcludatur.<br />

Affertque ha ne constiiutionis suas<br />

ratii.nem , quod cum omnia Principis<br />

esse inteiligc'ntur, sive res<br />

sint fìsca'es, sive privatas Cassaris:<br />

nulla quod attinet ad harum<br />

rerum aiienationem , differentia<br />

introducenda sit. Eadem constitutione<br />

edam serenissimae Augii-

Ve usucap. et Jongi temporis prœscrit. 337<br />

sto idem Privilegium conceditur. liquet ex /. 13. §. 9. dehxred»<br />

Hoc jus atque hoc proscriptio fi- petitions.<br />

scalis veteribus incognita fuit, ut<br />

TITULUS SEPTIMUS.<br />

DE DONATIONIBTJS.<br />

Vig. Lib. 39. Titt. 5. 6. Cod. Lib. 8. Tin. 54. et 37.<br />

nove/i. 162. (1).<br />

1 tJsucapionem , de qua<br />

proxime egimus, esse modum<br />

acquirendi jure civili, extra controversiam<br />

est: utrum autem donatio<br />

quoque eo pertineat, ambigitur.<br />

Et quidem absolutam inter<br />

vivos donationem , quo traditone<br />

perficitur, et potissima<br />

donationis species est, nemo, opinor,<br />

tam est excors , qui juri<br />

civili adscribendam putet. éQuid<br />

enim habet ilia à jure civili, quod<br />

ad formam ejus aut perfectionem<br />

pertineat? jQ ui^ t a m naturale<br />

est, quam hominem homini bene<br />

facere? Ad Hbertatem natura<br />

propensi s.umus, testibus Cicer.<br />

in Lcel. et Sen. in Hb. de benef.<br />

Antiquitas nihil aliud existimavit<br />

esse Deum, quam prodesse mortalibus.<br />

Adhoc , nihil magis rationi<br />

naturali convenir, quam voluntatem<br />

domini rem suam in alium<br />

transferentis ratam haberi,<br />

ex causa liberalitatis id fiat, an<br />

ex qua alia , nihil refert, auctore<br />

ipso Justiniano §. 40. sup, de<br />

rer. div.vbì nominatim etiam donationem<br />

refert inter causas acquisitionis<br />

juris gentium. jAn vel<br />

apud Sinas aut Japones credimus<br />

nullum esse exercitium liberalitatis,<br />

nullum donationis usum? At,<br />

inquis , lex Cincia supra modum<br />

donare prohibuit: et nunc donatio<br />

excedens summam 500. solidorum<br />

insinuanda est. èQmd tum<br />

postea? Lex Fusia Caninia vetuìt<br />

ultra proscriptum numerum manumittere,<br />

jan ideo manumissio<br />

ex jure civili est? Quarundam<br />

rerum vetita est distractio, £an<br />

idcirco emptio venditio contractus<br />

juris gentium non est, sed<br />

juris civilis? Plane cum nécessitas<br />

insinuandi donationem, quo<br />

excedit supra dictam summam,<br />

à jure civili sit, concedo, tanto<br />

quantitatis donationem , utpote<br />

quo jam sola voluntateet traditione<br />

donantis non perficitur, posse<br />

referri inter modos acquirendi jure<br />

civili, arg. /. 6 de just, et jar.<br />

ut tarnen non meri juris civilis ha-<br />

(1). Tit. 4. P. 5. et lit. 7. lib. 10. Nov. Recop.<br />

Tom. I. Yv

333 Lib. I. J<br />

beatur, sed tnixd, et maximam<br />

adhuc partem naturalis: aliae autem<br />

omnes, quae quantitatem legitimam<br />

non excedunt, juris mere<br />

naturalis sive gentium manent.<br />

jQuomodo ergo defendimus methodum<br />

Justiniani? Nimirum si<br />

dicamus, Justiniano prineipaliter<br />

propositum esse tractare de donationibus<br />

impropriis, mortis causa<br />

et propter nuptias : qua: ad jus<br />

civile non inepte referuntur, ut<br />

postea palam fiet. Hoc autem ip^sa<br />

series tractationis ostendit, cujus<br />

initium à mortis causa donatione<br />

eapitur ; cum alioqui converso<br />

modo de donatione vera et absoluta<br />

primo loco agendum fuisset,<br />

uti factum est in Vana, et C.<br />

2 Occurrit hie et aliud dubium,sitne<br />

seil, donatio modus<br />

acquirendi domina, an solummodo<br />

titulus sice causa, ut emptio,<br />

dos, permutatio. Nam ratio ordin.'s<br />

exigit, ut dicamus esse acquirendi<br />

modum: contra vero causam<br />

tantum acquirendi esse, probat<br />

d. §. 40. de rer. div. Verum<br />

hue non adeo difficile expeditu<br />

est. Etenim donationis verburn<br />

duobus modis accipitur. Uno modo<br />

proprie pro ipsa donatione,<br />

quando seil, liberalitatis exereendae<br />

gratia aliquid alicui tradimus,<br />

et actum in accipientem tranferimus,<br />

ut simul et causam tradendi<br />

et traditiunem ipsam includat.<br />

Nam proprie donare nemo<br />

intelligitur, nisi qui tradat: unde<br />

donare et dare promiscue Jurisconsultus<br />

usurpat in /. 1. hoc tit.<br />

it. VU.<br />

et donatio dicta quasi doni dado,<br />

/. 3 ;. §. I. de mort. caus. don. unde<br />

et Papinianus /. 23. de donat.<br />

inier vir. et uxor, donat ionem distingua<br />

à stipulatone donationis<br />

causa facta. Altero modo metonymice<br />

pro conventione de dando,<br />

cum quis donntionis causi aliquid<br />

promittit, /. 2. /. 12. /. 22.<br />

eod. Priore sensu accepta d

I. i. et d. I. 3?. §. 2. (t)- Improprias<br />

donationis varias sunt species.<br />

Talis est donatio propter nuptias,<br />

de qua §. 3. infr. eod. Tales sunt<br />

donationes omnes, quas sub modo,<br />

causa, conditione fiunt, tit.<br />

C. de donat. que sub modo, et in<br />

specirm incidunt contractuum innominatorum<br />

, do ut des, do ut<br />

facias: item remunerado: in quibus<br />

omnibus pro modo et quantitate<br />

retrinuiionis, proprius aut<br />

iongius á vera donatione receditur.<br />

Sic item quod honorarii nomine<br />

d.itur pro offieio-et opera<br />

prasstita, et in factis, quae locari<br />

soJent, merces diccretur, in speciem<br />

meras donationis non cadit:<br />

quia donari non videtur , nisi<br />

quod nullo jure cogente conceditur,<br />

/. 29. hoc tit. Et hoc est,<br />

quod DD. tradunt, donationem<br />

remuneratoriam proprie donationem<br />

non esse, per /. 9. §. 1. /. 27.<br />

eod, Taiis denique est donatio<br />

mortis causa , propterea quod ex<br />

casti resolvitur, atque adeo ex<br />

pcenitudiae revocari potest.<br />

TEXTUS.<br />

De mortis causa donatione.<br />

1 Mortis causa donatio est,<br />

qu:« propter mortis fit suspicio-<br />

tum: quum qu'S ita donat, ut<br />

si quid humanitus ci contigisset,<br />

lia'-eret is, qui accipit ; sin au­<br />

tem supcrvixirset is qui dsnavit,<br />

re

34o Lib. I. !<br />

censetur, I. 42. in fin. eod. Insuper<br />

etiam extra suspicionemullius<br />

periculì, et à sano atque in bona<br />

valetudine constituto mortis causa<br />

recte donatur, sola cogitatone<br />

mortalitatis ex sorte humana, d.<br />

I. 2. Sed itidem verbis hoc declarandum,<br />

ne alias pura et simplex<br />

habeatur donatio. Si Titio centum<br />

donavero prsestanda post mortem,<br />

donatio inter vivos est: nam ternpus<br />

adjectum differendae solutionis<br />

causa ad substantiam donation^<br />

non pertinet. Unde legi<br />

Falcidia; in ea donatione locus non<br />

erit Add. Fachin. j. cont. 22.Non<br />

solum autem sua; mortis causa<br />

donare quis potest; sed etiam alterius,<br />

puta filii, fratris, sororis.<br />

/. 18. hoc tit. de mort. caus. don.<br />

2 (Quum quis ita donai). Dupliciter<br />

autem quis sic donat,<br />

vel ut statim rem faciat accipientis,<br />

vel ut tunc demum, cum<br />

mors fuerit insecuta, d. I. 2. eod.<br />

Posteriore casu ad revocandam<br />

donationem competit donatori directa<br />

in rem actio , sive pcenitentia<br />

ductus donationem infringere<br />

velit, sive periculum, quod metucbat,<br />

evaserit, /. 29. eod. Priori<br />

condictionem habet, /. 3;. §. 3.<br />

eod. habet et utilem in rem adversus<br />

quosvis possessores, /. 30. eod.<br />

sublatoque periculo, aut prsmortuo<br />

eo cui donatum est, fortassis<br />

etiam in rem directam, quasi donatione<br />

ipsojure resoluta, d. 1.29.<br />

add. Gomez 2. reso!. 4.<br />

3 (Si quid humanitus). Si quid<br />

fcumanum, /. 26.pr. depos. Veteres<br />

ominis causa sic loqueban-<br />

(1) D.I. 11. fit. 4. P. j.<br />

'it. VII.<br />

tur: Si quid tnihi acciderit, pro<br />

si moriar, I. 162. 1. de verb,<br />

sign. Abstinebant à mortis vocabulo<br />

tanquam ominoso.<br />

4 (Sinautem supervixisset etc.).<br />

Tribus casibus mortis causa donatio<br />

fit irrita : si donator salvus<br />

evaserit ; quod hie dicitur supervixerit:<br />

si donationis etim peenituerit:<br />

si donatario supervixerit,<br />

/. 16. d. I. 29. et seq. eod. (1). Si<br />

salvus evaserit, sic accipe, licet<br />

donatarius adhuc vivat. Si supervixerit<br />

donatario sic, etsi periculum<br />

adhuc duret, cujus contemplatione<br />

donatio facta. Plane<br />

si quis sanus et valens extra suspicionem<br />

alicujus periculi sola<br />

cogitatone moitalitatis commotus<br />

donaverit; non puto irritam fieri<br />

donationem , si forte donator<br />

morbum aliudve periculum, in<br />

quod postea incidit, evaserit:<br />

nam nihiiominus causa donandi<br />

manet.<br />

5 ( Ad exemplum legatorum<br />

redactte sunt per o-nnia ). Fere<br />

scilicet : quam particulam mox<br />

etiam ipse exprimit, cum constitutionis<br />

meminit, qua haec exaequatio<br />

facta est. Intelligit autem<br />

/. uit. C. hoc tit. de mort. ejus,<br />

don. qua quidem banc donationem<br />

ad similitudinem legatomi<br />

revocat: ceteruin non simpiiciter<br />

et per omnia, sed maxime ratione<br />

effectorum. In aliis vero magna<br />

adhuc dissimilitudo est : de<br />

quo habebimus, quod certo statuamus<br />

, si res htec inductkine<br />

utriusque generisexemplorum declamar.<br />

Similitudo hujus dona-

De dona Vionibus. 341<br />

tionis et conveniéntia cum legastitui potest, ita et nostro donatatis<br />

in his cernitur. Primo: quod rio, /. 10. eod. Quinto : quod<br />

quemadmodum in omni ultima haec donatio perinde ut legata,<br />

volúntate, quae testamentum non lege Falcidia imminuatur, /. 42.<br />

sit, quinqué testes desiderantur, §. i. hoc tit. I. 2. C. eod. (2). Sex­<br />

/. ult. §. ult. C. de codiati, ita et to : quod in ea locum habet jus<br />

in mortis causa donatione, idque accrescer.di inter conjunctos in<br />

ad solemnitatem actus , /. ult. C. eandem rem , /. unie. §. 14 C. de<br />

hoc tit. Secundo: quod, sicut le­ cad. toll. Gomez 1. resol. 10. n. 7.<br />

gata àvivo testatore revocan pos- Septimo : quod quemadmodum<br />

sunt, nec quicquam suprema vo­ conjux conjugi legare,ita et morlúntate<br />

relictum valet, nisi post tis causa donare potest, 9. §. ult.<br />

mortem relinquentis, ita et hanc et lt. seqq de donat. int. vir. et<br />

donationem pro arbitrio revocare ux. Postremo : quod in hoc gene-<br />

liceat (i), nec prius rata aut perre donationis non opus est insifecta<br />

habeatur, quam mors donanuatione , /. ult. C. hoc tit.<br />

toris insecuta sit, /. 29. et /. seq. 6 Dissimilitudo et discrepan-<br />

hoc tit. Tertio : quod sicut domitia elucet in his. Primo: quod<br />

nium rei legata; statim à morte mortis causa donatio sic fieri pot­<br />

testatoris transit in legatarium, ita est, ut nullo casu revocetur, quod<br />

rei mortis causa donata;, nec ante secus est in legatis, /. 22. de lé­<br />

tradite, statim à morte donatoris gat. 3. /. 4. de adim. legat. Quan^<br />

in donatarium, /. 2. de pub. in rem quam fatendum est, talem mor-<br />

act. Hase sufficiunt, ut donatio tiscausadonationemnaturammu- mortis causa numeretur inter actare, et effectu esse donationem<br />

quisitiones civiles, lllud autem inter vivos, /. 27. hoc tit. ldque<br />

falsum est, quod Glossa, Bart. eleganter ostendit D. Joann. De­<br />

Castr. in /. qui mortis 30. hoc tit. cker, dissert, i. n. 40. et seq. Se­<br />

tradunt, et sequitur Gomez 2. recundo: quod donatio hec ab adisol.<br />

4. n, 20. dominium rei mortis tione hereditatis , sicut legatum<br />

causa donata; statim ut donatio non pendet, sed sola morte con-<br />

facta est, transiré, etiamsi tradifirmatur donantis, /. 32. eod. Tertio<br />

nulla secuta sii. Nam sivecum tio: quod donatio in singulos an-<br />

con tract ¡bus hanedonationemeonnos una est, legatum tale mulferre<br />

placet, explorati juris est, tiplex: itaque ilia ad heredes per-<br />

ex nullo contractu citra tradttiotinet : at primi anni legatum dunnem<br />

dominium transferri • sive y taxât purum est, reliquorum con­<br />

cum legatis, constat, dominium ditional , quod ad heredem le-<br />

rei legate demum post mortem gatarii ante diem non transit. /.35.<br />

testatoris in legatarium transiré. §. ult. hoc tit. Quarto: quod in<br />

Quarto: quod sicut legatario sub- mortis causa donationibus, an<br />

(1) D. I. it. tit. 4. Part. 5. (2) L. i. in fin. tit. il. P. §.<br />

vers. La tercera.

342 Lib. II. Tit. P T II.<br />

quis capere possit, non donationis,<br />

sed mortis tempus inspicitur,<br />

/. 22. hoc tit, cum in legatis etiam<br />

tempus facti testimenti spectetur.<br />

§. 4. infr. de hcer. qual. Quinto:<br />

quod donatio fit inter duos, legatum<br />

autem praeter voluntatem unius<br />

testatoris nihil desiderat: untie<br />

legatum etiam in abseniem et<br />

ignorantem conferri potest, donatio<br />

autem á praesente in praesentem<br />

conferenda , /. 38. hoc tit. aut<br />

utique in absentern per nuncium<br />

aut Hueras, ut sciat, et donationem<br />

accifiat , /. 10. de donat.<br />

Quod si quis absenti et ignoranti<br />

su donare quid slmpiiciter dixerit,<br />

defenditur donatio jure fidei. ummissi<br />

ex comtnuni Imerpretum<br />

sententia His de causis donatio<br />

haec naturamcontractus habere dicitur,<br />

d.i. 3?.§. 3. hoc tit. unde<br />

etiam illud est, quod filiusfam.<br />

consensu patris mortis causa donare<br />

potest, quam vis testamentum<br />

faceré non possit, nec permittente<br />

patre, /. 2j. §. 1. cod. Vulgo<br />

DD. sic distinguunt, donationem<br />

banc habere naturam contractus,<br />

cum in esse producitur , eflilctu<br />

aute^i et cum in esse producta<br />

est, rationem ultimae voluntatis.<br />

Caeterutn prius per omnia verum<br />

non esse, numerus lestium et remis-i<br />

o insinuationis liquido ostendit<br />

: idemque de posteriore<br />

probat, quod hace donatio non<br />

pendet ab adit'oue haer-;ditatis.<br />

7 (Magis sc quis vclit lubere<br />

etc.). Ex Marciano in /. 1. eod.<br />

Es:que haeeratio, cur donationem<br />

mortis er-usa revócate ii e. t. li<br />

don-itione inter vivos, qui donat,<br />

duuaiafiuii» solum cog'uat, atque<br />

ilium quam se habere mavult: in<br />

donationes autem mortis ctusa,<br />

qui donat, se primumet prineipaliter<br />

cogitat, atqueamore vitaerecepisse<br />

potius, quam dtdisse mavult.<br />

In summa, se potius habere<br />

vult, quam eum, cui donat: illum<br />

deinde potius , quam haeredem<br />

suum, d. I. 35. §. 2. eod.<br />

8 "In Hispania lex 11. tit. 4,<br />

» P. 5. jus Romanorum probans,<br />

»quinque testes desiderat in do-<br />

»nationibus morfis causa. Sed<br />

»post latam, /. ,1. tit. 18. lib. 10.<br />

»Nov. Recop. quae tribus testibus<br />

»contenta est in testa mentis nun-<br />

»cupativis, eo modo quo exponijmuus<br />

infr. in §. ult. de testam. or-<br />

»din. dicendum cum D. Covarr.<br />

»in rub. de testam.part. 3. n. 32.<br />

»Matlenz. in d. I. 1. gloss. 2. et<br />

»in /. 7. tit. 10. ejusd. hb. y.<br />

»Burg, de Pazin/. $.Taur. n.814.<br />

»trium testium numtrum relato<br />

»modo, sufficere in bis dnnario-<br />

»nibus: tum quia verba d l.ii.<br />

»0 otra postrimera voluntad , do-<br />

»nationem mortis causa satis com-<br />

»ptehendunt: tunc eiiam, quia<br />

»incongruum omnino foret, ma-<br />

»j^rem solemnitatem requiri in<br />

»donationibus istis, quam in te-<br />

»stanieruis: qua ratione quae in<br />

» testa tnento rcmi.tuntur , etiam<br />

»in doiiationibus remissa intelli-<br />

»gunrur, /. Marcellus 1 5. de mort.<br />

7>t.a^s. don.<br />

TEXTUS.<br />

De simpliel inter vivos<br />

donatione.<br />

1 Alitc aulcm donationes sunt,

qua sine ulla mortis cogitations<br />

fiunt , quas inter vivos appellamus,<br />

quae non omnino comparantur<br />

legatis : qua si fuerint perfecta<br />

, temere revocari non possunt.<br />

Perfeiuntur ßutem, cum donator<br />

suam voluntatem scriptis , aut sine<br />

scriptis manifestaverit Et ad<br />

exemplum venditionis nostra constituí/o<br />

, eas etiam in se habere<br />

necessitatem traditionis voluit, ut<br />

etiamsi r,on tradantur, habeant<br />

pknissimum et perfecium tobur,<br />

et traditionis neccssilas incum—<br />

hat donatori. Et cum retro Principum<br />

dispositiones insinuare eas<br />

actis interveniert! ibus voidan f,<br />

si majores juerant ductntorum<br />

solidorum ; constitutio nostra earn<br />

quantitatem usque ad quingenlos<br />

solidos ampliavi! , quam stare<br />

etiam sine insinuaticene statuii.<br />

Sed et quasdam donatìones inventt<br />

, qua penitus insii.uatienem<br />

feri minime desidcrant, sed m<br />

se plenissimam habent fit milalem.<br />

Alia insuper multa ad uberiorem<br />

exiluiri donattoriurn invenin.us, qua<br />

omnia ex nostrìs constitulionibus,<br />

quas super his exposuimus , colligenda<br />

sunt Sciendum est tarnen,<br />

quod etsì pienissima swt dona<br />

tiones, si lamen ingrati existant<br />

homines, in quas beneficium collatum<br />

est, donaiuribus per nostrum<br />

constitutiontm licciitiam prastìiimus<br />

certis ex causis eas revocarci<br />

r.e UH, qui suas res in alios conluierint<br />

, ab his quandam patiantur<br />

iiijurium vtl jacturam, secundum<br />

enuméralos in constìtulione nostra<br />

mvdos.<br />

De donationihus. 343<br />

COMMENTAMI! S.<br />

1 Agitur hic de donatione<br />

propria : quo alias vera, absoluta<br />

, et mera, /. 35. §. 2. de mort.<br />

caus. don. I. 27. hoc tit. alias simplex,<br />

/. 20. §. 3. famil. ercisc. alias<br />

duecta , /. 2;. hoc tit. C. de<br />

donai, alias inter vivos, ut hic, et<br />

l. 27. de mori. caus. den. appellatur.<br />

Descripdmus hanc donatione<br />

m initio hujus lìtuli.<br />

2 [Temere revocari non possati!<br />

). Mortis causa donatio tenere<br />

, hoc est , pro arbitrio, facile<br />

et sine causa revocari potest<br />

: quippe quo hanc in se semper<br />

conditionem habet, ut revocare<br />

liceat. Vera autem donatio<br />

natura sua irrevocabilis est:<br />

nam quod hanc etiam aliquando<br />

revocari licet, id ex accidenti<br />

est, et facto donatari!, pro<br />

beneficio insignem injttriam rependentis,<br />

non ex intendono donantis<br />

, utpote qui sic dunat, ut<br />

nullo casu velit ad se rev erti,<br />

/. ì. hoc tit. Utique tarnen si proscivisset<br />

donator ingratum fere<br />

donatatium , abstinuisset dubio<br />

procul à beneficio : et hinc ortum<br />

jus revocandi, de quo sub<br />

finem hujus §.<br />

3 [Peificiuntur autem, cum<br />

donator voluntatem suam manifestaverit').<br />

Et donatarius earn voluntatem<br />

gratamac ratam habuit.<br />

JMeque enim donatio est sine acceptione,<br />

/. 10. hoc lit. I. 19. §• 2.<br />

eod. quippe datio acception-e c< nfirmatur.<br />

Ptrfìcitur donatio ex<br />

constitutione Justiniani solo consensu,<br />

ut emptio et vendido : non<br />

est igitur perfecta habenda, ante-

344 Lib. II.<br />

quam earn gratam habuerit donatarius,<br />

excepto casu comprehenso,<br />

/. i 5. C. de sacros. Eccles. favore<br />

Ecclesie. Denique in omni<br />

conventione consensum mutuum<br />

intervenire oportet.<br />

4 Sed et perfectio, de qua<br />

hie agitur, primus tantum gradus<br />

perfection^ est, unde donatario<br />

acquiritur obligatio et actio,<br />

non rei donate dominium. Etenim<br />

vere et piene demum perficitur<br />

et consummatur donatio,<br />

doni et promissi prestatione. Eodem<br />

modo emptio venditio perfid<br />

dicitur, simul atque de pretio<br />

inter emptoremet venditorem<br />

convenerit, §. 3. inf. de empt. et<br />

vend. At constat, earn non ante<br />

pro consummata haberi, quam<br />

res tradita , et pretium solututn<br />

sit. Videtur autem Justinianus hoc<br />

tit. id tantum indicare voluisse,<br />

quod ipse constituit, ex nudo pacto<br />

donationis obligationem introducens<br />

, /. 35. C. hoc tit. contra<br />

regulam generalem juris antiqui<br />

, /. 7. §. 4. de pact.<br />

$ Illud vero constat, non<br />

easdem esse prestationes donatoris<br />

et venditoris: donatorem ad<br />

dandutn , venditorem simpliciter<br />

ad tradendum teneri: donatorem<br />

in quantum facere potest (1), venditorem<br />

in solidum condemnari:<br />

I;unc teneri nomine evictionis;<br />

ilium non item, /. 18. §. ult. hoc<br />

tit. Neque tamen ideo male donatio<br />

et venditio interse, ut simula,<br />

compara:-tur. Nam in omni<br />

similitudine inspiciendus est principalis<br />

scoptis atque intentio ejus,<br />

(1) L. 4. ;//. 4. P. j. vers.'Mas,<br />

r it. VII.<br />

qui ea utitur: cui scopo si serviar,<br />

cetera similia sint, an disstmilia,<br />

parum refert.<br />

6 {Insinuati actis intervenientibus<br />

volebant etc.). Lex civilis<br />

neminem donare aut liberalem<br />

esse vetat: ceterum prospexit, ne<br />

eujusiibet summe aut quantitatis<br />

donatio statim rata esset. Et recte<br />

: expedit enim Reipubl. ne<br />

quis temere Patrimonium suumeffusis<br />

largitionibus exhauriat ; hoc<br />

enim est re sua male uti, eamque<br />

perdere. Modum donationibus<br />

primum imposuit lex Cincia,<br />

qua cautum Ulpianus tit. 1. scribit,<br />

ne supra certam quantitatem,<br />

quam tamen non exprimit, donare<br />

liceret, extra quam si conjunctis<br />

personis donaretur : quod jus<br />

usque ad Constantini tempora<br />

duravisse videtur, per /. 3. C.<br />

Theod. hoc tit. Unde existimare<br />

licet, quantitatem lege Cincia definitam<br />

fuisse ducentorum aureorum<br />

: et donationem, que earn<br />

quantitatem excederet, actis fuisse<br />

insinuandam , hoc est, consignandam<br />

litteris publicis, quod<br />

Constantinus etiam custoditi voluit<br />

inter necessarias conjunctasque<br />

personas,/. j.C. Theod. I. 27.<br />

C. hoc lit. Justinianus autem quantitatem<br />

auxit, primum ad trecentos,<br />

/. 34. C. eod. deinde ad qningetitos<br />

solidos, I. pen. §. ult. C.<br />

eod. atque ad hanc usque quantitatem<br />

liberam donandi facultatem<br />

unicuique permisit, etiam<br />

sine donationis insinuati.ine. Si<br />

vero hanc summam donatio superarci<br />

, non aliter ratam earn

esse voluit, quam si in acta<br />

publica relata esset. Neque tarnen<br />

in totum irritam esse jussit<br />

donationem, qua; summam definitam<br />

excedens actis inserta non<br />

esset; sed tantummodo quatenus<br />

tcrmtnos legis excederet, d.<br />

l. 34. hoc tit. no veli. 162. cap. 1.<br />

§.«//.(1).<br />

7 (Qu

34

De donationihus.<br />

347<br />

ubique non servaverit modo, verum<br />

etiam auxerit, utique hujus<br />

revocationisaliqua parte mentionem<br />

fecisset: certe ubi ex professo<br />

recenset causas revocando<br />

donationis, si hanc etiam pro causa<br />

generali haberi voluisset, omissurusnon<br />

fuerar. Cañones etiam<br />

contrarium ostendunt, cap. uh.<br />

caus. ij. qucest. 4. ubi Augustinus<br />

laudansfactum S. AureliiEpisco.<br />

pi Carthaginiensis,quod reddidisset<br />

donatori oh liberos ei natos,<br />

quo ille Ecclesie donaverat: In<br />

pot est ate, inquit, habebat Episcopus<br />

non r ediere, sed jure fori,non<br />

jure poli. Perperam autem ad presentem<br />

causam trahiturspeciesd.<br />

I. cum avus. 102. de cond.et dem.<br />

et de I. 30. C. de fideic. quia non<br />

loquuntur ho leges de donatione,<br />

sed de ultimis voluntatibus, quo<br />

ex solius testatoris mente inter,<br />

pretationem recipiunt ,et pro ejus<br />

Sohns arbitrio constituuntur, sustinentur<br />

et revocantur, /. ig.de<br />

cond. et demonstr. I. 35. §. 3. de<br />

hcered. inst, secus atque in contractibus,<br />

d. I. 5. C. de obi. et act.<br />

in quibus et contra cum fieri solet<br />

interpretatio, cui liberum fuit,<br />

re integra, aperte loquì, per /. 99.<br />

de verb, oblig.cum símil. Adhaec,<br />

in donatione inter vivos qui donai,<br />

potius donatarium, quam se<br />

ipsum habere mavult,/. 35?. §. 2.<br />

de mart. caus. don. ergo et donatari<br />

um potius, quamsuos liberos:<br />

quod secus quoque accidit in ultimis<br />

voluntatibus, ut bene probat<br />

Anton. Fab. lib. 7. conject.<br />

cap. 14. ubi et aliis rationibus<br />

hanc sententiam firmat.<br />

14 v »P. 5. insinuationis necessitati<br />

»subjicit donationes que exce-<br />

»dant quingentos marabotinos<br />

»>seu maravedisios aureos, ex eis<br />

wscilicet qui pendebant sextatn<br />

»uncieauri partem,ut probat D.<br />

»Covarr. de veter. numis. collât.<br />

» cap. 6. num. 4. simulque statu it<br />

»ead. I. ut insinuatione non ege-<br />

?>ant donationes ilio,quo conte-<br />

»runturinEcclesias, Xenodochia<br />

?>vel locum aliquem religiosum.<br />

»Ceterumdonatioomnium bonorum<br />

vel magno eorum partis<br />

» facta ab eo, qui liberos non ha-<br />

» bet, rescinditur in totum ipso ju-<br />

»re ob insperatam sobolis ejus-<br />

5>decn donatoris nati vita tern, /. 8.<br />

»tit. 4.P. j. Quid autem nomine<br />

» magno partis veniatintelligen-<br />

» dum, lex non exptimit: unde pro-<br />

»babilius videtur arbitrio Judi-<br />

» eis relictum esse, Lopez i n gloss.<br />

» j.i./. 8. Molina tract. 2. de just,<br />

»et jure, disput. 282. qui et alias<br />

»in hoc argumento questiones<br />

» examinant, quas nostrum insti—<br />

»tutum discutere non patitur.<br />

» Lauda*a tarnen Partita lex qua-<br />

» tenus de donatione omniumbo-<br />

»norum loquitur, intelligenda est<br />

•5 post leges Taurinas, ut locum<br />

»jhabeat eo casu quo donator ujjsumfructum<br />

vel aliud sibi reser-<br />

» vaverit: quia alias similis donando<br />

omnium bonorum etsi pro-<br />

"sentium duntaxat, nulla est ab<br />

» initio indepcndenterà filiorum<br />

» nativitate, /. 60. Tauri, quo eavdem<br />

est cum 2. t. 7.1. 10. IV. R.<br />

»8. t. 10. lib. 5. Recop. Sed et o-<br />

»iìm nulla pronuntiatafuerat do-<br />

» natio omnium bonorum, /. 7. t.<br />

In Hispania lex 9. tit. 4.<br />

»12, lib. 3. Fori Regit. "<br />

XX2

34^ Lib. IL TU. VIL<br />

TEXTÜS,<br />

De donatione ante nuptias<br />

vel propter nuptias.<br />

3 Est et aliud, genus inter<br />

vivos donationis , quod veteribus<br />

quidem prudentibus penitus erat<br />

incognitum, postea autem d junioribus<br />

Divis Principibus introductum<br />

est, quod ante nuptias<br />

vocabatur , et tacitam in se conditionem<br />

habebat, ut tunc ratum<br />

esset , cum matrimonium esset<br />

insecutum. Ideoque ante nuptias<br />

vocabatur , quod ante matrimo -<br />

nium efficiebatur, et nunquam<br />

post nuptias celébralas talis donatio<br />

proce deb at. Sed primus quidem<br />

Divus Justinuspater noster,<br />

cum augeri dotes et post nuptias<br />

fuer at permissum, si quid tale<br />

evenir et, et ante nuptias augeri<br />

donationem, et constante matrimonio,<br />

sua constitutione permisit:<br />

sed tarnen nomen inconveniens<br />

remanebat, cum ante nuptias<br />

quidem vocabatur, post nuptias<br />

autem tale accipiebat incrementum.<br />

Sed nos plenissimo<br />

fini tradere sanctiones cupientes ,<br />

et consequentia nomina rebus esse<br />

studentes , constiluimus, ut<br />

tales donationes non augeantur<br />

tantum, sed etiam constante matrimonio<br />

initium accipiant: et<br />

non ante nuptias, sed propter<br />

nuptias vocentur: et dotibus in<br />

hoc exaequentur, ut quemadmodum<br />

dotes, constante matrimonio,<br />

non solum augentur, sed<br />

etiam fiunt: ita et i st ce donationes,<br />

quce propter nuptias introductte<br />

sunt, non solum ante-<br />

cédant matrimonium, sed co<br />

etiam contracto augeantur, et<br />

constituantur.<br />

COMMENTARIES*.<br />

1 Dos et donatio propter<br />

nuptias genera sunt impropria?<br />

donationis inter vivos. Dotem<br />

ab antiquis inter donationes numerataci,<br />

testis est ipse Justinian.<br />

/. ult.C.de donat. ant. nupt.<br />

ut mirum sit, nihil de ea hoc loco<br />

tradi. Est autem dos : Donatio<br />

nomine uxoris in maritum collata<br />

ad onera matrimonii sttstinenda,<br />

I. 20. C. de jar. dot. Donatio<br />

propter nuptias vice versa est:<br />

Quce à parte mariti in uxorem,<br />

vel sponsi in sponsam confertur<br />

in securitatem dolis, et quasi remunerando<br />

dotis causa. Est igitur<br />

donatio propter nuptias veluti<br />

contraria dos mariti.<br />

2 (Quod veteribus prudentibus<br />

penitus erat incognitum). Veteribus<br />

incognitas nonfuere donationes<br />

ante nuptias, hoc est, quae<br />

inter sponsum et sponsam liberalitatis<br />

etamoris gratia fieri solent,<br />

et juris gentium sunt, ut caetera;<br />

donationes propria? quae ex mera<br />

liberalitate fiunt : sed talis species<br />

donationisantenuptias, qualis<br />

tempore Justiniani frequentabatur,<br />

veteribus incognita fuit,<br />

utpote qua; demum post translationem<br />

Imperii in Orientem excogitata<br />

est, sensimque ita formata,<br />

ut vera donatio , et juris<br />

gentium esse desierit, factaque<br />

sit species donationis impropria^<br />

et qua; omnino sit juris civilis.

3 Itaque ex constitutione Constantini<br />

hoc jure uii cceperunt, ut<br />

donatio omnis inter sponsum et<br />

sponsam facta, intelligereturtacitatn<br />

in se habere conditionem futurarum<br />

nupiiarum,/. 15. C.eod.<br />

tit. Et optima sane ratione: nam<br />

donatio sponsi in sponsam merito<br />

prassumitur profìcisci àsingulari<br />

affectione, qua sponsam ut<br />

futuram uxorem complectitur, sine<br />

spe nuptiarum haud facile donaturus.<br />

Non est autem hacConstantini<br />

constitutione effectual, ut<br />

donatio interim in suspenso sit,<br />

donee nuptias secuta; fuerint: ita<br />

eni.-n futurum esset, ut in eum<br />

casum incideret,à quo non posset<br />

incipere, nimirum, in donationem<br />

inter virum et uxorem,<br />

/. 4. C. eoi. quae jure civili semper<br />

prohibita fuit: sed ut non secutis<br />

nuptiisresotvatur, uti antea<br />

fiebat, cum id expresse cautum<br />

fuerat, ¡1. I. §, 1. hoc tit. itaque<br />

quod hic suspenditur non est donatio,<br />

qua; statim valet, sed ejus<br />

resoluiio.Casterum non inotnnem<br />

eventum, quo nuptiassecutas non<br />

fuerant, repetitionem donati Constantinus<br />

concessit-, sed ita distinxit,<br />

ut si per eum eamve, qui<br />

quasve don.ationem accepit, steterit,<br />

quo minus nuptias sequerentuc,donatori<br />

aut donatrici condictio<br />

daretur ob causam dati, causa<br />

non secuta; sin vero per donantem<br />

factum esset, non solum<br />

donati esset retentio, verum etiam<br />

exaetio d. I. 15. Quod si mors alterutrius<br />

spem nupticjrum sustulisset,<br />

tunc si quidem sponsa do-<br />

(3) L. 7. tit. il. P. 4.<br />

De dona '-¡onlbus. 349<br />

nässet, omnímodo et integri, quod<br />

donatum erat, repetitio foret,<br />

sive osculum intervenisset, sive<br />

non: at si sponsus, tum non all—<br />

ter ipsi aut hasredibus ejus jus<br />

esse repetendi totius, quod donatum<br />

esset, quam si osculum non<br />

intercessisset , interveniente vero<br />

ósculo, partem tantum dimidiam<br />

repetere liceret, /. 16. C.eod. Porro<br />

nuptiis secutis nulla, donati repetitio<br />

erat, sed res pleno jure atque<br />

irrevocabiliter ejus,cuidonata<br />

erat, facta inteliigebatur.<br />

4 Successit tandem donatio<br />

ante nuptias, de qua hic agitur,<br />

et quam Justininnus propter nuptias<br />

vocari voluit. Hasc fit ä solo<br />

sponso, et vi atque effectu multumá<br />

prascedentibus differt. Nam<br />

primum doti, cujus remunerado<br />

qusedam censetur, in hoc similis<br />

est, quod quemadmodum<br />

uxor soluto matrimonio dotem<br />

recipit, /. 2. solut. matrim. ita et<br />

vir donationem propter nuptias,<br />

cap. ult. £ de don. int. vir. et<br />

uxor. Deinde nec revera ex hac<br />

donatione dominium rei donatas<br />

transit in uxorem (1); sed alia jura<br />

consequitur, veluti jus specialis<br />

hypothecs;: nam res donatas<br />

propter nuptias pro securitate dotis<br />

mulieri speciatim obligatae esse<br />

intelliguntur,/. 29. C. de jur.<br />

dot. nov. 61. cap. i. et hic prascipuus<br />

hujus donationis finis est,ut.<br />

dos mulieri sit cautior: underecte<br />

D. Wesemb. notat, res propter<br />

uup-ias donatas potius hypo-thecae<br />

subjici videri, quam vero<br />

Slienari. Item hoc, ut viro te -

3SO Lib. II. Tit. VII.<br />

mere divortium faciente, donatio<br />

hsec aut tota aut pro parte lucro<br />

uxoris cedat, in quo doti quoque<br />

respondet: nam mulier sine<br />

justa causa divertens, et ipsa<br />

amissione dotis plectitur, /. 8.<br />

§. hnationum,quse fiunt inter spon-<br />

»sos, aut conjugesin nostralllus-<br />

»tratione lib. 1. tit. j.<br />

TEXTUS.<br />

De jure accrescendo.<br />

4 Erat olim et alius modus<br />

civilis acquisitionis per jus accrescendi,<br />

quod est tale: Si communem<br />

servum habens aliquis cum<br />

Tit io, solus libertalem ei imposuerit,<br />

vel vindicta, vel testamento<br />

: eo casu pars ejus amittebatur,<br />

et socio accrescebat. Sed<br />

cum pessimum fuerat exemplo, et<br />

libertate servum defraudar! , et<br />

ex eo humanioribus quidem domini?<br />

damnum inferri, severioribus<br />

autem dominis lucrum accedere;<br />

hoc quasi invidia plenum,<br />

pio remedio per nostram constitu-<br />

ci) L. 2. tit. 22. P. 4. /. 3. tit. 5. P. j.<br />

tionem mederi necessarium duximus.<br />

Et invenimus viam^ per<br />

quam manumissor, et socius ejus :<br />

et qui lìbertatem accepit, nostro<br />

beneficio fruantur , libertate cum<br />

effectu procedente ( cujus favore<br />

antiquos legum ¡atores multa<br />

etiam contra communes regidas<br />

statuisse manifestum est ) , et<br />

eo, qui earn libertatem impjsuìt,<br />

su« liberalitatis stabilitale gaudente,<br />

et socio indonni cons:rvato<br />

(1), pretiumque servi secundum<br />

partem domina , quod<br />

nos definivimus , accipiente.<br />

COMMENTARIUS.<br />

t ( Alius modus civilis ac~<br />

quisitionis ). Vel hinc apparet,<br />

superiores acquirendi modos<br />

inter acquisitiones civiles à Justiniano<br />

numerari. Subjicit autem<br />

hie pro conclusione alium civilis<br />

acquisitionis modum, sed antiquatum,<br />

et quern ipse jam antea<br />

abrogaverat, quo scilicet pars<br />

unius domini communem servum<br />

manumittentis socio quaerebatur<br />

jure accrescendi. Quod jus donationi<br />

valde affine erat: quoniam<br />

et ipsum causa erat mere lucrativa:<br />

et quia dominium istius partis<br />

citra traditionern transibat ad<br />

socium, omn'tno hie modus pertinebat<br />

ad jus civile; estque casus<br />

quidam, quo jus accrescendi locum<br />

habebat extra causam ultima<br />

rum voluntatum.<br />

(2) Per nostramconstitutionem<br />

mederi). I. 1. C. de comm. serv.<br />

manum. ubi quod in solis militi­

us ante.i obtinebat, jus commune<br />

i". "it, sanutque generaliter, ut<br />

servus communis ab uno ex dominis<br />

manu missus liber omnino<br />

fiat, si manumissor alteri domino<br />

preiiura suae partis persolvere paratus<br />

sit. Neque inter modos manumittendi<br />

hie distinguendum ,<br />

cum quae vis manumissio nunc civem<br />

Romanum faciat, §. 3. supr.<br />

de libert. et generaliter loquatur<br />

Imp. d. I. 1. §. 1.<br />

3 [Contra communes regulas).<br />

Jure communi nemo rem suam<br />

vendere aliove modo alienare cogitur<br />

, I. it. C. de contr. empt.<br />

I. 16. C. de jur. del. Ab hoc jure<br />

in casu proposito recedendum putavit<br />

justinianus propter favorem<br />

libertatis : neque hoc , ut novum<br />

carpendum esse, cum etiam veteres<br />

juris conditores multa pro<br />

De donat ionibus. 351<br />

TITULUS OCTAVUS.<br />

QUIBUS ALIENARE LICET , VEL NON LICET.<br />

i E J_jxplicati . hactenus sunt<br />

plerique modi, quibus dominium<br />

rerum singularum nanciscimur<br />

turn jure gentium, turn<br />

ju re civili. In his praecipuus et modus<br />

maxime naturalis est, cum<br />

dominus rem suam ita alteri tradtt,<br />

ut earn velit fieri accipientis,<br />

§. 40. supr. de red.div. Caeterum<br />

cum hoc non semper procedat,<br />

propterea quod non omnes, qui<br />

domini sunt, jus alienandi rem<br />

(1) D. I. 2. tit. 22. P. 4.<br />

libertate contra rationem juris<br />

constituisse, notum sit,/. 24, §.<br />

10. de fideic. libert. Plures casus ,<br />

quibus quis remsuam vendcrecogitur,<br />

notavimus ad §. ult. supra<br />

de his , qui sui vel al. jur. sunt.<br />

4 ( Quod nos definivimus) Ne<br />

de pretio partis domini non manumissoris<br />

contentio esset, Justinianus<br />

servorum pretia pro ae'ate,<br />

atque artificio cujusque, quod<br />

exerceret, certa definivit, crescuntque<br />

a decern solidis , usque<br />

ad septuaginta, d. I. 1. §. ne autem<br />

5. С de comm. serv. тип. I.<br />

ult. C. de cond. insert. Quod tamen<br />

nonnulli non satis prudenter<br />

factum existimant, definitionemque<br />

pretii in singulis causis<br />

arbitrio Magistratus potius pet­*,<br />

mittendam fuisse. (1).<br />

suam vel etiam administrandihabeant:<br />

deinde quia quandoque etiam<br />

contingit, ut is, qui dominus<br />

nonest, dominium in accipientem<br />

transferat, eo quod alienandi<br />

potestatem à lege accepit ; utrumque<br />

hoc Justinianus exemplis sibi<br />

declarandum putavit proprio titulo;<br />

quem idcirco etiam statim superioribus<br />

subjicit. In pr. §. ult.<br />

profert exempla eorum , qui cum<br />

domini sint, jus tarnen alienandi

352 Lib. IL Tit. Vili.<br />

non habetit : in §• i. exemplum<br />

contrarium.<br />

TEXTUS.<br />

De marito.<br />

Accidit aliquando, ut qui dominus<br />

rei sit, alienare non possit<br />

: et contra, qui dominus non<br />

sit , alienandi rei poi est atem habeat.<br />

Nam dotale prcedium maritus<br />

invita muliereper legem Julian<br />

prohìbetur alienare; quamvis<br />

ipsius sit, dotis causa ei datum<br />

, quod nos, legem Juliam<br />

corrigentes, in mediarem statum<br />

deduximus. Cum enim lex in solis<br />

tantummodo rebus locum habeat,<br />

quiz Italiens fuerant : et<br />

alienationes inhibebat, quee invita<br />

muliere fiebant ; hypothecas autem<br />

earum rerum etìam volente<br />

ea : utrique remedium imposuimtts,<br />

ut etìam in ea res , qua<br />

in provinciali solo posit ce sunt,<br />

interdicta sit alienatio, vel obligatio<br />

, ut neutrum eorum ncque<br />

consentìentìbus mulierìbus procedat<br />

: ne sexus mulìebrìs fragilità*<br />

in perniciem substantia<br />

earum convertatur.<br />

COMMENTARIUS.<br />

I ( Dotale prcedium maritus<br />

prohibetur alienare ). Primum<br />

exemplum , quo ostenditur , cum<br />

qui dominus est, aliquando alienare<br />

non posse , in marito<br />

quoad praedium dotale Ait ,<br />

prcedium : ergo rei mobilis alie-<br />

(t) L. 7. tit. 11. P. 4. vers. Pero.<br />

natio marito prohibita non est:<br />

qued etiam probant textus in /.<br />

3. §. 2. de suis et legit. I. 3. C. de<br />

jur.dor. inique tarnen hoc ita , sì<br />

maritus solvendo est , /. 1. C. de<br />

serv. pign. man. nam alioqui in<br />

fraudem uxoris id facere censetur<br />

: qujppe cui dos deberi incipit,<br />

ex quo constat mariti facultates<br />

ad exactionem dotis non sufficere,<br />

etiamsi matrimonium necdum<br />

solutumsit, l. 24. solut. matr.<br />

Praedium autem accipere debemus<br />

inaestimitum : nam quae res<br />

sestimato in dotem dantur , eas<br />

omnes sive mobiles sint, sive immobiles,<br />

libere à marito alienar!<br />

posse (1), vel ex eo patet , quod<br />

soluto matrimonio non res ipsx ,<br />

séd pretium sive earum aestimatio<br />

in restitutionem veniat judicio<br />

venditi , /. 10. §. 4. de jur. dot. I.<br />

5. /. lo.C.eod. Utique siaestimatio<br />

facta sit venditionis causa ; secus<br />

autem si facta sit tantum intertrimenti,<br />

id est, taxatiunis causa,<br />

uteonstet, quanti res sit, ut in<br />

/. 69. §. 7. de jur. dot. I. 50. solut.<br />

matrimon.<br />

2 ( Per legem Juliam ). Quae<br />

vulgo appellatur Julia de fundo<br />

dotali, /. I. /. 4. de fund. dot.Tulit<br />

hanc legem Augustus: est enim<br />

ea ipsa, quae de adulteriis et de<br />

pudicitia dicitur, ut constat ex<br />

Paulo 2. sentent. 2 1. atque ex inscriptione<br />

muitorum capitum sub<br />

d. tit. de fund, dot. quippe lex<br />

ilia inter alia hoc etiam caput de<br />

fundo dotali habuit conceptum in<br />

haec verba : Fundum Italicum dotale<br />

m maritus invita uxor e ne

Qui bus alienare licet, vel non licet. 353<br />

allenati!)', neve consentìente ea obligates,<br />

l. un. §. 15. C. de rei uxor,<br />

act. Adi Brisson lib. sing, ad leg.<br />

Jul. de adult, ubi hujus legis capita<br />

, que quidem in Ii bris nostras<br />

continentur, accurate coliegitet<br />

exposuit. Causa prohibitions<br />

est favor dotium, quas mulieribus<br />

salvas esseetiam publice expedire<br />

creditur , quo facilius iterum<br />

virum inveniant, /. 2. de jur.<br />

dot. Ac tametsi soluto matrimonio<br />

maritus haeredesve ejus dotem<br />

restituere tenentur : prostat tarnen<br />

, mulierem rem habere salvam,<br />

quam in personam agere,<br />

per /. 2 f. de div. reg. jur. I. 5. de<br />

susp. tut. Ceterum non de rebus<br />

dotalibus omnibus lex cavit, sed<br />

de prediis duntaxat; utpote quorum<br />

alienatio mulieribus maxime<br />

damnosa esse potest propter harum<br />

rerum pretium. Sed et prohibita<br />

rerum mobilium alienatio—<br />

ne facile fieri posset, ut multi<br />

deciperentur, magnaque inde sequerentur<br />

incommoda.<br />

3 (Quamvis ipsius sit). Maritum<br />

esse rei dotalis dominum, innumeris<br />

locis et perspicue proditum<br />

est, /. i. §. i. /. 1 3. §. 2. de<br />

fund. dot. I. 7. §. 3. de jur. dot.<br />

L 13. C. eod. £§c. (1): causamque<br />

dotis habilem esse ad transferendum<br />

dominium, non secus ac<br />

venditionem, permutationem, donationem<br />

, scriptum expresse est<br />

in §. 40. supr. de rer. divis, et<br />

probat tit. Fand, pro dote, nam<br />

alias mulier rem alienam marito<br />

ex causa dotis tradens non transferret<br />

usucapiendi facultatexn.<br />

(1) D./.7.<br />

lorn. I.<br />

Idem quoque arguunt effecta juris<br />

dominici propria, qualia sunt,<br />

quod maritus solus rem dotalem<br />

vindicat, /. 9. C. de rei vini, quod<br />

servus dotalis heres ab aliquoin.stitutus<br />

jussu mariti aut adit aut<br />

repudiat hasreditatem, /. ;8. solut.<br />

matrim. quod dotali servo libertatem<br />

dare potest, /. 3. C. de jur.<br />

dot. Quibus etiam hoc argumentum<br />

accedit, quod ne mortuo<br />

quidem marito dominium rei dotalis<br />

ad uxorem revertitur, sed<br />

una cum universitate transit in<br />

heredem mariti, d.i. 1. §. 1. de<br />

fund. dot. ut proinde ex ratione<br />

juris veteris nec ad repetendam,<br />

dotem mulieri competeret actio<br />

in rem, sed tantum personalis rei<br />

uxoria?, aut ex stipulatu. Postremo<br />

si maritus dominus rei dotalis<br />

non esset, jquid opus fuit lege,<br />

qua marito interdiceretur fundi<br />

dotalis alienatio?<br />

4 Non pauca tarnenhuic sentendo<br />

obstare videntur, atque<br />

uxori non marito dominium dotis<br />

asserere: in /. 7;. de jur. dot.<br />

dos dicitur esse ipsius mulieris:<br />

alibi proprium mulieris Patrimonium,<br />

/. 3. §. 5. de minor. De fundo<br />

dotali disserit Ulpian. in /. 7.<br />

§. 12. solut. matrim. tanquam de<br />

re aliena respectu mariti. Maritus<br />

in rebus dotalibus dolum et culpam<br />

prostat, /. 17. de jur. dot.<br />

Penes mulierem esse dicitur etiam<br />

fundi dotalis possessio, ut satisdare<br />

ea de causa non teneatur,<br />

i. J 5 §• 3. qui satisd. cog. Denique<br />

generaliter à Justiniano traditum<br />

est, res dotales in dominio

354 L ì h - u -<br />

uxoris permanere, /. 30. C. de<br />

jur. dot.<br />

5 Una hujus dissidii conciliatio<br />

est, eaque simplicissima , ut<br />

dicamus, solum maritum esse rei<br />

dotalis etiam insestimata; verum<br />

justumque dominum : cseterum<br />

quia hoc dominium mariti perpetuus<br />

non est, sed abiturum ab<br />

eo, solutoque matrimonio rediturum<br />

ad mulierem (quippe cui<br />

maritus facto divortio, quod apud<br />

Romanos frequenter contingebät,<br />

dotem restituere cogitur), hujus<br />

dissolutionis , ac futura; restitutionis<br />

intuitu dotem videri non<br />

vam mariti, quam uxoris esse, et<br />

adhuc Patrimonium uxoris appellari,<br />

deque marito considerato<br />

codem eventu Jurisconsultus nonnunquam<br />

ita loqui tanquam de<br />

non domino, et quasi rei aliena;<br />

administratore , praesertim in tit.<br />

sol. tr.atr. Qua ratione etiam defendendum<br />

erit, quod Justiniajius<br />

ait, sola legum subtilitate rei<br />

dotalis dominium in maritum<br />

transferri, naturaliter autem penes<br />

uxorem manere, d. I. 30.<br />

C. de jur. dot. Loquitur enim etiam<br />

de rebus aestimatis, quas certo<br />

constat in Patrimonium mariti<br />

transire , idque pieno etiam et<br />

perpetuo jure , cum maritus non<br />

ipsas, sed earum aestimationem<br />

restituere debeat, l. j. et 10. C.<br />

eod. Mirum vero non est Justinianum<br />

sic loqui, dum scopo suoserviens<br />

colorem aliquem quaerit constitutum<br />

sua;, qua contra rationem<br />

juris uxori pro rebus dotalibus<br />

tam aestimatis, quam inaestimatis<br />

(1) L. I, tit. 14. P. i.<br />

Tit. VI.<br />

concedit actionem in rem. Quod<br />

tanica de utili in rem recipiendum,<br />

et qua; soluto demum matrimonio<br />

uxori detur in subsidium<br />

, ubi maritus solvendo non<br />

est.<br />

6 (In rebus, quee Ilalicx fuerant<br />

). In praediis igitur provincialibuslegi<br />

locus non fuit. ¿Cur igitur<br />

magis in Italia , qua.ro in<br />

provinciis mulieribu:; prospectum,<br />

cum idem ubique sit, aut esse<br />

debeat dotium favori Existimo,<br />

non defuisse alia remedia,quibus<br />

nuptura; sibi in provinciis consuiere<br />

potuerint.<br />

7 ( Alìenationes ìnliibebat ). Alienatio<br />

dicitur : Omnis actus, per<br />

quern dominium transfertur, l. 1.<br />

C. de fund, dot.(i). Itaque non<br />

tantum distrarti fundusdotalisprohibetur<br />

, sed etiam donari, permutati,<br />

in solutum dari, legari:<br />

ac ne quidem si miles legaverit,<br />

ratum erit lega turn propter legem.<br />

Juliam, /. 16. de testam. mil.<br />

Sed et usucapio quoque appellatone<br />

a lienationiscontinetur, /. 28.<br />

de verbor. sign, et ideo ad hant<br />

quoque speciemlex Julia peitinet,<br />

/. 16. de fund. dot. fac. /. 12. de<br />

usurp, et usuo. Alienatum autem<br />

proprie non videtur, quod adhuc<br />

in dominio nostro manet,quamvis<br />

venditum recte dicatur, /. 7.<br />

de verbor. sign. Alienandì autem<br />

prohibitione eos quoque casus<br />

comprehendi intelligimus, quibus<br />

jus aliquod in re à dominio separatum<br />

transfertur, /. ult. C. de<br />

reb. al. non alien. Quare nec servitutem<br />

praedio dotali maritus

Qui bus alienare licet, vel non licet. 355<br />

imponere poterit, nec Servitutes<br />

prsd-io debitas remittere velamittere<br />

non utendo, /. 5. de fund,<br />

dot. I. 6. eod. tit.<br />

8 (Hypothecas earum eliam<br />

volenteea). Lex Julia alienationes<br />

praediorum dotalium prohibuit,<br />

quae invita muüere fiebant; oppignerationem<br />

etiam quae fiebat ea<br />

consentiente, /. un. §. 15. C. de rei<br />

uxor. act. Hoc ideo, quia facilius<br />

mulier adduci potest, ut consentiat<br />

obligationi, ubi nullum praesens<br />

periculum est, sed spes fore,<br />

ut maritus rem luat; quam alienationi<br />

consentiat, per quam rei<br />

ipsius dominium statim in alium<br />

transfertur. Quod igitur facilius<br />

mulier concessura erat, arctius<br />

lex, imo solum probibere voluit:<br />

ut passim videmus ea sola legibus<br />

prohiberi, quae facile fieri possum,<br />

cum lex ea fieri non vult,<br />

non quae difficulter. Hac ratione<br />

Senatusconsuho Vellejano mulieri<br />

pro alio se obliganti succursum<br />

est, non donanti: nimirum quia,<br />

ut inquit Jurisconsultus, facilius<br />

se mulier obligat, quam alicui<br />

donat, /. 4. §. i. ad SC. Velie).<br />

Eadem ratio fuit legis Fusiae Caniniae<br />

infinitam manumissionem<br />

in testamento prohibentis, non inter<br />

vivos, supr. de lege Fus. Can.<br />

9 (Utrique remedium imposuimus).<br />

Justinianus legis Julia? prohibitionem<br />

primum porrexit ad<br />

praedia provincialia,i.l.un.% 15.<br />

C. de rei uxor. act. quippe quorum<br />

nondum eadem causa , quae<br />

Italicorum erat, quod effectum<br />

constitutione posteriore , /. un. C.<br />

de usucap. transf. Deinde alienationem<br />

eodem modo, quo oppi-<br />

gnerationem prohibuit, ut nec ilia<br />

vel consentiente muüere fieri posset:<br />

quod lex Julia permittebar,<br />

d. I. unic. §. i 5. vers. cum. autem.<br />

Haec autem prohibitio in quibusdam<br />

casibuscessare creditur,quos<br />

collegitChristin. W. 3. decis. 133.<br />

num. 20. et 28. cum Stcqq.<br />

10 (Ne sexus muiiebris fragilitas).<br />

Ratio cur legi Julias hactenus<br />

derogarit, ut nec alienationem<br />

praedii dotalis, quae cum consensu<br />

mulieris fit, valere patiatur;<br />

quia scilicet succurrendum<br />

putavit facilitati mulierum, quae<br />

vel fragilitate sexus, vel mariti<br />

reverentia aut amore ductae facile<br />

rerum suarum alienationibus consensum<br />

accommodant.<br />

T E X T TJ S.<br />

De creditore.<br />

i Contra autem creditor pignus<br />

ex pactione, quamvis ejus ea<br />

res non sit, alienare potest. Sei<br />

hoc forsitan ideo videtur fieri,<br />

quod voluntate debitoris intelligitur<br />

pignus alienari, qui ab initio<br />

contractus pactus est, ut liceret<br />

creditori pignus vendere, si<br />

pecunia non solvatur. Sed ne creditores<br />

jus suum persequi impedirentur,<br />

neque debit ores temere<br />

suarum rerum dominium amittere<br />

viderentur: nostra constitutione<br />

consultum est, et certus modus impositus<br />

est, per quern pignorum<br />

distractio possit procedere : cujus<br />

tenore utrique parti, creditorum<br />

et debitorum satis abundeque provisum<br />

est.<br />

Yy 2

356 Lib. IL Tit. VI.<br />

CO MM E NT AR I US.<br />

I Hic ex adverso ostenditur,<br />

etiam eum aliquando, qui dominus<br />

non esr, alienando rei potestatem<br />

habere , exemplo creditoris<br />

pigneratitii. Magis autem<br />

hue pertinent tutores et curatores<br />

, quibus res pupillorum suorum<br />

et adultorum alienandi potestas<br />

non á domino, sed jure tributa<br />

est, /. 109. de verhör, sign.<br />

quamvis his non quaevis permissa<br />

alienado, nec omnium rerum absque<br />

decreto. De quo vid./. 22.<br />

C. de adm. tutor. I. 1. et passim<br />

de reb. eor. qui sub tut.<br />

2 (Ex pact ione). Pertinet igitur<br />

hic locus ad alienationem pignoris<br />

conventionalis. Ait, ex pactione.<br />

¿Quid ergo si de distrahendo<br />

pignore nihil convenerit?<br />

Adhuc eo jure utimur, ut distrahere<br />

liceat, /. 4. de pign. act. Quin<br />

hoc ipsi naturae pignoris inest. Atque<br />

hic casus potius ponendus<br />

fuerat, quam cum pignus alienatur<br />

ex conventione atque expressa<br />

volúntate debitoris, per ea,<br />

guae statim sequuntur.<br />

3 (Quipactus est, ut liceret).<br />

Hic igitur casus non magis hue<br />

pertinet, quam si procurator, cui<br />

id dominus specialiter mandavit,<br />

rem alteri vendiderit et tradiderit.<br />

Nihil enim interest, utrum<br />

ipse dominus rem alteri tradat<br />

domina transferendi causa, an<br />

alius volúntate ejus, §. 42. supr.<br />

de rer. div.<br />

4 (Nostra constitutione consulturn).<br />

OJim jus vendendi pignoris<br />

liberius fuir, quod Justinianus ita<br />

coeicuit, ut nec credi'tores puta-<br />

verii habere, quod conquerantur,<br />

et debitoribus justum spatium esset<br />

ad expediendam solutionem.<br />

Summa constitutionis Justinianeae,<br />

quae est /. ult.C. de jar. don.<br />

imp. hue redit, ut si de vendendo<br />

pignora nihil convenerit (alioqui<br />

forma conventione prescripts<br />

in distractione servanda e«t ), jus<br />

sit creditori altero derntim post<br />

denunciationem anno id vendere.<br />

Si emptor non extet, debitorem<br />

ut moneat, ut intra certum ternpus<br />

pignusluat, aut non apparenti<br />

, tempus, quo id tacere possit,<br />

per Judicem prescribat. Hoc autem<br />

frustra tentato, ut possit creditori<br />

Principe petere facultatem<br />

pro domino possidenti : qua tarnen<br />

impetrata, adhuc biennium<br />

debitori détur, ut interim debitum<br />

cum eo, quanti creditoris interest,<br />

quaesita pecunia persolvere<br />

et pignus luere possit: eo vero<br />

tempore sine solutione transatto,<br />

creditor Justus pignoris dominus<br />

efficiatur.<br />

5 Finis venditi pignoris est,<br />

ut ex pretio inde redacto creditori<br />

satisfiat : quod ultra consecutus<br />

est, id restimele debet, teneturque<br />

eo nomine actione pigneratitia<br />

: sicut vice versa in id,<br />

quod deest, creditori actio competit<br />

adversus debitorem vel fidejussorem<br />

ejus, /. 9. §. 1. de<br />

distr. pign. Illud postremo sciendum<br />

est, si creditor ipse pignus<br />

non possideat, sed debitor vel<br />

alius, actione hypothecaria prius<br />

rem evincendam, actum distraherrdam<br />

esse.<br />

6 " In Hispania , quando in<br />

»constituendo pignore dies solu-

Quibus allenare li :et , vel non licet. 357<br />

» rioni adjectus est ca lege, ut si<br />

»non inerii facta, possit venien-<br />

»te die pignus vendi, non suffice<br />

it venisse diem, ut venditio<br />

vfiat; sed denunciato etiam hoc<br />

» casti necessaria est, debitori fa-<br />

?>cienda si praesens fuerit in ven-<br />

»ditionis loco, vel ejus domesti-<br />

5'cis, si fuerit absens. Casterum<br />

»si denunciano aliqua ex causa<br />

»impediatur, poterit tunc ereeditor<br />

pignus vendere, non ali—<br />

«ter tarnen, quam auctionem fa-<br />

«ciens, /. 41. tit. 13. P. 5. Si<br />

»autemde vendendo pignore non<br />

»est conventum, non ante pi-<br />

»gnus vendi poterit, quam lapsi<br />

»sint 12. dies, dum pignus in<br />

»re mobili consistit ; vel 30. si<br />

»in immobili, ex quo denunciando<br />

fuerit facta numerandi, /.42.<br />

»eod. Et tandem si in conventìo-<br />

» ne pignoriscontrahentes sint pascti,<br />

ne unquam creditori liceat<br />

» pignus vendere, pactione insu-<br />

»per habita vendi poterit, non<br />

»quidem quoquo tempore, sed<br />

»duobusdemumelapsisannis post<br />

Mtrinam denunciattonem, d. /.41.<br />

»tamque hoc casu, quam superiore<br />

venditio in auctione fremi<br />

debet, d. I. 42."<br />

TEXTUS.<br />

De pupillo.<br />

2 Nunc admonendi sumus,<br />

neque pupìllum, neque pupillam,<br />

vii am rem sine tut oris auctoritate<br />

alienare posse, ideoque si mutuant<br />

pecuniam sine tutoris au—<br />

Maritate cilicuì dederit, non con-<br />

traliit obligationem'. quia pecuniam<br />

non jucìt accipientis: ideoque<br />

vindicari nummi possunt, sicubi<br />

extant. Sed si nummi, quos<br />

mutuo minor dederit, ab eo qui<br />

accepit, bona fide consump-.i sunt,<br />

condici possunt: si mala fide , ad<br />

exìiibenium de his agi potest.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Redit ad eos, qui, cum<br />

domini sint , alienare non possunt.<br />

Meminit porro unius pupilli<br />

, sed sunt in hoc numero<br />

plures: nam et púberes minores<br />

curatorem habentes hue pertinent,<br />

/. 3. C. de in int. restii,<br />

min. item is, cui bonis interdictum<br />

est, qui, cum de eo obligando,<br />

aut alienando diminuendove<br />

ejus patrimonio agitur, in eadem<br />

causa cum furioso habetur,<br />

A 12. in fin. de tut. dat. turn etiam<br />

casieri, qui ob vitium morbumve<br />

corporis in curatone sunt,<br />

rerumque suarum administrationem<br />

non habent, de quibus in<br />

§. 4. supr. de curat, d.l. 12. inpr.<br />

de tut. et cur. dat. Filius quoque<br />

familias non potest alienare bona<br />

adventitia, quorum usumfructum<br />

pater habet, /. ult. §. 5. vers.fiiiis<br />

C. de bon. quee lib. Interdum<br />

causa, ex qua res traditur, alienationem<br />

impedit, ut donatio inter<br />

virum et uxorem, Pand. et<br />

C. eod. tit.<br />

2 (Sine tutoris auctoritate alienare).<br />

Alienatio à pupillo facta sine<br />

tutoris auctoritate ipso jure<br />

nulla est: quippe cum nec obligare<br />

se pupillus sine tutoris au-

3 53 Lib. II. Tit. VI.<br />

ctoritate possit , /. 9. et passim<br />

de act. tut. (1). Casterum auctore<br />

tutore, et obügari potest, modo<br />

infantiam excesserit, et res<br />

suas recte alienar,/. 9. §. 9. infr.<br />

de inut. stip. (2). Res intellige,<br />

quarum alienado sine decreto non<br />

est interdicta. Nam praedia pupillorum<br />

olim rustica, postea oinnia<br />

(3), et res etiam mobiles,<br />

quae sine detrimento sérvari possunt,<br />

absque decreto Magistrate<br />

alienan prohibita , tot. tit. de<br />

reb. eor. qui sub tut. et tit. C. de<br />

pried, et ai. reb. min. sine dec. non<br />

al. I. 22. C. de adm. tut.<br />

3 (Bona fide consumpti). Consumpti<br />

nummi intelliguntur, primum<br />

corporibus sublatis, veluti<br />

si quis ex accepta pecunia vas aliquota<br />

conflaverit : quo facto pecunia<br />

extinguitur. Neque obstat<br />

distinctio §. 2;. supr. de rer. div.<br />

Nam vas ex nummis aureis vel<br />

argentéis confiatum ad rude quidem<br />

aurum vel argentum reduci<br />

potest; ad priorem speciem she<br />

monetam non potest. Plane possum<br />

auctoritate Principis nummi<br />

ejusdem potestatis et eadem figura<br />

inde cudi, sed nova haec moneta<br />

et species est, non illa, qua»<br />

prius fuerat. Deinde etiam corporibus<br />

nummorum integris manentibus,<br />

veluti si quis nummos acceptos<br />

ita aliis miscuerit, ut discerni<br />

non possint: nam etiam ea<br />

re eum, qui accepit, dominum<br />

fieri placet, /. 78. de sol. Don. ad<br />

/. rogasti 11. §. ult. d. tit. num. 9.<br />

4 (Condici possunt). Quod va-<br />

(1) L. 17. tit. 16. P. 6. vers.<br />

Otrosí.<br />

let in nummis alienis mutuo datis<br />

, ut iis bona fide consumptis,<br />

ei qui dedit, condictio dctur tanquam<br />

ex mutuo, /. 11. §. ult.<br />

cum 2. //. seqq. de reb. crei, id<br />

valet et in ea pecunia, quae dantis<br />

fuit, si is rei suae alienando<br />

facultatem non habuit, qualisest<br />

pupillus, Quapropter si pupillus<br />

sine tutoris auctoritate crediderir,<br />

consumptis nummis, et illi condictio<br />

nascitur, /. 19. §. i. de reb.<br />

cred. et omnino quae translatae ab<br />

initio pecuniae vis est, eandem esse<br />

placet et bona fide consumptae,<br />

quasi translatae: unde recte dici—<br />

tur, quod ab initio non valebat<br />

ex numeratione, confirmari pecuniae<br />

consumptione bona fide<br />

facta, DD. in d.i. 11. §. uh. et d.<br />

I. 19. §. i.<br />

TEXTUS.<br />

3 At ex contrario omnes res<br />

pupillo et pupilla: sine tutoris auctoritate<br />

recte dari possunt. Ideoque<br />

si debitor pupillo solvat, necessaria<br />

est debitori tutoris auctoritas:<br />

alioqui non liberab'uur.<br />

Sed hoc etiam evidentissima ratione<br />

statutum est in constitutione,<br />

quam ad Ccesarienses Advocätos<br />

ex suggestione Trìbonìani,<br />

viri eminentissimi , Qucestoris sacri<br />

palatii nostri , promulgavimus<br />

: qua di sposi tum est, ita licere<br />

tutori vel curatori debitorem<br />

pupìllarem soh>ere, ut prius<br />

judìcialis sententia sive omni<br />

damno celebrata hoc permutati<br />

(2) D. I. 17. et vers.<br />

(3) L. 18. eod.

Quibus alienare licet, ve! non licet. 3S9<br />

quo suhsecuto, si et Judex pronur.iiaverit<br />

, et debitor solvent,<br />

sequaiur liujusmodi solutionem<br />

pienisshna securitas (1). Sin autem<br />

aliter, quam disposuimus,<br />

solutio facta fuet it, pecuniam autem<br />

salvam habeat pupillus, aut<br />

ex ea locupletior sit, et adhuc<br />

eamdem pecun'nc summam petat,<br />

per exceptionem doli malt poterit<br />

submoveri. Quod si male consumpserit,<br />

aut jurto aut vi ami—<br />

serit , nilül proderit debitori doli<br />

mali exceptio , sed nihilo minus<br />

condemnabilur ; quia temere sine<br />

tut oris auctoritate, et non secundum<br />

nostrum dispositionem solverit.<br />

Sed ex diverse pupilli vel<br />

pupillce solvere sine tutoris auctoritate<br />

non possunt: quia id,<br />

quod solvunt, non fit accipientis:<br />

cum scilicet nullius rei alienatio eis<br />

sine tutoris auctoritate concessaest.<br />

COMMENTARITJS.<br />

i (Sine tutoris auctoritate<br />

dari ). Pupillus quantum ad ac~<br />

quirendum non indlget tutoris<br />

auctoritate, /. 11. de adq. rer.<br />

domin. semper enim conditionem<br />

suam meliorem facere potest, supra<br />

de auct. tut. in princ.<br />

2 (Ideoque si debitor). Hotom.<br />

et Wesemb. pro ideoque, legendum<br />

censent, quanquam: quia<br />

nulla hie conclusio ex praecedente<br />

propositione, sed diversa; causa;<br />

propositio, et praecedentis regula;<br />

exceptio: nisi hoc in pra;cedentibus<br />

dicamus subintelligi oportere<br />

, ut scilicet quidvis pu-<br />

(1) L. 4. tit. 14. P. 5.<br />

pUlorecte detursine tutoris auctoris<br />

te, caeterum hactenus, ut ex eo<br />

pupillus ipse neque obligari , neque<br />

obiigationem alienare aut<br />

tollere possit.<br />

3 ( Necessaria est tutoris auctoritas,<br />

alioqui von liberabitur).<br />

Licet dominium rei soluta; transférât.<br />

Nam quemadmodum qui<br />

cum pupillo contrahit , pupillo<br />

obligatur , quamvis pupillus sibi<br />

non obliget , supr. de auct. tut.<br />

in pr. ita qui cum pupillo obiigationem<br />

vult distrahére solvendo,<br />

licet ea solutione dominium in pupillum<br />

transférât ; se tarnen à pupillo,<br />

qui per se neque contrahere<br />

neque distrahére obiigationem<br />

potest, non libérât, d. I. 15. de<br />

solut. Debet itaque debitor, si liberar!<br />

velit, pupillo solvere cum<br />

auctoritate tutoris, vel ipsi tutori:<br />

nam et hoc casu a;que liberano,<br />

ipso jure contingît, /. 46. §.<br />

S. de adm. tut.<br />

4 ( Ita licere tutori vel curatori<br />

debit or em pupillarem solvere).<br />

Locupletio implicata, qua; sic<br />

construenda et ordinanda est: Ita<br />

licere, (id est,permitti , jus esse<br />

) debitorem pupillarem solvere<br />

tutori vel curatori Sc.. Solvere, id<br />

est, numerare quod debetur.<br />

ç (Si prius judicialis sententia),<br />

Quamvis si ipsi tutori ejus ve auctoritate<br />

pupillo facta sit solutio,<br />

ea solutione debitor ipso jure liberetur;<br />

nihilominus tarnen pecunia<br />

male consumpta maleve collocata<br />

; patet pupillo, si tutor solvendo<br />

non sit, restitutio in integrum,<br />

nisi sententia Judkis inter-

venen't, /. i. C. sì aJv. sol. I. 2.<br />

C. si tut. vel cur int.(i). Vid. Gomez<br />

2. resol. 14. ». 4. Excipiuntur<br />

redditus annui et caetera rum rerum<br />

pensiones, quae minoribus tutore<br />

aut curatore auctore, aut ipsi<br />

tutori curatorive etiam sine Judice<br />

tuto solvuntur, /. 2;. C. de<br />

administr. tut. Siquidem et molestum<br />

esset, quotannis adire Judicem<br />

, et incommodum minori,<br />

diu differri solutionem ejus rei,<br />

unde fere ali solet. Quod tarnen,<br />

et ipsum sie postea Justinianus<br />

temperavit, si non excederent<br />

metas biennii aut summam centum<br />

solidorum , /. 27. C. d. tit.<br />

6 (Sine omni damno). Id est,<br />

sine ullo sumptu aut impensis in<br />

Judicum, Scribarum, viatorumve<br />

mercedes: nam iniquum esset, debitorem<br />

sumptu onerari ex persona<br />

creditoris.<br />

7 (Sequitur hujusmodi solutionem<br />

pienissima securitas.). Ita ut<br />

nec adversus solutionem decernente<br />

Judice factam beneficioaetatis<br />

in integrum restituì postulans<br />

audiatur. Cui non obstat, quod<br />

placet, minorem etiam restituì<br />

contra factam ex decreto Judicis<br />

venditionem, /. ii.C. de prced.<br />

min. nam debitor ex necessitate<br />

solvere tenetur: emptor potest non<br />

emere.<br />

8 ( Pecunìam autem salvam<br />

liabeat ). Etsi solutione sine tutore,<br />

Judice ve facta eandem pecuniam<br />

pesete adhuc pupillus potest,<br />

aut ipso jure , aut per restitutionem<br />

in integrum; si tarnen<br />

nummi salvi sint, eosque penes<br />

(0 L. 4. tit. 14. P. j .<br />

Lib. II. Tit. VI.<br />

se domi pupillus habeat, iterum<br />

petentem eum doli mali exceptione<br />

debitor removebit , quod iniquum<br />

contra bonamfidem lucrum<br />

captet, /. if. de sol. I. 37. de div.<br />

reg. jur. Eodemque modo consumptis<br />

nummis , si ex bis locupletar<br />

factus iterum petat, exceptione<br />

repelletur, ne ditetur<br />

cum alieno detrimento , contra<br />

quam natura aequutn est, /. 47.<br />

de solut. I. 14. de cond. ind. Qua<br />

de causa ex omnibus eum negotiis<br />

eatenus teneri receptum est,<br />

quatenus Patrimonium ejus aueturn<br />

sit* ut nihil mirum, si solutione<br />

locupletatus iterum petens<br />

exceptione submoveatur, cum<br />

etiam ultro adversus eum factum<br />

locupletiorem ex contractu negotiove<br />

gesto actio competat, /, 3.<br />

§. 4. I. 6. in pr. de neg. gest.<br />

9 (Aut ex ea locupletior). Locupletar<br />

factus intelligitur, si ex<br />

pecunia soluta rem ab'quam sibi<br />

comparavit, quam etiam nunc<br />

habet, /. 4. de except, aut si ea<br />

quovis modo in rem ejus versa<br />

sit, /. 66. de solut. Hoc araplius,<br />

et si rem sibi necessariamex nummis<br />

solutis pupillus emit , quam<br />

alioqui de suo empturus fuerat,<br />

licet ea ante litem contestatam<br />

perierit, quasi locupletior factus<br />

intelligitur; quia tantundem de<br />

suo perditurus erat, etiamsi nummos<br />

solutos non accepisset, /. 47.<br />

§. i. de solut. Uttum autem pupillus<br />

locupletior factus sit, necne,<br />

in hujusmodi qusestionibus eo<br />

tempore regulariter spectatur,<br />

quo agitur, sen tempore litis con-

Quibus alienare licet, ve! non licet. 361<br />

contestata, d. I. 4.7. in pr. et §. 1.<br />

10 Ex his autem quae modo<br />

disputata sunt, recte dixit Accursius<br />

in /. 7. §. 2. de minorib. debitorem<br />

pupillaremsolventem, tripiicem<br />

posse consequi liberationem<br />

aut securita te in ; piena m,<br />

pleniorem , et plem'ssimam. Pienam,si<br />

pupillo sine tutoris aut<br />

Judicis auctoritate solverit,, et<br />

pecunia pupillo iterum petenti<br />

salva sit, inve rem ejus versa, ut<br />

hic et supra dd. II. in quo effectum<br />

rei spectavit : nam vi ipsa<br />

debitor esse desinit, q ul exceptionem<br />

perpetuam sibi quaesivit,<br />

/. 108. de verb. sign. Pleniorem,<br />

si solverit tutori ejusve auctoritate<br />

pupillo, non interveniente Judicis<br />

sententia : quo casu quidem<br />

liberatio ipso jure procedat, ita<br />

tarnen, ut relinquatur adhuc metus<br />

aliquis restitutionis in integrum,<br />

/. i.C sì advers. sol. Pienissima<br />

in: si solutio facta sit auctoritate<br />

et decreto Judicis: quod<br />

cum factum est, etiam restitutionis<br />

metus omnis tollitur.<br />

11 [Ex diverso,pupilli).Q\iemadmodum<br />

pupillusmutuum dando<br />

non contrahit Obligationen!, quia<br />

TITULUS NONUS.<br />

PER QUAS PER SON AS<br />

Cod. Lib.<br />

titulus totius stipe—<br />

rioris disputationis quandam quasi<br />

ampliationem continet osiendens,<br />

noii solum nobis acquiri<br />

Tom, I.<br />

pecunia m non faut accipientis;<br />

ita eadem rati®ne nec solvendo<br />

creditori suo, quod debe.t, liberatur,<br />

pecuniamve facit creditoris.<br />

12 jQuid ergosi nummi, quos<br />

pupillus sine auctoritate tutoris<br />

credidit aut in solutum dedit, casu<br />

apud eum qui accepit, perierint?<br />

juttius periculum et jactura<br />

erit? Donellus in d. t. iy. §. 1.<br />

Azonem secutus pupilli periculunresse<br />

putat : quoniam ita jus<br />

sit, ut res pereat suo domino, /. 6.<br />

I. 9, C. de pìgn. act. Sed recto<br />

cum Gloss, et DD. comm. Zas<br />

ibid. num. 8. contrarium défendit,<br />

ne quod favore pupilli introductum<br />

est, ut ne credendo aut<br />

solvendo dominium transférât, in<br />

perniciem ejus vertatur,, contra<br />

/. 6. C. de legib. et quod dicitur,<br />

casus fortuitosspedare dominum,<br />

hane exceptionem habere intelligi<br />

debet, nisi quis propter favorem<br />

dominus remaneat, aut jure<br />

singulari dominium non transférât.<br />

Hoc enim non debet conditionem<br />

accipientis meliorem facere:<br />

sed quoad caetera perinda<br />

habendum , ac si quis alius credidisset<br />

aut solvisset.<br />

CUIQUE ACQUIRITUR.<br />

4. Tit. 27.<br />

per nosmetipsos ; verum etiam<br />

per alios. Personae, per quas acquirendi<br />

facuitatem habemus,enumerantur<br />

in principio; ex qua<br />

2,7.

