You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
INSTITUTIONES<br />
ROMANO-HISPANJE<br />
AD USUM<br />
TIRONUM HISPANORUM ORDINAÍiE<br />
OPERA<br />
JOAN NI S SALA,<br />
PR/EPOSITI VALENTINI.<br />
TOMUS I.<br />
EDITIO QUARTA.<br />
MATRITI<br />
ÉX TYPOGRAPH]A REGUÉ SOCIETATIS.<br />
y ^ A N NO l8a4.<br />
Se vende en la librería de Martínez, frente de San Felipe<br />
el Real , con la Ilustración del Derecho Real de España, del<br />
mismo Autor.
BIBLIOTECA UNIVERSIDAD DE MALAGA<br />
6104877079
PR.KFATIO.<br />
P<br />
-1-rodit haec tertia Institutionum editio postquam<br />
nuper edidimus opus sub titulo Ilustración<br />
del derecho Real de España, ad instar Hispanarum<br />
Institutionum. Et quia in eo, tamquam<br />
in propria sede agimus de universo jure<br />
Hispano, ac proinde de argumentis Appendicum,<br />
quas duabus prioribus inseruimus; opportunum<br />
nobis visum, eas in hac omittere: máxime<br />
cum jus Hispanum seorsum á Romano docendum<br />
sit in Scholis, Regis decreto anni 1802.<br />
Retinemus tamen eas notulas et legum nostrarum<br />
designationes quae ostendunt in quibus jus<br />
Hispanum cum Romano conveniat aut disconveniat,<br />
quia utrumque jus potius ornant, quam<br />
onerant: et annectimus juris Romani historiam,<br />
quam, post duarum Institutionum editiones,<br />
promulgavimus anno 1798.
INDEX<br />
RUBRICARUM SECUNDUM LIBRORUM<br />
ET TITÙL'ORUM ORDINEM,<br />
qui in hoc volu mine continentur.<br />
LIBER I.<br />
De Just iti a et Jure. Tit. i<br />
De Jure Naturali Gent.<br />
et Civili. 2<br />
De Jure Personarum 3<br />
De Ingenuis. 4<br />
De Libert ini s. 5<br />
Qui et ex quibns causis<br />
. manumittere non possunt.<br />
6<br />
De lege Fusia Caninia<br />
tollenda. 7<br />
De his qui sui vel alieni<br />
juris sunt. 8<br />
De Patria Potest ate. 9<br />
De Nuptiis. 10<br />
De Adoptionibus. 11<br />
Quibus modis Jus Patrite<br />
Potestatis solvitur.<br />
12<br />
De Tutelis. 13<br />
Qui Testamento tutores<br />
dari possunt. 14<br />
De Legitima Agnatorum<br />
Tutela. 15<br />
De Capitis Deminutione.<br />
16<br />
De Legitima Patronorum<br />
Tutela. 17<br />
De Legitima Parentum<br />
Tutela. 18<br />
De Fiduciaria Tutela. 19<br />
De Atiliann Tutore , et<br />
eo qui ex Lege Julia<br />
et Titia dabatur. 20<br />
De Auctoritate Tutorum.<br />
21<br />
Quibus modis Tutela finitur.<br />
22<br />
De Curatoribus. 23<br />
De Satisdatione Tutorum<br />
vel Curatorum. 24<br />
De Excusationibus Tutor<br />
um vel Curatorum. 25<br />
De Suspectis Tutoribus<br />
vel Curatoribus. 26<br />
LIBER. II<br />
De Rerum Divisions, et<br />
acquirendo ipsarum<br />
dominio Tit. r.<br />
De Rebus Corporalibus<br />
et Incorporalibus. 2<br />
De Servitutibus rusticorum<br />
et urbanorum<br />
prcediorum. 3<br />
De Usufructu. 4<br />
De Usu et Habitations. 5
INDEX.<br />
Dell sue apionibus et lori"<br />
gì temporis prcescriptionibus.<br />
6<br />
De Donationibus. 7<br />
Quibus alienare licet vel<br />
non licet. 8<br />
Per quas personas cuique<br />
acquìritur. 9<br />
De Testamentis ordinandi<br />
s. io<br />
De Militari Testamento. 11<br />
Quibus non est permission<br />
facer e Test amentum.<br />
12<br />
De Exharedatione<br />
rorum.Libe-<br />
De Hairedibus instituendis.<br />
14<br />
De bulgari Substitution.iS<br />
De Pupillari Substitu<br />
tion. 16<br />
Quibus modis Testamenta<br />
infirmantur. 17<br />
De inofficioso Testamento.<br />
18<br />
De Hteredum Qualitate<br />
et Differentia. 1.9
J U R I S R O M A N I H I S T O R I A<br />
IN VII. EPOCHAS DIVISA<br />
AB URBE CONDITA<br />
USQUE AD EXITUM JUSTINIANL<br />
EPOCHA PRIMA.<br />
AB URBE CONDITA USQUE AD EXACTOS REGES.<br />
i Juris civilis Romanorum mul cum Romulo dux fuerat<br />
historiam adolescentibus traditu- coloni* Albanas i qua urbs duro,<br />
inutile prorsus putamus in- cit originem, et à parte multituquirere,<br />
utrum urbs Roma con- dinis Rex consalutatus; tamen,<br />
dita fuerit àPelasgis aliquod ante Regni cupidine foedum inter fra-<br />
Rotnulum saeculis , ut visum est tres coortum certamen, et in eo<br />
pluribus, an vero ipse Romulus ictus cecidit, ut id late enarrat<br />
cum fratte suo Remo, sit ejus Livius lib. i. histor. cap. 6. adverus<br />
Conditor ope coloni» Al- dens simul vulgatiorem famam<br />
banx, anno ante stani vulga- esse, ludibrio fratris Remum norem<br />
753, quia prasterquam quod vos transiluisse muros: inde ab<br />
res est densissimis tenebris obvo- irato Romulo interfectum. Sed<br />
luta, nec minimus ex ejusdem quidquid sit de modo quo Reexamine<br />
fructus capi potest. In- mtfs in urbis initio periit, illud<br />
super igitur habita questiono i- certum est, solum Romulum posta,<br />
Rotnulum appellabimus, ut titum imperio, adque ab ejas<br />
vulgo placet, urbis Conditorem, nomine novam urbem appellatala<br />
utbemque dicemus conditam lau- Romam.<br />
dato anno 753. ante vulgarem 3 Novos colonos retinuisse<br />
«ram. in principio pro legibus, mores<br />
a Quamvis erutti Remus, si- Albanorum , exemplo aliarum<br />
Tom. I. A
2 EPOCHA I.<br />
coloniarum, quae jura communia<br />
cum suis Metropolibus in<br />
initio saltern servarunt, nemo<br />
est qui ambigat: idque significare<br />
voluit Pomponius in I. 2, §.<br />
1. de orig. jur. inquiens : Initio<br />
civitatis nostra populus sine lege<br />
cert a, sine jure certo primum<br />
agere instituit, id est, sine jure<br />
scripto, seu expresse statuto,<br />
quasi dicetet , solos mores<br />
quos Alba traxerat Romanus populus<br />
, tunc temporis pro legibus<br />
fuisse.<br />
4 Quia vero in nova civitate<br />
plura incidere. necesse erat, quae<br />
non possent ad mores componi,<br />
ipsa exegit necessitas, ut ea Regum<br />
arbitriis deciderentur: adque<br />
ut sciret populus quid sibi<br />
faciendum vel omittendum in eis<br />
in quibus silebant mores, saspe<br />
ipsi Reges propositis, vel per prasconem<br />
promulgatis edictis, suam<br />
servandam voluntatem ostendebant.<br />
Hinc Li v. d. I. 1. capp.<br />
32. et 44. et passim alii Scriptores<br />
mentionem faciunt edictorum<br />
regiorum , albique regii. Atque<br />
hue respexit Pompon, cum in<br />
laud. I. 2. §. 1. de orig. jur. ait,<br />
quod omnia manu d Regibus gugernabantur,<br />
significans per verbum<br />
manu regiam potestatem.<br />
5 Ex his non inferas nullam<br />
omnino legem , seu jus expressim<br />
statutum, Romanos Regum<br />
temporibus habuisse: quod initio<br />
duntaxat conditas civitatis contigit.<br />
Postea autem, ut refert Pompon,<br />
in eadem I. 2. §. 2. aucta in<br />
aliquem modum civitate, ipse<br />
Romulus populum in triginta partes<br />
divisit, quas Curias appel-<br />
lavit, proprerea quod tunc Reipublicae<br />
curam per sententias partium<br />
earum expediebat. Et ita<br />
Leges quasdam et ipse curiata*<br />
ad populum tulit; pltbemque ab<br />
illustrioribus secrevit , è quibus<br />
Senatum constituit. Non igituc<br />
Romulus merum principatutn instituit,<br />
sed summum imperituri<br />
cum Populo et Senatu ita communicavit,<br />
ut Rex Seuatui prreesset<br />
, Populum rogaret bella<br />
administrait, jus in urbe diceret:<br />
Senatores , qui Patres sunt<br />
dicti, Consilia cum Rege de repubtica<br />
caperent, magistratusque<br />
gérèrent': Populu.s Jenique<br />
in comitiis de legibus, de beilo<br />
et pace, necnon de Magistratibus<br />
creandis curiatim ferret suffragia<br />
, Dionys. Halicarn. Antìq.<br />
Roman, lib. 2. cap. \2. Has curiatas<br />
leges ex veteribus Scriptoribus<br />
collegerunt Anton. Augustin.<br />
Justus Lipsius, Paullus Merulla,<br />
aliique.<br />
6 Monere autem hic oportet,<br />
Romanis in usu fuisse tria Comitiortam<br />
genera , quae nihil aiiud<br />
erant, quam: Conveniusp$~<br />
pulì de rebus publicis decidentìs.<br />
Appellata sunt curiata, cerifuriata,<br />
et tributa: quorum nominum<br />
diversitas à diverso modo,<br />
quo Populus in eis ferebat<br />
suffragium, sumpta est, divisus<br />
scilicet per curias, centurias, et<br />
tribus. Prima antiquissima ab ipso<br />
Romulo instituta , ut modo<br />
monuimus: centuriata instituif<br />
Serv. Tuliius VI. Romanorum<br />
Rex, ut exponimus infra n. 14.<br />
tributa denique omnium recentiora,<br />
plebs instituit anno 263,
AB URBE CONDITA USQUE, C2ET.<br />
ut obsisteret sum ma; Patriciorum<br />
potestati post famosam in monterà<br />
sacrum seccessionem, quam<br />
infr. nn. 21. et 22. memoramus.<br />
Hasc ubique haberi poterarmquod<br />
contra erat in curiatis et centuriatis<br />
, quae summa religione<br />
certis locis erant alligata j prima<br />
etenim intra pomcerium habebantur<br />
; centuriata intra pomcerium<br />
fieri nefas erat, sed in Campo<br />
Martio fiebant. Erat autem pomoerium<br />
locus per totius urbis<br />
circuitum , pone muros, regionibus<br />
certis determinatus , quetn<br />
antiqui in condendis urbibus in<br />
augurato consecrabant , neque<br />
patiebantur vel asdifìciis impediri<br />
vel ararì. In comitiis curiatis<br />
et centutiatis universus populus<br />
conveniebat legesque condebat,<br />
quae secundum comitiorum<br />
genus, curiatae seu centuriatae<br />
dicebantur: in tributis vero<br />
plebs plebiscita. Modum leges et<br />
plebiscita condendi Justinianus<br />
memorat in §. 4. lnst. de jur. nat.<br />
gent. et civ. inquiens, legem esse<br />
quod populus Romanus, Magistratu<br />
senatorio interrogante,<br />
constituebat ; et plebiscita quae<br />
plebs plebejo interrogante Magistrati!.<br />
Illum late describit Gravina<br />
de orìg.jur. civ. lib. i.cap.<br />
30. postquam capii. 28. piene<br />
quoque de comitiis disserueraf.<br />
Latissime etiam de modo ferendi<br />
leges et plebiscita agit Heinec.<br />
in Antiq. Rom. syntag. lib. 1.<br />
tit. 1.<br />
7 Patet ex dictis, imperium<br />
à Romulo statutum, populo illud<br />
eKtorquente, non fuisse piene<br />
Monarchicutn , sed mixtiim:<br />
quod ut tironibus in hujûs historian<br />
principio clarius innotescat,<br />
animadvertere hic übet, tria<br />
esse regiminis seu imperii genera,<br />
Monarcliicum, in quo ma—<br />
jestatis jura sunt penes unum solum,<br />
quem Regem, Imperatorem<br />
seu Principem appelles, nihil<br />
interest; Aristocraticum, ubi<br />
soli Nobiles seu Optimates illa<br />
habent ; et Demooraticum , in<br />
quo universus populus eis potitur.<br />
Et qu'a fieri potest, et alicubi<br />
comigit, ut ipsa jura majestatis,<br />
seu summi imperii inter<br />
Regem et Nobiles, seu universum<br />
populum partita sint; inde<br />
est ut exsurgant imperia,<br />
quje mixta dicimus : quale ut<br />
modo vidimus, Romanorum fuit.<br />
Primus ejus status sub Regibus,<br />
qui Septem fuerunt, nimirum, 1.<br />
Romulus, li. Numa Pompilius,<br />
III. Tullius Hostiüus, IV. Ancus<br />
Martius, V. Tarquinius Prisais<br />
, VI. Servius Tullius, VII.<br />
Tarquinius Superbus.<br />
8 Romulo è vivis sublato,<br />
magnum inter Patres de Rege<br />
creandosubortum dissidium quod<br />
non nisi post anni intervallum<br />
sopitum ; et fremente plebe, ut<br />
pro pluribus in interregno dominantibus,<br />
unus Rex crearetur,<br />
decreverunt Patres , ut cum populus<br />
Regem jussisset , id sic ratum<br />
esset, si Patres auciores<br />
fièrent • atque ita creatus fuit<br />
Numa, qui secutns exemplum<br />
Romuli, plures etiam leges curiatas<br />
tulit, magnarti partem ad<br />
sacra pertinentes, Tacitus<br />
Annal, cap. 26. atque ut eis majorem<br />
concüiaret auctoritatem,<br />
A 2
ac reverentiam multitudinis imperiti,<br />
et iIlls sseculis rudis , simulavit<br />
sibi nocturnos congressus<br />
cum Dea iEgeria esse; atque<br />
ejus se moaitu, quse acceptissiraa<br />
Di is essent, sacra instituere.<br />
9 Pontifices instituit, qui o.<br />
mnes initio ex patriciis desumpti<br />
sunt. Horum omnium supremus<br />
qui collegio praeerat, Maximus<br />
dicebatur. Eorum officium erat<br />
lites sacras judicare, et quae ad<br />
Deorum cultum pertinebant ordinare<br />
, summa in ir praediti potestate.<br />
Ita appellati à ponte<br />
sublicio inTyberi, quern quod<br />
sacer aestimaretur, solis ipsis licuit<br />
reficere Janum, id est, Jani<br />
templum, indicem pacis bellique<br />
fecit : apertum, ut in arìnis<br />
esse civitatem: clausum pacatos<br />
circa omnes populos significaret.<br />
Sed et auctor quoque<br />
fuit celeberrime divisionis dierutn<br />
in fastos et nefastos , Liv.<br />
lib. i. à cap, i j. ubi haec omnia<br />
enarrat, et ejus justitiam , divini<br />
humanique juris peritiam, et<br />
in augenda civitate industriam<br />
laudat} aitque maximum ejus operum<br />
fuisse tutelam per omne<br />
regni tempus , aut minorem<br />
pacis , quam regni : atque ita,<br />
ut Romulus bello, hic pace civitatem<br />
auxit. 111e 37 annos regnava<br />
, iste 43. Nefasti dies dicebantur<br />
, in quibus jure agere<br />
non licebat ; fasti è contrario:<br />
quod Ovidius cecinit lib. 1. Fasstorum.<br />
vers. 47.<br />
J lie nefastus erat, fer quem<br />
tria verba silentur :<br />
Fa's/us erit, per quem lege licebit<br />
agi.<br />
EPOCHA I.<br />
Dixit Iria verba, id est, famosa<br />
ilia DO, DICO, ADDICO,<br />
de quibus infra ». 36.<br />
10 Tullus Hostilius pacifkus<br />
Nummae successit, et non solum<br />
ei fuit dissimilis, sed ferocior<br />
etiam Romulo, multo magis armis<br />
quam legibus ferendis intentus.<br />
Paucissimas de contractibus<br />
ei adscribunt Historiographi, et<br />
illam quam laudat Dionys. Halicarn.<br />
Antiq. lib. 1, cap. 18. de<br />
tergeminis ex publico xrario alendis<br />
, occasione celeberrimi certaminis<br />
quo tergemini Horatii<br />
cum Curiatiis tergeminis acerrime<br />
dimicarunt, pro Imperio Romanis<br />
aut Albanis stabilendo,<br />
ut accuratissime ipse refert, et<br />
Livius d. lib. 1. cap. 24. et seq.<br />
Ejus imperium annos 32. duravit.<br />
11 Ancus Martius Nume<br />
Pompilii ex filia nepos , mortuo<br />
Tulio, Rex creatur. Avi<br />
instituta satis neglecta , in usum<br />
revocare studuit, et inter ea jus<br />
fecials de ritu et ceremoniis indicendi<br />
bellum; ac plurimum civitatem,<br />
regionemque Romanam<br />
auxit atque munivit. Coercendas<br />
multitudini primus carcerem media<br />
urbe aedificavh; leges autern<br />
tulisse Scriptores non memorant.<br />
Imperat annos 24. Liv. d. lib. 2.<br />
cap. 32. et seqq.<br />
12 Et quia ipse Ancus decessit<br />
relictis filiis pubertati jam<br />
proximis, quidam alienigena,<br />
Damarathi Corinthii filius , qui<br />
Romam commigravit cupidine<br />
et spe magni honoris, ibique<br />
nomen L. Tarquinium Priscum<br />
edidit, et ab ipso Anco liberis
Aß URBE CONDITA USQUE, C2ET.<br />
suis tutor datus erat, institit, ut<br />
quam prirnum comitia Regi<br />
creando fièrent, et cum sub tempus<br />
Anci filios venatum ablegassetj<br />
regnum ambitiöse petiit,<br />
habita eleganti oratione ad animos<br />
plebis conciliando"), quam<br />
tradit Liv. d. üb. i. cap. 35.: iliaque<br />
audita, eum populus Romanus<br />
ingenti consensu regnare<br />
jussit. Nullam ejus legem de<br />
rebus privatorum recensent veteres.<br />
Et postquam 38. annos<br />
regnasset, insidiis filiorum Anci<br />
Martii periit.<br />
13 Ucciso L. Tarquinio sufficitur<br />
in ejus locum Servius Tul-<br />
Jius ipsius gêner, qui propria et<br />
uxoris Tarquiuii industria , ita<br />
inter turbines quas insidiai excitarunt<br />
, se gessit , ut primus injussu<br />
popuJi, Rex voluntate Patrum<br />
crearetur. Et quamquam<br />
ita creatus jam usu haud dubie<br />
regnum possederat, tarnen quia<br />
interdum jactari voces à juvene<br />
Tarquinio audiebat se injussu populi<br />
regnare, conciliata prius<br />
voluntate plebis, ausus est ferre<br />
ad pcpulum, velknt juberentve<br />
se regnare" 1 , tantoque consensu<br />
, quanto haud quisque alius<br />
ante Rex est declaratus ; regnumque<br />
ea humanitate. et prudentia<br />
gubernavit, ut bono edam<br />
Hioderatoque succedenti Regi<br />
difficilis emulatio esset. Plurimas<br />
maximeque utiles leges tulit<br />
, quibus ipsos Reges voluit<br />
obtempéra re, ut dimidium detraxisse<br />
credatur regia; potestati,<br />
Dionys. Halicar. Hb. 4. cap.<br />
25. Tacit. Annal. III. cap. 26.<br />
ubi eum prscipuum sanctorem<br />
legum appellat, quibus etiam<br />
Reges obtemperarent.<br />
14 Inter prasclara ejus opera<br />
eminet celeberrima census institute,<br />
de quo ita loquitur Liv.<br />
d. lib. I, cap. 43. Centum enim<br />
insthuit, rem saluberrimam tanto<br />
futuro imperio: ex quo belli<br />
, pacisque munta non virì~<br />
tim, ut ante, sed pro habitu<br />
pscuniarum ferenti atque ut id<br />
facilius consequeretur, classes<br />
centuriasque ex censu descripsit,<br />
cuique classi assignans personag<br />
secundum copiam divitiarum,<br />
divisas in certas centurias, id<br />
est, hominum centum multitudines<br />
seu agmina; et quia voluit<br />
quod populus per classium<br />
centurias divisus suffragium ferret<br />
, orta sunt centuriata comitia.<br />
Sed tandem hie magnus Rex<br />
interficitur à juvene Lucio Tarquinio<br />
ejus generò, stimulato à<br />
feroci Tullia uxore sua, Servii<br />
filia, urlate narrai Liv. à. lib.<br />
i. cap. 4j.et seq% cum regnasset<br />
annos 44.<br />
15 Inde , ait ipse Liv. cap.<br />
49. Lucius iste Tarquinius regnare<br />
occcepit, cui Superbo cognomen<br />
facta indiderunt, quia<br />
socerum sepultura prohibuit, Romulum<br />
quoque insepultum periisse<br />
dictitans : primoresque Pattuiti,<br />
quos Servii rebus fa visse<br />
credebat, interfecit; armatisque<br />
corpus circumsepsit v neque enim<br />
ad jus regni quidquam praster<br />
vim habebat, ut qui neque copuli<br />
jussu, neque auCtoribus Patribus<br />
regnaret. Abrepta igitur<br />
monarchia ita abusus, ut legibus<br />
omnibus eversis, omnia pto
6 EPOCHA I.<br />
sua libidine et tyrannide regeret.<br />
Ita annos 2;. regnavit,<br />
quousque ob nefandum stuprum<br />
à filio suo Sexto Tarq.uinio.Lucretise<br />
illatum, ipse suique Roma<br />
pulsij finem statui Romanorum<br />
sub Regibus fecerunt,<br />
anno ab U. C. 244. Incertum<br />
est fuerit filins, an nepos Lucii<br />
Tarquinii Prisci.<br />
16 Leges in hoc statu latas,<br />
collegit in usum publicum Papirius<br />
Pontifex Maximus sub ini—<br />
tium libera Reipublicae: qua;<br />
collectio jus civile Papirianum<br />
dicta est, etsi Papirius nihil de<br />
suo ibi adjecit, sed tantum leges<br />
regias sine ordine latas in<br />
unum composuit, ut Pomponius<br />
refert in /. 2. §. 2. de orig.<br />
jur. Quamvis autem in hoc 2. §„<br />
adjiciatur Papirio praeuomen Sextus<br />
, et in §. 36. ejusdem I, Pu~<br />
blius; tarnen probabiiius et fere<br />
certum est, fuisse Cajum, quia<br />
ita laudatur á diligentissimo<br />
Dionys. Halicar. Antiq. lib. 3.<br />
cap. yo. cujus auctoritas coegit<br />
Interpretes, ut varus modis intenderint<br />
textum Pomponii emendare.<br />
An vero Papirius coilegerit<br />
omnes leges regias, vef<br />
eas duntaxat quae de rebus sacris<br />
locutae erant non consta.t.<br />
Illud certum est, GraniumFlaccum<br />
commentariis illustrasse Papirianum<br />
jus in libro quem inscripsit<br />
de Indigitamenlis, id est,<br />
ritibus sacris, tempore Julii Caesaris.<br />
EPOCHA. SECUNDA.<br />
AB EXACTIS REGIBUS ANN. U. C. 244.<br />
USQUE AD AN. 305.<br />
17 -Exactis Regibus, duo<br />
Consules comitiiscenturìatis creati<br />
sunt, eadem potestate ac auctoritate,<br />
qua Reges potiebantur,<br />
ut vere regia potestas penes<br />
Consules esset ; et libertas<br />
quam populus affectabat in eo<br />
sita, quod annuum imperium consulare<br />
factum est, non quod diminutum<br />
quidquam sit ex regia<br />
potestate , Liv. lib. 1. cap.<br />
ult. et lib. 2. Consules appellavit,<br />
ut scirent se debere civibus<br />
suis consulere.<br />
18 Qualis fuerit ea tempestate<br />
juris Romani facies, me-<br />
morat Pomponius in d.i. 2. %. 3,<br />
de orig. jur. his verbis: Exactis<br />
deinde Regibus lege Tribunicia,<br />
omnes leges hie (regiae)<br />
exoleverunt , iterumque cccpit<br />
populus Romanus incerto magli<br />
jura et consuetudine ali-'<br />
quam per I at am legem, idque<br />
prope viginti annis passus est.<br />
Noluit autem per ea significare,<br />
populum nullo omnino jure certo<br />
usum fuisse, sed nullo scripto<br />
aut stabilito expressa sanctione,ut<br />
de initio urbis diximus<br />
«. 3. Quamvis enim plurcs<br />
leges regias seivavit, ut de eis
quas de contractibus tulit Hosiilius,<br />
aliisque, tradùnt Scriptores,<br />
eas non ut leges, sed ut<br />
mores receptos, suscepit.<br />
19 A quo fuerit lata lex<br />
Tribunicïa hic memorata, non<br />
satis constat. Forte ab aliquo<br />
tribuno celerum, qui jam ab<br />
ipso Romulo creati fuerant, nomen<br />
sortita, quia nondum nati<br />
Tribuni plebis. Verisimile est<br />
earn fuisse legem illam curiatam,<br />
cujus meminit Tacit. Annal. XL<br />
22. dicens : Quœstores eliamtum<br />
Regìbus ìmperantìbus ìnstìtuti<br />
sur.t : quod lex curiata osiendit<br />
à L. Bruto repetiia. Mansitque<br />
Consulibus potestas deligendi.<br />
Quia nulla alia apparet<br />
lata aut reperita eo tempore quo<br />
Reges urbe pulsi. Et cum constet<br />
earn de re inalimi momenti,<br />
potestate deligendi Quaestores<br />
fuisse iocutam, non est absonum<br />
conjicere eircumscripsisse,<br />
et designasse Regum potestatem,<br />
eamque Consulibus fuisse<br />
aecommodatam , curante Junio<br />
Bruto, expulsionis auctore.<br />
20 In eo autem quod addit<br />
Pomponius, populum scilicet<br />
fuisse passum viginti annis<br />
jus incertum, mendum notant<br />
Interprètes, propterea quod duravit<br />
hic status usque ad leges XII.<br />
Tab.id est, sexaginta annis, seu<br />
prope. Probabilem erroris causam<br />
assignat Ainkerhoek Priedermis,<br />
ad leg. 2. de orig. jur.<br />
21 Hojus temporis initio nullus<br />
obstitit Consulum potestati,<br />
omnisque jurisdictio erat penes<br />
cos quousque annos 260. saeva<br />
«t effrxnata ïauiciorum et fce«<br />
AB EXACTIS REGIBUS, ClET.<br />
neratorum crudelitas et avaritia,<br />
piebem ad seditionem et in tnontem<br />
sacrum secessionem adegit,<br />
unde aiiter adduci non potuit,<br />
quam conventione inter earn et<br />
Patricios inita:(7> plebi sui Magistratus<br />
essent sacrosancti, quibus<br />
auxiliatio adversus Consu—<br />
les esset ; neve cui Patrum capere<br />
eum Magi stratum liceret.<br />
Atque ita Tribuni plebis creati<br />
duo, C. Licinius, et L. Albinus,<br />
qui tres collegas sibi creaverùnt,<br />
et in his Sicinium sedi—<br />
tionis auctorem, Liv. lib. 2. cap.<br />
33. Quorum numerus, nova contentione<br />
exorta usque ad io. ere*<br />
vity idem Liv. lib. 3. cap. 30.<br />
22 Hoc auxilio freta, audaciorque<br />
plebs facta, ad everted—<br />
dam aristocraciam, quatti Sena**<br />
tus affectabat , tota incubuir.<br />
Hinc Tribuni , piebem à csetero<br />
populo segregantes ^ frequentes<br />
ad piebem rogationes tulerunt,<br />
quas plebs divisa per tribus in<br />
comitiis, quas ideirco tributa<br />
sunt dicta, facile ratas habebat:<br />
atque inde orta plebiscita, de<br />
quibus Justinian, in Instit, §. 4.<br />
de jur. nat. gent, et civ. Quia<br />
vero neque Senatus approbabat<br />
plebiscita; neque plebs rata habebat<br />
senatusconsulta, ad summum<br />
confusio deducta, neutra<br />
parte alteri concedente leges ferendi<br />
potestatem ; .et.vix eo tern*<br />
pore lex ulla à toto populo cojnitiis<br />
centuriatts lata praster Ateriam<br />
Tarpejam anno 300 quae<br />
omni Magistratui concessit suae<br />
potestatis Ìxs2£ reos multare.<br />
23 .Haec tristissima Reipublif<br />
c* facies, quas ultimai» ei mi-
8 EPOCHA -il.<br />
oabatur ruinam, utmmquecoegit<br />
Ordinem , Senatum, et plebem,<br />
ut de illius quxrenda salute cogitarent<br />
sedulo. Et quia an. 293.<br />
Terentius Arsa ferox Tribunus<br />
plebis, et Consulibus infestissimus,<br />
his absentibus promulgaverat<br />
legem Terentìllam ab eo<br />
dictam: Ut quinque viri crearentur<br />
legibus de imperio consiliari<br />
scribendis : quo populus<br />
in se jus deaerit, eo Consulem<br />
usurum: cui Senatus, duce Quinto<br />
Fabio disertissimo urbis Prjefecto,<br />
ita restitit, ut usque ad<br />
adventum Consulum dìfFtrretur,<br />
imo et tolleretur, Liv. lib. 3.<br />
cap. 9. necesse fuit, ut huic maxtmo<br />
medendo malo, Patres et<br />
plebs jequo animo convenirent<br />
de condendis legibus asquanda;<br />
libertatis. Conventum igitur est<br />
de legibus , et tantum de latore<br />
mansit disceptatio: qua; sopita<br />
est facto anno 300. senatusconsulto,<br />
quod t lebiscito confirmatum<br />
est, ut Legati mitterentur<br />
Athenas, qui inclytas Solonis<br />
leges describerent, aliarumque<br />
Graecia; civitatum instituta,<br />
mores, juraque noscerent, Dionys.<br />
Hal. Antiq. lib. 10. cap. jr.<br />
Liv. lib. 3. cap. 31.<br />
24 Atqueeodem anno in Grajciam<br />
missi sunt Legati, non decern,<br />
ut legitur apud Pompon,<br />
in famosa /. 2. §. 4. de origin,<br />
jur. quern nonnulli leviter emendant<br />
ut sustineant, Binkersho.<br />
in Prcetermis. ad d. I. 2. §. 4.<br />
sed tres, Spur, seu Publius Possthumius<br />
Albus , Aulus Manilas<br />
, et P. Sulpicius Camerinus:<br />
quibus reversis cum ma<br />
gna legum, mommque farragine,<br />
creati sunt Decemviri legibus<br />
ferendis; eisque datum summum<br />
imperium sine provocatione ; et.<br />
ne quis eo anno (302) alius<br />
Magistrate esset, ut mutata fuerit<br />
forma civitatis ab Consulibus<br />
ad Decemviros, quemadmodum<br />
ab Regibus ante ad Consules venerat,<br />
Liv. lib. 3. d. cap. 31. et<br />
cap. 33.<br />
25 Utentes Decemviri interprete<br />
Hermodoro probo viro et<br />
prudente, Epheso patria sua,<br />
sine ullo crimine exule, operata<br />
condenJis iegibus dederunt, ingentique<br />
hominum expectations<br />
decern proposuerunt tabulas totidem<br />
continentes leges, et popu*<br />
lum advocaverunt ad coneionem<br />
modestissimam atque pulchertimam,<br />
quam tradit Liv. lib. 3.<br />
cap. 34. ut leges aequiores, probatioresque<br />
universo populo evaderent.<br />
Et cum ad rumores hominum<br />
de unoquoque legum capite<br />
edito ^ satis correctae viderentur,<br />
ut Decemviri optabant,<br />
centuriatis comitiisX. Tab.<br />
leges periata; sunt anno 303.<br />
26 Vulgatur deinde rumor,<br />
duas deesse tabulas, quibus adjectis,<br />
absolvi posset velut cor"<br />
pus omnis Romani juris. Atque<br />
ea exspectatio, cum dies comitiorum<br />
appropinquaret, desi.derium<br />
Decemviros iterum creandi<br />
fecit: qui sequente anno 304.<br />
duas, qua; desiderabantur, tabulas<br />
adjecerunt, qua; postea<br />
anno 30?. probata; et periata?<br />
fuerunt: atque ita completa; XII.<br />
Tabula; ; et inde ortum famosis»<br />
siinum noraen legum seu legit
AB EX ACTIS REGIBUS, CiET. 9<br />
XII. Tab. utroque enim numeto<br />
in eis laudandis utimur; appelianturque<br />
à Liv. lib. 3. cap.<br />
34. fans universi publici privatisas<br />
juris ; ac de eis dicere<br />
non dubitava Cicero lib. 1. de<br />
orat. cap. 44. omnibus omnium<br />
Philosophorum bibliothecis anteponendas,<br />
et lib. 2. de legib.<br />
cap. 23. quod ejus tempore, qui<br />
vellent dare operarti juris prudentix,<br />
ipsa verba, tanquam carmen<br />
necessarium discere cogerentur.<br />
27 HÄ celeberrima; leges<br />
tempore D. Cypriani extabant<br />
adhuc, imo et siculo 6. xrx<br />
vulgaris, ut ex Caji Jurisc. comment<br />
ariis patet , unde plures<br />
Pandectarum leges desumptse.<br />
Sed periere per Barbarorum in<br />
Italia m irruptionem, fragmentis<br />
duntaxat earum remanentibus:<br />
quae plures viri insignes colligere<br />
curarunt, inter quos eminet<br />
Jac. Gothofr. qui nedum ea collegi!,<br />
sed et magno delectu in<br />
ordinem redegit in Fontibus<br />
quatuor juris civilis, Ea exscripsit<br />
in sua juris hist aria C.<br />
Martin, atque etiam Bach, qui<br />
ultetius paraphrasim adjecir,<br />
propterea quod leges scripts<br />
fuere verbis nunc valde obscuris<br />
, utpote antiquissimis. Quare<br />
, et quia qua; ad jus Justinianeum<br />
faciunt, sparsa in Pandectis<br />
suis locis habemus, necessarium<br />
non putamus Illa htc<br />
transcribere.<br />
28 Dum hsec agebantur,Decertvviti<br />
in ambidonem et tyran-<br />
Tom. I. 6<br />
nidem alienati, eorumque coryphaeus<br />
Appius Claudius turpissima<br />
et scelestissima in castam<br />
Virginiam libidine fcedatus, ita<br />
universum populum commoverunt,<br />
ut factum fuerit senatusconsultum<br />
: Ut Decemviri se primo<br />
quoque tempore magistrata<br />
abdicarent : Q. Furius Ponti/ex<br />
maximus Tribunes plèbis crearetz<br />
et ne cui fraudi esset se ce s no<br />
jnilitum plebisque ; secesserant<br />
enim in Av?titinum tyrannidis<br />
declinando causa ; et postea omnibus<br />
Romam reversis, decern<br />
plebis Tribuni, et duo Coasules<br />
populares 1,. Valerius, et M. Horatius<br />
creati sunt: qui cum velut<br />
in controverso jure esset, tenerenturne<br />
Patres plebiseitis, legem<br />
centuriatis comitiis tulere : Ut<br />
quod tributim plebs jussisset',<br />
populum teneret : -jua lege tei—<br />
buniciis rogationibus telurr: acerrimum<br />
datum est. Sed et restituta<br />
lege de provocatione, aliarti<br />
novam sanxerunt: Ne quis ullum<br />
Magi stratum sine provocatione<br />
crearet: qua; duas leges appellari<br />
solent à Omsulious qui eas tulerunt,<br />
Valeria, Horatia; et saipissime,<br />
quasi una duntaxat lex<br />
fuerit ; sub nomine lex. Hiratia,<br />
utraque significatur. Ita restiiuta<br />
Consulum et Tribunorum potestà<br />
te , et Decemviris magistrati!<br />
abdicatis, Appius Claudius in carcerem<br />
conjectus mortem sibi consci<br />
vit, canerique meritas pcenas<br />
subierunt, lav. lib. 3. à cap. 3J.<br />
usque ad 60.
