nederlanden. - Koninklijke Bibliotheek

KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK

7118 - '35

COLLECTIE-TH IERRY

B R U I K L E E N

van de Ned. Herv.

Gemeente

te 's Gravenhage

GESCHIEDENISSEN

DER V E R E E N I G D E

NEDERLANDEN.

I

GESCHIEDENISSEN

DER.

V E R E E N I G D E

NEDERLANDEN.

VOOR DE VADERLANDSCHE JEUGD»

V Y F D E D E E L .

MET PLAATEN EN POURTRAITEN,

TE A M S T E R D A M , nv

JOHANNES ALLART.

MöCCLXXXV.

ZEVEN.EN.TWINT:GSTE GESPREK.

' N ir O U D,

Orde gefield op de Regeering van Holland, ,n

«p de Provintie van Zeeland - Oranjê

vordert zyn ontjlag. De opperfle magt word

hem , geduurende den oorlog, opgedragen. Hy

aanvaardt de Regeering. Aan/lag op Antvoer-

pen mislukt. Kloekmoedig gedrag van Mar-

gareta van Kalslagen Unie tusfcben Hol-

hnd en Zeeland Vrugtelooze vrede

handeling te Breda — Sonoy bemagtigt bet

Batndegat; verlaat het weder. Hierges ;ver.

geeffche aan/lag op Nocrdholland. Hy

lemagtigt Buur en.' Mondragon overmeestert

de Klundert, Fynöort en Ruigenhil, Hier-

ges belegert en verovert Oudeivater. Moord

der Spanjaarden aldaar. Schoonhoven gaat by

verdrag at» Hierges over. Hy hemagtigt de

n

3 Jeu ut•

0

GESCHIEDENISSEN DER.

fehans te Krimpen en Papendrecht. Dor

drecht voor eene belegering beveiligd.

Wordt te vergeefscb door den Graaf va»

Megen belegerd.

ZOON. Tk heb, waar de Vader, uit het

beloop der Gefchiedenisfen, en byzonder in

het laatfle Deeltje onzer Gefprekken , opgemerkt

: Dat de Prins van Oranje, Willem de

1, eenen magtigen invloed hjd op het bellier

van 's Lands zaaken, en dat hy, fchoon in

fchyn op 's Konings naam, genoegzaam wei

nig, of geen minder gezag oefende, dan de

Koning, als Graaf, zou hebben kunnen voeren

, indien die zig aan de Wetten gehouden

had, aan welke immers het Graaflyke gezag,

hoe zeer ook misbruikt, onderworpen was.

—— Dit heeft in my bedenkingen veroorzaakt

, welke ik met de Souvet ainiteit der

Snaten niet weet overéén te brengen. Ik

bid u my te onderrigten, wat ik van deeze

onbepaalde magt van Oranje , en het ver

waarloosd gezag der Staaten, denken moet?

VA-

(AO.I572.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. ?

VADER. Indien dergelyke bedenkingen

by u ontdaan zyn,. zo hebt gy ook uit ons

verhandelde moeten leeren , dat 's Lands

Staaten, ja zelfs de Gemeente, door hoogen

nood gedrongen, hunne toevlugt tot den Prins

van Oranje genomen hebben , en hem als

's Lands Redder aanmerkende, over'alles gewillig

het Opperbewind lieten ; en dat hy,

zoalsgy wel zegt, alles, in fibyn, op 's Konrngs

naam, verrigtte, was een noodzaaklyke

Staatkundige trek van Prins Willem. Men oorloogde

wel tegen FMfs, maar was van hem

nog niet ontflagen ; alzo men eerst in het

Jaar 1581, zo als gy nader hooren zult, tot

den gewigtigen ftap befloot, om hem af te

zweeren. Dus moest Wilhm alles, als 'sKo-

nings Stadhouder, op deszelfsnaam ten uitvoer

brengen. De Oorlog werd tot heden

toe niet gevoerd y om Fiiips te verlaatcn,

maar om hem, ware het mogelyk, tot reden

te brengen. Wat het gezag der Staaten

betreft, het welk thans byna niets beduidende

was, dit zal u minder vreemd voorkomen,

als gy u herinnert, hoe ik u heb doen zie»,

A 4 dat

GESCHIEDENISSEN D3R

dat hun gezag, van tyd tot tyd, onder de

Jaatfte Graaven ,is befnoeid geworden, en zy

minder aandeel hadden aan het bewind yaa

zaïkcn; genoegzaam alles, wat de Regering

betrof, werd door den Graaf, of zynen

Stadhouder beftuurd. • • .. Die was dus geen

verwaarloosd gezag der Staaten, gelyk gy het

noemde, maar wel een ondermynd, geknot

gezag.

Z. Wel, waarom was men nu niet bedagt

©p eenig herftel?

V. Ik zal u doen zien, dat gy verkeerd

oordeelt. Juist in dit en het volgende Jaar ,

wendden de Staaten van Heiland en Zeeland ,

daar toe, al hunnen vlyt aan; het welk niet

had kunnen gefchieden , voor dat de

meeste Steden ééne lyn trokken, en w artoe

nu de Verhoging der lasten, tot voortzet

ting van den Oorlog, een gereeden weg

baande. Want als men niet fchroomde,

meerder belastingen te draf gen , dan ten tyde

van Alva, zo moest Oranje Huti ook meer

aan de hand korncn , en van rllcs meer ken»

nis doen hebben; gelyk hyzig ook verbond,

om

VIRÊENISDE NEDERLANDEN. 9

om met de Gemagtigden der Staaten te handelen,

over den ftsat des Oorlogs, zo wel

te Water als te Lande, waarvan het beftuur,

tot hier toa , alleen door zyne handen gegaan

was. Ook werd'er van toen af beraamd,

dat het Krygsvolk, zo wel aan de Staaten,

als aan den Prins, den eed zou doen. Ook'

werd Lumey onder bedwang gebragt, om met

de Staaten te moeten raadplegen.

Z. Ik verheug my over deeze vermeerdering

van de magt en 't gezach der Staaten:

want hier door begon de Souverainiteit der

Staaten, en met dat, de Vryheid des Volks ,

weder te herleven. Liet men het daar by

berusten ?

V. Neen, men ging al Verder. —— De

Vergaderingen der Staaten, die, onder de ti«

ranny van Alva, mede genoegzaam te niet

geraakt waren , waar door 's Volks Vryheid'

den bodem was ingeflagen, waren, zints dien

tyd,nog op geen bepaalden voet gebragt. In

het Jaar 1573 , was daartoe wel een Re-*

glement ontworpen, maar nog niet tot ü'ikd

gebragt. Dan, in de Maand FeBruary

5 van

I* GESCHIEDENISSEN DER, •

van dit Jaar 1574» had betzei/e zyne bevestiging

gekregen. By hetzelve was bepaald, dat

de vergaderingen , geduurende dien Oorlog, beftaan

zouden , uit de Edelen en Steden , die bet

met hun eens waren; als Dordrecht, Deljt,,

Leiden , Gouda , Rotterdam , Schiedam , Gor-

nichem, Schoonhoven , Oudewater en Woerden.

Z. Gy noemt Amfteldam nist: wat is daalde

reden van?

V. Om dat deeze Stad als nog de zyde van

Spanje hield. En dit was het niet al; maar de

vertraaging deezer St ;d , om tot der Staaten

zyde over te gaan , het welk niet gefchiedde

voor vier Jaaren daarna, veroorzaakte, dat

de Steden van het Noorderkwartier eene

byzondere Vergadering uitmaakten. Het welk

in 't gantfche Staatsbeftuur groote wanördens

te weeg bracht. Verder werd bepaald,

dat deeze Staatsvergadering alle zes weken

zou zitten, of eerder, zo de leden daartoe,

door den Stadhouder, om zaaken van gewigt,

befchreven werden.

Z. Hoe fmaakte dit aan Oranje ? Zyn ge -

zag werd daardoor, naar myne gedachten, niet

weinig bepaald. V»

TETIBENIGDE N iDEilLANÉEPf, ^.f

V' Hy kon zig daar tegen niet verzetten ,

dewyl het hem onmogelyk was, zonder geld

den Oorlog gaande te houden, dat hy niet

kon krygen, zonder aan de Staaten meer gezag

toe te ftaan , dan zy tot hier toe geoefend

hadden. En de Staaten weetende, hoe nodig

een Perfoon van die bekwaamheid, als

milem I , was, Heten hem gezag genoeg ove,

ng. De befchryving der buitengewoone dag*

vamen , de beflisfing der gefchillen , de

magt om de kleine Steden , die hem nog

meer dan de groote naar de oogen zagen ,

mede ter dagvaart te mogen befchryven,

gaven hem middelen genoeg, om zyne oog

merken te bereiken ; het welk ten klaarffen

bleek in hetgeen, ten deezen ryde, in het

Noorderkwartier, voorviel. De Staaten van

dat Gewest betoonden zig zeer onverge.

noegd, wegens het gedrag van Sonoy , 's Prin-

fen Stadhouder aldaar, en begeerden van hem

ontflagen te zyn. . Oranje toonde in

dit geval niet zyn gezag , maar zyne doorflepone

Staatkunde. Hy fcheen aan de begeerte

der Staaten te willen voldoen, maar

A 6 ygj^

2' GESCHIEDENISSEN DER

verzocht hun alleenlyk, Sonoy zo lang te dulden,

tot dat de Graaf van den Berg zou

aangekomen zyn, dien hy hun als dan, in de

plaats van Sonoy, zou zenden. Niemand had

hy kunnen noemen , die in grooter haat by

de Noordhollanders was, dan deezen : want na

dat hy zo fchandelyk Gelderland verlaaten

had, wilde men zyne naam naauwlyks booren

noemen. Dus beQooten die van Noordholland,

zig liever met Sonoy te verzoenen,

dan den gehaaten Graaf, alfchoon 's Prinfen

zwager, als beftierdcr van hun gewest, aan

te nemen.

Z. Dit ging zeker Oranje niet buiten zyne

. gisfing?

V. In geenen deele; en ik twyfel, by al-

dien zelfs die van Noordhclland hem hadden

willen aanneemen, of Oranje hem dien

post wel toevertrouwd zou hebben. ——>

Prins Willem toonde dus bekwaamer tc zyn,

dan de Staatsleden. Naauwlyks was dit af-

geloopen , of daar ontftonden zwaare verfchillen,

tusfehen de Edelen en Steden, over

ê l>raeerdc,rbeid van gezag, terwyl Oranje,

ouder-

VERS ENIG DE NEDERLANDEN. |J

ondertusfchen, in liet Noorderkwartier., meer

en meer invloed kreeg. • De Steden,

die het gezag der Edelen begeerden te be«'

paaien , verzetten zig dus ftilzwygcnd ook

tegen den Prins, wiens gezag grootelyks van

dat der Edelen afhing. Deeze zocht ook-

dit met groote Staatkunde te verhoeden.

« Hy onderging de Steden met

goede woorden, niet om zig zeiven, zo het

fcheen, maar om den Adel te ftyven; den

Steden voorhoudende, dat alles, in zo kommerlyken

tyd , niet terftond in de juiste

orde kon gebracht worden, en dat men de

uitheemfehen, die van den aanvang der Be- 1

roertcn af aan , in 't bewind waren geweest j

daarvan niet zo gemaklyk kon ontzetten. —

Hy ging verder, en betoogde ten kl ar-'

ften, wat het gevolg zyn zoude, indien men,onder

eikanderen, om een gezag wilde twis- :

ten, het welk men den vyand nog eerst uit

de vuist moest wringen; welk nadeel hier

door aan de goede zaak werd toegebracht,

en welken nadeelingen invloed dit op

de pog onyaste gebeente moest hebben,

& 7 die

Ï4 GESCHIEDENISSEN DEK

die niet meer wist, by wjen het gezag berustce,

en in den waan gebracht werd , dat

de penningen , door haar opgebracht, ten

nutte van zyn byzonder belang befteed werden;

en daarom traager werden in de betaaling,

ja zelfs fchroomachtiger, om bezettingen

in de Sreden te ontvangen. Voortgaande

met haar de gebreken, die 'er plaats

bidden, onder het oog te brengen, raadde

hy haar, daar in te voorzien, en hem te ontflaan

van ecnen last, dien hy niet uit eigen

belang of heerschzucht op zig genomen had,

maar enkel om haar van dienst te zyn, en

dat het best zou wezen, dat zy het gantfche

beftuur op zig namen; verklaarende wyders,

dat hy zyn ontdag niet eischte uit weerzin ,

om den Lande dienftig te zyn, maar omdat

hy oordee'de, dat dit ten meesten nutte van

het Land zou verftrekken, waarvoor hy anderszins

gaarne zyn laatlten druppel bloeds

wilde opofferen.

Z. En wat was het gevolg van deeze

ftaatkundige voorftelling?

V. Dit, dat de Staaten, hunne zwakheid

keil-

VERBENIGDE NEDERLANDEN. 15

kennende, en vast verzekerd, dat zy Prins

Willem niet konden misfen, weder afftonden

van het meerder gezag, het welk hun toekwam,

en op eene vergadering, te Delft,den

I2dea van de maand November, een befluit

namen, en vervolgens ten uitvoer brach

ten , om aan den Prins de Opperfte magt van

alle Lands zaaken, geduurende den oorlog,

aan te bieden; verzoekende hem ten zeiven

dage, in zyne gelukzalige Regeering met den

Raad nevens hem te willen volharden; waartoe

zy hem, onder den naam van Gouverneur

of Regent, volfirekte magt en gezag en bet

opperfte bevel geivilliglyk opdroegen. Ook ver

hoogden zy , behalven alle beloften, die zy

hem deeden,zyne wedde, en vermeerderden

het getal zyner Lyfwagten.

Z. Ik twyfel niet,of de Prins zal nu fpoedig

gereed geweest zyn, om de Regeering

op dien voet te aanvaarden?

V. Ja, hy toonde zig hier toe wel gene»

gen, doch vorderde, dat 'er 45000 guldens

ter maand, tot betaaling van het krygsvolk cir

andere lasten, werden opgebracht. ———

De

ÏÖ GESCHIEDENISSEN DER

De weigering hier van ontftak hem zodaanfg,

dat hy in drift zig beklaagde over de traag,

beid, ligtvaardigheid en misflrgen der Stadüft}

verklaarende tevens, liever het Land

met eere te willen verlaaten, dan op den

voet, door hen voorgeflagen , de Regeering

te willen aanvaarden. - Deeze laatfte

trek zyner reden was oorzaak, dat 'er tcrflond

in zynen cisch bewilligd werd.

Z. De zaaken dus verre in- Holland geregeld

zynde, verlang ik te weten, wat 'er

met betrekking tot den Oorlog voorviel ?

V. De Prins begaf zig nu naar Zeeland,

om aldaar de zaaken op dien eigen voet te

brengen, en te gelyk om zynen aanflag op Antwerpen

te werk te ftellen; ten welken einde

reeds verfcheiden foldaaten in het geheim

daar binnen gekomen waren. Ook h id

Oranje, binnen die ftad, mannen , op welke hy

zig verlaaten kon; onder anderen een

Maarten Neyen en Andries Koppier, zegelaar

in de Brouwery, de drie Snoeken. De

aanflag, echter , hoe geheim hy ook mogt beleid

zyn, werd ontdekt* ——« Daarop kwa

men

VEREENIGDE NEDERLANDEN'. I7

men veele SpairffeTfe folda 'ei in de ft^d,

bezetten markt, poorten en ftr^ten, en nimea

vL»r van s'WihTéh foldaaten en gemel.

den Andrie* Koppier gevangen. .De vier

foldaaten op de plyë gebracht zynde, bekenden,

in dienst van Oranje te zyn, en, met

nog wel 500 anderen, zig in gemelde Brou«

wery onthouden te hebben, en door Koppier

van fpys en drank verzorgd te zyn ; dat Aeyem

de belegger van het gantfche werk was, en

dat wel tot tweeduizend lieden , en de mees.

te leden van de Magiftraat in den aanflag waren

ingewikkeld. Requefins was op

deeze verklaaring, die echter al te hoog was

opgegeven, niet weinig verflagen;en befloot

daarop, door eenigen, waar op hy vertrouwde,

e?ne algemcene huiszoeking te laateri doen,

en daarvan met de. regeering een begin te

maken. Op het bericht van dit voor

nemen des Landvoogds, begaf zig Mr. Willtm

Martini, Griffier der ftad, voor uit naar huis,

om, alzo hy één der Eedgehboten was, en

aan zyn huis den gemeldcn Neyen, j 0fu*

van Aiveringe», en Nitolaas Ruikhaver had,

tl GESCHIEDENISSEN D3VL

zyne huisvrouvve Margareta van Kalslagen c«

Waarfchuwen.

Z. Die moet haar geene geringe ontfteltenis

gebaard Iiebben! Hoe gedroeg zy zig ?

V. Daar was geen tyd tot lang beraad;

zy gedroeg zig recht mannelyk; de ge*

melde Neyen werd door haar verftooken in

het rookhok van zekeren fehoorftcen, en de

twee anderen in een kastafel. Dit had

zy naauwlyks verricht, of de zoekers, ver-

zeld door haaien man, uit hoofde van zyn

Ampt, kwamen in huis , en zochten , om het

vrolyk en goed gelaat, dat de Juffrouw toon

de , min naauwkeurig, dan mogelyk anders

zou gefchied zyn. Zig vervolgens

nederzettende, begonnen zy op de tafel,

waar in Ruikhaver en Alveringen verborgen

waren, een plakaat te ontwerpen, waarby

aooo guldens op het lyf van Neyen, en eene

mindere fom op dat der anderen gezet

werd.

Z, Haare vrceze moet wel ongemeen groot

geweest zyn: want hoe ligt had een enkele

hoest, of de nüifte beweging, het leven

kun-

Vol]) O I.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. IQ.

kunnen kosten aan de verborgen perzoonen ,

zo wel als aan haar zelve. Hoe liep dit

af?

V. Haar gedrag , het welk zy, zonder de minfte

vreeze, in zo dringend een gevaar, vertoonde

, dacht my zo uitmuntend te zyn,

dat ik het nodfg oordeelde, haare nagedachtenis,

door haar afbeeldzel aan u hier te verwonen,

te vereeuwigen. .—» Het gevaar

nu door het vertrek der onderzoekers grootendeels

voorby zynde,. werden Ruikhaver

en Alveringen,opde best mogelyke wj'ze,in

zekerheid gebracht. . De Griffier ont-

deedt zig van Neyen op deeze wyzc: na

hem in het kleed van een van zyne knechts

te hebben geftooken, bediende hy zig van

hem als zynen toortsdrager, en bracht hem

dus by eenen Bakker in veiligheid. ——«.

And ff es Koppier, die een natuurlyke Broeder

was van Margrera van Kalslagen, werd inmiddels

hevig gepynigd, doch bekende

niets. Hy liet niet na, den Griffier hier van

kennis te geven; fchryvende, rr.et zyne

nesteling, op den bodem van een potje,

waar-

43 GESCHIEDT?KISSEN DTR

waarin Margaïeta hem een weinig fbup ge*

zonden had; op welke wyzc hy, op zyne

beurt, van het overige ook ondejrrigt werd.

Maar het geen Koppier weigerde te zeggen ,

deedt zekere Michiel van de Wiele: want

door pyn overweldigd, bcfchuldtgde hy den

Griffier, .ais kennis hebbende van s'Prinfen

brieven, enz. De Landvoogd zond toen order

om Martini te vatten, terwyl hy met de

Heeren van de Weth op het Raadhuis zou

zyn. Maar de iliagiüraat, zig beroepende

op haare voorrechten , weigerde hem

te laaten vatten. De Griffier, door het

fchryven van Koppier onderrigt zynde, dat

van der Wieie de eenigfïe befchuldiger tegen

hem was, frremde de verdere weigering van

de Magiflraat, en ging gewillig mede, als

wel overtuigd, dat hy het naderhand gedwongen

zou moeten doen.

Z. Ik ben benieuwd, hoe hy 'er zal afkomen

?

V. In de gevangenis geleid, werd hy ftraks

tegen zynen befchuldiger gehoord; doch m.e't

een onbefchroomd gelaat ontkende hy al-

VEREENIGDE NEDERLANDEN", JU'

les. ——— En wat zynen omging met Neyen

en vn der Wiele betrof, ontfchuldigde hy

aig, met te zeggen, dat hy'Griffier van de

ftad zynde, niet kon nalaaten, gemeenfchap

te houden met van der Wiele, die dat Ampt

by de Rekenkamer bekleedde, zo min als

met Neyen , die Deken, en hy Hoofdman van

het Schippers Gild was. Na gedaanen

•fgeperften eed van alles geheim te zullen

houden, werd hy weder ontflagen. Dus

ontkwamen alle de anderen het gevaar,

uitgenomen Koppier,. die in de gevangenis

overleed, en van der Wiele en nog één,

die op bekentenis ter dood gebracht wer«

den 11

ontkwamen Neyen en alle anderen

gelukkig het gevaar, het welk, zy zon

der de ftandvastigheid van Margaretha van

Kalslagen, niet zouden ontgaan zyn.

Z. Hoe daagde Oranje in Zeeland, ten opzigte

van het formeeren van het plan van

Regeering ?

V. Het ging daar gemaklyker dan in Hol

land. Doch van meer aanbelang, en dus van

meer moeite, was het bcraamen der midde

len,

ia (Ao, 15750 GESCHIEDENISSEN" BER.

lcn , om Holland en Zeeland, door eene ver-

eeniging, naauwer met elkander te verbin

den ; het welk, echter, op den 4den van de

maand Juny des Jaars 1575 , tot ftand ge

bracht werd, en daar by beloofd: eikande

ren , onder de Regeering en gehoorzaamheid des

Prinfen van Oranje, te zullen byftaan en be-

fchermen, tegen den gemeenen vyand, enz.

enz. Hier op aanvaardde Prins Willem,

op den Hdenvande maand Juny» 1575, de Re

geering over die beide Provintiën, maakende

geene zwaarigheid, dan alleen in het volbren-

gen van het eene punt van 't nieuw voorfchrift,

waar by van hem gevergd werd, de oefening

van den Roomfchen Godsdienst te doen flaa-

ken; niet alleen uit hoofde van eene prys-

waardige verdraagzaamheid, maar ook om

dat hy begreep, dat, daar men ftreed voor de

VryheidvanConfcientie.die aan deRoomfch.

gezinden niet mogt benomen worden,

van wier Keikgemeenfchap hy zig, eerst in

de Maand Oélober 1573, bad afgezonderd.

Hy begeerde, dat daar voor in de plaats

gefteld werd: Religiën met bet Euangelie

fin*

VEREETCIGDE NEDERLANDEN. 03

flrydendei gelyk o^k vervolgens gefchieddc.

Tevens werden ook verfeheidcn nodige middelen

, tot 's Lands verdeediging, beraamd.

Z. Wat venigte de Landvoogd Requefens y

geduurende dit alles?

V. De ondethandelingen van Vrede wer*

den, van weerskanten, hoewel flaauwlyk,

voortgezet. Don Louis, die gemaatigder handelde

dan Alva, en door gebrek aan geld

daartoe ook wel genoodzaakt was, drong

fterk op dezelve aan, en bracht het zo verre

, dat de onderhandeling, op nieuws, te Breda

werd aangevargen, op den 3den van de

maand Maart; doch zy eindigden vruchteloos

in de maand July van dit zelfde Jaar.

Z, Zat men geduurende deeze onderhandeling

van wederzyde ftiJ?

V. Neen: daar werden, van wederzyde,

aanflagen gefmeed, met verwagting, dat zy

dienen zouden, om party meer aan de hand

te doen komen. Sonoy,by voorbeeld, maakte

zig meester van eenen inham in het Y, het

Barndegat genaamd, om de Amfleldcmmers te

henaauwen j doch deeze dreven hem weder

van

S4 GESCIIlEVJENïSSBN DF.R

van daar. De Spaanfchen zochten een anderen

inval 'mWestfriesltind t? doen, maar daagden

niet beter. Alleen had dit deeze uitwerking,

dat Sonoy, onder voorwendzel van aan famenfpanning

met den vyaud fchutdig te zyn,

veele Roomschgczinden deedt vatten , en

op eene onmenfchelyke wyze pynigen en

mishandelen ; richtende zelf eenen Regtbank

op, welke die van den Spaanfchen Bloedraad

niets toegaf. Aan eentn anderen kant, behaalden

de Spaanfchen verfcheiden overwinningen.

Hierges, de Spaanfche Veld-

överfte , in het Noorderkwartier niets hebbende

kunnen verrigten , dan branden en

blaaken , floeg nu het beleg voor Buuren,

en nam het, na twee dagen, in. Mondragon

bemagtigde de Klundcrt, de Ruigenbil en

Fynoord; waardoor hy in ftaat gefteld werd,

om de vaart naar Zeeland te belemmeren.

• Hierges, van Buuren meester zynde,

rukte, in drie hoopen,naar Bommel,Woudri~

(hem en Schoonhoven. Op den ioden July,

belegerde hy Oudevaater, waarin meer dan

700 weéïbaare Mannen , zo Soldaaten als

Bur-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. I5

burgers bevonden. De (luis aan den Tsfcl

•werd terftond overmeesterd, waardoor belet

werd, dat men hec Land rondom Oedt*

water, kon onderzetten.

2. Wat deed Oranje in dit geval?

V. Wat zrou hy doen? Hyhad vooraf reeds

bevoolen , het Land onder water re zetten,

doch die van Oudewater, om den hooybomv

niet te verliezen , hadden zyne order*

-verzuimd, het welk zy zig te laat beklaagden.

Want Hierges, flopte thans den Tsfel,

en fneed hun den toevoer af; en uitvallen

te doen, wis voor de belegerden niet raadzaam,

wegens de geringheid van hunne

magt.—— Hierges, zyne batteryen voltooid

hebbende, deed de Stad opëisfchen, gevende

aan de belegerden twee uuren tyds van

beraad; en die verloopen zynde, begon hy

de Stad hevig te befchieten, hield daar

mede aan tot aan den avond , en hervatte

hetzelve d.iags daar aan. Met den midddag

begonden de Spanjaards den florm; doch, zy

vonden meer tegenftand, dan zy van zo gerings

> V. DEEL. B b e.

25 GESCHIEDENfSSEN DER

bezetting verwagt hadden. Dan, nadat

•zy zig een uur raannelykverdecdigd hadden,

werd de wal overweldigd; waarop het gantfche

Leger binnen drong. —— Thans werden

de nog overgeblevene en in de wapenen

zynde bezettelingen en burgers, onder het

onöphoudelyk narennen der overwinnaars,

jnet fchietcn, hakken, (laan en dootfteeken

afgemaakt. In de eerfte en zig meer en meer

uitbreidende woede, werd ook het weêrlooze

vrouwvolk benevens de kinderen ver«

moord; dryvende hen de moordzuchtige

Spanjaarden, met de Spitzen van het geweer,

van de eene buurt naar de andere i en doodende

die ongelukkigen onder fpot en fchimp;

men ontzag oud noch jong, invoegen dat

eerlang alle ftraaten en wegen met bloed en

do ode ligchaamen bedekt waren. Die zig

in de huizen vei borgen hadden, ondergingen

vervolgens hetzelfde lot. Ook werd noch

Kerk, noch Klooster , of ander Godshuis ont

zien, niemand in dezelve gefpaard, 'zelfs

geen zieken of ftokoude weerlooze fchepze-

!en, zo min al de zuigelingen die in de wieg

la-

MOOHB DEE SPANJAARDEN TE OTJBEwSlT

VEREENIGDE WEDERLANDKN.

lagen. • Van moorden, vrouwenfcheaden,

roovcn en plunderen zat zynde, ontftond

'er brand, het zy met moedwil of door

•ongeluk veroorzaakt, en nam zo geweldig de

overhand, dat in 't kort alle huizen der ftad

in vlamme flonden, waardoor vcele ongeluk*

kigen genoodzaakt op ftraat te komen, op

nieuw den moordlust der Barbaaren gaande

maakten,- fehoon zy aan eenigen het leven

beten, om den brand te helpen blusfchen.

De weinige overgeblevenen werden op zwaar

rantfoen gefteld,

Z. Droevige verhaalen zeker! Was de

moed van Hierges hier mede gekoeld? of

ging hy nog verder ?

V. Op den i.den van de maand Augustus

kwam hy voor Schoonhoven, welke ftad, op

den 24flen, by verdrag, door La Garde t welke

door den Prins daar binnen gezonden was,

werd overgegeven, door het gedrag der bur!

geren, d i c n i e t s t e g £ n d £ n v y a n d o n d e r n e m e n

wilden, werd hy daartoe genoodzaakt: beogende

echter voor zig en de zynen de*

vrycn uutogt. Daarna bemagtigde Hierges de

B 2

fchanj

fchans te Krimpen, en te Papendrecht, waar*

door hy meester werd van de ftroomen. —

Doch, niettegenftaande dit alles, kreeg men

nog tydig genoeg een gat in de Riedyk,

waardoor Dordrecht beveiligd was.

De Graaf van Megen, behuwdbroeder van

Hierges, trok toen met een gedeelte des Le

gers , naar Woerden , en belegerde die ftad,

welke wel van nooddruft voorzien was, en

kort te vooren eenige verfterking van man-

fchap bekomen had, op den achften van de

maand September. De Graaf had zeven

fchanfen rondom de ftad doen opwerpen , om

haar den toevoer van voorraad af te fnyden,

het welk hem echter niet gelukte. —•

Hy hield de ftad, tot in de maand Augus

tus des volgenden ja*rs, belegerd, wanneer

hy naar Brahand ontboden wordende , om

het muitend krygsvolk te ftillcn, Woerden

tnoext laaten, zo als het was. Geduu

rende het beleg haalden die van Woerden hun

nen voorraad van Gouda; maar op het laatst

Yan het beleg begon de voorraad fchaars om

se komen, gelyk men'er ook, met verlof

der

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2^

der Staaten , reeds noodmunten geflagen

had.

Z. Wat verrigtten de Spaanjaarden al verder

!

V. Dat zal ik u, in het volgende gefpre^

vernaaien.

8

8 AGT«

AGT-EN-TW1NTIGSTE GESPREK.

I K H O U I>

frins Wille» de 1 trouwt Cb&rUtta dt Bottr»

bon, • -" Togt der Spanjaarden naar

Schouwen en Duiveland. — • Karei van

Boifet fneuvelt. Brouwershaven en Bommenede

door Mondmgon lemagtigd. Zierikzet

belegerd. Droevige ftaat v/tn Holland.

Vlieland word geplunderd. • Beraadflagingen

tol bet zoeken van hnitenlandfchen

byftand, eerst in Duitschland, daarna in

Engeland en Frankryk. Redenen, waarom

Prins Willem de I. mier geneigd was voor

Frankryk, dan voer Engeland. Gezanten

naar Engelnnd gezonden. Hunne verrigting

aUaar. ——— Gedrag van Requefens en van

I N H O U D . 31

Koningin Elifaletb. —— Handeling in

Frar.kryk. —»•••»> P'oorjlag van Oranje, om

bet Land te verlaaten. Dood van Don L tuis

de Requefens, Verandering in den aanvang

van bet jaar. ——— De Raad van Staatt

neemt bet bef uur van zaaken op zig. • —

hel eg van Zierikzte word vervolgd. Vrug-

telooze aan/lagen der Staatfcben opHarlingen

ên Amfceldum. • , , . Nadert verklaaring

van Koningin Elifaletb. — Nadert ver-

teniging tusfcben Holland en Zeeland. Zie-

rikzee gaat by verdrag over. Mislukte on

derneeming der Spanjaarden op Geertruiden-

Icrg en Gouda. ——— Tvjist tusfchen Hol»

la;;d, Zeelt.nd en Engeland be/list. -T- r i .J «

Muitsry der Spaanfche Soldaaten. «n» —

Opfiand te Brusfcl. De Raad van Staatt

aldaar in beeltenis genomen. Gedrag van

Prins Willem. Het kasteel van Gend door

de Vlamingen helegerd. Zy febryven tm

byftand aan Oranje, die bun verleend voord,

——- De Herttg van Aarfchot krygt bet

level geduurende den oorlog. — Aan

vang van de Gendfcbe Vredehandeling. —

B 4 Jfi

fi (AO. I5?S ) GESCHIEDENISSEN DER

Afgezanten tot dezelve. Maastricht

en Antwerpen door de Spaanfche Muitelinge

geplunderd. . Be Vredehandeling, te

Cend tot ft and gel racht, onder den naam

tan Pacificatie van Gend. Voornaamfte

punten van dezelve. * Zy word in de

Hollandfhe Steden bezegeld. '• Gevolge»

dtezer Pacificatie,

VADER. Voor dat ik, in dit tegen woor*

dig gefprek, voortga ü de verdere bedryvcn

. der Spanjaarden te vernaaien, moet ik u

eene zaak melden, welke in dit tydsgewrigt

zeer veel geruchts maakte. Prins Willem

de 1. had zig onlangs ontflagen van zyne

tw;ede Genmlinne Anna van Saxen, die,

nadat zy hem eenen zoon, MAURITS,

gebaard had, zig, zo men meent, in overfpel

had verloopen, en haar aan haaren

Ob'tn > den Keurvorst van Saxen, terug ge

zonden. Thris, zonder dat 'er eene openbaare

echtfeheiding, zekerlyk zo om zyne

ci$en eer, als om die vail Princes Anna te

b£;

v.B.pi.n.

WILXEM -HEB IÎHOITWX CïïABLOTTi DE BOtrBBO».