362 Lib. II. Tit. IX.<br />

enumeration perspicuum est, eos,<br />

per quos nobis aequiratur, oportere<br />

nobis subjectos esse, vel revera<br />

, ut sunt liberi nostri, quos<br />

in potestate habemus; item servi,<br />

tum nostri, tum aliquatenus etiam<br />

aüeni, in quibus usumfructum<br />

habemus : vel justa nostra<br />

opinione, ut sunt servi alieni et<br />

liberi homines, quos bona fide<br />

possidemus. De quibus singulis<br />

cum explicatum est, removetur<br />

hinc persona extranea, utpote per<br />

quam, excepta causa possessionis,<br />

nihil acquiri possit; ac postremo<br />

ab acquisitione rerum singularum<br />

transitur ad modos, quibus<br />

acquirimus res universas.<br />

TEXTUS.<br />

Summa.<br />

Acquiritur vobis non solum<br />

per vosmetipsos, sed etìam per<br />

eos , quos in porestate habetis:<br />

item per servos, in quibus usumfructum<br />

habetis : item per hemines<br />

liberos, et per servo t alìenos,<br />

quos bona fide possidetis : de quibus<br />

singulis diligentius dispuiarnus.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 (In potestate). Non dixit<br />

in dominio , sed generaliter in<br />

potestate , ut uno verbo et filios—<br />

tamil, et servos comprehenderet.<br />

Nam potestatìs verbo , in persona<br />

liberorum patria potestas , in<br />

persona servi dominium signifi—<br />

(1) L. 5. tit. 17. P. 4.<br />

catur, l. potestatìs 21 ;. de verlor,<br />

signifi.<br />

TEXTUS.<br />

De liberis in potestate.<br />

1 Igitur liberi vestri utrìusque<br />

sexus, quos in potestate habetis<br />

, olim quidam quicquid ad<br />

eos pervenerat (exceptis viJtlicet<br />

castrensibus peeuliìs) hoc parentibus<br />

suis acquirebant sine ulta<br />

dìstinctìone : et hoc ita parentwn<br />

fiebat, ut ctiam esset its licenlia,<br />

quod per unum vel unam eorum<br />

acquisitum esset , alii filio, vel<br />

ext ranco donare, vel vendere, vel<br />

quocunque modo voluerant, applicare.<br />

Quod nobis inhumanum visum<br />

est : et generali constitutione<br />

emissa, et liberis pepercimus, et<br />

parentibus honorem debitum reservavimus.<br />

Sancitum etenim à<br />

nobis est, ut sì quid ex re patris<br />

ei obveniat , hoc secundum antiquam<br />

observationem totum parenti<br />

aequiratur. ìQux enim invidia est,<br />

quod ex patris occasione profectum<br />

est , hoc ad eum reverti?<br />

Quod autem ex alia causa sibì filius<br />

familias acquisivit, hujus usumfructum<br />

patri quidem acquirat,<br />

dominium autem apud eum<br />

remane at (1) : ne, quod ei suis laboribus<br />

vel prospera fortuna accesserit,<br />

hoc in alium perveniens1<br />

luctuosum ei procedat.<br />

COMMENTARIUS.<br />

I ( Exi.eptis castrensibus peculiis).<br />

Peculiumin genere nihil

Per quas personas cuique acquiritur. 363<br />

aliud est, quam: Qitoddam quasi<br />

Patrimonium, quod servi et filli<br />

fanilias liabent separatum à<br />

rationìbus dominicis vel pat émis.<br />

Florente Republ. peculium filiifam.<br />

uniusmodi fuit. Nam ut servus<br />

domino, ita filius patri cuncta<br />

pleno jure acquirebat: idemque<br />

plane jus et in corpus et in<br />

bona liberorum pater habebat,<br />

qued dominus in servos ; cujus<br />

rei inter alios testis locuples est<br />

Dionys. Halicarnassensis lib. 8.<br />

Romani, inquit, proprium nihil<br />

possident, quandiu patres eorum<br />

in vita manent : sed et pecunia et<br />

corpora filiorum, parentum pot—<br />

estati arbitrioque permissa sunt;<br />

omniaque parentibus acquirunt<br />

quasi servì. Verum Imperatores,<br />

ut premio aliquo adolescentes ad<br />

militia: laboresinvitarent, eorumque<br />

sibi conciliarent studia , castrense<br />

peculium fìliifamil. pieno<br />

jure concesserunt: primum miiitibus,<br />

postea etiam veteranis seu<br />

à militia dimissis, infr. quib, non<br />

est perm. fac. test, in pr. Ex quo<br />

fiiiifam. in hoc peculio jus ac vicem<br />

patrumfamil. obtinere cceperunt,<br />

/. 2. de SC. Mac. idque<br />

significat Juvenalis satyr, io. à<br />

vers. ç2.<br />

...Nam qua sunt parta labore<br />

Militia, placuit non esse in<br />

corpore census^<br />

Omne tenet cujus regimen pater....<br />

ïgitur quod ait, olim quidam etc.<br />

excipiens peculia castrensia , id<br />

ad tempora Julii aut Augusti et<br />

sequentia referendum est, l. i.<br />

(t) L.6.cum seqq. tit.17. P.4,<br />

de tesìam. miìit. d. pr. infr. quib.<br />

non est perm. fac. test. Postremo,<br />

nec multo post, ad exemplum<br />

castrensis peculii etiam quasi castrense<br />

peculium exceptum, et filiisfam.<br />

permissum est, §. uh. inf.<br />

de miiit. testam. Piane hactenus<br />

adhuc diu jus vetus patri conservatum<br />

fuit, ut si filius intestatus<br />

decessisset, bona castrensia pa-ter<br />

jure peculii occuparet, /. 2. de<br />

castr. pec. de quo plura alibi.<br />

2 (Sine ulla distinzione). Cetera<br />

peculia adquirebantur patri<br />

sine ulla distinctione profectitii<br />

seil, ve! adventìtii peculii , proprietatis<br />

et ususfructus, inter que<br />

primus Justinianus est, qui differentiam<br />

generali lege introduxit.<br />

Ex his porro patet, quicquid filiusfamil.<br />

habet, sive concessione<br />

patris, sive partum suo labore,<br />

aut aliena liberalitate collatum,<br />

id uno nomine peculium fiiiifam.<br />

appellari ; atque hoc docendi gratia<br />

ex ratione novi juris in duo<br />

genera posse dividi, ut dicamus,<br />

peculium fiiiifam. esse vel militare<br />

, vel paganum : et utriusque<br />

iterum duas esse species inferiores,<br />

illius nempe castrense et quasi<br />

castrense; hujus profectitium<br />

et adventitium. Castrense est:<br />

Quod per occastonem armata militia<br />

filiusfam. sibi acquisivit, quo<br />

quid contineatur docent, /. 11.de<br />

castr. pec, l. i.C. eod. (1). Quasi<br />

castrense est: Quod in toga operam<br />

Reipubl. navans filiusfam.<br />

sibi paravit, puta ex professione<br />

liberalium artium, ex officiorum<br />

publicorum emolumentis, ex pa-<br />

Zz 2

3^4 Lib. I. Tit. IX.<br />

trocinüs causarum, et urbana illa<br />

iriermique militia, /. 4. /. 14. C.<br />

de adv. div. judicior. (rj. Liberaiitaîem<br />

quoque à Principe in filiu<br />

infam, collatam instar castrensis<br />

pëculii ha tari placuit, /. 7. C.<br />

de bon. qua lib. in pot. Utrumque<br />

hoc genus ita proprium fiiiifam.<br />

esse placuit, ut de eo statuere<br />

possit non secus, ac si paterfamil.<br />

esset, d. pr. infr. quib. non<br />

est perm.fac. test am. I. 1. § 15.<br />

de collat. (2). Profectuium pecuüum<br />

est: Quod à pâtre, sive<br />

contemplatione patris ab aliis ad<br />

fiiiumfumil. praficiscitur (3). Adventitium:<br />

Quod nec à paire, nec<br />

contemplatione pair is, sed aliun­<br />

de filiofam. obvenit , sive id la­<br />

bor ibus suis acquisivit extra cau­<br />

sam armaice aut togatce militia,<br />

sive prospéra fortttna ei accessit,<br />

puta ex maternis'maternive generis<br />

hasreditatibns, lucris nuptialibus,<br />

ieg"tis et haerediiaiibus arnicc-rum<br />

, /. 6. C. de bon. qua lib. et<br />

hoc text, in fin. (4). Iliud totum<br />

patri secundum antiquam observätionem<br />

adhuc acquiritur; hujus<br />

in Universum proprietatis filio<br />

data est constitutione Justinian.',<br />

solo usufructu patri relicto<br />

(5) : de quo mox fusius.<br />

3 (Alii filio, vel extraneo donare)<br />

Consequens hoc omni no<br />

ration! antiqui juris. Nam cum<br />

utriusque hujus peculii pleno jure<br />

pater dominus esset, licere utique<br />

etiam ei debuit pro arbitrio<br />

de utroque statuere, et quod la­<br />

ut) Dd. Ii: 6. et q.iit. 17. P. 4.<br />

(2) D 11. 6. et 7.<br />

(i) i^.tit.6.l.$.tit. 17.P.4.<br />

bore Titii filli acquisitum esset,<br />

Mjevio donate , vel in proprias<br />

rationes con vertere.<br />

4 ( Generali constitutione emissa).<br />

Cum olim bona omnia adveniiria<br />

non minus, quam profectitia<br />

pleno jure patris essent,<br />

Constantinus detraxit bona materna,<br />

quorum usumfructum tantum<br />

patri, fino proprietatem tribuit,<br />

/. 1. C. de bonis matern. I. 1.<br />

et l. 2. C. Theod. eod. Deinde alii<br />

Impp. idem de aliis bonis statuerunt,<br />

/. 6. cumseq. C. Theod.eod.<br />

I. i.l. 4. C. de ban. qua lib. Postremo<br />

jiistiuianus general! constitutione<br />

etiiis-a, quacunque ex causa<br />

fino quid acquisitum esset,<br />

quod adventitio peculio attribuereiur,<br />

id orane ejusdem juris esse<br />

voluit, /. 6. C eod. tit.<br />

5 (Si quid ex re patris, hoc se­<br />

cundum antiquam ob servai ionem).<br />

In profectitio peculio nihil Justinianus<br />

muravit: sed quicquid ex<br />

re patris filio obvenit, id totum<br />

vult patri acquiri secundum observationem<br />

juris antiqui. Piane<br />

potest nihilominus aliquid commodi<br />

ex concessione hujus peculii<br />

ad.liberos redire : nam et emancipate<br />

sequitur, nisi nominat'm<br />

ademptum sit,/. 31. §. 2. de don.<br />

et bonis patris publicans, separator<br />

et conservatur liberis, l. 3.<br />

4. in fin. de minor. Ah, ex re<br />

patris, in d. I. 6. ex substantia<br />

patris. jQu ;d jgitur dicemus, si<br />

quid filio obvenerit, non quldem<br />

ex re aut substantia patris , sed<br />

(4) D. I. il. d.i. 5- tit. 17.<br />

Pan. 4.<br />

(i) D. /. $.tit. 17. P. 4.

Per quas personas culque acquiritur, 3^5<br />

patris occasione et contemplatio-<br />

ne? 1)D. lúe et in d. I. 6. id quo­<br />

que peculii profectitii esse volunt,<br />

arg. /. 2 1, cum scq. de usufr. ubi<br />

quod servo fructuario relinquitur<br />

aut donatur contemplatione fru-<br />

ctuarii, id fructuario acquiti elici-<br />

tur tanquam ex re ejus quaesitum.<br />

6 (Usumfructum patri acqui-<br />

ral, dominium apud eum rema­<br />

nent). Dominium posuit pro nuda<br />

proprktaie, uti et in d. I. 6. Haec<br />

autem proprietatis concessio non<br />

tribuit filio jus earn sine patris<br />

consensu alienandi, /. ult. §. ;. C.<br />

de bon. quae lib. Si ususfructus fi­<br />

lio relictus sit, hie totus acquire-<br />

tur patri: at eo moriuo redibit ad<br />

filium, /. ult. C. de usufr. Non-<br />

nunquam et plena proprietas filio<br />

acquiiitur : quod Jusiinianus pri­<br />

mo introduxit in haereditate,<br />

quam filius renuente patre adiis—<br />

set, d. I. ult. §. i. postea etiam in<br />

piuribus casibus: in rebus ea le­<br />

ge filio datis, ne ususfructus ad<br />

patrem perveniret: in haercditate<br />

lratris et sororis ad quam una<br />

cum filio pater admittitur: item<br />

in iis rebus , quae filio deferuntur<br />

ob delictum patris, qui divortium<br />

fecit sine causa, auth. Excipitur,<br />

et 2. seqq. C. de ban. quae lib. et<br />

tandem si pater dolose versatussit<br />

in bonis filio restituendis, /. so.<br />

jf. ad SC. Trebcl. Peculium au­<br />

tem adveutitiutn in quo fi.ius ha-<br />

bet proprietatem plenam, seu con-<br />

junctam cum usufructu , appel­<br />

lant Interpretes extraordinarium,<br />

et illud in quo nudam proprieta-<br />

tem, ordiitarium.<br />

(l) L. 15. tit: 18. P. 4.<br />

TEXTUS.<br />

De emancipatione liberorum.<br />

2 Hoc quoque à nobis dispo-<br />

situm est et in ea specie, ubi pa­<br />

rens emancipando liberos suos ex<br />

rebus, qute acquisitionem effugie-<br />

bant, sibi leniam partem retine-<br />

re (si voluerat) licentiam ex an-<br />

terioribus constitutionii us habe-<br />

bat , quasi pro pretto quodammo-<br />

do emancipaiionis : et inhumanum<br />

quiddam accidebat , ut filius re-<br />

rum suarum ex hac emancipatione<br />

dominio pro tertia parte dejrau-<br />

daretur: et quod honoris ei ex e-<br />

mancipaiione addiium erat, quod<br />

sui juris efjectus esset, hoc per<br />

rerum diminutionem decrescerei,<br />

ldeoque statuimus, ut parens pro<br />

tertia parte dominii, quam reti-<br />

nere poterai , dimidiam non do­<br />

minii rerum , sed ususf ructus re-<br />

tìneat. Ila etenirn res intact a apud<br />

filium remanebunt , et pater am­<br />

pliare summa jruetur , pro tertia,<br />

dimidla potiturus (1).<br />

COMMENTARIES.<br />

I (Ex rebus, quit acquisitio­<br />

nem effugiebant). Id est, ex iis<br />

bonis adventitiis, quorum pro-<br />

prietas filio, non patri acquireba-<br />

tur ex Graecorum Impp. constr-<br />

tutionibus; quo in numero erarit<br />

bona materna aliaque, de quibus<br />

in /. 1. et I. 4. C. de bon. quae lib.<br />

ut notatum §. priced. ». 4. Cave<br />

igitur intelligas pecui-ia castrensia

3Ó5 Lib. II. Tit. IX.<br />

aut quasi: nam eorum nihil apud<br />

patrem emancipatorem relictum<br />

fuisse ipse Justinianus aperte testatur<br />

in /. 6. §. i.C. de bon. qu.ee.<br />

lib. unde hic §. descriptus.<br />

2 ( Pro tert/a parte dominii,<br />

dimiliam ususfructus). Justiniano<br />

duriusculum visum fuit, liberos,<br />

qui emancipabantur , specie<br />

honoris tarn gravem jacturam rerum<br />

suarum pati, ut terti.im earum<br />

partem parens manumissor<br />

auferret, sibique pleno jure haberet,<br />

ut statuerat Constantinus<br />

in /. i. et seq. C. Theod. de bon.<br />

matern. Neque tarnen aequum<br />

putavit, nihil omnino remunerationis<br />

in vicem accepti beneficii<br />

libertés rependere. Qua de causa<br />

ipse sic statuit, ut pater pro tertia<br />

parte, quam ex prioribus constitutionibus<br />

de bonis fîIii maternis<br />

et lucris nuptialibus pleno et<br />

perpetuo jure domina retinebat,<br />

partem dimidiam non dominii,<br />

sed ususfructus consequeretur;<br />

idque locum haberet in casteris<br />

quoque adventitiis, postquam hujus<br />

generis bona omnia ejusdem<br />

juris esse voluit. Ita factum, ut<br />

nec liberi quicquam de dominio<br />

rerum suarum amttterent, nec<br />

causam conquerendi haberent parentes,<br />

concesso iis, pro praemio<br />

emancipationis, fructu tanta; partis<br />

bonorum.<br />

3 Hoc autem ita obtinere Justinianus<br />

censuit, etiatnsi pater<br />

in emaneipatione sibi hoc pr«emium<br />

non expresse reservaverit,<br />

d. I. 6. §. 3. (1) ; cum tarnen pecUiium<br />

profectitium, quod totum<br />

(1) D. I. i £. tit. 18. P. 4.<br />

pleno jure patris est, filium emàncipatum<br />

sequatur tanquam à patre<br />

tacite donatum , si pater id<br />

non ademerit, /. 31. §. 2. de donat.<br />

Differentia; rationem hanc<br />

affert Joann. Faber, quod premium<br />

emancipationis est ex provisione<br />

legis, qua; patii prospe*<br />

xedt in peculio, cujus iIle adimendi<br />

potestatem non habebat:<br />

in peculio autem profectitio nihil<br />

opus fuit provisione legis: quandoquidem<br />

ipse pater pro arbitrio<br />

suo de eo statuere possit, et qui<br />

hoc ipso, quod noti adimit, concedere<br />

id tacite intelligatur. Cui<br />

adde, quod peculii profectitii naturalis<br />

possessio penes filium est,<br />

adventitii penes patrem, utpote<br />

usumfructuarium : ita illud , si<br />

ademptum non sit, quasi ultro<br />

à pat.e relictum , et fillio concessum<br />

inteiligi: in hoc autem, quod<br />

pater ipse detinet atque apud se<br />

habet, jus suutn sibi servare velie,<br />

beneficioque uti , nisi inter<br />

emancipandum juri suo renunciaverit,<br />

vel donatione facta hoc<br />

ab sese in liberos transtulerit d.<br />

/. 6. §. 5.<br />

TEXTUS.<br />

De servis nostris.<br />

3 Item vobis acquiritur, quod<br />

servi vestri ex tradìtione nanciscuntur<br />

, sive quid stipulentur, sive<br />

ex donatione, vd ex legato,<br />

vel ex qualibet alia causa acquirunt.<br />

Hoc enim vobis et ignorantibus<br />

, et invitis obvenìt. Ipse

Per quels personas cuique acquiritur. 367<br />

enim servus , qui in potestate al-<br />

terius est , n

hil agimt, /. 25. §. 4. de adquir.<br />

liter ed. Hoc autem cur ita placuerit<br />

, minime obscurum est , ne<br />

scilicet in potestate servi esset,<br />

domini conditionem deterioem<br />

facere, ignorantem eum obligalido<br />

aeri alieno haereditario, quod<br />

saepe excedit vires patrimonii defuncti,<br />

/. 6. d. tit. lllud enim 110tum<br />

est, eum, qui haeres efficitur,<br />

non tantum acquirere , sed<br />

etiatn obügari et tmplieari oneribus<br />

hsereditariis.<br />

4 (Et converJ.enter vohis legatimi).<br />

Convenienter non ei, quod<br />

proxime proceda de acquisitone<br />

baereditatis , quae hoc proprium<br />

habere dicta est, ut non acquiratur<br />

per servum sine jussu domìni;<br />

sed regulae initio posiiae, quod<br />

nempe per servos nobis acquiritur<br />

ex omnibus causis. Si excausis omnibus,<br />

igitur et ex causa legati.<br />

5 (Non solum proprietas, sed<br />

Lib. II. Tit. IX.<br />

etiam possessio). An possessio per<br />

servum nobis acquiratur, causa<br />

est, cur dubites. Haec enim res<br />

non juris, sed facti est, /. 1. §. 3.<br />

et 4. de adq. poss. ea autem quae<br />

facti sunt, non transeunt ad dominum,<br />

sed in persona ipsius serbi<br />

consistunt, /. 44. de cond. et<br />

dem. §. 2. infr. de stip. serv. ut<br />

proinde dicendum videatur, etiam<br />

possessionem in persona servi<br />

subsistere debere, nec domino<br />

per servum earn acquiri. Verum<br />

possessio non corporis tantum, et<br />

facti est, sed etiam juris, teste<br />

Papin. in /. 49. §. 1. de adq. poss.<br />

aut potius, ut idem Papin. in<br />

pun:, d. I. hoc exprimit, ita fa­<br />

cti est possessio, ut cum de ea<br />

acquirenda , retinencia ant transferenda-agitur,<br />

plurimum ex jure<br />

miuuetur : inter quae hoc etiam<br />

est, ut per eos nobis acquiratur<br />

possessio per quos res caeterae,<br />

utique si nostro nomine possessionem<br />

apprehciidant (1).<br />

6 In acquiienda autem per<br />

servum possessione, causa pectiliaris<br />

ab aliis separanda , ut si<br />

quidem ex causa peculiari possessionem<br />

nacius sit, ea etiam ignoranti<br />

domino acquiratur; si extra<br />

causam peculii,non nisi scienti<br />

: quae distinctio aperte proponitur<br />

in /. i. §. y. /. 3. §. 12.<br />

I. 24. /. 44. §. i. de adq. poss.<br />

Sed et ratio diversitatis iisdem loeis<br />

perspicue indicatur: nimirum.<br />

cum ea possessionis conditio sit,<br />

ut non nisi animo et corpore acquiri<br />

possit, d. I. 3. pr. (2); et<br />

licet corpore alieno, animo tarnen<br />

non nisi nostro, nobisque<br />

volentibus , d. I. 3. §. 12. hunc<br />

animum nostrum in earum quidem<br />

rerum possessione, quas servi<br />

ex causa peculiari adipiscuntur<br />

quodammodo et in genere salterà<br />

concurrere, eosque quasi volúntate<br />

nostra inteliigi possidere, eo<br />

quod pccuiium eos habere ptrmisimus:<br />

in rebus autetn non pecuiiücibus<br />

nuliam omniuu vo'untaiemdomini<br />

acqi isitionem antecedere<br />

, ac propterea ad possessionem<br />

in his causis acquirenti.¡m<br />

specialem domini voluntatem ccrt<br />

a ni ve scientiam nece.ssariam esse,<br />

d.i. 44. §. r. Sic igitut temperaudum<br />

eritjSicubisimpliciicr, quem-<br />

(1) L, 3. tit. 30. P. 3. (2) L. i. tit. 30. P. 3.

Per quas personas culque acquiritur. 2fi9<br />

admodum hie scriptum legamus,<br />

per servos nobis acquiri possessionem<br />

, aut acquiri nobis ignorantibus<br />

; ut in d. I. 34. §. ult.<br />

eod. Gloss, tarnen alique etiam<br />

extra causam peculiarem, domino<br />

ignoranti possessionem per servum<br />

acquiri volunt.<br />

7 (Unde etiam per eos usucapio).<br />

Cajus d. I. 10. §. 2. hoc sic<br />

expréssit: Unde etiam per eorum<br />

Ungarn possessionem dominium nobis<br />

acquiritur (1). In peculiaribus<br />

rebus uti ignorantibus nobis<br />

possessio acquiritur, ita receptum<br />

est, ut etiam ignorantes ex eadem<br />

causa usucapiamus: cum<br />

alioqui possessio ignorantibus nobis<br />

qusesita , veluti per procuratotem<br />

ad usucapionem non prosit,<br />

nisi postquam scientia nostra intervenerit.<br />

/. 47. de usurp, et usucap.<br />

ì. i. C. de adq. poss. quod plenius<br />

explicabimus sub §. pen. hu~<br />

jus tit.<br />

TEXT VS.<br />

De fruetuariis, et bona fide<br />

possessis.<br />

r 4 De iis , autem servis, in<br />

quibus tantummodo usumfructum<br />

habetis , ita placuit, ut quicquid<br />

ex re vestra, vel ex operis suis<br />

acquirunt, id vobis adjiciatur:<br />

quod vero extra eat causas consecuti<br />

sunt, id ad dominum proprietatis<br />

pertineat. Itaque si is<br />

servus hceres institutus sit, legatumve<br />

quid ei, aut donatum fuerit,<br />

non usufructuario , sed domi-<br />

(1) L. 3. tit. 29, P. 3, vers.<br />

Empero.<br />

no proprietatis acquiritur (1).<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Qua» de quaerendo per servos<br />

dominio aut possessione dicta<br />

sunt §. prceced. ea locum habent,<br />

cum quis plenam in servo<br />

proprietaiem habet. Quod si<br />

apud alium ususfructus servi sit,<br />

apud alium nuda tantum proprietas,<br />

hie ex duabus causis usufructuario<br />

per servum acquiritur,<br />

ex re scilicet fructuarii et servi<br />

operis, ex casteris causis proprietario.<br />

Idemque juris servatur in<br />

eo, qui bona fide servit, ut es<br />

iisdem causis acquirat bona; fidei<br />

possessori, ex caeteris aut sbi,<br />

si liber est; aut domino, si ser us:<br />

de quibus nunc porro sequìtur.<br />

2 ( Ex re vestra, vel ex operis<br />

suis ). L. 1 o. §. 3. de adq. rer.<br />

dorn. I. 21. de usufr. Ex re fructuarii,<br />

veluti si servus, cum fructuarius<br />

eum dispensatorem fecisset,<br />

rem aliquam ex nummis fructuarii<br />

comparavi!, aut rem fructuarii<br />

locavit, pecuniam feeneravit<br />

&c. Hic enim res empta, merces<br />

locationis, usura; pecunia;<br />

eredita; quaerenturfructuario,/. t.<br />

C. de rei vind. I. 43. §. ult. de<br />

adq. rer. do.m. Hue etiam pertinet,<br />

si quid donatum aut relictum<br />

fuerit servo fructuario, contemplatione<br />

fructuarii, /. 12. cum seq.<br />

de usufr. Quia vero aditio ha:reditatis,<br />

licet factum requirat, non<br />

est in opera servili, /. 45. de adq.<br />

vel omit. hcer. non acquiritur fructuario<br />

, /. 47. de adq, rer. dorn,<br />

(3) L, 21. tit. 31. P. 3,<br />

Aaa

370 Lib. II. Tit. IX.<br />

et hoc text. Ex opens servi, verbi<br />

gratia, si tutor sit, aut pictor, aut<br />

faber, atque ex hujusmodi aut<br />

simili opera alii praestita aliquid<br />

piravit, mercedem scilicet operas,<br />

/. 26. de usufr.<br />

T E X T U S.<br />

5 Idem placet et de eo, qui d<br />

vobis bona fide possidetur , sive it<br />

liber sit, sive alienus servus.Quod<br />

enim placuit de utufructuario, idem<br />

placet et de bonce fi.iei possessore.<br />

Itaque quod extra ist as daas cau-<br />

sas acquiritur, id vel a I ipsum<br />

pertinet , si liber est, vel a l do­<br />

minum , si servus est. Sed bonce<br />

fidei posssesor, quum usuceperit<br />

servum (quia eo modo dominus<br />

ßt ), ex omnibus causis per eum<br />

sibi acquirere potest. Fructuarius<br />

vero usucapere non potest : pri-<br />

mum quia non possidet, sed ha­<br />

bet jus utendi fruendi: deinde<br />

quia seit, servum alienum esse.<br />

Non solum autem proprietas per<br />

eos servos, in quibus usumfructum<br />

habet is, vel quos bona fide possi­<br />

detis, aut per liberam personam,<br />

quce bona file vobis servit, vobis<br />

acquiritur , sed etiam possessio.<br />

Loquimur autem in utriusque<br />

persona secundum distincthnem,<br />

quam proxime expotuimus, id est,<br />

si quam possessionem ex re vestra,<br />

vel ex suis operis adepti fuerint.<br />

COMMENTARI US.<br />

1 De iis, quos bona fide<br />

possidemus, idem jus est, quod<br />

de servis fructuariis, • ut scilicet<br />

(1) L. 5. tit. 30. Part. 3. vers. Pero aquellos.<br />

qui bona fide alicui servit, sive<br />

servus alienus est, sive homo liber,<br />

quicquid ex re ejus, cut servit,<br />

acquirit , quicquid item ex<br />

operis suis, id acquirat ei, cui<br />

sendt, et à quo bona fide possidetur,<br />

d. I. 10 §. 4. /. 19. dz adq.<br />

rer. dorn. Quod extra duas istas<br />

causas acquiritur, placet vel ad<br />

ipsum, qui bona fide possidetur,<br />

peninere, si liber est, vel ad<br />

dominum , si servus est.<br />

2 (Sed bona fidei possessor,quum<br />

usuceperit). Bona» fidei possessor<br />

usucapione servi perfecta, quacunque<br />

ex causa per servum acquirit:<br />

quia usucapio pleno jure<br />

dominum eum facit. Hoc ad hominem<br />

liberum bona fide possessum<br />

non pertinet: quippe cujus<br />

nulla usucapio est.<br />

3 (Fructuariut usucapere non<br />

potest £§c). Ait cum Cajo in d. I.<br />

10. §. ult. de adq. rer. dorn, usufructuarium<br />

usucapere non posse(i);<br />

idque duplici decausa, tum<br />

quia non possidet , tum propter<br />

malam fidem, quia seit, servum<br />

alienum esse. Horum autem vel<br />

alterutrum satis est ad impediendam<br />

usucapionem: utpote quae<br />

nec sine possessione, nee sine bona<br />

fide possessoria puiantis rem<br />

suim esse, procedere potest, ut<br />

demonstratum supr. tit.de usu ap.<br />

Et de scieniia quidem fructu

Per quas personas cuique ncqui ri tur. 371<br />

4 Quod vero simpliciter negatur,<br />

fructuarium possidere, non<br />

est sine omni scrupulo. Nam alibi<br />

contra dicitur possessor et possidere,<br />

/. 5. in fin. pr. et §. ult. si<br />

usufr. pet. (1), naturaliter possidere,/.<br />

12. Je adq. pass. Sed<br />

hxc non sunt contraria: nam et<br />

colonuset commodatarius etdepositarius<br />

naturaliter dicuntur possidere,/.<br />

2.§. i.prohcer./.7. §. il.<br />

com. div. qui tarnen alibi possidere<br />

absolute negantur, ullamve habere<br />

possessionem, /. 33. §. 1. de<br />

usurp, etusuc. §. infr.de interd.<br />

Nimirum nee hi, nec fructuarius<br />

vere possident, id est, non possident<br />

civiliter, animo dominants,<br />

sino qua possessione non procedit<br />

usucapio.Sed in possessione<br />

sunt nomine alieno, apud quern<br />

possessio remanet, et qui per illos<br />

possidere intelligitur, d. §. 5. infr.<br />

de int er d. /. 6. §. 2. de prec. Qui<br />

textus etiam in his terminis de<br />

fructuario loquitur : nec alia ratione<br />

dicitur retentio ususfructus<br />

species esse traditionis,quam quod<br />

qui retinet usumfructum, desinat<br />

sibi, et incipiat alii possidere. ltaque<br />

cum hi naturaliter possidere,<br />

aut possidere simpliciter dicuntur,<br />

impropria locutio est, qua corporale<br />

tantum detentio signifìcatur,<br />

/. 49. de adq. pass. Verum enimvero<br />

licet frucruarius non possideat,<br />

tarnen quia firmius jus habet<br />

insistendi rei,atque omne reiemolumentum<br />

ad eum pertinet, ea res<br />

efficit, ut interdicta ei possessoria<br />

accommodentur, qua: casteris, qui<br />

in possessione sunt tantum,dene-<br />

(1) D. /. j tit. 30. P. 3.<br />

gantur , /. 3. §. 13. de vi et de vi<br />

arm. I. uìt. uti possid. De quo pluribus<br />

agere hoc loco non licet.<br />

TEXTUS.<br />

De reliquis personis.<br />

6 Ex his itaque apparet, per<br />

liberos homines, quos neque vestro<br />

juri subjectos habetis, neque bona<br />

fide possidetis : item per alieno:<br />

servos, in quibus neque usumfructum<br />

habet is, neque possessionem<br />

just am , nulla ex causa vobis acquiri<br />

posse. Et hoc est, quod dicitur<br />

, per extraneam personam<br />

nihil acquiri posse , excepto eo,<br />

quod per liberam personam [ veluti<br />

per procuratorem) placet, non<br />

solum scientibus, sed et ignorantibus<br />

vobis acquiri possessionem,<br />

secundum Divi Severi constitutionem:<br />

et per liane possessionem etiam<br />

dominium, sì dominus fuerit,<br />

qui tradidit : vel usucapionemì<br />

aut longi temporis prcescriptionem,<br />

si dominus non sit.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Concludit ab enumeratone<br />

personarum, per quas-acquiri<br />

hue usque docuit, quasi ab<br />

enumeratione partium, per extraneam<br />

personam nihil nobis<br />

acquiri posse. Sed causa excipitur<br />

possessionis.<br />

2 (Nihil acquiripasse).Qua.S<br />

exceptiones hxc regula habeat in<br />

obiigatione per extraneum acquirenda<br />

, videbimus in §. 4. infra<br />

de inut. stip.<br />

Aaa 3

37*<br />

Lib. II. Tit. IX.<br />

3 (Excepfo eo, quod per libe- dat: quandocunque autem hoc<br />

ram personam placet acquiri pos- fit, nostra fit voluntate, qui ut<br />

sessionem). Excipit possessionem, apprehenderet mandavimus,<br />

quam placuit per quemlibet no- j (Et per possessionem domi-<br />

bis acquiri, qui eam nostro nomine<br />

aprehenderit, id est, hoc<br />

animo, ut velit nostro nomine<br />

nium). Ut possessio nobis per procuratorem<br />

acquiritur, sic et per<br />

possessionem dominium, si inci-<br />

possidere, /. i. C. hoc tit. I. i. piat ab eo, qui dominus fuit, et<br />

C. de adq. pass. (i). Qui locus dominium in nos transferre voetiam<br />

rationem suggerit, cur in luit, /. 20. §. ult. de adq. rer.<br />

possessione acquirenda singulari- dorn. Etenim admisso eo, at per<br />

ter hoc receptum sit • nimirum liberam personam possessio nobis<br />

quia possessio acquiritur actu na- queratur, necessarium hoc conseturali<br />

et corporali rei apprehen- quens fuit, ut et dominium queresione,<br />

in quo facilius alteri ope- retur per possessionem prius queram<br />

navare, et ministerium pre- sitam ; si ea à rei dominio transstare<br />

possumus, quam in iis, que ferendi domina causa tradita esciviliter<br />

acquiruntur citra istius- set. Fieri enim non potest, quin<br />

modi actum, puta stipulando aut is, qui rem ex justa. causa, hoc<br />

contrahendo, relictumvé agno- est, idonea ad transferendum doscendo:<br />

et tarnen hoc ipsum, ut minium , traditam à domino posper<br />

liberam personam possessio sidere ceepit, dominus ejus rei<br />

nobis queratur, propter utilità- statim efficìatur.<br />

tern contra striai juris rationem 7 ( Vel usucapionem). Id est,<br />

constitutionibus introductum vi- usucapiendi occasione. Hoc «detur,<br />

d. I. 1, et l. 8. de adq. nim perpetuum est, ut quo capossses.<br />

su dominium statim acquiritur, si<br />

4 (Non solnm scientìbus, sed dominus sit, qui tradit dominii<br />

et ignorantibus). Etiam ignoran- transferendi causa, eo casti acquitibus<br />

possessionem per procura- ratur jus usucapionis, si dominus<br />

torem nobis acquiri, multis locis non sit. Pretermissa autem hoc<br />

apertissime scriptum est, /. 34. loco à Triboniano est insignis in-<br />

§. 1. /. 49. §. ult. de adq. poss. ter hos casus differentia. Nam<br />

/. i.C. eod. Cui non obstat quod si is, qui procuratori meo rem<br />

dicitur in /. 53. de adq. rer. dorn, rneo nomine tradidit, dominus<br />

per quemlibet volentibus nobis fu it, etiam ignoranti mihi domipossessionem<br />

acquiri. Hec enim ni'um acquiritur, /. 13. de adq.<br />

non pugnant, ignorantibus posse rer. dorn, si non fuit dominus,<br />

acquiri possessionem, et non ac- usucapiendi conditio mihi non<br />

quin nisi volentibus. Ignorare queritur, nisi postquam scientia<br />

possumus, quo tempore procura- mea intervenerit, /. i.C. de adq.<br />

tor noster possessionem, apprehen- poss. /. 47. de usurp, et usucap.<br />

(1) L. 3. 1.6. /1'. 30. P. jr

Per quas personas CuiquS acquiritur. 373<br />

Hoc ideo, quia eum, quern usucapere<br />

volumus, non sufficit possidare<br />

, nisi et possideat bona fide,<br />

quam nemo dixerit eum habere<br />

, qui se possidere ignorat.<br />

Excipe tarnen Ciusatn peculiarem,<br />

in rebus enim peculianbus receptu.n<br />

est, ut etiam ignorantes usucapiamus,<br />

d. I. 47. ut monuimus<br />

supr. §. 3. hoc tit.<br />

7 " In Hispania etiam obligatio<br />

per procuratorem acquiri<br />

?5 potest,/. 11. tit. i. lib. to. Nov.<br />

»>R'cop. licet aliud jure veteri<br />

»ubtinebat ex /. 7. tit. 11. P. j . "<br />

T E X T U S.<br />

Transitio.<br />

7 Hactenus tantisper admonuisse<br />

sufficiat , quemadmodum<br />

singula res vobis acquirantur:<br />

nam legatorum jus , quo et ipso<br />

singula res vobis acquiruntun<br />

item fideicommissorum, ubi singula<br />

res vobis relinquuntur , opport<br />

unius inferiore loco refer emus.<br />

Videamus itaque nunc, quibus<br />

modis per universitatem res vobis<br />

acquirantur. Si cui ergo haredes<br />

facti sitis, sive cujus bonorum<br />

possessionem petieritis, vel<br />

si quern adrogaveritis, vel si cujus<br />

bona libertatum conservandarum<br />

causa vobis addicta fuerint;<br />

ejus res omnes ad vos transenni.<br />

At prius de hareditatibus<br />

dispiciamus , quarum duplex conditio<br />

est : nam vel ex testamento,<br />

vel ab intestato ad vos pertinent.<br />

Et prius est, ut de his di-<br />

(1) Arg. I. 4.5. et 2. tit. 6. lib.<br />

spiciamus, qua ex testamento vobis<br />

obveniunt ; qua in re necessarium<br />

est , initium de testamentis<br />

ordinaniis exponere.<br />

COMMENT AR I US.<br />

i Expositis modis, quibus<br />

jure civili acquiruntur res singula"<br />

, transit Imperator ad eos<br />

modos , quibus eodem jure acquiruntur<br />

universae, sive quibus<br />

acquirimus per universitatem.Hie<br />

autem spectandi modi ipsi et causae<br />

acquirendi, non universitas acquisitions,<br />

nam et legari et donati<br />

bonorum universitas potest,<br />

/. 26. §. 2. de legat. i. I. 8. C. de<br />

revoc. donat. (1), potest et vendi<br />

, tot. tit. de htered. ven. Sed tituli<br />

hi nihilominus natura singulars<br />

sunt, hoc est, comparati<br />

duntaxat ad acquirendum res singulas:et<br />

ideo nec idem jus in universum<br />

acquirendi tribuunt,quod<br />

verbi causa haereditas, idque cernitur<br />

in actionibus dicectis tarn<br />

activis , quam passivis , quae per<br />

modos singulaves non transeunt.<br />

Modi ipsi acqij'trendi soli universales<br />

sunt natura sua, ad quos<br />

nunc se Pvìnceps confert.<br />

2 (Legatorum jus, item fideicomm.<br />

opportunius inferiore loco ).<br />

Oeeupat et tacite reinovet, quod<br />

obfici poteratde pertutbationeordinis,quod<br />

scilket in disputatione<br />

de acquisitione juris civilis rerum<br />

siagularum non omnes acquirendi<br />

modos , qui eo pertinent,<br />

exequatur, quod lex methodi<br />

videbatur exigere, sed parlo.<br />

Nov, Recop.

374 Lib. II. Tit. IX.<br />

te eorum pretérita, ad. aliud genus<br />

internpestive transeat: nam<br />

legata et fideicommissa non minus<br />

ad prius istud genus acquisitions<br />

(ertinere, quam usucapionem<br />

et donationem. Id ergo se<br />

non ignorare sígrufícat, et consulto<br />

tractationem de legatis et fidcicommissis.<br />

in aiium locum rejecisse,<br />

eumque, qui ionge sit,<br />

opportunior: nam originem eorum,<br />

causam communem et éxitum<br />

flagitare omnino , ut de iis<br />

demum tractetur cognito jure testamentorum,<br />

infr. de legut. in<br />

pr. cum testamento relinquantur.<br />

3 (Per universitärem). Transit<br />

ergo Imperator ad modos acquirendi<br />

universales , seu per<br />

universitatem, hoc est, quibus<br />

universim et una acquisitione acquirimus<br />

bona alicujus omnia,<br />

res omnes, et jus Universum alterius,<br />

non separatim res singulas.<br />

Ita enim paulo post: Si cui<br />

ergo hceredes facti sitis t¿c. ejus<br />

res omnes ad vos transeunt, et<br />

Cajus lib. 2. tit. 2. in pr. Per universitatem,<br />

ait, hoc est, simul<br />

omnia bona acquirimus hceredita-<br />

te, fac. /. 62. de diu. reg. jur.<br />

Et quemadmodum actiones, quibus<br />

bonorum universitatem petimus<br />

ex objecto appellamus universales,<br />

qualis est petitio hasreditatis;<br />

quibus res singulas, qualis<br />

est rei vindicatio, singulares aut<br />

speciales, /. 1. /. 73. de rei vind.<br />

I. t j.C. de transact, ita et títulos,<br />

qui pertinent ad acquirendum<br />

per universitatem, id est, res alicujus<br />

universas, universales; qui<br />

ad res singulis, siugul ires dicimus.<br />

In sumrna universitas non<br />

est causa sive tituîus, neque edam<br />

modusacquirendi,sed illud ipsum<br />

quod acquiritur, veluti h*red'tas,<br />

quam sibi delatam acquirit hïeres<br />

adeundo, §. ult. infr. dt h

Per quas personas cuìque acquiritur. 375<br />

qtios substantiam suam dividere<br />

non prohibetur , una saltern parte<br />

sibi retenta , in quam monasterium<br />

succedat. Ceterum rieque<br />

fisci, ñeque mollasterii sir.cessio<br />

simpliciter universalis est, quaTs<br />

est heredis, honorum possessor's<br />

&c. ut onera quoque agnoscere<br />

cogantur: licet enim teneantur<br />

re^pon.lere creditoribus, damnum<br />

tameu nullum sentiunt, si<br />

bona non sufficiant. Ex quatuor<br />

autem modis per universitatem<br />

succedendi lue propositis , unus<br />

est, per quem succeditur viventi,<br />

scilicet adrogatio: per ca;teros<br />

succeditur defuncto.<br />

6 (Vel ex testamento, vel ab<br />

incestato ). Acquisitio heteditatis<br />

duabus hisce rebus constat,<br />

delatione et delate susceptione.<br />

Ex delarione est jus et titulus acquirendi<br />

, in susceptione modus.<br />

Et ideo non ante acquiri hereditas<br />

potest, qutm cum delata<br />

est , /. 21. §. 1. de adq. h

3?3 Lib. II. Tit. X.<br />

fictenon minus arguunt, quam<br />

vere.<br />

s Descrìptionem testamenti habemus<br />

apud Modestrnum /. i. hoc<br />

tit. Tèsi'amentum, inquit, est-.Voluntatis<br />

nostrae justa sententia de<br />

eó, quod quis post mortem suam<br />

fieri velit. Si justam sententiam<br />

accipimus solemnem aut plenam,<br />

hoc est, integram et de omnibus<br />

bonis ( utràque enim significatio<br />

huic verbo convenit), hac<br />

nota satis removebuntur codicilli.<br />

Simile-m descriptionem habemus<br />

apud Ulpian. in frag. tit. 20. Perfettissima<br />

autem erit definitio, si<br />

ita dicamus : Testamentum est:<br />

Suprema contestano in id solemniter<br />

facta, ut quern volumus,<br />

post mortem nostrum habeamus<br />

hceredem. Nam legata ad testamenti<br />

substantiam non pertinent,<br />

/. 1. §. 3. de haired, instit. Sunt<br />

autem he definitiones concepts<br />

de iis testa mentis duntaxat, que<br />

fiunt jure communi omnium civium<br />

Romanorum : ad ea que<br />

fiuit jure proprio et singulari,<br />

qualia sunt militum,de quibus<br />

ti-, seq. et quorundam et'tam paganorum,<br />

de quibus nos obiter<br />

ad §. 4. num. 2- infr. hoc tit. non<br />

pertinent.<br />

3 Cjueri hoc loco solet , cui<br />

juri adscribenda sit testamenti factio,<br />

utrum juri gentium, an civili.<br />

Dicendum èst, si generaliter,<br />

simpliciter, et indefinite usus<br />

testamentorurnconsideretur, eum<br />

esse ex jure gentium ; si specialiter<br />

et defin'te, ex jure civili. Nequeadud<br />

Inter* p. sentiunt, cum<br />

originem testameotorum ad jus<br />

gentium referunt, formam ad jus<br />

civile:formam nimirum propriam<br />

et modumtestandi peculiaremcujusque<br />

Reipub.Brevitet,ut liceat<br />

moriturls disponete de rebussuis,<br />

ex jure gentium est; ut non aliter<br />

liceat, quam hoc, vel ilio<br />

modo, ex jure civili. Hujus rei<br />

non leve argumentum est, licet à<br />

posteriori concludat, quod apud<br />

omnes fere gentes in nsu testamenta<br />

fuerunt, sive jus cavendi<br />

de eo quod quis post mortem<br />

suam fieri vellet. Philosophorum<br />

supremasaliquot voluntates refert<br />

Diog. Laërtius invi tir Philosoph.<br />

Isaias Proprietà annuntiat Ezechie<br />

regi Jude, ur domui sue<br />

precipiat, quasi mox morituro,<br />

4. Reg. 20. et Tacitus de Germanic<br />

ut singulare aliquid notât,<br />

quod nullum apud eos testamentum<br />

esset, lib. de morib. German,<br />

cap. 20. et secundum hec<br />

ad populum Consrantinus : Nihil<br />

est, inquit, quod magis hominibii<br />

s àebealur , quam ut supremce<br />

voluntatis ( postquam jam aliud<br />

velie non possunt ) liber sit stylus,<br />

et licitum, quod iterum non<br />

redit arbitrium^l. 1. C. de sacras.<br />

Eec'es.<br />

4 Reperiuntur tarnen, qui testamenti<br />

factionem toto suo genere<br />

juris mere civilis esse contendunt,<br />

ac ne illud quidem nobis<br />

coiicedunt, quod dichnus,rem<br />

ipsam simpliciter et per se considevatam<br />

esse juris gentium. Negant,<br />

ration! et simplicitati juris<br />

gentium convenire,ut quis disponat<br />

de re non sua: id autem eum<br />

facere ajunt, qui dispcnit in id<br />

tempus, quo dominus esse desina.<br />

Sed assumptio hec falsa ist.

Non enim de re aliena , sed sua ,<br />

nimirum eo tempore, quo adhuc<br />

dominus est, testator disponit, et<br />

quid fieri velit, ordinat : licet<br />

executionem voluntatis intempus<br />

mortis sua; suspend.it. Quod non<br />

magispugnatcum ratione naturali,<br />

quam si quis bona sua omnia<br />

alicui donaret ea lege, ut ipse,<br />

quoad vivat, usum possessionemque<br />

eorum retineat. Nam, ut recte<br />

docet D. Grotius lib. 2. de<br />

jur. bel. et pac. cap. 6. num. 14.<br />

testamentum vi ipsa nihil aliud<br />

est,quamalienatioin mortis eventurn<br />

ante earn revocabilis, retento<br />

interim jure possidendi, ac<br />

fruendi. Ex eo quoque quod successio,<br />

qua; jure sanguinis ab intestato<br />

defertur, revera ex jure<br />

communi est, male colligas, alienum<br />

esse à ratione ejusdem juris<br />

ultima voluntatede bonis suis cavere.<br />

Etenim ne ilio quidem jure<br />

purandum est, defuncti bona<br />

simpliciter addici proximis,sed in<br />

defectum suprema; voluntatis ejus,<br />

qui dominus fuit, arg. §. 40. sup.<br />

de rer. div. d. I. C. de sacros.<br />

Eccles. quem natura; legis ordinerei<br />

etiam in deferenda haereditate<br />

lex XII. Tab. secuta est.<br />

T E X T Ü S.<br />

De antiquis modi's testandi<br />

civilibus.<br />

I Sed ut nihil antiquitatis<br />

penitus igrioretur , sciendum est,<br />

olim quidem duo genera testamentorum<br />

in usu fuisse: quorum altero<br />

in pace et otio utebantur,<br />

quod calatis comitiis appdla-<br />

De testamentis ordinandis<br />

379<br />

bant ; altero, cum in prcelium<br />

exituri essent, quod procinctum<br />

dicebatur. Aecessit deinde tertium<br />

genus testamentorum , quod<br />

dicebatur per ces et libram : scilicet<br />

, quod per emancipationem,<br />

id est, imuginariam quandam<br />

venditionem agebaiur, quinque<br />

testibus, et libripende, citsibus<br />

Romanis puberibus prcesentibus,<br />

et eo , qui familia emptor dicerbatur.<br />

Sed ilia quidem priora<br />

duo genera testamentorum ex ve—<br />

teribus temporibus in desuetudinem<br />

abierunt : quod vero per as<br />

et libram fiebat , licet diutius<br />

permanserit, aitamen partim , et<br />

hoc in usu esse desiit.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 (Sed ut nihil antiquitatis).<br />

Hujus rei testem habemus etiam<br />

Aulum Gellium, qui lib. 15.<br />

noct. Attic, cap. 27. sic scrlbit :<br />

Tria genera testamentorum fuisse<br />

accepimus : unum quod calatis<br />

comitiis in condone populi fteret<br />

: alteram in procinctu, cum<br />

viri ad pralium faciendum in aciem<br />

vocabantur : tertium per familia<br />

emancipationem , cui as , et<br />

libra adhiberetur. Idem quoque<br />

tradit Ulpian. infragm. tit. 20.<br />

2 (Quod calatis comitiis appellabant).<br />

Testamentum quo Romani<br />

utebantur in pace, calatis comitiis<br />

fiebat. Patet ex scripts veterum,<br />

maxime Ciceronis, Li vii,<br />

et Dionysii Halicarnassensis,tria<br />

fuisse, eaque diversa comitiorum<br />

genera: curiata, centuriata , et<br />

tributa: quorum antiquissima curiata.<br />

Antiquitatis studiosi adeant<br />

Bbb 2

•38o Lib. IL Tit. X.<br />

Gellium loco citato, atque Nicol.<br />

Gruch. et Carol. Sigonium, qui<br />

de comitiis Romanorum scripserunt<br />

ex professo. De eis agit etiam<br />

Gravina lib. i. orig. jur. civ.<br />

cap. 28. nosque egimus in jur. histar.<br />

nn. 6. et 14. Hic annotare<br />

sufficit per calata comitia, de quibus<br />

in textu àntelligi curiata: quia<br />

alias non pntuissent Quirites in<br />

urbe testari usque ad tempora<br />

Servii TulliiVI. Romanorum Regis,<br />

à quo institutafuerunt secunda<br />

seu centutiata.<br />

3 (Quod procinctum dìcebatur).<br />

Alterum testamenti genus antiquitus<br />

usurpatum, cum ad pugnarti<br />

ituri essent, incerti an essent<br />

redituri, procinctum appellatum<br />

esse ait: pro quo malim<br />

in procinctum, nam testamentum<br />

inepte procinctum dixeris ; licet<br />

Theophilus quoque procinctum<br />

legat,ut verisimile sit,ita Tribonianum<br />

scripsisse. At enim vetares<br />

ita locuti non sunt, ut hoc<br />

epitheton ipsi testamento apposèrent;<br />

sed procinctum militem,<br />

procinctum exercitum , procinctam<br />

ilassem dicebant, id est, multitudinem<br />

honiinumad prasliuminstructam<br />

et paratami eo quod togis<br />

incincti olim pugnabant, quo<br />

expeditiores essent, teste Pesto.<br />

Hinc procinctus, pro exercituf.<br />

Am man. lib. 18. procinctus adventans.<br />

4 ( Quod dìcebatur per xs et<br />

t bram).\3t scribit Theophilus,<br />

inauspicatum veteribus visum<br />

fuit, sano et valent-corpore testamentum<br />

facere velie, extra quam<br />

si praesens periculurn foret, veluti<br />

si in hostem pugnandum esset,<br />

aut comitia testamentìs faciendis<br />

ex professo haberentur: quod bis<br />

tantum in anno , si eidem Theophilo<br />

credimus, fiebat. Sed cum<br />

hinc eveniret, ut ne aegrotantibus<br />

quidem semper libera esset<br />

testamenti fa aio, nec feminae quibuscum<br />

nulla comitiornm communio<br />

erat, teste Gellio lib. j.<br />

cap. 19. ulla ratione testari possente<br />

excogitata postea est tenia<br />

testandi ratto, secundum quam,et<br />

quovis loco ac tempore, et feminis<br />

etiam supremajudicia ordinare<br />

licet. Hie modus testandi per<br />

ces et libram dictus, quia per emancipationetn,<br />

in qua es et libra<br />

adhibebatur, fiebat : unde hasres<br />

per asset libram apud Ciceronem,<br />

2. delegib. Et sciendum est, Romanos<br />

primis temporibus asri gravi<br />

atque argento rudi, non signato<br />

usos fuisse pro pecunia, atque<br />

hasc appendere, non numerare solitos:<br />

insignata pecunia argentea<br />

demum post Pyrrhum Regem devictumuticoepisse,eamquenumerare,<br />

auctore Plinio//^. n.cap.$.<br />

Verba tamen vetera etiam postea<br />

retenta sunt,ut pendo, appendo,<br />

expendo, nominaque ab his derivata;<br />

et imago quaedam vetusti<br />

moris in venditione, atque alienations;<br />

rerum mancipii, qua; uno<br />

verbo mane/patio dic;tur ( Cicero<br />

in Top. cap. 10. traditionem nexu<br />

vocat, propterea quod hasc emancipationem<br />

sequebatur ) nimirum<br />

ut is, in quern hae res transferebantur,<br />

eas emeret à domino aere<br />

et libra, appenso ei, dicis causa ,<br />

nummo uno. Atque hoc modo pienissimo<br />

et optimo jure dominium<br />

in accipientem transfetebatur,

pieno scilicet jure Quiritium ;cum<br />

alioqui bonitarium duntaxattransiret.<br />

5 Aderantpraster libripendem<br />

quinque testes, cives Romani, puberes,<br />

certisque verbis hie actus<br />

perficiebatur, vide Ulpian. tit. 1.<br />

§. 1 r. et tit. 19. §. 2. et Boetium<br />

in Top. Cher. lib. 3. apud quem<br />

etiam extat mancipation's formula.<br />

Is, inquit, qui mancipio accipit'y<br />

as tenens ita dicit : Hunc<br />

egofhominem ex jure Quiritium<br />

meum esse ajo , isque mihi emptus<br />

est hoc are aneaque libra. Deinde<br />

are percutit libram, indeque<br />

as ei dat, à quo mancipio accipit<br />

, quasi pretii loco. Ita recte<br />

eum locum emendat Salmas. lib.<br />

deus.cap. 8.Traductutn hocpostea,<br />

et ad translationes universitatis<br />

honorum, ut futurus successor<br />

familiam, id est, universam<br />

substantiam testatoris emeret,<br />

quo post mortem ejus hoc tanquamjusto<br />

titulo bona possidere<br />

intelligeretur.<br />

6 ( Quod vero per as et libram<br />

&c. ). Priora ilia duo testamentotum<br />

genera jam diu exoleverant,<br />

cum per ass et libram adhucfrequentaretur.<br />

Ulp.in fragm.<br />

tit. 20. §. 8. scribit, suo tempore<br />

id solum in usu fuisse, nimirum<br />

ex testamentis, quas ad jus<br />

civile pertinebant, scilicet prioribus<br />

illis duobus abolitis: nam secundum<br />

form una Prastore introductam,et<br />

juris mixti,eo tempore<br />

testamenta quoque fieri solita,<br />

multis auctoritatibus doceri<br />

potest22. §. 4. /. pen. hoc tit.<br />

eum similib. et apud Ciceronem<br />

quoque non uno in loco mentio<br />

De testamentìs ordìnandis. 381<br />

fit testamentorum obsignatorum.<br />

Ait,partim et hoc in usu esse desiit.<br />

j An hoc ideo dicit, quia familias<br />

emptor postea alius esse co?pit<br />

ab hxrede, cum primis temporibus<br />

idem esset, ut bis testatur<br />

Theophilus hoc loco ? Sed hoc<br />

factum jam olim,et stante adhuc<br />

Republ. Arbitror Justinianum hoc<br />

significare voluisse, cum in testamento,<br />

quod per ass et libram fiebat,<br />

duas res antea agerentur, familias<br />

mancipatio et nuncupatio<br />

testamenti, solemnitatem farnilias<br />

mancipandas paulatim exolevisse:<br />

solum alterum, nuncupationem<br />

scilicet testamenti, sive solemnem<br />

voluntatis contestationem , et<br />

quodammodo numerum testium<br />

usque ad sua tempora mansisse ,<br />

sicut apparet ex mixta testandi<br />

forma, qua posteritas uti ccepit,<br />

§, 3. infr. eod. quo loco hoc in~<br />

nuit ipse Justinian.<br />

T E X T U S.<br />

De testandi ratione<br />

praetoria.<br />

2 Sed pradicta quidem nomina<br />

testamentorum ad jus civile<br />

referebantur. Postea vero ex edicto<br />

Pratoris forma alia faciendorum<br />

testamentorum introducta<br />

est. Jure etenìm honorario nulla<br />

mancipatio desiderabatur, sed<br />

sep'em testium signa sufficiebanti<br />

cum jure civili signa testium non<br />

essent necessaria.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i (Ad jus civile referebantur).

332 Lib. II. Tit. I.<br />

Opponitur hoc loco jus civile<br />

praetorio: quod cum fit, caeteras<br />

partes juris civilis intelligere debemus<br />

, qua; scilicet ex legibus<br />

plebiscitis, senatusconsultis, decretis<br />

Principum , auctotitate<br />

prudentum veniunt , /. 7. de<br />

just, et jur. Caetera clara sunt.<br />

TEXTUS.<br />

De conjunctione juris civilis,<br />

et praetorii.<br />

3 Sed cum paulatim , tarn ex<br />

v.su hominum, quam ex constitntionum<br />

emenä'itiowbus empititi<br />

unum consonintiam jus civile, et<br />

p'rcetorium jungt, constitutum est<br />

ut uno eod.:mque tempore, quod<br />

jus civile quodammodo exigebat,<br />

Septem testihus adhibitis, et subscriptione<br />

testium , quod ex constitutionibus<br />

inventum est , et ex<br />

edicto Prtetoris signacula testamentis<br />

imponerentur ; ita ut hoc<br />

jus tripartilum esse videaturt et<br />

festes quidem, et eorum preesentia,<br />

uno contextu, testamenticelebrandi<br />

grafia àjure civili descendant: subscriptiones<br />

autem testatoris, et<br />

testium ex sacrarum constitutionum<br />

observatione adhibeantur: singula<br />

autem, et testium numerus<br />

ex edicto Prcetoris.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i ( Tarn ex usu hominum,<br />

quam ex constitutionum emend.uionibus<br />

). Sensus est, cum<br />

du essent simplicia testamentoti'tti<br />

genera, unum civile , alteri;m<br />

praetorium, usu hominum jus<br />

civile cum praetorio hac in parte<br />

coaluisse, atque inde mixtum<br />

extitisse testamenti genus,ex utroque<br />

ilio jure collectum, quod et<br />

constitutionibus postea probatum<br />

sit; addito, ut testator et testes<br />

omnes subscriberent: ut adeo<br />

forma conficiendi per scripturam<br />

testamenti, qua posterior aetas ut?,<br />

ccepit, quamque Justinianus hic<br />

describit, ex triplici jure còViflata<br />

sit: ex jure civili antiquo, et<br />

novo constitutionum pritw|palium,<br />

atque ex jure honorario. Pet<br />

hoc tamen non statim antiquata<br />

fuit civilis ratio testandi per asset<br />

libram ,Ulpian. tit. 20. §. 8. neque<br />

praetorii testamenti vis aut usus<br />

sublatus: de quo sub §. 6. infr.<br />

quib. mod. test. inf. Videarr.us<br />

nunc solemnitates, quae ad hoc<br />

testamentum debent concurrere.<br />

2 ( Uno eodemque tempore ).<br />

Haec subtilitas ex jure civili est.<br />

Est enimexjure civili,quod actus<br />

solemnes et leghimi continui esse<br />

debent, et uno contextu absolvi,<br />

/. continuus 1 ij.deverb.oblig.<br />

Ait autem, quod jus civile quodammodo<br />

exigebat Quodammodo ,<br />

id est, fere. Additum , quia ait,<br />

septem testibus adhibitis. Nam<br />

jus civile qninque tantum testes<br />

exigebat, reliqui duo pro libri—<br />

pende et antestato à Praetore substitute<br />

et ideo paulo post juri civili<br />

adscribit duntaxat actus continuitatem<br />

,et testium praesentiam,<br />

numerum testium juri praetorio.<br />

Illud notandum est, numerum<br />

istum septem testium requiri ad<br />

solemnitatem ordinationis testamenti,<br />

sive cum de substantialibus,<br />

ut loquuntur, testamenti

quaestio est: non autem ubi quod<br />

obscurius in testamento dictum<br />

scriptumve, post sulemnia testator<br />

expianat ; veluti si cum Titio<br />

ceatum legisset et multos Titios<br />

amicus haberet, postea deciaraverit,<br />

de quo senserit,/. 21. §.<br />

I, hoc tit.<br />

' Subscriptions testium ). Et<br />

)ns, ut mox. Ita enim conim<br />

;i Theodosio /. 2 1 . C eoi.<br />

aque, si testator litteras<br />

vel subscribere nequeat,<br />

octaVum ut subscriptorem a.ihibeat.<br />

Caeterurn ex constitutione<br />

Justiniani, si testator propria manu<br />

forum testamentumconscrioscrit:<br />

idque sefecisse in tabulisspecialiter<br />

expresserit, nihil opus est<br />

vel ipsum vel alium ejus nomine<br />

subscribere, /. 28. §. 1. C. eoi.<br />

4 (Ei testes quidem , et eorum<br />

presentiti ). Non est autem satis<br />

corpore testes praesentes esse, nisi<br />

et animo sint, intelligantque<br />

voluntatem testatoris Neque tarnen<br />

sermonis inttlligentiam requirimus,<br />

sed placet sufficere, si<br />

vel sensu quis percipiat, cui rei<br />

adhibitus sit.Enimvero durare testes<br />

debent, donee suprema contestano<br />

peragitur: invitos tamen<br />

retinere non licet: et si retenti<br />

sint, testamentum non subsistit ,<br />

/. JO. §. antepen. et uh. eoi. Adhaec,<br />

rogati adesse debent, aut<br />

salrem si alterius rei causa collect!<br />

sint, ante testimonium certiorari,<br />

se ad testamentum ad hi beri,<br />

/. 2 1, §. pen. eoi. /.2i. C. eod.<br />

Hoc amplius, et in conspectu testatoris,<br />

testimonii officio fungi<br />

(1) L. 3. tit. 1. P. 6.<br />

Tie test amends ordinandis. 38S<br />

necesse est, /. 9. C. eod. Quapropter<br />

non est satis , ut quidam<br />

tradiderunt, testes oculatos esse,<br />

si testatorem ipsi non videant,<br />

forte velo aut cortina interjecta<br />

conspectum adimente, licet vocerai<br />

ejus audiant: sed necesse est,<br />

ut faciem ejus videant, ne qua<br />

fraus fiat, alio forte subornato,<br />

qui vocem testatoris imitando simulet.<br />

5 (Uno contextu). Unoeodemque<br />

die ac tempore,/. 21 C. hoc<br />

tit. nulioque actu ab instituto negotio<br />

alieno interveniente, /. 21.<br />

§. ult hoc tit. d. I. 2 1. C. eod. nisi<br />

forte talis sit actus, quem ratio<br />

morbi testatoris, vel necessitas<br />

naturae efflagitet etiam in testibus:<br />

quod pluribusexplicat Justinianus<br />

in /. 28. C. eod. (1) , ut<br />

tamen si quid supervenerit, ob<br />

quod aliquisè testibus diutius abesse<br />

cogatur. alius testis subsiitui<br />

debeat, d l. 28. Caeterum haec<br />

n'.n eo pertinent, ut testator teneattir<br />

eodem tempore , et testes<br />

adhibete, et testamentum scribere<br />

vel dictare ne finire: sed ad nuncupationem<br />

testamenti,sive ipsam<br />

testati'inem et declarationem voluntatis<br />

.cum scilicet test amentum<br />

subscribendum et obsignandum<br />

testibus in earn rem adhibtis bffertur<br />

: nam quin alio tempore testa<br />

mem um conscribere et scriptionemsaepiusinterrumpere;<br />

alio veròtesiesadsolemnia<br />

adlnbere possit,<br />

non a mbigit ti r, d. I. 2 1. C. hoc t.<br />

6 Cum igitur uno actus contextu<br />

tenari oporteat, negotioque<br />

alieno aut ad testamentum non

384 Lib. II. Tit. X.<br />

pertinente interposto, actus îlie<br />

interrumpatur, vitieturque testamentum;<br />

hinc facile colligere est,<br />

quid judicandum sit dequaestione,<br />

quae vulgo moveri solet, an contractus<br />

celebrari inter testandum<br />

possint. Nam si contractus est actus<br />

extraneus et alienus àtestamento,<br />

uti revera est; necesseest.<br />

actum testandi celebratione contractusinterrumpi<br />

: velutisi testator,<br />

cum jam ccepisset ordinare<br />

testamentum, etnecdum absolvisset,<br />

fundum aut rem aliam Titio<br />

vendere aut locare instituât. Non<br />

obstat igitur, quod testamento libertum<br />

assignare licet, /. 1. §. 3,<br />

de assign, lìberi. Siquidem assignatio<br />

liberti, licet proprie neque<br />

iegatumsit, neque fideicommissum,/.<br />

7. d. tit. vim tarnen legati<br />

habet, dumjuspatronatus quodalioqui<br />

commune futurum erat, uni<br />

in solidumrelinquitur. Sic pignoxis,l.26.<br />

depign. act.ususfructus,<br />

§. I. sup. de usufr. servitutum, §.<br />

ult. uspr. de servit.pried, testamento<br />

constitutio, contractus non est.<br />

7 "(/« Hispania rogatio te-<br />

»stium neque necessaria est in testamento<br />

nuncupativo, nequein<br />

»scripto, quia // î et 2. t.8.1. 10.<br />

?>N. R. î. et 2.m. 4-lib. $.Recop.<br />

-? quae illorum solemnities recen-<br />

» sent, rogationis non memineru nt.<br />

»VideGomeziti /. 3. Tauri( quae<br />

jjeadem est cum d.I. 2.) num. 29.<br />

vcumMatienzo.qui late hancsen-<br />

»tentiam defenditin /. 1. gloss. 2.<br />

•>in. i.et gloss.8.f. 18. lib. to. N.<br />

?>R.4.lib. ç. R. Correctae igimr<br />

.•jsnru /. î. tit. I.P. 6. etaliaeejus-<br />

?>demCodicis Partitarum,quaerovgaticner;<br />

yidentur desiderare."<br />

T E X T U S.<br />

Solemnitas addita à Justi«<br />

niano.<br />

4 Sed his omnibus à nostra<br />

constitutione propter testamentorum<br />

sinceritatem, ut nulla fraus<br />

adhibeantur, hoc additum est , ut<br />

per manus testatoris vel /.siMp,<br />

nomen hceredis exprimatur iMPff"<br />

mnia secundum illius cons^<br />

nis tenorem procédant.<br />

COMMENTAR IUS.<br />

r Quod hie de suo Justinianus<br />

adhibuit, iterum dempsit<br />

ac remisit nov. 119. cap. 9. ut<br />

jam summa solemnitatis in testamento<br />

scripto requisitae iterum<br />

ad ea redeat, quae eomprebensa<br />

sunt §. preec. et apertius constitutione<br />

Theodosii in /. 3 i .C.eod.<br />

2 Ex hac tarnen solemnj'tare<br />

aliquid remissum est in quatuor<br />

testamentorum generibus. Primo:<br />

In testamento paretnum inter liberos:<br />

siquidemhujusmodi voluntatem<br />

etiam ex testamento imperfecto<br />

valere pUcuit,J. /. 21. §. i.<br />

C. hoc tit. et nuncupata quidam<br />

parentis voluntas omnímodo rata<br />

est, dum de ea constet , ut de caeteris<br />

rebus, id est, saltern dnobus<br />

testibus : scripto autem declarata,<br />

si et tempus testamenti facti, et<br />

nomina liberorum , et uncias , et<br />

res, quas inter liberos distributas<br />

veiit, expresserit ; idque clare<br />

et plenis litteris, non notis aut<br />

signis ; debetque parens, aut ipse<br />

haecscribere, aut saltern manu sua<br />

subscribere , nov. 107. unde au

thent. Quod sine C, eod. Secundo:<br />

In testamentis rusticanorum, quibus<br />

permissum quinque testes adhibere,<br />

si plures non reperiantur:<br />

remissa* item subscriptiones, si<br />

litterati desint, /. ult. C. eod. Tertio<br />

: In testamento quoque tempore<br />

pestis facto de solemni numejai|testium<br />

quid remittendum<br />

: Interpretes, quod quidem<br />

mhabet, utique si pestis<br />

ens, et testator ipse eo<br />

iboret, Clar. §. testamenqucest.<br />

56. num. 3. At jure<br />

hoc tantum remissum hoc<br />

!su videtur, ut non necesse sit<br />

testes septem simul jungi, junctosque<br />

eodem tempore subscribere<br />

et signare, /. 8. C. hoc tit.<br />

3 In universum autem jure<br />

canonico, ut ratum sit quodlibet<br />

testamentum, sufficit duos testes<br />

cumParochoadhibuisse, cap.cum<br />

esses 10. ¿4 eod. Neque enim potest<br />

hie anon restringi ad testamenta<br />

ad pias causas: quod quidam<br />

faciunt propter cap. relatum<br />

11. eod. Nam in d. cap. cum<br />

esses, Alexander III. id in omni<br />

testamento generaliter constituit,<br />

nominatim improbata constitutione<br />

juris civilis de septem testibus<br />

adhibendis, ut nimis longe recedente<br />

ab eo, quod scriptum est:<br />

In ore duorum vel trium testium<br />

Stat omne verbum. Et licet nonnulli<br />

existiment causam nullam<br />

fuisse, cur PontiTex id, quod bene<br />

, ut ajunt , ad fraudes hominum<br />

avertendas , /. ult. C. de fideic.<br />

jure civili constitutum fuit,<br />

mutaret : tarnen Constitutionen!<br />

Pontificiamusus plurium gentium<br />

probavit : qui et alias a.'gre pati-<br />

Tom. J.<br />

De testamentìs ordinandìs. 3%<br />

tur nimis se longe abduci à simplicitate<br />

juris natura*.<br />

4 " In Hispania, si testamen-<br />

»tum in scriptis fìat (apud no3<br />

»cerrado dicitur), Septem quoique<br />

testes cum Tabellione adhi-<br />

»bendi sunt, qui omnes et testa-<br />

»tor supra scripturam debentsub-<br />

»scribere: quod si aliqui nescie-<br />

»rint, vel testator non potuerit,<br />

»c«eteros loco eorum subscribere<br />

»necesse est, ita utocto subscri-<br />

»ptiones, et sigillum Tabellionis<br />

»inveniantur: et aliter testamen-<br />

»tum factum neque in judicio,<br />

»neque extra illud ullam mere-<br />

»tur fidem , /. 2. tit. 18. lib. 10.<br />

» Nov. Recop. (18. Tauri). In te-<br />

»stamentis tarnen rusticanorum,<br />

»si in loco domicilii testantis re-<br />

»periri nequeant septem testes,<br />

»qui scribere sciant, sufficient<br />

»quinque, /. 6. tit. I. P. 6. qua*<br />

»in hoc non videtur correda per<br />

»d. I. 2. Nov. Recop. Vide Lop.<br />

»ingloss, i. d.i. 6. De testamen-<br />

»to autem nuncupativo in §. 14.<br />

ninfr. loquendi erit locus: ubi<br />

»et de testamento tempore pestis<br />

»facto, et de parentum inter li-<br />

» beros dicemus.<br />

TEXTUS.<br />

De animus signatoriis.<br />

j Possunt autem omnes testes<br />

et uno annulo signare testamentum:<br />

ìquid enim si septem annuii<br />

una scutptura fuerint, secundum<br />

quod Papiniano visum est?<br />

Sed et alieno quoque annulo licet<br />

signare testamentum,<br />

Ccc

336 Lib. II. Tit. X.<br />

1 Hujas §. superflua est explicatio.<br />

2 " In Hispania , cum te-<br />

">stium signationon sit necessaria,<br />

de annuii signatura disputare,<br />

prorsus inutile et superbì<br />

vacuum: quod et ubique hodie<br />

«fere obtinet."<br />

T E X T U S.<br />

Qui testes esse possunt.<br />

6 Testes autem adhiberi possunt<br />

ii, cum quibus testamenti fact<br />

io est. Sed neque mulier, ncque<br />

impubes, neque servus, neque furiosus,<br />

neque mutus, neque surdus,<br />

neque is , cui bonis inter dictum<br />

est, neque ii, quos leges jubent<br />

improbos intesi abile s que esse,<br />

possunt in numerum testium adhiberi<br />

(i).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 Non satis est, septem testes<br />

ad testamentum adhibitos<br />

esse: etiam conditionem cujusque<br />

inspici, et non nisi idoneos admini<br />

placuit. Et recte : quippe<br />

cum fides testationis non tam firmetur<br />

numero testium, quam auctotitate<br />

, per /. 3. §. 2. et 3. de<br />

iestib. Estque fere tota haec tractatio<br />

de habilitate testium nuncupativo<br />

testamento cum scripto<br />

seu mystico communis.<br />

2 {Cum quibus testamenti factio<br />

est). Haec communis nota est<br />

testium habilitatis, si sit ctr-m iis<br />

testamenti factio, id est, si hiere-<br />

(1) L. 9. tit. i. P. 6,<br />

des institui aut ex alieno testamento<br />

vel sibì, vel alii acquifere<br />

possunt. Nam quatenus quis jus<br />

habet faciendi testamenti non recte<br />

dixeris esse tibi cum to testamenti<br />

factionem, ut Dene recenti.óres<br />

notant. Et proprie item lo­<br />

quitur Imperator, cum dicit : Cum<br />

quibus testamenti factio est^^on<br />

qui testamenti factionem h^^Bj<br />

siquidem testamenti factiauHHi<br />

significationis est, ut proWrHjW<br />

catur testamenti factionerrH^ftre,<br />

qui faciendi facultatem VÌIHl<br />

/. 3. I. 4 /. 18. /. 19. hoc titWHk<br />

qui ipsi testamentum lacere now<br />

possunt, sed tantum ex testamento<br />

capere , cum iis rectius dicitur<br />

esse vel haberi testamenti factio,<br />

ut in §. 24. infr. de legat. I. 31.<br />

/. 49. §. 1. de htcr. inst, quam eos habere<br />

testamenti factionem. Quanquam<br />

hasc verborum proprietas<br />

perpetuo non observatur, ut videre<br />

est in/. 16. hoc tit. §. 4. infr.<br />

de heer. qual. quibus in locis testamenti<br />

factionem habere dicuntur<br />

etiam illi, qui tantum capere<br />

ex testamento possunt. Unde factum<br />

, ut docendi gratia , Interpretes<br />

testamenti factionem distinxerint<br />

in activam et passivam.<br />

3 {Sed neque mulier, neque<br />

impubes etc.). Enumerano personarurn,<br />

quae varias ob causasin testamento<br />

testes esse prohibentur,<br />

et quidem simpliciterin testamento<br />

cujusvis, licet cum ipsis sit<br />

testamenti factio. Ratio cur mulier<br />

hie testis non admittatur, cum<br />

aliasjus dicenditestimonii habeat,<br />

/. 20. §. 6. hoctit, l, 18. de testib.

partim ducit originem i jure comitiorum,<br />

in quibus olim testamenta<br />

fiebant, quorumque nulla<br />

cum fceminis erat communio, ut<br />

in§. 1. supra diximus; partimque<br />

statutum est, quiasexus feemininus<br />

non satis sagax ereditar ad<br />

odorandas fraudes, qua: in condendis<br />

testamenti strui solent.<br />

4sBBmpubes testis non admittit|ri£jbrapter<br />

imperfectum animi<br />

jtfdltrum : quam ob causam nec<br />

aliisfifr'negotiis testimonium ejus<br />

rgcfläitur, /. 19. §. 1. de testib. In<br />

OTiwa autem testamenti hoc speciale<br />

esse existimatur, quod nec<br />

pubes factus testimonium pro testamento<br />

dicere possit, ad quod<br />

impubes adhibitus fuit, cum in aliis<br />

causis testimonü dictionem<br />

habeat post pubertatem de his,<br />

que impubes vidit : utique si te—<br />

stetur de iis, qua: verisimiliter ab<br />

impuberibus capi possunt, et quae<br />

vidit, cum jam esset pubertati<br />

proximus. Servum excludit conditio<br />

persone, quia nullamjuris<br />

civilis communionem habet, d.<br />

I. 20. §. 7. quae ratio etiam pere—<br />

grinos removet, /. 17. §. 1. de pen.<br />

Furiosusnihil intelligit: ceterum<br />

si remissionem habet, potent eo<br />

tempore adhiberi , d. I. 20. §. 4.<br />

urus pro testimonio,quid actum<br />

j , e oqu 1 non potest. Surdus<br />

1 id cheatur, sensu non pereipit:<br />

i a ne-- moireri potest, quid tes<br />

tor i 'turus sii ; plurimumque<br />

q t : sun us, idem et matus. Testes<br />

aetem iv dicendo testimoniointerrogandi,<br />

per /. 1. lesiam. quem<br />

aper, nec testimoniis, sed testibus<br />

credendum , l. 3. §. 2. de testib.<br />

Hincetiamintelligitur,cur poiius,<br />

De testamentis ordinances. 387<br />

quam surdus, admittatur qui sermoneen<br />

testatoris non intelligit:<br />

nimirum quia hic alia lingua moneti<br />

potest, cui rei adhibeatur, et<br />

ipse testimonium dicere : singula<br />

enim percipere nihil necesse est,<br />

d. I. 20. §. pen, utique cum testamentum<br />

per scripturam fit. Nam<br />

in nuncupativo hoc locum habere<br />

non puto, in quototum negotiutn<br />

palam explicatur, auribusque et<br />

sermoni testium pecmittitur. De<br />

ceco nihil traditum: sed non posse<br />

eum adhiberi, dicendum, quoniam<br />

testatorem videre non potest,<br />

quod in ornni testamento requiritur,<br />

/. 9. C. eod. nec signum<br />

recognoscere, quod in scripfo,<br />

/. 4. et 7. testam. quem. aper. Prodigis<br />

notam inurit admìnistrationis<br />

honorum interdictio, fidemque<br />

testimonii eorum elevat: atque<br />

adeo in toto pene jure civili<br />

prodigi pro furiosis, et eademeonditione<br />

qua furiosi habentur, /. 1.<br />

de curat.fur. I.40. de div. reg.jur.<br />

f (ímprobos inte stabiles que).<br />

Intestabilis dicitur: Cui nec testament<br />

um condere licet, nec testimonìum<br />

alteri dicere; et cui vicissim<br />

nemo testimonium dicere tenetur,<br />

/. 18. §. i.l. 26. hoc tit.<br />

uti quisque tenetur civi honesto,<br />

si denunciatum sit. Ex senatusconsulto<br />

intestabilis est quiob carmen<br />

famosum damnatus est, d. I. 18.<br />

i. Exconstitutionibus, a postate<br />

et heretici, /. 3.C. de apostat.<br />

I. 4. C. de hceret. et Manichceis.<br />

6 " In Hispania quilibet no-<br />

»tatus infamia testis esse prohi-<br />

»betur in testamento scripto, /. 1.<br />

»»/'. 2. P. 6. et ibi Gregor. Lop.<br />

¡>gloss. 8 quem vide."<br />

Ccc 2

388 Libi IL<br />

TEXTUS.<br />

De servo, qui liber<br />

existimabatur.<br />

7 Sed quum aliquis ex testibus<br />

testamenti quidem faciendi<br />

tempore liber existimabatur, postea<br />

autem servus apparuit, tarn<br />

Divus Hadrianus Catoni, quam<br />

postea Divi Severus, et Antoninus<br />

rescripserunt, subvenire se<br />

ex sua liberali tate testamento: ut<br />

sic habeatur fjrmum, ac si, ut<br />

cportebat, factum esset : quum eo<br />

tempore, quo testamentum signaretur<br />

, omnium consensu hie testis<br />

liberi loco fOer it, neque quisquam<br />

esset, qui status ei quxstionem<br />

moverei (i).<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Non tantum numerus testium,<br />

sed eorum etiam qualitas<br />

et requisita conditio est de forma<br />

testamenti substantiali, ut loquuntur,<br />

non de forma probatoria<br />

duntaxat : adeo ut si vel in<br />

unoètestibus hujusmodi qualitas<br />

deficiat, testamentum per se nullum<br />

sit. Enimvero conditionem<br />

testium inspici placuit, cum testamentum<br />

signarent : nam si<br />

tempore testamenti facti tales omnes<br />

fuerint, ut adhiberi possint,<br />

nihil nocet, si quid postea eis<br />

contigerit, puta si quis postea servus<br />

factus sit, aut intestabilis, furerecceperitaut<br />

prodigusesse,/.2 2.<br />

§. i. et ibi Cujac. hoc tit. (2). jQuid<br />

ergo si quis adhibitus sit, qui qui-<br />

Tit. X.<br />

dem adhiberi prohibetur, sed qui<br />

communi opinione pro tali , testamenti<br />

tempore habebatur, qui<br />

adhiberi potest, puta si servus<br />

adhibitus sit, qui omnium opinione<br />

liber existimabatur, et cui nemo<br />

eo tempore status controversiam<br />

movebat? Testamentum nihilominus<br />

sponte sua vitiosum et<br />

injustum est, nec communllftror<br />

formam juris publici mutar^flötest.<br />

Caeterum quod per sé momentum<br />

nullum habet, Imjkratores<br />

ex humanitate sustineri»voluerunt,<br />

atque ut Justinianus^îfc<br />

loquitur, ex liberalitate sua hujusmodi<br />

restamentis subvenerunt,<br />

ut perinde firma sint, ac si omnibus<br />

suis numeris ac partibus constarent.<br />

Ridiculum vero est, quod<br />

vulgo ex hoc loco colligunt, communem<br />

errorem jus faceré: non<br />

enim error, sed in errore summa<br />

Principum auctoritas jus hoc benigne<br />

et speciali favore ultima;<br />

voluntatis constituit. Constitutio<br />

Hadriani, de qua in textu, est in<br />

/. I. Choc tit. Alia vero Severi et<br />

Antonini non extat. Quod autem<br />

de servo rescriptum est, id non<br />

dubito, quin recte producatur ad<br />

defectus aliarum quoque qualitatum,<br />

qua; in testibus testamentaras<br />

requiruntur, si eadem ratio<br />

est, puta si impubes adhibitus sir,<br />

qui pubes putabatur; mulier virili<br />

habitu virum simulans; prodigus,<br />

quitemporeconditi testamenti pro<br />

sano à plerisque habebatur. Idem<br />

enim favor, eademque benignitatis<br />

ratio testamentum, quod sum-=<br />

mo jure inutile, defendunt.<br />

(1) D./.p,///.i.P.

