Die Welle lln (pdf)
Die Welle lln (pdf)
Die Welle lln (pdf)
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
FILM EN EDUCATIE<br />
LESMAP<br />
DIE WELLE<br />
jekino<br />
EDUCATIE
FILM EN EDUCATIE…<br />
...in het vertoningscircuit van<br />
Lessen in het donker, in het kader van<br />
Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid<br />
van een workshop verzorgd door<br />
Jekino of van een film in de klas...<br />
Het medium film kreeg een plaats<br />
in het lessenpakket van heel wat scholen,<br />
daarom zorgen wij graag voor<br />
een degelijke programmatie en pedagogische<br />
omkadering. We maken<br />
jaarlijks een pittige selectie van een<br />
30-tal films uit het afgelopen seizoen,<br />
organiseren op heel wat plaatsen<br />
vertoningen en zorgen voor kant-enklare<br />
lesmappen voor een boeiende<br />
verwerking in de klas. Daarbij spelen<br />
we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen.<br />
In elke lesmap streven we naar<br />
een filmtechnische en inhoudelijke<br />
benadering van de film en focussen<br />
we op één filmterm.<br />
DOELGROEP DIE WELLE:<br />
TWEEDE GRAAD<br />
SECUNDAIR ONDERWIJS<br />
jekino<br />
EDUCATIE<br />
www.lesseninhetdonker.be<br />
www.opendoek.be<br />
www.jekino.be<br />
FEEDBACK!<br />
We horen graag je reactie op de<br />
film, de bespreking en lesmap. Surf<br />
naar onze site om<br />
een evaluatiefiche in te vullen. Ook<br />
de leerlingen kunnen hun reactie<br />
kwijt op de pagina van de film die ze<br />
zagen.<br />
INHOUDSTAFEL<br />
Filmfiche __________________________________________ 4<br />
Regie en productie _________________________________ 7<br />
Regisseur Dennis Gansel<br />
De productie<br />
Stijlkenmerken en opdrachten<br />
Leni Riefenstahl (1902-2003)<br />
Reacties verzamelen bij de leerlingen ________________ 12<br />
Eerste reacties bij het verlaten van de zaal<br />
Filmbespreking in de klas<br />
Discussievragen<br />
Focus op… realiteit versus fictie _____________________ 15<br />
Het echte experiment, 1967<br />
De aanpassingen<br />
Vragen<br />
Personages ________________________________________ 27<br />
Vragen<br />
Opdracht rond de Roos van Leary<br />
Andere verontrustende experimenten _______________ 35<br />
Het is des mensen...<br />
Macht en groepsdruk: Stanford Prison Experiment<br />
Extreme gehoorzaamheid: Milgram Experiment<br />
Bibliografie ________________________________________ 39<br />
Fiche voor de leerlingen ____________________________ 40<br />
FILMFICHE<br />
Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen.<br />
Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling!<br />
Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een<br />
handige leidraad zijn.<br />
P 2 P 3
SYNOPSIS<br />
“Ja, we weten het nu wel. De nazi’s<br />
waren stom. Maar vandaag zou een<br />
dictatuur in Duitsland niet meer mogelijk<br />
zijn. We zijn nu slimmer dan<br />
dat.” Deze uitspraak van één van zijn<br />
leerlingen op een Duitse middelbare<br />
school, inspireert de populaire leraar<br />
Rainer Wenger tot een onorthodox<br />
pedagogisch experiment. Wat vrij<br />
onschuldig begint met begrippen als<br />
groepsdruk en discipline, neemt al<br />
snel angstaanjagende vormen aan.<br />
In plaats van zich te verzetten, laten<br />
de leerlingen zich graag meevoeren<br />
op een golf van enthousiasme. Ze<br />
groeperen zich tot een beweging: <strong>Die</strong><br />
<strong>Welle</strong>. En ook Wenger lijkt een griezelige<br />
voldoening te halen uit zijn rol als<br />
Führer.<br />
TECHNISCHE KAART<br />
Duitsland / 2008 / 110 minuten<br />
Taal: Duits<br />
Nederlands ondertiteld<br />
Regie: Dennis Gansel<br />
Scenario: Dennis Gansel en<br />
Peter Thorwarth<br />
Gebaseerd op The Third Wave<br />
van Ron Jones, een verslag van<br />
een waar gebeurd experiment.<br />
Camera: Torsten Breuer<br />
Muziek: Heiko Maile<br />
Montage: Ueli Christen<br />
Productie: Rat Pack Filmproduktion<br />
en Constantin Film Produktion<br />
Distributeur België: Paradiso Filmed<br />
Entertainment<br />
Met o.a. Jürgen Vogel (Wenger),<br />
Frederick Lau (Tim), Max Riemelt<br />
(Marco), Jennifer Ulrich (Karo)<br />
PALMARES<br />
Frederick Lau ( Tim) won de Duitse<br />
filmprijs (de Lola) voor beste mannelijke<br />
bijrol.<br />
UIT DE PERS GEPLUKT<br />
“Een interessante en confronterende<br />
kijkervaring, die nog lang zal<br />
blijven nazinderen.”<br />
Filmgids.nl<br />
“<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> is een knap geacteerde,<br />
meeslepende en vooral nuttige<br />
film die de escalatie opnieuw realistisch<br />
maakt.”<br />
Cinema.nl<br />
“Wat <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> goed laat zien is<br />
het gemak waarmee mensen zich<br />
koesteren in de veiligheid van een<br />
groep en dat een dwarsligger al snel<br />
het pispaaltje is. IJzersterk is de rol<br />
van de jonge Frederick Lau als de labiele<br />
en eenzame jongen die eindelijk<br />
kans ziet iets te betekenen, met dramatische<br />
gevolgen.”<br />
De Filmkrant<br />
OFFICIËLE WEBSITE<br />
http://www.welle.info/<br />
(Duits)<br />
http://www.bacfilms.com/site/<br />
lavague/ (Frans)<br />
http://www.thewavemovie.co.uk/<br />
(Engels)<br />
GLIMP VAN DE FILM<br />
Bekijk de trailer met Nederlandse<br />
ondertitels op cinema.nl<br />
VÓÓR JE NAAR<br />
DE FILM GAAT…<br />
De film speelt zich af in een middelbare<br />
school in Duitsland waar<br />
leerlingen overtuigd zijn dat zoiets als<br />
het Derde Rijk in nazi-Duitsland niet<br />
meer kan gebeuren. Maar is dat wel<br />
zo? Is het vandaag echt ondenkbaar<br />
dat iedereen mooi in de rij gaat staan<br />
om in groep één leider als een soort<br />
Hitler te vereren? Of zijn we nu veel<br />
slimmer? Wat denk jij hierover? En<br />
zou jij ooit zo blind een leider volgen<br />
zoals de Duitsers hebben gedaan in<br />
1939? Of zou je je nooit zo laten meesleuren,<br />
denk je?wat tijd gunt, wordt<br />
zeker beloond.<br />
Wij horen graag je reactie<br />
op deze film. Laat die achter op<br />
lesseninhetdonker.be (selecteer de<br />
film op de homepage).<br />
P 4 P 5
REGISSEUR<br />
DENNIS GANSEL<br />
Dennis Gansel (1973, Hannover) trok<br />
als jonge twintiger naar de filmsschool<br />
in München. Behalve de gebruikelijke<br />
kortfilms draaide hij enkele<br />
televisiefilms. Zo maakte hij in 2000<br />
Das Phantom, een politieke thriller<br />
met Jürgen Vogel in de hoofdrol. Na<br />
de tienerkomedie Mädchen, Mädchen<br />
(2001) begon Dennis Gansel aan het<br />
ernstige werk. Zijn twee jongste films<br />
NaPoLa (2004) en <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> (2008)<br />
onderzoeken de mechanismen van<br />
het nazisme, telkens vanuit een ander<br />
standpunt.<br />
Gansel is altijd geïnteresseerd geweest<br />
in het oorlogsverleden van zijn<br />
vaderland. Dat heeft wellicht te maken<br />
met zijn persoonlijke familiegeschiedenis:<br />
“Mijn grootvader was officier<br />
tijdens het Derde Rijk. Daar hadden<br />
mijn vader en mijn beide ooms<br />
veel problemen mee. Maar als jonge<br />
man vroeg ik me vaak af hoe ik in die<br />
situatie zou gehandeld hebben.”<br />
P 6 P 7
In de historische film NaPoLa (internationale<br />
titel: Before the Fall) schetst<br />
Gansel een beeld van het functioneren<br />
van het nazisme in de jaren ‘30 en<br />
‘40. We volgen de ontwikkeling van<br />
een jongen op een school waar destijds<br />
het kruim van de nazi’s gevormd<br />
werd.<br />