VUREËNÏGDE JfêDERLAtfDXN. *}%:

bewaren, was voorafgegaan, begaf hy zig

in een derde Huwelyk, met Cbarlotta de

Bourbon, dogter van' Lodezvyk, Hertog van

Montpenf.er, zeer tegen den zin van haaren

Vader, die haar in haare eerfte jeugd in

het klooster geftooken Ind; ook was zy,

ithoon tegen haar gemoed, Abtdisfe van

Jouart geworden. — Doch deeze jonge

fchoonheid , éven weinig fmaak in het

kloosterleven, als geneigdheid voor den

Roomfehen Godsdienst hebbende, had, in

het jaar 1572, het klooster verlaaten, en

zig naar Duitschland begeven, en aldaar

openlyk belydenis van den Hervormden

Godsdienst gedaan.-'—• Oranje deed haar,

door den Heer van St. Aldegonde, ten hu

welyk verzoeken, en zy, zig weinig ftoo-

rende aan hetgeen- de Roomschgezinden

van haare voorheen gedaane kloosterbe

loften zeggen mogten , of aan de tegen-

ftreving van haaren Vader, die zig niet

voor het jaar 1580 met Prins Willem ver

zoende, bewilligde daar in, en liet zig»

B 5 docr

54 OESCHIZPE.VJSSEN' DEK

«door gemelden .Leer van ?t, Aidegtnde ,overt

Embdeu, herwaards geleiden.

ZOON. Was dit i uwjyj; ook naar den 1

2in der Staaten?

V. Ja volkomen. . De Bruid , in IlollanJ f

komende, werd zelfs door twee Édelen,.,

de Heeren van Keencnburg en Zivieten en

de Gcmagtigden van Dordrecht, Alkmaar, ,

Flisfingen en den Brlel ontvangen s veiwel-

komd en vereerd met eene gifce van zes

duizend ponden van vee-tig grpoten. Het

Huwelyk we;-d, in de maand Juny deezes

jaars 15-5 , in den Brhl voltrokken. Zo

ras was de plegti§heid niet geëindigd, of

de Prins begaf- zig naar. Zeeland, -wa-arëp

de Spanjaards toen het oog hadden, en

niettegenflaande. Oranje twaalf van hunne

Vaartuigen bemagtigde en in brand deed

fteeken, volvoerden zy hun oogtue.k door

eenen togt, die de wereld deed verbaasd

ftaan.

Z. Waar in beftond dan het buitengemeene

tan dien togt?

V. Eenige

fEKEKNïCDE NEDERLANDEN» 35

V. Eenige Zeeuwen, den Koning meer

foegedajan dan hun Vaderland, ha iden Requefens

bericht, hoe men van Tboolen, hetwelk

onder zyne magt was, kon overfche-

, pen op Filipsland, en van daar, by laag

, water, kon komen op Duiveland en Schouwen.

Hoe gevaarlyk deeze onderneeming

ook zyn mogt, de Landvoogd had 'er

• frnaak in, en vond door belaften en aanmaaningen

ook zulken, die beloofden dezelve

te zullen wagen. Requefens deed

toen te slntiverpen eenige fchepen gereed

maken , en bracht in het Land van Thoolen

3000 Voetknechten, 400 Ruiters en coa

Delvers by een, De Ruiters liet hy te

Thoolen, doch met de overigen overgefchcept

op Filipsland, koos hy aldaar 1500 man,

om met de Del vers de Zype tot op Duive

land te doorwaden. Elk hunner had een

paar fchoenen , een zakje met twee pond

buskruid, en voor drie dagen kans en brood

.om den hals. Op den 2 8ften vnn de Maand

September ,ter middernacht als de maan op

bet fterkfte fcueen, en het laagfte water te

B 6 wag-

8

VEREENICDE NEDERLANDEN. 37

naar zig fleepten. Doch ongelukkiger liep

het af met de achterhoede, die door hGt

wasfend water verrast werd. Deeze geraakte

aan het waggelen, ftruikelen, en

veelen vielen , verliezende dus het pad; ja

zelfs die ftaande bleven, kwam het water

tot aan de keel; daar het nog waadbaar

was, werd de doorgang door de dryvende

goederen belet. Dus moesten zy tot den

hertred befluiten, fmoorende veelen van hun

in den vloed ; ook verlooren alle de Delvers,

op tien na, het leven.

Z. Liep hier mede deeze gevaarlyke aan

flag te niet?

V. Geheel niet. Zy, die onder het ge"

leide van Oforio d'Ulloa, met de aankomst

van den dageraad, den oever van Duiveland

bereikten , deeden knielende een kort gebed

aan Maria* terwyl hunne togtgenooten uit

het water opklommen, en trokken toen,

hoe nat en vermoeid ook» met een mannen»

moed, den dyk op, waar achter, onder bevel

van Karei van Boifot, tien Vaandels, Fran-

ftben, Engelfchen en Schotten, gelegerd waren»

B 7 Deeze

3? GESCHIEDENISSEN DER

Deeze Bevelhebber fnenvelde by het eerde *

losbrandei der h ndbusfen, zynde door

eencn der zynen gefc'iooten, zonder dat

men weet, of dit by toeval of met opzet

gefchiedde. Zyn dood veroorzaakte zo grooten

feteik onder de Staatfchen, dat zy allen,

hals over hoofd, de vlugt naar de fchepen

namen; waar na de Spanjaarden meester

van den dyk werden. De. Spaanfche Vloot

vervolgens ook aan Duiveland genaderd

zynde, ondernamen de Spanjaarden den

doortogt door de kreek, welke Schmwtn

Van Duiveland affcheid. Mondragon en d'Avila

traden de eerfte in het water, en hoe

moddrïg en mét riet bewasfen deeze kreek

ook zyn megt, zy doorwaadden dezelve,

terwyl 500 man St-atfche troelen, daar

geplaatst, orn den overtoej te verhinderen,

op ' eene .fchandelvke wyze.de *W|t na

men naar Ziaikzcv, hetwelk ten gevolge

had, dat ook Drcv.xversbdven. zonder eenigen

W$tv\weer, :an de ^paan'aarden oversing.

Z Ach ! Was "er dan geen dc'n Veldheer,

die de bloodaarts met den degen in de

vuiss

tEREENIGDE NEDERLANDEN* 33

vuist dit fc' andelyk vlugten belette ? Wat

ondernam de vyand verder?

V. Voor dat de Spaan.iaarden overgingen

tot het-beleg van Zien'kzee, beliooten zy

zig van bommencde te verzekeren Hier

binnen Lig. eene bezetting meest uit Franfeben.

beftaande, onder bevel van Neuville,

eenen man van beproefde trouwe en dapperheid,.

Deeze weerde de Spaanfchen

dapper af,, en deed 'er veelen fneuvelen*

Maar zig. niet bettand ziende tegen de

overmagt,, zocht hy op eerlyke voorwaarden

de plaats over te geven Geduurende

de onderhandelingen poogde de vyand zig

meester te maken van de vesting , waar op

de onderhandelingen werden afgebtooken.

, De- Spaanfchen de bezettelingen belpot en

Vcor Leunen uitgemaakt hebbende, onder

vonden echter. dat zy met ftrydbaare Haatten

te doen hadden, en werden in eenera

hevigen florm met groot verlies afgeflagen;

d icli by ec;.en tweeden werden zy de

plaats meester, in welke de Jievelhebber zig

aiet dc zyhcn tot den laatflen adem toe

dip-

4-~ GESCHIEDENISSEN" DER *

dapperlyk verdedigende, met veele der bezettelingen

fneuvelde; blyvende, zo van de

bezetting als inwooners, geene twintig man

in leven. En toen volgde het beleg

Van Zien'kzee.

Z. Ging deeze ftad ook over?

' V. Ja, mnar niet zo fpoedig. De Heer

Gasper van Vosbergen, Hoogbaljuw van Zie-

rikzee, had geduurende het beleg van Bomtnenede,

Mondragon weten te verfchalken ,

en de ftad te verfterken. Arend van Dorp

was Overfte "binnen de ftad, en had alles,

zo veel mogelyk, in ftaat van tegenweer

geftcld. Requefens kwam in perfoon in

het leger , verzefd van den Krygsbouwmeester

Vitelli, om orde op het beleg te

ftellen; maar de laatftc, met zyn rytn'g

omvallende, bezeerde zig zodanig, dat hy

naar Antiverten gevoerd zynde, aldasr overleed.

Het beleg van Zien'kzee duurde tot

in den zomer v^n het volgende jaar.

Z. Hoe ftond het immiddels in Holland ?

V. Allerdeerlykst. Deeze Provintie

iverd ook aan verfcheiden oorden gedreigd

C»;

VEREENIGDÏ NEDERLANDEN. 4I

en overvallen, waardoor het Bondgenoot*

fchap magtig verzwakt werd. Om hetzelve

nog meerder afbreuk toe te brengen, wer»

den alhier, te Amfteldam, veele fchepen

uitgerust. Texel werd, benevens Wh*

ringen, door Billy, met plundering gedreigd;

doch dit mislukkende, viel hy aan op Vlh-

Jand. Requefens poogde ook cenen

inval in de Dordfche Waard te doen; doch

Oranje verhinderde dit. Met alle deeze aanflagen

en afweeringen van dezelve werd

oneindig veel gelds gefpild, waardoor de

Staaten, maar ook niet minder de Land-

voogd, in de üiterfte verlegenheid geraakten

; die niet weinig vermeerderd werd, door

het beleg van Zierikzee en Weerden. A]

.het welk dan oorzaak was, dat men aaa

dér Staaten zyde met ernst bedacht werd,

om, ware het mogelyk, van uithecmfche

Vörften byftand te bekomen

Z. Dit, dunkt my, was echter ook hache-

lyk, en kon niet gefchieden, zonder de

Vryheid merkelyk in gevaar te ftellen.

V. Dit zy, zo 't wil; men moest van

twee.

4^ (AO 1576 ) GESCHIEDENISSEN DES.

twee kwaaden het minfte kiezen, Doch,

juist om de reden, door 11 opgemerkt,

ftond men ook lang in beraad, tot wien

men zig. wenden zou, het zy tot het Duit-

fche Ryk, tot Trankryk, of tot Engeland. —

In den aanvang van het jaar 1576, trokken

Leonard Kafembrood, Raad in den Hove Van

Holland, en Adrlaan Kromhout, naar Duitsch-

Jand en het Noorden, om onderftand te

verzoeken, waarin zy tamelyk wel Haagden,

Prins Willem had onder anderen

voorgeüagen, dat men den Hertog Johan

Kazmir moest zceken te bewegen, om

den Staaten krygsvolk toe te fchikken, en

aan hem JCCCOO guldens te belooven tot

goedmaking van de kosten der werving;

in welken voorfi?g ook bewilligd werd.—

Dan, eer nog de vredehandel te Breda

werd afgebroken, f.e.ndcn dc Edelen en

die van Zuid Holland, op eene algemecne

Dr.gva.u-d, dat men -den Koning, als eenen

Dwingeland, moest verlaaten, en eenen anderen

Befehermheer zieken. Maar die van

het Noorderkwartier meenden dit nog geen

tyd

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 43

tyd te zyn, en anderen dreven, dat men

nog by den Keizer om zyne bemiddeling

moest aanhouden. Eindelyk, na veele en

menigvuldige raadsplegingen, neigden de

meesten, om het naar Engeland te wenden,

fchoon de Prins meer fcheen over te hellen

tot Frankryk.

Z. Kunt gy my ook de reden zeggen,

waarom Willem de I. meer voor Frankryk >

dan voor Engeland genegen fcheen?

V. Men verbeeldde zig, dat zyn Huwe-

]yk met Charlott» van Bourbon en de ge

legenheid van zyn Prinsdom Oranje , hem

meer aan Frankryk , dan aan Engeland

gehecht deed zyn. —— Anderen zeggen,

dat hy zig meer goeds van Frankryk, dan

van Engeland voorfpelde, omdat het belang

des koophandels aldaar minder afgunst ver»

o^rzaakte. Maar men zal best doen

te gclooven, dat 's Prinfen fïaatkunde alleen

de oorzaak van dit zya voordel was. Hy,

ziende, dat de Staaten meest voor Enge-

land neigden , verklaarde z'g voor Frankryk, .

•m dus met beide te gelyk in onderhan

deling,

44

GESCHIEDENISSEN DE*

deling te treeden, en langs dien weg de

meeste voordeden te bedingen.

Z. En welk gevoelen werd gevolgd?

V. De Piins zond Junitts en Aldegonda

naar Frankryk, om te zien, of men van

daar eenige hulp bekomen konde. «m^

VEE.2FNIGDE NEDERLANDEN.

verbond, de Staaten kragtdaadig te onderdeunen.

Elifa'etb, die hiare daatzucht

1 lelden perk wist te dellen, fchitterde dit

voordel krachtig in het oog; en het voordeel,

hetwelk zy voor Engeland, ten san-

| zien van den koophandel, in hetzelve meende

te vinden, was oorzaak, dat zy niet

«Heen den Afgezmten een gundig gehoor

ve leende, maar ook te-dond Commisfarisfen

benoemde, om met dezelven in onderhandeling

te treeden.

Z. Werkte Requefem hier niet tegen?

V. Ji zeker. Hy had zodra geen

I bericht van dit Gezantfchap gekregen, of

I by zond den Heer van Cbampagnai mede

I derwaards, die aan de Koningin verzocht,

j aan der Staaten Afgezanten geen gehoor te

i .verleenen en hun het Ryk te verbieden. •—

Dan hier toe wilde zy in geenen deele

i verdam; te meer onuht zy bedugt was,

dat indien zy dus handelde, zy de ftaaten

zoude noodzaaken, om zig in de armen

van Frankryk te wepen ; en om dit voor-

i gekomen, deed zy de zaak rekken, zo veel

kaar

4§ GESCHIEDENISSEN DE*.

haar mogelyk was. Dus gebeurde juist,

hetgeen Prins Willem de J. voorzien had. —

De Afgevaardigden bemerkende, dat men

in het Ryk niet genegen was, dat de Ko

ningin de fouverainiteit aannam, deeden a!

wit hun mogelyk was, om haar te bewegen

tot het verleenen van ondcrftand, waartoe zy

ook fcheen over te hellen ; maar zy gaf

echter den Afgevaardigden te verftaan, dat

zy in zo gewigtige- zaak geen bcfluit kon

neemen, zonder vooraf het Huis der Ge

meenten daar over gehoord te hebben ;

doch dit üelde zy niet in het werk, en

gaf eindelyk, in het affcheidsgchoor, te ver

ftaan , dat zy den Staaten haar befluit nader

zou doen toekomen, zo 'er geen middel

was, om de vrede te beweiken.

• Z Hoe ftond het inmiddels in Frankryk'*

Handelde men ook met dat Ryk?

V. Na dat de Afgevaardigden uit Engt-land

waren terug gekomen, cn duidelyk aan

toonden , dat Elifabttb niets dan uitftel

zocht, werd aldaar een voorflag gedaan,

•om 's' Konings Broeder, den Hertog van

Alen~


Ahncon, als Befchermheer aan te neemen;

doch ook aldaar werd deeze voorflag van

de hand gewezen.

Z. Wat deed men to;n?

V. Oranje deed toen eenen voorflag, die

het gantfehe laad in rep en roer bracht,

zegrende, dat 'er nie:s noodig was, dan

Dy ken en Dammen door te fteeken, het

land onder water te zetten, de Molens af

te breken, om alles voor den vyand onbruikbaar

te maaken; met vrouwen en kinderen,

en alle tilbaare goederen, fcheep te

gaan, en eiders een veiliger verblyf te

zoeken.

Z. Hemel! welk een raad was dit* Zou

dit wezenlyk 's Prmfen oogmerk geweest

zyn ?

V. Dit geloof ik. niet: eer denk ik, dat

dit wmhoopend voordel van hem gedaan

werd, om de gemoederen in beweging te

brengen, en alle de ingezetenen aan te zetten,

om, met verëenigde krachten, alles in

het werk te ftellei, o.n zig tegen den

vyaul, hoe magtig ook, tot den laitften

, adem

4& GESCHIEDENISSEN DER

adem te verweercn. —«~—• En ziet, hoe

de Voorzienigheid thans medewerkte !

Op den 5den van de maand Maart overleed

de Landvoogd Requefens zeer fchfelyk aan

•eene heete koorts, zonder gelegenheid te

hebben, om eenen Opvolger te benoemen *,

laatende alles in de uiterfte verwarring,

door gebrek van geld, waar in de Koning

mede buiten ftaat was, te voorzien, kc

mende uit Spanje niets dan klachten in plaats

van geld. 5

Een gedeelte der Spaanfche

Riutery was in Brahand, uit gebrek van betaaling,

aan het muiten geflagen, tegen welke

de Boeren de wapenen hadden opgevat;

alle welke verdiietelykheden ook veel toe,'

brachten tot den verhaasten dood van den

Landvoogd.

Z. Is 'er ook iet merkwaardigs aan te

merken, geduurende zyne beftiering voor

gevallen ?

V. Ja, Tn het voorige Tanr had hy bevoo-

len, dat men het j^r, hetwelk men gewoon

was met Paasfchen te beginnen, met den

eerften January zou aanvangen.

, Z. Am

VEREENiGDE NEDERLANDEN. 49

Z. Aan wien kwam nu de Regeering van

de Spaanfche zyde?

V. De Raad van Staaten, in ' s Konings

naam te Brusfel vergaderd zynde, nam het

beduur van zaaken aan zig, waarin Filip,

genoegen nam, maar deeze Raad, ontbloot

van magt en geld, kon weinig aanzien verkrygen,

om zig te doen gehoorzaamen -

Ondertusfchen volhardden de Spaanfchen in

het beleg van Ztertkzee, hoopende betaaling

hunner achterftallige foldy te zullen

krygen, zodra zy 'er meester van waren,

waar in Mondrago* hen op alle mooglyke

wyze aanmoedigde en verfterkte, eindelyk

werd de ftad op den aoften van de maand

Juny by verdrag aan hem overgegeven.

Z. Het verwondert my, dat ik u geen

gewag heb hooren maken van het aanwen

den van middelen, om de ftad te ontzetten.

V. Verfcheidea aanflagcn waren daartoe

wel in het werk geftcld, doch allen mislukt;

even als die, welke men beproefd had, om

Z!g van Ilarlingen en Amfleldam meester te

maken, ook had de dood des Landvoogds

V. DEEL, C £ o t

GESCHIEDENISSEN DES.

tot'hier toe gccnc verbeteringen gemaakt,

alzo de Raad van Sta i ten zyne maatregelen

volgde; bet eenigftc, w. ar uit men eenige

hoop begon te fdheppen, was eene nadere

verklaaring van clc Koningin Élizabttb. Die

Vorftin fchreef aan de Staaten , dat zy de

Oppcrmagt niet wel kon aannemen , zonder

dat zy alvoorens, door een Gezantfchnp naar

Spanje te zenden, had laaten onderzoeken, of

de Koning niet tot vreede te bewegen was,

verzoekende aan de Staaten, orh inmiddels

gesnc vreemde hulp in het Land te haaien;

waar uit men ten klaarden zien kon, dat

zy de Franfchen zo min als de Spaanfchen

meesters van Nederland wilde zien; doch

tevens befpeurde men hier uit, dat Elizdbetb

de Oppermagt wel zou hebben willen aanvaarden,

mids dat zy 'er niets by in de

waagfcbaal behoefde te dellen, waarom men

er ook niet meer zo derk op aandrong

'Daarby kwam, dat de nadere Ver eriiging,

die de Prins in dand gebracht had tnsfehen

Heiland en Zeeland, nan alle de raderen van

Staat eene meer krachtige beweging fcheen

te

VEREENIGDE NEDERLANDEN. S r

te geven. — Fn fchoon de Spanjaarden

Zierikzee bemagtigden, zy werden echter te

leur gefteld in hunnen aanflag op Geertrui denberg

en Gouda. De hoop, die men tot

hier toe op Engeland gevoed had, fcheen nu

.geheel vernietigd te worden, door eenen

hevigen twist, die om deezen tyd ontftond

tusfehen dat Ryk en Holland en Zeeland over

den fluikhandel der brahanden, doch men

bezorgde, dat dezelve nog voor het einde

van dit jaar beOist werd, hebbende de Prins

Jaques Taffin derwaarts gezonden.

Z- Hoe ging het ondertusfehen aan de

Spaanfche zyde?

V. De Burgers van Zierikzee hadden by

bet verdrag de plundering afgekocht voor.

200000 guldens, waar uit de krygsknechten

lumue betaaling meenden te krygen, doch

deeze fomme op verre na niet toereikend

zynde, (loegen zy M„ > c m u i t c n . b e r o o f d

en plunderden de Dorpen in Scéouiven e«

beland, en o p h e £ v m e land overgèko.

men zynde, namen rv U

uctiaen zy Aalst by verrasfing

m :> ca fielden alles onder brandfehatting.

sa

GESCHIEDENISSEN DER,

Op het gerugt hiervan geraakte de Gemeente

- te Brusfil in beweging, fnelde naar het Hof,

fchold de Leden van den Raad van Staaten

voor verraders, ontweldigde den Graave van

Mamfeld de Hemels der Poorten, en nam

fommigen der Raden, die men meest verdacht

hield, in hechtenis. De Raad dus in

het naauw gebracht zynde, verklaarde de

muitende foldaaten vyanden des Lands, en

gaven order, zig tegen derelven te wapenen

, maar de magt daartoe was te gering.

Z. Dit dunkt my, was eene fchoone gelegenheid,

om iets ten vooideele der goede

Ingezetenen te verrigten.

V. Prins Willem de Ifte zat daarop ook

tiiet uil: te Middelburg zynde, vaardigde hy

van daar brieven af aan de Staaten van Bra

bant* Vlaanderen, Gelderland en Utrecht,

hun opwekkende, om zig tegen de Spanjaarden

te vercenigen, en nu de vryheid te

bewerken, tevens verzekerende, dat hy

geene verandering in den Godsdienst be

oogde, gelyk men hem nagaf, maar dat hy

zig daarin zou gedragen naar het bcfluit der

AI-

VEKEENIGOE NEDERLANDEN.

Aïgeineeue Snaren. Hy bocd tevens zynen

dienst en byftand aan, met verklaaring, dat

hy niets anders bedoelde, dan de Nederlanden

in het genot van hunne vryheden te

herfteIJcn, en daarby te bewaren. • ,

Inmiddels hadden de Staaten van Vlaanderen

het kasteel van Gend doen beleggen, uit

vrecze dat de bezetting zig by de muitende

foldaaten zou voegen ; ook vielen 'er daaglyks

gevegten voor tusfehen de Staatfchen

en Spanjaarden.

1

Eenige Leden van den Raad van Staate,

genaakt zynde, verklaarden andermaal de

muiters voor vySaden van den Staat, en ga.

ven bevel, dat men zig tegen hen zou wa-

penen, ontzeggende tevens aan Roorda alle

gehoorzaamheid. De Staaten van Braband,

te Brusfel vergaderd, droegen het beleid van-

den oorlog aan den Hertog van Aarfcbot op,

verbindende zig gezametdyk, om de muiters

het land te doen ruimen. • . Die van

Vlaanderen, geen'kans ziende , om het kas-

teel van Gend te bernagtigen, verzochten aan

Prins milem om onderftand ; die, hiertoe.*

C 3 fpo&-«

•54 GESCHIEDENISSEN DER

Fpoedig gereed was, waarvoor hem Stuik;

Hfieuwpoort en het Sas van Gend werden ingeruimd.'

Voords volgden hier op de

Vredes onderhandelingen te Gend.

Z. Wie gaf hiertoe de ecvfte opening?

V, Die van Vlaanderen, zo wel als die van

Braband cn Henegouwen, vreezende , dat de

Prins te veelvoets 'va Vlaanderen zoude krygen

, deeden hem door d'Aucbie , hunnen Afgezant

, uit naam der Staaten van die Gewesten

verzoeken, dat hy zyn krygsvolk teiug

zoude ontbieden, zynde zy tot eene wa.

penfchorfing met hem genegen, en om de

afgebrooken vredehandeling van Breda te

hervatten, waartoe de ftad Gend werd voor-

g e f l a g e n < De Prins was geheel niet

genegen, om het krygsvolk rerug te doen

keercn, alzo deszclfs tegenwoordigheid, indien

de onderhandeling werd aangevangen,

zyns oordeels, aan dezelve geen klein gewigt

zou byzetten. Zig derhalve»

eenen goeden uitflag beloovende, ftemden

de Staaten van Holland en Zeeland met goed-

Tinden van dea^Prins, tot den handel. - -

Van

VEREENrGDE NEDERLANDEN.

Van wegens Holland werd daartoe afgevaar

digd Willem van Zuilen van Nyveld, Adriiian

van der Myle en de Advokaat Buis » van

wegens Zeeland, Kornelis de Koning, Anthoni

van Zikkele en Andries de Jonge, en van we

gens de Prins Aldegonde en van Dorp; de

onderhandelingen namen eenen aanvang den

loden van de maand Oétober.

Z. Had men nu de Spaanfche Muitelingen

reeds beteugeld? of hielden zy zig ibil geduurende

deeze handelingen ?

V. Wel veire van daar! Maastricht en

Antiverpen gevoelden dit anders; de eerst

genoemde Stad werd door hun overvallen,

de burgers in menigte omgebracht en veele

huizen geplunderd. En nog zwaarder lot

trof Antwerpen , alwaar het getal der dooden

zo van de burgers als Staatfche krygsknechten

op -500 begroot werd, behalven degenen,

die in het water omkwamen of door

het vuur hun leven eindigden ; ook wil

men, dat aldaar zo aan geld als kleinooidjên

voor meer dan 40 Tonnen Gouds ge

roofd werd, doch welke fchat op de aller-

C 4 ver-

5ö

GESCHIEDEN ISiEN DER

verachtelykfte wyze door de foldaaten ver»

fpüd werd, en hetgeen het fchreeuwendfte

was van dit bloedbad, was, dat Roorda dit

bedryf san den Koning overfchreef sis iets

loflyks. ——— Evenwel kwam 'er iets goeds

uit voort, de vredehandeling werd 'er zeer

door bevorderd, want de Staaten bcfijeu»

rende, dat de Muiters onder de hand door

veele Spaanschgezinde Grooten geftyfd werden,

flooten het verdrag met Holland en

Zeeland te eerder op den 8ften van de maand

November, hetwelk anders waarfchynlyk zo

lpoedig niet gefchied zou zyn. De voornaamfte

inhoud van dit verdrag, hetwelk

uit 16 punten beftond, kwam voornamelyk

hierop neder:

„ De Staaten van Braband, Vlaanderen-,

,, Artols, Henegouwen, Valèncbyn, Donai,

„Orchies, Namen, Doornik, Utrecht en

,, Mecbelen aan de écne, en de Prins van

Oranje met de Staaten van Holland en

„ Zeeland, en dcrzelver Bondgenooten aan

„ de andere zyde, belooven eene goede en

„ vaste vriendfehap met eikanderen te zul-

,, les-

VEKÏENIGDE NEDERLANDEW.-. &

3)!en onderhouden, met goed ' en bloed

„ eikanderen by te Haan, en de uitheem.

„ fchen, met naame de Spanjaarden, ten

„ lande uit te dryven, en daar buiten te

„ houden. Hierna zullen zy de Vergadering

» der Algcmeene Staaten doen befchryven

om order te beraamen op 'sLands zaaken,'

met naame op den Godsdienst in Holland*,

Zeeland, Bommel e n Z

. Niemand zal

„ zig Vervorderen, buiten Holland, Zeeland

„ en de plaatzén met hen verbonden, iets

te ondernemen tot nadeel van 't Roomsch

,> geloof, blyvende de uitvoering der Pl a-

„ kaaten inmiddels gefchorst, tot op dé -•

„ Vergadering der Algeraeetfe Staaten - ,

» Oranje zy en blyve Zee-Admiraal én Stad.

„ houder van' Holland, Zeeland " cm tof

M da

5i GESCHIEDENISSEN DER

„ opzigten fatisfaflie of voldoening zullen

„ ontvangen hebben. Alle gevangenen

„ zullen genaakt worden, met naame de

„ Graaf van Bos/j». De Prins en alle

„ anderen worden herfteld in huDne eer,

„ en verbeurd verklaarde goederen, doch

„ op vervreemde tilbaare have zal men van

,, wederzyde geen verhaal hebben. '

„ De zuilen en zegeteekens, door Alba tot

„ fchande van de genoemden of anderen

„ opgericht, zullen vernield worden. •

„ De Geestelyken, goederen hebbende, in

„ Holland en Zeeland gelegen, zullen in het

„ bewind derzelven, zo ver het wereldlyke

„ aangaat, herfteld werden. Den uit-

geweckenen kloosterlingen zal men eer-

„ lyk onderhoud verfchafFen ; alles tot na-

„ der bevel der Algemeene Staaten. -——

„ Alle ontëeringen ter zake van den gods-*

„ dienst of beraerten worden vernietigd. —

„ Op de munte in Holland en Zeeland .verre

„ boven de waarde opgezet, zal men eenen

„ algemeenen voet trachten te beraamen.

f t , ook zal het aan de Algemeene

n S£aa

"

WREENIGDE NEDERLANDEN".

„ Staaten ftaan, of de kosten van 's Trinfen

„ twee krygstogten niet behooren te komen

„ tot last der gemeene Nederlanden. -

„ De Xauden en Steden, die de tegenparty

„ volgen, zullen de voordeden van dit

„ verbond niet genieten, voordat zy het-

„ zelve zullen hebben aangenomen, het-

„ welk hun, wanneer 't hun gevalt, zal

„ vryftaan."

Z. Deeze gebeurtenis meet geene geringe

blydfchap by de ingezetenen veroorzaakt

hebben. Welke waren wel de gevolgen van

deeze Bevrediging*

V, De Aéte van derzdver Aanneming,

werd in alle de Hollandfche Steden, die der'

Staaten party waren toegedaan, met toejuiching

bezegeld. Op het inkomen

der uitgeweeken' Roomschgczinden werd

gezorgd, door het bepaalen van eenen fcherpen

eed, dien zy moesten doen, voordat

hunne wederkomst hun vryftond, welke,

echter naderhand gematigd weid in zo verre,

dat zy alleenlyk den Inhoud der Gendfche-

Vrede behGefdcn te bezweeren. —— Op den

C é d a ï

&3 , GEïCHlEDZ NISSEN DER"

dag, dat de Feréeniging geteekend was, was

het kasteel van Gend aan de Staatfchen overgegaan

, hetwelk terftond met twee Vaandelen

bezet werd. • • Mandragon t Zierikzee

en andere fterkten in dien oord verlaaten

hebbende, werden deeze door den Graave

van Hohenlo bezet. De Spaanfche bezetting

uit Oudewater verlopen zynde, werd deeze

ftad mede door Staatfche knechten bezet. —

Bosfw werd ontflaagen , en door den Prins

overgehaald, om de zyde des Konings te

verlaaten , zo als hy eerlang openlyk genoeg

deed zien. Op Haarlem , Amfleldam en

Utrecht deed men alle mooglyke poogingen,

om ze aan der Staaten zyde te brengen

En fchoon dit nog niet - fcheen te willen

lukken, zo kreeg men echter, door het vertrek

van het Spaanfche krygsvolk, de handen

veel ruimer , en alles liet zig aanzien , dat

de Binnenlandfche kryg een einde ftond te

neemen , waardoor men meer in ftaat zou

zyn, om den Koning moedig liet hoofd te

bieden. Doch wy zullen dit nader zien in een

fQlgend Qefj>rtk,:

NE-

NEGEN-EN.TWINTJGSTE GESPREK,

I N II O U D.

Fïïips zend Don Jan van Oostenryk als Land'

voogd naar de Nederlanden. Zyne komst te ?

Luxemburg; geeft aan de Staaten kennis

van dezelve. Maakt zig terfland verdacht.

• Middelen door de Staaten ter hand

genomen. Gedrag van Robles en Stellet.

Raad van Prins Willem den I. aan

de Staaten. Deeze vorderen van Don Jan

de onderteekening der Gendfcbe Bevrediging, ,

en eisfebèn bet vertrek der Spanjaarden. —

De Brieven van Don Jan worden ender-

febept, en zyne oogmerken door Oranje aan <

de Koningin van Engeland ontdekt. ; w

Zy onderfteunt de Staaten met geld. Ver--

febeiden Hollandfcbe Steden nemen de Gend-

fikt Vrede aan, ——. Die van Utrecht -

C7 fitcku

52 GESCHIEDENISSEN DEK

Jlechten het (lot Fredenburg. •» •••- Holland

en Zeeland -weigeren deel te neemen aan de

nadere Verëeniging Be Staaten Wéér*

ftreven de eisjcben van Bon Jan meer dan

te vooren. Redenen, waarom Prins

Willem weigert het Eeuzvig Edict aan te

vemen. Bon Jan zoekt met den Prins

in oorlog te komen. Zyne handelwyzeshy

maakt zig meester van het kasteel van

Namen. Ferfchoont zig op eene onvoldoende

wyze. • Het kasteel van Antzverpen door'

de Buitfche knechten verlaaten. Zeeuwfche

Floot komt te Antwerpen. Bon Jan weigert

aan het voordel der Staaten te voldeen.

•—• Byken in Holland herfteld. Prins

IFillem en zyne Gemaalinne doen eene reize

door Noord-Holland ; komt te Woerden; te

Utrechtzyne ontmoeting aldaar. Fetle Steden

worden op last der Staaten verfterkt.

Be meeste kasteelen worden geflecbt; ook in

Friesland en Groningen. . Hertog K«-

zimir betoont zyne genegenheid aan de Staa

ten. — Be Prins van Oranje werd tot

Ruwaard van Braband aangeftdd. Boet

VEREENIGDE NEDERLANDEN, C5

zyne intree As te Antwerpen en te Brusfeh

—— Don Jan vertrekt naar Luxemburg.

Schryft van daar aan de Staaten. Aarfcbot

en anderen dragen , buiten kennis der Algemeene

Staaten, bet opperbezvind op aan

den Aartshertog Mutbias, Waarin Oranje

bewilligt, en de Staaten doet toeftemmen.

• Oorfprong der Beroerten te Gend.

Gedrag van Ryhove, Imbize, enz.

Cefprek tusfcben den Prins en Ryhove. De*

Hertog van Aarfcbot enz. word gevangen

genomen. De Staaten vorderen bet entjlag

der gevangenen. —— Oranje begeeft zig

naar Gend. Keert weder naar Braband.

