Odeon 84 (PDF) - start - De Nederlandse Opera
Odeon 84 (PDF) - start - De Nederlandse Opera
Odeon 84 (PDF) - start - De Nederlandse Opera
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ODEON<br />
Magazine van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
22ste jaargang / nr. <strong>84</strong> mrt / apr / mei 2012<br />
<strong>84</strong><br />
6<br />
16<br />
24<br />
<strong>De</strong>idamia<br />
Georg Friedrich Händel<br />
Il turco in Italia<br />
Gioacchino Rossini<br />
Don Carlo<br />
Giuseppe Verdi
Moessorgski<br />
Christianne Stotijn mezzosopraan<br />
vr 6 en di 10 april 20.15 uur<br />
Muziekgebouw aan ’t IJ<br />
kaarten 020 788 2000 / muziekgebouw.nl<br />
Bij een telefonische reservering vanaf twee kaarten<br />
ontvangt u Christianne Stotijns prijswinnende<br />
Tsjaikovski-cd. Alleen onder vermelding van ‘<strong>Odeon</strong>’.<br />
‘Stotijn’s charisma and her beautifully recorded altoish<br />
depth of tone is enough to hold me spellbound’<br />
– BBC Music Magazine<br />
Bekijk het hele programma op sinfonietta.nl<br />
•<br />
Individuele <strong>Opera</strong>-weekends<br />
Teatro alla Scala, Milaan:<br />
cd<br />
cadeau<br />
voor lezers<br />
van <strong>Odeon</strong><br />
➔ Weekend Weekend 09-11 7-9 maart februari 2012: 2009:<br />
€<br />
Aïda<br />
985,- p.p. met op zondag Tristan<br />
€835,-<br />
&<br />
p.p.<br />
Isolde/R. o.l.v. Omer Wagner Meir Welber o.l.v. D. Barenboim<br />
Weekend 16-18 maart 2012:<br />
➔ Die Weekend Frau Ohne 27-29 Schatten maart 2009: € 775 ,- p.p.<br />
€ o.l.v. 925,- Semyon p.p. met Bychkov op vrijdag Alcina / F. Haendel<br />
o.l.v. Giovanni Antonini<br />
Weekend 24-26 maart 2012:<br />
Le Nozze di Figaro € 835,- p.p.<br />
➔ o.l.v. Weekend Andrea 18-20 Battistoni april 2009:<br />
€ 995,- p.p. met op zondag Il Viaggio a<br />
Reims/G. Weekend 27-29 Rossini april o.l.v. en Ottavio 11-13 mei Dantone 2012:<br />
Tosca € 835,- p.p.<br />
o.l.v. Nicola Luisotti<br />
➔ Weekend 3-5 juli 2009:<br />
Eur Weekend 1075,- 29 p.p. juni-01 met op juli zondag 2012: galauitvoering<br />
Aida/G. Met op zaterdag Verdi 30juni € 835,- p.p.<br />
o.l.v. Don Pasquale D. Barenboim, o.l.v. Nicola regie Franco Luisotti Zeffirelli.<br />
Ook arrangementen op maat mogelijk voor een andere datum of voorstelling!<br />
Arrangementsprijzen zijn per persoon, inclusief:<br />
Arrangementenprijzen Retour KLM lijndienst zijn incl. per de taxen, persoon 2 overnachtingen inclusief: in supercentraal<br />
Lijnretour gelegen 4-sterrenhotel Amsterdam-Milaan (2-pk, incl. inc. ontbijt), taxen, 2 overnachtingen plaatskaart 1e rang in een voor de<br />
superior operavoorstelling, 4-sterrenhotel Meer nabij info het / reserveringen:<br />
operatheater (2pk, inclusief ontbijt),<br />
plaatskaart 1e rang.<br />
Meer info / reserveringen:<br />
www.fundadore.nl<br />
(lid SGR) 020-6245558<br />
2<br />
Franz Schreker<br />
<strong>De</strong>r Schatzgräber<br />
George Benjamin<br />
Written on Skin<br />
Richard Wagner<br />
Ringetje<br />
Richard Wagner<br />
Das Rheingold<br />
Wolfgang Amadeus Mozart<br />
Die Zauberflöte<br />
Robert Wilson, Philip Glass<br />
Einstein on the Beach<br />
Gioacchino Rossini<br />
Guillaume Tell<br />
Sergej Prokofjev<br />
L’amour des trois oranges<br />
Richard Wagner<br />
Die Walküre<br />
Giuseppe Verdi<br />
La traviata<br />
Michel van der Aa<br />
Sunken Garden<br />
Richard Wagner<br />
Die Meistersinger von Nürnberg<br />
Benjamin Britten<br />
<strong>De</strong>ath in Venice<br />
Seizoen 2012 2013<br />
reserveren<br />
T 020 625 5455<br />
www.dno.nl
Chazia Mourali Column<br />
Een volmaakt huwelijk<br />
Vorig jaar leken de politieke debatten<br />
over de rol van kunst in de samenleving<br />
wel op een modderworsteling tussen<br />
<strong>De</strong> Barbaren en <strong>De</strong> Snobs. In de cultuur-<br />
productie waren intussen heel andere<br />
dingen aan de gang. Makers van groot<br />
entertainment bleven ongestoord putten<br />
uit high culture inspiratiebronnen.<br />
R&B-zangeres Beyoncé jatte voor haar<br />
clip Countdown het halve oeuvre van<br />
de Vlaamse choreografe Anne Teresa<br />
<strong>De</strong> Keersmaeker bij elkaar. Lady Gaga’s<br />
excentrieke zwart-witte kapsels en<br />
zonnebrillen leken verdacht veel op<br />
die van de Franse kunstenares Madame<br />
Orlan. En de grensoverschrijdende<br />
experimenten van performanceartiest<br />
Marina Abramović worden nog steeds<br />
dunnetjes overgedaan op televisie. Wat<br />
vandaag ontoegankelijk heet, is morgen<br />
massaproduct. Of dit hergebruik om<br />
meer gaat dan vorm, is maar de vraag.<br />
Ik betwijfel of het gestoei met slangen,<br />
ijs en bloed door BNN-ers leidt tot<br />
dezelfde bewustwordingsprocessen<br />
als bij Abramović. Haar oorlogsachtergrond<br />
geeft haar gevecht met de angst<br />
een existentiële lading. Maar op het<br />
snijvlak tussen de zogenaamde hoge<br />
en lage cultuur komen ook nieuwe en<br />
spannende betekenissen tot stand.<br />
Zo citeren filmregisseurs vaak operafragmenten<br />
tijdens sleutelmomenten<br />
in het leven van hun personages. Als<br />
dat goed gebeurt, voegt de muziek een<br />
unieke waarde toe aan het beeld.<br />
Mijn favorieten:<br />
1. Apocalypse Now van Francis Ford<br />
Coppola. Als een massale aanval van<br />
Amerikaanse helikopters in Vietnam<br />
begint, zitten gespannen soldaten<br />
kauwgom kauwend op hun helmen.<br />
Om te voorkomen dat ‘hun ballen eraf<br />
blazen’. Boven doelgebied laat aanvoerder<br />
Kilgore de Walkurenritt van Wagner<br />
uit zijn toestel schallen. ‘Daar schijten<br />
de spleetogen van in hun broek.’ Hutjes<br />
worden gebombardeerd, vrouwen<br />
beschoten, land in brand gezet. Als de<br />
totaalvernietiging door vliegtuigeenheden<br />
begint, verzucht Kilgore: ‘I love<br />
the smell of napalm in the morning.’<br />
Die ruikt naar overwinning. Het contrast<br />
tussen de kristalheldere triomfklanken<br />
van de muziek en de beelden van zinloze<br />
pijn, chaos en wanhoop is ijzingwekkend.<br />
2. In The Talented Mr. Ripley raakt<br />
de kleurloze Tom Ripley bevriend met<br />
playboy Dickie Greenleaf. Jaloers op<br />
diens luxe leven in Italie met vrouwen,<br />
jazz en zeiljachten vermoordt hij Dickie<br />
en neemt zijn identiteit en leven over.<br />
Nooit toont hij twijfel of berouw. Behalve<br />
in zijn nachtmerries. En in de opera.<br />
Daar wordt hij geconfronteerd met<br />
Tsjaikovski's Jevgeni Onjegin, waarin<br />
de hoofdpersoon zijn vriend Ljenski<br />
doodschiet. In de donkere loge zoomt<br />
de camera op zijn ogen in. Voor het eerst<br />
lezen we schrik, alsof hij op het podium<br />
3<br />
zijn eigen misdaad terugziet. Eindelijk<br />
dringt de kijker even door tot de ziel van<br />
Ripley. <strong>De</strong> scène is subtiel, en zou bijvoorbeeld<br />
nooit in een trailer worden<br />
opgenomen. Maar regisseur Anthony<br />
Minghella fluistert een geheim, alleen<br />
voor operaliefhebbers. Ripley en Onjegin<br />
zijn allebei ambitieus en onverzadigbaar.<br />
<strong>De</strong> vergelijking is snel gemaakt en het<br />
treurige einde van de opera werpt vanaf<br />
nu zijn schaduw over de film. Overigens<br />
paste Oscarwinnaar Minghella jaren<br />
later filmtechnieken toe in zijn regie<br />
van Madama Butterfly voor The Met.<br />
Hij wilde de intimiteit van de film naar<br />
het operapodium overbrengen en gaf<br />
zijn zangers bijvoorbeeld opdracht om<br />
stiltes met evenveel gevoel te spelen als<br />
zangpartijen.<br />
3. Nog een Oscarwinnaar, nog een<br />
oorlog: La vita è bella van Roberto Benigni.<br />
<strong>De</strong> joodse Guido is smoorverliefd op<br />
de katholieke Dora. Overal duikt hij op<br />
om de aandacht van zijn Principessa te<br />
trekken. In de opera, waar zij Les contes<br />
d’Hoffmann hoort, vangt hij tijdens de<br />
Barcarolle haar blik, dankzij veel clowneske<br />
gebaren. Ze krijgen een schattig<br />
zoontje, dat op vijfjarige leeftijd samen<br />
met zijn vader wordt afgevoerd naar een<br />
concentratiekamp. Dora volgt hen, maar<br />
is onbereikbaar in de vrouwenbarak.<br />
Behalve voor opera. Als bediende van<br />
hoge officieren ontdekt Guido een<br />
grammofoon en via een luidspreker<br />
laat hij de Barcarolle tot alle uithoeken<br />
doorklinken. ‘Belle nuit, ô nuit d'amour’<br />
worden zijn laatste woorden aan Dora.<br />
4. <strong>De</strong> film Milk leverde Senn Penn in<br />
2009 een Oscar voor beste acteur op.<br />
Historisch feit is dat homorechtenactivist<br />
en stadsbestuurder van San<br />
Francisco Harvey Milk op 25 november<br />
1978 een uitvoering bijwoonde van Tosca.<br />
In het gezelschap van burgemeester<br />
Moscone bewonderde hij de 68-jarige<br />
sopraan Magda Olivera. Het publiek<br />
beloonde de voorstelling met een ovatie<br />
van meer dan 20 minuten. <strong>De</strong> film toont<br />
hoe diep ook Milk is aangedaan. Maar<br />
alleen wie de opera kent, snapt precies<br />
waarom. Zangeres Tosca heeft een<br />
politieman gedood, die haar geliefde<br />
martelde en haar bijna tot prostitutie<br />
dwong. Maar Tosca weigert zich te<br />
onderwerpen. Harvey Milk, die ook nooit<br />
opgaf en vaak werd bedreigd, sprak een<br />
week eerder een bandje in met een boodschap<br />
voor zijn medestanders. Voor het<br />
geval hij zou worden vermoord. Kijken<br />
hoe Tosca vanaf de Engelenburg dapper<br />
haar dood tegemoet springt, voorvoelt<br />
hij dat de slotscène over hemzelf gaat.<br />
Twee dagen later wordt hij, samen met<br />
Moscone, in het stadhuis tegenover de<br />
opera doodgeschoten. Het laatste wat<br />
hij in de film ziet, is het operagebouw.<br />
5. A Single Man. Opnieuw homoseksualiteit<br />
en dood, maar verandering<br />
van toon. Regisseur Tom Ford speelt<br />
een magistraal spel met tragiek, schoonheid<br />
en humor. <strong>De</strong> Britse professor<br />
George Falcone, gespeeld door Colin<br />
Firth, is ontroostbaar na het overlijden<br />
van zijn vriend. Acht maanden later treft<br />
hij voorbereidingen voor zelfmoord.<br />
We horen ‘Ebben? Ne andrò lontana’,<br />
uit La Wally, over weggaan en nooit meer<br />
terugkeren. En zien hoe Falcone uit<br />
consideratie met de nabestaanden<br />
sleutels en documenten keurig op zijn<br />
bureau uitstalt. Naast het pak waarin<br />
hij moet worden opgebaard, compleet<br />
met manchetknopen en de aantekening<br />
‘Windsorknoop’ bij de das. Maar hoe<br />
jaag je stijlvol een kogel door je keel?<br />
Liggend op je kussens? Zittend? <strong>De</strong><br />
douche is schoner. George struikelt en<br />
kiest weer voor het bed. Een scharlaken<br />
slaapzak geeft vast minder bloedvlekken.<br />
Als een dikke rode rups kronkelt<br />
hij op het matras. Dan gaat de telefoon.<br />
George neemt op: ‘No, I did not forget<br />
the gin! See you in ten minutes.’ Eerst<br />
maar even bij zijn beste vriendin op<br />
bezoek. <strong>De</strong> combinatie van operadramatiek<br />
en bijna slapstickachtige<br />
beelden is reuze grappig en ontroert.<br />
Ook ontroerend zijn de vele vragen<br />
die filmkijkers stellen op het internet:<br />
‘Van wie is de prachtige muziek die ik<br />
toen hoorde?’ ‘Kan iemand mij vertellen<br />
welk geluidsfragment mij kippenvel<br />
bezorgde?’<br />
Als <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> alle<br />
mensen die in de bioscoop voor het<br />
eerst verrukt raakten door operamuziek<br />
het Muziektheater zou binnen lokken,<br />
zou de aanwas van een fris en nieuw<br />
publiek gegarandeerd zijn. Hoge en<br />
lage cultuur. Never the twain shall meet?<br />
Liever: een volmaakt huwelijk.<br />
(Foto: William Rutten)
Truze Lodder, Ted Brandsen, Pierre Audi en Stijn Schoonderwoerd (Foto: Hans van den Bogaard)<br />
<strong>De</strong> fusie<br />
Tanja Mlaker<br />
Eén landelijk topinstituut<br />
voor opera en ballet<br />
Het was een zonnige maandagmiddag midden januari toen een klein gezelschap zich in de foyer van het<br />
Muziektheater verzamelde voor de aankondiging van het nieuws over de fusie van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>,<br />
Het Nationale Ballet en Het Muziektheater Amsterdam. <strong>De</strong> vier directeuren, Truze Lodder, Pierre Audi,<br />
Ted Brandsen en Stijn Schoonderwoerd, voerden afwisselend het woord, journalisten van grote landelijke<br />
media luisterden aandachtig. Iedere vraag werd overtuigend beantwoord.<br />
Waarom we fuseren? Door het creëren van<br />
één organisatie met één raad van toezicht<br />
en één directie ontdoen we ons voor een<br />
deel van bureaucratische ballast en administratieve<br />
rompslomp, worden we slagvaardiger<br />
en flexibeler, kunnen we sneller<br />
besluiten nemen, wat minder vergaderen en<br />
effectiever communiceren. Door samen als<br />
één te staan kunnen we ook beter het hoofd<br />
bieden aan de uitdagingen van vandaag en<br />
morgen: een snel veranderende omgeving,<br />
dynamische markt voor vrije tijd, steeds<br />
grotere noodzaak en moordende concurrentie<br />
voor sponsoring en donaties. <strong>De</strong> goede<br />
samenwerking in alle geledingen is nu al<br />
een feit en langzaam maar zeker functioneren<br />
de drie organisaties steeds meer<br />
volgens het principe ‘gezamenlijk waar<br />
mogelijk, afzonderlijk waar nodig’.<br />
Het is een historisch moment voor de drie<br />
organisaties en voor het culturele landschap<br />
in Nederland, maar aangezien deze stap<br />
naar één stichting achter de schermen al<br />
maandenlang is voorbereid, voelt het inmiddels<br />
zeer vertrouwd. <strong>De</strong> directies hebben<br />
reeds een intensief proces achter de rug:<br />
geïntegreerde subsidieaanvraag en beleidsplan<br />
waren op het moment van de bekendmaking<br />
bijna klaar, de subsidiënten hebben<br />
hun principetoestemming voor de fusie<br />
gegeven, de medewerkers zijn op de hoogte<br />
van de veranderingen. In wezen verandert<br />
er voor hen juist niet zo veel. <strong>De</strong> fusie is een<br />
sluitstuk van een jarenlang proces waarin<br />
steeds meer werkprocessen achter de<br />
schermen centraal werden georganiseerd:<br />
techniek, financiën, P&O, educatie, marketing<br />
en communicatie. <strong>De</strong> meeste medewerkers<br />
werken namelijk al op geïntegreerde<br />
afdelingen en dienen dus twee heren: opera<br />
en ballet. En wie zich specifiek met één<br />
kunstvorm bezighoudt, zal dat ook in de<br />
toekomst blijven doen. <strong>Opera</strong> en ballet op<br />
topniveau blijven natuurlijk onze hoofdtaak:<br />
zoveel mogelijk prachtige producties die het<br />
publiek verrassen, meeslepen, ontroeren,<br />
dat is ons doel.<br />
Gelijkwaardigheid<br />
Gaat het publiek de verandering eigenlijk<br />
merken? Bij het bezoek van een opera- of<br />
balletvoorstelling vrijwel niet. Of het moet<br />
zijn dat u vanaf volgend seizoen bij een<br />
première deels door andere directieleden<br />
wordt verwelkomd. <strong>De</strong> gefuseerde organisatie<br />
wordt geleid door een driehoofdige<br />
directie: een algemeen directeur, directeur<br />
opera en directeur ballet. Pierre Audi en<br />
Ted Brandsen worden directeur opera en<br />
directeur ballet, daarmee is artistieke<br />
continuïteit gewaarborgd. <strong>De</strong> procedure<br />
4<br />
voor werving en selectie van de algemeen<br />
directeur loopt. <strong>Opera</strong> en ballet zijn in andere<br />
Europese steden vaak verenigd in één<br />
organisatie. Wij doen dus niets bijzonders,<br />
maar we doen het wel met een bijzonder<br />
Amsterdams aspect: gelijkwaardigheid van<br />
de kunstvormen is verankerd in de samenstelling<br />
van de driehoofdige directie, door<br />
separate budgetten voor opera en ballet<br />
en doordat primair artistieke keuzes, zoals<br />
rolbezetting en keuze van regisseurs,<br />
choreografen en dirigenten, autonoom<br />
door directeur opera en directeur ballet<br />
worden bepaald. <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
en Het Nationale Ballet hebben een plek<br />
onder de topgezelschappen op hun gebied<br />
en we willen de positie bij de wereldklasse<br />
bij zowel opera als ballet behouden. Als één<br />
opera-/ballethuis kunnen we ons voortaan<br />
op diverse aspecten makkelijker meten met<br />
de grote huizen in Europa. We zijn ervan<br />
overtuigd dat we onze positie dankzij het<br />
nieuwe organisatiemodel alleen maar zullen<br />
versterken.<br />
Net een verbouwing<br />
Het proces van organisatieontwikkeling en<br />
artistieke groei en verdieping is voortdurend<br />
gaande en – zoals het in een creatieve organisatie<br />
hoort – nooit voltooid. We gaan een<br />
spannende tijd tegemoet: de reeds door het<br />
Rijk opgelegde en door de Gemeente<br />
Amsterdam geplande bezuinigingen eisen<br />
een flinke verhoging van eigen inkomsten,<br />
voor de fusie moeten we dit jaar nog veel<br />
formele zaken regelen en we zijn – na het<br />
vaststellen van het beleidsplan voor de<br />
komende jaren – nog een aantal strategische<br />
vraagstukken aan het uitdiepen,<br />
bijvoorbeeld de naam van de gefuseerde<br />
organisatie. <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> en<br />
Het Nationale Ballet zijn sterke en bekende<br />
merken die we zullen houden, maar de uitstraling<br />
van het geheel zal in de communicatie<br />
ook helder en nadrukkelijk aanwezig<br />
moeten zijn. Heeft u een suggestie voor de<br />
naam van de gefuseerde organisatie, laat<br />
het ons weten!<br />
Het is net een verbouwing: het huis staat<br />
er, de fundamenten zijn stevig en de bewoners<br />
en bespelers hebben het er naar hun<br />
zin, maar de voorgevel wordt opgefrist en<br />
een paar kamers zien er volgend jaar rond<br />
deze tijd anders uit. We gaan ervan uit dat u<br />
ons net zo graag zult blijven bezoeken, vertrouwend<br />
op de kwaliteit van ons huis en –<br />
misschien ook een beetje – uit nieuwsgierigheid<br />
naar de vernieuwde kamers. Vanzelfsprekend<br />
brengt een nieuwe directie ook een<br />
andere dynamiek met zich mee, maar één<br />
ding kunnen we u verzekeren: goede service<br />
en onvergetelijke ervaringen voor bezoekers<br />
blijven onze topprioriteit.<br />
Tanja Mlaker is assistent van DNO’s zakelijk directeur<br />
Truze Lodder en procesbegeleider van de fusie.
Sociale media<br />
Mandy Romme<br />
Kunt u mij de weg naar Hamelen<br />
vertellen, meneer?<br />
Facebook, Twitter, YouTube en LinkedIn zomaar enkele namen die u ongetwijfeld al eens eerder<br />
heeft gehoord. Maar ziet u door de bomen het bos nog? Ook zo nieuwsgierig wat het eigenlijk<br />
allemaal inhoudt? <strong>Odeon</strong> stelt u voor aan het nieuwe internet.<br />
Ontdek: nieuwe online media<br />
Facebook<br />
3 jaar actief<br />
4.000+ volgers<br />
55%<br />
44% vrouw<br />
man<br />
profiel<br />
groep<br />
like<br />
media<br />
check-in<br />
agenda<br />
delen<br />
fanclub<br />
updates<br />
Twitter<br />
3 jaar actief<br />
2.050+ volgers<br />
@<strong>De</strong>Ned<strong>Opera</strong><br />
Tweet ons!<br />
#dno<br />
Checklist<br />
tweet = 140 tekens<br />
microblog<br />
@ mention<br />
# hashtag<br />
RT Retweet<br />
Nog niet zo lang geleden was de belangrijkste<br />
functie van internet: informeren. Handig<br />
om te zien wat er op het programma van een<br />
theater of concertzaal staat, handig om te<br />
weten wanneer de voorverkoop begint. Goed<br />
om even te checken hoe je naar een zaal toe<br />
reist. Die functionaliteit is natuurlijk gebleven.<br />
Alleen de belangrijkste functie van het<br />
internet van nu is geworden: communiceren.<br />
Mensen gaan op zoek naar gelijkgestemden,<br />
hebben contact over de dingen die belangrijk<br />
voor ze zijn, praten samen over passies<br />
of problemen. Zelf publiceren en reageren<br />
is centraal komen te staan. Mensen zijn zelf<br />
actief en willen weten wat vrienden en bekenden<br />
bezighoudt. Hier komen de sociale<br />
media in beeld. Een sociaal netwerk is niets<br />
minder dan uw persoonlijke profiel online<br />
met daarbinnen uw gehele netwerk van<br />
vrienden, familie en zakelijke contacten.<br />
Waar Facebook en Twitter geschikt zijn voor<br />
uw vrienden en familie, leent LinkedIn zich<br />
het beste om in contact te staan met uw<br />
zakelijke relaties.<br />
Wie probeert een compleet overzicht te<br />
krijgen van alle sociale kanalen zal merken<br />
dat het moeilijk is volledig te zijn. <strong>De</strong> talloze<br />
websites die de afgelopen tien jaar zijn opgezet,<br />
hebben echter één ding gemeen: ze<br />
moedigen de gebruikers aan te delen.<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> (DNO) heeft zich<br />
op een aantal sociale kanalen gepositioneerd:<br />
Facebook, Twitter en YouTube. Via deze kanalen<br />
deelt DNO het laatste nieuws, foto’s,<br />
video’s, muziekfragmenten maar ook krantenartikelen.<br />
Daarnaast probeert DNO u een<br />
kijkje achter de schermen aan te bieden. Op<br />
uw beurt kunt u aangeven dat u een bericht<br />
of foto leuk vindt, een interessant bericht<br />
delen met uw eigen netwerk of direct een<br />
reactie achterlaten.<br />
YouTube<br />
4 jaar actief<br />
605.000+ views<br />
Carmen<br />
meest bekeken trailer<br />
bekijk, plaats, deel<br />
en beoordeel video’s<br />
5<br />
Hoe werkt het?<br />
Heeft u een inspirerende avond gehad in<br />
het Muziektheater en wilt u graag via onze<br />
sociale kanalen uw mening met ons delen?<br />
Dat kan op twee manieren: u stuurt ons een<br />
Tweet via Twitter of een prikbordbericht via<br />
Facebook.<br />
Twitter<br />
Met Twitter kunt u snel korte berichten,<br />
‘Tweets’, van maximaal 140 tekens uitwisselen<br />
met andere gebruikers. Dat wordt<br />
‘twitteren’ genoemd. Twitter is een sociaal<br />
netwerk waarbij u vrienden kunt toevoegen<br />
van wie u de berichten leest. Uw vrienden<br />
kunnen ook uw account ‘volgen’ waardoor<br />
zij uw berichten zien. Via www.twitter.com<br />
kunt u eenvoudig een eigen profiel maken.<br />
Als u ons een Tweet wilt sturen, voeg dan<br />
aan uw bericht @<strong>De</strong>Ned<strong>Opera</strong> toe.<br />
Facebook<br />
Facebook is, zoals het op de homepage<br />
beschreven staat: ‘een sociaal hulpmiddel,<br />
waarmee je in contact komt met de mensen<br />
om je heen’. Nu zullen veel mensen denken:<br />
‘Maar daar hebben we toch Hyves voor.’<br />
Dat klopt, maar Facebook gaat een stapje<br />
verder dan Hyves. Waar Hyves zich bijvoorbeeld<br />
beperkt tot Nederland, is Facebook<br />
een social network site voor de hele wereld.<br />
Om op de hoogte te blijven van DNO hoeft<br />
u alleen naar de fanpagina van DNO te gaan<br />
en te klikken op ‘vind-ik-leuk’. Hierna krijgt<br />
u automatisch alles te zien wat wij met u<br />
willen delen. Via het prikbord op de DNO<br />
pagina kunt u uw bericht achterlaten. We<br />
kijken uit naar uw eerste bericht op ons<br />
prikbord!<br />
www.facebook.com/denederlandseopera<br />
Mandy Romme is redacteur nieuwe media bij<br />
Het Muziektheater Amsterdam.<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
Podcast<br />
5 jaar actief<br />
56 Podcasts<br />
MP3<br />
download en<br />
beluister een inleiding<br />
van elke productie<br />
??