Maar ook na het maken van deze film<br />
liet het naziverleden hem niet los.<br />
Toen Dennis Gansel het boek The<br />
Wave van Todd Strasser las, riep dat<br />
heel wat nieuwe vragen bij hem op.<br />
“Ik vroeg me voortdurend af of zoiets<br />
ons nu nog kon overkomen in<br />
het moderne Duitsland, dat zo breeddenkend<br />
en goed geïnformeerd is,<br />
en waar we zo vaak praten over het<br />
nazisme en het Derde Rijk. Zouden<br />
we er nog altijd intrappen? Ik vond de<br />
vraag zo fascinerend dat ik er dieper<br />
op in wou gaan.”<br />
DE PRODUCTIE<br />
Dennis Gansel kon producent<br />
Christian Becker overtuigen om de<br />
rechten op het boek te kopen, en<br />
begon samen met scenarist Peter<br />
Thorwarth aan een nieuwe Duitse<br />
versie van dit bekende verhaal.<br />
Producent Christian Becker: “We wilden<br />
de film absoluut in Duitsland situeren<br />
en jongeren in het moderne<br />
Duitsland aanspreken. We wilden hen<br />
laten aanvoelen: ‘Hé, dit herken ik,<br />
die kerels zijn net als de jongens die<br />
ik ken.’ Door het verhaal in de VS of in<br />
het verleden te situeren, zou het nooit<br />
zo direct herkenbaar en vertrouwd<br />
zijn geworden.”<br />
“Iedereen die de film ziet, moet het<br />
gevoel hebben: ‘Dit kan mij ook<br />
overkomen’.”<br />
Christian Becker<br />
LEUKE WEETJES<br />
<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> werd tijdens de zomermaanden<br />
opgenomen in het Marie<br />
Curie Gymnasium net buiten Berlijn.<br />
Veel leerlingen van die school vonden<br />
het een hele belevenis om te mogen<br />
figureren in de film.<br />
De waterpoloscènes bleken erg lastig<br />
om op te nemen. Tijdens de zomer<br />
kon de temperatuur in het binnenzwembad<br />
oplopen tot 38°C, met een<br />
vochtigheid van rond de 80%. Daar is<br />
wat afgezweet…<br />
Regisseur Dennis Gansel is heel kort<br />
te zien in een zogenaamde cameo,<br />
een klein gastrolletje. Pratend aan<br />
de bar heeft hij slechts één dialoog:<br />
“Weet je wie vandaag de meest gegoogelde<br />
persoon is? Paris Hilton<br />
verdomme!”<br />
Ron Jones, de Amerikaanse leraar die<br />
het experiment in 1967 echt uitvoerde<br />
in een high school uit California, werd<br />
als raadgever betrokken bij het Duitse<br />
filmproject. Voor de opnames begonnen<br />
onderhield hij een levendige correspondentie<br />
met regisseur Dennis<br />
Ganzel. Toen Jones in de zomer van<br />
2007 de filmset van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> bezocht,<br />
was hij erg onder de indruk. Hij voelde<br />
zich teruggekatapulteerd naar het jaar<br />
1967: “Als ik hier op de set rondloop<br />
en die acteurs bezig zie, is het alsof ik<br />
de geesten uit mijn verleden terugzie.”<br />
STIJLKENMERKEN<br />
Opdracht<br />
Vergelijk op youtube het begin van<br />
de oorspronkelijke film uit 1981 The<br />
Wave (Cults: The Wave - Part 1) met<br />
het begin van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> (<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> -<br />
Fala [part 1/10]).<br />
Onmiddellijk valt het verschil in stijl<br />
op. <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> is veel sneller gemonteerd,<br />
hipper, cooler. Nog duidelijker<br />
is het verschil te zien in de scene waar<br />
leden van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> tijdens een nachtelijke<br />
raid de stad met hun logo overspoelen.<br />
Razende auto’s, opzwepende<br />
technomuziek, zwaaiende koplampen<br />
en het geratel van skateboards zorgen<br />
voor een snel en flitsend gemonteerde<br />
pure adrenalinekick. Regisseur<br />
Dennis Gansel heeft veel ervaring opgedaan<br />
bij het maken van videoclips<br />
en dat is er duidelijk aan te merken.<br />
Maar Gansel doet meer dan alleen<br />
maar hip en flitsend filmen. Wanneer<br />
Rainer uitstapt, wordt hij bijvoorbeeld<br />
gefilmd vanuit een laag camerastandpunt<br />
(kikvorsperspectief). Dat<br />
roept onmiddellijk herinneringen op<br />
aan de manier waarop vóór en tijdens<br />
de Tweede Wereldoorlog de nazikopstukken<br />
in beeld werden gebracht om<br />
ze imposanter te doen overkomen.<br />
Opdracht<br />
Bekijk op youtube dit fragment<br />
uit Triumph des Willens van Leni<br />
Riefenstahl (Triumph of the Will /<br />
Triumph des Willens / Triumf Woli -<br />
Part 5).<br />
Wat zijn de voornaamste<br />
stijl kenmerken?<br />
Welke stijlkenmerken komen terug in<br />
<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>?<br />
Rainer wordt ons meer dan eens<br />
vanuit kikvorsperspectief getoond,<br />
vooral als hij alleen door de gangen<br />
van de school loopt. Dat gebeurt ook<br />
tijdens zijn laatste meeting waarbij hij<br />
eerst een donderende neonazispeech<br />
houdt en daarna het project afblaast.<br />
Heel griezelig is daarbij de gedisciplineerde<br />
<strong>Welle</strong>groet van de withemden,<br />
waarbij we alleen het geruis van<br />
hun kleren horen. Ook Rainers intonatie<br />
bij de toespraak is die van een<br />
ware volksmenner, met zware klemtonen<br />
aan het einde van zijn zinnen<br />
(“Duitsland wordt PLATGEWALST!”).<br />
Opdracht<br />
Vergelijk op youtube de speech van<br />
Rainer (<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> Ending Scene)<br />
met deze speech van Hitler: Triumph<br />
of the will first Impression Leni<br />
Riefenstahl. Wat zijn de voornaamste<br />
gelijkenissen?<br />
Bijzonder imposant is ook het moment<br />
waarop Rainer boos naar de<br />
klas stapt, omdat hij in de krant de<br />
foto van de klokkentoren met het<br />
logo van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> heeft gezien. Hij<br />
gaat met stevige pas (in tegenlicht)<br />
door een groenige gang - dit alles gefilmd<br />
vanuit een heel laag standpunt.<br />
De camera gaat omhoog als Rainer<br />
dichterbij komt: hij lijkt wel te marcheren;<br />
links achter hem zien we het<br />
ernstige gezicht van ‘lijfwacht’ Tim.<br />
P 8 P 9
LENI RIEFENSTAHL<br />
(1902-2003)<br />
Leni Riefenstahl was een Duitse regisseur<br />
en fotografe. Ze is nu nog vooral<br />
bekend om twee films: Olympia<br />
uit 1936, waarin ze de Olympische<br />
Spelen in Berlijn verfilmde en zo<br />
de schoonheid van het Arische ras<br />
wilde benadrukken; en Triumph Des<br />
Willens uit 1934, waarin ze een ‘verslag’<br />
bracht van het partijcongres van<br />
de nazi’s in Neurenberg. Hoewel de<br />
film gepresenteerd werd als een documentaire,<br />
zit er heel wat geënsceneerd<br />
materiaal in.<br />
Riefenstahl filmde de kopstukken van<br />
het nazisme - Hitler en Goebbels bijvoorbeeld<br />
- vanuit een laag camerastandpunt,<br />
zodat ze imposanter leken.<br />
Scenes van het officiële gedeelte, met<br />
de rondritten en toespraken, wisselde<br />
ze af met beelden van soldaten die<br />
zich lachend en dollend met de dagelijkse<br />
activiteiten bezig hielden: eten<br />
of zich wassen uit emmers. (Dennis<br />
Gansel doet iets vergelijkbaars in <strong>Die</strong><br />
<strong>Welle</strong>, waar hij beelden van schoolactiviteiten<br />
en fuiven laat afwisselen.)<br />
Hoewel vele van haar films pure nazipropaganda<br />
waren, heeft Riefenstahl<br />
steeds beweerd dat ze nooit geweten<br />
heeft wat er gebeurd is tijdens de<br />
Tweede Wereldoorlog. Ze werd op de<br />
Neurenbergprocessen na de oorlog<br />
dan ook vrijgesproken en enkel als<br />
meeheulster bestempeld. We weten<br />
nu dat haar betrokkenheid bij het<br />
