nederlanden. - Koninklijke Bibliotheek

KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
7118 - '35
COLLECTIE-TH IERRY
B R U I K L E E N
van de Ned. Herv.
Gemeente
te 's Gravenhage

GESCHIEDENISSEN
DER V E R E E N I G D E
NEDERLANDEN.
I

GESCHIEDENISSEN
DER.
V E R E E N I G D E
NEDERLANDEN.
VOOR DE VADERLANDSCHE JEUGD»
V Y F D E D E E L .
MET PLAATEN EN POURTRAITEN,
TE A M S T E R D A M , nv
JOHANNES ALLART.
MöCCLXXXV.

ZEVEN.EN.TWINT:GSTE GESPREK.
' N ir O U D,
Orde gefield op de Regeering van Holland, ,n
«p de Provintie van Zeeland - Oranjê
vordert zyn ontjlag. De opperfle magt word
hem , geduurende den oorlog, opgedragen. Hy
aanvaardt de Regeering. Aan/lag op Antvoer-
pen mislukt. Kloekmoedig gedrag van Mar-
gareta van Kalslagen Unie tusfcben Hol-
hnd en Zeeland Vrugtelooze vrede­
handeling te Breda — Sonoy bemagtigt bet
Batndegat; verlaat het weder. Hierges ;ver.
geeffche aan/lag op Nocrdholland. Hy
lemagtigt Buur en.' Mondragon overmeestert
de Klundert, Fynöort en Ruigenhil, Hier-
ges belegert en verovert Oudeivater. Moord
der Spanjaarden aldaar. Schoonhoven gaat by
verdrag at» Hierges over. Hy hemagtigt de
n
3 Jeu ut•

0
GESCHIEDENISSEN DER.
fehans te Krimpen en Papendrecht. Dor­
drecht voor eene belegering beveiligd.
Wordt te vergeefscb door den Graaf va»
Megen belegerd.
ZOON. Tk heb, waar de Vader, uit het
beloop der Gefchiedenisfen, en byzonder in
het laatfle Deeltje onzer Gefprekken , opgemerkt
: Dat de Prins van Oranje, Willem de
1, eenen magtigen invloed hjd op het bellier
van 's Lands zaaken, en dat hy, fchoon in
fchyn op 's Konings naam, genoegzaam wei­
nig, of geen minder gezag oefende, dan de
Koning, als Graaf, zou hebben kunnen voeren
, indien die zig aan de Wetten gehouden
had, aan welke immers het Graaflyke gezag,
hoe zeer ook misbruikt, onderworpen was.
—— Dit heeft in my bedenkingen veroorzaakt
, welke ik met de Souvet ainiteit der
Snaten niet weet overéén te brengen. Ik
bid u my te onderrigten, wat ik van deeze
onbepaalde magt van Oranje , en het ver­
waarloosd gezag der Staaten, denken moet?
VA-

(AO.I572.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. ?
VADER. Indien dergelyke bedenkingen
by u ontdaan zyn,. zo hebt gy ook uit ons
verhandelde moeten leeren , dat 's Lands
Staaten, ja zelfs de Gemeente, door hoogen
nood gedrongen, hunne toevlugt tot den Prins
van Oranje genomen hebben , en hem als
's Lands Redder aanmerkende, over'alles gewillig
het Opperbewind lieten ; en dat hy,
zoalsgy wel zegt, alles, in fibyn, op 's Konrngs
naam, verrigtte, was een noodzaaklyke
Staatkundige trek van Prins Willem. Men oorloogde
wel tegen FMfs, maar was van hem
nog niet ontflagen ; alzo men eerst in het
Jaar 1581, zo als gy nader hooren zult, tot
den gewigtigen ftap befloot, om hem af te
zweeren. Dus moest Wilhm alles, als 'sKo-
nings Stadhouder, op deszelfsnaam ten uitvoer
brengen. De Oorlog werd tot heden
toe niet gevoerd y om Fiiips te verlaatcn,
maar om hem, ware het mogelyk, tot reden
te brengen. Wat het gezag der Staaten
betreft, het welk thans byna niets beduidende
was, dit zal u minder vreemd voorkomen,
als gy u herinnert, hoe ik u heb doen zie»,
A 4 dat

GESCHIEDENISSEN D3R
dat hun gezag, van tyd tot tyd, onder de
Jaatfte Graaven ,is befnoeid geworden, en zy
minder aandeel hadden aan het bewind yaa
zaïkcn; genoegzaam alles, wat de Regering
betrof, werd door den Graaf, of zynen
Stadhouder beftuurd. • • .. Die was dus geen
verwaarloosd gezag der Staaten, gelyk gy het
noemde, maar wel een ondermynd, geknot
gezag.
Z. Wel, waarom was men nu niet bedagt
©p eenig herftel?
V. Ik zal u doen zien, dat gy verkeerd
oordeelt. Juist in dit en het volgende Jaar ,
wendden de Staaten van Heiland en Zeeland ,
daar toe, al hunnen vlyt aan; het welk niet
had kunnen gefchieden , voor dat de
meeste Steden ééne lyn trokken, en w artoe
nu de Verhoging der lasten, tot voortzet­
ting van den Oorlog, een gereeden weg
baande. Want als men niet fchroomde,
meerder belastingen te draf gen , dan ten tyde
van Alva, zo moest Oranje Huti ook meer
aan de hand korncn , en van rllcs meer ken»
nis doen hebben; gelyk hyzig ook verbond,
om

VIRÊENISDE NEDERLANDEN. 9
om met de Gemagtigden der Staaten te handelen,
over den ftsat des Oorlogs, zo wel
te Water als te Lande, waarvan het beftuur,
tot hier toa , alleen door zyne handen gegaan
was. Ook werd'er van toen af beraamd,
dat het Krygsvolk, zo wel aan de Staaten,
als aan den Prins, den eed zou doen. Ook'
werd Lumey onder bedwang gebragt, om met
de Staaten te moeten raadplegen.
Z. Ik verheug my over deeze vermeerdering
van de magt en 't gezach der Staaten:
want hier door begon de Souverainiteit der
Staaten, en met dat, de Vryheid des Volks ,
weder te herleven. Liet men het daar by
berusten ?
V. Neen, men ging al Verder. —— De
Vergaderingen der Staaten, die, onder de ti«
ranny van Alva, mede genoegzaam te niet
geraakt waren , waar door 's Volks Vryheid'
den bodem was ingeflagen, waren, zints dien
tyd,nog op geen bepaalden voet gebragt. In
het Jaar 1573 , was daartoe wel een Re-*
glement ontworpen, maar nog niet tot ü'ikd
gebragt. Dan, in de Maand FeBruary
5 van

I* GESCHIEDENISSEN DER, •
van dit Jaar 1574» had betzei/e zyne bevestiging
gekregen. By hetzelve was bepaald, dat
de vergaderingen , geduurende dien Oorlog, beftaan
zouden , uit de Edelen en Steden , die bet
met hun eens waren; als Dordrecht, Deljt,,
Leiden , Gouda , Rotterdam , Schiedam , Gor-
nichem, Schoonhoven , Oudewater en Woerden.
Z. Gy noemt Amfteldam nist: wat is daalde
reden van?
V. Om dat deeze Stad als nog de zyde van
Spanje hield. En dit was het niet al; maar de
vertraaging deezer St ;d , om tot der Staaten
zyde over te gaan , het welk niet gefchiedde
voor vier Jaaren daarna, veroorzaakte, dat
de Steden van het Noorderkwartier eene
byzondere Vergadering uitmaakten. Het welk
in 't gantfche Staatsbeftuur groote wanördens
te weeg bracht. Verder werd bepaald,
dat deeze Staatsvergadering alle zes weken
zou zitten, of eerder, zo de leden daartoe,
door den Stadhouder, om zaaken van gewigt,
befchreven werden.
Z. Hoe fmaakte dit aan Oranje ? Zyn ge -
zag werd daardoor, naar myne gedachten, niet
weinig bepaald. V»

TETIBENIGDE N iDEilLANÉEPf, ^.f
V' Hy kon zig daar tegen niet verzetten ,
dewyl het hem onmogelyk was, zonder geld
den Oorlog gaande te houden, dat hy niet
kon krygen, zonder aan de Staaten meer gezag
toe te ftaan , dan zy tot hier toe geoefend
hadden. En de Staaten weetende, hoe nodig
een Perfoon van die bekwaamheid, als
milem I , was, Heten hem gezag genoeg ove,
ng. De befchryving der buitengewoone dag*
vamen , de beflisfing der gefchillen , de
magt om de kleine Steden , die hem nog
meer dan de groote naar de oogen zagen ,
mede ter dagvaart te mogen befchryven,
gaven hem middelen genoeg, om zyne oog­
merken te bereiken ; het welk ten klaarffen
bleek in hetgeen, ten deezen ryde, in het
Noorderkwartier, voorviel. De Staaten van
dat Gewest betoonden zig zeer onverge.
noegd, wegens het gedrag van Sonoy , 's Prin-
fen Stadhouder aldaar, en begeerden van hem
ontflagen te zyn. . Oranje toonde in
dit geval niet zyn gezag , maar zyne doorflepone
Staatkunde. Hy fcheen aan de begeerte
der Staaten te willen voldoen, maar
A 6 ygj^

2' GESCHIEDENISSEN DER
verzocht hun alleenlyk, Sonoy zo lang te dulden,
tot dat de Graaf van den Berg zou
aangekomen zyn, dien hy hun als dan, in de
plaats van Sonoy, zou zenden. Niemand had
hy kunnen noemen , die in grooter haat by
de Noordhollanders was, dan deezen : want na
dat hy zo fchandelyk Gelderland verlaaten
had, wilde men zyne naam naauwlyks booren
noemen. Dus beQooten die van Noordholland,
zig liever met Sonoy te verzoenen,
dan den gehaaten Graaf, alfchoon 's Prinfen
zwager, als beftierdcr van hun gewest, aan
te nemen.
Z. Dit ging zeker Oranje niet buiten zyne
. gisfing?
V. In geenen deele; en ik twyfel, by al-
dien zelfs die van Noordhclland hem hadden
willen aanneemen, of Oranje hem dien
post wel toevertrouwd zou hebben. ——>
Prins Willem toonde dus bekwaamer tc zyn,
dan de Staatsleden. Naauwlyks was dit af-
geloopen , of daar ontftonden zwaare verfchillen,
tusfehen de Edelen en Steden, over
^e l>raeerdc,rbeid van gezag, terwyl Oranje,
ouder-

VERS ENIG DE NEDERLANDEN. |J
ondertusfchen, in liet Noorderkwartier., meer
en meer invloed kreeg. • De Steden,
die het gezag der Edelen begeerden te be«'
paaien , verzetten zig dus ftilzwygcnd ook
tegen den Prins, wiens gezag grootelyks van
dat der Edelen afhing. Deeze zocht ook-
dit met groote Staatkunde te verhoeden.
« Hy onderging de Steden met
goede woorden, niet om zig zeiven, zo het
fcheen, maar om den Adel te ftyven; den
Steden voorhoudende, dat alles, in zo kommerlyken
tyd , niet terftond in de juiste
orde kon gebracht worden, en dat men de
uitheemfehen, die van den aanvang der Be- 1
roertcn af aan , in 't bewind waren geweest j
daarvan niet zo gemaklyk kon ontzetten. —
Hy ging verder, en betoogde ten kl ar-'
ften, wat het gevolg zyn zoude, indien men,onder
eikanderen, om een gezag wilde twis- :
ten, het welk men den vyand nog eerst uit
de vuist moest wringen; welk nadeel hier
door aan de goede zaak werd toegebracht,
en welken nadeelingen invloed dit op
de pog onyaste gebeente moest hebben,
& 7 die

Ï4 GESCHIEDENISSEN DEK
die niet meer wist, by wjen het gezag berustce,
en in den waan gebracht werd , dat
de penningen , door haar opgebracht, ten
nutte van zyn byzonder belang befteed werden;
en daarom traager werden in de betaaling,
ja zelfs fchroomachtiger, om bezettingen
in de Sreden te ontvangen. Voortgaande
met haar de gebreken, die 'er plaats
bidden, onder het oog te brengen, raadde
hy haar, daar in te voorzien, en hem te ontflaan
van ecnen last, dien hy niet uit eigen
belang of heerschzucht op zig genomen had,
maar enkel om haar van dienst te zyn, en
dat het best zou wezen, dat zy het gantfche
beftuur op zig namen; verklaarende wyders,
dat hy zyn ontdag niet eischte uit weerzin ,
om den Lande dienftig te zyn, maar omdat
hy oordee'de, dat dit ten meesten nutte van
het Land zou verftrekken, waarvoor hy anderszins
gaarne zyn laatlten druppel bloeds
wilde opofferen.
Z. En wat was het gevolg van deeze
ftaatkundige voorftelling?
V. Dit, dat de Staaten, hunne zwakheid
keil-

VERBENIGDE NEDERLANDEN. 15
kennende, en vast verzekerd, dat zy Prins
Willem niet konden misfen, weder afftonden
van het meerder gezag, het welk hun toekwam,
en op eene vergadering, te Delft,den
I2dea van de maand November, een befluit
namen, en vervolgens ten uitvoer brach­
ten , om aan den Prins de Opperfte magt van
alle Lands zaaken, geduurende den oorlog,
aan te bieden; verzoekende hem ten zeiven
dage, in zyne gelukzalige Regeering met den
Raad nevens hem te willen volharden; waartoe
zy hem, onder den naam van Gouverneur
of Regent, volfirekte magt en gezag en bet
opperfte bevel geivilliglyk opdroegen. Ook ver­
hoogden zy , behalven alle beloften, die zy
hem deeden,zyne wedde, en vermeerderden
het getal zyner Lyfwagten.
Z. Ik twyfel niet,of de Prins zal nu fpoedig
gereed geweest zyn, om de Regeering
op dien voet te aanvaarden?
V. Ja, hy toonde zig hier toe wel gene»
gen, doch vorderde, dat 'er 45000 guldens
ter maand, tot betaaling van het krygsvolk cir
andere lasten, werden opgebracht. ———
De

ÏÖ GESCHIEDENISSEN DER
De weigering hier van ontftak hem zodaanfg,
dat hy in drift zig beklaagde over de traag,
beid, ligtvaardigheid en misflrgen der Stadüft}
verklaarende tevens, liever het Land
met eere te willen verlaaten, dan op den
voet, door hen voorgeflagen , de Regeering
te willen aanvaarden. - Deeze laatfte
trek zyner reden was oorzaak, dat 'er tcrflond
in zynen cisch bewilligd werd.
Z. De zaaken dus verre in- Holland geregeld
zynde, verlang ik te weten, wat 'er
met betrekking tot den Oorlog voorviel ?
V. De Prins begaf zig nu naar Zeeland,
om aldaar de zaaken op dien eigen voet te
brengen, en te gelyk om zynen aanflag op Antwerpen
te werk te ftellen; ten welken einde
reeds verfcheiden foldaaten in het geheim
daar binnen gekomen waren. Ook h id
Oranje, binnen die ftad, mannen , op welke hy
zig verlaaten kon; onder anderen een
Maarten Neyen en Andries Koppier, zegelaar
in de Brouwery, de drie Snoeken. De
aanflag, echter , hoe geheim hy ook mogt beleid
zyn, werd ontdekt* ——« Daarop kwa­
men

VEREENIGDE NEDERLANDEN'. I7
men veele SpairffeTfe folda 'ei in de ft^d,
bezetten markt, poorten en ftr^ten, en nimea
vL»r van s'WihTéh foldaaten en gemel.
den Andrie* Koppier gevangen. .De vier
foldaaten op de plyë gebracht zynde, bekenden,
in dienst van Oranje te zyn, en, met
nog wel 500 anderen, zig in gemelde Brou«
wery onthouden te hebben, en door Koppier
van fpys en drank verzorgd te zyn ; dat Aeyem
de belegger van het gantfche werk was, en
dat wel tot tweeduizend lieden , en de mees.
te leden van de Magiftraat in den aanflag waren
ingewikkeld. Requefins was op
deeze verklaaring, die echter al te hoog was
opgegeven, niet weinig verflagen;en befloot
daarop, door eenigen, waar op hy vertrouwde,
e?ne algemcene huiszoeking te laateri doen,
en daarvan met de. regeering een begin te
maken. Op het bericht van dit voor­
nemen des Landvoogds, begaf zig Mr. Willtm
Martini, Griffier der ftad, voor uit naar huis,
om, alzo hy één der Eedgehboten was, en
aan zyn huis den gemeldcn Neyen, j 0fu*
van Aiveringe», en Nitolaas Ruikhaver had,

tl GESCHIEDENISSEN D3VL
zyne huisvrouvve Margareta van Kalslagen c«
Waarfchuwen.
Z. Die moet haar geene geringe ontfteltenis
gebaard Iiebben! Hoe gedroeg zy zig ?
V. Daar was geen tyd tot lang beraad;
zy gedroeg zig recht mannelyk; de ge*
melde Neyen werd door haar verftooken in
het rookhok van zekeren fehoorftcen, en de
twee anderen in een kastafel. Dit had
zy naauwlyks verricht, of de zoekers, ver-
zeld door haaien man, uit hoofde van zyn
Ampt, kwamen in huis , en zochten , om het
vrolyk en goed gelaat, dat de Juffrouw toon­
de , min naauwkeurig, dan mogelyk anders
zou gefchied zyn. Zig vervolgens
nederzettende, begonnen zy op de tafel,
waar in Ruikhaver en Alveringen verborgen
waren, een plakaat te ontwerpen, waarby
aooo guldens op het lyf van Neyen, en eene
mindere fom op dat der anderen gezet
werd.
Z, Haare vrceze moet wel ongemeen groot
geweest zyn: want hoe ligt had een enkele
hoest, of de nüifte beweging, het leven
kun-

Vol]) O I.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. IQ.
kunnen kosten aan de verborgen perzoonen ,
zo wel als aan haar zelve. Hoe liep dit
af?
V. Haar gedrag , het welk zy, zonder de minfte
vreeze, in zo dringend een gevaar, vertoonde
, dacht my zo uitmuntend te zyn,
dat ik het nodfg oordeelde, haare nagedachtenis,
door haar afbeeldzel aan u hier te verwonen,
te vereeuwigen. .—» Het gevaar
nu door het vertrek der onderzoekers grootendeels
voorby zynde,. werden Ruikhaver
en Alveringen,opde best mogelyke wj'ze,in
zekerheid gebracht. . De Griffier ont-
deedt zig van Neyen op deeze wyzc: na
hem in het kleed van een van zyne knechts
te hebben geftooken, bediende hy zig van
hem als zynen toortsdrager, en bracht hem
dus by eenen Bakker in veiligheid. ——«.
And ff es Koppier, die een natuurlyke Broeder
was van Margrera van Kalslagen, werd inmiddels
hevig gepynigd, doch bekende
niets. Hy liet niet na, den Griffier hier van
kennis te geven; fchryvende, rr.et zyne
nesteling, op den bodem van een potje,
waar-

43 GESCHIEDT?KISSEN DTR
waarin Margaïeta hem een weinig fbup ge*
zonden had; op welke wyzc hy, op zyne
beurt, van het overige ook ondejrrigt werd.
Maar het geen Koppier weigerde te zeggen ,
deedt zekere Michiel van de Wiele: want
door pyn overweldigd, bcfchuldtgde hy den
Griffier, .ais kennis hebbende van s'Prinfen
brieven, enz. De Landvoogd zond toen order
om Martini te vatten, terwyl hy met de
Heeren van de Weth op het Raadhuis zou
zyn. Maar de iliagiüraat, zig beroepende
op haare voorrechten , weigerde hem
te laaten vatten. De Griffier, door het
fchryven van Koppier onderrigt zynde, dat
van der Wieie de eenigfïe befchuldiger tegen
hem was, frremde de verdere weigering van
de Magiflraat, en ging gewillig mede, als
wel overtuigd, dat hy het naderhand gedwongen
zou moeten doen.
Z. Ik ben benieuwd, hoe hy 'er zal afkomen
?
V. In de gevangenis geleid, werd hy ftraks
tegen zynen befchuldiger gehoord; doch m.e't
een onbefchroomd gelaat ontkende hy al-

VEREENIGDE NEDERLANDEN", JU'
les. ——— En wat zynen omging met Neyen
en vn der Wiele betrof, ontfchuldigde hy
aig, met te zeggen, dat hy'Griffier van de
ftad zynde, niet kon nalaaten, gemeenfchap
te houden met van der Wiele, die dat Ampt
by de Rekenkamer bekleedde, zo min als
met Neyen , die Deken, en hy Hoofdman van
het Schippers Gild was. Na gedaanen
•fgeperften eed van alles geheim te zullen
houden, werd hy weder ontflagen. Dus
ontkwamen alle de anderen het gevaar,
uitgenomen Koppier,. die in de gevangenis
overleed, en van der Wiele en nog één,
die op bekentenis ter dood gebracht wer«
den 11
ontkwamen Neyen en alle anderen
gelukkig het gevaar, het welk, zy zon­
der de ftandvastigheid van Margaretha van
Kalslagen, niet zouden ontgaan zyn.
Z. Hoe daagde Oranje in Zeeland, ten opzigte
van het formeeren van het plan van
Regeering ?
V. Het ging daar gemaklyker dan in Hol­
land. Doch van meer aanbelang, en dus van
meer moeite, was het bcraamen der midde­
len,

ia (Ao, 15750 GESCHIEDENISSEN" BER.
lcn , om Holland en Zeeland, door eene ver-
eeniging, naauwer met elkander te verbin­
den ; het welk, echter, op den 4den van de
maand Juny des Jaars 1575 , tot ftand ge­
bracht werd, en daar by beloofd: eikande­
ren , onder de Regeering en gehoorzaamheid des
Prinfen van Oranje, te zullen byftaan en be-
fchermen, tegen den gemeenen vyand, enz.
enz. Hier op aanvaardde Prins Willem,
op den Hdenvande maand Juny» 1575, de Re­
geering over die beide Provintiën, maakende
geene zwaarigheid, dan alleen in het volbren-
gen van het eene punt van 't nieuw voorfchrift,
waar by van hem gevergd werd, de oefening
van den Roomfchen Godsdienst te doen flaa-
ken; niet alleen uit hoofde van eene prys-
waardige verdraagzaamheid, maar ook om
dat hy begreep, dat, daar men ftreed voor de
VryheidvanConfcientie.die aan deRoomfch.
gezinden niet mogt benomen worden,
van wier Keikgemeenfchap hy zig, eerst in
de Maand Oélober 1573, bad afgezonderd.
Hy begeerde, dat daar voor in de plaats
gefteld werd: Religiën met bet Euangelie
fin*

VEREETCIGDE NEDERLANDEN. 03
flrydendei gelyk o^k vervolgens gefchieddc.
Tevens werden ook verfeheidcn nodige middelen
, tot 's Lands verdeediging, beraamd.
Z. Wat venigte de Landvoogd Requefens y
geduurende dit alles?
V. De ondethandelingen van Vrede wer*
den, van weerskanten, hoewel flaauwlyk,
voortgezet. Don Louis, die gemaatigder handelde
dan Alva, en door gebrek aan geld
daartoe ook wel genoodzaakt was, drong
fterk op dezelve aan, en bracht het zo verre
, dat de onderhandeling, op nieuws, te Breda
werd aangevargen, op den 3den van de
maand Maart; doch zy eindigden vruchteloos
in de maand July van dit zelfde Jaar.
Z, Zat men geduurende deeze onderhandeling
van wederzyde ftiJ?
V. Neen: daar werden, van wederzyde,
aanflagen gefmeed, met verwagting, dat zy
dienen zouden, om party meer aan de hand
te doen komen. Sonoy,by voorbeeld, maakte
zig meester van eenen inham in het Y, het
Barndegat genaamd, om de Amfleldcmmers te
henaauwen j doch deeze dreven hem weder
van

S4 GESCIIlEVJENïSSBN DF.R
van daar. De Spaanfchen zochten een anderen
inval 'mWestfriesltind t? doen, maar daagden
niet beter. Alleen had dit deeze uitwerking,
dat Sonoy, onder voorwendzel van aan famenfpanning
met den vyaud fchutdig te zyn,
veele Roomschgczinden deedt vatten , en
op eene onmenfchelyke wyze pynigen en
mishandelen ; richtende zelf eenen Regtbank
op, welke die van den Spaanfchen Bloedraad
niets toegaf. Aan eentn anderen kant, behaalden
de Spaanfchen verfcheiden overwinningen.
Hierges, de Spaanfche Veld-
överfte , in het Noorderkwartier niets hebbende
kunnen verrigten , dan branden en
blaaken , floeg nu het beleg voor Buuren,
en nam het, na twee dagen, in. Mondragon
bemagtigde de Klundcrt, de Ruigenbil en
Fynoord; waardoor hy in ftaat gefteld werd,
om de vaart naar Zeeland te belemmeren.
• Hierges, van Buuren meester zynde,
rukte, in drie hoopen,naar Bommel,Woudri~
(hem en Schoonhoven. Op den ioden July,
belegerde hy Oudevaater, waarin meer dan
700 weéïbaare Mannen , zo Soldaaten als
Bur-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. I5
burgers bevonden. De (luis aan den Tsfcl
•werd terftond overmeesterd, waardoor belet
werd, dat men hec Land rondom Oedt*
water, kon onderzetten.
2. Wat deed Oranje in dit geval?
V. Wat zrou hy doen? Hyhad vooraf reeds
bevoolen , het Land onder water re zetten,
doch die van Oudewater, om den hooybomv
niet te verliezen , hadden zyne order*
-verzuimd, het welk zy zig te laat beklaagden.
Want Hierges, flopte thans den Tsfel,
en fneed hun den toevoer af; en uitvallen
te doen, wis voor de belegerden niet raadzaam,
wegens de geringheid van hunne
magt.—— Hierges, zyne batteryen voltooid
hebbende, deed de Stad opëisfchen, gevende
aan de belegerden twee uuren tyds van
beraad; en die verloopen zynde, begon hy
de Stad hevig te befchieten, hield daar
mede aan tot aan den avond , en hervatte
hetzelve d.iags daar aan. Met den midddag
begonden de Spanjaards den florm; doch, zy
vonden meer tegenftand, dan zy van zo gerings
> V. DEEL. B b e.

25 GESCHIEDENfSSEN DER
bezetting verwagt hadden. Dan, nadat
•zy zig een uur raannelykverdecdigd hadden,
werd de wal overweldigd; waarop het gantfche
Leger binnen drong. —— Thans werden
de nog overgeblevene en in de wapenen
zynde bezettelingen en burgers, onder het
onöphoudelyk narennen der overwinnaars,
jnet fchietcn, hakken, (laan en dootfteeken
afgemaakt. In de eerfte en zig meer en meer
uitbreidende woede, werd ook het weêrlooze
vrouwvolk benevens de kinderen ver«
moord; dryvende hen de moordzuchtige
Spanjaarden, met de Spitzen van het geweer,
van de eene buurt naar de andere i en doodende
die ongelukkigen onder fpot en fchimp;
men ontzag oud noch jong, invoegen dat
eerlang alle ftraaten en wegen met bloed en
do ode ligchaamen bedekt waren. Die zig
in de huizen vei borgen hadden, ondergingen
vervolgens hetzelfde lot. Ook werd noch
Kerk, noch Klooster , of ander Godshuis ont­
zien, niemand in dezelve gefpaard, 'zelfs
geen zieken of ftokoude weerlooze fchepze-
!en, zo min al de zuigelingen die in de wieg
la-

MOOHB DEE SPANJAARDEN TE OTJBEwSlT

VEREENIGDE WEDERLANDKN.
lagen. • Van moorden, vrouwenfcheaden,
roovcn en plunderen zat zynde, ontftond
'er brand, het zy met moedwil of door
•ongeluk veroorzaakt, en nam zo geweldig de
overhand, dat in 't kort alle huizen der ftad
in vlamme flonden, waardoor vcele ongeluk*
kigen genoodzaakt op ftraat te komen, op
nieuw den moordlust der Barbaaren gaande
maakten,- fehoon zy aan eenigen het leven
beten, om den brand te helpen blusfchen.
De weinige overgeblevenen werden op zwaar
rantfoen gefteld,
Z. Droevige verhaalen zeker! Was de
moed van Hierges hier mede gekoeld? of
ging hy nog verder ?
V. Op den i.den van de maand Augustus
kwam hy voor Schoonhoven, welke ftad, op
den 24flen, by verdrag, door La Garde t welke
door den Prins daar binnen gezonden was,
werd overgegeven, door het gedrag der bur!
geren, d i c n i e t s t e g £ n d £ n v y a n d o n d e r n e m e n
wilden, werd hy daartoe genoodzaakt: beogende
echter voor zig en de zynen de*
vrycn uutogt. Daarna bemagtigde Hierges de
B 2
fchanj

fchans te Krimpen, en te Papendrecht, waar*
door hy meester werd van de ftroomen. —
Doch, niettegenftaande dit alles, kreeg men
nog tydig genoeg een gat in de Riedyk,
waardoor Dordrecht beveiligd was.
De Graaf van Megen, behuwdbroeder van
Hierges, trok toen met een gedeelte des Le­
gers , naar Woerden , en belegerde die ftad,
welke wel van nooddruft voorzien was, en
kort te vooren eenige verfterking van man-
fchap bekomen had, op den achften van de
maand September. De Graaf had zeven
fchanfen rondom de ftad doen opwerpen , om
haar den toevoer van voorraad af te fnyden,
het welk hem echter niet gelukte. —•
Hy hield de ftad, tot in de maand Augus­
tus des volgenden ja*rs, belegerd, wanneer
hy naar Brahand ontboden wordende , om
het muitend krygsvolk te ftillcn, Woerden
tnoext laaten, zo als het was. Geduu­
rende het beleg haalden die van Woerden hun­
nen voorraad van Gouda; maar op het laatst
Yan het beleg begon de voorraad fchaars om
se komen, gelyk men'er ook, met verlof
der

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2^
der Staaten , reeds noodmunten geflagen
had.
Z. Wat verrigtten de Spaanjaarden al verder
!
V. Dat zal ik u, in het volgende gefpre^
vernaaien.
8
8 AGT«

AGT-EN-TW1NTIGSTE GESPREK.
I K H O U I>
frins Wille» de 1 trouwt Cb&rUtta dt Bottr»
bon, • -" Togt der Spanjaarden naar
Schouwen en Duiveland. — • Karei van
Boifet fneuvelt. Brouwershaven en Bommenede
door Mondmgon lemagtigd. Zierikzet
belegerd. Droevige ftaat v/tn Holland.
Vlieland word geplunderd. • Beraadflagingen
tol bet zoeken van hnitenlandfchen
byftand, eerst in Duitschland, daarna in
Engeland en Frankryk. Redenen, waarom
Prins Willem de I. mier geneigd was voor
Frankryk, dan voer Engeland. Gezanten
naar Engelnnd gezonden. Hunne verrigting
aUaar. ——— Gedrag van Requefens en van

I N H O U D . 31
Koningin Elifaletb. —— Handeling in
Frar.kryk. —»•••»> P'oorjlag van Oranje, om
bet Land te verlaaten. Dood van Don L tuis
de Requefens, Verandering in den aanvang
van bet jaar. ——— De Raad van Staatt
neemt bet bef uur van zaaken op zig. • —
hel eg van Zierikzte word vervolgd. Vrug-
telooze aan/lagen der Staatfcben opHarlingen
ên Amfceldum. • , , . Nadert verklaaring
van Koningin Elifaletb. — Nadert ver-
teniging tusfcben Holland en Zeeland. Zie-
rikzee gaat by verdrag over. Mislukte on­
derneeming der Spanjaarden op Geertruiden-
Icrg en Gouda. ——— Tvjist tusfchen Hol»
la;;d, Zeelt.nd en Engeland be/list. -T- r i .J «
Muitsry der Spaanfche Soldaaten. «n» —
Opfiand te Brusfcl. De Raad van Staatt
aldaar in beeltenis genomen. Gedrag van
Prins Willem. Het kasteel van Gend door
de Vlamingen helegerd. Zy febryven tm
byftand aan Oranje, die bun verleend voord,
——- De Herttg van Aarfchot krygt bet
level geduurende den oorlog. — Aan­
vang van de Gendfcbe Vredehandeling. —
B 4 Jfi

fi (AO. I5?S ) GESCHIEDENISSEN DER
Afgezanten tot dezelve. Maastricht
en Antwerpen door de Spaanfche Muitelinge
geplunderd. . Be Vredehandeling, te
Cend tot ft and gel racht, onder den naam
tan Pacificatie van Gend. Voornaamfte
punten van dezelve. * Zy word in de
Hollandfhe Steden bezegeld. '• Gevolge»
dtezer Pacificatie,
VADER. Voor dat ik, in dit tegen woor*
dig gefprek, voortga ü de verdere bedryvcn
. der Spanjaarden te vernaaien, moet ik u
eene zaak melden, welke in dit tydsgewrigt
zeer veel geruchts maakte. Prins Willem
de 1. had zig onlangs ontflagen van zyne
tw;ede Genmlinne Anna van Saxen, die,
nadat zy hem eenen zoon, MAURITS,
gebaard had, zig, zo men meent, in overfpel
had verloopen, en haar aan haaren
Ob'tn > den Keurvorst van Saxen, terug ge­
zonden. Thris, zonder dat 'er eene openbaare
echtfeheiding, zekerlyk zo om zyne
ci$en eer, als om die vail Princes Anna te
b£;

v.B.pi.n.
WILXEM -HEB I^IHOITWX CïïABLOTTi DE BOtrBBO».

VUREËNÏGDE JfêDERLAtfDXN. *}%:
bewaren, was voorafgegaan, begaf hy zig
in een derde Huwelyk, met Cbarlotta de
Bourbon, dogter van' Lodezvyk, Hertog van
Montpenf.er, zeer tegen den zin van haaren
Vader, die haar in haare eerfte jeugd in
het klooster geftooken Ind; ook was zy,
ithoon tegen haar gemoed, Abtdisfe van
Jouart geworden. — Doch deeze jonge
fchoonheid , éven weinig fmaak in het
kloosterleven, als geneigdheid voor den
Roomfehen Godsdienst hebbende, had, in
het jaar 1572, het klooster verlaaten, en
zig naar Duitschland begeven, en aldaar
openlyk belydenis van den Hervormden
Godsdienst gedaan.-'—• Oranje deed haar,
door den Heer van St. Aldegonde, ten hu­
welyk verzoeken, en zy, zig weinig ftoo-
rende aan hetgeen- de Roomschgezinden
van haare voorheen gedaane kloosterbe­
loften zeggen mogten , of aan de tegen-
ftreving van haaren Vader, die zig niet
voor het jaar 1580 met Prins Willem ver­
zoende, bewilligde daar in, en liet zig»
B 5 docr

54 OESCHIZPE.VJSSEN' DEK
«door gemelden .Leer van ?t, Aidegtnde ,overt
Embdeu, herwaards geleiden.
ZOON. Was dit i uwjyj; ook naar den 1
2in der Staaten?
V. Ja volkomen. . De Bruid , in IlollanJ f
komende, werd zelfs door twee Édelen,.,
de Heeren van Keencnburg en Zivieten en
de Gcmagtigden van Dordrecht, Alkmaar, ,
Flisfingen en den Brlel ontvangen s veiwel-
komd en vereerd met eene gifce van zes­
duizend ponden van vee-tig grpoten. Het
Huwelyk we;-d, in de maand Juny deezes
jaars 15-5 , in den Brhl voltrokken. Zo
ras was de plegti§heid niet geëindigd, of
de Prins begaf- zig naar. Zeeland, -wa-arëp
de Spanjaards toen het oog hadden, en
niettegenflaande. Oranje twaalf van hunne
Vaartuigen bemagtigde en in brand deed
fteeken, volvoerden zy hun oogtue.k door
eenen togt, die de wereld deed verbaasd
ftaan.
Z. Waar in beftond dan het buitengemeene
tan dien togt?
V. Eenige

fEKEKNïCDE NEDERLANDEN» 35
V. Eenige Zeeuwen, den Koning meer
foegedajan dan hun Vaderland, ha iden Requefens
bericht, hoe men van Tboolen, hetwelk
onder zyne magt was, kon overfche-
, pen op Filipsland, en van daar, by laag
, water, kon komen op Duiveland en Schouwen.
Hoe gevaarlyk deeze onderneeming
ook zyn mogt, de Landvoogd had 'er
• frnaak in, en vond door belaften en aanmaaningen
ook zulken, die beloofden dezelve
te zullen wagen. Requefens deed
toen te slntiverpen eenige fchepen gereed
maken , en bracht in het Land van Thoolen
3000 Voetknechten, 400 Ruiters en coa
Delvers by een, De Ruiters liet hy te
Thoolen, doch met de overigen overgefchcept
op Filipsland, koos hy aldaar 1500 man,
om met de Del vers de Zype tot op Duive­
land te doorwaden. Elk hunner had een
paar fchoenen , een zakje met twee pond
buskruid, en voor drie dagen kans en brood
.om den hals. Op den 2 8ften vnn de Maand
September ,ter middernacht als de maan op
bet fterkfte fcueen, en het laagfte water te
B 6 wag-

8

VEREENICDE NEDERLANDEN. 37
naar zig fleepten. Doch ongelukkiger liep
het af met de achterhoede, die door hGt
wasfend water verrast werd. Deeze geraakte
aan het waggelen, ftruikelen, en
veelen vielen , verliezende dus het pad; ja
zelfs die ftaande bleven, kwam het water
tot aan de keel; daar het nog waadbaar
was, werd de doorgang door de dryvende
goederen belet. Dus moesten zy tot den
hertred befluiten, fmoorende veelen van hun
in den vloed ; ook verlooren alle de Delvers,
op tien na, het leven.
Z. Liep hier mede deeze gevaarlyke aan­
flag te niet?
V. Geheel niet. Zy, die onder het ge"
leide van Oforio d'Ulloa, met de aankomst
van den dageraad, den oever van Duiveland
bereikten , deeden knielende een kort gebed
aan Maria* terwyl hunne togtgenooten uit
het water opklommen, en trokken toen,
hoe nat en vermoeid ook» met een mannen»
moed, den dyk op, waar achter, onder bevel
van Karei van Boifot, tien Vaandels, Fran-
ftben, Engelfchen en Schotten, gelegerd waren»
B 7 Deeze

3? GESCHIEDENISSEN DER
Deeze Bevelhebber fnenvelde by het eerde *
losbrandei der h ndbusfen, zynde door
eencn der zynen gefc'iooten, zonder dat
men weet, of dit by toeval of met opzet
gefchiedde. Zyn dood veroorzaakte zo grooten
feteik onder de Staatfchen, dat zy allen,
hals over hoofd, de vlugt naar de fchepen
namen; waar na de Spanjaarden meester
van den dyk werden. De. Spaanfche Vloot
vervolgens ook aan Duiveland genaderd
zynde, ondernamen de Spanjaarden den
doortogt door de kreek, welke Schmwtn
Van Duiveland affcheid. Mondragon en d'Avila
traden de eerfte in het water, en hoe
moddrïg en mét riet bewasfen deeze kreek
ook zyn megt, zy doorwaadden dezelve,
terwyl 500 man St-atfche troelen, daar
geplaatst, orn den overtoej te verhinderen,
op ' eene .fchandelvke wyze.de *W|t na­
men naar Ziaikzcv, hetwelk ten gevolge
had, dat ook Drcv.xversbdven. zonder eenigen
W$tv\weer, :an de ^paan'aarden oversing.
Z Ach ! Was "er dan geen dc'n Veldheer,
die de bloodaarts met den degen in de
vuiss

tEREENIGDE NEDERLANDEN* 33
vuist dit fc' andelyk vlugten belette ? Wat
ondernam de vyand verder?
V. Voor dat de Spaan.iaarden overgingen
tot het-beleg van Zien'kzee, beliooten zy
zig van bommencde te verzekeren Hier
binnen Lig. eene bezetting meest uit Franfeben.
beftaande, onder bevel van Neuville,
eenen man van beproefde trouwe en dapperheid,.
Deeze weerde de Spaanfchen
dapper af,, en deed 'er veelen fneuvelen*
Maar zig. niet bettand ziende tegen de
overmagt,, zocht hy op eerlyke voorwaarden
de plaats over te geven Geduurende
de onderhandelingen poogde de vyand zig
meester te maken van de vesting , waar op
de onderhandelingen werden afgebtooken.
, De- Spaanfchen de bezettelingen belpot en
Vcor Leunen uitgemaakt hebbende, onder­
vonden echter. dat zy met ftrydbaare Haatten
te doen hadden, en werden in eenera
hevigen florm met groot verlies afgeflagen;
d icli by ec;.en tweeden werden zy de
plaats meester, in welke de Jievelhebber zig
aiet dc zyhcn tot den laatflen adem toe
dip-

4-~ GESCHIEDENISSEN" DER *
dapperlyk verdedigende, met veele der bezettelingen
fneuvelde; blyvende, zo van de
bezetting als inwooners, geene twintig man
in leven. En toen volgde het beleg
Van Zien'kzee.
Z. Ging deeze ftad ook over?
' V. Ja, mnar niet zo fpoedig. De Heer
Gasper van Vosbergen, Hoogbaljuw van Zie-
rikzee, had geduurende het beleg van Bomtnenede,
Mondragon weten te verfchalken ,
en de ftad te verfterken. Arend van Dorp
was Overfte "binnen de ftad, en had alles,
zo veel mogelyk, in ftaat van tegenweer
geftcld. Requefens kwam in perfoon in
het leger , verzefd van den Krygsbouwmeester
Vitelli, om orde op het beleg te
ftellen; maar de laatftc, met zyn rytn'g
omvallende, bezeerde zig zodanig, dat hy
naar Antiverten gevoerd zynde, aldasr overleed.
Het beleg van Zien'kzee duurde tot
in den zomer v^n het volgende jaar.
Z. Hoe ftond het immiddels in Holland ?
V. Allerdeerlykst. Deeze Provintie
iverd ook aan verfcheiden oorden gedreigd
C»;

VEREENIGDÏ NEDERLANDEN. 4I
en overvallen, waardoor het Bondgenoot*
fchap magtig verzwakt werd. Om hetzelve
nog meerder afbreuk toe te brengen, wer»
den alhier, te Amfteldam, veele fchepen
uitgerust. Texel werd, benevens Wh*
ringen, door Billy, met plundering gedreigd;
doch dit mislukkende, viel hy aan op Vlh-
Jand. Requefens poogde ook cenen
inval in de Dordfche Waard te doen; doch
Oranje verhinderde dit. Met alle deeze aanflagen
en afweeringen van dezelve werd
oneindig veel gelds gefpild, waardoor de
Staaten, maar ook niet minder de Land-
voogd, in de üiterfte verlegenheid geraakten
; die niet weinig vermeerderd werd, door
het beleg van Zierikzee en Weerden. A]
.het welk dan oorzaak was, dat men aaa
dér Staaten zyde met ernst bedacht werd,
om, ware het mogelyk, van uithecmfche
Vörften byftand te bekomen
Z. Dit, dunkt my, was echter ook hache-
lyk, en kon niet gefchieden, zonder de
Vryheid merkelyk in gevaar te ftellen.
V. Dit zy, zo 't wil; men moest van
twee.