Don Jan word vervallen verklaard van ds

Landvoogdye,

ZooN..Uit hetgeen gy myin het VTJOrig

Gefprek verhaald hebt, heb ik mes;

blydfchap gezien, waarde Vader! dat de •

Vryheid thans begon te herleeven, en de

dwinglandy in haar mag!: en gezag gefnuikt

te worden. Ik heb my, by het herleezen

van

04 GESCIUFXEMISSFN- DEK

van het geen gy ray verbaaldet, en byzond'er

by den Inhoud van de Gendfche Bevrediging,

verheugd over het gedrag der Staaten, die

daarmede betoonden, by wien eigcnlyk de

Souverainiteit des Lands ftond, ik verlang

ten fterkften van u te mogen hooren, of zy

op dien voet volhardden, waartoe myne hoop

zeer is aangewasfen, toen ik hoorde, dat

men met ernst bcdagt was, de Spanjaards het

Land 'te doen ruimen; ook ben ik nieuws»

gierig, hoe deeze beruchte Bevrediging door

den Koning werd opgenomen ?

VADER De Koning was niet zeer daar

over voldaan ; hy voorzag duidelyk , dat, zo

hy de Staaten zonder een bekwaam Opperhoofd

liet beworden, het weinig gezag,

hetwelk hy nu nog in de Nederlanden had, .

weldra geheel zoude vernietigd zyn. , L

Niemand fcheen hem op dat tydftip- bckwaa-

mcr, om zyn gezag te herltellen, dan zyn

natuurlyke Broeder, Don JAN VAN Oos-

TENRYK, die, fchoon jong, echter ver-

fcheiden blyken van moed en bekwaamheid

gegeven had, en wel byzonder in zyne overwin;

3

VEREENIGDE NEDERLANDEN. tfjj

winning, behaald op de Turken in het jaar

1571- En had deeze Prins eene min verwaa-

tene en min roekelooze eerzucht bezeeten,

hy zoude , rds een krygsman, die buiten dat

veele goede hoedanigheden bezat, mooglyk

de beste geweest zyn, die FILIPS tot alge*

meenen Landvoogd had kunnen kiezen. Maar

reeds voor zyne komst het volk van Neder

land , even als Alba gedaan had, met ver

achting befchouwende, werd hy ook kon

daarna het voorwerp van deszelfs haat. •

Hy begaf zig het eerst naar Luxemburg, het

welk aan de Gendfche Bevrediging geen deel

genomen had , en van daar gaf hy den Staaten

der byzondere Landfchappen bericht van zy

ne aankomst, en betoonde te gelyk, doch

geveinsd, de fmerte, die hy had-, over het

leed , hetwelk zy van het muitend krygsvolk

geleden hadden, om welke te ftraflfenhy voor-

naamlyk zeide gekomen te zyn, voegende

da:-r verders by, dat de Koning, zyn "broe

der, niets anders begeerde, dan gehoorzaam»

heid en handhaaving van den Roomfchen

godsdienst, en dat de Landen weder in hunne

$6 GESCHIEDENISSEN DEK

ne rust cn oude welvaart mogten herfteld

worden, doende den Brief vergezeld

gaan van den Lastbrief des Konings, door

hem medegebragt. Ook eischte hy gy«

zeiaars, voor en al eer hy nader met de

Staaten in perzoon in onderhandeling konde

trceden. Dit laatftc baarde terftond achterdogt;

de Siaaten zonden wel eenige Afge.

vaardigden naar Luxemburg, doch verzuimden

niet, om zig in ftaat van tegenweer te

ftellen. Zy verzekerden zig van Kame

ryk en Vdencbien. —— Ook tragtte men

Groningen en Friesland mede over te haaien,

tot het omhelzen der Gendfche Bevrediging ,

hetwelk Gaspar de Robles wel poogde te

verhinderen, doch het gelukte Stella echter,

hem te» vcrfchalkcn. Waarna Joris van La-

Jaing, by voorraad, tot Overfte van Friesland

en Groningen werd aangefteld.

Z. Wat deed Prins WILLEM in deeze

omftandigheid ?

V. Zo veel, als men met reden van eenen

Staatsman van zyn dc-orzigt en bekwaamheid

verwagtea kon. Hy onthield zig thans te

T.lid-

VEREENIGDE NEDERLANDEN.

Middelburg , om Op Braband en Waandere/t

een wakend oog te kunnen houden en van

daar fchreef hy brief op brief aan de Staaten,

hun alle verdrag met Don JAN ontraadende,

voor en al eer het Spaanfche krygsvolk zou

vertrokken zyn. —— „ Gy kunt," fchreef

hy, ,, dit volk niet te veel wantrouwen»

hetwelk maar al te dikwils getoond heeft,

j, geen ander oogmerk te hebben, dan u te,

„ bedriegen , en om uwe voorzigtigheid in

flaap te wiegen, om u te meer te onder-

„ drukken. * > Gy kent den aart derVor-

„ ftcn niet; kunnen zy zig niet , als eigen-

,, dunkelyke Beheerfehers doen gehoorzaa-

men, zy zullen zig als dwingelanden zoe-

„ ken te wreken. »»-•

6 3 GESCHIEDEN£ -ST N D"R

,1 weid af te keeren. . De Voorzienig.

3, beid bied u daartoe de beste middelen

arm, doch durft gy daartoe geen toevlucht

j, nemen, verzuimt dan geenszins, voor-

», waarden te bedingen, gefdiiktom de

„ wraak eenes getergden Vorst te beteugelen.

„ —— Bedingt, twee of driemaalen's jaars»

„ en zelfs, zo dikwils u goeddunkt, te mo-

„ gen vergaderen, als mede, dat 'cr geene

,, werving gefchiede, of ergens eenige be-

,, zetting gelegd worde, dan met uwe toe-

(lemming, insgeljks, dat alle kasteden

„ geflegt worden;" fluitende met eene be«

tuiging, „ van geen ander oogmerk te heb-

„ ben, dan om de Lsndcn, gelyk van ouds,

„ onder de wettige gehoo-zaamheid aan

„ hunnen Landsheer, te doen beftuuien door

„ de Algemeene Staaten, voor welken en

s, voor het Vaderland hy zyn laatften droppel

„ blocds veil had.'* —

Z. Dit zyn fchryven zal denklyk van die

uitwerking geweest zyn, dat niemand zal

hebben durven reppen, om Don JAN,

zonder het bepaalen van deeze of derge-

lyke

VEREENIGOE NEDERLANDEN. 69

lyke voorwaarden, tot Landvoogd aan te

nemen ?

V. En dat wist hy nog fterkcr aan te drin»

gen met onderfchepte brieven van den Koning,

Don Jan, Roorda en anderen, die hy

den Staaten vertoonde, en waaruit ten klaar»

ften bleek, dat 's Prinfen waarfchuwingen

met de waarheid overëenftemden. -

De Staaten, zo veel lichts ontvangen heb»

bende, vorderden van Don JAN de onderteekening

der Gendfche Bevrediging, toonende

hem door veddaaringen van Gods- en

Rechtsgeleerden, dat dezelve nuttig was voor

den godsdienst en het gezag des Konings.—-

Ey fcheen hierin dan te bewilligen, als ook

in het vertrek der Spaanfche knechten, mids

dat zulks ter zee gefchiedde, doch.de Staa*

ten, bevroMende, dat dit alleen op uitftel

doelde, hielden aan op hun vertrek te land,

en terwyl men hierover verfchilde, bleef

ook de verdere onderhandeling onafgedaan.

Don Jan was des te onbuigzaamer,

alzo hy bedwelmd was van vooruitdgten,

die lum den weg ten troon moesten baanen.

Hy

70 (AO 15770 GESCHIEDENISSEN DER

Hy verbeeldde zig dj Nederlanden wel ras

onder zyn geweld te brengen, vervolgends

naar Engeland over te fteeken, Marl,: Ko«

ïïingin van Schotland uit de gevangenis te

vcrlosfen, haar t:; trouwen, en Koningin

Elizabeth van den troon te bonzen, en zyne

gemalin en zigzelven nevens haar daar op te

plaatzen- • Dan, hy was veel te onbedachtzaam,

om zulke groote ontwerpen

Voor het doorzigtig oog van Oranje te kunnen

bedekken. Prins WiMtm liet niet na Elizabeth

daar van te berichten, en haare liefde

voor den Prins en haat tegen Don Jan, daardoor

ontfteeken, waren oorzaak, dat zy

met meer ernst dan te vooren, bedacht begon

te zyn, om de zaak der verdrukte Nederlanders

te handhaaven. ——-» De eerftc blyk

hier van beftond in eene leening, die zy

foeftond, van 40,000 Angeiotten, en toe

zegging tot iro,ooo Ponden Sterlings toe.

Z. Hoe ging het ondertusfehen met die

Steden . die tot nog toe geweigerd hadden,

'deel te nemen aan de Gendfche Vrede, liet

men die ongemoeid?

V. Die

T.M jpl jn.-x-

•mg» wJmjDrw,^^^ os TOMCHTSCSSJ

VEREENIGDE NEDERLANDEN, Tl

V. Die van Utrecht, zig met geweld

van het (lot van Vredenbnrg meester gemankt

hebbende , in de maand February van het

jaar 1577 , namen voldoening van den Prins,

en in Holland was zulks ook gefehied door

de Steden Muiden, lVee


V. Niettegenftaande Keizer RUDOLF de

H. zig mede zeer bevlytigde, om een ver-

gelyk tot ftand te brengen, wedcrftreefden

de Staaren echter de buitenfpoorige eisfchen

van D'on Jan op eenen toon, die hem ver

gramde , maar daarmede niets ziende te win

nen , kwam hy by. Toen ontwierp men een

verdrag, en op den voet van hetzelve werd

een Plakaat beraamd, en onder den naam

van Ecuwig Ediéï afgekondigd; doch de

Staaten van Holland en Zeeland weigerden

hetzelve te onderfchryven. De redenen'

welke de Prins van deeze weigering aan de

Afgevaardigden der Algemeene Staaten gaf,

betonden hier in:

Dat hun het oogmck der Algemeene

„ Staaten, ter bevestiging van de Gcndfche

„ Bevrediging, by het verdrag met Don Jan

„ voorkwam kwalyk getroffen te zyn. —

„ Men verbond, (zcide hy) by hetzelve

„ de Staaten tot buitcngewoone Eeden.

„ Terwyl men beloofde 's Lands Vryheden

„ te zullen handhaaven, fchond men ze door

„bet gevangen houden van den Graave

,. van


» V a n B u i u

* e n

' êetnd, zeer vreemd was

„ het, ten behoeve van eenen hoop eerlooze

„ fielten, voor vyanden des Vaderlands ver-

>, klaard, nu nog geld op te brengen. - ^

Ook vonden zy zis hv ja „

y

D v

^» oe punten van

dit verdrag, min verzekerd, dn hetg-en

„ bun eertyds te Breda was aangeboden —

v Zy wilden nogthans niet alleen de Gend.

„ fche Bevrediging onderhouden, maar zelfs

«bet tegenwoordig verdr g teekenen,

„ dien de Algemeene Staaten hun behoorlyke

„ verzekering gaven,'van zig tot geene ver-

„ dere onderhandeling met Bon Jan te zullen

„ ïnlaaten, wanneer de Spanjaards ten beftemdcn

tyde het Land niet ruimden, e n

„ dat men zelfs na hun vertrek Don Jan nie!

„ tot Landvoogd zou ontvangen, voor dat

" a I I e

l l n t e n

P

^ydig met 's Lands Voorrech-

„ ten, verbeterd en herfteld zouden wezen »

Z. Dit gaf, dunkt my, al vry klaar te

kennen, dat men nog oogmerken had, om

»g verder tegen de overheerfching vmfrmfi

te verzetten, en dat men Don Jan in geenea

deele vertrouwde.

V. DEEL. n

D

V. De

74 GESCHIEDENISSEN D~R

V. De doorzigtige Willem de Ifte voorzag,

zo het fchynt, al het geen volgde, hy vreesde

voor het innecmende gelaat van Den Jen.

Hy kende het zwak eener ligrgeloovige Gemeente.

Hy kende den trotfehen en vermetelen

aart van den jongen moedigen krygslield,

doch hy kende -hem tevens als eenen

onbekwaamen Staatsman, die geen het minst

vermogen over zyne driften hadi «**—»»• En

in dit laatfte ftemde de vermaarde Figlius met

hem overeen, maar deeze leefde niet lang

genoeg , om zyne voorzeggingen bewaarheid

t e z i e n . — Eindclyk vertrokken de

Spanjaards tot vreugd der Nederlanders,

fchoon zeer fchoorvoetende. — « Doch

fpocdig ontftond 'er eene nieuwe zwarig

heid \ Don Jan fchroomde niet den Prins

van Oranje te befchuldigen van eenen fchan-

delykcn toeleg op zyn leven, welke befchuldiging

hy echter met geen den minften

fchyn van waarheid heeft kunnen bewyzen.

De Prins van zynen kant liet niets onbeproefd

, om Don Jan verdacht te maken. F.n

op het voorftel, dat deeze te Geertrui'denierg

liet


liet doen, om het Eemvig Edict in Holland

en Zeeland aan te nemen, en alic toerustingen

, die ter afweering van geweld dienden,

te ftaaken, en zig aan de Gendfche Bevree,

diging te houden, deed hem Oranje in naam

der Staaten antwoorden: „ Kunnen wy te

„ vreden wezen , daar de Hoogduitfchc

,, knechten nog midden in het land liggen?

j, Daar de Prins zyn zoon en goederen nog

„ ontbeert, benevens het bewind van ver-

„ fcheiden plaatzen, onder zyn Stadhouder-

„ fchap behoorende? K a n men vertrouwen

„ ftellen op de Staaten der andere Provin-

„ tien, die zig aan het welbehaagen van Dort

„ Jan onderwerpen? . A a n h e f f l f d i e ?

„ men, ftrydig tegen het verdrag, met een

„ gevolg van Spanjaarden en Italiaanen ont-

„ vangen heeft? die omringd is van verdachte

Perzoonen, meest vreemdelingen , wier

raad hy inneemt en opvolgt! Daar men

„ aan de Hervormden in verfcheiden Land-

» fchappen geene wooning vergunt, en liec

onderteekenen der Vereeniging maakt tot

;>een geloofsonderzoek, erger dan de l n-

D 4

„ o 4ui.

76 GESCHIEDENISSEN DEK.

quifuie?" «? * Oranje liet zig ook te

minder omzetten, dewyl hy zyne pdogtnget!

tot ftyving zyner pa ty. me: den bemoedi-

gendflen uitflag bekroond zag.

Z My dunkt, dat ik op Prins Willem vol

maakt kan toepasftti de wooden van Euri-

pides, als hy zegt: „ dat één goed hoofd

„ meer waardig is, dan duizend armen."

En op eene andere plaats: >• Eén en-

kei mensen verandert door zyne wysheid

„ en moed de geheele gedaante der zaaken,

„ van den éénen kant geeft hy eene ftad

„ en leger , beide door tegenfpoeden raade-

„ loos, den moed en krachten weder, en

. „ verfiaat, aan den anderen kant, de vyand-

, lyke zegepraalende benden, die onver-

winnelyk fcheenen." Maar laat ik liever

vanuhooren, hoe DON JAN hier zig by

gedroeg?

V. Al betgeen gy van deeze Regelen in

den Prins meent te vinden, bezat hy waarlyk

zo, Dort Jan daarentegen, opgeblazen van

hoogmoed, verlangde naar niets dan om

Oranje en den Staaten den oorlog aan te

doen

VER LENIGDE NEDEKL ANDEN. 77

doen. O.n daar toe geld te bekomen, deed

hy, met goedvinden der Staaten, zynen be«

derven ien Raadsman Esquevedo naar Spanje

vertrekken, doch de Koning deed deezen,

hem aanziende als eenen opftooker van Don

Jam heerschzucht, met vergif van kant

helpen. Don Jm had inmiddels zig..

na.:r MecbeUn begeven, om de Hoogduitfche

knechten in het Land te houden. En te gelyk

ging hy zwanger van een ontwerp, waarvan

eerlang gantsch Nederland gewaagde. -

De Staaten, zyne zucht tot het hervatten van

den kryg reeds lang befpeurd hebbende,

waren op hunne hoede, ook leed het niet

Ling, of men ontdekte openlyk, wat hy in

den fchUd voerde; en een geval, waar op

men geen de minde acht had, openbaarde

alle zyne verdeiflyke aandagen. .

In de maand van Jujys reisde de Koningin

van Non-we, Ichoonzuscer van Filips, door

Uenegou.vcn, om naar Sj>aa te p,aan tot het

gebruik der \V. ten n. doch haar voornemen

was. ei,4cnlyk, om in onderhandeling te, komen

met den Graave van ..alaing , wegens

£ 3. de.

7S

GESCHIEDENISSEN DE*.

de opdragt der Nederlanden aan haaren Broeder

den Hertog van Alengon en Anjou. Welk

laatste Hertogdom hy in het jaar 1576 verkregen

had, en 'er ook den naam van had

aangenomen, —.-».—. Don JAN voorgevende

de Koningin te willen begroeten , begaf zig

naar Naamen, onthaalende haar aldaar eenen

geheelen dag, met eene pracht, overëenkomftig

zynen verfpillenden aart, daags daaraan

haar uitgeleide gedaan hebbende, ondernam

hy de verrasfing van het Kasteel van Naamen,

fchendende het Eeuwig Edicl. Op den

jatten der gezegde Maand July, gcliet hy

zig op de Jagt te willen gaan, en zond den

Graave van Bcrl.imont en deszelfs vier zoonen

naar het kasteel, met last, om den Overllen

Jan van Bourgondien voor te houden,

dat het voegzaam zoude zyn, den Landvoogd

in het voorby ryden binnen te noodigen,

om de vesting te bezigtigen. Deeze ,

geen kwaad vermoedende, bewilligt daar in,

......... Don JAN, op deeze wyze verzocht

zynde, treed binnen. Terwyl men

bezig was, een ontbyt voor hem gereed te

ma-

VEREENIGDE NEDERLANDEN"* 79

maken, blyft hy in de Poort ftaan praaten ,

tot de aankomst van eenen hoop Ruiters, die

zig in een naby gelegen bosch verfchoolen

hadden. Daarop rukten Don JAN en

de vyf Heeren de pistoolen uit den kooker,

bieden de wagt den tromp, en dry ven de

bezetting en den Slotvoogd zeiven ter ves

ting uit. —-——- Don JAN, door bedrog zig

meester van het kasteel ziende, beroemde

zig, dat dit de cerfte dag zyncr Landvoogdyë

was, dat hy door de S'.aaten te lang getergd,

voortaan flipt wilde gehoorzaamd zyn. ——

Hy deed alle de Heeren , die hem te Naams»

verzeld hadden, op het kasteel komen, laa-

tende het aan hunre keuze, of zy wilden

blyven of vertrekken: De Gemeente, in

grooten getale voor het kasteel vergaaderd,

(tilde hy met goede woorden, voorzag zig

van voorraad uit de ftad, en zond naar alle

oorden brieven af, waar in hy zyn gedrag

op de best mooglyke wyze eenen goeden

glimp zogt te geven» "•»»»•» Door den Heere

van Rasfighem deed hy aan de Algemeene

Staaten te Brusfel weeten, dat zyne begeerte

D 4, was,

Se GESCHIEDENISSEN DEÏi

was , dat men de Burgery aldaar ontwapende*

en Willem van Hoorne Heer van Heeze tot

Bevelhebber aanftelde. Inmiddels had

Hierges zig op zyn' last van Charhmont en

andere kleine plaatzen, meester gemaakt.

Z. Op welk eene wyze kon hy toch dit

mcinëedig bedryf verfchoonen?

V. Met woorden, die niets beteekenden,

doch zyne gezindheid klaar decdcn kennen.

„ Wy hebben, (Tchreef hy) niet anders kun-

„ nen handelen, om ons zeiven in veiligheid

„ te ftellen tegen de famenzweerers, vyiia-

„ den van den Roomschcatholyken Gods-

„ dienst, en van den Koning, verftoorers

„ van de openbaare rnst " —— Waarmede

de Staaten, zo gy ligtelyk bevroeden kunt,

weinig genoegen namen, en nog minder,

nadat de Koning van Navarre zyne brieven,

naar Spanje gezonden, ondcrfchcpt, en aan

Oranje medegedeeld had. die, na ze onr

cyfferd te hebben, daar uit deed zien, dat

hy den Koning aa iraadde, de Staaten te beoorlogen

en den twist door vuur en ftaal te

henisfen. Waartoe hem echter alles

ont-

EREENIGDE NEDERLANDEN.-

ontbrak, fchoon hy aan de Staaten» die hem

verzochten weder te Brusfel te komen, te

kennen gaf, dat het hem noch aa« geld,

noch aan manfchap ontbreken zou, —«•»

De Duitfche knechten, door hem naar Ant~

werpen gezonden , werden onder, weg geflagen.

Zy, die het kasteel in hadden, op

welken hy zig verliet, vlooden uit hetzelve,

onder het geroep, de Geuzen komen, de

Geuzen komen •T~ De Zeeuwfche Vloot

die de Schelde opkwam, werd met gejuich

ontvangen, en derzelverBevelhebber Hautain

door de Antwerpenaars met eenen gouden

keten befchonken.

Z. Dit moet zynen hoogmoed niet weinig

gefnuikt hebben. Veranderde hy nu van

gedrag ?

V. Gy kunt ligt begrypen, dat hem de

tyding daarvan gantsch niet aangenaam was.

———• De Staaten, om hem te beter onder

den duim te krygen, hielden ztg als min

verftoord over zyn gedrag^ dan zy in de

daad waren, en hielden de onderhandeling

»ct hem gaande , ja toonden zig zeiven gtf-

D 5 reedciy,

| % GESCHIEDENISSEN DER

reeder, om zyne eisfchen toe te ftaan, w*ar

«it hy, vermoedende , dat zy hem vreesden,

langs hoe trotfcher werd, maar, het kasteel

van Antwerpen hem ontweldigd zynde, veranderde

hy van toon, hy fmeekte zelfs om

ftilftand van wapenen, tot zo lang de Koning

, indien hy hun niet geviel, eenen anderen

Landvoogd zoude benoemd hebben.

>*~ - —« Eerst verzochten de Staaten aan den

Koning, dat hy Don JAN beveelen zou de

Gendfche Bevrediging en het Eeuwig Edict

naar te komen ; daarna verzochten zy, om

eenen anderen Landvoogd, en dat de Raad

van Staaten immiddels het opperbewind

mogt waarnemen.

Z. Hoe ftond het in Holland gefchapen

geduurende deeze twisten in Braband en

Vlaanderen ?

V. Dit tydftip maakte men zig daar ten

nutte,* men herftelde Dyken en Dammen,

die geduurende den oorlog, zo door zwaare

ftormen als met doorfteeken, veel geleden

hadden. Oranje bediende 'er zig ook

van, doorreizende met zyne gemaaiin de

Koord-

Noord-Hollandfche Heden; overal, wa,r h 7

Z lg vertoonde hoorde mennietdan gejuich

oud en jong nep als uit eenen mond; mir

mm» * gekomen, Fader m i h m fs

In Noord-Holland zynde, ontving hy het

bericht van de vermetelheid van Don JAN

^ weten, van het inaemen van het kaJl

van Naamen, hy zuimde niet, om de Staaten

te doen begrypen, dat nu het tyddip g e k o.

men was, om dien vermetelen met al zynen

aanhang het Land t e doen mimen, maar

deeze betoonden daartoe weinig hoop! —

gevende bevond Oranje zig te *w„,

alwaar hy door de drie Leden van Staat verzocht

werd tecw, t e komen, mids zonder

gele-de van f 0,d 3aten. Zyne Gemaal*,

ontraadde hem dit ten hoogden, uit hoofde

van deeze bygevoegle bepaaling. Dan

wiLXEfc t e fterk fteunende o p d e liefde

der Burgery, ftond het verzoek toe, en

reed, alleen verzeld van zyne GemaaMn en

Hofdoet, de Stad in D i g t b y d e T o J J e.

«eeg-pobrt genaderd, vloog 'er een pret>

D 6

§4 CAO 15770 GESCHIEDENISSEN DEK,

Van eene ligte bus, ter zyner eere door

eenen Bu-ger afgefchooten, in 's Prinfen

koets. De Prinfes was dermate ontfteld, dat

zy hem om den hals vloog, en riep; Wy zy»

verraden! Dan de Prins, bemerkende, wat

het was, ftelde haar ras te vrede; Zyn?

Doorluchtigheid bleef te Utrecht tot den een*

en twintigften Augustus, en vertrok wel vergenoegd

van daar, met die verzekering,

dat het gantfche Sticht zig eerlang onder zyn

Stadhouderfchap begeven zoude , zo als ook

in de maand Odober gefchiedde.

Z. Ging Don JAN nog voort met zyne

landverderflyke ontwerpen, of fneed men

hem de pas af?

V. Het laatfte deed men, zo veel mogelyk

Was. Bergen-op-zoom, Steenbergen en'J Her--

togenbosch werden onder het gezag der Staaten

gebragt, als ook Breda, door middel

Van eene list, die men in 't werk ftelde, en

ter uitvoer gebragt werd door eenen HopiD3n

van den Colonel Fronsberg, die daar in

het bevel voerde. — Ook lag men zig

m o? het flesten der kasteden, als dat

te

v. B.PLIII.

8 l

KOM STE VAN WILLEM BEN l = W

TE IITMCHT.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. ft

te Utrecht, te Gend 9 te Rysfel en te Ant

werpen, in welk laatfte men het koperen

beeld des Hertogs van Alba in een' hoek

vond, waarmede het gemeen, met op het

zelve te hakken en te flaan, zig zo ver

maakte, als of zy op den Hertog zeiven

hunne wraak koelden. — — De drift, om

die haatelyke dwinggevaartens te vernieti

gen, doeg zelfs over tot in Friesland. In

dat gewest lagen nog twee Vaandels Hoog.

duitfche knechten in de fchanfen te Oost*

marhorn , in de Lemmer, te Makkum en te

Harlingen. De Heer van Ville, voorheen

een Aanhanger van Don JAN, doch na het

gebeurde te Naamen tot de Staaten overge

gaan zynde, in wier naam hy thans Stad

houder van Friesland, Groningen, Drente,

Twente en Lingen was, haalde deeze, door

belofte van betaaling hunner foldy over, om

het Land te ruimen, en op hun vertrek

volgde ook het flegten der fchanfen, vervol

gends bragt hy de Boeren, onder eenen

Hopman in elke Grieteny, in het geweer,

waarna de Burgten te Groningen en Leeu-

D 7. wjute*

86 GESCHIEDENISSEN DER

waarden insgelyks afgebroken werden. ~—

Intusfchen hadden de Algemeene Staaten een

leger by een gebragt, dat zig te traveren in

Braband nederfloeg, liaan de het voetvolk

onder bevel van den Graave van Zakking,

en de Ruitery ónder Robbert Mehtn, Burggraave

van Gend. Hertog JOHAN KAZIMIR,

wiens afbeeidzel gy hier voor u ziet, was

een der Duitfche Vorflen, by wien zy mede

hulp gezocht hadden; deeze beantwoordde

hunne Brieven minzaam, doch raadde hun,

den Prins van Oranje tot hoofd van de Re*

gcering te kiezen. ——| Ook zonden de

Algemeene Staaten hunne Afgevaardigden tot

de S aaten van Holland en Zeeland, toen tc

Haarlem vergaderd, met verzoek, om oiderftand

van geld, wnar van hun echter maar

een gedeelte op zekere voorwaarden werd

sangeboden.

Z. Ik verbeelde my, dat Don JAN door

die alles wel decglyk in het naauw moet ge

bragt zyn.

V. Deeze meinëedige Jongeling ontbood

de Spanjaarden nu weder terug, dan, pok

dit

a^.i^k,. "Trrimmiiii iiifii i 11, i MI , LT

VEREENlGDE NEDERLANDEN. 2?

dit bragt zyne zaaken nog meer in verwarringe,

want de Algemeene Staaten waren zohaast

hier van niet onderricht, of zy begonden

te overwegen, of het niet raadzaam was,.

Oranje, welke zig toen te Geertruldenberg

onthield, tot zig te nodigen, waartoe zyne

vrienden het befluit haast deeden opmaken;

De Afgevaardigden der Algemeene Staaten,

met de noodige Lastbrieven voorzien, begaven

zig dan derwaards, en na dat men in

Holland en Zeeland de nodige fchikkingen

op de Regeering des Lands in zyn afzyn gemaakt

had, vertrok hy naar Braband den

achtienden van de maand September, verzeld

van zynen Broeder Graaf Jan van Nasfau en

gewoonlyken Hofftoet. Zyne Intreden te

Antwerpen en Brusfel waren Voiflelyk. En

na de plegtigheden geëindigd waren, zonden

de Algemeene Staaten hunne Afgevaardigden

naar Don JAN, hem het afleggen der wapenen

aanbiedende, mids hy zulks ook deed,

het flot van Na amen ontruimde, en de Duitfche

knechten deed vertrekken, zig naar

Luxemburg begaf om aldaar zynen opvolger

af

GESCHIEDENISSEN DER"

af te wagten, en de Regeering inmiddels :

aan den Raad van Staate overlaatende.

Al wat hy hier op antwoordde, wis, dat hy

een beftand voorfloeg. De Stapten

bewilligden hier in, mids het niet langer

dan drie dagen duurde, en men binnen dien

tyd de zaaken afdeed. Hy hier over

te meer verftoord, fchreef eenen zeer fcher-

pen Brief aan de Staaten, en vertrok, uit

vreeze van in Naame ft belegerd te zullen

worden, naar Luxemburg, van waar hy den

Staaten eenen tweeden Brief toezond , die

nog vry fcherper was, en waar by hy hun

deed weeten, dat hy last uit Spanje ontvan

gen had, om hun de uiterfte proeven van

*s Konings ongenade te doen gevoelen, ten

ware dat zy van hunne ftoute eisfehen af-

ftonden, en den Prins met zynen aanhing

verdreven. —— Dan, in plaats van dat

werd deeze door die van Braband tot Ru-

waard, Voogd, of Befchermer, verkooren,

aan welke verkiezing de Algemeene Staaten

bun zegel hingen. Ook Was kort te vooren

de Hertog van Aerfcbct door den Raad van

Statte

VEREENIGDE NEDERLANDEN. §9

Stas*e tot Stadhouder van Vlaanderen aan-

gefreld.

Z. Dus was het dan tot eene onherftelbaare •

feheuring met Don JAN gekomen, en daar

door verbeelde ik my de Nederlanden zonder

Opperhoofd.

V. Zo was het ook, en de grootfte zwa

righeid daarvan ontdekte men fpoedig, en

byzonder in Bral and, alwaar eene veelhoof

dige Regeering eene ongewoone zaak was..

—- Veelen, die aldaar .den Prins gene

gen waren, yverden fterk voor zyne belan

gen, doch anderen, en byzonder de voor-

naamften, duchtende, dat de Prins te veel.

gezags boven hun zou krygen, raadpleegden

onderling, om het opperbewind op te dra

gen aan MATTHISS , Aartshertog van Oos-

tenryk, Broeder van den Keizer, eenen

Vorst, veel te jong van jaaren en te zwak

van geest, om zulken zwaaren last te tor»

fchen.

Z. Het zal my verwonderen, hoe de Al-

gerreene Staaten, buiten wier voorweten,

naai- het fchynt, dit alles bekuipt was, zig

daar

(>D GESCHIEDENISSEN DER

daar in gedroegen. Erkenden zy hem in

die waardigheid? Dit fchynt my toe te

ftryden met hun gezag.

V. De meeste Leden waren 'er voor, om

hem, die nu reeds overgekomen was, te

rug te zenden, doch Oranje, begrypende, dat

met hem dus voor het hoofd te ftooten, de

Keizer mogeMt ook zoude verbitterd worden;

dus haalde hy de Staaten over, om

hem tc erkennen, verpligtende daardoor den

Aa tshertog aan zig, hetwelk gantsch niet

naar den finaak van Aarfchot en zyne mede»

helpers was, die niets beoogden dan het

gezag van Prins Willem te verminderen , hetwelk

hun echter door het geen om deezen

tyd te Gend gebeurde, mislukte , en waar van

zy zelve, en byzonder de Hertog van Aarfchot

•. oorzaak waren.

Z. Wat gebeurde 'er dan te Gend? En

werden de zaaken aldaar door den Prins

van Oranje belegd > of was hy 'er onkundig

van?

V. Ik zal u het gebeurde vernaaien, en

daar uit zullen wy opmaaken, wat 'er van

de

TEREENIGDE NEDERLANDEN, pt

de zaak is. —— De Gentenaars waren van

vroeger tyden af beminnaars der Vryheid en

Volksregeering, en vyanden van den Adel.

Van de Spanjaarden verlost, haalden zy

adem, en gaven op nieuws blyken van die

aloude zucht voor de VRYHEID, Zyne

Doorluchtigheid ftond algemeen bekend voor

de nerfteller derzeive, waardoor hy niet

alleen te Gend, maar' alöm in de Nederlanden

de Lieveling des Volks was, en dus

ontbrak het hem niet aan dezulke, die zelfs

in veele opzi-tcn al te ftcrk voor zyne be«

, langen arbeidden. En onder deeze

al te onbezonnene y'veraars mogen met recht

binnen Gend Jonker Jan van Imbize , de' Heer

van Ryhove, Kroiveld en anderen, gerekend

worden. • De toeflel, die 'er gemaakt

was, om den Hertog van Aarfchot, die met

Oranje om het gezag dong, als Stadhouder

van Vlaanderen in te haaien, was gantsch

niet naar hunnen fmaak; zy vreesden, dat

zyn gezag, als hebbende al den Adel in zyn

belang, te groot zou worden, mmu ., Ryhove

gaf 'er te Antwerpen aan Oranje kennis van,

dee- ,

GESCHIEDENISSEN DER

deeze, die voorheen al wat mogelyk was,

te werk gefteld had, on Ryhove met zig

eene lyn te doen trekken, was (zegt men)

met de zaak verlegen , en vroeg zelf aan

Ryhove, wat raad 'er tegen was? Deeze gaf

hem ten antwoord, geen beter raad te weten

, dan den nieuwen Stadhouder te vatten ,

en af te zetten. ——- Waar op de Prins

hem te gemoet voerde, of men zo vertwyfeld

zou voorthollen? —— Ryhove zcide,

geen anderen uitweg te weeten, dat zy

kiezen moesten, een onveilig cn fchrikkend

leven te leiden, of hetzelve op 's Hemels

genade ten diende van het Vaderland te

wagen, en zo het nood was, het 'er by in

te fchieten, waarvoor hy niet fchroomde.