regime veel groter was dan ze altijd<br />
volhield.<br />
Triumph des Willens is volledig te<br />
bekijken op youtube met Engelse ondertitels:<br />
Triumph des Willens (Full<br />
movie - English subbed).<br />
P 10 P 11
EERSTE REACTIES<br />
BIJ HET VERLATEN<br />
VAN DE ZAAL<br />
<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> is een film die heel wat vragen<br />
oproept. Het is interessant om<br />
die vragen van de leerlingen mee te<br />
nemen naar de bespreking in de klas.<br />
Je kan er voor zorgen dat er na de<br />
filmvoorstelling een camera klaar<br />
staat aan de deur. Op deze manier<br />
kunnen de leerlingen een eerste, ontladende<br />
reactie en/of vragen kwijt.<br />
Het is niet de bedoeling dat ze een<br />
lange redevoering houden maar snel<br />
even reflecteren over wat zich in de<br />
film afspeelde. De nadruk ligt op de<br />
spontane reacties van de leerlingen.<br />
Het is niet de bedoeling dat ze deze<br />
opname voorbereiden. De video met<br />
reacties vormt dan de aanzet voor de<br />
verdere filmbespreking in de klas.<br />
FILMBESPREKING<br />
IN DE KLAS<br />
De 4 vragenmethode is een eenvoudige<br />
en doeltreffende manier om<br />
een inventaris op te stellen van wat<br />
een film heeft teweeggebracht bij de<br />
leerlingen. Wat vonden ze de meest<br />
beklijvende momenten uit de film?<br />
Hebben ze vragen waar ze mee blijven<br />
zitten? En welke vormelijke aspecten<br />
zijn opgevallen?<br />
De leerlingen verdelen een blad of<br />
het bord in vier kolommen, waar ze<br />
hun bevindingen noteren rond vier<br />
kernwoorden:<br />
1. De film maakt mij…<br />
2. Beklijvende momenten…<br />
3. Vorm…<br />
4. Vragen…<br />
In de eerste kolom kunnen ze de emoties<br />
kwijt die ze bij de film voelden.<br />
Dit kunnen inhoudelijke emoties zijn,<br />
maar ook elementen die ze goed of<br />
slecht vinden.<br />
In de tweede kolom schrijven ze alle<br />
momenten die hen zijn bijgebleven,<br />
die hen het meest aangesproken of<br />
getroffen hebben…<br />
De derde kolom dient om alle voor<br />
hen opvallende aspecten te noteren<br />
in verband met geluid, muziek, cameravoering,<br />
kleur, licht, acteerprestaties,<br />
generiek…<br />
Bij het onderwerp ‘vragen’ formuleren<br />
de leerlingen alle mogelijke kwesties<br />
die ze niet begrepen hebben.<br />
Vragen over inhoud, vragen aan de<br />
regisseur, vragen aan de personages,<br />
vragen aan de acteurs, etc.<br />
Je hebt nu een volledige bespreking<br />
voor je: een staalkaart van wat er leeft<br />
in de groep rond de film. De sleutelscènes,<br />
de emoties, enkele belangrijke<br />
vormelijke aspecten en de gestelde<br />
vragen zijn geïnventariseerd.<br />
Je kan hier een verwerking aan koppelen:<br />
de leerlingen laten verduidelijken<br />
wat ze hebben opgeschreven, de<br />
andere leerlingen laten reageren… Bij<br />
het beantwoorden van de vragen kan<br />
je de leerlingen zelf naar oplossingen<br />
laten zoeken. Zorg er als moderator<br />
voor dat de leerlingen zoveel mogelijk<br />
zelf inbrengen en dat ze dicht bij<br />
het onderwerp en de film blijven.<br />
DISCUSSIEVRAGEN<br />
Enkele vragen die een discussie op<br />
gang kunnen brengen:<br />
Waarom was het voor veel leerlingen<br />
aantrekkelijk om deel uit<br />
te maken van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>?<br />
Waarom was <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> vooral<br />
voor Tim zo aantrekkelijk?<br />
Welke kritiek had Karo op <strong>Die</strong><br />
<strong>Welle</strong>? Welke gevolgen had deze<br />
kritiek voor Karo?<br />
Als jij in de klas had gezeten, had<br />
je meegedaan, denk je?<br />
Is het hele experiment een goed<br />
idee?<br />
Wanneer wordt een gemeenschap<br />
gevaarlijk?<br />
Op welk moment gaat de leerkracht<br />
Rainer Wenger te ver? Op<br />
welk moment moest hij definitief<br />
ingrijpen?<br />
Is een schooluniform een bedreiging<br />
voor je persoonlijkheid?<br />
Vallen jongens makkelijker voor<br />
een autocratisch regime dan<br />
meisjes?<br />
Hebben jongeren vandaag nog<br />
idealen waar ze voor willen vechten?<br />
Hebben ze een engagement?<br />
In het begin van de film zegt<br />
een leerling dat een dictatuur<br />
in Duitsland vandaag niet meer<br />
mogelijk zou zijn. Wat denk jij?<br />
P 12 P 13
HET ECHTE<br />
EXPERIMENT, 1967<br />
De jonge Ron Jones is net begonnen<br />
als leerkracht geschiedenis aan<br />
Cubberley High School. Tijdens een<br />
les over het nationaalsocialisme<br />
stellen enkele vijftienjarige leerlingen<br />
pertinente vragen: Hoe kon het<br />
Duitse volk zich zo laten misleiden<br />
door Hitler? Hoe was het mogelijk dat<br />
bevriende buren vijanden werden en<br />
elkaar verraadden? En hoe konden<br />
diezelfde mensen achteraf beweren<br />
dat ze van niets wisten? Terechte vragen,<br />
beseft Ron Jones, maar hij vindt<br />
niet de juiste woorden om ze accuraat<br />
te beantwoorden. Impulsief beslist hij<br />
dat zijn leerlingen het zelf moeten ondervinden.<br />
Zonder hen in te lichten,<br />
sleept hij de klas mee in een akelig<br />
rollenspel.<br />
Het experiment begint met het opleggen<br />
van een sterke discipline: recht<br />
zitten, goed ademen, klaar en duidelijk<br />
praten, etc. De beperking van<br />
hun individuele vrijheid moet leiden<br />
tot een groter gemeenschapsgevoel.<br />
Initieel zou Ron Jones het spel maar<br />
één dag laten duren. Hij is echter<br />
verbaasd als de leerlingen zich de<br />
volgende dag nog strikt aan de afgesproken<br />
regels houden.<br />
Op korte tijd ontstaat er een hechte<br />
beweging die uitzwermt over de hele<br />
school. Ze noemen zichzelf The Third<br />
Wave. En ze worden steeds fanatieker:<br />
leerlingen die het spel niet willen<br />
meespelen, worden uitgesloten. Ze<br />
gaan elkaar bespioneren en verklikken.<br />
‘Vijanden’ worden met geweld<br />
geïntimideerd. Mark Hancock, één<br />
van Rons oud-leerlingen, herinnert<br />
zich: “We hadden eigenlijk een soort<br />
P 14 P 15
minipolitiestaat opgericht. Je kon<br />
zelfs je beste vriend niet vertrouwen.<br />
Je was doodsbang, want je wist dat<br />
als je iets fout deed, je gesnapt zou<br />
worden en slechte punten zou krijgen.<br />
Angst was je voornaamste drijfveer.”<br />
“Het is allemaal erg spontaan en al<br />
improviserend gegroeid, met mijn eigen<br />
nieuwsgierigheid als drijfveer. De<br />
eerste dag was nog gestructureerd,<br />
maar de andere vier totaal niet, hoewel<br />
er van alles fout begon te lopen.”<br />
Ron Jones<br />
In 1972 schreef Ron Jones zelf een<br />
eerste verslag over het sociale experiment,<br />
getiteld: The Third Wave.<br />
In 1981 bewerkte auteur Todd Strasser,<br />
onder het pseudoniem Morton Rhue,<br />
het verhaal van geschiedenisleraar<br />
Ron Jones tot een roman met als titel<br />
The Wave (in het Nederlands vertaald<br />
als De Golf). In datzelfde jaar maakte<br />
Norman Lear er een 45-minuten durende<br />
tienerfilm van. Zowel het boek<br />
als de film werden een internationaal<br />
succes. Ook vandaag nog worden<br />
ze wereldwijd gebruikt als illustratie<br />
van de (geschiedenis)lessen. (De film<br />
staat volledig op youtube (Cults: The<br />
Wave - Part 1 en Cults: The Wave - Part<br />
2))<br />
Maar het boek noch de film konden<br />
op de goedkeuring van Ron Jones<br />
rekenen. Hij vond dat de waarheid<br />
geen recht werd gedaan, dat men de<br />
gebeurtenissen had gedegradeerd<br />
tot een liefdesromannetje voor tieners.<br />
