Ken jou diensregte en verantwoordelikhede Ken jou diensregte

Afrikaans
Batho pele Mense eerste
Ken jou
diensregte en
verantwoordelikhede
JY, Geïntegreerde Gemeenskapsbeskerming,
Menslike Ontwikkeling en Menslike Blyplek
(Afrikaans)
Bemagtiging van Burgers & Verbetering van die Regering se Aanspreeklikheid
1
Tweede Uitgawe hersien in Maart / April 2010

VOORWOORD
Die publikasie van die hersiene Gemeenskapsgroep-boekie oor geïntegreerde
gemeenskapsdienste is nog ’n bewys van die Regering se bereidwilligheid om die immergroeiende
gemeenskapsbehoeftes in ons land aan te spreek. Die Gemeenskapsgroep-boekie, soos andere
wat dit in die reeks vooraf gegaan het, is die resultaat van wydlopende oorlegpleging gemik
op bepaling van die beste maniere waarop die gemeenskap bestaande regeringsdienste in die
Gemeenskapsgroep op ’n geïntegreerde manier kan bekom.
Die boekie bou voort op die talle pogings gemik op verandering ten goede in die lewens van
landsburgers. In hierdie verband moet die boekie gesien word as deel van ’n versameling
soortgelyke inisiatiewe gemik daarop om te verseker dat die regering doeltreffend, bekwaam en effektief sal reageer op
die diensleweringsbehoeftes van die gewone man.
Daar dien ook daarop gelet te word dat die bekendstelling van hierdie besondere boekie saamval met die veertiende
verjaardag van die toepassing van die Witskrif oor Transformering van Openbare Dienslewering, algemeen bekend as
die Batho Pele- Witskrif.
Ons het deur die jare heen verskeie kere die toepassing van die Batho Pele-Witskrif hersien, wat weer uitgeloop het op
aanpassing van die toepassingstrategieë. Die Batho Pele-Herlewingsprogram wat byvoorbeeld in 2004 van stapel laat
loop is, het vier strategiese temas geïdentifiseer wat die toepassing van die Witskrif sou verbeter, naamlik Neem Openbare
Dienste na die Gemeenskap, die Ken Jou Diensregte-Veldtog, Bestuur van Diens-gebruiker-verhoudings en Die Organisering
en Institusionalisering van Batho Pele as Hoofstroombeleid.
Die Ken Jou Diensregte-Veldtog probeer onder meer om:
• Burgers op te voed oor hulle regte wanner hulle regeringsdienste verlang
• Te verseker dat wanneer burgers hierdie dienste gebruik, hulle dit verantwoordelik sal doen
• Selfvoldaanheid te ontmoedig aan die kant van regeringsamptenare wanneer hulle hul pligte op ’n aanvaarbare
manier uitvoer, aangesien burgers ingelig sal wees oor wat aanvaarbaar is en
• Om vennootskappe te bou tussen landsburgers en die regeringsdiens ten einde te verseker dat vreedsaam
voldoen word aan die verwagtings van beide partye.
Sedert die eerste boekie in 2007 verskyn het, is meer as 236 634 eksemplare en 61 894 ander stukke promosiemateriaal
in gemeenskappe en onder staatsamptenare versprei ten einde die landsburgers te bemagtig en om terselfdertyd
bewustheid oor die saak by staatsamptenare te skep.
Die veldtog en die meegaande kommunikasie- en promosiegereedskap, soos hierdie boekie oor dienste in die
Gemeenskapsgroep, sal ver gaan om een van die sleutelbeginsels aan te spreek van Batho pele, naamlik “Regstelling”.
Dit vereis van ons as staatsamptenare om regstelling te bewerkstellig of om korrektiewe stappe te doen in die geval
van mislukking in die verskaffing van dienste volgens die neergelegde standaard. Dit lê die verdere plig op ons as
staatsamptenare om verskoning te vra vir mislukkings in dienslewering en om te verduidelik hoekom so iets gebeur. Die
beginsel van regstelling vereis egter nie net van ons om mislukkings te erken en om verskoning daarvoor te vra nie. Wat
belangriker is, is dat dit ’n sware plig op ons plaas om te toon hoe sodanige mislukkings vinnig en effektief reggestel sal
word in die toekoms.
Ek vertrou die “Ken Jou Diensregte”-boekies sal voortgaan om ’n belangrike rol te speel daarin om te verseker dat mense
bewus sal wees van hulle diensregte en verantwoordelikhede en dat hulle die dienste sal gebruik waarop hulle geregtig
is en dat hulle betrokke sal raak en sal deelneem aan regeringsprosesse en samesprekingsinisiatiewe.
’n Woord van spesiale dank aan almal wat ’n belangrike rol gespeel het in die hersiening van hierdie boekie en ook aan
diegene wat sal voortgaan om uit te reik na die behoeftiges en hierdie waardevolle inligting sal versprei.
RICHARD MASENYANI BALOYI
MINISTER VAN OPENBARE WERKE EN ADMINISTRASIE
ISBN 978-1-920345-18-1
2 Afrikaans

Hoe om hierdie boek te gebruik
Hierdie boek is geskryf om vir jou van jou regte te vertel asook die
organisasies en dienste wat jou kan help om jou regte toe te pas.
Die Grondwet verleen erkenning daaraan dat ons sosiaalekonomiese
regte het. Baie Suid-Afrikaners het by hierdie sosiaalekonomiese
regte baat gevind deur behuising, gesondheidsorg,
maatskaplike toelaes en verbeterde higiëniese versorging,
gesinsonderhoud, onderwys, billike arbeidsverhoudinge,
voedselsekerheid, water en elektrisiteit te ontvang.
Maar ander sukkel nog steeds. Daar is nog steeds diskriminasie en
dit is steeds moeilik om toegang tot belangrike inligting te verkry.
Baie mense sukkel om identiteitsdokumente te kry en ander sukkel
as gevolg van ondoeltreffende dienslewering.
Ons moet weet dat ons sosiaal-ekonomiese regte het en watter
wette hierdie regte beskerm. Ons moet ook weet wat om te doen
en wie om te nader wanneer ons regte geskend of geïgnoreer
word – met ander woorde, hoe om verhaalreg te eis.
Dalk is jy ’n gemeenskapsleier, onderwyser, plaaslike raadslid of
net ’n besorgde lid van jou gemeenskap. Wie jy ook al is, hierdie
boek is vir jou.
Ons moet almal ons regte en verantwoordelikhede ken en
ons moet ook weet hoe om ten beste probleme aan te spreek
as hulle opduik. Dit is een van die maniere waarop ons ons
demokrasie sterk sal hou en ’n beter toekoms vir ons en vir ons
kinders sal verseker.
Hierdie boek vertel vir jou van die wette, dienste en programme
asook eise- en verhaalregopsies wat vir jou beskikbaar is om
jou te help om seker te maak dat jou regte deurgevoer word.
Afrikaans
REGTE EN
WETTE
Die prente of ikone aan die regterkant van hierdie bladsy dui vir
jou die afdelings van die boek aan.
Wees ook op die uitkyk vir die ikone hieronder. Elke afdeling
van die boek sal hierdie ikone gebruik om aan te toon wanneer
ons oor die wette, die dienste en programme, of die eise- en
verhaalregsopsies praat:
DIENSTE &
PROGRAMME
3
EISE &
VERHAALREG
BURGERSKAP
MENSLIKE
BLYPLEK
BASIESE
BEHOEFTES
GESONDHEID
ONDERWYS
BILLIKE ARBEIDS-
VERHOUDINGE
MAATSKAPLIKE
ONTWIKKELING

Inhoud Binnelandse
Inleiding: Ken en Verdedig Jou Regte
en Wees Verantwoordelik – bl.7
Wat Sê die Wet? – bl.9
Het jy van Batho Pele gehoor? – bl.11
Slot – bl.81 & 82
Program vir Gemeenskapsontwikkelingswerkers – bl.81
Eise en Verhaalreg – bl.82
Onderwys – bl.77
Wat Sê die Wet? – bl.77
Dienste en Programme – bl.78
Eise en Verhaalreg – bl.80
Die Wêreld van Werk – bl.71
Wat Sê die Wet? – bl.71
Dienste en Programme – bl.72
Eise en Verhaalreg – bl.74
Sake – bl.12
Wat Sê die Wet? – bl.12
Dienste en Programme – bl.13
Eise en Verhaalreg – bl.16
4 4
Afrikaans

Afrikaans
Blyplek vir Mense – bl.17
Wat Sê die Wet? – bl.17
Dienste en Programme – bl.18
Eise en Verhaalreg – bl.23
Maatskaplike Ontwikkeling – bl.54
Wat Sê die Wet? – bl.54, 60, 64 & 67
Dienste en Programme – bl.55, 63, 65, 68 & 69
Eise en Verhaalreg – bl.62 & 69
5
Vir ’n volledige lys
dienste, kyk na die
indeks op bl. 87.
Gesondheidsorg – bl.30
Wat Sê die Wet? – bl.31
Dienste en Programme – bl.35
Eise en Verhaalreg – bl.39
Basiese Behoeftes – bl.40
Wat Sê die Wet? – bl.40
Dienste en Programme – bl.41
Eise en Verhaalreg – bl.45
5

Ontmoet ons karakters
Xolani is Sarah se oudste en lieflingseun.
Hy het ’n vrou en twee kinders en hy verdien
Xolani is Sarah’s eldest and favourite son. He
’n klein maar vaste inkomste uit sy werk. Sy
has a wife and two children, and a small but
grootste doelwit in die lewe is om in ’n huis
steady
van sy
income
eie in te
from
trek.
his
Hy
job.
en sy
His
gesin
main
huur
goal
’n
in houthuisie life is to move in iemand into a anders house of se his agterplaas. own. He
and Xolani his family drink om rent van a shack sy probleme in someone te vergeet else’s
backyard. maar wanneer Xolani likes hy dronk to drink, word, but raak when hy he
gets drunk gewelddadig. he becomes violent.
Dit is Pete, Xolani en Patricia se buurman. Hy
het kinders, maar hulle ma wil nie dat hy hulle
sien nie. Hy mis sy kinders baie.
En ek is Nozuko!
Ek gaan jou deur
hierdie boek neem
en die wette, die
dienste en die
betekenis van
verhaalreg aan jou
verduidelik.
Dit is Sarah Ndlovu. Sy is ’n sterk
plattelandse vrou wat sewe kleinkinders op
haar eie grootmaak. Een kind is gestremd.
Sy bly aan die lewe met geld wat Xolani,
haar uitverkore seun, van tyd tot tyd vir haar
gee. Sy kry soms tydens die oestyd by die
boere werk.
Dit is Patricia, Xolani se vrou. Sy is getroud
This
toe
is
sy
Patricia,
jonk was
Xolani’s
en alhoewel
wife. She
sy lief
married
is vir
haar man en haar kinders, dink sy soms oor
young, and even though she loves her
hoe anders haar lewe kon gewees het as
husband and her children, she sometimes
sy nie ’n man gehad het wat gedrink het en
thinks
gewelddadig
about how different
begin raak
life could
het nie.
be for
her if she didn’t have a husband who drank
and got violent.
6 Afrikaans

Afrikaans
1. Ken en Verdedig Jou Regte
en Wees Verantwoordelik
Soos alle Suid-Afrikaners, het Sarah die
volgende regte:
Die reg om ’n burger van hierdie land te wees en al die
regeringsdienste vir Suid-Afrikaanse burgers op dieselfde
manier te geniet
Die reg om redes gegee te word vir enige besluite wat die
regering neem
Die reg op toegang tot inligting wat haar raak
Die reg op toegang tot toereikende behuising
Die reg op toegang tot gesondheidsorgdienste, insluitend
voorplantingsgesondheidsorg
Die reg op toegang tot genoeg voedsel en water
Die reg op maatskaplike dienste, insluitend maatskaplike hulp
(toelaes)
Die reg op gratis mediese behandeling in ’n noodgeval
Die reg op billike arbeidspraktyke
Die reg op onderwys.
7
Ek sien op my eie om na sewe
kleinkinders. Die oudste is vyftien
en die jongste is twee. Ek kan
nie ’n toelae kry nie, want ek het
nie ’n identiteitsboek nie. Ek het
aansoek gedoen vir een, maar dit
het nooit hier uitgekom nie. Toe
ek gaan uitvind het waar dit is,
het hulle vir my gesê dit is weg en
ek moet weer aansoek doen. Ek
het dit gedoen, maar nou het ek
nie die geld om terug te gaan om
dit te gaan haal nie!
Sarah het regte, maar weet nie hoe om dit toe te pas nie. Sarah het
inligting nodig en sy het ondersteuning nodig.
REGTE EN
WETTE

Volgens die Wet op Maatskaplike Bystand, kan sy die reg op maat
skaplike bystand (toelaes) hê (bladsy 54).
Volgens die Wet op Bevordering van Administratiewe Reg, het sy
die reg op billike en redelike behandeling deur die regering (bladsy 10).
Volgens die Wet op Bevordering van Toegang tot Inligting, het sy
die reg op enige inligting wat haar regte regstreeks beïnvloed
(bladsy 9).
Een van die maniere waarop Sarah toegang tot inligting en regeringsdienste kan verkry
is deur na die naaste Thusong-sentrum te gaan.
Wat is Thusong-sentrums?
Sarah moet weet dat sy regte het en dat daar organisasies
begin is om haar te help om daardie regte uit te oefen.
Hallo. Ek het inligting
en hulp nodig. Ek het
aansoek gedoen om ’n
ID, maar ek wag al ses
maande. Hulle sê ek moet
weer aansoek doen. Maar
ek kan dit nie bekostig om
elke keer terug te gaan na
Binnelandse Sake nie.
Jy het na die regte plek toe gekom. By
die Thusong-sentrum kan jy toegang tot
regeringsdienste en inligting verkry. Ek is ’n
Staatskommunikasiebeampte. Ek werk hier
en my werk is om vir jou duidelike, akkurate
inligting te gee.
Thusong-sentrums of Meerdoelige Gemeenskapsentrums (MDGS)
is eenstopsentrums waar die regering dienste en inligting oor
regeringsprogramme aan plaaslike gemeenskappe bied. Dit is
dwarsdeur die land versprei. Die Thusong-sentrum is ’n punt van
tweerigtingkommunikasie tussen die regering en burgers, waar mense hulle
sienings oor regeringsprogramme, -beleide en -aktiwiteite kan deel en waar
burgers vir die regering van hulle behoeftes aan dienste kan vertel.
Dienste wat aangebied word:
DIENSTE EN
PROGRAMME
Regeringsdienste, soos die uitreiking en verspreiding van
identiteitsdokumente, pensioene, gesondheidsinligting, regeringsinligting en paspoorte. Dit
funksioneer ook as ’n biblioteek en werkloosheidskantoor.
Rekenaaropleiding en -fasiliteite, Internetgebruik en ander aanlyndienste.
Ander soorte dienste en inligting, soos gemeenskapsbankwese, handwerkwinkels,
vroueklubs en voedselvervaardigingsprogramme.
Om uit te vind waar jou naaste Thusong-sentrum is, skakel 1020 tolvry
8 Afrikaans

Afrikaans
Wat Sê die Wet?
Wet op Bevordering van Toegang tot Inligting
Toegang tot inligting is een van ons menseregte. Dit word gewaarborg
in ons Grondwet en in die Wet op Bevordering van Toegang tot Inligting
(2000). Hierdie wet staan soms as die WBTI bekend. Die Wet sê:
Alle staatsdepartemente en -organisasies moet inligting aan
individue en organisasies beskikbaar stel.
Private maatskappye moet inligting aan individue en organisasies
beskikbaar stel as die inligting benodig word om hulle te help om enige van hulle sosiaal-
ekonomiese regte uit te oefen.
Alle openbare instellings moet ’n inligtingsbeampte aanstel wie se werk dit is om lede van
die publiek te help om die inligting te bekom wat hulle nodig het.
Daar is my buurman, mnr Maduna. Hy bly
al twintig jaar in hierdie huis, maar nou sal
hy dalk moet trek omdat die munisipaliteit
ontwikkelingsplanne vir die gebied het.
9
REGTE EN
WETTE
Maar hy moet meer inligting oor die
ontwikkeling bekom. Dit is sy reg om te
weet of hy geraak gaan word en, indien wel,
watter vergoeding hy sal ontvang.
Volgens die Wet op Bevordering van Toegang tot Inligting, moet die betrokke staatsdepartemente
die inligting voorsien wat hierdie persoon benodig, omdat dit verband hou met sy grondwetlike regte.
Ons het die reg om enige inligting te vra wat ons regte regstreeks beïnvloed, by ’n regeringsinstelling
of private maatskappy, en hulle moet dit vir ons gee.
Wet op die Bevordering van Gelykheid en Voorkoming van
Onregverdige DiskriminasIe (BGVOD – Algemeen bekend as PEPUDA)
Hierdie wet bepaal dis ongrondwetlik vir enige openbare of private instansie, of enige individu,
om onregverdiglik te diskrimineer teen enigeen op grond van ras, geslag, swangerskap, huwelikstatus,
etniese of gemeenskapsoorsprong, kleur, seksuele voorkeure, ouderdom, ongeskiktheid,
geloof, gewetensbeskouing, oortuiging, kultuur of taal. Die wet maak ook voorsiening vir die
daarstelling van Gelykheidshowe wat klagtes oor onregverdige diskriminasie hanteer wat gebaseer
is op bogenoemde gronde en enige ander gronde wat die waardigheid van iemand aantas.
In die geval van diskriminasie in die werkplek, mag jy die voorval rapporteer aan jou vakbond of
die Departement van Arbeid. In ander gevalle mag jy sake rapporteer aan die Menseregtekommissie.
As jy hulp verlang van ’n staatsorganisasie, of as jy te doen het met enige private maatskappy,
het jy die reg om regverdig en met respek vir jou waardigheid as mens behandel te word,
afgesien daarvan wie jy ook al mag wees.
Die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie (MRK) mag genader word as die reg op gelykheid
bedreig of geskend word.

Wet op Bevordering van Administratiewe Regspleging
Jy sê jy wag al ses maande vir ’n ID.
Hierdie soort oponthoud is onaanvaarbaar
en teen die wet, volgens die Wet op
Bevordering van Administratiewe
Regspleging.
Staatsdepartemente moet billik, redelik en sonder
onredelike oponthoud optree. Hulle moet jou inlig
oor besluite wat hulle neem voordat hulle dit neem – as
die besluite met jou sosiaal-ekonomiese regte verband
hou. Daar is stappe wat jy kan doen wanneer ’n
staatsdepartement nie doen wat dit moet nie!
Die Wet op Bevordering van Administratiewe Regspleging staan soms in Engels as die “PAJA”
bekend.
Dit is goedgekeur om seker te maak dat die regering billik optree wanneer dit besluite neem
wat jou beïnvloed. Dit gee jou die reg om vir skriftelike redes te vra vir besluite wat geneem is
en bied vir jou ’n manier om ’n beroep te doen dat ’n besluit heroorweeg moet word. Vir enige
besluit wat deur die regering geneem word wat jou regstreeks beïnvloed, kan jy verwag om:
● Vertel te word watter besluit beplan word voordat dit geneem word
● Toegelaat te word om jou kant van die storie te vertel voordat ’n besluit geneem word
● Vertel te word wat die besluit is en van jou reg op ’n interne appèl of hersiening deur die hof
● Vertel te word dat jy die reg het om vir redes te vra
● Skriftelike redes vir die besluite te ontvang
● In staat te wees om die besluit in die hof te betwis.
Mnr Jakavula doen by die SA
Agentskap vir Maatskaplike
Sekerheid (SAAMS) aansoek
om ’n ongeskiktheidstoelae.
As SAAMS dink die besluit kan
teen mnr Jakavula wees, moet
hulle hom skriftelik in kennis
stel en vir hom ’n kans gee
om sy saak te stel voordat ’n
finale besluit geneem word.
Indien, nadat hy sy saak
persoonlik of skriftelik gestel
het, SAAMS steeds besluit om
nie die toelae toe te ken nie,
kan mnr Jakavula skriftelike
redes vir hulle besluit vra.
10 Afrikaans

Dankie dat jy vir my soveel nuttige
inligting gegee het. Sê vir my, het jy
hierdie inligting in Setswana? My bure
sal hierdie inligting baie nuttig vind in
hulle eie taal.
Batho Pele is ’n stel beginsels wat alle staatsamptenare in hulle werk met die publiek lei.
Afrikaans
Het jy van Batho Pele gehoor?
Toegang is ’n beginsel
van Batho Pele en indien
mense gelyke toegang
tot inligting en dienste
gaan hê, moet hulle in ’n
taal gehelp word wat hulle
verstaan. Laat ek gou vir
jou iets in Setswana soek.
Dalk is jy ’n staatsamptenaar, of dalk ken jy iemand wat een is.
Dit is die beginsels waarvolgens hulle werk:
Raadpleging:
Mense moet geraadpleeg word oor die vlak en gehalte van openbare dienste wat hulle
ontvang en hulle moet waar ook al moontlik ’n keuse gegee word.
Diensstandaarde:
Daar moet vir mense gesê word watter vlak en gehalte van openbare diens hulle sal
ontvang, sodat hulle weet wat om te verwag.
Toegang:
Alle burgers moet gelyke toegang hê tot die dienste waarop hulle geregtig is.
Hoflikheid:
Alle mense moet met hoflikheid en bedagsaamheid behandel word.
Inligting:
Mense moet volledige, akkurate inligting ontvang oor die dienste wat hulle kry.
Openhartigheid en deursigtigheid:
Daar moet vir mense gesê word hoe staatsdepartemente bestuur word, hoeveel dit kos en
wie in beheer is.
Verhaal:
Indien ’n beloofde standaard van diens nie gelewer word nie, moet daar vir mense ’n
verskoning, ’n verduideliking en ’n vinnige regstelling aangebied word. Wanneer klagtes
gelê word, moet mense ’n simpatieke, positiewe antwoord kry.
Waarde vir geld:
Openbare dienste moet ekonomies en doeltreffend gelewer word.
Die regering is verbind daartoe om ’n Dienshandves by alle diensleweringspunte te hê. So ’n
Dienshandves lig landsburgers in wat om te verwag as hulle regeringsdienste verlang.
11

2. Binnelandse Sake
Die lewe is ’n reis en elke groot stap in daardie
reis moet amptelik opgeteken word. Wanneer ons
gebore word, moet ons geboortes geregistreer
word en wanneer ons 16 word, moet ons ’n
identiteitsboekie (ID) kry.
Wet op Identifikasie
Wat Sê die Wet?
Wet op Registrasie van Geboortes en Sterftes
Volgens hierdie Wet moet die geboorte van elke kind wat lewend gebore
word binne dertig dae vanaf die geboorte aan die Staat gerapporteer
word. ’n Voornaam en van moet aan die kind gegee word voordat ’n
geboortesertifikaat uitgereik kan word. Sterftes moet ook geregistreer
word. Net ’n dokter kan ’n sterftesertifikaat uitreik.
Kragtens hierdie Wet is die volgende teen die wet:
Wanneer jy trou,
moet jou huwelik
amptelik erken en
geregistreer word.
Versuim om die Staat van enige geboorte of sterfte in kennis te stel
Om vir die Staat vals inligting oor ’n geboorte of sterfte te gee
Om geboortesertifikate te verloor, te vernietig of te beskadig
Om enige dokument te vervals wat enige iets met geboortes of sterftes te doen het
Om vals inligting oor ’n geboorte te gee
Om geld te vra of te ontvang wat hoër as die wettige bedrag is, of
Om onredelik enige sertifikaat of dokument in verband met geboortes of sterftes te weerhou.
Hierdie Wet omskryf wat benodig word sodat ’n Identiteitsdokument (ID)
uitgereik kan word en wat so ’n dokument moet bevat. Kyk na bladsy 14
vir meer inligting. Kragtens die Wet is die volgende teen die wet:
Om vals inligting te verskaf wanneer jy aansoek doen om ’n ID
Om iemand anders se ID as jou eie aan te bied
Om enige deel van ’n ID te vernietig, te beskadig of te verander
Om toe te laat dat jou ID vir enige onwettige doel gebruik word
Om jou ou ID te gebruik nadat ’n nuwe een aan jou uitgereik is.
Laastens, wanneer jy te
sterwe kom, moet jou
afsterwe erken en opgeteken
word. Hiervoor het jy ’n
sterftesertifikaat nodig.
REGTE EN
WETTE
12 Afrikaans

Wet op Suid-Afrikaanse Burgerskap
Dié Wet beskerm die reg op burgerskap van diegene wat in Suid-Afrika gebore is en wat ten
minste een ouer het wat Suid-Afrikaans is. Hierdie reg word nie aan diegene gegee wat in Suid-
Afrika gebore is, maar wie se ouers onwettig in die land was nie. Die burgerskapwet laat ’n
persoon toe om deur ’n proses van naturalisasie aansoek te doen om burgerskap.
Om ’n Suid-Afrikaanse burger te word, moet jy:
● Vir nie minder nie as ’n jaar in Suid-Afrika woon voordat jy aansoek doen en vir nie minder
nie as vier jaar vir die tydperk van agt jaar voor aansoekdoening
● Van plan wees om voort te gaan om in die land te woon
● In staat wees om enige van die amptelike tale te praat
● Van ’n goeie sedelike karakter wees.
Enige iemand wat die burgerskap van ’n ander land bekom kan nie meer ’n Suid-Afrikaanse
burger wees nie, tensy hulle by die Minister van Binnelandse Sake aansoek doen om spesiale
toestemming.
Aansoek om burgerskap
Afrikaans
Ek kom van Uganda
af. Ek woon al vir vyf
jaar in Suid-Afrika
en ek wil my graag
hier vestig. Kan ek ’n
Suid-Afrikaanse burger
word?
Ek is ’n buitelander,
maar getroud met ’n
Suid-Afrikaner. Kan
ek ’n burger word?
My kind het ’n
permanenteverblyfpermit.
Kan sy ’n Suid-Afrikaanse
burger word?
13
DIENSTE &
PROGRAMME
Ja, as jy ’n permanenteverblyfpermit
vir die volle vyf jaar gehad het. Nadat jy
vir vyf jaar as ’n permanente inwoner
hier gebly het, kom jy in aanmerking vir
burgerskap deur naturalisasie.
Ja, jy kwalifiseer vir burgerskap
twee jaar nadat jy jou
permanenteverblyfpermit ontvang
het, wat ten tye van jou huwelik
uitgereik is.
Ja, enige iemand onder die ouderdom
van 21 wat permanenteverblyfstatus
het, kwalifiseer outomaties vir
burgerskap.

