ბიომრავალფეროვნების - გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი ...

საქართველოს ბიომრავალფეროვნების დაცვისსტრატეგია და მოქმედებათა გეგმათბილისი, 2005

საქართველოს ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმისთავდაპირველი ვერსია მომზადდა გლობალური გარემოსდაცვითი ფონდისა (GEF) დამსოფლიო ბანკის ფინანსური მხარდაჭერით. დოკუმენტის დასრულება კი განხორციელდაგაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP), გლობალური გარემოსდაცვითი ფონდისა დასახეობათა კონსერვაციის ცენტრის (NACRES) ერთობლივი პროექტის “არიდული დასემიარიდული ეკოსისტემების კონსერვაცია სამხრეთ კავკასიაში” ფარგლებში.უღრმესი მადლობა გვინდა გადავუხადოთ ყველა იმ ადამიანს - დამოუკიდებელექსპერტებს, სამთავრობო თუ არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებს,რომლებმაც თავიანთი დრო და ძალისხმევა არ დაიშურეს, საქართველოსბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმის შემუშავებისპროცესში.მადლობას ვუხდით მსოფლიო ბანკის თბილისის ოფისის წარმომადგენელს, ქალბატონდარეჯან კაპანაძეს, მნიშვნელოვანი კომენტარებისა და რჩევებისათვის; ქალბატონ ქეთიჩაჩიბაიას, გაეროს განვითარების პროგრამის წარმომადგენელს, მის მიერ გაწეულიდახმარებისთვის; ასევე სახეობათა კონსერვაციის ცენტრის ყველა თანამშრომელს,განსაკუთრებით, კი ბატონ ირაკლი შავგულიძეს, მოცემული დოკუმენტის დასრულებისა დაგამოცემის კოორდინირების გამო.ასევე, გვინდა აღვნიშნოთ “ფაუნისა და ფლორის დაცვის საერთაშორისო საზოგადოების”(Fauna and Flora International - UK) დახმარება, დოკუმენტის ინგლისური ვერსიისკორექტირებისა და სტრუქტურული დახვეწის, ასევე ქართული და ინგლისური ვერსიებისგამოქვეყნების საქმეში - ბატონმა მარტინ ჰოლანდსმა, დოქტორმა აბიგაილ ენთვისთლმა დაქალბატონმა ტიფანი აილეთმა მნიშვნელოვანი დახმარება აღმოგვიჩინეს, დოკუმენტისგაუმჯობესებასა და მისი ინგლისური ტექსტის კორექტირებაში. ფაუნისა და ფლორისდაცვის საერთაშორისო საზოგადოების მიერ გაწეული დახმარება შესაძლებელი გახდა“ბრიტანულ-ამერიკული თამბაქოს” (British American Tobacco Plc) ბიომრავალფეროვნებისპარტნიორობის პროგრამის ფინანსური მხარდაჭერით.ლევან ბუთხუზიგამგეობის თავმჯდომარესახეობათა კონსერვაციის ცენტრი - (NACRES)2

წინასიტყვაობასაქართველოს ბუნება, მისი ბიოლოგიური მრავალფეროვნება ქვეყნის ერთ-ერთიუმთავრესი სიმდიდრეა. ქვეყნის მდგრადი განვითარება შეუძლებელია ამ სიმდიდრისრაციონალური გამოყენებისა და შენარჩუნების გარეშე. 1994 წელს საქართველო შეუერთდაკონვენციას “ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ” და ამით აიღო საერთაშორისოვალდებულება დაიცვას და მომავალ თაობებს შეუნარჩუნოს ქვეყნის უნიკალურიბიომრავალფეროვნება, რომელიც ამასთანავე წარმოადგენს მსოფლიო მემკვიდრეობისუმნიშვნელოვანეს შემადგენელ ნაწილს.ამის შემდეგ მთავრობა დაუყოვნებლივ შეუდგა ამ კონვენციით ნაკისრივალდებულებების შესრულებას, რისი დასტურიც იყო ქვეყნის ბიომრავალფეროვნებისშესწავლისა და შეფასების ეროვნული პროგრამა (1996). ეს იყო სამმხრივი თანამშრომლობაგარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს, გაეროს გარემოს დაცვისპროგრამასა (UNEP) და სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევით ცენტრს - NACRES(ქართული არასამთავრობო ორგანიზაცია) შორის. ამ პროგრამის მიზანი იყობიომრავალფეროვნებაზე მოქმედი საფრთხეების, საქართველოში გავრცელებულისახეობებისა და მათი ჰაბიტატების მდგომარეობის შეფასება; არსებული, გარკვეულწილადსპორადული, ინფორმაციის შეგროვება და შეჯერება; თეთრი ლაქების იდენტიფიკაცია დაშესაბამისი რეკომენდაციების შემუშავება. ქვეყნის ბიომრავალფეროვნების შესწავლისმასალები გამოიცა როგორც ქართულ, ისე ინგლისურ ენაზე.მომდევნო ეტაპზე განისაზღვრა ბიომრავალფეროვნების დაცვის ეროვნულისტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმის შემუშავება, როგორც ამას ბიომრავალფეროვნებისდაცვის კონვენცია გვავალებს.საქართველოს ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმისშემუშავება დაიწყო 1998 წელს მსოფლიო ბანკისა და გლობალური გარემოსდაცვითი ფონდის(GEF) მხარდაჭერით – შესაბამისად, მისი შემუშავების პროცესი წარმოადგენდასაქართველოში ბიომრავალფეროვნების კონვენციის დანერგვის მეორე ეტაპს.აღნიშნული სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმის შემუშავებას საერთოკოორდინაციას უწევდა საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებისსამინისტრო. პირველი ეტაპის სამუშაო გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებისსამინისტროსთან ერთად გაინაწილეს სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევითმაცენტრმა, საქართველოს დაცული ტერიტორიების პროგრამამ და მეტყევესპეციალისტებისაგან დაკომპლექტებულმა ჯგუფმა. ისინი ერთობლივად ატარებდნენსამუშაო შეხვედრებს, სემინარებს, აგრეთვე აგროვებდნენ და აანალიზებდნენ არსებულმასალებს. დოკუმენტის მომზადებში ასევე ჩართული იყვნენ ექსპერტები საქართველოსმეცნიერებათა აკადემიის ინსტიტუტებიდან, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტიდან,სხვა სამთავრობო და არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან. გარემოსა და ბუნებრივირესურსების დაცვის სამინისტროს კოორდინაციით პერიოდულად ხდებოდა დაგროვილიმასალების შეჯამება, კომპილაცია, ანალიზი, ტარდებოდა შეხვედრები და სემინარებიპროცესში ჩართულ ჯგუფების მონაწილეობით.სხვადასხვა ობიექტური მიზეზების გამო, დოკუმენტის საბოლოო ვერსიისმომზადების პროცესი დაგეგმილზე მეტ ხანს გაგრძელდა.2002 წელს ნათელი გახდა, რომ გარემოსდაცვითი და სოციალურ-პოლიტიკურისიტუაციის სწრაფი ცვლილების გამო საჭირო იყო არსებული დოკუმენტის განახლება. ამისგამო, საქართველოს მთავრობის სახელით გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვისსამინისტრომ თხოვნით მიმართა სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევით ცენტრსშეემუშავებინა დოკუმენტის დასრულების ახალი სწრაფი გეგმა. ამავე დროს, სამინისტრომ3

დახმარება სთხოვა ფაუნისა და ფლორის დაცვის საერთაშორისო საზოგადოებას (Fauna andFlora International UK) დოკუმენტის ინგლისური ვერსიის მომზადებაში.სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევითმა ცენტრმა, თავის მხრივ, თხოვნითმიმართა გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP) და გარემოსდაცვის გლობალური ფონდს(GEF) ნება დაერთოთ მათ მიერ დაფინანსებული პროექტის - “არიდული და სემიარიდულიეკოსისტემების კონსერვაცია სამხრეთ კავკასიაში” - ბიუჯეტიდან გამოყოფილიყო შესაბამისითანხები დოკუმენტის საბოლოო ვერსიის შესამუშავებლად.სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრმა, ფაუნისა და ფლორისდაცვის საერთაშორისო საზოგადოებასთან მჭიდრო თანამშრომლობით და სხვადასხვაექსპერტთა მონაწილეობით შეიმუშავა განახლებული დოკუმენტი, რომელიცგანსახილველად დაეგზავნა ყველა შესაბამის სამთავრობო, არასამთავრობო და აკადემიურსტრუქტურას. ამ უკანასკნელთა მიერ მოწოდებული შენიშვნებისა და კომენტარებისგათვალისწინების შემდეგ ჩამოყალიბდა საბოლოო დოკუმენტი, რომელიც დასამტკიცებლადგადაეცა გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს.დოკუმენტის ძალაში შესასვლელად სამინისტროს მიერ მომზადდა მთავრობისდადგენილება. ამ დადგენილებით (საქართველოს მთავრობის დადგენილება # 27, 2005 წლის19 თებერვალი) დამტკიცდა ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა.ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა შედგება პრეამბულისა დაორი თავისაგან. პრეამბულაში ჩამოთვლილია ბიომრავალფეროვნების დაცვისსტრატეგიული კომპონენტები და მათთან დაკავშირებული პრობლემები; ამ პრობლემებისანალიზი მოცემულია დანართებში.პირველ თავში წარმოდგენილია ზოგადი მიზანი და სამომავლო ხედვა. ასევემოცემულია სტრატეგიული პრინციპები, რომლებსაც დოკუმენტი ეფუძნება და კონკრეტულიმიზნები და ამოცანები ზემოთ ჩამოთვლილი თითეული კომპონენტის მიხედვით.მეორე თავი წარმოადგენს მოქმედებათა გეგმას, რომელიც მოიცავს კონკრეტულქმედებებს დასახული მიზნებისა და ამოცანების მისაღწევად კომპონენტების მიხედვით.ასევე მითითებულია ამ ქმედებების განხორციელების სავარაუდო ვადები და ბიუჯეტი.ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგიასა და მოქმედებათა გეგმას დანართისსახით ახლავს საქართველოს ბიომრავალფეროვნების ძირითადი საკითხები, სადაცგანხილული და გაანალიზებულია ქვეყნის ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობა,პრობლემების ანალიზი და და საფრთხეები. ეს დანართი დაყოფილია ქვეთავებად,რომლებიც შეესაბამება ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის შემდეგ თემატურკომპონენტებს: დაცული ტერიტორიები; სახეობები და ჰაბიტატები;აგრობიომრავალფეროვნება; ნადირობა და მეთევზეობა; მონიტორინგი; ბიოუსაფრთხოება;გარემოსდაცვითი განათლება, საზოგადოებრივი ცნობიერება და საზოგადოებისმონაწილეობა; ფინანსურ-ეკონომიკური პროგრამა; საკანონმდებლო დაინსტიტუციონალური ასპექტები; მდგრადი სატყეო მეურნეობა.ამ თავზე დაყრნობით არის შემუშავებული დადგენილებაში მოცემული პრობლემებისჩამონათვალი (იხ. პრეამბულა), რომელთა გადაჭრის გზები დასახულია სტრატეგიასა დამოქმედებათა გეგმის 1 და 2 თავში.სიტუაციის ანალიზში მოცემულმა ზოგიერთმა საკანონმდებლო და ინსტიტუციურმასაკითხმა დღეისათვის ცვლილება განიცადა. დღევანდელი მდგომარეობით, მოქმედებათაგეგმით გათვალისწინებული ქმედებების ნაწილის განხორციელებაც დაწყებულია.აღნიშნული ასახვას ჰპოვებს ბიორავალფეროვნების ეროვნულ მოხსენებაში.4

სარჩევისაქართველოს მთავრობის დადგენილება ........................................................................ 7პრეამბულა .............................................................................................................................. 8I. ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგია ............................................................... 151.1. ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგიის ხანგრძლივობა ...........................1.2. სტრატეგიული პრინციპები ....................................................................................... 151.3. სამომავლო ხედვა ........................................................................................................ 16II. მოქმედებათა გეგმა ........................................................................................................... 232.1. დაცული ტერიტორიები ............................................................................................. 242.2. სახეობები და ჰაბიტატები ......................................................................................... 272.3. აგრობიომრავალფეროვნება ....................................................................................... 332.4. ნადირობა და მეთევზეობა ......................................................................................... 372.5. ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი ................................................................... 392.6. ბიოუსაფრთხოება ........................................................................................................ 412.7. გარემოსდაცვითი განათლება, საზოგადოებრივი ცნობიერება დასაზოგადოების მონაწილეობა .................................................................................... 432.8. ფინანსურ-ეკონომიკური პროგრამა ......................................................................... 462.9. საკანონმდებლო ასპექტები ........................................................................................ 48დანართი 1 - საქართველოს ბიომრავალფეროვნების მოკლე მიმოხილვა .................. 501.1. საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება ........................................ 501.2. საქართველოს ბიომრავალფეროვნების გლობალური მნიშვნელობა ................. 501.3. ძირითადი ეკოსისტემები და ბიომები ..................................................................... 511.4. საქართველოს ცხოველთა სამყარო ............................................................................ 561.4.1. უხერხემლოები ....................................................................................................... 561.4.2. ხერხემლიანები ....................................................................................................... 56დანართი 2 - ბიომრავალფეროვნების დაცვის ძირითადი საკითხები: არსებულისიტუაციის მიმოხილვა ........................................................................................................ 582.1. დაცული ტერიტორიები ............................................................................................ 582.2. სახეობები და ჰაბიტატები ......................................................................................... 622.3 აგრობიომრავალფეროვნება ........................................................................................ 662.4 ნადირობა და მეთევზეობა ......................................................................................... 682.5 ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი .................................................................... 712.6. ბიოუსაფრთხოება ......................................................................................................... 722.7. გარემოსდაცვითი განათლება, საზოგადოებრივი ცნობიერება დასაზოგადოების მონაწილეობა ..................................................................................... 74155

2.8. ფინანსურ-ეკონომიკური პროგრამა ........................................................................... 762.9. საკანონმდებლო ასპექტები .......................................................................................... 772.10. მდგრადი სატყეო მეურნეობა .................................................................................... 82დანართი 3 - შემოკლებათა ახსნა ........................................................................................ 87დანართი 4 - ავტორები ......................................................................................................... 886

საქართველოს მთავრობისდადგენილება № 272005 წლის 19 თებერვალიქ. თბილისისაქართველოს ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგიისა დამოქმედებათა გეგმის დამტკიცების შესახებ,,საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობისწესის შესახებ” საქართველოს კანონის მეხუთე მუხლის ,,ჟ” ქვეპუნქტის საფუძველზე,,,ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ კონვენციის თაობაზე” საქართველოსპარლამენტის 1994 წლის 21 აპრილის დადგენილებით რატიფიცირებული ,,ბიოლოგიურიმრავალფეროვნების შესახებ” კონვენციის მოთხოვნათა შესრულების მიზნით:1. დამტკიცდეს თანდართული ,,საქართველოს ბიომრავალფეროვნების დაცვისსტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა”.2. ,,საქართველოს ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგიითა და მოქმედებათაგეგმით” გათვალისწინებულ ღონისძიებათა შესრულების კოორდინაცია განახორციელოსსაქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრომ.პრემიერ-მინისტრიზ. ნოღაიდელი7

საქართველოს ბიომრავალფეროვნების დაცვისსტრატეგია და მოქმედებათა გეგმაპრეამბულა1994 წელს საქართველომ ხელი მოაწერა საერთაშორისო კონვენციას ბიოლოგიურიმრავალფეროვნების შესახებ და ამგვარად იკისრა პასუხისმგებლობა – დაიცვას ქვეყნისმდიდარი მცენარეული საფარი და ცხოველთა სამყარო; დაიწყოს ბიოლოგიური რესურსებისგონივრული გამოყენება და უზრუნველყოს ბიომრავალფეროვნებისაგან მიღებულისარგებლის სამართლიანი განაწილება.ამჟამად სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების გარდამავალ ეტაპზე მყოფსაქართველოს აქვს უნიკალური შესაძლებლობა, გამოიყენოს სხვა ქვეყნების მიერდაგროვილი გამოცდილება და თავიდან აიცილოს შეუქცევადი ცვლილებები იმ გარემოში,რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ. ამის საფუძველს ჩვენი ქვეყნის მიერ ბოლო რამდენიმე წლისგანმავლობაში გარემოს დაცვის სფეროში მიღებული კანონმდებლობა ქმნის; თუმცააუცილებელია არსებული კანონების აღსრულების უზრუნველყოფა და ზოგადადკანონმდებლობის შემდგომი დახვეწა. ასევე შემდგომ განვითარებასა და სრულყოფასმოითხოვს ინსტიტუციური მოწყობა. გაზრდილი პასუხისმგებლობითა და მნიშვნელოვნადგაუმჯობესებული სტრუქტურით გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებისსამინისტროს უმთავრესი ფუნქცია ენიჭება ქვეყანაში გარემოსდაცვითი პოლიტიკისშემუშავებასა და დანერგვაში. ბუნების კონსერვაციასთან დაკავშირებული პრობლემებისგადაჭრაში უმნიშვნელოვანესი როლი აქვთ არასამთავრობო ორგანიზაციებს.კონვენცია ბიომრავალფეროვნების შესახებ თითოეულ მხარე ქვეყანას ავალებსშესაბამისი ეროვნული დოკუმენტის შემუშავებას, რომელმაც უნდა განსაზღვროსსახელმწიფოში ბიომრავალფეროვნების დაცვის პოლიტიკა და კონკრეტული გეგმა. ამგვარიდოკუმენტის არსებობა ქვეყნის ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და გონივრულიგამოყენებისთვის ერთ-ერთ აუცილებელ პირობად არის მიჩნეული. შესაბამისად,ბიომრავალფეროვნების დაცვის ეროვნული სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმისდამტკიცება საქართველოს მიერ კონვენციით განაზღვრულ ვალდებულებათაგანხორციელების უმნიშვნელოვანეს ეტაპად უნდა მივიჩნიოთ; მიუხედავად სოციალურ-ეკონომიკური სიძნელეებისა, საქართველო მზადაა რეალური ნაბიჯები გადადგას თავისიბიოლოგიური სიმდიდრის შენარჩუნების გზაზე.ბიომრავალფეროვნების დაცვის ეროვნული სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმაქვეყნის მდგრადი განვითარების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. მისიგანხორციელება მოითხოვს ქვეყანაში არსებული სამეცნიერო პოტენციალის მობილიზებასდა მჭიდრო თანამშრომლობას სამთავრობო, არასამთავრობო და ბიზნესის სექტორებს შორის.წარმატების მიღწევა შეუძლებელი იქნება საყოველთაო საზოგადოებრივი მხარდაჭერისგარეშე. ასევე აუცილებელი იქნება აქტიური თანამშრომლობა ისეთ სექტორებთან,როგორიცაა: სოფლის მეურნეობა, ტურიზმი, ენერგეტიკა, ურბანიზაცია და სხვ.საერთაშორისო გაერთიანებისა და დონორი ორგანიზაციების მხრიდან ფინანსურ დატექნიკურ მხარდაჭერას კვლავაც უმნიშვნელოვანესი როლი მიენიჭება ქვეყნის მიერდასახული მიზნების მიღწევასა და ამოცანების გადაწყვეტაში.დოკუმენტი განსაზღვრავს ქვეყნის (შავი ზღვის აკვატორიის გარდა)ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და გონივრული გამოყენების სტრატეგიას მომავალი 10წლისათვის და კონკრეტულ მოქმედებებს ხუთწლიანი პერიოდისათვის. იგი არის ჩარჩო-დოკუმენტი, რომლის მიხედვითაც საქართველოში უნდა წარიმართოს კოორდინირებულისაქმიანობა ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის სფეროში.8

საქართველოს ბიომრავალფეროვნების ამჟამინდელი მდგომარეობის, პრობლემებისადა მასზე მოქმედი საფრთხეების გათვალისწინებით გამოიყო ცხრა ძირითადი საკითხი,რომლებიც მოიცავენ ბიოლოგიური რესურსების დაცვისა და გონივრული გამოყენებისპრაქტიკულად ყველა ასპექტს. თუმცა მხედველობაში იქნა მიღებული ისიც, რომთითოეული მათგანი მჭიდროდ უკავშირდება ერთმანეთს და, შესაბამისად, არსებობსგარკვეული გადაფარვები შედარებით უფრო კომპლექსურ კონკრეტულ საკითხებთანმიმართებაში. ზემოხსენებული ძირითადი საკითხებია:- დაცული ტერიტორიები;- სახეობები და ჰაბიტატები;- აგრობიომრავალფეროვნება;- ნადირობა და მეთევზეობა;- ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი;- ბიოუსაფრთხოება;- გარემოსდაცვითი განათლება, საზოგადოებრივი ცნობიერება და საზოგადოებისმონაწილეობა;- ფინანსურ-ეკონომიკური პროგრამა;- მდგრადი სატყეო მეურნეობა;- საკანონმდებლო ასპექტები.ისტორიული ასპექტებისა და ამჟამინდელი მდგომარეობის ანალიზის შედეგადთითოეულ საკითხთან დაკავშირებით გამოიყო შემდეგი ძირითადი პრობლემები, რომელთაგადაჭრაც დასახულია სტრატეგიასა და მოქმედებათა გეგმაში:* დაცული ტერიტორიები1. საქართველოს ბუნებრივი და კულტურული ლანდშაფტების, ეკოსისტემების,ჰაბიტატების მოდი-ფიკაცია და დეგრადაცია, ბიომრავალფეროვნების გაღარიბება;2. არ არსებობს დაცული ტერიტორიების ერთიანი ქსელი;3. ეროვნული დაცული ტერიტორიების არასაკმარისობა – არ არის დაარსებულიდაცული ტერიტორიები ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისათვის მნიშვნელოვანრეგიონებში (ცენტრალური კავკასიონი, ჯავახეთის ზეგანი);4. დაცული ტერიტორიების გლობალური კატეგორიების ნაკლებობა;5. უკიდურესად არასაკმარისი დაფინანსება, ფინანსური მექანიზმისმოუხერხებლობა, ინსტიტუციური სისუსტე;6. საერთაშორისო თანამშრომლობის ნაკლებობა;7. ზოგიერთი ნაკრძალის არაეფექტიანობა მცირე ზომის გამო;8. დაცულ ტერიტორიებში მონიტორინგის სისტემის არარსებობა;9. ადგილობრივი მოსახლეობის გაუცნობიერებლობა გარემოსდაცვით საკითხებსადა მიმდინარე პროექტებში;10. ზოგიერთ რეგიონში ადგილობრივი მოსახლეობისა და დაცული ტერიტორიებისინტერესთა კონფლიქტი;11. ბუნებრივი რესურსების უკანონო მოპოვება;12. დაცული ტერიტორიების კანონქვემდებარე რეგულირების ნაკლებობა.* სახეობები და ჰაბიტატები1. უცნობია საქართველოს სახეობათა უმეტესობის თანამედროვე მდგომარეობა, რაცართულებს კონსერვაციული პრიორიტეტებისა და შესაბამისი მოქმედებების დაგეგმვისპროცესსა და სახეობების გონივრული გამოყენების უზრუნველყოფას;2. განახლებას საჭიროებს საქართველოს წითელი ნუსხა;9

3. ცხოველთა მრავალი სახეობა გადაშენების კრიტიკული საფრთხის წინაშეა;4. კრიტიკული საფრთხის წინაშეა მცენარეთა მრავალი სახეობა (მათ შორისენდემური/პალეოენდემური, რელიქტური, იშვიათი);5. ბოტანიკური ბაღები სრულად ვერ ასრულებენ კონსერვაციულ ფუნქციებს,ცხოველთა ex-situ კონსერვაციის ცენტრების არარსებობა კი მნიშვნელოვნად აფერხებსზოგიერთი სახეობის კონსერვაციას;6. ეკონომიკური მნიშვნელობის ცხოველთა არასანადირო სახეობებისა დამცენარეებისათვის (მცირე გამონაკლისის გარდა) დაუდგენელია მოპოვების კვოტები, რაცბიოლოგიური რესურსების ჭარბი და უკონტროლო გამოყენების წინაპირობას ქმნის;7. საფრთხის წინაშეა მცენარეთა მრავალი იშვიათი და რელიქტურითანასაზოგადოება;8. საქართველოს უმნიშვნელოვანესი ჰაბიტატები (ნახევარუდაბნო, სტეპი,წყალჭარბი ტერიტორიები, ჭალის ტყეები, კოლხური ტყე და სხვ.) კრიტიკული საფრთხისწინაშეა;9. გამოსავლენია საფრთხის წინაშე მყოფი:ა) პირველადი და მასთან ახლომდგომი ბიოტოპები;ბ) გლობალური მნიშვნელობის ბიოტოპები;გ) განსაკუთრებით სენსიტური ბიოტოპები.10. განსახორციელებელია საძოვრების ხელახალი პასპორტიზაცია მათირაციონალური დატვირთვის დონის განსაზღვრის მიზნით, ვინაიდან ზამთრისა და ალპურისაძოვრების ზეჭარბი გამოყენების გამო თითქმის ყველგან ხდება მცენარეული საფარისდეგრადაცია;11. არ არის ამომწურავი ინფორმაცია დაცული ტერიტორიების ფარგლებს გარეთარსებული ბიომრავალფეროვნების კუთხით განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ადგილებისშესახებ, რის გამოც მათი მართვა არ ხორციელდება კონსერვაციული პრინციპებისგათვალისწინებით;12. არ არის შეფასებული ინვაზიური სახეობების ზეგავლენა ადგილობრივეკოსისტემებსა და თანასაზოგადოებებზე.* აგრობიომრავალფეროვნება1. აგრობიომრავალფეროვნების დაცვა არ არის აღიარებული პრიორიტეტადსახელმწიფოებრივ დონეზე;2. ქვეყნის აგრობიომრავალფეროვნების, მისი დღევანდელი მდგომარეობის, მასთანდაკავშირებული პროდუქციისა და ტრადიციების შესახებ ინფორმაციის ნაკლებობა დახელმიუწვდომლობა;3. აგრობიომრავალფეროვნების დაცვის სფეროში არ არსებობს საკანონმდებლო ბაზა;4. გენეტიკური რესურსების უკონტროლო იმპორტი და ექსპორტი;5. არსებობს თანამედროვე ბიოტექნოლოგიური მეთოდების უკონტროლოშემოტანისა და დანერგვის საფრთხე;6. თანამედროვე ტექნოლოგიების ცოდნისა და შესაბამისი გამოცდილებისარასაკმარისობა აგრობიო-მრავალფეროვნების ex-situ და in-situ კონსერვაციის სფეროში;7. ინფორმაციისა და გამოცდილების გაცვლის ნაკლებობა როგორც ქვეყნის შიგნით,ისე სხვა ქვეყნებთან;8. აგრობიომრავალფეროვნების კვლევის პროგრამების ნაკლებობა;9. კოლექციების, სასელექციო სადგურებისა და სათესლე მეურნეობებისუმოქმედობა;10. აგრობიომრავალფეროვნების გენეტიკური რესურსების ხელმიუწვდომლობაფერმერთათვის და კვლევითი პროგრამებისთვის;10

11. აგრობიომრავალფეროვნების გამოყენებასთან დაკავშირებული ტრადიციულიცოდნისა და გამოცდილების დაკარგვა;12. არსებული სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტების ტექნიკური აღჭურვისა დაბაზების არასრულფასოვნება;13. აგრობიომრავალფეროვნების შენარჩუნებაზე ორიენტირებული ფერმერთადახმარების პროგრამების არარსებობა;14. არ არსებობს ეკონომიკური ბერკეტები საქართველოსაგრობიომრავალფეროვნების დაცვისა და გონივრული გამოყენებისათვის;15. არსებული საგანმანათლებლო პროგრამების არასრულყოფილებააგრობიომრავალფეროვნებასთან მიმართებაში;16. საქართველოს აგრობიომრავალფეროვნებისა და მასთან დაკავშირებულიპროდუქციისა და ტრადიციების პოპულარიზაციის მექანიზმების არარსებობა.* ნადირობა და მეთევზეობა1. ზოგიერთი საკითხი კანონმდებლობით არ რეგულირდება ან საჭიროებსშესწორებას;2. კანონი ,,ცხოველთა სამყაროს შესახებ” სრულფასოვნად არ მოქმედებს, ვინაიდანარ არის ძალაში ყველა კანონქვემდებარე აქტი და არ არსებობს კანონის აღსრულებისფინანსური და ეკონომიკური მექანიზმები;3. არაეფექტიანია ბრაკონიერობასთან ბრძოლის ახლანდელი სისტემა;4. მწირია კერძო სამონადირეო მეურნეობების შექმნის გამოცდილება;5. არ არის დიფერენცირებული სატროფეო და არასატროფეო ინდივიდებისმოპოვების ტარიფები, რის გამოც გამოიხშირება პოპულაციებისათვის მნიშვნელოვანიინდივიდები;6. ბაზიერების მიერ მტაცებელი ფრინველების მოპოვება წარმოებს უკანონოდ;7. საქართველოში არ არსებობს ბაზა, სადაც სახელმწიფო მოხელეები დასამონადირეო მეურნეობებში მომსახურე პერსონალი გარკვეულ ცოდნას მიიღებდნენ ამსფეროში;8. მონადირეთა უმრავლესობა არ იცნობს ნადირობის მარეგულირებელპროცედურებსა და წესებს (რომელ ცხოველებზეა ნადირობა დაშვებული, როდის, რარაოდენობით და რა სანებართვო დოკუმენტაციის საფუძველზე შეიძლება მათი მოპოვება დასხვ.);9. არ არის შემუშავებელი ტრადიციული ნადირობის კონცეფცია;10. ზოგიერთი ადგილობრივი სარეწაო თევზის მარაგი იმდენად შემცირდა, რომმისი აღდგენა სპეციალურ ღონისძიებებს საჭიროებს;11. არ არსებობს ფინანსური მექანიზმები სარეწაო თევზის მარაგის აღწარმოებისა დადაცვითი ღონისძიებებისათვის.* ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი1. საკანონმდებლო ბაზა ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის სფეროში მეტადმწირი და დაუხვეწავია – არსებობს მხოლოდ ზოგადი დებულებები;2. ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის ფუნქციები არ არის მკაცრად გამიჯნულისხვადასხვა უწყებებს შორის;3. არ არსებობს ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის წარმოების უნიფიცირებულიმეთოდოლოგია, რის გამოც დიდი სხვაობაა სტატისტიკურ მონაცემებში;11

4. არ არსებობს ბიომრავალფეროვნების აღრიცხვის საერთო უნიფიცირებულსისტემა, რის გამოც მონაცემების შეგროვების პროცესი დანაწევრებულ ხასიათს ატარებს დაინსტიტუციურ-დარგობრივად ხორციელდება;5. არ ხდება ინფორმაციის გაცვლა ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგისათვისპასუხისმგებელ ორგანოებს შორის;6. არ არსებობს მომხმარებლისათვის ხელმისაწვდომი მონაცემთა კომპიუტერულბაზა;7. შესაბამის უწყებებს არ გააჩნიათ მონიტორინგის თანამედროვე მეთოდების,მაგალითად, გეოინფორმაციული სისტემების გამოყენების შესაძლებლობა;* ბიოუსაფრთხოება1. არსებული კანონმდებლობა არ არეგულირებს გენეტიკურად მოდიფიცირებულიორგანიზების ტრანსსასაზღვრო გადაადგილებისა და გარემოში გამოთავისუფლების,აგრეთვე თანამედროვე ბიოტექნოლოგიის გამოყენების საკითხებს;2. არ ხდება გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმების ტრანსსასაზღვროგადაადგილებისა და მისი ქვეყნის შიგნით გამოყენების კონტროლი;3. არ არის შესწავლილი და შეფასებული გენეტიკურად მოდიფიცირებულიორგანიზმების გამოყენების პოზიტიური და ნეგატიური ეფექტები (ეკოლოგიური,სოციალური, ეკონომიკური) მოკლევადიან და გრძელვადიან პერსპექტივაში;4. არ არის შესწავლილი და შეფასებული საქართველოში არსებული რესურსებიგენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმების ალტერნატივების კონტექსტში;5. რისკების მართვის შესაძლებლობები უკიდურესად სუსტია, არასათანადოასამეცნიერო კადრებისა და პერსონალის პროფესიული მომზადების დონე, მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა;6. არ არის შემუშავებული გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმებისარაკონტროლირებადი გავრცელების პრევენციის სათანადო მეთოდები;7. უკიდურესად მცირეა არაკონტროლირებადი გავრცელების შედეგებისლიკვიდაციისათვის საჭირო რესურსები (ფინანსურ, ტექნიკური, ადამიანური);8. არასისტემატიზებულია ინფორმაცია გენეტიკურად მოდიფიცირებულორგანიზმებთან დაკავშირებით (იმპორტი, გამოყენება, კვლევა და სხვ.); დაბალია ფართოსაზოგადოების ინფორმირებულობისა და ცნობიერების დონე;9. არ არსებობს გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმების მიმოქცევისრეგულირების სფეროში საზოგადოების უფლებებისა და მოვალეობების განმსაზღვრელისაკანონმდებლო ბაზა;10. დაბალია ბიოუსაფრთხოების სფეროსთან დაკავშირებულ მოხელეთა და კერძოსტრუქტურების მუშაკთა (ნებართვის გამცემი, იმპორტიორი, დისტრიბუტორი და სხვ.)კვალიფიკაციის დონე.* გარემოსდაცვითი განათლება, საზოგადოებრივი ცნობიერება და საზოგადოებისმონაწილეობა1. მოსახლეობის გარემოსდაცვითი ცნობიერებისა და განათლების დაბალი დონე(თუმცა რაოდენობრივი შეფასება არასოდეს არ მომხდარა და არ არსებობს პარამეტრებიტენდენციების გამოსავლენად);12

2. მოქალაქისათვის ეროვნული და საერთაშორისო კანონმდებლობით მინიჭებულიუფლება-მოვალეობების არცოდნა და, აქედან გამომდინარე, გადაწყვეტილების მიღებისპროცესში საზოგადოების სრული პასიურობა;3. არაფორმალური განათლების სფეროში მოქმედებების ფრაგმენტული ხასიათი;4. მასმედიის საშუალებების დაბალი ინტერესი და არაპროფესიონალიზმიგარემოსდაცვით საკითხებში;5. რეგიონებში ბიომრავალფეროვნების სფეროში მოღვაწე პროფესიულიარასამთავრობო ორგანიზაციების სიმცირე;6. გარემოს დაცვის სამართლის პროფესიონალი კადრების ნაკლებობა;7. სახელმწიფო, ბიზნეს- და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს შორისბიომრავალფეროვნების სფეროში საერთო ინტერესების გაუცნობიერებლობა;8. ბიომრავალფეროვნების სფეროში ერთიანი საინფორმაციო ბანკის არარსებობა;9. სოციალური რეკლამისათვის კანონით გათვალისწინებული 5 პროცენტიანილიმიტის არსებობა, რაც აფერხებს ეფექტიანი ეკოლოგიური სარეკლამო კამპანიისწარმოებას.* ფინანსურ-ეკონომიკური პროგრამა1. ,,გარემოს დაცვის შესახებ” საქართველოს კანონში ხსენებული ეკონომიკურიმექანიზმები რეალურად არ შექმნილა. ამ კანონში მოხსენიებული განსაკუთრებით საშიშისაქმიანობის ობიექტების სავალდებულო ეკოლოგიური დაზღვევის, გარემოს დაცვისეკონომიკური სტიმულირებისა და ეკომარკირების საკითხები არ წყდება;2. არ არსებობს გარემოსდაცვითი საკითხების მენეჯმენტის მეთოდი დაგამოცდილება;3. საქართველოს საწარმოებში არ არის გარემოსდაცვითი სამსახურები;4. საქართველოში არ მოქმედებს საერთაშორისო გარემოსდაცვითი სტანდარტები;5. არ არის გაანგარიშებული ბიომრავალფეროვნების ეკონომიკური ღირებულება,რის გამოც შეუძლებელია კომპენსაციის რაოდენობის განსაზღვრა და, ასევე არ არისგათვლილი განაკვეთები დაინტერესებული ჯგუფებისათვის;6. ბიომრავალფეროვნების დაცვის ერთიანი საინფორმაციო ქსელის არარსებობისგამო ინფორმაციის მოპოვება გართულებულია, რაც იწვევს ამ ინფორმაციის მნიშვნელოვანგაძვირებას;7. ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობისათვის გადასახადის ოდენობისდადგენისას არ ხდება ბიომრავალფეროვნების სრული ეკონომიკური ღირებულებისგათვალისწინება, რაც იწვევს ბუნებრივი რესურსების არამართებულ გამოყენებას(ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობისათვის გადასახადის გამოთვლისას არ ხდებაბიომრავალფეროვნებისათვის შესაძლო ზიანის გათვალისწინება);8. გარემოს დაბინძურებისათვის გადასახადის განაკვეთი არ ითვალისწინებსბიომრავალფეროვნების ღირებულებას;9. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ადგენსსაჯარიმო სანქციებს უნებართვო საქმიანობის შემთხვევაში, III და IV კატეგორიისსაქმიანობისათვის განსაზღვრული ჯარიმის განაკვეთები მცირეა, საბაზრო ეკონომიკისა დადროის მოთხოვნების მიუხედავად; ამიტომაც ისინი საჭიროებენ გადასინჯვას.13