De kritiek van Jones: “De film<br />
doet ons geloven dat een heftige verliefdheid<br />
tussen twee studenten hun<br />
plots verlichting zou verschaffen en<br />
dat de liefde hun de kracht zou geven<br />
om het experiment een halt toe<br />
te roepen. Maar liefde heeft The Third<br />
Wave nooit kunnen stoppen, en de<br />
Holocaust evenmin!”<br />
Ron Jones is zelf veel meer te spreken<br />
van deze nieuwe Duitse versie,<br />
waar hij als raadgever bij betrokken<br />
was. Toch zijn ook bij deze film enkele<br />
wijzigingen aangebracht ten opzichte<br />
van de echte gebeurtenissen in 1967.<br />
In dit hoofdstuk vergelijken we de<br />
film met de realiteit dag op dag.<br />
De film<br />
VRIJDAG<br />
Een doordeweekse dag op een doordeweekse<br />
school. We maken kennis<br />
met Rainer Wenger, een leraar die met<br />
z’n vrouw op een woonboot woont.<br />
Hij lijkt een goede band te hebben<br />
met de leerlingen, maar scoort minder<br />
goed bij de directie.<br />
We zien onvrede: een toneelrepetitie<br />
loopt in het honderd omdat acteur<br />
Ferdi het op een improviseren zet.<br />
Zijn tegenspeelster Karo reageert<br />
boos: “Het heeft geen zin als iedereen<br />
zo maar doet waar hij zin in heeft.” En<br />
het egoïsme van Marco zet kwaad<br />
bloed bij het waterpoloteam en bij<br />
trainer Wenger.<br />
Maandag begint een projectweek<br />
over regeringsvormen. Wenger moet,<br />
zeer tegen zijn zin, het onderwerp autocratie<br />
behandelen…<br />
1967<br />
Ron Jones is de geschiedenisleraar<br />
aan de Cubberley High School in Palo<br />
Alto, California. Tijdens de geschiedenisles<br />
over nazi-Duitsland, stelt een<br />
leerling de vraag: “Hoe konden de<br />
Duitsers achteraf beweren dat ze van<br />
niets wisten? Hoe konden ze beweren<br />
dat ze nog nooit over concentratiekampen<br />
hadden gehoord?” Jones<br />
kan de vraag niet beantwoorden, en<br />
besluit de week nadien de vraag van<br />
naderbij te bekijken.<br />
De film<br />
MAANDAG<br />
De projectweek rond autocratie begint.<br />
Wenger en zijn klas gaan samen<br />
op zoek naar de ideale voedingsbodem<br />
voor een autocratisch systeem:<br />
controle, ideologie, ontevredenheid,<br />
een leidersfiguur, sociale onrechtvaardigheid<br />
en werkloosheid, hoge<br />
inflatie, teleurstelling in de politiek,<br />
nationalisme…<br />
Wenger laat de leerlingen op speelse<br />
wijze kennis maken met gehoorzaamheid<br />
(rechtop zitten, opstaan als men<br />
spreekt, de beleefdheidsvorm gebruiken),<br />
gelijkheid en leiderschap…<br />
Wengers leiderschap!<br />
Op het bord staat geschreven: ‘macht<br />
door discipline’. Sommigen leerlingen<br />
keren zich af, anderen hebben<br />
bedenkingen, maar vooral Tim lijkt<br />
gepassioneerd. De voordelen van de<br />
nieuwe samenhorigheid laten zich<br />
voelen: bij het waterpolo passen de<br />
spelers eindelijk de bal naar elkaar,<br />
met succes.<br />
1967<br />
Deze eerste dag komt in grote mate<br />
overeen met wat er echt gebeurde.<br />
Ook Ron Jones schreef ‘macht door<br />
discipline’ op het bord. En ook hij<br />
liet de leerlingen kennis maken met<br />
gehoorzaamheid (rechtop zitten, opstaan<br />
als men spreekt, hem met Mr.<br />
Jones aanspreken), gelijkheid en zijn<br />
leiderschap.<br />
En dat wierp vruchten af. Jones merkte<br />
dat de concentratie van de leerlingen<br />
veel hoger was dan normaal en dat ze<br />
intelligentere antwoorden gaven.<br />
De film<br />
DINSDAG<br />
Vandaag luidt het motto: ‘macht door<br />
eenheid’. De leerlingen marcheren<br />
in de maat en besluiten een eenvoudig<br />
uniform te dragen (wit hemd en<br />
jeans). Er wordt gediscussieerd hoe<br />
uniformiteit in kleding de gemeenschapszin<br />
verhoogt en sociale verschillen<br />
uitvlakt.<br />
Later die avond verbrandt Tim al zijn<br />
merkkledij.<br />
1967<br />
Toen Ron Jones op de tweede dag de<br />
klas binnen kwam zaten de leerlingen<br />
in de perfecte zitpositie die ze de dag<br />
P 16 P 17
voordien hadden geleerd, en was het<br />
muisstil. Hij voelde dat hij de klas volledig<br />
in zijn greep had. Hij kon ze allemaal<br />
samen ‘macht door eenheid’<br />
en ‘macht door eenheid laten scanderen.<br />
En iedereen genoot ervan. De<br />
leerlingen vonden het ‘fun’ en Jones<br />
zelf hield van de samenhorigheid van<br />
de groep.<br />
Hij introduceerde een naam voor<br />
hun pas opgerichte groep: The Third<br />
Wave; niet als verwijzing naar het<br />
Derde Rijk, maar naar de idee dat golven<br />
altijd in groep komen, en dat de<br />
derde golf de meest krachtige is.<br />
Om de samenhorigheid nog te vergroten<br />
introduceerde Jones de regel<br />
dat klasgenoten elkaar buiten de<br />
klas altijd moesten groeten (met dezelfde<br />
groet die je in <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> ziet).<br />
Hierdoor viel de groep ook buiten de<br />
klasmuren op. De hele school praatte<br />
over The Third Wave, en heel wat studenten<br />
wilden lid worden.<br />
De film<br />
WOENSDAG<br />
Op woensdag draagt iedereen een<br />
wit hemd, behalve Karo. In haar<br />
rode truitje voelt ze zich vreemd en<br />
uitgesloten. Nu heeft de beweging<br />
een naam nodig. Er wordt gekozen<br />
voor <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>. Sinan ontwerpt een<br />
logo. Wanneer Tim op de parking<br />
wordt aangevallen, snellen zijn medeleerlingen<br />
hem ter hulp. Agressie<br />
van de buitenwereld versterkt het<br />
solidariteitsgevoel.<br />
De leuze van de dag is ‘macht door<br />
handelen’. Wenger roept op tot<br />
daden: een beweging zonder actie<br />
is doelloos. Er worden manieren gezocht<br />
om de naam en uitstraling van<br />
<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> te verspreiden.<br />
De leden van de beweging laten zich<br />
gelden: ze rekruteren leerlingen, palmen<br />
de skateramp in en die nacht<br />
overspoelt <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> de stad. Overal<br />
worden affiches, stickers en tags met<br />
het logo aangebracht. Het wordt een<br />
opwindende nacht, een nacht voor<br />
lefgozers. Tim grijpt zijn kans om zich<br />
te bewijzen wanneer hij op de duizelingwekkende<br />
steigers van de klokkentoren<br />
klimt om er een reusachtig<br />
<strong>Welle</strong>logo achter te laten.<br />
1967<br />
In California droegen ze geen witte<br />
hemden, maar - misschien belangrijker<br />
- er was ook niemand die niet<br />
meedeed of zich distantieerde van<br />
het experiment. Integendeel: de<br />
groep rekruteerde steeds meer leden.<br />
Als Ron Jones zijn klas binnen kwam,<br />
zag hij dat zijn groep was uitgegroeid<br />
tot 40 studenten. Blijkbaar waren er<br />
enkele jongeren die elders spijbelden<br />
om zijn les te kunnen volgen.<br />
‘Macht door eenheid’ was ook hier de<br />
leuze van de dag. En Jones gaf iedereen<br />
een individuele opdracht: iemand<br />
moest een logo bedenken, iemand<br />
moest ervoor zorgen dat enkel leden<br />
het lokaal binnen komen, enz. En hij<br />
gaf iedereen de opdracht om nieuwe<br />
leden te rekruteren. Nieuwe leden<br />
moesten aanbevolen worden door<br />
minstens één reeds aangesloten lid,<br />
en ze moesten zweren dat ze de regels<br />
kenden en zouden naleven.<br />
P 18 P 19
Dit bracht een echte golf van enthousiasme<br />
op gang. Op het einde van de<br />
dag kende The Third Wave meer dan<br />
200 leden. Tegelijk waren er steeds<br />
meer studenten die Jones kwamen<br />
