30.04.2013 Views

Die Welle lln (pdf)

Die Welle lln (pdf)

Die Welle lln (pdf)

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

FILM EN EDUCATIE<br />

LESMAP<br />

DIE WELLE<br />

jekino<br />

EDUCATIE


FILM EN EDUCATIE…<br />

...in het vertoningscircuit van<br />

Lessen in het donker, in het kader van<br />

Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid<br />

van een workshop verzorgd door<br />

Jekino of van een film in de klas...<br />

Het medium film kreeg een plaats<br />

in het lessenpakket van heel wat scholen,<br />

daarom zorgen wij graag voor<br />

een degelijke programmatie en pedagogische<br />

omkadering. We maken<br />

jaarlijks een pittige selectie van een<br />

30-tal films uit het afgelopen seizoen,<br />

organiseren op heel wat plaatsen<br />

vertoningen en zorgen voor kant-enklare<br />

lesmappen voor een boeiende<br />

verwerking in de klas. Daarbij spelen<br />

we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen.<br />

In elke lesmap streven we naar<br />

een filmtechnische en inhoudelijke<br />

benadering van de film en focussen<br />

we op één filmterm.<br />

DOELGROEP DIE WELLE:<br />

TWEEDE GRAAD<br />

SECUNDAIR ONDERWIJS<br />

jekino<br />

EDUCATIE<br />

www.lesseninhetdonker.be<br />

www.opendoek.be<br />

www.jekino.be<br />

FEEDBACK!<br />

We horen graag je reactie op de<br />

film, de bespreking en lesmap. Surf<br />

naar onze site om<br />

een evaluatiefiche in te vullen. Ook<br />

de leerlingen kunnen hun reactie<br />

kwijt op de pagina van de film die ze<br />

zagen.<br />

INHOUDSTAFEL<br />

Filmfiche __________________________________________ 4<br />

Regie en productie _________________________________ 7<br />

Regisseur Dennis Gansel<br />

De productie<br />

Stijlkenmerken en opdrachten<br />

Leni Riefenstahl (1902-2003)<br />

Reacties verzamelen bij de leerlingen ________________ 12<br />

Eerste reacties bij het verlaten van de zaal<br />

Filmbespreking in de klas<br />

Discussievragen<br />

Focus op… realiteit versus fictie _____________________ 15<br />

Het echte experiment, 1967<br />

De aanpassingen<br />

Vragen<br />

Personages ________________________________________ 27<br />

Vragen<br />

Opdracht rond de Roos van Leary<br />

Andere verontrustende experimenten _______________ 35<br />

Het is des mensen...<br />

Macht en groepsdruk: Stanford Prison Experiment<br />

Extreme gehoorzaamheid: Milgram Experiment<br />

Bibliografie ________________________________________ 39<br />

Fiche voor de leerlingen ____________________________ 40<br />

FILMFICHE<br />

Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen.<br />

Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling!<br />

Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een<br />

handige leidraad zijn.<br />

P 2 P 3


SYNOPSIS<br />

“Ja, we weten het nu wel. De nazi’s<br />

waren stom. Maar vandaag zou een<br />

dictatuur in Duitsland niet meer mogelijk<br />

zijn. We zijn nu slimmer dan<br />

dat.” Deze uitspraak van één van zijn<br />

leerlingen op een Duitse middelbare<br />

school, inspireert de populaire leraar<br />

Rainer Wenger tot een onorthodox<br />

pedagogisch experiment. Wat vrij<br />

onschuldig begint met begrippen als<br />

groepsdruk en discipline, neemt al<br />

snel angstaanjagende vormen aan.<br />

In plaats van zich te verzetten, laten<br />

de leerlingen zich graag meevoeren<br />

op een golf van enthousiasme. Ze<br />

groeperen zich tot een beweging: <strong>Die</strong><br />

<strong>Welle</strong>. En ook Wenger lijkt een griezelige<br />

voldoening te halen uit zijn rol als<br />

Führer.<br />

TECHNISCHE KAART<br />

Duitsland / 2008 / 110 minuten<br />

Taal: Duits<br />

Nederlands ondertiteld<br />

Regie: Dennis Gansel<br />

Scenario: Dennis Gansel en<br />

Peter Thorwarth<br />

Gebaseerd op The Third Wave<br />

van Ron Jones, een verslag van<br />

een waar gebeurd experiment.<br />

Camera: Torsten Breuer<br />

Muziek: Heiko Maile<br />

Montage: Ueli Christen<br />

Productie: Rat Pack Filmproduktion<br />

en Constantin Film Produktion<br />

Distributeur België: Paradiso Filmed<br />

Entertainment<br />

Met o.a. Jürgen Vogel (Wenger),<br />

Frederick Lau (Tim), Max Riemelt<br />

(Marco), Jennifer Ulrich (Karo)<br />

PALMARES<br />

Frederick Lau ( Tim) won de Duitse<br />

filmprijs (de Lola) voor beste mannelijke<br />

bijrol.<br />

UIT DE PERS GEPLUKT<br />

“Een interessante en confronterende<br />

kijkervaring, die nog lang zal<br />

blijven nazinderen.”<br />

Filmgids.nl<br />

“<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> is een knap geacteerde,<br />

meeslepende en vooral nuttige<br />

film die de escalatie opnieuw realistisch<br />

maakt.”<br />

Cinema.nl<br />

“Wat <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> goed laat zien is<br />

het gemak waarmee mensen zich<br />

koesteren in de veiligheid van een<br />

groep en dat een dwarsligger al snel<br />

het pispaaltje is. IJzersterk is de rol<br />

van de jonge Frederick Lau als de labiele<br />

en eenzame jongen die eindelijk<br />

kans ziet iets te betekenen, met dramatische<br />

gevolgen.”<br />

De Filmkrant<br />

OFFICIËLE WEBSITE<br />

http://www.welle.info/<br />

(Duits)<br />

http://www.bacfilms.com/site/<br />

lavague/ (Frans)<br />

http://www.thewavemovie.co.uk/<br />

(Engels)<br />

GLIMP VAN DE FILM<br />

Bekijk de trailer met Nederlandse<br />

ondertitels op cinema.nl<br />

VÓÓR JE NAAR<br />

DE FILM GAAT…<br />

De film speelt zich af in een middelbare<br />

school in Duitsland waar<br />

leerlingen overtuigd zijn dat zoiets als<br />

het Derde Rijk in nazi-Duitsland niet<br />

meer kan gebeuren. Maar is dat wel<br />

zo? Is het vandaag echt ondenkbaar<br />

dat iedereen mooi in de rij gaat staan<br />

om in groep één leider als een soort<br />

Hitler te vereren? Of zijn we nu veel<br />

slimmer? Wat denk jij hierover? En<br />

zou jij ooit zo blind een leider volgen<br />

zoals de Duitsers hebben gedaan in<br />

1939? Of zou je je nooit zo laten meesleuren,<br />

denk je?wat tijd gunt, wordt<br />

zeker beloond.<br />

Wij horen graag je reactie<br />

op deze film. Laat die achter op<br />

lesseninhetdonker.be (selecteer de<br />

film op de homepage).<br />

P 4 P 5


REGISSEUR<br />

DENNIS GANSEL<br />

Dennis Gansel (1973, Hannover) trok<br />

als jonge twintiger naar de filmsschool<br />

in München. Behalve de gebruikelijke<br />

kortfilms draaide hij enkele<br />

televisiefilms. Zo maakte hij in 2000<br />

Das Phantom, een politieke thriller<br />

met Jürgen Vogel in de hoofdrol. Na<br />

de tienerkomedie Mädchen, Mädchen<br />

(2001) begon Dennis Gansel aan het<br />

ernstige werk. Zijn twee jongste films<br />

NaPoLa (2004) en <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> (2008)<br />