Kry jou ID
Om jou ID-boek te kry, besoek jou naaste Kantoor vir Binnelandse Sake. Jy moet die volgende
saambring:
’n Gewaarmerkte afskrif van jou geboortesertifikaat
Twee ID-grootte, swart-en-wit foto’s
’n Afskrif van jou huweliksertifikaat as jy getroud is.
Nadat jy aansoek gedoen het, behoort jy nie meer as twee maande te wag om jou ID-boek te
ontvang nie. Bêre dit op ’n veilige plek. Dit is noodsaaklik vir die lewe in Suid-Afrika. Sonder ’n ID
sal jy nie in staat wees om ’n bankrekening oop te maak, te registreer om te stem, maatskaplike
hulp (toelaes) te ontvang, ’n bestuurslisensie te kry of ’n werk te kry nie. Foute kom van tyd tot
tyd in identiteitsboeke voor. Algemene foute is:
Verkeerde naam of van
Verkeerde foto
Ek gaan nie weer duur taxigeld
betaal nie! Ek kan nou die
Binnelandse Sake se Mobiele
Eenheid gebruik om my ID en
ander belangrike dokumente by
die Departement te kry.
Registrasie van ’n geboorte
Verkeerde adres
Verkeerde geboortedatum of geslag
Woon jy in ’n landelike
gebied wat ver van
die naaste kantoor vir
Binnelandse Sake af
is? Wees op die uitkyk
vir Binnelandse Sake
se Mobiele Eenheid.
Hierdie eenhede kan op
die plek geboorte- en
sterftesertifikate uitreik. Jy
kan ook jou ID afhaal sodra
dit gereed is.
HET JY GEWEET?
Die Departement van Arbeid
het ook mobiele eenhede
(blaai na bladsy 75).
Kinders wat in Suid-Afrika gebore is moet binne 30 dae ná die geboorte by die Departement
van Binnelandse Sake geregistreer word. Indien nie een van die ouers in staat is om die kind te
registreer nie, kan hulle iemand vra om dit vir hulle te doen, maar hulle moet daardie persoon
van ’n skriftelike mandaat voorsien wat verduidelik waarom hulle dit nie self kan doen nie.
As ’n kind geregistreer is, word ’n verkorte geboortesertifikaat nog dieselfde dag aan jou
gegee. ’n Heruitreiking van die verkorte geboortesertifikaat kan bekom word
teen geringe betaling. ’n Volle, onverkorte geboortesertfikaat, indien verlang,
kan ook aangevra word, maar kos effens meer. Vir besonderhede oor koste,
kontak asseblief die Departement van Binnelandse Sake by 0800 601 190.
’n Volledige, onverkorte geboortesertifikaat word op die dag van registrasie
van die geboorte aan kinders van nie-Suid-Afrikaanse burgers uitgereik.
14 Afrikaans

Laatregistrasie
Wanneer ’n persoon sterf, moet die volgende stappe gedoen word:
1. ’n Dokter moet die liggaam ondersoek en ’n vorm invul wat die
Sertifikaat van Oorsaak van Sterfte (sterftesertifikaat) genoem
word.
2. Die dokter gee hierdie dokumentasie vir die naasbestaande van
die oorledene.
3. Die naasbestaande neem hierdie dokumentasie na ’n begrafnisondernemer om
begrafnisreëlings te tref.
4. Indien die begrafnisondernemer gemagtig is, reik hy ’n begrafnisformulier uit.
5. Die begrafnisondernemer dien dan die voltooide vorm by die Departement van Binnelandse
Sake in en hulle sal vir die naasbestaande van die oorledene ’n sterftesertifikaat uitreik.
Sommige begrafnisondernemers is nie gemagtig om kennisgewings van sterfte te ontvang, sterfregisters
te voltooi en begrafnisformuliere uit te reik nie. In hierdie geval moet die naasbestaande die gedeeltelik
voltooide vorm na die naaste kantoor van Binnelandse Sake neem of, as daar nie een is nie, na die
naaste polisiestasie, sodat die vorm voltooi kan word en om ’n begrafnisformulier en sterftesertifikaat te kry.
As die dood eers geregistreer is by die Departement van Binnelandse Sake, word ’n verkorte
doodsertifikaat nog dieselfde dag uitgereik. Heruitreiking van ’n doodsertifikaat is moontlik teen geringe
betaling en ’n volle, onverkorte doodsertifikaat, indien benodig, kan teen ’n effens hoër betaling bekom
word. Vir besonderhede ten opsigte van koste, kontak die Departement van Binnelandse Sake by 0800
601 190.
Afrikaans
Registrasie later as dertig dae ná geboorte,
maar vroeër as een jaar. Vul bloot
die toepaslike vorm by die Departement
van Binnelandse Sake in en verstrek redes
waarom die registrasie nie binne die tydperk
van dertig dae gedoen is nie.
Registrasie ná een jaar, maar voor vyftien jaar
15
As jou kind, of die kind van
enigiemand wat jy ken, nie
’n geboortesertifikaat het nie,
is dit moontlik om in enige
stadium een te kry. Maar let
daarop dat meer dokumente
nodig sal wees om jou
aansoek te steun.
● Vul die toepaslike vorm in en gee skriftelik redes waarom die registrasie nie binne die tydperk van
dertig dae gedoen is nie.
● Voorsien ’n beëdigde verklaring deur die ouers of ’n naasbestaande wat ten minste tien jaar
ouer as die kind moet wees, wat die kind se identiteit bevestig. ’n Beëdigde verklaring is ’n
geswore verklaring wat in die teenwoordigheid van ’n Kommissaris van Ede (bv. ’n regsgeleerde)
onderteken word.
● Verskaf soveel dokumentasie as moontlik om die identifikasie van die kind te steun. Dit sluit in:
• ’n gewaarmerkte sertifikaat van die instelling waar die kind gebore is;
• bevestiging van die kind se persoonlike besonderhede van die eerste skool wat die
kind bygewoon het;
• die kind se doopseёl;
• ’n maatskaplike werker se verslag, in die geval van weggooikinders;
• skoolrapporte; en
• enige ander dokumente wat die kind se identiteit sal steun.
Registrasie ná vyftien jaar
Vul die toepaslike vorm in, asook nog een om ’n ID aan te vra.
Verduidelik op skrif waarom die geboorte nie vroeër geregistreer is nie.
Voorsien soveel as moontlik van dieselfde dokumentasie as wat vir registrasie ná een jaar en voor
vyftien jaar benodig word.
Registrasie van ’n sterfte

Registrasie van ’n huwelik
Alle huwelike in Suid-Afrika moet geregistreer word. Twee
getuies moet teenwoordig wees. Die meeste word outomaties
deur die voorsittende beampte gedoen, hetsy in ’n kerk
of registrasiekantoor. Gewoontehuwelike kan ook by die
Departement van Binnelandse Sake geregistreer word. Dit
vereis net die toestemming van een gade en kan gedoen word
selfs nadat een van die gades gesterf het. Registrasie van ’n
gewoontehuwelik gee vir beide huweliksmaats gelyke status om
te besluit wat om met eiendom te doen.
Het jy geweet?
Tolvrye nommers is net
gratis van ’n landlyn af.
Provinsie
Oos-Kaap Privaatsak X6030,
PORT ELIZABETH, 6000
Vrystaat Privaatsak X20531
BLOEMFONTEIN, 9300
Gauteng Privaatsak X114
PRETORIA, 0001
KwaZulu-Natal Privaatsak X09
GREYVILLE, 4023
Limpopo Privaatsak X9666
GIYANI, 0826
Mpumalanga Privaatsak X11264
NELSPRUIT, 120
Noord-Kaap Privaatsak X5009
KIMBERLEY, 8300
Noordwes Privaatsak X7
KLERKSDORP, 2570
Wes-Kaap Privaatsak X9031
KAAPSTAD
Eise en verhaalreg
Gebruik die blitslyn vir antikorrupsie
0800 701 701 om die onwettige
gebruik van identiteitsdokumente of
enige ander soort identiteitsbedrog
aan te meld.
Kontak die Departement van Binnelandse Sake
Posadres Telefoonnommer Faksnommer
(041) 404 8301 (041) 487 3354
(051) 403 9100 (051) 430 8814
(011) 476 2382 (011) 476 2402
(031) 564 6411
(031) 564 7126
(015) 297 5803/04 (015) 297 6029
(013) 753 9500 (013) 753 3501
(053) 807 6700 (053) 807 6719
(018) 384 5443 (018) 397 9903
(021) 426 1301 (021) 426 1339
Vir inligting oor enige staatsdiens of -instelling, skakel 1020 tolvry
EISE &
VERHAALREG
16 Afrikaans

Afrikaans
3. Blyplek vir mense
Ek is Xolani. Ek het altyd daarvan gedroom om
my eie huis te hê, waar ek en Patricia kan oud
word. Maar elke maand is ’n gesukkel net om
deur te kom. Ek is bekommerd dat ek nooit ’n
huis sal kan bekostig nie.
Wat Sê die Wet?
Wet op Nasionale Behuising en die Nasionale Behuisingskode, 2009
Ingevolge die Nasionale Behuisingskode, 2009 wat ingestel is
ingevolge die Wet op Nasionale Behuising van 1997, moet verskaffing
van behuising in Suid-Afrika gebaseer wees op sekere waardes:
Bekostigbaar: Behuising moet bekostigbaar wees.
Bewoonbaar: Huise moet groot genoeg wees vir mense om daarin te
woon en dit moet teen omgewingsgevare beskerm wees.
Toegang: Behuising moet in gebiede met
toegang tot vervoer, skole en ander geriewe
wees.
Dienste: Huise moet toegang hê tot veilige
drinkwater, sanitasiegeriewe, brandstof,
vullisverwydering, vloedwaterdreinering en
munisipale nooddienste.
Veiligheid van verblyfreg: Behuising moet
veilige verblyfreg, individuele eienaarskap
of huuropsies verskaf. Spesiale oorweging
moet gegee word aan die verblyfreg van
bejaardes (diegene wat kwalifiseer vir ’n
ouderdomspensioen van die regering),
liggaamlik ongeskiktes en vroue en kinders.
17
Xolani moet nie moed opgee
nie, want daar is ’n aantal
behuisingsubsidies vir mense
wat finansieel sukkel.
REGTE EN
WETTE

Behuisingsubsidies
Om te kwalifiseer
Moet jy ’n totale huishoudelike inkomste van minder as
R3 500 per maand hê.
Moet jy in staat wees om kontrakte aan te gaan.
Moet jy ’n Suid-Afrikaanse burger of permanente inwoner
wees.
Moet jy getroud wees of saam met ’n lewensmaat woon,
of ongetroud wees met een of meer finansiële afhanklikes.
(Hierdie beperking geld nie liggaamlik ongeskiktes en
bejaardes nie.)
Nie jy of jou metgesel mag voorheen ’n behuisingsubsidie
ontvang het nie. (Dit is nie van toepassing op mense wat
voorheen standplase sonder huise ontvang het nie en dit
is ook nie van toepassing op mense wat kwalifiseer vir
hervestigingsbystand, of op diegene wat institusionele
huursubsidies ontvang nie.)
Nie jy of jou metgesel mag eiendom in Suid-Afrika besit
of besit het nie. (Hierdie beperking geld nie vir liggaamlik
ongeskiktes wat kwalifiseer vir hervestigingsbystand nie.)
Om aansoek te doen
DIENSTE &
PROGRAMME
Om aansoek te doen vir ’n behuisingsubsidie, of enige diens wat met behuising verband
hou, vra vir die aansoekvorms by:
Jou plaaslike of distriksmunisipaliteit;
Jou Provinsiale Departement van Behuising / Blyplek vir Mense
Jy sal die volgende benodig
’n Suid-Afrikaanse aansoeker en sy of haar maat sal gewaarmerkte
afskrifte van hulle identiteitsdokumente met ’n strepieskode en die
geboortesertifikate van hulle finansiële afhanklikes nodig hê.
Mense met permanente verblyfreg sal ’n gesertifiseerde afskrif nodig hê
van hulle permitte vir permanente verblyf sowel as die permitte van hulle
metgeselle en afhanklikes.
Alle aansoekers sal ’n gewaarmerkte afskrif van hulle mees onlangse
salarisstrokie nodig hê, wat minder as drie maande oud is.
Getroude pare moet ’n gewaarmerkte afskrif van hulle huweliksertifikaat
toon.
Geskeide mense met finansiële afhanklikes moet ’n gewaarmerkte afskrif
van hulle egskeidingsbevel toon.
Ongetroude pare moet ’n beëdigde verklaring toon as bewys dat hulle as
’n paartjie saamwoon.
Liggaamlik ongeskiktes moet ’n mediese sertifikaat van ’n geregistreerde
mediese dokter saambring waarin die behoefte aan spesiale aanpassings
in hulle huise aangedui word.
18 Afrikaans

Individuele Behuisingsubsidie
’n Individuele Behuisingsubsidie mag gebruik word om ’n gediensde standplaas gekoppel aan
’n huisboukontrak te bekom, of om ’n bestaande huis te koop wat nie deel is van ’n bestaande
subsidieprojek vir behuising nie.
Die Versterkte Behuisingsproses vir Mense
Die Versterkte Behuisingsproses vir Mense is ’n program waarvolgens mense gehelp word
om hulle eie huise te bou, om sodoende te bespaar op arbeidskoste en om die huiseienaar in
staat te stel om te besluit oor die ontwerp en konstruksie van die huis.
’n Ondersteuningsorganisasie wat voordeeltrekkers sal help met die tegniese aspekte
van die bou van ’n huis, sal aangestel word. Kontak die provinsiale departement
verantwoordelik vir behuising / blyplek vir mense (kyk bladsy 24) vir meer inligting of om ’n
ondersteuningsorganisasie te vind.
Onthou net: baie van die werk sal gedoen word deur jou, die huiseienaar!
Noudat jy weet jy
kan aansoek doen om
’n subsidie, moet jy
besluit watter subsidie
jou die beste pas.
Afrikaans
As jy besluit op die Versterkte Behuisingsproses
vir Mense sal jy baie geld bespaar
deur jou eie materiaal te koop en jou huis self
te bou. Ons maak uitstekende bakstene. Moet
dus nie van ons vergeet nie!
19

Geïntegreerde Residensiёle Ontwikkelingsprogram
Die subsidie is gekoppel aan kontrakte vir
die bou van huise deur ontwikkelaars in noue
samewerking met die plaaslike munisipaliteit
en die finale huiseienaars. Die subsidie stel
enkelinge in staat om voltooide huise as deel
van ’n goedgekeurde projek te koop.
Die subsidie verskaf interne munisipale
ingenieursdienste en huise in ’n formele nuwe
dorpsontwikkeling.
Haai, mnr Maduna, het
jy jou behuisingsprobleem
opgelos?
Institusionele subsidie
Die subsidie word beskikbaar gestel
aan behuisingsinstansies soos ’n
private onderneming. Die provinsiale
departement verantwoordelik vir
behuising / menslike verblyf gee
die subsidie aan die instansie
wat die eiendom besit en verskaf
huurhuisvestiging vir minstens vier jaar.
Daarna mag die inwoners van die huis
aansoek doen om die huureenheid te
koop.
Die subsidie bestaan uit een
standaardbedrag per aansoeker om
woonplek. Aansoekers moet minder as
R3 500 per maand verdien.
Ja, die regering help my met ’n
nuwe behuisingsprojek.
Departement van Menslike Verblyf
0800 1 HOUSE / 0800 146873
Ek het nooit geweet
daar is so baie hulp vir
huiseienaars nie – en
ook vir ontwikkelaars!
20 Afrikaans

Landelike Subsidie
Afslagvoordeelskema
Baie mense bly in woonstelle of huurhuise gebou deur die vorige regering en betaal
maandeliks huur. Met behulp van die Afslagvoordeelskema kan hulle nou die woonstel of
huis koop teen ’n afslagprys. Kontak die munisipale / provinsiale Departement van Plaaslike
Menslike Verblyf / Behuising (kyk bladsy 24) om uit te vind hoe jy die eienaar kan word van die
regeringswoonstel / -huis waarin jy tans woon.
Afrikaans
Die twee programme hier onder is daar om te help om dit moontlik te maak vir mense om
gebruik te maak van Huurhuis-geleenthede.
Maatskaplike behuising:
Maatskaplike behuising stel mense met min geld in staat om huur- of koöperatiewe
behuising te bekostig. Dit word gedoen deur samewerking met versigtig gekose
gemeenskapsorganisasies wat behuising in uitgesoekte gebiede hanteer.
Gemeenskapsverblyfeenheid:
Ek het vir jare na ’n huis van
my eie gesmag. Toe het ek ’n
subsidie by die Departement
van Behuising gekry om vir die
koste van boumateriaal te betaal.
Ek het besluit om betrokke te
raak. Nou het ek waardevolle
bouvaardighede aangeleer.
’n Plattelandse Subsidie mag gebruik word deur mense wat in gebiede woon met funksionele
verblyfreg om enige behuisingsverwante koste te dek waartoe die Provinsiale Departement van
Behuising / Menslike Verblyf instem.
Die subsidie is net beskikbaar op ’n projekbasis. Daar is egter geen minimum of
maksimum beperking op die aantal mense betrokke by die projek nie. Aansoekers moet ’n
behuisingsontwikkelingsplan hê en die ontwikkeling moet goedgekeur wees deur die Minister van
Landelike Ontwikkeling en Grondhervorming, sowel as die tradisionele plaaslike gesagsliggaam.
Gemeenskaps- en Huur-behuisingsprogramme
Die program stel mense / huishoudings in die laer inkomstegroepe in staat om stabiele
huisverblyf te bekom. Die program steun ook die verbetering van
gemeenskapshuurverblyf in munisipale / regeringsbesit.
Behuisingsklantediens se Blitslyn 0800 203 271
21

Behuisingshulp vir Plaasbewoners
Hierdie program help mense wat op hulle werkgewer se plaas bly om hulle eie huise te bekom.
Die Departement van Grondsake verskaf dikwels grond aan plaaswerkers sodat huise vir hulle
gebou kan word. Basiese dienste soos elektrisiteit en water word vir die huise voorsien.
Ek het hard gewerk hier om te
bestaan, maar al die voordele
gaan na die baas toe. Ek sal
graag my eie stukkie grond wil
hê waar ek goed kan plant sodat
my gesin die voordele trek.
Ja, dit sal al hierdie harde werk
die moeite werd maak. Miskien
moet ons gaan uitvind of die
Departement van Menslike Verblyf
ons op ’n manier kan help.
As jy op ’n plaas bly en graag wil aansoek doen om behuisingsbystand, kan jy 0800 146 873
tolvry skakel om meer inligting te kry.
22 Afrikaans

Die Gekonsolideerde Behuisingsubsidie
Onder die vorige regering is sekere
gebiede verdeel in kleiner stukkies grond
waarvoor basiese geriewe soos water,
elektrisiteit en riolering verskaf is. Hierdie
erwe is aan mense oorgedra ingevolge
’n vorige subsidieskema vir behuising.
Die Gekonsolideerde Behuisingsubsidie
is gerig op mense wat sulke erwe besit en
wat huise daarop wil bou.
Eise en verhaalreg
Afrikaans
As daar gebreke in ’n Staatsgesubsidieerde huis is wat ná Maart 1994
gebou is, kan dit reggemaak word. Kontak jou plaaslike munisipaliteit
om meer uit te vind.
Huise wat gebou is na Maart 2002 word beskerm deur die Nasionale
Huisbouersregistrasieraad (NHBRR) se Waarborgskema. Dit beteken
dat jy jou klagtes by die Nasionale Huisbouersregistrasieraad (NHBRR)
kan indien. Die Wet sê dat die bouer van die huis strukturele gebreke
moet regmaak wat in die eerste vyf jaar ontstaan.
Hoe dien jy ’n klag by die NHBRR in?
Voordat jy ’n klag by die NHBRR indien, moet jy:
Nuttige organisasies
Die Nasionale Huisbouersregistrasieraad
Tolvry: 0800 200 824
Bedrogblitslyn: 0800 203 698
Tel: (011) 317 0000
Faks: (011) 317 0105
Behuisingverbruikersbeskermingstrust
Verskaf gratis regsadvies aan
verbruikers van laeinkomstebehuising
Tolvry: 0800 111 663
23
’n Gedienste erf is meer as twintig jaar
gelede aan my gegee, maar ek kon niks
daarmee doen nie. Danksy die Gekonsolideerde
Behuisingsubsidie kan ek
nou die boumateriaal kry wat ek nodig
het.
Steungroep vir Beboude Omgewings
Hulle bemagtig gemeenskappe om hulle
behuisingsbehoeftes aan te spreek.
Tel: (033) 394 4980
Faks: (033) 394 4979
Die Ontwikkelingsaksiegroep
(OAG)
Tel: (021) 448 7886
Faks: (021) 447 1987
EISE &
VERHAALREG
die bouer binne die tydperk van vyf jaar skriftelik in kennis stel en ’n afskrif van die
klagbrief bêre asook bewys van die datum waarop dit gestuur is;
vir die bouer toegang tot jou huis gee sodat hy die fout kan regmaak; en
seker maak dat jy die bouer betaal waarop julle ooreengekom het.
Indien die bouer nie op die klag reageer nie, of indien ’n dispuut tussen jou en die bouer
ontstaan, kan jy ’n klag by die NHBRR indien. Jy sal die volgende nodig hê:
Bewys van die datum waarop jy die huis betrek het
Bewys dat jy die bouer skriftelik laat weet het van die probleem
'n Lys van die probleme.
Behuisingsbedroglyn 0800 204 401
Het jy
geweet?
Tolvrye
nommers
is net gratis
van ’n
landlyn af.

