19.01.2013 Views

rj vu ^ «M

rj vu ^ «M

rj vu ^ «M

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

3 3o<br />

à


J<br />

*


MTCICERONIS<br />

de Partitionibus Oratoriis Diâ-<br />

LOGVS, IACOBÎ ST\EBs£I<br />

Commentants vltimo ab ipfo recognitis s& Enatrationibus<br />

Bartholomœi Latomi, Itémque<br />

Schol'tis Cbriflophori Hegendo<strong>rj</strong>>hirihillujlratus.<br />

Quibus iam hxc prater aliorum cditioncm acccflêrunc,<br />

Spiciîegia Leodegari; à Qucrcu rccognita & auâa,& Obfcr<br />

uationcs Ioannis à Fofïà:deindc Comentarius incerti autha<br />

ris ad intelligcntiam huius dialogi quoq^ non parum vtilis.<br />

^Aàieftifuntin eafdem Partitiones Ioannis Sturmij<br />

Dialogi quatuor,feorJum excuji.<br />

P A RI S 11 S,<br />

x*À$>uà Thomam Bjchardum 3fub Biblitsaureis,<br />

e regione collegij Remenjis.<br />

1<br />

S S S-<br />

Cum priuilegio Régis ad fexennium,


Extrait du priuilege du Roy.<br />

lAr grâce & priuilege du Roy il eÛ permis à<br />

Thomas Richard, libraire & imprimeur de<br />

l\niue<strong>rj</strong>ité de Paris, d'imprimer ou faire im~<br />

primervnefois ou plujteurs,certain Commentarius<br />

incerti authoris, auec les Commentaires faiBs par<br />

Leodegarius à Quercu,^ loannes à FaiTa^r/e lime de<br />

Ciceron intitule M. T. Ciccronis DcPartitionibus Oratoriis<br />

dialogus: & défendu parlediêi feigneura tous autres<br />

libraires, imprimeurs &perfonnes quel^coques,de non<br />

imprimer ne faire imprimer;\edre ne diflrihueren fèspays,<br />

terres&feigne uries,autres que ceulx qui auront efléimprime^ou<br />

faictz imprimer par ledifl Richard,fur les peines<br />

cotenueS es lettres du Roy nojlrefire~.&ce iufques au tem<br />

& terme de Jtx ans, à compter du iour & datte quil% feront<br />

paracbeue^ d'imprimer.comme plus a plain ef contenu<br />

car lettres patentesfur ce données à Paris le fixiefme tour de<br />

IuingJ'an mil cinq cens cinquante trois. y_Ainffigné,P ar<br />

le confeil,Mole,&fèeîléfurfimple queue de cire iaulne.


IACOBI LODOICI STRJLBJEI<br />

Rhemenjis in Partitiones oraiorids Ciceronis commentaria<br />

adlacobum Villonouanum.<br />

Vum per annos decem & quatuor in erudienda<br />

iuuentutc laborafïènx, etii ne tum quidem grauif.<br />

fimo labori quietem modûmq; repernTem,me tamen<br />

ad colligcnda mea fludia pleriq-amicorum<br />

adhortabantur.Quo propofito,diu raultumq- du<br />

bitaui, vtrum monitus & cohortationes admitterem, an potius<br />

ita me compararem 3nequeperferre infauflum pondus, neq; laboriofum<br />

viuédi genus nouo fudore cumulare.In hanc partem<br />

femper fueram propenfior 3 propterea quôd ad fcribendum feli<br />

citer,opus efl natura; & ingenij vir ibus,multarum rerum fcien<br />

tia,vfu & exercitatione dicendi:quç in me perquam exigua fentiebam.Et<br />

ea il forte mihi contigifTent,tamen quoniam à iàpien<br />

tifïïmis viris fcripta funt nirmu multa/ilendum putabam.Quod<br />

fi quid noui ratio poftularetprurfus exiflimabâ ceflandum temporibusnollrisjquumlaborhoneflus<br />

nullum prsemium ferat,<br />

fed vel cotemptumjVel inuidiam. Sciebam quoque 3bonas artes,<br />

quibus tum Grsci^tum Latini non fine magna dignitatis autho.<br />

ritateflorueruntjnuncapudeosquiomnia qusftu metiuntur,<br />

ita vilefcere,vt earum profeflores infra mortales omneis eflè videantur.His<br />

rebus addudtus, eos imitari decreueram, memoris<br />

noflrs do&iflimos viros, qui frui filentio literarum malunt, q<br />

inoperepœnitédobonashoras malè collocare.Sed nitebantur<br />

in aduerfum caufa^ validiores:Hominem non fuis, fed aliorum<br />

natum cômodis:EfTe propriû optimi cuiufque^aliquidin com-.<br />

munelaborare,feménquemittere, cuius alijpercipiâtfrudum:<br />

Alios xd'mm monumenta fuis relinquerejâlios nobilitatem generis^alios<br />

gloriamvirtute partam,omnes penè teftimonium<br />

quoddam fui laboris .Non aliter oportere artium liberalium<br />

profeiTores,nô modo viuos, fed magis etiam prodeflè mortuos:<br />

id fecifle veteresnouôfque fcriptores, quorum monumentis acuitur<br />

alterna; pofteritatis induftria. Hanc reliquilTe librorum<br />

velut hereditatem.,quam partim amimTe,partim neglexifle 3par-


tim deprauafïè,decoc"tricis îgnauîa» eilpoflcrorum: contrant<br />

redis boni fr ugique,feruaflè legata, ac diligenter auxifïè : ne qui<br />

omnia ab omnibus accepit,nemini quicquam omnium contulifièarguatur.Quod<br />

igiturftudialiterarum fecutus eflèm^bonàmque<br />

partem xtatis in eo curriculotranfegilTem >nec otium<br />

languidumacferè mortuum probarem,, ftatuebam mihi more<br />

meo femper aliquid in literis agédum,quod & aljtos forte iuuare<br />

pofïètj&acceptamàfcriptoribushxreditate adaugere. Quo<br />

meducebatilludjQuamquifq^norit artem,inhac feexerceat-<br />

Nec iam conflare videbantur qu£ feruntur in contrarium. Si<br />

non fubeft ingenij magna vis,tamen etiam pariunt aliquid infoe<br />

cundiores agri, ii modo arteôc diligentia percoluntur. Scripta/<br />

jetas, multa queritur obfcura:quamobremrelinquiturnobis


ci; o^înS!^«% e<br />

F°I è<br />

Rhetoric» pr*ceptianguftiflr:<br />

^mo^af%atiibÊlloj quem quum perutilem filio fuo non <strong>vu</strong>lgariter<br />

erudito iudicat, eadem fententia pronunciat, quanti facienda<br />

fin hsc prxceptionura defcriptio. Fatebor autem nihil<br />

opus fuiflè commentariis noftris/i Georgius Valla homo non<br />

indoaus.propius infpexiflet,rem cognouifi^veramq; fententia<br />

feruata ratione interpretis protuliflet. De quo viro, qui certèprodeffevoluit,nihildicânifînecefIàrt6.Statenimmihinul-<br />

,<br />

lius neque viui neq ; mortui vellicare nomcn, nifi contraueniat ^ 8-«.^,<br />

ratio necefïaria.Sed fi diligenter omnes illuflraffet obfcuriores . ^<br />

locoSj equidem multis impudens & ingtatus viderer, qui rébus<br />

alienis ornatus,cfeÎHtam viro gratia^mTupprîmerem. Verùm telles<br />

erunt huiufce rei permulti, Georgiû plurafcripfifTe in Partitiones<br />

Oratorias,quaî nihil faciunt ad rem.exeplis alieno tempore<br />

citatis totos confudifTe locos^bonam parte reliquiflè perobfcurâjprscepta<br />

Ciceronis trecenta & amplius in fenfum prauum<br />

detorfiffè: pro argumentis figuras, pro figuris argumenta<br />

cenfuifTe:medioitinerejacfilongis erroribus & onere defeflus<br />

eflè^abiecifle rerum grauium pondus,tantùm pauca leuiora te-<br />

'<br />

nuin^.Sedquiainuitusfecivtnxcdiceré,taceoreliqua,&


fas.definiaquamplurima. "Vtor &demonJMtione rerum qua;<br />

m abithilo poiita; iunt. Si qusdam raanora interpono, ici non<br />

tamdocendi —<br />

1<br />

—<br />

' u<br />

" Av<br />

^-W-— etiarohaben ..., ..... ... . ......<br />

^ natur Tnterpretatio. Stylum prefli. ne longe diflfiliret à génère<br />

commentandi.Qi^iderîècerimjautquidfecerimpotiuSjiudicéc<br />

, 1 ^(T^. ïequi reru xftimatorcs.non enim meaipfe vendico/ed amolior<br />

^)» .


E ÎVSD E M STE^Ehœi<br />

^Argument um.<br />

V Partitiones Oratorios infcripfiritjd initio demonftranium yidetur.<br />

Qjtidpartitio nominetur,ofiendit in Topicis.Partitionum,inquit,&- dmifionumgênas<br />

quale efiet,ofiendimus :fid quid mter fi différant ,planius di<br />

cendum ejl. Tnpartitionequafimembrafunt,yt corporis,caput,bumeri,ma<br />

nus, latera,crura,pedes. In dmifionefonna funt, quas Crxct îjictt yocant,<br />

nofiri fpecies.H&c lUe.ïnttentio aMem,dijpofitio,elocutio,memoria,prmunciaùo,nmfp^ecies<br />

aut forma Rbetoricesjfid ah omnibus partes nominantur,<br />

propterea qmd ex ils yeluti membris ars oratoria componitur.Nec enim inuentio ejl ^hetorice,<br />

yt laurws eft arbor : nec difpofitio efl ars bene d'cendi,yt iuftitia efi yirtus-.quia genns de jp~ecie,<br />

non de parte totum dicitttr : ynde partes,non fi>ecies effe confiât, ojmm fint igitur ha quinque<br />

fartium primx,qua ex ordine in minora quadam partiantur,quiimque minora metnbra partitione<br />

fiepius quàm diuifione diducantur,nomen partition» aptius fuit, quàm dimfionis. Sed e&»<br />

multa diuifiones in hacarte reperimitur.yt c'um dijlribuuntur fpecies locomm,orationum,canfarum,qu£fiionum,bowmm:quafient<br />

nominepartis O" Jpecies interdum yocant::r,à Cicéroneprafertim,<br />

ita quoque non inepte dicuntur partitiones. ^indiêta funt partitiones, quod oratoria<br />

fchohe,hoc eft rbetorica dijputationesjlc appellitari filèrent ? Non efl hac nominis prima caufa,fed<br />

methodus atque ratio docendi,in qua propofito fine qui dirigantur omnta,îum gênera fia.<br />

tuuntur;deinde fubiiciuntur partes,,& generumpartiûmque nomma defitùtionibus expltcantur.<br />

^Ab bac yiadijferendi,nomenhocduéJum futjfe fignificat in fine libri, qnum dkit, E-xpofita<br />

funt tibi omnes oratoria partitiones : qua quidem e média lïïa noflra ytcademia floruerunt:<br />

nequefmeeaautinueniriautintelligiauttraêlaripojfunt.Istitulufautemaptior efi huic libella,<br />

quàm cateris eius de arte dicendi, propterea quod in hoc ai dialeilicum morem breuitet<br />

& acutèjin aliis ad Q^Fra'rem & ai Mrutum,amplè & copiofe dffiritun<br />

BART HO LO M^£I LAtami^rgumentum.<br />

Cripfit hune librum Cicen dominante C.Cafare in Xepub.cHm fe in otium con-<br />

tulijfet:& firipfit ad filium,qui eodem tempore ^Athenisftudebat, cum antea<br />

%omx fitb padagogis, &• à pâtre ipfo Grâce mftitutUffuijfet.NulU enim ferè<br />

adhuc extabat Latina in bis artibus,qua cognitione digna haberentur,exceptis<br />

pauàs ^tntonijoratoris: quorum ipfi mentionemfacit in libris de Oratore.Ita-<br />

que aum hacjir alia fuis traderet,firipfit multa, non fiolum de dicendi ratione,<br />

fid etiam dephilofophia,qutbtts disciplinas Gracorumprinceps fua atate Latinit literis illufira-<br />

uit. Partitiones appetumit, quoi dicendi doElrinam difiributam partibusfuis yniuerfam<br />

complet~lantur,qua yiaartium tradendarumpropriaeft,& à Gratis/ÂiofocappeUatwr.cimc-<br />

quid enim ynum eft,i& partes habet,fiue bu forma fintjîue membra quadam totim, id ita re-<br />

(lifiimè cognofiitur,fi qua latent in eo,digerantur ordine,& diuidendo definiendôque explicen-<br />

tur.TÇbetorice autan yna efi,fine bene dicendi. Capita tria babet,uimoratoris,orationem,quœ-<br />

Jhionem,ad qua accommodatttr omnU dicendi praceptio. ltafit,yt his tribus explicatis,tota dt-<br />

tendi doiirina^ixpli^ita teneatur.


t * - L c ô c t ê g î f i r à v<br />

x W è ù i d ck- '<br />

i<br />

^{** y<br />

KÏSSIMVM SVVM MECOENA-<br />

ÇK°n>U«*. t e m p^ilippum Lenuncuriurn,epifco-<br />

*A t"* "<br />

putn & comitem Catalau-<br />

nenfem,Epigramma.<br />

*vw ' IT *U<br />

Quantumuis auidèt metant coloni<br />

Sfkasfrugiferisfuisinagris,<br />

^if 3<br />

^ * ikf«/^pratereunttamen metendas:<br />

S' tc<br />

q u<br />

' tme<br />

¥ r<br />

' lusannotat<br />

' tones<br />

^ y-h*. - ^^jlnMarciCkerontsbunclibellum<br />

CA- à -r^9i îrr*^ i uNobis fèduîo multa fcriptitarint,<br />

X^MJjJ*r y^.A MultdJuntabeisomiJJa: quorum<br />

u<br />

*"^Hœccollegimus i&tibiyouemus:<br />

^ ^^^Afultistu quiaprodesjlludœquum eft<br />

* j ^"^^f^r Sacraritibiprofumramultis.


Marci Tullij Ciccronîs<br />

PJRJTITIONES OKJTOBJsE.'<br />

Interlocutores Cicerojîlius & Cicero ]>4ter.<br />

C I C E R O F I L I V S .<br />

Tudeo mi pater\ Latine eX te<br />

a^id^re ea^qua; mihi tu de ra-<br />

irmodo tibi elt otium,& fi vis.<br />

C I C E R O P A T E R .


M. T. CICERONIS<br />

quoniampà fe valet & filins honeftapeteiu.ejy explicatif ghetorica latina,&> paternut af-<br />

feétus,etiafinihilpetatfilin»,& opportunité* ac occafio. H&rationes ejfichun*, ytfufcipin-<br />

turfcribendi negotium.%atio yiâque docendifacilior, in caufa efl cur intemgatiottibus aga-<br />

tur. Ergo imtioptpoofu.it qus fcràeret,cui maxime fcriberet,quofermone,quoftudio,qtto tepo-<br />

re,quamethodo yteretur.Tenuit decorum,quiduhitantem fecitadolefcentulum, rejpondentem<br />

fenem,quique feruamt iltud fâos,& ingenuos animi morts,obietlafilij perfona,figmficans pa­<br />

ternel cbaritatis affiïfam. Ockimprimxm & fitmminn efl.) hoc efl, primum & yltimttm.<br />

Horatitis,<br />

Prima diile mihi,fumma dicende Camatta.<br />

Primitm itaque,quoniam aliqnando Xoma exeundi potcflas data efl à Cœfare. Vltimum,mtt<br />

quod fint b&c extrema feneÊfatis, ont fcribendi ,fed q»îid haud te/npeftiuius ynquam bec<br />

filijftudia iimare pofiit,quum pater ad philofophiam,filins ad eandem,bomrâmque contenti»<br />

nem traiiciat.Erunt qutfumm'tm accipient maximum, yt à nobis in ambiguitate yerborum<br />

diffentiant,ey inde yideanturejfedotti. Scio equidemfummumpro maximof&ptdici. _^uis<br />

bac nefeif^it in ambigms babeo mibi mea fententia,ficut &> UUfuam. Et quia quai facilita<br />

efi,fcimt omnes-.quod occultum & probabile yidetur,trabo in lucem,ytfiqu'n hoc malit,acci-<br />

piat. ^it non fuit yltimum ocium.quid itafScripfit poftea.gjtylfi rhetoricandifuit occafio p»<br />

ftrcmafquid fi yoluntas yltimafquid fi extrema fpestNonne fie yltimum dicimus,quod fim-<br />

pliciter non eït yltimttm? Stabat yerfus Horatianut boc modo , Prima difle mibi, extrema<br />

dicende camœna.fumma dixit:qnamobrem,nifi fie erat confuetudo loqttendi ? Habeo idmeum<br />

exemplum locutionis bmm.fi contradicU,babe tuum,elr planiifac,prim» & fummum dixifie<br />

y eterespro principe cogrua exprefione ferfona-<br />

rttm q»e affumttntur,accuratdque compofitione yerbomm.lta. Diogenes Laertitts in yita PU<br />

tom.Pomderiuatur xzsB-ns>h«h^oiMU.Quxftioefi ernn interrogation! elataoratio:yt,<br />

~4a heltQtropmm cumfoh yertatitr? si* EMmgàmm leges çmiles ajftrobet?<br />

4


PARTIT. ORAT. c<br />

f 7nfinita,quSi Chrifiiano magifiratum gerere licet,ergo etiam bellstm.<br />

^ib antécédentibus : Si bxcparua & moritura corpora mente aliqua reguntur, ergo munius<br />

hic mente aliqua regitur.Sic colligit Cicero pro Mdone.<br />

confiequentibus:Ex deo tft,ergo yerhum dei audit. Piè yiuit,ergo adfiiElionespatietur.<br />

•Sic colligit Paul us z.Timoth.^.<br />

caufia : Dtligenter exerce tflyhm, ergo éloquentiam parabit. Spiritus efi inchfits terre,<br />

ergo temmotus efl.<br />

~Ab effec~libw.Eloquentiamparauit 3ergo ftylum diligenter exercuit.<br />

*A. maiorum comparationeiQjfifaKere confiueuerit patremjanth ntagii audebît ceteros.<br />

" ^iparium comparât•ione:qu


M. T. CICERONIS<br />

'^ùmotimeompattAioneic^utUdunt oculosféflinat dmert:fiquiiE.fta»mmm,dijfersc»'<br />

tmiditempntin amrnm.Horatins Ubro Epiflolarum primo.<br />

primerait! rerum,id eîi,ab iis qux. rem aluquam antecedunt : Interfecifii bunc,fiqmdem<br />

inimicns einsfuifti capital'n,fubinde illi minatns es.Huc &prodigia referre foteris, dt quibut<br />

Vdétins libro primo.<br />

LEOD EGA RJI


PARTIT. O R AT. ?<br />

tint fermant perfirlhere baudquaquamgrauerU.Cic.pater,NM efl equidem mJ fiU3 oiudeg»<br />

fermdeoplem,q»àm « ffi difciflims inflruilipmum.ciuod autem timide &propèdtf-<br />

fidenterà me conteniif,vt te Latineinflituampreceptis dicendijînegotiisfim expeditus,nm-<br />

quamfane tnagit ab Mis liber fui,quàm in ifta tyrannide:& tame nuïïa intemeniremihi p Bf-<br />

Jhit adeograuia negotia,quin iïïis omiflis tus moremgeram voluntati,&- omni opeftùdia tua<br />

iuuem. C. F' QUando igttur ita parato &• propenfoesinmeanimo,visnepater,yt exemplum<br />

tuum feqmtut interrogent te Latine de preceptis oratoriis ea methodo & eafirie, qua tu me<br />

jtntea Grs.ce interrogabas,quum vcl me doceres vel periculumfaceres quantum, promauifem in<br />

rattone iicendi?C.P. yelimprofetlo yt eodem tu ordine vtaris.Si enim in ea nihil aut immu-<br />

trs aut omittas,tum demum experiar non effluxiffe ex anima tuo prsceptiones, quas à me didi'<br />

tiftiitr tu certa methodo accipies prscepta Latina qus deftderas.<br />

OBSE KJSJTIO NES IOJN-<br />

nisàFojfa inprimam partent doEkrinœ<br />

àkenàiyàe Vi Oratom.<br />

Dialogw efl ferma ex interrogatione & rejpotifione compofittu, pue ai os infiruenium, Jîuer<br />

gd mores informandos referatur. Pbilofopbia enim &• Eloquentia hocferèforma traEhantun<br />

adeo yt hoc dialogo ytrunque yidere pofSis,cum inquit, ^ic laudandi yimperandique rationes,.<br />

qus. non ad bene dicendumfolum, fed etiam ad honefte yiuenium y aient, exponam breuiter.<br />

fïoc genus oratuinit quidam ad inuentorem Platonemrefèrunt,vt Fauorinuc: quidam ai ^i-<br />

naxamenem Teiam,yt ^trifloteles:nannulU ad ^enonem Eleatem.fed iilui nihil adnoshoe<br />

ad nos, Plurima effe àfimmis yirisfcripta J[m\s,yM.£c,vt à Platone ferè omnia, nonnulla ah<br />

^Ariflotele 7^ x.«8o'/uv ^v%ye 7166! \iî|t6){.à Cicérone noflro plurima hoc génèrefermonis<br />

yolumina édita. Idqmdfecerunt multis nominibus.Frucluofa enim magis efldifj>utatto(ni<br />

JfiXs^S? srayè TT> hxSÀyvôi) quàmperpétua oratio. Contentio animum è fuaieturbat fede:<br />

Sermoexpergefailum intentu tenet.Illaprolixitateobtuniit,hicbreuitateexufcitat.Quàm<br />

funtgrats. alternantium vices?quàmfuntmolefls.perpetuantiummors.?£uanquanon igno­<br />

ra continetem orationem yulntrandu animi & fanandis plurimum valere, tamen concifa in—<br />

tegrU & illtfis aptior.Minutts enim interrogattunculisfacile ducimur:& alacresfequtmur,vt<br />

in viam induSli ipfià nobis attulijfe videamur,&' tanquam inuenerimus gaadeamus.Huc ac~<br />

cedit quodperfonarum mores exprimuntur propenfiores ai humamtatem, adpietatem, ad ojfi-<br />

cium omne,quo nihil potefl effe amabilitts. Dialogorum autem fèrmonûmque dus funt for­<br />

ma, ^ilij ad coarguendos qui contra diffutant,compofiti,quos i\iy>enx.èi; vocant:alij adprsci-<br />

piendum,qui Jtoyjuowiot appellantur.In hoc génère hsfunt adfilium mflimtiones.in iUo fufe-<br />

riore,velpotius in mixtojiiâlogi ad au-fratrem. Jam,fi'pateris, commonftro infcriptionem,<br />

Partitiones funt rerum in fuas partesdiftributiones,&> tanquam riuomm à fuis font Ans de-<br />

duéliones.Si malis, Vt corpus humanum ab anatomicis in fua membragrandiaprimùm iifcer<br />

pitur,vt caput,vtbrachia,vt tboracemtdeinde in minutiora,vt oculos,vt aures,cxterdque: Sic<br />

Eloquentia in Vim oratoris,Orationem,(5r QUaïiionem. qua tria membrarurfus partienda<br />

funt,aut iiuidenda.Nam yt htâçiate Crscis,^^ T\i


1 V , ^U. T. CICERONIS<br />

^ £ . -^^* ,<br />

^mî^ ~~ Temptos erAtytadduas methodos,refolutiuam & compofitiuam,fieElerèmcurfitm:(quï~<br />

* * - c- lus fubiiciunt Diutfiuam,quaha Partitiones cotiflmttafunt, ytferè omniaCiceronts opera)<br />

n<br />

'fieommodius temporiûfque alilidebis agiexiflimarem.^ilioigitur tranfeo.<br />

' ^ ^ft ([ *6**~[ ;fc* w<br />

" £ Seidebisnimiummulta,<br />

"S^l^ L/^3iA /^^«5 5«fJeo mipater) Prlncipitm moratum & fauorabihab ytriufqueperfona. Filim enim<br />

*^t~* v -fJC^ 'yi^"y fetitionemodeftainuitatpatrem3ytfuaftudiane grauetur prouebere in Eloquentiam %oma-<br />

«tiX s9wXr Ct\ i^i nam:paterfilium dijftdeittia tanquamincrepat,pofthabiturus gramfSimas occupationesfuiCi<br />

&ftm'hiotium3in-<br />

*•


PARTIT. O RAT.. 8 h(<br />

digendlsfoletyw fmmoperememoriamiu»are.SicGalenmmedicinam incompendJumrcda- >. 1<br />

{lurus,hacmethodoeîiyfi*iinarteparua. Studeo mi,&c.) Principium eîitotummorale.!—f 7<br />

>• « ^ f<br />

exprimant enim charitatis affetlus &• in pâtre & in filio.Studium autem filtj caufam adfert -« ' vh,<br />

fcribendi. Crtcè tradidijli.) Olim enim •mbuebantur literis Grxcis no folum J4thenis,fedeti£ "[ v<br />

J^mjm adolefcetes Romani :neque ante Plotium Ronié qmfquamefl Rhetoricamprofejfn-s.Quin ^ ^ t<br />

^*/<br />

cùmtemporeCiceronis effetClodiutrbetor Zatinus,ad quemfréquentes yentitabant,Cicero ta ~ tf M<br />

fnendomifempermanfitjiUicquefeexmuitdeclamationibmGrxck^habuhquedoBifiirmsho- * ^ '<br />

minesGrxctXjTtteTtaturlibro dénatura Deorum. Si modo.) Hancadiecit excsptione,quia vt-ii rwic^ vjL.<br />

yidebatpatremyirumejfepoliticum^quifepeoccuparetur. Iam ne prxfcribere patri yideretur, 4 5 tmm<br />

'»y «m,* 2<br />

» t*,„ fctj?^,<br />

^tiuntautempartitionesfiriptitseffenouifiimls Ciceronis temporibtu:necdeeft ratio,quia in ca. ^c** ^ r<br />

^,* n<br />

^- Xrn<br />

Y^'^ t<br />

^*M ^opt LJ, \tcharitatisajfeSiusoftenditar.<br />

Otmmautem.)Xedditioe?lduorummembrorumadfitperiores fv'**^ » ». " I<br />

duos partitiones. Pofterius membrum teslificationem habet propenfx. yoluntatis ex ciparatione. v •>*.'_<br />

4<br />

*?) ^ c ^ e '<br />

J^pub.gereret.Huicreilocm<br />

^ubUcagerenda.<br />

etiamfubfmbit.ydetHrenimfigmfi^<br />

^<br />


M> T. CICERONIS<br />

*& Mit fi*<br />

nem diriguntur.quamobrem & initia fpettandus erat finis . Ex bis facile diffoluuntur argu-<br />

meta.guinqae rhetorics partes abfolats,perficiut vniuerfamrbetorica-.fed vis oratoris(vtbic<br />

iicitur)anguflior efl,tantimque tertiam doBrins dicendi partent continet^reliquat autem or*<br />

tia & qusflio. y traque dicitur duabus modis.aut efl oratio,didio orataris ex arte confec~la,ejr<br />

epKS artificistautpars rhetorics de legibus principe,narrationU,confirmationïs, &• peroratio-<br />

tùs.CiUfftio de qua agitur,non efl pars rhetorics,fed iUa,qus quid thefis,quid hypothefis,qua-<br />

lifque vtriûfque natura fit,arte comprehendit.Hanc diftributianem partium refert pauto pofl,<br />

quumrogat,In qua eflipfav\t?Quid,orationU quot funtpartes?Quid,queflio quafnam habet<br />

partes fOrdo fie efl in iïïts. Primum eft,ojftcium fuum naffeialterum , quibus partibm extruatur<br />

cratio:aliud,vt trattetur qusflio pro ratione naturs fus. In rebits & yerbis efl omnis ara*<br />

tio.Quintilianus, Omnis oratio confiât aut ex ils qus Jignificantur,aut ex ils qui fignificant,<br />

id efi,ex rebtts &• -verbis . ^it cur oratoris facultati Cicero res & verba fubiecit, qus tribuit<br />

Quinttliœntff orationi? QHoniam oratoris efl inuenire,dijponere,eloqm,memoria tenere,pronuit<br />

ciarehis autem partibm folum res & -verba tractatumeceffe efl igitur in bac duo cadere yim<br />

oratoris.QUS cumfuerint inuenta,fmfque partibtts defcripta,component orationem.ac fie ara-<br />

tionis erunt.In iis itaque Vis est oratoris yt caufa efficient, oratioficut effetlum. Vis ora­<br />

toris,prima pars efl tripartits rbetorics;& ea yerfatur in fentenhis & verbis. Res autem &<br />

verbapariuntur atque tra&antur quinque virtutibw. Pariuntur,boc efl, eruuntur ab oratore,<br />

inuentione:reliquU trattantur,coUocatione,elocutione,mernoria,pronunciatione:quas partes effe<br />

neceffarias partitio demon?frat,hoc modo,^esJnquit,& verba iuuenienda funt, & collocan-<br />

da.Nec enim voluntas enunciari poteîl,fi non bsc inueiwismee fi inueneris, pro rerum digni-<br />

tate &> ordineenunciantur, nifi tua inuenta coUocaris. Sedenim res collocantur & verba. ^e-<br />

rum coUocatic,difpofitU> eflpropriè dicla: colîoeatio verborum , eflelocutio.Iam reperta efl ratio<br />

triumpartt~m,inuentionisjdijp'ofitionis,& elocutionis.Ex qmbus alteram communefacit di-<br />

Jpofitionemfedmagis propriam fententiarum,proptereà quid res verbis potières funt, quoique<br />

elocutio ipfa comprebendit verborum compofitionem . yerùm h se cunÙa corrumpit indecor*<br />

tel voce y et gesiu pronunciatio. Huic tgitur tribuendus eïï quartus locns , no» aélionis or-<br />

dine,fic enim videtur extrema ,fed elocutionis ajfinitate. Nam quod elocutio efl mentis inter-<br />

pres,& ad eaminterpretationetumagnasbabetpartesartificiofa pronunciatio, quadamveluti<br />

focietate conimguntur.guod autemearumomnium rerumeufloseflmemoria,communisoffi-<br />

cij caufa poflremapars habetur.Nififorte quifpiam ad pronunciationem nihil memoriamface-<br />

re arbitretur:cui repugnare videtur bsc Ctceronis traditio,qui quumpronuciationem in vocem,<br />

tnotum, <strong>vu</strong>ltûmq; diuififfet, quoru femper oratore meminijfeoporteret,fi quid bifee de rebut aut<br />

*ogitaffet,autprseeptione didiciffet,poflremam nonfine ratione memoriamfecit. Ergo inuen-<br />

,tio prima eft-.collocatiofecunda,qus nonnibil Jpeflat elocutionem,cui tertiw efl locushuicfiniti<br />

ma pronunciatio,pofirema memoria.gui, ghetoricen fcripfit ad Herenniu,memoriam in paru-<br />

bits quartamfacit.Idem Cicero fentit de Inuentione.^it primo de Oratore,nunc quartam,nunc<br />

fltimamconflituit.gmntilianus& omnesferèproximamfaciuntelocutioni.Etquidemcette<br />

fi pronunciatio efl vltima ac~lio,iure pofirema efltSi vero fpecles id quod ad aSlione decoram ex-<br />

togitaueris,& memoris mandaueris,mérita prscedit. Itaque mibi videtur aliquid babere quod<br />

memoris committas:& rurfus aliquid in ore & membris,quodfit memoriapoTierius. Necpro-<br />

fterea dus funtpronunciationesjicuti nonfunt dus inuentiones,v»a in ratione,altéra in mémo<br />

ria, fedpromente memoria quod feruabat,continuaturpronunciatio:quspartimartificialis,par-<br />

tim naturalis eft:quemadmodum vox,<strong>vu</strong>ltus,atquc motus,partes atttonu.D'uet altquis,guidfi<br />

memoris nibileft commiffum,yt eritomnium cuflos?Fierinonpoteslythabeaturoratio,& ni­<br />

hil memort* mandetur. Etenimfi ammus tria verba inuenerit ex tempare, & alia continuan-<br />

di caufa moliatur,nifipriora feruet memoria,excidant,& inuentio fit fruftra. Ergo memoria ci*<br />

Jflos efl & eorum que multo antèexcogitantur,& ilkru qus fubito & inter dicendum reperiun-<br />

tur. Eadem tenet qus concepit animus de moderatione vo»s,de membrorum totiùfq; corporisge-<br />

ftu,deyult»,& vniuerfapronunciat'ianeoratoria. Pronunciatio diuiditurà Qutntiliano in vo<br />

em,&gtftuw.Ceîbn <strong>vu</strong>ltum continet, motûm^tte corforis & membrorum. yulttu erlmottu


PARTIT, O R A T. ' s<br />

qmdem.fid non qualis ésl manuum yelpedum :fid motus animi, qui figue quoiam exteriore fe<br />

podif.quamobremfeparaturàmotu.<br />

X, jlT O M V S. Primùm in ipfam yim oratoris.) Uacprinceps partitio eîi, ex qua<br />

ieinceps c&ter&deducuntur. vis oratoris eît,quaqua inorationefimt,indufiriaeius efficiuntur.<br />

Hue primùm natura confiât,deinde arte perficitur.poflquam yfu confirmata eîî,& in prompt»<br />

habitafacultas appellatur.Oratio opus efl oratorii:qu£slio materia,circa quam yerfatur.Itafit,<br />

yt borum triumprœceptione tota dicendi doEhrina comprebendatur. In rébus & yerbis.) Vit<br />

dicendi primùm in oratore eft,yt in fubieilo,deinde in rébus & yerbis,yt in materw.qweadmoiumfiulpendt<br />

artem tum in artifice,tum in mormon & are effe dicimus. Sed & res & yer<br />

la inuenienda fitnt.) Inuentio &• collocatio rerum fimtproprint,quanuis yerba etiam inueniri &<br />

collocari dicantu<strong>rj</strong>ioc efl eligi & conflrui in dicendo.Eliguntur enim grauiora,lenicra,fignificantiora-.Conftruuntur<br />

apta


M<br />

M. T. CICERONIS<br />

Nam yt ait Horatius in arte poëtica,<br />

Orâinis hic yirtns er>t,& Venus,(aut ego fi&or)<br />

Vt iam nunc dicat,iam nunc debentia dici,<br />

PUraque différât,& pnfens in tempus omittat.<br />

I O ^iN N ES FO S S U. J^uot in partes.) M definitioneproficifiitar ai<br />

partitioiiem. %hetorice enim,cfl doElrina bene dicendi . DoEirim nomine acctpe Qiaçwxlùi '»<br />

fnceptis,qui quum nonJînt ociofa,tandem in aElum perducuntur. Eloquetia enim,hoc efl fa'<br />

cultas ora:idi,confummatnr tribus,Natura, ^irte,de qua hoc opere,ejr Exercitatione. Pri~<br />

muminyim.) Vt fané intclligasjiuc aduoca quihabet Xjsdolphas lib.fecundo, Commodifiimè<br />

qu&tùs doEtrina traditur,cùm qui fit traElatus,quod inîlrumetum,qui materia,explicatur.<br />

Vu orator'is,efltraElatus:Oratio, Inftrumentum: gjt&flio, Materia. In quoeflipfa yis.)<br />

Eft qua qui in oratione funt efficiuntur. Hic ors eflfermocinalts. I toque expendit yerba qui.<br />

- jnaniajîne fententia. Sed & res)Fabius Ubro tertio interpretatur;Cùm dupliciter diuififfet,<br />

&c. Collocantur etiam yerba,quod efl conftruuntur & apte componuntur. Pronunciatio in arte<br />

quartum habet lecum.Sunt enim meditada domi quibus aElio décorafiatrvtcum Demoflhenet<br />

$ adjl ecidumgeftumcomponit.Partium orationis autor ^irifîoteles tertio l(hetoricôn.<br />

ly. COMMENTA %J V S. ^uot in partes.) Hoc adiecit,adiiii2V0/Aatf,ytintel'<br />

w f^i 1/1 liiramus & optimam ferè<br />

" çj* ^pf~ y^ff<br />

methodum £>• artts comprehenfionem.^uaquam enim qui hoc inter-<br />

1<br />

**- y j.ogat,e$T:pauloimperitior,attanK quifeqMturperitiexempl»m,erra<br />

^ °f\L if*" *^T£latarcddet. Omnis doEhina dicendi.) Proprium eîi methodi partitiuî. fiue diUifiux, rem<br />

vt-ac ^ propofitam definire,deindemembraperfèqui, deinde definitiontbus atque defcnptionibus incluiwJ<br />


PARTIT. OR AT/ 1 0<br />

comfarahimM


M. T. CICERONIS<br />

quirtrt etiam citraperifiafin certam atque definitam. Pofleriore quzftionem dkit cômmrfiam,<br />

aut quia ficerat confuetudo loquendi, aut quia in iudkiis à contraria partibm femper verfatur:<br />

ont certèquodfoletplushabere afpwx, contentionis. Emnt qui réfèrent ad eas quat dicunt circunftantias<br />

1&' maximefaUentur.Non enimpariunt ilU circunïlaniix contnuerfiam, nifi ye~<br />

niunt in qu/eslionem.quodfi yeniunt,tam funt controuerfie in thefi,quim in bypothefi. ^ld h te<br />

nutlte caufte om'jftperfona agitantinfinitam qu£Jitonem,yt de maieilate Ufa,de yi,de iurefi -<br />

cietatis. gmro fintne controuerfitc ? Non funt ïîiomm ittdicio, quia non habent pluns circun-<br />

Jlantias de quibm agatur,quàm infinité qmïlionesM quod Cicero midtis yerbis oUendit feciïdo<br />

libro de Oratore.ltaque multitudo nihilfacit,fed ratio pugnt forenfis apertior & acerbior.<br />

O unsik infinita nominatur etiam qutîiio generalis,qu&siio yniuerfklis,qu£Jliophilofophka,<br />

à Cicenme propofitftm,ab eodem con]ultatio,i Gr&cis d'iati .gjftîtio finita, nunc caufa dicitur,<br />

mtiic controuerfia,mmc qii£jiioparticularis,nune qu&fiio fi>ecialis,à Grxcis ecialis,in certis perfonis, locis, confis,modis,temporthns locata.Itaqueinfinita,confultati»<br />

appeÛatur,qttod ad eam definita referendafit,&ex confultatione eittsfiatttenda:vt, ^ininfidtator<br />

iure interficiatur.Finita controuerfiâ~yocatw,quod cum in difceptat'ionepofitafit,tamen mfi<br />

ad infinitam referatur;expJkari non pofiif.yt,^tn Clodius iure interfeElusfit.Hoc enim,nifi infidiatorem,yelfeiitiofum<br />

iure interfici probauerïs,controuerfum manet. Itaque réElè prxcipiunt<br />

in caufisfinitam quxftionem ad infinitam reuoeandam ejfe, yt fer banc illa explicetw. de qtta<br />

etiam ^igrkola deprœdkatitta & conditknali quxftione doçet.<br />

r>*Urîna<br />

dietnii<br />

rK» ora-<br />

toris.<br />

\OrationU<br />

'partes.<br />

"Inuentk<br />

, Coltocatia<br />

Elocutio<br />

Memoria<br />

.Proimnciatit.<br />

' Exordiun<br />

Narrati»<br />

Contentio<br />

.Peroratio.<br />

'Infinita.<br />

r An fît<br />

rCognitloms -s^uidfii<br />

< (.Qualefiu<br />

^.^tElhnis.<br />

Finita,quA efi ÇDemonflratimt<br />

. confit < Deliberatiua<br />

(.Iudkialit.<br />

ZEODEGUnJrS. Qmfi, qiteflio quafnam.) Qu&lh definitafeu finita, eîf<br />

^xfiniti^&conflringkureertiicircunfiantiisperfinamm,locorum,tempomm : yt,an uxorfit<br />

ducëia CatoniïHxc enim quxTfio fie finitur,&* limitatur,vt de nullo alto qitxrat quim de Cn<br />

tone.guxftio autem infinita efi,quz in infinitmn extendttur,& >m


PARTIT. O R AT.<br />

fed etiam in thefi,yt probat Fabius Ubro tertio,& Cicero in Ubro de Oratoread gumtumfra V<br />

\<br />

Infinitam,quam.) Ideo confiâtationem appellat, quia cum rem aliquam<br />

' totameiusnatwramexpendimus,deea'queconfultamus,cùmjgbypothefiosconfidtatio<br />

cofid^rmtiutj^^<br />

pedeat'<br />

-h<br />

té<br />

Ç àcognitionejhjfspj.Iamyero S.J<br />

confidtationemappellat,ytens yocahulo iurifionfultorum. Illorum<br />

confultationes,qu£s~iiones funt infinita.H ec eîî apud Fabium, yt an liber fit is qui efl in<br />

affertionefItaque tbefinpropofitum appeOauit inTopicis, y fus yerboçbilofopborum :blc con- /"""*' i'"^<br />

0<br />

fultationem,yerbo iurifionfultorum.In bac interpretationc, yocabulorum yim non efl fecutus ! <<br />

"y ,<br />

COMMENTA V S. gui,d ? quiîtio.} Flanc diuifionem duxit ex prima<br />

"f H" Topicorum ^lriflotelis,& ex Ubro ad TheodeElen. lllic enim tbefis, hic hypotbefis traïlatu<strong>rj</strong><br />

•*\ Notandum eflrbetoricesmateriam non folum effe pofitam inhypothefi,ytquidam yoluerunt,<br />

rt1 j<br />

Cicero,fed proprietatem qu&fiiomrngus pendit à circunflantiarum yef pnfentia yel abfintia. {0<br />

t<br />

/<br />

-4<br />

mninfingu\MperfinM,feUeneraliterconflituantur,ytait rtp'Htnmltge de le-<br />

gibus,Ubro primo PandeUarum : ideo legum peririfuas quzïhones yocant confultatunes,tan- C<br />

"7*0» 1"^ M<br />

, t i e K r a m<br />

g f»»f tlteMr<br />

O diftutetur : Citera igiturfequutus exemplum iurifionfultorum/vocat<br />

quijliones infinitas,confultat/ones. Licet autem in hoc qu&fiione,an yxorfit du<br />

> cenda, yideatur effe ciramfiantia perfom,nempe yxoris,tamen quia incerta eïlperfina/deo efl<br />

A hinfinita quélio: quid fi tu ex infinita yoles finttam facere,addeperfona certam,ejr finit amfacies:yt,an<br />

Pompeia ducenda Iulio?H le enim efl certa perfona Pompein.<br />

,| t^m\fMdquaficonfidatur &• adeatur:Hxc,quodperfe imuditata maneat,nifiper confulta-<br />

tionemexplicetur.<br />

Quoniam ieiturprimùm eltinuenire oratorio quid quav<br />

-p<br />

ret? JC.P. Vtinueniatquemadmodumndemraciateisqui<br />

fcusvoletperfuadere, &qu^madmpdum^moturn eorum ani-<br />

-s misafïèrat. ^G.F.QuibusreSusrîleifit? C.P.^. Arsumen-<br />

ir<br />

1><br />

De inumtlont.<br />

^ tis,qus ducuntur efx Ibcis aut m re îpia îniitis^aut aiiumpis. ^ ^Uas.<br />

ïSh C. F. Qups vocas locos? C. P. EoSjinbuHpi^s îafentargifo nefimtio arg»<br />

menta.^C.F. Ouidefteumentum? ^C.K Probabik<br />

^ muer^tumâ^là^eMam rH^. ^C.nJ 5<br />

. Quo modo igitur t«y<br />

•artifipales. _^^jjjp ^<br />

J|} motaajpïïjo vtteftinpnia."CT/Qmcîiniîta? C.P. Qus rXT ^(£'1<br />

•« -•"-^•'rër CF." Et teftimoniorum qua^ funt ^<br />

gênera? D^inum&humanum.piuinumJ,jtoracuIa, TejimoZiom^ iÏÊ^s^<br />

inhsretit in ipfa"rë* C.P. Et teftimoniorum quaî funt ^ ^«^^Ww<br />

1<br />

T^aufpicia3v^âticinâuones^o^re^onJ^Mcer^otum.aruf^i- ^*'"^?*/' *^ ^ v r<br />

cumjConfeftojfum.tt'umanumjquoa^ipeaaturexauporkate^^ tj


M. T. CICERONÎS<br />

eam. Eadem ratione coUigeretur exclufa fuijfe ab artefibemala fintëtiarum,de quilits non egit<br />

in hoc opere.Nec yerum efi,quod aiunt,in yerb'u potins quàm in rébus effe deleftationem.Nara<br />

facetœ narrationes,quét in hoc génère pracifusc fmt,non nAbciit in yerlo rtdiculum: nec illa om-<br />

niabreuiterdiEla,qut mutatisyerbiseundem firuantleporem. £uamobnmneq;Cicero, neque<br />

£uiptilianus hancpartem attribuit elocuticni.fidyterqueinterpartesinuentionUcoUocauit.de<br />

dtlettationefacit mentionem in exornatione.Xedeamusadpropofitum.Ad fidem omniareferu-<br />

Ûtr argument4:ad impetlendns animos amphficationes funt optim£:qui peut argumenta defide-<br />

rant,fic etiampermulta alia fumunt. £j*jd igitur,motits animorum facie'tne fidem, fieut argu­<br />

mentation luuabit quidem. Ajficlus enim quoeunque irrumpunt, phrimùm yalent :fià quia<br />

tommotus animus etiam qutrit argumentum, Ciceroputauit aliud effe facere fidem,aliud ani­<br />

mos impellere._guidfi motus capiet argumentum?H ac ratione pertinebit aàfidem.£mdfi ma,<br />

gis argumentis quàm aliis relus mouemur ? Idyeronegat Cicero, negant ij qui yerfatifunt in<br />

Xepublicaïquanquam Ariîloteles Rbetoricorum primo ifiudfintireyidetur,fiimmum effe in ar<br />

gumentando pnfidiumujuod tum yerum fortafiis effet,quum apud Philofiphos agitur.alia mes<br />

ejl imperitx multitudinis. Argument u fit rei dubix fides. A rgumenta ducuntur elocis. Loci<br />

yocantur argumentorum fides.In locis argumenta latent,ficut resfito quœque loco ponuntur. Ar<br />

gumetumdiuiditacdefinit.Vedefinitionepriorelocodicemus. argumentumCicerodicitomne,<br />

probationem. A yerbo ducitur argua,quod efl demonflro: Dégénères animos timor arguit.Qitin-<br />

tilianus argumentum facit fpeciem probationis ,apertiorem,yt arbitratur,yiamfecutus. Sed bac<br />

eft breuior, expcditior,& minus molefia.illa forte melior ad diftinguendas rationu proprietates.<br />

argumentum cv7V^v


PARTIT. O R A T/ u<br />

,aut metu^wt alia ratione exçrimmtm, id eil


M. T. CI CERONIS<br />

extorquentur^n expreffa dicitafieruata,tr fie notata,-vtnegari non pofiint? Minime',<br />

fcisf Zibera gr expreffa poniïtur contraria,ficuti libère loqui,& coaRé.Expreffa autepro af-<br />

feruatis,non opponùtur liberis verbis. *Ad bsc,qui libère loç[uitur,n6nne voces exprimitfidefl,<br />

fie eiit,vt notari queant? Teft'ts liberum & voluntarium tefiimonium dixitapudiudices : ne-<br />

q^ari iam non poteft.Erit igitur expreffum iflorumfintentia, & idem ertt liberum O" expref-<br />

fum,quod efl abfurdum. *An oratio^xpreffa genus efl fcripti,paBt,promifii,iuratt,atque qusfi-<br />

tif Nam qui abutuntur boc verbo,putant effe genus islorum. Falfh putant. Sunt enim paBa<br />

qusdam Ubera,&promiffa,& iurata,& quodamodo qusfita,vt fi qui vitro fe dédit in qus-<br />

flionem,verba dixif.quod pleriquefiruifaBitarunt. ^4d bsc,quando tranfaBafimt,non vitra<br />

funt libéra, studio. Multa quoquelibère dicla funt, qus fuis authoribus attulerunt exitium:<br />

non enim poterant negari,nec erant vitra libéra. Turauit aliquis remotis arbitris fe duBurum<br />

pueUam,adduBus in iudictum iurafie fe negauit,abfolutus efl. Dicunt orationem iurifiurandi<br />

liberamftiiffe,quiapotuitnegari,ey tame turata referunturad oratione expreffam,&fibi ré­<br />

pugnant. Jid teflimonium feripta referittur,vt chirographa,fi)ngraphs,ftipulationes,ccmenta-<br />

rij,<strong>vu</strong>lgo regefta dicuntur.Edifia literispropofita, quepropè infinita prodeunt à magiftrati-<br />

bus. IteaBa,vtfenatus,& leges,& rerugeflaru teflata memoria. yldde etia patla,promiffa,<br />

i»rata,qusfita.PaBum,qucd inter aliquos conuentt,yalebit,etiam finihil firiptwm est. dtjfvrt<br />

àpromiffo,quiapaBum minimum duorum efl,vt inJponfalibus.Promiffum, vnius effepoteîf.<br />

PaBumfirmius, promiffum àebilius. Jurata dicit ea quscunque dixerit iuratus aut teftis, aut<br />

alius,fiueapud iudices,ftueapud aliosloquatur. Quxfita propriè tormentorum funt, vnde tor-<br />

mrnta nominantur qusïliones.Eo tamen referrepofiis quscunquefuerint expreffa,fiue àrecu-<br />

fantibus extorta,vt extorquentur multapollicitationibus,minis,metu,dolo,verberibus.llîorum<br />

omnium genus efl oratio.<br />

L siTO M VS. Vt inueniat quemadmodu.) Ergo nonfolum argumeta,fidetiâ ajfe-<br />

Ùuum materia inuetiomfubieila efl-.de quo vide sigricolam lib.l, Motum eoru animis affe<br />

rat.) Sub motu grauiores & leniores ajfeflus compréhenduntur, jgjty vocas locos?) Locus<br />

fedesargumetieft,vtipfedocetinTopicis,vbibscomnialatinsexplicatur ..Ariflotelestu 7I-<br />

•jpst, tum jor^ëïa vocat, hoc efl, & locos, & élément a, quod in hu & lateant argumenta,<br />

t$> ex eifdem tanquam ex princtpiU oriantur. Probabtle inuentum.) Hoc efl,res,fiue ratio<br />

probabtlis,qus ex certo loco dutla valet ad faciendamfidem. In bac materia efl argumenti,m<br />

exponendoforma,qusargumentatio appellatur.Materia eadem efl apud rhetores &'dialeBi-<br />

cos,quare & loci hic iidem qui in Topicis: Forma plurimum dijfcrt, cum aliter différât diale-<br />

tlictis,aliterdicat orator,finibus diuerfis propofitis: cum alterdocere tantummodo conetur id<br />

quod fufcepit,alter mouere etiam atqueaffeBu impellere auditorern. gjwnodo igitur duo ge<br />

nera ifia diuidis? ) ^Arifloteles àWy* br «7\^v« vocat,boc est, artificialia, & remota ab<br />

arte. artificialia ducuntur ex ipfa qusftioneper induflriam oratoris, atque ideirco vocantur<br />

infita.Remota extra qusîlionemfunt,& citra inuenttonem oratorisfuppeditantur,vt teîlimo<br />

nia,qus quia extra funt,affumpta vocantur.Sed bsc quoque etfi arte carent in inueniendo,ta­<br />

men arte traBanda fint.Itaqueplacet sigricols etiam arte inueniripoffe.quod verum eîl,fed<br />

tune fiuntartificialia.Lege caputprimi libri ^Agricols de pronunciatis. Viuinum, vt ora-<br />

xttla, vt'aufpicta.) Oraculafimtquafidiuino oreprolata.lAufpicia,fignificationesperaues:ite<br />

prodigia,fortes,exta,omina. Vaticinattones,vatuprsdiBtones,vt Efais,Sibylls,Martij ya-<br />

tis.^ejponfafacerdotum,funtponttficum&augurum décréta, qui iuri dmino & rehgionibus<br />

prserant. ^lrufpices exta infpiciebant, & fulmina cstera'queprodigia interpretabantur.Con-<br />

ieBores fomnia conieBabant,vt Daniel in facru literis. Humanum quod JpeBatur ex au-<br />

thoritate &• ex voluntate.) ^tmboritas efl in dcBisfapienttbuSjCsterifqifide dignis homini-<br />

bus.Voluntasin legibus & magiftratibus,quiex confmfupublico imperant.In orationeficri-<br />

pta,paBa,promtffa,libtrafimt:iurataey qusfita,expreffa.Scripta intetliguntur quspaBa aut<br />

promiffa nonfunt:qusfita,tormentts expnffa.Hsc cmnta in Topicis vberius expltcantur.<br />

Z. E O D E C si V S. Vt inueniat quemadmodum fidem.) jQjtodargumentis<br />

impetrarenonpojfumus,idaffeBibus extorquemn>:quofitytneceffarijfintajfeétus:habetenim<br />

multummomenti & virium.Excttantur autem ajfeBits non folum verbts,fid etiam rébus,vt


PARTIT. OR AT. ,3<br />

ruum prcduàmui rtosfquaBJos,eorumyxomeiul afficire. C ur igitur<br />

orator qui yir bonus tfi,affcêlibus ytitur!'Ntmpefi aliter nonpoteft obtineri cet.fa yera,i»<br />

fla,& in communeprofutura. Ergo licetpbilcfopbi fint contenu dccereftcc tfirtm fimpliciter<br />

exponere,tameoratoris munus efl tripertttu,yt doceat,moueat,deleilet:docere,efi necefiitat'ts.dele£lare<br />

:fuauttatii:fltc~tete,vicloria. ^jttlus rébus fit fides?) quoina titilla res de qua ambigitur.fottfi<br />

ipfa per fi praban,oportet yt ex aliis noticrilus .& magis txflttratis probatiovequaramustjd<br />

yero fit argumentis.Efl aute argumentum,ratioprobationemprafians,qua colligttur<br />

aliud per ahttd.O 1<br />

qua quod efi dubium spend quoddubium non efl,confirmât, argumenta aut<br />

rébus aut perfionis accidunt: Eaqueautperfie mfpici filent, aut ad aliudrefim. argumentorum<br />

aliafunt arttficialia, alla arits expertia : arttficialia dicuntur,qua artificio crateris inuetoiunturiqua<br />

quoniâ tubtrent in eo ipfio de quo agitur, yocatur infitatqualia funt àdefinitione,<br />

à partium enumeratione, à notatione ,& à rébus qua quodammodo affeila funt ad id de quo<br />

agitur. ^tt argumenta inartificialia, funt qua non excogitantur arte oratoris,fid ad eum adferutur(àlttigatoribus)yt<br />

arte trailet,0- tum incipiantfieri. artificiaUa,quaha funt tefiimo*<br />

niatqua quontam extrmfecus ajfumuntur, dicuntur externa : eade'mque yocantur remota,quoniam<br />

abfiunt, & longé dtftuntlafunt ab eo de quo agitur,aut ab inuetione oratoris.Latmt autem<br />

argumenta in locis, tanquam in receptu&- tbefauro quodam. EÎl enim locus fedes argu~<br />

menti.Vt igttttr earumrerum quaabficonditafunt,demonfirato & notato loco,factlis eslinuen<br />

tiofic cùm peruefligare argumentum aliquodyolumus , locos nojfe debemus. Nam yt in terra<br />

non cmni generatur cmnia, nec autm,autferam reperias, ignarus ybi quaq; nafci, autmorari<br />

foleat:&ptfcium quoquegênera alia plants gaudent,alia faxofis, regtonibus etiam httoribufque<br />

difireta fimf.nec helopem nofiro mari, autfearum ducastlta non omne argumentum yttdi-<br />

*jue yentt,tdeoque nonpafitm quaratdutn efi, multusalioqui errorefi.& exbaufio labore,quod<br />

non ratione fcrutabimur,non poterimus instaure nifi cafiu. atfifiierimus ybi quicque nafca*<br />

tur & lateat,cum ad locum yentu erit,facile quod in eo erit,proutdebimas. Oraatla.) Ominafitnt<br />

hcminum,quafi cremina,qui>d ab ore ducantur,yt confiât ex primo ltb.de dtuinatione.<br />

At yt ait infuis Topic.oraculafimt dtorum vrationes.<br />

à


M. T. CICERO NI S<br />

T O AN AT ES A F O S S A. £mmam igitur primumeft tnuen'ire.Jluuentio(parens<br />

cxterarum partinm)eft apte fentetix excogitatio.Porro ea eft duplex, Aut enim ad<br />

docendum,aut'admoiiendum Jpedat. Illacjttxrit argument* & probationts, hxcamplificationer.vt,qui<br />

no ducitur xqmtate,pertrahatur ajfeclu.quare inuentio rerum duplex eft:yna fideij<br />

altéra motus.Hxc auditorum eïl,illa yero cauffarum. Vt iimeniat.) Contrahit in duo eapitainuentionem,quam<br />

Anftotelesiutriaofficia partiturin Rhetoricis ,hit yerbis, T¥i? ATf-y effe argumenta diceret,quod nihil poftfedubij relinquant.\Ergo nihil eonmtquibus mathema-<br />

1iciinuentafua,&c.Egoyero,ytltberè quodfentio dicam,Rodolphum & magnosalioqui yi-<br />

- ros,fi yfquam,ibi maxime lapfos effe, & in lubrico loco non conflit:ffe iudico, cùm alio ftudia<br />

calumniandt inuaderent.Aliis litem remitto.Paceyero Agricole dixerim,yiri acuti inprimu,<br />

deftudiis bcne meriti,FaJiius tantum abeft yt neget argumenta quxdam necejfaria effe, y t<br />

yelmult'u loris afferat. Sed hoc fraudt fuit xçdolpbo, quid non pe<strong>rj</strong>piceret fignorum ey argumentorum<br />

dtfcrimen. Aliud enim longe eftfignaproducere ad faciendam fidem: aliud argitment'u<br />

yti. Illa enim dubitationem tollunt omnem,cùm necejfaria funt,etiam imperitts bec yel inter<br />

doClos quequeftpe controuerfa, gwd mirrnnf Senfibus enim non dubitant, fid tenarifiimè arreptaferuant<br />

rudifiimi.Signum neceffariumfacit reifignatx certifiimamfidem. yerbi "ratia,<br />

Lac habet,ergo peperk.Peperit,ergo cum yiro concubuit.Lis nonefljnquit prouidè Fabius no-<br />

Jler,nififai~li. Ad'.tucenimincertumeft quisauthorfit Jlagitij. Poteramyiderifacisfeciffe,fid<br />

yehementius infligitfecurimMattheus Pbstjfemius. guodautemfubiit,inquit,nedubia qmdemfigna<br />

argumenta effe,propterea qliodipfa arguments egeant,id quoque quàm fit inualidum,<br />

liquere yel hmcpoteftjqmd ex plerifque argumetorum loris eiufmodi quxdam adducifilent,qux<br />

forum habiturafini yirium nifi aliunde corroborentur. Hxc ille.Dicit aliquid,nm tamen quoi<br />

fat'is habeat yirium adinfirmandam Fabij authoritatem. An nonipfe iz.cap.lib.e. concedit?<br />

guedam tamen,tnquit,qux in alterius reiprobationem ducimus, ipfa probandafunt.eZr 14, Si<br />

contmgtretfemper cotrouerfa confifiis probare,yix effet in hoc génère yfus oratoris.Potro autem<br />

fie accipe : Optimum eslffi neceffariumfignumpofitsadducere.Sic enim tuum ius expeditè ebtittebisialioqui<br />

diuertes ad figna dubia.^ux cum ex fe nonfint notiora,confugieudum efl ad argumenta,<br />

yt fi fenfibus non ducuntur audientes, mentis cogitatis & entbymematis confentiant.<br />

£uanquam nonnego,ytntc Fabius cap.c).fignaadiunAacxterisplurimumyatere. Sedyolumus<br />

accipideiu qux perfeadhibentur & feparata.Cicero Partit.Inyerifimilibus rerum notis,<br />

Ce. yt nefim in mora, ^uemadmodum figna indubitata fidem f admit paratiorem quàm argumenta<br />

(de quo non dub/tas):ita figna dubia argumentis minusprofimt cùmper fe ponuntur.<br />

£ue de fignu firipfit Fabius,ea ab ipfo fonte Arîslotele manaruntjex primo ad Theodeflem,<br />

nonmultopoftmitmm,^ ex z.fi*bfiaein,ybi affirmât Enthymematumgênera effe quatuor,


PARTIT. ORAT/ 14<br />

E?K55J Exemplam,Notam certam,Signum. guodfinonyidit Zodolphus ,debult tamen can-<br />

iore animi Fabio confuluijfe.Hic iam yereor ne occinat illud Theofophi cuiufdam fubtilis: Ne-<br />

fitebam,inquit,ejfe apud diuwm ^Augufiinum, neque inficias iuijfem. Palmodiam ergo canit.<br />

Quod fi yidit,fed obflmatè improbat fententiam, cur litem Fabio non remittit, & ^Ariîloleli<br />

aElionem intendit?' havfitJry^ôv 4hvÀ$H,vnLv entfi&cv.Lege Xhetoricafamiliaritertadi ficudum<br />

librum Priorum analyticon.Penè oblitusfum mei inflituti,apud quemplurimi eU breuitas. Sei<br />

dabis aliquid defyderio rejpondendi ^igricol&,& defenfitandi Fabij.Iam redeo.Cicero,Fabius,<br />

afitdmqueauthores per probabile non excludunt necejfarium, fed net tantum non répugnant.<br />

j^ui,defl argumentum? ) In omni qmfiione triafunt:du£partes,eiusfubie(hum & predica-<br />

titm-.tertium efl argumentum.Illa afferuntur ad oratoremjboc efl inueniendum ex parte altéra.<br />

guomodo igitur.) Interrogatio becnontam querityt diuidat diatet~lkôs,& fecundum fub-<br />

fiantiam, (Nouit enimfilius ex locorum diuifione) quàm yt definiat & fepï&etr.quod etiampa-<br />

terprxfiat. £_uifine arteputantur.) Teflimonium efl artis yel ex inuefiigationeoratoris, yl<br />

txfcript'u,yel ex elel~lione,yel ex folertiinterrogatione.Nibilommus quia forisaffumpfit, ni est<br />

yi qu£Ïlionis,%emotum appeUatur. ^lgricola lib.t .mamlt Pronunciatum appellare: quid c£te±<br />

ta nomina addutliora yideantur.In quo yideturfalfust N'ont aquè teflimonium eflfcripti, ii-<br />

ili,&facTi. Oraculum.) ab ore,yt Prifiianus:autab oratione,ytCicero. Venus l.^teneidos,<br />

Certè hinc Xomanos olim,&c. ^tufpicium.) ab aueJp~ecienda,yt Feftus. Vates.)fmore di<br />

ttino correpti. Vide Sibyllam lib. 6. ^leneid. Decem erant interprètes Sibyllinorum yerfuum ^j-<br />

fne. ^irujfex.) ab aruga,yt Donato placet.Cuius ext/t adherentuainfpiciebantur. In quo<br />

teîlimonio humano infmtt, Gênera humani teîii. quinque, que nonpofits per fi examinare, fed<br />

experfoneadplicitis,authoritate,yotuntdte,orationisgénère.Libéraoratio, queàrecla rationt<br />

proficifiitur,ExpreJfaexaffetluerumpit.Illaconfionsefi, fc


f<br />

v^ttTVVl p<br />

t<br />

O<br />

ïvL T. ClCER r<br />

ONIS<br />

plurimum valet & requiritur intestimonio.fic ducuntur argumenta ab autiioritate poète,<br />

dotti hominis, gentis, ciuitatis. His tamen in rebwvtpèsiimoniumfit certitts,fspenumero vo-<br />

• bmtatem exphcamus. m V-Vi* /XYVR* i V^^FVYL ^R-WRTÎ ahud remotum,qujd extrinfecus adducitur in caufam. ^ijfumptum diuifit .Jnfitum diuidit in<br />

fnyx<br />

5 £fo £~^uatuor partes ,in definttione,in partiu enumerationem, in notationem, in affecta adid de quo<br />

Vf<br />

çf<br />

c<br />

**pfc m<br />

' 'qttœritur. stffecta in decem & treis jpecies diflribuit. Hsc eadcm vno adeam rem comparât»<br />

.po-, tvA tvV'^v^h^L. hbe'loTopicorumtradttex striflotele:vndequodadremprsfentemfaciat,peterepofi"'u.J^di-<br />

( tO±»*iu> tihg iJr.ÇA- ^t«n culumputarem,multa qus Cicero,plura qu eftfubfi-antiam.vel w^Up-m, id efl accidentia figmficant. Hac duo funt m re-<br />

^yf z<br />

*^^S}^ > l f ^ ^ ^ ^ f ^ rumnaturaMqu&ontoianferunturàfapientisprofeJïoribtis. Subflannt funt,totum,& eim<br />

tfyfr >*L ^(^^ttçptyttfst definitio,partes,notatio,qu£ definitioms eflfpecies,genus,forma,dtfferentia qus fpeciem confli<br />

Jrtfi &h f- ^-^WitnA} ^^^"A^^-^y^tuit.slccident'mm verofuntmttlt&differenti£,propna,fimilia,contraria, adiun£la,compara-<br />

^« AV ^ç+t^T»-*-^ a-»*fît* tknes.ytntecedentia-autm,confequ^itia,repugnantia,cauf«,&effetta,m^<br />

«. M ¥ y*4i. itjyi-A&teaiHjLj^f turam videntm,qutt Boetius adfubfiantiamrefert.Certènonpoteflantécédent effe,quinfit co-<br />

itiaconfîqu*ntiiï^<br />

"YTW*.. C «W: fequentia antecedenttmr.cxtera toiem modo.Csterùm quod nouait ÇeUiM? affecta Ctcer» dt~


PARTIT. ORAT. ^<br />

cxt,qnt non ai fin''pfwn,fid proximèfine-n progreffa dehElâyefunt: yt de Proulneils Cofularibus,BJLtmaffecïm<br />

videmu,


M. • T. CICERONIS<br />

M eftfnabktM & priuationis,ytdies noxjux tenebre,yidens cocus. Hue refert Cicero que ne~<br />

gantur perprepofitionem, in: yt dignités indignités. Aliud eorum epue mm aliquo conferun-<br />

tur,relatiua nominant,yt maius,minus. Aliud contradicentium,yt efl,non efl.Conimila yo­<br />

cantur aliter adiuntta:yocantur etiam a Qùntiliano confequentia.Stmt ea qua natura finiti-<br />

mafitpequidem,non tamen neceffario cob/trent,ytmetuspallor.ytyerecundia rubor: ytamor,<br />

Jbtprum. Venenum dédit nouerca.Non lefitfilium mater.Fugit mali confeius. Adultéra efija<br />

uat cum iuuembus. Admonet bit locus,yt queratur , quid ante rem,quid cum re,quidquepoîi<br />

rem euenerif.yt,cedem antecedunt rixe, comitaturperturbatio,fequiturfuga. Hinc oratortbut<br />

innumçrabilia ducuntur argumenta.EoJîquidem multafigna referuntwr.deinde multecou/a­<br />

rum que no agut neceffarw,ytir4,fuperbia:ad bec multe jélZiskiretç, id efl appedices,& multe<br />

ue dicutur cireuflatie<br />

f us pofitis aliud cofequatur neceffe<br />

ter»atqueperfonariï,ytpatria,genus,educatio.„-tntecedetiafmt^qui-<br />

eflyytinciïbente mari procetla,fequiturfiucTrus .ltéab antecetibus<br />

argument» ducitur,qm affumimttt antecedetia ad infereda confequetia.fi dies eîl,nox ni<br />

ffl;.diesffi aute,nox igitur no efi.Confij


PARTIT. O RAT. jè<br />

fum.Ôjùfacile ac palàmmeïititur^pe'terabit.^ui^ob rem iudicanddm pecunlam àcciptt, oh<br />

dicenlum falfum teftimonium accipiet.Hec de locis angufiè locuti fumas.<br />

LylTO M VS. Tum ex toto,tum ex partibus.) Totum efl,quod definitur.Partes,tum<br />

fome,tum membra totius.Notatio,ytrbum quo totumfignificatur. J^UJ triaquauisperfefin-<br />

«ula eandem remfubietïambaheant,tame differUt ratione O" inumiendimateria:itaq ;diuerfus<br />

loco s efficiut. £«£ quodatnodo affilie funt ad id de quo queritur.)^jfellas res -yocat que ad<br />

aliud referuntur,quas in Categoriis iifôç it appellat ^trifloteles. Sub quo génère hic omnia cornprehe>idantur,que<br />

extra reifùbflantiamfunt,&prioribustribus,definitione,partibus, (y notatione,cotinentur.<br />

Et ad idtotu,de quo differitur.) Monetprediilos locos in differedo certis<br />

formulis includedos effe,ytrellè atq; ytiliter profirantur, nempeytintoto fitmendo definitione,<br />

inpartibus enumeratione,in yerbo nominis interpretatione ytamur.Sedfunt qui hec etiam fimfliciterfumant,&•<br />

comertantin argumentando ,yt à definito addefinitionem, àtoto ad partes,<br />

à nomine ad ipfiàs interpretatione:que fanèinutilia &• nugatoria funt, cùm yel obfcuriorafini<br />

lis quibus adhibentur,yel certe equè nota ignotdye.llU yeriora,cùm ex yna parte totum colli-<br />

%itur,yt nauigium inflruHum non effe, cui yela defmf.interire hominemjcui caput ablatumfit:<br />

exercitum,cuius dux perierit.£ue tamenperpetua nonfimt,fid ex partium conditione pendent,<br />

quarum diuerfitas explicatur ab. ^igricola. ^irgrnnentum ex definitione efl, legem effe, quod<br />

populos iuffirit.partium enumeratione: quodfenatui, equitibus,eyplebi Xomano placuerit,<br />

idyniusrfè ciuitatiplacuiffc.^4 notatione,Confulem Pifone nonfuijfe,quoniaX.eipub,noncon<br />

fuluerit. ^ilia coniugata appeUatur.) Coniugatafunt, ythomofumfiumani nihil alienum à<br />

meputo. Sceleratum effe ^€ntonium,qui quotidie aliquidfcelens moliatur. Ex génère.) Nihil<br />

egiffe Clodium in Tribunatu, e.go legem nullam de capite fuo latam fui ffe. ^4 forma.)<br />

JSellum ejfe,fi tumu'.tus fit. plutonium diffoluiffe alla CefarU,cùm legem illius deprouinciis fuflulerit,quia<br />

leges fint in alïis. ^4. fimilitudme.) Srmilitudo ad qualitatem, comparatio ai<br />

quantitatem pertinet.Sed paria eyfimiliaCiceroni inidemrecidmit. Jgue ab ^tgricola exaflius<br />

diftinguuntur. fimili igitur efl, Ergo Spartacus hoflis, ciuis ^intonius ? Sicut Helen*<br />

Troianis,ita\Anfonius caufa belli,caufa peftis atque exitijpop.Hom.fuit.Sunt ey fimilitudines<br />

que lucem rébus ajfierunt,que non funt huius gener'ufed ad ornandum pertinent, yt aliquem ex<br />

concione,tanquam ex incendio ejfugiffe:Verrem yt tempeflatem Siciliam totam peruafiffe.<br />

dijferentia.) Hecfimilitudo efi,®- tum ad formas diuerfas,tum ad alias difiimilitudines<br />

pertinet:ytdifferreprincipemàtyranno,quia legibus imperet. Non yt Neptunum,ita Herculem<br />

deum fuiffe-.quïa hic murtalis,iUe immortalisfuerit.Non ytfacrificij, ita cofilij certum diem<br />

expellandum effe. focem ynam auditoribus multisfufficere,mn ita cœnam efwrientibas, ^4.<br />

contrario.) Si Cos.Srutus,hoflis ^intonius:fi ^4ntomus hoftis,coful Urutus. Sipax turpis cum<br />

^Antonio,beUum honeftumfi honeflum bcUum,pax turpis. Ex coniunclis.) Hecadiunlfa yo-<br />

• cantur in Topicis,contingenta à 2^odolpho,ab aliis communiter accidentia appellantur:yt,firmofàm,adulteram<br />

effeibene coloratum,fimum:qui lato petlarefit,fortem:quifugerit,expaïïuerit,<br />

inconflanter locutus fitjcriminis confiium. Ex antecedentibus.) Hi très loci non fimplices<br />

funt,fed connexi.necabfolutè inre t fidincertalege exiîlendi funt pofiti. Jtaque fumunturex<br />

conditione,& certa formula conftant-.cûntque ex ceteris ducantur locis,ni y aient ylla m re, nifi<br />

confëcutionem neceffariam ejficiant.Coberent igitur neceffario antecedentia cum confeqttentibus,ey<br />

i conuerfo hec cum ûlis. ^epugnanlia autem neceffario dirimuntur. argumentum ex<br />

antecedentibus efi,Si locare licet,& conducere :fi cognofiereiudicare :fi abfoluere, ey condemnare.<br />

Deindefitmitur id quod antecefiit : lictt autem abfoluere, ergo ey condemnare. Et<br />

rurfus ex confequentibus ,fed tollendo quod annexumfiut: ^itqai condemnare non licet,ergo nec<br />

abfolueremec cognofiere caufam,ergo nec iudicare. Ex repugnantibus autem, Non fi codemnarenonlicet,&<br />

abfiluere:non licet autern condemnare,ergo necabfoluere-.yel, filicet abfoluere,<br />

(y condemnare. Pugnantenim interfejicere ynum,ey alterum non licere: quare altero pofito,<br />

alterumtoUendumefî:& econtrarù,fublatoaltero,alterumponendum.^uynodoautemhecfu<br />

menda fint,ey quando ponenda tollenda've,dantur certe régule à dialcllicis, ex quibus conclufiohes<br />

multa efficiuntur.Sed bec dialelhicafutit.Oratoria autem hecipfa, nifi quod in eloquendo<br />

alittr trnllantur.slut enim dirigunlurin çircmtw,ytbreuim àicantur : eut quo acrius yer


M. T. CICERONIS<br />

vlantjn enthymematd cmuciuntur.Chcuitw esl,Cùmpar lus fitytabfoluen&i,ttacondendn-<br />

il eius,de quo iudicium fieri oportuit.non débet iniquo animo ferre reus,fi cùm legibus abfilui<br />

potueritjegibus conàemnatusfit.Entbymema autem: qui iure abfilui potuit, damnatum iure<br />

improbas ? Ex repugnantibus,^uefutffet igitur caufa refiituendi mei, nifi fuiffét iniufta^ eu-<br />

eiendi?hoc efijrefiitutus fum iuflejergo iniufie eietlusfum, quod fie concluditur,No fi iuîlè refit<br />

tutus fumjufte eiedusfui-.Atquirefiitutus fum iufihergo iniufiè eiettusfui.gjiacoclufione va<br />

tat in tertio modo coditionaliu,que yide in Top. Ex caufiis.) yt,£ibit yenenu,ergo marie<br />

tur. Metuit ab bomine,fperauit camoâu,iratus,inimicusfuit:accidit igitur. Ex effeilibus.)<br />

Magnat res gefiit Tampeius , ergo magnsts imperatorfuit. Periit in legatione Seruilius,erg»<br />

tefpuh.eicaufamartisfuit.Ex comparatione,) A maiorijCum Cefarem non tulerhnus,Anto<br />

niumferemus? A minori,Sipropter legatorum yiolationem deleta Corinthusfuit, quanto do-<br />

lore ylctfienda efi yrbs deleta àGallisfSi Anmbal hofiisjhofiis "Antonio*. A pari,Qui Sauii<br />

non adit, amet tuo carmina Motui, Si tutor fidem prépare débet, débet & precurator, débet it<br />

cui alienum negotium mandatur.<br />

H EG E ND O 2{P H. gue funtinfita) Hoc efi,qui loci in eo ipfo de quo agitur, hoc<br />

eft yocibus in quefiione aliqua pofitis,fiubie(lo fiilicet e&° predicato,herent ita,yt ab illis argu-<br />

tneta ducantur:ytfit queftioym feditiofit betlum fimplex. Prier yox efi fubieùum, pafierior efi<br />

predicatum.Ex tUts yocibus ducuntur argumenta à finitione, yelex toto,yt inqmt Cicero hic.<br />

Quid efi feditio ?motus ciuium aduerfus magifiratus. Qj*id bellum ? Diffenfio hoftilis,per quant<br />

arma concitantur.Porro hic locus finitionit infitus efi yocibus : educitur yero, yt declaretur an<br />

feditio bellum fitfimplex. Itemfi ab alicuius termini in quefiionepofitipartibus argumentum<br />

ducatur,eft locus à partibusp à nota nominis,efi locus à notatione. jgjte infixa funt rébus.)li<br />

tfl,inclufa funt yocibus in quefiione aliqua pop fis, que licet per fe res pnt, tamen fiquis ab bis<br />

argumenta deriuet, loci funt. Tum ex tote.)Id eflfinitioneique totum appellatur, quod to-<br />

tam rei naturam & ejfentiam txplicef.yt, Orator efi yir bonus dicendiperitus , Pietas efi re-<br />

{lus deicultus. Ex notatione.)ldefi nota nominis,boc eflfigmficatione, quia nomen omne<br />

rem notât atque fignificat-.quid nomen fimper in ipfo efi quod interpretatur:yt,De deo dtffirit,<br />

ergo tbeologus efi.Debet,ergo debitoresl. guodammodo adfiile funt.)^fdftila hic dicun-<br />

tur,que quodammodo ad aliquidreferripojfimt.Omnia yero que fi mutua relationerefpiciut,<br />

aut concardia interfe aut difeordia conferuntur.fi concordia,yel icritaiiSijd efifubîlantialiter:<br />

ft genus,forma,antecedentia,confequetia,caufa,(jfe£lus.yelqualitate,ytconiugatum,fimile,<br />

eoniuntïum.yel quantitate,yt paria.Si yero difeordia conferuntur,& hoc in qualitate,quan-<br />

titate,maiori,minori. yide Moetium in Topicis Ciceronis. Ad id de quo queritur.)Id efi ttr-<br />

minum in queftianepofitum. Coniugata.) dtcuntur quecunque ab yno nomineyariater-<br />

tninationeflefluntur.yt à iufiitia iupus iupè.ab tllisfie colligimus : Iniuftafacit,ergo iniuslut<br />

esl. AnimaliaJapit,ergo animal'u homo efi.Similitûio)Efi ynitas qualitatis.illa enimfimilia<br />

funt,que in qualitate yna conueniunt. Ab illa fie colligere poteris : Iufiitia eflyirtus,erg9<br />

etiam prudentia.Si iurifionfulto yerecuniie eîl laquifine lege,yt.l.illam,C.de cotta.ergo etiam<br />

tbeolcgo fine literis facris loquipudorifuerit. Vifferentia) Efi qua ynrnn dtffert ab alio.pc<br />

bcmodijfertabequodifferentiarationali. Ab illa fie colligimus: Animalratwnaleeft,igitur<br />

homo efl.animal rugibile ep,ergo leo esl. Contraria.) Dicuntur que in eodem génère pofi-<br />

tajongifiimè à fe difirepant:yt album, nigrum.^ib illis fie collige:Color albus efi,ergo niger ef­<br />

fe non potefl.Iuflitia Cbrifli iufiificat hommes,ergo non iufiitia humana. Coniun£la.)que<br />

ita coniunguntur,yt ynum alterumfiquatur: yt,timoripallor cfiuiuncïus eil.^ib illisfie ratio<br />

t'maripofiimus : Pallet, ergo timet.' SicPaulus l.ad Corintb.%. AEmulatio, conttntio,fa-<br />

•Biones inter yos fiinf.ergo carnales cslis. Antecedentia.)Sunt quibus pofitis aliud neceffe<br />

eji yt confequatur, yt bellum & inimicitie. à quibus fie cottige: Mellum efl, igitur inimicitie<br />

funt.Ciceropro Milone: Nequein i'ts corporibus,atque in bacimbecillitatenofira ineft aliquid<br />

quod yigeat O fintiat, & non ineïlin hoc tanto nature tampreclaro motu. Confiquen-<br />

tia.)Vicuntur que id quodantecfdit,infequuntur.-yt,Ex deo efi,ergo yerbudei audit.Chrifii-<br />

anus tudex eTl,ergo nonindifla caufa ahquemcondemnabit.Pièyultyiuere,ergo adfliéliones<br />

patigtur.i.ad Timctheum 3. Ex repugnantibus^^ugnaMtaefidifiimilis rerumhabitu-


PARTIT. OR AT. , 7<br />

io.yt, Umicitia eîi, ergo mimicitia non efl. Caufa. ) Efl qua précédente aliquid ejficitur.<br />

^ib ejfc£libus.)Effet~lum efl, quod précèdes eam efficit. Ex comparatione.) Maîorum comparatio<br />

efl,quoties ei quod minus efl,id quod maius efi,comparatwnyt,Si bellum gerere hcet,er<br />

go etiam. litigare in iudicio ticebit.Parium comparatm efl,quoties interfe paria comparants^<br />

yt. Si puniendus efl qui patrem occidit, ergo etiam qui matrem. Minorum comparatio,quo<br />

ties maiora minoribus tribuuntur.Cur isli loci adfecli dicâtur. De coniugatis primùm dicam.<br />

Juftitia ad id quod iuflum,yel iuflèfieri potefl , ey eum qui iufius efi,refpicit,Genus cognatunt,<br />

efl eius cuius eflgenus,id efl jpeciei.Species ,generis fpectes efl-.itaque ad. fe inuicem referuntur.<br />

Jam fimile mfifimih fimile effe non potefl. Contraria contrariis intelliguntur effe contraria.<br />

Conitmila coniunclis adherefcunt.^intecedentia referunt id quod confequitur.Confiquens,ad<br />

id quodantecedtt. Répugnons,repugnantifibimet etiinimicum. Caufa, ejfetlusfui caufa e$ï.<br />

Comparatio,maiorarejpicit.Minorum yero maiora,pariumparia,eyc.<br />

ZJE O D EG^iXJV S.^Jtefuntquedicisinfitai)^tpud^lriflotelemreperiasph<br />

ra argumenta artificialùt quàmhoc catalogo numerenpur, fed Cicero contentus efl magis necef<br />

farùs. gue quodammodo.) Locus hic compleflitur omnia que funt in fiihfiatia rtipofita yel<br />

accidente:modo non totam fubflantiam fignificent.eam enim comptent loci très fuperiores. Et<br />

ad id totrnn.) ^igit de yfu argumentorû : appellat autem totu hoc loco ipfum thema cuius infiituitur<br />

explicatto. Tu definitio.) Definire,eft explicarere conclufam tntrafines naturefue.<br />