onderzoeken de mechanismen van<br />

het nazisme, telkens vanuit een ander<br />

standpunt.<br />

Gansel is altijd geïnteresseerd geweest<br />

in het oorlogsverleden van zijn<br />

vaderland. Dat heeft wellicht te maken<br />

met zijn persoonlijke familiegeschiedenis:<br />

“Mijn grootvader was officier<br />

tijdens het Derde Rijk. Daar hadden<br />

mijn vader en mijn beide ooms<br />

veel problemen mee. Maar als jonge<br />

man vroeg ik me vaak af hoe ik in die<br />

situatie zou gehandeld hebben.”<br />

P 6 P 7


In de historische film NaPoLa (internationale<br />

titel: Before the Fall) schetst<br />

Gansel een beeld van het functioneren<br />

van het nazisme in de jaren ‘30 en<br />

‘40. We volgen de ontwikkeling van<br />

een jongen op een school waar destijds<br />

het kruim van de nazi’s gevormd<br />

werd.<br />

Maar ook na het maken van deze film<br />

liet het naziverleden hem niet los.<br />

Toen Dennis Gansel het boek The<br />

Wave van Todd Strasser las, riep dat<br />

heel wat nieuwe vragen bij hem op.<br />

“Ik vroeg me voortdurend af of zoiets<br />

ons nu nog kon overkomen in<br />

het moderne Duitsland, dat zo breeddenkend<br />

en goed geïnformeerd is,<br />

en waar we zo vaak praten over het<br />

nazisme en het Derde Rijk. Zouden<br />

we er nog altijd intrappen? Ik vond de<br />

vraag zo fascinerend dat ik er dieper<br />

op in wou gaan.”<br />

DE PRODUCTIE<br />

Dennis Gansel kon producent<br />

Christian Becker overtuigen om de<br />

rechten op het boek te kopen, en<br />

begon samen met scenarist Peter<br />

Thorwarth aan een nieuwe Duitse<br />

versie van dit bekende verhaal.<br />

Producent Christian Becker: “We wilden<br />

de film absoluut in Duitsland situeren<br />

en jongeren in het moderne<br />

Duitsland aanspreken. We wilden hen<br />

laten aanvoelen: ‘Hé, dit herken ik,<br />

die kerels zijn net als de jongens die<br />

ik ken.’ Door het verhaal in de VS of in<br />

het verleden te situeren, zou het nooit<br />

zo direct herkenbaar en vertrouwd<br />

zijn geworden.”<br />

“Iedereen die de film ziet, moet het<br />

gevoel hebben: ‘Dit kan mij ook<br />

overkomen’.”<br />

Christian Becker<br />

LEUKE WEETJES<br />

<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> werd tijdens de zomermaanden<br />

opgenomen in het Marie<br />

Curie Gymnasium net buiten Berlijn.<br />

Veel leerlingen van die school vonden<br />

het een hele belevenis om te mogen<br />

figureren in de film.<br />

De waterpoloscènes bleken erg lastig<br />

om op te nemen. Tijdens de zomer<br />

kon de temperatuur in het binnenzwembad<br />

oplopen tot 38°C, met een<br />

vochtigheid van rond de 80%. Daar is<br />

wat afgezweet…<br />

Regisseur Dennis Gansel is heel kort<br />

te zien in een zogenaamde cameo,<br />

een klein gastrolletje. Pratend aan<br />

de bar heeft hij slechts één dialoog:<br />

“Weet je wie vandaag de meest gegoogelde<br />

persoon is? Paris Hilton<br />

verdomme!”<br />

Ron Jones, de Amerikaanse leraar die<br />

het experiment in 1967 echt uitvoerde<br />

in een high school uit California, werd<br />

als raadgever betrokken bij het Duitse<br />

filmproject. Voor de opnames begonnen<br />

onderhield hij een levendige correspondentie<br />

met regisseur Dennis<br />

Ganzel. Toen Jones in de zomer van<br />

2007 de filmset van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> bezocht,<br />

was hij erg onder de indruk. Hij voelde<br />

zich teruggekatapulteerd naar het jaar<br />

1967: “Als ik hier op de set rondloop<br />

en die acteurs bezig zie, is het alsof ik<br />

de geesten uit mijn verleden terugzie.”<br />

STIJLKENMERKEN<br />

Opdracht<br />

Vergelijk op youtube het begin van<br />

de oorspronkelijke film uit 1981 The<br />

Wave (Cults: The Wave - Part 1) met<br />

het begin van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> (<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> -<br />

Fala [part 1/10]).<br />

Onmiddellijk valt het verschil in stijl<br />

op. <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> is veel sneller gemonteerd,<br />

hipper, cooler. Nog duidelijker<br />

is het verschil te zien in de scene waar<br />

leden van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> tijdens een nachtelijke<br />

raid de stad met hun logo overspoelen.<br />

Razende auto’s, opzwepende<br />

technomuziek, zwaaiende koplampen<br />

en het geratel van skateboards zorgen<br />

voor een snel en flitsend gemonteerde<br />

pure adrenalinekick. Regisseur<br />

Dennis Gansel heeft veel ervaring opgedaan<br />

bij het maken van videoclips<br />

en dat is er duidelijk aan te merken.<br />

Maar Gansel doet meer dan alleen<br />

maar hip en flitsend filmen. Wanneer<br />

Rainer uitstapt, wordt hij bijvoorbeeld<br />

gefilmd vanuit een laag camerastandpunt<br />

(kikvorsperspectief). Dat<br />

roept onmiddellijk herinneringen op<br />

aan de manier waarop vóór en tijdens<br />

de Tweede Wereldoorlog de nazikopstukken<br />

in beeld werden gebracht om<br />

ze imposanter te doen overkomen.<br />

Opdracht<br />

Bekijk op youtube dit fragment<br />

uit Triumph des Willens van Leni<br />

Riefenstahl (Triumph of the Will /<br />

Triumph des Willens / Triumf Woli -<br />

Part 5).<br />

Wat zijn de voornaamste<br />

stijl kenmerken?<br />

Welke stijlkenmerken komen terug in<br />

<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>?<br />

Rainer wordt ons meer dan eens<br />

vanuit kikvorsperspectief getoond,<br />

vooral als hij alleen door de gangen<br />

van de school loopt. Dat gebeurt ook<br />

tijdens zijn laatste meeting waarbij hij<br />

eerst een donderende neonazispeech<br />

houdt en daarna het project afblaast.<br />

Heel griezelig is daarbij de gedisciplineerde<br />

<strong>Welle</strong>groet van de withemden,<br />

waarbij we alleen het geruis van<br />

hun kleren horen. Ook Rainers intonatie<br />

bij de toespraak is die van een<br />

ware volksmenner, met zware klemtonen<br />

aan het einde van zijn zinnen<br />

(“Duitsland wordt PLATGEWALST!”).<br />

Opdracht<br />

Vergelijk op youtube de speech van<br />

Rainer (<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> Ending Scene)<br />

met deze speech van Hitler: Triumph<br />

of the will first Impression Leni<br />

Riefenstahl. Wat zijn de voornaamste<br />

gelijkenissen?<br />

Bijzonder imposant is ook het moment<br />

waarop Rainer boos naar de<br />

klas stapt, omdat hij in de krant de<br />

foto van de klokkentoren met het<br />

logo van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> heeft gezien. Hij<br />

gaat met stevige pas (in tegenlicht)<br />

door een groenige gang - dit alles gefilmd<br />

vanuit een heel laag standpunt.<br />

De camera gaat omhoog als Rainer<br />

dichterbij komt: hij lijkt wel te marcheren;<br />

links achter hem zien we het<br />

ernstige gezicht van ‘lijfwacht’ Tim.<br />

P 8 P 9


LENI RIEFENSTAHL<br />

(1902-2003)<br />

Leni Riefenstahl was een Duitse regisseur<br />

en fotografe. Ze is nu nog vooral<br />

bekend om twee films: Olympia<br />

uit 1936, waarin ze de Olympische<br />

Spelen in Berlijn verfilmde en zo<br />

de schoonheid van het Arische ras<br />

wilde benadrukken; en Triumph Des<br />

Willens uit 1934, waarin ze een ‘verslag’<br />

bracht van het partijcongres van<br />

de nazi’s in Neurenberg. Hoewel de<br />

film gepresenteerd werd als een documentaire,<br />

zit er heel wat geënsceneerd<br />

materiaal in.<br />

Riefenstahl filmde de kopstukken van<br />

het nazisme - Hitler en Goebbels bijvoorbeeld<br />

- vanuit een laag camerastandpunt,<br />

zodat ze imposanter leken.<br />

Scenes van het officiële gedeelte, met<br />

de rondritten en toespraken, wisselde<br />

ze af met beelden van soldaten die<br />

zich lachend en dollend met de dagelijkse<br />

activiteiten bezig hielden: eten<br />

of zich wassen uit emmers. (Dennis<br />

Gansel doet iets vergelijkbaars in <strong>Die</strong><br />

<strong>Welle</strong>, waar hij beelden van schoolactiviteiten<br />

en fuiven laat afwisselen.)<br />

Hoewel vele van haar films pure nazipropaganda<br />

waren, heeft Riefenstahl<br />

steeds beweerd dat ze nooit geweten<br />

heeft wat er gebeurd is tijdens de<br />

Tweede Wereldoorlog. Ze werd op de<br />

Neurenbergprocessen na de oorlog<br />

dan ook vrijgesproken en enkel als<br />

meeheulster bestempeld. We weten<br />

nu dat haar betrokkenheid bij het<br />

regime veel groter was dan ze altijd<br />

volhield.<br />

Triumph des Willens is volledig te<br />

bekijken op youtube met Engelse ondertitels:<br />

Triumph des Willens (Full<br />

movie - English subbed).<br />

P 10 P 11


EERSTE REACTIES<br />

BIJ HET VERLATEN<br />

VAN DE ZAAL<br />

<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> is een film die heel wat vragen<br />