Ve testamentis ordinandis.<br />

2 [Omnium concensu). Eotum<br />

scilicet qui in civitate sunt, opinione<br />

totius populi, aut certe majoris<br />

partis, quia publice liberà<br />

plerisque habebatur, sic agebat,<br />

sic contrahebat, sic muneribus<br />

fungebatur, arg./. 3. in pr. deSC,<br />

Meced. I. 3. §. 2. de testib. Quam<br />

ob causam, nec illud testamento<br />

noeimrum, si unus aut alter è testibus<br />

sciverit conditionem illius,<br />

et tacuerit. Quinimo, et locum<br />

huic constitution! videtur esse,<br />

etiamsi plures ejusdem generis<br />

non idonei per ignorantiam adhibiti<br />

sint, arg. I. i.C. hoc tit. dum<br />

ne pauciores quam duo habiles<br />

sint et idonei. Latius /tiVexspatiantur<br />

DD. dum quaerunt, an gesta<br />

ab his, qui se pro Scribis aut N0tariis<br />

gerunt, cum non sint, sed<br />

communi errore tales habeantur,<br />

et instrumenta ab his facta , valeant.<br />

Et sic vulgo distinguitur,<br />

ut referat, utrum alicui publica<br />

auctori'tate huj'usmodi persona per<br />

errorem imposita sit, an quis ipse<br />

sibi privatim earn assumpserit: ilio<br />

casu valere quod gestum est,<br />

per /. 3. de offic. Prset. hoc casu<br />

acta non valere, et speciale esse,<br />

quod in casu hujut §. testamento<br />

succurritur. Vid. Jason. ad d.l. 3.<br />

qui de eo disputat accuratissime.<br />

TEXTUS.<br />

De pluribus testibus ex eadem<br />

domo.<br />

8 Pater, necnon if, qui in<br />

potestate ejus est : item duo fra-<br />

( 1) L. 16. tit. 16. P. 3.<br />

389<br />

ires , qui in ejusdem patris potestate<br />

sunt, utique testes in una<br />

testamento fieri possunt: quia nihil<br />

nocet, ex una domo plures testes<br />

alieno negotio adhiieri (1),<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Hie locus sumptus est ex<br />

/. 17. de testib. Et nota patrem et<br />

filium, et item duos fratres, qui<br />

in ejusdem patris potestate sunt,<br />

in alienis negotiis (non- enim in<br />

testamento duntaxat hoc obtinet,<br />

d. I. 17. de testib.) diversarum<br />

personarum numero haberi.<br />

TEXTUS.<br />

De his, qui sunt in familia<br />

testatoris.<br />

9 In testibus autem non debet<br />

esse is , qui in potestate testatoris<br />

est, Sed si filiusfamilias<br />

de castrensi peculio post missionem<br />

facial testamentum, nec paler<br />

ejus recte adhibetur testis , nec<br />

is , qui in potestate ejusdem patris<br />

est: reprobatum est enim in ea re<br />

domesticum testimonium.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Hactenus de personis, quarum<br />

ea est inhabilius, ut nullius<br />

in testamento testes adhiberi possint:<br />

sunt etiam quaedam, quae<br />

cum per se habiles sint, et recte<br />

adhibeantur, non tamen recte<br />

adhibentur in testamentis omnium,<br />

idque ob causam ali-

390 Lib. II. Tit. X.<br />

quam privatam, qua: eas inhabiles<br />

fadat : itaque inhabilitas<br />

testium altera ,universalis seu<br />

absoluta est, panicularis seu respectiva<br />

vel privata altera. Causa<br />

hujus particulada inhabtlitatis<br />

duplex: conjunctio testis et testatoris<br />

per potestatem: item negotium<br />

testamenti ad eum, qui testis<br />

adhibetur, pertinens. Prima<br />

hoc §. altéra seq. explicátur. •<br />

•2 (Qui in. pote state testatori*<br />

est). Igirur nec filius testatoris,<br />

nec nepos ejus ex filio, qui in<br />

potestate sit', nec is , quern testator<br />

ab hostibus redemerit, testes<br />

esse possunt, I. 20. in fin. pr. et<br />

§. i. hoc tit. Ratio prohibitionis<br />

non alia est, quam jus potestatis,<br />

quod Actionem quandam unitatis<br />

personarum inducit inter eum,<br />

qui habet in potestate , et qui in<br />

potestate habetur, §. 4. infr. de<br />

inut. stip. Quo fit, ut si alteri alter<br />

testimonium dicat, sibi quodammodo<br />

dicere videatur, quod<br />

subtilitas juris non patitur. Air,<br />

qui in potestate. Igitur à contrario,<br />

qui in potestate testatoris non<br />

est, puta filius emancipatus, recte<br />

testis adhibetur, et pater vicissim<br />

in testamento illius; neque<br />

enim credendum est, verba ilia<br />

frustra hic, et in d. I. 20. expressa<br />

esse. Praeterea cessât in emancipato<br />

ratio prohibitionis, vinculum<br />

scilicet unitatis, quod per<br />

emancipationem solvitur.<br />

3 (Sed si filiusfam. post missionem).<br />

Filiusfam. testamentum<br />

faceré non potest, praeterquam si<br />

testeiur de castrensi aut quasi ca-<br />

(1) L. 14. tit. 16. P. 3.<br />

strensi peculio, infr. tit. 12. ac<br />

proinde eo solo casu quaestio haec<br />

locum habere potest, an pater ad<br />

testamentum ejus testis adhiberi<br />

possit. Sic autem hoc loco distingui<br />

videtur , ut si fillusfamilias<br />

militans adhuc testamentum faciat<br />

de rebus castrensibus, pater<br />

recte testis adhibeatur : si post<br />

missionem, non aeque. CaetefUrn<br />

quoad priorem causam, amplius<br />

adhuc distinguendum exisiimo,<br />

utrum sdlicet militans adhuc testamentum<br />

faciat, jure militati in<br />

castris aut expeditione, an extra<br />

castra jure communi: ut in ilio<br />

demum casu pater recte adhibeatur<br />

( 1), propter Uberrimam, quae<br />

militi bus data est, in castris testandi<br />

facultatem ; hoc autem casu<br />

non magis quam si testetur<br />

post missionem, cum jure communi<br />

, et eadem observatione,<br />

qua pagani, testari debeantj^r.<br />

et §. 3. tit. seq. et verba ilia : Post<br />

missionem, non ideo hieadjectà esse,<br />

quia ante missionem filius testamentum<br />

faciens semper patrem<br />

adhibere possit-, sed quia post<br />

missionem nunquam. Sed hie nobis<br />

occurritur exemplo emancipa -<br />

ti, ad cujus tabulas patrem posse<br />

testem adhiberi diximus, non alia<br />

ratione, quam quia emancipatus<br />

non est in potestate. At in to, de<br />

qu 1 quaerimus, nec filiusfa.n. in<br />

potestate est: quippe qui in castrarsi<br />

peculio vice patrisfamil.<br />

fungitur, /. 2. de SC. Maced.<br />

Huic objectioni ita fere responderi<br />

solet, multum interesse, utrum<br />

quis revera et-sine exceptione sit

paterfam. ot patri suo extraneus,<br />

qualis est fiiius emancipatus ; an<br />

quis in re aliqua pro patrefam.<br />

habeatur, manens revera in potestate,<br />

et domesticus patri suo,<br />

qualis est, qui peculium castrense<br />

habet. Etenim pecuüi hujus<br />

concessionem non exim-re filium<br />

de domo et potestate patris, §. 4.<br />

sup. quib. mod. jus pat. pot. solv.<br />

et consequenter nonefficere, ut<br />

una persona cum pure censeri<br />

dssinat: tantum libsram filiofam.<br />

de his rebus disponendi facultatem<br />

tribuere, et haeredem etiam<br />

in his instituendi, in quo patrifamii.<br />

comparetur. Cxterum, ut<br />

ipse pater propter vinculum unitatis,<br />

quod retinetur, hunc filium<br />

ad suum testamentum adhibere<br />

lion potest, ita nec illius tabulis<br />

patrem adhiberi posse.<br />

4 Equidem fateor , haec ita<br />

pro Justiniano, et si qui veterum<br />

fuere, quos i 1 le secutus est, speciose<br />

disputati : video tarnen aliud<br />

placuisse Marcello, cujus<br />

auetoritatem etiam Ulpianus secutus<br />

est in /. 20. §. 2. hoc tit. Ita<br />

enim scribif. Per contrarium quart<br />

potest, an pater ejus, qui de castrensi<br />

peculio potest testari, adhiberi<br />

ab eo ad testamentum testis<br />

possit. Et Marcellus lib. io. Digestorum<br />

scribit, posse : et frater<br />

ergo poteri.'. Contraria omnino<br />

sententi», et direeto pugnans cum<br />

eo, quod hoc loco tradit Imperator,<br />

ut bene animadvertit D. Hotomanus.<br />

Et fortasse motus fuit Marcellus<br />

ea , quam dixi, ratione:<br />

quia placuit, filiumfatn. in pecu-<br />

(i) L. 18. tit. 16. P. 3.<br />

De testament \s ordinandis. 391<br />

lio castrensi pro patrefam. haberi,<br />

quasi ob id etiam diversam à<br />

patre personam in causa istius<br />

peculii sustinere debeat: id enim<br />

receptum est, cum de aequirendo<br />

ex causa hujus peculii agitur, in<br />

quo fere solo alioquin fictio ilia,<br />

quod pater et fiiius pro una persona<br />

habeantur, locum habet.<br />

5 Tentati etiam potest cum<br />

Galtier hie, verba hsec : Post missionem,<br />

consulto fuisse adjecta à<br />

Justiniano hoc nostro §. ut significare!<br />

duntaxat prohibitum esse testimonium<br />

patris in testamento filiifamil.<br />

de castrensi peculio testantis,<br />

quando fiiius non jam miles,<br />

sed veteranus seu militia missus<br />

testatur: non vero dum testamentum<br />

conditura filiofam. adhuc<br />

milite: quo casu pattris testimonium<br />

ex privilegio militias permuti<br />

censet, hancque esse sententiam,<br />

d. I. 20. §. 2. hoc tit. Sane<br />

solius militias causa fuisse privilegia<br />

concessa in testamentorum ordinatione,<br />

sat probare videntur<br />

quas tradimus in calce §. 1. de in<br />

ofjic. test am. vers. Quae de querela.<br />

6 In judiciis nulli parentes et<br />

liberi invicem idonei testes, /. 9.<br />

de testib. I. 6. C. eoi. suspecti<br />

omnes, quibus quovis modo imperari<br />

potest,/. 5. eod. qualis est<br />

etiam libertus in domo patroni<br />

degens: item qui mercede conducuntur,<br />

ut famuli et coloni in<br />

villis , aut id genus alii, qui domi<br />

famulantur (1). In his enim<br />

causis domestica testimonia interpretamur<br />

testimonia personarutn<br />

domesticarum, hoc est, eorum o

; 39 2 Lib. II. Tit. X.<br />

mnium, qui de domo heri, qui<br />

ineos imperium habet, producuntur,<br />

/. pen. de testib. in testa mentis<br />

vero eos duntaxat, qui vinculo<br />

patrias potestatis eadem censentur<br />

persona. Discriminis ratio<br />

baec est, quod in caueris causis<br />

agitur de commodo pecuniario<br />

ejus, cui testimonium dicitur, ut<br />

mérito in his testes omnes rejiciantur,<br />

quos vel affectione, vel<br />

reverenda aut obsequio veriiatem<br />

celaturos suspicio est ; in testamento<br />

autem non de commodo<br />

testatoris, sed haeredis agitur, ut<br />

non tarn illi, quam huic testimonium<br />

testes perhibeant.<br />

7 "In Hispania /. 14. tit. 16.<br />

?>P. 3. prohibens generaliter pa-<br />

» rentes et liberos sibi invicem<br />

?• testimonium dicere , etiam in<br />

»testamentis locum habet, arg.<br />

wers. Otrosí ejusdem legis spejjctatim<br />

de testamento loquentis.<br />

j*Et cum apud nos nulla fere sit<br />

?>differentia inter liberos emancif>patos<br />

et non emancipatos, ut in<br />

2. de heer. qual. et dif. vide-<br />

5j bimus: prohibitio vigebit etiamjjsi<br />

filius emancipatus fuerit. Nec<br />

5jmirum, cum in Hispania tarn fij)üi<br />

emancipan , quam in potrestate<br />

retenti instituendi vel ex-<br />

»haeredandi sint. Vide qua; diciwmus<br />

in §§. ;. et 7. infr. de- cxhsered.<br />

liber."<br />

T E X T U S.<br />

De haerede, et his qui sunt<br />

in ejus familia.<br />

10 Sed ñeque hceres scriPtus,<br />

ñeque is, qui in ejus potestate ttt<br />

ncque paler ejus, qui eum habet<br />

in potestate , ne que fr atre s , qui in<br />

ejusdem pJtris potestate sunt,testes<br />

adhiberi possunt : quia hoc totum<br />

negotium, quod agitur testamenti<br />

ordinandi gratia, creditur<br />

hodie inter testatorem et hieredem<br />

agi. Lcet autem totum jus tale<br />

com ur latum juerat , et vet eres<br />

quiiem famil'm emptorem, et eos,<br />

qui per potestatem ei conjunct! fuerant,<br />

d testamentariis testimoniis<br />

repellebant : hceredi autem et iis,<br />

qui per potestatem ei conjuncti fuerant,<br />

concede bant testimonia in<br />

testamentis prccstare : licet ii, qui<br />

id permittcbant, hoc jure minime<br />

abuti eos debere suadebant : tamcn<br />

nos eandem observationem corrigentes,<br />

et quod ab Ulis suasum est,<br />

in legis necessitatem transferentes<br />

, ad imitationem pristini famili.e<br />

emptoris, merito nec hceredi,<br />

qui imaginem vetustissimi familite<br />

emptoris obtinet ; ncque aliis<br />

personis, quce ei (ut dictum est}<br />

conjunctce sunt, licentiam concedi'<br />

mus sibi quodammodo testimonia<br />

prestare : ideoque nec ejusmodi veteres<br />

constitutiones nostro Codici<br />

inseri permissimus.<br />

COMMENT A RIUS.<br />

y Causa privativa altera,<br />

qua; festem inhabilem facit,est<br />

negotium testamenti, quod cum<br />

teste agitur. Negotium te-stamenti<br />

dicitur : Id , cujus precipue<br />

causa testamentum ordinatur , nimirum<br />

institutio haetedis sive<br />

universi juris suecessoris. Nemo<br />

igitur testis adhiberi potest in<br />

eo testamento, in quo hasres seri-

pfus est: quod ideo placuit, quia<br />

i ; testamento negotium haaredis<br />

recta et princioaliter agitur, ut is<br />

solus sit juris successor. Haerede<br />

autem summoto consequens fuit,<br />

ut una removeretur qui in potestate<br />

ejus est, et pater quoque,<br />

qui eum habet in potestate, et<br />

denique frater, qui cum eo in<br />

ejusdem patris potestate est, propter<br />

vinculum illud unitatis , de<br />

quo dictum §. prceced.<br />

2 (Veteres familice emptorem<br />

repellebant: hccredi autem concedebant).<br />

Hoc referendum ad ea<br />

tempora ,in quibtts familiae emptor<br />

alius erat ab hasrede: de quo vide<br />

qua; diximus supra §. i. hoc<br />

titul.<br />

3 [Neque aliis personis , que<br />

ei, ut dictum est, conjunct ce). Scilicet<br />

per potestatem, quod antea<br />

expressit: ea enim sola conjunctio<br />

efficit, ut omnes ita conjuncti<br />

pro una persona babeantur, arque<br />

ut sibi quodammodo, quod<br />

ait, testimonium prasstent. Ex<br />

contrario igitur etiam hie recte<br />

colligas, eos, qui in potestate hasredis<br />

non sunt, utputa liberos<br />

emancipatos, item patrem ha;redis,<br />

in cujus potestate non est,<br />

et fratres ejus, ad testimonium in<br />

proposito admitti posse. Fatendum<br />

tamen est, esse aliquid in<br />

personis haeredi sanguine sic con<br />

junctis , ob quod videri possint<br />

ad testimonium non admittendae,<br />

quod non sit in lis , qui testatori<br />

naturaliter conjunguntur, propterea<br />

quod ut dictum §. prceced.<br />

non dd testatorh, sed haeredis<br />

eommodo hie agatur , ut quamvis<br />

non testaioris, hxredis tamen<br />

. am. I.<br />

De testamentis ordinandis. 393<br />

parentes aut liberi suspicione graventur.<br />

4 Verum in contrarium considerandum<br />

est, ignorari plerumque,<br />

quis hajres scriptussit, idque<br />

non tantum cum Signatur testamentum,<br />

sed etiam cum testes<br />

jubentur signa sua recognoscere,<br />

quod fit ante aperturam tabularum,<br />

l. 4. testarti, quem. aper. Sed<br />

etsi sciatur, quis hseres scriptus<br />

sit, aut si palam hsres nuneupatus,<br />

non putarem tamen statim<br />

testamento obesse debere , quod<br />

dicantur inter testes adhibiti parens<br />

aut Alius aut frater hasredis<br />

(dempta conjunetione per potestatem.).<br />

Nam primo si quam suspicionem<br />

necessitudo inducit, ea<br />

facile reliquo testium numero deletur.<br />

Deinde etsi negotium hseredis<br />

in testamento agitur, is tamen<br />

non est onerandus, quia ipse<br />

testes initio ad hoc non adhibuit,<br />

sed testator: neque aliis<br />

testibus postea ad probandam testatoris<br />

voluntatem uti potest,<br />

quam iis ipsis, qui adhibiti sunt,<br />

cum testamentum ordinaretur.<br />

5 "In Hispania omnes hsere-<br />

»?dis descendente; et eonsangui-<br />

».>nei intra quartum gradum te-<br />

»sies esse prohibentur, /. 11.<br />

ȓit. 1. P. 6."<br />

T E X TU S.<br />

De legatariis et fideicommissariis,<br />

et his qui sunt in<br />

eorum familia.<br />

TI Legatariis autem, et f.~<br />

deì.nltfalìssàrjis, quia nm juris<br />

Ddd

394 Lib. I< '. Tit. X.<br />

succetsores sunt, et aliis personis<br />

eis conjunct is testimonium non<br />

denegamus : imo in quadam nostra<br />

constitutione et hoc specialiter<br />

eis concessimus. Et multo<br />

magis Us , qui in eorum potestate<br />

sunt, vel qui eos habent in<br />

potestate, hujusmodi licentiam damus<br />

(i).<br />

COMMENT ARIUS.<br />

I Legatum aut fideicommissum<br />

testamento alicui relictum<br />

eum testem inhabilem in eo testamento<br />

non facu: sed placuit<br />

legatatios et fideicommissarios testes<br />

in testamento adhiberi posse,<br />

/. 20. in pr. hoc tit.<br />

\ 2 (Quia non sunt juris successores).<br />

Sed esto, ne sint legatarii<br />

juris successores: legata ad Constitutionen!<br />

testamenti non pertineant:<br />

et hactenus dicatur negotium<br />

testamenti ad lëgatarios non<br />

pertinere; fatendum tarnen utique<br />

est saltern aliquo modo etiam<br />

de re legatarii in testamento agi:<br />

quippe qui emolumenti ex testamento<br />

percipiendi speciem habet,<br />

cujusqué propterea pecuniatiter<br />

interest, testamentum confirmari,<br />

ne relictum concidat, /. 14. C. de<br />

fideicom. Hoc ipsum vero satis<br />

causae est ad arcendos à testimonio<br />

lëgatarios. Nametsi non principaliter<br />

et recta in rem suam<br />

testimonia ferant, sed haeredis;<br />

per consequentiam tarnen confirmati<br />

testamenti et hereditatis adita;<br />

, hoc etiam ad ipsorum commodum<br />

pertinet: ac proindequod<br />

(1) D. I. il. ///. i.P. 6.<br />

nemini concessum est, /. 10. de<br />

testib. et C. eod. t. 10. in re et<br />

causa propria nihilominus testimonium<br />

dicunt: siquidem palam<br />

est, causam propriam esse earn,<br />

cujus emolumentum aut damnum<br />

ad aliqu«m suo nomine pertinear,<br />

/.i.§. 11. quand. appell. Quamobrem<br />

etsi ratio justiniani hoc<br />

efficit, ut magis hsres repelleudus<br />

sit, quam legatarius; tarnen<br />

non satis idonea videtur, ut propter<br />

earn legatariusdebeatadmitti.<br />

Et vero ita est: necdubitandum,<br />

quin certiore aliqua et speciali<br />

ratione hoc jus receptum<br />

fuerit ; quamvis nulla praeter<br />

hanc Justiniani in libris nostiis<br />

aperte tradita inveniatur. lnterpretes<br />

complures afferunt, quarum<br />

ha; sunt precipua;.<br />

3 Prima est : quod numerus<br />

reliquorum testium, et ceterarum<br />

rerum diligentissimaobservatio testimonium<br />

legatarii ab omni falsi<br />

suspicione tut'tur; ncque tarn ob<br />

testimonium legatarii, quam ob<br />

reliquorum, ad quos ea res non<br />

pertinet ; legatum sustineatur. Secunda<br />

est : quod veteres suprema<br />

ordinaturi amicis fere signatorìbus<br />

utebantur, quibus amoris testitlcandi<br />

gratia nihil relinqui posse,<br />

durum sane atqueinhumanum esset.<br />

In quam rem elegans locus<br />

est Symmachi lib. 10. epist. 5$.<br />

ìQuis, inquit, non familiarissimum<br />

quemque signandis adhibet,<br />

cum extrema condunturì ijam<br />

quid mirum est, si in oculis positus<br />

mereatur alìquod monumentum<br />

religionis^ qui meruit advoca-

i? Porro ita disputar, ut si his legibus<br />

viveremus , ut tenuis honor,<br />

quo subscriptores ob amicitiam<br />

defunctus adspergit, legitimus<br />

posset abolere judicium,<br />

inimìcis signatoribus tutius uteremur<br />

: inanemque appellar calumniam,<br />

et rem post humanam<br />

memoriam inauditam, objectionem<br />

Bassiani cujusdam, qui hoc<br />

jus in dubium vocabat, facit, /.<br />

39. §. i. de legat. 3.<br />

4 Atque his ego rationibus<br />

adducor, ut credam, hoc jus non<br />

tantum in testamentis scriptis servandumesse,<br />

verumetiam innuncupativis<br />

: licet dissentiant Duar.<br />

tit. qui testarti, fac. et Anton.<br />

Fab. dec. 66. err. 1. et seqq. Et<br />

quidem in testamento nuncupativo,<br />

quod uti nunc mos est, per<br />

Notarium in scripturam redigitur,<br />

ea res minorem dubitationem<br />

videtur habere: quia privatum<br />

legatarii testimonium publicas<br />

persona; juvatur fide. Sed in<br />

mera simplicique nuncupatione<br />

causa est, cur dubites, cum hie<br />

testes recta tarn de legato, quam<br />

de jure haeredis deponant: nullaque<br />

alia re testimonium juvetur,<br />

ut videri possit, perinde id habendum<br />

esse , ac si quis sibi ali—<br />

qu'd in testamentoadscribat, quod<br />

senatusconsulto prohibitum est,<br />

/. i 4. ¿f! pr. ad leg. Corn, de fai.<br />

Et tarnen magis est, ut hicquoque<br />

testimonium legatarii admittatur,<br />

cum casterorum testium<br />

fides suspicionem tollat, legataque<br />

ac fideicommissa etiam codicillis<br />

relinqui possint, in quibus constat<br />

quinqué testes sufficere: utut<br />

mutua hic futura sint testimonia:<br />

De testament is ordinandis. 39S<br />

quanquam haud gravate admiserim,<br />

nonnihil hic tribuendum religioni<br />

judicantium.<br />

5 Singularis est opinio Anton.<br />

Fabri d. decad. err. 3. qui putat<br />

nov. 1. cap. 1. in totum ab hoc<br />

jure recessum esse, ut hodie nec<br />

in scripto testamento testimonia<br />

legatariorum et fideicommissariorum<br />

admittenda sint : quoniam<br />

Justinianus eo loco caverit contra<br />

veteris juris regulam, ut si scripti<br />

hóeredes hxredìtatem adire recusarent,<br />

ipsis legatariis et fideicommissariis<br />

potestas adeundi esset:<br />

unde colligit, jus testimonii<br />

dicendi nunc iis piane denegandum<br />

esse, locumque in iis nunc<br />

etiam habere rationem prohibitionis<br />

: Quia juris successores fieri<br />

possunt. Ego vero malim dicere<br />

hoc curandum non esse, quia ex<br />

accidenti est : Casus adventitii,<br />

inquit Scaevola , »20« sunt<br />

computandi, l. 6. qui et à quìb.<br />

man.<br />

6 Plane locus hic accipiendus<br />

est de fideicommissariis particularibus<br />

: nam universalis fideicommissarius,<br />

id est, cui ex fideicommisso<br />

restituitur haereditas,<br />

loco hjeredis est, et post senatusconsultum<br />

pro successore juris<br />

habetur, §. 3. et 4. infr. de<br />

fideic. htered.<br />

TEXTUS.<br />

De materia, in qua testamenta<br />

scribuntur.<br />

12 Nihil autem interest, testamentum<br />

in tabulis , aut char-<br />

Ddd 2

39Ö Lib. II. Tit. X.<br />

tis memlranìsve, vel in alia materia<br />

fiat ( i ).<br />

COMMENTARIUS,<br />

i Antiqui fere in tabulis ligneis<br />

testamenta et quaslibet cautiones<br />

scribere solebant. Ex quo<br />

est, quod Praetores in edictis<br />

suis de testamenti tabulis tantummodo<br />

loquuntur, et quod bonorum<br />

possessio, quae liberis praeteritis<br />

datur, vulgo dicitur dari<br />

contra lignum,/. 19. de honor,<br />

posses, contra tab. et inde<br />

Juvenalis satyr. 13. et 16. adulterinas<br />

et mendaces cautionum<br />

tabulas appellai vana chirographa<br />

Ugni. Tabulae autem illae cera<br />

illitae erant, litterasque stylo<br />

primum ferreo , postea osseo<br />

in iis exarabant: unde factum, ut<br />

etiam cera pro tabulis diceretur.<br />

Sueton. in Jul. cap, 83. Quin~<br />

tum Pxdium ex quadrante hceredem<br />

instituit: reliquos in ima<br />

cera. Juvenalis satyr. 15. Acarpe<br />

ceram, scribe puer, id est,<br />

accipe tabellas ceratas, aut ceratos<br />

pugillares: eoque nihil apud<br />

hunc poetam usitatius. Caeterum<br />

etiam alia materia usosfuisse constat,<br />

veluti chartis, membranis,<br />

sive pergamenis, foliis et libris<br />

quarundam arborum, /. 5.2. de<br />

legal. 3-add. Plin. lib. 13. cap. 11.<br />

et 12. Litteris autem, üsque usitatis<br />

et legibilibus scribendum esse<br />

testamentum placuit, non signis<br />

obscurisve notis, /. 6. %.ult.<br />

de bon. poss. Utique tamen si<br />

per notas usitatas, quibus scili-<br />

(1) L. 12. tit. i, P.6.<br />

cet utimur in designanda quantitate,<br />

portio hereditaria aut summa<br />

legati expressa fuerit, institutio<br />

aut legatum non vitiabitur,<br />

/. 9. §. 4. de h

tit. Si quls in duobus codicibus<br />

simul signatis alios, atque<br />

alios heredes scripserit,et utrumque<br />

exttt, ex utroque quasi ex<br />

uno competit bonorum possessio:<br />

quia pro unis tabulis habetur,<br />

et utrutnque pro supremo /. i.<br />

§. 6. sec. tab. ¿Quid vero juris<br />

erit, si ex binis tabulis ejusdem<br />

testamenti unam testator deleverit<br />

aut incident? Responsum<br />

est, ex integtis hxieàHatem adiri,<br />

autbonorum possessionem peti<br />

posse ; nisi hi qui ab intestato<br />

venire desiderant, probaverint,<br />

hoc animo à testatore incisas, ut<br />

intestatus moreretur, /. uh. de his<br />

quee in test. del. ¿Quid si eidem<br />

diversa summa legata sìt, puta in<br />

alteris aurei quinquaginta, in aliens<br />

centum? Proculus respondit<br />

heredL parcendum esse, et tantum<br />

quinquaginta deberi, /, 47.<br />

de legat. 2.<br />

T E X T U S.<br />

De testamento nuncupativo.<br />

14 Sed hcec quidem de testamentis,<br />

qua? scriptis conficiuntur<br />

, sufficiunt : si quis autem si<br />

ne scriptis voluerit ordinare jure<br />

civili testamentum , Septem testibus<br />

adhibitis, et sua volúntate coram<br />

eis nuncupata , sciat, hoc perfectissirtium<br />

testamentum jure civili,<br />

fit mum que constitutum.<br />

COMMENTARITJS.<br />

T Hoc §. breviter comprehensa<br />

est forma testandi sine sertptura<br />

si\e per nuneupationem:<br />

De testamentis ordlnandls.<br />

397<br />

quae testandi ratio tota est à<br />

jure civili : nam pretorii testamenti<br />

precipua soiemnitas consisti!<br />

in obsignaticne testium, cui<br />

sine tabulis locus esse non potest.<br />

Ceterum Pretor ut custos juris<br />

civilis etiam secundum nuneupationem<br />

bonorum possessionem dat,<br />

/. 8. §. uh. sec. tab.<br />

2 {Septem testibus adhibitis).<br />

Testamento nuncupativo quedam<br />

communia sunt cum scripto, veluti<br />

numerus testium eorumque<br />

conditio, testationis unus contextus,<br />

et testium rogatio seu admcnitio,<br />

/.21. §. pen. hoc tit.<br />

3 (Ex sua voluntate nuncupata).<br />

In hoc maxime distat testamentum,<br />

quod sine scriptura fit,<br />

à testamento scripto: nam scriptura<br />

m testamenti potest testator,<br />

si ita Uli videbitur, clausam coram<br />

testibus proferre, testarique,<br />

suum hoc esse testamentum , celato<br />

nomine heredis; quam ob<br />

causam hoc testamentum mysticamdictum.Nurcupare<br />

heredem,<br />

est lingua et verbis pronunciare:<br />

unde, nunenpare heredem et heredem<br />

pronunciare pro eodem usurpantur,<br />

/. 25. hoc tit. Paiam<br />

autem voluntas hie nuncupanda<br />

est : non utique publice aut in<br />

propatulo, quod particula palam<br />

aliquando significata sed dare et<br />

intelligenter sic, ut à testibus exaudiri<br />

et inttlligi pessit, d. I. 21.<br />

in pr. hoc tit. I. 21. §. 2. C. eod.<br />

ita Suett nius in vita Hcratii:Decessit<br />

hterede Augusto palam nuncupato<br />

, cum urgente vi valetudini<br />

s non sufficeret ad obsignandas<br />

testamenti tabulas. Proinde,<br />

qued in testamento scripto neces-

398 Lib. П. Tit. X.<br />

sarium non est, A 20. §. pen. hoc<br />

tit. in nuncupativo omnino necessarium<br />

putarnus ; ut testes intelligentiam<br />

habeant sermonis testatons<br />

, quo etiam facit, /. 209. de<br />

verb, sign, Fuit quidem etiam in<br />

scriptis testamentis usurpata nuncupate<br />

: sed in his significat generalem<br />

iliam testationem voluntatis<br />

, cum testator tabulas testamenti<br />

tenens apud eos, qui ut<br />

testes essent, rogati erant, testabatur,<br />

id suum testamentum esse,<br />

non nuncupationem haeredis,<br />

Ulp. tit. 20. §. 8.<br />

4 (Perfectissimum). Respectu<br />

scilicet effectus, quem non minorem<br />

habet quam testamentum<br />

scriptum, quod alioqui ratione<br />

solemnitatis perfectius est. Etsi<br />

autem ratio testandi per nuncupationem<br />

longe expeditior est,<br />

quam per scripturam: tarnen testamenta<br />

nuncupativa minus usitata<br />

veteribus fuisse, quam scripta<br />

, argumento est, quod passim<br />

tabularum testamenti et haeredum<br />

scriptorum in libris nostris mentio<br />

fit: raro nuncupationis. Cujus<br />

ego rei duplicem esse causam reor;<br />

tum quod in testamento scripto<br />

necesse non est pandere ea, quae<br />

scripta sunt, quae celari saepe interest,<br />

et ipsius testatoris et haeredum<br />

caeterorumque, quibus aliquid<br />

relinquitur ; quam utilitatem<br />

testamentum nuncupativum<br />

non habet: tum quia scripti testamenti<br />

fides subscriptionibus et<br />

signis testium confirmatur; ex quo<br />

fit, ut etiam si testes decesserint,<br />

ratum nihilominus illud tri3neat:<br />

nuncupativi autem testamenti fides<br />

tota pendet à depositione te­<br />

stium, quibus mortuis aut aliquibus<br />

eorum , cum non sint, aut<br />

pauciores sint, quam requiruntur,<br />

qui sisti iterum possint, et in judicio<br />

testimonium dicere, necesse<br />

est irritam fieri defuncti voluntatem.<br />

Sed huic incommodo<br />

postea occursum est adhibito Tabularlo,<br />

qui voluntatem coram<br />

testibus nuncupatam acciperet, ac<br />

rem gesta m scripturae suaeauctoritate<br />

confirmaret : cujusmodi scripturae<br />

et instrumenta Tabellionum<br />

sola per se citra novum testium<br />

adminiculum vim probanda; ultima;<br />

voluntatis habent. Dum autem<br />

ita fit, soiius probationis gratia<br />

scriptura intervenir, non quod<br />

sit de substantia testamenti : quanquam<br />

non negaverim, habere hoc<br />

genus testamenti nonnihil, quod<br />

naturam scripti testamenti sapiat.<br />

Notarius vero, qui scripturam<br />

conficit, testatorem nosse debet:<br />

sin minus ipsi testes, quos id<br />

quoque testificar! oportet. Voluntas<br />

voce nuncupata àNotario scripto<br />

comprehendi solet, et in protocolum<br />

referri.<br />

5 Quaesitum est, an testamentum<br />

juxta alicujus loci consuetudinem<br />

autstatutum factum etiam<br />

vim habeat extra ilium locum,<br />

exempli gratia, testator ibi testamentum<br />

fecit, ubi coram tribus<br />

testibus et Notarlo testari licet,<br />

quaeritur , an valeat etiam in iis<br />

locis. ubi septem testes requiruntur.<br />

Et valere respondendum est,<br />

quoniam actuum solemnia ad eorum<br />

spectant Jurisdictionen), in<br />

quorum territorio celebrantur, per<br />

/. 6. de evict. I. 3. in fin. de testib.<br />

I. 2. C. quemad. test. aper.

De test ameni is ordin.radis.<br />

et alias contra rationem juris testato<br />

decedere volenti plura testamenta<br />

essent condenda, aut quod<br />

absurdum est, plurium locorum<br />

consuetudines in uno testamento<br />

exquirere oporteret, actumque<br />

unum atque individuimi, qualis<br />

est testamenti, secundum diversa<br />

loca dijudicari, Gomez in /. 3.<br />

Tauri num. 20. Peck, de test, conjug.<br />

lib. 4. cap. 28. in fin. Plane<br />

si lex expresse testatores sequi jubeat<br />

jus loci, in quo bona sita<br />

sunt, aliud dicendum est.<br />

6 " In Hispania, si testamenj.'tum<br />

nuncnpativum (aderto nos<br />

»dicimus) fiat adhibito Tabellio-<br />

»ne, tres testes sufficiunt, qui<br />

» vicini seu incola: sint loci illius,<br />

»in quo testamentum fit: st vero<br />

»sine Tabellione condatur, quin-<br />

»que similiter vicini necessarii<br />

»sunt. Quod si in laudato loco<br />

»neque Tabellio, neque testes<br />

»quinque inveniri potuerint, tres<br />

»duntaxat, qui tarnen sint vicini,<br />

»sat erunt. Et denique si coram<br />

»Septem ordinetur testibus, va-<br />

»lidum erit, quamvis vicini non<br />

5>sint, neque Tabellio adhibeatur,<br />

»dummodo cetera, que jus re-<br />

»quirit, concutrant,/. i. tit. 18.<br />

»Hb. 10. Nov. Recop. Antonius ä<br />

» Torres in §. 10. Instit. hoc tit.et<br />

»Gomez in /. 3. Tauri n. 47. vo-<br />

»lunt, hujusmodi restamentumes-<br />

»se validum, si presentibus tri—<br />

»bus testibus sit factum , etiamsi<br />

JJ Tabellio, qui in loco haberi pot-<br />

»erat, non intervenerit, ea nixi<br />

mattone, quod testes parem vim<br />

»obtineantac instrumenta, et pro-<br />

»bationes non sint restringende,<br />

»sed ampliando maxime in testa-<br />

399<br />

» mentis, per/, in exercendis 1 5.C.<br />

»defide instrum. cumsimil. Hanc<br />

»tarnensententiam haud videntur<br />

»admittere verba ilia d.i. 11./ si<br />

»na pudieren ser avidos cinco tes-<br />

»tigos, ni Escrivano en dicho la •<br />

»gar , que manifeste conditio-<br />

»nem important. Et insuper ea<br />

»admissa omnino superfluus, imo<br />

»et captiosus foret primus casus<br />

»ejusdem legis 1. in quo tres te-<br />

»stes cum Tabellione requirun-<br />

»tur,si bic nunquam necessarius<br />

»esset. Adhaec, sibi imputare de-<br />

»bet testator, qui Tabellionem<br />

»cum adhibere potuit, non ad-<br />

»hibuit, tribus solummodo testi-<br />

»bus contentus.<br />

7 »Neque placet ratio, qua<br />

»summus Covarruv. cap, 10. de<br />

»testam. num. 3. probare inten-<br />

»dit, satessetestamentum nuncu-<br />

»pativum fieri coram Tabellione<br />

»et duobus testibus, si in eo lo-<br />

»co plures facillime haberi non<br />

»possint : quia nempe Tabellio<br />

»supplere poterit defectum illius<br />

»testis, qui deest, et preterea<br />

»publicam auctoritatem habebit;<br />

»cum ex d, l. 1. duorum testium<br />

»numerum suppleat. Licet enim<br />

»juxta legis sententiam vere Ta-<br />

»belüo suppleat numerum duo-<br />

»rum testium , quatenus scilicet<br />

»idem prestant tres testes cum<br />

»Tabellione, ac quinque sine eo:<br />

»inauditum tarnen est Tabellio-<br />

»nem simul duabus representa-<br />

»tionibus potiri, testis nimirum,<br />

»et persone publice.Deinde ipsa<br />

»lex ut minimum tres testes de-<br />

»siderat, cumTabelliointervenit,<br />

»ibi: Tres testigos älo menos. Sa-<br />

»ne si Tabellio vicinus fueritil-

400 Lib. II<br />

»lius loci, ufri et duo alii testes,<br />

j'hommque major copia non in-<br />

»veniretur, non putarem, testa-<br />

»mentum corruere, officio testis<br />

»> fungente Tabellione. Bene vero<br />

?>monet, et probat laudatus Go-<br />

» mez in d. I. 3. ». ; 6. 60. et 61.<br />

»eandem solemnitatem requiri in<br />

v nostra Hispania in testamentis<br />

. Tit. X.<br />

i> parentum inter liberos,quam in<br />

^testamentis extraneorum, sive<br />

>>in scriptis condantur, sive nuncupative<br />

; uti et in testamentis<br />

jjquaj tempore pestis fiunt, ibid.<br />

»n. 48. De solemnitate in testajjmento<br />

caeci adhibenda agemus<br />

j>infra in §. 4. quib. non est perm.<br />

7>fac. test."<br />

TITULUS UNDECIMUS.<br />

DE MILITARI TESTAMENTO.<br />

D. Lib. 29. Tit. i. Cod. Lib. 6. Tit. 21. (1).<br />

D iximus sub rubrica prteeedentis<br />

tituli, duo esse tesiamentorum<br />

genera : unum commune<br />

omnium civium, quod paganicum<br />

dicitur ; alteram militum<br />

proprium, quod ideo appellatur<br />

militare. Hactenus qua; tradita<br />

sunt de ordinandis testamentis<br />

, ea solum pertinent ad<br />

testamenti paganorum: militarla,<br />

de quibus porro nunc agitur, legibus<br />

istis soluta sunt. Militarla<br />

autem testamenta hie non accipimus<br />

omnia , qua; facta sunt à<br />

militantibus, id est, iis qui in numero<br />

relati sacramento tenentur:<br />

sed quae facta sunt jure militari.<br />

Possunt enim milites jure cornmuni<br />

testari, /. 3. hoc tit. imo debent,<br />

cum extra castra versantur:<br />

sed cum in expedhionibus occupati<br />

sunt, proprio jure et privilegiarlo<br />

testandi facultatem ha-<br />

(1) L. 4. tit. i. P. 6.<br />

bent, neglectis legibus omnibu?,<br />

quae ad solemnitatem condendorum<br />

testamentorum pertinent. Itaque<br />

testamentum militis sive<br />

militare in causa proposita id solum<br />

intelligitur: Quoi à milite<br />

factum est in expeditione jure<br />

militum proprio.<br />

TEXTUS.<br />

In militari testamento solemnitates<br />

remissae.<br />

Supradicta diligens olservatio<br />

in ordinandis testamentis,<br />

militibus propter nimiam imperitiam<br />

eorum constiiutionibus principalibus<br />

remissa est. Nam quamvis<br />

ii ncque legitimum numerum<br />

testium adhibuerint, neque aliam<br />

testamentorum solemnitatem observaverint<br />

, recte nihilominus

testantur, videlicet cum in expeditionibus<br />

occupati sunt : quod<br />

merito nostra constitutìo introduxit.<br />

Quoquo enim modo voluntas<br />

ejus suprema inveniatur, sive<br />

scriptura, sive sine scriptura, valet<br />

testamentum ex volúntate<br />

ejus, lilis autem temporibus , per<br />

qua citra expeditionum necessitatem<br />

in aliis locis , ve1 suis tedibus<br />

degunt, minime ad vindicandum<br />

tale privilegium adjuvanturt<br />

sed testari quidem, et si filiifamiliarum<br />

sint, propter militiam<br />

conceduntur : jure tamen communi<br />

eadem observatione et in eorum<br />

testamentis adhibenda, quam<br />

in testamentis paganorum proximo<br />

exposuimus.<br />

COMMENTARITJS.<br />

r ( Propter imperitiam eorum<br />

). Causa beneficii testandi<br />

jure militari his verbis osrenditur,<br />

cujusmodi etiam mandatis<br />

inserta est eo capite , quod<br />

extat in /. i. hoc tit. et rescripto<br />

Antonini in /. 3. C. eod. quibus<br />

locis hoc beneficium concessum<br />

traditur propter eorum simplieitatem:<br />

hoc enim est propter imperitiam.<br />

At non en haec ratio adequata,<br />

ñeque simplicitas militaris,<br />

aut sola est hujus privilegii causa<br />

a ut principalis: alioqui enim<br />

et fceminis et rusticanis idem privilegium<br />

concedi oportuisset, et<br />

militibus concedi sine exceptione<br />

temporis aut loci; et cum<br />

proculdubio multi eriam legum<br />

et juris periti stipendia fecerint,<br />

hoc excipi. Deinde etiam extra<br />

castra et tempus expeditionis pri­<br />

De militari testamento.<br />

40 Í<br />

vilègio uti possent, quod eis hoc<br />

eodem textu denegatiu. Principalis<br />

ergo causa est, quam Ulpian.<br />

expressit /. unie, de bon. poss. ex<br />

test.milit. laborumet periculorum<br />

functio, cum in expeditionibus et<br />

castris sunt ; quo tempore armorum<br />

cogitatio, pericula imminentia,<br />

et sese continendi nécessitas,<br />

omnem aliam de jure cogitationem<br />

adimit. Et ideo nec militibus<br />

alio loco aut tempore suo jare<br />

testari licet; et aliis quibusvis,<br />

quamvis non mereant, in hujusmodi<br />

periculis,et hostico aut pr ocinctu<br />

deprehensis, si ibi décédant,<br />

jure militari, quoquo modo<br />

velint, quoquo modo possint, testari<br />

permissum, d. I. un. I. ult.<br />

hoc tit. Si autem queras qua ratione<br />

hoc testamentum militare<br />

appelletur, cum fieri possit à quocumque<br />

etiam non milite, qui in<br />

his periculis inveniatur, adeo ut<br />

propter ea potius, quam propter<br />

militiam concessum privilegium<br />

videatur,duplicem assignabimus.<br />

I. quia regulare est ut milites<br />

sint, qui bujusmodi subjiciuntur<br />

periculis. II. quia, ut patet ex<br />

legibus, quas moáo laudavimus,<br />

testamenta non militum ita testantium<br />

,non aliter valeant, quam<br />

si in ipso procinctu decesserint:<br />

militum vero dum militaverint, et<br />

post missionem intra annum ,<br />

§. 3. infra hoc tit.<br />

2 ( Constitutionibus principalibus).<br />

Primus Julius Cesar, utau'<br />

ctor est Ulpian. /. 1. hoc tit. liberara<br />

militibus testamenti factionem<br />

concessit, ceterum earn concessionem<br />

ait fuisse temporalem :<br />

postea vero ptimurn Timm, eî<br />

Eee

242 Lib. IL Tit. XI.<br />

post hunc Dom'tianum eamdem<br />

libertatem iterum dedisse : ac demum<br />

plenissimam indulgentiam in<br />

milites collatam à Nerva, et qui<br />

cum secutus est, Trajano: exinde<br />

hoc perpetuo privilegio milites<br />

usos: ut quoquo modo testati<br />

essent, rata esset eorum voluntas.<br />

3 ( Ñeque aliam testamentorum<br />

soiemnitatem obrervaverint ~).<br />

Quaecunque igitur subtilitatem<br />

magis, quam naturalem rationem<br />

habent, ea omnia militibus remissa<br />

sunt, ut in universum recte<br />

définit Duar. cap. 4. ad hunc<br />

tit. et in progressu apparebit.<br />

4 (In expeditionibus). Expedido<br />

dicta , quod milites sint expedid<br />

ad confligendum cum hoste,<br />

quandocunque casus ingruat.ltaque<br />

expeditio non est cónflictus<br />

ipse, ñeque etiam tempus belli,<br />

•sed : Totum illud tempus, quo milites<br />

in armis procedunt, out sunt<br />

adversus hostem, sive eum persequantur;<br />

sive eum imminentem<br />

spectent, intenti ad opportunitatem<br />

rei gerendee, vel ut invadant,<br />

vel ut invadentem sustineant<br />

ac propulsent. Cassiodorus<br />

1. var. 17. Hanc merito expeditìonem<br />

nomìnavere majores, quia<br />

mens devota prceliis, non debet<br />

eliis cogitationibus occupari. Praesidia,<br />

hiberna, caeteraque loca in<br />

quibus militent extra castra com«<br />

morari necesse est, sedes appellaniur.<br />

Veget, lib. 3. de re milit.cap.<br />

4. et ult. Sallust. in Jügurt. cap.<br />

37. Milites mense Januarìo ex hibernis<br />

in expeditionem evocai.<br />

5 (Paganorum ). Pagani proprie<br />

dicti rustici, villani seu vicani.<br />

Hic autem et passim in libris<br />

nostris opponuntur militibus, coque<br />

nomine significantur omnes ,<br />

qui milites non sunt. A Scriptoribus<br />

Ecclesiasticis, et in constitutionibus<br />

Impp. Christianorum<br />

gentiles etiam pagani appellantur:<br />

quae appellatio, ut credibile est,<br />

inde nata, quod cum urbes fere<br />

omnes sub Constantino fidem<br />

Christianam amplexae essent, tarnen<br />

adhuc din post in agris et<br />

pagis haesit religio gentiiis et reliquiae<br />

ethnicismi.<br />

6 " In HispaniaPartitarum<br />

» leges jus Romanorum imitata; ,<br />

»concedunt militibus facuitatem<br />

» testandijure militari seu privile-<br />

«giario duntaxat eo casu quo in<br />

»expeditione sunt,, /. 4. tit. 1. P.<br />

»6. Ab hoc tarnen jute aliquan-<br />

»tulum recessum constitutione<br />

»quae erat in Ordinationibus ge~<br />

ììneralibus exercitus art. 4. tract.<br />

»8. tit. 11.Et tandem cum super<br />

»hac orta esset dubitano, ejus tol-<br />

«Jendas grada, nova constitutio<br />

«edita est sub die 24. Octobris<br />

»ann. 1778. /. 8. tit. 18. lib. 10.<br />

»N. R. qua, consulente supremo<br />

«belli Concilio, declarat vuhque<br />

»Rex, ut omnes qui foro gau-<br />

«dent militari, generaliter et ab-<br />

«sque ulla limitationepossint pro<br />

«suo arbitrio testamenta con-<br />

»dere quocunquemodo de eorum<br />

woluntate constet.<br />

TEXTUS.<br />

Rescriptum D. Trajani.<br />

1 Piane de testamentis militum<br />

Divus Trajanus Catilio Severo<br />

ita rescripsit. : Id privile

giumquod militantibusdatumést,<br />

ut quoquo modo facta ab his testamenta<br />

rata sint, sic intelligi<br />

debet, ut utique prius constare<br />

debeat, testamentum factum esse:<br />

quod et sine scriptura , et à non<br />

militantibus quoque fieri potest.<br />

Si ergo miles, de cujus bonisapud<br />

te quasritur , convocatis ad hoc<br />

hommibus, ut voluntatem suam<br />

testaretur, ita locutus est, ut declararet<br />

quemvellet sibi hasredem<br />

esse , et cui libertatem tribueret ;<br />

potest videri sine scripto hoc modo<br />

esse testatus , et voluntas ejus<br />

rata habenda est (i). Casterumsi<br />

( ut plerumque sermonibus fieri<br />

solet ) dixit alicui : Ego te hasredem<br />

facio, aut : Bona mea tibi<br />

relinquo ; non oportet hoc pro<br />

testamento observari. Nec ullorum<br />

magis interest, quam ipsorum,quibus<br />

id Privilegium datum<br />

est, ejusmodi exemplum non adirtitti.<br />

Alioqii non difficulter post<br />

mortem alieujus militis testes existèrent,<br />

qui affirmarent,se audisse<br />

dicentem aliquem, relinquere se<br />

bona cui visum sit: et per hoc<br />

vera judicia subverterentur.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i ( T)ivus Trajanus ita re~<br />

scripsit ). Reeitatur hoc idem<br />

rescriptum à Florentino in /. 24.<br />

hoc tit. Sententia rescript! hase<br />

est: voluntatem militis qualemcunque<br />

, etiam earn, quam sine<br />

scripto protulit, pro testamento<br />

observari ; casterum prius esse,<br />

ut constet appareatque, se­<br />

De militar, testamento. 143,<br />

rioatque animo testamenti facien­di<br />

militem verba pronunciasse.<br />

Hoc ut doceatur, ipsorum militum<br />

maxime interesse, ne vera<br />

et seria eorum judicia subvertantur.<br />

2 (Convocatis ai hoc hominibas).Ex<br />

his consritutionis verbis<br />

triplex orta controversia est: una<br />

de necessitate adhibendorum testium<br />

in testamento militis ; altera<br />

de numero : tenia de eorum<br />

rogatione. De prima dicendum,<br />

interesse, utrum miles per nuncupationem<br />

et sine scriptura testetur,an<br />

per scripturam: in nuncupatione<br />

omnino testi bus opus<br />

esse; quod etiam hie locus expresse<br />

exigit: ¿et quomodo alioqui de<br />

volúntate militis voce prolata constare<br />

poterit? In scripto autem<br />

testamento, etsi nulli testes á milite<br />

adhibiti sint,ratam tamen esse<br />

militis voluntatem , utpote da<br />

qua per scripturam et manun»<br />

ipsiustestatoris,quae legitima probatio<br />

est, constare potest. Nihil<br />

autem amplius exigitur, quam ut<br />

de volúntate militis quocunque<br />

modo testata constet. De numero<br />

testium adhibendo à milite per<br />

nuncupationem testante sic sentio:<br />

neque unum testem sufficere, ñeque<br />

plures exigi, quum duos (2),<br />

lllud, quia constitutio plurali numero<br />

utitur , neque unius testimonium<br />

legitimum est, quale tamen<br />

omnino requiritur,/. 40. hoc<br />

tit. Hoc, quia pluralis elocutio<br />

duorum numero contenta est,/. 12.<br />

de testib. Atque ex ratione juris<br />

gentium, quod solum in testa­<br />

(t) D. /. 4. tit. 1.Р.6. (2) D. I. 4. tit. 1.Р.6.<br />

Eee 2

404 Lib. L . Tit. XI.<br />

mentis militiim consideratur , ad<br />

probationern alicujus actus duorum<br />

testimonium sufficit.<br />

3 De rogatione testium. quod<br />

tertium erat, earn non existimo<br />

in militari testamento esse necessariam.<br />

Primum: quia rogatio ilia<br />

est pura solemnitas ; in militaribus<br />

autem testamentis solemnitates<br />

omnes remissae : deinde,<br />

quia haec omnium solemnitatum<br />

scrupulossima est et subtilissima<br />

, longissimeque recedit à simplici<br />

ratione juris gentium, qua»<br />

sola regula est militarium testamentorum.<br />

Deniquecontraria sunt<br />

dicere, nudam et simplicem voluntatem<br />

sufficere, et desiderari<br />

rogationem. Nihil in contrarium<br />

faciunt verba hujus text, convocati*<br />

ad hoc hominibus. Quippe qua;<br />

hie non dispositive, sed narrative<br />

tantum ponuntur, atque ut<br />

exemplo aliquo deciaretur, quomodo<br />

de seria militis voiuntate<br />

sine scriptura testati, certo constale<br />

possit.<br />

T E X T U S.<br />

De surdo et muto.<br />

3 Quinimo et mutus et mrius<br />

miles testamentum facere potest.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 Arbritror, peccatum hie<br />

aliquid esse oscitantia Compilatorum.<br />

Certum est enim, olim<br />

paganum mutum aut surdum<br />

(1) L. ¡3. d. tit. i. P. 6.<br />

testamentum facere non prttuisse,<br />

nisi ut liceret sibi facere<br />

specialiter à Principe impetrasset,<br />

/. 7. qui test. fac. militem autem<br />

mutum et surdum potuisse ci'.ra<br />

novam concessionern ex privilegio<br />

militari, /, 4. hoc tit. Nec minus<br />

certum habeo , neque paganum<br />

mutum si muí et surdum natum,<br />

aut factum quidem, sed<br />

qui scriberenesciret, hoc unquam<br />

ex speciali gratia obtinere potuisse:<br />

quippe qui nec petere hoc<br />

potuit ; neque militem in casu<br />

simili habuisse ex privilegio, Justinianus<br />

primus generali lege surdis<br />

et mutis, qui vel lingua , vel<br />

scriptura suam voluntatem manifestare<br />

potuerint, facultatem testandi<br />

dedit, quin necesse haberent<br />

licentiamà Principe impetrare<br />

, /. i o. C. qui test.fac.poss, ( 1 ).<br />

ex quo cum pagani hoc jus habuerint,<br />

id inter privilegia militaría,<br />

ut olim ,amplius referri non<br />

debuit. Cum igítur ni/iilominus<br />

appareat, id hoc loco factum esse<br />

à Compositoribus , oportet eos,<br />

cum haec vel ex responso Ulpiani<br />

in d. 1.4 vel ex a lio veten Jurisconsulto<br />

describerent, non meminisse<br />

constitutionis illius justiniamce;<br />

qua; tarnen jam dudum edita<br />

erat, ut apparet ex subscriptione.<br />

2 "In Hìspania , si quis mu-<br />

» tus legere sciat, et scribere igno-<br />

»ret, poterit à Rege impetrare<br />

»facultatem testandt, adhibito<br />

»aliquo qui loco ejus testamentum<br />

»scribat, d. I. 13. tit. i. P. 6.<br />

» vers. Mas, cum seq."

TEXTUS.<br />

De militibus et veteranìs.<br />

I Sed hactenus hoc Ulis à<br />

prìncìpalibus constitutionibus concedi<br />

tw, quatenus militant, et in<br />

castris degunt. Post missionem<br />

vero veterani, vel extra castra<br />

ahi, si faciant adhuc militantes<br />

testamentum , communi omnium<br />

civìum Romanorum jure id facere<br />

debent. Et quod in castris fecerint<br />

testamentum non communi jure,<br />

sed quomodo voluerint, post missionem<br />

intra annum tantum va-<br />

Icbìt. i Quid ergo si intra annum<br />

quis decesserit, conditio autem<br />

hceredi adscripta post annum extiterit?<br />

ian quasi militis testamentum<br />

valeat ? Et placet valere<br />

quasi militis.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

1 (Post missionem l'ero). Huic<br />

tei obstare videtur, quod etiam<br />

is miles , qui capite damnatus<br />

est jure militari testandi licentiam<br />

habet, l. 11. hoc tit. qui<br />

tarnen maxime pro misso et exauctorato<br />

haberi debet. Sed id non<br />

obest: quia miles capite damnatus<br />

Privilegium testandi non reìinet,<br />

nisi id nominatim sententia<br />

comprehensum sit, /. 22. §. 1.<br />

delegat. 3. aut petierit et impetraverit,<br />

ut sibi jure militari testati<br />

liceret,/. 32. §. 8. de donat.<br />

inter, vir. et uxor.<br />

2 ( Intra annum Sc). Testamentum<br />

in castris jure militia: factum<br />

jus suum etiam post missionem<br />

intra anni spatium retinet,<br />

Be militari testamento. 405<br />

vel eousquedum ínstítutlonisconditio<br />

extiterit,/. 21./. 26. /. 38.<br />

hoc tit. De anni spatio hasc causa<br />

affertur, quod privilegia absentibus<br />

Reipubi. causa , quales etiam<br />

sunt milites , concessa post reditumusque<br />

ad annum perseverant,<br />

§. 2. sup. de exc. tut. De conditione<br />

hasc, quia conditioquandocunque<br />

existensrettotrahitur, atque<br />

exinde perinde habetur, ac<br />

si ab initio pure institutio facta<br />

fuisset, /, 26. de cond. instit.l. 8.<br />

de per. et com. rei. vend. Caste -<br />

rum missionem intelligi oportet,<br />

vel honestam , quas emeritis stipendiis<br />

indulgetur; vel causariam,<br />

quas propter valetudinem. Nam<br />

eorum testamenta , qui ignominias<br />

causa missi sunt, statim desinunt<br />

militari jure valere, d. I. 26.<br />

hoc tit. Consule de hoc /. 2. §. 2.<br />

de his, qui not. infam. Lipsium<br />

in lib. 1. Annal.Taciti.<br />

TEXTÜS.<br />

Si testamentum factum ante<br />

militiam.<br />

4 Sed et si quis ante militiam<br />

non jure fecit testamentum ,<br />

et miles factus , et in expeditione<br />

degens resignavit illud , et quce—<br />

dam adjecit, sive detraxit ; vel<br />

alias manifesta est militis voluntas<br />

hoc valere volenlis, dicendum<br />

est, valere hoc testamentum , quasi<br />

ex nova militis volúntate.<br />

COMMENTARIUS.<br />

I (Resignavit illud, qucedam<br />

adjecit , sive detraxit , vel a-

4o6 Lib. IL Tit. XL<br />

lias manifesta Qc. ). Ad confìrmationem<br />

testamenti , quod<br />

quis inutiliter ante militiam fecit,<br />

uti nihil amplias requititur,<br />

quam ut miles postea factustempore<br />

expeditionis id valere voluerit;<br />

ita etiam necesse est, ut hoc novaaliquatestatione<br />

voluntatis declaret.<br />

Duo enim semper in omni<br />

militari testamento exigimus:<br />

ut de volúntate militis constet;<br />

et ut in expeditìone testatus sit.<br />

At in proposito ñeque de volúntate<br />

militis constare potest, si<br />

nulla nova testatio intervenerit 5<br />

quin potius tunc censendus est,<br />

prioreminutilem voluntatem, qualem<br />

esse sciebat, talem manere<br />

voluisse : nec dici potest in expeditione<br />

testatus , à quo neque<br />

factum quicquam est, neque dictum<br />

, quod ad comprobationem<br />

prioris voluntatis pertineat- Enimvero<br />

non praecise requiritur,<br />

miles recentem voluntatem aperte<br />

et verbis declaret, sed sufficit,<br />

earn re aliqua et facto significan,<br />

unde commode intelligi possit :<br />

cujusmodi facta sunt, si testamentum<br />

resignaverit, sialiquid adjecerit,<br />

detraxerit, interleverit, induxerit,<br />

emendaverit. Alterutrum<br />

autem horumomninonecessarium<br />

est, ut hic locus aperte ostendit,<br />

et apertius adhuc Jurisconsult us<br />

/. 20. §. i. eoi. Omnium autem<br />

apertissimus in hanc sententiam<br />

locus est Marcelli in /. 25. hoc tit.<br />

ubi sic scribit: Testamentum, quoa\<br />

(Titius) ante trìbunatum fecisset,<br />

nihil si postea ab eo factum<br />

dictum esse probaretur, ad jus<br />

commune pertinet : constitutionibus<br />

enim Principum non militum<br />

testamenta , sed qute à m'ditibui<br />

facta sunt, confirmantur.<br />

1 Obstare videtur responsum<br />

Ulpiani, quod extat in l. 1 5. §.2.<br />

eod. tit. in hxc verba: Testamentum<br />

ante militiam factum à milite<br />

, sì in militia decesserit,jurf<br />

militari valere, si militis voluntas<br />

contraria non sit, Divus Pius<br />

rescrìpsit. Sed facilis est soluto,<br />

si conferatur hoc responsum cum<br />

altero ejusdem Ulp. in /. 9. §. 1.<br />

eod. ubi in eodem casu novam<br />

voluntatem desiderai ex ipso D.<br />

Pii rescripto, ibi Si hoc maluit<br />

miles. Itaque in laudato §. 2. legis<br />

1 5. per iIla verba sì militis<br />

voluntas contraria non sit, minus<br />

dixit, plus voluit Ulpianus ,<br />

nimirum quod nova voluntas sit,<br />

et quod non sit contraria : quorumsecundum<br />

duntaxatexpressit.<br />

TEXTUS.<br />

Si adrogatus vel emancipate<br />

fuerit miles.<br />

5 Denique, et si in adrogationem<br />

datus fuerit miles: vel<br />

fìliusFamilias emancipatus est, testamentum<br />

ejus quasi ex nova militis<br />

voluntate valet: nec videtur<br />

capitis deminutione irritum fieri.<br />

COMMENTAR IUS.<br />

1 Quamvis quod hoc loco<br />

et //. 22. et seq. hoc tit. proponitur,<br />

inter privilegia militarla<br />

referatur: idem tamen postea,<br />

neglecta subtilitate juris productum<br />

videtur ad veteranosjure<br />

communi de bonis castrensibus

testantes /. i. §. 8. de bon. pos.<br />

see. tab. I. 6. §. ult, de inj. rap.<br />

irr. fac, test.<br />

2 "Quod ad Hispanian atti—<br />

vnet disce ex iis , qua: monemus<br />

liinfr. in §. 4. quib. mod. testam.<br />

IÎ infirm,"<br />

T E X T U S.<br />

De peculio quasi castrensi,<br />

6 Sciendum tarnen est, quod,<br />

cum ad exemplum castrensis peeulii<br />

, tarn anteriores leges , quam<br />

principales constitutiones', quibusdam<br />

quasi castrensia dederant<br />

peculia , et Horum quibusdam<br />

permissum fiuerat etiam in potestate<br />

degentibus testarli nostra<br />

constitutio id latìus extendens,<br />

permiserit omnibus in hujusmodi<br />

peculiis testari quidem, sed jure<br />

communi. Cujus constitutionis tenore<br />

perspecto, licenüa est , nihil<br />

eorum , qua; ad prafatum jus<br />

pertinent, ignorare.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i (Et horum quibusdam). Ante<br />

Justinianum aliquibus duntaxat<br />

filiisfam. ex iis qui pepulium<br />

quasi castrense habebant,<br />

De militari testamento. 407<br />

testari permissum, veluti Consulibus,<br />

Proconsulibus , Legatis et<br />

Prssidibus pcovinciarum, casterisque<br />

in universum omnibus , qui<br />

positi erant eminentiore aliquo<br />

dignitatis aut administrationis<br />

gradu : patronis vero causarum,<br />

agentibus in rebus , magistris<br />

liberalium artium, archiatris , et<br />

id genus aliis in tarn ampia dig—<br />

nitate non constitutis, ea quidem,<br />

qua: hujusmodi operam Reipubl.<br />

navantes paraverant, piena proprietate<br />

concessa fuerunt, ut haec<br />

etiam patre mortuo quasi peculium<br />

quoddam castrense prseciperent<br />

: casterum jus de his rebus<br />

testandi iis datum non fuit, /. ult.<br />

C. de in ojfi. test, Hinc apparet,<br />

non satis validum esse argumentum<br />

, quo nonnulli filiis familias<br />

jus testandi defendunt etiam in peculio<br />

adventitio iis casibus, quibus<br />

plena ejus proprietas illisconcessa<br />

est, de quo amplius tit,<br />

proxime seq. in pr.<br />

2 ( Testari quidem, sed jure<br />

communi).d. Luit. Quare nliifam.<br />

omnes qui quasi castrense peculium<br />

habent, idem per omnia in<br />

eo jushabentex constitutione Justiniani,<br />

quod filiifamil. veterani<br />

in peculio castrensi : jure autem<br />

militari testari non possunt,

4o8 Lib. IL Tit. XII.<br />

TITULUS DUODECIMUS.<br />

QUTBUS NON EST PERMISSUM FACER E<br />

1 JLXeditus ad jus commu­ significare aut exprimere nequene.<br />

Disseruit tit. io. de forunt, de quibus in §. 1. et 12. seqq.<br />

ma et modo testandi , progredi- necnonaliis quibusdam, quos lex<br />

tur nunc ad personam testan- ob delictum admissum autapostatis:<br />

quod est alterum ex tribus siamhseresimvenominatim testari<br />

illis, quae in omni testamento con- vetat,/. i8.§. 1. /. 26. hoc tit. I. 3.<br />

sideranda esse diximus sub rubr. C. de apost. I. 4. C. de hceret. et<br />

d. tit. In persona testantis duo Manich. I. 6. et auth. seq. C. de<br />

exiguntur: unum est, ut condi- incest, nupt. Olim omnes capitali<br />

tione sit civis Romanus: quodin- crimine damnati certo jure testadicat<br />

primumet secundum caput menti factionem amittebant,quo-<br />

legis Falcidi32, /. i. ad leg. Falc. niam statim atque sententiampas-<br />

Proinde testamentum faceré non si essent, libertatem et civitatem<br />

possunt peregrini aut ad peregri- perdebant, d. I. 8. §. ult. Ajo da~<br />

nitatem redacti, ut deportati, /. mnati: nam si quis indemnatus ,<br />

8. qui test.fac.l. i. §. 2. de legal. quantumvis post accusationem et<br />

5. nec servi aut capti ab hostibus, in custodia decessisset, ejus te­<br />

d. I. 8.§. ult. hoct. §.ult.infr.eod. stamentum valebat, /. 9. hoc tit.<br />

necobsides, nisi eis permittatur , uti et damnati appellatone inter­<br />

/. w.eod. (2) Ac ne is quidem , posta , medioque tempore pen­<br />

qui de statu suo , et conditione dente appellatone testati et de­<br />

incertus, testari potest,/. 14. et funct , /. 13. §. ult. eod. Quajri-<br />

seq. eod. Alterum est, ut sit sui tur autem , ^an novellis legibus ,<br />

juris, uno verbo paterfamil. de novell. 27.cap. 8. item novell. 134.<br />

quo statim in pr. hujus tit. cap. ult. unde auth. Sed hodie C.<br />

2 Qui patresfamiliarum sunt, de don. inter vir. et uxor, et au-<br />

omnes testamentum faceré posihznt. Bona C. de bon, proscript.<br />

sunt , excepts iis, qui volunta- ab eo jure recessum sit? Nam his<br />

tem suam recto certoque judicio constitutionibus, et servitus pce-<br />

(1) Tit. i. P. 6. à l. 8. t. 19.<br />

/. 10. N. R.<br />

TESTAMENTUM.<br />

Dig. Lib. 28. Tit. i. Cod. Lib. 6. Tit. 22. (1).<br />

(2) L. 16. tit. i.P. 6.