Dit w :s , antwoordde Zyne Doorluchtigheid,

iets anders, en vroeg hem, op wat

hulp hy ftaat maakte? Zo my de uwe ont

valt , zcide Ryhove daar op, zo ivJl ik dea

Ititflag van Gods hand verzvagten, en wekken

dc Gemeente op, om haare vryheden, die wen

zoekt te befnoeiën, zelf te handhaaven. De

Prins (zegt HOOFD) liet niet af, Ryhove de

roe-

VEREENIGDE NEDERLANDEN, rg

roekeloosheid en het gevaar van den aonflag

onder het oog te brengen. Dan, deeze

volhardde in zyn opzet, van te ftaan ofte

fterven. Oranje, in hem eenen man erkennende

, bekwaam om eenen hoopeloozen

aanflag te ondernemen, haalde de fehouders

op, en keerde hem den rug toe , zonder zig

verder met hem in te laaten. Daar zyn 'er ,

die zeggen, dat Aldegonde, Ryhove aanzette,

om zyn oogmerk te volvoeren , zonder den

Prins verder te moeien.

Z. Indien op dit laatfte fïaat te maaken

was, zou ik niet vreemd zyn van te denken,

dat Oranje in de daad in den aanflag bewilligd

heeft. Wat was nu hec gevolg van deeze

zaak ?

V. Ryhove keerde terug naar Gend. en de

Prins zond den Heer van Dolhain derwaards,

om te zien, wat 'er gebeuren zou. Den

28ften van de maand Ocïober fpreekt Imbize

den Hertog op ftraat aan, dringende hem

tot de beloofde afkondiging van het herftel

der oude Voorrechten, wa~r op hy een eed

gedaan had. Aarfchot berst hier op in toorn

uit,


dat men die muiters, die vryheid-kraaiers,

,, wel zou doen zwygen met den ftrop om

„ den hals, al waren zy nog zo opgeftookt

„ door den Prins van Oranje." - - Op

deeze onbezonne verklaaring liep ieder te

wapen, kiezende de Burgery party, deeze

voor Aarfchot, en gcene voor Imbize. Nu

ftond de ftad in een bloedbad veranderd te

worden, evenwel duurde de beweging niet

lang, doch deeze was pas geïïild, of Ryhove

de ftad komende iiaryden, geraakt het fpel

weder aan de gang. Zyne aanhangers, uit

gezonderd Imbize, die zig nu fchuil hield,

volgen hem naar het Piinfen Hof en 's Graa-

ven Slot, hitzende onder weg de Gemeente

aan , tot herftel der vryheid, zonder echter

merkelyken aanhang te krygen. In

deeze omftandigheid van zaaken begreep

Ryhove , dat het 'er op aan kwam , het leven

te verliezen, of te overwinnen. Hy dan ylt

in haast naar het huis van Aarfchot, doet

zig openen, ftapt met de zynen binnen, en

neemt den Hertog gevangen, en daarna de

Heeren van Rasjighem, van Sivevigbem, en

nog

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 0$

nog veiTcheidcn andere Raadsheeren van

Vlaanderen. —— Zig hier mede meester

van de ftad ziende , vcrfterkte hy zig mee

500 foldaaten, bragt de Burgery, die hem

toen meest toeviel, onder de wapenen, en

vorderde hun by voorraad een eed af, tot

nader last van de Algemeene Staaten en van

den Prins.

Z. Hoe werd dit roekeloos bedryf door

de Staaten opgenomen?

V. Zy betoonden daar over hun hoogfte

ongenoegen, en zonden den Advokaat Liesveld

derwaards , met last, dat men de ge

vangenen ontdaan zoude. Oranje zond in

zynen naam den Heer Arend van Dorp mede

naar Gend, om te bewerken, dat de Hertog

ontflagcn werd. • Ryhove ziende, dit

niet te kunnen beletten, begon te bemerken,

dat het tyd was voor zyne eigene veiligheid

te zorgen, en trachtte dus andere Vlaamfche

Steden in zya belang te krygen , waar uit

eene nieuwe partyfehap ftond gebooren te

worden. De vier Leden van Vlaanderen,

om dit voer te komen, verzochten

Zyne

9

DERTIGSTE GESPREK»

I N H O U D .

mr*-aaü e„>. 9 op welke de Aartshertog Mat*

thias word ingehuldigd. , TJr aarby d t

Oppermagt der Staaten bevestigd zvord. .

Groote denkbeelden, die men ten dien tyde

had van de Folks-majesteit. Prins Willen,

de I. tot algemeen Stadhouder aangebeld.

Viking van hem en den Aartshertog

Mmbtas, met Prins Willem den V. en den

êrtog va, Wolfenbuttel. Staat des Oorlogs.

Middelen, aangewend om Amfteldat*

tot der Staaten zyde over te brengen.

~T/**

W C r k t

*»** »g- Vrugtelooze

"*P*g op de ftad, door Helling en Ruikhaver.

Z y duvelen beide. . & M

V. DSEL. v

9«5 GESCHIEDENISSEN EER

word door Sonoy naamver ingejloolen. 'Noodmunten

aldaar ge/lagen. Die van Delft en

Utrecht bewerken, dat Amfteldam Satisfactie

aanneemt. •••••"»••" De Prins van

P A R M A komt in de Nederlanden met een

aanzienlyk leger. Veldftag by Gembloers.

Verfcbeiden Steden geven zig aan Don Jan

o v e r. Aan den Prins van Oranje word

tn eer der gezag opgedragen. • i < • « Byftand,

door Koningin Elizabeth aan de Staaten

verleend. liet hevel over het leger aan

Hertog Jan Cajlmir opgedragen. "--

VEREENlGDE NEDERLANDEN. 99

Gedrag van Koningin Elizabetb en Koning

Hendrik van Frankryk. Voorwaarden, op

welke de Hertog tot Befcbermer werd aangenomen.

— Zwaare lasten des Oorlogr.

" Bedryven van den Graave van Bos/u.

Dood van Don Jan. Gedrag

van Anjou en Hertog Joban Cajimir. Hum

leider vertrek. Gedrag van Rennenberg im

Friesland. Hy w o r d Stadhouder in Overysfel.

Bemagtigi Kampen en Deventer.

Parma behaalt eenige vaordeelen. Verhond

der Waaien. Dood van den Graavt

van Bosfu. • Verwarringen en wederwaardigheden

geven aanleiding tot de vastftelling

van de U N I E VAN UTRECHT,

ZOON. Waarde Vader, daar ons laatste

Gefprek eindigde met de verkiezing van de»

Aartshertog Mattbias tot algemeenen Landvoogd,

mag ik u wel verzoeken, om een

kort verflag van de voorwaarden, o P welke

hy werd ingehuldigd?

*V. Dit moogt gy niet alleen verzoeken,

E a

maai

ICO GESCHIEDENISSEN DEH

maar het zal ten hoogftén nodig zyn, u die

te doen kennen, dewyl gy daar uit zult

kunnen zien, dat de Algemeene Staaten by

dezelve de Oppermsgt a>n zig zelve behielden

, en dat, hoe gering ook de magt

was, die den Aartshertog gegeven werd,

hy echter laf genoeg was, om die met

dank-crkentenisfe te ontvangen. Zie hier

'er een kort beftek van — „ De Aartshertog

„ moest den Koning en den Staaten trouwe

9, zweeren. De byzondere Stadhouders,

Krygsoverften en Kuegtcn moesten hem

„ gelyken eed doen. De Algemeene

Staaten zullen eenen Raad van Staate op-

„ regten, om nevens hem te regeeren; naar

„ de befluiten van dien Raad zou Zyne

Hoogheid, de Aartsheitog, zig hebben te

?, voegen. ——— In zaaken van groot san»

„ belang mogt hy niets doen noch onder-

„ nemen, buiten bewilliging der Algemeene

Staaten, die zelfs dergelyke zaaken den

aanzierdykften in de Gemeente zullen

„ moeten voordraagen, eer zy 'er een be-

> 9 fluit op nemen; zynde het niet meer dan

„ re-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. lOl

„ redelyk, dat een iegelyk zyn zeggen heb-

„ be in 't geen een iegelyk aangaat: voor-

„ naraelyk, dewyl de oude Vrydoraraen en

Landzeden zulks veiëisfchen. • De

„ Aartshertog zal de oude Voorregtea

„ herftellen, en in gebruik brengen. —

„ De Algemeene Staaten zullen , zo lang en.

„ zo dikwyls zy het goedvinden, mogen

„ vergaderen. De Gendfche Eevredi-

ging zal ftand houden, en de uitlegging

„ der duisterheden in dezelve ftaan aan de

„ Algemeene Staaten. —— De Landvoogd

„ zal geen grooter Lyfwagt begeeren , dan

„ hem, naar tydsêlegenheid, door de Staa-

„ ten zal worden toegevoegd. Hy,

„ en de Raad zullen de hooge Krygs-

„ ampcen begeeven, by toeftemming der

„ Algemeene Staaten. Ten tyde van

., oorlog, zal het beleid der krygszaaken

„ aan hein ftaan, met eenen Krygsraad,

99 die hem door de Staaten zal worden toe*.

n gevoegd. • Deeze behouden het be*

„ ftuur van 's Lands penningen aan zig. ——«.

,» De Aanhangers van DON JAN zal men

E

5 „ naar


naar ftrengheid der Regten vervolgen, en

ï, met het afwerpen van alle Sloten ,

9, waar toe verlof gegeven is, voortgaan.

De Aartshertog zal alles, wat na

9 9

j, het innemen van Namen gedaan is, be-

„ krachtigen. Hy zal geene vreemdelingen

3, in zynen dienst nemen. Die hy reeds

t, heeft, of by Lastbrieven van de Staaten

„ nog mogt aannemen, zullen naar geene

a, Ampten mogen ftaan, of zig met de

M Regeeringe bemoeien. —— Indien de

„ Aartshertog eenige van deeze voorwaar-

„ den overtreed of krenkt, houden zig de

„ Stnaten van alle gehoorzaamheid aan hem

„ ontflagen, en bedingen de vryheid, om

„ de wapenen tegen hem op te vatten, zo

„ hy geweld tegen hun gebruiken wilde,

„ eer hy het gekrenkte verbeterd had."

Z. MATTHIAS vergenoegde zig, naar

myne gedachten , met een titel zonder magt;

maar elk ingezeten, die de vryheid bemint,

moet by de overweging van den inhoud der

Voorwaarden zig verheugen, naardien, gelyk

gy wel zegt , daatby de opperfte magt vol?

ftrekt

VEREEN'IGDE NEDERLANDEN. IO3

ftrekt in handen van de Algemeene Staaten,

en derzclver Raad van Staate bleef; en die

niet alleen, maar ook de wezenlyke Souverainiteit

des Volks, dunkt my, werd daar

in volmaakt erkend; gelyk dit de woorden,

die gy hebt bygebragt, dat in zaaken van

groot aanbelang, de Algemeene Staaten de

aanzienlykften in de Gemeente zullen moeten

raadplegen, eer zy 'er een beiluit op

nemen, allerduidelykst in zig bevatten. Maar

tevens, dunkt my, is het te beklagen, dat

de Staaten, die dit, in dien tyd, zo volmondig

eikenden, zig 'er alleen van fchynen

bediend te hebben, om het volk goed en

bloed gewillig te doen opzetten, om den

Staaten daar door een onbepaald gezag te

bezorgen. — De redelykheid, die toen

plaats had, dat een iegelyk te zeggen bebbe,

in bet geen een ieder aangaat, kan immers

niet veranderd zyn, naardien de oude Vry-

dommen en Landzeden , die zulks toen ver»

eischten, wel kunnen verkracht, maar niet

vernietigd worden. Dit dunkt my ten min-,

ften zeker, dat tot zodanig eene vernietiging

E 4, het

ï©4' (AO 15/8 ) GESCHIEDENISSEN DER.

Met volk nooic zyne Hem kan gegeven hebben,

en dat hetzelve als nog het recht

heeft, om op herftel daarvan aan te dringen,

en gewettigd is, om allen Ariftocraaten,

op eene befcheiden maar tevens nadrukke-

lyke wyz», tegen te gaan. Maar zeg

my, Vader, maakte de Aartsher,og geene de.

minne bedenklykheid, om op die voorwaar*

de de huldiging te ontvangen?

V. O neen! Op den 2oiïen van de maand

January des Jaars 1578, deed hy op dezelve

te Brusfel den eed aan de Algemeene Staaten,

makende zelfs geene de minfte bedenklykheid,

ten opzigte van het Stadhouderfchap

van Braband, het welk, volgens de voorgaande

gewoonte, Prins Willem de / aan

hem zou hebben moeten afftaan. Hy bewilligde

niet alleen, zonder eenig tegenzeg.

gen , dat Oranje op nieuws daar in beves

tigd werd, maar ftemde ook in het verzoek

der Algemeene Staaten, cm den Prins,

als zynen S;edehouder over alle de Neder

landen te verheffen. ———• In ééne van onze

voorige Gefprckkeu, van de rraukifche

Ka.-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 10ff

Koningen fprekcnde, heb ik doen zien r

dat veele van die Vorflen alleen den naam'

van Koning voerden, terwyl al het gez?g be«

rustic by de Opperhofmeesters: dus was

het ook met den Aartshertog Mc tt hiér}

Deeze had den naam van Landvoogd, en-

Prins WILLEM, mag men zeggen, was zyn

meester, of, zo als de vyanden van Oranje

toen zeiden: Müfibias was de Griffier van

den Prins, hebbende de eerfte alleen maar

te teekenen, het geen de tweede hem ve»r-

leide.

Z. My dunkt, dat men ook in deeze onze

tyden , als men de Aclre van Confulenrfchap

tusfehen WILLEM den V, en den gewezen

Veldmarfchalk van den Staat nagaat, genoegzaam

hetzelfde zoude kunnen zeggen. Maar

hoe ging het met de Oorlogszaaken in dee»

zen tyd?

V. Het eerfte is niet geheel ongepast van ft;

opgemerkt, midsgy 'erby in het oog houdt,

dat het gezag, het welk Willem de I over

Matthias voerde, ten nutte van het Vader',

kind ftrekte; daar, in tegendeel, het geza?v>

E S list

ICO GESCHIEDENISSEN DE3.

het we'k de Hertog vnn Wolfenlnttel over

Willem den V gevoerd heeft, volgens de

erkentenis van aanzienlyke Staatsleden zelve,

ten ruïne van ons Vaderland gediend,

heeft. ——— Wat het Oorlogsbeftuur ten

doezen tyde aangaat, de oorlog werd trans

maar flaauwlyk voortgezet, geduurende dat

's Lands Staaten bezig waren, met de zaa*

ken van 's Lands Regeering te regelen. —-

Men zat echter niet geheel ftib De Graaf

van Hebenlo had , in het voorgaande Jarr, het

beleg voor Roermond geflagen, en hield de

Stad twee maanden lang beflotcn; doch toen

werd hy door Mondragon genoodzaakt, om

dezelve te verlaaten, en het beleg op te

breeken, • In Holland werden alle middelen

te werk gefield, om, ware het moog-

lyk, Amfleldam der Ma: ten zyde te doen

omhelzen; maar de Magiflraat was en bleef

onverzettelyk. Dewjl echter de nood des

Lands vorderde, om haar van Spanje af- te

fcheuren, namen de Staaten eindelyk het

befluit, den toevoer, die ©enigen tyd vry

jefteld geweest was, weder te belemmeren

„

VEFlïENIGDE MEDEELANDEN. JOf

nieren, en door dat middel de Stad te

noodzaken, de Cendfche Bevrediging aan

te nemen. ——- Alleen ftond men a?n de

Ingezetenen toe, hunnen lecftógt, met kleine

vaartuigen, niids tol ben-.lende, te haaien.

— — Don Jan, vrm zynen kant, liet

niets onbeproefd, om door brieven de Ma.

giftraat by haar voornemen tc doen volharden

; gaande de vermaaning verzeld met

gediturige beloften van byftand. Dit ontdekt

zynde, kon- men niet anders, dan de

Stad als vyand • van den Staat canmeiken..

Men bedoor, dan, dezelve te ovc mees

teren , mids de btn-Rery voor allen overlast

en plundering bewaard bleef. De aanflag

werd toevertrouwd aan den Kolonel

Herman Helling, en aan den Hopman Ni»

colaas Ruikhaver beide mannen, die het

wel met den dienst van het' Vaderland

meenden , en tien Vaandelen voetvolk onder

zig hadden , waarvan 'er vier in twee

fchepen verborgen waren. Doch deeze

aanflag, welke op den rollen November van

het voorige jaar orderromen was, liep te

li 6 r,?o

IpB GESCHIEDENISSEN DER

niet, doordien de zes Vaandelen , die zig

aan de Haarlemmer poort hadden moeten

laatcn vinden, by vergisfing, de poort van

Haarlem ve;ftaan hadden voor de Haarlemmer

poort. —— De. Luitenant van den Kolonel

Helling was 's avonds te vooren met

zes of agt knechten, na aflegging van hun

geweer, binnen gekomen, en 's nachts vrolyk

geweest: des morgens vraagden zy aan

de poort hun geweer te rug, en gingen

daar op buiten, alwaar zy eenigen van de

hunnen ontmoetten, met welke zy eerst uit

jok, daarna in ernst, in twist fcheenen.te

maken, houdende zig, als of zy eikanderen

te Iyf wilden. ——-- De wagt aan de poort,

zig daar tusfehen fteekende, ^werd terfiond

door hun allen overvallen, cn gcdeeltïlyk

gekwetst of gedood., de Portier doorftoken,

en de Poort, bezet. Het volk uit de fchepen

met vliegende Vaandels ter ftad ingelaaten

, trok regt toe regt aan, tot op den

Dam, zonder tegenftand te ontmoeten,

waar toe de morgenftond van dat jaargety

3aun gunftig was.. —Poch fommigen van

hun


hun waren, tot hun groot- nadeel, zo onbekend

in de ftad, dat zy hetKorenmeetershuisje

op de Kolk voor het Stadhuis aanziende,

hetzelve begonnen te beftormen, en daardoor,

werden afgefneden van hun, welke , den weg.

beter kundig, het op het Stadhuis aanzetten»-

Z„ Maar deeze vonden aldaar van de bur*

gers en fuldaaten, die daar de wagt hielden,

grooten tegenftand?

V. Helling, in geene kleine vreeze zynle,.

door het achterblyven van de zes Vaandelen

die, gelyk ik zo even zcide, den weg naar

Haarlem genomen hadd.n, zond terihnd

derwaards, als ook naar Zaandam, om hulp;

doch inmiddels verliep de tyd, en de Schutters

in de wapenen gekomen, verdreeven

hem van den Dam te rug naar den Nieu»

wendyk, en tot aan dc Poort, daar zy

binnen gekomen waren. > Aldaar ver-

fcbanste zig Helling zo goed hem mooglyk

was; ook deed hy eenige bedreigende

briefjes door de ftad verfpreiden, en belof.

ten, van niets te zullen ondernemen, zo

men. zig ftil hield. Onze Stadgenooten,,

E. 7. zien*.


ziende, dat 'Befiïttg geen verderen bvfhnd

kreeg, voerden, rerw\l zy zig meer en

meer hyëen verzamelden, twee linkjes gefchut

naar de oude Hrarlemmcr-poort, cn

fchooten daar mede op de Staatfcheu Uier

trof een kegel Helling zodaanig, dat hy het

beltierf; zyn volk in wanorde aan het wy.

ken raakende, werd ook Ruikhaver in een

burgerhuis, waar in hv de vlucht genomen

had, in koelen bloede vermoord.

Z. '"âar zullen 'cr by deeze gelegenheid

van weerskanten nog al eenigen gcfneuveld

zyn? ,

V. Neen, dat getal was niet groot. De

Prins, buiten wiens voorweten deeze aanflag

in het werk gefield was, toonde 'er zig zeer

te onvrede over. - Doch de Staaten

van Holland verfchoonden zig, zo goed zy

konden, zeggende, dit buiten zyne voorkennis

ondernomen te hebben, om hem in

ellen gevalle buiten verantwoording te hou

den ; wairmede by zig voldaan hield.

• Z. fntusfehen zal het hem zeker gefmart

hebben, dat het ontwerp dus mislukt wns.

Dce-

YEREF.NIGDE NEDERLANDEN. ITT

Deeclen de? Stapten, om het belang der zaak e,,

den amiflag ook hervatten ?

V. Neen, maar de Staaten lieten echter

niet af, ora door verfcheiden fchanfen en

fcivepcn de ftad nog naauwer in te fluiten,

dan voorheen. Ouk was de Stads regeering;

het genoegzaam eens met den Prins , op

welke voorwaarden zy zig met de Staaten

wilde verëenigen: en 'er ontbraken nog

ura' eenige punten, waar in de Staaten vol.

ftrekt begeerden, dat de Reseeiing zoude

toeftennnen; om deeze daar toe te

uo dzaaken, gaven zy last san Sonoy, om

de ftad ten naauwften in te fluiten, en 'er

niets buiten zyne bewilliging uit of in te

laatcn. • Om aan deeze order te voldoen,

legrdc by zig in her Eartliuizer

Klooster, in 't Leproozenhuis, en anderebuitenwegen;

ook maakte hy eene fchfinj

op den Ii'.arlemmer dyk. Van weerskanten;

werden eenige fchooten op eikanderen gedaan,

en du duurde tot op het einde van

de mamd jmuary.

Z. Dit moet eene groote verlegenheid in

de.

GESCHIEDENISSEN" DER

de ftad gemaakt hebben, toen alle de toegangen

zo naauw bezet waren?

V Daar van kunt gy u ligtelyk een

denkbeeld maken, als gy weet, hoe 'er

van het zilveren St. Nikolaas beeld, dat

ih de oude Kerk geplaatst was, Noodmunten

geflngen werden. Die van Delft be

werkten echter een befiand van zes daten,

tusfehen de Staaten en de Stad, het

welk met den eerflen February zoude eindigen;

doch op den tweeden werd het

nog vier dagen verlengd, wanneer de Ge-

magtigden der Stad naar den Haag keerden.

— Die van Utrecht, fchroomende voor

het nadeel, dat hun te degten ftond, indien'

de Amjï el dammers, door nood gedrongen,

Uturne Huizen deeden openen , en alles onder

water zetten, en wat-hier uit, zo voor

hun, als voor het gantfehc Land volgen

moest, ftelden dit met bondige redenen den

Staaten van Holland voor. — •• De onder*

handeling tusfehen de Staaten en de Stad

was op den zesden geheel afgebroken door

de Staaten; doch die van Utrecht bruten de

par-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. lig

partyën weder by een, en wel met dat

gevolg, dut, op den achtften. eene over

eenkomst getroffen we d Ter naar»

koming van dezelve zond de Stad gyzelaars

naar den Haag, en aan Soney werd terflond

bevel gegeven, liet beleg op te breken.,

gelyk ook gefcliiedde.

Z. Dit moet eene groote verandering in

de Stad veröoizaakt hebben. Was 'er door

Don Jan en de Spanjaarden niets in 't werk

gefield, om Amfieldam te behouden?

V. De Prins van P A R M A , Alexander-

Famefe, w:s inmiddels, aan het hoofd van.

een aanzienlyk leger, beftaande uit bedree-

vene krygsbenden, zo Spanjaarden als Ita-

Udanen, in de Nederlanden gekomen, ver-

Herkende zig nog met Duitfche*,, Franfch*

en andere troepen, door den Graaf van

M&mfeld aangevoerd. Op "zyne ftan-

daarden had hy een kruis laaten fchildcren,

met dit byfchrift: 0»%. dit Teeken heb i-h

ds Turken overwonnen ; onder dit Teeken zal

ik de Ketters overwinnen. Don JAN om

di.. foldaaten te bemoedigen, had van den

Paus--.

Ü4 GESCHIEDENISSEN DER.

Paus de toezegging des Hemels vveeten te

bekomen voor alle die geenen , welke in deezen

kryg fneuvelden. De beide Legers, zo

van den Koning, als van de Staaten, lagen

nu in het Graaffchap Namen; maar het eerfte

overtrof het andere verre, zo in getal, als

in bekwaamheid der Manfclwp.

Z. Dit voorfpelde niet veel goeds?

V. Het Staatfehe Leger leed ook in de

daad veel nadeels in den Veldflag by Gem»

lloers, en verloor by denzclven meer dan

6000 IVIan , zo aan dooden als gekwetften,

en gevangenen. Gembloers, Leuven, Tienen

en vcrfchciden andere plaatzen in Henegouwen

en Braband gaven zig toen aan den vyand

over: ja men vreesde zelfs, dat Don Jan zig

voor Brusfel zou verroonen. Maar het volk,

dat hy misfen moest, om de bemagtigde

Steden te bezetten, verzwakte zyn Leger,

en verhinderde hem hier in ; dit alles echter

werd in geene vergclyking gebragt tegen

Amfteldam, het welk nu de zyde v .n Spanje

had verlaaten. De Staaten, begry-

pcnde, dat het nodig was, wilde men

den

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 11$

den Koning afbreuk doen; den Prins van

Oranje meerder m~g: te geven, magtigden

hem , om met toeftcmming van den Aartshertog

en den Raad van Staate, zo

veel krygsvolk te werven, als Zyne Doorluchtigheid

nodig oordeelde. De penningen,

daar toe verëischt, werden gevonden

door nieuwe belastingen op de mondbehoeften,

en op de in- en uitgaande koepwaaren.

Maar, hoe fpoedig men hier ook

mede voortging, kon men nogthans niet

verhinderen , dat Don Jan zig meester

maakte van Philippeville, terwyl Tarma

Limburg het flot te Valkenburg en Daalhem

bemagtigde.

Z Kregen de Staaten geenen den minften

byftand, in deeze omftandigheden, van Engeland

, Frankryk of andere Mogendheden ?

V. Ja, de Koningin Elizahetb had hun,

reeds in de maand January, by een geflooten

verdrag, icoo Ruiters, en 4000 Voetknegten

beloofd; en om deezen tyd, vergunde zy

den Staaten vryheid, om op zekere voorwaarden,

icojooo Ponden Sterlings te Londen

op

II6 GESCHIEDENISSEN DER

op te nemen, Deeze penningen in

Holland gekomen zynde, werden bcfteed tot

het aanwerven van een Leger, waar over

het bevel aan den Heitog Jan Cajimir werd

opgedragen; doch de beloofde ManTchap

bleef achter. ALDEGONDE bewees

in deezen tyd den Staaten eenen grooten

dienst, by de Duitfehe Voriïen, op den

Ryksdag te Worms; zyne Latynfche Rede»

voering aldaar gehouden, om de Ryksvorften

in het belang der Nederlanders over

te haaien , werd door alle de aanwezende»

voor een Meesterfiuk van geleerdheid gehouden:

en alhoewel zy niet by allen die

uitwerking deed : die men wel gehoopt had»

werden, nogthans, door dezelve de Duitfche

Vorften in gunftiger denkbeelden omtrent

de Nederlanders gebragt , dan zy voorheen

geweest waren;

Z. Hoe ging het ondertusfchen met hun,

die den Protesrxntfchen Godsdienst warentoegedaan?

Deeze kregen, denk ik, en by

zonder te Amfleldam , nu meerder vryheid?

V. Laar weiden ten opzigt?; van dit ge-

wigtig

t ir»

VEREENiGDE NEDERLANDEN. , II?

Hvigtig ftuk , den Godsdienst, door de Sta-ten

nadere en vastere bepaalingen gemaakt, en

zelfs fterker tegen de Roomschgezinden,

dan wel met de denkbeelden des Prinfcn

van Oranje overëeenftemden. Deeze Vorst

begreep, en met recht, dat diezelfde vryheid

Van ge weeten, welke de Protestanten begeerden

, op de plaatzen , daar de Ro^mfchen

meester waren, nu ook aan de Roomschgezinden

niet moest benomen worden , daar

de Protestanten de magtigftci waren; en dat

alle wrok wegens den Godsdienst uit het

hart moest worden verbannen. ———• Te

Amfieldam viel eene gebeele verandering,

met opzigt tot den Godsdienst, voor. Nadat

die Stad zig met de Staaten verëenigd had,

en by die verëeniging de vryheid van Godsdienst

aan de Protestanten was toegedaan,

waren veele van de uitgewceken Burgers

terug gekeerd. Dc gunst van de Ko

ningin van Engeland, de befcherming van

Prins Willem en van den Hertog CaJImir

deed hun dikwerf veele ongeregeldheden

bedryvcn, warmedi zy wel hunne byzon*

dere


dere wraak voldeeden, maar de goede zaak

meer nadeel dan voordcel toebragten. •

len bericht, door Aldegonde aan de Alge

meene Staaten toegezonden, dat de Span.

jaarden zig van Amfieldam wilden verzeke-

Ten, werd, fchoon het geheel onzeker was,

als eene waarheid voortverteld, en deed den

haat tegen de Roomschgezinden vermeerde

ren. - - " W I L L E M B AR DES, een yverig

voorflandcr der Hervorming, was het hoofd

der party. » Aan hem zond Sonoy, op

zyn verzoek, een fchoötvryën helm en

rondas, ten blyke, dat men 'iets geweldigs

in den zin had. —— Het haperde den

Onroomfchen zeker aan geene redenen, ora

daaglyks nieuwe bezwaa/en tegen de Re-

geering, die nog de Roomfchen toegedaan

bleef, in te brengen; 'en dit morren, dat

van dag tot dag toenam, deed hun welhaast

overgaan tot het beraamen van middelen»

om met geweld vryheid van Godsdienst te

weeg te brengen. —— Men wil, dat zy,

op den 25ften van de maand May, buiten

de Stad ter preeke geweest zynde, beraad»

fiaagd

VEREENlGDE NEDERLANDEN. II 9

fla^gd hadden , om hunne oogmerken tegen

de Wcthoude.Tchap te volvoeren, •

Doch hiervan is geene de minfte zekerheid

voor handen. Dit alleen weet men,

dat op den daar aan volgenden dag W I L L E M

B A R D E S , M A A R T E N K O S T E R , A D R I -

A A N K R O M H O U T , A D R I A A N P A A U W

Cn G U I L L E A U M E Du G A R D I N Zig Op

het Stadhuis begaven, om te beproeven, of

Burgemeesteren wilden ftemmen in hunne

voorheen gedaane verzoeken. Zy gingen

ettelyke reizen van het Stadhuis naar de

Herberg van de Gemagtigden der Staaten,

-die reeds federt eenige dagen hun verblyf

alhier hadden gehouden, om de verfchillen

te beflisfen, en van daar weder naar het

Stadhuis. Kort na den middag, als de

markt van huisluiden en derzelver koop-

waaren ontleedigd was, vertoonde zig DU

G A R D IN over de puye van het Stadhuis,

neemt den hoed af, en zet dien terilond

weder op, bet welk het teeken was, dat de

Heeren niets toegaven. Een tweede teeken,

hetwelk hetzelfde beduidde, werd, met het

Haan


fïaan der armen over eikanderen, gegeven

door SIMON HENRIK SZOON JONK

HEIN, Hopman over één der vier Vaandelen

B urger-foldaaten; voorts begaf hy zig,

van achteren het Stadhuis afkomende, by

zyn Vaandel ter befcherming van de Nieuwe

Kerk.

Z. Het verwondert my, dat de Gemeente

van weêrskanten zig zo lang flil hield ?

V. Deeze ftilte werd ras gebrooken: want

uit de Waag werd door eenen foldaat een

fnuskct gelost, waar op eenige Matroozen

voor den dag kwamen, roepende; wie

Oranje lief beeft , velge. Toen werd het

oproer algemeen; allerlei foort van menfchen,

en voornamelyk die geenen, die

voorheen gebannen waren, ftuift op ftraat.

Een deel der menigte rent naar het Bushuis,

haalt het gefchut 'er uit, plant het op den

Dam, en flopt de toegangen derwaarts digt

met wolbaaien, die toevallig aan het Damrak

lagen.

Z. En toen viel men, zonder twyfel, op het

Stadhuis aan?

V. Ja,

VEREENIGDE NEDERLANDEN. ï 2t

V- Ja, daar werd met fteenen naar de

Vierfchaar gefmeeten, om de Nachtwacht

van het haakgefchut, dat zy bewaarde, te

dryven, en te beletten, dat men het zelve

loste. Als hier geen vuur gegeven

werd, wierd men ftouter,flort ten Stadhuize

in , haalt den Schout en de Regeering daar

af, en brengt hen op de Waag, terwyl anderen

de oude Regeering uit hunne huizen

haalden, en mede derwaarts voerden, zo

als ook gefchiedde ten opzigte van veele

Priesters € n a ] l e d e Minderbroeders, en

deeze dus by een gebracht zynde, werden

tusfehen twee ryëh foldaaten door, naar het

Water in verfcheiden Vaartuigen fcheep gevoerd,

onder het woest gefchreeuw van de

fmalle gemeente : dat men ze naar de galg

moest voeren, daar zy meenig eenen aan ge.

bolpen hadden,

Z. De Regeering moet in die onhandigheid

niet wel te moede geweest zyn, en ik

twyfel, 0f zy wel andere gedachten gemaakt

hebben, of deeze bedreiging zou ten uitvoer

georacht zyn, te meer als zy bedachten,

V. DEEL. F ,

r

hoe

122

GESCHIEDENISSEN DER

hoe trouwloos veele van hun gehandeld

hadden,

V. Men meent iudeclaad, dat de Oud-Burgemeester

Ilenrik Dirkszoon , geen ander

denkbeeld voedde, dan dat men "het fchip

met hun allen buiten de Boom in den grond

zoude booren waarom hy twee hemden , hem

door zyne vrouw met de dienstmaagd nagezonden

» te rug zond, zeggende, die niet

benodigd te zullen zyn Doch het liep beter

af, dan hy verw gt had, want maar pas buiten

de ftad zynde,werden zy aan de St. An-

thonisdyk weder aan land gezet, van waar elk

voor zig den besten weg zocht.