EPOCHA<br />
DE STATU JUR. ROM.<br />
USQUE A:<br />
29 (^)uamvis leges XII.<br />
Tab. tanta cura et diligentia fuerim<br />
statutae, tamumque eas laü j -<br />
daverint Cicero aliique plurimi<br />
prestantissimi viri, ut non liceat<br />
de earum excelJemia dubitare,<br />
sperandumque erat, ut pacem<br />
et quietem Reipublicx in<br />
xternum afferrent; tarnen, et quia<br />
iiimis erant breves, et quia dominandi<br />
cupido et Patres et plebern<br />
ceperat, satis non fuerunt,<br />
ut Rémpublicam facerent tranquillam.<br />
30 Videntes enim Patres, legem<br />
Horatiam, quam modo meminimus<br />
n. 28. eos plebi subjecisse,<br />
suamque labefactasse potestatem,<br />
hoc jugum curarunt<br />
excutere, dicendo se populi vocabulo<br />
non comprehendi : hacque<br />
dueti ratione plebiscitis non<br />
prasbebant obsequium, pluresque<br />
inter utrumque ordiriem exona;<br />
contentiones de communicandis<br />
honoribus, sacerdotiis, agris publicis,<br />
et jure connübii. Et quia<br />
anno 416. J. iEmilius Consul<br />
alienatus à Senatu, sediriosis tri'bunatibus<br />
similem consulaturh<br />
gerens, non destitit quoad fui't<br />
Consul, eviminari apud populum<br />
Patres, collega Q. Publio<br />
haudquaquam adversante, quia<br />
et ijpse de plebe erat ; occasio-<br />
TERTIA.<br />
AB AN. U. C. 305.<br />
AN. 727.<br />
nem sssviendi in Patres sibi ob!atam<br />
libenter ampîexus est. Nam<br />
cum necesse esset Dictatorem adversus<br />
rebellantes Latinos creari<br />
; .ZEmilius , cujus tum fasces<br />
erant, collegam Dictatorem dixit.<br />
Quae dictatura popuiaris, et famosa<br />
orationibus in Patres criminosis<br />
fuit; itaque in ea très leges<br />
secundissimas plebi, ad versas nobilitati<br />
tulit, quarum fuit una:<br />
Ut plébiscita omnes Quìrites tenerent.<br />
Quae l'ex accuratius repetita<br />
anno 46;. earn ferente Q.<br />
Hortensio Dictatore , à quo lex<br />
Hortensia appellata est , GeL<br />
Noct. Attic, lib. 15. cap. 27. Justinian,<br />
in §. 4. Inst, de jur. nat.<br />
gent, et civ. Atque ex eo tempore,<br />
ut ibi ait Justin, plébiscita non<br />
minus valere cceperunt quam leges,<br />
adeo ut et nomen legu'm acceperint,<br />
ut constat de legibus<br />
Aquilia, Falcidia, aliisque plurimis.<br />
Erat autem Dictator Ma-gistratus<br />
extraordinarius summa po^<br />
testate prasditus; paris enim et<br />
belli, et omnium fere rerum afbitrium<br />
pênes îpsum erat. Solum<br />
urgente gravissima necessitate<br />
creabatür, et ad sex duntaxat<br />
menses. -<br />
31 Ut Patricii résistèrent îmmodiese<br />
plebis potestati, curabant<br />
alia via earn sibi devinctam habere
DE STATU JUR. ROM. AB AN. Ci&T. n<br />
ope îegis actionum et actuum le- librum evulgavit an. 449. eum<br />
gîtîmorum,atque dierumfastorum tradens populo, cui adeo gratum<br />
et nefastorum. Ulne nihil aliud fuit id munus, ut ipse Flavius<br />
étant, quam : Formula quœiatn Tribunus plebis fìeret, et Sena*<br />
solemnes quibus cives Romani in tor, et iEdilis Curulis; iiberque<br />
jure apud Magistratum experte- appellatus fuetit jus civile Fiabantur:<br />
ex lege XII. Tab. com- vianum^ eadem ratione qua jus<br />
positae, /. 2. §. 6. de orig. jur. Papirianum appellatum dixîmus<br />
quinetipsiactusita gesti,etiam le- sup. n. 16. ut id refert Pompon<br />
gis actiones appellabantur, quam- /. 2. §. 7. de orig. jur. Cicero pro<br />
vis non ad contentiosam, sed ad Mureen. cap. 11.et ad Attic, lil.6.<br />
voluntariam jurisdictionem per- epist. 1. Liy. lib. 9. cap. 46, Et<br />
tinerent, ut adoptio, emancipano, cum dolentes Patres de hac jactu-<br />
Actus vero legitimi dicebantur: ra, voluerint suam conservare<br />
Quicumque certis ritibus et solem- auctoritatem inventis novis obnitatibus<br />
peragebantur, sive apud scuris formulis, quia plura de-<br />
Magistratum, sive inter privatos erant agendi genera, quas non<br />
duntaxat, ut haereditatis aditio, Utteris, sed notis signab^nt, ut<br />
quam cretionem dicebant , ac- eas populus non caperet; Sex.<br />
ceptilatio, etc. Unde apparet no- iElius Catus Celebris Jurisconmen<br />
legis actio, convenire quo- sultus eas populo enunciavit<br />
que aliquibus actibus legitimis, an. 552. edito libro, qui Jus<br />
illis scilicet, qui coram Magis- JElianum appellatum est, d. I. 2.<br />
tratibus exercebantur. §. 7. de orig. jur. Cic. ubi sup.<br />
32 Cum enim horum noti- 33 Sed et aliud supererat<br />
tia plebi prorsus ignota esset, Patribus dominandi praesidium,<br />
reposita in penetralibus Pontifì- cui oçcasionem praebuit summa<br />
cum, qui ex Patriciorum ordi- L. XII. Tab. brevitas et elene<br />
desumebantur, et quotidie gamia. Cum enim plurima nenecessaria<br />
ad agendum, cogeba- gotia occurrerent, quae ex ea-r<br />
tut piebs frequentissime illos a- rum verbis decidi nequirent, nedire,<br />
ut suis rebus intéressent, cessarium omnino fuit earumderri<br />
ea quae opus erant suppeditan- interpretatione et fori disputatiotes.<br />
Sed cum Appius Claudius ne jura uova servare, quae qua-<br />
Caecus (de hoc plura memora- si- ex mente ipsacum legum probilia<br />
narrât Pomp, in /. 2. §. 36. ficiscentia frequentibus sufficede<br />
orig. jur. aitque appellatum rent negotiis, ad quae verba non<br />
esse Centumanum , et fuisse e- pertingebant: dequoluculentum<br />
jusdem generis ac ilium Decern- habemus exemplum in légitima<br />
virum famosum , de quo. sup. patronorum tutela. Hanc autetn<br />
n. 28. locutisumus) proposuisset, interpretandiet disputandi scienet<br />
ad formatti redegisset has ac- jjam soli habebant Patricii, quantiones<br />
: Gnxus Flavius ejus seri- doquidem ipsi soli in hujus arba<br />
, libertini films, suweptum gumenti cognjtione versati; eo-<br />
B 2
umque responsa usu diuturno<br />
probata, partem juris civilis constituerunt,<br />
de quibus in §. 8.<br />
lntt. de jur. nat. gent. et civ.<br />
sermo est ; sicuti ea quae post<br />
magnas disputationesobdnuerant,<br />
ceu patet ex /. 68. de usuf. et<br />
§. 2. Inst, de societ, hocque jus<br />
quod sine scripto venit compositum<br />
à Prudentibus, communi<br />
nomine appeltari jus civile, ait<br />
Pomp, in /. 2. §. 5. de or ig. jur.<br />
et recensetur à Justiniano in §. 3.<br />
Inst, de jur. nat. gent. et civ.<br />
inter species juris scripri, quia<br />
ex interpretatione /. XII. Tab.<br />
descenJit. Casterum istam Patriciorum<br />
possessionem turbavit<br />
circa an. 500. Tiberius Oicuncanius<br />
primus è plebe Pontifex<br />
maximus, qui scientiam juris publice<br />
profited ccepit, cum catteri<br />
ante eum in latenti jus civile<br />
retiñere cogitabant , solumque<br />
consultoribus poiius, quam discere<br />
volentibus se prasstabant, Epitom.<br />
lib. Liv. lS. Pomp. d. i. 2.<br />
§. 35. de or ig. jur.<br />
34 Dedimus hucusque tironibus<br />
qualemqualem de legibus,<br />
plebiscitis, et responsis Prudentum<br />
notionem; percurramus nunc<br />
brevi calamo alias duas juris<br />
scripti species , senatusconsulta,<br />
et Magistratuum edicta , rejecta<br />
in sequens caput altera qua; superest,<br />
constilutiones Principum<br />
appellata, ut sex quas Jusünian¡.is<br />
memorat in Inst. §. 3. de jur.<br />
nat. gent. et civ. absolvamus. Senatusconsultum<br />
est: Quod Senatus<br />
jubet at que constituit, §. j.<br />
eod. Utrum vero Senatusjus condere<br />
potuerit à Tiberii ímpera-<br />
EP OCHA III.<br />
toris temporibus duntaxat, ut<br />
visum Hetnec. Car. Mart, et a~<br />
li i s, an veto etiam libera Republica<br />
, ut vtilt Aug. Bach, non<br />
definimus. Suffkiat hie animadvertere,<br />
quad postea suo loco<br />
memorabimus, plurima scilicet<br />
celeberrima jura senatusconsultis<br />
fuisse constituía, Senatu universum<br />
populum repraisentante, vel<br />
id ei permitiente Principe.<br />
3J Licet ex iis quae hactenus<br />
diximus clare appareat, nullum<br />
Magistratum potuisse jura<br />
condere, ea potestate populo,<br />
aut plebi tantum in comitiis agentibus<br />
concessa: quia tamea<br />
videmus saspe, juris prxtorii seu<br />
honorarii et in Pandectis , et<br />
apud veteres mentionem fieri;<br />
iliud breviter excutere et examinare<br />
hie oportebit, ubi de<br />
potestate legislatoria agi mus. Et<br />
quidem , ut modo monuimus,<br />
Justinianus Imp. inter species<br />
juris scripti recenset in d. §. 3.<br />
Inst. Magistratuum edicta ; aitque<br />
in §. 7. eod. illos qui honores<br />
gerunt, id est, Magistratus<br />
eis auctoritatem dedisse. Magistratus<br />
qui hujusmodi proposuerunt<br />
edicta, plures fuerunt, quorum<br />
nominatissimi Praetores, ac<br />
iEdiles Curules.<br />
36 Dupliciter insignis fuit annus<br />
387. et quia conventum est,<br />
ut alter è Consulibus sumeretur<br />
de plebe . quae L. Sextio consulatum<br />
de.iit : et ut ex Patriáis<br />
Praetor unus , duoque iEdiles<br />
Curules crearentur. Fuerunt<br />
itaque crea'i primus Praetor Sp.<br />
Fu ri us, et primi iEdiles Cu-<br />
Quintius Capitolinus, et P. Coi-
DE STATU JUR. ROM. AB AN. CXLT. 13<br />
nelius Scipio, Li v. l.j. in princ. jus civile non pertinuisse , seu<br />
Institutus fuit Prastor juri dicun- jus nunquam constituisse. Condo<br />
in urbe , atque idcirco Ur- stituerunt vero ordinaria, non<br />
banus appellatus; et post aliquot quidem in ipso initio, sed postannos,<br />
non sufficiente uno, a- quam populus, illorum aequitate<br />
lius creams ad jus peregrinis red- et militate inspecta , ea recepedendum<br />
, qui ideo Peregrinus rat, ut si res penitus perpendafuit<br />
dictus, I. 2. §. 27. et seq. de tur, populi actoritas ipsorum jucrig.jur.<br />
Et tandem, plurimis in stitiam secuta, eis vimlegis attuledin'onem<br />
Romanam redactis pro- rit; Praetor etenim non Legislavinciis,<br />
opus fuit et alios crea- tor , ,sed Magistratus erat.<br />
re qui rebu; provincialibus prae- 38 Rursus ordinaria vel trae;sent<br />
d. 1. i. §. 32. de orig. jur. latitia erant , vel nova. Ea di-<br />
Munus autem Prsetoris contine- cebantur tralatitia: Qux Prcetobatur<br />
famosis illis verbis DO, res ex sui decessoris edicto in<br />
DICO, ADDICO. Dabat enim suum transferebant, ut ex eojus<br />
plurimis honorum possessiones, dicerent. E converso appellabanpluresque<br />
etiam actiones et ex- tur nova : Quae quisque Prxtor<br />
ceptiones. Dicebat interdicendo, ex sua penu proponebat. Hujus<br />
ut patet ex lib. 43. Digestorum; juris introducendi causa, eadem<br />
indicendo ferias, et alias saepe. quam pro responsis Prudentum<br />
Addicebat denique facta in jure paulo ante memoravimus n. 33.<br />
cessione, mancipatione, aliisque, quia nempe leges XII. Tab. ut-<br />
Ut suis locis docetur in Institu- potè per breves , pluribus usu fretìonibus<br />
et Pandectis. iEdilium quentibus casibus non sufficievero<br />
praecipua fuit cura de an- bant; et insuper in quibusdam<br />
nona , ludis, viis, aliisque publi- negotiis nimis angusta» strictaeque<br />
cis urbis locis : de quibus rebus erant , naturali reclamante xquiedicta<br />
sua proponebant. tate, utpote in solis suis hasredi-<br />
37 Horum Magistratuum e- bus et agnatis admittendis ad<br />
dicta celeberrima et notissima in in'estatam dofuncti successtonem,<br />
jure sunt, recensita à Justinia- aliisque.Qua; respiciens Ulpianus<br />
no inter species juris scripti in optime definivit jus praeiorium<br />
Inst. §§. 3. et 7. de jur. nat.gent. in /. 7. §. 1. de just, et jur. diet<br />
civ. Sed cum ex eis alia fue- cens esse illud : Quod Pratores<br />
rint repentina, seu extraordina- introduxerunt , adjuvandi , vel<br />
ria, quae , prout res inciderat, supplendì, vel corrigendi juris<br />
proponebantur ; alia vero ordì- civilis gratia , propter utilitatem<br />
narìa , perpetua; jurisdictionis publican. Licet autem Praetoribus<br />
causa, id est, pro toto magi- fas non erat jus civile scriptum<br />
stratus anno proposita, ut pa- expresse tollere, /. 12. §. 4. de<br />
tet ex Ulpiano in /. 7. de jurisd. pubi, in rem act. illud saepe elurecte<br />
monet Bach. Hist, jurispr. debant inventis novis nomini-<br />
* e 't. 3. §. 3. extraordinaria ad bus, actionibus, exceptionibus,
14 EPOCHA HI.<br />
et fícrionibus, quae rem transformantes,<br />
alteram ei praebebant<br />
faciem , quae suis adinventionibus<br />
locum faciebant: sufficiat in<br />
exemplum adducere Publicianam<br />
in rem actionem; quae nomen à<br />
Publicio Praetore accepit, ut et<br />
alias plures à suis Auctoribus acceperunt.<br />
Celeberrimum edictum<br />
perpetuum ad quintara epocham<br />
spectat, in qua de eo loquemur.<br />
39 Quam descripsimus Reipublica:<br />
facies, tot tiuctuationibus<br />
ac perturbationibus inter Patricios,<br />
et Piebem agitata , usque<br />
ad sequentem epocham duravit.<br />
In ea plurims prodiere leges:<br />
quarum celebriores , dignioresque<br />
ut tirones notas habeant,<br />
trademus infra in elencho, earum<br />
seriem, notionemque exhibentes.<br />
EPOCHA QUARTA.<br />
AB EXTINCTA LIBERA REPÚBLICA , ANNO 727.,<br />
USQUE AD HADRIANUM, ANNO 97O.<br />
40 ltimis prioris epochs;<br />
annis, jam plurimum languebat<br />
Respublica, et praecipiti cursu ad<br />
ultimam vergebat ruinam, augentibus<br />
causam ex continuis discordiis<br />
natam , nonnullis eventibus,<br />
qui imperium ad unius dominationem<br />
ferebant, adeo ut tandem<br />
nullum aliud discordantis patriae<br />
remedium inventum, quam ut ab<br />
uno regeretur imperium, ceu ait<br />
Tacit. An. 1. cap. 9. Quae facta<br />
respicientes Scriptores , in designando<br />
hujus exordio dissentiunt.<br />
Ulud nonnulli affigunt anno<br />
706. quo Julius Caesar perpetuarci<br />
dictaturam, aliosque praecipuos<br />
magistratus recepit, atque<br />
eis, et maxime potentia militari<br />
munitus, summam in Sempublicam<br />
potestatem teauit. Sed<br />
quia haec duntaxat duravit usque<br />
ad Idus Martii an. 709. in<br />
quibus ipse vulneribus confossus<br />
in Senatu in curia Pompeja occubuit,<br />
eoque occiso, libertas<br />
aliquantulum restituta fuit : haec<br />
opinio non placet. Magis itaque<br />
nobis arrident caeterae, quae ad<br />
tria posteriora facta illud referunt:<br />
I. videlicet triumviratum, quem,<br />
oppressa totius Reipublicae libértate,<br />
Augustus iniit cum Antonio<br />
et Lepido an. 711. II. prae-<br />
Hum Actiacum , in quo ipse Augustus<br />
ita vicit Antonium, anno<br />
733. ut earn ad mortem adegerit<br />
an. seq. 724. solusque ex<br />
Triumviris reliquus , Lepidum<br />
enim exuerat, cunctos ita dulcedine<br />
otii pellexit, ut munia Sehatus,<br />
Magistratuum, legum ira<br />
se traheret, nullo adversante, ut<br />
pulchre id refert Tacit. An. I.<br />
cap. 2. III. collationem nominis<br />
Augusti, et summi imperii, quarr»
AB EXTINCT A LIBERA REPÚBLICA, C2ET. ij<br />
à Senatu , csterisque civibus ob- et quod Senatus, et Magistrata?<br />
tinuit: à quo tempore perfecta<br />
Monarchia consntuta videtur anno<br />
727. Hanc ultimarci, quam<br />
praeferunt Aug. Bach, et Cat. Ant.<br />
Mart, et nos sequemur, utpote<br />
notiorem et splendidiorem.<br />
41 Licet autem Augustus ita<br />
in Monarcham evectus, neminem,<br />
quern posset timere, videbat;<br />
nulla enim publica arma, et ferocissimi<br />
in bello , vel proscriptione<br />
perierant, Tacit. An. I,<br />
cap. 2. tamen , quia vir erat prudentissimus,<br />
et ante oculos habebat<br />
recentem finem tragicum,<br />
quern Julio Caesari attulerat regia:<br />
potestatis aftectatiojura dedit<br />
quibus populus pace et Principe<br />
uteretur, Tacit. An. 111. cap. 28.<br />
ita se gerens, ut vulgus eura<br />
legnate non animadverteret, simulque<br />
paulatim princip3tui assuesceret.<br />
Priscam itaque libera;<br />
Reipublicae faciem consetvavit<br />
integram , servatis eisdem Magistratibus,<br />
cum suis nominibus,<br />
et potestatis insigniis. Quinimo<br />
et saspe titulos Consulis, Tribuni,<br />
Pontificis maximi, aliosque sibi<br />
admittebat, ut magis videretur<br />
popularise nomina Regis et Dictatoris<br />
tanquam populo infensa respuens<br />
, tantumque volens Princeps<br />
seu Imperator appellar!,<br />
propterea quod id non a?gre ferebant.<br />
Caeterum etsi eadem fue-<br />
rant Magistratuum vocabula, nihil<br />
usquam prisci et integri morís,<br />
ut ait Tacit. An. I. cap. 3.<br />
sed omnia pro libito suo sanciebat<br />
Uberrime, ut notat Dio. Cas.<br />
lib. 3. Permittebat itaque populo<br />
< omitía etiam ad ferendas leges,<br />
omnes suis fungerentur muneribus<br />
: at horum omnium auctoritas<br />
precaria erat: nam populus<br />
odi dulcedine, donis, et annona<br />
pellectus, omne suum imperium<br />
et potestatem ei contulit, /. i.de<br />
const. Princ. et ut ait Pomp, in<br />
1. 2. §. 11. de orig.jur. Constituto<br />
Principe datam est ei jus ut quod<br />
constituisset, ratum esset. Atque<br />
inde nata: constitutiones Principum,<br />
quas inter species juris<br />
scripti Justinianus enumerat in<br />
Inst. §. 3. de jur. nat. gent, et<br />
civ. de eisque ex professo agit<br />
in §. 6. eod.<br />
42 Eandem Tiberius Augusti<br />
successor, tenuit viam, sed<br />
quia subdolus versutusque erat,<br />
ea calliditate regnare ccepit, ut<br />
civilem admodum, ac paulo minus<br />
quam privatum ageret, adeo<br />
ut cuncta per Consules inciperet,<br />
tanquam vetere Republica<br />
; et ambiguus imperandi,<br />
ne edictum quidem proponeret,<br />
quo Patres in Curiam vocabat,<br />
nisi praeposito titulo Tribunicias<br />
potestatis, quam ab Augustoacceperat,<br />
Sneton. mTiber. cap.28.<br />
Tacit. An. I. cap. 7. atque ita<br />
sub iarvis paulatim Principem<br />
exercuit , praestititque , ut ait<br />
idem Sueton. ubi sup. cap. 33.<br />
Sed et alia astutia suum dominuum<br />
firmavit, è campo Martio<br />
ad Patres comitia tran lerens, ut<br />
magis i se penderent, qu ; n populus<br />
adeptum jus qua:stus esset,<br />
nisi inani rumore, Tac. An. I.<br />
cap. 15. Ex quo tempore vix lex<br />
ulla prisco more lata 5 et si que<br />
dicis causa : at è contrario pimi*-
lu EPOCKA IV.<br />
ma prodierunt senatusconsulta,<br />
et dubitatum non fuit Senatum<br />
jus facere posse, /. o. de legib.<br />
Senatum autem ita sibi obnoxium<br />
devinctumque habebat, ut nemo<br />
auderet in aliam ire sententiam,<br />
quam Principi piacere animadverteret<br />
: quod tanto erat<br />
periculosius , quanto suffragia<br />
non in tabellis ut in comitiis ferebantur,<br />
sed vel viva voce, vel<br />
discessione, ut non possent non<br />
esse nota Principi, qui praesens<br />
aderat. Quinimo plerumque orationes<br />
ipse Princeps in senatu<br />
habebat , quas senatusconsulta<br />
cas probantia sequeb^ntur, ut<br />
senatus auctoritas precaria esset<br />
et imaginaria : atque hinc<br />
Senatusconsulta appellantur saepe<br />
Orutiones Principis , illius<br />
scilicet , qui eas recitabat.<br />
4j Qui Tiberium secuti sunt<br />
Imperatores usque ad Hadrianum,<br />
eandem regiminis tenuere<br />
formam, plus minus indulgentes<br />
Senatui , prout eos sua inciinabat<br />
propensio. Et quamvis aliqui<br />
humanitate et aequitate fuerint<br />
ornati , ut Vespasianus et<br />
Titus, alii turpissimis fœdati moribus<br />
ut Caligula et Nero, alii<br />
denique inter utrosque medii;<br />
alii plures, alii pauciores, alii<br />
nullas constitutiones ediderunt:<br />
opportunum iron putamus singulorum<br />
mores excutere , ut faciunt<br />
plerique: quia haec morutn<br />
notifia ad juris hi^toriain , qualem<br />
describimus, parum facit.<br />
De eis singillat'un in elencho I.<br />
loquimur.<br />
EPOCH A QUINTA.<br />
AB HADRIANO USQUE AD CONSTANTINUM.<br />
44 JLncipimus hanc epocham<br />
ab Hadriano, nedum quia<br />
multa su irutn antecevsorum instituta<br />
emertdavit, plurimis editis<br />
constitutioni';us , qmrum maxima<br />
pars in P. et Col. raemorantur,cum<br />
antea essent rarissima;,<br />
et, ut utar verbis Tertulliano<br />
in Apuíng. cap. 4. : Totani<br />
Mam veterem ac squalentem<br />
silvam legum nobis princifalium<br />
rescriptorum et edictorum<br />
securibus rustabat, ccedebatque:<br />
Verum etiam , quia faciem jutis<br />
pretorii muuvit plunmum<br />
constituto Perpetuo Edicto, opera<br />
Salvii Julian! celeberrimi<br />
Jurisconsulti. Cum enim antea<br />
Praetores in anni sui initio edicta<br />
proponerent , nova , traiatiua,<br />
aut partim nova panimque tralatitia,<br />
pro suo libito; ipse rem<br />
perfecit edictum proponens docteaccuratequeelaboratumetexaminatum<br />
, à quo nulli Prstori<br />
recedere liceret unquam : quod<br />
anno 885. promulgati curavit,<br />
et plures dein leges illud servari<br />
jusserunt, /. 13. de testam.<br />
/. 2. C. ie coni, insert, alisque,
AB ADRIANO USQUE AD CONSTANTINUM. 17<br />
Ex eo itaque tempore jus praetorium<br />
quod quadantenus volubile<br />
erat pro arbitrio Praetorum, fixum<br />
certumque esse ccepit, ut<br />
jus civile. Mansit tamen Prastoribus<br />
jus edendi edicta extraordinaria<br />
, si res nova inciderei,<br />
guae jurisdictionem exigeret, et<br />
ad formam edicti perpetui componi<br />
non posset.<br />
45 Laudatum Salvium Julianum<br />
composuisse hoc edictum,<br />
jubente Hadriano, testantur ali—<br />
qui Scriptores , atque ipsemet<br />
Justinianus in /. 2. §. 18. et /.<br />
io. C. de Condic. indeb. maximis<br />
laudibus cum extollens. Putarunt<br />
sane alii jam antea nota<br />
fuisse edicta perpetua, ducti auctoritate<br />
Asconii Paediani in Cicer.<br />
pro Cornel, maj. reo, ubi<br />
ait Corneliurn Tribunum plebis<br />
legem tulisse, ut Prsetores ex<br />
suis edictis perpetuis jus dicerent.<br />
Sed quae sequuntur verba<br />
satis ostendunt mendose legi<br />
perpetuis pro perpetuo. Qua lex,<br />
inquit, Cornelia turn grattarti<br />
ambitiosis Pratoribus, qui varie<br />
jus dicere consueverant , sustulit.<br />
Constituit itaque lex Cornelia<br />
lata an. 687. ut statini<br />
Prcetores in principio ediccrent,<br />
quo jure essent usuri , et dein-'<br />
de nequáquam ah eo deflect?"<br />
rent, ut earn explicant Dio Cas.<br />
lib. 36. n. 23. ac proinde lucuta<br />
est de edictis quae ipsi Praetores<br />
componebant , solumque<br />
pro sui magistratus anno vires<br />
habebant. A Iii tradunt, jam ante<br />
legem Corneliam factum fuisse<br />
senatusconsultum anno 580.<br />
ut Prcetores ex suis edictis perpetuis<br />
jus dicerent, adducentes<br />
in probationem, quoddam fragmentum<br />
Actorum urbis R.om
i8 EPOCHA VI.<br />
aliique; quibus meruit; ut nomine<br />
Magnus decoraretur; et inter<br />
praecipuos Legislatures sibi<br />
vindicaret locum.<br />
47 H ; s justissimis, et saluberri.-nis<br />
legibus, verae religioni<br />
accommodatis , Reipublicae<br />
formam multum innovavit. Sed<br />
et imperii sedem Roma Byzantium<br />
transtulit ; quae urbs ex eo<br />
tempore appellata est nova Roma,<br />
et ab ipso Constantino Constantinopolis<br />
, quo nomine etiam<br />
nujic utimur. Sub ipso celebratum<br />
fuit an. aere vulgaris 325.<br />
( Hanc computationem in recensendis<br />
annis sèquemur in posterum<br />
) celeberrimum Concilium<br />
Nicaenum, generalium primum,<br />
om.tibus onhodoxis summopere<br />
venerabile; et jurisprudent quae<br />
in posterioribus praecedentis epochae<br />
temporibus jacebat , reviviscere<br />
cœpit. Famosissima schola<br />
juridica Berytensis, quae jam à<br />
saeculo 3. Celebris erat, multum<br />
hoc tempore inclaruit; et quamvis<br />
paulo post, an. 349. urbs pene<br />
tota horribili terrae motu subversa<br />
fuit; tamen iterum aedificata<br />
, ita schola refloruit usque<br />
ad annum Justiniani vigesimum<br />
octavum, quo civitas ultimarti<br />
passa fuit ruinam, ut mater legum<br />
diceretur, aliisque similibus<br />
laudibus celebraretur.<br />
- 48 Sed et duo constitutio-<br />
*um imperiilium Codices Constantini<br />
tempore prodiere, quorum<br />
prior Gregorianus , alter<br />
Hermegenianus dictus est. Prioris<br />
auctor adeo incertus , ut neque<br />
constet, appellatus fuerit<br />
Gregarius , an Gregorianus.<br />
Collegit in eo constitutiones ab<br />
Hadriano ad Constantinütn. Secundi<br />
auctorem fuisse quendam<br />
Hermogenianum Jurisconsultum,<br />
satis inter Scriptores convenit;<br />
quisnam vero is fuerit, non ita<br />
certum. Ejus scopus videtur fuisse,<br />
constitutiones ejusdem temporis<br />
in Gregoriano prcetermissas<br />
colligere , Diocletiani scilicet<br />
et Maximiani. Utriusque pauca<br />
supersunt fragmenta, quae<br />
exhibet Schulting. in Jurispr.<br />
vet. antejust. Licet autem hi<br />
Codices proprio studio , privataque<br />
Auctorum suorum facúltate<br />
compilati fuerint; magnani<br />
tamen eörum fuisse auctoritatem<br />
in foro, patet ex interpretatione.<br />
legis un. C. Theod. de respons.<br />
Prudent, aliisque locis.<br />
49 Certiora sunt quae de Codice<br />
Theodosiano scimus. Editus<br />
fuit anno 438. publica auctoritate<br />
Imperatoris Theodosii II,<br />
vulgo Junioris , qui octo viris<br />
scientia et prupentia spectabilibus,<br />
ilium conficere mandavit<br />
ea lege, ut in eum rédigèrent<br />
constitutiones à Constantino M.<br />
usque tunc emissas, non omnes<br />
quidem, sed eas duntaxat quas<br />
ilio tempore Reipublicae vel utiles<br />
, vel necessarias esse noscerent:<br />
nonnulla enim ipsius Constantini,<br />
Theodosi M. Arcadii<br />
et Honorii in eo desiderantur.<br />
Et postea ilium confirmavit speciali<br />
constitutione, nov. 1.Theod.<br />
Junior. Codicem hunc doctissimis<br />
commentariis illustratum à<br />
Jacob. Gothofr. edidit post ejus<br />
mortem Anton. Marvilius, qui<br />
ejusdem Theodosii constitutio-
A CONSTANTINO USQUE AD JUSTINIANÜM. 19<br />
nes Codicis promulgatione recensores,<br />
aliasque insequentium<br />
Imperatorutn , sua; editioni adjecit.<br />
Summa fuit hujus imperatoris<br />
in Jurisperitos benignitas.<br />
Ejus et Valentiniani III. cui<br />
Occidens in divisione imperii ob-<br />
tigerat auspiciis , plurimum floruerunt<br />
scholae juridical Constantinopolitana<br />
et Romana , /. un.<br />
C. de stud, liber, ur. Rom. De<br />
reliquis Imperatoribus usque ad<br />
Justinianum iterum repetimus<br />
quod diximus sup. n. 43.<br />
EPOCHA VII. ET ULTIMA.<br />
CONTINENS IMPERIUM JUSTINIANI.<br />
ço .Axcedimus ad ultimam<br />
juris civilis Romanorum, quo<br />
in Scholis utimur , epocham, imperium<br />
Justiniani. Hie Princeps<br />
Uprauda antea dictus, ab avúnculo<br />
suo Justino Imperatore ad supremas<br />
dignitates evectus est; et<br />
tandem in socium imperii Kalendis<br />
Aprilis an. 527. illoque quatuor<br />
mensibus post mortuo, solus<br />
regnare cœpit, annum agens<br />
45. Ejus Imperium , quod anuos<br />
38 duravit, omni aevo, armis et<br />
legibus celeberrimum. Vándalos<br />
et Gothos domuit, illis Africam,<br />
his Italiam eripiens. Fidei Catholieae<br />
et disciplina; Ecclesiastica;<br />
consuluit plurimum. Sed praecipua<br />
ejus gloria in jure civili in<br />
certum ordinem formamque redigendo,<br />
maxime enittiit. Cum<br />
enim animadverteret prudentissimus<br />
Imperator, nihil tan studiosum,<br />
seu expetendum in omnibus<br />
rebus inveniri, quam legum<br />
auetotitatem, quae et divinas et<br />
humanas res bene disponit, et<br />
omnem iniquitatem expeliit; simulque<br />
omnem léguai tramitem,<br />
qui ab urbis Roma; condita; temporibus<br />
descendebat, ita esse<br />
confussum, et in infinitum extensum,<br />
ut nullius humanae naturae<br />
capacitate concludi posset,<br />
sedulam, huic medendo malo,<br />
dedit opera m. Erecto itâque ad<br />
Dei Orunipotentis adjutorium<br />
animo, et omnem spem referens<br />
ad summa; providentiam<br />
Trinitatis, opus aggressus est,<br />
quod nemo alius neque sperare<br />
, neque optare ausus fuerat,<br />
omnem scilicet Romanam sanctionem<br />
colligere et emendare,<br />
et in unam reducere consonantiam,.ut<br />
nihil contrarium inveniretur,<br />
/. i. in pr. et §. 1. /. 2.<br />
C. de veter. jur. enucl<br />
51 Initium sumpsit à summis<br />
retro Principibus , eorum<br />
constitutiones emendans, et in<br />
unum Codicem congreg\ns, omni<br />
supervacua similituJine, atque<br />
discordia purgatas , ut universis<br />
hominibus promptum pra;berent<br />
praesidium , quin possent<br />
in judiciis recitari constitutiones<br />
ex anterioribus Codicibus. Hic<br />
C 2
20 EPOCHA VII. ET ULTIMA.<br />
Codex appellatus est Justinianeus<br />
, volente id ipso Justiniano<br />
, simulque jubente ut à die<br />
16. Kalendar. Maj. an. 529. observaretur<br />
, ut patet ex prcefat.<br />
de todem Codice confirmando.<br />
Sed quinque annis post ipse Imperator<br />
eum refudit et transformavit<br />
in alium, qui repetitx<br />
pralectionis dictus est, de quo<br />
infra.<br />
y 2 Absoluto et promulgato<br />
hoc Codice, properavit Justinianus<br />
ad summam et plenissimam<br />
juris emendationem pervenire<br />
, jubens anno $30. Triboniano<br />
sacri palata Quasstori, ut<br />
eligeret ad sociandum laborem<br />
quos probav
CONTINENS IMPERIUM JUSTINIANI. 21<br />
divèrsis legatorum generibus, qui<br />
interdum in Pandectis apparent,<br />
etiamsi Justinianus eos sublatos<br />
voluit, omnia exaequans legata<br />
in /. i. C. commun, de légat, et<br />
alii s.<br />
J4 Sed non propterea contemnendum<br />
, imo magnopere<br />
Iaudandum est opus istud sumtno<br />
quaesitum labore et vigilanza,<br />
pretiosissimis repletum doctrinis<br />
Jurisconsultorum , quibus,<br />
in iis quae ad jurisprudentiam<br />
spectant, aequales hactenus<br />
non sunt inventi. Norunt<br />
id eruditi omnes Digestum<br />
maximis extollentes laudibus. £Et<br />
quis , quaeso , in tanta librorum<br />
farragine unde decerptum et confectum<br />
est, eorum doctrinas novis<br />
constitutionibus accommodans,<br />
minus errare potuerit?<br />
Ipsemet Justinianus considerans<br />
immensum librorum numerum,<br />
quos evolvere opus fuit, sincere<br />
confessus est, in nullo peccare<br />
potius divinitatis, quam<br />
morralitatis esse , d. I. 2. §. 14.<br />
C. de veter. jur. enucl. Continet<br />
aurem ço. libros in septem.<br />
partes distributes: quarum I.<br />
quatuor libros habet. II. septem.<br />
III. octo. IV. totidem octo. V.<br />
novem. VI. octo. VU. reliquos<br />
sex.<br />
î $• Vulgo Digèsta in très partes<br />
dividunt. Primam, quam Digestum<br />
vetus appellant, à libro<br />
primo ad titulum tertium vicesimi<br />
quarti extendunt : secundam<br />
ab eodem titulo ad librum tricesimum<br />
nonum , Infortiatum dicunt<br />
: et tertiam demum Digestum<br />
novum nominant. Caeterum,<br />
ut recte notât Andreas Alciatus<br />
in proœmio 1. 1. dispunctìon. haec<br />
partitio commentitia est, nulla<br />
probabili ratione subnixa, ut proinde<br />
frustra se crucient, qui disputant,<br />
cur secundum Digesti volumen<br />
Infortiatum dicatur; quasi<br />
non barbara haec vox sit, ab indocto<br />
aliquo litteratore primum facta,<br />
quern deinde alii aeque indociles<br />
sunt secuti.Nec alia fuisse<br />
videtur hujus divisionis inducendae<br />
causa, quam cum quinquaginta<br />
librorum moles in ali—<br />
quod justum volumen facile consul<br />
non posset, in tria fuerit ob<br />
commoditatem intercisa.<br />
56 Quia vero inter Digesti<br />
confìciendi labores, observatum<br />
est, non posse facile ordinari<br />
et attemperari in pluribus casibus<br />
non praetermittendis, veterum<br />
Prudentum doctrinas , propterea<br />
quod plurimum inter se<br />
dissidebant ; placuit Justiniano<br />
has difficultates, quaestionesqùe<br />
separatimi amputare pn mulgatis<br />
50. decisionibus, quas postea in<br />
Codicce repetitee pr
22 EPOCHA VII. ET ULTIMA.<br />
lo, et Dorotheo mandavit, ut<br />
eas in quatuor divisas libros ordinarent,<br />
collectis in id et examinatis<br />
veterum libris, quos<br />
etiam Institutiones vocarunt, ut<br />
quod in eis utile, et juri prsesenti<br />
consentaneum inveniretur,<br />
capere studerent, /. 2. §. 11. C.<br />
de veter.jur. enucl. §§. 3. 4. 5.<br />
et 6. prooem. Inst. ubi et addit<br />
prascipue ex commentariis Caji,<br />
tam Institutionum , quam rerum<br />
quotidianarum, fuisse compositas.<br />
Quamvis autem confecto jam<br />
Digesto fuerint ordinata;, tamen<br />
prius quam illud confirmata; fuerunt,<br />
nimirum XI. Kalend. Decern.<br />
(21 Novembris) anni 533. Dìgestum<br />
vero XVII. Kalend. Januar.<br />
(16 Decembris) ejusd. anni<br />
533; ceu patet in §. ultim.<br />
procem.Inst. et utraque prcefat. de<br />
confirm. Digest, ad Senat. et<br />
omn. pop. et ad mag. Senat. in<br />
fince. Caeterum amba; hse juris<br />
partes eodem die robur et vim<br />
obligandi acceperunt ; III. Kalend.<br />
Januar. ( 30 Decembris)<br />
ejusd. an. 533. /. 2. §. 23. C. do<br />
veter. jur. enucl.<br />
58 Sed neque absolutis vique<br />
obligandi donatis Digesto<br />
et Institutionibus, quiévit cura<br />
Justiniani in legibus reformandis<br />
et ordinandis, animadvertens<br />
enim 50. decisiones, quas<br />
meminimus sup. n. 56. aliasque<br />
constitutiones recentiores Codice<br />
quem anno 529. promulgaverat,<br />
extra ejusdem Codicis corpus divagari,<br />
voluit eas in quantum<br />
necessarium esset emendari, et<br />
in alium Codicem colligi, quem<br />
Triboniano, Dorotheo, Menna;,<br />
Constantino et Joanni, ordinandum<br />
commisit; et sibi oblatum<br />
probavit, et ad Senatum<br />
destina vie XVI. Kalend. Decemb.<br />
( 16. Novemb. ) an. 5:34 ut per<br />
omne tempus obtineret, sublato<br />
priore Justinianeo, ex die<br />
IV. Kalend. Januar. (29. Decemb.<br />
) an. ejusd. Et quia reperita<br />
praelectione probatus est,<br />
appellatur Codex repetitee preelections<br />
, ut omnia patent ex<br />
constitutione seu prcefatione C<br />
de emend. Cod. Constat autem<br />
Codex iste 12. libris divisis iti<br />
titulos subdivisos in leges.<br />
59 His tribus juris partibus<br />
perfectis , quia natura quotidie<br />
novas deproperat edere formas,<br />
prcefat. de confirm. Dig. ad Sen.<br />
et omn. pop. §. 18. ipse Imperator<br />
postmodum varus temporibus<br />
novas constitutiones promulgavi<br />
t, quas Novellar um nomine significandas<br />
praedixit in prxf. C.<br />
de emend. Cod. §. 4. quasi novas<br />
leges sint jus novissimum continentes.<br />
60 Quotamen tempore omnes<br />
ha; Novella; numero 168. in unura<br />
volumen collects; sint, parum<br />
constat. Sane Justinianus<br />
ipse quasdam in eum finetn collegisse<br />
videtur , Novel. 66. cap.<br />
i. §. 2. quo vero pervenerit prorsus<br />
incertum.<br />
61 Integrum hoc Novellarum<br />
volumen in novem collationes,<br />
hasque in titulos vulgo dividunt,<br />
appellantur authenticas, uti et<br />
volumen ipsum authenticum, ad<br />
differentiam cujusdam Novellarum<br />
epitomes à Juliano Antecessore<br />
Constantir.opolitano facta;.
CONTINENS IMPERIUM JUSTINIANI.<br />
62 Diversjeab his collationibusauthentins<br />
sunt authenticas il<br />
lje , qiue legibus Codicis su'-jactae<br />
cernuutur, ut constct quid per<br />
Novellasmutatum velabrogatum<br />
sit. Hje nam^ue nihil aliud sunt,<br />
quam breves sente.itiue ex collationibus<br />
authenticis,unde nornen<br />
sumpserunt, decerptae, prvata<br />
quidem auctoritaie. Unde duntaxat<br />
fid em merentur qua'enus<br />
cum ¡\ovellis, e quibus dcsumptae<br />
sunt, concordant. Quisautem<br />
eas excerpserit, legibusque<br />
Codicis subjecerit, non constat.<br />
Voluere sane plerique Irnerium<br />
.seu Wernerum, qui saeculo 13.<br />
vixit, et jura primus Bononije<br />
docuit,earum fuisse auctorem,<br />
vel saltern illas legibus Codicis<br />
subjecisse. Sed hos falli manifetum<br />
est ex to quod authent. Presbyteros<br />
C. de Episc. et Cleric, a<br />
Gregorio 1. Pontifiee, qui vixit<br />
sub finem saeculi 6. et authent.<br />
Idem praedium C. de sacros. Ec~<br />
ties, a Bucliardo, qui saeculo 1 1.<br />
scripsit, sunt allegatae, Westemberg.<br />
in prolegom. de compos, et<br />
part. jar. Justin, n. Jl. qui n.<br />
seq. recte notat quasdam etiam<br />
authenticas Friderici I. et II.<br />
Impp. eodem modo Codicis legibus<br />
subjici, ut auth. Casa de sacrosanct,<br />
Eccl. auth. Item nulla<br />
de Episc.et Cleric, aiiaeque , quas<br />
laudato quae omnes lmperatoris<br />
nomen inscriptum habent, ne<br />
cum csteris ex Novellis Justi-<br />
S3<br />
niani decerptis confundantur.<br />
Binkershoek in diatri, de Auetor.<br />
auth. quasdam authenticas irnerio<br />
tribuit, alias alteris, late de<br />
hoc argumento loquens.<br />
63. Harum juris partium auctoritas<br />
eadem est ab eodem Justiniano<br />
Imperatore ipsis concessa.<br />
Quire si aliqua occurrat<br />
contrarietas, servanda est regula<br />
tradita /. uh. de const. Princip.<br />
priores nimirum constitutiones<br />
posterioribus cedere. Cedent igitur<br />
lnstitutiones et Pandectae Codici<br />
, et hie Novellis.<br />
64 Habemus hucusque juris<br />
Rf.manorum historiam breviter<br />
descriptam ab urbe condita ad<br />
exitum Justiniani, corporis juris<br />
, quo in Schölts utimur, auctoris<br />
celeberrimi. Sed quia ad<br />
majorem tironum , quibus scribimus,<br />
illustrationem commoditatemque<br />
opportunum putamus<br />
annectere hic separatim elenchos<br />
seu series Imperatorum ab Augusto<br />
ad Justinianum, ac praecipuorum<br />
Jurisconsultorum , legum<br />
et senatusconsultorum, quorum<br />
crebra injure mentio, brevi<br />
eorum uotione omatos, ad eos<br />
tradendos progredimur incipientes<br />
ab Imperatoribus, exhibentesque<br />
annos assumptions eorum<br />
ad imperium, secundum aeram<br />
vulgarem, cujus initium cum<br />
anno 753. urbis condita concurrit,<br />
ut monuimus sup. n. 1.
24<br />
PRIMUS ELENCHUS<br />
ROMANORUM IMPERATORUM AB AUGUSTO<br />
AD JUSTINIANUM USQUE.<br />
I. gustus, ante Octavianus,<br />
plenam Monarchiam adeptus,<br />
ut diximus n. 40. anno<br />
ab urbe condita 727. ante<br />
asram vulgarem 26.<br />
II. Tiberius, an. post hanc<br />
asram 14. Transtulit comitia è<br />
campo Martio in Senatum primo<br />
sui imperii anno: Ix eoque<br />
tempore rarissima: leges prisco<br />
more rogabantur. Vir fuit subdolus<br />
et callidissimus.<br />
III. C. Caligula, anno 37.<br />
Monstrum immane , generis humani<br />
dedecus, Jurisconsultorum<br />
inimicissimus. Nulla ejus mentio<br />
in universo jure.<br />
IV. Claudius, an. 41. Quaedam<br />
in favorem fideicommissorum<br />
constituit ; et ut pupillis extra<br />
ordinem tutores à Consulibus<br />
darentur. Plura sub eo senatusconsulta.<br />
V. Nero, an. 54. Cujus barbaram<br />
immanitatem superfluum<br />
est memorare. Sub eo mota est<br />
prima persecutio adversus Christianos,<br />
an. 64.<br />
VI. Galba-VlI. Otho-VIII.<br />
Vitellius. Horum imperia brevissima,<br />
et turbulentissima. Durarunt<br />
ab anno 68. ad finem an. 69.<br />
IX. Vespasianus, an. ipso<br />
69. Sub eo plura prodiere sena-<br />
Jusconsulta, quia antiquum cio-<br />
rem referendi ad Senatum graviora<br />
negotia servavit accuratissime.<br />
Ab ejus exercitu per filium<br />
suum Titum ducto, capta<br />
et excisa fuit Hierosolyma an.<br />
70. post longam et famosissimam<br />
obsidionem.<br />
X. Titus, an. 79. qui vix<br />
unquam sine laude nominatur,<br />
appellatusque fuit Amor et delirio<br />
humani generis. Immatura<br />
morte sublatus est, annum agens<br />
quadragesimum.<br />
XI. Domitianus , Titi frater,<br />
an. 81. Primis sui imperii annis<br />
justum et diligentem in regnando<br />
se prasbuit, sed postea in crudelitatem<br />
delapsus, similis Caligulas<br />
et Neroni. Secundam in<br />
Christianos persecutionein movit<br />
anno 94.<br />
De his omnibus accuratissime<br />
scripsit Suetonius, atque etiarn<br />
de Julio Cassare, quern nos ir»<br />
elencho non collocamus, per ea<br />
qua: diximus n. 40.<br />
XII. Nerva, an. 96. Princeps<br />
bonus et mansuetus. Quamvis<br />
ejusimperium brevissimum.qujedam<br />
tamen preclara gessit, atque<br />
inter ea , ut pueri et puella;<br />
egeni sumpto publico per Italis<br />
oppida alerentur.<br />
XIII. Trajanus, nationeHispanus,<br />
adoptatus à Nerva, ei
ROMANORUM IMPERATORI!M , C7GT. 2¿<br />
successit, ari. 96. Optimi nomine<br />
ornatus à Senatu, et justitias ac<br />
juris humani divinique, tam repertor<br />
novi, quam inveterati custos<br />
: quia pleraque nova rescriptis<br />
atque edictis constituit, aliaque<br />
plura à Senatu decerni voluit,<br />
ut testantur varia senatusconsulta<br />
sub eo edita. Nunquam<br />
tam longe, quam ipso imperante,<br />
fines imperii prolati sunt. Plinius<br />
junior in suo Panegyr. sum mis<br />
laudibus eum extollit. Sed hanc<br />
tantam gloriam quam Politici ei<br />
tribuunt, fcedavit tenia dira persecutione,<br />
quam in Christianos<br />
excitavit.<br />
XIV. Hadrianus, an. 117.<br />
Eo imperante contigit quarta adversus<br />
Christianos persecutio. Ejus<br />
jussu edictum perpetuum ordinavit<br />
Jurisconsuitus Salvius Julianus<br />
an. 132. ab U. C. 885.<br />
Late locuti sumus de hoc argumento<br />
sup. nn. 44. et 45.<br />
XV. Antoninus, anno 138.<br />
Pius cognominatus à Senatu, atque<br />
hoc additamento laudari solet.<br />
Magna prudentia et lenitate<br />
regnavit, imperatorium fastigìumadsummam<br />
civilitatèm deducens.<br />
Plurima ejus rescripta<br />
Jequitatis piena in Pandectis et<br />
Cod. laudantur. Caeterum multum<br />
offecit ejus nomini quinta in<br />
Christianos persecutio, qua sjeviit.<br />
XVI. Marcus Aurelius Antoninus,<br />
statim atque imperium<br />
recepit an. 161. collegam sibi assumpsit<br />
Lucium Verum fratrem<br />
suum, simulque regnarunt, appellarique<br />
solent Divi Fratres,<br />
vel Antoninus et Verus Augusti,<br />
ac propterea eos sub uno nume-<br />
Tom. I.<br />
ro collocant , ut nos facimu!'js Mi : cus regnavit<br />
, qui P'ùlosophus appeüatus<br />
est; et demum sitnul cura.<br />
Commodo filio suo, quem socium<br />
voluit assumere, atque hujus<br />
temporis nonnulla laudantur<br />
in Pandectis constitutiones Marci<br />
cum Commodo. Sub eo sexta<br />
Christianor: m persecutio,<br />
XVII. Commodus success^<br />
patri suo Marco an. 180. Princeps<br />
undequaque flagitiosissimus;<br />
quaedam tamen ejus rescripta memorantur<br />
in Pandectis.<br />
XVIII. Helvius Pertinax occiso<br />
Commodo an. 193. ab hujus<br />
interfectoribus ad imperium<br />
evectus ; sed à militibus prano-R<br />
rianis post tres menses nefarie<br />
necatus.<br />
XIX. Didius Juiianus, celeberrimi<br />
Salvii Juliani pronepos.<br />
Ab ipsis militibus qui Pertinacem<br />
interfecerant, mercatus est<br />
imperium licitatione , competitoribus<br />
superatis , ipso an. 193.<br />
et altero post occupatum imperium<br />
mense , occisus est.<br />
XX. Septimius Severus , anno<br />
193. Sub eo séptima in Christianos<br />
persecutio. Afer natione,<br />
jurisque fuit peritissimus, Jurisconsultorum<br />
Q. Cervidii Scasvolae,<br />
et Papiniani condiscipulus.<br />
Hujus usus Consilio plurimas edidit<br />
aequissimas constitutiones,<br />
quarum memoriam in Pandectis<br />
et Cod. habemus, ut ab Aurelio<br />
Victore appelletur legum condì—<br />
tor longe (cquabilìum. Odij ta-<br />
D
2б I. ELENCHUS.<br />
men Juìianoriim , Salv'ii Julianì<br />
decreta, id est, edictum perpetuum<br />
jussit aloleri quod non obtinuit,<br />
ut refert Spartian. in Sever,<br />
cap. i. et 17. obstante , ut<br />
creditur, summa tdicti aequitate.<br />
XXI. Antoninus Caracalla,<br />
an. 211. Л patte suo Severo appellarne<br />
Caesar et Augustus, sed<br />
ei fuit dis:imillimus , et perditissimus<br />
homo , omnibus exosus,<br />
quia inter alia plura scelera, fratrem<br />
suum Getam in ipso matris<br />
sinu , propria manu interfecit,<br />
ut solus regnaret, et eximium<br />
Jurisconsultum Papinianum,<br />
hanc iniu?t : ssimam casdem<br />
defenderé recusal tern, occidi jussit.<br />
Cccurrunt nihih minus in libris<br />
juris aliquae ejus constitutiones,<br />
ncque inútiles, ñeque iniquae<br />
, quia nempe à Consiliariis<br />
proficisí ebantur; talis est illa qua<br />
omnibus ingenuis in orbe Romano<br />
, jus civitatis dedit, /. in orbe<br />
17. de stat. homin.<br />
XXII. Opiiius Macrinus,anno<br />
217. Caracallam interemit,<br />
sed ipse altero post adeptum Imperium<br />
anno , cum filio suo occisus.<br />
Non fuit juris incallidus, voluit<br />
omnia veterum Principumrescripta<br />
tollere , inquiens : Nefas<br />
esse leges videri Commodi et Ca—<br />
racallce homìnum imperitorum volúntales.<br />
Sed imperii brevitate<br />
peragere non potuit.<br />
XXIII. Elegabalas seu Heliogabalus<br />
, an. 219. Turpissimis<br />
inquinatus moribus occiditur , et<br />
in Tyberim ejicìtur. Nulla ejus<br />
mentio in Pandeáis extat.<br />
XXIV. Alexander Severus,<br />
an. 222. Clementissimi ingenii<br />
Princeps, ac litteratis affectissimus.<br />
Plures ejus constituciones<br />
Codici insertas sunt. Senatoriam<br />
dignitatem addidit, tt ut Senatores<br />
clarissimi viri essent et dicerentur<br />
Inique interfectus Moguntiae<br />
ab e_,us successore Maximino.<br />
XXV. Maximinus cum filio,<br />
an. 235. Irnierium sceiere occupatum<br />
crudeliter administravit,<br />
et á snis rmlitibus in oppugnatione<br />
Aquilejae oppressus.<br />
Sub eo octava Christianorum<br />
persecutio.<br />
Mortuo Maximino, turbatissimum<br />
fuit imperium usque ad<br />
Diocletianum, jam uno regnante<br />
, jam pluribus , et fere omnes<br />
misere interfecti sunt. Eapropter,<br />
et quia vix quidquam in<br />
jure constituerunt memorari dignum,<br />
sufficiet exhíbete hie eorum<br />
tabellan», quam ex chronologia<br />
Ricciolii describimus,<br />
ubi et singulorum cruentam historiam<br />
tradit accuratissime: Gordianus<br />
senior, cum filio Gordiano<br />
II. Pupienus et Balbinus.<br />
Gordianus puer nepos senioris.<br />
Phiiippus cum filio. Decius cum<br />
filio. Sub eo nona Christianorum<br />
persecutio. Gallus cum Hostiliano,<br />
et mox cum filio Volusiano.<br />
iEmilianus. Valerianns, sub<br />
quo décima in Christianos persecutio.<br />
Gallienus, Claudius II.<br />
Quintilius. Aurelianus. Sub eo<br />
undécima persecutio. • Tacitus.<br />
Florianus. Probus. Carus cum film<br />
suis Carino et Numeriano.<br />
Horum omnium imperium caedibus<br />
aliisque turbationibus implicatissimum<br />
, duravit ab an. 238.
ROMANORUM IMPERATORUM, СЖТ. .7<br />
ad annum 284. Et quia in his<br />
enumerandis variant Auctores,<br />
eos enumerare supersedemus.<br />
Dìocletnnus, an. 284. Sequenti<br />
anno consortem imperii<br />
assumpsit Maximianum. Hi turbatam<br />
Rempublicam pacarunt,<br />
multisque jtisiis et saluberrimis<br />
Iegibus muniverunt, ita , ut saltern<br />
' Diocletianus bene de República<br />
meritus dici posset , si<br />
abstinuisset à truculenta duodecima<br />
in Christianos persecutione,<br />
omnium vehementissima, qua famam<br />
suam tantopere maculavit.<br />
Constantinus Chlorus, et Galerius<br />
Maxiinianus, Augusti creati<br />
sunt an. 305. Inter hos aliosque<br />
imperium mire volitavi!, non<br />
quiescens usque ad an. 325.<br />
Constantinus Magnus an. 306.<br />
iniit imperium: sed magnis aliorum,<br />
qui ad i 1111 et aspirabant,<br />
bellis et perturbationibus agitatum<br />
, quousque anno 325. omnibus<br />
profligatis, pacifice regnare<br />
coepit : eodemque anno celebratum<br />
fuit, eo curante, celeberrimum<br />
Concilium Nicaenum, ut<br />
diximus sup. in histor. n. 47. latius<br />
de hoc Imperatore loquentes.<br />
Constantinus, Constans, et<br />
Constantius, filii Constantini<br />
Magni mortuo patre suo, ex<br />
voluntate ejus imperium inter se<br />
diviserunt anno 337. sed paulo<br />
post Constantinus, fratribus misere<br />
pereuntibus, solus eo potitus<br />
est.<br />
Julianus vulgo Apostata,<br />
quia veram Christianam religionem<br />
deseruit, an. 363. et in bello<br />
contra Persas in ssquenti interfectus.<br />
Jovianus, an. 364. Bonus et<br />
religiosus Princeps; sed sepiimo<br />
post initum imperium mense , ä<br />
domesticis veneno necatus.<br />
Valentinianus I. anno 364.<br />
Fr^trem suum Valentem in consortem<br />
imperii recepit, eique<br />
Orientem administrandum dedit.<br />
Gratianus et Valentinianus II<br />
an. 478.<br />
Theodosius Magnus, postquam<br />
annos 12. cum Gratiano<br />
et Valentiniano II. imperium administrayerat<br />
, eis extinctis, solus<br />
illud suscepit an. 392. Appellants<br />
fuit Magnus , quia pr
28 I. ELENCHUS.<br />
an. 408. De ejus in jurisprudentiam<br />
mentis, repete quae diximus<br />
supr. in luster, n. 49.<br />
Marcianus, an, 450. duxit<br />
uxbrem Pulcheriam filiam et hzredem<br />
Theodosii II. quae ei imperium<br />
detulit.<br />
Leo I. vulgo Thrax seu Magnus<br />
an. 457.<br />
Leo 11. nepos I. ex Ariad<br />
ne filia , an. 474. eodemque moritur.<br />
Zeno Leonis I. gener, et II.<br />
pater, an. 474.<br />
Anastasius , an. 491.<br />
Justinus, an. 518.<br />
Justinianus, an. 527. Indefessus<br />
juris artifex pra?claris?imus.<br />
De eo, late, ut par est, locuti sumus<br />
sup. in histor. n. 50. et seqq.<br />
SECUNDUS ELENCHUS.<br />
JURISCONSULTORUM EX QUORUM SCRIPTIS<br />
DESUMPT^S PANDECTARUM LEGES, CUM DESIGNATIONE<br />
IMPERATORUM SUB QUIBUS PRECIPUE<br />
Ajfenus Varus, sub Augusto.<br />
Antisiitius Labeo, sub eodem.<br />
Sempronius Proculus, sub Tiberio.<br />
Neratius Priscus, sub Trajano.<br />
Juventius Celsus , sub eodem.<br />
Priscus Javolenus, sub Hadriano.<br />
öalvius Julianus edicti perpetui<br />
artifex , sub eodem.<br />
Cajus, sub eod. et Antonino Pio.<br />
Sextus Pomponius, sub eisdem.<br />
Volusius Mascianus, sub Antoninis.<br />
Quintus Cervidius Scivola, sub<br />
eisdem.<br />
Ulpius Marcellus, sub eisdem.<br />
Terentius Clemens, sub eisdem.<br />
Sextus Ccecilius Africanus, sub<br />
eisdem.<br />
Junius Mauricianus, sub eisdem.<br />
Aburnus Valens, sub eisdem.<br />
FLORUERUNT.<br />
Tertullianus seu Tertillianus, sub<br />
eisdem.<br />
Papirius Justus, sub eisdem.<br />
Taruntenus Paternus, sub eisdem.<br />
iEmilius Papinianus, sub Severo<br />
et Caracalla, ä quo injustissime<br />
occiditur.<br />
Callistratus, sub eisdem.<br />
Claudius Tryphoninus, sub eisd.<br />
iElius Marcianus , sub eisdem.<br />
Domitius Ulpianus, sub eisdem,<br />
et Alexandro.<br />
Julius Paullus , sub eisdem.<br />
Florentinus, sub eisdem.<br />
iEmilius Macer, sub eisdem.<br />
Venulejus Saturninus, sub eisdem.<br />
Licinius Rufinus , sub eisdem.<br />
Herennius Modestinus , sub eisdem.<br />
Furius Anthianus, incerts aetatis.
JUR1SC0NSULT0RUM EX QUORUM , CifiT. 29<br />
R utilius Maximus, incertae aetatis.<br />
Her mogenianus, sub Constantino.<br />
Aurelius Arcadius, sub eodem.<br />
Julianus Aquila : sub eodem.<br />
Ex his celebriores fuerunt<br />
Papinianus, Ulpianus, Paullus,<br />
Julianus, Scsevola , Marcellus,<br />
Modestinus.<br />
Illud vero opus est, tirones<br />
scire, duas ipse famosas Juiis-<br />
TERTIUS ELENCHUS.<br />
PR^CIPUARUM LEGUM ROMANORUM, QUARUM NOTITTA<br />
JUS JUSTINIANEUM INVESTIGATURIS OMNINO<br />
NECESSARIA : IN QUO ET SEQUENTI ANNOS<br />
URBIS CONDITiE LAUDAMUS.<br />
Sentia lata an. ab U.<br />
C. 756. de manumissionibus. De<br />
ea agitur in lnst, lib. 1. tit. 6.<br />
Aquilia , qua; plebisritum<br />
fuit, incerta?. , sed antiqua; aetatis<br />
; quippe ejus jam meminit<br />
Cicero in Brut. cap. 34. Locuta<br />
est de damno injuria dato. De ea<br />
agitur in lnst. lib. 4. tit. 3. et<br />
in Pandectis lib. 9. tit. 2.<br />
Atena Tarpeja lata an. 300.<br />
Nihil de ea in corpore juris. Sed<br />
hic ejus meminimus , quia opus<br />
fuit eam memorare sup. in Instar,<br />
n. 22.<br />
Atilia de tutelis. Non est<br />
prorsus certa ejus aetas ; sed valde<br />
probabile fuisse latam an. 443.<br />
Memoratili in lnst, lib, u tit, 20.<br />
in fr.<br />
consultorum sectas : unius caput<br />
fuit Antistius Labeo in hoc elencho<br />
collocatus , quia leges in<br />
Pandectis habet; alterius Atejus<br />
Capito. Primi et prascipui Labeonis<br />
discipuli fuerunt Nerva<br />
et Proculus; Capitonis Sabinus<br />
et Cassius ; atque inde qui illatn<br />
sequebantur scholam Proculejani<br />
sunt dicti 5 qui hanc Sabiani seu<br />
Cassiani.<br />
Atinia de usucapionibus, lata<br />
an. 557. aut 556. Agitur de ea<br />
in /. 4. §. 6. /. 33. de usurp. et<br />
usucap. et in lnst. lib. 2. tit. 6.<br />
§. 2. sed in hoc. §. corrupte legitur<br />
Atilia prò Atinia, ut notant<br />
lnterpretes.<br />
Cornelia de falsis , lata à Cornelio<br />
Sulla Dictatorè , an. 673.<br />
De ea est titulus 10. lib. 48. Digestorum,<br />
et titulus 22. lib. 9.<br />
Codicis. Agitur quoque in lnst.<br />
lib. 4. tit. ult. §. 7. ubi dicitur<br />
vocari etiam testamentariam, et<br />
verisimile est fuisse ipsam, quaj<br />
ìntroduxit fictionem ad conservanda<br />
testamenta eorum , qui captivi<br />
decedebant apud hostes, de<br />
qua in lnst. I. i.tit. t2.§. ;.Hotomanus<br />
tamendistinctamesse putat.
3o III. ELENCHUS.<br />
Cornelia de injuriis, lata eo- bent in Digest, et Cod. ac in<br />
dem an. 673. Memoratur in 5. titulo ult. lib. 4. Inst. memorande<br />
injur. lib. 12. in fin. de accus. tur, videlicet, de ambitu, de an<br />
et agitur de ea in Inst. lib. 4. nona , Majestatis, peculatus et<br />
tit. 4. §. 8.<br />
de sacrilegiis et de residuis, re-<br />
Cornelia de Sicariis, et vene- petundarum , de vi publica et<br />
ficus seu veneficis, lata eodem privata. Alia; insuper sunt minus<br />
an. 673. De eaest titulas 8.1. 48. notae, quarum longum recensum<br />
Dìgestorum, et titulus 16. lib. 9. agit et exponit Hotomanus in In<br />
Codicis. Agitur quoque de ea in dice legum Romanjrum.<br />
Inst. lib. 4. ///. ult. §.<br />
Julia de maritandis ordini-<br />
Cornelias alias plures omini- bus, lata an. 757. Sed quia pomus,<br />
quia et minus celebres, et stea severius sancita et promulinstituto<br />
nostro non congruunt. gata fuit an. 762. Papio Mutilo,<br />
Fabia de plagiariis , incerte et Poppeo Sabino Consulibus,<br />
etatis. De ea est titulus 1 /. 48. appellata est Julia et Papia Pop-<br />
Digest. et titulus 20. lib. 9. Co- paea , et celeberrima fuit. Eam<br />
dicis, ac in lnst.%. 10. lib. 4. longo commentario iliustravit<br />
tit. ult. Heineccius.<br />
Falcidia de testamentis seu Julia et Titia de dandis tulegatis,<br />
lata an. 744. Celeberri- toribus, lata an. 723. Memoratur.<br />
ma est. Ejus tractatio occupat in- in Inst. lib. 1. tit. 20. in pr.<br />
tegros titulos 2, libri jj. Di- Junia Velleja, que corrupte<br />
gest. jo. lib. 6. Cod. et 22. lib. 2. legitur Julia in Inst. lib. 2.<br />
Instit. tit. 13. §. 2. de posthumis here-<br />
Fusia Caninia de manumis- dibus instituendis, lata an. 763.<br />
sionibus, lata an. 752. seu ut alii Laudatur sspe sub nomine Velvolunt,<br />
76 i. De ea est titulus 7. leja tantum in celeberrima /.<br />
lib. 1. Inst. Gallus 29. de liber. et post.<br />
Horatia seu Valeria de pie- Pompeja de parricidiis, lata<br />
biscitis, lata an. 304. Eam ex- an. 699. De ea est titulus 9.<br />
posuimus sup. in hrstor. n. 28. lib. 4«. Digest, et §. 6. lib. 4.<br />
Hortensii de plebiscitis, lata tit. ult. Inst. Sunt aliae plures<br />
an. 46;. Eam quoque exposui- leges Pompeje, vix in corpore<br />
mus in histor. sup. n, 30. Memo- juris notae. Eas recenset Horatur<br />
in Inst. lib. t. tit. 2. §. 4. toman. in Indice legum Roma-<br />
Julia de adulterio, lata an- narum.<br />
no 737. De ea est titulus ;. /. 48. Porcia , quae prò tergo ci-<br />
Digest. et nonus lib. 9. Cod. et vium lata dicitur à Liv. lib. io.<br />
§. 4. libri 4. tit. ult. Inst. Sed cap. 9. quod gravi poena, si quis<br />
et sunt aliae plurima? leges Ju- verberasset necassetve civem Roliae,<br />
partim sub Julio Cesare, manum, sanxit. Hotom. putat<br />
partim sub Augusto latae. Ea- latam fuisse an. 5 54. sed probarum<br />
alique titulos pcculiares ha- bilius Bacìi, an. 557.