Provinsiale Departemente verantwoordelik
PROVINSIE NAAM POSADRES ADRES VIR
HANDAFLEWERINGS
Gauteng
Noordwes
Mpumalanga
Noord-
Kaap
Hoof van Departement
Waarnemende Hoof-
Operasionele Beampte
Hoofdirekteur: Beleid &
Strategiese Beplanning
Hoof van Departement
Hoofdirekteur:
Behuisingsverskaffing
Direkteur: Behuisingsprestasie
Hoof van Departement
Hoofdirekteur: Behuising en
Tegnies
Direkteur: Behuising
Direkteur: Hoof- Finansiële
Beampte
Huidige Hoof van Departement/
Hoof- Uitvoerende Beampte
Uitvoerende Bestuurder:
Behuising
Direkteur
Departement van Behuising
Privaatsak X79
MARSHALLTOWN 2107
Departement van Behuising
Privaatsak X79
MARSHALLTOWN 2107
Departement van Behuising
Privaatsak X79
MARSHALLTOWN 2107
Departement van
Menslike Verblyf
Privaatsak X2145
MMABATHO 2735
Departement van
Menslike Verblyf
Privaatsak X2145
MMABATHO 2735
Departement van
Menslike Verblyf
Privaatsak X2145
MMABATHO 2735
Departement van Behuising
Privaatsak X11328
NELSPRUIT 1200
Departement van Behuising
Privaatsak X11328
NELSPRUIT 1200
Departement van Behuising
Privaatsak X11328
NELSPRUIT 1200
Departement van Behuising
Privaatsak X11328
NELSPRUIT 1200
Departement van Koöperatiewe
Regering, Menslike Verblyf &
Tradisionele Sake
Privaatsak X5005
KIMBERLEY 8300
Departement van Koöperatiewe
Regering, Menslike Verblyf &
Tradisionele Sake
Privaatsak X5005
KIMBERLEY 8300
Soos bogenoemde
Bank of Lisbon-gebou,
Sauerstraat 37,
JOHANNESBURG 2001
Bank of Lisbon-gebou,
Sauerstraat 37,
JOHANNESBURG 2001
Bank of Lisbon-gebou,
Sauerstraat 37,
JOHANNESBURG 2001
Telkom-gebou,
Bessemerstraat 3336,
Industriële Gebied, Mafikeng,
MMABATHO 2735
Telkom-gebou,
Bessemerstraat 3336,
Industriële Gebied, Mafikeng,
MMABATHO 2735
Telkom-gebou,
Bessemerstraat 3336,
Industriële Gebied, Mafikeng,
MMABATHO 2735
Laer Grondverdieping,
Gebou No 6,
Regeringskompleks,
Riverside-boulevard,
NELSPRUIT 1201
Laer Grondverdieping,
Gebou No 6,
Regeringskompleks,
Riverside-boulevard,
NELSPRUIT 1201
Nelspruit-kantoor,
NELSPRUIT 1201
Nelspruit-kantoor,
NELSPRUIT 1201
J S du Plooy-gebou,
Cecil Sussmanstraat 9,
KIMBERLEY 8301
J S du Plooy-gebou,
Cecil Sussmanstraat 9,
KIMBERLEY 8301
Soos bogenoemde
24 Afrikaans

vir Behuising / Menslike Verblyf
TELEFOONNOMMER. FAKSNOMMER E-POS
[011] 355 4230
PA: 071 675 1410
[011] 355 4541
PA: 072 673 9006
[011] 355 4557
PA: 084 425 3310
[018] 391 0411
071 883 1296
[018] 387 6002
[018] 387 6075
[013] 766 6229
[013] 766 6233
[013] 766 6418
082 854 2494
[013] 766 6216
082 462 6043
[013] 766 6420
072 493 6609
[053] 830 9426
[053] 830 9427
083 395 2659
[053] 830 9533
083 447 4546
[053] 830 9532
Afrikaans
[011] 838 8973
[011] 838 4818
086 605 6084
[018] 384 1569
[018] 387 6039 / 1569
[018] 384 2870
[013] 766 8430
[013] 766 8447
[013] 766 8441
[013] 766 8430
[013] 766 8430
[053] 831 8718
[053] 807 9748
086 631 0340
[053] 831 8016
[053] 831 8016
25
mongezi.mnyani@gauteng.gov.za
PA:
florence.koloko@gauteng.gov.za
bongani.more@gauteng.gov.za
PA:
Paballo.chabana@gauteng.gov.za
petal.thring@gauteng.gov.za
PA:
Rulani.mlati@gauteng.gov.za
Tmokhatla@nwpg.gov.za
PA:
Lmosepele@nwpg.gov.za
mmotlogelwa@nwpg.gov.za
mseate@nwpg.gov.za
[e-pos: PA]
Llebaka@nepg.gov.za
Mtshegang@nwpg.gov.za
[e-pos: PA]
apohl@mpg.gov.za
[e-pos: Sekretaresse]
082 928 1693
bmojapelo@mpg.gov.za
bdutoit@mpg.gov.za
[e-pos: Sekretaresse]
gsono@mpg.gov.za
nndubazi@mpg.gov.za
[e-pos: Sekretaresse]
snnyoni@mpg.gov.za
[e-pos: Sekretaresse]
bswartland@ncpg.gov.za
PA:
jpetersen@ncpg.gov.za
rsoodeyal@ncpg.gov.za
smitchell@ncpg.gov.za
lbarnes@ncpg.gov.za
cmohamed@ncpg.gov.za

Limpopo
Provinsie
Wes-
Kaap
Hoof van Departement
Senior Algemene Bestuurder
Algemene Bestuurder
[Hoofdirekteur]
Senior Bestuurder [Direkteur]
Senior Bestuurder [Direkteur]
Hoof van Departement
Onderdirekteur-Generaal:
Bedrywighede
Hoofdirekteur: Behuisingsinfrastruktuurlewering
Hoofdirekteur: Beplanning en
Ontwikkeling
Direkteur: Professionele &
Projekbestuurdienste
Direkteur: Beplanning,
Navorsing en
Beleidsontwikkeling
Hoofdirekteur:
Behuisingslewering
Direkteur:
Behuisingsprestasie
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9485
POLOKWANE 0700
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9485
POLOKWANE 0700
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9485
POLOKWANE 0700
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9485
POLOKWANE 0700
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9485
POLOKWANE 0700
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9083
KAAPSTAD 8000
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9083
KAAPSTAD 8000
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9083
KAAPSTAD 8000
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9083
KAAPSTAD 8000
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9083
KAAPSTAD 8000
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9083
KAAPSTAD 8000
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9083
KAAPSTAD 8000
Departement van Plaaslike
Regering en Behuising
Privaatsak X9083
KAAPSTAD 8000
Plaaslike Regering- en
Behuising-gebou,
Markstraat 28,
POLOKWANE 0699
Plaaslike Regering- en
Behuising-gebou,
Markstraat 28,
POLOKWANE 0699
Plaaslike Regering- en
Behuising-gebou,
Markstraat 28,
POLOKWANE 0699
Plaaslike Regering- en
Behuising-gebou,
Markstraat 28,
POLOKWANE 0699
Plaaslike Regering- en
Behuising-gebou,
Markstraat 28,
POLOKWANE 0699
ISM-gebou,
Waaltraat 27,
KAAPSTAD 8001
ISM-gebou,
Waaltraat 27,
KAAPSTAD 8001
ISM-gebou,
Waaltraat 27,
KAAPSTAD 8001
ISM-gebou,
Waaltraat 27,
KAAPSTAD 8001
ISM-gebou,
Waaltraat 27,
KAAPSTAD 8001
ISM-gebou,
Waaltraat 27,
KAAPSTAD 8001
ISM-gebou,
Waaltraat 27,
KAAPSTAD 8001
ISM-gebou,
Waaltraat 27,
KAAPSTAD 8001
26 Afrikaans

[015] 294 2319
[015] 294 2000
[015] 294 2000
082 829 9217
[015] 294 2263
082 550 8661
[015] 294 2000
082 550 8442
[015] 295 6851
072 484 5037
[021] 483 5200
[021] 483 5235
082 412 3546
[021] 483 3905
082 884 8046
[021] 483 2854
[021] 483 2522
083 290 3898
[021] 483 2869
[021] 483 4224
[021] 483 4192
072 463 4439
[021] 483 2867
082 806 5413
[021] 483 2868
[021] 483 2342
Afrikaans
086 600 6533
[015] 295 4190
086 690 7409
[015] 295 3425
[015] 295 8167
[015] 295 8045
[021] 483 8789
[021] 483 3475
[021] 483 2589
[021] 483 4912
[021] 483 4585
[021] 483 4792
[021] 483 5510
[021] 483 5510
[021] 483 4133
[021] 483 4133
27
motsepenc@limdlgh.gov.za
palmero@limdlgh.gov.za
[e-pos: PA]
molokommend@limdlgh.gov.za
LouwFF@limdlgh.gov.za
[e-pos: PA]
kotaneav@limdlgh.gov.za
phamelam@limdlgh.gov.za
[e-pos: Secretary]
masingigi@limdlgh.gov.za
netshifhefhema@limdlgh.gov.za
davdani@pgwc.gov.za
tgallow@pgwc.gov.za
[e-pos: PA]
mtshanga@pgwc.gov.za
nadaniels@pgwc.gov.za
[e-pos: PA]
lbeck@pgwc.gov.za
[e-pos: SAO]
rrughuba@pgwc.gov.za
ctalmagg@pgwc.gov.za
[e-pos: PA]
lotto@pgwc.gov.za
[e-pos: SAO]
jsamson@pgwc.gov.za
fokamish@pgwc.gov.za
[e-pos: PA]
afourie@pgwc.gov.za
ihendricks@pgwc.gov.za
[e-pos: PA]
rvanrensburg@pgwc.gov.za
Nadriaan@pgwc.gov.za
pmadanjith@pgwc.gov.za

Oos-
Kaap
KwaZulu-
Natal
Vrystaat
Hoof van Departement /
Superintendent-Generaal
Senior Streeksbestuurder:
Chris Hani-distrik
Senior Bestuurder: BNG in
Behuisingsfasillitering en
Administrasie
Algemene Bestuurder: Behuisingsbates
& Eiendomsbestuur
Hoof van Departement
Algemene Bestuurder:
Projekbestuur
Algemene Bestuurder:
Beplanning en Ontwikkeling
Huidige Hoof-
Finansiële Beampte
Bestuurder: Beplanning en IT
Hoof van Departement
Waarnemende
Kantoorbestuurder:
Hoof van Departement
Waarnemende Onderdirekteur-
Generaal: Menslike Verblyf
Hoofdirekteur: Behuisings
Prestasiebestuur
Hoofdirekteur: Behuisings
Ontwikkelingsbeplanning &
Monitering
Hoofdirekteur: Behuisingsbeplanning,
Ontwikkeling en Monitering
3de Verdieping,
Huis Steve Tshwete,
Phillip Framestraat 31-33,
Waverly Park,
CHISELHURST,
OOS-LONDEN 5247
3de Verdieping,
Huis Steve Tshwete,
Phillip Framestraat 31-33,
Waverly Park,
CHISELHURST,
OOS-LONDEN 5247
Soos bogenoemde
Soos bogenoemde
Departement van Behuising
Privaatsak X9152
PIETERMARITZBURG 3200
Departement van Behuising
Privaatsak X9152
PIETERMARITZBURG 3200
Departement van Behuising
Privaatsak X9152
PIETERMARITZBURG 3200
Departement van Behuising
Privaatsak X54367
DURBAN 4000
Departement van Behuising
Privaatsak X54367
DURBAN 4000
Departement van Menslike
Verblyf
Posbus 211
BLOEMFONTEIN 9300
Departement van Menslike
Verblyf
Posbus 211
BLOEMFONTEIN 9300
Departement van Menslike
Verblyf
Posbus 211
BLOEMFONTEIN 9300
Departement van Menslike
Verblyf
Posbus 211
BLOEMFONTEIN 9300
Departement van Menslike
Verblyf
Posbus 211
BLOEMFONTEIN 9300
Departement van Menslike
Verblyf
Posbus 211
BLOEMFONTEIN 93000
3de Verdieping,
Huis Steve Tshwete,
Phillip Framestraat 31-33,
Waverly Park,
CHISELHURST,
OOS-LONDEN 5247
3de Verdieping,
Huis Steve Tshwete,
Phillip Framestraat 31-33,
Waverly Park,
CHISELHURST,
OOS-LONDEN 5247
Soos bogenoemde
Soos bogenoemde
3de Verdieping,
Old Mutual-gebou,
Kerkstraat 203,
PIETERMARITZBURG 3201
Kerkstraat 203,
PIETERMARITZBURG 3201
Kerkstraat 203,
PIETERMARITZBURG 3201
Huis Tolaram,
Aliwalstraat 2,
DURBAN
4001
Huis Tolaram,
Aliwalstraat 2,
DURBAN
4001
Kamer 734,
Lebohang-gebou,
St Andrewstraat,
BLOEMFONTEIN 9301
Kamer 734,
Lebohang-gebou,
St Andrewstraat,
BLOEMFONTEIN 9301
Kamer 736,
Lebohang-gebou
St Andrewstraat
BLOEMFONTEIN 9301
Kamer 738
Lebohang-gebou,
St Andrewstraat,
BLOEMFONTEIN 9301
Kamer 741,
Lebohang-gebou,
St Andrewstraat,
BLOEMFONTEIN 9301
BOE-gebou,
BLOEMFONTEIN 9301
28 Afrikaans

[043] 711 9582
[043] 711 9778
[043] 711 9536
082 786 1542
082 496 6844/
082 786 1523
082 775 6108
[043] 711 9523
074 143 1815
[043] 711 9536
[033] 392 6425
[033] 392 6418
[033] 392 6420
[031] 336 5393
[031] 336 5415
[031] 336 5416
082 567 7422
[051] 405 4727
[051] 405 5519
082 809 0054
[051] 405 4215
082 934 2318
[051] 405 5717
082 774 3501
[051] 403 3478
[051] 405 4417
079 516 7225
[051] 407 6728
[051] 407 6784
Afrikaans
[043] 711 9784
086 568 5081
086 568 5081
[043] 711 9789
[043] 711 9791
[033] 392 6454
[033] 392 6518
[033] 392 6518
[031] 336 5304
[031] 336 5145
[051] 403 3699
[051] 405 5943
[051] 405 5008
[051] 403 3719
[051] 405 5491
[051] 407 6732
29
nandiphas@echousing.gov.za
PA:
noloyisor@echousing.gov.za
Bestuurder:
kennethm@echousing.gov.za
nkosiphendulen@echousing.gov.za
williamp@echousing.gov.za
PA:
portial@echousing.gov.za
thandic@echousing.gov.za
PA:
nonkululekom@echousing.gov.za
siddiq.adams@kznhousing.gov.za
portia.myakayaka@kznhousing.gov.za
khanyi.buthelezi@kznhousing.gov.za
tandaza.ntikinca@kznhousing.gov.za
silindile.zwane@kznhousing.gov.za
zandile.myeni@kznhousing.gov.za
nokuthula.landela@kznhousing.gov.za
peter.woolf@kznhousing.gov.za
neesha.pillay@kznhousing.gov.za
district@lgh.fs.gov.za
PA:
district@lgh.fs.gov.za
carens@lgh.fs.gov.za
polelob@lgh.fs.gov.za
PA:
secpol@lgh.fs.gov.za
mamikim@lgh.fs.gov.za
PA:
milly@lgh.fs.gov.za
cdgpr@lgh.fs.gov.za
PA:
msindo@lgh.fs.gov.za
papiki@lgh.fs.gov.za
PA:
moiponel@lgh.fs.gov.za

Diabetes kan
lewensgevaarlik
wees. Ek probeer
my beste om
hierdie toestand
onder beheer te
hou. Soms word
dit egter sleg en
dan het ek hulp
nodig.
Wanneer dit by gesondheid kom, het ons
verantwoordelikhede en ons het regte.
Ons regering word volgens wet verplig om primêre
gesondheidsorg te voorsien.
4. Gesondheidsorg
Xolani se vrou Patricia, is 'n diabeet. Primêre gesondheidsorg sluit
die volgende in:
gesondheidsleer;
bevordering van
voldoende voeding;
voldoende voorsiening van
skoon water en sanitasie;
moeder en kind se
gesondheidsorg;
immunisasie teen ernstige
besmetlike siektes;
doeltreffende behandeling
van gewone siektes en
beserings; en
voorsiening van
noodsaaklike middels.
30 Afrikaans

Nasionale Wet op Gesondheid
Afrikaans
Wat Sê die Wet?
Die Nasionale Wet op Gesondheid is die belangrikste wet met
betrekking tot ons reg op gesondheidsorg. ’n Paar van die
oogmerke van hierdie wet is om:
31
REGTE EN
WETTE
● Vir alle mense die beste moontlike gesondheidsdiens met die
beskikbare hulpmiddels te gee.
● Doeltreffende gesondheidsorg billik en bekwaam beskikbaar te stel.
● Mense op te voed oor hulle gesondheidsregte en gemeenskapsdeelname aan die
lewering van gesondheidsdienste aan te moedig.
Die Nasionale Wet op Gesondheid sê dat elkeen die reg op noodbehandeling by enige
hospitaal het – staats- of privaat – ongeag of die persoon kan bekostig om te betaal of nie.
Volgens die wet mag geen hospitaal ’n noodpasiënt wegwys nie.
Ter wille van nasionale veiligheid stipuleer die Wet ook dat enigeen wat ’n besmetlike siekte
opdoen, na ’n dokter toe moet gaan. Die Staat is verplig om reëlings te tref sodat daardie
persoon behandel kan word – hetsy by ’n hospitaal of elders.
Hulplyn vir Inligting oor Geestesgesondheid 0800 567 567

Die Handves van Pasiёntregte
Die Handves van Pasiëntregte beskerm en bevorder die regte van alle Suid-Afrikaners
op gesondheidsorgdienste soos gestel in die landswette en die Grondwet.
Dit bepaal dat alle pasiënte onderstaande het:
Die reg op ’n gesonde en veilige
omgewing van gesondheidsorg
Alle pasiënte het die reg op gesondheidsorg in ’n omgewing
wat gesond is en waar hulle veilig is teen liggaamlike
of geestelike skade. Gesondheidsorgdienste moet dus
watertoevoer hê wat voldoen aan die behoeftes van die
pasiënt, asook sanitasie- en vullisverwyderingsdienste.
Dit moet ook beskerm wees teen omgewingsgevare soos
besoedeling en infeksie.
Die reg om deel te neem aan
besluitneming
Alle Suid-Afrikaanse burgers het ’n sê in die ontwikkeling van
gesondheidsbeleid. Alle pasiënte het die reg om deel te neem
aan besluitneming oor sake wat hulle eie gesondheid raak.
Die reg op toegang tot
gesondheidsorg
Elkeen het die reg op toegang tot gesondheidsorgdienste wat
insluit:
● Tydige noodversorging, indien nodig, by enige openbare
gerief vir gesondheidsorg, hetsy die pasiënt in staat is om
te betaal of nie.
● ’n Verduideliking van alle behandeling sodat die pasiënt
sal verstaan wat die uitwerking sal wees van die
behandeling.
● Die vervulling van onmiddellike behoeftes in die geval van
pasgebore babas, kinders, swanger vroue, bejaardes,
gestremdes, pasiënte in pyn, diegene wat leef met MIV of
Vigs-pasiënte.
● Berading sonder diskriminasie, dwang of geweld oor sake
soos reproduktiewe gesondheid, kanker of MIV/Vigs.
● Bekostigbare behandeling om te help om pyn en ongemak
te verlig as ’n siekte nie genees kan word nie, of terminaal is.
● Vriendelike, respekvolle, geduldige en verdraagsame
behandeling deur verskaffers van gesondheidsorg.
● Inligting oor die beskikbaarheid van gesondheidsdienste
en hoe om hulle die beste te gebruik. Hierdie inligting
moet gegee word in ’n taal wat die pasiënt verstaan.
32 Afrikaans

Afrikaans
Die reg op inligting oor hulle
gesondheidversekering /
mediese hulpskema
Inligting oor gesondheidversekering of
mediese hulpskemas moet vrylik beskikbaar
wees vir lede van sulke planne. Lede is ook
toegelaat om die besluite van hierdie skemas
vir gesondheidversekering en mediese hulp te
bevraagteken in sake wat verband hou met hulle
lidmaatskaprekening.
Die reg op ’n keuse van
gesondheidsorg
Elkeen het die reg om behandel te word deur die
verskaffer van gesondheidsorg of die gerief van sy
/ haar keuse. Hierdie keuse moet egter in lyn wees
met die etiese standaarde van sulke verskaffers
van gesondheidsorg of geriewe, asook met die
voorgeskrewe riglyne vir dienslewering.
Die reg om behandel te word
deur ’n aangewese verskaffer
van gesondheidsorg
Elkeen het die reg om te weet wie die persoon
is wat aan hom / haar gesondheidsorg verskaf.
Verskaffers van gesondheidsorg moet dus duidelik
aan die pasiënt geïdentifiseer word.
Die reg op vertroulikheid en
privaatheid
Inligting oor ’n pasiënt se gesondheid, insluitende
inligting oor behandeling, mag net bekend gemaak
word met volle toestemming van die pasiënt, tensy
dit te doen het met redes wat geregshowe raak.
Die reg op ingeligte
instemming
Die pasiënt moet volle en korrekte inligting gegee
word oor die aard van sy / haar siekte, die manier
waarop die siekte ontleed of gediagnoseer sal
word en die beplande behandeling en die koste
betrokke sodat die pasiënt ’n ingeligte besluit kan
neem.
33

Die reg om behandeling te weier
Enigeen mag behandeling weier, solank dit nie
die gesondheid van andere in gevaar stel nie.
Die reg om verwys te word vir ’n
tweede opinie
Alle pasiënte het die reg om verwys te word na ’n
ander verskaffer van gesondheidsorg van hulle
keuse ten einde ’n tweede opinie te bekom.
Die reg op voortsetting van
behandeling
Professionele verskaffers van gesondheidsorg en
ook versorgingsgeriewe is nie toegelaat om ’n
pasiënt in die steek te laat nadat hulle ingestem
het om verantwoordelikheid te aanvaar vir
daardie pasiënt se gesondheid en welsyn nie.
Die reg om te kla oor
gesondheidsdienste
As ’n pasiënt ongelukkig of ontevrede is met die
dienste gelewer deur ’n besondere verskaffer van
gesondheidsorg, het hy / sy die reg om te kla, om
daardie klagte te laat ondersoek en om ’n volle
reaksie te kry op die klagte.
DIE PASIËNT SE VERANTWOORDELIKHEDE
Elke pasiënt of kliënt het die volgende verantwoordelikhede:
● Om die verskaffers van gesondheidsorg in te lig oor wat hulle wil hê
moet gebeur sou hulle te sterwe kom
● Om seker te maak hulle gebruik hulle medisyne soos
voorgeskryf en / of om seker te maak hulle woon alle sessies vir
rehabilitasie by
● Om te vra wat die betrokke koste vir behandeling en / of rehabilitasie
is om te kan reël vir betaling
● Om alle gesondheidsrekords wat hulle mag hê veilig te bewaar
● Om hulle gesondheid op te pas
● Om die omgewing te beskerm en op te pas
● Om die regte van ander pasiënte of verskaffers van gesondheidsorg
te respekteer
● Om deeglik gebruik te maak van die stelsel vir gesondheidsorg
sonder om dit te misbruik
● Om hulle plaaslike geriewe vir gesondheidsorg te ken en te weet wat hulle aanbied
● Om aan verskaffers van gesondheidsorg die korrekte inligting te gee wat nodig is vir
diagnostiese besluite, behandeling, rehabilitasie of berading.
34 Afrikaans