Z, Raakte 'er by deeze groote omwenteling

niemand om het leven ?

V. Neen, daar werd zelfs geen druppel

bloeds geftort.maar de woede koelde zig aan

onbezielde Wezens , Beelden , Altaaren,

Schilderyen, boven al was het Klooftcr der

Minderbroeders meest in naam , om dat in

hetzelve doorgaands de vonnisfen over de

Ketters werden opgemaakt,en na de volvoe

ring van dezelve het doodmaal gehouden

werd.

VEREENlGDE NEDERLANDEN. ,23

werd. Daags daar aan werden de afgezette

Regenten ten overfhan der Cemagrigden van

Holland door de Scbutteryën van eed en

Ampt ontflagen, en den zoden verkooren de

Schutters zes en dertig aehtbaare Mannen tot

Rnaden en onder die veele Uftgeweekencn

cn Ballingen, en dus «heest allen Hervorm»

den. Deeze beëedigd zynde, verkooren Bur-

gemeesteren en Schepenen. _ D e e z e

I U m A m p t

streden zynde, maakten ' z i g

Gc.cformeerden ten gebruike. Echter werd

-de ud ^ ^ ^ ^ J ^

^n d Roomschgezinden toegedaan , hunnen

Godsdienst in "a.fcmderiyke Vergaderingen

te oefenen, waar de domme menigte onder

de Gereformeerden weinig genoegen ia

ZZ *

G e l y k d i t i n

*>»&dM dus voorviel,

zo ontltótacl op den .oden van de

nraand May: te i, s g c f y k s e e n e

te beroerte die van erger gevolgen was. De

foldaaten floven aldaar heel onbezuïsd, na het

eindigen van de Misfe, ter groote kerke in

en wondden verfcheiden Burgers en Geeftely!

F 2

ken 5

124

GESCIHEBENTSSEN DER

ken; zelfs werd 'er een Priester van achteren

doorfloken, en de, Bisfchop G. van Mierlo,

die gepredikt had , kwam hier van alleen

vry, met hun vyftig guldens in de hand te

floppen. De Kerkfieraaden en ook de Kloos

ters bleeven aldaar niet verfehoond; men nam

'er> zo men zede, wraak wegens de handel-

wyze v m Don Frederik de Toledo. Te

Middelburg kwelde men de Doopsgezinden,

vorderende van hun zaaken. die regelrecht

tegen hunne leeie ftrceden; doch Or*nje, die

hunne Vaderlands-liefde meer dan ééns on

dervonden had , en byzonder als het op geld

aankwam, befchermde hun. tegen de verdruk

king, die hun door de Gcreiormeerden we:d

aangedaan.

Z. Ach, hoe haatclyk. is de onverdraag

zaamheid in het ftuk van Godsdienst, me»

klaagde toen , daar men onderdrukt werd,

en handelde even flegt, daar , en wanneer

men dagt meester te zyn. Hoe weinig

ftiookte dit niet alleen met den liefderyken

geest van het Euangelie, maar ook met de

gezonde Redenen de menscuiykheid?

V. OP

VEREENTGDE NEDERLANDEN. 125

V". Op die gronden bouwden ook de Her-

y '.vv- ukiûiijc van l i l 1 s 'nsr

re verkrygen. Op eene Synode te Dordrecht

gehouden, en betraande in Nederduitfche,

Hoogduitfche en Waalfche I eeraars , van byzondere

gèmeentens werd een verznekfehrifc

ontworpen, en aan de n Aards hertog en

Raad van Staate overgeleverd. — In hetzelve

was de vervolging om den Godsdienst met

de haatejykftè doch tevens natuurlyke kleuren

afgefchiiderd. Zy beriepen zig daar m op

bet gedrag van verfcheiden Vorften , ais de

Koningen van Frankryk, Poolen, den groeten

Turk, den Keizer van Marokko, ja zelfs op

den Pam, die de Joodcn in zyne Staaten

duldde. — Zy verklaarden 'ên de Gendfcbe

vrede, die in dit ftuk tcg>n hun fcheen te

zyn, niet gehouden te weezen, dewyl de

Spanjaarden die reeds verbroken hadden. Zy

gaven plegtige verzekeringen, dat zy van

hunne zyde de Roomschgezinden ook onge-

Hoorei zouden laaten. Hrér op werd

daarna door den Aards-hertog , den Raad

van staate, de Algemeene Staaten en den

F

3 Prins

Ï2Ö GESCHIEDENISSEN DEK.

Px-ins van Oranje een plan gevormd, dat men

den naam gaf van de Religieus- of Geloofs

vrede.

Z Mag ik naar den voornaamften inhoud

daar van vraagen?

V. Zeer gaarne, in hetzelve werd in Holland

en Zeeland het heiftel van den Roomfchen

Godsdienst beloofd, in gevalle, dat

zy, die 'er om yerzogten, in de Steden en

op de aanzienlyklte Dorpen, een aantal van

niet minder dan honderd huisgezinnen, of in

de kleinfte plaatzen en Dorpen het grootfte

getal uit maakten. En in andere Provinciën ,

daar tot hier toe de Roomfchen de overhand

hadden, zou op geïyken voet aan de Onroomfchen

de vryheid van Godsdienst vergund

worden. — De Wethouders der Steeden

en Dorpen zouden zorge dragen, otn bekwaame

plaatzen ter Godsdienst - oefening

aan te wyzen. Waar flegts uit kragte

van de bovengemelde bepaaling-één Gods*

dienst in het openbaar gedoogd werd, zou

men geen onderzoek op iemands geloof

4oen, en op geene openbaare plaats zou de

min -

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 127;

mihfte ftoorenis worden geleeden. De On«

roomfchen zouden buiten Holland en Zee

land , behalven de Zondagen eenige Feestda-

gen moeten vieren ,door bet fluiten van hun

ne Winkels, het. ftaaken der Handwerken,

en nalaaten van Koopmanfchap. In het

begeven der Ampten zou men op geene Ge-

loofs • gezindheid » maar alken op tle be»

kwaamheid der,- Perzoonen zien.

Z. En hoe werd deeze Geloofsvrede in het

algemeen opgenomen ?

V. Te Antwerpen, Leeuwaarden en in de

Groninger Ommelanden werd zy doorgedron

gen , doch in de Waalfche Landfchappen,

daar weinige Hervormden gevonden werden ,

werd dit opftel, als een Proefftuk van god

loosheid , met verachting verworpen. -

Te Utrecht werd de uitvoering daarvan door

de Geestelykheid belet. De Staaten van

Gelderland wilden 'er mede niet in {tem

men, Doch de Stadhouder van dat ge

west , Graaf Jan van Nasjau ftelde Hervorm»

de Predikanten in alle de plaatzen , die van

bezetting voorzien waren, het welk aldaar

F

4, in

12$ 6ESCHIEDENISSEN DEK.

in fommige fteden groote beroerten veroorzaakte.

In Zeeland en byzonder in de

ftad Goes was dezelve wel aangenomen,doch

niet afgekondigd zynde , zochten de Hervormden

die te breken, en alleen meester te blyven,

dwingende de Regeering naar hunnen

zin ; onder den fchyn van Godsdienst vereenigden

zig hier ook roof- en pionder- zugt,

wordende in de groote kerk, al wat van

eenige waarde was, even fchandelyk als by

de Beeldvorming in het jaar 15O6 vernield en*

geroofd. De Hervormden te Goes waren door

die van Vlisjïngen en tVeere in hun verzoek

om de groote kerk bygeftaan, en hadden met

hun verzoek zodaanige bedreigingen gepaard,

dat de Magiftraat ter voorkoming van oproer

hun te wille moest zyn. — In Vlaanderen

en te Gend deed een onbezuisde yvcr

DATHEEN en anderen buiten het fpoor van.

verdraagzaamheid en befcneidenheid hollen»

en zelfs eene fchandelyke rol fpeelen.

Z. Konden dan, die al te driftige Yveraarsniet

zien, dat zulk een gedrag der goede

aaak ten hoogden nadeelig moest zyn, ea

tot:

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 110/

tot niets kon dienen, dan om de venv/dering

en haat des te grooter te maken ?

V. Wat ziet men niet al. wanneer de Reden

door onbezuisde driften overmeesterd en verblind

word ? Het nadeel van deeze driften

werd ook wel fpoedig ondervonden door de

Tweedragt, die er onder de Gewesten ontftond,

terwyl verfcheiden Waalfche Provintien

zig vcreenjgden tegen de Gentenaars„

hebbende aan den Heere van Montigni een'

fterken ftcun; deeze zyn onder den naam

van Misnoegden federt bekend geworden.

Te Brusfe.l meende de lieer van Cbanpagnei

den Roomfchen Godsdienst alleen te doen behouden

maar een gerugl , ontffaan uit het

gewag, dat men van Parys. hoorde maken,

als of men te Brusfel eenen nieuwen Moord

van Parys wilde aanrichten , was oorzaak

dat hy en de zynen hun oogmerk niet be»

reikten. — Onder alle deeze opfchuddiagen,

naderde de Hertog van Anjou,met wien

de Staaten reeds lang in ouderhandeling getreden

waren, vast Henegouwen met een Leger

van 8ooo knegten, en Soco Edellieden, die

GESCHIEDENISSEN BE.V-

z]g op hunne eigene kosten by hem gevoegd

hadden D 0n Jan , hen willende keeren,

zond derwaards OStavio Gonzaga, met

eenig voet-en paardevolk, die in het Do p-

Barlaimont 400 Franfchen veriloegen. ——

De Hertog "aan Anjou liet kort daarna ter zy«

ner , verdeediging een gefchrift in druk uitgaan

, waar in hy onder anderen zeide, door

de Nederlandfche Heeren verzogt te zyn,

om Nederland, eertyds een Leen van Frankryk

als Broeder des Konings, tegen de

dwinglandy van Spanje te befchermen. •

Hy kwam den 12 Juny te Bergen in Henegouwen,

aan , alwaar hy de Afgevaardigden

der Staaten afwagtte, om de punten te beïaamen,

op welke hy de befdierming des

Lands zou aanvaarden. «— Inmiddels veroverden

de Franfchen het flot Havrecb;

Doch in een gevegt by Rimenant verlooren

de Staatfchen veel volks, hoewel 'er van de

zyde van Don Jan ook veelen fneuvelden.

Z* Hoe fraaakte het de Koningin Elifa-

ittb9 dat.men zig zo verre met den Hertog

VEREENIGDE NEDLKLA.NDEN'. lol

V. Ik twyfel , of Oranje wel gedacht :

heeft, dat deeze onderhandeling zo fpoedig

tot ftand zou gekomen zyn, en of hy ze niet

alleen had aangevangen, om de jaloezy van »

ElifJueth gaande te maken, en daar door, ,

van haar meerder byftand te bekomen.

Doch Anjou een yverig Roomschgezinde zyn »

de, was juist de man, dien de Waalfche '

Staaten dienftig oordeelden tot hun oogmerk,

om de Proteftanten te befnoejen, derhalven

bevorderden zy de onderhandelingen met"

hem, meer dan men vermoed had. ——— De

Koning van Frankryk begunftigde hunne oog -

merken in het heimelyke, niet zo zeer om

den Hertog te bevoordeelen , als wel om zig

van dien onrustigen en van hem gehaaten 1

Broeder te ontdaan , en hem oh zyn Ryk te

verwyderen ; terwyl Koning Hendrik aan den

Koning van Spanje verklaarde , dat het buiten

zyne magt was, de maatregelen van zynen

Broeder tegen te gaan. Wat aangaat Konin

gin Elifabeth, deeze, haare ftaatzucht en jaloezy

niet kunnende verbergen, dreigde den

Koning van Frankryk , dat zy genoodzaakt

15-

GESCÏIIEDENISSf.N DER

zou zyn, FiJtpslitflpè re verleerd, zo zy»

Broeder met de Franfchen ten oogmerk had^

den, om zig in de Nederlanden te vestigen

Maar denk eens, wie het was ,

die haar op het fterkst aandrong, om het

bebng der Nederlanden aan te neemen ? Het

was de Paus si X T U S de Vde zelf, die ten

oogmerk hid, langs deez'en weg Spanje te

vernederen, en aan het zelve Ancona te ontweldigen.

• HENDRIK. antwoordde aan

Elifabeth, dat het geen zy hem verweet,

juist op h.âre rekening moestgefteld worden,

dit hem de bedryveri van zynen Broeder,

den Hertog, niet aangingen. —— Om

tegen Anjou en de onderhandeling met hein

een evenwigt te hebben, beval zv den Hertog

Ca/imir , die van haar bpraakl werd, om

2000 man voet-en 200 man paardevolk meer

aan te werven ; en aan de Staaten deed zy

eene bedreiging, dat zy haar geld z-u inhouden,

indien deeze in de onderhandeling

met Frankryk- voortgingen , toonende dus,

dat zy wel begreep, dat Koning HENDRIK

zo onverfchillig niet was, als hy zig vertoon.

de, —

VEREENIGDE NEDERLANDEN. ï 33

de. . . De Roomschgezinde Staaten dan»

vreezende voor de vermeerdering van de

magt van Hertog Cajimir, bonden de onderhandeling

des te fterker aan, en maakten,

dat dezelve op den iaden van de maand

Augustus haar heftig kreeg, en de. Hertog

van Anjou als befchermer tier Vryheid werd

uitgeroepen.

Z. Welke waren de voornaamfte punten ,

wiardp de Hertog werd aangenomen?

V. Dat hy den Staaten, op zyne kosten,

zou by ftaan, met ioooo.knegten en 2000 paar

den, voor den tyd van drie maanden,-en

dan den kryg niet geëindigd zynde , vervol

gends met 3000 knegten en 500 Ruiters. —

Dat men ztg zen tragten te ve: binden met

andere Mogendheden , en wel ;

/oornamelyk

met den Koning van Navarre, de Koningin

van Engeland, en den Hertog Jan Cajjmir. ~»

De Staaten zouden den Hertog , die gecnen

oorlog om geloofszakken noch tegen Engeland

mogt ondernemen, bydaau , 20 liy werd aan

gevallen , uitgenomen tegen het Keizerryk,,

Engeland, Schotland, en verdere Bondgenoo*

F 7 ten., ».

134 GESCHIEDENISSEN DF.S.

ten. De Hertog, in het Leger zynde

zou het opperfte gezag in krygszaaken heb

ben , gezamenlyk met de Staaten, wier plaats

bekleed zou worden , door bannen Veld

heer, den Graave van Bosfu, die in afwezen

van Oranje zou gebieden. ——— Het bellier

der Landziaken zou blyven by de Staaten,

den Aarts-Hertog Mattbias , en den Raad

van Staate. Zyne Hoogheid zou geene

verbindtenis mogen aangaan , buiten kennis

en bewilliging der Staaten, die zig ook niet

ten zynen nadeele zouden verbinden. »~——•

Zo men geraaden vond van Heer te verande

ren , zou men zyn' perfoon boven en voor

anderen daar toe verkiezen. »——* Tot zy

ne verzekering zouden hem Qjiesnoi, Land-

rechies en Javais worden ingeruimd, en zo

hy FilippeviUe , Binch of Mariënburg bcraag-

ttgde, eene deezer lieden ter zyner keuze,

in plaatze van Bavais, Ook zou hem eigen

blyven, al wat hy over de Maaze veroverde,

uitgenoomen het geene nu, of federt de

Gendfche bevreediging met de Staaten ver->

eenigd was, ook deeze fteden van Verzeke

rt»* 3

VEREEN IGDE NEDERLANDEN. I jJ

ring, ten ware men hem de kosten van den

oorlog weder te goed deed, —— De plaatzen,

die men by verdrag , zonder dwang van .

wapenen inkreeg, zouden tusfehen hem en

de Staaten ieder voor de helft, gedeeld worden.

Verders moest hy zig vyand verklaaren

van Don Jan en zynen aanhang, en geene

dan gebooren Franfchen henvaards brengen,

ten ware op byzonder verzoek der Staaten ;

zyne Zwkzerfche Lyfwagt alleen uitgezonderd.

Eindelyk moest hy zorgen , dat geene

Franfche Benden den Vyand byft.uid deeden

, goede krygstugt onderhouden , en zohet

hier toe komen mogt * de fteden van verzekering

wederom leveren, in d'41 ftaat,

waar in hy die ontvangen had, ten ware zy

door den vyand bemagtigd waren.

Z Hoe ftond het nu, met dea Hertog

Cajimir?

V. Deeze had mede een verdeediging-

febrift in druk doen uitgaan, waarna hy mes

zyn leger, daar men fédert lang naar ge•

reikhalst had , in.: de Nederlanden kwam,

zich, met_d«i Grawe van Lcsfu verienigen-

di

136 ' GESCHIEDENISSEN DER

de omtrent Metbèle*. Dus hadden de Sraa.

ten nu eene Legermagt van 35000 voctkneg*

ten, en 14000 Ruiters, buiten de hulpben*

den van Anjou, en waren dus ongclyk fter-

ker dan Don Jan.

Z. Dit verheugt my te hooren , maar die

magt te onderhouden zal eene drukkende

last voor de goede Gemeente geweest

zyn.

V. Dit kunt gy zelf nagaan. Het Leger

alleen kostte, zonder de bezettingen te re

kenen, negen tonnen fchats ter maand, en

daar verliepen zes maanden, dat men, door

een liegt beftuur, en doordien de fondfen

waren uitgeput, niet meer dan vier tonnen

inkreeg. De Aarts Hertog, Prins

Willem, en de Raad van Staate konden, met

al den vly, dien zy aanwendden, naauw

lyks zo veel ge!d by een krygcn, om ééne

maand achterftallige foldv te betaalcn, en

dit was echter hoog nodig, om te verhoe

den, dat het volk niet aan het muiten

floeg. sossuzft ondertusfchcn niet

ftil, maar, nadat zyn aanflag op Leuven mislukt

VEREENIG DE NEDERLANDEN. 1

fokt was, nam hy Nivelle in. Anjou over

meesterde Bincb, als ook Maubeuge by ver

drag. Doch wat Bosfu ook te werk ftelde,

hy kon Don Jan tot geenen veldflag uitlok

ken , die niet minder dan de Staaten om geld

verlegen was, terwyl zyn Leger van de pest

befmet was hy zelfs kwynde , wanhoopen*

de, van iets te zullen kunnen verrichten, en

op den eerften van de maand Ocleber, gaf hy

den geest in een a:melyk huisje, in hot Dorp

Bonge , zo eenigen zeggen, aan eene Pest*

koors, of gelyk anderen willen aan vergif,

hetwelk de Koning hem zou hebben doen

ingeven.

Z. Filips was daar zeker niet te goed toef

Door wien werd Don Jan als Landvoogd op

gevolgd?

V. Het bevel over het Leger werd by

voorraad aan den kloekmoedigen en voorzig-

tigen Prins van Parma opgedragen , ook werd

hy eerlang in de Landvoogdy bevestigd. Dee

ze Prins , Alemander Fameze van Panna,

zou naar alle waarfchynlykheid alles voor zy-

saen. Koning te regt gebragt hebben, indiea

EI»

ï-38 GESCHIEDENISSEN DER

FILIPS hem met de noodige penningen on»

dertieund had. En niet alleen ., dat zyne be

kwaamheid de zaaken des Konings fpoedig

eenen anderen keer deeden neemen , maar

ook werkten de onlusten, die 'er opreczen

tusfehen den Hertog Joan Cafimir en Anjou,

hier toe grootelyks mede

Z. Waar uit ontftonden die onlusten ?

V. De Hertog van Anjou, de plaatzen,,

hem tot verzekering toegezegd , niet in han

den, hebbende kunnen kryfen, en buiten

ftaat» om zyn volk te betaalen, tevens zeer

na-yverig zynde op Hertog Cajïmir, dankte

een gedeelte van zyn volk af , het welke

zig, gelyk men vermoedde,niet zonder zyne

kennis en toeftemming, by de misnoegde

Waaien voegde. • Verders maakte hy

aan de Staaten zynen terug togt naar Frank

ryk bekeid, zeggende, dat de Koning zyn

broeder hem ontboden had. De Staaten

fielden alles te werk, om hem, was 't moog'

]yk. hier te houden. Hem werden be

loften van groote gefchenken, prachtige

eeretekenen, gedaan, op voorwaarde, dat hy

den


den twist tusfehen de Waaien en Gentenaars

ten einde brengen,' en eene goede, vaste

Geloofs - vrede invoeren zou. — Doch, al

wat men deed , was vrugteloos. Zyne.

heersen-en ftaatszucht niet kunnende vol.

doen , waar toe hem Oranje , de Aarts . Her-,

tog,en Hertog CASIMIR in den weg Hon

den, bleef hy by zyn befliüt volharden. —

Op dezelfde wyze was het met Hertog CA-,

SIM IR gefield. Deeze, fchoon maar één

der kleine Duitfche Vonten , was trotsch,

heerschzugtig, en haatte den Prins van Oranje

en Ar.jou beide; ook weigerde hy by zyne

komst herwaards, onder bevel van den Graa

ve van Bosfu te ftaan, maar begaf zig naar

Gend, met oogmerk, om zig als Graaf van

Vlaanderen te doen verheffen, en verzette

zig in openbaare Gefchriften tegen Anjou.

Doch door deeze zyn oogmerk, zo min als

die kunnende bereiken , duurde het niet

lang, of zyne benden trokken naar Duitscb-

land, en hy naar Engeland, daar hy zyn

gedrag by Koningin Ehfabeth wist te ver-

fchoonen..

Z. D.t

ST40 GESCHIEDENISSEN DER

Z. Dit moet de Staaten zeer in de engte ge--

bragt hebben, alzo hunne magt daardoor

merklyk verzwakt werd. Wat was hier hef

gevolg van?

V. In fehyn toonde men zig zeer te:

onvrede en verdagen te zyn , doch in dedaad

was men blyde, zo wel van de Franfebe

als Duitfche Benden , en QpperhoofdenontQagen-

te zyn, dewyl de laatften niets

dan hun eigen voordeel zogten , en de ccrften

zig ruim zo flegt gedroegen ,als de vyan"

den hadden kunnen doen. Maar, het

geen meer vreeze baarde, waren de twis

ten, die tusfehen de Groningers en Ommelan-

ders ontftonden, en dat tnen in Friesland wei*

gerde , Don J A N voor vyand te verklaarcn

dan de Suidhouder Rennenberg, om hen te

noodzaaken, deed eenige Staatsleden in heg*tcnis

ftellen, en verkoos-nieuwe Raadshee-

ren, en nieuwe Regeeringslcden in fommige

fteden, (tellende daar toe aan zulken, die

hem eerlyke Vaderlanders toefcheenen te wezen.

Hy deed ook den Bisfchop van Leeuwaarden,

C U N E R U S P E T R I in bewaaring.

VEREENIG»E NEDERLANDEN f41

«eemeii, waar uit deeze echter wist te ont>

komen, en naar Keulen te viugten. Dus

•bragt Rennenberg de zaaken in Friesland in

orde. — Tot Stadhouder van Overysfel

aangefteld zynde, bemagtigde hy Kampen

en Deventer, maar in de laatfte Stad, maak

te het de 5taatfch2 bezetting eerlang, zo

flegt, dat de Staaten genoodzaakt waren die

•e verplaatzen, en Burgerveudelen op te

regten. Terwyl dit in deeze Gewesten

voorviel, behaalde PARMA in Braband en

Vlaanderen eenige voordeden, Die

van Artois, Henegouwen en Douai, misnoegd

over het verdrag, onlangs door Oranje te

Gend in (luid gebragt, verbr-nden zig op den

6den fanuary 1579 ter handhaaving van den

Roomfchen Godsdienst , en s'Konings ge

hoorzaamheid, als ook ter weering van de

Geloo/s • vrede, Eenige mannen van aanzien

traden mede in dit „verbond , en men wil,

dat de daave van Bosfu 'er ook toe over-

gegaan zou zyn, indien de dood hem daar in

niet had verhinderd , zynde hy den sollen

van December des voorigea Jaars overlee.

14& GESCHIEDENISSEN DER

^ ? n > _ De Spaan'schgezindcn ftrooidcn

zelfs uit, dat hy , om deeze zyne geneigd

heid tot dit verbond, door beftelling des

Prinfen van Oranje met vergif zou zyn om-

•gebragt.

Z. Ik hoop immers niet, dat voor deeze

befchuldiging, eenige fchyn van waarheid

was?

V. Geen de minfte , want niet alleen,

dat de Prins van Oranje noch eenig ander

eerlyk Nederlander zig ooit aan dergelyke

fchenddaaden hebben fchuldig gemaakt, die

wel aan de Spaanfchen eigen waren , maar

ook deeze onwettige befchuldiging vervalt

van zelfs daar door, als men aanmerkt, dat

Prins Willem de Graaven van Bosfu na zyn

ontllag tril de Hoornfche gevangenis zeer be-

gufftigd, en zelfs bewerkt had, dat de Staa

ten van Holland hem een Jaargeld van vyf

duizend ponden van veertig grooten hadden

toegelegd. Alle deeze wederwaardig

heden nu, en byzonder het evengcmclde

verbond, hetwelk men het Verbond der Waa

ien noemde, waardoor de Gendfche Bevreedi-

I

VEREENlGDE NEDERLANDEN. 14^

Miging al haare kracht veilooren had, moesten

in de hand der Voorzienigheid medewerken,

dat het vermaarde Verbond van nadere

Perëeniging, 0f de UNIE VAN U-

T R E CHT, waar aan reeds lang gearbeid was,

te eeider tot ftand gebragt werd, dan men

wel gedagt had; toe hetwelk de raad van de

Koningin FJif.bcth veel had toegebragt. -

Doch hier van zal ik u in ons volgend Ga,

SPREK. een breder verflag geven.

EEN-

EEN-EN-DERT1GSTE GESPREK»

I N H O V D.

Zwaarigbeden die 'er plaats hadden, ten tyde

dat het ONTWERP de? UNIE VAN

UTRECHT gemaakt werd •— Fereischten Man»

nen , van een ongekreukte trouw, en onvoot*

heeidelyken yver. — Waar in uitmuntte

Graaf JAN VAN NASSAU. Kcnfchets van

Hem. — Eenige hyzondere hewyzen van

zyne Liefde voor de Fryheid. —— als, zyne

onderftand verleend aan zyn Broeder Prins

Willem den 1. Hy fcbiet Geld aan de Staaten

, geduurende het hel eg van leiden. Re

den, waarom hy zig toen in Duitschland onthield.

— Onderfteunt op verzoek der Staaten

, de zaak der Nederlanders , by den Keizer,

'— word in aanzienlyke Kommlsfien


gefield. — Oranje bedient zig ven hem»

ter bewerking van eene naauwer vereeniging

met de Provintien. Waartoe alleen

zyn naam gebruikt word, de Ontwerpen

tot de U N I E voorden onder zyn opzigt ge*

maakt. — Hy fchroomde niet zig als Hoofd

en Directeur daarvan te laaten aanflellen. —

Redenen waarom ten zynen opzigte, aan

het eogmerk van den Prins niet voldaa*

word. — . Graaf j in, word Stadhouder

van Gelderland, waar door by meer gelegenheid

krygt, om de U N IE te bevorderen. _

Kwaad vermoeden tegen Prins W I L L E M

den I, gezaaid , om hem den voet te lig*

Un. - Waardoor groote Wanorde ver.

eorzaakt werd. Gedrag van O R A N J E ,

daaromtrent. . D e Zeeuwen geeven Reden,

waarom zy Graaf JAN niet tot die

waardigheid willen verheffen, als zyne Door.

lugtigheid, gaarne gezien bad. ff y

gaat echter onvermoeid voort, met de Ver-

eeniging tot fiand te brengen. Het eerfte

Ontwerp der UNIE zaamgefteld, door E V E R .

H A R D V A N R E Y D T , word naderhand,

V. D E E L, G 4 w

I4Ó GESCHIEDENISSEN DER.

door anderen met eenige Artykelen vermeer-

derd. Graaf JAN, vordert veel, op

de dagvaard te Gomichem. Door HOL

LAND , Z E E L A N D , UTRECHT, tn

FRIESLAND , word by voorraad bet Ont

werp getekend. Reizen door Graaf JAN,

door de Nederlanden gedaan, ter bevorde*

ringe der UNIE. ———» Hoofd-oogmerken

van bet VERBOND. Waardoor bet zeive

der te noodzaaklyker word. Graaf J AN,

word aangefteld als Hoofd • Directeur van het

ze] ve, — Gedrag van fommige Regen

ten van dien tyd, en van zyne Doorluchtig-

leid. —* Gevolgen daar van. Eenige

aanmerkingen, op het Verbond zelve. —

Redenen waarom Graaf JAK van Nasfatt

zig van zyne Posten ontflaat, zig naar

Duitscbland begeeft. Zyn dood. —~~ Verd*re

aanmerkingen, op de UNIE. Waar

in de wezenlyke Souverainiteit beftaat. Ee-

wys^dat men by het opregien der uME ,geen

denkbeeld gebadbefft ,of heeft kunnen hebben,

tot de Invoering van eens Republikeiitfcbe Re-

gteringsvotm ; zo als die naderhand gevestigd is,

en

VEREENIGDE NEDERLANDEN. '47

en maarent die dus , als eene wezeulyke Grond-

met, niet gefchikt is voorde tegenwoordige Re-

geeringsvorm, en ook in dien Opzigte in geene

aanmerking komen kan, ter fmooring van de

gewigtigc Volks-ftern.-. Oogmerk waartoe

dezelve alleen was '"gr-'rhr.

ZOON Uwe beloften, myn waarde Vader,

hebben my met verhaaste treden tot ü doen

naderen,gy wëet,gy hebt my beloofd verflag

te geeven , van dut vermaarde Verbond, de

UNIE v A N UTRECHT, waardoor het ge*

bouw der Nederlandfcbe Vryh eid, in een vast

Ciment gelegd is, en ook ftaande blyven zal,

zo lang het Zelve wettig gehandhaafd word \

en gelukt myn wcnsch, tot aan het einde'

der Eeuwen , zal Hand houden. Voldoet, bid

ik u, mynen weetlnst, en onderrigt my op

welke wyze het tot ftand werd gebracht.

V. Uw yver bekoort my , i k 2 i e d a a r -

nu, dat myne onderrichting, groter werkinge

op uw gemoed doet, dan ik my had

durven voordellen. D e e z e t a a k fa

G a

ecb«

14.5 GESCHIEDENISSEN DER.

echter geen van de minfte. Het werk was

van een grooten omflag. De omflandigheden

der tyden ; het vcrfchillend belang der

Provintien, de band der Gendfcbe bevreediging

, waardoor veele voornaame Perfonaadjen

en byzonder Prins W I L L E M de I, gebonden

waren zig daaraan te houden; de woelingen

der Koningsgczinden, om zo eene vereeniging

te keer te gaan ; en meer andere

zaaken , vereischten om alle die zwarigheden,

te boven te koomen, Mannen van eenftandvaste

trouwen onbezwec-ken moed, de aanzienlykttcn

in Holland cn Zeeland , werkten , wel is waar ,

zeeryverig,op eene verééniging, tusfehen hun

met Gelderland ^Friesland en Gverysfil, doch het

ontbrak hun aan genocgzaxmen invloed in

die Gewesten. Ja, men kan met ruimte zeggen

dat ware het niet, dat JAN Graaf vup

Nasfau, Stadhouder van Gelderland, Broeder

van Prins WILLEM de /. de zaak met ernst

ter hand genoomen had, cn door anderen

was ondersteund geworden, menfchelyker

wyze dezelve nooit haar befiag gesree-

gen zou hebben,

Z. My

VEREEN.IGDE NEDERLANDEN. J40

Z, My ffaat echter niet voor anders veef

van deezen Graaf JAN gehoord te hebben,

dan wyl hy volgends uw gezegde in dit heil

zaam Huk zo gearbeid heeft, wenschte ik hem

wel nader te lecren kennen. «-«—

V. Offchoon onze Géfchiedfctiryvers min

der gewag van Graaf JAN van Nas/au, va»

Chzenellelegen maaken, dan wel zyne be-

dryven verdiend hebben ; zo is het echter ze

ker, dat hy met alle regt onder de yve-

rigfte _ Voorftanders der Vryheid moet geteld

worden, en uit zyne menigvuldige handelin

gen , en brieven , die in laater tyd ondefct

zyn, beeft men hem leeren kennen, als den

•bekwaamden portoon , om zynen Broeder in

-zyne verre vooruitzigten behulpzaam te

zyn. —— - Schoon niet zo verziende al»

Pnns WILLEM, was zyn aart voortvaaren-

der, hy aarzelde niet zo lang, om zaaken

van het grootfte belang te werk te Héllen-,

doch om door eene gemeenzaamen omgang

de harten des Volks tot zig te trekken,,

daarin itoüti hy, ir :Cr zynen bloeder gelyk.