oproept. Het is interessant om<br />

die vragen van de leerlingen mee te<br />

nemen naar de bespreking in de klas.<br />

Je kan er voor zorgen dat er na de<br />

filmvoorstelling een camera klaar<br />

staat aan de deur. Op deze manier<br />

kunnen de leerlingen een eerste, ontladende<br />

reactie en/of vragen kwijt.<br />

Het is niet de bedoeling dat ze een<br />

lange redevoering houden maar snel<br />

even reflecteren over wat zich in de<br />

film afspeelde. De nadruk ligt op de<br />

spontane reacties van de leerlingen.<br />

Het is niet de bedoeling dat ze deze<br />

opname voorbereiden. De video met<br />

reacties vormt dan de aanzet voor de<br />

verdere filmbespreking in de klas.<br />

FILMBESPREKING<br />

IN DE KLAS<br />

De 4 vragenmethode is een eenvoudige<br />

en doeltreffende manier om<br />

een inventaris op te stellen van wat<br />

een film heeft teweeggebracht bij de<br />

leerlingen. Wat vonden ze de meest<br />

beklijvende momenten uit de film?<br />

Hebben ze vragen waar ze mee blijven<br />

zitten? En welke vormelijke aspecten<br />

zijn opgevallen?<br />

De leerlingen verdelen een blad of<br />

het bord in vier kolommen, waar ze<br />

hun bevindingen noteren rond vier<br />

kernwoorden:<br />

1. De film maakt mij…<br />

2. Beklijvende momenten…<br />

3. Vorm…<br />

4. Vragen…<br />

In de eerste kolom kunnen ze de emoties<br />

kwijt die ze bij de film voelden.<br />

Dit kunnen inhoudelijke emoties zijn,<br />

maar ook elementen die ze goed of<br />

slecht vinden.<br />

In de tweede kolom schrijven ze alle<br />

momenten die hen zijn bijgebleven,<br />

die hen het meest aangesproken of<br />

getroffen hebben…<br />

De derde kolom dient om alle voor<br />

hen opvallende aspecten te noteren<br />

in verband met geluid, muziek, cameravoering,<br />

kleur, licht, acteerprestaties,<br />

generiek…<br />

Bij het onderwerp ‘vragen’ formuleren<br />

de leerlingen alle mogelijke kwesties<br />

die ze niet begrepen hebben.<br />

Vragen over inhoud, vragen aan de<br />

regisseur, vragen aan de personages,<br />

vragen aan de acteurs, etc.<br />

Je hebt nu een volledige bespreking<br />

voor je: een staalkaart van wat er leeft<br />

in de groep rond de film. De sleutelscènes,<br />

de emoties, enkele belangrijke<br />

vormelijke aspecten en de gestelde<br />

vragen zijn geïnventariseerd.<br />

Je kan hier een verwerking aan koppelen:<br />

de leerlingen laten verduidelijken<br />

wat ze hebben opgeschreven, de<br />

andere leerlingen laten reageren… Bij<br />

het beantwoorden van de vragen kan<br />

je de leerlingen zelf naar oplossingen<br />

laten zoeken. Zorg er als moderator<br />

voor dat de leerlingen zoveel mogelijk<br />

zelf inbrengen en dat ze dicht bij<br />

het onderwerp en de film blijven.<br />

DISCUSSIEVRAGEN<br />

Enkele vragen die een discussie op<br />

gang kunnen brengen:<br />

Waarom was het voor veel leerlingen<br />

aantrekkelijk om deel uit<br />

te maken van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>?<br />

Waarom was <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> vooral<br />

voor Tim zo aantrekkelijk?<br />

Welke kritiek had Karo op <strong>Die</strong><br />

<strong>Welle</strong>? Welke gevolgen had deze<br />

kritiek voor Karo?<br />

Als jij in de klas had gezeten, had<br />

je meegedaan, denk je?<br />

Is het hele experiment een goed<br />

idee?<br />

Wanneer wordt een gemeenschap<br />

gevaarlijk?<br />

Op welk moment gaat de leerkracht<br />

Rainer Wenger te ver? Op<br />

welk moment moest hij definitief<br />

ingrijpen?<br />

Is een schooluniform een bedreiging<br />

voor je persoonlijkheid?<br />

Vallen jongens makkelijker voor<br />

een autocratisch regime dan<br />

meisjes?<br />

Hebben jongeren vandaag nog<br />

idealen waar ze voor willen vechten?<br />

Hebben ze een engagement?<br />

In het begin van de film zegt<br />

een leerling dat een dictatuur<br />

in Duitsland vandaag niet meer<br />

mogelijk zou zijn. Wat denk jij?<br />

P 12 P 13


HET ECHTE<br />

EXPERIMENT, 1967<br />

De jonge Ron Jones is net begonnen<br />

als leerkracht geschiedenis aan<br />

Cubberley High School. Tijdens een<br />

les over het nationaalsocialisme<br />

stellen enkele vijftienjarige leerlingen<br />

pertinente vragen: Hoe kon het<br />

Duitse volk zich zo laten misleiden<br />

door Hitler? Hoe was het mogelijk dat<br />

bevriende buren vijanden werden en<br />

elkaar verraadden? En hoe konden<br />

diezelfde mensen achteraf beweren<br />

dat ze van niets wisten? Terechte vragen,<br />

beseft Ron Jones, maar hij vindt<br />

niet de juiste woorden om ze accuraat<br />

te beantwoorden. Impulsief beslist hij<br />

dat zijn leerlingen het zelf moeten ondervinden.<br />

Zonder hen in te lichten,<br />

sleept hij de klas mee in een akelig<br />

rollenspel.<br />

Het experiment begint met het opleggen<br />

van een sterke discipline: recht<br />

zitten, goed ademen, klaar en duidelijk<br />

praten, etc. De beperking van<br />

hun individuele vrijheid moet leiden<br />

tot een groter gemeenschapsgevoel.<br />

Initieel zou Ron Jones het spel maar<br />

één dag laten duren. Hij is echter<br />

verbaasd als de leerlingen zich de<br />

volgende dag nog strikt aan de afgesproken<br />

regels houden.<br />

Op korte tijd ontstaat er een hechte<br />

beweging die uitzwermt over de hele<br />

school. Ze noemen zichzelf The Third<br />

Wave. En ze worden steeds fanatieker:<br />

leerlingen die het spel niet willen<br />

meespelen, worden uitgesloten. Ze<br />

gaan elkaar bespioneren en verklikken.<br />

‘Vijanden’ worden met geweld<br />

geïntimideerd. Mark Hancock, één<br />

van Rons oud-leerlingen, herinnert<br />

zich: “We hadden eigenlijk een soort<br />

P 14 P 15


minipolitiestaat opgericht. Je kon<br />

zelfs je beste vriend niet vertrouwen.<br />

Je was doodsbang, want je wist dat<br />

als je iets fout deed, je gesnapt zou<br />

worden en slechte punten zou krijgen.<br />

Angst was je voornaamste drijfveer.”<br />

“Het is allemaal erg spontaan en al<br />

improviserend gegroeid, met mijn eigen<br />

nieuwsgierigheid als drijfveer. De<br />

eerste dag was nog gestructureerd,<br />

maar de andere vier totaal niet, hoewel<br />

er van alles fout begon te lopen.”<br />

Ron Jones<br />

In 1972 schreef Ron Jones zelf een<br />

eerste verslag over het sociale experiment,<br />

getiteld: The Third Wave.<br />

In 1981 bewerkte auteur Todd Strasser,<br />

onder het pseudoniem Morton Rhue,<br />

het verhaal van geschiedenisleraar<br />

Ron Jones tot een roman met als titel<br />

The Wave (in het Nederlands vertaald<br />

als De Golf). In datzelfde jaar maakte<br />