4^ (AO 1576 ) GESCHIEDENISSEN DES.
twee kwaaden het minfte kiezen, Doch,
juist om de reden, door 11 opgemerkt,
ftond men ook lang in beraad, tot wien
men zig. wenden zou, het zy tot het Duit-
fche Ryk, tot Trankryk, of tot Engeland. —
In den aanvang van het jaar 1576, trokken
Leonard Kafembrood, Raad in den Hove Van
Holland, en Adrlaan Kromhout, naar Duitsch-
Jand en het Noorden, om onderftand te
verzoeken, waarin zy tamelyk wel Haagden,
Prins Willem had onder anderen
voorgeüagen, dat men den Hertog Johan
Kazmir moest zceken te bewegen, om
den Staaten krygsvolk toe te fchikken, en
aan hem JCCCOO guldens te belooven tot
goedmaking van de kosten der werving;
in welken voorfi?g ook bewilligd werd.—
Dan, eer nog de vredehandel te Breda
werd afgebroken, f.e.ndcn dc Edelen en
die van Zuid Holland, op eene algemecne
Dr.gva.u-d, dat men -den Koning, als eenen
Dwingeland, moest verlaaten, en eenen anderen
Befehermheer zieken. Maar die van
het Noorderkwartier meenden dit nog geen
tyd

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 43
tyd te zyn, en anderen dreven, dat men
nog by den Keizer om zyne bemiddeling
moest aanhouden. Eindelyk, na veele en
menigvuldige raadsplegingen, neigden de
meesten, om het naar Engeland te wenden,
fchoon de Prins meer fcheen over te hellen
tot Frankryk.
Z. Kunt gy my ook de reden zeggen,
waarom Willem de I. meer voor Frankryk >
dan voor Engeland genegen fcheen?
V. Men verbeeldde zig, dat zyn Huwe-
]yk met Charlott» van Bourbon en de ge­
legenheid van zyn Prinsdom Oranje , hem
meer aan Frankryk , dan aan Engeland
gehecht deed zyn. —— Anderen zeggen,
dat hy zig meer goeds van Frankryk, dan
van Engeland voorfpelde, omdat het belang
des koophandels aldaar minder afgunst ver»
o^rzaakte. Maar men zal best doen
te gclooven, dat 's Prinfen fïaatkunde alleen
de oorzaak van dit zya voordel was. Hy,
ziende, dat de Staaten meest voor Enge-
land neigden , verklaarde z'g voor Frankryk, .
•m dus met beide te gelyk in onderhan­
deling,

44
GESCHIEDENISSEN DE*
deling te treeden, en langs dien weg de
meeste voordeden te bedingen.
Z. En welk gevoelen werd gevolgd?
V. De Piins zond Junitts en Aldegonda
naar Frankryk, om te zien, of men van
daar eenige hulp bekomen konde. «m^

VEE.2FNIGDE NEDERLANDEN.
verbond, de Staaten kragtdaadig te onderdeunen.
Elifa'etb, die hiare daatzucht
1 lelden perk wist te dellen, fchitterde dit
voordel krachtig in het oog; en het voordeel,
hetwelk zy voor Engeland, ten san-
| zien van den koophandel, in hetzelve meende
te vinden, was oorzaak, dat zy niet
«Heen den Afgezmten een gundig gehoor
ve leende, maar ook te-dond Commisfarisfen
benoemde, om met dezelven in onderhandeling
te treeden.
Z. Werkte Requefem hier niet tegen?
V. Ji zeker. Hy had zodra geen
I bericht van dit Gezantfchap gekregen, of
I by zond den Heer van Cbampagnai mede
I derwaards, die aan de Koningin verzocht,
j aan der Staaten Afgezanten geen gehoor te
i .verleenen en hun het Ryk te verbieden. •—
Dan hier toe wilde zy in geenen deele
i verdam; te meer onuht zy bedugt was,
dat indien zy dus handelde, zy de ftaaten
zoude noodzaaken, om zig in de armen
van Frankryk te wepen ; en om dit voor-
i gekomen, deed zy de zaak rekken, zo veel
kaar

4§ GESCHIEDENISSEN DE*.
haar mogelyk was. Dus gebeurde juist,
hetgeen Prins Willem de J. voorzien had. —
De Afgevaardigden bemerkende, dat men
in het Ryk niet genegen was, dat de Ko­
ningin de fouverainiteit aannam, deeden a!
wit hun mogelyk was, om haar te bewegen
tot het verleenen van ondcrftand, waartoe zy
ook fcheen over te hellen ; maar zy gaf
echter den Afgevaardigden te verftaan, dat
zy in zo gewigtige- zaak geen bcfluit kon
neemen, zonder vooraf het Huis der Ge­
meenten daar over gehoord te hebben ;
doch dit üelde zy niet in het werk, en
gaf eindelyk, in het affcheidsgchoor, te ver­
ftaan , dat zy den Staaten haar befluit nader
zou doen toekomen, zo 'er geen middel
was, om de vrede te beweiken.
• Z Hoe ftond het inmiddels in Frankryk'*
Handelde men ook met dat Ryk?
V. Na dat de Afgevaardigden uit Engt-land
waren terug gekomen, cn duidelyk aan­
toonden , dat Elifabttb niets dan uitftel
zocht, werd aldaar een voorflag gedaan,
•om 's' Konings Broeder, den Hertog van
Alen~

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 47
Ahncon, als Befchermheer aan te neemen;
doch ook aldaar werd deeze voorflag van
de hand gewezen.
Z. Wat deed men to;n?
V. Oranje deed toen eenen voorflag, die
het gantfehe laad in rep en roer bracht,
zegrende, dat 'er nie:s noodig was, dan
Dy ken en Dammen door te fteeken, het
land onder water te zetten, de Molens af
te breken, om alles voor den vyand onbruikbaar
te maaken; met vrouwen en kinderen,
en alle tilbaare goederen, fcheep te
gaan, en eiders een veiliger verblyf te
zoeken.
Z. Hemel! welk een raad was dit* Zou
dit wezenlyk 's Prmfen oogmerk geweest
zyn ?
V. Dit geloof ik. niet: eer denk ik, dat
dit wmhoopend voordel van hem gedaan
werd, om de gemoederen in beweging te
brengen, en alle de ingezetenen aan te zetten,
om, met verëenigde krachten, alles in
het werk te ftellei, o.n zig tegen den
vyaul, hoe magtig ook, tot den laitften
, adem

4& GESCHIEDENISSEN DER
adem te verweercn. —«~—• En ziet, hoe
de Voorzienigheid thans medewerkte !
Op den 5den van de maand Maart overleed
de Landvoogd Requefens zeer fchfelyk aan
•eene heete koorts, zonder gelegenheid te
hebben, om eenen Opvolger te benoemen *,
laatende alles in de uiterfte verwarring,
door gebrek van geld, waar in de Koning
mede buiten ftaat was, te voorzien, kc
mende uit Spanje niets dan klachten in plaats
van geld. 5
Een gedeelte der Spaanfche
Riutery was in Brahand, uit gebrek van betaaling,
aan het muiten geflagen, tegen welke
de Boeren de wapenen hadden opgevat;
alle welke verdiietelykheden ook veel toe,'
brachten tot den verhaasten dood van den
Landvoogd.
Z. Is 'er ook iet merkwaardigs aan te
merken, geduurende zyne beftiering voor­
gevallen ?
V. Ja, Tn het voorige Tanr had hy bevoo-
len, dat men het j^r, hetwelk men gewoon
was met Paasfchen te beginnen, met den
eerften January zou aanvangen.
, Z. Am

VEREENiGDE NEDERLANDEN. 49
Z. Aan wien kwam nu de Regeering van
de Spaanfche zyde?
V. De Raad van Staaten, in ' s Konings
naam te Brusfel vergaderd zynde, nam het
beduur van zaaken aan zig, waarin Filip,
genoegen nam, maar deeze Raad, ontbloot
van magt en geld, kon weinig aanzien verkrygen,
om zig te doen gehoorzaamen -
Ondertusfchen volhardden de Spaanfchen in
het beleg van Ztertkzee, hoopende betaaling
hunner achterftallige foldy te zullen
krygen, zodra zy 'er meester van waren,
waar in Mondrago* hen op alle mooglyke
wyze aanmoedigde en verfterkte, eindelyk
werd de ftad op den aoften van de maand
Juny by verdrag aan hem overgegeven.
Z. Het verwondert my, dat ik u geen
gewag heb hooren maken van het aanwen­
den van middelen, om de ftad te ontzetten.
V. Verfcheidea aanflagcn waren daartoe
wel in het werk geftcld, doch allen mislukt;
even als die, welke men beproefd had, om
Z!g van Ilarlingen en Amfleldam meester te
maken, ook had de dood des Landvoogds
V. DEEL, C £ o t

GESCHIEDENISSEN DES.
tot'hier toe gccnc verbeteringen gemaakt,
alzo de Raad van Sta i ten zyne maatregelen
volgde; bet eenigftc, w. ar uit men eenige
hoop begon te fdheppen, was eene nadere
verklaaring van clc Koningin Élizabttb. Die
Vorftin fchreef aan de Staaten , dat zy de
Oppcrmagt niet wel kon aannemen , zonder
dat zy alvoorens, door een Gezantfchnp naar
Spanje te zenden, had laaten onderzoeken, of
de Koning niet tot vreede te bewegen was,
verzoekende aan de Staaten, orh inmiddels
gesnc vreemde hulp in het Land te haaien;
waar uit men ten klaarden zien kon, dat
zy de Franfchen zo min als de Spaanfchen
meesters van Nederland wilde zien; doch
tevens befpeurde men hier uit, dat Elizdbetb
de Oppermagt wel zou hebben willen aanvaarden,
mids dat zy 'er niets by in de
waagfcbaal behoefde te dellen, waarom men
er ook niet meer zo derk op aandrong
'Daarby kwam, dat de nadere Ver eriiging,
die de Prins in dand gebracht had tnsfehen
Heiland en Zeeland, nan alle de raderen van
Staat eene meer krachtige beweging fcheen
te

VEREENIGDE NEDERLANDEN. S r
te geven. — Fn fchoon de Spanjaarden
Zierikzee bemagtigden, zy werden echter te
leur gefteld in hunnen aanflag op Geertrui denberg
en Gouda. De hoop, die men tot
hier toe op Engeland gevoed had, fcheen nu
.geheel vernietigd te worden, door eenen
hevigen twist, die om deezen tyd ontftond
tusfehen dat Ryk en Holland en Zeeland over
den fluikhandel der brahanden, doch men
bezorgde, dat dezelve nog voor het einde
van dit jaar beOist werd, hebbende de Prins
Jaques Taffin derwaarts gezonden.
Z- Hoe ging het ondertusfehen aan de
Spaanfche zyde?
V. De Burgers van Zierikzee hadden by
bet verdrag de plundering afgekocht voor.
200000 guldens, waar uit de krygsknechten
lumue betaaling meenden te krygen, doch
deeze fomme op verre na niet toereikend
zynde, (loegen zy M„ > c m u i t c n . b e r o o f d
en plunderden de Dorpen in Scéouiven e«
beland, en o p h e £ v m e land overgèko.
men zynde, namen rv U
uctiaen zy Aalst by verrasfing
m :> ca fielden alles onder brandfehatting.

sa
GESCHIEDENISSEN DER,
Op het gerugt hiervan geraakte de Gemeente
- te Brusfil in beweging, fnelde naar het Hof,
fchold de Leden van den Raad van Staaten
voor verraders, ontweldigde den Graave van
Mamfeld de Hemels der Poorten, en nam
fommigen der Raden, die men meest verdacht
hield, in hechtenis. De Raad dus in
het naauw gebracht zynde, verklaarde de
muitende foldaaten vyanden des Lands, en
gaven order, zig tegen derelven te wapenen
, maar de magt daartoe was te gering.
Z. Dit dunkt my, was eene fchoone gelegenheid,
om iets ten vooideele der goede
Ingezetenen te verrigten.
V. Prins Willem de Ifte zat daarop ook
tiiet uil: te Middelburg zynde, vaardigde hy
van daar brieven af aan de Staaten van Bra­
bant* Vlaanderen, Gelderland en Utrecht,
hun opwekkende, om zig tegen de Spanjaarden
te vercenigen, en nu de vryheid te
bewerken, tevens verzekerende, dat hy
geene verandering in den Godsdienst be­
oogde, gelyk men hem nagaf, maar dat hy
zig daarin zou gedragen naar het bcfluit der
AI-

VEKEENIGOE NEDERLANDEN.
Aïgeineeue Snaren. Hy bocd tevens zynen
dienst en byftand aan, met verklaaring, dat
hy niets anders bedoelde, dan de Nederlanden
in het genot van hunne vryheden te
herfteIJcn, en daarby te bewaren. • ,
Inmiddels hadden de Staaten van Vlaanderen
het kasteel van Gend doen beleggen, uit
vrecze dat de bezetting zig by de muitende
foldaaten zou voegen ; ook vielen 'er daaglyks
gevegten voor tusfehen de Staatfchen
en Spanjaarden.
1
Eenige Leden van den Raad van Staate,
genaakt zynde, verklaarden andermaal de
muiters voor vySaden van den Staat, en ga.
ven bevel, dat men zig tegen hen zou wa-
penen, ontzeggende tevens aan Roorda alle
gehoorzaamheid. De Staaten van Braband,
te Brusfel vergaderd, droegen het beleid van-
den oorlog aan den Hertog van Aarfcbot op,
verbindende zig gezametdyk, om de muiters
het land te doen ruimen. • . Die van
Vlaanderen, geen'kans ziende , om het kas-
teel van Gend te bernagtigen, verzochten aan
Prins milem om onderftand ; die, hiertoe.*
C 3 fpo&-«

•54 GESCHIEDENISSEN DER
Fpoedig gereed was, waarvoor hem Stuik;
Hfieuwpoort en het Sas van Gend werden ingeruimd.'
Voords volgden hier op de
Vredes onderhandelingen te Gend.
Z. Wie gaf hiertoe de ecvfte opening?
V, Die van Vlaanderen, zo wel als die van
Braband cn Henegouwen, vreezende , dat de
Prins te veelvoets 'va Vlaanderen zoude krygen
, deeden hem door d'Aucbie , hunnen Afgezant
, uit naam der Staaten van die Gewesten
verzoeken, dat hy zyn krygsvolk teiug
zoude ontbieden, zynde zy tot eene wa.
penfchorfing met hem genegen, en om de
afgebrooken vredehandeling van Breda te
hervatten, waartoe de ftad Gend werd voor-
g e f l a g e n < De Prins was geheel niet
genegen, om het krygsvolk rerug te doen
keercn, alzo deszclfs tegenwoordigheid, indien
de onderhandeling werd aangevangen,
zyns oordeels, aan dezelve geen klein gewigt
zou byzetten. Zig derhalve»
eenen goeden uitflag beloovende, ftemden
de Staaten van Holland en Zeeland met goed-
Tinden van dea^Prins, tot den handel. - -
Van

VEREENrGDE NEDERLANDEN.
Van wegens Holland werd daartoe afgevaar­
digd Willem van Zuilen van Nyveld, Adriiian
van der Myle en de Advokaat Buis » van
wegens Zeeland, Kornelis de Koning, Anthoni
van Zikkele en Andries de Jonge, en van we­
gens de Prins Aldegonde en van Dorp; de
onderhandelingen namen eenen aanvang den
loden van de maand Oétober.
Z. Had men nu de Spaanfche Muitelingen
reeds beteugeld? of hielden zy zig ibil geduurende
deeze handelingen ?
V. Wel veire van daar! Maastricht en
Antiverpen gevoelden dit anders; de eerst­
genoemde Stad werd door hun overvallen,
de burgers in menigte omgebracht en veele
huizen geplunderd. En nog zwaarder lot
trof Antwerpen , alwaar het getal der dooden
zo van de burgers als Staatfche krygsknechten
op -500 begroot werd, behalven degenen,
die in het water omkwamen of door
het vuur hun leven eindigden ; ook wil
men, dat aldaar zo aan geld als kleinooidjên
voor meer dan 40 Tonnen Gouds ge­
roofd werd, doch welke fchat op de aller-
C 4 ver-

5ö
GESCHIEDEN ISiEN DER
verachtelykfte wyze door de foldaaten ver»
fpüd werd, en hetgeen het fchreeuwendfte
was van dit bloedbad, was, dat Roorda dit
bedryf san den Koning overfchreef sis iets
loflyks. ——— Evenwel kwam 'er iets goeds
uit voort, de vredehandeling werd 'er zeer
door bevorderd, want de Staaten bcfijeu»
rende, dat de Muiters onder de hand door
veele Spaanschgezinde Grooten geftyfd werden,
flooten het verdrag met Holland en
Zeeland te eerder op den 8ften van de maand
November, hetwelk anders waarfchynlyk zo
lpoedig niet gefchied zou zyn. De voornaamfte
inhoud van dit verdrag, hetwelk
uit 16 punten beftond, kwam voornamelyk
hierop neder:
„ De Staaten van Braband, Vlaanderen-,
,, Artols, Henegouwen, Valèncbyn, Donai,
„Orchies, Namen, Doornik, Utrecht en
,, Mecbelen aan de écne, en de Prins van
Oranje met de Staaten van Holland en
„ Zeeland, en dcrzelver Bondgenooten aan
„ de andere zyde, belooven eene goede en
„ vaste vriendfehap met eikanderen te zul-
,, les-

VEKÏENIGDE NEDERLANDEW.-. &
3)!en onderhouden, met goed ' en bloed
„ eikanderen by te Haan, en de uitheem.
„ fchen, met naame de Spanjaarden, ten
„ lande uit te dryven, en daar buiten te
„ houden. Hierna zullen zy de Vergadering
» der Algcmeene Staaten doen befchryven
om order te beraamen op 'sLands zaaken,'
met naame op den Godsdienst in Holland*,
Zeeland, Bommel e n Z
. Niemand zal
„ zig Vervorderen, buiten Holland, Zeeland
„ en de plaatzén met hen verbonden, iets
te ondernemen tot nadeel van 't Roomsch
,> geloof, blyvende de uitvoering der Pl a-
„ kaaten inmiddels gefchorst, tot op dé -•
„ Vergadering der Algeraeetfe Staaten - ,
» Oranje zy en blyve Zee-Admiraal én Stad.
„ houder van' Holland, Zeeland " cm tof
M da

5i GESCHIEDENISSEN DER
„ opzigten fatisfaflie of voldoening zullen
„ ontvangen hebben. Alle gevangenen
„ zullen genaakt worden, met naame de
„ Graaf van Bos/j». De Prins en alle
„ anderen worden herfteld in huDne eer,
„ en verbeurd verklaarde goederen, doch
„ op vervreemde tilbaare have zal men van
,, wederzyde geen verhaal hebben. '
„ De zuilen en zegeteekens, door Alba tot
„ fchande van de genoemden of anderen
„ opgericht, zullen vernield worden. •
„ De Geestelyken, goederen hebbende, in
„ Holland en Zeeland gelegen, zullen in het
„ bewind derzelven, zo ver het wereldlyke
„ aangaat, herfteld werden. Den uit-
geweckenen kloosterlingen zal men eer-
„ lyk onderhoud verfchafFen ; alles tot na-
„ der bevel der Algemeene Staaten. -——
„ Alle ontëeringen ter zake van den gods-*
„ dienst of beraerten worden vernietigd. —
„ Op de munte in Holland en Zeeland .verre
„ boven de waarde opgezet, zal men eenen
„ algemeenen voet trachten te beraamen.
f t , ook zal het aan de Algemeene
n S£aa
"

WREENIGDE NEDERLANDEN".
„ Staaten ftaan, of de kosten van 's Trinfen
„ twee krygstogten niet behooren te komen
„ tot last der gemeene Nederlanden. -
„ De Xauden en Steden, die de tegenparty
„ volgen, zullen de voordeden van dit
„ verbond niet genieten, voordat zy het-
„ zelve zullen hebben aangenomen, het-
„ welk hun, wanneer 't hun gevalt, zal
„ vryftaan."
Z. Deeze gebeurtenis meet geene geringe
blydfchap by de ingezetenen veroorzaakt
hebben. Welke waren wel de gevolgen van
deeze Bevrediging*
V, De Aéte van derzdver Aanneming,
werd in alle de Hollandfche Steden, die der'
Staaten party waren toegedaan, met toejuiching
bezegeld. Op het inkomen
der uitgeweeken' Roomschgczinden werd
gezorgd, door het bepaalen van eenen fcherpen
eed, dien zy moesten doen, voordat
hunne wederkomst hun vryftond, welke,
echter naderhand gematigd weid in zo verre,
dat zy alleenlyk den Inhoud der Gendfche-
Vrede behGefdcn te bezweeren. —— Op den
C é d a ï

&3 , GEïCHlEDZ NISSEN DER"
dag, dat de Feréeniging geteekend was, was
het kasteel van Gend aan de Staatfchen overgegaan
, hetwelk terftond met twee Vaandelen
bezet werd. • • Mandragon t Zierikzee
en andere fterkten in dien oord verlaaten
hebbende, werden deeze door den Graave
van Hohenlo bezet. De Spaanfche bezetting
uit Oudewater verlopen zynde, werd deeze
ftad mede door Staatfche knechten bezet. —
Bosfw werd ontflaagen , en door den Prins
overgehaald, om de zyde des Konings te
verlaaten , zo als hy eerlang openlyk genoeg
deed zien. Op Haarlem , Amfleldam en
Utrecht deed men alle mooglyke poogingen,
om ze aan der Staaten zyde te brengen
En fchoon dit nog niet - fcheen te willen
lukken, zo kreeg men echter, door het vertrek
van het Spaanfche krygsvolk, de handen
veel ruimer , en alles liet zig aanzien , dat
de Binnenlandfche kryg een einde ftond te
neemen , waardoor men meer in ftaat zou
zyn, om den Koning moedig liet hoofd te
bieden. Doch wy zullen dit nader zien in een
fQlgend Qefj>rtk,:
NE-

NEGEN-EN.TWINTJGSTE GESPREK,
I N II O U D.
Fïïips zend Don Jan van Oostenryk als Land'
voogd naar de Nederlanden. Zyne komst te ?
Luxemburg; geeft aan de Staaten kennis
van dezelve. Maakt zig terfland verdacht.
• Middelen door de Staaten ter hand
genomen. Gedrag van Robles en Stellet.
Raad van Prins Willem den I. aan
de Staaten. Deeze vorderen van Don Jan
de onderteekening der Gendfcbe Bevrediging, ,
en eisfebèn bet vertrek der Spanjaarden. —
De Brieven van Don Jan worden ender-
febept, en zyne oogmerken door Oranje aan <
de Koningin van Engeland ontdekt. ; w
Zy onderfteunt de Staaten met geld. Ver--
febeiden Hollandfcbe Steden nemen de Gend-
fikt Vrede aan, ——. Die van Utrecht -
C7 fitcku

52 GESCHIEDENISSEN DEK
Jlechten het (lot Fredenburg. •» •••- Holland
en Zeeland -weigeren deel te neemen aan de
nadere Verëeniging Be Staaten Wéér*
ftreven de eisjcben van Bon Jan meer dan
te vooren. Redenen, waarom Prins
Willem weigert het Eeuzvig Edict aan te
vemen. Bon Jan zoekt met den Prins
in oorlog te komen. Zyne handelwyzeshy
maakt zig meester van het kasteel van
Namen. Ferfchoont zig op eene onvoldoende
wyze. • Het kasteel van Antzverpen door'
de Buitfche knechten verlaaten. Zeeuwfche
Floot komt te Antwerpen. Bon Jan weigert
aan het voordel der Staaten te voldeen.
•—• Byken in Holland herfteld. Prins
IFillem en zyne Gemaalinne doen eene reize
door Noord-Holland ; komt te Woerden; te
Utrechtzyne ontmoeting aldaar. Fetle Steden
worden op last der Staaten verfterkt.
Be meeste kasteelen worden geflecbt; ook in
Friesland en Groningen. . Hertog K«-
zimir betoont zyne genegenheid aan de Staa­
ten. — Be Prins van Oranje werd tot
Ruwaard van Braband aangeftdd. Boet

VEREENIGDE NEDERLANDEN, C5
zyne intree As te Antwerpen en te Brusfeh
—— Don Jan vertrekt naar Luxemburg.
Schryft van daar aan de Staaten. Aarfcbot
en anderen dragen , buiten kennis der Algemeene
Staaten, bet opperbezvind op aan
den Aartshertog Mutbias, Waarin Oranje
bewilligt, en de Staaten doet toeftemmen.
• Oorfprong der Beroerten te Gend.
Gedrag van Ryhove, Imbize, enz.
Cefprek tusfcben den Prins en Ryhove. De*
Hertog van Aarfcbot enz. word gevangen
genomen. De Staaten vorderen bet entjlag
der gevangenen. —— Oranje begeeft zig
naar Gend. Keert weder naar Braband.
Don Jan word vervallen verklaard van ds
Landvoogdye,
ZooN..Uit hetgeen gy myin het VTJOrig
Gefprek verhaald hebt, heb ik mes;
blydfchap gezien, waarde Vader! dat de •
Vryheid thans begon te herleeven, en de
dwinglandy in haar mag!: en gezag gefnuikt
te worden. Ik heb my, by het herleezen
van

04 GESCIUFXEMISSFN- DEK
van het geen gy ray verbaaldet, en byzond'er
by den Inhoud van de Gendfche Bevrediging,
verheugd over het gedrag der Staaten, die
daarmede betoonden, by wien eigcnlyk de
Souverainiteit des Lands ftond, ik verlang
ten fterkften van u te mogen hooren, of zy
op dien voet volhardden, waartoe myne hoop
zeer is aangewasfen, toen ik hoorde, dat
men met ernst bcdagt was, de Spanjaards het
Land 'te doen ruimen; ook ben ik nieuws»
gierig, hoe deeze beruchte Bevrediging door
den Koning werd opgenomen ?
VADER De Koning was niet zeer daar
over voldaan ; hy voorzag duidelyk , dat, zo
hy de Staaten zonder een bekwaam Opperhoofd
liet beworden, het weinig gezag,
hetwelk hy nu nog in de Nederlanden had, .
weldra geheel zoude vernietigd zyn. , L
Niemand fcheen hem op dat tydftip- bckwaa-
mcr, om zyn gezag te herltellen, dan zyn
natuurlyke Broeder, Don JAN VAN Oos-
TENRYK, die, fchoon jong, echter ver-
fcheiden blyken van moed en bekwaamheid
gegeven had, en wel byzonder in zyne overwin;
3

VEREENIGDE NEDERLANDEN. tfjj
winning, behaald op de Turken in het jaar
1571- En had deeze Prins eene min verwaa-
tene en min roekelooze eerzucht bezeeten,
hy zoude , rds een krygsman, die buiten dat
veele goede hoedanigheden bezat, mooglyk
de beste geweest zyn, die FILIPS tot alge*
meenen Landvoogd had kunnen kiezen. Maar
reeds voor zyne komst het volk van Neder­
land , even als Alba gedaan had, met ver­
achting befchouwende, werd hy ook kon
daarna het voorwerp van deszelfs haat. •
Hy begaf zig het eerst naar Luxemburg, het­
welk aan de Gendfche Bevrediging geen deel
genomen had , en van daar gaf hy den Staaten
der byzondere Landfchappen bericht van zy­
ne aankomst, en betoonde te gelyk, doch
geveinsd, de fmerte, die hy had-, over het
leed , hetwelk zy van het muitend krygsvolk
geleden hadden, om welke te ftraflfenhy voor-
naamlyk zeide gekomen te zyn, voegende
da:-r verders by, dat de Koning, zyn "broe­
der, niets anders begeerde, dan gehoorzaam»
heid en handhaaving van den Roomfchen
godsdienst, en dat de Landen weder in hunne

$6 GESCHIEDENISSEN DEK
ne rust cn oude welvaart mogten herfteld
worden, doende den Brief vergezeld
gaan van den Lastbrief des Konings, door
hem medegebragt. Ook eischte hy gy«
zeiaars, voor en al eer hy nader met de
Staaten in perzoon in onderhandeling konde
trceden. Dit laatftc baarde terftond achterdogt;
de Siaaten zonden wel eenige Afge.
vaardigden naar Luxemburg, doch verzuimden
niet, om zig in ftaat van tegenweer te
ftellen. Zy verzekerden zig van Kame
ryk en Vdencbien. —— Ook tragtte men
Groningen en Friesland mede over te haaien,
tot het omhelzen der Gendfche Bevrediging ,
hetwelk Gaspar de Robles wel poogde te
verhinderen, doch het gelukte Stella echter,
hem te» vcrfchalkcn. Waarna Joris van La-
Jaing, by voorraad, tot Overfte van Friesland
en Groningen werd aangefteld.
Z. Wat deed Prins WILLEM in deeze
omftandigheid ?
V. Zo veel, als men met reden van eenen
Staatsman van zyn dc-orzigt en bekwaamheid
verwagtea kon. Hy onthield zig thans te
T.lid-

VEREENIGDE NEDERLANDEN.
Middelburg , om Op Braband en Waandere/t
een wakend oog te kunnen houden en van
daar fchreef hy brief op brief aan de Staaten,
hun alle verdrag met Don JAN ontraadende,
voor en al eer het Spaanfche krygsvolk zou
vertrokken zyn. —— „ Gy kunt," fchreef
hy, ,, dit volk niet te veel wantrouwen»
hetwelk maar al te dikwils getoond heeft,
j, geen ander oogmerk te hebben, dan u te,
„ bedriegen , en om uwe voorzigtigheid in
flaap te wiegen, om u te meer te onder-
„ drukken. * > Gy kent den aart derVor-
„ ftcn niet; kunnen zy zig niet , als eigen-
,, dunkelyke Beheerfehers doen gehoorzaa-
men, zy zullen zig als dwingelanden zoe-
„ ken te wreken. »»-•

6 3 GESCHIEDEN£ -ST N D"R
,1 weid af te keeren. . De Voorzienig.
3, beid bied u daartoe de beste middelen
arm, doch durft gy daartoe geen toevlucht
j, nemen, verzuimt dan geenszins, voor-
», waarden te bedingen, gefdiiktom de
„ wraak eenes getergden Vorst te beteugelen.
„ —— Bedingt, twee of driemaalen's jaars»
„ en zelfs, zo dikwils u goeddunkt, te mo-
„ gen vergaderen, als mede, dat 'cr geene
,, werving gefchiede, of ergens eenige be-
,, zetting gelegd worde, dan met uwe toe-
(lemming, insgeljks, dat alle kasteden
„ geflegt worden;" fluitende met eene be«
tuiging, „ van geen ander oogmerk te heb-
„ ben, dan om de Lsndcn, gelyk van ouds,
„ onder de wettige gehoo-zaamheid aan
„ hunnen Landsheer, te doen beftuuien door
„ de Algemeene Staaten, voor welken en
s, voor het Vaderland hy zyn laatften droppel
„ blocds veil had.'* —
Z. Dit zyn fchryven zal denklyk van die
uitwerking geweest zyn, dat niemand zal
hebben durven reppen, om Don JAN,
zonder het bepaalen van deeze of derge-
lyke

VEREENIGOE NEDERLANDEN. 69
lyke voorwaarden, tot Landvoogd aan te
nemen ?
V. En dat wist hy nog fterkcr aan te drin»
gen met onderfchepte brieven van den Koning,
Don Jan, Roorda en anderen, die hy
den Staaten vertoonde, en waaruit ten klaar»
ften bleek, dat 's Prinfen waarfchuwingen
met de waarheid overëenftemden. -
De Staaten, zo veel lichts ontvangen heb»
bende, vorderden van Don JAN de onderteekening
der Gendfche Bevrediging, toonende
hem door veddaaringen van Gods- en
Rechtsgeleerden, dat dezelve nuttig was voor
den godsdienst en het gezag des Konings.—-
Ey fcheen hierin dan te bewilligen, als ook
in het vertrek der Spaanfche knechten, mids
dat zulks ter zee gefchiedde, doch.de Staa*
ten, bevroMende, dat dit alleen op uitftel
doelde, hielden aan op hun vertrek te land,
en terwyl men hierover verfchilde, bleef
ook de verdere onderhandeling onafgedaan.
Don Jan was des te onbuigzaamer,
alzo hy bedwelmd was van vooruitdgten,
die lum den weg ten troon moesten baanen.
Hy

70 (AO 15770 GESCHIEDENISSEN DER
Hy verbeeldde zig dj Nederlanden wel ras
onder zyn geweld te brengen, vervolgends
naar Engeland over te fteeken, Marl,: Ko«
ïïingin van Schotland uit de gevangenis te
vcrlosfen, haar t:; trouwen, en Koningin
Elizabeth van den troon te bonzen, en zyne
gemalin en zigzelven nevens haar daar op te
plaatzen- • Dan, hy was veel te onbedachtzaam,
om zulke groote ontwerpen
Voor het doorzigtig oog van Oranje te kunnen
bedekken. Prins WiMtm liet niet na Elizabeth
daar van te berichten, en haare liefde
voor den Prins en haat tegen Don Jan, daardoor
ontfteeken, waren oorzaak, dat zy
met meer ernst dan te vooren, bedacht begon
te zyn, om de zaak der verdrukte Nederlanders
te handhaaven. ——-» De eerftc blyk
hier van beftond in eene leening, die zy
foeftond, van 40,000 Angeiotten, en toe­
zegging tot iro,ooo Ponden Sterlings toe.
Z. Hoe ging het ondertusfehen met die
Steden . die tot nog toe geweigerd hadden,
'deel te nemen aan de Gendfche Vrede, liet
men die ongemoeid?
V. Die

T.M jpl jn.-x-
•mg» wJmjDrw,^^^ os TOMCHTSCSSJ

VEREENIGDE NEDERLANDEN, Tl
V. Die van Utrecht, zig met geweld
van het (lot van Vredenbnrg meester gemankt
hebbende , in de maand February van het
jaar 1577 , namen voldoening van den Prins,
en in Holland was zulks ook gefehied door
de Steden Muiden, lVee

GESCHIEDENISSEN DER.
V. Niettegenftaande Keizer RUDOLF de
H. zig mede zeer bevlytigde, om een ver-
gelyk tot ftand te brengen, wedcrftreefden
de Staaren echter de buitenfpoorige eisfchen
van D'on Jan op eenen toon, die hem ver­
gramde , maar daarmede niets ziende te win­
nen , kwam hy by. Toen ontwierp men een
verdrag, en op den voet van hetzelve werd
een Plakaat beraamd, en onder den naam
van Ecuwig Ediéï afgekondigd; doch de
Staaten van Holland en Zeeland weigerden
hetzelve te onderfchryven. De redenen'
welke de Prins van deeze weigering aan de
Afgevaardigden der Algemeene Staaten gaf,
betonden hier in:
Dat hun het oogmck der Algemeene
„ Staaten, ter bevestiging van de Gcndfche
„ Bevrediging, by het verdrag met Don Jan
„ voorkwam kwalyk getroffen te zyn. —
„ Men verbond, (zcide hy) by hetzelve
„ de Staaten tot buitcngewoone Eeden.
„ Terwyl men beloofde 's Lands Vryheden
„ te zullen handhaaven, fchond men ze door
„bet gevangen houden van den Graave
,. van

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 73
» V a n B u i u
* e n
' ^eetnd, zeer vreemd was
„ het, ten behoeve van eenen hoop eerlooze
„ fielten, voor vyanden des Vaderlands ver-
>, klaard, nu nog geld op te brengen. - ^
Ook vonden zy zis hv ja „
y
D v
^» oe punten van
dit verdrag, min verzekerd, dn hetg-en
„ bun eertyds te Breda was aangeboden —
v Zy wilden nogthans niet alleen de Gend.
„ fche Bevrediging onderhouden, maar zelfs
«bet tegenwoordig verdr g teekenen,
„ dien de Algemeene Staaten hun behoorlyke
„ verzekering gaven,'van zig tot geene ver-
„ dere onderhandeling met Bon Jan te zullen
„ ïnlaaten, wanneer de Spanjaards ten beftemdcn
tyde het Land niet ruimden, e n
„ dat men zelfs na hun vertrek Don Jan nie!
„ tot Landvoogd zou ontvangen, voor dat
" a I I e
l l n t e n
P
^ydig met 's Lands Voorrech-
„ ten, verbeterd en herfteld zouden wezen »
Z. Dit gaf, dunkt my, al vry klaar te
kennen, dat men nog oogmerken had, om
»g verder tegen de overheerfching vmfrmfi
te verzetten, en dat men Don Jan in geenea
deele vertrouwde.
V. DEEL. n
D
V. De

74 GESCHIEDENISSEN D~R
V. De doorzigtige Willem de Ifte voorzag,
zo het fchynt, al het geen volgde, hy vreesde
voor het innecmende gelaat van Den Jen.
Hy kende het zwak eener ligrgeloovige Gemeente.
Hy kende den trotfehen en vermetelen
aart van den jongen moedigen krygslield,
doch hy kende -hem tevens als eenen
onbekwaamen Staatsman, die geen het minst
vermogen over zyne driften hadi «**—»»• En
in dit laatfte ftemde de vermaarde Figlius met
hem overeen, maar deeze leefde niet lang
genoeg , om zyne voorzeggingen bewaarheid
t e z i e n . — Eindclyk vertrokken de
Spanjaards tot vreugd der Nederlanders,
fchoon zeer fchoorvoetende. — « Doch
fpocdig ontftond 'er eene nieuwe zwarig­
heid \ Don Jan fchroomde niet den Prins
van Oranje te befchuldigen van eenen fchan-
delykcn toeleg op zyn leven, welke befchuldiging
hy echter met geen den minften
fchyn van waarheid heeft kunnen bewyzen.
De Prins van zynen kant liet niets onbeproefd
, om Don Jan verdacht te maken. F.n
op het voorftel, dat deeze te Geertrui'denierg
liet

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 75
liet doen, om het Eemvig Edict in Holland
en Zeeland aan te nemen, en alic toerustingen
, die ter afweering van geweld dienden,
te ftaaken, en zig aan de Gendfche Bevree,
diging te houden, deed hem Oranje in naam
der Staaten antwoorden: „ Kunnen wy te
„ vreden wezen , daar de Hoogduitfchc
,, knechten nog midden in het land liggen?
j, Daar de Prins zyn zoon en goederen nog
„ ontbeert, benevens het bewind van ver-
„ fcheiden plaatzen, onder zyn Stadhouder-
„ fchap behoorende? K a n men vertrouwen
„ ftellen op de Staaten der andere Provin-
„ tien, die zig aan het welbehaagen van Dort
„ Jan onderwerpen? . A a n h e f f l f d i e ?
„ men, ftrydig tegen het verdrag, met een
„ gevolg van Spanjaarden en Italiaanen ont-
„ vangen heeft? die omringd is van verdachte
Perzoonen, meest vreemdelingen , wier
raad hy inneemt en opvolgt! Daar men
„ aan de Hervormden in verfcheiden Land-
» fchappen geene wooning vergunt, en liec
onderteekenen der Vereeniging maakt tot
;>een geloofsonderzoek, erger dan de l n-
D 4
„ o 4ui.

