You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
HANS H. ØRBERGPER SE ILLVSTRATAPARSIFAMILIA ROMANA
LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA IFAMILIA ROMANA
HANS H. ØRBERGLINGVA LATINAPER SE ILLVSTRATAPARSIFAMILIA ROMANADOMVS LATINAANNO MMHI
LINGVA LATINA PER SE ELLVSTRATAPARS I: FAMILIA ROMANA© Hans H. Ørberg 1991Omnia proprietatis iura reservanturEx officina typographica Special-Trykkeriet Viborganno 1991 et, paucis correctis, 1996, 1997, 1998,1999, 2001, 2002, 2003Imagines delineavit Peer LauritzenISBN 87-997016-5-0LINGVA LATINAPER SE ILLVSTRATAPARS I: FAMHJA ROMANAPARS 0: ROMA AETERNAINDICESCOLLOQVIA PERSONARVMEXERCITIA LATINA I & IIGRAMMATICA LATINAPLAVTVS: AMPHITRYOCAESAR: DE BELLO GALLICOPETRONIVS: CENA TRIMALCHIONISDomus Latina, Skowangen 7DK-8500 Grenaa, Daniaorberg@lingua-latina.dk
INDEX CAPITVLORVMpāginaCap. I. IMPERIVM ROMANVM 7LITTERAEETNVMERI 9II. FAMILIA ROMANA 13LIBERTWS LATINVS 16III. PVERIMPROBVS 19IV. DOMINVS ET SERVI 26V. VILLA ET HORTVS 32VI. VIA LATINA 41VII. PVELLAETROSA 48VIII. TABERNA ROMANA 54IX. PASTOR ETOVES 63X. BESTIAEETHOMINES 69XI. CORPVS HVMANVM 77XII. MILES ROMANVS 85XIII. ANNVS ETMENSES 95XIV. NOWS DIES 103XV MAGISTERETDISCIPVLI 110XVI. TEMPESTAS 118XVII. NVMERIDIFFICILES 126XVIII. LITTERAE LATINAE 135XIX. MARITVS ET VXOR 145XX. PARENTES 154XXI. PVGNA DISCIPVLORVM 163XXII. CAVECANEM 172XXIII. EPISTVLAMAGISTRI 179XXIV. PVERAEGROTVS 187XXV THESEVSETMINOTAVRVS 195XXVI. DAEDALVSETICARVS 203XXVII. RES RVSTICAE 211XXVIII. PERICVLAMARIS 222XXIX. NAVIGARENECESSEEST 232XXX. CONVIVIVM 242XXXI. INTERPOCVLA 251XXXII. CLASSIS ROMANA 261XXXIII. EXERCITVS ROMANVS 273XXXIV. DEARTEPOETICA 284XXXV. ARSGRAMMATICA 296TABVLADECLINATIONVM 307KALENDARIVM ROMANVM 312INDEXVOCABVLORVM 313INDEXGRAMMATICVS 326
CAPITVLVM PRIMVMCAP.IfluviusIMPERIVM ROMANVM/ Rōma in Italiā est. Italia in Eurōpā est. Graecia in Eurōpāest. Italia et Graecia in Eurōpā sunt. Hispāniaquoque in Eurōpā est. Hispānia et Italia et Graecia inEurōpā sunt.5 Aegyptus in Eurōpā nōn est, Aegyptus in Āfricā est.Gallia nōn in Āfricā est, Gallia est in Eurōpā. Syria nōnest in Eurōpā, sed in Asiā. Arabia qucxjue in Asiā est.Syria et Arabia in Asiā sunt. Germānia nōn in Asiā, sedin Eurōpā est. Britannia quoque in Eurōpā est. Germā10 nia et Britannia sunt in Eurōpā.Estne Gallia in Eurōpā? Gallia in Eurōpā est. EstneRōma in Galliā? Rōma in Galliā nōn est. Ubi est Rōma?-a-ā:Italia...tn Italiāest sunt:Italia in Eurōpā est;Italia et Graecia inEurōpā suntest-ne...?-ne= ...?Rōma est in Italiā. Ubi est Italia? Italia in Eurōpā est.Ubi sunt Gallia et Hispānia? Gallia et Hispānia in Eu15 rōpā sunt.Estne Nīlus in Eurōpā? Nīlus in Eurōpā nōn est. Ubiest Nīlus? Nīlus in Āfricā est. Rhēnus ubi est? Rhēnusest in Germāniā. Nīlus fluvius est. Rhēnus fluvius est.
CAP.I-us -i:Nīlus fluviwsest;Nīluset Rhēnus fluvifsuntparvus
CAP.Imāniā multī sunt fluviī. Suntne multī fluviī et multaoppida in Arabiā? In Arabiā nōn multī, sed paucl fluviīsunt et pauca oppida.Num Crēta oppidum est? Crēta oppidum nōn est!50 Quid est Crēta? Crēta īnsula est. Num Sparta īnsula est?Sparta nōn est īnsula!Quid est Sparta? Sparta oppidumest. Rhēnus quid est? Rhēnus est magnus fluvius. Numōceanus Atlanticus parvus est? Nōn parvus, sed magnusest ōceanus.55 Ubi est imperium Rōmānum? Imperium Rōmānumest in Eurōpā, in Asiā, in Āfricā. Hispānia et Syria etAegyptus prōvinciae Rōmānae sunt. Germānia nōn estprōvincia Rōmāna: Germānia in imperiō Rōmānō nōnest. Sed Gallia et Britannia sunt prōvinciae Rōmānae.60 In imperiō Rōmānō multae sunt prōvinciae. Magnumest imperium Rōmānum!sunt-ne...?paucl -ae -a Blittera secunda (n),I = ūnus (1)n = duo (2)iii = trēs (3)ciD(M) = mlUe(1000)c = *cēJtrēs = iii (3)
CAP.Ir = gammaLatīnus -a -um = RōmānusD = 'dē'a = 'delta'vocabulttm: in vocābulocapitulum prīmwm(cap.I): in capitulō prīmomīlle = ciD/M(1000)sex = vi (6)ūnus -a -um = i (1)c littera tertia (in). r littera Graeca est. c est litteraLatīna. c et d litterae Latīnae sunt. r et a sunt litteraeGraecae. 70Fluvins et oppidumvocābula Latīna sunt. Ubi quoquevocābulum Latlnum est. In vocābulō ubi sunt trēs litterae.In capitulō prīmō mīlle vocābula sunt.In vocābulō īnsula sex litterae et trēs syllabae sunt:syllaba prima īn-, secunda -su-, tertia -la. In vocābulō 75nōn sunt trēs litterae et Qna syllaba.Quid est iii? III numerus Rōmānus est. r quid est? rlittera Graeca est. Num c littera Graeca est? Nōn litteraGraeca, sed littera Latīna est c. Estne Blittera prima? bnōn littera prima, sed secunda est. Quid est nōn> Nōn 80est vocābulum Latīnum. Nōn> sed, magnus, numerus vocābulaLatīna sunt. Vocābulumquoque vocābulum Latīnumest!(numerus) singulāris: i;plūrālis: II,III...fluviws magnttffluviīmagnf-us -texemplumexemplaīnsuk magnaīnsula* magiuw-a ~aeGRAMMATICA LATINASingulāris et plūrālis 85[A] Nīlus fluviws magnws est.Nīlus et Rhēnus fluvif magnf sunt.'Fluviws'singulāris est. Tluvif plūrālis est. Singulāris:-u$. Plūrālis: -ī,Exemplum: nnmerus, numeri. 90i parvus numerws est. i et n parvf numen sunt.[B] Corsica Insula magna estCorsica et Sardinia Insula^ magiuze sunt.'īnsuk' singulāris est. "īnsuW plūrālis est. Singulāris: -a.Plūrālis: -ae. 9510
CAP.IExempla: littera, litterae; prōvincia, prōvinciae.a littera Latīna est. A et B litterae Latīnae sunt. Gallia estprōvincksunt.Rōmāiuz. Gallia et Hispānia prōvincia^ Rōmānoe100 [C] Brundisium oppidwm magnwm est.Brundisium et Sparta oppida magna sunt.'Oppidwm' singulāris est. 'Oppida' plūrālis est. Singulāris:-um. Plūrālis: -a.Exempla: vocābulum, vocābula; exemplum, exempla.105 Littera est vocābulum Latīnum, nōn Graecwm. Littera etnumerus nōn vocābula Graeca, sed Latlna sunt.PENSVM ANŪus fluvi- est. NŪus et Rhēnus fluvi . Crēta īnsul .Crēta et Rhodus Insul- sunt. Brundisium oppid . Brundisiumet Tusculum oppid .Rhēnus fluvi- magn- est. Tiberis est fluvi- parv-. Rhēnuset Dānuvius nōn fluvi- parv-, sed fluvi- magn- sunt. SardiniaInsul- magn- est. Melita īnsul- parv- est. Sardinia etSicilianōn Insul- parv-, sed īnsul- magn- sunt. Brundisiumnōn oppid- parv-, sed oppid- magn- est. Tūsculum et Delphīnōnoppid- magn-, sed oppid- parv- sunt.Crēta Insul- Graec- est. Lesbos et Chios et Naxus suntīnsul- Graec-. In Graeciā mult- īnsul- sunt. In Galliā suntmult- fluvi-. In Italiā mult- oppid- sunt. In Arabiā suntpauc- fluvi- et pauc- oppid-.Aet b litter- Latīn- sunt. c quoque litter- Latīn- est. Mulūet paud vocābul- Latīn- sunt. Ubi quoque vocābul- Latīnest.i et II numer- Rōmān- sunt. iii quoque numer- Rōmānest.PENSVM BSicilia — est. Italia Insula — est. Rhēnus — est. Brundisium— est. Sicilia et Sardinia — magnae sunt. Melita īnsula —est. Britannia nōn — parva, sed est. Brundisium nōn —oppidum magnwmoppida magna-ttm -apensumpēnsaVocābula:fluviusīnsulaoppidumōceanusimperiumprōvincianumeruslineravocābulum11
CAP.IcapitulumsyllabaexemplumpēnsummagnusparvusGraecusRōmānusLatīnusmultlpaucīūnusduotrēssexmīlleprīmussecundustertiusestsuntinetsednōnquoque-ne?ubi?num?quid?grammaticasingulārisplūrālis—, sed — magnum est. Est— Brundisium in Graeciā? Brundisium— est in Graeciā, — in Italiā. — est Sparta? Sparta estin Graeciā: Sparta oppidum — est. Delphī— oppidum Graecumest. Euboea, Naxus, Lesbos, Chios — Graecae sunt. InGraeciā sunt — īnsulae.Quid est m? iii — est. — est A? A littera est. A, B, c —Latīnaesunt. — r littera Latīnaest? r — littera —, sed littera— est. īnsula — Latīnum est.PENSVM CUbi est Rōma?Estne Sparta in Italiā?Ubi est Italia?Ubi sunt Syria et Arabia?Estne Aegyptus in Asiā?Ubi sunt Sparta et Delphī?Ubi est Brundisium?Quid est Brundisium?Num Crēta oppidum est?Estne Britannia īnsula parva?Quid est Tiberis?Quid est D?Num a littera Latīna est?Estne II magnus numerus?12
CAPITVLVM SECVNDVMCAR IISYRADAWS MEDVSDELIAFAMILIA ROMANA/ Iūlius vir Rōmānus est. Aemilia femina Rōmāna est.Mārcus est puer Rōmānus. Quīntus quoque puer Rōmānusest. Iūlia est puella Rōmāna.Mārcus et Quīntus nōn virī, sed pueri sunt. Viri sunt5 Iūlius et Mēdus et Dāvus. Aemilia et Dēlia et Syra suntfeminae. Estne femina Iūlia? Nōn femina, sed parvapuella est Iūlia.Iūlius, Aemilia, Mārcus, Quīntus, Iūlia, Syra, Dāvus,Dēlia Mēdusque sunt <strong>familia</strong> Rōmāna. Iūlius pater10 est. Aemilia est māter. Iūlius pater Mārcī et Quīntī est.Iūlius pater Iūliae quoque est. Aemilia est māter Mārcīet Quīntīet Iūliae. Mārcus filius Iūliī est. Mārcus filiusAemiliae est. Quīntus quoque filius Iūlil et Aemiliaeest. Iūlia est fllia Iulil et Aemiliae.15 Quis est Mārcus? Mārcus puer Rōmānus est. Quispater Mārcīest? Iūlius pater Mārcīest. Quae est māterūnus (i) virduo (n) virīūnuspuerduo puen-quc = ct —: Mēdus-gae= et MēdusIūliuspaterAemiliamāterMārcus Qulntus Iūliafilius filius filiaquis? quae?quis est Mārcus?quae est Iūlia?quis est pater Mārcī?quae est māter Mārcl?13
CAR IIMārcī? Mater Mārcī est Aemilia. Quae est Iulia? Iūliaquī?quīswlffiii?Iūlia-quefiliae-queduo = ii (2)est puella Rōmāna. Quae māter Iūliae est? Aemilia māterIūliae est. Pater Iūliae est Iūlius. Iūlia filia Iūliī est.Quī sunt filiī Iūliī? FīliīIūliī sunt Mārcus et Quīntus. 20Mārcus, Qulntus Iūliaque sunt trēs līberī.Llberī suntffliīfīliaeque. Mārcus et Quīntus et Iūlia sunt līberīIQliīet Aemiliae. In familiā Iūliī sunt trēs Hberi: duo filiīetūna filia.Estne Mēdus fīlius Iūliī? Mēdus fīlius Iūliī nōn est, //Mēdus est servus Iūliī. Iūlius dominus Mēdīest. Iuliusdominus servīest. Dāvus quoque servus est. Mēdus etDāvus duo servīsunt. Iūlius est dominus Mēdīet Dāvī.Iūlius dominus servōrum est et pater līberōrum.Estne Dēlia fīlia Aemiliae? Dēlia nōn est fīlia Aemi- 30liae, Dēlia ancilla Aemiliae est. Aemilia domina Dēliaeduo duae duo:duo servfduae ancillaiduo oppidacuius? Iūlif, Aemiliaiest. Aemilia domina ancillae est. Syra quoque ancillaest. Dēlia et Syra duae ancillae sunt. Aemilia dominaancillārum est.Cuius servus est Dāvus? Dāvus servus Iūliīest. Cuius 35ancilla est Syra? Syra est ancilla Aemiliae.quot?l, II, III...quot fīliī?quot fīliae?quot oppida?centum = cO00)Quot līberi sunt in familiā? In familiā Iūlil sunt trēslīberī. Quot filiī et quot filiae? Duo filiī et ūna filia.Quot servīsunt in familiā? In familiā sunt centum servī.In familiā Iūliī sunt multī servī, paucī līberi. Iūlius est 40dominus multōrum servōrum.'Duo' et 'trēs' numerīsunt. 'Centum' quoque numerusest. Numerus servōrum est centum. Numerus lībe14
CAP. IIrōrum est trēs. Centum est magnus numerus. Trēs par45 vus numerus est. Numerus servōrum est magnus. Numeruslīberōrum parvus est. In familiā Iūliī magnusnumerus servōrum, parvus numerus līberōrum est.Mēdus servus Graecus est. Dēlia est ancilla Graeca.In familiā Iūliī sunt multī servī Graecī multaeque ancil50 lae Graecae. Estne Aemilia femina Graeca? Aemilia nōnest femina Graeca, sed Rōmāna. Iūlius nōn vir Graecus,sed Rōmānus est.Sparta oppidum Graecum est. Sparta, Delphī Tusculumquetria oppida sunt: duo oppida Graeca et ūnum55 oppidum Rōmānum. In Graeciā et in Italiā magnus numerusoppidōrum est. In Galliā est magnus numerusfluviōrum. Fluviī Galliae magnīsunt. Māgnīne sunt fluviīĀfricae? In Āfricā unus fluvius magnus est: Nīlus;cēterī fluviī Āfricae parvī sunt. Suntne magnae īnsulae60 Graecae? Crēta et Euboea duae īnsulae magnae sunt;cēterae īnsulae Graecae sunt parvae. —/// Quis est Cornēlius? Cornēlius dominus Rōmānus est.Iūlius et Cornēlius duo dominī Rōmānī sunt. Mēdusnōn est servus Cornēliī. Mēdus servus Iūliī est.65 Cornēlius: "Cuius servus est Mēdus?"Iūlius: "Mēdus servus meus est."Cornēlius: "Estne Dāvus servus tuus?"Iūlius: "Dāvus quoque servus meus est. Servī melsunt Mēdus et Dāvus et cēterī multī..."70 Cornēlius: "Estne Dēlia ancilla tua?"magnus numerus servōrum= multīservlparvus numerus llberōrum= paucīllberimultae-quetrēs tna:irēs lībenxrēslitteroeiha oppidamagnus numerus oppidōrum= multa oppidamagnus numerus fluviōrum= multī fluviīmagnī-necēterī -ae -aO)rnēliusmcus -a -umtuus -a -um15
CAP. IIIūlius: "Dēlia est ancilla mea, et Syra quoque ancillamea est. Ancillae meae sunt Dēlia et Syra et cēteraemultae. Familia mea magna est."Cornēlius: "Quot servī sunt in familiā tuā?"Iūlius: "In familiā meā sunt centum servī." 75Cornēlius: "Quid?"Iūlius: "Numerus servōrum meōrum est centum."Cornēlius: "Centum servī!Magnus est numerus servōrumtuōrum!"ecceduo libri liberantiquuslibernovusūnus liberduo librinovus -a -um ♦-»antlquus -a -umLIBER TWS LATINVS 80Ecce duo libri Latīnī: liber antīquus et liber novus.lingva latina est primus liber tuus Latīnus.Tituluslibri tul est 'lingva latina'. Liber tuus nōn antīquus,sed novus est.In lingva latina sunt multae pāginaeet multa capi- 85tula: capitulum primum, secundum, tertium, cētera.'imperivm romanvm' est titulus capitulīprīml. Tituluscapitull secundīest '<strong>familia</strong> <strong>romana</strong>'. In capitulō secundōsunt sex pāginae. In pāginā prīmā capitulī secundīmulta vocābula nova sunt: vir, femina, puer, pu- 90ella, <strong>familia</strong>, cētera. Numerus vocābulōrum Latīnōrummagnus est!16
CAP. II95100GRAMMATICA LATINAMasculīnum, feminīnumy neutrum[A] 'Servws' est vocābulum masculīnum.[B] 'Ancilla' est vocābulum fēminīnum.[C] 'Oppidwm' est vocābulum neutrum.Exempla:[A] Vocābula masculīna: fīlius, dominus, puer, vir; fluvius,ōceanus, numerus, liber, titulus. Masculīnum: -us (-r).[B] Vocābula fēminlna: fēmina, puella, fīlia, domina; īnsula,prōvincia, littera, <strong>familia</strong>, pāgina. Fēminlnum: -a.[C] Vocābula neutra: oppidum, imperium, vocābulum, capitulum,exemplum, pēnsum. Neutrum: -um.mān-. Aemilia femin- Rōmān- est. Iūlius domin-, Aemiliadomin- est. Mēdus serv- Graec- est, Dēlia est ancillmasculinum(m) < masculus= virfēminīnum (/) < fēminaneutrum («) = nōn mynōn/-us~a-um105110115120Genetīznis[A] Mascullnum:Iūlius dominus servf (Dāvf) est.Iūlius dominus seivdrum (Dāvf et Mēdf) est.'Servf genetīvus est. 'Servōrww' quoque genetīvusest.'Servf genetīvus singulāris est. 'Senwwm' est genetīvus plūrālis.Genetīvus: singulāris -ī, plūrālis -ōrum.[B] Fēminīnum:Aemilia domina ancilke (Syra^) est.Aemilia domina ancilkjrum (Syra^ et Dēlia^) est.'AncilW genetlvus singulāris est. 'Ancillārwm7est genetīvusplūrālis. Genetīvus: singulāris -ae, plūrālis -ārum.[C] Neutrum:d est prīma littera vocābulf ^dominus'.Numerus vocābulōrwmmagnus est.'Vocābulf genetlvus singulāris est. 'Vocābulōrum' est genetlvusplūrālis. Genetlvus: singulāris -f, plūrālis -ōrum.genetīvus (gen)scrviservōn^-f -ōrumancill^^ancillārwm-ae -ārumvocābulfvocābulōrww-f -ōrumPENSVM AMārcus fīli- Iūliī est. Iūlia fīli- Iūliī est. Iūlius est vir Rō17
CAP. IIIQuīntus īrātus est et Mārcum pulsat! Iam nōn ridetMārcus. Mārcus īrātus pulsat Quīntum.Iūlia: "Ubi est māter?" Iūlia Aemiliam nōn videt. 15Quīntus Mārcwmpulsatmamma = māterIulia Aemiliam vocat: "Māter! Mārcus Quīntumpulsat!"Mārcus (īrātus): "St!" Mārcus Iūliam pulsat.Iūlia plōrat et Aemiliam vocat: "Mamma! Mam-ma!Mārcus mē pulsat!" 20Aemilia venit.Mārcus Quīntam pulsatIūlia Aemiliam vocatAemilia venitSCAENA SECVNDAIIinterrogat
CAP. III3540Quīntus: "Iulia puella proba est."Aemilia Qulntum interrogat: "Ubi est Iūlius? Cūrnōn venit?" Aemilia Iūlium nōn videt.Respondet Mārcus: "Pater dormit."Quīntus: "Māter nōn tē, sed mē interrogat!"Aemilia: "St, puerī! Ubi est pater?"Quīntus: "Pater nōn hīc est, sed Mārcus hīc est."Quīntus Iūlium vocat: "Pater! Pa-ter!"cūr Iūlius nōn venit?Iūliusdormit45Iulius Quīntum nōn audit neque venit. Cur IūliusQuīntum nōn audit? Iūlius eum nōn audit, quia dormit.Mārcus: "Hahae! Pater dormit neque tē audit.MAemilia: "FQ, puer!" Aemilia īrāta est. Māter fīliumverberat: tuxtax, tuxtax...Mārcus plōrat: "Uhuhū!"Iūlius eum audit. Iam nōn dormit pater.Quīntus lūlium vocatne-que = et nōn(ne- = nōn)eum : QuīntumIūlius dormitverberat = pulsat ctpulsat Ctux-tax')eum: Mārcum21
CAR IIIeum-que = et eum(: Quīntum)cum: MārcwmmāterMārcum verberat,quia Mārcuspuer improbusestlūlia nōn laeta estSCAENA TERTIAPersōnae: Iūlius, Aemilia, Iūlia, Mārcus, Qutntus. 50Quīntus: "Pater venit."Aemilia Quīntum nōn audit, quia Mārcus plōrat.Iūlius Quīntum videt eumque interrogat: "Cūr Mārcusplōrat?"Quīntus respondet: "Mārcus plōrat, quia māter eum 55verberat."Iūlius: "Sed cūr māter Mārcum verberat?"Quīntus: "Mārcum verberat, quia puer improbus est.Mārcus parvam puellam pulsat!"Iūlia: "Mamma! Pater hīcest.wAemilia Iūlium videt. 60Aemilia: "Tuus Mārcus fīlius improbus est!MIūlius: "Fū, puer! Puer probus nōn pulsat puellam.Puer quī parvam puellam pulsat improbus est!"Iūlius īrātus puerum improbum verberat: tuxtax,tuxtax, tuxtax... 65Mārcus plōrat. Quīntus laetus est et ridet. Iūlia laetanōn est neque rīdet. Cur nōn laeta est Iulia? Nōn laetaest, quia Mārcus plōrat. Iūlia est puella proba!III22
CAP.IIIPuer ridet. Puella plōrat. Quis est puer qul ridet?70 Puer quī rīdet est Mārcus. Quae est puella quae plōrat?Puella quae plōrat est Iulia.Mārcus, quī puellam pulsat, puer improbus est. Puellaquam Mārcus pulsat est Iūlia. Iūlia Aemiliam vocat.Aemilia, quam Iūlia vocat, māter llberōrum est. Aemi75 lia puerum verberat. Puer quem Aemilia verberat estMārcus.Quem vocat Quīntus? Quīntus Iūlium vocat. Iulius,quem Quīntus vocat, pater līberōrum est. Iūlius Quīntumnōn audit. Quem audit Iūlius? Iūlius Mārcum80 audit. Puer quem IQlius audit est Mārcus.Puella quae cantat laeta est. Puella quae plōrat nōnest laeta. Puer quī puellam pulsat improbus est!qitiquaepuer?ufridetpuella quae plōratquemquantpuer quetnAemiliaverbieratpuella quam Mārcuspulsatquem? IūliwmQulntwmGRAMMATICA LATINANōminātīvus et accūsātīvns85 [A] Mascullnum.Mārct/s ridet. Quīntus Mārcwropulsat.Mārcus Quīntum pulsat. Quīntus plōrat.'Mārcws*nōminātīvus est. 'Mārcwm'accūsātlvus est.'Quīntum' est accūsātīvus, 'Quīntas' nōminātlvus. Nōminātl90 vus: -us (-r). Accūsātīvus: -wm.Exempla: lūlius, lūhutn; fihus, ūlium; puer, pueram; eum.[B] Fēminlnum.Iūlia cantat. Mārcus Iūliam pulsat.Iūlia Aemiliam vocat. Aemilia venit.95 'Iūlia, Aemilia* nōminātīvus est. 'lūliam, Aemiliam' accūsātīvusest. Nōminātlvus: -a. Accūsātīvus: -am.Exempla: puella, puellam; parvtz, parvam; eam.nōmināfivus (nōm)accūsātlvus (acc)Mārct«Mārcum-ns-umIūliaIūliom-a-amQQuīntumAemiliaAemiliom23
CAP. IIIcanuztTīāetdormū-at-et-itusa-um-ameumeammētē-at-et-itVerbumIūlia cantat. Mārcus rīdet. Iūlius dormit.'Cantat' verbum est. 'Cantat', 'ridet', 'dormit' tria verbasunt.Exempla: cantaf, pulsat, plōrat, vocat, interrogm, verberaf(-at)\ ndet, videty respond^ (-et)\ dornrn, venfr, audu (-it).Nōminātīvus:Verbum:MārcusQuīntusIūliaAemilia"QuisQuīntus"IūliaMārcusAemiliaMārcusIūliusIūlius"Puer probusIūlius IrātusAccūsātīvus:IūliamMārcumAemiliamQuīntummētēeampuerumeumparvam puellampuerum improbumpulsat.videt.vocat.interrogat:vocat?"respondet:vocat.pulsat."verberat.plōrat.audit.venit.nōn pulsat!verberat.100105110115PENSVM ACūr Mārc- Iūliam pulsat? Mārcus Iūli- pulsat, quia Iūlicantat.Iūlia plōr-^ quia Mārcus e- pulsat. Iūlia: "Mamma!Mārcus — pulsat." Aemilia puell- aud- et ven-. MāterQuīnt- videt et e- interrog-: "Quis mē voc-?" Quīnt- respond-:"Iūlia — vocat."Iūlius dorm-. Quīntus Iūli- voc-: "Pater!" Mārcus rīd-,quia Iūli- nōn venit. Aemilia Mārc- verber-. Iūlius ven-,quia Mārc- plōrat. Iūlius Aemili- et Mārc- et Qulnt- et Iūlividet.Iūlius: "Puer quī parv- puell- pulsat improbus est."Iūlius puer- improb- verberat. Quem Iūli- verberat? Puerqu- Iūlius verberat est Mārcus. Mārcus plōr-. Puer qu- plōrailaet- nōn esi. Puella qu- cantat laet- est.24
CAP. IIIPENSVM BPuella —: "Lalla." Puella — cantat est Iūlia. Iūlia — est.Puer improbus puellam —. Puella —: "Uhuhū!" Puer —:"Hahahae!" Puer — rldet est Mārcus. Iūlia Aemiliam —:"Mamma!" Aemilia —, et Quīntum —: "Cūr Iūlia plōrat?"Qulntus —: "Iūlia plōrat, — Mārcus eam pulsat." Aemilia:"Mārcus puer — nōn est, puer — est! Ubi est pater?" AemiliaIūlium nōn —. Quīntus: "Pater nōn — est." Qulntus Iūlium—: "Pater!" Iūlius Quīntum nōn —. — Iūlius Quīntum nōnaudit? Iūlius eum nōn audit, quia —. Mārcus plōrat, — Aemiliaeum verberat. Iūlius Mārcum audit; — Iūlius nōn dormit.— Aemilia verberat? Aemilia Mārcum —. Puer — Aemiliaverberat improbus est. Iūlia laeta nōn est — ridet.PENSVM CQuis Iuliam pulsat?Cūr Iūlia plōrat?Quīntusne quoque Iūliam pulsat?Quem Quīntus pulsat?Cūr Aemilia venit?Quis Iūlium vocat?Cūr Iūlius Qulntum nōn audit?Quem audit Iūlius?Cūr Mārcus plōrat?Rīdetne Iūlia?Num 'Mārcus' accūsātīvusest?Num 'IūliarrT nōminātīvus est?Quid est 'dormit?Vocābulanova:scaenapersōnamammalaetusīrātusprobusimprobuscantatpulsatplōratrīdetvidetvocatvenitinterrogatrespondetdormitauditverberatmētēeumeamnequeiamcūr?quiaō!hīcquīquaequemquamnōminātīvusaccūsātīvusverbum25
CAPITVLVM QVARTVMCAR IVAEMILIAsacculusDOMINVS ET SERVISCAENA PRIMAipecūniasacculw$: in sacculōeius: Iūlifnummusnumerat < numerusIIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXūnusduotrēsquattuorquīnquesexseptemoctōnovemdecemPersōnae: Iūlius, Aemilia, Mēdus.Sacculus Iūliī nōn parvus est. In sacculō eius est pecūnia.Iūlius pecūniam in sacculō habet.Aemilia sacculum videt Iūliumque interrogat: "Quot 5nummī sunt in sacculō tuō?"Iūlius respondet: "Centum."Aemilia: "Num hīc centum nummī sunt?"Iūlius pecuniam numerat: "Ūnus, duo, trēs, quattuor,quīnque, sex, septem, octō, novem, decem. 10Quid? Decem tantum?wIūlius rūrsus pecūniam numerat: "Ūnus, duo, trēs,quattuor... novem, decem.wNumerus nummōrum nōnest centum, sed decem tantum.Iūlius: "Quid? In sacculō meō nōn centum, sed tan- 15tum decem nummī sunt! Ubi sunt cēteri nummī? Servīmeī ubi sunt?"26
CAR IVMēdus: "Servus tuus Mēdus hīc est."Iūlius servum suum Mēdum videt, Dāvum nōn vi20 det. Mēdus adest. Dāvus nōn adest, sed abest. Iūlius etAemilia et Mēdus adsunt. Dāvus cēterique servī absunt.ad-est = hīcestab-est
CARIVnūllum: nōn ūnumverbum = vocābulumIūlius Mēdum interrogat: "Ubi sunt nummī meī, //Mēde?" Mēdus nūllum verbum respondet. 45Iūlius rūrsus eum interrogat: "Ubi est pecūnia mea?Respondē, serve!"Mēdus Dāvum accusat: "Pecūnia tua in sacculō Dāvīest. Dāvus pecūniam tuam habet."Aemilia: "Audī, Dāve! Mēdus tē accūsat." 50DāvusDāvus: "Quem Mēdus accūsat? mē?"Iūlius: "Tacē, Mēde! Servus quī servum accūsat improbusest!" Mēdus tacet.mēnsaDāvus sacculum inmēnsā pōnitecce sacculus = vidē: hīcest sacculusbaculumeius: DāvīIūlius Dāvum nōn accūsat, sed interrogat eum: "Estnepecūnia mea in sacculō tuō, Dāve?" 55Dāvus: "In sacculō meō nōn est pecūnia tua, domine."Iūlius: "Ubi est sacculus tuus?^Dāvus: "Hīc est. Ecce sacculus meus."Iūlius: "Sacculum tuum in mēnsā pōne!" 60Dāvus sacculum suum in mēnsā pōnit. Iam sacculuseius in mēnsā est. Iūlius baculum suum in mēnsā pōnit.Baculum dominī in mēnsā est.Dāvus: "Vidē: in sacculō meō nūlla pecūnia est."baculum et sacculusinmēnsāIūlius nūllam pecūniam videt in sacculō. In sacculō 65Dāvī nūllī nummī sunt. Sacculus eius vacuus est. Dāvuspecūniam dominī nōn habet.bonus -a -um = probusIūlius: "Ō! Dāvus bonus servus est: pecūniam meamnōn habet. Ecce nummus tuus, Dāve!wIūlius ūnumnummum pōnit in sacculō Dāvī. Iam sacculus Dāvīnōn 7028
CAP.IVest vacuus: in sacculō dus est ūnus nummus. Dāvuslaetus est.Iūlius: "Sūme sacculum tuum et discēde, bone serve!"Dāvus sacculum suum sūmit et discēdit.75 Mēdus baculum, quod in mēnsā est, videt. Mēdusquoque discēdit! Cur discēdit Mēdus? Mēdus discēdit,quia is pecūniam dominī in sacculō suō habet!Dāvus et Mēdus absunt.sūmit
CARIVAemilia: uEcce baculum in mēnsā."Iūlius baculum suum sūmit et discēdit.vocātīvus (voc) < vocatDāv*GRAMMATICA LATINAVocātīvus 100Mēdus Dāvum vocat: "Dāve/"'Dāve' vocātīvus est. Vocātīvus:-e (nōminātīvus: -n$).Exempla: Mēde, domin^ serv^, improb^.Servus: "Salvē, domiiw/" Iūlius Mēdum vocat: "Mēde/Venī, improb^ strve!"lō5vocātacēdiscēdiaudfvoeatiūcetdiscēdtfaudūimperat
CAP.IVserv-! Nummī mel ubi sunt?" Servus tac- neque respond-.Iūlius: "Respond-!" Dāvus: "Interrog- Mēdum!" Iūlius Mēduminterrog-: "Ubi est pecūnia mea, Mēd-?" Mēdus: aDāvuspecūniam tuam hab-." Iūlius: Tōn- sacculum tuum inmēnsā, Dāv-!" Dāvus pār-: sacculum suum in mēnsā pōn-.Dāvus: aVid-, domin-: sacculus meus vacuus est.MIūlius:aSūm- sacculum tuum et discēd-, bon- serv-!" Dāvus sacculumsuum sūm- et discēd-.PENSVM BIn sacculō Iūliī— est. Iūlius pecūniam —: "Ūnus, duo, trēs,—, —, sex, —, —, —, —." In — nōn centum, sed — decemnummī sunt.Dāvus dominum —: "Salvē, domine!w Iūlius —: "Pōnesacculum tuum in —!" Dāvus sacculum — in mēnsā —.Sacculus Dāvī— est, in sacculō — [: Dāvī]— pecūnia est.Dāvus sacculum suum — et discēdit.Iūlius: "Mēde! Venī!"Mēdus nōn venit, quia — [: Mēdus]pecūniam Iūlil —. Iūlius baculum, — in mēnsā est, sūmit etDominus imperat, bonus servus —.PENSVM CQuot numml sunt in sacculō Iūliī?Adestne Dāvus in scaenā primā?Quis Dāvum vocat?Suntne nummi Iūliī in sacculō Dāvī?Quid Iūlius pōnit in sacculō Dāvī?Quot nummī iam in sacculō Iūlil sunt?Estne vacuus sacculus Mēdī?Cūr Mēdus discēdit?Quem Iūlius vocat?Cūr Mēdus Iūlium nōn audit?Vocābulanova:sacculuspecūnianummusmēnsabaculumvacuusbonusquattuorquinqueseptemoctōnovemdecemhabetnumeratadestabestsalūlattacetaccūsatpōnitsūmitdiscēditimperatpāretnūlluseiussuusisquodrūrsustantumsalvēvocātīvusimperātīvusindicātīvus31
CAPITVLVMQVINTVMCAP.VhortusvīllaVILLA ET HORTVScōrwn: servōrwmis: Iūliustārum: ancillārwmta: Aemilia-ō-ā:in hortō, in vīllacum Mārcdj cum Iūliā-w;wihortts, in vflltscwmservts, cum ancillfrEcce vīllaet hortus Iūlil. Iūlius in magnā vīllāhabitat. /Pater et māter et trēs līberi in vīllāhabitant. Iūlius etAemilia trēs līberōs habent: duōs fīliōs et ūnam fīliam— nōn duās filiās.In vīllāmultī servl habitant. Dominus eōrum est Iū- 5lius: is multōs servōs habet. Ancillae quoque multae invīllā habitant. Domina eārum est Aemilia: ea multāsancillās habet.Iulius in vīllāsuā habitat cum magnā familiā. Pater etmāter habitant cum Mārcō et Quīntō et Iūliā. Iūlius et 10Aemilia in vīllāhabitant cum līberis et servīset ancillīs.Vīlla Iūliī in magnō hortō est. In Italiā sunt multaerosatō: hortōpulcher -chra -chrum:hortus pulcher (m)rosa pulchm (/)lllium pulchrMm(«)ews: Syraefoedus -a -um
CARVLTilMJ1. ōstium2. ātrium3. impluvium4. peristylum5. cubicula6. ōstiumSyra, quae bona ancilla est, nāsum magnum et foedum20 habet. Iūlius est vir Aemiliae, feminae pulchrae. IūliusAemiliam amat, quia ea pulchra et bona femina est.Aemilia Iūlium virum suum amat et cum eō habitat.Pater et māter līberōssuōs amant. Iūlius nōn sōlus, sedcum Aemiliā et cum magnā familiā in vīllāhabitat.25 In vlllā sunt duo ōstia: ōstium magnum et ōstiumparvum. Vīlladuo ōstia et multās fenestrās habet.ōstium et fenestraātriumIn vīllāIūliīmagnum ātrium est cum impluviō. Quidest in impluviō? In eō est aqua. In ātriō nūllae fenestraesunt.tō: impluvid33
CAP.Vperistylumetiam = quoque: etiamperistylum = p. quoqueid : impluviwmif (= eī;: servfca: cubiculaiiae: ancillaccā: Aemiliāsine «-►cumEtiam peristylum magnum et pulchrum in vīllāest. 30Teristylum' est vocābulum Graecum. In vīllīsGraecīset Rōmānls magna et pulchra peristyla sunt. Estne impluviumin peristylō? Id nōn in peristylō, sed in ātriōest. In peristylō parvus hortus est.In vīllā sunt multa cubicula. Qulntus in cubiculō 35parvō dormit. Estne magnum cubiculum Mārcī? Idquoque parvum est. Iūlius et Aemilia in cubiculō magnōdormiunt. Ubi dormiunt servī? II quoque in cubiculīsdormiunt. Suntne magna eōrum cubicula? Ea nōnmagna sunt, et multī servī in ūnō cubiculō dormiunt. 40Etiam ancillae multae in ūnō cubiculō dormiunt, nequecae magna cubicula habent. —Aemilia in peristylō est. Estne sōla? Aemilia sōla nōncst: līberīcum eā in peristylō adsunt. Iūlius abest. Aemiliasine virō suō Iūliō in vīllāest. Ubi est Iūlius? In op- 45pidō lusculō est sine Aemiliā, sed cum servls quattuon34
CAP.V// Aemilia cum Mārcō, Quīntō Iūliāque in peristylō est.Iūlia rosās pulchrās in hortō videt et ab Aemiliā discēdit.Iam ea cum Aemiliā nōn est. Aemilia eam nōn50 videt. Puella in hortō est.Aemilia imperat: "Mārce et Quīnte! Iūliam vocāte!"Mārcus et Qulntus Iūliam vocant: "Iūlia! Venl!" sedIūlia eōs nōn audit neque venit.Iūlia puerōs vocat: "Mārce et Quīnte! Venīte! HIc55 multae rosae sunt."Puerī Iūliam audiunt, neque iīab Aemiliā discēdunt.Quīntus: "Carpe rosās, Iūlia!"Iūlia rosās carpit et cum quīnque rosīsex hortō venit.>Iūlia cumAemiliā est• •—>■Iūlia ab Aemiliā discēdittōs: puerdshortusIūliaIūlia in hortō estIūlia ex horto venitIulia: "Vidē, māter! Vidēte, pueri! Vidēte rosāsIūlia rosās carpit60 meās!" Iūlia laeta est, rosae eam dēlectant.Aemilia: "Ecce puella pulchra cum rosīs pulchrīs!"Verba Aemiliae Iūliam dēlectant.Mārcus: "Rosae pulchrae sunt; puella sine rosls pulchranōn est!" Verba Mārcī Iūliam nōn dēlectant!65 Aemilia (īrāta): "Tacē, puer improbe! Iūlia puellapulchra est — cum rosīs et sine rosīs."35
CAP.Vits (= cīs): puerueās: rosāsits: īosīstās: ancillāstōs: puerōsIūlia: "Audlte, Mārce et Quīnte!"Mārcus: "Māter nōn videt nāsum tuum foedum!"Mārcus et Qulntus rident: "Hahahae!"Iūlia: "Audī, mamma: pueri etiam mē rident!" 70Iūlia plōrat et cum Qnā rosā ab iīsdiscēdit.Aemilia: "Tacēte, pueri improbī! Nāsus Iūliae foedusnōn est. Discēdite ex peristylō! Sūmite cēterās rosāseāsque in aquā pōnite!"Pueri cēterās quattuor rosās sūmunt et cum ils discē- 75dunt.Aemilia, quae iam sōla est in peristylō, ancillās vocat:"Dēlia et Syra! Venīte!"Dēlia et Syra ex ātriō veniunt. Aemilia eās interrogat:"Suntne pueri in ātriō?" 80Dēlia respondet: uIn ātriō sunt."Aemilia: "Quid agunt Mārcus et Quīntus?"Dēlia: "Puerī aquam sūmunt ex impluviō..."Syra: "...et rosās in aquā pōnunt."Hlc domina et ancillae puerōs audiunt ex ātriō: Quīn- 85tus plōrat et Mārcus rīdet.Aemilia: "Quid iam agunt pueri? Age, Dēlia! discēdeet interrogā eōs!" Dēlia ab Aemiliā et Syrā discēdit.Aemilia Syram interrogat: uUbi est Dāvus?"Syra respondet: uIn oppidō est cum dominō.w 90Dēlia ex ātriō venit et dominam vocat: "Venī>ō domina!Venī!"Aemilia: "Quid est, Dēlia?"36
CARV95100105Dēlia: "Quīntus est in impluviō!"Aemilia: "In impluviō? Quid agit puer in impluviō?"Dēlia: "Aquam pulsat et tē vocat."Aemilia: "Quid agit Mārcus?"Dēlia: "Is rīdet, quia Quīntus in aquā est!"Aemilia: "Ō, puer improbus est Mārcus! Agite! Iūliumvocāte, ancillae!"Syra: "Sed dominus in oppidō est."Aemilia: "Ō, iam rūrsus abest Iūlius!"Dēlia: "Age! Venī,domina, et Mārcum verberā!"Quid agit domina? Domina Irāta cum ancillīsex peristylōdiscēdit.110115120GRAMMATICA LATINAAccūsātīvus[A] Mascullnum.Iūlius nōn ūnum fīliwm,sed duōs filiās habet'FTln/ro' est accūsātīvus singulāris (vidē cap. III). 'Fīli^s'accūsātīvus plūrālis est. Accūsātīvus: singulāris -um (nōminātīvus-ws), plūrālis -ōs (nōminātīvus -t).[B] Fēminīnum.Iūlius nōn duās fīliōs,sed ūnam ūliam habet.^Filiam' est accūsātīvus singulāris (vidē cap. iii). 'Flliōs'accūsātīvus plūrālis est. Accūsātīvus: singulāris -am (nōminātlvus-a), plūrālis ~ās(nōminātīvus -ae).[C] Neutrum.Vīllanōn ūnum cubiculum, sed multa cubicuk habet.'Cubiculwm' accūsātīvussingulāris est. 'Cubicuk' accūsātīvusplūrālis est. Accūsātīvus: singulāris -um (= nōminātīvus),plūrālis -a (= nōminātīvus).filiumū\iōs-um -ōsffliamfiliās-am -ā$cubiculwmcubicula~um -a37
CAP.Vablātīvus (abl)hortōhortts-ō -īsvīlldvfflū-ā -īsoppidōoppidū-ō -īsinexcumabsine-o-ā-isAblātīvus[A] Masculīnum.In hortō IQliī. In hortīs Italiae. 125^Hortō*ablātīvus singulāris est. 'Hortfs' ablātlvus plūrālisest. Ablātīvus: singulāris -ōy plūrālis -ts.[B] Fēminīnum.In vīllā Iūliī. In vīllfs Rōmānls.'Vīllā' ablātīvus singulāris est. 'Vīllts' ablātīvus plūrālis est. 130Ablātīvus: singulāris ~ā>plūrālis -īs.[C] Neutrum.In oppid^ Tusculō. In oppidts Graecls.'Oppidō' ablātlvus singulāris est. 'Oppidts* est ablātīvusplūrālis. Ablātlvus: singulāris -ōy plūrālis -īs. 135In, exyaby cum, sine cum ablātīvō: in ātriō, in cubicults, exhortō, ex Italiā, ab Aemiliā, ab oppidō, cum servō, cum Uberīs,sine pecūnia, sine rosīs.indicātīvus (ind)vocāvocāte[1][2][3][4]sing.-ā-at-ē-et-e-it-f-itvocatvocamplūr.-āte-ant-ete-ent-ite-unt-īte-iuntImperātīvus et indicātīvusaDāvum vocā, serve!" Servus Dāvum vocaf."Iūliam vocā^, pueri!'* Puerl Iūliam vocawr.'Vocā' est imperātīvus singulāris, Vocat' indicātīvus singulāris(vidē cap. iv). 'Vocā^' imperātivus plūrālis est, 'vocanr'indicātlvus plūrālis. Imperātīvus: singulāris -, plūrālis -te.Indicātīvus: singulāris -t, plūrālis -nt.Exempla:[1] -āy -āte; -at, -ant:Salūtā dominum, serve!Servus dominum salūfctt.[2] -ēy -ēte; -et, -ent:Tac£, puer! Puer[3] -e, -ite; -ity -unt:Discēd^, serve!Servus discēdtt.[4] -ī, -īte; -ity -iunt:Vem, Iūlia! Iūlia vemY.Salūtāte dominum, servl!Servī dominum s&lūiant.Tacēte, pueri! Pueri tacenr.Discēdf^ servī!Servī discēdwnr.Ventte, pueri! Pueri veniunt.14014515015538
CAP.VPENSVM AIūlius et Aemilia in vīll-habit- cum līber- et sery-. Dominusmult- serv- et mult- ancill- habet.Aemiliain peristyl- est cum Mārc- et Qulnt- et Iūli-. Iūliamult- ros- in hort- vid- et ab Aemili- discēd-. Iam Aemiliapuell- nōn vid-, neque pueri eam vid-. Aemilia: "Mārce etQuīnte! Voc- Iūliam!" Pueri Iūli- voc-: "Iūlia! Ven-!" etIūlia puer- voc-: "Mārce et Qulnte, ven-!" Iūlia puerōs nōnaud-, sed puerīIūli- aud-. Iūlia: "Cūr puerīnōn ven-?" Iūliaex hort- ven- cum v ros- pulchr-. Iūlia: "Vid- ros- meās,māter! Vid-, pueri!" Mārcus: "Rosae pulchrae sunt, puellasine ros- pulchra nōn est!" Iūlia cum ūn- ros- discēd-. Puerlrid-. Aemilia: "Tac-, puerī! Sūm- ros- et discēd-!" Puerīros- sūm- et discēd-; in ātri- aqu- sūm- ex impluvi- et rosinaquā pōn-.PENSVM BIūlius in magnā . Aemilia cum — [: Iūliō] habitat. IūliusAemiliam —, quia — [: Aemilia] bona et — femina est.Aemilia in peristylō est — līberīs suīs, sed — virō suō.Iūlia — Aemiliā discēdit; iam puella in — est. Iūlia rosās —et — hortō venit cum v —. Puella laeta est: rosae eam —.Ubi est impluvium? — [: impluvium] est in —. In impluviō— est. In ātriō nūllae — sunt.PENSVM CNum Iūlius sōlus in vīllāhabitat?Quot fīliōset quot fīliāshabent Iūlius et Aemilia?Ubi est impluvium?Ubi dormiunt servī?Adestne Iūlius in peristylō cum Aemiliā?Ubi est Iūlius?Estne Aemilia sōla in peristylō?Quid Iūlia agit in hortō?Cūr pueri Iūliam rīdent?Vocābulanava:vīllahortusrosalīliumnāsusōstiumfenestraātriumimpluviumaquaperistylumcubiculumpulcherfoedussōlushabitatamatcarpitdēlectatagitetiamcumsineabexeaideōeāiīeaeeaeōseāseōrumeārumiīsablātīvus39
ITALIAvAriminum^Corsicacoma^V*\SardiniaaisiumMare Inferum40
CAPITVLVM SEXTVMCAP. VIVIA LATINA/ In Italiā multae et magnae viae sunt: via Appia, via Latīna,via Flāminia, via Aurēlia, via Aemilia. Via Appiaest inter Rōmam et Brundisium; via Latīna inter Rōmamet Capuam; via Flāminia inter Rōmam et Arimi5 num; via Aurēlia inter Rōmam et Genuam; via Aemiliainter Arīminum et Placentiam. Brundisium, Capua,Arīminum, Genua, Placentia, Ōstia magna oppida sunt.Ubi est Ōstia? Ōstia est prope Rōmam. Tusculum quoqueprope Rōmam est. Brundisium nōn est prope Rō10 mam, sed procul ab Rōmā: via Appia longa est. Via Latīnanōntam longa est quam via Appia. Quam longa estvia Flāminia? Neque ea tam longa est quam via Appia.Tiberis fluvius nōn tam longus est quam fluvius Padus.Circum oppida mūrīsunt. Circum Rōmam est mūrus15 antīquus. In mūrō Rōmānō duodecim portae sunt. Portaprima Rōmāna est porta Capēna. Circum oppidum Tusculummūrus nōn tam longus est quam circum Rōmam.inter Rōmom et Brundisium(acc)prope Kōmam
CAP.VISYRVS LEANDERDAWSIVLIVSVRSVSlectīcaooppidumvīllaa&oppidā ad vīlkmad (+ acc)
CAP.VIIūlius sōlus nōn est, nam quattuor servī apud eumsunt. Mēdus nōn est apud dominum, nam is dominumīrātum timet. Mēdus est malus servus quī nummōs do40 minī in sacculō suō habet. Dominus servōs malōs baapud cwn sunt = cum eōsuntmalus -a -um
CAR VIduōs magnōs saccōs umeris portant, neque vacul suntsaccīqul ā Syrō et Lēandrōponantur = saccīquōs Syrus et LēanderponantsaccusquīāLēandrōportātor= saccusquemLēander portatis equō vehirur = equuseum vehitper portomnamīcus (m): amīca (/)Mēdus ab eā amātur= ea Mēdum amatanucameaid ā Lydiā nōn audīrur= Lydia id nōn auditsaccī! Saccī quī ā Syrō et Lēandrō portantur magnī 65sunt, sed saccus quem Syrus portat nōn tam magnus estquam saccus quī ā Lēandrō portātur. Itaque Syrus nōntam fessus est quam Lēander. Cornēlius nōn est fessus,nam is equō vehitur. Iūlius lectīcāvehitur. Servīambulant.Dominī vehuntur. Mēdus ambulat, nam is servus 70est neque equum habet.Iūlius prope vfllam suam est. Mēdus autem, quī dominumīrātum timet, procul ā vīllāIūliīabest. Dominusā servō malō timētur. Mēdus prope Rōmam est; iammūri Rōmānīab eō videntur et porta Capēna. (Is quīviā 75Latīnāvenit per portam Capēnam Rōmam intrat.) CūrRōmam it Mēdus? Rōmam it, quia Lydia Rōmae habitat,nam Lydia amlca eius est: Mēdus Lydiam amat etab eā amātur. Mēdus Rōmam vocātur ab amīcā suā,quae femina est pulchra et proba. Itaque is fessus nōn 80est et laetus cantat:Nōn via longa est Rōmam, ubi atnīcahabitat mea pulchra.Sed id quod Mēdus cantat ā Lydiā nōn audītur!Iam Iūlius in vlllā est et ab Aemiliā līberīsque laetīssalūtātur. Cornēlius Tusculī est. Mēdus autem Rōmae 85est ante ōstium Lydiae. Mēdus ōstium pulsat.Lydia imperat: "Intrā!wMēdus per ōstium intrat et amīcam suam salutat:"Salvē, mea Lydia! Ecce amīcus tuus quī sōlus Rōmamad tē venit." 9044
CAP. VILydia verbīs Mēdī dēlectātur eumque salūtat: "Ōamīce, salvē! Ubi est domimis tuus?"Mēdus: "Iūlius in vīllāest apud servōs suōs - nequeis iam meus dominus est!"95 Verba Mēdī ā Lydiā laetā audiuntur.Lydia verbīsMēdl dēlectārwr=verba MēdlLydiam dēlectantGRAMMATICA LATINAPraepositiōnesIūlius ad vīUamit; ad oppidwro; ad ancillōs.Ursus ante lūlium est; ante ewn; ante vīllam.100 Dāvus post Iūliwm est; post ewm; post vīllam.Via inter Rōmam et Capuam; inter servos.Ōstia est prope Komam; prope vfllam; prope eam.Circum oppidwm mūrus est; circum mēnsam.Mēdus est apud amīcam suam, nōn apud dominMm.105 Mēdus per poriam Capēnam Rōmam intrat; per ōslium.Ab, ady exy cēt. sunt praepositiōnēs. Praepositiōnēscum accūsātīvō: ad, ante, post, inter, prope>circum, apnd, per,cēt.; praepositiōnēs cum ablātlvō: ab/ā, cum, ex>in>sine, cēt.(vidē cap. v).110 Quō it Mēdus? Mēdus Kōmam it. Quō it Cornēlius? IsTusculwm it.Unde venit Cornēlius? G)rnēlius Rōma venit. Unde venitMēdus? Is Tūsculo venit.Ubi habitat Lydia? Lydia Rōm^ habitat. Ubi habitat Cor115 nēlius? Is Tusculf habitat.Accūsātlvus: Rōmam, Tusculwm^ Capuam, Brundisiwm^Ōstiam = ad oppidum -am/-um.Ablālīvus: Rōmā, Tusculō, Capuā, Brundisiō, Ōstiā = aboppidō -ā/-ō.120 Locātīvus (= genetīvus): Rōma^, Tusculf,Brundisif, Ōstiae = in oppidō -ā/-o.ūna praepositiō (prp)duae praepositiōnēsadantepostinterpropectTcwnper-ōs-ās-amētēad, ante, apud, circum,inter, per, postyprope+ acc.ablā, cum, exyin, sine+ abl.quō? Rōmam/Tūsculumunde? Rōma/TQsculōubi? Rōmai/Ttisculf-wn-con-o-ā-t-aeoppidum■oo45
CAR VI-us-a-f-ae-us-a-um-f-ae-a-t-tur-um-am-ōs-ās-aab/ā -ō-ā-īs-nt-ntur-ntsing. plūr.[1] -ātur -antur[2] -ētur -entur[3] -itur -untur[4] -ītur -iuntur~twr-nturVerbum āctīvum et passīvwnServus saccwm portar= Saccws portārwr ā senwServf saccōs portanr= Saccf poriantur ā servtsTortaf portanr' verbum āctivum est. Tortārur ponmtur9est verbum passīvum. Āctīvum: -t-nt. Passīvum:-tur-ntur.Exempla:[1] -ātur -antur: Aemilia Iūlium amar et ab eō amātur. Pater et 130māter līberōs zmant et ab iīs zmantur. Lydia verbīs Mēdīdēlectārwr.[2] -ētur -entur: Iūlia puerōs nōn vid^r neque ab iīs vidētur.Puerī Iūliam nōn vident neque ab eā videntur.[3] -itur -untur: Dāvus sacculum in mēnsā pōnit = sacculus in 135mēnsā pōntrwr ā Dāvō. Puerl rosās in aquā pōnunt = rosae āpuerīs in aquā ponuntur. Cornēlius equō vehitur.[4] -ītur -iuntur: Iūlia puerōs audit neque ab ils andītur =puerl ā Iūliā māiuntur neque eam audiunt.125PENSVM AIūlius ab oppid- Tusculō ad vlll- su- it. Vīlla eius propeTuscul- est. Iūlius in lectīcāest inter Urs- et Dāv-. Dominusā servīsport-. Ursus et Dāvus nōn saccōs port-, sacc- ā Syrōet Lēandrō port-. Saccus quem Lēander port- nōn tam parvusest quam saccus qul ā Syr- port-.Mēdus nōn est apud domin-, nam servus malus dominumtim-. Dominus ā serv- mal- tim-. Dominus serv- mal- vocnequeab eō aud-. Serv- mal- ā domin- voc- neque eumaud-.Quō it Mēdus? Rōm- it. Unde venit? Mēdus Tuscul- venit.Ante Mēd- est Rōma, Tusculum post e- est. Cornēlius46
CAR VInōn Tusculō Rōmam, sed Rōm- Tīiscul- it, nam is Tusculhabitat.Cornēlius nōn ambulat, sed equ- veh-.Lydia, amīcaMēdī,Rōm- habitat. Iam Mēdus Rōm- apudLydi- est. Mēdus amīc- su- salūt- et ab amīc- su- salūt-,nam Lydia Mēd- am- et ab e- am-.PENSVM BŌstia nōn — ā Rōmā, sed — Rōmam est. — venit Iūlius?Tusculō venit et — vīllam it. Duo servī eum —. Syrus etLēander, qul — lectlcam ambulant, duōs — portant. SaccusSyrīnōn — magnus est — saccus quī— Lēandrō portātur; —Syrus nōn tam — est quam Lēander.Mēdus — dominum nōn est, nam Mēdus dominum Irātum—. Mēdus servus — [= improbus] est; — Mēdus et Iūliusnōn —, sed inimlcī sunt. Via Latīna, quae est — Rōmam etCapuam, nōn tam — est quam — Appia. — ambulat Mēdus?Is Rōmam ambulat, — amīcaeius Rōmae habitat. Cornēlius— [= sed C.] Rōmā Tusculum —. Tusculum est — eum, —eum est Rōma. Cornēlius equō —, is nōn —. Iūlius et Cornēliusad vlllās suās —.PENSVM CAmbulatne Iūlius?Quī Iūlium portant?Quid portant Syrus et Lēander?Unde venit Iūlius et quō it?Quō ii Mēdus?Htiamne Cornēlius Tusculō Rōmam it?Ubi habitat Cornēlius?Cūr Mēdus laetus est?Quae est Lydia?Quid habei Mēdus in sacculō suō?Suntne amlcī Iūlius et Mēdus?Num poriai vcrbum passlvum est?Vocābula nova:viamūrusportalectīcasaccusumerusamīcusinimīcusequusamīcalongusmalusfessusduodecimit euntportatambulatvehitlimetintraitamquaminterpropepnx:ul abcircumadantepostāapudpernamitaqueautemunde?quō?pracpositiōlocātlvusācūvumpassīvum47
CAPITVLVM SEPTIMVMCAR VIIlacrimaPVELLA ET ROSAIūlia rosam ante nāsumtenetformōsus -a -um = pulcherin cubiculwm (ace)^xcubiculōclaudit
CAR VIIIūlia imperat: "Claude ōstium!"Ancilla pāret.20 Iūlia: "Num nāsus meus foedus est, Syra?"Syra: "Foedus? Immō formōsus est nāsus tuus."Iūlia sē vertit. Iam Syra lacrimās videt.Syra: "Quid est, mea Iūlia? Tergē oculōs! Es laeta!Nāsus tuus tam fōrmōsus est quam meus."25 Iūlia: "Sed nāsus tuus nōn fōrmōsus est!"Syra: "Quid? Nōnne formōsus est nāsus meus?"Iūlia: "Immō foedus est! Ecce speculum, Syra."Iūlia speculum tenet ante Syram, quae nāsum suumin speculō videt. Ancilla oculōs claudit et tacet. —// Ecce Iūlius ad vīllam advenit. Servī lectlcam anteōstium pōnunt. Pater fīliōs salūtat: "Salvēte, fīliī!"et āfilils salūtātur: "Salvē, pater!"Iūlius ambulat ad ōstium, quod ab ōstiāriō aperitur.Dominus per ōstium in vīllamintrat. Post eum veniunt35 Syrus et Lēander, quī duōs saccōs portant. Ōstiāriuspost eōs ōstium claudit. Ursus et Dāvus cum lectīcāvacuā discēdunt.Pueri saccōs plēnōs quī ā servīs portantur vident etinterrogant: "Quid inest in saccīs?"40 Iūlius respondet: "In saccō quem Lēander portatmāla Insunt. Hīc saccum pōne, Lēander!"Lēander saccum pōnit ante Iūlium, qul aperit eum.Iūlius: "Vidēte, puerī: hic saccus plēnus mālōrumest."immōfbrmōsus: nōnfoedus sed fōrmōsusest suntes! estef (imp)nōn-nead-venit = ad ... venitsalv^/ salvēte/salv^, pater! (sing)salv^, filiī!(plūr)ōstiārius = servus quīōstium aperit et clauditin vīttam
CAP. VIIē = exex ante a, eyi, o, uy hēlexante cēterās linerāsef: Quīntosōlum = tantumpirumneque.. .neque «-►et.. .etdat dantdā! date!(imp)iis (= els): servtsad-it= ad...itAemiliaIūliōōsculumdatMārcusambulatQuīntuscurritIulius mālum ē saccō sūmit et sē vertit ad Mārcum: 45"Ecce mālum tuum, Mārce." Iūlius Mārcō mālum dat.Pater fīliōsuō magnum mālum dat. Iam Mārcus mālumhabet, neque Quīntus mālum habet. Iūlius Quīntum adsē vocat et eīmālum dat. Iulius Quīntō mālum dat. Iamet Mārcus et Quīntus māla habent. 50Mārcus: "Quid inest in saccō Syri?"Iūlius: "In saccō eius pira īnsunt. Aperi saccum,Syre! Vidēte, pueri: hic saccus plēnus est pirōrum." Iūliusduo pira ē saccō sūmit: "Ecce pirum tuum, Mārce,et tuum, Quīnte." Pater fīliīssuīspira dat. Fīliī,qul iam 55nōn sōlum māla, sed etiam pira habent, laetīsunt. Servīautem neque māla neque pira habent.Quīntus: "Etiam servīs dā māla et pira, pater!"Iūlius Syrum et Lēandrum servōs ad sē vocat et iīsmāla et pira dat. Dominus servīs māla et pira dat. 60Aemilia cum Dēliā ē peristylō in ātrium intrat, laeta ///ad Iūlium adit eumque salūtat. Aemilia virō suō ōsculumdat. Iūlius Aemiliae ōsculum dat.Iūlius: wQuid agit Iūlia?"Aemilia: "Rosās carpit in hortō.w 65Iūlius: "Currite in hortum, pueri, et vocāte eam!"Quīntus currit. Mārcus nōn currit, sed ambulat.Iulius imperat: "Age! Curre, Mārce!wEtiam Mārcus currit. Pueri per peristylum in hortumcurrunt. Illīcautem puella nōn est. Pueri ex hortō per 70peristylum in ātrium ambulant.50
CAP. VIIMārcus: "Iūlia neque in hortō neque in peristylō est."Aemilia: "Estne Syra in hortō?"Quīntus: "Nōn est. Nūlla ancilla illīcest."75 Aemilia: "Nōn sōlum Iūlia, sed etiam Syra abest! Dēlia,1ad cubiculum Iūliae!"Dēlia ad cubiculum Iūliae it, ōstium pulsat, aperit, incubiculum intrat. Illlc nōn sōlum Iūlia, sed etiam Syraest. Oculī Iūliae plēnī sunt lacrimārum.80 Dēlia: "Venl in ātrium, Iūlia! Illīc pater tuus tē exspectat."Iulia oculōs et nāsum terget, rosam sūmit, ē eubiculōexit. Syra et Dēlia post eam exeunt. Iūlia in ātrium adIūlium currit eīque ōsculum dat.85 Iūlia: "Ecce rosa. Nōnne pulchra est haec rosa?"Iūlius: "Nūlla rosa tam pulchra est quam fllia mea!"Iūlius fīliae suae ōsculum dat. Iamne lacrimat Iūlia?Immō laeta est et rīdet.Iūlia: "Num nāsus meus foedus est?"90 Iūlius: "Foedus? Immō tam fōrmōsus est quam—hocmālum! Ecce mālum tuum, Iūlia." Pater fīliaemālummagnum et formōsum dat. Iūlia mālum terget et anteoculōs tenet.Iūlia: "Ō, quam formōsum est hoc mālum!" Puella95 laeta mālō suō ōsculum dat!Iūlius: uHoc pirum etiam tuum est, Iūlia." Iūlius eīpirum dat. Iam puella et mālum et pirum habet.Aemilia: "Etiam ancillīs meīs māla et pira dā!wit euntf/ īte! (imp)ex-it
CAP. VIIiīs(= eīs): ancillwcui?puerōpuelkziIūlius ancillās ad sē vocat et iīsquoque māla et piradat. Ancillae laetae ex ātriō exeunt. — 100Cui Iūlius mālum dat? Puerō mālum dat. Puer cuiIūlius mālum dat est filius eius.Cui Iūlius ōsculum dat? Puellae ōsculum dat. Puellacui Iūlius ōsculum dat fīliaeius est.datīvus(dat) < datscrvōservw-ō -īsancilkziancillfs-ae -woppidōoppidts-0 -15GRAMMATICA LATINA 105Datīvus[A] Masculīnum.Iūlius servō (Syrō) mālum dat.Iūlius servts (Syrō et Lēandrō) māla dat.'Servā' datīvus singulāris est. 'Servfs' est datīvus plūrālis. 110Datīvus: singulāris -ō>plūrālis -īs.[B] Fēminīnum.Iūlius ancilkzi (Syrae) mālum dat.Iūlius ancillts (Syrae et Dēliae) māla dat.'Ancilla*' est datīvus singulāris. 'Ancillts' datīvus plūrālis 115est. Datlvus: singulāris -ae, plūrālis -t$.[C] Neutrum.Fluvius oppidō aquam dat.Fluviī oppidts aquam dant.'Oppidō' datīvus singulāris est. 'Oppidw' est datīvus plūrā- 120lis. Datīvus: singulāris -ō, plūrālis -īs.PENSVM AIūlius Mārc-, fīli- su-, mālum dat. Iūlius Mārc- et Quīnt-,fīli- su-, māla dat. Iūlius etiam serv- su-, Syr- et Lēandr-,māla dat.G- Aemilia ōsculum dat? Aemilia vir- su- Iūli- ōsculumdat. Iūlius Aemili- ōsculum dat. Iūlius Iūli-, fīli- su-, mālumdat, neque sōlum Iūliae, sed etiam Syr- et Deli-, ancillsu-.Iūlia māl- su- ōsculum dat!52
CAP. VIIPENSVM BIūlius ad vīllam—. Ōstiārius ōstium — et post eum —.Saccī nōn vacul, sed — sunt. Iūlius: "Vidēte, puerl: —saccus plēnus — est. Ecce mālum tuum, Mārce." Iūlius Mārcōmālum —. Iūlius fīliīsnōn — māla, sed etiam pira dat.Iam puerī — māla — pira habent, sed servī— māla — pirahabent. Dominus servōs ad — vocat et — quoque māla et —dat.Aemilia ad Iūlium — et eī— dat. Iūlia abest. Puerī nōnambulant, sed — in hortum. — [: in hortō] Iūlia nōn est, eain cubiculō suō est. Iūlia nōn ridet, sed —: in — eius sunt —.Dēlia: "In ātriō pater tuus tē —, Iūlia." Iūlia — [= ex] cubiculō—, ad Iūlium currit et — [: Iūliō] ōsculum dat. Iūliarosam ante Iūlium —. Iūlia: "Nōnne — rosa — [= pulchra]est?"PENSVM CQuem puerī exspectant?Venitne Iūlius Rōmā?Quis ōstium aperit et claudit?Quid inest in saccls?Cui Iūlius mālum prīmum dat?Cui Aemilia ōsculum dat?Estne Iūlia in hortō?Quō it Dēlia?Estne Iūlia sōla in cubiculō suō?Rīdetne Iūlia?Quō Iūlia currit?Quid Iūlius dat filiae suae?Vocābulanava:oculuslacrimaspeculumōstiāriusmālumpirumōsculumfōrmōsusplēnusexspectattenetlacrimataperitclauditvertittergetadvenitinestdataditcurritexitessēhichaechocimmōnōnne?et...etneque... nequesōlumillīcēeīiīscuidatīvus53
CAPITVLVMOCTAWMCAP. VIIIALblNVSTABERNA ROMANAgemmamargaritahaec taberna, acchanctabernamquī = is quiānulus cum gemmālinea cum margaritls =Hnea margarītārumhaec via, abl hāc viāemit
CAP.VIIIniam habent ōrnāmenta emunt et feminīs dant; cēteririirsus abeunt. Fēminae quārum viri magnam pecūniamhabent multa ōrnāmenta ā virīs suls accipiunt.20 Aemilia, cuius vir pecūniōsus est, multa ōrnāmentaab eō accipit. Aemilia ānulum in digitō et margaritās incollō multaque alia ōrnāmenta habet. Ānulus digitumAemiliae ōrnat, margaritae collum eius ōmant. Fēminaegemmīs et margarītīs ānulisque ōrnantur.25 In viā prope tabernam Albīnīvir et femina ambulant.Quī vir et quae femina? Est Mēdus, quī cum Lydiā,amīcā suā, ambulat. Mēdus est servus Iūliī, sed dominuseius Rōmae nōn est. Mēdus sine dominō suō cumfeminā fōrmōsā in vils Rōmae ambulat.30 Lydia ōrnāmentum pulchrum in collō habet. Quodōrnāmentum? Ōrnāmentum quod Lydia habet est llneamargarītārum. Collum Lydiae margarītīspulchris ōrnātur;Lydia autem nūllum aliud ōrnāmentum habet, quiapecūniōsa nōn est, neque pecūniōsus est amīcus eius.35 (Pecūniōsus est qul magnam pecūniam habet.)// Albīnus clāmat: "Ōrnāmenta! Ōrnāmenta feminārum!Ōr-nā-men-ta! Emite ōrnāmenta!"Lydia cōnsistit oculōsque ad tabernam Albīnīvertit:Lydia tabernam aspicit. Mēdus nōn cōnsistit neque ta40 bernam aspicit.Lydia: "Cōnsiste, Mēde! Aspice illam tabernam! Ō,quam pulchra sunt illa ōrnāmenta!" Lydia tabernamAlbīnīdigitō mōnstrat. Mēdus sē vertit, tabernam viab-it
CAP.VIIIAlbīnus Lydiae (dai)margarītās ostendithoc, abl hōcvīginfi = xx (20)sing hic haec hocplūr hīhaehaecaspice/ aspicite/aspirir aspiciunthi, acc hōshl hae haec, abl hīsqul, abl quōānulus gemmātus = ānuluscum gemmāhic haec hoc, genhuiussēstertius = nummushic ānulus, acchuncā.um, abl hōc ā.ōtantus -a -um = tammagnusoctōgintā = lxxx (80)hic ānulus = ānulus quīhīc estille ānulus = ānulus quīillīc estdet, cum Lydiā ad tabernam adit. Mēdus et Lydia antetabernam cōnsistunt. Albīnus eōs salūtat et margarītās 45in līneāante oculōs Lydiae tenet: Alblnus Lydiae margaritāsostendit.Albīnus: "In hōc ōrnāmentō vīgintīmargaritae magnaesunt. Nōnne pulchrae sunt hae margaritae?MMēdus: "Amīca mea multās margaritās habet." 50Lydia: "In hāc tabernā multa alia ōrnāmenta sunt.wAlbīnus iīs trēs ānulōs sine gemmīs ostendit: "Aspicitehōs ānulōs! Nōnne hī ānulī pulchri sunt?"Mēdus et Lydia ānulōs aspiciunt.Lydia: "In hīs ānulls gemmae nūllae sunt!" 55Mēdus Albinum interrogat: "Quot nummīs cōnstatānulus in quō gemma est?"Albīnus Mēdō ānulum gemmātum ostendit.Albīnus: uHic ānulus centum nummīs cōnstat."Mēdus: "Quid?w 60Albīnus: "Pretium huius ānulī est centum sēstertiī.J>Mēdus: "Centum sēstertiī?Id magnum pretium est!"Albīnus: "Immō parvum pretium est! Aspice huncānulum: in hōc ānulō magna gemma est. Tanta gemmasōla octōgintā sēstertiīs cōnstat.w 65Mēdus: "Num ānulus sine gemmā vīgintītantum sēstertilscōnstat?" Albīnus nōn respondet.Mēdus, quī alium ānulum gemmātum post Albīnumvidet: aHic ānulus pulcher nōn est. Quot sēstertiīscōnstatille ānulus?" 7056
CAP.viiiAlblnus: "Quī ānulus?"Mēdus: "Ille post tē. Quantum est pretium illlus ānulī?"Mēdusānulum post Albīnum digitō mōnstrat.Alblnus: "Ille quoque ānulus centum sēstertiīs cōn75 stat. Pretium illīusānulītantum est quantum huius; sedamīcatua hunc ānulum amat, nōn illum."Lydia ānulum gemmātum ante oculōs tenet.Lydia: "Ō,quam pulchmm hoc ōrnāmentum est!Illud ōrnāmentum nōn tam pulchrum est quam hoc,80 neque illa gemma tanta est quanta haec."Mēdus: "Tanta gemma ad tam parvum ānulum nōnconvenit."/// Lydia, quae haec verba nōn audit, Mēdō digitōs suōsostendit, in quibus nūllī ānulī sunt.85 Lydia: "Aspice, Mēde! In digitīs meīs nūllī suntānulī. Aliae feminae digitōs ānulōrum plēnōs habent —mel digitī vacuī sunt!"Mēdus: "Sacculus quoque meus vacuus est!"Lydia ānulum in mēnsā pōnit. In oculīseius lacrimae90 sunt. Mēdus, quī lacrimās videt, sacculum suum inmēnsā pōnit — neque vacuus est sacculus, sed plēnusnummōrum! Quanta pecūnia est in sacculō Mēdī?In eōnōnāgintā sēstertil īnsunt.Mēdus: "Ecce sēstertil nōnāgintā."95 Alblnus: "Sed nōnāgintā nōn satis est. Pretium ānulīest sēstertiī centum!wLydia: "Dā huic tabernāriō centum sēstertiōs!"quantus -a -um = quammagnusille> gen iWīus,acc \\\umtantus.. .quantus = tammagnus.. .quamille -a -ud:flle ānulus (m)illagemmatf)iWudōrnāmentum (n)quī,abl plūr quibusnōnāgintā = xc (90)sēstertii nōnāgintā:hs xchic haec hoc, dat huic57