Norman Lear er een 45-minuten durende<br />

tienerfilm van. Zowel het boek<br />

als de film werden een internationaal<br />

succes. Ook vandaag nog worden<br />

ze wereldwijd gebruikt als illustratie<br />

van de (geschiedenis)lessen. (De film<br />

staat volledig op youtube (Cults: The<br />

Wave - Part 1 en Cults: The Wave - Part<br />

2))<br />

Maar het boek noch de film konden<br />

op de goedkeuring van Ron Jones<br />

rekenen. Hij vond dat de waarheid<br />

geen recht werd gedaan, dat men de<br />

gebeurtenissen had gedegradeerd<br />

tot een liefdesromannetje voor tieners.<br />

De kritiek van Jones: “De film<br />

doet ons geloven dat een heftige verliefdheid<br />

tussen twee studenten hun<br />

plots verlichting zou verschaffen en<br />

dat de liefde hun de kracht zou geven<br />

om het experiment een halt toe<br />

te roepen. Maar liefde heeft The Third<br />

Wave nooit kunnen stoppen, en de<br />

Holocaust evenmin!”<br />

Ron Jones is zelf veel meer te spreken<br />

van deze nieuwe Duitse versie,<br />

waar hij als raadgever bij betrokken<br />

was. Toch zijn ook bij deze film enkele<br />

wijzigingen aangebracht ten opzichte<br />

van de echte gebeurtenissen in 1967.<br />

In dit hoofdstuk vergelijken we de<br />

film met de realiteit dag op dag.<br />

De film<br />

VRIJDAG<br />

Een doordeweekse dag op een doordeweekse<br />

school. We maken kennis<br />

met Rainer Wenger, een leraar die met<br />

z’n vrouw op een woonboot woont.<br />

Hij lijkt een goede band te hebben<br />

met de leerlingen, maar scoort minder<br />

goed bij de directie.<br />

We zien onvrede: een toneelrepetitie<br />

loopt in het honderd omdat acteur<br />

Ferdi het op een improviseren zet.<br />

Zijn tegenspeelster Karo reageert<br />

boos: “Het heeft geen zin als iedereen<br />

zo maar doet waar hij zin in heeft.” En<br />

het egoïsme van Marco zet kwaad<br />

bloed bij het waterpoloteam en bij<br />

trainer Wenger.<br />

Maandag begint een projectweek<br />

over regeringsvormen. Wenger moet,<br />

zeer tegen zijn zin, het onderwerp autocratie<br />

behandelen…<br />

1967<br />

Ron Jones is de geschiedenisleraar<br />

aan de Cubberley High School in Palo<br />

Alto, California. Tijdens de geschiedenisles<br />

over nazi-Duitsland, stelt een<br />

leerling de vraag: “Hoe konden de<br />

Duitsers achteraf beweren dat ze van<br />

niets wisten? Hoe konden ze beweren<br />

dat ze nog nooit over concentratiekampen<br />

hadden gehoord?” Jones<br />

kan de vraag niet beantwoorden, en<br />

besluit de week nadien de vraag van<br />

naderbij te bekijken.<br />

De film<br />

MAANDAG<br />

De projectweek rond autocratie begint.<br />

Wenger en zijn klas gaan samen<br />

op zoek naar de ideale voedingsbodem<br />

voor een autocratisch systeem:<br />

controle, ideologie, ontevredenheid,<br />

een leidersfiguur, sociale onrechtvaardigheid<br />

en werkloosheid, hoge<br />

inflatie, teleurstelling in de politiek,<br />

nationalisme…<br />

Wenger laat de leerlingen op speelse<br />

wijze kennis maken met gehoorzaamheid<br />

(rechtop zitten, opstaan als men<br />

spreekt, de beleefdheidsvorm gebruiken),<br />

gelijkheid en leiderschap…<br />

Wengers leiderschap!<br />

Op het bord staat geschreven: ‘macht<br />

door discipline’. Sommigen leerlingen<br />

keren zich af, anderen hebben<br />

bedenkingen, maar vooral Tim lijkt<br />

gepassioneerd. De voordelen van de<br />

nieuwe samenhorigheid laten zich<br />

voelen: bij het waterpolo passen de<br />

spelers eindelijk de bal naar elkaar,<br />

met succes.<br />

1967<br />

Deze eerste dag komt in grote mate<br />

overeen met wat er echt gebeurde.<br />

Ook Ron Jones schreef ‘macht door<br />

discipline’ op het bord. En ook hij<br />

liet de leerlingen kennis maken met<br />

gehoorzaamheid (rechtop zitten, opstaan<br />

als men spreekt, hem met Mr.<br />

Jones aanspreken), gelijkheid en zijn<br />

leiderschap.<br />

En dat wierp vruchten af. Jones merkte<br />

dat de concentratie van de leerlingen<br />

veel hoger was dan normaal en dat ze<br />

intelligentere antwoorden gaven.<br />

De film<br />

DINSDAG<br />

Vandaag luidt het motto: ‘macht door<br />

eenheid’. De leerlingen marcheren<br />

in de maat en besluiten een eenvoudig<br />

uniform te dragen (wit hemd en<br />

jeans). Er wordt gediscussieerd hoe<br />

uniformiteit in kleding de gemeenschapszin<br />

verhoogt en sociale verschillen<br />

uitvlakt.<br />

Later die avond verbrandt Tim al zijn<br />

merkkledij.<br />

1967<br />

Toen Ron Jones op de tweede dag de<br />

klas binnen kwam zaten de leerlingen<br />

in de perfecte zitpositie die ze de dag<br />

P 16 P 17


voordien hadden geleerd, en was het<br />

muisstil. Hij voelde dat hij de klas volledig<br />

in zijn greep had. Hij kon ze allemaal<br />

samen ‘macht door eenheid’<br />

en ‘macht door eenheid laten scanderen.<br />

En iedereen genoot ervan. De<br />

leerlingen vonden het ‘fun’ en Jones<br />

zelf hield van de samenhorigheid van<br />

de groep.<br />

Hij introduceerde een naam voor<br />

hun pas opgerichte groep: The Third<br />

Wave; niet als verwijzing naar het<br />

Derde Rijk, maar naar de idee dat golven<br />

altijd in groep komen, en dat de<br />

derde golf de meest krachtige is.<br />

Om de samenhorigheid nog te vergroten<br />

introduceerde Jones de regel<br />

dat klasgenoten elkaar buiten de<br />

klas altijd moesten groeten (met dezelfde<br />

groet die je in <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> ziet).<br />

Hierdoor viel de groep ook buiten de<br />

klasmuren op. De hele school praatte<br />

over The Third Wave, en heel wat studenten<br />

wilden lid worden.<br />

De film<br />

WOENSDAG<br />

Op woensdag draagt iedereen een<br />

wit hemd, behalve Karo. In haar<br />

rode truitje voelt ze zich vreemd en<br />

uitgesloten. Nu heeft de beweging<br />

een naam nodig. Er wordt gekozen<br />

voor <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>. Sinan ontwerpt een<br />

logo. Wanneer Tim op de parking<br />

wordt aangevallen, snellen zijn medeleerlingen<br />

hem ter hulp. Agressie<br />

van de buitenwereld versterkt het<br />

solidariteitsgevoel.<br />

De leuze van de dag is ‘macht door<br />

handelen’. Wenger roept op tot<br />

daden: een beweging zonder actie<br />

is doelloos. Er worden manieren gezocht<br />

om de naam en uitstraling van<br />

<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> te verspreiden.<br />

De leden van de beweging laten zich<br />

gelden: ze rekruteren leerlingen, palmen<br />

de skateramp in en die nacht<br />

overspoelt <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> de stad. Overal<br />