* საკანონმდებლო ასპექტები1. არ არსებობს კანონი მცენარეთა სამყაროს შესახებ;2. არ არსებობს აგრობიომრავალფეროვნების დაცვისა და შენარჩუნების, აგრეთვებიოუსაფრთხოებისა და გენეტიკური რესურსების სფეროების მარეგულირებელისაკანონმდებლო ბაზა;3. ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის სფერო რეგულირდება სხვადასხვასაკანონმდებლო აქტებისა და განსხვავებული უწყებრივი მიდგომების საფუძველზე. ესსაკითხი განსაკუთრებით აქტუალურია მცენარეული საფარის გამოყენებისმარეგულირებელი კანონმდებლობის არარსებობის პირობებში;4. არ არსებობს სამართლებრივი ბაზა ბიომრავალფეროვნების გონივრულიგამოყენების ეკონომიკური საფუძვლების უზრუნველსაყოფად;5. არსებული კანონმდებლობა მოითხოვს მთელი რიგი საკანონმდებლო აქტებისშემუშავებას;6. მოქმედი კანონმდებლობის ნაწილი არ შეესაბამება საქართველოს მიერ ნაკისრსაერთაშორისო ვალდებულებებს;7. ზოგიერთი ნორმატიული აქტი არ შეესაბმება საქართველოში არსებულ რეალურსიტუაციას (რიგ შემთხვევებში ეს აქტები მომზადებულია სხვა ქვეყნების მსგავსიკანონმდებლობის მიხედვით, და, აქედან გამომდინარე, ისინი საჭიროებენ ადაპტაციასსაქართველოს რეალობასთან. გარდა ამისა, ახალი კანონის მიღების მომენტში ხშირად არხდება მოქმედი კანონმდებლობის ანალიზი მათი ურთიერთშესაბამისობისუზრუნველსაყოფად);8. არ არსებობს სამართლებრივი ბაზა ისეთი სტრუქტურისათვის, რომელიცტაქსონების დონეზე შეაფასებს ბიომრავალფეროვნების სტატუსს (ტაქსონთა შემფასებელიმუდმივმოქმედი ჯგუფი).* მდგრადი სატყეო მეურნეობა1. საქართველოს ტყეები წარმოადგენენ განსაკუთრებული მნიშვნელობის ბუნებრივრესურსს, რომლის შეუქცევადი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ცვლილებები იწვევსაუნაზღაურებელ ეკონომიკურ და ეკოლოგიურ ზიანს;2. არ არსებობს სათანადო საკანონმდებლო, ინსტიტუციური და ფინანსურისაფუძვლები ტყის რესურსების გონივრული მართვის უზრუნველსაყოფად;3. ტყეების უკანონო და არამართებული ექსპლუატაცია იწვევს მათ შეუქცევადდეგრადაციას;4. არაადეკვატური ინსტიტუციური მოწყობა, გაურკვეველი ვალდებულებები დაარასაკმარისი დაფინანსება აფერხებენ არა მარტო უკანონო ჭრის ეფექტიანი კონტროლისდაწესებას, არამედ ტყის რესურსების ეფექტიან მართვასაც;5. ტყის, როგორც ბუნებრივი რესურსის, ფასი არ შეესაბამება საერთაშორისო ბაზრისკონიუნქტურას (რასაც, თავის მხრივ, ხელს უშლის დაბალი გადახდისუნარიანი მოთხოვნისდონის მქონე ბაზრის არსებობა), რაც იწვევს ტყის რესურსების არამართებულ მოხმარებას დამნიშვნელოვანწილად განაპირობებს ქვეყნიდან იაფი ნედლეულის გადინებას;6. მნიშვნელოვნად შემცირდა ტყის რესურსების დაცვასა და რაციონალურგამოყენებასთან დაკავშირებული დარგის (სატყეო მეურნეობის) საბიუჯეტო ასიგნებანი,რამაც, თავის მხრივ, გამოიწვია ამ დარგის განვითარების ტემპის შენელება;7. საქართველოს ტყის რესურსების მართვის პრაქტიკა არ შეესატყვისება მდგრადიგანვითარების პრინციპებს და იგი ძირითადად ორიენტირებულია ტყეების საექსპლუატაციომიზნით მოხმარებაზე, რაც, თავის მხრივ, იწვევს ტყის ბიომრავალფეროვნების დეგრადაციას;14

8. მაღალი ეკოლოგიური ღირებულების გადაბერებული ტყის კორომები მიჩნეულიამერქნული რესურსის მიღების ყველაზე უფრო ხელმისაწვდომ წყაროდ, მაშინ, როდესაც ესკორომები უმნიშვნელოვანესია ტყის ტიპური ლანდშაფტებისა და ტყის ეკოსისტემებისბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების თვალსაზრისით;9. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში არსებობს ტყის ტიპების მეცნიერულიკლასიფიკაციის სისტემა (რომელიც ძირითადად დაფუძნებულია ბიოგეოცენოლოგიურმიდგომაზე), ტყის რესურსების მართვის პრაქტიკა, რეალურად, მხედველობაში არ იღებსტყის ტიპების ცვალებადობის ანალიზისა და სრულყოფილი აღრიცხვის აუცილებლობას.შესაბამისად, მწირია ინფორმაცია საქართველოს ტყის ტიპების ცვლილებისა და დინამიკისშესახებ;10. მდგრადი განვითარების პრინციპებს არ შეესატყვისება ტყის რესურსების დღესარსებული ინვენტარიზაციის, კადასტრის, დაგეგმვისა და განსაკუთრებით ტყის ჭრისმეთოდები და წესები; პრაქტიკულად არ არის ტყის ბიომრავალფეროვნებისა და მდგრადისატყეო მეურნეობის ინდიკატორები;11. მოქმედი კანონმდებლობა სატყეო მეურნეობის სფეროში არ მოითხოვსკომპლექსური სახის სატყეო სამენეჯმენტო გეგმების შემუშავებას და დანერგვას –კანონმდებლობა სავალდებულოდ მიიჩნევს მხოლოდ ტყეთმოწყობის (ტყეებისინვენტარიზაციის) პროექტების არსებობას;თავი I. ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგია1.1. ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგიის ხანგრძლივობასაქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია გათვლილია ათწლიან, ხოლომოქმედებები – ხუთწლიან პერიოდზე. ნაგულისხმებია, რომ ხუთი წლის შემდეგ საჭიროიქნება ახალი სამოქმედო გეგმის შემუშავება კონკრეტული სიტუაციისა და იმ დროისათვისმიღწეული შედეგების გათვალისწინებით.1.2. სტრატეგიული პრინციპებისაქართველოს ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის სტრატეგია ეფუძნებაპანევროპული ბიოლოგიური და ლანდშაფტური მრავალფეროვნების სტრატეგიისპრინციპებს:– გადაწყვეტილების სიფრთხილით მიღების პრინციპი: გადაწყვეტილებებიმიღებულ უნდა იქნეს არსებული საუკეთესო მონაცემების საფუძველზე; უნდაგანხორციელდეს ეკონომიკური და სოციალური ღონისძიებები, რომლებიცუზრუნველყოფენ ბიოლოგიურ და ლანდშაფტურ კონსერვაციას.– გაუქმების (თავიდან აცილების) პრინციპი: იმ პროექტებისათვის, რომელთაცსავარაუდოდ მნიშვნელოვანი უარყოფითი გავლენის მოხდენა შეუძლიათ ბიოლოგიურ დალანდშაფტურ მრავალფეროვნებაზე, წარმოდგენილი უნდა იყოს გარემოზე ზეგავლენისშეფასება.– პროფილაქტიკური პრინციპები: ბიოლოგიურ და ლანდშაფტურმრავალფეროვნებაზე პოტენციური უარყოფითი გავლენის თავიდან ასაცილებელიმოქმედება არ უნდა გადაიდოს იმის გამო, რომ მიზეზობრივი კავშირი მათ შორის არ არისბოლომდე დადასტურებული.– ტრანსლოკაციის პრინციპი: მოქმედებები, რომლებიც განსაკუთრებით საზიანოაბიოლოგიური და ლანდშაფტური მრავალფეროვნებისათვის და მათი თავიდან აცილებაშეუძლებელია, უნდა წარიმართოს იმ არეალში, სადაც ისინი ნაკლებსაზიანოა.15

– ეკოლოგიური კომპენსაციის პრინციპი: თუ მაღალი ბიოლოგიური დალანდშაფტური მრავალფეროვნების ღირებულების არეალში ფიზიკური ცვლილებებისსაზიანო გავლენის თავიდან აცილება შეუძლებელია, მათ დასაბალანსებლად უნდაგანხორციელდეს საკომპენსაციო კონსერვაციული ღონისძიებები.– ეკოლოგიური მთლიანობის პრინციპი: ეკოლოგიური პროცესები, რომლებზეცდამოკიდებულია სახეობის გადარჩენა, უნდა იქნეს დაცული, ხოლო ჰაბიტატი, რომელზეცდამოკიდებულია მისი გადარჩენა – შენარჩუნებული.– აღდგენისა და რესტიტუციის პრინციპი: ბიოლოგიური და ლანდშაფტურიმრავალფეროვნება შეძლებისდაგვარად უნდა იქნეს აღდგენილი და/ან ხელახლა შექმნილი.იგი მოიცავს საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების რეაბილიტაციასა და რეინტროდუქციას.– საუკეთესო არსებული ტექნოლოგიისა და გარემოსდაცვითი მეთოდებისგამოყენების პრინციპი: ტექნოლოგიის მისაწვდომობა და გადაცემა კონსერვაციის არსებითიელემენტებია.– გადახდის პრინციპი: ბიოლოგიური და ლანდშაფტური მრავალფეროვნებისპროფილაქტიკის, კონტროლისა და მიყენებული ზიანის შემცირების ხარჯები ეკისრებაპასუხისმგებელ მხარეს.– საზოგადოების მონაწილეობისა და ინფორმაციის მისაწვდომობის პრინციპი:ბიოლოგიური და ლანდშაფტური მრავალფეროვნების დაცვაში საზოგადოების მხარდაჭერისმოსაპოვებლად მიწის კერძო მესაკუთრეების, სამეცნიერო საზოგადოების, სხვა პირებისა დასამოქალაქო ჯგუფების ჩაბმა.გარდა ამისა, ამ დოკუმენტის შემუშავებისას განისაზღვრა შემდეგი დამატებითიპრინციპები:1. ყოველ ცოცხალ ორგანიზმს უნიკალური ღირებულება აქვს.2. საქართველოს მთავრობას ყველა დონეზე გაცნობიერებული აქვს სრულიპასუხისმგებლობა ქვეყნის ბუნებრივი მემკვიდროების ახლანდელი და მომავალითაობებისათვის შენარჩუნების გამო.3. მთავრობა აქტიურად თანამშრომლობს კონსერვაციის ჯგუფებთან დაადგილობრივ მოსახლეობასთან ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და შენარჩუნების მიზნებისმისაღწევად.4. საქართველოს ყველა მოქალაქეს შეაქვს წვლილი ბიომრავალფეროვნების დაცვაში.5. ცოცხალი და არაცოცხალი ბუნებრივი რესურსების უტილიზაცია ეკოლოგიურადგამართლებული, გულდასმით დაგეგმილი, სარგებლიანი და გამჭვირვალე უნდა იყოს.6. განვითარება უნდა იყოს ეკოლოგიურად და ეკონომიკურად მდგრადი.7. in-situ კონსერვაცია ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების საუკეთესო გზაა.8. ex-situ კონსერვაცია შეიძლება ერთადერთი გზა იყოს კრიტიკული საფრთხისწინაშე და გადაშენების პირას მყოფი სახეობების გადასარჩენად.9. ბიომრავალფეროვნების დაკარგვა შეიძლება თავიდან იქნეს აცილებული მხოლოდin-situ და ex-situ კონსერვაციის ღონისძიებების სინქრონიზების შედეგად.10. კვლევა და მონიტორინგი არსებითია ბიომრავალფეროვნებისკონსერვაციისათვის.11. აგრობიომრავალფეროვნების შენარჩუნება მნიშვნელოვანია და ტრადიციულიაგროსამეურნეო მეთოდები ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებისკენაა მიმართული.12. ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებისთვის მნიშვნელოვანიაგენმოდიფიცირებული ორგანიზმების მკაცრი კონტროლი.13. საქართველოს ბიომრავალფეროვნებას დიდი მნიშვნელობა აქვს როგორცქვეყნისათვის, ისე რეგიონალურ და გლობალურ დონეზე.14. საერთაშორისო თანამშრომლობა არსებითია ბიომრავალფეროვნების დასაცავად.1.3. სამომავლო ხედვა16

10 წლის შემდეგ საქართველო იქნება ქვეყანა მდგრადი ბიოლოგიურიმრავალფეროვნებით; შეიქმნება ისეთი პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკურიპირობები, რომ უპირატესობა მიენიჭება ბუნებრივი რესურსების მართებულად გამოყენებასდა მიღებული სარგებლის შესაბამისად განაწილებას, რაც ითვალისწინებს:- ყოვლისმომცველ (მრავალმხრივ) კონსერვაციულ კანონმდებლობას,რატიფიცირებულ გლობალურ, რეგიონალურ, ორმხრივ და მრავალმხრივ შეთანხმებებსკარგად განვითარებული აღმასრულებელი ინსტიტუციებით;- რესურსების ჰარმონიზებულ მფლობელობას, მართვასა და მოხმარებას,შემოსავლების სამართლიან განაწილებას, ღირებულების ზრდას, გადასახადების,პროგრესული სახელფასო სისტემისა და ბუნებრივ რესურსებზე მოთხოვნისდაკმაყოფილებას;- ეფექტიანად დაცული ტერიტორიების ქსელის შექმნას, რომელიც იცავსბიოლოგიურ მრავალფეროვნებას და იმართება კარგად აღჭურვილი დამაღალკვალიფიციური კადრების მიერ, რომელთაც მხარს უჭერს საზოგადოება,განსაკუთრებით კი ადგილობრივი მოსახლეობა;- სახეობრივი მრავალფეროვნების, ენდემური სახეობების, ადგილობრივისახეცვლილებებისა და ჯიშების, ეკოლოგიური სისტემებისა და ბუნებრივი ჰაბიტატებისშენარჩუნებას და in-situ და ex-situ მოქმედებების სინქრონიზაციის შედეგადსიცოცხლისუნარიანი პოპულაციების დაცვას;- მდგრადი მეტყევეობის განვითარებას, კანონის საფუძველზე მეცნიერულად დაეკონომიკურად დასაბუთებულ გარემოსდაცვით მოქმედებებს, რაც მინიმალურ გავლენასიქონიებს ველურ ბუნებაზე, ტყის ბიომრავალფეროვნებაზე და შეძლებისდაგვარადშეინარჩუნებს ტყის ეკოსისტემის მთლიანობას (ხელშეუხებლობას);- საზოგადოებრივი ცნობიერების ზრდას, როდესაც მოსახლეობის უმრავლესობასრულად დააფასებს ქვეყნის ბუნებრივი მემკვიდროებისა და მომავალი თაობებისათვის მისიშენარჩუნების მნიშვნელობას;- სოფლის მეურნეობაში უპირატესად მდგრადი მეთოდების გამოყენებას, რაცშეამცირებს ბიომრავალფეროვნებაზე გავლენას, დაიცავს სასოფლო-სამეურნეო მიწების(სავარგულების) ბიომრავალფეროვნებას, უზრუნველყოფს აგრობიომრავალფეროვნებისგამდიდრებას, რითაც წვლილს შეიტანს ადგილობრივი მოსახლეობის კეთილდღეობაში.4.1. სტრატეგიული მიზნები და ამოცანებისტრატეგიული მიზნებიA. დაცული ტერიტორიებისსისტემის განვითარებაბიომრავალფეროვნებისდაცვის,აღდგენისა და ბუნებრივირესურსების გონივრულიგამოყენების მიზნითამოცანები• დაცული ტერიტორიების სრულფასოვანი ქსელისჩამოყალიბება;• დაცული ტერიტორიების დაგეგმვისა დამართვის სრულყოფა;• მდგრადი მონიტორინგის სისტემისჩამოყალიბება;• დაცული ტერიტორიების ფინანსური მექანიზმისსრულყოფა;• დაცული ტერიტორიების მონაცემთა ბაზისშექმნა;• პოლიტიკური მხარდაჭერის მოპოვება დატრანსინსტიტუციური და ტრანსსექტორული17

B. საქართველოსჰაბიტატების,სახეობებისა და მათიგენეტიკურიმრავალფეროვნებისშენარჩუნება და აღდგენაin-situ, ex-situ და inter-situკონსერვაციულისაქმიანობისა დაბიოლოგიური რესურსებისგონივრული გამოყენებისგზითC. საქართველოსაგრობიომრავალფეროვნებისკონსერვაცია მისიგონივრულიგამოყენებისათვის ჩარჩო-პირობების შექმნისა და exsituდა in-situ ღონისძიებებისხელშეწყობის საშუალებითკოოპერაციისა და პარტნიორობის განვითარება;• საერთაშორისო და ტრანსსასაზღვროთანამშრომლობის განვითარება;• დაცული ტერიტორიების შესახებ განათლებისადა ინტერპრეტაციის სრულფასოვანი სისტემისდანერგვა;• დაცულ ტერიტორიებზე ეკოტურიზმისპოტენციალის ამოქმედება;• დაცულ ტერიტორიებთან (-ში) მცხოვრებიადგილობრივი მოსახლეობის პრობლემებისიდენტიფიცირება დაცული ტერიტორიებისდაგეგმვისა და დაარსების დროს მათიგათვალისწინების მიზნით.• სახეობებისა და ჰაბიტატების მდგომარეობისშეფასება და სტატუსების მინიჭება;• კრიტიკული საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობებისკონსერვაცია და გადაშენებული სახეობებისაღდგენა;• დაცული ტერიტორიების საზღვრებს გარეთ არსე-ბული მნიშვნელოვანი ტერიტორიებისკონსერვაცია და გონივრული გამოყენება;• ex-situ და inter-situ კონსერვაციის პროვოცირება.• საქართველოს აგრობიომრავალფეროვნებისაღდგენის, დაცვისა და შესწავლის ხელშემწყობიინფრასტრუქტურის შექმნა/დახვეწა;• საქართველოს აგრობიომრავალფეროვნების ინვენტარიზაცია და წითელი ნუსხის შედგენა;• ადგილობრივი ჯიშებისა და მათი ველურიმონათესავე სახეობების აღდგენა, შენარჩუნება დაშესწავლა;• აგრობიომრავალფეროვნების გამოყენებისადგილობრივი და საერთაშორისო ცოდნისა დაგამოცდილების გავრცელება;• საქართველოს აგრობიომრავალფეროვნებისა დამასთან დაკავშირებული პროდუქციისა დატრადიციების პოპულარიზაცია;• აგრობიომრავალფეროვნების რესურსებისშეფასება და საქართველოს18

D. ნადირობისა დამეთევზეობისდაგეგმვა ცხოველურირესურსების დაცვის,აღდგენისა დაგონივრული გამოყენებისმიმართულებითE. ბიომრავალფეროვნებისმონიტორინგის სისტემისშექმნა, მონაცემთადინამიური ბაზისჩამოყალიბებასაქართველოშიბიომრავალ-ფეროვნებისკონსერვაციისა დაგონივრულიგამოყენებისათვისF. საქართველოსმოსახლოებისადა ბიომრავალფეროვნებისდაცვაგენმოდიფიცირებულიორგანიზმებით(ბიოუსაფრთხოება)გამოწვეული შესაძლოსაფრთხისაგან შესაბამისისამართლებრივისაფუძვლების შექმნისა დაგადაწყვეტილებათამიღების პროცესშისაზოგადოების ჩაბმისგზითაგრობიომრავალფეროვნებისათვისკულტურული მემკვიდროების სტატუსისმინიჭება.• გარეული ნადირ-ფრინველის სახეობრივი დაგენეტიკური მრავალფეროვნების შენარჩუნება;• თითოეული სახეობისათვის რიცხოვნობისოპტიმალური დონის შენარჩუნება;• ცხოველთა სამყაროს რესურსების დაცვისა დაბრაკონიერობასთან ბრძოლის ღონისძიებებისშემუშავება.• არსებული საკანონმდებლო ბაზის დახვეწანორმატიული აქტების შემუშავების გზით;• ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის სფეროშიგარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებისსამი-ნისტროს მაკოორდინირებელი როლისგაძლიერება;• ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგისმუდმივად განახლებადი მონაცემთა ბაზისშექმნა;• საზოგადოების ინფორმირება;ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის შესახებ;• დამოუკიდებელი სტრუქტურის შექმნა, რომელიცმოახდენს ბიომრავალფეროვნებისმონიტორინგის შედეგად მიღებული მასალებისმეცნიერულ ანალიზს და შეიმუშავებსრეკომენდაციებს მთავრობისათვის.• ბიოუსაფრთხოების სფეროს მარეგულირებელისაკანონმდებლო ბაზის შექმნა;• სახელმწიფო და საზოგადოებრივი კონტროლისმექანიზმების შემუშავება, ინსტიტუციურიუზრუნველყოფა და განხორციელება;• ბიოუსაფრთხოების საკითხთან დაკავშირებულიინფორმაციული ვაკუუმის აღმოფხვრა.19

G. საქართველოს ბიომრავალ-ფეროვნების შესახებ მოსახ-ლეობის ინფორმირებამისი გარემოსდაცვითიცნობიერების ამაღლებისმიზნით და, აქედანგამომდინარე,გადაწყვეტილებებისმიღების პროცესშიმოსახლეობის აქტიურობისგაზრდაH. შესაბამისი ფინანსური დაეკონომიკური პროგრამებისდანერგვაბიომრავალფეროვნებისეფექტიანი კონსერვაციისმხარდასაჭერად• სასწავლო პროგრამებში ბიომრავალფეროვნებისდაცვისა და გონივრული გამოყენებისპრინციპების ინტეგრირება;• საქართველოს რეგიონებშიბიომრავალფეროვნების შესახებ ინფორმაციისცირკულირების ხელშეწყობა;• გარემოსდაცვითი განათლების სფეროშისაერთაშორისო გამოცდილების როლისგაფართოება;• ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის შესახებინფორმაციის გავრცელება და ბუნებისდაცვითიიდეების პროპაგანდის გაძლიერება მედიისსაშუალებით;• ბიომრავალფეროვნების სფეროში მომუშავეარასამთავრობო ორგანიზაციების შექმნა დაარსებულის გაძლიერება-მომზადება რეგიონებში.• საქართველოში ბიომრავალფეროვნებისშენარჩუნების ეკონომიკურ-ინდიკატორულიგეგმის შედგენა:• გეგმის ინდიკატორების დადგენა საერთაშორისოგამოცდილების გათვალისწინებით;• ლოკალური და რეგიონალური ინდიკატორულიგეგმების შედგენა;• ლოკალური და რეგიონალური გეგმების ბიომ-რავალფეროვნების დაცვის საერთაშორისოპროგრამებთან შესაბამისობის უზრუნველყოფა;• ბიომრავალფეროვნების დაცვის ლოკალური დარეგიონალური გეგმების განხორციელება;• ეკონომიკურ-ინდიკატორული გეგმების შესრუ-ლების მონიტორინგი.• ბიუჯეტის შესახებ კანონისა და საგადასახადო• კანონმდებლობის საქართველოს გარემოსდაცვითკანონებთან შესაბამისობის უზრუნველყოფა:- გარემოს დაცვის შესახებ საქართველოს კანონშიმოხსენიებული ეკონომიკური მექანიზმებისრეალურად ამოქმედება;• კანონპროექტის შექმნა გარემოსდაცვითი საქმია-• ნობის სტიმულირების შესახებ;• ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისდამატებითი ფინანსური მექანიზმების შექმნა:• რისკების კლასიფიკაცია დაცული ტერიტორიე-20

I. ბიომრავალფეროვნების კონ-სერვაციასთან დაკავშირებუ-ლი საკანონმდებლო ბაზის(კერძოდ, ინსტიტუციურიმოწყობის მარეგულირებელინორმების) დახვეწა ახალინორმატიული აქტებისშექმნის, არსებულიკანონმდებლობისსრულყოფისა და მათისაქართველოსსაერთაშორისოვალდებულებებთანშესაბამისობისუზრუნველყოფის გზითJ. ტყისბიომრავალფეროვნებისდაცვა და შენარჩუნება ტყისრესურების გონივრულიმართვის (მდგრადი სატყეო მეურ-ნეობის მეთოდების)დანერგვის გზით• ბის მიხედვით;• ფინანსური რისკების ანაზღაურების სადაზღვევომექანიზმების შექმნა;• მრავალმხრივი შეხვედრის მოწყობა სახელმწი-• ფო კრედიტორებსა და სამინისტროებს შორის;• ეკონომიკური პოლიტიკის შემუშავებაში ბიომრა-• ვალფეროვნების დაცვის მთავარი ასპექტებისუცილობელი გათვალისწინება;• დაცული ტერიტორიების ბიომრავალფეროვნებისმონეტარული შეფასება თანამედროვემეთოდებით;• ბიომრავალფეროვნების დაცვისა დაგანვითარების მდგრადი ეკონომიკურიმექანიზმების შექმნა; უნარჩენო წარმოებისა დანარჩენების მექანიზმების ეკონომიკურისტიმულირება ბუნებრივი რესურსებისყაირათიანი ხარჯვის უზრუნველსაყოფად.• შესაბამისი ნორმატიული აქტების შემუშავება დამიღება;• არსებული კანონმდებლობის ჰარმონიზაცია დასაერთაშორისო ვალდებულებებთანშესაბამისობის უზრუნველყოფა;• არსებული ინსტიტუციური სისტემის მუშაობისეფექტიანობის გაზრდა კანონმდებლობისდახვეწის გზით.• სატყეო პოლიტიკისა და ეკოსისტემურმიდგომაზე დაფუძნებული ტყის რესურსებისმართვისა და მდგრადი სატყეო მეურნეობისგანვითარების სტრატეგიის შემუშავება;• ტყის რესურსების ინვენტარიზაციის, კადასტრის,დაგეგმვისა და ტყითსარგებლობის (მათ შორისტყის ჭრის), მდგრადი განვითარებისპრინციპების შესატყვისი დაბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებაზე21

ორიენტირებული მეთოდებისა და წესებისშემუშავება;• ტყის ბიომრავალფეროვნებისა და მდგრადისატყეო მეურნეობის ინდიკატორების შემუშავებასაქართველოს პირობებისათვის;• სატყეო სერტიფიცირების სისტემის სქემისშემუშავება;• სატყეო სამენეჯმენტო გეგმების შემუშავებისა დადანერგვისათვის აუცილებელიმეთოდოლოგიური და ნორმატიულ-ტექნიკურიდოკუმენტაციის შექმნა;• ტყითსარგებლობის გადასახადებისდარეგულირება, ისე რომ უზრუნველყოფილიიყოს შემოსავლების გენერაცია, რათა ხელიშეეწყოს ტყის დაცვისა და მართვისგანვითარებას, აგრეთვე საინვესტიციოკაპიტალის მოზიდვას სატყეო სექტორში;• ხე-ტყის დამზადებაზე მორატორიუმისუზრუნველყოფა გადაბერებული ტყისკორომებსა და მაღალი კონსერვაციულიღირებულების მქონე ტყეებში და ამ კორომებისდაცვის პრიორიტეტულობის პრინციპისგამოყენება;• ტყის რესურსების მართვაში მიწათსარგებლობისდაგეგმვისა და ზონირების მეთოდებისგამოყენება;• ტყის მასივების აღდგენისა და გაშენებისპროგრამების შემუშავება და განხორციელება,რათა გაიზარდოს ტყით დაფარული ფართობებიდა აღდგეს ტყის ტიპები, რომლებმაცმნიშვნელოვანი დეგრადაცია განიცადეს ანსრულიად განადგურდნენ;• სატყეო პლანტაციების შექმნა აბორიგენულიმერქნული სახეობების გამოყენებითა დაკულტივირებით; ინტროდუცირებულისახეობების გაშენების აკრძალვა.22

თავი II.მოქმედებათა გეგმაკონკრეტული მოქმედებები სტრატეგიული კომპონენტების მიხედვით 1წარმოდგენილია ცხრილების სახით.ცხრილებში მოცემულია:· მოქმედების ნომერი და კოდი – თითოეულ კომპონენტში მოქმედებებიდანომრილია, კოდი კი მიუთითებს შესაბამის კომპონენტს;· შესაბამისი პრობლემა – ამ გრაფაში მითითებულია შესაბამის სტრატეგიულკომპონენტში იდენტიფიცირებული (მე-2 თავი) პრობლემა (ან პრობლემები), რომლისგადაჭრასაც მოცემული მოქმედება ემსახურება;· განხორციელების წლები – მითითებულია მოქმედების განხორციელებისრეკომენდებული ვადა სამოქმედო გეგმის 2005 წლიდან 2010 წლამდე პერიოდში;· ბიუჯეტი – თითოეული მოქმედებისათვის მოცემულია სავარაუდო ბიუჯეტი (აშშდოლარობით) შემდეგი სქემის მიხედვით: მცირე: < 50.000; საშუალო: 50.000 – 500.000;მაღალი: > 500.000;· კონვენციის მუხლი – ბიომრავალფეროვნების კონვენციის მუხლი, რომლისგანხორციელებასაც ემსახურება მოცემული მოქმედება;· ინდიკატორი – თითოეულ მოქმედებას აქვს ინდიკატორი, რომლის საშუალებითაცშესაძლებელია შეფასდეს მოცემული მოქმედების განხორციელების წარმატებულობა.1 ამ დოკუმენტის მოქმედებათა გეგმა არ შეიცავს მოქმედებებს მდგრადი სატყეო მეურნეობისკომპონენტისათვის. სატყეო სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა ამ დოკუმენტში (თავი 3.4)განსაზღვრულ შესაბამის მიზნებსა და ამოცანებზე დაყრდნობით შემუშავდება ცალკე დოკუმენტისსახით23

2.1. მოქმედებათა გეგმა: დაცული ტერიტორიები24სტრატეგიული მიზანი A:დაცული ტერიტორიების სისტემის განვითარება ბიომრავალფეროვნების დაცვის, აღდგენისა და ბუნებრივი რესურსების გონივრულიგამოყენების მიზნითN მოქმედება შესაბამისიპრობლემა(იხ. პრეამ-ბულა)A1A2A3A4A5A6საქართველოს დაცული ტერი-ტორიების ქსელის სისტემურიდაგეგმვის პროექტის მომზადებადაცული ტერიტორიების დაარსებაცენტრალურ კავკასიონზედაცული ტერიტორიების დაარსებაჯავახეთის ზეგანზეხანჩალის, მადატაფისა და ბუღ-დაშენის ტბების წარდგენა საერ-თაშორისო მნიშვნელობის წყალ-ჭარბი ტერიტორიების ნუსხაშიშესატანადარსებული ნაკრძალებისა დააღკვეთილების რეორგანიზაციამათი ეფექტიანობის გაზრდისუზრუნველსაყოფადდაცული ტერიტორიებისადმი და-ხმარება მათი ფუნქციონირებისა დაგანხორცი-ელებისწლებიბიუჯეტიკონვენციისმუხლიინდიკატორიმოსალოდნელი შედეგები1, 2, 3 2005-2006 მცირე 8 მთავრობის მიერ დამტკიცებულიასაქართველოში დაცული ტერიტორიებისსისტემის განვითარების გეგმა1, 3 2005-2010 საშუალო 8 მიღებულია კანონი ცენტრალურ კავკასიონზედაცული ტერიტორიების დაარსებისშესახებ;შემუშავებულია მენეჯმენტის გეგმა1, 3 2005-2006 მცირე 8 მიღებულია კანონი ჯავახეთის ზეგანზედაცული ტერიტორიების დაარსების შესახებ;შემუშავებული და დამტკიცებულიამენეჯმენტის გეგმები3, 4, 6 2005 მცირე 8 საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიანიტერიტორიების ნუსხაში შეტანილიაჯავახეთის ტბები1, 3, 5, 7 2005-2010 მაღალი 8 რეორგანიზებულია მინიმუმ სამი ნაკრძალი1, 7 2005-2010 მაღალი 8 არსებობს სამთავრობო და საზოგადოებრივიორგანიზაციების შეფასება დაცული

25მართვის გაუმჯობესების მიზ-ნით (კვალიფიკაციის ამაღლება,აღჭურვა და სხვ.)A7 საერთაშორისო მნიშვნელობისწყალჭარბი ტერიტორიების ნუს-ხაში შესატანი პრიორიტეტულიტერიტორიების განსაზღვრა დაშესაბამისი დოკუმენტაციის მომ-ზადებაA8 ბუნების ძეგლის კატეგორიისკანდიდატ ობიექტთა ნუსხისშედგენა, შესაბამისი კანონპრო-ექტების მომზადება და მიღება,მათი მენეჯმენტის გეგმებისშემუშავებაA9 ბიოსფერული რეზერვატის სტა-ტუსის კანდიდატ დაცულ ტერი-ტორიებზე შესაბამისი დოკუმენ-ტაციის მომზადება UNESCO –სთვის წარსადგენადA10 მსოფლიო ბუნებრივი და კულ-ტურული მემკვიდრეობის კანდი-დატი უბნების სახელმწიფო სიისშემუშავება და შესაბამისი დოკუ-მენტაციის მომზადება UNESCO-სთვის წარსადგენადA11 პოტენციური ტრანსსასაზღვროდაცული ტერიტორიების განსაზ-ღვრა და ტრანსსასაზღვროდაცული ტერიტორიების დაარ-სების ინიციირებატერიტორიების ეფექტიანი მუშაობის შესახებ4, 6 2009-2010 მცირე 8 საერთაშორისო მნიშვნელობის წყალჭარბიტერიტორიების ნუსხაში შესატანადწარდგენილია მინიმუმ ერთი ტერიტორია1,3 2005-2010 მაღალი 8 შედგენილია ბუნების ძეგლის კატეგორიისკანდიდატ ობიექტთა ნუსხა;მიღებულია შესაბამისი კანონპროექტები დაშემუშავებულია მენეჯმე:ნტის გეგმები4,6 2009-2010 მცირე 8 წარდგენილი დაცული ტერიტორიებისUNESCO-ს მიერ აღიარებულია ბიოსფერულრეზერვატად4,6 2005-2008 მცირე 8 UNESCO-ში წარდგენილი დოკუმენტაცია1,2,3,6 2005-2010 საშუალო 5,8,17,18 ტრანსსასაზღვრო დაცული ტერიტორიებისდაარსების შესახებ ოფიციალურიშეთანხმებები შესაბამის მეზობელ სახელ-მწიფოსთან

26A12 დაცული ტერიტორიების ფარ-გლებში ბიომრავალფეროვნებისმონიტორინგის სისტემის ჩამო-ყალიბებაA13 საინფორმაციო სისტემისა დამონაცემთა სრულფასოვანი ბაზისშექმნა დაცული ტერიტორიებისცენტრალურ სამსახურშიA14 მსხვილი ძუძუმწოვრებისა დაგადამფრენი ფრინველების სამიგ-რაციო გზების დაცვის სამოქ-მედოგეგმის შემუშავებაA15 დაცული ტერიტორიების მრავალ-მხრივი გამოყენების ზონებშიბიოლოგიური რესურსების გონივ-რული გამოყენების პილოტ-პროექტების განხორციელებაA16 დაცულ ტერიტორიებთან (-ში)მცხოვრები მოსახლეობისათვისკომპენსაციის მექანიზმის შემუ-შავებაA17 სამართლებრივი საფუძვლის შე-ქმნა დაცული ტერიტორიებისბიუჯეტში მიყენებული ზარალისანაზღაურებიდან შემოსული თან-ხების რეინვესტირებისათვის. ამგზით თანამშრომელთა სტიმული-რებაA18 სამართლებრივი საფუძვლის შექმნადაცული ტერიტორიების ბიუეტშიტურისტული, რეკრე-აციული და8 2005-2008 მაღალი 12, 7 ჩამოყალიბებულია დაცული ტერიტორიებისმონიტორინგის სისტემა, რომელიცჩართულია ბიომრავალფეროვნებისმონიტორინგის საერთო სისტემაში1, 2, 5 2005-2008 მცირე 17 შექმნილია მონაცემთა ბაზა და გამოცემულიაშესაბამისი პუბლიკაციები1, 2, 3 2005-2010 მაღალი 7 იდენტიფიცირებული სამიგრაციო დერეფ-ნებისათვის მინიჭებულია შესაბამისიდაცული ტერიტორიის სტატუსი10, 11 2005-2008 საშუალო 13 განხორციელებულია მინიმუმ თითოპილოტ-პროექტი ყოველ ეროვნულ პარკთან10, 11, 12 2005-2006 მაღალი მიღებულია შესაბამისი ნორმატიული აქტი5, 11, 12 2005-2006 მცირე 8 საკუთარი შემოსავლების ხარჯზემნიშვნელოვნად გაძლიერებულია დაცულიტერიტორიების ფინანსური მდგომარეობა დაინფრასტრუქტურა5, 12 2005-2006 მცირე 20 საკუთარი შემოსავლების ხარჯზემნიშვნელოვნად გაძლიერებულია დაცულიტერიტორიების ფინანსური მდგომარეობა და