Afrikaans
Die Wet op Nasionale Gesondheid
bepaal dat ek as swanger vrou gratis
mediese behandeling kan kry.
My kinders kan ook gratis mediese
behandeling kry totdat hulle 14 jaar
is. Niemand kan ons dwing om te
betaal nie – solank ons net nie aan ’n
mediese hulpskema behoort nie.
Die regering word ook deur die Nasionale Wet op
Gesondheid verplig om doeltreffende maniere te
voorsien om siekte te bestry. Daar is programme vir
MIV, TB, masels en polio, cholera en malaria.
MIV/VIGS
Daar is ’n aantal dienste beskikbaar vir die voorkoming van oordrag van
MIV. Dit sluit die volgende in:
● Mense word gemobiliseer om by die stryd teen MIV/VIGS betrokke te
raak.
● Manlike en vroulike kondome van ’n goeie gehalte word dwarsdeur
die land versprei.
● Nevirapine en antiretrovirale middels (ARM’s) word aan swanger
vroue voorsien om oordrag van moeder na kind te voorkom.
● Oorlewendes van seksuele aanrandings ontvang ARM’s om
besmetting te voorkom.
Daar is ook ’n groot verskeidenheid dienste beskikbaar vir
mense wat leef met VIGS (MLMV), insluitend tuisversorging en
gemeenskapsgebaseerde versorging. Hierdie dienste sluit die volgende in:
● Daar is verskeie behandelingsopsies, insluitend behoorlike
diagnose, behandeling van opportunistiese besmettings (veral TB en
geslagsoordraagbare besmettings); asook ARM’s vir die beheer van
MIV.
● Voorligtings- en steundienste word gelewer, insluitend trauma- en
terapeutiese voorligting en berading wat oor kwessies van stigma
en diskriminasie handel. Steungroepe word gestig en mense word
aangemoedig om inligting te deel. MLMV word ook aangemoedig om
verhoudings met hulle familie te handhaaf.
● MLMV ontvang kospakkies en aanvullings, veral spesiale produkte
wat ’n proteïenryke dieet verseker.
● Kwalifiserende gesinne en versorgers word verbind met programme
wat armoede verlig en projekte wat inkomste genereer.
● Inligting word verskaf om toegang tot alle regeringsdienste te verhoog.
HULPLYN VIR VIGS: 0800 012 322
35
DIENSTE &
PROGRAMME
a abstain
B
Be faithful
c
condomise

Tuberkulose (TB)
(Hoes, hoes) Ek weet nie wat is fout
met my nie. Ek hoes al vir drie weke,
ek is kortasem en moeg en snags
sweet ek baie!
Dit klink asof dit TB kan wees. Jy moet
daarna laat kyk, want ’n aanhoudende
hoes, kortasem en nagsweet is alles
simptome van TB!
TB word deur kieme versprei wat in jou speeksel leef. Wanneer ’n besmette persoon nies
of hoes, beland klein druppeltjies in almal in die omtrek se longe. Oorbevolking speel dus ’n
rol in die verspreiding van TB.
TB kan met sukses behandel word as die pasiënt vir die hele tydperk getrou by die
medikasie hou.
Kan ek nie
ophou met my
behandeling nie,
want ek voel
beter?
Masels en Polio
Albei hierdie siektes word doeltreffend deur inentings
voorkom. Elke baba in Suid-Afrika moet inentings teen
masels en polio kry. Hierdie inentings word gratis by
alle staatsklinieke voorsien.
Nee! Jy moet vir
die volle tydperk
met die behandeling
voortgaan. As jy
dit nie doen nie, sal
die TB in ’n sterker
vorm terugkeer wat
meer bestand is.
36 Afrikaans

Afrikaans
Cholera
Ons het verlede
maand ’n oorstroming
gehad. Die rivier se
water het ’n paar van
ons huise verspoel!
Cholera word deur besoedelde water
veroorsaak en dit versprei vinnig waar
mense nie hulle hande en voedsel deeglik
was nie.
Die elektrolietoplossing:
1 teelepel sout
7 eetlepels suiker
4 koppies water
Gee hierdie
mengsel
dwarsdeur die dag en nag in klein
slukkies vir die persoon.
Hierdie mengsel red lewens!
Dit is eenvoudig om cholera te behandel en dit is maklik om te keer dat dit versprei. Die
beste beskerming is deur sindelikheid. Indien cholera vermoed word, kontak dadelik ’n
gesondheidswerker sodat stappe gedoen kan word om ’n wydverspreide uitbraak te voorkom.
37
Die eerste teken
van cholera is
waterige diarree in
’n persoon wat meer
as vyf jaar oud is.
Die doeltreffendste
behandeling is om
die persoon met ’n
elektrolietoplossing
te rehidreer.
Jou grootste
bekommernis behoort
die voorkoming
van cholera te
wees. Cholera breek
dikwels uit waar
vuil water ons
huise binnedring –
veral wanneer dit
deur menslike
ontlasting (afval)
besoedel word.
Was alle voedsel met water wat soos volg
gesuiwer is: Voeg 1 teelepel bleikmiddel by
20 liter water; laat dit oornag staan. Moenie
dat siek mense aan voedsel vat wat deur
ander geëet moet word nie.

Malaria
Ek en my vrou
gaan later
hierdie maand
ons familie in
Mpumalanga
besoek en ons
sien regtig uit na
die uitstappie.
Enige persone wat hierdie gebiede vir die
eerste keer besoek, of na ’n lang afwesigheid,
moet ses weke voordat hulle die gebied
binnegaan tablette teen malaria neem.
Duisende mense sterf elke jaar as gevolg van malaria, veral kinders jonger as vyf. Kinders
onder vyf en swanger vroue moet versigtig wees. Die regering se program teen malaria bestaan
daaruit om huise met insekdoder te bespuit.
Om ’n aborsie te kry
Het jy geweet die
laeveldstreek van
Mpumalanga is ’n
hoërisikogebied vir
malaria? Ander
malariagebiede is
die Limpopo en die
noordoostelike dele
van KwaZulu-Natal.
Malaria word deur muskiete oorgedra.
Maak seker dat jy snags muskietnette
gebruik, vermy gebiede met staande water
en dra lang moue, veral in die aand.
Die Wet op Keuse oor die Beëindiging van Swangerskap gee vir elke vrou die vryheid om te
kies om ’n vroeë, veilige en wettige beëindiging van swangerskap te hê.
Hierdie wet maak dit vir jou makliker om in jou eerste twaalf weke van swangerskap ’n
aborsie te kry. Spesiale regverdiging word benodig om van die dertiende tot die twintigste
week ’n aborsie te kry, soos dat die swangerskap ’n bedreiging vir die ma se gesondheid is,
of dat die swangerskap die gevolg van ’n verkragting is. Beëindiging van swangerskap ná
die twintigste week word net in baie seldsame omstandighede toegelaat.
Onthou dat:
● Slegs die toestemming van die vrou wat die aborsie wil hê, benodig word.
● Dit die Staat se plig is om voor en ná die aborsie berading te voorsien.
● Kinders onder die ouderdom van agtien eers hulle ouers, familie en vriende moet
raadpleeg voordat hulle met ’n aborsie voortgaan. Hulle kan egter nie hulle reg ontsê
word om hulle swangerskap te beëindig nie.
38 Afrikaans

Afrikaans
Eise en verhaalreg
Die Nasionale Wet op Gesondheid sê dat elke openbare hospitaal
of kliniek duidelike prosedures moet hê vir mense om te volg as hulle
’n klag wil lê. As jy nie seker is wat die prosedures is nie, vra by die
hospitaal. Hulle word volgens wet verplig om die prosedure aan jou te
verduidelik. Jy kan ook die Raad vir Gesondheidsberoepe van Suid-
Afrika (RGBSA) nader.
Die RGBSA doen ondersoek en reageer op klagtes teen
gesondheidsbeamptes, ongeag of hulle privaat of by die Staat in diens
is. Omdat dit gratis en toeganklik is, moet jy die RGBSA nader as jy ’n
wettige klag het.
Die klag moet op skrif wees en dit moet die volgende besonderhede
bevat:
1. Jou naam en die naam van die persoon teen wie die klag is.
2. Die datum en plek van die voorval.
3. Hoe die voorval plaasgevind het.
4. Die geskiedenis van die klag.
Provinsie
39
EISE &
VERHAALREG
Kontakbesonderhede:
Posbus 205
Pretoria, 0001
Tel: (012) 338 9300
Faks: (012) 328 5120
Het jy geweet? Tolvrye nommers is net gratis van ’n landlyn af.
Kontak die Departement van Gesondheid
Oos-Kaap Privaatsak X0038,
BISHO, 5605
Vrystaat Posbus 227,
BLOEMFONTEIN, 9300
Gauteng Privaatsak X399
PRETORIA, 0001
KwaZulu-Natal Privaatsak X9051,
PIETERMARITZBURG, 3200
Limpopo Privaatsak X9483,
POLOKWANE, 0700
Mpumalanga Privaatsak X11291,
NELSPRUIT, 1200
Noord-Kaap Privaatsak X5016,
KIMBERLEY, 8300
Noordwes Privaatsak X65
MMABATHO, 2735
Posadres Telefoonnommer Faksnommer
Wes-Kaap Privaatsak X9070
CAPE TOWN, 8000
0800 032 364 (040) 609 3892
0800 535 554 (051) 408 1566
0800 203 886 (012) 325 5526
(033) 395 2009 (033) 395 2258
0800 919 191 (015) 295 3840
0800 204 098 (013) 766 2494
(053) 387 5778 (053) 839 8215
(018) 397 9919 (018) 387 3008
(021) 483 3806 (021) 483 2744
Hulplyn vir Kinders met Kanker 0800 333 0555

5. Basiese Behoeftes
Wat is die nut daarvan om te weet ek het ’n reg
op genoeg voedsel en skoon water, as ek nie goeie
voedsel kan bekostig nie en ek elke dag baie ver moet
loop om water te gaan haal?
Wat Sê die Wet?
Voedselsekerheid
Artikel 27 van die Grondwet gee vir alle burgers die reg op
voedsel, maar besef nie dat hierdie reg eers ’n werklikheid
word wanneer “voedselsekerheid” bestaan nie. Dit beteken
daar moet die volgende wees:
Voldoende, veilige, voedsame voedsel
Ons Grondwet sê dat almal
die reg op toegang tot
genoeg voedsel en skoon
water het en dat elke kind ’n
reg op goeie, basiese voeding
het. Tog weet ons dat
daardie reg vir baie mense
nog nie ’n werklikheid is nie!
REGTE EN
WETTE
● Elkeen moet genoeg voedsel hê om te oorleef
● Die voedsel se gehalte moet hoog genoeg wees om ’n persoon te help om ’n
gesonde lewe te lei.
Toegang tot voedsel
● Die regering hoef nie altyd voldoende voedsel aan almal te voorsien nie, maar
moet dit vir hulle moontlik maak om hulle eie voedsel te bekom.
● Die koste om genoeg voedsel van voldoende gehalte te bekom moet nie so
hoog wees dat dit vir ’n gewone mens onmoontlik raak om voedsel te koop nie.
● Die regering moet mense help wat dit nie kan bekostig om self voedsel te
koop nie.
Toegang tot water
Die Nasionale Waterwet bepaal landsburgers het die reg op toegang tot water
vir basiese menslike behoeftes en om die water-ekosisteem (die Reserwe)
aan die gang te hou. Goedkeuring deur die Departement van Waterwese of
’n Opvangsgebied se Bestuursagentskap (OBA) moet verkry word vir alle
waterverbruik. Vir meer inligting, kyk op bladsy 44.
40 Afrikaans

Program vir Huishoudelike Voedselproduksie
Afrikaans
Hierdie program help mense wat ernstig
beïnvloed word deur onsekerheid van
voedsel, d.w.s. mense wat nie daarop
kan staatmaak om van een dag na die
volgende genoeg te kry om te eet nie.
Dit fokus daarop om mense te leer hoe
om voedsel aan te plant, deur middel van
landboubeginpakke en gespesialiseerde
toerusting soos “kragskoffels”.
Geïntegreerde Voedingsprogram
Hierdie program word in hospitale en klinieke gebruik om wanvoeding van kinders te voorkom.
Die program voorsien Vitamien A-aanvullings aan moeders van pasgebore babas, suigelinge
en kinders, asook ’n verskeidenheid voedingsaanvullings vir mense wat TB en/of MIV/Vigs het.
Besoek jou plaaslike kliniek. Ma’s moet hulle kind se Pad na Gesondheid-kaart saamneem.
Nasionale Voedingsprogram vir Skole
Hierdie program voorsien befondsing vir voedingsprogramme by skole. Skole ontvang 80c per
leerder per dag. Daar is soms ook ekstra geld om die koste van die vervoer van voedsel na
die skole en die voorbereiding daarvan te dek. Begunstigde skole word uit armoedige gebiede
gekies, maar as gevolg van beperkte hulpmiddels, vind nie almal van hulle baat daarby nie.
Skole kan by die Departement van Onderwys ’n aansoekvorm kry.
41
DIENSTE &
PROGRAMME
In 2006 het die program 40 000 huishoudings sover gekry om voedsel
aan te plant; die doelwit in 2007 is om nog 62 000 huishoudings te
bereik. Die program fokus hoofsaaklik op jong mense en vroue, veral
die bestaande begunstigdes van die Voedselsekerheidsprojekte
en Nasionale Voedselnoodskema. Dit werk hoofsaaklik in landelike
gebiede, maar het stedelike gebiede ook ingesluit.
Gratis basiese munisipale dienste
Die regering is verbind tot die lewering van ’n basiese vlak van munisipale dienste aan alle
huishoudings. Dit is ’n grondwetlike plig van alle sfere van die regering om te verseker dat
alle Suid-Afrikaners ’n minimum standaard van diens ontvang. Gratis Basiese Dienste (GBD)
konsentreer tans op die armes as teikengroep. Hierdie dienste sluit gesubsidieerde dienste
in water, sanitasie, energie (elektrisiteit) en vullisverwydering in. Die regering se nasionale
en provinsiale departemente asook alle munisipaliteite probeer om die volgende vir elke
huishouding te voorsien: 6 kl. water per maand, 50 kWh elektrisiteit per maand, toegang tot
sanitêre geriewe en die verwydering van vullis.
Gratis basiese elektrisiteit
Die hoeveelheid gratis basiese elektrisiteit is 50 kWh per huishouding per maand vir ’n
netwerkenergiestelsel. Hierdie hoeveelheid elektrisiteit sal genoeg wees om basiese
beligting te voorsien, basiese waterverhitting deur ’n ketel te gebruik, basiese strykwerk
en toegang tot ’n klein swart-en-wit televisie.

Die Rol van Munisipaliteite
Plaaslike regering speel ’n belangrike rol in die vervulling van die sosiale, ekonomiese en
materiële behoeftes van gemeenskappe en die verbetering van hulle lewensgehalte.
Dit poog om:
● Demokratiese en verantwoordelike regering vir plaaslike gemeenskappe te verskaf
● Te reageer op die behoeftes van die plaaslike gemeenskap
● Dienste op volhoubare manier aan gemeenskappe te verskaf
● Gemeenskaps- en ekonomiese ontwikkeling te bevorder
● ’n Veilige en gesonde omgewing te bevorder
● Die betrokkenheid van gemeenskappe en gemeenskapsorganisasies in die sake van die
plaaslike owerheid aan te moedig
● ’n Kultuur van openbare diens en verantwoordelikheid by personeel te bevorder
● Verantwoordelikhede duidelik toe te wys sodat die sake van die plaaslike owerheid deeglik
bestuur word.
Met hierdie plaaslike doelwitte probeer die regering om ’n gesonde plaaslike omgewing te skep
waarin wondbare groepe ondersteun en beskerm word. Dit bring ook die regering en plaaslike
gemeenskappe nader aan mekaar.
42 Afrikaans

Volgens die huidige teikens vir dienslewering en groei is dit die doel van die Suid-Afrikaanse
regering om te verseker dat alle huishoudings teen 2014 toegang sal hê tot elke basiese diens,
naamlik:
Afrikaans
43
Water: Alle huishoudings moet
toegang hê tot skoon water aangelê
in pype tot by ’n punt 200 meter van
die huis af.
Sanitasie: Alle huishoudings
sal toegang hê tot minstens
’n geventileerde putlatrine op
die perseel.
Elektrisiteit: Alle huishoudings
moet aangesluit wees by die
nasionale netwerk.
Vullisverwydering: Alle
huishoudings se rommel moet
minstens een keer per week
verwyder word.
Behuising / Menslike Verblyf: Alle bestaande
informele nedersettings moet geformaliseer
wees deur middel van grondgebruikplanne
vir ekonomiese en gemeenskapsgeriewe
en met die voorsiening van permanente
basiese dienste.
Ander (onderwys, gesondheid, paaie,
vervoer, sport en ontspanning, straathandel,
parke, gemeenskapsale, ensovoorts):
Standaarde vir toegang tot alle ander
gemeenskaps-, regerings- en ekonomiese
dienste moet duidelik omskryf, beplan en
waar moontlik, toegepas wees in elke sektor
wat met munisipaliteite moet saamwerk
aan die ontwikkeling en toepassing van die
Geïntegreerde Ontwikkelingsplanne.

Waterlisensies
As jy water wil begin gebruik of jou bestaande
gebruik van water wil verhoog, sal jy waarskynlik
’n lisensie nodig hê om dit te doen. Lisensies
word benodig vir:
● Opberging van water
● Nuwe kommersiële boomplantasies
● Verhindering of omleiding van die vloei van ’n
rivier
● Deelname aan beheerde aktiwiteite
● Die stort van enige afval in enige waterbron
● Die stort van afval op ’n manier wat die
waterbron kan beïnvloed
● Die ontslae raak van verwarmde water
● Verandering aan die bedding, oewer, vloei of
eienskappe van enige waterbron
● Verwydering, storting, of ontslae raak van
water wat ondergronds gevind word, en
● Vir sekere ontspanningsgebruike.
As jy ’n lisensie nodig het om water te gebruik, sal jy aansoek moet doen by jou
Streekskantoor van die Departement van Waterwese. As ’n Opvangs-bestuursagentskap
in plek is, mag daardie amptenare in staat wees om die lisensie uit te reik. Lisensieaansoekvorms
kan afgelaai word van die webwerf Watergebruikregistrasie en Lisensiëring
(http://www.dwa.gov.za/Projects/WARMS/Registration/registration1.aspx) of skakel
0800 200 200.
Jou lisensie-aansoek kan enigiets van 3–12 maande neem om te verwerk, afhangende
van die aard van jou watergebruik en die moontlike impak wat dit mag hê. Aansoeke met
lae impak en hoë waarde vir die gemeenskap sal in die algemeen vinniger verwerk word.
Jy mag gevra word om meer inligting te gee, om die watergebruik te adverteer en om
belangstellende en geaffekteerde partye te nooi om kommentaar te lewer.
Kontak asseblief jou Streekskantoor van die Departement van Waterwese as jy onseker is of
jou gebruik van water ’n lisensie nodig het.
44 Afrikaans

Kontakbesonderhede vir die Departement van Waterwese
HEAD OFFICE POSTAL ADDRESS PHYSICAL FAX NO TEL NO
HOOFKANTOOR Posadres Straatadres
ADDRESS
Faksnommer Telefoonnommer
Generiese Kantoor Privaatsak X 313 Schoemanstraat 185, (012) 336 8664 0800 200 200
Generic Office Private Bag X 313 185 Schoeman (012) 336 8664 0800 200 200
Pretoria 0001 Pretoria
Pretoria 0001 Street, Pretoria
Hoofdirekteur: Streeks- Privaatsak X313 Schoemanstraat 185, (012) 326 3348 (012) 336 7500
Chief Director: Regional Private Bag X313 185 Schoeman (012) 326 3348 (012) 336 7500
koördinasie- en Pretoria 0001 Pretoria
Co-ordination and
Ondersteuning
Pretoria 0001 Street
Support
Pretoria
REGIONAL
STREEKSKANTORE
OFFICES
Oos-Kaap Privaatsak X7485
King Williams Town 5600
Vrystaat Posbus 528
Bloemfontein 9300
Gauteng Privaatsak X995
Pretoria 0001
KwaZulu-Natal Posbus 1018
Durban 4000
Mpumalanga Privaatsak X11259
Nelspruit 1200
Noordwes Privaatsak X5
Mmabatho 2735
Noord-Kaap Privaatsak X6101
Kimberley 8300
Limpopo Provinsie Privaatsak X9506
Polokwane 0700
Wes-Kaap Privaatsak X16
Sanlamhof 7532
Afrikaans
Eise en verhaalreg
Kontak die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie indien enige persoon
se reg op toegang tot voedsel en water ontsê word (kyk op bladsy 84).
Vir meer inligting oor die lewering van basiese dienste, kontak jou
plaaslike munisipaliteit.
45
(043) 604 5592 (043) 604 5402
(051) 430 8146 (051) 405 9000
(012) 392 1304 (012) 392 1303
(031) 336 2849 (031) 336 2861
(013) 759 7525 (013) 759 7310
(018) 384 2059 (018) 387 9547
(053) 831 4534 (053) 830 8804
(015) 295 2295 (015) 290 1215
(021) 941 6104 (021) 941 6100
EISE &
VERHAALREG

Koöperatiewe Regering en Tradisionele Sake
HEAD HOOFKANTOOR OFFICE Posadres Postal Address
Pretoria Private Privaatsak Bag 804 804
Pretoria 0001
PROVINCIAL
PROVINSIALE KANTORE
OFFICES
Oos-Kaap Privaatsak X0035
Bhisho 5605
Vrystaat Posbus 211
Bloemfontein 9300
Gauteng Privaatsak X86
Marshalltown 2107
KwaZulu-Natal Privaatsak X9078
Pietermaritzburg
3200
Mpumalanga Privaatsak X11304
Nelspruit 1200
Noordwes Privaatsak X2099
Mmabatho 2735
Noord-Kaap Privaatsak X5005
Limpopo
Provinsie
Hoofkantoor en Provinsiale Administrasies
Kimberley 8300
Mailstraat,
Privaatsak X9485
Polokwane 0700
Wes-Kaap Privaatsak X9083
Kaapstad 8000
Straadadres Physical Address Faks- Fax no Telefoon- Tel no
87 Hamilton Hamilton 87. Hoek van Hamilton- en
Proesstraat, Cnr Hamilton Pretoria and Proes Street, Pretoria
Tyamzashe-gebou, Phalo-laan,
Burgersplein, Bhisho
7de Verdieping, Lebohang-
gebou. Hoek van Markgraaff- &
St Andrewstraat, Bloemfontein
17de Verdieping, Corner House,
Foxstraat 63, Johannesburg
Langalibalele (Langmarkstraat) 330,
Natalia-gebou, Pietermaritzburg
Boulevard Gebou 7,
Riverside-park 6, Uitbr. 2, Nelspruit
1ste Verdieping, NWDC-gebou.
Hoek van Providentstraat &
University-rylaan, Mmabatho
Cecil Sussmanstraat 9,
Kimberley
Gebou van die Plaaslike Regering
en Behuising,
Markstraat 28, Polokwane
Kamer 4-05, ISM-gebou
Waalstraat 27, Kaapstad
nommer
(012) 334 0603 (012) 334 0600
(040) 635 0439 (040) 609 5243
(051) 405 4803 (051) 405 5719
(011) 836 9334
(011) 355 2108
(011) 355 6000
(011) 355 5000 /
5022
(033) 345 6432 (033) 395 2831
(013) 766 2494
(013) 766 8425
(018) 387 3000 /
(018) 384 1569
(053) 839 4917 /
(053) 831 2904
(013) 766 2641 /
(013) 766 6237
(018) 387 3008
(018) 387 6001 /
7902 / 7940
(053) 839 5100 /
(053) 830 9400
(015) 291 4808 (015) 295 3910 /
(021) 483 3421 /
(021) 483 8789
nommer
(015) 294 2000
(021) 483 4705 / 6
(021) 483 2342
46 Afrikaans