Definitio igitur efl,que id quod inuolutu efi euoluit.guedam aute definitio eîi propria,que di<br />

citur dialeflicorum, conftdtque ex génère & dijferentia, yt fcientia bene dicendi, eï~l definitio<br />

rbetorices.X>uedam yero est impropria,qua fepe oratores & poète ytutur,que Constat comunibus<br />

ey accidentibus,& diciturdefiriptio. Vide cap.lo.lib.t.apuà ^uiiitilianum. Efl autem<br />

optimum argumentum à definitione:ytfi quis ita ratiocinetur,Furtum eît contreElatio rei<br />

aliène inuito dominôfed tuhocfac'is,ergo fur es.quia enim definitio f uns conuenit,yides conclu<br />

difurem ejfe. Tumpartium enumeratio.)Enumerationepartiumfie ytendum efl,yt nullam<br />

relinquamm: prefertim yhi pouce funt, ey facilefub inteUeflum cadunt. Porto fub partium<br />

enumeratione Itcebit complétai etiam diuifionem. fit ergo hoc exemplum, Tu es tutor,ergo)<br />

yel teflametarius,yel legitimus,yel datiuus(hoc eft,àiudicedatus)Sed nullus horum dicipotes,<br />

ergo non es tutor. Tum notatio yerbi.) Sic Cicero in Topicis,Multa etiam ex notatione fumuntur.<br />

Ea efl autem,cum ex yi nominis argumentum elicitur, quam Greci : î-jvjoXs)!»/ TOeant,id<br />

eflÇyerbum ex yerbo)ycriloqutiem,eyc. Vt tutores,quafi tuitores-.ficut editui,qui edes<br />

tuentur.yt yultluftmianustitulo detutelisjib.pri. lnftitut.ciuil.Non tamen admodumyehe<br />

mens eït argumentum à notations feu nota : nom aliquis poteîl aliquem tueri,qui non eïi eius<br />

tutor. Etymologia (inquit Oldendorpius) non yerbi folùm,fed'etiam rei de qua queritur, yeram<br />

interpretationem fequitur : quare fpectes definitionis cenfenda efi mérité. Coniugata.)<br />

^triftotelesaddit coiugat'is cafum: efi autem cafus,inflexio nominis in aduerbium:yt,quoniam<br />

Carthaginem delere ytile efl,ergo ytiliter potefl deleri. Ex genere.)Cenus (inquit £_uintilianus<br />

cap.io.Ub.t.)adprobandam fpeciem minimum yalet.plmimum ad refdlcndam.Itaque<br />

non quia est arbor,platanusefl:at quod non est arbor,ytiqueplatanus non efl. Ex forma.)<br />

Speciesfirmamhabetprobationemgener'u,infirmamrefutationem.Namquodiuflitia efl,yti-<br />

J; yirtusefiiquodno efliuftitia,poteflejfe yirtus,ytfieflfortitudo,cotinentia,conflantia. Ex<br />

fimilitudme.) Cicero in Topic .ad fimilitudinemrefertinduilionem, ey exemplum .y t etiam<br />

j2^*tilianusfaeit,lib.< l.cap.V3.Qjtopodo autemfimilitudo,ey exemplum,®- comparatio differant,tradit<br />

Xodolphus ^tgritola Ub.de Jnuentione dialeEh.pri. cap. 25. Ex dijferentia.)<br />

Dijferentia feu di fimilitudo cognofiitur ex priuatione fimilitudims. (nom contrariorum eadem<br />

tfl difiiplina.) Efl igitur eiufdem inuenire difimile ey fimile : differentie hoc erit exemplum,<br />

Nonfiletitia bonum,ey yotuptas. ConiunSlis.) Coniuntta dicuntur communitur contmgentia,quod<br />

communitercontingant,ey propè coniungantur,yt auaritia ey fineilus : nom omnta<br />

yitia cum homine confinefiuntjîila auaritia iuuenefcit. hec yocat in Topicts aiiuncla : in Ubro<br />

ad ^•Fratrem,yocatconfquentia.Porro adiunflaita antecedunt,autfeqwnturrem, aut cum<br />

*econtu»6lafimt,yttamennuttanecefiitasfitanteceiedi,autfequendi,aut cobermdi: ytquanwsfurtum&paupertasconiunitafimt^tontamennecejfan0fequitur,<br />

tUcpaupereft, ergo fur;<br />

e


M. T. CÏCERONÏS<br />

'mukhnîmpalipens vixtrmthoneftc,vtpatct de philo fàpbiié Ex antecedentibas.) sfntecedentia<br />

différât ah adwnBiS,quii admiicïa non neceffario gignant;fed antecedetia neceffario:<br />

vt,fi bomo efl,animalefi:quod idem dici débet de confiquentibus,vtfi lachabetfeperit. Ex<br />

confequentibus.) Sape qus naturahter funt priora,tamenfunt confequentia,vt figes efl,ergo fatum<br />

fuit-Sape qiix priora funt naturaliter,etiam priora ponuntur, yt fi fiperlus eft,odi tf.is est.<br />

IVec refirl anprscedat an fequatur, dum annotemus rem effe anteccdctem,qus alteram rem neceffario<br />

ficum trahat. Ex repugnantibus.) Vt,flultus efl,ergo non fapiens, (nam fapientia<br />

p-nma.fl-Atitiacarmffe)qm exemple ytitur guintilianutlib.^.tit.deargument». Excaufis.)<br />

Caufa(ait Cicero de Fato)efl qusid efficitcuim caufa efl: yt ignis efl caufa coloris. Porri<br />

de caufisfufe dtfputat in Partitionnas & Topicis. Ex effeBibus.) Cum omnis effeflus fit<br />

à prsuia caufa(nihil enim fine caufa fit,y t ait Plato in Timso) fané locus ab effeBibsu coniun<br />

Bits efl cum hco caufirum:yt enim caufa indicat quid effcElumfit,fie quod effeitum efl, demonflrat<br />

qusfueriteaufà. Ex comparatione.) Omnis comparatio dup'ex efl: aut enim comparante<br />

squalia inuicem,aut insqualiam squalibas fsmpernotatur eadem squalitas . insqualia.duorum<br />

membrorum fimt:maioris,& minoris.Nam quod minus efl,non perfe minus efl,fed<br />

comparatione maioris: Et quod matas, comparatione minoris, vtreBè cenfuit Boetius. Itaque<br />

O uintilianus yocat comparatiua,appofita:quod ynum alteri apponatur.Matas efl,à quo minus<br />

eontinetur. Minas efl quod maton fupponitur. Par eîi quod nec continet, nec continstur, fed


1<br />

P A R T I T . O R A T. '<br />

totUm,pro totd rtî complexione.Sed fmnc vocabulum donat définition* propter exceUetiam,quîa<br />

perfeclius & abfolutius totumcompte£litur,quàm velpartes vel notatio. Ex notatione.'<br />

^ippeUatnotationem etymologiam, quia fecundum siriftotclem verba funt rerum note. Mon,<br />

autem etymologia débet notare rei naturam. Ex in relus.) Sic efl locuttts, vt figmficarèi<br />

in omnibus ajfettts rébus non effe veram relationem,fed qualemcunque tamen rejpeïlum. Et<br />

ad là. totum.) Locos anteapojitosexplicat,& quopaClo fit ex his argumentandum docet.JVam<br />

pro toto nuncdicit defimtionem:propartibtts,partium enumerationem,que JpecieseUargumen­<br />

tante : pro notatione, notationemverbi,vtdoceat notandam effe verbi interpretaticnem, Fa­<br />

bius libro quintopauloaliter. J\'amhsccmiua addefinitionemtefert. Definimus enim aut per<br />

ynitterfamvim,autperpartes^ut per etymologiam. Tum definitio.) Cicero m Topicis,Vt- Jrui4,


M. T. CI CE R ON I S<br />

finitio in enumeratione prima nomen efl locijn fecuda fignificat aliquam definhionem aieum<br />

iocum reducendam? Hocfi affirmem,multa me incommoda fequantur. Primwm, exemple que<br />

rem ihtfirare debent,nihil afférent luc'ts,eifilem rnminibus,parique breuitate defignata.Deinde<br />

non aptius dicetur, Definitio eft locus yt definitio rfuàm,narratio pars eftorationis,yt narratio.<br />

Nemo autem fie exponit idemper idem, guis ita loquitur, Prima coiugatio yerborum babet a,<br />

produilum in ficunda perfiona tempore prefinti indicantis modi, y t prima coniugatio ? Nonne<br />

iftudabfurdumeft e*r inauditum? Ntmàliud efi prima coniugatio,quàm prima coniugatiojtec<br />

definitio quàm definitio.Preterea definitio erit in definitione, &contrar'mm in contrario, &•<br />

tontentio incontentione,^ idem infeipfit. Nam in fecunda enumeratione definitio nonynam<br />

fignificat orationem,qtte quid res fit,breuiter exponit. ^ilïoquifienfits erit, definitio locus es~î,yc<br />

aliqua yna definit'io-.boc autem tam ridiculum,quàm iflud eft, Exclamatio color efi rbetoricus,<br />

yt aliqua exclamatio :quafi nomen artis fit color rbetoricus, non id quod fignificatur per illud<br />

nomen. Ad bec cum bec oratio,animal rationale,definitio bommis appeUatur,quero an artis no<br />

mine dicitur,an non? Artis,inquies. Nonne quoties definitio appellabitur, nomine artis appel'<br />

labitur,yt animal genus? Sané.gmmodo igitur bic definitio nomen erit artis,& no erit? Con­<br />

fiât enim animal rationale definitione comprebendi,& ea que loci, & ea que exempli fignifi-<br />

catrix efi. Et quemadmodum in bac oratione,omne genus babetfpecies,genus efi fecunde figni-<br />

fication'ts,yt dialeSlici loquuntur.fic & in hac,£uoddam genus babet Jpecies.Eodem modo di-<br />

cendum de definitione in yniuerfium,& de aliqua definitione. Alij comminifeetur aliud.mànv<br />

hene,yiderint.Ego de locis per fimilitudinem diilis hand effe faflam defiriptionem extfîinfi).<br />

Iam experiamur exempla. . y t,definitio.) Si comœijA efi imitâtio yite, ffeculmn confuetu-<br />

dinis,imago yeritatis,illa certè legenda efl. yt contrarium.) Nibil educalionipueritie con-<br />

trarium mag$s,quàm patris indulgentia:lollenda igitur. Educatio & indulgentia non funt con<br />

traria,fid quemadmodu contrariafe demoliuntur,fk bonos mores corrumpit indulgentia. Hoc<br />

modo in orationibus- multafacit contraria yideri,que non funt ipfia contrariait iudicium Ce»<br />

forumpro Cluentio. yt fimilia.) Cicero Philtppicaquinta,gui/iintereftytrumhancyr-<br />

bem oppugnet,an buius yrbis propugnaculum?Similia yult ejfe,yrbem obfiderià M.Antonio,<br />

& coloniam Mutinenfem: que tamenfimilia non funt. yt difiimilia.) Accipe quefimilia<br />

tradit Ctcero,Si fidem preîlare débet tutor,&> procurator.Diffolue hoc modo:Non quemadmo­<br />

dum fidem débet tutor,&> procurator. Namlocoparentis reliclus eîltutor, non item procura*<br />

for» Hecfunt yt difitmtlia,& tanquam differentia. De confientaneis, &• precurrentibus, &<br />

repugnantibus Cicero fecundo de Oratorefacit mentionem,&hoc proponit exemplum:Non fi<br />

Opimium defendîsliCarbo,i£circo teiflibonum ciuem putabunt. Simulaffe te, & aliud quid:<br />

quefiffeperfficuumeTl,quodT,Gracchimortemfiepein-concionibus deplorafii,quod P. ^ifri-<br />

cam necis foetus fuifti,quod eam legem in Tribunatu tultfii:quod femper à bonis diffenfifii.Con-<br />

fiintanea funt,Carbonem non effèbonum ciuem, & ifiamalè adminifiraffe. Diffentanea yerr<br />

& repugnantia, fàec feciffe,& ciuem bonum effe. Ai quid dijferunt confentanea adiunilaf<br />

Jn priort locorum enumeratione conueniebant inynum genus adiundorunununc autem difira*<br />

buntur bac differentiaJ?oniunt~la,quod & nomenoflendit,tempore funtfinitima, & propè co*<br />

herentia,ytmetus,paWir.Confintaneafere quidem confequuntu<strong>rj</strong>ed tempore nonnibtldiftant,,<br />

necproximècoberentmtiUaCiceronis. jguafipugnantiademonfiranturexemplofuperiore.ne-<br />

que enim pugnant,malè anteaEla yita,prefenfque ratio ntelior: fied yt pugnantia conferuntur^<br />

guaficaufe.) Cicero in Philip.Ttbi certè confitedum,caufimperniciofifiimi belliinperfiona-<br />

tuaconftitiffe.Non M.Antonius caufa belli ctuilts erat,fed à Cicérone caufa dicebatur. Et e-<br />

uentus exemplumproximumincontrariumrecurret. Difiributionescapiunt & partitionem,<br />

& dimfionem.Si diuidas fpecies,^ conféras ad emmerationem partium,confiitues formarum<br />

tanquampartium dtftributionem:yt quumfuperior locusfuerit de enumeratione partiumfbic<br />

fitdehHmerationeformamm:yt,fifpongianeque berbaeft, neque frutex, neque arbor,baberi-<br />

planta nullo modopoteft.Difiributto inter colores babeturin Xbetoricit ad Herennium.yerùm'<br />

Cicero pojuit emmerationem partium,diuifimem autem yt enumerationem effe yoluit. Gênera-<br />

funt formarum,non partium.Surfins partes erunt totius, baudgenerts. Hec ergo dicuntur ex<br />

jùmlitudine*S> Tib.Graccbus & Satnnnnus in tribunatufunt iure cefijmagtfkattmfiditkr-<br />

i


PARTIT. ORAT. l 9<br />

fumnecarelkttMagiftratuseîïgenus, Trtbunatw,Jpecies,Tiberius& Saturnmus partes.<br />

Vtprimordia,&quafiprecurretia.) Videcofentanea.^_uintilianus,Ex initiisfummacoUi-<br />

Xttur.Nonpoffum togampretextam fperare,quum cxoràiumpullutnyideam. Certè inter coït<br />

fentanea,& adiuntla,&precurrentia,non »ja magnum difirimen est, quin pofiint adiuntlorum<br />

nomme contineri. Vt rerum contentinnes tid eft,yt comparationes, quando res natura mai<br />

orpnminore,autminorpromaiore,autimpar pro pari fumitur. Ouidius fecundo Faftorum,<br />

3{omule concédas,facit hic tua magna tuendo Mania, que deierat tranjïliendà %emo. Main*<br />

eft Xomulum mania eondidiffe, quàm Cefarem Auguftum condka fimaffeihoeyulttamen yt<br />

minus haberi.Facultas yU eft in rebus,Jiuvx/ue.Comparatur autem aut natura rerum,aMaffeilie,aut<br />

tempos,aut facultat. Author eil Cicero in Topkù.<br />

L AT O M V S. Vt definitio, yt contrarium.) Hic locus corruptasfuît, cum aliquotiet<br />

aut,pro yt legeretur.Zegendum eft igitur,yt confentanea,yt ea que funt quafi coniuncla,yt ea'<br />

rum rerum de quihus agiturcaufe,yt caufamm euentus. Cetera funt intégra. Subiungit autem<br />

hcorum-enumerationi cxempla,quibusfmguhs in repofitos ewrfim indicat. Exempta dico non<br />

Tm^fecy/^frajid ea que Creci tûmst yocant,qualia funtpaulo antè de teftimomU: Dtuinum,<br />

yt oracula,ytauJp~kia,ytyatkinationes,&infrà,AMtannitempora,ytmëfis,ytdies,ytm<br />

hora,tepeftas.in quibus que propojîta funt,fubietlis exemplis ftriclim declaratur.^jmfi nominibusplerifque<br />

eifdem ytitur(que res nonnullos perturbat)idcireofaclum eft,quod eifdem nominihus<br />

&• loci ex inftituto artisjboc esljtdes argwmentemm,eirres fub'teÛe eifdem appellantur^l<br />

definitio pro nota. argumeti:&- iefinitkh infantia,pax & hellum,boftU & ciuis,que<br />

fuprà etiampefita funt. Vt que fimtipfi.)Stmiliafunt, ytpaci tranquiUitas, beUo<br />

tempeslat. Difiimilia,ytpaci tempeslas, bello tranquiUitas. que cumfeparata interfe,eode'mque<br />

ordine collata, contraria fint, yt pax bello, tranquiUitas tempeîlati, facile apparet quomodo<br />

interfe mixta ccmmutatdquefimilia ac difiimilia ejftciant.Eadem ratio inconfintaneis dif<br />

fintantîfque eft,que ftatim fubiungutur. Confentanea aut diffentanea.)Hec coniuncla modi<br />

appellata funt,in Topicls adiun£la yocari diximus, ab alils contingentia, ab alils communiter<br />

accidentia.Confenlaneadicuntur,quod ferèconfentiant cumiis, circaque eueniunt. Eueniunt<br />

autemfréquenter,non perpetuo,idcirco probabile argumentumpreftant, y t pa&ere igrotum,bene<br />

coloratumyalentem effe. Dijfentanea horum contrariafunt : yt egrotum bene coloratum,,<br />

yalentem pallidum effe. Sicformofam adulteram, déforment pudicam,confentaneum ejr prohabile<br />

effe dicimus:adulteramdeformem,pudicamformofam, dijfentaneum ejr improbabile.£u£<br />

emnia,yt dixi, coniuncla fine adiuncla yocantur inter locos, & ex contrariis,ficutfimilia O"<br />

difiimilia,oriuntur. Vt ea que funt qtrnfi coniuntla.) Coniuntla hoc loco ititeUigit antecedentia<br />

& confiquentia, que necejfarto cohérent, ficutea queincorporibus coniuntla funt, née<br />

diutlli pojfunt,yt coUocare dr conducerethominem effe, & animal effir.que hincindeperconditionefumpta,antecedentia<br />

& confequentiafiunt : de quibus diilum eft fat'vs r Vt ea que funt<br />

fuafi pugnantia.) Vthominemeffe,^ animal non eJfe:locare,&- nonconducere -.diemejfe, e&lucem<br />

non eJfe:odijfe,tjr benefacere:diligere,& nocere.que quafi pugnant mterfe,quia côtrarim<br />

bine iode conueniunt,atqueidtircortpugnantia inloctsapfellantur. ytdiftribHt~icnes,ytg&


M. T. CÏCERONIS<br />

nevapdri'ium.') Per difiributiones partes intSigit,hoc efi.tum formas,tum qudfi mthratot'uu,<br />

qua hoc tandem locofubmnguntur,quia ordo interruptusfuit.Cenerd partmm ad locumgenens<br />

pertinent.Partes generutnformefunt, qua fub génère comprehenduntur. Partes totius funt, yt<br />

fenatus,équités,plebs,partes ciuitatu Jtem yis oratoris,oratw,queîiio, partes docTrine dicendi.<br />

Sed eygenus efi dothma,cuius forme funt multe,ex quibus yim eft Rhetorica,que dicendi do-<br />

Urma appe\latur:item dialet~lica smufica!geometrta,ejr alie comphres. Vtprimordia rerum.")<br />

Hec inter caufas numerantur,fid longinque ey remote funt caufe,quarum yt proprie non ejfiétur,fed<br />

tamen ad euentumrei pertinent.PtecurrUntenim,& ytfiquatur aliquid imtiumpre<br />

hent.Itaque ex ipfis, yt ait in Topicu,fatum fecundum Stoicos connetlttur. Hoc modo Helena<br />

caufa fuit iniurie Troianomm in Crecosimiuna caufa betti,ex beUo ^AEneasfugit in Italiam:<br />

hinc ^ilba condita eîi,indue Roma,ex quaefftoruitorbU terrarum imperium.Horum igitur extremum<br />

fi adprimum refiras, dices Helenam caufam ey primordiumfuijfe Cornant imperq.<br />

•Eiufdemgeneris efiiUud,Vtinamnein nemcre Pelio.quodex Medea Ennij citatur. Ipfcqu»<br />

quepro Milonefie conqueritur:Omnes in me meofque redundant exitto fonte dolores : Confulatumfimmfigmficatf(,in<br />

quo Catilma opprejfusfuit.Hacenimdeeaufaipfe repulfiss fuit à Clodio-inde<br />

à Milone reuocatusjhinc odium Milonis & Clodq, indepugna ey cèdes,ey iudicium<br />

iiiloms.eft igitur caufa querde longé repetita. Vt rerum contentiones.) Hs comparatismes<br />

funt,maiorum,parium, minorum.de quibus prediélum eîi. Fieri dicit comparationes in<br />

naturis eyfacultatibus.In naturis^rtfi ^innibal boftU,hoflis ^tntonius.Si tutorfidemprefi*<br />

re débet,débet & ficiusjln facultatibus,Pallas ylcifiipotuitimmicos,ergo ey Jumpoterit.Sed<br />

hec duo in Topicis in quatmrpartes diducuntur, yim, fpeciem, numerum,ey ajfeilhnem, que<br />

ibidem explicantur.<br />

H EG EN r> O RJ> H IN vS. Confintauea. ) Sunt, quorum alterum de altéra<br />

fredicatùnyt homo ey animaljufiitiaey yirtus. Dtjfcntanca.)guomm alterum de altéra<br />

nonpredicatur, yt homo ey brutum. £>iîiributiones.) Diîbributiu eîl,cum aliquid in<br />

partes diducitùrMuthor Cicero in Topic'is:vt Rejpubjn très ordmes,plebeium, equeîirem,patricium<br />

difiribuitur.Cenerûmque partes.)Cicero,y t meafertfintentia, accipit genus pro omni illo<br />

quod in partes diftribuitur. Primordia rerum.)fignaey prodigiainteïïigit-.dequibus Valerim<br />

Maximus lib.Lcap.de Prodigiis. Rerum contentiones.)id efi collationesfic Cicero lib.offic.l.<br />

•vitampublicamey priuatamfineymbraticaminter feconfert. Nature comparantur.)Vt<br />

cum due eiufdem nature res finitionibus ey officiis inter fe comparantur,per que declaratur fie<br />

alterum cum altero comenire,ytyelprorfus eademfint, yel alteropofito non pofiit alterum non<br />

fequin>t,pietas eîi,ergo yirtus eîl.Concupifientia efi,igiturpeccatum eîi.Homo eîi,igitur animal<br />

eîi. Efi animal ration'is capax,igitur homo eîi.<br />

L EO D E G XJ V S. Vt definitio.) Exiîlimarim tradi hoc loco faciliorem explicationtm<br />

locorum fuptriorum . Namfuperius y fus erat yocabulis artis obfiurioribus : nunc<br />

autem que yulgo ignota funt mutât,ey alils yulgo notioribus ytitur:quedam non mutât,quedam<br />

non mutata,adietlione quadam declaraf.Stcpopulariter loquitur ad ^Fratrem. Totum<br />

enim difficilius g definitio.Efi ergo finfus,ytimur argumeto àdefimtione,quado alicut? reidefi<br />

nttio ponitur, ytfi mfiitie poneretur definitio, ci fias ey perpétua yolutas,ius fui* cuif, tribuens.<br />

I 0-A.NN ES *A FOSS^i. -À utnature rerum comparante.)LegeCiceronis<br />

Topica de locis comparationis ex tertio Topicorum ^irifiotelis. Iudiciumprimis tribus partibtts<br />

adeo permixtum yidetur Fahio,ytputetpronunciationtm ab eo yelplwnmum mutuari. Ci<br />

cero etiam,yt obfiruare potes,tribfis locis mentionemfacit.<br />

COMMENT. Vt defmitio.)Ne dtutiws immoraretur,noluit ytiprolixitate txemfloru,ytfecit<br />

in Topictsfed exemplorudutaxatforma quada.Cu igitm ait,y t definitio,perinde<br />

eflacfi dixifset,^irgwnetamur à definitione,cùm altcmus rei definitio ponttur:,vtfi yirtutis<br />

tjfttpofita definitiojhabitus bonus. Zocuseftà definttione,cùm aliquid defimmus : yt,yirtus<br />

efi habitus bonus,quia bonos efficit. ^tutfimilia aut dijîimilia.) Vtpaci fimilis eîi amicitia,bello<br />

eius contrariofimilestnimicitiefunt. Pretereaimmicitie difi.milesfimtpaci,amicitia<br />

dijîimilis eftbello. ^iut confintanea.) Hec tria enumeranda funt cum quadam contmuatione<br />

?ytconferantHrçumretey eius contraria. Efi igitur legendum,aut confintanea, ey fie in


yt j> \ re- /<br />

pugnantibus.acconfentanea Vocat,yt quidam yofunt,qu* alibi yocauit adtunfta. Coniunil* J " ^ ~Vmp£<br />

a/>/>Witf antecedentia & confequentia. Attamen hbro fecundo de Oratore confentanea ^/W"


j <strong>vu</strong> ^ <strong>«M</strong><br />

r<br />

M.<br />

• fade eompmfatmdtoreodioClodij,qtted<br />

T. CICERONIS<br />

maxime<br />

$C- jiw* **yimquit Cicero jton femper prxtermittenda. Non necejfaria moleftam orationem efficiunt,<br />

V a.+*-a)fë j?^^\' ,<br />

^rq'uare&ipfaràinqumia.LegeFabMb.^<br />

S^mffr*- EG A ZJ VS. Omnibûfne igitur ex hit loris.) Siceademderefcripfiti*<br />

_„_yj f>>~4-%. ^ ^ ^ ^ f ^ ^ S r â t o r e ad £rutum.^jKniamhcicertitraduntur^murretomnes,yteturaptis,generatim dif<br />

^ f/'J/î'M^ 1 '-^ * f ia,fed omnia expedet,& feliget. Non enim femper,nec m omnibus caufis,ex iifdem eadem argT*<br />

rf~^"*-tet,ex quoémanant etiam quicommuneshciappeUantur.Necyeroyteturimprudenterhacco'<br />

'. gumentorum momenta funt: iudicium ergo adhïbebit, nec inueniet folum quid dicat ,fed etiam<br />

_ txpendet.ldem in Topic. Etfi enim omnes loci funt omnium dtjputationum ad argumenta fup><br />

^--C-ocfe %3€-4u\n£~^ feditanda,tamen alils dijputationibus abundantius occurrunt, alils anguftius. Jtaque gêner*<br />


s , ART I T. ORAT.- 2 1<br />

mottu fed caufa facilioris difcipline diffirt trattatiçnem motus in amplifications» : commodius<br />

tmm illic traiïabitur, cùm pertmeatad amplificationem,<br />

COMMENTAI XJ V S. Loco tu quidem quarts.) Jnterrumpit infiitutum ordi-<br />

nem,docendi commoditatem fiquuttu. Nam quia due orationis partes (nempe exordmm ©•<br />

peroratio) ad motum referuntur,in oratione motus commodk^ pw&afotiu^^^ /C^t+^<br />

QSÎâJ^^«ï£isâî!Klvt& ^Si 0<br />

"? 1<br />

OTKAr* -<br />

or» rx t^vjt • ^brmc-t<br />

îïLfct&tp- ope-<br />

(S<br />

, ïnucneris, col- vijtjfA. q r<br />

re, Cuius in infihita quxitione ordoe/l idem ferè.quem / „ t ^<br />

care,^uiusmînruiiraquxiuone oraoeit îaem rere.quem / ' ' L i<br />

T y<br />

iT rC<br />

qu«. ad motus anrrnorum pertinent. L.h Quomodo îgi- Dij^ttio^ë ^jfVfii iJpofitw,fimndapars efl Rhetorices,edqueinumticnispropria, ,Ç?~ue \*<br />

quia rerum efl dtjpofitio,yerborumcompofitio. DiJpofitio,qmniamaccomôdaturadfinemque- û<br />

^^ M<br />

^* f- ^<br />

flionis Juutditur m eam que efl quxfitonis infinité, ejr ea que finite.<br />

quxflioneordoeftidemferè,inqutt,qucmexpofuilocorum.Taménpcfteadicetytriuf];queîlio-<br />

Dijpofitionis in infinité"*] P^vcàc *-»•<br />

l ^.viwifi», J-ref<br />

nufimilem effi difiofitionem.ld arbitrorfiiilum,quod ytroque modo traflaripotefl confultatio. vCn • n *<br />

Jn cenfultationefinis efi fides,que fit argumentis.argumenta yt tratlantur à philofiphts, ordtr<br />

ne locorum optimècollocantur. Zocorum non efi idem ordo apud omnes (quod in ^4riîlotele &<br />

Cicérone yidere licet)non etia eadem ratio dijponedi omnibus quipropofitu tra(lant.Suum cuique<br />

confilium efi,ejy qutfiiones alie dijponuntur ordine nature, alie ducunt imtium ab lis que<br />

notiora funt nobis,& bineprogrediuntur ad ea que planiora funt natura.PerfequamurJiplacet,infimtam<br />

quefiione eadifpofitionequam Cicerofecit locorum. Sithec, Mn morsjjtcotemnendaî<br />

~Afinttione,Nihtlefi cur morteterreamur. quid enimmors efi aliud quàmeorporis &><br />

anime dijjolutiof qua membris yt carcere quum anima liberetur, nobis ey.fuauis & tucunda<br />

ejfe débet. .Ab enumeratione, Etenimfiue natura moriihur,parenti omnium rerum obtemperandum<br />

efi ifiue fato, deorum yoluntati :fiue cafu,ferendum equiore animo, quod optimum fit<br />

non nafii,aut ocyus aholeri. .Ab etymologia,Morte quidemdijfoluimur: qua de re mors à no­<br />

t<br />

bis,y t à Crecis fiiç}ç,à feparandispartibus nominatur.que feiuntlio quid habet mahfquid non<br />

potius boni,Jiconiunc~tiofueratmifera,omnibûfque fortune procelks obnoxiaf ~A coniugatis,<br />

Mori igitur bonum eïl,& ideo mors bona : quam ficut moleflia antecedit,ita quoque fubfeqm^<br />

tur félicitas, ^enere,NuUa dijfolutio timendaefl,quam diumalege patiuntur omnes: Eiufmodi<br />

obitus efl.^lfpecie,Mars omnis aut ytolenta,aut natural'ts efl-.Violentamcontemnuntfor Ç*Jo<br />

jvaHv<br />

Je<br />

tes atque fapientes : naturalem omnes qui natureparenti rio repugnant.Mors igitur omnis con- jV^t^<br />

temnenda. finulitudine, ^ib arboribus frutlus yel fuafponte cadunt, feminafrumentorum «Vr<br />

r t ><br />

^jt<br />

fponte moriuntur,yt tranfiant in meffim :folus homo traducetur tnuitus t dijftrentia, Ho- "<br />

minis exitus non efl- yt ceterarum rerum : Cetera corrumpuntur nulle tempore reditura: Homo<br />

folus tum maxime viuit,quando mori yidetur. yL contrario, Hec yità in corpore molifia,gram,mifera:mors<br />

igiturfuauis,facilis,& beata.Ub adiunilis,Sed improbi mortemimpatienter<br />

^"<br />

" (<br />

fctr


M. T. CICERO NI S<br />

fértmt: quia qui lu yoluptalibus fimmum bonum coHocarunt,iU omnibus interieut grauis efi. Si<br />

probe yixer'ts,migrareiucundumcft:fi imprt>bè,pertrtfte.Louis efl bec yitafitpitntifiimis qmhufijue:<br />

propterea quod non grauius putant è yita migrare,quàm in banc lucem -ventre. Ab antecedetibtu<br />

& confeqitetibus, Nibil effegraue exifiimat,qttod fit à natura confiitutum. Nafcimur,ergo<br />

morimur.Et quiamorimur,tdcirconaficimur. Arepugnatibus,Ah yteroprodimus<br />

ad mortalitatem : à morte progredimur ad immortalitatem. Non hoc bonum mors afferat, &<br />

non erit bonauiffert dutem:bona igitur,neque metuenda. A caufis,Porràybirttortakcorpus elanguefiit^tnimafie<br />

libérât membrorum comp'agibus: ytpro feruitutelibertatem,pro tenebris lit<br />

cem,pro laborepremium confiquatur. Ab effe£lis,£>jiefi bona à mortepariuntu<strong>rj</strong>ton poterit<br />

illa ntfi à dementibui improban.^4. comparatione,Fac tamen malans ejfie,cur ditttumiores mole<br />

fit us antcponimus?cur tôt cafiis,totpericula,tot ernmnat ynid'tffolutioni,e!queperbreuipreferimus?<br />

Hue adde,fi yoles,exepla.Heeficrtpfimus,yt ofienderemus effe yerum, queïliones infinités<br />

ordtne locorum poffe traclari. £>uod autem non ytique fieri oporteret, excepit bis yerb'u,<br />

Ordo efi idem fieri quem expefuilocorum.Interpofuimm quedam,nonargumentatioiùs,fidiun<br />

vende orationugratia,quod nudum corpus argumentorum déformefil,&afperum. Nec diximus<br />

omnia que ad propofitum ducipoffunt è locis.fiait effe duximus indicarepaucis, yt rudes<br />

tnfinite quefiioms argumenta collocarent. Videtur hoc yelle,nthil motumpertintre ad infinttarit<br />

queïliotiem,quo tamen ytitur in orationepro Sexto Xofcio de totogénèreparricidij: qui<br />

heus eficommun'ts.Kurfiu in queîtionefinita non ytique motus erunt: quod J^mntilianus affirmat,&<br />

Athentenfiumprohatur exemplo,qui diu oratione quidem,non ita motu yfifuerunt.<br />

guid igitur hecprecepla yoluntf Precepta rhetorice non funt de re neceffaria,fidaccommoda -<br />

tiore.In quefiionepropofitifuntrariores affeflu<strong>rj</strong>n caufa & hypothefi fréquentions. Sic enim<br />

multo melius,& adobtinendum tutius tratlatur. X>_uidifferit tantum probandi gratta,non<br />

contenait ajficere auditorem.quamobrem motu non eget. .g uiyero non fatis confidtt argumenm,pugnat<br />

affeflibusmec docere modo yult,fed & mouere.Itaquc mifcet ea que dicuntur à Crects<br />

TSOQM : nttnc hacjiunc Mac impetum facit: yiâmque mohtur qua maxime capipofiit auditor.<br />

hinefit yt aliter ac aliter acies inflruatur. Omnem coUocationem, inqutt, adfinem accommode<br />

queftionif. In propofito finis eft fides,in caufa fides & motus. Ex quibus yerbis colltgitur, propofitum,td<br />

eîl mfimtam queftionem, non defiderare motum, fedprobatienem : caufam yero, id<br />

efl finitam queftionem, probattonem, motûmque yelle. Iam fi finis eïi fides &• motus, animîque<br />

pro caufarumgeneribus yarie mutantur, neceffe eïi ad motum ex parte referri diffofitionem.guod<br />

autertt nonfit res eadem,fidem facere r& commouere, definitionibus, ytpar eïi,<br />

oïfcndit.gjtoniam fides esTfirma opinio:motus autem eïl animi incitatio aut ad yohptatem,<br />

tre.Fides argumentis efficitur,motus autem locis ajfeéluum. Argumentaporro nifit fie accommo<br />

darent ad ytilitatem caufiejirdine nature ferè locarentur.Sed quia refert,qua ratione,quôye ordine<br />

doceantur & moucantur animijligeriïturemniapro ytilitate caufie. jÇeïiatinqmrendum,<br />

qui fiai y t motus omnts animi quatuor generibus confiet, qttum mille modts meueatur animust<br />

Deinde fi caufa minor efl,propofitum maius,quo patio propofitum caufa contineri dicatur? Motus<br />

omnis (quod ait Cicero tertia Tuficulana)aut boni aut mali opinione excitatur. Voluptés eïi<br />

exopinione boni prefintit:Cupiditas autem boni futuri,quod immoderatè appetitur.AEgrituio<br />

contra ex opinions malorum prefentium.Metws autem futurorum. Sic quatuor affetluum gênerafiatuuntur,yoluptat<br />

&" egritudo,fiue molefiia,in rebut prefintibus: cupidités mtttts i»<br />

futuris.jïuoniam autem multe fiuntyoluptatum partes, & cuptditatum,item mole fit arum terrerùmque,affeuerat<br />

partes effe pluresgenerumfingulorum. Veniamus ad fecundum. Propofitum<br />

eft yt genusicaufa yt Jpecies.In fpecie autem efi genus, qtàneliam genus efi pars ynaformejloc<br />

'definitio commonflrat.Homo efi animal nationale Jiominis due partes.altéra efi animal, genus.<br />

Hoc modo in confia propofitum eft ytillius pars. Andeoproptfitum m caufa efi,quod exqttefiione<br />

infimta & appendicAut (TiSSisûfeii dico) compomtur confia i Dici poteft. nam in idem<br />

fenè recidit quod de génère & fpecie dixi. Xurfum caufa efi inpnpofita, yt res angufiior in am<br />

jpliore. Eft igitur propofitum m caufa,& caufa inpropofitojdiuerfa ratione mutante*<br />

L AT O M y S. Cum inueneris coUocare. ) Sicutinuent'to,ita & collocatio rerum eïi<br />

fropria^hoc efljorgumentorum & ffattiumoratioms, quttumadfidsm fawudam,tum«i mo-


" P A R T I T . O R A T . 2 2<br />

tUsdnimorum accomtnodantur. Agricola etUm queftiones àifponit,de quibus bîcnihil precifit<br />

Cicero,fedinferiusinexplicanda queïltoneordinequoq;eartindu indicabtt.£uintilianut<br />

queftionum diffofitionem folam tradit toto lib.q. argumentorum collocationem lib.< Jbreuifiipie<br />

attingit,fid hecproprtè in iudicialtbus. Ceterorum dijpofitionem, ytm danonîtratiuo ej*<br />

iudicialigénère, feparatè ltb,\. oslendit. Ordo eft idemfirè quem expofui locorum.) Ordïnem<br />

argumentorum intelligit ,quia infinita queftio motu caret^uare & principiorum &percrationum<br />

coUocattone. Ordo locorum naturalis eft,cum priera fint tnfita quàm ajfumpta natura:&<br />

ex infitis priora que adfuhstantiam reipertinent,quàm que. ad eam affectafunt.Ergo<br />

aptus eï~l hic ordo adfaciedamfidem,quam folum infinita queftio defiderat. Exemplum fi requirit,propont<br />

yoluptatemfapienti expetendam ejfexfuod probaturus fequêris locorum ordinem,<br />

hoc modo:Ex defimtiont,fenfitm corporis fecundum naturamexpetendum effe. Apartihus,In<br />

.yiilu,in cultu,in procreandis liberis,in reliquo yite yfu yoluptatem ncbii infitam effe.Aconiugat'ifjiiKmidè<br />

yiuere fapientis effe. A génère, que aftafint nature,eaexpetenda effe.Aforma,Muficamfuauitatem<br />

laudari,ergo yoluptatem.A fimilitudine,Sicutdiemfeîiumfineluiis<br />

triftem,ita yitam fine yoluptate tniucundam effe. A difiimilitudine, yinum intempérante<br />

.venenum effe,non ita yoluptatemfàpienti.A contrario,Z>oloremfugiendumcJfe,ergo yoluptatem<br />

expetendam. Ab antecedentibus,fiyiuere fecundum naturam fapientis fit,& yafuptatem.<br />

*Aeonfequentibus,Sublata yoluptate, fenfum nature toUi.^erepugnantibus, dut probandam<br />

jffe yoluptatem,aut nihil difiriminis in dolort ponédum.A ca«fa,yoluptatem a natura datam<br />

effe.Ex efftt~lis, yoluptate hommes ad labores excitari. Ex comparatione,Sianimi yoluptat<br />

txpetenda fit,& corporis expetendam effe. A teftimonio,Homines doélos yoluptatem laudare.<br />

In quibus omnibus fola notatiopretermiffa eîi, quia nihil argumentiprebet. Totenim<br />

funt motus genera.)Oritur motus exopimone boni yel mali.Moniprefentis opinio yoluptatem<br />

facit,abfentis cupiditatem.Mali prefentis modeftiam,abfentk metum.fic quatuor cmnino funt<br />

genera,& tanquam fontes :fedJpeciesflures,que in tertia Tufculana explicantur. Horum alij<br />

leniores funt,tir w9n yocantur.alq yehementicres,& zsâin ' latini mores &• perturbationes appellant.<br />

Nam eft in propofiiofinis,fides.) Propofitumfidem tantum Jpeitat, nonfolum ex<br />

cofilio dicetU,fed etiam ex natura queftion'is, quafidei tantu eft capax. Caufa aute C fidei &<br />

motus est capax,quia eir natura talis eit,& non tantumfidem,fed multo magis etiam yictoriam<br />

Jpectat.Natura enim talis est,quia omnis motus ex opinione boni yel mali nafiitur.Nihil<br />

autem bonum yel malum, nifi cum perfona coniunttum.Perfonam autem fola caufa continet,cui<br />

deinceps cetera circunftantie,res>caufa,locHS,tempM,modm,adiungùtur. Itaque fit,yt<br />

fola etiam caufa motus fitcapax.Sed hecpluribus ab Agricola explicantur.<br />

LEO p EG A y S. guid igiturfequitur ?C, P. Cum inueneris coHocare.) In<br />

Oratore ad Brutum yult yt argumenta in eum modum coUocentur, yt de firmifSimU alia primaponantur,aliapoftrema:atleutcrainculcentur.Nam<br />

fileuia initio ponerentur,prelium ftatim<br />

initio frigtdum,languereyideretur:fi eaiem ponerentur in fine,nonrelinqueret aculeos in animis<br />

auditorumdeuia ergo optimein medio coUocantur, quia minus prefidu in illis est : femada<br />

igitur heeprobationum collocatio.Namprima oppugnant, yltima auribus audientium relinquuntur,média<br />

ylrinque conclufa non apparent.Etprofeito imperatoresftrenuiferuant ean<br />

dem in acte militum collocationem. Nam est inpropofito finis fides.) Propofitum feu queftio<br />

infinita caretperfonis, perfone autem foie mouentur: non eft igitur mirmn fi propofitum fit<br />

contentii fidefine motu.adde quod propofitum est queïiio philofiphorïi,philofiphi yen yolunt<br />

iuntaxatfacere fidem & docere, non etiam mouere, quia abhorrent ah affeEltbus tanquam à<br />

mprbis e& yitiis.<br />

I O AN. A FO S S A. Cuius i» infinita.~)Ordo coUoeationis in infinita esl,yt<br />

a defiuitione(quod yult Plato in- Phedro)progrediare,deiiideàpartibus ad remotiora.<br />

COMMENTA y S. CoHocare.) Hoc loco duntaxat traitatur de diffofitione<br />

argurnentorum.Nam eft alia dijpofiti* queftionum & capitum.eft &• difpofitio partium oratianis.fed<br />

de bis omnibus dicetfuis loris Cicero. Cuius in infinita.) Ordo locorum fie proçedit,yt<br />

initiapofitifintfubftantiales, mox occidentales. eodem modo iubent dialettici yt initio<br />

dcfini


^vf^ ^ 'F'tèJ*-<br />

M<br />

* T > C T C E R 0 N I S<br />

dtd^W -tr*£~- .<br />

fewn v^,2* x.p MtfAm $ô ^h,ST B y S. Tria gênera caufàrum.Cuiquefua q


PARTIT. OR AT. (<br />

mu txornationemappetat.quod ad deleftationem eomptratum,resexor.tandebet,à parte meC ^am»» Â<br />

liori&freq.tentiormominatum,n nab eaquee7ivttupemtionUSenator,i%on fn4,tus,àqui- P •> l /~<br />

bufdamhgitur,vtfe»atorej' iudexfere/piciant.athocmihmoiiprobatur,quiafim /ien\>nefl.<br />

c<br />

*** ^ ***~ I 4><br />

ïudexv»Mfta'mtfreqtonttemfenator£icerono^ nui ct-JMv<br />

nator.necifludmospopuh'Kopanipattt»*. . , ^jO^'iC* ^ V<br />

- L&OD E.C UKJ^S. Uuditorumeamgenerediflingui.^Jnbancfententiamftç. V' 7 . ** U<br />

^ ^<br />

guintilianus ltb^.cap.A..£>jdverà defsndunt,tria faciunt gênera auditomm,vnum quod ad ^^v*^S" ÇTT-'t-Kut 'YJM}<br />

deleàationemconuemat,alterumqmdco>ifiliumaccipiat,tmiumqmddecaufîsiudicet.Mihi J? csrum *JL. >Z<br />

cundarimanti talis quedam ratio fuccurrit : qmd omne oratoru ojficium aut inmiiciis est,<br />

, y w V t V<br />

2? y T<br />

e»ttv* iudicia.Eorum de quibus tniudicio queritur ,manifeflum estgenus:ea que ad iudi~ t /?^ '^Cf*. c<br />

—' rf-ry,<br />

tïts.strifloteles igitur & Cicero loquiitur,vt in génère epodico,quodcomparatur ad deleélatio-<br />

<<br />

s3ZZ CpfJJ'^ CJZA<br />

nem ammi & oflentationem auditoris. Proprium habet.) guemadmodum apud Grecos di- I ^d^tWh tft^tH' t<br />

-fêt


M. T. CICERONÏS<br />

Jn exornaticne, id efl demonflratione ,fibi proponitorator deltiiationem audtenth : m itidici»<br />

feuitiam aut clementiam iudicis.lVud yt accufator, hoc yt patronne . Jnfitaflone aut fient aut<br />

reformidationem deUberantis.ltlud ytfuafor,hocytdiffitafir.DeleEiatto autem,feuitia,clemen<br />

tia,jpes,r*formidatio,fitnt motus animi in oratione Jpec~landi:quod fupra commonuit.In définita,inquit,adhibenda<br />

funt etiam que ad mottuanimorum pertinent. H'ec autem degeneribut<br />

froponunuur collocandi gratia:qua de re nunc agitur. planitts explicabuntur quum ad orationit<br />

ipfitts,quefiiont*mque rationem yentum erit. Sed quid omnino ad collocationempertineant,<br />

nofine re quari potefl.Nam collocatio yel dijpcfitio efl ordinis ratione quadam conîlitutr.k/tc<br />

autemferè per emnem orationemfufafimt.Iam rejponfum yidetur ex eo quod ante dicebamui,<br />

in queftionefinita propter affeflus ordinemfolere commutari-.quoniam & iucundajey acerbe,<br />

tjy mitia,& fimilia, ex aliquaparte fiiboriri necejfe eft: qua pars ad eum locumreiicienda eîi,<br />

eut maxime eiufinodi conuenitaffecîus.Proptereapercontatur,Cur exponis hoc loco gênera cm<br />

trotterfiarum?Vt rationem collocandi adfinem cuiufque accommodem.^itqmfinis etiam motu*<br />

eîi,yt antè dicebat. Hec igitur traElantur ah eo ad infiruendam coUocationem . Non hic agit<br />

de Ma ratione demonftrationis , de quagrauiter ey copiofè in hoc optre tandem precipiet : Sed<br />

quonidm de collocatione fermafuerat inflitutus, explurimis ea tantum defumit, que ad coUocationemfacere<br />

yidentur. In demonflratione duo funt ordines collocandi. nom aut temporum firr<br />

uantur gradtts, aut generum diflributiones ^ In temporum gradibus ea funt qua fuerunt ante<br />

nos,ytnatia,patria,genus,id eîi parentes atque maiores. Deinde qua nobifium.yt fexus,atas,<br />

indoles,habitus corporis,animi natura,fa(la dilldquepueritia, iuuentutis,fenec~lt.Pofi nos<br />

rmt exequie,funera,pompa,honores,hominuinque exifiimatioties.Hunc ordinem Cicerofere fer<br />

uet,re'fque defiribit temporibus ,in ferrem,in Ptfintm,in ^jntonium Fhtlippicafecunda.Hoc<br />

enim modo refla efl expofitio,ey amplior materia, promptiôrq; memoria.Cenerum diîlrthutio*<br />

tus non yno modo diuiduntur. Nam diuidimus bona maldye, in extema, corporis, ey animi.<br />

^Autfaila diildye reducimus in quadam gênera yirtutumfiue yitiorum : non y tique quatuor,<br />

fed quoi res ipfa tradiderit: ytpro lege Manilia, bona fummi imperatoris partitur in fiientiam<br />

rei milttaris, yirtutem, authoritatem,fœlieitattm : ybi fubeîi quadam ratio tempcris. ^4ut res<br />

geîias concidimus in maiores, tjr minoresxytpro Marcello coniparatreliqua Cefarisfaiia cum<br />

mifiricordiain yiilos , tanquam minus cum maiore. Hoc modo trifariamgênera diuiduntur.<br />

X>jwd autem in illis rerum quadam difiimilitudo eîl,fingula rurfus progrediuntur aut à minoribusad<br />

maiora,aut à maioribus ad minora,ant inaquabtli yarietate diîhnguuntur.aliterinfràprecipit<br />

his yerbis:Sed quoniam in tribusgenertbus bona malâye yerfantur,externis,corpo-<br />

T'K>& ammi:primafitntexterna,poîieacorporis bcna,deindeeftadfa£la yeniendum ;quorum<br />

eollocfitio triplex eîi.aut enim temporumfiruandus eîi ordo:aut in primis reccntiflimum quodque<br />

dicendum:aut multa fjr yaria faiia in propria yirtutum gênera funt digerenda . ^ue yt<br />

cenfentiant ifiis,primo generum diftributio efl, deinde temporum gradus, quibus yelafiendimus<br />

yel delabimur.tandem inaquabilis yarietas.Xes eîlpropè eadem,trailatio d ab eo forori ry yxori tua îhtprum oblatum ejfe<br />

tomperifies.gms mterpretari potefl,impudeti6me,qui in fenatu: an improbior,qui in Dolabellam:<br />

an impurior,quipâtre audientewtn crudelior, qui in illam mifiram tam Jpurcè, tam impie<br />

dixerhfyidéfne ytin yno diflp multa funtfcelera coniunihtfNedixerisJîmplmadici,quefolus<br />

quis autprimusfecerifxoniunlta yero, qua cumpaucis,yel etiam cumpluribus. Cicero hoc<br />

fi forte intelltgere yoluijfet, propria,nonfmplicia, communia,non ccniuncïa dixijfet. ^infimr<br />

plicia dicit, que ponunturfingulatim,coniunt~la quegregatim? Non opiner. Hic enim agit de<br />

pâtura ey qualitate rerum: quod oîiendunt relique partes. Complexio fine coniunSlio duprum<br />

fluriûmyeJnonadnaturam,fidadtraclation(mrefertur.F*clorumpretereaarta obfcura,ali0


PARTIT. ORAT. 2 4<br />

iihciia,eafunt maoris mimrlfye Jplenioris: qua tranfiatione dicimtts clam natales,& obfiu<br />

ros-.yt quod Boratius Codespontem aduerfus hoftetn foins tenuit, dilucidumpreclarûmque eîi<br />

faStum:reliqua yirifacta funt obfcura. Leta &triftia,que yel adridente yel aduerfantefortuna<br />

Testa funt. Cicero de Senettute,paîtcaquam guinti Fabij Maximi Utiora quidam faci-.<br />

nora commendauit,addit,Multapnclara in eo yiro cegnouiffidnihilefi admirabilius, quant<br />

quo modo illemortem Marci filij tulit,clari yiri,& confuLtris.^tn Uta dicit,qui audientesaf.<br />

ficiuntyoluptate:triïtia,qui mœfiitiafldprobabile yideturfed mthipotior efi altéra fententia,<br />

Incredibilia,quefiiperanthominumfidem:probabiliacontra'.Ciceroinparadoxis,Sedmhdefi<br />

tamimredtbile, quod non dicendo fiât probabile.Cefar ad ^ilexandriam eruptionehofl'mm fitlita<br />

compulfits, cum defiliijfetinmarc,nandoper ducetospaffus cuafit ad proximamnauem,clata<br />

Uua,ne libelli quos tenebat,madefierent:paludamentum mordicus trabens,nefpolio potiretur<br />

hoflis.Faflum quidem ifiud,fid multis est incredibile.Iungefimdifacto, Idem Cefarfi fiamina<br />

morarentur,nando traiiciebat, vel inmxus inflatis ytrwus.probabde eîi.<br />

X O M VS. ^iutfeuitiam,autclementiam.)Siuitiainaccufando, clementia i»<br />

defendendo,mfuadendo Jpes,in dijfuadendo refirmidatio deliberantu proponitur. Varij funt<br />

vrdin es collocandi. ) ^unique collocationum modi hic emmerantur,quoruprimas efl temporum,<br />

yt yituperatio ^intonij inficunda Philippita, & tota in Pifonem oratio. Secundus,cùm qui.<br />

dicenda funt,in certa capitadifiribuuntur:ytlaus Pompeqpro lege Manilia, qui in fctenttam<br />

rei militari*,in yirtutemjm authoritatem, in fizlicitatcm digeritur. Tertius ,cùm à minoribut<br />

ad maiora afiendimus, qui ordo proprius eîi amplificatioois, qua in exernando necejfaria eîi:<br />

•ytpro Marcello in extollenda clementia Cefaris,ey in Orationepofi reditumfuum, ybi bentficiumreflitutionis<br />

fin amplificat. guartusbuic contrarius efl, cum a maioribus ai minora<br />

delabimur.Eflenim amplifications cantrarius,& ad deprimendum eleuandûmquepert(net,yt<br />

fi in yituperando ^innibale res eius extenuare y élis,expédiât à maximis incipere,ey ad mina<br />

ra delabi,yt ipfa collocatione magnitudo rerum ad ima deferatur.Sic in prima Philippica àrelusprimùmpreclarèab<br />

Antoniogefiispaulatimadcriminadelabitur. ^uintusexhismixtus<br />

efl,& iquabiliter temperatus,yt inipfa rerum iinqualitafe aqualem tamen ey confiantem orationem<br />

efficiat,yt ficunda Philippica, in qua prêter temporum ordinem hoc etiam firuatur,<br />

yt leuinra ,qui adfordes ey neqniiiam ^Antonij pertinebant, grauioribu; que in Senatum O"<br />

Rempublicam commijfa erant,mtexerentur.Sed de tota dijponedi ratione diligentifiimè ^igricola,<br />

qui hec omnia complexes magno cum fruilu in hac parte legipoteîi. Simplieia coniunitis.)<br />

Simplieia funt,yt fi de ingenio,de liberalitatefingulatim dicas. Coniunl~ia,fide ingénia<br />

ey doctrinale liberalitate ey magnificentia conitwitè dicamus, Obfcura dducidis.) yt<br />

de deorum natura, de animorum immortalitate. Incredibilia.) yt Xomulum ex deo ortum,à<br />

lupa nutritum,in cilum fublatum fuijfe.<br />

H EO JE. N D O Rj> H. Temporumferuantur gradus.) Idefl,quïbus temporibus itatis<br />

quelibetfactafint,que inpueritia,adolefientia,iuuenta,fineita alicuius fada fuerint.<br />

Generum dtflributiones.) Scilicet bonormiwt primo laudibus tollanturin aliquo bona animi,<br />

deinde bona fortune,poftremo bona externa.<br />

XE O D EG ~ A V S. Inexornatione.) appellat genusdemonftratiuumexomationem,quia<br />

cùm laudamus,exornamus.ldeo in Topicts yocauit laudationem-à parte meliori.<br />

JDelettationem.) Namgenus laudatiuum efi comparatum ad auditotis oblec~lationem,ey ai<br />

ingenij oflentationem, Seuitiam.) ^imerbachiusputat hicfeuitiam ey clementiam remiffiw<br />

capiendarn quàm yulgo.nec enim yir bonus (ytefl orator) débet ita exajperare luàicem ad<br />

trudditatem,yt infontem damnetmec ttafitltere ad mifericotdtam,ytfonte abfolu.it. Spem.)<br />

Speramusbona,timemus malaïqai igiturfitalet,proponet auditori bona : illa enim incitant .qui<br />

autem dijfuadet,proponet mala,ii quibus abhorrebit auditor.<br />

I O N N E S F OS S ^t. Varij funt ordines collocandi.') Collocandi ordo<br />

inflituitur bifariam.Primnm abfolMe,yti hifloriographorum more,firuando temporum gradus,<br />

ey (fiartem adhibeas)diuidend» laudemmyirtutumfpecits,ficut in Maniliana.Deinde comparatèjdque<br />

tripliciter,yel à miworibus in amplifications afiendendo:yel a maioribus in exteuuatione<br />

defcettdettiçrvel yariè ey permixtè^biperinde quafi à yirtute defirta auxiliisfuîii-


1<br />

M. T. CICERONIS<br />

yirtutes,dilucidum,breue,probabile. Varna ofcitantiam &• quafi contemptum,<br />

I magna admirationem partant. Simpltcia laxitate non ùmentur. Coniuntla numéro ac tmb*<br />

talent,non aliter quàm fi eruptione pugnetur. •<br />

•u C O M M ENTA^J VS. £ua*res.) Vnaquxque caufap articulaires habetduos<br />

y £7 3j^fines,altemmfidei,alterummotus.ytgenusdeliberatiuumfideihabetfinem,ytilitatem&ho-<br />

1 . neftatentmotu*yero,ffem.Nfcduntaxat loquiturdefinibusmotuum,quoniaminmotuplurit<br />

mumefi yirium.In tratlatione quxftionum &• orationis aget plurdms de fide. Mut ffem.)<br />

Spes defuturo bono eft:at bonum incitare filet ad aliquid agendumùgiturfuaforhocfibipropo'<br />

ttit.Et reformidatio eft de malofuturo,qux ab agenda deterref.igitur dijfuafor buncfibi finem<br />

i/- *m proponit.Altj codtces babent,reformationem:Hâncqueleclionemapprobat Viclorius. Vtra<br />

i^Pulf ^tvr" tionem.) ^uiaynaquxque caufa habet prof rium finem. jQuia quibus.) Hxc diffofitio ca-<br />

P pitum eft prxcipuè ,ipfarum quoque argumentattmmm. Refertur autem ad deletlationem, yel<br />

—* ipfa ferie,yel certè rerum tratlatione. Nam aut temparum.) Sic Verrem yituperat Cicero,<br />

rw tv*- primumà^uxftura,deindeàlegationefumdemumàPrxturayrbana.Sicaliquemlaudamuf<br />

'


P A R T I T . O R A T . 2 ?<br />

tjuam exl%et priuata deliberatio eius duntaxat rei,de qua dicendafententia efl-.quia lient oign»<br />

rat td de "quo confidit. Extrinficus poffuntpert'mentia ad diliberationem multa narrari. In<br />

concionibus fipe efl etiam lUa qus, ordinem rei docet,neciffaria: & afftttus,vt qusque maxi­<br />

mepofliilabit.Hatfentetia Quintilianus duplicemfacitnarrationem.ynae'rnt rei de qua di­<br />

cenda fintentia est,quam Cicero volmt bîc accipi. Ea in priuata deliberaticne minime necef-<br />

faria,in cocionefipe texeda.Exponimus enim ej- quidfallu fit,& quidfiat,&quidfitfutu-<br />

rum.qus omnia in J^uïïum facile reperïes.Narratio tamen propriè dicitur effe prsteritarum re<br />

rum aut prsfentium. Dicet aliquis, -verba CtceronU quibus dicit non multumfkpe narrandum<br />

ejfe,intelliguntur depropcfitione,non de narratione:quia nullapoteîieffenarratiofententis de<br />

futuro.Cur igitur non dicit nunquam effe narrandumJed non multum fspeîCur ^jtintilianttt<br />

idrefertadpriuatam dehberationem,nvnadpublicam, nifiquodpublicanarratiofieripotest,<br />

& fspefitpropter eos qui rem de qua agitur, ignorant? Propofitiofrequens estfid & narratio<br />

rei de qua dicenda estftntentia.sid hsc Cicero digerit ordinem partium-.propofitio non efl pars<br />

rhetorics.Iam quidvetat narrare,qus hoflili morefaciat sintoniusji dicendafententia efl,vt<br />

is declareturhoflit patris?nam debtlis eîihsc ratio.Sententis defuturonarratio no texitur.No<br />

dicimus narrari fintentia ,fid te de qua fintentia diitda efl : faut nondicimus narrariiudiciu,<br />

fed id de quo iudtcandum e$l .Non ita Cicero intellexitquum dixit, Suafio eïi rerum futura-<br />

rumfeifenfit effepoffe multasfuafiones,qus nihil babeantnequeprsteriti,nequeprsfintis,<br />

Mis non opusfore narratione : ahis, qus ahquidpetant,autprsfens,autprsttntum, contienne<br />

narrationem.<br />

L siT O M y S. Principia vel non longa.) Hic denique fit mentio partium oration'u,<br />

quia infinita qusflio fila confirmatione,excmatio fola expofitione confiât. In deliberationibut<br />

€>• mitais principia & perorationes :fspe etiam narrationes funt neceffaris. In délibérations<br />

igiturprincipianonlongafunt,vtpro lege Manilia,^ Philip.-i.3.4.5.51.11. Nnlla,vt Thi-<br />

hp.i.é.q.8.10.12.14. Efl tamenlongumprincipiumin Orat.contra Xtdlum,quia caufa iip»<br />

fiulabat,cùm contra legem sigrariam apud populum diceretur. Nec multum fané fipe nar­<br />

randum.') Narratio efl enim altqua extra caufam,ad eam tamenpertinens, vtpro Pompeio de<br />

rébus geflu Luculli.propria nuUa efl in hoc genere,quia id de quo deliberatur,femper futuri eîi<br />

temporisât bellum Pompeio effe mandandum. Square ejy ad fidem ey ad motum.) Hoc quo<br />

moio,&- quo ordinefaciendumfit,explkabitur infrà,cùm ad queflionem & ad caufam delibe-<br />

ratiuam ventum erit.<br />

LEO D EO si %I V S. Principia.) gusdam deltberationes funt publics, quales<br />

funt in Senatuaut concionibus apud populum-.qusdam fimtpriuatx. Priuats non egent proce-<br />

mio,qnale efiin iudiciahbus(boc efl quodartificiofe beneuolentiam captet) quia conciliants est<br />

ti quifque quem confulif.initium tamen quodcunque débet baberealiquamproeemijfpeciem. In<br />

fenatu vtique,& in concionibus,eadem ratio qus apud iudices, adquirendsfibi plerunq; eorum<br />

apud quos dicendum fit beneuolentis.Necmirum ,cùm etiam in panegyricis petatur audietittm<br />

fauor,vbi emolumentum non vtilitate aliqua,fed infila laude confifttt : yt <strong>vu</strong>lt j^uintilianus<br />

libro tertio cap.10. Necmultum.) Non dicit non effe narrandum,fed dicit non multunar-<br />

randum.deinde non loquitur de narratione caufs,fei de narratione rerum ad caufam pertinen-<br />

tium,qus quidem pertinet ad priuatam deliberationem. £uare.)Siin fuafione principia<br />

vel nuUa, vel non longa funt, et non efl multum fiepe narrandum, fané conuertenda est noflra<br />

tratio ai conftrmatienem,in qua eflftdes,®- ad concluficnem,in qua efl motus. •<br />

IO si N. ^A. F O S S si. Principia vel non.) sin fit& quantum fil, panels re-<br />

Jpondet.Nonfuntlonga,vtpro legeManilia:Nuïïa,vt Philip.I^S.7.8. Suntenim adau-<br />

diendum.) Ratio bsc fubiicit operofa non effe exordia,& ad docilitatem intentionèmque potius<br />

quàm beneuolentiam contendere. Narratio propria nuïïa,nifl qus ordinem rei doceat : efl autem<br />

pertinentium rerum. jyuare & ad fidem O" ad motum.) Frequentiores partes, confirmatto<br />

0- conclufio.<br />

C O MM EN Tsi XJ y S. £uid in délibérations.) Hoc in génère de partium agit<br />

coïïocatione,quod in demonflratiuo génère nonfecit, quia m eo fatis est exordium qualecunque,<br />

t? perpétua rerum expliçatio cum amplificationibus. M m boc génère qusdam partes funt.fit-<br />

§


M. T. CICERONIS<br />

teffarie,quxdampreterminuntnr,itaytdepariu^ii\fiffitionefmrit a^enLm. Principia.)<br />

t»* Fabiusexiftimatpublicamdeliherationemexoriiumbaberectufis forenfibuspropefimtle. Sunt<br />

^ tf-rÇRfïér» ieliberationes publiée, yt que fiunt in Senatu, in concione ai p ipulwm. At prmate<br />

-f- te •£H&»<br />

•fr


PARTIT. O R A T. 26<br />

ZsiTO M V S. guèd aecufator rerum ordinem perfequitur.) Ordinem vel tempo-<br />

rum inteïïigit,vt in criminibus in Verrem:vel quem ipfefibifingit oratordifiributione aliqua,<br />

vt in eundem dcprstura Sicilienfi, quam in quatuor partes difiributam ipfeeodem ordinepro-<br />

fequitur,vt in imifdictionem,remfrumentariam,figna,fupplicia.In bis autem ita fegeret aecu­<br />

fator;vt obietlis criminibus argumenta mpromptu habeat, quibusfingulaprobet, concludata-<br />

criter,vrgedo quodefficitur:tabulis,decretis,teftibusJipofiit,confimiet.Tum in Jingulis ita com-<br />

moretur,vtpaulum digreffus à propofito commoueat iudices, t'dque cum in confirmatione tra-<br />

£landa,tum in reliqua oratione faciat,fed maxime in peroratione. Exempta multa ab ipfo in<br />

yerrem expreffa funt.Itaque in Lampfaceno crimine expojita re ita proponit,^usro ex te cir-<br />

cunfefûsne fis Xampfaci. Deinde concluait,Cum igitur qus. caufa lUiut tumultusfuerit,teflesà<br />

nobisprodutti dixerint,ipfetacuerit:mnne caufam banc quam nospropofuimus,tum illorum te-<br />

fiimonia,tum ifiius tacitumitas confirmât? Deinde commoratur eodem in loco, &• infligat in­<br />

dicés,Hmc homim parcetis igitur indices? &qusfiquunturact.^. £uafihaftain manu.)<br />

Similitude efl àpugnantibus,quibus tela fuppeditantur,vt apud Virg.Suggert tela mibi.<br />

L E O D E C si XJ y S. Singula.)yt boflis in boftem non vno impetu fimal vnirnr<br />

fashaflas amentatas contorquet, fed fingulas vibrât, fie ailor in reum non congerit omnia in<br />

vnumfafcem argumenta vt iaculetur: fedfingulis impetit. Tabula.) Iurifconfitltifilent v-<br />

furpare tabulas pro tefiamentis.vnde funtbonorumpoffefiiones ficundum tabulas,®- contra ta­<br />

bulas. Sed boc locopaulo latius Cicero vfurpauitpro omnigénèreinflrumeutoru & feriptorum,<br />

qualia funt cbirographa,fyn^-apbs,codicitti,teftamentajdiplomata. Decretis.) Décréta vo-<br />

lunt quidam effefpecialia, Confulta autemgeneralia. Vebementius inperorando.)Summa<br />

concitandi ajf ectus actori in hoc est, vt id quod obiecerit,aut quàm atrocifiimum, aut etiam (fi<br />

fieripotest)quàm maxime miferabileeffevideatur. sitrocitas crefiit exbis, quid faEtumfit, à<br />

quo,in quem,quo tempore,quo loco, quo modo : qua omnia infinitos anfractuâ habent.Csterum<br />

ideo Cicero ait effe concitandos vebementius affettus in peroratione, vel quia memores effe fole-<br />

mus maxime eorum qus. nouifiimo loco dicutur,vel quia iudex dimtttitur,nec vllum (cumper-<br />

eraris) relinquitur auxilium.<br />

IOsiNNES si FO S S si. ^md?iniudicïis.) sitlor & patronat contrarias<br />

babent fines,ille fsuitiam,hic clementiam iudicis.Proinde non eodem cotlocatio. Hafia in ma­<br />

nu.) Metaphora à re bellica adforenfem.yéhementia est cum venit,sicrimonia cum hsret te-<br />

lum. Tabulis,decretis,teftibus.)Iudicq propria funt bsc. siriftoteles l.Xhetor.sidbeneuolentiam<br />

fumuntur exordio etbica & morata,altàs etiam qus uaSMixâ.<br />

COMMENT. Non eadem.) Non meminit petitionis repulfionis, qus etiam<br />

partes funt generts iudicialts,vel quia poffunt intelligi ex analogia aceufationis & defenfionis,<br />

vel quia rationemprsceptorum in difficilioribus experimur. Efl adnotandum prster bac tria<br />

eaufarum gênera ab sinîlotele adiici quartum in rhetorica ad silexandrum, quod appellat<br />

îftTOÇijyvFabiusexquifitiuuminterpretatur. sittamenreferripoteritad genusiudiciale,vt<br />

exFabioapparet. jQuodaecufator.) Quanquam hoc potifiimutnad gradus temporis re-<br />

ferrividetur,tamenetiamreferripoteftadgradus criminum,illûmqueordinem quo à minori-<br />

bus afeendimus ad maiora,vt diitum efl in demonflratione. jQ^fi hafia.) Tota aceufato-<br />

ris oratio acris effe & vebemens debet,ac fspenumero adhibetfà<strong>vu</strong>mv, qua maiorem crtminum<br />

inuidiameffictt.eflautem metaphoravfus,cùmbafiamdixit. silibivocat haflas amentatas.<br />

^Amentumfuniculus efl alligatus bafts, quo digiti adbibiti bafis acriter vibrant hahtam.<br />

Vehementerproponit.) Proponere vehementer argumenta efl,cum amplifications& anheli-<br />

tu profirre.Concludere acriter efl,colligere acriter qus conficta funt, exponendo narradoque cum<br />

motu & auxefi. Concluait acriter.) Hoc intellige departicularibtts arguments. Confir­<br />

mât tabula.) Meminitpotifiimiim hoc loco inartificialium locorum,propterea quod argumenta<br />

ab Mis pofitafirmiora funt quàm qus iucuntur ab artifictalibus. Per tabulas autem complecli-<br />

tur quscunque infirumenta ty firipta,vt funt fyngrapba,& teftamenta,diplomata. siccu-<br />

ratmfque.) Significat vtendum effecommoratione.qus d/c/fw tw<strong>rj</strong>WVH. Huicefilocus infirmif-<br />

fimis caufs argumenta,cuiufcemodi funt inartificialta qus enumerauit. In reliqua oratione.)<br />

vlccufator cum rem expofmt atrocem, filet vtipromrfit, yt ait Fabius. Eft autem procurfia,<br />

g l<br />

)


M. T. CICERONIS<br />

excurfto In afîeElmutnumeratûrq; iigrefiimi. ^iliis etiam âigrefiionumgeneribui yti filet ace»<br />

fiitorad affectum. Etyehementius inperorando.) Namperoratio admittitomnesajfettits,<br />

habecquemaiores faces pmurbathnamjqu4mreIiqu.tpartcs,quiatumdimittUuriudex, nequt<br />

fuperefi yllum auxilium. '<br />

nijbofitio de- C. Fv^ui(ffaciendumçft contra rçg^C. P^^ffiuHongè<br />

fenfirii. fecuC^^Gn^^ncjp&ad beneuolêntiam conalîandam.<br />

Narï^atïpnes aut a^çutan^a^qua: Ixdunt^auç r^n^uenda*, fi<br />

totâTitmt â^llïe.F^mamegta acf nTem^ofîta, aut per fe dilu<br />

Sflà^it^Dlcm'an^au^i^efsîonibusobruend<br />

i^sautem^ïïm&ricoroiam conîeJenda;.<br />

S T % E B ^4E y S. Hec fiatuuntur ie colîocationepatroni fiue defenforis . SU in acie<br />

•prima principium ad beneuolêntiam comparatum,quia auditores exajperauit accufator. Narra<br />

tio,fi totapTo nobis,ordine ficundoponstur. Si tota contra nos,relinquetur,ne intromijfafundab<br />

acicm.Si partimpro noln erit,partim contra nos M quod proderit,inJhuendum:qmd mcebit,ar<br />

cendmn. StKcedet aciii arguïïnntorum,qu& quidem argumentis aduerfiirij conferuntur. Eafirmamenta<br />

yocat,quod ilhs caujfa confirmatur. ^Aduerfarij probationes autfupcrari pofiunt,aut<br />

muiEle confiant, yt yincanturperfe,id efi ipfit ratione firmamentijnitio tentandum esl.fi nequeunt<br />

expugrmri,autobfiwrandx,autdigrefiionibus obruende . Obfiurantur,fi multa dicendo<br />

ftciamus ne yirtus earum fplendefiat : & eludendo yerbis,yim omnem obtnnàamus lucem.<br />

^idiâter efi,inficiari nonpotefl.Non nfpondeo, inquit, ad omnia maledifla que inimicus excogitauit,<br />

nec fi quid est commune magnorum yirontm , & fréquenter eorum qui ceteros aceufanttquorum<br />

fi yitamji libidines,fi adulteria requiramus,metuo ne penè omnibus periculum cre<br />

ttur.Condonemus aliquid yoluptati,qmd citra Xepub.perniciemfiaf.automnesquicunque peccauerint<br />

ciues,exterminemus. His & fimilibus res obfiuratur ,yt Celq incontinentia. ^itfunt<br />

que obfcurare non pof?is.Sint,yt yishec preceptio cadit in ea que obfiurari queunt.Plus autem<br />

efi obruerequàm obfcurare.Obfcura yideripojfunf.obruta nonpojfunt.Sedttiofusquisfuit?Exponendum<br />

magnifiéepreclaras illius egregiâfque yirtutes.Hac digrefiione confequirts,yt ynius<br />

fatli memoria deleatur,fi non inperpetuum,tamen in iudiciumprefins. Peroratio fubfidebit,yeluticum<br />

triariis.ln ea coUocabuntur ajfeélus mitiores,quibus iudex iratus mitigetur. de quibus<br />

alias fuo loco dicetur.<br />

Z^IT O M y S. Sumedaprinc!pia.)Hic igiturprincipiis opus est ad placadum anim»<br />

irati iudicis.Narrationes amputande funt,boc eîi, circitcidende,ablatis iis que contra nos funt:<br />

aut fi tote noceant, relinquende. de quo diligenter precipit Fabius. Firmamenta adfidem<br />

pofita.) Firmamenta propriafunt accufittoris, tametfi defenforis etiam firmifîime rationesfirmamenta<br />

appeUantur.que fi defintin caufa,nulla eîi controuerfia. Itaque contra Milonem firmamenta<br />

funt,lex Cornelia,decretumfenatus, rogatio Pompeij.Pro defenfionc eiufdem,infidie<br />

Clodu,X^pub.ytilitM.Hecautperfidiluendafunt,Mtobfcuranda iautdigrefiionibu4obruenda.<br />

Dilumtur que fic~ta,autfalfa funt.Fi(la,yt Xofciumfilium exberedare yoluiJfe.Falfa, Op<br />

fianicum innocentemfuijfe. Obfiurantur que negari non pojfunt,fed duobus modis,yel quia ye<br />

rifimihafitmptafimt pro cert'is,ytJperajfe aliquem impmtitatem delifli: yel etiam ficertafint,<br />

tamen non ejficiunt quod intenditur,yt pecuniain iudicio Oppianici yerfatam fuijfe.Hoc enim<br />

quanuis certum ejfet, tamen non confirmant iudicium à Claentio corruptum fuijfe, cum à reo e-<br />

'ft%mpec»niaproficifiipotuerit,ficut ineademcaufadocet Cicero.Obfiuraturigitur,hoceîi,obfcurum<br />

incertiimj; ejfe oîienditur. Et hoc efi quod ipfe ghriatur ahcubife m Cluentiana caufit<br />

tudicibus caliginem ojfudijfe.Digrefiiombus obruuntur,que nec dilni,nec obfcitraripojfimtfei<br />

tompenfimturoppofitare aliquayel incaufam,yel inperfonamaduerfarq , quaamplificataauertatur<br />

animas iudicis abeo quod obieiium efi, f> /'» cmtrariam partem auferatur. Itaque ip-


PARTIT. O R AT. 27<br />

fèpyo Murent authoritatem Catonis, qua yalde premebatur reus,hilaritateoratïohUobruit,illudendo<br />

in Stoicos, & feueritatem iudicij rifit diffotuendo. Pro Calio autem mentionem yeneni,<br />

quod Calius in feruo expertusfuerat,àtfcutitcommifieratione g^Metelli,cuius interitumdcplorando<br />

iudicesàpripofitareauertit.<br />

L E O D EG A V S. Longe peut.) Aclor yulnus inflixil,patronus yulneri medetm-.quantum<br />

autem elaborauit ilte yt reo iudicem infefiumfaceret, tantundem conabitur hic<br />

yt conciltatum reddat. %etinquenda.)Hic locus habet hune fenfim , yt narrationem reliaquamus,qua<br />

Ma contra nos eïl.etenimfi eam repeteremus,illud ejfiet refiricare cicatricem: fid yi<br />

ce illius narrationis ytemur contraria,qua totapro nobis erit, Alioquifi nihil narremus,equidem<br />

filentiofiatebimur caufam ejfenon bonam,ey tanquam non agendo,eam prodemus.nififor<br />

tetam hebesfuturus eïi iudex,ytfecundum-id pronuntiet, quodfiiettenarrarenoluiffe.de qua<br />

re yide gjùp-tilianum libro quarto,capite fecundo. Digrefiiombus.)Egrefiiones plurimun»<br />

yaUntytfucumfaciamus,& inerroremabducamus. r<br />

IO A IV. A F O S S A. XelinquenJa,fitotxfiuntmolefia.)Qumtïlianusputat<br />

probat narrandum effe,fid adhibenda remédia. Diluunttfrperfpicuçfalfa ejrfifta. Obfiu*<br />

rantur que dilui nonpojfimt,yt yis lateat. Obruuntur & quafiterra'inieéla. infodiuntur, qua;<br />

nonfacile obfiurans,id fit digrefiionibus.ita Cicerogloriatur fie iudicibus tenebras offudijfein?<br />

Cluentiana.K^soiXewiWi dicitur.<br />

COMMENTA ZJ y S. SutneniaprincipiaJ) Nam quiaaccufatoriratumfecit<br />

iudicem,neceffarium efi yt reus iudicis animumplacet,ewmquefibi çoeiliet : alioqui iudex rejpuetdefenfionem.<br />

Narrationem.) Cùmnarratio eflpartimpro nobis,partimcontranos^tuoeandus<br />

eïi•& auertendus iudicis animus aparté molefla ad partem nobis commodam, atqua<br />

itapartem molefiam amputabimus.yeruntamen Cicero nihil yidetur pracepiffe de illis narrationibus,qua<br />

funt tota pro nobis,quia nimirum earum efi facilis ratio, yîxque reo taies contin-<br />

ere filent.<br />

fius neceffario<br />

Aut inquirenda.) Cum tota narratio efi contra nos,etiam tum narrandum<br />

exiïlimat,fid quibufilam tamen detra£lU,quibufdam immutat'i4,adie(lu<br />

Fa-<br />

etiam<br />

aliis caufis.Nec tamen Su est immorandum:& ita yerius erit propofitio quàm narratiotyel fi<br />

narratio erit,molefiia aberit,fie'tque nobis ytilis,cùm multa mutauerimus. yLut obfiuranda.y<br />

£_uadtluinonpoJfunt,fimtobfiuranda, ytminor yideatur eorumyis & yerifimilttudo.gug<br />

nec dtlui nec obfcurari poffunt, funt obruenda copia yerborum & digrefiionum, auoeato abhis<br />

iudicis animo.Hac efi illa qua dicitur «^trcrAavHorc * Xbetoribus, id efl abdutïio in errorem,<br />

qua efl y fus Ciceropro Cluentie.Gloriabatur enim fie offudtffe tenebras oculis iudicum.<br />

CF. Sempérncigitur ordinem collocandi quera volu- gmmodm<br />

mus,tenereDoirumus?<br />

res moderatur oratori p:<br />

immutandum eft.<br />

S T 3{E S AE y S. Animadiiertendaprtceptio,& confilium tenendum. Difpofitio<br />

fréquenter eum fieruat ordinem,quem antè per gênera defiribit. Tamen ytilitas cauffa,perfona,<br />

tempus,locus,plurima commulat.Hinc ante narrationem refutatio eïipro Milone. Hinc interruptiones<br />

narrationum pro Cluentio. yerum igitur quod £uintilianus iudicat,Mutantur,inquit,pleraque<br />

caufis,temporibus,necefiitate,occafione. Atque ideo res in orationepracipua,confilium<br />

eïl:quia yariè,&> ad rerum momenta conuertitur. Etpaulopofl, Neque ragatienibus,<br />

plebifue fiiits fianfla funt iTfa pracepta,fed hoc quicquid efi,ytilitas excogitauit. ^iures audit»<br />

rum moderari oratori prudenti O" promdo,efi,oratorem circunfijettum auribtts auditorumfe accommodare.<br />

L AT O M y S. Immutandus eïi.) ytpro Mïlone,ybi confutatio ante narrationem<br />

heatur. Et pro Sylla,ybi extremo loco de y ita Sylla dicitur.<br />

X EO D EG A XJ y S. Nam auditorum.) Oratork eïi dicere cum affenfioneaudig<br />

»j


Ç ^dux^"^ 0<br />

1irT, CrCERONTS *<br />

**' tumquoadeiutfieripotefl,fednopotefibabereadfiipulatores,nifieommvolmtatemm^<br />

-H^vfi* d £ W^tf?/**- /0 &adeorumarbitrmm&nutumfefefingat:igitmficaccomodarefiadeosdebet,vtfiquïdre-<br />

Jr «f/ (puant,immutet.y t etiam ait in Oratore ad Brutum.<br />

JX ^ * ' Jtfip ^^^^^" L C O M M E N t s l J j v S . Sepérne igitur.) Duplex efl diftofitio. citera enim ex<br />

*<br />

0<br />

*•* * /" Me* l^+YUprtceptisjLequabaElenK* eftdiilum. stltera contra artis precepta, quam orator conflit»<br />

•*>*<br />

1<br />

cCfY- Jt"*- i atque ludicio yfiagrocaufe conditione ceterifque circunftantiis innouat. Sic Cicero pro Cluenv<br />

o ^*i^r tio fepius narrauit.pro Miloneante narrationequedam refutauit. Na audttorum.) Vtfi afr»<br />

%êa~^- nimustudicis auerfits erità defenfione rei propterfirmifiima quedam adiumetaaccufatoris, an-<br />


PARTIT. ORAT. 28<br />

yerbis (inquit) triplex adbiheripoteslcommutatio,nonyerborum,fedordinis h-tntummodo: v£<br />

quum flmeldiflum fit direflèficut natura ipfa tulerit, inuertatur ordo, & idem quafi furfum<br />

yerfusret<strong>rj</strong>quedicaturdeinde idem intercifè atque permifiLEloqumdi autem exercitMio maxime<br />

in hoc Mo conuertendi génère verfatur.Si ordmis commutatio pertinet ad gênas yerfum,<br />

nônne erit fpontefufum,quod ordinem non mutauerit? yt igitur adftringes numeris,nifi yenias<br />

aiordints commutation*? Nifi numéros fpontefluit , iHigari nequiteifdem yerbis, qmn ordo<br />

yerborum mtttetur. _Quiâaliud Cicero dicithn yerbis, Eloquendi exercitatio maxime in hoc<br />

toto conuertendi génère yerfittur, nifi genus yerfum effe oratorium,fpontefufum non item, nifi<br />

fpontefiuat numéros & compofitio?Itaquereflè dicimus hoc genus effe dtreflum quafi naturale,neque<br />

yerfum,neque immutatum-.cuifi yirtute dat orator, in alterogénère yerfatur. At hue<br />

Cicero refert numéros & conficutionem.Certe'. Aut enim jponte occurrot,& huepertinenf.aut<br />