CAR VIIIquī = il quīsing ille illa illudplūr illīillae illaaccipe/accipttacciptre/acciptumdigitusmedius digitus\ quārtusquārtus -a -um = iv (4.)Mēdus: "Id nimis magnum pretium est! Aliī tabernāriīānulumgemmātum octōgintā sēstertils vēndunt."Albīnus: "Quī sunt illī tabemāriī?" 100Mēdus: "Quī in aliīsviīs tabernās habent."Albīnus: "Quae sunt illae viae in quibus illae tabernaesunt? Et quae sunt illa ōrnāmenta quae in illīstabernīsparvōpretiō emuntur? Nōn sunt ōrnāmenta! Sedaspicite haec ōrnāmenta: hōs ānulōs, hās gemmās, hās 105margaritās! Haec ōrnāmenta proba sunt! Neque pretiumhōrum ōrnāmentōrum nimis magnum est!"Mēdus: "Accipe nummōs nōnāgintā — aut nūllōs!"Albīnus: "Num hīc nōnāgintā sēstertiī sunt?"Mēdus: "Numerā eōs!" 110Albīnus numerat sēstertiōs, quōrum numerus estnōnāgintā.Albīnus: "Sunt nōnāgintā."Mēdus: "Satisne est?"Alblnus nōn respondet, sed nummōs sūmit Mēdōque 115ānulum dat. Albīnuspecūniam accipit et Mēdō ānulumvēndit sēstertiīs nōnāgintā.Mēdus sē ad Lydiam vertit: "Accipe hunc ānulum abamlcō tuō..." Mēdus ānulum in digitō Lydiae pōnit. Inquō digitō? In digitō mediō. 120Mēdus: "Hic ānulus ad digitum tuum nōn convenit.Ānulus nimis parvus est aut digitus nimis magnus!"Lydia: "Ō Mēde! Digitus medius nimis magnus est.Pōne ānulum in digitō quārtō!"58
CAR VIII125 Mēdus ānulum in digitō Lydiae quārtō ponit. Ānulussatis magnus est et ad digitum convenit, nam digitusquārtus nōn tantus est quantus digitus medius. Lydialaeta digitum suum aspicit et amīcō suō ōsculum dat.Mēdus et Lydia ā tabernā abeunt. Lydia, quae Rō130 mae habitat, Mēdō viam mōnstrat.Albīnusrūrsus clāmat: "Ōrnāmenta! Ōr-nā-men-ta!"et aliōs virōs pecuniōsōs, quōrum amlcae nulla autpauca ōrnāmenta habent, exspectat.GRAMMATICA LATINA135 Prōnōmina 'quis\ 'qui', 'is', Hlley[A] Masculīnum.Quis saccum portat? Servus saccum portat. Qul servus?Servus quī saccum portat est Syrus. Is/ille servus saccumportat.140 Iūlius servwm vocat. Quem servum? Servus quem Iūliusvocat est Syrus. Iūlius eumJillumservum vocat.Iūlius dominus servīest. Cuius servī?Syrus est servus cuiusdominus Iūlius est. Iūlius dominus eius/illīusservī est.Iūlius servō mālum dat. Cui servō? Servus cui Iūlius mā145 lum dat est Syrus. Iūlius eVillīservō mālum dat.Saccus ā servd portātur. Ā quō servō? Servus ā quō saccusportātur est Syrus. Saccus ab eōlillō servō portātur.Servf saccōs portant. Qux servi? Servī quī saccōs portantsunt Syrus et Lēander. It/illī servī saccōs portant.150 Iūlius servō5 vocat. Quōs servōs? Servī quōs Iūlius vocatsunt Syrus et Lēander. Iūlius eōs/illōsservōs vocat.Iūlius dominus servōrwmest. Quōrum servōrum? Servīquōrumdominus est Iūlius sunt Syrus et Leander. Iūlius dominuseārum/illōrumservōrum est.ūnum prōnōmen (prān)duo prōnōminaSingulāris:nōminātīvusquislquīis illequī...?is servus = ille servusaccūsātlvusquem eum illumgenetīvuscuius eius illīusdatīvuscuieīillīablātīvusquō eō illōPlūrālis:nōminātīvusqui iīillīaccūsātīvusquōs eōs illōsgenetīvusquōrum eōrum illōrum59
CAP. VIIIdatīvusquibus iīsiltīsablātlvusquibus its illīsSingulāris:nōminātīvusquae ea illaaccūsātīvusquam eam illamgenetīvuscuius eins illīusdatlvuscui eīiūīablātlvusquā eā illāPlūrālis:nōminātīvusquae eae iUaeaccūsātīvusquās eās illāsgenetīvusquārum eārum illārumdatlvusquibus iis iilīsablātlvusquibus ils illīsSingulāris:nōminātīvusquid/quod id iliudquod... ?accūsātīvusquidlquod id illudquod...?Iūlius servfs māla dat. Quibus servīs? Servī quibus Iūlius 155māla dat sunt Syrus et Lēander. I. iīs/illtsservīs māla dat.Saccī ā servīs portantur. Ā quibus servīs? Servī ā quibussaccī portantur sunt Syrus et Lēander. Ab iīs/illīsservīs saccīportantur.[B] Fēminīnum. 160Ancilla abest. Quae ancilla? Ancilla quae abest est Syra.Ealilla ancilla abest.Iūlius ancillam vocat. Quam ancillam? Ancilla quatn Iūliusvocat est Syra. Iūlius eam/illam ancillam vocat.Iūlius dominus ancilla* est. Cuius ancillae? Syra est ancilla 165cuius dominus Iūlius est. I. dominus eius/illīusancillae est.Iūlius andllae mālum dat. Cui ancillae? Ancilla cui Iūliusmālum dat est Syra. Iūlius eī/illīancillae mālum dat.Iūlius ab ancilkz salūtātur. Ā quā ancillā? Ancilla ā quāIūlius salūtātur est Syra. Iūlius ab eā/illā ancillā salutātur. 170Ancillae absunt. Quae ancillae? Ancillae quae absunt suntSyra et Dēlia. Eaelillae ancillae absunt.Iūlius ancillās vocat. Quās ancillās? Ancillae quās Iūliusvocat sunt Syra et Dēlia. Iūlius eās/illās ancillās vocat.Iūlius dominus ancillān/m est. Quārum ancillārum? Ancil- 175lae quārum dominus est Iūlius sunt Syra et Dēlia. Iulius dominuseārumlillārum ancillārum est.Iūlius ancillīs māla dat. Quibus ancillīs? Ancillae quibusIūlius māla dat sunt Syra et Dēlia. I. ilslillīsancillīs māla dat.Iūlius ab ancillīs salūtātur. Ā quibus ancillīs? Ancillae ā 180quibus Iūlius salūtātur sunt Syra et Dēlia. Ab iīs/illīsancillīsIūlius salūtātur.[C] Neutrum.Quid est ānulus? Ānulus est ōrnāmentt/m. Quod ōrnāmentum?Ānulus est ōrnāmentum quod digitum ōrnat. IdJillud 185ōrnāmentum pulchrum est.Quid Lydia in collō habet? Ōrnāmentwm habet. Quod ōrnāmentum?Ōrnāmentum quod Lydia in collō habet est līneamargarītārum. Lydia idlillud ōrnāmentum amat.60
CAR VIII190 Pretium ōrnāmentf est HS(= sestertiī) c. Cuius ōrnamentī?Ōrnāmentum cuiuspretium est hs c est ānulus. Pretium eiusHUīusōrnāmentī est HS c.Fluvius oppido aquam dat. Cui oppidō? Oppidum cui fluviusaquam dat est Capua. Fluvius eīlillīoppidō aquam dat.195 Cornēlius in parvō oppida habitat. In quo oppidō? Oppidumin quō Cornēlius habitat est Tusculum. In eō/illōoppidōhabitat Cornēlius.Quae oppida prope Rōmam sunt? Ōstia et Tusculum suntoppida quae prope Rōmam sunt. EaJilla oppida prope Rō200 mam sunt.Albīnus ōrnāmenta vēndit. Quae ōrnāmenta? Ōrnāmentaquae A. vēndit sunt ānulī. Ea/illa ōrnāmenta vēndit A.Pretium ōrnāmentōrwm est hs c. Quārum ōrnāmentōrum?Ōrnāmenta quōrumpretium est hs c ānull sunt. Pretium eō205 rumJiūōrum ōrnāmentōrum est hs c.Fluvil oppidts aquam dant. Quibus oppidīs? Oppida quibusfluviī aquam dant sunt Capua et Brundisium. Fluviī ilsliUxsoppidīs aquam dant.Fēminae ōrnāmentts dēlectantur. Quibus ōrnāmentīs? Ōr210 nāmenta quibus feminae dēlectantur sunt margaritae et gemmae.Iīs/illīsōrnāmentīs dēlectantur feminae.genetīvuscuius eins Mīusdativuscuieīillīablātīvusquō eō iUoPlurālis:nōminātīvusquae ea illaaccūsātlvusquae ea illageneilvusquōrumeōrumillānmdatīvusquibus iis illisablātīvusquibus iis ilHs215220PrōnōmenMasculīnutnSing. Nōm.hic mūrusAcc. hunc mūrumGen. huius mūriDat. huic mūrōAbl hōc mūrōPlūr. NōmAcc.Gen.Dat.Abl.%ky.hl mūrihōs mūrōshōrum mūrōrumhls mūrīshīs mūrīsFēminīnumhaec viahanc viamhuius viaehuic viaehāc viāhae viaehās viāshārum viārumhls viīshls viīsNeutrumhoc verbumhoc verbumhuius verbīhuic verbōhōc verbōhaec verbahaec verbahōrum verbōrumhls verbīshīs verbīssing.m. f. n.hic haec hochunc hanc hochuiushuickōc hāc hōcplūr.m. f. n.hl hae haechōs hās haechōrum hārum hōrumhishīs61
CAP. VIIIVocābula nava:tabernagemmamargaritatabernāriusōrnāmentumānuluslīneadigituscollumpretiumsēstertiuspecūniōsusgemmātusmediusquārtusvlgintloctōgintānōnāgintāvēnditcōnsistitemitaspicitabitaccipitōrnatclāmatmōnstratostenditcōnstatconvenitaliusilletantusquantussatisnimisautprōnōmenPENSVM AQu- est Albīnus?Est tabernārius qu- ōrnāmenta vēndit. Quōrnāmenta?Ōrnāmenta qu- Albīnusvēndit sum gemmae etmargarītae.Qu- emit Mēdus? Ōrnāmentum emit. Qu- ōrnāmentum?Ōrnāmentum qu- Mēdus emit est ānulus c- pretiumest HSC.Digitus in qu- ānulus pōnitur est digitus quārtus.H- servus Mēdus, ill- Dāvus est. Lydia h- servum amat,nōn ill—.Lydia amīca h- servī est, nōn ill-. Lydia h- servōōsculum dat, nōn ill—.Lydia ab h- servō amātur, nōn ab ill—.H- oppidum est Tusculum, ill- est Brundisium. Cornēiiusin h- oppidō habitat, nōn in ill—.Viae h- oppidī parvae sunt.PENSVM BGemmae et margaritae — pulchra sunt. Aemilia multa ōrnāmentaā Iūliō —. Aemilia — in collō et ānulum in — habet.Multae feminae ante tabernam Albīnī— et ōrnāmenta eiusaspiciunt. Viri ōrnāmenta — et feminls dant. — gemmātuscentum sēsteniīs—. — ānulīest centum sēstertil, sed Mēdus— (xc) tantum habet. Albīnus: "Nōnāgintā nōn — est!" Mēdus:"Accipe nōnāgintā sēsteniōs — nūllōs!" Ānulus ad digitummedium nōn —: digitus medius — magnus est. Sedānulus convenit ad digitum — (iv), quī nōn — est quantusdigitus —. Lydia laeta digitum suum — et cum Mēdō ātabernā —. Lydia Mēdō viam —.PENSVM CQuid Albīnus vēndit?Ā quō Aemilia ōrnāmenta accipit?Ambulatne Mēdus cum dominō suō?Ubi Mēdus et Lydia cōnsistunt?Cūr Mēdus margaritās nōn emit?Cūr Lydia nūllum ānulum habet?Estne vacuus sacculus Mēdī?Quot sēstertiīscōnstat ānulus gemmātus?Ad quem digitum ānulus convenit?62
CAPITVLVMNONVMCAP.IXumbraPASTOR ET OVES/ Hic vir, quī in campō ambulat, pāstor Iūliī est. Pāstornōn sōlus est in campō, nam canis niger cum eō est etcentum ovēs: ūna ovis nigra et ūndēcentum ovēs albae.Pāstor ūnam ovem nigram et multās ovēs albās habet. Is5 est dominus ovis nigrae et ovium albārum. Pāstor ovīnigrae et ovibus albīsaquam et cibum dat. Cum Qnāovenigrā et ūndēcentum ovibus albīs pāstor in campō est.Cibus ovium est herba, quae in campō est. In rivō estaqua. Ovēs in campō herbam edunt, et aquam bibunt ē10 rivō, quī inter campum et silvam est. Canis herbam nōnēst, neque pāstor herbam ēst. Cibus pāstōris est pānis,quī inest in saccō. Iūlius pāstōri suō pānem dat. Pāstorcanī suō cibum dat: canis ā pāstōre cibum accipit. Itaquecanis pāstōrem amat.ūn-dē-centum = ic (99)albus -a -um
CAP. IXsing plūrnōm pāstor pāstōrēsacc pāstōrem pāstōrēsgen pāstōrw pāstōrttmdat pāstōrf pāstōribusabl pāstōre pāstōribusūnus mōns (< monts)duo montēsvallis
CAP.IXCanis lātrat: "Baubau!" Pāstor oculōs aperit, ovēsaspicit, ovem nigram nōn videt. Pāstor ovēs numerat:"Ūna, duae, trēs, quattuor, quīnqueūndēcentum."45 Numerus ovium est undēcentum, nōn centum. NQllaeovēs albae absunt, sed abest ovis nigra. Pāstor et canisovēs albās relinquunt et silvam petunt. Pāstor saccumcum pāne in colle relinquit.Dum cēterae ovēs ā pāstōre numerantur, ovis nigra in50 magnā silvā, ubi via nūlla est, errat. Ovis, quae iamprocul ā pāstōre cēterisque ovibus abest, neque caelumneque sōlem suprā sē videt. Sub arboribus sōl nōn lūcet.Ovis nigra in umbrā est.In terrā inter arborēs sunt vestīgialupī. Ubi est lupus55 ipse? Nōn procul abest. Ovis vestīgialupī in terrā videt,neque lupum ipsum videt. Itaque ovis lupum nōn timet.Parva ovis sine timōre inter arborēs errat.Lupus autem prope ovem est. Pāstor et canis proculab eā sunt. Lupus, qul cibum nōn habet, per silvam60 errat. Lupus in silvā cibum quaerit, dum pāstor et canisovem nigram quaerunt.Pāstor: "Ubi est ovis nigra? Age! quaere ovem, canis,et reperi eam!" Canis ovem quaerit et vestīgia eius interrā reperit, neque ovem ipsam reperit. Canis lātrat.65 Pāstor: "Ecce vestīgia ovis. Ubi est ovis ipsa? DQc mēad eam, canis!" Canis dominum suum per silvam dūcitad ovem, sed ovis procul abest.Lupus ululat: "Uhū!" Et ovis et canis lupum audiunt.vestīgiumlupus ips*, acc \upumipsimtimor -ōris (gen)m< timetovis īpsa, acc ovem īpsamdūcitdūc!dūcuntdūcite! (imp)65
CAP. IX\A dēnsūnus dēns (< dentsjduo dentīsac-currit < ad-curritprope «->proculclāmor -ōris (gen) m< clāmatCanis currit. Ovis cōnsistit et exspectat dum lupus venit.Ovis bālat: "Bābā!" 70Ecce lupus quī ante ovem est! Iam ovis lupum ipsumante sē videt. Oculī lupī in umbrā lucent ut gemmae etdentēs ut margaritae. Parva ovis oculōs claudit et dentēslupl exspectat. Lupus collum ovis petit dentibus...Sed ecce canis accurrit! Lupus sē ab ove vertit ad 75canem, quīante lupum cōnsistit et dentēs ostendit. Lupusululat. Canis lātrat. Ovis bālat.Pāstor, quī iam prope est, clāmat: "Pete lupum!" Canisclāmōrem pāstōris audit, et sine timōre lupum petit.Lupus autem ovem relinquit et montēs petit. 80Pāstor quoque accurrit et ovem suam, quae in terrāiacet, aspicit. In collō eius sunt vestīgia dentium lupī!Ovis oculōs aperit et ad pāstōrem suum bālat.Pāstor laetus ovem in umerōs impōnit eamque portatad cēterās ovēs, quae sine pāstōre in campō errant. 85Procul in monte lupus ululat.pāstor ovcm in umerōsim-pōnit (< in-pōnii;dcclīnātiō -ōnisf(dēcl)< dcclīnatmodus -I m: modō abl-a -ae-um-ae-ac-ās-ārum-īs•ā -ūGRAMMATICA LATINADēclīnātiō vocābulōrum[1] Dēclīnātiō prīma.Vocābulum 'īnsula' dēclīnātur hōc modō:Singulāris PlūrālisNāminātīvus īnsul|a \mu\\aeAccūsātīvus īnsul|am Insul|ōs(ienetwusDallvusAblātīvusīnsu 11aeīnsul|a£īnsullaīnsul| ārwmīnsul fsīnsullīs909566
CAP.IXHōc modō dēclīnantur multa vocābula feminīna. Exempla:femina, puella, fīlia, domina, ancilla, <strong>familia</strong>, littera, pecūnia,mēnsa, vīlla, aqua, via, silva, terra, cēt.100 [II] Dēclīnātiō secunda.Nōm.Acc.Gen.105 Dat.Abl.Sing[A] servservservservservnsumXōPlūrserv|fserv|osserv ōrumserv īsservSing.[B] verb|wmverb|wmverbjfverb|overblōPlūr.verb|averb|averb| ōrumverb|tsōī$verb| īs[A] Ut 'servus' dēcllnantur vocābula mascullna: fīlius, dominus,fluvius, numerus, nummus, hortus, nāsus, mūrus,equus, saccus, umerus, amlcus, oculus, campus, rivus, lu110 pus, cēt.; puer, vir, liber (nōm. sing. sine -ns).[B] Ut 'verbum' dēclīnantur vocābula neutra: oppidum, exemplum,baculum, ōstium, cubiculum, speculum, mālum,ōrnāmentum, collum, pretium, caelum, vestlgium, cēt.[III] Dēclīnātiō tertia.115Nōm.Acc.Gen.Dat.120 Abl.Sing.[A] pāstorpāstōr|^mpāstōr|fspāstōr|fpāstōr|^Plūr.pāstōr|Jspāstōr|^spāstōr|umpāsiōr\ibusSing.[B] ov|isov\emov|isov|fPlūr.ov\ēsov\ēsov|twmov\ibuspāstōr|t6u5ov\ibus[A] Ut 'pāstor' dēcllnantur haec vocābula: sōl sōlis, timor-ōris, clāmor -ōris (masc); arbor -oris (fem.); cēt.[B] Ut 4ovis' dēclīnantur haec vocābula: pānis, collis, vallis,canis (gen. plūr. canwm); nūbēs -is (nōm. sing. -ēs); mōns125 montis, dēns dentis (nōm. sing. -s < -to); et alia multa. Fēminlnasunt: ovis, vallis, nūbēs; masculīna: pānis, collis, mōns,dēns.In Italiā sunt multl pāstōr-. Numerus pāstōr- magnus est.Pāstor Iūlil ūnum can- et multās ov- habet. Pāstor est domihōcmodō : ut *īnsula'-us/-um-um-ī-ō-ō-/-is-etn-is-ī-e-V-a-ōs/-a-ōrum-ts-īs-ēs-is-umJ-iim-ibus-ibusPENSVM A67
CAP. IXVocābulanova:campuspāstorcanisoviscibusherbarivuspānismōnsvalliscollisarborsilvalupussōlcaelumterranūbēsumbravestīgiumtimordēnsclāmormodusnigeralbusūndēcentumēst eduntbibitlūcetpetitdūcitiacetrelinquitlātraterratquaeritreperitululatbālataccurritimpōnitipseproculsuprāsubdumutdēclīnātiōdēclīnatnus can- et ov-. Can- et ov- pāstōr- amant. Cibus ov- estherba, cibus pāstōr- est pān-. Pāstor pān- ēst.In coll- ūna arbor est. Pāstor cum can- et ov- ad arbor- it,Iam pāstor in umbrā arbor- iacet. Arbor pāstōr- et can- etov- umbram dat, sed ov- nigra in sōl- iacet. Nūllae nūbantesōl- sunt. In silvāmultae arbor- sunt, sub arbor- umbraest. Ov- nigra ā pāstōr- cēterisque ov- discēdit. Canis ovvidet.PENSVM BPāstor et centum — in — sunt. Pāstor ovibus aquam et —dat. Cibus ovium est —, cibus pāstōris est —. Pāstor pānem—. Ovēs herbam — et aquam — ē —.Sōl —, nūlla — in caelō — hunc campum vidētur. In colleūna — est, in — multae arborēs sunt. — arboribus umbraest. Pāstor ovēs suās ad arborem —. — pāstor in — arborisiacet, ovis nigra cēterās ovēs — et silvam —. In terrā sunt —lupī; lupus — nōn procul abest. Lupus in silvā cibum —,dum pāstor et — ovem quaerunt.PENSVM CNum pāstor sōlus in campō est?Quot ovēs habet pāstor?Ā quō canis cibum accipit?Suntne montēs prope pāstōrem?Ubi sunt vallēs?Quid est collis?Quō it pāstor?Cūr pāstor umbram petit?Quō it ovis nigra?Quid ovis in terrā videt?Cūr lupus ovem nigram nōn ēst?68
CAPITVLVM DECIMVMCAP.XCum homō ambulat, pedēs moventur. Cum piscis naavēsin ācre volanthominēs in terrā ambulantpiscēs in aquā natantBESTIAE ET HOMINES/ Equus et asinus, leō et lupus, canis et ovis bēstiae sunt.leō -ōnis m, pl leōnēs-ōnumferus -a -umleōLeō et lupus sunt bēstiae ferae, quae aliās bēstiās capiuntet edunt. In Āfricā sunt multīleōnēs. Pāstōrēs Āfricaeleōnēs timent, nam leōnēs nōn sōlum ovēs pāstōrum5 edunt, sed etiam pāstōrēs ipsōs! Nōn bēstia, sed homōest pāstor; leōnēs autem nōn sōlum aliās bēstiās, sedetiam hominēs edunt. Ferae et hominēs amīcīnōn sunt.Canis amīcus hominis est, ea bēsria fera nōn est.Aliae bēstiae sunt avēs, aliae piscēs. Aquila est magnacaudahomō -mis m, pl hominēs-inumfera = bēstia fcraaquilay^10 avis fera, quae parvās avēs capit et ēst. Avēs in āerevolant. Piscēs in aquā natant. Hominēs in terrā ambulant.Avis duās ālās habet. Homō duōs pedēs habet.āēr āeris mpēs peiis m,pl pedēs -umPiscis neque ālās neque pedēs habet. Avis quae volatālās movet. Homō quī ambulat pedēs movet. Piscis quī15 natat caudam movet. Cum avis volat, ālae moventur.cauda69
CAP.Xquīambulat vestīgiainterrā facitpot-est pos-smtquod = quiapetasusMercurius\Umercātor -ōris mimperium = id quodimperātur...enim = nam...: isemm = nam īsnūntius = is quīverbaportat (inter hominēs)Neptūnusmare -is n, pl maria -iumRōmānl = hominēs RōmānīGraecī = hominēs Graecīflūmen = fluviusflūmen -inis n, pl -ina-inumtat, cauda movētur. Quī ambulat vestīgia in terrā facit.Qul volat aut natat vestīgianōn facit.In hortō et in silvā multae avēs sunt. Canis avēs, quaeinter arborēs volant, aspicit. Canis ipse nōn volat, nam 20canis ālās nōn habet. Canis volāre nōn potest. Nequepāstor volāre potest. Pāstor duōs pedēs habet, itaquepāstor ambulāre potest. Hominēs ambulāre possunt,quod pedēs habent, neque volāre possunt, quod ālāsnōn habent. 25Mercurius autem ut avis volāre potest, nam in pedibuset in petasō eius ālae sunt. Mercurius nōn homō,sed deus est. Mercurius est deus mercātōrum. (Mercātorest homō quī emit et vēndit.) Mercurius imperiadeōrum ad hominēs portat, is enim nūntius deōrum est. 30Piscēs neque volāre neque ambulāre possunt. Piscēsin aquā natāre possunt. Etiamne hominēs natāre possunt?Aliī hominēs natāre possunt, aliī nōn possunt.Mārcus et Quīntus natāre possunt, Iūlia nōn potest.NeptQnus natāre potest; is enim deus maris est. (Ōce- //anus est magnum mare.) Mercurius et NeptQnus deīRōmānī sunt. Rōmānī et Graecī deōs multōs habent.Hominēs deōs neque vidēre neque audīre possunt. Deīab hominibus neque vidēri neque audīri possunt.Padus magnum flūmen est. In eō flūmine multī sunt 40piscēs. Piscēs in aquā flūminis natant. In flūminibus etin maribus magnus numerus piscium est. Flūmina etmaria plēna sunt piscium. Hominēs multōs piscēs capi70
CAP.Xunt. Nēmō piscēs fluminum et marium numerāre po45 test. Piscēs numerārī nōn possunt.Piscēs in aquā vīvunt, neque in terrā vlvere possunt,nam piscēs in āere spīrārenōn possunt. Homō sub aquāspīrāre nōn potest. Homō vīvit, dum splrat. Quī spīratvīvus est, quī nōn spīrat est mortuus. Homō mortuus50 neque vidēre neque audīre, neque ambulāre neque currerepotest. Homō mortuus sē movēre nōn potest. Cumhomō spīrat, anima in pulmōnēs intrat et rūrsus ex pulmōnibusexit. Anima est āēr quī in pulmōnēs dūcitur.Quī animam dūcit animal est. Nōn sōlum hominēs, sed55 etiam bēstiae animālia sunt. Alia animālia in terrā vlvunt,alia in marī.Sine animā nēmō potest vīvere. Homō qul animamnōn dūcit vīverenōn potest. Spirāre necesse est hominī.Ēsse quoque hominī necesse est, nēmō enim sine cibō60 vīvere potest. Necesse est cibum habēre. PecQniam habērenecesse est, nam qul pecūniam nōn habet cibumemere nōn potest. Sine pecūniā cibus emī nōn potest.Necesse nōn est gemmās habēre, nēmō enim gemmāsēsse potest. Gemmae edī nōn possunt; sed quī gemmās65 suās vēndit pecūniam facere et cibum emere potest.Mercātor qul ōrnāmenta vēndit magnam pecūniam facit.Fēminae quae pecūniam facere volunt ōrnāmentasua vēndunt.Avēs nīdōs faciunt in arboribus; nīdīeārum inter rā70 mōs et folia arborum sunt. Aquilae in montibus nīdōsnēmō (< ne- + homō)= nūllus homōvīvus -a -um = qul vīvit(v. est = vīvit)mortuus -a -um
CAP.Xfacere -it -iuntparere -it -iuntvult volunt:lūliz vuk(= volt)pueri voluntcapere -it -iuntimp cape! capite!canere = cantārevōxvōris/nōnaudent: timentoccultāre «-►ostenderefaciunt. In nīdīssunt ōva. Avēs ōva pariunt, ex quibusparvī pullī exeunt. Canis nōn ōva, sed pullōs vlvōs parit.Fēminae līberōspariunt. —Mārcus et Qulntus et Iūlia in hortō sunt. Iūlia pilam ///tenet et cum pueris pilā lūdere vult, neque iīcum puellā 75lūdere volunt; pueri enim nīdōsquaerunt in arboribus.Itaque puella lūdit cum cane suā Margaritā.Iūlia: "Cape pilam, Margarīta!"Canis pilam capit et caudam movet- Puella laeta ridetet canit. Pueri puellam canere audiunt. 80Quīntus: "Audī: Iūlia vōcem pulchram habet."Mārcus: "Vōx eius nōn pulchra est!"Canis avem suprā sē volāre videt eamque capere vult,neque potest. Canis īrātus lātrat: "Baubau!" Eius vōxpulchra nōn est, canis canere nōn potest! Avēs canere 85possunt, piscēs nōn possunt: piscēs vōcēs nōn habent.Cum aquila suprā hortum volat et cibum quaerit,parvae avēs canere nōn audent, et inter folia arborum sēoccultant. Itaque aquila eās reperīre nōn potest. Nequeavēs neque nldī avium ab aquilā reperīri possunt, quod 90rāmīs et folils occultantur.Mārcus autem nīdum reperit et Qulntum vocat: "Venl>Quīnte! In hāc arbore nīdus est." Accurrit Quīntus.Mārcus: "Age! Ascende in arborem5 Quīnte!"Quīntus in arborem ascendit; iam is suprā Mārcum 95in arbore est. Mārcus ipse in arborem ascendere nōnaudet!72
CAP.XMārcus interrogat: "Quot sunt ōva in nīdō?"Quīntus: "Nūlla ōva, sed quattuor pullī/100 Nīdus est in parvō rāmō. Rāmus quī nīdum sustinetnōn crassus, sed tenuis est. Rāmus tenuis Quīntum sustinērenōn potest, is enim puer crassus est. Ecce rāmuscum puerō et nīdō et pullīs ad terram cadit!Mārcus Quīntum ad terram cadere videt. Rīdetne105 Mārcus? Nōn ridet. Mārcus enim perterritus est. IamQuīntuset pullīquattuor sub arbore iacent. Neque puerneque pullī sē movent. Pullī mortuī sunt. Quīntusnemortuus est? Nōn est. Quīntus enim spīrat. Quī spīratmortuus esse nōn potest. Sed Mārcus eum spīrāre nōn110 videt, neque enim anima vidēri potest.Quid facit Mārcus? Mārcus perterritus ad vīllamcurritet magnā vōce clāmat: "Age! Venī, pater!"Iūlius puerum vocāre audit et exit in hortum. Paterfīliumperterritum ad sē accurrere videt eumque inter115 rogat: "Quid est, Mārce?"Mārcus: "Quīntus...est... mortuus!"Iūlius: "Quid? mortuus? Ō deī bonī!"Pater, ipse perterritus, cum Mārcō ad Quīntum currit.Iūlia quoque accurrit cum cane suā. Quīntus oculōs120 aperit. Iūlius eum oculōs aperīre videt.Iūlius: "Ecce oculōs aperit: ergō vīvus est."Mārcus et Iūlia Quīntum vīvum esse vident. Puerautem ambulāre nōn potest, neque enim pedēs eumsustinēre possunt; ergō necesse est eum portāre.ramuscrassusramus tenuiscrassus -a -um
CAP.XlectusQuīntusā Iūliō portātorAemilia Quīntum ā IūliōportārividetQuīntwsin lectō pōniturAemilia Qulntwm in lectōpōrri aspicitīnfīnitīvus-īm(w/)vocārevidēreaccurrereaudīre-re[1] -āre[2]-ere[3]-ere[4]-īreesseportān"vidmpōnfaudmēsseQuīntus ā Iūliō in vīllam portātur et in lectō pōnitur. 125Aemilia filium suum ā Iūliō portāri videt, et interrogat:"Cūr puer ipse ambulāre nōn potest?"Iūlius: "Quīntus ambulāre nōn potest, quod nōn estavis neque ālās habet! Quī volāre vult neque potest, adterram cadit!" 130Aemilia Quīntum ā Iūliō in lectō pōnī aspicit.GRAMMATICA LATINAīnfinītīvus[A] Āctīvum.Iūlius Mārcum nōn vidēr^, sed audīr^ potest. Pater fīlium 135vocār^ audit, et accurrer^ videt.'Vocālr^', 'vidēlre5,^accurrler^, 'audllr^' īnfīnltīvus est.īnfīnītīvus: -re.[1] -āre: cantāre, pulsāre, plōrāre, interrogāre, verberāre, numerāre,salūtāre, imperāre, habitāre, amāre, dēlectāre, por- 140tāre, ambulāre, exspectāre, intrāre, ōrnāre, clāmāre, mōnstrāre,errāre, volāre, natāre, splrāre; dare; cēt.[2] -ēre: ridēre, vidēre, respondēre, habēre, tacēre, pārēre,timēre, tenēre, iacēre, movēre, cēt.[3] -ere: ponere, sūmere, discēdere, carpere, agere, vehere, 145claudere, vertere, currere, vēndere, emere, cōnsistere, ostendere,bibere, petere, dūcere, relinquere, quaerere, vīvere,lūdere, canere, ascendere, cadere; capere, facere, aspicere,accipere, parere; cēt.[4] -tre: venīre, audīre, dormīre3 aperīre, reperire; īre (ad-īre, 150ab-Ire, ex-īre); cēt.Mēdus servus esse nōn vult. Nēmō gemmās ēssepotest.'Esse' quoque et 'ēsse9īnfīnītīvusest.[A] Passīvum.Mārcus ā Iūliō nōn vidērf, sed audīrf potest. Mārcus Quīn- 155tum ā Iūliō portān et in lectō pōnf videt.74
CAP.XTortā|rf, 'vidē|rf, *pōn|f >'audīlrf īnfīnltīvuspassivi est.Infinītīvus passīvī: -rīl-ī.[1] -ān: portārī, numerāri, vocāri.160 [2] -ēri: vidēri, tenērī.[3] -f; pōnī, emī, edī, claudī.[4] -m: audīrī, reperīrf, aperīri.Piscēs numerān nōn possunt. Syra rosam ā Iūliā tenerividet. Gemmae edī nōn possunt. Magnum ōstium ā parvā165 puellā neque aperin neque claudf potest.-rU-ī[2]-m[3]-f[4]-fn= Syra Iūliam rosamtenēre videt= parva puella magnumōstium neque aperīreneque claudere potest170175180Dēclīnātiō tertia'Avis' (/) et 'piscis' (m) dēcllnantur ut 'ovis'. Ut 'pāstor'dēclīnātur 'mercātor' (m).'Leo' (m) et 'homō* (m) dēclīnantur hōc modō:Sing. Plūr. Sing.Nām. leO \ton\ēs homōAcc. leōn|*m leōn|^5 homin|imGen. leon|w \tōn\um homin|t5Dat. leōn|f \eōn\ibus homin|fAbL'Vōx'Nōm.AccGen.Dat.Abl.PENSVM Aleōn|tf(/) et 'pēs'Sing.vōxhomin^Ieōn|ifew5(m) dēcllnantur hōc modō:Plūr. Sing. Plūr.VŌC|^5pēsPlūr.homin^hominj^homin|wmhomin\ibushomn\ibusvōl\isvōc|īvōc\evōc\umvoc\ibusvōc\ibusped|wped|tpedl^ptd\umped\ibusptd\ibusS 'mare', 'animal' (n): vidē cap. XLAv- in āer- volant. Pisc- in aquā natant. Iūlia neque volnequenat- potest. Homō duōs ped- habet, itaque homō ambul-potest. Homō mortuus sē mov- nōn potest. Spīr- necesseest hominl, nam sine animā nēmō vīv- potest. Cum homōspīrat, anima in pulmōn- intrat et ex pulmōn- exit. Homō\eō
CAP.Xāērālapēscaudapetasusdeusmercātornūntiusmareflūmenanimapulmōanimalnīdusrāmusfoliumōvumpulluspilavōxlectusferusvīvusmortuuscrassustenuisperterrituscapercvolārenatāremovērefacerevīverespīrāreparerclūderecanereaudēreoccultāreascenderesustinērecaderepotest possuntvult voluntnecesse estnēmōcumquodenimergōīnfinltlvusquī spirat mortuus es- nōn potest. Homin- deōs vid- nonpossunt. Del ab homin- vid- nōn possunt. Nēmō piscēs numer-potest. Piscēs numer- non possunt. Sine pecūniā cibusem- nōn potest.Puerī Iūliam can- audiunt. Mārcus Quīntum ad terramcad- videt. Iūlius Mārcum clām- audit. Aemilia saccum āIūliō in mēnsā pōn- et aper- videt.PENSVM BLeō et aquila — sunt. Virīet feminae — sunt. Mercurius nōnhomō, sed — est. In aquā sunt —. In āere sunt —. Quidagunt piscēs et avēs? Piscēs in aquā —, avēs in āere —. Avisduās — habet, itaque avis volāre —. Avis quae volat ālās—.Cum homō ambulat, — moventur. Cum homō —, anima in— intrat. Homō quī spīrat— est, quī nōn spīrat — est. Namsine animā — vīvere potest. Splrāre hominl — est.Iūlia — [= cantat]. Iūlia — pulchram habet. Pueri —quaerunt. Nīdīsunt inter — et folia arborum. In nīdīsaviumsunt — aut pullī. Avēs nōn pullōs vīvōs, sed ōva —. Quīntusin arborem — et iv — videt in nīdō. Rāmus qui nīdum —tenuis est. Rāmus tenuis puerum — sustinēre nōn potest:Qulntus ad terram —. Mārcus eum cadere videt et — est.PENSVM CNum Neptūnus homō est?Quis est Mercurius?Quid agunt mercātōrēs?Num necesse est margaritās habēre?Quid est ōceanus Atlanticus?Cūr aquila ā parvīs avibus timētur?Ubi sunt nīdīavium?Quid est in nldīs?Quae bēstiae ōva pariunt?Quid agunt pueri in hortō?Cūr rāmus Quīntum sustinēre nōn potest?76
CAPITVLVM VNDECIMVMCAP. XIcaputumerusCORPVS HVMANVMcapillu:frōnsoculusgenaōslabrunvcolluinauns/ Corpus hūmānum quattuor membra habet: duo bracchiaet duo crūra. Bracchium membrum est et crūsmembrum est. In bracchiō est manus, in crūre pēs.Duae manūs et duo pedēs in corpore hūmānō sunt.5 In corpore ūnum caput est, nōn duo capita. In capitesunt oculīet aurēs, nāsus et ōs. Super caput capillus est.Capillus virōrum nōn tam longus est quam feminārum.Suprā oculōs frōns est. īnfrā oculōs genae sunt. Postfrontem est cerebrum. Qul cerebrum parvum habet10 stultus est. Ōs est inter duo labra. In ōre lingua et dentēsīnsunt. Dentēs sunt albl ut margarītae. Lingua etlabra rubra sunt ut rosae.Hominēs oculīsvident et auribus audiunt. Homō quīoculōs bonōs habet bene videt, quī oculōs malōs habet15 male videt. Quī aurēs bonās habet bene audit, quī aurēsmalās habet male audit. Syra male audit, ea enim aurēsmalās habet.hūmānus -a -um < homōcorpus -oris n, pl -ora-orumcrūs crūns n, pl crūra-rumūna manitf, duae manūscapuf -uis n, pl capita-itumōsōris«,p/ōra-umsuper prp+acc «
CAP. XIpectus -oris ncor cordis nsanguis -inis mfluerecolor -ōris miecur -oris nventer -tris mviscera-umn/)/cibum sūmere = ēssesānus -a -um «->aeger-gra -grumsānare = sānum facerepulmōN/yēnaCaput est super collum. Sub collō est pectus. In pectorecor et pulmōnēs sunt. In corde est sanguis, quī pervēnās ad cor fluit. Color sanguinis est ruber. īnfrā pul- 20mōnēs est iecur et venter. In ventre cibus est. Cor,pulmōnēs, iecur, venter sunt viscera hūmāna.Homō quī ventrem malum habet cibum sūmere nōnpotest, neque is sānus, sed aeger est. Homō sānus ventrembonum, pulmōnēs bonōs>cor bonum habet.Medicus ad hominem aegrum venit eumque sānumfacit. Medicus est vir quī hominēs aegrōs sānat, sedmultī aegrī ā medicō sānārī nōn possunt.25corīecuf/venterviscera hūmānapōculumpōculum aquae = pōculumcum aquāmodo = tantum, sōlumEstne sānus Quīntus? Nōn est: pēs eius aeger est.Puer super lectum iacet. Aemilia et Syra apud puerum 30aegrum sunt. Māter apud eum sedet manumque eiustenet. Syra nōn sedet, sed apud lectum stat. Quīntusiacet. Aemilia sedet. Syra stat.Aemilia: "Ecce mālum, Quīnte."Aemilia puerō aegrō mālum rubrum dat, neque is 35mālum ēsse potest. Māter eī pōculum aquae dat.Aemilia: "Bibe aquam modo!w78
CAP. XIMāter caput Quīntīsustinet, dum puer aquam bibit.Aemilia: aIam dormī, Quīnte! Dormī bene!"40 Māter manum pōnit in fronte filiī: frontem eius tangit.Quīntus oculōs claudit atque dormit.tangereatque = et// Iūlius, quī cum Syrō servō in ātriō est, imperat: "ī adoppidum, Syre, atque medicum arcesse!"Medicus Tusculīhabitat. Iūlius servum suum Tuscu45 lum īre iubet atque medicum arcessere. Syrus equumascendit, ad oppidum it, medicum arcessit. Servus cummedicō ad vīllam revenit.Medicus interrogat: "Quis aegrōtat?"iubēre = imperārcequum ascendcre = inequum ascenderere-venīre = rūrsus venīreaegrōtāre = aeger esseIūlius: "Meus Quīntus fīliusaegrōtat; ambulāre nōn50 potest."Medicus: "Cūr ambulāre nōn potest?"Iūlius: "Quia pēs eius aeger est. Puer stultus est, medice:nīdum in arbore reperit, arborem ascendit, dēarbore cadit! Itaque pedem aegrum habet nec ambulāre55 potest. Nec modo pede, sed etiam capite aeger est."Iūlius medicum ad cubiculum Quīntl dūcit. Medicuscubiculum intrat, ad lectum adit atque puerum aspicit.Quīntus quiētus super lectum iacet nec oculōs aperit.Medicus puerum dormīre videt.60 Medicus dīcit: 'Tuer dormit."Syra, quae male audit, id quod medicus dīcit audīrenōn potest; itaque interrogat: "Quid dīcit medicus?"Aemilia (in aurem Syrae): "Medicus 'puerum dormīre'dīcit."dēprp+abl= ab[|]nec = nequeped^ aeger est = pedemaegrum habeicubiculum intrāre = incubiculum intrārequiētus -a -um = quī sēnōn movetdīcereid quod medicus dīcit= verba medicī79
CAR XIad-esse^verbum facere = verbumdīcerespectāre = aspicereQuīntus oculōs aperit atque medicum adesse videt. 65Puer, quīmedicum timet, nūllum verbum facere audet.Medicus: "Ōs aperī, puer! Linguam ostende!"Syra: "Quid dīcit medicus?"Aemilia: "Medicus Quīntum ōs aperire atque linguamostendere iubet." 70Qulntus ōs aperit atque medicō linguam ostendit.Medicus linguam eius rubram esse videt.Medicus: "Lingua eius rubra est."Syra: "Quid dīcit?"Aemilia: "Dīcit 'linguam eius rubram esseV 75Medicus etiam dentēs Quīntīspectat et inter dentēsalbōs ūnum nigrum videt. Nōn sānus est dēns qul colōremnigrum habet.Medicus: "Puer dentem aegrum habet."Qulntus: "Sed dēns nōn dolet; ergō dēns aeger nōn 80est. Pēs dolet — et caput."Syra: "Quid dīcunt?"Aemilia: "Medicus dīcit 'Quīntum dentem aegrumhabēre', et Quīntus dīcit 'pedem et caput dolēre, nōndentemV 85Iūlius: aNōn dentem, sed pedem modo sānā, medice!"ap-ponere < ad-pōneresentīreMedicus pedem Quīntīspectat atque digitum ad pedemappōnit: medicus pedem eius tangit. Puer digitummedicī in pede suō sentit. 90Quīntus: "Ei, ei! Pēs dolet!w80
CAP XI/// Medicus (ad iQlium): "Tenē bracchium puerī!" (adAemiliam:) "Tenē pōculum sub bracchiō!" (ad Quīntum:)"Claude oculōs, puer!" Medicus Quīntum oculōs95 claudere iubet, quod puer cultrum medicī timet.Ecce medicus cultrum ad bracchium pueri appōnit.Perterritus Qulntus cultrum medicīsentit in bracchiō,nec oculōs aperire audet. Capillīhorrent. Cor palpitat.Medicus vēnam aperit. Ruber sanguis dē bracchiō in100 pōculum fluit. Quīntus sanguinem dē bracchiō flueresentit atque horret. Frōns et genae albae sunt ut līliaMedicus puerum oculōs aperīreiubet: "Aperīoculōs,puer!" neque Quīntus oculōs aperit. Puer quiētus superlectum iacet ut mortuus.105 Syra: "Cūr Quīntus oculōs nōn aperit? — Ō del bonī!Puer mortuus est!"Quīntus autem spīrat, ergō mortuus nōn est. SedSyra eum mortuum esse putat, quod eum splrāre nōnaudit. Iūlius et Aemilia fīlium suum quiētum spectant110 — atque tacent.Medicus manum super pectus puerīimpōnit eumquespīrāre et cor eius palpitāre sentit.Medicus: "Puer spīrat et cor eius palpitat."Aemilia gaudet quod filius vīvit.115 Syra: "Quid dīcit medicus?"Aemilia: "Medicus dīcit 'Quīntum spīrāre et cor eiuspalpitāre.' Ergō Quīntus vīvit."Syra Qulntum vīvere gaudet.horrcre: capilll horrent= capillīstanthorrēre = perterritusessegaudēre = laetus esseSyra Qulntwm vīveregaudet = Syra gaudetquod Quīntus vīvit81
CAP.XIdē-tcrgērchorrēre = timēreab-essenoster -tra -trum = meusettuusestsuntessepotestpossuntposse (īnf)Aemilia sanguinem dē bracchiō fīliīdēterget.Iampuer oculōs aperit. 120Quīntus: "Ei! Dolet bracchium!"Māter fīlium vīvum esse videt et audit.Aemilia imperat: "Aquam arcesse, Syra!" neque ancillaverba dominae audit.Iūlius: "Domina tē aquam arcessere iubet, Syrā!" 125Syra abit, atque revenit cum aliō pōculō aquae plēnō.Aemilia pōculum tenet, dum Quīntus bibit.Medicus: "Iam necesse est puerum dormīre."Exit medicus. Quīntus, quī medicum horret, eumabesse gaudet. 130Iūlius: "Iam fīliusnoster nōn modo pede, sed etiambracchiō aeger est."Aemilia: "Ille medicus crassus fīliumnostrum sānārenōn potest." Aemilia nōn putat medicum puerum aegrumsānāre posse. 135Syra: "Stultus est medicus! Neque cor neque cerebrumhabet!"Syra ^medicum stultum esse' dīcit. Iūlius et Aemiliaeum stultum esse putant, nōn dīcunt.GRAMMATICA LATINA 140Dēclīnātiō tertia[A/B] Masculīnum et feminīnum.Vocābula mascullna: pāstor, mercātor, clāmor, timor, color,sōl, āēr, venter, leō, pulmō, homō, pēs, sanguis; pānis,collis, piscis, mōns, dēns, cēt. 14582
CAR XI150155160165Vocābula feminlna: ovis, vallis, avis, auris,arbor, vōx, praepositiō, dēclīnātiō, cēt.[C] Neutrum.Vocābula neutra: flūmen, ōs, crūs, corpus,caput, cor; viscera (pt); mare, animal, cēt.Plūrālis: -a. Accūsātīvus = nōminātlvus.nūbes, frōns;pectus, iecur,'Corpus' et 'flūmen' dēcllnantur hōc modō:Sing. Plūr. Sing. PlŪKNōm. corpus corpor|a flūmen flūmin|aAcc. corpus corpor|
CAP. XIōscapillusfrōnsgenacerebrumlabrumlinguapectuscorsanguisvēnacoloriecurventervisccramedicuspōculumculterhūmānusstultusrubersānusaegernosterbenemaleflueresānāresedērestāretangerearcessereiubērerevenlreaegrōtāredicerespectaredolērcappōneresentlrehorrērepalpitāreputāregaudēredctergērepossemodosuperīnfrādēatquenecPENSVM AMembra corpor- hūmānīsunt duo bracchia et duo crūr-. Incorpor- hūmānō ūn- caput est, nōn duo capit-. In capitsuntduae aur- et ūn- ōs. In ōr- sunt dent-. In pector- ūncoret duo pulmōn- sunt.Medicus Qulnt- super lectum iac- videt; medicus puerdorm-videt. Medicus: "Qulnt- dorm-." Medicus 'Quīntdorm-'dlcit. Medicus puer- linguam ostend- iubet, et 'lingu-eius rubr- es-' dīcit. Puer dlcit 'ped- et caput dol-.'Medicus Aemili- pōculum ten- iubet. Syra Qulnt- spīr- nōnaudit, itaque Syra e- mortu- es- putat. Sed Quīnt- vīv-.Māter flli- vīv- gaudet. Necesse est puer- aegr- dorm-.PENSVM B— hūmānum habet quattuor —: duo — et duo —. In bracchilsduae — sunt, in crūribus duo —. Super collum est —.In capite sunt duo oculī, duae —, ūnus nāsus, ūnum —. Inōre sunt dentēs et —. Sub collō est —. In pectore sunt pulmōnēset —. In corde et in vēnīs— est. Sanguis per — ad cor —.Aemilia apud lectum Quīntl —, Syra apud lectum —.Quīntus nōn —, sed aeger est. Syrus medicum ex oppidō—. Medicus digitum ad pedem pueri —: medicus pedem eius—. Quīntus, quī digitum medicī in pede —: "Ei! Pēs —!"PENSVM CQuae sunt membra corporis hūmānl?Ubi est cerebrum?Quid est in pectore?Ubi est venter?Cūr Quīntus cibum sūmere nōn potest?Estne Quīntus sōlus in cubiculō suō?Unde medicus arcessitur?Quid videt medicus in ōre Quīntī?Quid Quīntus in bracchiō sentit?Cūr Syra Quīntum mortuum esse putat?84
CAPITVLVM DVODECIMVMCAP. XIIgladiuspllumhastaMILES ROMANVS/ Quīntus est frāter Mārcī. Iūlia soror eius est. Mārcus etQuīntus frātrēs Iūliae sunt. Mārcus patrem et mātrem,frātrem et sorōrem habet. Nōmen patris est 'Iulius',mātris 'Aemilia'; 'Quīntus' est nōmen frātris, 'Iūlia' so5 rōris.Mārcō una soror est. Iūliae duo frātrēs sunt. Nōminafrātrum sunt 'Mārcus' et 'Quīntus'. Patri et mātrī ūnafīlia et duo filiī sunt.arma Rōmānafrāter -tris msoror-ōris/pater -tris mmāter-tris/nōmen -inis nMārcō (dat) ūna soror est= Mārcus ūnam sorōremhabetMātrī'Aemilia' nōmen est. Quod nōmen est patri? Eī10 nōmen est 'Lūcius Iūlius Balbus'. Virō Rōmānō trianōmina sunt. 'LQcius' est praenōmen, id est nōmen prīmum;'Balbus' cognōmen est. Fīliīsnōmina sunt 'MārcusIūlius Balbus' et 'Quīntus Iūlius Balbus'. 'Mārcus'prae-nōmen -inis ncognōmen -inis n85
CAP. XIIpraenōmina Latīna:A. = AulusC. = GāiusD. = DecimusL. = LūciusM. = MārcusR = PūbliusQ.Sex.= Quīmus= SextusT. = Titusavunculus -I m = frātermātristrlstis
CAP.XIIMārcus: "Num Aemilius et hastam et pīlum fert?"Iūlius: "Aemilius pīlum tantum fert, is enim pedesest, nōn eques. Eques est mīlesquī ex equō pugnat; quīpedibus pugnat pedes est. Equitēs hastās, peditēs pfla45 ferunt. Pīlum nōn tam longum est quam hasta, nequegladius peditis tam longus est quam gladius equitis.Pīlum Aemiliī sex pedēs longum est."Mārcus: "Quam longus est gladius eius?"Iūlius: "Duōs pedēs longus est,"50 Mārcus: "Duōs pedēs tantum? Cūr tam brevis estgladius?"Iūlius: "Quod gladius brevis nōn tam gravis est quamgladius longus. Gladius equitis longior et gravior estquam peditis. Pedes, quīpedibus it multaque alia arma55 fert, gladium longum et gravem ferre nōn potest; itaquegladius eius brevis et levis est — brevior et levior quamis quī ab equite fertur. Etiam gladiī quī ā Germānīsferuntur longiōrēs et graviōrēs sunt quam Rōmānōrumac pfla eōrum longiōra et graviōra quam nostra sunt."60 Iūlia: "Quī sunt Germānī?"Iūlius: "Germānī sunt hominēs barbari quī Germāniamincolunt. Germānia est magna terra nōn procul āGalliā; Gallia autem prōvincia Rōmāna est, ut Hispānia,Syria, Aegyptus. Prōvincia est pars imperiī Rōmānī, ut65 membrum pars corporis est; Rōma enim caput imperiīest, prōvinciae membra sunt. Germānia nōn est prōvinciaRōmāna. Flūmen Rhēnus Germāniam ā Galliā prōpedes-itis meques -ius mipēs[=29y6cm]brevis «-►longusgladius brevis nōn tamgravis est quam gladiuslongusferre (īnf)= portārelevis ,w,Aadatque ante cēterāslitterāsbarbarus -a -um = necRōmānus nec Graecusincolere: terram i. =in terrā habitārepars(< parts)partis/87
CAR XIIdīvidcrepatria -ae/: p. nostra= terra/oppidum patrumnostrōrumcontrāprp+accpārēre/imperāre + dathostis -is m
CAP. XIIcastra Rōmānafossa-ae/vāllum-īn95 Mārcus: "Quam longus est passus?"Iūlius: "Ūnus passus est quīnque pedēs, ergō mlllepassūs sunt quīnque mīliapedum. In castris Aemilil sexmīlia mīlitum habitant. Nūllae feminae aut pueri illīchabitant, nec enim feminae puerique mīlitārepossunt.100 Circum castra fossa et vāllum longum et altum est."Mārcus: "Quam altum est vāllum castrōrum."Iūlius: "Prope decem pedēs altum est, et duo mīliapassuum longum. Quattuor portae per vāllum in castradūcunt. Inter duās portās est via lāta, quae castra in105 duās partēs dlvidit; ea via centum pedēs lāta est."In bellō portae castrōrum clauduntur. Cum exercitusGermānōrum castra oppugnat, Rōmānī castra dēfendunt:vāllum ascendunt ac pīlain Germānōs iaciunt.Illī autem nec pīla in castra iacere possunt, quod fossano nimis lāta et vāllum nimis altum est, nec vāllum ascendere,quod Rōmānī pīlīset gladils vāllum dēfendunt.Hostēs castra nostra expugnāre nōn possunt."Ecce portae aperiuntur atque equitātus noster inhostēs impetum facit. Barbarī perterritī, quī im115 petum equitātūs sustinēre nōn possunt, arma ad terramiaciunt atque in magnās silvās fugiunt.passus -ūs m: i passus= vpedēs [l,48tn]mīlia-ium npl (+ gen pt)\mille (m)hominēs; duomlia (mm/i!)homin«wpueri = pueri et puellaealtus -a -umlātus -a -umin bellō = cum bellumestdēfendere ++ oppugnāreiacere -it -iuntin (+ acc) « contrāex-pugnāreequitālus -ūs m = cquitumnumerus (parsexercitūs)impetus -ūsm: impetumfacere in hostem =hostem armls petere,oppugnāreftigere -it -iunt89
CAP. XIIraetus -ūs m = timorimpetus hostium"Mfles Rōmānus, quī hostem armātum accurrere videt,nōn ab eō fugit, sed armīs sē dēfendit. Mīlitēs Rōmānīfortēs sunt. Mīles fortis hostem nōn metuit, sedsine metū impetum in hostem facit. Aemilius, avuncu- 120lus vester, mlles fortis est."Circum imperium Rōmānum multī sunt hostēs.Castra et oppida nostra ab hostibus oppugnantur nequeexpugnantur, nam mīlitēsnostri prōvinciās ac patriamnostram ā Germānīs et ab aliīs hostibus dēfendunt." 125Mārcus: "Etiam Germānīsuam patriam dēfendunt."īūlius: "Sed patria nostra pulchrior est quam illōrum!Atque Germānī hominēs barbarī sunt."Mārcus: "Nōnne fortēs sunt Germānī?"Iūlius: "Fortēs sunt illī, sed Rōmānī fortiōrēs sunt, 130nec arma Germānōrum tam bona sunt quam nostra.Scutum eōrum nimis parvum est, pīlum nimis longumet grave; nec enim pīlum tam grave procul iacīpotest.Itaque pīlum nostrum breve et leve est — brevius etlevius quam pīlum Germānōrum. Mīlitēs Rōmānī bene 135pugnant, quod pīlaeōrum brevia et levia sunt, nōn longaet gravia ut Germānōrum. Patria nostra bonīs armīsdēfenditur. Nūllus hostis Rōmam expugnāre potest."Mārcus: uCūr RōmānīGermāniam nōn expugnant?"Iūlius: "Germānia nōn sōlum armīs dēfenditur, sed 140etiam altīs montibus, magnis silvls atque lātīs et altīsflūminibus."90
CAR XII145150GRAMMATICA LATINADēclīnātiō quārta'Exercitus' (m) dēclīnāturhōc modō (vidē exempla in versibus80-89 huius capitull):Singulāris PlūrālisNāminātīvus exercit|w$ exercit|āsAccūsātīvus exercit|wm exercit|ū$Genetīvus exercit|ūs exercit|MwmDatīvus exercit|m exercit|i&usAblātīvus exercit|w exercit|ifotfUt 'exercitus' dēclīnanturmascullna: arcus, passus, equitātus,impetus, metus, versus, cēt.; feminlnum: manus.versus -ūs m: cap. xil142versūs habet-ns-um-ūs-uī-ū-ūs-ūs-uum-ibus-ibus155 Adiectīvum[1/11]Dēcllnātiō prīma et secunda.Mōns altws. Arbor alta. Vāllum altwm.'Alt|«s -a -utri est adiectlvum primae et secundae dēclīnātiōnis.Mascullnum 'altws' dēclīnātur ut 'servus', feminī160 num 'alta' ut 'femina', neutrum 'altMm'ut 'oppidum'.SingulārisPlūrālisMasc. Fēm. Neutr. Masc. Fēm. Neutr.Nōm. alt|i« altaalt|F alt a^ alt|aAcc. altum alt amalt|a165 Gen.Dat.Abl.altjtaltōah\aealt\aealta2\\\um2\\\umaltjfalt|ōalt|ōalt|ō5ah\ōrumalt|ō5a\l\ārum2\\\ōrumalt|tsaltjfs alt|t5altjōalt|fs alt|ī5 altjīsHōc modō dēclīnantur haec adiectlva: albus, bonus, fessus,foedus, īrātus, laetus, lātus, longus, magnus, malus,170 meus, novus, plēnus, primus, sānus, tuus, cēt.; (-er -ra-rum:) pulcher, aeger, niger, ruber, noster, vester, cēt.[III] Dēclīnātiō tertia.Gladius brevis. Via brevzs. Pīlum brev^.'Brevw -e' est adiectīvum tertiae dēclīnātionis. Masculīnum175 et feminīnum 'brevw' dēcllnātur ut *ovis' (sed abl. sing. -f),neutrum 'brev^' ut ^mare'.ad-iectīvum -īn (adi)ikusaltaaltum-us-um-ī-ō-ō-a-ctm-ae-ae-ā-ī-ōs-ŌTwn-is-ts-um~wn-ī-ō-ō-ae-ās-ŌTWU-ĪS~ĪS-er -ra -rumbrevisbreve-a~a-āntm-īs-tsdēcl. iii: fem. = masc.91
CAR XII•is-em-is-ī-ī-e-e-is-ī-ī-es-es-ium-ibus-ibus-ia-ia-ium-ibus-ibusNōm.Acc.Gen.DauAbl.SingulārisMasc.lFēm.brev|esbxtv\embrev|isbrev|fbrevlfNeutr.brev|ebrev|ebrev|tsbrevjfbrevlfPlūrālisMasc.lFēm.brev|&brev|^sbrev|tMmbrev\ibusbītv\ibusNeutr.brev|tabrtv\iabrev|mmbrev|t'6w5brevlifcwsHoc modō dēclīnantur haec adiectlva: brevis, fortis, gravis,levis, tenuis, trīstis, cēt. 185Exempla:Pedes fortis Rōmānws gladium brev^w et lev^m, scūtummagnwm et grave fert; eques hastam fert longam et gravem.Peditl fortī Rōmānō est gladius brevis et levis, scūtum magnumet grav*; equitī hasta longa et gravw est. Pedes gladiō 190brev? et levf, scūtō magnō et gravī armātus est; eques hastālonga et gravf pugnat.Peditēs fort^s Rōmānī gladiōs brev^s et lev^s, scūta magnaet gravta ferunt; equitēs hastās ferunt longōs et graws. Peditibus(orūbus Rōmānīs sunt gladiī breves et lev^s, scūta magna 195et gravia; equitibus hastae \ongae et grav^ sunt. Peditēs gladilsbrtvibus et levibusy scūtīs magnīs et gravi&wsarmātī sunt;equitēs hastls longīs et gravffrwspugnant.180comparātīvus (comp)aluoraltms-wr -ius-iōrem -ius-wris -iōris-wn -xōn'iāre -iōre-iōrēs-iōrēs-iōrum-iōra-iōra-iōrum-iōribus -idribus-iōribus -iōribusComparātīvusHic mūrus altfor est quam ille. 200Hoc vāllum altms est quam illud.'Ahior -ius*comparātīvusest. Comparātlvusest adiectlvumdēclīnātiōnis tertiae:Singulāris:Plūrālis:MascJFem. Neutr. Masc./Fem. Neutr. 205Nōm. ahior ahius alttōr|^5 alttor|aAcc. z\\iōr\em vXiius alttōr|^s altzor|aGen. ahiōr\is <iār\is d\ūōr\um altzor|wmDat. v\\iōr\ī alttōr|f alliōr\ibus altior|i6w5Abl. d\liōr\e ahiōr\e 2\\iōr\ibus d\\iār\ibus 21092
CAP. XIIbrevior, fortior, gravior, levior, longior, pulExempla:chrior.Gladius equitis longior et gravtor est quam pedilis. Equesgladium longiārem et graviōrem fert quam pedes. Eques gla215 diō longiōre et graviōre pugnat.Gladiī equitum longiōrēs et graviōrēs sunt quam peditum.Equitēs gladiīs longiōribus et graviōribus pugnant.Pīlum bievius et levins est quam hasta. Hla breviōra etteviōra sunt quam hastae.220 Dēlia ancilla pulchiw est quam Syra. Lēander, quī ancillaepulchriōris amīcusest, ancillae pulchrwn rosam dat. Quidpulchriws est quam rosa?Mllitēs Rōmānī ioxxiōrēssunt quam hostēs. Dux Rōmānusmllitibus forliōribusimperat quam dux hostium. Ille dux ml225 litum fortiōrum est.PENSVM APīlum ē man- iacitur, sagitta ex arc-. In exercit- Rōmānlsmulti Galll mllitant, quī arc- ferunt. Equitāt- sine metimpet-in hostēs facit, neque hostēs impet- equitāt- sustinērepossunt. Mllle pass- sunt qulnque mllia pedum. ViaLatīna CL[150: centum quīnquāgintā] mīlia pass- long- est.Rāmus tenu- puerum crass- sustinēre nōn potest, nampuer crass- grav- est. Ūnum mālum grav- nōn est, nec duomāla grav- sunt, sed saccus plēn- mālōrum grav- est. Lēandersaccum magn- et grav- portat In saccō grav- suntmāla. Servī saccōs grav- portant. In saccīs grav- sunt mālaet pira.Saccus Lēandri grav- est quam Syrī,nam māla grav- suntquam pira. Via Appia long- est quam via Latlna. Via Appiaet via Aurēlia long- sunt quam via Latīna. Quīntus crass- estquam Mārcus. Lēander saccum grav- quam Syrus portat. Insaccō grav- māla sunt.Hoc pīlum long- et grav- est quam illud. Haec pīlalongetgrav- sunt quam illa.Vocābula nova:frātersorornōmenpraenōmencognōmenavunculusmīlesscūtumgladiuspīlumarmaarcussagittapugnushastapedesequesparsfinispatriahostisbellumexercitusduxcastrapassusfossavāllum93
CAP.XIIequitātusimpetusmetusversusmīliatrīstisarmātusbrevisgravislevisbarbarusaltuslātusfortisvesterferrepugnāreincoleredīvidercoppugnāremetuercmīlitāredēfendereiacereexpugnārefugcrecontrāacadiectlvumcomparatīvusPENSVM BMārcus — Quīntīest. Qulntus ūnum frātrem et ūnam —habet. 'Iūlia' — sorōris est. Frāter Aemiliae est — līberōrum.Quīntus: "Ubi est avunculus noster?" Iūlius: "Avunculus —est in Germāniā."Prōvincia est — imperiī Rōmānī. Rhēnus Germāniam abimperiō Rōmānō —; Rhēnus — imperil est. In Germāniāmulll — Rōmānī sunt, quī contrā Germānōs —; Germānīenim — Rōmānōrum sunt. Militēs Rōmānīscūta et — et pīla—. Mflitēs in — habitant. Circum castra est — et —, quod xpedēs — est. Mīlitēspatriam ab hostibus —.PENSVM CNum 'Mārcus' cognōmen est?Quot frātrēs habet Aemilia?Quid agit Aemilius in Germāniā?Quae arma pedes Rōmānus fert?Quam longum est pflum Aemilil?Ubi habitant militēs Rōmānl?Qul sunt Germānl et Gallī?Estne Germānia prōvincia Rōmāna?Quod flūmen Germāniam ā Galliā dīvidit?Cūr hostēs castra expugnāre nōn possunt?Num mīles fortis ab hoste fugit?Cūr hasta procul iacīnōn potest?94
CAPITVLVMTERTIVM DECIMVMCAP. XIIIkalendārium -īnMENSISIANVARDIESXXX!MENSISIVLIVSblESXXXlMEIMSISFEBRVARDiESxxvmMENSISAVGVSTVSPIES XXXIMENSISMARTIVSDJESXXXIMENSISAPRILISDIES XXXMENSIS MENSISSEPTEMBtROCTOBER'SEPTEMBHPIES XXXANNVS ET MENSESMENSISMAIVSPIISXXXIMENSISNOVENBERDIESXXXMENSISIVNLVS?PIES XXXMENSīSDECEMBERDJES XXXlIān.FebrMārt.Apr.Māi.Iūn.Iūl.Aug.Sept.Oct.Nov.Dec.CapricornusAquāriusPiscēsAriēsTaurusGeminīancerLeōVirgōLībraScorpiōSagittārius/ Annus in duodecim mēnsēs dīviditur, quibus haec suntnōmina: Iānuārius, mēnsis primus; Februārius, secundus;Mārtius, tertius; Aprilis, quārtus; Māius, qulntus;Iunius, sextus; Iūlius, septimus; Augustus, octāvus;5 September, nōnus; Octōber, decimus; November, Qndecimus;December, mēnsis duodecimus ac postrēmus.Ūnus annus duodecim mēnsēsvel trecentōs sexāgintāquīnque diēs habet. Saeculum est centum annl. Centumannīvel saeculum est longum tempus. Duo saecula sunt10 ducentī annī. Homō sānus nōnāgintā vel etiam centumannōs vīvere potest; ducentōs annōs vīvere nēmō potest.Mēnsī prīmō et mēnsī tertiō ā deīs nōmina sunt: Iānuāriōā deō Iānō, Mārtiō ā deō Mārte. Iānus et Mārs15 sunt deī Rōmānī. Iānus est deus cui duae faciēs sunt.Mārs deus bellī est.Mēnsis September nōminātur ā numerō septem,Octōber,November, December ab octō, novem, decem.Nammēnsis -is mv quīntus -a -umvi sextus -a -umvii septimus-a-umviii octāvus -a -umIX nōnus -a -umx decimus -a -umxi ūndecimus -a -umxii duodecimus-a-umpostrēmus -a -um
CAP. XIIIantlquus < antetunc = illō temporenunc = hōc tempore...igitur = ergōirigintā = xxx (30)ūnus et trīgintā= xxxi (31)duo-dē-trigintā= xxvin (28)ūn-dē-trīgintā= xxix (29)ūn-decim = XI(11)item = etiam (: utMārtius)dīmidia pars = Viquārta pars = lAdiēs -ēl mvesper -eri m māne nnox noctis/
CAP. XIIIhōram primam et duodecimam, 'meridiēs' nōminātur.Hōra sexta vel meridiēs diem dīvidit in duās aequāspartēs: 'ante merīdiem' et 'post merīdiem\ Meridiē sōl45 altissimus in caelō est. Sex hōrae sunt dīmidia pars diēī.// Nocte sōl nōn lūcet, sed lūna et stēllae lucent. LQnaipsa suam lūcem nōn habet, lux lūnae ā sōle venit; itaquelūna nōn tam clāra est quam sōl. Sōl est stēlla clārissima,quae lūce suā et terram et lūnam illūstrat. Neque50 tōta lūna sōle illūstrātur, sed tantum ea pars quae vertiturad sōlem; cētera pars obscūra est. Cum exigua parslūnae tantum vidētur, lūna 'nova' esse dīcitur. Diē septimōvel octāvō post lūnam novam lūna dīmidiavidētur,quae fōrmam habet litterae D. Diē qulntō decimō post55 lūnam novam lūna plēna est et formam habet litterae O.Cum lūna nōn lūcet, nox obscūra est.Diēs mēnsis prīmus 'kalendae' nōminātur. Diēs primusmēnsis Iānuāriīdīcitur 'kalendae Iānuāriae'; is diēsmus, sed quīntus decimus post kalendās est. Diēs nōmeri-diēs(< medi-): medius diēsaequus -a -umlūna -ae/lūxlūcis/clārus -a -umterrastēlla-aeftōtus -a -um: tōta lūna«-►pars lūnaecēterus -a -umobscūrus -a -umclārusexiguus -a -um = parvuslūnanovaquīntus decimus= xv(15.)dīmidia plēnakalendae-ārum/p/dīcitur = nōmināturannl prīmus est atque initium annī novī. Diēī prīmō60 mēnsis Iūliī 'kalendae Iūliae' nōmen est; is est diēs annīmedius.Diēs tertius decimus post kalendās 'īdūs' nōminātur.'īdūs Iānuāriae' diēs tertius decimus est post kalendāsIānuāriās. Item 'īdūs Februāriae' dīcitur diēs tertius de65 cimus mēnsis Februāriī. Sed 'īdūs Mārtiae' diēs esttertius decimus= xiii (13.)īdūs-uum/p/qulntus decimus mēnsis Mārtiī, nam mēnse Mārtiō(item Māiō, Iūliō, Octōbrl) īdūs nōn diēs tertius deci(mēnsis)-bcr-brism,abl -bri97
CAR XIIInōnae -ārum//>/ante diem octāvum kalendāslūliās(a.d.viiikal. Iūl.) = diēsoctāvusante kalendās Iūliāsaestās -ātis/*-» hiemshiemis/vēr vēris nautumnus -īmincipere -it -iunt- initium facerecalidus -a -um