Metropolitaanse Munisipaliteite
MUNISIPALITEIT Posadres Straatadres Faksnr Telefoonnr
Buffalo City Die Munisipale Bestuurder
Afrikaans
Posbus 134
Oos-Londen 5200
Die Stad Kaapstad Privaatsak X9181
Die Stad Matlosana
Plaaslike
Munisipaliteit
Nelson Mandelabaai
Kaapstad 8000
Posbus 299
Klerksdorp
Posbus 116
Port Elizabeth 6000
Die Stad Tshwane Posbus 14013
Die Stad
Johannesburg
Lyttelton 0141
Posbus 1049
Johannesburg 2000
Ethekwini Posbus 1014
Ekhurhuleni
Metropolitaanse
Munisipaliteit
Durban 4000
Privaatsak X1069
Germiston 1400
Hoek van Oxford- & North-
straat, Trust Centre-gebou
Oos-Londen
Podium Blok, 6de
Verdieping, Burgersen-
trum, Hertzog-boulevard 12,
Kaapstad
Hoek van Braam Fischer-
rylaan & OR Tambostraat,
Klerksdorp
1ste Verdieping, Stadsaal,
Markplein, Goven Mbeki-
laan, Port Elizabeth
Pretoriusstraat 373,
Pretoria
Connel-kamer, 1ste
Verdieping, Metropolitan-
sentrum, Lovedaystraat 158,
Braamfontein
Stadsaal,
Weststraat, Durban
Burgersentrum,
Hoek van Cross- &
Queenstraat,
Germiston
47
(043) 743 1941 /
1688
086 103 090 /
(021) 400 1313
(043) 705 2000
0860 103 089 /
(021) 401 4701 /
(021) 400 1300
(018) 464 1780 (018) 487 8000
(041) 506 3431 (041) 506 555 /
3267 / 1911
(012) 323 5117 (012) 358 2111 /
7111 /
(012) 358 7911
(011) 339 5704 (011) 375 5555 /
(011) 871 7258
(011) 407 7557 /
7558;
Tolvry: 101 77
(031) 311 2111 0800 331 011 /
(031) 311 2000
(011) 820 4560 /
4570
Inbelsentrum:
0860 543 00
Noodgevalle:
(011) 458
0911 / 10177

Distriksmunisipaliteite
Provinsies & Dis-
triks-munisipaliteite
MPUMALANGA
Gert Sibande-
Distriksmunisipaliteit
Nkangala-
Distriksmunisipaliteit
(DC 31)
Ehlanzeni-
Distriksmunisipaliteit
(DC 32)
OOS-KAAP
Alfred Nzo-
Distriksmunisipaliteit
Amathole- Distriksmunisipaliteit
Cacadu-
Distriksmunisipaliteit
Chris Hani-
Distriksmunisipaliteit
OR Tambo-
Distriksmunisipaliteit
Ukhahlamba-
Distriksmunisipaliteit
Posadres Straatadres Faksnommer Telefoonnommer
Posbus 550
Secunda 2302
Posbus 437
Middelburg
1050
Posbus 3333
Nelspruit 1200
Privaatsak X511
Mount Ayliff 4753
Posbus 320
Oos-Londen 5200
Posbus 318
Port Elizabeth 6000
Posbus 7121
Queenstown 5320
Privaatsak X6043
Mthatha 5099
Privaatsak X102
Barkly-Oos 9786
Raadsgebou,
Louwrens Mullerstraat,
Secunda
Raadsgebou,
Hoek van Kerk-
straat & Wanderers-
laan, Middelburg
Bartilio-gebou,
Nelstraat 16, Nelspruit
Erf 140, Ntsizwastraat,
Mount Ayliff
Cambridgestraat 40,
Oos-Londen
Standard Bank-gebou,
Goven Mbeki-laan 32,
Port Elizabeth
Bellsstraat 15,
Queenstown
OR Tambo-Distriks-
munisipaliteitshuis,
Nelson Mandela-
rylaan, Mthatha
Hoek van Cole- &
Grahamstraat,
Barkly-Oos
(017) 634 1425 /
(017) 631 1607
(013) 249 2050 /
(013) 249 2000
(017) 620 3000 /
(017) 620 3143
(013) 249 2006 /
(013) 752 5346 (013) 759 8655
(039) 254 0033 /
0343
(039) 254 5000
(043) 742 0337 (043) 701 4000
(041) 508 7000 (041) 508 7111
(045) 808 4629 (045) 808 4606
(047) 532 6518 /
4166
(047) 501 6400 /
7000
(045) 971 0251 (045) 979 3000
48 Afrikaans

KWAZULU-NATAL
Amajuba- Distriksmunisipaliteit
Ilembe- Distriksmunisipaliteit
Sisonke- Distriksmunisipaliteit
Uthungulu-
Distriksmunisipaliteit
Ugu- Distriksmunisipaliteit
Umgungundlovu-
Distriksmunisipaliteit
Umkhanyakude-
Distriksmunisipaliteit
Umzinyzthi-
Distriksmunisipaliteit
Uthukela- Distriksmunisipaliteit
Zululand- Distriksmunisipaliteit
Afrikaans
Privaatsak 6615
Newcastle 2940
Posbus 1788
KwaDukuza
Stanger 4450
Privaatsak X501
Ixopo 5276
Privaatsak X 1025
Richards Bay
Posbus 33
Port Shepstone 4240
Posbus 3235
Pietermaritzburg
3200
Posbus 449
Mkuze
3965
Posbus 1965
Dundee 3000
Posbus 116
Ladysmith
3370
Privaatsak X76
Ulundi 3838
Eenheid B9356,
Afdeling 1, Amajuba-
gebou, Mainstraat,
Madadeni,
Newcastle
Huis Ilembe,
Mahatma Ghandi-
straat 59 / 61,
KwaDukuza,
Stanger
Mainstraat 40,
Ixopo
Huis uThungulu,
Krugerrand,
CBD Richards Bay
Cornerstraat 28,
Port Shepstone
176 / 242,
Langalibalele,
Pietermaritzburg
Harlingen Nr. 13433,
Kingfisherstraat,
Mkuze 3965
Princess Magogo-
gebou, Victoria-
straat 39, Dundee
Murchisonstraat 76,
Ladysmith,
3370
Nganganestraat 400,
Ulundi
49
(034) 314 3785 /
1264
(033) 342 5502 (033) 897 6700 /
0800 864 911
(035) 573 1809 (035) 573 8600
(034) 218 1940 (034) 219 1500
(036) 637 5608 (036) 638 5100
(035) 874 5591 /
(035) 874 5589
(034) 329 7200
(032) 437 9589 / 5 (032) 437 9300
(039) 834 1750 (039) 834 8600 /
8700
(035) 789 1409 (035) 799 2500
(039) 682 1720 (039) 688 5700
(035) 874 5500

LIMPOPO
Bohlabela-
Distriksmunisipaliteit
Capricorn-
Distriksmunisipaliteit
Mopani- Distriksmunisipaliteit
Sekhukhume -
Distriksmunisipaliteit
Vhembe- Distriksmunisipaliteit
Waterberg
Distriksmunisipaliteit
Posbus 116
Ladysmith
3370
Posbus 4100
Polokwane 0700
Privaatsak X9687
Giyani 0826
Privaatsak X8611
Groblersdal
Privaatsak X5006
Thohoyandou
Privaatsak X1018
Modimolle 0510
Murchisonstraat 76,
Ladysmith
Biccardstraat 41,
Polokwane
Ou Regerings-
gebou,
Giyani
Voortrekkerstraat 6,
Groblersdal
Ou Parlement-
Regeringskompleks,
Vendastraat,
Thohoyandou
Harry Gwalastraat,
Modimolle
(036) 637 5608 (036) 638 5100
(015) 291 4297 /
(015) 295 5356
(015) 294 1000
FRAUD: 0800 205 053
(015) 812 4301 (015) 811 6300
(013) 262 3688 /
5849
(013) 262 4364 /
7600
(015) 962 1017 (015) 960 2000
(014) 717 2931 /
3886
(014) 718 3300
50 Afrikaans

NOORDWES
Bojanala-Platinum-
Distriksmunisipaliteit
Dr Kenneth Kaunda-
Distriksmunisipaliteit
Boprima-
Distriksmunisipaliteit
/
Dr Ruth Segomotsi
Mompati-Distriksmunisipaliteit
Ngaka Modiri
Molema- Distriksmunisipaliteit
WES-KAAP
Kaapse Wynland-
Distriksmunisipaliteit
Sentraal-Karoo
Distriksmunisipaliteit
Eden- Distriksmunisipaliteit
Overberg-
Distriksmunisipaliteit
Weskus- Distriksmunisipaliteit
Afrikaans
Posbus 1993
Rustenburg 0300
Privaatsak X5017
Klerksdorp
2561
Posbus 21
Vryburg 8600
Privaatsak X2167
Mafikeng 2745
Posbus 100
Stellenbosch 7599
Privaatsak X560
Beaufort-Wes 6970
Posbus 12
George 6530
Privaatsak X22
Bredasdorp
Posbus 242
Moorreesburg 7310
Hoek van Beyers
Naude- & Fatima-
straat,Bhayat- rylaan, Rustenberg
Burgersentrum,
Patmorestraat,
Orkney 2620
De Kockstraat 21,
Vryburg
Hoek van Camoton-
straat & Eerstelaan,
Industriële Gebied,
Mafikeng
Alexanderstraat 46,
Stellenbosch
Donkinstraat 63,
Beaufort-Wes 6970
Yorkstraat 54,
George
Hoofstraat 155,
Hermanus / Lang-
straat 26, Bredasdorp
Langstraat 8,
Moorreesburg
51
(014) 592 6085 /
(014) 597 0306
(023) 342 8442 /
(021) 887 2271
(028) 313 0495 /
(028) 425 1014
0861 265 263 /
(021) 888 5100
(023) 414 1253 (023) 449 15000
(044) 874 6626 /
(044) 568 6164
(014) 590 4507 /
4500
(018) 473 2561 (018) 473 8009
(053) 927 2401 (053) 927 2222
(053) 927 2401 (053) 927 2222
(044) 803 1300
086 1234 777 /
(021) 425 1157
086 692 6113 (022) 433 8400

VRYSTAAT
Fezile Dabi-
Distriksmunisipaliteit
Lejweleputswa-
Distriksmunisipaliteit
Motheo-
Distriksmunisipaliteit
Thabo
Mofutsanayane-
Distriksmunisipaliteit
Xhariep-
Distriksmunisipaliteit
Posbus 10
Sasolburg 1947
Posbus 2163
Welkom 9460
Posbus 3677
Bloemfontein
9300
Privaatsak X810
Witsieshoek 9870
Privaatsak X136
Trompsburg 9913
Fezile Dabi
Distriks-
munisipaliteit-
gebou
John Vorster-
straat,
Sasolburg
Hoek van Jan
Hofmeyer- &
Tempeststraat,
Welkom
Provideaumea-
gebou,
Nelson Mandela-
rylaan 184,
Bloemfontein
Ou Parlement-
gebou,
Mampostraat 1,
Witsieshoek
Louwstraat 20,
Trompsburg
(016) 976 0769 (016) 970 8600 /
(016) 976 3047
(057) 353 3382 (057) 353 3094 / 5 /
8 / 9
(057) 916 8586
(051) 713 0461 (051) 713 9300 /
(051) 403 3714
(058) 713 0940 (058) 713 4485 /
(058) 718 1000 /
(058) 713 5846
(051) 713 0461 (051) 713 9300 /
(051) 403 3714
52 Afrikaans

NOORD-KAAP
Frances Baard-
Distriksmunisipaliteit
Johan Taolo
Gaetsewe-
Distriksmunisipaliteit
(Kgalagadi)
Namaqwa-
Distriksmunisipaliteit
Pixley ka Seme-
Distriksmunisipaliteit
/
Karoo- Distriksmunisipaliteit
Siyanda- Distriksmunisipaliteit
GAUTENG
Metsweding-
Distriksmunisipaliteit
Sedibeng-
Distriksmunisipaliteit
Wes-Rand
Distriksmunisipaliteit
Afrikaans
Privaatsak X6088
Kimberley 8300
Posbus 1480
Kuruman 8460
Posbus 5
Springbok 8240
Privaatsak X1012
De Aar 7000
Privaatsak X5039
Upington
Privaatsak
X10579
Bronkhorstspruit
1020
Posbus 471
Vereeniging 1930
Privaatsak X033
Randfontein 1760
Drakensberg-
laan 51,
Carterlen, Kimberley
Federale Mynbou-
straat 4,
Kuruman
Van Riebeeck-
straat, Springbok
Culvertstraat,
De Aar
Hoek van Hill- &
Le Rouxstraat,
Upington
Iridiumstraat 287,
Ekandustria
Hoek van Beacons-
field- & Lesliestraat,
Vereeniging
Hoek van Sesde-
& Parkstraat,
Randfontein
53
(053) 861 1538 (053) 838 0902 /
(053) 712 2502 (053) 712 1001 / 2 /
3 / 4
(027) 712 8040 (027) 712 8000
(053) 631 0891 /
(053) 631 2529
11
(053) 631 2529 /
(053) 0891 0896
(054) 337 2888 (054) 337 2800
(013) 933 3489 (013) 933 6500
(016) 455 2573 (016) 450 3000
(011) 412 3663 (011) 411 5000

6. Maatskaplike Ontwikkeling
Ek versorg my verstandelik gestremde ma,
wat reeds ’n pensioen ontvang. Die druk op
my is groot. Is daar enige hulp vir my?
Verwys na die Hulptoelae, bladsy 56
Ek het gestremd
geraak ná ’n
motorongeluk en
nou kan ek nie
werk nie. Is daar
hulp vir my?
Verwys na die Ongeskiktheidstoelae,
bladsy 56
Wat Sê die Wet?
Wat doen jy as jy finansiële hulp nodig het net om deur
die maand te kom? Of as jy opgesaal is met te veel
verantwoordelikhede? Byvoorbeeld, Sarah maak kinders groot
wat nie haar eie is nie en een van hulle is gestremd. Ander
mense het hul eie probleme ook ...
Artikel 27 van die Grondwet sê dat elke persoon die reg op toegang tot
bestaansbeveiliging het, insluitend maatskaplike hulp (toelaes) as hulle
nie in staat is om hulleself te onderhou nie. Die Wet op Maatskaplike
Bystand stel verskeie toelaes beskikbaar. Streng voorwaardes is van
toepassing, afhangend van die toelae.
Ek maak my eie en my suster se kinders
groot. Hoe gaan ek byhou?
Verwys na die Kinderonderhoudstoelae, bladsy 55
Verwys na die Pleegkindtoelae, bladsy 55
Ek is ernstig gestremd.
Albei my ouers werk,
maar dit is nog steeds
vir hulle ’n groot
las om vir hulp en
doktersrekeninge te
betaal. Is daar enige iets
vir my gesin?
Verwys na die Sorgafhanklikheidstoelae,
bladsy 57
REGTE EN
WETTE
54 Afrikaans

Afrikaans
TOELAES
Die Kinderonderhoudstoelae
Die Pleegkindtoelae
Hierdie toelae is vir
mense wat vir kinders
sorg wat nie hulle eie
is nie en wat deur ’n
Kinderhof aansoek
gedoen het om die
kind se pleegouers te
word.
Om pleegouers
te word, kontak ’n
maatskaplike werker
deur die Departement
van Maatskaplike
Ontwikkeling of
Kindersorgvereniging.
Hierdie toelae voorsien finansiële
steun aan die primêre versorger van
enige kind onder die ouderdom van
14, ongeag of die versorger die ouer of
enige ander persoon is.
● Om die toelae te kan ontvang,
moet die aansoeker se
inkomste, asook sy eggenote
s’n minder wees as ’n bepaalde
bedrag.
● Die kind en primêre versorger moet Suid-Afrikaanse
burgers wees en in Suid-Afrika woon.
55
DIENSTE &
PROGRAMME
● Jy mag nie aansoek doen vir meer as ses kinders wat
nie jou eie is nie, d.w.s. van wie jy nie die biologiese
ouer is nie.
Kontak SAAMS (Engels: SASSA) by 0800 60 10 11 om
uit te vind of jy kwalifiseer vir ’n Kindertoelae of nie.

Die Ongeskiktheidstoelae
Hierdie toelae bied finansiële steun aan mense wat as gevolg van liggaamlike of geestelike
ongeskikthede nie kan werk nie. ’n Toelae vir blywende ongeskiktheid word toegeken wanneer
die ongeskiktheid meer as ’n jaar sal duur en ’n toelae vir tydelike ongeskiktheid word toegeken
as die ongeskiktheid tussen ses maande en ’n jaar sal duur.
● Om die toelae te kan ontvang, moet die aansoeker se inkomste, sowel as dié van sy
eggenote, minder wees as ’n bepaalde bedrag.
● Die aansoeker moet ’n Suid-Afrikaanse burger wees en ten tye van die aansoek in Suid-
Afrika woon.
● Vroulike aansoekers moet van 18 tot 50 jaar oud wees en manlike aansoekers moet van
18 tot 64 jaar oud wees.
● Die aansoeker moet nie sorg by enige Staatsinstelling ontvang nie.
● Die aansoeker mag nie enige ander toelae ontvang nie.
Die Hulptoelae
Hierdie toelae is ’n bykomende toelae wat aan mense toegeken word wat reeds ’n
ouderdomstoelae, ongeskiktheidstoelae of oudstryderstoelae ontvang en wat nie vir hulleself
kan sorg nie.
● Hierdie toelae is vir mense wat voltydse versorging deur ’n ander persoon nodig het, as
gevolg van liggaamlike of geestelike ongeskikthede.
● Die aansoeker mag nie sorg ontvang in ’n Staatsinstelling of enige instelling wat ’n
subsidie ontvang nie.
Aansoekers om toelaes kan by hulle naaste Thusong-sentrum of Departement van
Maatskaplike Ontwikkeling aansoek doen. Vir meer inligting, kyk op bladsy 70.
56 Afrikaans

Die Sorgafhanklikheidstoelae
Hierdie toelae bied finansiële steun aan
mense wat vir kinders sorg wat ernstige
ongeskikthede het en wat voltydse versorging
nodig het. Hierdie mense kan ouers of
pleegouers wees of diegene wat deur die hof
as versorgers aangewys is.
● Die kind moet ’n Suid-Afrikaanse burger
wees. Pleegouers hoef egter nie Suid-
Afrikaanse burgers te wees nie.
● Beide die aansoeker en die kind moet
in Suid-Afrika woon.
● Die kind mag nie vir langer as ses
maande op ’n 24 uur-basis versorg
word in ’n instelling wat ten volle
befonds word nie.
● Die kind moet tussen een en agtien jaar
oud wees.
Maatskaplike Noodleniging
Dit is tydelike bystand vir mense in ’n krisis wat onmiddellike hulp nodig het.
Jy kan aansoek doen om Maatskaplike Noodleniging indien:
● jy wag vir ’n ander toelae om verwerk te word
● ’n ramp plaasgevind het, soos dat jou huis afgebrand het
● jy nie vir ’n toelae kwalifiseer nie, maar in ’n benarde situasie is
● jy nie in staat is om te werk nie, omdat jy medies ongeskik of siek is vir minder as ses maande
● die broodwinner in die gesin oorlede is of vir minder as ses maande tronk toe gestuur is
● jy nie onderhoud van jou kind se ander ouer af kan kry nie.
Toelaes wat verval het
Die betaling van ’n toelae kan gestaak word, maar jy kan by die Departement van Maatskaplike
Ontwikkeling aansoek doen dat dit teruggebring word. Toelaes kan om verskeie redes gestaak word:
● Verandering in jou omstandighede – opname in ’n Staatsinstelling wanneer die tydperk van
tydelike ongeskiktheid verstryk het, ens.
● Versuim om saam te werk wanneer jou toelae hersien word
● Versuim om die toelae vir drie agtereenvolgende maande te eis
● Afwesigheid van Suid-Afrika vir ses maande of langer.
Afrikaans
Kontak SAAMS by 0800 60 10 11
om uit te vind of jy kwalifiseer vir ’n
Toelae vir Versorgingsafhanklikheid
of nie.
57
•

Hoe om om enige toelae aansoek te doen
Jy sal die volgende nodig hê:
Jou staafgekodeerde identiteitsdokument, asook dié
van jou man of vrou as jy getroud is.
● Bewys van jou huwelikstaat; huweliksertifikaat,
egskeidingsbevel of sterftesertifikaat van gade
indien hy of sy oorlede is.
● Die kind se geboortesertifikaat indien die
toelae vir ’n kind is.
● ’n Doktersertifikaat indien jou toelae vir
ongeskiktheid is.
● Bewys van jou of jou gade se mees onlangse
inkomste, of ’n beëdigde verklaring indien jy
werkloos is.
Hoe om aansoek te doen:
● Indien jy te oud of te siek is om
aansoek te doen, kan ’n familielid
namens jou aansoek doen.
● Jy sal gevra word om ’n vorm in te vul.
Wanneer dit voltooi en ingehandig is,
sal jy ’n kwitansie ontvang. Dit is jou
bewys van die datum waarop jy aansoek
gedoen het.
● Indien jou aansoek goedgekeur word, sal
jy betaal word vanaf die dag waarop jy
aansoek gedoen het. Jy kan in kontant
betaal word, wat deur jouself afgehaal
word of deur iemand wat jy aangewys
het om dit vir jou te gaan haal. Hierdie
persoon word jou gevolmagtigde genoem.
● Indien jy nie ’n gevolmagtigde het nie,
moet die Staat iemand aanwys om dit
vir jou af te haal.
● Jy kan kies dat die toelae in jou
bankrekening inbetaal word, of na jou
naaste poskantoor toe gestuur word
waar jy dit kan gaan haal.
● Indien jou aansoek nie goedgekeur
word nie, moet die Departement
van Maatskaplike Ontwikkeling op skrif
verduidelik waarom nie. Jy het die reg
om teen ’n weiering te appelleer. Jy
moet binne 90 dae vanaf die weiering
jou appèl by jou Provinsiale Minister vir
Maatskaplike Ontwikkeling aanteken.
(Verwys na die Wet op die Bevordering
van Administratiewe Reg, die “PAJA” op
bladsy 10.)
58 Afrikaans