Kostuumontwerpen <strong>De</strong>idamia: Constance Hoffman<br />
<strong>De</strong>idamia<br />
Als mijn vrees bewaarheid wordt,<br />
zal ik, o ellendig lot,<br />
door mijn lief verlaten worden. (<strong>De</strong>idamia)<br />
I<br />
Om te ontkomen aan de voorspelling van<br />
een orakel dat hij tijdens de Trojaanse<br />
oorlog zal sneuvelen, hebben de ouders<br />
van Achilles hem naar het hof van koning<br />
Lycomedes van Scyrus gestuurd. Daar<br />
groeit hij veilig op, verkleed als meisje,<br />
onder de naam Pyrrha. Er ontwikkelt zich<br />
niettemin een liefdesaffaire tussen Achilles<br />
en <strong>De</strong>idamia, een dochter van Lycomedes.<br />
Ulysses komt Lycomedes’ steun tegen Troje<br />
vragen en vermoedt dat Achilles zich in<br />
diens paleis schuilhoudt. Volgens de waarzegger<br />
Calchas kunnen de Grieken Troje<br />
zonder Achilles niet verslaan. Lycomedes<br />
ontkent de aanwezigheid van de jongeman.<br />
6<br />
II<br />
Ulysses maakt <strong>De</strong>idamia het hof, wat de<br />
jaloezie van Achilles opwekt. Tijdens een<br />
jachtpartij blijkt Achilles zo’n goed jager<br />
te zijn dat het voor Ulysses duidelijk is<br />
dat hij degene moet zijn die hij zoekt. Om<br />
hem te provoceren verklaart hij vervolgens<br />
‘Pyrrha’ zijn liefde, tot verontwaardiging van<br />
<strong>De</strong>idamia. Maar Achilles laat zich niet uit de<br />
tent lokken.<br />
III<br />
Ulysses verzint een nieuwe list. Hij biedt de<br />
dames van het hof allerlei geschenken aan,<br />
waaronder een prachtige wapenrusting.<br />
Achilles weet hieraan geen weerstand te<br />
beiden, zet meteen de helm op en geeft zo<br />
zijn identiteit prijs. Trompetgeschal roept<br />
op tot het vertrek naar Troje en Achilles<br />
verklaart zich bereid mee ten strijde te<br />
trekken. Hoewel <strong>De</strong>idamia ontroostbaar is,<br />
laat ze zich door Ulysses met Achilles in<br />
de echt verbinden. Zij zullen elkaar echter<br />
nooit meer zien.
do 15 mrt 2012 première<br />
19.00 uur<br />
ma 19 mrt 19.00 uur<br />
wo 21 mrt 19.00 uur<br />
vr 23 mrt 19.00 uur<br />
zo 25 mrt 13.30 uur<br />
di 27 mrt 19.00 uur<br />
do 29 mrt 19.00 uur<br />
zo 1 apr 13.30 uur<br />
Het Muziektheater Amsterdam<br />
Kaartverkoop is reeds begonnen.<br />
Bij het ter perse gaan van deze <strong>Odeon</strong> zijn er<br />
nog kaarten verkrijgbaar.<br />
Bel het Kassa-bespreekbureau: 020-625 5455<br />
Online reserveren: www.dno.nl<br />
Inleidingen door Marijke Schouten<br />
Plaats: het Muziektheater (foyer 2de balkon)<br />
Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere<br />
voorstelling, dus 18.15 uur (avond)/12.45 uur<br />
(matinee)<br />
Lengte: ± 30 minuten<br />
Toegang: gratis op vertoon van een plaatsbewijs<br />
voor de voorstelling van die dag<br />
Met steun van de Vereniging Vrienden<br />
van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
Uitzenddatum<br />
Radio 4, NTR <strong>Opera</strong> Live:<br />
zaterdag 7 april, 19.00 uur.<br />
Dinerbuffetten<br />
Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u<br />
ge nie ten van een diner buffet in de foyer van het<br />
Muziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u op<br />
tijd voor de opera. Reserveren: 020-625 5455<br />
of via www.het-muziektheater.nl/kaarten.<br />
7<br />
Georg Friedrich Händel 1685 - 1759<br />
<strong>De</strong>idamia<br />
<strong>Opera</strong> in tre atti<br />
libretto van<br />
Paolo Antonio Rolli<br />
muzikale leiding<br />
Ivor Bolton<br />
regie<br />
David Alden<br />
decor<br />
Paul Steinberg<br />
kostuums<br />
Constance Hoffman<br />
licht<br />
Adam Silverman<br />
choreografie<br />
Jonathan Lunn<br />
<strong>De</strong>idamia<br />
Sally Matthews<br />
Nerea<br />
Veronica Cangemi<br />
Achille<br />
Olga Pasichnyk<br />
Ulisse<br />
Silvia Tro Santafé<br />
Fenice<br />
Andrew Foster-Williams<br />
Licomede<br />
Umberto Chiummo<br />
Nestore<br />
Jan-Willem Schaafsma<br />
Concerto Köln<br />
<strong>De</strong> opera wordt in het Italiaans gezongen<br />
en Nederlands boventiteld.<br />
<strong>De</strong> voorstelling duurt circa 4 uur.<br />
Er zijn 2 pauzes.<br />
Het operaboek <strong>De</strong>idamia is verkrijgbaar in<br />
het Muziek theater. Daarin zijn onder meer<br />
een uitgebreide synopsis, en het libretto in<br />
het Italiaans en in het Neder lands opgenomen.<br />
<strong>De</strong> prijs is € 8.<br />
Nieuwe productie
Georg Friedrich Händel<br />
Achtergrond <strong>De</strong>idamia<br />
Marijke Schouten<br />
Händels afscheid<br />
van de Italiaanse opera<br />
<strong>De</strong>idamia is de afsluiting van een reeks opera’s bij <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> die gebaseerd zijn op mythen<br />
rond de Trojaanse oorlog. Hoewel het een zeer geslaagd, contrastrijk stuk is, lieten in 1741 de opkomst<br />
en de waardering van het publiek zo dramatisch te wensen over dat Händel definitief stopte met het<br />
componeren van Italiaanse opera’s, een kunstvorm die hij zelf in Engeland tot grote bloei had gebracht.<br />
Het genre opera heeft het in Engeland nooit<br />
echt makkelijk gehad. Dat acteurs op het<br />
podium zingend met elkaar communiceren<br />
in plaats van sprekend of declamerend, was<br />
binnen de Engelse theatertraditie van meet<br />
af aan geen aantrekkelijke optie: gezongen<br />
dialogen, het uitgangspunt voor opera’s,<br />
deden afbreuk aan de dramatische geloofwaardigheid.<br />
Toch had Henry Purcell aan het<br />
eind van de 17de eeuw in zijn semi-opera’s<br />
het gebruikelijke mengsel van gesproken<br />
dialogen en muzikale nummers al veranderd<br />
ten gunste van de muziek, en daarmee een<br />
verschuiving richting muziektheater ingezet.<br />
Helaas was hij te jong gestorven om nog<br />
een specifiek Engelse operatraditie van<br />
de grond te krijgen. En na zijn dood waren<br />
incidentele pogingen van bereisde Engelse<br />
aristocraten en ambitieuze theaterondernemers<br />
om Italiaanse opera’s met bijbehorende<br />
castraatzangers naar Engeland te<br />
halen, op niets uitgelopen.<br />
<strong>De</strong>ze impasse wist Händel, jong en<br />
veelbelovend, te doorbreken toen hij op 24<br />
februari 1711 zijn Italiaanse opera Rinaldo<br />
in Londen in première bracht. Met het doorslaande<br />
succes van Rinaldo en Händels<br />
vaste voornemen om in het toneelland<br />
Engeland een carrière als operacomponist<br />
op te bouwen, begon een opvoeringstraditie<br />
van Italiaanse opera’s in Londen die in<br />
Händels geval op de kop af dertig jaar stand<br />
zou houden. Op 10 februari 1741 was het<br />
echter over en uit, want na drie mager<br />
bezochte opvoeringen viel het doek voor<br />
<strong>De</strong>idamia en stond Händel voor het voldongen<br />
feit dat er voor zijn Italiaanse opera’s in<br />
Londen geen markt meer was.<br />
Een paar jaar lang had hij nog durven<br />
hopen dat zijn groeiende faam als componist<br />
van oratoria, koor- en orkestmuziek ook op<br />
zijn operaproducties zou afstralen, maar<br />
nee: het aristocratische operapubliek liet<br />
zich nog wel bekoren door de modernere<br />
opere serie uit Italië met hun prominente<br />
plaats voor de zangstemmen en minimale<br />
rol voor het orkest. Händels nieuwe supporters,<br />
afkomstig uit de gegoede burgerij,<br />
waar opera altijd als ‘een dwaze kunstvorm’<br />
was beschouwd, bleken echter gevoeliger<br />
voor zijn nieuwe, Engelstalige oratoria. Dit<br />
was het moreel hoogstaande muziekdrama<br />
waar de Engelsen naar snakten, op bijbelse<br />
thema’s en met monumentale koren, wat<br />
naadloos aansloot op het moderne, serieuze<br />
levensgevoel en wat Händel eeuwige roem<br />
zou bezorgen. Het duurde even voor de<br />
componist over de schok van zijn voorbije<br />
operacarrière heen was, maar na <strong>De</strong>idamia<br />
koos hij rigoreus voor het oratorium en<br />
schreef nooit meer een Italiaanse opera.<br />
8<br />
Van vriendinnetje tot titelheldin<br />
Wie de mythologische <strong>De</strong>idamia was, wist in<br />
Händels Londen elke theaterbezoeker die in<br />
1733 Achilles, de ballad opera van John Gay<br />
had gezien in het nieuwe Covent Garden<br />
Theatre van John Rich. In datzelfde Covent<br />
Garden had Händel opera’s als Ariodante<br />
en Alcina in première gebracht en hij was<br />
ongetwijfeld ook op de hoogte van deze<br />
satirisch-burleske Achilles-productie. <strong>De</strong><br />
onconventionele liefdesgeschiedenis tussen<br />
<strong>De</strong>idamia, een van de dochters van<br />
koning Lycomedes van Scyrus, en de jonge<br />
Achilles, die, vermomd als het meisje<br />
Pyrrha, aan hetzelfde hof leeft om te ontsnappen<br />
aan een voorspelling dat hij in de<br />
Trojaanse oorlog zal sneuvelen, was pas in<br />
de late Romeinse oudheid toegevoegd aan<br />
de bestaande mythologische verhalen rond<br />
het leven van de grote held Achilles. In de<br />
renaissance en de barok vormde Achilles’<br />
verblijf op Scyrus een populair thema in de<br />
beeldende kunst – zie bijvoorbeeld de zeven<br />
olieverfschetsen voor een reeks wandtapijten<br />
van Peter Paul Rubens in het Museum<br />
Boymans Van Beuningen in Rotterdam. In<br />
het baroktheater kreeg de episode ‘Achilles<br />
op Scyrus’ een diepere morele betekenislaag<br />
omdat dit klassieke conflict tussen<br />
liefde en heroïek zo boordevol menselijke<br />
tragiek zat – zij zwanger en hij onstuitbaar<br />
op weg naar een roemvolle maar kortstondige<br />
carrière als oorlogsheld. Tegelijkertijd<br />
bood het element van Achilles’ travestie –<br />
een jongen in meisjeskleren die zijn ontluikende<br />
mannelijkheid niet kan bedwingen<br />
en onherroepelijk door de mand valt – volop<br />
aanleiding tot komische scènes van uiteenlopende<br />
soort. Maar of het nu ging om platte<br />
toespelingen op seksualiteit in de eindeloze<br />
rij 17de-eeuwse barokopera’s over deze<br />
jeugdige gelieven, om <strong>De</strong>idamia’s vertwijfelde<br />
pogingen Achilles bij zich te houden,<br />
of om de flinterdunne en opwindende<br />
scheidslijn op de operapodia tussen mannelijke<br />
en vrouwelijke identiteiten en de onvermijdelijke<br />
discussies over een ‘verwijfde’<br />
operamoraal, waarin Achilles en travesti als<br />
een inbreuk op de erecode van de mannelijke<br />
heroïek werd gezien, altijd was <strong>De</strong>idamia,<br />
voor zij bij Händel promoveerde tot titel-<br />
heldin van zijn operazwanenzang, slechts<br />
‘het vriendinnetje van Achilles’ geweest.<br />
Ook bij John Gay is haar aandeel op het<br />
podium beperkt, maar zij mag wel ironisch<br />
commentaar leveren op de misplaatst heroïsche<br />
ambities van haar vriendje wanneer<br />
deze held-in-spe zich zorgelijk afvraagt hoe
er onder de gegeven omstandigheden nog<br />
iets van ‘zijn Eer’ terecht moet komen:<br />
<strong>De</strong>idamia: ‘Ah Pyrrha, Pyrrha, what is<br />
become of mine!’<br />
Achilles: ‘When shall I behave my self<br />
as a Man!’<br />
<strong>De</strong>idamia: ‘Wou’d you had never behav’d<br />
yourself as one!’<br />
Een meisje zwanger maken en proberen<br />
onder een huwelijk uit te komen, was volgens<br />
de 18de-eeuwse moraal gewoon een<br />
lage streek en niet direct een heroïsch<br />
wapenfeit. Dat Gay in de muzikale nummers<br />
trompetten laat schallen telkens wanneer<br />
Achilles’ eer het van de liefde dreigt te winnen,<br />
is pure ironie en tevens een sneer naar<br />
het uitgeholde concept van eer en heroïek<br />
waar de Italiaanse opera’s en tragedies nog<br />
steeds op dreven, en die hij in zijn Beggar’s<br />
<strong>Opera</strong> met succes onder schot had genomen.<br />
Achilles’ moeder, Thetis, zegt in de openingsscène<br />
dat zij ‘a tender Regard’ heeft<br />
voor zijn eergevoel maar ze staat intussen<br />
met beide benen op de grond: ‘Spreek mij<br />
niet tegen, Achilles. Je leven hangt ervan af;<br />
echt kind, je moet niet naar dat beleg gaan.’<br />
<strong>De</strong> Trojaanse oorlog kan haar gestolen worden.<br />
Sterke ontwikkeling<br />
In <strong>De</strong>idamia zou Händel ditzelfde thema<br />
aanboren om nog eenmaal – zeggen wij<br />
met de kennis van nu – op basis van zijn<br />
vertrouwde formule een Italiaanse opera<br />
te schrijven, waarin zijn muziekdramatisch<br />
meesterschap voor de laatste keer tot bloei<br />
kwam. Toen <strong>De</strong>idamia exact een eeuw eerder<br />
als personage haar entree had gemaakt op<br />
het Venetiaanse operatoneel in Francesco<br />
Sacrati’s La finta pazza, had zij krankzinnigheid<br />
voorgewend om Achilles te beletten<br />
naar Troje te gaan en waren de grove grappen<br />
niet van de lucht geweest. Vergeleken<br />
daarbij is Händels <strong>De</strong>idamia een beschaafd,<br />
modern stuk waarin geen onvertogen woord<br />
valt maar de ironie over heroïek en valse<br />
oorlogsretoriek door iedere regel heen-<br />
9<br />
sijpelt. <strong>De</strong> sympathie van Händel en zijn<br />
librettist Paolo Rolli ligt duidelijk bij de<br />
titelheldin die als een verliefd jong meisje<br />
begint maar gaandeweg onder ogen moet<br />
zien dat haar geluk van korte duur zal zijn.<br />
Als enige van de protagonisten maakt zij<br />
een sterke ontwikkeling door, die uit haar<br />
aria’s is af te lezen. Ook voor haar hoeft de<br />
Trojaanse oorlog niet: waarom zou de schaking<br />
van Helena gewroken moeten worden<br />
door de Grieken? ‘Laat die verdorven vrouw<br />
het maar berouwen! Povere reden voor zo’n<br />
grote oorlog,’ schampert ze tegen Ulisse,<br />
die tegen zijn zin huis en haard heeft moeten<br />
verlaten om ten strijde te trekken en zijn<br />
vrouw nog liever dood weet dan ‘haar terugzien<br />
in de armen van een ander’. Ulisse is<br />
<strong>De</strong>idamia’s ware tegenspeler: hij wil dat<br />
Achille met hem meegaat naar Troje terwijl<br />
<strong>De</strong>idamia haar wonderboy Pirra voor zichzelf<br />
wil behouden. Natuurlijk trekt zij aan<br />
het kortste eind wanneer Achille uit de mand<br />
met geschenken van Ulisse een glanzend,<br />
vlijmscherp zwaard kiest en hij zijn vermomming<br />
als Pirra niet langer kan en wil volhouden.<br />
‘U heeft mijn leed veroorzaakt,’ verwijt<br />
ze Ulisse in Händels allermooiste noten,<br />
‘moge een storm opsteken als u straks wegvaart<br />
op de verraderlijke zee, dat grillig element,<br />
en u doen zinken voor de vaderlandse<br />
kust’. Geen da capo-aria voor <strong>De</strong>idamia, om<br />
haar zelfbeheersing te hervinden, maar een<br />
slot vol verwensingen die Ulisse nog lang<br />
zouden heugen.<br />
Miss Edwards<br />
Aangezien de travestierol van Achille vrijwel<br />
tot het eind van <strong>De</strong>idamia geloofwaardig<br />
moest zijn, had Händel hem ook vocaal vermomd<br />
als meisje. In Händels vriendenkring<br />
werd dat kennelijk riskant gevonden, getuige<br />
de uitlating van Charles Jennens kort voor<br />
de première dat ‘de opera misschien wel een<br />
redelijke kans van slagen heeft, tenzij Miss<br />
Edwards, een meisje dat Achille speelt, er<br />
een farce van maakt’. Miss Edwards kwam<br />
uit de hoek van het burleske theater en was<br />
een protegee van de comédienne Kitty Clive,<br />
voor wie Händel wel eens een lied schreef.<br />
Händel had haar ook aangetrokken voor de<br />
rol van Clomiri in zijn luchthartige operetta<br />
Imeneo, die pal vóór <strong>De</strong>idamia in première<br />
ging. Ze was nog geen twintig en geknipt<br />
voor de rol van Achille: een jongen die een<br />
meisje moet spelen maar nog te jong is om<br />
de geheimen van het menselijk hart te kennen<br />
en het liefst met wapens zwaait. Zijn liefde<br />
voor <strong>De</strong>idamia gaat niet diep en de vijf aria’s<br />
die Händel hem toebedeelt evenmin. Dat is<br />
niet altijd goed begrepen, maar Händel<br />
kende zijn personages door en door en wist<br />
hoe hij ze gestalte moest geven. <strong>De</strong> 18deeeuwse<br />
muziekhistoricus Charles Burney<br />
zou later over de aria’s van <strong>De</strong>idamia schrijven<br />
dat ze ‘qua stijl, ontwerp en virtuositeit<br />
even contrastrijk waren als die van dertig<br />
jaar eerder’ en dat hij Händels laatste opera<br />
‘tot de best geslaagde van zijn dramatische<br />
producties’ rekende.<br />
<strong>De</strong>idamia eindigt met de inderhaast georganiseerde<br />
bruiloft van de jeugdige geliefden,<br />
en sloot qua thematiek perfect aan bij<br />
twee andere 'bruiloftsstukken' die Händel in<br />
het seizoen 1740-1741 geprogrammeerd had<br />
ter ere van het huwelijk van prinses Mary:<br />
Il Parnasso in festa en Imeneo. Il Parnasso<br />
in festa was oorspronkelijk opgevoerd voor<br />
het huwelijk van prinses Anne, Händels<br />
lievelingsleerlinge, en herhaald toen kroonprins<br />
Frederick trouwde. In elkaars nabijheid<br />
kregen <strong>De</strong>idamia en deze serenata een extra<br />
betekenislaag omdat de laatste over de<br />
bruiloft van Thetis en Peleus gaat. Op hún<br />
bruiloftsdis werd namelijk de beruchte appel<br />
der tweedracht geworpen die de aanleiding<br />
vormde tot de Trojaanse oorlog waar hun<br />
zoon Achilles zou sneuvelen omdat hij zijn<br />
lot niet kon ontlopen en zijn vermomming als<br />
meisje op Scyrus niet waterdicht was gebleken.<br />
Zo’n doortimmerde programmering<br />
rondom <strong>De</strong>idamia, en dan toch een flop…<br />
Begrijpelijk dat Handel de handdoek in de<br />
operaring wierp!<br />
Boeken in de Muziektheaterwinkel<br />
OPERA – Achter de schermen van de emotie<br />
<strong>De</strong> musicologen Francis Maes (docent aan de<br />
Universiteit van Gent) en Piet <strong>De</strong> Volder (dramaturg<br />
bij de Vlaamse <strong>Opera</strong>) stelden dit fraaie, strak vormgegeven<br />
boek samen, waarin een blik wordt geworpen<br />
op het denkproces dat achter de kunstvorm opera<br />
schuilgaat. Experts uit de wetenschap en uit de<br />
operapraktijk gaan in op de aspecten dramaturgie,<br />
operageschiedenis, visie en beleid. Topvoorstellingen<br />
van de Vlaamse <strong>Opera</strong>, de Brusselse Munt en<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> worden volgens nieuwe,<br />
frisse inzichten tegen het licht gehouden. Behalve<br />
artikelen van Maes en <strong>De</strong> Volder bevat het boek<br />
bijdragen van Klaus Bertisch, Ian Burton, Guy Joosten,<br />
Bruno Forment, Sigrid T’Hooft, Truze Lodder en<br />
Katia Segers. Een fascinerend werk, zowel geschikt<br />
voorkenners als voor (beginnende) liefhebbers!<br />
OPERA - Achter de<br />
schermen van de emotie<br />
Uitgeverij Lannoo nv,<br />
Tielt 2011<br />
€ 39,95<br />
Over zingen gesproken<br />
Cora Canne Meijer<br />
Redactie Gerrit Bloothooft,<br />
2011<br />
€ 14<br />
Over zingen gesproken<br />
Cora Canne Meijer debuteerde in 1950 bij<br />
<strong>De</strong> Nederlands(ch)e <strong>Opera</strong> als Annina in La traviata.<br />
Haar doorbraak met de titelrol in Mignon (1954) leidde<br />
tot een lange carrière in binnen- en buitenland. Zij heeft<br />
grote mezzorollen op haar naam staan, zoals Rosina<br />
Il barbiere di Siviglia, Azucena Il trovatore, Cherubino<br />
Le nozze di Figaro, Prins Orlofsky Die Fledermaus,<br />
Komponist Ariadne auf Naxos, Ulrica Un ballo in<br />
maschera, Baba the Turk The Rake's Progress en<br />
Geneviève Pelléas et Mélisande, maar bovenal wordt<br />
zij door velen geassocieerd met de titelrol in Carmen.<br />
Ook zong Cora Canne Meijer veel in recitals en concerten.<br />
Bijna 35 jaar is zij hoofdvakdocent zang geweest aan het<br />
Amsterdamse Sweelinck Conservatorium. Het is verheugend<br />
dat mevrouw Canne Meijer haar rijke kennis en<br />
ervaring als zangpedagoog nu in boekvorm heeft vastgelegd.<br />
<strong>De</strong> kern van haar ‘leer’ kan worden omschreven als<br />
natuurlijk en vrij zingen. Helder wordt uiteengezet hoe een<br />
gezond evenwicht kan worden bereikt tussen intuïtie en<br />
techniek. Van harte aanbevolen!