PRZECIPUARUM LEGUM ROMAN. C2ET. 3»<br />
Publia de plebiscites , lata<br />
an. 414.<br />
Regia. Earn nihil aliud fuisse<br />
, quam congeriem multorum<br />
senatusconsultorum in honorem<br />
Augusti, de ejus impedo firmando<br />
et augendo, probat Heineccìus<br />
in Antiq. Roman, lib. 1.<br />
tit. 2. §. 62. Appellatur etiam<br />
Augustum privilegium , lex Augusti<br />
et lex imperii.<br />
Rhodia de jactu, ita dicta à<br />
Rhodiis ejus auctoribus. Eam<br />
Romanis probatum patet ex titulo<br />
2. lib. 14. Digest.<br />
Scribonia de usucapionibus,<br />
lata an. 720« Ejus meminit Paul,<br />
in /. 4. §. 29. de usurp, et usucap.<br />
Terentilla an. 293. Ea est<br />
quam indicavimus sup. in hisior.<br />
». 23.<br />
Valeria, vide Horatia.<br />
Velleja, vide Junia.<br />
Voconia de coercendis muliérum<br />
haereditatibus et legatis, lata<br />
an. 584.<br />
QU ARTUS ELENCHUS.<br />
SENATUSCONSULTORUM<br />
_/\_pronianum incerta; aetatis,<br />
quo permissum ut civitatibus has<br />
reditates fideicommissae relinqui<br />
possent, /. 2Ó. ad senatusc. Trebell.<br />
Claudianum factum sub Claudio<br />
an. 805. de poena feminarnm<br />
ingenuarum, qua; servrs con<br />
jungetentur. IUud sustulit Justinianus<br />
l.un. C.de senatusc. Claud,<br />
to/. Et memoratur in tit. 13.<br />
lib. 3. Inst it.<br />
Macedonianum factum sub<br />
Claudio, vel, ut aliis placet,<br />
sub Vespasiano. Prohibuit filiisfam.<br />
dari pecuniam mutuam. De<br />
eo est titulus 6 lib. 14. Digest,<br />
titulus 28. lib. 4. Cod. et §. sept,<br />
lib. 4. tit. 7. Inst.<br />
Orphitianum an. 930. sub<br />
Marco et Commodo. Dedit filiis<br />
successionem matris intesta-<br />
MAGIS MEMORABILIUM.<br />
tse. De eo est titulus ij. lib. 38.<br />
Digest, titulus 6. lib. $7. C. et<br />
titulus 4. lib. 3. Inst.<br />
Pegasianum de fideicommissariis<br />
haereditatibus sub Vespasian",<br />
quo anno satis non constat<br />
Quid eo fuerit constitutum<br />
docet 5. libri 2. titulus 23.<br />
Inst.<br />
Silanianum. Sub Augusto. De<br />
puniendis servis ejus qui domi<br />
suae necatus fuerat. De eo est<br />
titulus 5. lib. 29 Digestorum.<br />
Tertyllianum seu Tertullianum<br />
sub Hadriano : quo anno<br />
non constat. Dedit matri successionem<br />
intestatam filiorum. De<br />
eo est titulus 17. lib. 38. Digest,<br />
titulus 56. lib. 6. Cod. et titulus<br />
3. lib. 3. Inst.<br />
Trebellianum de fideicommissariis<br />
haereditatibus, an. 815.
3s IV. ELENCHUS.<br />
Sub Neronl. De eo est titulus i. Digest, et titulus 45. libri 9,<br />
lib. 36. Digest, et titulus 49. lib. 6. Cod.<br />
Cod. Agitur etiam de eo in §§. 4. Vellejanum de intercessioni-<br />
6. et 7. lib. 2. Inst.<br />
bus mulierum. Incerta est ejus<br />
Turpillianum de accusationi- xtas, et utrum factum fuerat sub<br />
bus desertis, factum sub Nerone, Augusto, an sub Claudio. De eo<br />
quo autem anno non satis constat. est titulus 1. lib. 16. Digest, et<br />
De eo est titulus 10, libri 48,<br />
titulus 49. lib. 6. Cod.
INSTITUTIONUM<br />
R O M A N O - H I S P A N A R U M<br />
PROCEMIUM.<br />
IN NOMINE DOMINI<br />
NOSTRI JESU-CHRISTI.<br />
IMPERATOR CAESAR FLAVIUS , Ju-<br />
STINIANUS, ALEMANICUS, GOTHI-<br />
cus, FRANCTCUS , GERMANICUS,<br />
ANTICUS, ALANICUS, VANDALT-<br />
cus, AFRICANUS , Pius, FELIX,<br />
INCLYTUS, VICTOR AC TRIUMPHA-<br />
tor, SEMPER AUGUSTUS, cupidae<br />
legum juventuti S.<br />
L I B E R I.<br />
De usu Armorum et Legum.<br />
Imperatoriam majestatem non<br />
solum armis decoratam, sed et tarn<br />
legibus oportet esse armatam, ut<br />
Utrumque tempus, et bellorum et<br />
pads recte possit gubernari: et<br />
Princeps Romanus non solum in<br />
hostilibus praliis victor existat,<br />
sed etiam per legitimos tramites<br />
catumniantium Iniquität es expellat,<br />
et fiat tarn juris religiosis-<br />
Tom. I.<br />
33<br />
simus, quam victìs hostilus trtumphator<br />
{magnificar)<br />
De bellis et legibus Justiniani.<br />
i. Quorum utramque viam<br />
cum summis vigiliis, summaque<br />
Providentia , annuente Deo, perfecimus.<br />
Et bellicos quidem sudore*<br />
nostros Barbarica gentes sui<br />
juga nostra re dada cognoscunt,<br />
et tam Africa, quam alice innumere<br />
Provincia post tanta temporum<br />
spaiia , nostris victoriis à<br />
celesti Numine priestitis, herum<br />
ditioni Romana, Nostroque addita<br />
imperio, protestantur. Omnes<br />
vero populi legibus tam à nobis<br />
promulgatis, quam compositi! rtguntur.<br />
De compositione Codicis et<br />
Pandectarum.<br />
a. Et cum sacratissimas conia
34<br />
stitu'tiones anisa confusas in luculeniam<br />
ercximus consonant iam:<br />
tune nostrani extendimus curam<br />
ai immensa veleris prudentice Volumina<br />
, et opus desperatum, quasi<br />
per medium profundum euntes,<br />
coslesti favore jam adimplevimus.<br />
De tempore, Auctoribus, fine,<br />
et militate compositionis<br />
Jnstitutionum»<br />
3. Cumque hoc, Deo propitioi<br />
peraclum est: Triboniano viro magnifico,<br />
Magistro et Exqucestore<br />
sacri palatii nostri, et Exconsule<br />
, neenon 'Theophilo , et Dorothea<br />
viris illustribus et Antecessoribus<br />
{quorum omnium solertiam,<br />
et le gum scienti am , et circa nostras<br />
jus sione s fidem, jam ex multis<br />
rerum argumentis aeeepimus )<br />
convocatis, mandavimus specialiher,<br />
ut ipsi nostra auetoritate,<br />
nostrisque suasionibus Institutiones<br />
cnmponerent : ut liceat vobis<br />
prima legum cunabula non ab antiquis<br />
fabulis discere , sed ab Imperiali<br />
splendore appetere : et tarn<br />
aures , quam animi vestri , nihil<br />
inutile, nihilque perperam positum<br />
, sed quod in ipsis rerum ob—<br />
linet argumentis, aeeipiant. Et<br />
quod priore tempore vix post quadriennium<br />
prioribus contingebat,<br />
ut tunc constituí iones Imperatorias<br />
leg, rent, hoc vos à primordio<br />
ingrediamini digni tanto honor<br />
e, tantaque reperti felicitate,<br />
ut et it.itium vobis et finis legum<br />
truiitionìs à voce principali procedat.<br />
Proosmium in Instit. Lib.<br />
Divisio Institutionum.<br />
4. Igìtur post lìbros quinquaginta<br />
Digestorum seu Pandectarum,<br />
in quibus omne jus antiquum<br />
colleclum est , quod per<br />
euniem vìrum excelsum Trìbonianum,<br />
necnon cceteros viros illustres<br />
et facundissimos confevimus;<br />
in quatuor libros easdem<br />
In st il ut ione s par tiri jutsimus, ut<br />
sint totius legitimes scientice prima<br />
dementa.<br />
Quid in Institutionibus<br />
contineatur.<br />
5. In quibus breviter expositum<br />
est, et quod antea obtinebat<br />
, et quod postea desuetudine<br />
inumbratum, Imperiali remedio<br />
iilumimtum est.<br />
Ex quibus libris composita<br />
sint Institutiones, atque<br />
earum recognitio et<br />
confirmatio.<br />
6. Quas ex omnibus antiquorum<br />
Institutionibus, et prcecipue<br />
ex commentariis Caji nostri, tam<br />
Instìtutìonum, quam rerum quotidianarum,<br />
aliisque multis commentariis<br />
compositas, cum tres<br />
viri prudentes prxdicti nobis obtulerunt,<br />
et legimus , et recognovimus<br />
, et plenissimum nostrarum<br />
constitutionum robur eis accommodavimus.<br />
Adhortatio ad. studium juris.<br />
7. Summa itaque opef et ala-
Vroœmium in<br />
Inst. Lib. 35<br />
cri studio lias leges nostras acci~<br />
pile: et vos meiipsos sic eruditos<br />
estendile, ut spes vos pulcherri~<br />
ma foveat, toto legit imo opere<br />
perfecto, posse etiam nostram<br />
Rempublicatn in partibus ejus vohis<br />
credendis guhernari. D, OP.<br />
XI. Kaiend. Detern!?. D. j\U-<br />
STINIANO PP. A. III. CONS.<br />
In hujus proœmii illustrationem<br />
accommoda quae diximus in<br />
Historia, epocha VII.<br />
TITULUS PRIMUS.<br />
DE JUSTITIA ET JURE.<br />
Concord. Dig. Lib. i. Tit. i. (i).<br />
I J.^uo in omni jure constitute<br />
insunt: jus ipsum seu lex,<br />
quae jubet et constituit; et res<br />
quae eo jure jubetur et constituí -<br />
tur, ac proinde universi juris tra><br />
ctatio duabus partibuscontinetur,<br />
quarum una est de jure constituente<br />
sive de legibus qua naturalibus<br />
qua civilibus; altera de<br />
jure constituto sive de eo, quod<br />
legibus sancitum cautumque est.<br />
Et quia prima natura quaestío est<br />
de jure constituente, de eo etiam<br />
primo loco veteres tractaverunt:<br />
quod non modo in his Institutionum<br />
librls, sed etiam in Pandeáis<br />
animadvettete licet. Nam<br />
prima quxstio proponitur atque<br />
absolvitur quatuor libris in vestíbulo<br />
sive ingressu Pandectarum:<br />
reliquo opere agitur de jure constituto.<br />
Idem et in Institutionibus<br />
observatum est: siquidem duo<br />
priores tituli hujus libri prirrram<br />
quasstionem continent: reliqua<br />
parte opens altera quxstio, quai<br />
(i) Tit. I. P. J. , . , :",<br />
multo latius patet, tractatur, initio<br />
facto à discretione materia; sive<br />
subjecti hujusscientióe: quasdi»<br />
visio in hac questione omnium<br />
prima est et generàlissima. Inserii<br />
bitur hie titulus dejustit. et jure.^<br />
2 Aristoteli et plerisque moralis<br />
Philosophiaeprofessoribus ju.<br />
stitia duplex est, universalis et<br />
particularis. Universalis in se comprehendit<br />
etiam aliarum omnium<br />
virtutum officia, peculiari tarnen<br />
cum respectu, quatenus nimirurrn<br />
illa necessaria sunt, aut conducunt<br />
ad conservationem et perfectionem<br />
civilis societatis, ut ne<br />
quid admittatur contra rationem<br />
aut honestatém, quod non admitti<br />
vel publice, vel privatim intersit.<br />
Hase eadem justitia et legalis<br />
dicitur, proptereaquod non minus<br />
late pateat, quam ipsse leges, „quas<br />
etiam sub regula et norma hujus<br />
Justitiar, unde à Cicerone lib. 1. de<br />
legib. cap. 115. defitiitur: Obtemperatio<br />
scriptis legibus et institutis<br />
£ 2
30 Lib. I. Tit. I.<br />
populorum, et ab Aristotele Uh. 5.<br />
Eth. 1. Obedientia erga omnes leges.<br />
In summa haec justitia à virtute<br />
in genere non differì essentia<br />
, sed hactenus tantum , quod<br />
quando consideraiur ut habitus<br />
animi, dicatur virtus simpliciter,<br />
quando ut civilis societatis conservatrix,<br />
justitia, auctore Michaele<br />
Ephesio ad diet. loc. Aristoteli}.<br />
Vitium huic legali justitia; oppositum<br />
dicitur transgressio legis.<br />
3 Particularis justitia vel distributiva<br />
est , vel commutativa.<br />
Distributivarespicit quod quisque<br />
meretur, quodque cuique convenit,<br />
sive id praemium sit, sive<br />
poena, sive honor, sive onus.<br />
Commutativa suum cujusque proprie<br />
sumptum spectat. Vitium<br />
particulari justitia; oppositum injuria<br />
appelldtur.<br />
4 Aliam jusiitiae divisionem<br />
tradunt Heinec. in recitat. hoc<br />
tit. aliique laudantes Grot, de<br />
jur. bel. et pac. lib. 1. cap. 1. §. 8.<br />
in expletricem et atributricem. 11-<br />
Jam dicunt esse quae dirigitur ad<br />
officia hominis necessaria, qua;<br />
perfecta dici solent; ad qua; cogi<br />
potest, qualia sunt alterum non<br />
laedere, suum cuique tribuerß;<br />
hanc vero quae officia respicit imperfecta,<br />
quae honesta, humana<br />
et laudabilia sunt, voluntaria tarnen<br />
et non necessaria , quae ab<br />
invito extorqueri nequeunt, utputa<br />
pauperi stipem elargiri, errantes<br />
et miseros Consilio adjuvare.<br />
Sed haec divisio satis non placet,<br />
quia atributrix quam dicunt,<br />
potius appellanda Charitas, quam<br />
justitia, saltern si unguis Theologomra<br />
loquamur. Sane in casu<br />
extrem« necessitatis, eiiam ad<br />
haec officia alias imperfecta cogi<br />
possumus, sed tunc fiunt perfecta<br />
, et ad justitiam expletricem<br />
pertinent, ut nomen justitia; attributricis<br />
semper debeat silere.<br />
J Disciplina civilis non dirigit<br />
internas animi functiones, et potissime<br />
versatur circa justitiam<br />
particularem in ejus juris obedientiam<br />
ani mos formans, cujus executio<br />
in judiciis urgetur. Negati<br />
tarnen non potest, quin interini<br />
quoque spectet justitiam universalem,<br />
quae omnium virtutum officia<br />
complectitur. Docet enim juste<br />
vi vend um esse secundum omnes<br />
leges; ipsaque adeo juris<br />
prsecepta omnem speciem virtutis<br />
et honestatis continent, certe<br />
quatenus eo spectant, ut juste vivatur,<br />
eteivium inter se honesta<br />
sit societas , quod hic quaerimus.<br />
Et vero si legibus, et legum latoribus<br />
proposita est universa virtus,<br />
ut sane est, cum beatitude<br />
civilis sit universarum legum<br />
summa, teste Platone 5. delegib.<br />
etiam legum scientiae, et consultis<br />
eadern proposira erit; neque<br />
enim minus late patet officium<br />
Jurisconsulti in legibus interpretandis,<br />
quam Legislatori? in sanciendis:<br />
totoque falluntur judicio*<br />
qui officium Jurisconsulti cancellis<br />
forensium causarum circumscribunt.<br />
Utique ilia : Hominem<br />
mortuum in urbe ne sepelito , neve<br />
who: Rogum ascia ne polito: Mu*<br />
lieres genas ne radunto, neve lessum<br />
feneris ergo habento, et similia<br />
lege 12. Tab. cauta nullo modoad<br />
justitiam particularem referri<br />
possum. Quod si quid in hujus-
modi questione valere debet auctoritas<br />
Principis, ipse Justinianus<br />
Nov. 69. in pr. diserte ait:<br />
Justitiam illam, qua; singulis virtutibus<br />
assistit, easqvie ad debitum<br />
finen perducit, etiam finem<br />
esselegum prudentiae.<br />
6 Juris vocabulum variaesigniicationis<br />
est: propria significano<br />
una minus propria plures. Proprie<br />
jus dicitur: Natura aut po~<br />
pulì, ejusve, qui vicem populi sustinet,<br />
jussum. Arguit id etymon<br />
ipsius vocabuli, quud à jubendo<br />
dictum esse vel ex eoliquet, quod<br />
veteres, auctore Festo,jura dixerunt<br />
jussa. In hac aute n significatione<br />
passim usurpatur, veiuti<br />
cum dicimus: Jure quid fieri;<br />
Juris rationem non pati: Contra<br />
jus esse-) sic d'uitur jus naturale,<br />
civile, prxtorium.<br />
7 Cetera; significationes minus<br />
propria;; ut primo cum jus accipitur<br />
pro eo, quod jure continetur<br />
et cuique tribuitur. Idque vel generatim<br />
et indefinite, ut in hisce<br />
formulis aut id genus alus , cum<br />
dicimus : Jus suum cuique tribuere<br />
: Nemini mortalium jus suum<br />
detrahi oportere; eodemque modo<br />
haud dubie accipi debet, cum dicimus:<br />
Jura sanguinis, agnationis,<br />
naturalia et adoptioms jura;<br />
nempe pro beneficiis sanguini, agnationi,<br />
natura; , adoptioni jure<br />
tributis. Vel specialiter pro facúltate<br />
et potestate jure tributa, quod<br />
fit quoties verbis faciendi jus adjungitur,<br />
ut in definition'ibus itineris<br />
, actus , via;, ususfructus,<br />
actionis, in quibusomnibus meto-<br />
(1) h. i. tit. i. P. 3.<br />
De Just¿tic , et Jure, 37<br />
nymia est contînentis pro contente<br />
Secundo cum jus accipitur pro<br />
juris arte per eandem figurant,<br />
converso modo, ut in /. 1. pr. hoc<br />
lit. Tertio cum accipitur pro loco,<br />
in quo jus redditur , ut cum<br />
dicimus: In jus vocare : In jure<br />
confessas pro judicatis haberi : in<br />
quo idem fere tropus est adjuncti<br />
pro subjecto, /. pen. eod. Quod si<br />
nunc quaeratur, qua in significatione<br />
jus hoc loco accipi debeat,<br />
propriane an figurata , constantec<br />
respondebimus,in propria. Arguit<br />
hoc ipsa materia, quae et in hoc,<br />
et in seq. tit. tractatur. Arguunt<br />
definitiones et divisiones, quse<br />
utroque titulo, et in Pand. eodem<br />
traduntur; ut mirum sit inveniri,<br />
qui serio contendunt, jus<br />
hic pro juris arte accipiendum.<br />
TEXTUS.<br />
Definitio justifias.<br />
Justifia est constans et perpétua<br />
voluntas jus suum cuique<br />
tribuendi (1).<br />
COMMENT ARIUS.<br />
1 ( Voluntas ). Generis loco<br />
ponitur, non voluntas simpliciter<br />
ut potentia nuuralis est, quo<br />
sensu jusdtiae non convenu, utpote<br />
qualitati adventitia; et adquisitse<br />
; sed , voluntas constans<br />
et perpétua , quibus verbis habitus<br />
animi significatur: habïtus<br />
autem omnes adquisiti sunt, ut<br />
docent Philosophi, si infuses ex«<br />
cipias, de quibus Theologi.
33 Lib. I. Tit. I.<br />
2 {Jut suum cuiqtie tribuendf),<br />
Haec verba differeiuiam constituunf,<br />
et objectum, finemque justifia;<br />
demonstrant. Objectum enim<br />
justitiœ est jus cujusquesuum:<br />
finis, ut id quisque obtineat, hoc<br />
est, ut cuique quod ei debetur,<br />
tribuatur(i). Auctor hujus definitionis<br />
est Ulpianus /. i o. hoc tit.<br />
3 Placethic monere cumHeinec.<br />
in récitât, hoc tit. §. 19. definitione<br />
ista definiiijustitiam moralem<br />
seu moraliter consideratam,<br />
prout est virtus mentis, quae hominem<br />
facit justum coram Deo:<br />
civilis vero, quae finis est jurisprudential,<br />
optima definitio erit<br />
quam tradidimus sup. in rubr. n.<br />
2. ex Aristot. Haec autem civilis<br />
seu legalis justitia respicit duntaxat<br />
opera externa, nihil de mente<br />
earn exercentis solicita, contenta<br />
si cuicumque tribûatur jus<br />
suum.<br />
TEXTUS.<br />
Definitio jurisprudential.<br />
1. Jurisprudentia est divinarum,<br />
at que humanarum rerum<br />
nctiti.i,justi, at que injusti scientia.<br />
COMMENTARIUSi<br />
1 {Jusrisprudentid). Hoc nomen<br />
confiatum est ex duobus Juris<br />
, Prudentia. Et licet disciplinée<br />
nostras conveniant etiam baec<br />
alia nomina Juris ars, scientia,<br />
sapientia , inteliigentia , hisque<br />
(1) D. I. r. de eod. per tot. I,<br />
2, infini tit. 27. P. 2. versic. Ca<br />
la Justicia.<br />
promiscue iitantur non tantim<br />
Jurisconsulti, sed eiiam qui po~<br />
pulariter loquuntur; fatendum<br />
tamen e.
gnitis, et incipientHus nolis exportare<br />
jura p'ipuìi Romani, ita viden'ur<br />
posse tradì lommodissime,<br />
si primolevi ac simplici via, post<br />
deinde diligentissima a;que exaetissima<br />
interpretanonc, singula<br />
tradantur : atioqui, si statim ab<br />
initio rudem a Ihu" et in fir mum anìmum<br />
studiosi multitudine, ac varietatc<br />
rerum oner aver imus ; duorum<br />
alteram, aw desertorem studhrum<br />
efjiciemus, aut cum magno<br />
labore, sape etiam cum diffidenlia<br />
{ quae plerumque juvenes avertit<br />
) serius ad id perducemus , ad<br />
quod /. viore via ductus sine ma—<br />
grio labore et sine ulla diffidentia<br />
nut uri us- perduti potuisset.<br />
COMMENT ARIUS.<br />
i Hoc textu duntaxat docemur,<br />
primo levi et simplici via,<br />
et p:)stmodum exactissima et difficilioriinterpretationeprocedendijm<br />
esse , ne ab initio infirmi<br />
studiusorum animi terreantur.<br />
TE XT US. 1<br />
Juris praecepta. *<br />
3 Juris pnecepta sunt : Honeste<br />
vivere , aUerum non Icedere,<br />
suum cuique tribuere (1).<br />
COMMENTARIUS.<br />
i Prseceptorum nomine hic<br />
et apu.i Ulpian. in /. io. §. i. hoc<br />
tit. intelligimus quaedam dictata<br />
et praescripta ill : us juris communis,<br />
quod semperjustumet asquum<br />
(i) Lib. 3. tit. i. P. 3.<br />
De J us tit i, et Jure. 39<br />
estjsive notiones quasdam ab ipsa<br />
natura absque uilo art is adminiculoinsitas,<br />
et aniinis mentibusque<br />
nostris quasi consignatas et insculptas.<br />
Et primum quidem, quo vita;<br />
honestas praecipitur, ad nosmetipsos<br />
dirigitur, eoque vetantur facta<br />
omnia, qua: laedunt pietatem,<br />
verecundiam, existimationem nostram,<br />
et generaliter, quae pugnant<br />
cum legibus, bonis moribus,<br />
et pubiica honestate: in tantum<br />
ut nonnunquam etiam ab iis<br />
abstinendum sit propter honestatem<br />
, quae legibus civilibus permissa,<br />
aut non expresse prohibits<br />
sunt ; propterea quod leges civiles<br />
in his invitae connivent et dissimulant,<br />
ne majoris mali praebeatur<br />
occasio. Quae ita permittuntur<br />
non evadunt honesta , sed<br />
solum licita, juxta phrasim civilem,<br />
id est, impunita, hocque est<br />
quodtraditur in /. 144. de diver,<br />
reg. jur. Non omne quod licet honestum<br />
est ; eodemque sensu dixit<br />
Cicero pro Balbo c. 3, esse aliquid<br />
quod non oporteat, etiamsi<br />
liceat. Non igitur simplex admonitio,<br />
sed validum ju ris praeceptum<br />
traditur à Justiniano in /10c textu.<br />
2 (Alteram non Icedere). Hoc<br />
secundum praeceptum directo refertur<br />
ad alterius personam : ne<br />
scilicet alicujus vitam , incolumitatem<br />
, libertatem, existimationem<br />
lsedamus aut violemus. Ter*<br />
tium (suum cuique tribuere) ad<br />
res externas, ut ab alieno manus<br />
abstineamus , hoc est, res aliénas<br />
non attrectemus aut minuamus,<br />
sed patiamur unumquemque rebus<br />
suis uti, et reddamus quod
4o Lib. 1 . Tit. I.<br />
alienum a pud nos est. Plus justo<br />
religiosi sunt, qui nec plura esse<br />
juris prascepta contendunt, nec<br />
pauciora. Nam et uno ex his tribus<br />
universum justitise munus<br />
ccmprehendi potest, ut in definitione<br />
justitise in tertio prascepto<br />
duo priora comprehensa sunt: et<br />
possunt etiam quaedam justitise<br />
munera aliis praeceptis seu verbis<br />
specialibus et evidentius exprimi,<br />
Ut: Deum colere: Parent es revererì<br />
: Pacta servare, &c. Non est<br />
igitur de numero praeceptorum<br />
maxime laborandutn, cum sint<br />
plura vel pauciora , si strictius<br />
vel latius accipiantur.<br />
TEXTUS.<br />
De jure publico et privato.<br />
4 Hujus studii duce sunt po -<br />
sitìones: publicum , et privatum.<br />
Publicum jus est, quod ad st at um<br />
rei Romance spectat. Privatum est,<br />
quod ad singulorum utilitatem perfine!.<br />
Dicendum est igitur de jure<br />
privato , quod tripartitum est:<br />
collectum enim est ex naturalibus<br />
praceptis , aut gentium , auf civilibus.<br />
COMMENTARIUS.<br />
I {Hujui studii duce positiones).<br />
Studium sumitur hie figurate<br />
pro jure cui studetur : nam<br />
Studium nullum est publicum, sed<br />
cujuslibet proprium et privatum.<br />
Verbum Positiones idem valet ac<br />
partes sen species. Dum ergo Justiniaous<br />
dicit : Hujus studii duce<br />
sunt positiones: ms dividit in duas<br />
species; publicum et privatum. Est<br />
autem sumpta hasc divisto ab objecto<br />
et fine principali. Alii jus<br />
dividunt in divinum , publicum,<br />
et privatum. Sed hasc trimembtis<br />
divisio in modo, et non in re à<br />
bimembri est diversa, cum jus divinum<br />
comprehendatur sub publico,<br />
tanquam hujus pars, ut<br />
supra §. i. monuimus.<br />
2 ( Publicum jus est ). Juris<br />
publici nomen non uno moda<br />
accipitur. Id nequem turbet sciendum<br />
est, jus publicum saspe diet<br />
à forma, seu causa efficiente , auctoritate<br />
nempe, qua constitutum<br />
est. Hoc sensu ( ut innumera exempla<br />
omittam)testamenti factìo<br />
juris publici dicitur in Í. 3. qui testavi,<br />
fac. pos. nimirum , quia à<br />
lege est, seu publica legis auctoritate<br />
concessa: atque ita appeìlaturad<br />
differentiam ejus juris quod<br />
cuique privatim acquiritur exconventionibus,<br />
quippe quae parem<br />
cum legibus auctoritatemnon habent,<br />
quod Papinianus sicexpressit<br />
in I. ult. de suis et leg. licer. Privatorum<br />
cautiones legum auctoritate<br />
non censentur. Et quod legimus<br />
in /. 38. de pact, et passim<br />
alibi, jus publicum privatorumpactis<br />
infringí autimmutari non posse;,<br />
nihil aliud significai, quam ex<br />
eo jure, quod publica auetoritate<br />
constitutum est, nihil posse privatorum<br />
pactionibus immutari.<br />
Sic nec testator ipse, nec alius<br />
privatus efficere potest, ut in factione<br />
testamenti pauciores testes<br />
sufficiant quam lex desiderai.<br />
3 Interdum jus publicum accipitur<br />
pro eo jure, quod civium<br />
omnium ejusdem civitatis com mu-
ne est, quia riempe publicum est<br />
usu, cuilibetè populo competens,<br />
ut in /. ilo. §. I. de diversi! regulis<br />
juris, quo casu jus privatum<br />
ei oppositum inteliigitur illudquod<br />
certarum duntaxat personarum<br />
proprium est , unoque<br />
nomine privilegium appellatur.<br />
4 Hoc autem loco ab objecto<br />
et fine id solum jus publicum di •<br />
citur, quod ad utilitatem publícam<br />
, hoc est, totius populi, universim<br />
et conjunctim pertinet;<br />
non item ad singulos, nisi à secundario<br />
et per consequentiam. Nam<br />
quod publice utile est directo , id<br />
non potest non esse utile privatim<br />
á secundario: quemadmodum ex<br />
utüitate privatorum publicam<br />
quoque per consequentias aestimamus.<br />
Atque ita intelligitur,<br />
quod dici solet: Publice interest<br />
suprema hominum judicia exitum<br />
habere, aliaque id genus, à secundario<br />
scilicet, quia primaria utilitas<br />
privatorum est.<br />
5 (Rei Romance). De jure publico<br />
ita accepto ait Justinianus illudesse;<br />
Quod ad statum rei Romanie<br />
spectat, id est, Reipubliae Romanie,<br />
ut in illoVirg. de Marcello<br />
loquentis, lib. 6. JEneid. v. 857.<br />
Hic rem Romanam magno turbante<br />
tumultu<br />
Sistet eques.<br />
Si vocem Romance detrahas, definido<br />
erit generalis: sed hic adjecta<br />
ad differentiam aHarum civitatum,<br />
quae cum Romana collatae,<br />
privatorum loco erant,/. 15.<br />
et seq. de verb. sign. Vel potius,<br />
quia Justiniano tantum propositum<br />
fuit jus civitatis Romanae<br />
trattare , uti et Ulpiano irt /. 1.<br />
Tom. I.<br />
De Just it in et Jure. 41<br />
§. 2. hoc tit. unde hsec sumpta<br />
sunt. Hujusjuris publicisunt, quae<br />
pertinent ad religionis cuttusque<br />
divini curarci: ad pacis beilique<br />
ordinationem: ad jus legum ferendarum,<br />
privilegiorum irrogandorum<br />
, tributorum imperandorum,<br />
monetarum cudendarum: ad delieta<br />
coercenda : judicia exercenda<br />
: Magistratusque creandos, per<br />
quos haec expediantur.<br />
6 (Quod ad singulorum). Jus<br />
privatum in hac divisione est,<br />
quod singulorum civium causa<br />
recte et principaliter comparatnm<br />
est. Itaque hac ratione, utilitatis<br />
videlicet, privati juris sunt testamenti<br />
factio, aliaque similia, quae<br />
auctoritate publica sunt.<br />
7 (Tripariitumest). Postquam<br />
Justinianus jus ab objecto dividit<br />
in publicum et privatum, insuper<br />
habitojure publico (quia ejustractatio<br />
difficilior ipsi fuit visa,<br />
quam ut tironibus proponi debeat)<br />
deprivato ait, tripartitum esse,<br />
collectumque ex preeeeptis naturalibus,<br />
gentium, et civilibus; quibus<br />
verbis aperte aliam juris divisionem<br />
nobis tradit, non ab objecto<br />
et fine, ut praecedens, sed à<br />
causa efficiente, quaeque titulo sequenti<br />
late expiicatur. Qui hanc<br />
ex ratione causae efficientis divisionem<br />
bimembrem faciunt in jus<br />
naturale et positivum, non in re,<br />
sed in modo tantum à Justiniano<br />
dissident, quia hi sub nomine juris<br />
naturalis comprehendunt ea<br />
duo membra , quae Justinianus<br />
naturale , et gentium appellati<br />
uti nec illi, qui jus partiuntur<br />
in commune omnium, et proprium<br />
alieujus civitatis , duo<br />
F
42 Lib. I. Tit. I.<br />
memi-ra sub priori complectentes. >; ;us gentium in /. 31. tit. t8. P. 6.<br />
8 "Sic in Hispaniasub nomi- »ut recte monet Greg. Lop. in<br />
» ne juris naturalis signinificatur "gl. i.ejusd.l."<br />
TÍTULUS SECUNDUM<br />
DE JURE NATUR. GENTIUM , ET CIVILI ( I )<br />
T E X I U S .<br />
De jure naturali.<br />
J us naturale est, quod natura<br />
omnia animalia doeuit. Nam jus<br />
istud non liumani generisproprium<br />
est, sed omnium animalium, quce in<br />
cœ/o, quce in terra, quce in mari<br />
nascuntur. Hinc descendit maris,<br />
atque fceminx conjunctio, quam nos<br />
matrimonium appellamus, hinc liberorum<br />
procreatio, hinc educatio.<br />
Videmus enim cat era quoque animalia<br />
istius juris peritia censeri (2).<br />
COMMENT A RIUS.<br />
1 Animalia bruta tam certum<br />
est esse juris expertia, quam<br />
certum est esse expertia rationis.<br />
Nam inter quos jus est, inter<br />
eos et ratio, et aequum, et bonum,<br />
et justifia, et lex, et societas<br />
sit necesse est, Aristoteles<br />
Ethic. 10. et ut ait Cicero lib. 1.<br />
de ofjic. In equis, in leonibus just<br />
it ram non dicimus, et alias etiam<br />
beatitudo caderet in bruta.<br />
Bene igitur Grot. lib. 1. de jure<br />
belli et pac. c. 1. Proprie juris<br />
capax non est, nisi natura prnceptis<br />
utens generalibus. Neque ullus<br />
Jurisconsultorum tradidit jus<br />
aliquod in bruta cadere, praeter<br />
unum TJlpianum, ex cujus institutionibus<br />
haec descripsit Tribonianus,<br />
ut apparet ex /. 1. §. 3.<br />
de just, et jur. jQuomodo ergo<br />
Ulpianum cum caeteris conciliamus?<br />
Simplicissima eorum sententia<br />
est, qui putant hoc ab Ulpiano<br />
figurate dici, propterea quod pleraque<br />
ex iis quae ad jus naturale<br />
spectant, bruta etiam faciant, idquecum<br />
similitudine quadam sensus<br />
et desidera fiumani. Unde Aristotes<br />
lib. 9. de histor. animai,<br />
c. 7. tales brutorum actus appellai:<br />
Vita humante imitamenta. Id véro<br />
interest, quod homines dum haec<br />
facimus,rationemadhibemus,cum<br />
bestia; in eis agendis, sola vi naturae<br />
, et caeco ímpetu ferantur<br />
sine jùdicio , nec ratione. Esempla<br />
habemus in hoc text. Si proprie<br />
itaque loqui volumüs , jus<br />
naturale nihil est aliud quam jus<br />
illud quod sub nomine juris gentium<br />
primaevi exponimus in §. 1.<br />
hoc tit. ». 4. ut haec nomina jus<br />
(1) Tit. i. P. i. L, ì.tìt, i. P. I. /. 2. tit. 19. P. 4%
De Jure naturali gent, et civili.<br />
naturale, et jus gentium primavum<br />
sint Synonyma.<br />
2 Nullius autem rei Studium<br />
altius ä natura insitum est omnibus<br />
animalibus, quam Studium<br />
tuendisui ad versus vim il la ta m( i )<br />
Hoc enim omni generi animantium<br />
à natura ante omnia trìbutum est,<br />
scribit Cicero i. de offìc, cap. 4.<br />
ut se, vitam , corpusque tueutur,<br />
declinetque ea, qua: nocìtura esse<br />
videantur. Et quanquam vim vi<br />
repellere licet, observandum 110bis<br />
est, ne in propulsatone injuria;<br />
excedamus moderamen inculpate<br />
tutela?. Tunc autem non excessisse<br />
intelligitur , cum aliter<br />
periculum evitare non potuimus,<br />
leg. 1. C. unde vi. Hoc vero jus<br />
defensionis per se ac primario nascitur<br />
ex eo, quod natura quemque<br />
sibi commendar, non ex injustitia<br />
aut peccato alterius unde<br />
periculum est : et ideo si corpus<br />
vi impetatur cum presente periculo<br />
vite non aliter evitabili, licitum<br />
est inferentem periculum<br />
occidere, etiamsi ille peccato careat<br />
, puta quia insania, aut insomniisagitetur,<br />
Videatur Gomez<br />
•oar. resol. tom. 3. cap. 3. n. 20. et<br />
ibi Ayllon et Grot. lib. 3. dejur.<br />
iteli, et pac. c. 1.<br />
TEXTUS.<br />
Distinctio juris gentium<br />
et civilis à causa efficiente.<br />
1 Jus autem civile à jure<br />
gentium distinguitur, quod omnes<br />
43<br />
populi, qui legibus et morilus reguntur<br />
, partim suo proprio^ partim<br />
communi omnium hominum<br />
jure utuntur. Nam quod quisqus<br />
populus sibi jus constituit, id ipsìus<br />
proprium civiiaiis est, vocatur—<br />
que jus civile; quasi jus proprium<br />
ipsius civitatis. Quod vero naturalis<br />
ratio inter omnes homines:<br />
constituit , id apud omnes gentes<br />
perequi custodiiur , vocaturque<br />
jus gentium, quasi quo jure omnes<br />
gentes utantur (2). Et populus itaque<br />
Romanus partim suo proprio^<br />
partim communi omnium hominum<br />
jure utitur. Qua singula, quj.Ha<br />
sint, suis locis propommus.<br />
COMMENT AR I US.<br />
r [Quod quisquepopulus). Suis<br />
scilicet legibus , et moribus vivens.<br />
Nam si que civitas alterius<br />
imperio subjecta est, ea non<br />
plus facultatis habet injure condendo,<br />
quam ille, cujus imperio<br />
subjecta est, concessit /. 9. de<br />
leg. Rhod. Ceterum statutorum<br />
condendorum in suo territorio<br />
quemlibet Magistratum jus habere<br />
tradunt DD. in /. 9. h. tit. unde<br />
hic locus descriptus est.<br />
2 (Vocatur jus civile). In specie<br />
nimirum. Nam jus civile<br />
sumptum pro eo jure, quo in<br />
universum civitas utitur, etiam<br />
jus naturale et gentium, quatenus<br />
receptum est, comprehendit: eoque<br />
sensu obligationès, que ex<br />
contractibus juris gentiu m descendunt,<br />
dicuntur civiles, licet à Le-<br />
(t) L. ì.tìt. i.P. 1./. 2.tit. 8. P. 7. (2) D.I. 2. tit. i. P. i.<br />
F a
44 Lib. I.<br />
gislatore civili nihil habeant preter<br />
appr<br />
qua ratione Doctorum ilia juris"<br />
gentium distinctio in primevum,<br />
et secundarium nitatur, quod hie<br />
locus quodammodo flagitat; nata,<br />
(1) L. 4. d, tit. I. P. I. /. I. tit. », lib. 3. Nov. Recop.