Bedrog met Maatskaplike Toelaes
Hierdie soort bedrog beteken
om voor te gee om iets te
wees wat jy nie is nie. Bedrog
is ’n misdaad waarvoor jy
gevangenisstraf kan kry, bv.
deur ’n ongeskiktheidstoelae te
eis wanneer jy wel kan werk,
of deur in meer as een area
pensioen te eis.
Indien jy ’n toelae ontvang
waarop jy nie geregtig is nie,
sal jy dit aan die regering
moet terugbetaal. Indien die
Departement van Maatskaplike
Ontwikkeling besluit dat jy
nie geweet het dat jy nie
daarop geregtig was nie,
moet die maatskaplike toelae
gekanselleer word; so nie sal dit
as bedrog beskou word.
Dit is jou plig om enige bedrog
waarvan jy bewus is in verband
met maatskaplike toelaes aan
te meld. Toelaebedrog kos die
Staat elke jaar miljoene en
dit neem geld in beslag wat
andersins beskikbaar sou wees
vir diegene wat dit nodig het.
Wat is SAAMS?
Die Suid-Afrikaanse
Agentskap vir
Maatskaplike Sekerheid
(SAAMS (Engels:
SASSA)) sien toe dat
toelaes doeltreffend en
bekwaam uitbetaal word.
Dit het stelsels in plek
om bedrog te voorkom
en begunstigdes se
inligting te beskerm en
daar is swaar boetes
vir personeellede wat
mense omkoop of hulle
laat omkoop in verband
met dienste.
Vir navrae oor toelaes of toelaebedrog, kontak die SAAMS se Inbelsentrum: 0800 601 011
Afrikaans
Moenie by toelaebedrog betrokke raak nie – die boete is hoog.
59

Wanneer Xolani dronk is, maak die lewe
se spanning hom aggressief en dan
slaan hy vir Patricia, sy vrou.
Een van die moeilikste dinge vir ’n
mishandelde persoon is om stappe te doen
om uit sy of haar situasie weg te kom.
Dit is gedeeltelik omdat jare van
mishandeling ons selfvertroue en ons geloof
in die toekoms kan knak. As jy in hierdie
situasie is, moet jy jouself oortuig dat jy nie
waardeloos en hulpeloos is nie en dat ’n
beter lewe wel moontlik is.
Huwelike en Gesinne
’n Huwelik is veronderstel om geluk en
kameraadskap mee te bring, maar dit is vir baie
mense nie die geval nie. Liggaamlike, verbale en
seksuele mishandeling vernietig baie gesinne. Daar
is egter wette om beide mans en vrouens, asook
kinders, teen mishandeling te beskerm.
Gesinsgeweld: Wat Sê die Wet?
Wet op Gesinsgeweld
MAATSKAPLIKE
ONTWIKKELING
Patricia het al hieraan gewoond geraak. Omdat
sy dit aanvaar, het haar kinders begin dink dis
maar reg as mans aan vrouens slaan.
Dit is nooit reg vir enige iemand om sy of
haar maat te slaan nie. Dit word liggaamlike
mishandeling genoem. Daar is ander vorms van
mishandeling ook en dit is alles onaanvaarbaar
en teen die wet.
Hierdie Wet is goedgekeur om die baie individue en gesinne te beskerm wat onder liggaamlike,
verbale en/of seksuele mishandeling in hulle eie huise gebuk gaan. Al hierdie vorme van
mishandeling word gesinsgeweld genoem.
Die Wet voorsien stappe wat slagoffers kan doen om hulleself te beskerm en dit bied duidelike
riglyne vir die polisie wanneer hulle gesinsgeweld hanteer.
Die mishandeling gaan
gewoonlik voort tot die
mishandelde persoon
aktief raak om haarself
en haar kinders te help
– soms totdat iemand
sterf. Tree op voordat
dit te laat is.
60 Afrikaans

Ek wil nie hê my
kinders moet
iemand mishandel
of self mishandel
word nie. Ek is
bekommerd en ek
weet nie wat om
te doen nie!
Domestic violence does not only mean acts of violence by men towards women.
It includes acts commited by adults towards their parents, abuse in same sex
relationships, abuse of children and abuse of men by women.
Volgens die Wet op Gesinsgeweld, sluit gesinsgeweld die volgende in:
● liggaamlike, seksuele, emosionele, sielkundige of ekonomiese teistering;
● skade aan eiendom;
● bekruipery;
● betreding van ’n ander persoon se eiendom sonder hulle toestemming; en
● enige ander onregmatige of beherende gedrag wat skade aan ’n persoon se gesondheid of
veiligheid veroorsaak.
Afrikaans
Gesinsgeweld: Dienste
’n Goeie beginpunt is om te weet
wat jou regte is. Daar is ook
baie organisasies en individue
wat jou kan help. Moenie in
stilte swaarkry nie!
61
As sy nie so ’n ongehoorsame
vrou was nie, sou dit
nie vir my nodig gewees het
om daardie dinge aan haar
te doen nie!
Wat om te Doen: Doen aansoek om ’n Beskermingsbevel
Om aansoek te doen om ’n Beskermingsbevel, gaan na die naaste Landdroshof. ’n
Beskermingsbevel is ’n bevel van die hof aan die misbruiker wat hom of haar waarsku om op te
hou om jou te mishandel, of onmiddellik in hegtenis geneem te word.
Neem die Beskermingsbevel na die Kantoor van die Balju of na die polisiestasie wat die naaste
aan jou huis of werk is. Lê jou verklaring by die polisiestasie af en gee vir die polisie jou
Beskermingsbevel. Maak seker dat jy die naam neerskryf van die polisiebeampte vir wie jy die
Beskermingsbevel gee, asook sy of haar magsnommer. Dit help jou om die bevel op ’n later
stadium op te spoor.
Die polisie neem dan die Beskermingsbevel na die misbruiker. Dit word die Betekening van die
Beskermingsbevel genoem. Dit is die polisie te plig om die Beskermingsbevel op die misbruiker te
beteken, d.w.s. hulle kan jou nie vra om dit te doen nie.
Om te bewys dat die misbruiker die Beskermingsbevel ontvang het, sal die polisie ’n Opgawe van
Diens of Bewys van Diens uitreik. Tref reëlings om dit by die polisie te gaan haal en neem dit dan
so gou as moontlik terug na die Landdroshof. Sodra die Klerk hierdie dokument het, sal die Hof vir
jou ’n Lasbrief vir Arres van die misbruiker gee. Bêre dit op ’n veilige plek. Dit moet gebruik word
as die misbruiker die oortreding herhaal. Hy kan onmiddellik gearresteer word as dit gebeur.
Enige iemand, insluitend ’n kind, kan aansoek doen om ’n Beskermingsbevel vir iemand anders.
Beskermingsbevele word te eniger tyd uitgereik – insluitend openbare vakansiedae, naweke en ná
kantoorure.

Die polisie se reaksie
Die polisie word verplig om met respek aan slagoffers van mishandeling gehoor te gee. Hulle
moet na jou luister, jou help en jou van jou opsies in kennis stel sonder om jou te beledig of te
blameer. Wanneer jy gesinsgeweld aanmeld, het jy die reg om:
● die voorval in die taal van jou keuse aan te meld
● jou verklaring in privaatheid te gee en nie in die teenwoordigheid van die misbruiker of die
publiek nie.
Die polisie moet:
● Die klag in die Voorvalregister aanteken as bewys dat die saak aangemeld is.
● ’n Kopie van die Beskermingsbevel hou en alle daaropvolgende klagtes of arrestasies
opteken.
● Die slagoffer na sy of haar huis vergesel en hom of haar help om persoonlike besittings te
gaan haal.
● Die perseel deursoek en enige vuurwapens en/of gevaarlike wapens konfiskeer.
● As die slagoffer in gevaar is, kan hulle die misbruiker onmiddellik arresteer, sonder ’n lasbrief.
● Die slagoffer help om mediese hulp, skuiling en berading te kry en hom of haar inlig van
ander dienste wat beskikbaar is.
Wat om te doen as ’n misbruiker ’n Beskermingsbevel verontagsaam:
● As ’n misbruiker ’n Beskermingsbevel verontagsaam, gaan onmiddellik na die polisie toe en
lê ’n verklaring af.
● Gee vir die polisie die Lasbrief vir Arres wat aan jou uitgereik is toe jy om die
Beskermingsbevel aansoek gedoen het.
● As jy in onmiddellike gevaar is, sal die polisie die misbruiker arresteer en hom in ’n sel
aanhou tot hy die volgende dag voor die hof verskyn. So nie, as daar nie onmiddellike gevaar
is nie, sal hy ’n kennisgewing ontvang om die volgende dag voor die hof te verskyn.
Eise en verhaalreg
As ’n polisiebeampte ongeskik of onbeleef is, jou blameer, jou
verkleineer of in enige ander opsig nalaat om jou saak na behore
te hanteer, kan jy dit aan die Stasiekommissaris by die toepaslike
polisiestasie rapporteer.
Die klag sal in ’n klagteregister aangeteken word. Die Stasiekommissaris
sal dissiplinêre stappe teen die polisiebeampte neem.
Ek wil ’n
verkragting
aanmeld.
Wel, kyk hoe is jy
aangetrek, ek is nie
verbaas nie!
EISE &
VERHAALREG
As jy nie tevrede is met die manier waarop die klag hanteer word nie, kan jy die saak by die
Gebiedskommissaris rapporteer en as jy nog nie
tevrede is nie, kan jy ’n klag by die Provinsiale
Kommissaris lê. Jy kan ook die saak by die
Onafhanklike Klagtedirektoraat (OKD) aanmeld.
Hulle sal ’n verslag oor jou klag na die SAPD se
Hoofkantoor stuur en jou inlig oor die stappe wat
teen die betrokke beampte geneem word.
Die OKD kan
gekontak word by
012 392 0400.
SAPD se Diensevaluasie 0860 13 0860
Skakel die SAPD se
Diensevaluasie om swak
polisiediens aan te meld.
62 Afrikaans

Kindersorg: Wat Sê die Wet?
Wet op Kindersorg
Hierdie Wet maak voorsiening vir spesiale Kinderhowe en die
aanwysing van welsynsbeamptes. Dit skryf ook die wet vir
aanneming en pleegsorg voor en sit die stappe uiteen wat gedoen
moet word wanneer ’n kind sorg nodig het.
Volgens die Wet het ’n kind sorg nodig indien hy of sy onder die
ouderdom van agtien jaar is en:
● nie ouers het nie (of die ouers nie gevind kan
word nie);
● weggegooi is of sonder sorg is;
● nie deur die ouers of voog beheer kan word
nie;
● in omstandighede woon wat skade aan sy of
haar welstand kan doen;
● in ’n toestand van geestelike of liggaamlike
verwaarlosing is;
● liggaamlik, emosioneel of seksueel mishandel
word; en
● aan wanvoeding ly.
Die Wet sê ook dat dit onwettig is om ’n kind te
mishandel of toe te laat dat ’n kind mishandel
word. As jy vermoed dat daar mishandeling
is, moet jy ter wille van die kind iets sê. As jy
nie die ouers regstreeks wil nader nie, kontak
jou naaste Departement van Maatskaplike
Ontwikkeling (kyk op bladsy 70) en hulle sal ’n
maatskaplike werker stuur om die probleem te
ondersoek. Kwesbare kinders het bure nodig wat
omgee, sê dus iets!
Kindersorg: Dienste
Waar ouers of voogde nie hulle pligte nakom nie en kinders sorg nodig
het, moet die Staat intree en óf die ouers help, óf die kind by die ouers of
voogde wegneem. Dit word kinderbeskermingsdienste genoem.
Kinderbeskerming kan deur ’n maatskaplike werker, polisiebeampte of
’n gemagtigde dienaar van die wet uitgevoer word, wat ’n kind wat sorg
nodig het na ’n plek van veiligheid mag neem.
’n Kinderhof sal hierna besluit wat die beste vir die kind is. Die hof
kan beveel dat die kind na sy of haar ouers teruggestuur word (onder die toesig van
’n maatskaplike werker) of dit kan opdrag gee dat die kind in pleegsorg geplaas word of na ’n
kinderhuis gestuur word. Die hof kan ook die ouers of voog beveel om tot die kind se onderhoud
by te dra.
Afrikaans
Kinderlyn se Hulplyn 0800 055 555
63
REGTE EN
WETTE
My bure se kind huil die hele tyd en ek
vermoed dat iets verkeerd is, maar ek wil
nie inmeng nie.
DIENSTE &
PROGRAMME

ONDERHOUD
Ek is lief vir my kinders, maar ek sien nie
waarom ek vir daardie vrou geld moet gee nie!
Sy het ’n ander kêrel en ek weet sy sal net die
geld mors. En sy laat my buitendien nooit eers
toe om my kinders te sien nie! Waarom moet ek
geld betaal en nie eers toegelaat word om die
kinders te sien nie?
Onderhoud: Wat Sê die Wet?
Wet op Onderhoud
Die Wet op Onderhoud bepaal dat ’n kind onderhou of gesteun
moet word deur:
Pete is Xolani en Patricia
se buurman. Hy is nooit
getroud nie, maar hy het
kinders. Sy gewese meisie
wil nie toelaat dat hy sy
kinders sien nie en hy mis
hulle. Maar hy wil nie vir
hulle onderhoud betaal nie.
Situasies soos dié kom algemeen
voor. Die wet sê dit maak nie
saak wat die verhouding tussen
die ouers is nie, albei ouers het
’n plig om in al die behoeftes van
hulle kind te voorsien.
Sy of haar ouers, of hulle getroud is of nie;
Sy of haar grootouers as die kind se ouers met mekaar getroud was.
EISE &
VERHAALREG
Wanneer ouers uitmekaar gaan, het die ouer wat nie saam met die
kinders woon nie en wat ’n inkomste het, ’n plig om tot die kinders se welstand by te dra.
Hoe word onderhoud betaal?
Indien ouers nie self oor die finansiële reëlings kan besluit nie, kan die ouer wat saam met
die kinders woon na ’n onderhoudshof toe gaan om onderhoud van die ander ouer af te
kry. Die onderhoudshof sal al die feite ondersoek en besluit hoeveel die afwesige ouer elke
maand moet betaal.
Ouers moet aanvaar dat hulle plig om onderhoud te betaal niks te doen het met hulle
siening van die ander ouer se sedelike beginsels of ouerskapvaardighede nie. Selfs as die
ander ouer in nog ’n verhouding betrokke raak, of nie toelaat dat jy die kinders sien nie,
moet jy steeds onderhoud betaal.
Enige een van die twee ouers kan aansoek doen om die bedrag te laat verander indien
hulle omstandighede verander.
64 Afrikaans

Onderhoud: Dienste
Vir meer inligting oor onderhoud en verwante sake, kontak die Departement van Justisie en
Grondwetlike Ontwikkeling by 012 315 1111.
Afrikaans
Onderhoud moet
gebruik word om die
kind se lewenskoste te
dek.
Dit sluit in: Klere Onderwys ’n Huis
Enige familielid, ongeag sy of haar ouderdom, kan enige familielid
vra vir hulp of om hom of haar te onderhou, op voorwaarde dat:
● Die familielid wat onderhoud eis nie in staat is om homself of
haarself te onderhou nie.
● Die familielid van wie onderhoud geëis word in staat is om die
onderhoud te bekostig.
Watter uitgawes kan geëis word?
65
DIENSTE &
PROGRAMME
Jy kan onderhoud eis wat benodig word om die kind van ’n behoorlike lewe te voorsien.
Dit sluit voedsel, klere, verblyf en skoolgeld in. Ander uitgawes kan ook geëis word. Jy
kan byvoorbeeld vra dat die kind op die ander persoon se mediese fonds geregistreer
word. Die hof sal vir albei partye vra om bewyse van hulle uitgawes te voorsien.
Betaling van Onderhoud
Die hof kan beslis dat ’n persoon op een van hierdie maniere onderhoud betaal:
Skuldbeslagorder: Die maatskappy by wie die persoon in diens is trek die geld direk van
die werknemer se salaris af en betaal dit in die ander ouer se rekening in.
Kontantbetaling: Die persoon kan gelas word om die kontant maandeliks by die hof te betaal.
Direkte betaling in ’n bankrekening: Die hof
kan gelas dat die persoon die geld in die ander
persoon se bankrekening deponeer.
Ek moet onderhoud betaal
ongeag of ek my kinders
sien of nie. Maar ek het ook
’n reg om deel van hulle
lewens te wees.
Indien die onderhoudsgeld nie op die
spesifieke datum betaal word nie, moet die
onderhoudsbeampte vinnig in kennis gestel
word omdat stappe net gedoen sal word
indien die ontvanger ’n klag lê en ’n beëdigde
verklaring aflê.
Vaders het wel regte. Die Wet op Natuurlike
Vaders van Buite-egtelike Kinders beskerm
die regte van ongetroude vaders. Dit gee vir
hulle die reg om vir toesig en voogdyskap
oor hulle kinders aansoek te doen. Vaders
kan hulle kinders aanneem en hulle het
sekere regte oor hulle kinders se van.

Die Gesinsadvokaat
Wanneer ’n gesin as gevolg van egskeiding of sterfte uitmekaar gaan, kry kinders dikwels die
swaarste. Baie gesinne vind baat by deskundige raad, wat al die partye oor hulle regte kan inlig
en ’n aanvaarbare skikking kan bewerkstellig. Die Gesinsadvokaat is so ’n persoon.
Die Gesinsadvokaat is ’n amptenaar van die hof wat in diens van die Departement van Justisie
is. Hy of sy luister na albei kante van die storie, voer onderhoude met die kinders, verduidelik
al die opsies wat beskikbaar is, verduidelik die regte van albei partye en doen aanbevelings by
die hof.
Alle sake wat met egskeiding, toesig, voogdyskap en toegang
verband hou is sake vir die Gesinsadvokaat. Hy of sy help net
wanneer egskeidings nog nie gefinaliseer is nie en kan nie
tussenbeide tree wanneer die saak in die hof gefinaliseer is nie. Die
Gesinsadvokaat is ’n neutrale persoon wat as bemiddelaar optree,
raad gee, jou oor jou regte inlig en aanbevelings by die hof doen.
Hy of sy kan nie enige van die partye in die hof verteenwoordig of
as ’n getuie vir enige van die partye verskyn nie.
Om die dienste van ’n Gesinsadvokaat te bekom, kontak jou naaste
Gesinshof of Landdroshof.
Gesinsteundienste
Gesinsdienste word deur beide
regeringsorganisasies en
nieregeringsorganisasies (NRO’s)
gelewer. Dit sluit in:
● berading;
● huweliksvoorbereiding en -verryking,
en
● ouerskapprogramme.
Gesinne wat voor uitdagings soos
MIV/VIGS, huweliksprobleme en
ander probleme te staan kom moet
by die Departement van Maatskaplike
Ontwikkeling aansoek doen om die
ondersteuning te kry wat hulle nodig het.
Maar
ek wil
nie hê
hy moet
gaan nie
...
Alle probleme kan
opgelos word! Ek
het gedink ons s’n
is onmoontlik, maar
met berading en
ondersteuning het ek
besef daar is ’n lig
aan die einde van die
tonnel. Daar kan vir
jou ook wees.
66 Afrikaans

Behandeling vir middelmisbruik
Middelmisbruik beteken oormatige gebruik en afhanklikheid van enige verslawende middel, veral
alkohol of dwelmmiddels. In Suid-Afrika is dwelmverslawing ’n ernstige probleem wat gesinne
vernietig en, in sommige gevalle, mense se verstand vir altyd beskadig.
Hulp is beskikbaar. Bel jou naaste Departement van Maatskaplike Ontwikkeling en vra vir ’n lys
van al die behandelingsentrums naby jou. Die Suid-Afrikaanse Nasionale Raad vir Alkoholisme
en Afhanklikheid van Verdowingsmiddels (SANRA) is een van die organisasies wat kan help.
Afrikaans
Wet op Ouer Persone
SANRA 24-uur Verslawingshulplyn (082) 264 7000
Ouer Persone
Ons Grondwet lê die grondslag
vir ’n samelewing wat op
respek vir elke individu
gebaseer is. Ons moet hierdie
waarde ernstig opneem en
dit aan ons kinders leer. Ouer
persone is net soveel deel van
die samelewing as wat jong
mense is en hulle moet met
respek behandel word.
Wat Sê die Wet?
Ouer persone het dieselfde regte as dié wat in die Verklaring van
Regte vervat is en hulle het boonop ook die reg om:
REGTE EN
● Aan gemeenskapsdienste deel te neem op ’n manier wat by hulle
belangstellings en vermoëns pas.
WETTE
● Deel te neem aan die maak van beleide wat hulle regstreeks beïnvloed.
● Aan programme tussen generasies deel te neem.
● Aan bedrywighede deel te neem wat ’n inkomste genereer.
● In ’n omgewing te woon wat veilig en geskik vir hulle lewensfase is.
● Lewenstylopsies te hê wat hulle liggaamlike, geestelike en emosionele welstand sal
verhoog.
● So lank as moontlik by die huis te bly terwyl so 'n persoon gemeenskapsgebaseerde
sorg ontvang
● Enige beskikbare geleentheid te gebruik om hulle potensiaal te ontwikkel en by
gesins- en gemeenskapslewe baat te vind.
Vir inligting oor enige staatsdiens of -instelling, skakel 1020 tolvry
67

Mishandeling van ouer persone
Ouer persone is slagoffers van verskillende vorms van mishandeling. Ons
moet bewus wees van hierdie vorms en gevalle van mishandeling aanmeld
waar ons dit ook al teëkom.
● Liggaamlike mishandeling: Enige daad wat die besering of die afsterwe DIENSTE &
van ’n ouer persoon tot gevolg het deur die gebruik van enige fisieke
PROGRAMME
metodes, bv. klap, slaan, stamp, hardhandige hantering, sny en gebruik van
enige chemiese of fisieke beperkings, om verkeerde of te veel medikasie te
gee of enige daad wat besering, liggaamlike ongemak, oorverdowing of die dood veroorsaak.
● Seksuele mishandeling: Enige daad wat die uitbuiting van ’n ouer persoon tot gevolg het, vir die
doeleindes van seksuele of erotiese bevrediging sonder hulle volle kennis, begrip en toestemming.
● Sielkundige, emosionele en verbale mishandeling: Verlaging of vernedering van ’n ouer
persoon, wat sielkundige of emosionele skade tot gevolg het, bv. verwerping, afsondering of
verdrukking, om hulle van toegeneentheid en geestelike stimulasie te ontneem, ’n geswets,
bespotting of beskuldigings.
● Finansiële/Ekonomiese mishandeling: Die onwettige gebruik van ’n ouer persoon se toelae,
eiendom, waardevolle artikels of geld, sonder hulle toestemming of volle begrip van die gevolge.
● Verwaarlosing: Om nie sorg en die basiese noodsaaklikhede te voorsien wat vir liggaamlike en
geestelike welstand benodig word nie, bv. gebrek aan voedsel, hitte, skuiling, klere, medikasie en
emosionele steun.
● Skending van menseregte: Om ’n ouer persoon sy of haar regte te ontsê, soos respek vir
waardigheid, privaatheid, vryheid van denke, geloof, mening, spraak, uitdrukking en beweging.
Ons het almal ’n plig om ouer persone te beskerm teen ...
Liggaamlike mishandeling
Moet asseblief nie my
pensioengeld vat nie – dis al
wat ek het!
Seksuele mishandeling
Ekonomiese mishandeling Verbale en sielkundige mishandeling
Kan jy niks
reg doen
nie, jou
nuttelose
idioot?
Mishandeling van ouer persone is baie meer algemeen as wat baie mense besef. As jy vermoed dat
enige ouer persoon wat jy ken hanteer word soos hierbo genoem is, het jy ’n plig om jou kommer by
’n maatskaplike werker of by die polisie aan te meld. Kom ons maak ’n einde aan die mishandeling
van ouer persone.
“Stop Mishandeling van Ouer Persone” 0800 003 081 (slegs kantoorure)
68 Afrikaans

Ouer persone: Dienste
My seun het altyd geld
huis toe gebring, al het
ek geweet hy het nie
werk nie. Ek het selfone
en ander waardevolle
artikels in die huis gesien
wat ek geweet het hy
kan nie bekostig nie.
Afrikaans
Toelating tot ’n Ouetehuis
Die volgende persone kan aansoek doen om in ’n ouetehuis te woon:
● Ouer persone wat voltydse versorging in ’n ouetehuis nodig het.
● Persone wat ’n ouderdomstoelae ontvang.
● Vroue wat 60 jaar en ouer is, en mans wat 65 jaar en ouer is.
Die Ouderdomstoelae
Eise en verhaalreg
Belangrike telefoonnommers
Noodoproepe na die polisie 10111
Polisie se Maatskaplike Dienste, 24 uur-nommer 082 809 2277
Polisie se Geestelike Dienste, 24 uur 082 808 7478
SAPD Werknemerbystandprogram 086 010 3055
Selfone – alle netwerke 112
Inbelsentrum vir Veilige Skole 0800 454 647
Nasionale Misdaadvoorkomingseenheid (012) 421 8213
Nasionale Sekretariaat vir Veiligheid en Sekuriteit (012) 393 2500
69
DIENSTE &
PROGRAMME
’n Ouderdomstoelae is ’n maandelikse som geld aan ouer persone wie se inkomste onder ’n
bepaalde vlak is. Die inkomste en bates van die aansoeker en hulle gade word geassesseer
om te bepaal of hulle kwalifiseer, en op watter bedrag hulle geregtig is.
Dienste vir Verswaktes
Gemeenskapsdienste vir verswaktes voorsien basiese tuisgebaseerde verpleegsorg vir ouer
persone wat as gevolg van ouderdom nie na hulleself kan omsien nie. Die volgende persone
kan aansoek doen:
● Ouer persone wat as gevolg van geestelike of liggaamlike ongeskiktheid voltydse hulp
nodig het.
● Diegene wat in ’n ouetehuis is wat nie ’n subsidie ontvang nie.
● Persone wat ’n ouderdomstoelae ontvang.
● Vroue wat 60 jaar en ouer is en mans wat 65 jaar en ouer is.
EISE &
VERHAALREG
Ek het gedoen wat ek geweet het ek moes doen – ek
het die polisie gebel en hom laat arresteer. My seun
was ’n misdadiger. Ek het hom gestop voordat hy
erger dinge gedoen het. Dit was moeilik, maar hoe
sal ons ooit ’n einde aan misdaad maak tensy ons
saam met die polisie werk?