28B2საქართველოს ახალი წითელინუსხისა და წითელი წიგნის შექმნაB3 გაქრობის/დეგრადაციის საფ-რთხის წინაშე მყოფი მცენა-რეული(მათ შორის იშვიათი, რელიქტური,პირველადი და მასთან ახლომდგომი,გლობალურიმნიშვნელობისმქონე,განსაკუთრებით სენსიტიური)თანასაზოგადოებების დადგენაB4 კრიტიკული საფრთხის წინაშემყოფი იშვიათი, ენდემური და რე-ლიქტური სახეობებისათვის კონ-სერვაციის პროგრამების შემუშა-ვება და დანერგვის ინიციირებაB5 ჯეირნის (Gazella subgutturosa) აღდ-გენის სახელმწიფო პროგრამისშექმნა და მისი განხორციელებისპროვოცირებაB6 ზოლებიანი აფთრის (Hyaenahyaena) კონსერვაციის მენეჯმენტ-ის გეგმის შექმნა და მისი გან-ხორციელების დაწყებაB7Cervidae-ს (ირმისებრნი) კონსერვა-ციის მენეჯმენტის გეგმის შექმნადა მისი განხორციელების დაწყება2 2005-2008 საშუალო 7 განახლებული და დამტკიცებულიასაქარ&სჰყ;-თველოს წითელი ნუსხა;გამოქვეყნებულია საქართველოს ახალიწითელი წიგნი5, 6, 7, 8 2005-2009 საშუალო 8 გამოვლენილია საფრთხის წინაშე მყოფიმცენარეული თანასაზოგადოებებისმინიმუმ 80%33332005-2006 საშუალო 8 დაწყებულია კონსერვაციული სამუშაოებიკრიტიკული საფრთხის წინაშე მყოფისახეობების სულ ცოტა 20%--სათვის2005-2010 საშუალო 8 შექმნილი და მთავრობის მიერ დამტკი-ცებულია ჯეირნის აღდგენის სახელმწიფოპროგრამა;დაწყებულია განხორციელების პროცესი2005-2010 საშუალო 8 შექმნილი და მთავრობის მიერდამტკიცებულია ზოლებიანი აფთრისკონსერვაციის მენეჯმენტის გეგმა;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამ გეგმითგათვალისწინებული მოქმედებებისგანხორციელება2005-2010 საშუალო 8 შექმნილი და მთავრობის მიერდამტკიცებულია ირმისებრთა კონსერვაციისმენეჯმენტის გეგმა;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამ გეგმით

29B8B9B10B11B12ქვეოჯახ Caprinae-ს (ორივე სახე-ობის ჯიხვი, ნიამორი, არჩვი)კონსერვაციის მენეჯმენტის გეგმისშექმნა და მისი განხორციელებისდაწყებაჯიქის, ანუ ლეოპარდის (Panterapardus) კონსერვაციის მენეჯმენტისგეგმის შექმნა და მისიგანხორციელების დაწყებალეშიჭამია ფრინველების კონსერ-ვაციის მენეჯმენტის გეგმის შექმ-ნა და მისი განხორციელებისდაწყებაწყალმცურავი და მენაპირე ფრინ-ველების კონსერვაციის მენეჯმენ-ტის გეგმის შექმნახელფრთიანთა სახეობრივი შემა-დგენლობის დაზუსტება და კონ-სერვაციის მენეჯმენტის გეგმისშექმნა33333გათვალისწინებული მოქმედებებისგანხორციელება2005-2010 საშუალო 8 შექმნილი და მთავრობის მიერ დამტკი-ცებულია Caprinae-ს კონსერვაციისმენეჯმენტის გეგმა;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამ გეგმითგათვალისწინებული მოქმედებებისგანხორციელება2005-2010 მცირე 8 შექმნილი და მთავრობის მიერდამტკიცებულია ჯიქის კონსერვაციისმენეჯმენტის გეგმა;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამ გეგმითგათვალისწინებული მოქმედებებისგანხორციელება2005-2010 საშუალო 8 შექმნილი და მთავრობის მიერდამტკიცებულია ლეშიჭამია ფრინველებისკონსერვაციის მენეჯმენტის გეგმა;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამ გეგმითგათვალისწინებული მოქმედებებისგანხორციელება2005-2010 საშუალო 8 შექმნილი და მთავრობის მიერდამტკიცებულია წყალმცურავი და მენაპირეფრინველების კონსერვაციის მენეჯმენტისგეგმა;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამ გეგმითგათვალისწინებული მოქმედებებისგანხორციელება2005-2010 საშუალო 8 დაზუსტებულია საქართველოშიგავრცელებული ხელფრთიანების 75% მაინც;შექმნილი და მთავრობის მიერდამტკიცებულიახელფრთიანთა

30B13B14B15B16B17ზღვის ძუძუმწოვრებისკონსერვაციის მენეჯმენტის გეგმისშექმნამგლის, როგორც ქვაკუთხედისახეობის, კონსერვაციისმენეჯმენტის გეგმის შექმნაზემოხსენებული სახეობებისა დაჯგუფების გარდა, სხვა(კონსერვაციული თვალსაზრისითმნიშვნელოვანი) საკვანძოსახეობებისკონსერვაციის მენეჯმენტისგეგმების შექმნამიგრირებადი ფრინველების დარ-გოლვის ცენტრების შექმნაინვაზიური სახეობების ზეგავლე-ნის შეფასება და მათი მართვისსტრატეგიის განსაზღვრაკონსერვაციის მენეჯმენტის გეგმა;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამ გეგმითგათვალისწინებული მოქმედებებისგანხორციელება3 2005-2010 საშუალო 8 შექმილი და მთავრობის მიერ დამტკი-ცებულია ზღვის ძუძუმწოვრების კონსერ-ვაციის მენეჯმენტის გეგმა;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამგეგმით გათვალისწინებული მოქმედებებისგანხორციელება32005-2010 მცირე 8 შექმნილი და მთავრობის მიერ დამტკი-ცებულია მგლის კონსერვაციის მენეჯმენ-ტის გეგმა;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამგეგმით გათვალისწინებული მოქმედებებისგანხორციელება32005-2010 საშუალო 8 შექმნილი და მთავრობის მიერდამტკიცებულია საკვანძო სახეობებისკონსერვაციის მენეჯმენტის გეგმები;შეძლებისდაგვარად დაწყებულია ამგეგმებით გათვალისწინებული მოქმედებებ-ის განხორციელება1, 3 2005-2008 საშუალო 8 შექმნილია ფრინველთა დარგოლვის მინიმუმ2 ცენტრი, რომლებიც გაერთიანებულიადარგოლვის საერთაშორისო სისტემებში122005-2010 საშუალო 8 შეფასებულია საქართველოშიგავრცელებული ძირითადი ინვაზიურისახეობების ზეგავლენა ადგილობრივეკოსისტემებზე და შემუშავებულია მათიმართვის სტრატეგია

31B18B19B20B21B22დაცულ ტერიტორიებს გარეთარსებული ბიომრავალფეროვნებ-ის მნიშვნელოვანი ადგილებისიდენტიფიცირება და მათი კონ-სერვაციის გზების განსაზღვრაფრინველებისათვის მნიშვნელო-ვანი (მათ შორის ტრანსსასაზღვ-რო) ტერიტორიების იდენტიფიკა-ციის დასრულება და მათი გონივ-რული მართვის პრინციპების გან-საზღვრა; შესაბამისი მოქმედებე-ბის განხორციელების დაწყებაწყალჭარბი ტერიტორიების ინვენ-ტარიზაციაწყალჭარბი ტერიტორიების შესა-ხებ სახელმწიფო სტრატეგიისშემუშავებაჯავახეთის ზეგნის ტბების,როგორც უნიკალური წყალჭარბიტერიტორიების, მენეჯმენტის გეგ-6, 7 2005-2010 საშუალო 7, 8 შექმნილია ბიომრავალფეროვნების კუთხითმნიშვნელოვანი ადგილების ნუსხა დადაჯგუფებულია ჰაბიტატის ტიპებისმიხედვით;თითოეულ ჯგუფში ყველაზე მნიშვნელოვანიადგილებისათვის განსაზღვრულიაკონსერვაციისა და გონივრული გამოყენებისგზები8, 9, 11 2005-2010 მაღალი 7, 8, 10, 12 საქართველოში გამოვლენილიფრინველებისათვის მნიშვნელოვანიტერიტორიებიშეტანილია შესაბამის საერთაშორისოპუბლიკაციებში;უმეტესიტერიტორიებისათვისგანსაზღვრულია მართვის პრინციპები;სადაც კი შესაძლებელია, ტერიტორიებსმინიჭებული აქვთ შესაბამისი დაცვითისტატუსი;დაწყებულია შესაბამისი მოქმედებებისგანხორციელება62005-2010 მაღალი 7, 8 შექმნილია მონაცემთა ბაზა, რომელიცმოიცავს ინფორმაციას საქართველოსძირითადი წყალჭარბი ტერიტორიებისშესახებ;შედგენილია შესაბამისი რუკები6, 7 2005-2006 მცირე 8 შექმნილი და მთავრობის მიერ დამტკი-ცებულია სახელმწიფო სტრატეგია წყალ-ჭარბი ტერიტორიების შესახებ62005-2010 მაღალი 8 არსებობს ოფიციალური შეთანხმებამოსაზღვრე ქვეყნებს შორის (საქართველო,თურქეთი, სომხეთი) ფართომასშტაბიანი

32B23B24B25B26B27მის დანერგვაჭალის ტყეების დაცვისა დააღდგენის სახელმწიფო პროგრა-მის შემუშავებასაძოვრების ინვენტარიზაცია(ხელახალი პასპორტიზაცია) დამათი ზონირება დასაშვები ნორ-მების მიხედვით;დეგრადირებული საძოვრებისაღდგენის პროვოცირებასურამის ქედის, როგორც ბიოლო-გიური დერეფნის, შეფასება დამენეჯმენტის გეგმის შემუშავებამისი გონივრული გამოყენებისუზრუნველსაყოფადგომბორის ქედის, როგორც ბიო-ოლოგიური დერეფნის, შეფასებადა მენეჯმენტის გეგმის შემუშა-ვება ამ ეკოსისტემის გონივრულიგამოყენების უზრუნველსაყოფადარიდული და სემიარიდული ზონ-ის მენეჯმენტის გეგმის დანერგვატრანსსასაზღვრო პროექტის თაობაზე;მოძიებულია ამ პროექტის დაფინანსებადა დაწყებულია მისი განხორციელება62005-2010 მცირე 8 შექმნილი და მთავრობის მიერ დამტკი-ცებულია ჭალის ტყეების დაცვისა დააღდგენის სახელმწიფო პროგრამა;დაწყებულია ამ პროგრამის განხორციელებაკონკრეტული ღონისძიებების დანერგვისგზით62005-2010 მაღახლი 8 შესრულებულია საძოვრების ზონირება,შექმნილია შესაბამისი რუკა;ზონების მიხედვით დასაშვები ნორმებიდადგენილია შესაბამისი ნორმატიულიაქტებით;დაწყებულია დეგრადირებული საძოვრებისაღდგენა ფიტოინჟინრული მეთოდებისგამოყენებით6, 7 2005-2010 მცირე 8 შექმნილია სურამის ქედის გონივრულიგამოყენების მენეჯმენტის გეგმა;დაწყებულია ამ გეგმის განხორციელება6, 7 2005-2010 მცირე6, 7 2005-2010 მაღალი8 შექმნილია გომბორის ქედის გონივრუ-ლი გამოყენებს მენეჯმენტის გეგმა;დაწყებულია ამ გეგმის განხორციელება8 განხორციელებულია არიდული დასემიარიდული ზონის მენეჯმენტის გეგმითგათვალისწინებულ მოქმედებათა მინიმუმ75%

33B28B29B30ex-situ კონსერვაციის ცენტრისშექმნა და არსებულების გაძლი-ერებაიმ მცენარეთა ბიოლოგიური დასამეურნეო რესურსების შეფასებადა მოპოვებისა თუ საექსპორტოკვოტების დადგენა, რომლებიცსაერთაშორისო ვაჭრობის ობიექ-ტებს წარმოადგენენარასანადირო სახეობებისათვისმოპოვების კვოტების განსაზღვრა4 2005-2008 მაღალი 9 შექმნილი და დამტკიცებულია საქართ-ველოს ბოტანიკური ბაღების აღდგენისადა გაძლიერების პროგრამები და დანერგი-ლია მინიმუმ ერთი სანიმუშო პროექტი;შექმნილია ცხოველთა ex-situ კონსერ-ვაციის ცენტრი12005-2010 მაღალი 10 დადგენილია ბიოლოგიური და სამეურ-ნეორესურსები;დადგენილია მოპოვებისა და საექსპორტოკვოტები12006-2007 საშუალო 10 დადგენილია მოპოვების კვოტებიარასანადირო სახეობებისათვის;დადგენილია საექსპორტო კვოტებისაერთაშორისო ვაჭრობის ობიექტებისათვის2.3. მოქმედებათა გეგმა: აგრობიომრავალფეროვნებასტრატეგიული მიზანი C:საქართველოს აგრობიომრავალფეროვნების კონსერვაცია მისი გონივრული გამოყენებისათვის ჩარჩო-პირობების შექმნისა და es-situ და in-situღონისძიებების ხელშეწყობის გზითN მოქმედება შესაბამისიპრობლემა(იხ. თავი2.3)C1საქართველოს აგრობიომრავალ-ფეროვნების აღდგენის, დაცვისადა გონივრული გამოყენებისსახელმწიფო პროგრამის მომზა-დება საზოგადოებრივი ორგანი-განხორცი-ელებისწლებიბიუჯეტიკონვენციისმუხლიინდიკატორიმოსალოდნელი შედეგები1 2005-2006 მცირე 6 სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ეგიდითშემუშავებულია საქართველოსაგრობიომრავალფეროვნებისაღდგენის, დაცვისა და გონივრული გამო-ყენების სახელმწიფო პროგრამა

34C2C3C4C5C6C7ზაციების აქტიური მონაწილეობითსაქართველოს აგრობიომრავალ-ფეროვნების დაცვისა და გონივ-რული გამოყენებისათვის საკან-ონმდებლო ბაზის მომზადებაშესაბამისი პრობლემების გადა-საჭრელადსახელმწიფო კადრების მომზადე-ბა და ინფრასტრუქტურის შექმნასაქართველოს აგრობიომრავალ-ფეროვნების დაცვისა და გონივ-რული გამოყენებისათვისსაქართველოს აგრობიომრავალ-ფეროვნების ინვენტარიზაცია დაწითელი ნუსხის შედგენა GIS-ისგამოყენებით; გადაშენების პირასმყოფი ჯიშების აღდგენის კონკ-რეტული პროგრამების შემუშა-ვებასაქართველოს აგრობიომრავალ-ფეროვნების მონაცემთა მუდმივ-განახლებადი კომპიუტერულიბაზის შექმნაგენეტიკური რესურსებისექსპორტ-იმპორტის კონტროლისმექანიზმების დახვეწა, სათანადოკადრების მომზადება და ტექნო-ლოგიური აღჭურვაკადრების მომზადება ex-situ და insituკონსერვაციის მართვისა დაგანხორციელებისათვის1, 4, 5, 6,9, 142005-2007 მცირე 4 საქართველოს აგრობიომრავალფეროვ-ნება აღიარებულია კულტურულ მემკვიდ-რეობად;შექმნილია აგრობიომრავალფეროვნებისდაცვისა და გონივრული გამოყენების სა-კანონმდებლო ბაზა1, 7, 9, 13 2005-2009 საშუალო 12 მომზადებული არიან მაღალკვალიფიცი-ური კადრები და სოფლის მეურნეობისსამინისტროში შექმნილია აგრობიომრა-ვალფეროვნებასთან დაკავშირებული სპეც-ალიზებული სტრუქტურა2, 9 2005-2008 მაღალი 7 შედგენილია საქართველოს აგრობიო-მრავალფეროვნების წითელი ნუსხა, შემუ-შავებულია გადაშენების პირას მყოფი ჯი-შების აღდგენის კონკრეტული პროგრამები2 2006-2010 საშუალო 7 შექმნილი და ხელმისაწვდომია საქარ-თველოს აგრობიომრავალფეროვნების მო-ნაცემთა განახლებადი კომპიუტერული ბაზა5, 6 2005-2010 მაღალი 4 საქართველოს საბაჟო ახორციელებსგენეტიკური რესურსების ექსპორტ-იმპორ-ტის მკაცრ კონტროლს2, 7 2005-2010 მაღალი 12 ქვეყანაში ხელმისაწვდომია სათანადოკადრები ex-situ და in-situ კონსერვაციისმართვისა და განხორციელებისათვის

35C8 შესაბამისი სამეცნიერო და კვლე-ვითი ინსტიტუტების პოტენციალ-ის გაზრდაC9 არსებული კოლექციების, სასე-ლექციო სადგურებისა და სათეს-ლე მეურნეობების რეაბილიტა-ცია/განახლება/სრულყოფაC10 სახელმწიფო გენბანკის ჩამოყა-ლიბების წინაპირობების მომზა-დებაC11 ენდემური სახეობებისა და აბო-რიგენული ჯიშების მახასიათებ-ლების აღწერა, დოკუმენტირებადა მათი სახელმწიფო საკუთრე-ბად გამოცხადებაC12 მინირეზერვების შექმნა დაშენარჩუნება კულტურული სა-ხეობების ველური წინაპრებისადა სამკურნალო მცენარეებისდაცვის მიზნითC13 ქვეყანაში ტრადიციული დაორგანული სოფლის მეურნეობისგანვითარების ხელშეწყობა გან-საკუთრებით ბუფერულ ზონებში,მაღალმთიან რეგიონებშიC14 საქართველოს აგრობიომრავალ-ფეროვნების დაცვის ფონდისდაარსება, აგრობიომრავალფერ-ოვნების კონსერვაციის, კერძოდ,ტრადიციული ცოდნისა და გა-მოცდილების გაზიარებისა და7, 8, 9, 10,132005-2010 მაღალი 12 გაუმჯობესებულია სამეცნიერო დაკვლევითი ინსტიტუტების კადრების კვალი-ფიკაცია და ტექნიკური აღჭურვა9, 10, 11 2005-2010 მაღალი 9, 15 გაუმჯობესებულია აგრობიომრავალფე-როვნების გენეტიკური რესურსების მისაწვ-დომობა ფერმერთათვის, კვლევითი პროგ-რამებისათვის1, 2, 11 2008-2010 საშუალო 9 შექმნილია სახელმწიფო გენბანკისჩამოყალიბების საწყისი ბაზა1, 4, 5 2005-2006 საშუალო 19 საქართველოს ენდემური სახეობები დააბორიგენული ჯიშები სახელმწიფო დაც-ვის ქვეშაა (დაზვეულია ბიოპირატო-ბისაგან)11 2008-2010 საშუალო 8, 15 შექმნილია რამდენიმე მინირეზერვი,რითაც გარკვეულწილად უზრუნველყოფი-ლია კულტურული სახეობების ველურიწინაპრებისა და სამკურნალო მცენარეებისin-situ კონსერვაცია12, 14 2006-2010 მაღალი 11 გაზრდილია ორგანული სოფლის მეურ-ნეობის წილი – ქვეყანაში რეგისტრირებუ-ლია მინიმუმ 500 ბიომეურნე2, 9, 10, 12 2006-2010 მაღალი 12,16 შექმნილია საქართველოს აგრობიომრა-ვალფეროვნების დაცვის ფონდი, დაწყებუ-ლია ტრადიციული კულტურების/სახეობე-ბის აღდგენა გლეხთა მეურნეობებში

36C15C16C17C18C19C20კვლევის ხელშეწყობის მიზნითაგრობიომრავალფეროვნებისგლეხთა მეურნეობებში (on farm)კონსერვაციის სტიმულირებასაკანონმდებლო ბაზის სრულ-ყოფა აგრობიომრავალფეროვნე-ბის გენეტიკური რესურსებისხელმისაწვდომობის გაუმჯობესე-ბისა და კონვენციასთან ჰარმონი-ცაიის მიზნითფერმერული სათესლე მეურნეო-ბების შექმნისა და ფერმერთაშორის სათესლე მასალის გაცვ-ლის ხელშეწყობაინფორმაციის, ტრადიციულიცოდნისა და გამოცდილების გა-ზიარების ხელშეწყობა როგორცქვეყნის შიგნით, ისე სხვა ქვეყ-ნებთან ინფორმაციული ქსელებისსაშუალებითაგრობიომრავალფეროვნებასთანდაკავშირებული საკითხებისშეტანა საგანმანათლებლოპროგრამებშისასემინარო კურსებისა და სემი-ნარების გამართვა სხვადასხვამიზნობრივ ჯუგფებზე ორიენტა-ციით14 2006-2010 საშუალო 11 გადაშენების პირას მყოფი ტრადიციუ-ლი კულტურების/სახეობების მინიმუმ 10%უკვე ითესება გლეხთა მეურნეობებში1, 4, 15 2005-2006 მცირე 15 არსებული საკანონმდებლო ბაზაგუმჯობესებულია აგრობიომრავალფეროვ-ნების გენეტიკური რესურსების უკეთ ხელ-მისაწვდომობის თვალსაზრისით და ჰარმო-ნიზებულია კონვენციასთან4, 11, 15 2005-2010 საშუალო 15 სათანადო ცვლილეებია შეტანილი თეს-ლის მიმოქცევის მარეგულირებელ კანონ-მდებლობაში; შექმნილია მინიმუმ 3 ფერმე-რული სათესლე მეურნეობა8, 12, 18 2006-2010 საშუალო 16, 17 ხელმისაწვდომია ინფორმაციის, ტრადი-ციული ცოდნისა და გამოცდილების გაზ-იარების საინფორმაციო ქსელი ადგილო-ბრივ და საერთაშორისო დონეზე, შექმნი-ლია სპეციალიზებული ვებგვერდი2 2008-2010 მცირე 13 გამოცემულია ბიოლოგიის კურსისდამხმარე სახელმძღვანელო, რომელიცგანათლებისა და მეცნიერების სამინის-ტროსმიერ შეტანილია სავალდებულოსახელმძღვანელოების ნუსხაში2, 16, 18 2006-2010 საშუალო 13 სხვადასხვა მიზნობრივი ჯგუფებისათვისაგრობიომრავალფეროვნების საკითხებთანდაკავშირებით გაიმართა მინიმუმ თითოსემინარი სულ ცოტა 3 პრიორიტეტულრეგიონშიC21 სამეცნიერო და პოპულარული 16, 18 2006-2010 საშუალო 13 გამოცემულია წელიწადში მინიმუმ 2

C22პუბლიკაციების მომზადება დაგავრცელებასატელევიზიო და რადიოგადაცე-მების, საგაზეთო პუბლიკაციების,პოპულარული ფილმების მომზა-დებაპუბლიკაცია16, 18 2006-2010 საშუალო 13 მომზადებულია და საზოგადოება გაეც-ნო წელიწადში 2 სატელევიზიო და 5რადიოგადაცემას, 5 საგაზეთო პუბლიკა-ციას; 5 წლის განმავლობაში გადაღებულიამინიმუმ 2 ფილმი2.4. მოქმედებათა გეგმა: ნადირობა და მეთევზეობა (თევზჭერა)37სტრატეგიული მიზანი D:ნადირობისა და მეთევზეობის დაგეგმვა ცხოველური რესურსების დაცვის, აღდგენისა და გონივრული გამოყენების მიმართულებითN მოქმედება შესაბამისიპრობლემა(იხ. თავი2.4)განხორცი-ელებისწლებიბიუჯეტი კონვენციისშესაბამისიმუხლიინდიკატორიმოსალოდნელი შედეგებიD1 გადამფრენ ფრინველებზე ლიცენ-ზიების გაცემის პროცედურისდახვეწაD2 მიგრირებად ფრინველებზე ნადი-რობის კვოტის დადგენისათვისმეთოდიკის შემუშავება; იმ ადგი-ლების იდენტიფიცირება, სადაცმკაცრად აკრძალულია ან დაშვე-ბულია ნადირობა; ამ ტერიტორი-ებზე აღრიცხვის მოწყობაD3 სპეციალური ტარიფების გან-საზღვრა სატროფეო ინდივიდები-სათვის (რომელთა ფასიც მნიშ-ვნელოვნად უნდა აღემატებოდესიმავე სახეობის არასატროფეო1, 2 2005-2006 - 8 შეტანილია შესაბამისი ცვლილებებიკანონმდებლობაში152005-2010 საშუალო 8 დადგენილია ადგილები, განხორციელე-ბულია აღრიცხვა და დადგენილია კვოტები2006-2007 - 8, 11 შეტანილია შესაბამისი ცვლილებებიკანონმდებლობაში

38D4D5D6ინდივიდების ფასს)განისაზღვროს მტაცებელ ფრინ-ველთა სახეობები, რომელთადაჭერა და ტყვეობაში ყოლა(ლიცენზირების საფუძველზე)ბაზიერებისათვის ნებადართულიიქნება, განისაზღვროს კვოტებიასეთ სახეობებზეაღდგენილ იქნეს ბრაკონიერობისმაკონტროლებელი სამსახური დაშეიქმნას საზოგადოებრივი ინ-სპექციატრენინგების მოწყობა სახელმწი-ფო მოხელეებისა და სანადირომეურნეობებში მომსახურეპერსონალისათვისD7 მეგზურების, ლიფლეტებისა დაბროშურების გამოცემა, საიდანაცმონადირეები მიიღებენ ინფორმა-ციას სანადირო და იშვიათ სახე-ობებზე, ნადირობის ვადებზე,კვოტებზე და სხვ.D 8 ტრადიციული ნადირობის კონ-ცეფციის შემუშავება და შესაბა-მისიცვლილებების შეტანაკანონმდებლობაშიD9 საინკუბაციო საამქროების აგებადა არსებულის რეკონსტრუქცია დათევზის მოშენების თანამედ-63782005-2010 - 8, 10 შეტანილია შესაბამისი ცვლილებებიკანონმდებლობაში2005-2006 საშუალო 8, 12 არსებობს საკანონმდებლო ბაზა ბრა-კონიერობის მაკონტროლებელი სამსახუ-რის შესაქმნელად2005-2010 მცირე 12, 13 ტრენინგები გაირა სახელმწიფომოხელე&სჰყ;ებისა და სანადირომეურნეობებშიმომ&სჰყ;&სჰყ;სა&სჰყ;ხუ&სჰყ;რე პერსონალისგარკვეულმარაოდენობამ2005-2010 მცირე 13 გამოცემული და გავრცელებულია შესაბამისილიტერატურა9 2005-2008 - 8, 10, 11 კანონმდებლობაში შეტანილია ცვლი-ლებებიტრადიციულ ნადირობასთან დაკავშირებით102005-2010 მაღალი 9 დაწყებულია თევზის მოშენების თანა-მედროვე ტექნოლოგიების დანერგვაკონკრეტულ წყალსატევებზე

D10როვე ტექნოლოგიების დანერგვაბუნებრივ წყალსატევებში თევზისადგილობრივი სახეობების აღდ-გენის მიზნითველური ცხოველებით სარგებლო-ბის შედეგად ბიუჯეტში შესულიგადასახადების გამოყენებისუზრუნველყოფა ამ რესურსებისაღწარმოებისა და დაცვისღონისძიებათა დასაფინანსებლად112005-2010 - 11, 20 შეტანილია შესაბამისი ცვლილებებიკანონმდებლობაში2.5. მოქმედებათა გეგმა: ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი39სტრატეგიული მიზანი E:ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის სისტემის შექმნა, მონაცემთა დინამიკური ბაზის ჩამოყალიბება საქართველოში ბიომრავალფეროვნებისკონსერვაციისა და გონივრული გამოყენებისათვისN მოქმედება შესაბამისიპრობლემა(იხ.თავი2.5)E1E2არსებული კანონმდებლობის დახ-ვეწა, უწყებათა შორის ფუნქცია-თა გადანაწილებაბიომრავალფეროვნების მონიტო-რინგისათვის პასუხისმგებელი დაგანმახორციელებელი სამთავრო-ბო და არასამთავრობო ორგანი-ზაციების განსაზღვრაგანხორ-ციელებისწლებიბიუჯეტიკონვენციისშესაბამისიმუხლიინდიკატორიმოსალოდნელი შედეგები1, 2, 8. 2005 - მიღებულია ნორმატიული აქტები, სადაცმკაფიოდაა განსაზღვრული ბიომრავალფე-როვნების მონიტორინგის მიზნები, ამოცა-ნები, პასუხისმგებელი უწყებები და მათიფუნქციები2, 8. 2005 -

40E3E4სათანადო სტრუქტურის შექმნადა ამუშავება, სადაც აკუმულირ-დება ბიომრავალფეროვნებისმონიტორინგის შესახებ ინფორმა-ციაბიომრავალფეროვნების მონიტო-რინგის წარმოების უნიფიცირებუ-ლი მეთოდოლოგიის შემუშა-ვება და ბიომრავალფეროვნებისმონიტორინგის სამიზნე ობიექტე-ბის განსაზღვრაE5 ორგანიზაციების შერჩევა, რო-მელთაც აქვთ ტექნიკური დაფინანსური შესაძლებლობები დახელეწიფებათბიომრავალფეროვნებისმონიტორინგის შედეგად მიღებუ-ლი მონაცემების მეცნიერულიანალიზიE6 ბიომრავალფეროვნების მონიტო-რინგისათვის პასუხისმგებელი დამონიტორინგის განმახორციელე-ბელი უწყებების ტექნიკური გაძ-ლიერება, კერძოდ, ბიომრავალფე-როვნებისათვის პასუხისმგებელიპირების კვალიფიკაციის ამაღ-ლებაE7 ბიომრავალფეროვნების შესახებსხვადასხვა ორგანიზაციის მიერ5, 6, 8. 2005 საშუალო 24, 25 შექმნილია სათანადო ტექნიკური ინვენ-ტარით აღჭურვილი უწყება, სადაც სისტე-მატიზირებულია ბიომრავალფეროვნებისშესახებ სრული ინფორმაცია3, 4, 7, 8. 2005 მცირე 6, 7 გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებისსამინისტროს მიერ გამოცემუ-ლიაბიომრავალფეროვნების მონიტორინ-გისწარმოების უნიფიცირებული მეთოდო-ლოგია (მეთოდიკები);ექსპერტების მიერ განსაზღვრულიაბიომრავალფეროვნების კომპონენტების –კონკრეტული სახეობებისა დათანასაზოგადოებების ჩამონათვალი4, 5, 8. 2005-2006 მცირე 25 გაიმართა ტენდერი;გამოვლენილია ორგანიზაციები;არსებობს პერიოდული ანგარიშები, სადაცგაანალიზებულია ბიომრავალფე-როვნებისმონიტორინგის შედეგად მიღებუ-ლიმასალები და მოცემულია რეკომენდა-ციებიკონკრეტულ მოქმედებებთან დაკავ-შირებით1, 2, 7, 8. 2005-2006 მაღალი 12 მოეწყო ტრენინგების სერია, შეძენილიატექნიკური აღჭურვილობა, მომზადებულიასპეციალური კადრები5 2005-2006 მაღალი 7 სპეციალური პროგრამული უზრუნველ-ყოფის საშუალებებით შექმნილია მონაცემ-თა

დღემდე დაგროვილი მონაცემებისინვენტარიზაცია და მონაცემთაბანკში შეტანაE8 გარემოს დაცვისა და ბუნებრივირესურსების სამინისტროს მიერბიომრავალფეროვნების მონიტო-რინგის შესახებ ინფორმაციისუწყვეტი გაცვლა ყველადაინტერესებულ უწყებას შორისE9 ბიომრავალფეროვნების სამიზნეჯგუფების მონიტორინგის დაწ-ყებაიდენტიფიცირებული მეთო-დოლოგიით5, 6. 2008-2010 საშუალო 13, 14, 173, 7. 2007-2010 საშუალო 7412.6. მოქმედებათა გეგმა: ბიოუსაფრთხოებასტრატეგიული მიზანი F:საქართველოს მოსახლეობისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვა გენმოდიფიცირებული ორგანიზმებით გამოწვეული შესაძლო საფრთხისაგანშესაბამისი სამართლებრივი საფუძვლების შექმნისა და გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში საზოგადოების ჩაბმის გზითN მოქმედება შესაბამისიპრობლემა(იხ. თავი2.6)F1 ბიოუსაფრთხოების ოქმის მომზა-დება რატიფიცირებისათვისF2 ბიოუსაფრთხოების სფეროს მა- 1, 2, 3, 4,რეგულირებელ კანონპროექტთა 6, 9.პაკეტის მომზადება, მისი საზო-გადოებრივი განხილვა და საბო-ლოო ტექსტის შეთანხმება (კონ-სულტაციები საერთაშორისობაზა, სადაც თავმოყრილია მიღებულიპირველადი მონაცები;პერიოდულად მიმდინარეობს ამ მონაცემებისგანახლება;გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რე-სურსების სამინისტროს მიერ გამოცემუ-ლიაბიომრავალფეროვნების მონიტორინ-გისწლიური ანგარიშებიგანხორცი-ელებისწლებიბიუჯეტიკონვენციისშესაბამისიმუხლიინდიკატორიმოსალოდნელი შედეგები1 2005 მცირე 8, 19 რატიფიცირებულია ბიოუსაფრთხოების ოქმი2005 საშუალო 8, 19 ქვეყანაში არსებობს საკანონმდებლო ბაზაბიოუსაფრთხოების უზრუნველყოფი-სათვის

42ექსპერტებთან)F3 სახელმწიფო კონტროლის მექა-ნიზმის შემუშავება და შესატყვი-სიმაკონტროლებელი სტრუქტუ-რისჩამოყალიბება საზოგადოებ-რივიორგანიზაციების მონაწილე-ობითF4 სათანადო პოტენციალის შექმნა –ლაბორატორიების მოწყობა დაპერსონალის კვალიფიკაციაF5 საგანმანათლებლო პროგრამებისმომზადება და რეგულარულისემინარების გამართვა სხვადა-სხვამიზნობრივი ჯგუფისათვისF6 რეგულარული სატელევიზიო დარადიოგადაცემებისა და პრეს-კონფერენციების მოწყობაF7 ბიოუსაფრთხოებასთან დაკავში-რებული საკითხების შეტანასაგანმანათლებლო პროგრამებში2, 3, 8, 9. 2006-2007 საშუალო 8 ქვეყანაში შექმნილია გენმოდიფიცირე-ბულიორგანიზმების შემოტანასთან, გამო-ყენებასადა გამოთავისუფლებასთან დაკავშირებულირისკის კონტროლის ქმედითი დაგამჭვირვალე სტრუქტურა2, 3, 5. 2006-2010 მაღალი 8 ქვეყანაში არის მინიმუმ ერთი ლაბორა-ტორია, რომელსაც შეუძლია დამოუკიდებ-ლად მოახდინოს ანალიზი გენმოდიფიცი-რებული ორგანიზმების შემცველობაზეროგორც ნედლ მასალაში, ისეპროდუქტებშიც3, 4, 5, 6,7, 9.2006-2010 საშუალო 8 მოეწყო წელიწადში მინიმუმ 2 სემინარი სულცოტა 3 მიზნობრივი ჯგუფისათვის3, 4, 9. 2005-2010 მცირე 8 მომზადებულია წელიწადში მინიმუმ 3სატელევიზიო და 4 რადიოგადაცემა,გაიმართა 2 პრესკონფერენცია6, 7. 2008-2010 მცირე 8 გამოცემულია ბიოლოგიის კურსის დამხმარესახელმძღვანელო, რომელიც განათლებისადა მეცნიერების სამინისტ-როს მიერშეტანილიასავალდებულოსახელმძღვანელოების ნუსხაში3, 4, 5, 7. 2005-2010 მცირე 8 გამოცემულია მინიმუმ 3 პუბლიკაცია 5წელიწადში5, 8. 2005-2010 მცირე 8, 19 შექმნილია ინფორმაციის გაცვლის ქსელიადგილობრივ და საერთაშორისო დონეზე;ფუნქციონირებს ბიოუსაფრთხოე-ბისვებგვერდიF8 პუბლიკაციების მომზადება,გამოცემა, გავრცელებაF9 ინფორმაციული გაცვლის ხელ-შეწყობა როგორც ქვეყნის შიგ-ნით,ისე სხვა ქვეყნებთან ინფორ-მაციული ქსელების საშუალებითF10 საზოგადოებრივი მონიტორინგის 2, 3, 5, 9. 2007-2008 მცირე 8 მონიტორინგისათვის შემუშავებულია