worden affiches, stickers en tags met<br />

het logo aangebracht. Het wordt een<br />

opwindende nacht, een nacht voor<br />

lefgozers. Tim grijpt zijn kans om zich<br />

te bewijzen wanneer hij op de duizelingwekkende<br />

steigers van de klokkentoren<br />

klimt om er een reusachtig<br />

<strong>Welle</strong>logo achter te laten.<br />

1967<br />

In California droegen ze geen witte<br />

hemden, maar - misschien belangrijker<br />

- er was ook niemand die niet<br />

meedeed of zich distantieerde van<br />

het experiment. Integendeel: de<br />

groep rekruteerde steeds meer leden.<br />

Als Ron Jones zijn klas binnen kwam,<br />

zag hij dat zijn groep was uitgegroeid<br />

tot 40 studenten. Blijkbaar waren er<br />

enkele jongeren die elders spijbelden<br />

om zijn les te kunnen volgen.<br />

‘Macht door eenheid’ was ook hier de<br />

leuze van de dag. En Jones gaf iedereen<br />

een individuele opdracht: iemand<br />

moest een logo bedenken, iemand<br />

moest ervoor zorgen dat enkel leden<br />

het lokaal binnen komen, enz. En hij<br />

gaf iedereen de opdracht om nieuwe<br />

leden te rekruteren. Nieuwe leden<br />

moesten aanbevolen worden door<br />

minstens één reeds aangesloten lid,<br />

en ze moesten zweren dat ze de regels<br />

kenden en zouden naleven.<br />

P 18 P 19


Dit bracht een echte golf van enthousiasme<br />

op gang. Op het einde van de<br />

dag kende The Third Wave meer dan<br />

200 leden. Tegelijk waren er steeds<br />

meer studenten die Jones kwamen<br />

vertellen over ‘fout gedrag’ van andere<br />

leden (Steven heeft niet gegroet,<br />

Georges maakt The Third Wave belachelijk,<br />

etc.)<br />

En dan was er Robert, de jongen die<br />

altijd stil en alleen was geweest en<br />

nu genoot van het nieuwe samenhorigheidsgevoel<br />

(in de film heet hij<br />

Tim). Robert vroeg Ron Jones of hij<br />

zijn bodyguard mocht zijn. Ron Jones<br />

liet het toe.<br />

<strong>Die</strong> avond klom niemand op een levensgevaarlijke<br />

hoge toren, maar<br />

toch was er een incident: de klas van<br />

Jones werd kort en klein geslagen.<br />

De dader was de vader van één van<br />

de leerlingen. De man had tijdens de<br />

Tweede Wereldoorlog in een Duits<br />

gevangeniskamp gezeten, waar hij<br />

vrienden verloren had. Toen hij van<br />

het experiment hoorde, sloegen zijn<br />

stoppen door.<br />

De film<br />

DONDERDAG<br />

Karo beschuldigt Wenger: volgens<br />

haar heeft hij de zaak niet langer onder<br />

controle. Maar de leraar weigert het<br />

project af te blazen. Integendeel: <strong>Die</strong><br />

<strong>Welle</strong> krijgt een eigen herkenningsgroet<br />

en opereert steeds nadrukkelijker<br />

en agressiever. Aan de schoolpoort<br />

worden niet-leden geïntimideerd<br />

en er volgt een schermutseling<br />

met een groep anarchisten. Tim jaagt<br />

ze op de vlucht met een (gas)pistool.<br />

De ogen van de groep zijn op hem gericht,<br />

de loop van de revolver op ‘de<br />

vijand’... hij geniet van zijn nieuw verworven<br />

status.<br />

Tim dringt zich op aan Wenger als<br />

diens bodyguard.<br />

Karo probeert Marco de ogen te openen,<br />

maar hij minimaliseert het probleem.<br />

Ook op de redactie van de<br />

schoolkrant stuit ze op onverschilligheid.<br />

Het democratisch persorgaan<br />

laat het afweten... Terwijl Karo moederziel<br />

alleen op school anti-<strong>Welle</strong><br />

pamfletten opstelt, houden haar medeleerlingen<br />

een nachtelijke strandparty.<br />

Karo voelt zich niet veilig in<br />

het schoolgebouw; het lijkt alsof er<br />

overal dreiging loert.<br />

1967<br />

In 1967 was er geen Karo die in het<br />

geheim pamfletten opstelde. Er waren<br />

wel drie meisjes, de meest intelligente<br />

meisjes van de klas, wiens ouders<br />

ongerust werden. Maar zelfs die<br />

meisjes bleven meedoen met de rest.<br />

Ondertussen besefte Jones dat dit te<br />

ver ging: 200 leden, een bodyguard<br />

en iedereen die elkaar verklikte. Dit<br />

experiment moest stoppen. Tegelijk<br />

was het allemaal te groot geworden<br />

om het gewoon af te blazen. Daarom<br />

koos hij voor een dramatisch einde.<br />

Hij vertelde zijn leerlingen dat dit<br />

meer was dan zomaar een experiment.<br />

Overal in het hele land waren<br />

er leerkrachten zoals hij die<br />

P 20 P 21


leerlingen rekruteerden voor The<br />

Third Wave. Vrijdag zou de nieuwe<br />

nationale leider hen toespreken via<br />

een televisiescherm.<br />

Er was niemand die zich vragen stelde<br />

bij dit grotesk verhaal. Integendeel,<br />

volgens Jones was er een grote<br />

nieuwsgierigheid naar deze nieuwe<br />

wending.<br />

De film<br />

VRIJDAG<br />

Tim is niet van Wengers zijde weg te<br />

slaan, ook niet wanneer ze onderweg<br />

in de auto door anarchisten worden<br />

bekogeld.<br />

De groep onderschept Karo’s pamfletten;<br />

Marco wordt vanwege haar gedrag<br />

op het matje geroepen.<br />

Tijdens een waterpolowedstrijd tonen<br />

eendrachtige supporters van <strong>Die</strong><br />

<strong>Welle</strong> hun fanatisme, maar de wedstrijd<br />

ontaardt in geweld. Zowel in de<br />

tribune (waar Karo opnieuw pamfletten<br />

verspreidt) als in het zwembad<br />

(waar Sinan zijn uitdager molesteert).<br />

De wedstrijd wordt afgelast.<br />

Wenger heeft woorden met zijn<br />

vrouw Anke. Zij vindt dat hij te fanatiek<br />

opgaat in zijn leidersrol. Ze slingeren<br />

elkaar gemene beschuldigingen<br />

toe. Dit lijkt het einde van hun<br />

relatie. Hij staat nu alleen aan de top<br />

van het monster dat hij creëerde.<br />

Ook Marco en Karo maken ruzie. Hij<br />

slaat haar. Daar heeft hij zo ontzettend<br />

veel spijt van dat hij Wenger<br />

thuis opzoekt en hem vraagt om alles<br />

af te blazen. Wenger vraagt bedenktijd<br />

en roept iedereen op voor een<br />

grote bijeenkomst op zaterdag.<br />

1967<br />

In het echt viel die grote bijeenkomst<br />

op vrijdag. Meer dan tweehonderd<br />

studenten kwamen opdagen, om<br />

naar de nieuwe, onbekende leider te<br />

luisteren.<br />

Jones zette de televisie aan, maar er<br />

was enkel ruis. Langzaam begon het<br />

bij de leerlingen te dagen dat er geen<br />

nationale leider was. Eens de teleurstelling<br />

verwerkt was, begon Jones<br />

de gebeurtenissen van de voorbije<br />

dagen te vergelijken met wat er gebeurde<br />

in nazi-Duitsland:<br />

Hij liet beelden zien van perfect marcherende<br />

Duitse soldaten, van de concentratiekampen,<br />

van uitgehongerde<br />

Joden, etc. Dit is wat The Third Wave<br />

had kunnen worden! Jones: “Ja, we<br />

zouden allemaal goede Duitsers geweest<br />

zijn. We zouden het uniform<br />

aangetrokken hebben.”<br />

Robert (Tim in de film) weende hulpeloos.<br />

Jones omhelsde hem troostend.<br />

Ook Jones zelf had nood aan troost.<br />

De leerlingen verlieten in stilte de<br />

zaal. Triest en teleurgesteld. The Third<br />

Wave was ten einde. Er kwam geen<br />

zaterdag.<br />

P 22 P 23


De film:<br />

ZATERDAG<br />

De gebeurtenissen bereiken hun<br />

hoogtepunt wanneer Wenger zijn<br />

laatste redevoering houdt. Voor het<br />

eerst spreekt hij politieke taal. In vurige<br />

retoriek heeft hij het over een verzwakt<br />

Duitsland, over de kloof tussen<br />

rijk en arm. Wanneer Marco zich verzet,<br />

beveelt hij zijn opgehitste volgelingen<br />

om ‘de verrader te arresteren’.<br />

Plots valt hij uit zijn rol. Op scherpe<br />

toon verklaart hij het project ten einde.<br />

“Ik ben te ver gegaan. Het is voorbij.”<br />

Een pijnlijk moment. “Dit was<br />

fascisme. We dachten dat we beter<br />

waren dan de anderen.”<br />

Angst en verbijstering op alle gezichten.<br />

Het besef komt hard aan. Té hard<br />

voor Tim. Hij schiet een medeleerling<br />

neer en pleegt dan zelfmoord.<br />

Verbijsterd blikt Wenger naar het slagveld<br />

dat hij heeft aangericht. Onder<br />

het oog van geschokte omstanders<br />

wordt Rainer Wenger afgevoerd door<br />

de politie, als in een droom. Het laatste<br />

wat we van hem zien is de radeloosheid<br />

op zijn gelaat.<br />

DE AANPASSINGEN<br />

Op het gewelddadige einde van de<br />

film is in Duitsland veel kritiek geweest.<br />

Het originele experiment liep<br />

weliswaar ook uit de hand, maar niet<br />

zo bloedig. “We hebben bewust voor<br />

dat einde gekozen”, aldus de regisseur<br />

Dennis Gansel. “Ik voelde dat<br />

jongeren <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> best wel ‘s heel<br />

cool zouden kunnen vinden. Ik zag<br />

hoe ze op de filmset de <strong>Welle</strong>-groet<br />

gebruikten om elkaar te begroeten.<br />

Ik voelde me als Duits filmmaker verantwoordelijk<br />

om een sterk statement<br />

te maken. Ik wou tonen dat fascisme<br />

geen spelletje is. Daarom veranderde<br />

ik het einde met de duidelijke bedoeling<br />

om het publiek te shockeren.”<br />

Maar om dat einde geloofwaardig te<br />

maken, moeten de makers de fanatieke<br />

begeestering van Tim al vroeger<br />

laten zien. Zo vraagt Tim, zoals Robert<br />

in het echt ook heeft gedaan, aan de<br />

leerkracht of hij bodyguard mag zijn,<br />

en hij volgt hem overal. Maar dat was<br />

voor de makers nog niet genoeg. Dus<br />

hebben ze de scene met de toren eraan<br />

toegevoegd.<br />

Het knappe aan die scene is dat ze<br />

niet enkel laat zien hoe ver Tim wil<br />

gaan voor <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>. Ze toont ook dat<br />