Ook Mltib hy nimmer, om blyken van zy-

G * ne


ne genegenheid voorde Vryheid en het be

lang der Ingezeetenen te geeven, en zynen

Broeder in zyne oogmerken te onderdeu

ren, in het Jaar 1572. onderfteun-

de hy WILIEM met geld; en als daarna

de Wapenen op naam der Staaten van Hol

land en Zeeland tegen Spanje gevoerd wer»

den, toonde hy zynen yver voor de gemec-

ne zaak,ook blykt het,fchoon onze Historie-

fchryvers dasrvan geen gewag maaken, dat

hy zyn vermogen aanwendde, om geduuren

de het beleg van Leiden, de Staaten, aan-

zienlyke fommen gelds ter Leen op te fchie-

ten, fchoon hy zig toen waarfchynlyk in

DuitScbland onthield, en door dien Reaue-

fens hem een vry geleide weigerde, belet

weid in de Nederlanden te koomen. •

De Staaten zyne trouw en bekwaamheid

kennende, banden hem de zaak der onder

drukte Nederlanders, by den Keizer en het

Ryk te willen bevorderen. In het Jaar 1577'

ontmoet men Hem te Geertruidenberg, van

waar hy zig met zynen Broeder naar Era*

band begaf, le dntwtrpen zynde, gaven

hem

VEREENIGDE NEDERLANDEN.

riem dc Staaten, door het opdragen van aan»

zienlyke Commisfien , voldoende blykea, van.

het vertrouwen, dat zy in hem Helden. —-

Prins WILLEM, hiermede volkomen ver

genoegd zynde, deed hem, wyl hy zelfs,

meest in Braband zyn moest, in Holland en

Zeeland, de zaaken bellieren , ea byzonder

bediende hy zig van den Graaf-5 om eene

naauwer vereeniging tusfehen de Provintien

te bewerken. -.-.——« Alle de aanzoeken

daartoe , werden gedaan, op den naam van

Graaf J A N. De Ontwerpen der UNIE onder

zyn opzigt gcimakt , de byeenkomften der

toekoomende Bondgenooten door hem be

ft ierd. Hy ondertekende het Verbond, en

febroomde niet, zig als HOOFD en DIREC

TEUR, daarvan te laaten aanlleilen, daarin-

tusfehen Prins w 1 LL E M , uit krachte van de

Gendfche Bevrediging, zig geliet, als daar in

geen deel te hebben, en zelfs naderhand zig.

lang liet bidden, om de geflootene Vereni

ging aanteneemen. «~ ORANJE had'

gaarne gezien, dat Graaf JAN 1 door de Staa

ten van Holland en Zeeland als s' Rrinfen Ste- •

G 4, de»-


dehouder werd aangefteld, op dat hy daar

door te meer aan. dczelven zou verbonden

worden, dan het raadpleegen daarover, ging

niet vcrzeld, met dien yver, als het zyne

Doorluchtigheid gaarne gezin had. —— Inmiddels,

gaf het gedrag, van Gillis van Bar.

laimont, Stadhouder van Gelderland \ die

openljk tot Don JAN overging, gelegenheid,

dat de zaaken in dat gewest eenen gantsch anderen

keer naamen, en dat na verfcheidene

onderhandelingen , Graaf j A N «09 Nasfau,

tot Stedehouder van Gelderland werd aangefteld.

«—— En na daar toe te zyn aangefteld,

zo was het hem min moeilyk op de

verëeniging van Gelderland met Holland en

Zeeland aantedringen , en zyne hoope om

Qverysfel en Friesland , daarmede toe te

brengen , vermeerderde daardoor van dag

tot dag. — D a n wat gebeurt 'cr? — De

Groote Willem, die men tot hier toe, als de

Befcherm Engel der Vryheid genoegzaam had

aangebeeden, werd door dc listen en

kunstfueeken dtr Spaanschgezinden, met

afgunst en wantrouwen befchouwd. Sommi-

VEREENTGDE NEDEÏLANDEN. 155

fe Regenten, die meer hunne gevloekte heerschzugt,

dan het algemeen belang zogten te bevordcien,

roerden, daaronder, met oogmetk

om den Prins, de voet te ligten , en,om door

eene ver ndering in de Regeeringsvorm , hun

eigen grootheid ten top te voeren. ——

Z. Laat af myn waarde Vader, ftel my

zulke Monfters niet *e vooren, dezulken verdienen

nvt recht de verachting, zelfs van de üaaven

hunner heersch zucht. Brachten die ontaarden,

de z.iaken daardoor in geene verbrazende

verwarring?

V Gy moet z-wel het kwarde als het goe-

de leeren kernen, maar laat u van dezulken

nooit misleiden , of tot een werktuig van

hunne fclnndelyke bedoelingen gebruiken. —

r e wanorder.. die hier door veroorzaakt werd,

w-s groot , te n-ccr, wyl het belang van den

Staat,Prins wILI.EM meest in Braband hield ,

en de Regeering in Ihl'land en Zeeland nog

op dien voet niet gebracht was, dat dezelve

zonder Hoofd befiann kon. — Dan de

Prins, dit omwaar wordende , en de gevol

gen daaruit voorziende , gaf de Staaten te

G

> ken-

154

GESCHIEDENISSEN DE&

kennen , dat de zaaken op dien voet, niet

kondon gaan, en dat zy zig flegts hadden te

verklaaren, waaraan zy zig begeerden te

houden.

Z. En dit herftelde zeker weder ail „.

V. Het bragt de zaaken zelfs in een beter

Hand, dan die te vooren was, het zwakke

Staats • gebouw , deed de heerschzucht bukken.

Men zond drie afgevaardigden aan zyne Door-

lugtigheid» met aanbod, van zig naar deszelfs

wyzen Raad te zullen fchikken. •-- De

Prins had inmiddels Graaf j A N met den

Thefauxier T A F F I N , aan de Staaten afge»

vaardigd, voorzien met een Ontwerp om een

vast plan van Regeering te beraamen, en tef-

fens met dien voorflag, dat de Staaten, gedutw

rende het afzyn van Hem , een vertrouwd

perfoon zouden kiezen, met magt, om in

alle zaaken van Policie en den kryg aangaande,

te gebieden,

Z. En melde Oranje niet , wie die Per

foon zyn moest? •

V. Dit zou met zyne Staatkunde niet over

een gekoomen zyn. —- Een der Zceuwfcbn

afr

VEREF.NIGDE NEDERLANDEN. 155

afgevaardigden fchreef aan de Staaten, toert-

daarover geraadpleegd zou worden, dat mett

genoeg vcrftaan kon , dat Graaf JAN van

Nasfau daar mede bedoeld werd. - • Dan

de Zet. zven voorziende , dat de perfoon, wel

ke men die magt opdroeg, in geval van een

fchielyk affterven zyner Doorluchtigheid, lig-

telyk tot de Stadhouderlyke waardigheid ftond

bevorderd te worden, waar toe hun Graaf

JAN niet diende, alzo hy zig uit hoofde

van zyn Stadhouderfcbap, meest in Gelderland

moest ophouden , betoonden daartoe weinig

genegenheid.

Z. Hoe ftond het inmiddels met de bewer

king der UNIE?

V. Dit was zeer verre gevorderd. ———

Schoon men aanvanglyk het belang, dat het

zelve naderhand te weeg bracht, zelfs niet

voorzien had. Want waarfchynlyk, had men

in het begin , daarmede niets beoogd, dan

eene naauwer verftandhouding, en vriendfehap

te vestigen, tusfehen de Pro vintien van Ilol~

land en Zeeland, en haare nabuaren, van

Gelderland, Utrecbt, Friesland, en Overysfel,

em elkander in tyd van nood te hulpe te koo-

G 6 men


men, wyl van de Generaafe Staaten, weinig'

hulpe te wagten was. ——- Het eerfte geregelde

Ontwerp van de voorwaarde der

Vereeniging fchynr gemaakt te zyn , in eene

vergade, ing te Arnbfm, tusfehen den eden en

LSden September, in het Jaar '578, in te

genwoordigheid van de Graaven van Na'sfdu,

van Rennenberg, en eenige afgevaardigden,

uit Holland, Zeeland, en eenige Leden vjan

Gelderland. Het is onzeker, wie de Op.

fteilér van het Ontwerp geweest is, fchoon

ik geloof, dat ditgefchied is, door onzen bekenden

Historie Scbryver EVER ARD VAN

REYNT, toen ter tydt eerfte Geheimfchry

ver van Graaf JAN VAN NASSAU, zynde

nadcrhjnd , door andere met meer

Astykels vermeerderd. Dit Arnhems ontwerp

werd daarna in eene vergadering der Staaten

van Holland en Zeeland, te Gemichem in

overweeging genoomen, op welke vergade

ring Graaf JAN, mede tegenwoordig was»

wordende zyn Excellentie, aldaar, op kos

ten der twee gemelde Provintieti onthaald.

Eindelyk kwamen de Gemagtigden , der

rier

VF.REENIGDE NEDERLANDEN. , l Sjr

Vier Provintien, Holland, Zeeland, Utrecht

en Friesland, op den 6 December van het

Jaar 157», by voorraad met goedvinden hunner

Committenten, tot een befluit, dat naderhand

op den 22 January van het

Jaar 1579, door de Staaten der gemelde

Pro vintien , voor vast geflooter. werd , en

op den dag daaraan, en eenige volgende,

werd het zelve door Graaf J A N , en de Gcmagtigden

van Holland, Zeeland, Utrecht, en

de Omlanden onderteekend. -

Geduurende den tyd van vier maanden,

die men bezig was, met het fluiten van dit

Ontwerp, gaf de GR A A K V A N NASSAU,,

zig oneindig veel moeite, om het zelve tot

ftand te brengen, trekkende van plaats tot

plaats, om de gemoederen daartoe te

ïöenigen. In het begin des Jaars 1578 was hy

te Antwerpen by den F,ins, daarna in Hol*

land, Zeeland, Utrecht en Gelderland, den

I September was hy tegenwoordig by de

Vergadering der Staaten van Holland en Zee

land, den 4den op de Landdag te Arnhem,

nog in die zelfde Maand, fa het Leger voor

G

? De*.

138 GESCHIEDENISSEN DEK.

Deventer: in Oelober deed hy een reis nair

Duitschland; in November weder op de ver

gadering te Gornicbem , en in het laast der

Maand te Utrecht. Den aden December bevond

hy zig met zynen Broeder te Gend; den 23

January 1579 > tekende hy zo gezegd is de

UNIE, daags dairaan trok hy naar Arnhem,

om de Spaanschgezinde Regeering haar Pas»

poort te geeven, den 2 7iten was hy weder

in de Vergadering der Bondgenooten, en in

February zorgde hy voor de veiligheid van

Gelderland, dit door de vyanden met eenen

aanval gedreigd werd. En eindelyk in de

Maand van Maart, bragt hy Amersfoort, na

een kort beleg» aan de zyde der Bondge

nooten.

Z. Ik verwonder my over de onvermoeid

heid van dien zo grooten held als Staatsman

cn begryp tenens klaar, dat 'er zo een hoogst

nodig was, om de raderen van het Staatkun

dig lichaam in bc weeging te brengen, cn aan

den gang te houden. Mag ik u nu nog wel

vragen, wat eigenlyk de Hoofdoogmerken

van de UNIE VAN UTRECHT waren?

V. Het

VEREENIGDE NEDERLANDEN, 159,

V. Het verbeeteren der gebreeken van het

Tos gebouw der Gendfcbe bevreediging, dat

eerlang van zelfs in duigen moest vallen •

waartoe twee middelen werden aangepree*

zen, als eerst, het aanftellen van één Hoofd

in de Regeeringe , het zy het zelve beftond

of gevonden werd in één Perfoon ,of in eenen

gemeenen Raad , voorzien met gcnoegzaame

magt, om order te ftellen, op de zaaken

van Regiering en Oorlog: en ten tweeden

, een geëvenredigd middel, tot het opbrengen

van gcnoegzaame Gelden, in handen

van het Hoofd , of den algemeenen Raad,,

ter voortzetting der Zaaken. —— Dan deeze

twee pointcn, waaren het juist, waarover de

Bondgenoctcn, zig het minst hadden kunnen

verltaan : van een Hoofd in de Regeeringe,

wilde men in de Unie niet gerept hebben , en

van het opbrengen der nodige geldmiddelen,

werden maar zeer gebrekkige voorwaarden

geaiaakt, en dat nog wel zonder ecnig middel

van bedwang tegen de onwilligen. •

De inval des vyands in Gelderland, had ech»

ter de fluiting des te noodzaaklyker gemaakt,

en,

169 GESCUlEDf..vi:JEN DER

en de hoofden vleiden zig, dat m e 0 t o t d f e

twee gewigtige pointen, wel nader gelegen

heid zoude vinden, zo als ook mderhand hy

na gebeurde, deels door de verkiezinge van

den Graaf van Ncsfan, en deels door een

Aa e van Verband, naderhand op aandrvving

VM den Graaf gcnrakt. — D e z a v i k v a n

een Luitenant Sfadlu -.Ier des Prinfen in Holland

en Zeeland, werd ftraks na het fluiten der Unie ,

weder ter ba n gebracht Zym Door»

luchtigheid had nog niemand daar toe voor*

geflagen, dan men wist gelyk ik u reeds ge*

poegzaam gezegd heb , wie Hy daar mede

d o

gaarne begiftigd zag » ch de Zeeuwen ver»

hinderden dit , zo als ik reeds gezegd

heb. Men w nde het dan nu over

eenen anderen boeg, namclyk met Craaf JAN

als Hoofd Direcleur van de Unie aantef slier,

of ten mh.ften 'er ftilz^ygende voor te er

kennen. Wordende hem als zodanig naderhand

twee Raden toegevoegd, als één uit Gelder

land, en één uit Holland; aan hem wed de

vryheid gelaaten, om eenige andere Perfoo-

ncn den kryg verfraaide , daarby te kie*

ie« &

VERlEMCDE NEDERLANDEN. I6l

zen,welke Raaden benevens den Thefaurier,

alle de ordonnantiën van betaalingen, op den

Ontvanger Generaal van de Unie zouden

uitgeeven.

Z. Dus erkende dan het Bondgenootfehap

den Prins van Oranje voor deszelfs Hoofd, en

in zyn afzyn den Graaf van Nas/hu , in dezelfde

waardigheid. — Doch hier mede dunkt

my, verloor men de Regeerings vorm eener

Republiek, zonder een uitfteekend hoofd, go

heel uit het oog.

V. Dit is in zeekeren opzigte waar, maar de

grootfte Staatkundigen van dien tyd, waren

van Oordeel, dat de zo noodzaaklyke band

van vereeniging , niet vast gefnoerd kon blyven,

en dat de UNIE niet kon beftaan, als

een iegelyk begeerde zyn verftand en wil te

gebruiken. Anderen die de gemeente dag aan

dag , zodanig eene Regeering met een uit

fteekend hoofd haatelyker afmaaiden, veroorzaakten

, daardoor zodanigen tweefpalt , dat

de zaaken van erger tot erger liepen. •

En de Prins van Oranje genoodzaakt was, om in

de maand van Augustus 1579, de Bocdgenoo-

102 GESCHIEDENISSEN DEIt

Êcn ernftig te vermannen, om op middelen,

van redres bedagt te zyn. ~ Verkla;ren

de tenens, dat het hem op dien voetlanger

onmooglyk was, den Staat van dienst te zyn.

En als hem op dit zyn voordel, antwoord,,

door de afgevaardigden gebragt werd, ver.

klaarde de Vorst, zig mondelyk daarom

trent nog duidelyker. Zeggende, „ dat

„ hy zig ten hoogften had te beklaagen , dat

,, de k#aalyk onderrigtè gemeente hem hield-

„ voor de oorzaak, dat met een magtig Le*

„ ger een geheel Jaar lang, niets was uitge- j

„ voerd, en dat men dit aan zyn verzuim, j

„ of kwaad-bellier toefchrecf, als had hy j

}, het geld riötteloos verfpild, of tot zyn ei-

„ gen vootdeel gebezigd. —— Dat anderen

„ hem lasterende , zeiden dat hy ftond naar ele

„ Oppermagt van het L ;icl. Eu dat hy als zo.

danig, in bhauwboekjes werd eToorgeilree"

„ ken, waaruit ligtelyk wns op te maaken»

., dat hoe de zaaken ook liepen, het ge- |

j, fthreeuw nooit zoude ophouden, en ver--|

mids zy niet altoos even goed konden loo- 1

e n

9* P

3 gelyk het lot des Oorlogs mede 1

„ brengtj 7|

VEREENIGDE NEDERLANDEN. U3

„ brengt, dat men hem de fchuld van de on*

„ gelukken zoude aanwryven , dat hy der-.

„ halven om een ieder genoegen te gee-

,, ven, verzogt,dat de Staaten hem in zynen-,

„ dienst geliefden te fchorsfen, en inmiddels

„ Gemagtigden te benoemen , tot onder-

„ zoek van zyn gedrag: en indien men

,, bevond, dat hy de zaaken kwaalyk be-

7, fluurd had,dat hy zig dan onderwierp aan

», de Provintien; maar indien het tegendeel

„ bevonden werd , dat hy , met zo weinig

fin hulpmiddelen, de zaaken hadt gaande ge-

„ houden, en het Vaderland voor ondergang

„ bewaard, zo dat zyn on fchuld aan een

„ iegelyk gebleeken was, hy, dan ook we-

„ der bereid was , het Vaderland te die-

,, nen." —«—

Z, En van wat gevolg was deeze mannelyke

taal, die een klaare blyk van een zuiver

geweeten was, het welk geen onder-

Soek fchroorude ?

V. Zy had ten gevolge, dat zyne vyan-..

den bloosden van fchaamte; dat de voor

waarden eener Zo nadeelige als fchaodelyke..

Vreeg

l6.\ GSSCHIEDENISSKN DER

Vréede van de hand geweczen , de Oorlog

met zo veel kracht als geluk voortgezet,

en de UNIE do r het onnavolgbaar

Verftand van den grooten W I L L E M werd

ftaande gehouden, zo lang hy leefde. Dan

daarna verviel die allengskens, en om een

eind van dit onderwerp te maaken, zo voeg

ik hier by.dat Graaf JA N zig in het Jaar 1581.

van zyne Posten ontfloeg, en zig naar zyat

Duitfche Staaten begaf, om na den dood zyner

Gemaalinne, de Regeering zyner Landen

weder te aanvaarden, en wel voornamentlyX

om dat hem de handelingen, van en met den

Hertog van ILENCON gantsch tegen waren ,

ook voegen anderen'er by, dat'er eene verkoeling

van vriendfehap tusfehen hem en zynen

Broeder ontftaan was. Graaf JAN

overleed in Duitschland, in het Jaar i6có*

meer dan zeventig Jaaren oud zynde. Beproeft

nu u zeiven» of gy by de leezing, en herleezing

van het Verbond, dat genoeg

voorhanden is, den Inhoud daarvan verftaan

kunt. — Dit moet ik 'cr u nog van zeggen,

dat men het met reden most houden, *ls

den

VEREENIGDE NEDERLANDEN. K35

•den Gronddag van onze Staatkundige, Bur.

gerlykeen Godsdienftige Vryheid; en dat wydus

de grootte verpügting hebben, aan de nagcdach»

tenisfe van hun, die hetzelve met zo veel

vlyt als konst hebben zaamgefteld. Elk

der Pro vintien werd daaiin bewaard by zyne

byzondere regten, en werden door het zelve

voor altoos vereenigd, niet om één Lichaam

uittemaaken, maar om eene verbintenis aantegaan

, tot tegenftand van den alêmeeneu

Vyand. — Even als een huwelyk. word aan.

gegaan, waarby door Huwelykfche voorwaarden

, alle geraeenfchap van goederen tusfehen

de Eehrgenooten word uugeflooten. —

Behoudende ider Provintie zyne eigene Souve-

rainiteit, en met die de vryheid van zodanige

maatregelen te neemen, als zy oordcelen

voar hun het best te zyn, zonder dat iemand

de magt heeft of hebben kan, hunne beraad,

flaagingen te ftremraen. — Hunne onafhang-

lykheid gaat zelfs zo verre, dat geen der

Bondgenoten, den anderen wetten kan voor-

fchryven, of verpiigren tot het draagen van

meerder lasten, dan zy zeiven oordcelen

voor

IÖÖ GESCHIEDENISSEN DER

voor hun draaglyk te zyn. J*-—# In het aan«

vangen van eenen Oorlog, noch in het flui

ten van Vrede , kan of mag eenige ovcrftem-

ming plaats hebben maar volgens den Inhoud

der Unie, moet zulks met cenpaarigheid ge.

fchieden. Ook hebben de Vereenigde

Gewesten, by het fluiten van dit Verbond,

gezorgd, dat de regten derOppermoogenheid

noch aan de vergadering der Algemeene Staa

ten , noch aan eenige andere afgeftaan, maar

wel degelyk aan zich behouden werden, om elk

in het zyne de zaaken te befchikken, zodanig

en tot zulke eindens. als zy goed en oorbaar

vinden; terwyl 'er door de algemeene Staa

ten , niets mag beraamd worden, zonder

uitdrukkelyken last der byzondere Staaten,

en niets de geheele Unie raakende, befloo-

ten worden, dan met toeftemming van hun,

die in de Unie begreepen zyn.

De.Algemeene Staaten, beftaande uit afge

vaardigden der Zeven Oppermagtige en

naauwverbonden Landfchappen , doen de

zaaken van weinig belang, en zulke, die

geen uitftcl kunnen Iyden, af, zonder daartoe

by

VEREENIGDE NEDERLANDEN. l€?

;

bs r

zondere last te behoeven, doch in alle anderen

, moeten zy berigt geeven, aan hum e

Committenten, en derzelver antwoord afwag-

ten. Verheel u nooit, hoe ook de

Oppermoogcnheid aldaar verbeeld moge

worden, dat dezelve in dat Lichaam berust.

' Neen, het wezenlyk Oppergezag,

berust by de byzondere Staaten. Ieder Provintie

is en blyft in de haare eene Souverainiteit

op zig zelve.

Z. Is dan evenwel de Üaie van Utrecht

niet de wezenlyke grondflag , waarop het

Neerlandsch Staatsgebouw rust? 1

V. Ja, ze is eene wezenlyke Grondwet,

maar niet zo gefchikt,voor den tegen woordi-

gen tyd, als voor dien, waarin ze gemaakt

werd. Gy bcgrypt ligtelyk, dat de

nooit volpreezene Opftellers, niet hebben 1 onnen

voorzien, dezelve tot eenen Grondfteim te

doen {trekken, van een Gemeenebest, zo

als het tegenwoordige. Zy lagen den grond,

zonder te denken, aan het gebouw, dat'er

op liaan zou. . Zy arbeidden aan een

Bjemeenebest, waarvan zy, zig niet dorften

ver-

ÏÖS GSECHIF. PENISSEN DER

verbeelden de ftigters te zyn. Men

kan dus in meenigte van gevallen, die ons

lieden ten dage vooikomen, zig op de

Unie niet beroepen , of dezelven volgends

den Inhoud der UNIE verklaaren. Maar

zo men 'er tegenwoordig met algemeene bewilliging

eenige Artikelen afnam , die alleen

betrekking hebben , tot de voorige tyden,

en 'er anderen invoegde, meer met de te <

genwoordige tyden overeenkoomende, als

dan zou de UNIE, als nog een der Grondwetten,

der Republiek, kunnen zyn. Dit zal

u moogelyk vreemd te vooren komen, dan

lees het Verbond zelf (t) dan zult gy zien,

dat de Opftellers, zeer voorzigtig van de

OPPERMOGENDHEID, daar in gezweegen

hebben; ook konden zy 'er niets van zeggen,

zo lang FILIFS de gehoorzaamheid noch

niet ontzegd was. — In de tyd om hem

openlyk af te zweeren, was 'er noch niet.

• •' r Ja, wat meer is, zy hadden by de Op-

nch-

(f) De Inhoud daarvan, volgt aan iet

tinds van dit Deel als een B Y H A G E »

VEREENIGDE NEDERLANDEN. I(JQ

richting van dit VERBOND, het oogmerk

niet , tot de ftaving van een gemeenebest.

—— Hun eenig doel was, zig tegen

de Dvvinglandy Van FILIPS te verzetten,

en zig eenen anderen Lands-Heer te verghaffen.

Zy hadden geen denkbeeld

daarby, van eene Vryë Volks - Regeering. En

dus toonen zy, die de UNIE en den Inhoud

daarvan, te berde brengen, om de Gewigtige

Volksitem te fmooren, dat zy dezelve

nimmer geleezen , te minften niet verflaan

hebben , of verkeerdelyk willen uitleggen.

Graaf JAN van Nas fan, Jacoh

Taffin , en Nicolaas Bruininx, verklaarden

uit naam van Prins WILLE M den I. aan de

Staaten, in het Jaar ï573 te Corkum vergaderd.

—— , 5 Dat de Staaten van de Lan-

,, den , die geenen zyn , die God uit den.

Volke verzvekte en roept, om onmiddelyk

„ naast li E iw te verkiezen eenen Koning, en

;, Wetten te maaken\ Dus eene Erkentenis

van eene Staats-Regeering, voorzien meteen

Uitfleekend OPPER HOOFT, hemels • breette

verfchillende van eene Vryë Volks-Regee-

V. DEEL. II ring.

jyo GESCHIEDENISSEN DB*

ring ; waarvan men de Waarde eerst lang

daarna heeft leeren kennen Doch het

word tyd, dat wy hier van aftrappen, cn

den draad der Gefcïredenisfen weder opvat*

ten i waartoe wy in het volgend Gcftrek

zullen overgaan.

TV.'EEJ

TWEE EN-DERTIGSTE GESPREK.

1 N

II O U D.

De misnoegden van Artois, Henegouwen enz,

veroorzaken eene fcheuring. - Vrugte-

looze pogingen , om hun te voldoen.

La Motte brengt hun Leger over aan de zyde

des Konings, hy w e r d v o o r vyand des Landt

verklaard, en door La Nouêge/lagen. —

P A R M A dreigt Antwerpen ; belegert en oven

meester; Macftricht, Dagvaart tg

Antwerpen Vredehandeling te Keulen.

" ~ Amersfoort word door Graaf jAH

van Nasfau genoodzaakt , de UNIE te om.

heizen. Beroerten te Utrecht,Antwerpen,

Gend enz. — Mechelen verzoent zig

met Parma. De Gra f van Egmond gaat

tot Parma over. Omkeering van Herto*

genboscb. Onlusten te Bommel en IFeesp

H 2

Ritt-

172

GESCHIEDENISSEN DER

Rennenberg ftilt den twist in de Ommelan

den, hemt binnen Groningen, berjlelt de rust

in Drenthe, De Staaten zyn buiten

fiaat, aan den Aartshertog Mattbias zyne

wedde te voldoen , die daar door genoodzaakt

is , zyn Hof te fluiten. De Prins raad, om

eenen anderen Opper - Vorst te verkiezen.

Vredehandel te Keulen word afgebroken.

Tr.rma verovert eenige Steden , wint den ftag

by Ingelmunfter; in welken La None' gevan

gen genomen word. Biest, Sichem en Aar-

fcbot door de Staatfehen bemagtigd. Ren

nenberg verlaat de party der Staaten, en

verzoent zig met Panna. Redenen van dit

zyn gedrag. Hy verraad Groningen aan de

Spaanfchen. Groningen lêleegerd. Bar<

tbolt Entes fneuvelt in het beleg. Marlen

Schenk /laat Hobenlo. Doet het beleg van

Groningen opbreken. Bemagtigt Delfzyl.

Koeverden ge-wonnen en weder verhoren.

Hobenlo word door Rennenberg ge/lagen.

... , t ., Parma doet den Ban afkèndigen te'

gen Prins WILLEM. —• Steenwyk door

Renmnlerg ttleegerd, door Norrits ontzet.

Ren-

VEREENICDE NEDERLANDEN. j 7 S

Herenberg zvord genoodzaakt, zig binnen

Groningen te begeeven. Zyn dood, De

Prins van Oranje tot Stadhouder van Friesland

aangebeld, zend in zyne plaats Bierode

derwaardts. _ F r. V e r d t ! g Q ^

Panna tn Rennenbergs plaats tot Stadhouder

Van Groningen aangeftelt, — Verrigtin*

gen van iehenk. Norrits word gefl,gen.

— Breda valt door verraad Panna in

handen. — P r h : s m u $ m ^

gen en Ter Veere. Ontwerp om Filip S

«f te zwoeren, eindelyk tot ftand gebracht,

zy»e zegels worden verbrooken. De Staaten

verdeedigen zig in openbaarcn druk —^

Provinciën, die Fn TP« „A.

-> ILIPS ajzzveeren. Ge •

dreg der Staaten. 4 r.J

_ - Ijearag van den

£'redt kant Zaliger te irr „ J

"*er te Woerden. Kerkehke

etsten te Leiden. — A n j m , #, ^

^genomen, aanvaart het Opper gezag.

M A T T H I A S vertrekt naar DuitscblJ.

'

~.

— Anjou ontzet

ûmctyn,

Kamervh

verovert

... ••

teT ^ Camb,eJiS

feb tden. — > *" ** Leger

P a r m a b e h g m

Chrhtina van Lalahg, p ri„cesfe

" van

Ijjt GESCHIEDENISSEN DER

van Espinoi verdeedigt de Stad dapper.

Moet de Stad op voorwaarden overgeven.

.. • • Aankomst van Anjou te Vlisfingen*

Zyn ontvangst aldaar. Redenen waarom

Bolland, Zeeland en Utrecht hem den eed

van Huldiging niet doen. Aanmerkingen

over de Souvereiniteit der Staaten cn des

Volks. — Eewyzen , waar in de Iraifie

erkend is gezvorden ——— Op zvelke voor~

waarden de drie Provinciën den eed aan

den Hertog doen, Aanflag op het

leven van Prins Willem te Antzverpen.

. Dood van Charlotte de bourbon.

——- Eenige Steden door Parma en An

jou bemagtigd. Verraad van Parma

ontdekt. Verrigtingen van Verdugo. -——

Slecht gedrag van den Hertog van An

jou. Zyn . ainfag op Antwerpen. — —

Onderhandelingen met hem, afgebroken

door zynen dood. —• Parma vermeestert

veele Stee den in Vlaanderen. Tasfls be

haalt eenige voordeel en in de Veluwe. Hy

overrompelt Zütfen, Kornelis de Hooge in

'sHage onthalst. Tw-isten in Friesland en

VERF.ENIGDE NEDERLANDEN. V/5

Utrecht. Willem Ledewyk van Nas fa*

word Stadhouder van Friesland. Willem

de ijle trouwt Louife de Colligni. Neemt

zyn verblyf in Holland Het verraad van

Willem, Graaf van den Berg, Stadhotu

der van Gelderland ontdekt. Hy word ge.

vangen naar den Haag gevoerd, op zyn*

eed ontflagen, breekt dien en gaat met

zyne drie Zoonen tot den Koning over.

Adolf van Neuwenaar, Graave van

Meurs, word Stadhouder van Gelderland.

—~—- Gedrag van den Hertog van Aar-

fchot en van Imhize. Straf van den laat'

fien. — - De moeijelykheden te Utrecht

zyn oorzaak , dat Je Opdragt der Graafelykbeid

aan Prins Willem den ïfien weder

ter hand genomen werd. -•• .1 Zes-

land weigert .daartoe te flemmen. - .

Prins Willem de \(hn word door Baltbazar

Gerards vennoord. De moordenaar

wo'd gevangen. Zyne bekentenis, vonnis

en dood ftraffe. Karakter van WILLEM

dtn ijlen,

H 4 VA.

j70* GESCHIEDENISSEN DES.

VADER. In dit gefprek, zal ik u tot

xnyn leedwezen, moeten doen zien, dat

de UNIE van UTRECHT met zo onein

dig veel moeite tot ftand gebracht, terltond

by derzelver geboorte, hevigen tegcnftand

ondergaan moest. Ik heb u, uit hoofde

van ons bellek, niet kunnen melden alle de

tegenftreevingen, die daar tegen in de onderfcheidene

Provinciën en Steden verwekt

waaren, dan deeze was men naauwlyks,

en nog niet geheel, door moed, beleid, en

ftandvastigheld te boven gekomen, of de

Misnoegden , en byzonder die van Jrtois,

Henegouwen en Douai bragten nieuwe zwarigheden

voor den dag, en wilden de Gendfche

Bevrediging verlaaten , waar tegen de

Algemeene Staaten wel alle hunne poogin

gen aanwendden, doch vrugteloos. Zy betoonden

openlyk, en vooral die van Arteis,

genegenheid, om eene afzonderlyke hande

ling met Parma te willen aangaan. ——«

LA MOTTE, St. Omer bemagtigd hebbende

, begaf zig met het gantfche Leger der

Mis

(A&.ISTPî VE&EENlGDE 'NEDERLANDEN, ïff

.Misnoegden tot de zyde des Konings: err

begon in de Maanden van Maart en April

1579 by Duinkerken de Vyandelykheden tegen

de • Stiatfchcn, waar op hy door de

Algemeene Staaten, op naam des Konings

voor vyand verklaard, en door den Heer

de la Nou'ê overvallen en geflagen werd,

De Hertog van Parma ondertusfehen,

eerst Antwerpen bedreigd hebbende, wendde

na het verflaan der Staatfchen by Bur.

gerhsut, zyne magt mar Maastricht, in welke

Stad de Heer de la Nouë bevelhebber

was , doch daar buyten geflooten zynde,

mislukte het hem daar binnen .e kun

nen komen Maastricht werd door Parma,

hevig befchooten en beftormd. De Bele

gerden weerden zig mannelyk, doch alle de

pogingen der Staatfchen, om de Stad te

ontzetten, vrugteloos zynde, zagen de fie«

're verdeedigers, niettegenfïaande allen betoonden

moed en dapperheid , het fiormea

niet langer kunnende doorftaan , zig genood

zaakt voor de overmagt te bukken, by wel.»

ke gelegenheid de Spanjaarden hunnen

H 5 moordi

ï^g GESCHIEDENISSEN D£B

moordlust en wreedheid koelden. Terwyl

dus de Krysverrichtingen werden voortgezet,

werd ook om deezen tyd , te Antwerpen

een dagvaart der Algemeene Staaten bc,

fchreeven , alwaar men over de kry.s-

zaaken en over de vredehandeling te Keu-

Un zou raadplegen. — De Staat&he,

Keizerlyke en Spaanfche gezanten begaven

zig vervolgens naar Keulen, doch dewyl

van deeze Vredehandeling niets kwam, zal

ik 'er niets verders van zeggen; maar u

liever melden, wat geduurende deeze on

derhandeling voorviel Amersfoort had tot

bier toe alles van de hand gewezen: deeze

Stad wilde geene Satisfactie neemen van

den Prins , noch in het verbond van Utrecht

treeden, maar zy werd thans tot reden ge

bracht, nadien Graaf JAN van Wasfau haar

door kragt van wapenen dwong.