სისტემის ჩამოყალიბება შესაბამისი ინდიკატორები და სამუშაოპროგრამა, ბიოუსაფრთხოების პრობლემებ-ზე მუშაობს მინიმუმ 2 საზოგადოებრივიორგანიზაცია2.7. მოქმედებათა გეგმა: გარემოსდაცვითი განათლება, საზოგადოებრივი ცნობიერებისამაღლება და საზოგადოების მონაწილეობა43სტრატეგიული მიზანი G:საქართველოს ბიომრავალფეროვნების შესახებ მოსახლეობის ინფორმირება მისი გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების მიზნით და, აქედანგამომდინარე, გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში მოსახლეობის აქტიურობის გაზრდაN მოქმედება შესაბამისიპრობლემა(იხ. თავი2.7)G1 სოციოლოგიური კვლევის მოწყო-ბა (მიზნობრივი ჯგუფების მიხედ-ვით) ბიომრავალფეროვნებისკუთხით საზოგადოების ცნობიე-რების დონის შეფასების მიზნითG2 საინფორმაციო კამპანიის ორგა-ნიზება არასამთავრობო ორგანი-ზაციების, ადგილობრივი მოსახ-ლეობის, განსაკუთრებით ქალები-სა და ახალგაზრდობის აქტიურიმონაწილეობითG3 საინფორმაციო და სამეცნიერო-პოპულარული მასალების, პუბლი-კაციების, ვიდეოფილმების მომ-ზადება ბიომრავალფეროვნებისგანხორცი-ელებისწლებიბიუჯეტიკონვენციისშესაბამისიმუხლიინდიკატორიმოსალოდნელი შედეგები1, 7. 2005 საშუალო 13 რეგიონების მიხედვით შესწავლილი დაგაანალიზებულია, თუ რა მოცულობისსამუშაოა შესასრულებელი ბიომრავალფე-როვნების საკითხებში საზოგადოებისცნობიერების ამაღლების მიზნით1, 3, 5, 7. 2005-2008 საშუალო - მომზადებულია ბროშურები, საინფორ-მაციოფურცლები და სხვა მასალები;რეგიონების მიხედვით მოეწყო წელი-წადშიმინიმუმ ორი კამპანია მოხალისეე-ბისაქტიური მონაწილეობით1, 2, 3, 7. 2005-2010 საშუალო - მოძიებული და მომზადებულია საინ-ფორმაციო მასალები და პუბლიკაციები;მომზადებული და ცენტრალური დარეგიონალური ტელეარხების საშუალებით

44G4G5დაცვისა და ბუნებრივი რესურსე-ბის გონივრული გამოყენებისკუთხითმედიატურების ორგანიზება ადგი-ლებზე ჟურნალისტების ინფორ-მირებისა და დაინტერესებისმიზნითსახელმწიფო და საზოგადოებრივსექტორებს შორის თანამშრომ-ლობის განვითარება ადგილობ-რივდონეებზეG6 საქართველოში ბუნებისადმი ტრა-დიციული დამოკიდებულების შეს-წავლა და პოპულარულ ენაზეგამოცემის მომზადებაG7 სპეციალური გამოცემის მომზა-დება დაცული ტერიტორიებისა დაპერსპექტივების შესახებG8 ბიომრავალფეროვნების სფეროშიარსებული ლიტერატურის, მცირებიბლიოთეკებისა და ვიდეოთეკე-ბის ქსელის შექმნაG9 სანახაობრივი ღონისძიებების(ვიქტორინები, სპორტული შეჯიბ-რებები, ალპინიადები და ა.შ.)ორგანიზებაG10 საქართველოს რეგიონებში სამეც-ნიერო-პოპულარული სემინარებისორგანიზებანაჩვენებია ათი ვიდეო ფილმი4 2005-2008 მცირე - თითოეულ რეგიონში წელიწადში მინიმუმორჯერ ცენტრალური და რეგიონალურიმასმედიის წარმომადგენლებისათვის მოეწყომედიატურები1, 7, 8. 2005-2010 მცირე - გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებისსამინისტროსრეგიონალურისამმართველოების ბაზაზე შექმნილიამუდმივმოქმედი კლუბები, რომლებიცრეგულარულ შეხვედრებს მართავენ საზო-გადოებრივ ორგანიზაციებთან2006-2009 საშუალო - გამოცემულია სამეცნიერო-პოპულარუ-ლილიტერატურა1, 7 2006-2007 მცირე გამოცემული და გავრცელებულიაშესაბამისი პუბლიკაცია1, 2, 7, 9 2005-2008 მაღალი - შექმნილია მინიმუმ 4 სრულად აღჭურ-ვილიბიბლიოთეკა გარემოს დაცვისრეგიონალურ სამმართველოებთან2005-2010 მაღალი - მომზადებული და განხორციელებულიასანახაობრივი ღონისძიებების სპეციალურიპროგრამები როგორც ცენტრში, ისერეგიონებში1, 3, 4, 7, 8 2005-2006 საშუალო - ყველა რეგიონში გაიმართა წელიწადშიმინიმუმ ერთი სემინარი

45G11 სახელმწიფო, საზოგადოებრივიორგანიზაციებისა და ბიზნესსექ-ტორის წარმომადგენლების შეხ-ვედრების ორგანიზება საერთოინტერესების გამოვლენისა დაურთიერთობების დამყარებისმიზნითG12 ბიომრავალფეროვნების კონსერვა-ციისა და მენეჯმენტის სასწავლო(მოსამზადებელი) ცენტრის(კურსების) შექმნა სხვადასხვამიზნობრივი ჯგუფებისათვისG13 სკოლის მასწავლებლებისათვისმუდმივმოქმედი გარემოსდაცვითიკურსების ორგანიზება საქართვე-ლოს სხვადასხვა კუთხეებშიG14 სკოლამდელი, საშუალო დაუმაღლესი სასწავლებლებისშესაბამის სასწავლო პროგრამებ-შიბიომრავალფეროვნების საკით-ხების ინტეგრირებაG15 სკოლამდელი, საშუალო დაუმაღლესი სასწავლებლებისათვისდამხმარე სახელმძღვანელოებისშემუშავება ბიომრავალფეროვნე-ბის პოპულარიზაციის კუთხითG16 სკოლებში ბიომრავალფეროვნე-ბისშემსწავლელი წრეების ჩამო-ყალიბება8 2005-2010 მცირე - ყოველ წელს მომზადებული დაჩატარებულია მინიმუმ ერთი შეხვედრა1, 7, 9 2005-2009 მაღალი - შექმნილია შესაბამისი ტექნიკით აღჭურვილისასწავლო ცენტრი;შემუშავებულია სპეციალური ტრენინგ-პროგრამები სხვადასხვა მიზნობრივიჯგუფებისათვის1, 7. 2005-2010 საშუალო საქართველოს ყველა რეგიონშიგადამზადებულია პედაგოგთა 35%1, 2, 7 2005-2006 მცირე - ბიომრავალფეროვნების დაცვის პრინცი-პებიინტეგრირებულია სასწავლო პროგრა-მებში1, 2, 7 2005-2006 საშუალო გამოცემული და აპრობირებულია მინიმუმთითო დამხმარე სახელმძღვანელოსკოლამდელი, საშუალო და უმაღლესისასწავლებლებისათვის1 2006-2007 მცირე - რამდენიმე სკოლაში ჩამოყალიბებულიაბიომრავალფეროვნების შემსწავლელიწრეები, რომელთაც აქვთ სათანადოდაღჭურვილი კაბინეტები (პილოტ-პროექტი)G17 ეკობანაკების მოწყობა უფროს- 1, 7. 2006-2010 საშუალო - მოწყობილია მინიმუმ 4 ეკობანაკი

46კლასელებისა და სტუდენტებისმონაწილეობითG18 «რეკლამის შესახებ» საქართვე-ლოსკანონში ცვლილებების შეტანა, რაცუკეთეს პირობებს შექმნისგარემოსდაცვითი რეკლამებისგანთავსებისათვისG19 ჟურნალისტიკის ფაკულტეტებზე,როგორც სპეციალური კურსი,დაემატოს «ზოგადი ეკოლოგია დაეკოლოგიური სამართალი»G20 გარემოს დაცვის სამართლისსფეროში სახელმწიფო სასწავლოპროგრამის შემუშავება დაგანხორციელებაG21 ბიომრავალფეროვნების სტრატე-გიის განხორციელების შედეგობ-რივი ვებგვერდის ინტერნეტშიგანთავსება10 2005 მცირე - მომზადებული და პარლამენტში შეტანილიაშესაბამისი წინადადებები4 2008-2010 საშუალო რომელიმე უმაღლეს სასწავლებელშიჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე შემოღებუ-ლია სპეციალური კურსი: «ზოგადი ეკო-ლოგია და ეკოლოგიური სამართალი»6 2005-2010 საშუალო შერჩევით რომელიმე უმაღლესი სასწავ-ლებლის მაგისტრატურაში შემოღებულიაგარემოს დაცვის სამართლის (ეკოლოგიუ-რისამართლის) სპეციალობა1 2010 მცირე - ვებგვერდი განთავსებულია ინტერნეტში2.8. მოქმედებათა გეგმა: ფინანსურ-ეკონომიკური პროგრამასტრატეგიული მიზანი H:შესაბამისი ფინანსური და ეკონომიკური პროგრამების დანერგვა ბიომრავალფეროვნების ეფექტიანი კონსერვაციის მხარდასაჭერადN მოქმედება შესაბამისიპრობლემაგანხორცი-ელებისბიუჯეტი ბიომრა-ვალფეროვ-ინდიკატორიმოსალოდნელი შედეგები(იხ. თავი2.8)წლებინებისკონვენციისშესაბამისიმუხლიH1 საჭირო მონაცემების შეგროვება და 5, 6, 7, 8, 9 2005-2006 მცირე 1, 6 სარწმუნო, აქტუალური და ხელმისაწვ-დომი

47ბიომრავალფეროვნების სრუ-ლიეკონომიკური ღირებულებისგამოანგარიშებაH2 ეკონომიკის სტრუქტურის შეფასე-ბა მაკროეკონომიკური და სექტო-რული სტრატეგიების გამოყენე-ბითH3 ეკონომიკური პოლიტიკისა დაეკონომიკური საქმიანობის ბიო-მრავალფეროვნებაზე ზეგავლენისგამოკვლევაH4 ბიომრავალფეროვნების შენარჩუ-ნების ეკონომიკური ეფექტის(პოტენციური მოგების) შეფასებაH5 ბიომრავალფეროვნების განადგუ-რებისაგან მიყენებული ზარალისგამოვლენა და შეფასებაH6 ბიომრავალფეროვნების კონსერ-ვაციისათვის საჭირო ფინანსებისგამოვლენა და ეკონომიკურიბერკეტების მოძიება მათი ამოქმე-დებისათვისH7 ბიომრავალფეროვნების შენარჩუ-ნების პროცესის მართვის ეკონო-მიკურ-ინდიკატორული დაგეგმვა5, 6, 7, 8, 9 2005 მცირე 6, 8, 10, 12,14, 16, 20,21ინფორმაციის საფუძველზე შეფასე-ბულიაბიომრავალფეროვნებისსრულიეკონომიკური ღირებულებაარსებობს მაკროეკონომიკური შეფასებისშედეგები3, 5, 6, 7 2006 მცირე 7 დადგენილია ეკონომიკური პოლიტიკისა დასაქმიანობის ზეგავლენის ხარისხი1, 4, 5, 6 2006 მცირე 8, 9, 14, 16,20, 211, 3, 4, 5, 6,8გამოთვლილია ბიომრავალფეროვნებისშენარჩუნების პოტენციური ეკონომიკურიეფექტი2006 მცირე 7 შეფასებულია ბიომრავალფეროვნებისგანადგურებით მიყენებული ზარალი7, 8, 9 2007 მცირე 8, 9, 20, 21 გამოვლენილია ბიომრავალფეროვნებისგადარჩენისათვის საჭირო ფინანსებისშექმნის ეკონომიკური ბერკეტები5, 6, 7, 8 2010 საშუალო 6, 7, 8, 9, 20,21შედგენილია ბიომრავალფეროვნებისკონსერვაციის ეკონომიკური გეგმა

2.9. საკანონმდებლო ასპექტები48სტრატეგიული მიზანი I:საქართველოს ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის სფეროსთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ბაზის (კერძოდ, ინსტიტუციურიმოწყობის მარეგულირებელი ნორმების) დახვეწა ახალი ნორმატიული აქტების შექმნის, არსებული კანონმდებლობის სრულყოფისა და მათისაქართველოს საერთაშორისო ვალდებულებებთან შესაბამისობის უზრუნველყოფის გზით¹ მოქმედება შესაბამისიპრობლემაგანხორცი-ელებისწლებიბიუჯეტიბიომრა-ვალ&სჰყ;ფეროვ-ნებისკონვენციისშესაბამისიმუხლიI 1 «მცენარეული საფარის შესახებ» 1, 3 2005-2006 მცირე 6, 7, 8საქართველოს კანონის შემუშავე-ბა და მიღებაI 2 «აგრობიომრავალფეროვნების 2 2006-2007 მცირე 5, 6, 7, 8დაცვის შესახებ» საქართველოსკანონის შემუშავება და მიღებაI 3 «ეკოლოგიური დაზღვევის» შესა- 4 2006-2007 მცირე 14ხებ საქართველოს კანონისშემუშავება და მიღებაI 4 «ბუნებისდაცვითი აუდიტის» 4 2006-2007 მცირე 6შესახებ საქართველოს კანონისშემუშავება და მიღებაI 5 «ბიომრავალფეროვნების მონიტო- 3 2005-2006 მცირე 7რინგის შესახებ» საქართველოსკანონის შემუშავება და მიღებაI 6 ბიოუსაფრთხოების სფეროს2005-2006 8 (გ), 19.4მარეგულირებელი საკანონმდებ-ლო ბაზის შექმნაI 7 ბიომრავალფეროვნების გონივრუ- 1, 3, 4 III-V მაღალიინდიკატორიმოსალოდნელი შედეგებიშემუშავებულია კანონის პროექტიმიღებულია კანონი20 მიღებულია ნორმატიული აქტი,

49ლი გამოყენების ეკონომიკურისაფუძვლების სამართლებრივიმექმნიზმების შექმნა და დანერგვაI 8 ტაქსონთა შემფასებელი მუდმივ-მოქმედი ჯგუფის ჩამოსაყალიბებ-ლად სამართლებრივი საფუძვლისმომზადებაI 9 ეროვნული კანონმდებლობისსაერთაშორისო ვალდებულებებ-თან ჰარმონიზაციის სამართლებ-რივი საფუძვლების შექმნაI 10 სხვადასხვა კატეგორიის სამენეჯ-მენტო გეგმების სტატუსისა დაშედგენის მეთოდიკის განმსაზ-ღვრელი კანონის მომზადებაI 11 ბიომრავალფეროვნების სფეროშიშესაბამისი კანონქვემდებარენორმატიული აქტების მიღება დაარსებული კანონების დახვეწარომლის საფუძველზეც შეიქმნებაბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებისსახელმწიფო ფონდი82005 მცირე 8, 9 მიღებულია ნორმატიული აქტი,რომლის საფუძველზეც შეიქმნებატაქსონთაშემფასებელიმუდმივმოქმედი ჯგუფი62005-2010 - 10 პრეზიდენტის ბრძანებულებისარსებობა, რომლის საფუძველზეშეიქმნება ინტერდისციპლინურიჯგუფი იუსტიციის სამინისტროსთან6, 7 2005-2006 მაღალი 8, 9 შემუშავებულია ნორმატიული აქტისპროექტი2, 3, 5, 7 2005-2006 მაღალი8, 9 მომზადებულია ნორმატიული აქტებისპროექტები; შეტანილია შესაბამისიცვლილებები კანონმდებლობაში.

დანართი 1საქართველოს ბიომრავალფეროვნების მოკლე მიმოხილვა1.1. საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათებასაქართველო სამხრეთ კავკასიაში მდებარეობს. მისი ტერიტორია 69,5 ათასი კვ. კმ-ია. იგიგანლაგებულია ევრაზიის ალპური დანაოჭების სარტყელში, სუბტროპიკული ზონის ჩრდილოეთპერიფერიაზე და ვერტიკალურად ვრცელდება ზღვის დონიდან 5068,8 მ-მდე (მწვერვალი შხარა).საქართველოს რელიეფს ქმნის მთების, ზეგნებისა და ვაკეების ერთობლიობა. მთავარიოროგრაფიული ერთეულებია: ჩრდილოეთით - კავკასიონის მთიანი სისტემა, სამხრეთით - მცირეკავკასიონის მთიანი ნაწილი და სამხრეთ საქართველოს ვულკანური მთიანეთი. მთების ამ ორსისტემას შორის მოქცეულია მთათაშორისი ბარი, რომელიც ლიხის ქედით ორ ნაწილად იყოფა(კოლხეთის ბარი და ივერიის ბარი).საქართველოს კლიმატი მრავალფეროვანია, რაც დაკავშირებულია ქვეყნის მდებარეობასთანსუბტროპიკული ზონის, არალ-კასპიის არიდული ოლქისა და წინა აზიის კონტინენტურიზეგნების შესაყარზე. ლიხის ქედი განაპირობებს საქართველოს სხვადასხვა ნაწილების კლიმატისკონტრასტულობას. დასავლეთ საქართველოს კლიმატი ნოტიო სუბტროპიკულია, აღმოსავლეთსაქართველოში - მშრალი და ზომიერად ნოტიო სუბტროპიკული, ხოლო სამხრეთ საქართველოში -კონტინენტური.საქართველო მდიდარია ჰიდროლოგიური რესურსებით, თუმცა ისინი არათანაბრადააგანაწილებული ქვეყნის ტერიტორიაზე. აღმოსავლეთ საქართველოს თითქმის ყველა მდინარექმნის მტკვრის სისტემას და ჩაედინება კასპიის ზღვაში. ჰიდრორესურსებით გაცილებითმდიდარია დასავლეთ საქართველო, მდინარეთა უმრავლესობა უშუალოდ ერთვის შავ ზღვას.საქართველოში 850-ზე მეტი ტბაა. მათი საერთო ფართობი არ დაახლოებით 170 კმ 2 -ია.საქართველოს ნიადაგები მეტად მრავალფეროვანია. ძირითადად გამოიყოფა დასავლეთის,აღმოსავლეთის და სამხრეთის ნიადაგური ოლქები. დასავლეთის ოლქში გამოიყოფა დაბლობისჭაობიანი და ეწერი, გორაკ-ბორცვიანი მთისწინეთის წითელმიწა და ყვითელმიწა, მთა-ტყის დამთა-მდელოს ნიადაგების ზონები. აღმოსავლეთ ოლქისათვის დამახასიათებელია წაბლა დაშავმიწა ნიადაგები (სტეპების ზონაში) და მურა ნიადაგები (ელდარის ნახევარუდაბნოსა და ივრისზეგნის სამხრეთ ნაწილის ზოგიერთ ადგილებში).1.2. საქართველოს ბიომრავალფეროვნების გლობალური მნიშვნელობაამჟამად დედამიწაზე გამოყოფენ ბიოლოგიური მრავალფეროვნების 25 “ცხელწერტილს”(Hot spots). მათ შორის ერთ-ერთი კავკასია, კერძოდ, საქართველოა. კავკასია ასევე 200გლობალურ ეკორეგიონს შორისაა, რომელიც ბუნების დაცვის მსოფლიო ფონდის (WWF) მიერააგამოყოფილი ისეთ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით, როგორიცაა: სახეობრივი მრავალფეროვნება,ენდემიზმის დონე, ტაქსონომიური უნიკალურობა, ევოლუციური პროცესები და ფლორისა დაფაუნის ისტორიული განვითარების თავისებურებები, მცენარეულობის ტიპების მრავალფეროვნებადა ბიომების იშვიათობა გლობალურ დონეზე.საქართველო ზომიერი კლიმატის ქვეყნებს შორის ერთ-ერთი უმდიდრესია ფლორისტულითვალსაზრისით. საქართველოს ფლორის შემადგენლობაში ჭურჭლოვან მცენარეთა 4 100-ზე მეტისახეობაა (მთელს კავკასიაში 6 350-მდე სახეობაა აღწერილი). ფლორის დაახლოებით 21%, ანუ 900-50

მდე სახეობა ენდემურია (600 კავკასიის, 300 საქართველოს ენდემი). მაღალია საქართველოსფლორის გვარობრივი ენდემიზმიც. აქ 16 ენდემური და სუბენდემური გვარია წარმოდგენილი.საქართველო კულტურულ მცენარეთა წარმოშობისა და მრავალფეროვნების ერთ-ერთიცენტრია. აქ ჩამოყალიბდა ვაზის, მარცვლოვნების, ხეხილისა და სხვ. მრავალი შესანიშნავიჯიში. ამრიგად, საქართველოს უნიკალური ფიტოგენოფონდი ქვეყნის ბუნებრივ-კულტურულიმემკვიდრეობის “ცოცხალი ძეგლია”, რომლის შესწავლას, დაცვასა და აღდგენას საკაცობრიომნიშვნელობა აქვს.ასევე თავისებური და მრავალფეროვანია საქართველოს ფაუნა. კავკასიის გოგრაფიულიმდებარეობის გამო, იგი შეიცავს, ერთი მხრივ აღმოსავლეთ ევროპის ზოოგეოგრაფიულიპროვინციის (ევროპა-ციმბირის ოლქი), მეორე მხრივ კი, მშრალი და ნახევრად მშრალი ჰავის (ირან-თურანის პროვინცია, საჰარა-გობის ოლქი) ფაუნის წარმომადგენლებს. მაღალია ენდემიზმის დონე(კავკასიის ენდემების პროცენტული რაოდენობა), როგორც უხერხემლოების, ისე ხერხემლიანთამრავალ ჯგუფში. საქართველოში გავცელებული მრავალი სახეობის ცხოველი იშვიათიაგლობალური მასშტაბით და შეტანილია ბუნების დაცვის მსოფლიო კავშირის (IUCN) წითელნუსხაში.1.3. ძირითადი ეკოსისტემები და ბიომებიარსებითად განსხვავებული კლიმატის გამო, მეტად განსხავავებულია აღმოსავლეთ დადასავლეთ საქართველოს ეკოსისტემები და ვერტიკალური სარტყლურობის სტრუქტურა.მაგალითად, დასავლეთ საქართველოში არ არის სემიარიდული და არიდული მცენარეულობისუტყეო სარტყელი, ტყეებით დაფარულია ვაკეები და მთისწინა ფერდობები ზღვის ნაპირიდანვე. აქ5 ძირითადი სარტყელია: ტყის (ზღ. დ.-დან 1900 მ-მდე), სუბალპური (1900-2500 მ), ალპური (2500-3000 მ), სუბნივალური (3000-3600 მ) და ნივალური (>3600 მ). აღმოსავლეთ საქართველოშივერტიკალური სარტყლურობა უფრო რთულია. გამოიყოფა 6 ძირითადი სარტყელი:ნახევრადუდაბნოების, სტეპებისა და არიდული ნათელი ტყეების (150-600 მ), ტყის (600-1900 მ),სუბალპური (1900-2500 მ), ალპური (2500-3000 მ), სუბნივალური (3000-3700 მ) და ნივალური (>3700მ).ქვემოთ მოცემულია საქართველოში არსებული ძირითადი ბიომების მოკლე აღწერა.სხვადასხვა ბიომებისთვის დამახასიათებელი მცენარეთა სახეობების უფრო დეტალური ნუსხაიხილეთ დანართში (დანართი 2: მცენარეთა მნიშვნელოვანი სახეობების სია ბიომების მიხედვით).ჭალის ტყის ბიომიაღმოსავლეთ საქართველოს დაბლობებსა და მთისწინეთში ჭალის ტყეების ბიომებიგანვითარებულია მდინარეების _ მტკვრის, ივრის, ალაზნის და ქციის ქვემო წელის გასწვრივ.მათში ჭარბობს მუხა Quercus pedunculiflora, აგრეთვე ვერხვი Populus canescens, Populus hybrida,ქაცვი HHyppophae rhamnoides და სხვ. ეს ტყეები მდიდარია ლიანებით.დასავლეთ საქართველოს ჭალის ტყეებში წამყვანი პოზიცია უჭირავს მურყნარებს. ამტყეებისთვის დამახასიათებელია გვიმრა (Mateucia struthiopteris) და ლიანები (Hedera colchica,Smilax exscelsa, Vitis sylvestris). თითქმის გაუვალ რაყებს ჰქმნის მაყვალი (Rubus anatolicus).51

ნახევრადუდაბნოს ბიომინახევრადუდაბნოს ბიომები გვხვდება აღმოსავლეთ საქართველოს დაბლობებში. ამ ბიომისერთ-ერთი მთავარი დომინანტია ავშანი (Artemisia fragrans). შიდა ქართლში გავრცელებულიავშნიანები მდიდარია ეფემერებით.ნახევრადუდანოს ბიომებში ზოგ ადგილას ჩართულია დამლაშებული (ბიცობი) უდაბნოსფრაგმენტები დამახასიათებელი სახეობრივი შემადგენლობით.სტეპის ბიომინამდვილი სტეპის ეკოსისტემები საქართველოში მხოლოდ ფრაგმენტების სახით არისწარმოდგენილი და არაიშვიათად განვითარებულია ნატყევარი და ბუჩქნარი მცენარეულობისადგილებზე.აღმოსავლეთ საქართველოში სტეპის ბიომები განვითარებულია 300-700 მეტრზე ზღვის.დონიდან. ანთროპოგენული ზემოქმედების შედეგად სტეპის ბიომში შესულია ტყის და ბუჩქნარიმცენარეულობის ეკოსისტემები. სტეპის ბიომის ფარგლებში კლიმატი მშრალი სუბტროპიკულია,კონტინენტურობის ნიშნებით, შედარებით მშრალი ზამთრითა და ცხელი ზაფხულით. თოვლისსაფარი მცირეა და არამყარი.სტეპის ბიომის ერთ-ერთ ყველაზე დამახასიათებელ ეკოსისტემას წარმოადგენს უროიანი(Botriochloa ischaemum) ველი (ანუ სტეპი). ტიპიური სტეპის მცენარეულობის კომპონენტებია: Stipatirsa, St. lessingiana, St.pulcherrima, St.capillata. ნაირბალახოვანი სტეპები მხოლოდ გარეჯისათვისარის დამახასიათებელი და საკმაოდ მდიდარი სახეობრივი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა.მთის სტეპები მხოლოდ სამხრეთ საქართველოშია გავრცელებული 1800-2500 მეტრზეზღვის დონიდან.არიდული მეჩხერი (ნათელი) ტყისა და ჰემიქსეროფილური ბუჩქნარის ბიომიაღმოსავლეთ საქართველოს ნახევრადუდაბნოებისა და სტეპების სარტყელში გავრცელებულიააგრეთვე ნათელი ტყის მცენარეულობა. ეს ბიომი შედგება ტყის ქსეროფილურიმცენარეებისაგან და საკმაოდ გვალვაგამძლე ბალახოვანი საფარისაგან. იგი ყველაზე კარგადარის გამოხატული ვაშლოვანის ნაკრძალში და უკავია 5000 ჰა ფართობი.საკმლის ხის (Pistacia mutica) ნათელი ტყე მიეკუთვნება დასავლეთ-ირანულ ტიპს,რომელშიც მონაწილეობენ სხვადასხვა ბუჩქები (Paliurus spina-christi, Rhamnus pallasii, Cotinuscoggygria და სხვ.). გვხვდება აგრეთვე საკმლის ხის სუფთა რაყები, რომელსაც ცალკეული ხე ანბუჩქები თუ შეერევა ხოლმე.ღვიიან ნათელ ტყეებს უკავიათ მცხეთისა და ვაშლოვანის მთისწინების ჩრდილოფერდობები. ამ ტყეების დომინანტებია Juniperus foetidissima (აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვეთისსახეობა) და J. polycarpus (წინა აზიური სახეობა). ვაშლოვანში ეს სახეობები საკმლის ხის ტყისკომპონენტებია. გარდა ამ სახეობებისა, ამ ეკოსისტემაში გავრცელებულია კავკასიური Juniperusoblonga და აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვური J. rufescens. ხშირად ღვიიან ნათელ ტყეებს უკავიათტყის შემდეგ განვითარებული მცენარეულობის ადგილი.ჰემიქსეროფილური ბუჩქნარები განვითარებულია უმთავრესად აღმოსავლეთსაქართველოს მთისწინების სამხრეთ ფერდობებზე, ძირითადად ქართული მუხის ტყისდეგრადაციის შედეგად (600-800 მ.) განთავისუფლებულ ადგილებში.52

ტყის ბიომისაქართველოში ტყეს სხვა მცენარეულ ტიპებთან შედარებით ყველაზე დიდი ფართობიუკავია (ქვეყნის საერთო ტერიტორიის 36,7%). ტყის ეკოსისტემები დამახასიათებელია ქვეყნისთითქმის ყველა რეგიონისთვის, გამონაკლისს წარმოადგენს მხოლოდ ჯავახეთის პლატო, ხოლოხევისა და მთიანი თუშეთის რეგიონებში ტყეს ძალიან მცირე ფართობი უკავია. სხვადასხვა ტიპისტყეების წილი ქვეყნის ტყეების საერთო ფართობში შემდეგნაირია:• წიფლნარები - 51%,• სოჭის ტყეები - 10%,• მუხნარები - 3,3%• ნაძვნარები - 6,3%,• ფიჭვნარები - 3,6%,• მურყნარები - 3%,• წაბლის ტყეები - 2,1%,• არყნარები - 2%.საქართველოს ტყეების დანარჩენ ფართობს ხემცენარეთა სხვადასხვა სახეობები ქმნის(Carpinus caucasica, Tilia caucasica, Acer platanoides, A. trantvetteri, Fraxinus exscelsior და სხვ.).დასავლეთ საქართველოში ტყე უკვე ზღვისპირიდანაა გავრცელებული, ხოლო აღმოსავლეთსაქართველოში ტყის სარტყელი 600-700 მეტრიდან იწყება.მუხნარები (Quercus iber ica): გვხვდება აღმოსავლეთ საქართველოს ტყის სარტყლის ქვედანაწილში (600-700 მეტრიდან). სახეობრივი შემადგენლობის მიხედვით სხვადასხვა ვარიანტებიგამოიყოფა.წიფლნარები (Fagus orientalis): გავრცელებულია ტყის სარტყლის შუა და ზედა ნაწილში.ერთ-ერთ ყველაზე დამახასიათებელ სახეობას წარმოადგენს კავკასიური რცხილა (Carpinuscaucasica).ფიჭვნარები (Pinus spp.) გვხვდება ზღვის დონიდან 1700-2400 მეტრის ფარგლებში. ესეკოსისტემები მდიდარი ფლორისტული შემადგენლობით გამოირჩევიან. დამახასიათებელისახეობებია: არყი, წიფელი, სოჭი და სხვ.მუხნარ-ფიჭვნარი: ფიჭვთან ერთად ამ ეკოსისტემას ქმნის მაღალი მთის მუხა. ამ ტყეებსვხვდებით აღმოსავლეთ საქართველოში 800-1100 მ. სიმაღლის ფარგლებში, ხოლო აჭარაში მისიგავრცელების ზონა გაცილებით დაბალი სიმაღლეებიდან იწყება (300 მ-დან 1100-1200 მ-მდე).უთხოვრის (Taxus baccata) ტყეები: შემონახულია რელიქტური ტყის სახით ბაწარას ხეობაში,ალაზნის ზემო დინებაში.ძელქვიანები (Zelkova carpinifolia): ბაბანეურის ძელქვიანები თავისი რელიქტური ბუნებითდა იშვიათი გავრცელებით დიდ ყურადღებას იქცევს. ის ძირითადად გვხვდება ჩრდილოეთექსპოზიციის ფერდობებზე, როგორც თხელ, ისე კარგად განვითარებულ ნიადაგებზე (დასავლეთსაქართველოში ძელქვიანები განვითარებულია ალუვიალურ-ჩონჩხიან ქვიშნარ ნიადაგებზე).ნეკერჩხლიანები (Acer velutinum): ეს ტყეები მხოლოდ ალაზნის ველზეა გავრცელებული.მისი ზედა ზღვარი 1000 მ-ს არ აღემატება.კოლხური ტყეები: დასავლეთ საქართველოში, კოლხეთის დაჭაობებულ დაბლობზე, ზღვისდონიდანვე იწყება მურყნარები (Alnus barbata), ლაფნარები (Petocarya pterocarpa), ნაკლებ ტენიანადგილებში გავრცელებულია მუხნარები (Quercus iberica, Q.hartwissiana), რცხილნარები (Carpinus53

caucasica), წაბლნარები (Castanea sativa). ეს ტყეები მდიდარია ლიანებით (Hedera colchica, Smilaxexcelsa, Vitis sylvestris).ბიჭვინთის ფიჭვის (Pinus pithyusa) ტყე: ბიჭვინთის ფიჭვი რელიქტური სახეობაა. ამტყისთვის დამახასითებელია ხმელთაშუაზღვისპირეთის ფლორის წარმომადგენლები.დასავლეთ საქართველოს ტყეებისთვის დამახასიათებელია რელიქტური გართხმულიბუჩქების, მათ შორის, მარადმწვანეების ქვეტყე. ზოგიერთ რაიონში (აფხაზეთსა და სამეგრელოსკირქვიან მთებში) გვხვდება ბზა (Buxus colchica). დასავლეთ საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში(იმერეთში) ტყის ქვედა და შუა სარტყელში გაბატონებულია იმერეთის მუხა (Quercus imeretina),რომელიც ძელქვასთან (Zelcova carpinifolia) ერთად ქმნის აჯამეთის ნაკრძალის ძელქვნარ-მუხნარტყეებს.სუბალპური ბიომიმაღალმთის მცენარეულობა მეტად მრავალფეროვანია, რაც განპირობებულია, პირველრიგში, კავკასიის მთების ევროპისა და აზიის შესაყარზე მდებარეობით, კლიმატისკონტრასტულობით, რელიეფის ძლიერი დანაწევრებით და სხვ.კავკასიის მთებში განსაკუთრებით უნდა გამოიყოს სუბალპური სარტყლის (2400-2750მეტრი ზღვის დონიდან) ტყის ზედა საზღვრის მცენარეულობა, რომელიც გამოირჩევა როგორცდიდი მრავალფეროვნებით, ისე იშვიათი ენდემური და რელიქტური სახეობების სიუხვით.სუბალპური სარტყლის მცენარეულობისათვის დამახასიათებელია შემდეგი ფორმაციები:• მეჩხერი ტყეები• ტანბრეცილი ტყეები• გართხმული ბუჩქნარები• მაღალბალახეულობა• ფართოფოთლიანი მდელოები.მეჩხერი ტყეები: მეჩხერი, ანუ “პარკისებური ტყეები” გვხვდება 1800-1900 მ-ის ზემოთ.მეჩხერ ტყეს წარმოქმნიან ძირითადად მაღალმთის ბოკვი და მაღალმთის მუხა. გარდა ამისა,“პარკისებურ ტყეს” ქმნიან (უფრო ხშირად ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად) წიფელი,ნაძვი, ფიჭვი და სხვ.ტანბრეცილი ტყეები: კავკასიის სუბალპურ ტანბრეცილ ტყეებს ქმნიან წიფელი, არყისსხვადასხვა სახეობები, მაღალმთის ბოკვი, კოლხური თხილი, იმერული ხეჭრელი და სხვები.განსაკუთრებით საყურადღებოა კოლხეთის ტანბრეცილი ტყეები, სადაც კლიმატი არა მარტოძალიან ტენიანი, შედარებით რბილიცაა. ეს ტყეები მდიდარია ენდემური და რელიქტურისახეობებით (მაგ. პონტოური მუხა, მეგრული არყი, მედვედევის არყი და სხვ.)გართხმულ ბუჩქნარები: ამ ფორმაციების ძირითადი კომპონენტებია დეკა, უნგერნის შქერი,გართხმული ღვია, კავრა, მელიქაური და სხვ.სუბალპური ზონის ბალახოვანი ფლორა გამოირჩევა სახეობრივი მრავალფეროვნებითა დაკავკასიის ენდემების სიმდიდრით. აღსანიშნავია მაგალითად, მონოტიპური გვარი Gadellia, ასევეGrosshemia, Dolychorrisa და სხვ.ალპური სარტყლის ბიომიალპური სარტყელი საქართველოში მდებარეობს 2400-2500 მ-დან - 2900-3000 მ-მდე ზღვისდონიდან. აქ გავრცელებულია შემდეგი ძირითადი ეკოსისტემები: ალპური მდელოები54