Scène uit L’incoronazione di Poppea (Foto: Ruth Walz en Hans Hijmering)<br />
Achtergrond <strong>De</strong>idamia<br />
Hein van Eekert<br />
Humor in barokopera<br />
In Händels <strong>De</strong>idamia houdt de jonge Achilles zich in meisjesgedaante schuil op het eiland Scyrus.<br />
Ontdekking betekent een directe gang naar de dood. Humor en ernst gaan op subtiele wijze hand<br />
in hand in deze barokopera.<br />
Verkleedpartijen, valse identiteiten, travestie:<br />
we lusten er wel pap van. Wat meer is:<br />
we vinden ze ongelooflijk grappig. Wat<br />
beschouwen we als leuk? <strong>De</strong> door het<br />
American Film Institute opgestelde lijst<br />
van beste filmkomedies wordt aangevoerd<br />
door een film met travestie: Some Like It Hot<br />
uit 1959. Daarin zijn saxofonist Joe (Tony<br />
Curtis) en bassist Jerry (Jack Lemmon) op<br />
de vlucht zijn voor een groep gangsters uit<br />
Chicago en sluiten zich, om aan de dood te<br />
ontsnappen, verkleed als vrouw aan bij een<br />
damesorkest, dat in Florida gaat optreden.<br />
<strong>De</strong> heren krijgen het behoorlijk warm in hun<br />
vrouwelijk keurslijf nabij de door Marilyn<br />
Monroe gespeelde leadzangeres Sugar<br />
Kane. Een oudere miljonair en een hitsige<br />
piccolo hebben echter totaal geen oog voor<br />
haar en storten zich vol vuur op de als vrouwen<br />
verklede Joe en Jerry. <strong>De</strong> zaak wordt<br />
gevaarlijk als de gangsters – dekmantel:<br />
de ‘Vrienden van de Italiaanse opera’! –<br />
onverwacht opdagen in het hotel in Florida.<br />
Tweede grote complicatie: Joe heeft Sugar<br />
verleid in de gedaante van een oliemagnaat,<br />
omdat ze een rijke man wil en geen saxofonist.<br />
Opnieuw op de vlucht, moet hij haar<br />
verlaten.<br />
Subtiele mix<br />
Typische humor voor de jaren vijftig of toch<br />
niet? We gaan eens een paar eeuwen terug.<br />
Terwijl wij denken dat Georg Friedrich<br />
Händel altijd zo bloedserieus is, is daar<br />
<strong>De</strong>idamia, een opera waarin de jonge<br />
Achilles zich in meisjeskleding schuilhoudt<br />
op het eiland Scyrus om aan een heldendood<br />
in Troje te ontsnappen. Hij heeft het<br />
echter allengs moeilijker zich staande te<br />
houden in het vrouwelijk keurslijf: de mooie<br />
<strong>De</strong>idamia en de verlokkingen van de jacht<br />
roepen steeds meer de man in hem wakker.<br />
Dan komt de Griekse vorst Ulysses – ook<br />
al in vermomming – met een groep strijders<br />
naar het eiland om Achilles mee te nemen<br />
naar de oorlog. Uiteraard moet Achilles<br />
daarbij in zijn vrouwengedaante aan de versiertrucs<br />
van de Griekse vorsten weerstand<br />
bieden. Tweede grote complicatie: Achilles<br />
en <strong>De</strong>idamia zijn verliefd, maar nu moet hij<br />
haar verlaten.<br />
<strong>De</strong> dood hangt dreigend boven het verhaal<br />
van deze opera, maar toch zit het vol komische<br />
momenten. Die subtiele mix van ernst<br />
en komedie is een constante bij Händel.<br />
David Alden, de regisseur van <strong>De</strong>idamia,<br />
ziet die schakeringen in alle werken van de<br />
componist: ‘Alle opera’s van Händel kijken<br />
naar het menselijk bestaan met diverse<br />
gradaties van humor of ironie of met scepsis.<br />
Zelfs in zijn donkerste opere serie vind je<br />
soms komische reacties op tragische situaties:<br />
er is een soort shakespeariaanse, sterk<br />
gelaagde visie op het menselijk bestaan en<br />
is er altijd meer dan één kleur tegelijkertijd.’<br />
<strong>De</strong> grens tussen komisch en tragisch vervaagt<br />
daarbij: ‘Dat is een van de mooiste<br />
10<br />
kanten van Händel, en dat aspect redt veel<br />
van zijn opera’s. Sommige libretti die hij<br />
heeft gecomponeerd, zijn erg gestandaardiseerd<br />
en stijf. Maar dat probleem weet<br />
hij altijd op een of andere manier te overwinnen<br />
door een drama te creëren dat op<br />
verschillende niveaus functioneert.’<br />
Geloofwaardigheid<br />
Komedie en tragedie, werkelijkheid en<br />
fictie, ze gingen ook hand in hand bij de<br />
eerste opera die enorm succes boekte<br />
bij wat we tegenwoordig ‘het grote publiek’<br />
noemen, honderd jaar eerder dan Händels<br />
<strong>De</strong>idamia: Francesco Sacrati’s La finta pazza<br />
(‘<strong>De</strong> geveinsde waanzinnige’), waarmee in<br />
1640 de deuren van het Teatro Novissimo<br />
in Venetië werden geopend. Het ging hier<br />
eveneens om een Achilles-in-meisjeskleren-verhaal.<br />
La finta pazza verhaalt de<br />
geschiedenis van <strong>De</strong>idamia, maar tegelijkertijd<br />
spreken de personages soms op<br />
cabareteske wijze over de actualiteit, in<br />
Venetiaans dialect. <strong>De</strong> goden leggen in<br />
de opera een link tussen de mythologie en<br />
het heden: de val van Troje was immers de<br />
oorzaak voor de oprichting van het mooie<br />
Venetië. Er werd direct op het publiek<br />
gespeeld: als <strong>De</strong>idamia, om Achilles bij<br />
zich te kunnen houden, doet alsof ze waanzinnig<br />
wordt, vraagt een eunuch of er een<br />
dokter in de zaal is.<br />
<strong>De</strong> vertolkster van deze <strong>De</strong>idamia, zangeres<br />
Anna Renzi, zou later de rol van keizerin<br />
Octavia zingen in Claudio Monteverdi’s<br />
L’incoronazione di Poppea. Die opera combineert<br />
gruwelijkheid, sensualiteit, humor en<br />
verdriet op verbazingwekkende wijze met<br />
elkaar door een afwisselend spel van ernstige<br />
en olijke situaties, waarbij vooral de<br />
lagere rangen – bedienden, voedsters – voor<br />
de vrolijke noot zorgen. Want nauwelijks<br />
heeft de bloedserieuze Seneca zelfmoord<br />
gepleegd, of een page begint over het zekere<br />
ik-weet-niet-wat dat hij voelt kriebelen. Hij<br />
verdwijnt vervolgens met een jonge hofdame<br />
achter de schermen (en, om het even helder<br />
te houden, niet om samen een boek te gaan<br />
lezen).<br />
Elders in Poppea pleegt een als vrouw<br />
verklede man een moordaanslag. Verkleedpartijen<br />
komen vaak voor in de Venetiaanse<br />
opera. Niet alleen verwisselingen van vrouw<br />
naar man of omgekeerd, maar ook veranderingen<br />
in sociale status: bijvoorbeeld vorsten<br />
die zich voordoen als bedienden. <strong>De</strong><br />
17de-eeuwers hadden niet veel moeite met<br />
de geloofwaardigheid van die identiteitsruil:
ze legden grote nadruk op de gedragspatronen<br />
die ze associeerden met bepaalde<br />
types. Wij denken wellicht niet veel anders:<br />
in Some Like It Hot is Tony Curtis als vrouw<br />
briljant, maar tegelijkertijd één en al clichématig<br />
getuite lippen en wiegende heupen.<br />
Wrang raffinement<br />
<strong>Opera</strong>componist Francesco Cavalli werkte,<br />
zo weet David Alden, in Venetië met de<br />
beste tekstboeken die er ooit zijn geschreven.<br />
Toen hij naar Parijs trok om voor het<br />
huwelijk van Lodewijk XIV Ercole amante<br />
(‘Hercules verliefd’) te creëren, bracht hij<br />
het Venetiaanse principe mee dat de gebeurtenissen<br />
op het toneel moesten verwijzen<br />
naar de actualiteit, in dit geval die van het<br />
Franse hof in de jaren zestig van de 17de<br />
eeuw. <strong>De</strong> aanpak was verrassend. Alden, die<br />
dit werk voor <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> regisseerde,<br />
vraagt zich nog altijd af wat de hofhouding<br />
gedacht moet hebben van de link<br />
die werd gelegd tussen een deels serieus en<br />
deels kolderiek voorgestelde held Hercules<br />
en de koning van Frankrijk: ‘Ercole amante<br />
heeft fantastische muziek, maar kan niet<br />
tippen aan Cavalli’s grote Venetiaanse<br />
stukken. Wat maak je van een opera die een<br />
groot huwelijk viert en een groot politiek<br />
moment in de Europese geschiedenis, en<br />
die Louis XIV duidelijk gelijk stelt met<br />
Hercules, maar vervolgens Hercules in zo’n<br />
lelijk en satirisch licht zet? Nam de gemeenschap<br />
dit op een verlichte, filosofische<br />
manier op of begreep men er niets van? En<br />
zijn nieuwe echtgenote, die hem geportretteerd<br />
zag als een vrouwenversierende… nu<br />
ja, je weet wel… idioot… Misschien begrijpen<br />
wij het nu gewoon niet. Ik heb daar geen<br />
antwoord op, zelfs nu ik het zelf geregisseerd<br />
heb.’<br />
Georg Friedrich Händel greep voor zijn<br />
opera’s een aantal malen terug naar de kwalitatief<br />
goede tekstboeken van Venetiaanse<br />
oorsprong. Dat wil, meent David Alden, niet<br />
zeggen dat je de theaterstukken van Händel<br />
over een kam mag scheren met die eerdere<br />
11<br />
barokopera’s: ‘<strong>De</strong> stijl is anders. Ik vind dat<br />
Venetiaanse opera veel dichter bij commedia<br />
dell’arte ligt. Ze is onstuimiger: verschillende<br />
soorten podiumartiesten die bij elkaar<br />
gezet zijn in een wilde mix van komedie,<br />
improvisatie, beweging, dans en serieuze<br />
scènes en serieuze hoofdrolzangers. Bij<br />
Händel is alles veel meer geïntegreerd.’<br />
<strong>De</strong>idamia, Händels laatste opera, heeft zo’n<br />
Venetiaanse oorsprong: ‘Er is een wrang<br />
soort raffinement in <strong>De</strong>idamia dat heel ongewoon<br />
is. Het is fascinerend: de opera is<br />
satirisch-heroïsch en komisch, maar er zit<br />
ook een donkerheid in en een onderliggende<br />
tragedie, zeker tegen het einde… Dit stuk,<br />
dat heel amusant en sexy en grappig is,<br />
eindigt met Achilles die naar de Trojaanse<br />
oorlog wordt meegenomen, naar zijn dood.<br />
Hij sterft en iedereen weet dat het hele stuk<br />
lang, dat dit gaat gebeuren. Het is daardoor<br />
een interessante combinatie van sekskomedie<br />
en bitter anti-oorlogsstuk…'<br />
Castraten<br />
<strong>De</strong> ernst is voelbaar in wat Alden de interessantste<br />
relatie vindt in het stuk, die van<br />
Ulysses en <strong>De</strong>idamia: ‘Hun scènes samen<br />
onthullen veel over hem wat hij misschien<br />
helemaal niet wil onthullen. Ulysses is het<br />
meesterbrein achter de hele operatie om<br />
Achilles te vinden. Hij is een wat oudere,<br />
intelligente man, en zijn relatie met zijn<br />
eigen vrouw Penelope, die nauwelijks wordt<br />
genoemd in het libretto, is toch heel erg<br />
aanwezig: het feit dat hij haar heeft moeten<br />
verlaten en zijn liefde voor haar. Dan treft<br />
hij dit jonge meisje, wier leven hij om politieke<br />
redenen aan het verwoesten is.’<br />
In de uitvoering van DNO wordt zowel<br />
Ulysses als Achilles door een vrouw<br />
gespeeld. Achilles is dus een vrouw. Die<br />
een jongen speelt. Die zich verkleedt als<br />
meisje. Een uitdaging voor de regisseur?<br />
‘Het is een enorme uitdaging,’ zegt David<br />
Alden. ‘Ik weet niet hoe het gaat werken…<br />
Je zou denken dat het beter zou zijn om het<br />
door een countertenor te laten zingen, maar<br />
we hebben een sopraan omdat het oorspronkelijk<br />
voor een sopraan is geschreven. Hoe<br />
moeilijk het ook is om met die lagen te spelen<br />
en het overtuigend te maken, het moet<br />
zowel grappig als duidelijk worden voor het<br />
publiek.’<br />
Ulysses is oorspronkelijk geschreven voor<br />
een castraat. Händel maakte in zijn Londense<br />
tijd ruimschoots gebruik van castraten<br />
voor zijn hoofdrollen, maar hij zette ook<br />
meer dan eens een vrouw in om een mannenrol<br />
te spelen, terwijl er ook vrouwen in<br />
zijn opera’s rondlopen die vrouwen spelen<br />
vermomd als man. Het spel der verwarring<br />
was altijd al aanlokkelijk: in Shakespeares<br />
tijd speelde een jongen – want vrouwen wer-<br />
den niet toegelaten op het toneel – de rol<br />
van Rosalind in As You Like It en moest zich<br />
in dat stuk verkleden als man en daarna, om<br />
zich een opdringerig meisje van het lijf te<br />
houden, weer als vrouw. Zo’n zeventig jaar<br />
vóór Händels komst naar Londen had het<br />
Britse publiek de switch gemaakt van jongens<br />
als vrouwen in het theater naar de eer-<br />
ste actrices: ze werden ingezet voor vrouwenrollen,<br />
maar vaak ook in stukken waar ze<br />
een als man vermomde vrouw moesten spelen.<br />
Zo konden ze op het toneel dingen doen<br />
die vrouwen in het echte leven niet mochten,<br />
maar in de ontknoping werd natuurlijk ook<br />
altijd toegewerkt naar de ontmaskering.<br />
In de Venetiaanse opera lieten de tekstschrijvers<br />
en componisten het publiek aan<br />
het slot vaak in het luchtledige hangen: de<br />
afloop was goed, maar nooit helemaal<br />
bevredigend. Zo is het ook met Händels<br />
<strong>De</strong>idamia. ‘M’hai resa infelice (‘Je hebt<br />
me ongelukkig gemaakt.’),’ zingt <strong>De</strong>idamia<br />
tegen Ulisse als ze hoort dat Achille haar<br />
zal verlaten. ‘I’m Through With Love,’ verzucht<br />
Marilyn Monroe in Some Like It Hot als<br />
haar miljonair verdwijnt. <strong>De</strong> dames krijgen<br />
uiteindelijk hun man, maar de relatie wordt<br />
niet zoals ze die hadden gepland. Want zo<br />
gaat het nu eenmaal. Als alle maskers zijn<br />
gevallen, komen we er achter dat ‘niemand<br />
perfect’ is.<br />
Scène uit Ercole amante (Foto: Ruth Walz)
Interview <strong>De</strong>idamia<br />
Marianne Broeder<br />
Een door en door goed mens<br />
Bezoekers van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> konden Sally Matthews al eerder bewonderen als Fiordiligi<br />
in Così fan tutte en als Sophie in <strong>De</strong>r Rosenkavalier. In de titelrol van <strong>De</strong>idamia keert ze terug.<br />
‘<strong>De</strong>idamia is een nobele, oprechte vrouw. Het is heerlijk om zo’n karakter uit te beelden.’<br />
Niet alleen wij, ook Sally Matthews zelf<br />
bewaart goede herinnering aan haar DNOdebuut<br />
in 2006 als Fiordiligi. ‘Così,’ roept<br />
de Britse sopraan via de telefoon met een<br />
enthousiasme dat haar kenmerkt, ‘de enscenering<br />
van Jossi Wieler en Sergio Morabito<br />
was fantastisch, bovendien hadden we een<br />
geweldige cast met onder meer die leuke<br />
Garry Magee. Iedereen was gezond en in<br />
vorm, er ging niets mis. Dat is heel belangrijk.<br />
Daardoor vormden we een volkomen<br />
eenheid. Als tijdens de repetities mensen<br />
afvallen door ziekte en vervangen worden,<br />
voelt de hele cast zich minder sterk.<br />
Afgelopen jaar leerde ik tijdens <strong>De</strong>r Rosenkavalier<br />
Karin Strobos [invaller als Octavian,<br />
red.] kennen. Sindsdien zijn we dikke vriendinnen.’<br />
Wie Matthews biografie bekijkt, raakt<br />
onder de indruk van de veelzijdigheid van<br />
haar repertoire: opera’s van Cavalli tot<br />
Poulenc, liederen van Purcell tot Messiaen<br />
(komend seizoen te beluisteren tijdens een<br />
duorecital in het Concertgebouw) naast<br />
oratoria en symfonische werken.<br />
Vertrouwen op je techniek<br />
Matthews: ‘Het is mijn rotsvaste overtuiging<br />
dat een zanger voor elk genre dezelfde<br />
techniek moet toepassen. <strong>Opera</strong>, lied, oratorium<br />
of symfonie: ik zing het allemaal op<br />
dezelfde manier. Voor mij voelt dat volkomen<br />
natuurlijk. Ik denk zelfs dat zangers stemproblemen<br />
krijgen als ze hun techniek<br />
“aanpassen” aan een genre. Zolang je<br />
kunt vertrouwen op je techniek is er geen<br />
reden waarom je repertoire dat binnen je<br />
bereik ligt niet zou zingen. Op die manier<br />
leer je heel veel soorten muziek kennen én<br />
heel verschillende zangers en dirigenten.<br />
Waarom zou je een bepaalde stijl niet kunnen<br />
zingen? Goed, ik zal geen Wagner zingen,<br />
maar dat is omdat zijn muziek te zwaar<br />
voor me is.’<br />
‘Een goede dirigent geeft precies aan wat<br />
hij wil. Niets wordt aan het toeval overgelaten.<br />
Ik weet het, er zijn musici die menen<br />
dat een zanger gespecialiseerd moet zijn<br />
om oude muziek te kunnen zingen. Ik denk<br />
het niet. <strong>De</strong> meeste dirigenten weten exact<br />
wat ze willen horen. Het is gewoon een<br />
kwestie van goed luisteren.’<br />
‘Het leuke van liederen zingen is dat je<br />
zelf de baas bent, technisch en dramatisch.<br />
Niemand bemoeit zich met je interpretatie.<br />
Hoe je de muziek en de poëzie ervaart,<br />
bepaal je met je pianist. Je bent niet afhankelijk<br />
van een dirigent of regisseur. Als<br />
afwisseling is het heerlijk om je eigen ideeen<br />
ongehinderd te kunnen uitleven. Een<br />
recital voelt een beetje als een miniopera<br />
in je eigen regie. Bij symfonische werken,<br />
waar ik niet hoef te acteren, voel ik de band<br />
met het orkest en met de dirigent het<br />
sterkst. Dat is bij opera altijd minder.’<br />
13<br />
Direct door de bocht<br />
In Händels <strong>De</strong>idamia, een van zijn sterk<br />
verwaarloosde laatste opera’s over de<br />
lotgevallen van Achilles ten tijde van de<br />
Trojaanse oorlogen, zingt Matthews de<br />
titelrol. Ze kende het werk niet maar viel<br />
voor de productie als een blok bij het vooruitzicht<br />
te mogen samenwerken met dirigent<br />
Ivor Bolton en regisseur David Alden.<br />
Ten tijde van ons gesprek probeert ze de<br />
opera in haar studeerkamer te veroveren.<br />
Matthews: ‘Twee jaar geleden had ik het<br />
geluk met Ivor en David te mogen samenwerken<br />
toen ik de titelrol zong in Cavalli’s<br />
La Calisto. Toen ik hoorde dat zij <strong>De</strong>idamia<br />
gaan begeleiden, was ik direct door de<br />
bocht. Dit duo zal ongetwijfeld weer iets<br />
magisch neerzetten. David Alden is een<br />
genie. Hij heeft een ongelofelijke verbeelding.<br />
Als je een opera alleen kent van de<br />
partituur, wordt die door zijn toedoen<br />
technicolor.’<br />
<strong>De</strong>idamia is een door en door goed<br />
mens. Händel, meester in karakteruitbeelding,<br />
heeft wel lelijker vrouwen opgevoerd.<br />
<strong>De</strong> feeksachtige Agrippina bijvoorbeeld of<br />
de rancuneuze <strong>De</strong>janira. <strong>De</strong>idamia heeft<br />
Achilles lief en is teder voor hem. Ze wordt<br />
belaagd door Ulisses en blijft hopen op een<br />
huwelijk met Achilles. Als hij uiteindelijk<br />
kiest voor de wapens en de strijd, blijft ze<br />
ontroostbaar achter. Het is moeilijk geen<br />
medelijden met haar te hebben.<br />
Krachtige aria<br />
Matthews, bescheiden, maar doortastend:<br />
‘Als ik aan collega’s vertel dat ik <strong>De</strong>idamia<br />
ga zingen, reageren ze zonder uitzondering:<br />
wat? wie? nooit van gehoord. Ook ik kende<br />
deze opera niet. Op het moment waarop je<br />
in je eentje thuis een nieuwe rol instudeert<br />
is het lastig er veel over te zeggen. Toen ik<br />
een opname beluisterde, raakte ik diep onder<br />
de indruk. Verschillende aria’s bleek ik<br />
heel goed te kennen, maar ik wist niet dat ze<br />
uit <strong>De</strong>idamia kwamen. Onder meer de eerste<br />
aria “Due bell’alme innamorate” (“Twee verliefde<br />
jonge mensen die elkaar echt beminnen”).<br />
Een heel krachtige aria tekenend voor<br />
deze vrouw, een nobele, oprechte vrouw. Het<br />
onrecht wordt haar aangedaan, maar ze blijft<br />
krachtig en toont lef. Heerlijk om zo’n mooi<br />
karakter uit te beelden.’<br />
‘Maar hoe zij zal worden in deze productie<br />
weet ik natuurlijk nog niet. Dat merk ik pas<br />
tijdens de repetities. Het hangt immers af<br />
van hoe de andere personages met haar<br />
omgaan. Ik heb nu alleen nog maar een eendimensionaal<br />
beeld. Ik verwacht veel inspiratie<br />
van David Alden. Hij stuurde me beelden<br />
van de decors en de kostuums. Prachtig!<br />
Ik denk ook dat hij het tragisch-komische<br />
karakter van dit stuk sensitief zal behandelen,<br />
waarschijnlijk door het contrast te versterken.<br />
<strong>De</strong>idamia is soms grappig, dan weer heel ver-<br />
drietig. David kan zijn publiek aan het lachen<br />
brengen, maar ook tot tranen toe roeren.’<br />
Sally Matthews (rechts) in <strong>De</strong>r Rosenkavalier (Foto: A.T. Schaefer)
Europees partner van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
WELCOME CMS RUI PENA & ARNAUT<br />
Sinds 1 januari 2012 is CMS een member firm rijker, het Portugese CMS Rui Pena & Arnaut.<br />
Hierdoor zijn wij nog beter in staat om u over grenzen heen van dienst te zijn.<br />
10CMS firms<br />
>750Partners<br />
>2800Lawyers<br />
CMS - Distinctively European<br />
30<br />
Countries<br />
49<br />
Cities<br />
55<br />
Offices<br />
www.cms-dsb.com
CMS – Europees partner van DNO<br />
Over grenzen heen kijken –<br />
Europees partnerschap<br />
Niet alleen in letterlijke zin kijken de juristen<br />
van CMS over grenzen heen. Als van<br />
nature nieuwsgierige en breed betrokken<br />
professionals zijn zij niet alleen bezig met<br />
het oplossen van juridische vraagstukken<br />
en het adviseren van bedrijven bij hun strategische<br />
plannen. Zij denken ook na over de<br />
bredere maatschappelijke ontwikkelingen<br />
die daarop van invloed zijn en die het fundament<br />
vormen voor de wereld van morgen.<br />
CMS heeft daarom de basis gelegd voor<br />
een innovatieplatform waar onze juristen<br />
samen met cliënten en ervaren experts<br />
samen kunnen werken, discussiëren, elkaar<br />
kunnen inspireren en samen op zoek gaan<br />
naar nieuwe gezichtspunten. Het platform<br />
is gericht op actuele thema’s die raken aan<br />
maatschappelijke discussies, te weten:<br />
leegstand, zorg, duurzaam bankieren,<br />
technische innovatie, duurzame energie,<br />
concurrentiekracht en creative financing<br />
cultuur.<br />
Ook aan dit laatste thema heeft zich een<br />
aantal meer dan geschikte externe experts<br />
verbonden om te werken aan nieuwe werk-<br />
en denkwijzen in de culturele sector. <strong>De</strong>nk<br />
daarbij aan de ontwikkelingen op financieel<br />
gebied die de culturele organisaties in<br />
Nederland direct raken, maar ook aan de<br />
voorbeelden van succesvolle samenwerking<br />
15<br />
met andere sectoren. Wij hopen vanuit dit<br />
platform een positieve bijdrage te leveren<br />
aan de discussie in de culturele sector.<br />
Onze verbintenis met DNO als hun<br />
Europees partner, maakt het onderwerp voor<br />
mij heel tastbaar. Ook het Europees partnerschap<br />
van onze Engelse CMS-collega’s bijvoorbeeld<br />
met The English National Ballet,<br />
biedt hiervoor aanknopingspunten en inspiratie.<br />
Sinds 1 januari van dit jaar is CMS een<br />
member firm rijker, CMS Rui Pena & Arnaut<br />
uit Portugal. Het aantal CMS-firms komt<br />
daarmee op tien. CMS telt hierdoor ruim<br />
2800 juristen werkzaam vanuit 55 kantoren<br />
in 30 landen. Dit maakt dat wij nog beter in<br />
staat zijn om onze cliënten over grenzen<br />
heen van dienst te zijn.<br />
Dolf Segaar<br />
Managing Partner
<strong>De</strong>corontwerp Il turco in Italia: Christof Hetzer<br />
Kostuumontwerp Il turco in Italia: Christof Hetzer<br />
Il turco in Italia<br />
Een uilskuiken van een echtgenoot,<br />
een lichtzinnige bruid.<br />
Nee, beter is er niet! (Prosdocimo)<br />
I<br />
<strong>De</strong> dichter Prosdocimo heeft een verhaal<br />
nodig voor een komedie en zoekt dat in een<br />
zigeunerkamp bij Napels. Daar bevindt zich<br />
ook de gevluchte Turkse slavin Zaida, die<br />
nog altijd houdt van haar meester Selim,<br />
maar uit de harem moest vluchten vanwege<br />
een valse beschuldiging. Haar hing de<br />
doodstraf boven het hoofd. Geronio wil van<br />
een waarzegster horen of hij zijn lastige<br />
vrouw Fiorilla de baas kan worden, maar de<br />
'zigeunerin' Zaida geeft hem weinig hoop.<br />
Prosdocimo weet dat er een Turkse prins in<br />
Napels wordt verwacht, die misschien als<br />
bemiddelaar voor Zaida kan optreden.<br />
<strong>De</strong> Turkse prins – niemand anders dan<br />
Selim – arriveert en maakt weldra Fiorilla<br />
het hof. Haar aanbidder Narciso is daar<br />
16<br />
woedend over, evenals haar wettige echtgenoot.<br />
Prosdocimo heeft al heel wat<br />
ingrediënten voor zijn toneelstuk.<br />
Als Selim op bezoek is bij Fiorilla, voegen<br />
zich onverwachts Geronio en Narciso bij<br />
hen. Geronio is uiterst vriendelijk tegen de<br />
Turk. Prosdocimo adviseert Geronio zijn<br />
vrouw flink aan te pakken maar dit leidt<br />
alleen maar tot een grote ruzie tussen de<br />
echtelieden.<br />
Selim wil Fiorilla ontvoeren en wil weten<br />
of het moment gunstig is. Op zoek naar<br />
een waarzegster komt hij bij Zaida terecht<br />
en een verzoening volgt. Ze worden betrapt<br />
door Fiorilla en nu ontstaat er een ruzie<br />
tussen de twee vrouwen, tot groot<br />
enthousiasme van Prosdocimo.<br />
II<br />
In een herberg vraagt Selim aan Geronio<br />
of deze hem zijn vrouw wil verkopen. <strong>De</strong><br />
Italiaan is razend. Fiorilla en Zaida zijn<br />
beledigd door de besluiteloosheid van<br />
Selim en dwingen hem te kiezen. Hij kiest<br />
voor Fiorilla, nadat Zaida is weggegaan.<br />
Selim zal Fiorilla tijdens een gemaskerd bal<br />
ontvoeren. Prosdocimo raadt Geronio aan<br />
zich als Selim te vermommen om de ontvoering<br />
te verhinderen. Maar ook Narciso verkleedt<br />
zich als de Turk, om te proberen er<br />
zelf met Fiorilla vandoor te gaan. Zo zijn er<br />
ineens twee namaak-Selims en één echte!<br />
Uiteindelijk kiezen Selim en Zaida voor<br />
elkaar en vertrekken samen naar Turkije.