De Jure naturali<br />
, gent, et civili. 45<br />
est ea dhtinctio ex duplici consi- nlib, 7. Novissima Recopìlutio."<br />
deratione rationis seu potius intellectus<br />
judicantis. Ut enim ratio,<br />
T E X T U S.<br />
sicut Physici docent, vel simplex<br />
est et pura, qua: sine discursu ju Ab appellatione, et effectibus.<br />
dical; vel composita et comparata,<br />
qua? per discursum munus suum 2 Sed jus quidem civile ex<br />
exsequitur, ex collatione diversa- unaquaque civitate appellatur, verum<br />
rerum aliquid coiligens, ita luti Atheniensium. Nam si quit<br />
et duplex est jus gentium. Unum velìt Solonis, vel Draconìs leges<br />
quod à simplici illa ratione fluit appellare jus civile Athenien<br />
seu intellectu ; cujus juris sunt sium ; non erraverit. Sic enim et<br />
cultus Dei, reverentia parentum, jus, quo Romanus populus utì-<br />
neminem laedere, aliaque hujuslur, jus civile Romanorum apmodi<br />
principia practica, quibus pellamus , vel jus Quirìtum, quo<br />
ultro sine argumentatione aut de- Quirites utuntur. Romani enim à<br />
monstratione assentitur, et justa Romulo , Quirites è Quirino ap-<br />
esse sine agitatione mentis intelpdlantur, Sed quoties non addi—<br />
ligimus. Alterum quod à compo thus nomen, cujus sit civitatis,<br />
sita seu intellectu,quod discursum nostrum jus significamus : sicuti<br />
et ratiocinationem habet, atque quum Poetam dicimus : ~nec ad-<br />
ex causa demum aliqua, aut hydìrnus nomen , subaudìtur apud<br />
pothesi, et comparatone alterius Grcecos egre gius Homerus, apud<br />
rei justum esse intelligitur: cujus nos Virgiiius. Jus autem gentium<br />
generis sunt ea omnia , qua: ad omni humano generi commune est.<br />
vitaecommunis commoda, conjun- Nam usu erigente , et hum ani s<br />
gendasque inter se Respublicas,et necessitatìbus , gentes humanne<br />
gentes à viris sapientibus excogi jura qucedam sibi constituerunt.<br />
tata in usu omnium gentium , aut Bella elenim orta sunt , et capti—<br />
plerarumque pervenerunt. Exem- vitales secuta, et Servitutes, qu
46 Lib. I. Tit. IL<br />
ejus civitatis appellatur, quae id<br />
constituit, ut in hoc discrepet à<br />
jure gentium.<br />
2 (Solonis vel Draconis) Draco<br />
leges Atheniensibus dedit, in<br />
quibus, ut scribit Asist. 2. Pol. 10.<br />
nihil memorabile praeter pcenarum<br />
acerbitatem. Poena namque capitis<br />
fraudes prope omnes multa bat.-<br />
Unde dictum iüud : Draconis leget<br />
non (tiramento. sed sanguine'<br />
fuisse scriptas. Solon deinde, magna<br />
earum parte abrogata, alias<br />
scripsit, quìbus Athenienses felicissime<br />
sunt usi.<br />
3 {Jus nostrum). De Romani<br />
juris excellentia-dissent M. Tulli<br />
tt s in persona Crassi lib. 1. de<br />
orat. cap. 43. et seqq. Hodie jus<br />
civile Romanorum quasi gentium<br />
quoddam jus commune apud totani<br />
fere Europam observatur,<br />
utique in quibus causis proprias<br />
leges autconsuetudines deficiunt.<br />
-Sane sequitas et summa, qua constitutum<br />
est, prudentia illud commendant.<br />
4 ( Usu exigent e ). Hic locus<br />
confirmât receptam juris gentium<br />
distinctionem in primarium et secundarium;<br />
quanquam vitio non<br />
caret, quod Tribonianus non apertius<br />
distinctionem proponit..<br />
Prirnariumenimnon abhominibus<br />
excogitatum aut introductum est,<br />
sed nobis ingenitum: quemadmodum<br />
et notula; illae simpiices, unde<br />
illud promanat, mentibusnostris<br />
divinitus insiise, et in cordibus<br />
ppstris insculpta: sunt, etiam<br />
Apostolo teste cap. 2. ad Rom.<br />
• 'Secundarium autem (quod Grotio<br />
1 ì. de jar. bell. cap. 2. n. 4. est vovluntarium)<br />
ab hominibus inven-<br />
tum est, et mentis quadam agitatione,<br />
comparatis inter se aliis atque<br />
aliis rebus, excogitatum ad<br />
Communem viiae usura, retinendamque<br />
gentium inter se societatem<br />
; ut hujus juris ex parte causa<br />
sit usus et indigentia, teste Arist. t.<br />
Pol. Quamobrem recte D. Chrysostomusora;.<br />
76. hoc jus ait esse:<br />
Inventum temporis et usus ; rrmitumque<br />
ad probationem iiujns juris<br />
utimur auctoritate illustrimi!<br />
Historicorum. Hoc igitur jus non<br />
tam rationis luce exortum, quam<br />
ratiocinationis ductu collectum<br />
est, et usu exigente accommodatum<br />
non tam natura; integra ì)o~<br />
nitati,quam corrupts; necessitatibus<br />
; conjungitque Respubl. et<br />
gentes inter se , quarum tacito<br />
quasi fcedere et conspiratione censetur.<br />
Recte igitur dicimus hoc<br />
jus esse ; Quod usu exigente, et<br />
humanis necessitatìbus introductum<br />
est, ut Justinianus indicat<br />
hoc text.<br />
5 (Gentes humamè). Non quod<br />
legis sancienda; causa gentes omnes<br />
in unum convenerint : sed<br />
quia illud jus propter communem<br />
utilitatem tacito consensu gentium<br />
approbatum et ab omnibus receptum<br />
est.<br />
6 [Bella orta sunt). Etiam inter<br />
ea, quae sunt juris gentium secundaria<br />
ah'qua distinctio facienda<br />
videtur. Nam initio simul atque<br />
societates humans constitutai<br />
sunt, simul necessé fuit dominia<br />
distinguere , jura commerciorum<br />
introducete : bella autem postea<br />
orta sunt, utpote qua; malitia hominum,<br />
et habendi libido introduxit,<br />
et consequenter etiam bsl
De Jure naturali , gent. tt civili. 47<br />
lorum iura. Seite Portius §. prese,<br />
n. 3. Bfc//a, inquit, sunt ex jure<br />
gentium non dispositive , sed occasionaliter,<br />
distinctis dominus.<br />
7 (Juri naturali contrari it).<br />
Bella, et hinc secuta: capiiviiates,<br />
et Servitutes, si per se specteatur<br />
à ratione naturali prorsus aliena<br />
sunt : neque enim , quod utilitas<br />
omnium gentium ex'git, societatem<br />
humanain bilia tuentur, sed<br />
oppugnmt atque evertunt. Ex<br />
hypothesi tarnen et haec rationem<br />
naturalem habent. Eienim si vim<br />
et injuriarh nobis , aut sociis nostris<br />
jllatam, vi et armis defendants<br />
aut etiam vindicemus, captos<br />
hostes etiam in servitptem<br />
nostram redigamus , ut metu talis<br />
poena; improbi ab injuria in<br />
posterum abstineant, nemo, opinor,<br />
est, qui negabit hoc summa<br />
cum ratione fieri; de quo iterum,<br />
et latius tit. seq.<br />
8 (Omnes pene contractus). To<br />
pene est temperamentum Jurisconsultis<br />
familiare,qui passim hujusmodi<br />
particular! adjectione sibi<br />
cavere solent, quando quid generaliter<br />
enuntiant aut definiunt;<br />
propterea quod in jure generalis<br />
definitio plerumque periculosa<br />
est, /. omnis definitio 202. de reg.<br />
jur. quod et Justinianus lue facit<br />
respiciens baud dubie ad /. de<br />
just it. et jur. ubi Hermogenianus<br />
scribit quosdam contractus<br />
à jure civili introductos esse:<br />
qtiinani autem isti sint, non defiriit.<br />
Vulgo quidem putant esse,<br />
stipulationem , et ©bligationem<br />
litterarum.<br />
T E X T U S.<br />
Divisio juris in scriptum,<br />
et non scriptum, et subdivisio<br />
juris scripti.<br />
3 Constat autem jus nostrum,<br />
quo utimur, aut scripto , aut sine<br />
scripta^ ut apud Grcecos таи no,<br />
[xvv 0} ¡Atu гууйиФш^ oí cT'4 яу fattoi,<br />
id est, legum alise (sunt)'<br />
scriptae , alise non scriptae. Scriptum<br />
autem jus est, lex , plebiscituni<br />
senatusconsulium , Principunrplacita<br />
, Magistratuum edict<br />
a, responsa Prudènlum.<br />
COMMENTARIUS.<br />
i (Scripto, aut sine scripto).<br />
Desumptus hie locus est ex /. 6. §. 2.<br />
et /. seq. de just, et jur. Jus scriptum<br />
est, Quod expressa sancitone<br />
constitutum est; jus vero non scriptum<br />
: Quod morìbus introduetum<br />
est absque ulla expressa sanetione.<br />
Qu are distributio hìc tradita ex<br />
accidenti est,ас causa instrumentali<br />
; nam formaüs differentia legis<br />
sive ejusjuri?, quod opponitur<br />
juri non scripto aut consuetudini,<br />
non est scriptura , sed expressa<br />
voluntas, et sanctio civilis potestatis:<br />
sicut è contrario consuetudo<br />
aut jus non scriptum formam,<br />
et essentiam suam habet à tacita<br />
volúntate et consensu utentis populi,<br />
§. sine scripto 9. inf. eod. I.<br />
de quibus 32. de legib. Hujus rei<br />
evidentissimum argumentum est,<br />
quod nec consuerudo in scripturam<br />
redacta lex sit, nec lex non
48 Lib.<br />
Tit.<br />
I.<br />
IL<br />
scripta consuetudo. Lacedaemonii mnibusnovis legibus, Nov. 66.c.r.<br />
scriptis legibus usi non sunt, le Verum ea constitutio recte sic à<br />
gibus tamen usi sunt, atque ita, plerisque accepta est, ut prosit<br />
ut proverbii vice jactitarent: Scri hocspatium ad allegationemignoptis<br />
legibus non uti, vide Plutarrantiae, atque haec interim prsesuchum<br />
in Lycurg.p. 47. Atque ut matur, non quin lex promulgata<br />
è Romana Republica exemplum citius obstringat eum , in cujus<br />
petamus, nunquid lex non erat, nntitiam ante pervenit. Quod si<br />
cum rogante Magistratu : Velitis quis post lapsum ipsius temporis<br />
jubeatis Quirites, etc. populus in ignorantiam alleget; esse quidem<br />
tabellis respondisset: Uti rogasi adhuc audiendum , sed hac con<br />
Quod autem rei jam in esse suo conditane , ut causam ignoratiti»!,<br />
stitute ex accidenti supervenit, id quam allegat, probet, per /. ult.<br />
de illius rei essentia non est. de decr. ab ord. fac.<br />
2 Cur igitur legemappellamus<br />
jus scriptum? Quia nimirum postquam<br />
lata esset, scribi solebat, et<br />
scripto promulga ri, aut in tabulis<br />
incisa publice proponi, quoet cognosceretur<br />
facilìus,et minore negotio<br />
probaretur. Piane si non alio<br />
modo promulgandi civitas utatur<br />
quam per scripturam ; potest dici,<br />
scripturam ad vim legis necessariarn<br />
esse : neque enim ante lex vi<br />
sua constat, civesque ad Observationen!<br />
vel poenam obligat, quam<br />
populo innotescerepotuerit ;qnod<br />
sine promulgatione sive publicatione<br />
aliqua fieri non potest, l. 8.<br />
cum s:q. C. de legib. ( t ), Perez ad<br />
tit. C. de legib. n. 21.<br />
3 An igitur lex statim ut publicata<br />
est obligat i Maxime : eoque<br />
jure utimur, extra quam si<br />
cerium tempus nominatim lege<br />
comprehensum sit, ex quo vim capiat,<br />
ut fit interdum, Nov. 57. in<br />
fin. Nov. 116. c. i. Extat sane<br />
constitutìo quaedam,quae indulget<br />
spatium duorum mensium à die<br />
publications observandum in o-<br />
(1) Senat, sub die i. April, an.<br />
4 (Scriptum autem jus). Licet<br />
temporibus Ju^tiniani subdivisio<br />
juris scripti, qua: hìc proponitur,<br />
jam non vigebat, quia soli Imperatori,<br />
non autem populo , plebi,<br />
necSenatui potestas erat jura condendi:<br />
voluit nihilominus ipse<br />
earn tradere et singula membra<br />
explicare , ut veteris juris histo—<br />
ria intelligeretur.<br />
; "In Hispania etiam solus<br />
»Rex jura condere valet,/. 12.<br />
»tit. i. P. i.l. 2. tit. i. P. 2.1. 3.<br />
a tit. 2. hb. 3. Nov. Recop. vers.<br />
" Y por que al Rey."<br />
T E X T U S .<br />
De lege et plebiscite<br />
4 Lex est, quod populus 2?omanus<br />
Senatorio Magistratu interrogante<br />
[veluti Consule ) constiruebat.<br />
Plebiscirum est , quod<br />
plebs plebejo Magistratu (velati<br />
Tribuno ) constituebat. Plebs au*<br />
tern àpopulo eo dijfert, quo spe-.<br />
cies à genere. Nam appellati»**
Ve Jure naturali , gent, et civili. 49<br />
ne populi universi cives significaniur,<br />
connumeratis eliam Pa<br />
Iridis et Senatorìbus. Plobis au~<br />
tem appellai ione sine Pai rìdi s et<br />
Senatorìbus esteri cives significant<br />
ur. Sei et plebiscita, lege<br />
Hortensia lata, non minus valere,<br />
quam leges coepsrunt.<br />
C0M1*«NTARIUS.<br />
I Sequitur singularum juris<br />
scripti partium explicatio, cui<br />
nos lumen aliquod ex antiquitatis<br />
memoria afferemus, cujus ignoratio<br />
crassos errores peperit.<br />
3 (Lev est). Legem à legenda<br />
dictam, scribit Cicero lib. i.de<br />
lgib. cap. 6. quoniacn in lege inest<br />
vis dilectus: j bet enim quae<br />
honesta sunt, prohib tque contraria<br />
(i). Unde vocabuJum legis<br />
non minus Ute patet, quam juris:<br />
tarn enim dicimus, lege naturae<br />
quid concessum, aut vetitum esse,<br />
quam jure, ut apud Ciceronem<br />
passim: frequentissime autem legem<br />
appellamus, quae scripto sancir<br />
quod vult; eaque popularis est<br />
hujus vocis significano, teste eodem<br />
Cicerone d. lib. i. de legib.<br />
c. 6. Neque tarnen omnis scripta<br />
sanctio arcto significatu lex est,<br />
sed ea tantum, qua uni versus populus<br />
ob'stri.'jgitar : лес alia de<br />
causa plebiscita initio leges dicta<br />
non sunt, quam quod partem tantum<br />
civium obltgabint. At post<br />
legem Hortensiam plebiscita non<br />
minus proprie leges appellata,<br />
quam quae populus centuriatim<br />
jussisset.<br />
(i) L. 4, tit. i. P. i„<br />
Tom. I,<br />
3 [Senatorio Magistrati*). Lex<br />
férebatut comitiis curiatis, vel<br />
centuriatis à Magistratibus penes<br />
quos erant majora Reipublicae<br />
auspicia, puis, a Consule, Dietatore,<br />
vel Praetore.<br />
4 (Interrogante). Rogabat Magistrats<br />
his verbis: Velitis jubeatis<br />
Quirites, &c. Populus respondebatin<br />
tabella vel perlitteram^,<br />
id est: Antiquo, vel per U. R. id<br />
est: Uti rogas. Priori casu populus,<br />
qui ea tempestate jura condendi<br />
potestatem habebat, legem<br />
non prob.ibat, sed mal'e se juri<br />
an r iquoad'isr;re significa bat. Posteriore<br />
vero lex à populo probata<br />
minebat pleneque commuta.<br />
Pie isdtum autem comtituebaiue<br />
à plebe, plebejo Magistratu, veluti<br />
Tribuno, interrogarne, in comitiis<br />
tributis, qua de re antiquitatis<br />
studiosiconsulant Carol. Sigonium,<br />
et Nicol. Gruchium, qui<br />
ex professo de comitiis Romanorum<br />
scripserunt.<br />
5 (Quo species). Ait Justinianus<br />
piebcm à populo eo differre,<br />
quo species à genere, id est, quo<br />
pars à toto.<br />
6 (Lege Hortensia). Per legem<br />
Hortensiam aliasque éadem<br />
auctoritas data est plebiscitis, ac<br />
ipsis legibus, et omnes cives obligare<br />
coeperunt , ut vidimus in<br />
Histr.ria nn. 28. et 30. atque ita<br />
factum est, ut alt Pomponius<br />
l. t. §. deinde 8. de or ig. jur. ut<br />
inter legem , et plebiscitum species<br />
interesset constituendì: potest<br />
as tarnen eadem esset. In sum-i<br />
ma ut plebiscita etiam leges reveal
go Lib. I.<br />
ra et essent et appellarentur, seu<br />
ut dicit hic Justinianus non minus<br />
valerent quam leges.<br />
TEXTU S.<br />
De Senatusconsulto.<br />
5 Senatusconsultum est, quod<br />
Senatus jubet at que constituit.<br />
Nam cum auctus esset populus<br />
Romanus in eum mo dum, ut difficile<br />
esset in unum eum convocati<br />
legis sanciendce causa, cequum<br />
visum est? Senatum vice populi<br />
contuli.<br />
COMMEN TARIUS.<br />
I Testatur Tacitus lib. i.an-.<br />
nah cap. i5.Tiberium Cassarem<br />
comitiaècampoad Patres transtulisse.<br />
Ex eo igitur tempore, legibus<br />
• et plebiscitis quiescentibus,<br />
Senatus jus facers ccepit, quanquam<br />
non tarn propria auctoritate,<br />
quam conniventia quadam<br />
et indulgenza Principum, quod<br />
vel unus Tacitus nos ducere<br />
potest, et arguunt orationes Principum<br />
in Senatu haberi solita;,<br />
in qua Senatusconsulta fiebant<br />
pro arbitrio Principis. Undo et<br />
ipsa Senatusconsulta orationes<br />
Principum non raro appellantur.<br />
Tandem translato in orientem Imperio,<br />
mutataque penitus Reipublica;<br />
forma, haec precaria potestas<br />
Senatus exolevit. Vera autem<br />
causa transferendi comitia ad Senatum<br />
, non videtur fnisse ilia,<br />
quam Justinianus significat, quod<br />
(1) L. 2. tit. 1. P. 2.<br />
'iL IL<br />
auctus esest populds, sed ut docent<br />
Tacitus d. c. i ç. et Suetonius<br />
in Tib. cap. 30. ambitio et astuti*<br />
Csesamm, qui Semtus potemiam<br />
augendo suce serviebant, ut seribit<br />
idemSueton. iaTiher.cap. 20.<br />
2 "In Hispani-t quasdamquasi<br />
»Senatusconsulta habemus,QU3S<br />
"lingua vernácula Autos acordat>dns<br />
dei Consejo diciqaj|S, et sunt:<br />
" Decreta sea decisiones Supremi<br />
» Senatus, consulto et approban-<br />
}>te Rege edita. Differunt à Ro-<br />
" manorum Sena¡usconsultis,quia<br />
"his inerat vis legis absque ex-<br />
" pressa Principis approbatione,<br />
»qua; nosttis Senatusconsultis o-<br />
»mnino necessaria est, /. 9. tit.<br />
» 3. lib. 3. Nov. Reco/». Caeterum<br />
»cum inaliis similia illis sintqua-<br />
"tenusin Senatu examinantur et<br />
"forma donantur, ea sub nomine<br />
»Senatusconsulti, quotiens opus<br />
»fuerit, laudabimus. Typis man-<br />
"data sunt uno collecta volumi-<br />
»jne, quod Nova m Recopiiatio-<br />
»>nem complet."<br />
TEXTUS.<br />
De constitutione.<br />
6 Sed et quod Principi placuit,<br />
legis habet vigorem ( 1 ) : cum<br />
lege regia, que de ejus imperia<br />
lata est, populus ei et in eum 0mne<br />
imperium suum et potestatem<br />
concédât. Quodcumque ergo<br />
Imperator per epistolam constituit,<br />
vel cognoscens decrevit, vet<br />
edicto prœcepit, legem este constat.<br />
Htec sunt, que constitutio-
De Jure naturali , gent, et civili. 51<br />
net appellantur. Plane ex his<br />
quœdam sunt personales , quae nec<br />
ad exemplum trahuntur, quoniam<br />
non hoc Princeps vult: nam quod<br />
alicui ob meritum induisit, vel si<br />
quam pœnam irrogavit , vel si<br />
cui sine exemplo subvenit, personam<br />
non transgreditur. Alice autem,<br />
cum générales sint, omnes<br />
•proculdubio tenent.<br />
COMMENT ARIUS.<br />
1 {Lege Regia). Haec eadem<br />
quae lex imperii dicitur in /. 3.<br />
C. de testam. Et nihil aliud fuisse<br />
videtur, quam congeries praerogativarum<br />
Imperatoribus decretarum<br />
sub initium Imperii: adeoque<br />
ea constitit varus Senatusconsultis<br />
paulatim factis in honorem<br />
Principum, ut bene probat<br />
Heinec. Antiq. Rom. lib. 1. tit. 2.<br />
§. 62. et seqq.<br />
2 [pmne Imperium et pol estàlem).<br />
Privative scilicet, non cumulative.<br />
Nihil ad remfacit, quod<br />
Principes ab invisis populo nominibus<br />
Regis aut Domini abstinuerint,<br />
cum alio sub nomine regiam<br />
potestatem exercèrent , auctore<br />
Dione lib. 53. multo autem minus<br />
jus illud imaginarium populi<br />
in suffragiis ferendis, aut ilia in<br />
jure condendo precaria Senatus<br />
auctoritas. Manebant enim tunc<br />
temporisadhuc, utinquitTacitus,<br />
vestigia morientis libertatis. Et<br />
verissime de populo Romano<br />
Juvenalis Satyr. 10. v. 78. inquit<br />
:<br />
Qui dabat olim<br />
Imperium, fasces, legionet, omnia,<br />
nunc se<br />
Cont inet, at que duas tant urn ret<br />
anxius optat,<br />
Panem, et Circenses.<br />
3 (Quodcumque ergo Imperator<br />
). Constitutiones Principum<br />
non suntunius generis. Distinctio<br />
à causa finali, hoc est, à scopo<br />
et intentione Principis sumenda.<br />
Etenim vel hoc aperte et directe<br />
Princeps agit ut legem condat et<br />
jus praescribat, quod fit: Cum generaliter<br />
et motu proprio quid<br />
{ Princeps ) constituit ad usum<br />
subditorum, quae species constitutionis<br />
edictum dicitur et lex<br />
edictalis, /. 6. C. de sec. nup. cutn<br />
simil. vel non agit id principaliter<br />
ut jus aliquod in commune constituât<br />
, sed in specie litem aliquant<br />
inter partes componat, et<br />
tarnen propter excellentiam et dignitatem<br />
persona; constituentis, id<br />
quod constituit legis vigorem habet,<br />
/. i. §. i. de const. Princip.<br />
I. ult. C. de legib. (1): cum res à<br />
Judicibus judicata aliis non noceant<br />
(2), tit. C. res int. al. act.<br />
vel jud. al. non noc. ac ne sententiae<br />
quidem latae in consistorio<br />
Principis , aut ipso quidem Principe<br />
, sed ad relationem et consultationem<br />
Judicum, /. 2. /, 3.<br />
C. de legib. (vide tarnen Christin.<br />
vol. 2. decis. 63. n. 3. et seqq. et<br />
vol. i. decis. m. nn. 8. et p.).<br />
Posterioris hujus generis dua; sunt<br />
species, epistola sive rescriptum<br />
et decretum. Epistola proprie dicitur:<br />
Cum de jure consulentibus<br />
Princeps rescribit. Décret um: Cum<br />
(1) L. 14. tit. 22. P. 3. in fin. (2) L. 20. d. tit. P. 3,<br />
G 2
52 Lib. I. Tit. II.<br />
ipse de causa agno seit, et partibus<br />
audìtis sentential pronuntiat:<br />
quem veterum Principum morem<br />
fuisse testamur historiae AA. scriptures.<br />
Elegans exempium habemus<br />
in /. 3. de his quee in test. del.<br />
Alia exempla in 13. quod met.<br />
caus. I. 41. de hier. inst. Conf.<br />
Jac. Gothofr. ad /. uh. C. Th. de<br />
offic. jud. omn. ubi pienissime de<br />
modo, quem Principes in decernendo<br />
observabant.<br />
4 (Qutedam sunt personales).<br />
Cum dixiss^t, non ea tantum quae<br />
Princeps eJicto praecepit, sed etiam<br />
qua; per epistolatn constituit,<br />
vel cognoscens decrevit, vim<br />
etiam in aliis causis et personis<br />
habere : id nunc ex Ulpiano in<br />
d. I. i. §. 2. de const. Princip. sic<br />
tetnperat, nisi aliam esse voluntatem<br />
et sententiam Principis apparent<br />
: esse enim constitutiones<br />
quasdam personales , quibus jus<br />
singulare in certi; alicujus persori<br />
ae gratiam constituitur (1). Has<br />
sunt quae privilegia Latinis dicuntur,<br />
eo quod Veteres priva<br />
dixerunt, qua: nos singula dicimus;<br />
auctore A. Gellio lib. 10.cap. 20.<br />
et Festo in voce prìvus, ubi Jos.<br />
Seal, in annot. Offendìt me, inquit,<br />
quod apud Ciceronem pro hac<br />
voce , privatum substituerint, ut<br />
in ea pro domo cap. 17. Vet ant<br />
leges sacral ce. vet ant XII. Tahullce<br />
leges privis hominibus irro'gari.<br />
At hodie legunt privat is<br />
cap. 19.<br />
Ait autem Justinianus, hujusmodi<br />
constitutiones personales<br />
sive privilegia aut jura singularia<br />
in exempium non trarli, nec personam<br />
egredi: quoniam non ea<br />
mens sit Principis, qui solius pitta<br />
Titii, aut Sempronii causa aliquid<br />
constituit, ut id , quod ita<br />
constituit, in universum pro jute<br />
observetur aut ad alios transferatur.<br />
Apparet vero ex ipsis verbis<br />
non agi hoc loco de privileges causa;<br />
aut rei, sed personam, quibus<br />
sola persona; conditio locum facit:<br />
qualia sunt privilegia militum.<br />
Haec et similia personarum privilegia,<br />
deficiente persona, cui data<br />
sunt, statina simul deficiunt aut<br />
extinguuntur, neque ad successores<br />
transeunt, /. in omnibus 68.<br />
I. privilegia 196. de div. reg. jur.<br />
nisi id quoque nominatim privilegio<br />
cautum sit , /. 4. de immxn.<br />
(1)'. At qua; privilegia magis<br />
causae, quim persona; pnc-'t.infi'r,<br />
ea h^redibus, sen omnibus, qui<br />
causae ac rei participes sunt, tri—<br />
buuntur , d. I. privilegia 196. de<br />
div. reg. jur. cujus generis beneficia<br />
sunt immunitates gencraliter.<br />
locis, aut civitatibus, aut fa ni.iis<br />
data;, I. 4. §. s.de censib. induci«e<br />
temporis, quie judicatis indul—<br />
gentil r, /. i em pus 29. de div. reg.<br />
jur. jus ante omne creditim deducendi<br />
impensas funeri;, /. penult.<br />
fUiict. /. si filiusfam. 3 t. §.<br />
uIt. de relig. et sumpl. fun. &C.<br />
li >que privilegia alia personalia,<br />
realia aitera: de quo adi D. Pet.<br />
Fab. ad d. I. in omnibus 68. et d.<br />
I. privileg. igo.de div. reg. jur.<br />
6 ( Ob meritimi induisti- ).<br />
Tres personalium constitutioiium<br />
species hoc loco proponun-<br />
(1) L. 28. tit. 18. P. 3, in fin. • (i) . Reg- 27- tit- fi»- P - 7
De Jure natura li, gent, et civili. . 53<br />
tur (i). Si quid Princeps alicui<br />
ob meritum indulsiti puta immu-<br />
nitatem ab oneribus publicis. Si<br />
quam pcenam irrogavit: puta gra-<br />
viorem ordinaria propter exem-<br />
plum Si cui sine exemplo sub-<br />
venit: puta graiiam delicti fecit.<br />
Ubi obiter notandum privilegia<br />
non solum pro aliquo , verum<br />
etiam in aliquem ferri posse, ut<br />
in Milonem à Pompejo, in Ci-<br />
cenmem à Clodio lata sunt, Cic.<br />
pro domo sua , cap. 17.<br />
7 Illud hie prsetereundum non<br />
est, non ut quisque Privilegium<br />
à Principe impetravit, ita et con<br />
tinuo id valere. Nam primo re<br />
scripta Principum contra jus vel<br />
utilitatem publicam elicita à Judi-<br />
eibus improbar!, etiam ipsorum<br />
Imperatorum constitutionibus ju-<br />
bentur (2), nisi forte sit aliquid<br />
quod prosit petenti, et aüum non<br />
laedat, vel crimen supplicantibus<br />
indu'gear, /. 3. et 7. C. de prec.<br />
Imp. off. I. ult. C. si cont. jus. vel<br />
util. pubi, aut licet cum lsesione<br />
altenus moratoria duntaxat prae-<br />
scriptio debitori permittatur, ut<br />
est in /. 2. de prec. Imp. off. id est<br />
exceptio dilatoria: exceptio, non<br />
qua perimatur actio, sed petitio<br />
et exaetio in tempus certum dif-<br />
feratur sp.nio ad solvendum de<br />
bit >ri dito. Quo lamín cast) pla<br />
cet non aliter rescriptum valere,<br />
quam si fidejussio idonea super<br />
debiti solutione prxbeacur, /. 4.<br />
(t) L. 49, cum duabus seqq.<br />
iii. 18. P. 3.<br />
(2) L. 30. etseq q. tit. 18. P. 3.<br />
Senat. 70. ley. 2. y 3. tit. 4. lib.<br />
3. Nov. Ree op.<br />
C, d. tit. (3Ì. Secundo si Prineip i<br />
obreptumsit celata scilicet verità-<br />
te; ve! subreptum expresso menda<br />
cio, re-cripti fructu privad jube-<br />
tur, qui i 1 impetravit, /. 2. C. de<br />
leg. I. pen. C. si cont. jus vel util.<br />
pubi. (4). Utrumque ex volúntate<br />
et mente Principis sumptum est,<br />
qui noncreditur aliquid velie con<br />
tra utilitatem publicam concedere;<br />
aut aliter quam si preces ventate<br />
nitantur, /. 7. C. de div. rescr.l.<br />
pen. et ult. C. si cont. jus. vel util.<br />
T E X T U S .<br />
De jure honorario.<br />
7 Prxtorum quoque edìcta<br />
non modicam obtinent juris aucto-<br />
ritatem. Hoc etiam jus honora<br />
rium solemus appellare, quod qui<br />
honores gerunt, id est, Magistra-<br />
tus auctoritatem huic juri dede-<br />
runt. Proponebant et JÈdiies Cu-<br />
rules edictum de quibusdam cau<br />
sis , quod et ipsum juris honorarii<br />
portio est.<br />
C O M ME N T A R I U S .<br />
1 Inter species juris civilis<br />
numeratur hoc loco et jus praeto-<br />
rium; quod tamen non raro ut<br />
species diversa , juri civili oppo-<br />
nitur. Sed non est novum in ju<br />
re nostro, ut idem nomen nunc<br />
latius, nunc angustius accipiatur,<br />
(3) L. 33. tit. 18. P. 3. Sena'<br />
tusc. 79. ///. 4. lib. 3. Nov. Rec.^<br />
(4) L. 36. tit. 18. P. 3. Senat.<br />
70. tit. 4. lib. 3. Nov, Recop.
g4 Lib. I. Tit. II.<br />
et quod per se positum nomen ge<br />
neris est, contrahatur ad certam<br />
speciem oppositam speciei ejus-<br />
dem generis. Itaque cum jus ci<br />
vile à pretorio distinguitur, per<br />
jus civile intelligitur, quod ex<br />
leg'bus, plebiscitis, senatuscon-<br />
sultis, decretis Principum, au-<br />
ctoriiate Prudentum venit : per<br />
praetorium: Quod juris civilis ad—<br />
juvandi, supplenli, corrigendi<br />
ausa Magistratus introduxerunt,<br />
Papinian. /. 7. de just, et jur.<br />
2 iUnde autem Praetori juris<br />
condendi potestas? Neque enim<br />
Praetor aliud quam Magistratus<br />
fuit juri dicundo, non condendo,<br />
quod majestatis est propositus;<br />
custos juris civilis, non arbiter;<br />
neque ulla lege talem potestatem<br />
Praetori datam uspiam legimus. Sic<br />
existimo, Praetores ab initio jure<br />
Magistratus edicta tantum propo-<br />
suisse, dequibus rebus, etquomo-<br />
do jus dicturi essent, /. 2. §. eodem<br />
tempore 10.de orig. jur.Pto-<br />
gressu autem temporis , non ob-<br />
nitente populojhoc simul usur<br />
passe, ut edicendo etiam jus con-<br />
stituerent ; ut tarnen edicta eo-<br />
rum minorem longe vim quam le<br />
ges haberent, nec abrogare jus<br />
constitutum autreceptumpossent,<br />
/. cum sponsus 12. §. 4. de pubi,<br />
in rem act. I. i2.§. 1. de bon.poss.<br />
sed tantum adjuvare, supplere,<br />
corrigere, d. I. 7. §. 1. de just, et<br />
jur. hoc est, rigorem juris civi<br />
lis mitigare, et de iis, quae legi<br />
bus nec sancita nominatim, nec<br />
vetita essent,ex bono et aequo ali-<br />
quid statuere etiam praeter ratio-<br />
nem juris civilis. Nam certe plus<br />
hic licuisse Praetori, quam vel ju-<br />
risconsultis, vel Judicibus priva-<br />
tis, argumento sunt tot exceptio-<br />
nes, etactiones, tot bonorum pos»<br />
sessiones praeter manifestarci ratio-<br />
nem juris civilis à Praetore intro<br />
ducta:, in quibus ante jus à Prae-<br />
toribus constitutum nihil sibi su<br />
mere quisquam privatus potuit;<br />
atquehinc est,quod edictumPrae-<br />
toris nonnunquam lex appellatur,<br />
utiabUlpian./. i.§. 2. undecog, et<br />
Cic. 3. inVerrem. Recole quae di-<br />
ximus in Hist. nn. 36. 37. et 38.<br />
3 {Qui honores gerunt). Jus<br />
honorarium ad honorem Praeto-<br />
rum nomina mm esse ait Papin. in<br />
d. I. 7. §. i. quod qui honores ge<br />
runt, id est, Magistratus auctori-<br />
tatem huic juri dederunt, ut hic<br />
Justinian. Proposuerunt quidem<br />
et alii Magistratus Censores, Cón<br />
sules, Tribuni , iEdiles Curules<br />
edicta, ut ex Cic. Geli, et aliis<br />
notum est; nec dubium quin se<br />
cundum ea jus dictum fuerit: at-<br />
tamen, quia soli Praetores juris<br />
dicundi causa creati sunt, totaque<br />
fere jurisdictio penes Praetores<br />
erat, hinc factum arbitror,<br />
ut jus omne, quod à jurisdictio-<br />
ne venerai, non minus praeto<br />
rium quam honorarium appella-<br />
retur , atque appellatane praeto-<br />
rii etiam aliae partes juris honorarii<br />
continerentur.<br />
4 " In Hispania jus praeto<br />
rium, et quod §. seq. traditur,<br />
vnon habemus, vide quaediximus<br />
})SUp. §. 3."<br />
TEXTÜS.<br />
De responsis Prudentum.<br />
8 Responsa Prudentum sunt
De Jure naturali, gent. et civili. ss<br />
senìenììce, et opiniones eorum,<br />
quibus permissum erat de jure<br />
responderé; nam antiquitus con<br />
stitutum erat, ut essent, qui<br />
jura publiée interpretarentur,<br />
quibus à Casare jus responden-<br />
di datum est, qui Jurisconsul—<br />
tiappellabanlur : quorum omnium<br />
sententia et opiniones earn aucto-<br />
ritatem tenebant, ut Judici rece<br />
dere à responsis eorum non licer et,<br />
Ut est constitutum.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
i Ante tempora Augusti,<br />
quicumque studiorutn suorum fi<br />
duciari! habebat, de jure con-<br />
sulentibus publice responderé po-<br />
terat. Divus autem Augustus, quo<br />
major esset juris auctoritas, pri<br />
mus construit, ut ex sua au-<br />
ctoritate responderetur. Postquod<br />
tempus peti pro beneficio, et à<br />
Principe Jus respondendi diri cce-<br />
pit, ut in /. 2. de orig. jur. cir<br />
ca fin. idem Pompon.scribit,quam<br />
ob causam nonnulli existimant ex<br />
eo demum tempore responsa au--<br />
ctoritatemque Jurisconsultorum<br />
inter partes juris scripti nume<br />
rari cœpLse.<br />
TE XT US.<br />
De jure non scripto.<br />
9. Sine scripto jus venit, quod<br />
usus approbavit ; nam diuturni<br />
mores consensu utentium compro<br />
vati legem imitantur (1).<br />
(1) L. 4. et 6. tit. 2. P. i.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (Sine scripto). Jus non scri<br />
ptum idem esse ac consuctudi-<br />
nem, jam supra diximus ^. 3.<br />
hoc tit. Hoc autem jus consensu<br />
utentium comprobari , ait Justi-<br />
nianus, tacito nimirum. Nam<br />
quemadmodum expressa sanctio<br />
legem facit, ita tacita populi vo<br />
luntas consuetudinem.Unde quo<br />
ad vim et effectum inter hasc duo<br />
nulla est differentia. ìQuid enim<br />
interest, ait Julian, in /. 32. de<br />
leg. suffragio populus voluntatem<br />
suam declaret ; an rebus ìpsis et<br />
factisì Populum autem hic intelli-<br />
geredebemusnulliusimperiosub- jectum: nam qui alterius imperio<br />
paret, non magis tacito consensu<br />
consuetudinem introducere potest,<br />
quam expresso legem. Proinde in<br />
statu populari, qualis fuit Roma-<br />
norum exactis Regibus, jus con-<br />
suetudinis introducendo populus<br />
solus habere potest. At in monar<br />
chico, in ea introducenda, proba-<br />
bilem Princlpis scientiam et pa-<br />
tientiam requiri, recte putant<br />
Wesembec. aliique ; quanquam<br />
quod non requiratur scientia, sed<br />
patientia sufficiat, et quidem ge<br />
neralis, qua Principes omnes usus<br />
honestos probant, communior est<br />
sententia, quam tenet TulJe-<br />
nus ad tit. C. qua sit long. cons,<br />
n. I.<br />
2 (Diuturni mores). Propria<br />
haec epitheta sunt consuetudinis,<br />
ut dicatur diuturna , longa, in<br />
veterata. Nam cum sensim taci<br />
to consensu populi inducatur,
5 б Lib. I.<br />
neces?e est, ut is consensus ex<br />
faciis , et tractu temporis argua<br />
tur. Et quia hoc respeetu con<br />
suetudo facti est, probari quoque<br />
debet, atque ad earn probandam<br />
multum conferí, si eajudiciocon<br />
tradictorio aliquando firmata sit,<br />
/. cum de consuetudine 34. de<br />
legib,<br />
3 Quantum autem tempus, et<br />
quot actus adintroducendamcon<br />
suetudinem requirantur, inter In<br />
terpretes non satis convenit. D.<br />
Connanus i.comm. 10. etHotom.<br />
hic^ tantum tempus rcquirunt,<br />
quantum superstitum hominujn<br />
лес astas nec memoria comprehen<br />
dit, per /. i. §. ult. jtmct. 2 §.<br />
idem Labeo 7. de aq. et aq. pubi,<br />
are. Vulgo, testibus D. Gail. 2.<br />
obs. 3 i. Myns. 6. obs. 41. arbitran<br />
tur consuetudinem induci decen<br />
nio, aut tanto tempore, quanto<br />
jus aliquod prasscribi potest. Ve<br />
rum, ut recte D. Ant. Fab. Ju<br />
rispr. tit. 2. princ. 11, notat, in<br />
hoc hi omnes errant, quod con<br />
suetudinem cum praescri pilone ju<br />
ris confundunt. Prxscriptio enim<br />
nullum jus acquiritnisi praescri<br />
benti, et in eos duntaxat contra<br />
quos prasscriptum est, et in tan<br />
tum, in quantum praescribens pos<br />
sedit, vel quasi. Consuetudo vero<br />
acquitit jus in universum omni<br />
bus, et contra omnes in suo ersu;<br />
q.ìja cum sit lex qusedam tacita,<br />
legem imitatur, /. ult. C. qua sit<br />
long. cons. Quam ob causam cum<br />
D.Cujac. 20. obs. i. et Menoch.<br />
consil. 543 n. 20. pottus Judicis<br />
arbitrio hoc definiendum censeo,<br />
(1) L. 6. tit. 2, P. 1.<br />
r it. IL<br />
qui pro negotii quartate triodo<br />
longius, modo brevius tempus<br />
statuere possit, et quantumeun<br />
que tempus sufficere , modo ad<br />
sit actuum frequentia et unifor<br />
mitas, ut Ant, Fab. ad /. nam<br />
Imperator 38. de legib.<br />
4 Et quoniam in consuetudi<br />
ne introducenda non hujus aut<br />
ilüus hominis, vel etiam ordmis<br />
morem inspicere debemus . sed<br />
totius populi usum(i), eumque<br />
colligere ex iis, quae non semel<br />
aut bis, sed frequenter circa ean<br />
dem rem et controversiarn obser<br />
vatasunt, /. i. C. qux sit long,<br />
cons. et observata tenacitcr, hoc<br />
est, perpetuo similiter, /. ult. eod.<br />
non putaremad inducendam con<br />
suetudinem duos actus sufficere,<br />
quantumvis judiciales et notorios,<br />
quae communis est opinio proba<br />
ta item à Gail, et Myns. dd. locc.<br />
sed hoc etiam arbitrio Judicis re<br />
linquendum, ut caetera, quae cer<br />
to jure definita non sunt, arg. /.<br />
i. §. ult. de jure delib. I. 9. de bon.<br />
auct. jud. pos. Cujac. Menoch.<br />
Fab. ubi sup. eleganter D. Diod.<br />
Tulden. in comm. ad hunc tit.<br />
cap. 4.<br />
; Illud majoris partis consen<br />
su et recte recepium est, cum de<br />
consuetudine probanda quaeritur,<br />
neces.se non esse probare earn ali<br />
quando firmatam fuisse judicio<br />
contradictorio. Nam cum ea po<br />
puli consensu inducami, ¿quid<br />
referí, quod non etiam interve<br />
nerit res judicata? Quod si tam<br />
certum jus fuerit, ut de eo nun<br />
quam apud Judicem dubitatum
(1) L. 6. tit. 2. P. i.<br />
Tom. I.<br />
Ve Jure nature. H, gent, et civili. $7<br />
sit: jan non majoris auctoritatis<br />
id videri debet, quam quod in judicio<br />
contradictorio approbatuin?<br />
/. imo magna 36. de legib. Consilii<br />
igitur est, non necessitatis,<br />
quod scribit Ulpianus in /. 34. d.<br />
tit. cum de consuetudine quasritur,<br />
primum explorandum esse,<br />
anetiam contradictorio aliquando<br />
judicio confirmata sit. Consilium<br />
dat, ut id fiat, quia illa explorado<br />
utilis est probatura consuetudinem,<br />
scilicet ut paratas habeat<br />
easdem illas probationes, quibus<br />
consuetudo tum probata est.<br />
6 (Legem imitantur ). Id est,<br />
vim et effectual legis habent (1).<br />
Iraque non hie solus consuetudinis<br />
effectus est, quod jus novum, de<br />
quo nihil ante cavebatur, inducat,<br />
sed etiam quod latam antea legem<br />
ab-oget, §. pen. inf. eod. Est et<br />
alius item consuetudinis effectus,<br />
in jure scripto nimirum interpretando.<br />
Nam si de interpretatione<br />
dubia; alicujus legis quaeratur,<br />
monemur in primis inspiciendum<br />
esse: Quo jure civitas retro in hujusmodi<br />
casibus usa sit; optimam<br />
enim legum interpretemesse consuetudinem,<br />
/. si de interpretatione<br />
37. et l. seq. de legib. miniineque<br />
mutanda, quae interpretationem<br />
certain semper habuerunt.<br />
Ilinc consuetudo alia est prater<br />
legem , alia contra legem, alia secundum<br />
legem (2),<br />
7 "In Hispania ut consuetu-<br />
?>do introiucta dicatur, decern<br />
jiannorum lapsus requiritur , si-<br />
»mulque Regis scientia, qui earn<br />
»non reprobet, sed ratam habeat,<br />
?>et insu per quod daplici senten-<br />
»tia probata sit, /. ///. %. P. i.<br />
»etibiGregor, Lop.gloss. 4. Haec<br />
stamen sententia duntaxat neces-<br />
;>saria etit ei qui consuetudinem<br />
»acribus judicia'ibus probare in-<br />
»tendit, ibid. Greg Lop. gloss.j.<br />
»Molina de primog. lib. 2. cap. 6.<br />
»num. 27. et seq. cum Adden-<br />
wtibus."<br />
(2) D. I. 6.<br />
T E X T U S .<br />
Ratio superioris divisionis.<br />
10 Et non ineleganter in Juas<br />
species jus civile distributum esse<br />
videtur. Nam origo ejus ab<br />
institutis duarum civitatum , Athenarum<br />
scilicet et Lacedamoniorum,ßuxisse<br />
videtur. In his enim<br />
civitatibus ita agi solitum erat,<br />
ut Lacedeemonii quidem ea, que<br />
pro legibus observabant, memoria<br />
mandarent: Athenienses vero ea<br />
qua in legibus scripta comprehendissent<br />
, custodirent.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 Exactis Regibus coepit po~<br />
pulus Rom. inceito magis jure<br />
et consuetudine mi., quim lege<br />
lata: donee placeret publica auctoritate<br />
tres constitui viros Sp,<br />
Posthumium Album, A Manlium,<br />
et P. Sulpjcium Camerinum; non<br />
decern; ut Pomponius narrat in<br />
/. 2. §. 2. de orig. jur. per quos<br />
peterentur leges ä Grascis civitatibus.<br />
Itaque Legati Athenas mis-<br />
H
S8 Lib. I. Tit. II.<br />
si, qui inclytäs Solonis leges de-<br />
scriberent, et aliarum civitatum<br />
Grsecarum instituta, mores, ju-<br />
raque cognoscerent, Liv. lib. 3.<br />
cap. 11. et seq. Has leges in XII. Ta-<br />
bulis postea descriptae, leges de<br />
cemvir ales , et XII. Tab. sunt ap<br />
pellata; : fons omnis publici priva-<br />
tique juris, auctore eodem Livio.<br />
Ex quibus perspicuum est, jus<br />
scriptum sive leges Romanorum<br />
originem suam habere partim ex<br />
legibus, partim ex moribus Gra;-<br />
carum civitatum , et insigniter<br />
errare Tribonianum, qui jus scri<br />
ptum Romanorum ab Atheniensi-<br />
bus, non scriptum à Lacedxmo-<br />
niis arcessit. Nam primum maie<br />
conferì leges non scriptas Lace-<br />
dasmoniorurn cum jure non scri<br />
pto Romanorum. Neque enim La-<br />
cedaemoniorum leges fuere jus a-<br />
liquod moribus introductum, quo<br />
sensu jus non scriptum hìc accipi<br />
constat, et scripto, hòc est /le<br />
gibus latis opponi : sed leges pro<br />
pria; dieta; et expressim sancita;:<br />
quamvis eas non scribi, sed in<br />
memoria conservari voluerit le<br />
gislator eorum Lycurgus. Secundo<br />
nec mores Laceda;moniorum dici<br />
possunt originem dedisse juri non<br />
scripto Romanorum, non magis,<br />
quam mores Atheniensium , aut<br />
aliarum Grafia; civitatum, unde<br />
Legati Roma missi leges petie-<br />
runt. Nam non minus mores,<br />
quam leges horum pöpulorum<br />
descripti in illis quas dixi, XII. Ta-<br />
bulis, lege decemvirali periata,<br />
partem juris scripti Romanorum<br />
constituerunt.<br />
T E X T U S.<br />
Divisto Juris in immutabile<br />
et mutabile.<br />
11 Sed naturalia quidemjura,<br />
qum apud omnes gentes perceque<br />
observantur , divina quadam Providentia<br />
constituía , semper firma<br />
atque immutabilia permanent. Ea<br />
vero, qute ipsa sibi queeque civitas<br />
constituit, sape mutari solent<br />
, vel tacito consensu populi,<br />
vel alia postea lege lata.<br />
COMMENT ARIÜS.<br />
1 Expósito jure turn natu<br />
rali , tum civili, observataque<br />
utriusque differentia in causis ef-<br />
fìcientibus, non incommode hoc<br />
loco subjicietur alia quaedam diffe<br />
rentia , qua; in effectu cernitur.<br />
2 (Divina quadam Providentia<br />
constituía). Hoc est, qua; ab<br />
incorrupta ratione, àsimpliei illa<br />
notitia mentibus nostris divinitus<br />
impressa promanant. Jus quod<br />
nobiscum natum est, non ab ho-<br />
minibus excogitatum, cujus Deus<br />
est inventor, disceptator, la tor,<br />
Ut loquitur M. Tullius lib. 3. de<br />
Repub. Apud Xenophontem lib. 4.<br />
memorab. hujusmodi jura Dei le<br />
ges dicuntur. De jure igitur gen<br />
tium primario, id est, eo quod<br />
simpliciter naturale est, hasc ac-<br />
cipienda sunt : non de secunda<br />
rio, quod usu exigente inventum.<br />
Nam diligenter distinguenda na<br />
turalia praecepta ab his qua; pro<br />
certo statu duntaxat naturalia sunt.<br />
Sic vetera gentium jura circa bel-
De Jure naturali , gent, et civili. 59<br />
la, et res bello captas, circa in<br />
crementa fluminum etc. multum<br />
mutata hodie videmus. Sed et<br />
multa quae jus natura; non juber,<br />
sed permittit tantum, communi<br />
consensu prohiberi possunt, uti<br />
factum circa omnia fere quae nul<br />
lius sunt, de quo suo loco disse-<br />
xetnus uberius. Sane etiam jus<br />
gentium secundarlum , propor-<br />
tione quadam , immutabile dici<br />
potest, et uiique multo difficilius<br />
tollitur , quam jus civile.<br />
3 (Immutabilia). Jus naturale<br />
semper et ubique justum est et<br />
fuit; nec aliud hic, aliud Roma;,<br />
aliud Athenis, aliud nunc est,<br />
aliud posthac erit. Nam ut recta<br />
ratio insita à natura et diffusa in<br />
omnes constans est et sempiterna,<br />
ita et quod ea praescribit semper<br />
atque ex se justum est atque im<br />
mortale. Quamobrem, nec quod<br />
hoc jure prohibetur , juberi pot<br />
est, nec quod jubetur , vetari, ut<br />
recte Grot. i. manna, i. et con-<br />
venienter ei quod scribit Juris<br />
consult, in /. 6. de just, et jur.<br />
jus civile in totum à jure natures<br />
recedere non debere. Nec est con<br />
trattura quod Jurisconsult, addit,<br />
jus civile non ter omnia juri naturali<br />
servire, sed plerumque ei<br />
addere aliquid , aut detrahere.<br />
Nam ilia additio aut detractio ni<br />
hil aliud est, quam generalium<br />
juris naturae praeceptorum ad<br />
usummoresque civium et formam<br />
Reipubl. specialis cum delectu<br />
accommodatio. Quod quamvis va<br />
rus in locis diversimode fiat, at<br />
que etiam in applicando naturae<br />
jura inflecti quodam modo videan-<br />
tur j immutabile tamen permanet,<br />
quod per se atque ex sui natura<br />
justum est; vimque suam perpe<br />
tuo retinent in obligandis con-<br />
sciëntiis anticipatae in animis no-<br />
stris communes illae, quas dixi-<br />
mus, notiones, in quibus harecon-<br />
stantiaatque immutabilitas praeci-<br />
pue elucet, Covarr. de watr. p. 2.<br />
cap.6. §. 9. num. 7. belle MK hael<br />
Ephes. ad 5. Eihic. Exemplis res<br />
fiet illustrior. Lex naturae ita prae<br />
scribit: Deum colito : Liberi potest<br />
atipatrissubjectìsunto: Pacta<br />
conventa servato. Haec sunt aeter-<br />
nae legis perpetua decreta, et qua;<br />
nullo jure civili abrogari possunt.<br />
4 At in modo applicandi, de<br />
quo lex naturae nihil définit, va-<br />
rietas aliqua apparet propter va-<br />
rietatem constitutionumeivilium,<br />
ut scilicet hoc vel ilio ritu externo<br />
adhibito Deus colatur: ut patri-<br />
bus in liberos vel eadem, quae do-<br />
minis in servos, pottstas sit, et<br />
quodcunque per filium acquiritur t<br />
id acquiratur patri: vel ut jus tan<br />
tum pater habeat filium modice<br />
et sine acerbitate castigandi, et<br />
contumacem expellendi domo: ut<br />
pacta etiam nuda efficaciter obli<br />
gent, aut earn vim tantum ha-<br />
beant vestita, ut vulgo loquun-<br />
tur. Hoc, inquam, facto non mu-<br />
tatur jus naturale, sed adjuvatur,<br />
dum propter utilitatem ci htm<br />
(quo Legislatures omnes spectant,<br />
tamersi non idem semper consti<br />
tuant) aliquid ei adjicitur; aut si<br />
mavis, detrahitur, respectu scili<br />
cet praecepti generalis. Atque hoc<br />
est, quod DD. nostri ajunt, jus<br />
naturale modipeari , declarari, et<br />
provisìonibus adjuvari posse : sic<br />
enim loqui amant. Jo. Fab. et alii<br />
H 3
60<br />
ad hunc §. Sexcenta ejusdem ge<br />
neris exempla afferri possent (oe-<br />
currunt enim in omnibus fere<br />
partibus juris civilis); sed ha:c<br />
pauca é multis retulisse, puto rei<br />
declarandas sufficere.<br />
5 Illud etiam sciendum est,<br />
esse quosdam quasi gradus prin-<br />
cipiorum practicorum, et prsece-<br />
ptorum naturae, ac nonnunquam<br />
usu venire, ut inter se haec con-<br />
currant, et invicem obstent, verbi<br />
causa: Lex naturalis est: Non oc~<br />
tides, est et altera ejusdem gene<br />
ris , sed momentosior, qua; sui<br />
defendendi causa permittit ag-<br />
gressorem occidere. In hoc con-<br />
cursu lex inferior superiori cedat<br />
necesse est (1), Wesemb. parut,<br />
de just, et jur. ». 15. Gomez var.<br />
torn. 3. cap. 3. num. 20.<br />
6 (Alia lege lata). Jus civile<br />
saepe mutari solet, ut qui Justin,<br />
in hoc text. An veto expédiât le<br />
ges mutare, aut quando expé<br />
diât politicae disquisitionis est;<br />
cujus tamen quaestionis decisio-<br />
nem suggerit Ulpian. in /. 2. de<br />
const. Princ. In rebus, inquit,<br />
novis constituendis evidens esse<br />
militas debet , ut recedatur ab<br />
co jure, quod diu cequum visum<br />
est (2). Eaque çonsentiens est Po-<br />
liticorum omnium sententia, Pla<br />
to lib. 7. de legib. Aristot. 2. Pol.6.<br />
in fine, Bodin .4. de Rep. 3, Lips. 4.<br />
Pol. 9.<br />
(1) L. 2. tit. 8. P. 2. /. t. et 5.<br />
tit. 2i. Jib. 12. Nov. Recop.<br />
Lib. L Tit. IL<br />
T E X T U S.<br />
De objectis juris.<br />
r i Omne aut cm jus , quo uti-<br />
mur , vel ad per sows pertimt,<br />
vel ad res, vel ad actiones. Et<br />
prius de personis videamus : nam<br />
par um est jus nosse , si personcc,<br />
quarum causa constitutum est}<br />
ignorentur.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
i Hoc §. transitus fit à jure<br />
constituente ad jus constitutum,<br />
et methodica quaedam via pro<br />
materia; diversitate, circa quam<br />
illud versatur, ad hujus Cogni<br />
tionen! sternitur, praeeunte Cajo<br />
in /. r. de stat. horn.<br />
s (Vel ad per sows). Distribu<br />
te ex objectis,ut apparet,ad fi-<br />
nem juris obtinendum accommo-<br />
data. Finis juris , quod jam saepe<br />
diximus, est suum cuique tribue-<br />
re. Ut autem hunc finem conse-<br />
quamur, necesse est primum sci<br />
re, quid sit suum cujusque; deio-<br />
de qua ratione , si id ultro non<br />
pra:stetur , ab invito obtineamus.<br />
Cognitio ejus, quod cujusque est.<br />
vel ex persona sumitur, vel ex<br />
rebus; seu ex jure, quod quisque<br />
vel conditione et statu persona;<br />
suae habet, vel ratione rerum ex-<br />
ternarum. Conditione persona;<br />
multum interse homines differunt:<br />
alii enim liberi sunt, alii servi; It-<br />
berorum alii ingenui, alii libertini;<br />
(2) L. 18. tit. i. P. i. /. 8.<br />
tit. 2. lib. 3. Nov. Recop.
De Juré naturah ?, gent, et civili. 61<br />
alii patresfamilias, alii filiifami-<br />
lias \ patrumfamilias alii in tute<br />
la , alii in curadone, alii in neu<br />
tro eorum. Ac pro diversis hujus-<br />
modi qualitatibus diverso quoque<br />
juré in civitate censentur; quod<br />
quia statum ac conditionem per<br />
sonas sequitur, jus personarum<br />
appellatur; deque eo deinceps<br />
hoc primo libro disputabitur. In<br />
rebus externis quod cujusque est,<br />
id aut est jus reale, nempe do-<br />
TITULUS TERTIUS.<br />
DE JURE PERSONARUM.<br />
Concord. Titul. V. Lib. I. Digest. (1). -<br />
Contirtuatio. Quid hie persona, quid status<br />
et jus persona?.<br />
1 ln calce prtecedenlis tit.<br />
proposita fuit series, et disposi-<br />
tio summarum partium , qua;<br />
deinceps hoc lib. et sequentibus<br />
singulatim tractantur. Initium fit<br />
ä personis, quarum causa caetera<br />
constituía sunt. In Fand, titulus<br />
ejusdem plane argumenta inscri-<br />
bhur de statu hominum. Unde in-<br />
telligimus personam hie, non qua-<br />
litatem civis, sed hominis designa<br />
re, aut potius hominem simplici-<br />
ter: eamque appellationem tarn<br />
servo competeré quam homini li<br />
bero: sicutetinjure passim etiam<br />
servo tribuitur, /. potestatis 2.1 y?<br />
minium aliud ve in rem aliquam<br />
jus, aut personale dunìaxat, uno<br />
nomine obligatio sive creditum:<br />
agiturque de hoc jure lib. 2. 3.<br />
et parte quarti usque ad tit. de<br />
actionib. Obtinendi utriusque ju<br />
ris ratio est in actionibus, hoc<br />
èst, juris nostri persecutionibuE-,<br />
sive id fiat in judicio , sive extra<br />
judicium auctoritate Magistratus:<br />
Quod argumentum ultimo tracta-<br />
tur loco*<br />
de verb. sign. I. 22. de div. reg.-<br />
jur. item jus persona; hie esse: Quod<br />
statum et conditionem persona se<br />
quitur: nam status ipse est perso<br />
na; conditio aut qualitas (2), qua;<br />
efficit, ut hoc vel illo jure utatur;<br />
ut esse liberum, esse servum, esse<br />
ingenuum, esse libertinum, esse<br />
alieni, esse sui juris, ltaque status<br />
rationem causae, jus effecti hab«t,<br />
T E X T U S.<br />
Prima divisio personarum.<br />
Summa itaque divisio de jure<br />
(l) Tit. 2Z. P. 4. (2) L. i. tit. 23- P. 4.
6i Lih. I. Tit. Ill'<br />
personarum hcec est, quod omnes<br />
homines aut liberi sunt, aut ser-<br />
vi (,).<br />
C O M M E N T ARIUS.<br />
1 (Summa). Id est, prima et<br />
principalis, vet etiam generalis-<br />
sima ; nam reliqua; sunt secun<br />
daria; aut speciales.<br />
2 (Servi). Duplex est servi<br />
consideratici, qua res,qua; in com<br />
mercio est, ut et reliqua; res no<br />
stra;; et qua persona, quatenus<br />
puta cognatus dicitur,/. 14. §. 2.<br />
et seq. de rit. nupt. quatenus liber<br />
fieri; hseres institui, contrahere,<br />
et dominum de peculio obligare,<br />
ipse iterum naturaliter obligari,<br />
et alios sibi obligare potest, /. 14.<br />
de oblig. et act. (2). Prout igitur<br />
consideratur, ita vel ad primum,<br />
vel ad secundum objectum per-<br />
ìinet.<br />
T E X T U S.<br />
Definitìo libertatìs.<br />
1 Et libertas quidem ( ex qua<br />
etiam lìberi vocantur) est natu<br />
ralis facultas ejus, quod cuique<br />
facere libet, nisi si quid vi aut<br />
jure prohibetur (3).<br />
C O M M E N T ARIUS.<br />
i (Cuique facere libet) Diffe<br />
rentia ab effectu sumpta, Effectus<br />
libertatis est facere quod libet: est<br />
(1) L. i. tit. 4. P. 4.<br />
(2) L. 7. tit, 22. P. 4. /. y.<br />
tit. i a, P. y.<br />
enim potest'as vivendi, ut velis^<br />
teste Cicerone in Paradox, et 1,<br />
off. cap. 21. n. 3. Cseterum , quia<br />
ha;c potestas partim vi impediri<br />
potest, partim legibus circumscri<br />
pta est, additur exceptio: Nisi si<br />
quid vi, aut jure etc. quaexceptio-<br />
nesignih"catur,duabusrebus,quo- minus faciamus quod lubet, nos<br />
impediri, vi, et jure; neque tarnen<br />
eo minus liberosesse. Finge igitur<br />
nos usu rerum nostrarurn vi pro-<br />
hiberi, finge vinciri; facultatem<br />
faciendi haec impediunt, liberta-<br />
tem non imminuunt. Sed neque eo<br />
minus sua cuique constat libertas,<br />
quod qnaedam facere legibus pro-<br />
hibsmur; nam qua; legibus et bo<br />
nis moribus pugnant, ea ne face<br />
re quidem nos posse credendutn<br />
est (4), ut prasclare noster Papi-<br />
nian. /. filius 16. de cond. inst, et<br />
divine M. Tullius in Cluentiana<br />
cap. 53. Legum, inquit, idcirco<br />
omnes servi sumus , ut liberi esse<br />
possimus. Quapropter obedientia,<br />
qua; legibus ultro pra;standa ut<br />
omnibus libertas sit incolumis,<br />
non pugnat cum libertate, sed<br />
earn tuetur; quamvis coercear at-<br />
que in gyrum rationis actiones<br />
cohibeat, ne licentius evagentur.<br />
T E X T U S.<br />
Definitio servitutis.<br />
2 Servitusautemest constitutio<br />
juris gentium, qua quit dominio a-<br />
Uenotontra naturamsubjicitur (5).<br />
(3) L. 1. tit. 22. P. 4.<br />
(4) L. 3. tit. 4. P. 6.<br />
(5) L. 1. tit. 21. P. 4.