vertellen over ‘fout gedrag’ van andere<br />
leden (Steven heeft niet gegroet,<br />
Georges maakt The Third Wave belachelijk,<br />
etc.)<br />
En dan was er Robert, de jongen die<br />
altijd stil en alleen was geweest en<br />
nu genoot van het nieuwe samenhorigheidsgevoel<br />
(in de film heet hij<br />
Tim). Robert vroeg Ron Jones of hij<br />
zijn bodyguard mocht zijn. Ron Jones<br />
liet het toe.<br />
<strong>Die</strong> avond klom niemand op een levensgevaarlijke<br />
hoge toren, maar<br />
toch was er een incident: de klas van<br />
Jones werd kort en klein geslagen.<br />
De dader was de vader van één van<br />
de leerlingen. De man had tijdens de<br />
Tweede Wereldoorlog in een Duits<br />
gevangeniskamp gezeten, waar hij<br />
vrienden verloren had. Toen hij van<br />
het experiment hoorde, sloegen zijn<br />
stoppen door.<br />
De film<br />
DONDERDAG<br />
Karo beschuldigt Wenger: volgens<br />
haar heeft hij de zaak niet langer onder<br />
controle. Maar de leraar weigert het<br />
project af te blazen. Integendeel: <strong>Die</strong><br />
<strong>Welle</strong> krijgt een eigen herkenningsgroet<br />
en opereert steeds nadrukkelijker<br />
en agressiever. Aan de schoolpoort<br />
worden niet-leden geïntimideerd<br />
en er volgt een schermutseling<br />
met een groep anarchisten. Tim jaagt<br />
ze op de vlucht met een (gas)pistool.<br />
De ogen van de groep zijn op hem gericht,<br />
de loop van de revolver op ‘de<br />
vijand’... hij geniet van zijn nieuw verworven<br />
status.<br />
Tim dringt zich op aan Wenger als<br />
diens bodyguard.<br />
Karo probeert Marco de ogen te openen,<br />
maar hij minimaliseert het probleem.<br />
Ook op de redactie van de<br />
schoolkrant stuit ze op onverschilligheid.<br />
Het democratisch persorgaan<br />
laat het afweten... Terwijl Karo moederziel<br />
alleen op school anti-<strong>Welle</strong><br />
pamfletten opstelt, houden haar medeleerlingen<br />
een nachtelijke strandparty.<br />
Karo voelt zich niet veilig in<br />
het schoolgebouw; het lijkt alsof er<br />
overal dreiging loert.<br />
1967<br />
In 1967 was er geen Karo die in het<br />
geheim pamfletten opstelde. Er waren<br />
wel drie meisjes, de meest intelligente<br />
meisjes van de klas, wiens ouders<br />
ongerust werden. Maar zelfs die<br />
meisjes bleven meedoen met de rest.<br />
Ondertussen besefte Jones dat dit te<br />
ver ging: 200 leden, een bodyguard<br />
en iedereen die elkaar verklikte. Dit<br />
experiment moest stoppen. Tegelijk<br />
was het allemaal te groot geworden<br />
om het gewoon af te blazen. Daarom<br />
koos hij voor een dramatisch einde.<br />
Hij vertelde zijn leerlingen dat dit<br />
meer was dan zomaar een experiment.<br />
Overal in het hele land waren<br />
er leerkrachten zoals hij die<br />
P 20 P 21
leerlingen rekruteerden voor The<br />
Third Wave. Vrijdag zou de nieuwe<br />
nationale leider hen toespreken via<br />
een televisiescherm.<br />
Er was niemand die zich vragen stelde<br />
bij dit grotesk verhaal. Integendeel,<br />
volgens Jones was er een grote<br />
nieuwsgierigheid naar deze nieuwe<br />
wending.<br />
De film<br />
VRIJDAG<br />
Tim is niet van Wengers zijde weg te<br />
slaan, ook niet wanneer ze onderweg<br />
in de auto door anarchisten worden<br />
bekogeld.<br />
De groep onderschept Karo’s pamfletten;<br />
Marco wordt vanwege haar gedrag<br />
op het matje geroepen.<br />
Tijdens een waterpolowedstrijd tonen<br />
eendrachtige supporters van <strong>Die</strong><br />
<strong>Welle</strong> hun fanatisme, maar de wedstrijd<br />
ontaardt in geweld. Zowel in de<br />
tribune (waar Karo opnieuw pamfletten<br />
verspreidt) als in het zwembad<br />
(waar Sinan zijn uitdager molesteert).<br />
De wedstrijd wordt afgelast.<br />
Wenger heeft woorden met zijn<br />
vrouw Anke. Zij vindt dat hij te fanatiek<br />
opgaat in zijn leidersrol. Ze slingeren<br />
elkaar gemene beschuldigingen<br />
toe. Dit lijkt het einde van hun<br />
relatie. Hij staat nu alleen aan de top<br />
van het monster dat hij creëerde.<br />
Ook Marco en Karo maken ruzie. Hij<br />
slaat haar. Daar heeft hij zo ontzettend<br />
veel spijt van dat hij Wenger<br />
thuis opzoekt en hem vraagt om alles<br />
af te blazen. Wenger vraagt bedenktijd<br />
en roept iedereen op voor een<br />
grote bijeenkomst op zaterdag.<br />
1967<br />
In het echt viel die grote bijeenkomst<br />
op vrijdag. Meer dan tweehonderd<br />
studenten kwamen opdagen, om<br />
naar de nieuwe, onbekende leider te<br />
luisteren.<br />
Jones zette de televisie aan, maar er<br />
was enkel ruis. Langzaam begon het<br />
bij de leerlingen te dagen dat er geen<br />
nationale leider was. Eens de teleurstelling<br />
verwerkt was, begon Jones<br />
de gebeurtenissen van de voorbije<br />
dagen te vergelijken met wat er gebeurde<br />
in nazi-Duitsland:<br />
Hij liet beelden zien van perfect marcherende<br />
Duitse soldaten, van de concentratiekampen,<br />
van uitgehongerde<br />
Joden, etc. Dit is wat The Third Wave<br />
had kunnen worden! Jones: “Ja, we<br />
zouden allemaal goede Duitsers geweest<br />
zijn. We zouden het uniform<br />
aangetrokken hebben.”<br />
Robert (Tim in de film) weende hulpeloos.<br />
Jones omhelsde hem troostend.<br />
Ook Jones zelf had nood aan troost.<br />
De leerlingen verlieten in stilte de<br />
zaal. Triest en teleurgesteld. The Third<br />
Wave was ten einde. Er kwam geen<br />
zaterdag.<br />
P 22 P 23
De film:<br />
ZATERDAG<br />
De gebeurtenissen bereiken hun<br />
hoogtepunt wanneer Wenger zijn<br />
laatste redevoering houdt. Voor het<br />
eerst spreekt hij politieke taal. In vurige<br />
retoriek heeft hij het over een verzwakt<br />
Duitsland, over de kloof tussen<br />
rijk en arm. Wanneer Marco zich verzet,<br />
beveelt hij zijn opgehitste volgelingen<br />
om ‘de verrader te arresteren’.<br />
Plots valt hij uit zijn rol. Op scherpe<br />
toon verklaart hij het project ten einde.<br />
“Ik ben te ver gegaan. Het is voorbij.”<br />
Een pijnlijk moment. “Dit was<br />
fascisme. We dachten dat we beter<br />
waren dan de anderen.”<br />
Angst en verbijstering op alle gezichten.<br />
Het besef komt hard aan. Té hard<br />
voor Tim. Hij schiet een medeleerling<br />
neer en pleegt dan zelfmoord.<br />
Verbijsterd blikt Wenger naar het slagveld<br />
dat hij heeft aangericht. Onder<br />
het oog van geschokte omstanders<br />
wordt Rainer Wenger afgevoerd door<br />
de politie, als in een droom. Het laatste<br />
wat we van hem zien is de radeloosheid<br />
op zijn gelaat.<br />
DE AANPASSINGEN<br />
Op het gewelddadige einde van de<br />
film is in Duitsland veel kritiek geweest.<br />
Het originele experiment liep<br />
weliswaar ook uit de hand, maar niet<br />
zo bloedig. “We hebben bewust voor<br />
dat einde gekozen”, aldus de regisseur<br />
Dennis Gansel. “Ik voelde dat<br />
jongeren <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> best wel ‘s heel<br />
cool zouden kunnen vinden. Ik zag<br />
hoe ze op de filmset de <strong>Welle</strong>-groet<br />
gebruikten om elkaar te begroeten.<br />
Ik voelde me als Duits filmmaker verantwoordelijk<br />
om een sterk statement<br />
te maken. Ik wou tonen dat fascisme<br />
geen spelletje is. Daarom veranderde<br />
ik het einde met de duidelijke bedoeling<br />
om het publiek te shockeren.”<br />
Maar om dat einde geloofwaardig te<br />
maken, moeten de makers de fanatieke<br />
begeestering van Tim al vroeger<br />
laten zien. Zo vraagt Tim, zoals Robert<br />