17<br />
vr 6 apr 2012 première 20.00 uur<br />
ma 9 apr 13.30 uur<br />
wo 11 apr 20.00 uur<br />
zo 15 apr 13.30 uur<br />
do 19 apr 20.00 uur<br />
zo 22 apr 13.30 uur<br />
di 24 apr 20.00 uur<br />
do 26 apr 20.00 uur<br />
zo 29 apr 13.30 uur<br />
Het Muziektheater Amsterdam<br />
Kaartverkoop is reeds begonnen.<br />
Bij het ter perse gaan van deze <strong>Odeon</strong> zijn er<br />
nog kaarten verkrijgbaar.<br />
Bel het Kassa-bespreekbureau: 020-625 5455<br />
Online reserveren: www.dno.nl<br />
Inleidingen door Bart Boone<br />
Plaats: het Muziektheater (foyer 2de balkon)<br />
Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere<br />
voorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur<br />
(matinee)<br />
Lengte: ± 30 minuten<br />
Toegang: gratis op vertoon van een plaatsbewijs<br />
voor de voorstelling van die dag<br />
Met steun van de Vereniging Vrienden<br />
van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
Uitzenddatum<br />
Radio 4, NTR <strong>Opera</strong> Live:<br />
zaterdag 21 april, 19.00 uur<br />
Dinerbuffetten<br />
Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u<br />
ge nie ten van een diner buffet in de foyer van het<br />
Muziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u op<br />
tijd voor de opera. Reserveren: 020-625 5455<br />
of via www.het-muziektheater.nl/kaarten.<br />
Gioacchino Rossini 1792 - 1868<br />
Il turco in Italia<br />
Dramma buffo in due atti<br />
libretto<br />
Felice Romani<br />
muzikale leiding<br />
Carlo Rizzi<br />
regie<br />
David Hermann<br />
decor/kostuums<br />
Christof Hetzer<br />
licht<br />
Manfred Voss<br />
video-ontwerp<br />
Martin Eidenberger<br />
dramaturgie<br />
Klaus Bertisch<br />
Selim<br />
Alex Esposito<br />
Donna Fiorilla<br />
Olga Peretyatko<br />
Don Geronio<br />
Renato Girolami<br />
Don Narciso<br />
Lawrence Brownlee<br />
Il poeta Prosdocimo<br />
Vito Priante<br />
Zaida<br />
Silvia de la Muela<br />
Albazar<br />
Enea Scala<br />
Nederlands Philharmonisch Orkest<br />
Koor van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
instudering Martin Wright<br />
<strong>De</strong> opera wordt in het Italiaans gezongen<br />
en Nederlands boventiteld.<br />
<strong>De</strong> voorstelling duurt circa 2 uur en 40 minuten.<br />
Er is 1 pauze.<br />
Nieuwe producite<br />
Het operaboek Il turco in Italia is verkrijgbaar<br />
in het Muziek theater. Daarin zijn onder meer een<br />
uitgebreide synopsis en het libretto in het Italiaans<br />
en in het Neder lands opgenomen. <strong>De</strong> prijs is € 8.
Gioacchino Rossini<br />
Achtergrond Il turco in Italia<br />
Bart Boone<br />
Diepmenselijk clair-obscur<br />
met dubbele bodems<br />
Na de creatie van Il turco in Italia voelde het publiek van La Scala zich lelijk bekocht door Gioacchino Rossini.<br />
‘Een opgewarmde Italiana!’ tierde het. Nog geen vier maanden tevoren had Milaan immers L’italiana in Algeri<br />
in het hart gesloten. Ook iets ‘Turks’, toch? <strong>De</strong> pers verweet Rossini het recyclen van eigen muziekfragmenten<br />
in oubollige vormschema’s. Nochtans was Il turco allesbehalve opgewarmde kost en stak er met deze<br />
tragikomedie een nieuw type opera buffa de kop op in Rossini’s oeuvre, dat de fundamenten bevatte voor<br />
latere komische meesterwerken als Il barbiere di Siviglia of La Cenerentola.<br />
Op 14 augustus 1814 beet niet zozeer<br />
Gioacchino Rossini in het stof na de wereldpremière<br />
van Il turco in Italia. <strong>De</strong> herinnering<br />
aan de klapper La pietra del paragone,<br />
Rossini’s eerste opdracht voor het Milanese<br />
operahuis uit 1812, was verre van uitgeblust<br />
en de triomfen die de componist in de lente<br />
van 1813 met Tancredi en L’italiana in Algeri<br />
scoorde in Venetië, bleven ook bij hun première<br />
in Milaan niet uit bij het Teatro Carlo<br />
Re, voor La Scala een geduchte concurrent.<br />
Publiek en pers in Milaan waren dus al zo<br />
verkikkerd op Rossini dat ze hun held de<br />
vermeende faux pas min of meer vergaven.<br />
Hun gratie gold echter niet La Scala.<br />
Genadeloos huilde de Corriere Milanese<br />
krokodillentranen toen de krant de lauwe<br />
respons op Il turco onder de loep nam:<br />
‘<strong>De</strong> directie van het huis wordt zodanig<br />
geplaagd door rampen, dat het van barbaarsheid<br />
zou getuigen geen medelijden<br />
met haar te hebben.’<br />
Toch verdiende Scala-directeur Benedetto<br />
Ricci medelijden. <strong>De</strong> genese der zogenaamde<br />
rampen, twee creatieopdrachten van La<br />
Scala, onthult dat het floppen van de eerste<br />
creatie, Aureliano in Parmida, en het uitfluiten<br />
van de tweede, Il turco in Italia, niet op<br />
het conto van Ricci te schrijven waren. Wat<br />
de maestro na zijn Venetiaanse successen<br />
vanaf juni 1813 precies uitspookte in de aanloop<br />
tot deze creaties? Daarover tasten de<br />
biografen in het duister. Zeker is echter dat<br />
het kassucces van La pietra nog vers in het<br />
geheugen van de Milanese operadirecteuren<br />
lag. Even zeker is dat ze de amper eenentwintigjarige<br />
componist met creatieverzoeken<br />
bestookten om munt te slaan uit zijn<br />
verpletterende populariteit. Vier opera’s uit<br />
Rossini’s reeds tien drama’s tellende creatievloedgolf<br />
hadden zijn roem immers al ver<br />
over Italiës landsgrenzen doen spoelen.<br />
Broeiende vernieuwingsdrang<br />
Maar de jacht op Rossini kwam niet alleen<br />
voort uit winstbejag. Italië hongerde naar<br />
artistieke vernieuwing. Daarom mat het<br />
land het niveau van operaproducenten met<br />
de lat van een al dan niet florissante creatiepolitiek.<br />
In die artistieke race zag Milaan<br />
zichzelf, terecht, als koploper. Toch duldde<br />
de stad de positie van Venetië als tweede<br />
invloedrijk operacentrum. Elke Milanese<br />
operadirecteur had dus met begerige aandacht<br />
gadegeslagen hoe Rossini in Venetië<br />
met zijn eerste opera seria Tancredi vormvernieuwingen<br />
van het genre verkende en<br />
welke potentie er schuilde in de briljante<br />
klucht L’italiana. Zo was ook Ricci er voor<br />
18<br />
zijn Scala als de kippen bij om na juni 1813 in<br />
het kader van een helse concurrentie collega<br />
Carlo Re van het Teatro Carlo Re de loef af<br />
te steken.<br />
Moeite kostte dat Ricci niet. Want Rossini<br />
zélf was van plan zijn Venetiaanse zeges te<br />
verzilveren in nieuwe klussen voor Milaan.<br />
Bij voorkeur bij La Scala. Niet het prestige<br />
van het toen al illustere huis lonkte. Dat het<br />
hem een ideale voedingsbodem voor zijn<br />
broeiende vernieuwingsdrang bood, woog<br />
zwaarder. In de herfst hapte Rossini dus toe<br />
op een deal met Ricci voor één seria en één<br />
buffa. Ricci aasde op artistieke doorbraken.<br />
<strong>De</strong> maestro evenzo, maar ook op het herhalen<br />
en zelfs overtroeven van zijn stunts in<br />
Venetië. Tussenstand? La Scala-Teatro<br />
Carlo Re: 1-0. Het laatste huis moest zich<br />
troosten met reprises van Tancredi en<br />
L’italiana. Rossini’s eerste creatie opende<br />
het Scala-seizoen in december. Helaas kon<br />
Aureliano zich niet meten met Tancredi. <strong>De</strong><br />
overtroeving? Die bleef nog meer uit. Milaan<br />
reageerde ijzig. Vooral een funeste chronologie<br />
brak Rossini en La Scala zuur op. <strong>De</strong><br />
gloed van Tancredi’s Milanese première twee<br />
weken eerder overstraalde de Aurelianoflop.<br />
Carlo Re verkneukelde zich: 1-1.<br />
<strong>De</strong> periode na Aureliano zijn de biografen<br />
Rossini’s spoor opnieuw kwijt. In ieder geval<br />
was hij in april 1814 weer in Milaan voor de<br />
Italiana-reprise en de <strong>start</strong> van het werk aan<br />
Il turco, Scala-creatie twee. In L’italiana<br />
exploreerde hij in een roes van opperste<br />
inventiviteit nog puur vormelijk het clowneske<br />
om het clowneske, met een trits sketches<br />
vol groteske portretten van karikaturale personages.<br />
Ondergeschikt aan hun burleske<br />
perikelen stuwden ze niet zelf de plot. En<br />
ingebed in een fictieve ‘postkaartexotische’<br />
setting refereerden ze evenmin aan een<br />
sociale realiteit. Met het toonzetten van het<br />
al in 1788 door Franz Seydelmann op muziek<br />
gezette Il turco-libretto van Caterino<br />
Tommaso Mazzolà betrad Rossini nu voor<br />
het eerst het terrein van de commedia di<br />
carattere. Daarin stond een identificeerbare<br />
ontwikkeling van de figuren centraal. Het<br />
komische karakterstuk schilderde de mens<br />
in zijn psychologische complexiteit als een<br />
ambigu wezen met zowel nobele en ernstige<br />
als zielige en larmoyante strevingen. Voorts<br />
situeerde het de interacties tussen de figuren<br />
vol diepmenselijk clair-obscur in een<br />
sociale context. Zo legde dit type theater de<br />
dynamiek van familiale, amoureuze en maat-
schappelijke relaties bloot. Zoals ambigue<br />
strevingen het reële leven drijven, stuwden<br />
ze in het karakterstuk een waarachtige dramatische<br />
actie om het leven of de sociale<br />
realiteit te spiegelen via satirische kritiek.<br />
Meeslepende kettingreactie<br />
Rossini’s gids in die nieuwe wereld was<br />
Felice Romani. In 1813 verbond Ricci hem<br />
als jong beloftevol dichter aan La Scala<br />
als librettist. Een briljante zet. Want later<br />
zou Romani zich met libretto’s voor Bellini<br />
en Donizetti ontpoppen tot Italiës hoogst<br />
geachte librettist van de eerste helft van die<br />
eeuw. Nadat Ricci hem aan Rossini koppelde<br />
voor Aureliano, spon Romani in april 1814,<br />
vermoedelijk in actief overleg met de maestro,<br />
een uiterst geslaagde, naar hun tijdsvak<br />
vertaalde upgrade van Mazzolà’s model van<br />
Il turco. Romani’s ingrepen dikten het effect<br />
van diens karakterstuk aan, wat een tragikomische<br />
sociale satire opleverde vol psychologisch<br />
raffinement.<br />
<strong>De</strong> dramaturg zwengelde bijvoorbeeld de<br />
identificeerbaarheid aan. Hoewel Geronio’s<br />
denken en gedrag ontsproot aan de klassieke<br />
brompot-hoorndrager uit de commedia<br />
dell’arte, verfijnde Romani de schijnbaar<br />
bange, laffe man tot een ontroerend diepmenselijk<br />
personage. Als bonafide, liefdevolle<br />
echtgenoot wordt hij oprecht gekwetst<br />
door de erotische escapades van zijn vrouw.<br />
Hij lijdt oprecht. Wordt oprecht boos.<br />
Wanhopig. Komt oprecht krachtig tot actie<br />
om vrouwlief bij te sturen om zowel haar eer<br />
als hun liefde te redden. En na de inkeer vergeeft<br />
hij haar oprecht. In Rossini’s toonzetting<br />
‘stoort’ zijn aanwezigheid ook vaak de<br />
muzikale cohesie van de andere, op avontuurtjes<br />
beluste figuren. Dat drukt hen constant<br />
met de neus op het issue van huwelijksproblemen,<br />
een eerste thema in Il turco.<br />
Romani damde ook het aantal aria’s fors<br />
in om plaats te maken voor meer ensembles.<br />
Of hij integreerde Mazzolà’s aria’s in overkoepelende<br />
structuren. Fiorilla’s en Selims<br />
elkaar volgende intro-aria’s maken deel uit<br />
van hun eerste flirterig duet. Uiteraard<br />
benutte Rossini de vele duetten, het terzet,<br />
het kwartet en het kwintet ten volle. Ze<br />
vormden dé ideale voertuigen om zijn personages<br />
aanhoudend met elkaar te laten botsen<br />
en hen in een herkenbare sociale context<br />
te situeren om zo hun tragikomische<br />
strevingen te fileren. Even cruciaal echter<br />
was dat Romani’s ensembles uit de psychologische<br />
noden en verlangens van de figuren<br />
voortvloeiden en dat ze op hun beurt de verdere<br />
dramatische actie vooruit stuwden.<br />
Il turco herbergt dus geen stoet van aaneengeregen<br />
sketches. Ieder bedrijf draait dramatisch<br />
op een meeslepende kettingreactie<br />
van elkaar genererende ensembles binnen<br />
één krachtige spanningsboog.<br />
Identiteitscrisis<br />
Vooral Fiorilla’s ontwikkeling gedijt goed in<br />
de ensembleopera. Geronio’s wispelturige<br />
echtgenote is geen allegorie der vrouwelijke<br />
sensualiteit. Vanuit de ensembles die haar<br />
overgave aan haar liefdesgrillen kaderen in<br />
een sociale setting, komt zij als gehuwde<br />
vrouw naar voren als een burgerlijke zondares<br />
die aan de heersende sociale codes wil<br />
ontsnappen. Selim – stellig geen groteske<br />
idioot! – is geen prins uit Duizend-en-eennacht<br />
die Fiorilla naar een fictief oord voert.<br />
19<br />
Hun erotische spel heeft het reële Napels<br />
van 1814 als decor. Noch ligt zijn verleidingskracht<br />
in een iconische viriliteit. Als<br />
levenslustig alternatief voor de saaie<br />
Geronio breekt hij de sleur van haar huwelijk,<br />
wat haar prikkelt om de verboden vrucht<br />
van de vrije liefde te proeven. Fiorilla lokt<br />
hetzelfde uit bij Selim die onjuist meent dat<br />
Zaida hem bedroog. Zoals Selim voor<br />
Fiorilla niet zozeer Turks is, maar niet-<br />
Geronio, is Fiorilla voor Selim dus niet<br />
Italiaans, maar niet-Zaida. <strong>De</strong> nadruk ligt<br />
echter op Fiorilla. Door de ensembles heen<br />
stoot ze als vrouw van vlees en bloed op drie<br />
liefdesgedaanten. Viriliteit in Selim, wat ze<br />
in wezen op hem projecteert. Trouw en zorg<br />
in Geronio. En sensualiteit in de aanbidder<br />
Narciso, een door Romani vernuftig verzonnen<br />
extra personage dat Rossini gestalte<br />
gaf als een melancholiek gekwelde ziel die<br />
zijn liefdesgevoelens niet de baas is. Fiorilla<br />
ervaart de roes of beter illusie van de vrije<br />
liefde. En na ‘kritiek’ uit haar sociale context<br />
ronden schuld en inkeer haar psychologische<br />
traject af.<br />
Die afronding is innig vervlochten met<br />
een nieuw slot. Romani schrapte Mazzolà’s<br />
einde en laste een gekostumeerd bal in.<br />
Daarin stort een groots kwintet de figuren<br />
verder in hun in het verloop van de intrige<br />
opgebouwde identiteitscrisis, het tweede<br />
Turco-thema. Rossini’s toonzetting verhief<br />
dit kwintet tot hét pronkstuk van Il turco. Ze<br />
toverde de draaikolk van opperste verwarring<br />
om tot een haast abstracte ervaring van<br />
een sfeer van wanhoop en beklemming in<br />
een saus van bruisende humor. Tegelijk is<br />
een psychologische weergave van de figuren<br />
in crisis te horen. <strong>De</strong> vermommingen doen<br />
immers nieuwe koppels ontstaan, wat flink<br />
wat misverstanden baart. Met de verwarring<br />
plantte Romani reeds in het kwintet het zaad<br />
voor de inkeer in het hoofd van zijn protagonisten.<br />
Doordat de librettist in deze scène<br />
ingenieus al hun wederzijdse spiegelingen<br />
uit het stuk naar de oppervlakte haalt, worden<br />
ze zich van die spiegelingen bewust,<br />
een schok die hen zowel van de ander als<br />
van zichzelf vervreemdt. Wie is wie? Wie ben<br />
ik? Wat doe ik? Wat doet de ander? Selim en<br />
de als Turk verklede Narciso spiegelen<br />
elkaar, zoals Zaida en de als zigeunerin verklede<br />
Fiorilla elkaar spiegelen. En Geronio?<br />
Die is het noorden helemaal kwijt. Na<br />
Fiorilla’s boetearia volgen dan inderdaad de<br />
inkeer en – in de juiste koppels – het herstel<br />
van de sociale orde en van hun identiteit.<br />
Dubbele bodems<br />
Omarmde Rossini in 1814 dit karakterstuk<br />
om sluimerende ambities te realiseren of<br />
duwde juist het contact met dit type theater<br />
hem een andere artistieke weg op? Dat is in<br />
nevelen gehuld. Maar zeker is dat Rossini<br />
toen doorgrond heeft wat komedie echt is.<br />
Een bemiddeling tussen klucht en tragiek.<br />
<strong>De</strong> compositorische vertaling daarvan haakte<br />
in op Romani’s laatste wapenfeit, het uitbuiten<br />
van Mazzolà’s personage van de<br />
Poeta. Die Poeta (dichter) zoekt bij aanvang<br />
van de opera een intrige voor een buffa. In<br />
de verwikkelingen van Il turco, die hij vaak<br />
zelf aanjaagt en constant becommentarieert,<br />
vindt de Poeta dé geknipte stof om zijn aria’s,<br />
terzetten, kwartetten en finales te vullen.<br />
Dit sterke staaltje van dramatische ironie,<br />
dat het handelen en denken van de figuren<br />
apert als theater presenteert, inspireerde<br />
Rossini om in zijn partituur met afstand, als<br />
het ware samen met de Poeta, het tragikomische<br />
van zijn protagonisten te observeren<br />
en hen naar believen of in groteske uitwerkingen<br />
te ridiculiseren of gruwelijk ernstig<br />
te nemen of te analyseren met een combinatie<br />
van die twee benaderingen. Dramatische<br />
ironie pushte hem dus tot de integratie van<br />
de ingrediënten van het karakterstuk in zijn<br />
eerdere vormstudies van het groteske, wat<br />
een nieuw type ‘Rossini’ schiep. Een tragikomisch<br />
universum waarin zelfs de waarachtige<br />
dramatische actie dubbele bodems<br />
heeft.<br />
Zo gaan in Il turco vele compositorische<br />
spelletjes schuil. <strong>De</strong> misdadig aangename,<br />
meeslepend pompende ritmes waarmee<br />
Rossini zijn ouvertures, aria’s, ensembles en<br />
finales altijd al in crescendo’s tot climaxen<br />
bracht, verrijkte hij met ironische parodieën<br />
op traditionele buffa-elementen en classicistische<br />
vormschema’s. Voor de momenten<br />
van bezonken schoonheid, grote gevoeligheid<br />
of reflectie die regelmatig de wilde<br />
vaart van het drama stoppen, putte hij uit<br />
het arsenaal seria-elementen. In haar boetearia<br />
komt Fiorilla tot zelfcorrectie als een<br />
onvervalste seria-heldin.<br />
Maar vooral Rossini’s schipperen tussen<br />
klucht en ernst prikkelt. Dat liet hem toe<br />
geveinsde gevoelens te schetsen. Fiorilla<br />
dwingt haar opstandige man op de knieën in<br />
hun duet met een pathetisch geveinsde<br />
klaagzang op een zeurderige seria-zanglijn<br />
boven komisch snikkende motieven in het<br />
orkest. Het duet tot slot waarin Selim<br />
Fiorilla van Geronio wil kopen, <strong>start</strong> als een<br />
duel tussen twee commedia dell’arte-typetjes:<br />
de macho en de hoorndrager.<br />
Gaandeweg vallen ze letterlijk uit hun rol.<br />
Het publiek ziet plots twee mensen.<br />
Geronio’s woede doet Selims respect voor<br />
Geronio groeien en hijzelf komt in actie om<br />
zijn vrouw en zijn eer te redden, waarbij de<br />
pantoffelheld zich tot Selims gelijke verheft.<br />
Zo onthullen deze duetten, zoals de hele<br />
opera, reflecties over het spelen van echte<br />
of valse rollen in het ware leven en, via de<br />
Poeta, over de imitatie daarvan in het theater,<br />
thema drie in dit innovatieve werk.<br />
Helaas floot Milaan alle innovaties uit.<br />
<strong>De</strong> stad beséfte niet eens dat Rossini een<br />
muziektheatrale reuzenstap gezet had. Op<br />
basis van de titels giste het publiek dat<br />
Il turco een haastig in elkaar geknutselde<br />
variatie op L’italiana was en de pers las<br />
Rossini’s parodieën als een slaafs en ongeinspireerd<br />
dwepen met oubollige vormschema’s.<br />
Milaan voelde zich in een context van<br />
interstedelijke rivaliteit ook gekrenkt in haar<br />
eer. Hoe durfde Rossini Venetië kwaliteit te<br />
leveren en Milaan – Miláán! – met Aureliano<br />
en Il turco dúbbel teleur te stellen? Venetië-<br />
Milaan: 2-0. Zoals bekend ging de maestro<br />
vrijuit. Het gezichtsverlies voor Ricci was<br />
compleet. <strong>De</strong> arme man zag met lede ogen<br />
aan hoe de chronologie opnieuw roet in het<br />
eten gooide. <strong>De</strong> bijval die Carlo Re met<br />
L’italiana oogstte in april, overschaduwde<br />
Il turco totaal. Eindscore: 2-1. <strong>De</strong>ze match<br />
had La Scala verloren. Een pijnlijk onterechte<br />
omkering der rollen.<br />
--
David Hermann<br />
Interview Il turco in Italia<br />
Willem Bruls<br />
‘<strong>Opera</strong> is een feest<br />
der waarnemingen’<br />
<strong>De</strong> jonge regisseur David Hermann maakt met Il turco in Italia zijn debuut bij <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>.<br />
<strong>Odeon</strong> sprak met de veelzijdige theatermaker over het repertoire dat hem na aan het hart ligt. <strong>De</strong> vlotte,<br />
speelse opera’s van Rossini stellen volgens hem bijzondere eisen aan de regie.<br />
‘Franco-German’ lees ik in alle biografieën<br />
over de afkomst van regisseur David<br />
Hermann. Die Frans-Duitse achtergrond<br />
maakt me extra nieuwsgierig naar deze<br />
jonge theatermaker, die in het jaar 2000<br />
op 23-jarige leeftijd de prestigieuze Ring-<br />
Award won, een internationaal concours<br />
voor jonge operaregisseurs en ontwerpers.<br />
Hermann blijkt een Duitse vader en een<br />
Franse moeder te hebben en is volledig<br />
tweetalig opgevoed. Hij heeft wel zijn hele<br />
leven in Duitsland gewoond en studeerde in<br />
Berlijn aan het Hanns Eisler-conservatorium.<br />
Ook was hij enige tijd assistent bij de<br />
legendarische Hans Neuenfels, de nestor<br />
van het Duitse regietheater. Hermann: ‘Wat<br />
ik van Neuenfels geleerd heb, is de vrijheid<br />
van denken. Die absolute vrijheid waarmee<br />
hij het repertoire benadert, heeft me echt<br />
umgehauen. Hij kon anderhalve dag nadenken<br />
over een enkele aria. Die analyseerde<br />
hij tot op het bot en wilde hij in elk detail<br />
begrijpen.’<br />
Toch wil Hermann niet in zijn ‘school’<br />
geplaatst worden. Hij bewondert de intensiteit<br />
van Neuenfels, niet zijn esthetiek.<br />
In zijn jeugd pendelde hij tussen de opera-<br />
huizen van Bazel en Zürich. Het eerste is<br />
altijd een plek van experiment en avontuur<br />
geweest, het tweede een gevestigd huis<br />
met kwalitatief uitstekende maar tamelijk<br />
risicoloze ensceneringen.<br />
Hermann: ‘Ik genoot van regisseur<br />
Herbert Wernicke en de eerste producties<br />
van Christoph Marthaler in Bazel. Later<br />
kwamen daar Frank Castorf en Stefan<br />
Bachmann bij. In Zürich ontdekte ik een<br />
andere radicaliteit: de wijze en de intensiteit<br />
waarmee Nikolaus Harnoncourt Mozart<br />
benaderde. Ik wil als regisseur zeker dingen<br />
openbreken, maar tegelijkertijd iets nieuws<br />
creëren. Ik zou het jammer vinden me tot het<br />
regietheater te moeten beperken. Kunst is<br />
afgeleid van “kunnen”, dus ben ik ook in het<br />
handwerk geïnteresseerd.’<br />
Een gevoelige ader<br />
Voor me zit een opgeruimde regisseur,<br />
wiens jongensachtige en vriendelijke uiterlijk<br />
iemand makkelijk op het verkeerde been<br />
zou kunnen zetten. Hij formuleert precies<br />
en ondanks de betrekkelijk korte periode dat<br />
hij professioneel werkzaam is, weet hij exact<br />
wat hij wil. Gedecideerd meldt hij zijn voor-<br />
en afkeuren.<br />
Hermann heeft gezien zijn tweetalige achtergrond<br />
een gevoelige ader voor Frankrijk<br />
en het Franse repertoire. In een spoorwegdepot<br />
in Frankfurt maakte hij een voorstelling<br />
van Médée van Marc-Antoine Charpentier.<br />
Volgens Hermann wordt in deze 17de-eeuwse<br />
opera het Franse hof, waarvoor het werk<br />
bedoeld was, op een geniale wijze in de<br />
maling genomen. Op een haast karikaturale<br />
20<br />
manier wordt iedereen, behalve Medea, als<br />
onoprecht neergezet. Iedereen drukt zich<br />
uit in een valse hofetiquette. Toch zijn de<br />
psychologische karaktertekening en de<br />
problematiek van Medea zo scherp getekend<br />
dat zij zonder problemen naar het hier en nu<br />
kunnen worden vertaald. Zij zijn herkenbaar<br />
en doen zelfs vertrouwd aan, en dat wijst<br />
Hermann dan de weg voor zijn interpretatie.<br />
Dat gold ook voor zijn regie van Les Troyens,<br />
de vijf uur durende monsterproductie van<br />
Berlioz, die hij onlangs voor de opera van<br />
Karlsruhe monteerde. Volgens Hermann<br />
is Les Troyens een werk met veel complexe<br />
verbindingen en talloze lagen. In het eerste<br />
deel, <strong>De</strong> val van Troje, koos hij voor een<br />
archaïsch-Griekse vormentaal, die over-<br />
eenkomt met de oorlogsmaatschappij die<br />
in dat deel wordt uitgebeeld. Op het schuin<br />
oplopende toneel is een verdedigingslinie<br />
opgebouwd met schilden op grote houten<br />
speren, die vervaarlijk naar voren steken –<br />
een variant op de Siegfriedlinie. Bijna het<br />
hele eerste deel speelt in dit grimmige oorlogsgebied.<br />
Het paard van Troje zweeft als<br />
een enorme zwarte reuzenworm over het<br />
publiek richting toneel, waar het bezit neemt<br />
van de ruimte. Kassandra zwerft als een<br />