Quibits non est per miss um facer e tesi amentum. 409<br />

no toìlitur, et bona capite damnatorurn<br />

non publicantur, extantibns<br />

liberis et parentibus. Sed<br />

tamen quia eis bona adimuntur,<br />

et in ìiberos vel parentes transfernntur,<br />

ne hodie quidem cos testar!<br />

posse dicendum videtur.<br />

3 "In Hispania testar! permittitur<br />

peregrinis seu exteris<br />

jjpercgrinantibus, /. 2. tit. 30.<br />

» lib. 1. Nov. Recop. uti etiam<br />

»damnatis ad mortem sive ci vi—<br />

»lern si ve naturalem, /. i.tit. 18.<br />

»Hb. 10. Nov. Recop. Perdamna­<br />

?>tos autem ad mortem civilem,<br />

»ne intelligas hic eos, qui servi<br />

»mint, utputa libertos ob ingra­<br />

»titudinem iterum in servitutem<br />

»redactos, /. 18. tit. 1. P. 6. sed<br />

»illos duntaxat, qui perpetuo in<br />

»metallum aut aliud opus pubiijjcum,<br />

vel in perpetuum careers<br />

rem condemnantur : uno verbo,<br />

jjqui capitis deminutionem mewdiain<br />

patiuntur. His enim exemvplis<br />

AA. nostri utuntur in ex­<br />

.Vponenda d. I. 3. Azev. in ipsa,<br />

til. 3. num. 2. Gomez in /. 4.Tau­<br />

ÌÌTÌ (quo eadem est cum d. 1.13.)<br />

j>num. 3. GaUnd. in Phoen. lib. 3.<br />

nth. 3. §. i. prop, junct. lib. 2.<br />

» tit. 2. §. 13. prop. i. Sane non<br />

jjcrediderim servum in Hispania<br />

»tcstari posse: neque conditio<br />

servi lis id patitur. Hmcque fu­<<br />

jjisse meutern Auctorum d. L 3.<br />

?>ex eo patet , quod suponunt<br />

vita damnatos bona habere de<br />

vquibus testennir , ibi: Pucdan<br />

a testar de sus bienes : hoc au­<br />

­>tem servis non quadrat. Adi>hxc,<br />

legibus Partitarum eis te­<br />

>jstari prohibetur, I 16. tit. 1.<br />

pi P. 6. enrrectiones autem sine<br />

T.<br />

./. om : I.<br />

"necessitate non admittetldэ;.' ,<br />

TEXTUS.<br />

De filiofamilias.<br />

Non tamen omnibus licet te~<br />

stamentum facere. Statim enim<br />

ii, qui alieno juri subjecti sunt,<br />

testamenti faciendi jus non habent<br />

: adeo quidem, ut quamvis<br />

parentes eis permiserint , nihilo<br />

magis jure testari possint : exceptis<br />

iis, quos antea enumeravimus,<br />

et precipue militibus, qui<br />

in potestatem parentum sunt: quibus<br />

de eo, quod in castris ac—<br />

quisierunt , permissum est ex<br />

constitutionibus Principum testamenlum<br />

facere. Quod quidem jus<br />

ab initio tantum militantibus datum<br />

est, tarn ex auctoritate Divi<br />

Augusti, quam Nervce, necnon<br />

optimi hnperatoris Trajani: postea<br />

vero subscriptione Divi Hadriani<br />

etiam dimissis à militia,<br />

id est, veteranis concessum est.<br />

Itaque siquidem fecerint de castrensi<br />

peculio t est ameni um, pertinebit<br />

hoc ad eum , quern heredem<br />

reliquerunt : si vero intestati<br />

decesserint, nullis liberis, vel fratribus<br />

superslitibus, ad parentes<br />

eorum jure communì pertinebit.<br />

Ex hoc intelligerepossumus, quod<br />

in castris acquisierit miles, qui<br />

in potestate patris est , neque<br />

ipsum patrem adimere posse , neque<br />

patris creditores id vendere^<br />

vel aliter inquietare , neque patre<br />

mortuo cum fratribus commune<br />

esse : sed scilicet proprium esse<br />

ejus , qui id in castris acquisierit<br />

: quamquam jure civili ommums<br />

FIT

4io Lib. II. 1 ìt. XII.<br />

qui in potestaie parentum sunt,<br />

peculia perinde in bonis parentum<br />

computentur, ac servorum peculia<br />

in bonis dominorum numerantur:<br />

exceptis videlicet iis, quce ex sa~<br />

cris constitutìonìbus, et precipue<br />

nostris propter diversas causas<br />

non acquiruntur. Prêter lios igìtur,<br />

qui castrense peculìum, vel<br />

quasi castrense habent, si quis<br />

alius filiusfam. testamentum fecerit,<br />

inutile est, licet sue pot estatis<br />

factus decesserit.<br />

COMMENT ARIUS.<br />

I {Qui alieno juri subjectif.<br />

Lex XII. Tab. liberam testandi<br />

facultatem civibus concedens<br />

precise ac definite de patribusfamil.<br />

locuta est. Extra integrum<br />

legis caput apud Auctorem ad<br />

Herennium lib. I. cap. 13. in hec<br />

verba : Paterfamilias Uli legassit<br />

super familia pecuniave sua, ita<br />

jus esto. Ex eo quod Decemviri<br />

hoc jus nomi nati m concesserunt<br />

patrifamil. hoc est, civi Romano,<br />

qui sui juris est, satis intelligitur,<br />

idem eos filiisfam. permittere<br />

noluisse. Quinimo non potuerunt,<br />

nisi ridicule, testandi facultatem<br />

permittere iis , qui nihil<br />

suum habebant, de quo testari<br />

possent: quippe notum est,<br />

filiosfam. olim omnia parentibus,<br />

quorum in potestate erant, pieno<br />

jure acquisivisse : que etiam ratio,<br />

cur fiiiifamilias testari non<br />

possint, reddita est ab Ulpiano<br />

in fragm. tit. 20. §. O. Hoc autem<br />

posilo, filiosfamil jus testa-<br />

(1) L. I. ///. 9. P. 6, vers. E puede.<br />

menti faciendi non habere, consequens<br />

est, eos ne legatum aut<br />

fideicommissum relinquere, aut<br />

codicillos facere posse : quippe<br />

que iis demum permissa sunt,<br />

qui et testamentum condere possum,<br />

/. 2. de legai. 1. 1.6. % pen.<br />

de jur. cod. ( 1 ).<br />

2 (Quamvis parente* eis permì<br />

ter ini). L. 6. qui test.fac. pois.<br />

Atque hoc etiam ut consectarium<br />

ex superiori deduciiur. Etenim<br />

permissio ista patris non efficit ut<br />

filiusfam. incipiat esse paterfam.<br />

Lex autem XII. Tab. non aliis,<br />

quam patribusfam. testandi potestatem<br />

concessit: eoque pertiner,<br />

quod Papinianus scribit in /. 3.<br />

eod. Testamenti factio non privati<br />

sed publici juris est, hoc est, jus<br />

testamenti faciendi non privatorum<br />

auctoritate, sed jure publico<br />

et legibus cuique tribuitur.<br />

3 jAn igitur filiofamil. nec<br />

mortis causa donare, volente patre,<br />

permittendums Ita videri potest,<br />

cum mortis causa donatior.es<br />

per omnia fere ultimis voluntatibuscomparentur,§.<br />

1. sup. de donat.<br />

I. ult. C. de rnort. caus. don.<br />

Placuit tarnen posse filiumfamil.<br />

permittente patre mortis causa donare,<br />

/. 25. §. 1. de mort. caus.<br />

don. nimirùm, quia donatio mortis<br />

causa, etsi in plerisque jure<br />

ultime voluntatis censetur , in<br />

quibusdam tarnen naturam negotii<br />

inter vivos et contractus habet,<br />

/. 3J. §. 3. eod. maximeque in eo<br />

quod ad eam perficiendam traditione<br />

aut conventione opus est,<br />

ut pluribus ostendimus in d. §. 1,

Qui bus non est per mis sum facer e testamentum. 41 r<br />

ac proinde hactenus etiam eodem<br />

jure cum conventiombus haberi,<br />

hoc est, privatorum arbitrio regi<br />

debet, perindeque habendum, ac<br />

si pater ipse per interpositam fiiii<br />

personam donasset, in eoque usus<br />

esset fiiii ministerio, /. 9. §. 2. de<br />

dornt. Atque hanc ob causam,<br />

etsi fila quoque persona in hac<br />

donatione spectatur, tum in ea<br />

perficienda, tum infirmanda; putarem<br />

tarnen, etiam patrem earn<br />

revocare posse, cum Bart, in /. 2.<br />

§. 1. de donat. Ang. et Jo. Fab.<br />

ìiic. Namquod traditumest de te­<br />

stamentis, ea non debere pendere<br />

ex alieno arbitrio, /. 32. de licer ed.<br />

inst, protinusad mortis causa donationes<br />

trahendum non est.<br />

4 (Exceptis iìs, quos antea enumeravimus).Q\ìi<br />

scilicet castrense<br />

et quasi castrense peculium habent.<br />

In his enim bonis filiifamil.<br />

beneficio Principum testamenti<br />

factionem habuerunt, §. ult.prceced.<br />

tit. et quoad caetera quoque<br />

in hoc peculio pienissimo jure patrumfamil.<br />

usi sunt, /. 2. de SC.<br />

Maced.<br />

5 (Quod jus ab initio tantum<br />

mìlìtantibus etc.) Refert Imperat.<br />

quibus gradibus ad summum ejus<br />

juris, quod filiifam. in castrensibus<br />

habent, perventum est. Initium<br />

ejus Augusto ttibuit (Uipianus<br />

Ju/io, 1. 1. de test, mil.) progressum<br />

Nervae et Trajano (Ulp.<br />

d. loc. etiam Titi et Domitiani<br />

meminit), paterque ex ilio Juvenalis<br />

satyr, ult. vers. 52.<br />

Solis prceterea testandi militi'<br />

bus jus<br />

Vivo patte datur eie.<br />

sub Domitiano idem obtinuisse:<br />

consummationem Hàdriano: quippe<br />

illi militantibus tantum, hic<br />

etiam veteranis, de eo, quod In<br />

castris acquisi;erunt, caeteroqne<br />

peculio, quod militiae beneficio<br />

adepti sunt,/. 11. de castr. pec.<br />

vivis parentibus, quorum in potestate<br />

sunt, testandi facultatem<br />

dedit, ita ut quod antea solorum<br />

militum erat, id bonorum privilegium<br />

rescripto Hadrianì factum<br />

sit.<br />

6 (Ad parenteseorum jure communì<br />

pertinei). Utut pater in peculio<br />

castrensi vivente filio nihil<br />

juris habuerit, ipsique filio concessum,<br />

in eo, quem vellet, haeredem<br />

sibi instituere ; tarnen dm<br />

jus vetus hactenus patri conservatuta<br />

fuit, ut filio intestato mortuo,<br />

jure peculii etiam bona castrensia<br />

ad patrem redirent, eademque<br />

hoc cisu adhuc esset con-?<br />

ditio castrensis peculii et pagani,<br />

nec in ilio magis, quam in hoc<br />

fìllusfam. haeredem ab intestato<br />

haberet, /. 2. de castr. pec.<br />

7 Hodie ex novel. 118. bona<br />

filiifam. sive castrensia , sive pagana<br />

adventitia non amplius jure<br />

peculii, sed haereditatis patri deferuntur;<br />

nec jam ordine tertio<br />

ut jure Codicis, sed secundo , ita<br />

ut cum eo mater simül, et fratres<br />

defuncti admittaniur.<br />

8 (Ex hoc iniellìgere possumus<br />

etc.). Subjiciuntur hic quaedam<br />

alia jura , quae filiusfam. in<br />

castrensi peculio habet, et nimirum<br />

haec tria: primum quod hoc<br />

peculium ita fila proprium est, ut<br />

pater id ei adimere non possit: alterum<br />

superiori consequens, quod<br />

creditores patris id vendere alior<br />

Fff 2

412 Lib. II. Tit. XII.<br />

ve modo inquietare nequeant: ter­<br />

j o jAn igitur ne his quidem<br />

tium ., quod patte mortuo, id fi­ casibus filio permissum de pecuiius<br />

praecipuum habet, ne cum lio adventitio testari? Sunt qui<br />

fratribus communicate , aut his putant, permissum esse, et Tr'tbo-<br />

conferre cogatur. Quae olim erant niano haec scribemi in mentem<br />

castrensis peculii propria; hodie non venisse, /. ult. §. ;. vers, fi-<br />

vero castrensi cum pagano adliis autem C. d, tìt. ubi Justiniaventitio<br />

sunt communia.<br />

nus duntaxat eo casu , quo apud<br />

9 (Prteler hos igitur, qui ca­ patrem ususfructus est, filiurn de<br />

strense peculium vel quasi).Q\i3.m. bonis adventitiis testari non pér­<br />

vis non tantum castrense et quasi imait; inde enim à sensu contra­<br />

castrense peculium, sed quaedam rio colligunt, in altera specie ad­<br />

etiam bona filiiadventitia ex conventitiorum id ei licere. Probabistitutionibus<br />

patri non adquiranlis sane collectio, nisi ipse Justitur;<br />

atqueà Justinianoin univernianus postea mentem suatn clare<br />

sum adventitiorum omnium pro- exposuisset. Nam cum haec ipsa<br />

prietas filio concessa sit: in duo quaestio jam tum aetate Justiniani,<br />

bus tarnen istis generibus dunta- nec multo post emissam d. I. ult.<br />

xat jus testamenti faciendi ei per­ exorta esset, ipse nova constitumissum,<br />

non item in tertio. Non tione edita dubitationi occurrit,<br />

habet haec res dubitationem, cum, quae est /. pen. C. qui test fac.poss.<br />

quod reguläre est, fiiius tantum qua déclarât, minime sibi in con­<br />

nudam proprietärem in peculio stitutione nuper à se promulgata<br />

adventitio habet, pater usumfru- propositum fuisse, filiisfamil. iti<br />

ctum: sed cum sint quidam casus, bonis advemitiis permittere testa­<br />

quibus filio piena et solida promenti factionem, sive cum conprietas<br />

acquiritur, anne tunc quisensu sive sine consensu patris<br />

dem de his bonis testari possit, bona possideant, ac proinde sive<br />

non satis convenit.Casusunus jam nudam sive plenam eorum pro-<br />

tum erat, cum Institutiones comprietatem habeant : sed in hoc anponerentur.<br />

Nam in /. ult. C. de tiquam legem per omnia servari<br />

ion. quce lib. sica Justiniano con­ jubet. Conferantur inter se constitutum<br />

est, ut si filio haereditas stitutiones ; perspicue apparebit,<br />

aut legatum fideivecommissum alteram alterius explicandae, et<br />

delatum sit, et pater filio consen­ d. I. pen. tollendi erroris gratia,<br />

tire nolit, ut haereditatem adear, cui verba §. j. d. I. ult. causam<br />

aut relicta agnoscat, fiiius-pro­ dederant ,scriptamesse. Non enim<br />

pria auctoritate et patre invito id alia lex per earn, quam ind. I.pen.<br />

facere possit, et sibi hoc facto, ait à se promulgatami esse, intel-<br />

quod relictumest in totum acquiligi potest,quam in qua extat dirat.<br />

Novellis constitutionibusplustinctio ilia, cujus meminit, et<br />

res hujusmodi species introductae, ad quam se refert in d. I. pen.<br />

quas retulimus suprä §. i. per utrum scilicet fiiius bona possi-<br />

qua* pers.<br />

deat cum consensu , an sine con-

Quibus non est permiss; m facete test amentum. 413<br />

sensu patris: at ilia distinctio extat<br />

in una d. I. ult. nusquam alibi.<br />

11 jSed quid quaerimus amplius?<br />

Negat expresse in d. I. pen.<br />

se jus testandi filio permittere in<br />

bonis, quae possidet sine consensu<br />

patris: atqui horum plenam proprietatem<br />

filio in d. I. ult. concesserat,<br />

nequa erat tunc alius casus,<br />

quo ususfruciusin hoc genere peculii<br />

ad patrem non pertinebat.<br />

vVdhaec, jubet circa filiorumfam.<br />

testamenta per omnia observari<br />

legem antiquam: nulla vero lege<br />

antiqua filiofam. testainentum facere<br />

permissum, praeterquam de<br />

bonis castrensibus et quasicastrensibus.<br />

Neque concessio plenae proprietatis<br />

mutat qualitatem peculii,<br />

quae ex sola causa acquirendi aestimatur.<br />

Ridiculi autem sunt, qui<br />

per legem antiquam intelligunt<br />

ipsius Justiniani aliquam constitutionem,<br />

et nominatim illam ipsam,<br />

quam explicat /. ult. C. de<br />

Ion. quce lib. Non potuit, nisi absurdissime<br />

, antiquam appellare,<br />

quam initio d. I. pen. profitetur<br />

nuper à se promulgatam, nec Ullas<br />

suas ipsius leges antiquas,cum<br />

nulla tunc esset biennio aut triennio<br />

vetustior. Nov. 117. cap. x.<br />

§. i. loquitur de dispositione inter<br />

vivos, et nov. 22. cap. 6. vers,<br />

si vero exaudienda est de filio emancipato.<br />

Igiturde nullo peculio<br />

adventitio , sive ordinario, sive<br />

extraordinario poterit filiusfam.<br />

testari.<br />

12 "In Hispania filiusfamil.<br />

'J testari potest eodem modo ac si<br />

Ȉ patris potestate fuisset libera-<br />

(1) L. 13. d. tit, 1. P.6.<br />

» tus, /. 3. tit. 18. lib. 1 o. Nov.<br />

»Recop. (5. Tauri), quae corrigit<br />

»1. 13. tit. 1. P. 6. qua pane haec<br />

jjcontrarium statuebat. De jure<br />

» autem succedendo filio intestato<br />

vlib. 3. tit. J. agemus."<br />

TEXTUS.<br />

De impubere et furioso.<br />

i Prceterea testamentum facere<br />

non possunt impuberes : quia<br />

nullum eorum animi judicium est.<br />

Item furiosi: quia mente carent.<br />

Nec ad rem pertinet , si impubes<br />

postea pubes, aut furiosus postea<br />

compos mentis facius fuerìt , et<br />

decesserit. Furiosi autem si per<br />

id tempus fecerint testamentum,<br />

quo furor eorum intermissus est,<br />

jure testati esse videntur : certe<br />

eo, quod ante furorem fecerint, testamento<br />

valente. Nam neque testamentum<br />

recte factum , neque<br />

ullum aliud negotium recte gestum<br />

, postea furor interveniens<br />

perimit [1).<br />

GOMME NT ARIUS.<br />

1 (Quia nullum eorum animi<br />

judicium est). Ait impuberum nullum<br />

judicium esse, id est, nullum<br />

solidum, ac tale, quale requiritur<br />

in eo, qui de omnibus<br />

suis rebus disponere cogitat. ¿An<br />

igitur non saltern tutore auctore<br />

impuberi permittendum testamentum<br />

facere, uti potest eo auctore<br />

res suas alienare , haereditatem<br />

adire, honorum possessionem pe-

414 Lib. I. Tit. XII.<br />

tere,al!aque faceré, etsi perfectum<br />

animi judicium requirant,<br />

ut hic etiam quod impuberisjudicio<br />

deest, tutoris prudentia suppleatur?<br />

Nequáquam. Nam aliarum<br />

actionum periculum tutores<br />

praestant, et finita tutela earum<br />

rationem pupillis eorumve haeredibus<br />

reddunt : hujus vero reddere<br />

non possunt. Deinde testamenta<br />

seu institutiones non possunt<br />

pendere ex alieno arbitrio.<br />

/. 33. de licer. inst. non precaria,<br />

sed ipsorum testatorum prudentia<br />

fieri debent, ne quid temere<br />

et in consulto per aliorum molimina<br />

in praejudicium famiiiarum<br />

et agnationis statuamr, et alieni<br />

potius, quam cognati; remotiores,<br />

quam proximi, hsereditatem<br />

consequantur. Quin tutores, si<br />

banc potestatem iis permittimus,<br />

semper operam dabunt, ut non<br />

alii, quam à quibus lucrum sperane,<br />

haeredes instituantur.<br />

2 (Quo furor ìntermìssusest).<br />

Furiosus per id tempus, quo furor<br />

intermissus est, testamentum<br />

jure faceré potest,/. 9.C.hoctit.(i);<br />

quemadmodum et testis tempore<br />

intermissionis recte adhibetur, /.<br />

20. •§. 4.I10C íií.Caeterum,ut valeat<br />

testamentum, necesse est, ut id<br />

uno eodemque tempore remisslonis<br />

perficiat: nam si ceepto testamento<br />

et needum perfecto, furor<br />

eum iterum invaserit, nihil actum<br />

est, etiamsi postea remisso<br />

denuofurore, id quod coepit, per-<br />

(1) D. I. 1 3. titul. 1. P. 6. in<br />

verbis Mientras que fuere des-<br />

fìciat, d. I. 9. èQuid si proferatur<br />

testamentum conditum à furioso,<br />

quem certum est habuisse dilucida<br />

intervalla, incertum autem sit,<br />

quo tempore id feceritV Et si quidem<br />

id ita ordinatum fuerit, ut<br />

quivis paterfam. sana; mentis sic<br />

dispositurus fuisse judicetur, pro<br />

testamento respondendum, et dedendum<br />

intervalli tempore factum.<br />

Pertinet hue quod Valer.<br />

Maxim, lib. 7. cap. 8. refert de<br />

Tuditani hominis certa; ac nota;<br />

insania; testamento; quod à Centumviris<br />

confirmatum ait, magis<br />

quid scriptum esset in tabuli r,<br />

quam quis scripsisset, considerandum<br />

existimantibus.<br />

3 (Eo, quod ante fecerint, testamento<br />

valente). D. I. 20. §. 4.<br />

hoc tit. Similiter nec interdictto<br />

bonorum succedens, nec auditus<br />

sermonisve amissio testamentum<br />

ante factum vitiant, §§. seqq. /. 6.<br />

§. 1.1. 18. eod. (2). Palam igitur<br />

est, bis casibus unum duntaxat<br />

tempus inspici, facti scilicet testamenti<br />

: contra evenit quando<br />

mutatio quae contingit, status mutato<br />

est. Late hoc argumentum<br />

examin3mus infr. §. 14. de legat.<br />

4 "In Hispania testamentum<br />

»infirmabhur , si testatori contingent<br />

maxima capitis deminutio:<br />

•>•> non autem si ha;c media vel<br />

» minima fuerit, per ea, qua; ex<br />

»II. 3. et 4. tit. (8. lib. 10. Nov.<br />

» Recop. nuper diximus in rub. et<br />

»pr. hoc tit.<br />

memoriado.<br />

(2) DJ. 13. vers. Pero si ante.

Qui bus non est permis sum facer-e test amentum. 415<br />

TEXTUS. TEXTUS.<br />

De prodigo.<br />

e Item prodigus, cui honorum<br />

suorum administrate interdicta<br />

est, testamentum facere non potesti<br />

sed id quod ante fecerit, quam interdictio<br />

honorum suorum ei fijt,<br />

ratum est (i).<br />

Hie textus planus omninoest.<br />

TEXTUS.<br />

De surdo et muto.<br />

3 Item surdus et mutus non<br />

semper testamentum facere possunt.<br />

Utique autem de eo surdo<br />

loquitur, qui omnino non exaudit,<br />

non qui tarde exaudit : nam<br />

et mutus is intelligitur , qui eloqui<br />

nihil potest, non qui tarde loquitur.<br />

S

416 Lib. II. Tit. IIX.<br />

stetur luac suam voluntatem esse<br />

; deinde omnes subscribant et<br />

signent. Ubi haec singularia notanda.<br />

i. Quod non sufficiat voluntatis<br />

nuncupatio, nisi et scriptura<br />

accédât. 2. Adhibitio octavi<br />

testis, qui testamentum scribat,<br />

amanteascriptumrecitet. 3,Quod<br />

is testis debeat esse Tabula rius<br />

publicus, si ejus copia est. 4. Omnium<br />

subscriptio et subsignatio.<br />

1 "In Hispania, ut ttstamen-<br />

« turn cceci valeat, quinque testes<br />

«adhiberi debent, /. 2. tit. 18.<br />

»lib. 10. Nov. Recop. (3. Tauri).<br />

»An autem necesse sit, ut hi<br />

«quinque testes sint vicini seu<br />

«incolae loci in quo testamentum<br />

«conditur et Tabellio adsit, non<br />

«una est Interpretum sententia.<br />

«Vide Azev. in d. I. 2. à n. 23.<br />

«cujus sententia qua; incolatum<br />

«insuper habendum putat; Ta-<br />

«bellionem véro necessarium ex-<br />

«istimat, nobis placet: Anton.<br />

» Gomez, in d. I. 3. num. $2. te-<br />

«net Tabellionem necessarium<br />

«non esse."<br />

T E X T U S ,<br />

De eo, qui est apud hostes.<br />

5 Ejus, qui apud hostes est,<br />

testamentum, quod ibi fecit, non<br />

valet, quamvis redierit. Sed quod,<br />

ium in civitate fuerat, fecit, sive<br />

redierit, valet jure postliminii:<br />

sive iliic decesserit, valet ex lege<br />

Cornelia.<br />

COMMENTARIUS.<br />

1 (Qui apud hostes est). L. 8.<br />

hoc tit. Ratio manifesta est : quia<br />

captus jure belli servus fit hostium;<br />

ut autem testamentum consistât,<br />

necesse est testatorem jus<br />

testandi habere, cum testamentum<br />

facit; nec postliminio vitiatur<br />

régula Catoniana. Sed nec<br />

obsides, nisi eis permittatur, testamentum<br />

facete possunt, quii<br />

velut pignoris jure tenentur, et<br />

fiscus eorum bona occupât, /. ti.<br />

hoc tit. I. 31. de jure fist. Caetera<br />

qua; in text, dicuntur de jure<br />

postliminii, et lege Cornelia, pendent<br />

ex iis qua; diximus in §. j,<br />

quib. mod. jus pat. pot. solv.<br />

2 " In Hispania probata est<br />

«sententia hujus §. in /. 6. tit. 29.<br />

«P. 2. Caeterum cum nostrates<br />

« Hispani duntaxat servitutem fa-<br />

«cti pati possimus per ea quae<br />

«diximus in §. 3. de jure pers.<br />

» nobis in potestate Mahumeda-<br />

«norum existentibus permissum<br />

»erit testamentum condére. Vide<br />

«D. Covarr. in cap. Peccatum,<br />

»part. 2. §. 11. num. 6.<br />

3 «Illtid quoque in Hispania<br />

«speciale est, ut facultas testan-<br />

«di alteri commuti possit : eo<br />

«modo quern late exponimus in<br />

» nostra lllustratione, lib, 2. /¿/.4.<br />

j}num. to. et seqq,"

De exhœredatione Uber or um. 417.<br />

T1TULUS DECIMUSTERTIUS.<br />

DE EXHJEREDATIONE LIBERORUM.<br />

D. Lib. 28. Tit. 2. C. Lib. 6. Tit. 28. et 29, nov. 115. (1).<br />

i JTlacterms de përsonîs,<br />

quibus jure publico potestas testamenti<br />

faciendi data aut denegata<br />

est: item de modo testandi,<br />

sive extends testamenti solemnitatibus<br />

comparatis ad firmandam<br />

testationis fidem: sequitur tertium,<br />

res,quas in ipso testamento<br />

inseri et caveri ôportet, ut justum<br />

ratumque habeatur; quam<br />

intrinsecam testamenti solemnitatem<br />

appellare possumus. Estque<br />

duplex : una communis omnium<br />

testatorum, heredis scilicet<br />

institution altera quorundam<br />

duntaxat propria, et maxime parentum<br />

, qui liberos in potestate<br />

habent, videlicet eorum liberorum<br />

exheredado , si ipsi heredes non<br />

instituantur: de quo ideirco etiam<br />

inter caetera, quae ad ordinanda<br />

testamenta necessario desideratitur,<br />

precipiendum fuit, /. io.Hoc<br />

tit. de lib. et posili, licer, inst. vel<br />

exhcer. Exheredare est: Eum^ qui<br />

alioqui hceres futurus erat, ab accreditate<br />

repellere (2). Et de solis<br />

suis heredibus proprie dicitur,<br />

qui nisi removerentur, ipso jure<br />

heredes existèrent, et vivo adhuc<br />

patre quodammodo domini existimantur,<br />

/. 11. hoc tit. de ex trail)<br />

Tit. 7. P. 6.<br />

Tom. J.<br />

neis perabusionem. Jure civili antiquo<br />

non erat in omnibus liberisi<br />

etiam iis, qui in potestate erant<br />

et sui heredes, exheredatio aeque<br />

necessaria ; nec omisse idem semper<br />

effectus: ritu quoque variabat<br />

pro sexu , pro gradu , prout nati<br />

jam liberi, aut nondum nati essent<br />

tempore facti testamenti:que<br />

omnia diligenter hie Imperator<br />

exequitur: deinde subjicit, quid<br />

ipse novi juris constituent. Ad<br />

extremum agit de preteritione,<br />

que vim exheredationis habet. •<br />

2 "In Hispania heredis in-<br />

»stitutio necessaria non est ut te-<br />

»stamentum valeat, /. 1. tit. 18.<br />

7} lib. 10. Nov. Recop."<br />

TEXTUS.<br />

Jus vêtus de liberis<br />

in potestate.<br />

Non tarnen , ut omnino valeat<br />

testamentum , sufficit heev<br />

observatio, quam supra exposuimus:<br />

sed qui filium in potestate<br />

habet, curare debet, ut eum hceredem<br />

instituât, vel exheeredem<br />

eum nominal im faciat : alioqui si<br />

eum silentio pmterierit, inutili-<br />

(2) L. I. d. tit. 7. P. 6.<br />

Ggg

4i8 Lib. II. Tit. X.<br />

ter te st alitur: adeo quidem, ut<br />

si vivo patre filius mortuus sit,<br />

nemo heeres ex eo testamento existere<br />

possit : quia scilicet ab initio<br />

non constiterit testamentum.<br />

Sed non ita de filiabus , et aliis<br />

per virilem sexum descendentibus<br />

liberis utriusque sexus antiquitati<br />

fuerat observatum : sed<br />

si non fucrant scripti hceredes<br />

scriptttve, vel exhccredati exheeredatceve<br />

, testamentum quidem<br />

non infirmabatur, jus tarnen ac—<br />

crescendi eis ad certam portionem<br />

prastabatur. Sed nec nominatim<br />

eas personas exhceredare parentibus<br />

necesse erat, sed licebat<br />

inter cueteros hoc facere. Nominatim<br />

autem quis exhteredari videtur<br />

si ita exhtsredetur: Titius filius<br />

meus exhaeres esto : sive ita: Filius<br />

meus exhseres esto , non adject<br />

o proprio nomine , scilicet, si<br />

alius filius non extet.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Refertur hic differentia,<br />

quae in re proposita olim observabatur<br />

in sexu et gradu übe—<br />

rorum jam natorum. Meliore caeteris<br />

jure erat filius in potestate<br />

constitutus : siquidem hic solus<br />

à patre necessario, aut haeres instituendus,<br />

aut exhaeredandus erat,<br />

ut testamentum subsisteret,<br />

quod alioqui jure civili prorsus<br />

inutile erat et nullius momenti,<br />

/. 30. hoc tit. et hoc text. Huic<br />

autem juri haec sunt consequentia:<br />

Primum: quod etiam hic expressit<br />

Justinianus, ex tali testamento<br />

hseredem non posse existe-<br />

re, etiamsi filius praetéritus vivo<br />

adhuc patre decesserit, propter<br />

regulam Catonianam,quae sic delink<br />

: Quce institutio inutilis foret}<br />

si statim post testamentum factum<br />

decessisset testator, ea non<br />

debet ideo valere, quia diutiut<br />

vixerit , l. 1. de reg. Cat. I. pen.<br />

de div. reg. jur. et generaiiter<br />

quod initio vitiosutn est, non potest,<br />

tractu temporis convalescere,<br />

/. 29. eod. Secundum : per hujusmodi<br />

testamentum non rumpi<br />

id, quod antea à patre legitime<br />

factum est, /. 7. hoc tit. §. 2. et<br />

pen. inf. quib. mod. test. inf. Tertium:<br />

non sustineri hoc testamentum<br />

ob id, quod pater filio legatum<br />

quantumvis amplum reliquerit<br />

: nam utrum filius praetéritus<br />

sit, necne , non ex legati<br />

datione , sed ex institutione aut<br />

exhaerédatione aestimatur, praeteritique<br />

omnes in hac materia habentur,qui<br />

neque haeredes instituti,<br />

neque ut oportet, exhaeredati<br />

sunt. Quartum: quod etiam'<br />

si filius vel ante testamentum vel<br />

in ipso testamento praeteritioni<br />

consenserint, nihilo tarnen magis<br />

subsistere possit : quia forma paterni<br />

testamenti jure publico praescripta<br />

id modis omnibus exigit<br />

quod jus privatorum consensu<br />

mutari non potest,/. 3. qui test,<br />

fac. junct. /. 38. de pact, cum<br />

simil. Vid. tarnen Anton. Fabr.C.<br />

suo de lib. prat de fin. 6.<br />

2 (Exhteredem eum nominal im<br />

facial). Non quaevis exhaeredatio<br />

summovebat liberos ab haereditate<br />

patris, sed quae rite facta esset;<br />

non rite exhaeredati pro praeteritis<br />

habebantur,/. 8. §.2. cont.

(0 L- 3.' tit. 7. P. 6.<br />

(2) D. /. 3. in fin...<br />

De exhceredati me Itberorum. 419<br />

tal. In ritu autem discrimen non<br />

faciebat sexus aut gradus, nisi<br />

quod hoc proprie in filio observandum<br />

erat, ut nominatim exheredaretur,<br />

quod in reliquis non<br />

erat necessarium, ut statim audiemus.<br />

3 (Sed non ita in filiabas , et<br />

aliis per virilem sexum deseendentibus).<br />

Non uti olim filio, ita<br />

et filia, aut nepote nepteve ex filio<br />

(ex filia nati huc non pertinent,<br />

§. uh. infir. eod.) preteritis,<br />

testamentum inutile erat : sed firmo<br />

manente testamento jus accrescendi<br />

ad certam portionem<br />

bis dabatur, ut quasi et ipsiscripti<br />

scripteve essent, nu-merum heredum<br />

augerent, /. uh. C. hoc tit.<br />

Ulpian. íiíT 22. §§. 12. i$.et 16.<br />

Accrescebant autem he persona;<br />

heredibus scriptis cum damno,<br />

hoc est, portionem hereditatis accrescendo<br />

iis aufferebant; ut longe<br />

diversum hoc jus fuerit ab eo<br />

jure accrescendi, quo res accrescimi:<br />

quod fit cum emolumento,<br />

cumscilicet non petentium partes<br />

accrescunt petentibus, seti portio<br />

omissa portioni agnitae: de quo,<br />

volente Deo, tractabìmus §. 8.<br />

infra de legat. Ad quam autem<br />

partem accrescerent, habes apud<br />

Vip. in fragm. tit. 22. §. 17. et<br />

Paul. 3. sent. 4. §. 21.<br />

4 ( Licebat inter Cceteros hoc<br />

faceré). Hoc modo: Titius filius<br />

taeus liares esto, cai eri exheredes<br />

sunto. Effectus hic erat, ut ita exheredad<br />

exheredateve scriptis<br />

heredibus non accrescerent, quod<br />

praeteritis tribuebatur, nec à Pretore<br />

contra tabulas ad bonorum<br />

possessionem vocarentur, /. 8.<br />

contra tab. in pr. Tantum supererai,<br />

ut testamentum inofficiosum<br />

dicerent, si nec quartam debite<br />

portionis accepissent, /. 8. §. 8.<br />

de inoffic test. Caeteras leges exheredationis,<br />

ut pure fiat, /. 3.<br />

§. eod. (1), junct. /. 18. contr.<br />

tab. ut simpliciter, non ex re<br />

certa,/. 19. hoc tit. (2), ut ab<br />

omnibus gradibus , d. I. 3. §. 2.<br />

et seqq. eod. vide D. Perez in C.<br />

hoc titul. num. 9. et 10. etiam<br />

in filiabus et natis ex filio locum<br />

habuisse existimo, iisque neglectis,<br />

non rite exhseredationem<br />

factam, et pro preteritone habitant<br />

fuisse.<br />

$• ( Si alius filius non extet ).<br />

Nam si plures sint filii, benigna<br />

interpretatione potius à plerisque<br />

respondetur, nullum exheredatum<br />

esse, /. 2. hoc tit. Demonstratio<br />

autem ac definitio sufficit, quamvis<br />

nomen taceatur, aut etiam filium<br />

dicere pater pepercerit; veluti<br />

si ex Seja natum dixerit, ali—<br />

terve eum descripserit, vel cum<br />

convitio, /. 3. in pr. eod. (3). Nam<br />

sermo omniSj ut in universum dicam,<br />

quo dilucide designatur persona,<br />

de qua quis loquitur, exheredationem<br />

nominatim facit,<br />

arg. /. 34. decond. et dem. Summa<br />

igitur discriminis, quod inter liberosjam<br />

riatos fuit, hec est: qiied<br />

preteritio filii testamentum infirmabat:<br />

quod non nominatim exheredatus<br />

pro preterito habeba-<br />

(3) D. I. 3. tit. 7. P. 6.<br />

Ggg a

420 Lib. II. Ti . XIII.<br />

tur: at ceteri preterid, manente<br />

testamento, scriptis heredibus accrescebant,<br />

et quamvis non nominatim<br />

exheredad, tarnen si caetera<br />

observata essent, pro rite exheredads<br />

habebantur.<br />

T E X T - U S .<br />

De posthumis.<br />

I Posthumi quoque liberi, vel<br />

heredes instituí debent, vel exhcsredari.<br />

Et in eo par omnium<br />

conditio est, quod et filio posthumo,<br />

et quolibet ex ceteris liberis,<br />

sive ficeminini sexus sive<br />

masculini pretérito, valet quidem<br />

testamentum, sed postea agnatione<br />

posthumi sive posthume<br />

rumpitur, et ea rañone tolum infirmatur.<br />

. Ideoque si mulier , ex<br />

qua posthumus aut posthuma sperabatur,<br />

abortum fiecerit, nihil<br />

impedimento est scriptis heredrlus<br />

ad hereditatem adeundam.<br />

Sed ficeminini quidem sexus persone<br />

vel nominatim vel inter ceteros<br />

exheredar} solebant : dum<br />

tarnen, si inter cceteros exhere-,<br />

darentur, aliquid eis legaretur.<br />

ne viderentur preterite esse per<br />

oblivionem. Masculos vero posthumos,<br />

id est , filios et deinceps,<br />

placuit, non aliter recte exheredan,<br />

nisi nominatim exheredarentur,<br />

hoc scilicet modo : Quicunque<br />

mihi filius genitus fuerit,<br />

exheres esto.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Dictum est de liberis suis<br />

heredibus , qui tempore testa-<br />

menti facti jam nati sunt : sequitur<br />

de posthumis. Hi autem<br />

proprie dicuntur posthumi: Qui<br />

post mortem parentis nascuntur,<br />

I. 3. §. i. de inj. rup. et irr.fac.<br />

lest. Varrò lib. 4. et Festus lib. 15.<br />

Sed in hoc, de quo tractamus, argumento,<br />

etiam iJii: Qui nondum<br />

nafi sunt eo tempore, quo parens<br />

testamentum conditi, quamvis eo<br />

adhuc vivo postea nascantur, /. 3.<br />

§. i. 12. in pr. de injust. rupt.<br />

test. (1). Inter hos et liberos jam<br />

natos tempore quo fit testamentum<br />

, quadruplex discrimen hie<br />

animadvertitur.Primum est: quod<br />

posthumis preterms, cujuscunque<br />

gradus aut sexus sint, testamentum<br />

ab initio jute consistât (2),<br />

cum preterito fìlio superstite testamentum<br />

injustum sit et nullum,<br />

I. i. et d. I. 3. §. de injust. rupt.<br />

Secundum : quod posthumi omnes,<br />

sive masculi sive fcemine,<br />

si heredes non instituantur, exheredandi<br />

sunt; preteriti ggnascendo<br />

testamentum rumpunt et<br />

totum infirmant ; filie autem natae<br />

et nepotes ex fìlio preteriti non<br />

rumpunt, sed scriptis heredibus ad<br />

certam portionem accrescunt, ut<br />

dictum text. prec. Tertium: quod<br />

posthumis filiabus inter ceterosexheredatis,.pater<br />

aliquid legarecogitur,<br />

jam natis non item. Quartum:<br />

quod posthumi masculi noil<br />

tantum primi gradus, sed etiam inferiorum,<br />

nominatimexheredandi<br />

sunt; quod non est necesse in nepotibus<br />

tempore testamenti natis.<br />

2 (Valet quidem testamentum,<br />

sed postea agnatione rumpitur).<br />

(t) L. 20. tit. I. P. 6. (2) D. I. 20. tit. i. P. 6.

De exìiareàatn ie liherorum. 421<br />

jCur vero sexus et gradus non<br />

sque in posthumis distinguitur,<br />

ut in liberis natis; plaeetque non<br />

minus agnatione filise posthumx<br />

praeteritas aut nepotis , quam fiìii,<br />

testamentum rumpi? Nimirum<br />

cum benigne atque humaniter,<br />

quoad fieri potest, de parentuni<br />

in liberos volunrate sentiendum<br />

sit; judicarunt Consulti, testatorem<br />

vel ignorasse conceptionem,<br />

vel conceptum, et nondum editum<br />

per oblivionem praeteriisse.<br />

Adhasc, incertum esr, filius in utero<br />

sit, an Alia.<br />

3 (Abortum fecerit). Hinc petenda<br />

ratio, cur posthumo preterito<br />

placeat testamentum ab initio<br />

valere: nimirum quia fieri potest<br />

: ut non nascatur, abottum<br />

faciente muliere, ex qua sperabatur,<br />

/. 2. C. de post licer. Atque<br />

hactenus ergo nec pro nato habetur;<br />

frustraque obiicitur, eum,<br />

qui in utero est, quoties de commodo<br />

ejus agitur, pro eo qui in<br />

rebus humanis sit, haberi, /.7.<br />

/. pen. de stat. horn. Nullum enim<br />

hie incommodum sentit, cum statim<br />

ut editus est, testamentum<br />

rumpat: et regula ista sic temperanda<br />

est, si modo postea nascatur<br />

; tunc enim fictione juris nativiras<br />

retrotrahitur. Quandiu vero<br />

quis in uteto est, proprie nondum<br />

homo vel animal est, /. 9.<br />

§. i. ad leg. Talcid, sed spes tanturn<br />

animantis, /. 2. de nmrt.infr.<br />

nec in potestate patris antequam<br />

nascatur, /. ult. de collai. ac proinde<br />

qui mortuus editus est, neque<br />

natus, neque procreatus videtur,<br />

quia nunquam filius appellari pottuit,<br />

/. 129. de verb. sign. Sed etsi<br />

mulier monstruosum aliquid aut<br />

prodigiosum enixa sit, placet testamentum<br />

non rumpi, /. 3. C. de<br />

post licer, quia liberi non sunt, qui<br />

contra formam immani generis<br />

procreantur, /. 14. de stat. hom.(i ).<br />

4 " In Hispania, ut filius<br />

"posthumus praeteritus testamen-<br />

?>tum rumpat, necesse est, ut<br />

«totus vivus nascatur, et insunper<br />

24. horas vixerit, baptizaj'tusque<br />

fuerit, aliter partus aborvtivus<br />

censebitur; uti dum na-<br />

»scitur filius eo tempore, quo<br />

??naturaliter vivere nequit, quam-<br />

»vis tria modo laudata concur-<br />

»rant, /. 2. tit. *y.lib. 10. N.Ree.<br />

»(13. Tauri).Quodnam autem sit<br />

5>hoc, tempus disce ex /. 4. tit. 23.<br />

r>P. 4. Et nota insuper, nullo mo-<br />

»do posse apud nos posthumum<br />

«exhxredari, /. 6. tit. 5. P. 5."<br />

T E X T U S .<br />

De quasi posthumis.<br />

2 Posthumorum autem loco<br />

sunt et hi, qui in sui hceredis locum<br />

succedendo, quasi agnascendo<br />

fiunt parentibus sui hceredes:<br />

ut ecce, si quis filium , et ex eo<br />

nepotem neptemve in potestate habeat,<br />

quia filius gradu praecedit,<br />

is solus jura sui hceredis habet<br />

, quamvìs nepos quoque et<br />

nep.is ex eo in eadem potestate<br />

sint. Sed sì filius ejus vìvo eo moriatur,<br />

aut qualìbet alta ratìone<br />

extat de potestate ejus, incìpe<br />

(1) L. 8. tit. 13. P. 6. vers. E otrosi, /. 5. tit. 23. P. 4.

422 Lib. ILI it. XIII.<br />

nepos neptisve in ejus locum succedere<br />

, et eo modo jura suorum<br />

hceredum quasi agnatione nanciscitur.<br />

Ne ergo eo modo rumpatur<br />

ejus testamentum , sicut ipsum<br />

filium, vel hccredem instituera,<br />

vel nominatim exhœredare debet,<br />

ne non jure faciat testamentum:<br />

ita et nepotem neptemve ex filio<br />

necesse est ei vel hceredem instituere,<br />

vel exhœredare , ne forte<br />

eo vivo , filio mortuo succedendo<br />

in locum ejus nepos neptisve quasi<br />

agnatione rumpat testamentum.<br />

Idque lege Julia Velleja provisum<br />

est : in qua similis exhœrcdaiionis<br />

modus ad similitudinemposthumorum<br />

demonstratur.<br />

COMMENTAR IUS.<br />

1 Posthumi, de quibus egimus<br />

in §. precedent, testamentum<br />

in quo preteriti sunt , agnascendo<br />

rumpunt. In hoc vero<br />

agitur de illis qui quasi agnascendo<br />

illud infirmant: quare eos<br />

quasi posthumos appellare licet.<br />

Hue pertinent nepotes quos pater<br />

praecedit: qui post factum testamentum<br />

adoptantur (i) : et posthumus<br />

Cornelianus : qui capto<br />

ab hostibus pâtre natus est in civitate<br />

: de quo in /. iç. de injust.<br />

rupt. test. Descriptus fere ad<br />

verbum hic locus est ex Cajo /.13.<br />

de injust. rupt. test.<br />

2 (In sui hceredis locum succedendo,<br />

quasi agnascendo ). Nepotes<br />

preteriti, qui demum post factum<br />

testamentum nascuntur pâtre<br />

mortuo, avo testatore superstite,<br />

ci) D. I. 20. tit. i.P.6.<br />

non succedendo in locum patriset<br />

sui haeredis, sed agnascendo testamentum<br />

rumpunt. Nascuntur<br />

enim sui haeredes, non fiunt successione<br />

, et ideo pertinent ad<br />

§. prceced. et ad caput primum<br />

legis Vellejae, quod Imp. ni? non<br />

tangit. At illi, de quibus hoc loco<br />

, et in d. I. 13. sermo est, et<br />

scilicet, qui jam nati sunt, quo<br />

tempore avus testametitum facit,<br />

sed quibus pater et suus haeres<br />

obstat, quominus et ipsi jura sui<br />

haeredis habeant, illi, inquam,<br />

praeteriti, si vivo adhuc avo pater<br />

eorum suus haeres esse desierit,<br />

testamentum rumpunt succedendo,<br />

hoc est, subeundo locum pa«<br />

tris praedefuncti aut emancipati,<br />

non agnascendo (quondam agnasci<br />

proprie dici non possunt qui<br />

ante testamentum nati sunt), sed<br />

quasi agnascendo, propterea quod<br />

successione in locum sui haeredis,<br />

sui haeredes fiunt: nimirum quem»<br />

admodum velut posthumus aut<br />

posthumi loco habetur, qui in jus<br />

sui haeredis succedit, ita et successio<br />

ejus velut quaedam agnatic<br />

3 ( Lege Julia Velleja provisum<br />

est), Legis hujus duo precipua<br />

capita fuisse docet nos Scaevola<br />

in famosa l.Gallus 29. §. 11.<br />

et seqq. hoc tit. quorum uno permissum<br />

fuit, institui posthumos<br />

etiam alíenos dummodo sui nascerentur,<br />

licet vivo adhuc testatore:<br />

altero cautum , ne nepotes<br />

in locum sui haeredis succedentes<br />

testamentum rumperent,<br />

in quo ipsi instituti essent vel exhaeredati:<br />

cujus posterioris capi

De exhceredatione liberorum.<br />

tis explicado h Justiniano hoc loco<br />

tradita est verbis Caji in /. 13.<br />

de injust. rupt. test. Nihil adhuc<br />

intelligimus, nisi sciamus , cur in<br />

eas res lata fuerit lex Velleja, et<br />

quid ea permisserit non permissum<br />

jure antiquiore. Exponam<br />

nutem paucis, quid in re obscurasentiam.<br />

Cum lege XII.Tab. ita<br />

cautum esset: Uli quisque legassit<br />

sua rei, ita jus esto, I. 120. de<br />

verb. sign, haec legis verba, uti legassit,<br />

sic Prudentes interpretati<br />

sunt, uti quisque certo consiìio<br />

acjudicio statuerit, decreverit aut<br />

imperaverit, quid de re pecuniaque<br />

sua post mortem suam fieri<br />

velir. Absurdum enim visum fuit,<br />

earn testatoris voluntatem jus facere<br />

aut ratam haberi, qua; nec<br />

Consilio nec judicìo certo regeretur.<br />

Hinc ex sententia legis persona<br />

incerta, hoc est, quam incerta<br />

opinione animo suo testator<br />

subjiciebat, neque hxres instituí,<br />

neque legatura ex testamento<br />

capere poterai , §. 2¡¡. infr. de<br />

legat. Ulpian. tit. 22. §. 3. ubi et<br />

eandem hanc ejus rei rationem<br />

reddit, quoniam certum esse debet<br />

consilium testantis.<br />

4 His porro consequens est,<br />

nec eura , qui in utero est, ex<br />

ejusdem legis sententia haeredem<br />

potuisse instituí, utpote qui et<br />

ipse persona incerta habebatur,<br />

propterea credo , quod incertum<br />

est, an nasciturus aliquando sit,<br />

necne ; masculus, an fcemina; unus,<br />

an plures nascituri.Et quanquam<br />

quoad legitimas haeredita-<br />

tes posthumus pro jam nato semper<br />

habitus est, /. pen. de stat.<br />

homin. id tarnen ob rationem,<br />

423<br />

quam diximus , non obtinebat in<br />

haereditate testamentaria. Cum igitur<br />

ea ratione evenitet, ut sive<br />

institutus, sive exhseredatus, sive<br />

prxteritus esset is posthumus, qui<br />

suus ha;res testatori nasciturus erat,<br />

testamentum agnascendo rumperet,<br />

et in totum voluntatem testatoris<br />

everteret, paulatimdisputatone<br />

fori introductum ad conservanda<br />

suprema hominutn judicia,<br />

ut et in testamentaria successione<br />

posthumi sui, hoc est,<br />

qui si tempore testamenti nascerentur<br />

inter suos haeredes futuri,<br />

et preteriti testamentum omnimodo<br />

rupturi essent, pro natis haberentur,<br />

instituique atque exhseredari<br />

possent: quod Cajus quodammodo<br />

significat lib. 2. tit. 3.<br />

§. 2. ubi de institutione et exhaeredatione<br />

posthumorum agens ait,<br />

in ea etiam re legitime conceptos<br />

pro natis haberi.<br />

424 Lib. II. TU. XIII.<br />

institui sine fraude ejus juris, quo<br />

placebat, posthumos alienos haeredes<br />

institui non posse. Quara<br />

in rem concepit hujuscemodi forrnulam<br />

: Villus meus hceres esto.<br />

Si filius meus vivo me morietur:<br />

tunc si quis milii ex eo nepos post<br />

mortem meam in decern mensibus<br />

proximis, quibus filius meus moreretur<br />

, natus erit, hceres esto,<br />

I. 29. hoc tit. Dices, nepotem hie<br />

institutum esse posthumum alte -<br />

num. Fatebor, si simpliciter consideretur<br />

ut posthurnus, quia si<br />

tempore testamenti facti nasceretur,<br />

non esset suus haeres avo testatori.<br />

Negabo, si ut posthurnus<br />

Aquilianus , sive eo modo, quo à<br />

Gallo instituitur , qui institutionem<br />

hujus nepotis confert in id<br />

tempus, quo suus erit: ea vis est<br />

articuli tunc, quod temporis extremit3tem<br />

significar, /. 4. §. 1. de<br />

com. et dim. Hoc igitur modo<br />

consideratus, non alienus, sed<br />

suus est, et salva ratione juris<br />

veteris juxta formulam Aquilianam<br />

instituitur.<br />

6 Adhuc posthumi vivo testatore<br />

nati institutio inutilis erat:<br />

atque ut utilis foret provisum est<br />

lege Velleja, cujus ea duo fuere<br />

capita, quae modo retulimus n. 3.<br />

Plura qui nosse desiderat , adeat<br />

commentarla, quae in d. I. Gallus<br />

29. extant, doctissimorum hominum,<br />

Salomonii, Goveani, Cujaeii<br />

, Duareni, Alciati, lib. 3.<br />

paradox, cap. 2. et seqq. Anton.<br />

Fab. lib. 9. conject. per tot. et<br />

multis capitibus lib. 10.<br />

7 "In Hispania licet nepo-<br />

«tes non sint in potestate avi, ut<br />

}> vidimus in 3. de pair. pot. in-<br />

» stituendi vel exhaeredandi erunt •<br />

«ab eo, si pater illorum , avo<br />

??vivente, decesserit; cum patria<br />

«potestas insuper apud nos ha-<br />

«beatur in hoc argumento, ut<br />

«mox trademus in §. 5. hoc tit. 7><br />

TE XT US.<br />

De emancipatis.<br />

3 Emancípalos ¡iberos jure civili<br />

ñeque hceredes instituere, ñeque<br />

exheredare necesse est : quia<br />

non sunt sui hceredes. Sed Pretor<br />

omnes tam foeminini sexus quam<br />

masculini, si heredes non insti—<br />

tuantur , exharedari jubet ; vii ¡lis<br />

sexus nominatim, foeminini vero<br />

ínter ceteros; quia si ñeque heredes<br />

inslituti fuerint, ñeque ila<br />

(ut diximus) exheeredati, promittit<br />

eis Pretor contra tabulas testamenti<br />

honorum possessionem.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Quia non sunt sui heredes<br />

). "Liberi emancipati exeunt<br />

è familia et potestate patris, §.<br />

6. supra quib. mod. jus pai. pot,<br />

solv. ac sui juris ita efft-cti propriam<br />

fa mili im habere incipiunr,<br />

/. i9

to sequitur nec ullam eo jure patri<br />

necessitatem imponi Jiberos emancipatos<br />

vel instituendi, vel<br />

exhaeredanái , eorumque preteritione<br />

testamentum injustum aut<br />

nullum non esse.<br />

2 (Pretor, sihceredef non instituantur,<br />

exheredarijubei). Quarnvis<br />

jure civili deficiant liberi, qui<br />

propter capitis deminutionem,<br />

hoc est, emancipationem, desierunt<br />

esse sui heredes; tarnen Praetor<br />

naturali aequitate motus, rescindit<br />

eorum capitis deminutionem,<br />

/. 6. §. r. de bon. poss. Et si<br />

testamento facto preteriti sunt,<br />

polh'cetur eis bonorum possesionem<br />

contra tabulas, /. i. et passim<br />

de bon. poss. contr. t. b. et cum suis<br />

quoque heredibusab intestatoeos<br />

vocat ad bonorum possessionem<br />

Un le liberi, d. L 6. §. i. Itaque<br />

cum eífectu juris emancipati benefìcio<br />

Praetoris tantum consequantur,<br />

quantum sui (bonorum<br />

enim possessio re ipsa et effectu<br />

juris ab haereditate nihil differt,<br />

/. i./. 2. de bon. poss.) ideoait, jubere<br />

Praetorem emancipatos quoqueliberos<br />

haeredes instituí aut exheredan.Etnotandum,quodjurisconsultus<br />

in d. I. 6. §. i. eod.<br />

tit. ait, Praetorem rescindere eorum<br />

capitis deminutionem post<br />

mortem patris. Ex quo intelligimus,<br />

emancipatos non simpliciter<br />

ut emancipatos, sed sub colore<br />

quodam suitatis à Pretore admitti,<br />

quasi de potestate nunquam<br />

exiissent. Etenim rescissa capitis<br />

deminutione quodammodo in integrum<br />

et in pristinum statum restituuntur,<br />

fac /. %. 5. contr.<br />

tab, et ibi. Glossa. ;<br />

Tom. I.<br />

De exìiaeredatione liberorum.<br />

425<br />

3 "Quod ad Hispaniam atti-<br />

?>net, vide que dicimus in §.<br />

»hoc tit.'"<br />

TEXTUS.<br />

De adoptivis.<br />

4 Adopt ivi liberi, quandi»<br />

sunt in potestate patris adopt ivi,<br />

ejusdem juris habentur, cujus sunt<br />

justis nuptìis quesiti. Itaque hxredes<br />

instituendi, vel exheredandi<br />

sunt secundum ea, que de naturalibus<br />

exposuìmus. Emancipati<br />

vero à patre adoptivo neque<br />

jure civili, neque eo jure , quod<br />

ad edictum Pretoris attinet, inter<br />

liberos connumerantur. Qua<br />

ratione accidit, ut ex diverso t<br />

quod ad naturalem parentem attinet<br />

, quandiu quidem sunt in<br />

adoptiva fumilia, extraneorum<br />

numero habeantur, ut eos neque<br />

heredes instituere, neque exheredare<br />

necesse sit : cum vero emancipati<br />

fuerint ab adoptivo patre,<br />

tunc incipiant in ea causa esse ,<br />

in qua futuri essent, si à naturali<br />

patre emancipati fuissent.<br />

COMMEN TARIUS.<br />

1 Gum adoptio eque liberis<br />

adoptatis tribuat jus et nomen<br />

filiorumfamil., suorumque heredum,<br />

ac natura , naturalibus;<br />

/. 1. et passim de adopt, consequens<br />

omnino est, ut ipsi non<br />

minus, quam liberi naturales heredes<br />

instimi debeant aut exheredari;<br />

atqtre ut preteriti idem<br />

jus, habe^nt circa parentum testamema.infirmanda,<br />

quod natura-<br />

Hhh

425 Lib. II. Tit. Л П .<br />

les habent, /. i. in pr. contr. tab.<br />

2 (Cum emancipati fuerint ab<br />

adoptivopatre^ tunc ineipiant (Be.).<br />

Quoniam emancipatici àpatre adoptivo<br />

nihil in ejus familia juris<br />

retinent, ne utriusque parentis<br />

successione fraudentur, voluit<br />

Prsetor, eos jus familia; naturali'<br />

recuperare, /. 4. unde lib. hoc<br />

est, eo jure habed, ac si a vero<br />

et naturali patre emancipati essent,<br />

inque eo statu semper manslssent,<br />

ut nisi haeredes instituti<br />

aut exheredad fuerint, honorum<br />

possessionem contra tabulas petere<br />

possint.<br />

TEXTUS.<br />

Jus novum.<br />

5 Sed htec quidem vetustas<br />

introducebat. Nostra vero constitutio<br />

inter masculos, et fcerninas<br />

in hoc jure nihil interesse existitnans:<br />

quia ut raque persona in<br />

hominum procreatione simili naturae<br />

officio fungi tar , et lege antiqua<br />

XII. Tabularum omnes similiter<br />

ad successionem ab intestato<br />

vocabantur , quod et Pretores<br />

postea secuti esse videntur :<br />

ideo simplex ac simile jus,, et in<br />

filiis , et in filiabas, et in ceteris<br />

descendentibus per

De exhceredaiione liberorum. 427<br />

Jim obtinebat in filiis, q u o r u m duntaxat personas in eis conten-<br />

jiis c o m m u n e factum est filiabus tas:unde manent etiam hodie in­<br />

et nepotibus. H e c autem exequa- tersedistinctetresliberorumclas-<br />

tio etiam jure pretorio observan- ses, nimirum natorum , posthu-<br />

da , et emancipatos complectitur, morum, et emancipatorum: n u l -<br />

d. I. ult. vers, sancimus , et seq. la vero distinctio supetest inter<br />

C. hoc tit. ejusdem classis personas, sed o -<br />

3 (Ut omnes sive sui, sive mnesin propria classe eodem jure<br />

emancipati sint, Sc ). Palam est, censentur , ac olim liberi masculi<br />

his verbis : Ut omnes sive sui, si- primi gradus.<br />

ve emancipati, eundem habeant 4 (Circa adoptivos certam ineffect<br />

um , quern filii sui, velemart- duximus divisionem ). I. pen. C.<br />

cipaii habent , non comparari e- de adop. cujus sententia refertut<br />

mancipatos c u m suis, sed c u m §. 2. supra de adopt.<br />

filiis suis ceteros suos liberos ; 5 " I n Hispania instttuendl<br />

c u m filiis emaneipatis ceteros e- »velnominatimexhaered.mdisunt<br />

mancipatos eorumque masculo- »descendentes seu liberi testato-r<br />

rum liberos; cum sexu virili se- »ris quos nemo precedit, sive in<br />

xumfoemineum;cum gradu primo spotestate existant , sive extra<br />

gradus inferiores: ac proinde non » e a m , / . 3. tit. 7. P . 6. /. i.tit. 8.<br />

hoc velie Justinianum, ut eman- aead. P. iisque preteritis testa-<br />

cipati sublata necessitate auxilii o m e n t u m nullum erit, d. I, t.<br />

pretorii redigantur ad conditio- »I. 10. tit. 7. ead. P. Sed et ascen-<br />

nem filiorum s u o r u m ; verum ut »dentes similiter instituendi vel<br />

filie, nepotes, neptes, et dein- » e x h e r e d a n d i sunt,d.I. i.descen-<br />

ceps per virilem sexum descen- »dentibus tarnen non extantibus,<br />

dentes, redigantur ad conditio- »/. i.tit. 20. /. 10. N. R. q u e ea-<br />

nem filiorum, sui et s u e ad suo- » d e m est c u m /. 6. Tauri. V i d e<br />

r u m , et jus quod ì 1II habent ju- » G o m . lib. i.var. cap. 1 i.n. 36."<br />

re civili -, alii alieve ad instar e- 6 " H o d i e tarn post leg.i.t.<br />

mancipatorum, et jus quod illi »18. /. 10. IV. R. in qua vali-<br />

habent jure pretorio; ut sui s u e - » d u m pronunciatur testamentum<br />

ve, preteriti preteriteve, aut no- »heredis institutionem non c o n -<br />

mlnatim non exheredati e x h e r e - »tinens , probabilius videtur s u -<br />

d a t e v e , ad instar filii sui testa- »stinendum esse testamentum, in<br />

rruntum ipso jure evertant; alii » q u o testator c u m liberis dece-<br />

aiieve ad in-.tar filii emancipati » d e n s , nullum omnino h e r e d e m<br />

per contra tabulas bonorum pos- »scripserit; quasi hoc casu liberi<br />

se,-; jnem stare hoc non patiantur: »ipsi instituti videantur,debeant-<br />

quibusfere verbtsipse justinianus » q u e legata prestare, quatenus<br />

utitur in diet, sua constitutione, » e o r u m legitimam non minuant:<br />

vers, sancimus. In s u m m a , h e c »proindequemanebunt firme me-<br />

exequatio à justiniano facta non »liorationes tertii et quinti in ec<br />

respicit personarum classes; sed » f a c t e alicui ex descendentibus.<br />

H h h a

428 Lib. IL Tit. XIII.<br />

»ut expresse siatui /. 8. tit. 6.<br />

»1. lo. N. R. ( 24. Tauri ). Haec<br />

»ita intelJige, nisi testator i g n o -<br />

v r a n s descendentem praeterierit :<br />

"tuncetenimtestarnentum corme-<br />

»ret quoad omnia , ex defectu vo­<br />

l u n t a t i s testatoris, ut bene pro-<br />

?>b.it G o m . in d. I. 24. num. 3.<br />

V i d e , atque hue accommoda ea<br />

«quae de milite praetereunte libe-<br />

»ros suosdicimus infr. §. seq. hoc<br />

»iit.num. 2.Si vero haeredemin-<br />

jjstitueritaliquem, praeteritio de-<br />

«scendentis vel ascendentis c u -<br />

«jusvis, qui testatoris fuerit ne-<br />

«cessariûs haeres ( juxta ea , quae<br />

win tilulo de hceredum quai, et<br />

adif. trademus ) , non patietur<br />

«testamentum subsistere: quia in<br />

« c a s u isto correctae non sunt dd.<br />

» Partitarum leges, quae ob prae-<br />

«teritionem liberorum testamen-<br />

?>ta declarant nulla, Matien. in<br />

»d. I. gloss. 10. n. 49. Pichar.<br />

w i n §. igitur quart am de inojf.<br />

iitestam. â num. 14. et praecipue<br />

it num. 26. A y Hon ad G o m . lib. 1.<br />

sivar. cap. 11. n. 2. Vide Molin.<br />

9}de Hispanprimog.lib. 2.cap 1 5.<br />

tinum. rd. c u m seqq. D e adopti-<br />

» vis agimus infra. §. 7. hoc tit."<br />

T E X T U S .<br />

De testamento militis.<br />

6 Sed si in expeditions octupatus<br />

miles testamentum fatiat<br />

, et liberos suos jam natos ,<br />

vel posthumos nominatim non ex-<br />

Jiteredaverit, sed silentio prteterierit,<br />

non ignorons, an habeat<br />

liberos, silentium ejus pro exJuefedatione<br />

nominatim facta valere,<br />

constitutionibus Principum cautum<br />

est.<br />

COMMENTARIUS.<br />

i Militibus jure militari te-<br />

stantibus seu in expeditioae<br />

occupatis, ut ait textus, non<br />

solum rem issa» sunt solemnitates<br />

illae externae, numeri testinm, ro-<br />

gationis , obsignationis, subscri­<br />

ptions , contextus, quas eives<br />

omnes jure communi testamen­<br />

tum facientes observare tenentur:<br />

sed etiam intrinseca haec, quae ad<br />

parentes testantes pertinet, libe­<br />

rorum scilicet vel institutio vel<br />

exhaeredatio; placetque, praeteri-<br />

tionem militis , d u m non ignoret<br />

se liberos habere, aut uxorem<br />

praegnantem esse, obtinere vim<br />

exhaeredationis, /. 9. et I. seq. C.<br />

de test. mil. ad quern efiectumre-<br />

spiciens Ulpian. dixit, militem<br />

silentio exhaeredare, /. 1 2. de bon.<br />

Uberi.<br />

2 (Non ignorant, an habeat<br />

liberos). Q u o d milîtis praeteritio<br />

pro exhaeredatione habeatur, v o -<br />

luntati ejus tributum est, q u s so­<br />

la testamentum sustinet etpro jure<br />

servatur, /. 1. de test, milit.<br />

U t autem voluntas exhaeredandi<br />

obscura non est, ubi quis scit se<br />

habere liberos, iisque silentio<br />

praeteritis alios haeredes instituit;<br />

ita contra deesse i lia voluntas in-<br />

telligitur, ubi cum id nesciret,<br />

forte quod falso rumore perlaium<br />

esset, eos in rebus humanis esse<br />

desiisse, alios scripsit. Q u o d ex<br />

communi parentum o m n i u m erga<br />

liberos affectu sumitur, quasi,<br />

quod omnino credendum est, si

De cxhisreàat'ìone liberortim. 439<br />

scìvisset se habere liberos, eos ip-<br />

sos, non alios sibi heredes seri—<br />

pturus fuisset, d. I. 9. /. seq. C. eod.<br />

tit. Quapropter pro diversitateli-<br />

berorum per ignorantiam à milite<br />

preteritorum, aut testamentum<br />

hoe nullum dici poterit, aut re-<br />

scindetur remedio pretorio, aut<br />

rumpetur agnatione, et tan­<br />

tum, ut nec legata exeo prestanda<br />

sint, /. 3©. §. 2. de test, milit.<br />

TEXTUS.<br />

De testamento matris aut<br />

avi materni.<br />

7 Mater vel avus maternus<br />

necesse non habent liberos suos<br />

aut heeredes instìtuere , aut exheredare<br />

: sed possunt cos silentìo<br />

omitiere : nam silentium matris<br />

aut avi materni, et cceterorum<br />

per matrem ascendentìum tantum<br />

fach, quantum exhceredatìo patris.<br />

Neque enim mairi filium filiamve,<br />

neque avo materno nepotem<br />

neptemve ex filia , sì eum<br />

eamve hceredem non instituat, exheredare<br />

necesse est, sive de jure<br />

civili queeramus, sive de edicto<br />

Pretoris, quo Pretor preteritìs<br />

liberis contra tabulas bonorum<br />

possessionem promittit : sed<br />

aliud eis adminiculum servatur ,<br />

quod paulo post vobis manifestum<br />

fiel.<br />

COM MENTARIUS.<br />

i Q u o d militis preterido vim<br />

exheredationis h a b e t , ex pri­<br />

vilegio est: quod matris et avi<br />

materni,facit liberorum conditio,<br />

qui matri et avo materno jure ci­<br />

vili pro extrañéis sunt, §. 3.1'n/V.<br />

de hter. yuii/.N'tmirum lex civ"ilis,<br />

q u e magis familiarum conserva-<br />

tionem spectavit, q u a m naturam,<br />

non eodem modo materna bona<br />

liberis addicit, ut paterna; non<br />

sic fi li us materne quoque dotis,<br />

viva adhuc ea, dominus quodam-<br />

modo existit, uti honorum patris<br />

est. Quapropter si ea alium here-<br />

dem instituat filio preterito, nu't-<br />

l a m , quod ad eam legem attinet,<br />

injttriam filio facit, c u m suum ei<br />

nonadimat. Igiturquia mater suos<br />

heredes non habet, et nepotes ex<br />

filia non sunt sui heredes avo, id­<br />

eo silentiummatriset avi materni<br />

tantum facit, quantum e x h e r e d a ­<br />

d o pattis. Et hoc , etiamsi i g n o -<br />

raverint se liberos habere, c o n ­<br />

tra quam in milite pretereunte jus<br />

est, /. 27. §. uh. et l. seq. de inof.<br />

test.<br />

2 (jSivedeedictoPretoris).Seà<br />

neque Pretor ad honorum pos-<br />

sessionem contra tabulas admisit<br />

pretéritos à matre: quia non po-<br />

tuit eis aptare colorem suitatis .<br />

sub quo emancipatos à patre ad<br />

hujus successionem vocavit, /. 6.<br />

§. 1. de bon.poss.<br />

3 (Aliud eis adminiculum servatur).<br />

Potuisset totidem verbi 1 ?<br />

adminiculum istud indicare. I n -<br />

telligit autem querelarti inofficio­<br />

si testamenti, Agitur de hoc remedio<br />

seti adminiculo infra tit, 18.<br />

4 " I n Hispania,cumjus suc-<br />

jjcedendi parentibus , eorumque<br />

»5testamenta infirmandi conceda-<br />

jjtur liberis sub naturali et genevrali<br />

nomine descendentìum , l. 3,<br />

»tit. 13. /. 3. tit. 7. /. 1. tit. 8.<br />

j-P. 6. et l. 1. /. 20. /. 10. N. R.

430 Lib. II. '. it. XIII.<br />

•»incogrrta est distinctio, quarn<br />

»jus R o m a n o t u m faciebat inter<br />

»descendentes ex masculis et fce-<br />

•>•> minis,quibus proinde eademna-<br />

»cessitas instituendi vel exh;ere-<br />

» d a n d i liberossuosinjungitur, ac<br />

J> masculis. Eademque ratione na-<br />

-Jturalis pater instituere vel exhae-<br />

» redare tenebittir filios , quos in<br />

j»adeptionem dederit : qui siinui<br />

» instituendi vel exhsredandi e~<br />

»? runt à pat re adoptivo, si fuerit<br />

» hiceorumascendens, I. \ o,t. 16.<br />

» P. a. non alias, /. 9. eod. In pa-<br />

j>tre adrogatore necessitas vige-<br />

»bit, ut in naturali, /. 8. eod"<br />

TITULUS DECIMUSQU ART U S.<br />

D E H i E R E D I B U S I N S T I T U E N D I S »<br />

D. Lib. 28. Tit. 5. Cod. Li b. 6. Tit. 24. (t).<br />

1 Dictum hactenus de iis<br />

rebus, quas parentes cavere de-<br />

bent et testamento suo c o m -<br />

plecti, si id justutn ratumque<br />

esse velint: sequltur nunc ipsum<br />

testamenti formale, haeredis scili­<br />

cet institutio. E a caput et funda-<br />

mentum testamenti esse dicitur in<br />

§. 34. infr. de legat. propterea<br />

quod sine ea testamentutn consi­<br />

stere non potest. Dicitur et testa­<br />

mentutn ex ea sola robur ac fir-<br />

m a m s n t u m capere, quia ad vim<br />

testamenti nihil aliud requiritur,<br />

quarn ut quis hasres institutus sit:<br />

utique exira necessitatem insti­<br />

tuendi aur exhaeredandieenasper-<br />

sonas. Inde dictum , eum , qui ne-<br />

que legaturus quid est, neque<br />

quenquam exhaeredaturus, posse<br />

tribus verbis testamentum facere,<br />

tit dicat: Lucius hares esto, I. 1.<br />

§. 3. hoc tit. Hseredem instituere<br />

est: Scribere vii nuncupare te-<br />

(1) T. 3. P. 6.<br />

(a) L. i. d. tit. 3. P. 6:<br />

stamento, quern tibi velis hono­<br />

rum et universi juris successo-<br />

rem esse (2). Quibus verbis insti­<br />

tutio fiat, parum refert, modo<br />

per ea liqueat voluntatis intendo,<br />

/. T 5". C detestam. (;) : quo loco<br />

Constantinus abrogat diff^ren-<br />

tiam, quarn faciebat antiquitasin-<br />

ter verba directa et inflexa, a u -<br />

ctore Ulpianof/>. 21.<br />

2 "In Hispaoit, jam supra<br />

»>diximus in rubr. et ^. •> p'ce-<br />

licel. tit. non esse necessariatn<br />

» hasredis institutionem , ut testa-<br />

vmentutn valeat, ex /. 1. lit. 18.<br />

»/. jo. N. R."<br />

T E X T U S.<br />

Qui possunt hazredes<br />

instituí.<br />

Hceredes insti;uere permissum<br />

e;t tarn liberes Ilumines , quarn<br />

(3) L.S.eoi.

servos ; et tarn proprios , quam<br />

aìienos. Proprios autem olim quidem<br />

secundum plurium scntentias<br />

non aliter quam cum libertate rede<br />

instituere liiebat : hodie vero<br />

etiam sine libertate ex nostra constitutione<br />

eos haredes instituere<br />

pcrmissum est (i) Quod non per<br />

innovationem induximus, sed quo—<br />

mam xquius erat, et Atiiicino<br />

placuisse Paulus suis libris, quos<br />

tarn ad Masurium Sabinum,<br />

quam ad Plautium scripsit, re—<br />

fert. Proprius autem servus etiam<br />

is intelligitur , in quo nudam<br />

proprietatem testator habet, alio<br />

usumfructam habente. Est tarnen<br />

casus, in quo nec cum libertate<br />

utiliter servus à domina ìiceres<br />

inst it ui tur , ut constitutione Divorum<br />

Severi et Antonini cavetur<br />

, cujus verba hcec sunt : Ser-<br />

v u m adulterio maculatum , non<br />

jure test ! mento manuraissum ante<br />

sententiam ab ea muJiere videri,<br />

qua» rea fuerat ejusdem criminis<br />

postulata , rationis est. Q u a r e se-<br />

quitur, ut in eundem à domina<br />

colina hetedis institutio nullius<br />

momenti habeatur. Alienus servus<br />

etiam is intelligitur, in quo usumfructam<br />

testator habet.<br />

De hcvredibus Institucndis. 431<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

t [Tarn liberos homines, quam<br />

servos ). Inversio est: n a m dicendum<br />

potius erat, tarn servos<br />

, quam liberos : q u o m o d o<br />

hoc expressif Cajus /. ¡1. hoc tit.<br />

quoniamde liberis res certior. D e<br />

liberis autem hominibus nihil am-<br />

plias hic traditur, quam quod ha;-<br />

redes instimi possunt. jEt an er­<br />

go possunt omnes promiscue et si­<br />

ne exceptione?Nequiquam. Nain<br />

qui incestsnuptiissese polluerunt<br />

Uli nec se mutuo , nec propudio-<br />

sam sobolem instituere possunt,<br />

/. 6. C. de incest, nupt. nec m u -<br />

liei adulterum s u u m , a m hic ill<br />

a m , /. 1 3. /. 14. dclus qute ut indign.<br />

Liberi naturales ex concubina<br />

nati, ex Justiniani nov. Sç.c.tp.<br />

12. unde auth. Licet C. de nat. lib.<br />

unicam tantum unciam ex patris<br />

testamento capere possunt, si s u -<br />

perstites sint liberi legitimi: octo<br />

uncias, si solisuperstites testatori<br />

parentes. Constitutione Leonis et<br />

Anthemii vétatur conjux coniu­<br />

gi secundo plus relinquere, q u a m<br />

uni ex liberis prioris matrimonii ,<br />

et quidemcui minimum relinquit,<br />

/. 6. C. de sec. nupt. Porro Princi-<br />

p u m Christianorum constitutioni-<br />

bus vetantur hseredes institut apo­<br />

stata;, /. 3. C. de apost. itemhaeretici,<br />

/. 4. C. de hteret. et Manich.<br />

2 (Et tarn proprios, quam alie­<br />

no/). C u m servis qua servis non<br />

est, testamenti factio, sed quate-<br />

nus per eos hseredbas perventura<br />

est ad cives R o m a n u s , aut ipsi<br />

cives futuri. Igitur in servo alie­<br />

no persona domini spectatur,et<br />

sustinetur institutio , si dominus<br />

civis R o m a n u s sit, et jus capien­<br />

d o hœreditatis habeat, perinde<br />

quasi ipse per servum institutus<br />

esset,/. 31. hoc tit. (2). Q u o d si<br />

mihi c u m domino non sit testa­<br />

menti factio, quia capere ex meo<br />

testamento vetatur , nec cum set-<br />

(2) L. z.d.tit. 3. P. 6. (2) L. 2. tit. 3. P. 6,

43^ Lib. II. Tit. XIV.<br />

vo ejus erit; vide tarnen quae notamus<br />

ad §. 4^ i »fr. de hier. qual.<br />

et diff. In servo autem proprio in-<br />

stitutioeadem rationedefendi non<br />

potest, ut scilicet dicamus , earn<br />

sustineri ex personadomini;quip-<br />

pe qui ipse testator est: sed aut<br />

nulla erit, aut si earn valere v o -<br />

l u m u s , necesss est, ut s i m u i c o n -<br />

sequatur libertatem.<br />

3 ( Qlim non aliter, quam cum<br />

libértate, hodie etiam sine libértate).<br />

Plerique veterum in ea sen-<br />

tentia fuere, ut puatrent, servum<br />

proprium non aüter recte haere-<br />

d e m instituí, q u a m c u m libértate,<br />

non ausi per consequentiam datas<br />

hsereditatis libertatem servo defen­<br />

deré ob rationem , q u a m indicavimus<br />

supr. qui et ex quib. causis<br />

manum. §. 2. Justinianus vero et­<br />

iam omissa libertatis datione in-<br />

stitutionem valere voluit, et per-<br />

inde haberi, ac si simul über es­<br />

se jussus esset, /. pen. C. de nec.<br />

serv.her. quod c u m humanitas et<br />

favor libertatis suadet, tum etiam<br />

voluntatt testatoris consentaneum<br />

est: quippe qui hoc ipso quod ser­<br />

v u m suum hseredem esse vult, non<br />

obscure signiñcat, velle se etiam,<br />

ut liber, sit (1); c u m absque eo<br />

nec haereditatem obtinere possit.<br />

4 ( Quod non per innovatio-<br />

nem). Supra tamen §. 2. qui et ex<br />

qaib. caus. man. profitetur, se id<br />

nova humanitatis ratiune consti-<br />

tuisse. U t r u m q u e suo sensu v e ­<br />

rum est. Nihil inuovavit, quate-<br />

nus spectamus sententiam pauco-<br />

r u m , inter quos et Atilicinus<br />

fuit, quibus jam o l i m , quod hie<br />

(1) L. 3. eoi.<br />

constituitur , placuit. At novum<br />

jus constituit, quatenus specta­<br />

mus id , quod receptum erat ex<br />

plurium sententia, qui negabant,<br />

servum proprium sine libertate<br />

hasredem instimi posse, Ulpian.<br />

tit. 22. §. 7. et 12. et sententia?<br />

istius abrogationem.<br />

; " I n Hispania quinam pro-<br />

hibeantut hxredes instimi, late<br />

tractamus in nostra Illustrations<br />

lib. 2. tit. $.nn. 1.2. 3. "<br />

T E X T U S .<br />

Si servus in eadem causa<br />

manserit , vel non.<br />

i Servus autem à domino suo<br />

hares institutus , siquidem in eadem<br />

causa manserit, fit ex testamento<br />

liber, hceresque ei necessarius.<br />

Si vero à vivo testatore<br />

manumissus fuerit, suo arbitrio<br />

adire hareditatem potest :<br />

quia non fit hares necessarius,<br />

cum utrumque ex domini testamento<br />

non consequatur. Quod si<br />

alienatus fuerit, jussu novi domini<br />

adire hcereditatem debet, et<br />

ea ratione per eum dominus fit<br />

hares : nam ipse alienatus ncque<br />

liber , ne que hares esse potest,<br />

etiamsi cum libertate hares institutus<br />

fuerit : destitìsse enirn à<br />

libertatis datione videtur dominus<br />

, qui eum alienavit. Alienus<br />

quoque servus hares institutus, si<br />

in eadem causa duraverit , jussu<br />

ejus domini adire hareditatem<br />

debet. Si vero alienatus fuerit<br />

ab eo, aut vivo testatore, aut

post mortem ejus antequam adeat,<br />

debet jus su novi domini adire. At<br />

si manumissus est vivo testatore,<br />

vel mortuo, antequam adeat, suo<br />

arbitrio adire potest hcereditatem.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Quae hoc textu traduntur<br />

clara sunt. N o t a tarnen, quod li­<br />

cet persona domini in servorum<br />

institutionibus inspiciatur, ut sit<br />

c u m ea testamenti factio, q u a -<br />

dantenus etiam persona; servi ha­<br />

betur ratio, ut et in legatis, /. 82.<br />

§.2. de legat. 2. /. 82. de adq.<br />

vel omitt. hared.<br />

T E X T U S.<br />

De servo haereditario.<br />

2 Servus etiam alìenus post<br />

domini mortem recte hares instituitur<br />

: quia et cum heereditariis<br />

servis testamenti factio est (1).<br />

Nondum enim adita hcereditas<br />

persona vicem sustinet, non hteredis<br />

futuri, sed defuncti : cum<br />

etiam ejus, qui in utero est, servus<br />

recte hares ìnstìtuatur.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

t ( Non haredis futuri, sed<br />

defuncti ). H o c totidem quoque<br />

verbis traditur in /. 34. de adq.<br />

rer. domin. alibi simpliciter dici-<br />

tur, haereditatem obtinere defuncti<br />

locum,/. 31. hoc tit. et infr. de<br />

stip. serv. in pr. A p u d P o m p o -<br />

nium tamen contra scriptum legi-<br />

(1) L. 2. tit. 3. P. 6.<br />

Tom. I,<br />

De hcvrcdibus instituendis. 433<br />

m u s , haereditatem interim susti-<br />

nere personam haer

434 Lib. II. j it. XIV.<br />

lus in /. 52. hoc tit. servum hae-<br />

reditarium institui posse ait, si<br />

m o d o testamenti factio c u m d e -<br />

functo fuerit, licet c u m haerede<br />

instituto non sit. Et igitur hasre-<br />

ditas, qua jacens considerata, de-<br />

functum repraesentat; adita, re­<br />

tro videtur repraesentasse perso­<br />

n a m hxredis.<br />

T E X T U S.<br />

De servo plurium.<br />

3 Servus autem plurium, eum<br />

quìbus testamenti factio est , ab<br />

extraneo institutus hares, unicuique<br />

dominorum, cujus jussu adierit,<br />

proportione dominii acquirit<br />

liter edit alem (i).<br />

Hie textus planus est.<br />

T E X T U S.<br />

De numero haeredum.<br />

4 Et unum hominem , et piùres<br />

usque in infinitum , quot quis<br />

hteredes velit, facere licet.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

