Joodse begraafplaats - Gemeente Amersfoort

aan de Bloemendalsebuitenpoort om hun
doden te begraven. 29
De eerste Asjkenazische joden
Een tweede joodse immigratiegolf kwam
vanuit oostelijk liggende landen als
Duitsland, Polen en Rusland. Deze
Hoogduitse joden (ook wel ‘Asjkenaziem’
genoemd, naar het Hebreeuwse woord voor
Duitsland: ‘Asjkenaz’) waren verjaagd door
de daar heersende vervolging. In 1664
verschenen de eerste Hoogduitse joden,
rondtrekkende handelaars, in Amersfoort. 30
Weldra vestigden zich ook Asjkenaziem in
de stad en zij stapten voornamelijk in de
tabaksteelt en tabakshandel. Van hen
verwierf Eliasar Elias als eerste het burgerrecht,
in 1669. Tot aan 1805 verwierven
vele tientalle joden met hun gezinnen het
burgerschap. Onder hen waren Ruben en
Mozes Gomperts, bankiers uit Amsterdam
en nazaten van een grote familie uit
Emmerich en Kleef. 31 Ze brachten geld,
goederen en eveneens goede handelsconnecties
met zich mee, waarvan Amersfoort
kon profiteren. In 1676 werden zij pachters
van de stedelijke Bank van Lening en
groeiden uit tot belangrijke financiers. De
Asjkenazische gemeenschap in Amersfoort
groeide gestaag, onder bescherming van
het stadsbestuur, mede vanwege de
stadsbelangen in de tabakshandel.
Eenheid en verschil
Er was echter geen eenheid in de volledige
joodse gemeenschap. Hoewel aanvankelijk
gezamenlijke gebedsdiensten werden
gehouden, waren de kleine verschillen
- voornamelijk in uitspraak - in Sefardische
en Asjkenazische riten voor de Asjkenaziem
groot genoeg om vrij snel eigen diensten te
gaan houden in de door de Gompertsen als
gebedsruimte beschikbaar gestelde Bank
van Lening op de hoek van de Krommestraat
en de Haversteeg.
De Asjkenazische joden werden in
Amersfoort vanwege hun numerieke overwicht
dominant, de Portugese gemeente
kwijnde langzaam weg. In 1727 zijn beide
gemeenten samengegaan en men bouwde
in dat jaar een synagoge in het Juffersgat,
aan de Kortegracht, waar tot op heden
diensten met beide uitspraken worden
gehouden. 32
De Amersfoortse Sefardiem en Asjkenaziem
wilden in eerste instantie ook dood niet bij
elkaar liggen en zo kocht de groeiende
Asjkenazische gemeenschap in 1700 een
stukje grond tegenover de Sefardische
begraafplaats aan de Bloemendalsepoort in
eeuwig bezit aan en richtte er een eigen
begraafplaats in. 33 De oude Portugese
begraafplaats zou tot aan het samengaan in
1727 van beide gemeente dienst hebben
gedaan en daarna buiten gebruik zijn
geraakt. De resterende Sefardiem - indien
er nog waren - zijn naar men aanneemt op
de begraafplaats aan de westkant begraven.
Hier bevindt zich echter geen enkele
Sefardische zerk.
23
DE JOODSE CONTEXT