CAR XIIIliā: altā nive operītur tōta terra et lacūs glaciē operiuntur;hieme Germānīpueri super glaciem lacuum lūderepossunt. Iānuārius mēnsis annī frlgidissimus est. Mēnsēscalidissimī sunt Iūlius et Augustus. Eō tempore100 multl Rōmānī urbem relinquunt et vīllāssuās petunt,neque enim tōtam aestātem in urbe vīverevolunt. —/// Hōra nōna est. Aemilia apud fīlium aegrum sedet.Cubiculum lūce sōlis illustrātur. Aemilia ad fenestramit caelumque spectat.105 Aemilia: "Hōra nōna est. Sōl altus in caelō est necnūbibus operitur."Quīntus: "Quandō sōl altissimus est?"Aemilia: "Hōrā sextā vel merīdiē. Sed post merīdiemāēr calidior est quam ante merīdiem."110 Aemilia fenestram claudit. Iam satis obscūrum estcubiculum.glaciēs -ēī/urbsurbis/= oppidummagnum (: Rōma)puerī super glaciem lacūslūduntquandō? = quō tempore?Quīntus: "Ō, quam longae sunt hōrae, cum necesseest tōtum diem in lectō iacēre!"Aemilia: "Vēr est. Diēs atque hōrae longiōrēs sunt115 vēre quam hieme."Quīntus: "Quandō longissimī sunt diēs?"Aemilia: "Mēnse Iūniō."Quīntus: "Iamne mēnsis Iūnius est?"īam-neAemilia: "Māius est: hic diēs est mēnsis Māiī postrē120 mus. Hōc annī tempore diēs nōn tam calidī sunt quamaestāte et noctēs frigidiōrēs sunt."Quīntus: "Quī mēnsis annī calidissimus est?"99
CAR XIIIAemilia: "Iulius."Quīntus: "Cūr ille mēnsis patris nōmen habet?"Aemilia rīdet et respondet: "Mēnsis Iūlius nōn ā pa- 125tre tuō nōmen habet — nōn tantus vir est ille! — sed āIūlius Caesar-aris m(mēnsis) Quīntīlis -is m= IūliusIuliō Caesare. Ante tempora Caesaris eīmēnsī erat nōmen'Quīntīlis' ā 'quīntō' numerō — nōn ā nōminetuō!"Quīntus: "Estne Iūlius mēnsis quīntus?" Puer digitīs 130Caesar Augustus(mēnsis) Scxtīlis -i$ m= Augustusfaciēs -ēī/vult volunt, m/vellenumerāre incipit: "Mēnsis prīmus Iānuārius, secundusFebruārius, tertius Mārtius, quārtus..."Aemilia: "Antīquīstemporibus Mārtius nōn tertius,sed primus mēnsis erat; tunc igitur Quīntīlis,quī nuncIūlius nōminātur, mēnsis quīntus erat, nōn septimus, 135ut nunc est. Item mēnsīAugustō nōmen erat 'Sextīlis',quia sextus erat, nunc Augustus nōminātur ā CaesareAugustō. — Sed hoc satis est. Iam necesse est tē dormīre."Māter enim faciem fīliīaspicit eumque oculōsclaudere videt. Aemilia puerum dormīre velle putat. 140Quīntus: "Sed diēs est. Sōl lūcet. Nocte iubē mē dormīre,cum sōl in caelō nōn est! Ubi sōl est nocte, cumhīc nōn lūcet?"Aemilia: "Cum hlc nox est> sōl lucet in aliīs terrisprocul ab Italiā et ab urbe Rōmā. Cum nox est illīc, hīc 145in Italiā diēs est."Quīntus: "Ergō nunc in aliīsterrīs et urbibus nox estatque hominēs dormiunt. Hīc diēs est, nec tempus estdormīre!"100
CAR XIII150 GRAMMATICA LATINADēclīnātiō quintaDiēs brevissimus est ante diem viii kalendās Iānuāriās. Māneinitium diēīest. Diēīprimō Iānuāriī nōmen est kalendae Iānuāriae;ab eō die incipit novus annus. Mēnse Iuniō diēslongī155 sunt. Iūnius xxx diēs habet: numerus diērum est xxx. Diēbusprimīs mēnsium nōmina sunt: kalendae Iānuāriae, Februāriae,Mārtiae, Aprīlēs, cēt. Ab iīs diēbus mēnsēs incipiunt.Singulāris PlūrālisNāminātīvus di\ēs di|es160 Accūsātīvus di\em di\ēsGenetīvus di|ēf d\\ērumDatīvus di|ēt di\ēbu$Ablātīvus
CAP. XIIIlūnastēllalūxformakalendaeīdūsnōnaeaequinoctiumaestāshiemsvērautumnusimbernixlacusglaciēsurbspostrēmusdīmidiusaequusclārustōtusobscūrusexiguuscalidusfrigidusindēclinābilisūndccimtrīgintāsexāgintāducentītrecentīquīntussextusseptimusoctāvusnōnusdecimusūndecimusduodecimusnōmināreillūstrāreincipereoperīrevelleerat erantveltuncnuncigituritemquandō?superlātīvusfrigid-. Mēnsis annl brev- est Februārius. Padus est flūmenItaliae long- et lāt-. Sōl stēlla clār- est.PENSVM BIānuārius — prlmus est. December est mēnsis — ac —. Temporeantīquō September mēnsis septimus —, nam — mēnsisprimus erat Mārtius. Nunc September mēnsis — est. Diēs esttempus ā — ad —. Māne est — diēī, vesper — diēī est etinitium —. Diēs in xn — dlviditur. Nocte — et — lūcent,neque eae tam — sunt quam sōl. Sōl lūnam — suā —. Ealūnae pars quae sōle nōn illūstrātur — est.Vēr et —, aestās et — sunt quattuor — annī. — ā mēnseIūniō —. Hieme nōn sōlum —, sed etiam — dē nūbibuscadit: montēs et campī nive —. Aqua nōn tam — est quamnix.PENSVM CQuot sunt mēnsēs annī?Ā quō Iānuārius nōmen habet?Quam longus est mēnsis Aprilis?Ā quō mēnsis Iūlius nōmen habet?Cūr mēnsis decimus Octōber nōminātur?Cūr lūna nōn tam clāra est quam sōl?Qul diēs annl brevissimus est?Quī diēs aequinoctia dīcuntur?Quod tempus annī calidissimum est?Quandō nix dē nūbibus cadit?Quid est imber?Ā quō diē incipit annus novus?102
CAPITVLVM QVARTVM DECIMVMCAP.XIVgallus canēnsNOWS DIES/ Nox est. Familia dormit. Vflla Iūliī obscūra et quiētaest. Mārcus quiētus in lectō suō cubat; is bene dormit.Quīntus dormlre nōn potest, quod et caput et pēs eīdolet. Bracchium quoque dolet Quīntō; itaque is nōn5 dormit, sed vigilat.Cubiculum in quō Quīntus cubat nōn magnum est,nec magnum est cubiculum Mārcī. Utrumque cubiculumparvum est. Uterque puer cubat in cubiculō parvō,neuter in cubiculō magnō. Neutrum cubiculum mag10 num est. Uterque puer quiētus est, neuter puer sē movet.Alter puer dormit, alter vigilat. Alter ē duōbuspueris valet, alter aegrōtat. Uter puer aegrōtat, Mārcusnean Quīntus? Quīntus aegrōtat, Mārcus valet.Āēr frigidus cubiculum Mārcīintrat, fenestra enim15 aperta est. Mārcus fenestrā apenā dormit. FenestraQuīntī aperta nōn est. Altera ē duābus fenestrīs estaperta, altera clausa. Utra fenestra clausa est? FenestraQuīntī. Is fenestrā clausā dormit, quia aeger est.cubāre = iacēre (inlectō)dolēre + dat: pēs eī/Quīntodoletvigilāre dormlreutcr- utra- utrum-que:uterque puer: et M. etQ.; utrumque cubiculum: et cubiculum M.ī«Q.Ineuter -tra -trum: neuterpuer: nec M. nec Q.alter -era -erumduōy abl duōbusvalēre
CAP.XIVc&nēns-entis = quī canit(-ns < -nts)gallia canēnsgallum cznentemdormiēns -entis = quldormitvigilāns -antis = quīvigilatquō-modo? < quōmodō?ho-diē = hōc diēmē(acc):mihi(dat)ad-hūc = ad hoc tempus,etiam nuncinquit = dīdtsurgercaf-ferre < ad-ferreaf-fer! (imp)lavāresordidus -a -umEcce gallus canit: "Cucurrū! Cucucurrū!" Gallus canēnsnovum diem salūtat. 20Mārcus oculōs nōn aperit neque sē movet. Quīntus,quī oculīs apertīs iacet, super lectum sē vertit. Puerdormiēns gallum canentem nōn audit. Puer vigilāns gallumaudit, et Dāvum vocat.Dāvus cubiculum intrāns interrogat: "Quōmodo sē 25habet pēs tuus hodiē?"Quīntus respondet: "Pēs male sē habet, nec pēs tantum,sed etiam caput et bracchium dolet. Ō, quamlonga nox est! Sed iam māne est, nam gallus canit. Dāmihi aquam, Dāve!" 30Dāvus Quīntō aquam in pōculō dat. Puer aquam bibit.Servus puerum bibentem aspicit.Dāvus Qulntum in lectō iacentem relinquit et cubicu- //lum Mārcīintrat. Mārcus adhūc dormit. Dāvus ad puerumdormientem adit eumque excitat. Quōmodo servus 35puerum excitat? In aurem pueri dormientis magnā vōceclāmat: "Mārce! Māne est!" Eō modō excitātur Mārcus,et oculōs aperiēns servum apud lectum stantem videt.Iam neuter ē duōbus pueris dormit."Hōra prima est" inquit Dāvus, "Surge ē lectō!" 40Mārcus ē lectō surgit. Iam nōn cubat in^lectō, sedante lectum stat. Mārcus Dāvum aquam afferre iubet:"Affer mihi aquam ad manus!"Servus Mārcō aquam affert et "Ecce aquaw inquit,"Lavā faciem et manūs! Manūs tuae sordidae sunt." 45104
CAP. XIVMārcus prīmum manūs lavat, deinde faciem.Dāvus: "Aurēs quoque lavā!""Sed aurēs" inquit Mārcus winfaciē nōn sunt!"Dāvus: "Tacē, puer! Nōn modo faciem, sed tōtum50 caput lavā! Merge caput in aquam!"Mārcus caput tōtum in aquam mergit atque etiamaurēs et capillum lavat. Iam tōtum caput eius purumest. Aqua nōn est pūra, sed sordida.Aqua quā Mārcus lavātur frigida est; itaque puer ma55 nūs et caput sōlum lavat, nōn tōtum corpus. Māne Rōmānīfaciem et manūs aquā frigidā lavant; post meridiemtōtum corpus lavant aquā calidā.Mārcus caput et manūs tergēns Dāvum interrogat:"Cūr frāter meus tam quiētus est?"60 Dāvus respondet: "Qulntus adhūc in lectō est."Mārcus: "In lectō? Quīntus, quī ante mē surgeresolet, adhūc dormit! Excitā eum!""Nōn dormit" inquit Dāvus, "Frāter tuus vigilat, necsurgere potest, quod pēs et caput eīdolet."65 Mārcus: "Mihi quoque caput dolet!wDāvus: "Tibi nec caput nec pēs dolet! Caput valēnsnōn dolet nec membra valentia."Per fenestram apertam intrat āērfrigidus. Mārcus friget,quod corpus eius nūdum est (id est sine vestīmen70 tīs); itaque Mārcus vestīmenta sua ā servō poscit: "Dāmihi tunicam et togam! Vestīmē!" Dāvus puerō frigentītunicam et togam dat, neque eum vestit: necesse estMārcus faciem lavatpūrus -a -um
CAP.XIVindueregerere = (in corpore)ferre, habēretogātus -a -um = togamgerēnsdexter -tra -trum
CAR XIV100 multum ēsse solet, hodie nec pānem nec mālum ēst.Puer aegrōtāns nihil ēsse potest.Mārcus autem magnum mālum ā patre poscit: "Dāmihi illud mālum, pater! Venter vacuus est mihi."Iūlius Mārcō pānem dāns uPrimum ēs pānem" in105 quit, "deinde mālum!"Mārcus pānem suum ēst. Deinde pater eīin utramquemanum mālum dat, et "Alterum mālum nunc ēs"inquit, "alterum tēcum fer!"Dāvus Mārcō librum et tabulam et stilum et rēgulam110 afFert.Iūlius: "Ecce Dāvus tibi libmm et cēterās rēs tuāsaffert. Sūme rēs tuās atque abī!""Sed cūr nōn venit Mēdus?" inquit Mārcus, quīMēdumadhūc in familiā esse putat. Is servus cum puerīs115 īre solet omnēs rēs eōrum portāns. Mārcus ipse nūllamrem portāre solet praeter mālum.Iūlius: "Mēdus tēcum īre nōn potest. Hodiē necesseest tē sōlum ambulāre."Mārcus: ".. .atque mē ipsum omnēs rēs meās portāre?120 Cūr ille servus mēcum venīre nōn potest ut solet?Etiamne Mēdō caput dolet?"Iūlius: "Immō bene valet Mēdus, sed hodiē aliās rēsagit."Mārcus: "Quae sunt illae rēs?"125 Iūlius nihil ad hoc respondet et "Iam" inquit "tempusest discēdere, Mārce."multum -īncsse, imp ēs! ēste!utm-que manusutnzm-que manumtē-cum = cum tēferre, imp fer! ferte!rēs reī/nōmsingrcsplūrrēsacc rem rēsgendatrelreīrērumrēbusabl rē rēbusomnis -e
CAR XIVsalvē!valē!"salvē!"dīcitquīadvenitavalē!wdīcitquidiscēditMārcus mālum, librum, tabulam, stilum rēgulamquesēcum ferēns ē vīllāabit. Fīlius ā patre discēdēns "Valē,pater!" inquit."Valē, Mārce!w respondet pater, "Bene ambulā!w 130Quō it Mārcus cum rēbus suīs?Vidē capitulum quīntumdecimum!participium -īn (part)/Puella vigilōro...masc./fem.sing. plūr.nōm. -ns -nt ē$acc. -nt em -nt ēsgen. -nt is -nt iumdat. -nt ī -nt ibusabl. -nt e/-ī -nt ibusneutr.nōm. -ns -ntiaacc. -ns -ntiagen. -nt\is -nt iumdat. -nt\ī -nt ibusabl. \e/-ī -nt ibus-āns -antis-ēns -entis-ēns -entis-iens-ientisVocābula nova:gallusvestlmentumtunicatogacalceusparentēstabulastilusrēgulaGRAMMATICA LATINAParticipiumPuer vigilāns in lectō iac^ns gallum canentem audit. Gallus 135cznēns nōn audītur ā puerō dormiente. Puer dormiēns servumclāmanrem audit, nec ā gallō canente, sed ā servō clāmanteexcitātur. Nōn vōx gallīcanenrw, sed vōx servīclāmantis puerumdormientem excitat.Pueri vigHantēs gallōs canentēs audiunt. Galll canentēs ā 140pueris dormientibus nōn audiuntur. Pueri dormf^n^s servōsclāman^s audiunt, nec ā gallīs canentibus, sed ā servls clāmantibusexcitantur. Nōn vōcēs gallōrum canenHumysed vōcēsservōrum cMmantium puerōs dormientēs excitant.Caput val^hs nōn dolet nec membra valentia. Canis animal 145volāns nōn est; animālia volantia sunt avēs. Militēs inter pīla\o\antia pugnant.'Vigilāns', 'iacens', 'c&nēns','dormt&w' participia sunt.Participium est adiectīvum dēclīnātiōnis 111:gen. sing. -ant\is,-ent\is (abl. sing. -e vel -ī). 150PENSVM APuer dorm- nihil audit. Dāvus puerum dorm- excitat: inaurem puerī dorm- clāmat: wMārce!MMārcus oculōs aperservumapud lectum st- videt. Servus puerō frīg- vestlmentadat. Parentēs fīlium intr- salūtant et ā fīliōintr- salūtantur.Fīlius discēd- "Valē!" inquit.108
CAR XIVCorpus val- non dolet. Medicus caput dol- sānāre nōnpotest. Piscēs sunt animālia nat-.PENSVM BPueri in lectīs— [= iacent]. — puer dormit, alter —; alter—, alter aegrōtat. — puer aegrōtat, Mārcusne — Qulntus?Quīntus aegrōtat.Servus puerum dormientem — et eīaquam —. Mārcus ēlectō — et primum manūs —, — faciem. Puer vestlmenta āservō —, et primum tunicam —, deinde —. Iam puer — nōnest. Virō — [= togam gerentī] bracchium — nūdum est.Dāvus Mārcum sēcum venīre iubet: "Venl —!"Mārcus Mēdum, qul cum eō īre —, nōn videt. Mēduslibrōs et cēterās — Mārcīportāre solet, Mārcus ipse — portāresolet — mālum. "Hodiē" — Iūlius "Mēdus — īre nōnpotest." Mārcus sōlus abit librum et — et stilum — ferēns.PENSVM CQulntusne bene dormit?Uter puer aegrōtat?Estne clausa fenestra Mārcī?Uter ē duobus pueris gallum canemem audit?Quōmodo servus Mārcum excitat?Totumne corpus lavat Mārcus?Cūr Mārcus friget?Quid Mārcus ā servō poscit?Utrum bracchium togā operītur?Utrā manū raīles scūtum gerit?Quās rēs Mārcus sēcum fert?resapertusclausussordiduspūrusnūdustogātusdextersinisteromniscubārevigilārevalēreexcitāresurgereafFerrelavāremergeresolērefrigēreposcerevestlreindueregerereinquituterqueneuteralteruter?mihitibimēcumtēcumsēcumnihil .quōmodohodiēadhūcprīmumdeindepraeteranvalēparticipium109
CAPITVLVM QVINTVM DECIMVMCAR XVDIODORVSMARCVSSEXTVS T?.*aL TITVSlūdusMAGISTER ET DISCIPVLIlūdus-īmmagister -trīmsevērus -a -umdiscipulus -īmnōn-dum = adhūc nōncōn-sīdere = sedcre incipere(«-►surgere;Mārcus librum et tabulam et cēterās rēs ferēns Tuscu- /lum ambulat. Illīc est lūdus puerōrum. Multī puerīmāne in lūdum eunt.Magister ludī est vir Graecus, cui nōmen est Diodōrus.Mārcus magistrum metuit, Diodōrus enim magis- 5ter sevērus est, quī discipulōs suōs virgā verberat; eōmodō magister sevērus discipulōs improbōs pūnīre solet.Discipulī sunt puerī quī in lūdum eunt. Mārcus etQuīntus sunt duo discipulī. Aliīdiscipulī sunt Titus etSextus. 10Sextus, quīante Mārcum et Titum ad lūdum advenit,prīmus lūdum intrat. Sextus sōlus est, nam cēterīdiscipulīnōndum adsunt.Magister intrāns Sextum sōlum in sellā sedentem videt.Sextus dē sellā surgēns magistrum salūtat: "Salvē, 15magister!"Magister: "Salvē, Sexte! Cōnsīde!"110
CAP. XVSextus in sellā cōnsīdit. Discipulus tacitus ante magistrumsedet.20 Magister interrogat: "Cūr tū sōlus es, Sexte?""Ego sōlus sum, quod cēteri discipulīomnēs absunt"respondet Sextus.Exclāmat magister: "Ō, discipulōs improbōs...!"Sextus: "Num ego discipulus improbus sum?"25 Magister: "Immō tū probus es discipulus, Sexte, atMārcus et Quīntus et Titus improbl sunt!"Hlc Titus ad lūdum advenit et iānuam pulsat antequamintrat: discipulus nōn statim intrat, sed prīmumiānuam pulsat; tum lūdum intrat et magistrum salūtat:30 "Salvē, magister!"Magister: "Ō Tite! Sextus iam adest..."Titus: "At Mārcus et Quīntus nōndum adsunt!"Magister: "Tacē, puer! Claude iānuam et cōnsīde!Aperite librōs, puerī!"35 Sextus statim librum suum aperit, sed Titus, qul librumnōn habet, "Ego" inquit "librum nōn habeō."Magister: "Quid? Sextus librum suum habetj tū librumtuum nōn habēs? Cūr librum nōn habēs?"tacitus -a -um = tacēnsex-clāmāreat = sediānua-ae/= ōstiumtum = deindeiam nōndumTitus: "Librum nōn habeō, quod Mārcus meum li40 brum habet."// Post Titum Mārcus ad lūdum advenit, neque is iānuampulsat antequam intrat. Mārcus statim intrat, necmagistrum salūtat."Ō Mārce!" inquit Diodōrus, "Cūr tū iānuam nōnm
CAP. XVpulsās cum ad lūdum venls, nec mē salūtās cum mē 45vidēs?"At Mārcus "Ego" inquit "iānuam nōn pulsō cum adlūdum veniō, nec tē salūtō cum tē videō, quia nec Sextusnec Titus id facit."audltis-nevērus -a -umtergum•īnvērum -In = id quodvērum estquod = id quodposterior -ius comp< postlacrimārepuerō (dat) nōnconvenit = lacrimaepuerō nōn conveniuntdēsinere
CAR XVMārcus: "Nōn cōnsīdō, quod sedēre nōn possum."Diodōrus: "Cūr sedēre nōn potes?"Mārcus: "Sedēre nōn possum, quod mihi dolet...75 pars tergī īnferior in quā sedēre soleō."Haec verba audientēs Titus et Sextus rident.Diodōrus: "Quid rīdētis, Tite et Sexte?"Titus: "Rldēmus, quod Mārcō dolet..."Diodōrus: "Tacēte! Eam corporis partem nōmināre80 nōn convenit! — Sed ubi est frāter tuus, Mārce?"Mārcus: "Is domī est apud mātrem suam. Quīntusdīcit 'sē aegrum esse\"Diodōrus: "Sl aeger est, in lūdum īre nōn potest. Atvōs bene valētis. Iam aperite librōs!"85 Titus: "Mārcus meum librum habet."partem tantum audiunt, nam antequam magister parpos-sumpot-espot-estīnferior -ius comp< īnfrāquid? = cūr?domī«-»in lūdōQ.: uEgoaeger sum"Q. dīcit'sīaegrumesseDiodōrus: "Quid tū librum Titī habēs, Mārce?"Mārcus: "Ego eius librum habeō, quod is meum mālumhabet. Redde mihi mālum meum, Tite!"red-dere = rūrsus dareTitus ridēns "Mālurn" inquit "tibi reddere nōn pos90 sum, id enim iam in ventre meō est!"Mārcus Irātus Titum pulsāre incipit, sed magister"Dēsine, Mārce!" inquit, "Titus tibi mālum dare nōnpotest, at ego tibi malutn dare possum, nisi hīcet nuncTitō librum reddis!"95 Mārcus Titō librum reddit.malum-In = malares;m. dare tibi: tē pūnīrenisi = sīnōn/// Discipulī librōs aperiunt. Item librum suum aperitmagister ac recitāre incipit. Puerī autem priōrem libriprior -ius
CAP. XVpars posterior: finistem libri posteriōrem recitāre incipit, omnēs pueri dormiunt!100magister recitatdiscipulīdormiuntquod = id quodlecta/us = parvus lectusMagister recitāre dēsinit et exclāmat: "Ō improbl discipulī!Dormītis! Quod recitō nōn audītis!"Mārcus magistrō īrātō "Ego" inquit "nōn dormiō.Immō vigilō et tē audiō, magister"Item Sextus et Titus "Neque nōs dormīmus" inqui- 105unt, "Vigilāmus et omnia verba tua audīmus. Bene recitās,Diodōre! Bonus es magister!"Magister laetus "Verum est quod dīcitis"inquit, "egobene recitō ac bonus sum magister — at vōs male recitātisac mall discipull estis!" 110Discipull: "Immō bonī discipulī sumus! Bene recitāmus!"Diodōrus: Tacēte! Ubi estis, pueri?"Discipulī: MInlūdō sumus."Diodōrus: "Verum dīcitis: in lūdō estis — nōn domī 115in lectulls! In lectulō dormīre licet, hlc in lūdō nōn licetdormīre!"Magister Irātus discipulōs virgā verberat.114
CAP.XVDiscipulī: "Ei, ei! Quid nōs verberās* magister?"120 Diodōrus: "Vōs verberō, quod aliō modō vōs excitārenōn possum. Ad sellās vestrās redlte atque cōnsīdite!"Discipulī ad sellās suās redeunt, neque cōnsīdunt.Magister: "Quid nōn cōnsīditis?"Discipulī: "Nōn cōnsīdimus, quod sedēre nōn possu125 mus."Diodōrus: "Quid? Sedēre nōn potestis? Ergō vōs hōramtōtam tacitīstāte, dum ego sedēns partem libri posteriōremrecitō! Nec enim stantēs dormīre potestis!"nōs acc (= nōm)vōs acc (= nōm)red-īre -it -euntpos-sumuspot-estispos-suntGRAMMATICA LATINA130 Persōnae verbīPuerī ridenr. Puella nōn rider.Puerī: "Cūr tū nōn ridēs, cum nōs rldtmus?"Puella: "Ego nōn rideo, quia vōs mē rīdētis/"'Rīdea rīdēmws'dīcitur persōna prima, 'ridēs ridēta' per135 sōna secunda, 'rider rldenr* persōna tertia.Singulāris PlūrālisPersōna prīma ride|ō ndē\musPersōna secunda ridē|5 rīdē|tisPersōna tertia ride|t ride|nr140 Exempla: [1] clām|o clāmā|mw5; [2] rīde|
CAP.XVface|refaciōfaci*facir[4] audī|reaudiōaudisaudi tessesumesest[1] -ō-ās-at[2]-eō-ēs-et-is-it-io~i$-it[4] -iō-īs-itīreeo īmusīs ītisit euntpossepos-sumpot-espot-estsumusestissuntfaci musfacimfaci untaudilmusaudllftsaudilunr-amus-ātis-ant-ēmus-ētis•ent-imus-itis-wtt-imus-itis-iunt-tmus-ttis-iuntpos-swnuspot-estispos-suntMalī discipulī in lūdō c\zmant et rīdent. Quīid nōn factunr,et omnia verba magistrl audmn^ bonl sunt discipulī. 150Bonī discipulī malīs dīcunt: uNōs bonl discipulī sumus: inlūdō nec clāmōmt^ nec rīdēmus,et omnia verba magistrl audtmus.At vōs malī discipulī estis: in lūdō clāmām et ndētis necverba magistri audftts/ Verum dlcimus! Nōnne hoc factris?wMalī discipull: "Quod dīcitis vērum nōn est: nōs hoc nōn 155facimus/"[1] Ut 'clām^ clamāmus' dēclīnantur verba quōrum īnfīnītīvusdēsinit in -āre.[2] Ut 'ndeō rldēmus' dēclīnantur verba quōrum īnfinītīvusdēsinit in -ere. 160[3] Ut 'dīco dīcimus*dēclīnantur verba quōrum īnfīnltīvusdēsinit in -ere, praeter ea quae -i- habent ante -ō et -unt, ut'factō factunt': accipere, aspicere, capere, facere, fugere, iacere,incipere, parere, cēt.[4] Ut 'audtō audfmws' dēcllnantur verba quōrum Infīnltīvus 165dēsinit in -īre, praeter verbum īre (pers. I sing. eō>pers. IIIplūr euni), item ab-īre, ad-īre, ex-īre, red-Ire, cēt.Ut 'sum sumus* dēclīnantur verba quōrum Infīnītīvusdēsinitin -esse, ut ab-esse, ad-esse, in-esse, cēto etposse (pers. ipos-sum pos-sumus, n pot-es pot-estis, iii pot-est pos-sunt). 170PENSVM AMārcus ad lūdum ven- nec iānuam puls-. Magister: "Cūr tūiānuam nōn puls-, cum ad lūdum ven-?" Mārcus: "Ego iānuamnōn puls- cum ad lūdum ven-, quod nec Sextus nec Titusid facit. Audīte, Sexte et Tite: vōs iānuam nōn puls- cum adlūdum ven-I^ Sextus et Titus: "Nōs iānuam puls- cum adlūdum ven-!" Magister: "Tacēte! Aperite librōs!" Titus:"Ego librum nōn hab-." Magister: "Cūr librum nōn hab-5Tite?" Titus: "Librum nōn hab-, quod Mārcus meum librumhab-!w Mārcus: "Sed vōs meās rēs hab-!w Titus et Sextus:"Nōs rēs tuās nōn hab-I^Magister discipulōs dormīre vidēns exclāmat: "Ō pueri!116
CAR XVDorm-! Ego recit-, vōs nōn aud-!" Mārcus: "Ego tē recitāreaud-. Nōn dorm-." Titus et Sextus: "Nec nōs dorm-. Terecitāre aud-. Bene recit-, magister." Magister: "Ego benerecit-, at vōs male recit-! Malīdiscipulī es-!" Discipulī: "Verumnōn dīc-, magister. Bonl discipull s-: in lūdō nec clāmnecrid-, et tē aud-!"PENSVM BMāne pueri in — eunt. Pueri quīin lūdum eunt — sunt. Quīlūdum habet — est. Mārcus magistrum metuit, nam Diodōrusmagister — est quī puerōs improbōs — verberat.Intrat magister. Sextus dē — surgit. Cēteri discipulī —adsunt. Magister—: "Ō, discipulōs improbōs!" Sextus: "Numego improbus —?"Magister: u—discipulus improbus nōn es,— [= sed] cēteri discipulī improbī sunt!"Post Sextum venit Titus, — [= deinde] Mārcus. Mārcus— [= ōstium] nōn pulsat, — lūdum intrat, nec magistrumsalūtat. Magister: "Discipulus improbus —, Mārce! — ad mēvenī!"Magister — Mārcīverberat. Tergum est — pars corporis.Magister puerum verberāre —. Mārcus ad sellam suam— neque —. Magister: u— [= cūr] nōn cōnsldis?" Mārcus:"Sedēre nōn —, quod pars tergl — mihi dolet!"PENSVM CQuō pueri māne eunt?Quis est Diodōrus?Cūr pueri magistrum metuunt?Quis discipulus primus ad lūdum advenit?Quid facit Titus antequam lūdum intrat?Cūr Titus librum suum nōn habet?Quis est discipulus improbissimus?Cūr Quīntus in lūdum īre nōn potest?Cūr magister recitāre dēsinit?Tīine magister an discipulus es?Num tū iānuam pulsās antequam cubiculum tuum intrās?Vocābtdanova:lūdusmagisterdiscipulusvirgaseUaiānuavērumtergummalumlectulussevērustacitusvēruspostcriorinfcriorpriorpūnīrecōnsīdereexclāmāredēsinereredlrereddererecitārelicēresumessumusestisegotūnōsvōsnōndumstatimtumquid?domīantequamatsīnisi117
CAPITVLVM SEXTVM DECIMVMCAP. XVInāvis RōmānaTEMPESTASinter-essequōrum : ex quibussitus -a -um: situm est= est (ubi?)sīve = velappellāre = nōmināreīnferus -a -um «-►superus-a -umad = apudTiberis -is m (acc -im,abl-i)paulum «-►multumnāvis-is/nāvigāre < nāvismaritimus -a -um = admare situsportus -ūs mlocus -I mīn-fluereeō locō (abl) = in eōlocō, illicItalia inter duo maria interest, quōrum alterum, quod /suprā Italiam situm est, 'mare Superum' sīve'Hadriāticum'appellātur, alterum, īnfrā Italiam situm, 4mareīnferum' sīve
CARXVIAlia oppida maritima quae magnōs portūs habentsunt Brundisium, Ariminum, Genua, Puteolī. Haecomnia oppida in ōrā maritimā sita sunt. (Ōra maritima20 est fīnis terrae, unde mare incipit. Portus est locus inōrā maritimā quō nāvēsad terram adīrepossunt.) In ōrāItaliae multī portūs sunt. Ex omnibus terrīs in portūsItaliae veniunt nāvēs, quae mercēs in Italiam vehunt.(Mercēs sunt rēs quās mercātōrēs emunt ac vēndunt.)25 Nōn modo mercēs, sed etiam hominēs nāvibus vehuntur.Portus Ōstiēnsis semper plēnus est hominumquī in aliās terrās nāvigāre volunt. Is quī nāvigāre vultadit nautam quī bonam nāvem habet. Sīāēr tranquillusest, necesse est ventum opperiri. (Ventus est āēr quī30 movētur.) Cum nūllus ventus super mare flat, tranquillumest mare; cum magnus ventus flat, mare turbidumest. Tempestās est magnus ventus quī mare turbat acflūctūs facit quī altiōrēs sunt quam nāvēs. Nautae tempestātēsmetuunt, nam magnī flūctūs nāvēs aquā im35 plēre possunt. Tum nāvēs et nautae in mare merguntur.Puteoli-ōrummp/ōra-ae/ōra = ōra maritimamerxmercis/Ōsiiensis -e < Ōstiasemper = omnītemporenauta -ae mtranquillus -a -um= quiētusopperīn = exspectāreventus -īmflāre: ventus flat (= movētur)Uirbidus -a -um: (marc)t.um
CAP. XVImarīturbidō(a6/) = dummareturbidumestopperiimmr=exspectantventō secundō (abl) =dum ventus secundusestē-gredf = exīre;ēgrediuntur= exeuntpuppis -isf(acc -im,abl -ī)medium mare = mediamaris parsgubernātor -ōris m = isquī nāvem gubernatorlrī: sōl orttur = sōlin caelum ascenditoriēns -entis m «-►occidēns -entis mNautae nec marīturbidō nec marītranquillō nāvigārevolunt; itaque in portū ventum secundum opperiuntur(id est ventus quī ā tergō flat). Ventō secundō nāvēs ēponū ēgrediuntur: vēla ventō implentur ac nāvēs plēnīsvēlīsper mare vehuntur. 40Pars nāvis posterior puppis dīcitur. In puppī sedet //nauta quī nāvem gubernat. Quōmodo nāvis in mediōmari gubernārī potest, cum terra nūlla vidētur? Gubernātorcaelum spectat: in altō marī sōl aut stēllae eīducēssunt. Ea pars caelī unde sōl oritur dlcitur oriēns. Par- 45tēs caelī sunt quattuor: oriēns et occidēns, merīdiēs etoriēnssōloccidēnsOCCIDENS\septem „triōnēs* &septen-triōnēs -um mplmerīdiēsoccidere^ oriricontrārius -a -um< conirādextra -ae/= manusd.sinistra-ac/= manus s.scrcnus -a -um: fcaelum)s.um = sinenūbibussimul = ūnō temporeseptentriōnēs. Occidēns est pars caelī quo sōl occidit.Meridiēs dlcitur ea caelī pars ubi sōl merīdiē vidētur;pars contrāria septentriōnēs appellātur ā septem stēllīsquae semper in eā caelīparte stant. Iīsquī ad septentri- 50ōnēs nāvigant, oriēns ā dextrā est, ā sinistrā occidēns,merīdiēs ā tergō. Oriēns et occidēns partēs contrāriaesunt, ut merīdiēs et septentriōnēs. —Hodiē caelum serēnum et ventus secundus est. Nāvēsmultae simul ē portū Ōstiēnsī ēgrediuntur. Inter eōs 55120
CAP. XVIhominēs qui nāvēscōnscendunt est Mēdus, quīex Italiāproficīscitur cum amīcāsuā Lydiā. Mēdus, quī Graecusest, in patriam suam redīre vult. Graecia nōn modoipsīus patria est, sed etiam Lydiae.60 Mēdus et Lydia ex Italiā proficīscentēs omnēs rēssuās sēcum ferunt: pauca vestīmenta, paulum cibī necmultum pecūniae. Praetereā Lydia parvum librum fert,quem sub vestlmentīs occultat.Sōle oriente nāvis eōrum ē portū ēgreditur multīs65 hominibus spectantibus. Nāvis plēnīs vēlīsaltum petit.Aliae nāvēs eam sequuntur.Mēdus in puppim ascendit. Lydia eum sequitur. Exaltā puppī sōlem orientem spectant. Iam procul abestŌstia, hominēs quī in portū sunt vix oculīs cernl pos70 sunt. Mēdus montem Albānum, quī prope vlllam Iūliīsitus est, cernit et "Valē, Italia!" inquit, "Valēte montēset vallēs, campī silvaeque! Ego in terram eō multō pulchriōrem,in patriam meam Graeciam!" Mēdus laetāturneque iam dominum suum sevērum verētur.75 Lydia collēs in quibus Rōma sita est procul cernit et"Valē, Rōma!" inquit, "Nōn sine lacrimīs tē relinquō,nam tu altera patria es mihi." Lydia vix lacrimās tenērepotest.Mēdus faciem Lydiae intuētur et "Nōnne gaudēs"80 inquit, "mea Lydia, quod nōs simul in patriam nostramredīmus?"Lydia Mēdum intuēns "Gaudeō" inquit "quod mihicōn-scendere = ascendereproficlscī = ablreipsz-a-uniygen-msmultum pecūniae =magna pecūniapraeter-eā = practer eāsrēssō\e orient^ = dum sōloriturmuhisspectantito =dum multīspectantaltum -In - altum maresequī = venlre post; eamsequuntur = post eamveniuntvix = prope nōncernere = vidēre (idquod procul abest)īre: eo Imusīs ītisit eunilaetārī = laetus esse,gaudēreverēri = timērcintuerī = spectāre121
CAR XVIlicet (+ dat)lābl = caderecomplectī: eam complectitur= bracchia circumcorpus eius pōnitpaulō post = postpaulum (temporis)quam in partem? = inquam panem?sō\educe = dum sōl duxest, sōle dūcenteloqul = verba facere(dlcere); «-»tacēreāter -tra -trum = nigerfit = esse incipitlicet tēcum venīre, At nōn possum laetāri quod omnēsamīcās meās Rōmānās relinquō.Sine lacrimīs Rōmāproficīscī nōn possum." Dē oculīs Lydiae lacrimae lā- 85buntur.Mēdus eam complectitur et "Tergē oculōs!" inquit,"Ego, amīcustuus, qul tē amō, tēcum sum. In patriamnostram īmus, ubi multī amīcīnōs opperiuntur."Hīsverbīs Mēdus amīcam suam tristem cōnsōlātur. 90Paulō post nihil ā nāve cernitur praeter mare et caelum.Mēdus gubernātōrem interrogat: "Quam in partemnāvigāmus?" Ille respondet: "In meridiem. Eccesōl oriēns mihi ā sinistrā est. Sōle duce nāvem gubernō.Bene nāvigāmus ventō secundō atque caelō serēnō." 95Dum ille loquitur, Mēdus occidentem spectat et nū- ///bēs ātrās procul suprā mare oriri videt; simul mare tranquillumfit. "Nōn serēnum est caelum" inquit, "Eccenūbēs ātrae..."Gubernātor statim loquīdēsinit et nūbēs spectat; tumvēla aspiciēns exclāmat: "Quid (malum!) hoc est? Nūbēsātrae ab occidente oriuntur et ventus simul cadit! Ōīooin-vocārefulgur-uris npaulum = paulum temporistonitrus -ūs m = quodaudītur post fulgurNeptūne! Dēfende nōs ā tempestāte!" Nauta Neptūnum,deum maris, verētur."Cūr Neptūnum invocās?" inquit Mēdus, "Prope 105tranquillum est mare."Gubernātor: "Adhūc tranquillum est, sed exspectāpaulum: simul cum illīs nūbibus ātris tempestās orīrisolet cum tonitrū et fulguribus. Neptūnum invocō,122
CAP. XVI110 quod ille dominus maris ac tempestātum est." Nautaperterritus tempestātem venientem opperītur.Paulō post tōtum caelum ātrum fit, ac fulgur ūnum etalterum, tum multa fulgura caelum et mare illūstrant.Statim sequitur tonitrus cum imbre, et simul magnus115 ventus flāre incipit. Mare tempestāte turbātur, ac nāvis,quae et hominēs et mercēs multās vehit, flūctibus iactāturet vix gubernāri potest. Nautae multum aquae ēnāve hauriunt, sed nāvis nimis gravis est propter mercēs.Hoc vidēns gubernātor "Iacite mercēs!" inquit nau120 tīs, qul statim mercēs gravēs in mare iacere incipiunt,spectante mercātōre, quī ipse quoque nāve vehitur. Illetrīstis mercēs suās dē nāve lābīet in mare mergī videt.Nēmō eum cōnsōlātur! Nāvis paulō levior fit, simul vērōtempestās multō turbidior et flūctūs multō altiōrēs fīunt.125 Mēdus perterritus exclāmat: "Ō Neptūne! Servāmē!" sed vōx eius vix audītur propter tonitrum. Nāvisaquā implērī incipit, neque enim nautae satis multumaquae haurīre possunt.Cēteris perterritīs, Lydia caelum intuētur et clāmat:130 "Servā nōs, domine!"Mēdus: "Quis est ille dominus quem tū invocās?"Lydia: "Est dominus noster Iēsūs Chrīstus, quī nōnmodo hominibus, sed etiam ventīs et mari imperārepotest."135 Mēdus: "Meus dominus nōn est ille! Ego iam nūlllusdominī servus sum. Nēmō mihi imperāre potest!"iactāre = iacere atqueiacerehaurīrepropter prp+accspectant^ mercātōre =dum mercātor spectat...vērō = sed...: simulvērō = sed simulfitfiuntservārecēterwperterritw = dumcēteri perterrifi suntnūllus -a -um, gen -lus123
CAR XVInec vcrō = sed nōnlocō (abl) movēre = clocō movēreiterum = rūrsusfit fiunt,i«/fierlHlc magnus flūctus nāvem pulsat. Mēdus Lydiamlābentem complectitur ac sustinēre cōnātur, nec vērōipse pedibus stāre potest. Mēdus et Lydia simul lābuntur.Mēdus surgere cōnātur, nec vērō sē locō movēre 140potest, quod Lydia perterrita corpus eius complectitur.Lydia iterum magnāvōce Christum invocat: "Ō Chrīste!Iubē mare tranquillum fieri! Servā nōs, domine!"Mēdus ōs aperit ac Neptunum iterum invocāre vult,sed magnus flūctus ōs eius aquā implet. Mēdus loquī 145cōnātur neque potest.Tum vērō ventus cadere incipit! Iam flūctūs nōn tantīsunt quantī paulō ante. Nautae fessīaquam haurire dēsinuntac laetantēs mare iterum tranquillum fieri aspiciunt.150dēponēns -entis (dēp)[1] ~ārī:-ālur-antur[2] -ērī: -ētur -entur[3] -t: -itur -untur[4] -frf: -iiur -iunturēgredīēgrediunturorlrīonturVocābtda rwva:nāvisportuslocusōramerxnautaventustempestāsflūctusvēlumpuppisgubernātorGRAMMATICA LATINAVerba deponentiaMēdus laetāmr(= gaudet) nec dominum verēmr (= timet).Nauta nōn proficīscifur(= abit), sed ventum secundum opperītur(= exspectat). 155'Lāetorf, Verērf, *proficīscr,'opperfrT verba dēpōnentiasunt. Verbum dēpōnēns est verbum quod semper fōrmamverbī passīvīhabet (praeter participium: laetā^ verēws,proficlsc^m,opperiews) atque in locō verbī āctlvī pōnitur.Alia exempla verbōrum dēpōnentium: cōnsōlārl, cōnāri, 160intuērī, sequī, loquī, lābi, complectī, ēgredī, oriri.Mēdus ex Italiā proficīsc^wsōlem orientem intu^r. Nāvisē portū ēgred^wr; aliae nāvēs eam sequuntur. Dum Lydialoquuwr, lacrimae dē oculīs eius Mbuntur. Mēdus eam complecttrtiret cōnsōlān cōnātur. 165124
CAR XVIPENSVM ANautae, quīNeptūnum ver-, tempestātemopper-. Mēdus etLydia ex Italiā proficīsc-. Lydia Mēdum in puppim ascendentemsequ-. Dum nauta loqu-, Mēdus occidentem intu-,unde nfibēs ātrae ori-. Simul tempestās or-. Mercātor tristismercēs suās in mare lāb- videt; nēmō eum cōnsōl- potest.Quī ab amlcls proficīsc- laet- nōn potest.PENSVM BBrundisium est oppidum — (in — maritimā situm) quodmagnum—habet.Portusest—quō—adterramadlrepossunt.Cum nūllus — flat, mare — est. — est magnus ventus qulmare—etaltōs—facit.Gubemātorest—quīin—nāvissedēnsnāvem—.Partēscaellsunt—et—,—etmeridiēs. Oriēnsesteacaelīpars unde sōl —, occidēns est ea pars quō sōl —.Mēdus et Lydia nāvem — atque ex Italiā —. Ventus — est,nāvis plēnīs — ex portū —; sed in altō mari tempestās —:magnus ventus — incipit et tōtum mare turbidum —. Nautaeaquam ē nāve — et — in mare iaciunt. Mēdus Neptūnum —:UŌ Neptūne! — mē!" Nāvis flūctibus — nec — [= sed nōn]mergitur.PENSVM CQuae nāvēs Rōmam adire possunt?Quid est 'ōstium' flūminis?Num Tiberis in mare Superum Influit?Quandō nāvēs ē portū ēgrediuntur?Ubi sedet gubernātor et quid agit?Quae sunt quattuor partēs caelī?Quās rēs Mēdus et Lydia sēcum ferunt?Quō Mēdus cum amlcā suā Ire vult?Cūr trīstis est Lydia?Quem deum invocant nautae?Cūr mercēs in mare iaciuntur?Num nāvis eōrum mergitur?oriēnsoccidēnsseptentriōnēsaltnmtonilmsfulgursitussuperusīnferusmaritimustranquillusturbiduscontrāriusserēnusāterinteresseappellārenāvigāreīnfluereopperīriflāreturbārcimplēreēgredlgubernāreoririocciderecōnscendereproflcīscīsequīcernerelaetāriverēriintuērilābīcomplectīcōnsōlārīloquīinvocāreiactārehaurīreservārecōnārīfieri fit fiuntpanlumsempersimulvixpraetereāiterumslvevērōpropterdēpōnēns125
CAPITVLVM SEPTIMVM DECIMVMCAR XVIIdiscipulus digitīscomputatNVMERI DIFFICILESdiscere: discipulusdiscitdocēre: magister docetn^-scīre = nōn sciredoctus -a -umw-doctus = nōn doctusSextusmanumtollitprūdēns -entis
CAP. XVIITitus: "Decem, ūndecim, duodecim, trēdecim, quat20 tuordecim, quīndecim, sēdecim, septendecim, duodēvīgintī,ūndēvīgintī,vīgintī,vīgintl ūnus, vīgintīduo..."Hīc magister eum interpellat: "Necesse nōn est omnēsnumerōs dīcere; ā vīgintl dīc decimum quemquenumerum tantum, Tite!"25 Titus: "Vigintī, trīgintā, quadrāgintā, quīnquāgintā,sexāgintā, septuāgintā, octōgintā, nōnāgintā, centum."Magister: "Bene numerās, Tite. Iam tū, Sexte, dlcnumerōs ā centum ad mīlle!"Sextus: "Longum est tot liumerōs dīcere!"30 Magister: "At satis est decem numerōs dīcere, id estcentēsimum quemque."Sextus: "Centum, ducentī, trecentī, quadringentl,qulngentī, sescentī, septingentī, octingentī, nōngentī,mīlle.M35 Magister: "Quot sunt trīgintā et decem?"Omnēs pueri simul respondent, nēmō eōrum manumtollit. Titus et Sextus ūnō ōre dīcunt: "Quadrāgintā."Mārcus vērō dīcit: "Quīnquāgintā." Quod Mārcus dīcitrēctum nōn est. Respōnsum Titi et Sextīrēctum est: iī40 rēctē respondent. Respōnsum Mārcl est prāvum: isprāvē respondet.// Magister Titum et Sextum laudat: "Vōsrēctē respondētis,Tite et Sexte. Discipulī prūdentēs atque industriīestis." Deinde Mārcum interrogat: "Quot sunt trigintā45 et septem?"x decemxi ūn-decimxii duo-decimxiii trē-decimxiv quattuor-decimXVxviquīn-decimsē-decimxvn septen-decimxvni duo-dē-vlgintlxix ūn-dē-vīginiīxx vīgintīxxx trigintāXL quadrāgintāL quīnquāgintālx sexāgintālxx septuāgintālxxx octōgintāxccnōnāgintācentumtot (indēcl) = tam multī-ae-acentēsimus -a -um = c(100.)C centumCC du-centī -ae -accc tre-centī -ae -acccc quadringentl-ae-ad quln-gentī -ae -aDC ses-centī -ae -aixx septin-gentī-ae -adccc octin-gentī-ae-aDccccnōn-genfi -ae -am/cid mlllerēctus -a -umrespōnsum -In = quodrespondēturprāvus -a -um
CAR XVIItrīgintā septem= xxxvii (37)facilis -eduo-dē-quadrāgintā= xxxviii (38)ūn-dē-quadrāginiā= xxxdc (39)cōgitārestultus esstultī respondēsreprchendere ♦->laudārcnumquam = nūllō temporenuraquam «->semperdif-ficilis -e facilissaepe = multīstemporibusMārcus: "Ad hoc rēctē respondēre possum: trigintāet septem sunt trigintā septem.""Rēctē respondēs, Mārce" inquit magister, "Quotsunt trīgintā et octō?"Mārcus: "Facile est ad hoc respondēre." 50Magister: "Nōn tam facile quam tū putās!"Mārcus: "Trīgintāet octō sunt trigintā octō."Magister: "Prāvē dlcis! Trigintā et octō sunt duodēquadrāgintā.Quot sunt trigintā et novem?"Mārcus: "Trigintā novem." 55Magister: "Ō Mārce! Id quoque prāvum est. Trigintāet novem sunt undēquadrāgintā. Cūr nōn cōgitās antequamrespondēs?"Mārcus: "Semper cōgitō antequam respondeō."Magister: "Ergō puer stultus es, Mārce! Cōgitāre nōn 60potes! Nam stultē et pravē respondēs!" Magister Mārcumnōn laudat, sed reprehendit.Mārcus: "Cūr ego semper ā tē reprehendor, numquamlaudor? Titus et Sextus semper laudantur, numquamreprehenduntur." 65Magister: "Tīiā mē nōn laudāris, Mārce, quia numquamrēctē respondēs. Semper prāvē respondēs, ergōreprehenderis!wMārcus: "At id quod ego interrogor nimis difficileest. Atque ego semper interrogor!w 70Magister: "Tu nōn semper interrogāris, Mārce. Tituset Sextus saepe interrogantur."128
CAP. XVIIMārcus: "Nōn tam saepe quam ego."Titus: "Nōs quoque saepe interrogāmur, nec vērō75 prāvē respondēmus. Itaque nōs ā magistrō laudāmur,nōn reprehendimur."Mārcus: "Et cūr vōs semper laudāminl? Quia id quodvōs interrogāminī facile est — ego quoque ad id rēctērespondēre possum. Praetereā magister amīcus est pa80 tribus vestrīs, patrī meō inimīcus. Itaque vōs numquamreprehendiminī, quamquam saepe prāvē respondētis;ego vērō numquam laudor, quamquam saepe rēctē respondeō!"Sextus: "At frāter tuus saepe laudātur, Mārce."85 Magister: "Rēctē dīcis, Sexte: Quīntus bonus discipulusest, et industrius et prūdēns." Quīntus ā magistrōlaudātur, quamquam abest./// Sextus: "Nōnne tū laetāris, Mārce, quod frāter tuusetiam absēns ā magistrō laudātur?"90 Mārcus: "Ego nōn laetor cum frāter meus laudātur!Et cūr ille laudātur hodiē? Quia discipulum absentemreprehendere nōn convenit!"Magister īrātus virgam tollēns "Tacēte, puerī!" inquit,"Nōnne virgam meam verēminl?"95 Mārcus: "Nōs nec tē nec virgam tuam verēmur!"Magister, quī verba Mārcī nōn audit, ex sacculō suōduōs nummōs prōmit, assem et dēnārium, et "Ecce"inquit nummōs ostendēns "as et dēnārius. Ut scītis,unus sēstertius est quattuor assēset ūnus dēnārius quatquamquamquiaabsēns -entis = quīabestdēnāriusprōmere = sūmere (ēlocō)as assis mdēnārius -īmi sēstertius = iv assēsI dēnārius = IVsēstertiī129
CAP. XVIIduo-dē-qulnquāginlā= xlviii (48)oportēre: oportet =neccsse est, convenitSextus: "ligo respōnsumsciā"Sextus dicit 'se respōnsumscīre'cerius -a -umin-certus = nōn certustuor sēstertiī. Quot assēs sunt quattuor sēstertiī, Tite?" 100Titus digitīs computat: "...quattuor...octō...duodecim...sēdecim:quattuor sēstertiī sunt sēdecim assēs."Magister: "Et decem dēnāriīquot sēstertil sunt?"Titus: "Quadrāgintā."Magister: "Quot dēnāriī sunt duodēquīnquāgintā 105sēstertiī?"Titus magistrō interrogantī nihil respondet.Magister: "Respōnsum tuum opperior, Tite. Curmihi nōn respondēs?"Titus: "Nōndum tibi respondeō, quod prlmum cōgi- 110tāre oportet. Duodēquīnquāgintā est numerus difficilis!"Sextus manum tollēns "Ego respōnsum sciō" inquit.Magister: "Audī, Tite: Sextus dīcit 'sē respōnsumscīre.' Sed exspectā, Sexte! Nōn oportet respondēre 115antequam interrogāris."Titus: "Duodēquīnquāgintā sēstertiī sunt dēnāriī...quattuordecim? an quīndecim? Nōn certus sum!MTitusnōn certus, sed incertus est, et respōnsum incertum datmagistrō. 120Magister: "Respōnsum certum magistrō dare oportet.Respōnsum incertum nūllum respōnsum est. Nunctibi licet respondēre, Sexte."Quamquam difficilis est numerus, Sextus statim rēctērespondet: "Duodēquīnquāgintā sēstertiī sunt duo- 125decim dēnāriī."130
CAP. XVIIMagister iterum Sextum laudat: "Bene computās,Sexte! Semper rēctē respondēs. Ecce tibi assem dō."Diodōrus assem dat Sextō, et dēnārium in sacculō re130 pōnit.Mārcus: "Discipulō tam industriō dēnārium dareoportet. Largus nōn es, magister. Pecūniam tuam nōnlargīris."Diodōrus: "Nōn oportet pecūniam largīridiscipulīs."135 Mārcus: "Quārē igitur tot numerōs difficilēs discimus?"Magister: "Quia necesse est computāre scīre, ut multīsexemplīs tibi dēmōnstrāre possum. Sītria māla ūnōasse cōnstant et tū decem assēs habēs, quot māla emere140 potes?"Mārcus: "Tot assēs nōn habeō — nōn tam largus estpater meus; nec mihi licet tot māla emere."Magister: "Id nōn dīcō. Ecce aliud exemplum: Sītūsex assēs cum frātre tuō partīris, quot sunt tibi?"145 Mārcus: "Quīnque!"Magister: "In aequās partēs pecūniam partīri oportet.Sīvōs sex assēs aequē partīminī, quot tibi sunt?"Mārcus: "Pecuniam meam exiguam nōn largior necpartior cum alils!"150 Postrēmō magister "Ō Mārce!" inquit, uhōc modōnihil tē docēre possum! Tam stultus ac tam piger esquam asinus!"dare: dō damusdās datisdat dantre-pōnere = rūrsuspōnerelargus -a -um = quīmultum datlargīrl= multum darequā-rē? = cūr?dē-mōnstrāre = mōnstrāre(verbīs)partīrī = dīvidcre (inpartēs)aequē partīri = in aequāspartēs dividere131
CAR XVII-or-ris-mur-inintsing. plūr.I -or -murII-nsIII -tur[1] iactār|īiact|oriactā risiactā tur[2] vidē|rividel^rvidērwvidē|tnr[3] merg|īmergormerg ensmerg itur[4] audl|riaudioraudīroaudī tur-ans-ātur[2)-eor-eris,-ētur[3] -ar-eris-itwr-ior-eris•itur[4] -ior-īris-ttur-TMtti-nturiactā muriactā mmfiacta wittrvidē murvidē mim'vide nft/rmerg murmerg vninīmerg unturaud! m«raudī minīaudi unmr-(tmini-antur-ēmur-ēminī-entur-ttnur-imint-imtur-imur-iminī-iuntur-īntuv-īmini-iwtturGRAMMATICA LATINAPersōnae verbīpasstvīEgo ā magistrō laudor = magister mē laudat.155Tu ā magistrō laudāns = magister tē laudat.Nōs ā magistrō laudāmur = magister nōs laudat.Vōs ā magistrō laudāmmī = magister vōs laudat.Singulāris PlūrālisPersōna prīma laud|
CAP. XVII[2] vere|or verē|?nwr; [3] sequ|or sequ|imar; [4] parti|or parl\\mur.Lydia: "Ego Neptūnum nōn vereor. Tūne eum verēro,nauta?" Nauta: "Omnēs nautae deum maris verēmwr."Lydia:"Cūr Neptūnum verēmtm?"Nautae Neptūnum vertntur, Lydia eum nōn verēfwr.vereor= timeōverēns= timēsverērwr= time^veremi/r= timēmusverēminf= limēftsverenfur= timentPENSVM AMārcus ā magistrō nōn laud-, sed reprehend-. Mārcus: "Cūrego semper reprehend-, numquam laud-? Titus et Sextussemper laud-, numquam reprehend-." Magister: "Tu nōnlaud-, sed reprehend-, quia prāvērespondēs." Mārcus: aSedego semper interrog-!" Sextus: "Tu nōn semper interrog-;nōs saepe interrog- nec prāvē respondēmus: itaque ā magistrōlaud-, nōn reprehend-." Mārcus: "At facile est id quodvōs interrog-: itaque rēctērespondēus ac laud-!" Titus: "Nōsmagistrum ver-. Nōnne tū eum ver-?" Mārcus: "Ego magistrumnōn ver-. Cūr vōs eum ver-?"PENSVM BDiscipulus est puer quī —. Vir quī puerōs — magister est.Magister est vir — quī multās rēs — quās pueri —. Sextusnec stultus nec piger, sed — atque — est. Magister interrogat,discipulus quī respondēre potest manum —. Nōn —respondēre antequam magister interrogat. Magister: "— numerōsā decem — ad centum!" — puer manum tollit, primumSextus, deinde Titus, — Mārcus. Sextus numerōs dlcit:"X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII, XVIII, XIX, XX, XXX, XL,L, lx, lxx, lxxx, xc, c." Sextus bonus discipulus est, quīsemper — respondet; itaque magister eum —. Mārcus, quīsemper — respondet, ā magistrō —: "— rēctē respondēs,Mārce! Cūr nōn — antequam respondēs?" Mārcus: "Cūr Titumnōn interrogās? Is nōn tam — interrogātur quam ego."Magister: "Iam eum interrogō: quot sunt xxi et lxviii?" Titus:"lxxxvii? an lxxxviii?" Titus nōn —, sed — est acVocābula nova:respōnsumasdēnāriusdoctusindoctuspigerprūdēnsindustriusrēctusprāvusfacilisdifficilisabsēnscertusincertuslarguscentēsimustrēdecimquattuordecimquīndecimsēdecimseptendecimduodēvīgintīūndēvīgintīquadrāgintāquīnquāgintāseptuāgintāquadringentīquīngenlisescentīseptingentīoctingentīnōngentīdisceredocēre133
CAP. XVIIsclrenescīretollereinterpellārelaudārecōgitārereprehendereprōmereoportērecomputārerepōnerelarglridēmōnstrārepartlriquisquetotpostrēmōrēctēprāvēaequēūsquenumquamsaepequamquamquārēmagistrō — incertum dat. Sextus vērō rēctē respondet, —difficile est id quod interrogātur. Quod Mārcus interrogāturnōn difficile, sed — est.Ūnus — est IVsēstertiī, ūnus sēstertius iv —.PENSVM CQuid pueri discunt in lūdō?Cūr Sextus ā magistrō laudātur?Cūr Mārcus reprehenditur?Estne facile id quod Titus interrogātur?Cūr Titus nōn statim respondet?Uter rēctē respondet, Titusne an Sextus?Quot sunt ūndētrigintā et novem?Trēs sēstertiī quot sunt assēs?Quot dēnāriī sunt octōgintā sēstertiī?Num facilēs sunt numeri Rōmānī?Tune ā magistrō tuō laudāris?134
CAPITVLVM DVODEVICESIMVMCAP. XVIIILITTERAE LATINAE/ Discipulī nōn modo numerōs, sed etiam litterās discunt.Parvīdiscipulī, ut Mārcus et Titus et Sextus, litterāsLatīnās discunt. Magnī discipull litterās Graecās etlinguam Graecam discunt. Lingua Graeca difficilis est.5 Ecce omnēs litterae Latīnae, quārum numerus est vīgintītrēs, ab Aūsque ad z: A, B, c, D, E, f, g, h, i, k, l,m, N, o, P, Q, r, s, T, v, x, Y,z. Litterae sunt aut vōcālēsaut cōnsonantēs: vōcālēs sunt A, E, i, o, v, y; cēteraesunt cōnsonantēs. (Etiam i et v cōnsonantēs sunt in10 VOCābulīs IAM, VEL, VOS, QVAM, Cēt.)Litterae Yet z in vocābulīsGraecīsmodo reperiuntur(ut in hōc vocābulō zephyrus, id est nōmen ventī quī aboccidente flat). Yet z igitur litterae rārae sunt in linguāLatīnā, in linguā Graecā frequentēs. K littera, quae fre15 quēns est in linguā Graecā, littera Latīna rārissima est,litterae dīcuntura ^ā' N Wb 4bēJ o Vc 'cē' P *pē*d ^dē* Q *cū'e ^ē* R ^er'f *ef s *es*t *tē'v 'ū*k 'kā1l *eryz'ypsllon''zēta'm cem'(littera) vōcālis-is/(littera) cōnsonāns-antis/[in hōc librō U u = vvōcālis(cōnsonāns V v)]zephyrus-Imrārus -a -umfrequēns -entis «-►rārus135
CAP. XVIIIKaesō -ōnis mquae-que syllaba: etprima et secunda ettertia syllabaīdemea-dem idem (< isea id 4- -dem): īdemnumerus(m),eademlittera(/), idemvocābulum (n)per sē: sōlafacere/fierī (āct/pass):vōcālis syllabam/acerepotest; sine vōcāll sylfabzfierinōn potestiungere «-►dlviderecon-iungere = īungereuter- utra- utrum-que,genutrius-quevarius -a -um
CAR XVIIImā, Rō-mā-, N-v-Snus: Rō-mā-nus..." Ita quodque vocābulumcuiusque sententiae ā discipulō legitur. (In hāc45 sententiā vocābulumfartiter novum est, sed quīvocābulumfortis scit, hoc vocābulum quoque intellegit, nammīles fortis est mīles quī fortiter pugnat.)In lūdō puerī nōn modo legere, sed etiam scriberediscunt. Quisque discipulus in tabulā suā scribit eās50 sententiās quās magister eīdictat. Ita pueri scrībere discunt.ita = eō modōintellegerefortis fortiter: mllesfortisfoniter pugnatdiscipulīscribuntmagistrō dictante55Magister discipulīsimperat: "Prōmite rēgulās vestrāset līneāsrēctās dūcite in tabulīs. T\im scribite hanc sententiam:Homō oculōset nāsutn habet"Quisque puer stilum et rēgulam prōmit et dūcit līneamrēctam in tabulā suā; tum scrībere incipit. Discipulīeandem sententiam nōn eōdem modō, sed variīsmodīsscrībunt. Sextus ūnus ex tribus pueris rēctē scrībit:HOMO OCVLOS ET NASVM HABET. TitUS SĪCSCIībit: HOMOlīnea rēctaunus: sōlustrēstria,aWtribus60 HOCVLOS ET NASVM HABET. MāTCUS VērŌ SĪCIOMO OCLOSET NASV ABET.// Magister: "Date mihi tabulās, pueri!"dare, imp dā! date!137
CAR XVIIIquālis -etālis -e (= quī ita est)Discipulī magistrō tabulās suās dant. Is tabulamcuiusque pueri in manus sūmit litterāsque eōrum aspicit.Quālēs sunt litterae Sextl? Pulchrae sunt. Quālēs 65sunt litterae Mārcī et Titī? Litterae eōrum foedae suntac vix legī possunt. Magister suam cuique discipulōtabulam reddit, primum Sextō, tum Titō, postrēmōMārcō, atque "Pulchrē et rēctē scribis, Sexte" inquit,"Facile est tālēs litterās legere. At litterae vestrae, Tite 70et Mārce, legīnōn possunt! Foedē scrībitis, pigrī discipull!"Magister Titum et Mārcum sevērē reprehendit.pulcher, comppulchrior,sup pulcherrimus -a -umsimul = eōdem temporepigsr, comppigrior,sup pigerrimus -a -umTitus: "Certē pulcherrimae sunt litterae Sextī, sedmeae litterae pulchriōrēs sunt quam Mārcī."Magister: "Reddite mihi tabulās, Tite et Mārce!" 75Titus et Mārcus tabulās suās reddunt magistrō, quleās simul aspicit. Magister litterās Titī comparat cumlitteris Mārcī,et "Litterae vestrae^ inquit "aequē foedaesunt: tū, Tite, neque pulchrius neque foedius scrībisquam Mārcus." 80Titus: uAt certē rēctius scrībō quam Mārcus."Magister: uFacile est rēctius quam Mārcus scrībere,nēmō enim prāvius scribit quam ille! Nōn oponet sēcomparāre cum discipulō pigerrimō ac stultissimō!Comparā tē cum Sextō, quī rēctissimē et pulcherrimē 85scrībit." Tum sē vertēns ad Mārcum: "Tu nōn modofoedissimē, sed etiam prāvissimē scrībis, Mārce! NesclsLatlnē scribere! Puer pigerrimus es atque stultissimus!"Iam Mārcus multō sevērius reprehenditur quam Titus.138
CAP. XVIII90 Mārcus (parvā vōce ad Titum): "Magister dīcit 'mēprāvē scribere': ergō litterās meās legere potest."At magister, quī verba Mārcī exaudit, "Litterās tuāsturpēs" inquit "legere nōn possum, sed numerāre possum:quattuor litterās deesse cernō. Aspice: in vocābulō95 primō et in vocābulō postrēmō eadem littera H deest."Mārcus: "At semper dīcō 'omō abet\"Magister: "Nōn semper idem dīcimus atque scribimus.In vocābulō secundō V deest, in quārtō m. Quidsignificant haec vocābula turpia oclōset nāsu? Talia verba100 Latīna nōn sunt! NQllum rēctum est vocābulum praeterQnum et, atque id vocābulum est frequentissimumet facillimum! Quattuor menda in quīnque vocābulīs!Nēmō alter in tam brevī sententiā tot menda facit!"Magister stilō suō addit litterās quae dēsunt; ita105 menda corrigit. Tum vērō "Nec sōlum" inquit "prāvē etturpiter, sed etiam nimis leviter scribis. Hās līneāstenuēsvix cernere possum. Necesse est tē stilum graviusin cēram premere." (Discipulī in cērā scribunt, namtabulae eōrum cērā operiuntur. Cēra est māteria mollisno quam apēs, bēstiolae industriae, faciunt.)Mārcus: "Stilum graviter premō, sed cēra nimis dūraest. Aliam tabulam dā mihi! Haec cēra prope tam dūraest quam ferrum." (Fermm est māteria dūra ex quācultrī, gladiī, still aliaeque rēs multae efficiuntur.)115 Magister Mārcō eandem tabulam reddit et "Cēra tuaMinquit "tam mollis est quam Sextl, et facile est eiusex-audire = audīre(quodparvā vōce dīcitur)turpis -e = foedusde-esse (: ab-esse)de-est dē-suntfacilis, comp facilior,sup facillimus -a -ummendum -īn: m. facere= prāvē scriberead-dere < ad + darecorrigere=rēctum facereleviter scribere = levīmanū scribereapis-is/cēra-ae/bēstio/a-ae/= parvabēstiadūrus -a -um
CAP. XVIIIāeciēs = lOx-iēs [x]:quoties? tolies:dcciēs = lOxnoviēs= 9xocttes= 8xpsexiēs= 6xquīnquiēs = 5xquater = 4xter = 3xbis = 2xsemel= lxlitterās legere. Sūme tabulam tuam et scribe h litteramdeciēs!"Mārcusdeciēsh scribit:hhhhhhhhhh. Tum ///magister eum v sexiēs scrībere iubet, et Mārcus, quī 120eandem litteram totiēs scrīberenōn vult, v v v v scrībit.Quotiēs Mārcus v scribit? Mārcus, ut piger discipulus,quater tantum v scribit. Deinde magister eum tōtumvocābulum nasvm quīnquiēs scrlbere iubet, et Mārcusscribit nasvm nasvm nasvm nasv nasv. Mārcus ter 125rēctē et bis prāvē scrībit.Tum Titus, quī duās litterās deesse videt, slc incipit:\animadvertere = vidērevel audlresemel = 1xsuper-esse «->de-esseaMagister! Mārcus bis..." — cum Mārcus stilum dūrumin partem corporis eius mollissimam premit! Titustacet nec fīnem sententiae facere audet. Magister vērō 130hoc nōn animadvertit.Magister: "Iam tōtam sententiam rēctē scribe!wMārcus interrogat: "Quotiēs?"Magister breviter respondet: "Semel."Mārcus tōtam sententiam iterum ab initiō scrībere 135incipit: homo hocvlos...Magister: "Quid significat hoculōs?Illud vocābulumturpe nōn intellegō!"Mārcus: "Num hīcquoque littera deest?"Magister: "Immō vērō nōn deest, at superest H litte- 140ra! Num tū hoculōs dīcis?"Mārcus, ut puer improbus, magistrō verba sua reddit:uNōn semper dīcimus idem atque scrībimus!"140