I [Usque in infinitum'). Infi­<br />

nitum accipe pro indefinito, in-<br />

certoque haeredum n u m e r o , non<br />

pro multitudine , quae extremis<br />

careat ; q u o m o d o et alibi saepe<br />

hoc verbum usurpatur, /. 68. §. i.<br />

de rei vind. I. 4. §. 2. de in Ut.<br />

jur. Sensus igitur hujus §. est,<br />

posse testatorem tot haeredes i n -<br />

(1) L. 2 j. tit. 3. P. 6.<br />

stituere, quot ei p k a i e n t : nimi-<br />

rum certuni numerum hxredum<br />

instituendorum nemini lege pra:-<br />

scriptum esse, sed totum hoc ar­<br />

bitrio testantis permitti. lnepti au­<br />

tem sunt, qui ex hoc loco colligunt,<br />

posse q u e m instituere orrnes ho­<br />

mines, qui in m u n d o sunt. Talis<br />

enim institutio exitum reperire<br />

non potest, ñeque est hominis,<br />

qui suae mentis est compos. Vid.<br />

G o m . i. variar, resoi. 2. num. 2,<br />

Plane illud crediderim defendi<br />

posse c u m D. Viglio , Rempubl.<br />

institutam videri,siquis simplici-<br />

ter cives universos instituerit, et<br />

valere hujusmodi institutionem,<br />

quando permissum est Rempubl.<br />

aut civitatem haeredem instituere.<br />

N o n enim idem hie semper jus<br />

obtinuit. Legirnus, Reges aliquot<br />

exteros populum R o m a n u m sibi<br />

haeredem instituisse. A n autem et<br />

quando Respublica hasres institui<br />

potuerit, legatumve ei relinqui,<br />

tractabimus infr. §. 25:. delegat.<br />

T E X T U S .<br />

De divisione haereditatis.<br />

5; Hcereditas plerumque dividitur<br />

in duodecim uncías, qua<br />

assis appellatione continentur. Habent<br />

autem et ha partes propria<br />

nomina ab uncia usque ad assem,<br />

ut put a hac : sextans, quadrans,<br />

triens, quincunx, semis, septunx,<br />

bes, dodrans , dextans , deunx.<br />

Non autem utique semper duodecim<br />

uncias esse oportet: nam tot<br />

uncía assem efficiunt, quot testa-

tor voluerit; et si unum tantum<br />

quis ex semisse [verbi gratia) licereiem<br />

scripsetit, totus as in semisse<br />

erit. Neque enim idem ex<br />

parte testatus, et ex parte intestatus<br />

decedere potest, nisi sit miles,<br />

cujus sola voluntas in testando<br />

spectatur. Et è contrario potest<br />

quis in quantascunqae voluerit<br />

plurimas uncias suam hcereditatem<br />

dividere (i).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Sequitur pars altera hujut<br />

tit. in qua agitur de e o , q u o d<br />

vel unus vel plures hasredes scri­<br />

pti ex ratione juris, et voluntate<br />

testatoris consequantur: quae res<br />

ut commodius proponi et perfe-<br />

ctius intelligi possit, ante docere<br />

voluit, in quot partes hasreditas<br />

plerumque dividatur, civili scili­<br />

cet et solemni distributione, ea-<br />

rumque partium nomina indica­<br />

re, quo ea in numerato haberent<br />

studiosi disciplinas juris ; idque<br />

fecit verbis Ulpiani in /. so.§.u/f.<br />

hoc tit.<br />

2 (in duodecim uncias , quce<br />

assis appellatane). A s in re nu rumarla<br />

est: Minimus ceris nummus.<br />

H i n c ilia: Ad assem reddere: Ad<br />

assem omnia perdere. C u m sermo<br />

est de ponderibus, de divisione<br />

hasreditatis aut fundi significat<br />

Solidwn (id est, totum quid si ve<br />

integrum ) constans ex duodecim<br />

unciis ; est nimirum idem , quod<br />

in ponderibus libra aut pondo.<br />

U n de ilia : Ex asse possidere^<br />

De hceredìbt • instìtuendis. 435<br />

/. pen. qui satisd. cog. In assem<br />

v'indicare, l. 40. §. 1. de legai. 3.<br />

Heeres ex asse, pro quo etiam<br />

libella dixit Cicero lib. 7. ad Attic,<br />

epìst. 1. edit. Victor, et alia<br />

plura ejusdem generis. C a u s a m<br />

usus hujus numeri, quae à Juris-<br />

peritis tradita non est, D u a r e n u s<br />

lib. 2. disp. 36. ex G a l e n o p r o -<br />

fért, nimirum quia nuilus alius<br />

numerus in tot partes tarn c o m ­<br />

mode dividatur. Locus Galeni<br />

integer refertur à Duareno.<br />

3 (Habent hee partes propria<br />

nomina). Refert j a m propria no­<br />

mina partium assis , contentus<br />

initium fecisse ab uncia c u m U l -<br />

piano d. I. 50. §. uh. hoc tit. licet<br />

et ipsa uncia in partes minutio-<br />

res .dividi possit. Illud scien­<br />

d u m est y hasreditatem etiam d i ­<br />

vidi in partes naturales, veluti<br />

in duas dimidias, /. 2. §. 7, de<br />

collat. in tres tertias, in quatuor<br />

quartas, §. 8. infr. eod. in sex sextas<br />

, 76. de adq. licer.<br />

4 (Quot testator voluerit). Li­<br />

cet solemnis et usitata assis d i -<br />

stributio in duodecim partes sive<br />

uncias, nti dictum est, fìat : pot­<br />

est tarnen paterfam. earn distri—<br />

butionem non sequi, atque it tot<br />

partes unciasve hasreditatem d i -<br />

stribuere, in quot voluerit, sive<br />

in plures sive in pauciores, /. 13.<br />

§§. 1. 2. 3. et ult. hoc tit. Proinde<br />

si, verbi causa, tres hasredes scri-<br />

pserit singulos ex quincunce, ra­<br />

ta est patrisfamil. voluntas, ut<br />

substantiam suam partiti in quin-<br />

decim uncias. Atque hac eadem<br />

ratione defenditur quod reseti-

43* Lib. II. Tit. XIV.<br />

ptum est in /. 3. С. de testam. mi­<br />

lit, militem , qui fiiium ex uneiis<br />

d'uabus, uxorem ex una uncia<br />

instituisset, nee de residuis por­<br />

tionibus quicquam significasset,<br />

in tres partes videri voluisse hae­<br />

reditatem dividere : non autem<br />

pro parte testatum, pro parte in­<br />

testatum decedere; quamvis id<br />

militi concessum sit. Sive autem<br />

plures sive pauciores partes testa­<br />

tor fecerit, tacito jure in d u o d e ­<br />

cimi semper haereditas resolvitur,<br />

d. I. 13. §. i. hoc tit.<br />

5 (Si unus ex semisse, totus<br />

as in semisse). Q u a n d o unus tan­<br />

tum hsres scriptus est , licet ex<br />

certa parte haereditatis, puta trien­<br />

te , semisse, vel etiam minima, is<br />

perinde ac si ex toto asse insjdtu­<br />

tus esset, omnium honorum haere­<br />

ditatem consequitur. Caeterum<br />

magis , ut opinor, ex subtilitate<br />

juris et propter regulam qua n e ­<br />

mini partem testato, partim inte­<br />

stato decedere permittitur , qua;<br />

etiam mox pro ratione subjicitur,<br />

q u a m ex voluntate defuncti, qua:<br />

non tarn facile ejusmodi interpre­<br />

tationem admittit , ubi unus tan­<br />

turn non dato coherede ex parte<br />

aliqua scriptus est, q u a m ubi plu­<br />

res ex pluribus. N a m si, verbi<br />

gratia, tres, singuli ex uncia sen­<br />

ti sunt, commodissime dicitur,<br />

arbitraria distributione testatorem<br />

u s u m , atque in tres partes aequa­<br />

ies universam haereditateni divi­<br />

sasse : quod secus est, si u n u m<br />

tantum institutum proponas in<br />

quadrante sive quarta haereditatis<br />

parte, c u m distributio nequeat<br />

fieri nisi inter plures. Q u a m o b r e m<br />

licet ilio casu propter libertatem<br />

distribuendi et communem v o ­<br />

luntatem idem obtineat in testa­<br />

mento militis, q u o d in testament<br />

s p a g a n o r u m , /. 3. C. de test,<br />

milit. hoc tarnen casu diversum<br />

jus esse propter dictam regulam,<br />

quae non militum, sed pagano­<br />

rum potestatem coercet, et uno<br />

tantum haerede in certa assis par­<br />

te instituto à pagano: ha ne par­<br />

tem reliquas ad se trahere ; si à<br />

milite, residuum haeredes ab in­<br />

testato laturos , recte judicavit<br />

D. Viglius. Q u o d si quis solus<br />

institutus fuerit, non ex parte ali­<br />

qua haereditatis, sed ex re certa,<br />

puta ex fundo ; perinde quasi<br />

simpliciter ac sine ulla rei m e n ­<br />

tione scriptus esset, et hic bono­<br />

r u m o m n i u m haereditatem obtinebit,<br />

/. 41. in fin. de vulg. et<br />

tup. Nam cum harum rerum q u i ­<br />

d a m inter se pugna sit ; succes­<br />

sions universi juris, cujusmodi<br />

est hereditas, et acquhitionis rei<br />

singularis, potestate juris detra­<br />

hitur rei m e n t o , et hasredi sic,<br />

quasi universaliter institutus esset,<br />

succurritur, l. 1. §. 4. hoc tit. L o ­<br />

quimur autem de casu, quo quis<br />

institutussitsolusex re certa: nam<br />

si cohaeredem habuerit institutum<br />

simpliciter, vel ex certa parte seu<br />

quota haereditatis; hic totam hae­<br />

reditatem habebit, et ille legata­<br />

t i loco erit, /. 13. C. hoc tit.<br />

6 (Ex parte testatus, ex parie<br />

intestatus). Jus nostrum non<br />

patitur, inquit P o m p o n i u s , eundem<br />

in paganis testato et intestato<br />

decessisse : earumque rerum<br />

naturaliter inter se pugna est (testatus<br />

et intestatus) l. 7. de div.<br />

rer.jur. E t quidem naturaliter pu­

g n a n t , eundem decedere in to-<br />

tum testatum et intestatum: non<br />

a u t e m pro una parte testatum, et<br />

pro alia intestatum; quomodo et-<br />

i a m intelligi voluit Pomponius ju­<br />

ris civilis subtilitatem sequens.<br />

U n d e arbitror, naturalitcr in d.<br />

I. 7. positum esse pro eo, quod re-<br />

cepti passim moris erat, ut et ali­<br />

bi interdum, /. 16. §. 4. de min.<br />

/. 22. §. ult. loc. et sic quoque ca-<br />

piendum Ulpiani illud : Lex naturce<br />

htec est, ut qui nascitur sine<br />

légitima matrimonio, matrem sequatur.<br />

Id est, lex consuetudinis<br />

(2) L, $z,tit, 9. P. 6.<br />

De hœredibus instìtuendis. 437<br />

generalis deducta ab aliqua ratione<br />

naturali, /. 24.^ stai. horn.<br />

N a m régula ista è sous R o m a n o ­<br />

r u m moribus pendet, neque apud<br />

alios populos locum habet, ac ne<br />

apud ipsos quidem R o m a n o s in<br />

testamentis militum. E x hac por­<br />

ro régula descendit, q u a n q u a m<br />

n o n tanquam ex causa proxima<br />

aut adequata, jus accrescendi in­<br />

ter plures haeredes testamentarios,<br />

videlicet ut uno deficiente , pars<br />

ejus accrescat ceteris, qui h e r e -<br />

des extiterunt, /. unie. §. 10. C.<br />

de cad. toll. I. $9. §. 3. hoc tit.<br />

7 Plane illud fieri potest, ut<br />

qui ab initio in totum testatus de-<br />

cessit, cujusque hereditas semel<br />

ex testamento adita fuit, ex a c ­<br />

cidenti et postfacto pro parte in­<br />

testatus vi ipsa efficiatur,heredi-<br />

que scripto portio emolumenti au-<br />

feratur, rescisso pro parte testa­<br />

mento per querelam inofficiosi,<br />

/. I 5. in fin. I. 24. et l. seq. §. 1.<br />

de in offic. test. C e t e r u m hoc re-<br />

gulam non subvertit : quippe cui<br />

satisfactum est, si ejus, qui testa­<br />

mento jure ab initio facto deces-<br />

sit , hereditas ex testamento a d ­<br />

ita fuerit : ad e a , q u e postea'<br />

fiunt, non pertinet.<br />

8 jSed quid si testator adscri-<br />

pserit, nolle se, ut haeres scriptus<br />

reliquas partes ferat, et jus accre­<br />

scendi expresse prohibuerit? Et<br />

quidem q u e m a d m o d u m nemo si­<br />

ne observatione legum testamentum<br />

condere potest, /. 4. qui test,<br />

fac poss. ita nemo quoque in suo<br />

testamento cavere potest, ne le­<br />

ges in eo locum habeant, /. 5;.<br />

de legat. 1. (1): ut illud omnino<br />

manifestum sit, testatorem nulla<br />

cautione efficere posse, ut contra<br />

regulam juris civilis dissimiiiter<br />

ei succedatur, et ex testamento<br />

et simul ab intestato.<br />

9 N o n obstat huic sentente,<br />

quod Ulpianus in /. 9. §. 13. hoc<br />

tit. scribit, institutos ex certis re­<br />

bus , quasi simpliciter instituti<br />

sint, hereditate potiri, nisi v o ­<br />

luntas patrisfam. manifestissime<br />

refragetur: quippe in casu d. I. 9.<br />

voluntas testatoris contraria pot-<br />

ens est, ut conservetur expressio<br />

partium , quam fecit testator ipse,<br />

q u e alias non esset servanda; non<br />

veroadconservandam mentionem<br />

rei, q u e semper tollenda erit.<br />

10 Est tarnen et media sen-<br />

tentia, q u a m proponit et tueiur<br />

Salicetus in /. 13. C. de hcejr. insti<br />

nimirum prohibitionem supra di 7<br />

ctam non efficere q u i d e m , q u o -<br />

minus haeres seriptus ipso jure ex<br />

asse heres fiat: ceterum hanc ejus<br />

vim esse , ut heres ille partes

438 Lib. II. Tit. XIV.<br />

reliquas, quas accrescere testator<br />

noluit, t a n q u a m e x fideicommisso<br />

teneatur restituere iis, qui ab in­<br />

testato ad haereditatem ejus venis-<br />

sent, ducto argumento à simili,<br />

quale proponitur /. 7. /. 17. et<br />

I. 29. ai SC. Trebel, et §. 3. in fr.<br />

quib. mod. testam. infr. Et haec<br />

sententia mihi quoque non adeo<br />

displicet; quoniam favet volunta-<br />

ti morientium, salva ratione j u ­<br />

ris: eoque accommodari potest<br />

clausula in d. I. 9. §, 13, de qua<br />

paulo ante.<br />

11 (Nifi sit miles, cujus sola<br />

voluntas). Qaaecunque subtilita-<br />

tem magis, q u a m naturalem ratio-<br />

nem habent, ea in militaribus te-<br />

stamentis^eorumVe inter pretatio-<br />

ne locum non habere ostendimus<br />

supra tit. de mil. test. Inter haec<br />

autem est et regula proposita,quae<br />

prohibet, e u n d e m ex parte testa­<br />

to et intestato decedere: et ideo<br />

de paganis tantum earn concepit<br />

Pompon. /. 7. de div. rer.jw.lgl~<br />

tur si miles , verbi causa , u n u m<br />

ex fundo haeredem scripserit, non<br />

detrahitur potestate legis mentio<br />

f u n d i , sed q u a n t u m ad residuum<br />

Patrimonium intestatus decessisse<br />

intelligitur, et locus fit legiiimis<br />

hseredibus, /. 6. de test. mil. I. 2.<br />

C. eod.Qaod et tunc obtinere cre-<br />

dimus , quando u n u m hseredem<br />

scripsit ex parte aliqua hsredita-<br />

tis, per/. 19. d. tit. sed etsi plu-<br />

res haeredes instituerit, et unus o-<br />

miserit haereditatem, par; omissa<br />

ad alios non redibit, sed defere-<br />

tur haeredibus ab intestato, nisi<br />

contrariaostendatur miìitis volun­<br />

tas , /. 37. eod. cui non obstat<br />

l. i.C. eod. quia ibi ex parte hae-<br />

res instituais proponitur, qui et<br />

ipsi militi ab intestato successu-<br />

rus erat, nimirum frater militis,<br />

et ideo nisi alii haeredes ab inte­<br />

stato probent, militem noluisseea<br />

b o n a , de quibus quaeritur, ad fra-<br />

trem institutum pervenire , portio<br />

deficiens hac ipsa ratione ad fra-<br />

trem pertinebit : quia pro ea par­<br />

te miles intestatus decessit. Et<br />

quod juris est in portione b o n o ­<br />

r u m , hoc idem obtinet et in tem-<br />

poris spatio, ut usque atKcertum<br />

tempus, vel ex certo tempore hae­<br />

redem miles instituere possit, ut<br />

q u o tempore haeres scriptus non<br />

est, intestati haeredit3s deferatur,<br />

/. i j . §. 4. /. 41. in pr. eoi. V i d .<br />

Anton. F a b . dee. 72. err. 5. et 6.<br />

D o n . in d. I. i. C. de test. mil.<br />

12 " I n Hispania indistincte<br />

•>•> permissum est tam paganis, quam<br />

vmilitibus partim testata, partim<br />

"intestato decedere, arg. /. 1.<br />

»tit. 18. lib. 10. Nov. Recop. ut<br />

" recte renent Torres hot text. Pinchar<br />

ibid. num. 36. Hule conse-<br />

" q u e n s ut jus accrescendi apud<br />

" nos cesset quotiescunque R o m a -<br />

» ni illud admittebint ex juris ne­<br />

c e s s i t a t e , correctaeque intelli-<br />

" g a n t u r Partitarum leges d; ilio<br />

»loquentes quatenus lauditam<br />

"nécessitaient probant. Quia v e -<br />

" r o legum correctio ultra neces-<br />

"sitatem nunquam admittenda,<br />

"vigebit hoc aCcrescendi jus<br />

rjquandocunque ex volúntate tejí<br />

stantis provenerit : q u a m d. l.t.i.<br />

"sacratissime custodiendam vult.<br />

13 " Cessabit itaque in Hispa-<br />

»nia hoc accrescendi jus, contra<br />

»? juris R o m a n i placita, in herede<br />

"institutoin te cetta vel in quota

De hceredìbus Insiltuendls. 439<br />

*>ha»reditatis, ut bene et late pro-<br />

» b a t Vela dis. 47 à rum. 58. et<br />

« q u a n d o pitres ii &titu:i fi;erint,<br />

jjsive partibus unìmì^ue assigna<br />

«tis, sive simplieiter^ pisi contra­<br />

l t a testatoris volunias prcbetur,<br />

j j c u m ita instiiutns r.en eensea-<br />

« t u r in dubjo velie jus tccrescen-<br />

5?di, /. 37. de test, milit. A n t o n .<br />

n Fab. dee. 71. err. 9. Si vero plu-<br />

«res haredes testator conjunxerit<br />

« i n aliqua parte seu quota ha°re-<br />

«ditatis, jus accrescer.di inter il-<br />

«los voluisse putabitur, locusque<br />

» e i erit, per ea quae infra late<br />

«trademus in §. 8. delegai."<br />

TEXTUS.<br />

D e portionibus s i n g u l o r u m<br />

h a e r e d u m . Si testator a s s e m<br />

non d i v i s e n t , a u t partes in<br />

q u o r u m d a m persona non<br />

ultra assem expresserir.<br />

6 Si plures instìtuantur hœredes,<br />

ita demum in hoc casupartium<br />

distributio necessaria est, si<br />

noìit testator, eos ex g qui s partihus<br />

hceredes esse: satis enim constat<br />

, riullis partibus nominatis,<br />

ex equis partitus eos hceredes esse.<br />

Partibus autem in quorundam<br />

perscnis expressis, si quìs alius<br />

sine parte nominatus erit, si quidem<br />

aliqua pars assi deerit, ex<br />

ea parte hares fit. Et si plures<br />

sine parte scripti sunt, omnes in<br />

eandem partem concurrunt. Sì vero<br />

totus as completus sit, ii, qui<br />

(1) L. 17. d. tit. 3. P. 6.<br />

(2) L. 18. d. tit. 3. P. 6.<br />

neminatim exprès sas partes habent,<br />

in dimidiam partem vocantur<br />

,et ille, vel tilt cmnes in aiterum<br />

dimidium. Nec interest,prit<br />

w.us , an mtdius, an novissimus<br />

sine parte hares scr'tptus sit: ea<br />

enim pars data intelligìtur, qua<br />

vacat (1),<br />

Si pars vacet, aut exuperet.<br />

7 Videamus, si pars aliqua<br />

vacet, nec tamen quisquam sine<br />

parte sit hares institutus, quid<br />

juris sit : veluti si très ex quarti*<br />

partibus hceredes scripti sunt.<br />

Et constat, vacantem partem singulis<br />

tacite pro hereditaria parte<br />

accedere, et perinde haberi, ac si<br />

ex tertiis? partibus heredes scripti<br />

essent. Et ex diverso, si plures<br />

heredes scripti in portionibus<br />

sint, tacite singulis decrescerei<br />

ut si (verbi gratia) quatuor ex<br />

Itrtiìs partibus heredes scripti<br />

sint, perinde halcantur, ac si u—<br />

Kusquisque ex quarta parte hares<br />

scriptusfuisset (2).<br />

Si plures uncioe, q u a m<br />

d u o d e c i m , distributae sunt.<br />

8 Et si plures uncia, quamduodeeìm<br />

, distribute sint, is qui<br />

sine parte institutus est, quod dupondio<br />

deest , habeìtìt. Idemque<br />

erit, si dupondius expletus sii.<br />

Qua omnes partes ad assem postea<br />

revecantur, qaamvis sint plurium<br />

unciarum ' 3).<br />

(ì) D.I. 17.tit.2. P.6.1. 19.<br />

eod.

44° Lib. II. Tit. XIV.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Vidimus quid juris sit<br />

q u a n d o unus fuerit institutus:<br />

nunc videndum quid d u m p l u -<br />

res. E t distinguendi tres articuli.<br />

Primus est , si omnes instituti<br />

sint partibus expressis, quo casu<br />

expressas habebunt. S e c u n d u s , si<br />

omnes sine partium expressione,<br />

et obtinebunt asquales. Tertius<br />

d e n i q u e , si quidam ex certis par­<br />

tibus instituti sint, quidam inde­<br />

finite. Q u a n d o id evenetit, primi<br />

habebunt quas testator expressit;<br />

et indefinite instituti, asse vel du-<br />

pondio expleto n o v u m assem, su­<br />

perato quod deest usque ad assem<br />

n o v u m , et asse non expleto, q u o d<br />

ei explendo superest. Q u a m o b -<br />

rem si testator ita scripserit: Pri­<br />

mus ex 3. u n c u s , secundus ex 4.<br />

tertius hseres s u n t o , hie j . u n -<br />

cias habebit. Similia exempla ad<br />

alios casus quisque facile effor-<br />

mare poterit. Si pars aliqua v a ­<br />

cete aut exuperet, nec quisquam<br />

sine parte fuerit scriptus, singu­<br />

l i s , pro portionibus hasreditariis<br />

accrescet aut decrescer. E x e m -<br />

plum habes in §. 7.<br />

2 "InHispaniaquamvis/.i7.<br />

a tit. 3. P . 6. vers. E aun , pro-<br />

v b e t primam §. 7. propositiqnem,<br />

«quae de jure accrescendi lciqui-<br />

» t u r ; tamer, pars vacans noi\ ad<br />

whseredes scriptos, sed ad eos qui<br />

« a b intestato veniunt pertinebit,<br />

» p e r ea quae nuper diximus §. r.<br />

vhoc tit,"<br />

T E X T U S.<br />

De m o d i s instituendi.<br />

9 Hceres et pure et sub conditione<br />

institui potest : ex eerta<br />

tempore, aut ad certum tempus<br />

non potest ; velati : Post quin­<br />

q u e n n i u m , q u a m moriar, vel ex<br />

Calendis illis, vel usque ad C a -<br />

lendas illas hseres esto. Denique<br />

diem adjectum haberi pro supervacuo<br />

placet, et perinde esse, «c<br />

si pure hxres institutus esset.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Hie se nunc offert tituli<br />

hujus pars tertia , in qua tracta-<br />

tur de forma et modo hasredes<br />

instituendi, deque iis, quas in­<br />

stitution! utiliter vel inutiliter ad-<br />

jiciuntur: sed non o m n i a , qua»<br />

eo pertinent Imp. ta/igit, conten-<br />

tus, quas prascipua sunt, d e c o n -<br />

ditione et dieadjectis quasdam in­<br />

dicasse. Ante q u o r u m explicatio-<br />

n e m monendi s u m u s , ad formam<br />

ìnstitutionis omnino pertinere, ut<br />

ea verbis fiat, iisque idoneis,ut<br />

ex its liquere possit voluntatis in­<br />

tendo , quamvisquibus verbis fiat,<br />

imperativis sive directis, an it»fiexis<br />

nihil referat,/. i$.C. de<br />

test. Deinde ita fieri debere, ut<br />

de persona hasredis certo consta­<br />

re possit, ve) ex nomine vel ex<br />

indubitabili signo, alioqui vitiari<br />

institutionem, /. 62. §. 1. hoc tit.<br />

Item intitilem esse institutionem,<br />

si testator non certo Consilio ha»-<br />

redem scribat, aut quid alienum<br />

captet. U n d e improbata veteribus

tum institutio , quae in alienam<br />

voluntatem confertur, veluti si<br />

quis dixerit: Quos Titius voluerit,<br />

hceredes sunto, l. 32. /. 68.<br />

eod. tum captatoria: Qua fit captando<br />

aliena hareditatis causa,<br />

c u m nempe testator, suam haeredi-<br />

datem tanquam in hämo defert, ut<br />

aliectet alienam; puta hoc modo:<br />

Qua ex parte Titius me hxredem<br />

faciet, ex eadem mihi hares esto,<br />

l. captatorias 70. c u m /. seq.<br />

eod. cujusmodi institution.es etiam<br />

in testamentis militum improbant<br />

u r , /. ir. C. de test, mi Ut. H o c<br />

autem modo concepta institutio<br />

valet: Qua ex parte Titius me<br />

hxredem fecit, ex eadem hares<br />

esto: quoniarn in praeteritum col­<br />

lata est, neque ad captandum,<br />

sedad remunerandum comparata,<br />

/.71. hoc tit. Sed nec institutio-<br />

n e s , quae mutuis affectionibus ju-<br />

dicia provocaverunt, pro capta-<br />

toriis habentur, d. I. 70. eod.<br />

2 {Sub condii ione Institut potest<br />

). Conditio est: Adjectio, qua<br />

in futurum eventum, quod dari<br />

out fieri volumus, suspenditur (1):<br />

eaque vel possibilis est, vel impos-<br />

sibilis. Impossibilis inutiliter in­<br />

stitution! adjicitur, et pro non<br />

scripta habetur, de qua mox: pos­<br />

sibilis utiiiter, ut suspendatur in­<br />

terim institutio, atque existente<br />

condiitone vires capiat, perinde-<br />

que habeatur ac si pure facta es­<br />

set; deficiente evanescat, et hae-<br />

reditas deferatur ab intestato (2).<br />

Solius sui haeredis persona excipi-<br />

tur, qui vetatur sub alia condi-<br />

(1) L.<br />

4- P. 4-<br />

Tom, I.<br />

De hceredibus instituendìs. 44-<br />

tione haeres institui, quam quae in<br />

illius potestate sit, nisi sub c o n ­<br />

traria conditione exhaeredetur, ne<br />

si conditio deficiat, reperiatur<br />

contra legem praeteritus, /. 86,<br />

hoc tit. I. 4. C. de inst, et sahst.<br />

3 {Ex certo tempore, dut ad<br />

certuni tempus non potest ). Hujus<br />

rei explicatio.plus difficuitatis habet.<br />

A i t , ex certo tempore &c.<br />

quibus verbis tacite innuitur dif­<br />

ferentia témporis sive diei certi<br />

atqué incerti, et qua; hic tradun-<br />

tur: non ad utrumque, sed ad<br />

alterum t a n t u m m o d o , certum sci­<br />

licet pertinere. Ita est. Dies aut<br />

est certus aut incertus. D e incer­<br />

to illieo videbimus. Certum dicimus<br />

: Cum certum est, et venturum<br />

esse, et quando venturus sit.<br />

Hic dies bifariam institutioni forte<br />

apponi potest ; vel ut terminus<br />

à quo, veluti: Post quinquennium,<br />

quam moriar, hares esto, vel ut<br />

terminus ad quem, veluti : Usque<br />

ad quinquennium hares esto. N e u ­<br />

tro autem m o d o apponitur utili-<br />

ter. E t hoc est, q u o d Imp. ait, hse-<br />

redem ex certo tempore vel ad<br />

certum tempus institui non posse:<br />

non quod adjectione diei in t o -<br />

tum vitietur institutio, sed q u o d<br />

dies ut vitiose adjectus rejiciatur<br />

et habeatur pro non scripto : ita<br />

enim se statim explicat, c u m ait,<br />

diem adjectum pro supervacuo<br />

haberi, et perinde esse, ac si pure<br />

institutio facta sit. Breviter Jurisconsultus<br />

in /. 34. hoc tit. Heraditas<br />

, inquit, ex die, vel ad diem<br />

non recte datur, sed vitio tern-<br />

i. tit. 4. P. 6.1. i. tit. (2) DJ. I. /. 7, cum dual.seqq.<br />

tit. 4. P. 6.<br />

Kklx

4.42 Lib. II.<br />

porìs sublato, manet institutio.<br />

Q u o d dies tollitur, benevolenti»<br />

est, ne pereat ultima defuncti<br />

voluntas. Q u o d die non subiate<br />

sub.sistere nequeat institutio, ex<br />

regula, qua vetatur idem in paga-<br />

nis testato et intestato decedere,<br />

proposita et à nobis exposita §.<br />

supr. eod. N e q u e enim ad portio-<br />

nem bonorum t a n t u m , v e r u m<br />

etiam ad Lemporis spatium ea re­<br />

gula pertinet, /. 41. in pr. de<br />

test, miiit. Peculiaris quoque ra­<br />

tio est, c u m dies adjicitur tan-<br />

q u a m terminus ad q u e m ; quia<br />

juri nostro non convenit, tem­<br />

poralem haeredem habere , sed<br />

is, qui semel haeres extitit, s e m ­<br />

per haeres m a n e a t , necesse est, /.<br />

88. hoc tit.<br />

4 Dies incertus aut prorsus<br />

et simpliciter talis est, c u m sci­<br />

licet neutrum h o r u m apparet, nec<br />

an venturus sit, nec quando; veluti<br />

si ita testator dixerit: Titius<br />

hccres esto cum consulaium iniefit,<br />

aut cum uxorem duxerit; aut<br />

secundum q u i d , c u m alterutrum<br />

incertum est, et vel ignoratur,<br />

an venturus sit duntaxat; veluti<br />

si ita scriptum sit : Titius , cum<br />

trit annorum quatuordecim, hares<br />

esto; vel tantum quando v e n ­<br />

turus sit, qualis est dies mortis<br />

cujusque. Et extat de die incerto<br />

generalis definitio Papiniani in<br />

haec verba: Dies incertus conditionem<br />

in testamento fach, l. 75. de<br />

cond. et dem. Cujus definitionis haec<br />

sentèntia est, ut conditio testa­<br />

mento adjecta non detrahitur, séd<br />

«uspendit dispositionem , ita et<br />

p it. XIV.<br />

dies incertus: atque ut esistente<br />

d e m u m conditione vires accipit<br />

disposino, ita et existente d e ­<br />

m u m die incerto. Et siquidem vel<br />

utrumque ignoretur, an dies ven­<br />

turus sit, et quando, vel etiam<br />

u n u m illud, an sit venturus; d u -<br />

bium non est, quin hujusrnodi<br />

dies pro conditione sir, I, 21. et<br />

l. seq. quando dies leg. (i}.<br />

5 A t si certum sit, e.\t"turum<br />

esse, ignoretur autem quando;<br />

hie referre puto, utrum dies a p -<br />

positus sit extraneo, an ipsi hae-<br />

redi.Si extraneo, puta hoc modo:<br />

Titius hares esto, cum Sempronius<br />

morietur, diem pro condi­<br />

tione esse: quia fieri potest, ut<br />

haeres scriptus ante Sempronium<br />

moriatur ; quo argumento tale le-<br />

g a t u m conditionale esse defenditur<br />

: Hares meus, cum morietur,<br />

Titìo decern dato, l. 79. §. 1. de<br />

cond. et dem. Si vero ipsi haeredi<br />

scriptus sit, veluti: Titius, cum<br />

morietur, hares esto, non puto<br />

conditionem facere: quia nec si<br />

legatario adscribatur, facit lega­<br />

tura, conditionale, d. I. 79. in pr.<br />

optima quidem ratione, quia hoc<br />

casu nulla suspensio esse potest,<br />

c u m nemo postquam moriatur, hae-<br />

reditatem acquirers valeat: ubi<br />

autem non est suspensio, neque<br />

conditio; et ideo institution! a d -<br />

jectum quasi diem certum, qui<br />

vivente adhuc haerede o m n i m o d o<br />

extiturus sit, detrahendum esse,<br />

institutionemque pro pura haben-<br />

dam.<br />

(1) L. 31. tit. 9, P. 6. vers, Otrosi.<br />

6 Singularis casus institution!s<br />

ex die incerto est, c u m quis in-

stitu'tur in tempus capiende h e -<br />

reditatis, /. 62. hoc tit. qui ta­<br />

rnen casus à doctioribus omnibus<br />

restringitur ad eos, qui non sim-<br />

pliciter incapaces sunt, sed se­<br />

c u n d u m quid , quales sunt orbi,<br />

ccelibes; quos proculdubio h e r e ­<br />

des instituere licet, cum liberos<br />

suseeperint, cum uxores duxerint.<br />

Et duntaxat locum habet c u m in­<br />

capacitas est ex parte instituti,<br />

non etiam simul ex parte testa-<br />

totis: n a m spurius hoc modo -.Cum<br />

capere poterit, à patre instkui non<br />

poterit.<br />

De hccredibus instituendis. 443<br />

7 " I n Hispania , postquam<br />

«/. i. ///. 18. lib. 10. N. R. per-<br />

» missum est paganis partim testa­<br />

l o , partim intestato decedere,<br />

» u t diximus supr. §. 5 nullum<br />

?» adesse videtur impedimentum,<br />

jjquominus heres instituí possit ex<br />

» certo tempore, vel usque ad<br />

5?certum tempus eo effectu, ut reli­<br />

st quo tempore hereditas ad here-<br />

•ades ab intestato pertineat: un-<br />

55 de recte visum est Anton, à T o r ­<br />

tores in §. 10. inst, hoc tit. c o r -<br />

?> rectam esse /. 15. tit. 3. V. 6.<br />

?>quatenus ipsa jus R o m a n o r u m<br />

?» probans statuebat, diem certum<br />

•anon recte adjici institutioni in<br />

•» paganorum testamentis. Q u i a ve-<br />

?>ro cessar ratio éxtendendi cor-<br />

?»rectionem ad secundam partem<br />

5-ejusdem /. iy- vers. Peco, c u m<br />

ti seqq. ubi agitur de die incerto,<br />

»firmum manet q u o d ibi dòce-<br />

•»mur, posse q u e n q u a m recte i n ­<br />

astimi ex die mortis s u e : de CU­<br />

JÍ jus institutionisfrnctu et effeetn<br />

?>vid. Greg. Lop. in gloss. 6. d.<br />

»/. iy. D u m autem liberi testa-<br />

a torum instituuntur sub conditio­<br />

n n e , q u e in eorum potestate non<br />

»sit, valet institutio conditione<br />

a insuper habita ,1.11. tit. 4. P. 6,<br />

ni.9. eod. et in eis idem Lopez. "<br />

T E X T U S .<br />

D e c o n d i t i o n e impossibili»<br />

10 Impossibilis conditio in institutionibus<br />

et legatis necnon in<br />

fideicommissis, et libertatibus pro<br />

non scripta habetur (1).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

I Impossibilis conditio est,<br />

definitore Justiniano: Cui natura<br />

impedimento est , quominus<br />

existât; veluti: Si digito c

444 Lib. II. Tit. xw.<br />

ita ut voluntas defuncti exitum<br />

reperire nequeat: cujusmodi con­<br />

ditio institutionem vitiat, /. iö.<br />

de cond. inst. (i). Sed et in alia<br />

quavis ultima voluntate, puta le­<br />

gato aut fìdeicommisso, conditio<br />

impossibilis pro non scripta est,<br />

/. 104. §. i. de legat. 1. generali-<br />

ter enim quicquid in testamen­<br />

to scriptum impossibile est, pla­<br />

cet nullam vim h a b e r e , / , i.de<br />

cond. et dem. (2). Plane conditio<br />

difficilis hue non pertinet, quan^<br />

tumvis propter persona;,cui appo­<br />

sita est, qualitatem aliamve c a u ­<br />

sam videatur impossibilis; sed nisi<br />

conditione pareatur, relictum in<br />

testamento non capitur (3). Finge,<br />

Jibertatem servo relictam hac conditione:<br />

Si liceridi mìllies dederit.<br />

Hic non detrahetur conditio, sed<br />

inutilis erit datio libertatis, ut re-<br />

sponsum est à Paulo /. 4. §. 1.<br />

de statulìb. Idem juris est, si in<br />

tarn longum tempus conditio col­<br />

lata sit, ut eo tempore is, cui<br />

libertas datur, vivere vix possit,<br />

veluti si servo quatuor annos na­<br />

to libertas d e t u r , e u m erit a n n o -<br />

rum centum: de q u o vid. Frane.<br />

A m a y a lib. 2. obs. jur. cap. 11.<br />

-a Alio autem jure utimur in<br />

stipulationibus et conventionibus;<br />

quippe quae nullius momenti sunt<br />

et in totum vitiantur apposita con­<br />

ditione impossibili, §. 11. inf. de<br />

inut. stip. I. 31. de obi. et act. (4).<br />

ubi etiam diversi juris indicatur<br />

ratio : nimirum quia manifestum<br />

(1) L. 5. tit. 4. P . 6.<br />

(2) L. 3. eod.<br />

(3) L. 4. eod. de qua vidend.<br />

Gregor. Lop. in gloss. 1. ejusd.<br />

est, eos qui in contrahendo a p -<br />

ponunt aut apponi patiuntur con-<br />

ditionem , q u a m sciant esse im-<br />

possibilem, non esse hoc animo,<br />

ut se, aut alios sibi ob!igent,sed<br />

jocari, ludere , omnino ea cogi-<br />

tatione esse, ut nihil agi existí—<br />

ment. At tesittorem in ordinatio-<br />

ne supreme voluntatis, in re tam<br />

seria et cogitatione mortalitàu's,<br />

non serio agere, et ludere voluis-<br />

se , quod in speciem impietatis<br />

cadit, d e d e n d u m non est, sed<br />

m e n d u m potius ei excidisse, quod<br />

favore ultime voluntatis corrigi-<br />

tur, et tollitur á lege, ne id h e -<br />

redi fraudi sit, cui nihil impu­<br />

t a n potest, neve alia bene recte-<br />

que constituía evertantur, arg.<br />

/. 1. de cond. inst it.<br />

3 Impossibili condition! simi-<br />

lis est conditio turpis, quam In­<br />

terpretes vulgo ut speciem impos­<br />

sibili subjiciunt, et appellant impossibilem<br />

de jure. E a est: Qucs<br />

quid continet, quod pugnai cum<br />

pìetate, legibus aut bonis mori-<br />

bus. N a m , ut bene et pie Papinianus<br />

noster in/. 55. de cond.<br />

inst. Quce facta leedunt pietatem,<br />

existimationem, verecundiam nostrum,<br />

et generaliter qua contra<br />

bonos mores fiunt , ea nec faceré<br />

nos posse credendum est. Et ideo<br />

etiamsi quid ejusmodi testamento<br />

insertum sit, id perinde ac si quid<br />

impossibile adscriptum esset, pla­<br />

cet pro non scripto haberi, /. 14.<br />

de cond. inst, veluti: Si ab ho--<br />

ét in gloss. 4. legis ultim. tit. 4.<br />

P . 4.<br />

(4) Arg. I. 17. tit. i l . P. $,

slìbus fairem suum non redemerit<br />

: Si pareniibus patronove suo<br />

alimenta non prcestiterit (i). Pau­<br />

lus scribit hujusmodi conditiones<br />

remittendas esse,/. 9. d. tit. quod<br />

effeetu juris eodem recidir ; c a -<br />

piturenim semper hereditas lega-<br />

t u m v e perinde ac si adjecte non<br />

essent.. Piane filius, qui in pot-<br />

estate est, sub tali conditione h e -<br />

res scriptus, testamentum patris<br />

infirmai, ac si conditio non esset<br />

in ejus potestate, d. I. 15. eod.<br />

q u o d etiam ad esteros suos h e ­<br />

redes nunc transferendum est per<br />

e a , q u e sub §. prece, diximus.<br />

Pacta quoque et stipulationes tur-<br />

piconditione apposita nullius mo­<br />

menti sunt, uti juris esse dixi­<br />

m u s , c u m his apponitur conditio<br />

impossibilis de facto, /. 26. de<br />

verb. obi. (2).<br />

De licer edibus instltuendls. 445<br />

4 " I n H i s p a n ì a , si testatoris<br />

?> filius heres instituatur sub con­<br />

­ d i t i o n e turpi, institurio valebit<br />

»conditione detracta, arg. /. 9. et<br />

t>l. 11. tit. 4. P.6. junct./. ¡.eod."<br />

T E X T U S.<br />

De pluribus conditionibus.<br />

11 Si plures conditiones in institutionibus<br />

adscripts sunt, si—<br />

quidemconjunction, utputa: Si illud,<br />

et illud factum fuerit, omnibus<br />

parendum est : si separatim,<br />

veluti: Si illud, aut illud factum<br />

erit, cuilibet condition! obtemperare<br />

satis est. (3).<br />

De his, quos testator nunquam<br />

vidit.<br />

12 lì, quos nunquarh testator<br />

vidit, hceredes bistitui possunt;<br />

veluti si fratris filias peregrinantes<br />

, i gnor an s, qui essent, hceredes<br />

instituerit. Ignorantia enim<br />

testantis inutilem institutionem<br />

non facit. (4).<br />

TITULUS DECIMUSQUINTUS.<br />

D E V U L G A R I S U B S T I T U T I Ö N E .<br />

Horum §§. doctrina omnibus<br />

nota est et clara.<br />

D. Lib. 28. Tit. 6. C. Lib.6.Tit. 25. et 26 (g).<br />

i Postquam ea omnia Prin- ta recte ordinanda, et haeredum<br />

ceps tradidit, que ad testamen- institutionem pertinent, reliquum<br />

(1) D . /. 3. tit. 4. P . 6. (4) Arg.l.2.tt.t.2.P.6.vers.<br />

(2) Arg. d. I. 17. junct. d. i. E brevemente.<br />

3. in fin. (;) Tit. 6. P. 6.<br />

(3) L. 13. d. tit. 4. P. 6.

446 . Lib. II. Tit. XV.<br />

videbatur , ut protinus disputa­<br />

ret, quibus modis testamenta re­<br />

cte ab initio ordinata postea in­<br />

firrnentur. Caeterum c u m testato­<br />

ri permissum sit, non tantum hae­<br />

redem testamento instituere, sed<br />

etiam in locum deficientis haere­<br />

dis instituti alios haeredes s u b ­<br />

stituere, ut primo gradu defi­<br />

ciente , saltern ex secundo haere­<br />

d e m testamentarium habeat, non­<br />

n u n q u a m et c u m sibi fecit, si­<br />

m u l alii testamentum et haere­<br />

d e m facere : hanc partem, quae<br />

substitutiones continet, prius ex­<br />

e q u e n d a m putavit. Q u i d in g e ­<br />

nere sit substitutio, vix c o m m o ­<br />

de una generali definitione expli­<br />

cari potest, utuntur enim ea v o ­<br />

ce juris Auctores non tantum c u m<br />

loquuntur de institutione secun­<br />

di haeredis, verum etiam c u m de<br />

secunda datione legati, I. 6. C.<br />

de legat. item c u m agunt de fi­<br />

deicommissis turn haereditatis, turn<br />

rerum singularum , ut videre est<br />

in /. 41. §. 1. hoc tit. de vulg. et<br />

pup. I. 64. de leg. 2. et passim ali­<br />

bi. (1),. A t q u e h i n c vulgo substitu­<br />

tio dividitur in directam et fideicommissariam.<br />

Directa est : Quce<br />

fit verbis directis et civilibus, vel<br />

haeredem haeredi substituendo,<br />

veluti­.Titius hceresesto: SiTitius<br />

hceres non erit, Sejus hceres esto;<br />

vel legatariurn legatario, veluti:<br />

Titiofundum Cornelianum do, lego:<br />

SiTitius fundum, quern.,ei<br />

legavi, non ccgerit, eundem fundum<br />

Sejo do , ìe'go, I. 50. de le­<br />

gat, 2. Nam haec quoque directa<br />

substitùtio est, et ideo ìegatum<br />

agnoscente primo legatario eva­<br />

nesrit, 1.6. С. de legat. Fideicommissaria<br />

est: Quce fit verbis precariis<br />

, c u m scilicet testator vel<br />

haeredeminstitutum rogat, ut hae­<br />

reditatem partemve haereditatis<br />

aut rein aliquam alteri restituât:<br />

vel legatariurn aut fideicommis­<br />

sarium, ut restituât quod lis reli­<br />

ctum est.IUud tarnen certurn est,<br />

n o m e a substitutions sirnpliciter<br />

positum inusu juris (sive proprie,<br />

sive per exceilentiam), solam de­<br />

notare substitutioném directam,<br />

atque earn, qua haeres haeredi<br />

substituitur: unde passim vide­<br />

m u s , substitutioném opponi fìdei­<br />

commissis , /. 6. §. J. ad SC. Trebell.<br />

I. 39. §. 3. de adm. tut. c u m<br />

similibus , q u o r u m etiam tracta­<br />

tio proprium locum, atque hinc<br />

satis longe remotum occupavit<br />

circa finem hujus libri: in Fand,<br />

lib. 36. c u m de substitutionibus<br />

agatur lib. 28.<br />

2 Igitur, quod ad proposi­<br />

tum attinet, si quaeratur , quid<br />

sit substitutio, ea sic definiri poteriti<br />

Secundo vel ulteriore grada<br />

facta institutio , vel brevius , et<br />

simplicius : Secundt hiere.iir institutio,<br />

I. 43. §. 2. in fin. hoc<br />

tit. (2), N a m o m n e m substitutum<br />

veteres secundum haeredem v o ­<br />

cant licet longa serie substitutio<br />

facta sit, et quis tertio vel quarto<br />

vel ulteriore etiam grady locove<br />

scriptus reperiatur, habito scili­<br />

cet respectu non id ordinem scri­<br />

р ш г ж , sed succes

sense relatione nomen substituí<br />

acci pit , semper seeundus est.<br />

V u l g o haec ratio affertur, quia<br />

omnisinstitutio, qua; fit post pri­<br />

mara , et in locum primi h x r e -<br />

dis deficients , recte dicatur se­<br />

c u n d a , q u e m a d m o d u m secundas<br />

nuptias dicuntur, quascunque<br />

contrahuntur post primas.<br />

De vulgati s '.òsti tut ione. 447<br />

3 Species substitutfonis alii<br />

plures, alii pauciores faciunt. D o ­<br />

ctores communiter quinqué, v u l ­<br />

g a r e m , pupillarem , exempla-<br />

rem, breviloquam, et compendio-<br />

sam(i). Exemplarem vocantsub-<br />

stitutionem mente capti: brevi­<br />

loquam, quam alii melius reciprocaci<br />

seu m u t u a m : Cum ipsi<br />

heredes instituti invicem substituuntur:<br />

compendiosam, quas verborum<br />

hoc compendio: Quandocunque<br />

decesserit, comprehendit<br />

plures substitutionum species,<br />

plures casus et tempora: veluti<br />

si pater ad eum mod u m substí-<br />

tuerit filio impuberi, continebi-<br />

tur hic et vulgaris et pupillaris;<br />

et si forte filius mente captus sit,<br />

etiam exemplaris: postremo mili-<br />

taris quoque privilegiaría, si m i ­<br />

les sit, qui substituit, G o m e z i.<br />

resol, j. et 8. Duaren. autem ad<br />

hunc tit. cap. 3. et Soar, ad G o ­<br />

m e z i. res. 3. ponunt hasce qua-<br />

iuor, vulgarem, pupillarem , q u a ­<br />

si pupillarem , et militarem, re­<br />

jects breviloqua et compendiosa,<br />

ut modis substituendi, non spe-<br />

ciebus substitutionis.<br />

4 L o n g e rectus nostro qui­<br />

d e m judicio, Vigl. M y n s . H o -<br />

tom. hic, Donell. 6. comm. 23.<br />

(1) D. I. i.<br />

duas duntaxat specks statuunt,<br />

vulgarem, et pupillarem, ad qua-<br />

rum alterutram formas omnes sub­<br />

stituendi referunt, et species re-<br />

vocant. Etenim si genera substitu­<br />

tionum à casuum differentiis di-<br />

stinguenda sunt, plura poni non<br />

debent q u a m d u o , sicut nec plu­<br />

res sunt casus, in quos fit sub­<br />

stitute, q u a m hi duo : unus: Si<br />

institutus heres non erit, qui c a ­<br />

sus primus dicitur, et est condi­<br />

tio vulgaris substitutionis; alter:<br />

Si heres erit, qui seeundus, et<br />

proprius pupillaris, /. 8. C. de<br />

imp. et al. subst. potestque sub­<br />

stitute exemplaris referri ad p u ­<br />

pillarem, et commodiore nomine<br />

appellari quasi pupillaris, de qua<br />

agitur §. I. tit. seq. C o m p e n d i o ­<br />

sa et reciproca diversas substi­<br />

tuendi formulas denotant, c o n -<br />

ceptas semper in primum vel se­<br />

c u n d u m , aut utrumque casum-.<br />

Q u o d autem miles filio puberi,<br />

vel etiam extraneo in secundum<br />

quoque casum directo-substituere<br />

potest, abnorme atque ex privile­<br />

gio est: neque ob id necesse est<br />

separatam speciem constituere.<br />

5: Casterum nec hasc ipsa bi­<br />

partita dìvisio alia est, q u a m g e ­<br />

neris homonymi; quippe sola vul­<br />

garis substitutio, proprie substi­<br />

t u t e est, pupillaris non tarn s u b ­<br />

stitute , q u a m institutio prima,<br />

utpote per q u a m substitutus non<br />

testatori succedit et gradu secun-<br />

d o ; sed pupillo et gradu primo<br />

tanquam ab ipso primo loco i n ­<br />

stitutus. Obtinuit tarnen, ut et<br />

hasc diceretur substitutio, quia

448 Lib. II. Tit. XF.<br />

secundo loco fieri debet post in-<br />

stitutum patri hasredem, ut decla-<br />

rat Ulp. /. 2. in fin. hoc tit. sive<br />

quia substitutio impuberis pars est<br />

et sequela testamenti paterni, §,<br />

liberis ;. tit. seq. Hasc studiosis<br />

juris prasmonstrare operas pretium<br />

d u x i , ne Doctorum scripta a d -<br />

euntes in vestíbulo haererent aut<br />

offenderent. Presenti in titulo agi-<br />

tur de substitutione vulgati, pau-<br />

cis sane et parce pro materias a m ­<br />

plitudine et subtilitate. Propo-<br />

nuntur primo formulas sive modi<br />

aliquot vulgariter substituendi;<br />

post aliquid aspergitur de effectu,<br />

ut sciamus quas in partes, nullis<br />

substitution! adscriptis, substitu-<br />

ti vocati intelligantur, et quate-<br />

nus extendenda substitutio. D i -<br />

citur vulgaris à vulgari et usitato<br />

substituendi m o d o , vel quia v u l ­<br />

g o et promiscue omnibus hasredi-<br />

bus à quovis testatore fieri pot­<br />

est (i). Q u i d ea sit, j a m pene<br />

cognitum habemus, mox autem<br />

certius intelligetur expósito casti<br />

et vi conditionis hujus substitu-<br />

tionis propri».<br />

T E X T U S .<br />

De pluribus gradibus<br />

haeredum.<br />

Potest autem quis in testamento<br />

suo plures gradus heeredum<br />

faceré: utputa: Si ille hasres<br />

non erit, ille hasres esto: et deinceps<br />

, in quantum velit testator,<br />

substituere potest ; ut novissimo<br />

loco in subsidium vel servum ne-<br />

cessarium lucredem instiluere pot'<br />

sit (2).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (In testamento). Recte in<br />

testamento, uti et Marcian. /. 36.<br />

eod. unde hasc descripta : nam in<br />

codiciilis ut instituí hseres non<br />

potest, ita nec substituí; siqui-<br />

d e m et substitutio institutio est,<br />

et utroque modo hasreditas d i ­<br />

recto datur ; quod in codiciilis<br />

non licet, §. pen. infr. de codicil!.<br />

I. 10. de jur. codicill. Scien­<br />

d u m tamen est, etsi substitutio<br />

in codiciilis facta non valeat<br />

jure directo, benigna tamen i n -<br />

terpretatione sustineri in vim fi-<br />

deicommissi, quasi hasredes le-<br />

gitimi rogati videantur hasredi-<br />

tatem substituto restituere. Sen-<br />

tentia communis et usu rece­<br />

pta non D o c t o r u m tantum a u -<br />

ctoritate, verum etiam l e g u m , /.<br />

76". ad SC. Trebell. I. 13. §. 1. de<br />

jur. codicill. Atque banc tandem<br />

e t i a m , c u m i n contrarium multa<br />

disputasset, amplecütur D . V i -<br />

glius, et pro axiomate quodam<br />

esse jubet, multarum quasstio-<br />

n u m arbitro.<br />

2 ( Plures gradus hccredum ).<br />

H o c est, plures hasredum ordines,<br />

ut alii scribantur primo, alii se­<br />

c u n d o , alii loco tertio, et ita<br />

deinceps, /. 2. §. 4. de bon.poss.<br />

sec. tab. In qua dinumeraiione<br />

non scripturas ordo , sed succes­<br />

sions spectari debet; ut ecce in<br />

hac formula: Titius hccres esto,<br />

si Sejus hccres non erit. Sejus htc-<br />

(1) D. I. I. tit. $. P. 6. (2) Princ.tit. J. P. 6.

esesto. Sejus, qui ordine scri­<br />

pt uras seeundus est, gradu et or­<br />

dinedelatas hasreditatisest primus,<br />

Titius seeundus, ac proinde sub­<br />

stitutus, /. 28. de her. inst. N e c<br />

veroetiam cohasredis adjectio gra­<br />

d u m facit, sed omnes cohsredes<br />

u n o eodemque gradu habentur,<br />

et ideo simul ad successionem ex<br />

testamento admittuntur, quemad­<br />

m o d u m ad successionem ab inte­<br />

stato vocantur omnes, qui eodem<br />

gradu cognationis Sunt. Ubi a u ­<br />

tem gradus à testatore facti sunt,<br />

tumscripti impediuntursimulha;redes<br />

esse, /. 37. de hier. inst.<br />

лес substituto locus est, quandiu<br />

admitti potest prior haeres institutus<br />

, l. 3. /. 69. de adq. h

4So Lib. II. Tit. XV.<br />

docebimus tit. j?£.quanquam non<br />

tarn prudentutn inter.pretatio hoc<br />

jus introduxit, q u a m specialis<br />

constitutio D . Marci, /. 4. hoc tit.<br />

Cujac. ad d. I. 1 o de lib. et post.<br />

D u a r . cap. 9. hoc tit.<br />

4 Porro conditio haec : Si ha­<br />

res non erit, pro diversa qualita-<br />

te haeredum personaeque instituti<br />

et ipsa diversimode accipitur. In<br />

extraneo haerede, qui sui juris sit,<br />

hoc significat, si neque sibi hae-<br />

reditatem acquisierit, neque a-<br />

lium mutata conditione haeredem<br />

fecerit. In ejusdem qualitatis hae-<br />

r e d e , qui alieno jurì subjectus<br />

est, eodem sermone hoc signifi—<br />

catur, si neque ipse haeres erit,<br />

neque haereditatem e i , cujus in<br />

potestate est, acquisierit, §. uh.<br />

infr. eod. ubi hac de re latius at-<br />

que ex professo. In suo haerede<br />

eadem formula hoc significat, si<br />

se paterna haereditate abstinuerit,<br />

si cum effectu haeres non extite-<br />

rit, eo quod se bonis paternis im-<br />

miscere noluerit. N a m etsi suus<br />

haeres ipso jure haeres existit, et<br />

ideo non esse sine haerede dicitur,<br />

qui s u u m haeredem, licet se a b ­<br />

stinentem habet, /. 30. §. 10. de<br />

fideicom. lìbert. cujus rei notabiles<br />

effectus indicabimus infra §. 2. de<br />

hcered. qual. et dijf. tarnen c u m<br />

de excludendo substituto quaeri-<br />

tur, et vi atque interpretatione<br />

h o r u m v e r b o r u m : Si filius mihi<br />

hares non erit, ex voluntate sub-<br />

stituentis, q u a m jus civile hie se-<br />

quitur et approbat, non nuda ista<br />

existentia, sed immrxtio filii'cùm<br />

aditione haeredis extranei compa-<br />

randa est ; alioqui ne substitui<br />

quidem filio in istum casum pos-<br />

set : n a m si nullo modo effàcere<br />

filius potest, ut non sit haeres,<br />

frustra ei substitutus datur ineum<br />

c a s u m , quo haeres non sit, quo<br />

proculdubio continetur ctìam ca­<br />

sus noluntatis.<br />

S A c dicendum omnino vi-<br />

detur, s u u m haeredem, qui in<br />

vulgarem casum subsiitumm ac-<br />

cepit, ex necessario haerede fieri<br />

voluntarium, et id quidem ex ra-<br />

tione ipsius juris civilis, quo sci­<br />

licet patri permissum, necessita-<br />

tem istam ut in suum solius favo-<br />

rem introductam remittere, et<br />

q u a m etiam tacite remisisse intel-<br />

ligatur, dato filio in vulgarem ca­<br />

sum substituto, ut quod alias fi­<br />

lius non habuisset nisi jure p r e ­<br />

torio, abstinendi nimirum licen-<br />

tiam, id nunc habeatjure proprio<br />

acceptum à patre, ac proinde ex<br />

jure civili, per/. 12. de cond. instit.<br />

T E X T U S .<br />

De numero haeredum in<br />

singulis gradibus.<br />

I Et plures in unius locum<br />

possunt substitui, vel unus in plurium<br />

, vel singuli in singulorum,<br />

Vel invicem ipsi, qui heredes instituti<br />

sunt.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Complures sunt formae sub-<br />

stituendi. Substituuntur vel e x ­<br />

tranei, vel ipsi haeredes instituti.<br />

Prior species variatur quatuoc<br />

modis: n a m et singuli singulis,<br />

et plures pluribus, et plures uni,<br />

et pluribus unus substitui potest.

Secundus modus hoc loco, et a-<br />

pud M a r c i a n u m in /. 36. §. 1.<br />

eoi. omissus est forte de indu­<br />

stria, quia eadem illius q u e pri­<br />

mi ratio est. Illud autem in his<br />

omnibus tenendum, ut substitu-<br />

tis locus fiat, necesse esse, ut<br />

antea primo gradu instituti defe-<br />

cerint, quocunque casu ex supe-<br />

rioribus modis substitutio facta<br />

proponatur : hoc enim perpetuo<br />

exigit natura et ratio substitutio-<br />

nis, adeo ut nulla etiam videatur<br />

esse causa dubitandi, ne in p o ­<br />

stremo quidem c a s u , ubi unus<br />

pluribus substitutus sit. N a m qui<br />

ita loquitur : Octavius et Nonius<br />

hceredes sunto : si non erunt, Decius<br />

esto : is utique aperte signi­<br />

fica^ se velie, institutos et a m -<br />

bos et singulos substituto prefer-<br />

ri, atque hunc non aliter admitti,<br />

quam si neuter i l l o m m heres fu-<br />

erit ; quod ipsum diserte quoque<br />

traditum est, /. 4. C. de impub. et<br />

al. subst. Quare vix est ut credam,<br />

apud veteres juris Auctores de eo<br />

dubitatum fuisse, quamvis id per-<br />

suasum fuerit Justiniano , I. pen,<br />

C. d. tit.<br />

2 (Vel invicem ipfi). L. 37.<br />

§. t. de licer, instit. (1). H e c est<br />

substitutio, q u a m Modestinus re-<br />

cìprocam vocat, /. 4. §. 1. hoc tit.<br />

Papiniauus mutuant, l. 64. de le­<br />

gai. 2. exemplum extat apud Sue-<br />

tonium in Tiberio , cap. ult. D o -<br />

ctores vulgo appellant brevilo­<br />

qui, vocabulo non satis rei con­<br />

veniente : neque enim ex v e r b o -<br />

rum brevitate estimatur-, sed ex<br />

reciprocatione formulas, q u a m ni-<br />

De vulgari substitutione. 451<br />

hil prohibet longiore orationecon-<br />

eipere. M o d u s autem substituen-<br />

di est, non species substitutionis,<br />

ut superius diximus, et pupillari<br />

quoque convenit d. I. 4. §. i.hoc<br />

tit.<br />

T E X T Ï Ï S .<br />

Q u a m p a r t e m sirtguli substi-<br />

tuti a e e i p i a n t , si partes in<br />

substitutione expressae<br />

n o n sunt.<br />

2 Et si ex dis paribus parti -<br />

bus hceredes script os invicem substituerit<br />

, et nullam mentionem<br />

partium in substitutione habuerit,<br />

eas videtur in substitutione partes<br />

dédisse, quas in institutions<br />

expressif : et ita Divus Pius rescripsit<br />

(2).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i {Invicem substituent). Plu­<br />

ribus beredibus etiam ex certis<br />

partibus institutis, si unus s i m -<br />

pliciter substitutus fuerit, hie il-<br />

lis deficientibus totum assem ex<br />

substitutioue feret; si plures plu­<br />

ribus eodem m o d o substituti, sin-<br />

guli ex partibus equalibus h e r e ­<br />

des erunt, licet inequales adscri­<br />

p t s sint institutis, quippe c u m<br />

hie discerní non possit, quis cui<br />

substitutus sit. A t si singuli sin­<br />

gulis , turn earn quisque partem<br />

habebit, queadseripta primo, cui<br />

substitutus est. D u b i u m quoque<br />

non habet, si testator heredes in­<br />

stitutos mutuo substituens in sub-<br />

(1) L. 13. d. tit. J. P. 6. (2) L. 3. d. tit. 5. P. 6.<br />

LU 2

4g2 Lib. 1.<br />

stitutione easdem partes nomina-<br />

tim setvari voluit, quas in insti —<br />

tntione expressit, aut si alias par­<br />

tes in substitutione fecit, quin<br />

voluntas servanda sit. Sed hoc<br />

qusesitum est in substitutione re­<br />

ciproca, si testator haeredes ex<br />

imparibus partibus instiiutos i n -<br />

vicemsimpliciter substituerit, hoc<br />

est, nullarum in substitutione<br />

partium mentione facta, utrum in<br />

partes viriles, an in haereditarias<br />

ex substitutione vocati intelligi<br />

debeant. Et D. Pius voluntaiem<br />

testatoris in hac substitutione sic<br />

interpretatus est, ut videatur te­<br />

stator eos vocasse in portione-s<br />

haereditarias, hoc est, ex iisdem<br />

partibus substituisse, ex quibus<br />

instituti s u n t , / . 24. hoc tit. et<br />

hoc text. Optima sane ratione:<br />

neque enim verisimile est, testa-<br />

torem pluris eos fecisse in gradu<br />

secundo, quam in p r i m o ; c u m<br />

substitueret, quam cuminstitue-<br />

ret • ut proinde partes, quae in<br />

institutione expressae sunt, repe-<br />

titae videri debeant in substitutio­<br />

ne : qua eadem ratione etiam le­<br />

gata ab institutis relieta, à Sub­<br />

stituts repetita esse intelüguntur,<br />

/. 74. de legat. 1. Ant, F a b . 0.<br />

suo , tit. 7. de fin. 3.<br />

2 (Quas in institutione expres­<br />

sit). Ulpian. d. I. 24. hoc sie tempe.rat<br />

: Nisi alia mens fuerit testatari*<br />

: quibus verbis Interpre-<br />

tes deiiotari et excipi putant et­<br />

iam c a s u m , quo omnes invicem<br />

substituuntur repetitis in substi­<br />

tutione propriis singulorum n o -<br />

minibus, veluti hoc m o d o : Titius<br />

ex quineunce , Meevius ex triente,<br />

Sempronius ex quadrante , licere-<br />

'it. XV.<br />

d:-s simio. Si Titius hceres non<br />

erit , Mcevius et Sempronius ex<br />

parte quoque Tìtii lueredes sunto.<br />

Hie secundum c o m m u n e m sen-<br />

tentiam Maevius et-Sempronius<br />

in p o r t o n e deficients Titil viri­<br />

les, hoc est, aequalcs, non haere­<br />

ditarias partes habebunt : idque<br />

ex non obscura volúntate testato­<br />

ris, qui in substitutione propria<br />

cujusque nomina repetens, jam<br />

non ad partes in institutione d a ­<br />

tas, sed ad personas et numetum<br />

substitutorum substitutioném re-<br />

tulisse dicendus sit, /. 124. de<br />

legat. 1. Atque hanc sententiam<br />

etiam D. Viglius probar, ac prae-<br />

ceptori suo D . Francisco Curtió,<br />

cui ea displicebat, propterea quod<br />

Jurisconsultus in d. I. 24. hoc tit.<br />

requirit voluntatem evidenter ex-<br />

pressam, respondet, expressio-<br />

nem propriorum nominum ex in­<br />

terpretatone prudentum vim ex­<br />

pressae voluntatis in htsjusmodi<br />

quaestionibus habere. Idem pro-<br />

b a n d u m est, si testator aequale<br />

onus substitutis imposuit , per<br />

/. 23. ad SC. Treh. Gloss, in l. 1.<br />

C. de imp. et al. substit. G o m e z 1,<br />

resol, $• n, 20.<br />

T E X T U S .<br />

Si cohaeredi substituto alius<br />

substituatur.<br />

3 Sed si instituto licer e di, cohercede<br />

substituto dato, alius ei<br />

substitutus fuerit, Divi Severus,<br />

et Antoninus sine dislinctione rescripseruut,<br />

ad utramque partem<br />

substitutum admitti.

De vulgari<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Si paterfamilias Titio et<br />

Maevio haeredibus institutes, TT­<br />

tium Maevio sine reciprocatone<br />

substittterit, et Titio S e m p r o ­<br />

n i u m , certum est, deficientis T i ­<br />

tti partem non accrescere Maevio<br />

cohaeredi Titii, sed ad S e m p r o ­<br />

nium jure substitutionis pertine­<br />

re. Caeterum haec species hue non<br />

pertinet. Et male Hotomanus tali<br />

exemplo usus est ad hujus loci<br />

declarationem. Hìc enim non tan­<br />

tum quaeritur de parte ejus, qui<br />

cohaeredi suo substitutas alium<br />

substitutum accepit, sed etiamde<br />

parte cohaeredis, cui ille alius e s ­<br />

presse substitutus non est; et ni­<br />

mirum si uterque defecerit, an<br />

pars utriusque ad illum uni tan­<br />

tum substitutum jure substitutio­<br />

ns pertineat : quod hie affirmatur,<br />

et in /. 27. /. 41. in pr.<br />

hoc tit. E x hoc igitur jure haec<br />

reguia fiat : Substitutus substituto<br />

intelligitur etiam substitutus<br />

instituto.<br />

2 (Sine distinctions adutramque<br />

partem).S\ scilicet neuter hae­<br />

res extiterit. Videamus primum<br />

de partibus: deinde explicabimus,<br />

quid illud sit quod ait, sine distinctions<br />

D e partibus dubitari<br />

poterat, non an ambae ad substi­<br />

tutum pertineant, sed an perti­<br />

neant jure substitutions tanquam<br />

ad substitutum utrique. Et jure<br />

substitutionis pertinere asseren­<br />

d u m est. N a m hoc ipsum satis<br />

aperte docet hoc loco Justinianus,<br />

c u m ait, substitutum ad utram­<br />

que partem admitti; admitti vi­<br />

delicet eodem jure atque ex s u b ­<br />

subsiii ut ione, 453<br />

stitutione, de qua sola hie di­<br />

sputatur, et quia, ut diserte ait<br />

Jurisconsuliusvtìira d. I. 27. hoc tit.<br />

in utramque%3fwmw,substitutus<br />

irttelligitttf

454 Lib. II. TU. XV.<br />

statoris jure substitutionis non<br />

pertinere. Nisi Compositorum so-<br />

cordiae adsctibendum, quod responsum<br />

Scaevolae in Paniectas<br />

retulerint, c u m rescripto Impp.<br />

S e v e r i , et Antonini distinctio il­<br />

ia qua Scaevola utitur, sublata<br />

esset; mallem c u m Viglio dicere,<br />

Imperatorum rescriptum loqui de<br />

duabus partibus unius haeredita-<br />

tis : Scaevolam autem respondis-<br />

se de duabus haereditatibus, ad<br />

quas rescriptum istud temere pro-<br />

d u c e n d u m non sit, sed in quibus<br />

vetus distinctio adhuc obtineat;<br />

u t r u m prior substitutus ante, an<br />

post institutum decesserit.<br />

T E X T U S .<br />

Si quis s e r v o , q u i liber<br />

e x i s t i m a b a t u r , instituto,<br />

substitutus fuerit.<br />

4 Si servant alienum quis patremf'amilias<br />

arbitratus, here dem<br />

s cri ps erit, et si hceres non esset,<br />

Mtevium ei substìtuerìt; isque servus<br />

jussu domìni adierit liereditatem,<br />

(Mevius) substitutus in<br />

partem admittitur. Illa enim verba<br />

: Si haeres non erit, in eo quidem<br />

, quem alieno juri subjectum<br />

esse testator seit, sic accipiuntur:<br />

Si neque ipse haeres erit , neque<br />

alium haeredem effecerit : in eo<br />

vero , quem patremfamìlìas arbitratur<br />

, illud significant : Si hae-<br />

reditatem sibi, vel ei, cujus juri<br />

postea subjectus esse coeperit, non<br />

acquisierit. Idque Tiberius Cesar<br />

in persona Parlhenii servi sui<br />

constituit.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 In explicatione pr. hujui<br />

tit. diximus , haec verba : Si heres<br />

non erit, in persona patrisfa-<br />

mil. significare, si nec ipse haeres<br />

erit, nec alium haeredem mutata<br />

postea conditione fecerit. In eo,<br />

qui alieno juri subjectus est, è o -<br />

d e m sermone hoc signifìcari, si<br />

vel ipse haeres non erit, vel ei,<br />

cujus juri subjectus est, haeredi-<br />

tatem non acquisierit. Caeterum<br />

hoc ita, si testator non ignora-<br />

b a t , e u m , q u e m haeredem insti-<br />

tuit, in aliena esse potestate : n a m<br />

si patremfamil. esse putabat, qui<br />

servus alienus erat, hic propter<br />

falsam opinionem, et incertitudi-<br />

n e m voluntatis testatoris media<br />

via electa est, ut substitutus cum<br />

domino servi in partem admittatur,<br />

d. I. 40. et seq. de her. inst,<br />

et hoc §. N a m ex ratione juris<br />

dominus solus admittendus vide-<br />

batur, c u m magis sequendum id.<br />

quod in ventate est , quam quod<br />

in opinione. Pro substituto a u ­<br />

tem facit praesumpta voluntas te­<br />

statoris, qui non videtur d o m i n o<br />

consulere voluisse, e u m haeredem<br />

instituens q u e m ignorabat d o m i ­<br />

n u m habere.<br />

2 Quaesitum est, si filiusfam.<br />

haeres institutus , eique hac c o n ­<br />

ditione, si haeres non foret, s u b ­<br />

stitutus datus slt, utrum r e p u ­<br />

diante filio pater, an substitutus<br />

admittendus. Duarenus in comm.<br />

ad hunc tit. cap. 10. pro pâtre<br />

respondet: Viglius ad hunc § pro<br />

substituto. E g o c u m Viglio c e n -<br />

s e o , substitutum patri praeferen-<br />

d u m , quippe c u m ille ex mani-

edem fecerit, quorum neutrum<br />

fit in proposito, /. 3. C. de hcered.<br />

inst. j A d h e c , si coheres filio da-<br />

tus repudiarne filio patrem exclu-<br />

d i t , quanto magis substitutus?<br />

Constat -enim, jus substitutionis<br />

potentius esse jure accrescendi,<br />

/. 2. §. 8. de boti. post. sec. tub.<br />

3 A r g u m e n t u m p r e c i p u u m<br />

d u c k Duar. à conditone substi­<br />

tutionis, q u a m putat non minus<br />

repudiante , q u a m adeunte filio<br />

deficere, propterea quod repu­<br />

d i a t o n e sua patrem h e r e d e m fa-<br />

ciat, arg. d. I. ult. §. 2. C. de hon.<br />

quce lib. junct. d. I. 40. de licer,<br />

ìnstit. et hoc nostro §. V e r u m in<br />

hoc manifeste errat; nam etsi per<br />

occasionem repudiations filii pa­<br />

ter hoc consequitur, ut ipse h e -<br />

reditatem filio de^atam adire pos-<br />

sit, ex d. I. ult. hon tarnen hoc<br />

consequitur per filium , sed be­<br />

neficio legis, quod cessare debet,<br />

ubi testator ipse alium h e r e d e m<br />

sufficit. Per filium ergo , qui re­<br />

p u d i a v a , pater heres non fit, sed<br />

sua ipsius a d i t o n e , ex persona<br />

propria vi constitutions Justi—<br />

n i a n e e , q u e e u m habet pro insti-<br />

tuto, ubi scilicet alius à testatore<br />

non vocatur, ne pereat voluntas<br />

testatoris : quod non metuitur<br />

quando filiofamil. datus est s u b ­<br />

stitutus , qui adeundo sustinere<br />

earn potest. Q u a r e non est cons ti­<br />

De vulgar i substitutione. 455<br />

festojudicio testatoris veniat, hic tutio extendenda in prejudicium<br />

non item: tum etiam, quia repu­<br />

diante filio, existit conditio s u b ­<br />

stitutionis, quae in extraneo h e -<br />

rede instituto, qui alieno juri<br />

subjectus est, hunc senstim habet,<br />

si neque ipse hacres erit, neque<br />

e u m , cujus in potcstate est, h e -<br />

fi ujus , quern testator tarn aperte<br />

dilexit: n a m voluntatem testato­<br />

ris mod is omnibus sartam ac te-<br />

ctam leges omnes conservante<br />

N o n aliter autem dominus aut<br />

pater per servum aut filium hae-<br />

redes existere possunt, aut hi<br />

jilos hseredes faceré, quam a d ­<br />

eundo : repudiando autem n e ­<br />

q u á q u a m , /. 7. de adq. hcer. I. 3.<br />

C. de her. inst, et hoc text. E t<br />

alioqui etiam quivis haeres insti—<br />

tutus haereditatem recusan; adire,<br />

dici posset, ees qui ab intestato<br />

veniunt heredes faceré, et cohae-<br />

res c o h e r e d e m , atque ita fieret,<br />

ut fere semper excluders tur s u b ­<br />

stitutus contra manifestam volun­<br />

tatem testatoris.<br />

4 N e c movere debet q u o d<br />

Ulpian. respondet, filium repu­<br />

diando patri non nocete, /. 13.<br />

§. 3. de adq. hier. H o c enim non<br />

earn sententiam habet, filio repu­<br />

diante patrem nihilominus per<br />

e u m heredem fieri; sed repudia-<br />

tionem filii non obstare , q u o m i -<br />

nus fiiius jubente postea patre ad-<br />

huc adeat. Postremo hoc m o d o<br />

argumentaturDuarenus: Si pater<br />

et fiiius una eademque persona<br />

censentur, /. ult. C. de imp. et al.<br />

subst. nihil referre debet, utrum<br />

fiiius ipse heres institutus, an pa­<br />

ter hereditatem adeat. Sed non<br />

animadvertit, hoc a r g u m e n t u m<br />

in se retorqueri posse, hoc modo:<br />

Si pater et fiiius una _ persona<br />

censentur, filio per repudiationem<br />

ab hereditate remoto, etiam pa­<br />

ter ejus remotus intelligi debet.<br />

V e r u m hujusmodi fictionibus j u ­<br />

ris non est abutendum ad ever

45Ó Lib. II. Tit. XII.<br />

tendas voluntates defunctorum,<br />

quae in testaments totum faciunt,<br />

/. 3 5» §. rerum 3. de licer, inst. Ita<br />

c u m Viglio sentiunt et Fach. 4.<br />

com. 63. Anton. F a b . dec. 33.<br />

err. 7. Donell. 6. com. 24. D i s -<br />

sentiunt c u m Duareno Bart, in<br />

/. r. hoc tit. Gloss, in d. I. alt.<br />

j Solent et alise quaestiones<br />

hoc loco agitari, quas obiter e x -<br />

cutiemus; n a m instituti ratio non<br />

patitur, ut singula exéquamur ac­<br />

curate. Prima est, utrum indigno<br />

aliquo haerede instituto, eique<br />

substituto dato in casum , quo<br />

haeres non erit, fiscus potior sit,<br />

an substitutus, hoc est, utrum<br />

in proposito fiscus haereditatem<br />

indigno auferat, an locus sit sub­<br />

stituto. E g o c u m D u a r . d. cap. 10.<br />

et D D . c o m m . pro fisco contra<br />

substitutum responderem, per<br />

text, in /. 12. et jus regulare, toto<br />

tit. de his quce ut indign. N e q u e<br />

poena instituti haeredis debet es­<br />

se praemium substituti, ut g e n e -<br />

raliter definit Papinian. /. 1;. de<br />

senat. Silan. N o n idem juris est<br />

in institutione plane incapacis,<br />

puta deportati : nam talis institu­<br />

t o cum pro non scripta habea-<br />

tur ,l.i. O. de licer, inst. testa-<br />

mentum à substitutione exordium<br />

capiet, arg. /. 3. §. ult. de lib. et<br />

post.<br />

6 Alia quaestio est, uter prae-<br />

ferendus, substitutusne, an is, in<br />

quern extra causam substitutions<br />

haereditas non adita transmittitur.<br />

In hac questione duo praemitten-<br />

da sunt. P r i m u m : n u n q u a m trans-<br />

mitti haereditatem ut aditam , sed<br />

ut adeundam, si proprie ioqua-<br />

inur: nam qui ad haereditatem ab<br />

alio aditam v e n i t , non est ejus<br />

transmissarius, sed haeres: unde<br />

non tam ipsa haereditas, quam<br />

jus earn adeundi transmittitur;<br />

neque enim fieri potest, ut plus<br />

juris in transmissarium transfera-<br />

tur, q u a m q u o d transmissor ipss<br />

habebat. Potent igitur litres, in<br />

q u e m fit transmissio, haeredi ta tern<br />

derelinquere aut repudiare, sieut<br />

transmittens poterat, /. 7. §. 1«<br />

de adquir. hcered. G o m e z var. r.<br />

cap. 9. num. 54. Secundum : eo<br />

duntaxat casu transmissioni esse<br />

l o c u m , quo haeres scriptus haere-<br />

ditatem sibi delatam non recusavit,<br />

/. unic. C. de his, qui ante<br />

apert. tab. Jure veteri sui haere­<br />

des potestate nudae existentiae hae-<br />

reditatem transmittebant in hae­<br />

redes quoscunque, /. 3. C. de jur.<br />

del. I. 8. C. de suis et leg. Ex con­<br />

stitutione Theodosii lìberi omnes<br />

delatam sibi à parentibus haere-<br />

ditatem transmittunt ad descen­<br />

dentes suos, /. un. C. de his, qui<br />

ante apert. tab. Et denique J u -<br />

stinianus in /. 19. C. de jur. delib.<br />

hoc jus transmittendi protelavit<br />

ad caeteros haeredes, statuens, ut<br />

omnes omnino sive cognati sint<br />

sive extranei, haereditatem ipsis<br />

delatam seu jus earn adeundi<br />

transmittant ad eorum quoscun­<br />

que successores intra annale tern-<br />

p u s , quod eisdem haeredibus con-<br />

ceditür. Pro triplici ergo hac<br />

transmissariorum differentia pri­<br />

m o quaeritur, si suus haeres, qui<br />

in c a s u m , quo haeres non foret,<br />

substituium accepit , antequam<br />

se bonis paternis immiscuisset<br />

aut abstinuisset, mortuus sit, u -<br />

trum vi solius existentiae hasre«

ditstem transmittat ad successo­<br />

re? suos, an admittendus potius<br />

substitutus. Et hunc transmissa-<br />

r'mrh preferendum substituto aperte<br />

probat V. unic, §. 13. C, de<br />

cai. tollend.<br />

7 Secundo, utrum substituto<br />

potior, an transmissio ex constitutione<br />

Theodosii d. I. unic. C.<br />

de hit qui ant. ap. tab. Hic item<br />

pro transmissario contra substitutum<br />

responderem, per /. unic.<br />

§. 13. C. de cad. toll, ubi jus<br />

transmittendi, quod ante sui h e ­<br />

redes soli et simpliciter habebant,<br />

etiam in casu substitutionis J u -<br />

stinianus diserte extenditad per­<br />

sonas lege Theodosiana compre-<br />

hensas, D u a r . d. cap. i o , Anton.<br />

F a b . dec. 34. err. 4.<br />

8 Tertio , utrum transmissio<br />

ex lege Justiniani d. I. 19. C. de<br />

jur. del. excludat substitutionem,<br />

an h e c illam. E t etiam pro trans-<br />

missariis Justinianeis responden­<br />

d u m : quia iis eadem jura tribu­<br />

ta sunt in d.i. 19. q u e trans-<br />

missariisceteris competebant: un-<br />

de c u m hi substitutum excludant,<br />

etiam Justinianei excludent. R a ­<br />

tio autem, qua pleriquemoti sub-<br />

stitutum hujusmoditransmissariis<br />

preferunt,quia nempe in hos non<br />

hereditas, sed jus duntaxat deli­<br />

berandi transmittitur, captiosa<br />

est: quia neque in ceteros trans-<br />

missarios plus ttansfertur ; c u m<br />

De vulgari substitutione. 4S7<br />

Tom. I. Mmm<br />

hsreditas ut adeunda nihil aliud<br />

sit, quam jus deliberandi a u t e a m<br />

adeundi.<br />

9 Postremo q u e r i t u r , quid<br />

juris sit, si institutus benefìcio<br />

etatis contra aditionem restitutus<br />

sit. Q u e s t i o h e c o m n i u m est dif-<br />

ficillima. Sententia communis est,<br />

convalescere substitutionem, arg.<br />

/. 44. de re judic. I. 1. §. antepen.<br />

I. 2. §. 10. ad SC. Tertyll.<br />

Sed contraria de jure verior v i -<br />

detur, per /. 5. C. de impub. et<br />

al. substit. I. ult. de success, edict.<br />

I. 7. §. 10. de minor. N e q u e te­<br />

mere beneficium restitutions e x ­<br />

tra personam minoris in alterius<br />

favorem porrigi debet. N u n c a d<br />

institutum redeamus.<br />

10 (Mcevius in partem admittitur<br />

). N o n exprimit in quo-<br />

tarn: et ita quoque simpliciter<br />

scriptum est in /. 41. de hxred.<br />

instit. Et non ambigo, quin ex<br />

e q u o ; quomodo hunc locum et<br />

Theophilus interpretatus est : et<br />

interpretandum esse vel hoc u n u m<br />

argumento esse debet, quod par­<br />

tis nomen , nisi quid aliud adji-<br />

ciatur, semper dimidiam signiflcet,<br />

/. 164. §. i. de verb. sign. I.<br />

43. de usufruct. Et rogo, in re d u ­<br />

bia, ubi paria in utramque p a r ­<br />

tem argumenta aneruntur,jquam<br />

rationem vel in speciem habere<br />

potest inajqualis ista distribute?