Tim vrienden begint te maken, en dat<br />

zijn klasgenoten hem misschien wel<br />

nog niet bewonderen, maar op zijn<br />

minst al opmerken, in positieve zin<br />

dan.<br />

Een andere belangrijke verandering<br />

is het verzet van Karo. Ron Jones zegt<br />

heel duidelijk dat niemand zich tegen<br />

de activiteiten van The Third Wave<br />

verzette. Iedereen vond het leuk. Tot<br />

Jones zelf de link met nazi-Duitsland<br />

aan zijn volgelingen liet zien. De filmmakers<br />

besloten dat één personage<br />

zich zou verzetten. Het gaf ze de mogelijkheid<br />

om al vóór de laatste scene<br />

in de turnzaal te laten zien dat <strong>Die</strong><br />

<strong>Welle</strong> geen hobbyclubje was. Iets wat<br />

de andere personages pas op het einde<br />

beseften, wanneer het te laat was.<br />

VRAGEN<br />

Welke van de volgende gebeurtenissen<br />

zijn volgens jouw verzonnen<br />

door de filmmakers en welke zijn echt<br />

gebeurd?<br />

De gebeurtenissen duurden<br />

maar een week<br />

echt gebeurd<br />

De leerlingen moesten rechtstaan<br />

als ze een vraag stelden<br />

echt gebeurd<br />

Op dinsdag zaten de leerlingen<br />

muisstil in perfecte houding als<br />

Wenger de klas binnenkwam.<br />

echt gebeurd<br />

Alle leerlingen droegen witte<br />

hemden en een jeansbroek als<br />

uniform<br />

verzonnen<br />

Alle leerlingen groetten elkaar<br />

met de <strong>Welle</strong>-groet<br />

echt gebeurd<br />

Er werd geklikt als iemand de<br />

regels van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> overtrad<br />

echt gebeurd<br />

Enkele leerlingen verzetten zich<br />

tegen <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>.<br />

verzonnen<br />

De groep rond <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> werd<br />

alsmaar groter<br />

echt gebeurd<br />

Tim beklom een levensgevaarlijke<br />

hoge toren<br />

verzonnen<br />

Tim vroeg Wenger om zijn bodyguard<br />

te mogen zijn<br />

echt gebeurd<br />

Wenger vroeg de leerlingen naar<br />

een speciale bijeenkomst te komen<br />

echt gebeurd<br />

Er kwamen meer dan 200<br />

leerlingen naar de laatste<br />

bijeenkomst<br />

echt gebeurd<br />

Tim pleegde zelfmoord<br />

verzonnen<br />

Waarom hebben de makers de feiten<br />

lichtjes veranderd, denk je?<br />

Waarom hebben de makers de film<br />

bloediger laten eindigen dan in het<br />

echt, denk je?<br />

P 24 P 25


We leren de groep leerlingen en hun<br />

achtergrond beter kennen tijdens<br />

scenes in de discotheek en in de<br />

huiskamers. Buiten de schoolmuren<br />

ontdekken we nieuwe aspecten van<br />

hun leven. Binnen de klasmuren treffen<br />

we arm en rijk naast elkaar: Oost-<br />

Duitsers, Turken, rebellen, behoudsgezinden,<br />

enz. Het is in het klaslokaal<br />

dat de confrontaties op de spits worden<br />

gedreven.<br />

Regisseur Dennis Gansel: “Dit zijn<br />

jongens waar coscenarist Peter<br />

Thorwarth en ik mee op school zaten.<br />

Dit zijn de leraars die wij hadden of<br />

die we graag gehad zouden hebben.<br />

Door het verhaal te baseren op zulke<br />

figuren behielden we een band met<br />

de werkelijkheid.”<br />

De groep jongeren wordt tot leven<br />

gebracht door een ensemble cast:<br />

een groep acteurs die tot één uniform<br />

geheel versmelten. Er werd een jaar<br />

gezocht om een cast samen te stellen<br />

met charismatische acteurs die zowel<br />

in het klaslokaal als in het waterpoloteam<br />

geloofwaardig waren.<br />

RAINER WENGER<br />

— DE LERAAR<br />

R a i n e r<br />

Wenger is<br />

het prototype<br />

van de<br />

jonge, vlotte<br />

leraar. Door<br />

de leerlingen<br />

is hij graag<br />

gezien; ze<br />

spreken hem<br />

met de voornaam<br />

aan.<br />

Bij zijn collega’s valt hij minder in de<br />

smaak, maar daar maalt hij niet om.<br />

Met zijn tatoeages en T-shirts van<br />

The Ramones en The Clash oogt hij<br />

als een ruige rocker. “Ik leefde 5 jaar<br />

als kraker in Kreuzberg. Ik stond op<br />

de eerste rij bij 1 meidemonstraties.<br />

Niemand weet meer over anarchie<br />

dan ik.”<br />

P 26 P 27


Als hij aan zijn experiment begint,<br />

speelt hij zijn autoritaire rol erg overtuigend.<br />

Zo overtuigend dat het niet<br />

meer duidelijk is wat hem precies<br />

drijft: de levensles voor zijn leerlingen<br />

of de macht die hem plots in de<br />

schoot valt?<br />

MARCO<br />

— DE MEELOPER<br />

Voor Marco<br />

loopt alles<br />

g e s m e e r d :<br />

hij is een ster<br />

in het waterpoloteam<br />

en heeft een<br />

populair liefje.<br />

Maar hij<br />

komt uit een<br />

gebroken gezin<br />

en vindt<br />

in <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> de gemeenschapszin<br />

waaraan het hem thuis ontbreekt. Hij<br />

laat zich meeslepen door de groepsroes<br />

en zet daarvoor zelfs zijn relatie<br />

met Karo op het spel.<br />

Marco wordt door de groep verantwoordelijk<br />

gesteld voor het gedrag<br />

van zijn vriendin en komt na een –<br />

letterlijk – slaande ruzie met haar tot<br />

inzicht. <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> heeft hem veranderd<br />

in iemand die hij niet wil zijn.<br />

Dat inzicht geeft hem de kracht om<br />

zich te verzetten tegen de massa. Van<br />

een meeloper verandert hij in een<br />

opstandeling.<br />

TIM<br />

— DE FANATICUS<br />

Tim was altijd<br />

een buitenstaander<br />

– genegeerd<br />

door zijn vader<br />

en klasgenoten<br />

– die<br />

vecht voor<br />

e r k e n n i n g .<br />

Alle middelen<br />

zijn goed<br />

( l e u g e n s ,<br />

drugs...) om zich bij zijn medeleerlingen<br />

in de gunst te werken. Maar<br />

hoe harder hij probeert, hoe meer hij<br />

wordt uitgesloten.<br />

Tim voelt zich vanaf het eerste moment<br />

aangesproken door <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>.<br />

Hij gaat er helemaal in op en klampt<br />

er zich wanhopig aan vast. Dit is zijn<br />

grote kans om opgenomen te worden<br />

in de groep en zich belangrijk te<br />

voelen. Hij verbrandt zijn merkkledij<br />

(en daarmee zijn volledige identiteit),<br />

aanvaardt klakkeloos Wengers gezag<br />

en dringt zich bij hem op als zijn rechterhand.<br />

De ontknoping komt voor<br />

hem pijnlijk hard aan. Een droom<br />

gaat op in rook. “<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> was mijn<br />

leven”. Gefrustreerd grijpt hij naar geweld<br />

als laatste redmiddel.<br />

KARO<br />

— DE GOLF-BREEKSTER<br />

Karo is een<br />

kritisch meisje<br />

met een<br />

groot zelfbewustzijn.<br />

Zij<br />

voelt weliswaar<br />

de specialeenergie<br />

die <strong>Die</strong><br />

<strong>Welle</strong> teweeg<br />

brengt, maar<br />

is de eerste<br />

die zich ertegen verzet. Aanvankelijk<br />

aarzelend, later vastberaden. Voor<br />

de eerste keer ervaart dit populaire<br />

meisje wat het is om een outsider te<br />

zijn. Wanneer ze weigert het uniform<br />

te dragen, wordt ze door de groep<br />

verstoten. Ze probeert haar vriend<br />

Marco de ogen te openen; wanneer<br />

dat niet lukt, distantieert ze zich van<br />

hem. Ondanks dreigende represailles<br />

volhardt ze in haar verzet.<br />

SINAN<br />

— DE OPPORTUNIST<br />

Voor Sinan is<br />

<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> een<br />

kans waar hij<br />

opportunistisch<br />

gebruik<br />

van maakt.<br />

Het nieuwe<br />

conformisme<br />

doet zijn status<br />

groeien<br />

(hij mag o.a.<br />

het logo ontwerpen);<br />

de buitenstaander die altijd<br />

bestempeld werd als ‘De Turk’ krijgt<br />

plots een heel prominente plaats in<br />

de groep. Sinan neemt het voor anderen<br />

op en engageert zich voor de<br />

gemeenschap zoals verlangd wordt,<br />

niet meer en niet minder. Hij is op<br />

school geen primus en voelt een zekere<br />

dreiging: als hij het niet haalt,<br />

heeft hij geen rijke familie om op terug<br />

te vallen. Hij schrijft dat <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong><br />