CAP. XVIIIMagister: "Tacē, improbe! Dēlē illam litteram!"145 Mārcus stilum vertit et litteram H dēlet. Simul Titusidem mendum eōdem modō corrigit in suā tabulā, nequevērō magister hoc animadvertit.Postrēmō Mārcus "Quārē" inquit "nōs scrībere docēs,magister? Mihi necesse nōn est scribere posse.150 Numquam domī scrībō."Magister: "Num pater tuus semper domīest?"Mārcus: "Nōn semper. Saepe abest pater meus."Magister: "Cum pater tuus abest, oportet tē epistulāsad eum scrībere."155 Sextus: "Ego frequentēs epistulās ad patrem meumabsentem scribō." Sextus puer probus est ac tam impigerquam apis.Mārcus: "Ego ipse nōn scrībō, sed Zēnōnī dictō.Zēnō est servus doctus quī et Latīnē et Graecē scit.160 īdem servus mihi recitāre solet."Magister calamum et chartam prōmit et ipse scribereincipit; is enim calamō in chartā scrībit, nōn stilō in cērāut discipulL (Charta ex papyrō efficitur, id est ex altāherbā quae in Aegyptō apud Nīlum flūmen reperitur165 Charta et papyrus vocābula Graeca sunt.)Mārcus magistrum scrībereanimadvertit eumque interrogat:"Quid tū scribis, magister?""Epistulam" inquit ille uad patrem tuum scribō. Breviterscrībō 'tē esse discipulum improbum'."170 Magistrō scribente, Mārcus "Prāvē scribis" inquit,dēlēre^ addereZēnōfrequentēs: multāsim-piger = industrius(++ piger)im- (ante/>, m, b) = inZēnō -ōnis mLatīnē scīre = linguamLatīnam scīreīdem servus : is quoqueXT7servuscalamuscharta/papyrus -ī/M141
CAP. XVIIIepistulae (dat) addere =ad epistulam adderekalendae Iūniae = diēsprimus mēnsis Iūniīmcrcēs-ēdis/signāre (epistulam)= cērā claudereim-primere < in 4-premere"syllaba im superest. Dēlē illam syllabam et scribe 'discipulumprobwri\"Magister: "Tacē, puer improbissime! Nihil dēleō,immō vērō vocābulum addō: *tēdiscipulum improbumatque pigrum esse' scribō!" 175"Scrībe 'probum atque impigrumy\"inquit Mārcus, necvērō haec verba ā magistrō audiuntur.Diodōrus, quīdiem epistulae addere vult, discipulōsinterrogat: "Quī diēs est hodiē?"Titus: "Hodiē kalendae Iūniae sunt." 180Magister: "Rēctē dīcis. Kalendae sunt hodiē. Ergōdate mihi mercēdem!" (Mercēs est pecūnia quam magisterquōque mēnse ā patribus discipulōrum accipit.Discipull kalendīscuiusque mēnsis mercēdem magistrōsuō afferre solent.) 185Sextus et Titus statim magistrō mercēdem dant. Mārcusvērō mercēdem sēcum nōn fert. Magister, antequamepistulam signat, pauca verba addit."Quid nunc scrībis?"interrogat Mārcus."Scribō *tēmercēdem ad diem nōn afferre'" respon- 190det magister, atque epistulam signat ānulum suum incēram imprimēns.magisterepistulamsignat142
CAR XVIIIGRAMMATICA LATINAAdverbium195 Discipulus stultws est quī stulte respondet.Mīles fortw est quī foniter pugnat.'Stultws' et 'fortis' adiectīva sunt. 'Stultē' et 'fortiter* suntadverbia.Adiectīvum: ~us-a -um (dēcl. i/ll). Adverbium: -ē.200 Adiectīvum: -is -e (dēcl. m). Adverbium: -iter.Exempla:Sextus rēctē et pulchre scribit, Titus et Mārcus prāvē etlurpiter scrībunt ac sevērē reprehenduntur. Magister Latīnēet Graecē scit. Sōl clār
CAP. XVIIImollisdūrusquālistālisimpigeriungereconiungeresignificārelegereintellegerescrīberedictārecomparāreexaudīredeesseadderecorrigerepremereefficereanimadverteresuperessedelēresignāreimphmereīdemeademidemquaequequodquesīcitaquotiēstotiēssemelbisterquaterquīnquiēssexiēsdeciēsadverbium— Latīnā, in linguā Graecā —. Vocābula ōstium et iānna —rem significant; lingua duās rēs — significat. Magister librōsLatīnōs et Graecōs — potest.Discipulī hanc — in tabulīs suīs—: Hamō oculōs et nāsumhabet. Magister tabulam — pueri aspicit, et Sextīet Titī etMārcL In tabulā Mārcī iv litterae —. Magister litterās quaedēsunt —; — [= eo modō] magister menda Mārcī—. TlimMārcus scribit — [= hōc modō]: homohocvlos... Magister:"Ō Mārce! Hīc nōn —, immō — littera h!" Mārcus stilumvertēns H litteram —. Tbm magister calamum et — sūmit et— ad patrem Mārcīscribit.Cēra est — mollis. Ferrum est māteria —.PENSVM CQuot sunt litterae Latīnae?Estne D vōcālis an cōnsonāns?Quot syllabās habet vocābulum 'apis'?Quōmodo parvus discipulus legit?Quisidiscipulus rēctissimē scribit?Quālēs sunt litterae quās Titus scribit?Quālis discipulus est Mārcus?Cūr Mārcus nōn homo, sed omo scribit?Quotiēs Mārcus litteram H scribit?Stilōne in tabulā scrībit magister?Quid magister scribit?Estne facilis grammatica Latīna?Tune rēctius scrībis quam Mārcus?144
CAPITVLVM VNDEVICESIMVMCAP. XIXtēctumcolumnaesignaMARITVS ET VXOR/ Iūlius cum uxōre suā in peristylō ambulat. Uxor eius estAemilia. Iūlius maritus Aemiliae est. Maritus et uxorinter columnās et signa ambulant. Tectum peristylī altīscolumnls sustinētur, inter quās tria pulchra signa stant:5 ūnum Iūnōnis, alterum Cupldinis, tertium Veneris.Iūnō et Venus deae sunt. Cupīdō est filius Veneris etMārtis, quamquam Venus Mārtis coniūnx nōn est, sedalterius deī, cui nōmen est Vulcānus. Venus enim malauxor est, quae aliōs deōs amat praeter coniugem suum10 Vulcānum. Mārs et Vulcānus sunt fīliīIūnōnis et Iovis;Iūnō enim coniūnx Iovis est. Sed Iuppiter malus maritusest, qul multās aliās deās amat praeter Iūnōnem,coniugem suam. Nēmō deōrum pēior marītus est quamIuppiter, neque ūlla dea pēior uxor est quam Venus.15 Inter omnēs deōs deāsque Iuppiter pessimus maritus estac Venus pessima uxor.uxor -ōris/marītus Aemiliae= vir Aemiliaecolumna-ae/signum -īntēctum -īnIūnō-ōnis/Cupīdō -inis mVenus-eris/deus -īm; dea -ae/con-iūnx -iugisy7m= uxor/marītusalter -era -erum,gen -eriusVulcānus -\mIuppiter Iovis mmalus, comppēior -ius,sup pessimus -a -umūllus -a -um: neque ūllus= et nūllus145
CAP.XIXmāter familiōs = māter(domina) familioimātrōna-ae/= feminaquae marītum habetamor -ōris m < amārepulchritūdō-inis/< pulcheromnēs-iummp/«-►nēinōbonus, campmelior -ius,supoptimus -a -umAemilia: "Iūlius bonusvir est, meliarquamūllus alius vir: Iuliusesiopttmus omniumvirōmm!"vocāre = appcllaretrēstria,gmtriumduo -ae -o, genduōrum-ārum -ōrumūnus -a -um, gen -īuspater ūnīus filiī/fHiae;duōrum ūliōTum/dnārumfiliārum; trium filiōrum/filiārummagnus, compmāior -ius,sup māximus -a -umparvus, campminor -us,sup minimus -a -umpater familuw= pater(dominus) familio^adulēsccns -entis m = virquīnōndum xxx annōshabetvirgō-inis/= feminaquae maritum nōndumhabetab-eratdomus-ūs/,a6/-ō,placc-ōsMātrēs familiās Iūnōnem invocant, ea enim dea estmātrōnārum. Venerem et Cupīdinem invocant amantēs,nam Venus et Cupldō amōrem in cordibus hominumexcitāre possunt. Cupīdō enim est deus amōris, et 20Venus, pulcherrima omnium deārum, dea amōris acpulchritūdinis est. Pulchritūdō Veneris ab omnibuslaudātur.Iūlius est bonus maritus quī uxōrem suam neque ūllamaliam feminam amat. Certē Iūlius maritus melior 25quam Iuppiter est! Item Aemilia bona uxor est quaemarītum suum neque ūllum alium virum amat. CertēAemilia uxor melior est quam Venus! Aemilia Iūlium^virum optimum' appellat, Item Iūlius uxōrem suam'optimam omnium feminārum' vocat. 30Iūlius et Aemilia sunt parentēs trium līberōrum: duōrumfiliōrum et ūnīus fīliae. Līberī adhūc parvī sunt.Mārcus octō annōs habet. Quīntus est puer septem annōrum.Iūlia quīnque annōs habet. Quīntus nōn tantusest quantus Mārcus nec tam parvus quam Iulia. Quīn- 35tus māior est quam Iūlia et minor quam Mārcus. Māximuslīberōrum est Mārcus, minima est Iūlia.Ante decem annōs Iūlius pater familiāsnōn erat, tuncenim nec uxōrem nec līberōshabēbat. Iūlius adulēscēnsvīgintī duōrum annōrum erat. Aemilia mātrōna nōn 40erat, sed virgō septendecim annōrum, quae Rōmaeapud parentēs suōs habitābat. Domus eōrum nōn proculaberat ab aliā domō, in quā Iūlius cum parentibus146
CAP. XIXsuls habitābat. Iūlius et Aemilia in eādem urbe habitāCapitoljDm!45 bant, nōn in eādem domō.In urbe Rōmā multae domūs sunt et multa templadeōrum. In mediā urbe inter collēs Capitōlium et Palātiumest forum Rōmānum, quō hominēs ex tōtā Italiāatque ex omnibus prōvinciīs Rōmānīs conveniunt. In50 Capitōliō est templum Iovis Optimī Māximī; circumforum Rōmānum sunt alia multa templa deōrum. InPalātiō sunt domūs magnificae. Rōmae plūrēs hominēshabitant quam in ūllā aliā urbe imperiī Rōmānī. UrbsRōma plūrimōs hominēs et plūrimās domōs habet. Ari55 minum, Capua, Ōstia magna sunt oppida, sed minōraquam Rōma. Ōstia est oppidum minus quam Rōma,sed māius quam Tusculum. Rōma urbs māxima atquepulcherrima est tōtlus imperiī Rōmānī.// Pater Iūliī, quī iam mortuus est, magnam pecūniam60 habēbat multāsque vīllāsmagnificās possidēbat praeterdomum Rōmānam: is homō dīveserat. Pater Aemiliaeerat homō pauper, quī ūnam domum exiguam possidēbat.Aemilia igitur virgō pauper erat, sed tamen Iūliuseam amābat. Cūr Iūlius, adulēscēns dīves, virginem65 pauperem amābat? Quia ea virgō proba ac fbrmōsa erat.Nec Iūlius amōrem suum occultābat, nam Aemiliam'amīcam' appellābat et multa dōna eīdabat. Sed tamenAemilia nōn Iūlium amābat, sed alium virum Rōmānum.Ergō Iūlius miser erat et nocte male dormiēbat.70 Vir quī ab Aemiliā amābātur Crassus Dīves nōminātemplum -īn = domusdelforum -In=locus in urbeapertus quō multi conveniuntcon-venīre = in eundemlocum venīreOptimus Māximus: Ioviscognōmenmagniflcus -a -um =magnus et pulchermulti, compplūrēs -a,sup plūrimī -ae -atōtus -a -um, gen -luspossidēre = habēredīves-ilis = pecūniōsuspauper -eris *-►dlvestamen: quamquam eapauper erattamen
CAP.XIXcotldiē = omnīdiē,quōque diēflōs flōris m: rosa flōsest; rosae et līliaflōrēs suntre-mittereannō (abl) post postannumconiugēs-um mplmarītus et uxorbeātus -a -um «-*miserbātur. Aemilia Crassum amābat, neque vērō ab eō amābātur,quod parentēs Aemiliae pauperēs erant. Itaqueea quoque misera erat.Aemilia numquam Iūlium salūtābat, cum eum in forōRōmānō vidēbat, quamquam ipsa ā Iūliō salūtābātur. 75Iūlius cotīdiē epistulās ad Aemiliam scribēbat, in quibuspulchritūdō eius laudābātur verbīs magnificīs, acsimul cum epistulīs rosās aliōsque flōrēs pulcherrimōsad eam mittere solēbat. Initiō Aemilia epistulās Iūliīnōn legēbat nec dōna eius accipiēbat, sed omnia ad eum 80remittēbat; sed post paucōs diēs neque epistulae nequeflōrēs remittēbantur...Annō post Iūlius et Aemilia coniugēs erant sub eōdemtēctō habitantēs. Iūlius uxōrem suam amābat et abeā amābātur.Etiam nunc, decem annīs post, beātī sunt coniugēs.Iūlius Aemiliam amat et ab eā amātur, neque amor coniugumhodiē minor est quam tunc.85ōsculārī(eam) = ōsculumdare (ei)Iūlius uxōrem ōsculātur et "Ō Aemilia" inquit, "mea ///optima uxor! Decem annīlongum est tempus, sed amor 90148
CAP. XIXmeus tempore nōn minuitur. Ut tunc tē amābam, itaetiam nunc tē amō."Tum Aemilia, quae verbīs Iuliī dēlectātur, "Ō IūlTinquit, "mīoptime vir! Meus amor ergā tē multō māior95 est hodiē quam tunc! Tempus amōrem meum nōn minuit,immō vērō auget!"Ad hoc Iūlius rīdēns "Ita est ut dīcis" inquit, "namtunc ego tē amābam, tū mē nōn amābās! Ego miserrimuseram omnium adulēscentium, quod tū numquam100 mē salūtābās, cum mē vidēbās, quamquam ego sempertē salūtābam, cum tē vidēbam. Neque epistulās, quāscotldiē tibi scrībēbam, legēbās, neque flōrēs, quōs tibimultōs mittēbam, accipiēbās, sed omnēs ad mē remittēbās!Propter amōrem nocte vix dormiēbam — semper105 dē tē cōgitābam..."noAemilia item dē illō tempore cōgitāns "Ego quoque"inquit "tunc miserrima eram. Amābam enim alium virumRōmānum, qul mē nōn amābat, quod virgō paupereram.wIūlius: "Ille vir pessimus tē dignus nōn erat!"Aemilia: "Rēctē dīcis, mī Iūlī. Tu sōlus amōre meōdignus erās, tū enim mē amābās, mihi epistulās scribēbāsac flōrēs mittēbās, quamquam pecūniam nūllam habēbam.Certē nōn propter pecūniam mē amābās, Iūlī!115 At nunc tē sōlum nec ullum alium virum amō. Fēminabeāta sum, quod marītum bonum habeō, et quia nōstrēs līberōs habēmus et cum magnā familiā in hāc vīllāminuere = minōrem facereIūlius, meus, voc Iūlī!accaugēre = māiōrem facere;
CAP. XIXhaec(n/>/) = haerēsx annīs (abl) ante= ante x annōspauper, comp-erior,sup -errimusdīves, compdivitior,sup dīvitissimusminus pulcher («-►pulchrior)= nōn tampulchergracilis -t = tenuisēsse: edō edimusēs ēstisēst eduntmagniflcā habitāmus, quae familiā nostrā digna est.Hoc peristylum magnificum, hae columnae, haec signa,hī flōrēs — haec omnia cotīdiē mē dēlectant! Ō, quam 120beātī hīc sumus, Iūlī! Quantus est deōrum ergā nōsamor!"Iūlius: "Est ut dīcis,Aemilia. Decem annīsante apudparentēs nostrōs habitābāmus, ipsī parentēs nōndumerāmus nec <strong>familia</strong>m habēbāmus. Tu et parentēs tuī 125pauperēs erātis, in exiguā domō habitābātis nec ūllamvīllam habēbātis, sed tamen ego tē amābam..."Aemilia: "Quārē ego, virgō pauperrima, ā tē, adulēscentedīvitissimō, amābar?"Iūlius iterum Aemiliam ōsculāns "Tu ā mē amābāris" 130inquit, "quod pulcherrima erās omnium virginum Rōmānārum,prope tam pulchra quam ipsa Venus!wAemilia: "Num hodiē minus pulchra sum quam tunceram?wIūlius faciem uxōris intuēns "Certē" inquit "mātrōna 135tam pulchra es quam virgō erās, mea Aemilia. Omnēspulchritudinem tuam laudant." Tum vērō fōrmam eiusspectāns: uAt minus gracilis es quam tunc: eō enimtempore gracilior erās quam hoc signum Veneris."Aemilia signum Veneris aspicit, cuius corpus graci- 140lius ac minus est quam ipsīus. MCertētam gracilis hodiēnōn sum" inquit, "sed quārē mē crassiōrem fieri putās?"Iūlius ridēns respondet: uQuia nunc cibum meliōremēs quam tunc edēbās!"150
CAP. XIX145 Aemilia: "Id quod nunc edō nec melius nec pēius estquam quod apud parentēs meōs edēbam."Iūlius: "Ergō plūs ēs quam tunc, Aemilia."Postrēmō Aemilia "Certē plūs edō quam solēbam"inquit, "sed nec plūs nec minus quam opus est. Nimis150 stultus vir es, Iūlī! Nōnne intellegis nōn modo amōremnostrum, sed etiam <strong>familia</strong>m tempore augēri? Numopus est mē plūs dīcere?"Amor dōnum est Veneris. Līberi dōna Iūnōnis sunt.multum, compplūs plū*ris, sup plūrimum -īpaulum, compminus-ōris, sup minimum -īopus est = necesse est/oportetGRAMMATICA LATINA155 Verbi temporaTempuspraesēns et praeteritumTempus praesēns (nunc): Māne est. Sōl lūcer. Omnēsvigilant, nēmō dormir. Avēs canum.Tempus praeteritum (tunc): Ante trēs hōrās nox erat.160 Stēllae lūcēbant> sōl nōn lūcēbat. Nēmō vigilāfro*,omnēs dormiēbant.Avēs nōn cmēbant.Praeteritum (pers. in): singulāris -bat -ebat, plūrālis -bant-ēbant.Praeteritum165 [A] Āctīvum.Exempla: [1] computā|re: computā|6ar; [2] pārē|re: pārē\bat; [3] scrib|ere: $crīb\ēbat; [4] dormī|re: dormi|^6ar.Ante vīgintī annōs Iūlius discipulus tam improbus eratquam Mārcus nunc est: in lūdō dormiēbaty male computāfoz^170 foedē scfibēbat, neque magistrō suō pārēfcar.Mārcus: "Num tū melior discipulus erāsypater, quam egosum? Nōnne tū in lūdō dormi^ōs? Num semper magistrōpārēfozs,bene compuxābās et pulchrē scrib^ftos?MIulius: "Egopraesēns -entis (praes)praeteritus -a -umpraeteritum-īn =tempus praeteritum-bat -bant•ēbat -ēbant[1] computā bamcomputā bācomputā bapārcpārēcomputā bā muscomputā bā tiscomputā ba ntbambāsbatpārē bāmuspārē bātispārēbant151
CAP. XIX[3] scrib eba mscrīb ēbā sscrīb ēba tscrīb ēbā musscrib ēbā tisscrīb ēba nt[4] dormi ēba mdormi ēbā sdormi ēba tdormi ēbā musdormi ebā tisdormi eba ntesse era m erā muserā s erā tisera t erani[1,2] -bam -bāmus-bā s -bā tis-ba t -ba nt[3,4] -ēba\m -ibā\mus-ēbā\s-ēba\i-ēbā\tis-ēbalnt[1] laudā ba rlaudā bārislaudā bā turlaudā bamurlaudā bā minīlaudā ba ntur[2] timē batimē bā ristimē bā lurtimē bātimē bā minllimē ba ntwr[3] reprehend ēba rreprehend ēbā risreprehend ebā turreprehend ēbā murreprehend ēbā minīreprehend ēba ntur[4] pūni ēbarpūni ēbā rispūni ēbā turpūni ēbā mwrpūni ēbā minīpūni ēba niur[1,2] -bar -bā mur-bāris -bā mini-bā tur -ba niur[3,4] -ēba r -ebālmur-ēbā ris -ēbā\minī-ēbā tur -eba\nturnumquam in lūdō dormi^om^ semper magistrō parēbam,bene computābam et pulchrē scrībēbam!Certē ego discipulus 175multō melior eram quam tū nunc es!wQuīntus: "Quid? Num vōs meliōrēs discipulī erātis quamnōs sumus? Nōnne vōs in lūdō dormiēbātis? Num sempermagistrō pārēftān'5,bene computāftām et pulchrē scrībēbātis?"Iūlius: "Nōs numquam in lūdō dormiēbāmus,semper magistrō 180pārēfeāmws,bene compuiābāmns et pulchrē scrībēbāmus!Certēnōs discipull multō meliōrēs erāmus quam vōs nunc estis!"Iūlius vērum nōn dīcit: ante vīgintīannōs discipull tammalīerant quam nunc sunt: in lūdō dormi^an^ male computāfcartf,foedē scrībēbant, neque magistrō suō pdxtbant! 185Sing. Plūr. Sing. Plūr.Persōna prīma -bam -bāmus -ēbam -ēbāmusPersāna secunda -bās -bātis -ēbās -ēbātisPersōna tertia -bat -bant -ēbat -ēbant[B] Passīvum. 190Iūlius magistrum suum nōn timēbat, sed ipse ā magistrōtimēbātur! Itaque nōn reprehend£6ātor nec pūniēbātur, sedIaudā6āmr ā magistrō.Mārcus: "Num tu semper ā magistrō tuo laudābāris? Nōnnereprehend
CAP. XIXPENSVM AAnte x annōs Iūlius apud parentēs suōs habit- nec uxōremhab-. Iūlius et Aemilia Rōmae habit-. Iūlius Aemiliam amnecab eā am-. Ea numquam Iūlium salūt- cum eum vid-,quamquam ipsa ab eō salūt-. Aemilia epistulās Iūliīnōn legnecdōna eius accipi-, sed omnia remitt-.Iūlius: "Tunc ego tē am- nec ā tē am-, nam tū alium virumam- nec ab eō am-. Ego miser er- et tū misera er-. Tuncapud parentēs nostrōs habit-. Tu et parentēs tuī in parvādomō habit-. Vosā mē salūt-, quamquam pauperēs er--"PENSVM BIūlius, quī — Aemiliae est, — suam nec — aliam feminamamat. Qulntus — quam Mārcus et — quam Iūlia est.— peristylī xvi altls — sustinētur. Inter columnās III —stant. Iūnō, — [= uxor] Iovis, — mātrōnārum est. Nēmōdeōrum — marītusest quam Iūppiter. Inter omnēs deōs Iūppiter— marītus est.Ante x annōs Aemilia nōn mātrōna, sed — erat. TuncIūlius — xxii annōrum erat. Pater Iūliīvir — [= pecūniōsus]erat. Quī nōn dlves, sed — est, in parvā — habitat. Rōmaemultī hominēs habitant, — quam in ūllā aliā urbe. Rōma esturbs — imperiī Rōmānī.PENSVM CQuae est coniūnx Iovis?Num Iuppiter bonus maritus est?Cuius fīlius est Cupīdō?Estne Quīntus māior quam Mārcus?Ubi parentēs Iūliī habitābant?Cūr Iūlius tunc miser erat?Cūr Aemilia Iūlium nōn amābat?Num Iūlius Aemiliam propter pecūniam amābat?Cūr Aemilia nunc beāta est?Hodiēne Aemilia minus pulchra est quam tunc?Vocābulanava:uxormarituscolumnasignumtēctumdeaconiunxmātrōnaamorpulchritūdōadulēscēnsvirgōdomustemplumforumdōnumflōsmeliorpēioroptimuspessimusmāiorminormāximusminimusmagnificusplūrēsplūrimldīvespaupermiserbcātusdignusgracilisconvenlrepossidēremittereremittereōsculārīminuereaugēreopus essemīūllustamencotīdiēminusplūsergāpraesēnspraeteritum153
CAPITVLVM VICESIMVMCAP.XXvlcēsimus -a -um= xx(20.)cūnaeparvulus -a -um=parvusfari = loquīIn-fans -antis mlfcūnae -ārum//>/somnus -I mnecessārius -a -um< necessecarēre + abl: cibō c.= sine cibō essepostulāre = poscercvāgīre = *vā*facere,plōrāre (ut īnfans)lac lactis nalere (īnfantem) = cibumdare (īnfantī)sī-ve = vel sīmulier-eris/= feminaaliēnus -a -um = nōnsuus, alteriusnūtrīx -īcis/nōlunt (< ne-volunt)= nōn voluntPARENTESPuerī parvull quī nōndum fari possunt īnfantēs dīcun- /tur. Parvulus īnfans in cūnīs cubāre solet. CQnae suntlectulus īnfantis. īnfans multās hōrās dormit nōn sōlumnocte, sed etiam diē; nam longus somnus īnfantītamnecessārius est quam cibus. īnfans neque somnō neque 5cibō carēre potest. Quōmodo īnfans, quīfarīnōn potest,cibum postulat? Infans quīcibō caret magnā vōce vāgit.Ita parvulus īnfanscibum postulat. Tum māter accurritatque īnfantem ad pectus suum appōnit. īnfans lac mātrisbibit. Parvulus īnfans, cui dentēs nūllī sunt, nōn 10pāne, sed lacte vīvit.Sī māter Infantem suum ipsa alere nōn potest sīvenōn vult, Infans ab aliā muliere alitur, quae eī in locōmātris est. Mulier quae aliēnum īnfantem alit nūtrixvocātur. Multī īnfantēs Rōmānī nōn ā mātribus suīs, 15sed ā nūtrīcibus aluntur. Multae mātrēs īnfantēs suōsipsae alere nōlunt.154
CAR XXAnte qulnque annōs Iulia parvula īnfans erat. Tuncīnfantem in cūnīs habēbat Aemilia. Nunc ea parvulō20 Infante caret: cūnae vacuae sunt.Sed post paucōs mēnsēs novus īnfans in cūnīs erit.Aemilia rūrsus parvulum Infantem habēbit neque cūnaevacuae erunt. Tum Iūlius et Aemilia quattuor līberōshabēbunt. Aemilia laeta cūnās movēbit et parvā vōce25 cantābit: "Lalla". Pater Infantem suum in manibus portābiteumque nōn minus amābit quam māter. Pater etmāter īnfantem suum aequē amābunt.Annō post pater et māter ab īnfante suō appellābuntur.Aemilia autem 'mamma' appellābitur, nōn 'māter',30 neque Iūlius 'pater', sed 'tata' appellābitur; neque enimīnfans ipsa nōmina 'patris' et 'mātris' dīcere poterit.Infans igitur parentibus suīs dīcet: "Mamma! Tata!"Neque sōlum prīma verba, sed etiam primōs gradūsfaciet īnfans. Initiō pater eum sustinēbit ac manū dūcet,35 mox vērō īnfans sōlus ambulāre incipiet neque ā parentibussustinēbitur neque manū dūcētur. Infans ambulānsā parentibus laetīs laudābitur. Simul īnfans plūraverba discet et mox rēctē loquī sciet.Utra īnfantem Aemiliae alet, māterne an nūtrīx? īn40 fans ā mātre alētur. Aemilia ipsa īnfantem vāgientem adpectus suum appōnet. īnfans lac mātris bibet, nōn nūtrīcis.Tum māter īnfantem in cunās impōnet. Vesperīduae ancillae cūnās in cubiculum parentum portābuntatque ante lectum eōrum ponent. SīInfans bene dorpot-entgradus -ūs mmox = brevītemporepostprīmīgradūs īnfantisvesperi (adv)
CAP.XXcol-loqul (< cum + loquī)= inter sē loquifutūrus -a -um: (tempus)futūrumpraeteritumsermō -ōnis m = id quoddīcitur, verba(ego) volō, (tū) vīs,(is) vultnōlō (< ne-volō) = nōnvolōfilio/a-ae/= parvafiliaprofectō = certēnēmō, acc nēminemmagis
CAP.XXIūlius: "Nōs viri nōn fīliōs tantum, sed etiam ffliāshabēre volumus, nec fīliāsminus amāmus quam fīliōs.Certē mulierēs rārius ā līberis suīs discēdunt..."75 Aemilia: "Multae mātrēs īnfantēs suōs apud nūtricēsrelinquunt,ego vērō manēbō apud īnfantem meum:numquam ab eō discēdam! Sīaeger erit, ipsa eum cūrābōtōtamque noctem apud eum vigilābo; nēmō īnfantemaegrum tam bene cūrāre potest quam māter ipsa."80 Iūlius: "Nōnne ab īnfante sānō discēdēs?"Aemilia: "Minimē! Bona māter semper apud īnfantemsuum manēre dēbet. Sīveīnfans valet sīveaegrōtat,māter ipsa eum cūrāre et alere dēbet — hoc est mātrisofficium!"85 Iūlius: "Tune ipsa īnfantem tuum lacte tuō alēs?"Aemilia: "Profectō īnfantem meum ipsa alam. Egofaciam officium meum! Neque sōlum diē, sed etiamnocte apud īnfantem erō: semper cum eō dormiam."Iūlius: "Quid? Nōs et īnfans in eōdem cubiculō dor90 miēmus? Vix ūnam hōram dormīre poterimus, sīīnfansvāgiet. Sītū et īnfans tuus in cubiculō nostrō dormiētis,ego profectō in aliō cubiculō dormiam, ubi ab īnfantevāgiente nōn excitābor!"Aemilia: "Ō95 suum nescit!"Iūlī! Ita loquitur homō quī officiumrārō adVycomp rārius,sup rārissimēminimē = certē nōn(discēdam)sī-ve...sī-ve = sī...velsīdēbēreofficium -I n: mātrisofficium est = māterdēbetpot-erimusIūlius: "Meum officium est pecūniam facere ac magnam<strong>familia</strong>m alere, nōn cum Infante vāgiente cubāre!Somnus virō industriō necessārius est!"157
CAP.XXpergere: loqul pergereplūra: plūra verbaūnā cum = simul cumoccurrere + dat:Aemilia īrāta "Nōlī pergere!" inquit, "Plūra ā tē audīrenōlō!" atque iterum ad ōstium versus īre incipit. 100"Manē, Aemilia!" inquit Iūlius, "Nōlī ita mē relinquere!"sed illa adversus ōstium īre pergit.Tum vērō Syra, quae eō ipsō tempore peristylum in- ///trat ūnā cum Iūliā, dominae in ōstiō occurrit.Aemilia ante Syram et Iūliam cōnsistēns "Quid vul- 105tis?" inquit, "Cūr nōn manētis in hortō?"Syra: "Quia mox imbrem habēbimus: ecce caelumnūbibus ātrīsoperītur. Sīin hortō manēbimus, Qmidaeerimus. Vōs quoque ūmidī eritis, dominī, sīhīc in peristylōmanēbitis." 110Syra Aemiliae in ōstiōoccurritsilēre = tacēresilentium -In (< silēns)sermōad-veheredomum = ad domumsuamre-vertī = red-IreIūlius caelum spectāns "Rēctē dīcis" inquit, "Illaenūbēs imbrem afferent. Venītemēcum in ātrium! Moxsōl rūrsus lūcēbit.wIūlius ātrium intrat; Aemilia eum sequitur ūnā cumIūliā et Syrā. In ātriō Iūlius et Aemilia silentēs imbrem 115in impluvium cadentem aspiciunt. Iūlia silentium parentumanimadvertit, et "Quid silētis?"inquit, "Estisnetristēs? Ego vōs cōnsōlābor!"Aemilia: "Cōgitāmus dē... miseris nautīs, quōrum officiumest nāvigāre, sīve mare tranquillum sīve turbi- 120dum est. Multī nautae nunc in mare merguntur, dumrēs necessāriās ex terris aliēnīsin Italiam advehere cōnantur.Ō, miserōs nautās, quī numquam domum revertentur!Ō, miserōs līberōsnautārum, quī post hanctempestātem patrēs suōs nōn vidēbunt!" 125158
CAP.XXIūlia: "Ego laetor quod pater meus nauta nōn est etdomī apud nōs manēre potest."Iūlius, quī crās Rōmam ībit, "Nōn semper" inquit"mihi licet apud vōs manēre, Iūlia. Necesse est mihi130 crās rūrsus ā vōbīs discēdere, nec vērō in terrās aliēnāsībō, ut nauta."Iūlia: "Quō ībis, tata? Quandō revertēris? Ego etiriamma tē sequēmur!"Iūlius: "Quārē mē sequēminl? Rōmam proficīscar,135 unde tertiō quōque diē revertar, sīpoterō."Iūlia: "Nōll ā nōbīs discēdere! Vel sī necesse eritdomō abīre, nōn modo tertiō quōque diē, sed cotīdiēadnōs revertī dēbēs. Hoc postulō ā tē! Nōlō tē carēre, tata.Cotīdiētibi occurram."140 Iulius: "Audīsne, Aemilia? Iūlia dīcit 'sē patre suōcarēre nōlle', ergō mē nōn minus dīligitquam tē. Atqueego profectō filiam meam aequē dlligō ac fīliōs. Necalteram filiam minus dīligam."Iūlia: "Quam 'alteram fīliam' dīcis? Mihi soror nōn145 est."Iūliō silente, Aemilia "Nōnne gaudēbis, Iūliola" inquit,"sīparvulam sorōrem habēbis?"Iūlia: "Sorōrem habēre nōlō! Nam sīsorōrem habēbō,ea sōla ā vōbīs amābitur, ego nōn amābor!"150 Aemilia: "Certē tū nōn minus ā nōbīs amāberis: tū etparvula soror aequē amābiminī."Iūlia: uSīaequē amābimur, laeta erō. Sed multō madomī= in domō suācrās = diē post huncdiemvōs, abl vōbīs: ā vōbīsīre: ībōIbisībitpot-erōībimusībitisībuntnōsyablnōbl$:ānōbīsdomō = ā domō suānōlle m/(< ne- + velle)= nōn velledlligere = amāre (ut parentēsliberōs suōs)aequē (ac) = nec magisnec minus (quam)Iūliō silente = dumIūlius siletIūlio/a = parva Iūlia159
CAP.XXfilio/us -īm = parvusfiliusnōlumus (< ne-volumus)= nōn volumusdecēre = dignus esse;eam decet = eā dignusest,elconvenitnōlī! (sg) nōlīte! (pt)gis laetābor, sīfrātrem habēbō, mamma! Nōnne tū quoquelaetāberis, tata, sī fīliolum habēbis?MIulius silet. Aemilia vērō, antequam Iūlia silentium 155patris animadvertit, "Nōlīdīcere'tatam' et ^mammam',Iūliola!" inquit, "Ea nōmina ā tē audlre nōlumus. Italoquuntur parvulī īnfantēs, nec sermō īnfantium tē decet.Tatrem' et ^mātrem' dīcere oportet.wIulia: "Sī īnfans nōn sum, nōllte mē 'Iūliolam' vo- 160cāre! Id nōmen mē nōn decet. Mihi nōmen est 'Iūlia'."Aemilia: "Rēctē dīcis, Iūlia. Tu igitur ā nōbīs 'Iūlia'vocāberis, et nōs ā tē 'pater' et 'māter' vocābimur."Iūlia: "Ita semper ā mē vocābiminī, tata et mamma!"fiitūrum (fia)[1] computācomputācomputā[2] pārēpārēpārēbōbisb'\tcomputā b imuscomputā b itiscomputā b untbōbisbitparepārēparē iblimusblitisb\unt[3] scrīb a mscrībēsscrīberscrīb ēlmusscrībītisscnbelntGRAMMATICA LATINA 165Verbī temporaTempusfutūrumTempus praesēns: Diēs est, Sōl lūcet. Omnēs vigilant.Nēmō dormit. Avēs canunt.Tempus futūrum: Mox nox erit. Sōl nōn lūcēbit, sed stēllae 170lūcēbunt. Omnēs dormienr. Nēmō vigilāWr. Nūlla avis caner.Futūrum (pers. Ill): singulāris -bit -et, plūrālis -bunt -ent.[A] Āctlvum.Exempla: [1] computā|re: computā|&t'r; [2] pārē|re: pārē\bit; [3] scrlb|ere: scrib|er; [4] dormī|re: dormi|^. 175Malus discipulus: "Ab hōc diē bonus discipulus erō, magister:numquam in lūdō dormiflm, semper tibi pārēbō, benecomputāW et pulchrē scrībam!" Magister: "Quid? Tune bonusdiscipulus eris? Id fierl nōn potest! Crās rūrsus in lūdōdormi£s, male computā6is3 foedē scribes, nec mihi pārē&ts/" 180Crās discipulus tam malus erit quam hodiē est: in lūdō dormier,male computā6tY, foedē scrib^, nec magistrō pārēfcir.160
CAP.XXMalī discipulī: "Ab hōc diē bonī discipulī erimus, magister:numquam in lūdō āormiēmns, semper tibi pārēbintns, bene185 compmabimus et pulchrē scnbemns!" Magister: "Quid? Vōsnebonī discipulī eritis? Id fieri nōn potest! Crās rūrsus inlūdō dormiēm, male computāWtis, foedē scribēm, nec mihipārēfrms/" Crās discipull tam improbī erunt quam hodiē sunt:in lūdō dormient, male computāfcanr, foedē sctībent, nec ma190 gistrō pārēftwnr.Sing. Plūr. Sing. Plūr.Persōna prīma -bō -bimus -am -ēmusPersōna secunda -bis -bitis -ēs -ētisPersōna tertia -bit -bunt -et -ent195 [B] Passīvum.Fīlius: "Ab hōc diē bonus discipulus erō. Ergō ā magistrōlaudāfor, nōn reprehendar." Pater: aTti nōn laudā&ms, sedreprehendēro ā magistrō!" Crās discipulus rūrsus ā magistrōreprehendērwr, nōn laudāWtor.200 Ffliī: "Ab hōc diē bonī discipulī erimus. Ergō ā magistrōlaudāfttmir, nōn reprehendēmwr." Pater: "Vōs nōn laudāfominīysedreprehendēmim ā magistrō!" Crās discipulī rūrsus āmagistrō reprehenderztar, nōn Xmdābuntur.Sing. Plūr. Sing. Plūr.205 Persōna prima -bor -bimur -ar -ēmurPersona secunda -beris -biminī -eris -ēminlPersōna tertia -bitur -buntur -ētur -enturPENSVM AMox novus īnfins in cūnls Aemiliae er-. Aemilia rūrsus īnfantemhab-. Tum quattuor līberi in famUiā er-. Iūlius etAemilia quattuor līberōshab-. Aemilia Infantem suum am-.Iūlius et Aemilia īnfantem suum aequē am-. Annō post īnfansprima verba disc- et primōs gradūs faci-. īnfans ambulānsā parentibus laud-.Aemilia: "Ego īnfantem meum bene cūr-: semper apudeum man-, numquam ab eō discēd-." Iūlius: aCertē bona[4] dormi a mdormi^5dormi^resse erōeriseritdormi|ē|mi/dormiīmdi^l[1,2] -b o-b is-b it[3,4] -a m-ē 5-elaudā b orlaudā berislaudā b itwrlaudālaudālaudāerimuseritiserunt-bimus-b\ His-b\ unt-ēmus-ētisntb imurb iminīb unturarreprehendreprehendreprehend ē turreprehendreprehendreprehend[1,2] or -b tmur-b erts -b wunī-b itur -b •b xxntur[3,4] r -ē mur-ē ris -ē Ttiinī-i tur -e ntur161
CAP. XXVocābula nova:īnfanscūnaesomnuslacmuliernūtrixgradussermōfiliolafilioluscolloquiumofficiumsilentiumparvulusnecessāriusaliēnusfutūrusūmidusfaricarērepostulārevāgīrealerecolloquīvolōvīsvolumusvultismanērepergerecūrāredēbēreoccurreresilēreadvehcrcrevertīdīligeredecērenōlledomōmoxmagisrārocrāsadversusad... vcrsusnōlī nōlītcsīvc... sīvcprofectominimēūnā cummāter er-, Aemilia: īnfantem tuum ipsa cūr- nec eum apudnūtricem relinqu-." Aemilia: "Eiiam nocte apud īnfantemer~, semper cum eō dorm-. Nōs et Infans in eōdem cubiculōdorm-." Iūlius: "Nōn dormiēmus, sed vigil-! Nam certē abīnfante vāgiente excit-!" Aemilia: "Ego excit-, tū bene dormi-nec excit-!"PENSVM BParvulus puer quīin — iacet — appellātur. Infans quīcibō —magnā vōce —. Nōn pānis, sed — cibus īnfantium est. Nūtrīxest — [= femina] quae nōn suum, sed — īnfantem —.Multāe mātrēs īnfantēs suōs ipsae alere —.Marītus et uxor iam nōn dē tempore praeteritō —, sed dētempore —. Aemilia: aCūr tū fīlium habēre —, Iūlī? Egoalteram fīliamhabēre —, plūrēs quam duōs filiōs — [= nōnvolō]. Vōs virl filiōs tantum —! Fīliōs — dīligitis quam fīliās!"Iūlius — [= tacet]. Aemilia īrāta — adversus ōstiumfacit, sed Iūlius u— hlc apud mē!" inquit, "— discēdere!"Aemilia manet ac loquī—: "Bona māter apud Infantem suummanēre —, hoc mātris — est. Nēmō enim īnfantem melius —potest quam māter ipsa."PENSVM CUbi parvulus īnfans cubat?Quid facit Infans qul cibō caret?Quid est cibus īnfantium parvulōrum?Num omnēs īnfantēs ā mātribus suīs aluntur?Quae sunt prīma verba īnfantis?Quandō Aemilia novum īnfantem habēbit?Cūr Aemilia ā marītō suō discēdere vult?Cūr Iūlius in aliō cubiculō dormīre vult?Quid Aemilia officium mātris esse dīcit?Cūr Syra et lūlia in hortō nōn manent?Cūr Iūlia sorōrem habēre non vult?162
CAPITVLVM VNVM ET VICESIMVMCAP.XXIPVGNA DISCIPVLORVM/ Ecce puer quī ē lūdō domum revertitur. Quis est hicpuer? Mārcus est, sed difficile est eum cognōscere, namsordidus est et sanguis dē nāsō eius fluit. Hodiē mānevestīmentaMārcīmunda erant atque tam candida quam5 nix nova, nunc vērō sordida et Qmida sunt. Cūr vestisMārcī Qmida est? Vestis ūmida est, quod Mārcus perimbrem ambulāvit. Nec modo Mārcus, sed etiam Tituset Sextus per imbrem ambulāvērunt. Omnēs discipulīvestīmentls ūmidīs domum revertuntur.10 Sed cūr sanguis dē nāsō fluit Mārcō? Sanguis eī dēnāsō fluit, quod Mārcus ā Sextō pulsātus est. NōnneMārcus Sextum pulsāvit? Prīmum Sextus ōs Mārcīpugnō pulsāvit, deinde Mārcus et Titus Sextum pulsāvērunt.Sextus, quī māior est quam cēterī discipulī,15 cum Mārcō et Titō pugnāvit et ab iīs pulsātus est.Puerī pugnāvērunt in viā angustā quae Tusculō advīllam Iūliī fert.mundus -a -um = pūruscandidus -a -um = albus(utnix)vestis -is/= vestīmentaMārcus ā Sextō pulsātus est(pass) = Sextus Mārcumpulsāvit (āci)pugnāre cum = pugnārecontrāangustus -a -um «-►lātusvia fert = via dūcit (ad)163
CARXXIgenū-ūsn,p/genua-uumhumus -ī/= terra; huml(loc) = in humōgenūcruor -ōris m - sanguiscōn-spicere -iō = vidēremeus filius, vocmīfilf/cornuaW"11■ Abōs bovis mJfcoTnū-ūsn(dēclIV):sing plūrnōtn cornā corntiaacc cornū cornuagen cornās cornuumdat cornw cornibusabl cornw cornibusNōn modo vestis, sed etiam faciēs et manus et genuaMārcīsordida sunt. Cūr tam sordidus est puer? Sordidusest quod humī iacuit; humus enim propter imbrem 20ūmida et sordida est. Et Mārcus et Sextus humī iacuērunt.Prīmum Mārcus iacuit sub Sextō. Titus vērō Mārcumvocāre audlvit ac Sextum oppugnāvit. Mox Sextusipse huml iacēns ā duōbus puerīs pulsātus est; magnāvōce patrem et mātrem vocāvit, nec vērō parentēs eum 25audīvērunt: vōx Sextīā nūllō praeter puerōs audīta est.Mārcus ātrium intrāns nōn statim ā patre suō cognōs- //citur, sed cum prīmum filius patrem salūtāvit, Iūliusvōcem filiīcognōscit. Tum cruōrem in faciē eius cōnspiciēnsexclāmat pater: UŌ mī fīlī!Quis tē pulsāvit?" 30Mārcus: "Bōs īrātus cornū mē pulsāvit!"Iūlius: uId vērum nōn est! Is quī tē pulsāvit cornuanōn gerit. Ā quō pulsātus es?"Mārcus: aĀ Sextō pulsātus sum."Iūlius: "Intellegēbam tē nōn cornibus, sed pugnīs 35pulsātum esse. At cūr tu pulsātus es? Certē nōn sinecausā Sextus tē pulsāvit. Incipe ab initiō: ille prīmum ātē pulsātus est!"Mārcus: "Minimē! Prīmum ille mē pugnō pulsāvitsine causā, deinde ego illum pulsāvl!" 40Iulius: "Tune sōlus Sextum pulsāvistī?"Mārcus: uEgo et Titus eum pulsāvimus."Iūlius: "Quid? Vōs duo ūnum pulsāvistis? Duo cumūnō pugnāvistis?"164
CAP. XXI45 Mārcus sē et Titum excūsāre cōnātur: aAt pugnāvimuscum puerō māiōre. Sōlus Sextum vincere nōn possum,nam is multō māior ac validior est quam ego.Sextus tam validus est quam bos!"Iūlius: "Et tū tam sordidus es quam porcus! Cūr sor50 dida est vestis tua nova? Humīne iacuistī?"Mārcus: "Humī iacul: Sextus mē tenuit. Sed is quoquehumī iacuit: nōs eum tenuimus!"Iūlius: "Iam satis audlvi dē pugnā vestrā indignā.Nam certē nōn decet pulsāre puerum minōrem, sed55 duōs puerōs cum ūnō pugnāre indignissimum est —hoc nūllō modō excūsāri potest! Nōlī mihi plūs nārrāredē hāc rē! Age, I in cubiculum tuum ac mūtā vestīmenta!Dāvus tibi alia vestīmenta dabit."Mārcus Dāvum sequitur in cubiculum, ubi cruōrem60 et sordēs ē faciē, manibus, genibus lavat ac vestlmentamūtat. Puer vestem sordidam pōnit aliamque vestemmundam et candidam induit.Interim Aemilia ātrium intrat. Māter familiās statimsordēs et vestīgia Mārcī in solō cōnspicit et "Sordidum65 est hoc solum!" inquit, "Aliquis pedibus sordidīsin solōmundō ambulāvit! Quis per ōstium intrāvit? aliquis ēfamiliā nostrā?""Porcus intrāvit!" ait Iūlius.Aemilia: aQuid ais?"70 Iūlius: "Torcum intrāvisse' āiō."Aemilia: "Ain' tū? Porcusne ātrium intrāvit?"ex-cūsāre
CAP.XXIpost-quam antequamlūdō-nesumesestessefulfuistīfuitfuissefalsus -a -um
CAP. XXIAemilia: "Audīsne, Mārce? Pater dīcit 'tē in lūdō100 dormīvisse'! Nōnne falsum est quod dīcit pater? Numtū vērē in lūdō dormīvistī?"Mārcus: "Ita est ut dīcit pater. Nec vērō ego sōlusdormīvī: omnēs dormīvimus!"Aemilia: "Ain* vērō? In lūdō dormīvistis? Malī disci105 pulī fuistis! Nōnne pūnltī estis ā magistrō?"Mārcus: "Certē malī discipull fuimus ac pūnītī sumus:omnēs verberātī sumus ā magistrō. Adhūc mihidolet tergum. Sed paulō post magister litterās meāslaudāvit. Tabellam vōbīs ostendam. Ecce tabella mea."110 Mārcus parentibus nōn suam, sed aliēnam tabellamostendit. Cuius est ea tabella? Sextī est: Mārcus enimtabella-ae/= parvatabulavōs, dat vōbīstabellās eōrum mūtāvit inter pugnam! Nōn Mārcus,sed Sextus scripsit litterās quae in eā tabellā leguntur.Aemilia vērō, quae tabellam Mārcī esse crēdit, ā fīliō115 suō improbō fallitur. Nōn difficile est mātrem Mārcīfallere!Aemilia: "Tune ipse hās litterās pulcherrimās scripsistī?"Mārcus: "Ipse scripsī profectō. Mihi crēde!"120 Mārcus mentītur; nam id quod Mārcus 'sē ipsumscripsisse5 dīcit, ā Sextō scriptum est. Sed Aemilia,quae litterās ā Mārcō scriptās esse crēdit, "Aspice,Iūlī!" inquit, "Mārcus ipse haec scripsit et ā magistrōlaudātus est. Quid dīxit magister, Mārce? Nārrā nōbīs125 omnia!"scnps- < sctibscrēderc+ dat: mihicrēde! = crēde idquod dīcō!sctīpt-< sctibthaec(npl) = haerēsdlx- < dīcs167
CAP.XXIdubitāre = inccrtus esse;dubitāre (dē) «->crēderesumps- < sūmsfalsa(npl) = rēs falsaeMārcus iterum mentītur: "Dīxit 'mē pulcherrimē etrēctissimē scripsisse'." (Nōs vērō scīmus magistrumaliud dīxisse!)Iūlius, quīMārcum discipulum pigerrimum esse scit,iam dē verbīs eius dubitāre incipit. Aemilia vērō nihil 130dubitat, sed omnia crēdit!Aemilia: "Cēteri discipulī nōnne rēctē scripsērant?"Mārcus: "Minimē! Titus et Sextus prāvē scrīpsēruntet malī discipulī fuērunt, nec ā magistrō laudātī sunt.Ego sōlus laudātus sum!" 135Iūlius: "Vōsne omnēs eadem vocābula scripsistis?*'Mārcus: "Omnēs eadem scripsimus, sed ego sōlusrēctē scrīpsī— ut iam vōbīs dM."Iam Iūlius, quī Sextum discipulum industrium acprūdentem esse scit, Mārcō nōn crēdit. Mārcus patrem 140suum fallere nōn potest. Ergō Iulius, quīinterim tabellamin manūs sūmpsit, "Mentīris, Mārce!" inquit, "Hoctuā manū scriptum nōn est. Falsa sunt omnia quae nōbīsnārrāvistī!"Aemilia vērō "Quā dē causā" inquit "eum falsa dīx- 145isse putās? CQr nōn crēdis fīliō tuō?"Sed antequam Iūlius ad haec respondēre potest, aliquisiānuam pulsat. Quis pulsat? Vidē capitulum quodsequitur!168
CAP.XXI150 GRAMMATICA LATINAVerbī temporaPraeteritum perfectum et imperfectumNox obscūra erat: nūlla lūna caelum illūstrāfazt; caelumneque lūnā neque stēllīsillūstrāftārur.155 Tum fulgur caelum illūstrāwr; caelum obscūrum fulgureclārissimō illūstrārwm est.'Illūstrāfcar,illūstrāfcātar'est praeteritum imperfectum.'Hlustrāwt, illūstrārwmesf praeteritum perfectum est.Perfectum160 [A] Āctlvum.Mārcus dīcit *sē Sextum pulsāvtss^': "Ego Sextum pulsāvf."Iūlius: "Tune sōlus eum pulsāvtstf?" Mārcus: "Ego etTitus eum pulsavimus." Iūlius: "Vōsne ūnum pulsāvims?"Prlmum Mārcum pulsāvif Sextus, tum Mārcus et Titus eum165 pulsāvērwwe.170īnfinītīvusperfectī: pulsāv|isse.SingulārisPersōna prīma pulsāv|tPersōna secunda pulsāv| istīPersōna tertia pulsāv|irPlūrālispulsāv| imt/spulsāv|tsrtspulsāv|ērunrExempla: [1] recitā|re: recitōz>|isse; [2] pār£|re: pārw|isse;[3] scrife|ere: scrīps|isse; [4] audf|re: audw|isse.Mārcus malus discipulus/wtf: male recitō^t^ foedē sctīpsu,in lūdō dormm^ nec magistrō pāmtr. Sed Mārcus dīcit 'sē175 bonum discipulumywiss^, bene recixāvisse, pulchrē scrīpsisse,magistrō pāruisse, nec in lūdō dormīvisse': "Ego bonus discipulusfuīy bene recitāztf, pulchrē scripst, magistrō pārwf^necin lūdō dormm/M Iūlius: "Mentīris, Mārce! Tīimalus discipulusfiiistī, male recitāvistī, foedē scnpsisti, in lūdō dormf180 vistī, nec magistrō pāruistī!"Mārcus et Titus mall discipulī Juērunty male recitāvērunt,foedē scrīpsēruntyin lūdō dormīvērunt, nec magistrō pān^runt.Mārcus et Titus: "Nōs bonī discipulīfuimus, bene reciperfectum(perf)im-perfectum (imperf)pulsāvissepulsāvfpulsāvisrfpulsāvu•issei -i -tmusII -istī -istisIII -it -ēruntpulsāvtmwpulsāvwrispukāvēruntreciuz-: recitōvpāw-:pār«scrīfK sctipsdormf-dormī^[1] recixāv\isserecixāv\t -āv imusTtcilāv\istt -āvistisrecitō^|ir ~āvēmnt[2] pāru\issepārw ī pān/ imuspārw istī pāru istispārw itipāru ērunt[3] scrīp^lscrīps f scrlps imussctlps istī scrīps istisscripspit sctīps ērunt[] [4] dormfy| issedormw ī āormivlimusdormf^ istī dormw\istisdormf^ it dormw\ēntnt169
CAP.XXIi\isseJu\īfirnstīi\itfu\imusfiilistisfu\ēruntlaudāf us estlaudāf us = quīlaudātusestfaudātīsuntlaudār f = quī laudātīsuntlaudār|us -a -umlaudāf us swnfauāāt us esfouāāl us estXzu&ātīsumusfouāāt īestishuāāttsunt-t\um esse\mdāt\um esse-tus sum -ū~ta esest-lae-tumest-tasmtsumusestissuntXāvimns,pulchrē scrīpsimus, magistrō pārwim^, nec in lūdōdormwimns!" Iūlius: "Mentīminī, pueri! Vōs mall discipulī 185fuistisy male Tecitāvistis, foedē scrīpsistis, in lūdō dormīvistis,nec magistrō pāvuistis!"[B] Passīvum.Pater fīlium/fīliam laudāvit = fīlius teudātus esj/filia lauāātaest ā patre. Fīlius laudāms/fīlia laudām gaudet. ' 190Pater fīliōs/fīliāslaudāvit = filiī laudāft swnt/fīliaelatxdātaesunt ā patre. Fīlii laudārt/ffliae laudāfczi gaudent.'Laudār|w5-a -umyest participium perfectī. Participiumperfectī est adiectīvum dēclīnātiōnis i/ii. Alia participiaperfectī: pulsār|w5, appellāf|w55 verberāf|ws, scrīpt\us, audī^us^ 195pūnīr|M5.Cum participium perfectī cum tempore praesentīverbl 'esse' coniungitur, fit perfectum passM.Discipulus dīcit 'sē laudātwm esse': UA magistrō laudārwssum." Pater: "Tune laudārwses?"Discipulī dīcunt *sēteudātōs esse': "Ā magistrō laudārt su- 200mus" Pater: "Vōsne laudārf estis?"īnfinītīvus: laudāmm essePersōna ptītnaPersōna secundaPersōna tertiaSingidārislaudāius sumteudātus eslaudāms estPlūrālislaudārf sumuslaudā^f estislaudārf sunt205PENSVM AMārcus ūmidus est, quod per imbrem ambul-, ac sordidus,quod humī iac-. Discipulī ūmidl sunt, quod per imbremambul-, ac sordidī, quod humī iac-.Mārcus: "Ā Sextō puls- sum." Iūlius: "Nōnne tū Sextumpuls-?" Mārcus: "Prīmum Sextus mē puls-, tum ego illumpuls-. Ego et Titus Sextum puls-." Iūlius: "Quid? Vōs duoūnum puls-? Et cūr sordida est vestis tua? Humlne iac-?"Mārcus: uHumī iac-: Sextus mē ten-.wAemilia: "Quid magister vōs doc- hodiē?" Mārcus: ttMagisteraliquid recit-, sed ego initium tantum aud-.MAemilia:170
CAP. XXI"Cūr nōn omnia aud-?" Iūlius: "Mārcus in lūdō dorm-!"Aemilia: "Audīsne? Pater dlcit 'tē in lūdō dorm-.' Tune vērēdorm-?" Mārcus: "Certē dorm-, māter. Omnēs dorm-! Sedpaulō post magister laud- litterās meās." Mārcus mātri litterāsquās Sextus scrips- ostendit. Aemilia: "Tune ipse hocscrīps-?" Mārcus: "Ipse scrīps-. Cēteri puerī prāvē scrīps-."PENSVM BHodiē māne Mārcus — erat, vestīmenta eius tam — erantquam nix. Nunc nōn modo — [= vestīmenta], sed etiamfaciēs et manūs et — sordida sunt, atque — [= sanguis] eīdēnāsō fluit. Nam Sextus, qul tam — est quam bōs, Mārcumpulsāvit sine — (ut ait Mārcus). Mārcus, quī — iacuit, tamsordidus est quam —. Difficile est eum —.In cubiculō suō Mārcus lavātur et vestem —. — [= dumhaec aguntur] Aemilia ātrium intrat et vestīgiapueri —. Aemilia:"Quid hoc est? — pedibus sordidīsin — mundō ambulāvit!"Mārcus, — vestem mūtāvit, in ātrium redit. Puer mātrī— [= parvam tabulam] Sextl ostendit et 'sē ipsum eāslitterās —' dīcit. Id quod Mārcus dīcitnōn vērum, sed — est;Mārcus —, sed Aemilia fīliōsuō —. Iūlius vērō dē verbīs eius—; Mārcus patrem suum — nōn potest.PENSVM CCūr Mārcus rediēns ūmidus et sordidus est?Ā quō pulsātus est?Cūr Mārcus sōlus Sextum vincere nōn potest?Quōmodo Mārcus sē excūsāre cōnātur?Quid agit Mārcus in cubiculō suō?Quid Aemilia in solō cōnspicit?Quid tum Iūlius dīcit uxōri?Quid Mārcus parentibus suīsostendit?Quis litterās quae in eā tabulā sunt scripsit?Cūr Iūlius fīliumsuum nōn laudat?Vocābulanava:vestisgenūhumuscruorbōscornūcausaporcuspugnasordēssolumtabellamunduscandidusangustusvalidusindignusfalsuscognōscerecōnspicereexcūsārevincerenārrārcmūtārementīrīcrēderefalleredubitārefuisseāiō ais aitain'aliquisaliquidhumiinterimpostquamperfectumimperfectum171
CAPITVLVM ALTERVM ET VICESIMVMCAR XXIICAVE CANEMforis-is/līmen -inis ncardō -inis mvertī = circum movēriiānitor -ōris m = ōstiāriussīquis = sīaliquiscxxrāprp+accad-mittcreinirā prp+acc «-►extrāferōx -ōcis = fenisanteā=ante hoc tempus,antīquīstemporibuscatēna-ae/ferreus -a -um = ex ferrōfactusaurum -īnIānua vīllae ē duābus foribus cōnstat. Sub foribus est /līmen, in quō salve scrīptum est. Foris duōs cardinēshabet, in quibus vertī potest; cum foris in cardinibusvertitur, iānua aperitur aut clauditur. Servus cuius officiumest forēs aperire et claudere ac vīllam dominī 5cūstōdīre, ōstiārius vel iānitor appellātur.Sī quis vīllam intrāre vult, iānuam pulsat et extrāiānuam exspectat, dum iānitor forēs aperit eumque invīllam admittit. Iānitor intrā iānuam sedet cum canesuō, quīprope tam ferōx est quam lupus; itaque necesse 10est eum catēnā vincīre. Anteā dominl sevēri nōn sōlumcanēs, sed etiam iānitōrēs suōs catēnīs vinciēbant.Catēna quā canis vincītur ex ferrō facta est. Catēnacōnstat ē multīs ānulīsferreīsquī inter sē coniunguntur.Ānulī quibus digitī ōrnantur npn ex ferrō, sed ex aurō 15172
CAP.XXIIfactl sunt. Aurum est magnīpretil slcut gemmae. Ānulusaureus multō pulchrior est quam ānulus ferreus.Forēs ē lignō factae sunt sīcut tabulae. Lignum estmāteria dūra, sed minus dūra quam ferrum. Quī rēs20 ferreās vel ligneās facit, faber appellātur. Deus fabrōrumest Vulcānus. —Iānua clausa est. Iānitor, quī forēs clausit postquamMārcus intrāvit, iam rūrsus dormit! Iānitōre dormiente,canis vigilāns iānuam cūstōdit. Extrā forēs stat tabellā25 rius (sīcappellātur servus qul epistulās fert, nam anteāin tabellīsscrībēbantur epistulae). Is baculō ligneō forēspulsat atque clāmat: "Heus! Aperi hanc iānuam! Numquis hīc est? Num quis hanc aperit iānuam? Heus tū,iānitor! Quln aperis? Dormīsne?"30 Cane lātrante iānitor ē somnō excitātur.Tabellārius iterum forēs pulsat magnā vōce clāmāns:"Heus, iānitor! Quīn mē admittis? Putāsne mē hostemesse? Ego nōn veniō vīllam oppugnātum sīcut hostis,nec pecūniam postulātum veniō."35 Tandem surgit iānitor. "Quis forēs nostrās sīc pulsat?"inquit.Tabellārius (extrā iānuam): "Ego pulsō."Iānitor (intrā iānuam): "Quis 'ego'? Quid est tibi nōmen?Unde venīs? Quid vīs aut quem quaeris?"40 Tabellārius: "Multa simul rogitās. Admitte mē!Posteā respondēbō ad omnia."Iānitor: "Respondē prius! Posteā admittēris."sīc-ut = utaureus -a -um = ex aurōfactusligneus -a -um = ex lignōfactusfaber -bri mclaudere clausisseclausum (esse)lignum^,-\nheus!: audī!num quis = num aliquisquīn? = cūr nōn?quīn aperis? = cūr nōnaperis? aperī!-tum: vfllam oppugnāmm= quia vīllamoppugnārevolōtandem = postrēmō(post longum tempus)rogitāre = interrogārc(multa)post-eā = deindeprius adv
CAR XXII-tū\ nōmen facile dictwest = facile est nōmendīcere; vōx difflcilisaudlrū est = difficileest vōcem audiredīcere dīxissedictum(esse)erus -īm = dominusdormītum īre = adsomnum īreTabellārius: "Nōmen meum nōn est facile dictū: Tlēpolemusnōminor."Iānitor: "Quid dīcis? Cleopolimus? Vōx tua difficilis 45est audītū, quod forēs intersunt."Tabellārius: "Mihi nōmen est Tlēpolemus, sīcut iamdictum est. Tusculō veniō. Erum tuum quaerō."Iānitor: "Sī erum salūtātum venīs, melius est aliōtempore venīre, nam hāc hōrā erus meus dormītum īre 50solet, post brevem somnum ambulātum exībit, deindelavātum ībit."Tlēpolemus: "Sīquis per hunc imbrem ambulat, nōnopus est posteā lavātum īre! At nōn veniō salūtātum.Tabellārius sum." 55foris adv = extrā forēsfiremere= 'rrr' facereut canis īrātusre-tinēre < re- + tenērccavērere-sistere = cōnsistereet manēresolvere «-*vinclreimāgō-inis/terrēre=timentem facerepropius comp< propeac-cēdere = ad-īremonēre -uisse -itumTandem iānitor forēs aperit et Tlēpolemum foris in //imbre stantem videt. Canis Irātus dentēs ostendit acfremit: wRrrr...!>'nec vērō tabellārium mordēre potest,quod catēnā retinētur.Iānitor: "Cavē! Canis tē mordēbit!" Sīciānitor homi- 60nem intrantem dē cane ferōcīmonet.Tlēpolemus in llmine resistēns "Retinē canem!" inquit,"Nōlī eum solvere! Nec vērō opus est mē monēredē cane, ego enim legere sciō." Tabellārius solum intrālīmen aspicit, ubi CAVECANEMscriptum est īnfrā imāgi- 65nem canis ferōcis. "Neque haec imāgō neque canis vērusmē terret!" inquit, et propius ad canem accēdit."Manē foris!Minquit iānitor, "Nōll ad hunc canemaccēdere! Iam tē monuī!"174
CAP. XXII70 Tabellārius vērō, quamquam sīc ā iānitōre monitusest, alterum gradum ad canem versus facit — sed eccecanis in eum salit catēnam rumpēns! Homō territus exōstiō cēdere cōnātur, sed canis īrātuspallium eius dentibusprehendit et tenet.sallrerumpereterrēre -uisse -itumcēdere = Irepallium -īnprehenderecanis saliēns catēnamrumpit et palliumTlēpolemīdentibusprehendit75 "Ei! Canis mē mordet!" exclāmat tabellarius, quī iamneque recēdere neque prōcēdere audet: canis fremēnseum locō sē movēre nōn sinit.Iānitor rīdēns "Quīn prōcēdis?" inquit, "Nōlī resistere!Ego tē intrāre sinō. Iānuam aperuī. Prōcēde inxo vīllam!" Sīc iānitor virum territum dērīdet."Id facilius est dictū quam factū" inquit tabellārius,atque alterum gradum facere audet, sed canis statim inpedēs posteriōrēs surgit atque pedēs priōrēs in pectoreeius pōnit! Tabellārius, tōtō corpore tremēns, ex ōstiō85 cēdit: sīc canis eum ē vīllā pellit. "Removē canem!"inquit ille, "Iste canis ferōx mē intrāre nōn sinit."Iānitor eum tremere animadvertit iterumque dērīdet:"Quid tremis? Hicine canis tē terruit?"prō- [->] ^ re- [«-]prō-cēdere re-cēderesinereapcrīre -uisse -rtumdē-rīdērerc-movērciste-a-ud: islecanis= illc canis apud lēhicinc = hic-nc175
CAP. XXIIsub + abl/acc:sub tēctō essesub tēctum īresolvere -visse solūtnmarbitrāri = putārerumpere rūpisse ruptumposse potuissenūper = paulō anteemere ēmisseēmptumscindere scidisse scissumiste -a -udvenīre vēnissenum quid = num aliquidferre: ferō ferimusfers fertisfert feruntaureus -īm = nummusaureus (i aureus = xxvdēnārii = c sēstertii)scī-licet = ut sciuntomnēshic haec hoc -I--ne:hicine?haecine?hocine?forās adv = ē foribus,ēdomōTlēpolemus: "Nōlī putāre mē ab istō cane territumesse! Sl tremō, nōn propter canem ferōcem, sed propter 90imbrem frigidum tremō. Admitte mē sub tēctum, iānitor— amābō tē! Vincīistum canem ferōcem! Cūr eumsolvistī?" Tabellārius enim canem ā iānitōre solūtumesse arbitrātur.Iānitor catēnam manū prehendit canemque paulum ā 95tabellāriō removet. "Nōlī arbitrārī" inquit "mē canemsolvisse. Canis ipse catēnam suam rūpit. Ecce catēnarupta."Tlēpolemus: "Num canis catēnam ferream rumperepotest? Id nōn crēdō. At certē vestem scindere potuit: 100vidēsne pallium meum novum, quod nūper magnō pretiōēmī, scissum esse ā cane tuō?"Iānitor: "Istud pallium nōn est magnīpretiī, neque idnūper ēmptum esse crēdō. Sed quid tū vēnistī?Numquid tēcum fers?" 105Tlēpolemus: "Stultē rogitās, iānitor, nam iam tibidīxī'tabellārium mē esse'. Quid tabellāriōs ferre arbitrāris?aureōsne iānitōribus? Profectō nōs aurum nōnferimus."Iānitor: "Vōs scīlicet epistulās fertis." 110Tlēpolemus: "Rēctē dīcis. Epistulam afferō ad LūciumIūlium Balbum. Hocine erō tuō nōmen est?wIānitor. "Est. Quln mihi istam epistulam dās?"Tlēpolemus: "Prius vincī canem et sine mē intrāre!Nōlī iterum mē forās in imbrem pellere!w 115176
CAR XXIIIanitor, postquam canem vīnxit, "Nōn ego" inquit,"sed hic canis tē forās pepulit. Nōlī nārrāre *tēā iānitōreforās pulsum esseM"Cane vīnctō, tabellārius tandem intrat epistulamque120 ostendit iānitōrl; quī statim epistulam prehendit et inātrium ad dominum suum fert.vinclre vīnxisscvīnctumpellere pepulisse pulsumcane vīnctō= postquamcanis vīnctus estGRAMMATICA LATINASupīnum[I] Amīcīsalūtāmm veniunt (= quia salūtāre volunt).125 'Salūtārwm' supīnum vocātur. Supīnum in -tum dēsinēnssignificat id quod aliquis agere vult et pōnitur apud verba'īre', 'venīre', 'mittere' et alia.Exempla: Rōmānī cotīdiē lavāmm eunt. Mīlitēs oppidumoppugnārwm mittuntur. Vesperl omnēs dormīrwroeunt. Mē130 dus et Lydia ad tabernam eunt ānulum ēmptum.[II] Id est facile dicrw = facile est id dīcere.'Dicru' est alterum supinum in -tū dēsinēns, quod apudadiectlva 'facilis' et *difficilis' et pauca alia reperitur.Exempla: Multa sunt faciliōra āxctū quam fachi. Vōx diffi135 cilis audltw est.PENSVM AHōrā nōnā erus ambulā- īresolet. Tabellāriīnōn mittunturpecūniam postulā-. Hostēs castra expugnā- veniunt. Multībarbari Rōmam veniunt habitā-.Syra: "Verba medicī difficilia sunt audī-.w Ea rēs est facfacilis.Nōmen barbarum difficile dic- est.Verba: terrēre -isse -um; claudere -isse -um; dīcere-isse-um; solvere -isse -um; emere -isse -um; rumpere -isse-um; aperire-isse -um; vincīre-isse -um; pellere-isse -um;scindere -isse -um; venīre-isse; posse -isse.salūtāmm-twnāictū-tūVocābula nova:forislīmencardōiānitorcatēnaaurumlignumfabertabellāriusimāgōpalliumaureus177
CAP.XXIIferōxferreusaureusligneuscūstōdīreadmitterevincīrerogitārefremeremordēreretinērecavērcmonēreresisteresolvereterrēreaccēderesalīrerumpereccdereprehendererecēdereprōcēderesineredēridcrctrcmcrepellerercmovcrcarbitrārīscindereistescllicetanteāposteāpriustandemnūperforīsforāssīcutquīnextrāintrāsupīnumPENSVM BIānua cōnstat ē duābus —, quae in — vertuntur. Ōstiārius vel— dīcitur servus quī hominēs in vīllam—. Canis eius propetam — quam lupus est; itaque necesse est eum catēnā —[