«rte nefluntur,ey tumgenus fponte fufum mutant. Cenus fua fpontefufum duos babet yirtutes.ynam<br />

infimplictbus yerbis,in coniunflts alteram. quas ybi confeceris, perfapefiet illudgenus<br />

immutatum,quod efi naturapoflerius. Simplicia inuenienda funt ab Oratore, quibus optimè<br />

res exprimatur,qmbûfque yis ea perferatur ad aures,quam mens antè concepiucuiufinodi eft<br />

ifiudCiceronianum,Importunigladiatorisamentia,pro Antoniocrudeli.Quanta yerba funt<br />

adfignificandum yebementiora? In yerbis quariturfenfus, yis fignificandi,ejy figura.Coniun-<br />

£ta collocandafant,yt numerofe cadant eu decenti conformatione:ytpro Calio, Etenimfemper<br />

magno ingenio adolefientes refrenandipoints àgloria,§ incitandi fuerunt.Tolle orationis copofitione,<br />

Etenim adolefientes ingenio magno fiuerutfemper refrenadi potius àgloria,g incttadi:<br />

periit yirtusilla coiungedi,yt aures optimèiudicat. Ergo prima yis infimplicibut yerbis jn ciiuflu<br />

fecunda. Simpliciayerbapartim natiua funt,partimreperta.Natiua,ea qua. fignificata<br />

funtfenfu.Xfperta,qua exhis fafla funt.Natiua &reperta dico,qua primitiua &• deriuatiuagramatici<br />

yccant.gjtid porro eft aliud yerbum natiuii,quàm primitiuum,&- id quod èsi<br />

primapofitionis? anus origmem fi q*aras,non réfères ad aliud yerbum,quia nullum efi,fed ad<br />

fenfum,id efl intelligendifacultatem. Senfius enim qui yeUet expeflorare quod intelligendo concepiffet,inuenitfigna.ea<br />

funt yerba,rerum nota,qua orepromutur. yerbafigmficata igiturfunt<br />

figna rerum,faflafinfu,id eft hominum conceptione,qui loqui yellent.Si quaritur yndefit yerbum<br />

intelligentia,referemus ad participium inteliiges:hoc rurfus ad yerbum intelligo: hoc deinceps<br />

ad yerbum legohoc poflremum,fiue Gracrnn efl \iyu,fiue Latinum, referetur ad fenfum.<br />

Confiât igitur infinita effe qua reperta dicantur,yt denominatiua,yt poffefiiua,ytyerbalia,yt<br />

yerba & aduerbia permulta,yt participiaiqua fi adfenfum referri poffunt yt primam omnium<br />

eaufam,tamenpropioremhabeittfontemynde deriuantur.Quamobrem ^_uintilianus natiua<br />

dixitfignificata primo fenfit:quiafecundo reperta fafla funt. ^ua dicuntur hic nouata yerba,<br />

capipoffunt duobtis modis : aut enim reperta intelliguntur ea qua à nat'iuis fafla funt ab antiquis<br />

: aut fafla à pofterioribus, qua nobis propriè noua dicuntur. De bis Cicero 3. de Oratore,<br />

Nouantur,inquit,yerba,qua ab eo qui dicit ipfo gignuntur acfiunt,yel coniungendis yerbis,yel<br />

fape fine coniunflione.Hac ttaque funt dtfiinfla temporibus, O" in repertis funt y traque nouata.Nouantur<br />

autem quatuor modU,fimilitudine,imitatione,inflexi


M. T. CICERONIS<br />

fnduck enimprmam.Apuero pufio.A poft&liminepoftliminium. Ergoinfiexto fréquen­<br />

ter eftfine analogia,quamobrem non fine caufa diuiduntur. Analogia fi yera eft, quarttfimtU<br />

genus,fimilemfinem,fimile declinamentum,qux nonfpetlat inflexto. Analogia comparât,in-<br />

fiexio deriuat. Imitatio de fono yerba trahit:tinnio,rugio,y agio ,balo,rudentes, murmur, clan-<br />

gor,baubator.In bit Latinomm minimafœlicitas. ^tdiîiclio yerborum eft compofitio, Incurui-<br />

cerujcumpecus,yeliuolum mare,yelificari,ar& tburicremx,barbigerx,capellx,apn bidentesjbel-<br />

ligmapuelU.HicCr£cifieliciore$,y_oi^ttm^oç,Y.oi^ny3<br />

L AT O M V S. Vnum igitur genut.) Spontefufimt eft fimplex & retlum diceitdige<br />

nus,cum yniiquodque ficutfert natura, fimel & reclo ordine dtcitur, hoc modo : Cn. Pompeiut<br />

fouets diebus piratas toto mari expulit. yerfum genus immutatum eft traclatione oratorio, &<br />

latins angufiiàsye ditlum,quàmfert fermants natura,aut etiam ordine ipfo comutatum:yt,C».<br />

Tompeius lumen & decus Romani imperq,prxdones maritimos, hoftes omnium gentium, non<br />

longo difficillque bello,fid fexagmta dierum fpatio yicit,expulit,profligauit:iton ex yna aliqua<br />

regione ordye maritima,fed ex omnibus portubus,frefis,infulis,terris,littoribus,quantum à Ga-<br />

àibus fretôque Herculeo,per ingentem mediterranei maris traiîum,yfq; ad intimas Cilicie an-<br />

guftias porreélum eîihos ,inquam,maritimos latrones, omnium portuum littorûmque yexatores,<br />

fubegit,domuit, expugnauit yiilorgentium, popult Romani lumen & gloriaCn. Pompeiut.<br />

Vtrunque genus confiâtpropri'is ,tranfiatis ,prifc'is, nouafis yerbis:& in y troque numerus ineil<br />

ex pedibus & temporum intentallu,fed in conuerfa oratione etiam numerus conficitur ex forma<br />

C concinnitate yerboru,de quo fuo loco admonebimus. Illud ignorandum non eil, hxc quanuis<br />

frxceptu dtsiinéla fint,tamen in dicendo mifeeri, & confundi in ynum corpus elocutionis, yt<br />

Jponte quidemfufa oratiofiparata effepofiit, qttalesfimt epiftolx Ciceron'ts,& inneftiua in Sal-<br />

luftium:conuerfa nunquam fere'extra Jpotefufam reperiatur. Prima yis eft infimplicibus yer<br />

bis.) Vtrunque genus C fimplicibus &> coniunfftis yerbis conftare dicit.itaqueprimofimplicia,<br />

demie coniuntla exponit. JV atiua,ea qux fignificata funt fenfit.) Sigmficata fenfit dicit,<br />

qux perfe cognita funt loquentibus,non ab oratoreprofeila,qualia funt prima ac propria rerum<br />

yocabula,qux fenfuprimx impofitionis,yel eo qui in locum eiusfiiccefiit,confiant Jiue eaprimi-<br />

ttua fint apud grammaticos,fiue deriuatiua,cum y troque génère primum loquentes yfifint.Hec<br />

inquamfignificata,hoc efi,notificata fimt loquentibus,non tndufiria oratoris,fidfuopte fenfu,eg<br />

quoper fe nota qnodammodo,&originem àfeipfis traxtffeyidentur. Hepertafatla fiunt ex na-<br />

tiuit per induflriaoratorU,qm ea fibi fabricat qmtidie tit fignificandi,tii omanii caufa.yt yer<br />

ligratia,yrbs, rus,ager,ago,rufticus,agrefiis,natiua funt,quia fiediila primum ,& à loquen­<br />

tibus primo fenfit yfitrpatafuerunt. Xepertaautem,yrhanus & yrbanitattemponbus Cicero-<br />

»is:nuc etiafiiburbanitas,& perurbanus,fubagrcfits,fubrufticus-peragnftu,quxfignificadi eau<br />

fafatlafimtgr tum inflexione,tu adiuntlione nouata.lllud ignorâdum non eft,non omnia no-<br />

uata quonàam, nunc etiam noua & oratorio tffe,fed multa ex his communia & yulgaria fa-<br />

£fa,quxdam etiam obfoleta,ytfauor,agricola,yrbanus,mua qmndam,pofiea yfitata,yt etiam<br />

in locum natiuorum fuccefiiffe yideantur.At multafunt in Apuleio,& apud alios quofdano-<br />

uatores.,qux quanuis poftea nota fint, tamen quia nemo ns Itbenter y fus eft,ftatim obfoleuerunt.<br />

Etnouata autfimilitudine.) Similitudohic eft,quam Crxci a#v.'teytU>yocât,cumyerbum<br />

aliquodadfimilitudinemalterius effingttur.yt, Etpicis inmoremad dtgitoslentefiithabedo,<br />

Clgnefiunt irx.eyapud Horatium,Lxtis iuuenefatberbisiquxfuntficutferuefitt.Etinno-<br />

minibus,pe<strong>rj</strong>ptcientiaapudCiceranem,ficutfapientia:fratricida,firoricid^<br />

milita apud Cxfarem,ficutCnato:obfiequiumapud Terent.ficut colloquium, quorum illud aihuc<br />

nomm eft,quia rariusialterum yfitatumficut &• parricida yfitatum,fratricida,firoricida,no-<br />

ua. Verbi enim nouitas non tam ex tempore, quàm ex yfi, fpetlatur, quempênes arbttrium eïl,<br />

&y'ts,& norma loquendi. Aut imifatione. ) Imitatio esl cum in effingendo yerbo rei natu­<br />

ram imnamur,quam Crxci OMOUKTVUSBÙOV/ yocant,yt hinnire,balare, damôrquc yirùm,clan-<br />

gôrquetubarum.i& taratantaraex Ennio apud Virgilmm.Sie bombos,fnmitus :ftridores,tuptultut<br />

dicimut. quorum primum adhuc nouum eîl,cxtera yfitata.Mombarda etiam noftrofirè<br />

vatafeculo,C campana multo ante audita,ex eadem origine nomen habent. Autinfiexio-<br />

nt.) Hxcinclinatio yerbieft,fiue deriuatio,noquodcmnu ierinatio noua fit,autquondafuerit,


PARTIT. OR AT. 2 9<br />

fed quod infleflendo yerbum, atquealiud ex alio deriuado,nouumfacere liceat, idquodtunc de<br />

nique fit, cùm infleflendo al yfitataformarecedimus,ytbeatitaspro beatitudine,necefiitudo afud<br />

Salluftiiipro necefiitate,mœftitudo ey mafiitiapro mœrore,plagor propldéht, fanciimonia<br />

pro fanilitate,curatura pro cura apud Terentium, ey apud Ouidium curuatura pro curuitate,<br />

que duo etiam eù>°Cteyow baient, funt enim ficut cultura, Etenim in bit quoque analogie firuanda<br />

efi.Sed hoc mtereft,quod hic natiuum yel failum yerbum noué infleàlitur fine mutatK<br />

analogiaprorfut nouumfacit ad natiui fimïlitudinem.Sic m yerbis,ajfentior efi pro ajfentio,rettertor<br />

pro reuerto,qua iam yfureceptafunt:item,populdtque ingentemfarris actruum,pro popu<br />

latur.multdque alia.Etin aduerbiisJingulattm,fingulatè,cafim, membratim, circunfiriptim,<br />

Or membratè,circunfcripte:in quibus ytrum nomusfithaud facile dixeris,cùm y troque ytatur<br />

Cicero,nec dubito quin si<br />

mutatun 3 J ComunElis.<br />

Verfiimjtropis fiilicet.EÎi enim tropns,yerbi yelfermonis àpropria in aliam fignificati»<br />

stem mutat'iowt m iUo,<br />

Omnio nunc rident,nunc omnis parturit arbos.<br />

Mutatum.)figuris fcilicet.Ex eîi enim figura confirmatio quadam yel diSiionis yel orationis,<br />

àfimplici ey mpromptupofito dicendi modo commutata . Et fie yel mutatur compofitio : yt,<br />

Tranftra per & remos,apud yirgilium.aut mutatur eloquendi forma.yt, Eloquar,an fileam ?<br />

Natiua.) Id efi,yerba propria ey certa, quafi yocabula rerupené ynà ttata eu rébus ipjis.<br />

Reperta ex his,idefipropriisfacla:yt ab homo,homucio,homunculus,eyc. Nouata.) Ideîi ab<br />

eo qui dicit,genita eyfat~la,quale eîi illud Ennij:fapientia mihi omnem ex animo expeSlorat.<br />

Vide Ciceronem lib. 3 .deperfeElo oratore. ^iut imitatione rei alicuius:yt Taratantara pro can<br />

tutuba,fibilus,murmur, mugitus. „AM inflexion*, cùm eadem yoce modicè deflexa,yarietatis<br />

nonnibil conciliatur.yt edax edo,bibo bibofus bibax.yide Erafinum in commentario de Copia<br />

yerborum.^tut adiunilione yerborum: yt in iUo Ennq, Tumpauormthifapientiam omnem<br />

ex animo expeilorat.Num non yis huius me yerfutiloqua* malitias. videtis enim ey yerfutiloquas<br />

& expetlorat,ex comunilione faEla ejfe yerba, non nata. ita Cicero Ubro tertio de perfetto<br />

oratore.<br />

LEODEC^iZjVS. Prima yis eîi in fimplicibus.) Vt medici confiderant naturamfimpliciumpharmacorum<br />

jèorfum,deinde eorundem compofitionem: Sic oratores yerba feor<br />

fumconfiderant,& incompofitione. Nouata.)VideInfiitut.orat._guintil.Etartempoeticam<br />

Horatq,ey librum tertium de oratore fub fine. Confonatiora.)In quibus yocalitas inefl,<br />

qua euphonia dicitur: yt yult £uintilianus Ubro primo cap.de yirtutibus ey yitiis orationis.<br />

IO^INNES iA F O S S ^4. Exponedeiiiceps.)^4rselocutioms inhifiepartitionibus<br />

fubttlius traditur, quàm in omnibus aliis operibus. Caterum pleraque ab ^Ariîiotele<br />

manarunt,yt exfecundo ad Theodetlem. Orationis dixit,propter yerba continuata : Verborum,propterfimplicia.expartibus<br />

totum inteUigas,yidelicet elocuttonem, Vnum igitur ge~<br />

h


M. T. CICERONÏS<br />

MU é?l.)^friîti>telesponit, yt Trapezj*n.interpretatur,orationempendentem & eonuotutant,<br />

ÀUIDLHV Xâù TW trwhtriiZ, /Acwjl xoms?*/I/uSilu> Atf it.Cicero melius yertit fufam & Co~<br />

uerfam. Gtnus fua fpontefufum. Poëma, mquit Fabius 9. nemo dubitant imperito quodam<br />

initia fufum,& aurium menfura,& fimiliterdecurrentiumJpatiorumobfemat'umeefiegênera.<br />

tum,mox in eo repertospedes.fîaud aliterproccdente temporeftudiofi dicendi dixeruntilli qui,<br />

demficcè & intégré, Çedficyt effet magls tolerabil'is jr admirabilis oratio. Prifci enim tanquam<br />

«v& ^ililurpixTot effundebat,&' que ab aliit bonitate nature & ingenijgermano laminepre-<br />

•clore dicebantur,alij obferuabat atq; annotabat, pofieritas admirata yoluit imitari,& que efi<br />

improbitas bumani mgenij,conata efl yincereicœpit mtttare,fundere latMs,breuiare.Tratlabili<br />

Cr fequace materia eloquentia creuit adoleuitque, & aliisfuper alios adiicientibus, ad fummam<br />

perduila esl. Fufa efi,que retto ordinefiuitjKcperfe terminatur, donec adfinem rei yenerit,qualis<br />

eîl oratio Herodoti Thurïj.Conuerfa,que in circuitus dirigitur,aut modo & quan<br />

titatefententias yerfat,aut ordinem mutât,& loco difliones mouet. •mirXKiTfiSUioi ugù ?s\.ipv-<br />

IQ( etiam yidetur nominare. Inuenire dixit fuo more,aÀ/-n 1& eligere. E medio enim fumuntur.<br />

Natiuafunt(Cicero de Oratore 3.)popria& certa rerum yocabula,quaficumrébusipfisnata.%eperta<br />

no tam cum rébus quàmex yocabulis ipfîsnata.llla dicitfignificata fenfu,hoc<br />

est intetteétu & apprehejîoèeimpofitoriï. ^eperta,que ex ils faSla funt,& nouata lege,fineintermifiione.<br />

Simihtudo efifimiliumJimilis deriuatio & coparatio, yt interpretatur Fab. lib.x.<br />

Cuius gener'ts funt,audieiit\a,pe<strong>rj</strong>picientia,innumerabi!itat,admirabilitas.Mx\sycu> Cicero de<br />

yniuerfifimilitudinem,proportionem,comparationem.Tamenfimtgrammattci qui parum tri*<br />

luunt analogie,tnltum Etymologie. Jmitatio efifiEïio iwmmitfiue a)IOJÀJI^w)iia.,yt Pipire,'<br />

f apure Jnfiexio,deriuatio efifine exemplo,yt Meatitudo &• Beatitas.Cicero l.de Natura. deo*<br />

mm. ^idiunEïio yerborum eîï magu Grecis conceffa.Fabius 1.& 8.<br />

COMMEtNT^i %J y S. Expone demceps.) Orationis dixit &> ytrborum,proptereu<br />

quodelocutto(yt pofiea dicet) confiât aut fimplicibus yerbuautcollocatis. Itaper parte*<br />

intelligit elocutionem totam. Vnum igitur.) Primùm orationis precepta proponit, compleilitur<br />

deinde yerborum.Hoc autem efi ab ^irifiotele mutuatus. ^iriîloteles enim,yt yerbis in~<br />

terpretis ytar,ponit orationem pendentem & orationem conuolutam. Cicero autem melius yertit<br />

fufam & conuerfa.rn.Fufa efi (inqutt ^irifioteles} que retlo ordine fluit :neque par fe terminatur,nifiadfinemrei<br />

yenerit.talis es~i oratio Herodotp. Conuerfà esi,que dirigitur in circuitus.Cicero<br />

latins explicat quod ^inftoteles dixitangufiius.Conue<strong>rj</strong>àm enimappetlat,que orationem<br />

dilatât,aut contrabit,aut ditlwnum ordinem naturalem mutât. yerfum.) At|iv â-<br />

U/jSÀ/Jwifufam&conuerfamab ^inïtotele. Mutatum.)guofepenumero ytunturoratores.<br />

Prima yit.)g_uoji nue de yerbis ait,pertinet ad ytranque orationem,fufam & yerfam.quoi<br />

autem oit yerba ejfe inuenienda,morefm dixit,cum eligendafignificet. yerba autem fumuntur<br />

imedio & eliguntu<strong>rj</strong>ioninuenimtur. Simplicibus yerbis.) ^Appellat yerbafimflicia dillionesperfepofitat:conmnt~la,quecumfimpUcibusconiungmitur.<br />

NatiuaeaJ) Cicero Hbro<br />

tertio de Oratore fie définit yerbanatiua, propria & certa rerum yocabula penè cumipfit<br />

rébus nata.Ea dixit fignificata fenfu,quia intellMu impofitorum fignata funt,yt rem certttm<br />

fignificarent mb'n,que ab ittts deinceps per manus fitnt tradita.Sic yerbiï ditïio efi natiua,yerhigerarc<br />

apud ^ipuleium diciio efi reperta & nouata. ^iutfimilitudine.) Jinalogiam nie<br />

ioterpretaturfimilitudinem.In libro de yniuerfitate interpretatur nunc proportionemjumc corn<br />

parationem.Ea efi fimilium fimilts deriuatio jnfiexio & comparat'io.lAlutamen ingrammatica<br />

non mulmm analogie trAmiit,referûntque omnia ad a<strong>vu</strong>[ttt\!cu>j 5»« contraria efi analogie.<br />

Jmitatione.) Ea efinominisfitlio,quedicitur ovo/xaT<strong>rj</strong>jwitt^»* fonosimitatur:ob<br />

uod imitatia dicitur. ^ittamen Fabio tefie yix permittitur JLatinU qutcquam innouare contrit<br />

ancfiguram,cum Greck maxime liceat.Imitatio efi 3ytcucuriredegaUo,glocitarede gallina.<br />

Inflexione.yinflexia^deriuatio efi-.que tamennon habet rationem analogie.yt àbeato dixit<br />

Cicero beatitudo & beatitas.fiquidem à moeflo dixit mœflitudinem. ^idmnihione.) Hac in<br />

re libérionsfunt Greci quàm Latini,yt qmbus licet ex multis dtflionibus ynam conflare. L*~<br />

finis yix permittitu<strong>rj</strong>nifi ex dtabui.Itaquerideturillud Pacuutj, repenii rofirum, incumcO'<br />

ukumpeatu.


itque etiam çft haec diftinéfro m verbis altéra tfottôratrafta<br />

- ineri^âut noua, aut pn£^utap'oratore Ç^^cat^TMexa ' * „<br />

cuodaj^mocfc:QUÀAI^teaq^ / ^<br />

QIKÊTI^I^bïïftcrtoJtt^ , . A ^ ^ P<br />

confuetudo patitur,ornamus.<br />

^<br />

S T J{E S ^4E. V S. Tertiaeftyerborumpartitio,natiuUrepertlfqvecommunls.Ul- Ç»~f**- -^"tfi L»~14>$° X^V fa<br />

fera natterafuntpreftantiora,deterioraue,quum if fa fer fe confiderantur,non habita ratione tra c<br />

~\a^~Arvjy-^x /Th*»^r*+*"<br />

ilandi. citera trailationefunt taha. JEx iisquttfynonyma yulgo dtcuntur, natura qu&dam v J J /<br />

oc-<br />

font confonantiora,yt tempeftas quàmtempus,modcratio quàm mcdeftia,concertare quàm con- *\*Î7 ih* ,<br />

ftigerefréquenter quàmfnquens,quanquam quàm ttft.xfutiamgrandiora,yt illud Virgilia- >* %><br />

^t^ fv<br />

' ' f<br />

num,}Ugtiatorem num,$egiiatorem ^ifid.grandius fin .grondins quàm fi regem ^jix ^>fttt dik;Jfet.JEttllud dix.Jfet.&ttllud Ctceronianum,!» Cicennianv.m,ln M» tuis ' /<br />

illiiimmanibuspoculis, quàmmagntspoculis.Crandtorabenelegebantur, ftdimmutari'ntimperiti<br />

in grauiora,quia leuiora fequebantur,non animaduertentes au harem non oppofmffe contraria,fedpoftremo<br />

dtxijfeprocontrarm,aliacontra .gnxdamle»iora,hocejlyirdut infirmïora,yt<br />

amor quàm chantas, comedere quàm yorare,tangerequàm percutere, niti quàm conari,<br />

ire quàm yadere.Quidam nitidiora:qu£funtJplendentiorajôrdidn aduerfa,yt ^jtmtilianut<br />

-àicitin 8. y t boues pro y accu ,fus pro porco, minus humilia funt, Necorator yfurpabit SLpigrammaticorumpudendayerba,&<br />

Satyricorumfedprodecoromtidiorainueniet. guœde<br />

yerbts antè dtàlafunt.quodam quafinaturah fenfu tudicantur: quanquam & de iltis nonnulU<br />

pr&cepta reperiuntur:& artificu eîi noff e materiam, non tantum eligere atque comungere. In<br />

traSlatione yero eîi quod tdiftcet orator , & in quo maiorem adimigat artem. vbi yerborum<br />

copiamfibi comparauerit,ac diligenter explorauerit eorum naturam,tumprorei dignitate ,qut,<br />

conuenientiora yidebuntur,aptabit orationi. Hxc enim tratlandi lex eft & ratio,y t ex multis<br />

ea legamtu,qu£ res de qua agitur,& orationis pofcet omatus.^jiemadmodu architetlw haud<br />

emnem, fed aptiorem fubjlrutlioni materiam legit, €> collocat : hoc modo collocabit orator aut<br />

propria remm yocabula,aut addita ai nome,aut noua,autprifca,&c,.Addita ad nomen,funt<br />

epitheta,pr£cipuè qua fenfu dtcuntur adieiliua, ytpater, mater,frater,Ut~lor, ^ifricanm, que<br />

cadunt in antonomafiam.Sunt alia quoque intérim apponenda, qus. dtcuntur adieStiua yoce,<br />

yt,homo improbtts yexauit ^Aftam.Intérim omittenda,yt yaga qu£ dicuntur. Igttur ytedum<br />

erit ahquandoproprio,&propriumnonnunquamproprio mutabitur, quod'eîladditum adnomen,Safiafutt<br />

Clttentij mater.Hicpropriis ytendumfuif.quia prima rei expofitio eft,nec yïïa<br />

alia yti dejlderatur. Vcfth&cfi dixeris, Oppugnat Cluentium SaJ?ia, imperitè dixerts . gjrid<br />

igitur?Jntromitte addita ad nomen,Oppugnatfilium mater.Hmc duplex yirtus.Et mohflia<br />

repetendi yitatur,& res diciturgrauwsaquiainmatre & filio eflaliquidcureppugnatioimpia<br />

fit,quod non erat inpropriU.De eadem Cicao,Nubit genero focrus.quanto mehut eft quàm<br />

iftud,Nulit Melino $af?ta? Nam priera caufas halent, cur impiat nuptias fieri non oportuet:t.Eft<br />

etiamquandoprifea nouts,nouâqueprifeu anteponantur. %eseftgrau'uantmuspermotm,natura<br />

de yerbo non ita multum fohetta eft. Tumprifca longe optima. yirgilius,Heu quianam<br />

tanti cinxeruntttthera nimbi.ldem in decimo, Tros RutuLufvefuat, nuUo diferimine ha-<br />

Lebo.Conuentent item fermonibut priftu,& fiEltonibut perfonarum: yt rebar,opinahar,e0àri,<br />

foboles,profapia,ailutum, ollf.ex quibus Ucopcfit'ts grandior atque antiquior oratiofiepe yideri<br />

folet.Noua centra m rébus floridn,& amœnttattbus,locifqtte iucundioribtu non temereconue-<br />

MihMjVtplurifariam, çohibllv: qualia mmmerabtliafecit ^uleiw , & recentiorumpuertlis<br />

H II


M. T. CIGERONIS<br />

afftEhatio.Cleero,Terradiffundit & elicitherbefientemexeo yiriditatem.lîem, gwf exfici<br />

tantido grano.ldetn, Ncfyluefcatfarmentis . & permulta confimilia, ybinatur£ yoluptates,<br />

yerborum incunditate ,gratiâquenouitatlsefficitamoeniores,quibiismforo & in concionibus<br />

mitlto yerecundim ytebaiur. ]Alia funt ab oratore modificata & inflexa quodammodo , tropb<br />

nominatur:qit£ figura est yerbi uel fermonk à propria fignificatione m aliam cum yirtute m»tatio.guij'usaddipojfunt•&reliqux<br />

figurayerborum.SWquafequuntur exempla,tropos ma<br />

xime capiendosejfe Aemmfirant, nifipereaqua mirabilim quant fermonïs confitetudopatitur,<br />

cmamas,fignificamus omnes -perborumfigurai.Çur autem eo modo immutata yetba,modificata<br />

& mfiexadicat,miubiumyenirepoteft. Sanè yltra modum menfurâmque pnpriam /»fins<br />

extenduntur,quadampriorU inteHeShut feruata dimenfîone,yt metapkorœ.^i quamodificatione<br />

& cotnpeteittia (yt cum Getlio dicani) modificata dicipoffe exiflimauit. JViJiforte fit<br />

hoc proprium omnium figurarum,nouam quandam accipere formam,qua alia y élut lineamenta<br />

oftentet -.propterea dici figuras & conformation^! , quas qmdem in modum quendam cadert<br />

fcimus.infleiluntur autem ab eo quod ret~tum,qu>âdque proprium eTi,ad aliudpropter yirtutem<br />

& ornatum.Vrimafunt,qua transfirmtur:ea yulgo metaphorica dicutun yt,conciouumproce!U,eloquentia<br />

flumina,glori£ feges,os rofeum,feruet £Jlupelagns,eloquenti£ tympana,exem-^<br />

plorum fylua. Eorumfrequentifiimws eTi y fus Oratori,quia fiepe propriit aut yirtute potentiora<br />

funt,aut iucundiora. ImmMantur autem per metonymiam difla, quod oflendit de Oratore<br />

libro tertio . Ne Ma quidem traduiiio atqueimmutatio in yerbo quandam fabricationem habet,fidinoratione.<br />

Hic immutatio efthypallage.Eiufde reinome eTi metonymia,qua(yt ait)<br />

proprium proprio commMatur: yt ^ifrica pro lAfrif , id quod continet.pro eo quod continetur.<br />

Marspro bello,inuentor eîi pro re inuenta.Campus pro comiti'n,locm eTi pro illo quod fit in loco.Neptunuspro<br />

mari,poffeffor efipro repojfeffa.Toga propacefignum eîîprofignato..Ami<br />

fro bello Jnflrumentum pro re qua ejficitur. Scelus profcelerato,respro perfona cui couenit.Hoc<br />

modo difiinguunturfeptem metonymia fpecies,quorumpleraquefunt amiciores poetU quàm crà<br />

toribus. Ea quibus tanquam abutimur,rationem feruant tranflationis,y.onv ^JDCJX.OC dicuntur,<br />

hoc efiper abufum yfurpata, qua necefiitas genuit inopia coaEla & angnfiiis, poft autem deleilatio<br />

voluptdfque celebrauif.yt,gemmât yitis,luxuriatur herba,lata eîifeges, equitatin afino,inhorrefcit<br />

mare,tenebra conduplicantur,grando pracipitatm: Hac tria pofieriorafunt iucunditatis,no<br />

inopia :ficutmixiutm animus proparuo,gradx oratiopro magna.Hafunt tranflationes<br />

paulo audaciores.Eaqu£obfcuramus ,funt £iiigmatica. guiptiliantiSjHœcallegoria<br />

qu£ efi obfcurior,£nigma dicitur,id efi obfcurm fermo.in quo multa funt obfcurioraprouer-<br />

\>ia,yt,Similes habent labra laElucas. multefententix, Coronam necarpferis .multœ parabols,<br />

Moslajfusfortiutfigitpedem. imaginesqu£dam , ^uidtu'porrigùajfcmelepbanto ? Cicero<br />

ytitur pro Sexto fcio, Tepugna Cannenfisacufatoremfatbonumfacit.Ibidem, Nihilmalt<br />

efi canes ibi quamplurimos effe, ybi permulti obferuandi, multâque obfiruanda funt. £ut<br />

incredibihter toihmus, funt hyperbolica, Ferit £thera clamor , Frigidim glaciepeflas amaw<br />

tis erat.Tu niue candidior, Venerk tu clarior aftro.Cice. Phihppica fecunda de bonis Pompeij,<br />

jgjfœ charybdis tam yorax ? Charybdm dico ! Oceanus mediusfidius yix yidetur tôt res, tam<br />

difiipatas, tamdifiantïbusinlocispofitas, tamcito abforberepotuijfe. £u£mirabilim quàm<br />

fermonis confuetudo patitur, ornamus:non yidentur effe tantum qu£ circmdocutione emtnciantur.<br />

Namcur pot'ius h£c quàm gradationes,repetitiones, coacemationes,paria,contraria, &<br />

Jpkndidiores yerborum figura? H£C enim tam mirabiliter ornant quàm periphrafts : qualis eît<br />

h£c,Candida yemt auis longis inuifa colubris. ^iliquot tropos antè pofueratjmnc yno génère<br />

reliquat yerborum conformationesyidetur ampleEli.<br />

X


PARTIT. OR AT. ^<br />

cdt dcribus 'ign'u:&, Vos enim Ulbani tumuli : ey,Tu tu Untoni,acuta ey canfonantia fmt.<br />

Duttores Danaum:&,In mis iïïis immanibuspoculis,grauia ey magisplena.Jbenia autem ey><br />

temperata, JVifie'que Spiôque Thalia'que Cymodoce'que,Cefariem effufe nitidamper candida<br />

coUa.Contrar'tahis funt farda quodamodo ey bebetiora,que fiant yocalibus coeuntibus:vt,yacce<br />

enee. Exilia,yt exiguus mus. yLfpera,yt Stabat acerbafremens,Hec te lacérât,h se te cruentatoratio.ltaq;<br />

in hocipfo yerfu,Stabat acerbafremens maternisfeuu; in armis,prioraafpe*<br />

ra funt,ey irato conuenientia : pofieriorajbnantia ey iucunda,quibuspulchritudo in armis exprimitur.<br />

Tratlatione autem.) Tratlatione yerba differunt, quibus orator aliter atque aliter<br />

y titur. Itaque fit aliud quodammodo ,ey aliud genus yerborum. Vtitur autem oratormodà<br />

propriè yerbo aliquo,modo addit ad nomen quod per fe poni poterat, modo profert nouum, aut<br />

pnfium reuoeat, modo quod proprium erat modificat ratione aliqua, ey in alium fenfum infletlit.Itaquequinque<br />

fiuntgenera,propr'mm,additum ad nomen,nouum, prifium, modificatum.<br />

Propria funt,y t imperator yincitjuget agricola. ^iddita ad nomen, qu


M. T. CICERONIS<br />

qmttlt wgula terrant. Crauiora.) Jïïum expirantem transfixo pettorefldmnutl. VtrgtUtu.<br />

Sic iïïud Ciceronit in orationepro lege Manilia,Confilio explicauit. Lrniora.) ^itquebmii-<br />

Us habitare cafas,& figere ceruos,&c. Virgilius. Trailatione.) là eil compojîtione:vt,^l-<br />

£ V ridet,damnum dédit,iniuriam dédit non item, ^tutprifiarvt dueïïum pro beUo. Cicero Ubro<br />

Officiorumprimo.Hoflirepropenfare.Indeiïïud Plautinumin Ufinaria-.Operahoftimentum<br />

fropectmiaeft. Ub oratoremodificata:) guidfilegaturmollificataUd eït,yfu mollia fat~U<br />

X.E.O D E.C ~A JÇjT V S. Pnpria,&c.) Propria rerum yocabula fimt,qutt fignifi-<br />

t*ntfine mttaphora id ad quod denominata fmt. Noua.) pro no» yfitatU tapi bine coïïigis,<br />

quod nouitatem pro infrequentia & raritate cepit Cicero m Top'uii,quando ait fi fugerenoui-<br />

tattm,yeriloquij,yerbi nonfatis apti.<br />

IO jLN N JE. S FO S S U. Natura yt fint.) Fabius libro otlauo infynonymia<br />

bec confideranda iudicat,ybi dicit yocalia pro finantibusfublimia pro gradibus. grasil<br />

autem omne yerbum ejfe débet. Leniora lege,quod contraria interfi non coUocat,tum quoi infr<br />

ma y tribut non funt yirtutis.grandia implent auresjenia pénétrant. Partim auresferiuntpartir»<br />

mentent magis.Nitidius efi,fi bouem dicaspro yacca.fifuem pro porco. .Alia contra.)<br />

Obtufafono,exilia,ajpera & fordida,quorum tamen efiy futJï apte infirantur, & non inuocata<br />

compareant. Propria rerum yocabula.) Certa,&> yfitata,mn tamen abieila. ^4ddtta<br />

ad nomen.) E.pitbeto pro ipfo ponitur nomine etiamfiorfum, yt cùm per antonomafiam<br />

Oratorentdicisjigntficans Ciceronem. ^idiefliua etiam dicit,y t fortis imperator. Noua primùm<br />

ab oratoreprocuduntur.Nouatapojfunt ejfe in yfu.Prifiis yerbu oratio grandior &• fan'<br />

(lior efficitur.Fabius in 8.T'(y^,Latmemodus reddttur tertio de Oratore. Clanfiimietiam<br />

lAtinomm motum appelant.Fabius libro otlauo. ESi enim migratio proprij, mutuatio alieni^<br />

Proinde dixtt Cicero modificata & inflexa modo quodam. £ue transferuntur.) Metaphora,Metonymia,CatachrepS,<br />

^lllegoria (cuius enigmafpeciesefi)Tropiàrhetoribusnumerantur.<br />

IncredMiter tollimus)hyperbolicôs. £_u*q; mirabilius.) ^implificationonyidetur in-<br />

*etltgi,quandohicdeyerborum trailatione agit. Porro cùm dicit fermants, fignificat yirtutes<br />

contentions infigniores & tlluftriores.Sunt qui yerborumfiguras exaudiant.<br />

» COMMENT^. V S, ^ttque etiam.) Hec diuifio pertinet ad yerborum ornatum.<br />

EÎl enim ornatuf duplex,alter pofitus in fimplicibus yerbis, alter tn coniuntt'ts. ~4git<br />

igitur de ornatufimplicium. Natura,ytfint alia.) Fabius hune locum fie interpretatur,yt m<br />

Jynonymia yerba fint alia aliis boneîiiora,fublimiora, iucundiora, nitidtora, yocaliora. Tait*<br />

autem funt yerba propter finum yocalium & confonantium. Igitur que Cicero dicit confonantiora,<br />

Fabius appellauit yocaliora,id esl,acutius & grauius fonantia, quœ Fabiusfublimiora.<br />

jguidamprograuiora,grandioralegendumputant. ^iliacontra.) Nectamenbxcyituperantur.fedfi<br />

optime expendantur,fuum babent in oratione locum,yt téïlatur Fabius. Demqut<br />

ttddendum efi illud quod à Fabio pnecipimr, yt apte dk amw. JLeuiora.) ^ilij legunt leniora.Prias<br />

effepoteritfigurarum oriojoflerius troporum.Sunt enim figura ciformationes & tnodificationes,td<br />

eïïfchemata. ^iutaààita.) Epitheto filent ybipoète liberius: fatis enim efi<br />

iUis,modo contientat. Oratores epithetum non adbibent,mfiyim aliquam kabeatjta ytepithetis<br />

demptis minus ejfe ditlum yideatur.Sic dicitpoè'ta, Uquiium ymum:Orator,execrandufitlus,abommandam<br />

libidmem. Noua.) J?u& primùm ab oratore tnnouantur. Différant autem<br />

à nouatis 3quia nouata pojfunt effe in yfu:at noua primum producuntur ,edque primus y furfat<br />

orator. Pnfia.) Fabius aitprifiw yerbUgrandtoremefficioratwnem&fan6liorem,nec<br />

tamen illa efferepetenda ab yltima antiquitate,yt à libm pontificum & yerfibus Saliorum,<br />

fidyelàcraccho,yelàCatone,yelab Snnio. Modificata.) Tçâirot apûd Cr&cosmodum<br />

fignificat,praterea'que contmet yertedi mutandiquefignîficationem. ^4à h&c igitur allufiffe videtur,modificata<br />

& inflexa. Potertmus cttam comprebendere figurarum com limitâtes,quibut<br />

modulata &* modificata oratio efficitur. ^4ut immutantm.) E.a efi Hypallage,quam yertere<br />

filent fubmutatione.~vt,fine Cerere & Macchofriget Venus.yt, fine pane & y ma mïïaefl<br />

libido.Dicitur autem ab iitm,id efi fub,&- «^ccila^d efi muta. E.a que obfiuramus.) Videfitrfigmficare<br />

alkgoria,quam Fabius yertit inuerfionem.Nififarte mtelligere yelu ^ienigma.<br />

4


I „ ^T&&ZJ?' O R A T. 7 * « „ "<br />

Sic enim appeSatur obfiunar allégorie, que tamen raro locum babet tnoratione, fi credimut /<br />

-Çr) f~<br />

Fabio. £ueq;mirabilius ) Hune locum quidam referunt ad fpectem amplifications: Ega ^Sj^uf»^. "1<br />

r yW-W-,*<br />

J^T"


i<br />

> / in<br />

î f<br />

l<br />

1<br />

M. T. CICERONIS<br />

tjtiottes in ferentkm.Nec tam Cicero precipit de Solœcifmo(quanquam vitandus eft)quàm j e<br />

confecutione,que digerit orationem. ^uifi enim attinebat<br />

pcfteaquam de numéro & compofitione precepiffet ? Est<br />

inferre prima infantium<br />

igitur «/«ng^si/Èov •> q<br />

rudimenta,<br />

uo<br />

^ orationem<br />

generibus perturbat?vt,vaftabat agros,regionempopulabatur,oppugnabat yrbes,mult!que mortales<br />

ab eo cedebantur.Xeflè diclum pûtes, fed yerbigenus eft immutatum . Xeflum est igitur,<br />

Multofque mortales trucidabat. guod idem exemplum efl de numerorum perturbatione , quale<br />

eit ifluc,Intérim» bonos,mali relinquuntur.Innocentes damnât,nocentes abfoluuntur. De temporibus,Terentius<br />

in Undria; Principio amicumfilio restituera,llligenerumfirmum, &>filis<br />

inuenies virum.Xeftitucrts & inueities, «*«itgXsu6iX. De perfonis:PerJius,Secuit Zucilius vrbem,Te<br />

Lnpe,te Mutijey genuinumfregit in illis.De cafii,Cluentiusfmtpater buiufce Iudices,<br />

buicbominimumcipiumfuit Larinum,ab eofilianubilisreliila.guidbac orationecotortius?<br />

yr<br />

f<br />

*~'dicendum igitur, Cluentius fuit pater bmufce Iudices, bomo municipij Larinatis, U reliquit filiumgrandem,&-<br />

nubilemfiliam.SPcomplectaris & Solcecifinum,(per me quidem licebit)fup.<br />

/ p/editabunt exempla grammatici.Ego certè de recto contexendi filo diclumputo.<br />

L siTO M V S. Numeri quidam funt in coniunilione feruandi.) De flruttura orationis<br />

Uquitur, que pedibus confiât, feditavt ne yerfas efficiatur ,néve autlongius procurrat<br />

oratio quàm aures postulant,aut breuius fubfiflat : de quo diligentifiimeipfe in Bruto difputat.<br />

Confecutio efl cogruitas orationis,cui opponitur Solcecifmus,ficut barbarifmus latinitati infimplicibus<br />

verbis.Sunt enim bue yitia,alterum inconfequentis,alterum illatiue orationis.<br />

HEG E ND O X^P H. Compleas.) ne quid defit:vt,guo tandem tunebulo? ^lut<br />

redundes.) yt, Multama!a,& nonbona accepimus, Perturbetur oratio.) Solacifmum intelligit,de<br />

quo Ceïïius lib.é.cap.zr.<br />

LEO D EG si XJ y S. Numéros.) Non magis permulcent nostras aures moduli<br />

mufici,quàm numeri oratorij,cum fint orationis mufica.de quibus fi voles plura,vide que firipta<br />

funt à Cicérone fubfinem oratoris ad Brutum. ^lures metiuntur.) Nam yt ait in Oratore<br />

ad Brutum,auriumiudicium feuerifiimum & verifiimum est.<br />

I O s l N N E S si FOSSsl. In coniunilione.) Id eft,in pluribus fiue continuâtes<br />

verbis.Numerus |vg/u3« eft temporis,ex longitudine & breuitatefyUabaru.Camus /AXst<br />

est qualitatif ex acumine &grauitate atque flexu.In bit duobus fiumen est orationis,cum tan<br />

quamflultus attolluntur in celum & précipitant, cûmque decumani funt & longi aut breues.<br />

aures ipfe metiuntur numéros, perçufiiones yero digitorum , verfits. Ne aut non compleas.)<br />

ntfômmç débet competere k-m&'&<br />

Figure orationis Communia autem^mplicium coniunctorumque funt hzc<br />

^DeTa'tione di- ^ « 0 1 1 ^ ^<br />

htida. iuaue. Duuadum nt vùtatis verbis^proprus, dîlpofitis^a^ç/r-


PARTIT. OR AT. 33<br />

cunfcrrgtione conclu^autjntcrm^io^utcondÇon^cr- .<br />

^m.pbfcumauterr! ;autj^<br />

oratiônis 4autamj3i^uitate,autinnexionc atquê immutatione J CURA<br />

-<br />

^verbortim.<br />

S T J^E S A E V S. Singulorum quxdam virtutes & yitîa,deinde coiunc~lorum,tan<br />

danfimplicium coniunclorûmque communia funt hxc qmnque quafi lumina, dilucidum,breue,<br />

probabile,Hluflre,fuaue.Triafilent afiignari narrationi,qux funt etiam totius orationis,dtluadnm,lreue,probabile.<br />

Antonius ficundo de Oratore,Iam yero narrationem quod iubent yerifimilemeffe,ejr<br />

apertam,ey breuem,reilenosadmcnmt.guidhxcnarationtsmagis putantefie<br />

fropria,quàm totius orationis,yalde mihi yidentur errare. Duo poîieriora illustre &• fuav.e,ai<br />

illam magnificenticrem Jplendidiore'mq; pertinent orationem,qualis adhibetur loris communibus<br />

& generi demonftrationis,ybi yerborum yoluptatibus, ey iucundè fiuentibm numeris induLget<br />

orator.Adhibentur etiam quibufdam narrationtbus,quibus res omnit fie exponitur, ytnon<br />

audiri mcdojld etiam geri yideatur. Adhibentur & aliis partibus,quum res ipfa poîiulat.Sit<br />

oratio dilucida,quo facilius intelligatur.Mreuis,negrauetmemoriam,txdiûmquepariat.Probabilis,ytmereaturfidem.<br />

Jlluîiru, ytdignafitoratore, magnifquerebus.-ytrémqueponatfub oeulos.<br />

Suauis,yt animum deledet. An hxc quinquecadunt in omnem orationem f nihil eîi necejfcnon<br />

omnis oratio probabù'is fuauu eîi, ejr illufiris. Vt funt hxc communia fimplicium atqtteconiunilorumfvtrorumquehalendaratioift,ytfulgeant<br />

hxc lumina. guemodofehabtnt<br />

ad tria gênera dicendt,fubtile,graue, intermediuml In horum nullum non yeniunt. Dilucidumgenus<br />

orandi ybiqueferè locum obtinet, fedprxcipuè rébus exponendis : quod optima ratit<br />

perfuafit.Namfi yitufum eft olfiurè loqui,& abditè >iarrare,contrarium eft yirtus. Jnufitata<br />

yerba,yt Cafnar. Jmpropria , ytferrepedtm. Jndigefta,fiue de loco in locum malè retefla,<br />

confundunt orationmi:yt,Pedim Cafiiarin templum labans ferebattarde. O^tid igituriyfitatum,fenex:propnum,ire:di]pcfitum,quod<br />

bene & ordine coniunflum eîi:yf, Senex infirmus tar<br />

dus ibat in templum. Poetx funt obfiuri,quodimpropriis,inufitatis, permiftifique yerbis id quod<br />

yolunt,enunciant:nec intelliguntur ferments ajfeilatores,quoniam placuerunt dits yitia obfiuritatis.Cicero<br />

contràfaalts eft çaptu.yerba pomt yfitata.propria,digefta. Proprium yfitatum<br />

est in fimplicibus : in coniunHu obfiruanda ratio componendi . Eatriplex, Alia eîi claufitfa,<br />

qux eft periodos numéro conclu fa. Aliud membrum, yelut à corporefuo didutlum . Aliud<br />

incifum,II3NPAIdicitur. Dicendumaliquando membratim , aliquandocxfim, aliquando plena<br />

Continuatione.Periodon appellat conclufitmcmunfiriptionem, hoc eft,numerisorbe'quecircund»<br />

dam comprehenfionem.Membrum yocat intermifiionem, quia defiedtntes àpericdo,perfidam<br />

illam continuationtm yt inuidiofam intermittimus,hoc eft deferimus: quod ait ipfe in Oratore.<br />

Sin membratim,inquit,y olumus dicere,infiftimus : idq; cum opus eft, ab ifto curfu inuidiofo facile<br />

nos & fxpe difiungimus.yerborum concifiomm,dicit incifim.Ponit exemplum in Oratore,<br />

Domus tibi deeratfat habebas.pecuniafitperabat? at agebas. Hxc incifédifiafunt quatuor:<br />

at membratim qux fiquuntur duo , Incumfti amens in columnas , in aliénas infimus inuafifti.<br />

Deinde apponitur circunfiriptio concluj"a,Depnjfam, excam, iacentem domum,pluris quàm te,<br />

quamfortunas tuas xfiimafti.Hxc tria funt,non alia.genera dtjf ofitionif,quibus ytuntur ij qui<br />

fuaprxclarè atque yarie dijponunt : ex qua collocatione ac difpofitione yerborum, lux affertur<br />

orationi',&>periucunda yarietat.At piriodus,membrum,incifum,alïu etiam figur'isformîfque<br />

dicendi conueniunt.Sanèfid propria fiunt Ikminis dilucidt,quando yerbis yfitat'is,frcpriis,<br />

difpofitisformantur.Non refero intermifiionem & concifionim adyerba fingula,quia nihil fit<br />

ciunt eiufmodi yerba ad arationis claritatem. Intermifiio membrum dicipoteft facla collatione<br />

cumperiodo.Periodus curfum continuâtJhinc continuatio yocatur.membrum non ita continuât,<br />

fed intermtttit & interrumpit.Curpotius intermifiionem conaficne'mque yerborum dicit,quàm<br />

oratiortisiSic dictmus circmfcriptionem yerborum,quemadmodum intermiJ?iottem:quia yerborum<br />

cempofitiont quadam numerus nmcditur.Ergo obliquas ille cafw. yerborum ad tria refer<br />

ï


M. T. CICERONIS<br />

tur.Obfcurumgenttt iilucido contrariitm, quale Cicero damnât in %u'lum. 'Snum eratjnquit,<br />

quod mihi yitwfum videbatur, quod tanta ex frequentia inuenirinemo potuit, qui intelligere<br />

pajfetquiddiceret.Ex quo facile cognafias hoc traditum genus potius ad euitandum,qmm in.,<br />

fequendum. N ifi forte locus obfcuritatis aliqua ratione quaretur.yt quum mores hominum oc<br />

cultius infeSlamur,aut tenebras yltu offundimut, y fi contetlo quodam génère dicendi.Orationis<br />

autem longitudo para obfcuritatem : cuius rei permulta funt exempla etiam dotlifiimorum<br />

yirorum:qui continuantes ambitum yerboru,yix tandem fententiam perficiunt.Plura funt impentorum,<br />

qui mediis yerbis inferentes ter quaterqueparentbefin,duabus claufulis abfoluunt epi<br />

JloLtm etiam longam. Exempla proferre mhil efi neceffe.Orationis contraclio longitudini oppt<br />

' nituride qua notum esl Horat'upraceptum,Breuis effe laboro,Obfcurns fio.ïn quo génère multus<br />

Sattuftiuf ,& Suetonius,& yalerius Maximum. In eofrequentiores poète latini,qui fabulas<br />

& hifiorias attigiffe contenu,palbabilem propemodum euaporauerunt caliginem, Virgilim,<br />

Manet alta mete repofium ludicium Paridis,Jpretaq; iniuria forma, Etgenus inuifum,& raptiCanymednhonores.£uhnmultabreuiteramplexuseïl?^imbiguitasefidiiplexànfingulis,&-<br />

coiuntlis.Infingulis,yt,Xem praclarè gefîit in Callia.Inconiunclis,Egopacisalumnus.<br />

an qui pacem aluit,dnne potitts quempax almtfSic iniuria yiri, mulieris amor,beneficiumpatr'is<br />

.Infi-exionem accipe immutationem. Nam catera diuifit,bac autem coniunxit, quod prions<br />

effet interpretamentumfecundum. Per ytrunque,yerborumfiguras obfcuri-ores acçipimus, quia<br />

paulo antèfigurata dixit ab oratore modificata & inflexa quodammodo,hoc esl,immutata ab<br />

illa propria fignificandi natura,ad id quod improprium efi quidem,fed ratione quadam proximum.Nemini<br />

autem dnbiwm eft,quinfipropriis yerbis dilucida confiât oratio, quodpaulo antè<br />

dixit,eadem obfiura reddatur impropriis atque figuratis.Perfius,<br />

O Iane,à tergo quem nulla ciconiapinfit.<br />

Dilucidum magis erat,Ianus a tergo fubfannatem yidet.Nec dicas inflexionem effe deriuatïonemhoc<br />

enim modo,fi obfiurim esl yerbum,id fit quod fit inufitatum, non quod aliunde deducatur.Sunt<br />

qui per immutationem yerborumfignificari yolunt ordmis inuerfionem contrariant<br />

eonfecutioni.Non repngno.In ambiguis yariafunt opiniones. Sed talis immutatio non femper<br />

efi obfcura-.e^' fiqua efi,nomine obfiurioris figura continetur.<br />

L ^it O M V S. Comunia aute fimpliciu coniunShorûmque yerborum funt.') Communia<br />

dicit non in altero tantum,fed in y troque génère yerborum. Lumina ornamenta elocutionis<br />

appellat,qua eminent'm dicendo,&> infignem orationem efficiunt.Multa enim yerborum fente»<br />

tiarûmque figura inhis quinque comprehenduntur. Itaque tria illa, fublime, médium, fubtile,<br />

magnamornatuspartent bine fumunt,cum in fublimigenere,illuftri:m medio,fuaui: m fubtili,<br />

dtlucida,&> breui,&probabih oratione ytamur. Dilucidum fit yfitatis yerbis.) yfîtata yerbafunt,quibus<br />

ytuntur omnes. Propria,fuarerum yocabula, nontranflata. Dijpofita,ftrtdl*<br />

reilo ordme,no perturbata,nec logé traiecla.Perturbata enim funt,Treis Notas abreptas in fixa<br />

latentia torquet,Saxa yocant Itali,mediifque influElibus aras. Traiiciuntur quorum fente'<br />

tia longe fufpenditur,yt *Ac~l, 7. non argentum,non aurum,non yeïlem.deinde longe pofi reddi~<br />

tur, Est hicStenius, ej- qua fequuntur. Circunfriptio conclufajeriodas esl aptefintta fententia.Intermifiio<br />

fit membris: Concifio articulis,quibus omnibus utimur hoc modo: Tu ingredi tllam<br />

domum aufus es?tu illud fanClifiimum limen intrare? tu illarum adium diis penatibits os illud<br />

importunifiimum oilenderefque membratim dicla funt. Deinde infiituiturperiodmduobus<br />

membris,guamdomumaliquando nemo afpicerepoterat,nemofinelachrymisprxterire. Conclu<br />

ditur, Hac te in domo tam dm diuerfari non pudet?Et altéra conclufio, In qua quanuis nihil fapias,tamen<br />

mhilpoteîl t'ihi effe iucundum. Deinde cafim dicitur, ^Ln tu illa yefiihula, rosira,<br />

jpolia,mm refpexisli?Iterum membratim, Domum tuam te introire putas? Fieri non potefi. Sequitur<br />

conclufio tum intermiffa, tum cafa: guanuis enim fine mentefis,yt es, tamenejr te, &•<br />

tua,ejr tues noTii. Obfcurum autem.) Obfiurum dilucido contrarium eîi,quare eifubiicitur.<br />

Longitudo orationis efl-m hyperbatis ,quibtf.tfufpenditurfentetia traieclts longé yerbis,yt, Non<br />

argentum,non aunm,non yeilem,ytfuprà. Contraclio fraudât intelleclum auditons: ambiguitasdiflrahit:<br />

mfiexio & immutatio obfiurantfenfum orationis. Contraclum genus notaturab<br />

&eratio, fi rems effe laboro, obfsmusfo^Ambiguum eît x te A Eacida Romanos, yincett


PARTIT. ORAT. 3 4<br />

poffe.InfleXUm,hoceîl,tranfiatum,yi, Vxortm yintonijpopulo ^omanopenfionem tertiam de-<br />

bere. Immutatum, yt, Perture mania Troie, propter ptrmria Zaomedontis, quiNeptuno&-<br />

^Apoiïini promiffa nonfiluerat.<br />

HECEN D O SJ 3<br />

H INV S.. CircunfiriptioneJytjOrs iicendipro rhetorica,fit<br />

pientieftudiofus pro philofcpho. ^utintermifitone.)yt, f<br />

O uô mihtfortunajî non conceditur ytt? Horatius.<br />

CÔncijione yerborum) yt explicicuttpro explicuit,fabrttmprofabrorum, apudCiceronem<br />

ineptftolf. Dupltcata.)yt,<br />

Meme,adfumquifeci,inmecomertiteferrum. vt- tv£np<br />

quutusper rem inuerfionemfeu bypallagen, yt intelligamus yerba fimplicia& comunila ejîe ' x» < £wi<br />

propria tuminum : non autem<br />

hum fimplex eïl probabtle.Nec<br />

lumina ejfe propriafimplicium yerborum :nec enim yllum<br />

preterea ad rem pertinet an fit ynius fyllabe AN multarum.<br />

yer- J-N^^AN^,<br />

+row*>»v<br />

J^j<br />

I O^t N N ES yt F O S S ^i. Communia autem.)Cum tria fint officia oratons, J<br />

W ' *<br />

Perfpicuitas,Breuitas,Probabtlitas ad docendû pertinent. Emdentiafiue illufiratio admouen '<br />

dum.Suauitas ad concihandum. Dilucidumfit yfitatts.)^4lia perfpicuitas orattonis ex rébus HT<br />

ipfisqueinuentionudicitur.Hic inteUigefita inyerbu,partimfingulis,partimciunc~lii. Di- 7~<br />

jfofitis.) yerba debent APTE confirui,neincidamus inhyperbatontrateflioneyerboru.Circunfiriptio,adyerbum<br />

liSby^^v ,eft continuatiofententiedoneccompteatur.Coclufaautem,quod i>^X.


pef Ç<br />

M. T. CICERON1S<br />

dit parmi,caufa4 forenfes & iudidalesegit.Breuiutiftuc,CiceroJUtuftt egit. grttio differendl,<br />

& dicend'- facultas, & tilt yis orataria, mu'titudini legibus & magiftratibus conîlitutt perquamneceffaria<br />

efl,Circunlocutioejhexpeditiui ifiud,Xhetorice ciuitati necejfaria.D.latatetiâ<br />

yerborum multitudo. Cicero ^intoniana feptima, Equidem nondeero,monebo, pr&dicabo, deiwnciabo,&<br />

tejlabor deos hominefque quidfentiam.fatU erat ad exphcadum,denunciabo quid<br />

fentiam. Breuitas etiam fit femel ynaquaque re diceda,nuUafat~la commoratione,nullageminata<br />

repetitione. Proponatur illud Catoms apud Cellium, Succidias bumanat facis, decemfunéra<br />

facts,decem capita libéra mterficisjdecem hominibus yitam eripis. JTuater dixit idem : breuitat<br />

ymmmcdo coilocaffet. Breuitas etiam conpcitur,finullirei,mfiyt dtlucide dicas,feruies, boc<br />

tïï, vtèrii propriis yerbis,yfitatis,& difpofitis. Quantum yoles exemplorum fuppeditabit Cefar.Sinonfolum<br />

dilucide,fed etiam ornate,copiofe,grauiteragere yoles,trefiet oratw.yt fi cornmentaria<br />

C&faris magnificentius omare contendas,authoris feruata breuitate,non poteris.<br />

L ^4.T O M y S. Breuitat autem.') Breue genus dicedi fit,cùm amputatis non neceffarils<br />

yerbis,foli perfpicuitatiJèruitur,quod o-uli&fi9V appellant, qualts fuit yetus ^itticorum di-<br />

£lio,quam expreftit Salluïiius , & quo génère ipfi in narrationibus fere'& in dijputationibut<br />

fubttlioribus ytitur.Sed eSï etiamalterum genus yelociterponendi rem,yt, yeni,yidi,yici.Effertur,imus,<br />

in ignem pofita est, fletur, quam jJ^nr^uXs^iw yocant.ytrunque oratoris efipro.<br />

prium,& boc priori adtungitur.Sed cum in conuerfo dicenli génère ajfitmpta yerba remouetur,<br />

non fit boc genus,fed yerba yerbis commutantur,de quo infrà docebitur.<br />

L EO D EC *A. ^JT y S. Breuitas.) Eam boc loco intelligit breuitatem,qim nihil<br />

babet fuperflui.<br />

I O iV. FO S S Simplicibus yerbis.) Simplicia yerba non funtfingula,yi<br />

prius,fednuda,fine epithetis,fiuefimpliciafint,fiue compofita, ^irifioteles enimtertio %hetor,<br />

tradit breuitatis effe compofitionem,yt compranfor.<br />

C O M M EN T\A %J y S. Breuitas..').Sic locumbuncexplicat Fabius,laudabilei»<br />

effe integrambreuitatem,non eam quidem cuiqutdpiam défit, fed eam in qua nibil redundat,<br />

Breuitati opponitur per:]fologia,tautologia,macrologia. Tarn hic breuitat accipi non débetpro-<br />

3 f Irp/e J bracbylogia,yt teflatur Fabius libro oflauo. Simplicibus yerbis.) yerbafimpticiayocat,qu


mi» Gf- YY»W>»<br />

PARTIT.'ORAT. ' „<br />

mttts. «*mttt autem,fignificanii yU multa. contraria leuitat & yerborum ÇÎY fintent!arum<br />

Probabile genut eïi & quoi interferit argumenta valida, aut argumentorum femina<strong>rj</strong>^<br />

O<br />

f<br />

1<br />

quod aptum est atque confentaneum hominum apud qms agitur opinionibus. Facile enim^<br />

probantquod effe verumopinantur,quoiquerefponietmoribus:ytquodloquiturparafttusapud<br />

Terentium,parafitorummoréusaptifiimume7l.<br />

L^lTOMVS. Probabile genus ordtionis eft.) Probabile,id eft,credibile,<br />

I JV=<br />

~ ^ S « * » W mm*l€<br />

non argu- ^ ^ Q<br />

mentit,fedipfogénèreelocutionit, quod inyerhupofitumeîl. Nonnimtt comptum&expoli-


M. T. CICERONIS<br />

fc& caeteri tamcn A& trmimèrnens ipfa moueri^pteftSçd quç<br />

Wi&aÉnQc ora&e^ifuadica^unt ir/Eàffcmuitrepmnia.<br />

Efl enimplusalquari^Qil^re^uam illud dilucidum.altero<br />

fit U intelligamus-.altero vero,vt vîderfe vïdeâînur.<br />

STRE S UE V S. Ittuftre genus,yt ipfedefinit,parsefiorationis que rem confiituit<br />

penè ante oculos.Fcrit & altos finfus,yt aurem,mouétque mentem. Sed oculos dicimus, quia k<br />

H -ri-iavnfoe /ug» TO cù>*yx.â*xo&grm » ô'4-«-» Je<br />

maximefenfits attingitur.jd confirmât Unsloteles Ubro defenfu, & lis que fintiuntur: ùrfâ.<br />

fi' Ex<br />

b~"finfibusyifusadnecejfartapreftantijîimus.<br />

y fus genens huius efi,yt non modo intelhgamus, fed yt yidere yideamur.que di-<br />

citur àxnlz&mf & à^y»oi,& reprefentatio,& euidentia. Virgiltus octauo de Cyclopibus,<br />

Ocyus incubuêre omneSjparite'rque laborem<br />

Sortiti : fuit es riuis,auri'que metallum:<br />

yulnificûfque chalybs yafiafornace liquefiit.<br />

Ingentem clypeum informant,ynum omnia contra<br />

Tela Latinorum :feptcn6fque orhtbus orbes<br />

Impediunt : alij yentofisfoïïibus auras<br />

^4ecipiunt,reddûntque : alij flridentia tingunt<br />

^iEra lacu: gémit impofitts incudibus antrum.<br />

HU inter fefe magna yi hrachia tollunt<br />

In numerum,yerfa'ntque tenaci forcipe majfam.<br />

In hoc génère illufiri yerba grauttate délecta ponuntur.yt, ocyus incubuère,yafiafornace,ingm<br />

tem clypeum informant,tollunt in numerum.neque enim figntficantiora, nequemelioramueniri<br />

fojfunt. Ponuntur & fupertata,ynum effe clypeum omnia contra tela Zatinorum.feptenos orbi-<br />

bus orbes impediri .Suntad nomen admncta,que dicunturadieitiua. Sonitus autem ab imita-<br />

tione rerum non abhorret,yel hoc maxime,flridentia tingunt era lacu.&,Illi inter fefe magna<br />

yi brachia tollunt In numerum.qui yerfus laboratpedu tarditate,yt conatus illegrauior oflen-<br />

datur.g uid multis? Sic omnia funt illufiria, yt rem & audire & yidere yideamur. Cicero in<br />

Philippica ficunda de bonis Pompeij, Oceanus mediusfidius yix yidelur tôt res,tam difîipatas,<br />

tam difiatibm in locis pofitas,tam cito abfiirberepotuijfe. Nihil erat claufum, mhil obfignatu,<br />

nihd obfcriptum. ^tpothece tote nequifiimts hominibus condonabantur : alia mimi rapiebant,<br />

ttlia mime.donms erat aleatoribus referta,plena ebriorum,totos dies potabatur,atque id locis plu<br />

ribus.Suggerebantur etiamfepemon enimfimper ifiefœlix,damna aleatoria. Conchyhaùs Cn.<br />

Pompeij periitromatis firuorum in cellis leilos ftratos yideres.Hic fuperlata, hoc est hyperboli-<br />

ea,hic yerba deleéla,yerba duplicata,ad nomen adiuntta, idem fignificantia : que pluribus o-<br />

fienderem,nifi breuitatifiuderem,& res ipfaper feintelligeretur.Itaq; illufiris oratio efl&pro-<br />

babtlis,®- dilucida,& plus aliquanto quàm dilucida. Dilucida yult intelligiùlluflris & mtel-<br />

ligi,& propè yideri,hoc eïl,tamfignatè defcribi,yt yideatur ejfe fub oculos.<br />

L*ATO M VS. llluîbnsoratioefl,fi& yerba.) Illuflreefl,quores itaexprimitur,yt<br />

penè ante oculos conîlitui yideatur.yt in Verremjpfeinfiammatus fielere r> furorein forum<br />

yenit, ardebat oculijoto exjste crudelitas eminebat. Expectabant omnes qui tandemprogref-<br />

furus aut quidnam aiturus ejfet, cum repente hominemproripi, atque in foro medio nudari, ac<br />

deligari,e> yirgas expedin iubct:& que fequuntur. yerbagrauitate délecta funt,que yim &<br />

l èemavthabent,y t fielere eyfurore,& crudelitas eminebat: item proripi, deligari :que omnia<br />

grauiora funt,quàm fi iratum Verrem, hominem produilum & ligatum diceret. Tranfiata,yt<br />

infiammatusfcelere,ardebant oculi. Superlata,quefidem excedunt,yt in ^ntoniumjsfru-<br />

fas efiulentis,yinum redolentibus, totum tribunal impleuit. *Ad nomen adiuntta, yt hec ipfa,<br />

Frufiis efeulcnth,y inum redolentibus.que euidentiora funt,quàm fifruflis tantumdtxijfet.<br />

DupUcata,yt, ^tjpicite, afpicite tudices fqualorem fordiftjue fororum. Idemfignifiantia:<br />

vt,hec tanta yirtus expe\ktur 1extemmabiturieikiemr.Ubïtt,excefiit>eunfit,erupit:que non fi


PARTIT. ORAT.<br />

lùm demonflunt rem,fid etiam rim addunt orationi. Ub aclione if fa. atque ab Imitations remm<br />

non abborrentia) yt in rerrem, Inter dolorem crépi tûmque plagarum ; in quibus verbera<br />

ipfafonare videntur. Et apud Virgilium, SonatiEïa bipennibus dex. Item turrn illa codent,<br />

Et laifa répète ruinam Cumfonitutrahit-.quefimihfenfu aures feriunt,ey coramgeri videntur.<br />

Erw boc totum genus verborum non mentem tantum,fidetiam fenfus mouet,


T<br />

J^endi alterius, aut minuenffi fui çâufa.alia dici ab , froximè cohxret, yt lapides coagmentati, fados & affierosfugtt concmfus priorum fiquetlûm-<br />

*^vw*4***f-^*=& "*» • ^ m-fer\lorum}yCc£cacaligine,dara'g^ma, tuba bona,mors turpisjex SanElia. Euitatetiam<br />

difiunilos hiatus , yt ama omnes, Arma AEnex ,feditio exorttur ,frugi homo . In Oratcre<br />

Cicero concurfionem yocalium dicit: quamobrem concurfus ajperos ad yocales,hiatus ad confinantes<br />

referre pofiis. Adfitauitatem facit & circunfiriptio, qux eîiabfoluta numeris, & aitriumiudiciocomprehenfaperiodus.pro<br />

legeManilia,Statutguirites,yeîhramyoluntatem,&<br />

3{eipub.dignitatem, & fialutemprouineiarum atque fociorum, meis omnibus comodis &> rationihut<br />

prxferri oportere.Decurrit hxc oratio cumfitauitate,necanfratlu logo,id eft circundutlione<br />

longé produtta fpiritum yocémque débilitât. Necfatis eftorationem bene cohxrere,finon hahetfimilitudine<br />

xqualitate'mq;yerborum.Nec enimfiminuti lapidesgrandtoribus faxis in m»<br />

ro cohxrent, pulchem'mamfaciuntfiruèJuram, fedpotius inxqualem, afpeiiûque deformem.Jic<br />

in orationefuauiori quxrenda yerborumfimilitudo. Ponamus inxqualia,&improbanda : Ferebatur<br />

ea yolubilitate lingux,edque dicendi celeritate,y t nihil effet leue magis. gui/tque pofteriora<br />

yerba cxteris multo minora funt. xquiparemus hocpaiio : Ferebatur ea yolubilitate hngux,edqueiiceniiceleritate,<br />

ytnihil omnium yolubilius accelerari & expediripofiit. In quo<br />

fyllabas haudquaquam metimur,fed difcordiam magnitudmum repudiamus.Sunt qui fmtihtudinem<br />

referunt adfimiliter definentia cadentiaq»e,xqualitatem ad paria membra.^u^a deparibus<br />

membris pofteafacit mentionem, & fimilitudo pro fimiliter cadentibus atque ihfinenttbus<br />

longé petitur,malo fiafepriore fententia,C fimilitudinem reftrre ad concordia yerborum,xqualitatem<br />

adparem yelferéparem magnitudinem.Sunt &figurx iucudiores ,quum crebra crebru,<br />

fariaparibus relata refpondenf.Cicero pro Milone,EÎi igitur Indices nonfiripta,fid nata lex:<br />

quam non didlcimus,accepimus,legimus:yeriim ex natura ipfa ampuimusjiaufimus, exprefiimus<br />

.Hic paribus numeris comprehenfa crebro conferuntur.Contraria relata funt in eadem oratione,<br />

£uem cum omnium gratia noluit, hune yoluit cum aliquorum querela? quem iure, quem<br />

loco,quem tempore,quem impunè non eîi aufus,huncinimia,iniquo loco,alteno tempore, eupericulo<br />

eapitis no dubltauitoccideref Relata ad idem yerbum, Afncano yirtutem induîhia,yirtusglonam,gloria<br />

xmulos comparauit.Relata ad yerbum non capio epiphoram, qua in ide yerbum<br />

coniiciuntur claufulxjquoniam eplphora nominefxpius iteratorum melius cemprehenditm.<br />

Ceminataatque duplicataaccipimus eadem.guintiltanui,Nam &• yerbagemina(ur,yt Occidi,occidi.Ah<br />

Ccrydon,Corydon.Ctcero Philip,2.Mona(mlfirum me, cofumptls enim lachrymis,<br />

tamen infixus animo hxret dolorfbona inquam Cn. Popeq acerbifiimx yocifubtetlaprxr<br />

conis.Sxpius iterata fiunt, Vosenim flatuifiis,yosfiententiam dixift'ts,yosiudicaftts.CcntU!tt~llo


PARTIT. ORAT. 5 7<br />

iehemtu. VlemWf autemfuaui génère dicendi, quando yoluptattm ajferre eupltmiû] yt m laudationibus:aut<br />

motus animorum componere,aut admiratione retinere mentes.Suauis oratio conficitur<br />

verbii,vt antè ditïum efi,& rebut;dequibus nunc agitur.^esnuméro qtiinquefunt.Inuifumjd<br />

eft,non antè yifum,Tnauditum,N'ouum,^ijfectus,& Oratoris amabiles mores. Détectant<br />

bacomnia,fufcitant attentionem, animùmque pafcunt: ea derefuauia dicuntur. Inuifum&inaudttumdiffsrrefciuntomnes.Kesgefias<br />

prifiorum nonvidimu* ,fed audiuimtts.boe<br />

ad aurem^Uud ad oculum pertintt. Verum abbit duobus noua quantum différant, baitd forte<br />

cuiquenotumefl,quia inuifa & inauditayidetur effenoua.Nouum, temporisefl:inauditum c&»<br />

inutfum,ignorationis,& rei que non y mit in fenfum. Tamen aliquando confunduntur. Cicer»<br />

in lA.cademicvs,In rébus inufitatis ytamur yerbis interdum inauditis . Et paulopoJt de re taiem<br />

sNoUa funt rerum nouarum facienda nomim. Hic inaudita yerba ejy noua dixit èade.Hoc<br />

itaque mihi yidetur, Ciceronem duosprecipuè facere Jènfus,ajpetlum, & auditum,quibies orator<br />

multa cognofcaf.reliquos oratorinonitafepe confiderandos exlîtimare.Deinde inuifa O" inaudita<br />

non accipere,que nemo ynquam yel yiderit,aut audient (hoc enim modo noua ejfentomma)<br />

fed que nemo eorum qui yeluti nouitate capiuntur. Preterea noua appellare,quecuque re*<br />

tenter at~la funt. Laudauitpoëtas Cicero in orationepro *4xcbi* poëta, hoc nouumfuit in iudieio<br />

Xomano, Vtar,inquit,yefira benignitate,qumiam mein hoc noua génère dicendi diligenter<br />

atteditis.Saflia Cluentij mater,filie diuortiumfecitjiupfitgenero fuo Melino. Hoc Rome dtcit<br />

inauditum.O mulierk, inqutt, fcelusincredibile,&preterhancynaminomniyita maudit».<br />

Otlauius Cefar penè puer exercitufua fpote comparauerat in Marcum ^intoniu. Hoc mtnfum<br />

& inauditum Cicero ponit Philippic* quarta.Laudo,laudo yos f>uirites,cwn gratifiants animis<br />

profequimini nomen clarifiimi adolefientis ,yel pueri potius. Sunt enim faEla eius immorta*<br />

litatis,non etatis.Multa memini,multa audiui,multa legi:nibil ex omnium feculorum memoritt<br />

taie cognoui.Suauis oratio,multûmquepopularis.Iam querts orationem que motu aliquem animi<br />

commifcet.Inperorationibusfrequeter inuemes,&' in aliis partibus aîlionum:fèd multo pulcherrima<br />

efi tertia aiïione in Verrem de caft Philodemi: at longior efi quàm que commentariit<br />

inferi debeat. ^Amabiles mores oïledit orator aut commendatione yirtutum, aut infeSlatione yitiorum,aut<br />

indicio animi liberalis,& ad officia fubeunda prompti .Multa funt exempla in Seruilium<br />

KjMum,& in Kerrem:


M. T. CICERONIS<br />

ia fummapoteîlatt rerum omnium moium,tam ienique mcredibilemjàpienttam ac penè Atui-<br />

nam tacittts nullo modo preterirepoffum-.qut. nonfolum per fe iuctmda,fed apta etiam & molli'<br />

tertuntla funt. Afiperos autem concurfus habent,Sola mihi taies cafus Cajfandra canebat.Çy,<br />

Saclra premunt.Hiantiafunt,cum yocales concurrent,yel cum eifdemmlitera,yt,Aerixauet<br />

tantumaudent.Itaquc altéra eliditurapudpoetas,yt Multum Me & terris. Circmfcriptaora-<br />

tio eïiperiodica,qut non long) anfratlu circunducenda est, ne Udat fpiritum oratorU, & hoc<br />

ipfo auditori molefla fit. Similitudinem habent agnominata verba,quam •aa.V»op


PARTIT. OR AT; 3g<br />

inteUigh,cùm multa fine coniuni~iionecoharent:yt,<br />

Ferte citiflammas,date yela,tmpellite remos^tpud yirgilium.<br />

Ex animo humano,id efi more hominum.<br />

X, EO D EG URjvS. Neque ajperos habeat,eyc.) Cicero in oratore ad Srutuml<br />

E.Xyfudic»nt,&- è Repub.quodinaltero yocalis excipiebaf.m altero effetajperitas,eyc. Ul<br />

fpiritum yocisapto.)Periodusnon débet effe longior,quàm ytfpiritus pofiityno duclu pro ferre:<br />

turpe enim efl refirbere anhelitum in medio periodi: quaquam non negarim dari po/feperiodum,<br />

qua duobus ffiritibus egeat. Fit.) Noua,inaudita,inuifa,magna,admirabi!ia placent: igitur<br />

adbibenda funt ad orationem fuauem,quoniam oratio fuauispertinet ad deleSlationem.<br />

Inflexione,eyc.) Sermonis inflexio (yt yimerbachius ait) mneït apoflropha,aut digrefiapropriè,fed<br />

id quodipfe dicitcomitas,id efl, a yero quadam iucunda ey non reprehendenda re»<br />

cefiio.<br />

IO^iN. FOSSyt. Suaue autemgenut.) Suauitat orationis fit tum yerbis,<br />

tum rébus, yerborum parthajjmplicia,qua fonantiajînt eylenia: partim coniunBa,fî careant<br />

hiatu yocalium,ey concurfu afferarum confonantium.Coeur fus tamen,yt in Sruto, habet aliquid<br />

molle f>fuaue . o-x^iJ^OfiM M t'itxijMK.-imMflnia oratio laborat & ititerfifiit. ^tnfraftttt<br />

opponitur compendio.Similitudo efi paronomafia,homœoptotum ey homœoteleuton. ^AEqualitas<br />

eîi in numero,yt funt \troKO>\ct.fortè legas membrorunt.Per contraria intelligit antitheton,<br />

qua, cotentio etiam dicitur.Relata ad idem yerbum funt zjeugmatis, Vicitpudorem libido,timoremaudacia.Geminatio<br />

du abus fyllabis,Tu,tu ^intoni.Duplicatiopluribus,Occidi,occidi.Ite~<br />

ratioeîipercpanalepfin.N'ihilnete noiiurimmf Coniuniliombus.) Ex fyndefino magis<br />

propria eflappettatio coniunBionis* Dijfolutiones.) J\i«K\J7aJciruôi\Ta, Slrticuli. Fit<br />

etiam fuauis!) Suauitat quoque fit rébus. fignificat oratoris amabiles mores.) yiri—<br />

Jloteïi hoc dehetur(fsttvtoSj TVV teytnvt }gwohOh. Inflexions firmonis.) EgrefSionem<br />

alij putant. guidam figuras capiunt in fimulatione pofitas-ey ironia teBiore, neappareat ambitio.ytlia<br />

dici ab oratore)ytfifi laudetironicôs.jûioqui iudicarem negationem effeprafigen~<br />

dam hoc modo,non alla dici. Sed multa funtjlam tertium mentionemfecit iudicij.yirtutes<br />

omnes non ybique aquè décent.<br />

COMMENT yt Rj y S. Suaue aute.) Hoc fuauegenus dicendi maxime yerfatur<br />

in medio charat~lere,quo fapenumero ytimur in laudationibus. Itaquefophiîia,qui m epidiBieo<br />

eypanegyricogénèreyerfantur,potifiimumhocfuauigénère ytuntur,quodeleBareyolunt.<br />

ConiunBione.)Sumis oratio fit rébus ey yerbis.yerbisfimplicibus, fi fonantia funtey lenia<br />

: conmnt~Hs,fi hiatu yocalium ey concurfu afperio rum confinantium careant.Praterea fi figura<br />

Ma adhibeantur,qua maxime filent exornare. _i7ua neque a/peros.) In iuntiura yitanda<br />

funt iîia duo yitia,yt pracipit Fabius. Hiatus appellat, quod cùm yocales ore cauo pronuncientur,neceffe<br />

efi,quando concurrunt,yt multo magis os noflrum hiet.Dixit dtfiunBos coneurfus,<br />

quia in hiatu oratio interfifiit ey laborat,yt ait Fabius, ytttamen ait Cicero concu<strong>rj</strong>ùm<br />

yocalium nonnunquam aliquidhabere molle atque fuaue. Et fit circunferipta, eyc.) Cicero<br />

(yt ait Fabius) metitur magnitudinem periodori aut quatuor fenariis yerfibus, aut ynius Jpi—<br />

ritus menfura. Habeâtque.) Initio enumerat cas figuras, qua apertifiimam hahent concinmtatemideôquefuauemefficiuntorationem.Hisfophisia,<br />

qui yerfantur in génère fuaui, nimii*<br />

ytebantur,ut ait Fabius : quod licet apud Ifocratem obferuare. ytequalitate'mque.) Ita intelligit<br />

ifocolum , quod fit membris periodi exaquatis : ey zsk^iorov,qfîod fit cùm membra periodi<br />

non funt prorfus aqualia,fëd propemodum. Crebra crebris.) Itafignificant antitheton,id<br />

eîi contrapofitum.ab aliis yocatur contentio,propterpugnam contrariorum. Refondent crebra.<br />

crebris,cùmponuntur in oratione multa contraria, ey fingula fingulis ftatim è regione rejpondent.Refpondentpanaparibus,cùm<br />

contraria multafimul opponuntur. Relatâque ad idem<br />

yerbum.) Sunt relata ad idem. yerbum,cùm membra dito autplura ymlm duntaxat habent yer<br />

bam. ^eugma appellant. Sùntque eius très ffecies,in medio,fine,ey principio. Fit etiamfuauis.)<br />

Suauitas no filùm petitur à yerbis,fed etiam à rébus. De yerbis fuprà, de rébus nunc agit.<br />

Cùm autem fuaui tas orationis comparetur ad deleBationem auditorts, ea erunt inueîiiganda,,<br />

quibus dtleBetwt auditor.Sic enim fuamsefficietur oratio. ^iut nouum dicas.) Poteîi ali^<br />

k ij,


1<br />

/ "^f^t^^n 3<br />

M. T. CICERONIS<br />

quid antiqmmeffeinuifum^inauditum :yt fi hoc temporeapud Barbarosde hpa ^onmli<br />

yerbafaceres : ideôque nouum adieâit. Maxime'que moutt.) ytdetxr intelligere duos motus<br />

ad ajfectum conducere,attamen fàot, id eft affectas lenior, magis ad deleflationem & fuauit^<br />

temfacit,quam etiam efficerepathos,dum mmium inflammentur. Inflexione fermants.) Per<br />

infiexionemfermonis nonnuili digrefiionem intelligunttalij metaphoras omatiores : alij apoitrofben.£uidfi<br />

accipiamus figuras quafdam in fimulaticne pofitas,que firmonem infiefluntiAe<br />

certè illa mflexio aperta ninrn effe non débet,ne yideatur effe bommis yaniffed latens atque mode<br />

fia ,yt infitcomitas. Cumautaugendi.)£uod aliquandofiguratèfentitorator, aliquent<br />

laudat,& intérim auditor aliter accipit,quafi orator laudare noht. lam fie modeste filet ait.<br />

nuare interdum :fid ita extenuationem accipit,yt putet fummopere laudandum oratorem.<br />

• Magis obfcuram.) Suauitas efficit mnnunquam orationem obfiuram,propter infiexionem &<br />

immutationem yerborumytlidfquefiguras paulo obfiuriores,quas orator nonnunquam adhibet,<br />

Efficit minus probabilem, propter nimia omamenta.Wit eTt igitur ybique fiuaui orationt<br />

vtendtm.<br />

"J^^^p^'orationt ^j&ordtûnu n?«- C. n?«- F. Reliquum efl ^ igitur, & vt dic^sdeconuerfa 3 ._ j^jt-v^ ora<br />