(მკვრივკორდიანი, მეჩხერკორდიანი, მარცვლოვანი და ნაირბალახოვანი), ალპური ხალები,ბუჩქნარი და კლდისა და ნაშლების მიკროეკოსისტემები.ალპური მდელოები: ძიგვიანი (Nardus glabriculmis) ეკოსისტემები ძირითადადგავრცელებულია ცივი და ტენიანი (ხშირად ძლიერ ტენიანი) ნიადაგის გარემოში მცირედდაქანებულ ფერდობებზე ან გავაკებულ რელიეფზე. ამ ეკოსისტემების ფლორისტულიშემადგენლობა არ არის მრავალფეროვანი (25-30 სახეობა თითოეულ ცენოზში). ჭრელი წივანასმდელოები ალპურ სარტყელში ძირითადად სამხრეთ ექსპოზიციის ძლიერ დაქანებულფერდობებზეა წარმოდგენილი და 3000 მ-მდე აღწევს. ამ ეკოსისტემის ფლორისტულიშემადგენლობა საკმაოდ მრავალფეროვანია. თოვლით ხანგრძლივად დაფარულ ჩრდილოეთფერდობებზე, უმთავრესად დასავლეთ კავკასიონზე, ფართოდაა გავრცელებული Geraniumgymnocaulon-ის მდელოები. მისი ფლორისტული შემადგენლობა შედარებით ღარიბია.ალპური ხალები: ეს ეკოსისტემები განვითარებულია ე.წ. “ცირკების” ფორმის რელიეფისპირობებში, სადაც თოვლის საფარი ხანგრძლივი დროის მანძილზეა შენარჩუნებული. ამეკოსისტემის სახეობრივი შემადგენლობა არ არის მრავალფეროვანი და მოიცავს 20-25 სახეობას.ალპური ბუჩქნარები: დეკიანები გვხვდება ალპური სარტყლის ჩრდილოეთი დააღმოსავლეთი ფერდობებზე. დეკიანი სახეობრივი შემადგენლობის თვალსაზრისით არ არისმდიდარი (10-15 სახეობა ცალკეულ ცენოზში). ქონდარა ბუჩქის Drias caucasica-ს ფორმაციები კიფლორისტული შემადგენლობით საკმაოდ მდიდარია.აღსანიშნავია, რომ კავკასიონის ალპურ სარტყელს აღწევს ღვიას ორი სახეობა: Juniperushemispaerica (=J. depressa) და J. sabina.სუბნივალური და ნივალური ბიომისუბნივალური სარტყელი საქართველოში მდებარეობს 3000 დან 3600 მ.- მდე ზღვისდონიდან. ეს სარტყელი ყველაზე კარგად არის გამოხატული ცენტრალურ და აღმოსავლეთკავკასიონზე. ამ ზონისთვის დამახასითებელ ექსტრემალურ გარემოსთან შეგუებულია მცენარეთამხოლოდ გარკვეული ჯგუფი (კავკასიის სუბნივალურ სარტყელში სულ დაახლოებით 250 სახეობააგავრცელებული).აღსანიშნავია სუბნივალური სარტყლის ფლორაში ენდემურ სახეობათა მაღალი წილი - 60-70%. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი ენდემური გვარები, როგორიცაა: Pseudovesicaria,Gymphyloma, Pseudobetckea, Coluteocarpus, Didimophysa, Eunomia, Vavilovia.ჭაობისა და წყლის ბიომებიჭაობები საქართველოს ლანდშაფტების ტიპიური კომპონენტია. ის განსაკუთრებითკარგადაა გამოხატული კოლხეთის დაბლობსა და სამხრეთ საქართველოს ვულკანურ პლატოზე.ჭაობები გავრცელებულია, როგორც დაბლობ ზონაში, ისე სუბალპურ და ალპურ სარტყელში.საქართველოში განსაკუთრებით ფართოდ არის წარმოდგენილი ეუტროფული ჭაობები, ხოლომეზოტროფულს და ოლიგოტროფულს შედარებით შეზღუდული არეალი უკავია.სფაგნუმიანი ჭაობები: დასავლეთ საქართველოში სფაგნუმიანი ჭაობები ზღვის დონიდანსუბალპურ სარტყელამდეა გავრცელებული, აღმოსავლეთ საქართველოში კი მშრალი კლიმატისგამო 2000 მ-ზე უფრო მაღლა აღარ გვხვდება.აღსანიშნავია, რომ კოლხეთის სფაგნუმიანი ჭაობებისათვის დამახასიათებელიაბორეალური (სფაგნუმის ხავსები, დროზერა (Drosera rotundifolia), რინხოსპორა (Rhinhospora alba)55

და მაღალი მთის იელი (Rhododendron luteum, შქერი Rhododendron ponticum) სახეობებისთანაარსებობა. აგრეთვე, რელიქტური სახეობები: Osmunda regalis, Soligado turfosa, Droserarotundifolia, Trapa colchica.ჰიდროფილური მაღალბალახეულობის მცენარეულობა: ეს ეკოსისტემა ძირითადადსამხრეთ საქართველოს დაბლობსა და ვულკანურ პლატოზე გვხვდება. მისი გავრცელების ზედასაზღვარია 2 000 მ. ზღ. დ. ამ ეკოსისტემის დომინანტი სახეობებია: Phragmite s australis, Typhalatifolia, T. angustifolia და სხვ.ჰიდროფილური დაბალბალახოვანი მცენარეულობა: ეს ეკოსისტემა გავრცელებულია 2300მ-ზე ზღ. დ. და უფრო მაღლა, მაგრამ მას უმნიშვნელო ფართობები უკავია.1.4. საქართველოს ცხოველთა სამყარო1.4.1. უხერხემლოებისაქართველოს მრავალფეროვანი ბუნებრივი პირობები განაპირობებენ უხერხემლოთაფაუნის სახეობრივ მრავალფეროვნებას. მათ შორის მრავალი ენდემია.უხერხემლოთა სხვადასხვა ჯგუფები განსხვავდებიან შესწავლის სისრულის მიხედვით,თუმცა შეიძლება ითქვას, რომ ცალკეული ტაქსონი საკმაოდ კარგადაა გამოკვლეული. ეს პირველრიგში ითქმის პეპლებზე (Lepidoptera: Geometridae), ხოჭოებზე (Coleoptera: Curculionidae, Carabidae),ბრტყელ ჭიებზე (Nemathelmintes); სიფრიფანაფრთიანებზე (Hymenoptera), თანაბარფრთიანებზე(Hemiptera Psylloidea).ენდემური და საფრთხეში მყოფი უხერხემლოთა სახეობების სიმრავლით გამოირჩევასაქართველოს შემდეგი რაიონები: დიდი კავკასიონის მაღალმთიანეთი, კოლხეთი, ბორჯომისხეობა, ივრის ზეგანი, მესხეთის ქედის სამხრეთ მთისწინები.1.4.2. ხერხემლიანებითევზებისაქართველოს მტკნარ წყლებში გავრცელებულია თევზების 80-ზე მეტი სახეობა, რომელთაშორის ბევრი ენდემურია. მაგალითად, მტკვრის აუზში გავრცელებული 12 სახეობის თევზიდან, 9მტკვრისა და მისი შენაკადების ენდემს წარმოადგენს. მათ შორის აღსანიშნავია მტკვრის წვერა(Barbus lacer a), t მურწა (Barbus mursa), ჭანარი (Barbus capito) და სხვ. შავი ზღვის აუზის თევზებიდან6 სახეობა ენდემს წარმოადგენს; გარდა ამისა, აქ გავრცელებულია ზუთხისებრთა ოჯახის 5 სახეობა,რომელთა შორისაა გაქრობის პირას მყოფი ატლანტური ზუთხი (Acipenser sturio). გარდაადგილობრივი სახეობებისა, საქართველოში გვხვდება 9 ინტროდუცირებული სახეობა, მათ შორისყველაზე ფართოდ გავრცელებულია კარჩხანა (Carasius carasius).ამფიბიებისაქართველოში გავრცელებულია ამფიბიების 12 სახეობა. მათგან აღსანიშნავია კავკასიურისალამანდრა (Mertensialla caucasica), სირიული მყვარი (Pelobates syriacus), კავკასიური ჯვრიანა(Pelodytes caucasicus) და სხვ.ამფიბიათა სახეობრივი მრავალფეროვნების თვალსაზრისით, მნიშვნელოვან ჰაბიტატსწარმოადგენს მთიანი კოლხეთის ტყეები. გარდაბნის ველი მნიშვნელოვანია, როგორც სირიულიმყვარის არეალი.56

ქვეწარმავლებისაქართველოში გავრცელებულია ქვეწარმავლების 50-ზე მეტი სახეობა. მათ შორისაა: 3სახეობის კუ; 27 სახეობის ხვლიკი და 23 სახეობის გველი. ამათგან Pelias-ს გვარის წარმომადგენელისამი სახეობის გველი და Archaeolacerta-ს წარმომადგენელი 12 სახეობის ხვლიკი კავკასიისენდემია. კავკასიის ენდემებს წარმოადგენენ აგრეთვე ამიერკავკასიური მცურავი (Elaphehohenackeri), კავკასიური გველგესლა (Pelias kaznakovi) და სხვ. მრავალი სახეობა მოწყვლადიამსოფლიო არეალის ფარგლებში.ფრინველებისაქართველოში გვხვდება ფრინველთა 300-ზე მეტი სახეობა. მიგრირებადი სახეობებისთვისმნიშვნელოვანი დასასვენებელი და დასაზამთრებელი ადგილებია კოლხეთის დაბლობი (სანაპიროზოლისა და პალიასტომის ტბის ჩათვლით) და ჯავახეთის ზეგნის ტბების სისტემა. საქართველოშიგავრცელებული ფრინველებიდან 3 კავკასიის ენდემს წარმოადგენს: კავკასიური როჭო (Tetraomlokosiewiczi), კავკასიური შურთხი (Tetraogalus caspius ) და კავკასიური ყარანა (Phylloscopuslorenzi).ძუძუმწოვრები• წვრილი ძუძუმწოვრებისაქართველოში გავრცელებულია წვრილი ძუძუმწოვრების ოთხი რიგის 79 სახეობა:მწერიჭამიები - 10 სახეობა, ხელფრთიანები - 29 სახეობა, მღრღნელები - 39 სახეობა დაკურდღლისნაირები - 1 სახეობა. წვრილი ძუძუმწოვრებიდან აღსანიშნავია კავკასიის ენდემურისახეობები, როგორიცაა: Sorex caucasica, Sorex volnuchini, Talpa caucasica, Neomis schelkovnikovi,Sicista caucasica, Sicista khlukhorica, Sicista kazbegica, Prometheomys schaposchnikovi Chionomys gud დასხვა. არაენდემური სახეობებიდან აღსანიშნავია Suncus etruscus, Sciurus anomalu s, Allactaga elate r,Rhinolopus euriale, Rhinolopus mehelyi, Myotis emarginatus და სხვა. გარდა ზემოთ აღნიშნულისა,საქართველოში გვხვდება ინტროდუცირებული სახეობები (Sciurus vulgaris, Myocastor coypus,Ondatra zibethicus.• მსხვილი ძუძუმწოვრებისაქართველოში გავრცელებულია მსხვილი ძუძუმწოვრების სამი რიგის - მტაცებლების,წყვილჩლიქოსნების, ვეშაპისნაირების 30 სახეობა.XX საუკუნის 20-იანი წლებიდან დაიწყო მსხვილ ძუძუმწოვართა არეალებისა და რიცხოვნობისკატასტროფული შემცირება. ამჟამად მრავალი მათგანი გაქრობის საფრთხის წინაშეა. ჯიქისა დაზოლიანი აფთრის მხოლოდ ერთეული ეგზემპლარებიღა შემორჩა. მთლიანად გაქრა ქურციკი დანიამორის სამხრეთი (თრიალეთის ქედის) პოპულაცია.მსხვილ ძუძუმწოვრებს შორის აღსანიშნავია ორი სხეობის ჯიხვი: Capra cylindricornis და C.caucasuca, რომლებიც კავკასიის ენდემებს წარმოადგენენ.57

დანართი 2ბიომრავალფეროვნების დაცვის ძირითადი საკითხები: არსებული სიტუაციისმიმოხილვა2.1 დაცული ტერიტორიებისაქართველოში პირველი ნაკრძალი დაარსდა 1912 წელს ლაგოდეხის ხეობაში. სულსაბჭოთა კავშირის არსებობის პერიოდში შეიქმნა 14 ნაკრძალი და 5 სატყეო-სამონადირეომეურნეობა. მკაცრად დაცული ტერიტორიები წარმოადგენდა საქართველოს მთლიანიტერიტორიის 2,4 %-ს, ხოლო სატყეო-სამონადირეო მეურნეობები - 0.8 %-ს.ნაკრძალებში კანონით აკრძალული იყო ნებისმიერი სახის ჩარევა. მიუხედავად ამისა, ესპრინციპი დარღვეული იყო თითქმის ყველა ნაკრძალში. ამასთანავე, ნაკრძალების დაარსებისასარ გამოიყენებოდა კომპლექსური მიდგომა. აქცენტი კეთდებოდა რომელიმე ერთი სახეობისდაცვაზე, ყურადღება არ ექცეოდა სხვა სახეობებსა თუ მთლიანად ეკოსისტემას. არასწორადიყო იდენტიფიცირებული ნაკრძალების ჩამოყალიბების მიზნები, ამასთანავე არ არსებობდადაცული ტერიტორიების ჩამოყალიბებული სამართლებრივი ბაზა. აღნიშნულის გამოსაქართველოს ნაკრძალების უმეტესობა დაბალი ეკოლოგიური ეფექტურობით ხასიათდებოდა.1990 წლიდან საქართველოში საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების დახმარებითდაიწყო დაცული ტერიტორიების თანამედროვე სისტემის დაგეგმვა და ჩამოყალიბება, რომლისშედეგადაც მნიშვნელოვნად გაიზარდა საქართველოს დაცული ტერიტორიების საერთო ფართობი.თანამედროვე მიდგომა გულისხმობს ბუნების სრულფასოვანი დაცვისა და სოციალ-ეკონომიკურიგანვითარების ჰარმონიზებას, რაც პირველ რიგში, სხვადასხვა რეჟიმის დაცული ტერიტორიებითაგებული დაცული ტერიტორიების ქსელის ჩამოყალიბებაში გამოიხატება.1990-1991 წლებში დამუშავდა საქართველოს დაცული ტერიტორიების სივრცითისტრუქტურის განვითარების პირველი სქემა, რაც საფუძვლად დაედო შემდგომ გეგმარებითსამუშაოებს. 1995 წელს საქართველოს მინისტრთა კაბინეტის დადგენილებით დაარსდააღმოსავლეთ კავკასიონის, ივრის, კოლხეთის, აჭარა-იმერეთის, ცენტრალური კავკასიონისა დაერუშეთის, შავშეთისა და აფხაზეთის დაცული ტერიტორიების გეგმარებითი რეგიონები.დაცული ტერიტორიების სისტემის ფორმირებისთვის საჭირო რეფორმის სამართლებრივიბაზის შექმნას ემსახურებოდა 1996 წელს ”დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ”საქართველოს კანონის მიღება, რომლითაც დაკანონდა საერთაშორისო კრიტერიუმების შესატყვისიდაცული ტერიტორიების კატეგორიები და მათი ჩამოყალიბების პროცედურა, რომელიცემყარებოდა ბუნების დაცვის საერთაშორისო კავშირის (IUCN) რეკომენდაციებს.ამ კანონის მიხედვით, საქართველოში დაცული ტერიტორიების სისტემა უნდა აიგოსშემდეგი კატეგორიების გამოყენებით:დაცული ტერიტორიისსახესახელმწიფო ნაკრძალიმკაცრი დაცვამართვის მექანიზმებიეროვნული პარკი ეკოსისტემის კონსერვაცია დარეკრიაციაბუნების ძეგლი ბუნების თავისებურებებისკონსერვაციაკატეგორია(IUCN)IIIIII58

აღკვეთილი შენარჩუნება აქტიური მართვის გზით I Vდაცული ლანდშაფტი ლანდშაფტების და/ან ზღვის Vდა/ან ზღვის აკვატორია აკვატორიის კონსერვაცია დარეკრიაციამრავალმხრივიბუნებრივი ეკოსისტემის მდგრადი VIგამოყენების ტერიტორია გამოყენებაასევე შესაძლებელია შეიქმნას ბიოსფერული რეზერვატი და მსოფლიო მემკვიდრეობისუბანი. ორივე კატეგორიის დამტკიცება UNESCO-ს აღიარების შემდეგ ხდება. დაცულიტერიტორიის ეს სისტემები შეიძლება წარმოადგენდნენ სხვადასხვა დაცული ტერიტორიებისკრებულს, რომელსაც ენიჭებათ მსოფლიო მნიშვნელობის სტატუსი. კანონითგათვალისწინებულია, აგრეთვე, გარკვეული ტერიტორიების საერთაშორისო მნიშვნელობისწყალჭარბი ტერიტორიების ნუსხაში ჩართვის შესაძლებლობასაც.1995 წელს ბორჯომის ნაკრძალის ბაზაზე დაარსდა საერთაშორისო კრიტერიუმებისშესატყვისი ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი. ეს იყო დაცული ტერიტორიების სისტემისრეფორმის პირველი კონკრეტული ნაბიჯი, რომელიც გერმანიის მთავრობისა და KfW-ს ფინანსურიმხარდაჭერით განხორციელდა.1996 წელს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონით ”ცხოველთა სამყაროსშესახებ” სახელმწიფო სატყეო-სამონადირეო მეურნეობების ბაზაზე შეიქმნა აღკვეთილები.1997 წელს კოლხეთის წყალჭარბი ტერიტორიები შეტანილი იქნა საერთაშორისომნიშვნელობის წყალჭარბი ტერიტორიების ნუსხაში (ცენტრალური კოლხეთი - 33 700 ჰა და ჭაობიისპანი 2 – 550 ჰა). ხოლო 1999 წელს კანონით ”კოლხეთის დაცული ტერიტორიების შექმნისა დამართვის შესახებ” დაარსდა კოლხეთის დაცული ტერიტორიები (კოლხეთის ეროვნული პარკი,ქობულეთის სახელმწიფო ნაკრძალი, ქობულეთის აღკვეთილი, კოლხეთისა და ქობულეთისმრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორიები). ამჟამად მსოფლიო ბანკისა და GEF-ის ფინანსურიმხარდაჭერით, საქართველოს სანაპიროს ინტეგრირებული მართვის პროექტის ფარგლებშიმიმდინარეობს კოლხეთის დაცული ტერიტორიების ჩამოყალიბება.2003 წელს ”თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცულიტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ” საქართველოს კანონის მიხედვით მნიშვნელოვნადგაფართოვდა აღმოსავლეთ საქართველოში არსებული ნაკრძალები, ამასთანავე, შეიქმნა ახალიდაცული ტერიტორიები.საქართველოს დაცული ტერიტორიები# ნაკრძალები ფართობი (ჰა.) დაარსების წელი1. ლაგოდეხი 5 22358 19122. თუშეთი 6 10694 19803 ბაბანეური 770 19604. ბაწარა 3042 19355. ვაშლოვანი 8480 19356. ალგეთი 6400 19657. ლიახვი 6388 19775 lagodexis saxelmwifo nakrZali miTiTebuli farTobiT Seiqmna arsebuli lagodexis saxelmwifo nakrZalisbazaze (17,818 ha) 2003 wels6 TuSeTis saxelmwifo nakrZali miTiTebuli farTobiT Seiqmna 2003 wels59

8. საგურამო 5241 19469. მარიამჯვარი 1040 193510. ყაზბეგი 8707 197611. აჯამეთი 4848 193512. სათაფლია 300 193513. ბორჯომი 17948 193514. ბიჭვინთა 1461 193515. მიუსერა 2300 193416. რიწა 17200 193017. ფსხუ 27333 197818. გუმისთა 13400 197619. სკურჩა 85 197120. კინტრიში 13893 195921. ქობულეთი 331,25 1999# ეროვნული პარკები ფართობები (ჰა.) დაარსების წელი1. ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული 57 964,44 1995პარკი2. კოლხეთის ეროვნული პარკი 44313 19993. თუშეთის ეროვნული პარკი 83453,04 20034. ვაშლოვანის ეროვნული პარკი 25114 2003# ბუნების ძეგლები ფართობები (ჰა.) დაარსების წელი1. ალაზნის ჭალის ბუნების ძეგლი 138 20032. ტახტი-თეფას ბუნების ძეგლი 0,5 20033. არწივის ხეობის ბუნების ძეგლი 2003# აღკვეთილები ფართობები (ჰა.) დაარსების წელი 71. გარდაბანი 3315 19572. ყორუღი 2068 19583. იორი 1336 19654. ჭაჭუნა 5200 19655. კაცობური 295 19646. qcia-tabawyuri 19957. ნეძვი 19958. თეთრობი 19959. ქობულეთი 438,75 199910. ილტო 5273 200311. ლაგოდეხი 1998 2003# დაცული ლანდშაფტი ფართობი (ჰა.) დაარსების წელი1. თუშეთის დაცული ლანდშაფტი 27903 20032002 წელს მსოფლიო ბანკი/GEF-ს მხარდაჭერით დაიწყო ”საქართველოს დაცულიტერიტორიების განვითარების პროექტი”. პროექტის მიზანია საქართველოს7 miTiTebulia gardabnis, yoruRis, ioris, WaWunas, kacoburis saminadireo meurneobebis Seqmnis wlebi,aRkveTilebad gadakeTdnen 1996 wels.60

ბიომრავალფეროვნების კონსერვაცია ეკოლოგიურად და სოციალურად მდგრადი, დაცულიტერიტორიების შექმნის მეშვეობით და ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის კურსის გატარებითამ დაცული ტერიტორიების დამაკავშირებელ სამეურნეო ლანდშაფტებში. პროექტის საშუალებითმოხდება დაცული ტერიტორიების დაგეგმარების ხელშეწყობა ცენტრალურ და აღმოსავლეთკავკასიონზე (1), დაცული ტერიტორიების განვითარება და ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისშესახებ ცნობიერების ამაღლება აღმოსავლეთ კავკასიონის სამ რეგიონში (2), დაცულიტერიტორიების დეპარტამენტის რეორგანიზაცია და ინსტიტუციური გაძლიერებაბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისა და მართვის მიზნით (3).უნდა აღინიშნოს ბუნების დაცვის მსოფლიო ფონდის (WWF) კავკასიის ოფისისინიციატივით განხორციელებული ქმედებების შესახებ, რომელთა მიზანია კავკასიისბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისათვის პრიორიტეტული ტერიტორიების გამოვლენა. WWF-ის კავკასიის ოფისის მიერ დაცული ტერიტორიების დაგეგმვის საკითხი განიხილებაეკორეგიონულ ჭრილში. უკვე იდენტიფიცირებულია კონსერვაციისათვის პრიორიტეტულიტერიტორიები და დერეფნები. ერთერთ ასეთ ტერიტორიას წარმოადგენს ჯავახეთის ზეგანი, სადაცგათვალისწინებულია ეროვნული პარკისა და 4 აღკვეთილის დაარსება. აღსანიშნავია, ისგარემოებაც, რომ ხანჩალის, მადატაფისა და ბუღდაშენის ტბები, რომლებზედაც იქმნებააღკვეთილები, იდენტიფიცირებულნი არიან, როგორც საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიანიტერიტორიები და უახლოეს მომავალში უნდა მოხდეს მათი წარდგენა საერთაშორისომნიშვნელობის ჭარბტენიანი ტერიტორიების (ე.წ. რამსარ საიტები) სიაში ჩართვისთვის.როგორც აღვნიშნეთ, საქართველოს ტერიტორიაზე მრავალი დაცული ტერიტორიააშექმნილი, იგეგმება მათი მოდიფიკაცია და ახალი დაცული ტერიტორიების ჩამოყალიბებაც.მაგრამ დაცულ ტერიტორიებს შორის კოორდინირებული მუშაობა და საერთო სამოქმედო გეგმა არარსებობს. მათ ქმედებებში და მიზნებში არ არის ყურადღება გამახვილებული დაცულტერიტორიებს შორის სამიგრაციო დერეფნებზე, ხელთ არსებული ინფორმაციის მიმოცვლაზე, მათშორის მდებარე ტერიტორიების მდგრად გამოყენებაზე.ახალი დაცული ტერიტორიების ჩამოყალიბების პრაქტიკამ ცხადყო, რომ საქართველოშიდაცული ტერიტორიების დაარსებისას საქმე გვაქვს ძირითადად შემდეგ პრობლემებთან:-სხვადასხვა უწყებას ან დაინტერესებულ მხარის განსხვავებული მოსაზრებების (ხედვის)არსებობა ერთი და იმავე ტერიტორიული ერთეულის განვითარების მომავალზე. ამგვარი აზრთასხვადასხვაობა, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოთა შორის სუსტი კოორდინაციის პირობებში,უწყებათაშორისო ან მხარეთაშორისო დაპირისპირების მიზეზი ხდება.-დაცული ტერიტორიების ჩამოყალიბებისას განსაკუთრებული სიმწვავით იჩენს თავსმიწათსარგებლობის და მიწის საკუთრების შესახებ სწორი ინფორმაციის ფლობის საკითხი.მიწის რეფორმის პირველ ეტაპზე ჩატარებული მიწის სპონტანური პრივატიზაციის დასრულყოფილი საკადასტრო სისტემების არარსებობის შედეგად, დაცული ტერიტორიისდაარსებისას ხშირად გვხვდება სიტუაცია, როდესაც დაცული ტერიტორიის ფარგლებშიაღმოჩნდება კერძო საკუთრებაში მყოფი ან იჯარით გაცემული მიწის ნაკვეთები, ამგვარისიტუაციები ხშირად იზრდება ადგილობრივ მოსახლეობასთან კონფლიქტებში.-დაცულ ტერიტორიებზე ბუნებრივი რესურსების უკანონო მოპოვება, რასაც სხვადასხვამიზეზი აქვს: უპირველესად ადგილობრივი მოსახლეობის ეკონომიკური ინტერესი, ვინაიდანდაცული ტერიტორიების ჩამოყალიბებისას მწვავედ დგება დაცული ტერიტორიების ფარგლებშისაქმიანობათა განხორციელების შეზღუდული რეჟიმის დაწესების სანაცვლოდ ადგილობრივიმოსახლეობის ალტერნატიული რესურსებით და დასაქმებით უზრუნველყოფის საკითხი.-დაცული ტერიტორიების ნორმალური ფუნქციონირებისთვის ერთ-ერთ ხელისშემშლელფაქტორს წარმოადგენს ადგილობრივი მოსახლეობის დაბალი გარემოსდაცვითი ცნობიერება და61

არასაკმარისი ინფორმირებულობა დაცული ტერიტორიების არსის და მათი სარგებლიანობისშესახებ. შედეგად მოსახლეობის მნიშვნელოვან ნაწილს დაცული ტერიტორიების მიმართ აქვსანტაგონისტური დამოკიდებულება. განსაკუთრებით მწვავდება სიტუაცია, როდესაც ესა თუ ისდაცული ტერიტორია იწყებს გაფართოებას და შესაბამისად იზღუდება ადგილობრივიმოსახლეობის ინტერესები. არასაკმარისად ეფექტურია ქმედებები საზოგადოების ინფორმირების,ცნობიერების ამაღლებისა და მონაწილეობის მიმართულებით, რის გამოც ხშირია კონფლიქტებიდაცულ ტერიტორიებსა და მათ მიმდებარედ მცხოვრებთა შორის.ადგილობრივი მოსახლეობის უარყოფითი დამოკიდებულება ხშირად იწვევს დაცულტერიტორიებში ბრაკონიერობის ინიცირებას. ბრაკონიერობა, როგორც დაცული ტერიტორიებისფარგლებში, ასევე საქართველოს მთელს ტერიტორიაზე, მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენსბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება/დაცვის საკითხში. ბრაკონიერობას სხვადასხვა მიზეზიშეიძლება ჰქონდეს: მოსახლეობის სპორტული ინტერესი, ეკონომიკური ინტერესი და სხვა. ესყოველივე კი, თავის მხრივ, დაკავშირებულია ნაკრძალების გარეთ სანადირო სახეობებისრიცხოვნობის შემცირებასთან, ადგილობრივი მოსახლეობის მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობასა დადაცული ტერიტორიებისადმი უარყოფით დამოკიდებულებასთან. მხოლოდ ამ მიზეზებისაღმოფხვრის შემდეგ იქნება შესაძლებელი პრობლემის მოგვარება, რაც საკმაოდ გრძელვადიანი დაშრომატევადი სამუშაოა, რის გამოც, შესაძლებელია, გადაშენდეს საქართველოს რიგი სახეობები.ამიტომ მიზეზებთან ბრძოლის პარალელურად აუცილებელია დაცული სისტემების დაცვასაკმარისი ინტენსიობითა და ხარისხით. დაცული ტერიტორიები ინსტიტუციურად იმდენად უნდაიყვნენ განვითარებული, რომ შეძლონ არსებული ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება.დაუსჯელობის სინდრომის მოხსნა, მართალია, ბრაკონიერობას არ შეაჩერებს, მაგრამმნიშვნელოვნად დასწევს მის ინტენსივობას.დაცული ტერიტორიების ფუნქციონირება და მართვის ეფექტურობა დამოკიდებულიაინფორმაციაზე ტერიტორიის ფარგლებში არსებული სიტუაციის შესახებ. დაცულ ტერიტორიებზესაჭიროა საბაზისო გამოყენებითი კვლევებისა ჩატარება და მუდმივი მონიტორინგის სისტემისდანერგვა. შესაბამისი მეთოდიკების გამოყენებით აუცილებელია ყოველ წელიწადს შეფასდესდაცული ეკოსისტემისა თუ ბიომების მდგომარეობა, რის საფუძველზე შესაძლებელი იქნებანაკრძალისა თუ სხვა სახის დაცული ტერიტორიის ეფექტური ფუნქციონირება.2.2 სახეობები და ჰაბიტატებისახეობებისა და ჰაბიტატების კონსერვაცია კომპლექსური საკითხია და ამ დოკუმენტისთითოეული თავი პირდაპირ თუ არაპირდაპირ მათ დაცვას ემსახურება. თუმცა,ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და მდგრადი გამოყენების მისაღწევად დაცული ტერიტორიებისსისტემის განვითარების, ინსტიტუციური და საკანონმდებლო ბაზების დახვეწის, თუმოსახლეობის ცნობიერების დონის ამაღლების პარალელურად აუცილებელია ისეთი ქმედებებისგანხორციელება, რომლებიც გარკვეული სახეობების (ან ჯგუფების), განსაზღვრული ტიპისჰაბიტატების, ან უშუალოდ კონკრეტული ადგილების კონსერვაციაზეა ორიენტირებული. ამისაუცილებლობა ძირითადად იმითაა განპირობებული, რომ მრავალი სახეობა და ჰაბიტატიდღეისათვის იმდენად სავალალო მდგომარეობაშია, რომ მათი სტატუსის გაუმჯობესება მხოლოდსპეციფიკური კონსერვაციული ქმედებებით იქნება შესაძლებელი.ერთის მხრივ საბჭოთა პერიოდის ბუნებისდაცვითი მექანიზმების დაბალეფექტურობამ დამეორეს მხრივ, ბოლო დროის ეკონომიკურმა კრიზისმა და კანონების არაქმედითუნარიანობამზემოქმედება მოახდინა ზოგადად მთელ ბიომრავალფეროვნებაზე. ამის გამო, აქამდე ჩატარებულისამუშაოების მიუხედავად, ერთ-ერთ უპირველეს ამოცანად რჩება იმის გარკვევა, თუ რაბიომრავალფეროვნებას ფლობს საქართველო დღესდღეობით და რა მდგომარეობაშია სხვადასხვა62

სახეობები. მეტ-ნაკლებად ამომწურავი ინფორმაციის გარეშე შეუძლებელია პრიორიტეტებისადექვატური განსაზღვრა და კონსერვაციული ქმედებების შემდგომი დაგეგმვა. მიუხედავად იმისა,რომ ამჟამინდელი წითელი ნუსხა ბევრად წინგადადგმული ნაბიჯია 1982 წელს გამოცემულწითელ წიგნთან შედარებით, ის სერიოზულ რევიზიას მოითხოვს. შესაბამისად (როგორცფლორის, ისე ფაუნის თვალსაზრისით) საჭიროა ახალი წითელი ნუსხის შექმნა, რომელიც ბუნებისდაცვის მსოფლიო კავშირის (IUCN) საფრთხის კატეგორიებზე, არსებულ ინფორმაციასა დასპეციალური გამოკვლევების შედეგებზე დაყრდნობით უნდა შემუშავდეს.მეცხოველეობა და მიწათმოქმედება საქართველოს ტერიტორიაზე უკვე ნეოლითშიდამკვიდრდა. ადამიანის ხანგრძლივმა სამეურნეო საქმიანობამ საქართველოს ცოცხალ ბუნებასსახე უცვალა: დიდ ფართობზე გაჩეხილია ტყეები (მათ ადგილას განვითარებულია მეორადიმცენარეულობა ან ნატყევარი მიწები გადაქცეულია სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებად),ამოშრობილია ჭაობები. გადაშენების ან სერიოზული გენეტიკური ეროზიის საფრთხე ემუქრებამცენარეების ასობით სახეობას, მათ შორის ენდემურ-რელიქტურ და საკვანძო სახეობებს,მცირერიცხოვან პოპულაციებს. სრული დეგრადაციის საფრთხის წინაშეა იშვიათი მცენარეულითანასაზოგადოებები, პირველადი და გლობალური მნიშვნელობის მქონე ბიოტოპები.ჰაბიტატების განადგურების, განსაკუთრებით კი ტყეების უსისტემო ჩეხვის, ცხოველთასამიგრაციო გზების მოშლისა და უშუალო მოპოვების გამო, განსაკუთრებული საფრთხის წინაშეაღმოჩნდნენ ტყის ეკოსისტემაში მცხოვრები სახეობები და სანადირო სახეობები. განსაკუთრებითმძიმე მდგომარეობაში არიან მსხვილი ძუძუმწოვრები, რომლებიც თავიანთი ბიოლოგიურითავისებურებების გამო (დაბალი ნაყოფიერება, ბუნებრივად დაბალი სიმჭიდროვე, განვითარებისხანგრძლივი ციკლი, და ა. შ.), ადვილად მოწყვლად ჯგუფს მიეკუთვნებიან. შექმნილი სიტუაციისგამო, ზოგიერთი სახეობა, მათ შორის ჩლიქოსნების უმეტესობა, გადაშენების პირას აღმოჩნდა. ამკატეგორიის სახეობები სასწრაფო და სპეციფიკურ ღონისძიებებს საჭიროებენ, მათი შენარჩუნებასაერთაშორისო დონეზე აპრობირებული მეთოდებით უნდა მოხდეს. ეს განსაკუთრებითმცირერიცხოვანი პოპულაციების, ან ერთეული ინდივიდების სახით შემორჩენილ ისეთ სახეობებსშეეხება, როგორიცაა ზოლებიანი აფთარი და ჯიქი. ასევე გადაუდებელი ღონისძიებებია საჭირო იმსახეობების აღსადგენად, რომლებიც უახლოეს წარსულში გადაშენდნენ, მაგრამ მათი აღდგენა ჯერკიდევ შესაძლებელია. ამ კატეგორიას, უპირველეს ყოვლისა, განეკუთვნება ჯეირანი, ანუ ქურციკი.წყლის ეკოსისტემების დეგრადაცია და ნადირობა საფრთხეს უქმნის წყალმცურავფრინველებს, რომელთაგან მრავალი იშვიათია არა მარტო ქვეყნის, არამედ გლობალურ დონეზე.განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს ზღვის ძუძუმწოვრები, რომელთა მდგომარეობაცსაქართველოს ტერიტორიულ წყლებში ძირითადად დაბინძურებისა და გადაჭარბებულითევზჭერის გამო მეტად მძიმეა.ბუნებრივი ეკოსისტემების დეგრადაცია ყველაზე მძიმედ აისახა ეკოლოგიური პირამიდისწვეროში მყოფ სახეობებზე, რომლებიც ასევე შეიძლება წარმოადგენდნენ ე.წ. ქვაკუთხედ სახეობებსდა, თავის მხრივ, მათი შემცირება, როგორც წესი, მთელი ეკოსისტემის სტრუქტურის რღვევასა დამდგრადობის შემცირებას იწვევს. ამიტომ ამ სახეობების კონსერვაცია პრაქტიკულად მთელიეკოსისტემის მდგომარეობის გაუმჯობესებას ნიშნავს. ქვაკუთხედ სახეობებს საქართველოსეკოსისტემებში, უპირველეს ყოვლისა, მიეკუთვნება მგელი და, აგრეთვე, მტაცებელი ფრინველები(გარდა ამისა, მტაცებელ ფრინველთა ზოგიერთი სახეობა მეტად იშვიათია და დამატებითყურადღებას საჭიროებს).”ცხოველთა სამყაროს შესახებ” საქართველოს კანონის (1996) მიღებამდე საქართველოშიუკონტროლოდ ხორციელდებოდა უცხო სახეობების მიზანმიმართული ინტროდუქცია.ძირითადად შემოყვანილი იქნა თევზის სამეურნეო სახეობები და ბეწვის მომცემი, ან სანადირო63