in het echt ook heeft gedaan, aan de<br />
leerkracht of hij bodyguard mag zijn,<br />
en hij volgt hem overal. Maar dat was<br />
voor de makers nog niet genoeg. Dus<br />
hebben ze de scene met de toren eraan<br />
toegevoegd.<br />
Het knappe aan die scene is dat ze<br />
niet enkel laat zien hoe ver Tim wil<br />
gaan voor <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>. Ze toont ook dat<br />
Tim vrienden begint te maken, en dat<br />
zijn klasgenoten hem misschien wel<br />
nog niet bewonderen, maar op zijn<br />
minst al opmerken, in positieve zin<br />
dan.<br />
Een andere belangrijke verandering<br />
is het verzet van Karo. Ron Jones zegt<br />
heel duidelijk dat niemand zich tegen<br />
de activiteiten van The Third Wave<br />
verzette. Iedereen vond het leuk. Tot<br />
Jones zelf de link met nazi-Duitsland<br />
aan zijn volgelingen liet zien. De filmmakers<br />
besloten dat één personage<br />
zich zou verzetten. Het gaf ze de mogelijkheid<br />
om al vóór de laatste scene<br />
in de turnzaal te laten zien dat <strong>Die</strong><br />
<strong>Welle</strong> geen hobbyclubje was. Iets wat<br />
de andere personages pas op het einde<br />
beseften, wanneer het te laat was.<br />
VRAGEN<br />
Welke van de volgende gebeurtenissen<br />
zijn volgens jouw verzonnen<br />
door de filmmakers en welke zijn echt<br />
gebeurd?<br />
De gebeurtenissen duurden<br />
maar een week<br />
echt gebeurd<br />
De leerlingen moesten rechtstaan<br />
als ze een vraag stelden<br />
echt gebeurd<br />
Op dinsdag zaten de leerlingen<br />
muisstil in perfecte houding als<br />
Wenger de klas binnenkwam.<br />
echt gebeurd<br />
Alle leerlingen droegen witte<br />
hemden en een jeansbroek als<br />
uniform<br />
verzonnen<br />
Alle leerlingen groetten elkaar<br />
met de <strong>Welle</strong>-groet<br />
echt gebeurd<br />
Er werd geklikt als iemand de<br />
regels van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> overtrad<br />
echt gebeurd<br />
Enkele leerlingen verzetten zich<br />
tegen <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>.<br />
verzonnen<br />
De groep rond <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> werd<br />
alsmaar groter<br />
echt gebeurd<br />
Tim beklom een levensgevaarlijke<br />
hoge toren<br />
verzonnen<br />
Tim vroeg Wenger om zijn bodyguard<br />
te mogen zijn<br />
echt gebeurd<br />
Wenger vroeg de leerlingen naar<br />
een speciale bijeenkomst te komen<br />
echt gebeurd<br />
Er kwamen meer dan 200<br />
leerlingen naar de laatste<br />
bijeenkomst<br />
echt gebeurd<br />
Tim pleegde zelfmoord<br />
verzonnen<br />
Waarom hebben de makers de feiten<br />
lichtjes veranderd, denk je?<br />
Waarom hebben de makers de film<br />
bloediger laten eindigen dan in het<br />
echt, denk je?<br />
P 24 P 25
We leren de groep leerlingen en hun<br />
achtergrond beter kennen tijdens<br />
scenes in de discotheek en in de<br />
huiskamers. Buiten de schoolmuren<br />
ontdekken we nieuwe aspecten van<br />
hun leven. Binnen de klasmuren treffen<br />
we arm en rijk naast elkaar: Oost-<br />
Duitsers, Turken, rebellen, behoudsgezinden,<br />
enz. Het is in het klaslokaal<br />
dat de confrontaties op de spits worden<br />
gedreven.<br />
Regisseur Dennis Gansel: “Dit zijn<br />
jongens waar coscenarist Peter<br />
Thorwarth en ik mee op school zaten.<br />
Dit zijn de leraars die wij hadden of<br />
die we graag gehad zouden hebben.<br />
Door het verhaal te baseren op zulke<br />
figuren behielden we een band met<br />
de werkelijkheid.”<br />
De groep jongeren wordt tot leven<br />
gebracht door een ensemble cast:<br />
een groep acteurs die tot één uniform<br />
geheel versmelten. Er werd een jaar<br />
gezocht om een cast samen te stellen<br />
met charismatische acteurs die zowel<br />
in het klaslokaal als in het waterpoloteam<br />
geloofwaardig waren.<br />
RAINER WENGER<br />
— DE LERAAR<br />
R a i n e r<br />
Wenger is<br />
het prototype<br />
van de<br />
jonge, vlotte<br />
leraar. Door<br />
de leerlingen<br />
is hij graag<br />
gezien; ze<br />
spreken hem<br />
met de voornaam<br />
aan.<br />
Bij zijn collega’s valt hij minder in de<br />
smaak, maar daar maalt hij niet om.<br />
Met zijn tatoeages en T-shirts van<br />
The Ramones en The Clash oogt hij<br />
als een ruige rocker. “Ik leefde 5 jaar<br />
als kraker in Kreuzberg. Ik stond op<br />
de eerste rij bij 1 meidemonstraties.<br />
Niemand weet meer over anarchie<br />
dan ik.”<br />
P 26 P 27
Als hij aan zijn experiment begint,<br />
speelt hij zijn autoritaire rol erg overtuigend.<br />
Zo overtuigend dat het niet<br />
meer duidelijk is wat hem precies<br />
drijft: de levensles voor zijn leerlingen<br />
of de macht die hem plots in de<br />
schoot valt?<br />
MARCO<br />
— DE MEELOPER<br />
Voor Marco<br />
loopt alles<br />
g e s m e e r d :<br />
hij is een ster<br />
in het waterpoloteam<br />
en heeft een<br />
populair liefje.<br />
Maar hij<br />
komt uit een<br />
gebroken gezin<br />
en vindt<br />
in <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> de gemeenschapszin<br />
waaraan het hem thuis ontbreekt. Hij<br />
laat zich meeslepen door de groepsroes<br />
en zet daarvoor zelfs zijn relatie<br />
met Karo op het spel.<br />
Marco wordt door de groep verantwoordelijk<br />
gesteld voor het gedrag<br />
van zijn vriendin en komt na een –<br />
letterlijk – slaande ruzie met haar tot<br />
inzicht. <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> heeft hem veranderd<br />
in iemand die hij niet wil zijn.<br />
Dat inzicht geeft hem de kracht om<br />
zich te verzetten tegen de massa. Van<br />
een meeloper verandert hij in een<br />
opstandeling.<br />
TIM<br />
— DE FANATICUS<br />
Tim was altijd<br />
een buitenstaander<br />
– genegeerd<br />
door zijn vader<br />
en klasgenoten<br />
– die<br />
vecht voor<br />
e r k e n n i n g .<br />
Alle middelen<br />
zijn goed<br />
( l e u g e n s ,<br />
drugs...) om zich bij zijn medeleerlingen<br />
in de gunst te werken. Maar<br />
hoe harder hij probeert, hoe meer hij<br />
wordt uitgesloten.<br />
Tim voelt zich vanaf het eerste moment<br />
aangesproken door <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>.<br />
Hij gaat er helemaal in op en klampt<br />
er zich wanhopig aan vast. Dit is zijn<br />
grote kans om opgenomen te worden<br />
in de groep en zich belangrijk te<br />
voelen. Hij verbrandt zijn merkkledij<br />
(en daarmee zijn volledige identiteit),<br />
aanvaardt klakkeloos Wengers gezag<br />
en dringt zich bij hem op als zijn rechterhand.<br />
De ontknoping komt voor<br />
hem pijnlijk hard aan. Een droom<br />
gaat op in rook. “<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> was mijn<br />
leven”. Gefrustreerd grijpt hij naar geweld<br />
als laatste redmiddel.<br />
KARO<br />
— DE GOLF-BREEKSTER<br />
Karo is een<br />
kritisch meisje<br />
met een<br />
groot zelfbewustzijn.<br />
Zij<br />
voelt weliswaar<br />
de specialeenergie<br />
die <strong>Die</strong><br />
<strong>Welle</strong> teweeg<br />
brengt, maar<br />
is de eerste<br />
die zich ertegen verzet. Aanvankelijk<br />
aarzelend, later vastberaden. Voor<br />
de eerste keer ervaart dit populaire<br />
meisje wat het is om een outsider te<br />
zijn. Wanneer ze weigert het uniform<br />
te dragen, wordt ze door de groep<br />
verstoten. Ze probeert haar vriend<br />
Marco de ogen te openen; wanneer<br />
dat niet lukt, distantieert ze zich van<br />
hem. Ondanks dreigende represailles<br />
volhardt ze in haar verzet.<br />
SINAN<br />