'^*^ D<br />

commutatione yerborum : qu$ iimphcibusan verbis itatraclatGr^vtaut<br />

ex verl^diV&urSutjn Yerbum cçntrahatur<br />

"*-^'"""'" oratioT^x verËo,cùmaut propnum,aat idem |fignmcans,aut<br />

^\ 0 r^f^ ^***yHÏ-- cftm aut definitio ad vnum yerhumjeuocatur.aut afTump<br />


PARTIT. OR AT. 5 9<br />

ftili iifiordia.gmd tum? hoc & iUo fie ytemur,yt res if fit perfuadebit.SéOo y'tc'tt ^phros,honefto<br />

marte fuperauit ^4fiaticos,& m hoc armorum mottt ac hoflili difiordia nuquam cefitt rébus<br />

aduerfis.Hoc modo & copiai yarietas,& iucunda yerborum compofitio mifeetur. ^lrmipotms<br />

dicitur àpoëtis,nec enim omniafuccedunt, neque tôt membrisfiparantur. Experiare<br />

licetfimikm yariandt legem.Cicero non dicit ybique rhetoricen,fid etiam oratoris artem,orandifacultatem,rationem<br />

dijferetidi,bene dicendi fiientiam, dicendi facundiam:dices tamen non<br />

quai prttnum yenerit fn buccam (fie faciunt imperiti)fed quod optimè priortbus ac pofierioribut<br />

coh


M. T. CICERONIS<br />

tium verborum conuerfio in dilatanio & contrahendo pojita eîf, non quod dilatatîo omnis &<br />

eontraélto vertat orationem,fed tum deniquejcum hecfiunt -verbis,ni rébus, in oratione,hoc efl,<br />

cum verborum,non rerum gratia adhibentur,verfantûrque in eloquedi, non inueniendi ratione,<br />

Oratoris enim facultatis efl,rem quanuis modo latè,modo angufle dicere, & commutare -verba,<br />

prefirtim in magno & ornato génère dicendi, yt non folum yberius ac fpeciofius dicatur ea que<br />

ornanda funt,fid augeatur etiam voluptas auditoris,& magna atque affluons oratio admirabilior<br />

efficiatur. Cum autproprium,aut idem fignificans,autfaclum yerbum in plura -ierba deducitur.)<br />

g_u£ fintpropria,quefatla yerbaffuprà ditlum efl. Idemfignificans inteûigitur,quod<br />

loco propnj pofitum tantundem yalet,yt,Thalamo qus fixa reliqmt Impius,pro siEnea. Sic<br />

confia ,imperator,diilator,pro Csfare: Seilor Pompeij,pro Antonio:Idm nefentis belluaînune<br />

aude ofuria,pro Pifone: qus per antonomafiam ey tranflationem diilafunt. H se in plura de-r<br />

ducuntur dupltciter, vel idem dicendo commutaiis verb'is,vel eadem de redicendo. Idem dicitur<br />

definiendo,interpretando,attoUendo,multiplicando, idque tum fimplicibus,tum conianclis verbis.Definitio<br />

intelligitur,queuis rei vel perfons deferiptio, qua quid latius quàm verbo fimplici<br />

exprimitur.Ea additur verbo,vel etiam in locum verbi affumitur,tum fimplex,tumfreques ey><br />

conglob ata.Simplex ,yt Cn.Pompeius lumen ey decus populi Romani: P.Lentulus deutac parais<br />

vite mflre.Illegurges atque helluo, natus abdomini fuo,non laudi atqueglorie,pro Gobinio:vbi<br />

in locum verbi definitio fubiicitur.Prequens ey conglobata efl, P.Lentulus vltor feelerit<br />

illius,propugnatorfenatus, defenfor veflre voluntatU,patronusiïïiuspubliaconfilij, resîitutor<br />

falut'u mee.Item, Verres ille vêtus proditor confiaisjtranflator queîlurs, auerfor pecmiie publiée.<br />

Et de curia incenfa infunere Clodij, Vidimus templum fanclitatis,amplitudinis,mentis,cofilij<br />

publici,caput vrbis,aramfociorii,portum omnium getium,fedemab yniuerfi populo Romano<br />

conceffam vni ordini,inflammari,excindi,funeflari.Interpretationem vocamus,cum id quod<br />

femelditlumest,verbis idem valenttbus,aut etiam eundemfenfumefficientibus,iteratur. Ôuofl<br />

fit tumfingulis,tum coniunSiis.Singulis boc modo.vt in Verrem,Tibi fituebo, te inquam adiuuabo.gjdi<br />

cum ignés ardentéfque lamine admouebantur?Si te illius acerba imploratio,ey yox.<br />

miferabilis non inhibebat.Item, Hic locus vnus eft,hicportus,bsc arx,hec arafoc'iorum. Coniundis,<br />

Hacfe comemoratione ciuitatis omnia verbera depulfurum, cruciatûmque à corpore deietlurum<br />

arbitrabatur.ead.a[i.q.Item Rempub.radicitus euertifli,ciuitatemfunditus deleuifli:<br />

quamproprièinterpretationemvocatauthoradHerenium,eode'mqueexemplo vtitur.Nos yerbum<br />

latius extêdimus,atqus banc etiaminterpretationem vocamus: Verrefiie tibt tantifuit, vt<br />

tins libidinem bominum innocentium fanguine lui velles? ideircône exercitum atque boïiem re-<br />

Unquebat, vt tua vi ey crudelitatetflim hominis improbifiimi pericula fubleuares ? Item Philip.i.^m,nifi.in<br />

hac Repub.natus effet,Rempub fielere Sintonij nullahaberemus.fic enimperfpicio,fic<br />

iudico, nifi. vnus adolefiens illiusfuretis impetus crudelifiimifque conatus cohibuiffet,<br />

Repipublicamfunditus interituramfuiffe.Et Pbilip.z.Tuingrediin tÙam domumaufus es?m.<br />

iUudfantlifiimumlimenintrareftuillarum sdium dmpenatibus os illud importumfiimum ofiederefquo<br />

in loco ditarum verborum ter commutatio fatla efiinuehendo,cum in priori interptatia<br />

affirmauerit. sittolledo comutantur verba,cu affumuturgrauiora in eande rem,ey maxime gra<br />

datim afcendentia. Itaqsfit collatione verboru,corretlione,ey gradatione. Collatione, Nonfu •<br />

rem,fed ereptorem: non adulterum, fQ expugnatorem pudicitis : nonfacrilegum,fed boïlemfacrorum<br />

religionûmque : nonficarium, fid crudelifiimum carnifieem ciuium fociorûmque in vefirum<br />

iudicium adduximus.vbi leuiora grauioribus commutantur.Correélione r guas ille leges,<br />

fi modo leges mminands funt, ac non faces vrbis ey pefles Reipub. Item, Cuius autem qui in e»><br />

numéro fuiffet,nomen occultatum ? occultatum dico,cmus non flatim diuulgatum ? Et in Verrem,<br />

Oclementiam populi Roniani,fiupotiuspatientiammiramacfingularem. Gradatione,<br />

^ibiit,excefiit,euafit,erupit.Item,Inflamari,excindt,fimeftari:que fimplicia ey breutterabfoluta<br />

funt. Sufpenfa autem longius ey poflea conctufa, Si quis rex,fiqua ciuitas exterarum gentium,fi<br />

quanatiofèciffet aliquid in ciuem Romanum, nonnepubliée vindicaremus? nônne bello<br />

perfequercmur?poffemus banc iniuriam ignominiàmque nominis Rom. inultam impunitâmque<br />

dimitteretm quibus poflerioribus interpretatio efl,inprioribus incréments. Quoji.fiquitur, plurihus<br />

gradibus afiendit. Sibsc non ad dues Rom.non.ad aliquos amkos noîirs ciuitatis ^noa


PARTIT. OR AT. 4 0<br />

mie»!quipopuliRom.nomen audiffent,finon adhomines,yerùm adbeftias:aut etiam, ythn~<br />

gmsprogrediar.fim aliqua defertafilitudine aifaxa & adfcopulos hic conqueri çr 'deplorare<br />

•vellemjamen omnta muta atque inanima,tanta ty tam indigna rerum atrocitate commouercn<br />

tur. que omnia in altum excurrunt. Sed ah infertori etiam repetuntur, yt, Facinus eïi y incire<br />

tiuem %om. [celui yerberare,propè parrictdiu necare-.quii dicam in crucem tollere!'Etin Verrem,Scelùt<br />

eft accipere ah reo,quanto magU ah acctifatorefquanto etiam fceleratiits ah y troque?<br />

jQuomodo etiam exaggeranturqui in re, non in yerbis tantumfunt pofita , yt in *Antonium,<br />

Sororem tuam eiecifli, alia conditione quefita,& antè perfpefla non eftfatU,probri infimulafti<br />

fudicifiimamfaminam: quid eïi quod addipofiit? contentas eo non fuifti.frequentifiimofenat»<br />

Calend. lan.Jidentepatruotuo, banc tilieffe cum Dolabeïïaodijcaufam affût esdicere, quoi<br />

ttb eo forori & yxori tueftuprum oblatum effe comperijfes.quis interpretari poteft impudentiôr-<br />

»e qm infenatu,&c.Pbilip,z.que no funt huius loci,fed adfimplke augenài ratione pertinent:<br />

tjuia rio yerbis aj?uptis,fed re ipfa attoUutur.Multiplicado comutatur oratio,cum no augedi neq;<br />

interpretadi gratia ajfumuturyerba,fedfrequentâtur in eo quod dicitur,yt non ynu,feimulta<br />

dici yideatur. Fit tum idem yaletibus yerbis,tu iiuerfisiey ex hts,aliis ytpartibus totius,aliis<br />

irt aiiunilis yehonfequentibus,aliis ytpenitus diuerfts. Idem y aientia funmnturquafi interpretando,ytpro<br />

Marceïïo,Tantam enim manfuetudinemjtam inujîtatam inaudita'mq; clemeniiam,tantum<br />

in fumma poteftate rerum omnium modum,tam denique incredibilem fapientiam,<br />

ttcpenè diiiinam tacitus nullo modo preterire pojfum. que quanuu interpretantur etiam quod<br />

fubieflum eïi, tamen non tam hoc agitur, quàm congeruntur multa in eaniem rem, yt tôt<br />

diciyideantur.Idem fit pro Ligario,£uii enim Tubero tutts Ole in acie Pbarfalica gladius agebatf<br />

cuius latus iïïe mucro fetebatfquis erat fenfus armorum tuorum?que tua mens,oculi,manus,ardor<br />

animt?quidcupieba4?quidoptaba*?quamcongeriemyocatgitintilianus,non rerum,<br />

fedyerhorummenteyniusmultiplicationem.^tffumpt'tspartibusmultiplicamus hocmodo:Horum<br />

flagitiorum Weyeftigiis omnia municipia,prs,fet~lmaf,colonial, totam denique Italiam im<br />

prefiit.Etin Pifonem,Oculi,fupercilia,frons,yultus denique totus. ^AdiunCla funtaccidentia,<br />

yelque confequuntur rem aliquem:yt,Ego cedem,incendia,rapinas, yaftitatem à teftis huius<br />

"»rb'is,Çp- à capitibus yeftris depuh.pro coniurationis periculo.Sic e cotrarw,ybertatem agrorum,<br />

frugum copiam,otium,tranquillitatem,iudicia,leges,pro pace dicimus,quod bec eam confequantur.<br />

Diuerfa congeruntur & commutant orationem, non cum in re funt ,fed cùm multiplieandi<br />

, hoc eïi,augendt ornandique caufa ajfumumtur : yt, Quid eïi in Antonio prêter libidinem,crudelitatem,petulantiam,aijdaciam<br />

? nibil eft in eo ingenuum, nihil moderatum, nthil<br />

fudms,mihilpudicum. Et in Verrem, Huius furta,rapinas,cupiiitatem, crudelitatem, fuperbiam,fcelus,audaciam<br />

imperatorïu laudibus tegere conarist Que etiam in totidem alia diïiribuipojfunt]<br />

: yt,£ uas res luxuries in flagitiU,crudelitas m fuppliais,auaritia in rapinis, fuperbia<br />

in contumeliis efficere potuijfet. Et indefcribendo, Perfonabantomnia yocibus ebriorum,<br />

natabantpauimentayino,madebantpariaes,ingmmpuericummeritoriU,fcortaintermatreffamiliàs<br />

yerfabantur.Ergo bis quatuormodiseandem remcomutateiicimus. Quoificuiplures<br />

effe y idebutur,fciat gênera quatuor eJfe,Jpeciesfortajfeplures,que tame eodem réf. rutur.Illud<br />

ignorandum non eft,mifceri bec intérim inter fe,& ynu genus m alterum incidereiyt, Tante ne<br />

Verres libidines tue erunt,yt eas nonproumcitpopuli Romani, non extere nationescaferepofjint<br />

? Tûne quod yideris, quod audieris,quod concupieris,quod cogitaris, nifi id ad nu tum tuutn<br />

preftofuertt,nifi libidini cupiiitattquet»eparuerit,immittenturhomines? expugnabuntur iomusf<br />

ciuitates non modo pacate, yerùm etiam fociorum atque amicorum ai yim atque ai armât<br />

confugient,yt ab fe,atque ab liberis fuis legatipopuli Romani fcelus atque hbidinem propulfare<br />

fofiintfQus comprehenfiones due funt, quarumpofterior priorem interpretatur,fed incrementum<br />

interim,& rurfrn interpretatio, item congeries m eaiem yerfantur. Deeadem re comutatis<br />

yerbis dicitur, cum id quoi fimpliciter dici poterat, explanatur pluribus yerbis , ty in hanc<br />

yel iïïam partent yerfando dtlatatur.Commorationem yocat Cicero in tertio de Oratore: author<br />

ad Herennium expolitionem.Confiât ratione,contrario,fententia,fimili, exemplo. : que cùm in<br />

imum quafi corpus conferuntur, td quod plerunque fit, non femper, tuncinitio addttur propoftùo,&<br />

comlufiom fine,qua totus locus al>foluitur. LXatioue fit hoc modo, Rtfi turf e eft «*-


M. T. CICERONIS<br />

iicespro fort'ifilmo viro dicereincipiente timere,& quxfequuntur. Deinde ratio: ffxc enimnotut<br />

iudicij forma ter/et oculos, qui quocunque inciderint, -veterem confuetuiinem fori minime vider.<br />

Eadem intérim duplicatur,vt,Me qmdemmiferetparktumipforii,atquetettorii.Ratio, Quif[<br />

enim ynquam domus illa viderat nifi pudicitm , nifi ex optimo more,& fanctijlima difciplina?<br />

Cuialtérafubtexitur:Fmt enim tlle yir P.C.ficutfiit\s,citm forts clarus, Xwm domi admiradus:<br />

neque rébus exter'ts magis laudandus,quàminftitutisdomefticis. PrioremtÇfayXTleu/.pofteriorem<br />

t-ssy^yavrioi» Crxci rbetores vocant, boceft,probationem,ejr probationis repetitionem, yt<br />

Fabius appellat. Contraria ajfumuntur hoc modo:Fidem fanflifiimam in yita qui pittat,potejl<br />

ei non inimicus ejfe,qui quxftor confdem fitum conflits commifiis, pecunia tradita, rébus omnibus<br />

creditis ,jpoltare,relinquerc, prodere,oppugnare aufus fit? Pudorem &• pudicitiam qui colit,<br />

potefi animo xquo ifiius quotidiana adulteria, meretrkiam difciplinam , domefticu lenocinium<br />

yidere ? jQ_ui, religiones deorum immortalium retinere yult, ei qui fana jpoliarit omnia, qui ex<br />

thenfarum orbitisprxdarifit aufus,inimicus non ejfe quîpoteftîejr qux fequuntur Acl.t.cuiu*<br />

totum illud principium in hoc génère comutationis verfatur.Sententia,eft yox yniuerfalis, ytait<br />

Fabius,qux etiam citra coplexum caufxpofiit ejfe laudabilis,yt pro Ligario,Nihil eîi tampopuiare<br />

quàm bonitas.item,Nthtl habet Cxfar nec fortuna tua maius,quàm yt pofiis,nec natura<br />

melim,quàm yt yelis feruare quàm plurimos. Etiam duplicatur,yt,Obfequium amicos, yeritasodium<br />

parit.Sed hxcpluribus explkâtm a Fabio.Jïïud obferuandum efi; fententiam mod»<br />

ferfeponi omandi caufa,modo rationem efficere,quod natura ad id apta fit, yt in iïïo ipfo exordio,quod<br />

paulo antè citauimus.Omîtes qui alterum,iudkes, nuiiis impulfi inimicitïts, nullapriuatim<br />

Ixfiiniuria,&c. Deinderatk,qux &fententia,JLegem enimfibiipfiindicuntinnocentix,continentix,virtutiimque<br />

omnium, qui ab altéra rationem yitx repojcimt,atque eo magis, fi<br />

id, yt antè dixi,faciunt nulla re commoti alia,nifi ytilitate comuni.Superaddtt esnÇfyycuriccv:<br />

Nam qui fibi hoc fumpfit,yt corrigat mores ahorutm ac peccata reprehendat,quis huk ignofiat,<br />

fi qua in re ipfe ab religione ojficij déclinant? Similia in explanando magnam ytm habent, C5»<br />

illuftrant orationem, quibus ipfe fie ytitur in Antonium, Vt igitur infemimbus caufa efi arb»<br />

rum & ftirpium, fie huius luituofifiimi belli jeme tu fuifii. Et paulo pofi,vt Helena Troianis,<br />

ficifie Reipub.caufa bellt,caufapeftis atqueexitijfuk.Etin Verrem,VerfabaturmSicilia logo<br />

interuallo aller non Dianyfius iUe,nec Phalafu ( tulit enim Ma quondam infula multos, &<br />

trudeles tyrannos)fed quoddam nournn monflrum,ex yetere illa immanitate, qux in eifdem loci*<br />

yerfata ejfe dicitur. Non enim Charybdim tam infefiam^teque Scyllam nantis, quàm ifium i»<br />

eodemfreto fuijfe arbitror. Exempla eiufdem gener'ts funt, nifi quid exfaétis ducuntur, & ad<br />

imilandxmferèfugiendiimyepertment,yt,gjiod nos yitium inpriuatis fxpe tulimusjd maiores<br />

noîiri ne in rege quidem ferrepottterunt. lunius JSrutus regem fuperbnm non tulit : D. Bmtus<br />

feeleratum atque tmpiumregnare patietur Antomum? Et in Catilinam, P.Seipio Tybeberium<br />

Gracchum Rempub. medwcriter labefactantempriuatus interemit:L. Catilinam orbem<br />

terrarum cxde atque iiicendiis yaftare cupientem,nos Confdes perferemus? Hxc cum fumuntur<br />

probandi caufa,nonfunthuius loci,fedcumornant,& immutatione yerborum explanant orationem.ldem<br />

de fuperioribus omnibus efi iudkandum. Cum enim necejfaria funt, non vertunt<br />

elocutknemjed cum ornadt caufa adhibentur. Ex oratione,cum aut definitio ad ynum yerbum<br />

reuoeatur.) Ex orat'ionecontrabitur oratio,cum qux addilatandum valent, remouentur.<br />

Eîi enim contraria dilatation! contraclk.Itoque definitio reuoeatur ad ynum verbum,cum en<br />

omijfayerbo folovtimur:vt fiipro eo qui Carthaginem & Numantiamdeleuit,Scipionem:pr»<br />

to qui de Mithridate, Africa gr Hifpania triumphauit, Pompeium dicas. Ajfumpta yerba}<br />

quomodo remoueantur,exinterpretandi,augendt,& multiplicandtratkneintelligitur, nepedetrahendo<br />

ea qux ornandi caufa adtuncta fuemt:vt,Eft hxc no fcriptajèd nota lex: hoc fimplex<br />

est. Additurinterpretatio, guamnon didicimus,accepim:is,legtmus,exprefiimus: ejy quxfequuntur.oux<br />

fi remoueris , cotttraclam orationem efficies. Sed yidendum ertt in hoc toto opère,<br />

ne contrabat qux dilatanda ermt,aut contra dilates qux fimpliciter dicta plus ejfent approbat'tonis<br />

habitura-.quod qmdem erit primum ex caufis ipfis,deinde m fingulis elocutknispartibus,<br />

*x rebus,perf>nis,loc'ts,temporibm iudkandum. In circuitum diriguntur yerba, qux cum membratim<br />

as folutè dkiyiel extra addi pofimt, in periodum includmtur. quod fit non folum in.


PARTIT. O R A T. £<br />

Cocludenda fentetîa,fed etia in reliquo curfu orationis. Efi enim circuitus omnU breuîor natura<br />

quàm foluta oratio , non quod paucicra yerba contmeat, fed cum ex eifdem fer} yerbis conïlet,<br />

orationem tamen y élut m orbem melufam certo principio ac fine determinet. yt fiatim pro Milone,ne<br />

quis longé exempla quaraf.Etfi yereor,iudices, ne turpefitprofortifiimo ytro dicere incipientem<br />

timere.ftac infiitutaperiodus eft-.fequitur interpretatio affumpta ornandi caufa, i n<br />

eundem circuitumdirecia,Mmime'que deceat,cum T.Annius Miloipfe magis de T^eipub.fiilute<br />

quàm de fua perturbetur,mead eius caufam parem animi magnitudine afferrenonpoffe. Deinderedditur<br />

alterapars fintentiaCtamen hac noui iudicij noua forma terret oculos,qui quoeun<br />

queinciderint,yeterem cofuetudinem fort & pnflinum morem mdteiorum minime yident. Mac<br />

fie dicla contrattiorem orationem efficiunt,quàmfi exempta interpretatio extra circuitum additaeffetjhoc<br />

modo: Etfi yereoriudicesneturpefitpro fortifitmo yiro dicereincipientem timere,<br />

tamen bac noui iudicij noua forma terret oculos: qui quoeunque inciderint,yeterem cofuetudinem<br />

fori (& prifiinu morem iudiciorum minime yident, Etenim minime decet,cum T.Annius Mi'<br />

loipfe magis de 'Rép.falute quàm de fua perturbetur, me ad eius caufam parem animi magniludinem<br />

ajferre non poffe,tamen.idem fietfi hac eadem membratim dicantur,fine circuitu, hoc<br />

modo: Vereor iudices ne twrpe fit pro fortifiimo yiro dicere incipientem timere. Enimuero minime<br />

decet T. Annium Miloneipfitm magis de Xeipub.falute quàm de fuaperturbari,me ad eius<br />

caufam parem animi magnitudmem afferrenonpoffe. Veruntamen hac noui iudicij noua forma<br />

terret oculos,qui quoeunque inciderint,yeterem confitetudinemfori Cr prtfimum morem iudiciorum<br />

minime yident. Vtrunque latins diElum efi, quam priori modo, quia circuitus cogit orationem<br />

& inynum contrahit,folutadiClio effunditfe latins, etiamfinihilaffumpferit.Sed omnia<br />

flena exemplorum funt,prafertim in amplo omatôque dicendi génère,y t pro Milone,pro Seïiio,<br />

fro Domo fua.Itaque pro Seslio eïl: Dtniquecum omntafemper ad digmtatemrctuliffem, née<br />

fine ea quicquam expetendu effe homini in yitaputafiem, mortem,quam etiam yirgines Athenis,régis<br />

opinor Erecbtheifilia,propatria contempfijfe dicuntur, ego yir confularis tantU rébus<br />

geïiis timeremf vbi interpretatio & exemplum breuiter comprehenduntur. qua firemoueas, erit<br />

contrac~lior,fed iamfimplex & fpontifufa oratio,hoc modo: Venique cum omnia femper ad dignitatem<br />

retuliJfem,mortem ego yir confularis tâtis rébus gefiis timere!'Sed addunturpriera ornadi<br />

caufa,qua fi extra circuitu adderetur,dilatarent orationemmunc cum periodo inclufa fint,<br />

contrahunt eandem,& diuerfum mutandigenus efficiunt. In comnElione fit ynum yerbum ex<br />

duobus,cumnouanturadiunElioneyerba & componuntur,ytparricidapropatris interfeElore,<br />

plebicolapro cultoreplebis,circmretituspro yndiquecapto & implicato.<br />

H EG EN D O %J> H. Ex yerbo proprium,in plura yerba,&c.)^det,cachinnat,<br />

rifu diffiuit,rifuprofequitur,deridet,fubfiinnat,deludit,nafofufpendit. Ex contraUione.) Vt<br />

Jludium fapientia ad ynum yerbum reuoeantis, nempephilofophiam. Affumpta remouentur.)Intelligit<br />

correc~lionem,qua remouet yerbu quod ajfumptum es~i,fupponens ahud magis ido<br />

neum.yt theologus,immo cacologus,&c, Autin circuitus dtriguntur.")Periphrafin intettige<br />

:fic , Troiani betlifcrtptorem maxime LoUi,pro Homero dixit Horat. Vnumyerbum ex<br />

duobus.)ytfioccifacere,naucifacere. Inuertatur ordo.~)Vt qua dereconfabular'vs,intelligit-j{ù/<br />

kvKççotyùv.Surfum yerfus,nam ytdico^qua dere,ita quoque dico,de qua re.Intercife atque per~<br />

mixtc,ytmaximopere,operaprecium.<br />

I O AN N ES A F O S S A. Zeliquum efi igitur,) Defufa oratione nihilpra<br />

eepitfeorfum.Nam qua yerborum praceptafuerunt,ea communiafufa cum yerfa.At cum elor<br />

f uentis propria fit commutatiojêparatim agit. Velimporro ne ignores,Ciceronem aliis in operi'<br />

us non meminiffebuius traditionis, fednec tam liberaliterelocutionispraceptaeffecoplexum.<br />

Exiflimo hanc docTrinam decerpfijfe ex Arifiotelis libris, yt expoetice, yt ex %hetoricis ad<br />

Theodertemtertio,y.


M. T. CICERONIS<br />

^a/ refki ho-nlnum gaudet confisntia, facinoroforum autem lotira, atjue multiforml ojfenditur,(Deus:)Si<br />

ques diwninuminis contemp tores, fiquosimperijmagmtudiM, fi>lit,ctli,figru>rumquemotibusimmotosyidetfi<br />

quos lil>idiiie,fiiperbia,fcelere, audacia, temerehucatqueilluc<br />

ruentesconjficiat(lmpios:)cùmnumine deftitmtfuo,tumdamms,calamitatibus,morbis,cruciatibns,<br />

omnt diniq;génère mortis iuftifiime afficit, (auerfatur.) EX oratione cotrahitur oratio, .<br />

ytdecr^fiat lis rernotis, quibus ajfmnptu CNFI.IF.fid ea demum yera eTi ontrailio,que yirtutem<br />

& euidentiam habet. Circuitus fiue periodos licet pauciora compleEiatur yerba, tamen quia dicentis<br />

fpiritus non requiefiit,nec audientis intentio,ideo natura eït breuior oratione membris &•<br />

incifis d ftinéla. Hucfacit quid perfetla que fint,appeïïamus rotunda. Videos talia initia apuâ<br />

Ciceronem,ybi Y y<br />

ïtur g_uanquam,aut, ET fiysreor tudices ne turpefit,&C.^lrifioteles quoque<br />

tertio,yult circunfiriptiones conclufas. Coniuntlionefit ynum ex duobut.) ^Artfioteles deJyit<br />

tomia,compranfor.<br />

COMMENTAI 7^1 y S. Efi itaque.} De oratione fufa propè nihil precepit,<br />

quid ea minus oratoria yideatur. cum autem oratio conuerfa MAXIME ad oratorem pertmeat,<br />

idcirco pluribus de ea agit: ~Ac(quod mirum eft)aliis in libris nihil huius meminit.Neque,quoi<br />

FCIAM,quicquam reperttur apud altos authores,nifi quod apud ^triftotelem fiéfunt quedam huius<br />

reifimnia.Hucpertinere pojfunt precepta copia & breuitatis, quibus dilatatur aut contrahitur<br />

oratio. EX yerbo ddatetur.) Id fit,cùm loco yerbi aut definitionemponimus,autpartitione<br />

compleflimur quicquid eflfub yerbo, aut expolitione ytimur,aut a-UU^fOio-/IS>,yt fi pro<br />

Xepublica definitionem dicas Xeipub. ^4utin yerbum,eyc.) Precepta breuitatis ex contraria<br />

FACILEintelliguntur : yt cùm locoperiphrafeos ytimur folo yerbo: aut quod multis ajfumptis yerbis<br />

ejfetexplicandum,breuiterperftringimus. Taleeflillud Sallusiianum, Mithridates corpore<br />

ingenti ,proinde armants .Itaque quedam figure ad hune etiam locum pertinent-,yt emphafis.<br />

Ex contraflione.) Non omnis contraElio(ytopimr)pertinet adgenus conuerfum,cùmpre- '<br />

fertim quedam referatur ad genus fufius : fed ea demum ad conuerfionempertinet;que in breuitate<br />

energiam quadam ofiendit.yt dtlatatto efi, Popeius tïïe qui Piratasfitperarat,f*r Mithridatemprofligarat,reftitit<br />

Cefiiri patriam oppugnanti.Contrailio es~l,Pompeius Me olim yiBor.<br />

^Attamen nonnulli quamlibet contraflionem yidentur ad hoc genus referre. ^Aut ajfumpta<br />

yerba.') Perajfumptayerba intelligit quancunque yerborumcopiam, qua yerbum dtlatamus,<br />

fréterdefinittone & defiriptione.Huc igiturpertinetpenphrafis,o-UUX^to-/jt3s,expolitio,etfimiles<br />

figure.Sicpro fanguinario Martis confiitlu,Martem dicam. *Aut in circuitus.) Dixit ><br />

yerba in circuitus dirigenda,quiaperiodus(ytinquit *Ariftoteles)terminata eïl & finita : cùm<br />

eratiofendensÇyt idem ait)prolixa fit & infinita.Circuitum igitur oppofitit orationifendenti.-<br />

In;qoiuact<br />

tatia^on '<br />

tijmfitftii<br />

Kj^m q-ualTfurlum verii^çtrc^ue^icaT^jjaei^d^dem^infercifèj<br />

atque permifté. Eioqifendlautémexércitatio maxime<br />

in hoc toto conuertendi génère verfatur.<br />

S T J^jE JB YLE, V S. Oration'is ordo triplex cfkàireElus ynus,inuerfus alter,aliaspermifius.Cicero<br />

Philip.q.Num hoftem ^Antonium iudicauifiisïN'ec tum hoftts efi à yob'tsiudicatus<br />

^tntonius?Etpaulo poft,Tum non hofiem iudicafiis ^tntonium?ET iterum,Tum tlle hoftis no<br />

efi iudicatus? Et mrfus,No efi iudicatus ^lntonius hofi'ts?' Quoties yna & eandem comutauit<br />

fintentiam? Ouïd.^inna foror,foror ^inna. Direclum, OMNIA parenthomini.Inuerfum,Hûmim<br />

parent omnia, PERMIFIUM,Omnia hominiparet.Hec efi illa commutatio non yerborum,<br />

fed ordinis tantummodo,quam tradit autor, & ad eligendum td quod omnium efi optimum, &<br />

*td. yariandam repetendomm collocatknem, ïdeo enim eloçjuenii, exercitatio MAXIME in hac TO-


PARTIT. O'RAT. ^&V±fct ,<br />

»o conutrtendigenere yerfatur,quia oralionum copia, coagmentatio, numerUs,fig UYe v, /^S^.J«^HT<br />

qu*dam,exordmis commutation discuntur. oT^ * ]


M. T. CICERO NI S<br />

in opère Cicm conftittùt.Et antè rationtm commonftrauimus, toque fecimm,quld altbi qu'mtamfeccratpartem.<br />

Omnis ailio cum rerum & cum ycrlorum momentis, id eft yariis crebrîfque<br />

immutationibus commutanda maxime eft. EÎl enim ailio fententiarum, & ailio yerborum.Nec<br />

in oratione plura funt.& omnis ailio eïi in yarietate yocum, motu corporis, yulto.<br />

Vox auremftrit,motus corporis &> yultus tangit oculum :per quos duos fenfus {inqmt Fabius)<br />

omnis'ad animumpénétrâtaffeElus.Vox ell m quantitategrandis, exigua,meàia.l»qualttate,candida,fufta<br />

:plena,exilts,lenis,afpera,cmtraila,fufa,ditra,fiexibilis,cla^<br />

timuracuta,graui,flexa,lenta,citata. Motus corporis eftyel in toto yeiin partibut, ytcapite,<br />

bumex.is,brachiis,manibus,pei~lore,lateribits,pedibus. yultus infronte,ore, & adiuntiis partibus,non<br />

quum de loco in locum mouentur,quod ad motum pertinet, fed cum indicio quodam &<br />

nota fanguinis aut fpiritus interiorem animumprodmt. Vrodunt autem naturaliter, non quum.<br />

dijîimulatione & arte imitantur yeritatem.Hec tria plurimum yalebunt,ft cumorationisgénère,<br />

re'que fubieila confentient ,eiufqueyim acyarietatemfubfequentur.Dilucidam faciunt<br />

orationem diTHnilione : illiiftrem , ret imitatione : probabilem, dignitate :fuauem, tacita quadam<br />

modulations .Que rébus & yerbis quidem fiunt,tamen meliora funt quum pronunciatione<br />

adiuuantur.Cur autem bifce de rébus Cicero tam hreuiter?Quia limari quidem,fid donari ab<br />

arte non poffuntiquod ipfe liber de Oratore teftatur. HecJnquit,cum ipfo bomine nafcuntur,lin<br />

gue folutio,vocis fonusjatera, yires, conformatio quedam & figura totius orts & corporis. In,<br />

Oratore tamenpauloplura fcribit exprefiiora,fed nos ad ea melius coponet imitatio,quàm multa<br />

preccptorum traditio .Qujntilianus yoluit rem omttem latèfufeq; traElare, ax ehquentia yeftire-.quod<br />

yt minus eïi necejfarium,ita certè ad cognofcendum non inutile.<br />

L *4-T O M y S. Si cum orationis génère confentient.) Hoc eîl,fi leta hilariter, triîlia<br />

mœftè,magna grauiter, atrocia yehementer agemus, nec eodem corporis motu omnia, nec yultié<br />

eodem. Eïi enim alia gaudentis,alia irati,alia miferantis ailio.<br />

LE O D EG*k XJ V S. ^iiliofequitur.) .AtlioÇinquit Cicero in Oratore ad Brutum)<br />

eft quafi corporis quedam eloquentia, cùm conftet è yoce,atque motu. yocis mutationes totidem<br />

funt, quoi animorum,qui maxime yoce commouentur. Itoque Ole quem iamdudum noftra.<br />

indicat oratio,ytcunque fe ajfeilum yideri,& animum audientis moueri yolet, ita certum yocit<br />

admousbit fonum.de quo plura dicerem,fi hocprecipiendi tempus effet,aut Jituboc quereres: dicerem<br />

etiam de geftu , cum quo iunilus eïi yultus,quibus omnibus dici yix poteft quantum interfit<br />

quemadmodu vtatur orator.Nam &• infantes/tSlionis dignitate etoquentie fepefruHum<br />

tulerunt: & diferti deformitate agedi multi infantesputatifunf.ytiam nofine caufa Demofthe<br />

nés tribuerit & primas & ficundas & tertias atlioni. Si enim eloquentia nulla fine bac, bec<br />

autem fine eloquentia tanta eîh,certè plurimum in dicendo poteïl. ^iilionis prxcepta lepidisyer<br />

fibus complexus eft Horatius in artepoetica.<br />

I 0**A N. .A F O S. Que qurdem.)Nonomnesloci eaâem contentions autremifîione,<br />

aut inflexione yocis pronunciandi funt^neque eodem corporis motu. Precipit igitur yt apta<br />

fit ailio. Facit enim & dilucidam.)Fabius ltb.^.,Pronuctatio fit in id accommodata,yt index<br />

que dicuntur quàm factUime accipiat.Ceterum yox exercebatur apudpbonafcum,geftus apud<br />

comœdum,yt babet Fabius in primo,motus apud Paleftricum, yarietate yocum.) ytde<br />

Fabium hb.u.Pofin légère que commémorât Valeriw. cap.\o.lib.%.Longeoptima apud Ciceronem<br />

in Oratore. EÏI ailio,inquit,quafi corporis quedam eloquentioi&c.<br />

COMMENTA X^l y S. ^ttlio igitur*) Paucifi'imu eft complexus ea fèrè omnia<br />

que de pronunciatio ne tradi poffunt. ^lit enim pronunciationem debere effe aptam,quod & Fa<br />

bius precipit. Ea eft apta, que cum yerbis & rébus confentit. Pronunciationem olim imenes<br />

difcebant,ac yocem exercebat apud phonafeum,geftum apud comatdum, motum apudpaleïlricum.<br />

^iutbor Fabius yariis locis. Et dilucidam.) Fabius bas ponitpronuciationis yirtutes,<br />

ytfit emendata,dilucida,& apta,ornata.Et quanquam Fabius idpotifiimum ait de yoce,ta±<br />

menfimtlituime quadam ad yultum & motiireferri.pottrit.Ex bis intetligere poterimm quatum<br />

oratiom pronunciatio conférât. *At bec diuus ^ùiguftin us ait confiftere duabus,yt refert ex<br />

Demaftbene,qui eaminteroratorisofficiayelfolam velprimamfacit,motucorporis,& fono y»<br />

ch.Hmk appeUatrtru emnmm thefaurumtque nifi emios inuentis orditnttifque. rebtts àdhibear


TUR 9T<br />

PARTIT. ORAT. 43'^ ~/V ,<br />

modo^: i^dixsimm g^reperfimfli^T^a^ciIIa confiât ex£—£ R~£ L<br />

^ Y<br />

î^iomenfonaî tanquam ceraddcisvtitur.cUnhis imagines<br />

S T XJ5 S AE V S. Inpartibus extremam memoriamfacit,ytaUamm cuftodem. Ett<br />

eîi duplex,Naturalisant non cadit inpraceptum: Artificialis,quam ynaratione &fimilittf<br />

dîne perfiringit. ytendrnn,inquit,loc"is pro chartaumagimbus pro literh :quia memoria eTigermana,id<br />

efifimilis,literature, qua eft conformatio & yelut piflura literarum . Literatura &><br />

confcriptio confiât ex notis & fignis literarum, & ex eo in quo imprimuntur nota , yt charta, •<br />

membrana,pugillaribus.Sic confellio memorix,qua ejlars conficienda memoriejocis yiiturprv ^<br />

teratis tabellis:imagin'ibus,pro hteris. Loca memoria funt ades,caTiclla, tempta, yia.Imagines<br />

autem quifquepro fuo arbitriofingit,yt leonum,yrfomm,armomm,rerumquecaterarum. yerba<br />

collocantur , & fententia . yerba quidemjiadmodumpaucafunt, quiapermitlta coïïocare<br />

nunquam expediet. Sententid melirts dxfignantur : yt fi dicïuruî orator, quinque faciatpaf<br />

tes, & in yefiibulo domus ftatuat armatum Annibalem, quiadeliberandum fit de betto Punito.Inatrioargentarium<br />

nummis onuftum,quod de cogendapecunia locus alterhabeatur.Inim<br />

fluuio treis yiros ingénies in equts,quia tertius efi locus de praficiendis tribus imperatoribus.Im<br />

aulaprima duos manus in latum diuulfas & armatas ,quonia fit quartapars de fupplendu le- . .<br />

gionibus decem.Inaida Jècuniafingat duos lunas, quod yltimus efi locus,fecundo menfe copiai<br />

educi oportere.Hec indicare fatis efi. Etenim memoria non tam arte qua y fit & exercitationt<br />

firmatur.Paucadememoriapracepta,multus eTi yfus,exercitatiôquelonga,<br />

LATOMyS. Cermana literatura.) id estjîmilis fcriptura. Imagines yt literai<br />

coUocat.) Xerum& yerborum imaginesintelligit,quafinguiuurab oratore,ey certis locis difpa<br />

nuntur,yt in memoria repetenda ordine eundëfequatur. de quo yide ahthorem ad Herennium,<br />

qui hoc artificium exphcat.<br />

LEO D EG A V S. Pratermemoriam.^Authorrhetorices ai Herennium libry<br />

tertio fufè difputat de memoria tum naturali, tum artificiofi. Et £umtilianus lib.n.cap.%.<br />

quanquam tllic non probet artificiofam qua locis &*>magmibus confiet. Tanquam cera) Ci<br />

cerotn prima Tufc.an imprimé quafi eeramanimumputamus, t&memoriam effe fignatarum<br />

rerum in mente yefiigiaf *<br />

IO AN. A FOSSA. Memoria efi germana.) Non improbo banc leilionemjamen<br />

bene legebaturgemina,id eft,perfimilis.Sic Horatius in epifi.Multii difîimiles: at catera pe<br />

nègemelU.Literatura^oififtoiTx^iYM.Sunt loci capacitates quadam,in quibus imagines,hoc eTi<br />

fimulachra rerum reponuntur. flic finem faciam leilor candide,fi prius alias tibi mendorun*<br />

fitfpiciones indicauero.jgjtid enim meum inuidiofe tudicium nommem, cum nuûius exemplaris<br />

fidemtarf Temeritatis tamen(benefpero)meabfiluesey lubricoconatuimanumdabis.guàn*<br />

facile furrepuntmendat guàm multts fraudi fuit librariorum incuria ? Igiturpoft partitionem<br />

confultationum inqmt C.F.Cognoui,fed que ratio efi in hit iwteniendi ey difponendi requin.<br />

C.P, Jluid,aliâmnece»fes,& non eandemejfe qua eTiexpofita,yt ex iifiiemlocis adfidem &<br />

*d inuemendum ducantur omnia ? Omnes legunt,ad inueniendum:ego putem legendum,ad mo-<br />

uedum.gjtierrorpotuit acctdere fimilitudine literarum. Nampaulô antè efi de motu loquutus,<br />

ty multis locis J^pdolphus quoque non alios argumentomm, alios ajfetluum locos yerè tudicat.<br />

£uis hicfinfusf Inueniendi ratio eadem qua expofita efi ad fidem* & ad inueniendum. libe.-<br />

1 ilj<br />


j r*.esy~-<br />

Ç^y(~t- rr-y V4.S1<br />

jO>^^«. oct>yvt ^vBJ^<br />

M. T. CICERONIS<br />

> IP" rw» tamen oplnaturis relinquo.yiccipe aliud. Inpraceptis délibérations înquit, Eorum autem<br />

e<br />

\,-f qua propter fe expetutur.tego(Eorum enim)quod adgenus reuocet,yt latifiimafitdiuifio. Sic<br />

'• f — ? enim £wçiÏAW-i s»*?, L f ** ^*^ quantammaximampojfum,netemeritaterehamutmtur,p^uaplaceant.jt2^o^]peromefecif-<br />

Véy fl **y fi, i n enarrationibus in Ciceronis Timaum fiue de ynwrfttate.Tuum,qui legis bac,erit iu-<br />

«Jt. dtcium:ego certeftudium iuuandi pro nofira yirili,gratîaplacendipratuli.<br />

\r6 %„( C O M M E.N T yL XJ V S. Nibil fané fréter.) Fabius Itbro il. damnare yidetur<br />


PARTIT. ORAT. M<br />

vehemms quedam argumentatio deduila, eique parti fubiicienda vnde deduila est. Ouin-<br />

tilianus quatuor amflficationurn gênera font, Incrementum, comparationem, rat^a~na~<br />

nem,con


Cax^IL o e r^^<br />

$ y&Z*"^Xy^^ M. T. CICERONIS<br />

, , (. quant îiïudfc(tus,yt in nobis incredibileeffeyideatur propter magnitudinem. Itequeadfi-<br />

i CTfM^J— dsr*- % *^'*Ty) ClT ><br />

J^fynfn/^ "^*~ à^T *~*<br />

dem.) EÏI tamen eius fiopus ,auditoremperturbare :fid tamen<br />

audttor nobis credere y élit. Et alioqui m amplificationsfiepetmmero<br />

illa perturbatione efficitur,<br />

continetur argumentum<br />

yt<br />

4»<br />

f^^S Uquod,acomnis motus.Ugricola etiam hoc docet,<br />

C. F. P^e^itu^o/dinc^g^atuor mini îitas partes expUinitia<br />

ynde du- care*, Jja§iam;a ^.^^"^grysum^ur .Q<br />

^<br />

vem trium rerum gratia, y^arfuce,v t i _ -^-a^-^<br />

ISKS P T © f ^ e ^ no^is3difce ^enda primipia. P5 ato<br />

^ m<br />

,<br />

^7 *b fàfPHtih.<br />

a<br />

3 diie^rio<strong>rj</strong>^^^bi^mtia beneuolenus conci-<br />

0*3* ^r^lianâàtcpSar^itur^aut merictsTSô^frîÇaut dignitate }aut aliquo<br />

. 77<br />

genere^rtrasf^maximeîrberalitatis,omcij,îuttitia^tidei,<br />

P*j7***~JL V^c/^t-J^ fonïrar^uj^ conferendis,& cum iis qu<br />

4**^ / 3 vt* da:&^innosalio^ododiumofl^<br />

olWtvCy, encp- f - «é>xi C<br />

r £ c a<br />

f ,<br />

e r r e m o m<br />

'°f " n e M a<br />

' quo planumfiât ignotum per ignotius. Principij &<br />

La^-aj- L- *mi2SoninebtH. •> Ciceronifreqmns,quia prooeminmGrecum efi,exordmmtranfatitium.Prmcipia ducuntur aut<br />

t-f . Ç^XiJp i<br />

)^** t<br />

-^"T —" foteslas.Tertiumaduerfiarioru, in quibus aduerfk partis oratores intelligunturficut &innofiris<br />

o^f-** iyn-/»*V>«*j, OnwVivrt&fftr' Utigatores.Beneuolentiam conaliamus à mérita nofiris:quia benefaflomm recordatio gra<br />

^ . C-^ I tiam iurefiuopofiulat.Cicero,Siquando immicorum impetum propulfiare acpropellere cuptfits,de-<br />

^ fendite nunc yniuerfi ynum,qui, ne omnes occideretit,ardoréqueflamme conflagrarctu, mei ca-<br />

fitispericulo non dubitauiprouidere. dignitate litigatoris ducitur initium. Maxime yellem<br />

indices, yt P.Sytta &• antea dignitatis fiue jplendorem obtinere, &pofl calamitatem acceptant<br />

modefiiefruflum aliquempotuiffietpercipere. Idempro Flacco , Quofi. enim effet prtmium dignitatis,<br />

quod pop. Xomanus quum huius maioribus femper detuliffet, huic denegaret ? guunt<br />

X.Flaccus yeterem yeteris gentis in liberanda patria laudem, propè quingentefimo anno Xgipé<br />

retuliffet. Parcius Cicero de fiua dignitate,y t pro Murena , idem Confia eum yestrafidei<br />

mendat,qui antea diis immortalibtts commendaitit.Et m eodemprincipio, Acfi,yt nonullu itt<br />

s ciuitatibusfierifilet,patronus huic caufie publiée confiitueretur ,is potifimè honore affeilo de*<br />

fenfor daretur, qui eodem honoreprsditus non minus ajfaret ad dicendum autboritatu, quant<br />

facultatif.^tb aliquo génère yirtutis fumuntur initia,maximè liberalitatis,affic'u ,iu$liti


PARTIT. O R A T. ^<br />

•Vf Idftudiofifiimè facerem,falus Reipub.Confitlare officium, Confitlatus denique ipfe mihi ynî<br />

yobifium cum falute Reipub. commendatus cogit. Hic eîi liberalitas opérant perpétua dantis,<br />

officium amict,iuftitia yiripericulapropulfantis,Confulîfque fides in Rempublicam.Centraria<br />

y'ttiain aduerfariosconfemntur,vt in E-butiumpro Cecinna.Cum bis qutàtfeeptant, vtiudicibus,aliqua<br />

coniunélionis aut ffes aut cauffaproponitur,id eft oflenditur,eam rem de qua agitur,<br />

autcommodum aut incommodum difceptatoribus allaturam, tllifque communem ejfe , &<br />

quodammodoconiunEiam.ticeropro C.Rabirio,Sicexiflimaredebetis guirites,pofthominum<br />

memoriam,remnutlam maiorem,magùpericulofam,magis ab omnibus vobis prouidendam, neque<br />

à Trib.pleb. fitfeeptam,neque àConfitle defenfam, neque ad P. R^ejfe delatam. Idem m<br />

yerrem proponit iudtcibtufpem boni extflimationis,fi Verrem damnauerint.Odium & offett<br />

fio,vt fi litigator aut orator cdmm contraxit, aut aliquem offtndit, aut toUitur,autfaltem mimitur.ToXUtur,apertacertâquerefutatione:<br />

minuitur, fi dtluamus probabilt argumenta, fi extenuemusfiguris,qualU<br />

efiironiapro Ugariofi copefemusaliquogénère yirtutisifi deprecermr,<br />

id efi amoltamur bonefta poftulatione.gux penè omnia Cicerofacit in exordio pro Cluentiofei<br />

longiufefi,quàm quodperfcribi debeat.<br />

L. ATO M y S. Exrebusipfis.)Idefi ,caufis.DifceptatorumJdefi,deUberantium,<br />

teliudicum. Aut meritis noîhis.)Hontm exempta obferuabis in oratiombusjn quibus tamen<br />

rarofingula,fed duo fiepeplurâve ad beneuolentiam coniunguntur, ytpro Seflto , meritum<br />

Seîtij crga Rempub.&fitum officium,cum aduerfar'torum infe&atione.Pro Deiotaro, dignitat<br />

tegia,mérita in Rempub .crudelitas &• indignitas accufiatorum,perfona Cxfarisjocus iudicij.<br />

' Virtutis.) ytfi Coriolanus,vel M.Manlius defendatur. Contrartifque rébus.) yt licentia<br />

in accufatores Rofcij, cailiditate in E-butiumpro Cecinna, Coniuniitonis caufa.) Vtipje in<br />

•.•Verrem,feinaccufando y erre ad leuadum iudiciorum infamia accefiijfe. Coniunilionem enim<br />

commune commodum & periculum inteUigit. Et fi innos tdiquod odium)Sub hoc génère infittuatio<br />

comprebedttur,qux traditur ab authore ad Herenium.Ipfepro Murena & P.Sylla offen<br />

fionem infecollatam tollit.Contra Ruttum prémunit,ne oratio fitaparu gratis auribus acctpiatur.qux<br />

ad hune locum,& adinfinuandt rationem pertinent. Aut diluendo.) Diluitu<strong>rj</strong>ifalfum<br />

eîi. Extenuatur,yt leuius yideatur. Compenfamus,tantundem referendo in aduerfarium,<br />

quo offenfio in illum couertatur. Deprecamur,petendo yt ignofcatur,quodfitfrequentius inpereratione,ytpro<br />

Milone,pro Syïïa,pro Planco.<br />

JLEO D EG A RI V S. ExperfonU.)guinque funtperfimx à quibus beneuolentia<br />

comparatur,à perfona noîira, àperfona nofiri clientu, àperfona aduerfitrij, à perfona defenfir'n<br />

tins,àperfona iudicis. yt amice'.) Caufix qualitas nos edocet quando vtendum beneuolentia,<br />


Docititdtyndt<br />

eomparetur.<br />

accipimus^jfin re,acct^tmus<br />

/> Intelligent<br />

' ordiendiam ejt,<br />

telligit<br />

M. T. CICERONIS<br />

Nafcantur flores,^ Phylltdafoins babeto.<br />

CO MM EN T Xj VS. quidem ducuntur.) Demojlhems interpres du»<br />

factt gênera exordiorum : Etbicum, id eïl morale : & pragmaticum . Latini tameu fient<br />

de Ethico duntaxat prxcepta dare. Sumuntur autem.) Hxcofficiatribuuntwrexordio,quia<br />

in eo maxime pr&ïlantur, Mioqui in aliis quoque pambus repertuntur,yt efi author Craffus afui<br />

Ciceronem. lam yero quibus fit ytendum in exordio finibus,dijpiciedum efi ex ratione eau.<br />

farum. yÛi& enimpetunt beneuolentiam,alix attentionem. Jn perfonts nofirts &c.) Meneur<br />

ientiam pottfiimum colligimus in caufa dubia.Ea ducttur à rébus & per fin».Cicero tamen bit<br />

duntaxat àperfonis colltgit. Perfimas tripltcesfacit ,ita tamen yt quinquepartes fieripofiint.<br />

Efi igiturperfona patroni,iuiicis,& litigatoris. *Aut meritis noftris.) Fabius ait,cùm mérita<br />

nofira commemoramus,inie'que beneuolentiam ducimus,id yerecundè ejfefacieniu.ac multo<br />

magis cùm mftra commemoramus, quàm aliéna & litigatoris ,yt pro Flacco,fimata à fi ejfe<br />

Xempub.aiiutore Flacco dicit. ^iut aliquogenereyirtutis.) ^irisloteles tradit mores inprimtsfidem<br />

facere.Si igitur yelnos yel litigator yirtute prxdtti erimus,.maxime beneuolentia conctliabitur.<br />

Et maxime liberalitatis &c.) Ha enim virtutes maxime funt fauorabiles, quia<br />

funt pofits. in taenia focietate & communione, yt ait Cicero in Officiis. magis igitur funt aliis<br />

yirtutibus gratta fie. Contrariifque rebut.) Soient hoc rtdigert in tria capit.t rhetores ,fi aduerfarios<br />

additcamus in odium, inuidiam, & contemptmn. cliqua cmiunilionis tjrc.) Sic<br />

Cicero dixit fi accefiijfe ad accufimdum Verrem,yt communi ordinis Senatorij infixmi/t fitecurrat<br />

: Deinde fpem aiditpoffe infamiam eluiji fortiter bac de caufa. iudicaueriM.Solemus etiam<br />

nonnunquam laudare iuiices à yirtutibus, aut etiam àgeneris claritate. Si in nos aliquoi<br />

oiium &"c.) *AÀ hune locumreferripotermt infinuationispracepta,que traSlanturà Fabi» fibro<br />

quarto. NamininfinuationenonefidireEla beneuolentia consunèlio, fed nuncauerfando,<br />

»unc diluendo,nunc extenuando, nunc regerendo. Vtimur autem in turpi & admirabili caufa.<br />

Compenfando.) Compenfatione accipit aut pro relatione, yt cùm aliquoi crimem regerimttt<br />

in adutrfarium: quoifacieniwm monet Fabius cum agit de infiimatione: ^iut certè accipitpra<br />

' fubiecT:ione rei alicuias inhonefta,quod in infimatianequoquefit: quiafiperfona laboramus,rem<br />

y<br />

rSf**r*'


PARTIT. ORAT.<br />

4*<br />

nlo nuncadiftw,quemadmodumipfeappel!at,ftudium:ytamicieiut, mcrbum&înfaniam:<br />

yt Siculijatrocinium. Ego quo nommeappeUem,nefcio. Xetn yobisproponam:yos eam f H0 nominh<br />

pondère penditote. Ccttus ipfim priva cognofitte ludues, deindefortaffe non magnopere<br />

qmretk quo nomine appelladum putetu. Nego in Sicilia tota,tam locupIete,tam yetereprouia<br />

cia,tot opf'dU,totfamiliu tam ccpiofis,yUum argenteumyatyvllum Cor'mthium aut Dehacum<br />

fuiffe,ne.M ipfis apud quos res agebatur,pofuitin yerrem, Quod erat optandum maxime<br />

Ittiices,& quùdynumadmmdiamyeftri ordinis,infamiàmqueiudiciorum feiandam maxi-<br />

M ij<br />

u


L w m: t. ciceronis<br />

y i2tovw Paruisderebus,fidfortaffeneceffariisconfJimur. ConiunEla.) ^id commune commodum,<br />

y>*4^Ufr*m*£. 0 yel periculum pertinentia,ytpro Xabirio.<br />

' /yvtf^i^x TcfytW LE.ODE.GU2JVS. Magna.) Noua, etiam, & inaudita, & inufitata, filent<br />

j O ^ P Ci Q. 1 " n o n minus qmmgrauia&fublimiaattentionemparare. Necejfaria.)Neceffariisatten-<br />

ui^v^-WvvTO f 0<br />

*^' dimus,yt fifieri liceat profpiciamus Mis : Ud ea autem que funt coniuntta cum rébus noshis,<br />

ep-L^- «Srvv- aàdi+tvrHj (hoc eft,qu£ fontnobjsauttotrie ytilia)aduerttmus,ytillispotiamur. q<br />

^ fum.àut ressaut look, aut înteruentuV alicuius,aut interpella-.<br />

tio.autabadijmat^dicturn ^ q u o d j oCmaxtrrfeinperoran-<br />

^o3edmrocç$on^m no&is aîîquam vt dicaraus aliquid ad<br />

•HÊahone<br />

eepta transferri.<br />

j 1<br />

7* .ff ^iEyS. Principia fumuntur extrinfecut àtempote^tpro Ceiity.^t red»<br />

liqua,yt aprefidiis armatu inforo,pro Milone.^lloa>,yndepro Deiotaro.Sibintermtualicuius,ynde<br />

in Verrem,qui prêter opinionem aderat iudicio. EÎf enim hoc quodammodo interne*<br />

nire,quanquam improprie' diilum. ^ib interpeUatione, ^ntonian» quarta, quutn propofuifiet<br />

hofttm iudicatum ^fntonium,&populusacclamandointerpettajfet, adiecit, N'unc ytrbmulti-<br />

Jum ereflior, quodvosquoquehofiemillumeffe, tanto confenfit, tatoque claniore apprabauisTAs.<br />

^ib aduerfitrij diClo,maxime'in perorando, quia res eîl recentior : yt Philippica nona, Nihil<br />

prêterfententiam dicerem,nifi P.Seruilh rejpondendumputarem, qui bunc hoftorem flatue nemini<br />

tribuedu cenfuit,nifi quiferro effet in legatione interfetlus.^uefuo loco de amplificationt<br />

iicentur,multa ex iispoteruntadprincipiorumfreceptatransfem: Nam ndmt..gj*ibits de caufis initia & perorationes babere<br />

quedam precepta communia, nihil efi cur miremur. Legito infrd de ampltficatione prece*<br />

fta:& que transferripoffimt ad initia,traducito.<br />

£. SïT O M y S. Su autem hoc etiam inpreceptis.) Tlocgenm extra caufam efl,ab oc<br />

cafione aliquapetitum,ytpro Murenaà comprecatione folenni,que m comitusfitrifolebat : pr»<br />

Milone,ab arniatoprefidio:pro Celio,àtempore. Ojux tamenraro fola.fid atm offi;tie quogénère yerborum in amplificando ytendumfit,de quo in peroratione dketur.<br />

L E, O D E. G ^A. i\l VS. ^ib aduerfario.) Multumgratieefiexordio,quodabaÛionepartis<br />

aduerfi materiam trahit,hoc ipfi quid non compofitum domi,fid ihi,atque è renatum,<br />

& facilitatefamam ingenij auget,&faaefimplicisfumptiq;exproximo fermons*,fidemquo*<br />

que acqj.irit,adeo ytfi reliquafiripta atqueelaboratafint, tamenplerunqueytdeatur totaex*temporahs<br />

oratio,cuius initium nihil habuiffepreparatum mamfifium efi.<br />

COMMENTAI j \ J y S. Sit aute.) Dixit exordia duci à rébus &> perfoitis: Nue<br />

adiiett memb.-umtertium, Exordia etiam duci abhis que rébus & perfinis funt comimtla.<br />

yLdiunfla funt perfmis,ytfamdiaritates,confangu'mitates:%ebus,yt locus & tempus. Sic bunc<br />

locum explicat Fabius. Tempus ipfitm.) Forte hucreferri potesl exordium illud, quoiab<br />

Hermogene apptllaturà temporis occafione.Sic Cicero pro Celio exorfus eîl à tempore, ernn euts<br />

caufaagereturfefiodie.itwoTS>K«t^iabHermogene,idefi,aboicafionttempons. ^iut reu)


PARTIT. O RAT. 4 ;<br />

rt C*«w f r» Mtlone,quandoforum eratfeptum hominibus armatis,inde exorfus esl.<br />

/«rwO yt Pro Deiotaro,quia antèfolebat agere caufas inforo,pro eo egitintra priuatosparie-<br />

res. ' AM ab aduerfario.) Fabius exiîlimat hoc exordij genus effe longé preïlanttfiimum,<br />

pr'opterea quod eSi extemporale,& cum re ipfa initum.ytfi reliqua oratio fuerit elaborata, ai-<br />

tamen extemporalis effe yideatur propter exordium. Multa ex bis.) £uia exordium ad ma C/cuJf/'"«^ T,S5"~ ~ *" ~ T1<br />

~ x<br />

^~-,<br />

tumconfrtur,acamplifieatiofitpeprimum locumobtinetorationis, «mpbficationes ai exor- ^y^JS&L inviTu-*^ /<br />

dmmfintconferende. C O \ £<br />

C.F. ôuidf in narrationequartandemconfefuandafunt? ce narration»:<br />

quaû" fedes*T<br />

funtinca/ CT<br />

^7^^£c£*U^<br />

. U>y, .J^t^^fp ,'m-' J<br />

(r^n*^>- i rc • n Tria in narra- ^ s<br />

'J^V>f»""*vi:>«. t}*>yiH>- a,~ fwJM^fW^frr 1<br />

»^**^ 1<br />

^w»w7^!«w«w * fiât narrati». C^H^V<br />

^âdem mus, m ilkiupefiorSexpncarid^&^ftrandi qui ^ bre^a^eiqaeisepii^înaèin prçcepta narrationelau-ç> répète- Vf, £UZSQ4<br />

i ,<br />

datur.de cjua fjpra ctidum efi.<br />

5 T i^E B A E y S. In partibwi orationU narratioferè fecunia efi. Éa 1<br />

finitur «6<br />

ttutbore, rerum explieatio. y fus itUus ab eodem traditur, yt fit quedam quafi fedes acfunda-t<br />

mentum conflituendefidei:quia; quod argutnentorum continet breuit expofitio ,fufius & apet—<br />

tins extendu & explicat narratioiynde &• propofitig breuis pro narratione collocari potefir.<br />

Quojl fipropofitioefifedesacfuniamentumargumentation^, eritey narratiô, ex cuius parti-,<br />

bus ferè nafiuntur argumenta . Tertio loco narratio dmiditur in ea que funt neceffaria, çirea<br />

qui funt affitmpta ad ornandum.Dilucidè probabilitérque narrare neceffarimn eîi,yfres intel-<br />

ligaturfiâénquemereaturfeiceptum.<br />

Ego narrationem,ytfi<br />

affumimusfuauitatem.Ex quo jQwrailiannsdedaxit hocpn-<br />

yllam partem orntionst,ornni qua potefi gratia & yenere exornandam<br />

puto.Cur autemftauitas adbibèatu<strong>rj</strong>dem Fabius ojlendtt. JVec in yïïaparte,ïnquit,<br />

intentiorefl iudex,eôquenihil reiièdiêïumperttpr&tereajtifcio quomodo-etiamfaciluis crédit,<br />

que audienti iucunda funt:& yoluptateadfidem ducitur.Hxc ille.In quo refellit torum faHa*<br />

cem opinionem,qui arbitrab.mtur effe narrationem fimplicem,nudam,figuris,ornamentis,proba<br />

tionibus dfiitutam.Prima narrâtionu eîl yirtm,(xplicandi, & illufirandi:adquodfacitilluol<br />

antè difiim gen:ii orationis ditucidu*n,& illufire,quodèTi plufâuam dilucidum. Altéra yts efi<br />

hrcuiterexponeni


(


PARTIT. ORAT.<br />

48<br />

lAge, qmdtemptu erat opportunum magis ad rapieniam mulierem, quant noclurnum ? quant<br />

poffcana lautiorem? quàm citmfrater abejfet,&propinqui? § cùmfrequentes conuenifient comités<br />

iJli Verris,qui more Greco bibijfent? qui popofiijfent maiortbm poatlis ? qui celebrajfent<br />

emniumfermoneUtitiâqueconuiuiumt guidautem maturius.quàmquod Lampfacenipoftridie<br />

mane'm concionem -reniant? querunt quid optimum fallu fit? in yerrem prodeunt ?tgnem<br />

fubiiciuntedibus!fie enimfai~la confilio viietur omnia.Ne dicas eafic expofita,quia hoc modo<br />

gefia fimtyfid ita ab oratore quefita & digefla,ytpnbabilis effet expofitio. Porro confiderauit<br />

eratorfapientifiimus,qui locus rei comeniret,migrare'tne Verres ad Philodamum? quod erat fit<br />

ilurus,nifi retinuijfet hojpes.Deinde,eône mitteret Ruhrium delicias fuas, in omnibus eiufmodi<br />

rébus adiutorem fitum &• confiium? Preterea quo firuos loco conftitueret Rtérius? quos adfores<br />

ftareiubet,vthtgredientem auferant ?Pos~tea,-vt Verres Philodamum vocarit in Afiam ai<br />

Neronem,vt iniquitate locifacilius damnaretur? Vt in font Laodicee jpetlaculo acerbo fit netatus?<br />

pergamui.guàmdiligenter cuiujq;fac~ci& euenticaufampofuit? Lampfaceni, inquit,.<br />

maximeJedati &* quietr.nm irruut igitur nifi lacefiiti,nifi confilio captojtifi re décréta. Mtttitur<br />

Rubrius,quia fattus ad Verris libidinesidatm idonei comités,quia nequifîimi. H te mulier<br />

prêter caleras appetitmr, quia eximia pulchritudine, & qut virum non kabebat. Rubrius reliquat<br />

hojpitem, quia parum lautè diuerfari mentiebatur. Philodamus tgrè Rubrium admittit,qui<br />

Pretores & Confùles,no Legatorum ajfeclas recipere foleretrvt maiorfit eius hominis au<br />

tborit*4,& eius offenfio multo grauior.£uid moror? nihil enim drilum fine fua caufa, vtfit in<br />

fteruofo quodam génère dicendi. Veniamus ad id quod quartum eft.Tejktta dici yidentur,& aperta<br />

atqj yulgata.J?uia,vt inqmt,ciues Romani qui Lampfacinegotiabatur,affuerunt,j>uLt<br />

Verres nullam caufam excogitare potuit quamobre comiferit, aut quid euenerit,yt in tantu periculum<br />

veniret:quia Cicero ea fe Lampfaci cognojfe dixit,& C. Varro ex Philodamo audiijfe..<br />

JTuodquintueft,Qmsno opineturgradeflagitiuà Verrecomijfum,propterqstod Lampfaceni<br />

fooij pop.Rom. Legatufàxis,fern>,igniaggrediutur?agrè diueMtur?Quanta authoritas & in<br />

Philodamo,eà» in toto oppido,concione yocata ? dicTts fintenti'ts? omnibus y no anime confentietibus?Contrà,quis<br />

non exiftimet id fecijfe Verrempro ea authoritate, qua Legatus abutebatur?<br />

jQuif non iudicet iniuria damnatum Philodamum authoritate DolabeUe, corruptique iudic^f<br />

Lex hofpitalis à Philodamo feruatur. Rtérius lautè de more traflatur, probabile eft.Homo ntqiiam<br />

legem yiolat hofpitij, morem honeiïum répudiât: ejr hoc probabile. SanClimoniam reltgione'mque<br />

hoJp~ttalem fpernit adulter impudens,credibile efi. Eadem religiof ? conferuat homo,<br />

génère, honore, copi'u'exifiimatione facile princeps Lampfacenorum. hoc etiam credi bile, guid<br />

tandem? Probitasnarrantisfignificatur bis yerbis,Nemoiam Dolabeïïa,neque tui, neque tuorum<br />

liberûm,quos tumiferosinegeftateatque infolitudinereliquifti,mifireripotefi.guantodicitafifeil'*?quantaprobitate?quiaDolabella<br />

Philodamu damnauerat, £uanta memorta,quatafide<br />

totam confiât narrationtm? qui locos,qui tempora,qui perfonas, qui fada, qui diSla,qui<br />

omnia eZrtenmt,


M. T. CICERONIS<br />

yna bicïfta narratlone cimtla reperies,queproponuntur ab eodem amhorefiruanda. Vtautem,<br />

resfitapertior,ytcrecontrariis,dicquenarrationemincredibilem,qu£nequeperfinU<br />

partout,neque locis confentit : que nulUus faili & euenti caufamponit: in qua inteftata dici yi-<br />

dentur : que nititur aduer/ùm hominum opinionem , authoritatem, morem, legem, religionemi<br />

que narrantis improbitatem fignificat, auteius nouitatem,aut obliuionem,aut mendactum,mt<br />

yite inconïlantiam . Suauitas autem percipitur ex y aria humane mutationit contemplationtt<br />

tedium àfimilitudine.<br />

X ^ TO M yS.' Si perfonis,fi temporibus,fi locis.) yt cèdent àficario noile in defert»<br />

hcofaâam : yenenum ab yxore adultéra in balneo datum. Si cuiufque fatli «y euenti cau­<br />

fa.) Exemplaferè omnium iftorum fuppeditat narratio pro MihneMem y aria ey multiplex in<br />

yerrem,eypro Cluentio. Si tefiata dici.)Teftata,teftibus cognita,yt Fauonium dtt~lû Clo-<br />

dij de Milone ad Catonem detulijfe. Si cum hominum opinionejauthoritate,eyc. coniunila)<br />

Id ejijftopinioni hominum,auihoritati,mori,legi,erunt cofentanea. Si antiquitas.)Id eft an*<br />

•tiquitatis notifia. Si memoria.)Superiorum temporum recordatio. Si orationis yeritas.)ld<br />

tft,yeradlcendiconfuetudos yitefides.)ldeft,diHorumfatTorûmquecùnftantia. Queha-<br />

îetadmirationes.)Queefficitytadminturauditor,ytexpeflettxitureijfqueinopmatmpa- natur.Motut autem animorum habet narratio,que fignificat in exponenda re, quomodo hicyel<br />

ille affec~lusfuerit,ey intérim inducit coUoquia perfinarum,ey dolentes,,iratos,metuentesJetan­<br />

tes,,cupientesexprimit. Hinciûafunt inComadiit, Qmdais?Occidi,Perij,Mifirumme, Dif-<br />

erucior animi,0 celum,ç terra, Pro deùm atque hominum fidem, Mi Pamphile,Euge Carine.<br />

Et apud Ciceronem, Tum yero Ma egregia ac preclara mater exultare letitia, ac triumpbarct<br />

gaudio capit. lUe inflammatus fcelefe acfurore inforum yenit. Herere homo,*auerfari, rubere.<br />

Tum appeUat hilari yultu hominem £ulbus,yt bladifimè potefl,_Quid tu,inquit, Pacete?Ec-<br />

ce tibieiufmodifortitio . ^ittenditeexitum.Quiddemde? quidcenfetU?Furtumfortajfeaut<br />

fredam expettatts aliquam .quorum plene funt narrations pro Cluentio, in yer.eyi»<br />

aliitcaufis. • •' ^ '<br />

IJE.ODE.C~4. ^7 y S. Probabilité) Probabilis, feu credibilis erit narratio, fin ea<br />

yidebtmtur inejfe ea que filent apparere in yeritate ,fiperfinarum dignitates feruabuntur, fi<br />

*aufe faclorum extabunt ,fifuiffe facultates faciundi yidebuntur ,fi tempus idoneum,fi Jpatij<br />

fatis,fi locus opportunus ad eâdem rem qua de re narrabitur,fuijfe oftedetur,fi res ad eorum qui<br />

agent naturam, ey ad yulgi rumorem ,ey ad eorum qui audiunt opinionem accommodabitur.<br />

ait Cic.in lib.primo de liment. Hec omnia habes in yna narratione apud Liuium libroprimo<br />

prime decadis de certamine tergeminorum Horattorum ey Curiatiorum.<br />

COMMENT^. R_I y S. Probabilis.) Hoc genus eïlquod $ùx.K7KCrHa)01 appe liât<br />

Hermogenes,cùm nonfimpliater narratur,fid addita quadam confirmatione,qualis eft à caufa,<br />

ferfonU,temporibus ey locis. Si teslata dici &c.) Sic Demofthenes fréquenter in narratio-<br />

nibus polliceturfi prolaturum fyngraphas, ey produclurum telles. Imo yero nonnunquam in-<br />

terrupta narratione fyngraph'is ey teïlibus ytitur. Si cum lege.) lus ciuitatis diuifum est in<br />

tus humanum^y tuspotificium.Itespontificium eft in religione,ms humamm in lege ey more.<br />

Sic Cicero pro Milone,Milonem dixit tter Lanmium inftituijfe ad facrafacienda,quia confie-<br />

tudo erat yt facrafièrent à diclatore. Erat enim diilator Lanuuiorum. Si probttas.) Fabius<br />

ait maxime ytile e]fe,yt orator yir bonusfit, yel bonus habeatur : quia tum yidetur non aduo-<br />

catiftudium, fed teïlis propèfidem adferre.ldem teSlatur ^riîloteles, atque hanc probationem<br />

yocat Etbicam. Suauis autem.) Suauitas (y tdic~lum.es~lfuprà) efficitur rebut & yerbis,<br />

Nunc autem duntaxat agit de rerum fuauitate.Nam yerborum fuauitas , de qua eft loquutus,<br />

plus habet lenocinij quàm yt ferripofiit in narrationeciuili.^tttame ornattts quidam aptus (yt<br />

docet Fabius lib.^..)narrationem decet,ea'mquefuauem efficit. Exitus inopinatos.) ^Arifto-<br />

teles in Ubdlo de poè'tica iucundifiimas ait effe fabulas,que habant r-Gtissvi&oW, id eft exitu in-<br />

opinatu, qualisefî Oedipifabula, ideôque exitus fuauem quoquefaciuntnarrationem. Exem-<br />

plum e?l de Çepafiisfratribus apud Ciceronem pro Cluentio. Motus animorum.) Nonnuiïf<br />

aiunt narrationem affeilibus carere debere-.quos réfutât Fabius libro quarto. Cicero quoquein<br />

Mfu Philodami adione tertia in yerrem y fus eft maximis ajfetltbus, Cellequia perfimtrum,)


PARTIT. ORAT. 49<br />

Cornîfîcius appellat firmoctnationes, Cr&ci Ethologiam, cùm perfonn inducuntur loquentes.<br />

Sic Cicero pro C luentio induxit coUoquium Muili & Staleni.<br />

1 - W-V L ^ W-fwn.<br />

C. R Nempe ea Wr^u^u^ad fcciengam fidem per-<br />

,% nr<br />

' LpJ^AWW^lî eAm<br />

conrTrmationem & m re- dupltx. s<br />

pTenenfïonemdiuiduntur.Namin connrmando,noitrapro- ^^^Z^Z^-lê


Jty^m<br />

V<br />

rc^v&fosQ fart/fi<br />

V<br />

/ M. T. CICERONIS<br />

iefenSimtU effe iurefacTum,ideo dicitur etiamftatus iuridtcialis. 5««-«* légales funt, exfiriptt<br />

cl, IS& fertentiajx contrariis legibut,exambiguo,exfyUogifmo,extranfiattone.£mdama:ttbores<br />

* faciuntpauctares légales, quidam nuïïosfacimt ,fid reitocant ad rattonales, & tdeo illos nunc<br />

C O MM EN T.A Xj V S. Nempe ea.) Prêter locosgénérales, de quibus egit ««.<br />

tio,filentrhetoreslocosfpecialesquefiionumdefiribere,ytfaciliorfitinuetytio. gue quidem<br />

/^ ><br />

'^)i>f^"'—" lh<br />

"bi loci aToptcu ducuntur,acjunt reuera Topicr.Jea lacirco quejrionumproprq appeuacur, quia<br />

dLvrwfrlV-l*- IRNÀRZ*"- -t-^MyyS- potins in banc quàm tttam quefiionem incidere folent.Sic Cicero in Topicis cum locos enumeraf-<br />

/t T .< . fit,eospofieaaccommodauit queftionibus,ythic accommodât. £ uoniam igitur.) Idcirco dit<br />

fîngults accommodée confirmattonem propriam. Pretermfit quefiiones legaquatuor<br />

queïhones légales ad quatuor rationes refauntur,yt docet Fabius lifjtiocinalibuspretertmfit<br />

propter quod fit,quoniam(ytftribit ytgricola librrt<br />

ad qualitatem. Sunt autem be queïitonespofite ex rerum natura. In tertio<br />

f&ZAMAril ^^ft/^Ai) M.^ ST^CI^ 'ratio.) Idcirco rationem appellauit qualttatem, quia in conieclura rationes non funt, fedfufp'f<br />

raies,<br />

locoidquoaat-aotojcrioitui<br />

' a<br />

^*^{'^iflpofitusfiatiis,ideïi,quxdam faciès & fpecies querendi,que exqueTtione apparet.<br />

oc<br />

•ibi<br />

ociconiedu 1<br />

- ^s^^xo^w". Inveniimih5us;ôunpropmsrerumnotis<br />

pofita eîib tot3ed a^pellemus dpcendi jratiaverifimilejquod<br />

plerunque ita ^àty^^^^{^i^xa^^imottva efle ad Ji<br />

^SSS^r^^^^^W^^^* quodnunquam<br />

tœTT V<br />

^S\ c<br />

£ r<br />

feS9î} c<br />

a r<br />

^ 5/iJfe s<br />

• Verifïmilia rein<br />

p^fcrep^u^^m^^narrationis. eafunt ir<br />

perfoms. pèrTortis.iri loas.in TEMPÔTIBUSJIN fadtis.in euétis, in rerum IP-<br />

Jn perfonis tria r<br />

r , ^ • l h "-V*-*" • ~


PARTIT. ORAT. p<br />

titre. Nam ^uîntilianus res omnes ynde argumenta ducit orator yt à négocia, compleilitutt<br />

caufisJoco,tempcre,modo,facultattl us.^lta tamen eft ratio rerum que dicûturfimpUater,*lix<br />

S!fà,S«!7MOV. H>_s perfcnis confiruntur,yt cmnia dicatur aut res,aut ferfine. Perifiafiu,id de quo<br />

a^itur,ambiuntqu(.dirmmtdo.atque comitantur, & effeperf narum quemadmidum rerum dici<br />

folent.Inptrfonis triaft».t~lantur,quotfuntgentralonorumquot malorum.^tlia enimcorporis,alia<br />

antmi,aliaforlune.In corporefpitlantur yaletudo,figura,yires,etas,fixus. In anitno<br />

yirtutes,yitia,artes,Çr ex contrario inertie: motus itemqui fur. t quatnor,yt ant è monîbautmus<br />

ex tertia Tufu!ana,cupiditas,metus,yoluptas,molestia. Infirtunagenus,ytparentum<br />

tnaiorûmque: amicttie-Uberi,ytfilij filittit: propinqui,id eïi cognati: affines,ex connubw.opes,<br />

inbominibu) & rébus: honores,inmagtslratibus :poteilates,in authoritateO" gratia: dtuitie:<br />

Iibertas:& ea que fint contraria, yt tmmicitie, orbitas, inopia. Nam contraria non adpoTfetiora<br />

tantumfed etiam ad priora reftrt.Pnftramus exfingults Jîngula entbymemata, quoniam<br />

in yna caufa otnnia reperiri nequeunt:yt,£jù aduerfa yaletudine yteretur,domo non exiit.pulthereirforme.fus<br />

libidmefertlatur.robufiut petulanter egit.auarèfecitfinex.yenenumpropinauitmulter.non<br />

defiruityirfortis.Iatuit milesignauus. ignarus rerum firenfiumruslicus .faïïet<br />

preuaricator.cupiditate regni beVa in palriam geret Cefitr.nullum bellum fifiipiet timtdus. yoluptate<br />

Itterarum captus opérant dabit moleftum yitegentu defiret Cato.glorialaturinfolentet<br />

loco nobili natus.fretus amicis bas fufeepitinimicitias. nihil magni factetproletarius. propinquos<br />

inopes ditare cupiebat. affinitate noua Pompeij fretus Cefir, res nouas mouebit. Neuius,<br />

qui opibus & gratia plurimum yaltrtt,£uintiumfine re yocauit in tus. ^Antonitu Preuincia<br />

adeptus,nihilnon licere arbitrabitur. bemopotens non metuit ne ab ruîlico & bonis euerfo traheretur<br />

ad iudices.diues iniuriamfacit.liberari cupitfiruus. Ego quidem Ciceronis exempla proferre<br />

pr ffum.fid immtnfa rerum magnitudo meterret,quibreuitati maximefiudeo.^mçirca fa<br />

tiut efft duxt compendiofis enthymtmatis omnianotari, quàm ingénia ce fundi tmmodtca rerum<br />

frolixi'ate.Nec tllud nouum rfi, quid argumentum yerbo concludtmus, Etenim yideas oratorum<br />

narratwnes mjpergi probationumfiminaritt: ex qutbus argumentattonesfieri totidempoffunt.<br />

Singulis enim yerbis jîngula perfepe notantur argumenta. _Quod quumfit, ea yerba afîignan<br />

debent,eir mutatapronunciatione auribut infigi: yt mhac oratione,Nullum bellumfifiipiet<br />

timidus, tertiu yerbum fufpenditur, yt in drftincJunecompunila, deindtpaulo fummtfiitts<br />

tnunciatur yltimum yerbum.Sic alia àebent ailione adiuuari,yt notetur argumentum.<br />

Z. T O M V S. In yerifimilibus & propriis rerum notis pofita eft tota) Verifimïli*<br />

probabilia funt. Proprie rerum notejtgna certa ac neetfiaria, que yel nature funt, yt fumus<br />

tgnem figmficans:yel èfaili< exiftunt,yt cicatrix ex yulnere, Verifimilia reperiuntur ex par<br />

tihus ejr quafimembrhs narrattonis.)Expartibus,hoc eft,ex ils rébus que incaufa fitnt,& /'»<br />

narrattonem yeniunt.Hec ab aliis yocanturcircunftantie,yt quis,qutd,cur,ybi, quando,quotnodo.<br />

Jpfein yeteri %hetoricoattributaperfonarum & negociorumappettat.Omnis eorummatériel<br />

in locis caufarum,euentorum,coniunBorum y erfatur,qui fitpràenumerati funt. Exempla<br />

multafuppeditatcaufa Milonu,mquaeftperfona Clodij, fiditivfiacyiolenti homin'u, inimtci<br />

Miloms.Locuspugne,^4ppia yia,antefundum Cledu. Tempus,quo cofulatum petebat Milo,<br />

freturam Clodius ,pugna ante yejjseram comiffa.Faili confiltum m Clodio,qui odit Mtlonem,<br />

Jperauitcommcdum,noluitconfulem fieri Milonem,fperauitimpunitatem. Coniuncta cumperfona<br />

Clodij, que tum confiltum, tum yoluntatim arguunt: yt,armattts expeditusfuit, comités<br />

delefloskabutt.EuentHS ante rem,iter Milonis neceffarium,concioTrib.plebis code die habita,<br />

tâque negle£la à Clodio,fenatus firo dtmifius. Fvft cedem, reditus Milonu in yrbem, rumoret<br />

comempti^tBorumfac^orûmqu^conftantia.Naturanegotij,yU,cedes iinfidie,quefuntinimi'ca<br />

legibus,periculofa,muifa,maximequeeffenfa in candidatis.<br />

LEODEG^VQfS. Nunc conitclure locos.) Cicero in Top. agens de loco ab adihn-<br />