CAPITVLVMVICESIMVM TERTIVMCAP. XXIIIEPISTVLA MAGISTRI/ Iūlius, quī canem lātrāre audīvit, iānitōrem ātrium intranteminterrogat: "Quis advēnit?"Iānitor: "Tabellārius advēnit Tusculō. Ecce epistulaquam illinc ad tē tulit.w Hoc dīcēns iānitor epistulam5 dominō suō trādit.Iūlius: "Quidnam hoc est? Quisnam Tusculō epistulamad mē mīsit?"Iānitor:"Nesciō. Tantum sciō epistulam Tusculōmissam et ā tabellāriō ad tē lātam esse.M10 Iūlius: "Nōn opus est idem bis dīcere. Ego id quodsemel dictum est bene intellegō. Recēde hinc ad canemtuum!" SīcIūlius iānitōrem dlmittit.Dominus cēram aspiciēns signum magistrī cognōscit(est enim parva eius imāgō) et "Missa est" inquit "ā15 magistrō Diodōrō. Nōlō hās litterās legere, nam certēad-venīre -vēnisseillinc = ab illō locōferre tulisse lātumtrā-dere = dare (dēmanū in manum)quid-nam? = quid?quis-nam? = quis?mittere mīsissemissumhinc = ab hōc locōsignummagistridī-mittere = ā sē mittere,iubere discēderelitterae-ārum/p/= epistula179
CAP. XXIIIdēbēre + dat: el dēbeō: eīdare dēbeōcon-tinēre = in sē habēreinteger -gra -grum: (signum)i.um = nōnruptumsignōintegrō (abt)=āumsignum integrum estea(wp/) = eaerēssalūs -ūtis/: (eī)salūtemdīccrc = (eum) salūtāreumquam = ūllō tempore(neque uraquam = etnumquam)nēmō magister = nūllusmagisterkalendis Iūniīs = diēprīmō mēnsis Iūnilmagister poscit pecūniam quam eī dēbeo. Duōrummēnsium mercēdem magistrō dēbeō."Aemilia: uAt fortasse epistula aliās rēs continet. Quisscit? Fortasse magister aliquid scripsit dē Mārcō? Signōintegrō, nēmō scit." 20Iūlius signum rumpit et epistulam aperit. Ecce eaquae in epistulā magistrī scrīpta sunt:Diodōrus Iūliō salūtem dīat.Discipulus improbus atque piger est tuus Mārcus filins.Male recitat, foede et pravē scrībit, amputāre nūllō modō 25potest, neque umquam rēctē respondet cum eum interrogāvī.Fīlium tuum nihil docēre possum quia ipse nihil discerevult. Nēmō magister pēiārem discipulum umquam docuit.Vale.Scrībēbam Tusculīkalendīs Iūniīs. Hic dies me monet de 30pecūniā quam mihi dēbēs. Quārē Mārcus hodiē mercēdemsēcum nōn tulit? Mercēs numquam mihi trāditur ad diem.Iterum valē.vultus -ūs m = faciēspallidus -a -um = albus(dē colōre vultūsdīcitur)pallēre = pallidus esseobprp+acc = propterlegere legissc lēctumInterim Mārcus, cuius vultus ad nōmen magistri colōremmūtāvit, pallidus et tremēns patrem legentem 35spectat. Cūr pallet puer? Pallet ob timōrem. (Quītimetpallēre solet.)Item Aemilia vultum Iuliī sevērum intuētur. Postquamille epistulam lēgit ūsque ad finem, uxor euminterrogat: "Quid scripsit magister?" 40Iūlius: "Prior epistulae pars dē aliārē est; in parte pos- //teriōre magister mē monet dē pecūniā quam eīdēbeō."180
CAR XXIIIAemilia: "Cūr nōn solvis pecūniam quae magistrōdēbētur? Certē magister, quī filiōs nostrōs tam bene45 scrībere et legere docet, mercēdem suam meret. Sedquidnam scrlptum est in priōre epistulae parte? Nōnnemagister Mārcum laudat?"Iūlius: "Hāc epistulā nūlla laus continētur, nec enimpuer piger atque improbus laudem meret! Tune putās50 tē hīs litteris laudārī, Mārce?"Mārcus vultum ā patre āvertit nec ūllum verbum respondet,at genua trementia et vultus pallidus respōnsumplānum est, quod pater facile intellegit. Saepe silentiumest respōnsum plānissimum.55 Tacente Mārcō, Aemilia "Quid fecit Mārcus?" inquit,"Dīc mihi omnia!"Iulius: "Mārcus prope omnia fecit quae facere nōndēbuit! Haec epistula omnem rem plānam facit.—ŌMārce! Iam plānē intellegō falsa esse omnia quae nōbīssolverc pecūniam = darepecūniam quae dēbēturmerēre -uisse -itumlauslaudis/=verbalaudantiarēs epistulā continētur =epistula rem contineta-vertereplānus -a -um = quīfacile intcllegiturfacik advfacere -iō fecisse factumdēbēre -uissc -itumomnis -e = tōtus60 nārrāvistī: magister plānīs verbīs scribit 'tē discipulumimprobissimum fuisse ac foedē et prāvē scrīpsisse'!"Mārcus: "At tabulam vōbīs ostendī..."Iūlius: "Aspice hanc tabulam: vidēsne nōmen 'Sextī'litteris plānīsin parte superiōre īnscriptum? Tune solēs65 nōmina aliēna īnscribere in tabulā tuā? Haec nōn tua,sed Sextī tabula est. Hocine negāre audēs?"Mārcus, quī iam nōn audet mentīrī, nihil negat, sedomnia fatētur: "Rēctē dīcis, pater Tabula Sextl est.Tabulās mūtāvī inter pugnam."ostendere -dissesuperior -ius comp
CAP. XXIIIAemilia: "Pugnam? Quam pugnam nārrās?" 70Iūlius: "Mārcus mihi iam nārrāvit *sēcum Sextō pugnāvisse.'— Nōnne tibi satis fuit vestem tuam novamper-dere
CAP. XXIIIMārcus: "Omnia quae prōmīsīfactūrus sum. Nōlīmēfactūrus sum = faciamverberāre! Iam bis verberātus sum ā magistrō.""Ergō verbera magistri nōn satis fiiērunt!" inquit Iū100 lius, "Profectō verbera meruistī!" Tum oculōs ā filiōāvertēns: "Abī hinc ab ocuUs meīs! Dūc eum in cubiculumeius, Dāve, atque inclūde eum! Posteā fer mihiclāvem cubiculī!"Postquam Dāvus puerum ex ātriō dūxit, dominus105 "Haec omnia" inquit "facta sunt, quod Mēdus heri1iodomō fQgit nec hodiē Mārcum in lūdum euntem etillinc redeuntem comitāri potuit. Posthāc Mārcum sinecomite ambulāre nōn sinam. Crās Dāvus eum comitābitur;is certē bonus comes erit."Mārcō in cubiculum ductō atque inclūsō, Dāvus reditet "Mārcus" inquit "inclūsus est. Ecce clāvis cubicull."Iūlius clāvem sūmit ac surgit. Aemilia, quae putateum ad Mārcum īre, uQuō Is, Iūlī?"inquit, "Mārcumneverberātum īs?"Aemilia Mārcum ā patre verberātum īri115 putat. "Nōlī eum verberāre! Nōn putō eum posthāc inviā pugnātūrum neque in lūdō dormītūrum esse."Iūlius: "Putāsne iam mūtātum esse istum puerum?Ego eum nec mūtātum esse nec posthāc mūtātum īricrēdō! Quamquam heri ā mē semel verberātus est atque120 hodiē bis ā magistrō, nec verbera patris nec magistrīeum meliōrem fecērant."verbera-umwp/in-clūdere < in+ claudere -^clāvis -is/^^O'dūcere dūxisse ductumherī= diē ante huncdiem («-►crās)fugere -iō fūgisseīre,parf iēns ^untiscomitāri: eum c. = cumeōīrecomes -itis m = is quīcomitāturin-clūdere -sisse -sumMārcō...ductō/inclūsō =postquam Mārcus ...ductus/inclūsus estmāter putat filium āpatre verberārum īri=māter putat patrem filiumverberātūrum csseAemilia: "Ergō nōn opus est iterum eum verberāre.Nec laudibus nec verberibus melior fieri potest."183
CAP. XXIIIIūlius: "Nōlī timēre, Aemilia! Mārcum in cubiculōscriptūrus sum ••scrībamcui-nam? = cui?trā-dere -didisse -ditum'respōnsum ā Mārcō trāditarofrf= 'Mārcumrespōnsum trāditūrumesse»dēbitus -a -um = quīdēbētur"mercēdem solvere nōlō"negāre+dat - dare nōllequam ob rem? = obquam rem? quārē?af-ferre at-tulisse al-lātum)quō-nam? = quō?quae-nam? = quae?epistulā lēctā=postquamepistula lēcta est (ab eā)relinquam. Iam epistulam scriptūrus sum." Iūlius dīcit 125'sē epistulam scriptūrum esse.'Aemilia: "Cuinam scriptūrus es?"Iūlius: "Magistrō scīlicet. Crās Dāvus, Mārcī comes,epistulam meam sēcum feret, quae ā Mārcō ipsō trādēturmagistrō. Tabellārius, quī epistulam magistri trādi- 130dit, tempus perdit, sl foris respōnsum meum opperitur.Dīmitte eum, Dāve! Dīc eī 'respōnsum meum crās āMārcō trāditum īrī'.wAemilia: "Nōnne Mārcus simul cum epistulā tuāmercēdem dēbitam trādet magistrō?" 135Iūlius: "Minimē! Ego enim plānē respondēbō 'mēmercēdem solvere nōlleM"Aemilia: "Quid ais? Nōnne tē pudet pauperi magistrōmercēdem negāre? Quam ob rem mercēdem dēbitamsolvere nōn vīs? Causam afferre oportet." 140Iūlius: "Magister ipse mihi causam attulit."Aemilia: "Quōnam modō? Quaenam causa allāta est āmagistrō?"Iūlius: "In hīs litteris magister ipse fatētur 'sē fīliummeum nihil docēre posse': ergō mercēdem nōn meruit. 145Pecūniam quae merita nōn est nōn solvam. Nōlō pecūniammeam perdere!"Epistulam sūmēns Aemilia "Itane scrībit magister?"inquit; tum, epistulā lēctā, aHoc tē nōn excūsat, namplānē scribit 'Mārcum ipsum nihil discere velle%et quī 150184
CAP. XXIIInihil discere vult, nihil discere potest. Nōn modo posse,sed etiam velle opus est: quod nōn vīs, nōn potes."Iūlius rīdēns "Rēctē dīcis" inquit, uEgo enim pecūniamsolvere nōlō: ergō solvere nōn possum!"155 Hoc dīcēns Iūlius epistulam magistrī scindit.GRAMMATICA LATINAPanicipium et īnfinītīvtisfiitūri[A] Āctīvum.Mīles: "Fortiter pugnātūrus sum." Mīles dīcit *sēfortiter160 pugnatūrum esse.y'Pugnāfūrus-a -wri est participium futūrī. Participiumfutūri est adiectlvum dēcllnātiōnis i/ii. Tugnātt/rum esseyestīnfinītīvusfutūrī, qul cōnstat ex participiō futūrī et *esse\Exempla: pāritūrus, dormītūrus, factūrus, scrīptūrus, fu165 tūrus.Mārcus: "Posthāc bonus discipulus/M^rws sum...wMārcusdīcit 'sē posthāc bonum discipulum futūrum esse, semper magistrōpārirūrum esse nec umquam in lūdō dormuwrMmesse.'Magister nōn crēdit eum prōmissum facrūrwmesse.170 Puerī: "Posthāc bonī discipulī futūri sumus..." Puerī dīcunt'sē posthāc bonōs discipulōs/wrwros esse, semper magistrōpāritūrōs essenec umquam in lūdō dormītūrōs esse.yMagisternōn crēdit eōs prōmissum f&ctūrōsesse.[B] Passīvum.175 Iūlius: "Sextus ā magistrō laudābitur." Iūlius dlcit 'Sextumā magistrō laudāfum īrī/*Laudāfwm īrCest Infīnītīvusfutūri passīvī, quī ex supīnō et'īrī' cōnstat.Iūlius epistulam scinditpugnātūr\us swn = pugnābōpugnātūr\um esse-tūrlus -a -um-tūrlumesse[1] pugnātūr\um esse[2] pārilūr\umesse[3] factūr\um esse[4] āormīlūr\um essefutūr\um esselaudāfwm īri-wm īriPENSVM AMārcus: "Posthāc bonus puer fu- sum et vōbīspāri- sum."Mārcus prōmittit *sēbonum puerum fu- esse et sē pārentibus185
CAP. XXIIIVocābulanova:signumlitteraevultuslausfactumpudorprōmissumverberaclāviscomesintegerpallidusplānussuperiortrāderedlmitteredēbērecontinēresalūtem dīcerepallēresolveremerēreāvertereīnscriberenegārefatēriperderepudērerubēreprōmittereinclūderecomitāriillinchincquidnam?quisnam?fortasseumquamposthācantehācheriobpāri- esse.' Aemilia putat Mārcum ā Iūliō verberā- īri, sedIūlius *sēepistulam scrip- esse' dlcit.Verba: dūcere -isse -um; legere -isse -um; mittere -isse-um; inclūdere-isse -um; facere-isse -um; ferre -isse -um;afferre-isse -um; trādere-isse -um; perdere -isse; ostendere-isse; fugere -isse.PENSVM BIānitor dominō epistulam — [= dat]. Iūlius — rumpit; iamsignum — nōn est. Mārcus — et tremēns — patris legentisaspicit. Epistula magistri omnem rem — facit. Iūlius: "Sextīest haec tabula; num hoc — audēs?" Puer nihil negat, sedomnia —. Iūlius: "Indignum est — tuum. Nōnne tē — factituī?" Mārcus, quī paulō ante — timōrem pallēbat, iam — ob—. Mārcus: "— semper bonus puer erō, hoc vōbls —!"Hodiē Mēdus Mārcum ad lūdum — nōn potuit, nam —domō fūgit; itaque Mārcus sine — ambulāvit. Magister pecūniamquam Iūlius eī— postulat. Iūlius: "Magistrō pecūniam— nōlō, neque enim is mercēdem —. Pecūniam meam —nōlō."PENSVM CĀ quō epistula missa est?Quōmodo Iūlius epistulam aperit?Quid magister scripsit dē Mārcō?Cuius nōmen in tabulā īnscriptum est?Quam ob rem rubet Mārcus?Negatne Mārcus sē malum discipulum fuisse?Quid Mārcus parentibus suis prōmittit?Quō Dāvus puerum dūcit?Quārē Iūlius surgit?Quid Iūlius magistrō respondēbit?Cur mercēdem solvere nōn vult?186
CAPITVLVM VICESIMVM QVARTVMCAR XXIVPVER AEGROTVS/ Interim Quīntus lectō tenētur. Puer aegrōtus iterumiterumque super lectum sē convertit nec dormīre potestsīvein latere dextrō cubat slve in latere sinistrō. Itaque ēlectō surgere cōnātur, sed pēs dēnuō dolēre incipit.5 Puer territus pedēs nūdōs aspicit et "Quid hoc est?"inquit, "Pēs dexter multō māior est quam pēs laevus!"Qulntus mīrātur quod pedēs, quī heri parēs erant, hodiētam imparēs sunt. Tum puer aegrōtus in lectō recumbit.Vīlla quiēta est: nūllus sonus audītur ab ūllā10 parte; etiam avēs, tempestāte subitā territae, in hortōsilent.At subitō silentium clāmōre et strepitū māximō rumpitur,nam Mārcus in cubiculō suō, quod iuxtā cubiculumQuīntī est, magnā vōce clāmat et forem manibus15 pedibusque percutit. Quīntus, quī tantum strepitummīrātur, Syram vocat; quae continuō accurrit.Syra: "Quid est, Quīnte? Putāvī tē dormīre."Qulntus:"Mēne dormlre per tantum strepitum?aegrōtus -a -um = aegercon-vertere = verterelatus -eris ndē-nuō (< dē novō)= rūrsuslaevus -a -um = sinisterpār paris = aequusim-pār
CAP. XXIVquid agitur? = quid fit?valdē < validēfrangere = rumpere(rem dūram)aliter = aliō modōsē, dat sibidolor -ōris m < dolērccōnārl -ātum essedolēre -uisscintuērī, imp -re:intuēre/ = aspice!cadere cecidissemāior pede laevd=māiorquam pēs laevusfrangere frēgisse frāctumos ossis nflēre = lacrimārepatl -ior: dolōrem p.= dolōrem ferreet-sī= quamquamdolorgravis=d. magnusintus
CAP. XXIVQuīntus: "Is nōn aegrōtat nec dolōrēs patitur."Syra: "Etsī valet, certē tergī dolōrēs passus est."Quīntus: "Estne verberātus Mārcus? Cūr eīnōn licetexīre? Quid factum est postquam frāter meus domum50 rediit? Omnia ignōrō. Dum hīc sōlus cubō, nihil nōscerepossum, etsī omnia scīre cupiō."// Syra: "Iam nārrābō tibi omnia quae facta sunt: Frātertuus hodiē sine comite in lūdum iit..."Qulntus: "Nōnne Mēdus eum comitātus est?"55 Syra: "Mēdus heri domō fūgit — putō quia amīcamsuam, quae Rōmae habitat, vidēre cupīvit."Quīntus: "Quōmodo Mēdus, quī vix umquam Rōmaefuit, puellam Rōmānam nōscere potuit?"Syra: "Nesciō quōmodo, sed certō sciō eum aliquam60 feminam nōvisse, nam saepe dē eā locūtus est. Nihildifficile est amantī, ut āiunt."Mēdus igitur hodiē Mārcum comitāri nōn potuit.Nūper Mārcus sōlus rediit, sed pater filium suum redeuntemvix cognōvit neque eum ōsculātus est ut solet,65 nam Mārcus nōn modo ūmidus erat quod per imbremambulāverat, sed etiam sordidus atque cruentus quodhumī iacuerat et ā Sextō pulsātus erat. Pueri enim in viāpugnāverant: primum Mārcum pulsāverat Sextus, tvimMārcus et Titus Sextum pulsāverant. Hōc audltō, do70 minus Mārcum sevērē reprehendit."Quīntus: "Māter quid dīxit?"Syra: "Māter tua nōn aderat, sed paulō post intrāvit.patī passum essefieri factum essered-īre -iisseignōrāre = ncscīrecupere -iō = velleiani (+fut) = continuōīre iissc (< īvisse)comitārī -ātum essecupere -īvissevix umquam = propenumquamctnōadvali-qua femina, accaliquamfeminamnōscere nōvisseloquīlocūtum esseut hominēsāiuntcognōscere cognōvissecognitumcruentus -a -um < cruorreprehendere -disse-ēnsumad-erat189
CAP. XXIVlavāre lāvisse lautum(= lavātum)vidēre vīdisse vīsumcēterum = praetereā, sedpēior cēteris (abt) =pēior quam cēterīmentin mentitum esseali-quis, accali-quemtumultus -ūs m = clāmoret strepitusverēri veritum essemordēre momordissemorsumlupō ferōcior = ferōciorquam lupussaepe, compsaepius,sup saepissimēnōvisse «-►ignōrāredare dedisse datumlūdere lūsisseTunc Mārcus iam lautus erat et vestem mūtāverat, dominaeum sordidum atque cruentum nōn vīdit. Mārcusvērō 'sē bonum discipulum fuisse' dīxit, etsī in lūdō 75dormīverat nec magistrum recitantem audīverat— cēterumin hāc rē is nōn pēior fuerat cēterīs, nam omnēsdormīverant! Postrēmō litterās pulchrās quās Sextusscrīpserat mātri ostendit atque dīxit 'sē ipsum eās litterāsscrīpsisse.' Tam turpiter frāter tuus mentītus est!" 80Quīntus: "Quōmodo scīsMārcum mentītum esse eteās litterās ā Sextō scriptās esse?"Syra: "Quia nōmen 'Sextī' in tabellā scriptum erat. Etpaulō post tabellārius advēnit..."Qulntus: "Nūper aliquem iānuam pulsāre et canem 85valdē lātrāre audlvī. Tum subitō magnā vōce clāmāvitaliquis. Quidnam tantus ille tumultus significāvit?"Syra: "Tabellārius clāmāvit quod canem veritus est,nec sine causā, nam canis eum momordit et vestem eiusscidit. Is canis lupō ferōcior est!w 90Quīntus: "Ego canem iānitōris nōn vereor neque umquamab eō morsus sum."Syra: "Id nōn mīror, nam canis saepissimē tē vīdit.Canis tē nōvit, ignōrat illum."Quīntus: "Canis mē nōn modo nōvit, sed etiam dīli- 95git, nam multa el ossa dedī et saepe cum eō lusl. Cēterumquid attulit tabellārius?wSyra: "Epistulam attulit in quā magister scripserat'Mārcum discipulum pigerrimum fuisse atque foedē et190
CARXXIV100 prāvē scrīpsisse.' Tum Mārcus, quī prīmō omnia negāverat,'sē mentītum esse' fassus est."Qulntus: "Profectō verbera meruit!"Syra: "Magister eum iam bis verberāverat, nec igiturpater eum dēnuō verberāre voluit, sed in cubiculum105 inclūsit. Cēterum facile tibi est frātrem tuum reprehendere,dum ipse hīc in molll lectulō cubās. Tune ipsesemper bonus discipulus es?"Quīntus: "Melior sum frātre meō! Heri laudātussum, quia pulchrē scrīpseram et recitāveram."110 Syra: "Tune sōlus pulchrē scrīpserās et recitāverās?"Quīntus: "Immō omnēs praeter Mārcum laudātī sumus,quod pulchrē scrīpserāmus et recitāverāmus."Syra: "Sl vōs laudātīestis, quod pulchrius scripserātiset recitāverātis quam Mārcus, nōnne ille tam rēctē115 scripserat quam vōs? Ego Mārcum bene nōvī, nec putōeum vōbls stultiōrem esse."Quīntus: "At certē pigrior est nōbīs!"prīmō adv = initiōfatērīfassum essevelle voluissemelior frātw meō = m.quam frāter meusstultior vōbts(abl) =stultior quam vōsGRAMMATICA LATINAVerbī tempora120 Plūsquamperfectum[A] Āctīvum.Puer ūmidus est quod per imbrem ambulāvft.Puer ūmidus erat quod per imbrem ambulāverar^Ambulāvit' praeteritum perfectum est. 'Ambulāverar3 est125 tempus praeteritum plūsquamperfectum. Plūsquamperfectumdēsinit in -erat (pers. iii sing.)5 quod ad īnfīnītlvumperfectī sine -isse additur.ambulāwnttplūs-quam-perfectum-erat191
CAR XXIV[1] reciuro era mrecitōp erā rmtsrecitōp erā tisrccitāv era nt[2] pārw era mpārw erā spārw era tpāruerāmuspāiuerā nspāruerant[3] setīps era msctipserāsscrips era tscnps erā musscnps erā tisscrīps era nt[4] dormtu era mdornriu erā sdonnīv era tdormw erā musdormw erā tisdormrp era nteram fuerāmuserās fiierā tisfu erat fu erant-era\m-erā\s-era\t-erā\mus~erā\tis~era\ntverbeīāt\us eratverberō*|z erantverberāt us eramverberār us erāsverberār us eratverberō* īerāmusverberāt īerātisverberōx īerant-tus-ta crconerāserai-tumerat-tx-taeerāmuserātiserant-taerantExempla: [1] rta&v\erat; [2] pāru|erat; [3] scrips|erar; [4]Herīmagister puerum laudāvit, quia bonus discipulus^- 130rat: bene recixāveratet scflpserat, magistrō pāiwra^ nec inlūdō donnīverat.Bonus discipulus malō: uHeri magister mē laudāvit, quiabonus discipulus/w^ram: bene recixāveramet sciīpseram, magistrōpārueram, nec in lūdō dormīveram. At tē verberāvit 135magister, quia malus discipulus fuerās: male rtdlāverās etscrlpserās, in lūdō dormwerās, nec magistrō pāruerās."Heri magister puerōs laudāvit, quia bonl discipulī/w£ranr:bene recixāverant et sctīpserant, magistrō pārnerant, nec inlūdō dormīverant. 140Bonī discipulī malīs: "Heri magister nōs laudāvit, quiabonī discipulī fuerāmus: bene vtQiXāverāmuset scnpserāmus,magistrō pāmerāmus, nec in lūdō dovmīverāmus.At vōs verberāvitmagister, quia mall discipull fuerātis: male recitāverātiset scrīpserātis, in lūdō dormīverātis, nec magistrō pārue- 145rātis."Singulāris PlūrālisPersōna prīmaPersōna secundaPersōna tertia-eram-erās-erat-erāmus-erātis-erant150[B] Passīvum.Magister Mārcum verberāverat = Mārcus verberārus erat āmagistrō. Magister puerōs verberāverat = pueri verberārterant ā magistrō.Fīlius: "Pater mē verberāvit, etsīiam ā magistrō verberātws 155eram." Māter: "Cūr verberā^wserās?"Fīliī:"Pater nōs verberāvit, etsī iam ā magistrō verberātferāmus." Māter: aCūr verberārf erātis?"Singulāris PlūrālisPersōna prīma verberārws eram verberārf erāmus 160Persōna secunda verberātws erās verberātt erātisPersōna tertia verberātos erat verberārf erant192
CAP.XXIVPENSVM AMārcus rediēns sordidus erat quod humīiac- et cruentus quodSextus eum puls-. Pueri in viā pugn-. Tergum Mārcō dolēbatquod magister eum verber-. Mārcus ā magistrō verberquod in lūdō dorm- nec magistmm recitantem aud-. Mārcus:"Magister mē verberāvit quod in lūdō dorm- nec eum recitantemaud-, sed mē laudāvit quod bene comput- et scrips-."Verba: lavāre -isse -um; vidēre -isse -um; mordēre -isse-um; dare -isse -um; reprehendere -isse -um; frangere-isse -um; cognōscere -isse -um; nōscere -isse; lūdere-isse; cadere -isse; īre-isse; cupere -isse; velle -isse; patī-um esse; loqul -um esse; fatēri -um esse.PENSVM BPuer — [= aeger] dormīre nōn potest sīvein — dextrō iacetslve in — [= sinistrō]. Itaque surgere cōnātur, sed in lectō—, nam pēs — [= rūrsus] dolēre incipit. Mārcus clāmat etforem valdē —[=pulsat]5lita puer inclūsus forem — cōnātur.Quīntus clāmōrem et — audit et Syram vocat; quae — accurrit.Puer dīcit 'pedem — dolēre': uPēs mihi dolet, ob —dormīre nōn possum. Fortasse — crūris frāctum est." Syra:"Nōll —!" Quīntus: "Nōn fleō, — [= quamquam] dolōremgravem —."Vocābulanova:latussonusstrepitusdolorostumultusaegrōtuslaevuspārimpārsubituscruentusconverteremīrārīrecumberepercuterefrangereflērepatīignōrārenōscerecupereiūxtādēnuōsubitōcontinuōcertōprimōvaldēaliterintusetsīcēterumplūsquamperfectumPENSVM CCūr Qulntus mlrātur pedēs suōs aspiciēns?Quam ob rem pēs eius aegrōtat?Estne frāctum os crūris?Quārē Mārcus forem frangere cōnātur?Quid Syra Quīntō nārrat dē Mārcō?Cūr Mārcus rediēns cruentus erat?Quārē Mēdus ē vlllā fūgit?Quid Syra dē cane iānitōris putat?Cūr canis Quīntum dīligit?Cūr Iūlius Mārcum nōn verberāvit?193
GRAECIA&«&^1DclphiCorinthus^vPcloponncsLSpartaJ'
CAPITVLVM VICESIMVM QVINTVMCAP. XXVTHESEVS ET MINOTAVRVS/ Syra, postquam facta Mārcī nārrāvit, abīre vult, sedQuīntus "Nōlī" inquit "mē relinquere! Te hīc manērevolō. Nārrā mihi aliquam fabulam!"Syra: "Quam fabulam mē tibi nārrāre vīs?Fābulam5 ne dē lupō et agnō quī forte ad eundem rivum vēnērunt?an fabulam dē puerō quī cupīvit regere equōs quīcurrum Sōlis per caelum trahunt?"Tacente Quīntō, Syra pergit: uAn cupis audīre fabulamdē Achille, duce Graecōrum, quīHectorem, ducem10 Trōiānum, interfecit atque corpus eius mortuum postcurrum suum trāxit circum moenia urbis Trōiae? anfabulam dē Rōmulō, quī prīma moenia Rōmāna aedificāvit..."Quīntus: "...et Remum frātrem interfecit quia moe15 nia humilia dērīdēbat! Omnēs istās fabulās antīquāsfabula -ae/ (< farī)agnus -I m = parvula ovisforte = nesciō cūr, sinecausāregere = gubernāreSōl: deus sōlistrahere trāxisse tractumAchillēs -is mHector -oris mTrōiānus -a -um < Trōia-ae/, urbs Asiaeinter-ficere -iō -fecisse-fectum = mortuum faceremoenia -ium npl = mūriRōmulus -I mRemus -īmhumilis -e
CAP. XXVmōnstrum -Invorāre = tōtum ēsseaudīre cupiō. Nārrā mihi fabulam dē aliquō ferōcīmōnstrō, cui caput bēstiaeet corpus hominis est et quodhominēs vīvōsvorat! Talem fabulam audīre cupiō."Syra: "At tāle mōnstrum tē terrēbit, Quīnte." 20timidus -a -um = quītimetThēseus-ImMīnōtaurus -I mōlim = aliquō tempore,tempore antīquōterribilis -e < terrēretaurus -I m = bōsmasculuslabyrinthus -īmQuīntus: "Nōlī putāre mē puerum timidum esse! Timormōnstrōrum puerum Rōmānum nōn decet!M"Nārrābō tibi fabulam dē Thēseō et Mīnōtaurō" inquitSyra, et sīcnārrāre incipit:"In īnsulā Crētā ōlim vīvēbat mōnstrum terribile, 25nōmine Mīnōtaurus, cui caput taurī, corpus virī erat.Mīnōtaurus in magnō labyrinthō habitābat."taurusaedificium -īn < aedificārepatēre = apertus esseDaedalus -I mAthēniēnsis -e < Athēnae-ārum//>/,urbsGraeciaequī: Daedaluscom-plūrēs -a = plūrēsquamduomīrābilis -e < mīrārīquot-annīs = omnīannō,quōque annōQuīntus: "Quid est labyrinthus?"Syra: "Est magnum aedificium quod frequentibusmūris in plūrimās partēs dīviditur. Nēmō quī tāle aedi- 30ficium semel intrāvit rursus illinc exīrepotest, etsl iānuapatet. Labyrinthus ille in quō Mīnōtaurus inclūsus tenēbātur,ā Daedalō, virō Athēniēnsl, aedificātus erat.Quī iam antequam ex urbe Athēnīs in Crētam vēnit,complūrēs rēs mlrābilēs fecerat. 35"Mīnōtaurus nihil praeter hominēs vīvōsedēbat. Itaquecomplūrēs adulēscentēs virginēsque quotannīs196
CAP.xxvAthēnīs in Crētam mittēbantur, quī omnēs in labyrinthōā mōnstrō illō saevō vorābantur. Nāvis quā Athēni40 ēnsēs illūc vehēbantur vēla ātra gerēbat, nam eō colōresignificātur mors."// Quīntus: "Quam ob rem tot Athēniēnsēs ad mortemcertam mittēbantur?"Syra: "Rēx Mīnōs, quī tunc Crētam regēbat, paucīs45 annls ante urbem Athēnās bellō expugnāverat. Post expugnātiōnemurbis Mīnōs, cupidus auri atque sanguinis,nōn modo magnam pecūniam, sed etiam hominēsvīvōsab Athēniēnsibus postulāverat. Rēx enim Athēniēnsibusmale volēbat, quod fīlius eius paulō ante ab iīs50 necātus erat."Eō tempore Thēseus, vir patriae amāns atque glōriaecupidus, Athēnīs vīvēbat. Quī nūper Athēnās vēneratneque ibi fuerat cum urbs ā rēge Mīnōe expugnāta est.Thēseus, quī patrem Mīnōtauri, taurum album, iam55 necāverat, novam glōriam quaerēns Mīnōtaurum ipsumquoque interficere cōnstituit. Itaque ūnā cum cēterisAthēniēnsibus nāvem vēlīsātris ōrnātam cōnscendit etin Crētam profectus est. Ibi continuō rēgem Mlnōemadiit, quī eum ā mīlitibus in labyrinthum dūcī iussit.60 "Mīnōs autem filiam virginem habēbat, cui nōmenerat Ariadna. Quae cum primum Thēseum cōnspexit,eum amāre coepit cōnstituitque eum servāre."Ariadna igitur, antequam Thēseus labyrinthum intrāvit,ad eum accessit et sīcloquī coepit: "Contrā MīAthēnts (abt) = ab/exurbe Athēnlssaevus -a -um = ferōcissimusillūc = ad illum locummorsmortis/rēx rēgis m: vir qulterram/urbem regitMīnōs -ōis m: rēx Crētaeexpugnātiō-ōnis/< expugnārecupidus -a -um < cupere;aurt cupidus =quī aurwm cupitvelle: volēbat (imperf)bene/male velle + dat =amlcus/inimīcus essenecāre = interficerepatrio^ amāns = qulpatriom amatglōria-ae/= magnalausAthēnīy=in urbe AthēnīsAthēnōs = ad/in urbemAthēnāsibi = illīccōn-stituere -uisse -ūtumvēlīsōrnātus = vēla gerēnscōnscendere -disseproficīscī-fectum esseiubēre iussisse iussumeum ā mīlitibus dūct iussit= mīlitēseum dūcereiussitcōn-spicere -iō -spexisse-spectumincipere -iō coepissecoeptumac-cēdere -cessisse197
CAP. XXVauxilium -īnoccīderc -disse -sum =intcrficcre (gladiō)cīvis-is m//= quī/quaein eādem urbe habitatparātus -a -umexitus -ūs m < exīrereperire repperisserepertumfilum -īn = līneatenuishūc = ad hunc locumhaec locūta = postquamhaec locūta estopperire/ = exspectā!brevl adv - brevf tempore,moxpollicēri = prōmitteremora -ae/: sine morā= continuōpetere -īvisse -īnimMlnōtaurō occīsd= postquamM.us occīsusestsequī secūtum essefilum secūtus: postquamfilum secūtus est, filumsequēnsnexnecis/< necāreexitusnōtaurum ego tibi auxilium ferre nōn possum..." "Deī" 65inquit Thēseus "mihi auxilium ferent contrā illum. Hodiēcertē Mīnōtaurum occīdam atque cīvēs meōs āmōnstrō illō terribill servābō. Bonum gladium gerō. Adpugnam parātus sum." Tum Ariadna "Hoc nōn dubitō"inquit, "sed quōmodo exitum labyrinthī posteā repe- 70riēs? Nēmō adhūc per sē viam ē labyrinthō ferentemrepperit. Ego vērō tibi auxilium feram: ecce fīlum āDaedalō factum quod tibi viam mōnstrābit. Auxiliōhuius fflī hūc ad mē redībis." Haec locūta, AriadnaThēseō fīlum longum dedit; atque ille "Opperīre mē" 75inquit "hīc ad iānuam! Nōlī timēre! Ego mortem nōntimeō. Sine timōre mortis contrā hostem eō. Brevīhūcredībō, neque sine tē, Ariadna, in patriam revertar.Illūc tē mēcum dūcam neque umquam tē relinquam.Hoc tibi polliceor." 80"Tum Thēseus, filum Ariadnae post sē trahēns, labyrinthumintrāvit ac sine morā Mīnōtaurum in mediōlabyrinthō exspectantem petīvit, quem post brevempugnam gladiō occīdit. Mīnōtaurō occīsō, Thēseus fīlumAriadnae secūtus exitum labyrinthī facile repperit. 85Ita Thēseus ob amōrem patriae cīvēs suōs ā mōnstrōsaevissimō servāvit."Haec sunt quae nārrantur dē nece Mīnōtaurī."Hīc Quīntus "Pergew inquit "nārrāre dē Thēseō et ///Ariadnā! Nōnne illa Thēseum secūta est?" 90Syra: "Thēseus ē labyrinthō exiēns "Mlnōtaurus ne198
CAR XXVcātus est" inquit, "Laetāminl, cīvēsmēl! Intuēminī gladiummeum cruentum! Sequiminī mē ad portum! Ibināvis mea parāta est ad nāvigandum." Tum Ariadnam95 cōnspiciēns "Et tū" inquit "sequere mē! Proficlsceremēcum Athēnās!" Ariadna, quae nihil magis cupiēbat,"Parāta sum ad fugiendum" inquit, atque sine morānāvem Thēseīcōnscendit. Thēseus nāvem solvit et cumfīliārēgis nāvigāvit Naxum; ibi vērō nocte silentī Ariad100 nam dormientem relīquit atque ipse Naxō profectus est.Māne Ariadna ē somnō excitāta amīcum in lltore quaesīvitnequeeum repperit. Puella misera ab humill lītorelaetāmihi/ = gaudēte!intuēmtm/ = spectātc!sequimim mē! = venltcmēcum!nāvigāre: adnāvigandumet = etiam; et tū= etiam tūfugere: adfugiendumNaxus-ī/Naxwm = ad īnsufamNaxumNaxō = ab īnsulāNaxōrelinquere -liquisse-lictumlltus -oris nquaerere -sīvisse-sītumlītussaxumin altum saxum ascendit, tinde prōspiciēns nāvem Thēselprocul in mari vīdit. Tum, etsīvōx eius ā nūllō au105 dīrīpoterat, Ariadna amīcum suum ftigientem vocāvit:"Thēseu! Thēseu! Revertere ad mē!" neque ūllum respōnsumel redditum est praeter vōcem ipsīus quamdūra saxa reddidērunt. Brevī nāvis ē cōnspectū eiusabiit neque iam ūllum vēlum in mari cernēbātur. Arinoadna igitur in lītus dēscendit atque hūc et illūc currēnssaxum -īnprō-spicere -iō = ante sēaspicereascendere -disseThēseus,^cThēseu!rcvcrtere! = redī!red-dere -didisse -ditumcōnspectus -ūs m < cōnspiccre;ē cōnspectū =ab oculīsdē-scendere -disse [ | ]ascendere [ | ]199
CAP. XXVmultīs cum lacrimīs capillum et vestem scindēbat, utmaerēre «-*gaudēreante omnēs: magisquam omnēs aliōsdēserere -uisse -rtum= relinquereobllvlscī -litum essequis...?:nēmō...!pollicēn -itum essecupiditās-ātis/< cupidusob amōrem viri: quiavirum amō/amāvloblīvīsci + genJacc: o.hominw, o. leUvemhominēs quī maerent agere solent — ita maerēbat virgōmiserrima, quae ā virō quem ante omnēs amābat sōlarelicta erat inter ferās īnsulae sīcut agnus timidus intersaevōs lupōs." 115Quīntus: "Cūr Thēseus amīcam suam ita dēseruit?"Syra: "Talēs sunt viri, mī puer. Montēs aurī feminīspollicentur, tum prōmissa oblīvīscunturac feminās sinenummō dēserunt! Quis tam facile prōmissum oblīvīsciturquam vir quī feminam amāvit? Ego quoque ōlim 120dēserta sum ab amīcō pecūniōsō quī mihi magnās rēspollicitus erat. Nōlī vērō putāre mē ob cupiditātem pecūniaeamāvisse eum, ego eum amābam quia eum probumvirum esse crēdēbam. Etiam nunc maereō ob amōremillīus virī." 125Quīntus: "Oblīvīscere illīus virī improbī quī tē tamturpiter dēseruit!"Syra: "Nōn facile est amōris antīquī oblīvīscī. Sednārrātiō-ōnis/
CAP. XXVbitrātus mortem fīliīeō colōre significārī, sine morā dēsaxō sē iēcit in mare, quod ā nōmine eius etiam nunc140 'mare Aegaeum' vocātur."Post mortem rēgis Aegeī fīlius eius Thēseus rēxAthēniēnsium factus est. Qul multōs annōs Athēnāsmagnā cum glōriā rēxit."Hls verbīs Syra fīnem nārrātiōnis facit.iacere -iō iēcisse iactumregere rēxisse rēctumfinem nārrātiōnis facit= nārrāre dēsinit145 GRAMMATICA LATINAVerba dēpōnentiaImperātivus.Laetā|re/ = gaudē! Laetā|mmf/ = gaudēte!Intuē|re/ = spectā! Intuē|mtm/ = spectāte!150 Revert|ere/ = redī! Revert|immt/ = redīte!Partī|re/ = dīvide! Partī|mmf/ = dīvidite!'Laetāre laetāmmf et cētera sunt imperātīvīverbōrum dēpōnentium.Imperātīvusverbīdēpōnentis: singulāris -re, plūrālis-minī.PENSVM AMēdus (ad Lydiam): "In Graeciam ībō. Comit- mē! Proficīsc-mēcum! Hoc mihi pollic-! Oblīvīsc- Rōmae! Ōsculmē!"Mēdus (ad nautās): "Iam proficlsc-, nautae! Ventus secundusest: intu- caelum! Laet-!"Verba: trahere -isse -um; petere -isse -um; quaerere -isse-um; occīdere-isse -um; relinquere -isse -um; interficere-isse -um; cōnstituere-isse -um; dēserere-isse -um; cōnspicere-isse -um; incipere-isse -um; reddere -isse -um; reperire-isse -um; iubēre-isse -um; gerere -isse -um; iacere-isse -um; regere -isse -um; accēdere-isse; ascendere-isse;proficīscl -um esse; sequī-um esse; oblīvīscl-um esse.[1] laetā|rilāetā|r£ htxā\mint[2] intuē|riintu#|r^ \Muē\minī[3] revert|īit\tn\ere revert\imim[4]partī|ripartī|re partf) minī-re-mintVocābulanova:fabulaagnuscurrusmoeniamōnstrumtauruslabyrinthusaedificiummors201
CAP. XXVrēxexpugnātiōglōriaauxiliumcīvisexitusfilummoranexlitussaxumcōnspectuscupiditāsnārrātiōhumilistimidusterribilistnīrābilissaevuscupidusparātusregeretrahcreinterflcereaedificārevorārepatērenecārecōnstituereoccīderepollicēriprōspiceredēscenderemaerēredēserereoblivīscīcoepissecomplūrēsfortequotannīsōlimibiillūchūcbrevīPENSVM BQuīntus — dē lupō et — audīre nōn vult nec fabulam dēAchille, quī Hectorem — et corpus eius mortuum post —suum circum — [= mūrōs] Trōiae —.Labyrinthus est magnum — unde nēmō exīre potest, etsīiānua —. Thēseus, qul patrem Mīnōtauri, — album, iamnecāverat, Mīnōtaurum ipsum quoque — [= interficere] —.Antequam Thēseus, ad pugnam —, labyrinthum intrāvit,Ariadna, fīlia—, eī— longum dedit. Ita Ariadna Thēseō —tulit, nam ille filum sequēns — labyrinthī repperit. Post —Mīnōtaurl Thēseus cum Ariadnā Naxum nāvigāvit atque —[= illlc] eam — [= rellquit]. Ariadna ab altō — prōspiciēbat,sed — [= mox] nāvis Thēseī ē — eius abiit. Puella misera in— dēscendit, ubi — et — currēns capillum scindēbat, utfaciunt eae quae —. Thēseus post — patris multōs annōsAthēnās —.PENSVM CQuid fecit Achillēs?Quid fecit Rōmulus?Quālem fabulam Qulntus audīre cupit?Ubi habitābat Mlnōtaurus?Quid est labyrinthus?Quid Mīnōtaurus edēbat?Cūr tot Athēniēnsēs ad eum mittēbantur?Quis Athēniēnsēs ā Mīnōtaurō servāvit?Quōmodo Thēseus exitum labyrinthl repperit?Sōlusne Thēseus ē Crētā profectus est?Ubi Thēseus Ariadnam relīquit?Ā quō mare Aegaeum nōmen habet?202
CAPITVLVM VICESIMVM SEXTVMCAP. XXVIDAEDALVS ET ICARVS/ Quīntus: "Nōnne rēx MīnōsThēseum cum Ariadnā fugientempersecūtus est?"Syra: "Certē rēx eōs persequī coepit, sed nāvis Thēseīnimis celeris fuit. Mīnōs, quamquam celeriter nāvigā5 vit, nōn tam celer fuit quam Thēseus neque eum cōnsequīpotuit. Tum rēx īrātus cēpit Daedalum, quī fīlumcōnfecerat et Ariadnae dederat, eumque in labyrinthuminclūdī iussit unā cum eius īcarō filiō; vērum pater etfilius mīrābilī modō ē labyrinthō fūgērunt. Crās tibi10 nārrabō dē fugā eōrum, hodiē plūs temporis ad nārrandumnōn habeō: iam hōram cōnsūmpsl in nārrandō."Quīntus: "Neque tempus melius cōnsūmere potuistī!Nōn oportet in mediā fabulā fīnem nārrandī facere.Quoniam māiōrem fabulae partem iam nārrāvistī, par15 tem reliquam quoque nārrāre dēbēs. Ego parātus sumad audiendum."Ad hoc Syra "Ergō" inquit, "quoniam tam cupidus esaudiendl, reliquam fabulam tibi nārrābō:per-sequi = (fugientem)sequīceler -eris -ere:equus celer (m)nāvis celeris (/)pflum celere (n)capere-iō cēpissecaptumcōn-ficere -iō -fecisse-fectum = facereyērum = sedIcarus -! mfuga-ae/< fugeread mnandtm = ad nārrātiōnemcōn-sūmerein nārrandō = in nārrātiōnefinis nānandī = finisnārrātiōnisquoniam = quiareliquus -a -um = cēteruscupidus zuāiendī= quīaudīre cupitreliqua fabula = reliquafabulae pars203
CAP. XXVIin-venīre = reperireaudāx -ācis = audēnsāera acc (= āerem)ef-fugere < ex + fugerecōnsilium -īn: c. eius =quod facere cōnstituitcōnsldere -sēdissecarcer -eris mper nōs : sine auxiliōquis-quam = ūllus homō(nequeq. = ctnēmō)iuvāreiūvisscieumi.= eīauxilium ferrehaud = nōnpaene = propediī = deī"Daedalus in labyrinthō inclūsus cum fīliōsuō intrāmūrōs errābat nec exitum invenlre poterat, etsī ipse 20labyrinthum aedificāverat. Quoniam igitur aliae viaeclausae erant, ille vir audāx per āera effugere cōnstituit.īcarus autem, quī cōnsilium patris ignōrābat, humīcōnsēdit et "Fessus sum" inquit "ambulandō in hōccarcere, quem ipse nōbīs aedificāvistī, pater. Ipsī per 25nōs hinc effugere nōn possumus, neque quisquam nōsin fugiendō iuvāre poterit, ut Thēseum iūvit Ariadna.Haud longum tempus nōbīsreliquum est ad vīvendum,nam cibus noster paene cōnsūmptus est. Ego iam paenemonuus sum. Nisi diī nōs iuvābunt, numquam vīvl 30hinc ēgrediēmur. Ō diī bonī, auxilium ferte nōbīs!""Daedalus vērō "Quid iuvat deōs invocāre" inquit, //"dum hīc quiētus sedēs? Quī ipse sē iuvāre nōn vult,auxilium deōrum nōn meret. At nōlītimēre! Ego cōnsiliumfugae iam excōgitāvī. Etsī clausae sunt aliae viae, 35līber-era -erumtrānsprp+acc\trānsmontemimitārī: avēs i. • : facereut avēsē-volārequidem = certēstudiōsus -a -um =cupidus discendīQna via nōbīs patet ad fugiendum. Intuēre illam aquilamquae in magnum orbem circum carcerem nostrumvolat! Quis est tam līber quam avis quae trāns montēs,vallēs, flūmina, maria volāre potest. Quīn avēs caelīimitāmur? Mīnōs, quīterrae marique imperat, dominus 40āeris nōn est: per āera hinc ēvolābimus! Hoc est cōnsiliummeum. Nēmō nōs volantēs persequīpoterit." "Egoquidem studiōsus sum volandī"inquit īcarus, "sed ālaenecessāriae sunt ad volandum. Quoniam diī nōbīs ālāsnōn dedērunt, volāre nōn possumus. Hominēs sumus, 45204
CAP. XXVInōn avēs. Nēmō nisi deus nātūram suam mutāre potest.Avēs nāturā volāre possunt, hominēs nōn item." TumDaedalus "Quid ego facere nōn possum?" inquit, "Profectōarte meā ipsa nātūra mūtārī potest. Multās rēs50 mīrābilēs iam cōnfecī, quae artem meam omnibus dēmōnstrant,nōn sōlum aedificia magnifica, ut hunc labyrinthum,vērum etiam signa quae sēipsa movēre possunttamquam hominēs vīvL Ālās quoque cōnficerepossum, quamquam opus haud facile est." "Audāx qui55 dem est cōnsilium tuum" inquit īcarus, "sed omne cōnsiliumfugiendl mē dēlectat, ac tū id quod semel excōgitāvistīperficere solēs." "Certē cōnsilium meum perficiam"inquit pater, "Ecce omnia habeō quae necessāriasunt ad hoc opus: pennās, cēram, ignem. Igne cēram60 molliam, cērā mollīpennās iungam et in lacertīs fīgam.""Daedalus igitur arte mīrābilī sibi et fīliō suō ālāsingentēs cōnfecit ex pennīs, quās cērā iūnxit et in lacertīsfīxit.Postquam fīnemoperis fecit, "Opus iam perfectumest" inquit, "ecce exemplum artis meae novissi65 mum. Avēsquidem nōn sumus, sed avēs imitābimur involandō. Ventō celerius trāns mare volābimus, nūllaavis nōs cōnsequī poterit.""īcarus studiōsus volandl ālās hūc illūc mōvit, nec sēsuprā humum levāre potuit. "Ālae mē sustinēre nōn70 possunt" inquit, "Tu docē mē volāre!" Statim Daedalussē ālīslevāvit et "Nisi ālās rēctē movēs" inquit, "volārenōn potes. Imitāre mē! Haud difficilis est ars volandl.nisi deus : praeter deumnōn item : nōn possuntars artis/: ars mea = idquod facere possumtam-quam = sīcutopus -eris ncōnsilium fugiendī= cōnsilium fugaeper-ficere -iō -fecisse-fectum < per 4- facerejpenna-ae/mollīre = mollem facerelacertus -īm = bracchiumsuperiusingēns -entis = valdēmagnusiungere iūnxisse iūnctumfigere fixisse fixummovēre movisse mōtumlevāre (< levis)= tollere205
CAP. XXVIsūrsum[t]4-+deorsum[|]puerumōsculātus = postquampuerum ōsculātusestīnflmus -a -um sup < Inferus,compīnferiorsīn = sīautemsummus -a -um sup īnfimus; compsuperiorūrere ussisse ustum= igne cōnsūmerecautus -a -um
CAR XXVI100 tur, cum reliquā Graeciā coniungitur. Prope Isthmumsita est Corinthus, urbs pulcherrima, nec procul absuntAthēnae, patria nostra." "Sī altius volābimus, nōn sōlumGraeciam, sed paene tōtum orbem terrārum spectābimus"inquit puer temerārius atque etiam altius sē le105 vāvit. Illinc nōn sōlum magnās Eurōpae et Asiae partēsdēspiciēbat mīrāns, vērum etiam ōram Āfricae proculcernēbat, deinde suprā sē sōlem in caelō serēnō lūcentemsuspexit. Statim puer, cupidus sōlem propius aspiciendī,quamquam pater eum monuerat, in summum110 caelum ascendit..."Hīc Quīntus, quī exitum fabulae studiōsē exspectat,interrogat: "Quid tum accidit?"Corinthus -ī/orbis terrārum = omnēslerrae (Eurōpa, Asia,Āfrica)temerārius -a -um =nimis audāx-spicere -iō -spexisse-spectumexitus = finisaccidere -disse = fierī:accidit = fit/factum esiorbis terrārumSyra: "Tum factum est id quod necesse erat accidere:ignis sōlis propinquī cēram, quā pennae iūnctae et fīxae115 erant, mollīvit et pennās ussit. Puer territus, lacertōsnūdōs quatiēns, in mare cecidit ac mersus est, nequepater eī auxilium ferre potuit. Ea maris Aegaeī pars inquā lcarus mersus est ā nōmine eius 'mare īcarium'propinquus -a -um = qulprope estquaiere -iō = celeriterhūc illūc movēremergcrc mcrsissemersumīcarius -a -um < Icarus207
CAP. XXVIinvenīre -vēnisse-vcntumomnis -e = tōtustempus dormiendi est =tempus est dormīrecāsus -ūs m < cadercvaldē,aw#>magis,sup māximēab-errārequāre nārrātur fabula?monemft causānārrāturvolāre sibi vidētur = sevolāre videt/putatappellātur. Item īnsula propinqua, in cuius lītore corpuspueri inventum est, etiam nunc 'īcaria' vocātur. 120"Ecce omnem fabulam habēs dē puerō temerāriō qullībertātem quaerēns mortem invēnit. Iam tempus dormiendīest. Nōnne fessus es longās fabulās audiendō?"Quīntus caput quatit et "Nōn sum fessus, nec illafabula longa esse mihi vidētur. Ex omnibus fabulīs haec 125dē cāsū īcari mē māximē dēlectat, etiam magis quamilla dē filiō Sōlis, quī currum patris regere cōnātus itemdē summō caelō cecidit, quod ab orbe sōlis stultē aberrāverat.Semper valdē dēlector tālēs fabulās audiendō."Syra: uEgo nōn minus dēlector nārrandō illās fabulās, 130nōn modo quod ipsae per sē pulcherrimae esse mihividentur, sed etiam quia exitūs fabulārum hominēs temerāriōsoptimē monent. Talis enim est hominum nātūra,et quidem māximē puerōrum. Nōn sōlum dēlectandīcausā, vērum etiam monendī causā nārrātur fabula dē 135fīliō Daedalī, nam quod illī puerō accidit, idem omnīpuerō accidere poterit, nisi patri suō pāret. Nōlīīcarumimitārī, ml Quīnte! Semper cautus estō! Vērum haudnecesse est tē ā mē monērī post id quod herī tibi accidit.Certē ille cāsus tuus melius tē monet quam ulla fabula!" 140Hīs verbls puerō monitō, Syra tandem nārrandī fīnemfacit. Neque Quīntus eam abeuntem revocat, sedin lectō recumbit oculōsque claudit. Mox puer in somnīssibi vidētur ālls ōrnātus trāns montēs et flūminavolāre. 145208
CAP.XXVIGRAMMATICA LATINAGerundiumHōrā in nārrandō cōnsūmptā, Syra plūs temporis ad nārrandumnōn habet et fīnem facit nārrandī.150 'Nārrawdwm'est gerundium; quod ponitur in locō īnfinītlvīet sīcdēclīnātur: accūsātīvus -ndum, genetīvus -ndx>ablātīvus(et datīvus) -ndō.Exempla:Ovidius, semper parātus ad amandum, librum dē zmandō155 scrīpsit, qul appellātur 'Ars amandi.'Magister, quī artem docendīscit, parātus est ad docendum.Magister ipse discit aliōs docendō.Industril estōte in sctībendō, discipulī! Tempus scribendīest. Estisne parātī ad scnbendum?160 Iam tempus dormiendt est, sed Qulntus nōn est fessuszwdiendō neque parātus ad dormiendum.Scrībere scnbendō, dlcendd dīcere discēs.PENSVM ANāvēs necessāriae sunt ad nāvig-. Iūlia dēlectātur in hortōambul- et flōrēs carp-. Mēdus cōnsilium fugi- excōgitāvit;Lydia eum iūvit in fugi-. Paulum satis est ad beātē vīv-.Verba: iungere -isse -um; figere-isse -um; mergere -isse-um; ūrere -isse -um; movēre-isse -um; capere-isse -um;invenīre -isse -um; cōnsīdere -isse; iuvāre -isse; accidere-isse.PENSVM BDaedalus exitum labyrinthī — [= reperire] nōn poterat nec— [= ūllus homō] eum in ftigiendō — poterat. — igitur aliaeviae clausae erant, vir — [= audēns] per āera — cōnstituit. —patris fīlium dēlectāvit. Tlim Daedalus ālās cōnfecit ex —quās cērā iūnxit et in lacertīs—. Postquam hoc — p^rf^ri^Daedalus fīlium suum — volandī docuit: "— mē! Movē ālāshōc modō! Ars volandī — [= nōn] difficilis est. Sedantequam hinc —, hoc tē moneō: nōlīvolāre in — āere propenārīandum-ndum -ndī-ndō[1] amā reamandumamanifamamf ō[2]docērcdoce ndumdoce nd īdoce nd ō[3] scrib|erescrib end umscrib end īscrib end ō[4] dormī|redormidormidormidīcere = loquīVocābulanova:fugacōnsiliumcarcerorbisnātūraarsopuspennaignislacertusllbertāsmultitūdōpaenīnsulacāsuscelerreliquusaudāxliberstudiōsusingēnsīnflmussummuscautus209
CAP. XXVItemerāriuspropinquuspersequīcōnsequīcōnflcerecōnsūmereinvenīreeffugereiuvāreexcōgitāreimitārīēvolāreperficeremollirefigerelevāreūreresuspiceredēspicereacciderequatereaberrārerevocārevidēriestōquisquamsūrsumdeorsumhaudpaenequidemtamquamquoniamvērumsīntrānsgerundiummare nec in — āere prope sōlem. Iam sequere mē! — nostrumrelinquimus, — sumus!"īcarus in summum caelum ascendēns nōn sōlum Graeciam,— [= sed] etiam Asiam ac — [= prope] tōtum —terrārum dēspiciēbat. Tum vērō id quod pater timuerat — [=factum est]: — sōlis propinquī cēram — atque pennās —.Ecce fabula mīrābilisdē puerō — qul — quaerēns morteminvēnit.PENSVM CQuis Daedalum in labyrinthum inclūdl iussit?Quōmodo Daedalus effugere cōnstituit?Cūr hominēs volāre nōn possunt?Ex quibus rēbus Daedalus ālās cōnfecit?Cūr ālae īcarum sustinēre nōn poterant?Quid pater et fīlius volantēs vīdērunt?Estne Peloponnēsus magna īnsula?Quārē īcarus in summum caelum ascendit?Quid tum puerō accidit?Ubi corpus pueri inventum est?Num haec fabula dēlectandl causā modo nārrātur?210
CAPITVLVM VICESIMVM SEPTIMVMCAP. XXVIIarātrum -I nmmipfrūmentum -īnRES RVSTICAE/ Quid agit,pater familiās post meridiem? Prīmum quiēscit,tum ambulat, dēnique lavātur. Iūlius igitur, postquampaulum quiēvit, ambulātum exit. Iam dēsiit imber,avēs rūrsus in hortō canunt. Dominus hūc illūc in5 hbrtō suō amoenō ambulat, deinde exit in agrōs, quīhortum cingunt.In agrīs frūmentum crēscit vēre et aestāte. MēnseAugustō frūmentum metitur et ex agris vehitur. Deindeagri arantur et novum frūmentum seritur. Qui agrōs10 arant ac frūmentum serunt et metunt, agricolae appellantur.Agricola est vir cuius negōtium est agrōs colere.Agricola arāns post arātrum ambulat. Arātrum estīnstrūmentum quō agri arantur. Arātor duōs validōsbovēs quī arātrum trahunt prae sē agit. Quōmodo frū15 mentum seritur? Agricola sēmen manū spargit. Ex parvīssēminibus quae in agrōs sparsa sunt frūmentumcrēscit. Mēnse Augustō frūmentum mātūrum est. Quōquiēscere -ēvisse = nihilagere, quiētus essc,dormiredēnique = postrēmōdēsinere -siisseamoenus -a -um = pulcherager -gri mcingere: locum cingere= circum locum essecrēscere crēvisse= māior fierlserere
CAP. XXVIImodo metitur frumentum? Falce metitur. Falx est īnstrūmentumquō agricola metit. Quō īnstrūmentō seritagricola? Quī serit nūllō īnstrūmentō ūtitur praeter ma- 20num. Quī arat arātrō ūtitur; quī metit falce ūtitur; quīserit manū suā ūtitur.Deus agricolārum est Sāturnus, quī ōlim rēx caellregiō-ōnis/= parsterraeLatlnī -ōrum m = quīLatium incoluntrudis -e = indoctus-ve = vel: aliās-ve= vel aliāsfrūgēs-umfplfertilis -e (< ferre)= quīfrūgēs fertloca -ōrum npl = regiōpāscere = herbā alercpecus -oris n = ovēs,porcī, bovēspābulum -īn = cibuspecoris et equōrumlāna-ae/cōpia -ae/: magnacōpia = multumin-veheresolum = terra, humusparum = nōn satisbis tcr-vc = bis vct icrAegyptus -1/fuit, sed ā fīliōsuō Iove ē caelō pulsus in Italiam vēnit,ubi eam regiōnem quae Latium appellātur optimē rēxit 25Latīnōsque, hominēs ut tunc erant rudēs ac barbarōs,agrōs colere docuit. In forō Rōmānō est templum Sāturnī.Ager quīmultum frūmentī aliāsvefrūgēs ferre potest,fertilis esse dlcitur. Italia est terra fertilis, sed multa loca 30Italiae nōn arantur nec Qllāsfrūgēs ferunt praeter herbam.Ils locīsovēs, porcī, bovēs pāscuntur, nam herbaest pecoris pābulum, et facilius est pecus pāscere quamagrōs colere. Praetereā lānā ovium ūtuntur hominēs,nam ē lānā vestēs efficiuntur. Itaque pecus māiōris pre- 35tiīest quam frūmentum, et quī pecus pāscit plūs pecūniaefacit quam quī agrōs colit.Frūmentum minōris pretiīest, quia magna cōpia frūmentīex Āfricā in Italiam invehitur. Solum Āfricae fertileest, nisi aquā caret, sed multīs locls Āfricae parum 40aquae est. Ergō necesse est agrōs aquā flūminum rigāre.Agricolae qul agrōs prope Nīlum flūmen colunt bis tervein annō metere possunt, Aegyptus enim terra fertilissimaest, quia solum eius aquā Nīlīrigātur.212
CAP. XXVIIMare Inferum45 Agri Iūliī, quī sub monte Albānō sitīsunt, nōn sōlumfrūmentum,sed etiam vītēs ferunt. Iī agri in quibusvītēs crēscunt vīneae dīcuntur. Frūgēs vīneārum suntūvae, quae mēnse Septembri mātūrae sunt. Ex Qvīsmātūrisvīnum efficitur.// Iūlius, quī nūper ex urbe in praedium suum Albānumvēnit, circā agrōs et vīneās suās ambulat. Suprāeum est mōns Albānus, post montem lacus Albānus,qul vīllīsmagnificīs cingitur. Nullā in parte Italiae tot ettantae vīllae sitae sunt quam in Latiō et māximē circā55 lacum illum amoenum. Nē in Campāniā quidem plūrēsvīllae sunt, quamquam multī Rōmānī in ōrā maritimāeius regiōnis vīllāspossident; nam plūrimī Rōmānī suburbe Rōmā habitāre volunt in vīllīssuburbānīs.Iūlius aspicit agricolās quī in agris et in vīneīsopus60 faciunt, gaudēns quod ipsl, ut dominō divitī, nōnpraedium -īn = vīllacumagriscircāprp+acc = circumnē = nōn; nē... quidem= etiam nōnsub urbe = prope urbemsub-urbānus -a -um =sub urbe situsipse -a -um, dat -\213
CAP. XXVIIlaborāre = opus facere;«-►quiēscerelabor -ōris m = opusexīstimāre = cēnsēre= putāreprae agricolīsbeātus =beātior quam agricolaerūs rūris n (urbs) =agrī, silvae, campī...rūri (Joc)
CAP. XXVIIIūlius: "Nisi hīc et nunc solvis mercēdem dēbitam,servīs meīs imperābō ut tē agris meīs pellant. Iam trēs90 mēnsēs exspectō ut ea pecūnia mihi solvātur. Etsī virpatiēns sum, hic finis est patientiae meae!"Colōnus ad pedēs dominī sē prōicit eumque ōrat utpatientiam habeat: Tatientiamhabē, domine! Nōlī āmē postulāre ut tantum pecūniae statim solvam! Intrā95 duōs trēsve mēnsēs omnia accipiēs. Nōlī mē ē domōmeā rapere! Octō līberi mihi sunt, quōs ipse cūrāredēbeō. Cūra īnfantium multum temporis magnamquepatientiam postulat, itaque parum temporis habeō adopus rūsticum."100 Iūlius: "Quid? Num uxor abs tē postulat ut tu prōmātre īnfantēs cūrēs? Itane īnfantēs suōs neglegit? Mātrisofficium est īnfantēs cūrāre. Tu vērō cūrā ut agribene colantur et mercēs ad diem solvātur!"agrīs: ex agrispatiēns -entis < patīpatientia-ae/< patiēnsprō-icere (-iicere) -iō< prō- + iaceretantum -īn = tammultumrapere -iō -uissc raptumcūra-ae/rūsticus -a -um < rūsneglegere -exisse -ēctum«-►cūrāreColōnus: "Uxor mea officium suum nōn neglegit nec105 postulat ut ego īnfantēs cūrem; sed nunc nec īnfantēscūrāre nec quidquam aliud agere potest, quia aegrōtat:intrā paucōs diēs novum Infantem exspectat. Nōlīmē abuxōre gravidā rapere! Per omnēs deōs tē ōrō!"Hīs precibus dominus sevērus tandem movētur. Co110 lōnō imperat ut taceat atque surgat, tum "Quoniam"inquit "uxor tua gravida est, abīdomum! Primum cūrāut uxor et llberi valeant, tum vērō labōrā ut pecūniamomnem solvās intrā finem huius mēnsis, id est intrātricēsimum diem!"quid-quam = ūlla rēs(neque q. = et nihil)gravidus -a -um: (femina)gravida = quae īnfantemexspectatprecēs-umfpl = verbaōranlia, quod ōrāturtricēsimus -a -um= xxx (30.)215
CAP. XXVIIdī-mittere -misisse-missumprōd-esse pro-fuisse(+ dai) = bonum essecalor -ōris m = āēr calidus>tempuscalidumnocēre -uisse
CAP. XXVIIAgricola: "Nōlī nimis sevērus esse! Nōn cēnseō illumpāstōrem prae cēteris pigrum esse."Iūlius: "Rēctē dīcis: nam pigri ac neglegentēs sunt145 omnēs! At ego faciam ut industriī sint!"Agricola: "Certē pāstōrēs minus labōrant quam agricolae.Nōbīsnūllum est ōtium, nec opus est nōs monēreut industriī sīmus nēve quiēscāmus."Iūlius: "Nōlī cēnsēre opus pāstōrum facilius esse.150 Cūra pecoris magnum est negōtium, nōn ōtium, utpāstōrēs nēquam in mollīherbā dormientēs putant. Egovērō cūrābō nē ille pāstor neglegēns sit nēve dormiat!Faciam ut tergum eīdoleat! Arcesse eum!"Sed eō ipsō tempore pāstor gregem prae sē agēns ē155 campīs revertitur. Cum primum is prope vēnit, "Optimēadvenīs" inquit dominus Irātus baculum prae sētenēns, "nam verbera meruistī!"Pāstor humī sē prōiciēns dominum ōrat nē sē verberet:"Nōlī mē verberāre, ere! Nihil fecī!"160 "At propter hoc ipsum" inquit IQlius "tē verberābō,homō nēquam, quod nihil fecistī! Officium tuum estcūrāre nē ovēs aberrent nēve ā lupō rapiantur. Precēstibi nōn prōsunt. Prehendite eum, agricolae, et tenēte!"Iūlius duōbus agricolīsimperat ut pāstōrem prehendant165 et teneant.Tum vērō, dum pāstor territus verbera exspectat,ovēs sine pāstōre relictae dē viā in agrōs aberrant acfrūmentum immātūrum carpere incipiunt. Agricolaeprac cēteris piger = cēterīspigriorneglegēns -entis = quīofficium neglegitnē-quamindid = improbusoptimē: optimōtemporeprōd-est prō-suntim-mātūms -a-um < inmātūrus217
CAP. XXVIIpro-hibere = retinēremittere
CAP. XXVII"Audīsne, puer? Moneō tē ut studiosus sīs:prīmum auduzs,tum cōgixēSydēnique surgās et respondeas." Discipulus:"Nōn opus est mē monēre ut audiam et cōgitem atque ut200 studiōsus sim. Sed respondēre nesciō. Nōlī igitur ā mē postulāreut surgam et respondeam/"Magister: "Studiōsī estōte, discipull! Primum audīte quodinterrogō, tum cōgitāte, dēnique surgite et respondēte!" Magisterdiscipulōs monet ut studiōsl $int: primum audia/tf, tum205 cōgitenr, dēnique surgant et respondeanr. Discipulī silent.Magister: "Audītisne, pueri? Moneō vōs ut studiōsī sītis:prīmumaudiātis, tum cōgitēta, dēnique surgātis et respondeātis."Discipulī: "Nōn opus est nōs monēre ut mdiāmus etcōgiiēmus atque ut studiōsl slmus. Sed respondēre nescimus.210 Nōlī igitur ā nōbīs postulāre ut surgāmus et respondeāmws/"Persōna prīmaPersōna secundaPersōna tertiaSing.-em-ēs-etPlūr.-ēmus-ētis-entSing.-am-ās-atPlūr.-āmus-ātis-ant215 [B] Passīvum.Dominus imperat ut servus improbus leneātur et verberēturydeindeut vmciātur et inclūdātar.Dominus imperat ut servī improbī itntantwr et verberenturydeindeut vinciantur et inclūdanntr.220 Iānitor tabellārium monet ut caveat nē ā cane mordedrwr:"Cavē nē ā cane mordeāns/" Tabellārius: "Tuum negōtiumest cūrāre nē ego mordear. Vincī canem! Ego cūrābō ut tūvinciam et inclūdans et verberms ab erō tuō!" Iānitor: "Numtuum negōtium est cūrāre ut ego vinciar et inclūdar et ver225 berer?"Iānitōrēs tabellāriōs monent ut caveant nē ā cane mordeantur:"Cavēte nē ā cane mordeommf/" Tabellāriī: "Vestrumnegōtium est cūrāre nē nōs mordeāmwr. Vincīte canem! Nōscūrābimus ut vōs vincidmim et indūdāminī et verberēmmt ab230 erō vestrō!" Iānitōrēs: "Num vestrum negōtium est cūrāre utnōs vinciāmwr et inclūdōmwr et[2] respondearesponde āresponde aresponde ā musresponde ā tisresponde a nt[3] surg a msurg ā ssurgasurg āsurgāsurg a nt[4] audi a maudiāaudi aaudaudaudessesijm4st\tmustisa musātisantsīmussītissint[1] verber e rverber ē risverber ē turverber ē murverber ē minīverber c ntur[2] morde a rmorde ā rismorde ā turmorde ā murmorde ā mimmorde a ntur[3] inclūdinclūd ārisinclūd ā turinclūdinclūdinclūdmurā minīntur[4] vinci a rvinci ā risvinci ā turvinci ā murvinci ā minīvinci a ntur219