ZOON. En dit zal zeker ten gevolg ge-

i*d hebben, dat de Stad «U in het Verbad

deel nam , en dat men de Beelden daar uit

ée Kerken deed nemen?

fc. Gy. hebt.recht geoordeeld;.dit deed men

VS$S£Nfei»g NEDERLANDEN. J?f

daags d ar aan, en zelfs met nog meer drift r

te Utrecht. Geweldiger nogthans was de

beroerte , die te Antwerpen ontftond , en niet

gefïild werd, dan nadat de Gecstelykheid ter

Stad werd uitgeleid. In Gend, fpeelde

lmbize eene rol , welke den Prins geheel

niet naar den zin was, doch hy vond zig

genoodzaakt, toen de Prins aldaar de Re

geering veranderd had, de wyk naar Duïtscb-

Und te nemen'. Te Bhchelen integen

deel fcheen de Geestelykheid jaloers over

deeze baldaadighéden te zyn, en te willen

toonen, dat zy niet min dan anderen in ftaat

was, om oproeren re verwekken ten nadee-

le van het algemeen belang. Door haar pp—

ftooken verzoende zig deeze Stad kort daar-

na met Parma - — . Filips van Egmond,

oudfte zoon van den onthalsden Graaf van

dien naam zogt i sgelyks, gedeeltelyk uie.

vreeze voor Parma's overmagt, gedeeltelyk

uit eenen onbezonnen yver voor hetRoomsch;

geloof, zynen zoen met Parma te treffen,

en zelfs zig, ten voordeele van den Koning,

iseester te maaken van Brusfrf, maar.dit hem.i

11 6 • mis*

ito


mislukkende , moest hy zig vergenoegen

met de overmeestering van Geertsbergen,

voegende zig toen by de w isnoegden. —~—

Te Brugge, alwaar de geestelykheid zig verzette

tegen de afkondiging der Unie van

Utrecht, ontftond insgelyks een hevig oproer,

doch hier bleef de Staatfche Party

meester. Min gelukkig daagde men

in V Hertogenbosch, welke Stad, alfchoon de

Inhoud van het Verbond daar was afgekondigd

, openlyk de zyde van Parma koos.

Z. Zouden de zaaken wel zo verre ver

lopen zyn , indien men den Prins van Oranje

meerder m gt had gegeven?

V. Men bood zyne Doorluchtigheid in de

daad ten deezen tyde de waardigheid aan

van Stadhouder van Vlaanderen , doch hy

wees dit van de hand, alzo de Staaten van

Holland en Zeeland, en te recht, begrepen ,

en oordeelden , dat zyne Hoogheid reeds genoeg

bezwaard was. Ook hadden de

Staaten en de .Stadhouder moeite genoeg,

om binnen hunnen omtrek de rust en veiligheid

te bewaaren; zo als gelukkig te Bom

mel

VEREENIGDE NEDERLANDEN. l$l

ml, door Filips van der Aa, en te Weef]»,

door den Amfteldamfchen Burgemeester Willem

Bardet gefchiedde. Ook verwekten

de vernieuwde twisten, tusfehen die van

Groningen en de Ommelanden veele zwarigheden

, welke echter door middel van een

verdrag met den Graaf van Rennenberg beflist

werden; men ontving hem in de Stad,

en ftond toe, dat hy daar de Regeering veranderde.

— Hy herftelde insgelyks derust

in Drenthe. Kort daarna ondernam

Rooda te Groningen . van wegens Parma,

nieuwe opfchuddingen te maken , doch gelukkig

bleven de Staatfchen aldaar meester,

en Rooda werd gevangen genomen, en bleef

lang zitten.

Z Dus merk ik, was de verwarring alge.

meen ; Maar kon noch de Prins noch de

Aardshertog Mattias , zulks niet verhoeden

of keeren?

V. Wat zouden zy toch verrichten, daar

onder alle die onëenigheden de Geldmidde

len allerfchaarst inkwamen , en zo verre

achterbleven, dat de Staaten buiten ftaat wa-

** 7 XLtiP-

8 F T


ren, om aan den Aaushmng zyne wedde

te voldoen , waar door hy in de noodzaaklyk*

heid gebracht werd, zyn Hof te fluiten, en

zyne Huishouding op te breeken.

Z. I'.venwel moet ik nog ééns vragen,

kon Oranje daar niet in voorzien?

V. Neen. Want wat vermogt hy, daar de

Staaten onëenig waren , en hunne eigene

magt te gering fchatten ter hunner verdeed!-

gj n g ?

Het eenigfte dat hy deed en

doen kon. was hen te raadeti, om een Op

perhoofd te kiezen, wa r toe hy den Her

tog van Anjou voorfloeg , en vooral indien

dcszelfs huwelyk met de Koningin Eliza eti

doorging. ~~ Doch de tegenzin, die

FJizabetb daarvoor betoonde , de afkeer»

dien de Proteftanten hadden, uit hoofde van

zynen Godsdienst , om hem de Oppermagt

aan te bieden , veroorzaakte zo wel dit,

als de voorflag, om FILIPS af te zweeren,

dat men veelvuldige Raadsvergaderingen

hield, maar in welke tot geen van deeze

beide ftukken iets beftoten werd alhoewel

Mtend tot de: Afzweering ftemde, doch

Mem •

(AO. I58o.>EREENlGDE NEDERLANDEN. Igj

Zeeland kon als nog in het één , of ander

niet bewilligen, en het geen erger was, de

Staaten van dit gewest, geraak:en met eikan

deren in verfchii over het opneemeu en re

gelen der ftemraen Zelfs dreef men in

Frankryk met deezen verdeelden Staat der

JSfederlanden den fpot.

Z. Wat deed intusfehen de Hertog van

Parma? Maakte hy geen gebruik van alle

deeze verwarringen ?

V. Deeze Vcldheêr kon ook zyne zaaken

den voortgang niet doen hebben , di

GESCHIEDENISSEN DER

tagne , S. Amant, Kertnk , waar tegen Je

Nivclle, Avenues en Ninove bemngtigdc, ja

wat meer is, de Stad Mechelen zelve.

Maar het verliezen van den flng by IngeJh

munster, was voor hun allernadeeligst, om

dat de dappere La Nou!, aldaar gevangen

genomen werd. De Staaten poogden

hem uit te wisfelen. tegen den Graave van

Eginond en den Heer van Selles, die in hun-

re handen gevallen waren, maar het ant

woord van Parma was,*dat het tegen zyne

gewoonte ftreed , êénen Leeuzv tegen twee

Schaap** te ruilen. Naderhand bcrrng-

tigden de St atfchen Diest, Sichem en Aar*

fchot^ maar een annfbg van den Prins van

Oranje op Maastricht mislukte, zo wel als

een dergelyke van Parma, op Brvsfcl.

Dit alles nogthans kwam van weê.skanten

Biet in aanmerking by het nadeel, dat ós

Staat leed , door den afval van den Graaf

van Rennenberg, en de hoop,' welke Parma

daar uit fehepte, om meer voortgang te zul

len maaken.

Z. Was zyn Perfoon dan van zo groot

aanbelang i

VEREENIGDE NEDERLANDEN. J85

V. Daarvan zult gy uit het gevolg zelf het

befluit kunnen opmaken, . Vooraf dient

gy te weeten, dat hy de Unie van Utrecht,

had aangenomen cn onderteekend, waardoor

hy het vertrouwen der Staaten bezat. i «

Binnen Groningen had hy zig volmaakt Staatsgezind

getoond, en daar door dit vertrouwen

nog fterker doen toeneemen. — Dan . het

zy dat zyn aart verancierlyk . of dat hy niet

bctiand was tegen de verleidingen van Far.

neze, die hem in 's Konings naam meer deed

belooven, dan hy zou hebben kunnen verwagten,

ten minften hy geraakte aan het

wankelen, op eene belofte, welke hem de

Hertog van Terranova deed, en een verzoek

zyner zuster, Camelia de Lalaitig met de

gunst van Parma, en de bevestiging in zy.

ne Stadhouderfchnppen, behalven groote

Geldfommen, maar ook vleidde zy hem met

een Huwdyk met de Gravinne van Ahremberg

, op welke' hy verliefd was; voegende

tot flot van haare Reden daarby eenige Aanmerkingen

over den Roomfchen Godsdienst,

welken Rennenberg was toegedaan.

Z, Ze-

135 CESCIIlEDFNISSEN DïK

Z Zeker hy, die zodanige verleidende

voord agen kan van de hand ur. zen,

, moet een Held zyn- En was de Graaf ter-

ftond gereed, om die te omhelzen?

V Neen, het Stadhouderfchap van Fries

land cn Groningen was geen geringe zaak.

De Spanjaarden beloofden hem'wel , dat

hy die behouden zou, maar zy waren buiten

ftaat, hem daar in te bevestigen , dus om zeker

te gaan , zocht hy door list vooraf van de

fterkfie plaatzen meester te worden, maar

de Friezen (heden hem daar toe den pas af.

Hy gaf wel aan die van Drenthe in

het geheim vryheid, om zig van de Staat-

fche Bezettinge te ontdoen, maar de Brief,

ten dien einde door hem gefchreven, ge

raakte in handen van eenen eerlyken Hop

man, die denzelven aan de Bondgenooten

te Utrecht zond. De Prins van Oranjs

daar tegenwoordig zynde, trachtte Rennen -

berg uit Groningen derwaards te lokken.

Doch hy bleef agter. De Prins federt nog

meer onderricht zynde door Pepke Uf-

hens , die Rennenberg naar Utrecht gezon

den.

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 13?

den had, beg^f zig naar Campen, en beproefde

nog eens Rennenberg daar by zig

te doen komen, dan hy gaf bewimpeld antwoord

, cn zond flcgi tenen zyner Hofmeesters

derwaards. Thans begreep

hy echter het zyne zaak te zyn, om zyn

oogmerk door te zetten; Hy deed dan te

Groningen eene maaJtyd bereiden, die tot

krat in de nicht duurde, hebbende intusfchen

zyne maatregelen zo wel genomen,

dat by zig daags d ar aan meester van de

Stad zag, en zig mi als de waare Stadhouder

des Konings verkiaarende, veranderde hy de

Kegeering, en liet de verzoening met den

Koning afkondigen en bezweeren.

Z. Hnd hy de Ommelanden ook in zyne

belangen weeten te krygen ?

V. Verre van daar; in plaats van aan zyne

Brieven gehoor te geven, dachten zy

het een bekwaam middel te zyn , om zig

op de Stad te wreeken, en trokken in

grooten getale op de Stad aan, welke nog

voor den avond van dien zei ven dag door

Komput berend werd, en deeze verfterkt

zyn»

133


zynde door Bartbold Ent'es, begonnen zy

des anderen daags reeds het beleg —•

Niemand had meer moeite , om deezen flap

van den Graaf van Rennenberg te gcloo-

ven, dan de Prins van Oranje. Gelukkig

was het, dat de Prins, zodra hy 'er kennis

van kreeg, zorge droeg voor Overysfel en

Drenthe, in welk laatfte gewest de Boeren

de Wapenen reeds hadden opgevat, doch

door den Graave van Hobenlo las ontwa

pend werden.

Z. Dit moet eene groote neerflagtigheid

veroorzaakt hebben ?

V Meer onbezonnen drift, dan neerflag

tigheid, want hoe verkeerd zulks ook ware,

men begreep uit het verraad, door Rennen»

berg gepleegd, dat men geen éénenRoomsch'

gezinden meer vertrouwen mogt. —-~——*

Zelfs ging de drift zo ver, dat men in Over-

ysfel , en byzonder te Utrecht zyne wraak

boette op weerloze beelden en altaaren.-

,— , De Ommelanders, om Geld te be

komen ter voortzetting van het beleg, ver

kochten hunne KerUIcraadcn, en haalden

V.D.Pl.IV.

BOOD VAK B A B T H EKIENS .'

VÉREENIGDE NEDERLANDEN. 189

de Klokken uit de Toorers, om 'er gefchut

van te gieten, ook werd het Leger ver-

I fterkt door den Graave van Hobenlo en Grsaf

Willem Lodewyk van Nas fan. Doch de moed

der Belegeraars raakte merklyk aan het ver-

fhauwen na den dood van BAKTEOI.D EN-

TES, die gelyk gy hier afgebeeld ziet, in eenen

aanval op de voorlhd, zodanig met een kogel

uit een Vogclroer, door het hoofd gefohoo-

ten werd , dat hy dood ter neder viel, dit

gebeurde den 27ften Mey. MAR TEN

SCHENK, voornemens zynde Groningen te

ontzetren , werd daar in verhinderd, door

den Graave van Hobenlo . die hem tegen

trok, hy meende zig naar 7,ivolle te begee.

ven, doch bericht krygende, dat de Staat

fchen daar meester waren, zo hield hy halte

te Hardenberg. Hobenlo den i7den Juny van

Zwolle te rug komende , ontmoette Schenk

aldaar. Men geraakte terftond handgemeen,

doch Hobenlo werd gedagen , met verlies

van al zyn gefchut, vlugtende het Staatfch-

volk naar Koeverden , het welk echter ook

van hun verhaten, en door Schenk des ande

ren

190

GESCHIEDENISSEN DER

ren dangs verraeesterd werd. —— Het ge

volg hier van was, dat het beleg van Gro-

ningen werd opgebroken, en Delfszyl insge-

lyks Schenk in handen viel

Z. Ik zie , tot myn leedweezen, maar al

te clui lelyk , van wat bebog de Graaf van

Rennenberg was; en nu vreeze ik nog.

V. Hobenlo , merkelyke verfterking van

Engelfchen en Waaien gekreegen hebbende,

bragt de Groningers op nieuws in vreeze,

maar het op Koeverden gemunt hebbende , be-

magtigde hy die plaats twee dagen daarna,

ook poogde hy hetzelfde met Delfzyl te

doen, rmw al te onvoorzigtig zyne magt

verdeeld hebbende, werd hy andermaal door

Rennenberg , op de Bourfingerbeide geflagen ,

het welk oorzaak was, dat Koeverden en Oh

denzaal , beide verlooren gingen, men wist

echter nog gelukkig Friesland in tyds te dek

ken. - In de maand Juny deezes Jaars

deed Alexander Farneze Hertog van Parma,

van wegen den Koning van Spanje den ban

afkondigen, tegen Willem den Iften, Prins

van Oranje, welke reeds in de maand Maartj

door

(Ao. I53l) VEREÏNIGDE NEDERLANDEN. 101

door Fti.ips in Spanje ondcirc-ckcnd was, maar

deeze de uitwerking niet hebbende, welke

de Koning daarvan verwagt had , zo was hy,

om de maat zvner fchande vol te maaken,

op andere middelen bedagt, nodigende elk

en een ieder uit , om den Prins, dien hy

door openbaar geweld niet zag te onder te

brengen , te vermoorden , en wel met de

grooifte beloften van groote fchatten en de

Verheffing tot den Adelttand.

Z, Ik heb den inhoud van dit Meesrerfruk

•an boosheid geleezen, als ook de manlyke

Verantwoording van den Prins, en daar uit

gezien, van wat listen, leugens en valfche

kunstftreeken FILIPS zig bediende, om aan

deeze fchenddaad, ftrafbaar by God en men»

fchen een goeden glimp te geven. En me t

zo veel veröntwa rdiging, als ik dat famenftel

van ondeugd Jas, zo zeer behaagde my

het Oordeel der Staaten , het welk zy daar

tegen uitgaven Laat ons dus afftappen

van iets, dat my zo ergert, en zeg my lie

ver, hoe het verder ging met Rennenberg?

V. Deeze was thans bezig met het beleg

van

-jf)2 GESCHIEDENISSEN DER

van Stetnwyk, alwaar Hopman Kornpnt, het

voornaam bevel had, die even zo veel werk

had, om met zyne geringe bezetting de Bur-

gery in toorn te houden, en muitery te voor

komen , als om den vyand af te weeren. —

Onder hun , die liever Spaansch , dan Staatsch

wilden zyn, bevond zig een Vleeshouwer,

die de ftoutheid had, óm aan Kornput te

vragen; Hoe bet gaan zou, als men niet me^r

te eeten bad? — Waar op hem de Bevel

hebber ten antwoord gaf: Dit beeft vooreerst

nog geen nood, en als bet zo verre komt, dan

willen wy u, Booswigt, eerst opêeten. —~—

Norrits, kwam ondertusfchen tot ontzet der

Stad opdagen, en het gelukte hem eerst

eenigen voorraad daar binnen te brengen,

noodzaakende hy vervolgends Rennenberg,

om het beleg op te breeken , hetwelk ge-

fchiedde, op den aaften February, van het

] £ m. 1 S 8 I, Niet alleen bleef dus Steen*

w y k behouden, triaar ook werd Uattum,

waar op Rennenberg , geduurende het beleg

eenen aanflag gefmeed had, zynde reeds

meester van het flot, dat hem door eenige

Ver-

VEREFNIGDE NEDERLANDEN. m

Verraders in handen gefield was, door Burgertrouw

voor de Staatfchen beveiligd.

Ondertusfchen maakten Norrits, Sonoi* Ney-

'noord en andere heiden , het den Graave

van Rennenberg zo benaauwd, dat hy

Friesland, en de Ommelanden ruimen, en de

wyk moest nemen naar Groningen. Het verdriet,

het welk hy over deeze wisfeling van

de krygskans gevoelde, deed hem in eene

kwynende ziekte vallen, die gevolgd werd

door zynen dood, welke inviel niet zonder

berouw over zynen afval, op den 23flen van

de Maand July — Wordende nog voor

zynen dood de Prins van Oranje tot Stadhou

der van Friesland aangefleld , die Bemard

van Merode, Heer van Rumen, i a z y n e a

nanm derwaards zond,

Z. Dit fterfgèvai zal aan Parma zeer gefmert

hebben. Wie volgde Rennenberg, y au

de Spaanfche zyde op, als Stadhouder van

Krroningen ?

V. ÏKANCCS VERDUGo, weleer Stal.

knecht van den Graave van Megen, w i e n s

natuurlyke Dog ?er hy getrouwd had, heb-

V. PEEL. T . ,

* bende.

jp +


bende zig, door zyne Kiygskunde eenen .

naam verworven. Deeze verheffing , ftak

Marten Schenk , die op deeze

gehoopt had, zeer in de krop, echter-het hy

„iet na den Koning alle mooglyke diensten

te bewyzen. Hy belette den Kolonel

iWIJhH, de overmeestering van Goor, Ook

hlheCVCrfl

Welp hy*,**., T;\ V

lfT InnnddelS dat £

r / t, in ***** t

Indeezen oord voorviel, had Parma getracht

r t e

z l g v a n ^ g - — maken hetwelk

Jm mislukte .beter daagde hem de verras-

• fing van Breda, door middel van Carel van

Havre. Heere van die op het Kasteel

gevangen zittende, de Soldaaten wist om te

kopen , door welke hy briefwisfeling hudd

met Parma, die 'snagts de vesten deed bc-

Ulimmen, en 'er zig meester van maakte. -

D e P rin S van Oranje verloor dus zyn B»ro

„ j Anrh het geen dit ver;:-,

n Y van Breda , doch net s

hem eenigzins vergoedde, was het aankoo-

„ v a n e e n ter V**r

LENIGDE NEDERÈANDEN, M

gezag in de Staatsvergadering van Zulani

T V C r f t e r k £ W e r d

2

— ^ eene za.k

van meer aanb.Iang gebeurde nog i„ d i t

Îfde Jaar. I k h e f a u r e e d s v o o r h e e n

zegd, dat men reeds Jangen tyd geraadpleegd

l^d, om den Koning van Spanje af

ren, doeh tot bier toe had men tot geene

eensgezindheid kunnen komen. In de Verkering

der Verëenigde Staaten te AmfleU

dam, werd eindelyk beClooten, deeze ten

meeriten gewigdge zaak , op de volgende

vergadering der algemeene Staaten, die in

sGravenhaage den 26 Juny gehouden werd

tot ftand te brengen. Gelyk dan ook op de'

zelve het plegtig befluit genomen werd, om

den Koning van Spanje te verklaaren, ver

-Hen te z V n van de Heerfchappy e n Hooge

Ovengheul deezer Landen, m e t verbod

£ « e n zyn naam en zegel voordaan nie't

-eer zou mogen gebruiken, waar op

laatften verbroken werden. E n *

te regtvaardigen in eene zaak l i ^

gantfche wereld het o 0 2 Z„ ° P

* C

redenen H;« ,

g h a d

> d e e d

en zy d e

reaenen, die hen tot d e ^ 7^ n a • .

a e

a.zvveenng bewoo-

I 2

gen

ioö GESCHIEDENISSEN BEU

gen h'delen, door den druk gemeen maken.

Een gedenkftuk, overvvârdig om gele

zen te worden,

Z. Gefchiedde dit alleen door de tegenwoordige

Zeven Verëenigde Provintiën?

V. Neen, de Vergadering, waar in dit be-

•fluit genomen werd , beftond uit de afgevaardigden

van de Provintiën van Braband,

Gelderland met Zutphen, Vlaanderen, Hol

land, Zeeland, Utrecht , Friesland, Overysfel

Mecbelén. Deeze zaak baarde alömme

buitenlands veel omziens! ja zelfs binnens

lands vond men te Antwerpen, den grootften

tesenftand, en in verfcheiden plaatzen vond

men 'er veelen , die groote zwarigheden

maakten , om by bet aanvaarden van bühne

Amp en, of in derzeh-er voortduuring, aan

de Staaten, in plaats van aan den Koning

den eed te doen. In Middelburg wei

gerde men volftrekt de afkondiging va'ti bet

Placaat der Afzweering, nogtans niet, om

dat men 'er iets tegen had, maar om dat deeze

Stad zig in fommige voorrechten verkort

sekende. in Friesland, gefchiedde het door

den

•EREENIGDÏ NEDER L AND EX m

den nieuw-aangeftelden Land Raad, op

wiens naam ook de genen, welke den Fed

wegerden, vah hunn Ampten verlaaten

werden.

Z. Gy hebt my gezegd, dat de Staaten opdn

tydftip e n z e J f s 1 } 0 g J a n g d M n w

denkbeeld gehad hebben , om eene vryé

Volks-regeering vast te „ellen, j a, dat men

van meemg was, dat deeze Landen, z o n d e r

een Opperhoofd, niet beftaan konden, hoe

maakte men het nu na het afzweeren van

FILIPS?

V Zy waren zeer zeker in het gezegde

denkeeld,

dten tyd nagaat,, dat deeze afzweering

leen gefchiedde, om den weg voor eenen

- eren opperheer te baa„enr Men had z s

- m::::rr ,omdathy

^

a t h f m e t v

van

van de u

Wetten een T-

erkrach,ing

iU»n • WaS

> e n o o k

dit

I -onderh^C

Hertog van

JOS GESCHIEDENISSEN 1EK

ïang, dat men in zyn' perzoon ftelde, maar omdat

hy, als Vorst der Nederlanden zynde aangenomen,

noodwendig door Frankryk tegen

Spanje moest onderfteund worden. - Waartoe

dan ook Aldegonde, in de volgende Maand

in Frankryk, het verdrag in naam der Staaten

floot. Binnenslands ftelde men ook orde

op de Regeering, men regtte eenen Land»

Raad op , die met den Hertog het roer der

Regeering in handen zoude hebben , ook

werd het Collegie van den Iioogen RSad in

Hollandopgeregt. In Zeeland regtte men eene

Rekenkamer op, en matigde zig aldaar het

regt der Muitte aan. Friesland, was in

zig zelve verdeeld, doch Oranje als Stadhou

der, befliste aldaar het gefchil, tusfehen het

Hof Provintiaal, en de Grietmi nnen.

Onder de Kerkelykcn ontftonden mede hevige

gefchillcn. Te Woerden bevond zig een

Luthersch Predikant, Jeban Zaaliger, die

niet alleen de Gereformeerde en Doopsgezin.

den, maar ook de Staaten en den Prins hevig

doorhaalde, dan hem en zynen Amtgenooten

werd de Stad ontzegd, en dus zyn yver beteu»

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 190.

teugeld. —• Te Leiden, werd hevig getwist,

over het gezag der Overheid in kerkelyke

zaaken , hetwelk niet eindigde dan met de

afzetting van den Predikant Koolbaas, en

in gantsch Holland behandelde men de

Roomfehgeziuden ftreng genoeg , befchouwende

dezelve allen als goed Spaanschgezind

zynde, Ook werden daar zo wel als

in Zeeland de Synodaale Vergaderingen op

eenen vaften voet gebragt. ANJOU,

die zig nu gereed maakte, om de Oppermagt

te aanvaarden, verzamelde eene talryke

Krygsmagt, en terwyl hy daarmede bezig

was, vond de Aartshertog MATTHIAS

als geen nut noch voor zig zeiven, noch

voor den Staat meer kunnende doen, raad.

zaamst, afftand te doen van den hem opgedragen

post, begeevende zig naar Duitscb-

hnd. De weinige dienst, dien hy den lan»

den beweezen had, was oorzaake, dat hy

wel ras in vergetelheid geraakte. AN

JOU, nu zyn Lege* by één hebbende, ont

zette daarmede Kameryk , en nam Chateaa

in Gambrejts in. Dan hier by bleef

1

4 het

iOO (AO. 133:) GESCHIEDENISSEN DEK.

het ook 9 alzo 'er een twist ontftond tus»

fchen de Franfche Bevelhebbers, die Anjou

noodzaakte zyn Leger te doen fcheiden,

met belofte nogthans a3n de Staaten, van

eerlang met gedugter magt te rug te zullen

keeren. PARMA belegerde ondertus-

fchen Doornik, hetwelk dapper yerdeedigd

word door Philippa Cbristina van Lelaing,.

echtgenoot van den Prins van Espinoi, wel

ke kort te vooren daar uit getrokken was,.

om si. Quintyn te bemagtigen. Twee

maanden hield zy PARMA bezig, maar

alle hoop van ontzet vrugteloos zynde,

gaf zy eindelyk de Stad op eerlyke voor

waarden over. ~ - ïn eenen aanüag op

Bergen op Zoom (lieten echter de Konings-

gezinden het hoofd , zo als ook den Staat

fchen te beurt viel voor Bourbourg , Greve-

lingen en Oudenaarden. Met den aan

vang van her volgende Jaar 1582 kwam de

Hertog van ANjou, hebbende zyn Huwe-

lyk met ELizABETH;, Koningin van En

geland, te niet zien loopen, uit Engeland

te. Vlisjtngen aan, alwaar hy door den Prins

v.;ui;

ir.m. JPI.T:

THtEENICOE N«DERL.,KDEK. ,„

e

" «"de voorna, H c„ e.

plegttg ontvangen werd. Hy b e 2 ag vervol

«ens eenige Zeenvvfche Stéden, ; en Vertrok

hy

ür D

; ****

de

"f

x; d:

d e r e e n

ue Pnns hing hem r!,»r, -

Mantel om, e n z e * £ f

Hoed op. W o r d e n d e

gejuich ak /-/. , hy7us S ro

°t

8 Juitü ais w w B uirgeroenen

en tot ü&r^y- M, ^ 'groepen,

gehuldigd, 0 o k , ^ ö

° ^

ü o k de

J;_j eden de afgevaardigden

van Gclderlr.vd hem f

hem erkennende als I

h ü W e

*

Graave van X 7 T *

de 1 :

V e r

^nds namen

« I * duürdT^r^r ^ HeCr

eerhy t o t G r Z e ^ T T

ren ingehuldigd werd 1

"eeciui hem den een niet,

V zTl'

W i

aS d n a r

"

» "e reden r

te zyn: m ->r getast

v - g e r ' , : : ^ ^ " " - ^ ^

o o r

J 5 i

en- Zw&jtó <

a»a,t

«02

GESCHIEDENISSEN DER

aan Prins ffilhm de hooge Overigheid geduurende

den Oorlog opgedragen, fchoon

hy 'er den titel niet van had aangenomen,

om dat FILIPS nog niet was afgezwooren ,

cn ook om dat veele Steeden geweigerd

hadden zyne Doorluchtigheid in die waardigheid

te erkennen. ~ • Dit ftuk

kwam nu weder in aanmerking. De Edelen

en Amfteldam fielden voor, den Prins het

gezag aan te bieden, onder zodanigen tytel als

hem"behaagde, maar dit moest geheim gehouden

worden. De Prins, fchoon de Hertog

door hem was ingeroepen, was echter

nooit van voornemen geweest, om

hem de Oppermagt over Hollend, Zeeland

c n Utrecht, af te ftaan. Daarom was ook

te voeren bedongen, dat deeze Gewesten

ten opzigte van den Godsdienst, als an~

derszhts, moesten blyven , zo als zy wa

ren , ANJOU had hier in bewilligd. —

Qralje had, voor dat de Hertog herwaards

kwam, eene reize door deeze Gewesten geéaan,

cn door zyne minzaamheid, de harten

des volks nader aan zig verbonden. Zvne

wenden, voltooiden toen bet geen 'er ombrak,

.


brak, om de opdragt aan hem, door te zetten

, maar veele Steden vonden 'er thans

zwarigheid in. Gouda en Schiedam , waren

weigerachtig , Amfieldam zelve vorderde,

dat Zeeland en Utrecht , meede in deeze zaak

zouden bewilligen. En, om tyd te winnen,

zeiden zy, dat over eene zaak van dat aanbelang

de S C H UT TERYEN en GILDEN,

gekend moesten worden, als uitmaakende de'

Stemme des Volks , het welk groote bedenkingen

veroorzaakte: Ook hadden de Staate»,

gelyk men deuken mrg, op armdryving

der Aristocraten, voorziende, dat zy daarmede

hun aangemaatigd gezag , den bodem

zouden inflaan , en wars van eene Volksre.

geering, reeds in de maand Maart van het

voorgaande Jaar een befluit genomen, waar

by zy bepaalde, dat voortaan geene Steden,

over gemeene Landszaken raadfleegen zouden,

met eenige best - gcftaatften 9 Schutteryën,

Gilden, of anderen, gelyk voorheen zvel r#'

fchied zvaar, dan met voorgegaane bewMigin*

der Staaten. *

Z& ja, dan vreeze ik, zou dit nooit ge-

1 6

beu-;

2©4


beuren , ten waare de Staaten in den hoogften

nood waren, en de Schutterycn en Gilden no

dig hadden ter hunner befcherming , doch

het zal 'er op aankomen, of de STA ATEN

de magt konden hebben, om zodaanig be-

fluit buiten bewilliging van het VOLK. in

Wiens naam, zy het gezag voeden, vast te

flellen? zo ja, dan berust de magt niet by

het VOLK. maar by de SA ATEN, en dan

hangt de VRYHEID des Volks enkel af,

van de willekeur der STAATEN, het welk

nooit zyn kan. Maar hoe dagt de PRINS,

die de Verdeediger der VRYHEID zyn

moest, daar over ?

V. De Prins kon , zonder den fchyn te

maken, van de Volksflem te willen fmooren,

den voolflag van Amfieldam afkeuren, zo als

hy ook deed, voorwendende, dat men reedsin

't Jaar 1576 de Schutteryën, daar op den

Eed had afgenomen , en dat men dus thansflechts

ftond uit te voeren, het geen toen

vastgefteld was. Ondertusfehen zyn 'er

hewyzen genoeg voor handen, dat dit befiuit

Atg Staasan. niet achtervolgd is, waar van ik

l

W.REENIGDE NEDERLANDEN. 1 0g

aten voorbedde , alleen drie gevallen zal na».

toonen. Den oden van de maand Juny

in 't Jaar 1584, werd te Amfleldam, by ge

legenheid van het befluit van de opdragt der

Graaflykheid aan zyne Doorluchtigheid in da

Vroedfchap, beraamd: „dat men daar var*

M een affchrift zou verzoeken, om te zien»

„ of 'er ook iets ftrydigs in gefield was, me*

„ der Steden voorregten enz. Waarnamenden

„ Raad weder zou doen vergaderen , en dan

nog niets teekenen, voor dat men 'er de-

„ Stbutteryen en voornaamfle burgers op ge,

„ hoord had". — T e Middelburg, was een'

diergelyk befluit genomen op den 13 Maart*

J583 , en in veele Steden van Holland, had

men vastgefteld, de Gemeente, Sehutteryen en '

Gilden , met eene Maal.yd of drinkgelag te

onthaal», en haar by die gelegenheid de op

dragt der Graaflykheid fnaakïvk te maken;-

Het welk duidelyk te kennen gaf, dat - en

buiten derzelver toéftemming niets befluiren:

kon. . in he t Jaar 1672, werd te Goes

in Zeeland 9 door, den Raad met de Schutte*,

ryen geraadpleegd, of men zig, te gelyk me*

1

?. m*.

20(5 GSECHIEDENISSEN DER

Holland, al of niet, in de Vredes • onder*

handelingen met Frankryk zou inlaaten, en

wat men verder ter Staatsvergadering zou

inbrengen. ~——- Heeft nu de Stem des Volks

in dien tyd plaats en gezag gehad, die heefc

ze ook nog , en moet zy hebben , tot zo

lange men kan aantooncn, dat het V O L K ,

dit zyn regt vrywillig afftsat, doch waar toe

bet zelfs de magt niet heeft, dewyl niemand

vermag, zig van zyne natuurlyke Regten te

ontdoen, en wel van zulke Regten, die van

da Ouders op de Kinderen moeten overgaan,

_„ Te midden in deeze onderhandelingen,

verfcheen de Hertog van Anjou, in de Ne

derlanden, en du^begrypt gy ligtelyk waar-

om hem de drie gemelde Landfchappcn geen

hulde konden doen Zy gingen alleen,

om Hem te begroeten, te hooren en zien,

wat 'er gedaan en verhandeld werd. De

Hertog doeg voor, dat als zy Hem, nevens

anderen, deu Eed wilden doen, by bun tct

niets zoude verpligten , dan tot Eendragt in

bei voeren van den Oorlog, en het opbrengen

van bun aandeel iet de kosten daar van , enz.

— Hier .