Be Jure<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (Constitutio juris gentium).<br />
Causa proefFectu, res jure gen<br />
tium constituía , non ordinatio<br />
aut pars constituens. Tropus in<br />
hujusmodi verbalibus non inusi<br />
tata; sic enim et thesaurus dici-<br />
tur depositio pecuniae, /. nun-<br />
quam 31. §. 1. de adq. rer. dorn,<br />
pro pecunia deposita.<br />
2 (Contra naturam). Hoc est,<br />
contra communem illam omnium<br />
hominum conditionem , quam ab<br />
initio habuerunt à natura. Nam<br />
servi natura, id est, citra factum<br />
humanum, aut primaevo naturae<br />
statu nulli sunt, /. 4. de just, et<br />
jur. I. quod, attinet 32. de div.<br />
reg.jur. quanquam justitiae natu<br />
rali non répugnât , ex pactione<br />
aut delicto servurn fieri. Quod<br />
vero Aristoteles lib. i. Pol.cap. 3.<br />
et 4. scribit, servos quosdam nas<br />
ci et natura esse ; eo nihil aliud<br />
significat, quam quosdam, nem-<br />
•pe ingenio tardos ac stupidos,<br />
corpore autem robustos, in hunc<br />
finem à natura productos videri,<br />
ut aliis, qui ingenio et ratione<br />
valent, serviant, subjectione scili<br />
cet ceconomica, ad ministeria do<br />
mestica explicanda: qua de re co<br />
piose et acute disserir clarissim.<br />
Heinsius in epistol. ad Georg.<br />
Richterum.<br />
T E X T U S.<br />
Servì et mancipii etymologia.<br />
3 Servi autem ex eo appellati<br />
(1) D. I. i. ut. ai. P. 4.<br />
personarum. 63<br />
sunt, quod Imperalores captivos<br />
vendere , ac per hoc servare, nec<br />
cccidere solent , qui etiam manci-<br />
pia dicti sunt; eo quod ab hostibut<br />
manu capiantur (1).<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (Ex eo appellati). Eadem<br />
ratio nominis redditur à Florent.<br />
/. 4. §. hoc tu. Pomp". /. pupìl-<br />
lus 239. §. 1. de verb. sign. Au-<br />
gust. 19. de civit. Dei 15. N0-<br />
tat hinc Alciat. in d. 1. 239. de<br />
verb. sign, non licere hostem,<br />
poftquam captus est, seseque de-<br />
didit, occidere, sed tantum arma<br />
adhuc tenentem, neque se volen-<br />
tem dedere. In dedititium autem<br />
saevire nefas esse, neque id bonos<br />
lmperatores unquam permisisse;<br />
quamvis plerique statuant, etiam<br />
postquam captus est, seseque de-<br />
didit, hostem jure cecidi posse,<br />
donec intra praesidia nostra de-<br />
ductus sit : quia alioquin multa<br />
adhuc accidere possunt, ut ite-<br />
rum evadat, arg. /. in Iaqueum 5 y,<br />
de adq. rer. dom. Accuratius au<br />
tem hac de re disputar D. Grot.<br />
l'ib. 3. de jur. beli, cap.4. ubi mul-<br />
tis adductis auctoritatibus osten-<br />
dit, jure belli licere captos occi<br />
dere , et quovis tempore ; licere et<br />
eos, qui se dedere volunt, nec<br />
recipiuntur, imo et deditos sine<br />
ulla conditione.<br />
2 Cum autem scrìptores di-<br />
cunt, id belli jure licitum esse,<br />
non intelligunt tale jus, quod<br />
actum omni culpa liberet, sed facti<br />
impunitatem P ut si forte qui
64 Lib. I. Tit. III.<br />
supplicem, aut se ultro dedeti-<br />
tem interfecerit, in alio territorio<br />
deprebendatur, tanquam homici<br />
da puniri non possit, nec bellum<br />
ipsi ab alio talis facti nomine in<br />
ferri. Casterum etsi impune id fiat,<br />
laudabile tamen natura non esse,<br />
actumque hujusmodi carere inter<br />
na justitia ; quoniam excedit mo-<br />
dum la?dendi naturaliter conces-<br />
sum 5 ideoque nec in foro anima:<br />
excDsatum esse. Hinc Augustinum<br />
merito laudare Gothos, qui sup-<br />
plicibus, et in templa perfugien-<br />
tibus pepercissent : lllicitum sibi<br />
esse judicantes, quod belli jure<br />
fieri licuisset, lib. 1. de civil, Dei<br />
cap. 2. De ilio inter omnes con-<br />
venit,eos, qui vitam salvam pa-<br />
cti sive in fidem recipiuntur, nec<br />
exteriori jure trucidari licere. Por<br />
ro de temperamento circa jus in-<br />
terfìciendi in bello captosadi eund.<br />
Grot. diet. lib. 3. cap. 11. et 14.<br />
ubi et quid victori liceat secun<br />
dum justitiam internam tractat.<br />
3 Inter Christianos autem jus<br />
istud gentium de captivis nonob-<br />
servatur; apud nos enim licet res<br />
alia ex hostibus capta; capientibus<br />
acquiruntur, homines tamen capti<br />
servi capientium non fiunt, nec<br />
vendi possunt, aut urgen ad ope<br />
ras , alia ve patienda, qua; servo-<br />
rum sunt. Mansit tamen inter nos-<br />
metipsos Christianos mos custo-<br />
diendi captos donec pretio redi-<br />
mantur , cujus a;stimatio in arbi<br />
trio victorisest, nisi aliquid con-<br />
ventum jam sit inter regna.<br />
4 "In Hispania Mahurneda-<br />
»ni, caterique infideles, quos<br />
(1) L, i. tit. 21. P. 4,<br />
'jbello capimus, servi nostri fiunt;<br />
»l. i. tit. 21. P. 4. sicut et ipsi,<br />
»nostrates, quos capiunt, in ser-<br />
"vitutem redigunt. Haec tamen<br />
"facti tantum est , prohibente<br />
"nimirum ut juris sit lege 8. eod.<br />
"qua; vetat Judaeos, Mahumeda-<br />
"nos, Haereticos aut quoscunque<br />
"alios fidei catholica; inimicos<br />
"servumChristianum habere, Cui<br />
"Consequens quod iti ead. I. 8.<br />
"traditur, servum scilicet infide-<br />
"lem domini infidelis liberum<br />
"ipso jure fieri statim ac fuerit<br />
"baptizatus, si nostram catholi-<br />
"cam fidem amplectatur. Vide<br />
»d. I. 8. ubi et qua."d;;m singula-<br />
"ria traduntur de servo quern in-<br />
-j fidelis emerit ut eum vendat,<br />
?>et D. Covar, cap. Peccatum<br />
apart. 2. §. 11. n. 5. Vide etiam<br />
"de Servitute facti §. x. titttli sc-<br />
" quem is."<br />
T E X T U S .<br />
Quibus modis servì<br />
constituuntur.<br />
4 Servi autem aat nascuntur,<br />
aut fiunt : nascuntur ex ancillis<br />
nostris: fiunt, aut jure gentium,<br />
id est, ex captivitate , aut jure<br />
civili, cum liber homo major vigiliti<br />
annis ad pretium participandum<br />
sese venundari passus<br />
est (.).<br />
C O M M E N T A R I US.<br />
i (Ex ancillis nostris). Non<br />
ipsi tantum, qui capiuntur; sei
De Jure<br />
vi, fiunt, sed et posteri in per<br />
petuimi : nempe qui ex matte<br />
serva nascuntur. Et hoc est,<br />
quod Martianus dicit, jure gen<br />
tium servos nostros fieri, qui ex<br />
anciliis nóstris nascuntur, /. j .<br />
§. i. hoc tit. (i).<br />
2 ( Venundari passus sit. ).<br />
Venditorem subornabat impro-<br />
bum , et has partes fabulae lucri<br />
alicujus gratia peragentem; si-<br />
mulabat is se suum servutn ven<br />
dere.<br />
3 Apud nonnullos usitata fuit<br />
voluntaria in servitutem datio, ut<br />
apud Germanos , qui novissimo<br />
alea; jactu de Servitute contende-<br />
bant : Victus voluntariam servi<br />
tutem adibat, ait Tacitus de mo-<br />
rìb. Germ. cap. 24. Possidonius<br />
autem Stoicus in historiis narrat,<br />
muitos ohm fuisse, qui suae im-<br />
becillitatis conscii, sponte se aliis<br />
in servitutem darent, ut domini<br />
quidem ipsis providerent de' ne<br />
cessaria , ipsi vero operam vicis-<br />
sim quam possent, praestarent.<br />
Quae res si ita accipiatur in ter-<br />
minis naturalibus, nihil habet in<br />
se eximiae acerbitatis, quoniam<br />
perpetua ista obligatio compensa-<br />
tur perpetua alimentorum certi-<br />
tudine , quam saepe non habent,<br />
qui diurnas operas locant.<br />
4 Quaerunt autem hic DD. an<br />
ubi servitus non agnoscitur, pos<br />
sa quis perpetuo se obligare ad<br />
serviendum alteri seu operas lo<br />
care, quae obligatio quaedam ser-<br />
vitutis species videtur. Respon<br />
dent omnes, posse: sed cum fa<br />
cti haec promissio sit, solvendo id<br />
(i) L. 2. tit. 21. P. 4.<br />
Tom. I.<br />
per sonar am. 65<br />
quod interest, promissorem li-<br />
berari, /. 13. §. 1. de re jud.<br />
Adi de tota re D. Grot. lib. 2. dg<br />
jur. bell. cap. $.<br />
T E X T U S .<br />
De liberorum et servorum<br />
divisione.<br />
j In servorum conditione nul<br />
la est differentia : in liberis autem<br />
multa; out enim sunt ingenui, aut<br />
libertini.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (Nulla differentia). Servo-<br />
rum una conditio est, /. 5. inpr.<br />
hoc tit. id est, omnes aeque servi<br />
sunt, nihilque interest utrum quis<br />
natus, an factus sit servus. Pia<br />
ne opere et ministeriis etiam ser<br />
vi inter se differunt: aliis enim<br />
honestior, ut atriensibus, dispen-<br />
satoribus , amanuensibus ; aliis<br />
minus honesta provincia manda-<br />
tur, ut mediastinis, focariis,/.<br />
15. §. itaque Prcetor 44. de injur.<br />
I. r. §. caupones 5. naut. caup.<br />
stab, sed hoc cum totum sit ar<br />
bitrii herilis, conditionem eorunì<br />
non mutat. De variis servorum<br />
ministeriis et officiis scripsit Pet.<br />
Fab. semestr. pag. 155. et ex<br />
insututo Laur. Pignorius de ser-<br />
vis eorumque apud veteres mi<br />
nisteriis , et Tit. Popma Ile ope-<br />
ris servorum.<br />
2 (In liberis multa). Nam<br />
primpm interest, utrum quis na-<br />
"tus, an factus sit liber, hoc est,
66 Lib. I. Tit. III.<br />
utrum quis ingenuus sit, an liber-<br />
tinus : deinde, sui ne juris sit,<br />
an alieno juri subjeetus, qui sui<br />
juris est, sit ne in tutela, vel cu<br />
ratone, an neutro eorum tenea-<br />
tur; qua; summa est eorum, qua;<br />
deinceps hoc primo libro tra-<br />
ctantur.<br />
3 "In Hispania sunt et alia»<br />
"liberorutn differentias. Natn alii<br />
«sunt Ecclesiastici, alii Sarcula-<br />
"res si ve Laici. Fit rursus ex Ec-<br />
"clciastiris quidam sunt Regu-<br />
"lares, qui nempe aliquam Re-<br />
"ligionemprobatamprofessi sunt,<br />
»et alii Sjeculares dicuntur, quia<br />
"inter hos moratrTur , nulli Reìi-<br />
"gioni per tria vota adstricti.Un-<br />
"de hoc nomen Speculare*, dum<br />
"latius sumitur, quoscunque non<br />
"Regulares complcctitur, etiamsi<br />
"Ecclesiastici sint; qui ipsi non<br />
"comprehenduntur sub eodem<br />
"nomine, quando strictiu capi-<br />
"tur, tunc-enim solos non Ec~<br />
"clesiasticos respicit. Insuper<br />
?>aliae personae. sunt nobiles, a;iae<br />
"ignobiles seu plebeja;."<br />
TITÜLUS QUART US.<br />
Concord. Tit.<br />
Sequitursubdivisionis supra posita;<br />
per definitionem partium<br />
explicatio ; et primo ingenuorum<br />
hoc tit.<br />
T E X T U S .<br />
* De ingenui definitione.<br />
• Ingenuus est is, qui slatini ut<br />
flatus est, liber est ; sive ex duobus<br />
ingenuis matrimonio editus,<br />
sive ex libertinis duobus, sive ex<br />
altero libertino, et altero ingenuo.<br />
Sed et si quis ex matre nascitur<br />
libera, patte vero servo, ingenuus<br />
nihilominus nascitur: quemadmodum<br />
qui ex matre libera, et incerto<br />
patre natus est, quoniam vulgo<br />
{i\ L, 2, tit. ai. P. 4,<br />
D E INGENUIS.<br />
4. Cod. Lib. 7.<br />
cone'eptus est. Sufficit autem liberum<br />
fuisse matrem eo tempore,<br />
quo nascitur, licet ancilla concep>erit.<br />
Et è contrario, si libera<br />
eonceperit, deinde ancilla facta<br />
fariat, placuit, cum, qui nascitur,<br />
liberum nasci: quia non debet<br />
calamitas matris ei nocere,<br />
qui in ventre est. Ex Iris illud<br />
queesitum est, si ancilla pragnans<br />
manumissa sit, deinde ancilla<br />
postea facta pepererit, liberum<br />
an servum pariat'ì Et Martianus<br />
probat liberum na tei; sufficit enim<br />
ei , qui in utero est, Uber am matrem<br />
vel medio tempore habuisse<br />
(ut liber nascatur), quod et ve*<br />
rum est ( 1 ),
COM MENT ARIUS. .<br />
* •<br />
1 Antiqui ingenuos spurns op-<br />
ponebant, eosque etiam patricios<br />
appellabant, quasi qui patrem<br />
eiere possent. Sic apud Liv. lib.<br />
io. cap. 8. ait Decius, patri'<br />
cium esse , qui patrem ciere pos-<br />
sit. 'Casterum etiam eos, qui li<br />
beri nascebantur , jam olim inge<br />
nuos appellatos fuisse, distinctos<br />
ab iis, qui facti erant liberi, o-<br />
stendit locus Plauti in Milit. a-<br />
etu, 4. sc. i. vers. 1 5.<br />
¿Quid ea ingenua, an festuca<br />
facta è s»rva, libera eft ?<br />
Atque hie hujus vocis apud Lati<br />
nos usus, est etiam in aliis rebus,<br />
quae à natura sunt, et factitiis<br />
opponuntur. Ita Lucretius inge<br />
nuos fontes Juvenalis ingenuum<br />
tophum appellai. Ingenuas igitur<br />
homo proprie est: Qui nativam<br />
habet Hbertatem.<br />
2 ( Matre libera). Partus ex<br />
tra nuptias conceptus matris con-<br />
ditionem sequitur, /. 24. de sta<br />
tu horn. Patrem sequi non potest,<br />
quia nullum habere intelligitur,<br />
cum is duntaxat pater sit jure<br />
civili, quem nuptias demonstrant,<br />
/. 6. de his qui sui, vel al. jur.<br />
sunt.<br />
3 ( Liberum nasci). L. 5. §. 2.<br />
de stat. horn. Is itaque liber na-<br />
scitur, qui ex matre aut con-<br />
ccptionis , aut partus, aut me<br />
dio tempore libera nascitur : quod<br />
partim ex ratione juris, partim<br />
propter favorenti libertatis rece<br />
ption est ,. Paul, lib. 2. sent. 24.<br />
Potest et in universum hasc ratio<br />
De in enuis. 6?<br />
dari, quod is , qui in utero est,<br />
quoties de commodo ejus agitur<br />
pro jam nato habetur, /. 7. /.<br />
pen. d. tit. (f).<br />
4 "In Hispania qui ex uno<br />
sparente libero et altero servo<br />
-••nascitur; matris conditionem<br />
»sequitur quoad Iibertatem vel<br />
»servitutem.Qui vero ex utroque<br />
» libero, patris honores consequi-<br />
»tur , /. 2. tit. 21. P. 4.<br />
T E X T U S .<br />
De Servitute ac manumissione<br />
facti.<br />
1 Cum autem ingenuus ali-<br />
quis natus sit, non officit ei in<br />
Servitute fuisse, et postea manu-<br />
missum esse : scepissime enim<br />
constitutum est, natalibus non<br />
officere manumissionem.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (In Servitute). Aliud est in<br />
Servitute esse , aliud servum es<br />
se: illud facti, hoc juris est. Sic<br />
aliud est in libertate esse , aliud<br />
liberum esse: aliud in possessio<br />
ne esse , aliud possidere, Hb. 10.<br />
§. 1. de adquir. pos. (2). Servus<br />
est: Qui justam Servitutem servit;<br />
in servitine esse dicitur: Qui cum<br />
servus non sit, pro servo habetur,<br />
•ut Pamphila in Emme. Terentii.<br />
2 (Natalibus). Id est, ingenui-<br />
tati sive nativa; conditioni, quam<br />
non vitiavitfalsa servituiisopinio.<br />
Pluresextanthacde re constitutio-<br />
nes sub tit. Cod. de ingen. manum.<br />
(1) L. 3. tit. 23. P. 4. (2) L. 10. tit. 30. P. 3.<br />
I 2
68 Lib. I. Tit. V.<br />
TITULUS QUINTUS.<br />
Jl ars altera subdivisionis, quae ad<br />
libertinos pertinet: qui, quales<br />
sint, unde originem ducant, qui-<br />
bus modis ad hanc conditionem<br />
perveniant, et de diversa eorum<br />
qualitate, hoc. tit. disputatur,<br />
T E X T Ü S .<br />
Definitici et origo libertinorum<br />
et manumissionis.<br />
Libertini sunt : qui ex jusfa<br />
Servitute manumissi sunt. Manumissio<br />
autem est, de manu datio:<br />
nam quandiu aliquis in Servitute<br />
est, manui et potestati suppositus<br />
est: et manumissus liberatur<br />
d Domini potestate. Qu
De li ber tinis.<br />
rore tantum. Aliquando et sine Sanctis Ecclesiis , aut vindicta,<br />
manu missione dominorum servi li- aut inter amicos, aut per episiobertatem<br />
recipiuntex senatusconlixm, aut per testamentum , aut<br />
sulto, aut constitutioue aliqua; ptr aliam quumlibet volunta-<br />
exempla suppeditant/i?.^". quisin. tem (2). Sed et aliis muhis mo<br />
man. ai lib. per. et tit. C. prò<br />
quìb. caus. scrv. prò pram. lib.<br />
ac. (i). Generalius iiaque difiniri<br />
potuisset, libertinos esse: Qui de-<br />
sierunt esse servi, ut in calce<br />
Jiujus text. ex Ulpian. /. 4. de<br />
just, et jar. unde reliqua hujus<br />
loci descripta sunt.<br />
3 (De manu datio). Repo-<br />
nendum ex texto Fiorentino, De<br />
manu missio, id est, Datio li~<br />
bertatis, d. I. 4. de just, et jur.<br />
ut brevi sermoins compendio no-<br />
tetur definitio et nominis et rei.<br />
De manu enim est, de potestate<br />
donvni, Lucan. lib. 1.<br />
In manibur vestris, quantus sìt<br />
Ccesar , habetis.<br />
4 ( Liberi). Verbum hoc in fi<br />
ne textus idem significat ac inge<br />
nui, ut et in /. 4. de just, et jur.<br />
unde Me locus descriptus est;<br />
alioquin non tria , sed duo ho-<br />
minum genera esse coepissent,<br />
cuna libertini etiam sint liberi.<br />
Quod et alibi factum, /. ult.<br />
C. de patr. tot.<br />
TEXTUS.<br />
Quibus modis manurriittatur.<br />
1 Multìs autem modis ma-<br />
numissìo procedit : aut enim ex<br />
sacris constitutionibus in sacro-<br />
(1) L. 3. et 4. tit. 22. P. 4.<br />
/. 4;. tit 5. P. 5.<br />
(2) L. 1. tit. 22. P. 4. vers.<br />
6g<br />
dis libertas servo competere pot<br />
est , qui tarn ex veteribus , quam<br />
ex nostris constitutionibus intro-<br />
ducti sunt (3).<br />
C O M M E N TAR IU S.<br />
1 ( Vindicta'). Virgulam esse<br />
scribit Boetius in Top. Ciceronis,<br />
quam lictor jussu Magistratus<br />
manumittendi capiti imponebat:<br />
atque ab hac virgula hunc ma<br />
numittendi modum appeilatum.<br />
Fesiuca Plauto dicitur in Mil.<br />
glorios, acta 4. sc. 1. vers. 15.<br />
Alii hunc modum sic dictum<br />
malunt ä Vindicio Vitelliorum<br />
servo, qui primus dicitur vin<br />
dicta liberatus, eo quod conju-<br />
rationem nobiiium adoiescentium<br />
de Tarquiniis reducendis dete-<br />
xisset, auctore Liv. lib. 2. cap. j .<br />
Tenebat dominus modo caput,<br />
modo aliud membrum servi, di-<br />
cebatque : Hunc hominem libe<br />
rum esse volo , Festus in verb.<br />
manumiiti; et cum dicto eum<br />
circumagebat , significans , se ei<br />
potestatem facere abeundi quo<br />
vellet. Eo pertinent haec Persii<br />
Satyr.
7
sanctìones : et omnes liberto! [nul <br />
lo , nec cetatis marnimissi, nec do<br />
mìni manumittentis, nec in manu<br />
missionis woln discrimine ìia^ito,<br />
sìculi antea observahatur) civita<br />
te Romana dico; avimur ; multis<br />
modis addìiìs, p;r quos possit li<br />
berta* servis cum ci vitate Roma<br />
na, qua sola est in presenti,<br />
prestari.<br />
C O M M E N T A R I US.<br />
i (Civitate Romana decora<br />
vimut). Justinianus nullam In<br />
ter liberiinos differeniiam reli<br />
quie , sed eos omnes civitate<br />
Romana decorava, quod quidem<br />
nondumerat effectum. Nam famo<br />
sa Antonini constitutio relata ab<br />
Ulp. in l. in orbe ij.de staiu hom.<br />
De Uh ft ini S. 71<br />
qua omnes, qui in orbe Roma<br />
no sunt, cives Romani dicun<br />
tur facti, ad eos tantum pertinet,<br />
qui natati solo et patria impedie<br />
bantur quominus cives Romani<br />
essent ; non ad illos quibus con<br />
ditio personas impedimento erat,<br />
quales libertini aiiqui.<br />
2 Et demum ipse Justinianus<br />
Imperator per novel. 7¡>. liberti<br />
nos exaequavit ingenuis, salvo<br />
tarnen manente manumissori jure<br />
patronstus , quod positum est in<br />
obsequiis, operis , dono , mutie<br />
re , et successione libenorum, de<br />
quibus in ///. ff. de jur patron.<br />
et aliquot seqq. lib. seq. ( I ).<br />
3 "In Hispania quoque nulla<br />
»»est inter liberiinos differentia,<br />
»eosque leges Pariitarum appel<br />
lant aforrados."<br />
TITULUS SEXTUS.<br />
QUI ET EX QUIBUS CAUSIS MANUMITTERE<br />
NON POSSUNT.<br />
D. Lib. 40. Tit. 9. C. Lib. 7. Tit. 11.<br />
1 lgitur quod ex superiore tit.<br />
intelligi potuit, cum varii sint<br />
manumittendi modi, eadem ta<br />
men omnium vis atque effectus<br />
est, ut omnes manumissi liberi<br />
•fiant et cives Romani. At enim<br />
bac manumissorum omnium ex<br />
(i) L, 8.Ш. 22. P. 4.<br />
Argumentum tituli.<br />
jequatione nihil derogatum est<br />
legi iEliae Sentit, qua; quibusdam<br />
ex causis libertatem impediebat,<br />
sed quibus ex causis ilia earn im<br />
pediebat ante haneexaequationem,<br />
ex iisdemetiam nunc obstat, quo<br />
minus manumissi liberi fiant. Сад
72 Lib. I. Tit. VI.<br />
sse duse duobus hujus legis capi-<br />
tibus, qu¿e hic proponuntur et<br />
explicantur, comprehensas, quo<br />
rum primo cavetur: Ne quis in<br />
fraudent creditorum manumittat,<br />
nisi forte servant unicum hceredis<br />
habendi gratia ; altero: Ne mino-<br />
ribus 20. annis aliter jus sit ma<br />
numitiere , quam justa causa apud<br />
consilium approbata. Et totidem<br />
ergo erunt superioris regulas ex-<br />
ceptiones.<br />
TEXTU-S.<br />
Prius caput legis Mììze Sentiae<br />
de manumitiente in fraudem<br />
creditorum.<br />
Non tarnen cuicunque volenti<br />
manumitiere licet: nam is, qui<br />
in fraudem creditorum manumit-<br />
tit, nihil agit (i): quia lex HLlia<br />
Senna impedii libertatem,<br />
C O M M E N T ARIU S\<br />
i ( Nihil agît ). Nempe ergo<br />
ita manumissi liberi non fiunt et<br />
ratio additur , quia lex iElia<br />
Sentia impedir, libertatem, hoc<br />
est, liberos fieri prohibet, in<br />
fraudem 27. qui et à quib. man.<br />
sicut in universum quidquid le<br />
ge prohibente fit, ipso jure nul<br />
lum est, -t. non dubium$.C. de<br />
legib. Quamobrem cum legimus<br />
libertates per legem iEliam Sen-<br />
tiam rescindi aut revocari, ut in<br />
/. i. §. 2. d. tit. I. i. C. qui man.<br />
non poss. hoc minus proprie di<br />
ctum accipiemus, et respectu a-<br />
(1) L. 24. tit. 3, P. 6.<br />
ctus manumissionis, qui non con<br />
tinuo et ab initio ipso jure nullus<br />
est, sed suspend itti r, donec con-<br />
stet fraudati sint creditores, nec-<br />
ne: et si fraudati sunt, utrum<br />
jure suo uti velint: nam si non<br />
sint fraudati, aut fraudati juresuo<br />
non utantur, actus validus est, et<br />
manumissi retro liberi facti intel-<br />
liguntur: si fraudati sint, et jure<br />
suo utantur , perinde habetur ac<br />
si nulla manumissio intervenisset.<br />
Quandiu autem haec incerta sunt,<br />
scribit Pauliis, manumissos vi i-<br />
psa statu liberos esse, l. i.desta-<br />
tulib. Ipse autem manumissor et<br />
hasredes ejus nullo colore liber<br />
tatem revocare possunt, /. 5.de<br />
serv. pig. dat. man. facit l. 3. qui<br />
et à quib. man. His addi potest et<br />
pecaliaris ratio, quod libertas,<br />
qua; semel competit, non revoca-<br />
tur, §. semel 6. hoc tit. I. 9. §. 1.<br />
de man vini. Alia longe ratio est<br />
edicti quae in fraud, cred. de quo<br />
late in §. 6. de act. infra.<br />
T E X T U S .<br />
De servo instituto cura<br />
libertate.<br />
1 Licet autem domino, qui<br />
solvendo non est, in testamento<br />
servum suum cum libertate htere—<br />
dem instituere, ut liber fìat , h
Qui, ex quih, causis manumittere non poss. 73<br />
que eadem lege JElia Sentía provis<br />
sum est; et recle. Valde enim<br />
prospiciendum erat , ut egentes<br />
homines , quibus alius hares extiturus<br />
non esset , vel servum<br />
suum necessarium hceredem haberent,<br />
qui satisfacturus esset creditoribus;<br />
auf hoc eo non /adente,<br />
creditores res hareditarias servi<br />
nomine vendant, ne injuria defunetus<br />
afßciatur (i).<br />
C O M M E N T ARIUS.<br />
1 In capite legis .ZF.liae Sentía;:<br />
Ne quis in fraudem creditorum<br />
manumití at , nominatili! additurhaecexreptio<br />
: Nisi quis unum<br />
ex servis suis testamento liberum<br />
et hceredem esse jusserit; qui haeres<br />
necessarius dicebatur, non<br />
quia basrediiafem adire cogitur;<br />
sed quia .siie velie, sive nolit,<br />
omnino post mortem testatoris<br />
protinus liber ft haeres fit, §. i.<br />
infr. de licer, qual. et diff. ac proinde<br />
ipso jure (2).<br />
2 ( Valde enim prospiciendum<br />
erat). Ratio exceptionis satis justa,<br />
videlicet, ut famae defuncti parcatur,<br />
et auctionis ignominia, qua<br />
alioqui defunctus oneraretur, in<br />
basredem servum potius derivetur,<br />
qui duplici de causa hoc aequo animo<br />
ferre debet : Primutn quia<br />
rem pretiosissimamet inaestimabi<br />
lem, scilicet libettatem consequitur<br />
; deinde quia quidquid post<br />
mortem patroni sui adquirir, non<br />
est obnoxiumcreditoribus.si bono<br />
rum separationem petierit, quam<br />
(1) D. /• 24. tit. 3. P. 6.<br />
(2 L. ai. d. tit. 3.P. 6. vers.<br />
Tom. J,<br />
impetrare potest, si bona defutieti<br />
non attigerit, d. %. i. lnst.de har.<br />
qual. et diff. junct. /. i. §. ult. de<br />
separ.<br />
3 "In Hispania si bona testajJtoris,<br />
qui servum proprium haevredem<br />
instituerat, sol vend is ere-<br />
»ditis, et kgatis non sufficiant,<br />
vquaecunque instituti bona etiam<br />
"post testatoris obitum quaesita,<br />
»eorum solutioni erunt obnoxia,<br />
»/. 21. vers.Q por tal, tit. 3.P.6.<br />
»Dum autem in /. 24. eod. concevditur<br />
domino, qui non est solwvendo,<br />
aliquos servos haeredes<br />
jMnstituere, non ita exaudiendum<br />
"quasi ita instituti possint sitnul<br />
»libertatem consequi: sed eo dun-<br />
»taxat effectu, ut uno defidente,<br />
» alter qui remanet, liber et hseres<br />
»sit, ut jure Romanorum deci-<br />
»sum extat in /. 42. de har. inst.<br />
»Sane utdefuncti famae parcatur,<br />
'jquo hujus juris ratio respicit,<br />
»sat est u nu m haeredem existere.' ><br />
T E X T U S .<br />
De servo institute sine<br />
libertate.<br />
2 Idemque juris est, el si sine libertate<br />
servus hares institutus est.<br />
Quod nostra constiiutio non solum<br />
in domino , qui solvendo non est,<br />
sed generaliter constituit nova<br />
humanitatis ratione, ut ex script ura<br />
institutionis etiam libertas ei<br />
competere videatur; cum non sit<br />
verisimile, eum, quern hceredem<br />
sibi elegit, si prater mi serit libertatis<br />
dationem , servum remanere<br />
E necessarios.<br />
K
74 Lib. I.<br />
voluisse, et neminem libi hceredem<br />
fore (i).<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (Novahumanilatis rat ione).<br />
Primus Justinianus generaliter<br />
constituit , ut servus à domino<br />
simpliciter hxres institutus, et li<br />
ber et hseres fiat: veterum quidem<br />
sed eorum paucorum sententiam<br />
secutus, quae idcirco antea non obtinebat,<br />
l.pen. C. de nec. serv. hcer.<br />
instit. junct.pr. infr. de hcer. inst.<br />
2 (Cum non sit verisimile).<br />
Nam qui vult consequens, ut DD.<br />
hie notant, et in /. 2. de jurisd.<br />
etiam antecedens velie intelügitur,<br />
sine quo ad iliud consequens<br />
perveniri non potest (2).<br />
T E X T U S.<br />
Quid sit in fraudem<br />
creditorum rnanumittere.<br />
3 In fraudem autem creditorum<br />
rnanumittere videtur, qui vel<br />
jam tempore quo manumitlit, solvendo<br />
non est ; vel qui datis libertatibus<br />
desiturus est solvendo esse<br />
(3). Prcevaluisse tarnen videtur,<br />
nisi animum quoque fraudandi<br />
manumissor habtterit,non impediri<br />
libertatem, quamvis bona ejus<br />
creditoribus non sufficiant : scepe<br />
enim de facultatibus suis amplius,<br />
quam in his est, sperant homines.<br />
Itaque tunc intelligimus impediri<br />
libertatem, cum utroque modofraudantur<br />
creditores, id est, et cossi-<br />
(1) L. 3. tit. 3. P. 6.<br />
(2) D. I. 3.<br />
Vit. VI.<br />
lio manumit tenti s, el ipsa re, eo<br />
quod Iona ejus non sunt suffectura<br />
creditoribus.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (In fraudem). Descriptus<br />
hie locus est ex /. 10. qui et à quibus<br />
man.<br />
2 (Desiturus est solvendo esse).<br />
Ratio hujus in promptu est:<br />
quia solvendo esse nemo intelligi-<br />
tur, qui solidum, quod debet, sol<br />
vere non potest, /. solvendo 114.<br />
d: verb. sign, non potest autem,<br />
qui posse desiit.<br />
3 (Prcevaluisse). Nisi hxc<br />
duo concurrant, ut et fraudandi<br />
consilium manumissor habuerit,<br />
et creditores eventu, atque re ipsa<br />
fraudentur, libertas directo data<br />
non revocatur, d. I. 10. I. 1. C.<br />
qui man. non poss. in fideicommissaria<br />
solus eventus spectatur, /.<br />
tilt. C. qui man. non pos.<br />
T E X T U S.<br />
Alterum caput legis MWx<br />
Sentiae de minore vigintiannis.<br />
4 Eadem lege lElia Sentia domina<br />
minori vìginti annis non aliter<br />
rnanumittere permittitur, quam<br />
sì v'indi et a apud consilium ,ju sta<br />
causa manumissionis (tpprobata,<br />
fuerint manumissi.<br />
COMMENTARIUS.<br />
1 Alterum caput legis JElias<br />
(3) L. 7. tit. 15. P. J. verso<br />
Eso mesmo.
Qui, et ex qiiibus c ms is manum. non poss. 75<br />
Sentiae fuit: Minoribus 20. annis<br />
non aliter manumitiere jus esto,<br />
quam causa justa apud consilium<br />
approbata, l. 1. de manum. I 11.<br />
et seqq. de man. vind. Providere<br />
lex voluir, ne temeré et sine certo<br />
animi judício servi übertäte et<br />
civitate donarentur.<br />
2 (Quam si vindicta]. Legendurn<br />
cum Hotom. ex auctoritate<br />
librorum veterum: Quam si dicta<br />
apud consilium justa causa manumissionis,<br />
approbata fuerit-manumissio<br />
, et ita Theoph.<br />
T E X T Ü S .<br />
Quae sunt justae causae<br />
manumissionis.<br />
f Justes autem causee manumissionis<br />
sunt, veluti si quis pattern<br />
aut matrem , filium filiamve,<br />
auf fratres sororesve naturales,<br />
aut peedagogum, aut nutricem,<br />
aut educatorem, aut alumnum,<br />
alumnamve, aut collactaneum manumittat,<br />
aut servum procurators<br />
habendi gratia, aut ancillam<br />
matrimonii habendi causa: dum<br />
tarnen intra sex menses in uxorem<br />
ducatur, nisi justa causa impediat;<br />
et servus , qui manumittitur<br />
procuratoris habendi gratia,<br />
non minor decern et Septem annis<br />
manumittatur (1).<br />
1 Hase desumpta sunt ex //. 9.<br />
it. et aliquot seqq. de manum.<br />
vind. et l. 81. qui et ä quib.<br />
manum.<br />
2 "In Hispania doctrina huj.<br />
(1) L. i. tit. 22. P. 4.<br />
»text. exaudienda est de procura-<br />
»tore ad negotia, /. 1. tit. 22.<br />
»P. 4. ibi: para facerlo procura<br />
it dor para recabdar sus cosas fue-<br />
»ra de juicio."<br />
T E X T U S.<br />
De causa semel probata.<br />
6 Semel autem causa approbata<br />
, sive vera sit, sive falsa,<br />
non retractatur.<br />
Textus iste planus.<br />
T E X T U S.<br />
Abrogado posterions capitis<br />
legis iEliae Sentiae.<br />
7 Cum ergo certus modus manumittendi<br />
minoribus 20. annis<br />
dominis per Legem lEliam Sen—<br />
tiam constitutus esset, eveniebat,<br />
ut qui 14. annos expleverat, licet<br />
testamentum faceré, et in eo tibi<br />
heeredem instituere, legataque relinquere<br />
posset ; tarnen, si adhuc<br />
minor esset 20. annis, libertatem<br />
servo dare non posset. Quod non<br />
erat ferendum : nam cui totorum<br />
suorum bonorum in testamenta<br />
dispositio data erat, square non<br />
similiter ei, quemadmodum alias<br />
res, ita et de servis suis in ultima<br />
volúntate disponere, quemadmodum<br />
voluerit, permittimus,<br />
ut et libertatem eis possit prestare!<br />
Sed cum libertas incestimabilis<br />
res sit, et propter hoc ante<br />
20. (Ctatis annum antiquitas liber-
76 Lib. I. Tit. VI.<br />
tatem servo dare prohibebat : ideii<br />
nos medium quodammodo viam eli-<br />
gentes, non aliter minori 20. an-<br />
nis lìbertatem in testamento dare<br />
servo suo concedimus, nisi 17. an<br />
num impleverit, et 18. attigerit.<br />
Cum enim antiquitas hujusmodi<br />
telati et pro alìis postulare conces-<br />
serit : cur non etiam sui judicii<br />
stabilitas ita eos adjuvare creda-<br />
tur, ut ad lìbertatem dandam ser-<br />
vis suis possint pervenire ?<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 {Nam cui totorùm). Argu-<br />
mentatur à majori ad minus, cui<br />
quod plus est licet, ei non debet<br />
quod minus est non licere, l. 21.<br />
de div^ rcg. jur.<br />
2 (Ideo nos medium viam eìi-<br />
gentes). Hinc inferunr, posse<br />
quandoque Judicem in ambigui-<br />
tate juris vel facti rem dividere,<br />
Cujac. 17. ob. 21. Et sane causa<br />
anceps per mediocritatem optime<br />
dividitur, etiam Paulo teste in /.<br />
filio 7. ut legat. nom. cav. Sic cum<br />
de dominio speciei ex aliena ma<br />
teria factae dissensio inter Sabinum<br />
TITULUS SEPTIMUS.<br />
DE LEGE FUSIA CANINIA TOLLENDA.<br />
T E X T U S .<br />
J-Jege Fusia Caninia certus modus<br />
constitutus erat in servis te<br />
Lib. 7. Cod. Tit. 3»<br />
et Proculum esset, Cams in /. 7.<br />
§. cum quis 7. de adq. rer. dom.<br />
mediana sententiam secittus est,<br />
eamque probavit Justinianus in<br />
§. cum ex aliena 2$. infr. de rcr.<br />
diu. Et Tiberius Caesar, cum ser-<br />
vus ejus Parthenius tatiquam ;n-<br />
genuus haeres scriptus esset, cum<br />
substituto Parthenii hsereditatein<br />
divisit, /. et hoc 41. de liter, insiit,<br />
§. uh. inf. de vulg. subst. Vidcn-<br />
dum tamen semper est, quid sua-<br />
deat ratio juris.<br />
3 (Nisi 17. annum). Jure no<br />
vissimo permittitur non minus li<br />
berates, quam res alias testamen<br />
to relinquere ea setate, qua testa-<br />
mentum facere permissum est,<br />
masculis himirum anno aetatis<br />
quartodecimo , feminis duodeci<br />
mo , Novel. 119. cap. 2.<br />
4 "In Hispania domino ma<br />
dori 14. annis permittitur, servos<br />
JJSUOS testamento manumìttere: at<br />
"inter vivos non aliter manumit-<br />
« tere poterit, quam si 20. annum<br />
jjexcesserit; vel saltern 17. quan-<br />
?>do nempe justa manumissionis<br />
"causa adest, /. x.tit. 22. P.4.ubi<br />
» et justae causae recensentur."<br />
stamento manumittendis , quam<br />
quasi libertates impedientem, et<br />
quodammodo invidam, tollendam<br />
esse censuimus ; cum satis fuerat
Ve lege Fusta Caninia tollenda. ¿7<br />
inhumanum, vivos quidem licen-<br />
tiam habere totam suam familiam<br />
libértate donare, nisi alia causa<br />
impediat libertatem; morientibus<br />
autem hujusmodi liceniiam ad~<br />
imere.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 ( Cert us modus ). Id est,<br />
certus numerus definitus erat,<br />
quem in manumittendo excederé<br />
non licebat: vide Ulp. tit. i. Cajum<br />
lib. 2.tit. i. Paul. 4. sent. 14.<br />
Ratio legis haec fuit, ut ex Suetonio<br />
in Aug. cap. 40. intelligimus,<br />
ne concessa libera testamento<br />
manumittendi potestate, libe—<br />
ris sordidis hominibus civitas Romana<br />
contàminaretur.<br />
2 (Testamento). ¿Cur non<br />
etiam inter vivos ? Nimirum quia<br />
et sine eo scopum suum lex assequitur.<br />
Nam metuendum non est,<br />
ut vivi et valentes tarn profuse<br />
liberales simus,ut ea facia mus,<br />
quae mox morituri, cum rebus nostris<br />
jam non amplius uti nos posse<br />
credimus, liberalitatis laudem<br />
turn maxime venantes. Pertinet<br />
hue insignis locusapud Dion. Haue,<br />
lib. 4. pag. 228. ubi scribit:<br />
Multasse vidisse, qui profusa ho-<br />
noris ambitionc omnes servos suos<br />
testamento velfagitiosissimos manumit<br />
terent, ut pileati funus sequerentur.<br />
Atque hie fere mos est<br />
Legislatorum, ut ea sola prohibeant,<br />
qua; faciie fieri posse cxistimant,<br />
non quae difficulter. /. 4.<br />
in fin. ad senat. Vell. ubi eadein<br />
ratio redditur, cur Senatus intercessionem<br />
mulieris prohibiten:,,<br />
non donationem ; atque eadem<br />
radotie lex Julia fundum dotalem<br />
obligari vetat etiam consentiente<br />
muliere, non vero alienari, pr.<br />
infr. quib. al. lie. qua ratione non<br />
debuit Justinianus hanc legem<br />
infmmanam dicere.<br />
3 (Totam familiam). Id est,<br />
omnes servos. Servos enim unius<br />
domini familiam Veteres frequenter<br />
appellant, ut in tit. si fam.<br />
furt.fec. I,pronuntiatio 195. §. 3.<br />
de verb. sign. Aliasjjue plerasqua<br />
hujus vocis significationes habes<br />
in d. I. pronuntiatio.<br />
4 (Morientibus- adimere). Argumentatio<br />
ab actu inter vivos<br />
ad ultimam voluntatem, eaque<br />
certe non procedit, si legis Fusiae<br />
spectemus rationem, qua; haec est;<br />
quod facilius in testamento manumittimus<br />
, quam inter vivos,<br />
facit d. I. 4, in fin. ad senatmc<br />
Velkjan.
73 Lib. I. Tit. Vili.<br />
TITULUS OCT A VUS.<br />
DE HIS QUI SUI VEL ALIENI JURIS SUNT..<br />
T E X T U S .<br />
Altera divisio personarum.<br />
De Lib. I. Tit. VI.<br />
Sequitur de jure personarum i Ex quo jure servitus est,<br />
alia divisio. Nam qucedam perso ex eodem et dominorum in serna<br />
sui juris sunt, qucedam alieno vos potestatem esse, nemo est<br />
juri subjects. Rursus earum, qui ambigat. quae Cseterum quod hie<br />
alieno juri subjecta sunt, alia exCajo in /. i. §. t. hoc tit. Justi-<br />
sunt in potestate parentum ; alia nianus refert, apud omnes gen<br />
in potestate dominorum. Videamus tes summum illud jus vitas et ne-<br />
itaque de his, qua alieno juri subcis in servos usurpatum fuisse,<br />
jecta sunt. Nam si cognoverimus, dë aliqua parte accipiendum est,<br />
quanam ista persona sunt, si- deque eo , quod impune in sermul<br />
intelligemus, qua sui juris vos fit ex rigore juris gentium.<br />
sunt • ac prius inspiciamus de his, Nam apud multos populos jus<br />
qua in potestate dominorum sunt. hoc usurpatum non fuisse, sed<br />
Textus iste planus est.<br />
T E X T U S .<br />
De jure gentium in servos.<br />
acquiritur, id domino acquiri.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
servos humaniter tractatos, ut<br />
apud Parthos , Germanos, no-<br />
strates Hispanos, ipsosque adeo<br />
Graecos, testes sunt Justin, lib. 4.<br />
Tacit, de moribus Germ. cap. 2Ç.<br />
Athenaeus lib. 6. Bodin. 1. de Republ.<br />
5. Grot. 3. de jur. bell, et<br />
i In potestate itaque domi pac. cap. 14.Et agnoscunt omnes,<br />
norum sunt servi (i): qua multum qui- distare id , quod impune<br />
dem potestas juris gentium est; in servum fit ex gentium jure, et<br />
nam apud omnes peraque gentes id quod naturalis ratio fieri sink.<br />
animadvertere possumus, dominis Cumin servum, inquit, Seneca 1.<br />
in servos vita necisque pot est at em de clem. 18. omnia I ice ant, est<br />
fuisse: et quodcunque per servum aliquid, quod in hominem licere<br />
(1) L. 6. tit. a I. P. 4.
De his qui sui veì alieni juris sunt. 79<br />
commune jus vetet. Et vero si na <br />
tura inter homines omnes cogna<br />
tionem quandam constituit , I. 3.<br />
de justitia et jur. consequens est,<br />
in hominem hominem saevire,<br />
nefas esse ; ac proinde alienum<br />
ab omni humanitate , quamvis<br />
servum, hominem tarnen uccide<br />
re, aut crude'liter tractare. Apostoli<br />
dictum est: Domini, quod<br />
justum est et ccqnum, servis freestate:<br />
scientes quod et vos Dominum<br />
habet is in ccclo, ad Coloss. 4.<br />
vers. i. Immerito igitur Romani<br />
gloriati sunt, domiaicani potesta<br />
tem, quatenus jus vitae et necis<br />
continebat fuisse juris gentium.<br />
2 (Quodcunque per servum acquiritur)<br />
(y). Hoc ut rationi ju<br />
ris gentium convenit (nam qui<br />
in aliena non tantum potestate,<br />
sed edam dominio est, nihil pro<br />
prium habere potest, de quo plenius<br />
in §. item vobis 3. infr, ver<br />
quas pers. cuiq. acq.); ita nihil<br />
admodum iniquitatis habet, quo<br />
jniam dominus vicissim ad alimen<br />
ta servo praestanda obligatus est.<br />
T E X T U S.<br />
De jure civium Romanorum<br />
in servos.<br />
2 Sed hoc tempore nullis Tiomìnibus,<br />
qui sub imperio nostro<br />
sunt, licet sine causa legibus cognita<br />
in servos suos supra mödum<br />
scevire. Nam ex constitutione Divi<br />
Antonini, qui sine causa servum<br />
suum occiderit, non minus<br />
puniri jubetur, quam si alienum<br />
(1) L. 7. tit. 11. P. 4.<br />
servum occiderit. Sed el major a—<br />
speritas dominorum ejusdem Printipis<br />
constitutione cöercetur. Nam<br />
Antoninus tin tubus ä quibusdam<br />
Prcssidibus provinciarum de his<br />
servis, qui ad eedem sacram, vel<br />
statuam Principum •• conlugiunt,<br />
prcecepii , tit si intoferabilis videjiur<br />
scerfilia dcmimru'm , co<br />
•pantur servos, suos bcnis conditiontbus<br />
vende're , ut pretium domtnis<br />
darctur (2), et recte : expedit<br />
enim Rcipublicce , ne sua re<br />
quis male utaiur. Cujus rescripli<br />
ad' IF.lium Wlartiamim mis si verba<br />
sunt hetc: Dominorum quidem<br />
potestatem in servos illibatam es<br />
se oportet, nee cuiquam hcmi<br />
num jus süum detrahi : sed et<br />
dominorum interest, ne auxilium<br />
contra sajvitiam, vel famem, vel<br />
intolerabilem injuriam denege'iur<br />
iis, qui juste deprecantur. Ideo<br />
que cognosce de querelis eorum,<br />
qui ex familia Julii Sabini ad sa<br />
cram statuam confugerunt, et si<br />
vel durius habitos', quam aequum<br />
est, vel infami injuria affectos es<br />
se cognoveris, venire jube, ita<br />
ut in potestatem domini поп re<br />
vertantur. Quod si mese constitu<br />
tion! fraudem fecerit, sciat hoc<br />
meadmissum adversus se severius<br />
executumm.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
i Refert his Justinianus ex<br />
Cajo et Ulp. I. i et /. 2. hoc' tit.<br />
Antoninum Pium mod*um posuis<br />
se potestati domimca», qua ple<br />
iique immoderate utebantur; qua;<br />
(2) L.6.t.3i.P.i.t.2.t.$.P.s.
8o Lib. I. Tit. VIII.<br />
hujus potestatis moderatio ad jus<br />
naturse sive internam justitiam<br />
jus illud exterius retraxit.<br />
2 (Major asperitas) (i). Mo-<br />
dica autemcastigatiodominis per-<br />
mittitur, /. un. C. de emend, serv.<br />
et tamen circa pcenas minores,<br />
puta verbera, in servos adhibenda<br />
est aequitas, imo et dementia.<br />
Sic Apostolus ad Ephes. 6. vers. 9.<br />
tostquam servis imperat, ut do<br />
minis carnalibus obediant, cum<br />
timore et trerraore, in simplicita-<br />
te cordis sui; loquens de domi<br />
nis, eis jubet, ut minas servis<br />
remittant, inquiens: Quia et illo-<br />
rum , et vester Dominus est in<br />
ccelis: et personarum acceptio non<br />
est apud eum. Sed et opera; cum<br />
modo exigendae sunt, et valetu-<br />
dinis servorum humane habenda<br />
ratio , quod ipsum- praner alia<br />
spectat lex divina in sabbati in-<br />
stitutione: nimirum ut laboribus<br />
aiiquod daretur spiramentum.<br />
3 {Ad cedem sacram). Ad fa-<br />
na seu templa, quo confugientes<br />
suspecti criminum capitalium re-<br />
ceptabantur , Tacit. 3. annal.<br />
cap. 60. quia ab his locis nemi-<br />
nem eripere fas erat.<br />
4 (Ad statuam Principum).<br />
Statua; etiam Principum his, qui<br />
ad eas confugissent, asyla fuere,<br />
/. 1. §. 1. de offic. Prccf. urb.<br />
I. unic. Cod. de his qui ad stat.<br />
Prihc. conf. Plura de statu is et<br />
imaginihus Principum vide apud<br />
Brisson. 4. antiq. 11.<br />
5 (Vendere). Nemo rem suam<br />
vendere cogitur,,/. invitum 11.<br />
C. de cor.tr. cmpt. (2) ac ne justo<br />
quidem pretio, /. 9. de act. rcr,<br />
amot. nisi id exigeat utilitas pu<br />
blica, quas hujus reguls genera<br />
lis est exceptio. Causa; impulsi<br />
va; varia; esse possunt 5 veluti<br />
ut tempore famis et annona; ca-<br />
ritatis cogantur divites et maxi<br />
me negotiatores frum'entum atque<br />
alia edulia justo predo vendere,<br />
per/. i.§. cura 11. de offic. Prof,<br />
urb. 1. annonam 6. de e.xtroard.<br />
crim. In servis hic est justa de-<br />
precatio auxilia contra sasvitiaiu<br />
dominorum. Est et favor llber-<br />
tatis, §. ult. infra de donat. Sed<br />
et favore religionis idem rece-<br />
ptum, ut in specie /. t2. in fin.<br />
de religiös. Vide Ant. Goni, hos<br />
casus perscrutantem 2. var.cap. 2.<br />
n. ult.<br />
6 (Expedit enim Reipub). Est<br />
quidem unusquisque rei suae mo<br />
derator et arbiter, /. in re man<br />
data 21. C. mand. in tantum ut<br />
etiam abuti possit, /. sed et si 25.<br />
§. consuluit 11. de hcer. pet. Caste-<br />
rum interest Reip. huic arbitrio<br />
mod um à lege pnescribi, ne pri<br />
vati fortunis suis abutendo, pu<br />
blico noceant. Acccdir hic condi<br />
tio persona;, qua; licet fortuna<br />
servus, homo tarnen est et jure<br />
natura; domino a;qualis. Nimirum<br />
Reipub. institutio id secum fert,<br />
ut dominium quodda;n habest su-<br />
perius sihguloium dominio ad ne<br />
cessitates, aut udlitates pubiicas;<br />
quod Grotius lib. 2. de jur. beli,<br />
et rac. cap. 2. et in fior, spars,<br />
ad leg. Baroarius 3. de offic. Pnct,<br />
appeiiat dominium emincns, et<br />
in liane senrentiam egregie dispu-<br />
(1) L. 6. th. 2i. P. 6. (2) L. 3, tit. J. P. f.