76 GESCHIEDENISSEN DEK.
quifuie?" «? * Oranje liet zig ook te
minder omzetten, dewyl hy zyne pdogtnget!
tot ftyving zyner pa ty. me: den bemoedi-
gendflen uitflag bekroond zag.
Z My dunkt, dat ik op Prins Willem vol­
maakt kan toepasftti de wooden van Euri-
pides, als hy zegt: „ dat één goed hoofd
„ meer waardig is, dan duizend armen."
En op eene andere plaats: >• Eén en-
kei mensen verandert door zyne wysheid
„ en moed de geheele gedaante der zaaken,
„ van den éénen kant geeft hy eene ftad
„ en leger , beide door tegenfpoeden raade-
„ loos, den moed en krachten weder, en
. „ verfiaat, aan den anderen kant, de vyand-
, lyke zegepraalende benden, die onver-
winnelyk fcheenen." Maar laat ik liever
vanuhooren, hoe DON JAN hier zig by
gedroeg?
V. Al betgeen gy van deeze Regelen in
den Prins meent te vinden, bezat hy waarlyk
zo, Dort Jan daarentegen, opgeblazen van
hoogmoed, verlangde naar niets dan om
Oranje en den Staaten den oorlog aan te
doen

VER LENIGDE NEDEKL ANDEN. 77
doen. O.n daar toe geld te bekomen, deed
hy, met goedvinden der Staaten, zynen be«
derven ien Raadsman Esquevedo naar Spanje
vertrekken, doch de Koning deed deezen,
hem aanziende als eenen opftooker van Don
Jam heerschzucht, met vergif van kant
helpen. Don Jm had inmiddels zig..
na.:r MecbeUn begeven, om de Hoogduitfche
knechten in het Land te houden. En te gelyk
ging hy zwanger van een ontwerp, waarvan
eerlang gantsch Nederland gewaagde. -
De Staaten, zyne zucht tot het hervatten van
den kryg reeds lang befpeurd hebbende,
waren op hunne hoede, ook leed het niet
Ling, of men ontdekte openlyk, wat hy in
den fchUd voerde; en een geval, waar op
men geen de minde acht had, openbaarde
alle zyne verdeiflyke aandagen. .
In de maand van Jujys reisde de Koningin
van Non-we, Ichoonzuscer van Filips, door
Uenegou.vcn, om naar Sj>aa te p,aan tot het
gebruik der \V. ten n. doch haar voornemen
was. ei,4cnlyk, om in onderhandeling te, komen
met den Graave van ..alaing , wegens
£ 3. de.

7S
GESCHIEDENISSEN DE*.
de opdragt der Nederlanden aan haaren Broeder
den Hertog van Alengon en Anjou. Welk
laatste Hertogdom hy in het jaar 1576 verkregen
had, en 'er ook den naam van had
aangenomen, —.-».—. Don JAN voorgevende
de Koningin te willen begroeten , begaf zig
naar Naamen, onthaalende haar aldaar eenen
geheelen dag, met eene pracht, overëenkomftig
zynen verfpillenden aart, daags daaraan
haar uitgeleide gedaan hebbende, ondernam
hy de verrasfing van het Kasteel van Naamen,
fchendende het Eeuwig Edicl. Op den
jatten der gezegde Maand July, gcliet hy
zig op de Jagt te willen gaan, en zond den
Graave van Bcrl.imont en deszelfs vier zoonen
naar het kasteel, met last, om den Overllen
Jan van Bourgondien voor te houden,
dat het voegzaam zoude zyn, den Landvoogd
in het voorby ryden binnen te noodigen,
om de vesting te bezigtigen. Deeze ,
geen kwaad vermoedende, bewilligt daar in,
......... Don JAN, op deeze wyze verzocht
zynde, treed binnen. Terwyl men
bezig was, een ontbyt voor hem gereed te
ma-

VEREENIGDE NEDERLANDEN"* 79
maken, blyft hy in de Poort ftaan praaten ,
tot de aankomst van eenen hoop Ruiters, die
zig in een naby gelegen bosch verfchoolen
hadden. Daarop rukten Don JAN en
de vyf Heeren de pistoolen uit den kooker,
bieden de wagt den tromp, en dry ven de
bezetting en den Slotvoogd zeiven ter ves­
ting uit. —-——- Don JAN, door bedrog zig
meester van het kasteel ziende, beroemde
zig, dat dit de cerfte dag zyncr Landvoogdyë
was, dat hy door de S'.aaten te lang getergd,
voortaan flipt wilde gehoorzaamd zyn. ——
Hy deed alle de Heeren , die hem te Naams»
verzeld hadden, op het kasteel komen, laa-
tende het aan hunre keuze, of zy wilden
blyven of vertrekken: De Gemeente, in
grooten getale voor het kasteel vergaaderd,
(tilde hy met goede woorden, voorzag zig
van voorraad uit de ftad, en zond naar alle
oorden brieven af, waar in hy zyn gedrag
op de best mooglyke wyze eenen goeden
glimp zogt te geven» "•»»»•» Door den Heere
van Rasfighem deed hy aan de Algemeene
Staaten te Brusfel weeten, dat zyne begeerte
D 4, was,

Se GESCHIEDENISSEN DEÏi
was , dat men de Burgery aldaar ontwapende*
en Willem van Hoorne Heer van Heeze tot
Bevelhebber aanftelde. Inmiddels had
Hierges zig op zyn' last van Charhmont en
andere kleine plaatzen, meester gemaakt.
Z. Op welk eene wyze kon hy toch dit
mcinëedig bedryf verfchoonen?
V. Met woorden, die niets beteekenden,
doch zyne gezindheid klaar decdcn kennen.
„ Wy hebben, (Tchreef hy) niet anders kun-
„ nen handelen, om ons zeiven in veiligheid
„ te ftellen tegen de famenzweerers, vyiia-
„ den van den Roomschcatholyken Gods-
„ dienst, en van den Koning, verftoorers
„ van de openbaare rnst " —— Waarmede
de Staaten, zo gy ligtelyk bevroeden kunt,
weinig genoegen namen, en nog minder,
nadat de Koning van Navarre zyne brieven,
naar Spanje gezonden, ondcrfchcpt, en aan
Oranje medegedeeld had. die, na ze onr
cyfferd te hebben, daar uit deed zien, dat
hy den Koning aa iraadde, de Staaten te beoorlogen
en den twist door vuur en ftaal te
henisfen. Waartoe hem echter alles
ont-

EREENIGDE NEDERLANDEN.-
ontbrak, fchoon hy aan de Staaten» die hem
verzochten weder te Brusfel te komen, te
kennen gaf, dat het hem noch aa« geld,
noch aan manfchap ontbreken zou, —«•»
De Duitfche knechten, door hem naar Ant~
werpen gezonden , werden onder, weg geflagen.
Zy, die het kasteel in hadden, op
welken hy zig verliet, vlooden uit hetzelve,
onder het geroep, de Geuzen komen, de
Geuzen komen •T~ De Zeeuwfche Vloot
die de Schelde opkwam, werd met gejuich
ontvangen, en derzelverBevelhebber Hautain
door de Antwerpenaars met eenen gouden
keten befchonken.
Z. Dit moet zynen hoogmoed niet weinig
gefnuikt hebben. Veranderde hy nu van
gedrag ?
V. Gy kunt ligt begrypen, dat hem de
tyding daarvan gantsch niet aangenaam was.
———• De Staaten, om hem te beter onder
den duim te krygen, hielden ztg als min
verftoord over zyn gedrag^ dan zy in de
daad waren, en hielden de onderhandeling
»ct hem gaande , ja toonden zig zeiven gtf-
D 5 reedciy,

| % GESCHIEDENISSEN DER
reeder, om zyne eisfchen toe te ftaan, w*ar
«it hy, vermoedende , dat zy hem vreesden,
langs hoe trotfcher werd, maar, het kasteel
van Antwerpen hem ontweldigd zynde, veranderde
hy van toon, hy fmeekte zelfs om
ftilftand van wapenen, tot zo lang de Koning
, indien hy hun niet geviel, eenen anderen
Landvoogd zoude benoemd hebben.
>*~ - —« Eerst verzochten de Staaten aan den
Koning, dat hy Don JAN beveelen zou de
Gendfche Bevrediging en het Eeuwig Edict
naar te komen ; daarna verzochten zy, om
eenen anderen Landvoogd, en dat de Raad
van Staaten immiddels het opperbewind
mogt waarnemen.
Z. Hoe ftond het in Holland gefchapen
geduurende deeze twisten in Braband en
Vlaanderen ?
V. Dit tydftip maakte men zig daar ten
nutte,* men herftelde Dyken en Dammen,
die geduurende den oorlog, zo door zwaare
ftormen als met doorfteeken, veel geleden
hadden. Oranje bediende 'er zig ook
van, doorreizende met zyne gemaaiin de
Koord-

Noord-Hollandfche Heden; overal, wa,r h 7
Z lg vertoonde hoorde mennietdan gejuich
oud en jong nep als uit eenen mond; mir
mm» * gekomen, Fader m i h m fs
In Noord-Holland zynde, ontving hy het
bericht van de vermetelheid van Don JAN
^ weten, van het inaemen van het kaJl
van Naamen, hy zuimde niet, om de Staaten
te doen begrypen, dat nu het tyddip g e k o.
men was, om dien vermetelen met al zynen
aanhang het Land t e doen mimen, maar
deeze betoonden daartoe weinig hoop! —
gevende bevond Oranje zig te *w„,
alwaar hy door de drie Leden van Staat verzocht
werd tecw, t e komen, mids zonder
gele-de van f 0,d 3aten. Zyne Gemaal*,
ontraadde hem dit ten hoogden, uit hoofde
van deeze bygevoegle bepaaling. Dan
wiLXEfc t e fterk fteunende o p d e liefde
der Burgery, ftond het verzoek toe, en
reed, alleen verzeld van zyne GemaaMn en
Hofdoet, de Stad in D i g t b y d e T o J J e.
«eeg-pobrt genaderd, vloog 'er een pret>
D 6

§4 CAO 15770 GESCHIEDENISSEN DEK,
Van eene ligte bus, ter zyner eere door
eenen Bu-ger afgefchooten, in 's Prinfen
koets. De Prinfes was dermate ontfteld, dat
zy hem om den hals vloog, en riep; Wy zy»
verraden! Dan de Prins, bemerkende, wat
het was, ftelde haar ras te vrede; Zyn?
Doorluchtigheid bleef te Utrecht tot den een*
en twintigften Augustus, en vertrok wel vergenoegd
van daar, met die verzekering,
dat het gantfche Sticht zig eerlang onder zyn
Stadhouderfchap begeven zoude , zo als ook
in de maand Odober gefchiedde.
Z. Ging Don JAN nog voort met zyne
landverderflyke ontwerpen, of fneed men
hem de pas af?
V. Het laatfte deed men, zo veel mogelyk
Was. Bergen-op-zoom, Steenbergen en'J Her--
togenbosch werden onder het gezag der Staaten
gebragt, als ook Breda, door middel
Van eene list, die men in 't werk ftelde, en
ter uitvoer gebragt werd door eenen HopiD3n
van den Colonel Fronsberg, die daar in
het bevel voerde. — Ook lag men zig
m o? het flesten der kasteden, als dat
te

v. B.PLIII.
8 l
KOM STE VAN WILLEM BEN l = W
TE IITMCHT.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. ft
te Utrecht, te Gend 9 te Rysfel en te Ant­
werpen, in welk laatfte men het koperen
beeld des Hertogs van Alba in een' hoek
vond, waarmede het gemeen, met op het­
zelve te hakken en te flaan, zig zo ver­
maakte, als of zy op den Hertog zeiven
hunne wraak koelden. — — De drift, om
die haatelyke dwinggevaartens te vernieti­
gen, doeg zelfs over tot in Friesland. In
dat gewest lagen nog twee Vaandels Hoog.
duitfche knechten in de fchanfen te Oost*
marhorn , in de Lemmer, te Makkum en te
Harlingen. De Heer van Ville, voorheen
een Aanhanger van Don JAN, doch na het
gebeurde te Naamen tot de Staaten overge­
gaan zynde, in wier naam hy thans Stad­
houder van Friesland, Groningen, Drente,
Twente en Lingen was, haalde deeze, door
belofte van betaaling hunner foldy over, om
het Land te ruimen, en op hun vertrek
volgde ook het flegten der fchanfen, vervol­
gends bragt hy de Boeren, onder eenen
Hopman in elke Grieteny, in het geweer,
waarna de Burgten te Groningen en Leeu-
D 7. wjute*

86 GESCHIEDENISSEN DER
waarden insgelyks afgebroken werden. ~—
Intusfchen hadden de Algemeene Staaten een
leger by een gebragt, dat zig te traveren in
Braband nederfloeg, liaan de het voetvolk
onder bevel van den Graave van Zakking,
en de Ruitery ónder Robbert Mehtn, Burggraave
van Gend. Hertog JOHAN KAZIMIR,
wiens afbeeidzel gy hier voor u ziet, was
een der Duitfche Vorflen, by wien zy mede
hulp gezocht hadden; deeze beantwoordde
hunne Brieven minzaam, doch raadde hun,
den Prins van Oranje tot hoofd van de Re*
gcering te kiezen. ——| Ook zonden de
Algemeene Staaten hunne Afgevaardigden tot
de S aaten van Holland en Zeeland, toen tc
Haarlem vergaderd, met verzoek, om oiderftand
van geld, wnar van hun echter maar
een gedeelte op zekere voorwaarden werd
sangeboden.
Z. Ik verbeelde my, dat Don JAN door
die alles wel decglyk in het naauw moet ge­
bragt zyn.
V. Deeze meinëedige Jongeling ontbood
de Spanjaarden nu weder terug, dan, pok
dit

a^.i^k,. "Trrimmiiii iiifii i 11, i MI , LT

VEREENlGDE NEDERLANDEN. 2?
dit bragt zyne zaaken nog meer in verwarringe,
want de Algemeene Staaten waren zohaast
hier van niet onderricht, of zy begonden
te overwegen, of het niet raadzaam was,.
Oranje, welke zig toen te Geertruldenberg
onthield, tot zig te nodigen, waartoe zyne
vrienden het befluit haast deeden opmaken;
De Afgevaardigden der Algemeene Staaten,
met de noodige Lastbrieven voorzien, begaven
zig dan derwaards, en na dat men in
Holland en Zeeland de nodige fchikkingen
op de Regeering des Lands in zyn afzyn gemaakt
had, vertrok hy naar Braband den
achtienden van de maand September, verzeld
van zynen Broeder Graaf Jan van Nasfau en
gewoonlyken Hofftoet. Zyne Intreden te
Antwerpen en Brusfel waren Voiflelyk. En
na de plegtigheden geëindigd waren, zonden
de Algemeene Staaten hunne Afgevaardigden
naar Don JAN, hem het afleggen der wapenen
aanbiedende, mids hy zulks ook deed,
het flot van Na amen ontruimde, en de Duitfche
knechten deed vertrekken, zig naar
Luxemburg begaf om aldaar zynen opvolger
af

GESCHIEDENISSEN DER"
af te wagten, en de Regeering inmiddels :
aan den Raad van Staate overlaatende.
Al wat hy hier op antwoordde, wis, dat hy
een beftand voorfloeg. De Stapten
bewilligden hier in, mids het niet langer
dan drie dagen duurde, en men binnen dien
tyd de zaaken afdeed. Hy hier over
te meer verftoord, fchreef eenen zeer fcher-
pen Brief aan de Staaten, en vertrok, uit
vreeze van in Naame ft belegerd te zullen
worden, naar Luxemburg, van waar hy den
Staaten eenen tweeden Brief toezond , die
nog vry fcherper was, en waar by hy hun
deed weeten, dat hy last uit Spanje ontvan­
gen had, om hun de uiterfte proeven van
*s Konings ongenade te doen gevoelen, ten
ware dat zy van hunne ftoute eisfehen af-
ftonden, en den Prins met zynen aanhing
verdreven. —— Dan, in plaats van dat
werd deeze door die van Braband tot Ru-
waard, Voogd, of Befchermer, verkooren,
aan welke verkiezing de Algemeene Staaten
bun zegel hingen. Ook Was kort te vooren
de Hertog van Aerfcbct door den Raad van
Statte

VEREENIGDE NEDERLANDEN. §9
Stas*e tot Stadhouder van Vlaanderen aan-
gefreld.
Z. Dus was het dan tot eene onherftelbaare •
feheuring met Don JAN gekomen, en daar
door verbeelde ik my de Nederlanden zonder
Opperhoofd.
V. Zo was het ook, en de grootfte zwa­
righeid daarvan ontdekte men fpoedig, en
byzonder in Bral and, alwaar eene veelhoof­
dige Regeering eene ongewoone zaak was..
—- Veelen, die aldaar .den Prins gene­
gen waren, yverden fterk voor zyne belan­
gen, doch anderen, en byzonder de voor-
naamften, duchtende, dat de Prins te veel.
gezags boven hun zou krygen, raadpleegden
onderling, om het opperbewind op te dra­
gen aan MATTHISS , Aartshertog van Oos-
tenryk, Broeder van den Keizer, eenen
Vorst, veel te jong van jaaren en te zwak
van geest, om zulken zwaaren last te tor»
fchen.
Z. Het zal my verwonderen, hoe de Al-
gerreene Staaten, buiten wier voorweten,
naai- het fchynt, dit alles bekuipt was, zig
daar

(>D GESCHIEDENISSEN DER
daar in gedroegen. Erkenden zy hem in
die waardigheid? Dit fchynt my toe te
ftryden met hun gezag.
V. De meeste Leden waren 'er voor, om
hem, die nu reeds overgekomen was, te
rug te zenden, doch Oranje, begrypende, dat
met hem dus voor het hoofd te ftooten, de
Keizer mogeMt ook zoude verbitterd worden;
dus haalde hy de Staaten over, om
hem tc erkennen, verpligtende daardoor den
Aa tshertog aan zig, hetwelk gantsch niet
naar den finaak van Aarfchot en zyne mede»
helpers was, die niets beoogden dan het
gezag van Prins Willem te verminderen , hetwelk
hun echter door het geen om deezen
tyd te Gend gebeurde, mislukte , en waar van
zy zelve, en byzonder de Hertog van Aarfchot
•. oorzaak waren.
Z. Wat gebeurde 'er dan te Gend? En
werden de zaaken aldaar door den Prins
van Oranje belegd > of was hy 'er onkundig
van?
V. Ik zal u het gebeurde vernaaien, en
daar uit zullen wy opmaaken, wat 'er van
de

TEREENIGDE NEDERLANDEN, pt
de zaak is. —— De Gentenaars waren van
vroeger tyden af beminnaars der Vryheid en
Volksregeering, en vyanden van den Adel.
Van de Spanjaarden verlost, haalden zy
adem, en gaven op nieuws blyken van die
aloude zucht voor de VRYHEID, Zyne
Doorluchtigheid ftond algemeen bekend voor
de nerfteller derzeive, waardoor hy niet
alleen te Gend, maar' alöm in de Nederlanden
de Lieveling des Volks was, en dus
ontbrak het hem niet aan dezulke, die zelfs
in veele opzi-tcn al te ftcrk voor zyne be«
, langen arbeidden. En onder deeze
al te onbezonnene y'veraars mogen met recht
binnen Gend Jonker Jan van Imbize , de' Heer
van Ryhove, Kroiveld en anderen, gerekend
worden. • De toeflel, die 'er gemaakt
was, om den Hertog van Aarfchot, die met
Oranje om het gezag dong, als Stadhouder
van Vlaanderen in te haaien, was gantsch
niet naar hunnen fmaak; zy vreesden, dat
zyn gezag, als hebbende al den Adel in zyn
belang, te groot zou worden, mmu ., Ryhove
gaf 'er te Antwerpen aan Oranje kennis van,
dee- ,

GESCHIEDENISSEN DER
deeze, die voorheen al wat mogelyk was,
te werk gefteld had, on Ryhove met zig
eene lyn te doen trekken, was (zegt men)
met de zaak verlegen , en vroeg zelf aan
Ryhove, wat raad 'er tegen was? Deeze gaf
hem ten antwoord, geen beter raad te weten
, dan den nieuwen Stadhouder te vatten ,
en af te zetten. ——- Waar op de Prins
hem te gemoet voerde, of men zo vertwyfeld
zou voorthollen? —— Ryhove zcide,
geen anderen uitweg te weeten, dat zy
kiezen moesten, een onveilig cn fchrikkend
leven te leiden, of hetzelve op 's Hemels
genade ten diende van het Vaderland te
wagen, en zo het nood was, het 'er by in
te fchieten, waarvoor hy niet fchroomde.
Dit w :s , antwoordde Zyne Doorluchtigheid,
iets anders, en vroeg hem, op wat
hulp hy ftaat maakte? Zo my de uwe ont­
valt , zcide Ryhove daar op, zo ivJl ik dea
Ititflag van Gods hand verzvagten, en wekken
dc Gemeente op, om haare vryheden, die wen
zoekt te befnoeiën, zelf te handhaaven. De
Prins (zegt HOOFD) liet niet af, Ryhove de
roe-

VEREENIGDE NEDERLANDEN, rg
roekeloosheid en het gevaar van den aonflag
onder het oog te brengen. Dan, deeze
volhardde in zyn opzet, van te ftaan ofte
fterven. Oranje, in hem eenen man erkennende
, bekwaam om eenen hoopeloozen
aanflag te ondernemen, haalde de fehouders
op, en keerde hem den rug toe , zonder zig
verder met hem in te laaten. Daar zyn 'er ,
die zeggen, dat Aldegonde, Ryhove aanzette,
om zyn oogmerk te volvoeren , zonder den
Prins verder te moeien.
Z. Indien op dit laatfte fïaat te maaken
was, zou ik niet vreemd zyn van te denken,
dat Oranje in de daad in den aanflag bewilligd
heeft. Wat was nu hec gevolg van deeze
zaak ?
V. Ryhove keerde terug naar Gend. en de
Prins zond den Heer van Dolhain derwaards,
om te zien, wat 'er gebeuren zou. Den
28ften van de maand Ocïober fpreekt Imbize
den Hertog op ftraat aan, dringende hem
tot de beloofde afkondiging van het herftel
der oude Voorrechten, wa~r op hy een eed
gedaan had. Aarfchot berst hier op in toorn
uit,

94 GESCHIEDENISSEN DER
dat men die muiters, die vryheid-kraaiers,
,, wel zou doen zwygen met den ftrop om
„ den hals, al waren zy nog zo opgeftookt
„ door den Prins van Oranje." - - Op
deeze onbezonne verklaaring liep ieder te
wapen, kiezende de Burgery party, deeze
voor Aarfchot, en gcene voor Imbize. Nu
ftond de ftad in een bloedbad veranderd te
worden, evenwel duurde de beweging niet
lang, doch deeze was pas geïïild, of Ryhove
de ftad komende iiaryden, geraakt het fpel
weder aan de gang. Zyne aanhangers, uit­
gezonderd Imbize, die zig nu fchuil hield,
volgen hem naar het Piinfen Hof en 's Graa-
ven Slot, hitzende onder weg de Gemeente
aan , tot herftel der vryheid, zonder echter
merkelyken aanhang te krygen. In
deeze omftandigheid van zaaken begreep
Ryhove , dat het 'er op aan kwam , het leven
te verliezen, of te overwinnen. Hy dan ylt
in haast naar het huis van Aarfchot, doet
zig openen, ftapt met de zynen binnen, en
neemt den Hertog gevangen, en daarna de
Heeren van Rasjighem, van Sivevigbem, en
nog

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 0$
nog veiTcheidcn andere Raadsheeren van
Vlaanderen. —— Zig hier mede meester
van de ftad ziende , vcrfterkte hy zig mee
500 foldaaten, bragt de Burgery, die hem
toen meest toeviel, onder de wapenen, en
vorderde hun by voorraad een eed af, tot
nader last van de Algemeene Staaten en van
den Prins.
Z. Hoe werd dit roekeloos bedryf door
de Staaten opgenomen?
V. Zy betoonden daar over hun hoogfte
ongenoegen, en zonden den Advokaat Liesveld
derwaards , met last, dat men de ge­
vangenen ontdaan zoude. Oranje zond in
zynen naam den Heer Arend van Dorp mede
naar Gend, om te bewerken, dat de Hertog
ontflagcn werd. • Ryhove ziende, dit
niet te kunnen beletten, begon te bemerken,
dat het tyd was voor zyne eigene veiligheid
te zorgen, en trachtte dus andere Vlaamfche
Steden in zya belang te krygen , waar uit
eene nieuwe partyfehap ftond gebooren te
worden. De vier Leden van Vlaanderen,
om dit voer te komen, verzochten
Zyne

9

DERTIGSTE GESPREK»
I N H O U D .
mr*-aaü e„>. 9 op welke de Aartshertog Mat*
thias word ingehuldigd. , TJr aarby d t
Oppermagt der Staaten bevestigd zvord. .
Groote denkbeelden, die men ten dien tyde
had van de Folks-majesteit. Prins Willen,
de I. tot algemeen Stadhouder aangebeld.
Viking van hem en den Aartshertog
Mmbtas, met Prins Willem den V. en den
^ertog va, Wolfenbuttel. Staat des Oorlogs.
Middelen, aangewend om Amfteldat*
tot der Staaten zyde over te brengen.
~T/**
W C r k t
*»** »g- Vrugtelooze
"*P*g op de ftad, door Helling en Ruikhaver.
Z y duvelen beide. . & M
V. DSEL. v

9«5 GESCHIEDENISSEN EER
word door Sonoy naamver ingejloolen. 'Noodmunten
aldaar ge/lagen. Die van Delft en
Utrecht bewerken, dat Amfteldam Satisfactie
aanneemt. •••••"»••" De Prins van
P A R M A komt in de Nederlanden met een
aanzienlyk leger. Veldftag by Gembloers.
Verfcbeiden Steden geven zig aan Don Jan
o v e r. Aan den Prins van Oranje word
tn eer der gezag opgedragen. • i < • « Byftand,
door Koningin Elizabeth aan de Staaten
verleend. liet hevel over het leger aan
Hertog Jan Cajlmir opgedragen. "--

VEREENlGDE NEDERLANDEN. 99
Gedrag van Koningin Elizabetb en Koning
Hendrik van Frankryk. Voorwaarden, op
welke de Hertog tot Befcbermer werd aangenomen.
— Zwaare lasten des Oorlogr.
" Bedryven van den Graave van Bos/u.
Dood van Don Jan. Gedrag
van Anjou en Hertog Joban Cajimir. Hum
leider vertrek. Gedrag van Rennenberg im
Friesland. Hy w o r d Stadhouder in Overysfel.
Bemagtigi Kampen en Deventer.
Parma behaalt eenige vaordeelen. Verhond
der Waaien. Dood van den Graavt
van Bosfu. • Verwarringen en wederwaardigheden
geven aanleiding tot de vastftelling
van de U N I E VAN UTRECHT,
ZOON. Waarde Vader, daar ons laatste
Gefprek eindigde met de verkiezing van de»
Aartshertog Mattbias tot algemeenen Landvoogd,
mag ik u wel verzoeken, om een
kort verflag van de voorwaarden, o P welke
hy werd ingehuldigd?
*V. Dit moogt gy niet alleen verzoeken,
E a
maai

ICO GESCHIEDENISSEN DEH
maar het zal ten hoogftén nodig zyn, u die
te doen kennen, dewyl gy daar uit zult
kunnen zien, dat de Algemeene Staaten by
dezelve de Oppermsgt a>n zig zelve behielden
, en dat, hoe gering ook de magt
was, die den Aartshertog gegeven werd,
hy echter laf genoeg was, om die met
dank-crkentenisfe te ontvangen. Zie hier
'er een kort beftek van — „ De Aartshertog
„ moest den Koning en den Staaten trouwe
9, zweeren. De byzondere Stadhouders,
Krygsoverften en Kuegtcn moesten hem
„ gelyken eed doen. De Algemeene
Staaten zullen eenen Raad van Staate op-
„ regten, om nevens hem te regeeren; naar
„ de befluiten van dien Raad zou Zyne
Hoogheid, de Aartsheitog, zig hebben te
?, voegen. ——— In zaaken van groot san»
„ belang mogt hy niets doen noch onder-
„ nemen, buiten bewilliging der Algemeene
Staaten, die zelfs dergelyke zaaken den
aanzierdykften in de Gemeente zullen
„ moeten voordraagen, eer zy 'er een be-
> 9 fluit op nemen; zynde het niet meer dan
„ re-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. lOl
„ redelyk, dat een iegelyk zyn zeggen heb-
„ be in 't geen een iegelyk aangaat: voor-
„ naraelyk, dewyl de oude Vrydoraraen en
Landzeden zulks veiëisfchen. • De
„ Aartshertog zal de oude Voorregtea
„ herftellen, en in gebruik brengen. —
„ De Algemeene Staaten zullen , zo lang en.
„ zo dikwyls zy het goedvinden, mogen
„ vergaderen. De Gendfche Eevredi-
ging zal ftand houden, en de uitlegging
„ der duisterheden in dezelve ftaan aan de
„ Algemeene Staaten. —— De Landvoogd
„ zal geen grooter Lyfwagt begeeren , dan
„ hem, naar tyds^elegenheid, door de Staa-
„ ten zal worden toegevoegd. Hy,
„ en de Raad zullen de hooge Krygs-
„ ampcen begeeven, by toeftemming der
„ Algemeene Staaten. Ten tyde van
., oorlog, zal het beleid der krygszaaken
„ aan hein ftaan, met eenen Krygsraad,
99 die hem door de Staaten zal worden toe*.
n gevoegd. • Deeze behouden het be*
„ ftuur van 's Lands penningen aan zig. ——«.
,» De Aanhangers van DON JAN zal men
E
5 „ naar

102 GESCHIEDENISSEN DER
naar ftrengheid der Regten vervolgen, en
ï, met het afwerpen van alle Sloten ,
9, waar toe verlof gegeven is, voortgaan.
De Aartshertog zal alles, wat na
9 9
j, het innemen van Namen gedaan is, be-
„ krachtigen. Hy zal geene vreemdelingen
3, in zynen dienst nemen. Die hy reeds
t, heeft, of by Lastbrieven van de Staaten
„ nog mogt aannemen, zullen naar geene
a, Ampten mogen ftaan, of zig met de
M Regeeringe bemoeien. —— Indien de
„ Aartshertog eenige van deeze voorwaar-
„ den overtreed of krenkt, houden zig de
„ Stnaten van alle gehoorzaamheid aan hem
„ ontflagen, en bedingen de vryheid, om
„ de wapenen tegen hem op te vatten, zo
„ hy geweld tegen hun gebruiken wilde,
„ eer hy het gekrenkte verbeterd had."
Z. MATTHIAS vergenoegde zig, naar
myne gedachten , met een titel zonder magt;
maar elk ingezeten, die de vryheid bemint,
moet by de overweging van den inhoud der
Voorwaarden zig verheugen, naardien, gelyk
gy wel zegt , daatby de opperfte magt vol?
ftrekt

VEREEN'IGDE NEDERLANDEN. IO3
ftrekt in handen van de Algemeene Staaten,
en derzclver Raad van Staate bleef; en die
niet alleen, maar ook de wezenlyke Souverainiteit
des Volks, dunkt my, werd daar
in volmaakt erkend; gelyk dit de woorden,
die gy hebt bygebragt, dat in zaaken van
groot aanbelang, de Algemeene Staaten de
aanzienlykften in de Gemeente zullen moeten
raadplegen, eer zy 'er een beiluit op
nemen, allerduidelykst in zig bevatten. Maar
tevens, dunkt my, is het te beklagen, dat
de Staaten, die dit, in dien tyd, zo volmondig
eikenden, zig 'er alleen van fchynen
bediend te hebben, om het volk goed en
bloed gewillig te doen opzetten, om den
Staaten daar door een onbepaald gezag te
bezorgen. — De redelykheid, die toen
plaats had, dat een iegelyk te zeggen bebbe,
in bet geen een ieder aangaat, kan immers
niet veranderd zyn, naardien de oude Vry-
dommen en Landzeden , die zulks toen ver»
eischten, wel kunnen verkracht, maar niet
vernietigd worden. Dit dunkt my ten min-,
ften zeker, dat tot zodanig eene vernietiging
E 4, het

ï©4' (AO 15/8 ) GESCHIEDENISSEN DER.
Met volk nooic zyne Hem kan gegeven hebben,
en dat hetzelve als nog het recht
heeft, om op herftel daarvan aan te dringen,
en gewettigd is, om allen Ariftocraaten,
op eene befcheiden maar tevens nadrukke-
lyke wyz», tegen te gaan. Maar zeg
my, Vader, maakte de Aartsher,og geene de.
minne bedenklykheid, om op die voorwaar*
de de huldiging te ontvangen?
V. O neen! Op den 2oiïen van de maand
January des Jaars 1578, deed hy op dezelve
te Brusfel den eed aan de Algemeene Staaten,
makende zelfs geene de minfte bedenklykheid,
ten opzigte van het Stadhouderfchap
van Braband, het welk, volgens de voorgaande
gewoonte, Prins Willem de / aan
hem zou hebben moeten afftaan. Hy bewilligde
niet alleen, zonder eenig tegenzeg.
gen , dat Oranje op nieuws daar in beves­
tigd werd, maar ftemde ook in het verzoek
der Algemeene Staaten, cm den Prins,
als zynen S;edehouder over alle de Neder­
landen te verheffen. ———• In ééne van onze
voorige Gefprckkeu, van de rraukifche
Ka.-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 10ff
Koningen fprekcnde, heb ik doen zien r
dat veele van die Vorflen alleen den naam'
van Koning voerden, terwyl al het gez?g be«
rustic by de Opperhofmeesters: dus was
het ook met den Aartshertog Mc tt hiér}
Deeze had den naam van Landvoogd, en-
Prins WILLEM, mag men zeggen, was zyn
meester, of, zo als de vyanden van Oranje
toen zeiden: Müfibias was de Griffier van
den Prins, hebbende de eerfte alleen maar
te teekenen, het geen de tweede hem ve»r-
leide.
Z. My dunkt, dat men ook in deeze onze
tyden , als men de Aclre van Confulenrfchap
tusfehen WILLEM den V, en den gewezen
Veldmarfchalk van den Staat nagaat, genoegzaam
hetzelfde zoude kunnen zeggen. Maar
hoe ging het met de Oorlogszaaken in dee»
zen tyd?
V. Het eerfte is niet geheel ongepast van ft;
opgemerkt, midsgy 'erby in het oog houdt,
dat het gezag, het welk Willem de I over
Matthias voerde, ten nutte van het Vader',
kind ftrekte; daar, in tegendeel, het geza?v>
E S list

ICO GESCHIEDENISSEN DE3.
het we'k de Hertog vnn Wolfenlnttel over
Willem den V gevoerd heeft, volgens de
erkentenis van aanzienlyke Staatsleden zelve,
ten ruïne van ons Vaderland gediend,
heeft. ——— Wat het Oorlogsbeftuur ten
doezen tyde aangaat, de oorlog werd trans
maar flaauwlyk voortgezet, geduurende dat
's Lands Staaten bezig waren, met de zaa*
ken van 's Lands Regeering te regelen. —-
Men zat echter niet geheel ftib De Graaf
van Hebenlo had , in het voorgaande Jarr, het
beleg voor Roermond geflagen, en hield de
Stad twee maanden lang beflotcn; doch toen
werd hy door Mondragon genoodzaakt, om
dezelve te verlaaten, en het beleg op te
breeken, • In Holland werden alle middelen
te werk gefield, om, ware het moog-
lyk, Amfleldam der Ma: ten zyde te doen
omhelzen; maar de Magiflraat was en bleef
onverzettelyk. Dewjl echter de nood des
Lands vorderde, om haar van Spanje af- te
fcheuren, namen de Staaten eindelyk het
befluit, den toevoer, die ©enigen tyd vry
jefteld geweest was, weder te belemmeren
„

VEFlïENIGDE MEDEELANDEN. JOf
nieren, en door dat middel de Stad te
noodzaken, de Cendfche Bevrediging aan
te nemen. ——- Alleen ftond men a?n de
Ingezetenen toe, hunnen lecftógt, met kleine
vaartuigen, niids tol ben-.lende, te haaien.
— — Don Jan, vrm zynen kant, liet
niets onbeproefd, om door brieven de Ma.
giftraat by haar voornemen tc doen volharden
; gaande de vermaaning verzeld met
gediturige beloften van byftand. Dit ontdekt
zynde, kon- men niet anders, dan de
Stad als vyand • van den Staat canmeiken..
Men bedoor, dan, dezelve te ovc mees­
teren , mids de btn-Rery voor allen overlast
en plundering bewaard bleef. De aanflag
werd toevertrouwd aan den Kolonel
Herman Helling, en aan den Hopman Ni»
colaas Ruikhaver beide mannen, die het
wel met den dienst van het' Vaderland
meenden , en tien Vaandelen voetvolk onder
zig hadden , waarvan 'er vier in twee
fchepen verborgen waren. Doch deeze
aanflag, welke op den rollen November van
het voorige jaar orderromen was, liep te
li 6 r,?o

IpB GESCHIEDENISSEN DER
niet, doordien de zes Vaandelen , die zig
aan de Haarlemmer poort hadden moeten
laatcn vinden, by vergisfing, de poort van
Haarlem ve;ftaan hadden voor de Haarlemmer
poort. —— De. Luitenant van den Kolonel
Helling was 's avonds te vooren met
zes of agt knechten, na aflegging van hun
geweer, binnen gekomen, en 's nachts vrolyk
geweest: des morgens vraagden zy aan
de poort hun geweer te rug, en gingen
daar op buiten, alwaar zy eenigen van de
hunnen ontmoetten, met welke zy eerst uit
jok, daarna in ernst, in twist fcheenen.te
maken, houdende zig, als of zy eikanderen
te Iyf wilden. ——-- De wagt aan de poort,
zig daar tusfehen fteekende, ^werd terfiond
door hun allen overvallen, cn gcdeeltïlyk
gekwetst of gedood., de Portier doorftoken,
en de Poort, bezet. Het volk uit de fchepen
met vliegende Vaandels ter ftad ingelaaten
, trok regt toe regt aan, tot op den
Dam, zonder tegenftand te ontmoeten,
waar toe de morgenftond van dat jaargety
3aun gunftig was.. —Poch fommigen van
hun

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 109
hun waren, tot hun groot- nadeel, zo onbekend
in de ftad, dat zy hetKorenmeetershuisje
op de Kolk voor het Stadhuis aanziende,
hetzelve begonnen te beftormen, en daardoor,
werden afgefneden van hun, welke , den weg.
beter kundig, het op het Stadhuis aanzetten»-
Z„ Maar deeze vonden aldaar van de bur*
gers en fuldaaten, die daar de wagt hielden,
grooten tegenftand?
V. Helling, in geene kleine vreeze zynle,.
door het achterblyven van de zes Vaandelen
die, gelyk ik zo even zcide, den weg naar
Haarlem genomen hadd.n, zond terihnd
derwaards, als ook naar Zaandam, om hulp;
doch inmiddels verliep de tyd, en de Schutters
in de wapenen gekomen, verdreeven
hem van den Dam te rug naar den Nieu»
wendyk, en tot aan dc Poort, daar zy
binnen gekomen waren. > Aldaar ver-
fcbanste zig Helling zo goed hem mooglyk
was; ook deed hy eenige bedreigende
briefjes door de ftad verfpreiden, en belof.
ten, van niets te zullen ondernemen, zo
men. zig ftil hield. Onze Stadgenooten,,
E. 7. zien*.

18 GESCHIEDENISSEN DER
ziende, dat 'Befiïttg geen verderen bvfhnd
kreeg, voerden, rerw\l zy zig meer en
meer hyëen verzamelden, twee linkjes gefchut
naar de oude Hrarlemmcr-poort, cn
fchooten daar mede op de Staatfcheu Uier
trof een kegel Helling zodaanig, dat hy het
beltierf; zyn volk in wanorde aan het wy.
ken raakende, werd ook Ruikhaver in een
burgerhuis, waar in hv de vlucht genomen
had, in koelen bloede vermoord.
Z. '"^aar zullen 'cr by deeze gelegenheid
van weerskanten nog al eenigen gcfneuveld
zyn? ,
V. Neen, dat getal was niet groot. De
Prins, buiten wiens voorweten deeze aanflag
in het werk gefield was, toonde 'er zig zeer
te onvrede over. - Doch de Staaten
van Holland verfchoonden zig, zo goed zy
konden, zeggende, dit buiten zyne voorkennis
ondernomen te hebben, om hem in
ellen gevalle buiten verantwoording te hou­
den ; wairmede by zig voldaan hield.
• Z. fntusfehen zal het hem zeker gefmart
hebben, dat het ontwerp dus mislukt wns.
Dce-

YEREF.NIGDE NEDERLANDEN. ITT
Deeclen de? Stapten, om het belang der zaak e,,
den amiflag ook hervatten ?
V. Neen, maar de Staaten lieten echter
niet af, ora door verfcheiden fchanfen en
fcivepcn de ftad nog naauwer in te fluiten,
dan voorheen. Ouk was de Stads regeering;
het genoegzaam eens met den Prins , op
welke voorwaarden zy zig met de Staaten
wilde verëenigen: en 'er ontbraken nog
ura' eenige punten, waar in de Staaten vol.
ftrekt begeerden, dat de Reseeiing zoude
toeftennnen; om deeze daar toe te
uo dzaaken, gaven zy last san Sonoy, om
de ftad ten naauwften in te fluiten, en 'er
niets buiten zyne bewilliging uit of in te
laatcn. • Om aan deeze order te voldoen,
legrdc by zig in her Eartliuizer
Klooster, in 't Leproozenhuis, en anderebuitenwegen;
ook maakte hy eene fchfinj
op den Ii'.arlemmer dyk. Van weerskanten;
werden eenige fchooten op eikanderen gedaan,
en du duurde tot op het einde van
de mamd jmuary.
Z. Dit moet eene groote verlegenheid in
de.