£lis,inquit, Sed locus hic magis ad conutturales caufas (que yerfantur m mdicïts) yalet,cùm<br />

queritur quid aut fit,aut euenerit,autfuturum fit,automnino fiertpofiit. ^idmonet autem hic<br />

iocut,yt queratur quid ante rem,quid cum re,quidpi.fi rem euenerit.ante rem queruntur apparatus,c


PARTIT. ORAT.<br />

plants fereturcampis &faci!tbus,qnàvideatcu!tiores agros,& frequentiores populos,vndefpes<br />

vriaturprede amplioris.Teneamus igitur oram Ltgurie,& Caïïts fines. Locum Cicero traBauitpro<br />

Milo»e,pro£uintio,contraSeruiliumRu\lum,vbiciieBuramfacit locospeflilentesvenum<br />

iri. Pro Celio,pro Deiotaro,fed in Verrem frequentifiimè, tum ad conietluram, tum al<br />

qualitatem. Uhfiimd loiigioribus exemplis ,que nunimo negotio peteres è fonte.<br />

L E.O D ECsiRJ V S. In lotis.) ELx lotis fumuntur conieBure non minus probabiles<br />

quàm ex perfinis : bine enim colligimus siiacem occifitm ab Vlyffè, quod Vlyjfes dicatur<br />

deduxijfe eiim infiyluam opacam & defirtamjdeôque aptam cedi. Salubres.) Vt sithene,<br />

ybi tenue celum,ex quo acutiores etiam putantur Uttici, vt ait Cicero de Fato. Peslilentes.)<br />

yt Sardinia,vt Uuernus,vt JSceotia, vt Thebe.Itaquefi aceufiris , quod itttchominem yeneno<br />

occideris,dices péritjfe pésle,quia locus pefiilens eîî.<br />

COMMELNTU. RI V S. In lotis autem.) Naturam appéllat in lotis, proprium lotorum<br />

fitum,& naturales qualitates:fortuaam,quod non natura,fed homimtm cultu aut negligentia<br />

aut certe aliqua caufa editum eft.Ceterum(vt Fabius docet) abbvs circunflantHs non folum<br />

petuntur argumenta ad probandas queïliones, verùm etiam ipfa quesliones conftituuntur.<br />

ytfacrilegij accufatur,quifitftulit è templa rem priuatam. Hoc loco traitât Cicero quonam<br />

patio conieBure queïtiones probent,non quomodo conftituant. Unafper.) sijperos appéllat<br />

locos,fentibus & dumis obfitos,atquepetricofos : quibus opponit Uues. Peslilentes.) Hinc<br />

enim conieilura dttci poteft.vtfiquis aceufetur quod veneficio bominemfûslulerit, dtcâtque eum<br />

péritjfecrapula in loco peflilenti. Pefitlentem fcribuntfuiffe Sardiniam infitlam, Uufantum,&<br />

siuernum.In Italia contra Crotonemfalubrem.Hinc abitt m prouerbium,Crotone falubrius.<br />

Rerumgeflarumvesligiis.) Vt Cannas ignoraremus,nifinobilitarenturviBoria Uimibœlis<br />

: & Leuclra,nifi nobilttarentur clade Lac^monioHfm?f^J ^^Y^HVFC-*- ^ T ^ — , 7 » ^ -<br />

^ n<br />

t^ojih^tcm,pra:FTÇIA, & pme/ka,&f$ura cernûtur.Irnîis<br />

îpfis ve^u^re^r^ia^ltat^paplo poil aut aliquanna.<br />

/ 1 .. ' ijr.<br />

z<br />

J^^comûijhmt^^impTtirJêfi^:qug eft aut in calu^ut in Bis. quadam<br />

"^W^fîimipermonone.Cafu,cû aliter acciditjacputatû fît.Permo Conietlurtt à<br />

tione, cùm aut obliuio.auj^flFOT, a^t nietus^ autfjigua cu.pidi- cafu.<br />

tatis caufa ufa permouit.Eft^tiammpra^entjanecelsitas permouit<br />

potoëda.<br />

S T RJZ. S _


M. T. CICERONIS<br />

F'ortuitaffettant humanas altiones : ytfiacrificia,dies ftîii,in bello,in conuiuio. Ex prxterito<br />

colligttur prxfins. Virgilius, Non tuintriuiis indette filetas Stridents mijlrum fiipula difperdtrecarmenf<br />

Rerumdifficultatemetiam temptts ofiendit.Idtm, gjùnetiam bybernomohru<br />

fiydere clajfem, Et medits properas aquilonibus ire per altum,Crudelts. Tempcre laudabilioreîi<br />

•yirtus.ldem,Nox erat,ey terras animaita feffa per omneis, Alituum pecudiimquegenus fp or<br />

altus babebat,£uumpaterin ripa,geltdifquefiub xtheris axe AEntastrifii turbatutpettora<br />

hello Procubuit,firamque dedttper membra quietem. A tempcre amenât rei colltgttur. Cicero<br />

pro Cxlio,Si quts Judicesforte nunc adfit ignarus legum, iuiiaorum,conJûetuiinis yeîhx,miretur<br />

profelti qux fit tanta atrocitas butuf t cauffx,quoddiebu;feîlu,litdifquepuhlicis,omnibûfque<br />

nogociisforenfibus intermifis,ynum hoc ihdicium eXerceatur.Tcmpus inorationepro<br />

Milone Cicero traitât ey in narratione,ey inargumetis.Vt Clodius videret ita traita effe comitta<br />

anno fuperiore,vt non multos menfis Prxturam gerere pojfet: yt Prxtura manca ac debiïiseffetfuturaConfuleMtloneiytfitrettterfolenneMilonieffeLanuuiumvtRomapridieprofettusfit-.yt<br />

MiloinSenatufuerit quoadScnatus dimtjfus eft-.ytfitdomt commoratus:ytprofe-<br />

£lus fitid temports,quumtam Clodius redire potuijfet: yt fattus fitobuiam Clodto horaftrè >»<br />

décima,aut no multo ficus. £urm fiinterficere yoluijfet,inquit,quatx, quoties occafiones,quant<br />

frxclarxfueruntfjn bis omnibus eft quxdam ratio cbclufii temporibus.Talia reperiespropèinfinita<br />

in Verrem.ftd mihi fat eîi monflraffe viam, ey digitum adfontcm intendiffe.Fatta, in<br />

diîhibutione yenfimiliu quartafuerant. Ea aut confilijfunt,aut imprudentix: quiaTem facimus<br />

aut confilio,aut ignoranter.Jmprudentia auttm ey eiufincdi ignoratio tftautin cafu,qu»<br />

aliter accidit acputabamustaut in quadam animi permotione,idefi perturbatione,vt obliuione,<br />

errore,metu,cupidttate,quibus mortales finfits fnquenteroccxcantur. Habet igitur imprudentia<br />

quandam necefiitatem, quoniam errore dulta , quo alioqm minime relit, pertrahitur.<br />

Euentus code modo diuidîttur-.iique fattis adiunpmtur: quia fecundum falta eueniunt & fitbfequuntur:<br />

yt beUumfatlum atque confttlum fquitur clades, captiuttas, firuitw, exilutm. Hi<br />

funt beïïigrauiorcs euentus:fieltciores autem,yittoria,corona,trophxum,ouatio,triumphus.Faita<br />

& euenta melius ita difiinguuntur, quàm quum fumuntur pro eodem: nec prodeunt femper<br />

« caufis apertisjèdfréquenter à fortuna:cjuanquam poîlea définit euentum,td quod eft effetlum:<br />

ty euentu figna comphtlitur. A facto coïettura ducitur. Virgihus, Atno illejfatum quo te mttiris,Achiïïes,Talts<br />

in hoftefuit Priamo. A crudelifacinore Pyrrhi durit argumcntu,Achillis<br />

eum no effefilium. Ab euentu. Cicero pro Ligario,Caufa 'tum dubia,quoi erat aliquid m ytraque<br />

parte,quodprobaripoffet:nuc melior certè etiam ea iudicanda eîi,quam dij adiuuerunt.<br />

Eetmprudetia,ty animipermotione,Ctceropro Sexto Rofito,Confiliuceperuntplénumfielerùs<br />

ty audacix, yt nomenhuius de pameidio déferrent ,vtadeamrem aliquemaceufatorem veterem<br />

compararent, qui de ea re pojfet dicere aliquid, in qua re nulla fubeffet fufptcio:denitpte<br />

y t,quoniam crimme nonpoterant,temptre ipfo pugnarent. Ita loquï homines,quod iudtria<br />

tandiu falta non eJfent,condemnari eum oportere, quiprimus in iudicium adduiius effet : huie<br />

jiutem patronos prepter C hryfogoni gratiam defuturos : de bonorum yenditione, ey de tîiafocietate<br />

yerbum fjfefatlurum nemtnem : ipfo nomineparricidq, ey atrocitate criminisfore, yt<br />

hic nullo negocio tolleretur, cum ab nullo de fer, fus effet,hoc confilio , atque adeohac amentia<br />

impulfi,quemtpfi quumcuperent, nonpotuerunt occtdere, eumingulandum vobts tradtderunt.<br />

Hic Rofiiorum explicatur error, & amentia, ey tmprudentia,ad probandum falfumcrime»<br />

.intentatum.<br />

L AT O MVS. Iam falta ty euentus aut confitijfunt, aut imprudentix.) Fattis &<br />

mentis caufx fubiiciuntur, qux tum confilq fiunt, tum imprudentix .Conflit', vttelum mififfe.<br />

Imprudentix,yt pcrcufiijîe quem nolueris. Cafus,tncertus euentus eîi, cuius caufa ignoratur.yt<br />

fi agrumfodiens ibefauru inuenias.Permotio m obliuione,errorej(net»,tupiditatepofita eft.qmniamhxcquoqueimprudentibus<br />

nobis atqueinuifisaliquidefftciuntiyt, Icartts oblitus prxceptorum<br />

patris m mare decidit : errore Mutins obtruncauit firibampro rege : rrtetualiquu feho-<br />

Jli prodtdit,fugit incautus .prxcipitauit : cupiditate aurigandi Pbaëthonperiit.Ex bu iamintelligitur<br />

in imprudenti etiam necefiitatem yerfari,cùm quid imprudenter commffum, quo mi*<br />

pus eucniat,yitari ncnpoteîi,ytfi tormento tmiffo feriat quem nolueris : aut mut conftenfa


-H i^m^îB^ n<br />

¥<br />

PARTIT. ORAT.<br />

iafleris tempeîlate : aut inito itinerefluuio intercludare.<br />

ZE.O DE.GAKJVS. I ' " N<br />

~~<br />

bora,noilu,an interdtu,qua diei,quar<br />

quàminterdiu.hinc furtum à furuo,id _<br />

lege prima.f.defurtis.Itaquefie Flaccut, Pulcbra Lauema,<br />

Da mihi fa!lere,da iuftum fimlJûmque yideri,<br />

JSTcBempeccatis,ey frauiibus obiicenubem.<br />

JEf probabile erit fiuprum,quod dicetur illatum not~lu.bmc Ouidiut,<br />

Nox,& amor,yinumque,nibil moderabilefuadent:<br />

Jlla puiore caret, Liber, amo'rque metu.<br />

' JamfaEla.) Inhanc fententiam fie primo de Inuentione induit,FaBi partes funt prudentla<br />

& imprudentia.pruientie autem ratio queritur ex bis qui clam,palàm,yi,perfitafione feceritr<br />

imprudentia autem inpurgationem confertur: cuittspartes funt infcientia,cafus^tecej?itas : &<br />

maffec~iio!Kmanimi,boceÇlmole$iiam>iracundiam,amorem, 0- cetera que in fimili génère<br />

yerfantur.<br />

C O M M E. JSf T^l RJ V S. In temporibus.)Fabius ait rationem temporis latijîimi<br />

patere,adeo yt ceteras circunïlantias ceteraq; argumenta penè compleélatur, cùm omne argumentent<br />

ducatur aut àprefenti,aut preterito,autfuturo.Ceterum ita tempus diuidit Fabitts,yt<br />

quoddam générale ponat, quoddam fpeciale. Cenerale eft, fine circunferiptione certi temporis in<br />

prefenti, preterito,& futuro. Spéciale autem pofitum eft in conftitutis temports Jpatittjinetrium'<br />

itlarumdifferentiarumobferuatione,yteftas,dies,nox:aut in Jpatiisfortuitis, qualefunt nuptie,<br />

qualis peftilentia. In bis ipfis.') Duos temporis differentias partitur rurfum in tempus propinquum<br />

& remotum : quod m prefenti fieri non potuit,quia eJÏ indiuiduum. Porro inftantia quidam<br />

accipiunt pro prefenti,quoniam bac diilione fie ytitur Fabius, ^ilij legunt,inftantia paulo<br />

poft,yt hoc ad propinquumfuturum referatur. Infunt etiam.)Dicit itta notare temporis naturam,que<br />

fignificant conftituta temporis difcrimina,yt hyems, menfis,dies.Nechoc accipiendum<br />

eftper diuifionem. Itaque in yetuslo exemplari legitur, yt anni tempora, ytfequens eorum enumeratio.Sinper<br />

diuifionem hoc accipias,in prionbus Jpeftabitur agendi occafio,inposlerioribus<br />

fine occafione temporis dtfcrimen. Tempeftas.) Per tempeslatem intellige yeloccafionem, yt<br />

poft particulan'um enumerationem pofitum fit généralenomen: yel certè intellige procellas, que,<br />

certorum (yderum occafu & ortu acciderefolent,yt ex ortu Orionis & ^irfluri. Fortuita autem.)<br />

Iftafortuitareferutur ad occafionem quoque, queJpeilatur in temporibus publias, yt ludis:In<br />

temporibus commumbus , yt meffe, yindemia: m temporibus fingularibus, yt nuptiis.<br />

IamfaÙa & euentus.) FaElu & euentusfunt,que ex caufis quibufdamprofictfiutur. eorum<br />

autem eodem eft diuifio que &• caufarum. lam caufe(yt ait Cicero in Topicts)autfunt ignorate,aut<br />

pendent ab arbitrio &• yoluntate. ^Animi permotione.) Idcirco permotionem fubiecit<br />

imprudetie,quia tam ye hemen tes funt perturbationes,ytimprudentes aliquid agere yideamur..<br />

Itaque aiuntprimas motus non effe in hominis piteftatejidem tamen affeïlus obiurgàtione animi<br />

corriguntur,paréntque yoluntati. Permotione,cum &c.) ^idpermotionempertinent motus<br />

0> cupiditasperfe: obliuio & error,cafu,& ex accidenti.yt errorfecit, yt,Sceuola frribam<br />

loco régis interficeret. Quum aut obliuio.) Obliuianem fubiecit permettant, quia obliuio ai<br />

agenium aliquid mouet,& animas tum eft perturbatus ,quia eft oblttus eorum quoru antea memor<br />

erat.ejy alioquipermotione latius accipit. Necefiitasponenda.) ytfi quis miles ad diem<br />

eommeatus retterti nonpotuerit propter yaletudinem, necefiitatem excuftbit, oftcndétque fanon<br />

effe defertorem.<br />

^i%^^^ tr<br />

j %JgÇnew.Nam aut<br />

^flanimisaut in corpwnbusjiut extra elle poiïunt.Hui<br />

înatenaîad pat argumentuIubiect^perluitradçaTiirno partes eriit<br />

omnes,& ad id quod agetur^exfingulîlconiet^râ^pi^Ha^<br />

'•A


M. T. CÏCERONIS<br />

ST JB AE V S. f^mipfàrnmnegotiorûmquenaturajoîlremafuit'myerlfiml*<br />

lium diuifione. In quo quidem hererepofiu , qua ratione motus recidat in ea bona ac mala que<br />

paulo antèperfonis attribueraf.deinde res & négocia àfailis & mentis quid quantûmque différant:<br />

& tandem quod hocfit argumentandi genus. Inperfonis hec tria rerum gênera fpetlamus,yt<br />

perfonarum momenta deprebendamus. Eadem &perfe citra complexum perfonanarumconfiderantur,quamyimhabeant,quidejficiant:que<br />

maiora,que minora.queconfentanea,que<br />

contraria,que repugnantia: qua ratione non incommode feparantur a perfonis, acfola<br />

tratïantur & in demonflratione,& deltberatione, fepe etiam in iudicio. Dfferùntque à fattts,<br />

quia rerum negaciorùmque nature precumtnt y t impulfiones,caufe W M V^ V ^ " qH&tribtubomrmi&malorumgeiieribus cicludit,quàmconfits efficientesillas, ynde colli-<br />

• -tnM^C ZJ* orator aut aliquid ejfefaclum fuadente opmione boni, aut non effe faBum diffuadente<br />


PARTIT. OR AT. #<br />

tnmentls. Cicero ad aliud argumentorum genus retulit, quàm que animo,non fenfu, yt yifu auttitûque<br />

captuntur. Hecpopularia magis, Ma artificio maiore confiant. Signum efi, quod ex e»<br />

de quo queritur,natum,fub oculos yenit,yt fianguis ex cède. Efignis aliud efi necefjanum,yt cicatrix<br />

perpetuum efi indicium yulneris. ^iliud non necejfarium, yt telum repertum in yulnere,<br />

yel cruentum,yt cruor afpirfus.clamor editus,id efi emijfus.titubatio, quod efi confternate mentis<br />

tndicium.permutatio coloris,y•acillantis animifignumjiratio inconftans, mendacij fcelerifqut<br />

nota.tremor,timoris index. Eteorumaliquid,quod fenfupercipi pofiit,ytftrepitus,eiulatus,im~<br />

ploratio,tumor,fudor,yultus iratus Aiuulfa coma,diJJècla yeftis. Sipreparatu aliquid, yt Clodiuspalàm<br />

agere capit, & apertè dicere occidendum Milonem ,fieruos agreftes & barbaros ex<br />

^Apennino deduxerat. Si commmicatum cum aliquo,fi poîlea yifitm, auditum, indicatum : yt<br />

toniuratio Catiltneprimùm cum Curiofuit communicata, deinde cum Fuluia;tumpofiea indtcata,audita,yifa,hifque<br />

fignis manifeflo comprobata.<br />

£, ytT O M V S. Efi etiam genus argumentorum aliquod,quod exfatli yefiigiis fiumitur.)<br />

Hoc quoque genus fattis adiunElum efi,fed differt à csteris, quod Ma intelleEht tantum,<br />

hoc etiamfinfu comprehenditur,yt que ocults,auribus,ceterifquefinfibrn in fado ipfo,yel antè,<br />

yelpofl percipiuntur.Eaproprièfigna yocantur,yt teliiC cruorfigna cedis,fumus ig>iis,cicatrix<br />

yulneris.dittum Clodij Milonem triduo periturum effe,fignumfuturarum infidtarum,quod<br />

eedem antecefiit.<br />

LEODECUXJVS. Coloris,)HincilludIuutnalis,<br />

Heu quàm difficile eftcrimen nonprodere yulttt.<br />

Tremor.)Itaquefic Ouidius,<br />

Confia mens yt cuique fua efi,ita concipit intra<br />

Peiloraprofailo Jpe'mque,metûmque fuo. I<br />

Et illud Flacci in epifitlU,<br />

- h ic murus abeneus efio,<br />

Nil confirefibi,nMa pallefitre culpa.<br />

Hec igitur à rhetoribus yocantmfigna confidentiel.<br />

C O M M EN T„4 %I V s<br />

- EÎt etiam.) Non repetit figna neceffaria, propteria<br />

ituod, cùmincidunt, quefiionem tollunt. Igitur TOtjUWjia emifit, at eorum loco trailauitfigna<br />

frobabilia, que on^ëiot V°cat Fabiis: yt refpcrfus cruore,prcbabtle eïlfignum cedis,mn tamen<br />

neceffarium,quia fianguis fiuerepotuit ex naribus.Separamt Ma à yerifimilibus, quid yeriftmi'<br />

ha fub rationem cadunt, figna fubfinfitm. Permutatio coloris.) Hecfunt que àrbetoribut<br />

mppeUanturfigna confçientie,quia ofitndunt animum ahcuim deliilifffe confiiurn. n „ f<br />

'. (y^ m<br />

j!^i^HijH^ fîn<br />

g uIa<br />

mauptfuo oôdere. oartim<br />

etiam fi videntur elle exiaya per fc, n<br />

Wnj^oaxer^ta,proficiunt. Atque înhis<br />

(<br />

jionnuncjuam etiam certa; rerum & propria; nota;,<br />

ST XJE S. ^Afiignauit locos,ynde eruuntur argumëta coiefluralia. Nue yt inuenta dirgramus,in<br />

aciémque ducamus ytendi caufa,precipit. Verifimilia fi mouentfuo pondère, fingula<br />

colUcantur.fi funtinfirma .tamen coaceruata,proficiunt. De quo guintil.in banc fintentiam,<br />

fiirmifiimis argumentorum fingulu inftandum:infirmiora congreganda funt,quia Maperfefortia<br />

non oportet cixcunïlantibus obfiurare, yt qualiafint appareant. Hec imbecMa natura<br />

tuutuo auxilio fuftinentur.Itaq;fi nonpoffunt yalere quia magna non funt,yalebttnt quia multafimt,qu£<br />

ad eiufdem reiprobateonem omniaJpeclant.yt fi quis bereditatis gratia bomtnetn<br />

'ccidifiedicatur,Hereditatemfperabas,& magnamhereditatem-.ey paupereras, & tummaxime<br />

a creditoribus appellabaris,& offenderas eumeuius hères eras,èr mutaturu tabulas feiehas.Singulis<br />

infiat in Clodium,yt initia confirmationis, magnam ei caufam, magnam fpem in<br />

Milonis mortepropofitam,magnas ytilttatesfuiffe demonflrat.Coaceruatis ytiturpro Sext.X^fi">.^u^fiacc.^ittôdem,yttemùanteafuer»fquidfiytamrHi<br />

fquid fiytaudax fquid fi<br />

O


M. T. CICERONIS<br />

yt iîius qui ecclfus eft,inimici(ïimus? &c. Si proprie note argumentum fltprà clef mit, qu<br />

nunquam aliter fit,ce.tùmque declarat:ycrifimile,quod plerunque itafif.quî fieri pote fi tn ye<br />

rtfimil bus infint etiam certa rerum & propris, note ? Sic enim erit argumentum necejfarium,<br />

idimque minime necefiariunv.quodfieri nonpoteTt. Id Cicero non dicitjidin<br />

ncernât» certas effe propridfijue rerum notas, hoc efi, ex bis argumenta nonnunquam<br />

rineceffana-.quemadmodum paulo p'ufidicet ex communihus proprium quidfit elucere:yt,Exat<br />

. — ) w"J^TTt v • f t — yitteoaniMr veriJl>MM*,Ji:i* fjie&JMnjntrtui* «(*H/Hici»tn»j«w'ji.^iw>nnifiri<br />

e n<br />


PARTIT. ORAT. H<br />

que ter Ai neque yerifimilescontimtres -.propterea diciteam incrèdibtlem. Exemplumeîl pro<br />

Cluentio ad capiendam coniecluram de Staleno indice corrupto.Iam hoc ignoratis iudices, ytetiam<br />

beftiafame dominante,plerunque ad eum locum ybipafia aliquadofint,reuertantur? Hac<br />

fimïlitudo efl.fubdit exemplum,Stalenus Me biennio ante quàm caufam bonorum Safirtij Stella<br />

recepiffet, fixcénits mtllibus nummûmfe iudicium corrupturum ejfedixerat. _s7ua cum accefiffetà<br />

puptllo,fi>pprefiit,iudici6que fal~lo,nec Safinio,nec bonorum emptoribus reddidit. quant<br />

quum pecuniam profudijfet ,&fibi nihil non modo ad cupiditates fuas , fed ne ad necefittatem<br />

quidem rehquiffif.fiatuit ad eafdemfibiprtdas acfitpprefiiones iudiciales reuertendum. Fabula<br />

eîlconieÛuralis in Antoniana quarta, gjtid legio Marti a ? qua mihi yidetur diuihitus ab<br />

ipfo deo traxiffe nome',à quopopulu Xom.generatu accepimustnone ipfa fuis décretis prius,quàm<br />

Senatus, hoïlem iudtcauit Antonium ? Si Marsgenuitpopulum Çomanum , yerifimile eil &<br />

hune Martia legioni fuum nomen dore yoluiffe.quod Cicerofabulofum nouit : yt oîlendtt libris<br />

de natura deorum. Nônne in fiecefiione pleb'ts Romana in Sacrum montent mouit animos infenfos<br />

Agrippa fabula de membrts & yentre commemoratione ï Hac ideo propofuimus exempla,<br />

quod arbitranturmutti,in conietlura, quumprobanda resefi,non babere locum excmplum, non<br />

fimilttudinem, &multominus fabulam.guatamenpotentifiimafunt,ac fréquent:fiima, &<br />

maxime fi coiedura fumiturdefuturo.ytin deliberatione. Exempla reperies infinita & m bi-<br />

Jloriit,& in conciombusin omni fere fententia.<br />

L AT O M y S. Maximam autem facit fidem adfimititudinem yeri. ) Exemp lumefi,<br />

yt Antoniu centuriones Mrudufij in confpeElu yxoris occtdijfe,ergo inimicis fuis %omaparfiur<br />

rum non ejfe.Similitudo,ytpro Cluentioflam hoc ignoratis iudices, yt etiam befiia famé dominante<br />

plerunque ad eum locum ybi pafia aliquando fimt, reuertanturf Deinde adiungit exemplum<br />

de iudicto bonorum Safinij ^4tella,quod cum Stalenus corrumpendu fufceptjfit;pecuniam<br />

fupprejferit. Eiufdem generis efl pro Sefiia , ybi nocendi facultas etiam ignauis magifiratibut<br />

vfienditur,Sed ita eîl iudices,ytfigladtum paruo puero, aut fi imbecillo fini, aut début dederis,<br />

ipfe impetu fuo nemini noceaf.fin ad nudum yel fortifSimi yiri corpus accejferit,pofiit acte ipfa<br />

yelferriyiribttsyulnerare :ita cumbominibuseneruaits atq;exanguibusconfulatus tanquam<br />

gladius effet datus, qui per fe pungere neminem ynquampotuiffent, hi fummi imperq nomme<br />

armati Kempub.tructdauerunt.Fabula efi resfiéla, nec yerifimilis,ad morespertinens, yt apo -<br />

logi ^tEfipi. Hoc génère fape ytitur Horatiut : nom in Cicérone non occurrit exemplum, fed<br />

Epifi.lib.i.apud Horatium eil,<br />

\Quodfimepopulus Jtamanus forteroget,cur<br />

Nonytporticibusjiciudiciufruaritfdem:<br />

\/lEgroto yulpes quondamquod cauta leoni<br />

Xefpondit, referam,quia me yefiigia terrent<br />

Omnia te aduerfum fpeSlantia,nuUa retrorfitm.<br />

jguibtts yerbis negatfe ciuilibtts rébus implicari yeïïe,quod multi in Vis perierint.facit credibile<br />

à fabula. Eiufdem generis est difiidium illud membrorum apud JLiuium in oratione Menenij<br />

Âgrippa,quiplebem difiidentem à patribits,& m monte fiacro fedentem,collatione fabulofa ad<br />

concordtam reuocauit.<br />

X.EO D EG A "RA V S. Maximam autem.) Et oratores, & bifiorici, & poëta,<br />

yjurpant apologos,& fabulas,&parabolas adprobandum.<br />

C O M M EN TA %J y S. Maximam autem.) ^idiieit locos qui minus proprij<br />

conieilura yidentur,quàm fuperiores,& tamen valent ad eam probandam. Caterum fub exemple<br />

exemplu yerum & ficlum intelligerepar eft.Simtlitudine quoque,parabolam,


M. T. CICERONIS<br />

Dejmtltexqù- C&SRAPNE&TEAJIADAJILAUT^TIARN COMTFLUNAIMFREQUENTLAJEX<br />

t^^Kj^^Sill^eiâBoniam de Rropri<br />

^ ^oritBr^^NQU^NUG^ÎA!MFFENHO^^ÈLINIE^DUM EFL FŒPE EX<br />

-^L^^xoyc^c^t^xm^ PNMIFQUE COMMOUET EXPLI-<br />

^c2SvSSbuIi,AC NOMINIS.<br />

/>J


PARTIT. ORAT. &<br />

iniurlHS.Pritdem,qui nondecipiturignoratUne rerum quat noffeopirteat.Uliquanà\> t x Jjjftmiltbus:<br />

Rexeftqui pietate& iuftitiainfi*os vtitur, Tyrannus qui inmîlitia &crudelitate.<br />

Suntdefiniiiones,vt ipfeteftatur in Topicis,partitionum:yt,Iuscinile est quod in. legibus,fena<br />

tufio;ifitltis,rebus indicatif ,'iurifperitorum. authoritate,edictis magiftratuum,more,equitate,canfifiit.Tamen<br />

quia dtfîimilia propuflit,quibus ex aduerfo pana rejpondentjegamus ex paribus,<br />

non ex partibm.Nam& Quintilianus ccmparatioaes prodeffe fiititionibut dicit. Et fidefinimus<br />

à difiimili' ,id pojfitmus à pari:vt,catimntia eft in rebits nojiris, quod abftinentia in aliéna;,<br />

per quam cupiditas confilq gubernatione regitur.Definitiones omne'is, prêter eam qua conflituitur<br />

"-enere Çr difijerentia,quidam putant effe defiriptiones:in quo meafententia faltuntur,faltem<br />

•vertu abutuntur.Non videt hic otto definiendi fpecies Ciceronemfacere,


M. T. CICERONIS<br />

tia,ex qitihttsproprium quidfit ,eluceat: yt, Hérédités eïlpecmùa, que morte aYicuiut ad aliquem<br />

peruenit iure,edque nec legata teflamento,nec pofefiione retenta. Sed quoniam de proprtit<br />

oriturplerunque magna diffenfio.') Propriétéfiyera esl,yeram definitionem efficit,fin eo -<br />

tri,falfam:quare totaferè difputatio circa eam yerfatur.Habet enim magnam obfuritatem in<br />

rerum natura.funtq; qui nuttam yeram acpropriam teneriputant,fedfumi pro yera,quecunque<br />

proximèaccédât. Itaque nonfufficit breu'u tïïa & circuncifa definiendiformula, que à DUUilicis<br />

tradttur,cum ah us aliamferè proprietatem ajferat, fed definiendum eîl planius,ey quid<br />

fit res pluribus fepe yerbis demonflrandum. Itaque iefiniemu* nonfvlum ex génère ey proprietate,fed<br />

etia ex contrariit,difiimilibus,paribus, &• intérim defcriptiones adhtbebimus, ey enumerabimus<br />

confequetia, eb* tnterpretatione yocabuli ac nominis ytemur,que omnia tam no ynam<br />

definitionem ejficiunt,certa lege comprehenfam,yt apud dialeflicos, fed latins yagantur,<br />

ey longa difputatione queftionem explicant. jdfiet igitur ex cotrariis hoc modo.Etenim cum<br />

inter bellum & pacem médium nihilftt,necefie esl tumultum,fi belli non fit,pack effe.quo quid<br />

abjurdius dici,autexiftimaripoteft?Philippica oElaua.Item Horatius,<br />

Virent eïiyitiumfugere,ey fapientta prima,<br />

Stultitia caruiffe. Exfimtlibus,Si quis nauim in qua ipfe yehitur,cumpof?it in tempe-<br />

Jlate noferuat,nénne idem inpatriafifecerit,proditor mérita appellabituriQue yera fimilitudo<br />

eftfecundu ^igricola,& tndocendo yalet plurimum,paru inprobando.^it Cicerofimtlitudinem<br />

cum exemplo ey paribus confundit,quemadmodum fuprà m locis explicandU,& in Topicisadmonuimus.<br />

Itaq;àfimtli ei eïi,Ergo ^Anmbdl hoft'ts,ciuis ^intoniushpuii illefecitho-<br />

Jliliter,q$hit aut no fecerit,aut no faciat,aut no moliatur ey cogitetftotii iter ^tntonij quid ha<br />

huit,111 fi depopulationes,yaflationes,cedes,rapinas?que nofaciebat ^ùtnibal,quia multu ad yfum<br />

referuabat. ^4. iifiimih autem,Non eundem effe exulem,ey patria expulfum,quoniam exilium<br />

deliflipœna fit,fe benemeritum de Repub. yi & armis expulfum fuiffe. Et pro Cluentio,<br />

Cenforiam no tam non efie iudicium, quoniam in iudicem confentiat litigator, in cenforem non<br />

tonfentiat is qui notetur.Eodem modo ex repugnantibus fit, yt ipfe tradtt in Topicis,ybiplareslocos<br />

definitioniattribuit.yt,Etfi illenullomodoconful,yelqyitayiuit,yelqu'aiita Remfub.gerit,yel<br />

quid itafattus eïi.que répugnât confulatui,ey fub dijferentibus yel iifiimilibut<br />

comprehendipoffunt. Ex paribus definitio eft,Si tutor'is eftfidem preîlare, ey procuratoris. Si<br />

fortem yirum appellas qui hoïlem occidit,ergo ey qui malum ciuem. Si hberatorem patrie, qui<br />

tyrannum,ergo ey qui malum tribunum.Que yice yerfa refellt poffunt à difiimïli, Non idem<br />

effe malum ciuem quod hoftem occidereiquod hic armis yincedusfit,tllum in iudiciu yocarepofjis.Nec<br />

idem effe tribunum feditiofum,quod tyrannum necareiquod illum priuatum aceufarepof<br />

Jts,hunc nonpoj?u:ille legibus facerfitjhic legibus inimicut.Sic pro Cecinna expari,yelpotiut i<br />

maiori ipfe définit hoc modo, Ego exercitus tnaximos fepe pulfos ey fuo-atos effe dico terrore ipfo,<br />

impetûque hoïlium,fine cuiufquam non modo morte.yerumetiam yulnere. Etenim Recuperatores<br />

non eafola yis eft,que ad corpus noftrum yitdmque pertinet,fed etiam multà mator ea<br />

que periculo mortis inieéïoformidine animum perterrttum loco fepe ey certo de ftatu dimouet.<br />

Jtaq; faucij homines cùm corpore debilitantur,animo tamen non cedunt,eyc.quibus yerbis probat<br />

vimfaflameffeanimoperculfo,etiamficorpusta£lumnonfit. Defcriptiones ex rebutaiiunttis<br />

ey confequentibutfiunt,ytfamé apud Virgilium,4,.^iEneidos,<br />

Fama malum quo non aliud yelocuts yllum,<br />

Mobilitate yiget,yiréfque acquirit eundo:ey que fequuntur.Sed ibi definitur omandi eaufa.Docediautemgratia<br />

inorat.pro Seftio,depopularibut ey optimatibus.ybi cumbreuiterdefiniffet,qui<br />

effent populares,qui optimates,eandemque in rem exemplis y fut effet,poMea deferibit<br />

hit yerbis : Itaque temporibus illts qui populares erant,offendebant illt quidem apud graues &<br />

bonefios homines, fedpopuli iudiciis atque omnifignificatione florebant. His m theatro plaudebatur,hifuffragiis<br />

quodcontendebant,confequebantur, horum homines nometi,yultum, inceffum<br />

amabant. guiautem aduerfabantur eigeneri,graues ey magni homines habebantur ,fti<br />

yalebantin fenatu multum,apui bonos yiros plurimum, multttuiini iucundi non erant, fujfragiis<br />

offéndebatur fepe eorum yoluntas, plaufum yero etiamfi quis eorum aliquando acceperat,<br />

pe quidpeccaffetpertimefeebat. Emmeratione confequentium definimus, cum ex rerum adiun-


PARTIT. O R A T. ^<br />

ffarm confequentiûmquefrequentia quid fit oîienditur,hoc modo: Diciin baccdufapotcft,ybi<br />

armafuermt,vbi hominum multitudo,vbi inftrut~ii,ey certis in loris cumfetro homines collocati,ybi<br />

mine ne pericula,terroréfijue martis,ibi vim non fuiJfe?pro Cecinna.Et in ^tntonium<br />

Philip.i.bellum ejfe cum tumultus fit, Dum £rutus oppugnatur, non eft hélium? Mutina obfidetur,ne<br />

hoc quidem hélium eîi?Calba yafiatur,quapotefipax effe certior?Illud yero quispoteîi<br />

hélium non ejfe dicere,quofortifiimum virum cum exercitu mifimus? Et paulo pbîl,Deiecipr«.fidium,<br />

Claternapotitusfum, fugati équités,pr£lium commijfum, occifi aliquot, qu&pax poteîi<br />

ejfe maior?deletlus tota Italia decreti fublatts yacationibus, faga cras fumentur, Conjul fe cum<br />

prefidio defienfurum dixit. Vtrum hoc bellum non eîi ? an etiam tantum bellum,quantum nunquamfuit?<br />

que omnia funt ex confiquentium enumeratione. Explicatione nominis ipfequoqut<br />

in eademorat. ytitur, ^jti,deftenimtumultus,nifîpert»rbatiotanta,yttimormaiororiatur?<br />

ynde etiam nomen duttiï eîi tumultus.Itaque maiores noftri tumultum Italicum, quod erat domefiieus,tumultum<br />

Ca!!icum,quod erat Italie finitimus ,preterea nuUum tumultum nominabat.<br />

Sic in officiis fidem,quiafiat quod ditlum ei~i,à veteribus diEiamfuijfe dicit.<br />

X EO D EC A RJ y S. £uid? definitionis.) Definitio attendit quid fît quod definitur:<br />

deferiptk autem quale fit.<br />

COMMENTA Rj y S. gjùd? Definitionis,cyc.) Cicero in Topicîs locos ait<br />

ejfe adprobandam definitionem,antecedentia,conJèquentia,adiunt~la,repugnantia,fimilia, diffimilia,contraria,paria.eofdem<br />

locos hic attingit. Non dubium.)Primus locus adprobadam<br />

definitmam quitflionem efi definiendiperitia,quepetenda eft a dialetlicis. Eorum autem duos<br />

prœceptiones adiieit.Fabius tamen exiTlimat oratorem non ejfe aftringendum ad dialetlkorum<br />

feruitutem,ewmquedebere potius copiofit yti definitione,quàmbreui,more dialetlkorum. Ex<br />

quibus,eyc.) Hedue definiendirationesapud Ariftotelepi habenturlib.(s.Tapie.Itaque cum<br />

pojfumus,vnaproprietate contenu fumus.fi eius rio efi occafio,multa folemus addere quibusfenfim<br />

rem àeommunitate fiparamus,eoufquedum efficiatur aliquid proprium-.quodpraceptumeîi<br />

apud Ciceronem in Toptcis. Ex contrarùs. ) Fabius lib.7 .copiofè explicat quo patio de propriis<br />

fit controuerfia: qui locus hune explkat, Definitio eft à cotrario,quam dialeclici yocantper<br />

«VtwnoTHTRj vtvirtus eft yit'q fugaiferuitus eîi amifiio libertatis. Difiimilibus.) Hic locus<br />

eft quem Ariîioteles lib.'). Topic.vocat de ynofùr alio. Dialetlicihancdefinitonem vocare filent<br />

per fiutp oçyyM eft,differenttam : ytfi oftenderes quantum interfit inter amicum & adulatorem,<br />

regem & tyrannum. ^uamobrem defcriptknes.) Defiriptionem yertit Cicero<br />

Kssty^«


M. T. CICERONIS<br />

fît, quirifolet.-quorumdiiputatio cxlocorum defcriptionc<br />

iumendaeft.<br />

S T 7{E. JB ylE VS. TaÛuconietturaqueritw:faRinomenO appe\\atio,iefi nitione.Tertius<br />

eîlflatta qualitatis.Is eft duplex, ynus abfolutus,quo lurefatlu depellitur, tanquâ<br />

fer feprohabtle,hoc eft,adfa£li defenfionem nihil extrinfecus affumitur:yt Cicero fatetur Ltga<br />

rium in ^tfrica fuiffe,quoi ipfa rei natura non erat improbandum. ^ilter eîl JC«T* en TiAw^ir,<br />

à Latinis diciturajfumptiuus, in quofaflumper feimprobabile, ajfumptU extrinfecus auxiliU<br />

tuemur:yt,Clodimninfidiatorem Milo iure interemit. ajfumitur infidiarum crinun, yt failum.<br />

iure yideatur,quod alioqui non licebat.Hec affumptiua pars iterum multiplex, ^tut enim ajfu<br />

mit in defenfionem caufam doloris ylcifiendi, quando crimen alterius faili caufa tuemur, ne<br />

firaq;defenfiocoflat tiusaccufittione,quiyindicatw.yt,OcctfuseftClodius,quiy'tminferebat.<br />

Hecrelatio crim'tnis appellatur, aut tranfiatio.yfutaffumitpietatts,autpudicitie,autreligion*s,autpatrie<br />

nomen,id eft,fat~lumtueturex aliqua ytilitate Xeipub.aut hominum multorum,<br />

autipfiusaduerfarij. Bec remotio crimin'ti eîl ditla . Dijfert àrelatione,quoi Ma caufam tuetur<br />

ex cotrariofailo, bec ex ytilitate defenfionem fitfcipif.ytfi Nafica fateatur à fi occifum effe<br />

Tyberium Cracchum,fi Brutns Cefarem, tiquepietatis, religionis & patrie nomine,fimut<br />

•vtetur& relationecrimin'ts,&remotione,quiadominationisafferetcrimen,cedemqueXeipublice<br />

commodis adiunget. ^4t fi que mandata legatus acceperat,haudexpofuit,reusfatlus ytilitate<br />

nketur, quoi exponi talia no expeiirefatrie duxerit. Si Trebontus miles exeufit à fifadam<br />

cedem,pudicitie nomme remouebit crimen. ^4ffumitur etia necefjitas,infcitia,cafits.Purgationem<br />

yocat libro de Inuentione.Necefiitas,ytfi quis obire munus ingrauefeente morbo non<br />

fotuit.Infittia,id eft ignorantia,ytfi tenuerU alienum, quod putaras effe tuum.Cafus, ytficufiens<br />

in fylua confédéré feramjmprudenter bominem conficiatfiq; ludo certans, aduerfantefortunaconcertatoreminterimat.Cottigamuspaucis<br />

,Qualitésrf?abfiluta,cùmiure failumdefeOitur.<br />

Relatio criminis, quum failum depellitur ylcifiendi doloris gratta . Remotio criminis,<br />

quumpietatis,aut religionis,aut patrie nomme failum defenditur.Purgatio fiueçocffiio,qmm<br />

ducitur in defenfionem necefiitas,infiitia,aut cafus.Poîlrema JDeprecatio,quia minus eîlin e*<br />

frefidij,minûfquefirmamenti:ea tum neceffària, quum quid fecimus motu animi & perturbatione<br />

fine ratione,yeniâmque deprecamur.Et hec,inquitidefenfione contraertmen in legitirm<br />

iudiciU non habet, quod ordinarij iudices & legibus & iureiurado atque religione teneantur.<br />

fed in liber» difieptatiombus,quum qui difieptat atque ccgnofiit, legibus eïl folutus.yt %ex,yt<br />

fopulus yniuerfus,mifireri quidem poteft,ac yeniam darefupplicanti,qui omniprefidio reliclus<br />

*d ynam confugit mifiricoriiam. ^iltera eîldeprecatio iuntla defenfioni,in otnniferèiuitcio<br />

ferutilts,& inperorationefrequens.Pofieaquampartesgenerisbuius'ofienàit,ytlocos aicmfrmattonem<br />

monftret,hocaddit,excontreuerfia naturdquequefiionishuiusquartfilet,Sitne<br />

sttlum iure,hoc eîl legibus,C iure ciùili.reflète,boc eîl ex equo & bono.jguorum duorum difputatio<br />

ex locorum defiriptione fumenda efî,tum ea queprincipio dtgerit locos Rhetoricos,tum<br />

ta quepofiea traietur in explicatione caufarumforefium. Ex hts enim mttlta repetentur in trihus<br />

illu generibus dicendi, quia fe mut un aux iltis omnia muant.<br />

L jtTO M VS. j^uefunt igitur tneo génère partes?)^ualitatii fartes due funt,ynà<br />

ét>filuta,cum iurefaflum depeUitur, ythofièm ffurem nolbsmum profcriptum,interfeilum effe.<br />

citera affumptiua,cum yt refilefailum defendatur,caufa ajfumitur, eaque aut doloris ylcïfieii,yt<br />

infidiatorem cefum effe:autpietatis,ytfarentem,fratrem,pnpinquum definfum ejfe: aut<br />

fudicitie, yt adulterum, raptorempunitumejfe :aut religionis, ytfiicrilegufn interemptum: aut<br />

f•atrie,ytproditorem,tyrannum,fiditiofiminterficlum ejfe. N ecefiitate deniquecaufamuraliquid<br />

failum effe,yt fiedus Numantinum,pa(lio Caudtna.Infiitta,ytfi ciuem prohofie imprudent<br />

interemeris.Cafu,yt fi inferam taculatus,bominem percuffer'u.Has fpecies affumptiuas alij<br />

wrelationem,comparationem,remotionem,&purgationem dtuidunf.yt relatio fit in doloreyliifcendo-.comparatto<br />

in pietate,pudicitia,religione, patria tuenda:remotio Çrpurgatio in necefiitate,tnfi-itia,&<br />

cafu yerfintur. Nam qua motu animi O" ferturbatione.) Motus animi yehe-


PARTIT. ORAT.<br />

17<br />

mentions necefiitalem hahere yidentur,fed non eîl ita,quia yoluntarijfunt. Ztaqtie U legitrmk<br />

iudiciis & apud iuratos iudices defenfionem non habent,apud principem,yel populum, yelfenatum<br />

haberepoffitnt. Hienim non iudicant legibus ,fedliberi & iniuratifunt -.itaque igmfcere<br />

pojfunt,vtCefar Ligario,quam caufam egit Cicero filaferè deprecatione yfus.Atpro Milone,<br />

p ro Ses~ho,rec~lèfac~lum dejbtdit,deinde extremo loco deprecationem adhtbuit.Itaqueinteïïi*<br />

gendum eîl in legitimis iudiciis folam deprecationem non yalere : in ceteris ita yalerefi quafie»<br />

abundanti addaturadcommouendos iudices.<br />

X, E O D E C A RX V S. Sttnt expofita.) Tranfitumfacit à fiatu conieiïure, & itr<br />

finitionis^id fatum qualitatif,de quo fuprà egimut. Iure.) Leges enim ciuiles excufant, quoi<br />

turefaîhm efl.yide legem,yt yim.ff.de iuftit.& iure. vlcifcendi doloris.) yt quum maritut<br />

ylctfiendi doloris caufa occidit adulterum,iurefacit.ljnarito.ff.ad Itgem iul. de adult.&fiupro.<br />

COMMENTA. y S. gue funt igitur.) Hoc loco Cicero tratïat diuifionem<br />

qualitatis,que ad confirmationem pertinet,quia qualitas rationem petit,yt fat indicatior.Pretereaaddit<br />

demumpetenda effequalitatisconfirmationemà locis Topicis, quosinitia defcripfit.<br />

Fabius addit quafdam effe quafitates,quorum cofirmatio petatur à coieflura locis. Que autem<br />

de fiatu Cicero ait,referuntnr ad iudiciaUgenus. Aut iure.) Mrmiter attingit partes omnes<br />

qualitatis.parspriorappellatur xi-nM^-te, id eîl defenfio,yel abfoluta qualitas : altéra yoiatur<br />

arniiatç » id efi oppofitio,aut qualitas affumptiua, cuiuspars eîl relatio criminis, id efi oùnvyr<br />

YXrijM, ea partent fignificauit per dolorem ylcifcendtt. Altéra pars efi comparatio criminis &<br />

r.emotio, quam figntficat perpietatem, pudicitiam,&' cetera, yltimapars efi purgatio , quam<br />

innuit per necefittatem &c. Pie tas eîl cultus tribuendtts confànguineis. Infcitia. ) yt in Sce-<br />

«ola,qui loco régisferibam interfecit. Nam que motu animi.)Cicero in Topicis animi permot'ionem<br />

cuidam necefiitati tribuit.paulo antè in coniettura tribuebat imprudêtie. Attamen motus<br />

illi(quiafunt yoluntarij:bis enim ratio & yoluntasimperat) in iudiciis defenfionem efficere<br />

non poffunt. Ea defenfionem contra &c.) Deprecatio, qua crimen confitemur , & tamen<br />

fetimus yf nobis ignofiatur,fimodô ea tota defenfie caufe nitttu<strong>rj</strong>ocum habere nonpoteft apud<br />

lïïos iudices quiprommeiant ex legum prefiripto. Haberepoteîl locum apud eos quibus poteîlas<br />

efifupra leges,vt in fiitatu, yt apud principes,y t apud populum. Altéra efi deprecatio qua ytimur<br />

in parte caufe,y t cum probabimus iurefittlum fuiffe, addimus nonunquam ex abundanti,<br />

ttiamfi iniuriafaclumfuiffet^ignofiendum tamenfuiffe. Jam yero perorationes magna ex partç<br />

tonîlant deprecatione. Hec Fabius Ubrofeptimo. Hoc in génère.) ^uefiio latins patet,fei<br />

cùm ta cadtt in caufam iudicialem,ad ius ,& iniuriam aîhrmgitur.Tam yeropofi qualitatis ai"<br />

uifionem addit eius confirmationem, que peunda efi ex locis Topicis. Jam yero hucfactuntilU<br />

yuoque quepofiea trattaturus efi in explications caufarum 3cùm fartes explicabit.<br />

C. F. Agelîs ergo quonîam in confirmationem & reprehefionem<br />

diuiferas oratiorùs fidem,& di£tum de altero eft, expo<br />

îie-nuncdereprehendendo. C.P. Auttotumeftnegandum D*refluant.<br />

quod in argumentatione aduerfarius fumpferat, fi fiâum aut<br />

falfum effe pofsis dicere: aut redarguéda ea qua: pro verifîmilibus<br />

fumpta funt. Primùm dubia fumpta effe pro certis: Deinde<br />

etiam in perfpicuè falfis eadem poffe dici : tum ex iis qua;<br />

fumpferint, non effici qua: velint. Accedere autem oportet ad<br />

iingula : lie vniuerlà frangentur. Commemoranda funt etiam<br />

exempla, quibus fimili in difputatione creditum non fit: con-<br />

^[uerenda conditio commuaispericuli,fi ingeniis hominum<br />

P<br />

Q^pw^C ^vr$a£yVi ^•ci^ia


M. T. CICERONIS<br />

criminoforum fie expofitavita innocentium.<br />

ST X^E. S AE- V S. guead faciendam fidem pertinent,in confirmatlontm & reprt<br />

henfionem diuidmtur.Diflum de aitera,nmc exponenda reprehenfio ,fiue refutatio.^mrefillit<br />

aduerfariu,autfiElafalfàue negat,aut redarguit ea que pro ymfimilibus fumpta funt ,m qui.<br />

bus aduerfiarius arbitratur effefirmuprefidiu.Extrahecduo nihil efl.Nafiquemreprehedimus,aut<br />

negamus ab eo ditla,aut admittimus. Sic coftituutur due partes.Si quid admittimus,<br />

id à caufa nofira tribus mod'it amolimur.aut enim certum eïi, aut dubium.Sidubiu,contemnimus,<br />

eludimus. Si certum, dicimus aut inperfpicuèfalfis idem poffe dici, aut ex eo non effici,<br />

quod yelit aduerfiirius.In hue gênera reprehenfiones omnes codent. Arifioteles^.Topic.gu^L<br />

fimpliciter efi improbandum,quodqUefimplkiter no yideturprobabile,& quod minusprobabile<br />

conclufione,no efi ei qui refpmdet,admittendu.Ibidem de refutatione multa dicitfed heepropofito<br />

fimt accommodatiora. Proponamus exempla.Si eritpalam falfium,negare• fiait efl,inquit<br />

Fabius: yt pro Cluentio Cicero,eum quem dixerat aceufator epoto poculo cocidiffe,negat eodem<br />

die mortuum.Fifta fimt pro Sext. Xofcio, Poftg ifli intellexerunt fiumma diligentia yitaSexti<br />

Rofcij eufiodiri,nequefibi yUam cœdisfaciundepoteftatem dari,confilium ceperuntplénum (céleris<br />

&audacie,yt nomen huius de parricidio déferrent. EÏt alia quidem ratio falfi,alia fiiii.<br />

Comœdias fit~las,non itidem falfizs dicimus. Contra funt argumenta falfia, qua non dixeris efiè<br />

fiêïa: quamobrem à Cicérone diuiduntur. Dubiapro certis affummtur, yt qui Cluentq nomen<br />

detulerunt,'mtebantur argumento tanquam neceffario ,iudiciumpecunia fuiffecorruptum, non,<br />

ab Oppianico,qui damnatus effet,fed a Cluentio qui yiciffet.Cicero trahit in dubium,facitqm<br />

yerifimile,ab Oppianico,quanuit pofiea damnato, iudicium pecunia tentatum. Idem pro Sexto<br />

Xofiiofie refelLt aduerfariorum crimina, yt eadem conuenire dicataccufiatoribus , etfiputant<br />

perfpicuè falfum yideri Rofiium ab fie de mediofublatum. Idem pro Cluentio,ex ils quefumpfè<br />

rant aduerfarqdenota Cenfiria,demonfirat nonefficiquodyelint,Cluentiupecuniaciremutniffe<br />

innocentem,fid à yeritate deuiajfe Cenfiores.Hic tria funt de refutatione pracepta, Primmn<br />

£uyitil.interpretatur.J>ueturbayalebunt,inquit,diducendaerunt,quodpauloantèdixi. Eras<br />

beres,


PARTIT. ORAT. *8<br />

fis eadem f effe dici.) Vtpro Xofiio,multosfiliosfamiliàs,quiparentibtiS charifii mifint,ntriha<br />

beri:& citra fpem ytilitat'is dicemus, Eandefufpicione in queuis innocentifiimuconfimpojfe.<br />

Tum ex iis qua fumpfirint,non effet qua yelint.) Vt, Non quifquis commodum fperet maie<br />

feiofe obftringere:nec fi negtigetius habuerit filtum Xofiius ,idcirco illum exharedaturumfuiffemequefi<br />

id feiret ac metueret filius, tamen ea caufaparentem interficlurumfuijfe. Commemorandafunt<br />

etiam exempta.) Taie eîi in eadem defenfione Xcfiij de duobus adolefcentibus,apud<br />

quos cumpater in eodem cubiculo mortuus repertui effet ,illi autem dormientes,creditum non<br />

fit eos patema necis confeiosfuijfe jtaque iudicio abfolutos. Conquirenda condttio commupis.)<br />

£>uod fit in eadem Xofiij caufa, ybi monetur improbitati & licentia calumniatorum refifiendum<br />

effe,propler commune periculum:idj; exaggeratur d tempore^<br />

LE.ODE.Cyl XJ V S. ytgefis ergo.) Xeprebenfio ,qua refutatio,&> confutatio dicitur,pars<br />

efi diffictllima.Nam fimper creditû eîi laboriofius ejfe defendere quàm aceufare. Primum<br />

quod (yt ait Fabius)accufittio fitfimplicior.proponitur enim yno modo,yariè dtjfoluitur,<br />

cum acettfatori fatis fit plerunque yerum effe quod obiecerit,patronu> neget,defendat,tranfferat,<br />

txcufit,deprecetur, molliat, minuat, auertat, defpiciat, derideat. yîciufator prameditatapleraque<br />

domo ajfert.Patronus etiam inopmatUfréquenter occurrit: aceufator dat teftem,patronus ex<br />

re ipfa refelltt: aceufatorcriminum inuidia,&ftfalfafit, materiam dicendi trahit, de parricidio<br />

ffacrilegio ,maiefiate,quapatreno tantùm negandafunt. Jdeôque accufationibus etiam médiocres<br />

in dicendo fitffecerunt : bonus defenfor nemo,mfi qui eloquentifiimus fuit. Nam tanto esl<br />

aceufare quàm defendere, quantofacere quàm fanare yulnera facilius. J>uoniam, eyc.) Sic<br />

enim paulo ante dixit,nempe ea fequuntur qua adfaciendamfidem pertinent. C.P.Jta efi.qua<br />

quidem in confirmationcm & reprehenfionem diuiduntur. Totum eîi negandum.) In refutatione<br />

aut negamus,autdefendimus,aut transferimus.£uxnequenegari,nequetransferripoffunt,y<br />

tique defendenda funt,c^ualiacunque funt,aut caufa cadendi. £_ua neque defendi, neque<br />

transferri poffunt,y tique neganda funt.Negamus autem aut non ejfefaclum, aut non hoc effe,<br />

quodfaClum fit.<br />

C O M M E N Tyl XJ V S. .Aut totam.) Duplicem facit argumentationis refutationem:alteram<br />

à materiapetitam,alteram àfomia.Materiaeft,qua efl m rébus qua fumuntur,<br />

cùm aut necejfaria funt, aut probabiles,aut dubia, aut certa, aut f al fie. Forma yero eîi in colligendi<br />

ratione,ficundum docTrinam ratiocinandi quaprafiribitur a dealeélicis. SifiSlum aut<br />

falfitm.) Fabius quoque in capite de refutatione fatts ejfe ait ad refutationem,fi yerbo negetur.<br />

Tum ex lis qua&c.) Hac refutatio reprehendit conc\ufionem,fiuformam concludendt : qua<br />

tes ad formam argumentationis refertur, non ad materiam.hac de re yidete Fabium yltimo capite<br />

libri quinti. ytecedere autem.) Dixit m confirmatione,yerifimiliafi yidenturper fe exigua,ejfe<br />

coaceruanda ytmultumpofitnt : ergo yt debilitentur atque refellantur,(èparada erunt*<br />

fie enim yh eorumperierit. Commemoranda funt.) Hune quoque locum opponit loco priori.<br />

Dixerat enim exempta multumpojfead yerifimilitudinem-.quibus quoque ytendum eîi in refutatione.Sic<br />

Cicero pro Xofiio, yt doceret ne maximis quidem argumentis ejfe credendum,quibus<br />

probatur àfilio parricidium fattum, attulit exemplum Clotij,qui interfecïus fuerat in cubiculo<br />

cùm noSle dormiret cum duobus filiis. Conquerenda conditio.) Monuit antea re probata aut<br />

réfutât a nonnunquam ytendum efie amplificationc^Attingit igitur crimen locum quo reus ad-<br />

Merfus aceufatoremytetur. ~ _p<br />

C. F. C^uonjaiai vnde îmieniunjur cjus^ad fioxmpertinent,<br />

habeo:quep^mo^umni d^en^o îmguîartractentur,<br />

argumeiiti^Bhcatio^quaîiurnpta exilslocifqui funt exp/^>i-*. ç<br />

-*¥^f-g- **ffvpM^<br />

%J!r\<br />

*hrt-4^ ctv^uf^iK<br />

-Êe&Z.- Jfi^y i^fo^ ^!'<br />

i


V<br />

T ^ | . t CICERONIS<br />

h ^jS££+


prolar! îgnrfmP" r<br />

que vcra funt,aut (àltem yerifimilia.<br />

PARTIT. ORAT.<br />

ignotiitsfecut nez ikm per idem, certc oportetajfumere ai probatlonem<br />

COM M E.NT^tKj y S. .Qwmiam ynde.) Hoc preceptum commune eîl confir- ^ C S o ^ ~y sh*<br />

mationi & refMationi ,quoniam y traque defiderat argumenta, atque hoc toco partem iudican- s^SfJg,/. f><br />

iltraCcat,qu£qmentuminaiigumentationemredegit,ed -VJFEJ^C<br />

ptètractât & colbcat. Urgumcntationem.) argumentum,ratio est que fidemfacit.ea ra- J/^. "P^]


M. T. CÏCERONIS<br />

Td debilia funt :deinde propofitionempermotU animis ey affttlu concitatisiacit, ty impetu dicendi<br />

contorquetad extremum.Idautem eo fit,qubd fi initio remproponeret;eamque fimplieiter<br />

tonfirmaret, non tam vehementer arderet affeÙus : yt in argumentations dialetlica nullxgraues<br />

excitantur tragoedix,quado retTifiimum argumetandi dutlumprofiequitur. Huiufce retproferamus<br />

exemplum ex atlione tertia in Verrem,Nam qus.ro abs te,circunfifiûfnefis Lampfacifcctperitne<br />

domum in qua diuerfabarealia multitude incendere?voluerintne legatu Pop.Rom,<br />

comburere viuum Lampfaceni? negare nonpotes. Hxc Cicero fumpta yoluit, deindeconfirmât,<br />

Habeo enim teftimonium tuum,quod apud Neronem dixiftihabeo quoi ad eundem literas mififti.<br />

Addit alterdm confirmation!!,M eUûmne populo.Rom. Lapfaciciuitasfacereconabatur?<br />

deficereab imperio acnomine noftre volebat?Video enim,eyex bu qux legi eyaudiui,inteUigo,<br />

in qua ciuitate no modo Legatus pop.Romani circunfijfus,no modo igni.ferro,mam,copiis opgnatusffed<br />

aliqua exparte violatusfit,nifipublicè fatiffattum fit, ei ciuitati heïïum indici atque<br />

inferrifolere. Hatlenus confirmationes. Ajfumit aliud, £ux fuit igitur eauJfa,curcuncl*<br />

ciuitas Lampfacenorum de concione,quemadmodum tutefiribu, domum tuam concurreret? Jterum<br />

confirmât, Tu enim neque in literis quas Neronimittis, neque in teftimonio caufam tanti<br />

tumultus ofiendis vllam.Obfeffum te dicis,ignem aUatum,farmenta circundata: Liflorem tuum<br />

tceifum effedicis iprodeundi tibi inpublicum potefiatem fatlam negas: caufas huiuc tanti terra<br />

ris occultas.Deinde quodproponendum fuerat, iactt ad extremum. Cum igitur qux caufa illius<br />

tumultusfuerit,tefies à nobis produtli dixerint,ipfe cxlarit,nônne caufam bac quam nospropofuimus,<br />

tum illorum tefiimonia, tum ifiius taciturnitas perpétua confirmât ? Hxc multo vehementiora,<br />

quàm fi more fijllogifmi trailentur. Vim afferre volueras Pbiledamifilix .Nam<br />

Lampfaceni non fine eaujfa te incendere voluerunt. N ulla eïl àlia caufa prxter illam, ergota<br />

eTt.jgjtodfigrauiores affetlus^y exempta quxris, inuenies duobus loris vbi tratlamusamplificationem.<br />

Noluimus hoc argumentandi genus eum amplifieationepermifcere,etfi aliquid habet<br />

commune cum illa,neceamCicero excludit,fidexemplumproponererobufltus, amplius,&<br />

concitatius ,quàm quod reila argumentandi rationem obfiruatjn quo fi dicatfe ipfe propofmffe<br />

caufam quam iacitad extremum, non hic quidem,fid narratiene fuperiore prupofuit, nec tritam<br />

fecutut eîi argumentandi viam,vt vehementius vrgeret aduerfarium.<br />

L AT O M V S. Argumentandi autem duo funt genera.)Diretla argumentatio efi,<br />

qux propofitione,confirmatione,ey coclufione confiât. Sed bis partibm non femper vtimur,quart<br />

ad perfetiam duntaxatpertinent.Tum enim propofitionem,tum conclufionem omittimus,quart<br />

do vitro fe ojferunt, vel cum bremtati fiudimus. Jpfein veteri Rhetorico ratiocinationem tradtt<br />

quinquepartitam, ex propofitione,approbatione,ajfumptione,approbatione affumptionis,ey<br />

conclufione. Author ad Herenium colktlionem tradit,ea'mque totidem partium,vtfit in ea propofitio,ratio,confirmatio,expolitio,conclufio.Sed<br />

hxc omnia ad tria reàiguntur. Etenim fumma<br />

ratiocinationis efiinpropofitione,affumptione,conclufione,vt docet Fabius hb.e.de Epicbtremate.Colletlio,vt<br />

différât àforma ratiocinationis,tamen ey ipfa ad tria recidtt,qux bicpomm<br />

tur à Cicerone,vt fit quod proponatur adprebandu,deindeprobatio ipfa,poJlremo conclufio.Ita<br />

fubprobatione ratio, confirmatio,expolitio comprebenduntur.in ratiocinationeautem approbations<br />

fuccedut lis quibus adduntu<strong>rj</strong>iec nifi duo efficiunt. Sed hxc quoque duo non fiunt nifi vna<br />

frobatio,cuifi addasgpofitione àfronte,eyfiquaturcoclufio, erit huius loci argumetatio. Exemplum<br />

huius eîi in oratione pro Milone, gjtonam igitur patio probari potefi infidias Miloni<br />

feciffeClodium?hxcpropofitio eîi,deindeprobatiofiueconfirmatto,Satis ejiquidem iniltatam<br />

audaci,tam nefariaiellua docere magnam ei caufam, magnam ffem in Milonis morte propofitam,magnas<br />

vtilitatesfuiffe, & quxfequuntur. Habet enim probatio rationem, confirmationem,ey<br />

expolitione fiue amplificationem, quas colletlionis partes ejfe diximus .Pofiremo additur<br />

conclufio, P. Clodq prxturam nonfinemaximo rerum nouarum motu, eyc. At fimplicior<br />

eîîpoîlea in eadem oratione, ey citra colletlionis partes, Sed huius beneficq gratiam lud.fortunapopult<br />

Romam ey vefira fœlicitas, & dtj immortales fibtdeberiputant. bacpropofilio<br />

eîi .Deinde confirmatio, N eevero quifquam aliter.arbitrari potefi, nifi qui nullam vim cxleflem<br />

exiftimat,&e.Deinde conclufio,Ea vis,ea eft igitur qux fitpe incredibiles huic vrbifdicitates<br />

atque opes attulit. Sed breuior adhuc qux feqmmr, & fine conclufione, Non efibumam


PARTIT. ORAT. éo<br />

eonfitio,ne meâiocri quidem,vfipe, Nififorte hoc etiam cafufafium effe dicimtts, quteyipfit<br />

ferfearo-umentatio eft. fidiam fine propofitione & conclufione, vfijue, Nifivero non eodem.<br />

Nam varié traclatur hocgenus.fient paulopofiprscipietur. Inflexa ad motum argumentatia<br />

contraria priori e fi,& quodammodo prspofiera.Nam cum omnis fit prsceps ey inconfultus affeSlus<br />

ifijue exprimendus orationis génère,quod non abhorreat a natura & voluntate dicentis,<br />

nulla propofitionefaEla ftatim apprehenditur id,quad valet ad incitandos animas,eôqueprolatojacitur<br />

ad extremum quod proponendumfuit,non exponendo,fid attingendo duntaxat fignificandôque,<br />

vt intelligatur id cui efficiendo motus adhibetur. Exemplorum omnia plena funt,<br />

Jèd proferamus vnum atq; alterum ex aElionibus in Verrem, in quibus hoc genus argumentatia<br />

nis criminu obietlioni crebro interponitur.Septima igitur ac"lione,expofitis cium Rom.fiipplkiis,<br />

ipfi in affeEium fieprorupit: O nomen dulce libertatts,o ius eximium noflrs ciuitatis,o lex Portiajege'fque<br />

Sempronis.Deindeinfine tangit idad quod inftigaturiudices, nempe tantam cmdditatem<br />

vindicandam effe. Etenim verebatur ne populos Rom. ab ifto cas potnas vi repetiffe<br />

Videretur, quos veritus effet ne ifle legibus ey veflro iudicio non effet perfoluturus. Item in eade<br />

aéï.de ciuibus in LatumiasconiettU.Siqms rex,fiqua ciuitas exterarumgentium,fiquanatio<br />

feciffet aliquid in ciuem Rom.eiufinodi,&c,Deinde m fine quafi infultans tacit, Num ego tibi<br />

vïïam fiilutem,vlli*m perfugiumputem,cùm te implkatum feueritate iudicum,circunretitum fit<br />

quentia populi Rom.effe yideamffignificanspomam crudelitatis euafurum non effe. Videtur ali-<br />

. cubi effe propofitio inprincipio,vt sttlione 3. Huic hominïparcetis igitur iudices? Et rurfus 7.<br />

Per deos immortales indices,quo tandem anima firetis?Sedhs infiigationes funt,non propofitionés,quia<br />

non proponitur efficiendum effe , vt iudices condemnent reum,fid iam re ipfa vt tdfàciant<br />

impeUuntur.Illa autem propofitio eft pro Milone,jQuid reftatfnifi vt orem obtejlérque vos<br />

indices,vt etiam mifiricordtam tribuatis fortifiimo viro,quam ipfi non implorât. Item in fubiel~la<br />

moxargumcntatione,Nolite fi in noftro omnium fletu.In quibus adhuc quiet a eft oratio, &•<br />

ad fidem magis, quàm ad motum accommodata, Miloni vt fortifiimo viro mifericordiam tribuendam<br />

effe. ytt paulopo?hliberius, plenifqne,vt aiunt, velkerumpit, Ofruftra fufcepti met<br />

labores, ô memiferum, ô meinfeelicem : que iampleno ardent!qtte motu fine lege ey quafi per<br />

abrupto feruntur. Ergo in vehementioribus afféiïibus hac forma argumentandi locum habebit,in<br />

temperatis alia effepoterit.<br />

H EG EN D O Rj> H I N v S. Diretto fpettat&c.) DireEla argumentatio eft,<br />

cumpreponiturpropofitio maior,& eius confirmatioideinde fubiungituraffumptio,ey eius confirmatto<br />

-.pfiremo conclufio ucojfycoronis additur. Exemplum. SolusfpirttusJànilusfingin<br />

animas hominum.t.Regum 10. Infilietin tefpiritusdomini,& mutaberu inaliumvirum. Sed<br />

litere ftera adflant lis qui eas vel audiunt,vel legunt,fpiritumfanclum.Sic enim inquit Lucas<br />

stclirwn u.Cum autem exorfits effetfirmonem, illapfiis eîlfpiritusfanElus ineos, &c. Ergo<br />

fols htere facre animos hominum fingunt. Illa autem altera,&c.) Sic apud Demofthenem,<br />

apud Ciceronem,inter argumentandum fepe minor preponitur,demde maiorpropofitiofubftituitur,fiepe<br />

conclufio prsponitur.<br />

L E O D E G si Rj V S. Duo funt gênera.~) sirgumetatio oratoria addocendum eymouendum<br />

valet,licet non vtatur ordine naturali & refla -.argumentatio dialeCbica valet duntaxat<br />

ad docendum, ey vtitur ordme naturali


M. T. CICERONIS<br />

/nos M eîl ration ts ad ytriufque confirmationem. Hermogents ita fartitur argumentationetn,<br />

in caput,quodpropofitum àixit Cicero : in epicberema,que ratio eîl ad confirmandum eaput : in<br />

é^ytimewique eîlapprobatioepicberematù:inenthymema,queprobattoefl $yt*mtK.Hu fubii.<br />

citur conclufio. lila autem altéra.) ^tmpltficatio filet omittere propofitionem, acflatim ab<br />

tfffumptionibus incipitjcuius rei bec eft caufa,quia amplificatio rem <strong>vu</strong>lt exaggerare.Porro non<br />

txaggeraretu<strong>rj</strong>ed yeluti dirimeretm, fi initio proponeretur antequam effet amplificatum. £j{<br />

igitur falfa amplificatio proponenda, ytmaiorttus yideretur grauitas. Perrnotis ammis,)<br />

Hoc de caufa yidetur appeUarefitperiorem arguimentationem diretlam,quia hficprepoftera eîl.<br />

ita tamen eft habendum,hœc precepta argumentations conficiende data effe de reUo argumentandi<br />

du£lu,e^ frequentiore yfuji ytranque interfi compares argumentationem. ^ittamen tra<br />

ilatione oratoria fepenumero bic ordo immutatur,& fepenumero partes quedam omittuntur.<br />

Urgumentandi autcrrugaj^iejgsja argumentando, & non iniucunda<br />

tmttM. diftinétio7vt cum înterrbgamW^olï^<br />

mur^ut imp^ramus,aut optamw ^u|TO^^maliiscomplu- •<br />

frlljus fefîtentlarîim ornament|^itare^^n} firr<br />

potermus^r/fempçr a^r^ofït^ordTem^cl tî non oninia<br />

Ç ^connrmlimo *(îi^nâ^^ru^breukérquc InterdlmTq^Ke erun?<br />

•tfc /? ' fatisjroej^ pj&'em^ : p^Sc^^<br />

S T S *A£. V S. JTjtU fimHitudo parit fatietatem, contra yarietas iucuniitatem,<br />

qua ratione yariemtts argumentationes,ofiendit. yarietas eîl autinfiguris,aut in ordine.Figure<br />

numerantur quatuor,quibus interrogamus nofmetipfos,aut percontamur,aut imperamm,aut<br />

cptamus. jQue quoniam non file funt,in bis accipi yult & alia plura fententiarum ornamenta,id<br />

eftfiguras,yt communuationem,permifitoaemjexclamationem. Ordo tribus modis dirigitur.<br />

Vnus immutat tre'u tttas argumentationum partes , nefimper antepohatur propofitio, dein?<br />

deponanturaffumptio & conexio.^ilter interfirit quedam prêter argumenta, ytoffa neruiqut<br />

confirmation!* aliis qutbufdam rebsts,yeluti carne & cute,contegantur : quod mbil eîl odiofm<br />

magis,quàm crebra.ieiuna, nuda, littgiofa argumentorumfrequentia. Jilists ordo breue entby<br />

meina collocatpro longapartium difpofitione, ac conclufione.Interrogamus nofmetipfos. Terentius,jQjtjd<br />

igitur faciamînon eam ne nunc quidem,cum accerfor yltrot JEnthymema efl,Iredebeo,quia<br />

meaccerfit yltro.Ptrcontari quid fit, oîlendit guintilianus bis yerbu,£uifltamcïmune,quàm<br />

interregare, yél percontaniNam y troque ytimur indijferenter, quum alterum nofcendi,alterum<br />

arguendigratta yideatur adbihcri.Hec tHe.Depercetatione luadentum efi exeflumquod<br />

pauïo'antè citauimus ex aBione tertia in y errent. Imperamus. Cicero pro Xabirio,<br />

J2 uin continetis yocem indicem ftultitia yeîbe, tefiempaucitatisi'increpat; ac imperat. Pactes<br />

tnthymemanudum hoc modo : Tacere yospreîlat, quia clamorbtc oîlendit & ftultitiam yefiram,<br />

& paucitatem. Optamas .Idem in eodem loco, Vtinam banc mibifacultatem caufa concederet,yt<br />

poffem hec predicare,C.Rabirij.manu Lucimt Satuminumboîlem pop.Rom.interfeclum.Fiet<br />

enthymemapurumfinefigura, ^iuderempredicare à Rabirio Satuminum effe ctfum,quia<br />

bofi'ts eratpop.Rotn.yt propofit» nonordtturCicero pro Mtlone,gu6d fiduodecimtaiule<br />

notlurnumfurem quoquo modo ,iiurnum autem, fi fi telo defenderet, mterfici impune yoluerunf.quis<br />

eîl qui,quoquo modo .quis interfetlus fit, p#niendumj>utet?Hic ratiojeinde inteatio.Dealtero<br />

ordine,qm multa commifiet ornamenta & motus,non eft exemplum exponedum,<br />

quia nimiv.m proltxum.Confiat autem inter argumentationes effe loeoscommunes, figuras,fe»r<br />

tentias , affeilus, expofitiones, commorationes, que finit argumentationis ornamenta , & q"'<br />

jtcinterfiruntur, yt imgeriti yix fendant argumentas Aicdntque oratms nulla pugnare arg»'


PARTIT. OR AT.<br />

mentatione. imiter interdum que emntfatis apertaponemttt, neque concludmtu. Cicero pro<br />

Milone, Eius mert'nfidetis yltores,cuius yitamfiputetisper yos reîlitui poffe , nolitis. Fufius<br />

ijhic explicaripotefl,Bius ylcifci mortem iniqmm eU,cuius ipfi yitam refiituere nolttis. P.Clodij<br />

yitam reïlituere nolit'u,ideo tnortU eius yltores fédère non debetis.<br />

X, ^IT O M V S. Cum interrogamus nofinetipfios,autpercotamur.)Interrogamus noftnetipfos<br />

explanandi caufa,boc modo.Curigitur incaidium curiejoppugnationem edium M,Le<br />

pdi,cedem banc ipfian contra ^empublicam finatusfàclam effe decreuit ? quia nulle yis yn -<br />

quam eTl in libéra cmitate fufcepta inter dues non contra Xempub.Item,g_ûid ergo tulit?nemfe<br />

yt quereretur: quidporro querendum es~l?faClum ne fit? at confiât à quo:atpatet. Et pauli<br />

fifi,NumigituryUaqueflio de ^ifrtcani morte lata efi?certè nuUa:qutd ita?qui a no aliofacinore<br />

clari homines,alio obfcuri necatur. Percontamuraute inftandi caufit,nepe quod negari,yel<br />

dicinonpoteft,yt,Dixit ne tandem caufam C.Fidiculanus Falcula?Et,' An yero iudices yos<br />

foli igmratis?yosbofpites in bac yrbeyerfamini?yefireperegrinantur aures? neque in hoc peruagato<br />

ciuitatis fermons yerfantur?Item,£uem igitur cum omnium gracia noluit,bunc yolutt<br />

eualiquoruquerela?Et, gnidenim Tubero tuus illein acte Pharfalica gladius agebat?cuiut<br />

latus ille mucro petebat?quod yltimu arguit,priera tum affirmant,tum negant infiando. Imferamus<br />

hoc modo: Non arma expédient, totâque ex yrbe fiquentur. Ferte citi flammes, date<br />

yela,impelliteremos. I, fiquere Italiam yentts,pete régna peryndes.Etpro Milone,Excitate,excitate<br />

eum ab inferis,frangeùs impetum yiui,cuius yixfufiinetisfurias infipulti.Optatnus<br />

autem, Vtinam dq immortalesfectffent,yt P.Clodius non modo yiueretjed etiamprêter,<br />

çonfiul,dit~lator effet,antequam hocfpeflaculum yiderem. Ex hoc génère funt etiam dubitationes,obiurgationes<br />

,comprecationes,deteftationes,adhortationes,aliaque id genus,quibus affeilut<br />

in dicendo exprimuntur. Vitare autem fimilitudinempoterimus.) Huius precepti exemples<br />

faulo antè attigimusjin declaranda diretta argumentatione,fied multa ybiquefunt obuia,tum<br />

in conieclura pro Milone, tum in aliis dtfputationibus . gmd dteit interdum que apertafint,<br />

breuiterponi,id non folum de oratione intelligendum eïi, fed etiam defingulis yerbis, yt, I, fiquere<br />

Italiam yent'ts ,pete régna per yndas :ybipericulum nauigationis duobus yerbis exprtffumest.Hecfiepefrequmtanturpluribus,yt,^cordaminiperdeosimmortales,quefueritceleritas<br />

reditus eius ?qm mgreffus inforum ardente curia? que magnitude animi? qui yultasfque<br />

*ratio?eir que fequuntur.<br />

COMMENT AXJ VS. Vtcùm interrogamus.) Ad bunc locumpertinct argumentatio<br />

quefitperfubieBionem , cum nos interrogamus & fiatim refpondemus . Perttnet &<br />

illa que fit per ratiocinationem, cum à nobis cuiufijue dilji rationefetimus, edmquefubiicimus,<br />

Sententiarum omamenta.) £ued depauculis figuris dixit,idem dereliquis efi intelligendum,<br />

dummodo hoc obfiruemus,yt eas commode aptemus. Pertinebant quoque ad ornandam argumétationem<br />

mu he etiam yerborumfigure ,fid temere Mis non duxi ytendum. Vitare autem.)<br />

Opttma argumentatio yirtutes babere débet,& yitits carere. Itaque yirtutes quafdam cemmemorauit,<br />

cum de yarietatedixif.fed yarietati fimilitudo opponitur, que yitiôfa est. ea yitatur<br />

adhibitis yarietatis preceptis, autpartium immutatione, aut quarundam detraclione. Etfi<br />

non omnia.) Interdum omittercoportetprofyllogifinos, interdum intentionem,interdumfiatis eft<br />

ratio cum conclufione.De bis autem mutationibus & detraflionibus yidete Fabium yltimo cafitelibriquinti.<br />

Mreuitérque interdum.') Sepenumeroargumentationesrhetorumfuntentbymematice,ac<br />

partem aliquam omittunt. £ucdfifiatis manifestum efi quid yelit colligereargutnentationefiua<br />

orator,conclufionefilet fiuperfedere.^llioquififemperedderet,yt inquit Fahtus,<br />

ùut oratio non continua,fed dialogo fimilis yideretur.<br />

C» F. Quid illa qua: fine arte appellantur.qua iandudum Prolat;<br />

ones {l<br />

am^mptadixiftijecquonammodo^ecquonarn loco artis indi- artificiel.<br />

gçnj? C. P. Illa vero indigent : & nec eô dicuntur fine arte,<br />

9


^llf^yU^r YVTF^ ^r-d^h^ M. T. CICERONIS<br />

V. 1 ^ ^ XV W ^ X C, ^<br />

W l^r^ZA^t^ quod ita funt : fed quod ea non parit oratoris arsjêdjoris ad<br />

fe delata,tamen arte tra£HT,& maxime in teflibus. Nam de toto<br />

génère.teflium,quàm id fit infirmum, fxpe dicendum efl:ôj<br />

argumenta,rerum efïè propria: teftimonia,voluntatum : vtendûmque<br />

efi exemplis,quibus teflibus creditû non fit: & de fingulis<br />

teflibus, fi natura vani, fi leues, fi cum ignominia,fi fpe, fî<br />

MCTUJFI iracûdia,fi mifericordia impulfi,fi pra;mio,fi gratiaad-<br />

Jl du£li,comparandique fuperiore cum authoritatc teflium, qui<br />

D U S<br />

' fr.^*^»*^ tamen creditum non fii.S#pe etiam quxflipnibusrefiflen-<br />

W C * ^-/V- ^ dum cfl,quod & dolorem fugientes multi in tormentis emen-<br />

T^rvï^titi perfxpe funt,morique maluerunt falfum fatendo,quàm ve<br />

^^*j~yvrci.i* rè inficiando dolere. Multi etiamfuamvitâneglexerût/vteos<br />

' U<br />

s c n a r r c s<br />

K^a'~~ ^ ^ i° quàm ipfi fibi efïcnt, liberarent. AEj autem<br />

" * J<br />

f**y^' ,<br />

'°** ,L<br />

- aut natura corporis, aut confuetudine dolen di, aut metu fu<br />

. pli ci j, aut mortis, vim tormentorum pertulerunt. Alij emenu<br />

n t<br />

' ^t^^^f^^ ^ ^ * n e o s<br />


PARTIT. OR AT. ç 2<br />

treiatur. vfiu 'fi f>*c "rte pro Flacco,vbi primum infiilatur vniuerfum genus tefiiS Crtconm<br />

tanquam diffluens vanitate atque leuitate. Tefiimoniorum,inquit,religionem & fidem nunquâ<br />

iîla natio coluit,& que fieqmntur. Deinde comparât eos Romanis teîiibasjis quibus etiam creii<br />

non <strong>vu</strong>lt.poilea accedit ad fingulos : tandemque colligit,nihil religione tejlatum, nihil veritatefiundatum,<br />

nihil dolore expreffum uontraque omnia compta libidine, iracundia,fiudio,<br />

preeio,periune reperientur,que,quoniam longiorafunt, apud eum legenda tibi relmquo, argumenta<br />

teilibusantepofitttproCeho, Vosabducam à teflibus,neq;huiusiudicijveritatem,que<br />

mutari nullo modopoteTt,in volmtatc teilium coUocarifinam : quefacillimèfingi,nullo neoytio<br />

jletliac detorquen poteft.Argumentis agemus.RAiquafumes ex oratione in Vatmium teîïïem,<br />