bange hinde overal doorheen.<br />
Het tweede deel, <strong>De</strong> Trojanen in Carthago,<br />
toont – in dezelfde maar aangepaste ruimte<br />
– een meer verfijnde maatschappij, zij is<br />
meer filigraan. In dit stuk wordt geprobeerd<br />
een nieuwe, utopische maatschappij vorm te<br />
geven, waarin pacifisme wordt nagestreefd.<br />
<strong>De</strong> twee delen worden volgens Hermann<br />
verbonden door de geesten van de gevallen<br />
helden, die de levenden steeds achtervolgen.<br />
Zij vormen voor hem ook de visuele link<br />
tussen deel 1 en 2. <strong>De</strong> doden zijn, als blauwgeverfde<br />
schimmen, voortdurend op het<br />
toneel aanwezig, maar de levenden kunnen<br />
hen niet zien.<br />
Na de succesvolle Ring-Award, waarbij<br />
hij met zijn vaste decorontwerper Christof<br />
Hetzer een concept voor Wagners Parsifal<br />
ontwikkelde, tuimelden de Europese operahuizen<br />
over elkaar heen om hem te engageren,<br />
in Duitsland, Spanje, Zwitserland,<br />
Frankrijk, tot en met de Salzburger Festspiele.<br />
En het repertoire in de nabije toekomst is al<br />
even veelzijdig: van Mozarts Zauberflöte tot<br />
en met Helmut Lachenmanns experimentele<br />
Das Mädchen mit den Schwefelhölzern, gebaseerd<br />
op een sprookje van Hans Christian<br />
Andersen. Op teksten van regisseur en<br />
schrijver Thomas Ostermeier ontwikkelt hij<br />
een productie rond de muziek van Claude<br />
Vivier. Ook enkele wereldpremières staan<br />
op het programma: ‘Omdat ik verschillende<br />
componisten persoonlijk ken, kunnen we<br />
samen het stuk vormgeven. Dat is een<br />
fantastische manier van samenwerken.’<br />
Rossini<br />
Een van Hermanns eerste engagementen<br />
was L’italiana in Algeri van Rossini, die een<br />
beetje als pendant van Il turco kan worden<br />
beschouwd. Niet alleen omdat er maar een<br />
jaar tussen beide composities zit, maar<br />
vooral omdat in beide een confrontatie<br />
tussen oosterse en westerse karakters
plaatsvindt. Volgens Hermann zijn het<br />
echter twee totaal verschillende werken.<br />
Bovendien is hij op dit moment heel voorzichtig<br />
om de opera’s te verbinden met<br />
omstreden oriëntaalse cliches. Hermann:<br />
‘Dat had ik vijftien jaar geleden misschien<br />
wel gedaan, en over vijftien jaar waarschijnlijk<br />
ook weer, maar nu is de verhouding tussen<br />
oost en west gewoon- weg te gespannen<br />
om zoiets te doen.’ Voor Hermann hebben de<br />
Italiana en de Turco eigenlijk meer verschillen<br />
dan overeenkomsten. L’italiana is licht<br />
en vrolijk, terwijl Il turco meer chiaroscuro<br />
is, meer een spel van licht en schaduw. Met<br />
zijn gefragmenteerde dramaturgie lijkt dit<br />
laatste werk ook meer op Così fan tutte.<br />
Onder de tegenstelling tussen oost en west<br />
ligt voor Hermann de fundamentele thematiek<br />
van het vreemde en de vreemdeling. Hoe<br />
is het om in een vreemde omgeving te zijn?<br />
Wat doet dat met me? <strong>De</strong> Italiana komt in<br />
Algerije bijvoorbeeld in een wereld met<br />
andere wetten en zeden terecht. <strong>De</strong> vreemdeling<br />
Selim komt in Il turco eveneens uit<br />
een andere cultuur.<br />
Hermann beklemtoont dat Il turco een<br />
komische opera is: ‘Rossini’s humor ligt<br />
heel dicht bij de mensen, die is echt hautnah.<br />
Eigenlijk heb je niet veel inspanning nodig<br />
om het te laten werken, in tegenstelling tot<br />
bijvoorbeeld Donizetti, wiens humor veel<br />
energie vereist van een regisseur.’<br />
Vandaar dat het werk meer verbindingen<br />
met Mozart heeft. Maar er zijn ook verschillen:<br />
‘Mozart geloofde nog in de liefde.<br />
Rossini niet meer. Niet dat hij daarmee<br />
noodzakelijkerwijs cynischer is, maar de<br />
liefde heeft bij hem veel meer strijd en inzet<br />
nodig. Je voelt ook duidelijk dat Mozart nog<br />
in opera gelooft, terwijl Rossini net zo graag<br />
Open Dag 2012<br />
Tijdens de Open Dag zullen dit jaar<br />
de verschillende ambachten in het<br />
Muziektheater centraal staan. Er zijn<br />
rondleidingen langs de kostuumafdelingen<br />
van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
en Het Nationale Ballet, langs de<br />
rekwisieten- en de kap- en grime-afdeling.<br />
Ook zal er een pendelbusje rijden tussen<br />
het Muziektheater en het <strong>De</strong>coratelier in<br />
Amsterdam Zuidoost. In het Muziektheater<br />
zullen er optredens zijn en andere<br />
activiteiten.<br />
Zaterdag 14 april 2012<br />
Van 11.00 tot 16.00 uur<br />
Toegang gratis<br />
Kijk op www.muziektheater.nl<br />
voor het volledige programma.<br />
21<br />
wilde koken of iets anders doen. Hij is niet<br />
voor niets opgehouden met opera’s componeren<br />
om vervolgens nog bijna veertig jaar<br />
verder te leven. Rossini bezit daarom niet<br />
die atmosferische dichtheid die Mozart<br />
kenmerkt, maar dat wilde hij ook niet, of<br />
kon hij misschien niet. Hij streefde in ieder<br />
geval bewust naar het speelse.’<br />
Ze zijn om die reden niet bepaald gemakkelijk<br />
om te regisseren. Volgens Hermann<br />
hebben Rossini’s opera’s een enorm tempo:<br />
‘Alles gaat snel en er wordt een grote hoeveelheid<br />
informatie gegeven. Daar kan men<br />
als regisseur dan niet achteraan sukkelen.<br />
Je moet constant op het tempo inspelen.<br />
Belangrijk is wel dat je de muziek de ruimte<br />
geeft en laat spreken, dat je je in zekere zin<br />
overgeeft aan de taal van de componist en<br />
met hem meesurft.’<br />
Theatertalen<br />
David Hermann werkt voornamelijk samen<br />
met decor- en kostuumontwerper Christof<br />
Hetzer, met wie hij tijdens elk productie<br />
eveneens een quasi theater-wetenschappelijk<br />
onderzoek doet, om nieuwe zaken uit<br />
te proberen. Zo maakte hij in Salzburg een<br />
voorstelling waarbij het publiek 3D-brillen<br />
moest dragen. Andere experimenten behelsden<br />
gebruik van bijzondere materialen,<br />
lichteffecten en water. Daarom kan men<br />
volgens Hermann ook niet spreken van een<br />
uniforme, herkenbare stijl van zijn producties.<br />
Elke opera en elk proces is weer anders,<br />
en daarom gebruik ik ook steeds andere<br />
"theatertalen". Wel zoek ik met Christof<br />
altijd naar authenticiteit, naar echte materialen.<br />
We proberen een taal te vinden waardoor<br />
wij en het publiek met het stuk kunnen<br />
communiceren.’<br />
Het verhaal van Il turco is eigenlijk een<br />
vertelling binnen een vertelling: de dichter<br />
Prosdocimo is het belangrijkste personage.<br />
Hermann: ‘Omdat hij een kunstenaar is die<br />
op zoek is naar stof voor een toneelstuk, ben<br />
ik daar als regisseur natuurlijk extra in geïnteresseerd,<br />
want het gaat hier om een geval<br />
van “metatheater”. Prosdocimo staat zelf<br />
als regisseur boven de andere karakters.<br />
Door verwarring te zaaien tussen de twee<br />
paren (Fiorilla en Geronio, Selim en Zaida)<br />
ontstaan er allerlei misverstanden, die hem<br />
de nodige inspiratie opleveren voor zijn<br />
geplande stuk.’<br />
Aan het slot van de opera verzoenen de<br />
paren zich weer. Maar volgens Hermann<br />
gebeurt dit niet zonder de nodige tragiek. <strong>De</strong><br />
manier waarop Don Geronio te grazen wordt<br />
genomen door de vier gemaskerde figuren<br />
op het bal, gaat ver voorbij een gewone grap.<br />
Hermann: ‘Het wordt hier bitter, zoals in<br />
een toneelstuk van Arthur Schnitzler. Ook<br />
het moment dat Geronio van Fiorilla wil<br />
scheiden door haar naar haar ouders terug<br />
te sturen, raakt het tragische. Selim is voor<br />
haar een wensdroom, de vreemdeling op wie<br />
zij al haar verlangens projecteert. Aan het<br />
slot zijn Zaida en Selim waarschijnlijk weer<br />
gelukkig, maar de verhouding tussen Fiorilla<br />
en Geronio is zeker beschadigd.’<br />
Regisseur Peter Konwitschny beweert<br />
steeds dat kunst, inclusief opera, de wereld<br />
kan redden. Hermann is het daar met een<br />
persoonlijke variant mee eens: ‘<strong>Opera</strong> is een<br />
feest der waarnemingen, dat visueel, intellectueel<br />
en emotioneel beleefd kan worden.<br />
Het kan politiek, maatschappelijk of utopisch<br />
zijn, maar het kan je ook in een andere<br />
werkelijkheid brengen en alle crises doen<br />
vergeten. Dat is ook een vorm van redden.’<br />
Open Dag 2011 (Foto’s: Hans van den Bogaard)
Repetitie Grote Koor (Foto: Anna van Kooij)<br />
u bent geïnteresseerd in opera?<br />
u bent een regelmatig bezoeker van dno?<br />
u wilt daarom graag meer betrokken zijn bij dno?<br />
<strong>De</strong> Vereniging Vrienden van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> biedt u<br />
daartoe de gelegenheid. <strong>De</strong> Vereniging is nauw betrokken bij<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>, steunt DNO op allerlei manieren en<br />
wil de belangstelling voor opera in het algemeen bevorderen.<br />
Contributie per seizoen:<br />
Individueel lidmaatschap € 35,-<br />
Gezinslidmaatschap (2 personen) € 65,-<br />
Donateur (minimaal) € 100,-<br />
Fidelio (t/m 29 jaar) € 20,-<br />
ABN Amro: 43.40.57.207<br />
Vrienden van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
Waterlooplein 22<br />
1011 PG Amsterdam<br />
telefoon: (020) 5518282<br />
fax: (020) 6250920<br />
e-mail: vrienden@dno.nl<br />
www.vriendenvdopera.demon.nl<br />
22<br />
Het lidmaatschap van<br />
de Vrienden biedt u:<br />
* Exclusief Vriendenabonnement<br />
* Voorbespreking plaatskaarten<br />
* <strong>Opera</strong>filmavonden<br />
* Literaire avonden<br />
* Eendaagse operareizen<br />
* Meerdaagse operareizen<br />
* Vriendenbulletin<br />
* Prix d’Amis | Kerstmatinee<br />
* Fotojaarboek DNO<br />
vrienden van de nederlandse opera<br />
Zingen bij <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
Dit seizoen vindt de tweede editie plaats<br />
van Zingen bij <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>.<br />
Dit succesvolle participatieproject biedt<br />
deelnemers de mogelijkheid samen te<br />
zingen onder leiding van professionals<br />
uit het team van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
(DNO). Zo wil DNO op een toegankelijke<br />
wijze mensen enthousiasmeren voor<br />
klassieke zang en de artistieke rijkdom<br />
van de kunstvorm opera. Ook heeft<br />
het project als doel meer aandacht te<br />
creëren voor amateurkunstbeoefening<br />
en talentontwikkeling.<br />
Dit jaar zijn er maar liefst drie koren:<br />
naast het voor iedereen toegankelijke<br />
Grote Koor en het Gevorderdenkoor<br />
is er nu ook een Kinderkoor voor<br />
kinderen van 9 tot en met 16 jaar. In totaal<br />
doen meer dan 650 mensen mee met dit<br />
bijzondere project.<br />
Het Grote Koor zal onder leiding van<br />
dirigent Hans Veldhuizen koorstukken<br />
instuderen uit bekende opera’s, van onder<br />
anderen Mozart, Verdi, Von Weber en Grieg.<br />
Het Gevorderdenkoor zal geleid worden<br />
door Martin Wright, artistiek leider van<br />
het Koor van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> en<br />
assistent-dirigent Hebe de Champeaux.<br />
Zij zullen met hen fragmenten uit de opera<br />
Carmen van Georges Bizet instuderen, die<br />
scenisch zullen worden uitgevoerd in een<br />
regie van Meisje Hummel, assistent-regisseur<br />
bij <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>. <strong>De</strong> solorollen<br />
zullen worden vertolkt door studenten<br />
van <strong>Opera</strong> Studio Nederland en de Dutch<br />
National <strong>Opera</strong> Academy.<br />
Het Kinderkoor, geleid door Emma<br />
Rekers, zal kinderkoorwerken uit diverse<br />
opera’s ten gehore brengen, evenals vrije<br />
interpretaties van scènes uit Carmen.<br />
Fidelio, dé vereniging voor jonge<br />
operafans<br />
Jonge mensen t/m 29 jaar kunnen<br />
lid worden van Fidelio, Jonge<br />
Vrienden van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong><br />
<strong>Opera</strong>. Voor deze groep worden<br />
speciale activiteiten georganiseerd.<br />
<strong>De</strong> uitvoering vindt plaats op<br />
zaterdagavond 14 april 2012<br />
in het Muziektheater.<br />
Meer informatie: www.dno.nl/zingen
Interview Il turco in Italia<br />
Kasper van Kooten<br />
Komisch met een droevige<br />
ondertoon<br />
<strong>De</strong> Russische sopraan Olga Peretyatko geldt als een van de operarevelaties van de afgelopen jaren.<br />
Amper de dertig gepasseerd, zong ze reeds wereldwijd in grote operahuizen, en met haar optredens<br />
in <strong>De</strong> nachtegaal en andere fabels (januari) en Il turco in italia (april) krijgt het Amsterdamse publiek<br />
dit seizoen ook de kans om met haar kennis te maken.<br />
Peretyatko’s carrière heeft snel een vlucht<br />
genomen. Al tijdens haar studie zong ze als<br />
studiolid rollen in de Hamburgische Staatsoper,<br />
en vóór de voltooiing van haar opleiding<br />
begon ze met gastoptredens in operahuizen<br />
over de hele wereld. Uitzonderlijk<br />
vroeg in vergelijking met veel collega’s: ‘Ik<br />
had al snel door dat je naast studeren ook<br />
ervaring moet opdoen op het toneel en in<br />
het theaterbedrijf. Bovendien kreeg ik al<br />
snel aanbiedingen van verschillende huizen,<br />
waardoor er geen noodzaak was om me aan<br />
één theater te binden. Een nadeel daarvan is<br />
wel dat je op jonge leeftijd geen thuisbasis<br />
hebt, en dat is natuurlijk moeilijk. Mijn verloofde<br />
is dirigent, en reist ook voortdurend.<br />
Doordat we allebei niet vast aan een operahuis<br />
verbonden zijn, kunnen we elkaar tussen<br />
onze projecten door makkelijker opzoeken,<br />
dus het overal en nergens leven heeft<br />
ook voordelen.’<br />
Tragische slotaria<br />
‘Ik verheug me heel erg op Il turco in italia,<br />
omdat de partij van Donna Fiorilla voor mij<br />
heel belangrijk is, en omdat de opera uitzonderlijk<br />
is. <strong>De</strong> clichégedachte dat Rossini’s<br />
opera’s per definitie komisch zijn, klopt<br />
helemaal niet. Hij heeft immers ook veel<br />
opere serie geschreven. Il turco is helemaal<br />
een geval apart. Veel mensen beschouwen<br />
het als een soort vervolg op het lichtvoe-<br />
tige L’italiana in Algeri, maar dat is niet zo.<br />
Il turco is een beetje zoals Mozarts Così fan<br />
tutte, het gaat over trouw en ontrouw tussen<br />
twee paren, en hoewel beide opera’s komische<br />
elementen hebben, is het verhaal in<br />
essentie helemaal niet grappig. Het is verschrikkelijk<br />
wanneer zoiets je in je eigen<br />
leven overkomt. Ook Donna Fiorilla is vooral<br />
tragisch; aanvankelijk liggen alle mannen<br />
aan haar voeten, maar uiteindelijk realiseert<br />
ze zich dat ze de strijd om Selim te veroveren<br />
niet kan winnen. Haar tragische slotaria<br />
met uitgebreide cabaletta is typisch voor<br />
Rossini’s opera seria-stijl. In dat opzicht<br />
is Fiorilla vergelijkbaar met de tragische<br />
Donna Elvira in Don Giovanni, die met soortgelijke<br />
muzikale middelen door Mozart<br />
wordt neergezet. Sowieso is Il turco een<br />
typische opera mozartiana, komisch met<br />
een droevige ondertoon.’<br />
Peretyatko werkt zowel veel in Noord- als<br />
in Zuid-Europa. Wordt Rossini hier boven de<br />
Alpen doorgaans op meer experimentele<br />
wijze geënsceneerd? Heeft ze een voorkeur?<br />
‘Het is belangrijk dat een enscenering de<br />
diepte ingaat, omdat Rossini veel diepere<br />
lagen heeft die je als zanger en als regisseur<br />
bloot moet leggen. Elke opera heeft een<br />
bepaalde problematiek, en die moet je zien<br />
te raken. Regietheater en bijvoorbeeld actualisering<br />
kunnen ertoe bijdragen dat je tot<br />
23<br />
deze diepere kern doordringt, maar een<br />
enscenering moet natuurlijk wel betekenisvol<br />
zijn, aan schandaalzucht heb je niets.<br />
Bovendien is het heel belangrijk dat een<br />
regisseur de zangers weet te overtuigen,<br />
en bereid is om met ze in dialoog te treden.<br />
Tot nu toe heb ik overigens nog nooit meegemaakt<br />
dat een regisseur iets wilde waar<br />
ik me totaal niet in kon vinden. Je bent gezamenlijk<br />
verantwoordelijk voor het eindresultaat,<br />
en meestal kom je er samen ook<br />
wel uit.’<br />
<strong>De</strong> batterij opladen<br />
<strong>De</strong> afgelopen jaren zijn stormachtig verlopen.<br />
Heeft ze bepaalde doelstellingen voor<br />
de komende jaren? ‘Als zanger ben je eigenlijk<br />
vooral in het nu bezig, je moet jezelf<br />
telkens opnieuw volledig inzetten voor het<br />
werk dat je op dit moment doet, en je niet<br />
blindstaren op vergezichten. Ik plan in dat<br />
opzicht niet al te veel. Ik hoop dat ik nieuwsgierig<br />
en gretig blijf, maar vooral ook dat ik<br />
gezond blijf. Toen ik in 2006 voor het eerst in<br />
Amsterdam was voor een auditie, heb ik in<br />
één middag alle belangrijke musea bezocht.<br />
Nu probeer ik mezelf te sparen, tussen<br />
al het reizen en de repetities moet je de<br />
batterij opladen, en dat betekent dat je<br />
soms als een monnik moet leven. Dat is<br />
niet alleen belangrijk voor je fysieke conditie,<br />
maar ook voor je emotionele gesteldheid.<br />
Je moet rust in je hoofd hebben om<br />
zoveel reizen en optredens aan te kunnen.’<br />
Daarnaast heeft Peretyatko een meer<br />
algemene ambitie: 'Ik vind het heel belangrijk<br />
om meer jonge mensen in de opera te<br />
krijgen. Een sprookjesachtige productie<br />
als <strong>De</strong> nachtegaal is perfect voor dit doeleinde.<br />
Het is echt een voorstelling voor<br />
kinderen, – dat wil zeggen – voor het kind<br />
dat in elk van ons schuilgaat. Ik heb in een<br />
eerdere voorstellingenreeks meegemaakt<br />
dat enkele toeschouwers op de eerste rij<br />
voor aanvang wat sceptisch naar het bassin<br />
en het decor keken, maar gaandeweg zichtbaar<br />
betoverd raakten door de opera, heel<br />
ontroerend. Wanneer het ons lukt om mensen<br />
in contact te brengen met het kind in<br />
henzelf, is dat de mooist denkbare beloning.<br />
Ik heb goede hoop dat dit ons ook bij Il turco<br />
zal lukken.'<br />
Olga Peretyatko in <strong>De</strong> nachtegaal (Foto: Monika Rittershaus)
Donateursbrochure, Vroukje Boenk (boven), Mathilde Smit (onder) (Foto’s: Jeronimus van Pelt)<br />
Donateurschap DNO<br />
Afdeling Fondsenwerving en Relatiebeheer<br />
Steun <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>!<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> brengt al decennia bijzondere muziektheatervoorstellingen van het allerhoogste<br />
niveau. Met grote gedrevenheid en artistieke durf werken we aan producties waarin we traditie en<br />
vernieuwing samensmeden. Dat bezorgt ons al vele jaren nationale en internationale faam. We zijn artistiek<br />
en zakelijk kerngezond en om dat te blijven hebben we uw steun nodig. Natuurlijk door onze voorstellingen<br />
te blijven bezoeken, maar – indien mogelijk – ook door middel van een financiële bijdrage. Met uw steun<br />
kunnen wij spraakmakende producties van het allerhoogste niveau blijven maken. Voorstellingen die u<br />
verrassen, raken en inspireren!<br />
Broeiende vernieuwingsdrang<br />
<strong>De</strong> verwachtingen van ons publiek – van<br />
u – zijn altijd hoog. Wij beschouwen dat<br />
als een compliment en een uitdaging. <strong>De</strong><br />
<strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> (DNO) kent daarnaast<br />
nóg een uitdaging die veel creativiteit<br />
vraagt: de kostenbeheersing. Onze producties<br />
zijn veelomvattend en arbeidsintensief.<br />
Daarom moeten we ons zakelijk beleid goed<br />
op orde hebben. En dat is het geval. We zijn<br />
een financieel gezonde organisatie. Met uw<br />
steun houden we dat zo.<br />
Door de rijksoverheid is DNO aangemerkt<br />
als een culturele topinstelling. Om die reden<br />
kunnen wij blijven rekenen op subsidie, ook<br />
al is deze aanzienlijk verminderd. Daarnaast<br />
komen we graag tegemoet aan de wens van<br />
de overheid om onze activiteiten op het<br />
gebied van educatie, publieksparticipatie<br />
en talentontwikkeling verder uit te breiden.<br />
Dus: meer doen met minder geld. Daardoor<br />
worden we nu sterker afhankelijk van de<br />
inkomsten uit kaartverkoop en de extra geldelijke<br />
steun van bedrijven en particulieren.<br />
Doelgericht schenken<br />
Voor een succesvol voortbestaan kan DNO<br />
niet buiten financiële steun van particulieren.<br />
Met uw betrokkenheid in de vorm van<br />
een gift steunt u ons financieel én mentaal.<br />
Met uw hulp blijven wij in staat producties<br />
te maken van het allerhoogste niveau. Producties<br />
die operaliefhebbers verrassen,<br />
raken en inspireren.<br />
Uw gift kan voor verschillende doelen<br />
worden ingezet:<br />
<strong>Opera</strong>Breed: Uw gift komt ten goede aan<br />
het werk van DNO in al zijn facetten. <strong>De</strong>nk<br />
hierbij onder meer aan de ontwikkeling van<br />
nieuwe opera’s en het contracteren van toptalent.<br />
<strong>Opera</strong>Stagione: Uw gift komt ten goede<br />
aan specifieke operaproducties. Een voorbeeld<br />
is de reprise van de Wagner-cyclus<br />
<strong>De</strong>r Ring des Nibelungen onder regie van<br />
Pierre Audi in 2012-2014.<br />
<strong>Opera</strong>Perspectief: Uw gift komt ten goede<br />
aan projecten op het gebied van (jeugd)educatie<br />
en publieksparticipatie. U draagt<br />
bij aan het enthousiasmeren en binden van<br />
bestaande en nieuwe publieksgroepen,<br />
die door middel van originele projecten en<br />
acties betrokken worden bij de kunst van<br />
het opera maken.<br />
<strong>Opera</strong>Gilde: Uw gift komt ten goede aan<br />
de ambachtelijke kant van operaproducties,<br />
zoals het ontwerpen en vervaardigen van de<br />
decors door ons eigen decoratelier. Ook tot<br />
het <strong>Opera</strong>Gilde behoren het maken van rekwisieten<br />
en kostuums, en de ontwikkeling van<br />
special effects.<br />
24<br />
Uw rol<br />
Als begunstiger van DNO speelt u een<br />
belangrijke rol voor ons. U bepaalt zelf hoe<br />
groot die rol zal zijn. Het is mogelijk om<br />
DNO te steunen op verschillende niveaus,<br />
vastgelegd bij notariële akte voor de duur<br />
van vijf jaar. Op die manier is uw gift volledig<br />
aftrekbaar voor de belasting. Als u DNO<br />
een warm hart toedraagt en ons financieel<br />
wilt ondersteunen, kan dat uiteraard ook<br />
op andere manieren dan op basis van de<br />
hiervoor genoemde formules.<br />
Over de manieren waarop u ons kunt<br />
steunen en de blijken van waardering die<br />
wij daaraan koppelen, kunt u meer lezen<br />
in de donateursbrochure. Ook maken onze<br />
relatiebeheerders, Vroukje Boenk en<br />
Mathilde Smit, graag een afspraak met u<br />
voor een vrijblijvend persoonlijk gesprek.<br />
<strong>De</strong> fiscale voordelen van uw gift<br />
Schenken kan op vele manieren. Een gift<br />
houdt in dat er geen directe tegenprestatie<br />
tegenover de vrijwillige bijdrage staat. Eenmalige<br />
en jaarlijkse giften zijn onder<br />
bepaalde voorwaarden aftrekbaar voor de<br />
inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting.<br />
Ook is het mogelijk om in uw testament<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> tot erfgenaam te<br />
benoemen.<br />
Op 1 januari 2012 is een nieuwe regeling<br />
in werking getreden, de zogenoemde fiscale<br />
multiplier, die de aftrekbaarheid van giften<br />
aan culturele instellingen vergroot met 25%<br />
per jaar tot een maximum van E 1.250,-. Doet<br />
u bijvoorbeeld een periodieke gift (die voor<br />
vijf jaar wordt vastgelegd) van E 1.000,-, dan<br />
is 125% hiervan aftrekbaar. <strong>De</strong> fiscale multiplier<br />
geldt ook voor eenmalige giften aan<br />
culturele instellingen.<br />
DNO heeft als culturele instelling de<br />
status Algemeen Nut Beogende Instelling<br />
(ANBI). Daardoor kunnen we donaties en<br />
erfenissen vrij van schenk- en erfbelasting<br />
ontvangen. Dat betekent dat uw gift volledig<br />
ten goede komt aan DNO.<br />
Uw voorgenomen schenking wordt kosteloos<br />
vastgelegd door onze notaris. Mocht u<br />
liever gebruikmaken van uw eigen notaris,<br />
dan kan dat natuurlijk ook.<br />
Meer weten?<br />
Wilt u meer weten over schenken aan<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>, neemt u dan<br />
contact op met de afdeling Fondsenwerving<br />
en Relatiebeheer, via support@dno.nl of<br />
per telefoon +31 (0)20 551 83 12, of vraag<br />
de donateursbrochure aan op www.dno.nl/<br />
steunons.