GESCHIEDENISSEN" DER
de ftad gemaakt hebben, toen alle de toegangen
zo naauw bezet waren?
V Daar van kunt gy u ligtelyk een
denkbeeld maken, als gy weet, hoe 'er
van het zilveren St. Nikolaas beeld, dat
ih de oude Kerk geplaatst was, Noodmunten
geflngen werden. Die van Delft be­
werkten echter een befiand van zes daten,
tusfehen de Staaten en de Stad, het
welk met den eerflen February zoude eindigen;
doch op den tweeden werd het
nog vier dagen verlengd, wanneer de Ge-
magtigden der Stad naar den Haag keerden.
— Die van Utrecht, fchroomende voor
het nadeel, dat hun te degten ftond, indien'
de Amjï el dammers, door nood gedrongen,
Uturne Huizen deeden openen , en alles onder
water zetten, en wat-hier uit, zo voor
hun, als voor het gantfehc Land volgen
moest, ftelden dit met bondige redenen den
Staaten van Holland voor. — •• De onder*
handeling tusfehen de Staaten en de Stad
was op den zesden geheel afgebroken door
de Staaten; doch die van Utrecht bruten de
par-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. lig
partyën weder by een, en wel met dat
gevolg, dut, op den achtften. eene over­
eenkomst getroffen we d Ter naar»
koming van dezelve zond de Stad gyzelaars
naar den Haag, en aan Soney werd terflond
bevel gegeven, liet beleg op te breken.,
gelyk ook gefcliiedde.
Z. Dit moet eene groote verandering in
de Stad veröoizaakt hebben. Was 'er door
Don Jan en de Spanjaarden niets in 't werk
gefield, om Amfieldam te behouden?
V. De Prins van P A R M A , Alexander-
Famefe, w:s inmiddels, aan het hoofd van.
een aanzienlyk leger, beftaande uit bedree-
vene krygsbenden, zo Spanjaarden als Ita-
Udanen, in de Nederlanden gekomen, ver-
Herkende zig nog met Duitfche*,, Franfch*
en andere troepen, door den Graaf van
M&mfeld aangevoerd. Op "zyne ftan-
daarden had hy een kruis laaten fchildcren,
met dit byfchrift: 0»%. dit Teeken heb i-h
ds Turken overwonnen ; onder dit Teeken zal
ik de Ketters overwinnen. Don JAN om
di.. foldaaten te bemoedigen, had van den
Paus--.

Ü4 GESCHIEDENISSEN DER.
Paus de toezegging des Hemels vveeten te
bekomen voor alle die geenen , welke in deezen
kryg fneuvelden. De beide Legers, zo
van den Koning, als van de Staaten, lagen
nu in het Graaffchap Namen; maar het eerfte
overtrof het andere verre, zo in getal, als
in bekwaamheid der Manfclwp.
Z. Dit voorfpelde niet veel goeds?
V. Het Staatfehe Leger leed ook in de
daad veel nadeels in den Veldflag by Gem»
lloers, en verloor by denzclven meer dan
6000 IVIan , zo aan dooden als gekwetften,
en gevangenen. Gembloers, Leuven, Tienen
en vcrfchciden andere plaatzen in Henegouwen
en Braband gaven zig toen aan den vyand
over: ja men vreesde zelfs, dat Don Jan zig
voor Brusfel zou verroonen. Maar het volk,
dat hy misfen moest, om de bemagtigde
Steden te bezetten, verzwakte zyn Leger,
en verhinderde hem hier in ; dit alles echter
werd in geene vergclyking gebragt tegen
Amfteldam, het welk nu de zyde v .n Spanje
had verlaaten. De Staaten, begry-
pcnde, dat het nodig was, wilde men
den

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 11$
den Koning afbreuk doen; den Prins van
Oranje meerder m~g: te geven, magtigden
hem , om met toeftcmming van den Aartshertog
en den Raad van Staate, zo
veel krygsvolk te werven, als Zyne Doorluchtigheid
nodig oordeelde. De penningen,
daar toe verëischt, werden gevonden
door nieuwe belastingen op de mondbehoeften,
en op de in- en uitgaande koepwaaren.
Maar, hoe fpoedig men hier ook
mede voortging, kon men nogthans niet
verhinderen , dat Don Jan zig meester
maakte van Philippeville, terwyl Tarma
Limburg het flot te Valkenburg en Daalhem
bemagtigde.
Z Kregen de Staaten geenen den minften
byftand, in deeze omftandigheden, van Engeland
, Frankryk of andere Mogendheden ?
V. Ja, de Koningin Elizahetb had hun,
reeds in de maand January, by een geflooten
verdrag, icoo Ruiters, en 4000 Voetknegten
beloofd; en om deezen tyd, vergunde zy
den Staaten vryheid, om op zekere voorwaarden,
icojooo Ponden Sterlings te Londen
op

II6 GESCHIEDENISSEN DER
op te nemen, Deeze penningen in
Holland gekomen zynde, werden bcfteed tot
het aanwerven van een Leger, waar over
het bevel aan den Heitog Jan Cajimir werd
opgedragen; doch de beloofde ManTchap
bleef achter. ALDEGONDE bewees
in deezen tyd den Staaten eenen grooten
dienst, by de Duitfehe Voriïen, op den
Ryksdag te Worms; zyne Latynfche Rede»
voering aldaar gehouden, om de Ryksvorften
in het belang der Nederlanders over
te haaien , werd door alle de aanwezende»
voor een Meesterfiuk van geleerdheid gehouden:
en alhoewel zy niet by allen die
uitwerking deed : die men wel gehoopt had»
werden, nogthans, door dezelve de Duitfche
Vorften in gunftiger denkbeelden omtrent
de Nederlanders gebragt , dan zy voorheen
geweest waren;
Z. Hoe ging het ondertusfchen met hun,
die den Protesrxntfchen Godsdienst warentoegedaan?
Deeze kregen, denk ik, en by­
zonder te Amfleldam , nu meerder vryheid?
V. Laar weiden ten opzigt?; van dit ge-
wigtig

t ir»

VEREENiGDE NEDERLANDEN. , II?
Hvigtig ftuk , den Godsdienst, door de Sta-ten
nadere en vastere bepaalingen gemaakt, en
zelfs fterker tegen de Roomschgezinden,
dan wel met de denkbeelden des Prinfcn
van Oranje overëeenftemden. Deeze Vorst
begreep, en met recht, dat diezelfde vryheid
Van ge weeten, welke de Protestanten begeerden
, op de plaatzen , daar de Ro^mfchen
meester waren, nu ook aan de Roomschgezinden
niet moest benomen worden , daar
de Protestanten de magtigftci waren; en dat
alle wrok wegens den Godsdienst uit het
hart moest worden verbannen. ———• Te
Amfieldam viel eene gebeele verandering,
met opzigt tot den Godsdienst, voor. Nadat
die Stad zig met de Staaten verëenigd had,
en by die verëeniging de vryheid van Godsdienst
aan de Protestanten was toegedaan,
waren veele van de uitgewceken Burgers
terug gekeerd. Dc gunst van de Ko­
ningin van Engeland, de befcherming van
Prins Willem en van den Hertog CaJImir
deed hun dikwerf veele ongeregeldheden
bedryvcn, warmedi zy wel hunne byzon*
dere

118 GESCHIEDENISSEN DER
dere wraak voldeeden, maar de goede zaak
meer nadeel dan voordcel toebragten. •
len bericht, door Aldegonde aan de Alge­
meene Staaten toegezonden, dat de Span.
jaarden zig van Amfieldam wilden verzeke-
Ten, werd, fchoon het geheel onzeker was,
als eene waarheid voortverteld, en deed den
haat tegen de Roomschgezinden vermeerde­
ren. - - " W I L L E M B AR DES, een yverig
voorflandcr der Hervorming, was het hoofd
der party. » Aan hem zond Sonoy, op
zyn verzoek, een fchoötvryën helm en
rondas, ten blyke, dat men 'iets geweldigs
in den zin had. —— Het haperde den
Onroomfchen zeker aan geene redenen, ora
daaglyks nieuwe bezwaa/en tegen de Re-
geering, die nog de Roomfchen toegedaan
bleef, in te brengen; 'en dit morren, dat
van dag tot dag toenam, deed hun welhaast
overgaan tot het beraamen van middelen»
om met geweld vryheid van Godsdienst te
weeg te brengen. —— Men wil, dat zy,
op den 25ften van de maand May, buiten
de Stad ter preeke geweest zynde, beraad»
fiaagd

VEREENlGDE NEDERLANDEN. II 9
fla^gd hadden , om hunne oogmerken tegen
de Wcthoude.Tchap te volvoeren, •
Doch hiervan is geene de minfte zekerheid
voor handen. Dit alleen weet men,
dat op den daar aan volgenden dag W I L L E M
B A R D E S , M A A R T E N K O S T E R , A D R I -
A A N K R O M H O U T , A D R I A A N P A A U W
Cn G U I L L E A U M E Du G A R D I N Zig Op
het Stadhuis begaven, om te beproeven, of
Burgemeesteren wilden ftemmen in hunne
voorheen gedaane verzoeken. Zy gingen
ettelyke reizen van het Stadhuis naar de
Herberg van de Gemagtigden der Staaten,
-die reeds federt eenige dagen hun verblyf
alhier hadden gehouden, om de verfchillen
te beflisfen, en van daar weder naar het
Stadhuis. Kort na den middag, als de
markt van huisluiden en derzelver koop-
waaren ontleedigd was, vertoonde zig DU
G A R D IN over de puye van het Stadhuis,
neemt den hoed af, en zet dien terilond
weder op, bet welk het teeken was, dat de
Heeren niets toegaven. Een tweede teeken,
hetwelk hetzelfde beduidde, werd, met het
Haan

120 GESCHIEDENISSEN DER
fïaan der armen over eikanderen, gegeven
door SIMON HENRIK SZOON JONK­
HEIN, Hopman over één der vier Vaandelen
B urger-foldaaten; voorts begaf hy zig,
van achteren het Stadhuis afkomende, by
zyn Vaandel ter befcherming van de Nieuwe
Kerk.
Z. Het verwondert my, dat de Gemeente
van weêrskanten zig zo lang flil hield ?
V. Deeze ftilte werd ras gebrooken: want
uit de Waag werd door eenen foldaat een
fnuskct gelost, waar op eenige Matroozen
voor den dag kwamen, roepende; wie
Oranje lief beeft , velge. Toen werd het
oproer algemeen; allerlei foort van menfchen,
en voornamelyk die geenen, die
voorheen gebannen waren, ftuift op ftraat.
Een deel der menigte rent naar het Bushuis,
haalt het gefchut 'er uit, plant het op den
Dam, en flopt de toegangen derwaarts digt
met wolbaaien, die toevallig aan het Damrak
lagen.
Z. En toen viel men, zonder twyfel, op het
Stadhuis aan?
V. Ja,

VEREENIGDE NEDERLANDEN. ï 2t
V- Ja, daar werd met fteenen naar de
Vierfchaar gefmeeten, om de Nachtwacht
van het haakgefchut, dat zy bewaarde, te
dryven, en te beletten, dat men het zelve
loste. Als hier geen vuur gegeven
werd, wierd men ftouter,flort ten Stadhuize
in , haalt den Schout en de Regeering daar
af, en brengt hen op de Waag, terwyl anderen
de oude Regeering uit hunne huizen
haalden, en mede derwaarts voerden, zo
als ook gefchiedde ten opzigte van veele
Priesters € n a ] l e d e Minderbroeders, en
deeze dus by een gebracht zynde, werden
tusfehen twee ryëh foldaaten door, naar het
Water in verfcheiden Vaartuigen fcheep gevoerd,
onder het woest gefchreeuw van de
fmalle gemeente : dat men ze naar de galg
moest voeren, daar zy meenig eenen aan ge.
bolpen hadden,
Z. De Regeering moet in die onhandigheid
niet wel te moede geweest zyn, en ik
twyfel, 0f zy wel andere gedachten gemaakt
hebben, of deeze bedreiging zou ten uitvoer
georacht zyn, te meer als zy bedachten,
V. DEEL. F ,
r
hoe

122
GESCHIEDENISSEN DER
hoe trouwloos veele van hun gehandeld
hadden,
V. Men meent iudeclaad, dat de Oud-Burgemeester
Ilenrik Dirkszoon , geen ander
denkbeeld voedde, dan dat men "het fchip
met hun allen buiten de Boom in den grond
zoude booren waarom hy twee hemden , hem
door zyne vrouw met de dienstmaagd nagezonden
» te rug zond, zeggende, die niet
benodigd te zullen zyn Doch het liep beter
af, dan hy verw gt had, want maar pas buiten
de ftad zynde,werden zy aan de St. An-
thonisdyk weder aan land gezet, van waar elk
voor zig den besten weg zocht.
Z, Raakte 'er by deeze groote omwenteling
niemand om het leven ?
V. Neen, daar werd zelfs geen druppel
bloeds geftort.maar de woede koelde zig aan
onbezielde Wezens , Beelden , Altaaren,
Schilderyen, boven al was het Klooftcr der
Minderbroeders meest in naam , om dat in
hetzelve doorgaands de vonnisfen over de
Ketters werden opgemaakt,en na de volvoe­
ring van dezelve het doodmaal gehouden
werd.

VEREENlGDE NEDERLANDEN. ,23
werd. Daags daar aan werden de afgezette
Regenten ten overfhan der Cemagrigden van
Holland door de Scbutteryën van eed en
Ampt ontflagen, en den zoden verkooren de
Schutters zes en dertig aehtbaare Mannen tot
Rnaden en onder die veele Uftgeweekencn
cn Ballingen, en dus «heest allen Hervorm»
den. Deeze beëedigd zynde, verkooren Bur-
gemeesteren en Schepenen. _ D e e z e
I U m A m p t
streden zynde, maakten ' z i g
Gc.cformeerden ten gebruike. Echter werd
-de ud ^ ^ ^ ^ J ^
^n d Roomschgezinden toegedaan , hunnen
Godsdienst in "a.fcmderiyke Vergaderingen
te oefenen, waar de domme menigte onder
de Gereformeerden weinig genoegen ia
ZZ *
G e l y k d i t i n
*>»&dM dus voorviel,
zo ontltótacl op den .oden van de
nraand May: te i, s g c f y k s e e n e
te beroerte die van erger gevolgen was. De
foldaaten floven aldaar heel onbezuïsd, na het
eindigen van de Misfe, ter groote kerke in
en wondden verfcheiden Burgers en Geeftely!
F 2
ken 5

124
GESCIHEBENTSSEN DER
ken; zelfs werd 'er een Priester van achteren
doorfloken, en de, Bisfchop G. van Mierlo,
die gepredikt had , kwam hier van alleen
vry, met hun vyftig guldens in de hand te
floppen. De Kerkfieraaden en ook de Kloos­
ters bleeven aldaar niet verfehoond; men nam
'er> zo men zede, wraak wegens de handel-
wyze v m Don Frederik de Toledo. Te
Middelburg kwelde men de Doopsgezinden,
vorderende van hun zaaken. die regelrecht
tegen hunne leeie ftrceden; doch Or*nje, die
hunne Vaderlands-liefde meer dan ééns on­
dervonden had , en byzonder als het op geld
aankwam, befchermde hun. tegen de verdruk­
king, die hun door de Gcreiormeerden we:d
aangedaan.
Z. Ach, hoe haatclyk. is de onverdraag­
zaamheid in het ftuk van Godsdienst, me»
klaagde toen , daar men onderdrukt werd,
en handelde even flegt, daar , en wanneer
men dagt meester te zyn. Hoe weinig
ftiookte dit niet alleen met den liefderyken
geest van het Euangelie, maar ook met de
gezonde Redenen de menscuiykheid?
V. OP

VEREENTGDE NEDERLANDEN. 125
V". Op die gronden bouwden ook de Her-
y '.vv- uki^uiijc van l i l 1 s 'nsr
re verkrygen. Op eene Synode te Dordrecht
gehouden, en betraande in Nederduitfche,
Hoogduitfche en Waalfche I eeraars , van byzondere
gèmeentens werd een verznekfehrifc
ontworpen, en aan de n Aards hertog en
Raad van Staate overgeleverd. — In hetzelve
was de vervolging om den Godsdienst met
de haatejykftè doch tevens natuurlyke kleuren
afgefchiiderd. Zy beriepen zig daar m op
bet gedrag van verfcheiden Vorften , ais de
Koningen van Frankryk, Poolen, den groeten
Turk, den Keizer van Marokko, ja zelfs op
den Pam, die de Joodcn in zyne Staaten
duldde. — Zy verklaarden 'ên de Gendfcbe
vrede, die in dit ftuk tcg>n hun fcheen te
zyn, niet gehouden te weezen, dewyl de
Spanjaarden die reeds verbroken hadden. Zy
gaven plegtige verzekeringen, dat zy van
hunne zyde de Roomschgezinden ook onge-
Hoorei zouden laaten. Hrér op werd
daarna door den Aards-hertog , den Raad
van staate, de Algemeene Staaten en den
F
3 Prins

Ï2Ö GESCHIEDENISSEN DEK.
Px-ins van Oranje een plan gevormd, dat men
den naam gaf van de Religieus- of Geloofs­
vrede.
Z Mag ik naar den voornaamften inhoud
daar van vraagen?
V. Zeer gaarne, in hetzelve werd in Holland
en Zeeland het heiftel van den Roomfchen
Godsdienst beloofd, in gevalle, dat
zy, die 'er om yerzogten, in de Steden en
op de aanzienlyklte Dorpen, een aantal van
niet minder dan honderd huisgezinnen, of in
de kleinfte plaatzen en Dorpen het grootfte
getal uit maakten. En in andere Provinciën ,
daar tot hier toe de Roomfchen de overhand
hadden, zou op geïyken voet aan de Onroomfchen
de vryheid van Godsdienst vergund
worden. — De Wethouders der Steeden
en Dorpen zouden zorge dragen, otn bekwaame
plaatzen ter Godsdienst - oefening
aan te wyzen. Waar flegts uit kragte
van de bovengemelde bepaaling-één Gods*
dienst in het openbaar gedoogd werd, zou
men geen onderzoek op iemands geloof
4oen, en op geene openbaare plaats zou de
min -

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 127;
mihfte ftoorenis worden geleeden. De On«
roomfchen zouden buiten Holland en Zee­
land , behalven de Zondagen eenige Feestda-
gen moeten vieren ,door bet fluiten van hun­
ne Winkels, het. ftaaken der Handwerken,
en nalaaten van Koopmanfchap. In het
begeven der Ampten zou men op geene Ge-
loofs • gezindheid » maar alken op tle be»
kwaamheid der,- Perzoonen zien.
Z. En hoe werd deeze Geloofsvrede in het
algemeen opgenomen ?
V. Te Antwerpen, Leeuwaarden en in de
Groninger Ommelanden werd zy doorgedron­
gen , doch in de Waalfche Landfchappen,
daar weinige Hervormden gevonden werden ,
werd dit opftel, als een Proefftuk van god­
loosheid , met verachting verworpen. -
Te Utrecht werd de uitvoering daarvan door
de Geestelykheid belet. De Staaten van
Gelderland wilden 'er mede niet in {tem­
men, Doch de Stadhouder van dat ge­
west , Graaf Jan van Nasjau ftelde Hervorm»
de Predikanten in alle de plaatzen , die van
bezetting voorzien waren, het welk aldaar
F
4, in

12$ 6ESCHIEDENISSEN DEK.
in fommige fteden groote beroerten veroorzaakte.
In Zeeland en byzonder in de
ftad Goes was dezelve wel aangenomen,doch
niet afgekondigd zynde , zochten de Hervormden
die te breken, en alleen meester te blyven,
dwingende de Regeering naar hunnen
zin ; onder den fchyn van Godsdienst vereenigden
zig hier ook roof- en pionder- zugt,
wordende in de groote kerk, al wat van
eenige waarde was, even fchandelyk als by
de Beeldvorming in het jaar 15O6 vernield en*
geroofd. De Hervormden te Goes waren door
die van Vlisjïngen en tVeere in hun verzoek
om de groote kerk bygeftaan, en hadden met
hun verzoek zodaanige bedreigingen gepaard,
dat de Magiftraat ter voorkoming van oproer
hun te wille moest zyn. — In Vlaanderen
en te Gend deed een onbezuisde yvcr
DATHEEN en anderen buiten het fpoor van.
verdraagzaamheid en befcneidenheid hollen»
en zelfs eene fchandelyke rol fpeelen.
Z. Konden dan, die al te driftige Yveraarsniet
zien, dat zulk een gedrag der goede
aaak ten hoogden nadeelig moest zyn, ea
tot:

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 110/
tot niets kon dienen, dan om de venv/dering
en haat des te grooter te maken ?
V. Wat ziet men niet al. wanneer de Reden
door onbezuisde driften overmeesterd en verblind
word ? Het nadeel van deeze driften
werd ook wel fpoedig ondervonden door de
Tweedragt, die er onder de Gewesten ontftond,
terwyl verfcheiden Waalfche Provintien
zig vcreenjgden tegen de Gentenaars„
hebbende aan den Heere van Montigni een'
fterken ftcun; deeze zyn onder den naam
van Misnoegden federt bekend geworden.
Te Brusfe.l meende de lieer van Cbanpagnei
den Roomfchen Godsdienst alleen te doen behouden
maar een gerugl , ontffaan uit het
gewag, dat men van Parys. hoorde maken,
als of men te Brusfel eenen nieuwen Moord
van Parys wilde aanrichten , was oorzaak
dat hy en de zynen hun oogmerk niet be»
reikten. — Onder alle deeze opfchuddiagen,
naderde de Hertog van Anjou,met wien
de Staaten reeds lang in ouderhandeling getreden
waren, vast Henegouwen met een Leger
van 8ooo knegten, en Soco Edellieden, die

GESCHIEDENISSEN BE.V-
z]g op hunne eigene kosten by hem gevoegd
hadden D 0n Jan , hen willende keeren,
zond derwaards OStavio Gonzaga, met
eenig voet-en paardevolk, die in het Do p-
Barlaimont 400 Franfchen veriloegen. ——
De Hertog "aan Anjou liet kort daarna ter zy«
ner , verdeediging een gefchrift in druk uitgaan
, waar in hy onder anderen zeide, door
de Nederlandfche Heeren verzogt te zyn,
om Nederland, eertyds een Leen van Frankryk
als Broeder des Konings, tegen de
dwinglandy van Spanje te befchermen. •
Hy kwam den 12 Juny te Bergen in Henegouwen,
aan , alwaar hy de Afgevaardigden
der Staaten afwagtte, om de punten te beïaamen,
op welke hy de befdierming des
Lands zou aanvaarden. «— Inmiddels veroverden
de Franfchen het flot Havrecb;
Doch in een gevegt by Rimenant verlooren
de Staatfchen veel volks, hoewel 'er van de
zyde van Don Jan ook veelen fneuvelden.
Z* Hoe fraaakte het de Koningin Elifa-
ittb9 dat.men zig zo verre met den Hertog

VEREENIGDE NEDLKLA.NDEN'. lol
V. Ik twyfel , of Oranje wel gedacht :
heeft, dat deeze onderhandeling zo fpoedig
tot ftand zou gekomen zyn, en of hy ze niet
alleen had aangevangen, om de jaloezy van »
ElifJueth gaande te maken, en daar door, ,
van haar meerder byftand te bekomen.
Doch Anjou een yverig Roomschgezinde zyn »
de, was juist de man, dien de Waalfche '
Staaten dienftig oordeelden tot hun oogmerk,
om de Proteftanten te befnoejen, derhalven
bevorderden zy de onderhandelingen met"
hem, meer dan men vermoed had. ——— De
Koning van Frankryk begunftigde hunne oog -
merken in het heimelyke, niet zo zeer om
den Hertog te bevoordeelen , als wel om zig
van dien onrustigen en van hem gehaaten 1
Broeder te ontdaan , en hem oh zyn Ryk te
verwyderen ; terwyl Koning Hendrik aan den
Koning van Spanje verklaarde , dat het buiten
zyne magt was, de maatregelen van zynen
Broeder tegen te gaan. Wat aangaat Konin­
gin Elifabeth, deeze, haare ftaatzucht en jaloezy
niet kunnende verbergen, dreigde den
Koning van Frankryk , dat zy genoodzaakt

15-
GESCÏIIEDENISSf.N DER
zou zyn, FiJtpslitflpè re verleerd, zo zy»
Broeder met de Franfchen ten oogmerk had^
den, om zig in de Nederlanden te vestigen
Maar denk eens, wie het was ,
die haar op het fterkst aandrong, om het
bebng der Nederlanden aan te neemen ? Het
was de Paus si X T U S de Vde zelf, die ten
oogmerk hid, langs deez'en weg Spanje te
vernederen, en aan het zelve Ancona te ontweldigen.
• HENDRIK. antwoordde aan
Elifabeth, dat het geen zy hem verweet,
juist op h.^are rekening moestgefteld worden,
dit hem de bedryveri van zynen Broeder,
den Hertog, niet aangingen. —— Om
tegen Anjou en de onderhandeling met hein
een evenwigt te hebben, beval zv den Hertog
Ca/imir , die van haar bpraakl werd, om
2000 man voet-en 200 man paardevolk meer
aan te werven ; en aan de Staaten deed zy
eene bedreiging, dat zy haar geld z-u inhouden,
indien deeze in de onderhandeling
met Frankryk- voortgingen , toonende dus,
dat zy wel begreep, dat Koning HENDRIK
zo onverfchillig niet was, als hy zig vertoon.
de, —

VEREENIGDE NEDERLANDEN. ï 33
de. . . De Roomschgezinde Staaten dan»
vreezende voor de vermeerdering van de
magt van Hertog Cajimir, bonden de onderhandeling
des te fterker aan, en maakten,
dat dezelve op den iaden van de maand
Augustus haar heftig kreeg, en de. Hertog
van Anjou als befchermer tier Vryheid werd
uitgeroepen.
Z. Welke waren de voornaamfte punten ,
wiardp de Hertog werd aangenomen?
V. Dat hy den Staaten, op zyne kosten,
zou by ftaan, met ioooo.knegten en 2000 paar­
den, voor den tyd van drie maanden,-en
dan den kryg niet geëindigd zynde , vervol­
gends met 3000 knegten en 500 Ruiters. —
Dat men ztg zen tragten te ve: binden met
andere Mogendheden , en wel ;
/oornamelyk
met den Koning van Navarre, de Koningin
van Engeland, en den Hertog Jan Cajjmir. ~»
De Staaten zouden den Hertog , die gecnen
oorlog om geloofszakken noch tegen Engeland
mogt ondernemen, bydaau , 20 liy werd aan­
gevallen , uitgenomen tegen het Keizerryk,,
Engeland, Schotland, en verdere Bondgenoo*
F 7 ten., ».

134 GESCHIEDENISSEN DF.S.
ten. De Hertog, in het Leger zynde
zou het opperfte gezag in krygszaaken heb­
ben , gezamenlyk met de Staaten, wier plaats
bekleed zou worden , door bannen Veld­
heer, den Graave van Bosfu, die in afwezen
van Oranje zou gebieden. ——— Het bellier
der Landziaken zou blyven by de Staaten,
den Aarts-Hertog Mattbias , en den Raad
van Staate. Zyne Hoogheid zou geene
verbindtenis mogen aangaan , buiten kennis
en bewilliging der Staaten, die zig ook niet
ten zynen nadeele zouden verbinden. »~——•
Zo men geraaden vond van Heer te verande­
ren , zou men zyn' perfoon boven en voor
anderen daar toe verkiezen. »——* Tot zy­
ne verzekering zouden hem Qjiesnoi, Land-
rechies en Javais worden ingeruimd, en zo
hy FilippeviUe , Binch of Mariënburg bcraag-
ttgde, eene deezer lieden ter zyner keuze,
in plaatze van Bavais, Ook zou hem eigen
blyven, al wat hy over de Maaze veroverde,
uitgenoomen het geene nu, of federt de
Gendfche bevreediging met de Staaten ver->
eenigd was, ook deeze fteden van Verzeke­
rt»* 3

VEREEN IGDE NEDERLANDEN. I jJ
ring, ten ware men hem de kosten van den
oorlog weder te goed deed, —— De plaatzen,
die men by verdrag , zonder dwang van .
wapenen inkreeg, zouden tusfehen hem en
de Staaten ieder voor de helft, gedeeld worden.
Verders moest hy zig vyand verklaaren
van Don Jan en zynen aanhang, en geene
dan gebooren Franfchen henvaards brengen,
ten ware op byzonder verzoek der Staaten ;
zyne Zwkzerfche Lyfwagt alleen uitgezonderd.
Eindelyk moest hy zorgen , dat geene
Franfche Benden den Vyand byft.uid deeden
, goede krygstugt onderhouden , en zohet
hier toe komen mogt * de fteden van verzekering
wederom leveren, in d'41 ftaat,
waar in hy die ontvangen had, ten ware zy
door den vyand bemagtigd waren.
Z Hoe ftond het nu, met dea Hertog
Cajimir?
V. Deeze had mede een verdeediging-
febrift in druk doen uitgaan, waarna hy mes
zyn leger, daar men fédert lang naar ge•
reikhalst had , in.: de Nederlanden kwam,
zich, met_d«i Grawe van Lcsfu verienigen-
di

136 ' GESCHIEDENISSEN DER
de omtrent Metbèle*. Dus hadden de Sraa.
ten nu eene Legermagt van 35000 voctkneg*
ten, en 14000 Ruiters, buiten de hulpben*
den van Anjou, en waren dus ongclyk fter-
ker dan Don Jan.
Z. Dit verheugt my te hooren , maar die
magt te onderhouden zal eene drukkende
last voor de goede Gemeente geweest
zyn.
V. Dit kunt gy zelf nagaan. Het Leger
alleen kostte, zonder de bezettingen te re­
kenen, negen tonnen fchats ter maand, en
daar verliepen zes maanden, dat men, door
een liegt beftuur, en doordien de fondfen
waren uitgeput, niet meer dan vier tonnen
inkreeg. De Aarts Hertog, Prins
Willem, en de Raad van Staate konden, met
al den vly, dien zy aanwendden, naauw­
lyks zo veel ge!d by een krygcn, om ééne
maand achterftallige foldv te betaalcn, en
dit was echter hoog nodig, om te verhoe­
den, dat het volk niet aan het muiten
floeg. sossuzft ondertusfchcn niet
ftil, maar, nadat zyn aanflag op Leuven mislukt

VEREENIG DE NEDERLANDEN. 1
fokt was, nam hy Nivelle in. Anjou over­
meesterde Bincb, als ook Maubeuge by ver­
drag. Doch wat Bosfu ook te werk ftelde,
hy kon Don Jan tot geenen veldflag uitlok­
ken , die niet minder dan de Staaten om geld
verlegen was, terwyl zyn Leger van de pest
befmet was hy zelfs kwynde , wanhoopen*
de, van iets te zullen kunnen verrichten, en
op den eerften van de maand Ocleber, gaf hy
den geest in een a:melyk huisje, in hot Dorp
Bonge , zo eenigen zeggen, aan eene Pest*
koors, of gelyk anderen willen aan vergif,
hetwelk de Koning hem zou hebben doen
ingeven.
Z. Filips was daar zeker niet te goed toef
Door wien werd Don Jan als Landvoogd op­
gevolgd?
V. Het bevel over het Leger werd by
voorraad aan den kloekmoedigen en voorzig-
tigen Prins van Parma opgedragen , ook werd
hy eerlang in de Landvoogdy bevestigd. Dee­
ze Prins , Alemander Fameze van Panna,
zou naar alle waarfchynlykheid alles voor zy-
saen. Koning te regt gebragt hebben, indiea
EI»

ï-38 GESCHIEDENISSEN DER
FILIPS hem met de noodige penningen on»
dertieund had. En niet alleen ., dat zyne be­
kwaamheid de zaaken des Konings fpoedig
eenen anderen keer deeden neemen , maar
ook werkten de onlusten, die 'er opreczen
tusfehen den Hertog Joan Cafimir en Anjou,
hier toe grootelyks mede
Z. Waar uit ontftonden die onlusten ?
V. De Hertog van Anjou, de plaatzen,,
hem tot verzekering toegezegd , niet in han­
den, hebbende kunnen kryfen, en buiten
ftaat» om zyn volk te betaalen, tevens zeer
na-yverig zynde op Hertog Cajïmir, dankte
een gedeelte van zyn volk af , het welke
zig, gelyk men vermoedde,niet zonder zyne
kennis en toeftemming, by de misnoegde
Waaien voegde. • Verders maakte hy
aan de Staaten zynen terug togt naar Frank­
ryk bekeid, zeggende, dat de Koning zyn
broeder hem ontboden had. De Staaten
fielden alles te werk, om hem, was 't moog'
]yk. hier te houden. Hem werden be­
loften van groote gefchenken, prachtige
eeretekenen, gedaan, op voorwaarde, dat hy
den

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 1
den twist tusfehen de Waaien en Gentenaars
ten einde brengen,' en eene goede, vaste
Geloofs - vrede invoeren zou. — Doch, al
wat men deed , was vrugteloos. Zyne.
heersen-en ftaatszucht niet kunnende vol.
doen , waar toe hem Oranje , de Aarts . Her-,
tog,en Hertog CASIMIR in den weg Hon­
den, bleef hy by zyn befliüt volharden. —
Op dezelfde wyze was het met Hertog CA-,
SIM IR gefield. Deeze, fchoon maar één
der kleine Duitfche Vonten , was trotsch,
heerschzugtig, en haatte den Prins van Oranje
en Ar.jou beide; ook weigerde hy by zyne
komst herwaards, onder bevel van den Graa­
ve van Bosfu te ftaan, maar begaf zig naar
Gend, met oogmerk, om zig als Graaf van
Vlaanderen te doen verheffen, en verzette
zig in openbaare Gefchriften tegen Anjou.
Doch door deeze zyn oogmerk, zo min als
die kunnende bereiken , duurde het niet
lang, of zyne benden trokken naar Duitscb-
land, en hy naar Engeland, daar hy zyn
gedrag by Koningin Ehfabeth wist te ver-
fchoonen..
Z. D.t

ST40 GESCHIEDENISSEN DER
Z. Dit moet de Staaten zeer in de engte ge--
bragt hebben, alzo hunne magt daardoor
merklyk verzwakt werd. Wat was hier hef
gevolg van?
V. In fehyn toonde men zig zeer te:
onvrede en verdagen te zyn , doch in dedaad
was men blyde, zo wel van de Franfebe
als Duitfche Benden , en QpperhoofdenontQagen-
te zyn, dewyl de laatften niets
dan hun eigen voordeel zogten , en de ccrften
zig ruim zo flegt gedroegen ,als de vyan"
den hadden kunnen doen. Maar, het­
geen meer vreeze baarde, waren de twis­
ten, die tusfehen de Groningers en Ommelan-
ders ontftonden, en dat tnen in Friesland wei*
gerde , Don J A N voor vyand te verklaarcn
dan de Suidhouder Rennenberg, om hen te
noodzaaken, deed eenige Staatsleden in heg*tcnis
ftellen, en verkoos-nieuwe Raadshee-
ren, en nieuwe Regeeringslcden in fommige
fteden, (tellende daar toe aan zulken, die
hem eerlyke Vaderlanders toefcheenen te wezen.
Hy deed ook den Bisfchop van Leeuwaarden,
C U N E R U S P E T R I in bewaaring.

VEREENIG»E NEDERLANDEN f41
«eemeii, waar uit deeze echter wist te ont>
komen, en naar Keulen te viugten. Dus
•bragt Rennenberg de zaaken in Friesland in
orde. — Tot Stadhouder van Overysfel
aangefteld zynde, bemagtigde hy Kampen
en Deventer, maar in de laatfte Stad, maak­
te het de 5taatfch2 bezetting eerlang, zo
flegt, dat de Staaten genoodzaakt waren die
•e verplaatzen, en Burgerveudelen op te
regten. Terwyl dit in deeze Gewesten
voorviel, behaalde PARMA in Braband en
Vlaanderen eenige voordeden, Die
van Artois, Henegouwen en Douai, misnoegd
over het verdrag, onlangs door Oranje te
Gend in (luid gebragt, verbr-nden zig op den
6den fanuary 1579 ter handhaaving van den
Roomfchen Godsdienst , en s'Konings ge­
hoorzaamheid, als ook ter weering van de
Geloo/s • vrede, Eenige mannen van aanzien
traden mede in dit „verbond , en men wil,
dat de daave van Bosfu 'er ook toe over-
gegaan zou zyn, indien de dood hem daar in
niet had verhinderd , zynde hy den sollen
van December des voorigea Jaars overlee.