De his qui sui ve!<br />
tat Plato lib. IL de le gib. Hinc<br />
est quod Princeps etiam de bo<br />
nis subditorum disponere potest,<br />
dirigendo eorum usum ad publi-<br />
cam seu communem utilitatem,<br />
tuncque subditis damnum hac<br />
occasione illatum sarcit (i).<br />
7 "In Hispania pese ocuiis<br />
»habenda est nova constitutio<br />
«seu Bulla Clementis XIV. data<br />
«die 12 Septembris anno 1772.<br />
vqua Pontifex Regi nostro Caro-<br />
rio III. morem gerens, asyla coar-<br />
alieni Juris sunt. 81<br />
?>ctavit ad unam vel ad summum<br />
rduas Ecclesias seu loca sacra iri<br />
runaquaque civitate aut oppido,<br />
»jprout Ordinarius Ecclesiasticus<br />
sjdesignaverit, ut in hoc Valen-<br />
v tino Regno jam ante observaba-<br />
>>tur. In qua constitutione ali
82 Lib. I. Tit. IX.<br />
§. pert, seq. tit. Lege quidem naturae<br />
matris conditionem sequuntur<br />
, ut scribit Jurisconsultus in<br />
/. lex natura 24. d. tit. Sed cum<br />
feminae liberos in potestate non<br />
habeant, §. femina 10. infr.de<br />
adopt, sequitur, eos nec in potèstate<br />
avi materni esse (1).<br />
T E X T U S .<br />
Definitici nuptiarum.<br />
i Nuptia autem sive matrimonium<br />
est viri et mulieris conjunctio,<br />
individuam vita consuetudmem<br />
continens (2).<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 {Nuptia sive matrimonium).<br />
Promiscue fere vocabula nuptia<br />
et matrimonium, usurpantur. Saepe<br />
tamen nuptias cum dicimus,<br />
intelligimus festivitatem, et celebritatem<br />
nuptialis diei, ut in<br />
/. pen. de don. int. vir. et ux. I.<br />
sancimus 24. Cod. de nupt. lllud<br />
translatitium est, nuptias à nubendo<br />
dictas esse, eo quod olim<br />
novae nuptae pudorrs ergo caput<br />
obnubere flammeo solebant, idque<br />
Festus, Nonius, et alii cotnplures<br />
notant, Seneca in Octavia<br />
de Poppaea Neroni nubente,<br />
v. 702.<br />
Velata summum flammeo tenui<br />
caput.<br />
2 ( Conjttnctìo ). Hoc generis<br />
loco ponitur: et simul causam effkientem<br />
dénotât, nempe consen-<br />
(1) D. I. 2. in fine.<br />
(2) L. I, tit. 2. P. 4.<br />
sum, qui ut rerum , ita et vitae<br />
societatem efficit. Est quidem<br />
principalis matrimonii finis sobolis<br />
procreatio , quam sine corporis<br />
conjunctione habere non possumus;<br />
unde etiam inter eas personas<br />
, quae ad earn rem inhabiles<br />
sunt, nuptia; non consistimi,<br />
/. si serva 39. §. 1. de jur. dot. (3).<br />
Sed ad vinculum matrimonii consensu<br />
stabilitum nihil adjicit, juxta<br />
tritum iliud: Nuptias nun concubitus<br />
, sed consensus fach, /. nuptias<br />
30. de div. reg. jur.(4).Qui<br />
priscorum ritus in nuptiis adhiberi<br />
solitos nosse cupit, legat<br />
Bris. lib. sing, de rit. nupt.<br />
3 (Viri et mulieris). Nam<br />
duorum ejusdem sexus conjunctio<br />
detestanda est, et lege Dei, lege<br />
natura;, legibus omnium gentium<br />
damnata. Ait, mulieris, ad excludendam<br />
polygamiam, id est, nuptias<br />
cum pluribus uxoribus eodem<br />
tempore contractas : nam<br />
successive plures uxores habere,<br />
aut quod idem est, matrimonio<br />
per mortem alterius soluto, aliam<br />
ducere, prohibitum non est. Igitur<br />
apud Romanos vetitum fuit,<br />
plures uxores eodem tempore habere,<br />
idque divinae simul ac naturali<br />
legi convenienter: quia etsi<br />
non adversetur primis principiis,<br />
seu juri gentium primario, adversatur<br />
tamen secundario, conclusionibus<br />
nempe ex principiis deductis.<br />
Cum autem jus gentium<br />
secundarium non sit penitus immutabile,<br />
ut diximus §. 11. de<br />
jur. nat. gent, et civ. nihil mirum<br />
(3) L. 6. tit. 2. P. 4.<br />
(4) L. $.eod,l,4.tit. i.d.P.4.
Be Patrti<br />
quod nonnulli antiqui Patres, ut<br />
Abraham, Jacob, et David poly-<br />
gami fuerint ; quia ìIli vel ex re-<br />
velatione, et dispensatione divina<br />
in polygamiam consenserunt, vel<br />
quia invaluit tunc licita consue-<br />
tudo pluresaccipiendi uxores.In-<br />
rioc. III. in cap. 8. de divori. Div.<br />
August, lib. 22. conir. Faust, c. 47.<br />
4 ( Individuam). Verbum hoc<br />
individuam, duobus modis acci-<br />
pitur: uno modo pro eo, quod<br />
commune adhuc est atque indivi-<br />
sum;quo sensu individua hasredi-<br />
tas dicitur à Modestino, l.sine 32.<br />
§. Lucius 6. de adm. tut. et à<br />
Paulo individuimi curae officium,<br />
/. Lucius 46. §. 1. eoi. Altero mo<br />
do pro eo , quod dividi non pot<br />
est; ut cum Servitutes, obliga-<br />
tiones, stipulationesindividuas di-<br />
cimus. Atque utraque significatio<br />
huic loco convenit; prima qui-<br />
dem simpliciter , ut ex iis, qua;<br />
mox dicemus, patebit; altera se<br />
cundum quid, videlicet respectu<br />
aliarumconjunctionumet società-<br />
turn , quae facile dividi, hoc est,<br />
separari et pro arbitrio unius dis<br />
solvi possunt. Neque enim nu-<br />
ptiis passim renuntiare licet ( 1 );<br />
adeoque lmperatores Christiani<br />
non nisi ex gravissimis causis di<br />
vorila admittunt,/.S.C.de repui.<br />
nov. 117. cap. 8. et 9. Dici etiam<br />
potest, conjugate vinculum ex<br />
proposito et voto contrahentium<br />
perpetuum atque individuum esse,<br />
licet ex accidenti aliquanJo con-<br />
tingat separatio (2), quod in defi<br />
nitions considerandum non fuit.<br />
(1) L. 7. tìt. 2. P. 4.<br />
(2) D. l. 7. vers. E comò<br />
potest ate. 83<br />
5 Quod si hsec res ad primam<br />
matrimonii institutionem , et ad<br />
earn, quam hie Deus sibi partem<br />
vindicat, exigatur, multo justius<br />
haec conjunctio dicetur individua.<br />
Nam, ut Christus nos docet, ini<br />
tio conjugium sic à Deo institu-<br />
tum est, ut indissolubile esset. Et<br />
Deus interveniens personas con-<br />
jungit. Quod autem Deus con-<br />
jungit , homo separare non de<br />
bet, Matth. 19. (3); quo etiam<br />
loco, et Matth. 5. prohibentur<br />
omnia divottia, prseterquam qua;<br />
ex causa adultevii fiunt: de quo<br />
vide Sacra; Scripturae Interpretes.<br />
Apud Romanos à condita urbe<br />
usque ad annum 5 20. nullum inter<br />
virum et uxorem divortium inter-<br />
cessisse, testes sunt Dionys. Haue.<br />
Hb. 2. Val. Max. lib. 2. cap. 1.<br />
Gell. lib. 4. cap. 3. Primus Sp.<br />
Carvilius Romae uxorem sterilita-<br />
tis causa dimisit, utiidem testan-<br />
tur. Procedente tempore divortia<br />
passim et sine ulla causa; reddi-<br />
tionepermissa, sed viris duntaxat,<br />
ut arguit locus Plauti in Mercat.<br />
act. 4. sc. 6. Tandem etiam uxo-<br />
iibus, ut constat ex tit. dedivort.<br />
et repud Juvenalis Satyr. 6. no-<br />
tat mulierem , qua; crebro diver<br />
tendo, intra quinquennium octies<br />
viros permutaverat.<br />
6 Nuptias honestatis causa<br />
prascedere solent sponsali:!, ita<br />
dicta à spondendo, quia mods fuit<br />
veteribus stipuiari et sponderesi-<br />
bi uxores futuras, I. 2. de spans.<br />
Geli.- lib. 4. cap. 4. unde etiam<br />
sponsi sponsaeque appellatio nata<br />
quier bien.<br />
(3) ¿/,3. eod. vert. E el ot.ro«<br />
L 2
84 Lib. I.<br />
est, /. J eod. Sunt autem sponsa-<br />
Ha, ut Florentinus definät: Men-<br />
tio et repromissio futurarum nu-<br />
'ptiarum, /. i. eod. (i).<br />
7 "In Hispania divortia non<br />
jjfiunt nisi ex certis causis ab Ec<br />
clesia probatis, de quibus late<br />
»agunt Interpretes juris canonici,<br />
»ad quod hoc argumentum prae-<br />
yjcipue spectat : agitur tarnen de<br />
»eo tit. io. P. 4."<br />
T E X T US.<br />
Qui habent in potestate.<br />
2 Jus autem potestatis, quod<br />
in liberos liabemus, proprium est<br />
civium Romanorum ; nulli enim<br />
alii sunt homines, qui talem in<br />
liberos habeant potestatem , qua-<br />
lem nos liabemus.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
i Certum est, Justinianum<br />
hoc loco distinguere voluisse pa<br />
triarci potestatem à dominica, id-<br />
que à causa efficiente. Nam §. 1.<br />
prteced. tit. dominicam dixit esse<br />
juris gentium : hie patriam dick<br />
propriam civium Romanorum<br />
sive juris civilis , mixti scilicet:<br />
nam origo ejus non ex alio jure,<br />
quam ex quo matrimonium,quod<br />
prima et antiquissima paterni<br />
imperii causa est; nimirum ma<br />
rito ut capiti familiae, naturae<br />
lege atque ordine competit im-<br />
perium in omnem familiare, in<br />
uxorem, in liberos , in servos;<br />
quamvis non eodem imperii ge-<br />
(1) L. I. tit. i. P. 4.<br />
it. IX.<br />
nere omnibus imperet. Nam , ut<br />
recte et naturali rationi conve-<br />
nienter docet Aristot. 1. Pol. c. 1.<br />
et 8. Ethic. 12. neque maritus u-<br />
xorem , neque pater liberos ser<br />
vili imperioregere debet: sed uxo<br />
rem civiliter, id est, ut in Opti-<br />
matum Republ. Magistrates cives<br />
suos ; liberos autem, regie, hoc<br />
est, ut Rex subditos; qut-s ut<br />
Rex amat, et ut ad eorum utili—<br />
tatem omnia dirigit, ita et libe<br />
ros ex se genitos amat pater, cu-<br />
ram eorum gerit, iisque prodesse<br />
omnibus modis studet. Itaque pa<br />
tria potestas simpliciter et in ge-<br />
nereconsiderata juris gentiumesr,<br />
adeoque dominica antiquior , et<br />
tanto antiquior, quanto matrimo-<br />
nium antiquius est bellis et servi-<br />
tutibus. Vis et lex naturae semper<br />
in ditione parentum esse liberos<br />
jussit, ait Plin. in Paneg. Traj.<br />
2 At considerata in specie et<br />
definite secundum leges et mores<br />
Romanorum, civilis est. Esse au<br />
tem hanc etiam mentem Justinia-<br />
ni, verba liujus §. non obscure<br />
ostendunt. Nam hoc ipso quod<br />
ait, nullos alios homines , talem<br />
potestatem in liberos habere, qua-<br />
lem cives Romani habent, satis<br />
significat, etiam alios homines ha<br />
bere potestatem in liberos, quam<br />
vis talem fortassis nulli habeant.<br />
T E X T US.<br />
Qui sunt in potestate.<br />
3 Q u * igitur ex te et uxors<br />
tua nascitur, in tua potestate
est. Item qui ex filio tuo et uxo-<br />
re ejus nascitur, id est, nepos<br />
tuus et neptis , ceque in tua sunt<br />
potestate ; et pronepos et prone-<br />
ptis; deìnceps ccctcri. Qui autem<br />
ex filia tua nascuntur, in potestà-<br />
te tua non sunt, sed in patris eo-<br />
rum (i).<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
I (Qui exfilio tuo). 4. de his<br />
qui sui vel alieni jur. Ratio per<br />
spicua est. Quia in familia avi<br />
paterni nascitur: omnes autem,<br />
qui sunt ejusdem familia:, subje-<br />
cti sunt familie principi, qui hic<br />
est filii pater: et qui est in po<br />
testate altetius, aliutn in sua po<br />
testate habere non potest, /. sic<br />
eveniet 21. ad I. Jul. de adult.<br />
l,$.ff. de his qui sui vel alien, jur.<br />
De Patria potestate. 85<br />
2 (Quìa autem ex filia tua).<br />
Nati ex filia mea , non in mea,<br />
sed in patris sui potestate et fami<br />
lia sunt, /. cum legitime 19. de<br />
stat. horn. I. familia (96. §. 1. de<br />
verb. sign. (2). Unde quia mulier<br />
familiam suam non propagat, fa<br />
miliae suae finis dicitur, /. pronun-<br />
tiatio 195. §. ult. eod.<br />
3 "In Hispania qui nascun-<br />
J? tur ex filio tuo non sunt in pot-<br />
restate tua, sed in patris eo-<br />
»rum,quia is per matrimonium<br />
Ȉ tua potestate fuit liberatus,<br />
vsuique juris effectus. Non sunt<br />
55igi;ur apud nos nepotes in pot-<br />
restate avi sui. Hoc tamen ita,<br />
«si nuptiae fuerint benedictae, de<br />
j>quo plura loquemur tit. quib.<br />
a mod. jus patr. pot. solv, in<br />
»jme, ,><br />
TITULUS DECIMUS.<br />
DE NUPTIIS.<br />
D. Lib. 23. Tit. 2. C. Lib. 5. Tit. 4. Novell. 74.<br />
Ratio ovdinis et Argumentum tituli.<br />
I E JLjtsi superiore t'italo de<br />
nuptiis dici cceptum est, ut pri<br />
mo et precipuo modo consti-<br />
tuendae patrie potestatis ; tamen<br />
cum ex iis, que ibi dieta sunt,<br />
nondum intelligamus que sint<br />
juste nnptie, ex qúibus nati<br />
demum sunt in potestate patris,<br />
ideo ejus reí tractatio hoc loco<br />
subjicitur, doceturque, ad ju<br />
stas nuptias que res exigantur,<br />
que persone, et quibus matri-<br />
(1) L.i.et 2. tit. 17. P. 4. (3) Tit. 2. P. 4. ct tit. 2. lib.<br />
(a) D.l. s.in fin. tit. 17.P. 4. 10. Nov, Rtcop.
86 Lib. I. Tit. X.<br />
monio jungi non possunt, qua<br />
pcenaafficianturqui adversusprae<br />
cepta legum coeunt. Ad extre<br />
mum et alius constituendae patriae<br />
potestatis modus explicatur,quem<br />
Légitimât ione m nunc vulgo ap<br />
pellamus.<br />
T E X TUS.<br />
Qui possunt nuptias<br />
contrahere.<br />
Juttas autem nuptias inter<br />
se cives Romani contrahunt, qui<br />
secundum prcecepta legum coeunt,<br />
masculi quidem pubères, fémince<br />
autem viri potentes, sive patres<br />
familiarum sint, sive filii familiarum<br />
; dum tarnen, si filii familìarum<br />
sint , consensum liabeant<br />
parentum, quorum in potestate<br />
sunt : nam hoc fieri debere, et<br />
civilis et naturalis ratio suadet<br />
in tantum, ut jussus parentis precedere<br />
debeat. Unde queesitum est,<br />
an furiosi filia nubere , aut furiosi<br />
filius uxorem ducere possit.<br />
Cumque super filio variabatur,<br />
nostra processif decissio, quapermissum<br />
est ad exemplum filice<br />
furiosi, filium quoque furiosi posse<br />
et sine patris interventu matrimonium<br />
sìbi copulare, secundum<br />
datum ex nostra constitutione<br />
modum.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
i ( Justas). Justi variae sunt<br />
pro adjuncto significationes. Hoc<br />
loco justum idem significai: quod<br />
(1) L. 6. tit. I. P. 4. (г) D.I. б.<br />
legitimum : et justae dicuntur<br />
nuptiae, quae secundum jura ci<br />
vitatis Romana» inter pubères<br />
cives contrahuntur 5 eodem sen<br />
su, quo justum matrimonium in<br />
/. unie, unde vir et uxor. Sic<br />
justi liberi dicuntur legitimi,<br />
ad differentiam naturalium dun<br />
taxat, et vulgo qujesitorum, /. j .<br />
§. pen. I. il. /. y 2. de s tat. hom.<br />
Justus pater ad dilFerentiam natu<br />
ralis,/. 44. §. 3. hoc tit. justa uxor,<br />
/.31. eod. quae légitima in 1.4. eod.<br />
In genere autem justae nuptiae habende<br />
: Quce secundum cujusque<br />
populi instituta contrahuntur.<br />
2 [Cives Romani), lgitur cum<br />
servis , Latinis , peregrinis, de<br />
portatis connubium non erat apud<br />
Romanos, Ulp. frag. tit. ç. §. 4.<br />
/. 3. С de inc. nupt. Cic. in Top,<br />
Horum enim illegitima conjun<br />
ctio contubernium dicebatur.<br />
3 (Masculi quidem pubères).<br />
Romani ea demum astate civibus<br />
suis matrimonia permiserunt, quae<br />
natura apta esse credimr ad gene<br />
randum, maribus nempe post an<br />
num decimum quartum, feminis<br />
autem biennio maturius (1), quia<br />
post annum duodecimum virum<br />
pati posse creduntur, /. 4. hoc tit.<br />
cujus diversitatis si quis rationem<br />
quaerat, adeat Aristot. 4. de gen.<br />
anim. cap. 6. Macrob. 7 Saturn. 7.<br />
In sponsalibus aetas definita non<br />
est : quapropter et à primordio<br />
aetatissponsalia effici possunt, mo<br />
do utraque persona sitinfante ma.<br />
jor, /. in sponsal. 14. de spon<br />
sal. (2), à quibus tarnen facti pu<br />
bères libere recedere possunt,
De Nuptiis.<br />
eap.f.etB. de despons. impub.<br />
4 (Consensum habeantparen<br />
tum , quorum in potest ate). Jure<br />
civiliin nuptiis requiriturconsen-<br />
sus turn eorum qui coeunt, turn<br />
parentum, si quos habent, quo<br />
rum sunt in potestate, /. 2. hoc<br />
tit. quod etiam in sponsalibus ob-<br />
servatur, /. 7. /. 11. cum seqq.<br />
de sponsalib. Nuptiae itaque sine<br />
consensu coeuntium non consi-<br />
stunt, sicut nec alius ullus con<br />
tractus sineconsensu intelligi pot<br />
est, /, 1. §. 2. de pact. (\). jQuid<br />
ergo si error intervenerit? Distin-<br />
guendum est: nam si talis sit er<br />
ror, qui consensum impedit, pu-<br />
ta si quis erret in persona, pu-<br />
tans Titiam esse, cum qua con-<br />
trahit, cum sit Sempronia; hie<br />
error matrimonium vitiat, argum.<br />
/. si per err or em 1 j . de juris diet.<br />
/. 9. de contr. empt. (2).^ 3.m quod<br />
Jacob Liam pro Rachele suppo-<br />
sitam retinuit, in eo non est usus<br />
summo jure. cap. quod autem<br />
caus. 29. qu
88 Lib. I. Tit. X.<br />
T E X T U S .<br />
De parentibus et liberis.<br />
i Ergo non omnes nobis uxores<br />
ducere licet : nam à quarumdam<br />
nuptiis abstinendum est : inter<br />
eas enim personas, qua purentum<br />
liberorumve locum inter<br />
se obtinent, contraili nuptite non<br />
possunt : veluti inter pair em et<br />
filiam, vel avum et neptem , vel<br />
matrem et filium, vel avium et<br />
ncpotem, et usque in infinitum. Et<br />
si tales persona: inter se coierint,<br />
nefarias atque incestas nuptias<br />
contraxìsse dicuntur. Et hcec adeo<br />
vera sunt, ut quamvis per adoptionem<br />
parentum liberorumve.<br />
loco sibi esse cœperint, non pos—<br />
tint inter se matrimonio jungi: in<br />
tantum , ut etiam dissoluta adoptione<br />
idem juris maneat. Itaque<br />
earn, qua tibi per adoptionem<br />
fili a , vel neptis esse cœpsrit, non<br />
poteris uxorem ducere, quamvis<br />
earn crnancipaveris (i).<br />
C O M M E N T ARIUS.<br />
I Hoc §. et seqq. persona; recensentur<br />
de quibus dubitari potest<br />
an inter eas nuptiae consistant.<br />
Nam quaedam jure prohibentur<br />
inter se nuptias eontrahere.<br />
Ut autem prohibeantur,<br />
fere fit ob turpitudinem conjunetionis,<br />
qua; turpitudo vel est à<br />
cognatione contrahentium , vel<br />
ab affinitate. Cognatio triplex est:<br />
mere naturalisa mere civilis ; et<br />
» (1.) L. 7. tit. 7. P. 4. vers. Ca,<br />
el Padre. ......<br />
mixta. Naturalis tantum est:Quse<br />
tllegitimo coitu contrahitur (2)" civilis<br />
duntaxat: Qua per adoptionem<br />
constituitur ; mixta est : Qua<br />
inter eos versatur, qui ex justo<br />
matrimonio procreati sunt, utroque<br />
videlicet jure concurrente,<br />
/. 4. §. 2. de grad. et affin.<br />
s Sed et alia insuper c'.gnatioest,<br />
quam juris canonici Auctores<br />
spiritualem dicunt, et oritur<br />
ex baptismate, et confirmatione.<br />
De ea ex professo agitur<br />
lib. 4. ttt. 11. Decretai, et in Synodo<br />
Tridentina decr. de reform,<br />
matrimon. sess. 24. cap. 2. Earn,<br />
quatenus ex baptismate nascitur,<br />
expresse probat Justinian, in l. si<br />
quis 26. C. hoc tit. circa fin. Introducta<br />
fuit ad exemplum cognationis<br />
legalis. Sicut enim per<br />
adoptionem adoptatus censetur<br />
fìUus ejus qui adoptavit: ita et<br />
baptizatus illius, qui eum ex baptismate<br />
suscepit. Vide, si placet,<br />
D. Covarr. de matr. part. 2.<br />
cap. 6. §. 4. Van Espen in jur.<br />
ecdesiast. univ. part. 2. tit. ir.<br />
cap. 6. Ea nuptiis impedimento<br />
quoque est, ut cognationes caetera;,<br />
ceu patet ex d. l. 26. C.<br />
hoc tit. quod et infra §. 11. hoc<br />
tit. tractamus.<br />
3 Ut autem proíiibitiones ob<br />
turpitudinem conjunctionis plenius<br />
intelligantur,sciendum imprimis<br />
est, quid sit linea .cognationis,<br />
qua; nihil est aliud quam: Series<br />
personarum , quarum una ab alia,<br />
vel atraque ab eodem stipite descendit<br />
: hinc duae sunt illius sps-<br />
(2) L. 13. tit. 2. P. 4.
des, recta una, transversa altera.<br />
4 Recta, seu perpendicularis<br />
ilia dicitur : In qua sunt persons,<br />
quarum una descendit ab alia. Et<br />
duplex est, ascendentium nimi-<br />
rum, in qua sunt parentes; et<br />
descendentium, in qua sunt libe-<br />
ri. Linea transversa, quaeetiam la<br />
teralis seu collateralis appellatur,<br />
illa est: Quœ eos complectitur, qui<br />
ex latere veniunt, qui scilicet, etsi<br />
ab eodem sdpite descendant, non<br />
tamen unus ab alio (i). Quse<br />
etiam duplex est, aequalis, vel<br />
inaequalis. Prima est eorum, qui<br />
pari gradu distant à communi<br />
stipite, ut sunt duo fratres. Inae-<br />
qualis vero illorum, qui insequali<br />
gradu ab eodem stipite dissident,<br />
ut patruus, et fratris filius.<br />
ç (Parenturn liberorumve lo<br />
cum ). L. nemini 17. C. hoc tit.<br />
Commodius dixisset, inter paren<br />
tes et libéras: nam et patrui et<br />
avunculi etiam parentum locum<br />
obtinent, /. sororis 39. hoc tit.<br />
Haec autem prohibitio in linea<br />
recta in infinitmn est, hoc textu.<br />
6 (Nefarias at que incestas).<br />
De iis qui in linea recta coierint,<br />
ait Justinianus nefarias, atque in<br />
cestas nuptias contrahere, in sum-<br />
mo scilicet gradu. Nam in his<br />
tanta est turpitudo et fœditas, ut<br />
natura omnes à tali conjuuctione<br />
abhorreant, et sua ipsorum con-<br />
scientia redarguantur necesse sit,<br />
qui haec naturae jura violant. Cae-<br />
terum et alise nuptise, quse ratio-<br />
ne cognationis aut affinitatis pro-<br />
hibentur, incestae, hoc est, in-<br />
casts et pollutse (si lsidoro lib. j .<br />
De . Juptiis. 89<br />
cap. 26. credimus) dicuntur, d. I.<br />
sororis 39. §. i. I. etiamsi ;6. eod.<br />
tit. Cod. de incest, nupt.<br />
7 (Quamvis per adoptionem).<br />
Respectu quoque cognationis me<br />
re civilis inter parentes et libe-<br />
ros nuptise prohibentur, nefasque<br />
esse existimatur, earn uxorem du<br />
cere, quae per adoptionem filia<br />
neptisve esse cceperit; in tantum,<br />
ut etsi per emancipationem ado-<br />
ptio dissoluta sit, idem juris ma-<br />
neat, /. quin etiam 5;. hoc tit. (2).<br />
Nec id mirum videri debet, quam<br />
vis omnia adoptionis jura per e-<br />
mancipstionem solvantur, /. in<br />
omni 13. de adopt. Nam in nu-<br />
ptiis semper etiam pudoris et re-<br />
verentiae ratio habetur, /. adopti-<br />
vus 14. §. 2. hoc tit. Patris autem<br />
persona tarn sancta et reverenda<br />
filile esse debet, ut ad impedien-<br />
das nuptias sufficiat aliquando<br />
pattern fuisse.<br />
T E X T U S.<br />
De fratribus et sororibus.<br />
2 Inter eas quoque personas}<br />
qu
go Lib. 1. Tit. X.<br />
cìpationem adoptio sit dissoluta,<br />
poteris earn uxorem ducere : sed<br />
et si tu emancipatus fueris, nihil<br />
est impedimento nuptiis (i). Et<br />
ideo constat , si quis generum<br />
adoptare velit, debere eum antea<br />
filiam suam emancipare, et si quis<br />
velit nurum adoptare, debere eum<br />
amea filium suum emancipare.<br />
C O M M E N T ARIUS.<br />
1 (Inter fratrem et sororem).<br />
In linea transversa asquali unus<br />
tantum gradus jure civili prohi<br />
bitionem habet, nimirum fratrum<br />
et sororum nuptias, /. nemini 17.<br />
C. hoc tit. quas etiam à Deo in<br />
terdictas non uno loco reperimus,<br />
Lev. 18. vers. 9. et 20. vers. 17.<br />
Deuter 27. vers. 20. An autem<br />
hasc interdictio moralis sit, per<br />
petuamque et naturalem causam<br />
prohibitionis contineat, ad Theo<br />
logos spectat tractare.<br />
2 (Sive ab altero eorum). In<br />
nuptiis utrum frater sit germanus,<br />
an consanguineus, vel uterinus<br />
duntaxat, nihil interest, Lev. 18.<br />
à vers. 9. imo nec vulgo quassi<br />
tam sororem ducere licet, /. $4.<br />
j^. hoc tit.<br />
3 (Quandiu constat adoptio).<br />
Per adoptionetn quaesita fraterni<br />
tas eo usque impedit nuptias,<br />
donee manet adoptio, aut natura<br />
lis filius in potestate. At si pater,<br />
vel me in potestate retento, fi<br />
liam quam adoptaverat emancipa<br />
rit, vel me emancipato , illam in<br />
potestate retinuerit , possumus<br />
(1) D. I. 7. in fine.<br />
(3) Arg. I. 8. tit. 7, P. 4.<br />
matrimonio jungi, /. per aäoptio<br />
пет i j. hoc tit. (2): vinculo agna<br />
tionis, quas sola hasce nuptias im<br />
pedit, per emancipationem soluto.<br />
Nam reverentias et honestatis re<br />
spectus, qui dissoluta adoptione<br />
ad hue manet inter patrem quon<br />
dam et filiam, hie nulius est.<br />
T E X T U S.<br />
De fratris et sororis fìlia,<br />
vel nepte.<br />
3 Fratris vero , vel sororis<br />
filiam uxorem ducere non licet:<br />
sed пес neptem fratris vel sororis<br />
quis ducere potest , quamvis<br />
quarto gradu sint ; cujus enim<br />
filiam ducere non licet, neque ejus<br />
neptem permittitur. Ejus vero<br />
mulieris, quam pater tuus adoptavit,<br />
filiam non videris prohiberi<br />
uxorem ducere : quia neque naturali<br />
, neque civili jure tibi conjungitur<br />
(3).<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
2 ( Ejus vero... quia ncque<br />
naturali, neque civili). Non na<br />
turali , quia cognata mea non<br />
est, cum adoptio non tribuat jus<br />
sanguinis : non civili, quia avun<br />
culus nemo fit per adoptionem,<br />
/. 12. in fin. eod. Quippe pet<br />
adoptionem cum iis tantum per<br />
sonis necessitudo contrahitur,<br />
quas si sanguine nos continge<br />
rent, nobis agnatas essent, /. per<br />
adoptionem 23. de adopt, qualis<br />
(2) L, 7. tit. 7. P. 4 vert.<br />
Otrosi.
non est avunculus. Caetera quae<br />
in textu plana sunt.<br />
T E X T U S .<br />
De consobrinis.<br />
4 Duorum aut em fratrum vel<br />
sororum liberi, vel fratris et sororis,<br />
conjungi possunt.<br />
C O M M E N T A R I US.<br />
1 Redit ad lineam transver-<br />
sam aequalem, in qua dicit, eos,<br />
qui in quarto gradu sunt, facta<br />
computatione civili, conjungi pos<br />
se , nimirum fratris et sororis li-<br />
beros : idemque traditur in /. 3.<br />
"hoc tit. I. celebrationis 19. C. eoa.<br />
scilicet quia hie cessat ratio, ob<br />
quam prohibeor neptem fratris<br />
ducere, quod ego Uli parentis,<br />
ilia mihi fiiiae loco sit.<br />
2 Monet hie locus , ut di-<br />
scrimen dinumerationisgraduum,<br />
quod est inter jus civile et cano<br />
nicum, obiter explicemus , quip-<br />
pe quod ad causas matrimoniales<br />
solum pertinet : nam in succes-<br />
sionibus civilem computationem<br />
sequuntur (1) etiam in terris Ec<br />
clesia;, teste Schined. hie et Tulden.<br />
ad tit. Inst, de gra,d. cogn.<br />
Jure civili generata persona gra<br />
duai adjicit, ut tot eojure sint<br />
gradus, quot sunt generationes,<br />
§. hactenus 7. Inst. d. tit. In linea<br />
recta aut ascenditur, quae idcirco<br />
ascendentium appellatur, ordi-<br />
De Nuptiis 91<br />
nemque parentum complectitur:<br />
aut descenditur, quae dicitur de<br />
scendenti um , et ordinem com<br />
prehends liberorum (2). In linea<br />
transversa seu collaierali primum<br />
ascenditur , deinde descenditur.<br />
Exempli gr. ego genitus sum à<br />
patre meo: ecce unum gradum.<br />
Idem pater meus genuit Titium<br />
fratrem meum : ecce alterum ; un-<br />
de consequitur, fratres duobus<br />
gradibus inter se distare jure ci<br />
vili. Pari ratione si quaeras, quot<br />
gradibus à te distet patruus tuus,<br />
ascende primum ad avum vestrae<br />
cognationis communem auctorem,<br />
deinde iterum descende ad ejus<br />
filium, qui est patruus tuus, et<br />
comperies cum tribus gradibus à<br />
te distare: et ita deinceps. Latius<br />
haec declarantur in tit. Inst, de<br />
grad. cognat.<br />
3 Jus autem Pontifìcium ali-<br />
ter gradus dinumerat, cap. ad se-<br />
dem 1$. qutest. y. Cujus juris re-<br />
gulae sunt. 1. In linea ascenden<br />
tium et descencentium quot sunt<br />
persona;, una dempta , tot gra<br />
dus : qua; computatio in hac li<br />
nea à computatione juris civilis<br />
in hoc tantum differt, quod ca-<br />
nones personas numerant, jus ci<br />
vile generationes. 2. In linea<br />
transversa squali, quot gradibus<br />
alter distat à communi stipite, to-<br />
tidem utrique inter se distant (3).<br />
Exempli gr. frater et soror distant<br />
inter se hoc jure uno tantum gra<br />
du : quia uno gradu distant à<br />
communi parente: et consobri-<br />
(t) L. i.tit. 6. P. 4. vers. E (2) L. 2. tit. 6. P. 4. vers.<br />
la razon.<br />
La primera.<br />
(3) Vii. régulas positaspost leg. 2. tit. 6. P. 4<br />
M 2
92 Lib. I. Tit. X.<br />
nus 'sta computatione mihi est<br />
secundus, quia ab avo, qui communis<br />
utriusqne nostrum fons est<br />
et otigo, secundus numeror. 3. In<br />
lindi transversa in «quali, quo<br />
gradu distat re n- tiòr àcapite, eo<br />
gradu distant inter se. Igitur fratris<br />
mei filius secundo gradu à<br />
me abest, quia ille à patte meo<br />
avo suo duobus gradibus dissidet:<br />
et nepos fratris mei tertio, quia<br />
à patre meo ipse tertius est (1).<br />
T E X T U S .<br />
De amita, matertera,<br />
amita magna, matertera magna.<br />
5 Item amitam, licet adoptivam,<br />
ducere uxorem non licet.<br />
Item nec materteram : quìa parcntum<br />
loco habentur. Qua ratiorie<br />
ve rum est, magnam quoque<br />
amitam, et materteram magnam<br />
prohiberi uxorem ducere.<br />
Hujus §. ratio in ipso textu<br />
traditur , eadem scilicet, quae<br />
impedit nuptias cum fratris et<br />
sororis fìlia vel nepte : de quibus<br />
sup. §. 3.<br />
TEXTUS.<br />
De affinibus.<br />
6 Affinitatìs quoque venera<br />
tane à quarundam nuptiis absi-<br />
nere necesse est ; ut ecce , privi<br />
ci) Vid. exempia in l. 4. ùtut.<br />
6. P. 4.<br />
(2) L. 5. tit. 6, P. 4.<br />
gnam, aut nurum ducere non licet<br />
, quia utrteque fili ce loco sunt.<br />
Quod ita scilicet accipi debet, si<br />
J'uit nurur, aut privigna tua (2).<br />
Nam si adirne nwus tua est, id<br />
est, si adliuc nupta est fiiio tuo,<br />
alia ratione uxorem earn ducere<br />
non poteris : quia eadem duobus<br />
nupta esse non potest. Item si adliuc<br />
privigna tua est, id est, si<br />
maier ejus tibi nupta est : ideo<br />
earn uxorem ducere non poteris,<br />
quia duas uxores eodem tempore<br />
habere non licet.<br />
C O M M E N T A R I US.<br />
r Hactenus de nuptiis, qua;<br />
propter cognationemprohibentur.<br />
Cognationis simulacrum quoddam<br />
est affinitas : cujus ea edam<br />
vis est, ut quosvis affines quibusvis<br />
jungi, natura; honestas<br />
non patiatur. Sunt autem affines:<br />
Viri et mulieris cognati, dicti<br />
ab eo , quod duae cognationes,<br />
quae inter se diversa; sunt, per<br />
nuptias copulantur, et altera ad<br />
alterius cognationis finem accedit,<br />
/. 4. §. 3. de grad. et affin. (3),<br />
ubi nomina quoque affinium pecuüaria<br />
recensentur.<br />
2 Gradus affinitatis proprie<br />
nulli sunt, quia affines ab affinibus<br />
non generantur, d. I. 4. §. y.<br />
nihil tarnen prohibet, quominus<br />
quasi quosdam gradus affinium<br />
numeremus; sic enim et Paulus loquitur<br />
in /. 10.pr. d. tit. dicamusque<br />
, quo gradu quispiam est co-<br />
(3) Vid. regular post leg, s><br />
tit. 6. P. 4.
De Nuptiis. 93<br />
gnatus marito, eo grada esse affi- %.ult. hoctit. ì. vernini 17. C. eo-<br />
nem uxori et quasi ooguatum, et dem quod et Justinianus hoc et<br />
contra. seq. §. docet, prohibitionis hanc<br />
3 Nascitur affinitas ex unio- rationem afferens, quod invicem<br />
ne viri et uxoris, qui cum ma- parentum et liberorum loco sunt:<br />
trimonio juncti unum fiant, ne- cui proinde consequens est, nec<br />
cesse est vinculo isto etiam utrin- inter prosocerum et pronurum,<br />
que cum iis connecti ipsorum co- nec inter vitrici patrem et propri-<br />
gnstos, eodemque gradu , quo vignam, et sic porro, nuptias li-<br />
quis cognatus est marito, fieri citas esse, d. i. 14. §. uh. Lev. 18<br />
uxori affinem et quasi cognatum: verss. 8. 1 ;. et 17. (3). Atque hanc<br />
et ex contrario , quo gradu quis etiam prohibitionem perpetuam<br />
uxori cognatus est, eodem fieri esse et moraiem, evincit, locus<br />
affinem et quasi consanguineum Apostoli 1. ad Cor. 5. ubi tale<br />
marito (1); exempli gratia : in li- stuprum ne inter gentes quidem<br />
nea recta quia uxor mea uno gra- nominari ait, ut quis uxorem pa-<br />
du distat à patre suo, ab avo duo- tris habeat. Et M. Tullius in orat.<br />
bus, ego quoque à socero uno pro Cluent. cap. 6. cum socrum<br />
gradu , à prosocero duobus dista- genero nupsisse narrasset, subdit:<br />
bo: idemque de caeteris turn as- ¡0 mulieris scelus incredìbile, et<br />
cendentibus, turn descendentibus pr«.ter hanc unam , in omni vita<br />
statuendum. fn linea trans versa inauditum 1 .<br />
quia maritus à fratre suo duobus 5 (Quiautrcequefilice loco sunt)<br />
gradibus distat, tntidem distabit Hac ratione Justinianus docet,<br />
uxor à leviro. Quod ipsum quo- inter easdem personas prohibitas<br />
que dicendum est de glore, soro- esse nuptias propter affinitatem,<br />
rio, fratria. Item quia uxor mea quam ob cognationem, eas nempe<br />
à patruo suo vel avunculo tribus quae parentum, lilerorumve nu-<br />
gradibus dissidet, ego quoque à mero sunt, Quare quae de cogna-<br />
soceri fratre vel sorore totidem tis dicta sunt, de affinibus quo-<br />
gradibusabero; etsic deinceps(2). que dicta intelligantur, etiam in<br />
Videamus nunc quinam gradus linea transversa,/. 5. /. pen. l.ult.<br />
affinitatis pro rubiti, et anne iidem C. de incest, et inut. nup. Idque<br />
omnes , qui et cognationis. ipsum apparet, si in universum<br />
4. In linea recta eadem jure «pectamus causam, ob quam nu-<br />
civili prohibitio in affìnitare, quae ptiae inter affinès prohibentur, vi-<br />
in cognatione. Itaque nec socer delicet quia vir et uxor in unum<br />
nurum, nec socrum gener, nec corpus coalescentes, non amplius<br />
vitricus privignam, nec privignus duo censentur, sed una caro (4).<br />
novercam ducere potest, /. 14.<br />
(1) L. 5. tit. 6. P. 4. (3) Arg. d.l. j . tit. 6. P. 4,<br />
(2) Vii. regul. posi l. 2. eoi. (4) £>. /. 5.
94 Lib. I. Tit. X.<br />
T E X T U S.<br />
De socru et noverca.<br />
7 Socrum quoque et novercam<br />
prohibitum est uxorem ducere:<br />
quia matris loco sunt. Quod et<br />
ipsum dissoluta demum affinitate<br />
procedit (i) : alioquin si adhuc novena<br />
est, id est, si adhuc patri<br />
tuo nupta est, communi jure impeditur<br />
tibi nubere ; quia eadem duobus<br />
nupta esse non potest. Item si<br />
adhuc socrus est, id est, si adhuc<br />
filia ejus tibi nupta est : ideo im—<br />
pediuntur tibi nuptia, quia duas<br />
uxores habere non potes.<br />
Hujus §. et superioris eadem<br />
plane est sententia , ut nova explicatione<br />
non indigeat.<br />
T E X T U S.<br />
De comprivignis.<br />
8 Mariti tamen filius ex alia<br />
axore , et uxoris filia ex alio marito,<br />
vel contra, matrimonium recte<br />
contrahunt : licet habeant fra—<br />
trem, sororemve ex matrimonio<br />
postea contratto natos (2).<br />
De quasi privigna, quasi nuru,<br />
ct quasi noverca.<br />
9 Si uxor tua post divortium<br />
ex alio filiam procreaverit ; hcec<br />
non est quidem privigna tua : sed<br />
(1) D./. j .<br />
(2) Vid. post. I. 2. tit. 6. P. 4.<br />
regulam : Item entre los.<br />
jfulianus ab hujusmodi nuptiis<br />
absiineri debere ait. Nam constat,<br />
nec sponsam filii nurum esse, nec<br />
patris sponsam novercam esse: rectius<br />
tamen et jure facturos eos,<br />
qui ab hujusmodi nuptiis abstinuerint.<br />
De servili cognatione.<br />
I o Illud certum est, serviles<br />
quoque cognationes impedimenta<br />
nuptiis esse , si forte pater et filia<br />
, aut frater et soror manumissi<br />
.fucrint.<br />
Sed nec hi tres §§. explicatio-<br />
ne indigent. Et si quaeras cur ea<br />
de qua in §. 9. non est privigna,<br />
responsum habes in eo quod scribit<br />
Festus: Privignus inde dic'.us<br />
est, quod prius genitus sit quam<br />
uxor secundo nuberet.<br />
T E X T U S.<br />
De reliquis prohibitionibus.<br />
II Sunt et alice persona qua<br />
propter diversas rationes nuptias<br />
contrahere prohibentur (3"), quas<br />
in libris Digestorum seu Pandectarum<br />
ex jure veteri collect arum<br />
enumerari permissimus.<br />
COMME NT AR IU S.<br />
1 (Sunt et alice persona").Qai-<br />
les sunt tutor vel curator, libe—<br />
rive eorum , qui cum pupilla vel<br />
(3) Vid. legem 10. et seqq*<br />
titul. 2. P. 4.
De Nu<br />
adulta nuptias contrahere vetan-<br />
tur , ne videlicet eo pacto ratio-<br />
num redditio intervertatur, /. tu<br />
tor 36. et l. senatusconsulto 59.<br />
hoc lit. et tit. C. de interd. matr.<br />
inter pup. et tut. (1). Item Praeses,<br />
vel qui officium in provincia ad<br />
ministrât, provincialem uxorem<br />
ducere, prohibetur, /. si quis 38.<br />
hoc tit. (2). Lege quoque Julia<br />
vetatur Senator ducere liberti-<br />
nam, aut qua; ipsa, cujusve pa<br />
ter artem ludricam fecerit,/. lege<br />
Julia 44. hoc tit.<br />
1 " In Hispania quoad perso-<br />
»nas, quae matrimonio jungi pro-<br />
"hibentur, jus canonicum sequi-<br />
»mur : uti et in ceteris, qua; ad<br />
J>valorem matrimonii spectant.<br />
5>Unde prster prohibitionem in<br />
^infinitum in linea recta, earn<br />
jjagnoicimus usque ad quartum<br />
?>gradum inclusive,ut loquuntur,<br />
?>et juxta computationem canoni<br />
st cam , in transversa seu laterali;<br />
jjtam inter affines, quam in co-<br />
»gnatis: dum tamen affinitas ex<br />
v matrimonio nascatur: nam si ex<br />
j>illicito coitu oritur, secundum<br />
jjgradum non excedit. Matrimo-<br />
»nium vero tantum ratum , et<br />
jjsponsalia valida impedimentum<br />
jjpariunt inter unum ex contra<br />
st hentibus, et alterius cognatos,<br />
jjquod publics honestatis dicitur,<br />
jjintra quartum gradum in matri-<br />
sjmonio , et primum in sponsali-<br />
j>bus, conclusum. Cognatio de-<br />
sjmum spiritualis , ex baptismate<br />
»proveniens, ad bapdzatum dun-<br />
» taxât, ejusdemque patrem et<br />
(1) L.6. tit. 17. P. 7.<br />
(2) L. 2. tit. 14. P. 4.<br />
ptilS. 95<br />
?>matrem ex una ; et baptizantem,<br />
?;ac susceptorem seu patrinum ex<br />
«alia, sese extendit. Quod et in<br />
»confirmatione obtinet. Videatur<br />
»Concil. Trident, sess. 24. cap. 2.<br />
vet duob. seqq. de reform, matr."<br />
T E X T U S .<br />
De pcenis injustarum<br />
nuptiarum.<br />
II Si adversus ea, qute dixi-<br />
mus, aliqui coierint; nec vir,<br />
nec uxor , nec nuptite, nec matri—<br />
monium, nec dos intelligitur. Ita-<br />
que «, qui ex eo coitu nascuntur,<br />
in potestate patris non sunt: sed<br />
tales sunt (quantum ad patriam<br />
potestatem pertinet} quales sunt<br />
ii, quos mater vulgo concepit (3).<br />
Nam nec hi patrem habere intelli-<br />
guntur: cum ex iis pater incertus<br />
sit: unde solent Spurii appellari<br />
Kcifa, 7 y-u oTof&u & ^3"*Toper,<br />
quasi sine patre filii (4): sequitur<br />
ergo,ut dissoluto tali coitu, nec<br />
dotis , nec donationis exactioni /0-<br />
cus sit. Qui autem prohibitas nu<br />
ptias contrahunt , et alias panat<br />
patiuntur, quae sacris constitutio-<br />
nibus continentur.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (Nec vir , nec uxor). Sunt<br />
enim hascjusti conjungii ncmina.<br />
Poena igitur communis omnium<br />
injustarum conjunctionum est,<br />
quod ipso jure tales nuptias nulla;<br />
sint: sicut nec caetera consistunt,<br />
(3) L. i. et 2. tit. i j. P. 4.<br />
(4) Princ. et 1.1. tit. 15.P.4.
g6 Lib. I. Tit. X.<br />
qua; contra leges fiunt, /. j . C. de<br />
legibus.<br />
2 (JVM dos). Matrimonium<br />
quidem sine dote esse potest, at<br />
dos esse non potest sine matrimonio,<br />
/. 3. de jur. dot. (1).<br />
3 {Quantum ad patriam pot-<br />
estatem). Comparatio eorum, qui<br />
ex injusto matrimonio nati sunt,<br />
cum iis, quos mater vulgo con-<br />
cepit, quoad patriam potestatem,<br />
cujus solius rei gratia hie de nu-<br />
ptiis quaeritur, et neutri de hoc<br />
jure quoad hunc effectum patrem<br />
habere intelliguntur: quoniam ne<br />
mo respectu eorum, qua; sunt ju<br />
ris civilis, filius inteiligitur, nisi<br />
qui ex viro et uxore natus est, /. 6.<br />
de his qui sui vel alien, jur. sunt(2).<br />
4 (Cum et iis pater incertus<br />
sit). Ha;c verba non obscure in-<br />
nuunt, non tantum vulgo quaesi-<br />
tos incertuny habere patrem, sed<br />
etiam eos, qui sunt ex injustis<br />
nuptiis procreati. Et vulgo qui<br />
dem conceptos patrem demon-<br />
strare non posse certum est (3).<br />
At nati ex ea, qua; cum uno tan<br />
tum licet illicite rem habuit, non<br />
videntur dici posse, habere in-<br />
certum patrem; quod et verum<br />
est (4). Sed tarnen , quantum ad<br />
Patriam potestatem attinet (quod<br />
ideo etiam nominatim expressit<br />
Justinianus hie); non modo vul-<br />
givaga venere concepti patrem<br />
habere non intelliguntur; verum<br />
(1) Arg. pr. tit, 11. P. 4. et<br />
I. i. tit. 17. d. P. 4.<br />
(2) Pr. et I. i. tit. 15. P. 4.<br />
(3) L. i. tit. 1$. P. 4.<br />
etiam omnes, qui extra nuptias<br />
quaesiti sunt, licet patrem demon-<br />
strare possint, ex incerto tamerr<br />
patre nati dicuntur, et pro vulgo<br />
quaesitis spuriisque habentur, /.<br />
vulgo 23. de stat. homin. I. 3«<br />
Cod. solut. matrim. (5).<br />
5 (Unde solent spurii appella-<br />
ri). Romani iisdem notis, et prae-<br />
nomen Spurius , et vulgo quassi-<br />
tos designabant, nisi quod illuJ<br />
ita notabantSP., hosS.P interpo-<br />
sito puncto, tanquam sine patre.<br />
6 (Nec dotis, nee donationis).<br />
Quod dotis, aut donationis no<br />
mine propter nuptias ob injustum<br />
conjugium datum est, caducum<br />
fit, id est, fisco vindicatur, /. 52.<br />
/. dote 61. hoe tit. (6 1 ). Praeterquarn<br />
si qui aut errore accerrimo, non<br />
affectato, neque ex levi causa de-<br />
cepti sunt, aut aetatis lubrico lapsi,<br />
leg. 4. C. de inc. nupt. (7).<br />
In fceminis etiam error juris excu-<br />
satur, sed positivi duntaxat; eo-<br />
que referimus, /. 7. C. de donat.<br />
inter virum et uxor. I. 2. §. 2. de<br />
his quee ut indign.<br />
7 "In Hispania si qui matri-<br />
»monium clandestinum contra-<br />
»xerint, omnia bona tarn con—<br />
"trahentium, quam illorum, qui<br />
jjinterfuerint, fisco applicantur;<br />
>>et insuper poena exiiii abhisRe-<br />
wgnis omnibus imponitur; estqua<br />
"justa exhseredationis causa, I. j .<br />
ììtit. 2. lib. 10. Nov. Recop.<br />
(4) L. ;. tit. 19. P. 4.<br />
(5) Pr. et I. i. tit. 17. P. 4J<br />
(6) L. 5 i. tit. 14. P. J.<br />
(7) p . I. Si.