hem helpt bij het uitvlakken van rassen-<br />

en klassenverschillen. Zijn sportieve<br />

prestaties worden echter overschaduwd<br />

wanneer hij tijdens een<br />

waterpolowedstrijd volledig door het<br />

lint gaat.<br />

P 28 P 29


KEVIN<br />

— DE RELSCHOPPER<br />

Wanneer hij<br />

wegloopt uit<br />

de les zorgt<br />

Kevin als eerste<br />

voor een<br />

breuk in de<br />

groep. Later<br />

betreurt hij<br />

zijn beslissing.<br />

Hij is<br />

immers een<br />

pure opportunist<br />

die ook ‘zijn deel van de koek’<br />

wil. Zijn doel beperkt zich meestal tot<br />

herrie schoppen en ruzie zoeken, o.a.<br />

door anderen de toegang tot de skateramp<br />

te ontzeggen. Kevin, zoon van<br />

een succesvol zakenman, deelt zijn<br />

rijkdom (videogames, de luxeauto<br />

van zijn moeder) met zijn vrienden.<br />

LISA<br />

—DE INTRIGANTE<br />

De nieuwe<br />

b e w e g i n g<br />

geeft Lisa<br />

de moed om<br />

uit de schaduw<br />

van<br />

haar vriendin<br />

Karo te stappen.<br />

Ze ziet<br />

in <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong><br />

ook een mogelijkheid<br />

om een wig te drijven tussen<br />

Karo en Marco, op wie ze een<br />

oogje heeft. Op het einde blijft ze teleurgesteld<br />

en alleen achter.<br />

DENNIS<br />

— DE BEGUNSTIGDE<br />

Als regisseur<br />

van de theatergroep<br />

kan<br />

Dennis zich<br />

n a u w e l i j k s<br />

handhaven.<br />

In de ban van<br />

de nieuwe<br />

idee van discipline<br />

raapt<br />

hij zijn moed<br />

bijeen en<br />

durft de touwtjes strakker in handen<br />

nemen. Met succes. Ook na afloop<br />

van het project blijft hij de voordelen<br />

van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> onderkennen. “Niet alles<br />

wat we deden was slecht.”<br />

JENS<br />

— DE VERVEELDE<br />

Het was<br />

nooit de ambitie<br />

van rijk<br />

e l u i s zo o n<br />

Jens om veel<br />

vrienden te<br />

maken in de<br />

klas. Maar<br />

dankzij <strong>Die</strong><br />

<strong>Welle</strong> komt<br />

hij midden<br />

tussen de anderen<br />

terecht, al gebruikt hij zijn privileges<br />

als ‘entreekaartje’. Hij lijkt zich<br />

vrijwillig te engageren en noemt ‘het<br />

verdrijven van de verveling’ zijn belangrijkste<br />

beweegreden om deel uit<br />

te maken van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>. Zijn vader is<br />

daarover alvast enthousiast.<br />

FERDI<br />

— DE CLOWN<br />

Ferdi heeft er alles voor over om de<br />

aandacht van het publiek te krijgen:<br />

in het theater, in de discotheek (waar<br />

hij een smaakloze seksact opvoert) en<br />

in het klaslokaal. Hij is weliswaar een<br />

clown, maar gebruikt die positie niet<br />

om de gebeurtenissen te bekritiseren.<br />

BOMBER<br />

— DE ONVERSCHILLIGE<br />

Onverschillig zit Bomber op de laatste<br />

rij in de klas. Er is weinig waar hij<br />

zich druk om maakt. Maar dankzij <strong>Die</strong><br />

<strong>Welle</strong> leert hij zich inzetten voor de<br />

goede zaak, schrijft hij in zijn verslag.<br />

Op het einde wordt hij – door toedoen<br />

van Tim – het grootste slachtoffer.<br />

ANKE WENGER<br />

— DE VERSTANDIGE<br />

Anke is de<br />

partner van<br />

W e n g e r ,<br />

e v e n e e n s<br />

een progressieveleerkracht,<br />

maar<br />

n u ch t e r d e r<br />

en gematigder<br />

dan haar<br />

man. Ze lijken<br />

een prettige<br />

relatie te hebben en zij is zwanger<br />

van hun eerste baby. Als eerste onderkent<br />

zij het gevaar van het experiment<br />

van haar man. Ze tracht hem tot<br />

rede te brengen. Haar ergernis groeit<br />

en er vallen harde woorden. Wanneer<br />

ze hem niet kan overtuigen, keert ze<br />

zich van hem af. Aan het einde van<br />

de film lijken ze volledig van elkaar<br />

vervreemd.<br />

P 30 P 31


VRAGEN<br />

Bekijk Marco van naderbij. Wat is zijn<br />

voornaamste reden om bij <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong><br />

te gaan? En welke ontwikkeling ondergaat<br />

hij?<br />

Stel je dezelfde vraag over Karo, Tim,<br />

Dennis, Kevin, Sinan, Lisa, Bomber<br />

en Rainer Wenger.<br />

Alle personages hebben hun eigen<br />

redenen om zich bij <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> aan te<br />