14& GESCHIEDENISSEN DER
^ ? n > _ De Spaan'schgezindcn ftrooidcn
zelfs uit, dat hy , om deeze zyne geneigd­
heid tot dit verbond, door beftelling des
Prinfen van Oranje met vergif zou zyn om-
•gebragt.
Z. Ik hoop immers niet, dat voor deeze
befchuldiging, eenige fchyn van waarheid
was?
V. Geen de minfte , want niet alleen,
dat de Prins van Oranje noch eenig ander
eerlyk Nederlander zig ooit aan dergelyke
fchenddaaden hebben fchuldig gemaakt, die
wel aan de Spaanfchen eigen waren , maar
ook deeze onwettige befchuldiging vervalt
van zelfs daar door, als men aanmerkt, dat
Prins Willem de Graaven van Bosfu na zyn
ontllag tril de Hoornfche gevangenis zeer be-
gufftigd, en zelfs bewerkt had, dat de Staa­
ten van Holland hem een Jaargeld van vyf
duizend ponden van veertig grooten hadden
toegelegd. Alle deeze wederwaardig­
heden nu, en byzonder het evengcmclde
verbond, hetwelk men het Verbond der Waa­
ien noemde, waardoor de Gendfche Bevreedi-
I

VEREENlGDE NEDERLANDEN. 14^
Miging al haare kracht veilooren had, moesten
in de hand der Voorzienigheid medewerken,
dat het vermaarde Verbond van nadere
Perëeniging, 0f de UNIE VAN U-
T R E CHT, waar aan reeds lang gearbeid was,
te eeider tot ftand gebragt werd, dan men
wel gedagt had; toe hetwelk de raad van de
Koningin FJif.bcth veel had toegebragt. -
Doch hier van zal ik u in ons volgend Ga,
SPREK. een breder verflag geven.
EEN-

EEN-EN-DERT1GSTE GESPREK»
I N H O V D.
Zwaarigbeden die 'er plaats hadden, ten tyde
dat het ONTWERP de? UNIE VAN
UTRECHT gemaakt werd •— Fereischten Man»
nen , van een ongekreukte trouw, en onvoot*
heeidelyken yver. — Waar in uitmuntte
Graaf JAN VAN NASSAU. Kcnfchets van
Hem. — Eenige hyzondere hewyzen van
zyne Liefde voor de Fryheid. —— als, zyne
onderftand verleend aan zyn Broeder Prins
Willem den 1. Hy fcbiet Geld aan de Staaten
, geduurende het hel eg van leiden. Re­
den, waarom hy zig toen in Duitschland onthield.
— Onderfteunt op verzoek der Staaten
, de zaak der Nederlanders , by den Keizer,
'— word in aanzienlyke Kommlsfien

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 145
gefield. — Oranje bedient zig ven hem»
ter bewerking van eene naauwer vereeniging
met de Provintien. Waartoe alleen
zyn naam gebruikt word, de Ontwerpen
tot de U N I E voorden onder zyn opzigt ge*
maakt. — Hy fchroomde niet zig als Hoofd
en Directeur daarvan te laaten aanflellen. —
Redenen waarom ten zynen opzigte, aan
het eogmerk van den Prins niet voldaa*
word. — . Graaf j in, word Stadhouder
van Gelderland, waar door by meer gelegenheid
krygt, om de U N IE te bevorderen. _
Kwaad vermoeden tegen Prins W I L L E M
den I, gezaaid , om hem den voet te lig*
Un. - Waardoor groote Wanorde ver.
eorzaakt werd. Gedrag van O R A N J E ,
daaromtrent. . D e Zeeuwen geeven Reden,
waarom zy Graaf JAN niet tot die
waardigheid willen verheffen, als zyne Door.
lugtigheid, gaarne gezien bad. ff y
gaat echter onvermoeid voort, met de Ver-
eeniging tot fiand te brengen. Het eerfte
Ontwerp der UNIE zaamgefteld, door E V E R .
H A R D V A N R E Y D T , word naderhand,
V. D E E L, G 4 w

I4Ó GESCHIEDENISSEN DER.
door anderen met eenige Artykelen vermeer-
derd. Graaf JAN, vordert veel, op
de dagvaard te Gomichem. Door HOL­
LAND , Z E E L A N D , UTRECHT, tn
FRIESLAND , word by voorraad bet Ont­
werp getekend. Reizen door Graaf JAN,
door de Nederlanden gedaan, ter bevorde*
ringe der UNIE. ———» Hoofd-oogmerken
van bet VERBOND. Waardoor bet zeive
der te noodzaaklyker word. Graaf J AN,
word aangefteld als Hoofd • Directeur van het
ze] ve, — Gedrag van fommige Regen­
ten van dien tyd, en van zyne Doorluchtig-
leid. —* Gevolgen daar van. Eenige
aanmerkingen, op het Verbond zelve. —
Redenen waarom Graaf JAK van Nasfatt
zig van zyne Posten ontflaat, zig naar
Duitscbland begeeft. Zyn dood. —~~ Verd*re
aanmerkingen, op de UNIE. Waar
in de wezenlyke Souverainiteit beftaat. Ee-
wys^dat men by het opregien der uME ,geen
denkbeeld gebadbefft ,of heeft kunnen hebben,
tot de Invoering van eens Republikeiitfcbe Re-
gteringsvotm ; zo als die naderhand gevestigd is,
en

VEREENIGDE NEDERLANDEN. '47
en maarent die dus , als eene wezeulyke Grond-
met, niet gefchikt is voorde tegenwoordige Re-
geeringsvorm, en ook in dien Opzigte in geene
aanmerking komen kan, ter fmooring van de
gewigtigc Volks-ftern.-. Oogmerk waartoe
dezelve alleen was '"gr-'rhr.
ZOON Uwe beloften, myn waarde Vader,
hebben my met verhaaste treden tot ü doen
naderen,gy wëet,gy hebt my beloofd verflag
te geeven , van dut vermaarde Verbond, de
UNIE v A N UTRECHT, waardoor het ge*
bouw der Nederlandfcbe Vryh eid, in een vast
Ciment gelegd is, en ook ftaande blyven zal,
zo lang het Zelve wettig gehandhaafd word \
en gelukt myn wcnsch, tot aan het einde'
der Eeuwen , zal Hand houden. Voldoet, bid
ik u, mynen weetlnst, en onderrigt my op
welke wyze het tot ftand werd gebracht.
V. Uw yver bekoort my , i k 2 i e d a a r -
nu, dat myne onderrichting, groter werkinge
op uw gemoed doet, dan ik my had
durven voordellen. D e e z e t a a k fa
G a
ecb«

14.5 GESCHIEDENISSEN DER.
echter geen van de minfte. Het werk was
van een grooten omflag. De omflandigheden
der tyden ; het vcrfchillend belang der
Provintien, de band der Gendfcbe bevreediging
, waardoor veele voornaame Perfonaadjen
en byzonder Prins W I L L E M de I, gebonden
waren zig daaraan te houden; de woelingen
der Koningsgczinden, om zo eene vereeniging
te keer te gaan ; en meer andere
zaaken , vereischten om alle die zwarigheden,
te boven te koomen, Mannen van eenftandvaste
trouwen onbezwec-ken moed, de aanzienlykttcn
in Holland cn Zeeland , werkten , wel is waar ,
zeeryverig,op eene verééniging, tusfehen hun
met Gelderland ^Friesland en Gverysfil, doch het
ontbrak hun aan genocgzaxmen invloed in
die Gewesten. Ja, men kan met ruimte zeggen
dat ware het niet, dat JAN Graaf vup
Nasfau, Stadhouder van Gelderland, Broeder
van Prins WILLEM de /. de zaak met ernst
ter hand genoomen had, cn door anderen
was ondersteund geworden, menfchelyker
wyze dezelve nooit haar befiag gesree-
gen zou hebben,
Z. My

VEREEN.IGDE NEDERLANDEN. J40
Z, My ffaat echter niet voor anders veef
van deezen Graaf JAN gehoord te hebben,
dan wyl hy volgends uw gezegde in dit heil­
zaam Huk zo gearbeid heeft, wenschte ik hem
wel nader te lecren kennen. «-«—
V. Offchoon onze Géfchiedfctiryvers min­
der gewag van Graaf JAN van Nas/au, va»
Chzenellelegen maaken, dan wel zyne be-
dryven verdiend hebben ; zo is het echter ze­
ker, dat hy met alle regt onder de yve-
rigfte _ Voorftanders der Vryheid moet geteld
worden, en uit zyne menigvuldige handelin­
gen , en brieven , die in laater tyd ondefct
zyn, beeft men hem leeren kennen, als den
•bekwaamden portoon , om zynen Broeder in
-zyne verre vooruitzigten behulpzaam te
zyn. —— - Schoon niet zo verziende al»
Pnns WILLEM, was zyn aart voortvaaren-
der, hy aarzelde niet zo lang, om zaaken
van het grootfte belang te werk te Héllen-,
doch om door eene gemeenzaamen omgang
de harten des Volks tot zig te trekken,,
daarin itoüti hy, ir :Cr zynen bloeder gelyk.
Ook Mltib hy nimmer, om blyken van zy-
G * ne

350 GESCHIEDENISSEN DER
ne genegenheid voorde Vryheid en het be­
lang der Ingezeetenen te geeven, en zynen
Broeder in zyne oogmerken te onderdeu­
ren, in het Jaar 1572. onderfteun-
de hy WILIEM met geld; en als daarna
de Wapenen op naam der Staaten van Hol­
land en Zeeland tegen Spanje gevoerd wer»
den, toonde hy zynen yver voor de gemec-
ne zaak,ook blykt het,fchoon onze Historie-
fchryvers dasrvan geen gewag maaken, dat
hy zyn vermogen aanwendde, om geduuren­
de het beleg van Leiden, de Staaten, aan-
zienlyke fommen gelds ter Leen op te fchie-
ten, fchoon hy zig toen waarfchynlyk in
DuitScbland onthield, en door dien Reaue-
fens hem een vry geleide weigerde, belet
weid in de Nederlanden te koomen. •
De Staaten zyne trouw en bekwaamheid
kennende, banden hem de zaak der onder­
drukte Nederlanders, by den Keizer en het
Ryk te willen bevorderen. In het Jaar 1577'
ontmoet men Hem te Geertruidenberg, van
waar hy zig met zynen Broeder naar Era*
band begaf, le dntwtrpen zynde, gaven
hem

VEREENIGDE NEDERLANDEN.
riem dc Staaten, door het opdragen van aan»
zienlyke Commisfien , voldoende blykea, van.
het vertrouwen, dat zy in hem Helden. —-
Prins WILLEM, hiermede volkomen ver­
genoegd zynde, deed hem, wyl hy zelfs,
meest in Braband zyn moest, in Holland en
Zeeland, de zaaken bellieren , ea byzonder
bediende hy zig van den Graaf-5 om eene
naauwer vereeniging tusfehen de Provintien
te bewerken. -.-.——« Alle de aanzoeken
daartoe , werden gedaan, op den naam van
Graaf J A N. De Ontwerpen der UNIE onder
zyn opzigt gcimakt , de byeenkomften der
toekoomende Bondgenooten door hem be­
ft ierd. Hy ondertekende het Verbond, en
febroomde niet, zig als HOOFD en DIREC­
TEUR, daarvan te laaten aanlleilen, daarin-
tusfehen Prins w 1 LL E M , uit krachte van de
Gendfche Bevrediging, zig geliet, als daar in
geen deel te hebben, en zelfs naderhand zig.
lang liet bidden, om de geflootene Vereni­
ging aanteneemen. «~ ORANJE had'
gaarne gezien, dat Graaf JAN 1 door de Staa­
ten van Holland en Zeeland als s' Rrinfen Ste- •
G 4, de»-

152 GESCHIEDENISSEN DER
dehouder werd aangefteld, op dat hy daar
door te meer aan. dczelven zou verbonden
worden, dan het raadpleegen daarover, ging
niet vcrzeld, met dien yver, als het zyne
Doorluchtigheid gaarne gezin had. —— Inmiddels,
gaf het gedrag, van Gillis van Bar.
laimont, Stadhouder van Gelderland \ die
openljk tot Don JAN overging, gelegenheid,
dat de zaaken in dat gewest eenen gantsch anderen
keer naamen, en dat na verfcheidene
onderhandelingen , Graaf j A N «09 Nasfau,
tot Stedehouder van Gelderland werd aangefteld.
«—— En na daar toe te zyn aangefteld,
zo was het hem min moeilyk op de
verëeniging van Gelderland met Holland en
Zeeland aantedringen , en zyne hoope om
Qverysfel en Friesland , daarmede toe te
brengen , vermeerderde daardoor van dag
tot dag. — D a n wat gebeurt 'cr? — De
Groote Willem, die men tot hier toe, als de
Befcherm Engel der Vryheid genoegzaam had
aangebeeden, werd door dc listen en
kunstfueeken dtr Spaanschgezinden, met
afgunst en wantrouwen befchouwd. Sommi-

VEREENTGDE NEDEÏLANDEN. 155
fe Regenten, die meer hunne gevloekte heerschzugt,
dan het algemeen belang zogten te bevordcien,
roerden, daaronder, met oogmetk
om den Prins, de voet te ligten , en,om door
eene ver ndering in de Regeeringsvorm , hun
eigen grootheid ten top te voeren. ——
Z. Laat af myn waarde Vader, ftel my
zulke Monfters niet *e vooren, dezulken verdienen
nvt recht de verachting, zelfs van de üaaven
hunner heersch zucht. Brachten die ontaarden,
de z.iaken daardoor in geene verbrazende
verwarring?
V Gy moet z-wel het kwarde als het goe-
de leeren kernen, maar laat u van dezulken
nooit misleiden , of tot een werktuig van
hunne fclnndelyke bedoelingen gebruiken. —
r e wanorder.. die hier door veroorzaakt werd,
w-s groot , te n-ccr, wyl het belang van den
Staat,Prins wILI.EM meest in Braband hield ,
en de Regeering in Ihl'land en Zeeland nog
op dien voet niet gebracht was, dat dezelve
zonder Hoofd befiann kon. — Dan de
Prins, dit omwaar wordende , en de gevol­
gen daaruit voorziende , gaf de Staaten te
G
> ken-

154
GESCHIEDENISSEN DE&
kennen , dat de zaaken op dien voet, niet
kondon gaan, en dat zy zig flegts hadden te
verklaaren, waaraan zy zig begeerden te
houden.
Z. En dit herftelde zeker weder ail „.
V. Het bragt de zaaken zelfs in een beter
Hand, dan die te vooren was, het zwakke
Staats • gebouw , deed de heerschzucht bukken.
Men zond drie afgevaardigden aan zyne Door-
lugtigheid» met aanbod, van zig naar deszelfs
wyzen Raad te zullen fchikken. •-- De
Prins had inmiddels Graaf j A N met den
Thefauxier T A F F I N , aan de Staaten afge»
vaardigd, voorzien met een Ontwerp om een
vast plan van Regeering te beraamen, en tef-
fens met dien voorflag, dat de Staaten, gedutw
rende het afzyn van Hem , een vertrouwd
perfoon zouden kiezen, met magt, om in
alle zaaken van Policie en den kryg aangaande,
te gebieden,
Z. En melde Oranje niet , wie die Per­
foon zyn moest? •
V. Dit zou met zyne Staatkunde niet over­
een gekoomen zyn. —- Een der Zceuwfcbn
afr

VEREF.NIGDE NEDERLANDEN. 155
afgevaardigden fchreef aan de Staaten, toert-
daarover geraadpleegd zou worden, dat mett
genoeg vcrftaan kon , dat Graaf JAN van
Nasfau daar mede bedoeld werd. - • Dan
de Zet. zven voorziende , dat de perfoon, wel­
ke men die magt opdroeg, in geval van een
fchielyk affterven zyner Doorluchtigheid, lig-
telyk tot de Stadhouderlyke waardigheid ftond
bevorderd te worden, waar toe hun Graaf
JAN niet diende, alzo hy zig uit hoofde
van zyn Stadhouderfcbap, meest in Gelderland
moest ophouden , betoonden daartoe weinig
genegenheid.
Z. Hoe ftond het inmiddels met de bewer­
king der UNIE?
V. Dit was zeer verre gevorderd. ———
Schoon men aanvanglyk het belang, dat het
zelve naderhand te weeg bracht, zelfs niet
voorzien had. Want waarfchynlyk, had men
in het begin , daarmede niets beoogd, dan
eene naauwer verftandhouding, en vriendfehap
te vestigen, tusfehen de Pro vintien van Ilol~
land en Zeeland, en haare nabuaren, van
Gelderland, Utrecbt, Friesland, en Overysfel,
em elkander in tyd van nood te hulpe te koo-
G 6 men

156 GESCHIEDENISSEN DER
men, wyl van de Generaafe Staaten, weinig'
hulpe te wagten was. ——- Het eerfte geregelde
Ontwerp van de voorwaarde der
Vereeniging fchynr gemaakt te zyn , in eene
vergade, ing te Arnbfm, tusfehen den eden en
LSden September, in het Jaar '578, in te­
genwoordigheid van de Graaven van Na'sfdu,
van Rennenberg, en eenige afgevaardigden,
uit Holland, Zeeland, en eenige Leden vjan
Gelderland. Het is onzeker, wie de Op.
fteilér van het Ontwerp geweest is, fchoon
ik geloof, dat ditgefchied is, door onzen bekenden
Historie Scbryver EVER ARD VAN
REYNT, toen ter tydt eerfte Geheimfchry
ver van Graaf JAN VAN NASSAU, zynde
nadcrhjnd , door andere met meer
Astykels vermeerderd. Dit Arnhems ontwerp
werd daarna in eene vergadering der Staaten
van Holland en Zeeland, te Gemichem in
overweeging genoomen, op welke vergade­
ring Graaf JAN, mede tegenwoordig was»
wordende zyn Excellentie, aldaar, op kos­
ten der twee gemelde Provintieti onthaald.
Eindelyk kwamen de Gemagtigden , der
rier

VF.REENIGDE NEDERLANDEN. , l Sjr
Vier Provintien, Holland, Zeeland, Utrecht
en Friesland, op den 6 December van het
Jaar 157», by voorraad met goedvinden hunner
Committenten, tot een befluit, dat naderhand
op den 22 January van het
Jaar 1579, door de Staaten der gemelde
Pro vintien , voor vast geflooter. werd , en
op den dag daaraan, en eenige volgende,
werd het zelve door Graaf J A N , en de Gcmagtigden
van Holland, Zeeland, Utrecht, en
de Omlanden onderteekend. -
Geduurende den tyd van vier maanden,
die men bezig was, met het fluiten van dit
Ontwerp, gaf de GR A A K V A N NASSAU,,
zig oneindig veel moeite, om het zelve tot
ftand te brengen, trekkende van plaats tot
plaats, om de gemoederen daartoe te
ïöenigen. In het begin des Jaars 1578 was hy
te Antwerpen by den F,ins, daarna in Hol*
land, Zeeland, Utrecht en Gelderland, den
I September was hy tegenwoordig by de
Vergadering der Staaten van Holland en Zee­
land, den 4den op de Landdag te Arnhem,
nog in die zelfde Maand, fa het Leger voor
G
? De*.

138 GESCHIEDENISSEN DEK.
Deventer: in Oelober deed hy een reis nair
Duitschland; in November weder op de ver­
gadering te Gornicbem , en in het laast der
Maand te Utrecht. Den aden December bevond
hy zig met zynen Broeder te Gend; den 23
January 1579 > tekende hy zo gezegd is de
UNIE, daags dairaan trok hy naar Arnhem,
om de Spaanschgezinde Regeering haar Pas»
poort te geeven, den 2 7iten was hy weder
in de Vergadering der Bondgenooten, en in
February zorgde hy voor de veiligheid van
Gelderland, dit door de vyanden met eenen
aanval gedreigd werd. En eindelyk in de
Maand van Maart, bragt hy Amersfoort, na
een kort beleg» aan de zyde der Bondge­
nooten.
Z. Ik verwonder my over de onvermoeid­
heid van dien zo grooten held als Staatsman
cn begryp tenens klaar, dat 'er zo een hoogst
nodig was, om de raderen van het Staatkun­
dig lichaam in bc weeging te brengen, cn aan
den gang te houden. Mag ik u nu nog wel
vragen, wat eigenlyk de Hoofdoogmerken
van de UNIE VAN UTRECHT waren?
V. Het

VEREENIGDE NEDERLANDEN, 159,
V. Het verbeeteren der gebreeken van het
Tos gebouw der Gendfcbe bevreediging, dat
eerlang van zelfs in duigen moest vallen •
waartoe twee middelen werden aangepree*
zen, als eerst, het aanftellen van één Hoofd
in de Regeeringe , het zy het zelve beftond
of gevonden werd in één Perfoon ,of in eenen
gemeenen Raad , voorzien met gcnoegzaame
magt, om order te ftellen, op de zaaken
van Regiering en Oorlog: en ten tweeden
, een geëvenredigd middel, tot het opbrengen
van gcnoegzaame Gelden, in handen
van het Hoofd , of den algemeenen Raad,,
ter voortzetting der Zaaken. —— Dan deeze
twee pointcn, waaren het juist, waarover de
Bondgenoctcn, zig het minst hadden kunnen
verltaan : van een Hoofd in de Regeeringe,
wilde men in de Unie niet gerept hebben , en
van het opbrengen der nodige geldmiddelen,
werden maar zeer gebrekkige voorwaarden
geaiaakt, en dat nog wel zonder ecnig middel
van bedwang tegen de onwilligen. •
De inval des vyands in Gelderland, had ech»
ter de fluiting des te noodzaaklyker gemaakt,
en,

169 GESCUlEDf..vi:JEN DER
en de hoofden vleiden zig, dat m e 0 t o t d f e
twee gewigtige pointen, wel nader gelegen­
heid zoude vinden, zo als ook mderhand hy
na gebeurde, deels door de verkiezinge van
den Graaf van Ncsfan, en deels door een
Aa e van Verband, naderhand op aandrvving
VM den Graaf gcnrakt. — D e z a v i k v a n
een Luitenant Sfadlu -.Ier des Prinfen in Holland
en Zeeland, werd ftraks na het fluiten der Unie ,
weder ter ba n gebracht Zym Door»
luchtigheid had nog niemand daar toe voor*
geflagen, dan men wist gelyk ik u reeds ge*
poegzaam gezegd heb , wie Hy daar mede
d o
gaarne begiftigd zag » ch de Zeeuwen ver»
hinderden dit , zo als ik reeds gezegd
heb. Men w nde het dan nu over
eenen anderen boeg, namclyk met Craaf JAN
als Hoofd Direcleur van de Unie aantef slier,
of ten mh.ften 'er ftilz^ygende voor te er­
kennen. Wordende hem als zodanig naderhand
twee Raden toegevoegd, als één uit Gelder­
land, en één uit Holland; aan hem wed de
vryheid gelaaten, om eenige andere Perfoo-
ncn den kryg verfraaide , daarby te kie*
ie« &

VERlEMCDE NEDERLANDEN. I6l
zen,welke Raaden benevens den Thefaurier,
alle de ordonnantiën van betaalingen, op den
Ontvanger Generaal van de Unie zouden
uitgeeven.
Z. Dus erkende dan het Bondgenootfehap
den Prins van Oranje voor deszelfs Hoofd, en
in zyn afzyn den Graaf van Nas/hu , in dezelfde
waardigheid. — Doch hier mede dunkt
my, verloor men de Regeerings vorm eener
Republiek, zonder een uitfteekend hoofd, go
heel uit het oog.
V. Dit is in zeekeren opzigte waar, maar de
grootfte Staatkundigen van dien tyd, waren
van Oordeel, dat de zo noodzaaklyke band
van vereeniging , niet vast gefnoerd kon blyven,
en dat de UNIE niet kon beftaan, als
een iegelyk begeerde zyn verftand en wil te
gebruiken. Anderen die de gemeente dag aan
dag , zodanig eene Regeering met een uit­
fteekend hoofd haatelyker afmaaiden, veroorzaakten
, daardoor zodanigen tweefpalt , dat
de zaaken van erger tot erger liepen. •
En de Prins van Oranje genoodzaakt was, om in
de maand van Augustus 1579, de Bocdgenoo-

102 GESCHIEDENISSEN DEIt
Êcn ernftig te vermannen, om op middelen,
van redres bedagt te zyn. ~ Verkla;ren­
de tenens, dat het hem op dien voetlanger
onmooglyk was, den Staat van dienst te zyn.
En als hem op dit zyn voordel, antwoord,,
door de afgevaardigden gebragt werd, ver.
klaarde de Vorst, zig mondelyk daarom­
trent nog duidelyker. Zeggende, „ dat
„ hy zig ten hoogften had te beklaagen , dat
,, de k#aalyk onderrigtè gemeente hem hield-
„ voor de oorzaak, dat met een magtig Le*
„ ger een geheel Jaar lang, niets was uitge- j
„ voerd, en dat men dit aan zyn verzuim, j
„ of kwaad-bellier toefchrecf, als had hy j
}, het geld riötteloos verfpild, of tot zyn ei-
„ gen vootdeel gebezigd. —— Dat anderen
„ hem lasterende , zeiden dat hy ftond naar ele
„ Oppermagt van het L ;icl. Eu dat hy als zo.
danig, in bhauwboekjes werd eToorgeilree"
„ ken, waaruit ligtelyk wns op te maaken»
., dat hoe de zaaken ook liepen, het ge- |
j, fthreeuw nooit zoude ophouden, en ver--|
mids zy niet altoos even goed konden loo- 1
e n
9* P
3 gelyk het lot des Oorlogs mede 1
„ brengtj 7|

VEREENIGDE NEDERLANDEN. U3
„ brengt, dat men hem de fchuld van de on*
„ gelukken zoude aanwryven , dat hy der-.
„ halven om een ieder genoegen te gee-
,, ven, verzogt,dat de Staaten hem in zynen-,
„ dienst geliefden te fchorsfen, en inmiddels
„ Gemagtigden te benoemen , tot onder-
„ zoek van zyn gedrag: en indien men
,, bevond, dat hy de zaaken kwaalyk be-
7, fluurd had,dat hy zig dan onderwierp aan
», de Provintien; maar indien het tegendeel
„ bevonden werd , dat hy , met zo weinig
fin hulpmiddelen, de zaaken hadt gaande ge-
„ houden, en het Vaderland voor ondergang
„ bewaard, zo dat zyn on fchuld aan een
„ iegelyk gebleeken was, hy, dan ook we-
„ der bereid was , het Vaderland te die-
,, nen." —«—
Z, En van wat gevolg was deeze mannelyke
taal, die een klaare blyk van een zuiver
geweeten was, het welk geen onder-
Soek fchroorude ?
V. Zy had ten gevolge, dat zyne vyan-..
den bloosden van fchaamte; dat de voor­
waarden eener Zo nadeelige als fchaodelyke..
Vreeg

l6.\ GSSCHIEDENISSKN DER
Vréede van de hand geweczen , de Oorlog
met zo veel kracht als geluk voortgezet,
en de UNIE do r het onnavolgbaar
Verftand van den grooten W I L L E M werd
ftaande gehouden, zo lang hy leefde. Dan
daarna verviel die allengskens, en om een
eind van dit onderwerp te maaken, zo voeg
ik hier by.dat Graaf JA N zig in het Jaar 1581.
van zyne Posten ontfloeg, en zig naar zyat
Duitfche Staaten begaf, om na den dood zyner
Gemaalinne, de Regeering zyner Landen
weder te aanvaarden, en wel voornamentlyX
om dat hem de handelingen, van en met den
Hertog van ILENCON gantsch tegen waren ,
ook voegen anderen'er by, dat'er eene verkoeling
van vriendfehap tusfehen hem en zynen
Broeder ontftaan was. Graaf JAN
overleed in Duitschland, in het Jaar i6có*
meer dan zeventig Jaaren oud zynde. Beproeft
nu u zeiven» of gy by de leezing, en herleezing
van het Verbond, dat genoeg
voorhanden is, den Inhoud daarvan verftaan
kunt. — Dit moet ik 'cr u nog van zeggen,
dat men het met reden most houden, *ls
den

VEREENIGDE NEDERLANDEN. K35
•den Gronddag van onze Staatkundige, Bur.
gerlykeen Godsdienftige Vryheid; en dat wydus
de grootte verpügting hebben, aan de nagcdach»
tenisfe van hun, die hetzelve met zo veel
vlyt als konst hebben zaamgefteld. Elk
der Pro vintien werd daaiin bewaard by zyne
byzondere regten, en werden door het zelve
voor altoos vereenigd, niet om één Lichaam
uittemaaken, maar om eene verbintenis aantegaan
, tot tegenftand van den al^emeeneu
Vyand. — Even als een huwelyk. word aan.
gegaan, waarby door Huwelykfche voorwaarden
, alle geraeenfchap van goederen tusfehen
de Eehrgenooten word uugeflooten. —
Behoudende ider Provintie zyne eigene Souve-
rainiteit, en met die de vryheid van zodanige
maatregelen te neemen, als zy oordcelen
voar hun het best te zyn, zonder dat iemand
de magt heeft of hebben kan, hunne beraad,
flaagingen te ftremraen. — Hunne onafhang-
lykheid gaat zelfs zo verre, dat geen der
Bondgenoten, den anderen wetten kan voor-
fchryven, of verpiigren tot het draagen van
meerder lasten, dan zy zeiven oordcelen
voor

IÖÖ GESCHIEDENISSEN DER
voor hun draaglyk te zyn. J*-—# In het aan«
vangen van eenen Oorlog, noch in het flui­
ten van Vrede , kan of mag eenige ovcrftem-
ming plaats hebben maar volgens den Inhoud
der Unie, moet zulks met cenpaarigheid ge.
fchieden. Ook hebben de Vereenigde
Gewesten, by het fluiten van dit Verbond,
gezorgd, dat de regten derOppermoogenheid
noch aan de vergadering der Algemeene Staa­
ten , noch aan eenige andere afgeftaan, maar
wel degelyk aan zich behouden werden, om elk
in het zyne de zaaken te befchikken, zodanig
en tot zulke eindens. als zy goed en oorbaar
vinden; terwyl 'er door de algemeene Staa­
ten , niets mag beraamd worden, zonder
uitdrukkelyken last der byzondere Staaten,
en niets de geheele Unie raakende, befloo-
ten worden, dan met toeftemming van hun,
die in de Unie begreepen zyn.
De.Algemeene Staaten, beftaande uit afge­
vaardigden der Zeven Oppermagtige en
naauwverbonden Landfchappen , doen de
zaaken van weinig belang, en zulke, die
geen uitftcl kunnen Iyden, af, zonder daartoe
by

VEREENIGDE NEDERLANDEN. l€?
;
bs r
zondere last te behoeven, doch in alle anderen
, moeten zy berigt geeven, aan hum e
Committenten, en derzelver antwoord afwag-
ten. Verheel u nooit, hoe ook de
Oppermoogcnheid aldaar verbeeld moge
worden, dat dezelve in dat Lichaam berust.
' Neen, het wezenlyk Oppergezag,
berust by de byzondere Staaten. Ieder Provintie
is en blyft in de haare eene Souverainiteit
op zig zelve.
Z. Is dan evenwel de Üaie van Utrecht
niet de wezenlyke grondflag , waarop het
Neerlandsch Staatsgebouw rust? 1
V. Ja, ze is eene wezenlyke Grondwet,
maar niet zo gefchikt,voor den tegen woordi-
gen tyd, als voor dien, waarin ze gemaakt
werd. Gy bcgrypt ligtelyk, dat de
nooit volpreezene Opftellers, niet hebben 1 onnen
voorzien, dezelve tot eenen Grondfteim te
doen {trekken, van een Gemeenebest, zo
als het tegenwoordige. Zy lagen den grond,
zonder te denken, aan het gebouw, dat'er
op liaan zou. . Zy arbeidden aan een
Bjemeenebest, waarvan zy, zig niet dorften
ver-

ÏÖS GSECHIF. PENISSEN DER
verbeelden de ftigters te zyn. Men
kan dus in meenigte van gevallen, die ons
lieden ten dage vooikomen, zig op de
Unie niet beroepen , of dezelven volgends
den Inhoud der UNIE verklaaren. Maar
zo men 'er tegenwoordig met algemeene bewilliging
eenige Artikelen afnam , die alleen
betrekking hebben , tot de voorige tyden,
en 'er anderen invoegde, meer met de te <
genwoordige tyden overeenkoomende, als
dan zou de UNIE, als nog een der Grondwetten,
der Republiek, kunnen zyn. Dit zal
u moogelyk vreemd te vooren komen, dan
lees het Verbond zelf (t) dan zult gy zien,
dat de Opftellers, zeer voorzigtig van de
OPPERMOGENDHEID, daar in gezweegen
hebben; ook konden zy 'er niets van zeggen,
zo lang FILIFS de gehoorzaamheid noch
niet ontzegd was. — In de tyd om hem
openlyk af te zweeren, was 'er noch niet.
• •' r Ja, wat meer is, zy hadden by de Op-
nch-
(f) De Inhoud daarvan, volgt aan iet
tinds van dit Deel als een B Y H A G E »

VEREENIGDE NEDERLANDEN. I(JQ
richting van dit VERBOND, het oogmerk
niet , tot de ftaving van een gemeenebest.
—— Hun eenig doel was, zig tegen
de Dvvinglandy Van FILIPS te verzetten,
en zig eenen anderen Lands-Heer te verghaffen.
Zy hadden geen denkbeeld
daarby, van eene Vryë Volks - Regeering. En
dus toonen zy, die de UNIE en den Inhoud
daarvan, te berde brengen, om de Gewigtige
Volksitem te fmooren, dat zy dezelve
nimmer geleezen , te minften niet verflaan
hebben , of verkeerdelyk willen uitleggen.
Graaf JAN van Nas fan, Jacoh
Taffin , en Nicolaas Bruininx, verklaarden
uit naam van Prins WILLE M den I. aan de
Staaten, in het Jaar ï573 te Corkum vergaderd.
—— , 5 Dat de Staaten van de Lan-
,, den , die geenen zyn , die God uit den.
Volke verzvekte en roept, om onmiddelyk
„ naast li E iw te verkiezen eenen Koning, en
;, Wetten te maaken\ Dus eene Erkentenis
van eene Staats-Regeering, voorzien meteen
Uitfleekend OPPER HOOFT, hemels • breette
verfchillende van eene Vryë Volks-Regee-
V. DEEL. II ring.

jyo GESCHIEDENISSEN DB*
ring ; waarvan men de Waarde eerst lang
daarna heeft leeren kennen Doch het
word tyd, dat wy hier van aftrappen, cn
den draad der Gefcïredenisfen weder opvat*
ten i waartoe wy in het volgend Gcftrek
zullen overgaan.
TV.'EEJ

TWEE EN-DERTIGSTE GESPREK.
1 N
II O U D.
De misnoegden van Artois, Henegouwen enz,
veroorzaken eene fcheuring. - Vrugte-
looze pogingen , om hun te voldoen.
La Motte brengt hun Leger over aan de zyde
des Konings, hy w e r d v o o r vyand des Landt
verklaard, en door La Nouêge/lagen. —
P A R M A dreigt Antwerpen ; belegert en oven
meester; Macftricht, Dagvaart tg
Antwerpen Vredehandeling te Keulen.
" ~ Amersfoort word door Graaf jAH
van Nasfau genoodzaakt , de UNIE te om.
heizen. Beroerten te Utrecht,Antwerpen,
Gend enz. — Mechelen verzoent zig
met Parma. De Gra f van Egmond gaat
tot Parma over. Omkeering van Herto*
genboscb. Onlusten te Bommel en IFeesp
H 2
Ritt-

172
GESCHIEDENISSEN DER
Rennenberg ftilt den twist in de Ommelan­
den, hemt binnen Groningen, berjlelt de rust
in Drenthe, De Staaten zyn buiten
fiaat, aan den Aartshertog Mattbias zyne
wedde te voldoen , die daar door genoodzaakt
is , zyn Hof te fluiten. De Prins raad, om
eenen anderen Opper - Vorst te verkiezen.
Vredehandel te Keulen word afgebroken.
Tr.rma verovert eenige Steden , wint den ftag
by Ingelmunfter; in welken La None' gevan­
gen genomen word. Biest, Sichem en Aar-
fcbot door de Staatfehen bemagtigd. Ren
nenberg verlaat de party der Staaten, en
verzoent zig met Panna. Redenen van dit
zyn gedrag. Hy verraad Groningen aan de
Spaanfchen. Groningen l^eleegerd. Bar<
tbolt Entes fneuvelt in het beleg. Marlen
Schenk /laat Hobenlo. Doet het beleg van
Groningen opbreken. Bemagtigt Delfzyl.
Koeverden ge-wonnen en weder verhoren.
Hobenlo word door Rennenberg ge/lagen.
... , t ., Parma doet den Ban afkèndigen te'
gen Prins WILLEM. —• Steenwyk door
Renmnlerg ttleegerd, door Norrits ontzet.
Ren-

VEREENICDE NEDERLANDEN. j 7 S
Herenberg zvord genoodzaakt, zig binnen
Groningen te begeeven. Zyn dood, De
Prins van Oranje tot Stadhouder van Friesland
aangebeld, zend in zyne plaats Bierode
derwaardts. _ F r. V e r d t ! g Q ^
Panna tn Rennenbergs plaats tot Stadhouder
Van Groningen aangeftelt, — Verrigtin*
gen van iehenk. Norrits word gefl,gen.
— Breda valt door verraad Panna in
handen. — P r h : s m u $ m ^
gen en Ter Veere. Ontwerp om Filip S
«f te zwoeren, eindelyk tot ftand gebracht,
zy»e zegels worden verbrooken. De Staaten
verdeedigen zig in openbaarcn druk —^
Provinciën, die Fn TP« „A.
-> ILIPS ajzzveeren. Ge •
dreg der Staaten. 4 r.J
_ - Ijearag van den
£'redt kant Zaliger te irr „ J
"*er te Woerden. Kerkehke
etsten te Leiden. — A n j m , #, ^
^genomen, aanvaart het Opper gezag.
M A T T H I A S vertrekt naar DuitscblJ.
'
~.
— Anjou ontzet
^umctyn,
Kamervh
verovert
... ••
teT ^ Camb,eJiS
feb tden. — > *" ** Leger
P a r m a b e h g m
Chrhtina van Lalahg, p ri„cesfe
" van

Ijjt GESCHIEDENISSEN DER
van Espinoi verdeedigt de Stad dapper.
Moet de Stad op voorwaarden overgeven.
.. • • Aankomst van Anjou te Vlisfingen*
Zyn ontvangst aldaar. Redenen waarom
Bolland, Zeeland en Utrecht hem den eed
van Huldiging niet doen. Aanmerkingen
over de Souvereiniteit der Staaten cn des
Volks. — Eewyzen , waar in de Iraifie
erkend is gezvorden ——— Op zvelke voor~
waarden de drie Provinciën den eed aan
den Hertog doen, Aanflag op het
leven van Prins Willem te Antzverpen.
. Dood van Charlotte de bourbon.
——- Eenige Steden door Parma en An­
jou bemagtigd. Verraad van Parma
ontdekt. Verrigtingen van Verdugo. -——
Slecht gedrag van den Hertog van An­
jou. Zyn . ainfag op Antwerpen. — —
Onderhandelingen met hem, afgebroken
door zynen dood. —• Parma vermeestert
veele Stee den in Vlaanderen. Tasfls be­
haalt eenige voordeel en in de Veluwe. Hy
overrompelt Zütfen, Kornelis de Hooge in
'sHage onthalst. Tw-isten in Friesland en

VERF.ENIGDE NEDERLANDEN. V/5
Utrecht. Willem Ledewyk van Nas fa*
word Stadhouder van Friesland. Willem
de ijle trouwt Louife de Colligni. Neemt
zyn verblyf in Holland Het verraad van
Willem, Graaf van den Berg, Stadhotu
der van Gelderland ontdekt. Hy word ge.
vangen naar den Haag gevoerd, op zyn*
eed ontflagen, breekt dien en gaat met
zyne drie Zoonen tot den Koning over.
Adolf van Neuwenaar, Graave van
Meurs, word Stadhouder van Gelderland.
—~—- Gedrag van den Hertog van Aar-
fchot en van Imhize. Straf van den laat'
fien. — - De moeijelykheden te Utrecht
zyn oorzaak , dat Je Opdragt der Graafelykbeid
aan Prins Willem den ïfien weder
ter hand genomen werd. -•• .1 Zes-
land weigert .daartoe te flemmen. - .
Prins Willem de \(hn word door Baltbazar
Gerards vennoord. De moordenaar
wo'd gevangen. Zyne bekentenis, vonnis
en dood ftraffe. Karakter van WILLEM
dtn ijlen,
H 4 VA.

j70* GESCHIEDENISSEN DES.
VADER. In dit gefprek, zal ik u tot
xnyn leedwezen, moeten doen zien, dat
de UNIE van UTRECHT met zo onein­
dig veel moeite tot ftand gebracht, terltond
by derzelver geboorte, hevigen tegcnftand
ondergaan moest. Ik heb u, uit hoofde
van ons bellek, niet kunnen melden alle de
tegenftreevingen, die daar tegen in de onderfcheidene
Provinciën en Steden verwekt
waaren, dan deeze was men naauwlyks,
en nog niet geheel, door moed, beleid, en
ftandvastigheld te boven gekomen, of de
Misnoegden , en byzonder die van Jrtois,
Henegouwen en Douai bragten nieuwe zwarigheden
voor den dag, en wilden de Gendfche
Bevrediging verlaaten , waar tegen de
Algemeene Staaten wel alle hunne poogin­
gen aanwendden, doch vrugteloos. Zy betoonden
openlyk, en vooral die van Arteis,
genegenheid, om eene afzonderlyke hande­
ling met Parma te willen aangaan. ——«
LA MOTTE, St. Omer bemagtigd hebbende
, begaf zig met het gantfche Leger der
Mis

(A&.ISTP^i VE&EENlGDE 'NEDERLANDEN, ïff
.Misnoegden tot de zyde des Konings: err
begon in de Maanden van Maart en April
1579 by Duinkerken de Vyandelykheden tegen
de • Stiatfchcn, waar op hy door de
Algemeene Staaten, op naam des Konings
voor vyand verklaard, en door den Heer
de la Nou'ê overvallen en geflagen werd,
De Hertog van Parma ondertusfehen,
eerst Antwerpen bedreigd hebbende, wendde
na het verflaan der Staatfchen by Bur.
gerhsut, zyne magt mar Maastricht, in welke
Stad de Heer de la Nouë bevelhebber
was , doch daar buyten geflooten zynde,
mislukte het hem daar binnen .e kun­
nen komen Maastricht werd door Parma,
hevig befchooten en beftormd. De Bele­
gerden weerden zig mannelyk, doch alle de
pogingen der Staatfchen, om de Stad te
ontzetten, vrugteloos zynde, zagen de fie«
're verdeedigers, niettegenfïaande allen betoonden
moed en dapperheid , het fiormea
niet langer kunnende doorftaan , zig genood­
zaakt voor de overmagt te bukken, by wel.»
ke gelegenheid de Spanjaarden hunnen
H 5 moordi

ï^g GESCHIEDENISSEN D£B
moordlust en wreedheid koelden. Terwyl
dus de Krysverrichtingen werden voortgezet,
werd ook om deezen tyd , te Antwerpen
een dagvaart der Algemeene Staaten bc,
fchreeven , alwaar men over de kry.s-
zaaken en over de vredehandeling te Keu-
Un zou raadplegen. — De Staat&he,
Keizerlyke en Spaanfche gezanten begaven
zig vervolgens naar Keulen, doch dewyl
van deeze Vredehandeling niets kwam, zal
ik 'er niets verders van zeggen; maar u
liever melden, wat geduurende deeze on­
derhandeling voorviel Amersfoort had tot
bier toe alles van de hand gewezen: deeze
Stad wilde geene Satisfactie neemen van
den Prins , noch in het verbond van Utrecht
treeden, maar zy werd thans tot reden ge­
bracht, nadien Graaf JAN van Wasfau haar
door kragt van wapenen dwong.
ZOON. En dit zal zeker ten gevolg ge-
i*d hebben, dat de Stad «U in het Verbad
deel nam , en dat men de Beelden daar uit
ée Kerken deed nemen?
fc. Gy. hebt.recht geoordeeld;.dit deed men