ძუძუმწოვრები. მრავალი მათგანი საკმაოდ ინვაზიური აღმოჩნდა და ფართოდ გავცელდა. უცხოსახეობებმა გარკვეული უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინა ადგილობრივ ეკოსისტემებსა დათანასაზოგადოებბებზე, თუმცა მისი მასშტაბები არ შეფასებულა. კანონმდებლობა დღესდღეობითარ არეგულირებს მცენარეთა უცხო სახეობების ინტროდუცირებას გარემოში.სახეობათა შენარჩუნება/აღდგენისთვის საჭიროა სხვადასხვა კონსერვაციული მიდგომებისსინქრონიზაცია. In-situ კონსერვაციის თვალსაზრისით გარკვეული ნაბიჯები იყო გადადგმულისაბჭოთა პერიოდშივე, ძირითადად სახელმწიფო ნაკრძალების დაარსების სახით. Ex-situკონსერვაცია კი ძირითადად ფლორაზე იყო ორიენტირებული, რასაც კარგად ორგანიზებულიბოტანიკური ბაღები მოწმობს. საქართველოს ფაუნა კი ამ მხრივ ყურადღების მიღმა იყოდარჩენილი.საქართველოში არსებობს რამდენიმე ბოტანიკური ბაღი: საქართველოს მეცნიერებათააკადემიის ცენტრალური ბოტანიკური ბაღი თბილისში, მისი ფილიალი ქუთაისში, ბათუმისა დასოხუმის ბოტანიკური ბაღები, ზუგდიდის ბოტანიკური ბაღი, საქართველოს მეცნიერებათააკადემიის ბოტანიკის ინსტიტუტის ბაკურიანის ალპური ბოტანიკური ბაღი. კერძო ბოტანიკურიბაღები საქართველოში არ არის.”ბოტანიკური ბაღების კონსერვაციული სტრატეგიიდან” (1994) გამომდინარე, საქართველოსბოტანიკურმა ბაღებმა შემდეგი ფუნქციები უნდა შეასრულონ: კონსერვაციული, მცენარეთაგამრავლებისა და საექსპოზიციო-საგანმანათლებლო. მუშაობის პრიორიტეტი უნდა იყოსმცენარეთა ადგილობრივი სახეობებისა და მცენარეული თანასაზოგადოებების დაცვა და აღდგენა.ყურადღება უნდა გამახვილდეს იშვიათ და გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფ (მათ შორის,კრიტიკული საფრთხის წინაშე მყოფ), ენდემურ-რელიქტურ (მათ შორის, პალეორელიქტურ),ტაქსონომიურად იზოლირებულ, საკვანძო (რომელთაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვთეკოსისტემების სტაბილურობის შენარჩუნებისათვის) და ეკონომიკური მნიშვნელობისმცენარეებზე (სამკურნალო, საკვები, ბოჭკოვანი, ზეთოვანი, ეთერზეთოვანი, სანელებელი,ცვილოვანი, ტანინოვანი, ინტოქსიკანტები, მერქნის მომცემი, კულტურულ მცენარეთა ველურიწინაპრები, დეკორატიული). საქართველოს ბოტანიკური ბაღები, შესაბამისი მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის სიმწირის გამო, სრულად ჯერ ვერ ახორციელებენ კონსერვაციულ ქმედებებს დაძირითადად საექსპოზიციო-საგანმანათლებლო ფუნქციით შემოიფარგლებიან. თუმცასაქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ბოტანიკის ინსტიტუტის საკოლექციო ნაკვეთებზე(თბილისი, ბაკურიანი) დაწყებულია საქართველოს ფლორის ზოგიერთი იშვიათი და გადაშენებისსაფრთხის წინაშე მყოფი სახეობის კონსერვაციული სამუშაოები. გარდა ტრადიციულიბოტანიკური ბაღების ინსტიტუციური გაძლიერებისა და საერთაშორისო თანამშრომლობისგანვითარებისა, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში მიზანშეწონილია: (ა) მცირე (როგორც კერძომფლობელობაში მყოფი, ასევე სახელმწიფო) აგრო-ბოტანიკური ბაღების ჩამოყალიბებისხელშეწყობა; (ბ) გლეხურ/ფერმერულ მეურნეობებში საკოლექციო ნაკვეთების შექმნა და (გ)სასკოლო ნაკვეთების ტრადიციის აღდგენა. ყოველივე ამას, გარდა საგანმანათლებლო დასტუმართა მიზიდვის ფუნქციებისა, გარკვეული კონსერვაციული მნიშვნელობაც ექნება.თესლის ბანკები მცენარეთა ex-situ კონსერვაციის ერთ-ერთი ეფექტური და შედარებითხელმისაწვდომი ხერხია. კარგად ორგანიზებულ თესლის ბანკებში თესლები აღმოცენების უნარსხანგრძლივი დროით (შესაძლოა 100 წლამდეც კი) ინარჩუნებენ. არსებობს ბევრი, მათ შორისტექნიკური სიძნელეები, რომელთა გათვალისწინება, განსაკუთრებით საქართველოს პირობებში,აუცილებელია. კერძოდ: (ა) ხანგრძლივი, სტაბილური და გარანტირებული დაფინანსება; (ბ)სტაბილური ელექტრომომარაგება; გ) თესლების შენახვის პირობების დაცვა (კულტურულიმცენარეებისაგან განსხვავებით, მწირია ინფორმაცია ველურ მცენარეთა თესლების შენახვისპირობების შესახებ); (დ) თესლების რეგენერაციის უნარის პერიოდული გადამოწმება; ე) თვით64

რეგენერაციისთვის საჭირო ხანგრძლივი პერიოდი; (ვ) სახეობათა შერჩევა თესლებისრეკალცინტრანტულობის (ანუ შენახვის პირობებში აღმოცენების უნარის დაკარგვის)გათვალისწინებით.იშვიათად თესლმსხმოიარე სახეობების, აგრეთვე რეკალცინტრატული თესლის მქონემცენარეებისა და იმ სახეობების ex-situ კონსერვაცია, რომლებიც ვეგეტატიური გზითმრავლდებიან, უმჯობესია განხორციელდეს საველე გენობანკში. (გენობანკი წარმოადგენს მიწისნაკვეთს, სადაც ხელოვნურად გაშენებულია ცოცხალ მცენარეთა კოლექციები. საველე გენობანკებიშესაძლებელია მოეწყოს, როგორც ბოტანიკურ ბაღებთან, ასევე დამოუკიდებლად. მთავარია, რომედაფური და კლიმატური პირობები უახლოვდებოდეს ბუნებრივს.ნერგების ბანკი მცენარეთა ex-situ კონსერვაციის ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებულიფორმაა. აქ, დაბალი განათებულობის პირობებში, მერისტემალური სვენების ხარჯზე მცენარეთაშენახვა რამდენიმე წლის განმავლობაშია შესაძლებელი.მცენარეთა ზოგიერთი იშვიათი სახეობის ex situ კონსერვაციისათვის აუცილებელი იქნებათანამედროვე ტექნოლოგიების _ მცენარეთა გამრავლების მიზნით ქსოვილური და უჯრედულიკულტურების გამოყენება, რაც მრავალ ბოტანიკურ ბაღს უკვე აქვს პრაქტიკაში დანერგილი.ცხოველთა ex-situ კონსერვაციის ცენტრებად საქართველოში პირობითად მხოლოდთბილისის ზოოპარკსა და ბათუმის დელფინარიუმს 8 თუ დავასახელებთ. თუმცა არცერთ მათგანშიარ განხორციელებულა კონსერვაციული საქმიანობა: არ ხდებოდა ადგილობრივი სახეობებისგამრავლება ტყვეობაში არსებული პოპულაციის შენარჩუნების, ან ბუნებრივი პოპულაციებისაღდგენის მიზნით. დღევანდელი სიტუაციიდან გამომდინარე, როცა ზოგიერთი სახეობისპოპულაცია იმდენად მცირერიცხოვანია, რომ მათი შენარჩუნება ან აღდგენა შეუძლებელი იქნებამხოლოდ in-situ ღონისძიებების გატარებით, აუცილებელია კოორდინირებული ex-situ ქმედებებისჩატარებაც. შეზღუდული ფინანსური და ადამიანური რესურსების გათვალისწინებით, ex-situღონისძიებების თითოეული სახეობისთვის ცალ-ცალკე ჩატარებასთან შედარებით უპირატესობაუნდა მიენიჭოს ერთიანი ex-situ კონსერვაციის ცენტრების დაარსებას.სპორტული და სატროფეო ნადირობის გარდა, მიმდინარეობს ცხოველური რესურსებისმოპოვება შიდა თუ საერთაშორისო ვაჭრობის მოთხოვნათა დაკმაყოფილების მიზნით, რაცსაფრთხის წინაშე აყენებს საქართველოს პოპულაციებს. სავარაუდოა, რომ მისი მასშტაბებისაერთაშორისო ვაჭრობის კუთხით, კიდევ უფრო გაიზრდება ეკონომიკური პირობებისგათვალისწინებითა და საზღვარგარეთის ქვეყნებთან ახალი კონტაქტების დამყარების ფონზე.არასანადირო, ეკონომიკური მნიშვნელობის მქონე სახეობების მდგრადი გამოყენებისუზრუნველსაყოფად აუცილებელია მეცნიერულად დასაბუთებული მოპოვების ქვოტებისგანსაზღვრა 9 .დაცული ტერიტორიების სისტემის განვითარების პარალელურად, საქართევლოს ბუნებრივითუ ნახევრად ბუნებრივი მნიშვნელოვანი ჰაბიტატების დაცვა საჭიროა განხორციელდეს მათიმდგრადი მართვის გზით. ამ მხრივ აუცილებელია ბიომრავალფეროვნების კუთხითგანსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ადგილების იდენტიფიცირება და, ასევე, ცხოველთა სამიგრაციოდერეფნების შეფასება, რათა შემდგომში მოხდეს თითოეული მათგანის მდგრადი მენეჯმენტისა დაგამოყენების ინტეგრირება მართვის ადგილობრივ სისტემებში. ამ მხრივ ყურადღებას იპყრობსსურამის ქედი, როგორც დიდი და მცირე კავკასიონის ქედების შემაერთებელი ბიოლოგიურიდერეფანი და გომბორის ქედი, რომელიც წინასწარი მონაცემებით უმნიშვნელოვანესიდამაკავშირებელი დერეფანია დიდ კავკასიონსა და ივრის ზეგანს შორის.8 amJamad baTumis delfinariumi aRar funqcionirebs.9 sanadiro saxeobebis Sesaxeb ixileT Tavi: nadiroba da meTevzeoba65

ბოლო წლებში განსაკუთრებით გაიზარდა მცენარეული რესურსების გამოყენება.მიმდინარეობს საკვები, სამკურნალო, დეკორატიული და სხვა სახეობების ინტენსიური მოპოვება.ჭარბი გამოყენების შედეგად მეტად სავალალო მდგომარეობაშია საქართველოს საძოვრები.ძლიერი ეროზიული პროცესები, ზამთრის საძოვრებზე კი, ასევე, გაუდაბნოება, სერიოზულისაფრთხის წინაშე აყენებს როგორც ბიომრავალფეროვნებას, ისე ადგილობრივ სოფლისმეურნეობას. ამის გამო, საძოვრების მდგრადი გამოყენება გადაუდებელ ამოცანას წარმოადგენს,როგორც ბიომრავალფეროვნების, ისე ადგილობრივი ეკონომიკური განვითარების კუთხით.სერიოზული საფრთხის წინაშე მყოფ ჰაბიტატთა რიცხვს მიეკუთვნება ტუგაის ტიპის ჭალისტყეები. ჯერ კიდევ შემორჩენილი ჭალის ტყეების, როგორც ბიომრავალფეროვნებისრეფუგიუმებისა და საქართველოს ლანდშაფტური მრავალფეროვნების უმნიშვნელოვანესიკომპონენტების, კონსერვაცია და მდგრადი გამოყენება ასევე გადაუდებელ აუცილებლობასწარმოადგენს.საქართველოში, სხვა ქვეყნების მსგავსად, წლების განმავლობაში ინტენსიურადმიმდინარეობდა წყლის ეკოსისტემების მოდიფიცირება: წყალჭარბი ტერიტორიების ეკოლოგიურიხასიათის ხელოვნური ცვლილება, ჭაობების ამოშრობა, ტბების მოცულობისა და წყლის დონისხელოვნური რეგულირება. წყალჭარბი ტერიტორიების ეკოლოგიური და ეკონომიკური როლისადა მათი, როგორც უმნიშვნელოვანესი ბიომრავალფეროვნების მქონე ჰაბიტატების, კონსერვაციისადა მდგრადი გამოყენების უზრუნველსაყოფად, უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა საქართველოსწყლის ეკოსისტემების თანამედროვე მდგომარეობის შეფასება და შესაბამისი სახელმწიფოსტრატეგიის განსაზღვრა. ამ მხრივ განსაკუთრებით საყურადღებოა ისეთი წყალჭარბიტერიტორიები, რომლებზეც გადის ფრინველთა სამიგრაციო გზები და შესაბამისად საერთაშორისომნიშვნელობა გააჩნიათ.2.3 აგრობიომრავალფეროვნებასაქართველო უძველესი დროიდან ცნობილია, როგორც აგრარული ქვეყანა. ის კულტურულმცენარეთა წარმოშობის წინააზიური ცენტრის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილად ითვლება.სოფლის მეურნეობის განვითარება აქ ჯერ კიდევ მე-6-5 ათასწლეულში დაიწო ჩვენს ერამდე,როდესაც ქართულმა ტომებმა ძირითადი საკვები მცენარეების გაკულტურება და ცხოველებისმოშინაურება დაიწყეს.საქართველოს კულტურული ფლორა დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა, რაც შემდეგიმიზეზებითაა განპირობებული:ა) ნიადაგობრივ-კლიმატური მრავალფეროვნება (საქართველოში 23 ნიადაგობრივ-კლიმატური ზონაა);ბ) გეოგრაფიული მდებარეობა;გ) სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობის ხანგრძლივი ისტორია.საქართველოში თითქმის ყველა სახის სასოფლო-სამეურნეო კულტურაა გავრცელებული –მარცვლოვნები, ხეხილი, ბოსტნეული კულტურები, ვაზი. მარტო მარცვლოვნებიდანსაქართველოში 100-მდე ოჯახი და 350 ადგილობრივი სახეობაა აღრიცხული. ბევრია ენდემურისახეობა. მაგალითად, საქართველოში გავრცელებული ხორბლის 15 სახეობიდან 5 ენდემურია.მინდვრის კულტურებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია ხორბალი, ქერი, შვრია, ჭვავი, ღომი,ქვრიმა, ფეტვი და სხვა. ასევე პარკოსნები – ოსპი, ცერცვი, მუხუდო, ძაძა, ცერცველა და ა.შ.66

აღსანიშნავია, რომ სიმინდის, ლობიოს, სოიოს და სხვა ინტროდუცირებული სახეობებიფართოდ გავრცელდნენ საქართველოში და მრავალი ადგილობრივი ფორმა და ჯიშიწარმოშვეს, რომლებიც შესაძლებელია უკვე ადგილობრივ აგრობიომრავალფეროვნებასმივაკუთვნოთ. მაგალითად, ლობიოს 50-მდე ქართული ჯიშია ცნობილია.ხეხილოვანი კულტურებიდან გავრცელებულია როგორც კონტინენტური მცენარეები, ასევეციტრუსებიც. აქ თესლოვანი, კურკოვანი, კაკლოვანი და კენკროვანი მცენარეების 100-მდესახეობაა გავრცელებული. იშვიათი მრავალფეროვნებით გამოირჩევიან ვაშლის, მსხლის,ქლიავის, ალუბლისა და კომშის ჯიშები.საქართველო ვაზის სამშობლოა. ლიტერატურულ წყაროებში 500-მდე ადგილობრივი ჯიშიააღწერილი, რომელთაგანაც, ბოლო მონაცემებით, მხოლოდ 300-მდე თუ შემორჩა.ასევე მრავალფეროვანია ბოსტნეული, ეთერ-ზეთოვანი და არომატული მცენარეები, რომარაფერი ვთქვათ სამედიცინო მცენარეებსა და კულტურული ფლორის ველურ წინაპრებზე.რაც შეეხება მეცხოველეობას, საქართველოში XX საუკუნის დასაწყისამდე ხალხურისელექციით მიღებული შინაური ცხოველების ადგილობრივი ჯიშები იყო გავრცელებული,რომლებიც კარგად იყვნენ შეგუებული აქაურ პირობებს. მათგან აღსანიშნავია მეგრული ძროხა,ხევსურული ძროხა, კავკასიური კამეჩი, იმერული ცხვარი და სხვა. უძველესი დროიდანცნობილია ღორის ადგილობრივი პოპულაციები, რომლებიც კავკასიის სამხრეთ ფერდობებზეგავრცელებული გარეული ღორის მოშინაურებით და ხალხური სელექციით შეიქმნა. მათიპროდუქტიულობა კულტურულ ჯიშებთან შედარებით დაბალია, მაგრამ სამაგიეროდ ისინიმწირი კვების პირობებშიც კი კარგად ვითარდებიან და მრავლდებიან.ამჟამად საქართველოს აგრობიომრავალფეროვნება მძიმე მდგომარეობაშია. ბევრიმნიშვნელოვანი სასოფლო-სამეურნეო კულტურა დაიკარგა ან დაკარგვის საფრთხის წინაშედგას. გენური ეროზიის პროცესი საკმაოდ სწრაფად მიდის და მის წინააღმდეგ სასწრაფოზომების გატარებაა საჭირო სახელმწიფოებრივ დონეზე.განსაკუთრებული საფრთხის წინაშე საქართველოს აგრობიომრავალფეროვნება ჯერ კიდევსაბჭოთა პერიოდში დადგა, რისი ძირითადი მიზეზებიც იყო:მაღალ პროდუქციულობაზე ორიენტირებული გეგმიური ეკონომიკა, რომელიც მხოლოდმაღალმოსავლიან, ჰომოგენური ჯიშებით იყო დაინტერესებული და ამასთან, მხოლოდ იმკულტურებს ანვითარებდა, რომელიც დიდ საბჭოთა ბაზარს სჭირდებოდა (მაგალითად ჩაი,ციტრუსი). მთავარი იყო რაოდენობა, ხარისხს კი ყურადღება არ ექცეოდა.ტრადიციული ფერმერული მეურნეობების დაკარგვა, რომლის მიზეზიც კოლექტივიზაციისგარდა ძალდატანებითი მიგრაციაც იყო (განსაკუთრებით მაღალმთიანი სოფლებიდან).გლეხური მეურნეობები ფაქტიურად გაქრა, რადგან ის საკარმიდამო მიწა, რომელიც გლეხებსდარჩათ სამეურნეო საქმიანობისათვის, არასაკმარისი იყო; კოლექტიურ ფერმებში კი ისინიუბრალო მუშებად გადაიქცნენ რომლებიც ვალდებულნი იყვნენ მხოლოდ “ზემოდან” მოსულიინსტრუქციები შეესრულებინათ - ახალი კულტურების შემოტანა და დანერგვა, რასაც ხშირად“გეგმიური” და ძალდატანებითი ხასიათი ჰქონდა.პოსტსაბჭოურ პერიოდში აგრობიომრავალფეროვნების მდგომარეობა საქართველოში კიდევუფრო გაუარესდა. კოლმეურნეობებისა და მიწოდების ცენტრალიზებული სისტემის მოშლისშედეგად სოფლის მაცხოვრებელთა ეკონომიური მდგომარეობა მკვეთრად გაუარესდა დახშირად მოსახლეობა იძულებული იყო საკვებად საკუთარი სათესლე მასალა გამოეყენებინა.1992 წელს გატარებული მიწის რეფორმის შემდეგ სოფლის მაცხოვრებლებს 1 ჰა-მდე მიწადაურიგდათ, რამაც მოსახლეობის მდგომარეობა შედარებით გააუმჯობესა, მაგრამ სოფლის67

მეურნეობის განვითარების მყარი საფუძველი ვერ შექმნა, რადგან ქვეყანაში არ არსებობდასოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგია, რომელშიც ადგილობრივაგრობიომრავალფეროვნებასაც უნდა დაეკავებინა თავისი ადგილი.ცენტრალიზებული ფინანსირების შეწყვეტის შემდეგ თანდათანობით მუშაობა შეწყვიტათითქმის ყველა სასელექციო სადგურმა, ფერმამ თუ სათესლე მეურნეობამ. მათი ქონებამთლიანად გაიფლანგა ან გაპარტახდა. საქართველოს სოფლის მეურნეობა მთლიანადიმპორტზე დამოკიდებული აღმოჩნდა. ჰუმანიტარული დახმარებითა და სახელმწიფოკრედიტებით შემოტანილმა დაბალი ხარისხის (ხშირ შემთხვევაში ჰიბრიდულმა) სათესლემასალამ თუ სხვა სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციამ მდგომარეობა კიდევ უფრო დაამძიმა.იგივე ბედი ეწია სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტების კოლექციებსა და საცდელ სადგურებს,სადაც ჯერ კიდევ შემორჩენილი იყო საქართველოს აგრობიომრავალფეროვნების ნიმუშები.დაფინანსების გარეშე დარჩენილმა ინსტიტუტებმა ვერ შესძლეს კოლექციების, სასელექციოსადგურებისა და საცდელი ნაკვეთების მოვლა და შენარჩუნება. განადგურდა თესლოვანიკულტურების უნიკალური კოლექციები, გაპარტახდა ხეხილისა და ვაზის ცოცხალიკოლექციები. ბევრი ჯიში თუ სახეობა სამუდამოდ დაიკარგა, ან მხოლოდ უცხოეთისგენბანკებშია შემორჩენილი. არ არსებობს სახსრები ჯერ კიდევ შემორჩენილი ნიმუშებისმოსაძიებლად და შესანარჩუნებლად. ასეთ პირობებში თანდთან იკარგება: უნიკალურისასელექციო მასალა; ადგილობრივ გარემო-პირობებს შეგუებული ჯიშები და სახეობები;უნიკალური პროდუქტები, რომელიც მათგან მიიღება; საქართველოს კულტურულიმემკვიდრეობის განუყოფელი ნაწილი; აგრარული სექტორისა და მასთან დაკავშირებულიტრადიციების მრავალფეროვნება.2.4 ნადირობა და მეთევზეობანადირობა და თევზჭერა წარმოადგენს სახეობათა მრავალფეროვნების შემცირების ერთ-ერთძირითად მიზეზს 9 . კაცობრიობის ისტორიის მანძილზე სახეობების გადაშენების 23% სწორედ ამმიზეზით მოხდა. სანადირო სახეობების უმეტესობას ჩვეულებრივ აქვთ გამრავლების ნელი ტემპიდა ამიტომ მათი რიცხოვნობის აღდგენა მეტად რთულია (განსაკუთრებით ეს ეხება მსხვილძუძუმწოვრებს, რომლებიც ამავე დროს წარმოადგენენ ნადირობის ყველაზე პოპულარულობიექტებს). ამის გამო ისინი ეკოსისტემის ყველაზე მოწყვლად ნაწილს წარმოადგენენ. მეორესმხრივ, ნადირობა შეიძლება შემოსავლის მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს. სწორი სტრატეგიის,მდგრადი მართვისა და შემოსავლების სწორად გამოყენების შემთხვევაში, ნადირობამ შეიძლებახელიც კი შეუწყოს ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციას.ნადირობა ყოველთვის დიდი პოპულარობით სარგებლობდა საქართველოში დაძირითადად სპორტულ-გასართობ ხასიათს ატარებდა. გამონაკლისს წარმოადგენს ზოგიერთიმაღალმთიანი რაიონი, სადაც ნადირობა დღემდე ერთ-ერთი საარსებო წყაროა და ამასთანსაკულტო მნიშვნელობაც აქვს (მაგ. ჯიხვზე ნადირობა). არასწორმა და არაეფექტურმა მართვამგასულ საუკუნეში სანადირო სახეობების უმრავლესობის რიცხოვნობის მკვეთრი დაცემაგამოიწვია. ზოგირთი მათგანი საერთოდ ამოწყდა საქართველოს ტერიტორიაზე (მაგ. ჯეირანი),სხვები კი ძალზე მცირე რაოდენობით შემორჩა (ირემი, ნიამორი ა.შ.). ე. წ. პრემიალური სისტემის 109 biomravalferovnebis oTxi ZiriTadi safrTxidan (The Evil Quartet) erT-erTs Warbi mopoveba warmoadgens.10 premialuri sistema iTvaliswinebda premiebis gacemas mtaceblebis mokvlisTvis.68

შედეგად, რომელიც რამდენიმე წლის წინ გაუქმდა, ზოგიერთი მტაცებლის რიცხოვნობამნიშვნელოვნად შემცირდა.საბჭოთა კავშირის პერიოდში ხუთი სახელმწიფო სატყეო-სამონადირეო მეურნეობაარსებობდა. ისინი ამჟამად გადაკეთებულია სახელმწიფო აღკვეთილებად. გარდა ამისა, არსებობდაე.წ. მიწერილი სამონადირეო მეურნეობები, რომელთა ძირითადი ნაწილი ეკუთვნოდამონადირეთა კავშირს. 1990 წლამდე ამ ორგანიზაციაზე მიწერილი იყო 54 სამონადირეომეურნეობა, რომელთა საერთო ფართობი შეადგენდა 2 644 667 ჰექტარს. ამას გარდა, მიწერილისამონადირეო მეურნეობები გააჩნდათ სამხედრო მონკავშირს და სხვადასხვა სახელმწიფოდაწესებულებებს (მაგ. წყალმშენს). საბჭოთა პერიოდში ნადირობაზე კონტროლს აწარმოებდანადირობის სახელმწიფო ინსპექცია.საქართველოში თევზის რეწვისთვის ტრადიციულად გამოიყენება ისეთი შიდათევზსამეურნეო წყალსატევები, რომელთა თევზის სარეწი სახეობების მარაგები იძლევა ამისსაშუალებას, მიუხედავად იმისა, ეს მარაგები ბუნებრივია, თუ ხელოვნური აღწარმოების გზითარის შექმნილი.ასეთ წყალსატევებს განეკუთვნება: მდინარეები მტკვარი და ალაზანი, ჟინვალის,ალგეთის, ტყიბულის, თბილისის, სიონის, წალკის, ნადარბაზევის, ლიპის და ენერგეტიკული თუსამელიორაციო დანიშნულების ზოგიერთი სხვა წყალსაცავები, აგრეთვე, საღამოს, კარწახის,ფარავნის, ტაბაწყურის, ჯანდარის ტბები.აღნიშნული წყალსატევების უმეტესობის ბაზაზე, ჯერ კიდევ საბჭოთა პერიოდში,შექმნილია თევზის მეურნეობები და ფუნქციონირებენ თევზსაშენი საამქროები. ამ წყალსატევებზეთევზის რეწვა რეგულირდება გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს უშუალომონაწილეობით.თევზის მეურნეობები მოწყობილია აგრეთვე სამშენებლო სამუშაოების შემდეგ შექმნილშიგა წყალსატევებზე, ასეთებია: საკალმახე მეურნეობები, თევზსაშენი მეურნეობები და სატბორემეურნეობები (მათ შორის სრულსისტემიანიც). ტბებზე და წყალსაცავებზე არსებული თევზისმეურნეობების, აგრეთვე საკალმახე, თევზსაშენი და სატბორე თევზის მეურნეობებისფუნქციონალურ ხელმძღვანელობას ახორციელებს სოფლის მეურნეობისა და სურსათისსამინისტროს დეპარტამენტი «საქთევზი». ამავე დეპარტამენტის კომპეტენციას წარმოადგენსაგრეთვე სასაქონლო თევზის გადამუშავებასთან დაკავშირებული საკითხები.საქართველოს შიგა წყალსატევებში სარეწაო მნიშვნელობა აქვს თევზის შემდეგ სახეობებს:კარჩხანა, კავკასიური ქაშაპი, ჩვეულებრივი ხრამული, მტკვრის წვერა, ჭერეხი, კობრი, თეთრი დაჭრელი სქელშუბლა, თეთრი ამური, მცირე ვიმბა, თრისა (შამაია), ევროპული ჭაფალა.საქართველოს კანონით ”ცხოველთა სამყაროს შესახებ”, ნადირობა და თევზჭერამიეკუთვნება ცხოველთა სამყაროს ობიექტებით სპეციალური სარგებლობის სახეებს და მათზევრცელდება ფასიანი ბუნებათსარგებლობის პრინციპი. ნადირობა და თევზჭერა დაშვებულიამხოლოდ სათანადო ლიცენზიის საფუძველზე. ლიცენზიები არსებობს ორი სახის: გენერალური დაერთჯერადი სახელობითი. ამ კანონის თანახმად საქართველოში დაშვებულია მხოლოდსამოყვარულო ნადირობა, ხოლო თევზჭერა - როგორც სამოყვარულო, ისე სარეწაო. ამასთანსამოყვარულო და სპორტული თევზჭერა ფიზიკურ პირებს შეუძლიათ ლიცენზიის გარეშე.ნადირობისა და თევზჭერის ლიცენზირება წარმოებს ”ცხოველთა სამყაროს შესახებ”საქართველოს კანონის მოთხოვნებიდან გამომდინარე, რისთვისაც გარემოსა და ბუნებრივირესურსების დაცვის სამინისტროსთან შექმნილია ცხოველთა სამყაროს ობიექტებით სარგებლობისსაუწყებათაშორისო ექსპერტთა საბჭო. საბჭო აწესებს კვოტებს თითოეული სანადირო ობიექტისმოპოვებაზე და შეიმუშავებს რეკომენდაციებს საბაზრო ფასთან დაკავშირებით, რასაცდასამტკიცებლად გადასცემს ეკონომიკის სამინისტროს. (რედ. შენიშვნა: კანონმდებლობაშიგატარებული ცვლილებების შედეგად – იხ. საკანონმდებლო მაცნე #28, 2004 წ. 7 ოქტომბერისამინისტროსთან შექმნილია საუწყებათშორის საექსპერტო-სალიცენზიო საბჭო; 2005 წლის69

იანვრიდან კი ძალაში შევიდა საქართველოს კანონი ”ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობისმოსაკრებლების შესახებ”.)გადამფრენი ფრინველების გარდა, ნადირობა ნებადართულია მხოლოდ სამონადირეომეურნეობებში, რომლებიც, შესაძლებელია, წარმოადგენდნენ კერძო ფიზიკურ ან იურიდიულპირთა საკუთრებას. გენერალურ ლიცენზიებს ამგვარი ტიპის სამონადირეო მეურნობებისშექმნაზე კონკურსის შედეგად გასცემს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებისსამინისტრო. კონკურსის გამოცხადებისათვის საჭიროა: ა) მიწის, წყლისა და ტყის ფონდისმესაკუთრის თანხმობა სამონადირეო სავარგულების წინასწარი გამოყოფის თაობაზე; ბ)წინასწარი ეკოლოგიური, ბიოლოგიურ-ეკონომიკური გამოკვლევა, ცხოველთა სამყაროსობიექტთა სრულფასოვანი აღრიცხვა და მდგომარეობის დაფიქსირება, ცხოველთააღწარმოებისა და მოპოვების ნორმების დადგენა. ეს გამოკვლევა ფორმდება სამინისტროსდასკვნის სახით და წარმოადგენს სამონადირეო მეურნეობის შექმნის განხილვის საფუძველს 11 .ამგვარი შესწავლისთვის საჭირო თანხების სიმწირის გამო სამონადირეო მეურნეობების შექმნისპროცესი შეფერხებულია. ხოლო ამისათვის კერძო ინვესტიციების გამოყენების მექანიზმი არარსებობს.საკმაოდ მოუხერხებელია გადამფრენ ფრინველებზე ერთჯერადი ლიცენზიების გაცემისმექანიზმი. დაბალი ფასის მიუხედავად, მონადირეები თავს არიდებენ ამ ლიცენზიის აღებას,რთული ბიუროკრატიული პროცედურის გამო.”ცხოველთა სამყაროს შესახებ” კანონში არაფერია ნათქვამი ბაზიერობასთან დაკავშირებით,რაც საქართველოში (განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში) საკმაოდ პოპულარულია. არისცნება პრიორიტეტული რეჟიმის რაიონებისა, თუმცა არ არის დაზუსტებული, რა ტიპისშეღავათები უნდა ვრცელდებოდეს ამ რეგიონებზე, ანუ არ არის შემუშავებული ტრადიციულინადირობის კონცეფცია (არ არის გათვალისწინებული ის მომენტები, როცა ნადირობადაკავშირებულია საკულტო, სათემო, კულტურულ ტრადიციებთან). საერთოდ, უნდა აღინიშნოს,რომ კანონი «ცხოველთა სამყაროს შესახებ», რომელიც მთავარი იურიდიული მექანიზმიანადირობისა და თევზჭერის სფეროში, არ მოქმედებს სრულფასოვნად, ვინაიდან არ არის ძალაშიყველა კანონქვემდებარე აქტი და არ არსებობს აღსრულების ფინანსური და ეკონომიკურიმექანიზმები.1991 წლიდან თევზის მარაგის აღწარმოებითი სამუშაოები მნიშვნელოვნად არისშემცირებული, განადგურებულია ზოგიერთი აღწარმოებითი ობიექტი. დღეისათვის შიდაწყალსატევებში თევზჭერისას ქიმიური საშუალებებისა და ელექტროშოკის აპარატების გამოყენებამუკანასკნელ პერიოდში მასიური ხასიათი მიიღო, როგორც სარეწაო მარაგების შემცველ, ისე ასეთიმარაგების არმქონე შიდა სათევზმეურნეო წყალსატევებში.ანადრომული სახეობების (მაგ. ზუთხისებრნი) საქვირითე სამიგრაციო გზებზებრაკონიერული თევზჭერა (მაგ. ე. წ. ჩანგლების გამოყენება), კაშხლებთან ერთად, გადაულახავბარიერს ქმნის საქვირითე ადგილებისკენ მიმავალი მწარმოებლებისათვის.ბრაკონიერობის შედეგად მიყენებული ზარალის შეფასება მეტად შრომატევადი საქმეა. ისმოითხოვს სპეციალიზირებული ინსტიტუტებისა და მაღალკვალიფიციური სპეციალისტების მიერმრავალწლიანი მონიტორინგის განხორციელებას, ძვირადღირებული საველე დალაბორატორიული სამუშაოების ჩატარებას.დღეისათვის ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში გამოვლენილი ბრაკონიერობის ფაქტებისმოკვლევისას სამართალდამცავი და გარემოსდაცვითი ორგანოების მიერ ზარალის შეფასებისათვისგამოიყენება ეკონომიკის სამინისტროს მიერ დამტკიცებული საბაზრო ფასები.11 `cxovelTa samyaros Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Tanaxmad 1996 wlidan dRemde saqarTveloSi Seiqmna 18samonadireo meurneoba, saerTo farTobiT 228 837 heqtari70

ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად უკანასკნელ წლებში საგრძნობლად გაუარესდაქვეყნის წყალსატევების ეკოლოგიური მდგომარეობა. მნიშვნელოვნად შეაცირდა ძვირფასი სარეწაოსახეობების მარაგი, გადაშენების საშიშროების წინაშე დადგა ატლანტური ზუთხის პოპულაცია,შავი ზღვის ორაგული და სხვა.რაც შეეხება სარეწაო დანიშნულების თევზებს, მათი მარაგები, წყალსატევების პოტენციურშესაძლებლობებთან შედარებით, ბევრად დაბალი. ისეთ უნიკალურ წყალსატევებში, როგორიცააჯანდარის, ტაბაწყურის, ნადარბაზევის, ფარავნის, წალკისა და სხვა წყალსატევები, სარეწაოთევზის მარაგის მკვეთრი ზრდა ინტენსიური ხელოვნური აღწარმოების გარეშე შეუძლებელია.2.5 ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი 12XX საუკუნის 30-იან წლებში დაიწყო საქართველოს ბიომრავალფეროვნების შესახებმონაცემთა შეგროვება საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ინსტიტუტებში. თუმცა ამსაქმიანობას არ შეიძლება ეწოდოს მონიტორინგი, რადგან მონაცემთა შეფროვება სპონტანურადმიმდინარეობდა და არ ჰქონდა სისტემატური ხასიათი. მართალია, ყოველ წელს დგებოდა«ბუნების მატიანე», სადაც აღწერილი იყო ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობა ნაკრძალებში,რეგულარულად ივსებოდა აღრიცხვის სხვადასხვა ფორმები (2ТП охота; форма 1 заповедник),სისტემატურად ხდებოდა ტყის რესურსების შეფასება (მერქნიან მცენარეთა რაოდენობა,სახეობრივი განაწილება და სხვ.) ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ შემთხვევაში მონაცემთა შეგროვებასხვადასხვა მეთოდოლოგიით მიმდინარეობდა, ამიტომ მათი ანალიზი დიდ ცდომილებებსგვაძლევს.1990-იანი წლებიდან ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის შესახებ მონაცემთა შეგროვებასხვადასხვა სამთავრობო და არასამთავრობო ორგანიზაციებმაც დაიწყეს. საქართველოსბიომრავალფეროვნების ინვენტარიზაციის პირველი ეტაპი ძირითადად დასრულდა 1996 წელს,როდესაც გამოქვეყნდა ანგარიში ”საქართველოს ბიომრავალფეროვნების შესწავლის პროგრამისმასალები”, სადაც წარმოდგენილია მეტ-ნაკლები სიზუსტით შეგროვილი ინფორმაციასაქართველოს ბიომრავალფეროვნების შესახებ.ბოლო დროს საქართველოში არსებულმა მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურმა პირობებმაძლიერ უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინა გარემოზე. ქვეყანაში ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელიასახელმწიფო ინსტიტუციური ინფრასტრუქტურა. ამის გამო იზრდება ბიოლოგიური რესურსებისუკონტროლო მოხმარება.ზემოაღნიშნული პრობლემების გამო, სრულიად მოშლილია კანონის შესრულებისა დამასზე ზედამხედველობის სისტემა. პასუხისმგებელ ორგანიზაციებს, ფინანსებისა დაკვალიფიციური კადრების ნაკლებობის გამო, უჭირთ კანონდარღვევების აღმოფხვრა. ამ ფონზეკატასტროფულად ღრმავდება ზეწოლა ბიომრავალფეროვნებაზე. საქართველოში არ არსებობსგარემოს მდგომარეობის შესახებ მონაცემთა შეგროვების, შენახვის და ანალიზის თანამედროვე დაოპერატიული სისტემა, რაც ართულებს რეალური მდგომარეობის შეფასებას და მომავალიტენდენციების პროგნოზირებას. ეს კი, თავის მხრივ, ხელს უშლის ოპტიმალურიგადაწყვეტილებების მიღებას.ძირითადი კანონი, რომელიც შეიცავს ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის შესახებზოგად დებულებებს, არის საქართველოს კანონი ”გარემოს დაცვის შესახებ” (1996 წელი). კერძოდ,აღნიშნული კანონის VII თავის მიხედვით, გარემოს შესახებ ინფორმაციული სისტემა შედგებასახელმწიფო აღრიცხვისა (მუხლი 26) და გარემოს მონიტორინგის სისტემებისაგან (მუხლი 27).12 instituciuri sakiTxebi ganxilulia 2003 wlis dekembris mdgomareobis mixedviT.71