T E X ü U S.<br />
De legitimatione.<br />
13. Ali quando autem evenit,<br />
ut liberi, qui st at im ,ut nati sunt,<br />
in potestate parenturn non sunt,<br />
postea redigantur in potestatem<br />
patris: qualis est is, qui dum<br />
naturalis fuerat, postea curia<br />
datus, potestati patris subjici-<br />
tur (1): necnon is , qui à mulier e<br />
libera procreatus , cujus matrimo-<br />
nium*minime legibus interdictum<br />
fuerat (2), sed ad quam pater<br />
consuetudinem liahuerat , postea<br />
ex nostra constitutione, dotalibus<br />
ìnstrumentis compositi* in pote<br />
state patris efficitur. Quad et ali is<br />
liberis , qui ex eodem matrimonio<br />
fuerint procreati, similiter nostra<br />
const it ut io prtebuit.<br />
COMMENTARIUS.<br />
1 Transit hic Imperator ad<br />
alterum modum consrituendae pa<br />
tria: potestatis, qui legitimatio<br />
dicitur, et est: Actus quo liberi<br />
extra nuptias suscepti ejficiuntur<br />
leghimi. Species legitimationis<br />
tres sunt: nam aut per curiae<br />
oblationem fit; aut per subse-<br />
quens matrimonium ; aut deni-<br />
que per rescriptum Principis (3):<br />
quarum duae priores hic tantum<br />
proponuntur: tertius enim mo<br />
dus est ex legibus novellis. Sunt<br />
qui quartam speciem adjiciunt,<br />
(0 L. 5. tit. 15. P. 4.<br />
(2) L. 1 .tit. %.lib. io. IV. Ä,<br />
lì) L. 1. tit. 13. P. 4. J. 4.<br />
et seq. tit. 15. P. 4.<br />
Tom. I.<br />
De fits. ijl<br />
Gudel. lib. i. Je jur. noviss. cap.<br />
16. Perez ad tit. Cod. de natur.<br />
lib. ». 16. nominationem nempefi-<br />
lii in testamento, aliove instrumen<br />
to habente, subscriptionem trium<br />
testium à patre factam, nov. 17.<br />
cap. 2. unde auth. Si quis Cod. de<br />
nat. liber. Sed ea probatio poti us<br />
est matrimonii , et praesumptio<br />
pro liberis, non quod facti, sed<br />
quod nati sint legitimi,quam pro-<br />
prius modus legitimandi..<br />
2 (Qui dum naturalis). Obje-<br />
ctum legitimationis sunt liberi na<br />
turales , id est, qui non sunt na<br />
ti ex legitimo matrimonio, tot. tit.<br />
C.de nat. liber. (¡\). Caeterum non<br />
nulla hic inter patrem et matrem<br />
differentia est. Matri omnes sunt<br />
naturales, etiam vulgo quaesiti,<br />
qui et matri succedunt ex SC.<br />
Orficiano, §. pen. Inst, de SC.<br />
Orf. (5). Patri, 311L duntaxat, qui<br />
ex concubina suscepti, arg. huj. §*,<br />
DD. in /. pen. de concubin. post<br />
Gloss, ibid. Igitur qui ex stupro,<br />
aut alia conjunctione, quam leges<br />
improbant, nascuntur, patri hi<br />
naturales non^sunt, sed similes<br />
illis , quos mater vulgo concepii;<br />
quos constat non esse objectum<br />
legitimationis, cum nec patrem<br />
demonstrare possint, §. prac. (6).<br />
Quamvis inspecta rei ventate, o-<br />
mnes qui ex nobis nati sunt, li»<br />
beri naturales , atque in iis, in<br />
qui bus jus naturale insplcitur, ut<br />
in contrahendis nuptiis, pro ta-<br />
libus habeantur, /. 14. §. a. hoc tit.<br />
(4) L. i. tit. i ?. P. 4. lib. i.<br />
tit. 5. lib. io. Nov. Recrp.<br />
(5) L. 5. tit. 20. ¿ib. io. N. R.<br />
(6) D. I. i. tit. i j . P. 4.<br />
N
98 Lib. I. Tit. X.<br />
3 ( Poslea cur'ne datus) (i).<br />
Primus legitimandi modus est ob-<br />
latio curiae. Curia in municipiis<br />
et coloniis idem erat quod Romae<br />
Senatus, et Decuriones, qui Ss-<br />
natores, inde dicti, quod ex iis,<br />
qui in coloniam deducebantur, de<br />
cima pars Consilio publico sive cu<br />
riae adscribebatur, auctore Pompon.<br />
/. pupillus 239. §. Decurio<br />
nes
intelligitur Princeps id velie face-<br />
re, nisi rescripto id nominatim<br />
comprehensum fuerit, Myns. i.<br />
obs. 3 i. Gall. 2. obs. 142. num. 8.<br />
Perez ubi supr. num. 12. Plane<br />
non rescinditur legitimado semel<br />
concessa, quamvis postea ex justo<br />
matrimonio sobóles patri agnasca-<br />
tur, Tulden. ad tit. C. de natur.<br />
lib. ». 5. Hasc legitimatio tantum<br />
in bonis legitimantis tribuit legi<br />
timate, quantum liberis legitimis<br />
jus naturae. Cógnatos autem non<br />
tangere, exceptis iis, qui in earn<br />
consentiunt, neque ad feuda per-<br />
tinere, nisi id quoque nominatim<br />
cautum sit, notat Gratian. 1. ma-<br />
nud. 12. add. Myns. 5. obs. 42.<br />
8 " In Hispania tres memo-<br />
» ratas legitimationis species pro-<br />
» batas sunt, /. 4. et seqq. tit. 1 j.<br />
» P. 4.1. 1. tit. 13. eod. I. 7. tit. 2o.<br />
»1. 10. Nov. Ree. Casterum earn,<br />
»quae per oblationem curias dici-<br />
»tur, in desuetudinsm abiisse, te-<br />
»stantur Torres et Verni hoc textu<br />
"Illa vero, quae per subsequent<br />
»matrimonium contingit, nuptia-<br />
De I 'uptiis. 99<br />
j-lia instrumenta non desiderai, d.<br />
»I. i. et ibi Lopez, quod et jure<br />
«canonico obtinet, cap. tanta 6.<br />
» j¿¡ qui filii sint legnimi. Jus au-<br />
»tem succedendi legitimatis com-<br />
»petens opportuniori loco trade-<br />
»tur infr. de succes. cogn. lib. 3.<br />
»tit. j . Licet autem in /. 7. d. tit.<br />
jji-j. P. 4. videatur propositus<br />
".alius legitimandi modus , dum<br />
»nempe quis instrumento propria<br />
» manu scripto, vel publico,trium-<br />
»que testium subscriptione con-<br />
»firmato, filium suum sígnate<br />
»eum nominans , ut talem reco-<br />
»gnoverit: tarnen Gregor. Lopez<br />
»in glos. 7. hujus legis bene ad-<br />
»verdt et probat, non ibi conti-'<br />
» neri novum legitimandi modum,<br />
»sed probationem duntaxat pro<br />
»filio, quod sit legitimus; quan-<br />
»quam fatendum est, verba ita<br />
»esse aperta, ut haud facile hanc<br />
» interpretatiönem admittant. Cas-<br />
»terum secundus casus ibidem<br />
»traditur vers. Otrosí, plurimum<br />
»juvat interpretatiönem Gregorii<br />
»Lopez."<br />
TITULUS UNDECIMUS.<br />
DE ADOP TIONIBUS (i).<br />
D. Lib. 1. Tit. 7. Cod. Lib. 8. Tit. 48.<br />
t Exposid sunt in superio- tius, adoptio. Adoptio est: A-<br />
ri tituh duo priores modi consti- ctus legitimus , quo in jus et lo-<br />
tuendae pairias potestatis, nuptiae cumfiliorumfamil.adsciscimuseos,<br />
et iegitimatio: sequitur nunc ter- qui nobis extranei sunt, in sola-<br />
(1) Tit. 7. P. 4". tit. 16. eoi.
100 Lib. 1. Tit. XI.<br />
tium eorum , qui lileros non lia-<br />
bent , inventus (i). Genus est<br />
actus legitimus, /. 3. /. 4» hoc<br />
tit. Sequentia differentiam con<br />
tinent , qua hie actus ä reliquis<br />
legitimis acribus discernitur; qua-<br />
les sunt emancipatio , manumis-<br />
sio , et si qui sunt similes. Postre-<br />
ma verba finem indicant, quem<br />
etiam Theophilus expressit, et<br />
indicat Ulpian./. 15. §. 2. hoc tit.<br />
itemque Cicero orat. pro domo sua.<br />
Origo adoptionis antiquissimaest.<br />
Non enim Romani solum, verum<br />
etiam Grasci in solatium orbitatis<br />
fiiios sibi adsciscere solebant, ut<br />
a Mginetico Isocratis, et Piu-<br />
tarcho in Theseo liquet. Apud<br />
Hebraeos quoque, et Assyrios,<br />
atque iEgyptios in usu fuisse ad-<br />
optionem, testes sunt Joseph 1.<br />
antiq. 15. Beros. lib. c. de floral.<br />
Diod. Siculus 4. bib.lioth. Moses<br />
ä -filia Pharaonis adoptatus tra-<br />
ditur Exod. cap. 2.<br />
TEXTUS.<br />
Continuatio.<br />
Non solum autem naturales<br />
liberi, secundum ea, quae di-<br />
ximus, in potest ate nostra sunt,<br />
verum etiam ii, quos adoptamus<br />
(s).<br />
C O M M E N T ARTUS.<br />
1 Filiosfamil. non solum na<br />
tura,-verum etiam adoptiones fa-<br />
ciunt, /. 1. hoc m. Per natura<br />
(1) L. I. tit. 16.<br />
les liberos hoc loco intelligi opor<br />
tet eos, qui sunt ex justis nuptiis<br />
procreati ; ea enim perpetua est<br />
naturalium liberorum significatio,<br />
cum opponuntur adoptivis, ut-<br />
pote legitimis tantum , et diver<br />
sa; ejusdem generis speciei, §. 7.<br />
infr. eod. §. 4. infr. de exhared.<br />
liber. I. 31. hoc tit. At cum na<br />
turales opponuntur legitimis in<br />
genere , qui leghimi non sunt,<br />
significantur , et naturales dun-<br />
taxat , §. ult. tit. superioris , tot.<br />
lit. Cod. de natural, liber, quod<br />
et in voce parentis naturalis si<br />
militer observandum.<br />
T E X T US.<br />
Divisio adoptionis.<br />
I Adoptio autem duobus mo-<br />
dis fitaut principali rescripto,<br />
aut imperio Magistratus. Impe-<br />
ratoris auctoritate adoptare quis<br />
potest eos, easve , qui , quceve<br />
sui juris sunt, quce species ado<br />
ptionis dicitur adrogatio. Impe<br />
rio Magistratus adoptamus eos,<br />
.easv.e, qui, quieve .in potestate<br />
parentum sunt : sive primum gra<br />
duili liberorum obtineant, qualis<br />
èst filius , filia : sive inferiorem,<br />
qualis est nepos, neptis, pronepos,<br />
proneptis (3).<br />
COMME NT ARIUS.<br />
I Dua; sunt species adoptio<br />
nis, quarum altera adrogatio di<br />
citur , altera, quia proprio caret,<br />
(2) L. i. tit. i6. P, 4, (3) Lib. 7. tit. 4. P. 4.
generis nomine aìoptio appella<br />
tor, quod in jure nostro fre<br />
quenter usu venit. Nam cum<br />
plura sint negotia , quam vocabula,<br />
/. 4. de pracscr. verb, saepe<br />
fit, ut verba , qua; vi sua gene-<br />
ralem significationem habent, ex<br />
institutoloquentiscertam speciem<br />
ind ; cent,earn nimirum , quae pro<br />
prio nomine destituirne, et cui<br />
fere tum species ejusdem generis,<br />
qua; proprium nomen habet, op<br />
poni aut apponi solet, ut obser<br />
vare licet in vocibus cognatio,<br />
Servitut, actio, et sexcentis aliis.<br />
Adrogatio est : Adoptio eorum,<br />
qui sunt sui juris , facta auctoritate<br />
Principis. Duo igitur sunt<br />
hujus adoptionis propria : pri<br />
mum, quod eorum tantum est,<br />
qui sui sunt juris ; alterum, quod<br />
fieri debet auctoritate Prituipis( 1),<br />
Quia olim in comitiis fieri debe-<br />
bat auctore populo.<br />
2 Adoptio in specie est: Adoptio<br />
eorum, qui sunt in potestate<br />
, fitque auctore patre , qui<br />
in potestate habet, apud Ma~<br />
gistratum, apud quem est legis<br />
actio , /. 4. hoc tit. I. i.C. eod.<br />
i. 3. de offic. Proc. (2). Legis actio<br />
est: Id, quod fit ex prxscripto<br />
et forma legis cum solemnibus ad<br />
rem aliquam peragendam consti-<br />
tutis: quibus solemnibus peragen-<br />
dis si lex Magistratum designarer,<br />
penes eum dicebatur esse legis<br />
actio. De formulis adoptionum, et<br />
mancipationum solemnibus stu<br />
diosi antiquhatis consulant Gell.<br />
lib. 5. cap. 19. Gruch. 3. de comit.<br />
(1) D. /. 7. vers. La una.<br />
(3) D. I. 7. tit. 7. P. 4.<br />
De Ado-, t ioni Bus. IOt<br />
Roman. 3. Boet. in Top. Cicer.<br />
Raevard, cap. 16. ad leg. XII.Tab.<br />
Brisson. lib. i. antiq. cap. 7. de<br />
legis acticnitus , et lib. 4. antiq.<br />
cap. 20.<br />
3 "In Hispania non aliter<br />
»adrogatio procedit, quam prae-<br />
» cedente expresso adrogati con-<br />
?? sensu: in adoptione autem taci-<br />
j>tus adoptati sufficit, I. 1. tit.<br />
»i6. P. 4."<br />
T E X T U S .<br />
Qui possunt adoptare filiumfamilias,<br />
vel non.<br />
2 Sed hodie ex nostra constitutione,<br />
cum filiusfamilias à<br />
patre naturali extranece personce<br />
in adoptionem datur , jura pa—<br />
tris naturalis minime dissolvuntur<br />
; nec quidquam ad patrem<br />
adoptivum transit, nec in potestate<br />
ejus est : licet ab intestato<br />
jura successionìs ei à nobis tributa<br />
sint. Si vero pater naturalis<br />
non extraneo, sed avo filli<br />
sui materno, vel si ipse pater<br />
naturalis fuerit emancipai us, etiam<br />
avo , vel proavo simili modo<br />
paterno vel materno filìum<br />
suum dederit in adoptionem, in<br />
hoc casa, quia concurrunt in unam<br />
personam et naturalia, et<br />
adoptionis jura , manet stabile<br />
jus patris adoptivi, et naturali<br />
vinculo copulatum, et legitimo<br />
adoptionis modo constitutum ; ut<br />
et in fumilia, et in potestate<br />
hujusmodi patris adoptivi sit (3).<br />
vers. La segunda.<br />
(3) L. 9. et 10. tit. 16. P. 4.
102 Lib. I. Tit. XL<br />
C O M M E N T A RI US.<br />
i Olim quavis adoptione jus<br />
patris naturalis extinguebatur:<br />
isque, qui in adoptionem etiam<br />
extráñese personse dabatur, in pa<br />
tris adoptivi familiam et potesta-<br />
tem transibat. Post Constitutio<br />
nen! autem Justiniani , quae est<br />
/. pen. Cod. hoc tit. non aliter<br />
quam si detur personae non ex-<br />
traneae. Extraneam autem perso<br />
nam intelligit omnem, quae ex<br />
tra lineam parentum sit : unde<br />
qui à patruo, aut avúnculo ad-<br />
optati sunt, perinde haberi de-<br />
bent, ac si à quo vis extraneo ad<br />
optad forent.<br />
2 (Licet ab intestato jura suc<br />
cess.'). Hoc ei â Justiniano specia-<br />
liter tribuitur. Caeterum impune<br />
à pâtre hujusmodi adoptivo prae-<br />
teriri potest, alio haerede institu<br />
to d. I. pen. §. sed ne i. §. 14.<br />
Instit. de hier, quae ab intest.<br />
Hinc Interpretes adoptionem quae<br />
fit à persona non extranea, id<br />
est, ascendente, plenam appel<br />
lant , propterea quod jus patriae<br />
potestatìs tribuit; quae vero à<br />
non ascendente , minus plenam,<br />
quia tantum jus succedendi ab<br />
intestato dat.<br />
3 "In Hispania licet in /. 7.<br />
»? tit. 7. P. 4. indistincte dicatur,<br />
vadoptatum non transiré in pot-<br />
«estatem adoptantis; tarnen.di-<br />
«stinctio, quam jus Romanorum<br />
«facit inter adaptantes ascenden-<br />
vtes et non ascendentes, proba<br />
n a est /. 9. et 10. tit. 16. P. 4.<br />
«Id vero speciale est, ut eman-<br />
«cipatus ab ascendente, qui cum<br />
»adoptaverat, recidat herum in<br />
»potestatem patris naturalis, d.<br />
» I. i o. in fin. De jure autem suc-<br />
5?cedendi adoptivis competente<br />
>?suo loco tractavimus."<br />
T E X T U S.<br />
De adrogatione impuberis.<br />
3 Cum autem impubes per<br />
principale rescriptum adrogatur,<br />
causa cognita, adrogatio fieri<br />
permittitur: et exquiritur causa<br />
adrogationis , an honesta sit, ex-<br />
pediatque pupillo ; et cum qui-<br />
busdam conditionibus adrogatio<br />
fit, id est, ut caveat, adrogator<br />
personae publica, si intra puber-<br />
tatem pupillus decesserit, resti-<br />
tuturum se bona Ulis, qui, si a-<br />
doptio facta non esset , ad suc-<br />
cessionem ejus venturi essent. Item<br />
non aliter emancipare eum pot<br />
est adrogator, nisi causa cogni<br />
ta, dignus emancipation fuerit:<br />
et tunc sua bona ei reddat (1).<br />
Sed et si decedens pater eum ex-<br />
haeredaverit, vel vivus sine justa<br />
causa emancipaverit ; jubetur<br />
quartam partem ei bonorum suo-<br />
rum relinquere, videlicet prater<br />
bona, qua ad pat rem adapt ivum<br />
transtulit, et quorum commodum<br />
eì postea acquisivit (2).<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
i Impuberes antea adrogari<br />
non potuerunt ; nunc autem pos<br />
sum ex constitutione D. Anto-<br />
(1) L. 7. tit. 16. P. 4. (2) L. 8. eoi.
De Adoptìonìbus.<br />
nini, auctorè UIp. in fragm.<br />
tit. 8. sed non aliter, quam causa<br />
apud Magistratum cognita,/. 15.<br />
§. 2. hoc. tit. I. 2. C. eoa. Causae<br />
cognitio in multis vertitur. Pri-<br />
mum excutiendum, quae sint fa-<br />
cultates pupilli ;quaeejus, quieum<br />
adoptare volet: deinde cujus vi<br />
tas sit, et quibus moribus adro-<br />
gator: tento cujus aetatis, an non<br />
melius sit, eum de liberis pro-<br />
creandis cogitare, quam ex alie<br />
na familia sibi fìlium accersere:<br />
ad haec , num libetos habeat ju-<br />
stis nuptiis procreatos, quorum<br />
spem sine magna causa diminui<br />
non oportet; postremo etiam con-<br />
junctio spectatur, nec facile cui-<br />
quam pupillum adrogare permit-<br />
titur , nisi quem vel naturali<br />
cognatione, vel alioqui santissi<br />
ma affectione duci appareat, d. l.<br />
1 j, §. 2. /. 17. eod. (1). Pleraque<br />
tarnen haec capita communia vi-<br />
dentur fuissecum puberum adro-<br />
gationibus; ut illa de astate, libe<br />
ris, moribus, et facultatibus ad-<br />
rogatoris. Causa autem nunc co-<br />
gnoscitur à Magistratu, adhibito<br />
consensu propinquorum pupilli,<br />
/. 2. C. eod. et tutorum quoque<br />
auctoritate , ult. Cod. de auct.<br />
prxst. In minorum quoque ad-<br />
rogatione post constitutionem<br />
Claudii , cura ton's auctoritas in<br />
tercedere debit, /. 8. eod.<br />
2 (Ut caveat adrogator per<br />
sona public«). Hoc proprie serva-<br />
tur in adrogatione impuberis. Ca<br />
veat nimirum satisdato, id ejt,<br />
fìdeiussoribus datis, /. non ali-<br />
103<br />
ter i8,cum seqq. eod. Caveat au<br />
tem non ipsis, ad quos ea tes<br />
perventura est; sive quod incerti<br />
sint, sive quod non omnes sunt<br />
ii, qui sibi stipulari possint : sed<br />
persons publicae, hoc est, Tabu<br />
larlo sive Scribae Curiarum aut<br />
Magistratuum municipalium, qui<br />
aliis stipulando acquirere po<br />
test (J). Servos olim publicos<br />
fuisse, constat, d. I. 18./. 2. rem<br />
pup. salv. for. I. uh. C. de serv.<br />
Reip. man. Primi Arcadius et<br />
Honorius caverunt , ne servi Ta<br />
bulano praeficiantur, /. 3. C. de<br />
Tabul. lib. 10. ubi Cujac. Sed et<br />
ri omissa fuerit satisdatio, uti-<br />
lem nihilominus actionem in ad-<br />
rogatorem dari, responsurn est,<br />
/. 19. §. i. hoc. tit. (3).<br />
3 ( Ad successionem ejus ven<br />
turi essent). Pars haec cautionis in<br />
d.l. 18. ita concepta est: Ad<br />
quos ea res perventura est, et<br />
in /. 19. seq. Ad quos ea res per-<br />
tinet: quibus verbis signifìcantur<br />
non ii tantum, qui ad successio<br />
nem impuberis venturi sunt,qua-<br />
les sunt haeredes impuberis, sive<br />
iIli ab intestato veniant; sive se-<br />
cundistabulis à patte pupillo dati:<br />
sed etiam legatarii, et servi, qui<br />
bus secundis tabuli? legata, aut<br />
libertates datae; in summa omnes,<br />
ad quosaliquid perventurum fuis-<br />
set si adrogatus mansisset in suo<br />
statu , dd. II. Habet autem haec<br />
cautio locum , si adrogatus im-<br />
pubes decesserit, /. 20. eod. (4).<br />
4 ( Dignus emancipatione). Ita<br />
adrogatus non aliter emancipar!<br />
(1) L. 4. ih. 16. P. 4. in med. (3) D. I. 4.<br />
(2) D. I. 4. (4) L. 4, *//, 16. P. 4. fn/n«
io4 Lib. I. Tit. XI.<br />
potest quam si dignus emaucipa- »suorum praestare, /. 8. eoä. Li -<br />
tione fuerit: puta si quid com- >jcet autem lex utatur verbo hue<br />
•»dar, miserit adversus patrem adopti-<br />
cujus significado ad pravum<br />
, propter quod merito è doesens tempus refertur, de prasmo<br />
ejici autexhseredari posset (i). »statione tarnen post mortem eaen<br />
jAt qua? causa est, quod nihil— »interpretatur Gregorius Lopez<br />
ominus tarn impio filio bona sua » gloss, 1. ejusd. leg."<br />
restituuntur? Hotomanus existi-<br />
mat, id constitutum esse ad vi-<br />
tandam omnem improbitatis su-<br />
spicionem, qua alioqui pater ado-<br />
ptivus facile onerari posset.<br />
y (Decedens exhceredaverit).<br />
Intelligerem, sine justa causa:<br />
nam si justa exhaeredationis cau<br />
sa sit, non video, cur praeter bo<br />
na sua etiam quartam partem bo-<br />
num suorum adrogator ei relin-<br />
quere cogitur , aut plus, quam<br />
cum ex justa causa emancipatur.<br />
Sed obstare videtur responsum<br />
Ulp. in /. 8. §. iy. de muff, test.<br />
et objici potest, quod cum ju-<br />
stam causam haberet adrogator,<br />
eum vivusnon emancipaverit. An<br />
autem haec quarta debeat esse<br />
omnium bonorum, aut portionis<br />
ab intestato debitae, inter Do-<br />
ctores non convenit.<br />
6 (Relinquere). Recte relin-<br />
quere, ut intelligamus, non prius<br />
earn deberi, quam adrogator de<br />
cessero , /. r. §. 21. de collat.<br />
7 " In Hispania infantes ad-<br />
»>rogari nequeunt. Impuberes au<br />
stera infantiam egressi non aliter<br />
»quam annuente Rege, /. 4. tit.<br />
» 16. P. 4. Et ita adrogatis, si abs-<br />
vque justa causa emancipentur,<br />
JJ vel exhaeredentur, tenetur adro-<br />
» gator quartam omnium bonorum<br />
TEXTUS.<br />
De aetate adoptantis<br />
et adoptati.<br />
4 Minorem natu majorem<br />
non posse adoptare placet: ai--<br />
Optio enim naturam imitatur, ei<br />
pro monstro est, ut major sit fi~<br />
lius quam pater. Debet itaque<br />
is, qui sibi filium per adopt tö<br />
nern, aut adrogationem facit, ple<br />
na pubertate, id est, decern et<br />
octo annis prcecedere (2).<br />
C O M M E N T ARIUS.<br />
1 Adoptio naturae imago et<br />
similitudo quaedam est, /. 23. de<br />
lib. et post, unde cum alia mul<br />
ta , tum hoc quoque provenit:<br />
quod majorem natu minor ad<br />
optare non possit, cum per na<br />
turam filius non possit esse ma<br />
jor patre (3). Qua de causa Clo-<br />
dii adoptionem jure exagitat Cic,<br />
pro dorn. cap. 13. Factus est, in-<br />
quit, ejus filius (Fonteji) contra<br />
fas, cujus per cetatem pater es<br />
se potuisti; et similia mux se-<br />
quuntur.<br />
2 (Plena pubertate, id est,<br />
decern et octo annis) I. 40. §. 1. hos<br />
(1) L. 7. tit. 16. P. 4. (3) L. i. tit. 22. P. 3. vers.<br />
(2) L. 2. tit. 16. P. 4. E contra natura.
tit. -Cur autem octodecim annis?<br />
Nam si nuptias post annum de-<br />
cimum quartum contra hi possunt,<br />
potest et quis filium habere ante<br />
hanc setatem. Sed nimirum quia<br />
rarissime accidit, ut masculi ante<br />
annum octavum decimum ad pie-<br />
ham pubertatem perveniant, et<br />
liberos suscipiant; minor aetas in<br />
adoptione insuper habita est,jux-<br />
ta /. 3. 4. et ;. de le gib. Nimirum<br />
etsi pubertatisinitiumestanno r4><br />
infr. quib. mod. tut. fin. maturi-<br />
tas tamen demum anno 18. /. 40.<br />
§. 1. hoc tit, ubi haec plena pu-<br />
bertas dicitur. In specie lig. 14.<br />
§. 1. de alim. leg. alimentorum<br />
favore idem evenit.<br />
De Adopt ioni bus. 10 =<br />
adoptare volo. Nam et qui uxo-<br />
rem non habet, fiiiurn adoptare<br />
potest, quamvis sine uxore pater<br />
esse non possit, /. 30. eo.l. Du<br />
plex igitur hie fictio est. Be du<br />
plici fictione circa idem vid.<br />
Vaud. 2. quest. 4.<br />
T E X T U S .<br />
De adoptione filii in locum<br />
nepotis, et contra.<br />
6 Et tarn fiiiurn alienum quis<br />
in locum nepotis adoptare potest,<br />
quam nepotem in locum filli.<br />
Textus iste planus est.<br />
T E X T U S . T E X T U S .<br />
De adoptione in locum<br />
nepotis, vel neptis,<br />
vel deinceps.<br />
5 Licet autem et in locum<br />
nepotis , vel neptis, pronepotis,<br />
vel proneptis , vel deinceps, ad<br />
optare, quamvis filium quis non<br />
habe at.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
r (Quamvis filium quis non<br />
habcat). L. 37. hoc tit. Dixeris,<br />
hoc pugnare cum eo, quod ante<br />
dictum est, adoptionem imitari<br />
naturam : natura enim fieri non<br />
posse, ut quis nepotem habeat,<br />
qui filium non habet. At, inquam,<br />
sufficit habere posse , hoc est,<br />
ejus me xtatis esse , ut et filium,<br />
et ex filio nepotem ea xtate ha<br />
bere potuerim , qua est is, quern<br />
Tom. 1.<br />
De adoptione in locum<br />
nepotis.<br />
Sed si quis nepotis loco adoptet,<br />
vel quasi ex filio , quem habet<br />
jam adoptatum ; vel quasi ex ilio,<br />
quem naturalem in potestate ha<br />
bet : eo casu et filius consentire<br />
debet, ne ei invito suus heeres a-<br />
gnascatur. Sed ex contrario, si<br />
avus ex filio nepotem det in ad<br />
optionem , non est necesse filium<br />
consentire.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (Filius consentire debet").<br />
Nimirum si nepos adoptetur qua<br />
si ex Lucio filio, verbi causa,<br />
natus. Nam si simpüciter adopte<br />
tur, et tanquam ex incerto filio,<br />
nullius consensus desideratur,<br />
quia tunc cessat ratio juris, qu«e<br />
O
ic6 Lib. I. Tit. XI.<br />
consensum requirit, expressa in<br />
hoc texttt-l. 43. et seq.hoc tit.<br />
2 (Non necesse est fiHum).<br />
Quia nimirum nepos non in pa<br />
tris sui, sed in avi potestate est.<br />
Potestatis autem tanta vis fuit<br />
apud Romanos, ut avus nepotem,<br />
inconsulto filio (tametsi durum<br />
id est); alii in adoptionem dare<br />
potuerit.<br />
3 "In Hispania , cum , ut<br />
rmonuimus supra §. 3. de patr.<br />
»pot. nepotes non sint in potesta-<br />
«te avi, non poterunt ab eo in<br />
»adoptionem dari."<br />
T E X T U S .<br />
Qui dari possunt in<br />
adoptionem.<br />
8 In pluribus autem causis<br />
adsimiiatur is, qui adoptatus vel<br />
adrogatus est, ei, qui ex legitimo<br />
matrimonio natus est; et ideo si<br />
quis per lmperatorem , vel apud<br />
Prcetorem , vel Pnesidem provin-<br />
ciee non extraneum adoptaverit,<br />
potest eundem in adoptionem alii<br />
dare.<br />
Text at hie clarus est.<br />
T E X T U S .<br />
Si is, qui generare non potest,<br />
adoptet.<br />
9 Sed et Mud utriusque ad-<br />
vptionis commune est, quod et ii,<br />
qui generare non possunt, quo<br />
tes sunt spadones , adoptare pos<br />
sunt: castrati autem non possunt.<br />
COMMENT ARIUS.<br />
1 (Qui generare non possunt).<br />
Id est, qui propter vitium ali—<br />
quod, quod tamen sanabile sit,<br />
procreare non possunt ; quales<br />
hie, et alibi perhibentur esse<br />
spadones.<br />
2 "In Hispania adoptare<br />
«possunt ii, quibus impedimen-<br />
«tum generandi non est a natu-<br />
«ra , sed culpa alterius, vel ca-<br />
«su, sive aegritudine,/. 3. tit. 16,<br />
»P. 4."<br />
T E X T U S .<br />
Si fcemina adoptet.<br />
10 Fccmincc quoque adoptare<br />
non possunt, quia nec naturales<br />
liberos in sua potestate habeat:<br />
sed ex indulgentia Principis ad<br />
solatium liberorum amissorum ad<br />
optare possunt.<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 Adrogatio et adoptio jure<br />
veteri in eo discrepabant, quod<br />
foeminas adrogari non poterant:<br />
quia adrogatio olim auctore po-<br />
pulo in comitiis fiebat, quo<br />
rum nulla cum foeminis commu<br />
nio. Adoptari autem non veta-<br />
bantur. Nunc vero ex rescripto<br />
Principis etiam adrogari pos<br />
sunt, /. si. hoc tit. Adrogare<br />
autem vel adoptare , nec olim<br />
poterant, nec nunc possunt. Ra<br />
tio redditur à Justiniano : quia<br />
nec naturales liberos in potevate<br />
habentj quasi diceret, absur-
dum esse , ut majorem vim ha-<br />
beat fictio , quam rei Veritas;<br />
adoptio , quam natura. Claudica-<br />
re tarnen videtur haec ratio in ex-<br />
traneo adoptante, in cujus pot-<br />
es:ate licet adoptatus non sit,<br />
tarnen constat adoptio ex con<br />
stitutione Justiniani, §. 2. supra<br />
eod.<br />
2 (Ex indulgentia Principis).<br />
L. si suspecta 29. §. quoniam 3.<br />
de inojf. test, non tarnen ut filium<br />
habeant in potestate , sed ut so<br />
latium orbitatis et hasredem.<br />
3 (Ad solatium liberorum amissorum).<br />
Transcriptum hoc ex<br />
/. f. C. eodem.<br />
4 " In Hispania non est per-<br />
»»missum fceminis adoptare , nisi<br />
»»eo duntaxat ca«u, quo filium in<br />
»»praelio amiserunt. vel alias Re-<br />
»gi, aut Curia; , cui oblatus fue-<br />
»>rat, serviet; et tunc non aliter,<br />
»»quam ex rescripto Regis, /. 2.<br />
}>tit. 16. P. 4."<br />
TEXTUS.<br />
De liberis adrogatis.<br />
11 lllud proprium est adoptions<br />
illius, quae per sacrum<br />
oraculum fit, quod is , qui Vibe—<br />
ros in potestate habet, si se adrogandum<br />
dederit, non solum ipse<br />
potestati adrogatoris subjicitur,<br />
sed etiam liberi ejus fiunt in ejusdem<br />
potestate tanquam nepotes<br />
(1). Sic enim D. Augustus<br />
non ante Tiberium adopt avit,<br />
quam is Germanicum adoptasset,<br />
ut primus adrogatione facta in-<br />
(0 L. 7. tit. 16. P. 4.<br />
De Ado itionibus. 107<br />
ciperet Germanicus Augusti nepos<br />
esse.<br />
C O M M E N TARIUS.<br />
1 ( Per sacrum oraculum ).<br />
Per Principem , /. 2. eod. Per<br />
Principis rescriptum, l. 6. Cod.<br />
eod. Periphrasis est adrogationis.<br />
2 Quod- hoc §. proponitur,<br />
proprium effectum est adrogatio<br />
nis ; nempe non solum eum, qui<br />
adrogatur , transire in potesta-<br />
tem patris adoptivi : sed etiam<br />
liberos, qui in ejus potestate<br />
erant , tanquam nepotes , /. 40.<br />
eod. In adoptione autem hoc non<br />
similiter contingit, in qua is tan<br />
tum transit , qui adoptatur, non<br />
etiam liberi ejus. Ratio differen<br />
tia; in promptu est. Nam in ado-<br />
ptionem dantur fìliifamilias, quo<br />
rum liberi sunt in potestate al-<br />
terius, nempe ejus, qui in ado-<br />
ptionem dat : ideoque etiam in<br />
illius potestate remanent, /. 28,<br />
eodem,<br />
TEXTUS.<br />
De servo adoptato , vel filio<br />
nominato à domino.<br />
12 Apud Catonem bene scriptum<br />
refert antiquitas , servos,<br />
si à domino adoptati sint, ex<br />
hoc ipso posse iiberari. Unde et<br />
nos eruditi in nostra constitutione<br />
etiam eum servum, quem dominus<br />
actis intervenientibus filium<br />
suum nominaverat , liberum esse<br />
constituimus : licet hoc ad jus fi-
108 Lib. I.<br />
Iii accipiendum non sufßciat.<br />
C O M M E N T ARIUS.<br />
1 (Ex hoc ipso liberari). Sa-<br />
tis apparet, his verbis Justinia-<br />
num signifieare velle, servos a<br />
domino adoptatos, non jus filio-<br />
ruirij sed libertatem duntaxat con-<br />
sequi: atque inutilem quidem es-<br />
se hanc adoptionem , sed vim ta<br />
rnen manumissionis habere.<br />
2 (Noslra constitutione ). L.<br />
'it. XI.<br />
un. %. to. He hut. lib. toll.<br />
3 "In Hispania probantur in<br />
»/. Ç. et seq. tit. I ö. P. 4. pro-<br />
"hibitiones juris Romanorum,<br />
» quibus vetabatur adrogari über -<br />
»tus aiienus, /. 15. §. 3. de ad-<br />
» opt. et qui sub tuteJa fuerat ab<br />
jjejusdem tutore, nisi major fue-<br />
»rit 2Ç. annis, quo casu permis-<br />
?>sa erat adrogatio, /. 17. cod. sed<br />
»et tunc rescriptum Principis in<br />
»Hispania desideratur."<br />
TITULUS DUODECIMUS.<br />
QUIBUS MODIS JUS PATR. POTEST. SOLVITUR.<br />
D, Lib. 1. Tit. 7. Nov. 81. (1).<br />
1 IVlos hie est perpetuus<br />
Jurisconsuitorum, ut expositis iis,<br />
qua; ad constitutionem alicujus<br />
rei valent, subjiciant contraria,<br />
sive ea, quae ad ejus imminu-<br />
tionem, aut dissolutionem per<br />
tinent. Itaque cum hactenus vi<br />
sum sit, quibus modis jus patriae<br />
potestatis constituitur, recte nunc<br />
subjiciuntur modi, quibus jus<br />
illud solvitur. Ejusmodi autem<br />
Septem fere hoc titulo pr.oponun-<br />
tur ; mors patris aut avi, depor-<br />
tatio , servitus pcenae , dignitas<br />
Patriciatus, captivitas , emanci-<br />
patio 3 adoptio»<br />
(1) Tit. 18. P. 4.<br />
T E X T U S.<br />
Scopus et nexus. De Morte*<br />
Videamus nunc, quibus mo<br />
dis ii, qui alieno juri sunt sub-<br />
jecti, eo jure liberentur. Et qui<br />
dem quemadmodum liberentur scr-<br />
vi d potestate dominorum , ex iis<br />
intelligere possumus , quta de ser-<br />
vis manumittendis superius ex-<br />
posuimus. Hi vero , qui in pot-<br />
estate parentis sunt , mortuo eo<br />
sui juris fiunt. Sed hoc distin-<br />
Qtionem recipit; nam mortuo pa-<br />
tre , sane omnimodo jilii filiceve<br />
sui juris efficiuntur 5 mortuo ve<br />
ro avo, non omnimodo nepotes
Quibus modis Jus patrlce potestatis solvitur. 109<br />
neplesve sui juris fiunt: sed iia, quod maleficium in insulam dc-<br />
si post mortem avi in poiestatem<br />
patris sui recasuri non sunt. Itaque<br />
si moriente avo pater eorum<br />
vivit , et in potestate patris sui<br />
est; tunc post obitum avi in potestate<br />
patris sui fiunt. Si vero is,<br />
quo tempore avus moritur, aut<br />
jam mortuus est , aut per emancipationem<br />
exiit de potestate patris;<br />
tunc ii, qui inpotestatemejus<br />
cadere non possunt, sui juris fiunt.<br />
COMMENTARIUS.<br />
1 Tene memoria istum tex-<br />
tum, qui ita dare loquitur de<br />
morte patris et avi, quoad ad sol-<br />
vendam patriam potestatem , di<br />
stinguendo casus, ut nulla in-<br />
digeat explicatione.<br />
2 "In Hispania cum nepotes,<br />
ut supra vidimus §. 3. de patr.<br />
lìpot, non sint in potestatate avi,<br />
«hujus mors ad effecturn solven-<br />
»dae patriae potestatis insuper ha-<br />
vbetur. Solius igitur patris mor<br />
ale vincula potestatis patriae sol-<br />
«vuntur, filiique juris sui fiunt:<br />
vquae tamen intellige dummodo<br />
» patris nuptiae benedictae sint, ut<br />
»ibi diximus. Casum etiam exci-<br />
?>pe quo pater filios habens in<br />
JJpotestate se adrogandum dede-<br />
j>rit, ex doctrina § 11. sup. de<br />
iiadopt, probata per /. j.tit. 16.<br />
JJP.ì], quam ibi iaudavimus.<br />
T E X T U S .<br />
De deportatone,<br />
i Cum autem is , qui ob ali-<br />
por tatur , civitatcm amittit; sequitur<br />
, ut qui eo modo ex numero<br />
civium Romanorum tollitur,<br />
perinde quasi eo mortuo , desinant<br />
liberi in potestate ejus esse.<br />
Pari raticne, et si is, qui in potestate<br />
parentis sit, in insulam<br />
deportatus fuerit, desinit esse in<br />
potestate parentis (1), sed si ex<br />
indulgentia Principis restituti<br />
fuerint, per omnia pristinum statum<br />
recipiunt.<br />
COMMENTARIUS.<br />
1 (In insulam deportatur).<br />
Etiam deportatione patria potes-<br />
tas solvitur; nam cum hsec pot-<br />
estas propria sit civium Romanorum<br />
, §. 2. supr. de patr. pot.<br />
fieri non potest, ut qui civisRom.<br />
non sit, filium habeat in potesta<br />
te. Deportatio autem est : Capitis<br />
minutio , qua qui afficitur , in<br />
numero civium esse desinit, §. 2.<br />
infr. de cap. dem. ubi plura di-<br />
cemus.<br />
2 (Perinde quasi eo mortuo 1 ).<br />
Nam intereunt homines non so<br />
lum morte, verum etiam maxima<br />
et media capitis deminutione , /.<br />
verum 63. §. ult. pro soc. I. 1.<br />
§. filium 8. de hon. poss. con. tab.<br />
quae ob id vulgo mors civilis di-<br />
citur.<br />
3 (Ex indulgentia Principis<br />
restituii). Nempe pienissime et in<br />
integrum,/. i.C.de sent. pass.(2).<br />
Nam simplex et generalis resti<br />
tutio pcenas tantum gratiam fa-<br />
cit, reditumque in patriam con-<br />
( 1) L. 2. tit. 18. P. i. (2) L, 2. tit. 32. P. 7.
110 Lib. I. Tit. XII.<br />
cedit, add. /. 2. §. 6. C. d. tit.<br />
T E X T U S .<br />
De relegatione.<br />
2 Relegati autem patres in<br />
insulam in potestate lìberos retinent<br />
, et liberi relegati in potestate<br />
parentum remanent (1).<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
I Relegati, sive in insulam,<br />
sive simpliciter certis provinciis<br />
interdicti, omnia sua jura reti—<br />
.nent; nec refert, in perpetuimi,<br />
an ad tempus relegentur, /. 4.<br />
/. 7. §. 3. de interd. et rei. Sed et<br />
bona sua omnia retinent, nisi<br />
parte bonorum nominatim adempta<br />
in perpetuum relegentur,<br />
d. I. 4. d. I. 7. §. ad tempus 4.<br />
jQuae autem ratio est, quod deportati<br />
haec omnia cum civitate<br />
amittant, relegati non item? Diversitasintelligi<br />
poterit ex verbis<br />
sentenzia; et forma executionis.<br />
Nam deportati perpetuo exilio<br />
multati, jubebantun compedibus<br />
vincti et navigio impositi à servis<br />
publicis constitutum in solitudinem<br />
avehi : qua; condemnatio<br />
eos manifeste peregrinitatem redigit<br />
, /. sunt quidam 27. §. 1 de<br />
pen. Relegatis autem dies prœstituebatur,<br />
intra quem excédèrent.<br />
Moris enim erat ita proni>niiari:<br />
Ilium provincia ìli a insulisque<br />
eis relego : exceder.eque dcbebit<br />
intra ilium diem, d, l. 7. §. 17.<br />
de int. et rei. Qua; sententia existimationem<br />
quidem civis minuit,<br />
sed non consumit aut caput eximit<br />
de civitate, 2. de extr.<br />
cogn. Nomen exilii commune est,<br />
exulesque non deportati solum,<br />
sed relegati atque interdicti appellantur,<br />
/. 4. /. f. de interd. et<br />
rei. quippeomnesextra solum missi,<br />
sive solo patrio expulsi ; unde<br />
exulem dici, auctoressuntFestus,<br />
Nonius et Quintil. declam. 336.<br />
Plerumque tarnen et quasi proprie<br />
exilium de deportatione dicitur,<br />
quasi relegatio exilium proprie<br />
non sit, cum jus civitatis retineatur,<br />
/. 2. de pubi. jud. Hinc<br />
et Ovidius se non exulem esse<br />
scribit, sed relegatala, Hb. 2.<br />
et 5. trist.<br />
T E X T U S .<br />
De Servitute pcenae.<br />
3 Pcence servus effectus, filiot<br />
in potestate habere desinit. Servi<br />
autem pcence efficiuntur, qui in<br />
met alluni damnantur, et qui bestiis<br />
subjiciuntur (2).<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 Si is , qui civitatem retenta<br />
übertäte amittit, liberos<br />
in potestate habere desinit, et<br />
mortui loco habetut: jquanto magis,<br />
qui cum civitate simul et libertatem?<br />
Servitutem enim vel<br />
maxime mortalitati veteres comparabant,<br />
/. quod attinet 32ser-<br />
{1) L. 3. tit. 18. P. 4. (2) Vid. I. 2. tit. 18. P. 4. et<br />
gloss. 6. Gregor. Lop.