458 Lìb. II. Tit. XVI.<br />

TITULUS DECIMUSSEXTUS.<br />

D E P U P I L L A R I S U B S T I T U T I O N E .<br />

D. Lìb. 28. Tit. 6. Cod. Lib. 6. Tit. 26. (1).<br />

1 S Ocquitur directs substitutionis<br />

species altera , quae à<br />

subjecto dicitur pupillaris, quia<br />

scilicet sous fit pupillis; non ut<br />

prior ilia promiscue quibusvis.<br />

Etsi autem is demum pupillus d i ­<br />

citur : Qui cum impubes sit , in<br />

potestate patris esse desiit, /. pupillus<br />

139. de verb. sign, tarnen<br />

quia vis omnis testamenti et sub­<br />

stitutionis confertur in mortem<br />

testatoris, id est, in id tempus,<br />

q u o filius pupillus futurus est, re-<br />

cte hoc respectu pupillaris v o c a -<br />

tur. Et ut genus dividi potest in<br />

propriam seu veram, et quasi seu<br />

exemplarem. Utraque fit in e u m<br />

c a s u m , q u o institutus haeres erit;<br />

propria fit liberis impuberibus,<br />

si haeredes extiterint, et intra pu-<br />

bertatem moriantur; quasi seu<br />

exemplaris fit mente captis, si<br />

haeredes extiterint, et decesserint<br />

in eadem mentis alienatiune.<br />

T E X T U S.<br />

Forma, effectus, origo,<br />

ratio pupillaris substitutionis.<br />

et<br />

Liberis suis impuberibus, quos<br />

(0 Tit. s. p. 6.<br />

(2) L. 5. d. tit. 5. P. e.<br />

in potestate quìs habet, non solum<br />

ita , ut supra diximus , substituere<br />

potest, id est, ut si haredes<br />

ei non extiterint, alius sit<br />

ei hares, sed eo amplius, ut si<br />

heredes ei extiterint, et adirne<br />

impúberes mortui fuerint, sit eis<br />

aliquis hares ; veluti si qttis dicat<br />

hoc modo : Titius fiiius metis<br />

haeres mihi esto. E t si fiiius mihi<br />

haeres non erit; sive haeres erit,<br />

et prius moriatur, quam in suam<br />

tutelam venerit, tunc Sejus haeres<br />

esto: quo casu, siquidem non<br />

extiterit hares fdius, tunc substitutus<br />

patri fit hares: si vero<br />

extiterit hares fiiius, et ante pubertatem<br />

decesserit, ipsi filio fit<br />

hares substituí us (2): nam moribus<br />

institutum est, ut quum ejus<br />

atatis filii sint, in qua ipsi sibi<br />

testamentum faceré non possunt}<br />

parentes eis faci ant.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

r ( Liberis impuberibus ). I.<br />

2. in pr. eod, puberibus in tan­<br />

tum non licet, ut etiamsi ab ini­<br />

tio facta impuberi substituto sit,<br />

pubertatis tamen adventu vis ejus<br />

extinguatur, §. pen. inf. eod. (3).<br />

(3) L. 10. d. tit. P. 6,

C u r autetn soils liberis impuberi-<br />

bus hoc modo subst itui permissum<br />

sit, in fine hujus §.dicetur.<br />

2 {In potestate). Etenim p a ­<br />

triae hoc datum potestati est (i) :<br />

et ideo pater filio emancipato ita<br />

substituere non potest, d. I. 2. in<br />

fr. multoque minus mater libe­<br />

ris suis. N a m q u o d in specie/. 33.<br />

eod. pupillares tabulae appellan­<br />

te r, quas mater filio impuberi<br />

fecit, ex eo minime concluden-<br />

d u m est, posse et matrem libe­<br />

ris impuberibus pupillariter sub­<br />

stituere. Proponitur enim mater<br />

filio impuberi substitutioném fe-<br />

cisse non in casum secundum , si<br />

haeres erit, sed in primum: si hae­<br />

res non erit. Vulgaris igitur ilia,<br />

non pupillaris substitutio est. P u ­<br />

pillares autem tabulas illas A f r i -<br />

canus appellavit, primum ratio­<br />

ne objecti, quia substitutio facta<br />

filio, d u m adhuc esset in aetate<br />

pupillari:deinde quia substitutio<br />

confertur in mortem impuberis,<br />

et in ea specie effectum quodam-<br />

modosubstitutionis pupillaris ha­<br />

bet , saltern quod attinet ad bo­<br />

na matris, ut recte m o n e t , atque<br />

hoc Africani responsum temperat<br />

Cujac. 3. ad African. Consilium<br />

hoc prudentum fuit, ä quibus ex­<br />

cogitata quoque est cautioet vel-<br />

ut ratio quaedam, qua c u m vi<br />

et effectu pupillaris substitutionis<br />

etiam filio emancipato substituatur<br />

, /. 39. hoc tit.<br />

3 N o n satis autem est, libe—<br />

ros in potestate esse, nisi simul<br />

proximum in familia testatoris<br />

g r a d u m obtineant, hoc est, sui<br />

(2) D. I. y. tit. j. P. 6.<br />

De pupillari substitutione. 459<br />

haeredes sint testatori: nam s i ,<br />

verbi causa, pater nepotem a n -<br />

tecedat, non poterit avus huic ne-<br />

poti pupillariter substituere, quia<br />

post mortem avi recasarus est in<br />

potestatem patris sui, d. I. 2. in<br />

pr. quo fit, ut jam non propter<br />

aetatem, aut quia impubes testa-<br />

mentum faceré nonpossit aut hae-<br />

redem ex testamento habere: sed<br />

quia filiusfam. cui nec puberi te­<br />

stamenti faciendi jus, et de<br />

cujus successione jure veteri o -<br />

mnino quaeri non potuit. Plane<br />

ex formula legis Vellejae de qua<br />

egimus supr. §. 2. de exhee. über.<br />

etiam nepotibus , quos pater prae-<br />

cedit, substituí potest, d. 1. 2. in<br />

pr.<br />

4 Necesse autem est ut s u b ­<br />

stitutio pupillaris valeat, liberos<br />

esse in potestate, n e d u m t e m p o ­<br />

re quo pater moritur, sed etiam<br />

eo quo substitutio fit. N a m verba<br />

juris de hac substitutione consti-<br />

tuti conferuntur in tempus prae­<br />

sens substitutionis, et c u m qua-<br />

litas aliqua requiritur ad Consti­<br />

tutionen! alieujus actus, ea inesse<br />

debet eo tempore , quo actus g e -<br />

ritur , /. 49. §. i. de hier, instit.<br />

§. 4. infr. de heer. qual. tritumque<br />

est, quod ab initio non consistit,<br />

ex postfactonon posse con va lesee-<br />

re. Accedit praeterea textus satis<br />

clarusin /. 41. §. 2. hoc tit. V e r ­<br />

ba sunt : Si quis ex his mortis<br />

quoque tempore non fuit in famiglia,<br />

substitutio pupillaris fit irri­<br />

ta. Q u i b u s verbis Jurisconsultus<br />

aperte significat, praeter tempus<br />

mortis aliud quoque esse, quo o-<br />

M m m 2

460 Lib. II.<br />

porteat impubères essein familia:<br />

hoc autem tempus non aliud in­<br />

telligi potest, aut debet, q u a m<br />

id, quo fr substitutio. V i d e D u a ­<br />

ren, ad hunc tit. cap. 14. D o n . б .<br />

comm.

mm. 39. Vigl.fncn.19. A n t . F a b .<br />

dec. 32.err. 9. et 10. pauci (quan-<br />

q u a m nonnullos alios Viglius<br />

laudat), sed magni viri. Hi multis<br />

in contrarium disputant ac serio<br />

contendunt, in substitutione p u ­<br />

pillari expressa vulgarem tacite<br />

n u n q u a m contineri. Nos quidem<br />

numero Interpp. nobiscum sen-<br />

tientium longe superiores sumus,<br />

sed hoc parumest, nisi l e g u m a u -<br />

ctoritate vincimus et ratione. V i -<br />

deamus ergo, an in hac quoque<br />

parte nobis cedere debeant. A u -<br />

ctoritate defendimur duplici: pri-<br />

m u m verbis ipsis constitutionis<br />

Impp. Marci et Severi relatis à<br />

Modestino d. I. 4. in pr. q u e h e c<br />

sunt : Cum pater impuberi filio in<br />

alterum casum substituís set, in<br />

utrumque & c . N o n ait Jurisconsultus<br />

, cum pater in primum ca­<br />

sum , quomodo Impp. loqui d e -<br />

buerant, si tantum in vulgari ca­<br />

su expresso pupillarem contineri<br />

significare voluissent ; sed cum in<br />

aiierum casum, hoc est, u n u m<br />

ex duobus sine ulla distinctione,<br />

primus an seeundus tantum ex-<br />

pressus fuerit.<br />

De pupillari suhstitutione. 461<br />

8 Secundo et evidentius a u -<br />

ctoritate ejusdem Modestini in ter-<br />

minis quaestionem hanc proponen-<br />

tis et decidentis d. I. 4. §. 2.<br />

Q u i duos habebat filios , u n u m<br />

puberern, alterum impuberem, u -<br />

troque herede instituto, puberern<br />

impuberi substituit in eum casum,<br />

quo impubes heres existeret, et<br />

intra pubertatem moreretur : ait<br />

Jurisconsultus, hoc casu fratrem<br />

puberern in utrumque eventum<br />

,substitutum videri. Q u o d autem<br />

infine ejusdem responsi monetj ad e-<br />

vitandam o m n e m quaestionem cau-<br />

tius facturum patrem, si in utrum­<br />

que casum expresse impuberi sub­<br />

stituât, hoc apparet e u m facete<br />

propterea quod in specie m u t u e<br />

substitutionis, qualem ille propo-<br />

suerat, nimirum c u m uterque a l -<br />

terisubstituitur, fiiius impubes pu­<br />

beri vulgariter, pubës impuberi<br />

pupillariter , voluntatis quaestio<br />

moveri posset, an non q u e m a d -<br />

m o d u m pater in u n u m duntaxat<br />

casum, hoc est, in vulgarem p u ­<br />

beri substituit,ita vicissim in u h u m<br />

quoque casum tantum, hoc est ,<br />

in pupillarem videri debeat im»<br />

puberi substituisse.<br />

9 Deinde fortior voluntatiscon-<br />

jectura est pro intelligenda substi­<br />

tutione vulgari sub pupillari,<br />

q u a m vice versa. N a m si testator,<br />

qui duntaxat ad bona sua expresse<br />

vocavit substitutum v u l g a r e m ,<br />

censetur vocasse quoque e u m d e m<br />

ad bona impuberis, adveniente ca­<br />

su pupillarissubstitutionis ; multo<br />

facilius censendus est voluisse,ut<br />

substitutus, cui et bona sua et<br />

impuberibus reliquit,habeat bona<br />

ipsius testatoris sola, existente c a ­<br />

su vulgaris substitutionis, c u m ad<br />

h e c eadem bona eum manifeste<br />

vocaverit post pupillum inpupil­<br />

lari etate decedentem. E x quo vel<br />

solo refelli possunt nullo negotio<br />

rationes eorum, qui contra s e n -<br />

tiunt: nam auctoritate quidem<br />

nulla nituntur, nisi quod Ant.<br />

F a b . nobis objicit Javolenum in<br />

/. 28. de rub.auct. jud. poss. quo<br />

tarnen quod longe aliam questio-<br />

nem Juriscons. tractat ; nimirum<br />

an creditoribus paternis actio de-<br />

tur in substitutum impuberis, qui

462 Lib. II. Tit. XVI.<br />

patris haereditate se abstinuit. I n ­<br />

feri quidem Javolen. ex eo quod<br />

institutus filius paterna se haere-<br />

ditate abstinuit, bona defuncti<br />

tanquam vacantia venisse à cre-<br />

ditoribus-, sed non ideo protinus<br />

concludendum est, substitutum<br />

non potuisse admitti vi tacita;<br />

vulgaris: imo existimandum est,<br />

ipsum substitutum,qui filii haere-<br />

ditatem adiit, repudiasse pater-<br />

nam , qua j a m filius se abstinue-<br />

rat, tanquam damnosa.<br />

10 (Quam insuarntutelam veveril).<br />

Antiqua locutio, qua vete-<br />

res pupillarem aetatem significaba<br />

nt, /. y. §.2. quibus ex caus.<br />

in possess.<br />

11 (Si quidem non extiterit<br />

hceres filius , tunc substitutus patri<br />

fit hceres). Q u a n d o accidat, ut<br />

pupillus haeres non existât, et<br />

substitutus vi vulgaris formulae<br />

patri haeres fiat,diximus in pr.tituli<br />

prcecedentis.<br />

i 2 (Si vero extiterit hceres filius).<br />

V i d e a m u s item quando fi­<br />

lius patri haeres extltisse intelliga-<br />

tur c u m hoceffectu, ut filio in­<br />

tra pubertatem mortuo, haeres ei<br />

fiat pupillariter substitutus. Et cer­<br />

ti juris est, si filius decesserit post<br />

immixtionem, substitutum admit­<br />

ti, haeredemque fieri filio. N e c du-<br />

bitatur, quin idem juris sit, si<br />

filius mortuus sit non declarata<br />

volúntate sua super immixtione,<br />

aut abstentione. V e r u m illud bel­<br />

lissime quaeritur , an etiam filio,<br />

qui expresse abstinuit, intra p u ­<br />

bertatem m o r t u o , substituto p u ­<br />

pillari locus fiat, et quod dicitur,<br />

nuda sui haeredis existentia c o n -<br />

firmentur tabulae patris et p u -<br />

pilli. Dixeris e n i m , nudam exì-<br />

stentiamvim isiàm habere non pos­<br />

se, ac proinde substitutum in pro­<br />

posito exciudi: quem si admitii-<br />

mus, nudae existentiae tribuimus<br />

vim aditionis : cui consequens<br />

hoc absurdum est, suo haeredi fru­<br />

stra in vulgarem casum substitui,<br />

cum vulgaris substitutio adita hae-<br />

reditate expiret.<br />

13 Adhaec, cum dicamus, in<br />

substitutione vulgari verba haec :<br />

Si filius hceres non erit, ex men -<br />

te substituentis patris sic accipien-<br />

da esse, si immiscere se paterna:<br />

haereditati noluerit; etiam e x c o n ­<br />

trario, quae sunt pupillaris s u b ­<br />

stitutions : Si filius hceres erit, sic<br />

accipi oporiebit, si bonis patris se<br />

immiscuerit: ut utrobique immix-<br />

tio, et non nuda existentia c u m<br />

aditioneconferatur. Quibus etiam<br />

accedit, quod apud Julianum re-<br />

latum est, si duo fuerint à p â ­<br />

tre institua cum filio impubere ,<br />

eidemque substitut! , necesse esse<br />

ad tabulas patris confîrmandas,<br />

u n u m ex iis hxreditatem patris<br />

adire, /. l i . i. ad sénat. Treb.<br />

Caeterumquominus ita statuamus,<br />

impedimur textu expresso/. 12.<br />

hoc tit. item /. 42. de adq. hcered,<br />

l. 28. de reb. auct. jud. pass, ubi<br />

disputant Jurisconsult!, an pupil­<br />

lo , qui abstinuit bonis patris,<br />

mortuo, substituto concedi d e -<br />

beat separatio bonorum patris et<br />

filii , ut ex substitutione pupilli<br />

tantum haereditatem adeat : stulte<br />

et inepte, si substitutus , absti­<br />

nente pupillo, nullo m o d o ex<br />

substitutione venire potest. D i -<br />

cendum ergo omnino est , etiam<br />

in casu praesenti, c u m pupillus

abstinuit, ex substitutionepupil­<br />

lari hereditärem deferri substitu­<br />

to, n u d e q u e sui heredis existen­<br />

tie vi confìrmari tabulas pupilla-<br />

res: quod etiam perspicue probat<br />

/. 44. de re jud. /.41. de adq.heer.<br />

De pupillari substitutions. 463<br />

14 N e c vero adeo absurdum<br />

videri debei, quod in substitutio­<br />

ne pupillari vim aditionis tribui-<br />

mus existentie; in vulgari autem<br />

non n u d e existentie, sed immix-<br />

tioni: non enim necesse est, ut<br />

n o m e n heredis aut existentie in<br />

utriusque substitutionis conditio-<br />

ne eodem modo explicetur aut ac-<br />

cipiatur. N a m ut concedamus, et­<br />

iam in pupillari substitutione pattern<br />

his verbis : Si filius mihi hares<br />

erit, de herede qui cum ef-<br />

fectu heres futurussit, cogitasse:<br />

ratio tarnen juris et favor pupilli<br />

postulant,ut sola existentia quoad<br />

effectum , de quo q u e r i m u s , pro<br />

aditione habeatur, et sustineantur<br />

tabule pupillares, cum hoc utile<br />

pupillo censeatur , d. I. 42. de<br />

adq. licer. Rlane si filio datus sit<br />

coheresextraneus, vulneratur sui-<br />

tas, ut loquitur Porcius ad tit.<br />

de Atil. tut. atque hic quia v i ­<br />

res testamenti à coherede quoque<br />

pro parte pendent, ad confirma-<br />

tionem tabularum et substitutio­<br />

nis pupillaris non sufficit, filium<br />

sola pote.-tate juris pro parte sua<br />

heredem extitisse, sed si hic se<br />

abstinuerit, ut tabule valeant,necesse<br />

est, ut patris hereditas ab<br />

extranco adeatur, d. I. 11. §. 1.<br />

ad senat. Treb. A t q u e ita quo­<br />

que explicanda /. 2. §. 1. hoc tit.<br />

(1) L. 7. d. tìt. 5. P. 6.<br />

(2) L. o. eoi.<br />

Etenimsui haeredis nuda existen,<br />

tia , q u e contingit ipso m o m e n ­<br />

to mortis p a t e r n e , non potest m<br />

solidum confirmare testamentum,<br />

ubi eodem tempore adest heres<br />

alius, qui adire potest. V i d . Bart.<br />

in /. 12. hoc tit. et d. I. 11. §. 1.<br />

ad SC. Treb. qui meo judicio f e -<br />

licius h e c expedit, q u a m vel C u -<br />

jac. 26. obs. 1. vel Anton. F a b .<br />

dee. 31. err. 8.<br />

14 (Ipsi filio fit licer es substitutus<br />

). Et in tantum succedit,<br />

quantum filii fuit,cum is morere-<br />

tur, sive à patre obvenerit, sive<br />

quesitum aliunde. Etenim substi-<br />

tutio pupillaris testamentum pupil­<br />

li est, in quo testator non suis bo­<br />

nis, sed impuberis h e r e d e m substitua,/.<br />

10. §. $.hoc tit. (i), Ex-<br />

cipitur substitutus adrogati, ad<br />

quern nihil amplius ex substitutio­<br />

ne pertinere potest, quam quod ad<br />

impuberem pervenit ex bonis aut<br />

benefìcio adrogatorls, d. I. 10.<br />

§• 6. (2).<br />

16 Q u i a vero ex notissima ra-<br />

tione juris, quandiu ex testamen­<br />

to defertur hereditas, aut saltern<br />

spes est fore, ut deferatur, h e r e -<br />

des ab intestato succedere non<br />

possunt, certum est, legitimos<br />

pupilli heredes, id est, eos o -<br />

m n e s , qui circa substitutionem<br />

pupillo ab intestato successuri<br />

fuissent, à substituto hereditatem<br />

admittente excludi,et consequen-<br />

ter etiam matrem pupilli(3):quan-<br />

quam de ea ratio est, cur d u b i -<br />

tetur. N a m mater p r e legitimis<br />

heredibus hanc prerogativam ha-<br />

(3) L. 12, eod.

464 Lib. II.<br />

bet,quod à liberis preterita testa-<br />

m e n t u m eorum inofficiosum dice-<br />

re possit. Cumigitur mater hoc jus<br />

h a b e a t , c u m liberi per se testa-<br />

m e n t u m faciunt, videri potest<br />

idem jus etiam tunc matri c o m ­<br />

petere, cum non liberi ipsi sibi,<br />

sod pater eis testamentum facit :<br />

n a m quod quis ex persona et no­<br />

mine alieno facit, majorem vim<br />

habere non potest, q u a m haberet,<br />

si ille ipse id fecisset, cujus n o ­<br />

mine factum proponitur,/. 51. §.<br />

i. de proc. Contrarium tamen d i ­<br />

serte ab Ulpiano responsum est /.<br />

8. §. j . deìnoffic. test, nempe ma-<br />

trem impuberis non posse testa­<br />

m e n t u m inofficiosum dicere, ad-<br />

jecta hac ratione, quia pater hoc<br />

ei fecit: quibus verbis hoc signi­<br />

ficare voluit Jurisconsultus, q u e ­<br />

relane inofficiosi testamenti hoc<br />

colore instituendam, quasi non<br />

s a n e mentis fuerit qui testamen­<br />

tum ordinavit: hujus autem rei<br />

pupillumarguinon posse,qui ipse<br />

testamentum non fecit; uxori v e ­<br />

ro contra mariti testamentumque-<br />

relam non competere. N e q u e ve­<br />

ro pater, c u m liberis suis testa­<br />

m e n t u m facit, testatur ex perso­<br />

na et nudo nomine liberorum, sed<br />

jure proprio atque ex persoua sua<br />

vi scilicet et potestate juris patrii.<br />

H o c ipsum manifeste quoque con-<br />

firmat /. 9. C. hoc tit. quo loco<br />

Justinianus prohibet admitti que-<br />

relam contra substitutionem men­<br />

te capti, idque ait se constituere<br />

ad exemplum substitutionem p u -<br />

pillaris. N e g a t a querela, conse-<br />

quens omnino est, matrem à sub-<br />

lt. XVI.<br />

stituto pupillari excludi etiam<br />

quoad légitimant: idque constitu­<br />

tione Bonifacii V i l i , nominatim<br />

expressum est cap, 1. in fin, de<br />

testant, in 6. Licet filius , inquit<br />

Pontifex , testamento suo matrem<br />

portione jure natures debita privare<br />

non possit : pater tamen iti<br />

testamento, quod filio impuberi<br />

facit, potest.<br />

17 Porro si hoc obtinemus in<br />

substitutione pupillari expressa,<br />

nulla ratioest, cur non idem sta-<br />

tuamus intacita, q u e vulgari e x ­<br />

pressa continetur. N a m c u m ex<br />

constitutione Impp. MarGi et Veri<br />

hic non minus testamentum, atque<br />

ex eo h e r e d e m pupillus h a b e a t ,<br />

q u a m s i expresse in casumquoque<br />

pupillarem substitutum accepisset,<br />

ratio juris efficit, ut nemo, sive<br />

mater sit, sive quis alius, ad lé­<br />

gitimant pupilli successionem v e ­<br />

nire possit, aut per querelam te­<br />

stamentum evertere. Q u e senten«:<br />

tia satis aperte confìrmatur à sen­<br />

su contrario in /. 2. hoc tit. in<br />

qua Impp. respondent,. ideo in<br />

specie Mie proposi ta matrem a d ­<br />

mitti , quia testator , filio i m p u ­<br />

bere et aliis quibusdam personis<br />

non ejusdem conditionis h e r e d i -<br />

bus institutis et invicem substitu-<br />

tis, non intelligitur sensisse de<br />

alio casu, q u a m qui in omnium<br />

persona locum habere potest , id<br />

est, de vulgari tantum (1) : q u o<br />

non obscure significatur , si per­<br />

sonis omnium uterque casus c o n ­<br />

venire!, aliud respondendum e s ­<br />

se : q u o etiam faciunt /. 45. hoc<br />

tit. I. 4. C.eod.<br />

(1) D. L j . tit. 5. P . 6. Fueras ende , c u m sega.

18 Sed duo l;ci hic nobis obji-<br />

ciuntur, /. 8. C. hoc tit. et l. uh.<br />

C. de inst. et subst. A d priorem<br />

bene respondet Puga cap. 4. de<br />

vulg. et pupill. subst. num. 7.111-<br />

teiiigi debere de eo casu, quo fi-<br />

liusinstitutus post pubertatem de­<br />

cessero , et merito rejicit num. 6.<br />

opinionem existimantium in te­<br />

stamento militari, vulg.trem sub­<br />

stitutioném expressam non c o n -<br />

tinere pupillarem tacitam.ln l.ult.<br />

C. de instit. et substit. hic casus<br />

proponitur: Testator posthumum<br />

et uxorem haeredes scripsit, et si<br />

posthumus natus non esset, Mae-<br />

vium sibi haeredem esse voluit.<br />

Natus est posthumus, et impubes<br />

superstite matre decessit.Papinia-<br />

nus et Ulpianus putaverunt, v o ­<br />

luntatis esse quaestionem, et ma-<br />

trem potius quam substitutum ad<br />

successionem impuberis admitten-<br />

d a m : et secundum eos Justinia-<br />

nus quaestionem sic decidit, ut<br />

nolit substitutioném istam vim<br />

tacitae pupillaris habere adversus<br />

matrem, id est, si posthumus<br />

m t u s impubes viva matre deces-<br />

serit: sin ilia prior mortua sit,<br />

valere adversus caeteros. j Q u i s<br />

vero non videt, hujus constitu-<br />

tionis speciem et rationem singu-<br />

larem esse, ac proinde non facile<br />

ad alios casus porrigendam?0-<br />

Stendunt hoc verba, in hac specie<br />

, in hujusmodi casu, et è q u o<br />

colore alioqui Papin. et Ulp.post<br />

constitutionem D . Marci volun­<br />

tatis hic esse quaestionem respon-<br />

dissent? Credibile autem est,Ju-<br />

risconsultos et Imp. in casu, ut<br />

propositus est, considerasse pri­<br />

m u m , quod mater ex parte haere-<br />

Tom, /.<br />

De pupillari substitutione. 465<br />

ditatis et ipsa instituía fuit, post-<br />

h n m o q u e cohaeres data, si post-<br />

hu nom nasci contingeret Hinc<br />

enim non levis conjectura pro<br />

matre oritur, quod scilicet testa­<br />

tor uxorem s u a m , quam ita di-<br />

lexir, ut earn sibi quoque c u m fi­<br />

lio haeredem esse voluerit, mini­<br />

me credendus sit voluisse exclu-<br />

dere à luctuosa haereditate filii.<br />

10 D e i n d e , quod substitutio<br />

facta proponitur,non in casum il­<br />

ium generalem et germanum substitutions<br />

vulgaris : St fil/us pasthumus<br />

hceres non erit, sed in ca­<br />

sum specialem et nominatim in<br />

hune: S i posthumus natus non erit.<br />

U n d e iterum nova conjeitura<br />

pro matre, nimirum non temeré,<br />

ubi mater in medio est, et prae-<br />

sertim cohaeres posthumo data,<br />

hunc casum: Si posthumus natus<br />

non erit, trahendum esse ad o p -<br />

positum: Si posthumus natus fuerit<br />

, et impubes decesserit; ne fiat<br />

contra voiuntatem testatoris, qui<br />

non videtur e u m , quern posthu-<br />

m o substitut, et sibi haeredem<br />

désignât nominatim in eum c a ­<br />

s u m , quo posthumus natus non<br />

fuerit, et quo existente nec ma­<br />

ter, nec filius, nec haereditas filii<br />

intelligi potest, etiam in contra-<br />

rium casum, si n .tus fuerit post­<br />

h u m u s , et viva matre dectsserit,<br />

ipsi posthumo haere lern esse v o ­<br />

luisse, exclusa matre à luctuosa<br />

filii haereditate.Proinde concludi-<br />

m u s , pro substituto semper re­<br />

spondendum esse, etiam c u m ma­<br />

ter in medio .est, sive de expres-<br />

sa sive de tacita pupillari qujera-<br />

tur, quoties ex* certis, aut proba-<br />

biiibus conjecturis colligi non<br />

N n n

466 Lib. II. Tit. XVI.<br />

potest voluntatemtestatoris refra-<br />

g-.ri: ita et Vigl. hic, Don. ad /.<br />

8. C. hoc tit. Ant. Faber. iconnect,<br />

g. et seq. et dec. 33. err. f.<br />

late Vasq. de succ. prog.%. 15.<br />

num $5 et req. Dis .entiunt D D .<br />

Gloss, in d I. 9. G o m e z 1. resol.<br />

4. num. 8. Covarr. in cap. Raynutins<br />

de testam. § 4. num. 6. F a -<br />

chin. 4. controv. 40. et 41.<br />

20 " In Hispania, quarnvis<br />

» i n vers. E au:a decinos, /. 10.<br />

}>tit. P 6. mrnifeste et indi-<br />

»stincte st 'tuatur non esse locum<br />

»substi;utio ii pupillari,si filius<br />

vnoluerit haeres esse, nullam in<br />

» e o fraud • n faciens; tamen e u m<br />

9j restringit Greg. Lop. gloss. 10.<br />

»e/usdem I. ad oasum, quo filio<br />

»>i:istituto coheres extraneus d a -<br />

j>tus est. Et sane laudatus vers,<br />

jjnon obscure desumptus est ex<br />

J> /. 2. §. 1. de vulg. et pupill. sub st.<br />

?>que utique intelligenda de ca-<br />

'5su, quo extraneus instiiutus est,<br />

» u t bene probat Santolaria in /. ,<br />

»42.de adq. hSi vero.<br />

21 v O b i t e r q u o q u e monendi<br />

j>sumus non posse apud nos a-<br />

v v u m pupillariter substituere ne-<br />

jjpoti, quandoquidem hic in il-<br />

wlius potestate non est, ut vidi-<br />

?> mus in §. 3. de pair 1 , pot, "<br />

(1) L, IL d.tit. 5. P. 6". (2) D.I. 11.<br />

T E X T U S .<br />

D e substitutions mente<br />

capti.<br />

I Qua ratione excitati, etiam<br />

conttitutionem posuimus in nostro<br />

Codice, qua prospectum est , ut<br />

si qui mente captos habe ant ßioi,<br />

vel nepotes , vel pronepoi es, cujuscunque<br />

sexus vel grains, liceat<br />

eis, etti puberes sint , ad<br />

exemplum pupillaris substitutionis<br />

cert as personas substituere;<br />

sin autem resipuerint, eandem<br />

substitutionem iafirmari sancimus:<br />

et hoc ad exemplum pupillaris<br />

substitutionis, qutc, post quam pupillus<br />

adoteverit, infirmatur (1).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Hoc §. agitur de substitu-<br />

tione mente capti , q u e substi-<br />

tuiiiine pupillari finitima est, at­<br />

que ejus species q u e d a m imperfecta<br />

: unde à nonnullis quasi pupillaris<br />

dicitur. Veteres lnterpp.<br />

exemplarem vocant, eo quod ad<br />

exemplum pupillaris introducta<br />

est (2). Sciendum vero, ante tem­<br />

pora Justiniani neque lege , ne­<br />

que moribu- licuisse parentibus,<br />

liberis suis puberibus testamentum<br />

facere sive substituere pretextu<br />

vitii alicujus, sive animi sive cor­<br />

poris, ob quod ipsi testamentum<br />

facere non poterant, nisi, ut id<br />

sibi beeret, specialiter à Principe<br />

impetrassent, /. 43. hoc tit. q u o d<br />

quia vel non semper impetrar^

aut non sine magna molestia pot-<br />

erat, humanum tarnen videbatur,<br />

justinianus jus reguläre fecit,<br />

atque ex privilegiario c o m m u ­<br />

ne , data parentibus potestate,<br />

quantumvis non impetrata à Prin­<br />

cipe licentia, liberis suis mente<br />

captis, licet pubères sint, ad<br />

e u m modum substituendi, quo<br />

jam antea ex more recepto parens<br />

filio impuberi substituere poterat,<br />

nimirum in e u m casum, quo h e -<br />

tedes existèrent, et in eadem con­<br />

stitutione mentis décédèrent, /. 9.<br />

C. hoe th. Utriusqtie hujus s u b ­<br />

stitutionis similitudo et dissimi-<br />

litudo ostendetur in progressu.<br />

2 (Qua ratione). N i m i r u m ea­<br />

d e m iüa, quam modo dixit c a u ­<br />

sam fuisse comparando atque in<br />

mores inducendo substitutionis<br />

pupillaris. H o c e n i m significat, ea­<br />

dem ratione, qua antea receptum<br />

fuit, ut parentes liberis impube-<br />

ribus testamentum faterent, quia<br />

scilicet liberi ipsi propter otatem<br />

sibi facere non poterant,se excita-<br />

tum permisisse parentibus substi­<br />

(1) DJ. 11. tit. 5.P. 6.<br />

De pupillari subs tit ut ione. 467<br />

tuere liberis etiam puberibus, qui<br />

non sano mentis sunt, et ob earn<br />

causam ipsi testari non possunt.<br />

3 (Ut si qui). Sine distinctio­<br />

ns sexus aut gradus, aut potesta-<br />

tis parentum : ne quis ex simi­<br />

litudine substitutionis pupillaris<br />

hoc ad eos parentes tantum re­<br />

ferai, qui liberos habent in pot­<br />

estate. Etenim substitutio h o c<br />

non ex ratione aliqua juriscivilis,<br />

sed ex sola humanitate, affectio-<br />

ne, pietate et cura parentum erga<br />

liberos introducta eat, q u o eadem<br />

est in omnibus parentibus, d. 1.9.<br />

quod tamen timidius diceremus,<br />

nisi ipsis legis verbis parentibus<br />

omnibus eadem potestas tribueretur<br />

: Parenti , qui vei quoe testatur,<br />

testatori vel testatrici. Pot­<br />

ent igitur et mater hoc m o d o<br />

substituere , et avia , et pater fi­<br />

lio emancipato (1 ). Atque hoc est<br />

prima hujus substitutionis et p u ­<br />

pillaris differentia. Q u o d si m e n ­<br />

te capto emancipato uterque p a ­<br />

rens superstes sit, rationi juris<br />

consentaneum est, ut patris p o -<br />

tius quam matris substitutio rata<br />

sit, ut recte Vasq. lib. 2. de succ.<br />

prog. §. 17. num. 39. et seq. D o -<br />

nell. 6. comm. 27. Q u a m v i s re­<br />

ceptum magis, ut cujusque s u b ­<br />

stitutio valeat in bonis ab eo pro-<br />

fectis, teste Sichardo in d. I. 9.<br />

num. 8. quod etiamprobat D . P e ­<br />

rez in C. hoc tit. num. 3 i. Sed hoc<br />

neque naturo hujus substitutionis<br />

communi c u m pupillari videtur<br />

convenire : nam utraque fit b o ­<br />

nis liberorum omnibus; et inso-<br />

lens est , aliquem c u m duobus<br />

testamentis decedere.<br />

4 (Mente captos). Existimo con-<br />

stitutionem Justiniani ad prodi-<br />

gos, atque adeo ad surdos et m u -<br />

tos quoque liberos porrigendam:<br />

quo casu ipsi testari non possunt:<br />

q u o et communis sententia est,<br />

fundata in constitutionis h u m a ­<br />

nitate et ratione, q u o his o m n i ­<br />

bus convenit, nimirum ut qui i-<br />

psi sibi testamentum facere non<br />

possunt, parentes efs faciant,<br />

quodque o h m non licebat nisi ex<br />

privilegio, nunc liceat jure com-<br />

Nnn 2

4^8 Lia. II. ''it. XVI.<br />

m u n i , G o m e x i. resol. 6. nn. 3.<br />

et 4. Covarr. in cap. Knynutius,<br />

§.6 n. 1. Plane ad phreneticos<br />

constitutionem non pertinere tra-<br />

dunt comm. DI), et probat Vasq.<br />

d. §. tj. n. ro8 pet vetbum con-<br />

stitutionis perpetuo.<br />

5 (Etsi puberes sint). Secunda<br />

differentia,qua; principalis est in­<br />

ter banc substitutionem et pupil­<br />

larem. Ait,e/j/ ptberes. jLicetne<br />

ergo etiam impuberibus exempla-<br />

riter substituere? De patre , qui<br />

emancipavit, non queritur, nec<br />

de matre substituere volente ; quo-<br />

niam in his terminissola exempla­<br />

ris locum habet: sed de patre in<br />

cujus potestate est impubes mente<br />

cantus. Ratio dub'tandi orta à si­<br />

mili. Q u e m a d m o d u m enitn cura-<br />

tio agnatorum, in qua lex XII.<br />

T a b . jnbet esse furiosos , ad im­<br />

pube res non pertinet, qui ex jura<br />

ordinario in tutela sunt, /. 3. de<br />

tutel. ita videri potest, nec per­<br />

tinere ad eos haec extraordinaria<br />

substitutio , c u m pater jure ordi­<br />

nario his substituere possit pupil-<br />

larìter. Sed non sunt haec similia:<br />

n a m finita tutela succedit, et a d -<br />

ministrationem honorum puberis<br />

suscinit curator, quern lex aut M a ­<br />

gistrate tutori subrogat, ut in<br />

o m n e m eventum hic furioso pro-<br />

spectum sit: finita autem substi­<br />

tutione pupillari, et durante a d -<br />

huc mentis alienatione, non suc­<br />

cedit exemplaris substitutio, n e ­<br />

que quisquam est, qui heredem<br />

mente capto dare queat. Q u a m -<br />

obremmagis est, ut dicamus, pos­<br />

se patrem etiam exemplariter fi-<br />

(1) D.i. 11, tit. $.P. 6.<br />

lio substituere , ut duvet ea sub­<br />

stitutio etiam post pubertatem,<br />

quandiu maneteadem mentiscon-<br />

stitutio. ita et Duar. in tit. de vulg.<br />

et pup. cap. 19. et D D . comm.<br />

6 (Ad exemplum pupillaris sub-<br />

stit. ). His verbis significatur li­<br />

cere patri filio mente capto sub­<br />

stituere in casum s e c u n d u m : Si<br />

fiiius Imres erit, ut receptum est<br />

in pupillari. Oeir.de etiam n e b ; -<br />

re patrem, qui exemplariter sua-<br />

stituit, sibi prius testamentum fa-<br />

cere, sibique in eo heredem in-<br />

stituere , quam filiv) substituât,<br />

perinde ut in substitutione p u ­<br />

pillari , §• 5. infr. cod.<br />

7 (Certas personas). Differentia<br />

tertia. In substitutione pupillari<br />

licet impuberi filio quosvis substi.-<br />

tuere , etia.n fratribus ejus p r e ­<br />

terms: in substitutione miiueca-<br />

pti non licet; sed in hac primum<br />

liberi, si quos habet: dein his<br />

non extantibus fratres mente ca­<br />

pti substituendi sunt: denuim si<br />

nec fratres erunt, permissum sub­<br />

stituere quemlibet, d. I. 9. C. hoc<br />

tit. Et notandum, quod in con­<br />

stitutione adjicitur, non esse ne-<br />

cesse , si plures sint mente capto<br />

liberi aut fratres, ut substituan-<br />

tur, omnes, sed satis esse, vel<br />

u n u m ex iìs substitui, ut valeat<br />

substitutio, licet reliqui non sint<br />

exhaeredati: nihil enim de c e t e ­<br />

ris cxheredandis exprimitur.<br />

8 (Sin autem resipuerint, in-<br />

firmari ). (1). Deficiente nimirum<br />

conditione hujus substitutionis: ut<br />

enim pupillaris substitutionis h e c<br />

propria est : Si fiiius impubes de~

De pupi ¡lar,<br />

cesserit, ita exemplaris haec pro­<br />

pria : Si mente captus in eadem<br />

constitutione mentis decessero ; ac<br />

proinde ut ilia pubertate, ita haec<br />

finitur tesipiscentia: quomodo ve-<br />

teres quoque principaba rescripta<br />

interpretali sunt, quibus specia-<br />

liter .iliquibus concessum erat,<br />

liberis puberibus ob infiranitatem<br />

aliquam , propter q u a m ipsi te­<br />

star! non poter a ut, testamentum<br />

faceré; iniquum enim esset, testa­<br />

menti factionem adi mere homini<br />

sani sensus et mentis, l.^.hoc<br />

tit. ubiindicaturaliusquoque mo­<br />

dus, quo haec substitutio infirma-<br />

tur,sui haeredis agnatio (i ). ¿Quid<br />

autetn si filius in eandem mentis<br />

abaìienationem reciderà? Zasius<br />

tract, subst. exempl. post Bal­<br />

duin et Sa licet, in d. 1. g. C. hoc<br />

ti;, distingua inter modicum et<br />

longum intervallum, ut ilio casu<br />

duret, hoc evanescat substitutio,<br />

quod et Covarr. in d. cap. Ray-<br />

nutìus §. 6. num. 11. probat. Perezius<br />

ad eund. tit. C. num. 33.<br />

indistinete negat u n q u a m c o n v a -<br />

lescere.Vasquius contra convale-<br />

scere ait, sed ita, quasi interim<br />

non extinctam , idque etiamsi fi­<br />

lius tempore mortis paterna» a d -<br />

h u c sit sanaementis, lib. 2. de succes.<br />

progress. §. 17. num. 48. et<br />

seqq. quae etiam est communis o-<br />

pinio secundum Jason, et alios à<br />

Vasquio et Covarr. allegatos. Ra­<br />

tio juris suadet ut dicamus, c u m<br />

Donell. 6.comm. 27. siquidem fi­<br />

lius vivo adhuc patre in eundem<br />

morbum reciderit, magis esse, ut<br />

substitutio duret, arg.7. ó. §. 2. de<br />

(1) D. /, li, eod.<br />

substitutìone. 469<br />

licer, inst. §. 4. infr. de hcer. quat.<br />

nisi forte per id tempus, quo sa­<br />

nse mentis fuit, ipse testamentum<br />

fecerit, per §. 1. supr. quib. non<br />

est perm. fac. test. Q u o d si tem -<br />

pore mortis testatoris sanae m e n ­<br />

tis fuerit, evanescere substitution<br />

e m , arg. /. 41. §. 2. hoc tit.<br />

9 w In Hispania, si mente ca-<br />

» p t o , cui parens substituit, fue-<br />

» » r i n t liberi,eos omnes substitui<br />

«necesse erit: at his non extanti-<br />

»bas non omnes mente captifra-<br />

5? tres subsiituendi; sed u u u m d u n r<br />

»taxat sufficiec substituere, arg.<br />

»I. 11. tit. P. 6. Et c u m filius-<br />

» f a m . testamentum habere queat,<br />

»ut vidimus in pr. quib. non est<br />

»per. fac. test, nihil oberitmatri,<br />

» q u o m i n u s filio suo mente capto<br />

»in potestate patris existenti e-<br />

» xemplariter substituat: quod ju-<br />

» ri R o m a n o r u m non congruit."<br />

T E X T U S.<br />

Proprium pupillaris substitutions.<br />

2 Igitur in pupillari substitutìone<br />

secundum prcefatum modum<br />

ordinata duo quodammodo sunt testamenta:<br />

alterum patris, alteram<br />

filli, lanquam si ipse filius sìbì liceredem<br />

instituís set: aut certe unum<br />

test ameni um est duar um causarum,<br />

id est, duarum hcereditatum.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Redit Imp. ad institi!—<br />

tarn initio disputationein de sub-

47o Lib. IL Tit. XVI.<br />

stitutióne pupillari. A i t , in ea<br />

substitutione duo q u o d a m m o d o<br />

esse testamenta : qua; verba ca-<br />

ptanda non sunt. Etenim non hic<br />

eorum sensus est, in pupillari<br />

substitutione, quatenus sola et<br />

perse spectatur, duo esse testa-<br />

menta, qua; oratio implicaret con-<br />

tradictionem : quippe in pupillari<br />

substitutione soli pupillo hseres<br />

d a t u r , cujus idcirco etia-m testa-<br />

m e n t u m dicitur, licet patrem au~<br />

ctorem habeat, /. 20. hoc tit. et<br />

passim; ea vero pars, qua impu-<br />

bes ipse, aut alius hsres institui-<br />

tur, patris testamentum consti-<br />

tuit, nuiloque modo appellar!<br />

potest substitutio pupillaris. Sed<br />

ita accipienda sunt, ut simul<br />

comprehendatur ipsa impuberis<br />

institutio secundum formulam in<br />

pr. traditami quod ostendunt verba:<br />

Secundum prccfatum modum<br />

ordinata. H o c sensu recte dicitur,<br />

d u o hic q u o d a m m o d o testamenta<br />

esse: alterum patris, alterum filii.<br />

H i n c enim est, quod utriusque<br />

mors spectanda: duplex item a -<br />

pertura tabularum, si pupillares<br />

seorsum obsignate, /. 8. testam.<br />

quem. aper, quod pater una hora<br />

sibi, altera filio haeredem facere<br />

potest, /. 16.§. 1. hoc tit. sibi per<br />

scripturam, filio per nuncupa-<br />

tionem; et contra, d. I. 20. eod.<br />

quod filio substitutus, eo absti­<br />

nente , non cogitur paternis cre-<br />

ditoribus respondere, l. 42. de<br />

adq, hier, et apparet hoc luculen-<br />

tius in substitutione exhseredati.<br />

2 {Unum testamentum duarum<br />

causarum). Recte quoque, sed<br />

sensu diverso, u n u m hic esse te­<br />

stamentum dicitur, /. 2. §. 4.<br />

d. I. 20. hoc tit. nimirum, tum ra-<br />

tionecauss; efficietitis, quia unum<br />

duntaxat auctorem habet; tum<br />

formalis, quia unica solemnitate<br />

contentum , velini unis septem<br />

testium s:gnaculis, d. I. 20. tum<br />

ratione subsistentia:, quia pupil­<br />

lare testamentum per se non sub-<br />

sistit, sed paterni accessio e c t,<br />

quo rupto, rescisso aut irrito fa­<br />

c t o , simul concidit,/. 16. §. j .<br />

eod. §. 5. infr. hoc tit. Atquehinc<br />

est, quod in tabulis patris et fi­<br />

lii una Falcidia servatur, l. 11.<br />

§. {. ad l. Falcid quod juri ac­<br />

crescendo locus est inter patris et<br />

pupilli tabularum legatarios , ut<br />

inter se conjunctos, /. 34. §. sed<br />

si 10. de legat. t.' et si qua; sunt<br />

alia generis ejusdem. Hotomanus<br />

singula accurate persecutus est,<br />

T E X T U S.<br />

A l i a f o r m a substituendi<br />

pupillariter.<br />

3 Sin autem quis ita formidolosus<br />

sit, ut timeal, ne filius<br />

suus pupìllus adhuc ex eo quod<br />

palam substitutum acceperit, post<br />

obitum ejus periculo ìnsidiaruin<br />

subjaceat, vulgarem quidem substitutionem<br />

palam faczre, et in<br />

primis testamenti partibus ordinare<br />

debet : illam autem substitutionem,<br />

per quam si hares extiterìt<br />

pupillus, et intra pubertàtem<br />

decesserit, substitutus vocatur,<br />

separat im in inferioribus partibus<br />

scribere debet, eamque partem<br />

proprio lino, proprìaque cera<br />

consignare : et in priore parte<br />

testamenti cavsre, ne inferio

es tabule vivo filio et adhuc<br />

impubere aperianiur (\). lllud<br />

pulam est , non ideo minus valere<br />

substitulionem im^uberis filli,<br />

quod in iisdem tabulìs scripta sit,<br />

quibus sibi quìsque heredem in—<br />

stìtuisset : quamvis pupillo hoc<br />

periculosum sit.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

li) L. 6. lit. 2. P. 6.<br />

De pupillari substitutione. 471<br />

i Q u i a substitutio haec p u ­<br />

pillo periculosa vidctur, const­<br />

ituai hoc loco parentibus datur,<br />

ut eam in ima parte tabularum<br />

scrib.uu, liuoqùe proprio traje-<br />

cto constrictam obsignent, c a -<br />

veantque, ne vivo et adhuc i m ­<br />

pubere filio aperiantur.<br />

a ( Periculo insìdiarum subjaceat).<br />

Vulgaris substitutio ra-<br />

rius perieulum liberis impuberi-<br />

bus creat , quia adita haereditate<br />

spes omnis successionis subsiitu-<br />

ro praeciditur. Potest tarnen et<br />

ipsa causam praebere insid'is. A -<br />

pud Ciceronem in orat.pro Cluent.<br />

cap r i. legimus, mulierem quan-<br />

dam Milesiam, accepta à secun-<br />

dis haeredibus pecunia partum si­<br />

bi medicamentis abegisse: cujus<br />

rei meminit Triphon. /. 39 de<br />

pcen. Citius'autem perieulum me-<br />

tuitur à substituto pupillariter, si<br />

is, mortuo patre pueri custode,<br />

se esse substitutum cognoscat: hic<br />

enim majorem occasionem habet<br />

vita» pupilli struendi insidias,<br />

e u m q u e , antequam pubescat, è<br />

medio tollendt. In ». ujusmodi sce-<br />

lus impulsus hac occasione fuit<br />

tutor ille, quem Sergius G a l b a<br />

ob id cruceaffecit: nimirum quod<br />

pupillum, cui substitutus haeres<br />

erat, veneno necasset, Suet. in<br />

Galb. cap. 9. Scilicet ea vulgo<br />

est hominum improbitas, ut spe<br />

luculentae haereditatis aut similis<br />

lucri, quod post obitum alicujus<br />

se percepturos certo sciunt, fa-<br />

cille impeliantur ad affectandam<br />

illius mortem. N o v u m est illud<br />

Persianum satyr. 2. vers. 12. de<br />

improbo insidiatore pupilli, cui<br />

haeres substitutus erat:<br />

Pupillumve utinam , quem<br />

proximus heres<br />

Impello , espungami<br />

E o d e m q u e pertinent ilia Horatii<br />

lib. 2. satyr, i. vers. 48.<br />

Arrépe officiosus, ut et scribare<br />

secundus<br />

Heres: et si quis casus puerum<br />

egerit Orco ,<br />

In vacuum venias.<br />

3 ( Primis testamenti parti-<br />

bus). Tabulae testamenti in plures<br />

partes dividi possunt, singulaeque<br />

partes seorsum obsignari, ita ut<br />

priores sine posteriori bus c o m ­<br />

mode aperiri et resignari queant.<br />

Primam testamenti partem Horatius<br />

d. satyr, y. vers. 53. primam<br />

ceram vocat, sicut T r a n -<br />

quillus in julio cap. 83. partes<br />

inferiores , imam ceram. Cicero<br />

Verr. 3. extremam ceram codìcis.<br />

Q u o d intelligendum est ex c o n ­<br />

suetudine veterum R o m a n o r u m ,<br />

qui in tabulis ceratis scribere so­<br />

levano Q u a m v i s interdum tti

472 Lib. II. '<br />

ice aperianîur). Pupiüares tabulas<br />

aperiri plerumque vetabat parens,<br />

l. 3. C. quemad, test. ap. aut ve-<br />

tuisse intelligebatur, si seorsum<br />

eas signatas reliquisset, /. 8. ff.<br />

eod.<br />

T E X T U S.<br />

Quibus substituitur.<br />

4 Non solum tarnen hceredibus<br />

inrtitutis impuberibus liberis<br />

ita substituere parentes possunt,<br />

ut si hceredes eis extiterint, et unte<br />

pabertatem mortui fuerint, sit<br />

eis hceres is, quem ipsi voluerint:<br />

sed etiam exhceredatis. Itaque eo<br />

casu, si quid exhceredato pupillo<br />

ex hcere dit atibas , legatisve aut<br />

donationibus propinquorum atque<br />

amicorum acquisitum fuerit, id<br />

cmne ad subslitutum pertinebit ( 1 ).<br />

Qnxcunque diximus de substitutione<br />

impuberum liberorum, vel<br />

Jiceredum institutorum , vel exhereda!<br />

orum, eadem etiam de posthumis<br />

intelligimus,<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 ( Sed etiam exhceredatis ).<br />

N o n ait, preteritis, quia sic te-<br />

stamentum patris ipso jure nullum<br />

esset, /. 1. de injust. rapt. I. 30.<br />

de lib. etposthum. Exheredatis au-<br />

tem recte substituitur, /. 1. §. 2.<br />

/. 10. §. y. hoc tit. nimirum jus<br />

h o c substituendi, ut et tutores<br />

d a n d i , non abinstitutione haere-<br />

dis, sed à potestate patris pendet:<br />

quippe qui non suis bonis, sed<br />

impuberis substituit: quo argu-<br />

fi) L. 6. d. tit. %. P. 6.<br />

it. XVI.<br />

mento utitur Ulp. d. 1. io. §. e.<br />

Q u a m o b r e m etsi hodie honorum<br />

ad ventitiorum proprietas patri non<br />

quasritur , non eo tamen minus<br />

substituere fiìio exhaeredato pot­<br />

ent. N c q u e in eo injuria fit ex-<br />

haeredato, quod pater ei hsredem<br />

dat; quin poti us ad utilitatem<br />

pupilli hoc spectare creditur, /.<br />

42.de adq.licer.^Sed quibus verbis<br />

h e c substitutio concipienda est?<br />

N o n enirn potest concipi eadem<br />

formula, qua utimur in substitu-<br />

tionefilii hseredis instituti: Si hteres<br />

erit, et intra pubertatem decedet.<br />

N i m i r n m posterior tantum<br />

hujus conditionis pars exprimenda.<br />

Formula h e c sit : Titius hceres<br />

esto; filius exhceres. Si filius impubes<br />

moriatur , Sempronius ei<br />

hceres esto. Ex quoapparet, veram<br />

hic substitutionem nullam esse,<br />

ac ne vix quidem coloratam.<br />

2 (Pupillo ex hcereditaiibus,<br />

legatisve). N a m uti modo dictum<br />

est, non suis, sed impuberis b o ­<br />

nis testator substituit. Turbavit<br />

hic multos vinosa lectio /.41 §. 4.<br />

de test. mil. Sic enim is locus in<br />

vulgatìs codicibuslegitur: E x h « -<br />

redato miles et emancipato ftlìo<br />

substituere potest. Verum hoc jus<br />

in his exercebìtur , quce ab ipso<br />

ad eum, cui substituit, pervenerunt<br />

: non etiam in his , quce habuerit<br />

, vel postea acquisierit.<br />

Q u o d si exheredato filio à milite<br />

substitutus ea tantum accipit, qua;<br />

à testatore profecta sunt; nihil<br />

amplius ei tribuendum, si substi­<br />

tutus sit à pagano. C e t e r u m a -<br />

liud ratio juris efflagitat: nec re

sponsum Lstud , si its legas, de­<br />

fendi potest à stimma absurdkate.<br />

Q u o d c u m anima.iverteret D.<br />

V i g l i u s , ausu > tst, q u a n q u a m<br />

nu'lius fretus codicis auctoritate,<br />

locum aliter interpungere, dictioneque<br />

exherédalo, in calcem preced.<br />

§. transposita, novum sic ineboare:<br />

Miles et emancipato filio<br />

etc. quam viri doctissimi et p r u -<br />

dentissimi interpunctionem postea<br />

compertum est Pisani codicis<br />

auctoritate confirmari.<br />

De pupillari substitutione. 473<br />

3 (Ad subslitutumperìinebit).<br />

H o c igitur certo constitutum est,<br />

licere patri s,abstituere filio impu­<br />

beri etiam exhasredato, atque ex<br />

hac substitutione ad substitutum<br />

pertinere adventitia exhaeredati<br />

emolumenta. Sed hac occasione<br />

duo quaesita s u n t : primum, an<br />

q u e m a d m o d u m pater exhasredato<br />

recte substituit, ita etiam ab eo<br />

legatum aut fideicommissum rer<br />

cte relinquat: alterum, an à sub­<br />

stituto exhasredati legatum aut fi-<br />

-deicommissum dare valeat. Pri­<br />

m u m quod attinet, placet, p a ­<br />

r t e m à filio,, quenv exhsreda.vjt,<br />

legare aut ;$deicommìssum telin*quere<br />

non posse, /„41..§. 3. hoc<br />

•tit.(i). Alia enim,-ratio est su.b-<br />

stitutionis, alia legatorum sive fi-<br />

deicommissorum. Legata et fidei-<br />

c o m m issa .onera, sunt : ¡ac ppo,i ti­<br />

de aliis imponi noripossun it l quam<br />

iÌ8j,:quos defunctus; ho noray i^, et<br />

tantum ipro m o d o reljc4» 4n ii.4-1-<br />

§. 3. /. 1. §, 6. .de, legat. 3. /. 9.<br />

.C'.d.Jtdejc, Substituto vero.onus<br />

nullum contine! (neque enim onus<br />

(1) Àrg. I. 3. tit. 9.P. fi.<br />

vers. Fueras e n d e , c u m seg, ,<br />

Tom. I.<br />

est haertdem habere), sed est pro-<br />

visio pertinens ad c o m m o d u m<br />

ipsius pupilli. Acque hinc quoque<br />

judicandum de altero. N a m si ab<br />

exhœredatolegari non potest, nec<br />

poterit à substituto ejus (2). R a ­<br />

tio enim non patitur, ut plus j u ­<br />

ris habeat.testator circa personam<br />

substitut, quam habet in e o , cui<br />

substituit, /. 87. §.7. vers, dicet<br />

aliquis , ad leg. Falç. I. 126. de<br />

legai. I. Plane q u e m a d m o d u m fi-<br />

lius exhasredatus, si legatum vel<br />

fideicommissum à patre accepir,<br />

fideicommisso itidem à patre gra-<br />

vari potest, d. I. 41. §. 3. ita et<br />

eo casu poterit substitutes, si j u ­<br />

ris, rationem spectes,/. j . §. i.de<br />

legat. 3. Contrarium tarnen in o -<br />

dium, t exhaeredatipnis, constituât<br />

Justinianus /. 24. C. de legai, (3).<br />

4 Ill.ud.hie i.ndagaredubet, ve-<br />

rumnç sit i quod nonnullis visum<br />

est, per exhaeredationemtolli jus<br />

suitatïs. Et éum neque substitu—<br />

tus pupillaris, ncque tutor dari<br />

possit nisi ei qui suus haeres est,<br />

I. .2. hoc tit. /, 73. ,§.. 1. df.div.<br />

r;eg.fur. e| uterque'dari qugat fi-<br />

Uoexhaeredato ,hoc.text, I. 4, de<br />

testam., tut. facile pa.tet falsam es-<br />

^eqpinionetnexistima!ntiuui suita-<br />

tem tolli per exh«redationem. Id<br />

ipsum eyincit defìniiio süi h s r e -<br />

ç[\sitrad^itainfr. 1 .de.her. quaì.<br />

Jßr.fif-j W * 3 , exhaere'o'ut'jjn p'ot;-<br />

esute uatts/uerunt tempore mor-<br />

Jj§ ejus,,pri;mumque 3loc,i4 :m in. far<br />

(P^lia- occupant:.; alias enim..filli<br />

^xhXjtedati pejsena,. non obstaret<br />

nepoti

374<br />

familia avi locum obtineret, et<br />

praeteritus quasi agnascendo te-<br />

stamentum ejus rumpetet : quod<br />

falsum esse constat, /. 6. de injust,<br />

rup. I, 7. unde lib.<br />

5 N o n obstat /. 1. §. j . de<br />

conj. cum emanc. lib. ubi dicitur<br />

exhaeredatum pro mortuo haberi:<br />

quia id tantum dicitur quoad e-<br />

dictumillud deconjungendis c u m<br />

emancipato liberis ejus ; quatenus<br />

Praetor non admittebat ad succes-<br />

Siónem avi, simul c u m hujus ne-<br />

potibus in potestate existentibus<br />

filium emancipatum qui exhaere-<br />

datuserat, sed prasteritum duntaxat.<br />

In /. 9. §. 2. de lib. et posth.<br />

quae etiàm in contrarium adduci-<br />

t u r , ubi legitur filii jus, legen-<br />

du'rri ejus jus, ut hoc referatur ad<br />

nepotem, cujus jus per exhxreda-<br />

"tionem patris abscissum è'st, c u m<br />

nee defuncto patre ad successio-<br />

n e m avi admittatur, d. I. 9. §. 2.<br />

7. 6. de inj. rupt. vide Anton.<br />

F a b . 10. conject. 12. Sed neque<br />

obstat, quod UJp. in I. 1. §. 10.<br />

4e suis et leg. licet, adducat e x -<br />

'haeredatos in exemplum eorum<br />

qui sui' haeredes non extiteidht.<br />

N a m ibi Ulp. per verba sui hisfedesnm<br />

extiterunt non significat<br />

suitatem amiserunt, sed hcerediiatem<br />

non obiinuerunt : quasi'dicè-<br />

ret , non impediri ex hatreds tos<br />

"quominus patris sui siht consahr-<br />

guinéi, -quod patris' ; haer«ditate<br />

priventur, rtóm nihildmirius- ei*-<br />

dem'sanguine sirit conjuncti.Sunt<br />

igitur èxhaeredàti' sui haeredes<br />

patri S u d , hujus'que haereditatem<br />

qua tales obtinebunt, si patris te-<br />

Lib. II. Tit. XVI.<br />

( 1 ) Arg, ì, X0.4. ih. 5. P. 6, in firn<br />

stamentum deseratur, vel quoquo<br />

m o d o infìrmetur.<br />

T E X T U S .<br />

Pupillare testamentum<br />

sequela paterni.<br />

5 Liberis autem suis testamentum<br />

nemo facere potest, ni si<br />

et sibi fac iat ; nam pupillare testamentum<br />

pars et sequela est paterni<br />

testamenti : adeo ut si patris<br />

testamentum non valeat, nec<br />

filii qnidem valebit (1).<br />

: E'<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Permissum quidem patri<br />

est, suo testamento perfecto, a-<br />

lio tempore filio testamentum fa-<br />

cere, /. 16. §. 1. hoc tit. aut sibi<br />

per scripturam, filio per nuncu-<br />

pationem, vel contra, /. 20. §. 1.<br />

eod. et vel instituto filio vel ex-<br />

horedato. Caeterum necessarium<br />

omnirto èst, ut sibi quoque hae-<br />

redem faciat, qui filio vult face-<br />

re , l. 2. r. eia. tlrifcóngtuens<br />

Ténifri •'yisum est, é u m , qui ipse<br />

intestatus decedere cupit, filio<br />

sub haeredem testamento dare:<br />

tantumque concessum patri sibi<br />

testamentum faciènti, simul filio<br />

impuberi prospicere. E x quo effi-<br />

citur, testamentum patris princi­<br />

pale ess'e ! j filnacctìssoriumet-pai-<br />

terni appèhdieem'j äc proitìde hoc<br />

•siné ilio non* consistere , ex tri—<br />

'tissrrha juris règula, /. 129. §. t.<br />

de div. reg.jur. Caeterum hoc in<br />

paganis obtinet : militi enim ex

privilegio indultum , ut soli fi.io<br />

h:>eredein ftecre possit , tametsi<br />

sibi non lecerir., /. i>. §. 5. de<br />

test, mìlit,<br />

2 (Nisi et siln faciat).lmo ni­<br />

si sibi prius faciat, deinde filio:<br />

nec converso modo à fi Iii testa­<br />

mento incipiat, d. 1. 2. §. 4. et<br />

§. uh. hoe tit. Qnippe hic ordo<br />

naturae est, ut sit et praecedat a-<br />

liquid principale, cui quid acce­<br />

dere volumus, quod per se solum<br />

sussistere nequit. Filii autem te­<br />

stamentum sequela est et acces­<br />

sio paterni, ita ex paterni; tabu-<br />

lis pendens, ut sine illîs non sub­<br />

sistât. Atque haec ita obtinent, si<br />

ex intervallo diversisque tabulis<br />

pater sibi haeredem scribàt, et fi­<br />

lio substituât. Si vero conjunctim<br />

eodem tempore ac contextu u -<br />

trumque fiat, placet substitutio-<br />

nem valere, licet conversa scri-<br />

ptura filii testamentum factum fu-<br />

erit: veiuti si quis ita scripserit:<br />

Si filius meus intra pubertatem decesserit,<br />

Sejus Uteres esto , Filius<br />

liceres esto, d. I. 2. §. 5". et merito:<br />

quia in conjunctionibus nullus<br />

ordo est, nec quicquam interest,<br />

utrum prius, utrum posterius di-<br />

catur scribaturve, teste Alfeno in<br />

De papillari substitutione. 475<br />

14. de pecul. legat.<br />

3 {Nec filii quidem valebit).<br />

N a m , ut dictum est, cum prin­<br />

cipalis causa non subsistit, ne ea<br />

quidem , quae sequelae et acces­<br />

sions vicem obtinent, consistere<br />

possunt,/. 129. §. 1. /. 178. de<br />

div. reg. jur. Hinc fit, ut non<br />

tantum ab initio pupillares tabu­<br />

lae non subsistant, si patris testa-<br />

(1) D. ì. 10. tit. 5. P. 6. in fin.<br />

mentum ab initio nullum sit; ve­<br />

runi etiam corruant, si patris te­<br />

stamentum , quod recte factum<br />

erat, postea infirmetur (1), p u -<br />

ta aut rumpatur agnatione vel<br />

quasi agnatione sui hseredis, /. 2.<br />

in pr. hoc tit. aut inofficiosum in<br />

totum pronuncietur, /. 8. §. j . i »<br />

fin. de inoff. test, aut irritum fiat<br />

testatore capite minuto, aut non<br />

adita ex testamento haereditate,<br />

/. 10. §. 4. eod. piane si suus hae-<br />

res testamento patris sit institu-<br />

tus, puta pupillus ipse, nihil am-<br />

plius ad confirmationem testa­<br />

menti desideratur , q u a m ut is<br />

mortuo patri sit superstes, licet<br />

se abstineat: nam vel nudae sui<br />

haeredis existentiae haec vis est,<br />

ut confirmet tabulas pupillares,<br />

/. 12. hoc tit. de quo piene scripsimus<br />

ad pr. hujus tit.<br />

4 Hodie ex novella Justinia-<br />

ni lege, etiamsi per querelam in­<br />

officiosi testamentum patris e x -<br />

p u g n a t u m fuerit , pupillaris substitute<br />

salva manebit, q u e m a d -<br />

m o d u m et legata caeteraque c a ­<br />

pita firma manent praeter institu-<br />

tionem , nov. 11 5. cap. 3. in fin.<br />

unde auth. E x causa C. de lib.<br />

prcet. et ibi c o m m . D D . E q u i d e m<br />

scio, D y n u m et Petrum à Bella-<br />

pert, contendisse, ea tantum ex<br />

novella ista lege rescisso testa­<br />

mento salva manere , quae insti—<br />

tutionem haeredis non desiderant,<br />

veiuti legata , fideicommissa , li-<br />

bertates, tutorum dationes: se-<br />

eus adhuc esse in iis, quae hae­<br />

redis institutionem requirunt, ut<br />

pupillaris substitute ; idque et<br />

O o o 2

47$ Lib. II. Tit. XI/1.<br />

C o /arrtìb'ae probari in cap. Rayminus,<br />

§. 6. num. 3. Caeterum<br />

mihi verba ilia novelise : f.t alia<br />

cap'tula. non ob aliam causam vi-<br />

detur addidissejustinianus, qnam<br />

ut omnia capita com-prehenderet<br />

extra institu'ionem : ac licet p u -<br />

pillaris substitutio et ipsa sit institiuio,<br />

palam tamen est, iliic<br />

per institutiònem , quae irrita esse<br />

jubetur, i ti tei li gi institutionem<br />

primam , qua'scilicet pater sibi<br />

haeredem scripsit , non qua filio,<br />

quae tantum pars est et sequela<br />

patemi test irr.enti : petti-, et deni-<br />

que e d a m ad utilitatem pupilli,<br />

ut salva nr.neat substimtio , ob<br />

q u u m causam et oiim everso per<br />

honorum possessionem cont. tab.<br />

testamento patris, conservata fuit,<br />

/. 34. infin. c u m /. seq. hoc tit.<br />

5 " I n Hispania, salva quo-<br />

» q u e manebit pupillaris substiru-<br />

v t ì o rescisso per querelam testa-<br />

» mento: quia licet in/. ult.tit.8.<br />

- » P . 6. dumaxat dicatur, salva<br />

-»>mahere .-legata et tibertates ; ea-<br />

" d e m tamen mentio caeterorum,<br />

> j q u * fit in d. amh. Ex causa,<br />

«reperitur in/. n.tii.j.P. 6.<br />

>iin fin. Q u o d facilius obtinebit<br />

?>post /. 2. tit. 4. lib. 5. Recap.<br />

«quae ad vim testamenti insuper<br />

«habet institutionem haeredis, cu-<br />

jjjus rescissio, quae per querelam<br />

jjcontingit, unica esse posset cau-<br />

J?sa pup'llaris substitutionis in-<br />

JJfirmandae. Et meliorationes ter-<br />

»>tii et quinti salvas manere, e x -<br />

» presse statua / 8. tit. 6. lib. to.<br />

»N.v Rdiop. (24. Tauri) V i d e<br />

»>Greg. Lop in /. 10. tit. 5.P.6.<br />

}>gloss. 1; et Anton, Gbm, in d.<br />

vl. 34, Tauri,"<br />

T E X T U S .<br />

Q u o t liberis substituitur.<br />

6 Vcl singulis autem liberis,<br />

vel ei, qui eorum novissimus impulses<br />

morietur , substitui potest.<br />

Singulis quidem , si neminem eorum<br />

intestatum decedere volueril:<br />

novìssimo , si jus legitimarum<br />

htereditatum integrum inter eos<br />

custodiri velit.<br />

COMMENTARITJS.<br />

I Q u i plures liberos i m p u -<br />

beres habet, si neminem eorum<br />

intestatum decedere velit, potest<br />

singulis, quos voluerit substitue-<br />

re, aut ipsos invicem et recipro-<br />

ce, e i q u e , q u i novissime impu-<br />

bes mortuus fuerit, substituere<br />

alium aliquem, /. 25. hoc tit.<br />

Q u o d si uni tantum substituit,<br />

hie solus testatus decedet, cae-<br />

teri intestati. U n d e si postremo<br />

morituro tantum substimerit, jus<br />

legitimatura haerednauim inter<br />

fratres conservare voluisse intelligitur,<br />

/. 37. eod. unde hie locus<br />

sumptus. est.<br />

2 (Intestatum decedere). No­<br />

ta, impuberes etiam dici intesta-<br />

tos decedere, etsi ipsi testamen-<br />

tum facere non possint; sicut vi­<br />

ce versa testati decessisse dicun-<br />

tur,cum pater eis testamentum fe­<br />

cit. Itaque vox intestatus sumpta<br />

non pro negatiohe privante, sed<br />

pro negante, impuberibus, furio-<br />

sis et similibus personis attribui-<br />

tur, quando parens eis testamentum<br />

non fecit. Successorum, im-

púber.im ab intentato fit m e n n o<br />

in /. 9. de reb. dab. alii s que.<br />

3 ("fus legitimar um haredì-<br />

iaturri). N a m cum ceteris nec pa­<br />

ter testamentum fecent, nec ipsi<br />

sibi in state pupillari faceré pos-<br />

sint, necessario evenit, ut p r e -<br />

morientiutn fratrum impuberum<br />

hereditates ex lege XII. Tab. ad<br />

superstites perveniant : quorum<br />

tandem omnium bona in ultimi<br />

defuncti hereditate reperta s u b -<br />

stitutus ejus consequetur.<br />

T E X T U S .<br />

D e substittttione n o m i n a t i m ,<br />

a u t generaliter facta.<br />

7 Substìtuitur autem impuberi,<br />

aut nominatim, velati: T i -<br />

tius heres esto : aut generaliter,<br />

ut: Quisquis mihi heres erit (1).<br />

Quibus verbis vocantur ex substitution<br />

, impubere mortuo filio,<br />

Uli, qui et scripti sunt hceredes,<br />

et extiterunt, et pro qua parte<br />

haredes facti sunt.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Substitutio pupillaris vel<br />

specialiter et nominatim concipitur,<br />

puta hoc modo: Filius meus<br />

hieres esto. Si filius impubes decessero<br />

y Tilias hares esto : vel<br />

generaliter, veluti, si pluribus<br />

heredibüs insiitutis, testator his<br />

verbis filio substituât : Quisquis<br />

mihi hares erit, idem filio meo<br />

impuberi liares esto, /. 3. /. 8.<br />

(2) L. j. tit. 5. P. 6.<br />

De pupillari substitutions. 477<br />

l. 10. hoc tit. A d q u e m modutn<br />

vulgaris substitutio non recte<br />

coneiperetur : nam h e c formula:<br />

Quisquis mihi hares non erit etc.<br />

in infinitum producitur. N o n est<br />

vero eadem vis generalis et spe­<br />

cialis substitutions, u t m o x o s t e n -<br />

d e m u s , c u m cognita nobis erit<br />

potestas clausule generalis , sive<br />

horum verborum: Quisquis mihi<br />

hares erit etc. q u a m solam hie<br />

explicat Justinianus.<br />

2 (Qui et scripti sunt haredest<br />

et extiterunt, et pro qua parte).<br />

Paucissimis verbis tripiiciter com­<br />

prehends effectum horum verborum<br />

: Quisquis mihi hares erit.<br />

Primus hie est : quod his verbis<br />

vocati intelligantur -illi soli, qui<br />

heredes nominatim scripti sunt,<br />

non alii , qui forte per eos, qui<br />

scripti sunt, heredes extiterunt.<br />

Itaque nec dominus, qui per ser-<br />

v u m , nec pater, qui per filiurn<br />

heres extitit, ex hac clausula ad<br />

hereditatem impuberisadmittitur:<br />

quippe quibus non judicio defun­<br />

cti, sed vi potestatis vel domini-<br />

c e vel patrie haereditatis obvenit,<br />

/. 3. /. 8. §. 1. eod. Eademque ra-<br />

tione nec heredis heres admitte-<br />

tur, d. I. 8. §. i. licet alias h e ­<br />

redis appellatone etiam heres<br />

heredis contineatur, /. 6;. /. 70.<br />

de verb. sign, nec is, cui ex fir<br />

deicommisso hereditas restituta<br />

est, ut rccte docet D. Vigl. hie.<br />

C e t e r u m quod diximus, d o m i n u m<br />

non admitti, id intelligendum est,<br />

si hoc solo obtentu hereditatem<br />

pupilli ex substitution ad se per-<br />

tinere coiuendat, quod patrjs b o -

473 Lib. II. Tit. XVI.<br />

n a j a m a p u d se perservum q u e -<br />

sita habeat. N o n eaim inspicitur,<br />

apud q u e m patris hereditas sit;<br />

sed quis à patre expresse et i m ­<br />

mediate ad haereditatem vocatus.<br />

Ideoque , si servus quesita d o ­<br />

m i n o ex institutione hereditate,<br />

antequam ex substitutione adiret,<br />

è potentate ejus exierit, non pot-<br />

erit dominus ex substitutione i m -<br />

puberi haeres effici ; sed servus<br />

vel ipse sibi haereditatem impube-<br />

ris acquiret, si forte manumissus<br />

fuerit; vel si alienatus, novo do­<br />

m i n o , cujus jussu adierit. A t ve­<br />

r o , si existente conditione pupil-<br />

laris substitutionis adhuc in ejus-<br />

d e m domini potestate sit, nihil<br />

prohibet , quominus jussu ejus<br />

n u n c item ex substitutione pupil­<br />

li haereditatem ade it, eamque no­<br />

v o hoc suo facto acquirat domino.<br />

3 Alter effectus substitutionis<br />

generaliter facte est: quod ex ea<br />

sod veniant i d i , qui patri h e r e ­<br />

des extiterunt: proinde si heres<br />

scriptus paternam haereditatem re­<br />

p u d i a v a , nihil ei proderit ad<br />

hereditatem pupilli consequen-<br />

d a m , quod testamento patris h e -<br />

res scriptus est: nam alias horum<br />

verborum : Quisquís mihi hares<br />

erit etc. nulla vis esset, c u m à te<br />

statore jam ante heredes scripti<br />

sint, quiea conditione substituuntur',<br />

d. I. 8. in fin. pr. hoc tit.Ter-<br />

tius effectus est, quod generali<br />

formula substituti easdem ex sub­<br />

stitutione partes consequuntur in<br />

bonis pupilli, quas in ipsius p a -<br />

trisfam. hereditate habuerunt, d.<br />

I. 8. §. i, in fin. U t hic quoque lo-<br />

(i) L. 10. tit. j . P. 6.<br />

cus sit restila» traditx in §. 2.<br />

prece, tit. testatorem eas videri in<br />

substitutione parres cuique de dis­<br />

se, quas in institutione expressit.<br />

4 In substitutione nominatili!<br />

facta si ve speciali, converso fere<br />

m o d o hrec se hibent. N a m primo<br />

necesse non est, ut is, qui no.ni-<br />

natim substitutus pupilli heredi­<br />

tatem vindicat , heres ;t patre<br />

scriptus sit. Deinde , etsi heres<br />

ex parte scriptus sit, non eo ta-<br />

men minus ex substitutione ad-<br />

mittitur, quod patris hereditatem<br />

repudiavit, modoutramque nunc<br />

amplectatur, nisi sub ea conditione<br />

substitutus sit : Si hceres e~<br />

rit, d. I. 8. in pr. junct. /. 10,<br />

§. 3. eod. Postremo, nominatimi<br />

substituti, non heredttarias par­<br />

tes, id est, qua? singulis adscri-<br />

p t e sunt in institutione , sed vi-<br />

riles sive equales habebunt, per<br />

ea q u e tradidimus sub 2. tit.<br />

prceeed,<br />

T E X T U S .<br />

Q u o m o d o substitutio<br />

pupillaris fAnkur.<br />

8 Musculo igitur usque al<br />

quatuordecim annos substitui potest<br />

: foeminee usque ad duodecim<br />

annos : at si hoc tempus excesserint,<br />

substitutio evanescit (1).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Dictum supra est, pupil-<br />

larem substitutionemintroductam<br />

esse ex hac causa, quod c u m li­<br />

beri in ea astate essent, ut ipsi.