— DE OPPORTUNIST<br />
Voor Sinan is<br />
<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> een<br />
kans waar hij<br />
opportunistisch<br />
gebruik<br />
van maakt.<br />
Het nieuwe<br />
conformisme<br />
doet zijn status<br />
groeien<br />
(hij mag o.a.<br />
het logo ontwerpen);<br />
de buitenstaander die altijd<br />
bestempeld werd als ‘De Turk’ krijgt<br />
plots een heel prominente plaats in<br />
de groep. Sinan neemt het voor anderen<br />
op en engageert zich voor de<br />
gemeenschap zoals verlangd wordt,<br />
niet meer en niet minder. Hij is op<br />
school geen primus en voelt een zekere<br />
dreiging: als hij het niet haalt,<br />
heeft hij geen rijke familie om op terug<br />
te vallen. Hij schrijft dat <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong><br />
hem helpt bij het uitvlakken van rassen-<br />
en klassenverschillen. Zijn sportieve<br />
prestaties worden echter overschaduwd<br />
wanneer hij tijdens een<br />
waterpolowedstrijd volledig door het<br />
lint gaat.<br />
P 28 P 29
KEVIN<br />
— DE RELSCHOPPER<br />
Wanneer hij<br />
wegloopt uit<br />
de les zorgt<br />
Kevin als eerste<br />
voor een<br />
breuk in de<br />
groep. Later<br />
betreurt hij<br />
zijn beslissing.<br />
Hij is<br />
immers een<br />
pure opportunist<br />
die ook ‘zijn deel van de koek’<br />
wil. Zijn doel beperkt zich meestal tot<br />
herrie schoppen en ruzie zoeken, o.a.<br />
door anderen de toegang tot de skateramp<br />
te ontzeggen. Kevin, zoon van<br />
een succesvol zakenman, deelt zijn<br />
rijkdom (videogames, de luxeauto<br />
van zijn moeder) met zijn vrienden.<br />
LISA<br />
—DE INTRIGANTE<br />
De nieuwe<br />
b e w e g i n g<br />
geeft Lisa<br />
de moed om<br />
uit de schaduw<br />
van<br />
haar vriendin<br />
Karo te stappen.<br />
Ze ziet<br />
in <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong><br />
ook een mogelijkheid<br />
om een wig te drijven tussen<br />
Karo en Marco, op wie ze een<br />
oogje heeft. Op het einde blijft ze teleurgesteld<br />
en alleen achter.<br />
DENNIS<br />
— DE BEGUNSTIGDE<br />
Als regisseur<br />
van de theatergroep<br />
kan<br />
Dennis zich<br />
n a u w e l i j k s<br />
handhaven.<br />
In de ban van<br />
de nieuwe<br />
idee van discipline<br />
raapt<br />
hij zijn moed<br />
bijeen en<br />
durft de touwtjes strakker in handen<br />
nemen. Met succes. Ook na afloop<br />
van het project blijft hij de voordelen<br />
van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> onderkennen. “Niet alles<br />
wat we deden was slecht.”<br />
JENS<br />
— DE VERVEELDE<br />
Het was<br />
nooit de ambitie<br />
van rijk<br />
e l u i s zo o n<br />
Jens om veel<br />
vrienden te<br />
maken in de<br />
klas. Maar<br />
dankzij <strong>Die</strong><br />
<strong>Welle</strong> komt<br />
hij midden<br />
tussen de anderen<br />
terecht, al gebruikt hij zijn privileges<br />
als ‘entreekaartje’. Hij lijkt zich<br />
vrijwillig te engageren en noemt ‘het<br />
verdrijven van de verveling’ zijn belangrijkste<br />
beweegreden om deel uit<br />
te maken van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>. Zijn vader is<br />
daarover alvast enthousiast.<br />
FERDI<br />
— DE CLOWN<br />
Ferdi heeft er alles voor over om de<br />
aandacht van het publiek te krijgen:<br />
in het theater, in de discotheek (waar<br />
hij een smaakloze seksact opvoert) en<br />
in het klaslokaal. Hij is weliswaar een<br />
clown, maar gebruikt die positie niet<br />
om de gebeurtenissen te bekritiseren.<br />
BOMBER<br />
— DE ONVERSCHILLIGE<br />
Onverschillig zit Bomber op de laatste<br />
rij in de klas. Er is weinig waar hij<br />
zich druk om maakt. Maar dankzij <strong>Die</strong><br />
<strong>Welle</strong> leert hij zich inzetten voor de<br />
goede zaak, schrijft hij in zijn verslag.<br />
Op het einde wordt hij – door toedoen<br />
van Tim – het grootste slachtoffer.<br />
ANKE WENGER<br />
— DE VERSTANDIGE<br />
Anke is de<br />
partner van<br />
W e n g e r ,<br />
e v e n e e n s<br />
een progressieveleerkracht,<br />
maar<br />
n u ch t e r d e r<br />
en gematigder<br />
dan haar<br />
man. Ze lijken<br />
een prettige<br />
relatie te hebben en zij is zwanger<br />
van hun eerste baby. Als eerste onderkent<br />
zij het gevaar van het experiment<br />
van haar man. Ze tracht hem tot<br />
rede te brengen. Haar ergernis groeit<br />
en er vallen harde woorden. Wanneer<br />
ze hem niet kan overtuigen, keert ze<br />
zich van hem af. Aan het einde van<br />
de film lijken ze volledig van elkaar<br />
vervreemd.<br />
P 30 P 31
VRAGEN<br />
Bekijk Marco van naderbij. Wat is zijn<br />
voornaamste reden om bij <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong><br />
te gaan? En welke ontwikkeling ondergaat<br />
hij?<br />
Stel je dezelfde vraag over Karo, Tim,<br />
Dennis, Kevin, Sinan, Lisa, Bomber<br />
en Rainer Wenger.<br />
Alle personages hebben hun eigen<br />
redenen om zich bij <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> aan te<br />
sluiten. Welk van die redenen zouden<br />
ook voor jou van toepassing kunnen<br />
zijn?<br />
OPDRACHT ROND<br />
DE ROOS VAN LEARY<br />
Een belangrijk psychologisch basisprincipe<br />
is: gedrag lokt gedrag uit.<br />
Eén van de modellen voor de interactie<br />
tussen mensen is de Roos van<br />
Leary. De Roos gaat uit van actie en<br />
reactie, oorzaak en gevolg, zenden en<br />
ontvangen.<br />
Volgens Leary gelden twee belangrijke<br />
hoofdregels:<br />
1. aanvallen lokt verdedigen uit,<br />
en omgekeerd<br />
2. leiden lokt volgen uit,<br />
en omgekeerd<br />
De grote verdienste van de Roos van<br />
Leary is dat het laat zien hoe je gedrag<br />
het gedrag van anderen beïnvloedt,<br />
en hoe je het gedrag van anderen<br />
kan beïnvloeden.<br />
Meer daarover lees je op deze link.<br />
Je kan de leerlingen een zelftest laten<br />
doen:<br />
Opdracht gekoppeld aan<br />
dialogen uit de film:<br />
Dialoog 1<br />
Sinan: Ben je nu helemaal gek geworden<br />
om met zoveel wiet rond te<br />
lopen?<br />
Tim: Ze moeten me maar eens proberen<br />
te pakken.<br />
Sinan: Wat wil je ervoor hebben?<br />
Tim: Niks, het is voor jullie. Jullie zijn<br />
toch mijn vrienden!<br />
Dialoog 2<br />
Karo: Ik word behandeld als een<br />
buitenbeentje, enkel omdat ik geen<br />
wit hemd draag.<br />
Marco: Waarom trek je er dan geen<br />
aan? (<strong>Die</strong> zelf wel een wit hemd aan<br />
heeft.)<br />
Karo: Heel eenvoudig, omdat ik niet<br />
wil!<br />
Dialoog 3<br />
Kaschi: Maar ik heb geen wit hemd.<br />
Jens: Dan koop je er toch één.<br />
Kaschi: Voor zoiets geef ik geen geld<br />
uit hoor.<br />
Jens: Komaan, dat kost toch niets.<br />
Ik heb thuis twee witte hemden. Je<br />
mag er één hebben.<br />
Vraag: In welke sectoren zou je Tim,<br />
Karo en Jens plaatsen?<br />
P 32 P 33
HET IS DES<br />
MENSEN...<br />
Hoewel wij er allen deel van uitmaken,<br />
schrikken we toch vaak van de<br />
gruwel waartoe de menselijke soort<br />
in staat is: sadisme, pesterijen, bizar<br />
kuddegedrag, enzovoort. Sociaal<br />
psychologen hebben deze vreemde<br />
gedragingen nader onderzocht: Hoe<br />
lang kan iemand aan groepsdruk<br />
weerstaan? Hoe makkelijk laten wij<br />
ons door autoritair gezag overhalen<br />
om ons geweten te negeren? Hoe<br />
snel dreigen we de ons gegeven<br />
macht te misbruiken?<br />
MACHT EN<br />
GROEPSDRUK:<br />
STANFORD PRISON<br />
EXPERIMENT<br />
In 1971 voerde psycholoog Philip<br />
Zimbardo het ‘Stanford Prison<br />