<strong>Opera</strong>Flirt<br />
Elaine Lok<br />
Dramaturg bij<br />
25<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
Aan het opvoeren van een opera gaat heel wat jaren werk vooraf. Het artistieke team van een productie vormt<br />
de spin in het web en bepaalt de koers. Onderdeel van het team is soms de dramaturg, maar wat houdt het werk<br />
van een dramaturg precies in? Een gesprek met Klaus Bertisch, dramaturg van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>, over zijn<br />
fascinatie voor opera, zijn werkzaamheden en de nieuwe productie Il turco in Italia.<br />
<strong>De</strong> eerstvolgende <strong>Opera</strong>Flirt zal plaatsvinden<br />
rond Rossini’s komische opera<br />
Il turco in Italia, een nieuwe productie van<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>. Het artistieke<br />
team van de productie bestaat uit regisseur<br />
David Hermann, decor- en kostuumontwerper<br />
Christof Hetzer, belichter Manfred Voss<br />
en dramaturg Klaus Bertisch. Klaus is al<br />
21 jaar vaste dramaturg van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong><br />
<strong>Opera</strong>. Wat ging daaraan vooraf en waar<br />
komt zijn fascinatie voor opera vandaan?<br />
‘Rond mijn veertiende gingen we met<br />
muziekles naar <strong>De</strong>r Freischütz van Weber in<br />
Frankfurt. Dat was mijn eerste kennismaking<br />
met opera. <strong>De</strong> voorstelling beantwoordde<br />
aan alle clichés die je over opera kunt hebben.<br />
Ik vond het verschrikkelijk! Ik weet nog<br />
dat ik toen dacht: ‘Dit is niets voor mij!’.<br />
Pas toen hij vanwege zijn interesse in<br />
film en toneel Engelse en Duitse taal- en<br />
letterkunde ging studeren, keerde het tij.<br />
‘<strong>De</strong> bekende filmregisseur Volker<br />
Schlöndorff – Oscarwinnaar met de film<br />
Die Blechtrommel – regisseerde de opera<br />
Kát’a Kabanová van Janáček. Die wilde ik<br />
zien omdat ik benieuwd was naar wat hij<br />
met een ander medium zou doen. Tegen al<br />
mijn verwachtingen in was ik totaal gefascineerd.<br />
Alles klopte! Meteen daarna kocht<br />
ik voor de volgende dag weer een kaartje.<br />
Dit keer voor Richard Strauss’ Salome. Het<br />
was een oubollige productie, maar de vertolking<br />
van Anja Silja in de titelrol was zeer<br />
overtuigend. Zij had zo veel persoonlijkheid<br />
dat ze alle aandacht op het toneel naar zich<br />
toe trok. <strong>De</strong>ze twee totaal verschillende<br />
voorstellingen zeiden mij ieder op hun eigen<br />
manier iets over het operavak. Toen wist ik:<br />
als zóiets mogelijk is, dan is dit mijn plek!’<br />
Door zijn liefde voor en interesse in toneel<br />
kende hij al jong veel mensen in de toneelwereld.<br />
Toen een dramaturg van een toneelgezelschap<br />
hem tipte dat er een plek vrij<br />
kwam bij Oper Frankfurt, solliciteerde hij<br />
meteen. ‘Op 26-jarige leeftijd werd ik aangenomen<br />
bij Oper Frankfurt. Ik was jong,<br />
maar ze zochten juist iemand met een<br />
nieuwe frisse blik. Mijn sollicitatiegesprek<br />
kan ik me nog goed herinneren. Ik was<br />
kritisch over de manier waarop het koor<br />
in een nieuwe productie van Don Giovanni<br />
was neergezet. Dat maakte volgens mij<br />
veel indruk, vooral omdat ik daar ook een<br />
reden voor kon geven.’<br />
Voordat Klaus bij DNO terechtkwam,<br />
werkte hij voor Siemens Kulturprogramm,<br />
waarvoor hij programma’s ontwikkelde<br />
waarin allerlei verschillende kunstvormen<br />
samenkwamen. ‘We presenteerden stomme<br />
films met orkestbegeleiding. We ontwikkelden<br />
een toneelstuk, waarin ik ook zelf<br />
acteerde. We deden dit altijd in samenwerking<br />
met werknemers van Siemens<br />
in heel Duitsland. Een belangrijke ervaring.<br />
Mijn horizon is hierdoor enorm verbreed.<br />
Breed kijken is in het culturele veld ontzettend<br />
belangrijk. Je moet elkaar blijven<br />
stimuleren en beïnvloeden.’<br />
Wat houdt het werk van een dramaturg<br />
bij DNO nu precies in? ‘Sinds Frankfurt heb<br />
ik mij steeds meer als productiedramaturg<br />
ontwikkeld. Voor Il turco heb ik diverse<br />
sessies gehad met de andere teamleden.<br />
We nemen het stuk samen door, beluisteren<br />
de muziek en verzamelen ideeën. Je gaat op<br />
zoek naar mogelijke valkuilen: het verhaal<br />
lijkt soms emotioneel, terwijl de muziek juist<br />
mechanisch klinkt. Waarom zingt Fiorilla op<br />
een gegeven moment een uitbundige coloratuur<br />
als daar helemaal geen echte emotie<br />
achter schuilt? Of, welke emoties heeft<br />
zij überhaupt? Daar moet je proberen een<br />
formule voor te vinden: moeten we deze<br />
fricties tonen, of gaan we daar juist overheen?<br />
Ook dat is een mogelijkheid.’<br />
‘Dramaturg is een adviserende functie.<br />
Het leuke aan mijn werk is de nauwe samenwerking<br />
met de artistiek directeur en het<br />
hoofd artistieke zaken. Samen met Pierre<br />
Audi en Hein Mulders overleggen we wat<br />
voor speellijst er moet komen, welke teams<br />
we daarvoor gaan aantrekken. Ik doe voorstellen,<br />
maar het is uiteindelijk de artistiek<br />
directeur die bepaalt wat er op de planken<br />
komt te staan.’<br />
Hoewel de komische Italiaanse opera een<br />
goede instapopera is, komt er bij de uitvoering<br />
meer kijken. ‘Het lijkt licht repertoire,<br />
maar humor is juist extra moeilijk over te<br />
brengen zonder dat het flauw wordt. Thema’s<br />
als de relaties tussen man en vrouw en het<br />
effect van jaloezie spelen een belangrijke<br />
rol, maar je kunt dit niet alleen met emoties,<br />
met passie uitbeelden. David Hermann<br />
kwam erachter dat de drie mannenrollen<br />
Il poeta Prosdocimo, Don Geronio en Don<br />
Narciso vergelijkbaar zijn. Ze zitten met een<br />
soortgelijk probleem. Ze houden alle drie<br />
van Fiorilla, die op haar beurt weer gefascineerd<br />
is door een Turk. Een fantasie-Turk!<br />
We laten de drie mannen in de productie er<br />
hetzelfde uitzien. Op deze manier benadruk<br />
je de frictie, kom je tot een interpretatie van<br />
het stuk en tot een concreet beeld in de<br />
mise-en-scène.’<br />
Tijdens de repetities kijkt Klaus of hetgeen<br />
van tevoren is uitgedacht ook op het<br />
toneel werkt. Zo niet, dan wordt het bijgesteld.<br />
Daarnaast maakt hij programmaboeken,<br />
verzorgt hij regelmatig inleidingen<br />
voorafgaand aan de voorstelling of geeft<br />
lezingen.<br />
‘Ik heb hier veel vrijheid: ik mag veel<br />
zelf bepalen. Vooral de voordelen van het<br />
stagionesysteem heb ik hier leren kennen.<br />
In Frankfurt werd het repertoiresysteem<br />
gehanteerd. Er werd veel gerepeteerd om<br />
verschillende zangers in een productie in te<br />
werken. Als je voorstellingen niet in een<br />
reeks achter elkaar speelt, is dat nodig. Hier<br />
werken wij met één cast. Alleen zo kun je je<br />
publiek van de eerste tot de laatste voorstelling<br />
dezelfde kwaliteit garanderen.’<br />
In de kunstvorm opera komen verschillende<br />
disciplines samen. ‘Dat vind ik juist spannend.<br />
Natuurlijk heb ik inmiddels een analytische<br />
blik. Ik weet meestal wat werkt en wat<br />
niet, wat óverkomt en wat niet. Maar er is<br />
eigenlijk niets leuker dan het zien van een<br />
voorstelling die je fascineert zonder dat je<br />
het in detail kunt benoemen.’<br />
Tot slot nog een tip voor nieuwe operabezoekers.<br />
Klaus: ‘Kom niet met een heleboel<br />
verwachtingen. Stel je ervoor open. Probeer<br />
het verhaal, de beelden en de muziek tot je<br />
te laten spreken en creëer daar vervolgens<br />
je eigen plaatje van. Dan heeft een voorstelling<br />
een groot effect!’<br />
<strong>Opera</strong>Flirt<br />
seizoen 2011-2012<br />
donderdag 19 april 2012<br />
Gioacchino Rossini, Il turco in Italia<br />
dinsdag 22 mei 2012<br />
Giuseppe Verdi, Don Carlo<br />
Aanmelden voor een <strong>Opera</strong>Flirt kan een<br />
maand voor de betreffende voorstelling<br />
via www.operaflirt.nl. Bij meer aanmeldingen<br />
dan beschikbare plaatsen<br />
worden kaarten verloot.<br />
Mogelijk gemaakt door:<br />
Klaus Bertisch (Foto: Hans van den Bogaard)
Scènes uit Don Carlo, 2004 (Foto’s: Hans van den Bogaard)<br />
Don Carlo<br />
Wij zweren samen te leven<br />
en samen te sterven. (Don Carlo, Rodrigo)<br />
I<br />
Don Carlo, de Spaanse kroonprins, is verliefd<br />
op zijn jonge stiefmoeder, Elisabetta<br />
di Valois. Zijn vriend Rodrigo, markies van<br />
Posa, probeert hem af te leiden en smeekt<br />
hem zich in te zetten voor de onderdrukte<br />
Nederlanden. Carlo vraagt Elisabetta te<br />
bemiddelen bij de koning, Filippo II. Als<br />
hij zijn gevoelens de vrije loop laat, wijst<br />
zij hem terecht, hoewel ze ook van hem<br />
houdt. Carlo snelt weg. <strong>De</strong> koning is<br />
woedend omdat hij de koningin alleen<br />
aantreft. In een gesprek met Rodrigo, die<br />
bij hem voor de Nederlanden pleit, vertelt<br />
hij deze over zijn zorgen omtrent Elisabetta<br />
en Carlo.<br />
II<br />
Na een anoniem briefje te hebben ontvangen<br />
verwacht Carlo ’s nachts de koningin<br />
in de tuin. <strong>De</strong> schrijfster is echter prinses<br />
26<br />
Eboli, die verliefd op hem is. Als Carlo zich<br />
laat ontvallen dat hij van Elisabetta houdt<br />
en Eboli afwijst, zweert zij wraak. Rodrigo<br />
verzoekt Carlo belastende documenten<br />
inzake de Nederlanden aan hem toe te<br />
vertrouwen.<br />
Vlak vóór een openbare ketterverbranding<br />
benaderen afgezanten uit de Nederlanden<br />
de koning en smeken hem om hulp. Hij laat<br />
hen afvoeren, waarop Carlo met getrokken<br />
degen eist naar de Nederlanden te worden<br />
gestuurd. Rodrigo ontwapent hem, waarop<br />
Filippo de markies tot hertog bevordert en<br />
Carlo laat arresteren.<br />
III<br />
Filippo krijgt van de Grootinquisiteur hulp<br />
om zijn zoon een proces aan te doen.<br />
Prinses Eboli heeft de koning het juwelenkistje<br />
van Elisabetta toegespeeld, met daarin<br />
een portret van Carlo. Hij confronteert<br />
haar daarmee, tot haar grote ontzetting.<br />
Eboli bekent alles aan de koningin, ook<br />
het feit dat ze de minnares van de koning<br />
is geweest. Elisabetta verbant haar van het<br />
hof. Bij Rodrigo zijn de documenten aangetroffen.<br />
Hij zoekt Carlo op in de gevangenis,<br />
wetend dat zijn eigen laatste uur geslagen<br />
heeft. Getroffen door een dodelijk schot,<br />
sterft Rodrigo in Carlo’s armen. Filippo wil<br />
Carlo zijn degen teruggeven, maar deze<br />
wijst hem af en bekent dat Rodrigo voor<br />
hem is gestorven. Als het volk de gevangenis<br />
bestormt, weet Carlo te vluchten.<br />
IV<br />
Elisabetta en Carlo nemen afscheid bij het<br />
klooster van San Yuste. Zij worden verrast<br />
door de koning en de Grootinquisiteur,<br />
maar voordat de wachten Carlo gevangen<br />
kunnen nemen, zoekt deze verlossing in het<br />
hiernamaals.
27<br />
ma 7 mei 2012 première 19.30 uur<br />
do 10 mei 19.30 uur<br />
zo 13 mei 13.30 uur<br />
wo 16 mei 19.30 uur<br />
za 19 mei 19.30 uur<br />
di 22 mei 19.30 uur<br />
vr 25 mei 19.30 uur<br />
ma 28 mei 13.30 uur<br />
wo 30 mei 19.30 uur<br />
Het Muziektheater Amsterdam<br />
Kaartverkoop is reeds begonnen.<br />
Bij het ter perse gaan van deze <strong>Odeon</strong> zijn er<br />
nog kaarten verkrijgbaar.<br />
Bel het Kassa-bespreekbureau: 020-625 5455<br />
Online reserveren: www.dno.nl<br />
Inleidingen door Aukelien van Hoytema<br />
Plaats: het Muziektheater (foyer 2de balkon)<br />
Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere<br />
voorstelling, dus 18.45 uur (avond)/12.45 uur<br />
(matinee)<br />
Lengte: ± 30 minuten<br />
Toegang: gratis op vertoon van een<br />
plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag<br />
Met steun van de Vereniging Vrienden<br />
van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
Uitzenddatum<br />
Radio 4, NTR <strong>Opera</strong> Live:<br />
zaterdag 19 mei, 18.00 uur.<br />
Dinerbuffetten<br />
Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u<br />
ge nie ten van een diner buffet in de foyer van het<br />
Muziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u op<br />
tijd voor de opera. Reserveren: 020-625 5455<br />
of via www.het-muziektheater.nl/kaarten.<br />
Giuseppe Verdi 1813 - 1901<br />
Don Carlo<br />
<strong>Opera</strong> in quattro atti<br />
libretto<br />
Joseph Méry en Camille du Locle<br />
muzikale leiding<br />
Yannick Nézet-Séguin<br />
regie<br />
Willy <strong>De</strong>cker<br />
decor/kostuums<br />
Wolfgang Gussmann<br />
licht<br />
Hans Toelstede<br />
dramaturgie<br />
Klaus Bertisch<br />
Filippo II<br />
Mikhail Petrenko<br />
Don Carlo<br />
Andrew Richards<br />
Rodrigo<br />
Christopher Maltman<br />
Il grande inquisitore<br />
Sir John Tomlinson<br />
Un frate<br />
Andrea Mastroni<br />
Elisabetta di Valois<br />
Camilla Nylund<br />
La principessa d'Eboli<br />
Ekaterina Gubanova<br />
Tebaldo<br />
Eugénie Warnier<br />
La contessa d'Aremberg<br />
Mariëtte Oelderik<br />
Il conte di Lerma/Un araldo reale<br />
Rudi de Vries<br />
Una voce dal cielo<br />
Lisette Bolle<br />
Rotterdams Philharmonisch Orkest<br />
Koor van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
instudering Martin Wright<br />
<strong>De</strong> opera wordt in het Italiaans gezongen<br />
en Nederlands boventiteld.<br />
<strong>De</strong> voorstelling duurt circa 3 uur en 30 minuten.<br />
Er is 1 pauze.<br />
Reprise<br />
Het operaboek Don Carlo is verkrijgbaar in het<br />
Muziek theater. Daarin zijn onder meer een<br />
uitgebreide synopsis en het libretto in het Italiaans<br />
en het Neder lands opgenomen. <strong>De</strong> prijs is € 8.