sluiten. Welk van die redenen zouden<br />

ook voor jou van toepassing kunnen<br />

zijn?<br />

OPDRACHT ROND<br />

DE ROOS VAN LEARY<br />

Een belangrijk psychologisch basisprincipe<br />

is: gedrag lokt gedrag uit.<br />

Eén van de modellen voor de interactie<br />

tussen mensen is de Roos van<br />

Leary. De Roos gaat uit van actie en<br />

reactie, oorzaak en gevolg, zenden en<br />

ontvangen.<br />

Volgens Leary gelden twee belangrijke<br />

hoofdregels:<br />

1. aanvallen lokt verdedigen uit,<br />

en omgekeerd<br />

2. leiden lokt volgen uit,<br />

en omgekeerd<br />

De grote verdienste van de Roos van<br />

Leary is dat het laat zien hoe je gedrag<br />

het gedrag van anderen beïnvloedt,<br />

en hoe je het gedrag van anderen<br />

kan beïnvloeden.<br />

Meer daarover lees je op deze link.<br />

Je kan de leerlingen een zelftest laten<br />

doen:<br />

Opdracht gekoppeld aan<br />

dialogen uit de film:<br />

Dialoog 1<br />

Sinan: Ben je nu helemaal gek geworden<br />

om met zoveel wiet rond te<br />

lopen?<br />

Tim: Ze moeten me maar eens proberen<br />

te pakken.<br />

Sinan: Wat wil je ervoor hebben?<br />

Tim: Niks, het is voor jullie. Jullie zijn<br />

toch mijn vrienden!<br />

Dialoog 2<br />

Karo: Ik word behandeld als een<br />

buitenbeentje, enkel omdat ik geen<br />

wit hemd draag.<br />

Marco: Waarom trek je er dan geen<br />

aan? (<strong>Die</strong> zelf wel een wit hemd aan<br />

heeft.)<br />

Karo: Heel eenvoudig, omdat ik niet<br />

wil!<br />

Dialoog 3<br />

Kaschi: Maar ik heb geen wit hemd.<br />

Jens: Dan koop je er toch één.<br />

Kaschi: Voor zoiets geef ik geen geld<br />

uit hoor.<br />

Jens: Komaan, dat kost toch niets.<br />

Ik heb thuis twee witte hemden. Je<br />

mag er één hebben.<br />

Vraag: In welke sectoren zou je Tim,<br />

Karo en Jens plaatsen?<br />

P 32 P 33


HET IS DES<br />

MENSEN...<br />

Hoewel wij er allen deel van uitmaken,<br />

schrikken we toch vaak van de<br />

gruwel waartoe de menselijke soort<br />

in staat is: sadisme, pesterijen, bizar<br />

kuddegedrag, enzovoort. Sociaal<br />

psychologen hebben deze vreemde<br />

gedragingen nader onderzocht: Hoe<br />

lang kan iemand aan groepsdruk<br />

weerstaan? Hoe makkelijk laten wij<br />

ons door autoritair gezag overhalen<br />

om ons geweten te negeren? Hoe<br />

snel dreigen we de ons gegeven<br />

macht te misbruiken?<br />

MACHT EN<br />

GROEPSDRUK:<br />

STANFORD PRISON<br />

EXPERIMENT<br />

In 1971 voerde psycholoog Philip<br />

Zimbardo het ‘Stanford Prison<br />

Experiment’ uit. Hij selecteerde 24<br />

studenten voor een grimmig rollenspel.<br />

De groep zou gedurende twee<br />

weken worden opgesloten in de<br />

kelders van de faculteitsgebouwen,<br />

tijdelijk omgebouwd tot een cellencomplex.<br />

Een aantal studenten zou<br />

P 34 P 35


de rol van gevangenen spelen, anderen<br />

mochten de bewakers spelen.<br />

Al snel leefden de proefpersonen<br />

zich compleet uit in hun nieuwe rol.<br />

Sommige bewakers stelden werkelijk<br />

sadistische handelingen. Veel gevangenen<br />

liepen emotionele trauma’s<br />

op; twee van hen moesten vervroegd<br />

uit het experiment verwijderd worden.<br />

Na zes dagen zag Zimbardo in<br />

dat iedereen, inclusief hijzelf, te zeer<br />

was opgegaan in zijn rol. Hij besloot<br />

het experiment te beëindigen.<br />

CONCLUSIE<br />

Blijkbaar zijn normale, gezonde jongens<br />

tot vreemde dingen in staat<br />

wanneer je hun wat macht geeft. Zelfs<br />

notoir anarchist Rainer Wenger trapt<br />

in deze val: in een ‘spel’ krijgt hij een<br />

grote macht toebedeeld en hij geniet<br />

ervan om die steeds extremer te gebruiken.<br />

Ook zijn leerlingen zwelgen<br />

in dit superioriteitsgevoel wanneer ze<br />

alle niet-leden van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> de toegang<br />

tot de school ontzeggen.<br />

Op http://www.prisonexp.org kan je<br />

meer details lezen over het ‘Stanford<br />

Prison Experiment’. Onderzoeker<br />

Philip Zimbardo legt hier expliciet de<br />

link tussen zijn experiment en de mishandeling<br />

van Iraakse gevangenen<br />

door hun bewakers in Abu Ghraib.<br />

Bekijk een korte samenvatting met<br />

oorspronkelijke beelden op youtube:<br />

Stanford Prison Experiment (5 minuten)<br />

(De Duitse regisseur Oliver<br />

Hirschbiegel draaide in 2001 Das<br />

Experiment, een verfilming van dit uit<br />

dit hand gelopen experiment.)<br />

EXTREME<br />

GEHOORZAAMHEID:<br />

MILGRAM<br />

EXPERIMENT<br />

Ook psycholoog Stanley Milgram<br />

voerde een huiveringwekkend wetenschappelijk<br />

experiment uit. Hij<br />

vertelde zijn proefpersonen dat hij<br />

het effect van elektrische schokken<br />

op het leerproces onderzocht. De<br />

proefpersoon zou aan een ‘leerling’<br />

woordparen moeten aanleren. Als<br />

de leerling een fout maakte, moest<br />

de proefpersoon hem een elektrische<br />

schok toedienen. Bij elke fout werd<br />

de elektrische spanning opgedreven<br />

met 15 volt. In werkelijkheid was het<br />

slechts simulatie; er kwamen geen<br />

echte elektrische schokken aan te pas.<br />

Leraar en leerling werden van elkaar<br />

gescheiden. Bij het begin van het experiment<br />

bedroeg de ‘strafspanning’<br />

45 volt. Vanaf het moment dat de<br />

spanning tot 135 volt werd opgedreven,<br />

kreeg de proefpersoon vanuit de<br />

aanpalende kamer pijnschreeuwen<br />

te horen – in werkelijkheid afkomstig<br />

van een opgenomen bandje. Op dit<br />

punt begonnen veel proefpersonen<br />

zich vragen te stellen over de bedoeling<br />

van het experiment. Maar ze<br />

gingen verder wanneer de proefleider<br />

verzekerde dat de leerling geen<br />

schade zou ondervinden en hen voldoende<br />

aanspoorde.<br />

Uit de resultaten bleek dat 65% van de<br />

deelnemers bereid was hun ‘leerling’<br />

een fatale schok van 450 volt toe te<br />

dienen, hoewel allen zich daar erg ongemakkelijk<br />

bij voelden. Geen enkele<br />

proefpersoon zette het experiment<br />

stop vóór hij een schok van 300 volt<br />

had toegediend.<br />

CONCLUSIE<br />

Mensen blijken bereid om hun eigen<br />

gewetensgrenzen ver te overschrijden,<br />

als hun dat wordt opgedragen<br />

door een persoon met autoriteit.<br />

Zoals dat heel frappant gebeurt in<br />

de slotscène in <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>. Wenger<br />

beveelt: “Breng de verrader naar voren!”<br />

Marco wordt hardhandig beet<br />

gegrepen en weggedragen. Wanneer<br />

Wenger aan Bomber vraagt waarom<br />

hij dat deed, komt hij niet verder dan:<br />

“Omdat u dat gevraagd hebt.” Dat<br />

doet wel erg denken aan “Befehl ist<br />

Befehl.”<br />

In 2006 voerde tv-presentator Derren<br />

Brown het experiment opnieuw uit,<br />

voor zijn programma The Heist. Het<br />

resultaat was opnieuw schokkend.<br />

Op youtube te bekijken onder de titel<br />

Milgram Experiment (Derren Brown)<br />

P 36 P 37


WAT AAN DE FILM VOORAFGING:<br />

http://histoforum.digischool.nl/lesmateriaal/wave.htm<br />

http://en.wikipedia.org/wiki/The_Third_Wave<br />

http://findarticles.com/p/articles/mi_m1510/is_n79/ai_13805356<br />

http://www.geniebusters.org/915/05a_wave.html<br />

http://politiek.wordpress.com/2008/03/12/fuhrer-befehl-wir-folgen/<br />

OVER DIE WELLE:<br />

persmap Paradiso<br />

http://www.welle.film.de/<br />

http://www.thewavemovie.co.uk/<br />

http://www.imdb.com/title/tt1063669/<br />

http://eu.real.com/video/movie_review/2008/09/15/the-wave-die-welle<br />

http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/film/<br />

film_reviews/article4620115.ece<br />

http://www.guardian.co.uk/film/2008/sep/19/drama.worldcinema1<br />

http://www.guardian.co.uk/education/2008/sep/16/schoolsworldwide.film<br />

FICHE VOOR DE<br />

LEERLINGEN:<br />

Op de volgende pagina vind je een fiche<br />

voor de leerlingen. Daarop staan<br />

een aantal trefwoorden, citaten en vragen<br />

die met de film te maken hebben.<br />

Je kan deze fiche gebruiken als leidraad<br />

tijdens de bespreking van de film.<br />

NIEUW!<br />

Een online lesfiche voor de leerlingen<br />

met You Tube- fragmenten, extra<br />

beeldmateriaal en weetjes over<br />

de film vind je terug op de website<br />

www.lesseninhetdonker.be,<br />

www.jekino.be of www.opendoek.be<br />

P 38 P 39


“Ja, we weten het nu wel. De nazi’s<br />

waren stom. Maar vandaag zou een<br />

dictatuur in Duitsland niet meer mogelijk<br />

zijn. We zijn nu slimmer dan<br />

dat.”<br />

Wat denk je van deze uitspraak?<br />

Regisseur Dennis Gansel is altijd geinteresseerd<br />

geweest in zijn in het<br />

oorlogsverleden van zijn vaderland:<br />

“Mijn grootvader was officier tijdens<br />

het Derde Rijk. Daar hadden mijn vader<br />

en mijn beide ooms veel problemen<br />

mee. Maar als jonge man vroeg<br />

ik me vaak af hoe ikzelf in die situatie<br />

zou gehandeld hebben.”<br />

<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> is gebaseerd op ware gebeurtenissen.<br />

Welke feiten zijn volgens<br />

jou verzonnen door de filmmakers<br />

en welke zijn echt gebeurd?<br />

Producent Christian Becker: “Iedereen<br />

die de film ziet, moet het gevoel hebben:<br />

‘Dit kan mij ook overkomen’.”<br />

Als jij in de klas had gezeten, had je<br />

meegedaan, denk je?<br />

Op welk moment gaat de leerkracht<br />

Rainer Wenger te ver? Op welk moment<br />

moest hij definitief ingrijpen?<br />

Met welk van de hoofdpersonages<br />

komt jouw persoonlijkheid het beste<br />

overeen: Karo, Tim, Dennis, Kevin,<br />

Sinan, Lisa of Bomber?<br />

Officiële websites<br />

http://www.welle.info/ (in het Duits)<br />

http://www.thewavemovie.co.uk/<br />

(in het Engels)<br />

Films op youtube.com:<br />

Triumph of the will first Impression<br />

Leni Riefenstahl.<br />

Cults: The Wave – Part 1<br />

Feedback!<br />

Wij horen graag je reactie bij deze<br />

film. Laat die achter op: www.lesseninhetdonker.be<br />

(selecteer de film<br />

op de homepage). Je vindt er ook<br />

een online lesfiche met You Tube-<br />

fragmenten, extra beeldmateriaal en<br />

weetjes over de film!

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!