Experiment’ uit. Hij selecteerde 24<br />
studenten voor een grimmig rollenspel.<br />
De groep zou gedurende twee<br />
weken worden opgesloten in de<br />
kelders van de faculteitsgebouwen,<br />
tijdelijk omgebouwd tot een cellencomplex.<br />
Een aantal studenten zou<br />
P 34 P 35
de rol van gevangenen spelen, anderen<br />
mochten de bewakers spelen.<br />
Al snel leefden de proefpersonen<br />
zich compleet uit in hun nieuwe rol.<br />
Sommige bewakers stelden werkelijk<br />
sadistische handelingen. Veel gevangenen<br />
liepen emotionele trauma’s<br />
op; twee van hen moesten vervroegd<br />
uit het experiment verwijderd worden.<br />
Na zes dagen zag Zimbardo in<br />
dat iedereen, inclusief hijzelf, te zeer<br />
was opgegaan in zijn rol. Hij besloot<br />
het experiment te beëindigen.<br />
CONCLUSIE<br />
Blijkbaar zijn normale, gezonde jongens<br />
tot vreemde dingen in staat<br />
wanneer je hun wat macht geeft. Zelfs<br />
notoir anarchist Rainer Wenger trapt<br />
in deze val: in een ‘spel’ krijgt hij een<br />
grote macht toebedeeld en hij geniet<br />
ervan om die steeds extremer te gebruiken.<br />
Ook zijn leerlingen zwelgen<br />
in dit superioriteitsgevoel wanneer ze<br />
alle niet-leden van <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> de toegang<br />
tot de school ontzeggen.<br />
Op http://www.prisonexp.org kan je<br />
meer details lezen over het ‘Stanford<br />
Prison Experiment’. Onderzoeker<br />
Philip Zimbardo legt hier expliciet de<br />
link tussen zijn experiment en de mishandeling<br />
van Iraakse gevangenen<br />
door hun bewakers in Abu Ghraib.<br />
Bekijk een korte samenvatting met<br />
oorspronkelijke beelden op youtube:<br />
Stanford Prison Experiment (5 minuten)<br />
(De Duitse regisseur Oliver<br />
Hirschbiegel draaide in 2001 Das<br />
Experiment, een verfilming van dit uit<br />
dit hand gelopen experiment.)<br />
EXTREME<br />
GEHOORZAAMHEID:<br />
MILGRAM<br />
EXPERIMENT<br />
Ook psycholoog Stanley Milgram<br />
voerde een huiveringwekkend wetenschappelijk<br />
experiment uit. Hij<br />
vertelde zijn proefpersonen dat hij<br />
het effect van elektrische schokken<br />
op het leerproces onderzocht. De<br />
proefpersoon zou aan een ‘leerling’<br />
woordparen moeten aanleren. Als<br />
de leerling een fout maakte, moest<br />
de proefpersoon hem een elektrische<br />
schok toedienen. Bij elke fout werd<br />
de elektrische spanning opgedreven<br />
met 15 volt. In werkelijkheid was het<br />
slechts simulatie; er kwamen geen<br />
echte elektrische schokken aan te pas.<br />
Leraar en leerling werden van elkaar<br />
gescheiden. Bij het begin van het experiment<br />
bedroeg de ‘strafspanning’<br />
45 volt. Vanaf het moment dat de<br />
spanning tot 135 volt werd opgedreven,<br />
kreeg de proefpersoon vanuit de<br />
aanpalende kamer pijnschreeuwen<br />
te horen – in werkelijkheid afkomstig<br />
van een opgenomen bandje. Op dit<br />
punt begonnen veel proefpersonen<br />
zich vragen te stellen over de bedoeling<br />
van het experiment. Maar ze<br />
gingen verder wanneer de proefleider<br />
verzekerde dat de leerling geen<br />
schade zou ondervinden en hen voldoende<br />
aanspoorde.<br />
Uit de resultaten bleek dat 65% van de<br />
deelnemers bereid was hun ‘leerling’<br />
een fatale schok van 450 volt toe te<br />
dienen, hoewel allen zich daar erg ongemakkelijk<br />
bij voelden. Geen enkele<br />
proefpersoon zette het experiment<br />
stop vóór hij een schok van 300 volt<br />
had toegediend.<br />
CONCLUSIE<br />
Mensen blijken bereid om hun eigen<br />
gewetensgrenzen ver te overschrijden,<br />
als hun dat wordt opgedragen<br />
door een persoon met autoriteit.<br />
Zoals dat heel frappant gebeurt in<br />
de slotscène in <strong>Die</strong> <strong>Welle</strong>. Wenger<br />
beveelt: “Breng de verrader naar voren!”<br />
Marco wordt hardhandig beet<br />
gegrepen en weggedragen. Wanneer<br />
Wenger aan Bomber vraagt waarom<br />
hij dat deed, komt hij niet verder dan:<br />
“Omdat u dat gevraagd hebt.” Dat<br />
doet wel erg denken aan “Befehl ist<br />
Befehl.”<br />
In 2006 voerde tv-presentator Derren<br />
Brown het experiment opnieuw uit,<br />
voor zijn programma The Heist. Het<br />
resultaat was opnieuw schokkend.<br />
Op youtube te bekijken onder de titel<br />
Milgram Experiment (Derren Brown)<br />
P 36 P 37
WAT AAN DE FILM VOORAFGING:<br />
http://histoforum.digischool.nl/lesmateriaal/wave.htm<br />
http://en.wikipedia.org/wiki/The_Third_Wave<br />
http://findarticles.com/p/articles/mi_m1510/is_n79/ai_13805356<br />
http://www.geniebusters.org/915/05a_wave.html<br />
http://politiek.wordpress.com/2008/03/12/fuhrer-befehl-wir-folgen/<br />
OVER DIE WELLE:<br />
persmap Paradiso<br />
http://www.welle.film.de/<br />
http://www.thewavemovie.co.uk/<br />
http://www.imdb.com/title/tt1063669/<br />
http://eu.real.com/video/movie_review/2008/09/15/the-wave-die-welle<br />
http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/film/<br />
film_reviews/article4620115.ece<br />
http://www.guardian.co.uk/film/2008/sep/19/drama.worldcinema1<br />
http://www.guardian.co.uk/education/2008/sep/16/schoolsworldwide.film<br />
FICHE VOOR DE<br />
LEERLINGEN:<br />
Op de volgende pagina vind je een fiche<br />
voor de leerlingen. Daarop staan<br />
een aantal trefwoorden, citaten en vragen<br />
die met de film te maken hebben.<br />
Je kan deze fiche gebruiken als leidraad<br />
tijdens de bespreking van de film.<br />
NIEUW!<br />
Een online lesfiche voor de leerlingen<br />
met You Tube- fragmenten, extra<br />
beeldmateriaal en weetjes over<br />
de film vind je terug op de website<br />
www.lesseninhetdonker.be,<br />
www.jekino.be of www.opendoek.be<br />
P 38 P 39
“Ja, we weten het nu wel. De nazi’s<br />
waren stom. Maar vandaag zou een<br />
dictatuur in Duitsland niet meer mogelijk<br />
zijn. We zijn nu slimmer dan<br />
dat.”<br />
Wat denk je van deze uitspraak?<br />
Regisseur Dennis Gansel is altijd geinteresseerd<br />
geweest in zijn in het<br />
oorlogsverleden van zijn vaderland:<br />
“Mijn grootvader was officier tijdens<br />
het Derde Rijk. Daar hadden mijn vader<br />
en mijn beide ooms veel problemen<br />
mee. Maar als jonge man vroeg<br />
ik me vaak af hoe ikzelf in die situatie<br />
zou gehandeld hebben.”<br />
<strong>Die</strong> <strong>Welle</strong> is gebaseerd op ware gebeurtenissen.<br />
Welke feiten zijn volgens<br />
jou verzonnen door de filmmakers<br />
en welke zijn echt gebeurd?<br />
Producent Christian Becker: “Iedereen<br />
die de film ziet, moet het gevoel hebben:<br />
‘Dit kan mij ook overkomen’.”<br />
Als jij in de klas had gezeten, had je<br />
meegedaan, denk je?<br />
Op welk moment gaat de leerkracht<br />
Rainer Wenger te ver? Op welk moment<br />
moest hij definitief ingrijpen?<br />
Met welk van de hoofdpersonages<br />
komt jouw persoonlijkheid het beste<br />
overeen: Karo, Tim, Dennis, Kevin,<br />
Sinan, Lisa of Bomber?<br />
Officiële websites<br />
http://www.welle.info/ (in het Duits)<br />
http://www.thewavemovie.co.uk/<br />
(in het Engels)<br />
Films op youtube.com:<br />
Triumph of the will first Impression<br />
Leni Riefenstahl.<br />
Cults: The Wave – Part 1<br />
Feedback!<br />
Wij horen graag je reactie bij deze<br />
film. Laat die achter op: www.lesseninhetdonker.be<br />
(selecteer de film<br />
op de homepage). Je vindt er ook<br />
een online lesfiche met You Tube-<br />
fragmenten, extra beeldmateriaal en<br />
weetjes over de film!