Giuseppe Verdi<br />
Achtergrond Don Carlo<br />
Frits Vliegenthart<br />
‘Een schitterend drama’<br />
Behalve voor de toneelwerken van William Shakespeare en Victor Hugo koesterde Giuseppe Verdi als hij op<br />
zoek was naar geschikte operastof ook een voorliefde voor de drama’s van Friedrich Schiller. Diens stuk over<br />
de ongelukkige Spaanse kroonprins Don Carlos werd de basis voor een van Verdi's meest geslaagde werken.<br />
Een makkelijke bevalling was het niet, met name door de grote lengte van het drama in verzen. Er bestaan van<br />
Don Carlos (Frans)/Don Carlo (Italiaans) maar liefst vijf verschillende hoofdversies. <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
koos voor die uit Milaan.<br />
In de zomer van 1864 stuurde Émile Perrin,<br />
de directeur van de Parijse Opéra, een<br />
libretto van Eugène Scribe, getiteld Judith,<br />
naar Verdi, in de hoop dat die daar een grand<br />
opéra van wilde maken. <strong>De</strong> componist wees<br />
de suggestie van de hand, maar liet ruimte<br />
voor een alternatief: ‘Als ik voor de Opéra<br />
zal schrijven, dan alleen op een tekst die mij<br />
geheel bevredigt en bovendien moet het er<br />
een zijn die echt indruk maakt.’ Via de impresario<br />
en muziekuitgever Léon Escudier bleef<br />
Perrin Verdi achtervolgen, waarbij als mogelijke<br />
titels onder meer King Lear (Shakespeare)<br />
en Cléopatra werden genoemd.<br />
Aan Escudier liet Verdi weten: ‘King Lear is<br />
geweldig, subliem en vol pathos, maar voor<br />
de Opéra is het visueel niet spectaculair<br />
genoeg. Wat dat betreft is Cléopatra weer<br />
beter geschikt, maar de liefdes van de<br />
hoofdpersonen, hun karakters en zelfs hun<br />
wederwaardigheden wekken maar weinig<br />
sympathie op... Kortom, alles hangt af van<br />
het libretto. Een libretto, een libretto en de<br />
opera is er!’<br />
Toen Escudier in juli 1865 Verdi thuis in<br />
Sant’Agata kwam opzoeken, had hij niet<br />
alleen het libretto van Cléopatra bij zich, dat<br />
geschreven was door Joseph Méry en<br />
Perrins schoonzoon, Camille du Locle, maar<br />
ook hun scenario voor een Don Carlos, naar<br />
Friedrich Schillers Dom Karlos. Infant von<br />
Spanien. Beide libretti waren in het Frans.<br />
Meteen daarop liet Verdi aan Perrin weten<br />
dat hij niets zag in Cléopatra, maar dat Don<br />
Carlos ‘een schitterend drama’ was, ‘hoewel<br />
misschien wat arm aan toneelbeelden’. Nog<br />
diezelfde maand kon Escudier aan Perrin<br />
berichten dat Verdi een opdracht voor de<br />
winter 1866-1867 aanvaardde, mits er – als<br />
het Don Carlos werd – een verrassingselement<br />
aan het stuk zou worden toegevoegd,<br />
bijvoorbeeld de verschijning van keizer<br />
Karel V. Zelfs toen lag de keuze nog open<br />
tussen King Lear, waar Verdi toch veel voor<br />
voelde, en Don Carlos. Pas een tweede concept<br />
voor wat vermoedelijk het definitieve<br />
contract werd (november 1865), spreekt van<br />
‘een opera in vier of vijf akten, gebaseerd op<br />
Schillers Don Carlos, op een libretto van<br />
Méry en Du Locle’.<br />
Bier en gebak<br />
Hoe rijk het ook is aan ideeën en emoties,<br />
het toneelstuk Don Carlos vertoont een<br />
grote tekortkoming, namelijk een gebrek aan<br />
structuur. Een mogelijke verklaring daarvoor<br />
is het feit dat Schiller het schreef in een<br />
periode van vier jaar (1783-1787), met allerlei<br />
onderbrekingen, waaronder de creatie van<br />
Kabale und Liebe. Toen het drama eindelijk af<br />
was, bleek het een monsterlijke lengte van<br />
6000 verzen te hebben, het dubbele van Die<br />
28<br />
Räuber, Kabale und Liebe en Die Jungfrau von<br />
Orléans – waarop Verdi repectievelijk I masnadieri,<br />
Luisa Miller en Giovanna d'Arco zou<br />
baseren. Geen wonder dat Verdi en zijn<br />
librettisten bij het componeren van de opera<br />
door die enorme omvang in de problemen<br />
kwamen.<br />
<strong>De</strong> eerste zes maanden van 1866 werkte<br />
Verdi ijverig aan Don Carlos, en toen hij in<br />
juli van dat jaar in Parijs arriveerde, had hij<br />
een zo goed als voltooide partituur bij zich.<br />
<strong>De</strong> repetitieperiode was lang en zwaar, en<br />
tegen het einde ervan bleek dat er moest<br />
worden gecoupeerd omdat de opera veel te<br />
lang was. Na de met weinig enthousiasme<br />
ontvangen première op 11 maart 1867 en de<br />
geplande reeks voorstellingen zou Don<br />
Carlos vanaf 1869 voorlopig van het repertoire<br />
van de Opéra verdwijnen. Ondanks de<br />
coupures die voor de generale repetitie en<br />
zelfs nog na de première waren doorgevoerd,<br />
bleef de grote lengte een van de voornaamste<br />
blokkades op de weg naar echte<br />
populariteit.<br />
Geen enkele componist stemt zonder slag<br />
of stoot in met het aanbrengen van coupures:<br />
instinctmatig zal een toondichter zijn<br />
geesteskinderen in bescherming nemen<br />
tegen dergelijke ‘amputaties’. Maar Verdi<br />
was realistisch genoeg om te weten wanneer<br />
hij moest toegeven. In 1872 had hij voor<br />
Napels al flink in Don Carlo (zoals de opera<br />
in het Italiaans heet) gesneden. Met het oog<br />
op voorstellingen in Wenen werd hem tien<br />
jaar later verzocht het werk rigoureus terug<br />
te brengen naar vier akten. <strong>De</strong> componist<br />
schreef daarover ironisch aan zijn vriend<br />
Giuseppe Piroli (3 december 1882): ‘In deze<br />
stad sluiten de conciërges, zoals je weet, om<br />
tien uur ’s avonds de voordeuren van de huizen,<br />
en om die tijd zit iedereen aan het bier<br />
en het gebak. Als gevolg daarvan moeten<br />
alle theatervoorstellingen op tijd zijn afgelopen.<br />
Te lange opera’s worden onbarmhartig<br />
geamputeerd, zoals overigens in elk willekeurig<br />
theater in Italië. Maar als het echt<br />
onvermijdelijk is dat men mij mijn benen<br />
afzaagt, dan wil ik tenminste zelf het mes<br />
slijpen en hanteren.’<br />
In de jaren 1882-1883 pakte Verdi zijn Don<br />
Carlo stevig aan, waarbij hij niet alleen sommige<br />
delen die hij eigenlijk niet goed genoeg<br />
vond herschreef, maar vooral een aantal<br />
ingrijpende coupures aanbracht. <strong>De</strong> belangrijkste<br />
daarvan: het schrappen van de gehele<br />
eerste akte, die in Fontainebleau speelt<br />
(waaruit Verdi Carlo’s aria ‘Io la vidi’ voor<br />
een goed begrip van de handeling overnam<br />
in de nieuwe eerste akte), van het ballet en<br />
de eraan voorafgaande scène in de (oude)<br />
derde akte, en van het koor van de Inquisitie<br />
in de (oude) vijfde akte. Uiteindelijk was de<br />
componist niet ontevreden over de versie in<br />
vier bedrijven. In een brief aan zijn vriend<br />
Opprandino Arrivabene schreef hij (15 maart<br />
1883): ‘<strong>De</strong> coupures schaden het muzikale
drama niet. Integendeel, door het in te korten<br />
maken ze het levendiger. Het stuk wordt<br />
korter en veel krachtiger.’<br />
Hoewel het vervallen van de Fontainebleau-akte,<br />
waarin Don Carlo en Elisabetta<br />
elkaar als verloofden ontmoeten en op het<br />
eerste gezicht verliefd raken, de toeschouwer<br />
berooft van belangrijke informatie (en<br />
van prachtige muziek), wint de opera in een<br />
verkorte versie inderdaad aanzienlijk aan<br />
spanning en zeggingskracht. Ook staat<br />
deze bewerking dichter bij Schiller. <strong>De</strong><br />
versie in vier akten ging niet in Wenen in<br />
première, maar in Milaan, en wel in het<br />
Teatro alla Scala, op 10 januari 18<strong>84</strong>. Het<br />
is deze ‘Milanese’ Don Carlo die door <strong>De</strong><br />
<strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> wordt gepresenteerd.<br />
Voor de volledigheid moet echter worden<br />
vermeld dat deze versie niet de laatste is:<br />
in 1886 zou voor uitvoeringen in Modena<br />
de eerste akte weer worden teruggeplaatst.<br />
Dat brengt het totale aantal hoofdversies<br />
op vijf: 1. de Franse oerversie uit 1866, 2. de<br />
in 1867 gepubliceerde Parijse versie (vijf<br />
akten plus ballet), 3. de Napolitaanse versie<br />
uit 1872 (die gelijk is aan de Parijse, afgezien<br />
van wijzigingen in de duetten tusen Posa en<br />
Filippo, en tussen Carlo en Elisabetta), 4. de<br />
Milanese versie in vier akten zonder ballet<br />
uit 18<strong>84</strong> en 5. de Modena-versie uit 1886 (vijf<br />
akten zonder ballet).<br />
Huisarrest<br />
Schiller baseerde zich op de novelle Don<br />
Carlos van Abbé de Saint-Réal, in 1672 te<br />
Amsterdam gepubliceerd. Het historische<br />
feit waaruit deze vertelling, het drama en de<br />
opera als uit een kiemcel zijn ontstaan, is de<br />
Vrede van Cateau-Cambrésis (1559).<br />
Daarbij nam de Spaanse koning Filips II – na<br />
de dood van zijn tweede vrouw, Mary Tudor<br />
van Engeland – de veertienjarige Franse<br />
prinses Élisabeth de Valois tot zijn derde<br />
vrouw. <strong>De</strong>ze was oorspronkelijk als bruid<br />
voorbestemd voor de even oude Infante<br />
(kroonprins) Don Carlos. Hoewel Carlos zijn<br />
nieuwe stiefmoeder aanvankelijk met argwaan<br />
bekeek – eventuele kinderen zouden<br />
immers rivalen kunnen worden voor zijn<br />
eigen troonopvolging – ontwikkelde zich tussen<br />
de beide jonge mensen een hechte<br />
vriendschap, zonder dat er aanleiding is om<br />
aan te nemen dat ze een verhouding hadden<br />
of op elkaar verliefd waren. Hier (en elders)<br />
veroorloofde Schiller zich een dichterlijke<br />
vrijheid.<br />
Naar verluidt heeft de Infante op jeugdige<br />
leeftijd hersenletsel opgelopen door een val<br />
van een trap, die hem bijna het leven kostte.<br />
Getuigen beschrijven zijn onevenwichtige<br />
karakter en veelvuldige woede-uitbarstingen.<br />
Hij was zeer zeker opstandig tegenover<br />
zijn vader, die hem uit vrees voor een burgeroorlog<br />
onder huisarrest liet plaatsen.<br />
Niet lang na deze gebeurtenis stierf Don<br />
Carlos een natuurlijke dood. Ook Élisabeth<br />
was geen lang leven beschoren: zij overleed<br />
drie maanden na Carlos op 22-jarige leeftijd,<br />
ten gevolge van een miskraam. Eerder had<br />
ze Filips twee dochters geschonken.<br />
Toen Filips Élisabeth in Spanje verwelkomde<br />
(1560), staarde zij hem aan, waarop<br />
de koning, die toen begin dertig was,<br />
lachend zei: ‘Waar kijkt u naar? Of ik al grijs<br />
ben?’ Naar dit moment verwijst hij in de<br />
opera tijdens zijn grote monoloog aan het<br />
begin van de derde akte. Ook bij Verdi is<br />
29<br />
Filips nog niet oud in jaren, maar hij vóélt<br />
zich oud en vooral onbemind. <strong>De</strong> historische<br />
figuur was niet alleen introvert maar ook<br />
zeer onbetrouwbaar; van hem werd gezegd<br />
‘dat zijn dolk onmiddellijk volgde op zijn<br />
glimlach’. Filips II was paranoïde en niet in<br />
staat tot liefhebben. Hij vernederde zijn<br />
zoon regelmatig ten overstaan van het hele<br />
hof. Meer dan bij Schiller krijgt Filips bij<br />
Verdi menselijke trekken en wekt hij zelfs<br />
medelijden.<br />
Een sleutelfiguur in de opera is Carlo’s<br />
altruïstische vriend Rodrigo, markies van<br />
Posa. Historisch gezien valt er weinig over<br />
hem te melden, behalve dat er inderdaad<br />
iemand van die naam heeft bestaan.<br />
Vermoedelijk liet Schiller zich hier inspireren<br />
door Don Juan van Oostenrijk, een bastaardzoon<br />
van keizer Karel V. Don Juan werd<br />
door Filips II met tegenzin aangesteld als<br />
landvoogd in de Nederlanden en het is niet<br />
ondenkbaar dat hij sympathiseerde met de<br />
opstandelingen. Of zijn dood onder onduidelijke<br />
omstandigheden daarmee te maken<br />
had, zoals wel wordt beweerd, is niet bewezen.<br />
<strong>De</strong> echte prinses Eboli ontleende haar<br />
naam aan een van de titels van haar man,<br />
Ruy Gomez da Silva. Inderdaad was zij een<br />
hofdame van Élisabeth en had ze dus toegang<br />
tot haar privé-vertrekken. Van enige<br />
intrige is echter niets bekend, ofschoon<br />
Scène uit Don Carlo, 2004 (Foto: Hans van den Bogaard)<br />
sommige historici denken dat minstens één<br />
van haar negen kinderen verwekt was door<br />
de koning. Ook de Grootinquisiteur is gebaseerd<br />
op een historische figuur, Diego de<br />
Espinosa. In werkelijkheid was de<br />
Inquisiteur echter niet in een positie om de<br />
koning te bedreigen, want deze had hem zelf<br />
aangesteld en had persoonlijk de leiding<br />
over de Inquisitie.<br />
Herkenbaar en menselijk<br />
Don Carlo[s], tegenwoordig in de top drie<br />
van Verdi’s meest geliefde werken, stijgt ver<br />
uit boven het genre grand opéra. Het is een<br />
opera van de dood: Elisabetta, Don Carlo,<br />
Filippo en Posa verlangen allen naar het<br />
einde van hun treurige levens. Terwijl de<br />
spannende gebeurtenissen zich afspelen<br />
tegen de achtergrond van een verstarde<br />
wereldmacht, gaat het in feite niet zozeer<br />
om die macht als wel om om een herkenbaar<br />
en menselijk drama over relaties tussen<br />
man en vrouw, vader en zoon, tussen vrienden.<br />
Dit uit zich in sterke mate in de duetten.<br />
In geen andere opera van Verdi zijn de<br />
hoofdpersonages uitgewerkt tot zulke complete<br />
en geloofwaardige individuen als in<br />
Don Carlo[s]. <strong>De</strong> diverse locaties en sferen<br />
worden haarfijn geschilderd in het orkest.<br />
En last but not least: tegenover intieme episodes<br />
staan imposante koorpartijen.
Muziektheaterwinkel<br />
Cd/dvd-aanbevelingen Händel<br />
Cd <strong>De</strong>idamia<br />
met Simone Kermes,<br />
Anna Bonitatibus<br />
Il Complesso<br />
Barocco o.l.v.<br />
Alan Curtis<br />
Virgin € 19,95<br />
Dvd Ariodante<br />
met Ann Murray,<br />
Joan Rodgers<br />
English National<br />
<strong>Opera</strong> Orchestra &<br />
Chorus o.l.v.<br />
Ivor Bolton<br />
regie: David Alden<br />
Arthaus € 24,95<br />
Cd/dvd-aanbevelingen Il turco in Italia<br />
Cd Il turco in Italia<br />
met Cecilia Bartoli,<br />
Michele Pertusi,<br />
Ramón Vargas<br />
Teatro alla Scala<br />
di Milano o.l.v.<br />
Riccardo Chailly<br />
<strong>De</strong>cca € 19,95<br />
Dvd Il turco in Italia<br />
met Simone Alaimo,<br />
Myrtò Papatanasiu<br />
Teatro Carlo Felice<br />
o.l.v. Jonathan Webb<br />
regie: Egisto Marcucci<br />
Arthaus € 29,95<br />
CONCERTO<br />
uw specialist in opera,<br />
klassieke muziek en nog veel meer<br />
www.concertomania.nl<br />
DNO abonnementhouders 10% korting<br />
in Concerto en de Plato winkels.<br />
Cd/dvd-aanbevelingen Don Carlo<br />
CONCERTO Utrechtsestraat 52-60 1017 VP Amsterdam 020-6235228<br />
PLATO • Apeldoorn • <strong>De</strong>venter • Enschede • Groningen • Leiden • Rotterdam • Utrecht • Zwolle<br />
Cd Don Carlo<br />
met Plácido Domingo,<br />
Montserrat Caballé<br />
Royal <strong>Opera</strong> House<br />
Covent Garden o.l.v.<br />
Carlo Maria Giulini<br />
EMI € 24,95<br />
Dvd Don Carlo<br />
met Rolando Villazon,<br />
Robert Lloyd,<br />
Amanda Roocroft<br />
Koninklijk Concertgebouworkest<br />
& Koor van<br />
<strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
o.l.v. Riccardo Chailly<br />
regie: Willy <strong>De</strong>cker<br />
Opus Arte € 34,95 (o.v.)<br />
Bovenstaande cd’s en dvd’s zijn ver krijgbaar in de Muziek theaterwinkel en bij alle vesti gingen van Concerto/Plato. Op vertoon van hun abonne ments kaart krijgen<br />
DNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Plato en in de Muziektheaterwinkel.
Interview Don Carlo<br />
Michel Khalifa<br />
Een visionair verhaal<br />
Als chef-dirigent van het Rotterdams Philharmonisch Orkest spreekt Yannick Nézet-Séguin een<br />
breed publiek aan, zowel op het concertpodium als in de orkestbak. <strong>De</strong> jonge en charismatische<br />
Canadees keert terug bij <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> met Don Carlo, een tijdloze opera die hij als<br />
het absolute meesterwerk van Verdi beschouwt.<br />
‘In Don Carlo zijn intieme gevoelens en<br />
wereldgeschiedenis met elkaar vervlochten,’<br />
zegt Yannick Nézet-Séguin in de dirigentenkamer<br />
van de Rotterdamse Doelen. ‘Verdi<br />
neemt de onmogelijke liefde tussen twee<br />
gekwelde mensen als uitgangspunt en<br />
bouwt vervolgens een visionair verhaal op<br />
waar de politieke, religieuze en filosofische<br />
kwesties een gevoel van tijdloosheid aan<br />
verlenen. Ook muzikaal weet hij de spanning<br />
tussen persoonlijke kwesties en staatszaken<br />
meesterlijk weer te geven. Zelfs de twee<br />
grote politieke duetten, tussen Filips II en<br />
Rodrigo en tussen Filips en de Inquisiteur,<br />
bevatten momenten van extreme kwetsbaarheid.<br />
Juist daarom zijn ze zo mooi, omdat ze<br />
het stadium van muzikaal “armpje drukken”<br />
ontstijgen.’<br />
‘Verdi zet zijn personages neer als complexe<br />
mensen, die niet zwart of wit zijn. Een<br />
mooi voorbeeld is Filips’ aria “Ella giammai<br />
m’amò” [aan het begin van de derde akte],<br />
waarin de cellosolo een warme sfeer<br />
teweegbrengt. <strong>De</strong> koning wordt ons hier zeer<br />
sympathiek, terwijl hij kort daarna vreselijk<br />
tekeergaat tegen zijn echtgenote Elisabeth.’<br />
Pianobar-setting<br />
Yannick Nézet-Séguin is voor de derde keer<br />
in drie jaar te gast bij <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong><br />
<strong>Opera</strong>. Na <strong>De</strong> zaak Makropulos van Janáček<br />
en Turandot van Puccini neemt hij wederom<br />
een reprise voor zijn rekening. ‘Als operadirigent<br />
heb ik uiteraard een voorkeur voor<br />
nieuwe producties,’ geeft hij toe. ‘Ik kan dan<br />
alles stukje per stukje opbouwen in voortdurend<br />
overleg met de regisseur. Maar<br />
gelukkig trekt DNO net zoveel tijd voor<br />
de muzikale repetities uit als het om een<br />
reprise gaat. Ik zal dan ook veel aan coaching<br />
doen in deze Don Carlo, zeker omdat enkele<br />
zangers in hun rol debuteren.’<br />
Als het om muzikale coaching gaat, heeft<br />
Nézet-Séguin een voorkeur voor individuele<br />
repetities met zangers: pianist erbij, dirigent<br />
en zanger met de partituur aan weerszijde<br />
van de piano, en zingen maar. ‘Ik hou van<br />
een informele repetitiesfeer en stel me<br />
daarbij een knusse pianobar-setting voor.<br />
Het is mijn taak om elke zanger vertrouwen<br />
te geven, om hem of haar in staat te stellen<br />
zich vrij uit te drukken. Ik heb nooit één<br />
tempo in mijn hoofd. Veel hangt af van de<br />
stem, van de plek en van wat men wil zeggen.<br />
Die flexibiliteit heeft uiteraard grenzen,<br />
want ik moet er wel voor zorgen dat alles<br />
een samenhangend geheel vormt.’<br />
<strong>Opera</strong>repertoire<br />
Nézet-Séguin (1975) werd op 25-jarige leeftijd<br />
benoemd tot artistiek leider van het<br />
Orchestre Métropolitain van zijn geboortestad<br />
Montréal. Sinds juni 2008 zwaait hij de<br />
scepter bij het Rotterdams Philharmonisch<br />
Orkest, waar hij Valery Gergiev als chef-<br />
dirigent opvolgde. Daarnaast treedt hij in<br />
31<br />
september aan als muziekdirecteur van het<br />
prestigieuze Philadelphia Orchestra.<br />
‘Yannick’, zoals hij liefkozend wordt<br />
genoemd in de Maasstad, is ook vaste<br />
gastdirigent van het London Philharmonic<br />
Orchestra. Hij dirigeert op de meest vooraanstaande<br />
operapodia, van de Salzburger<br />
Festspiele tot de Metropolitan <strong>Opera</strong> (Met)<br />
in New York.<br />
Zijn operarepertoire, hoe indrukwekkend<br />
ook voor een musicus van zijn leeftijd,<br />
vermeldt geen andere Verdi dan de Don<br />
Carlo in vijf akten waarmee hij eind 2010<br />
veel bijval oogstte bij de Met. ‘En toch hou<br />
ik heel veel van Verdi,’ zegt Nézet-Séguin<br />
stellig. ‘Ik heb vaak zijn Requiem gedirigeerd<br />
en ik heb ooit de weinig bekende Franse<br />
versie van Il trovatore concertant gedaan.<br />
Dat ik direct als eerste Verdi-productie<br />
Don Carlo mocht doen, en in New York ook<br />
nog, was voor mij als een droom. Zo gaat<br />
het nu eenmaal: er doen zich kansen voor<br />
en die moet je grijpen. Volgend jaar zal ik in<br />
de Met een totaal ander meesterwerk leiden,<br />
La traviata. En bij een ander operahuis staat<br />
een Otello op de rol.’<br />
<strong>De</strong> juiste volgorde<br />
‘Door omstandigheden ben ik vaak bij het<br />
einde begonnen. <strong>De</strong> allereerste Brucknersymfonie<br />
die ik dirigeerde, was de Negende.<br />
Ook heb ik Wozzeck gedaan voordat ik mijn<br />
eerste Strauss-opera ging leiden. Maar ik<br />
heb mezelf beloofd dat ik Wagner in de juiste<br />
volgorde zal aanpakken: ik ga met <strong>De</strong>r<br />
fliegende Holländer beginnen. <strong>De</strong> wereld van<br />
Wagner is zo veelomvattend dat je volgens<br />
mij zijn muzikale taal vloeiend moet spreken<br />
voordat je je aan zijn latere werken waagt.<br />
Ik ben blij dat ik me kan permitteren deze<br />
weg uit te stippelen.’<br />
Welke opera zou Nézet-Séguin met het<br />
Rotterdams Philharmonisch willen doen<br />
als hij veel tijd en geld ter beschikking had?<br />
'Een van mijn vurige wensen is Die Frau ohne<br />
Schatten. Ik ben helemaal ondersteboven<br />
van deze muziek – misschien is dit de allerbeste<br />
opera van Strauss. Wel moeilijk om<br />
te casten en om te spelen, maar ik denk<br />
dat mijn orkestmusici hier in Rotterdam<br />
dat fantastisch zouden doen.’ Wellicht een<br />
hint voor <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong>, al zou het<br />
dan weer om een reprise gaan...<br />
Yannick Nézet-Séguin
v.l.n.r. Mikhail Petrenko, Camilla Nylund (Foto: Markus Hoffmann)<br />
Achtergrond Don Carlo<br />
Joke Dame<br />
Tussen liefde en plicht,<br />
kerk en staat<br />
Willy <strong>De</strong>ckers productie van Don Carlo wordt hernomen met een volledig nieuwe cast. Vijf jonge<br />
zangers – Mikhail Petrenko (Filippo II), Camilla Nylund (Elisabetta), Andrew Richards (Don Carlo),<br />
Christopher Maltman (Rodrigo) en Ekaterina Gubanova (Eboli) – werpen een blik vooruit op Verdi’s<br />
nachtzwarte opera en op hun eigen rol.<br />
Don Carlo, wat is dat voor een opera?<br />
Petrenko: ‘Het is een liefdesverhaal tegen<br />
de achtergrond van historische gebeurtenissen.<br />
Carlo, de zoon uit koning Filippo’s<br />
eerste huwelijk, is verliefd op zijn vaders<br />
derde vrouw Elisabetta – maar dat is niet<br />
historisch, dat heeft Schiller zo bedacht.’<br />
Richards: ‘Maar dan wel een verwrongen<br />
liefdesverhaal. Je ziet niets van de liefde,<br />
althans in de Italiaanse versie zonder de<br />
eerste akte. Er is geen opbouw in de liefde,<br />
geen zicht op de passie. Hier bloeit niks.’<br />
Nylund: ‘Het kan een huiveringwekkend<br />
liefdesverhaal zijn, maar ook een zeer<br />
politieke opera. En zoals Verdi het gecomponeerd<br />
heeft, roept het ook grote operagevoelens<br />
op over wat mensen en de<br />
mensheid zoal kan overkomen.’<br />
Gubanova: ‘Liefde én politiek, inderdaad,<br />
en op beide niveaus spelen de intriges zich<br />
af.’<br />
Maltman: ‘Maar het is ook net een sprookje.<br />
Dit soort verhalen met koningen, koninginnen,<br />
staatshoofden – allemaal zeer hoogstaande<br />
mensen – gaan in feite over vriendschap<br />
en trouw, over goed en kwaad.’<br />
Goed en kwaad, hoe zit dat bij Filippo?<br />
Petrenko: ‘Filippo is een tiranniek mengsel<br />