CAP. XXVII[1] -e\r 'ē\mur-eiris -ēmtirū-ē\tur -e\ntur[2,3>4] ~a r -ā mur~ā ris -ā mirū-ā tur -a nturSing. Plūr.Persōna prima -er -ēmurPersōna secunda -ēris -ēminīPersōna tertia -etur -enturSing. Plūr.-ar -āmur-āris -āminī-ātur -antur 235Vocābula nova:agerfrūmentumagricolanegōtiumarātrumīnstrūmentumsēmenfalxregiōfrūgēspecuspābulumlānacōpiavītisvīneaūvavīnumpraediumlaborrūsōtiumcolonuspatientiacūraprecēscalorfrigusgrexamoenusmātūrusrudisfertilissuburbānusurbānuspaiiēnsrūsticusgravidussiccusneglegēnsnēquamimmātūrusinhūmānusPENSVM AIūlius colōnō imperat ut mercēdem solv-. IUedominum ōratut patientiam habe-: 'TMōlīpostulāre ut tantam pecūniamstatim solv-!" Dominus colōnō imperat ut tace- et surg-, tum"Primum cūrā" inquit "ut uxor et līberivale-, tum vērō cūrāut agrōs bene col- et mercēdem solv-!"Dominus colōnōs monet ut labōr- nēve quiēsc-: aMoneōvōs ut labōr- nēve quiēsc-!"Māter fīliam monet ut cauta $-: "Moneō tē ut cauta s-!"Fābula nōs monet nē temerāriī s-.Verba: spargere -isse -um; rapere -isse -um; neglegere-isse -um; dēsinere -isse; quiēscere -isse; crēscere -isse;poscere -isse; prōdesse -isse.PENSVM BMēnse Augustō — metitur, deinde — arantur et novum frūmentum—. Agricola qul — post arātrum ambulat duōs bovēs— [= ante] sē agēns; arātrum est — quō agri arantur.Agricola quī serit nūllō īnstrūmentō — et sēmen manū —.Qul — falce ūtitur. Agricola est vir cuius — est agrōs —. ExAegyptō, quae terra — est>magna — frūmentl in Italiam —.Frūgēs vlneārum sunt —, ex quibus — efficitur. — sōlisvīnels —, — [
CAP. XXVIIPENSVM CQuid est negōtium agricolae?Quandō frūmentum metitur?Num arātor ipse arātrum trahit?Quid est pābulum pecoris?Unde frūmentum in Italiam invehitur?Quae regiō Āfricae fertilissima est?Cūr necesse est agrōs rigāre?Quae sunt frūgēs vīneārum?Num Iūlius ipse in agris labōrat?Omnēsne colōnī mercēdem solvērunt?Quot sēstertiōs colōnus Iūliō dēbet?Num uxor colōnīofficium suum neglegit?Quid est officium pāstōris?Estne Iūlius dominus inhūmānus?tricēsimusquiēscerecingerecrēsceremeterearāresererecolerespargereūtipāscereinvehererigārelabōrāreexlstimārecēnsēreprōicereōrārerapereneglegereprōdessenocēreprohibērequīdamparumtantumdēniquecircāpraeprōabs-venēconiūnctlvus221
CAPITVLVM DVODETRICESIMVMCAP. XXVIIIPERICVLA MARISInterim Mēdus et Lydia ventō secundō per mare īnfe- /fretum -InSiculus -a -um = Siciliaedis-iungere («-►coniungere)= dīvidereē-icere (-iicere) -iō-iēcisse -iectum< ē + iacerecessāre=opus neglegere,minus agere; ventuscessat: v. minuituranimus -īm
CAP. XXVIIILydia: "Nōn meus tantum, sed omnium hominumest dominus, et Rōmānōrum et Graecōrum et barbarōrum."20 Mēdus: "Utrum homō an deus est?"Lydia: "Chrīstus est Deīfilius qul homō factus est. Inoppidō Bethlehem nātus est in Iūdaeā, patriā Iūdaeōrum,quae inter Syriam et Aegyptum sita est. Eō vēnēruntrēgēs, quī stēllam eius vīderant in oriente, et invē25 nērunt puerum cum Marīā, mātre eius, et adōrāvērunteum velut deum. Posteā Chrīstus ipse plānē dēmōnstrāvitsē esse ftlium Deī, nam discipulōs docēbat, quōrummagna turba eum sequēbātur, aegrōs sānābat..."Mēdus: "Omnis medicus id facit."30 Lydia: "Quī medicus verbīs sōlīspotest facere ut hominēscaecī videant, surdī audiant, mūtl loquantur,claudī ambulent?"Mēdus: "Potestne dominus tuus haec facere?"Lydia: "Profectō potest. In Iūdaeā Iēsus nōn sōlum35 faciēbat ut caecī vidērent, surdī audīrent, mūtī loquerentur,vērum etiam verbīs efficiēbat ut mortuī surgerentet ambulārent. Ex ūniversā Iūdaeā hominēs aegri,quī famam dē factīs eius mīrābilibus audlverant,eum conveniēbant. Postrēmō tamen Iēsus Chrīstus abadBcthlthem nindēclIūdaea-ae/Iūdael-ōrumwp/eo adv = illūcad-ōrārevel-ut = tamquam, sīcutturba -ae/= multitūdōhominumcaecus -a -um = quīvidēre nōn potestsurdus -a -um = quīaudīre nōn potestmūtus -a -um = quīloquīnōnpotestclaudus -a -um = quīambulāre nōn potestIēsūs -ū m (acc -um)ūniversus -a -um = tōtusfama-ae/= quod nārrāturdē aliquō40 improbīs hominibus necātus est."Mēdus: "Quid? Nōn vīvitdominus tuus?"Lydia: "Immō vērō vīvit, nam tertiō diē Iēsūs surrēxitā mortuīs et quadrāgēsifnō diē post in caelumsurgere surrēxissequadrāgēsimus -a -um= xl(40.)223
CAP. XXVIIIim-mortālis -e «-►mortālis-e (< mors)nāscīnātum esse «-►mori-ior mortuum esselibellus-\mliberex-tendereparvusap-prehendere = prehendere(manū)quī-dam, abl quō-damMatthaeus-īmvīvere vīxissedictum-\n~ quoddictum est, verbummemorāre = nārrāre,dlcerediscere didicisserogāre = ōrāreē-volvere: librum ē.= librum aperīretollere = sūmere etsēcum ferreprinceps -ipis m = virinter aliōs primus (quīaliis imperat)sus-citāre = excitāre[Matth. 9.18-19,23-26]ūnus = quīdamascendit. Immortālis est fīlius Deī sīcut pater eius,Deus vīvus. Hominēs mortālēs nāscuntur ac moriuntur, 45Deus immortālis semper vīvit. Sed ipsa male nārrō: exhōc libellō recitābō tibi aliquid."Lydia libellum, quem adhūc intrā vestem occultāvit,prōmit et Mēdō ostendit. Qul manum extendēns libellumapprehendit et "Qul liber est iste?" inquit. 50Lydia: "Scriptus est ā quōdam Iūdaeō, nōmine Matthaeō,quī simul cum Christō vīxit et discipulus eiusfuit. In hōc librō Matthaeus, quī snīsoculīsauribusquedominum nostrum vīderat et audīverat, dicta et factaeius memorat." 55Mēdus, quī legere nōn didicit, Lydiae librum reddit //eamque rogat ut aliquid sibi legat; quae continuō librumēvolvit et "Legam tibi" inquit "dē virō claudō cuiIēsūs imperāvit ut surgeret et tolleret lectum suum etdomum ambulāret." 60Mēdus: "Modo dīxistī'Christum etiam mortuīs imperāvisseut surgerent et ambulārent.' Plūra de eā rēaudīre cupiō.wLydia: "Audīigitur quod scriptum est dē Iaīrō, principequōdam Iūdaeōrum, quī Iēsum rogāvit ut fīliam 65suam mortuam suscitāret:Ecce princeps ūnus accessit, nōmine Iaīrus, et adōrābateum dīcēns: "Filia mea modo mortua est, sed venī, impōnemanum tuam super illam, et vtvet." Et surgēnsIēsūs sequēbātureum cutn discipuRs suīs. — Et veniēns Iēsūs in do- 70224
CAP. XXVIIImum prīncipis, vidēns tīMcinēs et turbam turnukuantem>dīcēbat: "Discēdite! Nōn enim mortua est puella, sed dormit."Etdēridebant eum. Et> ēiectāturbā, intrāvit et tenuiteum super mare ambidantem turbātī sunt dīcentēs:"Phantumultuārī=tumultumfaceremanum eiuset dīxit:"Puella, surge!"Et surrēxitpuella. Et75 exiitfāma haec in ūniversam terram illam.Mēdus: "Per deōs immortālēs! Sī hoc vērum est,prlnceps omnium deōrum est deus tuus; neque enimūllus deus Rōmānus hominem mortālem ab īnferis suscitārepotest — nē Iuppiter quidem tantam potestātem80 habet, etsī ille deus māximus habētur."Lydia: "Est ut dlcis; nec sōlum deus prīnceps, sedDeus ūnus et sōlus est ille. Tbtus mundus in potestāteDeī est, et caelum et terra et mare."Hīc gubernātor, qul sermōnem eōrum exaudlvit,85 "Tanta" inquit, "unīus deī potestās nōn est. Nam trēsdiī,Neptūnus, Iuppiter, Plūtō, mundum ūniversum itainter sē dīvīsērunt,ut Iuppiter rēx caelīesset, rēx marisesset Neptūnus, Plūtō autem rēgnāret apud īnferōs, ubianimae mortuōrum velut umbrae versāri dīcuntur."90 Mēdus: "Num quis tam stultus est ut ista vēra essecrēdat? Perge legere ē libellō tuō, Lydia!"Lydia iterum librum ēvolvit et "Ecce" inquit "quodnārrātur dē Chrlstō super mare ambulante:Nāvicula autem in mediō marī iactābātur flūctibns, erat95 enim ventus contrārius. Quārtā autem vigiliā noctis vēnitad eōsIēsūs ambulāns super mare. Discipulīautem videntēstībīcen -cinis mīnferl-ōrumm = mortuī,quī loca īnfera (subterrā) incolere dīcunturpotestās-ātis/habērī = exīstimārimundus -Im = caelum etterra et marePjūtō -ōnis m: deus, rēxīnferōnundlvidere -vīsisse-vīsumrēgnāre = rēx esseanima: forma hominismortuī ut ex animāfactaversāri = hūc et illūcmovēri, errārc[Matth. 14.24-33]nāvicula-ae/= parvanāvis(ventus) contrārius4-*.secundusvigilia-ae/: quārta v.=nōna hōra noctis (nox iniv vigiliās dīviditur)225
CAR XXVIIIphantasma-atisn=animaquae ambulāre vidētureīs = iīscōnstāns -antis
CAP. XXVIII125 dīcentēs: "Quālis est hic, quod ventī et mare oboediunt eī?"Gubernātor: "Mare et ventī nēminī oboediunt nisiNeptūnō. Ille cūrāvit ut nōs ē tempestāte servārēmurnēve mergerēmur—vel potius nōs ipsīquī mercēs ēiēcimus.Nōlīte vērō cēnsēre nōs iam extrā perīculum esse.130 Tempestās quidem dēsiit, sed multa alia peiīcula nōbīsimpendent, ut saxa quibus nāvēs franguntur, vorāginēsin quās nāvēs merguntur, praedōnēs maritiml quīnāvēspersequuntur, ut mercēs et pecūniam rapiant nautāsqueoccīdant. Semper in periculō versāmur."135 Mēdus: "Sed hīc tūtī sumus ā praedōnibus."Gubernātor: "Nūllum mare tūtum est ā praedōnibus,nē mare īnferum quidem, quamquam rāri hūc perveniunt.Nec tūtī sumus ā cēteris perīculīsquae modo memorāvī.Brevīnāvigābimus per fretum Siculum, ubi ab140 utrāque parte magnum perīculum impendet nautīs: abōrā Italiae saxa periculōsa quibus Scylla nōmen est, abōrā Siciliae vorāgō terribilis quae Charybdis vocātur.Multae nāvēs quae Scyllam iam vītāverant, deinde inCharybdim mersae sunt. At bonum animum habēte!145 Ego, ut gubernātor cōnstāns, cūrābō ut omnia periculavītēmus ac salvīin Graeciam eāmus."Mēdus: "Omnēs id futurum esse spērāmus. Quandōeō perveniēmus?"Gubernātor: "Intrā sex diēs, ut spērō, vel potius octō.150 Sed cūr tam cupidus es in Graeciam eundī? Ego Rōmaevīvere mālō quam in Graeciā."nēmō, dat nēminīpericulum -īnimpendēre (+dai)vorāgō-inis/= locusquō nāvēs flūctibusvorantur (: merguntur)praedō -ōnis mut... rapianf= quia ...rapere volunttūtus -a -um = sinepericulōper-venīrepericulōsus -a -um< periculumScylla-ae/Charybdis -isf(acc -im)(periculum) vītāre= nōnadlre, effugere(bonus) animus timorIre, conipraes:eam eāmuseās eātiseat eantspērāre = rem bonamfutūram esse putāreeō: in Graeciamīre: eundi (gentndium);cupidus es eundī = īrecupismālō = magis volō227
CAP. XXVIIIma-vls = magis vīsservīre(+ dat) = servusessemālumus = magis volumusmālle = magis velle:mālō mālumusmāvīs māuultismāvult māluntpecūlium-\n- pecūniadominīquaeservōdatursi quid = $1aliquidpersuādēre ut = verbīsefficere utmā-vult = magis vultin caells = in caelōMēdus: "Num Romae māvīs servīre quam līber essein Graeciā?"Gubernātor: uNōs cīvēs Rōmānī mori mālumusquam servīre!" 155Mēdus: "Nōlī putāre mē servlre mālle, nam ego quoquelībernātus sum, nec quisquam quī līberfuit lībertātemspērāre dēsinit. In Italiā dominō sevērō serviēbam,quīā mē postulābat ut opus sordidum facerem nec mihipecūlium dabat. Sīquid prāvē feceram, dominus impe- 160rābat ut ego ab aliīs servls tenērer et verberārer. Sedherī ē vīllā fūgī, ut verbera vītārem, atque ut amīcammeam vidērem ac semper cum eā essem. Multīs prōmissīseīpersuāsīut mēcum ex Italiā proficīscerētur, Lydiaenim Rōmae vīvere māvult quam in Graeciā. Ōstiā igi- 165tur hanc nāvem cōnscendimus, ut in Graeciam nāvigārēmus."Gubernātor Lydiam interrogat: "Tune quoque dominōRōmānō serviēbās?"Lydia: "Minimē vērō. Ego nēminī serviō nisi dominō 170nostrō quī est in caelīs. Nēmō potest duōbus dominīsservīre. Certē nōn laetō animō Rōmā profecta sum, etdifficile fuit mihi persuādēre ut amīcāsmeās Rōmānāsdēsererem. Nec prōmissīssōlls Mēdus mihi persuāsit utsēcum venlrem, sed etiam dōnō pulcherrimō. Ecce ānu- 175lus aureus gemmātus quem amīcusmeus prope centumsēstertiīsēmit mihi." Lydia manum extendēns digitumānulō aureō ōrnātum gubernātōri ostendit.228
CAR XXVIIIGubernātor ānulum tam pulchrum admīrātur, tum180 conversus ad Mēdum "Profectō" inquit "dīves esse vidēris,ut servus! Num dominus ille sevēras, quī tibiimperābat ut opus sordidum facerēs, tantum pecūliumtibi dabat prō opere sordidō?"Mēdus rubēns nescit quid respondeat, et velut homō185 surdus mūtusque ante eōs stat.Lydia: "Quīn respondēs? Sacculum prōmpsistī pecūniaeplēnum — nōnne tua erat ista pecūnia?"Mēdus turbātus, dum oculōs Lydiae vītāre cōnātur,mercātōrem celeriter accēdere videt.ad-mirāri = mīrāri(remmagnificam)prōmere -mpsisse-mptum190 GRAMMATICA LATINAConiūnctīvusTempus imperfectum[A] Āctīvum.Dominus servum monet ut sibi pārear.195 Dominus servum monēbat/monuit ut sibi pārēret.Tāreat' est coniūnctīvuspraesentis. Tārēra' coniūnctīvusimperfectī est. Coniūnctīvus imperfectī (pers. iii sing.) -ret.Exempla: [1] recitā|re: recitā|m; [2] tacē|re: tacē|m; [3]scrīb|ere: scrīb|era; [4] audī|re: audī|m.200 Magister discipulum monuit ut tacēm et audlm et studiōsusesset. Tum eīimperāvit ut scribera et recitāra.Pater: "Nōnne magister tibi imperāvit, fīlī,ut scrībem etrecitār^s?" Fīlius: "Primum mē monuit ut tacērem et zadīremet studiōsus essem,tum mihi imperāvit ut scriber^m et recitā205 rem." Pater: "Num necesse erat tē monēre ut tacērēset audlreset studiōsus essēs?"Magister discipulōs monuit ut lacērent et audīr^nret studiōsīessent.Tum imperāvit ut scriberatf et recitār^.pārēret[1] recitā re mrecitā rē srecitā re trecitārecitārecitā[2] tacē re\mtacē re stacē re ttacc rē mustacē rē tistacē re nt[3] scrībler^ mscrib \erē s|scrīb tre\musscrib crēltisscrīb ere\nt229
CAP. XXVIII[4] audīlre maudī r£ 5|audī rē\musaudl rēltisaudī re\ntesse esselro esselmusmēs e$sē\ti$es$e\t esse\nt-re\m-rē\s-re\t-rē\mus-rē\tis-re\nt[1] servā re rservā rē risservā re turservā re\murservā revminīservā re\ntur[3] merg trejrmerg emrismerg erejmr jmerg erelrour lmerg erē\mini-re|r-rē\ris-re\tur-rē\mur-re\mint~re\nturPater: "Nōnne magister vōbīs imperāvit, filiī,ut scrīberētiset recitān&is?" Fflil: "Primum nōs monuit ut lacērēmns et 210audlrēmw5et studiōsī essēmus, tum nōbīs imperāvit ut scrīberēmuset xzdtiārēmus."Pater: aNum necesse erat vōs monēreut tacērēm et audīr&is et studiōsī essētis?"PersōnapnmaPersōna secundaPersōna tertiaSingulāris-rem -rēs-retPlūrāh Plūrālū-rēmus -retis-rent215[B] Passīvum.Dominus imperāvit ut servus tenērēmr et verberār^ft/r,deinde ut vincīrētur et inclūder^rwn 220Dominus imperāvit ut servl tenērentur et verberārenftir, deindeut yincīrentur et mclūderentur.Mēdus: "Salvus sum. Neptūnus cūrāvit ut ego ē perīculōservārer nēve in mare mergerer" Lydia: uNōlīputāre Neptūnumcūrāvisse ut tū servārms nēve mergerms. Nēmō nisi 225Chrīstus cūrāvit ut nōs ē periculō servārēmwrnēve in maremergerēmur." Gubernātor: "Ego bene gubemandō cūrāvī utvōs servārēminīnēve mergerōmm/"Singulāris PlūrālisPersōna prīma -rer -rēmur 230Persōna secunda -rēris -rēminīPersōna tertia -rētur -renturVocābulanava:fretumanimustnrbafamalibellusdictumprincepstībīcenpotestāsmundusnāviculavigiliaPENSVM AServus dominum ōrābat nē sē verberā-3 sed dominus imperāvitut tacē- et surg-, tum aliīsservīs imperāvit ut eum prehend-et tenē-.Mēdus ā dominō fūgit, ut amlcam suam vidē- et sempercum eā es-. Mēdus: WĀdominō fugl, ut amīcammeam vidēetsemper cum eā es-."Mīnōs imperāvit ut Daedalus et īcarus in labyrinthum inclūd-.īcarus: "Quis imperāvit ut nōs inclūd-?'' Daedalus:"Mlnōs imperāvit ut ego inclūd- et ut tū mēcum inclūd-."230
CAP. XXVIIIVerba: dīvidere -isse -um; ēicere -isse -um; prōmere-isse -um; vīvere-isse; discere -isse; persuādēre -isse; surgere-isse.PENSVM BLydia Rōmae vīvere— quam in Graeciā, sed Mēdus multīsprōmissīs el — ut sēcum proficīscerētur. In Italiā Mēdusdominō sevērō —.Nāvis nōndum extrā — est. Multa pericula nautīs—. —maritimī nāvēs persequuntur; nūllum mare — est ā praedōnibus.Hominēs mortālēs nāscuntur et —, diīvērō — sunt. Nūllusdeus Rōmānus hominem monuum ab īnferīs— [= excitāre]potest, nē Iuppiter quidem tantam — habet, ctsl illedeus māximus — [= exīstimātur]. Trēs diī ūniversum —inter sē divīsērunt.Chrīstus in oppidō Bethlehem — est. Ille verbīs sōlīsefficiēbatut hominēs — vidērent, — audīrent, — loquerentur,— ambulārent.PENSVM CFretum Siculum quid est?Ubi nātus est Christus?Quid Iaīrus Chrīstum rogāvit?Quae pericula nautls impendent?Cūr nautae praedōnēs maritimōs metuunt?Quālī dominō Mēdus in Italiā serviēbat?Quārē Mēdus ā dominō suō fūgit?Num Lydia laetō animō Rōmā profecta est?Quōmodo Mēdus ei persuāsit ut sēcum venīret?Cūr Mēdus nescit quid respondeat?Quem Mēdus accēdere videt?Tune in Graeciā vīvere māvīs quam in patriā tuā?phantasmatranquillitāsvorāgōpericulumpraedōpecūliumcaecussurdusmūtusclaudusūniversusmortālisimmortāliscōnstānssalvusanentustūtuspericulōsusquadrāgēsimusdisiungereēicerecessāreoboedlreadōrārenāscīmoriextendereapprehenderememorārerogāreēvolveresuscitāretumultuārihabērīrēgnārcversāripersuādēresalvāreperīreimpendērepervenlrevītārespērāreservīremālleadmīrārīpoiiusutrumvelut231
CAPITVLVMVNDETRICESIMVMCAR XXIXNAVIGARE NECESSE ESTdē-terrēread-icere (-iicere) -iō= addereaestimāre: magnīae. =magnī pretiī esse cēnsērevīta-ae/< vīverere-manēre = manērenōn-nūllī -ae -a = haudpaucī, complūrēspretiōsus -a -um =magnī pretiīlucrum-īml. facere=pecūniam suam augērespēs-eī/=idquodspērāturMultae nāvēs multīque nautae quotannīs in mari per- /eunt. In fundō maris plūrimae nāvēsmersae iacent. Nectamen ūllīs periculīs ā nāvigandō dēterrentur nautae."Nāvigāre necesse est" āiunt, et mercātōrēs, quī ipsīpericula maris adīre nōn audent, haec adiciunt: "Vīvere 5nōn est necesse!" Mercātōrēs mercēs suās magnī aestimant,vītam nautārum parvī aestimant!Nec vērō omnēs mercātōrēs domī remanent, cummercēs eōrum nāvibus vehuntur. Nōnnūlll in terrās aliēnāsnāvigant, quod mercēs pretiōsās nautīs crēdere nō- 10lunt, sīcutmercātor ille Rōmānus qul eādem nāve vehiturquā Mēdus et Lydia. Is laetus Ōstiā profectus estcum mercibus pretiōsīs quās omnī pecūniā suā in Italiāēmerat eō cōnsiliō ut eās māiōre pretiō in Graeciā vēnderet,Ita spērābat sē magnum lucrum factūrum esse. 15Iam vērō ea spēs omnis periit, nam flūctibus mersae232
CARXXIXpōnere posuisse positummirus -a -um: mīrum =quod mīrantem facitmaestus -a -um = maerēns,tristisheu! (dolōrem animīsignificat)ā-mittere -mīsisse-missum
CAP. XXIXē-ripere -iō -ripuisse-reptum < ē + raperelaetitia-ae/< laetusaf-ficere -iō -fecisse-fectumtrīstitia-ae/< tristis;t.ā afficere = tristemfacere; t.ā afificl=tristis fierināvigātiō-ōnis/< nāvigāredolor (anim!) «-*laetitiadolōre afficere = dolentem(: maestum) faceredi = diiprecāri (< precēs)= drārevōbīs-cum = cum vōblsper-turbāre = valdēturbāredelphinus-īmnōtus -a -um: is mihinōtuscst = eumnōvīignārus -a -um = ignōrāns,rudisnōbilis -e = multīsnōtusLesbos -ī/Orpheus-īman = numignōtus -a -um
CAR XXIXcanēbat ut bēstiae ferae, nātūram suam oblītae, accēderent,ut eum canentem audīrent, ac rapidī fluviīcōnsisterent,nē strepitū cantum eius turbārent. Orpheusetiam ad īnferōs dēscendit ut uxōrem suam mortuam75 inde redūceret... Sed perge nārrāre dē Arione."Gubernātor, cum omnēs attentōs videat, hanc fabulamnārrat:"Cum Arīōn, nōbilissimus suī temporis fidicen, exItaliā in Graeciam nāvigāret magnāsque dīvitiās sēcum80 habēret, nautae pauperēs, cjul hominī dīvitīinvidēbant,eum necāre cōnstituērunt. Ille vērō, cōnsiliō eōrum cognitō,pecūniam cēteraque sua nautīs dedit, hoc sōlumōrāns ut sibi ipsīparcerent. "Ecce" inquit "omnia quaepossideō iam vestra sunt. Dīvitiāsmeās habēte, parcite85 vītae! Permittite mihi in patriam revertī! Hoc sōlumprecor." Nautae precibus eius ita permōtī sunt ut manūsquidem ab eō abstinērent; sed tamen imperāvēruntut statim in mare dēsilīret!Ibi homō territus, cum iamvītam dēspērāret, id ūnum ōrāvit ut sibi licēret vestem90 ōrnātam induere et fidēs capere et ante monem carmencanere. Id nautae, studiōsī cantum eius audiendl, eīpermīsērunt. Ille igitur, pulchrē vestītus et ōrnātus, incelsā puppī stāns carmen clārā vōce ad fidēs cecinit. UtOrpheus cantū suō ferās ad sē alliciēbat, ita tunc Arīōn95 canendō piscēs allēxit ad nāvem. Postrēmō autem cumfidibus ōrnāmentīsque, sīcutstābat canēbatque, in maredēsiluit.oblītae: cum oblivīscerenturrapidus -a-um (< rapere)= celerrimusnē = ut nē (: quia... turbārenōlēbant)cantus-ūsm
CAR XXIXrepente = subitōsub-īreeum = sub eumīredorsum -In = tergumbēstiaevehere vēxissevectumex-pōnerePeriander -drīmparum: haudcrēdere -didissequasi = tamquamfallāx-ācis = quifallitinde: ex Italiāapparēre -uisse = in cōnspectumvenīrestupēre = valdē mīrārīmaleficium -īn = malumfactumcōn-fitēri -fessum esse= faterīdubitō num fabula vērasit = nōn crēdō fabulamvēram essesī-ve...sī-vesalūs-ūiis/< salvusin modum = modō (abt)dē salūte dēspērāre= salūtem d.nōn-numquam = haudrārō, satis saepebonō animō (abl) esse =bonum animum habēreanima: vīta"Tum vēro nova et mīra rēs accidit: delphīnus, cantūallectus, repente hominem natantem subiit eumque indorsō suō sedentem vēxit et in lītore Graeciae salvum 100exposuit. Inde Ariōn prōtinus Corinthum petīvit, ubirēgem Periandrum, amīcum suum, adiit eīque rem sīcutacciderat nārrāvit. Rēx haec parum crēdidit, et Arīonemquasi virum fallācem cūstōdīri iussit. Sed postquamnautae Corinthum vēnērunt, rēx eōs interrogāvit 105'num scīrent ubi esset Ariōn et quid faceret?' Respondērunt^hominem, cum inde abīrent, in terrā Italiā fuisseeumque illīc bene vīvere, aurēs animōsque hominumcantu suō dēlectāreatque magnum lucrum facere/Ciun haec falsa nārrārent, Ariōn repente cum fidibus 110ōrnāmentīsque cum quibus sē in mare iēcerat appāruit.Nautae stupentēs, cum eum quem mersum esse putābantita vīvum appārēre vidērent, prōtinus maleficiumsuum cōnfessl sunt."Hīc Mēdus "Etsīnōtum est" inquit "nōnnūllōs homi- 115nēs delphīnīs vectōs esse, tamen dubitō num haec fabulavēra sit."Gubernātor: "Sīvevēra sīvefalsa est, valdē mē dēlectatfabula dē felīcīsalūte Arionis, nam sīcut ille mīrumin modum servātus est, cum iam dē salūte dēspērāret, 120ita hominēs nōnnumquam contrā spem ē māximīspericulīsēripiuntur.Hāc fabulā monēmur ut semper bonōanimō sīmusnēve umquam dē salūte dēspērēmus. Dumanima est, spēs est."236
CAR XXIX125 Haec verba tandem mercātōrem perturbātum aliquidcōnsōlāri videntur./// Tum vērō Lydia ad Mēdum versa "Modo tē interrogāvī"inquit "tuane esset pecūnia quā hunc ānulumēmistī. Cūr nōndum mihi respondistī?"130 Ita repente interrogātus Mēdus *sēpecūniam ē sacculōdominī surripuisse' cōnfiitētur."Ō Mēde!" exclāmat Lydia, "Fūr es! Iam mē pudettē, fūrem nēquissimum, amāvisse!"At Mēdus "Nōlī" inquit "mē fūrem appellāre, mea135 Lydia! Dominus enim aliquid pecūliī mihi dēbēbat. Pecūliumdēbitum sūmere fūrtum nōn est."Sed Lydia pergit eum fūrtl accūsāre: "Fūrtum fecistī,Mēde! Frūstrā tē excūsāre cōnāris."abiectum reddet — nisi forte tam felix eris quam Polysur-ripere-iō -ripuisse-reptum< sub+raperefur fūris mnēquam, compnēquior,sup nēquissimusfūrtum -īn = maleficiumfurisaccūsāre + gen: fūrtf acdēfurtōa.Mēdus: "Sī fūrtum fecī, tuā causā id fecī. Eō enim140 cōnsiliō nummōs surripuī ut dōnum pretiōsum tibiemerem. Nōnne hoc beneficium potius quam maleficiumesse tibi vidētur?"Lydia: "Facile est aliēnā pecūniā dōna pretiōsaemere. Tale dōnum mē nōn dēlectat. Hunc ānulum iam145 gerere nōlō: in mare eum abiciam!" Hoc dīcēns Lydiaānulum dē digitō dētrahit, sed gubernātor prōtinusbracchium eius prehendit.manū Lydiae lāpsum capit.Simul Mēdus ānulum ēLydia īrātaexclāmat: "Abstinē manum, nauta!" at ille150 "Nōlī stultē agere!" inquit, "Nēmō tibi ānulum itabene-ficium -īn++ maleflciumab-icere (-iicere) -iō-iēcisse-iectum < ab+ iaceredē-traherelābīlāpsum essePolycratēs -is m237
CAP XXIXtyrannus -1m = rēxsevērissimusSamius -a -um< Samos-ī/sē-se = sēfelīcitās-ātis/
CAP. XXIXmiserrimā fīnītur.Varia quidem est hominum fortūna,180 sed homō prūdēns bonam et malam fortūnam aequōanimō fert nec alterius fortūnae invidet."Dum gubernātor loquitur, altera nāvis procul in marīappāret. Mēdus eum apprehendit et "Dēsine loquī!"inquit, "Cūrā negōtium tuum! Quīnprōspicis? Vidēsne185 nāvem illam vēlōcem quae ā septentriōnibus nōbīs appropinquat?""Per deōs immortālēs!" inquit gubernātor, cum primumnāvem appropinquantem prōspexit, "Illa nāvisvēlōx nōs persequitur. Certē nāvis praedōnum est. Om190 nia vēla date, nautae!"Nāvis autem vēlīs sōlīs nōn tam vēlōciter vehiturquam ante tempestātem, nam vēla ventō rapidō scissasunt. Itaque gubernātor imperat ut nāvis rēmīsagātur.Mox rēmīsvēlīsquevehitur nāvis quam vēlōcissimē po195 test, sed tamen altera nāvis, cuius rēmīquasi ālae ingentēssūrsum deorsum moventur, magis magisque appropinquat.Gubernātor perterritus exclāmat: "Ō dl bonī! Quidfaciāmus? Brevī praedōnēs hīc erunt."200 Tum mercātor, cum gubernātōrem pallidum videat,"Bonō animō es!" inquit,dum anima est.""Nōlī dēspērāre! Spēs est,finīre(< finis): rem f.= finem facere relvarius = qul mūtāturaequus animus = animuscōnstānsferre = patīvēlōx -ōcis = celerap-propinquāre (+ dat)= prope venlrerēmus-īm239
CAR XXIXGRAMMATICA LATINA= D. clāmatquia puerumexcitāre vult= S. tacet quia puellamexcitāre nōn vultVocābula nova:fundusvītalucrumspēsdīvitiaeiactūralaetitiatristitianāvigātiōdelphīnusfidēsfidicencantuscarmendorsummaleficiumsalūsfurfurtumbeneficiumtyrannusfelīcitāsinvidiapiscātorfortūnarēmus(Ufy 'nē* cum coniūnctīvō[A] Tempus praesēns. 205Iūlius Dāvō imperat ut puerum exciter. Aemilia Syram monetnē puellam excitet.Dāvus clāmat, ut puerum excit^. Syra tacet, nē puellamexcitef.Dāvus ita (tam clārē, tantā vōce) clāmat ut puerum excitet. 210Syra tam quiēta est ut puellam nān excitet.[B] Tempus praeteritum.Iūlius Dāvō imperāvit ut puerum excitār^r. Aemilia Syrammonuit nē puellam excitār^r.Dāvus clāmāvit, ut puerum excitām. Syra tacēbat, nē puel- 215lam excitām.Dāvus ita clāmāvit ut puerum excitām. Syra tam quiētaerat ut puellam nōn excitām.PENSVM AMagister puerōs monet — pulchrē scrib-. Sextus tam pulchrēscribit — magister eum laud-. Magister ipse calamum sūmit,— litterās scrib-.Daedalus ālās cōnfecit — ē labyrinthō ēvol-. Icarus tamaltē volāvit — sōll appropinqu-, quamquam pater eum monuerat— temerārius es-.Herī Quīntus arborem ascendit, — nīdum quaer-, etsīpatereum monuerat — cautus es-. Medicus Quīntō imperāvit— oculōs claud-, — cultrum medicīvid-. Quīntus tam palliduserat — Syra eum mortuum esse put-.Sōl ita lūcēbat — pāstor umbram pet-, — in sōle ambul-.Tantus atque tālis deus est Iuppiter — Optimus Māximusappell—.Verba: vehere -isse -um; pōnere -isse -um; āmittere -isse-um; allicere-isse -um; ēripere-isse -um; secāre-isse -um;suādēre -isse; dēsilīre -īsse; canere -isse; crēdere -isse;cōnfitēri -um esse; lābī-um esse.240
CAP. XXIXPENSVM BOrpheus, fidicen —, tam pulchrē canēbat ut ferae — [=prope venīrent] ac fluviī— cōnsisterent. Etiam ad — dēscendit,ut — [= illinc] uxōrem suam —. Nēmō tam — est utOrpheum ignōret.Arīōn quoque omnibus — est. Cum ille magnās — sēcumin nāve habēret, nautae pauperēs hominl dīvitī— eumquenecāre cōnstituērunt. Arīōn, cum — suam in perīculō essesentīret, pecūniam nautīs — [= dedit] eōsque ōrāvit ut sibi—. Precibus — nautae el permlsērunt ut ante mortem —caneret. Hōc factō, Ariōn in mare —; sed delphlnus eum in— sedentem ad lītus vēxit. Ita ille servātus est, cum iamsalūtem —. Nautae, cum Arionem — [= in cōnspectum venīre]vidērent, — [= statim] — suum cōnfessī sunt.PENSVM CQuōmodo mercātōrēs lucrum faciunt?Cūr mercātor Rōmānus tristis est?Quārē mercēs ēiectae sunt?Quid mercātor deōs precātur?Quārē ad īnferōs dēscendit Orpheus?Num nautae Arionem gladiīsinterfecērunt?Quōmodo Ariōn servātus est?Quid nōs monet haec fabula?Cūr Polycratēs ānulum suum abiēcit?Ubi ānulus eius inventus est?pretiōsusmīrusmaestusfēlīxnōtusignārusnōbilisignōtusrapiduscelsusfallāxvēlōxdēterrēreadicereaestimāreremanērequeriāmittereēripereafficereprecārīperturbāreredūcereinvidēreparcerepermitterepermovēreabstinēredēsillredēspērārealliceresubīreexpōnereappārērestupērecōnfitērisurripercabiceredētraheresuādēredōnāresecārerecognōscerefinlreappropinquārenōnnūllīsēsēfrūsirāindeprōtinusrepentequasinōnnumquam241
CAPITVLVMTRICESIMVMCARXXXtricllnium-īnCONVIVIVMrevertī -tisse/-sum essebalneum -īn = locus ubicorpus lavāturhospes-itismre-cipere -10= accipere,admitterein-exspectātus -a -um= nōn exspectātuscēna-ae/circiter adv < circum:c. dc = plūs minus ix[±9]tardus -a -um = quīad* tempus nōn venitdiū = per longumtempusinduere -uisse -ūtum;indūtus = vestitusEx agrīsreversus Iūlius continuō balneum petit, atque /primum aquā calidā, tum frigidā lavātur. Dum ille postbalneum vestem novam induit, Cornēlius et Orontēs,amīcīet hospitēs eius, cum uxōribus Fabiā et Paulāadveniunt. (Hospitēs sunt amīcīquōrum alter alterum 5semper bene recipit domum suam, etiam sīinexspectātusvenit.)Hodiē autem hospitēs Iūliī exspectātī veniunt, namIūlius eōs vocāvit ad cēnam. (Cēna est cibus quem Rōmānīcirciter hōrā nōnā vel decimā sūmunt.) 10Aemilia ātrium intrāns hospitēs salūtat et maritumsuum tardum excūsat: "Iūlius tardē ex agris revertithodiē, quod nimis diū ambulāvit. Ergō nōndum exiit ēbalneō. Sed brevī lautus erit."Tum Iūlius lautus et novā veste indūtus intrat et amī- 15242
CAP.XXXcōs salvēre iubet: "Salvēte, amīcī!Gaudeō vōs omnēssalvēre iubēre = salūtāreiam adesse. Quam ob rem tam rārō tē videō, ml Cornēlī?"Cornēlius: "Nōnnumquam tē vīserevoluī, nec prius20 urbem relinquere potuī prae multīs et magnīs negōtiīsmeīs. Nunc dēmum, postquam heri ad vlllam Tusculānamrediī, paulum requiēscere possum et amīcōsvīsere.Post tanta negōtia magis quam umquam ōtiō fruor."Iūlius: "Tune quoque Rōmā venīs, Orontēs?"25 Orontēs: "Nuper longum iter fecī in Graeciam. īdibusMāiīsdēmum ex itinere Rōmam revertī, unde hodiēveniō."Iūlius: "Ergō vōs mihi aliquid dē rēbus urbānīs novissimīsnūntiābitis."30 Cornēlius: "Et tū nōs docēbis dē rēbus rūsticīs, utagricola studiōsus et dīligēns."Iūlius frontem contrahit et "Agricola" inquit "ipsenōn sum, sed multīs agricolīs praesum ac dīligentercūrō ut colōnīagrōs meōs bene colant."35 Orontēs, quī vītārūsticā nōn fruitur, "Prūdenter facis"inquit "quod agrōs ipse nōn colis. Sīnecesse est inagrīs labōrāre, vīta rūstica nōn iūcunda, sed molestaest. Ego numquam īnstrūmentō rūsticō Qsus sum."// Iūlius: "Dē rēbus rusticīs et urbānīs colloquēmur in40 ter cēnam. Prīmum omnium cēnābimus. Sex hōrae iamsunt cum cibum nōn sūmpsī. Venter mihi contrahiturpropter famem."vīsere = vīsum iredēmum = dēnique,tandemTusculānus -a -um< Tusculumre-quiēscerefruī(+ abl) = dēlectāriiter itineris n < īreIūliusfrontemcontrahitnūntiāre (< nūntius)= (verba) afferrcdlligēns -entis
CAP.XXXpos-simcarēre -uissesitis -is/, acc-im,abl-īpaulis-per diūequidem = ego quidembonum -I n (malum)= bona rēsper-ferre = ferre (ūsqueadfinem),diūpatīē-ligere -lēgisse -lēctumcoquere coxisse coctumex-ōraāre = ōrnāreparāre = parātum facereculīna-ae/= locusubicibus coquiturminister-trimCornēlius: "Sex hōrae nihil est. Homō sex diēs cibōcarēre potest, nec tamen fame moritur."Iūlius: "Dubitō num ego tam diQ famem ferre pos- 45sim. Sex hōrās cibō camisse iam molestum est. Magnummalum est famēs."Cornēlius: aId nōn negō, sed multō molestior est sitis.Sine cibō diū vīverepossumus, sine aquā paulispertantum." 50Orontēs ridēns "Equidem" inquit "sine aquā iucundēvīverepossum, sine vīnōnōn item! Magnum bonum estvīnum."Cornēlius: "Nēmō negat vīnum aquā iūcundius esse,sed tamen aquam bibere mālō quam sitim patī. Num tu 55sitim perferre māvīsquam aquam bibere?wOrontēs: "Melius quidem est aquam bibere quam sitīperire. Ex malīs minimum ēligere oportet. Nec vērōiūcundē vīvō nisi cotīdiē bonō vlnō fruor. Vinum vītaest." 60Cornēlius: "Nōn vīvimus, ut bibāmus, sed bibimus,ut vīvāmus."Hīc Aemilia "Necesse estwinquit "paulisper famemet sitim ferre, dum cibus coquitur et triclīnium exōrnātur."65(Servus cuius negōtium est cibum coquere atque cēnamparāre in culīnā, cocus appellātur. Aliīservī, ministrīquī vocantur, cibum parātum ē cūlīnā in triclīniumportant. In triclīniōsunt trēs lectl, lectus summus, me244
CAP.XXX70 dius, īmiis, et mēnsa in mediō. Ante convīvium triclīniumflōribus exōrnātur et vestis pretiōsa super lectōssternitur. Neque enim sedentēs cēnant Rōmānī, sed inlectīs cubantēs. Quot convīvae in singulīs lectīs accubant?In singulīs lectīs aut singulī aut bīnl aut ternī75 convīvae accubāre solent. Cum igitur paucissiml suntconvīvae, nōn pauciōrēs sunt quam trēs, cum plūrimī,nōn plūrēs quam novem — nam ter ternī sunt novem.)Iūlius: "Hōra decima est. Cēnam iam prīdem parātamesse oportuit! Nimis tardus est iste cocus!"80 Aemilia: "Tuumne hoc negōtium est an meum? Uternostrum in cullnā praeest? Nōndum hōra decima est.Patienter exspectā, dum servī lectōs sternunt. Cēnābimuscum primum cocus cēnam parāverit et servītriclīniumōrnāverint. Brevī cēna parāta et triclīnium ōrnā85 tum erit."/// Tandem puer 'cēnam parātam esse' nūntiat. "Triclīniumintrēmus!" inquit Iūlius, atque convlvae laetītriclīniumflōribus exōrnātum et veste pulcherrimā strātumintrant. Rosae et Hliaet alia multa flōrum genera in90 mēnsā sparsa sunt inter vāsa et pōcula argentea; necenim quidquam nisi argentum mēnsam decet viri nōbilis.(Argentum quidem minōris pretiīest quam aurum,nec vērō quisquam ex vāsīs aureīs cēnat nisi hominēsdīvitissimīatque glōriōsī, ut rēgēs Orientis.)95 Iūlius, dominus convīviī,cum Aemiliā in lectō mediōaccumbit; in aliīs duōbus lectīs bīnī convīvae accumīmus-a -um = īnfimusmedium -In = mediuslocusconvīvium -īn = cēnaquae amīcīsdatursternere strāvissestrātumconvīva -ae mlf— qul/quae in convīviōadestac-cubāre = ad mēnsamcubāresingulī-ae-a= ieti...blnī-ae-a= netii...ternī-ae-a= ilietin...terternī = 3x3pridem = multō antetardus «-►celerlectumsternere = vestemsuper lectum stemercvāsaargenteapuer = servusinirēmus! = quīnintrāmus?genus -eris nvās vāsis n\ pl vāsa -ōrumargenteus -a -um = exargentō factusargentum -īn: ex argentōtiunt dēnāriīglōriōsus -a -um = nimisglōriae cupidusac-cumbere = accubantemsē pōnere245
CAP.XXXholus -eris n = herbaquam edunt hominēsnuxnucis/placēre (4- dat) = iūcundusessecarōcarnis/acūtus -a -um: (culter)a. = quī bene secatsānē = certēsal saJis mcarnī: in carnema-spergere < ad 4- spargerecibum sale aspergere =cibō salem aspergerecalida-ae/= aquacalidafunderc fūdissc fūsummerus -a -um: (vlnum)merum = vīnumsineaquāmiscēre -uisse mixtumpōtāre = biberelīberāre = līberum facerebibāmusf = quīn bibimus?Falernus -a -umbunt: Cornēlius et Fabia in lectō summō ad sinistramIūliī, Orontēs et Paula ad dextram Aemiliae in lectōīmō. Tum dēmum incipit cēna.Prlmum ōva convīvīsappōnuntur; deinde piscēs cum 100holeribus; sequitur caput cēnae: porcus quem Iūliusipse ē grege ēlēgit; postrēmō mēnsa secunda: nucēs,ūvae, varia genera mālōrum. Cibus optimus est atqueconvīvīsplacet, māximē vērō laudātur carō porcī, quamminister cultrō acutō secat convīvīsspectantibus. 105"Haec carō valdē mihi placet" inquit Fabia cum prīmumcarnem gustāvit, "Cocus iste sānē negōtium suumscit.""Ego cocum nōn laudō" inquit Orontēs et salem carnīaspergit, uquīsale nōn ūtitur! Optima quidem est carō, 110sed sale caret." Orontēs cibum sale aspergere solet, utsitim augeat! (Sāl est māteria alba quae in marī et subterrā invenītur.)Iam ministrī vīnum et calidam in pōcula fundunt.Rōmānl vīnum cum aquā miscent neque vīnum merum 115bibere solent. Sōlus Orontēs, cui nōn placet vīnum mixtum,merum pōtat, sed is Graecus est atque lībertlnus.(Lībertīnus est quī servus fuit et līberātus est; in lectōīmō accubant lībertīnī.)Iūlius poculum tollēns "Ergō bibāmus!" inquit, "Hoc 120vlnum factum est ex optimīs Qvīsmeārum vīneārum.Nec vīnum meum pēius esse mihi vidētur quam vīnumillud Falernum quod vīnum Italiae optimum habētur."246
CAP.XXX(Falernum est vlnum ex agrō Falernō, regiōne Campā125 niae.)Statim Cornēlius "Sānē optimum" inquit "vīnum esttuum, etiam melius quam Falernum", itemque FabiauSānē ita est" inquit, nam ea omnibus dē rēbus idemsentit quod maritus.130 At Paula vīnum gustāns "Hoc vīnum" inquit "nimisacerbum est: ōs mihi contrahitur. Ego vlnum dulceamō; semper mel vīnō misceō." Statim minister melapportat, quod Paula in pōculum suum fundit. (Mel estquod apēs ex flōribus quaerunt; nihil melle dulcius est.)135 Iūlius: "Idem nōn omnibus placet. Sed quidnam tūsentīs, Orontēs? Utrum vīnīgenus melius esse tibi vidētur,Falernum an Albānum?""Equidem" inquit Orontēs "sententiam meam nōnante dīcamquam utrumque gustāverō."140 Ad hoc Iūlius "Rēctē mē monēs" inquit "ūnum vīnīgenus parum esse in bonā mēnsā. Profectō utrumquegustābis. Age, puer, prōfer Falernum quod optimumhabeō! Tum dēmum hoc vīnum cum illō comparārepoterimus, cum utrumque gustāverimus. Ergō pōcula145 exhaurite, amīcī!Cum primum meum vīnum potāveritis,Falernum pōtābitis!"Pōculum Orontis primum Falernō complētur, nam isiam prīdem pōculum suum exhausit. Deinde ministrīFalernum in cētera pōcula fundunt. Omnēs, postquam150 vīnum gustāvērunt, idem sentiunt: vlnum FalernumFalernum -In = vīnumF.ager = terra, regiōCampaniaacerbus -a -um
CAP. XXXmultō melius esse vīnō Albānō! Cornēlius et Orontēsinter sēaspiciunt = alteralterum aspicitinter sē aspiciunt. Neuter eōrum sententiam suam apertēdīcere audet.Tum Orontēs sīc incipit: "Nesciō equidem utrummelius sit. Dulcius quidem est Falernum, nec vērō 155tuum vīnum nimis acerbum esse cēnseō..."At Cornēlius prūdenter "Utrumque" inquit "aequēbonum est. Neutrum melius esse mihi vidētur."pugnāvmr-erit[1]ītaxāv \eri sredtāv\eri trecitāu eri musreciufo eri ti$[2] pār« er\ōpārw eri\spāru en\tpāru eri muspārw eri tispāru eri nt[3] scrīps er\ōscrīps eri sscfīps eri tscrlps erilmusscrīps eriltisscrlps eri\nt[4] audw er ōaudū> eri $audifc>eri tauāīv erilmusaudtv eriuisaudīiymntGRAMMATICA LATINAVerbī tempora 160Futūrum perfectum[A] Āctīvum.Dux mīlitem laudābit, sīfortiter pugnāverit.'Laudābit' tempus futūrum est. 'Pugnāvmr' est tempusfutūrum perfectum. Futūrum perfectum dēsinit in -erit 165(pers. iii sing.), quod ad īnfinītīvumperfectī sine -isse adicitur.Exempla: [1] recitāv|em; [2] pāru|m'r; [3] scrīps|*m; [4]audīv|mr.Discipulus laudābitur sl magistrō pzruerit et industriusy^e- 170rit: sl rēctē scrīpserit, bene xtQiiāverit et attentē audīverit.Magister: "1? laudābō sīmihi pārwms et industriusfiteris."Discipulus: "Quid mihi faciēssl pigerfuerō nec tibi pāruerō?"Magister: uSl prāvē scrīpseriset male recitāveris nec attentēaudīveris, tē verberābō!" Discipulus: "Ergō mē laudābis sī 175rēctē scrīpserō, bene recilāverō et attentē d.udīverō."Discipulīlaudābuntur sīmagistrō pārwmneet industriī^rint:sl rēctē scnpserint, bene rediāverint et attentē audīverint.Magister: uVoslaudābō sl mihi pārueritis et industriī/wmtis."Discipuli: "Quid nōbīs faciēs sī pigri fuerimus nec tibi 180pliuerimus?" Magister: "Sīprāvē scrīpseritiset male248
CAP.XXXritis nec attentē mdtuerins, vōs verberābo!" Discipulī: "Ergōnōs laudābis sīrēctē scnpserimus, bene recixāverimuset attentēzūdīveritnus."185 Singulāris PlūrālisPersōna prīma -erō -erimusPersōna secunda -eris -eritisPersōna tertia -erit -erint[B] Passīvum.190 Pater gaudēbit sī fīlius ā magistrō laudatos enr (= sl magisterfīlium laudāverit).Pater gaudēbit sīfīliīā magistrō teudātī erunt (= sīmagisterfīliōs laudāverit).Pater: "Gaudēbō, fili ml, sī teudātus eris." Fīlius: "Quid195 mihi dabis sl hudātus erō?"Pater: "Gaudēbō, fīliīmeī, sī laudatf mris.w Fīlil: "Quidnōbīs dabis sīlaudātf erimns?"Singulāris PlūrōlisPersōna prīma laudāras erō laudarf erimus200 Persōna secunda laudātos m$ laudatf eritisPersōna tertia laudātt^ erit laudātf eruntPENSVM ASyra: "Iam dorml, Quīnte! Cum bene dormlv-, valēbis."Quīntus: "Nōn dormiam antequam tū mihi fabulam nārrāv-.Cum fabulam audīv-, bene dormiam. Cum bene dormīv-,brevī sānus erō, nisi medicus mē necāv-!"Patria salva erit sī mīlitēs nostrī fortiter pugnāv-. Dux:"Nisi vōs fortiter pugnāv-, mīlitēs, hostēs castra nostra expugnābunt."Mīlitēs: "Num quid nōbls dabitur, sī fortiterpugnāv-?"Verba: induere -isse -um; ēligere -isse -um; coquere-isse -um; sternere -isse -um; fundere -isse -um; miscēre-isse -um; exhaurire -isse -um; revertī-isse/-um esse; ūtī-um esse.er\ōeri sen t-er\ō•eri\s-eri\tfu\eri\mu$Jmerutisfu\eri\nt-eri\mus-eri\tis-eri\nt\mdāt\us eritlaudāt|t erunt~tus-taeroeriserit-tum ent-tī-tae-ta eruntlaudot 145erōlaudōr us erishuāāt us eritlauāāt īerimusfoudātīeritisteudāt īeruntVocābula nova:balneumhospescēnaiterfamēssitisbonumtriclīniumculīnacocusministermediumconvlviumconvīvagenusvāsargentumholusnuxcarōsālcalidacwnuseritiserunt249
CAP.XXXmcrumlībertīnusmelinexspectātustardusdīligēnsiūcundusmolestusīmusargenteusglōriōsusacūtusmerusacerbusdulcisreciperesalvēre iubērevlscrerequiēscerefruīnūntiārecontrahercpraeessecēnāreperferrcēligerecoquereexōrnāreparārestemereaccubāreaccumbereplaccregustāreaspergerefunderemiscērcpōtārelīberāreapponāreprōferreexhaurirecomplēresingulībīnlternlcirciterdiūpaulisperdēmumpridemequidemsānēPENSVM BIūlius Cornēlium et Orontem, amīcōset — suōs, cum uxōribusad — vocāvit. Cum hospitēs veniunt, Iūlius in — lavātur.Aemilia eōs — iubet [= salūtat] et marītum suum — excūsat.Cornēlius ad vūlam suam reversus ōtiō —. Orontēs, qul exlongō — revertit, vītamrūsticam nōn —, sed — esse cēnset.Hospitēs in ātriō exspectant, dum cibus —. Servus quī in —cibum coquit, — appellātur. In — sunt trēs lectī:lectus summus,medius, —; in singulīs lectīs — aut —. aut ternī —accubant. Rōmānl in lectls cubantēs —.Tandem puer 'cēnam parātam esse' —. In mēnsāsunt—etpōcula ex — facta. Cibus omnibus —, māximē autem —laudātur. — [= servī] vīnum in pōcula —. Orontēs vīnummerum — [=bibit], cēteri convīvaeaquam vlnō —.Sine cibō homō — vīverepotest, sine aquā — tantum. —mala rēs est, sed multō pēior est —. Ex malīs minimum —oportet.PENSVMCQuī sunt Cornēlius et Orontēs?Ubi est Iūlius cum hospitēs adveniunt?Quid est balneum?Nōnne iūcunda est \ata rūstica?Quid est cocīnegōtium?Num Rōmānī in sellīs sedentēs cēnant?Quot lectī sunt in tricllniō?Quot convīvae in singulīs lectīs accubant?Ex quā māteriā pōcula et vāsa facta sunt?TGne vīnum aquā calidā mixtum bibis?250
CAPITVLVM VNVM ET TRICESIMVMCARXXXIINTER POCVLA/ Nōn sōlum dē cibō et pōtiōne est sermō convīvārum.Iūlius hospitēs suōs dē rēbus urbānīs interrogat: "Quidnovī ex urbe? Octō diēs iam sunt cum Rōmae nōn fuī,nec quisquam interim mihi litterās inde mīsit.Quam ob5 rem nec ipse praesēns nec absēns per litterās quidquamcognōvīdē eō quod nuper Rōmae factum est."Aemilia: "Nēmō tibi quidquam scribet dē rēbus urbānīs,nisi prius ipse epistulam scripseris."Orontēs: "Opus nōn est epistulās exspectāre, nam10 facile aliquid novī per nūntiōs cognōscere potes. Cūrnōn servum aliquem Rōmam mittis?"Iūlius: "Servī sunt malī nūntiī: saepe falsōs rūmōrēsnūntiant. Numquam servōs meōs Rōmam mittō."Cornēlius: uQuid? Heri quendam servum tuum vldī15 in viā Latīnā. Faciem recognōvī, saepe eum hlc vīdī."pōtiō-ōnis/= quodpōtāturpraesēns -entis«-»absēnsnūntius -īm = is quīnūntiatrūmor -ōris m = rēs exaliīsaudlta quae nārrāturquī-dam, accquen-dam(< quem-dam)251
CAR XXXIab aliquō quaerere = aliqueminterrogārcali-quī-qua -quodIūlius ā Cornēliō quaerit 'quod nōmen eīsit?'Cornēlius: "Aliquod nōmen Graecum, putō. 'Midās'fortasse, nec vērō certus sum. Semper nōmina oblīvīscor,nam mala memoria mihi est."Midas -ae mquī-quae- quod-dam,abl quō- quā- quō-dam,gcn cuius-damavārus -a -um = cupiduspecūniaeoptāre = cupereOrontēs: "Midās est nōmen rēgis, dē quō haec fabula 20nārrātur: In quādam urbe Asiae ōlim vīvēbat rēx quīdamavārus, nōmine Midās, quī nihil magis optābatquam dīvitiās..."Iūlius, quī fabulam audīre nōn vult, Orontem interpellat:"Nōn Midās" inquit, "sed Mēdus est nōmen 25cuiusdam servī meī, quī herī..."minimē = nūllō modōBacchus-īmideusvīnīquid-quid = omnis rēsquaetangere tetigisse tāctummūnus -eris n = dōnumim-patiens -cntis < inpatiēnsOrontēs vērō, minimē turbātus, nārrāre pergit:uTum Bacchus deus, quī ob quoddam beneficium rēgībene volēbat, uDabō tibi" inquit "quidquid optāveris."Statim Midās "Ergō dā mihi" inquit "potestātem quid- 30quid tetigerō in aurum mQtandī.Hoc sōlum mihi optō."Bacchus, etsī rēgem avārum mūnus pessimum optāvissecēnsēbat, tamen prōmissum solvit."IQlius impatiēns "Tacē, Orontēs!" inquit, "Omnēsillam fabulam nōvimus." 35At Aemilia, quae fabulam ignōrat, ab Oronte quaeritquam-ob-rem = cūrcui: Aemiliaesimul atque = eōdemtempore quō, cumprlmum'quamobrem id mūnus pessimum sit?'Cui Orontēs "Stultē id quaeris" inquit, "Midās enim,quamquam terram, lignum, ferrum manū tangendō inaurum mūtāre poterat, fame et sitī moriēbātur, cum 40cibus quoque et pōtiō, simul atque ā rēge tācta erat,aurum fieret. Postrēmō rēx miser deum ōrāvit ut mūnus252
CAR XXXIillud īnfellx revocāret. Bacchus igitur el suāsit ut inquōdam flūmine lavārētur; cuius flūminis aqua, simul45 atque corpore rēgis tācta est, colōrem aureum accēpit."Iūlius: "Hicine finis fabulae est?"Orontēs: "Huius quidem fabulae fīnisest, sed aliamfabulam dē eōdem rēge nōvī. Deus Apollō effecerat utMidās aurēs asinīnāshabēret..."50 Iūlius: "Satis est! Fābulās tuās Graecās audīre nōlumus.Redeāmus ad meum Mēdum servum, quīherīaufūgitaliquantum pecūniae sēcum auferēns."Cornēlius: "Quantum pecūniae abstulit?"Iūlius: "Centum circiter sēstertiōs. Atque ego illī55 servō praeter cēterōs fīdēbam! Posthāc servō Graecōnūllī cōnfidam, neque enim fidē meā dignī sunt: īnfidīet nēquam sunt omnēs! In familiā meā ūnum sōlumservum fīdum esse crēdō."// HīcAemilia maritum interpellat et "St, Iūlī!"inquit,60 "Nōlī servum praesentem laudāre!"Iūlius Dāvum cōnspiciēns "Sed is servus adest" inquit,"Nōlō eum laudāre praesentem. Mēdus vērō plānēīnfīdissimus omnium est. Profectō eum verberābō atqueomnibus modls cruciābō, sī eum invēnerō prius65 quam Italiam relīquerit. Nisi pecūniam mihi reddiderit,in cruce fīgētur!"Cornēlius: "Etiam sīadhūc Rōmae latet, difficile eritservum fugitīvum in tantā urbe reperīre. Rōmae enimtot servī sunt quot hominēs līberī."īn-fēlīx -Icis
CAP.XXXIAemilia: "Fortasse Rōmam abiit ob amōrem alicuius 70īuvenis -īsm = vir circiterxxx annōrumcrēdere = putāremulieris. Iuvenis est Mēdus: quid nōn faciunt iuvenēsamōris causā? Crēdō eum apud puellam Rōmānam latēre."Orontēs: "Ergō numquam reperiētur, nam vērum estOvidius-īmU-59]totpuellas...quotpraemium -īn = mūnusquod datur prō beneficiōre-traherestatuere -uisse -ūtumtantum quantum = tammultum quamnimius -a -um = nimismagnumclēmēns -entis
CAR XXXIminus iūstus. Servus dominum iniūstum ōdit, iūstumet sevērum metuit, nōn ōdit. Nē servō quidem iniūriamfacere oportet, sed necesse est servōs īnfīdōsaut fugitī100 vōs sevērē pūnīre, nec enim quidquam nisi poena sevēraeius generis servōs ā maleficiīs dēterrēre atque inofficiō tenēre potest. Neque quisquam mē accūsābit sīservum meum cruciāverō aut interfecerō, id enim estiūs dominī Rōmānl. Servum aliēnum necāre nōn licet,105 ut scriptum est in lēgibus, nec vērō ūlla lēx dominumvetat servum suum improbum interficere."Cornēlius: "Nec ūlla lēx id permittit. Nōn idem estpermittere ac nōn vetāre. Solō, vir sapiēns et iūstus, quīAthēniēnsibus lēgēs scrīpsit, nūllam poenam statuit in110 parricīdās. Num ideō cēnsēs cīvīAthēniēnsī licuisse patremsuum necāre?"Iūlius: uIta sānē nōn cēnseō. At quamobremSolōnūllam poenam in parricīdās statuit? Quia nēmō Athēniēnsisumquam post hominum memoriam patrem115 suum occīderat, nec ille vir sapientissimus arbitrābāturquemquam posteā tam inhūmānum scelus factūrumesse. At profectō aliud est patrem suum necāre, longēaliud servum scelestum capite pūnīre, illud enim turpissimumscelus, hoc supplicium iūstum est. Ōlim iūs erat120 patri familiās nōn modo servōs, sed etiam līberōs suōsinterficere. Eius rel exemplum memorātur Titus MānliusTorquātus, quī fīlium suum cōram exercitū necārīiussit quia contrā imperium patris cum hoste pugnāveiūstus-a -um«->in-iūstu$in-iūria-ae/= factuminiūstumnec enim quidquam =nihil enimpūnlre < poena-ae/eius generis servī= tālēs servīiūs iūris n (
CAR XXXIcrūdēlis -e = saevusatque inhūmānusvetus -cris = antiquusin-validus -a -umnecandus/pūniendus -a-um: virnecandus/pūniendusest = virum necārī/pūnīrīoportetnam-que = nammōs mōris m = id quodfieri soletcrucī: in crucedēbilis -e
CAP. XXXIOrontēs: "Sīcut Paris, rēgis Priamī fflius dēbilis, quīā servō rēgis fīdō in quōdamTrōiam expositus..."monte prope urbemAt Cornēlius "Opus nōn est" inquit "vetus exemplum155 Graecum afferre, cum complures fabulae nārrentur dēRōmānīs puerīs quī ita servātī sunt. Cēterum fabulammale intellēxistī, nec enim dēbilis fuit Paris nec fīdusservus Priamī, nam rēx eīimperāverat ut Paridem interficeret,et quidquid dominus imperāvit, servō facien160 dum est."Orontēs: "Ille servus nōn puniendus,sed potiuslaudandus fuit: namque ita Paridem servāvit — eumquī posteā Helenam, feminam omnium pulcherrimam,ā marītō Menelāō abdūxit."165 Paula: "Num tantam iniūriam laudandam essecēnsēs?"Orontēs: "Quod Venus suādet iniūria nōn est! Sānēlaudandus est ille iuvenis qul nōn modo feminam illampulcherrimam abdūcere ausus est, sed etiam mīlesfor170 tissimus fuit quī et multōs aliōs hostēs et ipsum Achillemoccīdit." Hīc pōculum tollit Orontēs et exclāmat:"Vīvat fortissimus quisque! Vīvant omnēs feminaeamandae! Gaudeāmus atque amēmus! Iuvenēs sumusut Paris, nōn senēs ut Priamus, rēx Trōiānōrum, aut175 Nestor, dux Graecōrum senex, quī ad nōnāgēsimumannum vīxit. Quisquis feminās amat, pōculum tollat etbibat mēcum! Nunc merum bibendum est!"Pahs -idis mPriamus -I m: rēx Trōiaevetus m/fln(nāmsg):liber vetwsfabula vetusvīnum vetM5intellegere -lēxisse-lēctumservō (dat): ā servōMenelāus -I m: rēxSpartaeab-dūcerescnexaudēre ausum essefortissimus quisque =omnēs viri fortēssenex senis m = vir annōrumplūs quam LXNestor -oris mnōnāgēsimus -a -um= xc(90.)quis-quis = omnis homōquī257
CAR XXXInimium = nimis multumbibere bibissealterum tantum = bistantumfunditus (adv) = ā fundōab ōvō ūsque ad māla =ab initiō cēnae ūsquead finemfabulārī = loquīēbrius -a -um = quī nimiumvīnīpōtāvitCornēlius: "Tacendum est, nōn bibendum! Iam nimiumbibistī. Cēnseō tē unum tantum vīnī bibissequantum nōs omnēs, vel potius alterum tantum!" 180Orontēs: "Vōs igitur parum bibistis. Numquam nimiumhuius vīnībibere possum. Valeat quisquis vīnumbonum amat! Vīvat Bacchus, deus vlnī! Vīvāmus omnēset bibāmus! Pōcula funditus exhauriāmus!"Paula: "Iam tacē! Satis est. Nōnne tē pudet ita ab ōvō 185ūsque ad māla fabulārī? Sānē pudendum est!"Orontēs autem, simul atque pōculum suum funditusexhausit, ā Paulā ad Aemiliam versus "Omnēs m-mēinterpellant" inquit, "praeter t-tē Aemilia. Tu t-tam ppulchra es quam Helena..." 190Aemilia: "...et tū tam rūsticus quam Paris, quī interrudēs pāstōrēs ēducātus erat! Numquam mōrēs urbānōsdidicistī, rūstice! Nimium pōtāvistl, ēbrius es. Abstinēmanum ā mē!"Orontēs iterum pōculum tollēns haec cantat: 195per-Ire»cwii-catbis tantō = bis tantōmagisnūgac -ārum/p/ = rcsstultaenegat \sē esse* = dīcit4sēnōn esse'falsus = quīfallit,fallāx"Quisquis amat valeat! Pereat quīnescit amāre!Bis tantō pereat quisquis amāre vetat!"Aemilia: "Nōlumus istās nūgās audīre. Ēbrius es!"Orontēs negat 'sē esse ēbrium' atque in lectō surgēnsaliud carmen super feminā falsā et īnfīdācantāre incipit, 200sed priusquam fīnem facit, sub mēnsam lābitur!Duo servī eum ē triclīniō auferunt atque in cubiculōpōnunt. Tum vestem super eum iam dormientem sternunt.258
CAP.XXXIx>fA/1[QVISJQVIS AMAT VALEAT PEREAT QVINESCIT AMARE BIS TANTO PEREATQVISQVIS AMARE VETATHaec Inscriptiō inventaest Pompēiisin oppidōCampāniae (item imāgōcanisinpāg. 172et labyrinthlin pāg. 196etpalmae in pāg. 285)īnscriptiō-ōnis/= quodīnscriptum est205 GRAMMATICA LATINAGerundīvumVir \mdandus. Fēmina laudanda. Factum laudandim.'Laudandus -a -vmy gerundīvum appellātur. Gerundīvumest adiectlvum dēclīnātiōnis i/ii. Cum verbō esse con210 iūnctum gerundīvum significat id quod fieri oportet; is ā quōaliquid fierīoportet apud gerundlvum significātur datīvō.Exempla:Discipulus industrius magistrō laudandas est. Discipuluspiger reprehendewdws et pūniendus est. Tacendum est.215 Lingua Latīna vōbts discenda est. Vocābula dīligenter scribendasunt. Omnia menda corrigenda sunt: zddendae suntlitterae quae dēsunt, quae supersunt stilō versō dēleruftzesunt. Quidquid magister imperāvit discipulo faciendumest.Dominus dīcit *ovēsbene cūiandās esse.'PENSVM AIn hīs exemplīs syllabae quae dēsunt add- sunt:Mercēs ad diem solv- est. Quīfūrtum fecit pūn- est. Quidquiddux imperāvit mīlitibus faci- est. Quid magis opt- estquam vīta beāta? Ē malīs minimum ēlig- est. In perīculīsdēspēr- nōn est. Pater dlcit 'filium pūn- esse, nōn laud-.'Verba: tangere -isse -um; accipere -isse -um; auferre-isse -um; statuere-isse -um; intellegere-isse -um; biberc-isse; audēre-um esse.In exemplīsquae sequuntur vocābula add- sunt.\mdond\us -a -wnmagistrō (dat)= ā magistrō[1] Ia[2] de\e\nd\us[3] scfib\end\us[4] pūni\end\i4SVocābula nova:pōtiōrūmormemoriamūnusfidēscnixiuvenispraemiumpoenaiūslēxparricīdascelussuppliciummōs259