Netwerk vir Geweld Teen Vroue (031) 304 6928
People Against Women Abuse (POWA) (011) 642 4345/6
Gesins- en Huweliksvereniging van Suid-Afrika (011) 975 7106
Sentrum vir die Studie van Geweld en Versoening / Traumakliniek (011) 403 5102
Traumasentrum vir Oorlewendes van Geweld en Marteling (021) 465 7373
Nasionale Netwerk vir Geweld Teen Vroue (012) 348 1231/2
Johannesburg se Voorligtingsentrum vir Ouers en Kinders (011) 484 1734/5/6
Noodlyn (Kaapstad) (021) 461 1111/3
Noodlyn (Johannesburg) (011) 728 1331
Noodlyn (Port Elizabeth) (041) 585 5581
KRISISSENTRUMS VIR SLAGOFFERS VAN VERKRAGTING
Kaapstad (021) 447 9762
Port Elizabeth (041) 484 3804
Pretoria (012) 342 2222
Pietermaritzburg (033) 394 4444
Durban se Advieskantoor vir Mishandelde Vroue (031) 262 5231
Netwerk van Geweld Teen Vroue (031) 304 6928
SAPD Stop Misdaad 0800 150 150
Hulplyn teen Korrupsie 0800 201 414
Kontak die Departement van Maatskaplike Ontwikkeling
Provinsie
Oos-Kaap Privaatsak X0039,
BISHO, 5605
Vrystaat Privaatsak X4424,
BLOEMFONTEIN, 9300
Gauteng Privaatsak X35
JOHANNESBURG, 2000
KwaZulu-Natal Privaatsak X27,
ULUNDI, 3838
Limpopo Privaatsak X9302,
POLOKWANE, 0700
Mpumalanga Privaatsak X11213,
NELSPRUIT, 1200
Noord-Kaap Privaatsak X5042,
KIMBERLEY, 8300
Noordwes Privaatsak X6,
MMABATHO, 2735
Wes-Kaap Privaatsak X9180
KAAPSTAD, 8000
Posadres Telefoonnommer Faksnommer
(040) 609 3400 c(040) 639 1928
(051) 405 4821 (051) 403 3578
(011) 355 7878 (011) 836 6533
(035) 874 3703 (035) 874 3710
(015) 290 9262 (015) 291 3355
(013) 766 3031 (013) 766 3463
(053) 839 5104 (053) 831 4917
(018) 387 5282 (018) 387 5402
(021) 483 3083 (021) 483 4783
Het jy
geweet?
Tolvrye
nommers is
net gratis van
’n landlyn af.
70 Afrikaans

Afrikaans
7. Die wêreld van werk
Ons het die reg op lewe,
voedsel, voldoende behuising,
goeie onderwys, ens. – maar
dit beteken vir baie van ons
niks nie, omdat ons nie werk
kan kry om al hierdie dinge
te steun nie!
Ons het werk nodig en
ons het vaardighede nodig
om daardie betrekkings te
bekom.
71
Patricia sê:
Ek soek al jare
lank werk. Dit is so
moeilik wanneer jy
nie baie vaardighede
het nie! Ek wens die
regering wil mense
soos ek help.
Die regering se rol in werkskepping is om wette te maak wat ekonomiese ontwikkeling
bevorder, en om vaardigheidsopleiding deur middel van leerlingskappe te bied.
Baie nie-regeringsorganisasies bied ook geleenthede om vaardighede te verbeter.
Ons moet van elke geleentheid gebruik maak om vaardighede te verwerf. Vir baie van ons is
die bestuur van ons eie onderneming die enigste manier waarop ons ooit in diens sal wees.
Wat Sê die Wet?
Die Wet op Arbeidsverhoudinge
Die Nasionale Wet op Vaardigheidsontwikkeling
Die doel van hierdie Wet is om seker te maak
dat alle Suid-Afrikaners meer produktief word
deur onderwys en opleiding in die werkplek
beskikbaar te stel. Dit moedig werkgewers aan
om werknemers van werkservaring te voorsien
asook geleenthede om meer vaardighede aan
te leer, en dit moedig werkgewers aan om
werklose mense in diens te neem.
REGTE EN
WETTE
Hierdie Wet:
● Bepaal hoe vakbonde moet funksioneer en gee spesifieke wette oor werkstaking.
Alle werknemers het die reg om ’n vakbond te vorm of by een aan te sluit, om aan die
bedrywighede van die vakbond deel te neem en om te staak. Daar is egter reëls wat bepaal
hoe sulke bedrywighede uitgeoefen moet word.
● Dit moedig werknemers aan om deur middel van werksplekforums ’n sê in besluitneming te hê.
● Dit moedig die oplossing van geskille in die werkplek aan.
● Dit bring die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA) op die been, om
geskille op te los.
● Dit bring die Arbeidshof en Arbeidsappèlhof op die been.

Wet op Basiese Diensvoorwaardes
Die volgende is teen die wet:
● om kinders onder die ouderdom van vyftien in diens te neem
● gedwonge arbeid
● om gesondheids- en veiligheidsbeskerming op enige manier te beperk
● om verlof vir gesinsverantwoordelikheid, kraam- en siekteverlof te beperk
● jaarlikse verlof van minder as twee weke, en
● om van werknemers te verwag om meer as 45 uur per week te werk.
Alle werkgewers wat meer as vyf werknemers het moet vir elke werknemer ’n skriftelike
beskrywing van die besonderhede van hulle werk (’n dienskontrak) gee.
Elke werknemer het die reg om:
● ’n klag by ’n arbeidsinspekteur of vakbond in te dien
● hulle dienskontrak met ’n ander persoon te bespreek
● te weier om enige instruksie na te kom wat in teenstelling met die Wet is
● enige rekord in verband met hulle indiensneming na te gaan, en
● ’n vakbondverteenwoordiger of arbeidsinspekteur te versoek om enige rekord na te gaan.
Arbeidsinspekteurs
Arbeidsinspekteurs help om hierdie Wet te monitor en toe te pas. Hulle mag enige werkplek
betree, sonder om vir die werkgewer te sê dat hulle ’n besoek beplan, solank dit op ’n redelike
tyd is. Hulle het nie ’n lasbrief nodig nie. Arbeidsinspekteurs het die bevoegdheid om enige
rekords te bevraagteken, na te gaan en te kopieer. Dit is teen die wet om te weier om vir ’n
arbeidsinspekteur samewerking te gee, of om vir hom of haar vals inligting te gee.
Voldoeningsbevele
Indien die arbeidsinspekteur dink dat ’n werkgewer nie ’n artikel van die indiensnemingswet
nakom nie, kan hulle óf dat die werkgewer instem om die wet te gehoorsaam, óf hulle kan ’n
voldoeningsbevel uitreik, wat vir die werkgewer ’n vasgestelde tydperk gee om daaraan te
voldoen. Die voldoeningsbevel moet aan beide die werkgewer gegee word asook enige
werknemers wat daardeur geraak word en dit moet in die werkplek vertoon word.
Arbeidsentrums
Arbeidsentrums hou ’n
register by van alle poste en
opleiding wat in ’n gebied
beskikbaar is en bring
werksoekers met hierdie
geleenthede in aanraking.
Hulle help mense ook
om projekte te begin wat
DIENSTE &
PROGRAMME
inkomste genereer. Soek na die Arbeidsentrum in jou
omgewing.
Om uit te vind waar jou naaste Arbeidsentrum is, blaai
na bladsy 76.
72 Afrikaans

Leerlingskappe
’n Leerlingskap is ’n leerprogram wat tot ’n kwalifikasie lei en deur werkgewers vir hulle
werknemers gereël word. Werklose mense kan ook by leerlingskappe baat vind deur by
hulle naaste Arbeidsentrum te registreer. Leerlingskappe kos niks en is ’n goeie manier om
vaardighede te verwerf.
Afrikaans
Hoe om by ’n leerlingskap aan te sluit
Besluit watter vaardighede jy wil hê
Die opleiding wat jy ontvang moet by jou belangstellings en vermoëns pas. As jy
werkloos is, registreer as ’n werksoeker. As jy nog nie in iemand se diens is nie,
registreer by jou naaste Arbeidsentrum as ’n werksoeker.
Vind werkgewers wat leerlingskappe bied
Werklose mense moet verskeie Sektorale Onderwys- en Opleidingsowerhede
(SOOO’e) kontak om uit te vind watter werkgewers leerlingskappe bied. Mense
wat werk het moet vir hulle toesighouer of vakbondverteenwoordiger vra of hulle
werkgewer leerlingskappe bied.
As ’n werkgewer nie leerlingskappe bied nie, moedig hulle aan om met een te begin.
Daar is finansiële belonings vir werkgewers wat leerlingskappe begin. Hulle kan by
die Departement van Arbeid meer daaroor uitvind.
Vind soveel as moontlik oor die leerlingskap uit
Jy moet die volgende uitvind:
● Wat van jou verwag sal word (sal jy byvoorbeeld in die aand moet studeer?).
● Watter kwalifikasie jy sal kry en op watter vlak die kwalifikasie sal wees.
● Watter soort toetse daar sal wees en wat sal gebeur as jy nie slaag nie.
● Of jy in staat sal wees om die klaskamer- en praktiese werk te hanteer.
● Of daar toekomstige bevordering of opleiding sal wees.
Elke werklose persoon moet ’n CV (Curriculum Vitae) hê
’n CV vertel vir potensiële werkgewers wie jy is en wat jou sterk punte is.
’n CV moet die volgende insluit:
● Persoonlike besonderhede: naam, geboortedatum, adres, ID-nommer
● Opvoeding: skool bygewoon, jaar en kwalifikasies
● Werksondervinding: vorige werkgewers, jou posbenaming en ’n beskrywing
van jou verantwoordelikhede daar
● Ander vaardighede: bestuurslisensie, rekenaarvaardighede
● Jou sterk punte/eienskappe wat jy aan ’n maatskappy kan bied: bv. goed met
spanwerk, neem inisiatief, goed met kliënteverhoudings, harde werker, entoesiasties –
dink aan eienskappe waarop jy klem kan lê om jouself te bemark (maar wees eerlik).
● Referente: name en besonderhede van mense wat deur jou potensiële werkgewer
gekontak kan word, om uit te vind watter soort werknemer jy is.
73

Eise en verhaalreg
Verwysing van ’n Geskil na die KVBA
Geskille oor werksomstandighede kan na enige
bedingingsraad of na die KVBA verwys word. ’n
Inspekteur sal die saak ondersoek en voldoening
deur die werkgewer gelas of, indien nodig, die geskil
na die KVBA verwys. Indien die geskil onopgelos
bly, sal dit na die Arbeidshof verwys word.
Die Hof kan die werkgewer beveel om in te willig en/
of om enige uitstaande bedrae te betaal wat aan ’n
werknemer verskuldig is.
Wat is Konsiliasie-Arbitrasie?
’n Konsiliasieverhoor is ’n proses waar ’n kommissaris (of ’n paneellid in die geval van
’n bedingingsraad of -agentskap) byeenkom met die partye in die dispuut om maniere
te ondersoek waarop ooreenkoms in die dispuut bereik kan word.
Die proses van konsiliasie-arbitrasie (kon-arb) besleg individuele onregverdige
arbeidspraktyke en onregverdige ontslag vinnig en regverdig. Die konsiliasieproses is
ongekompliseerd, goedkoop en ’n mens het nie ’n prokureur nodig nie.
Tydens ’n konsiliasievergadering mag die werkgewer persoonlik verskyn of verteenwoordig
word deur ’n direkteur, of ’n ander werknemer of ’n werknemersvereniging. Die
werknemer mag verteenwoordig word deur ’n ampsdraer of amptenaar van die werknemer
se geregistreerde vakbond.
Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes
Die Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes gee vir
werkers die reg om vergoeding te eis indien hulle beseer is of siek
geword het met ’n werksverwante siekte.
● Werkgewers moet alle siektes of beserings wat deur werk
veroorsaak word binne twaalf maande vanaf die besering
of diagnose van ’n siekte, of die datum van sterfte by die
Vergoedingsfonds rapporteer.
● Werkgewers moet die vereiste vorms binne sewe dae
na ’n besering en binne veertien dae vandat hulle in
kennis gestel is van die diagnose van ’n siekte, by die
Vergoedingskommissaris indien.
● Werkers kan aansoek doen om meer vergoeding indien
hulle besering of siekte veroorsaak is deur die nalatigheid
van hulle werkgewer of ’n werker wat vir die werkgewer
waarneem.
KVBA se Inbelsentrum: 0861 16 16 16
Kontakbesonderhede:
Posbus 955,
Pretoria, 0001
Tel: (012) 319 9111
Blitslyn: 0860 105 350
74 Afrikaans

Die Werkloosheidsversekeringsfonds
Mobiele Arbeidseenhede
Woon jy in ’n landelike gebied wat ver van die naaste
Arbeidsentrum af is? Wees op die uitkyk vir die
Mobiele Arbeidseenheid. Hierdie eenhede sal jou
met die aansoek en verwerking van WVF en vergoedingsvoordele, Toepassings- en
Inspeksiedienste (TID) en Indiensnemings- en Vaardigheidsontwikkelingsdienste (IVOD)
help. Arbeidsinspekteurs, Klantediensbeamptes (KDB) en Indiensnemingsdienspraktisyns
(IDP) is aan boord om jou met enige diens in verband met arbeid te help.
Afrikaans
Werkgewers benodig
● Die ID-nommers en adresse van werkgewers en werkers.
● ’n Werkgewerverwysingsnommer. As jy nie ’n nommer het nie, sal die WVF ’n
verwysingsnommer skep en dit vir jou stuur.
Hoe jy kan registreer
Hierdie fonds bied sekuriteit vir mense wat
werkloos raak. Dit betaal ’n maandelikse
som uit vir ’n paar maande nadat ’n
persoon werkloos raak.
Die Wet op Werkloosheidsversekering en die Wet op Bydraes tot Werkloosheidsversekering
is op alle werkgewers en werkers van toepassing, maar nie op werkers wat minder as 24 uur
per maand werk; leerders; staatsamptenare; buitelanders wat op kontrak werk; werkers wat ’n
maandelikse Staats- (ouderdoms-) pensioen kry; of werkers wat net kommissie verdien nie.
Alle werkgewers, insluitend werkgewers van huis- en plaaswerkers, moet hulself en hulle werkers
by die Werkloosheidversekeringsfonds (WVF) registreer. Die WVF sal werkers of hulle gesinne
betaal wanneer die werker:
● werkloos raak
● as gevolg van siekte nie kan werk nie
● op kraamverlof is
● op aannemingsverlof is, of
● te sterwe kom.
Daar is verskeie maniere om by die WVF te registreer. Dit is die werkgewer se
verantwoordelikheid om die vorms in te vul en weg te stuur om hulself en hul werkers te registreer.
● Aanlyn: Voltooi die aanlynregistrasievorm en e-pos die vorms.
● Via telefoon: (012) 337 1680
● Via faks by (086) 712 2000. Bel die WVF se fakslyn van jou faksmasjien af en volg
die stappe wat voorgesê word. Wag dan tot die vorms na jou toe gefaks word.
● Via pos: Pos die vorms na die WVF by Die WVF, Pretoria, 0052.
● By ’n Arbeidsentrum.
75

Om Werkloosheidsvoordele te Eis
Dit is moeilik om werk te
kry. Maak seker dat jy by die
WVF geregistreer is om jou en
jou gesin te help terwyl jy na
werk soek.
Wanneer ’n werker werkloos raak, moet hy of sy:
● die korrekte vorms invul en dit by ’n Arbeidsentrum inhandig;
● by ’n Arbeidsentrum as ’n werksoeker registreer en beskikbaar
wees om te begin werk;
● by ’n Arbeidsentrum aanmeld wanneer hy of sy gevra word; en
● opleiding en berading ondergaan wanneer hy of sy gevra word.
Wanneer kan ek van die WVF af eis?
Provinse
Oos-Kaap Privaatsak X6045,
PORT ELIZABETH, 6000
Vrystaat Posbus 325,
ZASTRON, 9950
Gauteng Privaatsak 393,
PRETORIA, 0001
KwaZulu-Natal Posbus 10074,
MARINE PARADE, 4066
Limpopo Privaatsak X9368,
POLOKWANE, 0700
Mpumalanga Privaatsak X11298,
NELSPRUIT, 1200
Noord-Kaap Privaatsak X5012,
KIMBERLEY, 8300
Noordwes Privaatsak X2154,
MAFIKENG, 2754
Wes-Kaap Posbus 872,
KAAPSTAD, 8000
Kontak die Arbeidsentrums
EISE &
VERHAALREG
● Die WVF betaal nie voordele uit as jy uit jou werk bedank nie – jy moet afgedank word.
● Die WVF sal werkers of hulle gesinne betaal wanneer die werker te sterwe kom.
● Die WVF sal voordele betaal aan werkers wat as gevolg van siekte nie kan werk nie.
● Die WVF sal voordele betaal aan werkers wat nie tydens kraamverlof ’n salaris ontvang nie.
Posadres Telefoonnommer Faksnommer
(041) 506 5003 (041) 582 3694
(051) 673 1471 (051) 673 1491
(012) 309 4000 (012) 320 5627
(031) 336 1500 (031) 307 1933
(015) 299 5000 (015) 290 1670
(013) 753 2844 (013) 752 3270
(053) 838 1500 (053) 838 1618
(018) 381 1010 (018) 381 5231
(021) 460 5911 (021) 462 0981
76 Afrikaans

Suid-Afrikaanse Skolewet
Wet op Hoër Onderwys
Afrikaans
8. Onderwys
Nozuko, ek het ’n probleem. My kind se skool sit hom in ’n afsonderlike
klaskamer en weier om vir hom klas te gee tot ek die skoolgeld betaal. Ek
weet ek moet betaal – maar word hulle toegelaat om dit te doen?
Wat Sê die Wet?
Die Suid-Afrikaanse Skolewet van 1996 is die heel belangrikste
wetgewing wat oor onderwys handel. Alhoewel onderwys gedeeltelik
deur provinsiale regerings beheer word, skep die Wet die raamwerk
waarin hulle te werk moet gaan. Dit sê:
77
Nee. Hoewel ons almal die
verantwoordelikheid het om ordentlik
te begroot sodat ons skoolgeld kan
betaal, bepaal die wet dat geen kind
onderwys geweier mag word as
die ouers nie die geld kan bekostig
nie. Lees meer daaroor in die Suid-
Afrikaanse Onderwyswet.
● Skoolbywoning is verpligtend van die ouderdom van sewe tot
vyftien, of tot by Graad 9, watter een ook al eerste plaasvind.
● Niemand kan van ’n skool af weggewys word indien hulle nie kan
bekostig om die skoolgeld te betaal nie. Enige iemand wat vrystelling van die
betaling van skoolgeld wil hê moet egter by die beheerliggaam van die skool vir hierdie
vrystelling aansoek doen.
Die Wet maak ook voorsiening vir volwassene basiese onderwys.
Hierdie Wet, tesame met die Wet op Verdere Onderwys en Opleiding van 1998, is goedgekeur
om jou reg op verdere onderwys te beskerm. Uit erkentlikheid vir sosiale wanbalanse, sê die
Wet dat ’n instelling vir hoër onderwys, soos ’n universiteit, minder streng moet wees wanneer ’n
toelatingsaansoek oorweeg word vanaf iemand wat voorheen benadeel is.
Die Wet gee ook vir die Staat die verantwoordelikheid om instellings vir hoër onderwys te
befonds. Hierdie befondsing moet billik en deursigtig wees, maar moet ook diegene begunstig
wat voorheen benadeel is.
Die Wet op Hoër Onderwys, help ook om die beleid van instellings vir hoër onderwys soos volg te
omskryf:
● Daar moet breër toegang tot hoër onderwys wees.
● Hoër onderwys moet aan die mark se behoeftes voldoen.
● Hoër onderwys moet help om goeie burgers te lewer.
● Hoër onderwys moet tot die bevordering van kennis en burgerskap bydra.
REGTE EN
WETTE

Wet op Nasionale Onderwysbeleid
Jy het die reg om in die amptelike taal of tale van jou keuse in ’n openbare onderwysinstelling
onderrig te word. Die Wet op Nasionale Onderwysbeleid, steun hierdie reg, maar net as dit
“redelikerwys uitvoerbaar” is – met ander woorde, as daar ten minste 40 leerders in Graad 1
tot 7, of ten minste 35 leerders in Graad 8 tot 12 is wat die taal verkies.
Oor tale as vakke by skole, sê die Wet:
● Die taal van onderrig moet ’n amptelike taal wees.
● Leerders moet in die eerste twee skooljare in een taal onderrig word.
● Van die derde skooljaar af moet leerders twee tale leer – een daarvan moet die taal van
onderrig wees.
● Veeltaligheid (om in staat te wees om baie tale te gebruik) moet bevorder word.
Toelating tot openbare skole
’n Openbare skool is ’n onderwysinstelling wat deur die Staat besit
word en by die Departement van Onderwys geregistreer is.
Toelating tot Graad R:
Die ouderdom van toelating tot Graad R is tussen vier-en-’nhalf
en vyf-en-’n-half indien die kind op of voor 30 Junie in die
Graad 1-jaar ses jaar oud word.
Toelating tot Graad 1:
Vir inligting oor enige regeringsdiens of -instelling, skakel 1020
DIENSTE &
PROGRAMME
Die ouderdom van toelating tot Graad 1 is vyf jaar oud indien die kind op of voor 30 Junie in
die Graad 1-jaar ses word.
Wanneer jy by ’n skool aansoek doen
om jou kind in te skryf, moet jy jou
kind se amptelike geboortesertifikaat
toon en ’n bewys lewer dat jou kind
geïmmuniseer is.
Indien julle nie Suid-Afrikaanse
burgers is nie, benodig julle ook
’n studiepermit en ’n tydelike of
permanente verblyfpermit of ’n bewys
dat julle aansoek gedoen het vir
toestemming om in Suid-Afrika te bly.
Geen skool mag onbillik teen ’n kind
diskrimineer nie. Dit beteken dat geen
openbare skool kinders kan verplig
om toelatingstoetse te skryf nie, of
’n kind kan verhoed om na die skool
toe te kom omdat die ouers nie die
skoolgeld betaal het nie of dit nie kan
betaal nie.
78 Afrikaans