van machtswellust en wreedheid; hij regeert<br />
over een enorm rijk – dat is zijn verantwoordelijkheid<br />
– en het maakt hem diep eenzaam<br />
en tragisch.’<br />
Richards: ‘Ik zie veel overeenkomsten<br />
tussen Don Carlo en Filippo en mij en mijn<br />
eigen zwaar religieuze vader. Zodra er diep<br />
psychologisch op de opera wordt ingegaan,<br />
zoals dat in deze productie zeker zal gebeuren,<br />
lopen de rillingen van herkenning mij<br />
over de rug. Mijn vader heeft niettemin een<br />
paar keer zijn hart getoond. Filippo toont<br />
nooit zijn hart. Tussen deze vader en zoon<br />
bestaat niets menselijks.’<br />
Petrenko: ‘Maar Schiller en Verdi hebben<br />
Filippo ook zachte kanten gegeven. Hij is<br />
echt verliefd op zijn vrouw en gelooft dat<br />
die liefde wederzijds is.’<br />
Nylund: ‘Men trouwde destijds niet uit<br />
liefde; hij trouwde uit strategische overwegingen<br />
de Franse koningsdochter. Maar<br />
de muziek – zeker de grote monoloog van<br />
Filippo – dat is liefdesmuziek. En hoewel<br />
hij soms helse taal uitslaat, denk ik dat hij<br />
werkelijk van Elisabetta houdt.’<br />
Petrenko: ‘Het feitelijke drama in deze<br />
opera is dat een zo machtig man zo intens<br />
eenzaam is. Hij denkt dat hij een liefhebbende<br />
vrouw heeft, maar zij houdt van zijn zoon;<br />
hij denkt dat hij het juiste geloof aanhangt,<br />
maar dat geloof dwingt hem Rodrigo – zijn<br />
aangenomen zoon, bijna – te verraden en<br />
te doden. <strong>De</strong>ze man is zo eenzaam en dat<br />
klinkt ook door in de muziek.’<br />
32<br />
En bij de anderen?<br />
Nylund: ‘Elisabetta wordt in een rol gedrukt<br />
en ze kan niet uit haar dwangbuis weg. Ze is<br />
met Filippo getrouwd en zo opgevoed dat ze<br />
haar opdracht vóór de liefde stelt.’<br />
Petrenko: ‘Houdt ze ergens toch van<br />
Filippo?’<br />
Nylund: ‘Wat zal ik zeggen? We spelen<br />
de oorspronkelijke eerste akte niet waarin<br />
duidelijk wordt dat Carlo en Elisabetta aanvankelijk<br />
het liefdespaar waren. Dat maakt<br />
het anders. Ik geloof niet dat Elisabetta<br />
Filippo haat. Ze probeert het met hem, wil<br />
een goede echtgenote zijn. Liefhebben kan<br />
op vele manieren. Elisabetta houdt anders<br />
van Filippo dan van Carlo.’<br />
Richards: ‘Ik zie Don Carlo op dit moment<br />
sterk in het verlengde van Shakespeares<br />
Hamlet. Er is een voortdurende strijd tussen<br />
wat er van hem verwacht wordt en wat hij<br />
zelf wil, daarin neemt hij een nogal vrouwelijke<br />
positie in. Hij gaat gebukt onder de last<br />
van zichzelf voortdurend te moeten weg-<br />
cijferen en het landsbelang voorop te stellen.<br />
Ik denk na over hoe je op het podium moet<br />
bewegen in een staat van zelfverloochening.’<br />
Gubanova: ‘Eboli wordt nogal eens eenzijdig<br />
als de kwade heks neergezet. Daar ben<br />
ik het niet mee eens. Ze wordt verkeerd<br />
begrepen. Ze raakt verstrikt in een vermeende<br />
liefde van Don Carlo en haar teleurstelling<br />
is enorm als die liefde fictief blijkt. Als<br />
Spaanse reageert ze vervolgens impulsief<br />
en temperamentvol.’<br />
Maltman: ‘Rodrigo is de archetypische<br />
witte ridder: edel en betrouwbaar, tot in<br />
zijn diepste wezen een goed, fatsoenlijk en<br />
eerlijk man. Hij doet onder de moeilijkste<br />
omstandigheden zijn uiterste best voor Don<br />
Carlo. Als kind al hield ik enorm van ridderverhalen,<br />
en de romantiek rondom deze rol<br />
doet me wel wat.’<br />
<strong>De</strong> vriendschap tussen Don Carlo en Rodrigo<br />
springt nogal in het oog…<br />
Richards: ‘Belangrijk punt. Want dit soort<br />
vriendschap is in de laatste eeuw min of<br />
meer verdwenen. Zo’n tweehonderd jaar<br />
geleden hadden mannen heel diepgaande<br />
onderlinge relaties – of die nou seksueel<br />
waren of niet.’<br />
Maltman: ‘Dat zie ik anders, want er<br />
bestaan nog steeds heel diepe kameraadschappen<br />
tussen mannen. Er is wel een<br />
cultureel bepaalde variatie in hoe mannen<br />
daar uitdrukking aan geven, maar de menselijke<br />
basisverhoudingen hebben volgens mij<br />
een zekere eeuwigheidswaarde.’<br />
Richards: ‘Maar die vriendschappen gingen<br />
toen dieper dan bloedverwantschappen: die<br />
mannen betekenden álles voor elkaar. Voor<br />
de opera is belangrijk dat we dat herkennen,<br />
want de meest menselijke relatie in de opera<br />
speelt zich af tussen Carlo en Rodrigo.’<br />
Maltman: ‘Ik blijf erbij dat menselijke<br />
relaties nooit erg zullen veranderen. Wat<br />
verandert, zijn de consequenties. Als je<br />
tegenwoordig als vriend ontrouw bent, of<br />
een hechte kameraadschap verbreekt, is het<br />
ergste wat je kan gebeuren dat er iets vals<br />
over je gezegd wordt op Facebook. In de tijd<br />
van Don Carlo stond er wel iets anders op<br />
het spel. <strong>De</strong> Spaanse Inquisitie bepaalde<br />
in naam van de kerk dat je kon sterven. Zo
eenvoudig ging dat. Loyaliteit was een zaak<br />
van leven en dood en niet van persoonlijk<br />
welbehagen.’<br />
Er zijn geen winnaars in deze opera?<br />
Nylund: ‘Ondanks alles hangt er boven<br />
Elisabetta een sprankje van hoop. Er zit<br />
wel berusting in deze vrouw, maar ze offert<br />
zich op voor het goede. Ze wil ook het goede<br />
in de mens blijven zien. Verdi componeerde<br />
voor haar geen zwarte muziek. Dat ligt<br />
natuurlijk ook aan de stemligging van de<br />
sopraan.’<br />
Maltman: ‘Don Carlo ziet ook dat er iets<br />
positiefs bestaat in de wereld, namelijk zijn<br />
vriendschap met Posa. Hij ervaart dat er<br />
iemand is die voor hem door het vuur gaat.<br />
Ook al sterft hij en verandert er niet veel in<br />
de situatie, hij heeft iets van het licht ervaren.<br />
Hoewel het eindresultaat diepzwart is,<br />
zijn er in deze opera kleine lichtmomenten<br />
die ons dagelijks leven weerspiegelen en<br />
die ons voorhouden wat we moeten doen<br />
onder heel moeilijke situaties.’<br />
Gubanova: ‘Eboli krijgt spijt van haar<br />
impulsieve verraad. En dat geeft haar haar<br />
waardigheid weer terug. Ze overwint zichzelf.’<br />
Petrenko: ‘En er blijft een moraal overeind:<br />
het is beter om naar je hart te luisteren<br />
dan om de gruwelijke politieke omstandigheden<br />
je leven te laten bepalen.’<br />
Hoe moeilijk is deze Verdi om te zingen?<br />
Richards: ‘Het is absoluut een veeleisende<br />
rol en dan ook nog geen sterrenrol. Er zijn<br />
meer van die opera’s: je werkt je kapot, maar<br />
je krijgt geen sterfscène, geen dankbare<br />
publiekstrekker, het is een echt ensemblestuk.<br />
Maar ik vind vind Don Carlo wel het<br />
beste theatrale ensemblestuk van alle<br />
opera’s. Het is heerlijk om met deze opera<br />
bij DNO te debuteren.’<br />
Nylund: ‘Ik vind de geloofwaardigheid<br />
het allermoeilijkst. Als ik in de zaal zit, wil<br />
ik de gevoelens en gedachten van de persoon<br />
op het toneel zelf ook ervaren. Ik ben als uitvoerder<br />
dan ook altijd met geloofwaardigheid<br />
bezig. Zó als mens te overtuigen dat<br />
het voor het publiek een werkelijke belevenis<br />
wordt, dat is voor mij muziektheater.’<br />
33<br />
Petrenko: ‘Het moeilijkst is de dramatische<br />
lijn neer te zetten en vast te houden in het<br />
personage. Vocaal is het ook lastig, maar de<br />
muziek is zo fantastisch en daardoor toch<br />
goed zingbaar.’<br />
Gubanova: ‘Het is ook betrekkelijk. Na een<br />
paar zware Wagners en Donizetti valt Don<br />
Carlo me weer mee. Maar het blijft moeilijk<br />
en het is een heerlijke uitdaging, daar hou<br />
ik van.’<br />
Maltman: ‘Dit wordt mijn allereerste Verdi.<br />
Ik ben tamelijk voorzichtig geweest met mijn<br />
stem en nu ben ik heel blij dat ik zo lang<br />
gewacht heb met de zwaardere rollen. Want<br />
het is veeleisende muziek. Het vereist een<br />
stemkleur die je niet kunt maken, die moet<br />
ontstaan. <strong>De</strong> fout die je veel zangers tegenwoordig<br />
ziet maken is dat ze Verdi veel te<br />
zwaar en te dramatisch aanpakken. Maar<br />
de cast is betrekkelijk jong. Dat helpt vast<br />
om het wat minder zwaar te krijgen.’<br />
Nylund: ‘Jonge mensen reageren ook vaak<br />
wat onbevangener op hun partij. Omdat ze<br />
een rol nog niet zo vaak gezongen hebben,<br />
staan ze open voor de zoektocht, die daarbij<br />
hoort. Ze maken die gezamenlijke reis makkelijker,<br />
en dat vind ik aantrekkelijk.’<br />
Met een regisseur als Willy <strong>De</strong>cker ga je<br />
wel de diepte in…<br />
Nylund: ‘Hij is een zeer fysieke en ook zeer<br />
psychologische regisseur. Je krijgt bij hem<br />
altijd het gevoel dat je daadwerkelijk je personage<br />
wordt.’<br />
Richards: ‘Hij zoekt naar gelaagdheid in<br />
de personages en daar voel ik me goed bij.<br />
Mijn eerste ervaring met regietheater, met<br />
Parsifal, was een gevecht, maar het leverde<br />
wel iets op. Tegenwoordige regisseurs richten<br />
zich op een publiek dat door het zien<br />
van films ervaren is en subtielere zaken op<br />
het podium aankan.’<br />
Gubanova: ‘Ik ben jong genoeg om met<br />
regieopera te zijn opgegroeid: ik sta er<br />
wel voor open als een regisseur een eigenzinnige<br />
opvatting presenteert. Maar ik heb<br />
ook een opvatting. Mijn leermeester maestro<br />
Muti heeft me ooit ingeprent dat een<br />
Verdi-heldin als Eboli nooit eenzijdig kwaadaardig<br />
is, en dat is goed bij mij ingedaald.<br />
Een eendimensionaal karakter is ook niet<br />
interessant voor het publiek. Ik hoop dat<br />
Willy <strong>De</strong>cker hiervoor openstaat. Anders<br />
moet ik hem maar overtuigen.’<br />
Maltman: ‘Voor mij is de psychologische<br />
benadering essentieel; ik moet een perso-<br />
nage van binnenuit opbouwen – moet iets<br />
vinden waarvan ik hou of juist niet hou.<br />
Alleen dan kan ik de rol goed zingen. Want<br />
je zoektocht naar het personage informeert<br />
je over de manier waarop je de rol moet<br />
zingen en spelen op het toneel. Het gaat mij<br />
niet om alleen maar mooi zingen, het moet<br />
ook dramatisch overtuigend zijn. Anders<br />
staat er maar vijftig procent op het podium.’<br />
Petrenko: ‘En daar heb je nou precies een<br />
regisseur voor nodig. Om niet aan de oppervlakte<br />
te blijven hangen en dieper te kunnen<br />
graven.’<br />
v.l.n.r. Andrew Richards, Christopher Maltman (Foto: Pia Clodi), Ekaterina Gubanova
Orest<br />
Persstemmen<br />
Het Nederlands Philharmonisch Orkest<br />
onder leiding van Marc Albrecht en de<br />
vocale solisten zorgden voor een wereldpremière<br />
van het hoogste niveau.<br />
[Componist Manfred] Trojahn spaart de<br />
zangers niet, maar de cast zong alles<br />
met een imponerend gemak en zeggingskracht.<br />
In de vrouwenscènes, waar<br />
Trojahn de hoed afneemt voor Richard<br />
Strauss, schitteren Sarah Castle<br />
(Elektra), Romy Petrick (Hermione) en<br />
Rosemary Joshua (Helena). Ook Finnur<br />
Bjarnason (Apollo) en Johannes Chum<br />
(Menelaos) zingen geweldig. Maar de<br />
ster is toch Dietrich Henschel als een<br />
indrukwekkende Orestes.****<br />
Erik Voermans, Het Parool<br />
(9 december 2011)<br />
Überhaupt war die Uraufführung<br />
glänzend besetzt, so auch der Orest<br />
mit Dietrich Henschel. Und Marc<br />
Albrecht zeigte als Chefdirigent der<br />
Niederländischen Nationaloper den<br />
ganzen Reichtum der Komposition.<br />
Christoph Schmitz, <strong>De</strong>utschlandfunk<br />
(9 december 2011)<br />
Bei Marc Albrecht ist die Partitur in<br />
guten Händen. Gelungen ist die Idee<br />
der britischen Regisseurin Katie<br />
Mitchell, das Stück in der Intimität<br />
eines modernen bürgerlichen Heims<br />
aufzuführen: Die verborgenen<br />
Kraftlinien und Grausamkeiten der<br />
Familie, ihr terroristisches Potenzial,<br />
werden hier verräterisch deutlich.<br />
Udo Badelt, <strong>De</strong>r Tagesspiegel<br />
(13 december 2011)<br />
(Foto: Clärchen & Matthias Baus)<br />
<strong>De</strong> nachtegaal<br />
en andere fabels<br />
34<br />
[Regisseur Robert] Lepages gave om een<br />
tiental kortere, niets met elkaar van doen<br />
hebbende composities van Stravinsky<br />
organisch aan elkaar te smeden, getuigt<br />
van een poëtische en bijzondere verbeeldingskracht.<br />
In Le rossignol zijn de door<br />
het water wadende zangers meteen ook<br />
poppenspelers die op bootjes een kleine<br />
versie van zichzelf besturen. Vooral dit<br />
deel is een wonder van poëzie en harmonie.<br />
Een triomf van het ensemble: zangers,<br />
musici en acrobaten in wetsuits. Gaat<br />
dat zien.<br />
Peter van der Lint, Trouw<br />
(14 januari 2012)<br />
<strong>De</strong> Chinese dirigente Xian Zhang laat<br />
horen dat ze precies weet hoe ze bij<br />
Stravinsky de puntjes, trema’s en andere<br />
accenten op de i moet zetten – of het<br />
nu gaat om boertige kwinkslagen, dwars<br />
lopende baslijnen of de betoverende<br />
klankmengsels die na de pauze aan bod<br />
komen in <strong>De</strong> nachtegaal, naar het<br />
sprookje van Andersen. <strong>De</strong> nachtegaal<br />
zelf heeft zowel de gedaante van een<br />
fladderend vogeltje aan een lange steel<br />
als die van sopraan Olga Peretyatko, die<br />
nog bekoorlijker zingt dan ze eruitziet.<br />
Ook de overige zangers van de overwegend<br />
Russische cast en het Koor van <strong>De</strong><br />
<strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> dragen flonkerende<br />
vocale steentjes bij aan deze gedenkwaardige<br />
voorstelling, waarin muzikale<br />
toverkunsten en visuele verrassingen<br />
elkaar alleen maar versterken.*****<br />
Frits van der Waa, de Volkskrant<br />
(16 januari 2012)<br />
Dit teamwork is een ware triomf van<br />
theatrale verbeelding. <strong>De</strong> grootste<br />
attractie is Olga Peretyatko, die als de<br />
nachtegaal niet alleen de oren van de<br />
Chinese keizer betovert met een prachtig<br />
en sonoor middenregister en verbluffende<br />
coloraturen. Met onder meer<br />
Edgaras Montvidas (visser) en Ilya<br />
Bannik (keizer) laat ook de rest van de<br />
cast niets te wensen over.****<br />
Eddie Vetter, <strong>De</strong> Telegraaf<br />
(16 januari 2012)<br />
(Foto: Monika Rittershaus)<br />
<strong>De</strong> legende van de<br />
onzichtbare stad Kitesj<br />
en het meisje Fevronja<br />
Veel beter dan nu bij <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong><br />
<strong>Opera</strong> zal <strong>De</strong> legende van de onzichtbare<br />
stad Kitesj en het meisje Fevronja<br />
voorlopig niet te zien zijn. <strong>Opera</strong>chef<br />
Marc Albrecht stuurt het Nederlands<br />
Philharmonisch en Koor van de <strong>Nederlandse</strong><br />
<strong>Opera</strong> waakzaam aan in opulente<br />
natuurevocaties, imponerende massascènes<br />
en broos ensemblespel.<br />
Regisseur Dmitri Tcherniakov heeft de<br />
intieme begin- en slotakte geënsceneerd<br />
in een toverbos van zeldzame filmische<br />
schoonheid. <strong>De</strong> cast met vijftien solisten<br />
is uitstekend getypecast. Een hoofdrol<br />
is er ook voor het volk: het groots zingend<br />
operakoor. <strong>De</strong>ze internationale coproductie,<br />
met veel bravo’s voor zangers en<br />
team onthaald, reist door naar Milaan en<br />
Barcelona.****<br />
Mischa Spel, NRC Handelsblad<br />
(9 februari 2012)<br />
So schön! So unschuldig! Das Publikum<br />
in der <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong> in Amsterdam<br />
klatscht spontan begeistert. Und ist<br />
schon gewonnen für einen langen, wirkungsmächtigen<br />
Abend, der viereinhalb<br />
Stunden später im Triumph endet. <strong>De</strong>r<br />
Abend ist intelligent, handwerklich<br />
erstklassig und musikalisch auf höchstem<br />
Niveau. Zwei Zentren hat dieser<br />
grandiose Abend. Grausamkeit und<br />
ungebrochener Glaube, Zuversicht und<br />
Hoffnungslosigkeit brechen sich im<br />
Spiegel von Fewronjas Unschuld.<br />
Svetlana Ignatovich singt sie mit klarem,<br />
ausdrucksvollem Sopran und bannender<br />
Ausstrahlung. Die geht auch von Marc<br />
Albrecht am Pult des Nederlands Philharmonisch<br />
Orkest aus. <strong>De</strong>r deutsche<br />
Musikdirektor hat die wunderbaren<br />
Chöre bestens im Griff, dirigiert nachdrücklich,<br />
aber ohne Hitze. Ein exemplarischer<br />
Opernabend.<br />
Manuel Brug, Die Welt<br />
(10 februari 2012)<br />
<strong>De</strong>ze recensies zijn ingekort.<br />
(Foto: Monika Rittershaus)
Lunchconcerten in Het Muziektheater Amsterdam<br />
MAART 2012<br />
6 Peter Lockwood, piano<br />
Bach<br />
13 Maria Kowan, mezzosopraan<br />
Peter Nilsson, piano<br />
Berg<br />
20 <strong>Nederlandse</strong> StrijkKwartet Academie: Aristo Kwartet<br />
27 <strong>Opera</strong> Studio Nederland<br />
Algemene informatie<br />
Prijzen losse kaarten<br />
Seizoen 2011-2012<br />
Het Muziektheater Amsterdam<br />
maandag tot en vrijdag t/m zondag|<br />
met donderdag feestdagen|première<br />
standaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/<br />
Stadspas Stadspas<br />
1ste rang € 120 € 110 € 130 € 120<br />
2de rang € 110 € 100 € 120 € 110<br />
3de rang € 100 € 90 € 110 € 100<br />
4de rang € 90 € 80 € 100 € 90<br />
5de rang • € 70 € 60 € 80 € 70<br />
6de rang € 60 € 55 € 70 € 65<br />
7de rang • € 50 € 45 € 60 € 55<br />
8ste rang € 15 € 15 € 20 € 20<br />
Het Muziektheater Amsterdam<br />
presenteert Beijing <strong>Opera</strong> School<br />
standaard CJP/65+/<br />
Stadspas<br />
1ste rang € 75 € 70<br />
2de rang € 65 € 60<br />
3de rang € 55 € 50<br />
4de rang € 45 € 40<br />
5de rang • € 30 € 25<br />
6de rang € 25 € 20<br />
7de rang • € 20 € 20<br />
8ste rang € 15 € 15<br />
•<br />
Plaatsen die geen zicht op de boventiteling bieden<br />
••<br />
Plaatsen die (deels zeer) beperkt zicht op het<br />
toneel bieden<br />
Colofon<br />
ODEON<br />
Magazine van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
Nummer <strong>84</strong> mrt / apr / mei 2012<br />
ISBN: 0926-06<strong>84</strong><br />
Oplage 25.000 exemplaren<br />
<strong>Odeon</strong> is een uitgave van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
Afdeling Communicatie<br />
Waterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam.<br />
telefoon 020-551 8922<br />
e-mail info@dno.nl<br />
advertenties 020-551 8953<br />
abonnementen 020-625 5455<br />
internet www.dno.nl<br />
<strong>Odeon</strong> is gratis verkrijgbaar in het Muziektheater.<br />
APRIL 2012<br />
3 <strong>Nederlandse</strong> StrijkKwartet Academie:<br />
Dudok Kwartet<br />
17 <strong>Opera</strong> Studio Nederland<br />
24 Paul Reijn, viool<br />
Bach<br />
Waiting for Miss Monroe<br />
Stadsschouwburg Amsterdam<br />
35<br />
maandag tot en vrijdag t/m zondag|<br />
met donderdag feestdagen|première<br />
standaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/<br />
Stadspas Stadspas<br />
1ste rang € 75 € 65 € 85 € 75<br />
2de rang € 65 € 60 € 75 € 70<br />
3de rang € 50 € 45 € 60 € 55<br />
4de rang € 40 € 35 € 50 € 45<br />
zzb• € 25 € 20 € 35 € 30<br />
luister•• € 15 € 15 € 15 € 15<br />
Verkoop kaarten<br />
Precies drie maanden vóór de première<br />
van een productie gaan alle voor stellingen<br />
daarvan in de verkoop. U kunt kaarten kopen:<br />
– online via www.dno.nl;<br />
– bij het Kassa-bespreekbureau van<br />
Het Muziektheater Amsterdam: Amstel 3,<br />
Amsterdam, 020-625 5455. Openingstijden:<br />
maandag t/m vrijdag 12:00-18:00 of aanvang<br />
voorstelling; zaterdag, zon- en feestdagen<br />
12:00-15:00 of aanvang voorstelling; zon- en<br />
feestdagen zonder voorstelling gesloten.<br />
Studentenkorting<br />
Voor niet-uitverkochte voorstellingen kunnen<br />
studenten vanaf anderhalf uur voor aanvang<br />
op vertoon van een geldige college-/studentenkaart<br />
voor € 15 een plaatskaart aan de<br />
kassa kopen.<br />
Hoofdredactie<br />
Sandra Eikelenboom<br />
Eindredactie, vertalingen en plotteksten<br />
Frits Vliegent hart<br />
Bijdragen<br />
Bart Boone, Marianne Broeder, Willem Bruls,<br />
Joke Dame, Hein van Eekert, Michel Khalifa,<br />
Kasper van Kooten, Elaine Lok, Tanja Mlaker,<br />
Chazia Mourali, Mandy Romme, Marijke<br />
Schouten, Dolf Segaar en Frits Vliegenthart<br />
Basisontwerp en lay-out, beeld omslag<br />
affiche <strong>De</strong>idamia<br />
Lex Reitsma<br />
Opmaak<br />
Bibi de Bruijn<br />
Productie en advertenties<br />
Marjolijn Vis<br />
Lithografie<br />
MediaTraffic Press, Amsterdam<br />
Druk<br />
SDA Print+Media<br />
MEI 2012<br />
1 <strong>Opera</strong> Studio Nederland<br />
8 Aeolus Cellokwartet<br />
15 Anneleen Bijnen, mezzosopraan<br />
Maarten Hillenius, piano<br />
22 Tadeu Duarte, piano<br />
Uitverkocht?<br />
Bij uitverkochte voorstel lingen kunt u vanaf<br />
een uur vóór aanvang een volgnummer afhalen<br />
bij het Kassa-bespreekbureau. Van af een<br />
halfuur vóór aanvang worden niet-afgehaalde<br />
kaarten te koop aangeboden. Per volgnummer<br />
kunt u maxi maal twee kaarten voor de betreffende<br />
voorstelling kopen.<br />
Boventiteling<br />
Alle voorstellingen van DNO worden Nederlands<br />
boventiteld. Plaatsen in de 5de en 7de<br />
rang in het Muziektheater bieden echter nooit<br />
zicht op de boventiteling. Wilt u verzekerd zijn<br />
van zicht op de boventiteling, informeer dan<br />
bij het Kassa-bespreekbureau.<br />
Openbaar vervoer<br />
Vanaf Amsterdam Centraal Station of<br />
Amsterdam Amstel brengen metro’s 53 en<br />
54 en sneltram 51 u naar het Water loo plein.<br />
Tram 9 gaat vanaf het CS rechtstreeks naar<br />
het Muziektheater.<br />
Parkeren bij het Muziektheater<br />
Onder het Muziektheater bevindt zich de<br />
parkeer garage ‘Het Muziektheater’. <strong>De</strong>ze<br />
is echter vaak al vroeg vol. Andere parkeergarages<br />
in de buurt: ‘Waterlooplein’ aan de<br />
Valkenburgerstraat en ‘Markenhoven’ tegenover<br />
politiebureau IJtunnel.<br />
Rechthebbenden die menen aan deze uitgave aan-<br />
spraken te kunnen ontlenen, wordt verzocht contact<br />
op te nemen met de uitgever. Niets uit deze uitgave<br />
mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar<br />
ge maakt zonder voorafgaande toestemming van<br />
de uitgever.<br />
Abonnementhouders van <strong>De</strong> <strong>Nederlandse</strong> <strong>Opera</strong><br />
krijgen <strong>Odeon</strong> gratis thuisgestuurd. Wilt u <strong>Odeon</strong><br />
ook ontvangen? Voor € 15 ontvangt u alle vier<br />
nummers van het betreffende seizoen thuis.<br />
Losse nummers kosten € 4 incl. porto per stuk.<br />
Geef uw naam, adres, postcode en woonplaats<br />
op per (brief)kaart, e-mail of telefonisch. Zie linkerkolom.
l’Esprit Brasserie<br />
Franse taferelen...<br />
...bij Brasserie FLO. Brasserie FLO zal u verleiden met ambachtelijke brasseriegerechten<br />
en bereidingen aan tafel. Onder liefhebbers van de authentieke Franse<br />
keuken is Brasserie FLO een begrip. Oorspronkelijk alleen gevestigd in Parijs.<br />
Openingstijden<br />
Lunch: maandag t/m vrijdag van 12.00 tot 15.00 uur<br />
Diner: zondag t/m woensdag van 17.30 tot 23.30 uur en donderdag t/m zaterdag van 17.30 tot 24.00 uur<br />
AMSTERDAM<br />
www.fl oamsterdam.nl<br />
Amstelstraat 9, Amsterdam, T 020 - 890 47 57<br />
3-gangen<br />
Theater<br />
menu<br />
€ 29,50 p.p.
Change language