Quibus modi s Jus patr cv potest at is solvitur. 11 r<br />
vitutem 209. de div. reg. jur.<br />
2 (Poence serva). Pcenae ?er-<br />
vus dicitur : Qui non alium domi<br />
num Ibabet, quam ipsam quodam-<br />
modo pcenam, cui addictus est. Id-<br />
eoque si quid tali servo iegatum<br />
sit, pro non scripto esse, quasi<br />
non Caesaris servo datum, sed<br />
poena?, Marcian. respondit, /. 17.<br />
de pan, Caeterum non solum Ser<br />
vitute pcenae , cujus solius hic fit<br />
mentio, verum etiam quovis alio<br />
genere servitutis patria potestas<br />
solvitur ; puta si liber homo ma<br />
jor 20. annis ad pretium partici-<br />
pandum se venundari passus sit;<br />
aut si libertus ingratitudinis con-<br />
victus redigatur in potestatemdo<br />
mini, §. i. infr. de cap. dem. Quo-<br />
minus qui ab hostibus cap'mntur<br />
hue pertineant, facit jus postlimi-<br />
nii, et lex Cornelia testamentaria,<br />
§. y. infra hoc tit.<br />
3 Jure novissimo servitus pce<br />
nae sublata est, nov. 22. cap. 8.<br />
auth. Sed hodie C. de donat. inter<br />
•vir. et uxor.<br />
T E X T U S.<br />
De dignitate.<br />
4 Filiusfamilias si miliiave-<br />
rìt, vel si Senator, vel Consul<br />
factus fuerit, remanet in potesta-<br />
te patris : militia enim vel con-<br />
sularis dignitas de patris pot-<br />
estate filium non libérât. Sed ex<br />
constitutione nostra summa Pa-<br />
triciatus dignitas illieo, imperia-<br />
libus codicillis prcestitis , filium<br />
à patria potestate liferat ( 1 ).<br />
(1) L. 7. tit. 18. P. 4.<br />
iQuis enim patiatur , putrem qui-<br />
dem posse per emancipationìs rno-<br />
dum , poteslaiìs sv.ee ncxibus fi<br />
lium liberare: imperatori am autem<br />
celsitudinem non valere , eum,<br />
quem sibi patrem elegit, ab aliena<br />
eximere potestateì<br />
C O M M E N T A R I U S .<br />
1 (Si militaverit). Milites<br />
muhis privilegiis et praerogati-<br />
vis à Principibus donati sunt:<br />
nexu tarnen patriae potestatis jure<br />
sacramenti eos solvi noluerunt,<br />
/. 3. de castr. pec. Observandum<br />
obiter, militiam speciem quan-<br />
dam fuisse dignitatis, atque inde<br />
factum , ut omnia fere officia<br />
etiam civilia , militisi postmodum<br />
dictae sint.<br />
2 (Vel si Senator, vel Consul).<br />
Non obstat hide loco quod dici<br />
tur in l. antepen. de his, qui sui<br />
vel al. jur. in publicis causis fi-<br />
liumfamilias haberi loco patrisfa-<br />
milias, veluti ut Magistratum ge<br />
rat etc. Hoc enim non significar<br />
filium Consulatu, aliove muñere<br />
publico liberari patria potestate:<br />
sed patriam potestatem non ob<br />
stare, quominus Consul puta, aut<br />
Praetor creetur, omniaque munia<br />
Magistratus sui obeat, etiam re<br />
pugnan»: patre, atque adeo etiam<br />
adversus patrem, /. 13. in fin. et<br />
1. seq. ad senat. Treb.<br />
3 (Ex nostra constitutione).<br />
L. uh. C. de Consul, lib. 12. -Quod<br />
Justinianus in d. constit. Patricia-<br />
tui tribuit, id postea produxit<br />
etiam ad alias dignitates, et ad
112 Lib. I. Tit. XII.<br />
-eas omnes qua; à Curia libérant:<br />
nominatimque idem jus concessit<br />
Consulatui , Praefecturae prasto-<br />
rianae, Praefecturae urbicae, Prae-<br />
turs, Magisterio militum, et de-<br />
nique Episcopatui, novell. 81. in<br />
pr. cup. i. et 3.<br />
4 {Summa Patriciatus digni-<br />
tas). Stante Republ. Patricii di-<br />
cebantur,qui eorum Senatorum<br />
progenies erant , quos Romulus<br />
creaverat. Antiquissima; quoque<br />
cujusque Senatoria; familia; liberi,<br />
setate Livii, Patricii appellaban-<br />
tur. Verum longe aliter Patricii<br />
in constittìtionibus recentiorum<br />
Impp.accipiendi sunt.Nam trans<br />
lato Constantinopolim Imperio,<br />
ccepere Principes ex Senatoribus,<br />
qui curulibus Magistcatibus fun<br />
ai erant, sibi consiliarios, et qua<br />
si patres legere, quos Patricios<br />
dici piacuit, quasi patres commu<br />
nes Reip. auctore Suida. Atque<br />
ex eo tempore Patriciatus nomen<br />
esse ccepit supremi consilii.<br />
Î (Cod'uìllisprœttitis). Codi<br />
cilli apud Latinos inter alia signi<br />
ficant diplomata, sive litteras prin<br />
cipales, quibus honores mandan-<br />
tur , ut apud Sueton. in Claud,<br />
cap. 29. et l. 12. C. de dign. uti<br />
et hoc loco.<br />
6 (Quem sibi patrem elegit).<br />
Patricii lmpp. Constantinopolita-<br />
nis parent um loco erant: qua; pa<br />
rentis appellano Claudiano lepidi<br />
joci materiam tribuit. Is enim in<br />
Eutropium Patricium, cujus bo<br />
na publicata, et in fiscum coacta<br />
erant, sic ludit in lib. 2. in Eu-<br />
trop. vers. 49.<br />
Direptas quid plangis opes, quas<br />
natus habe bit ì<br />
Non aliter poieras "Princìpìr<br />
esse pater.<br />
Quorum versuum hic sensus est:<br />
Eutropium acquo animoadversum<br />
fortuna; casum, bonorumque suo-<br />
rum publicationem ferre debere;<br />
cum eo modo ad Principem, qui<br />
ei filit loco fuerlt, et cujus ipse<br />
parens appellatus sit, ea perve-<br />
nerint Extat constitutio lmpp.<br />
Arcadii et Honorii in C. Theod.<br />
tit. de pœn. qua hic Eutropius in<br />
insulam. Cyprum, quo bonis pu<br />
blicans et adempta dignitate re<br />
legane erat, deporta ri jubetur.<br />
7 "In Hispania duodetim e-<br />
«numerantur dignitates fìlium à<br />
spotestate patris libérantes , à<br />
vii. 7. usque ad 1$. tit. 28. P. 4.<br />
»quas inter et Patriciatus digni-<br />
»>tas, et caetera;, de quibus Justi-<br />
jjnianus in d. nov. 81. vel eis si-<br />
smiles recensentur.»<br />
TEXTUS.<br />
De captivitate et postliminio.<br />
j Si ab hostibus captus fue~<br />
rit parens, quamvis servus ho<br />
stium fiat, tamen pendet jus libe-<br />
rorum propter jus postliminii :<br />
quia hi, qui ab hostibus capti<br />
sunt , si reversi fuerint, omnia<br />
pristina jura recipiunt : idcirco<br />
reversus etiam liberos habebit in<br />
potestate • quia postliminium fin-<br />
git , eum, qui captus est , in cì-<br />
vitate semper fuisse. Si vero ibi<br />
decesserit, exinde ex quo captus<br />
est pater, filius sui juris fuisse<br />
videtur. Ipse quoque filius nepos-<br />
ve, si ab hostibus captus fut-
Qui bus modi s Jus patria? potest at is solvit ur. 11 ;<br />
rit, similiter dicimus, propter jus<br />
postliminii jus quoque potestatis<br />
parentis in suspenso esse. Dictum<br />
autem est postliminium à limine<br />
et post. Unde eum, qui ab hosti-<br />
bus captus est, et in fines no-<br />
Stros postea pervenit, postliminio<br />
rev.rsum recie dicimus. Nam li-<br />
mina sicut in domo finem qiten-<br />
dam faciuni ; sic et imperii fi<br />
nem esse limen , vet ere s value -<br />
runt. Hinc et limen dictum est<br />
quasi finis quidam et terminus.<br />
Ab eo postliminium dictum est,<br />
quia ad idem limen rcverteba-<br />
tur quod amiserat. Sed et qui ca<br />
ptus victis liostibus recuperaiur,<br />
postliminio redasse existimatur.<br />
CO M MENT ARI US.<br />
1 (Quamvis servus hostium<br />
fiat ). Constat, eos, qui ab bossi -<br />
bus capiuntur, jure belli servos<br />
hostium fieri, et consequenter<br />
desinereliberos habere in potesta-<br />
te. Verum Romani, quicumque<br />
ex suis capti essent, servorum<br />
numero apud se haberi non debe<br />
re censuerunt ; nihilque eorum<br />
cum effectu amittere, quae alias<br />
perservitutemamitti soient. Cum-<br />
que fieri possit, ut capti ad suos<br />
reverterentur ; fieri item,ut apud<br />
hostes décédèrent ; in utrum-<br />
que eventuni captis prospexerunt,<br />
in ilium fictione juris postliminii,<br />
quafinghur captosin Civita te sem<br />
per fuisse; in hune fictione legis<br />
Corneliae, qua fingitur çaptum<br />
decessisse ante captivitatem.<br />
2 (Omni? pristina jura reci-<br />
piunt). Puta dvitatem , familiam,<br />
bona sive eorum dominium. Re-<br />
Tom. I.<br />
cte autem jura,/, j . §. i. /. 12.<br />
§. 1. de cap. et posti, rev. nam<br />
ea , quae facti sunt, postliminio<br />
non continentur: qualis est, ver<br />
bi causa, possessio: quae idcirco<br />
interrupta captività te non resti-<br />
tuitur, /. 19. ex quib. caus. maj.<br />
I. 23. §. 1. de acq. poss Sicut au<br />
tem postliminio reversus jura re-<br />
cipit, ita et in ipsum jura resti-<br />
tuuntur,/. 6. d. 1.1 2.§. 6.de capt.<br />
3 ( In civitate semper fuisse).<br />
Non est levis momenti haec fictio;<br />
nam inde est , qm.d , quae Alius<br />
medio tempore quxsivit, pater<br />
reversus tanquamsit" quae-ùta oc<br />
cupare pos;-it jure peculii, etiam<br />
defuncto pridern fili.), I. pen. de<br />
suis et leg. licer, inde quoque est,<br />
quod patre reverso denega tur actio<br />
creditori , à quo filius, dum pa<br />
ter apud hostes est, mutuam pe-<br />
cuniam accepit, quasi contra SC.<br />
eredita sit, /. 1. §. 1. de SC.<br />
Mac. Denique hinc est quodUlp.<br />
respondit, non posse ei, cujus<br />
pater in potestate hostium est,<br />
tutorem dari, /. 6. §. uh. de tu-<br />
tel. qui recte utique daretur, si<br />
filii interim pro iis , qui sui juris<br />
sunt, haberentur. Deportati et<br />
restituti patris alia ratio , /. ult.<br />
§. i.C. de sent. pass.<br />
4 (Exinde ex quo captus est).<br />
Haec fictio est legis Corneliae, /.12.<br />
qui testam. fac. §. ult. infr. quib.<br />
non est perm. fac. test, eaque in<br />
omnibus partibus juris servatur,<br />
/. 18. de capt.<br />
5 (Ab hostibus recuperatur).<br />
At jus postliminii nihil interest,<br />
quomodocaptusrevertatur, utrum<br />
dimissus, an vi, vel fallacia , aut<br />
victis postea hostibus ; ita tamen,<br />
P
114 Lib. I. Tit. XII.<br />
si ea mente fúerit : ut ilio non<br />
reverteretur, /. 26. ff. de cap.<br />
Et ideo Auiiium Regulum , responsum<br />
est, non esse postliminio<br />
reversum, quia juraverat, Carthaginemse<br />
reversurum,/. ;. §. 3.<br />
d. tit. Grot. lib. 3. de jur. bell, et<br />
pac. cap. 9.<br />
6 "Quod ad Hispaniam at-<br />
»tinet, recole quae diximus in §.<br />
•>•> 3. de jur. person."<br />
TEXT US.<br />
De emancipatione, item de<br />
modis et effectibus<br />
ejusdem.<br />
6 Prceterea emancipatione<br />
quoque desinunt liberi in potestate<br />
parentum esse (1). Sed emancipate<br />
antea quidem vel per antiquam<br />
legis observationem procedebat<br />
, • qua: per imaginarias<br />
venditiones , et intercedentes manumissiones<br />
celebrabatur : vel ex<br />
imperiali rescripto. Nostra aulem<br />
Providentia etiam hoc in melius<br />
per constitutionem reformavit<br />
: ut fictione pristina explosa,<br />
recta via ad competentes Judices,<br />
vel Magistratus párenles intrent,<br />
et filios suos, vel filias , vel nepotes,<br />
vel neptes, ac deinceps à<br />
sua manu dimittant. Et tunc ex<br />
edicto Prtetoris in bonis ejusmodi<br />
filii, vel filice, vel nepotis, vel<br />
neptis, qui quceve à parente manumissus<br />
vel mmumissa fuerit,<br />
eadem jura prcestantur parenti,<br />
quce tribuuntur patrono in bonis<br />
(0 L. 15. titul. 18. Partita<br />
4.<br />
liberti. Et prceterea sì impubes<br />
sh filius, vel filia, vel cceteri, i~<br />
pse parens ex manumissione tutelarn<br />
ejus nanciscitur (2).<br />
COMM ENTARIUS.<br />
1 Alius modus solvendas patria;<br />
potestatis hic proponivur,<br />
nempe emancipado, qu;« jure J ustinaneo<br />
attento definir i ita porest<br />
: Actus legitimus , quo liberi è<br />
manu patris apuicompetentemjudicem<br />
dimittuntttr. Eaque dicitur<br />
olim celebrata fuisse per imaginarias<br />
venditiones et intercedentes<br />
manumissiones. Hoc ut penitus<br />
intelligatur, seiend um est,<br />
lege Romuli cautum fuisse , et<br />
à Decemviris postea in quartam<br />
tabulam relatum, ut si pater nlium<br />
ter, filiam autem, et cxteros<br />
Jiberos semel maneipasset,<br />
hoc est, vendidisset, manumissi<br />
postea ab emptore sui juris efficerentur:<br />
ille trina manumissione,<br />
hi unica. Ad cujus emancipationis<br />
imaginem postea institutum<br />
fuit, ut pater simulato et dieis<br />
causa , accepto uno nummo,<br />
filium ter, cañeros autem libeios<br />
semel venderet, contracta cum<br />
emptore fiducia , ut hic eum iterum<br />
patri remanciparet sive venderet<br />
, et à patre tandem manurnissus<br />
filius, quasi patronatus jura<br />
patri tanquam manumissori<br />
servarentur.<br />
2 ( Ex imperiali rescripto ).<br />
Hic modus emancipandi ab Imperatore<br />
Anastasio introductus est,<br />
(2) L. 10. titul. 16. Part. 6.<br />
vers. Otrosí.
Quibus modi s Jus patr ce potestatis solvitur. 115<br />
qui etiam neglecta antiqua:emancipationis<br />
fabula, potestateablmperatore<br />
impetrata , ejusque rescripto<br />
apud Magistratum exhibito,<br />
liberos emancipari permisit,<br />
modo fllius infante major consentiret<br />
, /. pen. C. de emane, Hb.<br />
3 ( Etiam hoc in melius- re/ormavit).Nlcniruvn<br />
quod Anastasius<br />
de predbus super emancipatione<br />
Principiofferendis, ejusque rescripto<br />
prius impetrando constituerat<br />
; ut jam ex constitutione Justiniani<br />
emancipado etiam fiat sola<br />
professione patris apud competentem<br />
Judicem denuntiantis,<br />
se filium suo juri permitiere. Extat<br />
constitutio in /. uh. C. de<br />
emane. Hb.<br />
4 ( A sua manu dimittant).<br />
Manumitti non tantum servi à<br />
domino , sed etiam filii et filiasfajTiiliasà<br />
pâtre dicuntur, pro emancipari,<br />
lit. si à par. quis man.<br />
propterea quod jure antiquo in<br />
patris sui manu mancipioque erant,<br />
et venditi ac mancipati in<br />
servilem causam redigebantur, licet<br />
postea in imaginariam duntaxat,<br />
/. 3. §. i. de cap. min. Hinc<br />
émancipants à parente liberti exitum<br />
pati dicitur , et parens patroni<br />
personam sustinere,/. i.d.<br />
ti;, si à par. quis man.<br />
y ( Tutelam ejus nanciscitur).<br />
Consequens erat, eu m onus tutelas<br />
subire, qui speraret successionem,<br />
t. de legit. tut. (1). Agitur de<br />
hac tutela infr. tìt. 18.<br />
6 "In Hispania ut Judices<br />
»ordinari! filium emancipatum<br />
"declarare valeant, debent prius<br />
"certiorem faceré Snpremum Se-<br />
"natum , instrumenta et causas<br />
"emancipations exhibentes. Ali-<br />
"ter facta emancipationis declaim<br />
ratio nulla erit, senat. ley 4.<br />
"//'/. 5. lib. 10. N. R."<br />
TE X T U S.<br />
Si alii emancipentur, alii reti-<br />
neantur in potestate.<br />
7 Aimonenii autem sumus,<br />
liberum ariilrium esse ei, qui<br />
filium , et ex eo nepotem , vsl<br />
neptem in potestate kabet, filium<br />
quidem de potestate dimitiere<br />
, nepotem vero , vel neptem<br />
retiñere, et é converso filium<br />
quidem in potestate retiñere,<br />
nepotem vero , vel neptem manumitiere<br />
, vel omnes sui juris<br />
efficere. Eadem et de pronepote et<br />
proneyte dicta esse intelligantur.<br />
COMMENTARIUS.<br />
1 Totus hie locus descriptus<br />
est ex /. 2S.de adopt, lllud hie<br />
quaeritur, ¿ an ejus quoque,qui<br />
á párente manumittitur, voluntas<br />
spectanda sit: an vero etiam invitus<br />
emancipari possit? Et puto<br />
idem hie dicendum quod de eo<br />
dicitur , qui á patre in adoptionem<br />
datur, §. seq. I. 24. de adopt.<br />
nimirum necesse non esse, ut expresse<br />
consentiat. Casterum non<br />
oportere eum dissentire aut contradicere<br />
(2), arg. /. pen. in fin.<br />
(1) L. 10. tit. 16. P. 6. vers. (2) L. 17. tit. 18. P. 4.<br />
E por ende.<br />
P z
Ilo Lib. I. Tit. XII.<br />
C. de emancip. lib. nov, 89. cap.<br />
il. Paulus quoque lib. 2. sent.<br />
2Ç. in fin. scribit, invitum filiumfamilias<br />
non emancipad. An autem<br />
et quando qui tacet consentire<br />
intelligatur, non est hu jus loci<br />
disputare. Tractant tarnen hanc<br />
quaestionem Jo. Fab. et Ang. et<br />
Myns. ad hunc locum,<br />
2 "Jus Hispanum circa huius<br />
Ǥ. doctrinam pendei ab iis, quae<br />
jj in §. 3. de patr. potest, dicta<br />
«sunt. Et nota insuper filium mi-<br />
«norem Septem annis emancipac<br />
i non posse absque rescritto<br />
Principis, juxta /. 16. tìt,<br />
SM8. P. 4."<br />
TEXTUS.<br />
De adoptione.<br />
8 Sed et si pater filium,<br />
quem in potestate habet, avo vel<br />
proavo naturali secundum nostras<br />
constitutione s super his habitas<br />
in adoptionem dederit, id<br />
est, si hoc ipsum actis intervenientibus<br />
apud compet entern jfudicem<br />
manifestaverit, presente eo,<br />
qui adoptatur, et non contradicente<br />
, nec non eo presente, qui adoptât,<br />
solvitur quidem jus potestatis<br />
patris naturalis: transit autem<br />
in hujusmodi parentem adoptivum<br />
, in cujus persona et adoptionem<br />
esse pienissima, antea<br />
diximus ( i ).<br />
COMMENTARIUS.<br />
I (Avo vel proavo naturali).<br />
Nam si extraneo in adoptionem<br />
datus sit, jura patris naturalis<br />
integra manent, /. pen. C. de adopt.<br />
%. 2. supr. eod. ubi dictum est*.<br />
2 (Et non contradii ente). Hoc<br />
etiam paulo ante tetigi (2). Locus<br />
autem hic descriptus est ex<br />
/. ult. C. de adopt fac. /. $.ff.<br />
eod.<br />
3 (Necnoneo presente qui adopt<br />
at). Absens adoptare non potest,<br />
/. 25. §. i. de adopt, quia ut<br />
ait ibi Jurisconsultus, nemo per<br />
alium hujusmodi solemnitatem<br />
peragere potest.<br />
4 Modus solvendi patriam<br />
potestatem hic traditus, potius<br />
est translatio, quam solutio, quia<br />
ita solvitur in patre naturali, ut<br />
eodem tempore nascatur in adoptivo.<br />
TEXTUS.<br />
De nepote nato post filium<br />
emancipatimi.<br />
9 lllud scire oportet , quoti<br />
si nur us tua ex filio tuo conceperit<br />
, et filium tuum emancipaveris,<br />
vel in adoptionem dederis,<br />
pregnante nuru tua ; niliilominus<br />
quod ex ea nascitur, in<br />
potestate tua nascitur. Quod si<br />
post emancipationem, vel adoptionem<br />
conceptus fuerit, patris sui<br />
emancipati, vel avi adoptìvi potestati<br />
subjicitur.<br />
COMMENTARIUS.<br />
1 Nepos non ex nativitatis,<br />
sed ex conceptionis tempore fa-<br />
(1) L. 10. tit. 16. P. 4. i) L. i. tit. 16. P. 4.
Qui his modis Jus patria potestatis solvitur. 117<br />
miliam sortitur ; quia ex eo tempore<br />
jam in rerum natura esse<br />
creditur , /. 7. /. pen. de sta!,<br />
horn. Ulpian. 5. §. 9. Sic et<br />
is qui conceptus est prius, quam<br />
pater senatu moveretur, Senatoris<br />
filius intelligitur, /.7. §. i. de<br />
Senat.<br />
2 "Quod ad Hispaniam at-<br />
«tinet, repete quae notavimus §.<br />
«3. de patr. potest."<br />
TEXTUS.<br />
An parentes cogi possunt<br />
liberos suos de potestate<br />
dimittere.<br />
10 Et quidem neque naturales<br />
lìberi, neque adopt ivi ullo<br />
pene modo possunt cogere parentes<br />
, de potestate sua eos dimittere<br />
(1).<br />
COMMENTARIUS.<br />
i Quemadmodum liberi, qui<br />
"Vel ab initio sui juris fuerunt,<br />
vel postea facti sunt, inviti in<br />
potestatem patris non rediguntur,<br />
/. uh. de his qui sui vel<br />
alieni juris sunt, noveil. 89. cap.<br />
11. ita nec vice versa à liberis<br />
in potestate constitutis cogi parentes<br />
possunt, ut eos à potestate<br />
sua dimittant, /. 3t. de adopt.<br />
I. 4. C. de emancjp. liber. (2) ex<br />
quo loco etiam ratio hujus juris<br />
peti potest.<br />
2 (Pene). Ait pene, propterea<br />
quod aliquando audiuntur,qui<br />
emancipar! desiderant, ut impube?,<br />
qui adoptatus est, pubes fa- •<br />
cuts, /. 32. de adopt. Sed et alios,<br />
si justa causa sit, audiri aequum<br />
est; veluti si à patre ad turpitudinem<br />
adigantur, /. 12. C. de<br />
episcop. and. aut male contra pietatem<br />
afficiantur, /. ult. si à par.<br />
quis man. Sed et is filium emancipare<br />
cogitur, qui legatum ea<br />
conditione sibi relictum agnovit,<br />
/. 92. de condit. et demonstr. (3).<br />
Et jure novissimo etiam de potestate<br />
patris exeunt liberi, si pater<br />
incestas et nefarias nuptias<br />
contraxerit, nov. 12. cap. 2. (4).<br />
3 " In Hispania praeter mo-<br />
«dos in hoc titulo recensitos, sol-<br />
"vitur etiam patria potestas nu-<br />
«ptiis benedictis fiiii , ita ut nu-<br />
«ptiae non sufficiant, nisi earum<br />
« benedictio sequatur , secundum<br />
)>legem 3. tit. 5. lib JO. N. Ree.<br />
«quae est 47. Tauri et ibi Ant.<br />
«Gomez, aliique. At Anton, à<br />
«Torres in suis institut. §. 1. hoc<br />
»tit. Martin. Gall, secutus vult<br />
«benedictionesseu velationes nu-<br />
«ptiarum non requiri, sed solum<br />
" matrimonium rite contractual<br />
"sufficere, nonnulla ex contraria<br />
"sententia absurda inferens;qui-<br />
"bus facileoccurritur,si dicamus,<br />
«casus ibi rtlatos fortuitos sive<br />
«adventitios esse, qui non com-<br />
«putantur, /. 6. qui et d quib.<br />
vmanum. "<br />
(1) L. 17. tit. 18. P. 4. (3) L. 18. eoa.<br />
( r) D. I. 17. tit. 18. P. 4. (4) 1" 6. tit. 18. P. 4.
ii8 Lib. I. Tit. XIII.<br />
TITULUS DECIMUSTERTIUS.<br />
DE T U T E L I S.<br />
D. Tit. i. Lib. 26. et Novell. 72. (1).<br />
1 x JLucusque dictum est de<br />
iis, qui sunt juris alien!, qua;<br />
prima pars est divisionis supra<br />
positae tit. 8. Supere.'t, ut ad eos<br />
nos conferamus, qui sui juris<br />
sunt; quos pars altera dictae divisionis<br />
compiectitur.<br />
T E X T U S.<br />
De personis sui juris.<br />
Transeamus nunc ad aliam<br />
divisionem personarum. Nam ex<br />
his personis, qua in potest ate<br />
non sunt, quae dam vel in tutela<br />
sunt, vel in cur alio n e ; qucedam<br />
neulro jure lenentur. Videamus<br />
ergo de his, qua in tutela, vel<br />
curatione sunt, ha enim intelligimus<br />
cccteras personas, quae neutro<br />
jure tenentur. Ac prius dispiciamus<br />
de his, quce in tutela sunt.<br />
COMMENT ARIUS.<br />
1 ( Nam ex his personis ).<br />
Eorum qui sui juris sunt, quidam<br />
sunt in tutela ; alii in cu-<br />
Ratio ordinis.<br />
ratione; caeteri neutro jure tenentur:<br />
qua; posterioris partis il-<br />
Jius, quam dixi, divisionis subdivisto<br />
est.<br />
2 (In potestate non sunt). Patria<br />
se. vel dominica, in qua qui<br />
sunt, non sui , sed alieni juris<br />
sunt: alioqui et tutela speiies<br />
quaedam est potestatis (quod verbem<br />
et alia plura signiiìc t, /. potestatis<br />
215. de verb. signif.) sed<br />
quae ad statum et caput ejus, qui<br />
in tutela est, non pertinet, nec<br />
ad commodum tutoris comparata<br />
est, sicut patri* etdominica ad pa«<br />
tris et domini. Fupillus enim non<br />
in marni, aut familia tutoris, sed<br />
sui juris est; nec illi aequirit, sed<br />
sibi.<br />
TEXUUS.<br />
Tutela? definitio.<br />
1 Est autem tutela (ut Servius<br />
definivit) vis ac potestà!<br />
in capile libero ad tuendum eumt<br />
qui per atatem se ipse defende—<br />
re nequit, jure civili data ac perm'issa<br />
(i).<br />
(1) Tit. 16. P. 6, (2) L. 1. tit. 17. P. 6.
COMMENT A RIUS.<br />
1 (Vis ac potest ai). Ita et<br />
in /. \.pr.jf. eoi. Generis loca<br />
ponitur vis ac potestar , quae duo<br />
frequenter conjunguntur, ut in /.<br />
17. de le gib. §. 3. infra de interi,<br />
et significant facultatem aut<br />
jus pro auctoritate quid faciendi<br />
statuendive ; tum in persona<br />
pupilli, tum in rerum pupillalium<br />
administratione.<br />
2 (In capite libero). Objectum<br />
tutela; , et est vetus locutio, pro<br />
in caput liberum, ut in illoXII. Tabularum<br />
: Si furiosus exist at, agnatorum<br />
genliliumque in eo pecuniaque<br />
ejus potestas esto. Item<br />
in formula adrogationis apud A -<br />
geli. 5. cap. 19. Utique ei vita<br />
necisque in eo potestas sit. Caput<br />
autem liberum pro homine<br />
libero veteres dicebant, Cicero 4.<br />
Verrin. Hic de capite libero judicabit,<br />
Liv. lib. 31. cap. 21. Libera<br />
capita sine pretio dimisit.<br />
Hinc caput liberum facere apud<br />
Plaut. Merc. act. 7. sc.2. vers. 41.<br />
seq. pro manumittere. Sed et si<br />
volueris cum aliquibus , per caput<br />
liberum intelligere pupillum,<br />
liberum esse debere à dominica<br />
et à patria potestate, seu hominem<br />
sui juris, quia huic et<br />
non alii tutor dari potest, per<br />
me licet.<br />
3 (Adtuendum eum). Haec verba<br />
finem tutelae indicant, et simui<br />
officium tutoris: nam ut tutela<br />
pupillorum gratia constituta<br />
est, ita et ad utilitatem eorum<br />
tota referenda. Distinguunt it-<br />
(1) D.I. i. tit. 16. P. 6.<br />
De Ti telis. 119<br />
idem tutelam à patria potestate,<br />
quae magis ipsius patris causa<br />
comparata est, sicut et dominica<br />
domini , cujusque vis non minus<br />
in coercendo, quam in tuendo<br />
filio posita est. Innuunt praeterea,<br />
tutorem pr incipaliter personae<br />
dari, non certae rei aut causae (1),<br />
in quo differì à curatore, §. 4.<br />
seq. tit. junct. §. 2. infra de cur.<br />
4 (Qui per cetatem se ipse defendere).<br />
His verbis disiinguitur<br />
tutela à curatione, quippe quae<br />
comparata est eorum omnium causa<br />
, qui rebus suis ipsi superesse<br />
non possunt, licet propter aliam<br />
causam, quam aetatem ; ut sunt<br />
furiosi, prodigi, mente capti, et<br />
qui perpetuo morbo laborant, §.<br />
3. ei 4. infra de curat.<br />
¿ (Jure civili). Clausula haec<br />
ad definitionem necessaria non est:<br />
sed ideo adjecta, ne quis putet,<br />
hanc potestatem temere et pro arbitrio<br />
à quibusvis posse usurpari.<br />
6 ( Data acpermissa). Datur<br />
legitima , hoc est, leghimi tutores<br />
immediate sine facto testatoris,<br />
aut Magistratus à lege ad tutelam<br />
vocantur, /. 5. in pr. et l.<br />
6. de legit, tut. Permittitur, quae<br />
prius data est aut testamento, aut<br />
à Magistrati!, ilia lege XII. Tab.<br />
/. i. de test. tut. haec aliislegibus<br />
et constitutionibus, infra de Attil.<br />
tut.<br />
T E X T U S .<br />
Definido et etymologia<br />
tutoris.<br />
i Tutores autem sunt, qui
120 Lib. I. '. 'it. XIII.<br />
earn vim ac potrstatem habent,<br />
exque ipsa re nomen acccperunt.<br />
Iiaque appsllantur tutores, quasi<br />
tuitores , at que defensores, sic—<br />
ut Mditui dicuntur, qui ades<br />
tuentur.<br />
Textus iste planus est.<br />
TEXTUS.<br />
Quibus testamento tutor datur,<br />
et primum de liberis<br />
in potestate.<br />
3 Permissum est ilaque par<br />
entibas, liberis impúberibus, quos<br />
in potestate habent, testamento<br />
tutores dare (i). Et hoc in filias<br />
filiasque procedit omnímodo: r>epotibus<br />
vero neptibusque ita de<br />
mum parentes possunt testamen -<br />
to twores dare , si post mortem<br />
eorum in pot est at em patris sui<br />
non sunt recasuri. Itaque si ft •<br />
lius tuus mortis tuce tempore in<br />
potestate tua sit, nepotes ex eo<br />
non poterunt ex testamento tutores<br />
habere , quamvis in potestate<br />
tua fuerint : scilicet, quia mortuo<br />
te, in potestatem patris sui<br />
recasuri sunt.<br />
COMMENTARIUS.<br />
i Species tutele tres sunt:<br />
testamentaria, legitima, et Attiliana<br />
sive dativa (2), quas nunc<br />
ordine persequitur ; initio facto<br />
à testamentaria, que reliquis<br />
duabus potior est, infr. tit. 1 j.<br />
(1) L. 3. th. 16. P. 6.<br />
(2) L. 2. eod.<br />
in pr. I. 9. §. I. in fin. de tut,<br />
et rat. dist. sicut et in defferenda<br />
hereditate potior causa est heredum<br />
ex testamento, quam afa<br />
intestato /. 39. de acq. hcer. I. 89.<br />
de div. reg. jur. Ait, permissurn<br />
esse parentibus, liberis impuberibus,<br />
quos in potestate habent, testamento<br />
tutores dare, pauris verbis<br />
complectens et personam da litis<br />
, et ejus , cui datur , ti: formarti<br />
dandi sive modum. In persona<br />
dantis exigit, ut sit parens:<br />
in persona eorum , quibus datur,<br />
ut sint liberi, aut impuberes,<br />
ut sint in potestate dantis (3):<br />
sunt et qui quartum requinint:<br />
ut heredes instituantur, contra<br />
expressumtextum /. 4. de test. tut.<br />
et ejus veteris patrie potestatis,<br />
arg. §. 4. infra de pup. subst.Requiritur<br />
autem ut sint sui heredes,<br />
ut statim videbimus. In modo<br />
dandi, ut detur testamento.<br />
Testamento autem datus etiam is<br />
accipitur, qui codicillis testamento<br />
confirmatis scriptus est, /. 3.<br />
de test. tut.<br />
2 (In filios filiasque ) Lex<br />
XII. Tab. generali vocabulo liberorum<br />
usa est sine discrimine sexus<br />
aut gradus. Sive igitur fremine<br />
sint, quibus tutor datus est,<br />
sive masculi, sive filii, she nepotes,<br />
quia hi omnes appellatane<br />
liberorum continentur, §. ult.<br />
seq. tit. valet datio. Ceterum in<br />
nepotibus non aliter procedit,<br />
quam si post mortem avi in potestatem<br />
patris sui non recidant:<br />
quippe tutorem habere non pot-<br />
(3} D. I. 3. eod.
est qui est in potestate patris, hoc<br />
tit. in pr. Deinde nepos quandiu<br />
pater eum in familia praecedit,<br />
non est suus haeres avo, §. 2. infra<br />
de hier. qual. et dijf. tutor autem<br />
dari non potest nisi suo hasredi,<br />
/. 73. §. 1. de div. reg. jur.<br />
Est tamen casus ubi tutor utiiiter<br />
datur nepoti, cuius pater superstes<br />
est in potestate, /. 1 o. §. 2. de<br />
test. tut. ex vi scilicet legis Vellejae<br />
, quam explicabimus infra<br />
§. 2. de cxhar. liber.<br />
3 "In Hispania cum, ut sae-<br />
"pe diximus, nepotes non sint<br />
«in potestate avi, non poterit hie,<br />
"ipso jure, eis testamento tuto-<br />
"rem dare, adhuc eo casu , quo<br />
"ipsi avo necessarii haeredes fue-<br />
"rint, mortuo nimirum eorum<br />
"patre, ipso avo vivente. Nam<br />
"Cum potestà tern in dante deside-<br />
5?ret, /. 3. tit. 16. P. 6. quae in<br />
"hoc correcta non apparet, ea<br />
"omnino necessariaerit; cum non<br />
" amplius jure novo correctum in-<br />
"telligatur, quam quod speciali-<br />
"ter expressum est, caeteris, sub<br />
"veterum legum regulis, reiictis,<br />
"/. 32. C. de appell. Frustra igi—<br />
"tur in contrarium disputat Tories<br />
in §. 3. hoc tit, vers, suis<br />
" hecreaibus. Vide infra §. 2, de<br />
vhicr. qual. et diffP<br />
T E X T U S .<br />
De posthumis.<br />
4 Cum autem in compluribus<br />
aliis causis posthumi pro jam na-<br />
(1) L. 1, tit. 16. P. 6. vers.<br />
Ero puede.<br />
Torn. I,<br />
De TitteHs. 111.<br />
lis habeanlur, et in hac causa placuit<br />
non minus posthumis , quam<br />
jam natis tutores dari posse; si<br />
modo in ea causa sint, ut, si vivis<br />
parsntibus vascerentur, sui hisredes,<br />
et in potest at e eorumfierent ( 1 ).<br />
COMMENT ARIUS.<br />
1 Quod de tutore liberis jam<br />
natis dando dictum est, id hie<br />
etiam ad posthumos producitur,<br />
hoc est, ad eos, qui tempore<br />
facti testamenti adhuc in utero<br />
sunt. Et ait Imp. etiam his testamento<br />
tutores dari posse, hsc<br />
ratione, quia qui in utero sunt,<br />
plerisque juris articulis pro jam<br />
natis habentur: nempe quotiesde<br />
commodo éorum quaeritur (2), ut<br />
in casu proposito, /. 7. et I. pen.<br />
de stat. horn.<br />
2 (Sui literedes, et in potestate).<br />
Nempe quemadmodum nemo liberis<br />
jam natis tutorem dare potest<br />
, nisi quos in potestate, et<br />
in suis haeredibus cum morituc<br />
habet;ita nec posthumis potest,<br />
nisi iis, qui, si vivo parente nascerentur,<br />
sui haeredes, et in potestate<br />
ejus futuri essent. Utrumque<br />
Q. Mucius paucis complectitur.<br />
iVemo, inquit, potest tutorem<br />
dare cuiquam^nisi ei, quern in suis<br />
Imredibus cum moritur habuit, habiturusve<br />
esset, si vixisset, I. 73.<br />
§. 1. de div. reg. jur. •<br />
T E X T U S .<br />
De etnancipatis.<br />
5 Sed et si emancipato filio<br />
(2) L. 2, tit. 23. P. 4.<br />
Q
122 Lib. I. Tit. XIII.<br />
tutor à paìre datus fuerit testamento<br />
5 confirmandus est ex sententia<br />
Prcestdis omnimodo, id est,<br />
sine inquisitione.<br />
CÖMMENTARIUS.<br />
1 (Emancipato filio). Diximus<br />
tit. prceced. §. 6. libero? per<br />
emancipationem potestate patris<br />
sui liberati (i), quamobrem pater<br />
non jure, neque ex praescripto<br />
legis XII. Tab. tutorem dat<br />
filio emancipato : sed tamen, qui<br />
ita non jure datus est, confirmatur<br />
auctoritate Magistratus , et<br />
quid em simpliciter sive omnimodo,<br />
ut hic loquitur Justinianus, id<br />
est, sine inquisitone, sine idoneus,<br />
necne. Locus postulat, ut<br />
de confirmandis tutoribus paulo,<br />
quam hic factum est, disseramus<br />
accuratius.<br />
2 An tutor jure datus sit, ex<br />
hiscetribus potissimumassdmatur;<br />
ex persona dantis, si parens est;<br />
ex persona eorum, quibus datur,<br />
si sint liberi, impuberes, et in<br />
potestate dantis; ex modo dandi,<br />
si detur testamento, aut codiciliis<br />
testamento confirmatis §. 3.<br />
supr. eod. Quapropter si quis alius<br />
, quam parens tutorem dederit<br />
: aud parens quidem , sed dederit<br />
liberis licet impuberibus,<br />
qui in ejus potestate non sunt; aut<br />
non dederit testamento, sive codicillis<br />
testam ento confirma tis; datio<br />
ipso jure non valet. Caeterum<br />
cum reverenda;, tum affectui eorum,<br />
qui in puberjbus non legi<br />
time tutores dedcrunt, tribu turn<br />
est, ut quod deficit , a IViagiuratu<br />
repltatur, dadque confiimen<br />
tur, /. 1. \.-de cenf. tut. (2).<br />
3 Coiifirmatio autetii hare non<br />
est unius modi. Interest enim, an<br />
pater tutorem run jure dederit,<br />
an quis alius prater patrern. Judieio<br />
patris hoc datum, ut si is,<br />
aut non jure testamento, aut соdicillis<br />
non confirmatis , aut quocumque<br />
modo filio emancipato<br />
tutorem dederit, scriptus tutor<br />
simpliciter confirmandus sit, hoc<br />
est, sine inquisitione, et satisdatione<br />
ei remissa, hoc text. I. 1.<br />
§. 2. 1 3. /. 6, de confirm, tut. nisi<br />
quod ex causa nonnumquam inquisitio<br />
fiat, ut in casibus , /. 8.<br />
et 2. seqq. d. tit. I. 4. de test. tut.<br />
I. 3. §. 3. de adm. tut. et quod<br />
in naturalibus libcris distinguitur,<br />
utrum pater, qui tutorem dedit<br />
aliquid iis reliquerit , an nihil,<br />
/. 7. de confirm, tut. 1. ult. C. eod.<br />
Quod si alius quam pater tutorem<br />
dederit, sive mater sit, sive patronus<br />
, sive extraneus quis, non<br />
aliter hic tutor confirmatur, quam<br />
si et hasres impubes institutus<br />
sit, /. 4. de test. tut. I. 4. de confirm,<br />
tut. (3). Quae etiam ratio<br />
est, cur datio sustineatur, d.<br />
1. 4. de confirm, tut. et inquisitio<br />
praecesserit, /. 2. 5:. d. tit.<br />
Hoc interest, quod a matre datus<br />
satisdatione non oneratur, sed<br />
ab ipso Pra;tore ex inquisitione<br />
confirmatur, /. 2. de confirm, tut.<br />
Ca;teri fere remitti solent ad Magistratus<br />
municipalesconfirmandi,<br />
(1) L. 1;. tit. 18. P. 4. (3) D. I. 8. vers. Otrosi, et<br />
(2) L, 8. tit. 16. P. 6. I. 6. eoi.
prsstita satisdatione, l. d. tit.<br />
4 Quod autciii diximus, à<br />
matre datum lutorem non aliter<br />
confirmari, quam si haeredem filium<br />
instituerit , ei obstat /. 4. C.<br />
de test am. tut. ubi et liberis non<br />
institutis à matre datum confirmari<br />
solere rescriptum est. Respondent<br />
nonnulli, hoc fieri soiitum,<br />
non ex juris aliqua constitutione<br />
, sed ex usu ; quod<br />
non placet. Nam rerenta lectione<br />
negativa, hsec erit rescripti<br />
sententia : quod tutor à matre liberis<br />
institutis testamento datus,<br />
recte datus inteliigatur, nec egeat<br />
confirmatione : secus, si non institutis,<br />
id est, prseteritis, aut<br />
exhxredatis dederit; quod aperte<br />
falsum est. Tollenda omnino in<br />
d. I. 4. negatio cum Cujacio et<br />
Fabroto, ex ilb's verbis; Quando<br />
autem eos hcergdes ( non instituerit)<br />
; quomodo, detracta scilicet<br />
negatione , et in quibusdam codicibus<br />
legi, testatur Pacius: ita<br />
omnia et inter se et cum ratione<br />
juris optime convenient. Ne quis<br />
ex eo, quod simpliciter dixerat<br />
Imperator, non posse matrem<br />
fìliis testamento tutorem dare,<br />
nisi eos hsredes instituerit, putaret,<br />
cum eos haeredes instituerit,<br />
dationem sustineri ipso jure; mox<br />
quomodo hoc, quod dixerat, intelligendum<br />
sit declarat: nempe,<br />
etsi ne tunc quidem cum liberis<br />
institutis mater tutorem dat, ipso<br />
jure datio valeat, datum tarnen<br />
ä Praesidibus confirmari solere.<br />
Et si bene quoque se habent illa<br />
sequentia : Nullo vero ex his in-*<br />
(1) L. 6. et 8. tit. i4.<br />
De A ut eli s. 123<br />
tervenientc eie. nempe si aut mater<br />
non ins.ituto filio lUtoretn<br />
dederit, aut instituto daius non<br />
sit confirmatus. Pater vero etiam<br />
filio exherédalo jure tutorem dat,<br />
/. 4. 1. 26. §. 2. /. 31. de test. tut.<br />
quoniam tarn exhaeredatio jure<br />
patriae potestatis fit, quam dele—<br />
gatur tutela.<br />
j Porro tutores ita confirmati<br />
sub eodem genere cum testamentariis<br />
comprehencli possunt. Ptimum<br />
quia perinde confìrmati dicuntur<br />
, ac si ex testamento tutores<br />
essent, /. 3. de conf. tut. nisi<br />
quod à matre, aut ab extraneo<br />
dati ex inquisitione confìrmentur,<br />
quod naturam tutoris<br />
non mutat, arg. /. 4. et seq. eod.<br />
Deinde quia confirmatio non pendei<br />
à volúntate et sola potestate<br />
confirmantis, sed magis in necessitate<br />
juris posita est: tenetur enim<br />
Prastor datum confirmare (1)<br />
et judicium defuncti, cujus proinde<br />
potissima ratio habetur, in<br />
confirmando sequi, /. 1. §. 1. eod.<br />
I. 32. de excus. Ünde apparer,<br />
etiam antequam confirmentur,<br />
pro testamentaras quadantenus<br />
haberi, ut legitimis prsferantur:<br />
et male raciocinari eos, qui ob<br />
id , quod is, qui confirmat, aliquando<br />
dare censetur, per /. 130.<br />
de verb. sign, tutorem confirmatum<br />
pro dativo potius, quam testamentario<br />
habendumexisùmant;<br />
confundentes confirmatiooem necessarians<br />
cum ea, qua; tota pendet<br />
ab arbitrio et volúntate confirmantis.<br />
Denique testamentarius<br />
curator diserte appellatur qui te
124 Lìb. I. .<br />
stamento datus confirmatus est,<br />
l. 7. rem pup. salv. fare. Piane<br />
non omnes hujus tutela; species<br />
aeque prope ad testamentariam<br />
accedunt: nec repugno, si quis<br />
mixtam dici malit.<br />
6 "In Hispania Judex con-<br />
5; firmare tenetur tutorem pupillo<br />
jjdatum à patte naturali, matre,<br />
t. XIII.<br />
wextaaneove qui ipsam pupillum<br />
»haeredem instituerint, //. 6.e< 8.<br />
r>tit. 16. P. 6. qua; nullam satis-<br />
«dationis neque inquisiiionismen<br />
"tionem faciunt. Et in dato à ma-<br />
» tre addit ead. 1.6. posse Judicem-<br />
»eum confinnare, si mater pupil-<br />
»lum haeredem non fecerit, ei tajjmea<br />
alia viaaliquid reliquerit."<br />
TITULUS DECIMUSQUARTUS.<br />
QVI TESTAMENT. TUTOHES. BARI POSSVNT.<br />
D. Üb. 26. Tit. 2. Cod. Lib. 5. Tit. 28. (1).<br />
Continuatio et Argumentum tituli.<br />
1 k^uperiore tituh dictum<br />
est de his, qui testamento tutores<br />
dare, et quibus possum : qua;<br />
quidem sola spectantur, sed tunc<br />
tantum, cum is, qui datus est,<br />
et tutor esse possit; de quo nunc<br />
deinceps dfeputatur; et simul de<br />
modis testamento tutores dandi;<br />
deque intellectu atque interpretatione<br />
nonnullorum verborum,<br />
quibus testator in dando tutore<br />
usiis sit.<br />
TEXTUS.<br />
De filiofamilias.<br />
Dari autem tint ox potest te<br />
stamento non solum paterfamilias,<br />
sed etiam filiusfamilias.<br />
COMMENTARIUS.<br />
1 {Sed etiam filiusfam.) Idque<br />
non testamento solum, sed<br />
etiam a Magistratu, /. 7. de tutel.<br />
Nec obstat, quod filiusfam.<br />
in potestate patris esset: nam<br />
tutela munus est publicum, infr.<br />
de excus. in pr. In pubiicis autem<br />
causis filiusfam. non sequitur<br />
jus patris, sed pro patrefam.<br />
habetur , /. 9. de his qui sui vel<br />
al.jur.sunt, 1.14.adsen.Treb.(2).<br />
At enim qui est in aliena potestate,<br />
alium in potestate habe-^<br />
(1) Tit. to. P. 6. (2) Arg. I, 7. tit. 2. lib. 10,<br />
Nov. Recop.
Qui test invento tut ores dari possunt. 125<br />
re non potest, I. 21. ad leg. Jul.<br />
de adult. Verum hoc est, sed<br />
de eodem genere potestatis accipiendum.<br />
TEXTUS.<br />
De servo.<br />
1 Sed et servus proprius testamento<br />
cum liberiate recte tutor<br />
dart potest. Sed sciendum est et<br />
sine libertate tutorem datum lacite<br />
libertatem directam accepisse<br />
mderi, et per hoc recte tutorem<br />
esse (1). Plane si per errorem,<br />
quasi liber tutor datus sit, aliud<br />
dicendum est. Servus autem<br />
alienus pure inutiliter testamento<br />
datur tutor (2). Sei ita, cum<br />
liber erit, utiliter datur. Proprius<br />
autem servus inutiliter eo<br />
modo tutor datur.<br />
COMMENTARIUS.<br />
1 Non solum liberi homines<br />
testamento tutores dari possunt,<br />
sed etiam servi ; quia et cum<br />
servis testamenti factio est, quatenus<br />
tutores dati libertatem, et<br />
liberi facti tutelam consequuntur.<br />
Disputatur autem hoc text.<br />
de triplici forma mandandae servis<br />
tutelse, turn propriis, turn<br />
alienis. Prima hsec est : Davus<br />
tutor et liber esto • .secunda : Davus<br />
tutor esto ; tertia : Davus<br />
tutor esto, cum liber erit. De<br />
prima specie in servo proprio nulla<br />
est controversia : in alieno favor<br />
pupilli et publics: militati libertatem<br />
fideicommissariam ser-<br />
vo defendit, ut nimirum ha;res<br />
eum à domino emat et manumittat,<br />
/. to. in fin. de test. tut. De<br />
secunda, quod quidem attinet<br />
ad servum proprium , Justinianus<br />
hunc directam libertatem tacite<br />
accepisse scribit, ac per hoc<br />
recte tutorem esse: quod et Paulus<br />
non obscure indicat /. qucero<br />
32. in fin. d. tit. cum dicit,<br />
hoc ipso , quod à Domino tutor<br />
datus est, libertatem quoque meruisse<br />
videri, eamque sibi vindicare<br />
posse, et ab adita hsereditate<br />
liberum esse. Neque obstat<br />
/. 9. C. de fideic. hcer. quia accipienda<br />
est de eo casu quo tutor<br />
datus est codicillis, seu verbis precariis.<br />
Tertia in alieno servo mills,<br />
in proprio inanis et ludicra<br />
judicantur , tanquam si quis diceret<br />
: haec res tibi empta sit, si<br />
voluero.<br />
2 (Directam). Directa liber—<br />
tas dicitur : Quce recta ex testamento<br />
ad scrvum transit sine alterius<br />
facto aut opera, §. 2. infr.<br />
de sign. reb. per fid.<br />
3 airi Hispania lex 7. titubilo<br />
16. P. 6. generaliter statuit<br />
«servum alienum inutiliter tuto-<br />
«rem dari."<br />
T E X T U S .<br />
De furioso et minore<br />
2j. annis.<br />
2 Furìosus vel minor viginti<br />
quinque annis tutor testamento<br />
datus, tutor tunc erit, cum<br />
compos mentis , aut major viginti<br />
quinque annis fueril factus.<br />
(1) L. 7. tit. 16. P. 6. (2) £>./. 7. d.tit, 16. P. 6,
126 Lib. I. Tit. XIV.<br />
COMMENTARIUS.<br />
i Tutores testamento dari<br />
possunt, non solum qui tempore<br />
facti testamenti jam idonei sunt<br />
ad tutelara administrandam, veruni<br />
etiam qui eo tempore idonei<br />
non sunt, modo tales sint,<br />
ut natura postea idonei fieri possint,<br />
quales sunt furiosi, et minores<br />
2j. annis : et cum idonei<br />
fuerint, tutelam capessent, l. io.<br />
§. 3. /. 32. §. uh. de testam. tut,<br />
2 "In Hispania quam vis /. 4.<br />
a tit. 16. P. ó. generaliter prohi-<br />
» beat tutorem dari minorem 2j.<br />
» annis : tamen Gregor. Lopez<br />
«in glos. ;. ejusd. I. existimat,<br />
«prohibitionem ad tutorem te-<br />
«stamento datum non pertinere;<br />
«sed ita dari posse secundum ju-<br />
«ris Romani placita: quam sen-<br />
«tentiam manifesto probat, /. 7.<br />
si. tit. 16.<br />
TEXTUS,<br />
Quibus modis tutores<br />
dantur.<br />
3 Ad certuni tempus , veì ex<br />
certo tempore, vel sub conditione<br />
, vel ante hteredis institutionem<br />
posse dari tutorem non dnbitatur<br />
(1).<br />
COMMENTARIUS.<br />
1 Etiam in modo testamento<br />
tutores dandi placet testatoris<br />
voluntatem servari. Sciamus ta-<br />
(1) L, 8. tit, 16. P. 6. in fin.<br />
men ea , qua: de servís, furiosis,<br />
minoribus 2;. annis tutoribus<br />
datis , itemque de tutore tempori<br />
aut conditioni astringendo<br />
dieta sunt, omnia propria esse<br />
tutelas testamentarias (2),atque<br />
ex interpretatione verborum legis<br />
XII. Tab. Uli quisque legassit<br />
ect. patri permissa. Non eadem<br />
libertas Magistratibus data.<br />
Nam hi sub conditione tutorem<br />
date vetantur, /. 6. §. 1. de tutel.<br />
Quamobrem nec sevvus, nec<br />
furiosus, nec minor recte ab iis<br />
tutor dabitur , sive sub conditione<br />
expressa , servus cum liber<br />
erit ect. sive simpliciter et pure:<br />
nam et tunc eadem conditio perin<br />
le inesse creditur, atque si<br />
expressa esset, l. 10. §. pen. et<br />
uh. de test. tut. jCur tarn varie?<br />
Nimirum quia ab officio Judicis<br />
aut Magistratus alienum est actus<br />
suos suspendere, atque imperfectos<br />
relinquere. Ideo enim aditur,<br />
ut in prassend nobis officium<br />
, atque auctoritatem suam,<br />
qua opus est, impertiatur. Aliam<br />
insuper rationem afferunt vulgo<br />
DD. quod tutore à patre sub<br />
conditione dato, Magistratus sit,<br />
pendente conditione , pupillo<br />
prospicere ; at si à Magistratu<br />
tutor sub conditione daretur, neminem<br />
adiri posse, qui, pendente<br />
conditione, pupillo consulat.<br />
In eo autem Gloss, et DD. in d.<br />
I. 6. §. i. errare existimo , quod<br />
putant, etiam Magistratum sub<br />
tacita conditione tutorem dare<br />
posse, per /. 11. de test. tut.<br />
quippe quse de tutela testamenta-<br />
(2) D. I. 8.
Qui testamento tin ir es dari fes sunt. 127<br />
t!a omnino accipienda est, ut et<br />
Bart, earn accepit. Plane usque<br />
ad conditionem , sub qua tutor<br />
testamento datus est , à Magisuatu<br />
interim alium tutorem dari<br />
posse non ambigitur, §. i. inf.<br />
de Aiil. tut. d.l. 11. in pr.<br />
T E X T U S.<br />
Cui dantur.<br />
4 Certce out em rei vel causa<br />
tutor dari non potest : quia persona:<br />
, non causa vel rei tutor<br />
daiur (i).<br />
COMMENTAR IUS.<br />
I (Certa rei vel causce). Veluti<br />
Maevius, quia mercatura<br />
peiitns est, tabernae pupilli tutor<br />
esto : quia juris et consuetudinis<br />
forensis, lites et controversias<br />
persequatur ; et si ita fuerit<br />
datus, tota datio nihil valebit,<br />
nec deductis rebus /. 12. et seqq.<br />
de test, tut. Aliud juris est dum<br />
quis certa; rei hasres scribitur,<br />
cujus institutio detracta rei mentione<br />
valet, I. 1. §. 4. de liar,<br />
inst. sed de hoc plura dicemus<br />
§• J. de har. inst.<br />
a (Quia persona). Datur enim<br />
tutor ad tuendum pupillum, §. 1.<br />
super tit. Non obstat. /. 12. §. 3.<br />
de adm. tut. Aliud enim est certa;<br />
rei tutorem dare , aliud rebus<br />
pupilli omnibus tutorem datum<br />
prxpositum intelligi. Nam cum<br />
(1) L. 1. tit. 16. P. 6. in fine.<br />
persona; pupilli tutor detur, per<br />
consequentiam etiam rebus ejus •<br />
dari intelligitur, qure conditionem<br />
persona; sequuntur. Et vero<br />
si personas pupilli consulendutn<br />
est, necesse est , ut non tantum<br />
persona; et moribus pupilli, sed<br />
etiam rebus ejus tutor prasponatur,<br />
d. I. 12. de lest. tut. d. I. 12.<br />
§. 3. de adm tut. Atque in hoc<br />
praecipue differt tutor á curatore,<br />
qui rebus minoris principaliter<br />