VS$S£Nfei»g NEDERLANDEN. J?f
daags d ar aan, en zelfs met nog meer drift r
te Utrecht. Geweldiger nogthans was de
beroerte , die te Antwerpen ontftond , en niet
gefïild werd, dan nadat de Gecstelykheid ter
Stad werd uitgeleid. In Gend, fpeelde
lmbize eene rol , welke den Prins geheel
niet naar den zin was, doch hy vond zig
genoodzaakt, toen de Prins aldaar de Re­
geering veranderd had, de wyk naar Duïtscb-
Und te nemen'. Te Bhchelen integen­
deel fcheen de Geestelykheid jaloers over
deeze baldaadighéden te zyn, en te willen
toonen, dat zy niet min dan anderen in ftaat
was, om oproeren re verwekken ten nadee-
le van het algemeen belang. Door haar pp—
ftooken verzoende zig deeze Stad kort daar-
na met Parma - — . Filips van Egmond,
oudfte zoon van den onthalsden Graaf van
dien naam zogt i sgelyks, gedeeltelyk uie.
vreeze voor Parma's overmagt, gedeeltelyk
uit eenen onbezonnen yver voor hetRoomsch;
geloof, zynen zoen met Parma te treffen,
en zelfs zig, ten voordeele van den Koning,
iseester te maaken van Brusfrf, maar.dit hem.i
11 6 • mis*

ito
GESCHIEDENISSEN DES.
mislukkende , moest hy zig vergenoegen
met de overmeestering van Geertsbergen,
voegende zig toen by de w isnoegden. —~—
Te Brugge, alwaar de geestelykheid zig verzette
tegen de afkondiging der Unie van
Utrecht, ontftond insgelyks een hevig oproer,
doch hier bleef de Staatfche Party
meester. Min gelukkig daagde men
in V Hertogenbosch, welke Stad, alfchoon de
Inhoud van het Verbond daar was afgekondigd
, openlyk de zyde van Parma koos.
Z. Zouden de zaaken wel zo verre ver­
lopen zyn , indien men den Prins van Oranje
meerder m gt had gegeven?
V. Men bood zyne Doorluchtigheid in de
daad ten deezen tyde de waardigheid aan
van Stadhouder van Vlaanderen , doch hy
wees dit van de hand, alzo de Staaten van
Holland en Zeeland, en te recht, begrepen ,
en oordeelden , dat zyne Hoogheid reeds genoeg
bezwaard was. Ook hadden de
Staaten en de .Stadhouder moeite genoeg,
om binnen hunnen omtrek de rust en veiligheid
te bewaaren; zo als gelukkig te Bom­
mel

VEREENIGDE NEDERLANDEN. l$l
ml, door Filips van der Aa, en te Weef]»,
door den Amfteldamfchen Burgemeester Willem
Bardet gefchiedde. Ook verwekten
de vernieuwde twisten, tusfehen die van
Groningen en de Ommelanden veele zwarigheden
, welke echter door middel van een
verdrag met den Graaf van Rennenberg beflist
werden; men ontving hem in de Stad,
en ftond toe, dat hy daar de Regeering veranderde.
— Hy herftelde insgelyks derust
in Drenthe. Kort daarna ondernam
Rooda te Groningen . van wegens Parma,
nieuwe opfchuddingen te maken , doch gelukkig
bleven de Staatfchen aldaar meester,
en Rooda werd gevangen genomen, en bleef
lang zitten.
Z Dus merk ik, was de verwarring alge.
meen ; Maar kon noch de Prins noch de
Aardshertog Mattias , zulks niet verhoeden
of keeren?
V. Wat zouden zy toch verrichten, daar
onder alle die onëenigheden de Geldmidde­
len allerfchaarst inkwamen , en zo verre
achterbleven, dat de Staaten buiten ftaat wa-
** 7 XLtiP-

8 F T
GESCHIEDENISSEN DER.
ren, om aan den Aaushmng zyne wedde
te voldoen , waar door hy in de noodzaaklyk*
heid gebracht werd, zyn Hof te fluiten, en
zyne Huishouding op te breeken.
Z. I'.venwel moet ik nog ééns vragen,
kon Oranje daar niet in voorzien?
V. Neen. Want wat vermogt hy, daar de
Staaten onëenig waren , en hunne eigene
magt te gering fchatten ter hunner verdeed!-
gj n g ?
Het eenigfte dat hy deed en
doen kon. was hen te raadeti, om een Op­
perhoofd te kiezen, wa r toe hy den Her­
tog van Anjou voorfloeg , en vooral indien
dcszelfs huwelyk met de Koningin Eliza eti
doorging. ~~ Doch de tegenzin, die
FJizabetb daarvoor betoonde , de afkeer»
dien de Proteftanten hadden, uit hoofde van
zynen Godsdienst , om hem de Oppermagt
aan te bieden , veroorzaakte zo wel dit,
als de voorflag, om FILIPS af te zweeren,
dat men veelvuldige Raadsvergaderingen
hield, maar in welke tot geen van deeze
beide ftukken iets beftoten werd alhoewel
Mtend tot de: Afzweering ftemde, doch
Mem •

(AO. I58o.>EREENlGDE NEDERLANDEN. Igj
Zeeland kon als nog in het één , of ander
niet bewilligen, en het geen erger was, de
Staaten van dit gewest, geraak:en met eikan­
deren in verfchii over het opneemeu en re­
gelen der ftemraen Zelfs dreef men in
Frankryk met deezen verdeelden Staat der
JSfederlanden den fpot.
Z. Wat deed intusfehen de Hertog van
Parma? Maakte hy geen gebruik van alle
deeze verwarringen ?
V. Deeze Vcldheêr kon ook zyne zaaken
den voortgang niet doen hebben , di

GESCHIEDENISSEN DER
tagne , S. Amant, Kertnk , waar tegen Je
Nivclle, Avenues en Ninove bemngtigdc, ja
wat meer is, de Stad Mechelen zelve.
Maar het verliezen van den flng by IngeJh
munster, was voor hun allernadeeligst, om
dat de dappere La Nou!, aldaar gevangen
genomen werd. De Staaten poogden
hem uit te wisfelen. tegen den Graave van
Eginond en den Heer van Selles, die in hun-
re handen gevallen waren, maar het ant­
woord van Parma was,*dat het tegen zyne
gewoonte ftreed , êénen Leeuzv tegen twee
Schaap** te ruilen. Naderhand bcrrng-
tigden de St atfchen Diest, Sichem en Aar*
fchot^ maar een annfbg van den Prins van
Oranje op Maastricht mislukte, zo wel als
een dergelyke van Parma, op Brvsfcl.
Dit alles nogthans kwam van weê.skanten
Biet in aanmerking by het nadeel, dat ós
Staat leed , door den afval van den Graaf
van Rennenberg, en de hoop,' welke Parma
daar uit fehepte, om meer voortgang te zul­
len maaken.
Z. Was zyn Perfoon dan van zo groot
aanbelang i

VEREENIGDE NEDERLANDEN. J85
V. Daarvan zult gy uit het gevolg zelf het
befluit kunnen opmaken, . Vooraf dient
gy te weeten, dat hy de Unie van Utrecht,
had aangenomen cn onderteekend, waardoor
hy het vertrouwen der Staaten bezat. i «
Binnen Groningen had hy zig volmaakt Staatsgezind
getoond, en daar door dit vertrouwen
nog fterker doen toeneemen. — Dan . het
zy dat zyn aart verancierlyk . of dat hy niet
bctiand was tegen de verleidingen van Far.
neze, die hem in 's Konings naam meer deed
belooven, dan hy zou hebben kunnen verwagten,
ten minften hy geraakte aan het
wankelen, op eene belofte, welke hem de
Hertog van Terranova deed, en een verzoek
zyner zuster, Camelia de Lalaitig met de
gunst van Parma, en de bevestiging in zy.
ne Stadhouderfchnppen, behalven groote
Geldfommen, maar ook vleidde zy hem met
een Huwdyk met de Gravinne van Ahremberg
, op welke' hy verliefd was; voegende
tot flot van haare Reden daarby eenige Aanmerkingen
over den Roomfchen Godsdienst,
welken Rennenberg was toegedaan.
Z, Ze-

135 CESCIIlEDFNISSEN DïK
Z Zeker hy, die zodanige verleidende
voord agen kan van de hand ur. zen,
, moet een Held zyn- En was de Graaf ter-
ftond gereed, om die te omhelzen?
V Neen, het Stadhouderfchap van Fries­
land cn Groningen was geen geringe zaak.
De Spanjaarden beloofden hem'wel , dat
hy die behouden zou, maar zy waren buiten
ftaat, hem daar in te bevestigen , dus om zeker
te gaan , zocht hy door list vooraf van de
fterkfie plaatzen meester te worden, maar
de Friezen (heden hem daar toe den pas af.
Hy gaf wel aan die van Drenthe in
het geheim vryheid, om zig van de Staat-
fche Bezettinge te ontdoen, maar de Brief,
ten dien einde door hem gefchreven, ge­
raakte in handen van eenen eerlyken Hop­
man, die denzelven aan de Bondgenooten
te Utrecht zond. De Prins van Oranjs
daar tegenwoordig zynde, trachtte Rennen -
berg uit Groningen derwaards te lokken.
Doch hy bleef agter. De Prins federt nog
meer onderricht zynde door Pepke Uf-
hens , die Rennenberg naar Utrecht gezon­
den.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 13?
den had, beg^f zig naar Campen, en beproefde
nog eens Rennenberg daar by zig
te doen komen, dan hy gaf bewimpeld antwoord
, cn zond flcgi tenen zyner Hofmeesters
derwaards. Thans begreep
hy echter het zyne zaak te zyn, om zyn
oogmerk door te zetten; Hy deed dan te
Groningen eene maaJtyd bereiden, die tot
krat in de nicht duurde, hebbende intusfchen
zyne maatregelen zo wel genomen,
dat by zig daags d ar aan meester van de
Stad zag, en zig mi als de waare Stadhouder
des Konings verkiaarende, veranderde hy de
Kegeering, en liet de verzoening met den
Koning afkondigen en bezweeren.
Z. Hnd hy de Ommelanden ook in zyne
belangen weeten te krygen ?
V. Verre van daar; in plaats van aan zyne
Brieven gehoor te geven, dachten zy
het een bekwaam middel te zyn , om zig
op de Stad te wreeken, en trokken in
grooten getale op de Stad aan, welke nog
voor den avond van dien zei ven dag door
Komput berend werd, en deeze verfterkt
zyn»

133
GESCHIEDENISSEN DES.
zynde door Bartbold Ent'es, begonnen zy
des anderen daags reeds het beleg —•
Niemand had meer moeite , om deezen flap
van den Graaf van Rennenberg te gcloo-
ven, dan de Prins van Oranje. Gelukkig
was het, dat de Prins, zodra hy 'er kennis
van kreeg, zorge droeg voor Overysfel en
Drenthe, in welk laatfte gewest de Boeren
de Wapenen reeds hadden opgevat, doch
door den Graave van Hobenlo las ontwa­
pend werden.
Z. Dit moet eene groote neerflagtigheid
veroorzaakt hebben ?
V Meer onbezonnen drift, dan neerflag­
tigheid, want hoe verkeerd zulks ook ware,
men begreep uit het verraad, door Rennen»
berg gepleegd, dat men geen éénenRoomsch'
gezinden meer vertrouwen mogt. —-~——*
Zelfs ging de drift zo ver, dat men in Over-
ysfel , en byzonder te Utrecht zyne wraak
boette op weerloze beelden en altaaren.-
,— , De Ommelanders, om Geld te be­
komen ter voortzetting van het beleg, ver­
kochten hunne KerUIcraadcn, en haalden

V.D.Pl.IV.
BOOD VAK B A B T H EKIENS .'

VÉREENIGDE NEDERLANDEN. 189
de Klokken uit de Toorers, om 'er gefchut
van te gieten, ook werd het Leger ver-
I fterkt door den Graave van Hobenlo en Grsaf
Willem Lodewyk van Nas fan. Doch de moed
der Belegeraars raakte merklyk aan het ver-
fhauwen na den dood van BAKTEOI.D EN-
TES, die gelyk gy hier afgebeeld ziet, in eenen
aanval op de voorlhd, zodanig met een kogel
uit een Vogclroer, door het hoofd gefohoo-
ten werd , dat hy dood ter neder viel, dit
gebeurde den 27ften Mey. MAR TEN
SCHENK, voornemens zynde Groningen te
ontzetren , werd daar in verhinderd, door
den Graave van Hobenlo . die hem tegen
trok, hy meende zig naar 7,ivolle te begee.
ven, doch bericht krygende, dat de Staat­
fchen daar meester waren, zo hield hy halte
te Hardenberg. Hobenlo den i7den Juny van
Zwolle te rug komende , ontmoette Schenk
aldaar. Men geraakte terftond handgemeen,
doch Hobenlo werd gedagen , met verlies
van al zyn gefchut, vlugtende het Staatfch-
volk naar Koeverden , het welk echter ook
van hun verhaten, en door Schenk des ande­
ren

190
GESCHIEDENISSEN DER
ren dangs verraeesterd werd. —— Het ge­
volg hier van was, dat het beleg van Gro-
ningen werd opgebroken, en Delfszyl insge-
lyks Schenk in handen viel
Z. Ik zie , tot myn leedweezen, maar al
te clui lelyk , van wat bebog de Graaf van
Rennenberg was; en nu vreeze ik nog.
V. Hobenlo , merkelyke verfterking van
Engelfchen en Waaien gekreegen hebbende,
bragt de Groningers op nieuws in vreeze,
maar het op Koeverden gemunt hebbende , be-
magtigde hy die plaats twee dagen daarna,
ook poogde hy hetzelfde met Delfzyl te
doen, rmw al te onvoorzigtig zyne magt
verdeeld hebbende, werd hy andermaal door
Rennenberg , op de Bourfingerbeide geflagen ,
het welk oorzaak was, dat Koeverden en Oh
denzaal , beide verlooren gingen, men wist
echter nog gelukkig Friesland in tyds te dek­
ken. - In de maand Juny deezes Jaars
deed Alexander Farneze Hertog van Parma,
van wegen den Koning van Spanje den ban
afkondigen, tegen Willem den Iften, Prins
van Oranje, welke reeds in de maand Maartj
door

(Ao. I53l) VEREÏNIGDE NEDERLANDEN. 101
door Fti.ips in Spanje ondcirc-ckcnd was, maar
deeze de uitwerking niet hebbende, welke
de Koning daarvan verwagt had , zo was hy,
om de maat zvner fchande vol te maaken,
op andere middelen bedagt, nodigende elk
en een ieder uit , om den Prins, dien hy
door openbaar geweld niet zag te onder te
brengen , te vermoorden , en wel met de
grooifte beloften van groote fchatten en de
Verheffing tot den Adelttand.
Z, Ik heb den inhoud van dit Meesrerfruk
•an boosheid geleezen, als ook de manlyke
Verantwoording van den Prins, en daar uit
gezien, van wat listen, leugens en valfche
kunstftreeken FILIPS zig bediende, om aan
deeze fchenddaad, ftrafbaar by God en men»
fchen een goeden glimp te geven. En me t
zo veel veröntwa rdiging, als ik dat famenftel
van ondeugd Jas, zo zeer behaagde my
het Oordeel der Staaten , het welk zy daar
tegen uitgaven Laat ons dus afftappen
van iets, dat my zo ergert, en zeg my lie­
ver, hoe het verder ging met Rennenberg?
V. Deeze was thans bezig met het beleg
van

-jf)2 GESCHIEDENISSEN DER
van Stetnwyk, alwaar Hopman Kornpnt, het
voornaam bevel had, die even zo veel werk
had, om met zyne geringe bezetting de Bur-
gery in toorn te houden, en muitery te voor­
komen , als om den vyand af te weeren. —
Onder hun , die liever Spaansch , dan Staatsch
wilden zyn, bevond zig een Vleeshouwer,
die de ftoutheid had, óm aan Kornput te
vragen; Hoe bet gaan zou, als men niet me^r
te eeten bad? — Waar op hem de Bevel­
hebber ten antwoord gaf: Dit beeft vooreerst
nog geen nood, en als bet zo verre komt, dan
willen wy u, Booswigt, eerst opêeten. —~—
Norrits, kwam ondertusfchen tot ontzet der
Stad opdagen, en het gelukte hem eerst
eenigen voorraad daar binnen te brengen,
noodzaakende hy vervolgends Rennenberg,
om het beleg op te breeken , hetwelk ge-
fchiedde, op den aaften February, van het
] £ m. 1 S 8 I, Niet alleen bleef dus Steen*
w y k behouden, triaar ook werd Uattum,
waar op Rennenberg , geduurende het beleg
eenen aanflag gefmeed had, zynde reeds
meester van het flot, dat hem door eenige
Ver-

VEREFNIGDE NEDERLANDEN. m
Verraders in handen gefield was, door Burgertrouw
voor de Staatfchen beveiligd.
Ondertusfchen maakten Norrits, Sonoi* Ney-
'noord en andere heiden , het den Graave
van Rennenberg zo benaauwd, dat hy
Friesland, en de Ommelanden ruimen, en de
wyk moest nemen naar Groningen. Het verdriet,
het welk hy over deeze wisfeling van
de krygskans gevoelde, deed hem in eene
kwynende ziekte vallen, die gevolgd werd
door zynen dood, welke inviel niet zonder
berouw over zynen afval, op den 23flen van
de Maand July — Wordende nog voor
zynen dood de Prins van Oranje tot Stadhou­
der van Friesland aangefleld , die Bemard
van Merode, Heer van Rumen, i a z y n e a
nanm derwaards zond,
Z. Dit fterfgèvai zal aan Parma zeer gefmert
hebben. Wie volgde Rennenberg, y au
de Spaanfche zyde op, als Stadhouder van
Krroningen ?
V. ÏKANCCS VERDUGo, weleer Stal.
knecht van den Graave van Megen, w i e n s
natuurlyke Dog ?er hy getrouwd had, heb-
V. PEEL. T . ,
* bende.

jp +
GESCHIEDENISSEN DES.
bende zig, door zyne Kiygskunde eenen .
naam verworven. Deeze verheffing , ftak
Marten Schenk , die op deeze
gehoopt had, zeer in de krop, echter-het hy
„iet na den Koning alle mooglyke diensten
te bewyzen. Hy belette den Kolonel
iWIJhH, de overmeestering van Goor, Ook
hlheCVCrfl
Welp hy*,**., T;\ V
lfT InnnddelS dat £
r / t, in ***** t
Indeezen oord voorviel, had Parma getracht
r t e
z l g v a n ^ g - — maken hetwelk
Jm mislukte .beter daagde hem de verras-
• fing van Breda, door middel van Carel van
Havre. Heere van die op het Kasteel
gevangen zittende, de Soldaaten wist om te
kopen , door welke hy briefwisfeling hudd
met Parma, die 'snagts de vesten deed bc-
Ulimmen, en 'er zig meester van maakte. -
D e P rin S van Oranje verloor dus zyn B»ro
„ j Anrh het geen dit ver;:-,
n Y van Breda , doch net s
hem eenigzins vergoedde, was het aankoo-
„ v a n e e n ter V**r

LENIGDE NEDERÈANDEN, M
gezag in de Staatsvergadering van Zulani
T V C r f t e r k £ W e r d
2
— ^ eene za.k
van meer aanb.Iang gebeurde nog i„ d i t
^Ifde Jaar. I k h e f a u r e e d s v o o r h e e n
zegd, dat men reeds Jangen tyd geraadpleegd
l^d, om den Koning van Spanje af
ren, doeh tot bier toe had men tot geene
eensgezindheid kunnen komen. In de Verkering
der Verëenigde Staaten te AmfleU
dam, werd eindelyk beClooten, deeze ten
meeriten gewigdge zaak , op de volgende
vergadering der algemeene Staaten, die in
sGravenhaage den 26 Juny gehouden werd
tot ftand te brengen. Gelyk dan ook op de'
zelve het plegtig befluit genomen werd, om
den Koning van Spanje te verklaaren, ver
-Hen te z V n van de Heerfchappy e n Hooge
Ovengheul deezer Landen, m e t verbod
£ « e n zyn naam en zegel voordaan nie't
-eer zou mogen gebruiken, waar op
laatften verbroken werden. E n *
te regtvaardigen in eene zaak l i ^
gantfche wereld het o 0 2 Z„ ° P
* C
redenen H;« ,
g h a d
> d e e d
en zy d e
reaenen, die hen tot d e ^ 7^ n a • .
a e
a.zvveenng bewoo-
I 2
gen

ioö GESCHIEDENISSEN BEU
gen h'delen, door den druk gemeen maken.
Een gedenkftuk, overvv^ardig om gele
zen te worden,
Z. Gefchiedde dit alleen door de tegenwoordige
Zeven Verëenigde Provintiën?
V. Neen, de Vergadering, waar in dit be-
•fluit genomen werd , beftond uit de afgevaardigden
van de Provintiën van Braband,
Gelderland met Zutphen, Vlaanderen, Hol­
land, Zeeland, Utrecht , Friesland, Overysfel
Mecbelén. Deeze zaak baarde alömme
buitenlands veel omziens! ja zelfs binnens­
lands vond men te Antwerpen, den grootften
tesenftand, en in verfcheiden plaatzen vond
men 'er veelen , die groote zwarigheden
maakten , om by bet aanvaarden van bühne
Amp en, of in derzeh-er voortduuring, aan
de Staaten, in plaats van aan den Koning
den eed te doen. In Middelburg wei­
gerde men volftrekt de afkondiging va'ti bet
Placaat der Afzweering, nogtans niet, om
dat men 'er iets tegen had, maar om dat deeze
Stad zig in fommige voorrechten verkort
sekende. in Friesland, gefchiedde het door
den

•EREENIGDÏ NEDER L AND EX m
den nieuw-aangeftelden Land Raad, op
wiens naam ook de genen, welke den Fed
wegerden, vah hunn Ampten verlaaten
werden.
Z. Gy hebt my gezegd, dat de Staaten opdn
tydftip e n z e J f s 1 } 0 g J a n g d M n w
denkbeeld gehad hebben , om eene vryé
Volks-regeering vast te „ellen, j a, dat men
van meemg was, dat deeze Landen, z o n d e r
een Opperhoofd, niet beftaan konden, hoe
maakte men het nu na het afzweeren van
FILIPS?
V Zy waren zeer zeker in het gezegde
denkeeld,
dten tyd nagaat,, dat deeze afzweering
leen gefchiedde, om den weg voor eenen
- eren opperheer te baa„enr Men had z s
- m::::rr ,omdathy
^
a t h f m e t v
van
van de u
Wetten een T-
erkrach,ing
iU»n • WaS
> e n o o k
dit
I -onderh^C
Hertog van

JOS GESCHIEDENISSEN 1EK
ïang, dat men in zyn' perzoon ftelde, maar omdat
hy, als Vorst der Nederlanden zynde aangenomen,
noodwendig door Frankryk tegen
Spanje moest onderfteund worden. - Waartoe
dan ook Aldegonde, in de volgende Maand
in Frankryk, het verdrag in naam der Staaten
floot. Binnenslands ftelde men ook orde
op de Regeering, men regtte eenen Land»
Raad op , die met den Hertog het roer der
Regeering in handen zoude hebben , ook
werd het Collegie van den Iioogen RSad in
Hollandopgeregt. In Zeeland regtte men eene
Rekenkamer op, en matigde zig aldaar het
regt der Muitte aan. Friesland, was in
zig zelve verdeeld, doch Oranje als Stadhou­
der, befliste aldaar het gefchil, tusfehen het
Hof Provintiaal, en de Grietmi nnen.
Onder de Kerkelykcn ontftonden mede hevige
gefchillcn. Te Woerden bevond zig een
Luthersch Predikant, Jeban Zaaliger, die
niet alleen de Gereformeerde en Doopsgezin.
den, maar ook de Staaten en den Prins hevig
doorhaalde, dan hem en zynen Amtgenooten
werd de Stad ontzegd, en dus zyn yver beteu»

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 190.
teugeld. —• Te Leiden, werd hevig getwist,
over het gezag der Overheid in kerkelyke
zaaken , hetwelk niet eindigde dan met de
afzetting van den Predikant Koolbaas, en
in gantsch Holland behandelde men de
Roomfehgeziuden ftreng genoeg , befchouwende
dezelve allen als goed Spaanschgezind
zynde, Ook werden daar zo wel als
in Zeeland de Synodaale Vergaderingen op
eenen vaften voet gebragt. ANJOU,
die zig nu gereed maakte, om de Oppermagt
te aanvaarden, verzamelde eene talryke
Krygsmagt, en terwyl hy daarmede bezig
was, vond de Aartshertog MATTHIAS
als geen nut noch voor zig zeiven, noch
voor den Staat meer kunnende doen, raad.
zaamst, afftand te doen van den hem opgedragen
post, begeevende zig naar Duitscb-
hnd. De weinige dienst, dien hy den lan»
den beweezen had, was oorzaake, dat hy
wel ras in vergetelheid geraakte. AN­
JOU, nu zyn Lege* by één hebbende, ont­
zette daarmede Kameryk , en nam Chateaa
in Gambrejts in. Dan hier by bleef
1
4 het

iOO (AO. 133:) GESCHIEDENISSEN DEK.
het ook 9 alzo 'er een twist ontftond tus»
fchen de Franfche Bevelhebbers, die Anjou
noodzaakte zyn Leger te doen fcheiden,
met belofte nogthans a3n de Staaten, van
eerlang met gedugter magt te rug te zullen
keeren. PARMA belegerde ondertus-
fchen Doornik, hetwelk dapper yerdeedigd
word door Philippa Cbristina van Lelaing,.
echtgenoot van den Prins van Espinoi, wel­
ke kort te vooren daar uit getrokken was,.
om si. Quintyn te bemagtigen. Twee
maanden hield zy PARMA bezig, maar
alle hoop van ontzet vrugteloos zynde,
gaf zy eindelyk de Stad op eerlyke voor­
waarden over. ~ - ïn eenen aanüag op
Bergen op Zoom (lieten echter de Konings-
gezinden het hoofd , zo als ook den Staat­
fchen te beurt viel voor Bourbourg , Greve-
lingen en Oudenaarden. Met den aan­
vang van her volgende Jaar 1582 kwam de
Hertog van ANjou, hebbende zyn Huwe-
lyk met ELizABETH;, Koningin van En­
geland, te niet zien loopen, uit Engeland
te. Vlisjtngen aan, alwaar hy door den Prins
v.;ui;

ir.m. JPI.T:

THtEENICOE N«DERL.,KDEK. ,„
e
" «"de voorna, H c„ e.
plegttg ontvangen werd. Hy b e 2 ag vervol
«ens eenige Zeenvvfche Stéden, ; en Vertrok
hy
ür D
; ****
de
"f
x; d:
d e r e e n
ue Pnns hing hem r!,»r, -
Mantel om, e n z e * £ f
Hoed op. W o r d e n d e
gejuich ak /-/. , hy7us S ro
°t
8 Juitü ais w w B uirgeroenen
en tot ü&r^y- M, ^ 'groepen,
gehuldigd, 0 o k , ^ ö
° ^
ü o k de
J;_j eden de afgevaardigden
van Gclderlr.vd hem f
hem erkennende als I
h ü W e
*
Graave van X 7 T *
de 1 :
V e r
^nds namen
« I * duürdT^r^r ^ HeCr
eerhy t o t G r Z e ^ T T
ren ingehuldigd werd 1
"eeciui hem den een niet,
V zTl'
W i
aS d n a r
"
» "e reden r
te zyn: m ->r getast
v - g e r ' , : : ^ ^ " " - ^ ^
o o r
J 5 i
en- Zw&jtó <
a»a,t

«02
GESCHIEDENISSEN DER
aan Prins ffilhm de hooge Overigheid geduurende
den Oorlog opgedragen, fchoon
hy 'er den titel niet van had aangenomen,
om dat FILIPS nog niet was afgezwooren ,
cn ook om dat veele Steeden geweigerd
hadden zyne Doorluchtigheid in die waardigheid
te erkennen. ~ • Dit ftuk
kwam nu weder in aanmerking. De Edelen
en Amfteldam fielden voor, den Prins het
gezag aan te bieden, onder zodanigen tytel als
hem"behaagde, maar dit moest geheim gehouden
worden. De Prins, fchoon de Hertog
door hem was ingeroepen, was echter
nooit van voornemen geweest, om
hem de Oppermagt over Hollend, Zeeland
c n Utrecht, af te ftaan. Daarom was ook
te voeren bedongen, dat deeze Gewesten
ten opzigte van den Godsdienst, als an~
derszhts, moesten blyven , zo als zy wa­
ren , ANJOU had hier in bewilligd. —
Qralje had, voor dat de Hertog herwaards
kwam, eene reize door deeze Gewesten geéaan,
cn door zyne minzaamheid, de harten
des volks nader aan zig verbonden. Zvne
wenden, voltooiden toen bet geen 'er ombrak,
.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 553
brak, om de opdragt aan hem, door te zetten
, maar veele Steden vonden 'er thans
zwarigheid in. Gouda en Schiedam , waren
weigerachtig , Amfieldam zelve vorderde,
dat Zeeland en Utrecht , meede in deeze zaak
zouden bewilligen. En, om tyd te winnen,
zeiden zy, dat over eene zaak van dat aanbelang
de S C H UT TERYEN en GILDEN,
gekend moesten worden, als uitmaakende de'
Stemme des Volks , het welk groote bedenkingen
veroorzaakte: Ook hadden de Staate»,
gelyk men deuken mrg, op armdryving
der Aristocraten, voorziende, dat zy daarmede
hun aangemaatigd gezag , den bodem
zouden inflaan , en wars van eene Volksre.
geering, reeds in de maand Maart van het
voorgaande Jaar een befluit genomen, waar
by zy bepaalde, dat voortaan geene Steden,
over gemeene Landszaken raadfleegen zouden,
met eenige best - gcftaatften 9 Schutteryën,
Gilden, of anderen, gelyk voorheen zvel r#'
fchied zvaar, dan met voorgegaane bewMigin*
der Staaten. *
Z& ja, dan vreeze ik, zou dit nooit ge-
1 6
beu-;

2©4
GESCHIEDENISSEN DES.
beuren , ten waare de Staaten in den hoogften
nood waren, en de Schutterycn en Gilden no­
dig hadden ter hunner befcherming , doch
het zal 'er op aankomen, of de STA ATEN
de magt konden hebben, om zodaanig be-
fluit buiten bewilliging van het VOLK. in
Wiens naam, zy het gezag voeden, vast te
flellen? zo ja, dan berust de magt niet by
het VOLK. maar by de SA ATEN, en dan
hangt de VRYHEID des Volks enkel af,
van de willekeur der STAATEN, het welk
nooit zyn kan. Maar hoe dagt de PRINS,
die de Verdeediger der VRYHEID zyn
moest, daar over ?
V. De Prins kon , zonder den fchyn te
maken, van de Volksflem te willen fmooren,
den voolflag van Amfieldam afkeuren, zo als
hy ook deed, voorwendende, dat men reedsin
't Jaar 1576 de Schutteryën, daar op den
Eed had afgenomen , en dat men dus thansflechts
ftond uit te voeren, het geen toen
vastgefteld was. Ondertusfehen zyn 'er
hewyzen genoeg voor handen, dat dit befiuit
Atg Staasan. niet achtervolgd is, waar van ik
l

W.REENIGDE NEDERLANDEN. 1 0g
aten voorbedde , alleen drie gevallen zal na».
toonen. Den oden van de maand Juny
in 't Jaar 1584, werd te Amfleldam, by ge­
legenheid van het befluit van de opdragt der
Graaflykheid aan zyne Doorluchtigheid in da
Vroedfchap, beraamd: „dat men daar var*
M een affchrift zou verzoeken, om te zien»
„ of 'er ook iets ftrydigs in gefield was, me*
„ der Steden voorregten enz. Waarnamenden
„ Raad weder zou doen vergaderen , en dan
nog niets teekenen, voor dat men 'er de-
„ Stbutteryen en voornaamfle burgers op ge,
„ hoord had". — T e Middelburg, was een'
diergelyk befluit genomen op den 13 Maart*
J583 , en in veele Steden van Holland, had
men vastgefteld, de Gemeente, Sehutteryen en '
Gilden , met eene Maal.yd of drinkgelag te
onthaal», en haar by die gelegenheid de op­
dragt der Graaflykheid fnaakïvk te maken;-
Het welk duidelyk te kennen gaf, dat - en
buiten derzelver toéftemming niets befluiren:
kon. . in he t Jaar 1672, werd te Goes
in Zeeland 9 door, den Raad met de Schutte*,
ryen geraadpleegd, of men zig, te gelyk me*
1
?. m*.

20(5 GSECHIEDENISSEN DER
Holland, al of niet, in de Vredes • onder*
handelingen met Frankryk zou inlaaten, en
wat men verder ter Staatsvergadering zou
inbrengen. ~——- Heeft nu de Stem des Volks
in dien tyd plaats en gezag gehad, die heefc
ze ook nog , en moet zy hebben , tot zo
lange men kan aantooncn, dat het V O L K ,
dit zyn regt vrywillig afftsat, doch waar toe
bet zelfs de magt niet heeft, dewyl niemand
vermag, zig van zyne natuurlyke Regten te
ontdoen, en wel van zulke Regten, die van
da Ouders op de Kinderen moeten overgaan,
_„ Te midden in deeze onderhandelingen,
verfcheen de Hertog van Anjou, in de Ne­
derlanden, en du^begrypt gy ligtelyk waar-
om hem de drie gemelde Landfchappcn geen
hulde konden doen Zy gingen alleen,
om Hem te begroeten, te hooren en zien,
wat 'er gedaan en verhandeld werd. De
Hertog doeg voor, dat als zy Hem, nevens
anderen, deu Eed wilden doen, by bun tct
niets zoude verpligten , dan tot Eendragt in
bei voeren van den Oorlog, en het opbrengen
van bun aandeel iet de kosten daar van , enz.
— Hier .

1
VER2ENÏGDE NEDERLANDEN. 20^
*• Hier toe bewoog hun dan de Prins,
en op zyn verzoek, als ook uit hoofde van
de Unie, daar toe gehouden zynde, deedeu
de Afgevaardigden op dien voet den Eed. —
Ook had Anjou zig verbonden , den Prins een
Renverzaal, ten aanzien van zyn gezag, in
die drie gewesten te geven, het welk ook
n-a eenige aarfeling werd overgeleverd. —
I3e Prins van Oranje, was om dien tyd in
bet grootst levensgevaar , zynde door eene
Jan Jaiireg'ui , door het hoofd gefchoten,
van welke moorddaadige onderneming, men
in den eeriïen opflag de fchuld aan de Franfchen
toefchreef, het welk een kwaad vermoeden
tegen den Hertog baarde;doch hetzelve
verdween wét dra, dewy! men fehieTyfc ont*
dekte , dat het fchelmftuk door de Spaanfehen
beftookt was , niet zonder voorkennis
van den Hertog van Parma, — Dit geval
bet welk de liefde des Volks voor den Prins'
meer en meer deed aanwakkeren ,ende fmert
die betoond werd over den dood van 's Prin-
fen Gemalinne c HAR LOTTE VAN BOIR,
»ON, die kort na zyné .herileïling overleed,
vei'-

S08 (AO.I583) GESCHIEDENISSEN DER
veroorzaakte by den Hertog eene jaloezy,
tegen den Prins, Inmiddels werden de
verrigdngen te Veld, zo wel door hem, als,
door Parma, flegts flaauwlyk voortgezet; de
één cn ander bemagtigde eenige Steden , ook
Was het gevecht by PPynbergen , dar de
Franfchen mee;ter bleven, niet meer beflis-
fende , noch de daar op gevolgde Veldflag
voor Gend, daar Parma genoodzaakt werd,
af te trekken. Deeze ftelde vervolgens eene.
menigte van aanflagen in 't werk, welke
alle vruchteloos nfli *pen. Niiolaas Salfeda 9
die een ontwerp gefineed had, om Anjou en
Oranje, te vermoorden, werd gevangen en
ter dood gebragt, cn een beftooken verraad
op Enkbuizen, werd ontdekt, en door Sonoi.
Verydeld
Z. Ik hoor u niet meer fpreken van Ver-
dugo . d e in plaats van Rennenberg w is aan-,
gebeld; wat verrigte deeze in Groningen en
Friesland ?
V. De Graaf van Hobenlo, verdreef hem
van voor de fchans Olderbom, en deed hem
d»ok het beleg van Lockem. opbreken, doch
Steen-

VEBEENIGDE NEDERLANDEN. 200
Steenwyk, het welk onlangs zo dapper verdeedigd
was, werd nu door Ferdüg,, by
verrasfing ingenomen, daarentegen bemagtigden
de Staatfchen het huis te Keppel, bet
Slot Batenburg, en de Stad Piasfeit, en in
Kleefiland werd d u o r d e
bezetting van Gelder gevangen genomen*
Ondertuschen broeiden 'er onlusten binnen*
Lands, welke, indien de Voorzienigheid ze
met beftierd had, alles het onderfte boven
zouden gekeerd hebben.
Z D i e z u I l e n
' ik, haaren oorfprong
geh.id hebben, uit de heerfchzucht en jaloezy
van Anjou? Niet waar?
v
- Ja Zyne jaloezy tegen 0»,*, Zyne
vrees voor Panna, en zelfs voor Frankryk
en de Nederlanders, die hy zag, dat hem
alleerdyk uitnood hadden ingeroepen, om
de hulp, die zy door hem van Frankryk
verwagtten; kortom, de zugt naar meerder'
magt, deed hem, op raad zyner Vertrouwelingen
den wanhoopenden ftap doen, die
bedigt kon worden, zynde het oogmerk vn
den Hertog, om zig van de Voornaamfta
Sïft*

l0 GESCHIEDENISSEN DES.
Steden, van de Geraagtigden der Staaten , en
van Oranje te verzekeren, cn daardoor het
Souverain gezag tot zig te trekken.
4
De Franfehe Troepen zouden zig van verfcheideu
plaatzen, daar zy in bezetting lagen,
onvoorziens meester maken,, maar te
'Antwerpen had de Hertog van Anjou het
werk in perfoon op zig genomen. Du kon
echter alles zo Uil niet gefchieden, of men
kreeg 'er binnen deze Stad de lucht van en
ftelde daar tegen alle maatregelen in het
werk De Hertog beklaagde zig- over deeze
gerugten , en over de genomcne maatregelen.
Evenwel Hoorden zig de Wethouders hier
niet aan, maar hielden de poorten gedoeten,
laatende men alkenlyk het Krygsvolk
doortrekken, hetwelk de Hertog bevolen
had , zig naar bui en te begeeven tot het
doen eener voorgewende WapenTchouwmg ;•
bv welke Oranje zig verfchoond had tegenwoordig
te zyn. Nademidddag ver­
trok de Hertog naar buiten; de Burgers,
ontwaarwordende, dat de meesten van zyne
Hovelingen een harnas onder hun Opperkleed'

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 211
kleed aanhadden , werden daardoor nog meer
in hunnen achterdogc yerfterkt. Naauwlyks
was Anjou buiten de Poort, of een gedeelte
der Ruitery kwam hem, als 't ware, begroeten,
zynde dit voor de rest van het Leger
het teeken, waarop het terftond aanrukte.
Toen werd de Poort overw Idigd. De
Hertog maande de zynen aan door het toe­
roepen : Trekt aan myne Kinderen, trekf
aan, maar plundert niet. Inmiddels was.
reeds het gefchut op de wallen door de
Franfchen naar de Stad gekeerd, hetwelk
de vrees vermeerderde door het geroep der
Franfchen : De Stad is gewonnen, jla dood m
Du Burgers liepen toen alle ter wapen "
Roomfcben en Onroomfchen, Oud en Jong,
en deeden al wat mooglyk was, om de
Franfchen te keer te gaan. Uit gebrek be­
diende men zig van zilveren knoopen, geld
enz. in plaats van kogels. • Eindelyk
werd de tegenftand zo fterk, dat de ontrou-
we Franfchen zig genoodzaakt zagen te
rug te wyken, en het Kanon, waarvan de
Burgers zig weder meester gemaakt hadden,
don-?