Hec & fimiliadicuntur inteftes.Pro teflibus autem dicendafunt contraria. AJfumpta,extrinfecus<br />

in caufam recepta.Ecqmnam modo,an aliquo modo, gjtxiliones tormenta fiunt, quibus<br />

txquxritur veritas. lllis no ejfe credenduprobatur,qubd aliis patientia facile medaciumfaciat,<br />

alits infirmitésnecejfarium.Infirmi doloremfugiunf.ideôquefalfiumconfitentur. Robufti met»<br />

fuppttcij aut mortis -vim tormentorumperferunt:alq ementiuntur in eos quo s oderunt, yt Cafia<br />

pro Milone:aut pro charis amicis ne vitx quidem parcmt.Jd eofrequentius accidebat,quod Rome<br />

ferui,mifirum hominum genus,non liberi,tormento cruciabantur. Deferuis in tormenta con<br />

ieclis, quxdam pro Cluentio,quxdam pro Milone.fid nihil ad becprecepta,que temporibus nofiris<br />

etfi yfu euenire pojfunt,non tamen apud nos habentfirmum prxfidium.In y tronque partent<br />

funt exemplarvt argentarij cuiufdam feruus innocens, qui dolorem ferre non pojfet, in forment»<br />

ementitus,fupplicio mortis ajftttus efi.Contra feruus Antonij oratoris nolmt verum confiteri.<br />

Jtemadcometturamfaciendam loci funt, quales afiignauitin ïlatu conieilurali, vnde fiumuntur<br />

argumenta. Ad hec tesiimonia ey quefiiones refelluntur, fi quid ambiguë diélum, quod in<br />

alium fenfum trahi pofiif.aut inconftanter,vt dijfentaneum prioribus.aut incredibiliter ,quod alienum<br />

à yeritate : aut aliter ab alio teslediclum. Cicero pro Cecinna, Fidiculanum teslem arguit,quoniam<br />

aliter dixijj"et quàm ceteri testes,quoniam tnconfianter,qui nullos armâtes fuijfe<br />

qtsum dixijfet,poslea feruos fuos armâtes fuijfe dixit.<br />

L AT O M VS. £>uid illa que fine arte appellantur?)Dixit de argumentit infitis,quotnodo<br />

in confirmatione cy reprehenfione trailanda fint, mme de ajfumptu loquitur, qux priuatam<br />

prxceptionem habent. De toto génère teftium ipfe difputat in oratione pro Flacco, vbi Crxcos<br />

teftesreprebendit. Argumenta ey teftimonia confertin oratione pro Cxlio,itempro SyUa,vbi<br />

vitam anteailam teftimoniis opponit. Defingulis teflibus dicit in eadem oratione pro Flacco,<br />

itempro Cecinna. Sxpe etiam quxstionibus refiîlendum eft.) Qmftiones funt tormenta, que<br />

ey confirmari ey reprehendifilent,ytproMilene,pro Celio, pro Cluentio. Sed tota dijputandi<br />

ratio ey in h'is,& in teflibus circaperfonas,ey circa ea que diSlafimt,yerfiatur. Itaq; mperfonts<br />

jpetlatur natura,affétl'to,fortuna.In dtilis,fi quid ambiguë,mconflantc<strong>rj</strong>ncredibiltter,y ariè<br />

dtClum efl.de quo toto génère tradit Fabius lib.t.<br />

L E O D E G A RJ V S. £»}d iUa,que fine arte appellantur.) Quiptilianus initio<br />

libriquintifacitfex fpecies argumentoruminartifictalium. Arifloteles cap.i. lib.l.ad Theodeilenfacit<br />

tres.Cicero hoc loco duos,in Topicis ynam : & profetlo prxiudicium, rumor, tormentum,<br />

tabule, iufiurandum, teftes, continentur yna appellatione teilimonij, ytendûmque eft<br />

exemplis.) Vide Valerium Max.lib.t.cap.c. De fingulis.)Huc pertinet lex prima,cum fiecuda,ey<br />

tertia,tit.de teftib.apudpandetlas. Hue etiam Jpeclat caput feptimum lib. quinti apud<br />

pxndeilas.Huc etiam jpeclat caput feptimum lib.quinti apud gjtintilianum.Et cap.ç .lib.î,<br />

apud Valerium Max. Sxpe etiam quxflionibus.)De hu locis à queftiombus contra quxftiones,à<br />

rumoribus contra rumores,a teflibus contra teftes,agit familiariter author rhet.ad Hcren*<br />

lib.t. In torment'ts.) Vlpianus.l.prima.jf.de quxftiombus fie ait, Quxflioni nec femper, nec<br />

nunquam fidem eJfehabendam,confiitutiontbus declaratur. Vide Valerium Maximum lib.S.<br />

cap.4.. Multi etiam.) His de rébus multa,ea'queprxclara exempla habts apud Alexandrur»<br />

ab Alexandre: cap.ylt.lib.primi.<br />

COMMENTA RJ V S. £jùà illa eyc.) Seorfum docet refutationem tnartificialium<br />

locorum,quifere proprij funt conieclurx,eorum tamen omifit confirmationem,aut Imiter<br />

hec loco attingit,quod quanquam induTtriam oratoris aliquampostulent y tcofirmentur,tamen . . -t<br />

q ij


C<br />

m. t; c i c e r o n i s<br />

*&U^WZ. *"-(• '# l<br />

*2> f~fio m»m"tofaits yalent,ac maxlmo labortrefdmitur. Illa yero indigent ^toiolphiM ^tgrU<br />

cola in capite depronunciat'is h te argumenta putat artificialia, quatenus ab oratore accommo»<br />

dantnr ad propojitum: inartijuialia,quatenus à teftibus ducuntur in remprefentem. ItaqueCi*<br />

ceronem reprehendit: fii nobis fatis efldicere inuentionem arte carere,non traflationem.ey alioqui<br />

hacpracepta dantur de caufis iudicialibus, in quibus borum locorum inuentio caret arte.<br />

Nam ietoto.) Locos communes appellant rbetores confirmationes aut refutationes locorum<br />

inartificialium. Sunt igitur hi loci communes in teîlimoniis, teîlibus an maior fides ddhibendtt<br />

fit, an arçumentU. Et argumenta.") Sic Cicero in oratione pro Calio teîlibus opponit argw<br />

menta,ac ytitur bac ratione. Volnntatum.) Id eîi ,pro Itbidine ey yoluntate cuiufijue,<br />

j^uipus teftibus creditum non fit. ) Cicero in oratione pro Fonteio Callorum teîlimonio oppa.<br />

nit exemplum Scauri & Luci) Crafii oratoris. guibut in teîlimonio dteendo non fit credendit,<br />

exponit Valerius libro oflauo in capite de teftibus. Si cum ignominia.) ylpud turifionfukot<br />

fides no babebatur eius teîlimonio,qui effet ignominia notatus ey infamia: yt hoc quoque tempore,<br />

qui exercent artem ludicram,àtefiimonio repellipoffunt. Denique poterunt duc» argumenta<br />

ad teftem refutandum ex attributif perfonx. Mifericordia.) Fabius ait pracipuum effe locum<br />

in refellendis teftibus, fi caufam propter quam nocere y élit,in médium adferrepofiimus.Hit<br />

igitur Cicero multas enumerat confits. Sape etiam.) ^uaîl'tones appellat tormenta que adbibentur<br />

ai yerum eruendum. Meminit autem duorum locorum inartificialium, quia eorum opefofifiima<br />

eft tradatio.Itaque apud iurifconfultosprolixifiimts duobus titulis traElantur.gjit-<br />

^ionum refutatio locos habet communes. Efl locus,de vi doloris: indeprouerbium illud apud Fatum,<br />

Metietur in tormentis qui doloremferet,mentietur qui non feret. In tormentts ementiti<br />

ferfape funt.) Vt feruus argentarij,qui yûexandrum Faiqferuum interfecijfe dicebatur,tortus<br />

eadem esl confejfus, ey pauculis poîi diebus domum eft reuerfus yilexander. Tîuius rei exempta<br />

multa funt apud Valerium libro oClauo , in capite de quaîlionibus. ytlij autem eyc) vt<br />

Philippus feruus Flacci oflies tortus nihil dixit in herum.ey feruus ylntonqfipties tortus non<br />

obtinuit dominum. yllq ementiti fuut,eyc.) Vt ^eno Eleates,qui cùm torqueretur à I'hilaride,coniurationis<br />

confiios indicauit eius amicos omnes, quos aquè atque tyrannum oderat. V*<br />

lerius depatientia. Neque efl obfcurum,eyc.) Cum exempta propofuerimus yel de tolerantia<br />

doloris,yel de doloris impatietia,coniee~luris eyfufpicionibus ytemurad yttlitatemfà pu-<br />

'véa. pQfnÇ3fii fentis,ytofiendamus hominem tortum yel perpeffione doloris, yel ex impatientia doloris culpam<br />

fa •.*•"• w^—~ agnouiffe, yitque etiam incurrit.) Locifuperiores yel are ducebantur, yel à perfona, yel i<br />

r<br />

&-**£"ÇLl+tè»c£?twiL- faElisfequentes à diclis.Etenimfi quid deprebendipofiit répugnons,y arium,aut incredibile,}»<br />

->A~) . tentifiimum efi argumentum yel ad référendum tefiem,yel ad quaftionem.Itaque Fabius aitar<br />

Ï3£ t<br />

'fi c<br />

^ s<br />

ejfe,interrogando euoeare teflem,yt cogatur dicere aliquid contrarium, Id autem efjicitm<br />

induflione Socratica. ytititem optimum ejfe,ea qua dixerint,interfi comparare ey collidere.<br />

Si aut ambiguë',) yimbigimm eft in oratione homonymum.ln diclione aliquando ambigmm<br />

fil in homonym'is.<br />

- CpFpJ£ t&matibip arsreflatc : orationis,quçpofira in _ pero<br />

^ ^andoelt^ dequ^fa^e ^lima^cbre. C. P. Facilior ei1 ex-<br />

TeTçnurnlfôtîomm. A^^jnLAte & hi c ett propnus<br />

ioeus^n ^sMjp^ror^n^^^cu^u peroraijdQ:pC«\cunu igfc^. iglo Q/anoj^SjaecJ/nattonesaa<br />

^.-^^-..^<br />

^mplmcancfum daçtu^cSffirmatarè^u^ïïa^autrep'fèhéfa. Eft<br />

^ ptuani-


S T \ E S A-E vS. Peror4tioefiexftemœcom{ujîo 3qtkcnatmrafèquîturatîatpartes',<br />

yt finis ac moins orationis.Diuiditurin duos fartes, amplificationem, & enumerationem.ant<br />

enim mouereyolumusajfeBus , facilita obtinendx caufa gratia: aut àifiipataflrarfa'queargumenta<br />

in ynum colli%ere,yt quid efj-iciant,intelligat auditor. y truque locis ytile.Inde nata dun<br />

partes, duple'xque ratio perorandi. Motus eîlprior. Isin amplifications maxime confifiit. Amr<br />

Jl *»+ phficationi locum attrtbuif.eam deinde finit: & demum qua rations conficiatur,oflendit. Locus<br />

est eiproprius in perorando.Sed &aliquandoprimas habet: aliquando féquitur in curfuque-<br />

Jlienes, quum e


M. T. CICERONIS<br />


PARTIT. ORAT. ^<br />

t>*td,qti* non perfiflèexpofita,fed quafi abrupt* eît : yt, En eut libères tues commit tas. Put<br />

maïùm eîiifta tanta audacia atque amentialitem, Tante'ne tua Verres libidines enmt?Talis<br />

eîfferè tota peroratiopro Milone,prefirtim ybi ardet. Nam initiofedatioreïl, ac proinde explanatior.<br />

Nohtt,fi innoflro omnium fletu nullam lachrymam afpexiîtis Mtlonis. Ut quanto<br />

vehementioraque feq»untur,acproinde minus explan^ta,Ofruflra,inquit,fufiepti mei labores,o<br />

jpesfaïïaces,ôinanescogitationestnee.Urdetifiimavero Hla,& iam plané abrupta,^uid<br />

iam reflatfquid babeo? quiddicampro tuis in me meritis?Item, ornemiferum, o me infœlicem.<br />

Puodetiam valetphnmuminexprimendis affeclibns,vtnontantùm fubita& quafi errnnpensfit<br />

ratio,fid etiam interclufa mot» ac fenfu ipfi abr»pta:vt,guos egofid motos frefiat com<br />

ponerefluflus.ey apud Terentium, Egône illam? que me? que iUum?que non? mort me mahm.<br />

Uec grauibus referta verbis effe debent,quod ùs adiuuatur amplificatio,fine qua nuïïus magnm<br />

affectas excitaripoteîi.<br />

LEODEGUXjvS. Extrema.)Conclufio (que çy peroratio,ey cumulus dicituf)efl<br />

exitus ey determinatio totim orationis.Eius duplex ratiopofita efl(inquitP^uintihanui<br />

cap.l.lib.6,)aut in rebut,aut in ajfectibus .rerum repetitio,vel congregatio,vet anacepbaleofis,vel<br />

enumeratio,memonam iudicis reficit,ey totamfimul caufam ponit ante oculos, &• etiam<br />

fi per fingula minus mouerat,turba valef.fed tamen multe funt caufe,in quibus nullo modo<br />

fit necejfarta rerum repetitio, fi breues ey fimphces fint. Ujfetlus autem mouentur,fi aliternonpotefi<br />

obtineri veraey iufta ey in communeprofutura caufa : mouentur autem affectas<br />

rébus &• verbis. Motu animorum conciliet in dicendo fidem. ) Ujfectas plus poffimt ad fidem<br />

faciendam quim probationes. Nam probationes duntaxat ejfictunt, vt caufam nofiram<br />

tneliorem putent iadices:affec~lus vero preflant,vt etiam velmf.fed id quia volunt,credunt quoque.<br />

Nam cum irafcifauere, odiffe, mifereri cceperunt, agi iam rem fitam exiîlimant, ey ficut<br />

amantes iudicare déforma non poffimt (quia fenfitm oculorum premit amor) ita omnem inquirende<br />

veritatis rationem iudex amittit occupatas ajfectibus,efiufert»r,çy velut rapido fittmini<br />

obfequitur.<br />

C O M M EN TU RJ V


M. T. CICERONIS<br />

rare ejuii appellet Cicero rtlatienem. Et ea que afcendunt.) Ea eîifigura que dicitur XXÎ-<br />

pxÇ,ftatus yerterefolent ncnnulli. ^ilij gradiculos:Cornificius gradattonem.Hoc genus ampli,<br />

ficandi appelât Fabius,perincrementum. Quafi naturalis &c.) Fabius libro decimo,cùm<br />

de modo fcribenit loquitur , aitaffetlus non tam confiare diligentia, quàm colore, atque ita fi.<br />

gnificatnonopus effe magna arte, fed naturali impetu. Macrobius autem lib. 4-.ybi yerbafit.<br />

citdehabitu orationis pathetice,a» eam orationem effe debereabruptam: ytprimo ^iEneidos,<br />

Me'neincepto defiîlere yiilamfEa est oratio, quam yocatncn explanatam Cicero. Hue etiam<br />

faciunt ecltpfis & apofiopefis.<br />

UmpUficatto m }Jf£c igitur in verbis, q<strong>vu</strong>bus achovocis, <strong>vu</strong>ltus, &<br />

téM<br />

'<br />

co<br />

^m^ s<br />

>& â<br />

gi^^PCTârfSH^^data eft.<br />

genda. Nanrïixc j^^J^dp^^er^iu 3<br />

> 0 1 1 1 1 1<br />

grauiora<br />

funt quàm caufa, dtïîgenterferè quid quenque deceat, iudi<br />

candum eft.<br />

ST R\E S ^IE y S. NihilproderitoptimUyerlUyti.nifiqualiafimt ,tatiaiH


PARTÎT. OPvAT. ^<br />

Rerum amplmcatio iumiture^e^^ci^m^b^s^^ibui<br />

illa qua; di&afunt a^r^^|meque"^enni?ioné1 valelî<br />

conglobata;|©t confequentium frequentatio, & contrariarum,&difsimilium,&mterièpu^nantium<br />

rerumconflictio,<br />

. & caufa;, &^a qux funt de cam^rfa-maximéq-fimijitudines<br />

i& e^emplafficta; etiam periona;,muta denique iraquanturx^<br />

û<br />

eum tamenpoftulantminorem ey remifiiorem,vt médiocres.Hue pertinet diuijîo idU Crttcorum,<br />

quafdam caufits ejfe ethicM,quafdampatbeticas,quafdam concertatiuas.<br />

S T RJZ S AE V S. Rerum amplificatio fumitur eifdem locis omnibus, quibus argumenta<br />

eruuntur : vt definitiene, confequentibns, contrariU, difiimilibus, repugnantibus, caujis,<br />

tfftilis,ey exemplis: quorum vim naturdmqueprius expofitimus.Definitiones valent conghbatx,&<br />

in vnum colleilx,quia rem vehemeter illustrant. Antonius fecundo de Oratorefic amplifieat<br />

hiftoriam,Hifioria vero teftis temporum, lux veritatis,vita memorix,magiîha vitx,nuntia<br />

vetufiatis, qua voce alia nifi orator'n ,immortalitati commendatur f Hic qumque funt tanquam<br />

definitiones.Tibme vilis eîiiUa doilrina Rhetoricx? qux fit orandifacultas? ars bene diccendi?fiientia<br />

grauiter ey copiofèdifferendi? inueniendi magiftra atque dtJponendi,citm elocutione,memoria,<br />

& aptapronunciatione? qux dicit accommodate adperfuadendum f que docet,<br />

mouet,atque deleilatfhic fex definitiones conglobatx.An definitiones conglobatas dicitfingulos<br />

defcriptiones,qux rerumfrequentia denfit,rem autlius eommonîhant? Certedefinitio multu &<br />

verbts ey rébusgrauibus auila, non tantumgénère ey proprietate vel d/jferentia comprehenfa,<br />

ad demonfirandu quid resfitplurimu valet & eiufmodi conglobata dicipoteîl. Confequentium<br />

frequetatio eîi enumeratio confiquentiit crcbra,qualis eft in coclufione pro Mtlone, Quiàvos iudicesfquo<br />

tandem animo eritisfmemoria Milonis retinebitis,ipfim eiiciet'u? eyqua fequuntur.<br />

Damnatione Milonis bacfequutur,eiet~tio viri,ey digniore effe locum in terris qui hac virtutem<br />

excipiat,ey milites quondamforti(iimos,ignauosfuiffe inciuis inuitlipericult?,ey à Cicérone m<br />

fatrianon eum potuifferetineri,à quoreuoeatuserat in patria,ey eundem nonhabitumm quoi,<br />

refpodeat liberis,^umtôquefratri. Idem facit in oratione pro Murxna multofufius ac vehemetius.Contraria<br />

fi conferuntur, elucefiunt, ey inde vires addunt orationi. Cicero, O fpeSlaculum<br />

illud non modo bominibus,fid vndis ipfis ey littortbus luéluofum,cederepatria feruatorem eius,<br />

manere tnpatriaperditores.Difiimilia, funt.différencia que dijferunt àpugnantibus : quodetfi<br />

vmnia pugnantia funt difiimilia, tamen omnia difiimilia non funt pugnantia : vt luxuries &<br />

arrogantia non répugnant,fèidifiimilia funt.Cicero de villa M. Varronis, O teEla ipfa mifera,<br />

quàm iifpari domino tenebanturf Studiorum enimfuorum M. Varro voluit effe illud, non libidinum<br />

diuerforium.^ux in illa villa antè dicebanturî qux cogitabantar? qua literis mâdabanturfiurapop.Rom.monumenta<br />

maiorum,omnisfapientix ratio, omnifque doilrina. Atenim te<br />

inqmlino,non enim domino ,perfimabant omnia vocibus ebriorum, natabantpammenta vins,<br />

madebantpanetes,ingentiipuericummeritoriis,fiorta Inter matreffamiltàs verfabantur.Repugnantia<br />

funt décima Philip.£ux eft enim iîla tua oratio Calêne? qux mens,qui nunquam pofi<br />

Calendas Ianuarias idemfinfiris, quod is qui te fententiam prius rogatfCur nunquam tam fréquent<br />

finatusfuit, quo vnus aliquis tuam fententiamfecutusfit ? Cur femper tui difiimiles défendis<br />

?Cur quum te ey vita eyfortuna tua ad otium ey dignitatem inuitet, eaprobas, ea decemU,eafientis,qux<br />

funt inimtca ey otio communi,ey dignitati tuxfHxc i» repugnantibus pono,<br />

quia (vt ait) dignitas hominU & eius verbapugnant,& fui difiimiles,id eîi, probus imfrobos<br />

Aie défendit. Aptius eîi exemplumpro Rofcio Comcedo, £_ua inre mihi ridicule es vifus<br />

effe inconftans,qui eundem ey lxderes,ey laudares,ey virum optimum, & hominem improbiffimum<br />

ejfediceres. Eundem tu ey honoris caufa appeUabas ,& virumprimarium effe dicebas,<br />

& fociumfraudaffe argiiebas, Caufx,ey ea quxfimtdecaufis ortafid eft effecla,iuuantampli-<br />

r<br />

•lificalto H» r 2)<br />

1<br />

1» >


M. T. CICERONIS<br />

ficationem.CiceYo 1Tant&' ne tue Verres libtdines erunt,rt ex* capere acfitftinere nonfroulncU<br />

pop. T^om.non nationes extere pofîmt? Tune quod yideris,quod audier'is, quod concupteris , q ^<br />

co


PARTIT. O R A T. 66 4^*7^ ^-^-^


M. T. CICERQNIS c 9 y r^<br />

nibus autem fbonorum afc maToru enumerationes oc exem<br />

valent plurimum.In iudiciis,accufatori ferè,quç ad iracundiâ:<br />

rec^J0UiiCjUe,qu2 ad mifer^gr^iâ pertinent.Nonnunquam<br />

tamenaccuiator milerîcordiam mouere débet, & defenfor<br />

iracundiam.<br />

S T 3{jE. JS UE VS. Non omnis caufa patitur aihiberi magna,fi fi quandopatietur,orationem<br />

efficient ampliore.Cicero,Non<strong>vu</strong>ltpop.Xom.obfiletis criminibus accufari Verrem<br />

: nouapoftulat,inaudita defiderat : non de pretore Sicilie, fed de crudehfiimo tyranno fieri<br />

iudicmm arbitratur.Includuntur in carcerem condemnati,fupplicium conftituitùr in i!los,fumitur<br />

de mifiris parentibus nauarchorum,adiré adfilios fuos,liberis fuis cibum vefiitûmque introferre<br />

prohibentur.Patres bi quos videtis iacebantin limine, matréfque miferapernoShabat ad oftium<br />

carceris,ab extremo complexu liberum excluf&:qu& nihil aliud orabant,mfi vtfiliori extremum<br />

fpiritum excipere fibi liceret.H £c Cicero velut admiranda proponit. Ulia funt magna<br />

natura,al:a vfu.Natura,vt cxleftia,tonitrua,imbres,tempeftates,fyderumftellarûmque infilit&mHtatknes:vtdiuma,oracula,vaticinia,refponfa,fomnia:vteaquorumobftur£caufa<br />

latent,<br />

•yt luce videri cometendupts vlulare in ciuitate,monftragigni,triftem apparere naturam.Omnium<br />

iftorum pulcberrimum reperies exemplum in fine lib.l.Ceorgicôn,vbi Virgilius admirahi<br />

liter ampltficat illam Cafarianœ mortis atrocitatem.Cicero tertia aflhnein Verrem,loquens de<br />

fimulaebris ex fano Upollinisà Verre fublatis,vtiturbocamplificandigénère. Tum fubitàtepeftates<br />

coorU funt maxim£,Iudkesn>t non modo proficifii quum cuperet Dolabella,non pajfet,.<br />

fed yix in opptdo confifteref.ita magnifiuEhts eiiciebantur. Hic nauis illapradonis iftius oiirnla<br />

Jignù religiofis,expulfa atque eietlafiucïu,frangitur;in littore figna illa Upollinis repertuntur,<br />

iujfu Dolabellx reponuntur, tempeftas fidatur. Vfu & confuetudme yiuendi magna funt, qua<br />

profimt yel obfunt hominivehementius,vt bac tria,charitas,amor,virtus,& contraria.Cbaritas<br />

eîi in deos,inpatriam,in parentes. Umor infratres,coniuges,liberos,familiares.Cbaritas amor<br />

eft fanl~lus:amor autem latinspatet.H'ontfias eft in omnigénère virtutum: & qusdam ci'<br />

travirtutembonefiafitnt,vtelegansratioloquendi,vtgeftus decens.£uj,fufiusytunturnomine<br />

virtutis^iufinodi paruas bonefiâtes dicunte/fe virtutes.Hifie rébus vtitur in peroratione pro<br />

Milone,cuius inpatriam charitatem,in ciues amorem,in agendo virtutem vehementer explicat.<br />

Ex ils & cohortationes fumuntur ai ea retinenda,& in eos à quibus ea violata funt,odia incitantur,qua<br />

traClatipfigrauiter U.Philip.m Dolabeîlamconfulem, quiTrebonium crudeliter<br />

occiderat.In amplificationibus mouentur affetlus àpatribus pro liberis, à liberis pro patribus,ab<br />

infimtibus,àpropinquU,a familiaribus, ab iis qui vel autboritate vel mifiratione poffimt<br />

commouere iudices.Exemplapro Sylla, & pro Flacco. Nihil efétam mifirabile, quàm ex<br />

beato mifer.quale fit hoc,intelliges ex oratione pro Rabirio Pofthumo. Occultât pecuniam Poftbumus.<br />

Latent régi £ dmitix.Ecqms eft ex tanto populo,quibona C. Rabirij Pofthumi nummo<br />

feftertio fibi addki y élit? Sed miferum me: Quanta hxc dixi cum dolore i Hem Pofthume, tint<br />

es Curij filius? C.Rabirijiudicio & voluntatefilius, natura foror'is filius ? tûne ille in omneis<br />

tuos liberaUsïcuius multos bonitas locup!etauit?qui nihil pro fudifti?nihil vnquam in libidinem<br />

contuliïti? Tua Pofthume nummo feftertio à me addicuntur? O meum mifirum acerbùmq; przconium.Hoc<br />

infigne amplificandi genus.In mifiratione non effe commorandum monuit rbetor<br />

Upollonius,quia cito arefcit lacbryma,pr£fertim inalienis malts.quod file £ui/itilianus expouit,Nunquam<br />

débet effe longa mtfiratio.Nec enim fine caufa ditlum est, nihil facilius quàm<br />

lachrymas marefiere.N'amquum etiam veros iolores mitiget temfus, citius euanefeat necejfe<br />

eft illa quam dicendoeffinximus imago,in qua fi moramur, lachrymisfatigatur auditor,& reqtiiefcit,ey<br />

ab illo qnem cceperat impetu ad rattonem redit. Obferuandum pnterea,ne quicquam<br />

vimis emcleatumfit,hoc eîtfufè & fubtilherexplkatum,quiammuta eft omnis diligetia,nud-


PARTIT. OR AT. $j<br />

tàque parut llctt.fu omnia iicere conatur. ^implificatio graiia requir'tt,quaUa funt que fauta<br />

anti yerbis & ribus iiuifa ponebut.Faciendtis ergo ddeflw,,nitend»mque iudicio,quo-quaq;<br />

in caufit génère ytamur augendi.aliud enim aliis comeniet locis.Nec que de ampliftcatione dtcuntur<br />

in vnam caufamcadunt omnia. Nam quum fint tria gênera caufirum, inexamationt<br />

pue demonftratione,que ad ddeClationem comparatur,ij loci tratlandifunt,qui mouere poffunt<br />

cxpettationem,admtrationem,voluptatem. ExpeClatio eft ex noua génère dicendi:quo laudauit<br />

^Lrchiam po'e'tam,in cuius admirationem ducit auditores cum voluptate. Demonftratioferè con<br />

ftatfuauinarratione.Suauis autem narratio est, que habet aimirationes, expeflationes, exitut<br />

impinatos.lncohortationibw,&génèrefuafrto,bonorumacmalorum enxmerationes grexem<br />

pla valent plurimùm,vt in orationibus contra Seruilîum Rtdlum yideas : quale iftuc es! luculen<br />

tifiimum-.Vnwmnefuniumpulcherrimumpop. Rom. caputycftrepecunie,pactsornamentum,<br />

fubfidium bellifundamentum yet~higalium,horreum legionum,folattumannme,difperirepatUminif<br />

Subdit exemplum, ^4.n obhti eftis,Italico beUo,amif?is ceterii veSligalibut, quantos agri<br />

Campant frudibus exercitus alueritts ? In génère iudiciali difceptatores concitat accufator, yt<br />

ipfefacitin Verremfrequentifiimé.Contràmitigatpatronus,vtidem pro Milone. ^iliqurando)<br />

mutantur officia pro queftionum varietate, yt ipfe erga Sthenium mifericordiam mouet accufittor-.defenfor<br />

idem iracuniiam in Roftios Sexti Roftij propinqUQS,quoi nunquam faceret in litigatorem<br />

fitum.<br />

L ^LT O M V S. Omnino'que ea funt adbibenda.) Omnit affetïus ex opinione boni vel<br />

malt nafiitur,^ perfimam fubieilam habet,cui quid dignum vel indignum acctdere, accidiffe,<br />

cafurum effe videatur.eâqueaut noftra perfona eft,aut cmiuntïa,aut aliéna.Itaquefit,yt quan -<br />

*to mains apparet id effe,quod alicui accidit,tanto grauior ajfeélus oriatur. Magna autem yidetur<br />

alia natura,alia vfu, que in bonis malîfque rébus colliguntur argumentât lone ex eifdem locis,ex<br />

quibus paraturfides, que amplificatto appe'datur . Natura magna videntur ,yt ctdeftix<br />

ac diuina, que ad naturampoteftate'mque deorum pertinent. Obfiure caufe eorum funt, que in<br />

terris mundôque admirabilia funt,y t ardorumceli,terremotuum, tempeftatum, defeflionis folis<br />

ac lune,vicifiituiims temporum,eftus maris, inundationum. que explicantur à pbtlofophis,<br />

& à <strong>vu</strong>lgi fcientia remota funt, atque idcirco admirabilia. Valent maxime in demonftratiu»<br />

génère, vbi mouent expeflationem, & orationem admirabilem efficiunt. Vfit magna videntur,<br />

que prodeffe nobis vel obeffe vehementius poffunt, eâque tum ad charitatem,tum ad amorem,<br />

tum ad honeftatempertinent. Chari nobis fu/tt dij, patria, parentes, timoré fratres, coniuges,libéras,<br />

familiares completlimur. Honeftafunt, que cum virtute coniunfla funt : ex quibus<br />

ea maximi fiunt, que ad focietatem hominum tuindam, & ai liberalitatem valent. In<br />

his obtineniis,tueniis,recuperaniis, contrarilfque eorum vitandis amphficationes verfanturper<br />

cohortationem,vt Philip.^iliquanioperàeosimmortales P.C.patrmm animumyirtutemq;<br />

capiamus ,aut libertatem propriam Romani genens &-nomims recuptremus, aut mortemferuituti<br />

anteponamus. Odia incitantur in eos qui hec violant, vt in Verrem de religionibus, loct'fquefacris<br />

fpoliatU,^it~l.6.Itemieviolatispupillis ac viiuis^fl.^.ie vijibidine, & cruielitate,^4.El.A<br />

l.'& q.fedaliis etiam multis in locis. Mifiratio mouetur ex eifdem rébus per conqueftione,<br />

ytde Philodamo-ejrfil'toficuripercufiis,N'emo iam Dolabetta neque tuinequeliberùm<br />

tuorum,quos tu mi feras in egeftate & folitudine reliqiufti,mifereripoteîl. Verrefne ttbi tatifutt,<br />

&c.deinde odiuincitatnr in ipfum Verrem,Tante ne tue Verreslibidines erunt.ltem ^iil.-j.<br />

de ciue Romjn crucem a€to,St hec non ad dues Rom.non adaliquos amieos noftre ciuitatis,no<br />

ad eos qmpopuli Rom.namen audiffentjdenique fi non aàbomnves,verùm aibeftias,aut etiam<br />

(vt longius progreiiar]Y fi in aliqua iefertifïtma folitudine ad faxa & adfcopulos hec conqueri<br />

O- deplorare vailem, tamen omnia muta atque inanima tama tam indigna rerum atrocitate<br />

commouerentur. & quefequuntur. Proprius Ucas augendi in bis omnibus eft aut amifiit-,<br />

aut amittendt pericttlo. ^tmifits,yt ^Ai~l.T,.depupillu jpoliatis. Itaque de Iunio pupille, ûjmd<br />

ornamentumpueritie paterdeierat,indtcium atque mfigne fortune,hoc ab iftoprsihneereptS<br />

ejfegraviter gr acerbe homines ferebant. Et pro SyHa,Domus erit credo ornata,aperientur ma<br />

torum imagines, ipfe ornatum ac veftitum recuperabit. Omnia indices bec amij]a funt, omnia<br />

ge»eris,nomiiiis,honoris infigniaatque omamenta yimnimlU'j calamitate occiderunt,^imtt-<br />

r iij


M. T. CICERONIS<br />

ttnii periculum trailaturpro Milone,pro SyUa,pro Mur&na.Sed in his breuittromnia exprimtda<br />

erunt.ne languefcat affeilus,qui in medio etiam dohre abrumpendus eîl : yt pro Milone, in<br />

perorattoneiSed iam finis fit,neque enimpre lachrymii iam loqui pojfum. Nec nimis in augenia<br />

quicquam enucleandum eîl,nempeperfequendoJîngula,fedprecipua duntaxatponantur,tâque<br />

quitfi yltro fe offerentia.<br />

L E O V EC A RIV S. Natura,yt celefiia.)Sic Cicero à celefiibusfignis & diuinit<br />

prodigiis que. contigerunt ante coniurationem Catiline (quorummeminit libro primo déni<br />

uinatione)amplificat eam coniurationem. Ad communionem hominum.) Iuftitia,& Ub e.<br />

ralitas,yirtutes funt maxime populares,quoniam pofite funt in hominum focietate & communions<br />

feruanda. Nihil eîl enim.)Naturalisfauor eftpro laborantibus .ltaque in re dubia U<br />

gum peritifauet potins reo quàm aclori.Lfauorabiliores.ff.de reg.iur.Na ybi uonjis quifueris,<br />

JIO efi cm yel'u yiutre. Cito enim arefcit lachryma.) Significat bocprouerbio auditores cito de-<br />

Jînere maueri,& yehementem affeflum facile yerti in udium. yide prouerbium,lachryma nil<br />

citius arefcit. Nec quicquam.) Amphficatio fit rébus magnis,& yerbis grauibus. Sed qui<br />

minium enucleatus eft,& diligens,yerfatur in rébus minutis, que aduerfantur amplification),<br />

ergo nibil in amplificatione nimis enucleandum esl. lllud iam eîl iudicij.') Hoc preceptum<br />

etiam ad epiîlolas,& poémata pertinet. Esl autem eloquentte (ficut rehquarum rerum) fundamentum<br />

fapientia.Sapienter igitur aptabimus argumenta generibus caufarum ex fine motus<br />

quemproprium habent. Nonnunquam.) Aclor interdum (yt reus) mtfiricordiam mouet,<br />

yt fi conqueratur eum effe occifum cui multi fuperfint pupilli. Et contra reus (ytaftor) mouet<br />

iraatndiam,cùm infeclatur accufatorem calumniantem.<br />

C O M M EN TA RI y S. Omninôque.) Soientfere hommespofiquampofiœmnt<br />

locos comunes quatenusfunt Topici,fitbiicere locosproprios,yt nimirum tratlatiofitfaaltor.Ctterum<br />

hiproprij locipetuntur ab illa opinione,que de rébus habetur.qua fecundum Stoicos opinio<br />

affeilus efi caufa. Natura,yt &c.) Exemplo poterit ejfe deploratio mortis Cefaris infint<br />

libriprimi Ceorgic&n, Jllic enim Virgilius hec omnia perfequitur. EÎl etiam exemplumapui<br />

Ciceronem libro primo de Diutnatione, cum agit de prodigiis que precefferunt coniurationem,<br />

yfit,que yidentur.) Quanquam in yirtute natura eît,vt docet in Topicis,hic tamen illi trihuit<br />

yfum,non naturam, nimirum ex relatione, non reifpeculatione. Refpexit enim yfum eius<br />

in hominibus.Potefl quxri cur omiferit bona fortune & corporis,quibus hominesfummoperem»<br />

uentur :fed fat'is habet preîlantiora compleéli, yt bona animi : quanquam obiter aliorum meminit,y<br />

t cum dicit,fi bona ex fortuna &c. Et alioqui aliorum bonorum y fus refertur ad yirtwlem.<br />

Ex lis & cohortationes.) Materiam illam antea diîhibutam nunc quadantenu* aptat<br />

caufis.ld autem poîleafaciet enucleatiut. Nunc duntaxat meminit generis iudicialis & deliberatiui.<br />

Porro hec tota ratio pendet à queflionibus ailionis,que pofite funt in officia & mot».<br />

Proprius locus.) Pofuit antea locos Topicos, & eos qui materia fuppeditant affetlibus,fimt


PARTIT. ORAT. a<br />

uentîonem non magnopereprodeffefine iudicio. In Mis enim) Accommodât materlam fingu- * l'Ut<br />

lu caufis ex fine motus,quempnprium habent.Finis autem in demonfiratiuo génère efidehtla- (• O '<br />

tio. Bonorum ac malorum,ejrc) Ifta duo ad duos fines referri debent, fpem, ej- metum. Spes ^^T** q<br />

tri't in bonorum adeptione,& malorum fuga.Metus in amiflione bonorum erit,e> ccnficutioni *<br />

maloriiMuicgeneri conuemuntque ditta funt in yfû. Xeo plerunque.) Eos locos qui pertinet y> "^/T<br />

ad iracundiam &> mifericordtam,tratlautt cum ageret de yfu. Nam vfum accommodauit ge- *"<br />

neri deliberatiua &• iudiciali. Nonnunquam tamen.) Mouebit aceufator ajfetlum, ytfi con<br />

queratur interfetlum à reo bominem cui multi fint liberi.Nam ex hberorum arbitrât» nafiere-<br />

tur miferatio.Xeits contra mouet iracundiam,cum infettatur ascufaterem yt calumniantem. ita<br />

permutantut officia.<br />

Enumeratio reliqua efl:,no vnquam Iaudatorijfuafori non DttptUgop»<br />

4^^aton f^ius cjgàgyreoneceflària^HuiujIp^m^^p<br />

duo font fi au!%mOT«drôd«^<br />

teruallo tempons, vel longitodine orattr>niS : aut rrequentatis<br />

fîrmamentisorationù,&breuiter expofitis, vim efthabitura<br />

rxaufa maiorem.Et reotwul^ytendum eft.quodponenda funt<br />

contrant, quorum dilMoCio in breuitate latetwt ,'acurei pungent.Sed^er^nénumeratione<br />

^tar^urr^n^oftmtatîo mémo<br />

£ v<br />

ri^u ,<br />

i|^ omnia.<br />

,^n^mar^ttlf^<br />

ipfâ comprehendet.<br />

S T j \ E S AE VS. Zjerumrepetitio, quod aitgiùntilianUt, & congregatio, qu*<br />

Crecè dicitur où/*x.i$xKeâ.toatcji quibufdam Latinorum enumeratio, & memortam tudicis refi<br />

cit,0- totamfimulcaufamponitante oculos,& etiam fiperfingula minus mouerat, turba ya-<br />

let. Enumeratio laudatori nunquam,& fuafori non fiepe necejfaria.lUe memorie auditorum »»<br />

dijfidit,quia mhil periclitatur. Genus eïlad yoluptatemferè comparatum,fufum, cop'iofum,fec»<br />

rumùn quo tam multa repetendo,mua quedam duceretur oratio.Hicfententiam dicit ea quanti<br />

diceretfi non yteretur argumentisSludet breuitati, neque yerfatur in caufa tam moles~la,quàm<br />

iudicia tractant. Adde quid in ytroque génère funt rerum expofitiones & amplificationes,que\<br />

repetitione decrefimit. Nibil obefi tamen aliquando breuiter argumenta firmiora collegijfe , y?<br />

quidefftciatur ex iths,apertècognofcatauiitor-,prefertiminconfufiore caufa. guodfifiet, non<br />

erit tamen enumeratio ncceffaria,pr


~runtùr omnia. C^amobrem P/^sdejsrc^ofîtodicamusIcu-. o»<br />

ius gênera funt duofcogmtîonisalCerutn: eius lcîentia eftfinis, fff- *ueftio infinitadicitur<br />

minefuprà diximus:dicitur & propofitum,quod efi Crece flioij. .g ueîlio<br />

confultatio,<br />

finita,caufa<br />

de quo no-<br />

dicitur,& s,]**<br />

controucrfia.guerat aliquis,cur&hic, & fecundo libro de Oratore finitam queîlionem folis l*^T^<br />

eomprebendatperfimis Çr temporibus,qui latins in Topicis metiatur?Caufa,inquit,certis per*- ~ yv<br />

^y t<br />

fonis,locis,tëporibus,ailionibus,negociis<br />

& contrauerfie funt de locofalo,de<br />

cernituf,aut in omnibus,aut inplerifijue eorum. Natk~^^v\ 6*<br />

certa aciione,de certo négocia. Arbttror eum perfi/nas & fjiejr-—<br />

pora,ytfrequentiorapofuiffe, in quibus ea que funt eiufdem rationis, intelliguntur. Confulfatùt n.~t^<br />

esl tanquamgenus:& ideopars caufe quidam^ controuerfi* iqujainesïinfinitum indéfini- • .<br />

to, ficut in fpeciegenus,quod explicabimusper definitionem : Homo efi animal rationale. Due T*"* «<br />

funt partes bomims,animal,quoi efi genus.rationale, que differentia esl. Aut confitltatio dici^- t<br />

"<br />

turpars eaufx,quia caufa ex perifiafi & propofito conficitur,yt ante'diximus.Ad genus tamea<br />

referuntur omnia,yt partes referuntur ad totu,fummamque comprehenfionem.Genus itaque na-<br />

turapoîiremum,arteejr traftationeprimum. quamobremincipit àconfultatione. Scia AriilS^LJg. gt^n. j •<br />

telem & Parphyrium dicere genus effe naturaprimum :fed alter jpecies fecit xtemas,alterpo- fl£ . ^^^"^* ft^**^ 1<br />

**^?<br />

fuit ideas Platonu. Ego yeri dteo ^ro fut primas effe fubïlantias,yt Ariftoteles : Jpeciesautem <br />

7 v<br />

'"l • ^<br />

busfiliishomoreriiyimnaturamq!jpeculatur,&ilUuspropriefimtquesliones.Siquidin^ iqmdmqm- 'W*? «Jo»*


M. T. CICERONIS<br />

ml etiam emWouerfie,acfinit* queftioni : yt quefîutm. eîl, an Sonates effet omnium fapùntifi.<br />

fimus,quod efi contemplationis : & an idem yiolaffet religionem ? quod efi atlionis. ExtUim»<br />

ytriufque partis effe diuifionem. Sic enim confirmât in TopiciS, gusSlionum, quacunque die rt<br />

fint, duo funt gênera : ynum cognitionis,alterum atlionis. X?uod non magis abfurdum,quàm diuifionem<br />

proximam ytriufjue queftionis effe communemjit, ne'cne? quid fit? qualefit?Cur erg»<br />

tribuuntur infinité queftioni? quia quod in génère moftratum eil,illûd infpecie quoque planwnt<br />

failum eft.gueslio fpeculationk igitur in tria gênera partitm-,Sit,ne'cne ? quod eît conietlure.<br />

£md fit? quod eft definitionis.gualefit? quod efi qualitatis. Plurade re querinon poffe, antè<br />

demonflrauimus.quomamfirem non constat efie,fitnécne,queritur.Si conftat,aut de accidentibus<br />

agitur,aut de eo cui accidunt. Hic quid fit, iUic qualefit,queritur. Exempta non funt bu.<br />

tus interpretationis.Hoc noffe fatis eft, fenfus plerunque yeroshaberi. Nam ^inîloteles libJt<br />

finfu,exiftimat in propria materia non decipifenfum,yt oculum in yeris coloribus: aliquanào in<br />

communi decipi,yt oculum in figura ac magnitudine..Cicero primo de Finibus ,gjtod porro ani<br />

mo cernimus,id omne oritur àfenfibus : quifi omnes yeri erunt,yt Epicuri ratio docet, tum de*<br />

nique poterit aliquid cognofci & recipi.guos quitoïïunt,& nihil poffe percipi dicunt,v^remoùt<br />

fenfibus,ne idipfum quidem expedirepoffunt,quod differunt. Hifie yerbis fuiffe rem controuerfam<br />

defenfibus,ofiendit,& ea de refuampronunciatfententiam. lus tum natura, tum mmecofiât,y<br />

t omnibus eft no tum. Nam è iure natura li profluxêre bon* leges, bonique mores.Nofanper<br />

ius effe,quod matori parti fit ytile,iudicarunt ij qui à legibus agrariis abhorruerunt, quiq?<br />

pafiim yenari pifiariye prohibuerunt.Iuîlè yiuere ytile efl,fiytileab honefio nofipares. jjwbus<br />

officiis colatur amicitia, cognofies ex eiufdem libro de amicitia. ^imico concedenda fmt «tnnia<br />

yfque ad aras & deos,yt dicebat Pericles. Cellius de hac re, capjertio libriprimi. Ciecrt<br />

de ^lmicitiapaucis compleilitur. Virtus,inquam,C.Fanni, e& tu g . Muti y & conciliât amiçitias,<br />

& conferuat. In ea eïl enim conuenientia rerum, inea ftabihtas,in ea conîlantia.^triftoteles<br />

Etbicorum î.gj^atenus communicant,eatenus eîl amicitia. Eodem modo fe habetiufium<br />

: & prouerbium retlè ea que funt animorum, communia dicit effe. Eîlenim amicitia m<br />

communions quadam.atqtte focietate. Hec Me.<br />

Z^iT OM V S. Controuerfiam & caufam appello.) Controutrfia appeïïatur, quod £•<br />

fieptationem in fi contineat.Caufa,quod in difieptando in caufam aliquam recidat, qua fubla-<br />

$a,queftio effe non pofiit.Propofitum Greci jisiv yocant,quod in difputationemproponatur.Sei<br />

idem quia confultandum efi in caufa explicanda,cofultatio à Cicérone nominatur. Ea pars eau-<br />

Je eft,ficut genus fpeciei, cùm fit confultatio generalis de yniuerfa rexaufit Jpecialis. Sicut igitur<br />

animal ineft in homine,ita confultatio in controuerfia.neque tamen explicari hecfine Maptttft,<br />

ficut nec fpeciesfinegenere.Itaque in explicanda caufa ad confultationem referuntur omnia,<br />

Veri ne fintfenfus.) id eïl,faUant ne nos fenfusficut opiniones. Vide ^ytrifiotetem defenfit &<br />

finfibiti. lus in natura fit, an more.) Id tîl, a natura ortum nefit ins, an à more, &hominum<br />

confenfione.<br />

H EC END O Rj>HI NV S. Cognitionis.) Vt artium aliepofitefimtinmjfe<br />

clionejdeft,cognitione,&' eftimatione rerum,qualis eft aftrologia, nullum exigent attum/fet<br />

ipfo rei intelteclucontenta,que Haç>mnoà yocantur. ^Alia in agendo:quarum inhocfinis eft, yt<br />

ipfo atluperficiantur,que ^xx.'imgfj.appcttantur.Itaquoquefunt queîiiones alie quidem agnition'is,alieatlion'is.Exempla<br />

queîlionum cognitionis requireapud ^Iriîhtelemin Problf<br />

matù,& ^ilexandrum yLphrodifeum.<br />

ZEODEG^tRJVS. guoniamde ipfooratore.) Difiputationeminftituit défié'<br />

ieSio rbetoricesjirca qugd. cura & cogitatio eius yerfatur : aliter yoeant materiam oratoris,fe»<br />

queftionemjaoc eft,quicquid tanquam dubitatum,in médiumprofertur. Duo funt.) De bk<br />

fufiè diximus paulofuprâ. Eius fcientia eft.) gueîtio cognitionis,ideo fie dicitur,quoniam<br />

querit de re yt eam cognofiat &fciat : yt anfolfit maior terra? _g ueîlm xEhonis ideofie >»eatur,quoniam<br />

querit de re yt eam agat & operetur,vt an éloquence fiudendum.de qua refuft<br />

agit Quintilianus cap. quintojtbri tertij. Sit ne'cne,quidfit, quale fit.) Optimus profetlofiruatur<br />

à Cicérone ordo queftiomm.de rébus enim querimus primu fint ne'cne: yt,fit'ne animai<br />

stntea enim quàm effe res detur,nibil efi quoi, yltexius fofiitqueri^At ybi cognofiimus rem e§^


PARTIT. ORAT. ? 0<br />

fnxlmumeft quatre âefubftantja eittf,hoceft^<br />

uunt? Id autem definitione exflicatur : deinde querimtts ea que circa yel extra Jùbjlantiam rei<br />

funt:yt,fit'ne anima indiuifibilis? id yero refertur ad qualitatem. lus in natura fit.) Stoicipu<br />

tant ius effe à natura,quosfequitur Cicero libro primo de Legihus, cùm repetit iusfiriptum à ne<br />

tura,ey reilèmam quanto ius firiptumpropius accedit ad naturale,tanto melius eïi. In more.)<br />

Ea que longa confuetudine comprobata funt;acper annosplurimos obferuata: yelut tacites<br />

tiuiitm conuentio,non minus quant ea que fcripta funtiura,feruantur.l.fed ea.ff.de leg.diutuma<br />

enim confuetudopro iure ey lege in bis que ex non fcripto defcendunt, obferuari folet.Ldiuturna.jf.eodem<br />

titulo.<br />

C O M M EN Tjt X\J V S. Quoniam de ipfo oratore.) Tratlatur hoc loco artit ma<br />

teria,queprofeBo eft eodem cum materia dialeBiciffed traClatione dijfert. Nam quod appellatur<br />

à dialeBicisproblema,eyprotafis,(êl autem hec dialeclici materia) appellatur à rhetoribus<br />

tjueftio.^tqueftioneoriunturftatns ey gênera caufarum,de quibus Cicero poFlea aget. Temporibus<br />

ey perfonis.) Duntaxatpofuit duos circunftantias,yel quia eos duos exiïtimabat omnium<br />

maximas,yel quiafub tempore coteras compleBitur,yt fepe filet in libris officiorum. Ceterùm<br />

quanquam relique circunftantieiuuant ad hypothefin faciendam, tamen eius precipua<br />

ratio eft in perfina,fine qua non poteft effe hypothefis. Etcaufim appello.) In yetericodice<br />

legitur duntaxat,cdufam appello.^icpaulo poft ybi legitur,fed eïi confultatio quafi pars caufe,<br />

illiclegitur,fed eftpropofitumlatius,quafiparscaufe quedam. Caufamappello.) Quiaproponitur<br />

yt de ea difputetur. Propofitum yoco.) Sic définit,y t negetfuperioris definitionem.nec<br />

hoc ita eft accipiendum,ytfi tempus ponatur in queftione,protinus effe hypothefin putemus.NH<br />

bec queïlio,^tn Rejpublica tepore tyrannidis fit adminiftranda,yt ait Fabius libro tertio,neqj<br />

hypothefis erit,nifi accédât perfona. yoluit igitur fuperiora inficiari,ey precipuam rationem in<br />

perfona ponere. Pars caufe quedam.) Nimirum quia caufa in fepropofitum continet,ey à<br />

propofito conftituitur.Nam an Socratifit ducenda yxor, in fe continet queïttonem infinitam,<br />

an ducenda yxor. ^id illud tamen referuntur omnia.) Hic locus eos confutat qui exiïlimant<br />

materiam oratoris duntaxat effe in hypothefi. Orator enim magna ex parte hypothefin reuocat<br />

ad thefin,vt latins difputet.Neque hypothefis traBaripoteft autprobari,nifiprobata thefi.<br />

Cuius gênera funt duo.) Eadem eft dmifio probhmat'ts apud ^trtftotelem libro primo Topicorum.vAit<br />

enim quedam adeleBionem ey alïionem pertinere, quedam ad cognitionem ey fii~<br />

tntiam.^idiicit etiam quedam nmtra,que mq;propter cognitionemperfequerentur,fed aliorum<br />

caufa, ea Cicero omifit yt non admodum neceffaria. Rodolphus bas quesxioues metitur ex differentia<br />

arttumxnam quedam artes funt cognttionis, yt aftrologia : quedam aBionis, ytethica:<br />

quedam medie,vt artes logice. Verine fintfenfus.) Verosfenfus ait effe Epicurus,negat ~Ar<br />

chefilas yeros effe. %urfus.)Sic ^inïloteles bas queïlionesfcientie tribuit m ^tnalyticU,cùm<br />

ait tôt effe queïliones,quot res que fciuntur. Eafdem queïliones ey eadem gênera deprehendai<br />

in aBionum queïlionibusjèd quatenus inillis eft cognttio quedamjpte precedttaBionem.<br />

lus in naturafit.) id esî,yt interpretatur in Topicis, Eft'ne ius à natura profeBum, an af><br />

aliqua conditione hominum ey paBione.certeprobat in legibus yeru effe in natura/ion in confuetudine.<br />

Noftrum tamen partim in natura, partim in confuetudine. Quid autemfit.) lut<br />

aquabileeffe debet,vt docet Cicero in OfficiisiO- ficundum iuftitiam dtftributtuam omnibus<br />

débetprodeffe.Hac igitur definitio mala eïi, fed yfurpata tamen à quibufdam philofopbis.<br />

Quale autem fit.) In hoc opinione funt Stoici, qui honeïla omnia futant ytilia. Quidam<br />

tamen philofiphi ytile ab honefto feparant.<br />

A&ionis autem duo funt genera.Vnum adperfequendum<br />

aliquid,autdeclinandum:vt quibus rébus adipifci gloriampof<br />

fis, aut quomodo inuidia vitetur. Alterum quod ad aliquod<br />

commodum vfûmq; referturrvt quemadmodum fît Refpublicaadminil:randa,autquemadruodum<br />

in paupertate viucnf<br />

i;


M. T. CICERONIS<br />

CônUn^A m m «* dum.Rurfusautem ex cognitionis confuItatiQne,vbi,fit né<br />

filf^ " iit3autfueritfuturûmve^t,qua;ritur,vnumgenuseflqUvEflio nis , pofsîtne aliquid efflci : vt quum qua;ritur, ecquifnara<br />

perfeâè fapiens efïe pofsit ? Alterum, quemadmodum quidque<br />

fiat,vt quonam paclo virtus pariatu^naturaiiejan ratione,<br />

an vfu.Cuius generis funt omnes^in quibus,vt in obfcuris natu<br />

ralibiifque qusftionibus, caufa; rationéfque rerum explican-<br />

z>efiniti« in que tur. Illius auté generisjin quo quid fit id de quo agitur, qusri-<br />

fimteinfinm. t n r ^ u o f<br />

unt genera; quorum inaltero difputandum eft, aliud<br />

an idem fit, vt pertinacia & perfeuerantia. In altero autem defcriptio<br />

generis ali cuius & quafi imago expriméda efi, vt qualis<br />

fit auarus,aut quid fit fuperbia.<br />

ST 2f^E S AE V S. Tria funt rerum gênera nofirt mortaiitati eomparala:qug.<br />

dam bona,que natura perfequimur,vtgloria-.quedam mala, que declinamus,vt inuidia: qutdammedia,vt<br />

paupcrtas,ey admmifiratio Reipubtice,quibus ey bave vti,cy abutipojfimus.<br />

Hinc qu&ftiones aiiionis : Vna de bono perfequendo, ey de malo vltando. Altéra de commuas<br />

vfiique rerum vtroque verfits Jpeéiantium,quo paiio yertamus in commodum nofirum.Sunt &<br />

in rcsse3io-&>& controuerfia.Cloria yera vlrtute comparatur. Inuidia, modefiie nomim,&<br />

aliorum commoditate vitatur,quod Auguflus Cefar optimè yidit. Xejpub. adminiftratur bonis<br />

legibus,maturo confilio,ey viribus confilio obtemperantibus.Hec late patent, yt apud Platonemyidereefl,ey<br />

Arifiotélem in Politicis. Inpaupertateitayiuendum,ytte tuopedemetiart,<br />

tuôquefis contetus. ^usfi'io infini ta coiecluralis eflpreteriti tëporis,ey infiatls,ey futuri. Et<br />

natura prior efi. Hoc genus querit,pofiitne aliquid ejficifquod est omnium primii.Si non potefi,<br />

fubfifiimus.Sipoteft,vltraprogredimur, ey proximum efi inuenirecaufam vnde aliquidoriatur,ey<br />

quemadmodu quidquefiat,quodphyficoruniproprium est, caufas rationéfque rerum explicare.fid<br />

ey oratorperfieperetrolegit caujfits,vtaff


PARTIT. ORAT. ^<br />

Htalla precepta quibus cognofcamus idem & atiud. Tranfcribere nihiUfl neceffé. Ulter» definiendi<br />

tempos est, quando vim naturdmque rei breui defcriptione volumus explicare. Idfit<br />

duplkiter,aut accidentium enumeratione rerum imaginent exprimimus, vtfipingas auarûfuis<br />

toloribus'aut génère ac proprietate vim totam comprehendimus : vt,fuperbia est animi elatia<br />

preterrrediens mérites honores.<br />

LU T O M y S. Duo funt gênera.) Horum alterum adperfiquendum declinandûmve<br />

pertinet, alterum ad ytendum. Rurfus autem.) Hac iteratapartitio efi,quapriora rurfus in<br />

alias partes dtuiduntur.fubdiuifionem fcholaftici vacant.<br />

LEO D EC U RI y S. Udipiftigloriam.) Oloriam facile adipifcitwr,quircs agit<br />

gloria dignas: etiamfi eamfugiat.nam gloria est huiufmodi,vtfequentemfugiat,fugientem fequatur.<br />

Inuidia yitetur.) Inuidia vitatur,fipotes facile omnesperferre & pats cum quibus<br />

fis,&eis te dedere, eorum ebfequi ftudiis,aduerfus nemini,nunquam Mispreponens te.Ita facile<br />

fine inuidia laudem inuenies,ey amicos parabis. Quemadmodumfit RefpubMdmimftrada.)<br />

Omnino qui Reipub. prefuturi funt,duo Platonisprecepta teneant. Vnum,yt vtilttatem<br />

ciuium fie tueantur,yt quscunque agunt,ad eam référant,obliti commodorum fuarum.Ulterum,<br />

yt totum corpus Reipub.curent,ne iam partem aliquam tuentur,reliquasdéférant, yt enim tutela<br />

, fie procuratio Reipub.ad eorum vtititatem qui commifii funt, non ad eorum quibus commijfa<br />

eîl,gereia eïl,vt ait in Ojficiis libroprimo. Quemadmodum inpaupertate viuedum.)<br />

Sic viuendum eft inpaupertate, yt nonpereat animufxum re, fed eodem <strong>vu</strong>ltu afflantem ey refiantemfortunam<br />

amplettamur:vt quanquamfortuna in omni re iominetur,tamenfit vittrise<br />

fortune fapientia.Sicfa(tum efl à Curio dentatojic à Fabritiojic à Diogene,ceterifque quorum<br />

arcapauperfuit,animus autem Hues. Perfeitè fapiens.) yt noneftperfeSlus orator,quoniam<br />

constat ex ils rébus vniuerfis,quibus in fingulis elaborarepermagiwm efttSic non estperfeitè fit<br />

piens,quoniam non modo eum effe oportetvirtute infignem,fed etiam habereperfetiam cognitionem<br />

rerum omnium,id quod nullt datnm efi,fi nihil est ab omni parce beatum. Un ratione,<br />

an yfu.) !>uintilianus libro tertio cap.l.agens de initia Rbetorices,ait: Eloquetia initium dedit<br />

naturaftudium ey incrementwn vtilitas,fummam ratio,ey exercitatio : id quod de virtute<br />

dicerepropèlicet. Qualisauarus.)Illecertèeftqualismendicipera,queno»faciliusimpletur<br />

quàm dolium pertufum.Nam tam deeftauar» quod habet, quam quod non habet.<br />

CO M M EN TU Rj y S. Utl/onis autem.) Uristoteles,ex quo ifta mutuatus eft,<br />

problema ponit duntaxat in eligendo ey fugiendo,omiffo yfu. Uc certè y fus ad eligendum aut<br />

fugiendumpertinerepoteft.ahquid tamen videtur haberepeculiare : Ifta comprèhendi rébus exf<br />

etendU ey fugfédis,que funtpropofite in honeitis &]vliltbus rébus,in turpibus & inutilibus.<br />

Ulterum quod,<strong>rj</strong>rc.) Hoc membrumfequitur adeptionem.cùm enim adeptusfueris, proximH<br />

eftvt y taris bene,autficus. Ha queftiones videntur ey- funt è medio ad finem. atque ad hune<br />

locum pertinent que feribuntur ab Uriîtotele in Ethicis de confultatione çy eletlione. Rurfus<br />

autem ex.) ytiturhypodierefi,qua rurfus diuidit conietluramin tempora,prefins,preteritum.ry<br />

futurum : deinde in naturam conjecture : vt, pofiitne aliquid efftci, ey quemadmodum<br />

quodquefiat. ynumgenus.) Quatuor membrafacit in topkis conieilure,Un effe pofiit,an<br />

pofiit commutari,que duoreferunturad membrumprius -.pofiitne aliquid ejfici.queritur etiam<br />

in coniectura,vnderes orta fit,ey que fit rei caufa.Que duoÇvtait Fabius libro feptimo) penè<br />

eodem funt. Hec autem referuntur ad quemadmodum quicquefiat. Ita in Topicis locutus eîl<br />

explkatius,hic rotundius. Ecquifnamperfetté.) Perfeitè fapiens eft ille,qui habet cognitionem<br />

diuinarum ey humanarum rerum.fid is neque adhuc eft inuentus ,neque forfim reperietur.<br />

Naturdne an ratione.) Uriîtoteles eos reprehendit qui natura virtutemputant acquiri. Ipfi<br />

autem multum tribut t ralioni ey y fui : vitde virtutem collocat in habit», attamen feminaria<br />

yirtutu in natura funt,vt exiîîimauit Plato. iUius autem.) Uriftoteles libro feptimo Topitorum<br />

cop'iofifiimè traitât qtteîliones de eodem ey alio.Ckero in Topicis hanc qneftionem fubiecit<br />

qualitatkbacQvt arbitror)de caufa,an fit toits res qualis altéra, Quanquam tpfe paulo poft<br />

fatetur effe genus defmitionis.Dialetlki appellantdefinitionem per differentiam, yt ditlum eîl<br />

fuprd. Uliud anidem.) Uriftoteles libro primo ey feptimo Topicorum aitidemhic accipiendum<br />

non génère aut f^ecie^ed numero.Smt autem eodem numéro, quorum quanquam diuerfis<br />

fiij


-£#alitM t*<br />

^^-jonfultatione.<br />

n^Jrtu"f<br />

ïStiZ tn*A ink c<br />

M. T. CICERONÎS<br />

fimt apptïïatienei,res tamen eft eodem.fiegtaditts & tnfi<br />

cia,&c.) guafiio de eodem.& alto non mflituiturde rébus to<br />

ttafinitimit,ytpropemodum eedemefie yideantur. lit alt<br />

finttionis intulit,yt apparet in quefttontbus,nimirum de<br />

ne accidentium &proprietatum. Eampraterea definitioncm inteU<br />

neproprietatis.Sk interprcs.^ittamen,yt egoarbitror,bocdefola d<br />

quoniam orator ea magis ytitur,quàm definitione propria.<br />

Tertio aute in genere,in quo quale fit quœritur,aut de honeflate,<br />

aut de vtilitatc, aut de ajquitate dicendum efl. De honeflate<br />

fie, vt honeftumne Gt pro amico periculum aut inuidiam<br />

fubire. D^vtilitate autem fic,vt fi'tne vtile in Republicaadmi-,<br />

niftranda verfàri. De xquiçateverôfic,vtfitnesquumamicos<br />

cognatis anteferre. Atque in hoc eoÏÏerngenere, in quo quale<br />

m m<br />

fi m<br />

Pi&terlolum (^«nturquici hbnfettum fit,quid vti-<br />

"J^rrvo 'yé^y le,quid çquû,fed etiam ex comparatione^quidhoneftiuSjquic*<br />

' ' U v<br />

locus,cuius alterum eftptt<br />

cipiendigenus.quodadrauonemofficij oertinetrvt quemad<br />

^ T7 w<br />

ik modum colendi fint parentes. Alterum autem ad .â fedandos<br />

' ^ ^t^£f r f<br />

Z^JL^ animos, & oratione fanandos,vt in confolandis mceroribus,vt<br />

wfef j^^v^^^yI^^T :^ : j: j_<br />

^L'y^wûn iracundia comprimenda,aut in timoré<br />

__n<br />

tollendo,<br />

j_<br />

aut<br />

:<br />

in eu-<br />

.ta,. a~ r^..: -uijgjn generi contrarium efldifpu-<br />

9


PARTIT. O R A T; ? t<br />

Jieentefimam tantiviripartent efient ajfefmti:q»em quum reprehendunt,f uJplcl0nem defe relinquut<br />

omnibus doclis,fingularis mgenq yirtutes non potuyffe campletli. An fotuerit ejfe Fabius<br />

?an f:*erit?vnde fuerit créa tus?an arma ceperit? an in bellofuentfan beUum geffmi i n détentes?<br />

Nônneft confiât bellugefiifie Fabitmt in-Viitntesjreliquafuntfupcruacue quxftionts?<br />

Ergo fi rerum qualitasindubitationem venerit, autqueremus illa média, vtalborem, pallorem,frigus,faporesj>dores,pondus,que<br />

raro perfcrutatur onttor:aut de bonis & malis agemusjn<br />

quibus oratorufrequens verfatur oratio. Reliclis itaqtte vdnioribus, ad meliorapngreffus , in<br />

treis partes bona S" mala diftnbuit, in honefta, turpiaiin vtilia,inutilia:in equa, mtqua:que<br />

quidem plurimum iuuant oratorem & in demonftratione, & deliberatione, & iudicio. Honefia<br />

quid ab vtilibus différant,fiiunt omnes: quid ab equis,non itemfîiunt. Honeslum,iuris esl<br />

etiam fummi.equum,démentie, mitiorifque iur'ts.lUud Jpeclat officium eitra turpitudinemhoc<br />

& officium,& quid cuique bonum fit,obferuat. AEquumbonum,vt doeetnos Ariftoteles e.<br />

Eth icorum,eft emendatio legis ea parte qua déficit. Lex omnis in vniuerfitm firibitur.Fieri autem<br />

non poteîi, yt de quibufdam yniuerfè bene dicatur. £>uodigitur omifit lex, idquoi<br />

plerunque fit ampletlens,illudfupplet equum bonûmque.Hotno,inquit,bonus &• equus,qut non<br />

exacte iuflum in deteriorem exequiturpartemfed & fi ad aliud legem habet adiutricem,in mitius<br />

reducit.Honefiimne fit pro arnica perieulum (ùbire?}Per'iculafubiiJfe dicuntur Achilltspro<br />

Patroclo,Thefeus pro Pirithoo,Piladespro Orésle,N'tfuspro Euryalo. Inpaupertate, inquit<br />

Arifioteles, ceterîfij; ealamitatibus vnicumejfeperfugi» amiciputantur. Sitne vtileinRepublica<br />

adminiftranda verfari? Vtilt Jànè,ejr hones~tum,fiRempublicambene admimflres:quaw<br />

quam Demofthenes alitque multi tum philofephi , tum regende Reipublice periti ceteros ab eo<br />

munere terruerunt.Sitne equum amicos cognatis anteferre?Cradusfocietatis coUocat Offtciomm<br />

hb.i. vltimus efihominis alieni &• ignoti :propior eiufdem gentis, nations*, lingue : interior hominu<br />

eiufdtciuitatis,pretereafamiliaritatis:artlior esl colligatiofocietatis propinquor». Hec<br />

duo membra non tibi videbuntur abfiluere totiï corpus aclionis,nifi pfopius infpiciat-.Proponamus<br />

igitur hic poni queftiones,que vttliter oratione trailatur. Confittuamus oratorem,qui proponat<br />

aliquid vel agendii,vel non agendum. Necejfeefteum fitadere quid yt boni y t de,aut<br />

quid yt malum & inutile dijfuadere,aut animas quodamodo afficere.Sic duo gênera nafiuntur,<br />

vnii quod ad ratione officij & virtutis,alterum quod ad mouendos animas pertinet. Motus animoru<br />

dupliees, alqgrauiores,alq mitiores.RurJum affetlus funt numéro quatuor,yt antè diclum<br />

efi. duoprefintiumrerum,voluptas, egritudo :duo futurarum, cupidités,metus. Metumponit,<br />

& cupiditatem. Matrorem & iracundiam refert adegritudtnemhorum definitiones pete àfuperiore<br />

commentario. Affeilu mitiore fedamus animos,gramore mot» concitamus.Similis eritpartitio<br />

finitequefiionis.IVam eft autcognitionis,autaclionis rerumfingular». Et querit an esl,<br />

quid eft, quale eft: nec fimpliciter, fed aliter aliter, yt confultatio.Ad agendum autem proponit<br />

certa quedamperfiqitenda ér declinanda,& ad vfitm tranffereda.Itewt officia querit fin<br />

gula,yel motus animi.Nullum eft ex iis queftionumgenus,quod non incidat in oratione. Orator<br />

enim treis habetftatus, & totidem queftionesimultaque loco dtjferitnon ad agendum modo,,<br />

fèd etiam cognofcendum,idq; facit aliquando generatim,fiepenumero Jïngulatim:m quibus verfatur<br />

omnis ratio queftionmn.^uemadmodumcolendifint parentes,tdoftendit in officiis.In ipfa<br />

autem communitate fiunt gradus ojpciorum, ex quibus quid cuique preftet,intelhgt pofitt, vtfrima<br />

dits immortalibus,fîcunda patrie , tertia parentibus, deinceps gradatim reliqua reliquis<br />

debeantur. Ariftoteles y.Ethicorum,Liberiparentibut alimentumminiftrare, opem férrejhoaoremficuti<br />

dm exhibere debent, grillUfine quibus mnfuiffimt,fotms quàmfibifiubuenire. '<br />

^ JCATO M y S. Aut de haneftate.) Séparât equitatem ab boneS~late,ficut laudabile<br />

« reilo, non re, fed fine qtterendt. Êxorttttr aliud qttoddam.) Jtfempc comparatùutm, cum<br />

*lterwn fimplex fit.