sibi testamentum facete non pos-<br />

scnt, utile atque ex re ipsorum<br />

visum fuerit, ut parentes eis fa-<br />

cerent. Quarnobrem c u m ad earn<br />

aetatem pervenerunt , qua j a m<br />

ipsi testati possunt, cessante fine<br />

substitutions, merito placuit, earn<br />

extingui: alias, quod iniquissi-<br />

m u m est, puberi testamenti factio<br />

auferretur , /. 43. hoc tit.<br />

2 (Usque ad quatuordecim annoi<br />

etc.). M a s c u H e n i m anno quar­<br />

todecimo, fcemina; duobus annis<br />

maturius puberes fiunt, pr. quib.<br />

mod. tut. fin. à qua astate jam ipsi<br />

testamentum facere possunt, /. j.<br />

qui test. fac. A i t , usque ad quatuordecim<br />

annos: quibus verbis<br />

significat, omne spatium, quod<br />

est intra pubertatem, liberum es­<br />

se patri ad substituendum filio,<br />

finem autem hujus arbitrii esse<br />

pubertatem. Quapropter si quis,<br />

verbi causa, ita substituit; Si filius<br />

mens intra decimum annum<br />

decesserit etc. pupillusque ad eos<br />

annos pervenerit, expirat substitute,<br />

licet postea decesserit i n ­<br />

tra annum decimumquattum,/.21.<br />

hoc tit. A t si in substituendo a n ­<br />

nos pubertatis egressus sit, finie-<br />

tur nihilominus substitutio p u ­<br />

bertate , 14. eod.<br />

3 (Evanescit). Etiamsi longius<br />

tempus comprehensum fue­<br />

rit, i. /. 14. Sed longiore tempore<br />

comprehenso, 0 non saltern post<br />

pubertatem substitutio valebit ju­<br />

re fideicommissi? F i n g e ita facta<br />

m : Si filius intra annum vicessimum<br />

decesserit, Titius Uteres<br />

esto. Kx hac substitutione constat,<br />

fido intra pubertatem defuncto,<br />

directo jure succedi ; post id tem-<br />

De pupillari substìt ut ione. 479<br />

pus non item. Sed quseritur, jan<br />

non saltern post pubertatem profi-<br />

ciat ad causam fideicommissi, ut<br />

perinde ex eo tempore haberi de­<br />

beat, ac si filius post pubertatem<br />

intra a n n u m vicesimum moriens,<br />

rogatus esset haereditatem patris<br />

substituto restituere? C o m m u n i s<br />

sententia est, testibusZas. cap. 5.<br />

de subst. compend. Covarr. in cap.<br />

Raynulius de testam. §. 9. ». 29.<br />

ejusmodi substitutionem puberta­<br />

te ita fini ri, ut nulla ejus vis ara-<br />

plius supersit. Quae sententia m i ­<br />

hi verissima videtur. Etenim i n -<br />

conveniens omnino est, ut una<br />

substitutio diverso jure pro diver-<br />

sitate temporis censeatur, scilicet<br />

ut valeat intra pubertatem dire­<br />

cto , et bona tam patris, q u a m fi­<br />

lii, ex quibus una facta est hasre-<br />

ditas, complectatur; post puber­<br />

tatem jure fideicommissi, et sola,<br />

patris bona contineat. N e c Jui.is-<<br />

consultus in d. I. 14. scribit, sub­<br />

stitutionem impuberis, in qua lon-<br />

gius pubertate tempus compre­<br />

hensum est, post pubertatem a d<br />

fìdeicommissum trahi, sed puber­<br />

tate finiri: quod Justinianus hic<br />

expressit verbo significantissimo<br />

evanescit. Deinde Papinian. /. 7^<br />

hoc tit. ornnem dubitationem tollit,<br />

c u m sic scribit : Verbis civilibus<br />

substitutionem post quartumdecimum<br />

annum cetatis frustra<br />

fieri convenit ; neque enim fru­<br />

stra fieri diceret, aut recte dice-<br />

ret, si post id tempus quasi fidei-<br />

commissum valeret, et verba d i -<br />

recta inflecterentur.<br />

4 N o n obstat huic sententia;<br />

/. 76. ad SC. Trebell, quoniam<br />

quod S c i v o l a ibi respondet, id

480 Lib. II. Tit. XVI.<br />

in casu Mìe proposito favore p u ­<br />

pilli benigne receptutn est, ut<br />

ipse significat, et tamen simul ex<br />

conjectura voluntatis paterna;.<br />

Proponitur enim substitutio facta<br />

in codicillis, qui locus est obliqua-<br />

ru m, non directarum dispositio-<br />

n u m . Proponitur pupillus, cui ita<br />

substitutio facta, in setate pupil­<br />

lari decessisse: atque in hac spe­<br />

cie respondet Jurisconsultus, be­<br />

nigna interpretatione piacere, ut<br />

g u o d valere non potest jure di-<br />

jrecto, valeat ex fideicommisso.<br />

C a s t e m m sustinebitur hoc fidei-<br />

commissum usque ad tempus p u -<br />

bertatis : c u m vero pupillus a d o -<br />

leverit, evanescet, ne, quod pro­<br />

pter utilitatem impuberis intro-<br />

d u c t u m est, puberi jam facto o b -<br />

sit in libertaté testandi, arg. /. 43.<br />

§. 1. hoc tit. ita ferme Cujac. 11.<br />

observ. 25. Ant. F a b . 15. conject.<br />

12. et 14. aliique plures.<br />

T E X T U S .<br />

Quibus pupillariter non<br />

substituitur.<br />

9 Extraneo vero, velfiiìo puberi<br />

hœredi instituto ita substitute<br />

nemo potest, ut si hares extiterit,<br />

et intra aliquod tempus deces<br />

serit, alius ei sit hares (1):<br />

jèd hoc solum permis sum est, ut<br />

éum per fìdeicommissum testator<br />

obliget aiti h cere dit at em ejus, vel<br />

tot am , vel pro parte restituer e:<br />

quod jus quale sit, suo loco trademus.<br />

(1) L. I. junct. /. d. tit. j. P. 6.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Qua; hoc §. traduntur, 0-<br />

mnia consequentia sunt its, qua;<br />

relata sunt initio hujus tit.<br />

2 Sous militibus concessum<br />

est, ut etiam liberis emancipatis<br />

aliisveextraneis, qui hsetedes ex-<br />

titerunt, directo substituant: sei<br />

hoc jus in his exercetur, qua; à<br />

milite ad e u m , cut substkuit,<br />

pervenerunt, non qua; aliunde,<br />

/.$./. 41. §. 4. de test am. milit.<br />

Ejusdem privilegii est, quod m i ­<br />

les liberis suis etiam post puber-<br />

tatem directo substituere potest,<br />

sive compendio sive expressa cer-<br />

ta post pubertatem 3etate, ut u -<br />

traque subatitutio intra puberta­<br />

tem valeat jure communi sive di­<br />

recto, I. i 5. hoc tit. post earn a;ta-<br />

tetn ex privilegio militis jure fi-<br />

deicommissi, /. 8. C. eod. et bona<br />

duntaxat patris contineat cum fru­<br />

ctibus inventis in hasreditate, d,<br />

I. i j. id est, ut recte Govean. et<br />

Perez ad tit. C. de imp. et al.<br />

subst. nn. 27. et 28. cum fructi­<br />

bus pendemibus et matuiis t e m ­<br />

pore mortis ipsius militis. N a m<br />

hi fructus augent ha;reditatem,<br />

/. 9. ad leg. Fakid. ac per conse-<br />

quens in fideicommissariam ha;-<br />

reditatis restitutionem veniunt.<br />

Ant. F a b . iç. conject. 12. Duar.<br />

com. in hunc tit. cap. 23.^ et D o m .<br />

in d. I. precibus 8. contëndunty<br />

hujusmodi substitutiones à milite<br />

factas etiam post pubertatem v a -<br />

lere jure directo. Idemque late<br />

défendit Merill. observ. lib, 6,<br />

cap, j.

tí wo lis testamenta infirmantur. 481<br />

" ¿i/- *¿ -j/ J y \»/-¿)¿\t¿\t¿ ¿t><br />

TITULUS DECIMU S SEPTí M US.<br />

Q U I B U S M O D I S T E S T A M E N T . I N F I R M A N T U Ä .<br />

F •<br />

1 Ljxpostta sunt ea omnia,<br />

q u e ad constitutumem testamenti<br />

necessaria esse dixiaaus initio<br />

tractatus de testamenti! ordinandis.<br />

Quia vero non satis est<br />

ad deferendam ex testamento hx-<br />

reditatem, id ab initio justum es­<br />

se, nisi et tale ad extremum per-<br />

severet, recteatque ordine Impe­<br />

rator facit, quod prius nobis pro-<br />

ponat modos, quibustestamenta ri-<br />

te facta infirmantur,quam progre-<br />

diatur ad disputationem deacqui-<br />

renda velomìttenda haeseditate.<br />

T E X T U S.<br />

Quibus modis testamenta<br />

infìrmentur.<br />

Testamentum jure factum usque<br />

eo vaìet donec rumpatur,<br />

irritumve fìat.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Donec rumpatur , irritum­<br />

ve fiat ). Ratio infirmandi te­<br />

stamenti non una est: nam et<br />

sententia Judicis rescinditur,<br />

si querela instituta inofficiosum<br />

pronunciatum fuerit, de quo<br />

tit. seq. et à Praetore data bo­<br />

norum possessione contra ta­<br />

(r) Tit.i, P. 6. a /. 18.<br />

Tom. 1.<br />

Dig. Lib. 28. Tit. 3. (1).<br />

bulas, tit. de bon. pass. cont. tab.<br />

et citra factum Judicis aut Prse-<br />

toris infirmatur sola potestate j u ­<br />

ris: idque iterum d u o b u s , iisque<br />

discretis modis, quorum altero<br />

rumpi dicitur, alteroirritumfieri.<br />

Detestamento rupto disputatur us­<br />

que ad §. 4. inde de irrito,adjectis<br />

in calce aliquot dcclarationibus.<br />

Q u i a vero Justinianus rem totam<br />

non piene explicat, nos operam<br />

dabimus, ut quicquid hujus rei<br />

est,penitus percipi possit ex n o ­<br />

stra in singulos hujus tit. §§. expli-<br />

catione.<br />

T E X T U S .<br />

Quando testamentum dicatur<br />

rumpi. Primum<br />

de adoptione.<br />

1 Rumpi tur autem testamentum,<br />

cum in eodem statu manente<br />

testatore, ipsius testamenti jus<br />

vìtiatur. Si quis enim post factum<br />

testamentum adoptaverit sìbi<br />

filtum per Imperatorem, eum<br />

qui est sui juris ; aut per- Prie—<br />

torem , secundum nostrum constitutionem.<br />

eum qui in potestate<br />

parentis fuerit, testamentum ejus<br />

rumpitur quasi agnatione sui hxredis<br />

(2).<br />

(2) L. 20. tit. i.P.6.<br />

P p p

482 Lib. II. Tit. XVII.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Cum in eodem statu ma-<br />

*i nente testatore ). Toties rumpi<br />

testamentum dicitur: Quoties e-<br />

vertitur .munente testatore in eo­<br />

dem statu : c u m vero statum<br />

mutat, id est, capite minuitur,<br />

non t u m p i , sed irritum fieri<br />

testamentum proprie dicitur,<br />

§. 4. inf. eod. Apparet igitur, hie<br />

dici in eodem statu oppositive<br />

respectu ejus modi, q u o testa­<br />

mentum infirmatur ob id, quod<br />

testator in eodem statu non man-<br />

sit: quare expungenda est è pa-<br />

raphrasi Theophili negatio, et<br />

pro non manente , l e g e n d u m , ma~<br />

nente in eodem statu: q u o m o d o<br />

et in duobus Codicibus Florenti-<br />

nis legi testatur Fabrotus. Porro<br />

ut testatoris statu non mutato te­<br />

stamentum infirmetur,uno verbo,<br />

ut rumpatur, bifariam contingit,<br />

agnatione sui heredis, et m u t a -<br />

tione voluntatis: ille modus hoc<br />

§. alter sequenti, uno uterque<br />

exemplo declaratur.<br />

2 Adoptaverit sibi filium per<br />

Imperatorcm ). Id est , adroga-<br />

verit ; est enim periphrasis ad­<br />

rogations , quae species a d o ­<br />

ptions est, per quarn invenien­<br />

te Principis auctoritate e u m in<br />

filium adsciscimus , qui sui juris<br />

est.<br />

3 ' Secundum nostram consti­<br />

tuí ionem ). Id est, adoptaverit e u m<br />

qui non est persona extranea ,<br />

/. pen. C. de adopt. §. 2. supr.<br />

eod. Caetetum hi ita rumpunr,si<br />

preteriti sint: n a m si qui h e r e s<br />

(1) D. I, 20,<br />

antea institutus erm . postea à te­<br />

statore acirogetur ve! adoputur ,<br />

potest dici, ei sati.vfactum esse,<br />

/. 18. cod. /. 23. § 1. de liher.<br />

et posthum. iQuid si exheredatus<br />

sit? Et IJlpianus Marcelli et Pa-<br />

piniani sententiam proba» ; ut ex-<br />

heredatioextraneoscripta ci j< st-<br />

ea adoptato i v n n«,ct.it; nocc-t<br />

autem filio emancipato, ati p< sr-<br />

ea adrogatus sit,/. 8. ^. 7. -.t<br />

seq. contr. tab. d. 1. 23, in pr,<br />

de liber, et posthum. credo , quia<br />

in persona cxtranei exheredatio<br />

inepta et nulla est: non ita in<br />

filio emancipato c u m e u m e x -<br />

cludatà honorum possessione con­<br />

tra tabulas , d. I. 8. inpr.<br />

4 (Quasi agnatione sui licere-<br />

dis ). I. 8. de injust. rupi, multo-<br />

que certius sui haeredis agnatione<br />

vera et naturali, cum scilicet post<br />

testamentum factum testatori filius<br />

ex uxore nascitur, / . 3 . §. 1. tie<br />

injust. rupt. ( 1 ;. Similiter si ne-<br />

pos, qui tempore testamenti fa-<br />

cti suus heres avo non erat, p a -<br />

tre remoto, in locum sui haere­<br />

dis vivoavosuccesserit, quasiag-<br />

nascendo testamentum avi, quo<br />

prseteritus est, rumpit,/. 13. d.<br />

tit. q u e species forte hie ideo non<br />

repetuntur, quia alibi proposite<br />

sunt, §. 1. et 2. supr. de exkec-<br />

red. liner. H u e etiam pertinent<br />

liberi natvrales suscepti ex c o n ­<br />

cubina et post factum testamen­<br />

t u m legitimati, sive insequenti<br />

matrimonio, sivecurie orbinone,<br />

sive per rescriptum Principis.<br />

N a m cum hi etiam jura suorum<br />

h e r e d u m consequantur, §, 2. /«-

Ouibus woJis test anient a Ijtf ìnfirmantur.<br />

Ffiltri,* Ut t<br />

h<br />

slit, de liier, qux uh int. nov. 69<br />

cap. 8. et g. necce^se est, ut et<br />

ipsi ;i patrepraet.'riii testamentum<br />

rumpant quasi aguatiune.<br />

T E X T U S.<br />

D e posteriore testamento.<br />

'?. Posteriore quoque testamenio,<br />

quod jure pcrfectum est, sapcrius<br />

rumpitur : nee interest, extiterit<br />

aliquis lucres ex eo , an<br />

non: hoc enim solum spectatur ,<br />

an aliquo casti esistere potuerit.<br />

IJeoqtic si quis aut noluerit 1 leeres<br />

esse, aiti vivo testatore , aut<br />

post mortem ejus, antequam hcereditatem<br />

adiret, decesserit , aut<br />

conditione sub qua hecres institulus<br />

est, defectus sit: in his casibus<br />

paterfam , intestatus moritur.<br />

Nam et prius test amentum<br />

non valet ruptum à posteriore : et<br />

posterius ceque nulljs habet vires,<br />

cum ex eo nemo lucres extiteri't.<br />

(1).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Secundus m o d u s , quo te-<br />

stamemum initio rite factum<br />

postea rumpitur, est mutatio<br />

voluntatis testatoris. Hic m o ­<br />

dus iterum duplex est:, nam et<br />

corrupts tabulis ita rumpitur, et<br />

"ntegris manentibus. Corrupts, si<br />

testator testamemumincident,la­<br />

cera verit, scripturam induxerit,<br />

deleverit, cancella verit, signa<br />

amoverit aut t u r b a v e i t , tit.de<br />

his qui in testam. delcnt. I. pen,<br />

(1) L. zi.d.ùt. i.P.6.<br />

C. de testam. c u m simìl. nisi for­<br />

te non consulto, sed incaute quid<br />

horum fecerit, aut ignorante eo<br />

contigerit (2) : natii tunc si legi<br />

adhuc quod scriptum est uteun-<br />

que poterit, ratum manebit te­<br />

s t a m e m u m , / . 1. de his quee in<br />

testam. del. I. penult. C. de te­<br />

stam. Piane inductto aut cancel­<br />

l a t o non ultra operabitur, q u a m<br />

scriptura inducta aut cancellata<br />

est, /. 2. et 3. d. tit. de his quee<br />

in test. del. N e q u e ex pluribus<br />

testamenti codicibus uno deleto<br />

aut inciso, testamemum sublarum<br />

esse intelligitur, nisi hi,qui abin-<br />

testato venire desiderant, proba-<br />

verint, id ideo à patrefam. factum<br />

esse, ut intestatus moreretur,<br />

/. ult. eod. tit. His autem modis<br />

testamento rupto, haereditas non<br />

applicabitur fisco, sed deferetur<br />

haeredibusab intestato,/, i.^.pen.<br />

unde lib. I. ult. de his quee in test,<br />

del. nisispeciali odio hajredum in­<br />

ducilo facta probetur, quo in ca-<br />

s u t a n q u a m ab indignis haeredita-<br />

tem fiscus aufert, /. 16. §. 2. de<br />

his,qua ut indign. junct. /. 4. C.<br />

eod. Clarus §. testamentum, queest.<br />

93. n. 2. Mantic. de conject. ult.<br />

voi. lib. 1 2. tit. 1. num. 3 1.<br />

2 Quae de incisione aut can­<br />

cellatone testamenti dicuntur, ea<br />

constat ad testa menta nuncupati­<br />

v a , quia talia sunt, applicari non<br />

posse. Sed an his modis item rum-<br />

pantur, quje, uti hodie moris est,<br />

per nuncupationem quidem fìunt,<br />

sed.ita ut voluntas. suprema jus-<br />

su testatoris scripto comprehen-<br />

datur à Notatio in scheda, u n -<br />

(2) L. 24. d. tit. i.P.6.<br />

Ppp 2

484 Lib. IL 1 'it. XVII.<br />

de tnox diligentius exscribatur.et<br />

in fortnam redigatur instrumenti,<br />

quaedtum est. JunusClarus d. loc.<br />

exist'tnat, incisiunem autcancel-<br />

latior.em instrument ad Cassatio­<br />

nen! et annuii-tionem talis testa­<br />

menti non sufficere, si protocol-<br />

lum Notarli integrum relictum<br />

sit; quod et Viglio piacere vide-<br />

tur in v pen. hoc tit. c u m ait, non<br />

minus tali » testa menta ex verbis<br />

et voce substantiam capere q u a m<br />

qua; scripta non sunt , et ideo<br />

discerptis c cripturis nihilominus<br />

permanere; et Gregor. Lop. in<br />

/. 24. tit. I. P. 6. gloss. I.<br />

3 Integri^ tabulis manentibus<br />

testa men tum rumpitur ob muta tio­<br />

nem voluntatis , si testator aliud<br />

testimentum fecerit (1): qui m o ­<br />

dus proponitur hoc §. ethane ra-<br />

tionem habet, quod u n u m q u o d -<br />

que testameutum plenam universi<br />

juris successionem continet: ac<br />

proinde quicunque tesramentum<br />

facit, c-nsetur de omnibus bonis<br />

disponere, w non magi-, duo te-<br />

stamenta sirnul consistere possint,<br />

q u a m duo domini ejusdetn rei in<br />

solidum constimi. Igitur c u m ex<br />

plurious testaments u n u m tantum<br />

Confrere possir, id valere debet<br />

ex voiuntate ips.usdefuncti,quod<br />

novissime factum est, per vulga­<br />

ta. N o n obstat, quod s^ntentia<br />

Judicis p u m a , non postrema ra­<br />

ta habetur. N o n enim ut ttstan-<br />

tis voltntas ambulatoria est, /. 4.<br />

de adir» leg. (2", ita et Judicis:<br />

sed Judex simulac sententiamdi­<br />

xit , officio suo functus est ; et<br />

ideo herum de eadem re promin-<br />

ciandi potestatem non habet,/. 5 5.<br />

de re jud. Plane ut priores tabu-<br />

I s jure facta; tollantur , oportet<br />

sequentes quoque jure ordinasas<br />

et perfectas esse, de quo pienms<br />

sub §. pen. i-ifr. eod.(i).<br />

4 (Supcrius rumpitur). I. i.l.<br />

2. de injust. rup. tesi, et quidem<br />

ob hoc solum, quod aliud testi­<br />

mentum postea factum est, qu :.i<br />

Justinianus significat /. 27. C. de<br />

testam. c u m ait secundo testa­<br />

mento perfecto, prius tola ipso<br />

jure. N o n est ignur neces.se ; ut<br />

posteriore testamento mentio fìat<br />

prions, nomina'imve id revoee-<br />

tur, quod ipsius etiam rei natura<br />

satis demonstrat : ae proinde su-<br />

pervacua est Notatiorum clausu­<br />

la, quam posterioribus tabuiisin-<br />

serere solent, nimirum testatorem<br />

revocare, cassare et annullare te-<br />

stamenta antea à se facta. His au-<br />

tem consequens est, codicillos ,<br />

si qui fatti fuerint, per posterius<br />

testameutum everti, quamvis ex­<br />

presse revocati non sint. : c u m<br />

enim testamento facto, codicilli<br />

jus ejus sequantur , eo infirmato,<br />

simul concidant necesse est, /. 3.<br />

§. ult. I, 16. de jur, cod,<br />

5 £Sed quid si prius testamen-<br />

tum contineat clausulam deruga-<br />

toriam posterioris voluntatis? ln-<br />

terpretes comm. censent, prius te-<br />

stamentum habens talem clausu­<br />

lam per posterius quamtumvis nu-<br />

meris omnibus absolutum non fol­<br />

li, nisi quando posterius conti­<br />

neat revocationem clausula; sive<br />

(1) D. I. 21 tit. 1, P. 6. (3) D.I. 21.M.P.6. /.23.«'^<br />

(2) L, 25. sod.

Quibus modis testamento, infìrmantur. 485<br />

generalem sive specialem prout<br />

fue; :t clausula , per /. 22. de legal.<br />

3. G o m e z ad l. Tauri 3. à n.<br />

92. Covarr. de test. part. 2. rub.<br />

a n. 57, qui late hanc materiam<br />

examinant.Mantic. de conject.ult.<br />

volunt. lib. 12. tit. 8. aliique piu-<br />

res. Quae sententia rationi juris<br />

parum convenire videtur, argum.<br />

/. ft.

436 Lib. 11. Tit. XVII.<br />

Antoninus Coccejo Campano: T e ­<br />

stamentum secundo loco factum ,<br />

licet in eo certarum rerum heres<br />

scriptus sit, perinde jure valere ,<br />

ac si rerum mentio facta non es­<br />

set: sed et teneri h e r e d e m scri­<br />

ptum,ut contentus rebussibi datis,<br />

aut suppleta quartaex lege Falci­<br />

dia, horeditatem restituât his. qui<br />

in priore testamento scripti fue-<br />

rant. propter inserta fìdeicommissi<br />

verba, quibus ut valeret prius te­<br />

stamentum expressum est, dubitati<br />

non oportet. Et ruptum quidem<br />

testamentum hoc modo efficitur.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Etiamsi ex certis rebus ).<br />

Alia ampliatio praecedentis<br />

doctrine ex Marciano in /. 29.<br />

ad SC. Treb. descripta , qua do-<br />

cemur, testamentum prius r u m -<br />

pi per id, quod secundo.loco fa­<br />

c t u m est, etiam t u n c , c u m in<br />

posteriotibus tabulisheresex cer­<br />

tis rebus , aut una aliqua re sin­<br />

gular!, veluti f u n d o , institutus<br />

est: idque efficitur certissima j u ­<br />

ris ratione: n a m non minus recte<br />

instituitur haeresex recerta, q u a m<br />

simpiiciter, aut ex parte heredi-<br />

tatis ut vidimus sup. in §. 5. de<br />

liter ed, inst,<br />

2 (Quibus ut valeret prius testamentum).<br />

Propter hanc clausu-<br />

lam potissimum verba constitutio-<br />

nis Severi et Antonini jussu J u -<br />

stiniant hìc inserta sunt. Certi ju­<br />

ris est, posse testatorem ab eo,<br />

q u e m h e r e d e m instituit, fidei-<br />

commissum relinquere, e u m q u e<br />

rogare, ut hereditatem alteri re­<br />

stituât: proinde et si quis in re<br />

certa institutus est, quia vaiet<br />

institutio, etiam riJcicomtnissutn<br />

hereditatisutiliter ab eo reliaque-<br />

tur. Ut autem fideicommissum<br />

utiliter relictutn iutelligatur, non<br />

precise requirimus expresaionem<br />

verbortim, qaje ir.Llcomaimoru-n<br />

propria sunt, ttl: peto, volt), rogo ,<br />

fìdei tiiic co inni hi.) : sed plcruin-<br />

que etiam sine his verbi; a j -<br />

mittitur ex sententia et volutila -<br />

te testatori:),/. 19.

Qu ib uà modls testamenta ¿afir,<br />

pi in specie ihutür. beqnitur<br />

alter, quo infirmatur statu testa-<br />

toiis mutato: qua mutatione su­<br />

perveniente in usu juris proprie<br />

ilicitiir irritum fieri, I. 6. §. 5. /.<br />

¡2. de injust. rupi. test.<br />

2 [Capite deminutus). N e c in­<br />

terest, quaiis capitis d&nir.utio<br />

iiitervenerit ; omnibus enim mo­<br />

di's '.apltisdcminutionis status ho-<br />

ini.-ils rr.uuiur, sup. de cap. dem.<br />

lib. 1. et tesuimentitili non est,<br />

nisi hominis Uberi, civis R o m a ­<br />

ni , et patrisfamii. qua: tria d u o -<br />

bus temporibus intestatore requi-<br />

runuir, testamenti facti, et m o r ­<br />

ti: , §. 6. irifr. eod.<br />

3 list et casus, qui venit ab<br />

hasrede, quo et ipso supervenien­<br />

te testamentum irritum fieri dici-<br />

tur, scilicet si ex testamento ne­<br />

m o hasres extiterit: defectu enim<br />

hasredis etiam irritum dicitur fie­<br />

ri testamentum , /. i. de injust,<br />

rupt.irr. fact. test, et recte qui-<br />

d e m : nam in hasredis aditioneat-<br />

que existencia consist it vis ornnis<br />

atque eifectus testamenti. Caste-<br />

r u m saspius hoc casu testamen­<br />

tum dicitur destituì aut deseri,<br />

l. ,<br />

lib. et posili, cum si-<br />

mil. N o n n u n q u a m etiam distin-<br />

guitur hic casus á testamento ir­<br />

rito facto, restricto scilicet irrid<br />

voeabulo ad ea testamenta , qua;<br />

iniirm.uitur statu testatoris muta-<br />

ro, /. i. in pr. de suis et leg. hier,<br />

et alibi.<br />

4 " I n Hispania , c u m filii-<br />

sofamil. testari possint, ex /. 4. t.<br />

3? 18. /. 10. N. R. non fiet irritum<br />

»?testamentum per capitis demi-<br />

»'uutionem minimam testatoris.<br />

« S e d ñeque per mediam. V i d e<br />

.intuì". 487<br />

7 Hu

488 Lib. ÍL Tit. xini.<br />

hac distinctíone, usi:ve speciali<br />

faorum verborum , irritimi testa­<br />

m e n t u m fieri dicitur, cujus tabu­<br />

la; incissae aut induetae sunt, /. 3.<br />

circa fin. I. uh. de his qua in test,<br />

del.l. 15. §. [.de test. mil. quo<br />

tamen casu testamentum proprie<br />

rumpi dicitur,si specialem verbo-<br />

r u m s\gnificationem spectamus.<br />

3 (Qua ab initio non jure fiunt,<br />

irrita sint). Testamentum, quod<br />

a b initio non jure factum est, in-<br />

justum nostri appellant, ut a p p a -<br />

ret ex inscriptione et /. 1. tit. de<br />

injust. rupt. irrit. test. H o c<br />

recte quidem et irritum dici pot­<br />

est, atruptum nequáquam. Et no-<br />

t i n d u m quoque quod ait, qua; ab<br />

initio non jure fiunt, irrita esse ,<br />

n o n irrita fieri: n a m irrita esseea<br />

recte dicimus, qua; n u n q u a m e o n -<br />

siituerunt; irrita fieri, ut et r u m -<br />

p i , ea d e m u m , quae c u m antea<br />

constarent, eversa sunt (1). Pri-<br />

vationem enimsignificant: priva-<br />

tio autem, ut in scholis loquun-<br />

tur, praesuponit habitum. Alle-<br />

gatur à nostris in earn rem /.5.<br />

de injust, rupt,<br />

T E X T U S .<br />

Quibus modis convalescit.<br />

6 Non tamen per omnia inutilia<br />

sunt ea testamenta, qua<br />

ab initio jure facta, per capitis<br />

deminationem irrita facta sunt :<br />

nam si septem lestium signis signata<br />

sunt, potest scriptus hares<br />

secundum tabulas testamenti bonorum<br />

possessionem agnoscere : si<br />

(1) Li. I. titul. 8. P. 6.<br />

modo defínela?, et cìvis Koma-<br />

nus, et sua potestatis mortis tem­<br />

pore fuerit. Nam si ideo irritum<br />

factum sit testamentum, quia ci-<br />

vitatem,vel etiam libcrtatem te­<br />

stator amisit, aut quia in ai-<br />

optionem se dedit, et mortis tem­<br />

pore in adoptìvi patris pot est a'e<br />

sit, non potest scriptus iiares se­<br />

cundum tabulas honorum posses­<br />

sionem petere.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 ( Per capitis demìnutionem<br />

irrita facta ). Quae testamenta<br />

ab initio propter inliabilitatem<br />

persona; testantis vel defectum<br />

alicujus solemnitatis non c o n -<br />

sistunt, ea ex postfacto vires<br />

nullo jure capiunt. Haec autem<br />

non sunt propriahujus loci: quippe<br />

in quo agitur de testamentis, quae<br />

ab initio recte facta deinde infir­<br />

mata sunt; quaerimrque, an post­<br />

ea , sublata causa infirmationis,<br />

jure aiiquo convalescant.<br />

2 Imperator quidem hoc in<br />

u n a tantum specie proponit, quan­<br />

d o testamentum irritum factum<br />

est, sive infirmatum ob id, quod<br />

testator capite minutus sit : aita­<br />

meli ad aliatn quoque speci em<br />

eadem quaestio pertinet, c u m<br />

scilicet ruptum est seu eversum ,<br />

testatoris statu non mutato. V i -<br />

deamus ergo de rupto, et de eo<br />

prius: postea cognituri de alte­<br />

ra specie, de qua hie agitur. D i ­<br />

cimus testamentum rumpi d u o -<br />

bus modis , agnatione sui haeredis,<br />

et mutatione voluntatis. F i n -

Quibus tnodis testamenta infirmantur. 489<br />

g a m u s igitur, posthumum prae-<br />

teritum vivo patre decessisse;<br />

quseritur, an testamentum ru-<br />

ptum nativitate posthumi , eo<br />

vita deinde ante patrem functo,<br />

vires recipiat. Et responsum est,<br />

si testamentum signatum fue-<br />

rit, posse haeredem scriptum bo­<br />

norum possessionem s e c u n d u m<br />

tabulas accipere eo effectu, ut<br />

rem obtineat, licet scrupulositas<br />

juris refragetur, I. 12. de injust,<br />

rupt. Plane si posthumus praetsr-<br />

itus nascitur post mortem testa-<br />

toris, licet illico decedat, testa­<br />

m e n t u m non restituitur , nec o -<br />

mnino c u m decedit patre jam<br />

mortuo : n a m c u m suus haeres sit<br />

patri, statim patri ipso jure haeres<br />

existit, et moriens haereditatem<br />

sibi jure quaesitam transmittit ad<br />

quosvis haeredes legítimos, ad cu-<br />

jusmodi speciem pertinet, /. 2. C.<br />

de posthum. hcer. inst.<br />

3 F i n g a m u s rursus, testato-<br />

rem testamentum, quod secundo<br />

loco fecerat, ac proinde quo prius<br />

ruptum erat, incidisse aut c a n ­<br />

cellasse, quaeritur, an restituatur<br />

priiis, cujus tabulae integrae man-<br />

serunt. Papinianus respondit,si<br />

id hoc animo à testatore factum<br />

sit, ut priores tabulas supremas<br />

relínqueret, voluntatem, quae de-<br />

fecerat, recenti judicio rediisse,<br />

et posse secundum tabulas prio­<br />

res bonorum possessionem peti,<br />

/. pen. §, 2. sec. tab. At inquies,<br />

¿an non sic testamentum citra u l -<br />

lam solemnitatem nuda volunta-<br />

te constituitur? N e g a t hoc Juris-<br />

consultus d. I. atque hanc obje-<br />

ctionem sic removet, ut dicat, non<br />

quaeri hie de jure testamenti, sed<br />

Tom. I,<br />

de viribus exceptionis. Q u o si-<br />

gnifìcat, recenti isto judicio et<br />

simplici volúntate testatoris non<br />

constimi n o v u m testamentum; sed<br />

si scriptus priore testamento hae­<br />

res agat, et hsereditatem vindicet,<br />

eique objiciatut exceptio mutata;<br />

voluntatis, posse e u m hanc e x -<br />

ceptionemelidere replicatione v o ­<br />

luntatis reversae, si constet, te-<br />

statorem hoc animo posterius te­<br />

stamentum incidisse, ut prius ite-<br />

rum valere vellet. Utique enim<br />

hic animus ab haerede scripto o -<br />

mnino probandus est, per c o d i -<br />

cillos p u t a , aut alias litteras,<br />

quibus testator palam declarave-<br />

rit, se velie priores tabulas v a ­<br />

lere; alioqui e u m , t a n q u a m q u e m<br />

utriusque voluntatis pcenituerit,<br />

intestatum potius decedere v o -<br />

luisse interpretabimur, d. I. pen.<br />

§. 2.<br />

4 U n u m tarnen ad hue obstat,<br />

q u o d prius testamentum dicitur<br />

rumpi ipso jure in /. 27. C. de te­<br />

st am. ¿ Q u o m o d o ergo agi pot­<br />

erà ex eo, quod ipso jure ruptum<br />

est? Resp. quod ipso jure prius<br />

rumpi dicitur, id dici certo respe-<br />

c t u , quoniam rumpitur hoc solo,<br />

quod aliud factum est, etiamsi<br />

testator prius non revocaverit. E t<br />

licet quatenus posterius testa men-<br />

t u m consideratur ut adhuc consi-<br />

stens et v a l i d u m , prius ita su-<br />

blatum inteiligatur, ut nihil in<br />

eo scriptum valeat, nec quisquam<br />

ipso jure ágete , aut quid petere<br />

ex eo possit ; non ideo tamen<br />

absurdum videri debet, quod po­<br />

steriore incisso aut deleto ea men­<br />

te , ut prius iterum valeat, prius<br />

quoque vires recipiat: quippe ra-

49o Lib. II. Tit. XVII.<br />

jus tabulae integra?relictaesunt,et<br />

u t i q u e j a m postrema»; nam quod<br />

jus extinctum reviviscere negatur,<br />

id non obtinet, cum à re, quae,<br />

ut D D . nostri loquuntur, essen-<br />

tiam suam formalem et materia-<br />

lem retinuit, removetur impediinentum,<br />

D. IVIenoch. cons. ij6.<br />

lib. 2. Fachin. 5. contr. 93. J a m<br />

tempus est, ut ad textum §. nostri<br />

accedamus, in q u o tractatur<br />

de convalescentia testamentorum,<br />

quae per capitis deminutionem te-<br />

statoris infirmata sunt, uno ver­<br />

bo, irrita facta.<br />

j (Si modo civis Romanus, et<br />

Slice potestatis mortis tempore).<br />

Nihil amplius exigit ad petendam<br />

bonorum possessionem ex eo te­<br />

stamento, quod per capitis d e m i ­<br />

nutionem irritum factum erat,<br />

q u a m ut testator mortis t e m p o ­<br />

re civis R o m a n u s , et sui juris<br />

fuerit, omissa eleganti distinctio-<br />

n e , q u a m nobis suppeditat P a p i ­<br />

ri ianus in /. pen. §. 2. sec. tab.<br />

Etenim interest, an ei, de cujus<br />

integri capitis postea mortui te­<br />

stamento quaeritur, m a x i m a me-<br />

diave,an minima contigerit capi­<br />

tis deminutio. Si maxima aut me­<br />

dia, verbi gratia, si capite da-<br />

mnatus sit, et Princeps d a m n a -<br />

tum in integrum restituerit, quia<br />

nullum hie factum intervenit, ex<br />

quo colligi possit mutatio v o l u n ­<br />

tatis testatoris , nihil causae est,<br />

cur ad convalescentiam testamen­<br />

ti plus desideremus, q u a m ut te­<br />

stator pristinum statum receperit,<br />

/. 6. §. pen. de injust. rupt. A t<br />

vero si minima capitis deminutio<br />

ti) L. 23. d. tit. i.V. 6.<br />

intervenerit, puta si quis testa­<br />

mento facto se a d r r g t n d u m de-<br />

derit, non satis est ad restitutio—<br />

n e m testamenti, obtinendamque<br />

ex eo bonorum possessionem,<br />

quod postea sui juris effectus de­<br />

cessero: sed praeterea requiritur,<br />

ut recenti aliqua collimare tcsta-<br />

mentum confirmant m sit. Et me­<br />

rito: quoniam qui se dat in adro-<br />

gationem, non obscure à priore<br />

voluntate recedit, cum sciât, se<br />

una cum capite fortunas quoque<br />

suas in alienam familiam transfer-<br />

re, ut disputât Papinian. d. I. pen.<br />

§. 2. sec. tab. ex quo loco ex-<br />

plicandum q u o q u e , et supplen-<br />

d u m est, quod simpli'citer item<br />

Paulus scripsit, testamentum v a ­<br />

lere, /. 8. §. 3. dejur. cod.<br />

6 " Q u o d Hispaniam attinet,<br />

»? revise qua; scripsimus in §. 4.<br />

»hoc tit."<br />

TEXTÜS.<br />

De nuda voluntate.<br />

7 Ex eo autem solo non potest<br />

infirmari testamentum , quod postea<br />

testator id noluerit valere<br />

usque adeo, ut et si quis post factum<br />

prius testamentum, posterius<br />

facer e cœperit, et aut mortalitate<br />

prteventus, aut quia eum ejus rei<br />

pœnituit, id non perfecerit, Divi<br />

Pertinacis oratione cautum sit; ne<br />

alias tabula; priores jure facta",<br />

irrita: fiant, nisi sequentes jure<br />

ordinate et perfecta fuerint : nam<br />

imperfectum testamentum sine dubio<br />

nullum est (1).

Quibus modis test amenta infirmantur,<br />

C O M M E N T A R I l f S .<br />

I Hie §. rectius in continen­<br />

ti subjectus fuisset §. secundo, aut<br />

tertio, quorum continet declara-<br />

tionem. Docuit ibi Imp. prius<br />

testamentum rumpi per posterius,<br />

quod jure perfectum est. U n d e<br />

etsi per se satis intelligitur, ne-<br />

que nudam revocantis volunta-<br />

tem ad infirmationem testamen­<br />

ti sufficere, neque adeo prius<br />

r u m p i , etiamsi secundum fieri<br />

cceptum sit, nec absoiutum: la­<br />

tins tarnen utrumque explicare<br />

voluit, et omnino latius adhuc<br />

à nobis explicandum est.<br />

2 (Quod testator id noluerit<br />

valere). Si quern prioris volunta­<br />

tis peeniteat, malitque nunc in­<br />

testatus decedere; parata ei est<br />

expedirissima ratio, tabulas inci-<br />

dat, deleat, cancellet, signa revellat,<br />

Li. §. penult, unde lib.<br />

majorem enim vim facta habent,<br />

q u a m verba, integrisque tabu-<br />

Üs relictis nuda contraria; volun­<br />

tatis declaratio testamentum sole-<br />

mniter factum non infirmât, /.36.<br />

§. 3. de test, milit. I. 27. C. de<br />

testant. In tantam, ut etiam­<br />

si testator coram Septem testibus<br />

dixerit, nolle se testamentum,<br />

quod fecit, valere, nihilo ïamen<br />

magis illud infirmetur. N a m si ne<br />

tunc quidem testamentum at.tea<br />

factum infirmatur, cum ad aliud<br />

faciendumtestaror processif.,quod<br />

t a n t u m n o n consummavit;jquan-<br />

to minus infirmabitur sola revo-<br />

catione verbali? utique enkn fa­<br />

ctum accedens ad voluntatem po-<br />

tentius öperari debet simplici v o ­<br />

luntatis declaration, fac, /. 36.<br />

491<br />

§. 3. de testam. milit. E x quo<br />

loco simul dicimus, ita jus e s ­<br />

se, cum quaeritur de institutio­<br />

ns haeredum ; legatarios autem<br />

revocata voluntate, exceptione<br />

doli mali removeri: de cujus lo­<br />

ci sententia vid. Anton. F a b . d.<br />

c. 39. err. 8.<br />

3 His ita constitutis, videa-<br />

m u s , an non falsa sit opinio B a t ­<br />

toli in /. 18. de legat. 3. aliorum-<br />

que qui interesse putant. qua for­<br />

mula testator in revocando te­<br />

stamento usus est, utrum simpliciter<br />

dixerit: Nolo testamentum<br />

à me factum valere : an causam<br />

adjecerit et hsec verba: Quia volo<br />

decedere intestatus. N a m , etsi<br />

simplicem revocationem non suffi­<br />

cere fatentur, causatam tarnen<br />

valere volunt, modo facta sit c o ­<br />

ram septem testibus. V e r u m ni­<br />

hil interesse , hac an ilia formu­<br />

la testator utatur, aperte evincit<br />

d. I. 36. §. 3. de test. mil. Et ve­<br />

ro si hoc ipso quod quis testa­<br />

mentum revocat, tacite et per<br />

quandam necessariamconsequen-<br />

tiam intelligitur velie decedere in­<br />

testatus, causae ilfaadjectio(quip-<br />

pe quae non impedit, quominus<br />

aliud testamentum postea conda-<br />

tur) facere non potest, ut majo­<br />

rem vim revocatio habeat, q u a m<br />

si causa adjecta non esset.<br />

4 U n i c u m supradietse distin­<br />

ctions firmamentum affertur, /. r.<br />

§. pen. si tab. test. null. ext. e i<br />

verbis: vel quia alia ratione voluntatem<br />

testator mutavit, voluìtque<br />

intestato decedere. Sed n e ­<br />

m o , opinor, tan infans est, qui<br />

non videat, Jurisconsultumw^/ lo-<br />

qui non de simplici mutatione vo-<br />

Q q q 3

492 Lib. II. Tit. XVII.<br />

luntatis; sed qflse declarata sit fa­<br />

cto aliquo simili illis, quae antea<br />

expresserat incisioni aut cancel­<br />

lation! , puta si testamentum in-<br />

duxerit, laceraverit, resignave-<br />

rit & c . Habemus hujus sentendae<br />

defensorem Anton. F a b . dec. 39.<br />

err. 6. pluresque alios. Plane ad<br />

infirmationem testamenti n u n c u ­<br />

pativi putarem sufficere sitnpli-<br />

cem voluntatis revocationem fa-<br />

ctam coram legitimo testium n u ­<br />

m e r o , arg. /. i^.dediv. reg. jur.<br />

5 (Usque adeo). Amplificano.<br />

Dixerat modo , nuda volúntate<br />

testamentum infìrmari non posse:<br />

id nunc usque adeo verum esse<br />

pronunciar, ut nec c u m volún­<br />

tate revocandi concurrens novi<br />

testamenti inceptio vim c o r r u m -<br />

pendi prioris habeat: sed ita de-<br />

m u m superius testamentum rite<br />

factum tollatur, si inferius aeque<br />

jure perfectum fuerìt : quod et<br />

ipsum ipsi testatoris voluntad con-<br />

sentaneum est: quia ut scribit<br />

Pomponius in /. 18. de legat. 3.<br />

credibile est, testatorem ita de-<br />

m u m à priore testamento velie<br />

recedi, si posterius valiturum sit.<br />

6 ( Divi Pertinacis orazione).<br />

Solebant enim Principes orationes<br />

in senatu habere, aut scriptas ad<br />

senatum mittere, in quarum sen-<br />

tentiam senatusconsulta concipie-<br />

fcantur , /. 16. de rìt. nupt. Tacit.<br />

Uh. i l . Annoi, cap. 25. Atque<br />

hae Principum orationes etiam se­<br />

natusconsulta nominantur, quan-<br />

doque etiam leges. Sic oratio<br />

D i v i Hadriani de petitione haere-<br />

ditatis, /. 22. de hared. pet. se-<br />

natusconsultum passim appellatur<br />

, /. 20. §. 6. et multis seqq.<br />

eod. tit. Jul. Capitol, hancipsam<br />

orationem Pertinacis legem, mox<br />

etiam senatusconsultutn nominat<br />

in Pertinace, cap. 7.<br />

7 (Jure ordinata et perfecta<br />

fuerint). Quaelegiiimo modo fiunt,<br />

legitime quoque solvi debent, /.<br />

l^.de div. reg. jur. A b hac tarnen<br />

regula excipienda sunt ea testa-<br />

menta , quae quamvis imperfecta,<br />

jure tarnen singulari valent, ut<br />

testamenta militum, et parentum<br />

inter liberos. Testamentum factum<br />

jure militiae inter imperfecta n u -<br />

meratur in /. 2. de injust. rup.<br />

atque ideo etiam imperfecto q u o -<br />

vis posteriore solvitur, /. 34. §. 1.<br />

de testam. milit. et tarnen per id,<br />

quod jure militari secundo loco<br />

factum est, rumpitur praecedens<br />

perfectum, hoc est, factum jure<br />

c o m m u n i , d. I. 2. et d. I. 34.<br />

§. w/f.Sed nimirum hoc ex eo est,<br />

quod testamentum militis jure<br />

privilegiano pro perfecto est, aut<br />

vim perfecti testamenti habet:<br />

quod autem rumpitur posteriore<br />

jure communi non rite facto, mi-<br />

rum videxi non debet, quia etiam<br />

post misskmis a n n u m , irritum<br />

constituitur.<br />

8 Testamentum imperfectom<br />

factum à parente inter liberos et<br />

ipsu"i non minus ex privilegio<br />

valet, quam militis,/. 21. §. 1.<br />

C. de testam. Q u a r e si pater, qui<br />

testamentum prius jure fecerat,<br />

postea aliud fecerit inter liberos,<br />

quamvis posterius hoc imperfe-<br />

ctumfuerit,tarnen rumpiturprius.<br />

Illudetiam favore liberorum J u ~<br />

stirtianus constituit, ut testamen­<br />

tum inter liberos factum non ali-<br />

ter rumpatur posteriore, qua^n

Quibus modi s testamento- infirmantur. 493<br />

si posterius modis omnibus perfe- pissime rescripserunt. Licet enim,<br />

ctum fuerit, et prius nominatim<br />

revocatum , novel!. 107. cap. 2.<br />

aula. Hoc inter C. de testam.<br />

Prxterea si c u m in priore testa­<br />

mento perfecto scripti essent e x -<br />

tranei , in posteriore autem i m -<br />

perfecto instituti sint, qui ab in­<br />

testato venire possunt: d u m m o -<br />

do non minus quam quinque te­<br />

stes intervenerint, placet, infir­<br />

mato priore testamento , poste­<br />

riorem hanc scripturam valere,<br />

non tarnen tanquam testamentum,<br />

sed tanquam voluntatem u k i m a m<br />

intestati, d. I. 21. §. 3.<br />

9 " I n Hispania , c u m testa-<br />

» m e n t u m imperfectum inter libe-<br />

*>ros non valeat, ut monuimus in<br />

5>§. fin. de testam. or din. aliud<br />

f>prius rite ordinatum eo non<br />

?> rumpetur. Correcta igitur est per<br />

»/. J. tit. 18. lib. 10. N.R. q u a m<br />

»>in d. §. fin. laudamus, lex. 22.<br />

f>t. 1. P. 6. contrarium statuens."<br />

T E X T U S .<br />

Si Princeps litis causa, vel in<br />

testamento imperfecto institutus<br />

fuerit.<br />

8 Eadem oratione expressit,<br />

non admissurum se hcereditatem<br />

ejus, qui litis causa Principem<br />

reliquerit htcredem : ncque tabuìas<br />

non legitime factas, in quibus<br />

ipse ob earn causam heeres intitutus<br />

erat, probaturum: neque<br />

ex nuda voce hteredis nomen admissurum:<br />

neque ex ulla scriptura<br />

, cui juris auetoritas desit,<br />

eiiqaid adepturum. Secundum hoc<br />

Divi Severus, et Antoninus Scc-<br />

inquiunt, legibus soluti simus,<br />

attamen legibus vivimus.<br />

C O M M E N T À R I U S.<br />

1 ( Eadem oratione . expressit).<br />

Ipseque , inquit, de P e r ­<br />

tinace loquens Capitolinus d. loc.<br />

cap. 7. professus est, nullius se<br />

aditurum hcereditatem, quce. aut<br />

adulations alicujus delata esset,<br />

aut lite perplexa, ut leghimi hxredes<br />

et necessarii privarentur.<br />

Addiditque senatuscousulto hate<br />

verba : Sanctius est, P. C. inopem<br />

Rempub. obtinere, quam ad<br />

divitiarum cumulum per discri—<br />

minum atque dedecorum vestigia<br />

pervenire. Proculdubio hac o r a ­<br />

tione sanctissimus senex senatui<br />

declarare voluit, se longe alia<br />

ratione R e m p u b . temperaturum,<br />

q u a m antecessor ejus C o m m o d n s<br />

Princeps flagitiosissimus fecerat:<br />

quern credibile est exemplum se-<br />

cutum fuisse sui similliroi I m p e -<br />

ratoris Domitiani, de quo S u e -<br />

ton, cap. 12. sic scribit : Confiscabantur<br />

alienissimte hctreditates<br />

, vel existenle uno , qui diceret,<br />

audìvisse se ex defunct0, cum<br />

viveret, hceredem sibi esse Ccesa-<br />

rem. Extat adversus hujusmodi<br />

improbiiatem edictum Honorii et<br />

Theodosii in /. 20, C. de testam.<br />

2 (Qui litis causa Principem).<br />

L e x est, non debere cujusquain<br />

conditioném deteriorem fieri fa­<br />

cto alieno , nec c u i q u a m objici<br />

duriorem aut pòtentiorem adversarium<br />

, tot. lit. de alien, jud.<br />

.mut. caus. et tit, C. ne lie, pa-

494 Lib. II. 1 it. XVII.<br />

tent. (\). Huic legi se submisit<br />

Imp. Pertinax , professas hoc<br />

arnplius, se non admissurum hae-<br />

reditaterr., qua; litis causa Prin­<br />

cipi delata esset, minus hic sibi<br />

permhtens , q u a m cuiquam pri­<br />

vato: c u m inter privatos hsec pro-<br />

hibitioin testamentis non vigeat,<br />

/. 8. §. 3. de aliénât, jud. mut.<br />

caus. (2). Q u i p p e invidiosum e s ­<br />

se existirnavit, Principem litis<br />

causa, hoc est, in re controver­<br />

sa et perplexa hseredem institui,<br />

q u o alii nomine Principis deter-<br />

riti jus suum indefensum relin-<br />

q u a n t , ac nefas esse, calumniae<br />

facultatem ex principali majestate<br />

capere, /. pen. de licer, instit.<br />

Paul., j . sent. 12. Plin. Panegyr.<br />

cap. 43. Non tu falsis, non tu<br />

iniquis tabulis advocaris.<br />

3 (Neque ex nuda voce). N o n<br />

quasi Princeps haeres nuncupari<br />

non possit, aut hasres esse, ut<br />

somniat Theophil, sed ex nuda<br />

voce, id est, ex nuda voluntate<br />

sine juris solemnibus.<br />

4 (Neque ex ulla scriptura,<br />

cui juris auctoritas desit ). C l a u ­<br />

sula generalis, legata quoque et<br />

fìdeicommissa non legitimo testa­<br />

mento relieta complectens. E x<br />

imperfecto testamento , ait Pau­<br />

lus in /. 23. de legat. 3. legata<br />

vel fìdeicommissa Imperatorem<br />

vindicare inverecundum est. H u c<br />

etiam referendum, quod idem<br />

Paul. 4. sent. f. §. 3. et Ulpian.<br />

/. 8. §. 2. de inoffic. testam. scri-<br />

bunt testamentum, in quo I m ­<br />

perator hssres scriptus est, inof-<br />

fjciosum argui posse.<br />

5 (Licetlegibus soluti simus).<br />

Principes Romanos legibus solu­<br />

tus esse, scribit D i o lib. 53. Ap-<br />

paretque ex eodem loco, quemad-<br />

m o d u m temporibus liberae R e i -<br />

pub, aliquando usurpatum, ut po-<br />

pulus, aut senatus civemaliquem<br />

ob heroicatn indolem ac singu-<br />

larem virtutem una aliqua lege<br />

solveret, puta, ut ante •'etatem ie-<br />

gitimam magistratum gerere, aut<br />

intra tempora constituta eundem<br />

repetere beeret, sicut de Pompe-<br />

j o , Africano, Octaviano, aliisque<br />

permultis factum legimus : ita<br />

Principem postea, c u m civibus<br />

omnibus excellentior haberetur,<br />

legibus omnibus solutum fuisse,<br />

consonum est, c u m ex hoc ipso<br />

quod populus jura majestatis o -<br />

rrnia abdicative in Principem<br />

transtulit /. 1. de const. Princ. ne­<br />

cessario sequatur, Principem le­<br />

gibus non obligari. Etenim Prin­<br />

ceps, qui absoluta jura majesta­<br />

tis habet, nihil supra se cernere<br />

potest, neque hominem, neque<br />

legem, ut ait Alber. Gentilis in<br />

queestionibus regiis. Deus, inquit<br />

Justinianus, leges ipsas Principi<br />

subjecit, eumque legem animatam<br />

misit hominibus, nov. 105. cap. 2.<br />

in fin. J a m vero qui supra leges<br />

est, cui leges subjects sunt, is<br />

necessario legibus est solutus, id<br />

est, legibus non tenetur ; alio-<br />

qui non illi leges, sed ille legi­<br />

bus subjicitur: et qui ipse lex est,<br />

in eum lex ferri non potest, linde<br />

Plinius in Panegyr. cap. 65.<br />

Leges , inquit, Principi nemo<br />

scripsit.<br />

(1) L. I j. cum seq. tit. 7. P. 3. (2) L. 17. eod.

Quibus modis test amenta infirmantur.<br />

6 N e q u c cum hoc dicimus,<br />

intelligitnus solum c u m D . T h o ­<br />

rn a , quasi. f)6. art. 5. part. I.<br />

quern multi fequuntur , Princi-<br />

pem legibus solutum esse quoad<br />

vim coactivam , sed etiam quoad<br />

v i m directivam. Q u i n ad banc<br />

soiam qusestio peninet; cum si<br />

rieges, secundum vim ditigentem<br />

Principem legibus solutum esse,<br />

statuas, Principem legibus ob-<br />

stringi, tanquam q u e ipsi quoque<br />

latae sint. Caeterum totum hoc<br />

pertinet ad leges civilesduntaxat,<br />

non ad leges naturae aut divinas,<br />

quibus cum omnes homines sub-<br />

jiciantur, quatenus homines nati<br />

sunt, omnino efficitur, aut R e -<br />

ges homines non esse, aut illos<br />

etiam his legibus teneri. N o n per­<br />

tinet etiam hoc axioma ad leges<br />

imperii f u n d a m e n t a l s , maxime<br />

c u m in eas quoque ipsi Principes<br />

r e g n u m ineuntes jurare soleant.<br />

D e quibus legibus Bodinus lib. 1.<br />

de Repub. cap. 8. sic scribit;<br />

Quantum ad leges imperii attinet,<br />

cum sint cum ipsa majestate<br />

conjunctce , Princeps nec eas<br />

e.brcgare, nec lis obrogare potest.<br />

495<br />

Cujusmodi , inquit , est lex Salica<br />

, regni hujus firmissimum fundamentum.<br />

7 (Attamen legibus vivirrus).<br />

Etsi hoc jus Principis esr, si di­<br />

gnitatem spectes, et imperii pot-<br />

estatem, ut legibus omnibus ci-<br />

vilibus sit solutus : tarnen offi­<br />

cium imperantis est, legibus v i ­<br />

vere, iisque parendo suo exem-<br />

plo pradre illis, quibus solis la­<br />

tae sunt (1). Q u o d significat P a u ­<br />

lus /. 23. de legat. 3. his verbis:<br />

Decet enìrn tanta; majestati, eas<br />

servare leges , quibus ipse solutus<br />

esse videtur. Et Imp. A l e ­<br />

xander /. 3. C. de testam. c u m<br />

ait : Nihil tarn proprium imperii<br />

esse, quam legibus vivere : e o -<br />

d e m q u e m o d o explicànda /. 4.<br />

C. de legib. et illud Punii in Panegyr.<br />

ad Trajan, cap. 65. Legibus<br />

te subjecisti, quas nemo Principi<br />

scripsit. E t ibid. cap. 45. Vita<br />

Principis , inquit, perpetua<br />

censura est : ad banc dirigimur;<br />

nec tarn imperio nobis opus est,<br />

quam exemplo. Pulehre C l a u d i a -<br />

nus in Panegyr. vers. 295. de<br />

quarto consulatu Honorii.<br />

TITULUS DECIMUSOCTAVUS.<br />

D E I N O F F I C I O S O T E S T A M E N T O .<br />

I). Lib. 5. Tit. 1. Cod. Lib. 3. Tit. 28. (2).<br />

1 lirxplicatur hie altera ra- scilicet non ipso jure, sed per<br />

tio infirrnandi testamenti, c u m sententiam Judicis rescinditur,<br />

(1) L. 1 ;. tit. 1. P. 1. (2) Tit. 8. P. 6.

496 Lib. II. Tit. XVII.<br />

ex causa de inofficioso contra<br />

testamentum pronunciantis: quod<br />

est iliud adminiculum , q u o d su-<br />

perius dixit paulo post nobis m a ­<br />

nifestum fore, in calce titul. de<br />

exhcered. lib. D e nomine inofficio­<br />

si hoc primum monendi sumus,<br />

quamvis omne testamentum inof-<br />

ficiosum recte dicatur, in quo te­<br />

stator contra officium, quod a l ­<br />

teri debebat, fecit: quemadrno-<br />

d u m scimus , hominem inofficio-<br />

sum dici, qui officium prsetermit-<br />

tit, aut contra officium, quod<br />

alteri debet, facit ; et ideo si,<br />

verbi causa, testator cognatis suis<br />

aut psrsonis de se bene merenti-<br />

b u s , quibus ob id remuneratio-<br />

n e m debet, nihil in testamento<br />

suo reliquerit, huic etiam testa­<br />

mento appellano ista conveniat:<br />

tarnen per excellentiam ea d e m u m<br />

testamenta inofficiosa dicta sunt,<br />

quibus officium in liberos, paren-<br />

tes et fratres neglectum est, seu:<br />

In quibus liberi, aut parente*,<br />

aut fratres, vel exhceredati sunt<br />

immerito, vel immerito preteri­<br />

ti (i). Qdocirca his etiam solis<br />

potestas permissa de inofficioso<br />

querendi postulandique, ut si of­<br />

ficium violatum esse constiterit,<br />

testamentum rescindatur. Actio<br />

autem , qua id petitur, proprie<br />

appelhtur querela , quia propin­<br />

qui non accusare et litigare, sed<br />

inter se conqueri dicebantur, Voss.<br />

inst. orat. lib. i. cap. 6. § 2.<br />

Inofficiosum autem opponitur officioso,<br />

quod vocabulum ita a c c u ­<br />

rate exponit Seneca de benef. lib.<br />

3. cap, 18. quod ut beneficia sint<br />

alienorum, ita officia eorum, quos<br />

necessitalo suscita, et opem fette<br />

jubeat.<br />

•<br />

T E X T U S.<br />

Ratio hujus querela?.<br />

Quia plerumque parentes sìne<br />

causa liberos suos exheredant, vel<br />

omittunt, inductum est , ut de<br />

inofficioso testamento agere passim<br />

liberi, qui queeruntur , aut<br />

inique se exhceredatos, aut inique<br />

prceteritos: hoc colore, quasi non<br />

sane mentis fuerint, cum testamentum<br />

ordinarent. Sed hoc dicitur<br />

, non quasi vere furiosus sit,<br />

sed recte quidem testamentum fecerit,<br />

non autem ex officio pietatis.<br />

Nam si vere furiosus sit, nullum<br />

testamentum est.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Quia plerumque). Recte<br />

monet D. Pacius in margine,<br />

particulam plerumque non affi-<br />

cere v e r b u m exheredant, sed verb<br />

u m sìne causa; ut hic sit sen-<br />

sus: c u m parentes liberos suos<br />

exhseredsnt vel omittunt, id eoa<br />

plerumque facere sine causa: pu-<br />

ta falso instimulatos, noverca-<br />

Jibus delinitnentis instigauonibusque<br />

corruptos,/. $.et 4. hoctit.<br />

2 (Sine causa liberos Suos exheredant,<br />

vel omittunt). Ait, sine<br />

causa: nam ex justis et mentis<br />

causis exhasredatio semper per­<br />

missa fuit, /. 7. de bon. damn. (2).<br />

A i t , exheredant, vel omittunt;<br />

(1) L. i.cnmseq,d.tit.$.P.6. (2) L. 4. d. tit. 8. P. 6.

iilud ad parentes omnes et pro­<br />

prie ad patrem avumque pater-<br />

n u m , hoc ad matrem et a v u m<br />

maternum pertinet : nec super-<br />

vacuo hic expressum ; etsi enim<br />

rnatris praeteritio v i m et effectum<br />

exhseredationis habet; non est ta­<br />

rnen revera exhajredatio, §. uh.<br />

sup. de exluer. lib. In patre exhae-<br />

redatio necessaria est, ut quere­<br />

las locus sit: si enim pater filium,<br />

q u e m in potestate habet, prae-<br />

terierit, testamentum ipso jure<br />

nullum est; si etnancipatum, da-<br />

tur prasterito bonorum possessio<br />

contra tabulas, sup. d. tit. §. 3.<br />

Q u i n nec quaevis exhaeredatio<br />

querelas locum facit, sed ea de-<br />

m u m , quae rite facta est: quae<br />

secus facta, id est, non nomina-<br />

tim, non pure, non à tota ha;re-<br />

ditate, pro praeteritione censetur,<br />

/. 8. §. 2. de bon. poss. cont. tab,<br />

Matre autem sive praetereunte,<br />

sive quovis modo exhaeredante,<br />

semper ad infirmandum testamen­<br />

tum querela opus est, c u m et j u ­<br />

re civili firmum sit, nec à Prae-<br />

tore infringatur, ut vidimus in<br />

§. ult. sup. de exheer. lib. E t àgi—<br />

tur exhoredatis omnibus , et à<br />

matre etiam prseteritis, hoc reme­<br />

dium necessarium est.<br />

3 Causa? exhseredationis jure<br />

antiquo certis legibus definita;<br />

non erant, sed ab arbitrio pende-<br />

bant J u d i c u m , qui de inofficioso<br />

cognoscebant, quorum erat m e ­<br />

rita e.xhaeredati perpendere, /. 3.<br />

§. f. cont. tab. V a l . M a x . lib. 7.<br />

cap. 8. Justinianus ex arbitrariis<br />

eas certas fecit , et nominatim<br />

nov. 11 j. cap. 3. complexus est<br />

ad quatuordecim: etvoluit, testa-<br />

Tow. /.<br />

De inofficioso testamento<br />

49?<br />

toremjustam aliquam ingratitu-<br />

dinis causam, et saltern unam ex<br />

illis, quas ipse recenset, testa­<br />

mento exprimere, imposito q u o ­<br />

que hasredi onere elogium pro­<br />

bandi; c u m olim ita jus esset, ut<br />

nisi haeres ultro probationem sus-<br />

cepisset, causam aliquam certam<br />

allegando (quo refert leg. 22. et<br />

/. 30. C. eod.), ipsi liberi docere<br />

tenerentur, se morigeros atque<br />

obsequentes semper fuisse, /. J,<br />

§. I. eod. I. 28. C. eod.<br />

4 Hinc duplex exorta quaestio.<br />

I. A n nullas alias ob causas quan-<br />

tumvis pares aut majores, q u a m<br />

qua; d. nov. 11 5. cap. 3. expres­<br />

sa; sunt, exhseredatio permitten-<br />

da. 2. U t r u m si exhaeredatio facta<br />

sit sine elogio, id est, sine c a u ­<br />

sa; expressione, testamentum ex<br />

dicta, constitutione ipso jure nul­<br />

l u m sit, an jure adhuc subsistât,<br />

atque ad illud rescindendum que­<br />

rela etiamnum sit opus. P r i m a m<br />

qua;stionem quod attinet, q u a m -<br />

vissententia Connani lib. 9. comm.<br />

I o. Viglii ad §. ult. sup. de exheer.<br />

lib. aliorumque, qui eos s e q u u n -<br />

tur, negantium ob alias causas,<br />

licet a;que graves aut graviores,<br />

exba:redationem fieri posse, ver­<br />

bis d. nov. convenire videatur,<br />

tarnen mihi persuadere non pos­<br />

s u m , earn fuisse mentem Justi-<br />

niani,

493 Lib. II. Tit. . XVIII.<br />

no filio bona sua relinquat. Equi-<br />

d e m c o n c e d o , ubi de hypothesi<br />

quaeritur, de scriptuta testamen­<br />

ti, de facto e x h e r e d a d , de v o ­<br />

lúntate exheredantis, c u m simi-<br />

libus, exheredationem abjuvan-<br />

dam non esse: ceterum ubi de<br />

propria legis vi atque interpreta-<br />

tione disputatur, hoc Semper le­<br />

gibus inesse ex mente conditorutn<br />

credi oportet, ut quia omnes ca­<br />

sus, qui quandoque incidere pos­<br />

simi, comprehendere nequeunt,<br />

ad eas quoque res et causas per-<br />

tineant, q u o quandoque símiles<br />

erunt, /. io. cum 3. seqq. I. 27.<br />

de legib. N e q u e hinc excipiuntur<br />

leges ' pcenaies : nam et ilio uti-<br />

que leges sunt; et obvia passim<br />

responsa Jurisconsultorum, etiam<br />

leges publicorum judiciorum ad<br />

h u n c , quem diximus, m o d u m interpretantium,<br />

/. 11.de peen. 1.13.<br />

de testib.<br />

y Dixeris, hoc admisso, I m -<br />

peratorem non assequi scopum<br />

s u u m , sed causas adhuc incertas<br />

m a n e r e , nec quatuordeeim tan­<br />

t u m , sed infinitas fore. R e s p o n ­<br />

d e o , ex his constitudonis verbis:<br />

Ut praeter ipsas nulli liceat ex<br />

«Ha lege ingratitudinis causas<br />

opponere, nìsì qua in hujus constitutionis<br />

serie continentur, satis<br />

patet, quis Justiniano scopus pro­<br />

pósitos fuerit. H o r u m enim ver-<br />

f o r u m non alius sensus, q u a m<br />

quod non liceat ex legibus anti-<br />

quis causas opponere, q u o in d.<br />

constitutione non continentur. A t<br />

tales causo non sunt, q u o vel<br />

majores sunt vel pares expressis,<br />

sed leviores duntaxat aut dispa­<br />

res :. quippe c u m de simiiibus<br />

semper ut de expressis habendum.<br />

Atqué h o c senteutia edam com­<br />

munis est , usuque apud omnes<br />

recepta , D D . in auth. N o n licet<br />

C. de liber, prcet. G o m e z 1.<br />

res. il. num. 12. qui ibid. a d -<br />

vertit , nullam posse accidere<br />

causam, q u o non comprehenda-<br />

tur sub secunda ex 14. assignatis<br />

d. cap. 3.<br />

6 In altera questione numero<br />

vincunt, qui ad validitatem testa­<br />

menti negant sufficere exhereda-<br />

tionem simplicem seu factam sine<br />

cause insertione, et ad hoc omni-<br />

n o requirunt qualificatane : quod<br />

si verum est, nullus usus quere­<br />

l e relinquitur in linea recta, pre-<br />

terquam unico ilio casu, cum ex-<br />

horedationi, aut pretention! ad-<br />

ditum est elogium: q u o senten­<br />

z a fuit Joannis relata à Glossa in<br />

/. 5. hoc tit. probata plerisque Interpret,<br />

in auth. E x causa C. de<br />

libert. prtet. Clar. d. §. testamentum,<br />

quasi. 40. G o m e z diet,<br />

cap. 1 ï. C e t e r u m ut pluribus h o c<br />

sententia piaceat, non desunt tarnen,<br />

qui earn taxent, ut consiitùthni<br />

Justiniani minime consen-<br />

taneam: et sane non immerito,<br />

meo quidem judicio. N a m qui di-<br />

ligenter earn Constitutionen evol-<br />

v e t , competiët ex tenore, I m p e -<br />

ratorem non agere de iis, q u e ad<br />

internam testamezvti solemnitatem<br />

ritumque exhoredationis perti­<br />

nent, sed de causis, ob quas fa-<br />

cta exhoredatio juste , vel injus­<br />

te facta inteJligattir: at injustitia<br />

exhoredationis non vitiat testa-<br />

mentum ipso jure.<br />

7 Insuper cum cap. 3. d. nov.<br />

pertineat etiam ad testamentum

pstris, qui filium emancipatum<br />

exhaeredat; imo et expresse lo-<br />

quatur de testamento matris : et<br />

ulterius in cap. 4. sit sermo de<br />

testamento filiorum, qui parentes<br />

suos exhaeredant vel praetereunt:<br />

consequens est contrarise senten-<br />

tiae , ut nullum sit testamentum,<br />

in quo sine elogio exhaeredatio sit<br />

facta sive à patre emancipatore,<br />

sive à matre , sive à filio ; quod<br />

stare non potest, quin et liberi<br />

emancipati patribus, et filii m a -<br />

tribus, et parentes liberis sui hae-<br />

redes fiant. Atqué ita deletur bo­<br />

norum possessio contra tabulas:<br />

deletur §. 3. item §. 5. et §. ult.<br />

supr. de exheered. Uber, delentur<br />

maxima ex parte titt. Vana. C.<br />

et Instit. de inoffic. test, item<br />

/. uh. C. de lib. prtet. gQuis vero<br />

credat, tot capita juris veteris à<br />

Justiniano tacite abrogata, qui<br />

n u n q u a m solet quicquam ex jure<br />

veteri mutare, nisi cum expressa<br />

mentione ejus juris, quod abro­<br />

gare constituit, et commendatio-<br />

ne novi?<br />

8 Refragantur etiam verba<br />

d. constitutionis cap. 3. circa fin.<br />

et cap. 4. §. 9. ubi c u m jussisset<br />

Imp. si exhseredatio aut praeteri-<br />

tio facta esset c u m elogio, idque<br />

elogium probassent haeredes, fir-<br />

m u m manere testamentum ; s u b -<br />

jicit, quod si id observatum non<br />

fuerit, testamentum evacuetur seu<br />

tescindatur: et q u o d notandum,<br />

non in totum, sed quoad institu-<br />

tionem duntaxat, caetera capita<br />

firma manere. Ergo in totum ab<br />

initio subsistit. j At quo reme­<br />

di 1 rescindetur? N o n alio haud<br />

dubie, q u a m querela inofficiosi,<br />

De inofficioso testamento<br />

499<br />

quae una exhaeredatis supererai.<br />

9 Adhaec, si dicimus, libe­<br />

ris omnibus sine elogio ex haereda-<br />

tis aut prseteritis, testamentum<br />

potestate diet, constitutionis nul­<br />

lum esse, non liberis tantum con.<br />

sulimus, sed et aliis etiam defun-<br />

cti legitimis haeredibus: quippe<br />

ad quos turn, liberis aut repu-<br />

diantibus, aut ante parentem mor-<br />

tuis, haereditas defuncti ab inte­<br />

stato perventura sit,exclusis scri­<br />

p t s haeredibus. Justinianus au-<br />

tem liberis duntaxat prospicere<br />

voluit, ne his noceret exhsereda­<br />

tio: non vero consuleré aliis c o n ­<br />

tra scriptos testamento haeredes.<br />

10 C u m ergo duplicem effe-<br />

ctum exhseredatio jtire veteri ha-<br />

beat; u n u m hunc , ut absolvat<br />

internam testamenti paterni sole-<br />

mnitatem, ne nullum sit ob prae-<br />

teritionem, ad quod sufficit rite<br />

factam esse , etiamsi injusta sit:<br />

alterum, ut exhaeredatum submo-<br />

veat ab hsereditate, ad quod in­<br />

super exigitur , ut facta sit justis<br />

de causis: posteriorem effectum<br />

tantum Justinianus restringere<br />

voluit, priori in suo statu relieto.<br />

Sive igitur nulla causa à testato­<br />

re expressa sit, sive aliqua, quae<br />

tamen non sit ex iis, quae d.<br />

nov. 115. cap. 3. continéntur; aut<br />

ex iis q u i d e m , sed in cu jus pro-<br />

batione haeres deficiat, utiliter et<br />

c u m effectu exhaeredatus de inof­<br />

ficioso hodieque aget, etpostu-<br />

labit ut testamentum rescindatur,<br />

resque redigatur ad causam in­<br />

testati. Ita concludimus c u m D o n .<br />

in diet. auth. E x causa, Vigl.<br />

ad rubr. hie, Duar. cap. 3. ad<br />

hunc tit. Cujae. ad novell. 18.<br />

Rrr 3

goo Lib, II. Ti, . XVIII.<br />

Fachiri. 4.coni. cap. 9. Vasq. lib. 2.<br />

de succ. creat. §. 20. num. 162.<br />

et seqq.<br />

11 Argumentis, q u e pro con­<br />

traria sementia afferuntur, ex his,<br />

qua; dicta sunt, nullo negotio<br />

occorri potest: et sunt pleraque<br />

ex eorum genere, qua; in ipsos<br />

Auctores retorqueri possunt. P o ­<br />

stremo , minimi pretii sunt, quae<br />

illi putant esse maximi, quale est,<br />

quod sexto loco adducit Bachov.<br />

hie frustraneam ajens esse earn<br />

actionem, in qua actor non pot­<br />

est succumbere etc. Ergo frustra<br />

est, quod liberis omnibus e x h e -<br />

redatis, non addito, quia ingra­<br />

ti fuerunt, actio de inofficioso<br />

datur: quoniam n u n q u a m pos-<br />

sunt non vincere. Considerare de-<br />

buerant, non frustra esse , quod<br />

leges testamentum consistere v o -<br />

lunt, ut saltern his casibus, quos<br />

m o d o c o m m e m o r a v i , incidenti-<br />

bus , voluntas defuncti exitum<br />

habeat.<br />

12 (Non quasi vere furiosus<br />

sit). Cujus testamentum inofficio-<br />

sum arguitur, quasi d e m e n s , n o n<br />

vere demens dicitur, /. 2. /. 5-§. 1.<br />

hot? ///. nam qui filium immeren-<br />

tem e x h e r e d a t , patrem qui p r e ­<br />

terit, prope à furioso abesse fin-<br />

gitur, eo quod non sentiat, si-<br />

bi se esse innarium , c u m libe­<br />

ris , aut parentibus injutiam fa-<br />

cit. Q u o d vero testamentum à<br />

•yere demente factum est, id i n -<br />

tìfficiosum accusari non potest,<br />

quia nullum est.<br />

12 " I n Hispania probatae<br />

-;sunt //. 4. 5. 6. et 7. tit. 7. P . 6.<br />

n e e d e m 14. exhasredationis cau-<br />

?>se, quas Justinianus assignavit<br />

11 nove II. 115. cap. 3. Sed insuper<br />

11 constitutione edita anno 1776.<br />

" n o v a causa est addita si de fi Iiis<br />

»quicontrahunt matrimonium si­<br />

n n e consensu parenti!m, quamex-<br />

" p o n i m u s in nostra Illusi rottone<br />

11 lib. 1. ///. 4. n. 3. et seqq, Sed<br />

»et qui matrimonium clatidesti-<br />

» n u m contrahunt, juste e x h e r e -<br />

" d a r i possunt, /. j. 2. lib, io.<br />

11 Nov, Recop.<br />

14 " P r e t e r e a cum apud nos<br />

nnulla noseatur differentia inter<br />

"testatorum fìlios suos et e m a n ­<br />

c i p a t e s , neque inter descenden-<br />

"tes ex masculis et ex foeminis,<br />

"Ut diximus sup. §§. 5. et 7. de<br />

»exheered. lib. exheredatisdunta-<br />

" x a t , quibus falsa causa objecta<br />

"est à testatore, querela compe-<br />

" t e t : preterms autem semper<br />

" d e n e g a n d a , etsi à patre emanci-<br />

"patore vel à matre, qui alios<br />

" h e r e d e s instituerunt, sint p r e -<br />

" feriti; semper enim hoc casti<br />

"testamentum erit nullum, /. 1.<br />

"///. 8. P. 6. ut dd. §§. 5. et 7.<br />

"probavimus: uti etiam quando<br />

" exhseredaüo sine expressione<br />

" c a u s e fiat, /. 10. tit. 7. eoi. et<br />

11 ibi Lopez gloss. 5. Covarr. ta-<br />

)i men hoc posteriore casu aliquan-<br />

" t u l u m dubitat in cap.Raynutius<br />

a de test am. in pr. «. 7.<br />

T E X T U S .<br />

Qui de inofficioso agunt,<br />

1 Non autem liberis tantum<br />

permissum est, testamentum parent<br />

um inofficiosum accusare, verum<br />

etiam liberorum parenti-

lus (i). Soror autem et frater<br />

turpibus personis sciptis h.eredibus<br />

, et sacris constilutionibus<br />

prelati sunt. Non ergo contra omnes<br />

hœredes agere possunt. Ultra<br />

fratres igìtur et sorores cognati<br />

nullo modo aut agere potsunt,<br />

aut agentes vincere (2).<br />

C O M M E N T A R I E S .<br />

(0 L. 1. d.tit. 8. P.6.<br />

(2) L. 2, eod.<br />

De inofficlos testamento. goi<br />

1 [Non autem liberis tantum).<br />

Quercia inofficiosi testamenti pri­<br />

m o competit liberis : et merito,<br />

quoniam prima eorum causa est<br />

in successione ab intestato, ut-<br />

pote quibus ratio naturalis, qua­<br />

si lex q u e d a m tacita, parentum<br />

fcereditatem addicit , velut ad<br />

debitam successionem eos vocan-<br />

d o , /. 7. de bonis damn, datur-<br />

que liberis omnibus qui jus suc-<br />

cedendi ab intestato habent, 7.<br />

hoc tit. I. 8. cont. tab. demptis<br />

adoptatis à persona extranea, /.<br />

pen. C. de adopt, et impubere<br />

adrogato, qui queri non potest,<br />

quia quartam habet ex constitn-<br />

tione D . Pii, /. 8. §. 15. hoc tit.<br />

2 ( Liberorum parentibus ).<br />

Post liberos secundo loco querela<br />

datur parentibus (3). N a m etsi<br />

parentibus non debetur filiorum<br />

hereditas propter v o t u m paren­<br />

tum (et naturalem erga filios cha-<br />

ritatem); turbato tamen ordine<br />

mortalitatis non minus parenti-<br />

bus, quam liberis pie relinqui de­<br />

bet : ut bene et pie Papinianus in<br />

/. 1 j . hoc tit.ìd autem banc habet<br />

sententiam : etsi natura» o r d o , pa-<br />

rentumque affectio et votum hoc<br />

sit, ut liberi supervivant et suc­<br />

cédant parentibus, atque idcirco<br />

non sic parentibus, quos sola ra­<br />

tio miseratioais admittit, libero-<br />

rum debeatur hereditas, uti libe­<br />

ris parentum , quos admittit n a ­<br />

turae simul et c o m m u n e parer»<br />

turn v o t u m , ut idem Papinianus<br />

scribit in /. 7. §. 1. unde liber.<br />

tamenturbato ordine mortalitatis,<br />

id est, si contingat liberos prius<br />

ex hac vita evocar;, et preposte-<br />

ra atque immatura morte abripi,<br />

vivis adhuc parentibus, rationem<br />

pietatis seu miserationis exigere,<br />

ut ne parentes à luctuosa libero-<br />

rum suorum hereditate exclu-<br />

dantur. E x quo porro intelligi-<br />

m u s , contra officium pietatis fa-<br />

cere liberos, qui parentes suos<br />

sine causa exheredant aut p r e -<br />

tereunt, atque ob earn causar»<br />

parentibus quoque actionem de<br />

inofficioso dari.<br />

3 Datur autem parentibus iti-<br />

dem omnibus sive masculis sive<br />

fceminis ,/. 1./. 14. et seq. eod.<br />

I. 17.C eod. qui modo ad suc­<br />

cessionem liberorum vel legitimo<br />

jure vel honorario venturi fuis­<br />

sent; de quo statuendum ex iis,<br />

quae de liberis dicta sunt. Exhae-<br />

redati sint parentes, an preteriti,<br />

nihil interest : nam hec in linea<br />

adscendentium et collateralium<br />

non differunt. Caeterum ut effe-<br />

ctum habeat exheredatio aut pre­<br />

t e n d o , tutumque sit testamen-<br />

tum ab expugnatione, c u m elo-<br />

(3). Arg. I. 2. tit. 20. lib, io.<br />

Nov. Recop.