211 GESCHIEDENISSEN DER
donderde nu op de annnaderendc Zvvitzcrs.
De Franfchen zig zoekende te bergen, ver
traaden eikanderen in de poort, en veelen,
waar onder zelfs Ruiters, fprongen met hunne
' paarden over de wallen , om de han •
den der Burgeren te ontkomen.
Z. En ftelde de Prins geen order in dit
tydftip ?
V. Men r
zegt, dat hem het gevaar te laat
ter ooren kwam, en dat reeds meer dan
1500 Franfchen en daar onder wel 250 van
de aanzienlykften in deeze, gelyk men het
noemde, Franfthe Furie gedood waren, eer
Oranje zig op het Bolwerk, vertoonde, en
nog van oordeel zynde, dat alles misverftand
was, de Burgers verzogt niet meer te
fchieten, beteugelende door zyne achtbaar
heid de woede van het gemeen; ook ge»
lukte het hem door eene edele Grootmoe­
digheid de fpyt en fchaamte van den
Hertog te vergrooten. Om kort te
ga.ai deeze mislukte aanflag van den Hertog,
en de ontdekking, die men naderhand
»it zyne papieren kreeg, veroorzaakte een
en-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2I$
©nherftclbaar wantrouwen tegen hem. Zyn
Broeder Koning HENDRIK de III. bewerkte
wel eene onderhandeling toe verdrag met
bem, doch deeze werd afgebrooken door
zynen dood, die voorviel op den tulen van
de maand Juny des jaars 1584 — Niet
zonder vermoeden van door vergift te zyn
omgebragt.
Z. Deed de Hertog vsn Parma geen voordeel
met deeze verwarringen, die hem
zeker niet onaangenaam moeten geweest
zyn ?
V, Hy had met den aanvang van het jaar
1583 zyn Leger vroeg te veld gebracht,
om van deeze verwarringen gebruik te ma­
ken, en bemagtigde Eindhoven, Turnhout,
Hoogflraaten, Loenbotit, Diest en Westerlo,
enz. . Op den zeventienden van Juny
viel 'er een hevig gevegt voor by Steenbergen,
'in het welk geen van beide de partyën zig
d$ overwinning konde toeëigenen. Vervolgens
bemagtigde PARMA verfcheidea
plaatzen, als Duinkerken, Nieuwpoort, Veur.
»e, Dixmuiden, S. Wpioxbergen, Meenen, Sas
vsn>

214 GESCHIEDENISSEN DER
van Gend, Aalst en Hulst, fommigen derzel-
vcn door de wapenen, anderen door ver­
raad en omkoping, zo als Aalst, hetwelk
door de Engelfehe bezetting verkocht werd.
Z. Ik beef op het hooren van alle deeze
onheilen. Kon men dan van onze zyde niets
daartegen verrigten?
V. Men deed zo veel doenlyk was. Men had
Tarma van voor Oostende doen verhuizen, zo
ook van Ter Neuze. De bezetting van Breda
bem gtigde Steen-ergen. —— Doch daaren­
tegen werd Friesland en de Veluwe door den
Overften Tas/is, die in Steenwyk lag, met
plundering en brandfchatting in het uiterst
gevaar gebracht. Zutpben werd door
hem in de maand September overrompeld,
terwyl een ander gedeelte van de Spaanfche
krygstnagt het naar Groningen wendde, en
Otterdam belegerde, tusfehen Delfzyl en Rei­
de gelegen; doch zy werden afgeweezen.
Ondertusfchen was op den 23ften Maart in
Hage onthalsd en gevierendeeld zekere j
COIINELIS DE HooGE,die fchoon aldaar
gebooren en zig geneerende met plaatfnyden,
zig I

T-.U.JPI.TJ.
CJDME JET© O GE ,IK'S-MA0JB ölffJBIAJIi 3T\T

VEREENïGDE NEDERLANDEN. 21$
;z!g voor eenen bastaard - zoon van Keizer
KAR EL den Vyfden uitgaf. Had hy zig met
dien waan vergenoegd, hy had zig moogljk
ongeftoord daarmede kunnen vermaaken.
Maar dewyl hy onder dien naam zig in
-Stuatszaaken mengde, kon hy zyne ftraf niet
.ontga." n. Hy beijverde zig, nu om eenige
Steden de party der Staaten te doen verlaaten
, en dan weder om andere door bedrog
te betnagtigen. — — Om zyne oogmerken te
bevorderen, had hy een Boekje gefchieeveu,
ten titel voerande: Hoognoodige Waarfcbou-
•wing, in hetwelk op te ftellen zekere Jacob
de Vos, van Delft, en een Fries, Rathaller
genaamd, hem behulpzaam waren geweest.
Dit had hy, met nog zes honderd Brieven
aan de fchutteryën der Steden , op den
naam van Kornelis van Oestenrylc, te Leiden
ter drukpersfe befteld, met oogmerk, om
het onder de gemeente te ftrooiën. •
Doch, de Drukker gaf 'er aan de Staaten
kennis van. In hegtenis genomen zynde,
beleed hy, dat men hem uit Spanje van
geld voorzien, en verder her. Hertogdom
GtU

aio GESCHIEDENISSEN DER
Gelder beloofd had , zo zyn toeleg gelukte.
— Hy ftierf in de verbeelding, dat hy
van den Keizer afkomïtig was, en zyne
medehelpers, die gevlugt waren, werden
gebannen. — Deezen verrader uit den
weg geruimd zynde, moest men in Friesland
en Utrecht bedacht zyn op middelen, om de
ontftaane beroertens te ftülen. In Friesland
werd de twist tusfehen het platte Land en
de Steden niet dan met groote moeite ten
einde gebracht door den nieuw-aangcftelden
Stadhouder, Graaf WIILEM LODEWYK
VAN NASSAU. Te Utrecht werd zy door
bemiddeling van Prins WILLEM bedaard^
——— Onder alle deeze moeilykhecten begïf
zig Zyne Doorluchtigheid voor de vierdemaal
in den Echt met LOUIS A DE COLLIGNI
l
Weduwe van den Heer de Teligni, die be­
nevens haaren Vader in de Paryfche moord
omgekomen was. Het ongenoegen, dat hy
zig door dit huwelyk by de Gemeente, in­
zonderheid te Antwerpen , op den hals
baalde, daar men hem ten onregte allen
iinaad aandeed,noodzaakte hem,om voortaan
zy»

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 21f
zyn verblyf in Holland te neemen , begeevende
hy zig met zyn gezin , eerst naar Middelburg
en van daar naar Delft.
Z. My dunkt, dat dit voor Holland beter
was, dewyl de Prins, als nader by de hand
zynde, meer toezigt op het bellier der
zaaken kon hebben. Leefde hy hier een
weinig geruster?
V. O Neen: het zoet des huwelyks, hetwelk
hy fmaakte , werd geftaag door nieuwe
wederwaardigheden bitter gemaakt. - -
Zyne komst in Zeeland en Holland was des
te noodzaaklyker, dewyl P A R M A zig mee
ernst op de zaaken, het zeewezen betreffen»
de, fcheen toe te leggen ; waarom Oranje
dit ook met meer vlyt ter hand nam. _ L
Ook werd in de Algemeene Staatsvergadering
te Middelburg , gezorgd voor de verfterking
van Bergen 0p den Zoom en andere plaatzen.
I' Daarenboven maakte men aldaar,'in
tegenwoordigheid van den Prins, eenige verandering
in het XIII. Artikel van de Unie
•aan Utrecht, betreffende den Godsdienst. -«
Ten zelfden tyde werd Zyne Doorluchtigheid,
V. D E E L . K M

£18 (A0.I584.) GESCHIEDENISSEN DER.
tot zyne innige (inert, meer dan te veel over.,
tuigd van de ontrouw van zynen zwager,
Gr:

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 219
nen, onder beëedigde belofte van trouwe
aan de Staaten.
Z. Dit ergert my, dat men dus afkomst
en maagfchap ontziet, daar'top het regt aankomt.
Wat geloof kon men aan dien tweeden
eed geven, diar hy niet gefchroomd
had, den eerften te breeken? — En al had
men hem niet willen ftraflfen, fchoon ook dit
reeds onregt w as, men had zig ten minften
van hem zodanig moeten verzekeren, dat hy
bui en ftaat bleef, kwaad te doen. Had
men niet fpoedig berouw, dat men hem ontflagen
had?
V. Ja; hy fchond zynen gedaanen eed, en
ging met zyne drie zooncn over in dienst van
den Koning, wordende Adolfvan Nieuwenaar,
Graave van Meurs, in zyne pla: ts tot Stad­
houder van Gelderland amgefteld. • Be*
halven hem matigden nog twee verraders de
vergenoeging van Oranje, KAREL DE
C R O Y , Prins van Chimai, zoon van den
berugtcn Hertog van Aarfchot, nu Staatsch-
dan weder Koningsgezind , werd binnen
Gend, door de vyanden van Prins Willem,
K a tot

220 GESCHIEDEN?SSEN DER
tot Stadhouder van Vlaanderen uitgeroepen.
De onrustige IMBIZE, wel er Voorfchcpen
te Gend, verëenigde zig mft hem, om
Vlaanderen onder de magt van Parma te
brengen. —— Doch toen deeze laatfte op
bet punt ftond , om Dendermonde aan de
Spaanfchen over te leveren, werd zyn toeleg
ondekt, en hy gevangen, opgehangen en ge­
vierendeeld.
Z. Zyne ftraf was regt vaardig. Had men
die ook geoefend zm den Graaf van den
Bergl • — Waarlyk het is ongelukkig , dat
de -flraffen alleen fchynen gefchikt te zyn
voor de minderen , en dat men alleen groot
behoeft te wezen, om ohgeftraft alle euvel-
daaden te kunnen verrigten. Naar myne
gedagten , moest het bloed van hun , die de­
zelve, fchoon nog zo regtvard'g, dus on­
dergaan hebben, daar over ten jongften rh-
ge om wraak roepen. —• Hoe ging
het met CROY ?
V. Deeze flaagde beter in zyn Verraad.
Want fchoon zyne handelwyze niet lang be­
dekt bleef, was het echter door zyn toedoen
dat

VEREFNIGDE NEDERLANDEN. 221
dat Brugge en het Vryê zig met Parma ver-
verdroegen , en van de Staaten afvielen. —
De moeilykheden , die nu weder te Utrecht
ontflonden , en tot daadlykheden fcheenen te
zullen uiiberften, wiren oorzaak, dat de
raadplegingen over de Opdrpgt der Graaflyk-
hcid a.m Willem den 1 , weder ter hand
• genomen werden , en dat men de uitlevering der
Akte daarvan zogt door te dry ven. •
Maar Gelderland en Utrecht verzetten 'er zig
togen; ook bragt Zeeland een menigte van
zwarigheden in , en niet zonder re­
den, dewyl F i LIP s daarin het algemeen
nog niet afgezworen was. De Prins
begeerde , dat men met de Huldiging in
Holland zoude voortvaaren , deukende ,
dat Zeeland dan wel volgen zou,- doch Am-
ft el dam en Gouda waren hier tegen. Ook
ontbrak het hun aan geene uitwegen; zy
maakten de eene bedenking voor en de an­
dere na op het gemaakt ontwerp , waarnaar
de Huldiging ftond te gefchieden. —
De vermaarde C O R N E L I S P I E T E R S ­
ZOON- H O O F D ; fchroora.de niet , fchoon
K 3 hy

3 12 GESCHIEDENISSEN DER
hy het jongfte lid der Vroedfchap was, zy­
nen Medeleeden met kragt van taal en man-
lyke welfprekertdheid de verheffing van den
Prins te ontraaden, zo lang Zeeland 'er niet
in bewilligde; en toen werd 'er ter Staats­
vergadering op ingebragt, het geen ik u hier
voor reeds gemeld heb. Dan Helaas!
wat gebeurt 'er ? Een aantal fnoode Huur­
lingen had reeds lang geloerd, om den
Prins van het leven te berooven. Zekere Petre
Dordogne , een Spanjaard, was hierom reeds
in het voorgaande Jaar te Antwerpen, met
den dood geftraft. Een Franschman, Le GothÉ
genaamt, werd door de Spaanfchen uit zyne J
gevangenis ondingen , onder belofte dat hy J
dit (tuk zou uitvoeren; maar hy was te eer-j
lyk. Ham Hanszoon, een Koopman te Vlis-'
ünocn, had er met den Spaanfchen Afgezant!
in Frankryk over gehandeld, en werd ont-l
halsd. Vier anderen , een Franschman, een|
Loth 'aringer, een Engelschman en een Schot ^
onthielden zig ten .zelfden einde een gerui-
men tyd te Brusfel. Niemand hunner voU
voerde egter het ftuk. Doch één, zig noe|
meur!

VEREENIGDE NEDERLANDEN* 223
mende Francais Guion, maar wiens waare
naam was Balthazar Gerards , was de
fchelm, die de Euveldaad pleegde, na lang
vergeefs daar op toegelegd te hebben —- Om
te beter tot zyn oogmerk te komen, veinsde
de guit eenen gewaanden Godsdienst - yver.
Geen Kerkgang verzuimende, zag men hem
altyd met den Bybel of een Pfalmboek onder
den arm , djar de Godsdienst verrigt werd»
Hier door by den Prins eenigen toegang
gekregen hebbende, bood hy dien eenige
afdrukzels aan van het zegel van den Graaf
van Mansfeld, by wiens geheimfchryver hy
eenigen tyd Opperfte Klerk geweest was.
—— De Prins , zyne armoede ziende,
gaf hem eenig Geld tot het koopen van
Klederen ; doch hy kogt 'er twee Pisioo-
len voor. — Daags d^ar aan, den
10 July, vet toonde hy zig aan het Hof, verzoekende
om een Paspoort. Zyn verbaasd
gelaad en beevende ftem ontfteide de Prinfes,
die eenig zins verleegen vraagde, wie
de mensch was, met dat kwaad uitzigt?
De Prins zeide, hy begeert zyn Paspoort,
K 4 ; dat

224 GESCHIEDENISSEN DES.
dat gereed gemaakt word. • Zyne
Doorluchtigheid van Tafel opgeftaan zynde
en de trappen afgaande, ontmoet hem de
Moorder, die zig gelaatende het Paspoort
te vorderen, een Pistool, met drie Kogels
gelaaden, op den Prins losbrandde. ——-
De Vorst viel terftond dood neder, hebbende
alleen nog het vermogen van te zeg­
gen: Mon jDieu, Mon Dieu , ayez pitié dó
mot' £f de ton pauvre feuple: Myn God, myn
God, erbarm u over my en uzv arm Folk ,*
en om de vraag zyner Zuster, de Gravin-
ne van Zvoarzenburg, of hy zyne Ziel niet
aan jfefus aanbeval ? met ja te beantwoor*
den,
Z. Hemel , welk een onfteltenis moet
deeze mooid niet veroorzaakt hebben!
V. Dit kunt gy ligt vermoeden. "• • — —
Lou'ifa de Coligny, op den 26ften Janua.ry
moeder geworden zynde van Prins FRE-
DRIK HENDRIK, zag zig nu den 13 van '
July door dezen moord, beroofd van haa­
ren Gemaal , en haar Zoon van zynen
Vader, °»'» Doch niet alleen zy, maar
aL

VER.EENIGDE NEDERLANDEN» Sig
al wat zig aan het Hof en binnen Del^t bevond
, ftortte traanen, en borst in heevigè
weeklagten uit ~ De moordenaar had
inmiddels de ylugt genomen, en was, door
ééne der Stallingen ,. op de Vest geraakt,
meenende daar over in het water te fpringen;
dan twee van 's Prinfen Dienaars grepen
hem. In de gevangenis rebragt en ondervraagd
zynde, bekende.hy terftond, „ dat hy
„ Bahhazar Gerards genoemd, en te Vil-
„ lef-anc in het Graaffchnp Bourgondien ge-
„ boorcn was ;. dat- hy al lang te vooren
„ geleeenheid gez.»gt had, om den Prijs te
vermoorden ; dat hy eindélyk van zyn
„ voorneemen kennis had gegeeven aan
eenen Jefiiit te Tri ér, die hem had aan-
„ gcraaden, om da~r over te fpreeken met
„ den Prins van Parma Dat hy hier ,op
„ naar Doornik aan deezcn gefclireven,
„ doch geen antwoord had durven afwag-
„ ten, uit vieeze, dat hem het ontdragen
»,der Zegels van Mans feit kwalyk
„ zou genomen, worden. Dat hy her-
„ waards gekomen zynde, had uitgevoerd,
K 5 „ Waar:

GESCHIEDENISSEN DER
„ waar om hy de reize ondernomen had,
„ en nog doen zoude, al was ze duizend
mylen ver." Voorts toonde hy
zig droevig, toen men hem diets maakte , dat
de Prins niet dood was, nmr verheugd toen
ky verftond, dat hy gekwetst was; verzee•
kerende daarop, dat hy den dood niet ont­
gaan kon waar uit men vermoeden moest,
dat het I ood door hem vergiftigd of drie­
kantig gevormd was. Naderhand op
de pynbank gebracht zynde, verklaarde hy
„ in zyn opzet gefterkt te zyn door eenen
„ Gery, Minderbroeder XQ Doornik, die hem
„ zynen zegen gegeeven, en door den Je-
7,/uit te Trier> die hem verzekerd had,
„ dat by in de onderneeming omkomende,
onder de Martelaars zou geftelt worden".
In het Gorkumfibe Martelaars-Boek vind men
hem op die lyst geplaats. — Andermaal
gepynigd zynde, beleed hy „ den Prins van
» Parma van zyn voorneemen kennis te
3, hebben gegeeven, die hem gezonden tod
^naar den Raadsheer rf' Ajonville, mee
u/wie» hy was afgefprooken, dat hy zig

VEREENISDE NEDERLAKDEN. 2,7 jr
,, voor eenen Frangols Guion zou uitgee-
,, ven , om daar door toegang tot den
„ Prins te krygen. — Als ook, d?.r
„ deeze hem wel ernftig bevolen had, zo by
„ mogt gevat worden, Parma niet te noe«
men". Welke bekentenis, met nog meer
daarby, hy naderhand buiten pyn en banden
deed ——- Op den i3den der gemelde
Maand werd hy, door Gemagtigden uit den
Hocgen en Provincialen Raad, en door die,
van den Gerechte van Delft gevonnisd „ om
„ op een Sch.ivot voor het Stadhuis gebragt
„ te worden , daar hem de rechtehand
„ tusfehen een toefltïitend heet yzer ge-
„ fchroeid, en het vleesch voorts op zes
„ plaatzen met gloeiende tangen uit zyn
,, lighaatn zou geneepen worden. Daar na
„ zou zyn lighaam van onderen op leven-
„ dig gevierendeeld , het hart daaruit
,, gehaald , en hem in het aangezigte ge-
worpen worden. Het Hoofd van de romp
„ gehouwen, zou achter des Prinfen Woo-
„ ning op een Staak op de Schooltooren
9i, gefield, en de vier deelen van zyn lig-
K 6 haam,;

SCS GESCHIEDENISSEN 10ER.
3, hai.ra aan de Bolwerken van de vier
„ Poorten der Stad gehangen worden. Ein
„ delyk zouden zyne goederen verbeurd
„ zyn".
Z. Een fchriklyk vonnis zeker. Hoe ge­
droeg hy zig by het aanhooren darir van ?
V. In 'c eerst ontftelde hy daar over,
en vervloekte het uur , waar in hy eerst
den Pl-ithandel te Dole leerde, waar door hy
in kennis met de Grooten geraakt was; doch
kort daarna herftelde hy zig , en ftond daags
daar aan dé Uitvoering van het vonnis, hoe
fchriklyk ook, met veel hardvogtigheid door*
fteunende op de belofte , dat hem de Hemel
riet ontgaan kon, Eenige bittere Roomsen-
gezinden verhieven zyne ftandvastigheid hemel»
hoog, en in '* llertogenbosch werd hèt Ta,
Deum, over 's Prinfen dood, gezongen •——
Doch anderen ve ;foeiden den Moord, en be­
toonden eenen afkeer voor de-\ai;raadcrs. —
Het lyk van den Prins werd da^gs na den.
Moord gebalzemd; en op den sden van Au­
gustus te Delft, op kosten van de Staaten
W Holland, Zeeland, Friesland Qi\ Utrecht ,
met

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 22g>
met eene byru Koninglyke Staatie, ter aarde
befteld. Geduurende het twaalfjaarig Be-
ffand, werd boven zyn Grif, ter eere van
deezen VADEU (>ES VADERLANDS,
eene keurlyke Tombe opgericht.
Z. Geef my nu indien het u belieft, het
echte Karakter van deezen gadeloozen Man
in korte woorden op.
V. Ik denk-, dat gy hem met een onpar-
tydig oog begeer: te bcfchouwen. Zie daar
dan eenige trekken, waarmede hem de groo­
te w A T s o N gemaald 1
eeft. Nbfïmer ( zegt
by) was een M n gefchikier, tot het volvoe­
ren van moeilyke ondernemingen , om een
ve drukt Volk van het Juk eenes Dwingl mds
te ontheffen dan WILLEM de fte. Zyne
bïtterfle vya'nden e.kennen, dat hy wakker,
onvermoeid , diepdenkend , en fchrander
was, en eene byzondere behendigheid be»
zat, om de genegenheid van anderen te be»
ftuuren, tot zig te tsekken en te behouden.
— De deugden van grootmoedigheid',
regtvaardigheid en gem-uigheid bezat nie­
mand oit in grooter maaté. Te midden van
K7

430 GESCHIEDENISSEN DER , ENZ.
alle Lotgevallen, was hy nimmer opgeblaazen,
nimmer neerfiagtig. Het zy de zaaken
mede of tegen liepen , hy was zig zeiven
altyd gelyk. —— Befchulriigingen van gierigheid
en fchraspzugt, hem te laste gelegd ,
zyn woorden zonder bewys. —— Die van
bedrog en geveinsdheid , fmaadredenen en
in het wild uitgebraakt. Wat aangaat
zyne Ongodsdienftigheid , hy was vry van
Bygeloof, een haJter van vervolging, en
beoefende de pligten van den Godsdienst
naauwkeurig; maar zyne menschhevendheid
belette hem zulken die anders dachten, te
verdoemen. • • -» Met één woord, hy ver­
diende de eernaamen van Vader des Vader"
lands, van Befchermer der Vryheid en derWet-
ien, en van Handhaver van den gezuiverde»
Godsdienst. En met deeze verheevene Eer.
titels* daalde hy, in den Ouderdom van weinig
minder dan 5a Jaaren , ten Grave, alwaar
wy hem zullenlaaten rusten, ea dit deel eindigen.,
B-Y-

BYLAAGE, A. tot Pag.$$é
Pacificatie van Gend,
Copie,
Allen den ghenen die defe teghenwoor*
woordige Lettren lullen fien oft hooien Ie-
fen, Saluyt: Alfoo de Landen van HerwaertS
over de leftleden neghen of thien Jaeren door
d' Inlantfche Oorloge hoochveerdige ende
rigoureufe regieringhe , moetwillicheyt, roo«
vinge, ende andere ongheregheldiede van de
Spaengberden ende beure adberenten geval­
len zyn in groote miferie ende ellendicheydt
ende dat omme daer teghens te verfiene ende
te doen cederen alle voordere troublen,
opprelfien ende armoede vande voorfz. Lan­
den, by miidele van eene vafte Vrede ende
Pad-

«3« B Y L A G E, A.
Pacificatie, hebben in de Maant van Februa*
rio, int Jaer xvc. Lxxiij. ghecommitteerdt
ende vergaerdt gheweeft tot Breda Commisfariffën
van zyne Ma ende van den Heere
Prince van Orangien, Staten van Hollandt,
Zeelandt, ende hae e GeafTofieerde , by de
welcke gepropnneert zyn geweeft dive-fche
middelen ende prefentatien , dienende groo»
teiicx tot vorderinge vande voorfz. Pacifi.
catie , Soo en is nochtans daer op niet ghevolcht
die verhoopte vmchtbaerheyt, Maar
ter contrarie gheduyrende de ho

B Y L A G E, A. 233
gemeyne welvaren, de Staten van Herwaerts
overe , met confenre vande vooifz, Ghecommitteerden,
ghedrongen zyn geweeft de
Wapenen te nemen: Ende daer beneffens om
voorder eewighe verdeiffeniflè te verhoeden
, ende dat d'Inghefetenen van alle
defe Nederlanden in eene vafte Vrede ende
Accorde vereenight wefende, ghefamentliek
fouden doen vertrecken de vocrfz. Spaengiaerden
ende hun aenhangheren ; Landt»
fchenders , ende die wederom te ftellcn in
ghebruyck van heure oude Rechten, Privilegiën
Coftumen ende Vryheden, mits welc-
fcen neeringhe ende welvaren inde felve wederomme
foude mogen keeren. Soo ift dat
by voorgaenden Aggreatie vande voorfz here
Gecommitteert tot Gevemomente Lande,vol-,
ghende den Vrede handel tot Breda begoft
ter eeren Codes ende dienft van zyne Ma.
tufTchen de Prelaten, Edelen, Steden ende
Leden van Brabant, Vlaenderen, Artoys
Henegouwen, Valenchyn, Lylle, Douwaye,
Orchies , Namen , Doornick , Utrecht ende
Mechelen , Reprefenterende de Staten van
den.

B Y L A G E,
den felve Landen: Ende den Heere Prince
van Orangien, Staten van Hollmdu Zeelandt,
ende heure Geafïbcieerde, door Cotmniflariflen
over beyden zyden refpectivelyk gedeputeerd.
Te weten d'Eerweerdighe Heere
Heer Jan vander Linden Abt van -S. Geertruyt
tot Loeven, Heer Ghiflayn Abt van S. Peters
tot Gent, Heer Matheus Abt van S. Ghiflayn
gecoren Biüehop van Atrecht, Heer Jan de
Ymol Heere van Getingen, Heere Franchois
van Halewyn Heere vsn Zweneghem Gouverneur
ende Capiteyn van Audenaerde ende •
Co nmifTaris totte verniewing vande Wetten
van Vlaenderen, Heere Chaerle v^n Gaure
Heere van Frefin, Ridders, Heere Elbertus
Leoninus Doélor ende Profeflör inde Rechten
inde Univerfiteydt van Loeven, M Pieter
de Beveren Raedt van Co. Ma. in Vlaenderen,
ende Heer Quintyn du Pretz Hooft der
Schepenen der Stadt van Bergen in Henegou­
wen, met Jan de Pennans Paedt van zyne
Maj. ende Meefter van zyne Rekencamer in
Bnbant, gecommmeert voor heurlieder Eer.
Secretaris van wegen der voornoemde Staten

B Y L A G E, A. £55
ten van Brabandt, Vlaenderen, Henegouwe,
&c. Heere Philips van Marnix Heere van
S Aldegonde, Aernoldt van Dorp Heere van
Teerafche, Willem van Zuylen van Nyvelt
Heere van Heraertberge, Schiltknapen, Heere
Adriaen vander Myle Doétor inde Rechten
," sende Raedt en neffens zyne Excellentie ende
in den Raedt Provinciael van H.Handt,
Mcefter Cornelis de Coninck Liceneiaet ende
mede Raedt neffens zyne Excellentie, Meester
Pouwels Buys Advociet vanden Lande
van Hollandt , Meefter Pieter de Rycke
B ilüu van Vliffinge , Anthonis- vande Zickelen
Raede van Zeelant, ende Andries de Jonge
Burghemeefter van Middelburgh, van we»
ghen des voorfz. Heere Prince, Staten van
Hollandt, Zeelandt, ende Gheaffocieerde8 naer uitwyfen van haere Commiffien, int
eynde van defen gheinfereert, dit teghenwoordich
Traéhet opgerecht ende gemaeckt
is , befmyten tuffchen de voorfz. Parthyen
ende Landen een eeuwighe vafte Vrede 9
Verband, ende eenicheyt, onder de Voorwaerden
ende Conditiën hier na volghende.
L

B Y L A G E r A,
Eerft dat alle Offkien, Injurien, mififaden,.
ende Befchadichcden, gefchlet ter faken van
den troublen , tulfchen de Inghefctenen van
de Provintiën die in 't tegenwoordich Trac.
taet ghecomprehendeert zyn, foo wner ofte
in wat manieren datter zy: Sullen vergheven,
vergheren, ende gehouden zyn als niet ghe'
fchiet, futcx datter oorfaecke van dien ten
ghcnen tyden mentie gemaeckt oft yemandt
aenghefproken en lid moghen worden.
IJ.
Dien volgende, beloven dJe voorfz. Staten
van Brabant, Vlaenderen, Henegouwe, &eJ
Mitfgaders myn Heere Prince, Staten van
jHoIlandt ende Zeelandt, met heurlieder G e*
affocieerde ongheveynfdelyck ende in goe­
der trouwen van nu voortaan onderhouden,
ende onder d'Inghefetenen vanden Lande te
doen onderhouden, een vafte ende onverbrekelicke
Vriendtfchap, ende Vrede: Ende in
fulcken voeghen elckanderen t'allen tyden
ende in alle occurrenten by te ftaene, mee
r
aedt ende daet , goet ende bloet.: ende in-
I.
fon*

B Y L A G E, A. 23?
fonderheydt om wt den Lande te verdryven 1
ende daer buyten te houden de Spaenfehe
Soldaten , ende ander Wthcemfche ende
Vremde , ghcpoeght hebbende buyten wege
van rechte, de Heeren ende Edelen t'leven
te benemen, die Ryckdom vanden Lande tot
henwaerts t' appliqueren , ende die Ghemeynte
voorts in eewighen flavernye te brenghen
ende te houden, Omme ten welcken eynde
alles anders te furneren wes noodich wert
ter refiftentie van den ghenen die henluyden
hierinne metter daet fouden willen contra­
riëren die voornoemde Bontghenoosen ende
ghealligeerden , Oock beloven hem bereet
ende volveerdich te laten vinden t'allen nootlieken
ende redelycken contributien ende
impofirien.
III.
Daerenboven is geaccordeert dat terftont
nae t'vertrek vande Spaengiaerdts, ende heu-
re adherenten, als alle faecken in rufte ende
verfekertheyd fullen zyn , fullen beyde de
partyen ghehouden zyn te procureren ende
,beneerftigen die Convocatie .ende Vergade-
ringhe

s 38 B Y L A G E, A.
ringhe vande Generale Staten, inder forme
ende maniere vis gefclriet is ten tyden, als
wylen Hoochloftvlycke memorie Keyfer Caerle
t\' opdracht ende tranfpoort dede van defe
Erf-Nederlanden in handen van de Co. Ma.
onfen genadichften Heere, Omme te Hellen
O.dene inde faecken vanden Lande int generael
ende particulier, foo wel aengaende
'feydt ende exercitie vande Religie in Hollandt,
Zeelandt, Bommel, ende Geaflbcicer.
de plaetfen, reftitutie van Sterckten, Artüleryen
, Schepen ende andere faken den
Coninck toe behoorende , gheduerende de
voorfz. troublen by die van Hollandt ende
Zeelandt ghenomen , als anderfins , fo ten
diende van zyne Ma. Welvaert ende Unie
vande Lande men fal bevinden te behooren.
Waer inne noch van d'eene noch van d'ander
zyde eenich tegenfeggen ofte belet, dilay,
noch wtftal en fal moghen ghedaen worden,
niet meer ten opfiene van d' Ordonnantiën,
Wtfpraken, ende Refolutien die alsdaer fullen
ghefchieden ende gegeven worden, dan
inde exemptie yan dien, hoedanich die fou-
dcn

B Y L A G E, A. 239
den moghen wefen : Waer inne die beyde
spartyen hemluyden gantfchelick ende ter
goeder trouwe fubmitteeren.
IIII.
Dat van nu voortaen d'Inwonderen ende
Onderlaten van d' eene ende van d' andere
zyde, van wat Lande van herwaerts overe,
ofte van wat ftaete, qualiteyt, ofte conditie
hy zy, over al fullen mogen hanteren, gaen
ende keeren, woonen ende traficqueren
Coopmans • gewys ende anderfiuts, in alle
vrydom ende verfekertheyt. Wel verftaende
dat niet geoorloft ofte toeghelaten fal zyn,
die van Hollandt, Zeelandt, ofte andere,
van wat Lande, conditie ende qualiteyt hy
zy, yet te attenteren herwaerts overe , buyten
die voorfz Landen van Hollandt, Zeelandt,
ende GheafTocieerde plaetfen, teghens
de ghemeene rufle ende Vrede, fonderlinge
teghens die Catholycke Roomfche Religie
ende exercitie van dien , noch yemant ter
caufe van dien te injurieren, irriteren, met
woorden ofte met wercken noch met gelycke*
aclen te fchandeliferen, Op pene van

8*0 B Y L A G E, A.
gbeftraft te worden als parturbateurs van de
meene rufte, en andere ten exemple.
V-
Ende op dat middeler tyt niemant lichte-
lycken en ftae tot eenighen begryp, captie,
ofte Perycule, fullen alle Placcaten hier voor-
tyds ghemaekt ende gepubliceert opt ftuck
van de herefien : mitsgaders die Criminele
Ordonnantie by den Hertoghe van Alba ghe •
maeckt, ende t' gevolch ende executie van
dien, gefufpendeert zyn; Oock wel verftaen-
de datter geen fchandale ghebeure in manie­
reu voorfz.
VI.
Dat mynen Heere de Prince fal blyven
Admirael Generael van der Zee, ende Stat­
houder van zyne Maj. van Hollandt , Zee­
landt, Bommel , ende andere GeafTocieerde
plaetfcn omme in als te ghebieden, foo de
felve jeghenwooidelick doet, met de felve,
Officieren , Jufticieren , ofte Magifbaten,
fonder eenighe veranderinghe ofte innovatie,
ten zy by zyn confent ende wille, ende dat
over de S'.eden ende plaetfen, die zyn Excell.

B Y L A G Ë, A, 241
teil. nu ter tyt is houdende , tot dat bfdê
Generale Staten, naer t' vertreck vande Spangiaerden,
anders ghcordonneert zy.
VII.
Maer belangende de Steden en plaetfen
begrepen onder de commiffie vande Co. Ma.
by hem ontfangen, die jegenwoordich onder
t' gebiet ende ghehoorfaemheyt /an zyne
Excel, niet en ftaen, fal dit punct gefchort
blyven, ter tyt ende wyle de felve Steden
ende Plaetfea hem metten anderen Staten
ghevoeght hebbende tot defen Unie ende
Accordt, zyn Exeil. hemluyden fal ghegh;ven
hebben fatisfaftie opte punclen, daer inne
fyluyden hen fouden vinden gheintereffeert
onder zyn Gouvernement, t'fy ten op.
fiene vande exercitie van de Religie ofte
anderfins , op dat de Provintiën niet gede-
membreert en worden, ende omme alle twiflr
ende tweedracht te fchouwen.
VIII.
Ende fullen middeler tyt gheene Placcaten,
Mandamenten , Provifien , nochte Exploicten
plaetfe hebben inde voorfz. Landen ende Ste-
V, DEEL, L den

£4-
B Y L A G E, A.
tien by voorfz. Heere Prince gberegeert, dan
die geene by zyne Excel, ende byden Rae-
den, Magiftraten ende Officiers aldaer ghcap-
probeert ofte ghedecerneert , fondcr preju-
ditie door den toecomenden tyde van de re-
forten van den grooten Raeden van zyne
Hajefteyt.
IX.
Is mede onderfproken, dat alle ghevanghenen
ter faecke vanden voorleden troublen, ,
namentlick de Grave van BofTu, fullen vry ;
ende los gelaeten worden fonder rantfoen te i
betaelen , raaer wel der vanckeniffe coften , ,
ten waxre nochtans dat die rantfocnen voor j
datum van defen betaeldt, ofte daer van over- •
commen ende gheaccordeert waren.
Is voorts veraccordeert dat de voorfz..
Heere Piince , ende alle andere Heeren,,
Ridderen, Edelluyden, peniculiere Perfoo-
nen ende onderfaten, van wat ftate conditie!
ofte qualiteyt die zyn : Mitsgaders heurlieder I
Weduwen , Douvaigieren, Kinderen ende;
ïrfghenamen, van d'eene ende van d'andere<
zyde,

B Y L A G E, A. 245
zyde, ghereftkueert zynde in heurlieder goe.
den name ende fame: Ende fullen oock mo­
gen aenvaerden ende die poifeffie aennemen
van alle haere Heerliekheden, goeden pero.
gatyven, actiën ende credicen, die niet ver.
cocht ofte niet ghealieneert en zyn, in fulc-
ken ftate als die voorfz. goeden nu tegen-
woordich zyn, Ende te dien effecte fy alle
deffaulten, contumatien, arreften, fententien,
faiffementen ende executien ghegheven ende
ghedaen fichtent den aenvanck vanden trou-
blen inden Jaere xvc. Lxvj. foo wel om faec
ken vande Religie , als om t'aennemen vande
Wapenen, met t'gbene daernae gevolght is,
ghecaiTeert , gherevoceert , doot , ende te
niette ghedaen, Ende fullen de felve, micf.
gaders alle fehriftelycke proeedueren, rffltt,
ten te dien gefchiet, vernielt ende inde Re-
gifters gheroyeerdt worden, Sonder dat noo-
dich zy hier toe ander befcheyt te nemen of­
te provifie te verwerven, dan dit tegen woor-
dich Tractaet: Niet teghenftaende eenighe
incorporatie, rechten, coftumen,privilegiën
Pefcripten, f 00 wel legale, conventionale]
1 2
con-

544 B Y L A G É, A.
cónffrimirie als locale , noch eenighe andere
cxceptien ter contrarie, de welcke defen ende
alle andere faecken de voorfz. troublen
aenganden , fullen caferen , ende egheene
ilede hebben , als tot dien by delen (foo
verre als höót is ) fpecialicken gederogeert
wefen, Oock mede de rechten difponerende
dat generale derogatie niet en is fonder pre.
cedente fpccificatie.
XT.
Wel verftaende da' hier onder begrepen 1
fullen zyn, ende dit teghén woord ig benefitie |
genieten, myn Ghenadichfte Vrouwe de Ghe-•
feinëde des Doorlucbtichften Chcurvoft vani
den Rhyn , ecrtydts achte gelaten Weduwe:
des Heeren van Bredenroedc, Soo veel aen-
gaet Vlanen ende andere goederen daer haeref
Cheurvorftelycker G.ofte actie van haerhebrj
bende, toe ghereebticht is.
XII.
Infgelycx fal hier inne begrepen wefen dei
Grave van Bueren, foo veel aengaet de Stadt^t
Slodt, ende Lande van Bueren, omme die
felve byden voorfs. Heere Grave, by ver-t
treek i

B Y L
A G E 5 A. H 5
treek van Gernifoene, ghebruyekt te worden
ais zyn eyghen toebehoore.
XIII.
Ende fullen tot niete ghvdaan ende afgbeworpen
worden de Pieren, Tropheen,
W7 n C n d e S n d e r e
' ^kenenbyden
Hertoghe van Alba ghedaen , rechten tot
bIam
e n d e
fande *W°° vande bovenghe,
noemde als van allen anderen.
XIIII.
Aengaende de vruchten vande voorfz. Heer.
ivckhcden ende goederen , V verloop ende
If verachtenden vande donnaryen, toch.
ten, pachten, chynfen ende renten, f 0 0p
° r d a t u m v
-Conmc, Landen, Steden ende allen au"
nd V 0
^^fcn verfchenen,
-de nochtans niet betaelt ofte ontfanghen
| Z
\ n
> h y z y n e 1
^- ofte zyns actie hebben-
h Ó1Q f a I e k k i n
}
ptfanghen.
\m* genieten ende
fc». - «. ande,e 8ped w i t C "
L 3
Jans

246 B Y L A G E, A.
Jans miiTe, Anno LXXVI. leftleden, fal bly4
ven ten proffyte vanden genen hun recht-'
,hebbende, Niet jegenflaende dat daer af by\
den Ontiangher vande confifcatie oft andere:
yet ontfanghen ofte gheinnet vvaere, daefli
af in fulcken ghevalle reftitutie ghefchicdem
fal.
XVI.
Maer by fo verre eenige Jaerfcharen vaw
de voorfz pachten, renten, ofte andere in-i
necomen van f Conincx wegen , by tytule?
van confifactie aangheflaghen en geheveru
waeren, foo wcrt elke over gbelycke Jaer-;
fcharen vry, los ende quyt ghebouden vande
reële laften ende opftal wt zyn goeden gaen-i
de: Soomen cock t' allen tyden infghelycx:
Vry, los, ende quyt ghehouden fal zyn van
allen renten, ftaende opte Landen ende goe-:
den diemen midts de voorleden troubleni
niet en heeft connen gebruycken, in alles;
naer raete vanden tyde dat *t felve belet en-i
de ongebruyckt, wt oorfaeke vooifz ghe-;
beurt is.
X VI IJ

B Y L A G E , A. H 7
XV 11.
Nopende de Huyscathelen ende ander
meublen die aen beyden zyden te niete ghe­
daen , vercochr, ofte anders ^healieneert
zyn, daer af fal niemandt eenich verhael
hebben.
XVIIT.
Ende aengaende die Erfgoeden, Huyfen,
ende Renten, dis by tïtule van confifcatie
vercocht ofte gealieneert zyn, Die generale
Staten fullen in elcke Provintie, ende wt die
Staten vanden felven deputeren Commifla-
iMèn-, orame kenniife te nemen vande
zwarigheyden , indiéndër eenighe vallen,
.omme redelicke fatiffactié te doen, fo wel
aen d!e oude Propnetariffen als aen die Coo-
pers ende vercrygheis vande voorfz goeden
ende renten, voor hun regres ende evictie
refpectivelick.
XIX.
Van ghelycken fal gefchieden noopende
t' verloop van de perfonele renten en obli- '
gatten, ende alle andere pretentie, clachten
ende doleantien, als de gheinterrcfTeerdc ter
B 4 oor.