გარემოს მონიტორინგის სისტემა განმარტებულია, როგორც მონაცემთა შეგროვების, შენახვისა დაანალიზის სისტემა, რომლის საერთო კოორდინაციასაც ახდენს გარემოს დაცვის სამინისტრო.გარემოს მონიტორინგის სამართლებრივი რეჟიმი, აღნიშნული კანონის მიხედვით, უნდადარეგულირდეს სპეციალური კანონით გარემოს მონიტორინგის შესახებ. კანონები ”დაცულიტერიტორიების სისტემის შესახებ”, ”ცხოველთა სამყაროს შესახებ” და ”საქართველოს ტყისკოდექსი” მოიცავენ ბიომრავალფეროვნების შესახებ ინფორმაციის შეგროვების, შენახვისა დაანალიზის სისტემის ზოგად დებულებებს. კერძოდ, ამ კანონების მიხედვით,ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგისა და აღრიცხვის ფუნქციები გადანაწილებულია შემდეგუწყებებს შორის: გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო ასრულებსმაკოორდინირებელ როლს გარემოს, მათ შორის, ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის სფეროში(მუხლი 27, გარემოს დაცვის კანონი; პუნქტი 2, მუხლი 18, კანონი დაცული ტერიტორიებისსისტემის შესახებ). ამავე დროს სამინისტრო კოორდინაციას უწევს ცხოველთა სამყაროს კადასტრისწარმოებას (პუნქტი 1,2, მუხლი 59).დაცული ტერიტორიების, ნაკრძალებისა და სამონადირეო მეურნეობების სახელმწიფოდეპარტამენტი (რედ. შენიშვნა: 2004 წლიდან გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებისსამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტი)ორგანიზებას უწევს ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგს დაცული ტერიტორიების ფარგლებშიდა აწარმოებს დაცული ტერიტორიების კადასტრს (პუნქტი 2, მუხლი 17, კანონი დაცულიტერიტორიების სისტემის შესახებ).სატყეო მეურნეობის სახელმწიფო დეპარტამენტი (რედ. შენიშვნა: 2004 წლიდან გარემოსდაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებასატყეო მეურნეობის დეპარტამენტი) და მისი ტერიტორიული ორგანოები აწარმოებენ სახელმწიფოტყის ფონდის მონიტორინგსა და კადასტრს სამეურნეო ტყის ფონდის ფარგლებში (ტყის კოდექსი,VIII თავი, მუხლი 24, 25). მაგრამ ეს ქმედებები ითვალისწინებს ტყის რესურსების ყველა შესაძლოეკონომიკურ შეფასებას და ამ შეფასების ყოველწლიურ კორექტირებას. გარდა ამისა, აღნიშნულიკანონები შეიცავს დებულებებს თვით მონიტორინგის შესახებ. კერძოდ, გენერალურილიცენზიების მფლობელი ბიომრავალფეროვნების ობიექტებით მოსარგებლეები, ვალდებულნიარიან, სისტემატური დაკვირვებები აწარმოონ გამოყენებული ობიექტების რაოდენობაზე,მდგომარეობაზე და ა.შ. და მიაწოდონ ინფორმაცია შესაბამის უწყებებს. გარდა ამისა, «ტყისკოდექსის» მიხედვით, კერძო და იურიდიულმა პირებმა, შესაბამის უწყებებთან წინასწარიშეთანხმების საფუძველზე, შეიძლება აწარმოონ ტყის რესურსებისა და ცხოველთა სამყაროსმონიტორინგი დაცული ტერიტორიების, სამონადირეო მეურნეობებისა და სამეურნეო ტყისფონდის ფარგლებში. დაფინანსების წყაროები შეიძლება იყოს როგორც სახელმწიფო, ასევე კერძო.ზემოაღნიშნული კანონებით მეტნაკლებად გარკვეულია პასუხისმგებელი ორგანოებისფუნქციები. მაგრამ უმეტესწილად ეს ფუნქციები არ არის მკაცრად გამიჯნული, მეტად ზოგადიდა ბუნდოვანია. ასე მაგალითად, ”გარემოს დაცვის შესახებ” კანონის მიხედვით, გარემოსა დაბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს ევალება ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგისსაერთო კოორდინაცია, ხოლო მონიტორინგს თითოეული ზემოთ ჩამოთვლილი უწყებააწარმოებს თავისი კომპეტენციის ფარგლებში. მაგრამ ამ კომპეტენციის ფარგლებიც არ არისმკვეთრად ჩამოყალიბებული. კანონმდებლობაში, აგრეთვე, არ არის განსაზღვრულიმონიტორინგის წარმოების წესი, მეთოდოლოგია, ანგარიშგების ფორმა, უწყებათაურთიერთვალდებულებები ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის ერთიანი სისტემისფარგლებში. ამ დეტალების ჩართვა უნდა მომხდარიყო კანონში გარემოს მონიტორინგისშესახებ, რომელიც ჯერჯერობით არ შემუშავებულა. ამ კანონმა უნდა ჩამოაყალიბოს გარემოს72

მონიტორინგის ერთიანი სისტემის ჩარჩო და მკვეთრად გამიჯნოს უწყებათა უფლება-მოვალეობები და ურთიერთვალდებულებები მონიტორინგის ერთიანი სისტემის ფარგლებში.2.6 ბიოუსაფრთხოებაროგორც მდიდარი ბიომრავალფეროვნების ქვეყანა, საქართველო განსაკუთრებული რისკისქვეშაა, როდესაც საქმე ეხება თანამედროვე ბიოტექნოლოგიის მეთოდებით მიღებული ცოცხალიმოდიფიცირებული ორგანიზმების გარემოში ინტროდუქციას.2003 წლიდან საქართველოში მიმდინარეობს UNEP/GEF-ის პროექტი “ბიოუსაფრთხოებისეროვნული სისტემის განვითარება”, რომლის მიზანია საქართველოში ბიომრავალფეროვნებისკონვენციის ბიოუსაფრთხოების კარტახენას ოქმის პრინციპებისა და მოთხოვნების შესაბამისიბიოუსაფრთხოების ეროვნული სისტემის პროექტის შექმნა.აღნიშნული პროექტის ფარგლებში მოპოვებული ინფორმაციის საფუძველზე შესაძლებელიაზოგადად ვიმსჯელოთ საქართველოში გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმებისა დამათგან წარმოებული პროდუქციის მიმოქცევასთან დაკავშირებული პრობლემატიკის შესახებ:ოფიციალური და არაოფიციალური წყაროებიდან დადასტურებულია გმო-ის იმპორტისა დასაქართველოს სხვადასხვა რაიონებში (სათესლე მასალის სახით) გავრცელების რამდენიმე ფაქტი 13 .მართალია ნაწილობრივ არსებობს ინფორმაცია იმ ფერმერთა შესახებ, რომლებმაც მიიღეს ესსათესლე მასალა და სად იქნა იგი გამოყენებული, მაგრამ, იმის გამო, რომ შემდგომი მონიტორინგიარ ჩატარებულა, უცნობია გავრცელდა თუ არა ეს მასალა სხვა ტერიტორიებზეც. ასევე უცნობია იყოთუ არა დაცული გენეტიკურად მოდიფიცირებული სათესლე მასალის გამოყენების წესები.ამდენად, შესაძლებელი იყო მოდიფიცირებული გენის გავრცელება გარემოში. არც ერთ ცნობილშემთხვევაში არ ჩატარებულა ტესტები ამ გენის გამოსავლენად სხვა მცენარეებში. აქედანგამომდინარე უცნობია გავრცელების ტერიტორია, ზემოქმედების დონე და ხარისხი.არ არსებობს მონაცემები უშუალოდ სურსათად, ცხოველთა საკვებად გამოსაყენებელი ანგადასამუშავებელი გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმების იმპორტის შესახებ.საქართველოს სამეცნიერო და საექსპერტო პოტენციალის მიმოხილვამ აჩვენა, რომმიზანმიმართული კვლევები თანამედროვე ბიოტექნოლოგიების გამოყენების, პროდუქტებისწარმოების, ბუნებაში ინტროდუქციის, ინვაზიის პრევენციის, მიმოქცევის კონტროლისა დარისკების მართვის თვალსაზრისით არ მიმდინარეობდა, თუ არ ჩავთვლით ცალკეულ სამეცნიეროდა არასამთავრობო ჯგუფებს ან მოკლევადიან პროექტებს. სამეცნიერო თვალსაზრისით საკითხისსუსტად და ფრაგმენტულად შესწავლის გამო არ არსებობს ცოცხალი მოდიფიცირებულიორგანიზმების უსაფრთხო მიმოქცევის რეგულირების მეთოდოლოგიები. არსებობსშესაძლებლობა, რომ უახლოეს მომავალში მოხდეს ადგილობრივი ექსპერიმენტების (მათ შორისსაველე ცდების) დაფინანსება უცხოური კომპანიების მიერ, რომლებსაც თავიანთ ქვეყანაშიკანონით ეკრძალებათ მსგავსი ექსპერიმენტების ჩატარება.13 1996 wels daTeses genetikurad modificirebuli e. w. monsantos kartofili. mis mimarT ar gatarebula sakarantinozomebi da jiSTa gamocdis samwliani wesi. kulturam ar gaamarTla – igi ar aRmoCnda adgilobriv pirobebTan Seguebulida Zlier dazianda sokovani daavadebebiT. mosavalic saSualoze dabali aRmoCnda da garegnuli formac ar iyomimzidveli, ris gamoc sabolood am kartofilma ver miiRo saxelmwifo nebarTva Semdgom komerciul Tesvaze. aminiciativas mohyva sazogadoebis uaryofiTi gamoxmaureba da rezonansi saerTaSoriso donezec, ris Sedegadac misifinansireba sawyis etapzeve Sewyda.73

არ არსებობს ცოცხალი მოდიფიცირებული ორგანიზმების ტრანსსასაზღვროგადაადგილების, შექმნის, გამოყენებისა და ბუნებაში გამონთავისუფლების პირდაპირირეგულირების განმსაზღვრელი კანონმდებლობა. ბიოუსაფრთხოებისა და ბიოტექნოლოგიისსაკითხები პრაქტიკულად უგულვებელყოფილია იმ კანონებშიც კი, სადაც ლოგიკურად ესასპექტები ჩართული უნდა იყოს. მიუხედავად ამისა არსებული კანონმდებლობის საფუძველზეარსებობს ინსტიტუციონალური სტრუქტურის ელემენტები, რომლებიც შესაძლებელიაგამოყენებული იქნას ცოცხალ მოდიფიცირებულ ორგანიზმებთან დაკავშირებული საკითხებისრეგულირებისათვის.არ არსებობს ცოცხალი მოდიფიცირებული ორგანიზმების მიმოქცევის (გადაცემა, მოპყრობა,გამოყენება) სფეროში საზოგადოების უფლებებისა და მოვალეობების დეტალურადგანმსაზღვრელი ლეგალური ბაზა. მომხმარებლები და ბიზნეს სექტორი არა არის ინფორმირებულიამ სფეროში თავისი უფლებებისა და ვალდებულებების, აგრეთვე პასუხისმგებლობის შესახებ.2.7 გარემოსდაცვითი განათლება, საზოგადოებრივი ცნობიერება და საზოგადოების მონაწილეობასაბჭოთა პერიოდში, საქართველოში საერთოდ იგნორირებული იყო გარემოსმდგომარეობის შესახებ საზოგადოების ინფორმირებისა და მოსახლეობის გარემოსდაცვითიგანათლების საკითხები. გადაწყვეტილებების მიღება ხდებოდა უნიფიცირებულიკანონმდებლობის, ნორმატივებისა და სტანდარტების საფუძველზე, საბჭოთა კავშირის ერთიანიმიზნებიდან გამომდინარე და არა რეალური ლოკალური სიტუაციის, რესპუბლიკებისინტერესების და მოსახლეობის აზრის გათვალისწინებით. მოსახლეობის გარემოსდაცვითცნობიერებაზე “ზრუნვა” შემოიფარგლებოდა მხოლოდ იმ საკითხების პროპაგანდით, რაც ერთიანისაბჭოთა პოლიტიკით იყო განპირობებული. რაც შეეხება გარემოსდაცვით განათლებას, ეს პროცესიმხოლოდ ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლებაშიაისახებოდა და ვერ უზრუნველყოფდა საზოგადოებრივ ცნობიერებაში გარემოსდაცვითიღირებულებების ჩამოყალიბებასა და განმტკიცებას.ბოლო წლებში მიღებული გარემოსდაცვითი კანონმდებლობით საზოგადოებას მიენიჭაგარემოს მდგომარეობის შესახებ დროული, სანდო ინფორმაციის და გარემოსდაცვითგადაწყვეტილებებში მონაწილეობის მიღების უფლება.1999 წელს მიღებული იქნა “საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი”, რომლისIII თავში - “ინფორმაციის თავისუფლება” დეტალურად არის მოცემული სახელმწიფოსტრუქტურების მოვალეობები საზოგადოების, მისთვის საინტერესო ინფორმაციითუზრუნველყოფის საქმეში და მოქალაქეების უფლებები ამ ინფორმაციის მოთხოვნის და მიღებისშესახებ.2000 წლის 10 თებერვალს რატიფიცირებული იქნა “გარემოსდაცვით საკითხებთანდაკავშირებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის, გადაწყვეტილებების მიღების პროცესშისაზოგადოების მონაწილეობისა და ამ სფეროში მართლმსაჯულების საკითხებზეხელმისაწვდომობის შესახებ” კონვენცია (ე.წ. “ორჰუსის კონვენცია”). აღნიშნული კონვენცია ძალაშიშევიდა 2001 წლის 30 ოქტომბერს.გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობის უფლებებსგანაპირობებს შემდეგი კანონები:• “დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ” - მუხლი 22: მოსახლეობისა და საზოგადოებრივიგაერთიანების წარმომადგენლებს უფლება აქვთ, მონაწილეობა მიიღონ:– დაცული ტერიტორიების დაარსების, განვითარების, შემცირებისა და გაუქმებისგადაწყვეტილებების მიღებაში;74

– მენეჯმენტის გეგმების, დებულებებისა და სხვა დოკუმენტების განხილვაში;– ბუფერული ზონების მართვის საქმიანობაში;– საკონსულტაციო საბჭოების მუშაობაში;– არასაბიუჯეტო ფინანსების ხარჯვის რეგულირებაში და სხვა;• „გარემოსდაცვითი ნებართვების შესახებ“ - თავი III; მუხლი 15, 16, 17: მოსახლეობისა დასაზოგადოებრივი გაერთიანების წარმომადგენლებს უფლება აქვთ:– მონაწილეობა მიიღონ გარემოზე ზემოქმედების შეფასების საჯარო განხილვაში;– წარმოადგინონ შენიშვნები და წინადადებები პირველი კატეგორიის საქმიანობაზე;– ჩაატარონ დამოუკიდებელი შეფასება პირველი კატეგორიის საქმიანობაზე (რომელიცგათვალისწინებული უნდა იყოს გარემოსდაცვითი ნებართვის გაცემისას);– მოითხოვონ სრული ინფორმაცია პირველი და მეორე კატეგორიის საქმიანობის დაგეგმვისადა გზშ-ს ჩატარების პროცესში (გარდა კანონით დადგენილი შემთხვევებისა);– დაიცვან საკუთარი უფლებები სასამართლოს წესით და სხვა;• „სახელმწიფო ეკოლოგიური ექსპერტიზის შესახებ“, რომელიც ეფუძნება "გარემოსდაცვითინებართვის" შესახებ საქართველოს კანონს და განაპირობებს სახელმწიფო ორგანოების მიერგადაწყვეტილების მიღების ფორმალურ პროცედურაში საზოგადოების მონაწილეობასა და მისინფორმირებას;• „ტყის კოდექსი“ - თავი X: მოსახლეობისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისწარმომადგენლებს უფლება აქვთ:– მონაწილეობა მიიღონ ტყის ფონდის მართვის დაგეგმვის ღონისძიებებში;– გამოთქვან შენიშვნები და წარადგინონ წინადადებები ტყის ფონდის მართვის უფლებისმქონე ორგანოებში;– მიიღონ დროული და სრული ინფორმაცია სახელმწიფო ტყის ფონდის მდგომარეობისშესახებ და სხვა.რაც შეეხება გარემოსდაცვით განათლებას, მისი როლი, მნიშვნელობა და სტატუსიგანსაზღვრულია ჩარჩო კანონით „გარემოს დაცვის შესახებ“ (1996 წ.). ამ კანონის III თავის მე-8 დამე-9 მუხლებში მითითებულია, რომ აუცილებელია შეიქმნას გარემოსდაცვითი განათლებისერთიანი სისტემა, რომელიც „მოიცავს საგანმანათლებლო სასწავლებლების, კადრებისმომზადებისა და კვალიფიკაციის ამაღლების დაწესებულებათა ქსელს“, აგრეთვე „სკოლამდელი,დაწყებითი, საბაზო, საშუალო, პროფესიული და უმაღლესი განათლების ეტაპებს“ - ანუ დაცულიუნდა იქნას სწავლების უწყვეტობის პრინციპი.აღსანიშნავია, რომ „მოსახლეობის ეკოლოგიური განათლების სახელმწიფო პროგრამაში“ 14დიდი ადგილი აქვს დათმობილი არაფორმალურ განათლებას (პიროვნების გარემოსდაცვითიცოდნის და უნარის მუდმივი განახლება და დახვეწა ფორმალური სასწავლო სისტემის გარეთარსებული ორგანიზაციების მეშვეობით, მაგ: ტრეინინგისა და გადამზადების ცენტრები, სკოლისგარეშე დაწესებულებები, ბავშვთა და მოზარდთა საზოგადოებრივი გაერთიანებები, ეკოლოგიურიბანაკები, ეროვნული პარკები და სხვ.). ამ კუთხით დიდი მნიშვნელობა აქვსბიომრავალფეროვნების სფეროში მომუშავე პროფესიული საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისაქტიურობას. ასეთი ორგანიზაციები რეგიონებში ძალიან ცოტაა, ბევრგან საერთოდ არ არის.საქართველოში მოქმედ ეროვნულ და საერთაშორისო კანონმდებლობაში მკაფიოდააჩამოყალიბებული ყველა ის მოთხოვნა, რომლებიც უნდა უზრუნველყოფდნენ ისეთი სამოქალაქოსაზოგადოების ჩამოყალიბებას, რომელიც თავისი მოღვაწეობით დამატებით საფრთხეს არშეუქმნის საარსებო გარემოს. მიუხედავად ამისა, ურთულესი ეკონომიკური პირობებიდანგამომდინარე, მთავრობაც და საზოგადოებაც ხშირად იგნორირებას უკეთებს გარემოს ხელყოფის14 damtkicebulia saqarTvelos prezidentis 18.12.02 #538 brZanebulebiT.75

ფაქტებს, რის გამოც ყველაზე უფრო ზარალდება ადგილობრივი ფლორა, ფაუნა და ბუნებრივილანდშაფტები. თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში საზოგადოების მხრიდანგარემოს დაზიანება და ბუნებრივი რესურსების არამართებული გამოყენება განპირობებულია: ა)არასაკმარისი გარემოსდაცვითი ცნობიერებით; ბ) საქართველოში მოქმედი გარემოსდაცვითიკანონმდებლობის არცოდნით; გ) სახელმწიფო, საზოგადოებრივ და ბიზნეს სექტორებს შორისარასაკმარისი კოორდინაციით. გარდა ამისა, გარკვეულ პრობლემებს ქმნის აღსრულებისმექანიზმების უქონლობა.დაბალია ჟურნალისტების დაინტერესება გარემოსდაცვითი თემატიკით. ჟურნალისტიკისფაკულტეტები (როგორც სახელმწიფო, ასევე კერძო ინსტიტუტებში) არ ამზადებენ კადრებს ეკო-ჟურნალისტიკის განხრით. ამდენად, საზოგადოების ინფორმირების ჯაჭვის ყველაზე მძლავრირგოლი - მას-მედია ამ კუთხით პრაქტიკულად არაეფექტურია.დღეისათვის საქართველოში ეკოლოგიური ინფორმაციის არაპოპულარულობას მისიარაკომერციული მხარე განაპირობებს. აქედან გამომდინარე, ტელევიზიითა და პრესისსაშუალებით გარემოსდაცითი ინფორმაციის გავრცელება ფრაგმენტულია. რაც შეეხებაანალიტიკურ გადაცემებს, ისინი მხოლოდ დამკვეთის გადამხდელუნარიანობაზეადამოკიდებული, ხოლო ის სახელმწიფო უწყებები, რომლებიც უშუალოდ არიან დაკავშირებულნიბიომრავალფეროვნების პრობლემების გადაწყვეტასთან, ქვეყანაში არსებული მძიმე ეკონომიკურიპირობების გამო, პრაქტიკულად არაგადამხდელუნარიანნი არიან.მსგავსი სიტუაციაა შექმნილი გარემოსდაცვითი სამართლის სფეროშიც. არცერთსახელმწიფო და კერძო უმაღლესი სასწავლებლის იურიდიულ ფაკულტეტებს არ გააჩნიათ გარემოსდაცვის კათედრა, არ არსებობს გარემოს დაცვის (ეკოლოგიური) სამართლის სახელმწიფოსასწავლო პროგრამა, შესაბამისად - არ არის დამტკიცებული კონკრეტული სასწავლო პროგრამებიდა არ არსებობს სახელმძღვანელო (ბიბლიოგრაფიული) ბაზაც. მართალია, სახელმწიფოუნივერსიტეტის სამოქალაქო სამართლის კათედრაზე იკითხება გარემოსდაცვითი სამართლისკურსი, მაგრამ ეს მხოლოდ ცალკეული ლექტორების ინიციატივაზე და ფაკულტეტისხელმძღვანელობის კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული, რომელიც ხელმძღვანელობის ცვლასთანერთად პრაქტიკულად ყოველწლიურად იცვლება. სწორედ აქედან გამომდინარე, პრობლემებიაგარემოსდაცვით სამართალწარმოებაში (გარემოსდაცვითი სამართლის სპეციალისტების მწვავედეფიციტი), რაც ორჰუსის კონვენციის ძალაში შესვლასთან დაკავშირებით, კიდევ უფრო დიდსირთულეებს შექმნის.ასევე სირთულეებია გარემოსდაცვით სარეკლამო საქმიანობასთან დაკავშირებით, კერძოდ:• სახელმწიფო საბიუჯეტო ორგანიზაციებს, ქვეყანაში არსებული მძიმე ეკონომიკურიპირობებიდან გამომდინარე, სარეკლამო საქმიანობისათვის არ გააჩნიათ შესაბამისი თანხები(მცირე გამონაკლისს წარმოადგენს საერთაშორისო პროგრამების ბიუჯეტიდან დაფინანსებულირეკლამები და ვიდეო კლიპები);• საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით (კანონი „რეკლამის შესახებ“, მუხლი 12 –„სოციალური რეკლამა“), სოციალური რეკლამის უფასო განთავსება თავისი წლიურისარეკლამო დროის არანაკლებ 5 პროცენტის ფარგლებში, ევალება რეკლამის გამავრცელებელიმ ორგანიზაციებს, რომელთა საქმიანობა ნაწილობრივ ან მთლიანად ფინანსდება სახელმწიფობიუჯეტიდან (მაგ. სახელმწიფო ტელერადიომაუწყებლობა). კანონის ეს მოთხოვნა, ცხადია, არვრცელდება კერძო კომპანიებზე და სოციალური რეკლამის განთავსება მხოლოდ მათ კეთილნებაზეა დამოკიდებული;• სოციალური რეკლამა მოიცავს ისეთ სფეროებს, როგორიცაა „მოსახლეობის სიცოცხლის,ჯანმრთელობის და ქონების, აგრეთვე გარემოს დაცვა“ (კანონი „რეკლამის შესახებ“, მუხლი 12 -სოციალური რეკლამა“). აქედან გამომდინარე 5%-იანი ლიმიტი საკმაოდ ზღუდავს სარეკლამოკამპანიის წარმოებას და ხშირ შემთხვევაში რეკლამის გამავრცელებელი ორგანიზაციებიდან76

უარის თქმის საბაბია იმ მოტივით, რომ სოციალური რეკლამისათვის განკუთვნილი დროისლიმიტი ამოწურულია.2.8 ფინანსურ-ეკონომიკური პროგრამა1990 წლამდე საქართველოს ბუნების დაცვის ეკონომიკა განეკუთვნებოდა საქართველოსსაგეგმო კომიტეტში შექმნილი ერთწლიანი და ხუთწლიანი გეგმების ნაწილს. ბუნების დაცვისა დაბუნებრივი რესურსების რაციონალური გამოყენების ღონისძიებებისათვის 1976-1980 წლებშისაქართველოს რესპუბლიკაში დახარჯულია სახელმწიფოს კაპდაბანდების ხარჯზე 250,1 მილიონიმანეთი, ხოლო 1981-1984 წლებში 194,1 მილიონი მანეთი. შესაბამისად, ბუნების დაცვისდაფინანსება ხორციელდებოდა ცენტრალიზებულად სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ისეთიმახასიათებლების გათვალისწინებით, როგორიცაა:ა) დაცული ტერიტორიების ფართობი;ბ) საჭირო კადრების ოდენობა;გ) კადრების განათლება.შესაბამისად, მსგავსი სისტემა დაფუძნებული იყო სახელმწიფო საკანონმდებლო სფეროზედა კანონების აკრძალვით მოტივაციაზე. ნაკლები იყო მოსახლეობის დაინტერესება გარემოსდაცვის საქმეში. ქარხნები და ფაბრიკები გარემოს დამაბინძურებელ საქმიანობას ახორციელებდნენყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე. არ არსებობდა გარემოს დაბინძურებისათვის დაჯარიმებისმკაფიო სისტემა.მიუხედავად მთელი რიგი პრობლემებისა, დამოუკიდებელი საქართველო საბაზროეკონომიკაზე გარდამავალ პერიოდში ცდილობს გარემოსდაცვითი პოლიტიკის დანერგვას;კერძოდ, საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების 1996-2000 წლების ინდიკატორულგეგმაში ჩამოყალიბებული იყო ეკონომიკური პოლიტიკის არსი, რომელიც შემდეგ აისახასაქართველოს კანონში გარემოს დაცვის შესახებ. აღსანიშნავია ამ კანონის მთავარი პრინციპები:1) რისკის შემცირების პრინციპი;2) მდგრადობის პრინციპი;3) პრიორიტეტულობის პრინციპი;4) ფასიანი ბუნებათსარგებლობის პრინციპი;5) პრინციპი - დამბინძურებელი იხდის;6) ნარჩენების მინიმიზაციის პრინციპი;7) გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოებრიობის მონაწილეობის პრინციპი.სამწუხაროდ, საქართველოს კანონი ”გარემოს დაცვის შესახებ” მოკლებულია მყარფინანსურ მექანიზმს. დღემდე ვერ ხორციელდება ამ კანონის მე-17 მუხლში მოხსენიებულიგანსაკუთრებით საშიში საქმიანობის ობიექტების სავალდებულო ეკოლოგიური დაზღვევა,რომლის საშუალებითაც შემოსული თანხები გამოყენებული უნდა იქნას ეკოლოგიური ავარიისადა კატასტროფის შედეგების აღმოფხვრისა და მათი პროფილაქტიკისათვის. გამომდინარესაქართველოს თავისებურებებიდან და ბოლო წლების სადაზღვევო გამოცდილებიდან, შესაბამისიდაზღვევის განხორციელებისათვის უმჯობესია შეიქმნას სავალდებულო ეკოლოგიური დაზღვევისსახელმწიფო კომპანია, რომელიც რეალურად განახორციელებს გარემოს ზარალისგაუვნებელყოფისა და პრევენციულ ღონისძიებებს. ამ საქმეში დიდი მნიშვნელობა აქვსბიომრავალფეროვნების ეკონომიკური ფასეულობის დადგენას. იმისათვის, რომ განვახორციელოთბიომრავალფეროვნების კონსერვაცია, საჭიროა, უპირველეს ყოვლისა განვსაზღვროთ ფინანსურმაჩვენებლებში გამოხატული ბიომრავალფეროვნების ფასეულობა ანუ სარგებლიანობა.77

ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის ეკონომიკური მდგომარეობის ანალიზისას გამოიყოშემდეგი პრობლემები:2.9 საკანონმდებლო ასპექტებიბიომრავალფეროვნების დაცვის საკანონმდებლო ასპექტები ამ დოკუმენტის სხვა თავებშიცგვხვდება. მხოლოდ პრაქტიკულობისა და საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, გადაწყდასაკანონმდებლო პრობლემები ცალკე თავშიც განხილულიყო. ამიტომ ეს თავი ზოგ შემთხვევაშიიმეორებს სხვა კომპონენტების შინაარს.ბუნების დაცვის საკითხები საქართველოს ტერიტორიაზე ქართული სახელმწიფოსარსებობის მთელი ისტორიული პერიოდის განმავლობაში გარკვეულწილად აქტუალური იყო. ესგამოიხატებოდა, როგორც ხალხურ ტრადიციებში, ასევე, გარკვეულ სახელმწიფო აქტებში. ასემაგალითად, ტყის და ბუნების დაცვის აუცილებლობის შესახებ ჯერ კიდევ მე-12 საუკუნისდოკუმენტებშია მოხსენიებული.საბჭოთა კავშირის არსებობის პერიოდში საქართველოს გააჩნდა კანონმდებლობა, რომლისსაშუალებითაც რეგულირდებოდა ბუნებისდაცვითი და ბუნებრივი რესურსების მოხმარებასთანდაკავშირებული საქმიანობა. აღნიშნული კანონმდებლობიდან აღსანიშნავია: 1958 წლისსაქართველოს სსრ კანონი ”ბუნების დაცვის შესახებ”; 1981 წლის საქართველოს სსრ კანონი”ცხოველთა სამყაროს დაცვისა და გამოყენების შესახებ”, 1978 წლის საქართველოს სსრ ტყისკოდექსი, 1974 წლის საქრთველოს სსრ წყლის კოდექსი, საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოს 1977წლის 31 ივლისის #546 დადგენილება ”საქართველოს სსრ ტერიტორიაზე გავრცელებული იშვიათდა გადაშენების გზაზე მდგარ სახეობათა გარეული ცხოველებისა და მცენარეების წიგნის”საქართველოს სსრ წითელი წიგნის შექმნის შესახებ” (აღნიშნული დადგენილების საფუძველზე1982 წელს გამოცემული იქნა ”საქართველოს წითელი წიგნი”) და სხვა. ამ პერიოდშისაქართველოში (ისევე, როგორც მთელ საბჭოთა კავშირში) ბუნებრივი რესურსები და მათიმოხმარება სახელმწიფოს ხელში იყო. არსებული სისტემა ითვალისწინებდა უფასობუნებათსარგებლობის პრინციპს და არ ითვალისწინებდა მდგრადი განვითარების ელემენტებს.საბჭოთა კანონმდებლობისთვის, ერთი მხრივ, დამახასიათებელი იყო ბუნებისდაცვითისაქმიანობის საკმაოდ მკაცრი და ეფექტური ზომები, ხოლო მეორეს მხრივ, დაშვებული იყო და,უფრო მეტიც, სტიმულირდებოდა ისეთი ქმედებები, როგორიცაა უცხო სახეობების ინტროდუქციადა ველური სახეობების რიცხოვნობის ხელოვნური რეგულირება ეკოლოგიური შედეგებისგათვალისწინების გარეშე (არსებობდა პრემიალური სისტემა ე. წ. ”მავნე სახეობების”გამოხშირვისათვის).საქართველოს უახლესი ისტორიის პერიოდში მოხდა საბჭოთა კანონმდებლობისთანდათანობითი ჩანაცვლება ახალი ნორმატიული აქტებით. ჩამოყალიბდა გარკვეულისაკანონმდებლო ბაზა, რომელიც შემუშავებულია ევროკავშირის საბჭოს მიერ მიღებულისაკანონმდებლო აქტების, საერთაშორისო შეთანხმებებისა და გაერთიანებული ერებისორგანიზაციის 1992 წლის რიო-დე-ჟანეიროს გარემოს დაცვისა და განვითარების კონფერენციისმიერ მიღებული ”გარემოს დაცვისა და განვითარების რიოს დეკლარაციის”, ”21-ე საუკუნისგლობალური განვითარების პროგრამის” – ”დღის წესრიგი 21”-ის დასკვნითი დოკუმენტისსაფუძველზე. მარტო 1995-1999 წლებში საქართველოს პარლამენტის მიერ გარემოს დაცვისა დაბუნებათსარგებლობის სფეროში მიღებულ იქნა 22 საკანონმდებლო ნორმატიული აქტი.საქართველოს გარემოსდაცვით კანონმდებლობის საფუძველს შეადგენს საქართველოსკონსტიტუცია, რომლის 37-ე მუხლის თანახმად: «ყველას აქვს უფლება ცხოვრობდესჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში, სარგებლობდეს ბუნებრივი და კულტურულიგარემოთი. ყველა ვალდებულია გაუფრთხილდეს ბუნებრივ და კულტურულ გარემოს» (პუნქტი 3);78

«ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველსაყოფად, საზოგადოებისეკოლოგიური და ეკონომიკური ინტერესების შესაბამისად, ახლანდელი და მომავალი თაობებისინტერესების გათვალისწინებით სახელმწიფო უზრუნველყოფს გარემოს დაცვას და რაციონალურბუნებათსარგებლობას» (პუნქტი 4).საქართველოს კონსტიტუციის და ”ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოსკანონის თანახმად, საერთაშორისო შეთანხმებებს, მემორანდუმებს და კონვენციებს, ენიჭებათპრიორიტეტი ეროვნულ კანონმდებლობასთან მიმართებაში, თუ ისინი არ ეწინააღმდეგებიანსაქართველოს კონსტიტუციას.საქართველოს ბიომრავალფეროვნების დაცვის სფეროში მნიშვნელოვანი საერთაშორისოვალდებულებები აკისრია. საქართველო არის მთელი რიგი კონვენციების მხარე (იხ. ცხრილი).ბიომრავალფეროვნებასთან დაკავშირებული საერთაშორისო კონვენციები, რომლებსაცმიერთებულია საქართველოკონვენციის სახელწოდებაკონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებკონვენცია საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიანი,განსაკუთრებით წყლის ფრინველთა საბინადროდვარგისი ტერიტორიების შესახებ (რამსარის კონვენცია)კონვენცია გადაშენების პირას მყოფი ფლორისა დაფაუნის ველური სახეობებით საერთაშორისო ვაჭრობისშესახებ (CITES)კონვენცია მიგრირებადი სახეობების შესახებ (ბონისკონვენცია)კონვენცია გარემოსდაცვით საკითხებთანდაკავშირებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის დაამ სფეროში მართლმსაჯულების საკითხებზეხელმისაწვდომობის შესახებ (ორჰუსის კონვენცია)აფრიკა-ევრაზიის მიგრირებადი წყლის ფრინველებისდაცვის შესახებ (AEWA)შავი ზღვის, ხმელთაშუა ზღვისა და მიმდებარეატლანტის ოკეანის მცირე ვეშაპისებრთა დაცვის შესახებ(ACCOBAMS)შეთანხმება ხელფრთიანთა შესახებმიერთების თარიღი1994 წლის 31 აგვისტო1996 წლის 30 აპრილი1996 წლის 12 აგვისტო2000 წლის 6 იანვარი2000 წლის 11თებერვალი2001 წლის მარტი2001 წლის მარტი2002 წლის იანვარიაღნიშნული კონვენციებით გათვალისწინებული ვალდებულებები დღემდე არ არისსათანადოდ ასახული ეროვნულ კანონმდებლობაში. რის გამოც კონვენციების რიგი დებულებებიმხოლოდ დეკლარირებულია და არ ხდება მათი რეალური განხორციელება.79