CARXXXIiniūriasenexnūgaepraesēnsavārusimpatiēnsīnfelīxasinīnusfidusīnfidusfugitlvusnimiusclēmēnsiūstusiniūstussapiēnsscelestuscrūdēlisvetusinvalidusdēbilisēbriusnōnāgēsimusoptāreinterpellāreaufugereauferrefiderecōnfiderecruciārelatēreretraherestatuereignōscereōdissevetāreēducāreabdūcerefabulāriquidquidquisquisquantumaliquantumnimiumquamobremideōfundituspriusquamnamquecōramPENSVM BHerī Mēdus ā dominō — aliquantum pecūniae sēcum —.Mēdus dominum suum nōn amat, sed —. Iūlius, qul eumRōmae — [= occultāri] putat, magnum praemium dabit elquī eum invēnerit — [= antequam] Italiam rellquerit. Iūliusdlcit 'mulierēs nimis — esse ac facile virīsnēquissimīs —.' —dominus imperāvit servō faciendum est. Solō, vir—, Athēniēnsibus— optimās scrīpsit. Patrem suum necāre — inhūmānumest. Iūlius nōndum — est ut Nestor, sed adhūc — utParis ille qul Helenam ā maritō —. "— amat valeat!" cantatOrontēs, qul — est quod — [= nimis multum] vīnīpōtāvit.PENSVM CQuis fuit Midās?Quamobrem Midās fame et sitīcruciābātur?Cūr Iūlius illam fabulam audlre nōn vult?Ubi Comēlius servum Iūliī vīdit?Quantum pecūniae Mēdus sēcum abstulit?Estne Mēdus adhūc Rōmae?Quid faciet Iūlius sīMēdum invēnerit?Quōmodo hominēs ā maleficiīsdēterrentur?Quam feminam Paris abdūxit?Quī hominēs ad bēstiās mittuntur?Cūr Orontēs pedibus stāre nōn potest?260
CAPITVLVM ALTERVM ET TRICESIMVMCAP. XXXIInāvēs longaeCLASSIS ROMANA/ Ōlim cūncta maria tam īnfesta erant praedōnibus utnēmō nāvigāret sine māximō perīculō mortis aut servitūtis.Multī nautae et mercātōrēs, mercibus ēreptīs nāvibusquesubmersīs, ā praedōnibus aut interficiēbantur5 aut in servitutem abdūcēbantur. Iī sōlī quī magnampecūniam solvere potuerant servitūte līberābantur. IpseGāius Iūlius Caesar, cum adulēscēns ex Italiā Rhodumnāvigāret, ā praedōnibus captus est nec prius līberātusquam ingēns pretium solvit.10 Nec sōlum nautae, sed etiam incolae ōrae maritimaeīnsulārumque in metū erant. Nōnnūllae īnsulaeab incoUsdēsertae erant, multa oppida maritima ā praedōnibuscapta. Tanta enim erat vīs et audācia eōrum, ut vimRōmānōrum contemnentēs etiam portūs Italiae oppug15 nārent.cūnctus -a -um = omnis,tōtus;/>/ = omnēsInfestus -a -um: (locus)īnfestus tūtusservitūs-ūtis/(
CAP. XXXIImare TGscum =īnferummarein-opia -ae/
CAP. XXXIIInternō appāreat, nam classēs Rōmānae, quae cunctamaria percurrunt, nāvēsmercātōriās atque ōram mariti45 mam dlligenter tuentur. Mare Internum iterum 'nostrummare' iūre appellātur ā Rōmānīs. Neque tamenclassis Rōmāna omnēs nautās quī ubīque nāvigant tuēripotest. Adhūc supersunt aliquot praedōnēs maritimī,quī tantā audāciā sunt ut nē armīsquidem Rōmānōrum50 dēterreantur.internus -a -um < intrā;mare I.um (intrā fretumōceanī)=mare nostrumper-curreremercātōrius -a -um< mercātortuērī = tūtum facere,cūstōdīreiūre: rēctē, vērēubī-que = omnī locōsuper-esse = reliquusessetantā audāciā esse = tamaudāx esseAmīcīnostrī in mari Tuscō nāvigantēs tālēs praedōnēsaudācissimōs nāvem suam persequī arbitrantur.Cūnctī perturbātī sunt. Etsī nautae omnibus vīribusrēmigant, tamen illa nāvis, ventō secundō adiuvante,55 magis magisque appropinquat.Caelum nūbilum suspiciēns gubernātor optat ut ventusin adversum vertātur. Is enim nautās suōs tam validōsesse crēdit ut nulla alia nāvis rēmīs sōlīsācta nāvemvīrēs-ium/p/ < vīsrēmigāre = nāvem rēmīsageread-iuvāre = iuvārenūbilus -a -um serēnusadversus -a -um: (ventus)a,
CAR XXXIIdōnec = dum, tam diūquamab aliquō petere = aliquemrogāredis-suādēre persuādēreneu = nē-vere-sistere (+ dat) = repugnāreopus esse + ablprae-ferre: mortem servitūtīp.= morīmāllequam servīrehaud sciō an dīxerim= fortasse dīxīcānis = qu! dīligiturgrātia-ae/= rēsgrāta,beneficiumpecūniae grātiā = ob grātiampecūniae, pecūniaecausāsēstertiam = sēstertiorumof-ferre ob-tulisse oblātum= sēdatūrumesse dlcere/ostenderered-imere -ēmisse -ēmptum
CAP. XXXIITum mercātor "Mihi quidem" inquit "multi suntamīcīpecūniōsī, sed valdē dubitō num pecūniā suā mēredimere velint. Fortūnā adversā amīcīsfidendum nōn100 est! Namque amīcī,quōs in rēbus secundīs multōs habērevidēmur, temporibus adversīs nōbīs dēsunt. Duōsversūs reminlscor ē carmine quod dē hāc rē scrīpsitpoēta quīdam:Dōnec eris felīx, multōs numerābis amtcōs.105 Tempora stfnerint nūbila, sōlus eris!"Gubernātor: "Nesciō quī poēta ista scripserit. Tunenōmen eius meministī?"Mercātor: "Illōs versūs scripsit Ovidius, poēta ēgregius,nisi memoria mē fallit. Quī ipse, cum fortūnā ad110 versā premerētur, ab amlcīs suīs dēsertus erat."Gubernātor: "Nōn vērum est quod dīxit Ovidius.Nam etsī rāra est vēra amlcitia ac fidēs, nōn omnēsamīcīsunt falsī seu īnfīdī.Multō melius Ennius poēta:Amīcus certns in rē incertā cernitur.115 Certus ac vērus amicus est quī numquam amīcō suōdeest seu secunda seu adversa fortūna est. Mihi vērōmultī sunt tālēs amīcī,quī semper mihi aderunt in rēbusadversīs, seu pecūniā seu aliā rē mihi opus erit. Ipseenim saepe amīcīsmels affuī, nēmō amīcus umquam120 frūstrā auxilium ā mē petīvit. Ergō omnēs mihi grātīsunt prō beneficiīs."Mercātor: "Aliud est grātiam habēre, aliud grātiamreferre. Nōn omnēs quītibi prō beneficils grātiās agunt,velle, conipraes:velim vellmusvelīs velītisvelit velintadversa fortūna = malafortunade-esse (+dat) = auxiliumnōn ferrere-minīscī
CAR XXXIImeminisse + gen/acc:m.hominw, m. ret/remali-quandō = aliquō tempore(nesciōquandō)nēquis = nēaliquis,nē quisquampīrāta-aem = praedōmaritimusmūtuus -a -um: pecūniamūtua = pecūnia quaereddenda estcondiciō-ōnis/=lēxinter duōs statūtadiēs/= tempusstatūtumipsī posteā, sīopus fuerit, grātiam tibi referent. Facileest grātiās agere prō beneficiīs, nec vērō quidquam dif- 125ficilius esse vidētur quam beneficiōrum meminisse."Gubernātor: "Sed ego ipse soleō amīcīsmeīs grātiamreferre. Numquam beneficiīoblītus sum, semper pecūniamacceptam reddidī."HīcMēdus "Ergō" inquit "melior es amīcusquam ille ///quem ego aliquandō ē servitūte redēmī."Gubernātor: "Mīror unde pecūniam sūmpseris utaliōs redimerēs, cum tē ipse redimere nōn possīs."Lydia: "Ego mlror cūr id mihi nōn nārrāveris."Mēdus: "Nihil cuiquam nārrāvī dē eā rē, nē quis mē 135glōriōsum exīstimāret. Sed quoniam omnēs mē quasiservum scelestum contemnitis, nārrābō vōbīs breviterquōmodo amīcum ē servitūte redēmerim atque ipse obeam grātiam servus factus sim:"Cum homō līber Athēnīs vīverem, ā quōdam amīcō 140epistulam accēpī quā ille mihi nūntiāvit *sē ā pīrātīscaptumesse' ac mē per amīcitiam nostram ōrāvit ut sē ēservitūte redimerem magnum pretium solvendō. Cumautem tantum pecūniae nōn habērem, necesse fuit pecūniammūtuam sūmere. Ergō virum dīvitem adiī, quī 145mihi omnem pecūniam mūtuam dedit hāc condiciōne,ut annō post ad certam diem omnia sibi redderentur.Pecūniā solūtā, amīcus meus ā pīrātīslīberātus grātiāsmihi ēgit prō beneficiō, ac simul mihi prōmīsit 'sē intrāannum omnem pecūniam redditūrum esse' — sed annō 150266
CAP. XXXIIpost nē assem quidem ab eō accēperam! Diē ad solvendumcōnstitūtā, cum pecūniam dēbitam solvere nōnpossem, homō ille dlves mē in carcerem mīsitet aliquotdiēbus post servum vēndidit. — Sed nesciō cūr hoc155 vōbīs nārrāverim, nec enim sine māximō dolōre eiustemporis reminīscor cum in patriā līber inter cīvēslīberōsversārer. Utinam aliquandō līber patriam videam!Sed frūstrā hoc optō, nam iam illl pīrātae eam spemmihi ēripient, idque eōdem diē quō ab amlcā meā dēser160 tus sum!" Hoc dīcēns Mēdus ānulum quem Lydia abicerevoluit prae sē fert.Gubernātor: "Nē dēspērāveris! Fortasse ānulō istōaureō tē redimere poteris. Namque avāri atque auri cupidīsunt omnēs pīrātae. Magna est vīs auri."165 Mēdus ānulum par\rum aspiciēns "Putāsne" inquit"mē tam parvī aestimārī ā pīrātīs?"Gubernātor: "Nōn omnēs hominēs parī pretiō aestimantur.Scīsnequantum plrātae ā Iūliō Caesare captōpostulāverint? Vīgintī talenta postulāvērunt, id est170 prope quīngenta mīlia sēstertium. At Caesar, vir superbus,cum id parum esse cēnsēret, quīnquāgintā talentapīrātīsobtulit, simul vērō supplicium iīs minātus est!Tum praedōnibus quasi servīs suīs imperāvit ut tacērentneu somnum suum turbārent — ita Caesar praedō175 nēs contemnēbat, cum in eōrum potestāte esset. Ubiprīmum redēmptus est, ipse nāvēs armāvit et captōspraedōnēs in crucem tollīiussit."cōn-stituere = statuerereminīscī + gen/acc: r.hominw, r. Tet/remutinam (+ coni)= optōutprae sē ferre = ante sētenēre, ostenderenē dēspērāveris! = nōlidēspērāre!talentum -īn (pecūniaGraeca) = xxiv mīliasēstertiumsuperbus -a -um = qulaliōs contemnitmināri(+iar) = poenamprōminerecum... esset: quamquam...eratubi primum+ perf= cum primumarmāre = armīsparāre267
CAP. XXXIIutinam nē = optō nēnē abiēceris! = nōlīabicere!Mēdus: "Nōn sum tam superbus ut mē cum Caesarecomparandum esse putem. Utinam nē pīrātae mē utservum fugitīvum occīdant! Verum hōc ānulō sī quis 180servāri potest, nōn ego, sed amīca mea servanda est.Ecce ānulum reddō tibi, Lydia. Nē eum abiēceris! Utinamille ānulus vītam tuam servet!"Lydia ānulum oblātum accipit et "Grātiās tibi agō"inquit, "sed quōmodo tua vīta servābitur?" 185"Id nōn cūrō" inquit Mēdus, "nec enim mortem metuōjsī tē salvam esse sciō."Tum Lydia "Ō Mēde!" inquit, "Nunc dēmum intellegōmē tibi vītā cāriōrem esse. Ignōsce mihi quod tēmeā grātiā = meā causāhōc nihil grātius = nihilgrātius quam hocnāvis longa = nāvis armāta(ē classe Rōmānā)nē timueritis! = nōlītetimēre!dē-sistere = dēsineretollere sus-tulissesub-lātumaccūsāvī! Omnia meā grātiā fecistī. Quōmodo tibi grā- 190tiam referam?"Mēdus: "Nihil rogō, nisi ut mē amēs ita ut mē amābās.Hōc nihil grātius mihi fieri potest."Lydia nihil respondet, sed Mēdum complectitur atqueōsculātur. Quid verbls opus est? 195Intereā gubernātor in mare prōspicit et uQuid hoc?"inquit, "Aliae nāvēs illam sequuntur. Tot nāvēs praedōnēsnōn habent. Nāvēs longae sunt, quae mare percurrunt,ut nōs ā pīrātīstueantur. Nē timueritis, amīcirMercātor: "Sed cūr illae nōs persequuntur?" 200Gubernātor: "Quia tamquam praedōnēs ab ils fugimus.Rēmōs tollite, nautae!"Nautae statim rēmigāre dēsistunt ac rēmīs sublātīsnāvēs longās salūtant. Classis celeriter appropinquat.268
CAP XXXII205 Iam mīlitēs armātī in nave proximā cernuntur. Lydiamagnā cum laetitiā classem appropinquantem spectat,sed Mēdus etiamnunc perterritus esse vidētur."Nōnne laetāris, Mēde" inquit Lydia, "quod nōs omnēsē commūnī perīculō servātī sumus?"210 Mēdus: "Laetor sānē quod vōs servātī estis; sed egomīlitēs aequē timeō atque pīrātās. Nē oblīta sls mē servumfugitīvum esse. Timeō nē mīlitēs mē captum Rōmamabdūcant, ut cōram populō ad bēstiās mittar inamphitheātrō. Hoc dominus mihi minārī solēbat."215 "Nē timueris!" inquit Lydia, "Mīlitēs ignōrant quīhomō sīset quid anteā feceris. Iam nēmō nōs prohibēbitsimul in patriam nostram commūnem redīre."Intereā nāvēs longae tam prope vēnērunt ut mīlitēscognōscant nāvem mercātōriam esse. Itaque persequī220 dēsistunt atque cursum ad orientem flectunt. Brevīcūncta classis ē cōnspectū abit.— Hīc amīcōs nostrōs in mediō cursū relinquimus.Utinam salvī in Graeciam perveniant! Omnia bona iīsoptāmus.eiiam-nunc = adhūcne oblīta sīs! = nōhoblīvlscl!amphitheātrum -I nne timueris!timēre!■ nōlīcursus -ūs m < currereamphitheātrum269
CAR XXXIIteuāāverit-ent[1] recitāz> eri mitc\\āv eri musreciufo eri tisrecitāz? eri nt[2] pārw erilmpārw erilspārw eri\ipārw eri muspārw eri tispārw eri ni[3] scrlps ^n mscrīpi £nscrī/)s enscrlps enscrī/>5 eriscrīps ^n[4]audfz;\erifueri m|musduāīv eri tisaudfz; eri nifu eri musfu eri tisfu eri ntnē dubiiāzwm/ nōlldubitāre!nēdubitāvirim/ =nōlītcdubitārc!-eri\m-eri\s•eri\t~eri\mus-eri\tis-eri\ntGRAMMATICA LATINA 225ConiūnctīvnsTempus perfectum[A] Āctīvum.Iūlius dubitat num magister Mārcum laudāvem.Xaudāvenr' est coniūnctīvus temporis praeteritī perfectī. 230Coniūnctīvus perfectīdēsinit in -erit (pers. iii sing.), quod adīnfīnltīvum perfectī sine -isse adicitur.Exempla: [1] recitāv|m£; [2] pāru|em; [3] scrips|en'r; [4]audīv|em.Pater fīlium interrogat *num bonus discipulus fuerit: num 235magisirō pāruerit, attentē mdtverit, rēctē scnpserit et pulchrēreciiāverit.'Pater: "Audīsne? Interrogō tē 'num bonus discipulus fueris,num magistrō parueris, attentē audīveris, rēctē scrīpserisetpulchrē rechāveris*." Fīlius: "Iam tibi dīxl cmē industrium 240fuisse.' Quārē igitur mē interrogās (num bonus discipulusfuerim, num magistrō pāruirim, attentē audīverim, rēctē scrīpserimet pulchrē leGitāverim'? Crēde mihi! Nē dubiiāveris dēverbīs meīs!"Parentēs filiōs interrogant 4num bonī discipulī/wennr: num 245magistrō pāruirotf, attentē audīverint, rēctē sctīpserint et pulchrērecilāverint.'Parentēs: "Audītisne? Interrogāmus vōs *num bonī discipulīfueriiis,num magistrō pzrueritis, attentē mdīveritis, rēctēsctipseritis et pulchrē rechāveritis'." Fīliī:"Iam vōbīs dīximus 250'nōs industriōs fuisse.' Quārē igitur nōs interrogātis 'numbonī discipulī fuerimus, num magistrō pāruerimus, attentēaudīverimitSyrēctē scripserimus et pulchrē reciiāverimus'? Crēditenōbīs! Nē dubitāveritis dē verbīs nostrīs!"Singulāris Plūrālis 255Persōna prima -erim -erimusPersōna secunda -eris -eritisPersōna tenia -erit -erint270
CAR XXXII[B] Passīvum.260 Pater dubitat num filius ā magistrō teudātus sit.Pater: "Tune ā magistrō laudātus es?" Filius: "Nesciō numhudātus sim!" Pater: "Quōmodo nescīs num teudātus sīsāmagistrō?" Fīlius: "Nesciō quid ab eō dictum $itynam in lūdōdormlvī!"265 Pater dubitat num fīliīā magistrō laudatf sint.Pater: "Vōsne ā magistrō laudātī estis?" Fīlil: "Nescīmusnum laudatf sīmus!"Pater: "Quōmodo nescltis num laudātfsītis?" Flliī: "Nescīmus quid magister dlxerit, nam in lūdōdormīvimus!"270 Singulāris PlūrālisPersōna prīma laudātas sim laudātf stmusPersāna secunda laudātas sīs laudālī sttisPersāna tertia laudāms sit laudātf situPENSVM ADominus dubitat num pāstor ovēs bene cūrāv-. Dominus:"DIc mihi, pāstor, utrum in campō dormlv- an vigilāv-."Pāstor: "Mīror cūr mē interrogēs utrum dormīv- an vigilāv-.Semper officium meum faciō." Dominus: "Ergō dīcmihi cūrherī ovis ē grege aberrāv- ac paene ā lupō capta s-." Pāstormlrātur unde dominus hoc audīv-.Iūlius servōs interrogat num Mēdum vīd-. Servl: ^esclmusquō fug-, ut tibi dīximus. Cūr nōs interrogās num eumvld-?" Iūlius: "Id interrogō, quia dubitō vērumne dīx-!"Verba: vincere -isse -um; agere -isse -um; flectere -isse-um; ofFerre-isse -um; redimere -isse -um; tollere -isse-um; adesse-isse.PENSVM BPriusquam Pompēius, dux — [= optimus], — Rōmānaepraepositus est, — [= omnia] maria — erant praedōnibus,quīRōmānōs ita — ut etiam portūs Italiae oppugnārent. Tantaerat — praedōnum ut nēmō iīs— posset. Nēmō sine metūlaudār us simlaudāt us sīslaudār us sitteuāātlī sīmuslaudār līsītis-tus-tasimsīssit-tumsitl-tī-tae-ta sintVocābulanova:servitūsincolavīsvīrēsaudāciainopiapopulusclassisvictōriagēnsvictorvīrēsvoluntāsgrātiapoētaamīcitiapīrātacondiciōtalentumamphitheātrumcursuscūnctusīnfestuscārusēgregiusproximuscommūnisslmussītissint271
CAP. XXXIIgrātusvflisinternusmercātōriusnūbilusadversusinennismūtuussuperbussubmergerecontemnerepraepōnerepercurreretuērirēmigāreadiuvāreflectereēdūcererepugnāredissuādērepraeferreofferreredimerereminīsclmeminissereferrcmināriarmāredēsisterealiquotublquealiquandōintereāetiamnuncdōnecneuseuutinammortis aut — nāvigābat. — [= complūrēs] īnsulae ab —relinquēbantur. Rōmae frūmentum tam — erat ut multīpauperēs fame (= — cibī)perirent.Pīrātae, quī— [= aliquō tempore] Caesarem cēperant, xxtalenta — [= slve] Dmilia sēstertium ab eō postulāvērunt, sedCaesar, vir —, l talenta iīs—. Tantō pretiō Caesar — est.Omnēs amīcīprō beneficiīs — agunt, sed paucl posteā —referre volunt. Vēra— rāra est. Difficile est beneficiōrum —.Fortēs fortūna —.PENSVM CCūr Pompēius classīRōmānae praepositus est?Cūr amīcīnostri ab alterā nāve fugiunt?Utrum vemus secundus an adversus est?Quantum gubernātor pīrātīsofferre potest?Num ipse tantum pecūniae possidet?Quandō vērus amīcus cognōscitur?Quōmodo Mēdus servus factus est?Cūr Mēdus adhūc nihil nārrāvit de eā rē?Suntne praedōnēs quī eōs persequuntur?Cūr Mēdus etiamnunc perterritus est?Quō nāvēs longae cursum flectunt?272
CAPITVLVMTRICESIMVM TERTIVMCAP. XXXIIItēs suōs hortātur ut fortiter pugnent. Tum peditēs prōagmen-īnisnEXERCITVS ROMANVS/ Exercitus Rōmānus ūniversus cōnstat ex legiōnibusduodētrīgintā, quae in dēnās cohortēs dīviduntur. Insingulīs legiōnibus sunt sēna vel quīna vel quaterna mīliamīlitum, quī omnēs cīvēs Rōmānl sunt. Praetereā5 magna auxilia exercituī adiunguntur. Auxilia sunt peditēsequitēsque ex prōvinciīs, quī arma leviōra, sīcut arcūssagittāsque, ferunt. Legiōnāriī sunt peditēs scūtīs,gladiīs pīlīsque armātl.Signum legiōnis est aquila argentea, quae in itinere10 ante agmen fertur. In itinere cohortēs alia post aliam inlongō ōrdine prōgrediuntur. Talis ōrdō mīlitum prōgredientiumdlcitur agmen. Cum agmen ad hostēs pervēnit,sl tempus et locus idōneus est ad pugnandum, cohortēsin trēs ōrdinēs Instruuntur. Exercitus ita īnstrūc15 tus aciēs appellātur. Ante proelium dux exercitūs mīlilegiō-ōnis/cohors-rtis/dēnī-ae-a= xetx...sēnl-ae-a= vietvi...quinī-ae-a= vetv...quaternī -ae -a = iv etIV...auxilia-ōrumnp/ad-iungere = adderelegiōnārius -a -um < legiō;m = mUes 1.aquilaōrdō -inis mprō-gredī -ior = prōcēdereidōneus -a -um = conveniēnsīnstruere -ūxisse -Qctumaciēs -ēī/proelium -īn = pugnaexercituumhortāri = monēreprō-currere -currissc273
CAR XXXIIImittere = iacerecaedere = puisāre; (gladiō)c. = occīdereimperātor -ōris m = quīimperat (titulus ducis)circum-dare = cingere(locum) mūnīre = vāllō/mūrō circumdaresuprā(
CAP. XXXIIInuper ā frātre suō accepit plānē appāret eum iam vītā45 mīlitārī fatīgātum esse. Ecce litterae novissimae, quāsAemilia prīdiēkalendās Iūniās ā frātre accēpit et posterōdiē in convlviō recitāvit:// "Aemilius sorōri suae cārissimae s. d.Hodiē dēmum mihi allāta est epistula tua quae a. d.50 vii kal. Māi. scripta est, id est ante vīgintl diēs. Quamtardus est iste tabellārius! Celsī sānē et arduī montēsGermāniam ab Italiā disiungunt, ac difficillimae suntviae quae trāns Alpēs ferunt, sed tamen celer tabellāriusidem iter quīndecim ferē diēbus cōnficere potest, ut55 tabellāril pūblicl quibus ūtitur dux noster. Ego vērōistum tabellārium properāre docēbō, cum meās litterāsad tē referet.Sed quamquam tardē advēnit, grātissima mihi fuittua epistula magnōque cum gaudiō ex eā cognōvī tē et60 Iulium et līberōs vestrōs, quōs valdē dīligō, bonā valētūdinefrul. Cum epistulās tuās legō, apud vōs in Albānōesse mihi videor, neque in hāc terrā frigidā interhominēs barbarōs. Tum, nesciō quōmodo, ita permoveorut lacrimās vix teneam — ita patriam et amīcōs65 meōs dēsīderō.Ō, quam longēabsum ab Italiā et ab ils omnibus quōspraecipuē dīligō!Utinam ego Rōmae essem aut tu apudmē essēs! Cum Dānuvium flūmen aspiciō, quod praetercastra nostra fluit, dē Tiberī cōgitō atque dē Rōmā.70 Quandō tē aspiciam, urbs pulcherrima? Utinam hic amappāret= plānum est,intellegiturfatīgāre = fessum facereprl-diē = diē anteposterus -a -um (< post)= sequēnss. d. = salūtem dīcita. d. vn kal. Māi. =ante dicm septimumkalendās Māiāsarduus -a -um:mōnsarduusAlpēs-ium/p/: montēsEurōpae altissimiferē = circiterproperāre ■- celeriterīre/agererc-ferregaudium -īn (< gaudēre)= laetiiiavalētūdō-inis/< valēreAlbānum -īn = praediumAlbānumdesīderāre: amlcōs d.;dolēre $eabesse abamīcīspraeter castraamnis -is m = flūmen275
CAP. XXXIIItrāns-ferreVenus est Mercuril soror(pater utriusque Iuppiter)ridiculus -a -um= ridendusef-fundere < ex + funderecupidus patriae videndas= cupidus patriam videndīprae-stāre: officium p.= officium faceretrāns-īre -iissetam-diū ... quam-diū= tamdiū...quamcitrā «->•u\\raprp+acc:ultrā flūmen^ciirā flūmenūnl -ae -a: ūnae litterae= ūna epistulatrlnl-ae-a: trinaelitterae= trēs epistulaequaternae litterae =quattuor epistulaein scribendōin epistulū scrībendtsad scrībendumad epistulom scrībendomnis Tiberis esset et haec castra essent Rōma!Sed frūstrā haec optō, cum nēmō nisi deus ita subitōin alium locum trānsferrī possit. Sī Mercurius essemālāsque habērem, ventō celerius trāns montēs amnēsquein Italiam volārem, ubi Venus, soror mea pulcherrima, 75frātrem rīdēns reciperet.Rīdēbis certē, mea soror, nec sine causā, nam rīdiculumest tālēs rēs optāre, nec lacrimās effundere mllitemdecet, cuius officium est sanguinem effundere prō patriā.Ego vērō, etsī cupidus sum patriae videndae, offi- 80cium meum praestābō sīcutcēteri mllitēs Rōmānī, quōrummagnus numerus in Germāniā est. Nisi nōs hīcessēmus finēsque imperiī dēfenderēmus, hostēs celeriterDānuvium et Alpēs trānsīrentatque ūsque in Italiampervenīrent, nec vōs in Latiōtūtl essētis. Nē hoc fīat, 85legiōnēs Rōmānae hīc sunt ac tamdiū remanēbuntquamdiū hostis armātus seu citrā seu ultrā Dānuviumflūmen reliquus erit.Quoniam igitur ipse ad tē properāre nōn possum,litterās ad tē scrībere properō. Quaeris ā mē cūr tibi 90Qnāstantum litterās scripserim, cum interim trinās quaternāsvelitterās ā tē accēperim. Haud difficile est mēexcūsāre, quod neglegēns fuerim in scribendō. Sīmihitantum esset ōtiī quantum est tibi, in epistulīs scrībendīsnōn minus dīligēns essem quam tū. Sed cum per 95complūrēs mēnsēs vix tempus habuerim ad dormiendum,facile intellegēs nūllum mihi ōtium fuisse ad epis276
CAP. XXXIIItulam scrībendam. Prope cotidiē aut Germānī castranostra oppugnāvērunt aut nōs impetūs fecimus in illōs.100 Hodiē vērō nūllum hostem armātum citrā flūmen vidēmus.Magnus numerus eōrum aut caesus aut captusest ā nostrīs, reliquī ultrā flumen in magnīs silvīslatent.Herl enim exercitum Germānōrum proeliō vīcimus.Quod slc factum est:/// Mediā nocte in castra nūntiātum est 'magnum hostiumnumerum nāviculīs ratibusque cōpulātīs flūmentrānsiisse celeriterque secundum flūmen adversus castranostra prōgredī.' Hōc nuntiō allātō, mllitēs statimconvocātī sunt. Quī cum arma cēpissent et vāllum as110 cendissent, primō mīrābantur quamobrem mediā nocteē somnō excitātīessent, cum extrā vāllum omnia tranquillaesse vidērentur. Ego quoque dubitāre coeperamnum nūntius vērum dīxisset, cum subitō paulō antelūcem magnus numerus Germānōrum ē silvīsproximls115 excurrēns castra nostra oppugnāvit. Nostrī, cum parātīessent ad castra dēfendenda, illum prīmum impetumfacile sustinuērunt. Nec tamen hostēs castra oppugnāredēstitērunt, sed aliīex aliīspartibus etiam atque etiamsub vāllum prōcurrērunt. Cum complurēs hōrās ita for120 tissimē ā nostrīs, ab hostibus cōnstanter ac nōn timidēpugnātum esset, equitātus noster repente portā dextrāērumpēns impetum in latus hostium apertum fecit.Paulō post, cum plērīque hostēs sē ad equitēs convertissent,peditēs nostrī portā sinistrā ērūpērunt. Hostēs hāccaedere cecidisse caesumcōpulārc = coniungeresecundum prp+acc: s.flūmen = flūmen sequēnscon-vocāre = in eundemlocum vocārecum... cēpissent= postquamcēpēruntflūmensecundum flūmenante lūcem = ante diemex-curreread dēfendendumad castra dēfendendadē-sistere -stitisseetiam atque etiam =iterum atque iterumcōnstāns, adv cōnstanterpugnātur ā nostrīs =nostrī pugnantē-rumpere = subitō excurrereplēri- plērae- plēra-que= prope omnēsconvenere -tisse -sums277
CAP. XXXIIIdiū, compdiutius,sup diūtissimētergum vertere: fugereripa-ae/= lītusflūminisulterior -ius comp< ultrā; supultimusciterior -ius comp< citrā; supcitimuscaedēs-is/< caederedēsīderantur: āmissisuntvulnerāre < vulnus-erisnincolumis -e = salvus,integernumerō superiōrēs: plūrēspāx pācis/ bellumlēgātus -I m = nūntiuspūblicusrē perturbātī, cum iam longā pugnā fatīgātīessent, im- 125petum Rōmānōrum ab utrāque parte venientium diūtiussustinēre nōn potuērunt, ac post brevem pugnamterga vertērunt. Cum ad ripam flūminis fugientēs pervēnissent,alil nāviculls ratibusque sē servāvērunt, aliīarmīs abiectīs in flumen sē prōiēcērunt, ut natandō ad 130ripam ulteriōrem pervenlrent, reliquī omnēs ab equitibus,quī ad eōs persequendōs missīerant, in ripā citeriōrecaesīaut captī sunt. Tanta ibi caedēs hostium factaest ut meminisse horream.Duo ferē mflia hominum magnamque armōrum cō- 135piam hostēs eō proeliō āmīsērunt. Ē nostrīs haud multīdēsīderantur. Ipse sagittā in bracchiō laevō vulnerātussum, sed vulnus meum leve est, multī graviōra vulneraaccēpērunt. Nec vērō ūllus mīles legiōnārius ā tergōvulnerātus est. Plērique autem mīlitēs nostrī ex tantō 140proeliō incolumēs sunt.Hōc proeliō factō, dux victor, cum ā mīlitibus imperātorsalūtātus esset, virtūtem nostram laudāvit 'quodcontrā hostēs numerō superiōrēs fortissimē pugnāvissēmus';(tot hominibus ūnō proeliō āmissls, hostēs brevī 145arma positūrōs esse' dīxit. Hīs verbīs māximō gaudiōaffectīsumus, nam post longum bellum omnēs pācemdēslderāmus.Hodiē lēgātī ā Germānīs missī ad castravēnērunt, ut cum imperātōre colloquerentur. Nesciōan lēgātī pācem petītum vēnerint, sed certō sciō im- 150perātōrem nostrum cum hoste armātō colloquī nōlle.278
CAP. XXXIIIEgo cum cēteris hāc victōriā glōriōsā gaudeō quidem,sed multō magis gaudērem sīamīcus meus Pūblius Valerius,quōcum primum stipendium meruī, incolumisglōriōsus: (rēs) glōriōsa= quae glōriam affertquō-cum = cum quō155 esset et mēcum gaudēre posset. Qul cum mihi in hostēsprōgressō auxilium ferre vellet, ipse ex aciē excurrēnspīlōpercussus cecidit. Graviter vulnerātus in castra portātusest, ubi in manibus meīsex vulnere mortuus est,postquam mē ōrāvit ut per litterās parentēs suōs dēprō-gredl -ior -gressumessepercutere -iō -cussisse-cussumexvulnere = proptervulnus160 morte fīliīcōnsōlārer. Sed quōmodo aliōs cōnsōler, cumipse mē cōnsōlārīnōn possim? Fateor mē lacrimās effūdissecum oculōs eius clausissem, sed illae lacrimae etef-fundere -fudisse-fusumet-enim = namquemīlitem et amlcum decēbant, etenim malus amīcusfuissem,nisi lacrimās effudissem super corpus amīcīmor165 tuī, cum ille sanguinem suum prō mē effūdisset.Utinam patrem audīvissem, cum mē ad studium litterārumhortārētur! Sed tum litterās et studiōsōs litterārumdēspiciēbam. Poētās ut hominēs ōtiōsōs ōderam,praecipuē Tibullum, quī vītamrūsticam atque ōtiōsam170 laudābat, vītam mīlitārem dēspiciēbat. Mīrābar cūr illepoēta mortem glōriōsam prō patriā 'dīram' vocāret etēnsēs quibus patria dēfenditur 'horrendōs', ut in hlsversibus, quōs senex magister etiam atque etiam nōbīsrecitābat:175 Quis fuit horrendōs primus quīprōtulit ēnsēs?Quamferus et vērēferreus illefuit!Tum caedēs hominum generi> tum proelia nāta,tum brevior dxrae mortis aperta via est!tum = tuncdēspicere = contemnereōiiōsus -a -um < ōtiumōderam
CAP. XXXIIIfore (tnffui) = futūrum/-am..- esseexspect&o/ = exspectā(posthāc)!scribirō/ = scribe!monēw/ = monē!nzmtōte! = nārrāte!Rīdicull mihi puerō videbantur iīversūs, cum nōndumcaedem vīdissem. At hodiē Tibullum vērum dlx- 180isse intellegō. Sī iam tum hoc intellēxissem, certē patremaudīvissem nec ad bellum profectus essem, ut totcaedēs et tot vulnera vidērem.At iam satis dē caede scrīpsī. Nōlō tē fatīgāre nārrandōdē bellō cruentō, cum brevī pācem fore spērē- 185mus. Nisi ea spēs mē fallit, posthāc plūrēs epistulās āmē exspectātō, atque plūrēs etiam ipsa scrībitō! Etiamaliōs monētō ut ad mē litterās dent. Et dē rē pūblicā etdē rē prīvātā nārrātōte mihi! Scītōte mē omnia quaeapud vōs fiunt cognōscere velle. 190īdūsMāiae: diēsxvmēnsis MāiīValētūdinem tuam cūrā dīligenter! Datumīdūs Māiās ex castris."pridiēlauāzvisset-isset[1] rechāv\isset[2] pant\isset[3] scrīps isset[4] audfz> isset[1] recitādtss* wrecitāvlissē $reciiāv\isse tretilāv\issē\musrtciiāvlissēuisrtciiāv \isse\ntGRAMMATICA LATINAConiūnctīvusTempus plūsquamperfectum 195[A] Āctlvum.Iūlius dubitābat num magister Mārcum teuāāvisset.Taudāvm^r* coniūnctīvus est temporis praeteritī plūsquamperfectl.Coniūnctivus plūsquamperfectī dēsinit in -isset(pers. iii sing.)> quod ad Infinītīvum perfectī sine -isse ad- 200icitur.Exempla: [1] recitāv|tss^r; [2] pāru|wsef; [3] scrips|ts5^t; [4]audīv\isset.Pater fīlium interrogāvit 'num bonus discipulus fuisset:num magistrō pārwtss^f, attentē zudīvisset, rēctē scnpsisset et 205pulchrē recilāvisset.' Fīlius nōn respondit. Tum pater ab eōquaesīvit 'nurn ā magistrō hudātus esset.' Cum fīliusid nega280
CAP. XXXIIIvisset, "Ergō" inquit pater "malus discipulus fuistī; nam sībonus discipulus fuissēs, magister tē hudāvisset. Sīmagistrō210 pāruissēs, attentē audīvissēs, rēctē scrīpsissēset pulchrē recitavissēs,ā magistrō laudātus essēs." Fīlius: "Etiam sīindustriusfitissem, magister mē nōn laudāvisset." Pater: "Quid?" Fīlius:"Etiam sī magistrō pāruissem, attentē audīvissem, rēctē scrīpsissemet pulchrē Tcciiāvissem, teudātus nōn essem ab illō ma215 gistrō iniūstō!"Pater fīliōsinterrogāvit 'num boni discipulīfuissent: nummagistrō pztuissent, attentē audīvissent, rēctē scnpsissent etpulchrē recitāvissent.' Rliī nōn respondērunt. Tum pater abiīsquaeslvit 'num ā magistrō laudāfī essent.' Cum fīliīid negā220 vissent, "Ergō" inquit pater "malī discipull fuistis; nam slbonl discipull fuissētis, magister vōs Izudāvisset. Sīmagistrōpāruissētis, attentē zudīvissētis, rēctē scrīpsissētis et pulchrērecilāvissētis, ā magistrō laudārf essētis." Fīliī:"Etiam sl magistrōpztuissēmusy attentē audīvissēmus, rēctē scrīpsissēmuset225 pulchrē reciiāvissēmus, laudātī nōn essēmus ab illō magistrōiniūstō!"Singulāris PlūrālisPersōna prima -issem -issēmusPersōna secunda -issēs -issētis230 Persōna tertia -isset -issent[B] Passīvum.Exempla: vidē suprā!SingulārisPlūrālisPersōna prīma laudātas essem laudārf essēmus235 Persōna secunda laudāfws essēs laudātf essētisPersōna tertia laudārws esset laudārf essent[2] pārM isse mpārtt issē spārw isse tpān/1pāru ipārw \[3] scrīps isselmscrīps issēlsscrīps isse\tscrīps issē musscnps issē tisSQTipsisse nt[4] 2Mdīv\issemaudfz' i55ēsaudf^l^e tiudīv issē musaudfz> issē tisauāīv isse ntisseynissē\sisselt-isse\m-issē\s-isse\ttustaessemessēsesset-tum essetfu issemusfu issētisfu issent-issē\mus-issē\tis-isse\nt-tī-laeessēmusessētisessent-ta essentImperātīvusfiitūriPugnāw, mīles! Pugnāwr^, mīlitēs!Tugnātō, pugnātōte' imperātlvus futūrī est. Imperātīvus240 futūri dēsinit in -tō (sing.) et -tōte (plūr.); idem ferē significatatque imperātīvus praesentis Opugnā, pugnāte').pugnāto pugnātōte-lō-tōte281
CAR XXXIII[1] pugnā|tō[2] pārē|tf[3] scrib|itf[4] audī|rōes\topugnā\tōtep||scrib\itōteanāi\tōtees\tōteExempla:Magister: "Posthāc bonus discipulus estō, puer! Sempermihi pfir&ō/ Dlligenter audftō/ Pulchrē recitātf et rēctē scrībitō!"245Magister: "Posthāc bonī discipulī estōte, pueri! Sempermihi parētōte! Dīligenter andītōte! Pulchrē recilātōte et rēctēsctībitōte!"Vocābula nova:legiōcohorsagmenōrdōaciēsproeliumimperātoraetāsstudiumstipendiumvirtūsgaudiumvalētūdōamnisratisripacaedēsvulnuspāxlēgātusēnsislegiōnāriusidōneusmīlitārispūblicusprivātusposterusarduusrīdiculusulteriorciteriorincolumisōtiōsusdīrushorrendusdēnīsēnīquīnīquaternīPENSVM AMagister epistulam ad Iūlium scripsit, cum Mārcus in lūdōdormīv- nec magistrō pāru-. Sī Mārcus bonus discipulusfu-5 magister eum laudāv- nec epistulam scrips-.Mārcus: aHeri in cubiculō inclūsus sum, cum pater epistulamtuam lēg-. Nisi tū eam epistulam scrips-, ā patre laudātuses-.w Magister: "Epistulam scripsī cum in lūdō dormīvnecmihi pāru-. Sīindustrius fti-, tē laudāv- nec epistulamscrips-.w Mārcus: "Etiam sīindustrius fu- et tibi pāru-, mēnōn laudāv-!"Clēmēns es-, domine! Patientiam habē-! Servōs probōslaudā-, sed improbōs pūnī-!Industriī es-, servī!Cum dominus loquitur, tacē- et audī-!Semper officium faci-!Verba: Instruere -isse -um; cōgere -isse -um; caedere-isse -um; convertere-isse -um; percutere -isse -um; prōcurrere-isse; dēsistere -isse; prōgredī-um esse.PENSVM BŪna — cōnstat ex v vel VI mīlibus hominum, quī in x —dlviduntur. Exercitus prōcēdēns — dīcitur. Exercitus ad —[= pugnam] īnstrūctus — appellātur. Post victōriam dux āmīlitibus — nōminātur. Sī mllitēs fortiter pugnāvērunt, —eōrum ab imperātōre laudātur. OflGciumnulitis est sanguinem— prō patriā.Aemilius, quī in capitulō xn — est, ūnā cum Valeriō,adulēscente eiusdem —, in Germāniā — meruit. Tabellārius282
CAR XXXIIIpūblicus xv — [= circiter] diēbus Rōmā in Germāniam — [=celeriter īre] potest. DifFicileest Alpēs —. MīlitēsRōmānl Dānuvium sunt, hostēs sunt — Dānuvium.PENSVM CQuae arma gerunt auxilia?Quid est signum legiōnis?Quōmodo mllitēs in aciem īnstruuntur?Ad quod studium pater Aemilium hortābātur?Quō Aemilius adulēscēns missus est?Cūr Aemilius epistulās legēns permovētur?Quamobrem ipse paucās epistulās scripsit?Qul nūntius nocte in castra allātus est?Cūr hostēs castra Rōmāna nōn expugnāvērunt?Num Tibullus vītammlliiārem laudat?ūnītrīnīadiungereprōgredlInstruerehonārīcaederecircumdaremūnirecommemorārestudērecōgerefatīgāreproperāredēslderāretrānsferreeffunderepraestāretrānslrecōpulāreconvocāreexcurrereprōcurrereērumperevulnerāreforeplēriquepridiēpraecipuētamdiūquamdiūdiūtiusferēetenimcitrāultrāsecundum283
CAPITVLVM TRICESIMVM QVARTVMCAP. XXXIVtheātrum -īnDE ARTE POETICApes turgidusscalpellum -īn = parvusculter medicīturgidus -a -ummisellus -a -um = misersanguinem mittere = vēnamaperireopera -ae/: o. alicuius= quod aliquis agitdils = dels (abl/dai)certāre = pugnārelaedere -sisse -sum =pulsandō vulnerāre,nocēre (el)inter-esselūdus -Im < lūderecertāmen -inis n (< certāre)= pugnadum-modo (-1-coni)= sīmodoEpistulā Aemiliī convīvīsrecitātā, "Ergō" inquit Aemi- /lia "nōn modo filiō, sed etiam frātri meō bracchiumvulnerātum est."Fabia: "Quisnam vulnerāvit filium tuum?"Aemilia: "Medicus bracchium eius scalpellō suō 5acūtō secuit! Quī, cum Quīntus heri dē altā arbore cecidisset,pedem eius turgidum vix tetigit, sed misellōpuerō sanguinem mīsit! Profectō filius meus nōn operāmedicī sānābitur, sed diīs iuvantibus spērō eum brevīsānum fore. Līberīne tuī bonā valētūdine ūtuntur?w 10Fabia: "Sextus quidem hodiē nāsō turgidō atque cruentōē lūdō rediit, cum certāvisset cum quibusdam puerisquī eum laeserant."Aemilia: "Cum pueri lūdunt, haud multum interestinter lūdum et certāmen. Mārcus vērō, sīquis eum lae- 15dere vult, ipse sē dēfendere potest."Fabia: "Item Sextus scit sē dēfendere, dummodo284
CAR XXXIV20cum singulīs certet. Nēmō sōlus eum vincere potest.Sed fīliusmeus studiōsior est legendī quam pugnandī."Aemilia: "Id dē Mārcō dlcī nōn potest. Is nōn tamlitteris studet quam lūdīs et certāminibus!"Hīc Cornēlius mulierēs interpellat: "Ego quoque lūdīset certāminibus studeō, dummodo aliōs certantēsspectem! Modo in amphitheātrō certāmen magnificum25 spectāvl: plūs trecentl gladiātōrēs certābant. Plērīquegladiīs et scūtīs armātī erant, aliī rētia gerēbant."Aemilia, quae certāmen gladiātōrium nōn spectāvit, āCornēliō quaerit 'quōmodo gladiātōrēs rētibus certent?'Cornēlius: "Alter alterum in rēte implicāre cōnātur,30 nam quī rētī implicitus est nōn potest sē dēfendere etsine morā interficitur, nisi tam fortiter pugnāvit ut spectātōrēseum vīvere velint. Sed plērumque is quī victusest occīditur, victor vērō palmam accipit, dum spectātōrēsdēlectātl clāmant ac manibus plaudunt."gladiātōrēsplūs c = plus quam cgladiātor -ōris m = virquīpopulō spectantecum alterō pugnatgladiātōrius -a -um< gladiātorim-plicāre -āvisse/-uisse-ātum/-itumspectātor -ōris m = quīspectatplērum-que = propesemperplaudere -sisse -sumpalma J?circus -īm35 Iūlius: "Mihi nōn libet spectāre lūdōs istōs ferōcēs.Mālō cursūs equōrum spectāre in circō."libēre: libet ••est, placetgrātum285
CAR XXXIVcircēnsis -c < circus;mpl= lūdl circēnsēsiuvāre = dēlcctāremodo... modo = tum...tumauriga -ae m = qulcurrum regitfavēre(+ dat) = benevellelūgēre = maerēre (ob alicuiusmortem)scaenicus -a-um < scaenacōmoedia-ae/= fabulascaenica dē rēbus levibuset ridiculisPlautus -īm: poēta quīcōmoediās scripsitAmphitryōn -ōnis mācer ācris ācre = cupidusagendī, impigergercre = ageregeminus -a -um: (filiī)geminī = duo eōdemdiēnātīparere peperisse partumHerculēs -is mingenium -īn = nātūraanimīratiō -ōnis/= causaquae rem plānam facitreddere: dare[Ovidius:Arsam.I.99]ut ipsae spectenturbellus -a -um = pulcherpoēticus -a -um < poētaprīncipium -In = primapars, initium[Ovidius: Amārēs111.2]nōbilium equōrumtamen precor ut vincatille auriga cui tū ipsafavēsCornēlius: "Lūdī circensēs mē nōn minus iuvantquam gladiātōriī:modo in amphitheātrum, modo in circiuneō. Sed ex novissimīs circēnsibus maestus abiī,cum ille aurīga cui plērīque spectātōrēs favēbant ex 40currū lāpsus equīsprōcurrentibus occīsusesset. Illō occlsōspectātōrēs plaudere dēsiērunt ac lūgēre coepērunt."Fabia: "Ego lūdōs scaenicōs praeferō: mālō fabulāsspectāre in theātrō. Nūper spectāvī cōmoediam Plautī 45dē Amphitryōne, duce Graecōrum, cuius uxor Alcmēnaab ipsō Iove amābātur. Dum dux ille ācer et fortis proculā domō bellum gerit, Iuppiter sē in fōrmam eiusmūtāvit, ut Alcmēnam vīseret; quae, cum putāret coniugemsuum esse, eum in cubiculum recēpit..." 50Cornēlius: "...et decimō post mēnse fīliōs geminōspeperit, quōrum alter fuit Herculēs. Illa fabula omnibusnōta est. Sed scītisnecūr feminls libeat in theātrumīre? Ovidius poēta, quī ingenium mulierum tam benenōverat quam ipsae mulierēs, ratiōnem reddit hōc 55versū:Spectātum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae!"Fabia: "Et viri veniunt ut bellās feminās spectent!"Tum Iūlius, quīartis poēticae studiōsus est, "Ovidius //ipse" inquit "id dīcit. Ecce principium carminis quod 60scripsit ad amīcam sēcum in circō sedentem:Nōn ego nōbilium sedeō studiōsus equōrum;cui tamen ipsa favēs vincat ut iUeprecor.286
CAR XXXIVUt bquerer tēcum vēnī tecumque $ederem>65 nē tibi nōn nōtus quetn facis esset atnor.75 cursūs spectās, ego tē — spectēmns uterquequod iuvaty atque oculōspāscat uterque suōs!"Cornēlius: "Ego memoriā teneō versūs Ovidiīdē puellāquae poētam industrium prohibēbat bellum Trōiā70 num canere et fatum rēgis Priamī:Saepe meae "Tandem" dīxī"discēde!" puellae— in gremiō sēdit prōtinus illa meō!Saepe "Pndet" dīoā.Lacrimīs vix itta retentīs"Mē miseram! Iam tē" dīxit "amāre pudet?"75 Implicuitque suōs circum mea coila lacertōsety quae me perdunt, ōscula mīllededit!Vincor, et ingenium sūmptīs revocātur ab armīs,rēsque domīgestās et mea bella canō."Fabia: "Iste poēta viris sōlīs placet. Mē vērō magis80 iuvant carmina bella quae Catullus scripsit ad Lesbiamamīcam. Sītibi libet, Iūlī, recitā nōbīs ē librō Catullī.""Libenter faciam" inquit Iūlius, "sed iam nimis obscūrumest hoc triclīnium; in tenebris legere nōn possum.Lucernās accendite, servī!w85 Lucernīs accēnsīs, Iūlius librum Catullī prōferri iubet,tum "Incipiam" inquit wācarmine dē morte passerisquem Lesbia in dēlicils habuerat:Lūgēte, ō Venerēs Cupīdinēsqueet quantum est hominum venustiōrum!90 Passer mortuus est meae puellae,nōn nōtus: ignōtusamor quem facis (: excitās)pāscere: dēlectāre[Ovidius: Amōrēs11.18.]bellum canere = dē belloc. (: carmen scrlbere)fatum -īn- quod necesseest accidere, morsmeae puellae dlxītandem (+ imp) = age!gremium -īn = genua sedentis;in gremiō meōsedēre sēdissem^pudetretinēre -uisse -tentumsuōs lacertōscolla: collwmmihi deditingenium meitmab sūmpiis armīsmea bella : meōs amōrēslucernalibenter (adv < libēns)= cum gaudiōtenebrae-ārum/^ lūxaccenderc -disse -ēnsumdēliciae-ārum/= idquod dēlectatVenerēs, Cupīdincs/>/: Venus, Cupīdōquantum est hominum= quot sunt hominēsvenustus -a -um = bellus,amandus287
CAP. XXXIV[Catullus3]mellītus-a -um (< mel)= dulcis (ut mel)nōrat = nōueratipse m = dominus; ipsa/= domina: suam ipsamcircum-sillre < -salīreūsque = semperplpiāre = lpīpī'facere(ut avis)tenebricōsus-a-um (
CAP. XXXIVDā mī bāsia mīlle, deinde centurn,detn mīlle altera, dein secunda centum>120 deinde ūsque altera mtūe, deinde centum!Dēin, cutn mīlia multafecerīmus,conturbābimus illa, ne sciāmns,aut nē quis malus invidēre possit,cum tantum sciat esse bāsiōrum.125 "Catullus Lesbiam uxōrem dūcere cupiēbat, nec vērōilla Catullō nūpsit, etsī affirmābat 'sē nūllī aliīvirō nūberemālle.' Mox vērō poēta dē verbis eius dubitārecoepit:'NūUt sēydīcit mulier mea 'nūbere mālle130 quam mihi, nōn sīsē luppiter ipse petatl*Dīcit. Sed mulier cupidō quod dldt amantīin ventō et rapidā scribere oportet aquā!"Postrēmō poēta intellēxit Lesbiam īnfidam et amōresuō indignam esse, neque tamen dēsiit eam amāre. Ecce135 duo versūs quī mentem poētae dolentem ac dubiam interamōrem et odium dēmōnstrant:Ōdī et amō! Quārē idfaciam, fortasse requīris?Nescio; sedfieri sentiō — et excrucior!"Hīs versibus recitātīs convīvae diū plaudunt.140 Tum Paula "Iam satis" inquit "audīvimus dē amandōet dē dolendō. Ego rīdēre mālō, neque iste poēta risumexcitat. Quīn versūs iocōsōs recitās nōbīs?"Cui Iūlius "At Catullus" inquit "nōn tantum carminasēria, sed etiam iocōsa scripsit. Ecce versūs quibus pomī= mihibāsium -īn = ōsculumdein = deindeūsque = sine fine= fecerimuscon-turbāre = turbāre(^ numerāre)nē numerum sciāmusnōbls invidēretantum bāsiōrum = totbāsiauxōrem dūcere = uxoremsuam facereaffirmāre = certō dlcerenūbere -psisse (+ dat):alicuin. = alicuiusuxor fieri[Catullus 70]uxōrem petatid quod mulier dīcitamantīcupidōdolēre(animō)^gaudcredubius -a -um = incertus,dubitānsodium -īn
CAR XXXIV[Catullus 13.1-8}nōn sine: cumcandidā: pulchrāsāl: sermō iocōsus eturbānuscachinnus -īm = risusinquam (pers I) = dīcōvenuste noster: mīamlce(risum) movēre: excitāreepigramma -atis n(plabl -atīs)Mārtiālis -is m: poētaRōmānus quīxn librōsepigrammatum scripsit[VI.61]nostrōs (: meōs) libellōsōscitāre = ōs aperire (obdormiendi cupiditātem)nōbīs, nostra : mihi, mea[VU3;III.9;IL8S\poētās: Pontiliānum,Cinnam, Māmercumēta pauper quendam amīcum dīvitem, nōmine Fabul- 145lum, ad cēnam vocāvit:Cēnābis bene, mt Fabulle, apud mēpautis, sītibi dīfavent, diēbus— st tēcum attuleris bonam atque magnamcēnam, nōn sine candidā puellā 150et vīnō et sale et omnibus caehinnīs.Haec $ī, inquam, attuleris, venuste noster,cēnābis bene — natn tuī CatulRplēnus sacculus e$t arāneārum!"Hl versūs magnum risum movent. Tum vērō Cornē- ///lius "Bene quidem" inquit "et iocōsē scrīpsit Catullus,nec tamen versūs eius comparandī sunt cum epigrammatīssale plēnīs quae Mārtiālis in inimīcōs scripsit.Semper librōs Mārtiālis mēcum in sinu ferō.wAb omnibus rogātus ut epigrammata recitet, Cornē- 160lius libellum ēvolvit et "Incipiam" inquit "ā versibusquōs p>oētadē suīs libellls scrīpsit:Laudaty amat> cantat nostrōs mea Rōma UbeUōs,meque sinūs omnēs, me manus omnis habet.Ecce rubet quīdatn, pallet, stupet, ōscitat, ōdit. 165Hoc volo: nunc nōbīscarmina nostra placent"Post hoc prīncipium Cornēlius aliquot epigrammataMārtiālis recitat, in iīs haec quae scripta sunt in aliōspoētās:Cūr nōn mitto meōs tibi, Pontiliāne, libellōs? 170Nē mihi tā mittāsy Pontiliāne, tuōs! —290
CAP. XXXIVVersiculōsin me nārrātur scribere Cinna.Nōn scribit, cuius carmina nēmo legit! —Nīl recitās — et vts, Māmerce, poēta vidērī.175 Quidquid vtsy estō — dummodo nīl recitēs!Ecce alia epigrammata Mārtiālis quae Cornēlius convīvīsattentīsatque dēlectātīs recitat:Nōn amo tē, Sabidī, nec possum dīcere quārē.Hoc tantum possum dīcere:nōn amō tē! —180 Nīl mihi dās vīvns, dīcis 'postfāta datūrum.'Sī nōn e$ stultns, stis, Maro, quid cupiam! —'Esse nihiV dīcis, quidquid petis, improbe Cinna.Sī nīl, Cinna> petis> nīl tibi, Cinna, negō! —Nescio tam multīsquid scribās, Fauste, puellts.185 Hoc scio: quod scrībit nūlla puetta tibī!Sequuntur epigrammata quibus dēridentur feminae,praecipuē anūs, ut Laecānia et Paula:Thāis habet nigrōs, niveōs Laecānia dentēs.Quae ratiō est? Ētnptōs haec habet, iūa suōs! —190 Nūbere vīs Priscō; nōn mīror, Paula, sapīstī.Dūcere tē nōn vult Prīscus: et ille sapit! —Nūbere Paula cupit nōbīsyego dūcere Paidamnōlō: anus est; vellem sītnagis esset anus!Cēterīs rīdentibus "Quid ridētis?" inquit Paula,195 "Num haec in mē, uxōrem fōrmōsam atque puellam,scrīpta esse putātis?"Cornēlius: "Minimē, Paula. Nec scīlicetin tē, sed inBassam scriptum est hoc:versiculus -īm = versus(parvus)nōn scribit isnīl = nihil[1.32;XI.67; III.61;XI.64]Sabidius -I mtē datūrum essefata: fatwm(: mortem)Marō -ōnis mā mēpetis (= mē rogās)Cinna -ae mFaustus-īmtam multīs puellīs (= totpuellīs):tttēamō"![V.43;IX.5;X.8]anus -ūs/= feminavetusTTiāis-idis/niveus -a -um (< nix)= candidus ut nixhaec: Laecāniailla: Thāissapere -iō -iisse = sapiēnsesse; -tstī = -iistīdūcere = uxōrem dūcerenōbīs: mihimagis anus (: brevīmoritūra!)puella
CAP. XXXIVdīcis'tēesse fōrmōsam'ea quae formōsa nōn estē-rubēscerc = rubēre incipere,rubēns fieri[V.81;U3]testis -is m = quīadestet videtDīcis 'formosam') dīcis tēy Bassa,'pueUam*.Istud quae nōn est, dīcere, Bassa, solet!" 200Hoc audiēns ērubēscit Paula atque cēteri convīvaerisum vix tenent. Cornēlius vērō prūdenter "Nōn omnia"inquit "iocōsa sunt carmina Māniālis. Ecce duoversūs dē fatō virī pauperis, et quattuor in Gelliam,quae cōram testibus lacrimās effundit super patrem 205mortuum:Semper pauper eris, sīpauper es, Aemiliāne.opcs -umfpl = dīvitiaeG. patrem āmissum (: dēpatre āmissō/mortuō)nōn fletprō-silire < -salīrequisquis: is quīquaerit: cupit[1.118]Dantur opēs nūlRs nunc nisi dīvitibus. —Āmissum nōnflet, cwn sōla est, Gellia patrem;sī quis adesty iussae prōsiliunt lacrimae! 210Nōn lūget quisquis laudāri, Gellia, quaerit:iūe dolet vērē quī sine teste dolet."Centum ferē epigrammatīs recitātīs, Cornēlius cumhōc fīnem facit recitandī:Cui lēgisse satis nōn est epigrammata centum, 215nīlmalīplaudere + datnīl illī satis est, Caediciāne, malī!Rīdent omnēs et Cornēliō valdē et diū plaudunt.GRAMMATICA LATINADē versibus[1] Syllabae brevēs et longae. 220Nōn ego nōbiliwn sedeō studiōsus equorum.Hic versus cōnstat ex hīs syllabīs: nō-ife-go- nō-bi-li-um- $ede-ō-stu-di-ō-su-Pe-quō~rum.Syllaba brevis est quae in vōcālem brevem {a>e, i, o, uyy)dēsinit; quae dēsinit in vōcālem longam (āy ēyīyōyū>y) aut in 225292
CAR XXXIVdiphthongum (aey oeyau, euyeiy ui) aut in cōnsonantem (by cyd» f, g, h m, ny py ry s, t, x) syllaba longa est.Syllabae brevēs: ne, goy bi, liy sey dey $tuy diy $uy $e; syllabaelongae: nōy umy ōy quō, rum.230 Haec nota H syllabam brevem significat, haec [—] syllabamlongam: nōrPegonōbilhtm sedeō^..Cōnsonantēs brygry cr, try quae initium syllabae facere solent(ut li-bri), interdum dīviduntur: nig-rōsypat-rem.Vōcālis -ō ultima interdum fit brevis: vo-\6ynē-mo.235 [II] Syllabae coniūnctae.Litterae vocābulōrum ultimae cum vōcālibus sequentibusconiunguntur hīs modīs:[A] Cōnsonāns ultima cum vōcālī prīmā (vel h-) vocābullsequentis ita coniungitur ut initium syllabae faciat: a-nu-Pest;240 vin-ca-Pu-Pil-le.[B] Vōcālis ultima (item -amy -emy -umy -im) ante vōcālemprimam (vel h-) vocābull sequentis ēlīditur:Vīvāmusymea Lesbiay atque amemus: LesbVatqu^amemusŌdī et amō, Quārēidfaciam: Ōd'et... Quāfid...245 In est et es ēlīditur e\ sōla est: sōla'sty vērum e$t: venmC%tybella es: belkts.[III] Pedēs.Singulī versūs dlviduntur in pedēs, quī bīnās aut ternāssyllabās continent. Pedēs frequentissimī sunt trochaeī, iambī,250 dactylī, spondēl. Trochaeus cōnstat ex syllabā longā et brevī,ut lū~nayiambus ex brevī et longā, ut vi-ny dactylus ex longāet duābus brevibus, \itfe-mi-nay spondēus ex duābus longīs,ut ne-mō.[IV] Versus hexameter.255 Nōnego\ nōbili\um sede\ō studi\ōsuPe\quōrum.Hic versus hexameter vocātur ā numerō pedum, nam sexGraecē dlcitur hex. Hexameter cōnstat ex qulnque pedibusdactylls et ūnō spondēō (vel trochaeō); prō dactylīs saepespondēī inveniuntur, sed pēs quīntus semper dactylus est:260 ww I wwl w I ww I wwl —diphthongus -ī/= duaevōcālēs in ūnā syllabāconiūnctaenotae:- syllaba brevis— syllaba longainter-dum = nōnnumquamhaec nota [o] significatlitterās in syllabā coniungendāsē-līdere -sisse -sum (< ē+ laedere) = ēicere(«-►addere)trochaeus — iambus ~ —dactylus — ^ ^spondēushaec nota [|] inter pedēspōnitur293
CAP. XXXIV[Horātius: Ar$poētica333,Epistulael.il.27]VA + 2Yt = 5Vocābvlanava:scalpellumoperalūduscertāmengladiātorrētespectātorpalmacircusaurīgatheātmmcōmoediaingeniumratiōprīncipiumfatumgremiumtenebraelucernapasserdēliciaeocellusmēnsbāsiumodiumrisuscachinnusarāneaepigrammasinusversiculusanustestisopēsdiphthongusDōnePe\ris fe\Ux mul\tō$ nume\rābiPa\mlcōs.Aut prō\desse vo\lunt aut\ dēlec\tāre po\ētae.Caehm,\ nōiVani\mummū\tant qul\ trāns mare\ currunt.[V] Versus pentameter.cui tame\ntpsa fa\vēs \\vincaPu\iiUepre\cor. 265Hic versus dīviditur in duās partēs, quārum utraque bīnōspedēs et dīmidium continet. Ita versus tōtus ex quīnque pedibuscōnstat et vocātur pentameter: quīnqueenim Graecē dīciturpente. Utraque pars est ut initium hexametri, sed parsposterior spondēōs nōn admittit: 270— n I — ^ | — || — w I — ~~ I —Tempora\ $tfi4e\rint \\ nūbila\ sōluPe\ris.In gremi\ō sē\dit \\prōtinu\Pilla me\ō.Versus pentameter semper hexametrum sequitur:Nōnamo\ tē, Sabi\dī, nec\ possum\ dxcere\ quārē. 275Hoc tan\tumpos\sum \\dīcere\nōnamo\ tē.[VI] Versus hendecasyllabus.Passer mortuufest meae puellae.Hic versus, qul ūndecim syllabās habet, vocātur hendecasyllabus,nam ūndecim Graecē hendeca dlcitur. Versus hende- 280casyllabus in quīnque pedēs dīvidīpotest: spondēum, dactylum,duōs trochaeōs, spondēum aut trochaeum (pēs primusrārius iambus aut trochaeus est).Vtvā\mus mea\ Lesbi'\atquyc\rnēmus. 285Cēnā\bis bene\ mīFa\bullya\pud mēpauds\ sf tibi\ dīfa\vent di\ebus.PENSVM AHī versūs in syllabās brevēs et longās et in pedēs dlvidendlsunt notīs appositīs:Scrībere mē quereris, Vēlōx, epigrammata longa.Ipse nihil scribis: tū,breviōra facis! [Mārtiālis 1.110]Dās numquam, semper prōmittis, Galla, rogantLSl semper fallis, iam rogō, Galla, negā! [11.25]294
CAP. XXXIVQuem recitās meus est, ō Fīdentīne, libellus.Sed male cum recitās, incipit esse tuus! [1.38]Bella es, nōvimus, et puella, vērum est,et dīves, quis enim potest negāre?Sed cum tē nimium, Fabulla, laudās,nec dīves neque bella nec puella es! [1.64]PENSVM BDum gladiātōrēs — [= pugnant], — dēlectātl manibus —.Fēminls nōn — gladiātōrēs spectāre.Ovidius in — sedēns ōrābat ut vinceret ille cui amica eius—. Hoc nārrātur in — [=initiō] carminis. Cum poēta — [=fortūnam] Priamī canere vellet, puella in — eius sēdit eīquemīlle— dedit. Ovidius — mulierum bene nōverat.Lucernls —, Iūlius recitat carmen — [= pulchrum] dē —Lesbiae mortuō: "—, ō Venerēs...!" Versibus — [= postrēmīs]dēmōnstrātur — [= causa] dolōris. Catullus Lesbiamuxōrem — cupiēbat, at illa Catullō — nōluit. — poētae interamōrem et — dīvidēbātur.PENSVM CQuid Rōmānī in amphitheātrō spectant?Quid Fabia in theātrō spectāvit?Quis fuit Ovidius?Quārē Ovidius in circum vēnerat?Quae carmina recitat Iūlius?Cūr ocellī Lesbiae turgidī rubēbant?Cūr poēta Lesbiam et amābat et ōderat?Num sacculus Catulll plēnus erat nummōrum?Quid scripsit Mārtiālis?Cūr librōs suōs nōn mlsit Pontiliānō?Tune Cinnam bonum poētam fuisse putās?Cūr Laecāniae dentēs niveī erant?Ex quibus syllabls cōnstat pēs dactylus?Ex quibus pedibus cōnstat hexameter?notaturgidusmisellusgladiātōriuscircēnsisscaenicusācergeminusbelluspoēticusvenustusmellītustenebricōsusultimusperpetuusdubiusiocōsussēriusniveuscertārelaedereimplicāreplauderelibērefavērelūgēreaccenderecircumsilīrepīpiāredēvorāreconturbārenūbereaffirmārerequlrereexcruciāreōscitāresapereērubescereprōsilīreēlīderclibenterplērumqueinterdumdummododeinnlltrochaeusiambusdactylusspondēushexameterpentameterhendecasyllabus295
CAPITVLVM TRICESIMVM QVINTVMCAP. XXXVARS GRAMMATICAgrammaticus -a -um: arsg.a = grammaticaDōnātus (-1m) vixit saeculōiv post Christumnātumōrātiō-ōnis/= sermōconiūnctiō, interiectiō:v. īnfrācāsus (nōminis): v. īnfrāproprius -a -um«-►commūnisnōmina propria, utRōmay Tiberisappellātlvus-a-um < appellāre;nōminaappellātīva,ut wrbSjflūmenMūsa -ae/; Mūsae: novemdeae quae singulisartibus praesuntscamnum -\n = sellasacerdōs -ōtis mJf—vir/femina cuius negōtiumest dils servīre[Ex Dōnātī 'Arte grammaticā minōre']Dē partibns ōrātiōnisI[Magister:] Partēs ōrātiōnis quot sunt?[Discipulus:] Octō.[M.:] Quae?[D.:] Nōmen, prōnōmen, verbum, adverbium, partici- 5pium, coniūnctiō, praepositio, interiectiō.Dē nōmine[M.:] Nōmen quid est?[D.:] Pars ōrātiōnis cum cāsū, corpus aut rem propriēcommūniterve significāns...; aut enim ūnlus nōmen est 10et 'proprium' dīcitur, aut multōrum et 'appellātīvum'.[M.:] Genera nōminum quot sunt?[D.:] Quattuor.[M.:] Quae? 15[D.:] Masculīnum, ut hic magisteryfeminlnum, ut haecMūsūy neutrum, ut hoc scamnum, commūne, ut hic ethaec sacerdōs.[M.:] Numerī nōminum quot sunt?296