Hoe om ’n matrieksertifikaat te kry
Jy moet vir ses vakke registreer en ten minste vyf slaag, insluitend twee
amptelike tale, albei op hoër graad. Om met vrystelling te slaag, (d.w.s. om
in aanmerking te kom om universiteit toe te gaan), moet jy drie vakke uit drie
verskillende vakgroepe op hoër graad slaag.
Jy moet 720 punte behaal om die senior sertifikaat te verwerf en 950
punte om die senior sertifkaat met vrystelling te verwerf.
Indien jou matrieksertifikaat weggeraak het, gesteel of beskadig is, of as jy
jou van verander het, kan jy aansoek doen dat dit weer uitgereik word.
Aansoekvorms om matriek te skryf is beskikbaar by die Direktoraat:
Nasionale Eksamens en die provinsiale onderwysdepartement (hulle
direktorate vir eksamens).
Toelating tot ’n Instelling vir Hoër Onderwys
Die minimum toelatingsvereiste vir universiteit is ’n Senior Sertifikaat met vrystelling. Vir ’n universiteit
van tegnologie is dit ’n Senior Sertifikaat (matriek geslaag). Indien jy egter ’n volwasse student (23 jaar
of ouer) is, het jy nie ’n Senior Sertifikaat met vrystelling nodig om universiteit toe te gaan nie. Jy kan
aansoek doen vir voorwaardelike vrystelling. Vind uit by die instelling waar jy aansoek doen oor verdere
toelatingsvereistes.
Indien jy by ’n privaat instelling vir hoër onderwys inskryf, maak seker dat dit by die Departement van
Onderwys geregistreer is en dat die kursusse wat jy wil volg ook geregistreer is.
Nasionale Finansiële Hulpskema vir Studente
Die Nasionale Finansiële Hulpskema vir Studente (NSFAS) is ’n lening- en beursskema wat deur die
Departement van Onderwys gefinansier word. Hierdie fonds is gestig om studente te help wat potensiaal
het maar nie kan bekostig om hul eie studies te finansier nie.
Om te kwalifiseer, moet jy:
● ’n Suid-Afrikaanse burger wees wat studeer vir jou eerste hoëronderwys-kwalifikasie by ’n
openbare instelling vir hoër onderwys in Suid-Afrika.
● In staat wees om potensiaal vir akademiese sukses te bewys.
● Finansiële bystand nodig hê, soos bepaal deur die Nasionale Middeletoets.
Elke openbare instelling vir hoër onderwys het ’n finansiële hulpkantoor wat studente se vrae en kwessies
rakende lenings hanteer. Die personeel sal:
● Jou raad gee oor lenings en jou help met die leningsaansoekproses;
● Verduidelik hoe jy toegang kry tot geld en hoe jy dit moet terugbetaal;
● Jou vermoë om te slaag in jou gekose kursus evalueer en ’n middeletoets uitvoer wat sal bepaal of
jy inderdaad val in die groep van diegene wat geldelike bystand die nodigste het.
Die NFHSS se oproepsentrum: 021 763 3232 / 021 763 3200. Aansoeke om finansiële hulp om te studeer
kan so vroeg sluit as Augustus van die jaar voordat jy begin studeer.
VBOO
VBOO (Volwassene Basiese Onderwys en Opleiding) het ten doel om basiese leerinstrumente, kennis
en vaardighede te voorsien en rus deelnemers toe met kwalifikasies wat landswyd erken word.
Enige persoon wat nie hoofstroomskoolopleiding voltooi het nie kan by enige VBOO-sentrum registreer.
Die VBOO-sentrums kan plasingstoetse doen om vas te stel of jy, die leerder, op vlak een, twee of drie is.
Afrikaans
Departement van Onderwys se Blitslyn 0800 202 933
79
Is jou matrieksertifikaat
weg, gesteel of beskadig?
Het jy jou van verander?
Om jou matrieksertifikaat
weer te laat uitreik, kontak
jou provinsiale departement
van onderwys.

Provinsie
Eise en verhaalreg
As jy ’n klagte het oor die manier waarop jou kind se skool bestuur
word, of oor enige besluit wat jou kind se opvoeding raak, moet jy eers
die skool se beheerliggaam nader. Die beheerliggaam bestaan uit die
skoolhoof en verkose beamptes wat ouers en onderwysers insluit en is
daarvoor verantwoordelik om die skool volgens nasionale en provinsiale
wette te bestuur.
Kontak die Departement van Onderwys
Oos-Kaap Privaatsak X0032
BISHO, 5605
Vrystaat Posbus 521
BLOEMFONTEIN, 9300
Gauteng Privaatsak X895
PRETORIA, 0001
KwaZulu-Natal Privaatsak X9137
PIETERMARITZBURG, 3200
Limpopo Privaatsak X9489,
POLOKWANE, 0700
Mpumalanga Posbus 3011,
NELSPRUIT, 1200
Noord-Kaap Privaatsak X5023,
KIMBERLEY, 8300
Noordwes Privaatsak X6,
MMABATHO, 2735
Wes-Kaap Privaatsak X9161
KAAPSTAD, 8000
EISE &
VERHAALREG
Indien die beheerliggaam nie na behore aandag gee aan jou klag nie,
kan jy die Hoof van die Departement van Onderwys in jou provinsie kontak, wat die gesag het
om enige besluit wat deur ’n beheerliggaam geneem is, kragteloos te maak.
Jy kan ook die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie (SAMRK) nader indien jy voel dat enige
van jou opvoedkundige regte geskend word (kyk op bladsy 84).
Basiese Onderwys: Departement van Basiese Onderwys, Strubenstraat 222, Pretoria.
Tel: 012 357 3000, Faks: 012 323 0601, Blitslyn: 0800 20 29 33
Hoër Onderwys: Privaatsak X895, Pretoria 0001, Huis Sol Plaatjes, Schoemanstraat 123,
Pretoria. Tel: 012 312 5911, Faks: 012 321 6770, Blitslyn: 0800 87 22 22
Posadres Telefoonnommer Faksnommer
(040) 608 4202 (040) 608 4247
(051) 404 8411 (051) 404 8295
(011) 355 0909 (011) 355 0542
(033) 355 2450 (033) 394 0893
(015) 297 8112 (015) 297 0885
(013) 766 5555 (013) 766 5587
(053) 839 5104 (053) 831 4917
(053) 830 7160 (018) 384 5016
(021) 467 2523 (021) 425 5689
80 Afrikaans

Afrikaans
9. Program vir
Gemeenskapsontwikkelingswerkers
Een van die grootste probleme met betrekking tot
dienslewering aan alle Suid-Afrikaners is dat baie
mense – veral die armste en wanhopigste mense –
nie in staat is om toegang tot die volle potensiaal
van regeringsprogramme te verkry nie.
’n Behoefte aan ’n nuwe soort staatsamptenaar –
’n Gemeenskapsontwikkelingswerker – is om
hierdie rede in 2003 deur middel van ’n reeks staats-
en openbare volksvergaderings geïdentifiseer.
Gemeenskapsontwikkelingswerkers is spesiale staatsamptenare wat in gemeenskappe woon en
met die mense daar werk. Hulle handhaaf noue interaksie met al die mense, luister na hulle behoeftes
en bring hulle in kontak met ’n wye reeks dienste – in gesondheid, gemeenskapsontwikkeling, landbou,
ekonomiese aktiwiteite, onderwys en opleiding en indiensneming.
Indien jy meer wil weet van hierdie Gemeenskapsontwikkelingswerkers (GOW’s) kontak:
Die Departement van Openbare Diens en Administrasie (DODA): 012 336 1063 / 1183
Die Departement van Koöperatiewe Regering en Tradisionele Sake (DKRTS): 0800 200 200
81
Een van die redes is dat hulle bloot nie
daarvan weet nie. ’n Ander rede is dat die
dienste en programme te ver weg is en
sommige mense het nie die geld om herhaalde
reise te onderneem en telefoonoproepe te
maak nie.

10. Eise en verhaalreg
So jy sien, mev Ndlovu, jy hoef nie ’n besluit
te aanvaar wat jou regte negatief beïnvloed
nie. Jy kan die besluit betwis. Die Wet op die
Bevordering van Administratiewe Reg wys vir
ons een manier om dit te doen.
EISE &
VERHAALREG
Daar is ander maniere! Wanneer ons ’n
besluit betwis wat ons voel verkeerd is,
noem ons dit eise en verhaalreg. Dit is
ons reg as burgers van ’n demokratiese
land om verhaalreg te vra wanneer
dinge verkeerd gaan.
Om verhaalreg te vra beteken om dit wat verkeerd is in orde te bring – om te kry wat volgens
wet joune is.
Dit is ons reg en ons verantwoordelikheid om verhaalreg te vra wanneer ons regte misbruik word.
Ons regering het dit duidelik gemaak dat hy aanspreeklik gehou wil word. Om ons te help om dit te
doen, het die regering baie maniere beskikbaar gestel waarop ons verhaalreg kan vra.
Staatsamptenare doen nie altyd wat hulle veronderstel is om te doen nie. Ons hoef nie swak diens,
onnodige oponthoude of onbeskoftheid te aanvaar nie. Ons hoef ook nie besluite te aanvaar wat ’n
negatiewe invloed op enige van ons menseregte het nie (kyk op bladsy 6).
Ons moet die manier van verhaalreg kies wat by die skaal en die aard van die probleem pas. Dit
is byvoorbeeld nie altyd toepaslik om die saak hof toe te neem nie. ’n Brief of ’n samespreking met
die persoon se hoof kan dalk al wees wat jy nodig het om die probleem uit te sorteer.
Die volgende dag ...
Ek is nie tevrede met
die manier waarop jou
kollega my verlede week
by die Departement
behandel het nie. Ek
aanvaar nie sy advies
dat ek weer vir my ID
aansoek moet doen
nie. Volgens die Wet
op die Bevordering van
Administratiewe Reg (die
“PAJA”), is dit onbillik.
Dankie dat jy dit
onder my aandag
gebring het. Ek
sal my bes doen
om die probleem
op te los, sodat jy
nie weer aansoek
hoef te doen nie.
Vir inligting oor enige staatsdiens of -instelling, skakel 1020 tolvry
82 Afrikaans

Wat doen jy as jy negatief behandel is toe jy probeer
het om regeringsdienste te gebruik?
Mondelings of skriftelik:
● Sê oor watter besluit jy redes
verlang
● Sê waarom jy dink die besluit is
verkeerd.
● Versoek die dienste van ’n tolk
as jy probleme het om die taal
wat in die regeringskantoor
gebruik word, te verstaan.
● In ’n skriftelike klag of navrae
moet jy jou naam, posadres,
e-pos-adres, faks en
telefoonnommers insluit.
● Jou versoek kan per pos,
faks of e-pos gestuur word, of
per hand afgelewer word by
die hoof van die eenheid OF
die kantoor waar jy negatief
behandel is.
● As jy probleme het om te skryf,
vra jou GOW om jou te help, of
vra ’n amptenaar wat jou kan
help om jou klag neer te skryf.
Maak seker jy het ’n getuie as
jy dit doen. Dit sal jou help om
die inhoud van die skriftelike
klag te bevestig.
● Jy moet binne 90 dae reaksie
ontvang.
Wat doen jy as nie nie tevrede is met die optrede van die kantoor nie, en ook nie met die
redes gegee vir die besluit wat geneem is nie?
● Volg die departement se interne appèlproses vir besluite wat teen jou geneem word.
● Vra die Inligtingsamptenaar verantwoordelik vir die hantering van navrae by die
departementele kantoor waar jy negatief geraak is om jou te lei.
● In gevalle waar dit lyk asof korrupsie betrokke is by die besluit, kan jy onderstaande kontak:
Die Anti-korrupsie-blitslyn: 0800 701 OF
Die Openbare Beskermer: 0800 112 040 (tolvry
● Jy kan ook die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie (SAMRK) om bystand vra indien jy voel
jou regte is geskend.
● Indien jy dink jou regte is geskend omdat jy ’n man of ’n vrou is, het jy rede tot ’n klag oor
geslagsverwante menseregte. Die Kommissie vir Geslagsgelykheid kan jou help.
● Indien jy steeds nie suksesvol gehelp word nie, mag jy die Presidensiële Blitslyn skakel as
laaste uitweg voordat jy hof toe gaan.
● Jou heel laaste uitweg is om die relevante departement of organisasie hof toe te neem. Die
Departement van Justisie moedig die gebruik van Gelykheidshowe aan in sulke gevalle. Gaan
na jou naaste landdroskantoor vir meer inligting of gebruik die Gelykheidshowe.
Afrikaans
83
Ek wil kla oor die diens
wat ek hier gekry het.

Watter rol speel Hoofstuk 9- en nie-regeringsinstellings in die
beskerming van burgers se regte?
Die Openbare Beskermer
Hierdie instelling is op die been gebring om wederregtelike
gedrag deur die regering te ondersoek, hetsy op nasionale,
provinsiale of plaaslike vlak. Dit sluit alle staatsamptenare,
soos polisiebeamptes, pensioenuitbetalingsklerke,
verkiesingsbeamptes, personeel van staatshospitale en
instellings wat openbare funksies verrig, soos Telkom, Eskom
en Spoornet in.
Jy kan by die Openbare Beskermer kla indien jy dink enige
sodanige persoon is:
● Korrup in die gebruik van staatsgeld.
● Besig om hulle mag te misbruik.
Gevalle waar die Openbare Beskermer nie gemagtig is
om ondersoek in te stel nie is:
● uitsprake oor regters en landdroste;
● misbruik deur individue of privaat maatskappye; en
● misbruik deur dokters en regsgeleerdes wat nie in die
Staat se diens is nie.
Die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie
Die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie is ’n onafhanklike
instelling wat op die been gebring is om grondwetlike
demokrasie te steun. Dit tree op as ’n waghond wat regerings-
en privaat instansies moniteer.
● Dit ondersoek menseregteskendings.
● Dit help mense om oplossings vir menseregteprobleme te
vind.
● Dit doen navorsing en gee onderrig oor menseregte.
Kontakbesonderhede:
Privaatsak X677
Pretoria, 0001
Tel: (012) 366-7000
Faks: (012) 366-7047
Tolvry: 0800 112040
Kontakbesonderhede:
Privaatsak 2700,
Houghton, Johannesburg,
2041
Tel: (011) 484-8300
Faks: (011) 484-1360
84 Afrikaans

Die Kommissie vir Geslagsgelykheid
Dit is nog ’n instansie wat op die been gebring is om
grondwetlike demokrasie te steun. As jou regte as gevolg van
jou geslag geskend word (d.w.s. as gevolg van die feit dat jy
’n man of ’n vrou is), het jy ’n menseregteklag wat met geslag
verband hou en dan kan hierdie organisasie jou help.
Die Kommissie se funksies is om:
● geslagsverwante sake te ondersoek, hetsy op sy eie, of as
gevolg van ’n klag;
● navorsing te doen en onderrig te gee oor geslagskwessies;
en
● aanbevelings te doen oor regeringsbeleid wat
geslagsgelykheid raak.
IDASA
Dit is nog ’n instansie wat op die been gebring is om
grondwetlike demokrasie te steun. As jou regte as gevolg van
jou geslag geskend word (d.w.s. as gevolg van die feit dat jy
’n man of ’n vrou is), het jy ’n menseregteklag wat met geslag
verband hou en dan kan hierdie organisasie jou help.
Hulle het verskeie programme. Twee van belang is:
● Die Bemagtigingsprogram vir Gemeenskappe en Burgers,
wat gemeenskappe en burgers aanmoedig om sosiale en
politieke prosesse te beïnvloed.
● Die Plaaslike Regeringsentrum, wat poog om munisipaliteite
en hulle gemeenskappe te versterk om doeltreffende en
rekenpligtige plaaslike regering en dienslewering te skep.
ODAS se missie is om ’n oop en deursigtige demokrasie
te bevorder; om ’n kultuur van korporatiewe en openbare
rekenpligtigheid en deursigtigheid aan te moedig; en om
mense in Suid-Afrika te help om van hulle regte bewus te
word. Hulle is hoofsaaklik aktief om korrupsie te beveg en
toegang tot inligting te bevorder.
ODAS het ’n hulplyn wat gratis, onafhanklike en vertroulike
raad verskaf aan mense wat besorg is oor korrupsie of die
weerhouding van belangrike inligting. As jy bekommerd is oor
korrupsie in jou werkplek, of as daar nie vir jou inligting gegee
is waarop jy geregtig is nie, gebruik hierdie hulplyn om die
raad te kry wat jy nodig het.
Afrikaans
85
Kontakbesonderhede:
Posbus 32175,
Braamfontein, 2017
Tel: (011) 403-7182
Faks: (011) 403-7188
Kontakbesonderhede:
Posbus 56950,
Arcadia, 0007
Tel: (012) 392-0500
Faks: (012) 320-2414/5
Die Oop Demokrasie-adviessentrum (ODAS)
Kontakbesonderhede:
Hulplyn: 0800 525352
0800 LALELA
Posbus 1739,
Kaapstad, 8001
Tel: (021) 467-5673
Faks: (021) 461-2814

Die Onafhanklike Klagtedirektoraat (OKD)
Die OKD is ’n staatsdepartement wat klagtes van
wreedheid, misdadigheid en wangedrag teen lede van die
Suid-Afrikaanse Polisiediens (SAPD) en die Munisipale
Polisiediens (MPD) ondersoek. Hulle ondersoek die
beweerde wangedrag en misdadigheid van SAPD-lede,
maar doen dit onafhanklik van die SAPD.
Jy kan ook by jou Lid van die Nasionale
of Provinsiale Parlement kla. Vir meer
besonderhede oor die Parlement, kontak
(021) 403 2911; Faks: (021) 403 3817.
Om hof toe te gaan
Jou laaste uitweg is om die betrokke departement of organisasie voor
die hof te daag.
Landdroshowe verhoor sake wat met gelykheid, toegang tot inligting
en onredelike of vertraagde optrede van die staat in die lewering
van dienste te make het. Party van hierdie sake kan ook in die
Hooggeregshof verhoor word.
Indien die Hof bevind dat die probleem as gevolg van die staat
se passiwiteit of ondoeltreffendheid ontstaan het, kan dit die
toepaslike departement beveel om ’n plan van aksie op te stel, dit te
implementeer en gereeld oor die vordering aan die hof verslag te doen.
Daar is ook ander howe wat spesifieke gebiede van belang hanteer,
bv. Arbeidshowe verhoor arbeidsake, Howe vir Grondeise verhoor
sake oor grondbesit en die Watertribunaal verhoor sake oor
waterhulpbronne en -dienste.
Indien die Konstitusionele Hof bevind dat die regering jou regte skend
as gevolg van ’n Wet wat ongrondwetlik is, kan dit die Wet of artikel
van die Wet ongeldig laat verklaar.
Indien jy besluit om regstappe te neem, verkry die hulp van ’n
Regshulpsentrum, Regsbystand of regskliniek by ’n universiteit.
Die Presidensiële Blitslyn
Indien jy ’n vraag of ’n klag het wat regeringsverwant is en wat nie
behoorlik aangehoor of behandel word nie, mag jy ook die tolvrye
presidensiële blitslyn se nommer skakel. Die amptenare wat die
blitslyn hanteer, sal seker maak dat jy so vinnig en so eenvoudig as
moontlik aangehoor en jou probleem opgelos word.
Die nommer van die Presidensiële Blitslyn is 17737.
Kontakbesonderhede:
Privaatsak X941,
Pretoria, 0001
Tel: (012) 392-0400
Faks: (012) 320-3116
86 Afrikaans

Wat is Thusong-sentrums? 8
KEN EN VERDEDIG
ONDERWYS DIE WÊRELD MAATSKAPLIKE ONTWIKKELING BASIESE GESONDHEID- BLYPLEK VIR MENSE BINNELANDSE JOU REGTE EN
VAN ARBEID
BEHOEFTES SORG
SAKE
WEES
VERANTWOORDELIK
Afrikaans
Die Openbare Beskermer 84
Die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie 84
Die Kommissie vir Geslagsgelykheid 85
IDASA 85
Die Oop Demokrasie-adviessentrum 85
Die Onafhanklike Klagtedirektoraat 86
Om Hof toe te gaan 86
Aansoek om Burgerskap 13
Kry jou ID 14
Registrasie van 'n Geboorte 14
Laat Registrasie 15
Registrasie van 'n Sterfte 15
Registrasie van 'n Huwelik 16
Behuisingsubsidies 18
Individuele Behuisingsubsidie 19
Die Versterkte Behuisingsproses vir Mense 19
Geïntegreerde Residensiёle Ontwikkelingsprogram 20
Institusionele Behuisingsubsidie 20
Landelike Subsidie 21
Afslagvoordeelskema 21
Gemeenskaps- en Huur-behuisingsprogramme 21
Behuisingshulp vir Plaasbewoners 22
Die Gekonsolideerde Behuisingsubsidie 23
Die Handves van Pasiёntregte 32
MIV/VIGS 35
Tuberkulose (TB) 36
Masels en Polio 36
Cholera 37
Malaria 38
Om 'n Aborsie te kry 38
Program vir Huishoudelike Voedselproduksie 41
Geïntegreerde Voedingsprogram 41
Nasionale Voedingsprogram vir Skole 41
Gratis Basiese Munisipale Dienste 41
Die Rol van Munisipaliteite 42
Koöperatiewe Regering en Tradisionele Sake 46
Die Kinderonderhoudstoelae 55
Die Pleegkindtoelae 55
Die Ongeskiktheidstoelae 56
Die Hulptoelae 56
Die Sorgafhanklikheidstoelae 57
Maatskaplike Noodleniging 57
Toelaes wat verval het 57
Hoe om om enige toelae aansoek te doen 58
Bedrog met Maatskaplike Toelaes 59
Wat is SAAMS? (Engels: SASSA) 59
Gesinsgeweld: Dienste 61
Kindersorg: Dienste 63
Onderhoud: Dienste 65
Die Gesinsadvokaat 66
Gesinsteundienste 66
Behandeling vir Middelmisbruik 67
Ouer Persone: Dienste 69
Arbeidsentrums 72
Leerlingskappe 73
Verwysing van ’n Geskil na die KVBA 74
Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes 74
Die Werkloosheidsversekeringsfonds 75
Om Werkloosheidsversekering te Eis 76
Toelating tot 'n Openbare Skool 78
Hoe om ’n matrieksertifikaat te kry 79
Toelating tot ’n Instelling vir Hoër Onderwys 79
Nasionale Finansiële Hulpskema vir Studente 79
VBOO 79
Program vir Gemeenskapsontwikkelingswerkers 81
Eise en Verhaalreg 82
87
Inhoud van die
Regering se Dienste
en Programme

Ken jou diensregte en
verantwoordelikhede
Vir meer inligting, kontak die Ken Jou
Diensregte en Verantwoordelikhede-span:
DODA
Tel: (012) 336 1063/1183
Privaatsak X916
Pretoria
0001
Voorberei deur
vir die groep die Geïntegreerde
Gemeenskapsbeskermingsplan, Menslike
Ontwikkeling en Menslike Blyplekke
Ons behoort Ons gee om Ons dien
Straatadres
Huis Batho Pele
Proesstraat 116
Pretoria
0001
Department of Public Service 88 and Administration © 2010
Afrikaans