1996 წელს საქართველოს კონსტიტუციის ზემოთ აღნიშნული დებულებებისგანხორციელების მიზნით მიღებული იქნა კანონი ”გარემოს დაცვის შესახებ”, რომელიც მოიცავსშემდეგ საკითხებს: გარემოს დაცვა მავნე ზემოქმედებისაგან; გარემოს ხარისხის გაუმჯობესება;მდგრადი განვითარება და ბუნებრივი რესურსების მდგრადი გამოყენება; ბიოლოგიურიმრავალფეროვნებისა და ეკოლოგიური წონასწორობის შენარჩუნება; უნიკალური ლანდშაფტებისადა ეკოსისტემების დაცვა; გლობალური გარემოსდაცვითი პრობლემების გადასაჭრელადგარკვეული ძალისხმევის წარმართვა; გარემოს დაცვის სფეროში მოქალაქეთა უფლებებისა დამოვალეობების განსაზღვრა; გარემოსდაცვითი განათლება.საქართველოში ბიომრავალფეროვნების დაცვის სფეროში მიღებულია შემდეგი კანონები”გარემოს დაცვის შესახებ”, ”დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ”, ”ცხოველთა სამყაროსშესახებ”, ”საქართველოს ”წითელი ნუსხისა” და ”წითელი წიგნის” შესახებ”, ”საქართველოსტყის კოდექსი” და ”საქართველოს წყლის კოდექსი”. ეს კანონები და მათი კანონქვემდებარენორმატიული აქტები წარმოადგენენ, როგორც ველური ბუნების შენარჩუნების, ისესაერთაშორისო კანონებისა და საერთაშორისო სამართლის მოთხოვნების ქვეყანაში დანერგვისმექანიზმს.ახალი კანონმდებლობის საფუძვლებში ჩადებულია ახალი პრინციპი, რომლის მიხედვითაცსაქართველოში ყოველგვარი ბუნებათსარგებლობა ფასიანია; აქედან გამომდინარე, შემოღებულიასხვადასხვა გადასახადები, რომლებიც რეგულირდება ლიცენზიებისა და ნებართვების გაცემისსისტემით. ამგვარი სისტემის შემოღებას მინიმუმამდე დაჰყავს სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფიბუნებრივი რესურსების უკანონო მოპოვება და ექსპლუატაცია.საქართველოს კანონი ”გარემოს დაცვის შესახებ” ქმნის სამართლებრივ საფუძველს მთელირიგი გარემოსდაცვითი კანონებისა და კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტების შემუშავებისა დაამოქმედებისთვის. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ კანონს არ გააჩნია ორგანული კანონის სტატუსი.ამის შედეგად, ამ ნორმატიული აქტის უმნიშვნელოვანესი მუხლები ძალას კარგავენ, მოდიან რაწინააღმდეგობაში სხვა შემდგომ მიღებულ ნორმატიულ დოკუმენტებთან.ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების თვალსაზრისით მეორე უმნიშვნელოვანეს კანონსწარმოადგენს კანონი ”დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ”, რომელიც ქმნის ძირითადსაკანონმდებლო ბაზას საქართველოში ახალი, საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი დაცულიტერიტორიების სისტემის ჩამოყალიბებისთვის.კანონი განსაზღვრავს დაცული ტერიტორიების დაარსების, განვითარებისა დაფუნქციონირების ასპექტებს; აყალიბებს მართვაზე პასუხისმგებელი ორგანოების სისტემასსხვადასხვა დონეზე და განსაზღვრავს სხვადასხვა კატეგორიის დაცული ტერიტორიის ფარგლებშიდასაშვებ საქმიანობებს.როგორც აღვნიშნეთ, ”დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ” კანონი ქმნისთანამედროვე დაცული სისტემების ჩამოყალიბების წინაპირობას, თუმცა არსებობს სერიოზულინაკლოვანებებიც. ფაქტიურად, კანონი არ ადგენს ქცევის კონკრეტულ ნორმებს – ძირითადად იგიმოიცავს ზოგადი ხასიათის ნორმა-პრინციპებს, რომელთაგან ზოგიერთიურთიერთსაწინააღმდეგოა.საქართველოში ამჟამად არსებული დაცული ტერიტორიების უმრავლესობა დაარსებულია1991 წლამდე, საქართველოს სსრ მთავრობის გადაწყვეტილებების საფუძველზე, რომლებიც, თავისმხრივ, გამომდინარეობენ სსრკ მთავრობის შესაბამისი გადაწყვეტილებებიდან, რომელთაუმრავლესობა ეწინააღმდეგება ”დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ” კანონით დადგენილზოგად ნორმებს. 1991 წლამდე მოქმედი კანონმდებლობით, დაცული ტერიტორიის დაარსება,ერთსა და იმავე დროს, ნიშნავდა, ერთი მხრივ, გარკვეული ფართობისათვის დაცულიტერიტორიის მიწის კატეგორიის მინიჭებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ამავე ფართობზე მართვისერთეულის (იურიდიული პირის) შექმნას. ”დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ” კანონს80

გარკვეულობა არ შეუტანია აღნიშნულ საკითხში, რის გამოც მასში ერთმანეთშია არეული დაცულიტერიტორიის, როგორც მიწის კატეგორიისა და დაცული ტერიტორიის, როგორც მართვისერთეულის (იურიდიული პირის) სტატუსი.უნდა აღინიშნოს, რომ კანონის ეკონომიკური და საფინანსო ნაწილი წინააღმდეგობაშიმოდის მოქმედ საფინანსო-საბიუჯეტო კანონმდებლობასთან. არ მომხდარა აგრეთვე ”დაცულიტერიტორიების სისტემის შესახებ” კანონით დადგენილი ზოგადი ნორმების ასახვა ამ კანონისამოქმედების შემდგომ მიღებულ კანონმდებლობაში (განსაკუთრებით ეს ეხება კანონმდებლობასმიწათსარგებლობის სფეროში). ამ უკანასკნელმა გარემოებამ, თავის მხრივ, განაპირობა ის, რომ”დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ” კანონი სამართლებრივი თვალსაზრისით აშკარადმოითხოვს ცვლილებებისა და დამატებების შეტანას.საქართველოს ტერიტორიის სასაზღვრო ზონაში ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებისა დადაცვის საქმე რეალურად სრულყოფილი სამართლებრივი რეგულირების მიღმა რჩება.საქართველოს ”სახელმწიფო საზღვრის შესახებ” კანონის ის დებულებები, რომლებიც სასაზღვროზონაში არეგულირებენ გარემოს დაცვას, ძალზე ზოგად და ბუნდოვან ფორმულირებებს შეიცავენ,ან საერთოდ წინააღმდეგობაში მოდიან ამავე სფეროში მოქმედ საკანონმდებლო ნორმატიულაქტებთან. აღნიშნული პრობლემა განსაკუთრებით აქტუალურია ზღვის აკვატორიაში შემავალსასაზღვრო ზონასთან მიმართებაში.ცხოველთა სახეობების დაცვისა და შენარჩუნების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ლეგალურინსტრუმენტს წარმოადგენს საქართველოს კანონი ”ცხოველთა სამყაროს შესახებ” (1996). კანონი,მისი მიზნებიდან და ამოცანებიდან გამომდინარე, არეგულირებს სამართლებრივ ურთიერთობებსცხოველთა სამყაროს ობიექტების დაცვისა და სარგებლობის მიმართულებით. ნორმატიული აქტისთანახმად, ცხოველთა სამყაროს ობიექტები საქართველოში სახელმწიფო საკუთრებაა. კანონი,უშუალოდ ველური ფაუნის სახეობების დაცვის გარდა, ითვალისწინებს მათი ჰაბიტატების,სამიგრაციო გზების, გამრავლების ადგილების დაცვას, უზრუნველყოფს ველური ფაუნის მდგრადგამოყენებას და ქმნის სამართლებრივ საფუძველს მისი in-situ და ex-situ კონსერვაციისთვის.აღნიშნული კანონი წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს დოკუმენტს ბიომრავალფეროვნებისმდგრადი გამოყენებისა და შენარჩუნების საქმეში. თუმცა უნდა აღინიშნოს გარკვეულინაკლოვანებები. ყურადღებას იპყრობს ის გარემოება, რომ მთელი რიგი მნიშვნელოვანი საკითხებისრეგულირებას კანონი ითვალისწინებს კანონქვემდებარე აქტების შემუშავების საფუძველზე,რომელთა რაოდენობა 33-ს აღწევს (მუხლი 69.2). შესაძლებელია ეს მიდგომა აღმასრულებელხელისუფლებას აძლევს მეტ მოქნილობას, მაგრამ არსებული მწირი საბიუჯეტო დაფინანსებისა დადაურეგულირებელი უწყებრივი ურთიერთობების პირობებში, მოსალოდნელია, რომ მთელი რიგიმნიშვნელოვანი საკითხებისა სამართლებრივი რეგულირების სფეროს გარეთ აღმოჩნდეს. ასევესერიოზულ ნაკლად შეიძლება იქნას განხილული ის გარემოება, რომ კანონი არ იძლევა კერძოინიციატივის საფუძველზე გარკვეული ქმედებების ფინანსირების საშუალებას, რაც არსებულისაბიუჯეტო კრიზისის პირობებში ერთ-ერთ შესაძლო გამოსავლად შეიძლება ჩაითვალოს.1999 წელს მიღებული იქნა ”საქართველოს ტყის კოდექსი”. იგი არეგულირებს საქართველოსტყის ფონდისა და მისი რესურსების მოვლასთან, დაცვასთან, აღდგენასა და გამოყენებასთანდაკავშირებულ სამართლებრივ ურთიერთობებს. ტყის კოდექსის მიხედვით განსაზღვრულიასახელმწიფო ტყის ფონდის ცნება, რომლის ქვეშაც იგულისხმება კანონმდებლობის საფუძველზემისთვის მიკუთვნებული მიწებისა და მისი რესურსების (ტყეები) ერთობლიობა. კოდექსი ასევეარეგულირებს ტყის ფონდზე საკუთრების უფლებას. აღსანიშნავია, რომ დაშვებულია კერძოსაკუთრებაში ტყის გადაცემა. კოდექსის მიღების მომენტში ტყის ფონდი მთლიანადგამოცხადებულია სახელმწიფო საკუთრებად, ხოლო განსახელმწიფოებრიობის პროცესი უნდადარეგულირებულიყო შესაბამისი კანონმდებლობით, რომლის შექმნის აუცილებლობასაცითვალისწინებს კოდექსის მე-9.2 მუხლი. თუმცა ტყეების განსახელმწიფოების საკითხი ქვეყანაში81

დღემდე ღიად არის დარჩენილი და წარმოადგენს მწვავე დისკუსიის საგანს.ბიომრავალფეროვნების თვალსაზრისით, კოდექსის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ამოცანასწარმოადგენს საქართველოს ტყის ფონდის დაცვა, ხელუხლებელი ტყეების თვითმყოფადობისშენარჩუნება, მცენარეთა რელიქტური, ენდემური და სხვა ძვირფასი სახეობების დაცვა.სამწუხაროდ ბიომრავალფეროვნების დაცვის სამართლებრივი რეგულირების თვალსაზრისით,კოდექსის 46-ე მუხლი შეიცავს მხოლოდ დეკლარაციული ხასიათის დებულებას. უფრო მეტიც,რიგი დებულებებისა წინააღმდეგობაში მოდის ბიომრავალფეროვნების კონვენციისდებულებებთან.გარდა ზემოთ წარმოდგენილი საკანონმდებლო აქტებისა, სახეობათა და მათი ჰაბიტატებისდაცვა დაცული ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ უზრუნველყოფილია კანონით ”გარემოსდაცვითინებართვის შესახებ” (ამოქმედდა 1997 წლის 1 იანვრიდან) და კანონით ”სახელმწიფო ეკოლოგიურიექსპერტიზის შესახებ” (ამოქმედდა 1997 წლის 1 იანვრიდან). ამ კანონთა მიხედვით, ნებართვანებისმიერ საქმიანობაზე გაიცემა გარემოზე ზემოქმედების შეფასებისა და სახელმწიფოეკოლოგიური ექსპერტიზის ჩატარების შემდეგ. თუ საექსპერტო შეფასებით ან გარემოზეზემოქმედების შეფასებით ვლინდება განსახორციელებელი საქმიანობის რაიმე შესაძლოზემოქმედება ბიომრავალფეროვნებაზე, ეს შეიძლება გახდეს: ა) საქმიანობის განხორციელებაზეუარის თქმის საფუძველი, თუ ხდება შეუქცევადი ნეგატიური ზემოქმედება ან ბ) თუ საქმიანობა არგამოიწვევს ბიომრავალფეროვნების შეუქცევად დეგრადაციას და საქმიანობის განხორციელებისპროცესში შესაძლებელია გატარდეს ნეგატიური ზემოქმედების შერბილების ღონისძიებები,შესაძლებელია ნებართვა გაიცეს იმ პირობით, რომ ეს ღონისძიებები განხორციელდებაკონკრეტული სიტუაციის შესაბამისი მასშტაბით.ზემოქმედების შერბილების ღონისძიებებია: სახეობების საარსებო არეალის დაცვა,მცენარეთა და ცხოველთა სახეობების კონსერვაცია, სამიგრაციო გზების დაცვა, ცხოველების დაცვაშეშფოთებისაგან და ამ მიზნით საქმიანობის განსაკუთრებული რეჟიმის დაწესება, რამაც უნდაუზრუნველყოს, მაგალითად, გამრავლების პერიოდში ცხოველთა მინიმალური შეშფოთება,ბიოტექნიკური ღონისძიებები, რომელთა განხორციელების შემთხვევაში გამორიცხული უნდაიყოს ბიოლოგიური ინვაზიის ნებისმიერი შესაძლებლობა, სხვა ნებისმიერი ადექვატურიღონისძიება. მათი განხორციელება ეკისრება საქმიანობის ინიციატორს. კონტროლსა დამონიტორინგს მათ შესრულებაზე ახორციელებს სახელმწიფო გარემოსდაცვითი ორგანო თავისიკომპეტენციის ფარგლებში.2003 წლის ივნისში საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი ”საქართველოს «წითელინუსხისა” და ”წითელი წიგნის” შესახებ”. კანონით სამართლებრივად განისაზღვრა გადაშენებისსაფრთხის წინაშე მყოფი გარეული ცხოველებისა და ველური მცენარეების სახეობებისსაქართველოს ”წითელი ნუსხისა” ასევე, ”წითელი წიგნის” (რომელსაც ენიჭება სარეკომენდაციო დამეთოდური ხასიათის მნიშვნელობა) იურიდიული დეფინიციები. კანონით ასევე განისაზღვრა,”წითელი ნუსხის” სტრუქტურა, ნუსხაში შესატანი სახეობების განსაზღვრის, ნუსხის პროექტისშემუშავების, მიღებისა და განახლების (გადასინჯვის) პროცედურები. აღნიშნული კანონი ასევეარეგულირებს გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების ”წითელ წიგნთან”, საფრთხისწინაშე მყოფი სახეობების დაცვასთან, მოპოვებასთან, მათი აღდგენისა და შენარჩუნებისღონისძიებათა დაგეგმვასა და დაფინანსებასთან დაკავშირებულ საკითხებს.2.10. მდგრადი სატყეო მეურნეობასაქართველოში ტყეები ისტორიულად წარმოადგენდნენ სახელმწიფოს განსაკუთრებულიზრუნვის საგანს, რაც ტყითსარგებლობის გონივრულ რეგულირებაში გამოიხატებოდა. ასეთირეგულირების საფუძველს, თავის მხრივ, წარმოადგენდა ტყეებზე სახელმწიფო (სახაზინო),საეკლესიო, კერძო და კოლექტიურ საკუთრებათა ინსტიტუტის არსებობა. ამ მხრივ,82

მნიშვნელოვნად შეიცვალა მდგომარეობა მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში, როდესაცგაუქმებული იქნა ქართული სახელმწიფოებრიობა, თუმცა ზემოაღნიშნული საკუთრებათაინსტიტუტი (მართალია სახეშეცვლილი სახით) მაინც განაგრძობდა არსებობას. 1921 წელს ტყეებისაქართველოს სსრ-ის სახელმწიფო საკუთრებად, ხოლო შემდგომ პერიოდში სსრკ-ის საერთო-სახალხო საკუთრებად გამოცხადდა. ამრიგად, მოისპო სატყეო მეურნეობის წარმოების ძველისისტემა და შეიქმნა ახალი ე.წ. სოციალისტური სატყეო მეურნეობის სისტემა. ამ პერიოდიდანიწყება საქართველოს ტყეების, უმეტესწილად არარაციონალური მეთოდების გამოყენებით,ფართომასშტაბიანი ექსპლუატაციის პროცესი.განსაკუთრებით დიდი ზიანი მიადგა საქართველოს ტყეებს გასული საუკუნის 20-30-იანწლებში, მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში და 50-60-იან წლებში. ამ პერიოდში ტყის ფონდის მთელფართობზე დიდი ინტენსივობის უსისტემო ჭრები მიმდინარეობდა, რასაც შედეგად მოყვა ტყისეკოსისტემების მდგრადობის რღვევა და მათი საერთო ფუნქციონალური მდგომარეობის მკვეთრიგაუარესება. არსებულმა ვითარებამ მაშინდელი ადგილობრივი და საკავშირო ხელისუფლებააიძულა მნიშვნელოვნად შეემცირებინათ საქართველოში ხე-ტყის დამზადების გეგმები. სატყეოპოლიტიკა შეიცვალა ძირითადად ტყეების დაცვისა და მათი რეკრეაციული დანიშნულებითგამოყენების მიმართულებით. ხოლო ხე-ტყის გადამამუშავებელი მრეწველობა რუსეთიდანიმპორტირებული ნედლეულის ხარჯზე ვითარდებოდა. ახალი ”საქართველოს ტყის კოდექსის”(1999 წ.) ამოქმედებამდე არსებული კლასიფიკაციით ტყეები დაყოფილი იყო ორ ძირითადჯგუფად: დაცვითი ფუნქციების მატარებელი ტყეები (ტყეების 98%) – ე.წ. «მთის ტყეები” დადაცვითი და საექსპლუატაციო ტყეები – ე.წ. «ბარის ტყეები” (ტყეების 2%).ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ მდგომარეობა კვლავ მკვეთრად შეიცვალა.სიღარიბის ზრდისა და ენერგეტიკული კრიზისის ფონზე თითქმის შეწყდა ხე-ტყის ნედლეულისიმპორტი რუსეთიდან. აღნიშნულმა გარემოებებმა გამოიწვია ბუნებრივი ტყეების მერქნითირესურსების მასიური გამოყენება საწვავად. მნიშვნელოვნად გაიზარდა მორების ექსპორტი,მეტწილად დაბალ ფასად. მნიშვნელოვნად შესუსტდა ტყის რესურსების სათანადო მართვასახელმწიფოს მიერ, რამაც გამოიწვია ხე-ტყის უკონტროლო და უკანონო ჭრების სერიოზულიგაზრდა. ტყის რესურსებით არალეგალური სარგებლობისა და ტყეების დაცვისა და შენარჩუნებისღონისძიებათა არასაკმარისობის გამო ადგილი აქვს ტყეების მოცულობისა და ხარისხისშემცირებას.არაადექვატური ინსტიტუციური მოწყობა, გაურკვეველი ვალდებულებები დაარასაკმარისი ფინანსური სახსრები ხელს უშლიან არა მარტო ეფექტური კონტროლის დაწესებასუკანონო ჭრებზე, არამედ ტყის რესურსების მართვისთვის ადექვატური საქმიანობებისგანხორციელებას (მაგ. ინვენტარიზაცია და დაგეგმვა, ტყეების გაშენება, აღდგენა, ტყის მოვლა დადაცვა, ტყის რესურსების გამოყოფა სარგებლობის მიზნით და მასზე სათანადო ფასების დაწესება).ტყითსარგებლობის სფეროში სანებართვო, გადასახადებისა და გაყიდვის სისტემა მოუქნელი დაარაგამჭვირვალეა. არ არის უზრუნველყოფილი საზოგადოების მონაწილეობა ტყის მართვაში.თუმცა საზოგადოებრიობის დიდ ნაწილს გაცნობიერებული აქვს ადამიანისა და ტყისურთიერთდამოკიდებულებისა და გავლენის დიდი მნიშვნელობა საქართველოში და ის გარემოებარომ, საქართველოს ტყეები წარმოადგენენ გარემოსდაცვითი, ეკონომიკური, კულტურული,მეცნიერული და რეკრეაციული მნიშვნელობის თვალსაზრისით უდიდესი ღირებულებისრესურსს, რომლის დაკარგვას გამოუსწორებელი შედეგები შეიძლება მოყვეს.საქართველოს გააჩნია ტყიანობის საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელი, რომლის მიხედვითგანეკუთვნება ტყით მდიდარი ქვეყნების რიცხვს, მაგრამ ამჟამად ტყის საშუალო სიხშირეკრიტიკულ ზღვრამდეა მისული და შეადგენს 0,52-ს. ამასთან კრიტიკულ ზღვარზე (0,5) დაბალისიხშირის კორომები ტყით დაფარული საერთო ფართობის ნახევარზე მეტს (55%) შეადგენს. ასეთტყეებს მკვეთრადა აქვთ დაქვეითებული დაცვითი ფუნქციები (ნიადაგდაცვითი, წყალშენახვითი,83

წყალმარეგულირებელი, სანიტარიულ-ჰიგიენური და სხვა.) და ამასთან მნიშვნელოვანწილადდაკარგული აქვთ თვითაღდგენა-თვითგანახლების უნარი, რაც საბოლოო ჯამში უარყოფითგავლენას ახდენს საერთო ეკოლოგიურ ვითარებაზე საქართველოში.ქვეყნის ტყეების უმეტესი ნაწილი მდებარეობს დიდი დახრილობის ფერდობებზე. 3,8%ტყით დაფარული ფართობებისა მდებარეობს 0-10 0 , 16,4% - 11-20 0 , 17,0% - 21-25 0 , 18,6% - 26-30 0 ,20,1% - 31-35 0 , ხოლო 24,1% მდებარეობს 35 0 და უფრო მაღალი დახრილობის ფერდობებზე.საქართველოს ტყეებში მრავალფეროვანი მცენარეული საფარისა და ცხოველთა სამყაროსერთობლიობის, ასევე, მთლიანობაში ტყის ლანდშაფტების შენარჩუნება მოითხოვს ტყისრესურსების მართვისა და შესაბამისად მდგრადი სატყეო მეურნეობის გაძღოლის ინტეგრირებულისტრატეგიისა და სამოქმედო გეგმის შემუშავებასა და განხორციელებას. აღნიშნული სტრატეგიისადა სამოქმედო გეგმის შემუშავებისა და განხორცილების პროცესში მხედველობაში უნდა იქნესმიღებული ის გარემოება რომ, ტყის კონკრეტული უბნები და სახეობათა გავრცელების არეალებისაჭიროებენ განსაკუთრებულ დაცვას.ტყის ეკოსისტემების როლისა და ფუნქციების მნიშვნელობის გათვალისწინებაზე (ე.წ.”ეკოსისტემურ მიდგომაზე”) დაფუძნებული ტყის რესურსების მართვა წარმოადგენს ბუნებრივილანდშაფტებისა და წყალშემკრები აუზების, ეკოლოგიური პროცესების, მცენარეებისა დაცხოველთა სახეობებისა და ადამიანის სამეურნეო ქმედებათა ინტეგრირებული მართვის სისტემას.ამგვარი სისტემის ფუნქციონირება საჭიროებს ტყის რესურსების მართვის სისტემის ყველასუბიექტის თანამშრომლობას ყველა დონეზე, რათა უზრუნველყოფილი იქნეს ტყეებისეკოლოგიურ, ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ ფასეულობათა დაცვა და მდგრადიგამოყენება. ამგვარი სისტემა, ასევე, მოითხოვს ტყეების მრავალმხრივი ფუქნციების უკეთ ცოდნასდა იმგვარი ფორმალიზებული სახის ინფორმაციას, რომელიც სცილდება ძირითადადზეზემდგომი ტყის მარაგების მოცულობათა განსაზღვრაზე ორიენტირებულ ამჟამად არსებულიინვენტარიზაციის (ტყეთმოწყობისა და ნაწილობრივ სატყეო კადასტრის) სისტემის ფარგლებს.მეტად მნიშვნელოვანია, აგრეთვე, მეცნიერული კვლევისა და სამეცნიერო-ტექნიკურიგანვითარების შედეგად დაგროვილი პოტენციალის გამოყენებისა და სრულყოფის საშუალებითგანისაზღვროს პირდაპირი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები ერთი მხრივ, ტყის ეკოსისტემებისფუნქციონალურ მდგომარეობასა და მეორე მხრივ, არსებულ სატყეო-სამეურნეო პრაქტიკას,ბუნებრივი ხასიათის კატასტროფებსა და პათოლოგიებს და ზოგადად ანთროპოგენულზემოქმედებას შორის. ამასთან ერთად საჭიროა ტყის რესურსების დაცვისა და გამოყენებისღონისძიებათა (სატყეო მეურნეობის) დაგეგმვის მეშვეობით ნათლად და ერთმნიშვნელოვნადგანისაზღვროს მდგრადი სატყეო მეურნეობის მიზნები და ჩამოყალიბდეს დაკვირვების(მონიტორინგის) სისტემა მათ განხორციელებაზე.საქართველოს სატყეო მეურნეობის უახლოეს ამოცანას უნდა შეადგენდეს განვითარებისისეთი სტრატეგიული გეზის შემუშავება და განხორციელება, რომელიც უზრუნველყოფს ტყეებისდაცვითი ფუნქციების შენარჩუნებას და გარდამავალ პერიოდში მერქანზე მოთხოვნილებისმხოლოდ ნაწილობრივ დაკმაყოფილებას. ამასთან, სატყეო პოლიტიკა საბოლოოდორიენტირებული უნდა იყოს საქართველოში მერქნის მძლავრი სანედლეულო ბაზის შექმნაზე,რომელიც არა მარტო დააკმაყოფილებს ადგილობრივ მოთხოვნას, არამედ შეძლებს გადაიქცესმნიშვნელოვან საექსპორტო შემოსავლის წყაროდ. ეკონომიკის განვითარებისა და შესაბამისადგადახდისუნარიანი მოთხოვნის ზრდის კვალობაზე მერქნის რესურსებით ქვეყნის უზრუნველყოფაერთ-ერთ უმწვავეს პრობლემად გადაიქცევა, რამაც შეიძლება გამოუსწორებელი საფრთხე შეუქმნასტყეებს. აღნიშნულ კონტექსტში გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ 1980-90 წლებშისაქართველო მერქანზე მოთხოვნილების მხოლოდ 8-10%-ს აკმაყოფილებდა საკუთარი რესურსებისხარჯზე.84

ზემოთ აღნიშნული ორი ძირითადი სტრატეგიული მიზნის მისაღწევად საჭიროასაქართველოში პლანტაციური მეტყევეობის განვითარება. პლანტაციური მეტყევეობა, როგორცმერქნის ნედლეულის მიღების სტაბილური წყარო ფართოდ არის დანერგილი მსოფლიოს მრავალქვეყანაში. აღნიშნული გზით სატყეო მეურნეობის განვითარება საშუალებას იძლევა სატყეომეურნეობაში რეალურად განხორციელდეს კვლავწარმოების ხანგრძლივი ციკლის მნიშვნელოვნადშემცირება, პროდუქტიულობის გადიდება, მოწინავე ტექნოლოგიების, კომპლექსურიმექანიზაციისა და სხვა მრავალი ღონისძიების დანერგვის ღონისძიებები. ამასთან, პლანტაციურიმეტყევეობის წარმოება საშუალებას იძლევა ”დავასვენოთ” ბუნებრივი წარმოშობის ტყის კორომები.ამისათვის კი საჭიროა ფართობების შერჩევა, პერსპექტიული ტყის სახეობებისა დატექნოლოგიების გამოყენება. დღეისათვის ქვეყანას არ გააჩნია საჭირო მატერიალური, ფინანსურიდა შრომითი რესურსები, რათა დაუყოვნებლივ შეუდგეს სატყეო მეურნეობის პლანტაციურიმეტყევეობის გზით განვითარებას. ამიტომ, მიმდინარე ეტაპზე საჭიროა დაიწყოს შესაბამისიმოსამზადებელი და საპროექტო სამუშაოები და გამოიძებნოს დაფინანსების წყაროები.დღესდღეობით სატყეო მეურნეობის წინაშე დგას მეტად რთული და აქტუალური ამოცანა,რომელიც დაკავშირებულია ხე-ტყის დამზადების მოცულობათა სტაბილიზაციის პირობებშისაკუთარი შემოსავლების ზრდასთან და საბოლოო ჯამში დარგის დაფინანსებასა და ნორმალურფუნქციონირებასთან. ამ თვალსაზრისით საჭიროა პირველ რიგში დამზადებული ხე-ტყისრაციონალური გამოყენება. რაც შეეხება საკუთარი შემოსავლების ზრდას - აქ უპირატესიყურადღება უნდა მიექცეს ხე-ტყის ექსპორტ-იმპორტის მოწესრიგებას და არამერქნულირესურსების რაციონალურ ათვისებას. აღნიშნული რესურსების გამოყენება არ მოითხოვსშედარებით მნიშვნელოვან კაპიტალურ დაბანდებებს, ხოლო მათი რაციონალური ათვისება დაგამოყენება საშუალებას მოგვცემს მოკლე პერიოდში სატყეო მეურნეობა გადავაქციოთრენტაბელურ დარგად.ამჟამად, როდესაც საქართველოს სატყეო სექტორში მსოფლიო ბანკის მხარდაჭერითხორციელდება დარგის განვითარების გრძელვადიანი პროგრამა, საჭიროა დაისახოს დაგანხორციელდეს ერთიანი სატყეო პოლიტიკა, რაც გარკვეული პერიოდის შემდეგ საშუალებასმოგვცემს ნაწილობრივ დავაკმაყოფილოთ ქვეყნის მოთხოვნილება მერქნის ნედლეულრესურსებზე, მოვახდინოთ ტყეების დაცვითი ფუნქციების სტაბილიზაცია (შემდგომში მათიმნიშვნელოვანი გაძლიერებით) და შესაბამისად ეტაპობრივად დავნერგოთ მდგრადიგანვითარების პრინციპებზე დაფუძნებული ტყეების მართვის სისტემა.ტყის რესურსების მდგრადი მართვის პრობლემების გადასაჭრელად შემდეგისტრატეგიული პრინციპები უნდა იქნას მხედველობაში მიღებული:• ხელუხლებელი ტყის ეკოსისტემები არსებითია ტყეების საერთო ფუნქციონალურიმდგომარეობის შენარჩუნებისათვის;• ტყის ეკოსისტემების მდგრადმა გამოყენებამ და მართვამ შესაძლებელი უნდა გახადოს მათიუმთავრესი ეკოლოგიური პროცესების, ბიოლოგიური მრავალფეროვნების, ნაყოფიერებისადა განახლების უნარის შენარჩუნება;• ტყის რესურსების სრული ინვენტარიზაცია არსებითია ტყის რესურსების მდგრადიმართვისათვის;• საქართველოს ტყეების მდგრადმა გამოყენებამ და მართვამ თავისი წვლილი უნდაშეიტანოს ადგილობრივი და გლობალური ეკოსისტემების შენარჩუნებაში;• გათვალისწინებული უნდა იყოს ის პირობები, რომლებიც აუარესებდნენ ან ახლაცაუარესებენ საქართველოს ტყეების საერთო ფუნქციონალურ მდგომარეობას;• გათვალისწინებული უნდა იქნეს საქართველოს მთის ტყეების ძირეული ეკოლოგიურიფუნქციები;85

• საქართველოს მთის ტყეების მნიშვნელოვანი ნაწილი მეტ-ნაკლებად ხელუხლებლად არისშენარჩუნებული და შესაბამისად ისინი უნდა განიხილებოდნენ, როგორც საერთაშორისომნიშვნელობის მქონე რესურსები;• მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული, რომ ტყის რესურსებისა და მათი ფლორისა დაფაუნის მდგრადი გამოყენება და შენარჩუნება შეიძლება უზრუნველყოფილ იქნასშორსგამიზნული ეროვნული პოლიტიკისა და საერთაშორისო ძალისხმევისკოორდინირებით.ზემოთქმულიდან გამომდინარე მდგრადი განვითარების პრინციპებზე დაფუძნებული სატყეომეურნეობის განვითარების ძირითადი მიზნები და ამოცანები უნდა იყოს:- ტყის რესურსების მართვის ახალი და ტრადიციული ფორმების შეფასებისათვისსადემონსტრაციო პროექტების შემუშავება, განხორციელება და ანალიზი;- ხე-ტყის დამზადებაზე მორატორიუმის უზრუნველყოფა გადაბერებული ტყის კორომებსადა მაღალი კონსერვაციული ღირებულების მქონე ტყეებშიზე და შესაბამისად ამ სახის ტყისკორომების დაცვის პრიორიტეტულობის პრინციპის გამოყენება.- ტყის რესურსების მართვაში მიწათსარგებლობის დაგეგმვისა და ზონირების მეთოდებისგამოყენება;- ეკოლოგიური და სოციალური თვალსაზრისით ადექვატური ტყის მასივების აღდგენისადა გაშენების პროგრამების შემუშავება და განხორციელება, რათა გაიზარდოს ტყით დაფარულიფართობები და აღდგეს ტყის ტიპები, რომლებმაც მნიშვნელოვანი დეგრადაცია განიცადეს ანსრულიად განადგურდნენ;- არ უნდა შეიქმნას სატყეო პლანტაციები ბუნებრივი ტყეების ან სხვა ბუნებრივიეკოსისტემების ჩანაცვლების ხარჯზე;- ხელი უნდა შეეწყოს აბორიგენული მერქნული სახეობების გამოყენებასა დაკულტივირებას; უნდა აიკრძალოს ინტროდუცირებული სახეობების გაშენება. ტყის კულტურებისგაშენების პროგრამები არ უნდა ითვალისწინებდნენ გენეტიკურად იდენტური სახეობების დიდიმასივების შექმნას;- უნდა დადგინდეს ის არეალები და ტყის ტიპები, სადაც ბუნებრივი წარმოშობის ტყე გაქრადა სადაც საჭიროა ტყის კორომების აღდგენა და რეკონსტრუქცია; შესაბამისად შემუშავებულიუნდა იქნეს ოპტიმალური ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთება ტყის კორომების აღდგენისა დარეკონსტრუქციისათვის;- უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს ექსპლუატაციას დაქვემდებარებული ტყის რესურსებისუნარჩენო მოხმარება.საჭიროა ასევე, იმ ფაქტორების შეფასება, რომლებმაც შესაძლოა ხელი შეუშალონ ზემოთაღნიშნული მიზნების განხორციელებას. ამგვარ ფაქტორებს შესაძლოა მივაკუთვნოთ:- გარდამავალი პერიოდისათვის დამახასიათებელი ეკონომიკური და სოციალურიასპექტების თავისებურებანი;- დიდი ზიანი, რომელიც ტყის რესურსებს მიადგა სამოქალაქო კონფლიქტების დროს;- საქართველოს საზოგადოებრიობა არ არის ადექვატურად ინფორმირებული ტყისრესურსების მნიშვნელობისა და მდგომარეობის შესახებ, და ასევე, იმ საშიშროებაზე, რომელიცემუქრება ადამიანთა ჯანმრთელობასა და გარემოს ტყეების დეგრადაციისა და ტყეების მიერდაცვითი ფუნქციების დაკარგვის შემთხვევაში;- არაფორმალური (ჩრდილოვანი) ეკონომიკის სექტორის დიდი ხვედრითი წილი;- ფინანსური რესურსების ნაკლებობა (ხშირ შემთხვევაში არარსებობა) ეკონომიკის ყველასექტორში (სატყეო მეურნეობის ჩათვლით);- ტექნიკური და ტექნოლოგიური ჩამორჩენილობა.86

დანართი 3შემოკლებათა ახსნაCITESGEFISOIUCNUNEPკონვენცია ”გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობებითსაერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ”გლობალური გარემოსდაცვითი ფონდისტანდარტიზაციის საერთაშორისო ორგანიზაციაბუნების დაცვის მსოფლიო კავშირიგაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გარემოს დაცვის პროგრამა87

დანართი 4 ავტორებიდაცული ტერიტორიები - სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი(NACRES);ანა რუხაძე, საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივირესურსების სამინისტროსახეობები და ჰაბიტატები( ფლორ ა)სახეობები და ჰაბიტატები( ფაუნა)- გიორგი არაბული, ბიოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატი,საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ბოტანიკისგანყოფილების გამგე;ოთარ აბდალაძე, ბიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი,საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ბოტანიკისინსტიტუტის განყოფილების გამგე- სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი(NACRES)აგრობიომრავალფეროვნება; - მაკა ჯორჯაძე, ბიოლოგიურ მეურნეობათა ასოციაცია“ელკანას” დირექტორიბიოტექნოლოგია დაბიოუსაფრთხოება.- მაკა ჯორჯაძე, ბიოლოგიურ მეურნეობათა ასოციაცია“ელკანას” დირექტორიანა რუხაძე, საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივირესურსების სამინისტრონადირობა - სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი(NACRES)თევზჭერა - giorgi biTaZe, საქართველოს გარემოს დაცვისა დაბუნებრივი რესურსების სამინისტრომონიტორინგი - სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი(NACRES)განათლება დასაზოგადოებასთანურთიერთობასაკანონმდებლო დაინსტიტუციური ასპექტებიმაია კაპანაძე, საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივირესურსების სამინისტრო- სახეობათა კონსერვაციის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი(NACRES)88

ფინანსურ-ეკონომიკური- კახაბერ ჯაყელი, ეკონომიკის მეცნიერებათა კანდიდატი,პროგრამაჯანდაცვის, ეკონომიკისა და დაზღვევის საქართველოს ღიაჰუმანიტარული ინსტიტუტის გენერალური დირექტორიმდგრადი სატყეო მეურნეობა - მალხაზ ძნელაძე, WWF კავკასიის ოფისი89