502 Lib. II. Tit. XVIII.<br />

gio hie quoque facienda est; et<br />

vel una saltern ex causis, ob quas<br />

parentes exhaeredari aut praeteriri<br />

permissit Justinianus, testamento<br />

inserenda , nov. 11 5. cap. 4. Cau­<br />

sae autem hujusmodi admissaeoeto<br />

tantum, quae ordine enumerantur<br />

in d. cap. 4. §. I. et seqaL. (1). N i -<br />

mirum panciores hie causae sunt,<br />

quam in liberis, propterea quod<br />

parentibus multa conceduntur in<br />

liberos, quae à liberis in parentes<br />

commissa pcenam merentur.<br />

4 [Sorot autem et frater). L. 1.<br />

hoc tit. I. 21. C. eod. Hodie c u m<br />

fratres uterini in successione con-<br />

currant c u m fratribus consangui-<br />

neis, nov. 118. consequens est,<br />

ut etiam in querela c u m iisdem<br />

concurrant, aut saltern vincenti-<br />

bus illis, simul ad successionem<br />

intestati veniant.<br />

5 (Turpibus personis). L. 27.<br />

C. hoc tit. Itaque fratribus quere­<br />

la datur, non simpliciter ut prae-<br />

teritis, sed ut postpositis turpi<br />

personae ; atque adeo odio scripti<br />

haeredis (2). C u m autem turpis<br />

persona defìniatur à Constantino:<br />

Qute vel tUrpidinis , vel irifatnite,<br />

vel levis notte macula asper gitur,<br />

d. I. 27. quaesitum est de spuriis,<br />

n u m et alii talium personarum<br />

numero habendi. Spuriorum cau­<br />

sam c u m D D . c o m m . defendit<br />

Gabriel Palaeot. tract, de notis<br />

spuriisque lib. cap. 5;. et seqq.<br />

quia neqne jure infames sunt,<br />

neque ipsi quiequam admiserunt,<br />

quod existimationem eorum iae-<br />

dat apud bonos viros : crimen<br />

(1) L. a. tit. 7. P. 6.<br />

autem paternum nullam macu-<br />

lam filio innigere posse, /. 26,<br />

de pen. Adhaec, nativitatem, qua;<br />

vitio aut culpa; verti nemini pot­<br />

est, poena; esse non deberé: u n -<br />

decunque homines nascuntur; si<br />

parentum vitia nonsectentur, honestos<br />

esse, Augustin. cap. undecunque,<br />

dist. $6.<br />

6 Cseterum ut haec vera sinf,<br />

negari tamen non potest, quin la­<br />

bes aliqua et macula spuriis ad-<br />

haereat, non quidem ex facto sic<br />

nascentium, ceu poena inusta; sed<br />

ex vitio ac defectu natalium con­<br />

tracta: unde eos opprobria per<br />

o m n e m vitam comitantur, quae<br />

nullo modo elui possunt, ut seri-<br />

bit Plutarch, lib. de educ. ¡ib. vix-<br />

que est, ut defendi possit, e u m ,<br />

qui ex vulgivaga venere, et i m ­<br />

probara geutibus omnibus conjun-<br />

ctione natus est, qui nec gentem,<br />

nec familiam, nec patrem habet,<br />

pro integra et legali persona , ut<br />

loquuntur, habendum esse : qua<br />

de re eleganter disserit vir doctissimus<br />

Arnisaeus lib. 2. de Repub.<br />

cap. 2. sect. 13. M u d equidem<br />

minime concedo, quod nonnulli<br />

stàtuunt, meretricem, quae post­<br />

ea nupsit , pro persona infami<br />

habendam non esse, propterea<br />

quod praecedens dedecus purgetut<br />

matrimonio. N o n entm aboletur<br />

turpitudo, qua; postea intennit-<br />

titur, /. 43. §. 4. de rit. nup. uti-<br />

que manet adhuc litura prostitu­<br />

ta; q u o n d a m pudicitiae ; ac exclu-<br />

duntur à fratre, qui vel levis no-<br />

tse macula asperguntur. Poeniten-<br />

(2) L. 2. tit. 8. P. 6. /. 12.<br />

tit. 7. eod.

ila. q u i d e m , et vita; emendatio<br />

abolent delicti notam coram Deo:<br />

at non in hujus saeculi tribunalibus,<br />

l. 6;. de furt. I. ;. vi bon.<br />

rapt. Ut autem turpis persona<br />

instituta sit; non tamen statini<br />

frater ad querelam admittitur,<br />

gQuid enim si ipse eadem turpi­<br />

tudine, qua hasres scriptus, labo-<br />

ret? Nihil hie habet frater, quod<br />

hxredi objiciat, arg. I. U.C.hoc<br />

tit. I. 47. solut. matr. R e m o vet<br />

praeterea fratrem et ingratitudo<br />

ex tribus causis expressis nov. 22.<br />

cap. 47. (f); easque causas o p ­<br />

poni ab haerede et probari suffi­<br />

cit, etiamsi à testatore objectae<br />

non fuerint. Nihil enim juri v e -<br />

teri in hoc derogatum est, G u -<br />

delin. de jur. nov. lib, 2. cap. 8.<br />

De incfficios 1 testamento. $03<br />

7 (Ultrafratres et sorores etc.).<br />

Cognatos, qui sunt ultra fratrem,<br />

Ulpianus in /. 1. hoc tit. hortatur,<br />

ne se sumptibus inanibus vexent,<br />

eo quod in lite de inofficioso ob-<br />

tinere spem non habeant (2). E x<br />

quo explicandum est, quod J u -<br />

stinianus hic simpliciter ait, eos<br />

nullo modo agere posse, aut<br />

agentes vincere : item quod Dio-<br />

clet. et M a x i m , rescribunt in /. 21.<br />

C. eod. neminem eorum, qui ex<br />

transversa linea veniunt , exce­<br />

p t s fratre et sorore, ad inofficio­<br />

si querelam admitti : nimirum<br />

non ita admitti ut agentes vin­<br />

cere , suoque jure testamentum<br />

evertere possint, si exceptio iis,<br />

ubjiciatur non -competentis q u e ­<br />

rela;. Piane enim si egerint, et<br />

ne mi ne forte eos repellente obti-<br />

Pero.<br />

nuerint, testamentum jure rescis­<br />

simi manet, remque proximi ab<br />

intestato auferunt,/. 6. §. i.eod.<br />

8 Qua; de querela liberis, pa-<br />

rentibus, et fratribus danda , tra­<br />

dita sunt, nullum olim habebant<br />

locum in testamento militis, sive<br />

jure militari sive communi facto,<br />

/. 27. §. 2. hoc tit. I. 9. /. 24. C.<br />

eod. obtinebant tamen in testa­<br />

mento veterani etiamsi de bonis<br />

castrensibus fuisset conditum, /.8.<br />

§ 3. eod. Postmodum constitutio­<br />

ne Justiniani, quae extat in l. uh.<br />

C. eod. effectum est, ut omnia<br />

testamenta de castrensi seu q u a ­<br />

si castrensi peculio condita à que­<br />

rela essent i m m u n i a , donec te-<br />

stantes in sacris sive potestate<br />

parentum constami essent; aliter<br />

enim , peculii nomine cessante,<br />

querelam sustinerent. Caeterum<br />

novissime Justinianus ipse quere­<br />

la; subjecisse videtur haec eadem<br />

de peculiis testamenta nov. 11<br />

cap. 4. in princ. ut verba ilia: In<br />

quibus habent testandi licentiam,<br />

ostendunt. Vide Retes lib. 5. 0puscul.<br />

cap. 3. n. 19. et seq. C u -<br />

jac. in d. I. 8. §. 3. infine.<br />

T E X T U S .<br />

Qui alio jure veniunt, de<br />

inofficioso non a g u n t .<br />

2 Tarn autem naturales liberi<br />

, quam secundum nostre constitutionis<br />

divisionem adopiati,<br />

ita demum de inofficioso testamento<br />

agere possunt, si nullo alio jure<br />

(1) D. 1.12. tit. 7. P. 6. vers. (2) D.i. 2. tit. 8. P. 6. in fin.

504 Lib. II. Tit. XVIII<br />

ad defunct! bona venire possint.<br />

Nam qui ad htereditatem totam,<br />

vel partem ejus alio jure veniunt,<br />

de inofficioso agere non possunt.<br />

Posthumi quoque, qui nullo alio<br />

jure venire possunt, de inofficioso<br />

agere possunt.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 (Secundum nostra constitutions<br />

divisionem). Intelligit con-<br />

stitutionem, quae extat in I. pen.<br />

C. de adopt, cujus crebra in hisce<br />

libris rnentio, §. sup. de adop.<br />

§. J. sup. de exhcer. lib.<br />

2 ( Qui ad hcereditatem etc.<br />

alio jure veniunt, de inofficioso<br />

agere non possunt). H c c , credi­<br />

bile est, introductum esse, ut<br />

quoad fieri posset, salvo jure ex-<br />

heredati aut preteriti, existima-<br />

tioni testantium parcexetur, quos<br />

querela, d u m quesito colore c e -<br />

citatem mentis obtendit, revera<br />

nec h u m a n e , nec pie fecisse ar-<br />

guit. Estque querela remedium<br />

extraordinarium ac subsidiarium;<br />

cujusmodi conredi non solet ei,<br />

qui communi et ordinario auxilio<br />

munitus est, /. 16. de minorib.<br />

Proinde qui testamentum nullum,<br />

r u p t u m , a u t irritum dicere pot­<br />

est, inofficiosum non dicet ; nisi<br />

forte justa causa sit dubitandi,<br />

an alio remedio aeque cautum sit<br />

agenti, tunc enim eligere licet,<br />

/. 8. §. 12. hoc tit. et si quis,<br />

exempli gratia, nullum dixerit,<br />

nec obtinuerit, non prohibetur<br />

postea de inofficioso queri, /. 16.<br />

C. hoe tit. Pari ratione liberi e-<br />

mancipati preteriti , quia jure<br />

honorario ad honorum possessio­<br />

n e m contra tabulas admittuntur,<br />

de inofficioso agere non possunt,<br />

/. 23. eoi. In summa de inofficio­<br />

so agere non potest, nisi qui omni<br />

alio auxilio tum civili, tum P r e ­<br />

torio destitutus est, q u a m ob cau­<br />

sam querela inofficiosi ultimum<br />

dicitur adjutorium, /. ult. vers,<br />

nam cum ultimum, C. de lib. prcet,.<br />

3 Sed hie jam queret aüquis,<br />

jcur igitur patri à filio emancipa­<br />

to preterito querela datur inoffi­<br />

ciosi, c u m bonorum filii posses­<br />

sionem contra tabulas petere possiti<br />

tit. si à parent quis manum.<br />

In promptu responsio est, ha ne<br />

bonorum possessionem non darì<br />

patri, tanquam patri, sed t a n -<br />

q u a m manumissori et patrono:<br />

n a m emancipata? à parente in ea<br />

causa est, ut in contra tabulas<br />

bonorum possessione liberti e x -<br />

itum patiatur , l. 1. in pr. d. tit.<br />

U t patronus igitur contra tabulas<br />

agit ; ut pater, querela inofficiosi.<br />

4 " Q u o d ad Hispaniam at-<br />

»tinet, repete q u e notavimus in<br />

» pr. sup. hoc tit. et in §. 1. de<br />

»exilier, liber.",<br />

T E X T U S.<br />

De eo, cui testator aliquid<br />

reliquie.<br />

3 Sed hcec ita accipienda sunt,<br />

si nihil eis penitus à testatoribus<br />

testamento relictum est : quod<br />

nostra constitutio ad verecundìam<br />

natura introduxit. Sin vero quantacunque<br />

pars licer edit atis , vel<br />

res eis fucrit relieta, de inofficioso<br />

querela quiescente , id , quod<br />

eis deest, usque ad quartam le-

git ima partis repleatur: licet non<br />

fucrit adjcctum , boni viri arbi­<br />

trata debere earn compleri.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Illud hic apprims noran-<br />

durn, olitn ira jus Ulisse, ut<br />

non tam ipsa exhaeredstio aut<br />

praeteritio querelas tacerei lo­<br />

c u m , quam qu.uue sive legiti­<br />

mst: portionis per exhaeredationem<br />

aut prasteritionem ademp'cio: at-<br />

que Iii ne evenisse, ut et is, cui<br />

exhaeredato pars legitima relieta<br />

esset, à querela repelieretur ; et<br />

is, qui ex minore parte, quam<br />

qua; legitimam conficeret, haeres<br />

institutus esset, datis cohsetedi-<br />

bus , admitteretur ad querelam ,<br />

ut perspicue probat /. 8. §. 9.<br />

hoc tit.<br />

2 Videamus nunc , quatenus<br />

Justinianusab hoc jure recesscrit<br />

ca constitutione, cujus Arc m e m i -<br />

nit, et quae extat in /. 30. C. hoc<br />

tit. Is vetera jura intacta serva­<br />

re expresse voluit, id est, quere­<br />

lam inofficiosi locum habere,cum<br />

nihil exhasredatis aut ptaeteritis<br />

testamento relictum est, § I. i. d.<br />

l. 30. et l. scq. At si ei, quiqueri<br />

poterat, a'iquid relictum sit, vel<br />

in haeceduate, vel in legato aut<br />

fideicommisso , id satis Impera­<br />

tori vissum est ad excludendam<br />

querelam, confirmandumque te-<br />

stamentum: jubetque hoc casu id,<br />

quod deest, usque ad portionem<br />

legitimamsuppieri, licet testamen­<br />

to adjectum nonfuerit,ut boni viri<br />

arbitratu suppleietur, d. I. 30.?»<br />

(1) L. ;. d. ih. 8. P. 6,<br />

Tom. I.<br />

De inofficioso testamento. 505<br />

pr. quod etiam repetit /. 3i.eta/7-<br />

quot seqq, C. eoi. et exprimithot: §.<br />

Loquitur generaliter, profitetur-<br />

que, se hoc constituisse ut a m p u -<br />

taret innumerabiles occisiones<br />

subvertendi ultimas hominum di-<br />

spositiones, atque in eo respexisse<br />

ad verecundiam naturae.<br />

3 Novissimo jure non tam d e ­<br />

bita; portionis petexhaeredatioucm<br />

ademptio, quam ipsa exhaeredatio<br />

per se querelam induci t, nov. ir 5.<br />

cap. 4. et j. D e quo accuratius<br />

sub §. uh. infr. eod. (1).<br />

4 ( Ad verecundìam natura )„<br />

N e scilicet temere atque irreve-<br />

renter liberi prosiliant ad i m p u -<br />

gnanda ac rescinderla testamen­<br />

ta parentum, quorum ut per­<br />

sona, ita et voluntas sancta iis<br />

esse debet : et in universum, u t<br />

aliorum quoque pudori consula-<br />

tur, nec tam crebra sit occasio<br />

suprema homlnum judicia ever-<br />

tendi, tanquam impia atque inhu­<br />

mana, quesito colore ac praerex-<br />

tu furoris, d.l 30. in pr. C. hoc tit.<br />

j (Ad quartam legitima par­<br />

tis). Legitimam partem hic vocat<br />

totam illam portionem, quae j u ­<br />

re legitima; successions ex bonis<br />

defunct! iiberis et parentibus d e -<br />

betur.Plerumquetamenipsa quar­<br />

ta, ad q u a m in proposito reple-<br />

tionem fieri vult, legitima dici-<br />

tur, item debita porno, debitum<br />

naturale, et debitum honorum<br />

subsidium, /. 8. §. 11. hoc tìt. I.<br />

36. §. 2. C. eod. I. j. C. de ìnoff.<br />

don. Atque adhuc hodie quarta<br />

passim appellatur, nimirum quia<br />

jure antiquo quarta parsfuit ejus.<br />

Sss

Lib. II. Ti<br />

quam dixi,porticnis, scilicet quae<br />

ad eum qui queritur perventura<br />

fuisset, si paterfam. intestatus de-<br />

cessisset, /. 8. §. 6. eod. Q u o pri-<br />

m u m tempore, aut qua lege mo­<br />

dus hujus portionis sic definitus<br />

sit, non liquet. Justinianus quan-<br />

titatem auxit in liberis, proque<br />

quarta substituittertiam; in liberis<br />

autem pluribus quatuor, semiss<br />

e m , nov. ! 8.<br />

6 (Replsatur). ( t ). V u l g o con-<br />

dictionem hanc , qua repletio pe-<br />

titur , actionem ad supplementum<br />

vocant, notantque tripiicem in­<br />

ter earn et querelam de inofficio­<br />

so differcntiam. Prima est : quod<br />

querela taciturnitate quinqnennii<br />

ab adita haereditate computandi<br />

extinguitur, 1. 8. §. ult. et l. seq.<br />

hoc tit. I. si quis 34. C. eod. (2).<br />

hare actio sive condictio ex lege ,<br />

ut favorabiiis, perpetua est , id<br />

est, durât annos triginta ; qui<br />

terminus est actionum omnium in<br />

personam,/. 3. C. de prescript.<br />

30. ann. Altera: quod querela<br />

(quippe quae instar est actionis<br />

injuriarum, /. 8. in pr. hoc tit. )<br />

in hasredem non transmittitur nisi<br />

praeparata, excepto casu d.i. 34.<br />

C. hoc tit. actio haec etiam non<br />

praeparata transeat. Tertia: quod<br />

qui agnoscit, quod sibi testa­<br />

mento relictum est, querelas re-<br />

nunciasse intelligitur, /. 10. §. r.<br />

/. 12. in pr. eod. (3). non autem<br />

huicactioniadsupplementum, ni­<br />

si agnoscens specialiter scripse-<br />

(1) D . /. ç. tit. 2.P.6.in fine.<br />

(2) L. 4. d. tit. 8. P. 6.vers.<br />

C a decimos.<br />

(3) D, I. 5. tit. 8. P. 6.<br />

tit, se contentimi pnrtc relieta ,<br />

nolle de c o , quod deest, ullam<br />

quaestionem hab-re, /. 35. §. 2.<br />

C. eod.<br />

T E X T U S.<br />

Si t u t o r , cui nihil à patre<br />

relictum , pupilli n o m i n e<br />

legatura acceperit.<br />

4 Si tutor nomine puri!li ..<br />

cujus tut si am gereliat, ex testamento<br />

patris sui leg.iiuM ai:ceperit,<br />

cam nihil erat ipsi tutori<br />

relictum à patre suo: r.iìiiìon.ihus<br />

poterit nomine suo de inofficioso<br />

patris testamento agere.<br />

Si d e inofficioso n o m i n e<br />

pupilli a g e n s succu-<br />

buerit.<br />

5 Sed si c contrario , pupilli<br />

nomine, cui nihil relictum fuerat,<br />

de inofficioso egerit, et superatus<br />

est : ipse tutor , quod sil'i<br />

in testamento cod cm IcgcUum<br />

relictum est, non arnittit. (4).<br />

C O M M E N T A R I E S .<br />

1 Q u i judicium defuncti a-<br />

gnoscit, puta quod sibi datum<br />

est, percipiendo , hoc ipso te­<br />

stamentum comprobare intelligi­<br />

tur, et querele renunciare, /.<br />

23. §. 1. /. pen. §. et 4. /. ult.<br />

hoc tit. (5). Atque ex contrario ,<br />

qui voluntatemdefuncti impugnar<br />

vers. E esto.<br />

(4) L. 13. tit.j.P. 6. vers,<br />

Fueras ende.<br />

(?) L. 6. lit. 8. P. 6

их inrifriciovm, ñ sioi<br />

reüctum perd't, ct id fisco víu­<br />

dicatur, quasi ind'¿ ы «ubht­.im,<br />

/. 8. §. 14. cod. (1). '^'C'c interese,<br />

utrum quts nomine proprio ju­<br />

dicium annoverit, inofñeiosutnve<br />

dixerit, an alieno, d u m m o d o id<br />

fecenr sponte , пес uíla necessi­<br />

tate officii comente, veluti si a d ­<br />

vocationem praebuerit, d. I. ult.<br />

in brine, (2). Licet autem qui le­<br />

gatum accepit, non admittatur ad<br />

querela m, non ta men ei nega­<br />

tur arguete tenamemum fabum<br />

nut non jure factum, et qui non<br />

iure factum contendit, nec obti­<br />

r.uit, non repeilitur ab eo ,quod<br />

meruit, l- J. ­ ; » pr. et §. 1. de ids<br />

qu¡e ut indign. Cujus rei hinc ra­<br />

t.ionem reddtt Papin. /. 24. ecd.<br />

tit. quondam qui testamsutum ju­<br />

re factum negat, de jure dispu­<br />

tar, non impugnat aut aecusat<br />

¡udicium, id est, dispuiat an<br />

га sint observata solemnia , qua;<br />

jusexigit; non autem impugnat<br />

judicium, eo colore, quod te­<br />

stator fuerit emota; mentis ;adeo­<br />

que nec ulla injuria afñcit defuti­<br />

ctum , quemadmodum Ule, qui<br />

incfficiosl instituir quarelara.<br />

г. ¡oso testamento. 507<br />

2 Quod si quis ex necessita­<br />

te officii, ea qua; diximus, fece­<br />

rit nomine alieno, e;;cusatus est.<br />

Mxemplum hoc §. proponitur in<br />

tutore: .sed ad omnes hoc pertí—<br />

net, qui et officio alias defen­<br />

deré, aut agentes consilio et o ­<br />

pera sua juvate­ tenentur , ac pro­<br />

(1) D. I. 13. vers. L a quinta,<br />

,?/• in fine.<br />

(г) D. I. 13. ct /¿¿Lop. gloss.<br />

16. d.l. 6. tit. 8. P. 6.<br />

inde eiiam ad Advocatum, cui<br />

clientis causam agere publice im­<br />

positum, arg. d. I. 5. 13. de<br />

Iiis quee ut indign. (3). Sive igi­<br />

tur tutor, cum ipse exhaeredatus<br />

esset à patre , legatura petierit<br />

aut perceperir. ex testamento no­<br />

mine pupilli, cujus tutelar.; gerir;<br />

sive è contrario pupilli exhaereda­<br />

ti nomine de inofficioso egerie,<br />

et victussit, nequehoccasu, quod<br />

ad se attinet testamentum im­<br />

probasse, neque ilio probasse in­<br />

telligitur, sed hsec ferisse ex ne­<br />

cessitate officii et fide, qua; ex­<br />

cusata esse debet: ac proinde<br />

ilio casu non prohiberi suo no­<br />

mine de inofficioso agere ; nec<br />

hoc casu legatumsibi relictum pa­<br />

tere,/. 30. §. 1. hoc tit. I, 22. de<br />

Iiis quee ut indign. (4).<br />

T E X T Ü S .<br />

De quarta legitimae partis.<br />

6 Igitur quartam quis debet<br />

habere , ut de inofficioso agere<br />

non possit, sive jure hcereditario ,<br />

sive jure legati vel fideicoramissi ,<br />

vel si mortis causa ei quarta do­<br />

nata fuerit, vel Inter vìvos in<br />

iis tantummodo casibus, quorum<br />

mentionem nostra facit constitu—<br />

tìo ; vel aliis modis , qui in no­<br />

stris constitutionibus continentur.<br />

Quod autem de quarta diximus,<br />

ita intelligendum est, ut sive u­<br />

nus fuerit, sive plures , quibus<br />

(3) D. I. 13. tit. 7. P. 6.<br />

vers. Fueras ende.<br />

(4) D.I. 13. tit, 7. P. 6. vers.<br />

Fueras unde.<br />

Sss z

go3 Lib. IL Tit. XT'ill.<br />

agere de inofficioso testamento<br />

perniittitur, una quarta eit di­<br />

ri possit, ut ea pro rata cis<br />

distribuatur , id est, pro virili<br />

portions quarta.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Sive jure hccreditario , sive<br />

jure legati ). Novissimo jure,<br />

tota h e c ratio mutata est. N a m<br />

ex novel!, i i j . cap. 3. et 4. non<br />

sufficit ad exdudendos à q u e ­<br />

rela liberos et parentes, legiti-<br />

m a m eis quovis tituio relictam<br />

esse: sed ut testameutum ab o-<br />

mni oppugnationetutum sit, ne-<br />

cesse est, ut boni liberi, et p a ­<br />

rentes honorentur tifalo hasredis;<br />

tu jam non ta m quœratur, an lé­<br />

gitimait) habeanî, quam an insti­<br />

tut: sint, aut juste à successio­<br />

ne summoti. (1). Patet hoc pri-<br />

m u m ex d. nov. cap. 3. ubi Justi­<br />

nianus expressissirnis verbis san-<br />

t it, non licere penitus parentibus<br />

liberos suos preterire vel exhaere-<br />

des facere, nec si quovis titulo<br />

particular! eis reliquerint legibus<br />

debitam portionem. Deinde ex<br />

",ap. 5. ejusdem nov. ubi testatur,<br />

hanc suae Serenitatis intentionem<br />

esse, ut à liberis et parentibus<br />

injariam exheredationiset preter-<br />

itionis auferat. A t enimvero ne-<br />

cesse non est, ut institutio fiat<br />

in universa légitima, sed sufficit<br />

vel in particula aliqua assis, vel<br />

e d a m ex rebus certis haeredes nun­<br />

cupates esse, aut institutos sim-<br />

pliciter-, jussosque certis rebus es­<br />

se contentos: quibus casibus, etsi<br />

rrrtiu'.' reli-tum prvrt"rn^ 1o?;\'irna«<br />

cessat tsmen qu-neia , et com­<br />

peti t act ; o ad SfpplvTOe:vu.Tì, d.<br />

cap. y. (2) ; cum contra es.'er jure<br />

veteri, ut supra notatum ad

que, qui vol in re cc-rta institu­<br />

tus c.r.ct, juntfra csussun ncn ha-<br />

b'.re conqrercndi .

grò Lib. II. Tit<br />

fìcit diversa qudlit.-s et conditio<br />

haeredum. Q u a m o b r e m recte prl—<br />

m u m indicantur genera et diffe­<br />

rentia; haeredum, deinde demuta<br />

disputatur de acquirenda vel<br />

omittenda hereditate.<br />

T E X T U S.<br />

Divisi© haeredum.<br />

Heredes autem aut necessa­<br />

ri duuntur, aut sui et neces­<br />

sari! , aut extranei. (i).<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Trimembris h e c h e r e d u m<br />

divisio ex duabus bimembribus<br />

condita, est, more nostris<br />

usuato. Sic autem revocabitur,<br />

ut dicamus, h e r e d u m alios es­<br />

se necessarios, alios volunta­<br />

rios; et i l l o m m ali,,? necessarios<br />

simpliciter, alios necessarios et<br />

suos. R?ctius vero necessariis hx*<br />

redibus opponímus voluntarios,<br />

q a i m extráñeos, argum./. 12. de<br />

coni. inst. I. 15. et seq.de adq.<br />

her. quippe extranei ad distin-<br />

ctionem suorum magis dicuntur,<br />

non considerata in eis necessitate,<br />

/. 6. in pr. de injust. rupt. I. 6.<br />

de vent, in poss. min. Est autem<br />

h e c distributìoexjure civili: n a m<br />

Ptetor suos heredes ex necessa<br />

iiis vi ipsa fecit voluntarios , d a ­<br />

to beneficio abstinendi, §. 2. infra<br />

in fin.<br />

2 " I n H i s p a n i a sui heredes<br />

(1) D. I. 21. tit. 3. P. 6.<br />

(2) D. I. 21. tit. 3. P, 6.<br />

XIX.<br />

«non sunt necessarii.<br />

lì bitUr tnjra i ni r il is 2. 1 "<br />

T E X T U S.<br />

ut vide-<br />

D e haeredibus necessariis,<br />

i Necessarius lucres est ser><br />

vus Uteres institutus , idcoque sit<br />

appell.itur, quia sive velìt, sive<br />

noìii, omnino post mortem testatori*<br />

protitius liber, et necessarius<br />

lieresfit (2) linde qui facilitates<br />

suas suspectas habent , solent<br />

servum suum primo aut secando<br />

, aut etiam ulteriore grada<br />

her edam in tu titer e : ut si crzdììorìhus<br />

satis non fiat, potius<br />

eftif /it-ereJ/f 1>mj, qa.wt ipsiut<br />

testatori* à creditoribus possideantur,<br />

vel distrahantur , vel<br />

inter eos àivii.miur. Pro lioc tam:n<br />

incommodo illud ei commadim<br />

prestaiur, ut ca, qu

De hceredum quaìit •ite et differentia. $tr<br />

T E X T U S.<br />

De suis haeredibus.<br />

I Sui antem et necessari!<br />

hceredes sunt, velati fil'iis , filiti ,<br />

nepos, neptisve ex fili", et de-<br />

imeps cieteri liberi, qui in pote­<br />

state morier.tis v.odo j'uerint, Sed<br />

ut fìcpos neptisve sui liceredes sint,<br />

poh sufficit, earn eamve in pole-<br />

state avi mortis tempore finisse:<br />

sci oyus est, ut pater ejus, vi­<br />

vo pat re suo, desierit situs licer es<br />

esse , aut morie interceptus , aut<br />

qualibet alia raiione liberata? à<br />

patria potestate : tunc enìm ne-<br />

pos neptisve in locum patris sui<br />

succedit. Sed sui quidem hceredes<br />

ideo appellantur, quia domestici<br />

hceredes sunt, et vivo quoque pa-<br />

tre quodammodo domini existi-<br />

marilur. Unde etìam si quis in-<br />

testatus moriatur, prima causa<br />

est in successione lii;erorum. Ne-<br />

cessarii vero ideo dicuntur , quia<br />

on.nino, sive velint, sive nolìnt ,<br />

tam ab intestato, quam ex te­<br />

stamento , ex lege XII. Tab. hce­<br />

redes fiur-i • sed his Pr

gi2 Lib. II.<br />

to uxorem suam haredem instituit,<br />

/, 34. §. 3. /. ult.de !egat. 2.<br />

I n hisenim locutionibus vox sunt<br />

ad precedentem personam refer-<br />

tur, scilicet ad matrem , ad C a -<br />

j u m Seju m. Atque hie usus hujus<br />

vocis, quem pueri docentut in<br />

scholis, citato vulgato ilio: Rogat<br />

te Ccesar, ut suas partes seqttaris.<br />

E x eadem consuetudine<br />

et more vulgari nostri quoque lo-<br />

quuntur, c u m utramque vocem ,<br />

'hares, et suus, conjungunt; sed<br />

ita, ut suus sequatur, veluti in<br />

his : Testator à Titio heerede suo<br />

centum legavit. Titta ita fidei<br />

cemmisit hceredis sui. Stipulatus<br />

est sibi literedique suo, ire agere<br />

licere , /. 2. §. ult. de verb, oblig.<br />

Q u i n d i , lib. 5. cap. 16. Qusmquis<br />

haredem suum esse voluit, durum<br />

habuit. A t cum ex usu juris<br />

peculiari loquuntur, verbum suus<br />

refertur ad e u m i p s u m , quiheres,<br />

et quod diiigenter observandum ,<br />

tunc perpetuo id verbum p r e c e -<br />

dit, ut in his : Fcemina suum hceredem<br />

non habet, I. 4. §. 2. contra<br />

tab. Filius patri suus hares<br />

est, I. 4J. §. 2. de neg. gest. c u m<br />

sexcentis similibus. Et igitur c u m<br />

dico, Mulier suum haredem non<br />

habet, intelligor loqui ex usu j u ­<br />

ris peculiari ; c u m ajo: Sempronia<br />

haredem suum rogavit, ut<br />

partem hareditatis restituât Ti­<br />

tio, ex usu communi. Rationem<br />

nominis mox audiemus.<br />

3 [Et vivo patre quodammodo<br />

domini). (1). Atque hinc est,<br />

quod patre mortuo, non tarn n o ­<br />

va m et aliam hereditatem per-<br />

(1) D. /. s i , tit. 3. P. 6.<br />

Til. XIX.<br />

cipere exisrimcntur, quám pie—<br />

niorem et iiberiorem veterumbo­<br />

norum administrationem, statim-<br />

que à morte parentis quasi con-<br />

tinuatur dominium, d. I. 11.de<br />

lib. et posih. quo fit, ut ubi suus<br />

heres est, numquam jacere hiereditas<br />

dicatur, nimirum quia nullum<br />

inter defuncii mortem et existentiamsui<br />

haeredis intervallum<br />

esc,/, i. §. 7. si qui s omis. ca.<br />

test. Ex eo item est, quod sui he­<br />

redes sipso jure heredes existant,<br />

citra ullum vel suum vel alterius<br />

factum,/. 14. de suis et leg adeo«<br />

que ante apertas tabulas, /. 3. C.<br />

dejur.del. tametsi ignorent pa-<br />

trem decessisse: ac proinde etiam-<br />

si furiosi sint, aut alias volúnta­<br />

te careant, /. 63. de adq, har.<br />

4 ( Necessarii ideo dicuntur }<br />

quia sive velint sivs nolint. ). N é ­<br />

cessitas h e c à jure patrie potestatis<br />

est,/. 5. de cond. et dem.<br />

q u e similis dominica*, fuit, ut ostendimus<br />

in §. 2. supr. de pat.<br />

pot. liberosque hac in causa redi-<br />

gebat ad instar servorum : unde<br />

et commune iis cum servis h e t e -<br />

dibus à dominas institutis nomett<br />

necessariorum heredum, /. 57. de<br />

adq. har. et passim. Licet ame m<br />

suitati cohereat nécessitas ; est<br />

tamen diversa qualitas á suitate.<br />

E x eo quod qui suus est, ipso<br />

jure hères fit, bonaque paterna<br />

penes eum remanent : ex eo quod<br />

necessarius , ea retiñere cogitur,<br />

creditoribusque paternis, velit no-<br />

lit , responderé, d. I. 57. In sui­<br />

tate jus liberorum magis, in ne­<br />

cessitate solius patris vertitur;cui

De Tiare dum qua!it ate et differentia, 513<br />

db id libêmm fuit necessitatem<br />

ha ne remittere, atque ex neces­<br />

sario haerede facere voluntarium,<br />

/. 12. de cond. instit. ut evenir in<br />

vuigari substitutione. N e q u c un-<br />

q u a m paterdicitursuumsibi haere-<br />

d e m facere,sed bene necessarium.<br />

5 ( Prcetor permittit volentibus<br />

abstinere hcereditate). C u m quae-<br />

sitae haereditatis hase vis sit, ut nos<br />

obliget aeri alieno, licet solvendo<br />

non sit, I. 8. de adq. licer.<br />

suisquehaeredibus ipsojureacqui-<br />

ratur haereditas, consequens qui­<br />

d a m e s t , ut creditoribus haeredi-<br />

tariis respondere teneantur,quam-<br />

vis bona paterna non sufficiant,<br />

iisque se bonis abstinere parati<br />

sint, humanitas tamen hic po­<br />

stulare videbatur, ut eo onere,<br />

qui id non sponte suscepissent,<br />

liberarentur. V e r u m tantum abest,<br />

Ut jus civile iis subvenerit, ut<br />

eodem jure etiam nécessitas ista<br />

comparata sit, et annexa suitati.<br />

|Et quid mirum, si lex, quern<br />

uccidere patri permittebat, e u n -<br />

d e m necessarium haeredem patri<br />

fecerit, aut petmiserit patrem si-<br />

bi facere?<br />

6 Cajferum acerbitatem juris<br />

civilis Praetor mitigavi! data suis<br />

et necessariis haeredibus potestate<br />

abstinendi, quo beneficio qui ex<br />

his uti volunt, hoc consequuntur,<br />

ut necessitate subeundocum one-<br />

rum haereditariorum non adstrin-<br />

gantur d. I. 57. de adq. hecr. Ex<br />

eo autem quod Praetor hic dicitur<br />

liberis necessariis haeredibus v o ­<br />

lentibus potestatem facere absti­<br />

nendi haereditate, et alibi eos<br />

liberare oneribus haereditariis , si<br />

veiint dcrelinquere haereditatem,<br />

Tom. I.<br />

d. I. j7. recte colligitur, Praeto-<br />

rem ex necessariis vi ipsa fecisse<br />

voluntarios, quanquam non ex­<br />

tráñeos: necessitatem tantum à<br />

Praetore sublatam, non suitatem:<br />

quippe cujus maxima pars ad uti-<br />

litatem liberorum pertinet, qui-<br />

bus prodesse, non nocete P r e ­<br />

tori propositum fuit, /. 12. de<br />

vufg. et pup. Q u a m o b r e m etia-<br />

m n u m et ipso jure et ignorantes<br />

haeredes fiunt, et obiigantur creditoribus<br />

haereditariis, §. 3. Inst.<br />

de hcer. quee ab int. d. I. $7. quam-<br />

vis respectu benefica Praetorii,<br />

quo fit, ut in eos actio non d e -<br />

tur, idem jus habere dicantur,<br />

quod futurum esset, si liberum<br />

arbirrium adeundae haereditatis<br />

haberent, /• 89. de legat. 1.<br />

7 Clarius vero adhuc apparet,<br />

suitatem non esse sublatam à Prae­<br />

tore ex eo, quod etiam p o s t a b -<br />

stentionem n u d u m illud noraeri<br />

haeredis non est sine effectu: n a m<br />

et sola sui haeredis existentia con­<br />

firmât tabulas pupillares, ut d o -<br />

cuimus supra sub pr. de pup,<br />

subst. et libertates sustinet, /. 30.<br />

§. 10. de fid. Hb. quo loco diser­<br />

te pro ratione hoc affert Jurisconsultus:<br />

Quod non sit sine licerede<br />

, qui suum hccredem , licet se<br />

abstinentem, habet: et operatur<br />

confirmationem fideicommissi, ut<br />

restituía haereditate ex senatuscon-<br />

sulto Trebell. transeant actiones,<br />

/. 27. §. 3. ad SC. Treb. Postremo<br />

inde est, quod haereditas pupilli,<br />

quantumvis abstinentis, potesta­<br />

te juris civilis c u m haereditate pa­<br />

tris confusa censetur, /. 28. de<br />

reb, auct. jud. pass, licet hoc ca-<br />

su substitutus pupilli separatio-<br />

Ttt

514 Lib. II. Tit. XIX.<br />

n e m bonorum patris et filii pe-<br />

tere possit ex sententia Marcel­<br />

li probata ab Ulpiano /. 42. de<br />

adq. liar,<br />

8 " In Hispania liberi non<br />

v s u n t heredes necessarii patri,<br />

»sed voluntarii, ipsisque permit-<br />

wtitur paternam hereditatem de-<br />

j>relinquere vel repudiare, /. 5.<br />

•»tit. 6. lib. 10. N. Ree. uti jure<br />

J» pretorio a p u d R o m a n o s viguisse<br />

?> vidimus. N e c ulla fere noscitur<br />

?>differentia inter filios suos et<br />

jjemancipatos, preterquam in ar­<br />

to gumentis substitutionis pupilla-<br />

»ris, et tutele. Sane quoad ne-<br />

jjcessitatem eos instituendi vel<br />

>?exheredandi, idem de utrisque<br />

J?leges nostre statuunt: uti et de<br />

»parentibus; atque etiam de li-<br />

jjberis respectu matris. V i d e q u e<br />

vsupra diximus in §§. 5. et 7. de<br />

ììexhar. liber.Ceterum alio sensu<br />

jjlonge diversoheredes necessarii<br />

n vulgo dicuntur illi, quibus por-<br />

»tio legitima auferri nequit, qua-<br />

»les sunt liberi, et his non e x -<br />

5>tantibus parentes , ut vidimus<br />

it tit, 13. n, 5. "<br />

T E X T U S .<br />

D e extranet's.<br />

3 Cater i, qui test at oris juri<br />

subjecti non sunt, extranei haredes<br />

appellantur, Itaque liberi quoque<br />

nostri, qui in pot estate nostra<br />

non sunt, haredes d nobis<br />

instituti, extranei haredes nobis<br />

videntur. Qua de causa, et qui<br />

haredes d matre instituuntur, eodem<br />

numero sunt : quia fozmina<br />

in potestatc liberos non habent.<br />

Servus quoque hares à domino institutus,<br />

et post factum testamentum<br />

ab eo manumissus eodem numero<br />

habetur.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

1 Sequitur tertiumgemís h e ­<br />

r e d u m , extranei , qui iidem et<br />

voluntarii heredes dicuntur, pro-<br />

pterea quod his hereditas v o ­<br />

lúntate acquiritur, ut si velint,<br />

liceat suscipere, §. ult. infr. eod,<br />

si nolint , non cogantur ,/. 16.<br />

C. de jur. del eaque appellato­<br />

ne commodius in distributione<br />

necessariis oppositi fuissent, ut<br />

in pr. monuimus. Sunt autem<br />

extranei seu voluntarii heredes in<br />

liberis hominibus omnes, qui non<br />

sunt s u i ; ex servís, qui utrum-<br />

que ex domini testamento non<br />

consequuntur, libertatem scil. et<br />

hereditatem, §. 1. supr. de har.<br />

inst. et hoc textu in fin.<br />

2 Omittendum vero hic non<br />

est, verbo extraneorum baredum<br />

non semper intelligi omnes , qui<br />

sunt voluntarii, aut omnes desi­<br />

g n a n , qui non sunt sui. N a m<br />

et filius emancipa tus ab extrañéis<br />

discernitur in /. 114. §. 16. de<br />

legat. 1. atque in /. unic. C. de<br />

impon, lucrai, descrip. appella-<br />

tione extraneorum significatimi<br />

soli, qui in numero descenden-<br />

tium non sunt: et patrono legiti­<br />

m o heredi extraneus opponi vi-<br />

detur in /. 36. de bon. lib. Sane<br />

c u m de jure succedendi ab inte­<br />

stato querittir, pro extrañéis sim-<br />

pliciter habendi non sunt, qui<br />

preteriti aut exheredati jure ci­<br />

vili aut pretorio testamentmn re

De hccredum quali tate et differentia.<br />

scindere possunt. Q u i n etiam o -<br />

irmes, qui ab intestato sive à lege,<br />

sive à Pretore ad successionem<br />

vocantur, suo sensu possunt dici<br />

non extranei, nimirum ad ditTe—<br />

rentiam eorum, qui ab intestato<br />

venire non possunt: eoque sensu<br />

Cajus l'tb. 2. tit. 3. in fin. extra-<br />

neos heredes definit, qui nullo<br />

propinquitatis gradu testatori junguntur<br />

: quamvis inscite eo loco,<br />

ubi extráñeos et suos invicem in<br />

dividendo opponit. E x his vero<br />

inteiligi potest, quid sibi velit<br />

Baldus in /. 9. col. 12. 3. opp. C.<br />

de collat. cum ait, extraneum dici<br />

tripliciter, à suitate, á fiüatione,<br />

et à cognatione.<br />

3 " I n Hispania doctrina hu-<br />

»jut§. probata est in /. 21. tit 3.<br />

» P. 6. vers. E extraños. C e t e -<br />

jtruffl vix est, ut liberi emancipa­<br />

nti extranei heredes dici queant:<br />

jjidemque esto judicium de filiis<br />

?>respectu matris et deascenden-<br />

wtibus respectu descendentium<br />

« n o n babentium liberos , per ea<br />

» q u x in §. próximo diximus. V i -<br />

j>de Torres in §. 2. hoc tit. M a y -<br />

}>mò ibid. n. 4. Galin. in PLcen.<br />

»lib. 3. tit. 9. §. 2."<br />

TEXTUS.<br />

De testamenti factione.<br />

4 In extrañéis hceredìbus ìltud<br />

observatur : ut sit cum eis testamenti<br />

factio , sive heredes ipsi<br />

ìnstituantur, sive ii, qui inspotestate<br />

eorum sunt. Et id duobus<br />

temporibus inspicìtur: testamen-<br />

(t) L. 22. tit. 3. P. 6. vers. Pero.<br />

ti quìdem facti tempore, ut constiterit<br />

institutio mortis vero testatoris,<br />

ut effectum habeat. Hoc<br />

amplius et cum adit hereditatem<br />

, esse debet, cum eo testamenti<br />

factio , sive pure, sive sub<br />

conditione hceres institutus sit:<br />

nam jus hseredis eo maxime tempore<br />

inspiciendum est , quo acquirit<br />

hcereditatem. Medio autem<br />

tempore inter factum test amentum<br />

et mortem testatoris , vel<br />

conditionem institutionis existentem<br />

, mutatìo juris non nocet lueredi:<br />

quia ut diximus, tria tempora<br />

inspici debent (ì).Testamenti<br />

autem factionem non solum is habere<br />

videtur , qui testamentum<br />

facere potest; sed etiam qui ex<br />

alieno testamento vel ipse capere<br />

potest, vel alii acquirer e, licet<br />

non possit facere testamentum.<br />

Et ideo furiosus , et mutus , et<br />

posthumus , et infans , et fìliusfamìlias,<br />

et servus attenui, testamenti<br />

factionem habere dicuntur.<br />

Licet enim testamentum facere non<br />

possint ; attamen ex testamento<br />

vel sibi, vel alii acquirere possunt.<br />

COMMENTARIU S.<br />

1 Expositis generibus et d i -<br />

ferentiis h e r e d u m , pergit ad id,<br />

cujus cognoscendi causa diffe-<br />

rentie iste precipue tradite fu-<br />

erunt, videlicet ad ipsam here-<br />

ditatis jure delate acquisitio-<br />

n e m ; et quia in heredibus ad<br />

acquirendam hereditatem neces­<br />

sario requiritur, ut sint heredita-<br />

Ttt 2

$IÍ5 Ltb. IL Tit. XIX.<br />

tis capaces ; merito primum d o -<br />

cet; quibus temporibus capacitas<br />

ilia itispicienda sit , ut haeredita-<br />

tem sibi delatam obtinere possint.<br />

2 {Sive ii, qui in potestate eorum<br />

sunt). C u m servorum, qui<br />

ipsi per se incapaces sunt, insti—<br />

tutio sustineatur ex persona do-<br />

mini, cum quo testamenti {'actio<br />

est, /. 31. de her ed. inst. co.nse-<br />

quens omnino est testamenti fa-<br />

ctionem iisdern temporibus c u m<br />

domino esse oportere, servo ejus<br />

haerede instituto, quibus oporte-<br />

ret, si ipse baeres institutus esset:<br />

proinde et facti testamenti tem­<br />

pore, et mortis testatoris. Huic<br />

tamen parti contradicere videtur<br />

Terentius Clemens /. 82. de adq.<br />

her. Ait enim servum ejus, qui<br />

capere non potest, et haeredem<br />

institui posse , et e u m ipsum , si,<br />

antequam jussu domini adeat,<br />

manumissus sit, ad haereditatem<br />

admitti. V e r u m ut totus iste locus<br />

et loci inscriptio ostendunt,<br />

non loquitur Clemens de servo<br />

ejus, qui omnino non est capax,<br />

aut cum quo simpliciter non est<br />

testamenti factio, qualis est pe-<br />

regrinus , aut deportatus ( n a m<br />

et hunc nihil prohibet servum<br />

habere, /. 7. de lega:. 3.): sed<br />

de servo ejus, c u m quo quidem<br />

ut cive R o m a n o testamenti factio<br />

est, sed qui capere non potest<br />

ex ejus testamento, qui sérvum<br />

instituisse proponebatur. Erant<br />

edirn inter cives, qui ex quorun-<br />

damtestamentis aut nihil autpar-<br />

tem tantum capere poterant, ut<br />

cceiibes, orbi. Aliter respondet<br />

Cujac. ad /. si alienum 49. §.<br />

de Ita-nJ. itift.<br />

3 ( Duobus temporibus, testamenti<br />

facti, et mortis testatoris).<br />

M o x tamen adjicit et tertiutu<br />

t e m p u s , scilicet quo adeunda<br />

haereditas: uti et Jurisconsultus<br />

/. 49. %. i. de hered. instit. D e<br />

duobus temporibus testamenti et<br />

mortis testatoris, res expedita est.<br />

N a m testamenti tempus ideo ne­<br />

cessario inspiciendum est, ut con­<br />

sistât institutio, nimirum propter<br />

regularn Catonianam, quae ini-<br />

tium spectari vult, nec patitur,<br />

institutionem , quae ab initio non<br />

valuit,ex post facto convalesce-<br />

re, toto tit. de reg. Caton. Mortis<br />

vero ideo, ut effectum habeat in­<br />

stitutio , hoc est, ut dies ejus<br />

utiliter cedat: quod fit, si quis<br />

sit eo tempore, cui haereditas u-<br />

tiliter deferatur, quique earn ad-<br />

eundo sibi acquirere possit, /. 52.<br />

de le gat. 2.<br />

4 ( Hoc amplius et cum adit<br />

hereditatem &e. sive pure, sive<br />

sub conditione institutus sit ). Ita<br />

quoque Jurisconsultus in d. ¿49.<br />

§. I. nimirum ergo Imper, et J u ­<br />

risconsultus hoc ajurvt, praeter<br />

priora duo tempora testamenti<br />

sci 1. et mortis testatoris , etiam<br />

adeundae haered ita tis tempus, circa<br />

capacitatem haeredis spectari, sive<br />

pure, sive sub conditione institu-<br />

ti. Mihi vero hoc inconsideratius<br />

dictum videtur, et sive pura sit<br />

institutio, siveconditionalis, tem­<br />

pus adeundae haereditatis in con-<br />

sideranda capacitate haeredis non<br />

bene constituí terminum distin—<br />

ctum à tempore mortis aut con-<br />

ditionis existentis. P r i m u m enim<br />

ubi pura institutio est, nego pia­<br />

ra tempora in proposito spectari.

De hzreditm quali tate et differentia. 517<br />

gi8 Lib. II. Tit. XIX.<br />

obesse. Effectum igitur est, tem­<br />

pus aditionis haereditatis neque in<br />

pura instiamone constituere tet-<br />

m i n u m tertium, neque in condi-<br />

tionali quartum: ac proinde p a -<br />

rum considerate tempus illud hoc<br />

loco confertur c u m prioribus.<br />

6 D i c e n d u m est itaque , eo<br />

quod hie traditur de inspicienda<br />

capacitate heredis etiam quo tem­<br />

pore de adeunda haereditate agi-<br />

tur , nihil aliud significari, q u a m<br />

eum, qui isto tempore capax non<br />

est, licet ceteris temporibus c a ­<br />

pax fuerir, haereditatem adeundo<br />

acquirere non posse; et quamvis<br />

haec monitio pene ine-pta videa-<br />

tur, c u m contradictoria sint, in-<br />

capacem esse, et posse acquirere<br />

haereditatem, tamen non alium ¡1-<br />

lorum verborum sensum esse p a -<br />

tet ex e o , quod c u m de extremis<br />

agitur, et ititermediis , q u e non<br />

nocent, temporibus, tempus a d -<br />

e u n d e hereditatis inter ea extre-<br />

m a non agnoscitur , utpote quo<br />

capacem esse heredi nihil prosit,<br />

si aliquando aut post mortem te­<br />

statoris , aut post conditionis e-<br />

xistentiam incapax fuerit.<br />

7 ( Ex alieno testamento ca­<br />

per e). Testamenti ("actione duplex<br />

jus continetur, faciendi testamen­<br />

t u m , et ex testamento capiendi.<br />

Hinc vulgo D D . testamenti fa-<br />

ctionem dividunt in activam et<br />

passivam : et de hac exaudiendus<br />

Justinian, in hoc text. V i d e q u e<br />

diximus in §. 6. de testam. ord.<br />

8 " I n Hispania, si liberi<br />

»fuerint heredes instituti à pa-<br />

»rentibus, valida institutio erit<br />

JJSÌ cum liberis sit testamenti fa-<br />

jjctio quo tempore testator moti-<br />

» t u r , licet facti testamenti tem-<br />

» p o r e institui nequiverint, /. 22.<br />

•ntit. 3. P. 6. Cessât igitur hoc<br />

» c a s u régula Catoniana."<br />

T E X T U S .<br />

D e jure d e l i b e r a n d i , et de<br />

beneficio inventarli.<br />

y Extraneis autem heredibus<br />

deliberandi potestas est de adeunda<br />

heredhate, vel non adeunda<br />

(1). Sed sive is, cui abstinendì<br />

potestas est, immiscuerit se<br />

bonis hereditatis; sive extraneus,<br />

cui de adeunda htereditate licet,<br />

adierit : postea relinquende hereditatis<br />

facultatem non habet^<br />

nisi minor sit xxv. annis. Nam<br />

hujusmodi etatis hominibus , shut<br />

in ceteris omnibus causis,<br />

deceptis, ita et si temere damnosam<br />

hereditatem susceperint,<br />

Prêt or suceur rit. Sciendum est<br />

tamen, Divum Hadrianum etiam<br />

majori xxv. annis veniam dédisse<br />

, cum post aditam hereditatem<br />

grande es alienum, quod adite<br />

hereditatis tempore latebat , emersìsset.<br />

Sed hoc quìdem Divus<br />

Hadrìanus cuidam speciali beneficio<br />

prestiti! : Divus autem<br />

Gordianus postea militibus tanlummodo<br />

Ime concessit. Sed nostra<br />

benevolentia commune omnibus<br />

su'jeetis imperio nostro hoc<br />

beneficium presti'it (2): et constitutionem<br />

turn equissimam , quam<br />

nobilissìmam siripsit, cujus te-<br />

(1) L. i.tit. 6.P. 6. (2) L. y. tit. 6. P. 6.

De hiVredum quali* ate et differentia. 519<br />

ncrcm si observaverint homines,<br />

licet eìs adire hccrediiaiem, et in<br />

tantum teneri, quantum valere<br />

bona haereditatis contingit : ut ex<br />

hac causa neque deliberationis<br />

auxilium sit eis necessarium , nisi<br />

omissa ob•servaiione nostre constitutionis<br />

, et deliberandum existimaverint,<br />

et sese veteri gra—<br />

varninì aditionis supponere ma-<br />

Juerint.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

T Heres suscepta heredita-<br />

te in jus et lccum defuncti suc­<br />

ceda , eumque in omnibus , quae<br />

persone non coherent , representat<br />

, /. 37. de adquir. her ed.<br />

I. 62. de div. reg.jur. cum simil.<br />

H o c autem cum dicimus , intel-<br />

ligimus, heredem succedere non<br />

tantum in jus , quod defunctus<br />

habuit adversus alios; veruni et­<br />

iam in id jus, quo defunctus aliis<br />

tenebatur : in summa heredem<br />

tam onerum et incommodorum<br />

successorem esse , q u a m c o m m o -<br />

dorum hereditariorum; ac proin­<br />

de obligari eum etiam eri alieno<br />

defuncti, eoque nomine à credi-<br />

ditoribus hereditariis conveniri<br />

posse, conventum iìs respondere,<br />

eorumque actiones, q u e ex con-<br />

tractibus defuncti descendunt,<br />

suscipere cogi, etiamsi herediias<br />

solvendo non sit, 8. de adquir.<br />

bier. I. 2. C. de Iter, vel act, ven-<br />

dit (1). Q u e cum ita sint, peri-<br />

culosum sane atque anceps est,<br />

hereditatem aut adire statim, aut<br />

statim repudiare; illud ob pericu-<br />

lum eris alieni, quod initio late­<br />

re potest; hoc ne temere repu­<br />

diando lucrosam hereditatem a-<br />

mittamus. C a n e r u m adversus hu-<br />

jusmodi periculum duo remedia<br />

heredibus cunctantibus c o m p a ­<br />

rata sunt, sive ex testamento sive<br />

ab intestato ad hereditatem v c -<br />

catis; ac proposita non extrañéis<br />

tantum de adeundo aut repudian­<br />

do , sed etiam suis heredibus de<br />

immiscendo aut abstinendo cogitantibus,<br />

/. 9. de jur. delib. I. 19.<br />

C. eod. (2). U n u m vetus est, jus<br />

deliberandi, de quo in pr. hujus<br />

§. alterum n o v u m à Justiniano<br />

primum introductum, beneficium<br />

scilicet inventarii, quod indicatur<br />

vers. Sed nostra.<br />

2 Q u o d attinet ad jus delibe­<br />

randi, sciendum est, id non tan­<br />

tum heredis gratia comparatum<br />

esse , sed eorum quoque , q u o ­<br />

rum interest hereditatem statim<br />

aut adiri aut repudiari, puta cre-<br />

ditorum, substitutorum, e o r u m -<br />

v e , qui ab intestato venire pos­<br />

sum. Q u i n etiam hoc remedio, si<br />

nemo istorum sit, qui urgeat,<br />

non a d m o d u m heredi opus est:<br />

quippe cui liberum , tandiu h e ­<br />

reditatem amplecti, quandiu earn<br />

non recusaverit,/. 9. C. de jur.<br />

del. neque enim tempus ulium ad-<br />

e u n d e hereditati legibus presti-<br />

tutum est; et si aliquo tempore,<br />

solum longissimo, id est, prescri-<br />

ptione 30. a n n o r u m , jus heredis<br />

excluditur, D D . comm.per I. 3.C.<br />

(1) Pr. tit. 6. P. 6. /. to. eod. (2) L. 2. d. tit. 6. P. 6.<br />

1. i. tit. 3. eod.

Sao Lib. II.<br />

de prescript. 30. ann. Cseterum<br />

si sint qui urgeant, hic praedi-<br />

ctum remedium haeredi neccessa-<br />

rium est, nisi patatús sit statini<br />

aut haereditatem suscipere, aut<br />

possessionem honorum pati, aut<br />

aliorum successionem, /. 23. §. 2.<br />

de hcered. instit. I. 69. de adq.<br />

her. Haec enim tunc ei optio da-<br />

tur, ut aut statim respondeat hie­<br />

res necne esse velit, aut tempus<br />

ad deliberandum petat, /. 9. C.<br />

de jur. delìb.<br />

3 T e m p u s hoc olim positum<br />

erat in potestate jus dicentis, qui<br />

pro arbitrio suo deliberationem<br />

petenti, diem praestituebat, /. 1.<br />

in fin. de jur. delib. non utique<br />

ut ex libidine sua id faceret, sed<br />

ut pro prudentia sua starnerei<br />

tempus moderatum, d. I. 9. C.<br />

eod. quantum scilicet suffìcere v i -<br />

deretur ad cognoscendas faculta-<br />

tes defuncti: nec pauciores daret,<br />

q u a m centum dies, /. 2. eod. tit.<br />

Justinianus s u m m u m tempus, si<br />

à Principedeliberatio petatur, an­<br />

n u m esse voluit; si à Judicibus,<br />

novem menses, /. «/(.§. 13. C.<br />

eod. (1), Impetrato tempore ad<br />

deliberandum, licet haeredi inter-<br />

ea explorare vires patrimonii de­<br />

functi : petere ut rationum de­<br />

functi , et instrumentorum hcere-<br />

ditarioru mi nspiciendorum si bi co­<br />

pia fiat, ut instruere se possit,<br />

atque apud se conviniere expe-<br />

diat necneagnoscere haereditatem,<br />

/. ;. eod. I. 28. de adquir. ber. (2).<br />

Q u o d si intra diem praestitutum<br />

(1) L. 2. tit. 6. P. 6.<br />

(2) Li. eod. vers. Otrosí.<br />

(3) D. I. 2. vers. E por ventura.<br />

lt. XIX.<br />

haereditatem non agnoverìt, re-<br />

spectu substituti aut haeredis legi-<br />

timi haereditas pro repudiata ha­<br />

betur, /. 6g.de adquir. hered. cre-<br />

ditoribus autem obligaturperinde<br />

ac si adiisset, d. i. ult. §. pen. C.<br />

de jur. del. nimirum prout utile ei<br />

est, ad cujus instantiam tempus<br />

est praefixum, ita silentium deli—<br />

berantis pro aditione, aut repti-<br />

diatione haberi debuit. A Justi-<br />

niano hoc etiam haeredibus tribu-<br />

tum, ut intra a n n u m , ex quo hae-<br />

reditatem sibidelatamesse cogno-<br />

verint, decedentes, cum ipsi eam<br />

nec adiissent, nec repudiassent,'<br />

jus deliberandi aut adeundi intra<br />

tempus, quod ex eo anno reli—<br />

q u u m est, in quosvis hxredes<br />

transmittat, /. 19. C. d. tit. (3).<br />

4 ( Postea relinquende hereditatis<br />

facultatem non habet, nisi<br />

minor sit). T e m p u s deliberandi ab<br />

haerede prius petendum est quam<br />

haereditatem adeat, aut se immi-<br />

sceat. Regula enim juris est, n e ­<br />

minem posse haereditatem semel<br />

sibi qussitam, sive per aditionem<br />

sive per immixtionem , relinquere<br />

aut repudiare, /. 4. C. de repud.<br />

hered. I. 10. C. de jur. delib. (4),<br />

5 (Sed nostra benevoìentia commune<br />

omnibus hoc beneficìum ). J u ­<br />

stinianus beneficium, quod G o r -<br />

dianus militibusconcesserat, com­<br />

m u n e fecit omnibus qui eo uti Vel­<br />

lern. Est autem il lud , quod v u l ­<br />

go appellatur beneficium inventa­<br />

rli; propterea quod confecto so-<br />

lemni rerum hxreditariarum in-<br />

(4) D.I. i. tit. 6. vers. E este.<br />

/.18. eod. vers. E otrosí.

De ha?redum quali tate et differentia. 52t<br />

ventarlo heres hoc beneficiarti<br />

consequitur. S u m m a juris à Justi-<br />

niano constituti, quod extar in<br />

l. ult. C. de jur. de lib. et nov. i.<br />

cap. 2.(i), haec est: ut heres in­<br />

tra 30. dies, ex quo sibi delatam<br />

esse hereditatem seiet, inventa-<br />

rium rerum omnium hereditaria-<br />

rum inchoet, presentibus T a b u l a -<br />

riis (Accursius in hoc verbum ait:<br />

Plura is pro singulari) estesisene,<br />

qui ad hujusmodi confectionem<br />

necessarii sunt, puta creditoribus,<br />

legatariis, eorumve procuratori-<br />

bus; et si aliqui ex his abfuerint,<br />

adhibitis testibus non minus tri­<br />

bus: atque intra alios 60. dies<br />

perficiat, et subscribat, aut si<br />

subscribere nequeat,à speciali T a ­<br />

bularlo ad hoc solum adhibendo<br />

testibus presentibus subscriben-<br />

d u m curet : unde intra tres m e n ­<br />

ses à laudato initio numerandos<br />

c o n s u m m a n d u m est. Si autem à<br />

locis, in quibus res hereditario,<br />

vel maxima earum pars posita est,<br />

heredes abesse contigerit, tunc<br />

eis uniusannispatiumeonceditur,<br />

à morte restatoris numerandum,<br />

ad inventara consummationem.<br />

6 Inventario ita legitime con-<br />

fecto, consequitur beneficio Justi-<br />

niani, ut ne ultra vires heredita­<br />

rias teneantur (2), neve actiones,<br />

quas ipse contra defunctum h a -<br />

buit, aditione confundantur: sed<br />

ut possit non minus quod sibi de-<br />

bebatur retiñere , quam crédito-<br />

res extranei suum exigere: q u o ­<br />

r u m neutrum heredi tribuebatur<br />

jure veteri,/. 8. deadq. hier. /.75.<br />

(1) L. 5-. d. tit. 6. P. 6.<br />

(2) D. I, 5. /. 7, eod. vers.<br />

Tom, I.<br />

de solut. Confectum ab herede fi­<br />

duciario inventarium recte h e r e ­<br />

di fideicommissario cedi ; cessum-<br />

que ei prodesse: aut si heres non<br />

fecerit, ipsum sibi fideicommis-<br />

sarium teste facere , docet Bart,<br />

in /. 11. §. J. num. 9. et 10. ad<br />

leg. Falcid.<br />

7 (IV7.fi amissa observations<br />

nostra constitutionis). Etsi Justi-<br />

niano visum est post introductum<br />

à se beneficium inventarii, anti­<br />

q u u m jus deliberandi penitusesse<br />

s u p e r v a e u u m ; tarnen ut ipse te-<br />

statur, motus plerorumque s u p -<br />

'.plicationibus veteri remedio a d ­<br />

irne uti cupientium, jus iliud li­<br />

berum reliquit, d. I. uh. §. 13. C.<br />

de jur. del. Et vero cur relinque-<br />

ret, magna causa fuit. Habet enim<br />

confectio inventarii hoc i n c o m -<br />

m o d u m , quod necesse est detegi<br />

defuncti facultates; q u o d pleri-<br />

que omnes, si liceat, minime vo-<br />

lunt. Deliberationem autem ita<br />

admittit, ut eam petentibus, et<br />

intra prefinitum tempus heredi-<br />

tatem adeuntibus, h e c d u o o n e r a<br />

imposuerit, tanquam pcenam con-<br />

tempti benefica sui : primum , ut<br />

creditoribus in solidum teneren-<br />

tur, quamvis inventarium c u m<br />

omni subtilitate, ut ipse loquitur,<br />

fecerint: alterum, ut si non fece-<br />

rint inventarium, etiambeneficio<br />

Falcidie privarentur, d. I. uh,<br />

§. pen. Novissime hoc insuper ca-<br />

vit, ut heres inventarium non<br />

conficiens solida legata prestet,<br />

etsi vires patrimonii excedant, noveli.<br />

1. cap. 2. (3). Plura ad in-<br />

E otra.<br />

(3) L. 10. d. tit. 6, P. 6.<br />

Vvv

522 Lib. II. Tit. XIX.<br />

ventarium perunentia qui nosse<br />

desideret, adeat Grass, lib. 2.<br />

artic. invent at ium , per totum,<br />

A y o r a de partition, part. 1. d<br />

cap. 2.<br />

8 " In Hispania, qui ex libe-<br />

«ris defuncti fuerit, haereditatem<br />

sibi delatam ad heredes suos<br />

"transmittet, etiamsi post ela-<br />

jjpsum deliberandi tempus, quod<br />

jjobtinuerat, decesserit: non ita<br />

»si ex eis non fuerit, sed extra-<br />

v n e u s , /. 2. tit. 6. P. 6. Et annus,<br />

jjqui ad consummationem inven-<br />

vtarii conceditur, secundum ea f c<br />

LtUUUl , aciuiiuiuii C4k<br />

5?qu32 modi<br />

io tradidimus, non<br />

non pertinet, sed ad non pei<br />

duntaxa<br />

at. Explicantur<br />

extráñeos<br />

enim hic<br />

JJ morte tests<br />

-tatoris, sed à tribus<br />

s próximas, seu modi,<br />

re-%xationes<br />

qui­<br />

wlatis mensibus numeratur,/. 5.<br />

Mead.'<br />

T E X T U S .<br />

De acquirenda vel omittenda<br />

haereditate.<br />

6 Item extraneus hares testamento<br />

institutus , aut »i intestato<br />

ad legit imam licer edit at em<br />

voratus, potest, aut pro herede<br />

gerendo , aut etiam nuda voluntate<br />

suscipiendce hcereditatis, hares<br />

fieri. Pro herede autem gerere<br />

qziis videtur , si rebus hereditariis<br />

tanquam hares utatur , vel<br />

vendetti® res hereditarias, vel<br />

predia colendo locandove : et quoquo<br />

modo voluntatem suam declaret,<br />

vel re, vel verbo de adeunda<br />

hercditate (r): dummodo sciat,<br />

cum , in cujus bonis pro herede<br />

gerit, testatum intesiatumve obiisse<br />

. et se ei heredem esse. Pro<br />

harede enim gerere est pro domi­<br />

no gerere. Veteres enim , hceredcs<br />

pro dominis appellabant. Sicut autem<br />

nuda volúntate extraneus heres<br />

fit: ita contraria destinatione<br />

statim abhareditate repcIUturiz).<br />

Eurn , qui surdus vel malus natus<br />

, vel postea factus est, nihil<br />

prohibet pro herede gerere, et acquirere<br />

sibi hereditatem : si tarnen<br />

intelligit quod agir.<br />

C O M M E N T A R I U S .<br />

i Hic §. ad suos heredes<br />

bus hereditas acquiritur, aut e-<br />

jus acqui rende jusamittitur, quo­<br />

rum neutrum in suis heredibus<br />

locum habet : quippe cum in hos<br />

dominium rerum paternarum,<br />

quod jam ante habebant, morte<br />

patris continuetur, dici non pos­<br />

sunt aut acquirere hereditatem,<br />

aut jure acquirendi excifere. Sa­<br />

ne postquam Pretor his abstinen-<br />

di facultatem dedit, desierunt<br />

quidem jure honorario esse ne-<br />

cessarii,sui tamen heredes pa­<br />

tri esse non desierunt, et ipso<br />

momento mortis paterne here­<br />

des apparere, ut superius d e m o n -<br />

stravimus , et arguunt nomina,<br />

quibus in proposito P r e t o r , et<br />

Prudentes utuntur. Sui enim non<br />

dicuntur , adire , cernere hereditatem,<br />

aut pro herede gerere, hcereditatemve<br />

repudiare ; q u e iis<br />

solis convenìunt, quibus res sive<br />

haereditas tantum oblata est; sed<br />

hereditatem retiñere, immistert<br />

(1) L. il. eod. (2) L. 18. eod.

De hicreJuìh quali tate et differentia,<br />

se , aut abstinere, derclinquere,<br />

qua; non dieuntur nisi de rebus<br />

partis etjtm nostris,/. t i . / . $7.<br />

/. 87. de adq. hccr. et passim eod.<br />

tit. N a m c u m haec, quod raro fit,<br />

nostri c o n f u n d u n t , ut in /. ult.<br />

de success, edict. I. 4. §. 1. de fì~<br />

deic, lib. aliisque minus accurate<br />

loquuntur. N o n plures autem<br />

modi, quibus extraneis acquiri-<br />

tur haereditas, hic proponuutur,<br />

q u a m d u o , aditio, et pro haere-<br />

de gestio sive geritio: sic enim<br />

appeiiatur à Jurisconsultoin /. 14.<br />

§. 8. de relig. Cretio enim nihil<br />

aliud fuit, quam solemnis aditio:<br />

de qua Ulp. in jragm. tit. 22.<br />

§. cernere 28. et seqq. et Brison,<br />

lib. 7. de formiti.<br />

2 (Aut pro haerede gerendo,<br />

aut etiam nuda voluntaté). O m n i s<br />

haereditas, sive testamento delata<br />

sive ab intestato , haeredi estra­<br />

neo acquiritur sola voluntaté et<br />

a n i m o , uti quisque hanc volun-<br />

tatem de suscipienda haereditate<br />

declaraverir. Declaratur autem<br />

haec voluntas vel verbis, ve-1 re a-<br />

liqua et facto: quorum prius qui<br />

facit, adire; qui posterius, pro<br />

haerede gerere in usu juris dici-<br />

tur. U n d e duo genera acquiren-<br />

da; haereditatis, aditio, et pro hae­<br />

rede gestio , /. 25. §. 7. /. 69. de<br />

adq. hccr. I. 19. C. de jur. del.<br />

Q u i b u s in locis observare licet,<br />

genera ha?c sic appellationibus<br />

distingui, ut neque qui adit di-<br />

catur pro haerede gerere, neque<br />

qui pro haerede gerit dicatur ad­<br />

ire ; q u e m a d m o d u m etiam hoc<br />

loco ut diversa aperte distinguun-<br />

tur, pro haerede gerere, et 'nuda<br />

voluntaté haereditatem suscipere.<br />

3 liquidem fate-or,<br />

il o b ­<br />

stare verborum significationem,<br />

quominus qui pro haerede gerit<br />

dicatur adire, et qui adit oro hae­<br />

rede se gerere: ut haec etiam p o ­<br />

stea contundere videtur Justinia-<br />

nus , et Jurisconsultus in /. 12.<br />

de interr. in jur. Sed distinctio­<br />

ns causa usus veterum haec ita<br />

trivit, ut in-diverso genere po-<br />

nerentur: et adire diceretur, qui<br />

nuda testatione hseredem se pro-<br />

fiterctur; pro haerede gerere, qui<br />

iaeto aliquo eandem volumatetn<br />

deciararet. N e q u e hoc negat Ulp.<br />

/. 20. de adq. licer, c u m ait pro<br />

haerede gerere non tarn facti es­<br />

se , quam animi. H o c enim so­<br />

lum signifieat, ut quis pro hae­<br />

rede gessisse videatur, in eo non<br />

tam quid factum sit, q u a m q u o<br />

animo factum sit, spectandum es­<br />

se, ut locus ipse ostendit. M a g i s<br />

Paulus id negare videri potest<br />

/. 88. de adq. licer, ubi definit,<br />

eum pro haerede gerère, qui ani­<br />

m o agnoscit successionem, licet<br />

nihil attingat haereditarium. Sed<br />

apparet Jurisconsultum v e r b u m<br />

attingendi strictius eo loco usurpa­<br />

re, negarequeeum attingere, qui<br />

retinet d o m u m pignori obligatam,<br />

ut haereditariam : quae tarnen r e ­<br />

vera attingere constat: non q u i -<br />

dem rem, quae vere haereditaria<br />

sit , sed quam ipse haereditariam<br />

putabat; eoque tanquam facto a-<br />

liquo, non nudis verbis, v o l u n -<br />

tatem dcclarari.<br />

4 . (Si rebus hcereditariis tanquam<br />

hares utatur), Po:est qu.s<br />

attingere re< haereditarias, ut ta­<br />

me ¡1 id non faci it quasi h i c e s , d.<br />

I, 20. in pr. et.%. 1. de adq. hcc¡.<br />

V v v 2

S 24<br />

^Quibus igitur ex rebus in eo,<br />

quod ab hssfede geritur, animus<br />

pro haerede gerendi deprehendi-<br />

tur? Ex multis sane. F i n g e , hae-<br />

redem quid fecisse, quod citra<br />

nomen et jus haeredis facere non<br />

potuit, veluti si conditionis i m -<br />

plendae causa quid acceperit ex<br />

judicio cestatoris , d. L 20. §. 4.<br />

aut gessisse aliquid, quod non<br />

nisi hseres utiliter et c u m effectu<br />

gerefe potuit, pu;a servos haere-<br />

dlurros mauumisisse, /. 42. §. 2.<br />

cod. tit. e u m , qui haec facit, per-<br />

.spicuum est quasi haeredem face­<br />

re, eoque et pro haerede gerere<br />

videri. j Q u i d si rebus haeredita-<br />

riis usus sit, aedes inhabitaverit,<br />

agros coluerit aut iocaverit, ser-<br />

vis cibaria pra;buerit, pecora R u ­<br />

menta paverit, aes alienum solve­<br />

n t , res quasdam haereditarias di-<br />

straxerit? Creditur, suo potius<br />

n o m i n e , q u a m alieno haec fecisse,<br />

et in his omnibus gessisse pro hae­<br />

rede (1), nisi contra doceat, se<br />

nihil horum quasi haeredem fe­<br />

cisse ; sed vel ut custodiret, aut<br />

quia sua putavit, aut quia quid<br />

fecit, d u m deliberaret, ut res sal-<br />

vae essent; ideoque in hujusmodi<br />

factis consultum est, initio hse-<br />

redemtestari,se quod facturus est,<br />

non facturum ut haeres esse velir,<br />

d. I. 20. §. 1. Plaue si d e f u n -<br />

ctnm funeravit, exeo solo non vi-<br />

debitur pro haerede gessisse: quia<br />

id officium humanitatis jure c u i -<br />

vis praestari potest. Majoris tarnen<br />

cautionis est, si hic quoque proti)<br />

L. it. tit. 6. P. 6.<br />

(2) D.I. 11. tit. 6. P. 6.<br />

(3) L. 14 d. tit. 6. P. 6.<br />

Lib. II. Tit. XIX.<br />

testetur, /. 14. §. 8. de relìg. (2).<br />

j (Dum modo sciat , testatum<br />

intestatumve obits se, et se ei hœredem<br />

esse). D u o requirit Imp.<br />

ut quis adeundo, aut pro haerede<br />

gerendo haeres fiat: u n u m est, ut<br />

sciat, defunctu tn aut testatum aut<br />

intestatum decessisse (3). Et pritts<br />

igitur est, utcertus sit, eum d e ­<br />

cessisse: neque enimviventis uila<br />

est haereditas,/. 19. /. 32. de aiq.<br />

h.

De hceredum qualitate et differentia. 525<br />

mento testamentariam repudiasse,<br />

/. 17. §. i. /. 77. eod. tit. (1). Et<br />

ut ea sciat, quae vers, prxced. recensuimus.<br />

7 (Qui surdus vel mutus natus,<br />

vel postea factus). Haec elara<br />

sunt. Quod si haereditas delata<br />

sit ei, cujus nulla voluntas est,<br />

qualis est furiosus, curatori tradetur<br />

hsreditas administranda ea<br />

lege, ut*si furiosus postea ad se<br />

redierit, ipse de ea suscipienda<br />

aut omittenda statuat : et omissa<br />

ad eos revertetur, ad quos remoto<br />

furioso perventura fuisset, uti<br />

etiam si in furore decesserit, l.ult.<br />

§. 3. et seqq. C. de cur. fur. jQuid<br />

si impubes sit, cui delata haereditas?<br />

Quod hujus judicio deest,<br />

supplebit tutoris auctoritas, /. 49.<br />

de adq. liter. I. 9. §. 3. de auct.<br />

tut. I. j. C. de jur. del. (2). In infante<br />

novum jus àTheodosio constimtum<br />

est, ut ipse tutor no­<br />

mine infantis haereditatem adire<br />

possit, /. 18. C. d. tit. (3). Quod<br />

si impubes in potestate sit, hic<br />

auctore patre recte adibit, /. 8.<br />

§. ult. de adq. htered. (4). Neque<br />

obstat quod impubes, qui in potestate<br />

parentis est, ne auctore<br />

quidem patre obligatur , §. 9.<br />

infr. de inut. stip. I. ult. §. 2. de<br />

obligat, quia in proposito non<br />

obligatur ipse impubes, sed pater,<br />

cui haereditatem acquirit. Caeterumin<br />

adventitia haereditate dicendum<br />

est, ab ilia regula recessum<br />

esse juniorum Principum<br />

constitutionibus, d. I. 18. §. ult.<br />

C. de jur. del. I. ult. §. 6. C. de<br />

bon. qucc lib. Donell. ad d. I. ult.<br />

§. 2. num. 7. de verb, obligat.<br />

8 "In Hispania, ut tutor injjfantis<br />

haereditatem huic dela-<br />

5>tam adire potest, ita et curajjtor<br />

furiosi, d. I. 13. tit. 6. P. 6.<br />

» vers. Mas.<br />

(1) L. 19. tit. 6. P. 6. vers. Mas.<br />

(2) L. 13. d. tit. 6. Part. 6. (4) D. I. 13. vers. E si el<br />

vers. E otrosí. menor.<br />

(3) D. I. 13. tit. 6. Part. 6.<br />

FINIS TOMI I.

Yumpu Logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie settings
Accessibility Statement
Accessibility Statement
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2025 Yumpu.com, all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!