248 R Y L A G E, A,
oorfaeke vande troublen, fullen naemacls
aen weder zyden willen intenteren ende
voorftellen in wat manieren dattet zy.
XX.
Dat alle Prelaten ende alle andere Ghee«
ftelyke perfoonen, wiens Abdijen, ftiften,
fondatien, ende refldentien buyten Hollandt
ende Zeeland gbelegen , ende nochtans binnen
de felve Landen ghegoet zyn, fullen
wederomme comen inden eyghendom ende
int gebruyck vande felve haere goederen als
vooren, ten opfiene vanden Waerlycken.
XXI.
Macr wat belanghet de Rcligieufe ende
andere Gheeftelycke die binnen den voorfz
twee Provintiën ende haere Geaffocieerde
gheprofelfyt ofte gheprebendeerd, ende daer
wt ghebleven ofte ghetrocken zyn, ghemerekt
dat den meeftendeel van heure goeden
ghealineerdt zyn, Den felven falmett
van nu voortacn verftrecken redelicke ali
mematie neffens de gheblevene, ofte anders
fai hun mede toegbelaten worden t'ghebruyck
van haere goeden, ter verkiefinjbc nochtans
- van*

B y L A G E, A. 249
vande Staten, alles by provifie ende tot andenlont
op hun voorder pretenfien by dë
Generale Staten verordent fal vvefen.
XXïl.
Voorts is gheaccordeert dat alle giften',
exberidatien ende andere difpofitien inter vivos
vel caufa mortis by particuliere ende pri^
vate perfoonen ghedaan , daer by deghcrechte
Erfghenamen ter faecke vande voorfz
troublen ofte vande Religie van heure gherechtighe
fucceffie verfteecken, vermindert
ende onterft zyn, wt trachte van defen,
gehouden lullen worden als ghecaffcert ende
van gheender waerden.
X X11T.
Ende alfoo die van Hollandt ende Zeelandt
om die coden vander Oorloghe beter
te vervallen alle fpecien van goudt ende
Silver ten hooghen pryfe gheftelt hebben,
die fy in andere Provintiën niet en foudetr
connen fonder gtoot verlies wtgheven, isbefproken
dat de Ghedeputeerde vande Ge*
nerale Staten, ten eerften moghelick zynde,
adviferen fullen, omme daer of te nemert
L 5 eeuca

250 B Y L A G E, A.
eenen generalen voet, ten fine dat den cours,
vande voorfz munte eenvou iich gheftelt zy,
alfoo nae als doenlick is, tot onderhoude'
mlTe van defer Vnie ende van de ghemeyn.
nen Coophandel aen weder zyden.
XXIIII.
Voorts op het vertoogh gedaen by de Ge-
deputeeerde van Hollandt. ende Zeelandt,
ten fine dat die generaliteydt van alle de Ne­
derlanden fouden t'heuren lafte nemen alle
die fchulden die myn Heere den Prince ghe-
contractcert heeft, omme te doen zyne twee
Expeditien ende geweldighe Heyrtochten den
wekken foo wel die van Hollant ende Zee­
landt, als den Provintiën ende Steden, die
hen in den laatften tocht overgaven, verbon­
den hebben gehadt, (f 0 0 fy feyden) Is het
felfde punct gheftelt ende ghelaten ter difcre-
tie ende determinatie vande voorfz. Genera­
le Staten, den wekken allen faken gheappai-
feert zynde daer van rapport ofte remonflran.
tie ghedaen fal worden, om dien aeugaende
fulcken regard genomen te worden alfl be-
haork
XXV.

B Y L A G E, A. tffl
XXV.
Ih dit gemeyn Accordt ende Pacificatie en
fullen niet begrepen zyn, om te genieten t'
beneficie van dien , die Landen, Heerlickheden,
ende Steden, houdende partie cön>*
trarie, tot dat fy hun eflecruelicken fullen
ghevoecht hebben met defer Confederatie,,
Dvvelc fy luyden fullen mogen doen alft heur*
lieden belieft.
XXVI.
Welck Tractaet ende Vredehandel, ha er
rapport aggreatie ende advoyement foo wel'
vanden Heeren gecomniitteert totten Convernemente
van den Lande , als oock van den
Staten der felven eenfaemelick, van myn
Heere de Prince, Staten van Hollandt, Zee»
landt ende Gheaifocieerde in alle de voorfz.
Puncten ende Artikulen, oock mede alle te-
gene dat by de voorfz. Generale Staten int
ghene voorfz. is, ende anders ghedefineert:
fal worden: Die voorfz. Gedeputeerde heb­
ben wt crachte van heurlieder povoiren en Ie-
commiiïie belooft ende bezworen, belooveiü
en.de zweeren by defen onverbrekelick t'ob-
L 6 fcfc*

25a B Y L A G E, A.
ferveeren , t'onderhouden i ende volcomew,
Ende al het felve over d'een ende dandre
zyde, te doen refpectivilycken ratificeeren,
zweeren, teecken, ende zeghelen bydcn
Prelaten, Edelen, Steden, ende andere Leden
vanden voorfz. Landen, Sonderlinge ooc
byden voorfz. Heere Prince, fo wel int generael
als int perticuliere , binnen een
Maent naeftcomende t'elc ghenoeghen. Ende
in kenniffe van al t'ghene voorfz, is,
hebben de voorfz. Gedeputeerden defe jeghenwoordighe
Onderteekent int Scheepenhuys
vande Stad van Gent, den viij. Novera-
bris, M. D. LXXVI.
Eude was Onderteecknet
by allen den ghenen die
voor in die Prefatie ghe.
iioernt zyn.

B Y L A G E, A. 25S
COPIE van de Publicatie
der voorfz. Pacificatie ghedaen
tot Gendt, »»V laetr
ende datum als boven.
A ;
f en laet weten eenen yeghelyckeu , dat
goede , vafte ende onverbrekelycke Vrientfchap,
Vrede, ende Peys gemaeckt is, tusfehen
die generale Staten vanden Landen van
Brabandt. Vlaenderen, Artoys, Henegouwe,
Rylfel, Douway, Orchie, Namen , Doornick „
Utrecht ende Mechelen, van weghen den felven
Landen, den Steden ende Vlecken van
dien, niet wefende onder fubjectie ofte gheweidt
der voorfz. Spaengniaerden ter eenre
zyde, ende myn Heere Prince van Orangien,
de Staten van Hollandt ende Zeelandt met
henlieden gheaffocieerde ter andere , Uyt
crachte vanden welcken de Onderfaeten aen
weer zyden zullen weder keren tot haerlie-
der goedinghen, ende fullen moghen voorts
aen over al converferen , gaen , comen r
woonen , ende handelen Coopmars gewyfe
ende anders, in alle vryheyt ende zekerheyt,
E- 7 fo&

1T34 B Y L A G E, A é
foo men breeder by de Poincten ende Articu.
len, daer aff de Exemplaren fullen uytghe-
gbeven worden, verftaen fal: Ende men be­
veelt elcke van zyne Ma. ende vanden
voorfz. Generale Staten weghen, t' gheheele
inhoude" vande felve Pacificatie te onderhou­
den ende volcomen, fonder daer tegens te
gaene in eenigher manieren, op de pene
van geftraft te zyne als overbrekers van
dien , ende perturbateurs vande gehemeyne
welvaert.
Wel verftaende dat hier inne niet begre­
pen en zyn die van Haerlem , Amfteuhm ,
Schoonhooven, Oudewater ende alle andere
fleden van Hollandt , aldaer die Garnifoc-
nen der Viauden hen alfnoch onthouden
mogen' ve bieden over fulcx wel fcherpelic-
ken den felven eenige tocvoeringe van goe­
deren te docne, ofte met hemluyden eeniclr
fins te handelen, frequenteren ofte comercie-
ren in eenigher voeghen, voor ende aleer
dat de felve Steden met den generalen Staten
voornoemt, metter daet hen gevoeght fullen
feebben. Op verbeurte van Lyf ende goet.
B Y-

BYLAGE, B. tot Pag. 16%;
Unie van Utrecht,
Copie.
A ïCoo men bevijnt dat zedert die Pacifica­
tie tot Ghendt gbemaecJt, by den welcke gbe.
noecb alle die Provinciën van defe Nederlan­
den hem verbenden hebben malcanderen met
lyff ende goet by te flaen om die Spaengaerden
ende andere Uytbeemfche Natiën met haren aen-
'hanck 'banck uit int defe Landen te verdryven, dezelve-
Spaengaerden met Don Johan tPAufrjce tfAuflrice end* ende
\andere andere haerluyder Hoofden ende Canite-men Capiteyne»
alle middelen gbefocbt hebben ende noch daghe-
licxfoecken om die voorfz Provinciën, ffoo 0 in»
geheel als int deel te brengen ouder baer fu.
Ueetie % s, tirannifchs regsringbe ende ende fafa- luw*

S5ö B Y L A G E, B.
tiernye : Ende die felve Provinciën foo wet Wapenen
ah practycke vanden andeten te fcheyden,
difmembrercn , ende die Unie by die voorfz.
Pacificatie gbemaect te riet te doen ende te
fubuerteren tot uiterlicke ruyne ende verderjfeniffe
vande voorfz. Landen ende Provinciën,
gbelyck men metter daet bevynt dat fylieden int
voorfz. voornemen volberdende nocb onlancx
eenighe Steden ende quartieren met Brieven
gbefolliciteert, eenigbe : namelycke, vande Landen
van Geldre met Wapenen aengbegrepen ende
overvallen hebben. S O O ist dat die van
den Farftendommen van Gelre ende Graejffchap-
fe Zutphen , die vanden Grcefffchappen ende
Landen Hollandt , Zeelandt , Utrecht ende
Vrieffcbe ommelanden, tuffcben die Eems ende
Lauwert , geraetfaem gevonden hebben ficb
naerder ende particulierlycker metten anderen
te verbynden ende vereenigben, niet om hemvan
de voorfz. generale Unie byde Pacificatie
tot Gendt gbemaect te fcbeyden^ rnaer om die
felve nocb m'éer te ftercken, ende hem felven
te verfien tegbens alle inconuenienten daer inne
fy fouden moegben vallen dutr eenigbe pra^ycke,
am

B. Y L A G E, B. 257
aanfagfren ofte gezvelt van Vyanden , om te
weeten, boe ende in wat manieren die voorfz»
Provinciën hem in fileken ghevalle fullen heb*
ken te draghen ende ieghens tghezvelt van hun
Vyanden connen befebermen: Ende om vorder
feparatie vande voorfz Provinciën ende parti'
Ctilier Leden van dien te feb ouwen, blyvende
anders die voorfz. generale Unie ende Pacificatie
van Gbendt in weerden: Syn dien velghende
byde Ghedeputeerde vande voorfz. Provinciën
volcomelyclen by den haren refpeStive
bier toe gheanclorifeert , ghearrefleert ende
ghefooten die PoincJen ende Articulen hier naer
volghende, fonder in alle gevalle hem by defeu
tc willen ontrecken van ofte nut den Ueyligbete
Roomfchen Rycke,
E Nj5 E eerft dat die voorfz. Provinciën
fch metten anderen verbinden, confedcre-
ren ende vereenighen fullen, gelyck fy hem
verbinden , confedereren ende vereenigen
nüdcs defen ten eewighen dage by den ande­
I.
ren

*5S B Y L A G E, B.
ren te blyven in alle forme ende manieren
als oft fyluyden maer een Provincie waren,
fonder dat de felve hem teeuigher tyde van
den anderen fullen fciieyden , laten fcheyden
ofte fepareren by Teftamente, codicille, do.
nntie, ccfile, wiflèlinge , vercopinge, tractaten
van Peys, van Huwelick, noch om
gbeen anderen oorfaken hoe dattet gebueren
feilde mogen , onvermindert nochtans een
yghelicke Provincie ende die psiticulier Steden
, Leden ende Inghefetenen van dien
haerluyder fpeciale -ende particuliere Privilegiën
, Vryheyden , Excmptien, Rechten ,
ftatuten, lolfelicke ende welherghebruehte
Coftumcn, ufintien, ende alle anderen haerluyder
gherechttgheden, waer inne fyluyden
den anderen niet alleen ghèen preiudïcie,
hynder ofte letfel dot n fullen, maer fullen
de anderen daer inne met alle behooriyeke
ende mogbelicke middelen , ja met lyff ende
goet (ift noot) bélperi handt houden , fty-
ven ende ftereken , befchudden, ende oock
befchermen teghens allen ende een yghelicke
wie ende hoedanich die foude mogen wefen,
die

B L A G E, E. 259
die hem daer inne eenich darelicke imbrekc
foude willen doen : welverftaende dat die
queftie die eenige vande voorfz. Provinciën,
Leden ofce Steden van defe Unie wefcnde ,
metten anderen hebben ofte namaels foude
moghen crygcn, noopende haerluyder particulier
ende fpeciale Privilegiën, Vryheden,
exempticn, Rechten, ftatuten, loffelicke en«
de welherghebrachte Coftumen, ufantien en.
de andere haerlieder gherechticheden , dat
de felve by ordinaris Juftiftie, arbiters, of
minnelick Accordt beflicht fullen worden „
fonder dat d'andere Landen ofte Provinciën ,
Steden ofte Leden van dien £ foo lange fich
beydc partyen t'Recht fubmitteren) hem des
fnden hebben te bemoeyen , ten ware hem
gheliefde te intercedcen tot Accort.
IL
Item dat die voorfz. Provinciën in conformiteyt
ende tot vohreckinghe vande voorf.
Eenicheyt ende ,Verbant .ghehouden fullen/
wefen malcanderen met lyff, goet. ende bloe^
by te ftaen ieghens allen fortfen ende ghewcl»
den die hem ymant foude mogen aandoen,
uys

£ö*o • B Y L A G E, B.
uyt ende onder tdexel vanden nae*n vande
Con. Majefteyt , of: van fynent weglien,
het ware tër catife vant Tractaet van de Peys
tot Gendt gemacet, van dat zy die wapenen
tegen Don Johan d'Auftrice aenghenomen ,
den Eertz Hertoge Mathias tot Gouverneur
ontfangen hebben , met alle 't geene datter
aencleeft, van dependeert uitghëvolcht is,
ofte uitvoJgen 'fal moghen , al waert oock
onder coluer alleene vande Catholycke
Roomfche Religie, met wapenen te willen
reïïabliflèren , reftaureren oft invoeren , oft
oock van eenighe nieuwichèyde'n ofte alte-
ratien die binnen eenighe varide voorfz. Pro­
vinciën , Steden , ofte Leden van dien zeder t
den Jare J553 ghebuert zyn , oft oock ter
eaufe van defer teghenwoorJighcr Unie en
confederatie , ofte andere dicrghelycke oor­
faken , ende dit foo wel inghévalle men die
voorfz. fortfen ende ghewekien fouden wil­
len gebruyeken op een vande voorft, Pro-
vincien, Staten, Ste-len ofte Leden van dien
alleen, als op allen int generael.
III.

L Y L A G E , B. * aGl
III.
Dat die voorfz. Provinciën oock ghehou»
den fullen wefen in ghelycke maniere mal-
canderen te affifteren ende helpen defende-
ren tegens alle Uytheemfche ende Inheem-
fche Heeren, Furften ofte Princen, Landen,
Provinciën, Steden ofte Leden van dien, die
hem int generael ofte particulier eenighe fort-
fen, ghewekien ofte onghelyck fouden wil­
len aendoen ofte Oorloghe maken : Beheke.
lick dat die affiftentie byde genernliteyt van
defe Unie ghedecerneert lal worden met ken-
niiTe ende nae gheleghentheyt van der fake.
nu.
Item ende orame die voorfz. Provinciën
Steden ende Leden van dien beter ieghens
alle macht te moghen verfekeren, dat die
Frontierfteden ende oock andere daermen
des van noode vinden fal, tfy van wat Pro •
vincien die zyn, by advis enda ter ordo-
nancie van defe gheunieerde Provinciën ful •
len vaft ghemaeckt ende gefterct worden tot
coften vande Steden ende Provinciën daer
inne die ghelegen zyn, midts hebbende daer
toe

EÖ2 B Y L A G E, B.
toe afïïftentie vande gheneraliteyt voor d'ecn
helft: Beheltelyek dat foo vea-e byde voorfz.
Provinciën raetfiem bevonden wort eenige
nieuwe forten of.e fterckten in eenighe van
de voorfz. Provinciën te legghen, ofce die
nu legghen te veranderen ofte aff te werpen,
dat die coften daer van noode, by alle die
voorfz. Provinciën int generael ghedraghen
•fullen worden.
V.
Ende omme te verfien tot die coften die
men van noode hebben fal (inghevalle als
boven) tot defentie vande voorfz. Provinciën
, is overcomen dat in alle die voorfz.
geünieerde Provinciën eenpaerlick ende op
eenen voet, tot gheraeen defentie der felvcr
Provintiën, opgheftelt, gehenen ende open-
bacrlyck den meeft daer voor biedende, van
drie Maenden tot drie Maenden, ofte eeni»
ghe andere bequame tyde, verpacht ofte gecollecteert
fullen worden al omme binnen
die voorfz. ghcunieerde Provinciën, Steden
ende Leden van dien fekere Impoften op al-
derhande Wynen, binnen ende buyten ghe-
brou-

T5 Y L A G E, B. 203
brouwen Bieren, op tgemael van Coorn en.
de Greyn , op 't Sout, Gouden, Silveren,
Syden ende Wolle Lakenen , opde Hoornheeften
ende befaeyde Landen, op de Beesten
die gheflacht worden, Peerden, Oflen
-die vercoft ofte verpangelt worden opde
goeden ter wagbe comende, ende alfulcke
andere alftnen naermaels by ghemeyn aduis
ende confent goet vinden fal, ende dat
achtervolgende d'Ordonnantie die men daer
op concipiëren ende maken fal, datmen oock
hier toe employeren fal d'incomen vande
Dcmeynen vande Conick. Majefteyt , die
lallen daer opftaende afghetoghen.
VI.
Welcke middelen by ghemeen advife ver-
hoocht ende verlecht fullen worden, na dat
die noot ende gelegenthz vander fake ver,
eylfchen fal, ende alleenlick verilrect tot die
gemeene defentie ende tot tghene die generaliteyc
ghehouden fal wefen te draghen ,
londer dat de felve middelen tot eenighe
andere faken fullen mogen worden bekeert.
VIL

£64 B Y L A G E, B.
VIT.
Dat die voorfz. Frontierfteden, en oock'
andere, als die noot vereyfTchen fal t'allcn'
tyden gehouden fullen vvefcn te onrfangen^
alfulckc Garnifoenen als die felve ghcuniccr- 1
de Provinciën goet vinden, ende hem luy
den by ad vis vanden Gouvernuer vande Provincie
daer 't Garnifocn gheleydt fal wor«
den, ordonneeren fullen, fond er dat fy des^
fullen mogen weygeren : Wclverllaeude dat
die voorfz. Garnifoenen byde voorfz, geünieerde
Provinciën betaclt fullen worden van
haerluyder foldyc, ende dat die Capiteynen
ende Soldaten, boovcn den generalen Eedt
particulierlyck diö Sradt ofte Stede ende Pro­
vincie daer inne die gheleyt fullen worden,
Eedt doen fullen, ende dat 't zelve te dien
eynde in haerliedcr Artikel brief geflelt fal
worden, datmen oock alfulcke ordre ftellen
ende difcipline onder den Soldaten houden
fal, dat die Bergers ende Inwoonders vande
Steden ende platte Landen , foo wel Gheefte-
lick als Weerlick, daer by boven die rede­
nen niet bezwaert worden , noch eenighe
• ouer'
0 >

B Y L A G E, B. 2ÓS
toerlaft Iyden fullen , ende en fullen die
voorfz. Garnifoenen van gheenen Excys ofte
Import meerder exempt wefen als die Borgers
ende Inwoonders vande plaetfe daer die
- ghcleydt fullen worden, midts dat oock den
.felven Borgers ende Inwoonders by de generaliteyt
Iogys geit verfti eckt fal worden, gelyck
tot noch toe in Hollandt ghebruyckt is.
VIII.
Ende ten eynde men tallen tyden fal moghen
gheaffifteert wefen vande Inwoenders
,vanden Landen, fullen d'Inghefetenen van
elcke van defe ghevnieerde Provinciën, Steden
ende platte Landen binnen den tyd van
een Maent, nae date van defen ten lancfien
ghemonftert ende opgegefchreuen worden
,te weten die zyn tuflèhen iS. ende 60 jaren,
orn die hoofden ende gheta! van die
gheweten fyr.de, daer na ter eerfier tfamen
compfte van defe Bondtghenoten vorder gheordoneert
te worden, als tot die meefte befcherminge
ende verfekertheyt van defe ghe-
.vnieerde Landen bevonden fal worden te
.dienen.
V DEEL. M IX

5Ö« B Y L A G E, B.
IX.
Item falmen gheen Accord van be'ftant
ófte Peys maken, noch Oorloghe aanveerdens
noch eenighe Impofte of contributie inftellen,
die generaliteyt van defen verbande aengaende,
dan 1
met ghemeen advis ende confent
vande Provinciën, maer in andere faken
tbeleydt van defer confederatie ende tgene i
daer van dependeert ende wtvolgen fal aen- •
gaende, falmen hem reguleren nae tghene :
gheadvifeert ende ghenoten fal worden by i
nieefte ftemmen vande. Provinciën in defen i
verbonde begrepen die gbecolligeert fullen:
worden futcx alsmen tot noch toe inde generaliteyt
vande Staten heeft ghebruyckt, en-j
,de dit by provifie tot dat anders fal worden
gheordonneert bv gemeen advis vande Bondt-:
ghenoten, beheltelick: dat oft ghebeurdeni
dat die Provinciën in faken van befkmt.,.
Peys, Onrloghe, ofte contributie met den;
anderen niet accorderen en conden, fal tghe-:
fchil gherefereert ende ghefubmitteert wor.len
by provifie aende Heeren Stadhouders vande
voorfz ghevnieerde Provinciën nv ter tyt we-:
fen-i

B Y L A G E, B. a67
Tende, die voorfz ghefchil tuiTchen psrtyen
fullen verghelycken ofc daer van wtfpreken,
fulcx als fyluyden bevinden fullen inder bil»
licheyt te behooren. Welverftaende, indien
de felue Heeren Stadhouders daer inne en
fovde connen verdragen, fullen tot hemluyden
nemen ende verkiefen alfulcke onparty
dighe alfeffeurs oft adioncren, als hemluyden
goet duncken fal, ende fullen partyen gehouden
wefen na te comen tgene by de voorfz
Keeren Stadhouders, in manieren als bouen,
wtgefproken zal wefen,
X.
Dat gheen van defe voorfz Provinciën, Steden
ofte Leden van dien eenighe confederatien
ofte verbonden met eenighe nabüer Heeren
of te Landen fullen moghen maken fonder
confent van defe ghevnieerde Ptovincien ende
Bondtgenoten.
XI.
Des es ouercomen dat fo verre eenige na.
buer Furften, Heeren, Landen ofte Steden
fich met defe voorfz Provinciën begheerden
te viiieren, ende hun in defe confederatie te

*6* B Y L A G E, B.
beghenen, dat zy daar toe by gemeen advis
ende confent van defe Ptovincicn ontfangken
fullen moghen worden.
XII.
Dat die voorfz Provinciën ghehouden fullen
zyn fich metten anderen te conformeren
int fiuck vander Munte, te weten inden cours
vanden Gelde, naer wtwyfen fulcke Ordonnantiën
als men daer op metten alder eerften
maken fal , de welcke d'een fonder dander
niet en fü moghen veranderen.
XIII.
Ende foo veel 't point vande Religie aengaet,
fullen hem die van Hollandt ende Zeelandt
draghen naer haerlieder goetduncken,
ende dandere provintiën van defer Unie fullen
hem mogen reguleren nae inhout vande
Religions vrede by de Eertz Hertoghe Ma-
tbias , Gouverneur ende Capiteyn: gererael
van defe Lapden, met die van fynen Rade
by advis vande generale Staten airede gheconc'pieert,
ofte daer inne generalyck ofte par-
tïculierlyck alfulcke ordre Hellen als zy tot
ruft ende welvaert vande Provinciën, Steden

B Y L A G E, Ba edo
ende particulier Leden van dien, ende confervatie
van een yghelick Gheeflelick ende
Weereltlick jZyn goet ende gheregtigheyt vin*
den fullen , fontier dat hem hier inne by eenighe
andere Provintiën eenich hynder oft
beledt gedaen zal moghen worden, midt«
dat een yder partuculier in zyn Religie vry
zal moghen blyven ,• ende dat men niemandt
ter caufe vande Religie zal moghen achterhalen
ofte onderfoeken, volghecde die voorfz.
Pacificatie tot Ghendt ghemaekt.
XIIII.
Item zalmen alle Conver.tualen ende die
vande Gheeftelycheyt, volghende de Pacificatie,
hten volghen hun goeden die zy in
eenighe van defe ghevnieerde Provinciën
reciproquelick hebben legghende , mids dat
indien eenighe Gheeftelycke peifoonen in
Provinciën die ghedurende dOorloghe tuflehen
die Landen van Hollandt ende Zeelandt, te­
ghens die Spaengp.erden, ftonden onder tghebiedt
vande felue Spaengaerden, hern begheven
hadden wt hu.ere Cloofteren ofte CoHe»
gien, onder tghebiedt van die van Hollandt
M 3 of*

2?0 B Y L A G E, B.
ofte Zeelandt, datmen die by hun Conventen
ofte Collegien zal doen verfien van behoor-
Jycke Alimentatie ende onderhoudt hun leuen
ghedurende, als oock ghedaen zal worden by die
ghene die wt Hollandt ende Zeelandt in eeni­
ghe vanden anderen Provinciën van defe
Vnie vertoghen ende hem onthoudende zyn.
XV.
Dat mede den gheenen die in eenige CIoo-
lïeren oft Gheeftclycke Collegien van defe
ghevnieerde Landen zyn ofte gheweeft heb­
ben, ende die felve wt faken van die Religie
ofte andere redelycke oorfaken begeeren te
verlaten ofte verlaten hebben, wt den In"
comft van haren Couventen ofte Collegien
haer lenen langh ghedurende behoorlycke
Alimentatie zal worden verftreckt nae ghe-
leghentheyt vande goeden: Welverftaende
dat die naer date van defen hem in eenige
Cloofteren fullen begheuen, ende de felue
wederom verlaten, cgheen Alimentatie ver»,
ftrect zal worden, maer fullen tot haren be-
hoeue naer hem moghen nemen tgheue zy
daer icne ghebrocht hebben, Dat oock die
ghe-

B Y L A G E, B. 221
ghene die jegenwoordelycke in die Conventen
ofre Collegien zyn ofte namaels commen
fullen, vryheyt ende liberteyt v^n Religie
ende oock van clederen ende habyt hebben
zullen. Beheltelycken dat fyluyden den
Overften vanden Conventen in allen anderen
faken onderdanich zullen zyn. C)
XVI.
Ende oft gebeurden (dat God verhoeden
moet) dat tutTchen die voorfz .Provinciën
eenich onverfnnt, twift ofte tweedracht gheviele,
daer inne fyluyden den anderen niet
en coude veiftaen, dat het felue (foo verre
het eenighe vande Piovincien int particulier
aenghaet) ter neder gheleydt ende hellicht ;
zal worden by den anderen Provinciën, off
den ghenen die zy daer toe deputeren zullen
: Ende fo verre die fake alle die Provinciën
int generael aengaet, by de Heeren
Stadthouders vande Prouincien in manieren
ali bouen int 9. Artikel verhaelt, de welcke
güe»
(*) Op dit Art. is eene nadere Ampiiatifr
gemaakt.
M 4

572 B Y L A G E, B.
ghehouden zullen zyn partyen rechte te doen
oft te vergelyken binnen een Maendt (ofte
corter, foo verre den noot van der fake fulcx
wt eyfcht) naer interpellatie ofte vêrfoeck
by deen oft dandere party daer toe ghedaen,
ende wes byde voorfz anderen Provinciën
ofte haerluyder Gedeputeerden ofte die
voorfz Heeren Stadhouders, alzoo wtgefproken
wort, zal naghegaen ende achtervolcht
worden, fonder dat daer van wyder beroep
ofte andere provifie van rechten tfy van appel,
reliëf revifie, nulliteyt, ofte eenige an­
dere querelen hoedanich die fouden moghen
wefen, verfocht ofre gebruyct fullen moghen
worden.
XVII.
Dat die voorfz Provinciën , Steden ende
Leden vandien hem wachten fullen van wt-
heemfche Furften, Heere, Landen ofte Steden
eenighe occafie te gheuen van Oorloghen,
ende fulckxom alle alfulcke occafien te ver-
myden, fullen die voorfz Provinciën, Steden
ende Leden van dien ghehouden wefen, foo
wel den Wtheemfchen als Ingezetenen vande
voorfz

B. Y L A G E, ff.-
voorfz Provinciën tadminiftreren goet recht
ende jufticie : Ende foo verre ymant van hem
daer in ghebreken blyft, firtléti die andere
Bonrgenooten die h3nt holden by alle behoorlycke
wegben ende middelen dat fulcx gbe»
daen zal worden, ende dat alle abufen, daer
door fulcx belet ende die jufticie duer verachterd
foude mogen worden gecorrigeert
ende ghereformeert fullen worden, als nae
rechten ende vermoeghens een yder zyn Priuilegien,
loffelycke ende wel herghebrachte
cofluymen.
X VI II.
Item en fal deene vande ghevnieerde Pro«'
uincien, Steden, ofte Leden van dien tot
lafté ende preiudicie van dandere ende fon­
der ghemeen confent gheen lm poften, convoy
ge'den, noch andere diergelycke l?ften moe-
ghen op {tellen , noch eenighe van defe Bonghenooten
hooger moghen bezwaren 9 dan
htm eygen Ingezetenen.
XIX. .
Item omme jeghens alle opcomende faken
ende zwaricheden te veröen , zullen die
M 5 Bons-

274 B Y L A G E, B.
Bontghenooten ghehouden wefen op de be*
fchryuinghe vanden gheenen die daer toe ghe-
auctorizeert fullen zyn binnen Vtrecht te cora*
pareren tot fulcken daghe als hem aengefchre-
uen fal wefen, omme op de voorfz foken
ende zwarigheden diemen inde brieuen van
befchryuinge zal exprimeren, foo veire des
moghelyck es, ende die fike niet fecreet en
dient gehouden te wefen, by ghemeen aduis
ende confent, ofte byde meefte ftemmen in-
manieren voorfz gedelibereerd ende gherefol-
ueert te worden al waert oock eenige niet
en compareerden, in welken gheualle fullen
dandere, die verfchynen fullen euen wel
moghen procederen tot fluytinghe van tghene
zy bevinden fullen tot het ghemeen befte
van defe ghevnieerde Landen ende Prouin-
cien te dienen, ende zal rgheene alzoo ge*
ilooten es, onderhouden worden oock byde
gheenen die niet gecompareert fullen wefen,
ten ware die faken feer wichtich waren, ende
eenich vertreck mochten Iyden, in welcken
gheualle men den gheenen die niet gecom-
parg.erc.en fullen zyn, andermaei befchryuen
zal

B Y L A G E, B.
zal omme* te compareren op fekere andere '
daghe, op tverbeure^ van feaerlieder ftemme
voor d'e reyfe, ende wes als dan byde ghenen
die prefent zyn glieflooten wort, zal bundicli
zyn ende van weerden gehouden worden
, niet teghenft-ïende dabfentie van eenighe
van dandere Provinciën, beheltelyck dat
die niet gheleghen en zal zyn te compareren
, haerlieder opinie fchriftelyek ouer fullen
moghen feynden, omme daer op int collecteren
vander fiemmen fulcken regart ghe- -
noraén te worden alfr. behoort* .
XX.
Item ten eynde voorfz zullen allen ende •
een yder vande voorfz Bontghenoten ghehouden
zyn alle faken die hem opcommen ende '
voorvallen fullen, ende daer aen zy hem '
zullen laten duncken tghemeen wel oft qua-'
lyck varen van defe^ gevnieerde Landen ende
Bontgenoten ghelegen te zyn den geenen dis-'
tot die befchryuinghe gheauctonzeert fullen Ï
zyn ouer te fchryuen, omme byden leiuen '
daer op dandere Provinciën befchreuen te e
worden, in manieren voorfz, •

«76- B V L A. a E, B.
XXI.
Ende foo verre eenighe donckerheye ofte
wyfelachticheyt in defen beuonden worden
daer wt eenighe quftie ofte difpute mochte
verryfen, zal dinterpretatie van dien ftaen
int fegghen van defe Bontghenooten, die
daer op by ghemeen advis ende confent ordonneren
fullen, fulcx fy beuinden fullen te
behooren. Ende foo verre fyluyden daer inne
niet en conden accorderen fullen haer re -
cours nemen tot die Heeren Stadhouders van
den Prouincien, inde forrae bouen verhaelt.
XXII
Insgelyckx, foo verre beuonden worden
van noode te fyn dArtikulen van defe Vnie
confederatie ofte Verbont in eenige Poinciten
ofte Artikulen te vermeerderen ofte veranderen
, fal tfelve oock ghedaen worden
by ghemeen aduis ende confent vande voorfz
Bontghenoten, ende anders niet.
XXIII.
Alle welcke Poincten ende Articulen„
ende een yder vandien byfonder die voorfz
levnieerdc prouincien belooft hebben ende
be--

B Y L A G E, B. 27T'
belonen mits defen na te gaan ende te ae-
tervolghen, doen nae gaen ende achtervol-
ghen, fonder daer jeghens te doen, deen
doen, noch ghedogen ghedaen te worden 9
directelyck oft indirectelyck, ih eenighe wy*
fe ofte manieren: Ende foo verre yet wes
by ymant ter contrarie ghedaen ofte gheat-
tenteert worden, tfelue verclaren fyluyden
van nv alsdan nul, egheen ende van onweer*
den, daer onder zy verbinden haerlied ende
alle d' Ingefeten van haerluyder refpectine
Prouincien, Steden ende Leden vandien,per­
foonen ende goederen, omme defelue in-
ghevalle van contraventie voor tonderhout
van defe , met tgheene daer van depentdeert,
gearrefteert, ghehouden, ende becommere
te moghen worden tallen plaetfen ende by
allen Heeren, Rechteren ende Gherechten
daer men die zal connen ofte mogen becom-
men: Ende vertyen te dien eynde van allen
exceptieni gratiën» priuilegien, releuamen*
ten, ende generalick van allen anderen bene­
ficiën van Rechten, die hemluyden eerdek»
fints ter contrarie van defen fouden moghen
die*.

2?8 B Y L A G E, B.
dienen, ende byfonder den rechte, fegghende,
generale renunciatie gheen plaets te hebben
, daer en fy eerft fp-eciael voor ghegaen.
XXIIII.
Ende tot meerder vafticheyt, fullen die
Heeren Stadthouders vande voorfz Premin-
den die nv zyn oft namaels commen fullen,
mitfgaders alle die Magiftraten ende hoofd
Officiers van yghelick Prouincien , Stadt ofte
Leden van dien defe Vnie ende Confederatie,
ende een yder Artikel van dien in byfonder,
by Eede moeten beloouen naer te fullen
gaen ende onderhouden, doen nae gaen ende
onderhouden.
XXV,
ïnfghelycx fullen de felue by Eede moe­
ten beloouen te onderhouden alle Schut-
teryen , Broederfcbappen ende Collegien
die in eenighe Steden ofte Vlecken van defe
Vnie zyn.
XXVI.
Ende fullen hier van ghemaect worden
brieuen in behoorlycke forme die by Heeren
Sadhouders ende die voornaamfte Leden
en-

B Y L A G E, B. 275
ende Steden vande Prouiucien daer toe fpec-
ialick byde andere gerequireert ende ver-
focht zynde, befegelt ende by haerluyder
refpeciue Secretariiïèn ondertekent fullen
worden.
Deze voorfz Poincten ende Artikuïcn zyn
byde Gedeputeerden vanden Landfchappe
van Gelre ende Graaffchappe Zutphen onderfchreuen,
ende nameutlyk by myn Heere
Graeff Johan van NalTauw, Stadhouder vande
felue Landen, voor hem feluen ende met
dandere ghecommitteerden wten naem vande
ghemeen Ridderfchap vande voorfz Furftendomme
van Gelre ende Graeffchappe Zut­
phen , mitfgaders byde Gedeputeerde van
Hüllandt, Zeelandt, Vtrecht, ende Ommelanden
voorfz binnen Vtrecht vergadert, en­
de gheauctorifeert als bouen wterlyck ghearrefteert
ende ghefloten: Des hebben, die
voorfz Gedeputeerden vanden Lande van
Gelre ende Graeffchappe Zutphen , omme
vorder vcrclaringe vande Baanreheeren, groot
ende cieyne.-. Steden vanden voorfz. Furften-
dora».,.

«80 B Y L A G E, E.
domme ende Graeffchappe te doen dach ghe»
nomen tot dén 9 Febru?ry toecomende, en­
de dat binnen dér Stadt Utrecht aendie Ge*
committeerden vande Staten aldaer. Aldus
ghedaen t'Utrecht opten 23. January 1579.
onder die handen van myn Genadige Heere
die Stadhouder voorfz. ende den voorfz 1
Ge­
deputeerden ter meerder verfekerthz hier
onder gheftelt, ende was ondertekent Johan
Graef zu NafTau, Cf.tzenelleböge , etc. Van
weghen die Ridderfchappe des Furftendoms
Gelre ende Graeffchappe Zutphen, Alexander
van Tellich, Gelis Pieck, Joachim van Lie-
re, Alexander Bentinck: Van weghen die
van Hollandt, G. Poelgeeft, P. Büys , Rey-
nier Cant: Van weghen dié Staten van Zee­
landt, Willem Koelffus , Nicolaes Blancx ,
Pieter de Rycke , Cafpar van Vosberghen :
Van wegens die Staten van Utrecht. Aufo»
nius van Galama , de mandato Capi uli fui
Schore, Jacobus Verhaer, Vieedecanus Sanc-
ti Petri, de mandato Capkuló: Adriaen van
Zuylen; Lambertus vander Burch, Capitulo
jubente. F. de wten Eng, Reynhart van A-
zwynec, ,

B Y" L A G E, B. 28I
zwyne, Barcholomeus vanden Wael, Nicolaes
van Zuilen, A. D. Leyden, Lubbert
van Cleeff Van weghen die Staten der Om»
Janden, Egbert Clandt, E. Jarges,
Ghecollationeert teghens die
originele betekende Vnie 5 is
defe Copie bevonden daer mede
taccorderen > by my Lam»
^weerde.
Verclaringhe vant 13 Artikel.
Alfoo eenighe fchynen zwarigheyt te maken
opt 13. Artikel vande Vnie den 23. defer
Maendt ghefloten tiuTchen die Gedeputeerden
vanden Linden van Gelre ende Zutphen,
Hollandt, Zeelandt, Utrecht ende Ommelan­
den, tuiTchen die Eems ende Lauwers, als
of die meynighe ende intentie ware geween:,
niemandc inde felue Vnie te ontfanghen; dan
die ghonen die der Religions vrede byde
Eertz Heitoghe van Oiftenryck ende Rade
vander Staten neffens hem by aduis vande
Ghenerale Staten geconcipieerc is oft ten min­
iton

282 B Y L A G E, B.
ften die beeyde die Re'igien, te weten Gat*holycke
Roomfche ende Ghereformcerde
fouden toelaten. Soo ift dst de voorfz Ghedeputeerden
die ouer die voorfz Vnie gheftaen
ende de felue ghefloten hebben, omme
alle mifve>-fl:ant ende wantrouwe wech te nemen
, by defen wel hebben willen verclaren
haerlieder meyninge ende intentie niet gheweeft
te fyn noch als noch te wefen , eenighe
Steden ofte Prouincien, die fich sende
voorfz Catholycke Roomfche Religie alk ene •
fullen willen houden, ende daer tghetal van
de Inwoondereu der feluer vande Gherefor-
lueerde Religie foo groot niet en is, dat zy
vermogens die voorfz Religions vrede het
exerticie vande Ghereformeerde Religie fou»
de moeghen ghenieten, vande voorfz Vnie.
ende verbynteniife wt te willen fluyten. Ne-
maer dat zy des niet teghenftaende bercyt
fullen wefen alfulcke Steden ende Provinciën
die fich alleen aende voorfz Roomfche Re­
ligie fullen willen houden in defe Vnie te
ontfangen,. by foo verre fy fich anders inde
andere Poincten ende Artuculen vande voorfz
Vale.

B Y L A G E, B a»3
Vnie fonde willen verbinden ende als goe­
de Patrioten dragen, foo die meyninghe niet
en is dat deen Prouincien oft Stadt hem.
tfeyt van dandere int poinct vande Religie
fal ouderwindeu, ende dit om te meerder
vrede ende eendacht tuflchen die Prouincien
te houden, ende die principaelfte occafie van
twift ende tweedracht te vermyden ende
wech te nemen. Aldus gedaen tVtrecht den ,
eerften Fcbruary 1579*

B E R I C H T
V O O R . D E N
B I N D E R .
Pourtrait. I. te plaatfen tegen over Bladz. iS
Plaat. I. tegen over »• • *• 26