CAP.XXXV20 [£>..] Duo.[M.:] Quī?[D.:] Singulāris, ut hic magi$teryplūrālis, ut hīmagistri.[M.:] Cāsūs nōminum quot sunt?25 [D.:] Sex.[M.:] Quī?[D.:] Nōminātīvus, genetīvus, datīvus, accūsātīvus, vocātīvus,ablātīvus. Per hōs omnium generum nōmina,prōnōmina, participia dēclīnantur...30 [M.:] Comparātiōnis gradūs quot sunt?[D.:] Trēs.[M.:] Quī?[£).:] Positīvus, ut doctu$ycomparātīvus, ut doctior, superlātīvus,ut doctissimns.35 [Af.:] Quae nōmina comparantur?[£).:] Appellātīvadumtaxat quālitātem aut quantitātemsignificantia. ...Dē prōnōmine[M.:] Prōnōmen quid est?40 [D.:] Pars ōrātiōnis quae prō nōmine posita tantundempaene significat persōnamque interdum recipit. ...[M::] Genera prōnōminum quae sunt?[D.:] Eadem ferē quae et nōminum: mascullnum, utquis, feminīnum, ut quae, neutrum, ut quodycommūne,45 ut quālis, tālisy trium generum, ut ego, tū.comparātiō-ōnis/< comparāreappellātīva: scīlicetadiectīvadumtaxat = tantumquālitās-ātis/< quālisquantitās-āiis/< quantustantun-dem (< tantumdem)= idemet = eiiam297
CAP. XXXVPrōnōmina sunt[1] persōnālia: ego, tū,nōSyvōs, se[2] possesslva: meus,tinis, suus, noster, vester[3] dēmōnstrātīva: hkyiste, ille, i$, īdem, ipse[4] relātīvum: ...quī[5] interrogātīva: qttislqul, uter[6] indēfinīta: aliquis/-quīyquis, quisquam,quisqne, uterque, quīdam,nēmōynihil, neuterquem ad modum = sīcutīn-flcctere = dēclināre[M.:] Numerī prōnōminum quot sunt?[D.:] Duo.[M.:] Quī?[£>.:] Singulāris, ut hic>plūrālis, ut hī.[M.:] Persōnae prōnōminum quot sunt? 50[D.:] Trēs.[M.:] Quae?[D.:] Prima, ut ego, secunda> ut tū, tertia, ut ille.[M.:] Cāsūs item prōnōminum quot sunt?[D.:] Sex, quem ad modum et nōminum, per quōs om- 55nium generum prōnōmina īnflectuntur...ncutrum: nec agerenecpatīoptāūvus -a -um < optāreaccepta: additāfaciunt ex sc passlva: fiunt p.Dē verbōII[M.:] Verbum quid est?[Z).:] Pars ōrātiōnis cum tempore et persōnā, sine cāsū,aut agere aliquid aut patī aut neutrum significāns. ... 60[M.:] Modī verbōrum quī sunt?[£>.:] Indicātīvus, ut legō, imperātīvus, ut lege, optātlvus,ut utinam legerem, coniūnctlvus, ut cum legam>īnfinītīvus,ut legere.[M.:] Genera verbōrum quot sunt? 65[D.:] Quattuor.[M.:] Quae?[D.:] Āctīva, passīva, neutra, dēpōnentia.[M.:] Āctīva quae sunt?[D.:] Quae in -ō dēsinunt et acceptā -r litterā faciunt ex 70sē passīva, ut legō: legor.298
CAP. XXXV[M.:] Passīva quae sunt?[D.:] Quae in -r dēsinunt et eā dēmptā redeunt in āctīva,ut legor: legō.75 [M.:] Neutra quae sunt?[D.:] Quae in -6 dēsinunt ut āctlva, sed acceptā -r litterāLatīna nōn sunt, ut stō, currō ("story curror" nōn dīcimus!).[Af.:] Dēpōnentia quae sunt?80 [D.:] Quae in -r dēsinunt ut passīva, sed eā dēmptāLatīna nōn sunt, ut luctor, loquor.[M.:] Numeri verbōrum quot sunt?[D.:] Duo.[M.:] Qul?85 [D.:] Singulāris, ut legō>plūrālis, ut legimus.[M.:] Tempora verbōrum quot sunt?[D.:] Tria.[M.:] Quae?[D.:] Praesēns, ut legō,praeteritum, ut %ī, futūrum, ut90 legam.[M.:] Quot sunt tempora in dēclīnātiōneverbōrum?[D.:] Quīnque.[M.:] Quae?[D.:] Praesēns, ut legō, praeteritum imperfectum, ut95 legēbam, praeteritum perfectum, ut legi, praeteritumplūsquamperfectum, ut lēgeram,futūrum, ut legam.[Af.:] Persōnae verbōrum quot sunt?[D.:] Trēs.dēmere -mpsisse-mptum^addereLatina: rēctaluctārī = certāre complcctcndlscorporibusccrtāmen luctantium299
CAP. XXXV[Af.:] Quae?[D.:] Prīma, ut legō, secunda, ut legis, tertia, ut legit.[M.:] Dā dēclīnātiōnem verbl āctlvī! ...100ad-icere -iēcisse -iectumsignificātiō-ōnis/< significāreex-plānāre = plānumfacerequid-nī = quīn, certēēn = ecceeia! = age!forsitan = fortasseDē adverbiō[M.:] Adverbium quid est?[£>.:] Pars ōrātiōnis quae adiecta verbō significātiōnemeius explānat atque implet. ... 105[M.:] Significātiō adverbiōrum in quō est?[£>.:]Sunt aut locīadverbia aut temporis aut numerl autnegandl aut affīrmandī aut dēmōnstrandī aut optandīaut hortandī aut ōrdinis aut interrogandī aut quālitātisaut quantitātis aut dubitandī... 110[Af.:] Dā adverbia locī![D.:] Ut hīcvel ibi, intus velforīs, illūc vel inde.[M.:] Dā temporis![D.:] Ut hodiē, nunc, nūper, crās, atiquandō; numeri, utsemel, bis, ter; negandī, ut nōn; affīrmandī, ut etiam, 115quidnī; dēmōnstrandī, ut ēn, ecce; optandī, ut utinam;hortandī, ut eia; ōrdinis, ut deinde; interrogandī, ut cūr,quārēy quamobrem; quālitātis, ut doctē, pulchrē, fortiter;quantitātis, ut multum, parum; dubitandī, ut forsitan,fortasse... 120[M.:] Comparātiō adverbiōrum in quō est?[D.:] In tribus gradibus comparātiōnis: positīvō, comparātīvō,superlātīvō.[M.:] Dā adverbium positīvīgradūs!300
CAR XXXV125 [D.:] Ut doctē; comparātīvī, ut doctins; superlātM, utdoctissimē. ...Dē participiō[M.:] Participium quid est?[D.:] Pars ōrātiōnis partem capiēns nōminis, partem130 verbī: nōminis genera et cāsūs, verbī tempora et significātiōnēs,utrlusque numerum...[M.:] Genera participiōrum quot sunt?[D.:] Quattuor.[Af.:] Quae?135 [D.:] Masculīnum, ut hic lēctus, feminīnum, ut haeclēctayneutrum, ut hoc lēctum, commūne tribus generibus,ut hic et haec et hoc legēns.[M.:] Cāsūs participiōrum quot sunt?[D.:] Sex.140 [Af.:] Quī?[D.:] Nōminātīvus, ut hic legēns, genetīvus, ut huiuslegentis, datīvus, ut huic legentī, accūsātīvus, ut hunc legentem,vocātīvus, ut ō legēns, ablātīvus, ut ab hōc legente.145 [M.:] Tempora participiōrum quot sunt?[D.:] Tria.[M.:] Quae?[D.:] Praesēns, ut legēns, praeteritum, ut lectus>futūrum,ut lēcvuruset legendus. ...150 [M.:] Numeri participiōrum quot sunt?parti-dpium < pars+ caperelēctus-a -umpart perf< legerelegendusdīcitur 'gerundīvum'vel (participiumfutūri passīvī'301
CAR XXXV[D.:] Duo.[Af.;] Quī?[D.:] Singulāris, ut hic legēns,plūrālis, ut hīlegentes. ...[Af.:] Dā dēclīnātiōnem participil! ...con-iūnctiō-onis/< coniungeread-nectere = adiungere,coniungereōrdināre = in ōrdincpōnerepotestās = significātiōspeciēs-ēī/= forma,genuscōpulātlvās,cēt.,v. īnfrācōpulātīvus -a -um< cōpulāredisiūnctīvus -a -um< disiungereexplētīvus -a -um < explēre= vacuum implērecausālis -e < causasī-quidem = quoniamquandō = quoniamratiōnālis -e < ratiōquā-propter = quamobrempropter-eā = ideōDē coniūnctiōne 155[M.:] Coniūnctiō quid est?[D.:] Pars ōrātiōnis adnectēns ōrdinānsque sententiam.[M.:] Potestās coniūnctiōnum quot speciēs habet?[/).:] Quīnque. 160[M.:] Quās?[D.:] Cōpulātīvās, disiūnctivās, explētīvās, causālēs, ratiōnālēs.[M.:] Dā cōpulātīvās![D.:] Ety -que, atque, ac. 165[Af.:] Dā disiūnctīvās![D.:] Aut, -ve, vel, nec>neque.[M.:] Dā explētīvās![D.:] Quidem, equidem, quoque, autem, tamen.[Af.:] Dā causālēs! 170[D.:] Sī> etsīystquidem, quandō, nam, namque, etenim>qnatnobrem...[M.:] Dā ratiōnālēs![D.:] Itaque, enim, quia, quāpropter, qumiam, ergō, ideō,igitur, sālicet, proptereā. ... 175302
CAP. XXXVDē praepositiōne[M.:] Praepositiō quid est?[D.:] Pars ōrātiōnis quae praeposita aliīspartibus ōrātiōnissignificātiōnem eārum aut complet aut mūtat aut180 minuit. ...[Af.:] Dā praepositiōnēs cāsūs accūsātīvī![D.:] Ady apudy ante, adversum, cisy atrāy circum, circā,contrāy ergā, extrā> inter, intrā, īnfrā, iūxtā, oby perypropey secundumy posty trāns, ultrā, praeter, propter,185 suprā...[M.:] Quō modō?[D.:] Dīcimus enim ad patrem, apud vittam, ante domurrtyadversuminimīcōs, cis Rhenum, citrāforum, circumoppidum, circā templumy contrā hostem> ergā parentēs, ex190 trā vāllum, inter nāvēs, intrā moenia, īnfrā tēctum, iūxtāviam, ob īramy per portam> prope fenestram, secundumripam, post tergum, trāns flūmen, ultrā finēs, praeter qfftciutn,propter rem, suprā caelum. ...[Af.:] Dā praepositiōnēs cāsus ablātīvī!195 [D.:] Āy ab, cum, cōramy dē, ē, ex>prōy prae, sine...[M.:] Quō modō?[D.:] Dīcimus enim ā domō, ab hominey cwn exercitūycōram testibusy de forōy ē iūrey ex prōvinciāy prō patriāyprae timōrey sine labōre...200 [Af.:] Dā utriusque cāsūs praepositiōnēs![D.:] Iny suby super.[M.:] In et sub quandō accūsātīvōcāsuīiunguntur?praepositiō-ōnis/< prae-pōnereadversum = adversuscis = citrāīra-ae/=animus īrātusiūs = locus ubi iūsdīcitur303
CAP.XXXVquandō = cumsignificāre = vcrbīsostenderevīs= potestās, significātiōmagis A quam B = nōnBsedAmentiō -ōnis/: mcntiōnemfacere alicuius =loquī dē aliquō[Vergilius: Aenēis 1.750][D.:] Quandō 'nōs in locum īre/iisse/itūrōs esse' significāmus.[M.:] Quandō ablātīvō? 205[D.:] Quandō 'nōs in locō esse/fuisse/fiiturōs esse' significāmus....[M.:] Super quam vim habet?[D.:] Ubi locum significat, magis accūsātīvōcāsuīservitquam ablātīvō; ubi mentiōnem alicuius facimus, ablā- 210tīvōtantum, utmulta super Priamō rogitāns, super Hectore multa*hoc est de Priamōy de Hectore. ...inter-ieciiō-ōnis/affectus -ūs m=id quō afficituranimus (ut laetitia,īra, timor, cēt.)inconditus -a -um = nōnōrdinātus, rudis, sinearteadmirātiō-ōnis/< admīrārisī(ali)qua(/2/?/)suntsimilis -e = quī īdem essevidētur, eiusdem generissimilia: ut ōl eif heus!Dē interiectiōne[M.:] Interiectiō quid est? 215[£>.:] Pars ōrātiōnis significāns mentis affectum vōceinconditā. ...[M.:] Significātiō interiectiōnis in quō est?[D.:] Aut laetitiam significāmus, ut euax! aut dolōrem,ut heu! aut admīrātiōnem, ut papae! aut metum, ut at- 220tat! et sīqua sunt similia.Aenēis-idis/Aenēās -ae mCarthāgō -inis/* urbsAfricaeDīdō-ōnis/rēglna-ae/= feminarēgnāns*Versus sumptus ē librō primō illīus carminis cui titulus estAenēis. In hōc carmine Vergilius poēta nārrat dē Aenēā Trōiānō,quī ē patriā fugiēns Carthāginem vēnit, ubi ā Dīdōnerēgīnā receptus est. Ā rēgīnā interrogātus Aenēās nārrat dēbellō Trōiānō et dē fugā suā (v. cap. XXXViiet xxxvm inalterfi LINGVAELATINAEparte).304
CAP. XXXVGRAMMATICA LATINAD ē dēclīnātiōneNōmina, prōnōmina, verba dēclīnantur. Cēterae partēs ōrāti225 ōnis sunt indēcllnābilēs.Dēcllnātiōnēs nōminum sunt qulnque:Dēcllnātiō prīma: gen. sing. -aey ut terr\a -ae.Dēcllnāiiō secunda: gen. sing. -x, ut ann\us -ī, verb\um -t.Dēclīnātiō tertia: gen. sing. -i$yut sōl -isy urb\s -is.230 Dēclīnātiō quārta: gen. sing. -ūsy ut port\u$ -ūs, gen\ū -ūs.Dēclīnātiō quīnta: gen. sing. -ēil-ei, ut di\ē$ -ēīyrēs reī.Dēcllnātiōnēsverbōrum sunt quattuor, 'coniugātiōnēs'quae vocantur:Coniugātiō prīma: īnf. -ārel-ari, ut amā\rey -n.235 Coniugātiō secunda: īnf. -ērel-ēri, ut monē\re, -n.Coniugāliōtertia: īnf. -erel-ī, ut leg\ere, -ī.Coniugātiō quārta: īnf. -Irel-xn, ut audi\re3 -n.Dēclīnātiōnēs:1. gen. -ae2. gen. -i3. gen. -is4. gen. -ūs5. gen. -ēicon-iugāliō-ōnis/Coniugāliōnēs:1. ~āre2.-ēre3. -ere4. -īrePENSVM ADēclīnā haec vocābula:[1] āla, nōmen feminlnum i dēcllnātiōnis:Singulāris: nōm. haec āl-, acc. h- al^, gen. h- āl-, dat. ftōl-yabl. h- āl-. Plūrālis: nōm. h- āl-, acc. h- āl-, gen. hāl-y dat. h- āl-y abl. h- āl-.[2] pēs, nōmen mascullnum III dēclīnātiōnis:Singulāris: nōm. k-pē$, acc. h-ped-, gen. h-ped-y dat. hped->abl. h-ped-. Plūrālis: nōm. h-ped-y acc. h-ped-, gen.h-ped-, dat. h-ped-y abl. h-ped-.[3] ōrāre, verbum āctīvum I coniugātiōnis (pers. I sing.):Indicātīvus: praes. ōr-> imperf. ōr-> fut. ōr-> perf. ōrāv-,plūsquamperf. ōrāo-> fut. perf. ōrāv-. Coniūnctīvus: praes.ōr-> imperf. ār-, perf. ōrāv-> plūsquamperf. ōrāv-.[4] dīcere,verbum āctīvum iii coniugātiōnis (pers. I sing.):Indicātīvus: praes. dxc-y imperf. d\c-> fut. dxc-> perf. dīx-,plūsquamperf. dlx-y fut. perf. dīx-. Coniūnctīvus: praes.dīc-y imperf. dīc-y perf. dīx-y plūsquamperf.dīx-.305
CAR XXXVVocābulanova:ōrātiōconiūnctiōinteriectiōMūsascamnumsacerdōscāsuscomparātiōquālitāsquantitāssignificātiōspeciēsīraaffectusadmirātiōconiugātiōpropriusappellātīvuspositīvusoptāūvuscōpulātīvusdisiūnctīvusexplētīvuscausālisratiōnālisinconditussimilisīnflecteredēmereluctārīexplānāreadnectereōrdinārementiōnem faceredumtaxattantundemquidnīforsitansīquidemquāpropterproptereāadversumcisēneiaeuaxpapaeattatconiugātiōsynōnymumVerba: laedere -isse -um; implicāre -isse -um; plaudere-isse -um; parere -isse -um; retinēre-isse -um; accendere-isse -um; sedēre -isse; nūbere -isse; sapcre -isse; dēmere-isse -um; adicere-isse -um.PENSVM BNōmen est pars — quae corpus aut rem significat. Aemilia etIūlia nōmina — sunt, mātereifilia sunt nōmina —. — nōminumsunt nōminātīvus, genetīvus, cēt. Gradūs — sunt trēs:—, comparātīvus, superlātīvus. Adiectīvaquae comparantur— aut quantitātem significant. Amāreest verbum primae —.Interiectiō mentis —, ut laetitiam vel dolōrem, significat. —est affectus eius quī īrātus est.Frātrēs geminl tam — sunt quam ōva.Synōnyma (vocābula quae idem ferē significant): plānumfacere et —, fortasse et —, ideō et —>citrā et —, ecce et —.Contrāria (vocābula quae rēs contrāriās significant): commūniset —, addere et —.PENSVM CQuae sunt partēs ōrātiōnis?Estne discipulusnōmen proprium?Cāsūs nōminum quī sunt?Quī sunt gradūs comparātiōnis?Prōnōmen quid est?Quot sunt coniugātiōnēs verbōnim?Num intus txforīs adverbia temporis sunt?Cui cāsuīiungitur inter praepositiō?Quae praepositiōnēs ablātīvōiunguntur?Quibus cāsibus iungitur in praepositiō?Interiectiō quid significat?306
TABVLA DECLINATIONVMNOMINADecJīnātiō Inōmaccgendatablsinghōrahōramhōr aehōraehōr āDēclinātidIIInōm sōlacc sōlemgen sōl isdat soliabl sōleplūrhōr aehōrāshōr ārumhōrīshōrīssōlēssōlēssōl umsōl ibussōl ibusnōm nāv is nav esacc nāv em nāv ēsgen nāv is nāv iumdat nāv ī nāv ibusabl nāv e nāv ibusDēclīnātiōIVnōm cās usacc cās umgen cās ūsdat cāsuīabl cāsūcāsūscās ūscās uumcās ibuscās ibusDēclīnātiōIIsing plūrservus servīservum servōsservī servōrumservō servisservō servlsleō leōn ēsleōnem leōnēsleon is leōn umleōn leōn ibusleōne leōn ibusurbs urbēsurb em urbēsurbis urbiumurbī urb ibusurbe urb ibuscornūcoraūcornūscornūcornūcorn uacorn uacorn uumcorn ibuscorn ibusDēclīnatiōI et II: adiectīvam f nsing nām magn us magn a magn umacc magn um magn am magn umgen magn ī magn ae magnīdat magn ō magn ae magnōabl magn ō magn ā magnōplūr nōm magnī magnae magnaacc magn ōs magn ās magnagen magn ōrum magn ārum magn ōnimmagnlsmagnīsdat magn īs magn Isabl magn īs magn īsDēcltnātiōIII: adiectwamlf n mlfsing nōm gravis grave ingēnsacc gravem grave ingentemgendatgravisgravlgravisgravlingentisingentīabl gravl gravī ingentīplūr nōm gravēs gravia ingentēsacc grav ēs grav ia ingent ēsgen grav ium grav ium ingent iumdat gravibus gravibus ingentibusabl gravibus gravibus ingentibussingliberlibrumlibrllibrōlibrōvōxvōcemvōcisvōcīvōc eplūrlibrllibrōslibr ōrumlibrīslibrīsvōcēsvōcēsvōcumvōc ibusvōc ibusmōns mont ēsmont em mont ēsmont is mont iummont ī mont ibusmont e mont ibusDēc&nātiō VdiēsdiemdiēīdiēīdiēdiēsdiēsdiērumdiēbusdicbusmnūllnūllnūllnūllīnūllnūUusumīusnūll ōsnull ōrumnūll īsnūll īsingēnsingēnsingent isingent īingent īingent iaingent iaingent iumingent ibusingent ibussing plūrverb um verb averbum verbaverb ī verb ōrumverb ō verb īsverb ō verb īsnōmen nōmin anōmen nōmin anōminlis nōmin umnōminlī nōmin ibusnōminle nōmin ibusmare mar īamar e mariamar is mar iummar I mar ibusmarī maribusresremrelreīrēfnūllanūllamnūll īusnūUlnūllānūll aenūll āsnūll ārumnūllīsnūUīsmlfmeliormeliōr emmeliōr ismeliōr īmeliōr emeliōr ēsmeliōr ēsmeliōr ummeliōr ibusmeliōr ibusresrēsrērumrēbusrēbusnūllumnūllumnūll īusnūllnūllōnūllanūllanūll ōrumnūll īsnūllnmeliusmeliusmeliōr ismeliōr īmeliōr emeliōr ameliōr ameliōr ummeliōr ibusmeliōr ibus307
Comparātiōpositīvuscomparātīvussuperlātīvuslong uslong ior -iuslong issimjusbrcvlisbrcv ior -iusbrev|issim|usaudāx -ac|isaudāclior -iusaudāc|issim|usaeger -gr|a -gr|umaegr|ior -iusaeger|rim|u$NVMERI1 ūnus2 du o -ae -o3 tr|ē$ -ia4 quattuor5 quīnque6 sex7 septem8 octō9 novem10 decem20 vīgintl30 trīgintā40 quadrāgintā50 quīnquāgintā60 sexāgintā70 septuāgintā80 octōgintā90 nōnāgintā100 centum200 ducentlī300 trecent|ī400 quadringent|ī500 quīngent|ī600 sescent|i700 septingent|ī800 octingent|ī900 nōngentjīlOOOmille2000 du|o mīl|ia3000 tr|ia mīl|iacēt.9745 novem mlliaseptingentiquadrāgintāquinque11 ūndecim12 duodecim13 trēdecim14 quattuordecim15 qulndecim16 sēdecim17 septendecim18 duodēvlgintī19 ūndēvīgintī1 prim|us2 secund|us3 terti|us4 quārt u$5 quīnt us6 sextjus7 $eptim|us8 octāv|us9 nōn|u$10 decim|us20 vlcēsim|us30 tricēsim|us40 quadrāgēsim|u$50 quīnquāgēsim|u$60 sexāgēsim|us70 septuāgēsim|us80 octōgē$im|us90 nōnāgē$im|u$100 centēsim|us200 ducentēsim us300 trecentēsim us400 quadringentēsim|u$500 quīngentēsim|us600 sescentēsim|us700 septingcntēsim|us800 octingentēsim|us900 nōngentēsim|u$1000 mīllē$im|us2000 bis mīllēsim|uscet.11 ūndecim|us12 duodecim|us13 terti|us decim|uscet.18 duodēvīcē$im|us19 ūndēvīcēsim|usPRONOMINAPersōnālianāmaccegomētūtēdai mihi tibiabl mē tcissēsibisēnōsnō$nōbīsnōbīsDēmānstrātmamsing nōm i s eaacc eum eam idgen eius e ius e iusdat eī el eiabl eō eā eōplūr ndm i eae eaacc e ōs e ās eagen eōrum eārum eōrumdat īs iīs nsabliīsIntenvgātfvum/relātwumsingulārisfnōm quis/qu|l qu aeacc qu em qu amgen cu ius cu iusdat cui cu iabl qu ō ququ id/qulodqu id/qu|odcu iuscuquvōsvōsvōblsvōblsmhichunchuiushuichōchīhōshōrumhishīs/haechanchuiushuichāchaehāshārumhīshī$Possessīvame|us -a -umtulus -a -umsujus -a -umhochochuiushuichōchaechaechōrumhlshīsmilleill umillīusillīUlōillīillōsill ōrumnoster -tr a -trlumvester -tr a -tr|um111 aillamillīusillīillāillaeillāsnilludilludillīusillīiUōillaillaill ārum ill orumill īs ill Is ill īsill īs ill 1$ ill īsplūrālism f nqu ī qu ae qu aequ ōs qu ās qu aequ ōrum qu ārum qu ōrumqu ibus qu ibus qu ibusqu ibus qu ibus qu ibus308
VERBA[A] Actīvumīnflnītīvuspraes amā|reperf amāv|issefiu amāt|ūr|um esseImperātīvussing amāplūr amā|temonēlremonulissemonit|ūr|um essemonēmonēitelegerelēg isselēct|ūr|um esselegeleg iteaudl|reaudīvjisseaudīt|ūr|um esseaudlaudījtees sefuissefut|ūr|umesseeses|teIndicātwuspraesēnssing 1 amō2 amā s3 ama tplūr 1 amā mus2 amā tis3 ama ntimperfectumsing 1 amā ba m2 amā bā s3 amā ba tplūr 1 amā bā mus2 amā bā tis3 amā ba ntfutūntmsing 1 amā b ō2 amā b ts5 amā b up&r 7 amā b imus2 amā b itis3 amā b wntmoneōmonēsmonetmonē musmonē tismone ntmonē ba mmonē bā smonē ba tmonē bā musmonē bā tismonē ba ntmonē b ōmonē b ismonē b ttmonē b tmusmonē b ztismonē b wntlegōleg tsleg ttleg imusleg ttisleguntleg ēbaleg ēbāleg ēba tleg ēbā musleg ēbā tisleg ēba ntleg amlegēlegctlegē muslegē tisleg e ntaudiōaudīsaudi taudi musaudī tisaudi umaudi ēba maudi ēbā saudiēba taudi ēbā musaudi ēbā tisaudiēba ntaudiamaudiēsaudietaudi ē musaudi ē tisaudi e nts|wmeses|ts|«muses|tiss|unteramerāseraterā muserātiseranterōertsertter tmuseritiseruntperfectumsing 1 amāv ī2 amāv istīJ amāv itplūr 1 amāv imus2 amāv istis3 amāv ēruntplūsquamperfectumsing 1 amāv era m2 amāv erā s3 amāv era tplūr 1 amāv erā mus2 amāv erā tis3 amāv era ntfutūrum perfectumsing 1 amāv er|ō2 amāv eri s3 amāv eriplūr 1 amāv cri mus2 amāv eri tis3 amāv eri ntmonuīmonu istīmonu itmonu imusmonu isiismonu ēruntmonu era mmonu erā smonu era tmonu erā musmonu erā tismonu erantmonu erjōmonu eri smonu eri tmonu eri musmonu eri tismonu eri ntlēgllēg istīlēglēg īmuslēg istislēg ērunteramlēglēg erāsslēg era tlēg erā muslēg erā tislēg era ntlēglēglēglēglēglēgerjōerierierierierimustisntaudīvīaudīv istlaudīv itaudīv imusaudīv istisaudiv ēruntaudīv era tnaudīv erā saudīv era taudīv erā musaudīv erā tisaudīv era ntaudīv er|ōaudīv eriaudīv criaudīv eri musaudīv eri tisaudlv eri ntfulfuistīfuitfuimusfuistisfu ēruntfuera mfuerāsftieraterā muserātiserantfu erjōfu eri sfiieri tfu eri musfu eri lisfu eri nt309
Coniūnctīvuspraesēnssing1 am c m2 amēs3 ame t/>&r / am ē mus2 am ē tis3 am e ntimperfectumsing 1 amā re m2 amā rē s3 amā re t/>/ūr 1 amā rē mus2 amā rē tis3 amā re ntperfectumsing 1 amāv eri m2 amāv eri s3 amāv eri tplūr 1 amāv eri mus2 amāv eri tis3 amāv eri ntplūsquamperfectumsing 1 amāv isse m2 amāv issē sJ amāv isse t/)/ūr 7 amāv issē mus2 amāv issē tis3 amāv isse ntParticipiumpraes amā|ns -ant|isfut amāt|ūr|usSupīnaamāt\um -ūmone a mmone ā smone a tmone ā musmoneā tismone a ntmonē re mmonē rē smonē re tmonē rē musmonē rctismonē re ntmonu en mmonu erimonu en tmonu en musmonu eri tismonu eri ntmonu īssemmonu issē smonu isse tmonu issē musmonu issē tismonu isse ntmonē|ns -ent|ismonit|ūr|usleg a mlegālegalegā musleg a tisleg antleg eremlegerēssleg oretlegerēmmusleg erētisleg erc nten mg erislēgeri tlēg eri muslēgeri tislēg erintlēg īssemlēg issēslēg isse tlēg issē muslēg issē tislēg isse ntleg|ēns -ent|islēct|ūr|usmonitjum -ū lēct|um -ūaudiamaudiā saudia taudiāaudiāaudiamustisntaudl re maudīrē saudīre taudī rē musaudl rē tisaudī rentaudīv eri maudiv eri saudīv eri taudīv eri musaudīv eri tisaudīv eri ntaudlv īssemaudīv issēsaudīv isse taudīv issē musaudīv issē tisaudlv isse ntaudi|ēns -ent|isaudīt|ūr|usaudīt|um -ūsimsīssitsīmussīlissi ntessemessēsesse ltessē muses sē tisessentfu erifu erifufufu enfuerimmustisntfuisse mfu issē sfu isse tfu issē musfu tisfuisse ntfut|ūr|us[B] Passtvwnīnfinītfvuspraes amā|riperf amāt|um essefut amātum īrīmonē|rīmonit|um essemonitxim Irīleg|īlēct|umlēctum īriIndicātīvuspraesēnssing 1 am|ormone or legor2 amā ris monē ris leg ins3 amā tur monē tur legtturplūr 1 amā mur monē mur leg tmur2amā minī monēminl leg imini3 ama ntur mone ntur leg wnturmperfectumsing 1 amā bar monē ba r leg cba r2amā bāris monē bā vis leg ēbā ns3 amā bā tur monē bā tur leg ēbā turplūr 1 amā bā mur monē bā mur leg ēbā mur2amā bā minī monē bā minī leg ēbā minī3 amā ba ntur monē ba ntur lēgēba nturaudī|riaudit|um esseauditum īriaudioraudirisaudīturaudimuraudiminlaudi unturaudiēba raudiēbā risaudi ēbā turaudi ēbā muraudi ēbā minīaudi ēba ntur310
fiaūrumsing 1 amā b or2 amā b eris3 amā b mirplūr 1 amā b fmur2 amā b zminī3 amā b wnturperfectumsing 1 amāt|us sum2 3 es estplūr 1 amāt|ī sumus2 3 estis suntplūsquamperfectumsing 1 amāt|us eram2 3 erās eratp/ūr 7 amāt|ī erāmus2 3 erātis erantJutūrum perfectumsing 1 amāt|us erō2 3 eris eritplūr 1 amāt|r erimus2 3 eritis eruntmonē b ormonē b erismonē b iturmone b tmurmonē b tminīmonē b wnturmonit|us sumes estmoni|tī sumusestis suntmonit|us eramerās eratmonit|l erāmuserātis erantmonit|us erōeris eritmonit|ī erimuseritis eruntarleglegē nsleg ē turlegē murleg ē minīleg e nturlēct|us sume$ estlēct|ī sumusestis suntlēct|us eramerās eratlēctjī erāmuserātis erantlēct|us erōeris eritlēct|ī erimuserilis eruntaudiaraudi nsaudi ēturaudiē muraudi ēminīaudie nturaudit|u$ sumes estaudit|ī sumusestis suntaudīt|us eramerās erataudīt|ī erāmuserātis erantaudītjus erōeris eritaudit|ī erimuseritis eruntpraesēnssing lamermone a r2 am ē ris moneā risJamē turp/ūr iamē2 amē murmoneā turmone a murmiru monea minī3 am e ntur mone a nturimperfectumsing 1 amā re mone re r2amā rēris monē rē ris rii5 amā rē tur monē rē turplūr 1 amā rēmur monē rē mur2 amā rē minī monē rē minl3 amā rentur monē re nturperfectumsing 1 amātjus sim monit|us sim2 3 sīs sitsīs sitplūr 1 amāt|ī sīmus monit|ī sīmus2 J sltis sint sītis sintplūsquamperfectumsing21 amāt|us essem3 essēs essetmonit|us essemessēs essetp/ūr2/ amāt|ī essēmus5 essētis essentmonitjī essēmusessētis essentParticipiumperf amāt|usGerundwumama|nd|usmonit|usmone|nd|uslegalegālegālegā murleg āminīlcgn$niranturleg ere rleg exz risleg erē turleg erē murleg ert minīleg ere nturlēct|us $imsīs sitlēctjl sīmussītis sintlēctjus essemessēs essetlēct|ī essēmusessetis essentlēct|usleg|end|u$audi a raudi ā risaudi ā turaudi ā muraudi ā minīaudi a nturaudi re raudī rensaudi rēturaudī rēmuraudī rē minlaudi re nturaudīt|us simsīs sitaudlt|l sīmussitis sintaudit|us essemessēs essetaudlt|l essēmusessetis essentaudīt|usaudi|end|us311
KALENDARIVM ROMANVMIānuāriusAugustusDecember(diēs xxxi)AprīlisIūniusSeptemberNovember(diēs xxx)Februārius(diēs XXVlli)MārttusMāiusIūliusOctōber(diēs XXXI)1.2.3.4.5.6.7.8.9.10.11.12.13.14.15.16.17.18.19.20.21.22.23.24.25.26.27.28.29.30.31.kalendaeīdūsa.d. xix kal.a.d. xviii kal.a.d. xvii kal.a d. xvi kal.a.d. xv kal.a.d. xiv kal.a.d. xiii kal.a.d. xii kal.a.d. xi kal.a.d. x kal.a.d. ix kal.a.d. viii kal.a.d. vn kal.a.d. vi kal.a.d. v kal.a.d. iv kal.a.d. iii kal.prīdiē kal.FebruāriāsSeptembrēsIānuāriāskalendaea.d. iv nōn.a.d. iii nōn.pridiē nōn.nōnaea.d. viii Id.a.d. VII īd.a.d. vi īd.a.d. v īd.a.d. iv īd.a.d. iii īd.prīdiē īd.Idūsa.d. xviii kal.a.d. xvii kal.a.d. xvi kal.a.d. xv kal.a.d. xiv kal.a.d. xiii kal.a.d. xii kal.a.d. xi kal.a.d. x kal.a.d. dc kal.a.d. viii kal.a.d. vii kal.a.d. vi kal.a.d. v kal.a.d. iv kal.a.d. III kal.prīdiē kal.MāiāsIūliāsOctōbrēsDecembrēskalendaeīdūsa.d. xvi kal.a.d. xv kal.a.d. xiv kal.a.d. xiii kal.a.d. XII kal.a.d. xi kal.a.d. x kal.a.d. ix kal.a.d. viii kal.a.d. vn kal.a.d. vi kal.a.d. v kal.a.d. iv kal.a.d. III kal.prīdiē kal.Mārtiāskalendaea.d. vi nōn.a.d. v nōn.a.d. iv nōn.a.d. in nōn.pridiē nōn.nōnaea.d. viii Id.a.d. vn Id.a.d. vi īd.a.d. v īd.a.d. iv Id.a.d. ni īd.pridiē īd.Idūsa.d. xvn kala.d. xvi kal.a.d. xv kal.a.d. xiv kal.a.d. xiii kal.a.d. xn kal.a.d. xi kal.a.d. x kal.a.d. ix kal.a.d. viii kal.a.d. vn kal.a.d. vi kal.a.d. v kal.a.d. iv kal.a.d. iii kal.prīdiē kal.AprllēsIūniāsAugustāsNovembrēs312
INDEX VOCABVLORVM[Numericrassī1.2.3... capitula, nwnerītenuis 1,2,3... versūssignificant]Aā6.B4v. abab/ā/*p+aW5.48; 6.10,34,62;12.125; 13.13,36,40; 16.51;33.23ab-dūcere31.164ab-errāre 26.128ab-esse ā-fuisse 4.20ab-icere29.145ab-īre8.18ablātīvus-īm5.126abs 27.80 v.ababsēns-entis 17.89abs-tinēre 29.87ac 12.59v.atqueac-cēdere 22.67accendere 34.84,110accidere 26.112; +dat 26.136ac-cipere 8.19,116; 19.80ac-cubāre 30.73ac-cumbere 30.96ac-currere -risse 9.75accūsāre4.48; +#?n29.137accūsātīvus -īm 3.88ācer -cris -cre 34.47acerbus -a -um 30.131aciēs-ēī/33.15āctīvus-a -um 6.127; 35.69acūtus -a -um 30.105adprp+acc6.19; 8.81; 13.36;14.43; 16.7; 33.132ad-dere 18.104ad-esse af-fuisse4.20; +dat32.117ad-hūc 14.34ad-icere29.5;30.166adiectīvum -īn 12.158ad-īre 7.62; 16.28; 29.5ad-iungere33.5ad-iuvārc 32.54ad-mlrāri28.179admlrātiō-ōnis/35.220ad-mittere22.9ad-nectere35.157ad-ōrāre 28.25adulēscēns-eniis/19.39ad-vehere20.122ad-venire 7.30adverbium -I n 18.198; 35.103adversum prp+acc 35.182,188adversus -a -um 32.57,99adversus prp+occ 20.65; 32.23aedificāre25.12aedificium-īn 25.29aeger -gra -grum 11.24,29aegrōtāre 11.48aegrōtus -a -um 24.1aequē 17.147; 18.78; 20.27aequinoctium -I n 13.77aequus-a-um 13.43,77;29.180āēr-erism 10.10,53aestās-ātis/13.80,81aestimāre 29.6aetās-ātis/ 33.23,26affectus -ūs m 35.216af-ferre at-tulisse al-lātum14.42; 23.140af-ficere 29.45,46afflrmāre34.126ager-grīm27.5;30.124agereēgisseāctum5.82;24.19;27.14;age-ite5.87,99agmen -inis n 33.10agnus-īm25.5agricola-aem27.10ain' 21.71āiō ais ait āiunt 21.68; 24.61āla-ae/10.12albus-a-um9.3alere -uisse altum 20.12,97aliēnus -a -um 20.14,122ali-quandō 32.131,157ali-quantum 31.52ali-quī-qua -quod 24.59; 25.17; 26.85; 31.17ali-quis -quid 21.65,91ali-quot 32.29aliter 24.22alius -a -ud 8.5,33; aliī... aliī10.33allicere -iō -ēxisse -ectum 29.94alter -era -erum 14.11,78; 16.77,113; 19.5,8altum-īn 16.65altus-a-um 12.100,141;16.44amāns -antis m 19.18amāre 5.21,23ambulāre6.24amīca-ae/6.78amicitia-ae/32.112amīcus-īm 6.43,44amlcus -a -um 17.79ā-mittere 29.24amnis -is m 33.70amoenus -a -um 27.5amor-ōrisml9.19amphitheātrum -In 32.214an 14.13; 17.118; 29.67ancilla-ae/2.31angustus -a -um 21.16anima-ae/10.52; 28.89anim-ad-vertere 18.131animal-ālis n 10.54animus-īm 28.9,144annus -īm 13.1antep#>+acc6.32; 13.44; 19.38; 25.113;advl6.UBanteā22.11ante-hāc 23.93ante-quam 15.27antīquus -a -um 2.81; 13.19ānulus -īm 8.7anus-ūs/34.187aperire -uisse -rtum 7.14apertus -a -um 14.15; 30.152apis-is/18.110appārēre 29.111;-et 33.44appellāre 16.3; 20.28appellātlvus -a -um 35.11ap-pōnere 11.89; 30.100ap-portāre 30.133ap-prehendere 28.50ap-propinquāre 29.185Aprīlis -is m 13.3apud prp+acc 6.37; 11.32aqua -ae/5.28aquila-ae/10.9;33.9arānea-ae/34.154arāre27.9arātor-orism27.13arātrum-ī«27.12arbitrāri 22.94arbor-oris/9.21arcessere -Ivissc -Itum 11.43arcus-ūsm 12.91arduus-a-um 33.51argenteus -a -um 30.90argentum -I n 30.91arma-ōrumn 12.34annāre 32.176armātus -a -um 12.35ars artis/26.49,72asassism 17.97; 34.114a-scendere -disse 10.94; 11.46asinīnus -a -um 31.49asinus -I m 10.1313
A B Ca-spergere -sisse -sum 30.110a-spicere8.15,39at 15.25āter -tra -trum 16.97atque/ac 11.41; 12.59; 13.79;18.143; 20.142; 32.211ātrium-īw5.27attentus-a-um28.109audācia-ae/32.13audāx -ācis26.22,54; 32.24audēre ausum esse 10.88;31.169audīre 3.42; 6.83; 10.50au-ferre abs-tulisse ab-lātum31.52au-fugere 31.51augēre -xisse -ctum 19.96Augustus-Iml3.4aureus -a -um 22.17; m 22.108auriga -ae m 34.40auris-is/11.6aurum-I«22.15aut 8.14,108; aut... aut 18.7autem 6.42autumnus -īm 13.81,85auxilium -īn 25.65; pl 33.5avārus-a-um 31.22ā-vertere 23.51; 29.163avis-is/10.9avunculus -īm 12.19Bbaculum -īn 4.62bālāre9.70balneum-In30.1,3barbarus -a -um 12.61; m 14.76bāsium-īn34.U8beātus-a-um 19.86bellum-1*12.76bellus -a -um 34.58bene 11.14; b.velle 31.29beneficium -īn 29.141bēstia-ae/10.1bēstiola-ae/18.110bibere -bisse 9.9bīnī-ae-a 30.74bis 18.126bonum-īn 30.52bonus -a -um 4.68; 11.14bōsbovism//21.31bracchium-īn 11.1brevī25.77brevis-e 12.50; 13.28314cachinnus -īm 34.151cadere cecidisse 10.103; 16.102caecus-a-um 28.31caedere cecīdissecaesum 33.18caedēs-is/33.133caelum-īn9.25;/>/28.171calamus-īml8.161calceus-īm 14.85calidus-a-uml3.87;/30.114calor-ōrism27.122campus-īm9.1candidus -a -um 21.4; 34.150canere cecinissc 10.80; 14.19;29.66; 34.70canis-ism//9.2; 10.77cantāre 3.3; 34.163cantus-usm 29.73capere -iō cēpisse captum 10.2,78; 26.6; 29.90,148; 32.13capillus-īm 11.6capitulum-īnl.73caput-itisn 11.5; 12.65carcer-erism 26.25cardō-inism22.2carēre+a&/20.6carmen -inis n 29.90; 32.102carōcarnis/30.104carpere -psisse -ptum 5.57;27.168cāms -a -um 32.21,85castra -ōrum n 12.93cāsus -ūs m 26.126; 35.9,24catēna-ae/22.11cauda-ae/10.15causa -ae/21.37; -ā +gen 26.135; 29.139causālis-e 35.162,170cautus-a-um 26.81cavēre cāvisse 22.60,65; c. nē27.173cēdere cessisse 22.73celer -eris -ere 26.4celsus -a -um 29.93cēna-ae/30.9cēnāre 30.40cēnsēre -uissc cēnsum 27.63centēsimus -a -um 17.31cenium2.39cēra-ae/18.108,109cerebrum-īnll.9cemere 16.69; 32.114certāmen -inis n 34.15certāre34.12certē 18.73.59certus -a -um 17.118,121; 25.43; 32.114cessāre 28.7cēteri -ae -a 2.59; sg 13.51cēterum atfo 24.76charta-ac/18.161cibus-Im 9.6; 30.9cingere cīnxisseclnctum 27.6-cipere -iō -cēpisse -ceptum< caperecircāprp+acc 27.51circēnsis -e 34.37; mpl 34.39circiter 30.10circumprp+acc 6.14circum-dare 33.20circum-silire 34.96circus-īm 34.36cvsprp+acc 35.182,188citerior-ius33.132citrāprp+acc 33.87cīvis-ism//25.67; 28.154clāmāre8.36clāmor-ōrism9.79clānis -a -um 13.48; 29.93classis-is/32.23claudere -sisse -sum 7.15claudus-a-um 28.32clausus -a -um 14.17clāvis-is/23.103clēmēns-entis 31.84cocus-īro 30.67coep- cocpt- v. inciperecōgere co-ēgisse -āctum 33.32cōgitāre 17.57cognōmen -inis n 12,12cognōscere -ōvisse -itum 21.2;31.10; 32.219cohors-rtis/33.2colere -uisse cultum 27.11collis -is m 9.20col-loquī 20.47; 33.149colloquium-ī n 20.71collum-ī«8.22colōnusīm 27.70color-ōrism 11.20columna-ae/19.3comes -itis m 23.108comitāri23.107com-memorāre 33.22commūnis -e 32.32; 35.10,17cōmoedia-ae/34.45comparāre 18.77; 35.35comparātiō-ōnis/35.30comparātivus -īm 12.202
CDcom-plectī -exum 16.87com-plēre -ēvisse -ētum 30.147com-plūrēs-8 25.35com-putārel7.101cōnārī 16.138condiciō -ōnis/32.146cōn-ficere 26.7; 27.68; 33.54cōn-fidere 31.56cōn-fitērī -fessum 29.114coniugātiō-ōnis/35.232coniūnctiō-ōnis/35.6,156coniūnctlvus -I m 27.189con-iungere 18.30con-iūnx -iugis^m 19.7,9cōn-scendere -disse 16.56cōn-sequī26.5cōn-sīdere -sēdisse 15.17cōnsilium -In 26.23; 29.14cōri-sistere -stitisse 8.12cōn-sōlāri 16.90cōnsonāns-antis/18.8,25cōnspectus -ūs m 25.108,135cōn-spicere 21.29cōnstāns-antis 28.99cōn-stāre -stitisse 8.56; 22.1cōn-siituere -uisse -ūtum25.56; 32.152cōn-sūmere 26.11,29con-temnere -tēmpsisse -tēmptum32.14,73con-iinēre23.18continuō 24.16conxiāprp+acc 12.72; 29.121con-trahere 30.32,41contrārius -a -um 16.49; 28.95con-turbāre34.122con-venīre8.82; 15.64; 19.49con-vertere24.2convīva-ae m//30.73convlvium -īn 30.70con-vocāre33.109cōpia-ae/27,38cōpulāre33.106cōpulātīvus -a -um 35.162,164coquere -xisse -ctum 30.64corcordisnll.19,136; 19.19cornū-ūsn 21.31corpus-oris w11.1cor-rigere -rēxissc -rēctum18.105cotīdiē 19.76crās 20.128,130crassus -a -um 10.101,102crēdere -didisse -ditum 21.98,114;31.72;+iculum-ī«5.35culīna-ae/30.67culter-trim 11.95cumprp+abl 5.9,13,58; 21.15;25.111,143cum-H'mfl0.15;18.128;19.74;25.53;30.41:c.primum21.28;+com29.76,78;32.175cūnae -ārum/20.2cūnctus -a -um 32.40; pl 32.1cupere -iō -īvisse24.51,56cupiditās -ātis/25.122cupidus -a -um 25.46cūr3.26cūra-ae/27.97cūrāre 20.77; 29.184; 32.186;c.ut/nē27.102,139currere cucurrisse 7.66currus-ūsm25.7cursus -ūs m 32.220,222; 34.36cūstōdīre22.6;29.104dactylus-īm 34.250dare dedisse datum7.46,63,118daūvus-īm7.110dēprp+abl 11.53; 13.89; 19.105; 20.48; 21.95dea-ae/19.6dēbēre20.82;+^r23.16dēbilis-e31.139decem 4.10December -bris m 13.6decēre 20.158; 21.54deciēs 18.118decimus-a-um 13.5dēclīnāre9.90dēclīnātiō-ōnis/9.88de-esse dē-sum dē-fuisse18.94; +dat 32.101dē-fendere -disse -sum 12.107dcin34.119dc-inde 14.46dēlectāre 5.60dēlēre -ēvisse -ētum 18.144dēliciae-ārum/34.87,91delphīnus -īm 29.62dēmere -mpsisse -mptum 35.73dē-mōnstrāre 17.138; 26.50dēmum 30.21dēnārius-īm 17.97dēnī-ae-a33.2dēnique27.2dēns dentis m9.73; 11.10dē-nuō 24.4deorsum 26.73dēpōnēns -entis 16.156-dere -didisse -ditum
D E F105; 13.1dīvitiae-ārum/29.27docēre 17.2doctus -a -um 17.4dolēre 11.80; 34.135dolor-ōrism 24.25; 29.51domī 15.81; 18.151; 20.127domina-ae/2.31dominus-Im2.26;9.5;16.110,130;30.95;p/20.109domus -ūs/, abl -ō,placc -ōs19.42; domum adv 20.123;domōa
F G H Ifinīre29.179finis-ism 12.69; 13.38flāre 16.30flectere -xisse -xum 32.60,220flēre-ēvisse 24.36; 34.209flōs -ōris m 19.78flūctus-ūsm 16.33fluerc fluxisse 11.20flūmcn -inis n 10.40fluvius-īm 1.18foedus-a-um5.18folium-īw 10.70forās22.115fore33.185v. esseforis-is/22.1fotis adv 22.56forma-ae/13.54; 16.157; 19.137; 34.48formōsus -a -um 7.10forsitan35.119fomsse 23.18fortea
I K Lim-patiēns -entis 31.34im-pendēre 28,131imperāre 4.110; +dat 12.82;26.40imperātīvus -īm 4.111imperātor -ōris m 33.19imperfectum -īn 21.157imperium-īn 1.55; 10.29impetus-ūsm 12.114im-piger -gra -grum 18.156im-plēre -ēvisse -ētum 16.34im-plicāre -uisse -itum 34.29impluvium-īw5.27im-pōnere9.84im-primere -pressissc-pressum18.192im-probus-a-um3.33īmus-a-um 30.70inprp+abl 1.1,72,108;4.3,60,62; 12.106; 27.43; 34.168;+tp+acc24.13Kkalendae-ārum/13.57kalendārium -īn 13.(0)lābīlāpsum 16.85,139labor-ōrism 27.62labōrāre27.61;l.ut 27.112labrum-īnll.10labyrinthus-Im 25.27lac lactis n 20.9lacertus -I m 26.60lacrima-ae/7.7lacrimāre 7.6lacus -ūs m 13.96laedere -sisse -sum 34.13laetārī 16.73laetitia-ae/29.45laetus-a-um 3.3laevus -a -um 24.6lāna-ae/27.34largīri 17.133largus-a-um 17.132lāt- v. ferrelatēre 31.67Latīnus -a -um 1.69; 18.100lātrāre 9.42Iatus-erisw24.3;33.122lātus-a-uml2.104laudāre 17.42; 19.23lauslaudis/23.48lavāre lāvisse lautum 14.45; lavātumīre22.52lecūca-ae/6.21lectulus-Im 15.116lectus-īm 10.125; 30.69Iēgātus-īm33.148legere lēgisse lēctum 18.37legiō-ōnis/33.1legiōnārius -a -um 33.7,139leō -ōnis m 10.1levāre 26.69levis-e 12.56; 33.138lēxlēgis/31.105libellus-īm 28.47libenter 34.82Iiber-brīm2.81līber-era -erum 26.38,82
LM Nlīberāre30.118;32.6libērc 34.35Iīberi-ōramm2.21lībertās-ātis/26.89Hbertīnus-īm30.117licēre 15.116; +dat 16.83ligneus-a-um 22.20lignum-ī«22.18līlium-ī«5.13līmen-inis«22.2iīnea-ae/8.8; 18.53lingua-ae/11.10;18.4littera-ae/1.66;/>/23.15;33.29Htus-ōrisn25.101Iocātīvus-īm6.120locus-īm 16.15,159;20.13;p/loca-ōrumn 27.30longē 31.117; 33.66longus -a -um 6.10; 13.9,25;17.29; nāvis-a 32.198loquīlocūtum 16.96Iūcērelūxisse9.29lucerna -ae/34.84lucrum-ī«29.15luctāri 35.81lūdere-sisse 10.75; 33.26lūdus -īm 15.2; 34.15; pl 34.35lūgērelūxisse 34.42lūna -ae/13.46lupus -īm 9.22lūxlūcis/13.47; 33.114;34.116Mmaerēre25.112maestus -a -um 29.19magis 20.60; 35.209magister-triml5.4magnificus -a -um 19.52,77magnus -a -um 1.22,65māior -ius comp19.36,57Māius-īml3.3male 11.15; 34.100,103maleficium -I « 29.113māllemāluisse 28.151,156malum-īn 15.93; 16.101;30.47mālum-ī«7.41malus -a -um 6.39; 11.14mamma -ae/3.19; 20.29māne indēcln 13.36;
NO Pnamque31.135nārrāre 21.56; 23.70nārrātiō-ōnis/25.129nāscīnātum 28.22,45; 33.177nāsus-īm5.18natārelO.llnātūra-ae/26.46nātus -a -um 28.22; 33.24; v.nāscīnauta -ae m 16.28nāvicula-ae/28.94nāvigāre 16.9,27nāvigātiō-ōnis/29.48nāvis-is/16.9-nel.llnē 27.139; 29.73; 32.162,179,212;nē...quidem 27.55nec 11.54 v. ne-quenecāre 25.50necessārius -a -um 20.5necesseesse 10.58negāre 23.66,139; 31.199neglegēns -entis 27.144neglegere -ēxisse -cctum27.101,104negōtium-īw 27.11,66nēmō -inem -inī10.44; 20.60;23.28; 28.126nēquam adi indēcl27.151; swpnēquissimus -a -um 29.133ne-que/nec3.42;5.41;11.54;n....n.7.57;n.eniml0.110;n.vērōl6.138ne-scīre 17.4; 18.37,87neu 32.77 v.nē-veneuter -tra -trum 14.9neutrum-ī«2.97nē-ve/neu 27.140; 32.77nexnecis/25.88nldus-īm 10.69niger-gra-grum9.2nihil/nll 14.101; 34.174nimis 8.98nimium31.178nimius-a-um 31.82nisi 15.93; 26.46; 33.82,164niveus-a-um34.188nixnivis/13.89,91nōbilis-e 29.66nōbīs nōbīs-cum v. nōsnocēre+
paen-īnsula-ae/26.98pāgina-ae/2.85pallēre 23.36pallidus -a -um 23.35pallium-īn 22.73palma-ae/34.33palpitāre 11.98pānis -is m 9.11papyrus-ī/18.163pār paris 24.7parāre 30.67parātus -a -um 25.69,94parcere pepercisse 29.83,84parentēs -um m 14.89parere -iō peperisse 10.71,72pārēre4.110;+
P Q Rprīmum adv 14.46prīmus -a -um 1.67prīnceps -ipism 28.64,81prīncipium -I n 34.60prior-ius 15.97; 22.83priusadv 22.42prius-quam 31.64prīvātus -a -um 33.40proprp+abl 27.71,72; 32.93,121; 33.35probus -a -um 3.32; 8.106prō-cēdere 22.76procul 6.10; 9.55,86prō-currere -risse 33.16prōd-esse prō-fuisse 27.122proelium-īn33.15profectō 20.59prō-ferre30.142;33.175proficlscī -fectum 16.57prō-gredl -gressum 33.11pro-hibēre 27.169,175prō-icere 27.92prōmere -mpsisse -mptum17.97prōmissum -I n 23.95prō-mittere 23.87; 27.119prōnōmen -inis n 8.135; 35.39prope prp+acc 6.8; adv 9.78;12.102; comppropius 22.67properāre 33.56,90propinquus -a -um 26.114proprius -a -um 35.9,11pToplcrprp+acc 16.118,126propter-eā35.175prō-silire -uisse 34.210prō-spicere 25.103prōtinus 29.30prōvincia-ae/1.57proximus -a -um sup32.26prūdēns -entis 17.9pūblicus -a -um 33.40pudēre 23.79; +gen 23.82pudor -ōris m23.82puella-ae/2.3;34.195puer -erim2.2; 12.98;30.86pugna -ae/21.53pugnāre 12.37pugnus-īm 12.39pulcher -chra -chrum 5.15,17pulchritūdō -inis/19.22pullus-īm 10.72pulmō-onism 10.52pulsāre 3.8; 6.86pūnire 15.7puppis -is/16.41322pūrus -a -um 14.52putāre 11.108,134,139quadrāgēsimus -a -um 28.43quadrāgintā 17.25quadringentī -ae -a 17.32quaerere -sīvisse-sītum 9.60;25.55; 31.16; 33.37; 34.211quālis -e 18.65quālitās-ātis/35.36quam 6.11; 7.94; +«#27.177quam-diū 33.87quam-ob-rem 31.37quamquam 17.81quandō 13.107; 35.171,203quantitās -ātis/35.36quantum 31.53,81quantus -a -um 8.72,75; 19.121quā-propter 35.174quā-rēl7.135quārtus -a -um 8.124; 13.3; -apars 13.34quasi29.104quater 18.123quatere-iō26.116quaternī-ae-a 33.3,91quattuor 4.9quattuor-decim 17.19^que 2.9; 3.53queri questum 29.21qui quae quod 3.63,70-75;4.75; 8.3; 15.58quīquae quod (...?) 8.26,30quia 3.27quid 1.50; 2.76 v.quisquid adv 15.77quī-damquae- quod- 27.76;31.21,28quidem26.43,65;ne...q.27.55quid-nam 23.6quidnī35.116quid-quam 27.106quid-quid 31.29quiēscere -ēvisse27.1,64quiētus -a -um 11.58; 14.1quīn 22.29; 26.39quln-decim 17.20quīn-gentī -ae -a 17.33quīnl-ae-a33.3quīnquāgintā 17.25quīnque4.10quīnquiēs 18.124Quīntilis-ism 13.128quīntus -a -um 13.3quisquaequid 1.50;2.15,16quis quid (sī/num/nēq.) 22.7,28,105; 32.135quis-nam 23.6quis-quam quid- 26.26; 27.106quis-que quae- quod-17.12,13, 23; 18.20,43; 31.172quis-quis 31.176; 34.211quoadv 6.35; 16.47quō-cum 33.154 v. quī, quisquod (= quia) 10.24quod n 4.75 v. quīquō-modo 14.25,35quoniam 26.14quoque 1.3quot 2.37,38; 26.91; 31.69quot-annls 25.37quotiēs 18.122rāmus -īm 10.69rapere -iō -uisse -ptum 27.96,132; 28.133rapidus -a -um 29.72,192rārō adv 20.63; -ius 20.74rarus-a-uml8.13;28.137ratiō-ōnis/34.55ratiōnālis-c 35.162,173ratis-is/33.106re-cēdere22.76;23.11rc-ciperc30.6recitāre 15.97,99re-cognōscere29.171rēctē 17.40; 30.140 v. rēctusrēctus -a -um 17.39; 18.53; -āviā26.88; adv-ērc-cumbere24.8red-dere 15.88; 34.55red-imere -cmisse -ēmptum32.96red-īre 15.67; 16.58; 25.129re-dūcere 29.75re-ferre retiulisse re-lātum33.57; grātiamr. 32.123regere rēxisse rēcmm 25.6,44regiō-ōnis/27.25rēgnāre 28.88rēgula-ae/14.109re-linquere -llquisse -lictum9.40,48reliquus -a -um 26.15,18,28re-manēre 29.8rēmlgāre 32.54re-minlscl 32.102,156re-mittere 19.81
RSre-movēre 22.85rēmus-īm29.193repente 29.99reperīrerepperisse repertum9.63;18.11re-pōnere 17.129re-prehendere 17.62re-pugnāre 32.66re-quiēscere 30.22re-quīrere34.l37rēsreī/14.111,122; 17.3re-sistere -stitisse 22.62; 32.77re-spondēre -disse 3.25; 17.107respōnsum -I n 17.39rēte -is n 34.26re-tinēre 22.59; 34.73re-trahere 31.78re-venīre 11.47re-vertl -tisse-sum 20.123; 30.1re-vocāre 26.142; 31.43rēx rēgis m 25.44ridēre -sisse -sum 3.10; 5.70ridiculus -a -um 33.77rigāre 27.41ripa-ae/33.128risus-ūsro34.141rivus-īm9.8rogāre 23.57rogitāre 22.40Rōmānus -a -um 1.41; 2.1;6.15rosa-ae/5.13ruber -bra -brum 11.12,20rubēre 23.81rudis -e 27.26rūmor-ōrism31.12rumpere rūpisse ruptum22.72; 24.12rūnfoc 27.66 v. rūsrūrsus4.12rūs rūris n 27.65rūsticus -a -um 27.99; 31.191sacculus-im4.3saccus -I m 6.25sacerdōs -ōtis m//35.18saeculum-īrt 13.8saepe 17.72; -issimē 24.93saevus-a-um 25.39sagitta -ae/12.91sālsalism 30.109; 34.151salīre -uisse 22.72salūs -ūtis/29.119; -em dīcere23.23salūtāre4.33salvāre28.122salvē-ēte 4.34; 7.31salvēreiubēre30.16salvus -a -um 28.104,146sānāre 11.27sānē30.107sanguis-inismll.19sānus -a -um 11.24,77sapere -iō -iisse 34.190sapiēns -entis 31.108satis 8.95,126; 13.110saxum-īn 25.103scaena-ae/3.1scaenicus -a -um 34.44scalpellum-īw34.5scamnum-!n35.17scelestus -a -um 31.118scclus-erisn31.116scīlicet22.110scindere -idisse -issum 22.100scīre17.3,113,137scrībere -psisse -ptum 18.48scūtum-In 12.33sesibi 7.8; 15.82; 24.24secāre -uisse -ctum 29.169; 34.6sē-cum 14.87 v.sēsecundum prp+acc 33.107secundus -a -um 1.67; 16.37;32.100sed 1.7; 3.57sē-decim 17.20sedēresēdisse 11.31sella-ae/15.14semel 18.134; 25.31sēmen-inisn27.15semper 16.26senexsenism31.174sēnl-ae-a33.3sententia -ae/18.30; 30.138sentīre sensisse sēnsum 11.90;30.129septem4.10September -bris m 13.5septen-decim 17.20septentriōnēs -um m 16.47septimus -a -um 13.4sepiin-gentl -ae -a 17.33septuāgintā 17.26sequl secūtum 16.66,114sercnus -a -um 16.54serere sēvissesatum 27.9sērius-a-um34.144sermō-ōnism 20.50servārel6.125servīre28.152,158; 35.209servitūs-ūtis/32.2scrvus-īm2.26ses-centī-ae-a 17.33sēsē 29.156sēstertius -īm 8.61; 17.99seu32.113 v. sī-vesevērus -a -um 15.6; 31.100sexl.74sexāgintā 13.7sexiēs 18.120Sextilis-isml3.136sextus -a -um 13.4sī15.83; +coni 33.73,181sibi dat 24.24 v. sēsīc 18.42siccus-a-um27.129sīc-ut22.16signāre 18.188significārel8.33;24.87;25.41;35.203significātiō-ōnis/35.104signum-īwl9.3;23.13;33.9silentium -īn 20.116silēre20.115silva-aef9.10,21similis -e 35.221simul 16.55; s. atque 31.41sīn 26.78sineprp+ablSASsinere sīvissesitum 22.77singulāris -is m 1.88singulī -ae -a 30.73,74sinister -tra -trum 14.80;/16.51; 30.97sinus-ūsm34.159sī-quidem35.171sitis-is/30.48situs -a -um 16.2s!-ve/seul6.2;20.12;s. ...s.20.82; 32.116sōl-isro 9.25,30solēre -itum esse 14.62solum-īn 21.64; 27.39sōlum adv 7.56sōlus -a -um 5.23solvere -visse solūtum 22.63;23.43; 31.33; nāvems. 25.98somnus -īm 20.4sonus-Im24.9sordēs-ium/21.60sordidus -a -um 14.45; 27.62soror-ōris/12.1spargere -sisse -sum 27.15,171spcciēs-ēī/35.159323
S T Uspcctāre 11.76,109spectātor -ōris m 34.31speculum -īn 7.8spērāre 28.147,158spēs-eī/29.16-spicere -iō -spexisse -spectumspīrāre 10.47spondēus-īm 34.250stāre stetisse 11.32statim 15.28statuere -uisse -ūtum 31.80stēlla-ae/13.46sternere strāvisse strātum30.72,82stilus-īml4.109stipendium -ī«33.35strepitus-ūsm24.12studēre 33.29studiōsus -a -um 26.43studium-ī n 33.30stultus-a-umll.10stupēre29.112suādēre -sisse 29.161subprp+abl930'y 10.47;27.57; +acc 22.91sub-īre 29.99subitō&fo24.12subitus -a -um 24.10sub-mergere 32.4sub-urbānus -a -um 27.58sūmerc -mpsisse -mptum 4.73;11.23summus -a -um 26.79; 30.69;32.37superprp+aec 11.6,30; +abl31.147superbus -a -um 32.170super-esse 18.140; 32.48superior -ius 23.64; 33.144superlātīvus -īm 13.175superus -a -um 16.2supīnum-īn22.125supplicium -In 31.119suprāprp+acc 9.25; 16.2; adv33.22surdus-a-um 28.31surgere surrēxisse 14.40; 15.15sur-ripere -iō -uisse -reptum29.131sursum 26.73suscitāre 28.66,121su-spicere 29.85,108sus-tinēre 10.100,124; 12.115suus -a -um 4.19; 13.47syllaba-ae/1.74324tabella-ae/21.109tabellānus-īm 22.24taberna-ae/8.1tabernārius-īm8.3tabula-ae/14.109tacēre4.37tacitus-a-um 15.18talentum-īn32.169tālis -e 18.70tam 6.11; 8.81; 14.59; 34.20tam-diū 33.86tamen 19.63tam-quam 26.53tandem 22.35; 34.71tangere tetigisse tāctum 11.40tantum 27.94; adv 4.11tantun-dem 35.40tantus -a -um 8.64tardus-a-um 30.12,79tata-aem 20.30taurus-Im 25.26tē tē-cum v. tūtēctum-īnl9.3temerārius -a -um 26.104tempestās-ātis/16.32templum -I n 19.46tempus -oris n 13.9,19,80; 19.155;t.est 13.148tenebrae -ārum/34.83tenebricōsus -a -um 34.98tenēre -uisse 7.6; 16.77; 25.32tenuis-e 10.101ter 18.125tergēre -sisse -sum 7.23,92tergum-īn 15.61; ā-ō 16.38ternī-ae-a 30.74tcrra-ae/9.26; 12.62;13.49;31.39terrēre 22.67terribilis-e 25.25tertius-a-um 1.68testis -is m/f 34.205tetig- v. tangeretheātrum -īn 34.45tibi dat 14.66 v. tūtībiae-ārum//>/28.(73)tībīcen-inis w 28.71timēre 6.39,42timidus-a-um 25.21timor-ōrism9.57-linēre -uissc -tentum
U V Zumquam 23.26ūnācum20.104unde 6.34; 16.20,45ūn-dē-centum9.3ūn-decim 13.30ūndecimus -a -um 13.5ūn-dē-trigintā 13.28ūn-dē-vīgintī 17.21ūniversus -a -um 28.37ūnus -a -um 1.76; 18.58; 19.5;28.67; ūnī-ae-a 33.91urbānus -a -um 27.67; 31.192urbs-bis/13.100ūrere ussisse ustum 26.80ūsque 17.16; 27.121; 34.97ut9.72; 11.104; 12.63,64; 14.120; 18.122; +cmi 27.78; 28.87,90,103; 32.42utcr-tra-trum 14.12utcr-que utra- utrum-14.7ūtīūsum+aW27.20;34.10utinam 32.157,179; 33.67utrum...an28.12ūva -ae/27.48uxor -ōris/19.1vacuus -a -um 4.66vāgīre 20.7valdē 24.20,24valē-ēte 14.128; 16.71valērel4.12valētūdō-inis/33.60validus -a -um 21.47; 28.103vallis-is/9.19vāllum-īnl2.100varius -a -um 18.33; 29.179vās -is nypl -a -ōrum 30.90-ve 27.29vehere vēxissevectum 6.30,69vel 13.7,9velle voluisse 10.67,75; 13.140vēlōx-ōcis29.185vēlum-in 16.39vel-ut 28.26vēna-ae/11.20vēn-dere8.5venīrevēnisse 3.21; 13.47venter-trism 11.21ventus-īm 16.29venustus -a -um 34.89vēr-isn 13.80,84verbera -um npl 23.99verberāre3.46verbum-īn3.100;4.45vērē21.101 v. vērusverēri 16.74vērō 16.123; 18.140; 21.104;neque/necv. 16.138versāri 28.89,134; 32.157versiculus -Im 34.172vcrsus -ūs m 12.145; 32.102versus, ad... v. 20.67vertere -tisse -sum 7.16,45;13.50; 22.3vērum 26.8vērus -a -um 15.54; 22.66; 32.115; n 15.57vesper -erīm 13.36; -īadv2QA2vester-tra-trum 12.25vestīgium-īn 9.54,82vestīmentum -I n 14.69,75vestīre 14.71vestis-is/21.5;30.71vestrum gen 29.43vetāre -uisse -itum 31.106vetus-eris 31.127,154via-ae/6.1;8.11vīcēsimus -a -um 20.0victor-ōrism 32.40victōria-ae/32.31vidēre vīdissevīsum 3.11; 10.50; vidērī26.94,95; 33.63vigilāre 14.5vigilia-ae/28.95vīgintī8.48vīlis-e 32.38vīlla-ae/5.1vincere vlcisse victum 21.46;32.31vincīre vīnxisse vīnctum 22.11vīnea-ae/27.47vīnum -īn 27.49vir-Im 2.1; 5.20vīrēs-ium/32.53virga-ac/15.6virgō-inis/19.41virtūs-ūtis/33.37vīsvimvī/32.13,164viscera-um «11.22vīsere-sisse30.19vīta-ae/29.7vītāre28.143vītis-is/27.46vīvere vīxisse 10.46; 20.11;25.25vīvus -a -um 10.49vix 16.69; 27.177vōbls vōbīs-cum v. vōsvocābulum-inl.71vōcālis-is/18.7,23vocāre3.16;19.30;30.9vocātivus -īm 4.102volāre 10.11voluntās -ātis/32.61vorāgō-inis/28.131vorāre25.19vōsvōbis 15.51,120; 20.130;21.109; vōbls-cum 29.57vōxvōcis/10.81vulnerāre33.137vulnus-erisw33.138vultus-ūsm 23.34zephyros-īml8.12325
INDEX GRAMMATICVSablātīvus5.123-138—(= ab/ex—)6A\2-U3,m; 16.140;25.38,100; 23.106; 27.89; 32.6— (absolūtus) 14.15,85; 16.36,64,65,94,95;22.119— (apudcomp.,awfe//>0sO 16.91,123,124,148;19.83,86,123— (causae) 11.55; 25.73; 26.24; 27.109; 32.22— (comparāiiōnis) 24.30,77,90,108,116; 32.193— (Instrūmentl) 6.40,51,69,91; 8.24,56,99; 12.191; 16.34; 20.11; 27.20 (ūtl)— (locl)16.16;25.52— (modī)9.90; 10.112; 26.47; 29.14; 32.46,77— (post prp. ab/āy cāram, cum, dē, ex/ēyprō,prae, sine) 5.136; 35.194-199; (iny$ub,super)1.1; 9.30; 31.147; 35.205-213— (quālitātis) 29.123; 32.49— (temporis) 13.19,44,46,52; 33.54accūsātīvus3.84-97; 5.107-122— cum īnfinītlvō11.168-179; 25.2— (post prp.) 6.97-107; 35.181-193— (= o^f—)6.110-111,114-115; 20.123;25.52,99—/ablātīvus (post prp. in, sub, super) 7.14,17;22.91; 35.200-213āctlvum/passīvum6.122-139; 35.65-81adiectīvum (dēcl. I/II) 12.155-171— (dēcl. III) 12.172-185— (comparātiō) 13.168-176adverbium 35.102-126— (-ēl-iter) 18.194-212— {-nter)30.33,35,82— (-o) 17.12; 20.63; 24.12,59,100— (comparātiō) 18.206-212; 35.121-126cāsus 35.19-28comparātiō (adiectīvī)13.168-176; 35.30-37— (adverbiī) 18.206-212; 35.121-126comparātlvus 12.199-225— (adverbiī) 18.206-207,210,211coniugātiōnēsI-IV 35.232-237coniūnciiō 35.155-175coniūnctīvus praes. 27.182-235— imperf. 28.191-232^perf. 32.226-273— plūsquamperf. 33.194-236_ (cum—) 29.76,79; 32.176; 33.109— (dubitātīvus) 28.184; 29.22,23,51— (horiātīvus)30.87,120; 32.176-177— (interrogat/nescitnumJquis—) 29.106,117,128; 31.82,84— (irreālis)33.73-76,82-85,181-182,208-214— (optātīvus)31.182,183,1%; 32.157,183;33.67,71,166— (ut/ni—) 29.204-218datīvus 7.106-121; 8.46,116; 10.58; 17.79— (possessīvus: esse)12.6-10; 14.64,77,86—(verba:pōrēre...) 12.75,82; 15.64; 16.82; 17.109;19.104;21.119;27.122,123;28.16,110,158;29.80,83,85,161,185;30.33,104;31.55,90;32.77,101,117;33.29;34.35,40,126,217— (agentis: apud gerundīvum) 31.159,210-211dēcllnātiō19.89-99— 119.100-113— I/II (adiectlvum) 12.155-171— III9.114-127; 10.166-183— III (neutr.) 11.148-167— III (adiectīvum) 12.172-185— IV 12.144-154— IV (neutr.) 21.(36-38)— V 13.152-168; (rēs)14.(111-114)dēcllnātiōnēs I-V 35.224-231dēpōnēns, verbum 16.152-165; 35.79-81(ind.praes.) 17.187-193(ind./Inf. perf.) 24.26,27,54,80,81,88,101(imp.) 25.146-154esse:ind. praes. 15.143-153, imperf. 19.168184, fut. 20.176-188; coni. praes. 27.195- 209,imperf. 28.201-213feminīnum 2.%, 101-102ferre (ind. praes.) 22.105-111futūrum 20.167-207— part.&īnf. 23.157-178fiitūrum perfectum 30.161-201genetīvus 2.105-121^accūsātīvus25.22,46,51,77,86,88,122,125,\10;(oblīvīscī/memimsse)25.\26i32.126,156— (locāGvus)6.114-115,120-121— (nwnerus—) 2.47,56— (multum/paulum—) 16.9,61,62,117; 27.38,41— (parūtīvus) 12.64,65; 17.14; 19.30— {plēnus—)7.43— (quālitātis) 12.158; 19.33; 22.16; 31.101genus (nōminis) 35.13-18— (vcrbl) 35.65-81gerundium 26.147-162gerundīvum 31.206-219gerundivum/gerundium 33.80,94-98,116326
Hhichaechoc 7.43,85.90; 8.212-223I8.135-211imperātīvus4.106-121; 5.139-156— (verbīdēpōnentis) 25.146-154— futūrī 26.81; 33.237-248imperfectum ind. 19.164-208— coni. 28.191-232—/perfectum 21.152-158indicātivus/coniūnctīvus 27.185-190—/imperātīvus 4.106-121Infinltīvuspraes. 10.133-165— perf. 21.166,175-176,202— fut. 23.157-178interiectiō 35.214-221tre (ind. praes.) 15.166-167iseaid 8.135-211locātīvus6.114-115,120-121; 15.81; 21.20;25.132; 27.66Mmasculīnum2.95,99-100Nne-eris! 32.162,183,199,211,215,243,254neutrum 2.97,103-105nōmen 35.7-37nōminātīvus/accūsātivus3.84-97numeri 4.9-10; 17.19-35— (prīmus,secwtdus...) 13.2-6,54— (adv. semel... -ies) 18.118-126,134— (singuB,Wnī...)30.73-74; 33.2-3numerus (nōminis) 1.85-106; 35.19-22— (verbī)5.139-156; 35.82-85participium 35.127-154participium praes. 14.134-150— perf.(pass.) 21.193-196— fot. 23.157-165passīvum6.122-139; 35.72-74perfectum ind. 21.159-206— īnf.21.166,175-176,202— coni. 32.226-273—/imperfectum 21.152-158persōnae 15.130-139; 35.50-53,97-100— verbī(āct.) 15.130-170(pass.) 17.154-162plQsquamperfectum ind. 24.120-161— coni. 33.194-236posiGvus (gradus) 35.33posse(ind. praes.) 15.169-170praepositiō 6.97-109; 35.176-213praepositiōnēs + abl. 5.136; 35.194-199— + acc. 6.97-107; 35.181-193—+ abl./acc. 35.200-213praesēnsind. (āct.) 15.130-170— ind.(pass.) 17.154-193— coni. 27.182-235—/praeteritum (imperf.) 19.155-162praeteritum v. imperfectum et perfectumprōnōmen 35.38-56prōnōmen relātlvum qui 3.6*-82; 8.135-211prōnōmina dēmōnstrātīva: hic8.212-223; iūe /is8.135-211— interrogātīva quis/quī8.135-211; uter 14.12,— persōnālia ego,tūynōs,vōs(nōm.) 15.132-133— possessīvameus/tuus2.66-79; suus 4.19; noster11.131 ;z*ster 12.25quis/quīquae quidJquod8.135-211sī/nisi+coni.33.73-76,82-85,208-214,220-225singulāris/plūrālis 1.85-106; 35.19^-22—I— (verbi) 5.139-156; 35.82-85superlātīvus (-issimus)13.167-176— (-errimus, -iUintus)18.73,84,102— (adverbiī) 18.206-212supīnum 122.123-130— 1122.131-135tempora (verbī)19.155-162; 20.166-171;21.151-158; 35.86-96Uut/ni/utnōn + coni. 29.204-218velle(ind. praes.) 10.75,76; 20.55,56,64,73verbum 3.98-103; 35.57-101vocātīvus4.100-105,19.93-94; 21.30327
NOTAE= idem atque (pōnitur inter vocābula quae eandem ferē rem significant)
Change language