'gueffio •<br />

•AILIENU<br />

M. T. CICERONIS<br />

{ Pofîitne fieri.<br />

, ^uotnoiofiat,^ ynde.<br />

{ Idem fit, an diuerfim.<br />

_ gutd,autqualefit defcribendo.<br />

CHONESLUM } RHONEFI'M"\ "<br />

GUALEFIT YTRUM QUOI<br />

*^** (-AB^mKtJ C AEJUINS J FIUMMUM.<br />

" In perflquendo<br />

, declinandôvc.<br />

.In y tendu. ^OfficiUpreftaniU.<br />

.Affecltbus revendis.<br />

CUIUS alterum efi precipiendi.) Alterum ai rationem officij, alterum ai revendes affeflut<br />

pertinet.<br />

LE.ODE.Gyt V S. In l(epub.adminifiranda.) ytile esl accedere ad %emp.ad.<br />

minis~lrandam:*lioqui nos incidemus in genus ficundum iniufiitie,vt quos tuen debeamus, deferamus:non<br />

enim fatis efijtulli iniuriam inferre, fed oportet(accedendo ad Xempub.)propulfart<br />

ab aliisiniuriam: ytyultCicero l.Offic. Non enimfolum.) Cicerolib.%. Offie.fufè agit dt<br />

qmfiione comparatiua: Muerecurrito. guepreslantifiimafitdignitasvite.) Nempe ea,<br />

que comparata eft rébus benegeftis, r*r magifiratibus,t*r> virtute quadam beroica. Xiïltt<br />

aclionis locus.) yide Cictronemfubfinem Topic.& lib.^.de Orat.ybiplenifiimè de iifdemrebus<br />

difputat.<br />

COMMENTA XJ y S. Tertio autem.) Non complexus efi totam qualitatif M<br />

turam,fid eam duntaxat diftribuit,que ab oratore traclatur.Nam relique quahtates ad philofophospertinent,aut<br />

raro ab oratore traclantur. Potuiffet autem duabus tantum vtipartibus,<br />

honeftatc,& ytilitate:(nam equitas honeftat'ts eft pars) fed in hoc fequutus ei~t commoditatem<br />

locorumfinalium,qui proprijfimt ynicuique confit.Nam potifiimùm boneilas tratlatur in de.<br />

monfiratiuogenere:ytilitas in deliberatiuo-.equitas in iudtciali. Atque in hoceodem génère.)<br />

Jfta exempla v'identur effepotius ex quaftiombus aclionis : fed Jpeilauit certè quatenus ignora*<br />

tur.EtytdiUumeft antea,quefiio aclionis in fehabet cognitionem. Non enim fimplkiter.)<br />

Simplex efi qualitas,& comparatiua,atq; adeo fuperlatiua. Hue pertinet genus comparatimm<br />

eaufe,cuius meminit Fabius libro tertio. Cicero quoque libroprimo Officiorum Panetium repre<br />

hendit quid cum pofuijfet in ojficij deliberatione vtilitatem &> honefiatem, omiferit eamm ci*<br />

parationem. gue preftantifitma &c.) Nimirum que rebut acmagiftratibus preclarège-<br />

Jlis,demiimque quadam heroica virtute efi coparata. %eîlat aclionis locus.) Anieaailionem<br />

pofuit in adeptione,& fuga,& in yfu : hec tamen has partes hic rurfus diuidit, quemadmodum<br />

anteafecit in queftionibus cognitionis.Nec enim res in minora ducipoterat. Pofuit igitur duntaxat<br />

altam dmifione totius generts,vt res explicatiorforet.Hec tamen diuifio relabitur in partesfuperioris.<br />

Cicero libro tertio de Oratore, hoc totumgenus reprehendit cohortatione ab obiurgatione.<br />

£uemadmoàum colendifint parentes.) Ita colendifunt, ytfecundum deos & pf<br />

triam nihil charius habere debeamus.His igituromnia funtpreftanda, que contraria nonfmt<br />

yirtuti. Alterum autem.) Duo funt precipuapbilofipbie moralis officia,yirtutum trailmio,<br />

& affeUuum compofitio.atque idmeriti quidemiquoniam ab his duobus aéliones humant paient.<br />

Merito igitur in hec duo diuifit queftionem aclionis. yt m confolandu.) Speciem pofuit<br />

pro genere.debuit enimdicere egritudmem,que eft perturbât 10 orta ex magno malo prefenti.<br />

Incupiditate.) guatuorfunt ptrtwbationes générales :fid quanquam quatuor, hic Cicero ta<br />

men tantum très fignificajfe vtdetur.Iracundia enim fpecies eîl cupiditattsinifi forte pofitaprit<br />

fpecievoluptatis,quiairacundimaximè^gaudentcumaliquemylcifcuntur. gjtod inamplificanda.)<br />

yideturà queftionibus ailimis fepararegenerationem affecltts^ 0- tamen in TTPUIS


PARTIT. O R A T. 7là t<br />

hancpartem aB'iomfubiicit. nififorte illud ipfum quodcontrariumait, ditltm efi ex coUatif j u ^ a— £>Ll J<br />

ne,mn ex remoti ?f***» yt<br />

_ - I Î W ... ^.-J—traniFertur.<br />

formTduplex efi : quarum altéra He l?dtationem fe&atur au-<br />

io dicitur: ^ c


M. T. CICERONIS<br />

ni & ilmât- ^ n<br />

Scipio euertet Numantinos ? aclionis eft queftio definita . ~An Scip'ufatm eïi à ferpentefcontemplationis queftio defiitita. Ut contemplatw generis eïi ymuerfi. Hoc dici.<br />

tur,quia tntelleélus apprehenditgenus yniuerfum,nonfènfits.Sed & inteUetlus afenfu capitfin<br />

mda,ac ducit in contempUtionem . Et fi ftientia non eïi eorum que fentiuntur, ab illis tamen<br />

colh


PARTIT. ORAT.<br />

vel quia multa funt orationum gênera grauiora,&- matons copie,de quibus nemoferè pre- , V***'*^' JfyrC^ra^o e<br />

V* v<br />

cipit, vel quia laudatiombus non multum vti folemus. lnprouifimepofteri temporis.) JVant '<br />

iudicamus de iam fatlis: deliberamus defuturis.Si enim depreteritis querimus,nonfunt deltberationes,fid<br />

queftiones. U- meltoriparte.) Cehus demonftratiuum esl quod attribuitur m alicuius<br />

certe perfone laudem, vel vituperationem: meltus autem esl laudare quàm vituperare : vt<br />

melius est mederi <strong>vu</strong>lneribus,quàm mfiigere <strong>vu</strong>lnera: à meliori igitur parte, boc efl à laude, dicitur<br />

laudatio.<br />

r<br />

Uttamen\Antmttv librofecundode Oratore negligitilludlauiatoriumgeniustvel quia facile, "ZS.^°° * ^1^^"^*^^<br />

COMMENTA y S. Cognoui.) Tbefis confirmatio petenda est ex Ions topicis<br />

omnibus,fi modo omnium capax esl quefiio.U-ttamen illi quiprogynnafmatafiribunt, certes<br />

&paucos locos tribuunt.quod nrmirum ab bisfatlum eft,vt rudis iuuentus facilius inteliigevet.ltaq;<br />

complexi funt locos celebriores quinque,quifrequentius in tbefin cadunt. E-x eifdem<br />

lotis.) Quanquam loti qui fripti funt m confirmatione,ad tbefin conducere poterant,eos tamen<br />

videtur Cicero m hypothefiponere. CoUocadi autem.) Docuit initio eam diffofitionem effe in<br />

thefi,que fequeretur ordinem locorum.ld quoque intelligit boc loco. U-lqaiunt tbefin etiam efit<br />

uandam difponendi rationem ex natura hypotbefeos.quod non placet. Quarum alter.) Fa-<br />

f ius duo gênera fatit demonfirationU.silterum enim ponitin parte negotiali, alterum m fila v^T?<br />

deleilatione : fed Cicero boc loco totum genus in deleilationepofuit,more Uriftotelts : ac boc ge- -i


M . T. C I C E R O N I S<br />

tonal, queq; ykio eeiunt. et panels ampleilitur. Omnia, inquit ,f»nt profeclo lauianîa


PARTIT. O RAT.<br />

to nnrmandaeîi,intelUgit. M animi motus.) Debent enim leues ejf<br />

firitiui,propterea q,toddekHare,m»ampUficare yolumiu. Hk<br />

s Ecqu^niaûfinhiscaulis omnis r<br />

^i^&r^d]plu£tatemau- ctnuterau'onit<br />

°*"tIone fing^orymTerbommjjifignibus, quaibabcnt plurimum<br />

fuauitatis:ideft,vtftecTis verbis^autvet3fHs\ aut tranfla-<br />

^TOm^ribfîs,& ; ûrti limuiaiinuUbuj i^Pe^<strong>rj</strong>ere^r^r^v^œnoanagu.<br />

Ttgëminata,vt c^ûnîpipta nurâ^^^&n a^t^^KdmnenT<br />

vcrfuurri/]Xed^ex^e1îd^ quo-<br />

dam verborum modê^ ft^mlK^^â^ueTrequentius etiam illa Figure fentetùt'<br />

"T^namelkarerurif^<br />

r<br />

l


M. T. CICERONIS<br />

fet Idem monumtntum, yic~lorie,manfuetudtnU,cotinentie,quum hommes yiderent,& qulde*.pugnaffet.eir<br />

quibus peperciffet,tlr que reliqmffet.Nam paria referimus ad numerumfyllabarum.fimilia<br />

ad fimiliter cadentia , & defmentta, & ytrbafinitima : vtpof?is,profis .famé<br />

fiammade quibusmultaQuintilianusinnono. Variacette funt quantitate,fimiliaqualita,<br />

te.Vetuftafunt,<br />

Egregiè cordatus homojcatus UElius Sextus,<br />

Cethegus diélus ollis popularibus olim, " ,<br />

Qtù^tum yiuebant homines .atque euum agitabant,<br />

Flos delibatutpopulïs.&Juddamedutta.<br />

Jnfinitafunt apud veteres,non tum yetufta quum diceretur,fti iam yetufîa,fiquisjvtatur. quoi<br />

more Ciceronis parcedecentérquefackndumeft.Geminata,Vidit,yidithomofapietifitmusquii<br />

fe dtceret.Ceminatis autem omnis repetitio verborum includimihividetur. PofteaquamleuioTn<br />

fofuit ornamenta yerborum, quorum pulchritudme iucundior ejformatur exornatio,grauioraponitornamenta<br />

rerumM eftfententias que habentaliquam inaudiendo voluptatem:& mirabilia.nec<br />

opinata monftra,prodigia,oraoula djuina,atquefatalia.becporrô comptent expeBationem<br />

atque defiderium audientis.inducunt admirationem-.eôquefepenumero perueniunt,quo yentum<br />

in non Çufpicabatur auditor.qui exitus improuifusgratiorem iniicit yoluptatem.Quidfini<br />

bil eft huiufmodi in eo qui laudatur? Sunt in eo yirtutes,


PARTIT. O R A T.<br />

7*<br />

turHoratiut,virg'Aiusyetuïiis. Circunfiripta numérofè.)Id efl, apto numéro cempréhenfa, ^~V~c7 ^wt^<br />

ftcut ipfie exploitât in Bruto. Illa ornementa rerum.)£ue magna & mirabilia funt natura, / ^ H > V Xu »<br />

& de Komulo,Tarquinio Prifiojunio Bruto. ^ Lfh^/^ (j<br />

L E O D E-G A XJ V S. Et quoniâ inbis caufîis ,)Ofiedit quo génère elocutionis -rte- ^*-*—-^VT-fc/ .<br />

iumfitindemonïhatiuacaufia,iMdqueàfinemetitur. Vetuïits.) Nam in yetuflis eïi qua- 4*"^^*? -f Y I^V_—4<br />

dam (prêter yener&damcanitiem)iucundites. Vt paria paribus.) Inbancfententiam fie in UL, ^^^Vc/i-a. S<br />

Orat. ad Brutum : Vt yerba yerbis quafi demenfa & paria refpondeant, yt cebro conferantur ' ^*«wC 7 h<br />

fu


M. T. C Ï C E R O N I S<br />

ad hôtntntm folum eemparata dicuntur. Astt igitur txtrinfecus affumuntur,yt externataut î»<br />

eius corfore & animo funt,ex quibus bamo componitur.Prima funt externajmi dignitate,fid,<br />

ordine nature : quoniam ante nos eîl natio, patria, genus, e> qmdam facultates. Exgenert<br />

uafeitur corpus, anonus autem poîbemus accedit tautcertèab extremis mcipit, ytadpropiorn<br />

tonfcendat. Genus efi in maioribus & parentibus nofiris. Eius ratio triplex,aut itluîlre ejt, aut<br />

infâme,aut humile. Zaudatur tllufire breuiter modiceque, id eft temper«té,modôqueferuato ,nt<br />

quid nimis: quoniam yera lam eîl animi,non generis,& externorum.Caius Cefar in ea laudationequa<br />

Qu^îlor luliamamitam laudauit e more pro T^lris . Amite met, Julie maternum<br />

genus ab regibus ortum.paternum cum dits immortalibtts coiunilum eîl,Nam ab Anci Martio<br />

funt Martu reges,quo nemint fuit mater: à V'entre Iulij,cuiusgentis familia efinofira. Efi<br />

trgo ingenere &" fanilitas regum , qmplurimum interhominespottent : & ceremonia deorum,<br />

" quorum ipfiinpoteftate funt reges. Bec è Suetanio.Jnfame genus pretermittitur in laude, tra*<br />

&atm'in yituperatione. Citera Philippica %.^ueparro ametiaeîl, eum dicere aliquid dey xarum<br />

ignobilitate,cuius pater Numitoriam FregelLinam,proditoris filiam babuerit yxoremjpfe<br />

ex libertinifiliafufiepit libéras? Si genus Antonqfuiffet infame,yt acerbe notaret, qui yellicat<br />

yxorium? Humilepreteriturrvel ad augendam eius quem laudas,gloriam,tangitur. Citera «tra<br />

Xutlum,Mihi quidem apud y os demeis maioribus dicendi facultas non datur, non quin te*<br />

les fuerint,quales nos illorumJanguine creatosjtifcipltnîfque infiitutos yidetU,fed quid laudepa<br />

fulari,atque honoris yeftri luce caruerunt. Ex his efficit Confidatum fuum paulo celebriorem.<br />

Exempla duco à partibus orationum,quoniam nibil refert ynde fumas, fi modo pars efi gtneris<br />

buius,ycre


P A R T I T . O R A T ; 7 7<br />

' Forma, lauiaturJVt laus Helen&.&,Cratior eîlpulchro y miens è corpore virtus. Temporumordo.)<br />

Vtin Antonium & Pifonem. Inpropriaautemgenera.)ytpro Pompeio,in<br />

yirtutem,fcientiamreimilitaris,authoritatem,fcelicitatem. ç~<br />

L EO D EGARJ VS.*Sedquoniamintribusgeneribus.)Videquxdebisprxcipia£ 1«, ^-^ f*<br />

Omntil. in cap.de génère demonflr. Porro non tam laudamur quod bac tria babuerimus bona, cf^<br />

quàm quod non abufifumus Mis. Mreuiter.) JJreuiter débet laudari genus, tum quia ver*<br />

laus non eît à nobtlitate,fed à virtute, tum quiafi nimium laudemus nobilitatem , videbimur **- £u3u*$ a<br />

exprobrare obfcuris vilitatem fui generis, & hinccomparabiturnobis maleuolentia. Info.- ( V 1 ^<br />

me.) ytfi quisgenus ducat à Sinoneproditore. Ad augendam eius quem laudas.)Hine »Z=^ %L<br />

ludluuenalis fat y.S. c T<br />

MalopatertibifitTberfites,dummodotufis ^ - ^<br />

AEacidafimilis,yulcani*quearma capejfas, jT ^<br />

gjtàm te Therfitxfimilem producat Acbilles.Itaque Cicero inCatilinam,fic(mquit)me» JJL . " ^<br />

genus à me incipit.tuum in te définit. jQux virtutem fignificatforma.) yt nemo includeret


Mtgnhnd» Qua» autem Ea!cWo*generè ; compleâitur, magnitudo animi<br />

*uim>. dicitur : cuius eft liberarrtas în viupecunia; : fimûlque altitudo<br />

animi in caoiendl^ncommodis^&m^rne iniuriis, &omne<br />

luftit;*. ^uo^^Si^ g^neris^grtuT, iniTdatum /& turbulentum. In Rihgh. comn^rncw autem qua; pofitapars eft 3 iuftitia dicitur: eàquc<br />

i*nit*i. crecfitisin rebtfsndes, ïntnoderatione animaducrtedi lemtas,<br />

^tmkitu. amicitia in beneyolentîa nominatur. Atque ha; quidem virtutes<br />

dèrntinturÇinagendo.<br />

5 2* J^E .ff ^tE y S. Si laus omnis ai yirtutem reducitur,fions & orlgo lauiationU efi<br />

yirtus ,& inie yera fumuntur argumenta lauiu. Ergo locum yirtutum latijîime patentem,tritûmq;dijputatione<br />

phtlofophorum,& Platonîs,^riftotelis,atq; Theopbrafti, inanguflamquadam<br />

breuemq;formam~conc!udit:yt locus generis huius aperiatur,non ad exaElam pbUofipbori<br />

diJputationem,fedadyera laudiseruendamprobationem.guicquidautemindefumetur,ai genus<br />

& Jpeciem communes locos pertinebif.vt fi confiet omnem yirtutem effe laudabilemfingult<br />

Jpecies generis fui participes ad laudis ornamenta referantur. Id yerum eft, quum yirtus aliqu»<br />

fimpliciter yt laudabilis proponitur.alioqui potefl definiri,comparari,caufa ftatui, ad alios locos<br />

veferri. yirtus omnis aut fcientia &• contemplatione, qua non in appetitu,fid in confiieratiout<br />

intelleSlus efi,cemitur,yt prudentia: aut ai~iione,qux non yna & fila fpeculaticne citenta,operam<br />

aflùmque defiderat,yt temperantia.Inpriore génèrefuntprudetia,caUiditas, atquefapiey<br />

tia. Prudentia efi,que confiât fcientia rerum bonarum & ma.larum.IJoc modo définit ipfi de n*<br />

tura Deorum tertio: & eodem Hbro,CaUidos, inquit, appello,quorum tanquammanus opère,fie<br />

animas yfu concalluit.Sic définit ^inïloteles Ethicorum 9. Prudentia habitus eft agendi cm<br />

ratione yera in iis qua funt homini bona ac mala.£uid autem à fapientia diïlet prudentia,iiftinguit<br />

Officiorum libro fecundo. Princeps omnium yirtutum est tlla fapientia quam o-oÇtat»<br />

Crxci yocant. Prudentiam enim,qtfam Graci ipfjvtmv dicunt, aliam quandam intelltgemui,<br />

qua efi rerum expetendarumfugiendarûmque fcientia.Illa autem fapientia quam principem itxi,rerum<br />

eïl diuinarum &• humanarum fcientia, in qua continetur deorum & hominum communitas,atque<br />

focietas inter ipfos. Hac Ole . guibus yerbis oîlendit effe multo inferioremprudentiam,qua<br />

tantum circa resexpetendasfugiendafqueyerfatur.Sapientiam multofuper'wrem,<br />

qua expetendafugiendàque yidet : rationes omnium rerum ferutatur : yera & falfa, iitiina &<br />

humana cognofeit: qua princeps eïl omnium yirtutum,nec ab Mis fiparari poteïl.Sapientia, induit<br />

^irifioteles,fcientia efi & intelleilus eorum qua natura primi funt honoris. Prudentia eïl<br />

ailionis, fapientia contemplationis. Illa res fingulas & yniuerfas, & fingulas magis, hac vni-<br />

Mcrfas infpicit.Prudentia efi duplex:altera yerfatur in rébus domefticis, ottQVO/smt iicitur, e*<br />

eïl fcientia dijpenfationis yniuerfa domus:altera efi prudentia ciuilis ,Gracè zsvkmxM ,


PARTIT. O R A T. ?%<br />

uaùontm prudent!*, q»i" mideratur voluptatibus &• doloribus, à quibus corrumpkur princi*<br />

pium bene agendi.llla autem non modi fitnt guflus & tatlus,fid (yt ait)eorum que cadunt in<br />

ailionem.Ad temperantiam Cicero refert decorum:quod vt latèpat et,ita oftendit virtutis huiut<br />

amp!itudinem.Temperantiamfacitduplicem,ynampriuatis inrebus, que nominegenerisapp<br />

e\Utur,aut modération*. Alteraminpublicu,queproprièiuîlitianominatur. Teperantiapriuatis<br />

in rébus eîlduplex. Aut enim res commode funt,aut incommode. Tempcrantia in rebut<br />

eommodis,iterum duplex:aut enim adfunt,aut abfunt commoda. Hinc continentia eït in prêter*<br />

mittendu voluptatibustquod affirmât ipfe. Voluptates autem funt ex opinione boni prefentis,au~<br />

thoridemin guefiionibus Tufiulanis.Hinc etiam abflinentia, que res abfentes non concupi*<br />

fiit.Continentiamdicit Ariîloteles eamvirtutem, que yoluptatesguflus ac taclus moderatur,<br />

non yt temperantia,que domat appetitum,fed ytpugnatrix aduerf is inferiorem animum beUa<br />

ferè perpétua fuperiori cientem.^Âîlmentiam £>• continentiam alij dicunt idem-.alif id effe abftinentiam<br />

in rébus alien'ts,quod efi continentia in noflris.Certè abfiinentia in noftrii,& in alienis<br />

efi. Alia eîl temperantia in rébus incommodis. Que autemfutur'is incommoda obfiat,forti~<br />

tudo-.queprefentia tolérât & perfert, patientia nominatur.Fortitudinem atquepatientiam ma<br />

gnitudo animi compleilitur : quia prefentibus incommodis & futuris opponitur, Ea duplex,<br />

aut enim in rerum externarum dejpicientia ponitur, & pecuniam tribuit,ià efl,quodlibet poffeffionumgenus-.ea<br />

vocaturliberalitas. Aut resgerit magnas,plenafque laborum &periculorum:<br />

bec yocatur altitudo animi,que capit incommoda,iniurias, grauia, infedata,turbulenta,qualia<br />

fufiepiffe fepro Republica gloriatur. Vefortitudine & magnitudine animi, Officiorumprimo,<br />

Omnis fortis animus & magnus duabus rebuts maxime cermtur : quorum yna in rerum externarum<br />

dejpicientia ponitur: altéra- eîl, yt res géras magnas illas quidem,ejr maxime ytiles, fed<br />

yebementer arduas,plenâfque laborum & periculorum tum yite, tum multorum que ad yitam<br />

pertinent. Patientiafie definitur ab eo fecundo de Jnuentione, Patientia efi honefiatis aut vtilitatis<br />

caufa,rerum arduarum ac difficilium yoluntaria ac diuturna perpefiio.Ex bis colligas licef<br />

fortitudmem à Cicérone longius extendi, quàm ab Arifiotele. Temperantia, infitas res, & in<br />

communes difiributa efi.In communione,& hominum focietate pofita pars eîl, iufiitia nomine,<br />

que cuique fuum reddit. Iuîlitia multiplex, Alia erga deos,que religio yocatur. Alia ergaparentes<br />

& patriam,quepietas aut bonitas appellatur.alia creditis in rébus,yt in pailu atque couentis.Eafides<br />

eîl,que finitur,dit~lorum conuentorûmque conîlantia &• yeritas. Alla in moderatione<br />

&• temperantia animaduertendi, hoc efi maleficij corrigendi, cuilenitati nomeneîl.<br />

Alia inbeneuolentia,& animorumconiunt~lione,que dicitur amtcitia.In his omnibus officium<br />

efi, tribuere cuique fuum, atque feruare hominum communionem ac focietatem. Hec funt igitur •<br />

nomina yirtutmn feientie, prudentia domefiica &• ciuilis,caUiditas atque fapientia . Aclionis<br />

autemfunt,temperantia,contineiuia,abflinetia,fortitudo,patientia,liberalitas^tltitudo animi,.<br />

iufiitia.Iufiitie partes,religio, pietas, fides,lemtas,amicitia. gubd fi philofophi&- idem Cicero<br />

aliamfecerunt virtutum dimfionem,non ea de caufa hec traditio repudiada efi. guifi enim ve->tat<br />

idem aliter & aliter dici , quum fit ea yirtutum affinitas, yt yna perfecla fine alits effe non,<br />

pofiit:& quancunquepofueris,alie veluticatenate fequantur ? guis ynamperpétuamifer angufièperfequitur<br />

orbitamîgjm ynquambreuiusautmeliusifiapartitus eîl?Xiderepofiu inanem<br />

Georgiorugloriam,qui toto s Arifiotelis locos hue adiiciunt: non yt apertius expattari,rémquecicunfpetlare<br />

liceat, quodfaceret bonusinterpres ,fedvtextinclo lumine confufisomnibus,peregrina<br />

& Creca tenere yideantur. Nec arduum eîl Arifiotelis Ethica fumere in manum,<br />

& inde multa tranfiribere-.mfialiter Arifioteles, aliter Cicero trailare voluiffet:& melius effet<br />

ex ipfo peterefonte,que poffunt accommodari. Ego quidem exifiimofad Ciceronis interpretationem<br />

nibil effe melius,quàm ditlo Ciceronis opportune citata. In tradedis yirtutibus naturam<br />

ficutus eft.guùi nulla eîl fine cognitione yirtus,bine aufpicadumfuit.Cognitio rerum excelle<br />

tior eft prudentia.Hac yfufirmata,cattiditas :perfeila & omnibus numeris abfiluta cogni-tio,fapientia<br />

eft.guod aute yirtus ailioneperficitur,alter fuit locus de yirtutibus ailionis. Te^<br />

perantiam,yt animi quandam moderatricem in componendu affetlibus,fummumgenus conftituit,<br />

y t que fufit effet per omnia, ficut &• décorum,quod genus antè fecerant ij qui dixire Opti-.<br />

tnumeffemodum,& Nibil nim'u, & Modumfummam effe yirtutem.Nam temperatia,vt bie


M. T. C I C E R O N I S<br />

fùmttur, ptopemodumfignificat mediacritatem. Ex tofonte deriuauitfcrtitudinem, que f, „-<br />

ftinentia non inuadit res alias ,fufficientiafuis rtbus efi contenta.ea tùnûçx»* dicitur à Gri-<br />

cis. Et ab iu que inpoteflate funt.) Ea yirtus eïl continentia. ea cùm poffet yoluptatibus<br />

yti,abfiinet tamen. Fortitudo.) Fortitudinem à temperantia diftinguit tempore. yûtera enim<br />

eft in future incommoda,altéra mpnfenti.Itaquefortitudo tolltt metum,patientiatollit egritu-<br />

dinem : y t abfiinentia cupiditatem,temperantia yoluptatem. Magnitudo animi.) In officiis<br />

tamen animi magnitudo eadem eîtcumfortitudine.Ëfi yirtus pofita in defficte\itia rerum ex-<br />

t*rnarm>,ey mnximarum rerum adminiftratione. Lsberalitas.) Cfcero tamen in Officiis b*


PARTIT. ORAT.; 7 9 xgp +. *<br />

hralltatem fuhiicittuftitie.Magnitudinitamenmeritofubiicitur, ^'"dejpidtpeeuniam. —<br />

Ultttudo animi.) H&o yirtus ab AriMotele magnanimttas appellatur, que mediocritas in Y<br />

ferendo bonore,ey perpetiendo dedecore atqueprohro. Infidatumey turbulentum.) Inyeteri ?J K<br />

XP" i<br />

*V<br />

codictfic legitur,graue,ftdatumjion turbulentum. Ucforte opttma eîi iîla lei~lio,yt inteUigair<br />

mus ce<br />

oftantiam,& animi grauitatemperturbationibuscarentem, ad magnitudmem animi effe /f' \ u w<br />

r<br />

reducendam. „„J* m In Tnenmmumoneautem.}HiclocustrifariamPotellintelk


Habhm yirtutum,<br />

tîabitM artium<br />

& fit eutiarum.<br />

M. T. CICERONIS<br />

berct,p¥}plerea quod opéra dicmtU praflantiora funt,ac hominumfocietati magtt expetenfa,<br />

^iddamus ejr hoc,quamobrem initia fapientiampropofuit,ytqua fcientia cantineretur,&, t a,<br />

tnen alto comités eius tranftultt? Caufa ei~i, alia yirtutes perfe funt expetenda , proprioque fc oc<br />

nomiite dicuntur: fapientia comités, mficum yirtute coniunda, nullam yim retinere pojfunt,<br />

nomen amittunt,tdeôque fapientia & yirtutes naturafequuntur. Sic ycrecundiapoftrema collocatur,quia<br />

yirtutum eîl omnium cuftos.cuius eîl natura,dedecus fugere, laude'mque maximi<br />

confiflan. ytriftoteles Ethicorumlib./s.. Deyerecundia yt de altqua yirtute non eîl loquendum.<br />

Efl enim potius affeftus quàm habitas.Defmitur ijxj^os -ns à^of iaç,


PARTIT. ORAT. So<br />

tur animât ni Mudgenus^ rerum, ex que nata ftrmatdqueeTl. yirtutem babitum facit Ariftoteles<br />

Etbicorufecundo,'ivv «f «jww^iï «foatffnxW pwôiwn ès'y»>Kôà • 4>0*VW ^eivld eft,yirtus eft habitas eUtlicnis potes in eo medio ci<br />

fiitutits,quod humant, y ita ratio,prudenfique àefmiat. Habitus iltifimt inter fe proprio ytrtutit<br />

génère diftintli. Aliter confit tuitur animus ad liberaliter agendum, aliter babet fe adpericula<br />

capeffenda: aliter afficitur adpietatis officia. Nampro yirtutum dtftinila yarietate, aninmm<br />

yartècomparari neceffeeil.''. Alij fiunt habitas anitni,& confiitutioneseius incognoficend'ts arti<br />

bus.Etenim artium cognitio,qualitas ti~{ animi ftcut & yirtus. Cicero in Academicis,fitentiam<br />

nufquam effe cenfibat,nifi in animi motiontbus atque rationibus.Habitus tfti perfecli yi<br />

dentur,quod animum excolendoperficitint, quôdq; récits ftudtis & honeftis artibus ad yirtutem<br />

praparantur.Pofiis epttbeton perfecli referre ad animum, ftcut ad habttum,& forte retlitn. Ii<br />

funt duplices,a!ij yerfantur in fuis rébus,hoc est propriU,non ccmmunibus,alij yero in commu-<br />

Vibus.In propriis funt bac.yt ftudia literarum,qua grammatïce eîl : ytftudia numerorum,arithmetice:ytfonorum,mufice:ytmefure,geometria:ytfyder»,afhohff<br />

equorum domadorumtyt ymandi,%uurryemtM,de qua Xenophon firipfit libtllum,ficut & t£Û.<br />

ne nrwjxw. Dicitur & SHjflratxw ab Jiriftotele in Politicis : yt armorum tyrocinium ; de que<br />

Vlato in Lacbete,y&x tv, iu, to OTtXvnr&i rfcC, à fl&l &l fûtiUfUtfiTS^ «fotoiv ol fifio-iQVris,<br />

tt£Ù Nixicre XfyeijjjM tù/rl /iwflâveiv. Hac ftudia nonnunquam conferuntur in commune: tamen<br />

ex eo propria dicuntur,quod haberi fine communicatione queunt, nec fie aliorum commoda<br />

Jpeilant,ytftudia iuilitia.Ex lis autem capit incrementumprudentia atquefiapientia-.quamebrempro<br />

yirtutibus quibufdam habentur , quiaœd yirtutem quafi pracoluntur, y t fint animi<br />

fraclara quadamfacultates.In communibus autem rébus,hoc efi,adiufiitiam communionis ha<br />

minum firuatricem pertinentibus , etiam funt ftudia prepenfiora. Ii funt habitus animi tante<br />

prafiantiores yirtutepopulari,quanto hberalium artium cognitio commtmi fenfu maioreil.Ea<br />

funt ftudia morum,qua inpbilofipbia yerfantur:pracipuèftudia iufiitia,Teligicnis,pietat'ts,amicitix,fidei,beneuolentiœ.<br />

Hac enim referre debemus ad iufiitiam, quoniam paulo ante dixit<br />

eam yirtutem in communione yerfiari,catera in fuis rébus effe.Studia propenfiora dicuntur,quia<br />

non modo pofita funt in yulgari epinione,communique omniumfinfiu, fed etiam ittfiitutione ac<br />

doEhrina magiftri pcrcoluntitr, quo fini in commune bonum propenfiora. ^iut certè propenfiora,<br />

quod inclinatiora fiunt ad yirtutem,quàmfuperiora.namfapientiafiudium magis quàm artium<br />

reliquanimjyirtutes alit.Ergo ïludia philofiphia moralts &• in fuis rébus, e> in communibus<br />

collocantur. Id ex atlione cognofees. yiuit aliquisfrugi,fuo contentas eil ,fiuofepede metitur:<br />

bac ytrtus,ey ftudtu yirtut'ts huiusjn fuis eil rébus.Propulfat aliquis à quibus débet & potes!<br />

iniuriam,Deos colit,parëtes officio pietatis adiuuat,filaturamicos,bénignetraSlathofpiteyhac<br />

ftudia,t3r ex fludiis aSliones, in communione conferuntur. HicfludiapotiusinteUigenda,quàm<br />

aElionesiquoniam numerat artes (jy habitus animi perfecli. Jdplanumfit exproxima ceÛatione,in<br />

qua ftudia bonapoftrema fin t.<br />

X. AT O M y S. Sunt autë alij.) Difiiplinas & ftudia bonarum artium intelligit, quibus<br />

ad yirtutem ey ad omnem bumanitatem formamur.Hac differunt ab artibus dialeélicis &<br />

thetoricis,quôd illa inftrunientafiunt prudentia exercendajbac nos infiituunt ad ailionis officia,<br />

yt in ilsfine errore & difficultate yerfimur.<br />

X E O D E G A XJ V S. Atquebifiunt..) yideturfignificareeffequofdam habitus<br />

perfecliores,a quibus dicimur boni aut mali:alios autem effepraatltos ad yirtutem ad quam nos<br />

incitant : yt fi quis dicat effe quafdam praparationes tendentes ad yirtutem intellecltuam, yt<br />

^irithm.Geomet<strong>rj</strong>td pbilofopbiam.allias ad yirtutem acliuam, ytpropenjionem ad iufiitiam<br />

efie praparationem eius yirtutis. Sunt autem alij quidam perfecli animi habitus.') Expungettdum<br />

efi „ perfecli.<br />

C O M M E N TA Zj y S. Atque ht funt quidem.) yirtutes illa de quibus diximus,fiunt<br />

habitus.Sic autem appellantur qualitates quadam fiudio & allionum fréquentations<br />

comparât a. Alioqui nifi erunt habitas,erunt duntaxat yirtutum innouationes,atque principia..<br />

quemadmodumpaulopofl dicetur. Sunt autem.) g uemadmodum yirtutem pofiuerat in rébus<br />

fropriis &£om»nibus,itaquequeprxj>arationes d'firibmt.poterimastamëhancefficerediftri-


V<br />

r*»I-»<br />

hutlanem , ytfint quedam préparation*! tendantes ad yirtutem inteUectiuam, ytarithtnetic4<br />

& geometrta ad phdofophtam. Itoque yetabat Flato ne quis infuamfcholam yeniret mathematum<br />

ignarus. Alix autem tendunt ad yirtutem a£huam,ytpropenfio ad luîhtiam, eius yi r.<br />

tutu efi preparatio. Sunt autem alij quidamperfeiïi animi habitas.) In yetufto codice no legitur,perfet~li:<br />

ac certè contextus carerepojfet bac particula. In communibus.)Potefihic Ucus<br />

etiam accipi hoc modo,y t non inteïïigatur de yirtutibus in oratione, fed de ytrtutis perfetlione,<br />

'que maximaeftinaUquo,proptereaquUadeampropenfaeftnatura^ftud^o^^^<br />

Atque hxc quidem j/irtutum: vitiorum autem funt gênera<br />

•* . contrwi^Ç^r^Ja^ut&rfunt Mgmaj<strong>rj</strong>^M^ea nos vi-<br />

S-* ,<<br />

~ t<br />

~* si ~<br />

Y^^fhnt. yirtutibus<br />

•*^tia tia,qna;virtutem Jqna;\.^— vide^turimitarLNâni^prudèiiammalitia.<br />

: = : s :_. V e J :_ç W S Ç. ,<br />

^3?l^ T^^^ck temperantiïtnlmmamtâs m v^uptatibus afpernâdisj&ma-<br />

^r~-~ g ' gnirnrirrrem animi fïïpërbia in ammis extollédis^&^defpicien^<br />

tiain contemnendishononLus,&^ral^te^^lio3ck for-<br />

•-if», ' T<br />

t€*2C v^-h-^irt—> wftitiamacerbitaSj&KUgionemfupéritmOi&lenitatemmol<br />

vAvft^. jV- t- a^- m i & v e r e c u n (Ji a r a timiditas, & illam difputandi pru~<br />

^ ^dentiai^on^erta^<br />

szLy Z 2**«- /*gr"^ r<br />

/ limuia vxdeturpa qua: iunt tnjcodem genere jiimia. Quamobrem<br />

omnis vis laudandi vituperandique ex nis lumetur virtu><br />

tum vitiorumque partibus : fed in toto quafi contextu orationishsd<br />

erunt illuftranda maxime, quemadmodum quifque<br />

generatus, quemadmodum educatus,quemadmodum inftitutus<br />

moratufque fuerit : & fi quid cui magnum aut incredibile<br />

accident, maximéque fi iddiuinitus accidifTepotuerit videri:<br />

tum quod quifque fenferit, dixerit, geflèrit : ad ea qua: propoiita<br />

funt virtutum gênera accommodabuntur, ex illifq; iifdera.<br />

inueniendi locis caufœrerû, & euentus,& conféquentia requirentur.<br />

Neque verômors eorum quorum vita laudabitur, fîlentio<br />

pmeriri debebit, fi modo quid erit animaduertendum<br />

aut in ipfo génère mortis, aut in iis rébus qua: pofl mortem erunt<br />

confecuta;.<br />

S T \ E JB A-E. y S. Si contrariorum difciplina perfimiUs eîl, ex yirtutum diuijione<br />

tognofctmus yitiorumgenera contraria,qualia funt imprudentia,imperitia,ftultitia,intëperantiajibido,<br />

ejfrenata cupiditas, incontinentia, intolerantia, ignauia, dejidia, impietat, inertia.<br />

JJumn yirtmfît médiocrité quidam,poniturinter duo extrema yitiofa. In altéra defeclus efi,<br />

in altero excejfm. Ex quibus intelligiturplura ejfe yitia quàm yirtutes.Extrema quadam natuinantur,<br />

yt a»dacia,timidittt, prafufio,auaritia:qutdam nomiinbus carent,yt yitia oppofit»


PARTIT. ORAT. Si<br />

inteper'imlM, «mlitiani,tracûiie. Vitia que virtutem videtur imitari.trahunt nos In errorem2<br />

& ddprauaieiucut, vt turpiumreru laudemfequamur-.quodyirbonuseuitabitorator,nificontuni<br />

yttlitate ducetur. Tu licereputant malis rébus nomina bona hnponere:de quo QuintHjn<br />

tertio.Ide Uriîiot.precipit id quoq ;,p mox Cornélius Celfuspropèfupra modu inuafit,quia fit<br />

queda yirtutibus ac vitiis vicinitas,vttdu proxima deriuatione yerboru:vtpro temèrarioforte,<br />

pro prodigo ltberale,pro auaroparcu vocemus: que eadem etia contra y aient: quod quideorator,<br />

id efi,yir bonus,nunquafaciet,nifi forte comuni ytilitate ducatur. Prudentiam imitari yidetur<br />

malitia,qua définit dénatura deorum hb.tertio,Eflmalkia,verfùtafâïïaxratio nocedi.Et<br />

Tufc.\.Malitia,inquit,certi cuiufild yitij nomen eîhvitiofitas omnium. Cicero malitiâ,dolum<br />

fallacem,malûmq;,<strong>vu</strong>lgus autem yitiofitate\n capit.lmmanitas eftferitatqueâaafperitâfijimorii<br />

in yoluptatibus afpernddit,qualis efi in nimia & prorfus inbumana viuendifeueritate.guitt<br />

propriu nomen huic yitio noefi impofitum,illudperiphrafifuppleuit.Magnitudo animi efi inter<br />

fuperbiam,que prêter modu extoïïit animos:& dejpicientiam, que defpicit honores. Ejfufio eîl<br />

prodige largitio.Audacia, estinconfidta inpericulumpropenfiu. Duritia immanis, eîl indignai<br />

ac nimia toleratio malorum . Acerbitas, in exigendoiureacrior & immantor fiueritas. (?ue.<br />

iufiitiam ambiunt yitia, propriis tarent nomimbus.Superfiitio,vana,importma,inepta,formidolofa<br />

religio. MoUitia animi,remifiior efi indulgentia. Diffiutandiprudentiam,id efi, dialefticen,<br />

imitatur concertatio,captatiôque yerborum,que efifophifiarumcotentiofagarrulitas. Eadem<br />

modooratoriamyim& eloquentiamajfeilaturinanisquedam profluentialoquendi,hoe<br />

eîl immoderata yerborum rediindantiafine vllopondèrefententiarunt . Studiis autem bonis, yt<br />

grammatice, arithmetice, géométrie, fimtlia ytdentuv ea que funt in eodem génère nimia : yt<br />

fitperuacue rerumfubtilium inuefitgationes , & inanis Ma diligmtia que curiofitas appellaturl<br />

de qua Cicero quinto libro defimbus, Omnia quidemfcire, cuiufiunque modifint,cnpere, curtoforum<br />

eït : duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatemfiientie, fummorum virorum<br />

eîl putandum.Materia laudandi vituperandi'queftmitur è locis yirtutum atque vitiorum*<br />

Virtutes igitur argumentorum loci dicentur,non amplifiimi loci, generibuspauci, qui rhetorici<br />

nominantur,fid illorum fpecies , propioréfque loci. Nam virtutes efi yelut ynum corpus, partes<br />

eius plurime: que quum ad ynum genus yt corpus reducuntur, yno loco generis cotinentur. Efi<br />

enim yirtus,genus,cuius fpecies paulo-ante numerate funt.Non dico omnia que fumutur è yirtutibus,ad<br />

genus refend, fid yt minores loci ad maiores referantur,oîlendo . gue fumentur ab<br />

iis locis, fiue erunt argumenta, fiue materia dicendi,in toto quafi contextu orationis & filo quadam<br />

perpétua erunt Muîlranda maxime, hoc efi exponenda génère orationis Mufiri: quoi quais<br />

fit, antè declarauit. In temporumgradibus ortusprecedet : educatio fubfiquetur : deinde mfiitutio,<br />

mommque difiiplina.Tum ordinenatumli,cogitata,dicla,ficT:a ponentur, fuôque generi<br />

fingttla accommodabuntur,vtprudentie,vtfortitudini,vt temperantie. Magna,tncredlbilia,<br />

diuina,quoniam animis affirunt voluptatem,ornatè & fuauiter erunt explicanda : qualia exepligratia<br />

paulo antè ex Virgilia citabamus.Caufe mirum in modumfaciunt ad laudem -.propterea<br />

queritur qua de caufa quidquefaSlum fif.vtfi Spurius Melius annonam leuajfetfilo no<br />

mine liberalitatis, id erat faElum laudabile. crédita efi alia caufa,vt ambitio regni,que turpem<br />

videbatnr ejfecijfe largitionem.Conftituende funt igitur honefle caufe, yt fimiles-ejfe videantur<br />

ejfetlus . Ex caufis agunt alie neceffaria, alie fine vlla necefiitate. Ex Mis confiquentia, que<br />

neceffaria confiqui dicitin Topicis: ex htsprofluunt cuentm,qui non eueniunt ex caufis neceffaria<br />

:yt quum Cicero D.Srutumlaudat Antoniana tertia, O ciuemnatum 7(eipublice,memorem<br />

fui nominis, imitatorémque maiorum,pomt euentum caufe minime necejfarie.Namgenus<br />

illud a. Iimio Sruto,qui Tarquinios exegit,videtur impuliffe D.Bmtum ad interficiendum Cefarem:<br />

fed nonfaitnecejfe. guumvero Seruium Sulpitium exornat bis yerbis, Nec vero filebitur<br />

admirabilù quedam & incredibilis 0- penè diuina eius in legibus interpretandis-, equitate<br />

txplicandis,fiientia:ponit confiquentia. Neceffe eîl enim pofita penè diuina feientia, confiqui<br />

gloriam,&> nomen eius apud multos.Hic ne quis requirat illam philofophorum necefiitatem: neceffaria<br />

cum Cicérone dicimus ea,que yix ynquamfiunt aliter agentefponte natura. Caufe r«rum<br />

& euentus & confiquentia requïrentur ex Mis inueniendi locis, qui principio nttmeraban~<br />

tur. non ex his mineribus,vnde laudandi vituperandique materia depromitur.<br />

X


M. T . C I C E R O N I S<br />

\ \ / wam&prudmtiamJIdeooratoresvtuturveriorimieriuatMne.vtfidefendat prodigS,<br />

e


PARTI T^^t^^r^u ^^.^<br />

inodum Iaudarem alterum, fed"etiam quemadmodum enite-<br />

^%^UJdêL<br />

ftn<br />

tUr<br />

â<br />

eil<br />

Ce<br />

PMn Dedeliberat^<br />

iententi'a "^""^^^<strong>rj</strong>i^ij^ çcgpta teneamus.<br />

- ^ ^ ^ « A .<br />

C. P. Eft igSMi{SMbcia.néMimsvtiîitas,ad quam omnia .daw*j&<br />

referunturin confuio dan^^ententiao^ejdicejialaçvtjlja^pri- ^beratiqmi<br />

mafîntfua/orfâu^cT^<br />

y><br />

^<br />

^^^^^±.Paulopi>fl^, M^i 7iov i£à uvov/i£v\H,ïi, v&t. uv Si SJJIR<br />


M. T. CICERONIS<br />

CkeWpaulopoïï,ytilitasjn


PARTIT. ORAT;<br />

»3<br />

néctffaria autem non funt dubia,no igitur deliberamus de neceffariis. Legito diligent» ittud cO\<br />

put, quoniam non mediocrem inde ytilitatem captes ai intelligendas dehberattones. Simplex<br />

ratio.) Simpltcem yocat,mn membris,fed traélatione.<br />

CO MM ENT AXj VS. Accepiiufta,ejrc.) Id mérita ait propter philofiphiam<br />

tnoralem,à quapetitur materia laudationis &> morum probitas. Inde igitur & lauiare poffitmus<br />

alios,& laudabiles effe. Videamus igitur.) Fabius huius generis ait effe ytilitatem &<br />

honeftatem^ojque reprehendit quifmem duntaxat effe dicunt ytilitatem, fed tamen ita de ytilitate<br />

loquiturC icero,yt non folùm emolumenta dr commoia contineatffed etiam yirtutes comjtleilatur.-yt<br />

liquebit ex diuifione ytilitatis, illa prima.) Loci funt infuaftone,ytile, grpofi-<br />

Jtbile. Additur etiam neceffarium,fid hic locus fiepenumero omittitur :fatis esl decoram rem efife,ytilem,&pofs'tbilem.Ceterum<br />

Cicero pofiibileno dicit,quadiclione Fabius ytitur,fed quod<br />

fojîitfieri. guid autem pofiitfieri,i&c.) Du* fiunt res que tollunt omnem deliberationem, yt<br />

ait ^lrifloteles,lmpofiibilitas & pofitbihtes. Etenim omrits deliheratio eft de cotingentibus &<br />

fofiibilibus : quanquam Cicero hic necefiitatemnon accipit more ^irtslotelis. Si quid neceffe<br />

efi.) Neceffarium duplexponitur:alterum enimfimpliciterdtcitur,quod aliter euenire non poteft<br />

: alterum ex conditione dicitur, ntmirum refpetlugrauiorum.prius deliberationem omnem<br />

tollit:pofierius,de quo Cicero loquitur,quanquam deliberationemprorfus nontollit,ita tame imfellit<br />

yt yix cantradicipofiit. Fabius hoc neceffarium refert ad ytilejtec immérité : Cicero tamenfiparare<br />

yoluit propter maximum moment um. QjMmfacile pofiit.) jTuoniam animos<br />

nofiros à re fufcipienda dijficultas deterret,ergo fitafir facultatem docebtt, dtffuafir dijficultate,<br />

quaquam interdum fie dtffuafiragit, y<br />

-flate coniundajVthonos^tgloriaalu'^er^vt vSes^îbrma,<br />

ValetudOjnobilitaSjdiuitia^ clientèle.<br />

S T Z^E S AE V S. Vtilitas In difiemendls bonis malîfique yerfiatur, id esl,relus<br />

txpetendts atquefugiendis.JSonorum quibus ytilitate metimur,alia neceffaria,hoc eslfine quihtsfaluj.<br />

liber.he effe non pofiumwQîc antè définit necejfaria)yt yita,pudicitia,libertas:yt li-<br />

X ii;


m: t. cicero ni s<br />

ber},conmges,gennani,parentes.Tollevitamperimm.Si Uberi,coniuges,germdnï dut yît a ^<br />

fdma periclitantur,iterum quodammodo périmaient periclitari yelUdebemus-.qttoniamiUerHm.<br />

y ita nobis equè chara débet effe,atq; noïlra.Si adimitur libertés aut pudicitia, mifirè turpkér.<br />

que feruimus . Seruitute mors omnis optabilior eîi ,fi Cicerani credimus. Dicamus y no verbo,<br />

Nullam exiftimat vitam[me hbertate,ey honeïla conditionevite.Htc antemplunmum valent<br />

adperfoade.idum, ey in Untoniitfrequentervforpat.Bonorûparttm non necefiaria,q»U<br />

bus defiituti, vit a libertatemque retinerepoj?»mus,no vniuerfis quide deftituti,fid autfi ng»l„<br />

aut mult'is eori. Ea funt duplicia : Ulia funt perfe expetenda,vt officium,quod ab ipfi finit!»<br />

hocmo.lo:Ojficiueft,quod itafatlum eïl,yt eiusfatliprobabilis ratio reddipefiit.Quanquam<br />

ojficium ad aliumfine/n tendit,y t adfœlicitatem:tamen vted non fequatur,per fe honeslum eft,<br />

ey expetendum:quoi ey Unïlotdes in Etbicis non modo deyirtutibus,fed etiam degloria ©»<br />

honore confirmât. U.U a non per fi expetuntur,fed quod aliquid commodi ejficiunt,vt opes ey et<br />

pie. Eorum q:te propterfi expetuntur, partim honeïlate ipfa,partim commoditate aliqua expetuntur.<br />

£ ue diuifio mirabilem quandam ytdetur habere difficultatem. Namficundum ment»<br />

brum confondit, ey prière commifiet. EtpauVo posl diuittas referre yidetur ad ea que funt per<br />

fi expetenda, quarante fit'.iecerat bis que aliquid commodi efficiunt. Deindetriagenerabenotum<br />

reuoeat ad ea que propter fe expetuntur.Quomodo propter fi expetuntur?Hecmibirelinquenda<br />

videbantur ils qui putant omnia effe peruia. Non erat veredum,ne yitio datent meam<br />

negligentiam,fi quid mtaclum reliqu-ffemfid timendumpotius ne meam aceufint diligentiam,<br />

que multo facilius fui t-ediumparit:etfivereri nondebeameloquentie preceptacopiofitratlare,<br />

fiqua mihi data fuiffet eloquedi facultés -.quia twrpefit in copiofa ratione dicedi,inopia ey ieiumtate<br />

laborarc.Illifiiunt,nefcimus.Perficiunt,yix bene conamur.Compendia viarumfeqmntur:lonçiora,fi<br />

modo funt apertiora,malumus. Nihil yfi tuam reperiunt impedimenti, nos ckee<br />

tnomenta lutlomur.Impellamus igitur & hune fiopulum. Expetendorum tria font gênera, jlhud<br />

estfimpliciter honeslum, yt ojficium ey yirtus. Uliud honeslum ytilitaticopulatum, yt<br />

gloria. ^iliud yero fimpliciter vtile, vtdiuitie. Primum genus honeïlate fila petitur,quatù\nl<br />

eïi vtiltus. Ulterum non honeftate modo,que pâtior eïl.fed etiam commoditate quadam expttitur,vt<br />

honos ey gloria. Tertium ytilitatefila ducitur,vt vires; forma, yaletude, nobilitas,iiuitie,cUentele.Sunt<br />

igitur duo gênera commodorum,vnde tetidem diuifiones. Diuttie pertinent<br />

dd ficundum genus,nec funt propter fi expetende. Bonorum triagenerd funt propter fe expetenda,<br />

fi modo iunguntur honeïlati.Sed quedam bona font diuerfo,hoc eïl,nulla cum honeftate cen<br />

iuntla,vt diuitie,clientde. Ex bis obieila diffoluimus. Hanc autem rerum diuifionem hic videos,cum<br />

dicit, Quorum ,fiilicel commodorum, alia font quafi quodammodo cum honeïlate ciiuntla,vtbonos,vtgloria:aliddiuerfa,vtforma,vires,valetudo.Videasey<br />

z.lib.de Inuentiene.<br />

Rerum expetendarum,inquit,tria gênerafont. Nam efi quiddam quod fui vi nos alliciatai<br />

fifi,non emolumento captons aliquo,fid trahens foo dignitate,quod gênas yirtus,fi ientia, Veritas<br />

eïi. Ultud autem non propter foam vimey naturam, fid propter frutlum atque vtilitatem<br />

peteniiim,quei genus pteunia eïi. Efi porta quiddam ex borum partibus iunclum,quod ey fuit<br />

yi ey dignitate nos inducit,ey pre figerit quandam vtilitattm,quo magis expetatur, vtamicitia,bona<br />

exiïlimatio.Hecille. Prima diuifio fatis aperta eîi. Ulia font perfe expetenda,vt e*<br />

que fita font m officiis atque virtutibus : alia, quod aliquid commodi efficiunt, yt opes ey copie.<br />

Secunda eïlobfiurior. Eorum que propter fi expetuntur, partim honeftdte ip fa, partim ci'<br />

moditate aliqua expetuntur.Prièremembre fignificatfimpliciter honeïld,vt eius yerba demonforant:pofieriore<br />

bonefta ey commada,que differunt ab iis que tatum aliquid commodi effiait,<br />

quia laudem ey vtilitdtem afferunt,vt bona corparis,ey fortune,non fimpliciter, fid quum ai<br />

exercendam virtulem conferuntur. nam poffunt cum honeftate iungi, vt honos ey gloria:pofi<br />

font ey citra virtutem haberi,vt vires, fomia,valetudo.Unponitdifferentiaiiiterea que funt<br />

perfi expetenda,& ea que propter fi expetuntur? Perfi expetedafont laudabilia ipfi per fe, vt<br />

virtutes,ey que ab Mis proficifiuntur. Propter fi expetuntur omnia bona animi,corporis,ey fe*<br />

tune: propter fi mquam, hoc esl, propterea quod ipfa bonafont,aut propter foam naturam bo*<br />

uam.Hec mterpretatio ey breuioreft,ey apertior.<br />

LEOD E G S . Quart quonia in his yerfatur omne.) Lictt pluresjint pat-


PARTIT. ORAT.<br />

tts Mberationù, yt yùle.honefium, pofiibiU,neceffarium : tamen ad duo referuntur, nempe ad<br />

ytile & pofiibile. Bonorum autem partim.) H te bvnorum diflributto magis eîi oratoris qui<br />

fe adfenfum yulgi accommodât,quàm phtlofophi qui yerttatem ficlatur.<br />

COMMUN T^l \l y S. jguare quoniam.) Zoci funt duo ,pofiibile & ytile. vtt'<br />

le eïl de fine cuius caufares fufitpitur : pofitbtlt eîl de medioper quod adiptfiimur finem. Priiu<br />

autem agendum eîl de fine. Bonorum autem.) Ntcefiitatem bocloco completlitur fub ytili-<br />

tate,quo modo & Fabïus. EÎI autem nectfiitas ,fine qua libtri aut falui effe nonpoffumus, utc<br />

fatis bonifia conditione & commoda. Partim non neceffaria.) Videturmjlituiffe banc diui-<br />

Jionem ex opinionepopulari. ^ilioqui pbilofipbi nihil effe magis neceffartum yirtuteputant.<br />

j2jiorum alia funt per fie grc.) Non efi hic locus acapiendus yt fignificare yideatur cmnia<br />

iona corporis & fortune propter fie effe expetenda: alioqui coturbaretur diuifio :fed locus eïl dû~<br />

taxât de ht* bonis intelligendus,que immixtam habent cum ytilttatehoneïlatem .Itaquefubu-<br />

titpaulop'ofiquedam cumhoneîlateconiunila jde qutbus locus eîl mtelligendus : quedam di~<br />

uerfa^de qutbus hoc loco non agit, fed egitfuprd. ' (<br />

tnôre èernuntur.Nam"cuirï h<br />

dtfo7um,tum pat enttfm^atnseque<br />

cultus , eorumque hominum qui aut fapientia aut opibus ex-<br />

cellût, ad charitatem referri folet. Coniuges autem,& liberijck cbaril<br />

fratres, &alij quos \fusfamiliaritafque coniunxit,quanquam C^j^Âju*** Jbdé<br />

igitur rébus cum bona fin^facilc eft intellegu qua: fint con, cJ^ aÀ^ f^vrU,*. ' ^<br />

quomam


m: t. ciceronis<br />

(\fed etiam neceflàriis anteponit. InfuadendojCÙmj^ generi ho<br />

minum confilium des/spe fané lauSanHa e&^j?<br />

S T K.E S AEfS. EÎl etiam quafi quedam materies fiêieèïa hoiteîlati, que meximè<br />

Jpeclaturinamicitia : hocefi,amicitiepartim honeslateipfa ,partimcommoditate ali*<br />

qua expetuntttr.ex quibus yt è materia ducitur argumentum dehberantp . Amicitiajnqmtfi*<br />

cundo de Inuentione,voluntas eîl erga aliquem rerum bonarum,Mius ipfius caufa quem dibgit<br />

cum eius pari yoluntate. Hic quia de ciuilibus caufis loquimur,fru6lus ad amicitiam adiungimus,vt<br />

eorum quoque caufa petenda vidcatur : ne forte qui nos de omni amicitia dicereexiîîi*<br />

mant,repréhendere incipiant: quanquam funt quipropter vtilitatem modo petendam patent amicitiamfunt<br />

quipropter fi folùmfunt quipropter fe , &• vtilitatem : quorum quid verifiimi<br />

conîlituatur,ahus locus erit confiderandi.Nunc hoc fie ad vfum oratorium nlinquatur,ytran*<br />

que propter rem amicitiam effe expetendam. Haflenus Cicero. Ex his colliges cur amicitiam ab<br />

iis que per fi expetunturfeparauerit,quam paulo antè numerauit inter iuîlitie partes.Certèma<br />

gna ajfinitas eîlamicitie &• iufiitie.Amicitiajnquit Ariîloteles iufiitia ineifdemyiden<br />

tur effe. In omni focietate aliquid efi iuîli,aliquid amicitie.EÎl enim amicitia in communicatiene.<br />

Amkitie duplkes.Nam charitate & amore cernutur.Charitas eîlfimtlus amor & cultus<br />

deorum,parentum,patrie, fapkntium & illuftrium yirorum.Hec charitas efi amicitia quedam<br />

excilentior ac fanclior,quam colère debemm.In hoc génère, inférions ac impares,obfir<br />

uantes magis officium nofimm, quàm quo nos amant amorem. Altéra efi amicitia,que amore<br />

maxime continetur: hoc eîl,que tum firme acftabilis efi,quum ylrinque certatim calefiitamor.<br />

In charitate fufpicimus maieftatem,in amorebeneuolentiam. Dicet aliquis,coniuges,fratres,li~<br />

beri etiam charitate iunguntur, nec in Mis fufpkitur makflas.Non efi ita. yeremur comugium,<br />

& fanguints propinqukatem, & familiaritatem : quorum nihil non maximum efl,atqise fanilifiimum:<br />

& prêter hec habemus ratknem amoris eius quo nos perfiquuntur aut pares aut minores.Addehberandumparatamateriaxeft,<br />

y t omnia gênera bonorum, que yel honefiate ipfa,<br />

yel commoditate expetuntur.guidproximè coherct?Proximum yidetur idfpeclare,qni fint qm<br />

délibèrent,ythabita rationeperfimarum,ex vtilitate edufe fpeflet orator, que quibus bona debeant<br />

accommodari.Si femper optima tenerepoJ?emus,yt in confilio bonorum atquefapientium,<br />

haud fane confilio multum egeremus, quoniam quidemperfpicua funt optima queque^mfi mortalitatem<br />

nnfiram occecaret ytilitas.In aliéna caufa optima queq; facile yidemus,


PARTIT. ORAT. %<br />

ïttîdm m animo,cotmtionemfuaut iucuditatis in eorpore. Voluptat efl maxime inimica virtuti,<br />

quia,vt inquitprimo de legibus,imitatrix boni voluptat, malorum autem mater omniumicuias<br />

blanditiit corrupti no cernant ea que natura bona funt,quia res boneîle dulcedine bac ey fcabie<br />

tarent. B'ec ille. Quid igitur imitatrix boni voluptat,bladifiima domina efi,ey eadeMecebra<br />

turpitudin'tijboneftiboniquenaturam faUaciterimitando adultérât : quippe que babtat quidda,<br />

Jimile naturali bono. lenitaùt esl enim, & fitauitatis. Multe voluptates funt laudabiles : quoi<br />

vftendit Uriftoteles decimo Etbtcorumjpuamobrem non efl abfurdu quod ait Cicero, voluptat<br />

fepefanèlaudanda eft.Nemo bonus obfianamfoeddmque laudet,que turpibus tantùm typerditis<br />

eil voluptat :fed eam laudet,que retinet aliquam fpeciem boneîti. Voluptatem immanif-<br />

Jimtts quifque acerrimc fequituriquoniam quanto immanior efl quifque,tanto propiat accedit ai<br />

belluas,que voluptateducuntur.Utqui videntur bec repugnare fuperiortbus.dicebatantea,Teperantiamimmanita*<br />

imitaturinvoluptatibus afpernand'a. Sedimmanifîimumcapitbic, qui<br />

Jinfumfecutus,à naturali bon» longifiimè recefiit : immanitatem capiebat atrociorem nimidmque<br />

temperantiam.<br />

L ÙT O M V S. Efl etiam quafi quedam?) Dicit cbaritatem ey amorem boneïïati<br />

fubietlam effe, quafimateriamquandam: quid ineos, quos cbaritate ey amore compledimur,<br />

certaoffiiciorumgêneraconferuemus. Quod Jifemperoptima tenere poffemus.) Monet vnde<br />

in cofultationibus oriatur bonorum queïlio,quanuis optimaferè quequeperfpkua fint. dicitque<br />

idfieri temportbus,boc efl,caufis,quibus accidat, vt bona videantur pugnarecum vtilibus, ey<br />

contràvtilia quedam videri,que honefla non fint,que diftrahantur in diuerfas fententias.Itaque<br />

confultationibus optts effe,& quid vers in bis fit oratione explicandum. Et quoniam non<br />

ad veritatem.) Precipitnon folum ad veritatem, fed etiam adopinionesauditorum deliberdtionem<br />

accommodandam efie. Itaque difiinguit duo auditorum gênera, in quibus non fit eadem<br />

bonorum ey malarum rerum opinio. ,<br />

LE Xi D EG U KJ VS. Efl etiam quafi quedam materies.) Videtur agere de relus<br />

que non funt virtutes,fed tamen quodammodo ad virtutes referuntur. Quod fi optima.)<br />

Premunitio efl adccntenttcnemfuturam honeîfi ey vtilu : quanquam enim ea no difîinguantur<br />

(feoundumpkilojôpbos) tamen aliquando tempora ey circunflantie faciunt, vt <strong>vu</strong>lgus ftfaret<br />

boneflum ab vtili. Et quoniam non ad veritatem.) Ex hac auditorum diflintlione intelligimus<br />

quidproponendum fit Mis. Qui,enim fuadere cenatur aliquid rudibus ey imperitis,<br />

efiedet Mud effe vtilerudes enim magisfpeilant vtile quàm boneflum. Qui.autem fuadere <strong>vu</strong>lt<br />

doElis ,oportet oflendere illud quod fuadetur effe boneîîum & iunilu cum gloria: doili enim anteponunt<br />

boneflum vtili. Inimica virtuti.) Vide Ciceronem de Finibus honora ey malorum.<br />

C O M M E NTU \ I VS. Eft etiam quafi.) Videtur idcirco copiofe traclajfelotum<br />

amicitie,propterea quid amicitia latifiimèpatet, ab eâqutpetmtur cohortationes ey fuafiones<br />

maxime.hoc apud hifioricos legimus,pugnandum effe pro aris,pro coniugibus, pro liberis,<br />

pro ipfa patria.Interpres tamen fie locum actif it, vtputetà Cicérone diflum effe quia amicitia<br />

fubiicienda eïi vtilitati, & non honeftati. quod quanquam dtxit in libro de Inuentione, no tamen<br />

hic idem fenfiffe videtur. Quid fifemper.) Locosfuperiores ita tratlauit, quatenus caduntin<br />

deliberatwnemde vtilitate ey incommodo,dehoneftate ey turpitudtne. quiafoletnonnunquam<br />

vtilitas cum honeîlate contendere,que queftio trailatu eft perdifficilis : idcirco de bains<br />

queîlione precepta tradit. Vt vtilitat cum,ryc.) Populariter loquitur : altoqui libro tertio<br />

Ojficiorum probat nunquam honeftatem cum vtilitate pugnare,fed videri duntaxat. Et<br />

quoniam.) Sipreferendamdicas vtilitati honeftatem,no eadem viapoteris vti,cùmallumâtq;<br />

aliumfinemfibiproponanl auditores,Itaq;fi apud honeîlos dicas,reclus erit inclus vt de boneftate<br />

Uquar'a,eiûfque oftendas dignitatem.fin apud imperitos, qui que vtilitatem omnibus rébus<br />

anteponunt,non erit relia via vt dicas de dignitate honeftat'a,qua nihil mouerentur: fed vt ditas<br />

fequuturam ex boneftate vtilitatem^tdddfqueignominiam ey dedecus, nifîfequanturtuum<br />

tonfilium. Quod rébus omnibas,eyc.) Quoniam auditores hos duos fines fibiproponunt,orar<br />

rator,vt dicat accommodatè ad eorum opinionem,hos fines o ratione fequi debebit : ita de vtilitate<br />

dicet apud imperitts,de boneftate apud doElos. quanquam vtrobique fit fitafionis boneflum.<br />

patio autem hic locusfit trattandjtSfVidete Fabium in capite de deliberatiuo génère. lb-


M. T. CICERONIS<br />

B autem alterl.) Itaque cum hitic bominum generifitadeb<br />

Ita petemus ab honeslate,ac ofteniemus factura illud hon<br />

tenium erit ab boneftatt.fifuaàeat ytilitatem contra hone<br />

thor Fabius. f^CJ» , ,<br />

Et illud videndvfrn,quanto magîs homincs mala fugiant,<br />

quàm fequantur bona. Nam neque honefla tam expetunt,<br />

quàm deuitant turpia.Quis enim honorem,quis gIoriam,quis laudem^quisyllum decus tamvnquam expetat,quàm vtignormniam,infamiam,<br />

contumeliarn, dedecus fugiat? quarum re-<br />

^rumdolor grauis eft. E^genus^ominunTaclnonertatem natum,<br />

malo cultu ,prauffque opinionibus omne corruptum.<br />

Quare in cohortando atque fuadendo propofîtum quidem<br />

erit nobis illud, vtdoceamus quavi bona confequi,maIaquc<br />

Henèsïi quibus vitare polïimus.Sed apud homines bene inflitutos plurim<br />

refyu ducamur. de laude 8$ de hon^jlate^icemuSjmaximéque ea virtutum<br />

neratra&a&mius, qua; m commun! homînum ytiïitaèe tuenda<br />

tniomquibus augendaque verfantur. Sin apud indo&os imperitôfque dic<br />

lapiàmrebtu. m u s ^u&u^emolumentajVoluptates, vitationéfque dolorum<br />

côtumeliatamen & dedecusmagnopere moucat.Quarequod<br />

ad vtilitatem fpec"tat,ex iis qua; di&a funt,reperietur. f<br />

STXJZB UE VS. Qjtidrudibus&politis maximeconueniret,oftendit.Nmtcy<br />

trifque deliberandoproponenda mala cenfet,quia multo magis homines mala fugiunt,quam fequuntur<br />

bona,neque honefla tamexpetunt, quàm deuitant turpia. Ergo fumenda etiam contrariafitafori,vthonos<br />

ignominia,gloria infamiajaus contumelia,decus dedecus. Hoc fifectr'u,honos,gloria,laus,<br />

decus te fequetur.Si nonfêceris(quod omen dij auertant)peffitndabit te'jgnomima,infamia,contumelia,dedecus.<br />

Hominem ad honeftatem effe natum/fic ofteudtt Uriftoteles<br />

primo libro Ethicorum, Vt hominificftirpibus esl facultas alendi. Vtbomo fentit,fit<br />

.& beftia.Xeftat igitur atlio rationis.Esl itaque hominis opus, atlio anima per rationem,vet<br />

nonfine ratione.Quo,fit,vt humanum bonum fit atlio animi per virtutem.Sed qui fit vtgeiu»<br />

-bominum ad honeftatem natum,no tam honefla expetat,quàm deuitet turpia?Subiicit caufam,<br />

quod malo cuit»praitifqueopinionibus omne corruptu eft, nec yirtute & fiientia excolitur,net<br />

certa retldqueconfetlatur.Etenim vttlitas & voluptat, iaclura & dolor, tenebrasojfudenmt<br />

-eculis mortali»m,& effecerutvtboneStumpofthaberetur, yt mala pro bonis,bona pro mal'ueffient.<br />

Ergo docebit orator in confilio, qua yt bona confequi, quaquc ratione mala vitare pofiimus.Ex<br />

bonis autemphrimum valent, qua in commuai bominum vtilitate tuenda augendaque<br />

verfantur,quod genus est iuslitiafides, liberalitas, omnifque virtus qua fijedat hominmm<br />

focietatem. ExempUrum que feront banc fpeciem,plenafunt Liuiana conciones.<br />

L U T O M V S. EtiUudvidendum.)Hocpr*ccptum généraleeft, ad omnespertinens,<br />

quart\à priorifententia feparatur. Esl genus bominum.) Hoc additur l^svfum^"<br />

efl prierU fententia approbatio.Cenushominumdicit,precuiitlis homirubut. £J£~


PARTIT. ORAT. ^^^S^^X^^<br />

rein teUrtando.) Ctncludtt & pracipit que ratio fuadendifit, fiue apud hosfiut afud illos ii<br />

tomus.<br />

ev d(*o$ JfUt* m<br />

LJZODEGAXjVS. E.tilludyidendum.) Si qui* ita agreftis eîl yt non excita . _ ^<br />

fUrhomftatupulcbritudin'e,hunciihortabimurturpitudinùmetu:ntnwmimitaimmanisesT, f ***î_X>t^ fy}? "2? M<br />

i> ytfY^O<br />

Buempnonhoneîlas ,contumeha tamen&dedecui moueat,obidquedfacilius fttfentireres ^&rv- y \ <br />

fefententiayidetur. Eft genus hommum.) Ex diuifione bimembrt trium partium dishibu-\^^ ». TOl<br />

tionemefficit. nom interimperitos&expolitosquofdam hommes alios point, quoruoptimana- ^*ï~~pz^^^ 1 J *»•»»*.<br />

tura degenerauitprauainftitutiont, ita tamen yt in eorumanimisfint adhuc fuperftites quidam TZ**~{**#.. çh^htan,**,<br />

ignicultyirtutis. quid autem fit ita intelligendum, ex eopatet, quiafingulu partibus precepta ^ - y (A c> O ^"ï> {y*<br />

fubiiciuntur ,&• fequuntur due aduerfattut particule. £uareincobortando.') Hihomines / çiÇ***^*"*-^? /*•^»7^4 ^ '<br />

quia bonaprediti funt natura, fid tamen deprmata,his duabus rébus mouebutur merito, malo- jQ^JikH-f-<br />

rumyitatwnebonorumadeptione.Interprètestamenhasduosperiodosgeneraliterintelligunt,fiue cumfuadeturimperito,fme cùmdoiîis & expohtU.Nam omnis ratiofuadendtpendet<br />

' "t~**n*A U^^^^<br />

\jf**^ i<br />

^^~ t%<br />

à malorum fuga,& bonorum adeptione. £_u* in communi &cj) Virtutes pofitefunt m co<br />

tnunwne tuenda, religio,pietas,fides, iuîlitta,liberalitas.has autem dixit yirtutes potiftimum ^^J*~-J,->~£ traflandas,propterea quidgratioresfunthominihttsad impellendum accommodatiores. Sm<br />

*pud indoilos.) Itaque apud eos m bonis hac capita funt trat~landa,de boni adeptione,conferua- /?• ""•>'V» J<br />

tione,tncremento,yf»:&.demahyitatione,liberattone^mimtione,conuerfione.Fab.lib. «fjuçipfie œrm'auntjalia: quaî<br />

vimaliq uam ad^con^iaehdum afrçrunt. Itaqu^Wa* iup^noresT<<br />

confidentes vocentur:na;<br />

fine his confia non polsit.<br />

^^oji^^firï\o*genere /vr<br />

îcien? aufenfcaufa, alia efi: abnd^adiuuansj<br />

& efficiendi<br />

focia q u x d a m : cuius<br />

locia q uaîdam : cuiusgpnem vis varia elt, 6L la^pê aut maior, Ç2l<br />

2? wn^JTn^Z:* A&bV<br />

a u t c ^ o r : v t é c i l f e q u a * m a ^ m ^ i i v i m f â i ^ ^ f o l a ^ ^ l c â u l a v .. ......<br />

d i ç ^ r ^ u ^ a u t e m a l i ^ c ^ u J ^ q û â T à l u T p ^ *~Xç


v--^ T<br />

^"- NIÎ<br />

:<br />

etiam îllaqu"-- 1<br />

— r<br />

-~*— ««^—u bh,<br />

dfiûïora erur<br />

jPerfuadendi<br />

f^e;^;S^tur^0rdearî|Q& Din^dentU3U?à^eln7autrmilitas làTxFac\<br />

ûanda'ât affie^el^i ffiïïîcultates effèrend», neque aliis e*<br />

yraîceptis3ied^eme^iuafionisJtocis. /<br />

53"^ S S UE VS. lnduobusvcrfatur onmeconfiliumffi& vtilecîl,& fieripoteR,<br />

fiât. De vtili, priore hco ditlum est,quod quidem videbatur effe natura ficundum. Nam videtur<br />

omnium primum,cognofcere, pofiitne aliquid fieri: quia fi quid ejfici non poteîi, deliberatio<br />

tollitur.Sed vtilia cupimus:quifruamur,inquirimus:idcirco bueordinemfiquimur.Si veniat in<br />

dubiu,pofiitne aliquid effici,quonia comefhura ducitur,à caufiis fumetur argumentum JVamvt<br />

efficiatur aliquid, neceffe eft caufam efficiente effe,& eam fine qua res ejfici nopoteft-.cuiufmodi<br />

funt materia &• infirumentu.Nibil est enim quodfine caufa naturaliter fiât. Itaq;fi dubitatio<br />

fit, pofi Une aliquid ejfici,à caufiis ducitur probatio.Cicero in Diuinatione, Jn quo fi te multum<br />

naturaadiuuaret,fioptimis àpueritia difciplinis & artibusfiuduiffes,inbisélaboraffesfiliteras<br />

Grecas Uthenis,non Lily bei: Latinas Rome,non in Sicilia didiciffes,tamen efiet ma aduerfa interfi comparemus, vt ex duobus<br />

prodiuiora videamus.Quodfi ex contentione,id eîi,comparatione, procliuiorafioc eftffaciliore<br />

noftra videbuntur,non eritfatis ita nobis videriffed erunt oratione demonftranda,yt nonmodà.<br />

dicenti ,fid aliis etiam facilia,procliuia, iucunda videantur. Cicero Untoniana quartafaat<br />

banc rerumcontentionem,adcohoriandumpopulum Romanumaduerfus Untonium, Qmbùfcum<br />

bellumjufiipiat,vt D.Bruto,C.Cefare,veteranifque.Contraquem,vtalterum Spartacum<br />

Untonium.Quotempore.vt quum adrecuperandam libertatem exarfit omnis Jtalia. guibt»<br />

faultatibus,vt Republica,Senatu,erario,que non babet Untonius.Hincfûafacilia, procliuia,<br />

iucunda colhgit,his verbis, yt igitur Catilinam diligentia mea,Senatus autboritate,veïh-ofi»<br />

dio & virtutefregiftts :fic Untonij nefarium latrocinium,veftra cum Senatu concordia tanta,<br />

quanta nunquamfuitffœlicitate & virtute exercituum ducûmque veftrorum,breui tempore op~<br />

preffum effe audiet'is.Quemadmodum autem fuafiri proponiturvna ratio, fi ey-vtile eft,& fieri<br />

poteïljiat : ita d:ff*afiri duplex : aut vtilitas ab eo labefuEbanda eft, quod agit in Seruilium<br />

XuUum : aut ejficiendt dijfimitâtes ejferende : quod facit in diffuafione pac'ts , Untonian*<br />

fiptima.<br />

LUTOMVS. QuàjLautempofliteffici.) Tranfitadalterumprinnpemlooim,


PARTIT. ORAT. $ 7<br />

quoi effici pofiit,yélnon pofiit,ey quàm facile pofi t.qui Mus ffeflatur ex caufis,& alfacultatempertinet.<br />

Jtlefuperiores,confidentes yocentur. Confidentes,que yifua agunt, es» conficiunt<br />

aliquid,yt duces,legati,auxilia,kgiones,inbello:magisTratus,leges,feiiatus,populus,in<br />

Xepub.adminiïtranda. yt fine bis confici nonpofiit.) Hoc genus nibilagit,fedquietum per<br />

fe,& fiolidum eft: confiât tamen ad efficiendum: itaquefine eo effici non potefl, yt funt materie,<br />

inlhumenta,locus,tempm ,ceterique apparatus. ythaeflabfoluta eyperfeClaperfe.) Vtfapientia<br />

perfe fitpientem efficit: po'e'ta,piflor,muficus, quifque fitum opus per fiac folus. Sic prêter<br />

iudicia, ey bonorum poffefienes folus dabat : magiftratus promulgabant leges : decernebat<br />

finatus-.populus de capite iudicabat. yllia aliquid adiuuans.) yt auxilia ey legiones in bel'<br />

lo: duces,centuriones,coborles,ittprelioremiges in clajfe: magiftratus ey indicés in Xepublica.<br />

_s9ue maximam yim habet.} yt imperator in bello,gubernator in dajfe. Sic ipfi contra Catilinam<br />

Rernpub.firuaffe didtur: Marius contra Cimbros. Propterprmcipium.) yt, Xomulus<br />

conditor yrbts :Cato authordeleteCartbaginis,qui idbellum fuafit: Helena caufa belti<br />

Troiani. ytutpropter exitum.) Vt ytfricanus minor confedor betli Punici : Pompeius Mi*<br />

thridatici. Crajfusfiruilis. Cum autem queritur.) Hoc eTf comparatiuum délibérations genus,quod<br />

eifdem locis trallatur,ytilitatis ey fpeieffickndi.<br />

H EG END O XJ H. ytbfiluta,eyc.) yt, Veut per fe agit omnia in omnibus:<br />

concionatores funt caufe adiuuantes,yt yerbum deiinpcEloribus hominumfruilumproducat.u<br />

ad Corinth.^. Maior caufa.') ytfpiritusinclufusin terra, eflmaior caufa terremotus, quàm<br />

aquajubtermterrarumcauis yndansflnfiibus.VideCelliumlib.z.cap.6. puo toto génère^<br />

çyc.) Exemplum habes in prima Philippica rS> Atf/U(Ba»f.<br />

L EO D EG yt XJ y S. Caufarum autem gênera.) Eandem eaufarum diftrihutionem<br />

habes apud Ckeronem fub finem Topicorum, ybi multo plénitude caufis difputat<br />

quàm in Partitiombus : & fingulas exemplis tllufirat, qua caufa ère tua (letlor) fuerit Mue<br />

recurrere.<br />

COMMENTAI XJ V £jdd autem pofiit. ) Hoc etiam caput eUconieiTmrale.<br />

Itaque à Fabio libro q.trtbuitur conieclure.capitis huius loci funt facultates,opportunitates:in<br />

quibus eft locus,tempus,caufa.Cicero caufam duntaxatponit.Nam ea completlitur quoque locum<br />

eytempus. Nam funt alie.) Cicero quo J; in Topicis ponit caufis quafdam efficientes,<br />

quemadmodum ignis perfe accendit.ey quafiamfine quibus res effici non pofiit, yt fine ère nom<br />

conficiturftatua.Superiores rurfum diuidit,yel ytfine adiumentoper feefficiant, yt fapientia<br />

efficitfapientes:yd yt adiumentum aliquod requiras,ytfâpientia efficit beatos, fi adfunt opes,<br />

yt aiunt yiri Peripatetici. Confidentes autem.) H as caufis appellat efficientes, hic. duntaxat<br />

priorem:reiproprietate magis fequutus efl. ytlia aliquid.)Hanc caufam appellauit in Topicis<br />

adtumento carente.alioqui in Topicis caufasfine quibus no efficitur, diuifit in fiolidas ey quietas,yt<br />

locus,tepus, ey materia:ey in adiuuates ey prxcurfionem habetes,yt congrefiio caufa efi.<br />

amoris,amorflagitij. Sunt autem alie.)y'ideturhk-coplefli materàa,quanquà in Topicis eam<br />

fubiicit caufisfine quibus no efficitur.Pojfet ey intelUgt de qualicunque rei arigine,ytficaufiim<br />

excidij Troiani diceresfuijfe Helena. Subuertitmox finale caufam , cuius gratta alicytid efficitur,ytfuprà<br />

potueritnomme conficientium complétaiformalem ey efficientem. Cùm autem.)<br />

Hailenus taies quefiiones traélate funt fimplices,de ytili,de honefio : Nunc eafdem queïliones<br />

trailat ex coparatione ey fitperlatkne. Jn quibus funt iide hci,ytde ey pofiibile. Nâpofiibile<br />

intelligitcùm ait,fpem efficiendi.ytttamen illi Uci trailandi funt ex comparatione, non tamen<br />

fimpltciter yt antea. Hic Cicero yidetur yiriflotelem fequutus.ytrifioteles enim genus deliberatiuumfaciteoncionale,ytey<br />

Cicero îibrode Oratorefecundo. Jtaq;hecmateria queà\Cicerrone<br />

trac~latuv,ipfius efi ciuitatis JForte hic totus locus nonpertinet ad comparatianem,quanquâ<br />

aliter putat interpresjed ad locum pertinet,quàm expédiât,ey quàm facile pofiit.. Sed curan*<br />

dum.) Demum optimum erit,infuafione nofirum confilium. conferre cum aliorum fententia, ey<br />

efiendere ejfe longé facilius atq;procliuists,atq; etiam iucundum. fie enim maxime impellenturauditores.<br />

Dijfuadentibus.) Dixit antea fimplicem ejfe trailationem fuafiris, dijfuaforis dur<br />

jpltcem.Satis enimefifi oftendat yel inutile effe,yeleffe mnpfifiibile.Sunt igitur contrarij loci<br />

fumendh ,<br />

y


Vtcrque vero ad auj^rmumhabeat exemplorum aut recen<br />

tium,quo notiora fin^utvc^rurri, que» plus authoritatis ha-<br />

" béant, copiam. f&S^cffc^^<br />

^jk?nok^tDemmtUu*ni commousndos au?ëm a^rnbs TMxlrnè proficient,fi inciin<br />

dMer<br />

'Zj l<br />

7 "^T 14<br />

- ^^mfitifàw.<br />

~3<br />

" ta^mnt^^a^ftntenti^qusadexplendascupidita-<br />

TS' * „T tes,aut ad^^ujn^tâ^iajij^m, aut ad v^fcendas injurias pertinebunt.Sm<br />

/<br />

autêrn réprimer! d7^^n^^fMtfT5rtunaî,dubiif<br />

que euentiç rerurn f^turarum, & retinendis fuis fortunis,fî<br />

erunt fecundk-fin autemapifeH^e pericuJo commonendi.<br />

pror^nàé^û^mente cffcât, qjûid'vèlît, quibus rébus diâurus<br />

^ t^aiXêTnv8ratio,hmplex^'griuis,'^c lentenyis débet ornatior<br />


PARTIT. ORAT. gg<br />

firifxpe mtreatoribus ac nauiculatoribus iniuriofiut traëatis,bellagejferunt:v»s t„ t cîwum Ro<br />

manorum milibus vno nuncio atque vno tempore necat'is,quo tadem anima ejfe debetis? Çy qui<br />

fequuntur.Sireprimendi entnt animi,tum yalebit metutuid quem pertinet incerta fortuna, dubiut<br />

euentus rerumfuturarum,&periculum. yalebit & voluptas,qux retinerefecundantfortunam<br />

velit.quibus rébus ytitur in RuJkmfreqttentiJ?imè,vt legis Agrarix cupiditas inflamnut<br />

tareftinguatur.Dketaliquit,guxfuntillxfententix quefumuntur exajfetlibus ÎNoneftartu<br />

huius omnes explicare:epus eîi confuetudine & exemplis, Natura non deent, qua fuggerat<br />

fententits ad odium commouedum,ad explendas cupiditates,adylcifcendas iniurias. Sape eiufmodi<br />

rerum citra artem nimis abundamus. guarta prxceptio de modo & figura orationis. In<br />

délibérations vtendum breuibus principïis, oratkne fimplici & graui , & fententiit quant<br />

yerbis ornatiore. quod prxceptum jQmntilianus, yt alia multa, arripuit atque dilatauit. In<br />

frincipio proponet qua mente dicat,y t Antoniana quartaïqmd velit,vtfeptima : quibus de rébus<br />

diiïurnsfit,vt prima:hortetur ad fe breuiter dicentem audiendum.Peto à yobis Patres Confcripti,yt<br />

eadem benignitate qua foletis,yerba mea audiatis.Tota oratio fimplex, non exultant<br />

infalentia yerborum & fententiarum :non eleganterexornata,vt demonftratio:non contentiofi<br />

& fubtilis,vtiudicialis aBio:fedgrasth,fententiofa,plenaponderis,&- authoritatk. guintiliamts<br />

tamen fie iudicatiCiceronis fententix,inquit,&> conciones, non minus clarum, quàm eîi i»<br />

sueufationibus ac defmfionibus ,doquentix lumen aftendunt, i<br />

LATO M y S. Vtpofiitvel ytilia,vel necejfaria.) yt, Turpe eft Ciccronemfugert,<br />

fed vtile patrixiquare vincat vtilitas,qux haneftatem adfe conuertit. Vtile non irritare Antoni»m,nec<br />

bcllum fuadere,fid turpe y ira confulari dejèrere Rempub .& Itbertatem prodere. quart<br />

vincat honeftat, qux etiam fi moriendumfit, tamen à vera vtilitate non fciungitur,amfatiuts<br />

fit emori,quàm tyranno feruire. Tota autem oratio fimplex.)Simplex, id eft,minus- compta ornataque,cùm<br />

eaprobabilkr fit,quales funt Philippkx ferè omnes,excepta fecunda, qua démon*<br />

ftratiui generis, ac prainde liberius ornata efi.<br />

H EG EN D O RJ 7<br />

H. Ad explendas eupiditates.}Sententia, eft oratk fumpta de<br />

moribus,qux aut quid fit,aut quid in v'tta operteat fieri,breuiter oftendit:author Ckero Ubro ai<br />

Herennium quarto: yt, Hominis eft cordati,quo iure,quàque iniuria, quod fuum eft, vindicare.<br />

Ad odium.) Prxîiat odiofûm ejfe, quàm miferabilem : Seneca. Âd vlcifcendas iniurias.y<br />

yim vi repelUre licet.Si bene dixijfes,audijfes bene. Cicero videtur nonnihil fepararefuafionem<br />

ab hortatione,id quod & plerique alijfaciunt : ita quid fuadendo id agatur vt qmt yelit : hortando,<br />

vt audeaf.fitafioprobat'ionibus doceat, exhortatioftitnults excitef.fuafor fententiam mutet,<br />

exhortator animum aàdxt.Suadeamus aut errantibus, aut certè hxfitatibut. Exhortemut<br />

cejfantes. Vide Erafmum in de confiribendls epiftolis. Verbis,&c.) Recipit tamen hoc genus<br />

oratknis yerba fonantia, ampla, graviter tranfiata,fignificantia.Sonantia : Soluite vela citii<br />

Dent xthere mijfus ab alto,


v 1 r c :<br />

^Sf^<br />

M: t<br />

*<br />

c i c e r o n i s<br />

. * Omniafunt<br />

'i/?*ncé**»


in iure ciu^^ôdefl ^pjrmatarum ac publicarum rerum/fe-^<br />

^eauîfr^^ofîtum:cumsîcicntia negleéta ab oratoribusplerifque,nobis<br />

ad dicendum necelîaria videtur.<br />

ST3{j£ S V S. I* 1<br />

omni génère tratlanda ,ftatim initia frofpiciendus esl finis,<br />

yt retlius ad emn cetera dirigantur.Sicut igitur in exornando finisponiturhonefias, in deliberando<br />

vtilitas,fic etiam iniudiciis equitas.Esl autem equitas, quam ratio naturali*perfuafit,<br />

que etfi à iufiitia non fieparatur , tamen alia eft equitas,alia iuslitia. Cicero primo de Officiis,<br />

Difficile eft,quum preslare omnibus cocupieris,feruare equitatem,que eft iusïitie maxime pro ­<br />

pria. siEquitatem & iuftitiam non eandem fecit,quia equitas efl optima ratio iuris,retlamo»<br />

deratio legis & moris,vis boneîliperpétua conftans,qua neque legibus, nequefiriptis continetur,<br />

fed vndeproftuxêre botte leges, ey à qua maie corriguntur,per quam reguntur ea que non funt<br />

lege comprSenfa,que infinita fint neceffe eft.Hac ytuntur omnes boni: banc requirunt quifummo<br />

iure yexantur :banc ore yerfat omne genus bominum, quum fubinde refert, Rationabile esl<br />

iftuc ( fie enim yulgo dicitur) id efl, aquum bonûmque. Jnde lex & equitas interdum videntur<br />

ita difiordare,yt relitla lege appelletur equitas. Leges igitur, ejr que proficifiuntur à legibus,<br />

ey à iure ciuili, femper adfacilitatem equitatemque referenda. Cicero de Seruio Sulpitio, Vent<br />

diuina eius m legibus interpretandis,squitatc explicandis,fcientia. Et paulo poil, Itaque que<br />

profictfcebanturàlegibus,& diureciuili,femper adfacilitatemequitatemquereferebat.ûuttm<br />

igitur equitate nemo ledatur, permulti legibus iniquis,ey moribus vexetur,iudiciorum finis cojiituitur<br />

equitas, ad quam omne tus,lex omnis ey confuetudo referuntur. Hanc equitatem fiecuti<br />

funt oratores itli veteres,qui nuttum iusciuile didiceranf.ey eacertè difiputatiopropria eft oratorum<br />

materia. Oratores bic accipi vola,quifint optimè inftituti fapientiepreceptu ,fine quibus<br />

aquum bonûmque non facile cognofiitur. si Equitasfimpliciter jpefiatur. sin equumpro amicopeierare?E<br />

t ex^comparatione aut duorum aut multorum, yt Cectliufne an Cicero yerior erit<br />

aceufator? que controuerfia,diuinatio nominatw.que quod agitatur ante legitimum iudicium,<br />

bic primas obtinet. Eodem modofiet coparatio intermultos copetitores hereditatis,ft trcsplméÇyepetent<br />

fine lege,aut fine teftamento.JVamfi lex eJfet,vtagnationis,autteslametum,dere ipfit<br />

contenderetur: fed quia non eil,agitur ante iudicium, cuidetur hereditatis aflio. Quintilianus<br />

libro tertio, Diuerfum bis genus quod dicitur comparatiuum, cuius reitratlatus m parte caufie<br />

fréquent eft,yt quum apud Centumuiros poft alia queritur ey hoc, y ter dignior bereditate fit.<br />

Sicut autem agi poteft de aceufiatore fiatuendo, ita etiam nonnunquam de conilituendo iudicio,<br />

que tranflatta nominatur : an huic? an cum hoc? an bac lege? an apud hune? an hoc t empare liceat<br />

agere? ey fiqua funt talia:vt,Non debes apud Pretorem petere fideicommiffum, fid apud<br />

Confitles.maior enimpretoria cegnitione fumma ésl.Non licettibi agere mecum : cognitor enim<br />

fieri nonpotuifti.Nondebuiftiintcrdiccre,fedpetere.Formulas tradit,f(tne aflio iïïi qui agit?yt<br />

filio quiyocetinius demetiampatris.siutiâmnefitîvt Fabio repeteti creditum antequamcœp<br />

tum fit deberi. stut iâmne ejf: defierit?yt qui vindicet agrnm poft decennium, siut lUa'ne lege?<br />

y t pofiitne cum Ebutio Cecinna ab agro prohibitus agere lege de vi,anpotius iniuriaru? siut<br />

hifiéne verbis fit atlio? vt Hipfeo qui petebat à Crajfo pratore,vtei quem defendebat,caufa cadere<br />

liceret. Hec ey fimilia no antequam in iudicium veniuntjconcertatafunt,id eft,àparttbut<br />

dijputata:aut fi concertata,non tamen diiudicata,hocesl,fententia difieptatoris pronuciata.aut<br />

fi dïtudicatajnon tamen confecla,ty emnimo abfiluta.Pofieaquam igitur res in iudicium venerit,tilapermagnwm<br />

babebuntpondus,vel ad declinandum iudicium,velttiam adfirmadam defenfionem.Hec<br />

tranfiatio pertinet ad adiones.sitlio ius eftperfiquendi iudicio quod fibi debetur.Vu<br />

eius in rébus,ey in per fonts,fid in vtrifijuemultiplex, ey ea caufa perd<strong>rj</strong>f.cilts :de qua<br />

permultaitmfperiti,nectamenferibuntomnia. Quamobrem hoccaufarum genuspofitumdicit<br />

in iure ciuili. lus autem ciuile confiât legibus ey more. Lex ey mos autpriuata Jpetlant, yt bona<br />

fingulorum:autpublica,vt ius totius ciuitatis.Iuris feientia negletla ab oratoribusplerifque,<br />

vt à Calba ey sintoniopreftantifiimis oratoribus:nobis,hoc eil,C iceroni,ad dicendum neceffar<br />

ria videtur,cuius rei caufas explicat l.lib.de Oratore.<br />

z


M. T. CICERONIS<br />

X AT'O MVS. De yeripimo accufatore.)Vt prima adioneinyerrem,qun.diui mtto<br />

appettatur,vter accufare debeat,Cicero an Cacilius. Aut cum hareditatisfine lege.) y t i n _<br />

ter emancipatumfratns, & fororls filium, abintefiato.Nuïïoenimtefiamentofat~lo,lex duodecim<br />

tabularumpoft fuos haredes,agnatos vocabat. Agnatus autem no efi fororis filius,necf ta.<br />

tris emancipatus, cum agnatioper emancipationem rumpatur. Itaque neuter hareditatemhg e<br />

peterepoterat:petebat tamen vterq; bonorum pofieflionem àprttore,apud que ea de re ex comparatione<br />

ttqmtatu difieptabatur.Sed boc lus bodie mutatu efi,& res certa conftituta. De ccftituendo<br />

ipfe iudicio.) yt in caufa Milonis,de quo ailufuit infenatu, yeteribus legibus,an noms<br />

querendum effet,ficuttradit ^lfconius,& oratio ipfa déclarât. Sitne atlio ills.) yt vxori in<br />

maritu,ltberto inpatronum,pupillo in tutorem,de quibus iureciuiliconflitutum efi. Uut iâ m<br />

ne fit.) yt ante die dicta in contrailuiante impletam condittone. Num iam effe defierit.) yt<br />

in petenda bonorumpofiefiione:& in iniuriisperfequendis.in quibus certum tempus agediprefimtuefi.<br />

Hifneyerb'u.)Quiaex prafiriptaformulaagebatur,quamdefimebatprxtar,àqut<br />

iudicia petebantur. Ab bac formula qui recedebat in agendo, caufa cadebat,boc efi,litem eo iudicio<br />

amittebat. Plus petifii,fero pettfti.)H£c yerba exceptionis erat,quibus iniquitati aclionis<br />

occurrebatur, yel anteiudicium,fieut modo ditlurn eîl: yel in ipfo iudicio ailione repreben-<br />

Aenda.Itaque ipfe pro Planco querttur de iniquitate aduerfarij, qui cum aceufet de ambitu,ytatur<br />

lege de fodalitiisfet iudices edat in reum.<br />

H E-G JE. N D O Xj> H IN y S. Sine lege.)ld efi lege nulla approbantemfi filius<br />

fpurius peteret bœreditatempaternam,d qua.legearcetur,in Autbent.deincefiu nup.Secus eftfi<br />

peteret maternam h


PARTIT. ORAT. 9 0<br />

tfi huitti generls miletio.Cenus iudiciale esl,in qua esl accufatio autdefenfio. Fini, e#<br />

tus.) jLEquites yidetur duntaxat ejfe finis in hoc génère flatus qualitatif,yt yel Cicero finem<br />

partisprectpuè trtbuerit totigeneri, yel certè yt intelUgamtts aquitatem quoquefinem effe<br />

ietlure &• finitionis,yt demum iudex etc étquitatefiatuat. Vtcum de yerifiimo.) Heciudi-<br />

cia de oratore conslituendo appeUantur diuinationes: yt fi quereretur, debedtne Cicero aceufator<br />

ejfe yerris,an Ceciltus. Fabius ait genus coparatiuum rare fijeclari in tota caufa,fepenumera<br />

in parte. *î»»**0 V&a dixiffet,ytrum equius: ey ita multis in locis dixit Cicero.<br />

yttque etiam ante iudicium.) Iudicium conîfituere, yt ait Mudeus, esl euacuarefinem,non<br />

ylterius procedendo.Ergo contentio eîi de iudicio conslituendo,cùm queritur an admittenda fit<br />

at~lio,quum exceptione ea fubmoueatur ab aduerfario.Eft autem hic flatus tranflationis. ytut<br />

fitneaQio.) Vt ignomintofusagerenonpoteîl. ytut ia'mne.) Vtfiantedieminjyngraphas<br />

feriptam à me creditum exigeres, exceptione yterer, ey repeierem atlionem tuam. ytut num<br />

iam ejfeeyc.) Vt fipoft yiginti annos lege ciuili definitos ad yfufcapionem rei aliquis rem y fur<br />

patam fuam affereret, repelleretur atlio. Uifine yerbis.) Certét erantyerborum conceptiones<br />

quibus ytebantur in aEliombus. Itaque fi yerbum mutajfes, caufam amififfes, idque dicebatur,<br />

formula cadere. luîlinianus tamen fuîlulit huiufmedi formularum aucupia ey captiones.<br />

Etiam fi antequam eyc.) Tranfiationes dupliciter tratlantur,nonnunquam ante iudicij co-<br />

Jlitutionem,nonnunquam iudicio iam confiituto, yt cum dicimus inter cetera caufe adiumenta,<br />

nos quoque trafiatione yti pojfe,& atlionem pojfefubmouere. Nonfuifluapetitio.) Vt fipe-<br />

cuniam alicui debeas, ey alius negabit eumpeterepojfe, quia nec illi debetur, nec procurator eîi<br />

eius cui debes. Cuiusfiientia.) Tranfiationespetuntur àprefidio iurts ey effugio, ytait Fa-<br />

bius.guocirca ythis yti pofiit orator, comparare fibi debebit iuris pentiam,non autem pende-<br />

re$pragmaticisleguleis,eyformulants. A es Oi C)<br />

que îudicns^ejexcrpieioaa^niquitatej^^J^^^omparanda<br />

/^quit$te,cpiod ea fer^ger/erîs erusfunt,vt cjuanquam in ipfum<br />

îudTciÏÏmfafpe diîatantur } tamen anje iu^i cium fra^an^la vi­<br />

de '<br />

-quaoi<<br />

1 1 r<br />

' *<br />

^iut de xqucTc^bono difeeptantur, cadunt in eam formam in<br />

" qua quale quid fît ambigitur, de qua di&uri fumus, quœ in aequitate<br />

& iure maxime confirlit.<br />

:<br />

"~ J<br />

' '<br />

S T J^E S ylE VS. D'tuinationem & comparationem tranflatione'mque initie fiatuit,quod<br />

hec ante iudicium fummum yeniant in certamen.Separantur ergo àiudiiis,temporibus<br />

agendt,quia ante légitima iudicia agitanturmon difiimilitudinegenens , queniam cadunt<br />

in eadem precepta,que pofteatradentur.Conftituere atlionem,eft atlorem admittere,quiintendat<br />

atlionem, hoc eïl, recipere in cauffam. ytecipere iudicium, eïl illum ynde petitur, admittere<br />

intentionem atloris,Jeclufa tranfiatione, Excipere iniquitatem atltonU, eîi agentis dolum<br />

malum ey iniufiitiam excludere,ne fubeunti iudicium fiât miuria. ytntiquum eïl,Inter bonos<br />

bene agier oportet,ey finefraudationc. AEquitatëcoparare,eïl difeernere ex duobus aceufatoribus<br />

aut petitoribus yter fit dignior,aut qui dgnifiimus ex multis.Si queris ad has controuerfias<br />

yndepetatur facultés argumentationumvrefpondet hec ejfe de iure ciuili,ey de equo ey bono,hoc<br />

efi de equitate,idcirco pertmere ad qualitatem, in qua quale quidfit ambigitur. Eft au<br />

te aliud tus ciuile,alia equitas.Hec legis ey tuïlitmyera ey recla moderatrix , tllud eïl quod<br />

iurijprudentes condiderunt.quamobrem equitatem à iure feparat.<br />

Z ij


-r-iUrl-L- à T tzi M. T. CÏCERONIS<br />

t, c<br />

I 1<br />

!, AT Ci M VS. Paululum ea feparo.)guanuU hic antè traEiantur,quàm ai caufan<br />

r»~Jm yeniatur, tamen & caufa ipfa fepe, & hec omniaeodem gé<br />

c*4*S -WwO quale fit,queritur.<br />

L E.O D .E C A XJ V-$- De conflitueniis aiïionibus.)<br />

yt*^ ehieclionibus. Deaccipiendu,fubeundifqueiudicM.)D<br />

Y^nM kJC^h^, jDeexcipieniainiquitate.)Derepettenia&elidenda<br />

h>-ny*r exceptio,eft aclionis exchfio.l.i.ff.deexceptionibus.<br />

sj+ï^ xi» y /v e<br />

fi é^~c^j AN X~é*vâ—<br />

r


eam,qua; afïertur — L<br />

- J<br />

caufa /qu^hifî<br />

tum autem,quod contra ad labcfadandam rationem refertur,<br />

fine quo accufatio ftarenonpotefï. Ëx^ratioîiis autem^ ex '- f<br />

*>*frW<br />

firmampnti conflidione, & quafi concurfu, qusftio exoritur ^ ^ tjL<br />

quasdarrï.quam difceptaticfaemVo«o,in qua qwi&iïenWm<br />

uêrfàntfrqm tontenti^rftïTm habet quatfionem,vt in con-*??7


M. T. CICERONIS<br />

S?RjZ 2 jLE. VS. Exdepulfionerei,iieftdefenforisautinficiatorîs,tresfuntftatm s<br />

ex quibus cntur tripartita ratio iudicij trailandi. Sunt, inquit, très gtadus, qui funt tanquam<br />

fundamenta defenfionit,ex quibus vnus aliquis capiedus eîljiplures non queas,ad refiflendutn.<br />

Nam itaconfiîledum,ey velut ingradu pesfirmandus eft,yt quod obticitur,failum neges:aut<br />

fifateare,neges id ejfe quod aduerfarius criminetur,ey de appellatione ac nomine contendas. Si<br />

iieque de fado, vt in conieilura : neque de faili appettatione,yt in definitione, ambigitur : tertium<br />

esl quod dicas,rectum effe quod feceris,vt fit in qualitate abfoluta: concedendiimve defenias,vt<br />

fit in affumptiua Jta primuS illeflatus, qui eft quafi confùtlio cum aduerfario (yt inter.<br />

fretatur) conieilura trailandus eft.S"ecundus definitione ex génère ey proprietatibusiaut defiriftione<br />

ex iit qua rébus accidunt,vt eft qualitas ey quatitas.aut informations verbi,koc eft défi,<br />

jiitione ex notatione ey etymologia:qua tria funt definiendi gênera. Tertius xquiey yeri ey<br />

reili& humaniadignofiendum difputationetrailatur. Quidaquumfit,apertèmoftrauimus.<br />

yerum bic dicitur iuftum, ac iure fatlumficut pro Murena, Utenim agit mecu aufterè ey ftoicè<br />

Cato,negat ver» ejfe allia beneuolentiâ cibo. Veru,ideft,iuftu.Reflu dicitur jut-réçltayu«,iei offi<br />

ci S quod ab omni vitio prauitatis alienueft.Na.de Fini bus,%efla,inquit,omnes numéros virturis<br />

continent. Hinc litet intelligas,inter £quum,verum,rettûmque,nulhim ejfe ferè difcrimen.<br />

Humanum dicitur clementia atque manfuetudo ,ey lenitas animaduertendi,qualis fuit in Julio<br />

Csfare : quodplurimum valere ad ignofiendum fatis oîlendit ipfepro Marco Marcello, eypro<br />

Quinto Ligario. Status in exomatione funt,ey deliberatione.quiafi nulla qusîtio eft,nulla erit<br />

dicedi materia.Siqua vero eîîjhabeat aliquid in quo ftet orator, neeejfe esl: qui fane dicaturflatus,quonia<br />

in eo ftat vniuerfa diffutatio.Sed ftatus in génère iudiciali maxime fpetlantur,pro-.<br />

pter intentionem atque depulfionem . quamobrem ftatuum rationem in hoc génèreprxctpuè co»fiderauit.guidalijdeftatuloquantur,nibilad<br />

locumpr«fintem,quia mentemCiceronisinquirimus.Hoc<br />

tenendum,Ciceronem accipereftatum,in quo primùm confiftit quafi ad repugnand»<br />

eongreffa defenfio. Verba funt eius m Topicis, Refutatio accufationts ,m qua esl depulfio criminU,Crtecè<br />

saint dicitur, Latine appelletur ftatus, in quo primùm infiftit quafi adrepugnandum<br />

eongreffa defenfio.Itaquefi is qui défendit,hoc dicat,Nonfeci, aut aliudfeci, autreilèfecithane<br />

prima defenfionem Ciceroftatum vocahit, quoniam ftat,pede'mque fiftit is qui reftMt.Quod Ciceronis<br />

confilium qui redarguunt,à natura verdque ratifie difcedunt.Oumtit.ltb.^.pofteaquam<br />

fententiam Ciceronis verbis eius expofuit,inquit, Noftra opinio femper bac fuit, vt quum effent<br />

fréquenter in caufa diuerfi quaîlionu ftatus,in eo crederem ftatum caufa,quod effet in eapotifiimum,eyin<br />

quo res maxime verteretur.Idem alibi, Vertus igitur ey breuius,quiftatu,ey continens,ey<br />

iudicationem,idem effe voluerunt. Ciceroperfpexit, oculatus.homo, caufamforenfem<br />

quoddam effe certamen .In certamine ey armorum digladiatione,primum omnium ejfe loco cofiftere,ftatwnem<br />

in bello vacant: alterum,tuert locum ratione captum: tertium, boftemfitslinert.<br />

Simile eft in ailionibus.E.tenim inditto litium bello,capit locum difenfor,aut conieihram, aut<br />

definitionem,aut qualitatem:hac prima ftatio. Vt autem eum locum tueri pofiit,ratione firmat,<br />

tanquamfofiis & aggeribusiratio nominatur.Infurgit aduerfarius,ey omnia labefaclarecona<br />

tur: tum continens eft, atque firmamentum:quia comminus pugnatur,manttfque velut pr&lio coferuntur.Hoc<br />

modo verba, quorum ftudiofifiimus esl, accommodauit : quod non ita mulio p'oïl<br />

fediîlinguendigratia feciffi firibit, vt qui prouideret calumniatores nunquam defuturos, quique<br />

noffet nimtum multas de ftatu rhetorum opitiiones.Id meu de bello fi cui minus arridet, permutât<br />

tamen me cum rudibus agere pingui Minerua.Status ergo Ctceroni prima congrefiio eft.<br />

Nonfeci, non hoc feci, iure feci. Si progrediare langius, rationemfubticies reçufationi» tut,<br />

qua nulla datur in conieilura, fid negatio ey inficiati^ pro ratione babetur. In definitione ratio<br />

eît, quod non fit in re, yt in priuata pecunia fitblata de facro,quod ab aduerfario ponitur m<br />

verbo , vtfiacrilegio . In qualitate ratio datur,quod aquitas id velit.Hisgradibus ab intentio-<br />

»e adftatum,ey à ftatu ad rationem deumitur,qua yi depulfor offirmat aciem.gjuidfaciat aduerfarius?<br />

Vnicuique rationi opponendum eîl ab aceufatore : id quod fi non effet in aceufatione,<br />

caufa omnine effe nonpoffet,boc eft, ratio rationi componenda, yt in aciem confertur aciei. Meufatoris<br />

bac ratio ovyi-sov dicitur, & continens, caufieq; firmamentum , fine quo aceufatio<br />

Jlare nonpoteft. Non vbiquefic vtitur nomine continentis atquefirmamenti. In quo doemt nos


P A R TI T. O R A T. 9 2<br />

nîm'ts anxlos effe de yerbis non oportere,fimodo res intéttigamus.Clodium oecidifiijntentio eîi,<br />

Retlè occidi,ftatus.quia infidiabaturin yia,ratio .Imo tu infidiator eras,non Clodiusihic firmamentum,continent,ey<br />

mvi^oy. An infidtatus eft Miloni Clodiusfquafito eîl,quam difiepta<br />

tionem yocat,®- xetvô/iSU/ov, & iudicationem : quoniam fumma eftiudtcq, totiûfquedifieptationis.<br />

Ex his quid fibi Cicero yeltt, facile est intettigere, qufdque différant bac yerba, intentio,ftatus,ratio,<br />

continms,firmamentu,quaftiodifieptationis,Koiyô/^oY,ey iudicatio.Pjwt<br />

tilianus in tertio,Cicero,inquit,in Partitionibus oratoriis firmamentum appellat,quod opponiturdefenfioni:quiacotinens,quodprimum<br />

fit,ab accufatore dicatur,ratio à reo;ex rationibus ey<br />

firmamenti quaflione,difceptatio fit iudicationum. In iudicio duplex eîi quaftio : altéra diffufit<br />

esl,altéraangufla.Diffufanafcitur exprima contentione, ey ftatu cauffa, yt,cepitnepecuniae<br />

Z>eciusfguaftio coniecluralts efi ex hoc ftatu,Cepifti,non cepi, Minuitne maiefiate Norbanus?<br />

ex hoc,Minuifii maieftatemmon minui. Iuréne occidit Opimius Graccbum i ex hoc, Occidifti,<br />

Jure occidihac quaftio ex arguendo,id efi,accufando,eyrefifiendo,hoc efi depellendo,latèfunditur,quia<br />

nulla ratione adducitur in difieptationis anguftias. Angufta quaftio eft difieptatio Jîue<br />

iudicatio ex rationis eyfirmameti contetione,qùa re propius attingit,miniifiji confufa eîl.Nam<br />

quato quid latins eît,tanto cofufius: quato anguftius, tato facilius euoluitur,yt quod yno certa<br />

génère defenfionis ,certa'j; ratione confiât. Hoc genus quaftionis in conieilura non erit. Furtum<br />

fecifti:N'on feci.Fecîtne,quaftio prima,eydifieptatio extrema.In definitione non item.Minuifii<br />

maieflatem,non minui. An minuit? prior eîi quaftio,fed à re longior, quia nondum propofita<br />

efi ratio defenfionis. Accède propius, Non minui maieflatem,quia fie agere me yoluit maie-<br />

Jtas PopuH Romani, qua esl magnitudo quadam Populi Romani in eiuspoteflate ac iureretinendo.<br />

Ex definitione maiefiatu refert aceufator. Maieftatem minuit is, qui per yim muttitudinis<br />

rem ad feditionem yocauit. Exifiit & exoriturilla difieptatio ey quaftio angufiiorpofita<br />

ratione cum firmamenta , Minutrîtne maieîlatem Norbanus,quiyoluntate Populi Romani<br />

remgratam ey «quamper yim egerit?Eft igitur in hts caufis qua definiendo nomen accommoidant,intentio,depulfio,ftatus,<br />

quaftio diffufior, ratio, firmamentum, ey quaîliç difieptationis*<br />

Idem fit in qualitate.Occidifli Cracchum-.Iure quidem occidi. An iure occiderit, quailio efi remota.Iurefeci,confiruandaReipià>jcaufa,kacratio<br />

eît.Refert aduerfârius, Ne fceleratifiimum<br />

quidemciuem contra legespatria occidecepotuifii:Hocfirmamentum efi.Oriturdtadifieptatio^<br />

id est, iudicatio, Potuerîtne fetlutis Reipubjaufa ciuem euerforem ciuitatis contra leges necare.<br />

Hinc toilepeufanas Opimij & Cracchi,quaîtio erit infinita, qua confultatio yacatur. Zicedtne<br />

ferniciofitm ciuem contra leges necare Reipubtica caufa.Cicero 2. de Oratore, Nam in ea ipfa<br />

caufa,de qua antè dixi,nihilpertinet ad oratoris locos Opimijperfina, nihil Decij:de ipfo enim<br />

•yniuerfogénère infinita quailio eît,num poena yideatur effe afficiendus,qui ciuem ex Senatuf"<br />

tonfitlto patria confiruanda cauffa interfectrit,quum id per leges non liceret t Gracchus fiditiofio<br />

Tribunatu atlo, quum Auentinum armatamultitudine occupauiffet, à L.Opimio Confuleex<br />

Senatitfionfulto yocato ad arma populo, pulfiss interemptûfque esl. Lucius Opimius aceufatus<br />

eîi apud populum à £ .Decio Tribunoplebis etiam,quodindemnatos dues incarceremconieciffit.Decius<br />

aute aceufatus est,quod contra legespecunias accepiffet.Cicero z.de Oratore,guinetiam<br />

in us ipfis caufis ybi defailo ambigitur, ceperitne contra leges pecunias P.Decius,argumenta<br />

ey criminum ey defenfionum reuoeentur oportet ad genus ,ey ad naturam yniuerfam..<br />

Norbanus Trib.pleb.turbulentas conciones habuit aduerfus P^jÇapionemflagranteminuidia,<br />

quod à Cimbris Proconful yiilus effet. Capio damnatusjbona publicatai Norbanus maieslatis<br />

esl aceufatus à Sulpitio,defenfits ey liberatus ab Antonio,de qua defenfione multa Cicerofecun<br />

do de Oratore. ,<br />

L AT O M V S. Très funt gradus.)Has tum quaïltones, tumîlatus yocant in caufis.<br />

Jtaque reseadem esl^tominibus diuerfis appellatur. Itaq;ea qua fie referuntur.) Referuntur.i.<br />

rationibus opponuntur. Continentia caufaru, quafifundamenta inteïïiguntur-de quibus Fab.U<br />

y.ybi expheat,quidfit quaïlio,qmd ratio,quid continens,quid iudicatio in caufa. gjiam dt-~<br />

feeptationem yoco.) In Topicis iudicatione yocat,graci ^ivÔ/xSmov appellant. Ceperitnepeen<br />

mas Détins.) Eadem exempta in librit de oratoreponutur. _Q^enim Decius repetundarum ac-,<br />

eufatusfuit,quod pecunias contra leges accepiffet. Norbanus açcufauerat Capionem matejlatif)


M. T. CICER0N1S<br />

quod culpatittS contra Cimbrosclaies aeceptafuijfet ,eundémque reZ prejferat turlulentU eonciombus<br />

apud populù,atque ita eum condemnauerat.L . Opimius Cof. C. Craccbum fedithfum.<br />

tribunum interemit,&poftea acciifatusfuit à P .Dccio.guod in iiuifione regni inter Iugurtha<br />

tjr Hiempfalemfecorrump'tpajfusfuiffet,quo iniudicio CraccbanaquoquecèdesoheBareum<br />

propter inuidiam condemnauit.<br />

H EG EN D O RJ> H. Decius.) De quo Cicero infecùdo deperfefio oratere.De Crae<br />

cho yiie Plinium de iUuftribus viris.DeNorhanoviie Ciceronem librofecundo deoratoreper<br />

feilo. Relatum à Decio.) yide Florum Epitome 6ï.<br />

X E O D E G A RI V S. In omnibus.) Eifdem de rebu*fufè dijputat ^uintil.lib.j.<br />

cap.4>.cap.q.cap.%. Etnoscopiofe',paulofuprâ. Siplures.) ytfepecontingiteeiemiuiiào<br />

duos queîiiones, autpluresperagi (yt in caufa Cluentiana queftiones corruptUudicq ey yenefcij)<br />

fie fit aliquando vt idem reus duos,aut plures depulfiones ey defenfiones vfurpet, yt ingeniofèdtfputat<br />

Agrie.lib.t.de Inuent.cdp, 10. Autinficiando.)InhancfententiamCic.lib.z,<br />

de Orat. Ac nofireferè caufit, que qmdem funt criminum,plerunque inficiatione defenduntur.<br />

Nam «y depecuniisrepetundis(que maxime funt) negandaferè funt omnia. Definiendo.)<br />

Cic.eodem loco : iam quid vocetur, queritur,cum quo verbo quid appellandumfit, contenditur,<br />

£jte auteferipferit de eo génère in quo quale quid fit ambigitur,ibidem babes. Rationem fubiiciat.)Nam,vt<br />

inquit Cornificius,Ratio efi que caufam facit,ey cotinet defenfionem. Continentia<br />

caufarum.)Firmamentum ey continent caufz(inquit Budeut) eîi quod vacantpundum<br />

litis deciforium. gjtid deueniat in iudicum.) Intelligit queîiionem fummam. De quo<br />

difceptetur.)ld vocatur,qua de reagitur,à Cicjn Top.Meminit & Budeus annot.pri.mpai,<br />

Nam prima aiuerfariorum.) Cum magne fit vtilttatts nojfe quis fit ftatus caufe circa quam<br />

tanquam circa cardinem voluitur caufa, tum maiorii vtilitatis eîi mteXtigereiudtcationemque<br />

ex flatu fumitur.nam ad iudicationem,tanquam ad fiofum dtriguntur omnia argunienta.EÎl<br />

autem quedam iudicatio generalior,ey ideo incognitior,qualis oritur ex flatu inficiali.Aliaa»<br />

temmagisfpecialit,magifquccognita, ey refirifia^dduSiionerationis eyfirmamenti,quabt<br />

oritur ex flatu iuridiciali Pecunias.) Fuit entmvetitum lege lx.tab.ne iudices ob rem iuiicandam<br />

caperent pecuniam. Sic enim ait 3. de leg. Donum ne capiunto , ne'ye danto, ne'ye petenda,ne'vegerenda,<br />

neve geîia poteîiate,eyc. Nam ytait Horatius, Mali yernn examinât<br />

omnis corruptus iudex.<br />

C O M M EN TA RJ V S. In omnibus igitur.) Defiatu agit, vtdoceatquo patio<br />

eonfiituidebeat defenfio,ey quo patio in fingulis ftattbusprobandum.Ceterù duplices funt fiatus:Rationales,qui<br />

quefiionem habentin rebut:Légales,qui in firipto.Itaq;primum rationalts<br />

tratiat,à quibus alq proficifcuntur.guod ait ynum aliquem ejfe accipiendumfi plures nonpoffimus,intelligendum<br />

mibiviieturde enflafiey antiperiîiafi: cuiufmodieft,fifeci,ret~lèfeci:fd<br />

nonfeci. Et rtttum ejfe.) D'uabus particulis complexut efi duos partes qualitatif : abfolutam,in<br />

qua fatlum ipfium fimpliciter tufium defendimus :ty ajfumptiuam, in qua quanquam<br />

reflèfaflumpcr fe dicere non pofiimus ,attamen propter légitimas caufas dicimus ejfe conceden'<br />

dum. Itaprimttsille.) Nuncconfufè locos fuhiicit, quibus vnufqmfque ftatut debeat tra-<br />

Eiari : eos poftea latius explicabit. Secundus autem.) Cicero per mformatimtm hoc loco in*<br />

tellexijfe videtur definitionem theorematicam : que fit,yt ait Boëtias, cùm pretermijfo génère<br />

proprietatibut oîiendimut rei naturam.differt à defiriptione : quia défieriptio latior eîi, ey confiai<br />

accidentiumfrequentatione. Cicero quoq; in extremis Topicis cùm que pertinent ad definitionem<br />

enumerat, memifiitnotionu,id efl definitionis ennoematice. Et quoniam.) Non eîi<br />

fubfifiendum in fiât» qui fit exprima conflitiatione Jèdvlterius efi progrediendù.Itaque definfor<br />

rationem adferre débet quafi tueatwr: cuiopponendum eîifirmamentu ab accufatore,vt queadmodum<br />

ex intentione ey depulfionenafcitur flatus, tta ex ratione eyfirmamento difieptath<br />

nafcatur,quam iudicationem appetlant.Fabiut tamenftatim à iudicatione bis dijferreputat,qui<br />

ftatum nenponit in conflit~lione,fedpofirema difieptatione. Ipfam negationem.) In conietjura<br />

nutta eîi iudicatio.fed eadem eîi prima ey pofirema quitflio. itaque nulla eîi alia ratio quàm<br />

eriminis inficiatio. Sine vlla nominis,eyc.) In definitione ratio ajferetur quamobrem res non<br />

fit ita appeUanda. Itaq; eaquefie.) Rheteres rationem appelant ratiooes que adferuntur*


PARTIT. ORAT.<br />

iefenfore.continens,quodopponiturrationiabaccufatore. Budtw appeUat continent priuatum J, •< v o<br />

litis deciforium.poîlea Cicero firmamentum appellare mauult,quia cotmens etiam fignificare po- n ~f<br />

te fi rationem defenforis. £uam difieptaticnem yoco.) Difceptare apud Ctceronem & eos qui^^^r^ 1<br />

-<br />

reclè loquuntur mhil<br />

fiatus indefinttiuus,ybi<br />

aliud est quàm iudtcare.hinc difieptator,iudex.<br />

yerbi rationes funt addite,propius attingitur,<br />

Namprima.) Primus<br />

quod in controuerfiam ye Û3z~~,a<br />

nit atq; defimtur. Attamen queflio conietluralis definitior ejfe non débet, cùm rationes non ad-'~^^7r/) Ceperitne pecunias Decius.~) Decius accufatus eft quod pecunias ceperit contra leges.<br />

93 1<br />

3<br />

1^ jrvf-^-K<br />

author Cicero hb.z.de Oratore. Opimius Cracchum.) Cùm Caius Cracchus fe conftitmjfet<br />

triumuirum aquis diuidendis à Senatuyocatus efiuûmq; non paruiffet, fed Auentinum occupa- , . _ ,<br />

uijfet,ab Optmioconfitle,quintultitudineniarmauerat,opprejfusesl. Rationum & firmamen A*"*/TÎK*»V«.» •-orr-v»^, a*j<br />

torum.) Pofteatamedtcet iudicationemfiepenumero effethefin,cùmftatusfithypothefis.fedboe^-y%^L yjl ^rft^C^ w-c^/,<br />

refpexit,quodiudicatioattingitremde qua queïlioesl potius quàm ipfefiatus. Cepione.V ' & / _^ X<br />

CepiopnconfulcumCneo PompeiomagnoapudRhodanumfuperatuseslàCtmbris.Isturbu-y^ CZZ^" ^ J'JC+ff*<br />

lentis Norbani conciombus à populo Rom.condemnatus efi,ey m carcerem conieilus,ybt periit,<br />

eius autem bona publicatafunt,& eius corpus trailu ad feulas Cymonias. Maieslas autem, "<br />

Hacyera eslratio defenforis,petita à definitione,quemadmodum antè prefcripfit.Accufatur au ^S^"^ ->**t\h~iL ^C^ •~fé*iufe~ ><br />

tem maieTlatis diminute, qui amplitudtnem imperij autdigmtatem populi Rom. minuit. Nanf^fV'vCu< a^~^ ^


f f JT /%\ T C IC E R Q_N J S<br />

oTS Y"


pentinus animi motus.qui etiam citius inFraudem 3quàm ratio<br />

vtilitatisimpellit.Quamobrem Tint hxc dida de caufis.<br />

S T \ F JB A F- V S. Jn rationali fiatu quid effet continens,fiue firmamentum,difiutauit.Ex<br />

ordine firutatur, pofiitne reperiri in ftatu legali. Cenfet autem neque in conieiluram,<br />

neque in definitionem incidere firmamentum ,fi caufa fcripto continetur ,fid fohm in quahtatem:vt,<br />

Non eil tua hérédités ,mea eil :fum cnimfiriptus hures. Refert aduerfiirius, Non eil<br />

conditum lege tefiamentu.prodigus erat u qui teîiatus eft, cui honorisfluorum adminiftratio fuerat<br />

interdiila.Hoc eft ex legefirmamentum.Hereditatem retinere non potes. Poffum, quoniam<br />

mihi venit teïiamento légitima. Atqui in eo teftamento quo tu firiptus es hères, firiptum eil, yt<br />

ftatuas in paUftraftatuere deheas: nego autem ex teilamento effepofuat. Hoc è teftamento ducitur<br />

firmamentum. Nondebuifti meprebendere: imo debui. quoniam mdicatum erat, mfiperfoluiffes<br />

mihi, ius prebenfionis effe. Tum alter, En tibt fntentia & iudicatum.Intra Calendes<br />

^tprilu nifi perfoluerit, ius in eo prchenfionis efto. Hodierne die funt Jdus Martie. Id firmamentum<br />

eft ex yerbis ipfius iudicij. Intentio eil, ^tlimcntum filio peto. Depulfio, Dare non debeo.quid<br />

enim mihi cum filio tuofFirmamentu ex fiipulatione, Pro mcis in te meritu,m omnem<br />

pueritiam eius alimentum daturu te fpopondifti. Eil in manibus flipulatio. Stipulatio aute eil<br />

obligatio que contrahitur ex interrogatione atque refponfione, qua quid darifieriye nobis ft'ipulamur.<br />

Firmamentu ex cautione, id efi,prouifione: Cdpanus ager meus efi, inquit y eteranm,<br />

abagro deietlus. Jmomeus ex tabulispatris. tum tUe,Sum yeteranus miles,cui Cefarille cuius<br />

atla defendttis,quum yellet effe cautu,mihifundum afiignauit. Hoc modo cadit m qualitatëlégale<br />

firmamentum,m>in conietluram:quia quod fallu negatur,id argui fcripto non potefi. Non<br />

etia in definitionem génère firiptiipfius , hoc efi propter idipfi.m, çpfintentiafcripto continetur,<br />

id eil,propter rem fintentiâmque fcripto comprehenfam, quia non ipfa res, fed yerbi interpretatio<br />

controuerfiamparit. Nam fi quid in fcripto ambiguum eil, id yerbis non fiitis efi expreffum.<br />

l^uod fi in definitione agitur defaéli appellatione,non ex yerbo quidem ,fed ex re quaritur appellatio.Neque<br />

proprium definition'is eft,yerbum definire,fid rem circunfcribere. Efi enim definitio,quid<br />

resfit,fignificans oratio.£uid penus? quid rut a cefa? O uintus Sceuola,auihore Cellio,Penus<br />

eil,inquit,quod efiulentum autpoculentum efi,hoc eîl,onme illud quod conditu efl ad<br />

alimentum.De rutis cafis Mutins de yerboru fignificationibus,ln rutis,inquit,fy- cafis ea fiunt,<br />

que terra non tenentur,queq; opèrefiruilili tetloriôye non continentur. Ergo ruta cefa in adibus,funtfulcra,<br />

fides,firinia,armaria,&fiimtlia.qua fitollas ,folide marient edes.In agris ruta<br />

fimt,arena,creta,laptdes,metalla,i&-fiqua eiufmodi fimt eruta. Cafit yero,arbores cafe, herbe,<br />

fegetes. Predia funt domus & agri, que dicuntur bona immobilia. Lex predij,que eil de<br />

predij mancipio & poffefiionejnftatu legali firmamentumfilum cadit in qualitatem.Tres au<br />

tem hic facitflatus légales, ynum in ambiguitateialterum infcripto &• fententia.tertium in cotrarik<br />

legibus. Inprtmo fie confiituit firmament! queftionem, quumplurafignificanturfcripto<br />

propter yerbi aut yerborum ambiguitatem, yt liceat ei qui contradicat eo trahere fignificationemficripti,<br />

quo expédiât,aut yelit. Tum difceptatio,id eil,queilio que à ratione & firmameto<br />

nafiitur, ex firipti contentione exiflit, hoc efi oritur, quid in ambtguis maxime fignificetur:<br />

yt tefiamentum eil, Hères meus yxori mee det argenti,quod elegerit, pondo centum. Debeo, in -<br />

quit vxor,eligere.Imo ego,inquit heresmea eilhs.reditas.Tum illa,Fruflrafiripfiffet,quod elegerit,fimihi<br />

nodetur eligendifacultas. Hocfirmamentum eil.Tum difieptatio eyquefiio, qui<br />

pertinent hec ambigua yerba,quod elegerit.Jn alfero fiatu quum liceat à yerbis yoluntatem &•<br />

fententiafiriptor'is abducere,difieptatio & queflio eil,ytrumpotius fequatur iudex: yt lex eil,<br />

Fur quadruplumfiluat. Duofiurripueruntpariterdecem millia.Petutur ab ytroque quadragena,<br />

ojferunt illt yigena. ^4fingul'ispeto quadragena, inquit isyndefublatum est. Damas,mquiunt•Jinguli<br />

yigena,ytfit tibi quadrup!u,quia lex non habet yt exiges oiluplum. Tum ille,<br />

yerba funt legis,Fur quadruplafoluafhocfirmamentu efi,pofieadifieptatio,ytru potius fequatur<br />

iudex,fcnptùmne, an yoluntatem. Qumtilianus ponitexemplum libro 7. de fiatu ex fcripto<br />

O" yoluntatejnuentus efl tamen qui diceret abfurdum.In tertio fiatu,quum alto fi eadem dire<br />

aa ij


M. T. CICERONïS<br />

eontrdrièfcrtpto defendere lka,queftio eft,vtrum magisfitprobandumwt in bac conlroite<strong>rj</strong>îa<br />

Rapta yitam necémyi raptoris optet.Due funt ab eoiem rapte: altéra yitam optât, mortem alra.Qu&ftkeft,<br />

vtrum magis fit probadum. Difceptat'to autem.) Pofteaquam difieptatio est<br />

confiituta, hoc eft,extrema queftio ex cofliSltone litigantiu reperta:eapropofita effe débet oratori<br />

taquamfcopus,& finis,& fumma queda,quo conikiantur,ideft,referantur argumentationes.<br />

Eaeft enim queftio, de qua iudices pronunciare debent, n<br />

reum conueniet,accufiatorU eîi ejftcere ad quid faciendum caufa yalere videantur, edfq; quas in<br />

argumentum fumet,augere.Cicero rem latèpatetem cogit in angufium,fitJpkionemfât~li dmbut<br />

argui,yoluntate,&facultate.jQuintilianus triaponit.Is eîi ordo,inquit,y tfacere voluerit,po<br />

tuerk,feceril.^ueîiio anfecerit,incipit à fecundo tempore,id eîi,prefenti, ac deinde coniunïlo,<br />

hoc eîi,infequentt:quorumfuntfi>nus,clamor,gemilus,lalitatio,metus,&fimilia.HeciUe.yo~<br />

luntatem induck ytilitas.Ea duplex 3yna eft ex adeptiane çommodi3vl hertditatis. Altéra ex


PARTIT. ORAT. #<br />

yitatione'mcommodiM ignominie. Jnillafpesjnhacmetuspofitusefi. Rellqua gênera caufa-<br />

rumpercinent aut ad voluptatem,aut ad egrituiinem.ln ytraquefunt repentini motus animi,<br />

qualesin amore & dolore.<br />

L yLT O M VS. Sedingrauifiimisfirmamentis.) Hoc genus firmamentorumin fcripta<br />

fofitum eft,fed neq; in coieElura,neq; in definitione,fed in fila qualitate verfatur. yerba iudicij,<br />

intelligit formamprefcriptamapretore,inquam iudicium dabatur, quodpofiea in vfit effe defiit.Stipulatio,obligatio<br />

efi que yerbis contrahiturpromittentis & accipientis.Cautio, obligatior<br />

efifiripto interpofita,yt ratum fit quod ailumfuit. Quod enim failum negatur.) Quod negaturfiiilum<br />

effe,id argui nonpotefi firipto,hoc eft,iure fcripti. Potefi tamen arguifiripto tefiitnonio,de<br />

quo hic non loquitur Cicero,fed de génère fcripti. Ne in definitionem quidem yenit.)<br />

Negatfirmamenta ex firipto in quefiionem definitionis yenire: quia fcripti genus ad ius,<br />

ac proinde ad qualitatem pertinet,y t cùm lege yel tefiamento petimus aliquid, yel recufamus.<br />

potefi tamen yerbum aliquod definiri de firipto,cùm non dégénère fcripti Jhoc efi,reEléne,an fétus<br />

fcriptumfit,fed de yerbi interpretatione queritur,yt quid fit penus,fi forte penus legatum<br />

fit:yel ex lege predij,que fint ruta cefa.Lege enim predij itafundus yenditur, yt ruta cefit recipiantur,nifi<br />

aliud in yendendo aflumfit.Ruta cefa appellantur quecunq; à folo feparatafunt.<br />

fiue nata in folo ipfo,fiue manufailafunt,yt demeffa figes,frut~bus decerpti^alx,fitxum,arena,<br />

cefa materies.lÇuta enim àruendodiclafunt,hoc eft,yertendo,yt Virgilius, Cnmulôfijuemit<br />

malèpinguis arène. Cùm autemplura fignificantur firipto.) Colligit difieptationes, que ex<br />

firipto nafcMitur,quas alij légitimas yocant.Sunt autem tres,ambigui,firipti & fentenue, con<br />

trariorum firiptorum.^imbiguum es~l,ytpro Cecinna,quid yerbum deieci fignificet.Et de ^irufp.rejpon.quos<br />

ludos minus diligenterfaélospoUutôfqi ^irufpicesinterpretentur.Scriptum &<br />

fintentia es~l,ytpro eodem Cecinna,cùm pretor edixertt, Vnde tu illum deiecis~li,yolueritne eum<br />

quoq; res~litui,qui ab ingreffufundiprohibitus effet,& ytrum potius,yerbum interdi£li,an yoluntas<br />

pretoris fequenda fit.Contraria fcripta funt, yt leges Cefaris &• ^tntonij de iudiciis &<br />

iureprouinciarum,cùm alter duos decurias iudicumfaciat, alter tertiâ adiieiat : alter prefiniat<br />

tempusobtinendarumpromnciarum,alterliberam ordinationepopulo rëlinquat. Que inconfilio<br />

capiendo.) Sicut in deliberationibus caufe y aient ad arguëdam ytilitatem futurs temporis,<br />

yel ejficiendifacultatem : ita in conieiluris ad arguenda confiliafacli,nempe ytile fuiffe ei qui<br />

arguitur,& in eodem fuiffe fpemperficiendi.quorum alterum caufe finalis eïl, alterum efficientis:quastameno<br />

difiinguitCicero,fed ytranq;in Topicisfub efficientibus coprebendit. Quoi<br />

fit acrius,quo illa.) Vtpro Milone m Clodium,quife interfeilo Milone regnaturu putaret.C'eterorum<br />

quoq; exempla oratio eodem multa babet, multa ea que eïl pro Rofiio ^imerino, quoniam<br />

in conieilura yerfiantur. Cùm & yoluntatis in reo.) Itaq; Fabius conieiluram in hec<br />

tria capita diuidit,an yoluerit,anpotuerit,anfecerit.Cicert> yoluntatem & facultatemjboc eïf?<br />

an yoluerit & anpotuerit,fub caufiscomprebendit.Euentus,fignafa£li appellat,<br />

H E G E N D O RP H. Penus.) Quintus Mutius firibit libro fecundo iuris ciuilis,<br />

penu legata contineri que y fui potuiq; funt accomoda.l.qui penu legata.ff.de penu legata.Quifl<br />

fibi yelint ruta cefa , yerba peculiaria iurtfcofidtis, abundèpatet ex Pandeclarum lib.tx.l.ii.<br />

Si ruta, inquit ylpianus,cefa excipiantur in yenditione,ea placuit effe rut a,que eruta funt,yt<br />

arena, & fimilia: cefa yero,arbores cefe,dr carbmes,& his fimilia.<br />

L EO D EG XJ y S. Sed ingrauifiimis.) Tranfitum fiacit ad difputationem de<br />

firmamentis legalibus.Stipulationis.)Stipulatio eft conceptio yerborum,quibus is quiinterrogatur<br />

daturum failurûmye fe id de quo interrogatus eïl,ftatim fpodet yelpromitrit.§.fiipulatio.l.<br />

ftipulationum.ff.de yerb.oblig. Vide ea de re luïlmiamm libro tertio inftit.ciuil. Defienfiom.)<br />

Hocefirationi. Quid fit penus.) Vlpian»s.l.Quij>enum legat.ff.de penu leg.ait,perpe<br />

num intetligiquicquid in alimoniam reconditur. Quefint ruta cefa.) Vide Ciceronem lib.ï.»<br />

deOrat.& eudem in pérorât.Top. Et Erafmum m prouerbio,ruta cefa, Et.Lfundi.ff.de ail.<br />

empt.& l.in rutU.ff.de yerb.figiuf, Cùm autem.) ^tliquando plures,aliquando paucioresfacitftatus<br />

légales Cicero:nec mirum,cùm referri pojfunt omnes ad rationales. Difceptatio.) Vt<br />

fagittarius collineat ad fcopum,fic orator ad iudicationem. Sed aceufatorem. ) yteeufator dicitur<br />

m criminibus.Petitor autem in debitis cimlihta yeruiptamen Cicero hoc loco confmdit.<br />

aa iij


M. T. CICERONIS<br />

Prima.) Hoc eîl pruipua. Ira recens.) Hue pertinet illud virgiltj primo UEtieidos,<br />

Necdum etiam caufa irarum,feuique dolores,<br />

Exciderant animo, manet alla mente repoftum<br />

Iudicium Paridu, jpretaq; iniuria forma,<br />

Et genus inuifum.ey rapti Canymcdis honores.<br />

Si as alienum.) Similibus conieBuris Salluftius facitprobahilem coniurationem Catilins. v e_<br />

luntatis in reo.) Voluntas &potefias magnamfidemfaciunt.Nam qui yoluit, eypotuit, non<br />

dubitaturfecijfe.<br />

C O M M EN TU RjV S. Sed in grauifîimis.) Untea egit defirmametis rationalibus,ex<br />

quibus nafeitur rationalis iudicatio:Nuncdelegalibus,ex quibus oriiitur iudicationes<br />

légitima. Uc certè Cicero videtur innuere ftatus légales ejfe duntaxat in poîbema dfieptatione,<br />

quia firmamenta adferuntur adprobationem ftatus rationalis. Uut alicuius fiipulationis.)<br />

Stipulatio, contraElus eft qui fit per interrogationem.ey nomen habet à firmitate ,quia<br />

antiquifirmum appellaueruntftipulum. Ut cautiones appellatformulasfyngrapharum ey chirographorum,qu«<br />

perferibuntur ad fecuritatem contraBus, Quod enim.) Conieilura firma~<br />

mentis caret: & quanquam probaripoteft teftimonio alicuius fripti, nunquam tamen in conftitutione<br />

alicuius quuftionis fubftituitur infadi inficiatione.nifi forte putat Cicero hoc loco foi<br />

ptum ejfe de iure,non defat~lo,vtftpenumero teftantur imifionfulti. Ne m difinitionem.)Significat<br />

in ftatum definitiuum cadere firmamentum . Signtficat firmamentum pendere à re, non<br />

àferipto. Ruta ciefa.) Ruta cafa dicuntur ea omnia que folo non continentur ipfo corpore<br />

dium.Nam ruta dicùtur à ruendo,quia funt eruta, vt calx ey arena. Csfa dicutur, vt ligna,<br />

ey figes demejfa. Erat autem confuetudo ,vt in venditione pr&diorum ruta exfa exciperentur.<br />

Cum autem plura.) Quoniam de firmamentis legalibus egit, deinceps difieptationes trailat<br />

legales.eas très efficit,ambiguitatem,fcriptum,fententiam, ey contrarias leges. Itaque omifit<br />

fyilogifmum,ideftratiocinationcm:fedeumcompleilipojfumusfubfiriptoeyfententia. Ambiguitatem.)<br />

Umbiguitaspropter verbu vnum, appellatur homonymia: <strong>vu</strong>lgo dicitur aquimcatio.Propter<br />

multa verba,appeûatur amphibolia.Hac <strong>vu</strong>lgo duntaxatambiguitas appellatur,<br />

ad dijferentiam aquiuocationis. Vt in ambiguis difeeptetur.) Itaque Fabius fie bos ftatus reducit<br />

ad rationales,vt amphibolia pertineat ad conieBuram, quod & innuit Cicero : Scriptum<br />

ey fententia nunc ad conieilurampretineat,nunc ad qualitatem.eodem quoq; modo eJfnvofiix,<br />

in qua eft duplex ftatus,feripti ey voluntatis. Difceptatio autem.) Loci Topicimateriamargumentorum<br />

fuppeditant ad omnia probanda,fed quia minus late patent, ac funtnimisfufi, inuenti<br />

funt loci rhetorici tum caufarum tumftatuum, quipropinquiores funt h'is rébus quos trailat<br />

orator,magifque pertinent ad hypothefin.quanquam ht loci rhetorici continenturfub Topicis.<br />

Pro omni adore.) Udor copleditur ey petitorem,ey aceufatorehue in caufis criminalibus,illum<br />

inpetitoriis. Et tamen aceufatorem dicit pro aBore. Sed hac duo.) In lotis confirmations<br />

de conieBura agitgeneraliter: Nunc autem Jpetialiter, quatenus cadtt in caufam iudicialem.quanquam<br />

fuperior diuifio in hanc recidit.Nam verifimilia pertinent ad caufas, propria<br />

rerum nota ad euenta.Fabq quoq;diuifio eodemrelabttur.Nameuvoluerit, cum potuerit,<br />

pertinent ad caufas: anfecerit, pertinetad euenta.Fabius libro feptimo. Quamobrem & ~>lilia.)<br />

Quia antequam faBum fie fufiiperetur, aliqua deliberatiofuit,loci deltherationis in conieBuraerunt<br />

traBandi.Locusprior eft de caufafinali, pofterior de remédie. Sed colligiturab efficientibus<br />

caufis, vt diBum eft in deliberatione. Vtilitatis.) Diuidut rhetores caufaminratiotinationem,0'<br />

impulfionem. Ratiotinatio eîf in beneprouifa & confyderata ratione, diciturque<br />

à fpe bonorum ey metu malorum. Locus hic maxime erit amplificandus,vt iufiwr caufa<br />

fui jfe vtdeatur. SpeBatur etiam.) Ultera pars eîl caufit,qua appellatur à rhetoribus impulfio.Eft<br />

autem impetus quidam natus ab ajfeBu. Ne hic quidem locusfimplicifer tradandus<br />

eîl, fed ita explicandws vt oftendatur qua fit affeBus cuiufque vis,ey quid ex quoque ajfe­<br />

Bu fequatur. Uut fi iudicij pana &c.) Loci fuperiores funt fimplices, hi comparatiui : nec<br />

enimfolimi dicendum eft de commodo,fed etiam commodum eft comparandum vel cum alia comodis,vel<br />

incommodis, vt oftendatur maiusfuijfe. In voluntate autem.) Epilogus eîlbreuifiimus<br />

eorum qux. antea dixit. Udfacinus impellit yoluntas ey facultas. Volmitas duciW


PARTIT. ORAT. 96<br />

ab vtilitate per ratiocinationem. Imfttlfio quoque voluntatem imfeUit magis qua ratiocinatio.<br />

. C. F. Teneo, & quaro qui fint illi euentus, quos ex caufis Euentus<br />

eflfici dixifli. C. P. Confequentia quidam figna prœteriti, fir**"-<br />

& quafi imprefïâfa&i vefiigia, quarquidem vel maxime fufpicionem<br />

mouent,& quafi tacitafunt criminum teflimonia. Atque<br />

hxc quidem grauiora, quod caufa; communiter videntur<br />

infimulare & arguere omnes poflè quorum non interfueritali<br />

quid.Hxc propriè attingût eos ipfos qui arguuntur, vt telum,<br />

vt vefligium,vt cruor, vt deprehenfum aliquid quod ablatum<br />

ereptûmve videatur,vtrefponfum inconftanter,vtha;fitatum,<br />

vttitubatum^vt cum aliquo vifus exquo fufpicio oriatur,vt eo<br />

ipfo in loco vifus in quo facinus, vt pallor, vt tremor, vt fcriptum,aut<br />

obfignatum, aut depofitum quippiam. Uxc enim &<br />

talia funt qux aut in re ipfà,aut etiam antequam fac°tum efl^aut<br />

poflea, fufpiciofum crimen efflciant.<br />

ST%E S UE V S. Conieilura fpeilat cauffas & euentus. Euentus antè definiuit<br />

effeila:declarat bic apertius,euentus effe Confequentia quedam figna preteriti,ey quafi tmfreffafailt<br />

vefligia,ey quafi tacita criminum teïlimonia. Hec cum fint aut ante failum,aut cum<br />

failo,aut pofi failu ,vt fofiea tradit,tio eo confequentia dicuntur,quod foftfailum eueniantffei<br />

quod fint adiunila failo ,ey «K^Xsv(o:,ey quodammodo coherentia.Sic enim Qumtilianus in<br />

quinto confequentia interpretatur.Cicero tamen vtdetur ahudfentire, quum dictt effe confiquen<br />

tia queda fignapreteriti,ey imfreffafaili vefiigia. Quodfiaccipias,vtquadrabittUudquoi<br />

fofiea dictt? Hec,inquit, ey talta funt que aut in re tpfu, aut etiam antequam failum eïi,aut<br />

poftea,fujftciofum crimen efficiant.Certèfigna funt pretertti fepius,ey faclt vefligia,fid etiam<br />

futurf.vt apparatus armorum,properatiôque fignum esl future cedts:ey ofiulum, adulterijfied<br />

accepit id quod fréquenter ,non quod femper euenit.Nam fignorum multafailum fequuntur,tan<br />

quam vfiigium pedem. fiqua yero failum preueniunt,caufam fubfiquuntur.Itla antepofitit,aut<br />

ytfrequenttora,aut yt certiora,bec tande yoluit annexa.Necyaletfi dicas iudicium effepreteritt.<br />

Uccufitoru eîi videre que ante rem faila fint,que figna antecefferint,vt faciltus inducat<br />

ad id quod erat futur» .Talia etfiin iudicto preterita funt, tamefua natura funt rei future,<br />

quanta failli antecedût.Signa funt m arguedo grautora caufisiquia caufe comuniter, figna yero<br />

propriè atttngunt eos ipfis qui arguuntur. Omnibus firèpropofita esl caufa peccandi,fedpauci<br />

funt malefiajfignorémque yefiigio notati. Signa enumeraf.Telum, quod in boflë yeltntmtcum -<br />

mittifilet: Vefiigium,notampedum:Cruorem,fanguinemfufum:Deprebefum altquid,vt enfim,<br />

yefiem,pecuniam:ReJbonfnminconftanter,quumpofterioradiffentiuntpriortbus,vtfitin animi<br />

ferturbatione: Heficatum,lingua atque firmone, yt in metu.Titubatum, vacillante gradu pre<br />

timoré: yifwm effe cum aliquo fufpeilo, vt ficario Jatrone,bomine facinorofo: Vifum eo ipfi in<br />

loco,in quofacinus esl commiffum,vt in edibus, vndepecunia fublata esl:Pallorem,metus mdictum.Tremorem<br />

corporis,ex anima confternato : Scriptum aut obfignatum quidpiam, vt literas<br />

Lentuli in coniurattone Caiilme: Depofitum quidpiam, vt arma cuftodie tradtta . Ex bis<br />

cotttge,àcauf?is & faila ey figna deriuari.<br />

L U-T O M VS. Confequentia quedam figna.} Ea funt,que fuprà vefiigia facH nominauit,quo<br />

etiam in loco declarata funt. Différant a. cetens, quod infailo finfu deprehenduntur,illa<br />

ingénia ey indufirie oratorts fubteClafiinl. Vt reffonfum inconfianter.) Inconftanter,,


M. T. CICERONIS<br />

modo afftrmanio,modo negondo,aut etiam pugnantia dtcendo.Hefitat,qui refiflit m fermant,<br />

quafi dubitans & querens qutddicat. Titubât, quireuocat quod dixit, O- quafi lapfa e aj m<br />

iterat.que confcientie funt figna.<br />

LEO D ECAXjyS. Ad hec quidem grauiora.) Differentiam traditinter argumenta<br />

à caufis, & euentts:<strong>vu</strong>ltq; potenttora effe euentafigndque quàm caufas.non enim emttis<br />

qui caufam babet faaendi,facit:fid -vixfignum eîl finefaclo. yt telum.) y lie Ciceronem<br />

cum traitât locum ab adiunltis in Topicts.<br />

COMMENTA XJ y S. Confiquentia quedam.) Per euentus copleèlitur ea que<br />

figna dicuntur à rhetoribus. Smit autem faElitndtcia fub finfitm aliquem cadentia. Quorum<br />

non interfuerit.) Nam multi caufas peccandi habuerunt, qui tamen non peccauerunt. nec fi fer<br />

iram aliquis interduminterficitur, fiquitur vt quicunque iratus fuerit, aliquem interfecerit.<br />

Hic locus etiam compleftitur adiuntta. Hec enim & talia.) Eadem eft apud Ciceronem in<br />

Topicis adiunilorum diutfio , yt forte hic locus aliquanto latiusfit accipiendus, yt nonfilùm<br />

intelligatur de fpeciepreetpua adiunclorum,id efi de fignis,(quanquam de ilbspotifiimum duntaxat<br />

agere yidetur,ytpreftantioribus) fed etiam de tota adiunttorum materia.^4ppeûant rhithores<br />

hunepeculiari nomine argumentum. Creci cum confermtur que funt ante rem, cum re,<br />

poîtrem,appellant locum à principio adfinem.<br />

jcoàcommunes Qua fi non erunt, tamen caufisipfis, & efficiendi facult<br />

tncowetiura. ^ m0p 0rtebit, adiun&a illa difputatione communi 3 n<br />

fuiffe illum tam amentem, vt indicia fadi aut effugere, aut ocçultare<br />

non poffet -. vt ita apertus effèt/vt locum crimini relinqueret.<br />

Communis ille contra locus^audaciam temeritatrçion<br />

prudentix eflé coniundam .Sequitur autem ille locus ad augendum/ion<br />

effè expectandum dum fateatur:argumentis peccata<br />

conuinci.&hic etiam exempla ponentur. Atque hxc quidem<br />

de argumentis.<br />

S T XJE B AE y S. Si non erunt figna,failique vefligia, quod aliquando contingit<br />

ttftutèpeccant'ibusjtum caufis vtilttate monfirantibus, & efficiendifacultatibus niti oportebit,<br />

yt quia vtileputaret,& facere poffet,feciffe dicatur.Ad probationem ytendum eîl loco commu<br />

ni,non fuiffe tam amentem eum qui arguttur,ac confilio deflitutum,vt indicia faclijd eft :figna,<br />

locum j; crimini relinqueret:yt Erucius,qui Sextum Xofiium aceufauit, caufam offert paterne<br />

£edis,odiumpatrisinfilium.<strong>vu</strong>lt eam ytilem fuiffe Xofiiofilio, quid hoc modo vitaretexberedationem.<br />

Efficiendi facultate nititur,quia tum multificarij impuni graffabantur.Stgna funt<br />

admodum pauca,vt nunquam effe cum patre,nmquam in comiuium yocari. ytatur hic& loto<br />

communion tam multisficariis,tempore noilumo, aliéna in loco indicia faili nulla reliquijfe<br />

Xofcium, prêter corpus exanime. Quo quidem prefidio,quoniam infirmum efi, non temerè nitatur<br />

Cicero,qui hâc Erucif nimium debilemputat accufationem.Ne quis igitur hoc genus aceufandifirmumputaret,oppofuit<br />

quod ex altéra parte dtcatur,facerepericulofè,effe audaciexinliciafatli<br />

cccultare,effeprudentie -.audaciam & prudentim nonpoffe caniungi. Vtfit autem a»<br />

dacia cum temeritate coniun(la,pro Cluentio dicif.Hs qui adfraudem callidifunt,non tantum<br />

audent,quantum excogitanfM quorum eminet audacia,atq;proiec~la eîl,à confiliu malitie defiruntur.Quidfi<br />

aut confident aftutia,aut callida effet audacia,vix vllo obfifii modo poffet. Alter<br />

efi aceufatort locus communis,non tam aiprobandum,quàm ad augendum,no effe expeilatf<br />

dum dum fat eutur crime» is qui arguitur,quonid non fila confefiionejed etiam argument* petcota<br />

conuincuntur.Et hic etiam exempla ponentur.Expeclatis Indicés dum y erres crimenfattaturim<br />

mmifeîioptecato tenetur,argumentafinit in eum luce clariora :fic habent fi tabulé


PARTIT, ORAT. ~ 9 7<br />

•rt yidet'is.quid expeSlatis ? quid quaritis amplius f tu ipfe y erres quidfides?quid mefaris?Pu»<br />

M.ScaurusàCn.Dolabella yexatam Afiamplanum fecijfet, ludices reum pertinaciterinfi~<br />

ciantem damnare non duhitauerunt.<br />

L AT O M VS. Audaciam temeritati.) Sic ipfepro Cluentio ,fraudulentos audacia,<br />

audaces fraude & malitia defiitui.<br />

COMMENTA XJ y & &J!3 fi<br />

n o n<br />

Fabius ait non ejfe in conieflur*<br />

faits docere ,yoluijfe & potuijfe,qui loci pertinent ad caufis &facultates : yerùm etiam adden-<br />

dum effe,fecijfe:qui locus efi ab euentis. Ergo fi euentis careamus, loco communi ytedum erit yi'<br />

ce euentorum,magis ad probandum quam ad amplificadum. Communis itle,


M. T. CICERONIS<br />

tam att'mtt adconieêluralem accufationem,preceptafûbueclit. Primum genus eritipf um [ail^<br />

•dadum,qttod fitbinde facit in verre,vt laudet totas ciuitates,£v earâ décréta. laudatur & fa<br />

guli tefles.Idem in eadem accufatione,Quo me igitur vertam?rem tamimprobam,crimen tan­<br />

te audacie, tantej; impudentie, propter tnopiam teftium ac literarum pretermittam?Nonfa-<br />

cia,iudices:vlar tefte.quo?P. yetlio Chdone,homtne equeftris ordinii honeftif?imo,atq ; ornatif-<br />

fimo,qui ifti ita amicttx •&> neceffarius eîl, yt etiam fi vit bonus non effet, tamen quod contra<br />

iftum diceret,graue videretur. Ita vir bonus est, vt etiam fi inimitiftimtts ifti effet , tamen eius<br />

teftimonio credi oporteret. Dicendumpreterea,ne argument* teneretur reus,ipfumfua cautione,<br />

boe eîl,eatttditate feciffe.vt Cicero Verremfuftuliffe Utero*publicanorum queritur. Sed, inqmt,<br />

babeo ex iis qui*iffuerunt,qttospraducam, bomines honeftifiimos ac locupletifîtmos iflosprinci­<br />

pes equeftris ordinis. D einde argumento,vtfepe fatlaci,non effe credendum dicipoteîliyiro bona<br />

& firmo fitnper effecrededu. Taleferèefl quodpno Ceho dictt,argumeta oratoris proprtafi re-<br />

linquere,quodhabeat L.iMceiu,grauifiimiihomine & fanclifitmi* tefte, qui tant» facinus in<br />

famam atque foYtunas-fuas neq; non aud'ffet itlatum d. Celio, nequeneglexiffet, neque tultffit^<br />

Hoe quidernexemplum in defenfione eSi,fid nihilrefert. Utargumentefirmo cm mncredituri<br />

Sifirmum,vtfepefalfum eft?Non dicit argumentumftrmum,quod eît necefiarium & certttm,<br />

fed quod eîl valdeprobabile. Multa funt autem falfa probabiliora veris . Deindefieri potefl,yt<br />

argumentumfirmum non affequaturfidem eorum qm vel nonintelligmit, velpertinaciter obfi-<br />

fimitr, vel pecunia aut gratta corrupti defpiciunt. Ud bec fi obfcmi teftes erunt génèrefhomine-,<br />

tjr fama,auttenuespaupertate & inopia,dicendumerit,non effe exfortuna,h*c efl ,exfortune<br />

bonis,fidemponderandam. Vir eft haml magna cum re,fidfideiplenus.Dicendum tefks effe yi-<br />

ros bonos ,&idde quo agatur, facilefcire-poffe..ftot'tamen videtur accufatori minus couenire<br />

in oratione perpétua quum teftibus datur autbontas, quànf in altèreatione quum ièftes fnttftii-<br />

antur.Certè petit ipfi dicendo fuortefies ornattfiimos & amplifttmos videri. -De<br />

fus & tormentis alio loco ditlum eft. Queftiones aut habite funt ante accufationem,aut<br />

quuftitmi-<br />

in ac-<br />

cufationepofiulàtur.Qusftionesfolite funt poftùlaxi Oftendtt Cicero m orationepro Sexto Roh<br />

fcio,Tenuncappello P.Scipio,te Metelle:vobts admcatis, vobu agentibusaliquotiesdms-feruot-<br />

paternos in queftionem ab aduerfariis Sextus Rofciuspofiulauit: etiam nunc vtex bis quxratttr<br />

pofiulo. fias ferè confirmât aceufator, tum à re ipfa, quod vis dolorts extorqueatveritatem-.tum<br />

ab opinion'e maiorum',qui id genussnquirendi non repudiarunt. Uceedùnt-exemptapopuloruni,<br />

yt Uthenienfium atque Rbodiormn:qui non firuos moào,vt Romani, fed etiam libéras cmefpn.<br />

iorqaenf.quod nonfacerent,fi queftionem tnùtilem-Rejpub. putarent f Liberum-capM Rgmani<br />

torqueri noluerunt,fed ne feruos qmdem in dominorwm caput torfenmt>,nîfi de ineeftujir coniu-<br />

ratione. Martianut, Si quis yiduam vel alij nuptam cognatam, cum qua nuptias contrahere<br />

nonpoteîl corruperit,in infulam deportandus eîl,quia duplex crimen efl, Inceîlum,quiacogna*<br />

tam violauit contra fis, & adulterium v'elftuprum adiungit. benique boe tafuferui inperfo-<br />

nam damini torquentur. Hec Me. In eodem titulo editlum eîl Uuguîli, Qutftiones nequefem *<br />

per,neque in omni caujfa ~& perfina defiderari debere arbitror,fird quum capitalia & atroeiors<br />

inalefuia non aliter expiarari ejy inueftigari poffunt,quàmperferuorum queîtiones.In conua*<br />

tione Catiline,deferuis in dominos quefitum eîl,propterfieleris atrocitatem.Difputatio eît an*<br />

tè tradita,qua folent vti ad infirmandas queîliones, quum dicuntplurimos ementm aut dolort<br />

corporis adduElos,aut fuorum charitate,aut metufupplic'q,aut odio inimicorii.B'ec;inquit,irri*<br />

denda dijputatio eîl,puerilifque dicenda. Poîlremo vtendum erit argument'ts adeaprobanda^<br />

que quis in queîlione dixerif.credibilia effe que dixerit,interfe conîtantia,fignis notata,rum>-<br />

rihus iailatatconuemre tempori,loco,rei,perfime.<br />

LUT O MV S. FaciWmefiirepofiint.)p-t ipfi pro Sytla, Sibi potius de coniuratione,<br />

quàm Torquato credendu effe. De incefiu tamen & coniuratione.)Idem etiaponiturpro Mi-<br />

lone.in queftionibus refutandis. Irridenda etiam difputatio eîl.) Locum communem inteïïigit<br />

contra queftiones,quoipfietiam pro Syllavtitur.TormentaiUagubernatdo/or,moderatur natu­<br />

ra cmafque tum animi,tum corpons,régit quefitor,fietlit ltbido,corrumpit fpes,infirmât metut*.<br />

yt in tôt rerum anguftits nihil veritati loci relinquatm. Quam dtjputatimem boc hçotaquam<br />

meditatam & ptterilem irridendam effe dicit.


PARTIT. O R A T. $$<br />

HE-CElNDOXj>HINVS. Deinceïïu&c.)L,4..ff.dequeflionibus,eontrariumflatuit.<br />

De inceftu,inquit, yt Papinianus reficripfit.feruorum tormenta ceffant. Ceterum<br />

interprètes dicunttftam legem defimpliciincefiuintelligi.Et queftionem de ferùis contra dominos<br />

haberi non oportet,exceptis adulterij criminibus, itemfraudati cenfus, & crimine la/a maiefiatis.l.l.C.de<br />

queft. _<br />

LE.O D E.C A XJ V S. Sin autem.') Deftitutifignis,ytuntur teflimoniU:qualis autem<br />

fit y fas tefiimoniorum,elegater efr copiofiètraditgjmttilianuscap.q.hb.ç. jfae autem<br />

ejfient laudabilia.) Laudabilia fiunt que cum yirtute comunila funt : yituperanda, que iuntla<br />

funt cum yitiis. Non effe ex fortuna fidemponderandam.) Hinc lUud Virg.z.^lEneid.<br />

JVec fi mifirumfortuna Sinonem<br />

finxit,yamm etiam mendace'mque improba fingtt.<br />

Vide Arifiotelem inproblematibus,feElione 39. Locupletifiimos teftes.) Dmitibus tanta fides<br />

babebatur-, yt m prouerbium abterit locuples teftimonmm, hoc eft amphfiimum, ey yerifiitnum.<br />

Hinc luuenalis fiaty.^.<br />

guantum quifquefiuanummorumfiruatin arca,<br />

Tantumbabet & fidei. Sed pauperibus nulla fides habebatur. Idem ibidem,<br />

Juret licet & Samothracum,<br />

ELt noTtrarum aras,contemnerefulmina pauper<br />

Creditur atque deos,diis ignofientibus ipfis.<br />

Confirmandum genus primùm quefiionum erit.) Xhetores yocat hune locum à queîlionibsts:<br />

tjuem facile traclat author rbetorices ad Herenniumlib. 3. Deyi doloris.) Hinc Cicero in<br />

Top. necefiitatem yocat queftionem, quod quafi neceffario dolor cogat confiteri fatlum. De<br />

Jèruis in dominos queri noluiffent.) Cic.pro Deiotaro,Nam cum more maiorum de feruo in dominum<br />

ne tormentis quidem queri liceat,(in quaqueslione dolor yeram yocem elicerepofiit etiam<br />

ab inuito) exortus eft firuus,qui quem in equuleo appellare nonpojfet, eum aceufetfilutus.<br />

De incefiu.) Tempore Ciceronis torquebantur ferui contra dominos aceufatos de mcefiu . Seol<br />

tamenpoflea yifum efl iurifconfiiltis non debere torqueri firuos de inceilu, mficonfiet mceilum<br />

effeperpetratumperadulterium.l.vimpaffam. $. de Jèruis .jf.ad legem lul.de adult.alioqui lex<br />

luha de adulterits ceffat in dominosl.de tncefiu.fi-. de queil. Imdenda etiam dijfutatio esl.)<br />

£j


M. T. CICERONÏS<br />

lohrttn. Z^rgwnentU.) £.a inteUigit qtrn diffa fuerunt in tormmttt.<br />

Defenfionis autem, primum infirmatio caufarum,aut non.<br />

fuiffe,aut non tantas,aut non fibi foli, aut commodius potuif,<br />

fe idem confequi,aut non iis efïè moribus,non eavita,aut<br />

nullos animi motus, aut non tam impotentes fuiife. Faculcatum<br />

autem infirmatione vtetur,fiaut vires,aut animum,aut<br />

copias,aut opes abfuiffedemonftrabit,autalienumtempus,aut<br />

locum non idoneum,aut multos arbitros,quorumcrederet<br />

nemini : aut non fe tam ineptum,vt id fufciperet, quod occuktare<br />

non poflèt : neque tam amentem,vt pcenas ac iudicta contemneret.<br />

Confequentia autem diluet exponendo non efïè illa<br />

certa indicia facti.qua; etiam nullo admiflb confequi pof<br />

fent : confiflétque in fingulis : & ea, aut eorum qux ipfe fafta<br />

efïè dicet, propria efïè defendet potius quàm criminis-.autfi<br />

fibi cum accufatore communia eflfent, pro periculo potius,<br />

quàm contra falutem valere debere. Tefïiûmque& qusfhonum<br />

genus vniuerfum,& quod poterit in fingulis,exreprehen<br />

fionis locis, de quibus antè dictum eit,refellet.Harum caufarum<br />

principia fufpiciofâ adacerbitatemab accufatore ponentur:denunciabitûrque<br />

infidiarum commune periculum,exci~<br />

tabunturque animi vt attendant. A reo autem querela confkti<br />

criminis, colledtarûmque fufpicionum, & accufatoris infidia;,&<br />

item communepericulum proferetur,animfquead mifericordiam<br />

allicientur,& modicè beneuolentiaiudicum col-<br />

Iigetur. Narratio autem accufatoris erit quafi membratim gefti<br />

negotij fufpiciofâ explicatio, fparfis omnibus argumentis,<br />

obfcuratis defenfionibus. Defenfori,aut prêteritis,aut obfcuratis<br />

fufpicionumargumçntis,rerum ipfarumeuentus erunt<br />

cafûfque narrandi.Inconfirmandis autem noflris argumentationibuSjinfirmandffque<br />

contrariis,fepe erunt accufatori<br />

motus animorum incitandi, reo mitigandi. Atque ha;c quidem<br />

vtrique maxime in peroratione fàcienda :alteri,frcquentatione<br />

argumentorum, & coaceruatione vniuerfa:alteri,fi<br />

plané caufam redarguendôexplicarit, enumeratione,vtquidque<br />

diluerit, & miferatione ad extremum.<br />

S T HJZ B U-E, y S. J?efeajhnif argumenta ducmtur à contrarik laçfs. Lia fut


PARTIT. ORAT. 9 9<br />

ïaufe,fjcultatei,confiqumtia,tefiimonia.TumconftMtfirmadefenfio,fic<br />

fa nulle reperietur,nulle efficiendi facultates,nullafigna,nulla fefiimonia. Dicendum igitur caufa<br />

non fui fie. gjtid odtjfet Clodium Milo, fegetem ac materiam fiteglorie ? Non modo nihil<br />

prodejîfed obeft etiam P.Clodij mors Miloni. Aut non tantôt fui ffe. Clodio magna caufa,magna<br />

fpes in Mtlonis morte propofita erat. In Milone non modo non tantôt,quantat in Clodio,fed<br />

nulles occidenii Miloni caufis fu ;<br />

jfe dicit.Aut non fibi fli.Caufam tu nulla reperiebas m Sexto<br />

Rofcio.atego in Tito Rofcioreperio. Aut commodius idem potuijfe confiqui. Potuitneciut<br />

egregio'dr y ira fortifiimo P. Seflio collega fuo <strong>vu</strong>lnerato ? Pjtem cum omnium gratia noluit,<br />

hune voluit cum aliquorum querela occidere? Aut non hit effe moribus,non ea yito. Reliquum<br />

eTJyt iam Mum natura ipftus confuetudôque defendat,hunc autem hec eadem coarguant.Nihil<br />

peryimynquam Clodtus,omniaper yim Milo. Aut nullos animi motus,aut non tam impotentes<br />

fuijfe.p uid fimile Milonisfcuius yis omnis hecfemperfuit,ne P. Clodius quum in iudicium<br />

detrahinonpojfet, yi oppreffam ciuitatem tenere poffet. Facultatum infirmatione ytetur,fi aut<br />

y ires,aut animum,aut copias ab fuijfe demonftret. Alter vehebatur in rheda,penulatus,vnà fedebat<br />

yxor.quidhorumnon impeditifiimum?yefiitus, an yehiculu,an comesfqmd minus pront<br />

ptum ad pugnam ? Deinde comparât Clodianos facultates. Aut alienum tempus. pfmd fi yt<br />

ille fciuit Milonemfore eo die m yia,fïc Clodium Milo ne fujpicari quidem potuitf Aut locum<br />

non idoneum. Videamus nunc,id quod caput elt,locus ad infidias ille ipfe ybi congre fifunt,ytri<br />

tandem fuerit aptior,&c. Aut multos arbitros,quorum crederet nemini. Patrem Sextus Rofcius<br />

occidit: quero, quomodo occidit? ipfipercufiit,an aliis occidendum dédit ? Si ipfum arguis,-<br />

Rorne nonfuit, fi per altos feciffe dieu , quero ,feruôfne, anliberos ?quosbomines?indidemne<br />

yimeria? an hofie ex yrbe ficarios ? Si Amerie, qui funt hi ? cm non nominantur ?fi Rome,<br />

ynde eos nouerai Rpfciut, qui Romam multu annis non yenit, neque ynquam plus tridutr<br />

fuit?ybi eos conuenit?qui cum locutus eîl?quomodoperfiiafît?Precium dédit?cui dedit?per quem<br />

dédit?ynde,aut quantum dédit? Nonne bit yeftigiis ad caput maleficq peruenirifilet? Cofirmat<br />

arbitros quidem non defitturos,fid quibus noncrederet Rofiius.Confiquentia yt hoc locofumun<br />

turferefignafunt,qux,authoreFabio,fineceffariofunt, fôluunt queîlionem-.finonnecejfaria,<br />

ad tollendam dubitationemfola non fujficiunt, tamen adtunila ceterisplurimum yalent. Confiât<br />

autem Ciceronem euentus appellare nomme confiquentium: confiquentia nominare indicia,<br />

non ea fèmper que neceffario funt, fed que fere eueniunt. Confiquentia tamen collecta, efficiunt<br />

argumentum penè neceffarium.Adeo diluenda fumes propofitionem hanc, non ejfe tlla certa indiciafae~li.rationemafferes,quianullo<br />

admijfo, nulloj; peccato confequipojfunt. quod infingulîs<br />

probandum tfi.Cicero pro Rofiio, Nam Ma, opiner, tu quoque concedis leuia ejfe atque inepta,<br />

Conuiuia cum pâtre non inibat,quippe qui ne in oppidum quidem nifi perraro yeniret.Domum<br />

fuam ifium non ferè quifquam yocabat: nec mirum,qui neque in yrbe yiueret, neque rure yocaturus<br />

effet. Verum hec quoque tu intdligis ejfe nugatoria.Confequentiapojfunt alio conferri, yt<br />

ad ea que nos ejfefada dkemtts: ytfipattorem referamus ad morbum, cruorem adprofiuuq confuetudmem.<br />

Aliquando cum accufiitore communia effe dicuntur,& ideirco yalere deberepropericulo,non<br />

contra falutem: hoc efi,eo pertinere,yt caueamus periculum,non tpfi iudicio opprimamur.aut<br />

pro periculo yalere débet indicia,id efi,accufiitoripericulumfacejfere. In tefles dictt ipfe<br />

pro Flacco grau/ter & copiofe,in quefliones pro Milone. H arum caujarum.) Partium ratio<br />

fie habet in conieClura. Principiafine proaemiafufpkiofi ad acerbitatem,hoc efi;fujpicionum<br />

plena,pone,itur ab accufatore,yt acerbe pugnent in reum eiufmodi conieSlure,& toile crimmu<br />

Jîgnificationes: denunciabittirque infidiarum commune multorum periculum. taie eftprincipium<br />

in Verrem,Neminemye?irûm igiorarearbitrer indices.Hic fufpiciones acerbe tu in Verrem,<br />

tum in Iudices,hic commune multorum periculum. Accufatorts eïl enim exacerbare indicés, ej*<br />

ficaugere crimen, yt Reipub. pericnlofiim ejfe yideatur. Areo querela conflati criminis ,colleilarûmqne<br />

fufpicionum, & accufatorit infidie proferentur : quod in Chrypgonum facit Cicera<br />

pro Rofcio:& tandem colligif.His de rebut tantts tâmque atroetbus, neque fatts me commode dicere,neque<br />

faits grauiter conqueri,neque faits libéré yociferartpoffe inteUigo. Et item commune<br />

periculumproferetur. In eadem oratione, Hoc cogiteti>,mfi in bac caufa qui yefler animus fit,o-<br />

Jlendeth, eoprorumpere homimtm cupiditatem,& ficelas & attdactà ?vt non modo clàm/rtrunt<br />

bb iij


M. T. CICERONIS<br />

ttiamhîclnforo ante tribunal tuum M. Fanni, ante pedesvefiros Indices, interipfa fulfiBtit<br />

tidesfuture fint.Animique ad mifericordiam allicientur : & modice,boc eîl, mfla moderationejbeneuolentia<br />

ludicum colligetur, in peroratione yehementer imploranda. In eadem oratione<br />

Q uapropter y os oro atque obfecro Iudtces,vt attenté, bondque cum y enta yerba mea audtatis.<br />

Fidefapientidque yeftrafretus plus onerisfuftuli,quàmferre mepoffe intettigo.adde quefequi.<br />

tur. Narratio autem accufatorts erit quafi membratimgeîlinegocijfufiiciofaexplicatto, Nam<br />

membra narrationi quàmperiodo conuenientiora funt, quia pauciora breuiora'j; facilita anhno<br />

comprehenduntur,& fepius ad afperitatem fenfumferiunt. Membratim referre pofiis ad res que<br />

Jingule ex ordine narrantur. Quum loquor de modo yerborum, rem fubieflam minimeexcludo.<br />

yerba funt conceptionum animi note.Sufpiciones autem funt argumenta coniecluralia, que<br />

interiiciuntur adfufpicionem criminis, qualiafunt infinita prope Ciceronis in Verrem,yt, JÎjfe<br />

bomo omnium equtfiimus,atque à cuptditate remotifiimus, fe cogniturum effe confirmât. Hine<br />

due fufpiciones,Sthenium innocetem à y erre damnatum tri, quod y erres iniqutfiimus effet,&<br />

fercuptdus^quodque ipfe contra legem Xupiliam de re vetlet cognofiere. Facile efi talia repertre.<br />

Defenfiones obfiurantur,quum id quodreferre pofiet aduerfarius, animo prouidentes ,iat~lis argu<br />

mentorum telis obruimus. quod in eadem de Stbenio narrattone facit. Narratio defenforis au<br />

prétéritfufpicionis argumenta,autfipreterire noij- poteîl,nec bonum efi, yeluti tenebris quibufdam<br />

obfiurat.Cicero qui negare non poffet odtum Cluentij in matrem,& difcefitonem ab ea,his<br />

nubibus obtexif. Tultt boc commune dedecus iam famille, cognationis, nominis, grauiter filius.<br />

Augebatur autem eius moleîlia cotidianis querimoniis & afitduofietu forons. Statuit tamen<br />

nibilfibi in tantis iniurits,ac tanto fielere matris,grauius faciendu, quàm yt illa maire ne yteretur:<br />

ne quant yiderefine fummo animi dolore non poterat,ea fi matre vteretur, no filùm ytdere,<br />

fed etiam probare fuo iudicioputaretur. Deinde quid euenerit,quid incident, hoc eîl, euentut<br />

cafusj; narrât ad vtilitatem fui litigatoris. In confirmationefepius aceufator motus animorum<br />

incitât.Hmc ampltficationes ille creberrime in yerrem. Reus autem mitigat, vt ipfepro Celio<br />

miris modis obieélum impudicitie crimen atténuât,& eius muidiam tott.it. Inperoratione vtetur<br />

aceufator frequentatione argumentorum &• coaceruatione vmuerfa, hoc efl,enumeratione confit<br />

mationum,vt Cicero feptima in yerrem, D efenfer fi eaufam explicaritjtoc efi,fi copiofè traflauerit,vtetur<br />

enumeratione,& mtferatione ad extremum.vtrunque facit ipfepro Cluentio.<br />

L AT O M y S. Defenfionts autem primum infirmatio caufarum.) Horum exemple<br />

txtant in oratione pro 7(ofiio,Ci' pro Milone,&pro Sylla,in quibus ea obfiruare licebit. Confiquentia<br />

autem diluet.) Confequéiia,figna dicit de quibus prediElum efi. Certa figna funt propria<br />

ac neceffaria,que infirmanturfi oftendanturnon femper confiqui, hoc efi;ncn effe propria<br />

ac neceffarta,vt non filùm yentno,fid etiam morbo corpus tumefeere : non femper metum effe ex<br />

deliili confcientia. Aut ait» vertenda erunt,doeendûmq; cuiufuis potius effe quàm criminis propria:vt,fipeliiffe<br />

ex mifericordia,non vt crimen celaret : extimuijfe,titubaffe,fugiffe propterfalfamfiifpicionem,&<br />

quod calumniatores feiretparatosfibi effe. Autfi communiafint cum aiuer<br />

fario,hoc efi,tampro illo quàm pro nob'u valentia,dicendum eritpro periculo potius quàmcontrafalutem<br />

yalere oportere,vt quodfepelierit, in bonam,non in malam partem interpretaniutn<br />

effe: occurrendumhominumpericul'ts,


PARTIT. O R A T. I 0 0<br />

tttlor cùm occupât ea quibus reusfefe defenfurus eïf. In peroratione.) Nam in orationis conelufione<br />

fie ajfeilibns locus eîl,vt illic abfiluantur,ad relinquendos aculeos in animts iudicum.<br />