1

VER2ENÏGDE NEDERLANDEN. 20^

*• Hier toe bewoog hun dan de Prins,

en op zyn verzoek, als ook uit hoofde van

de Unie, daar toe gehouden zynde, deedeu

de Afgevaardigden op dien voet den Eed. —

Ook had Anjou zig verbonden , den Prins een

Renverzaal, ten aanzien van zyn gezag, in

die drie gewesten te geven, het welk ook

n-a eenige aarfeling werd overgeleverd. —

I3e Prins van Oranje, was om dien tyd in

bet grootst levensgevaar , zynde door eene

Jan Jaiireg'ui , door het hoofd gefchoten,

van welke moorddaadige onderneming, men

in den eeriïen opflag de fchuld aan de Franfchen

toefchreef, het welk een kwaad vermoeden

tegen den Hertog baarde;doch hetzelve

verdween wét dra, dewy! men fehieTyfc ont*

dekte , dat het fchelmftuk door de Spaanfehen

beftookt was , niet zonder voorkennis

van den Hertog van Parma, — Dit geval

bet welk de liefde des Volks voor den Prins'

meer en meer deed aanwakkeren ,ende fmert

die betoond werd over den dood van 's Prin-

fen Gemalinne c HAR LOTTE VAN BOIR,

»ON, die kort na zyné .herileïling overleed,

vei'-

S08 (AO.I583) GESCHIEDENISSEN DER

veroorzaakte by den Hertog eene jaloezy,

tegen den Prins, Inmiddels werden de

verrigdngen te Veld, zo wel door hem, als,

door Parma, flegts flaauwlyk voortgezet; de

één cn ander bemagtigde eenige Steden , ook

Was het gevecht by PPynbergen , dar de

Franfchen mee;ter bleven, niet meer beflis-

fende , noch de daar op gevolgde Veldflag

voor Gend, daar Parma genoodzaakt werd,

af te trekken. Deeze ftelde vervolgens eene.

menigte van aanflagen in 't werk, welke

alle vruchteloos nfli *pen. Niiolaas Salfeda 9

die een ontwerp gefineed had, om Anjou en

Oranje, te vermoorden, werd gevangen en

ter dood gebragt, cn een beftooken verraad

op Enkbuizen, werd ontdekt, en door Sonoi.

Verydeld

Z. Ik hoor u niet meer fpreken van Ver-

dugo . d e in plaats van Rennenberg w is aan-,

gebeld; wat verrigte deeze in Groningen en

Friesland ?

V. De Graaf van Hobenlo, verdreef hem

van voor de fchans Olderbom, en deed hem

d»ok het beleg van Lockem. opbreken, doch

Steen-

VEBEENIGDE NEDERLANDEN. 200

Steenwyk, het welk onlangs zo dapper verdeedigd

was, werd nu door Ferdüg,, by

verrasfing ingenomen, daarentegen bemagtigden

de Staatfchen het huis te Keppel, bet

Slot Batenburg, en de Stad Piasfeit, en in

Kleefiland werd d u o r d e

bezetting van Gelder gevangen genomen*

Ondertuschen broeiden 'er onlusten binnen*

Lands, welke, indien de Voorzienigheid ze

met beftierd had, alles het onderfte boven

zouden gekeerd hebben.

Z D i e z u I l e n

' ik, haaren oorfprong

geh.id hebben, uit de heerfchzucht en jaloezy

van Anjou? Niet waar?

v

- Ja Zyne jaloezy tegen 0»,*, Zyne

vrees voor Panna, en zelfs voor Frankryk

en de Nederlanders, die hy zag, dat hem

alleerdyk uitnood hadden ingeroepen, om

de hulp, die zy door hem van Frankryk

verwagtten; kortom, de zugt naar meerder'

magt, deed hem, op raad zyner Vertrouwelingen

den wanhoopenden ftap doen, die

bedigt kon worden, zynde het oogmerk vn

den Hertog, om zig van de Voornaamfta

Sïft*

l0 GESCHIEDENISSEN DES.

Steden, van de Geraagtigden der Staaten , en

van Oranje te verzekeren, cn daardoor het

Souverain gezag tot zig te trekken.

4

De Franfehe Troepen zouden zig van verfcheideu

plaatzen, daar zy in bezetting lagen,

onvoorziens meester maken,, maar te

'Antwerpen had de Hertog van Anjou het

werk in perfoon op zig genomen. Du kon

echter alles zo Uil niet gefchieden, of men

kreeg 'er binnen deze Stad de lucht van en

ftelde daar tegen alle maatregelen in het

werk De Hertog beklaagde zig- over deeze

gerugten , en over de genomcne maatregelen.

Evenwel Hoorden zig de Wethouders hier

niet aan, maar hielden de poorten gedoeten,

laatende men alkenlyk het Krygsvolk

doortrekken, hetwelk de Hertog bevolen

had , zig naar bui en te begeeven tot het

doen eener voorgewende WapenTchouwmg ;•

bv welke Oranje zig verfchoond had tegenwoordig

te zyn. Nademidddag ver

trok de Hertog naar buiten; de Burgers,

ontwaarwordende, dat de meesten van zyne

Hovelingen een harnas onder hun Opperkleed'


kleed aanhadden , werden daardoor nog meer

in hunnen achterdogc yerfterkt. Naauwlyks

was Anjou buiten de Poort, of een gedeelte

der Ruitery kwam hem, als 't ware, begroeten,

zynde dit voor de rest van het Leger

het teeken, waarop het terftond aanrukte.

Toen werd de Poort overw Idigd. De

Hertog maande de zynen aan door het toe

roepen : Trekt aan myne Kinderen, trekf

aan, maar plundert niet. Inmiddels was.

reeds het gefchut op de wallen door de

Franfchen naar de Stad gekeerd, hetwelk

de vrees vermeerderde door het geroep der

Franfchen : De Stad is gewonnen, jla dood m

Du Burgers liepen toen alle ter wapen "

Roomfcben en Onroomfchen, Oud en Jong,

en deeden al wat mooglyk was, om de

Franfchen te keer te gaan. Uit gebrek be

diende men zig van zilveren knoopen, geld

enz. in plaats van kogels. • Eindelyk

werd de tegenftand zo fterk, dat de ontrou-

we Franfchen zig genoodzaakt zagen te

rug te wyken, en het Kanon, waarvan de

Burgers zig weder meester gemaakt hadden,

don-?


donderde nu op de annnaderendc Zvvitzcrs.

De Franfchen zig zoekende te bergen, ver

traaden eikanderen in de poort, en veelen,

waar onder zelfs Ruiters, fprongen met hunne

' paarden over de wallen , om de han •

den der Burgeren te ontkomen.

Z. En ftelde de Prins geen order in dit

tydftip ?

V. Men r

zegt, dat hem het gevaar te laat

ter ooren kwam, en dat reeds meer dan

1500 Franfchen en daar onder wel 250 van

de aanzienlykften in deeze, gelyk men het

noemde, Franfthe Furie gedood waren, eer

Oranje zig op het Bolwerk, vertoonde, en

nog van oordeel zynde, dat alles misverftand

was, de Burgers verzogt niet meer te

fchieten, beteugelende door zyne achtbaar

heid de woede van het gemeen; ook ge»

lukte het hem door eene edele Grootmoe

digheid de fpyt en fchaamte van den

Hertog te vergrooten. Om kort te

ga.ai deeze mislukte aanflag van den Hertog,

en de ontdekking, die men naderhand

»it zyne papieren kreeg, veroorzaakte een

en-

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2I$

©nherftclbaar wantrouwen tegen hem. Zyn

Broeder Koning HENDRIK de III. bewerkte

wel eene onderhandeling toe verdrag met

bem, doch deeze werd afgebrooken door

zynen dood, die voorviel op den tulen van

de maand Juny des jaars 1584 — Niet

zonder vermoeden van door vergift te zyn

omgebragt.

Z. Deed de Hertog vsn Parma geen voordeel

met deeze verwarringen, die hem

zeker niet onaangenaam moeten geweest

zyn ?

V, Hy had met den aanvang van het jaar

1583 zyn Leger vroeg te veld gebracht,

om van deeze verwarringen gebruik te ma

ken, en bemagtigde Eindhoven, Turnhout,

Hoogflraaten, Loenbotit, Diest en Westerlo,

enz. . Op den zeventienden van Juny

viel 'er een hevig gevegt voor by Steenbergen,

'in het welk geen van beide de partyën zig

d$ overwinning konde toeëigenen. Vervolgens

bemagtigde PARMA verfcheidea

plaatzen, als Duinkerken, Nieuwpoort, Veur.

»e, Dixmuiden, S. Wpioxbergen, Meenen, Sas

vsn>


van Gend, Aalst en Hulst, fommigen derzel-

vcn door de wapenen, anderen door ver

raad en omkoping, zo als Aalst, hetwelk

door de Engelfehe bezetting verkocht werd.

Z. Ik beef op het hooren van alle deeze

onheilen. Kon men dan van onze zyde niets

daartegen verrigten?

V. Men deed zo veel doenlyk was. Men had

Tarma van voor Oostende doen verhuizen, zo

ook van Ter Neuze. De bezetting van Breda

bem gtigde Steen-ergen. —— Doch daaren

tegen werd Friesland en de Veluwe door den

Overften Tas/is, die in Steenwyk lag, met

plundering en brandfchatting in het uiterst

gevaar gebracht. Zutpben werd door

hem in de maand September overrompeld,

terwyl een ander gedeelte van de Spaanfche

krygstnagt het naar Groningen wendde, en

Otterdam belegerde, tusfehen Delfzyl en Rei

de gelegen; doch zy werden afgeweezen.

Ondertusfchen was op den 23ften Maart in

Hage onthalsd en gevierendeeld zekere j

COIINELIS DE HooGE,die fchoon aldaar

gebooren en zig geneerende met plaatfnyden,

zig I

T-.U.JPI.TJ.

CJDME JET© O GE ,IK'S-MA0JB ölffJBIAJIi 3T\T

VEREENïGDE NEDERLANDEN. 21$

;z!g voor eenen bastaard - zoon van Keizer

KAR EL den Vyfden uitgaf. Had hy zig met

dien waan vergenoegd, hy had zig moogljk

ongeftoord daarmede kunnen vermaaken.

Maar dewyl hy onder dien naam zig in

-Stuatszaaken mengde, kon hy zyne ftraf niet

.ontga." n. Hy beijverde zig, nu om eenige

Steden de party der Staaten te doen verlaaten

, en dan weder om andere door bedrog

te betnagtigen. — — Om zyne oogmerken te

bevorderen, had hy een Boekje gefchieeveu,

ten titel voerande: Hoognoodige Waarfcbou-

•wing, in hetwelk op te ftellen zekere Jacob

de Vos, van Delft, en een Fries, Rathaller

genaamd, hem behulpzaam waren geweest.

Dit had hy, met nog zes honderd Brieven

aan de fchutteryën der Steden , op den

naam van Kornelis van Oestenrylc, te Leiden

ter drukpersfe befteld, met oogmerk, om

het onder de gemeente te ftrooiën. •

Doch, de Drukker gaf 'er aan de Staaten

kennis van. In hegtenis genomen zynde,

beleed hy, dat men hem uit Spanje van

geld voorzien, en verder her. Hertogdom

GtU

aio GESCHIEDENISSEN DER

Gelder beloofd had , zo zyn toeleg gelukte.

— Hy ftierf in de verbeelding, dat hy

van den Keizer afkomïtig was, en zyne

medehelpers, die gevlugt waren, werden

gebannen. — Deezen verrader uit den

weg geruimd zynde, moest men in Friesland

en Utrecht bedacht zyn op middelen, om de

ontftaane beroertens te ftülen. In Friesland

werd de twist tusfehen het platte Land en

de Steden niet dan met groote moeite ten

einde gebracht door den nieuw-aangcftelden

Stadhouder, Graaf WIILEM LODEWYK

VAN NASSAU. Te Utrecht werd zy door

bemiddeling van Prins WILLEM bedaard^

——— Onder alle deeze moeilykhecten begïf

zig Zyne Doorluchtigheid voor de vierdemaal

in den Echt met LOUIS A DE COLLIGNI

l

Weduwe van den Heer de Teligni, die be

nevens haaren Vader in de Paryfche moord

omgekomen was. Het ongenoegen, dat hy

zig door dit huwelyk by de Gemeente, in

zonderheid te Antwerpen , op den hals

baalde, daar men hem ten onregte allen

iinaad aandeed,noodzaakte hem,om voortaan

zy»

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 21f

zyn verblyf in Holland te neemen , begeevende

hy zig met zyn gezin , eerst naar Middelburg

en van daar naar Delft.

Z. My dunkt, dat dit voor Holland beter

was, dewyl de Prins, als nader by de hand

zynde, meer toezigt op het bellier der

zaaken kon hebben. Leefde hy hier een

weinig geruster?

V. O Neen: het zoet des huwelyks, hetwelk

hy fmaakte , werd geftaag door nieuwe

wederwaardigheden bitter gemaakt. - -

Zyne komst in Zeeland en Holland was des

te noodzaaklyker, dewyl P A R M A zig mee

ernst op de zaaken, het zeewezen betreffen»

de, fcheen toe te leggen ; waarom Oranje

dit ook met meer vlyt ter hand nam. _ L

Ook werd in de Algemeene Staatsvergadering

te Middelburg , gezorgd voor de verfterking

van Bergen 0p den Zoom en andere plaatzen.

I' Daarenboven maakte men aldaar,'in

tegenwoordigheid van den Prins, eenige verandering

in het XIII. Artikel van de Unie

•aan Utrecht, betreffende den Godsdienst. -«

Ten zelfden tyde werd Zyne Doorluchtigheid,

V. D E E L . K M

£18 (A0.I584.) GESCHIEDENISSEN DER.

tot zyne innige (inert, meer dan te veel over.,

tuigd van de ontrouw van zynen zwager,

Gr:


nen, onder beëedigde belofte van trouwe

aan de Staaten.

Z. Dit ergert my, dat men dus afkomst

en maagfchap ontziet, daar'top het regt aankomt.

Wat geloof kon men aan dien tweeden

eed geven, diar hy niet gefchroomd

had, den eerften te breeken? — En al had

men hem niet willen ftraflfen, fchoon ook dit

reeds onregt w as, men had zig ten minften

van hem zodanig moeten verzekeren, dat hy

bui en ftaat bleef, kwaad te doen. Had

men niet fpoedig berouw, dat men hem ontflagen

had?

V. Ja; hy fchond zynen gedaanen eed, en

ging met zyne drie zooncn over in dienst van

den Koning, wordende Adolfvan Nieuwenaar,

Graave van Meurs, in zyne pla: ts tot Stad

houder van Gelderland amgefteld. • Be*

halven hem matigden nog twee verraders de

vergenoeging van Oranje, KAREL DE

C R O Y , Prins van Chimai, zoon van den

berugtcn Hertog van Aarfchot, nu Staatsch-

dan weder Koningsgezind , werd binnen

Gend, door de vyanden van Prins Willem,

K a tot

220 GESCHIEDEN?SSEN DER

tot Stadhouder van Vlaanderen uitgeroepen.

De onrustige IMBIZE, wel er Voorfchcpen

te Gend, verëenigde zig mft hem, om

Vlaanderen onder de magt van Parma te

brengen. —— Doch toen deeze laatfte op

bet punt ftond , om Dendermonde aan de

Spaanfchen over te leveren, werd zyn toeleg

ondekt, en hy gevangen, opgehangen en ge

vierendeeld.

Z. Zyne ftraf was regt vaardig. Had men

die ook geoefend zm den Graaf van den

Bergl • — Waarlyk het is ongelukkig , dat

de -flraffen alleen fchynen gefchikt te zyn

voor de minderen , en dat men alleen groot

behoeft te wezen, om ohgeftraft alle euvel-

daaden te kunnen verrigten. Naar myne

gedagten , moest het bloed van hun , die de

zelve, fchoon nog zo regtvard'g, dus on

dergaan hebben, daar over ten jongften rh-

ge om wraak roepen. —• Hoe ging

het met CROY ?

V. Deeze flaagde beter in zyn Verraad.

Want fchoon zyne handelwyze niet lang be

dekt bleef, was het echter door zyn toedoen

dat

VEREFNIGDE NEDERLANDEN. 221

dat Brugge en het Vryê zig met Parma ver-

verdroegen , en van de Staaten afvielen. —

De moeilykheden , die nu weder te Utrecht

ontflonden , en tot daadlykheden fcheenen te

zullen uiiberften, wiren oorzaak, dat de

raadplegingen over de Opdrpgt der Graaflyk-

hcid a.m Willem den 1 , weder ter hand

• genomen werden , en dat men de uitlevering der

Akte daarvan zogt door te dry ven. •

Maar Gelderland en Utrecht verzetten 'er zig

togen; ook bragt Zeeland een menigte van

zwarigheden in , en niet zonder re

den, dewyl F i LIP s daarin het algemeen

nog niet afgezworen was. De Prins

begeerde , dat men met de Huldiging in

Holland zoude voortvaaren , deukende ,

dat Zeeland dan wel volgen zou,- doch Am-

ft el dam en Gouda waren hier tegen. Ook

ontbrak het hun aan geene uitwegen; zy

maakten de eene bedenking voor en de an

dere na op het gemaakt ontwerp , waarnaar

de Huldiging ftond te gefchieden. —

De vermaarde C O R N E L I S P I E T E R S

ZOON- H O O F D ; fchroora.de niet , fchoon

K 3 hy

3 12 GESCHIEDENISSEN DER

hy het jongfte lid der Vroedfchap was, zy

nen Medeleeden met kragt van taal en man-

lyke welfprekertdheid de verheffing van den

Prins te ontraaden, zo lang Zeeland 'er niet

in bewilligde; en toen werd 'er ter Staats

vergadering op ingebragt, het geen ik u hier

voor reeds gemeld heb. Dan Helaas!

wat gebeurt 'er ? Een aantal fnoode Huur

lingen had reeds lang geloerd, om den

Prins van het leven te berooven. Zekere Petre

Dordogne , een Spanjaard, was hierom reeds

in het voorgaande Jaar te Antwerpen, met

den dood geftraft. Een Franschman, Le GothÉ

genaamt, werd door de Spaanfchen uit zyne J

gevangenis ondingen , onder belofte dat hy J

dit (tuk zou uitvoeren; maar hy was te eer-j

lyk. Ham Hanszoon, een Koopman te Vlis-'

ünocn, had er met den Spaanfchen Afgezant!

in Frankryk over gehandeld, en werd ont-l

halsd. Vier anderen , een Franschman, een|

Loth 'aringer, een Engelschman en een Schot ^

onthielden zig ten .zelfden einde een gerui-

men tyd te Brusfel. Niemand hunner voU

voerde egter het ftuk. Doch één, zig noe|

meur!

VEREENIGDE NEDERLANDEN* 223

mende Francais Guion, maar wiens waare

naam was Balthazar Gerards , was de

fchelm, die de Euveldaad pleegde, na lang

vergeefs daar op toegelegd te hebben —- Om

te beter tot zyn oogmerk te komen, veinsde

de guit eenen gewaanden Godsdienst - yver.

Geen Kerkgang verzuimende, zag men hem

altyd met den Bybel of een Pfalmboek onder

den arm , djar de Godsdienst verrigt werd»

Hier door by den Prins eenigen toegang

gekregen hebbende, bood hy dien eenige

afdrukzels aan van het zegel van den Graaf

van Mansfeld, by wiens geheimfchryver hy

eenigen tyd Opperfte Klerk geweest was.

—— De Prins , zyne armoede ziende,

gaf hem eenig Geld tot het koopen van

Klederen ; doch hy kogt 'er twee Pisioo-

len voor. — Daags dâr aan, den

10 July, vet toonde hy zig aan het Hof, verzoekende

om een Paspoort. Zyn verbaasd

gelaad en beevende ftem ontfteide de Prinfes,

die eenig zins verleegen vraagde, wie

de mensch was, met dat kwaad uitzigt?

De Prins zeide, hy begeert zyn Paspoort,

K 4 ; dat

224 GESCHIEDENISSEN DES.

dat gereed gemaakt word. • Zyne

Doorluchtigheid van Tafel opgeftaan zynde

en de trappen afgaande, ontmoet hem de

Moorder, die zig gelaatende het Paspoort

te vorderen, een Pistool, met drie Kogels

gelaaden, op den Prins losbrandde. ——-

De Vorst viel terftond dood neder, hebbende

alleen nog het vermogen van te zeg

gen: Mon jDieu, Mon Dieu , ayez pitié dó

mot' £f de ton pauvre feuple: Myn God, myn

God, erbarm u over my en uzv arm Folk ,*

en om de vraag zyner Zuster, de Gravin-

ne van Zvoarzenburg, of hy zyne Ziel niet

aan jfefus aanbeval ? met ja te beantwoor*

den,

Z. Hemel , welk een onfteltenis moet

deeze mooid niet veroorzaakt hebben!

V. Dit kunt gy ligt vermoeden. "• • — —

Lou'ifa de Coligny, op den 26ften Janua.ry

moeder geworden zynde van Prins FRE-

DRIK HENDRIK, zag zig nu den 13 van '

July door dezen moord, beroofd van haa

ren Gemaal , en haar Zoon van zynen

Vader, °»'» Doch niet alleen zy, maar

aL

VER.EENIGDE NEDERLANDEN» Sig

al wat zig aan het Hof en binnen Del^t bevond

, ftortte traanen, en borst in heevigè

weeklagten uit ~ De moordenaar had

inmiddels de ylugt genomen, en was, door

ééne der Stallingen ,. op de Vest geraakt,

meenende daar over in het water te fpringen;

dan twee van 's Prinfen Dienaars grepen

hem. In de gevangenis rebragt en ondervraagd

zynde, bekende.hy terftond, „ dat hy

„ Bahhazar Gerards genoemd, en te Vil-

„ lef-anc in het Graaffchnp Bourgondien ge-

„ boorcn was ;. dat- hy al lang te vooren

„ geleeenheid gez.»gt had, om den Prijs te

vermoorden ; dat hy eindélyk van zyn

„ voorneemen kennis had gegeeven aan

eenen Jefiiit te Tri ér, die hem had aan-

„ gcraaden, om da~r over te fpreeken met

„ den Prins van Parma Dat hy hier ,op

„ naar Doornik aan deezcn gefclireven,

„ doch geen antwoord had durven afwag-

„ ten, uit vieeze, dat hem het ontdragen

»,der Zegels van Mans feit kwalyk

„ zou genomen, worden. Dat hy her-

„ waards gekomen zynde, had uitgevoerd,

K 5 „ Waar:

GESCHIEDENISSEN DER

„ waar om hy de reize ondernomen had,

„ en nog doen zoude, al was ze duizend

mylen ver." Voorts toonde hy

zig droevig, toen men hem diets maakte , dat

de Prins niet dood was, nmr verheugd toen

ky verftond, dat hy gekwetst was; verzee•

kerende daarop, dat hy den dood niet ont

gaan kon waar uit men vermoeden moest,

dat het I ood door hem vergiftigd of drie

kantig gevormd was. Naderhand op

de pynbank gebracht zynde, verklaarde hy

„ in zyn opzet gefterkt te zyn door eenen

„ Gery, Minderbroeder XQ Doornik, die hem

„ zynen zegen gegeeven, en door den Je-

7,/uit te Trier> die hem verzekerd had,

„ dat by in de onderneeming omkomende,

onder de Martelaars zou geftelt worden".

In het Gorkumfibe Martelaars-Boek vind men

hem op die lyst geplaats. — Andermaal

gepynigd zynde, beleed hy „ den Prins van

» Parma van zyn voorneemen kennis te

3, hebben gegeeven, die hem gezonden tod

^naar den Raadsheer rf' Ajonville, mee

u/wie» hy was afgefprooken, dat hy zig

VEREENISDE NEDERLAKDEN. 2,7 jr

,, voor eenen Frangols Guion zou uitgee-

,, ven , om daar door toegang tot den

„ Prins te krygen. — Als ook, d?.r

„ deeze hem wel ernftig bevolen had, zo by

„ mogt gevat worden, Parma niet te noe«

men". Welke bekentenis, met nog meer

daarby, hy naderhand buiten pyn en banden

deed ——- Op den i3den der gemelde

Maand werd hy, door Gemagtigden uit den

Hocgen en Provincialen Raad, en door die,

van den Gerechte van Delft gevonnisd „ om

„ op een Sch.ivot voor het Stadhuis gebragt

„ te worden , daar hem de rechtehand

„ tusfehen een toefltïitend heet yzer ge-

„ fchroeid, en het vleesch voorts op zes

„ plaatzen met gloeiende tangen uit zyn

,, lighaatn zou geneepen worden. Daar na

„ zou zyn lighaam van onderen op leven-

„ dig gevierendeeld , het hart daaruit

,, gehaald , en hem in het aangezigte ge-

worpen worden. Het Hoofd van de romp

„ gehouwen, zou achter des Prinfen Woo-

„ ning op een Staak op de Schooltooren

9i, gefield, en de vier deelen van zyn lig-

K 6 haam,;

SCS GESCHIEDENISSEN 10ER.

3, hai.ra aan de Bolwerken van de vier

„ Poorten der Stad gehangen worden. Ein

„ delyk zouden zyne goederen verbeurd

„ zyn".

Z. Een fchriklyk vonnis zeker. Hoe ge

droeg hy zig by het aanhooren darir van ?

V. In 'c eerst ontftelde hy daar over,

en vervloekte het uur , waar in hy eerst

den Pl-ithandel te Dole leerde, waar door hy

in kennis met de Grooten geraakt was; doch

kort daarna herftelde hy zig , en ftond daags

daar aan dé Uitvoering van het vonnis, hoe

fchriklyk ook, met veel hardvogtigheid door*

fteunende op de belofte , dat hem de Hemel

riet ontgaan kon, Eenige bittere Roomsen-

gezinden verhieven zyne ftandvastigheid hemel»

hoog, en in '* llertogenbosch werd hèt Ta,

Deum, over 's Prinfen dood, gezongen •——

Doch anderen ve ;foeiden den Moord, en be

toonden eenen afkeer voor de-\ai;raadcrs. —

Het lyk van den Prins werd da^gs na den.

Moord gebalzemd; en op den sden van Au

gustus te Delft, op kosten van de Staaten

W Holland, Zeeland, Friesland Qi\ Utrecht ,

met

VEREENIGDE NEDERLANDEN. 22g>

met eene byru Koninglyke Staatie, ter aarde

befteld. Geduurende het twaalfjaarig Be-

ffand, werd boven zyn Grif, ter eere van

deezen VADEU (>ES VADERLANDS,

eene keurlyke Tombe opgericht.

Z. Geef my nu indien het u belieft, het

echte Karakter van deezen gadeloozen Man

in korte woorden op.

V. Ik denk-, dat gy hem met een onpar-

tydig oog begeer: te bcfchouwen. Zie daar

dan eenige trekken, waarmede hem de groo

te w A T s o N gemaald 1

eeft. Nbfïmer ( zegt

by) was een M n gefchikier, tot het volvoe

ren van moeilyke ondernemingen , om een

ve drukt Volk van het Juk eenes Dwingl mds

te ontheffen dan WILLEM de fte. Zyne

bïtterfle vya'nden e.kennen, dat hy wakker,

onvermoeid , diepdenkend , en fchrander

was, en eene byzondere behendigheid be»

zat, om de genegenheid van anderen te be»

ftuuren, tot zig te tsekken en te behouden.

— De deugden van grootmoedigheid',

regtvaardigheid en gem-uigheid bezat nie

mand oit in grooter maaté. Te midden van

K7

430 GESCHIEDENISSEN DER , ENZ.

alle Lotgevallen, was hy nimmer opgeblaazen,

nimmer neerfiagtig. Het zy de zaaken

mede of tegen liepen , hy was zig zeiven

altyd gelyk. —— Befchulriigingen van gierigheid

en fchraspzugt, hem te laste gelegd ,

zyn woorden zonder bewys. —— Die van

bedrog en geveinsdheid , fmaadredenen en

in het wild uitgebraakt. Wat aangaat

zyne Ongodsdienftigheid , hy was vry van

Bygeloof, een haJter van vervolging, en

beoefende de pligten van den Godsdienst

naauwkeurig; maar zyne menschhevendheid

belette hem zulken die anders dachten, te

verdoemen. • • -» Met één woord, hy ver

diende de eernaamen van Vader des Vader"

lands, van Befchermer der Vryheid en derWet-

ien, en van Handhaver van den gezuiverde»

Godsdienst. En met deeze verheevene Eer.

titels* daalde hy, in den Ouderdom van weinig

minder dan 5a Jaaren , ten Grave, alwaar

wy hem zullenlaaten rusten, ea dit deel eindigen.,

B-Y-

BYLAAGE, A. tot Pag.$$é

Pacificatie van Gend,

Copie,

Allen den ghenen die defe teghenwoor*

woordige Lettren lullen fien oft hooien Ie-

fen, Saluyt: Alfoo de Landen van HerwaertS

over de leftleden neghen of thien Jaeren door

d' Inlantfche Oorloge hoochveerdige ende

rigoureufe regieringhe , moetwillicheyt, roo«

vinge, ende andere ongheregheldiede van de

Spaengberden ende beure adberenten geval

len zyn in groote miferie ende ellendicheydt

ende dat omme daer teghens te verfiene ende

te doen cederen alle voordere troublen,

opprelfien ende armoede vande voorfz. Lan

den, by miidele van eene vafte Vrede ende

Pad-

«3« B Y L A G E, A.

Pacificatie, hebben in de Maant van Februa*

rio, int Jaer xvc. Lxxiij. ghecommitteerdt

ende vergaerdt gheweeft tot Breda Commisfariffën

van zyne Ma ende van den Heere

Prince van Orangien, Staten van Hollandt,

Zeelandt, ende hae e GeafTofieerde , by de

welcke gepropnneert zyn geweeft dive-fche

middelen ende prefentatien , dienende groo»

teiicx tot vorderinge vande voorfz. Pacifi.

catie , Soo en is nochtans daer op niet ghevolcht

die verhoopte vmchtbaerheyt, Maar

ter contrarie gheduyrende de ho

B Y L A G E, A. 233

gemeyne welvaren, de Staten van Herwaerts

overe , met confenre vande vooifz, Ghecommitteerden,

ghedrongen zyn geweeft de

Wapenen te nemen: Ende daer beneffens om

voorder eewighe verdeiffeniflè te verhoeden

, ende dat d'Inghefetenen van alle

defe Nederlanden in eene vafte Vrede ende

Accorde vereenight wefende, ghefamentliek

fouden doen vertrecken de vocrfz. Spaengiaerden

ende hun aenhangheren ; Landt»

fchenders , ende die wederom te ftellcn in

ghebruyck van heure oude Rechten, Privilegiën

Coftumen ende Vryheden, mits welc-

fcen neeringhe ende welvaren inde felve wederomme

foude mogen keeren. Soo ift dat

by voorgaenden Aggreatie vande voorfz here

Gecommitteert tot Gevemomente Lande,vol-,

ghende den Vrede handel tot Breda begoft

ter eeren Codes ende dienft van zyne Ma.

tufTchen de Prelaten, Edelen, Steden ende

Leden van Brabant, Vlaenderen, Artoys

Henegouwen, Valenchyn, Lylle, Douwaye,

Orchies , Namen , Doornick , Utrecht ende

Mechelen , Reprefenterende de Staten van

den.

B Y L A G E,

den felve Landen: Ende den Heere Prince

van Orangien, Staten van Hollmdu Zeelandt,

ende heure Geafïbcieerde, door Cotmniflariflen

over beyden zyden refpectivelyk gedeputeerd.

Te weten d'Eerweerdighe Heere

Heer Jan vander Linden Abt van -S. Geertruyt

tot Loeven, Heer Ghiflayn Abt van S. Peters

tot Gent, Heer Matheus Abt van S. Ghiflayn

gecoren Biüehop van Atrecht, Heer Jan de

Ymol Heere van Getingen, Heere Franchois

van Halewyn Heere vsn Zweneghem Gouverneur

ende Capiteyn van Audenaerde ende •

Co nmifTaris totte verniewing vande Wetten

van Vlaenderen, Heere Chaerle v^n Gaure

Heere van Frefin, Ridders, Heere Elbertus

Leoninus Doélor ende Profeflör inde Rechten

inde Univerfiteydt van Loeven, M Pieter

de Beveren Raedt van Co. Ma. in Vlaenderen,

ende Heer Quintyn du Pretz Hooft der

Schepenen der Stadt van Bergen in Henegou

wen, met Jan de Pennans Paedt van zyne

Maj. ende Meefter van zyne Rekencamer in

Bnbant, gecommmeert voor heurlieder Eer.

Secretaris van wegen der voornoemde Staten

B Y L A G E, A. £55

ten van Brabandt, Vlaenderen, Henegouwe,

&c. Heere Philips van Marnix Heere van

S Aldegonde, Aernoldt van Dorp Heere van

Teerafche, Willem van Zuylen van Nyvelt

Heere van Heraertberge, Schiltknapen, Heere

Adriaen vander Myle Doétor inde Rechten

," sende Raedt en neffens zyne Excellentie ende

in den Raedt Provinciael van H.Handt,

Mcefter Cornelis de Coninck Liceneiaet ende

mede Raedt neffens zyne Excellentie, Meester

Pouwels Buys Advociet vanden Lande

van Hollandt , Meefter Pieter de Rycke

B ilüu van Vliffinge , Anthonis- vande Zickelen

Raede van Zeelant, ende Andries de Jonge

Burghemeefter van Middelburgh, van we»

ghen des voorfz. Heere Prince, Staten van

Hollandt, Zeelandt, ende Gheaffocieerde8 naer uitwyfen van haere Commiffien, int

eynde van defen gheinfereert, dit teghenwoordich

Traéhet opgerecht ende gemaeckt

is , befmyten tuffchen de voorfz. Parthyen

ende Landen een eeuwighe vafte Vrede 9

Verband, ende eenicheyt, onder de Voorwaerden

ende Conditiën hier na volghende.

L

B Y L A G E r A,

Eerft dat alle Offkien, Injurien, mififaden,.

ende Befchadichcden, gefchlet ter faken van

den troublen , tulfchen de Inghefctenen van

de Provintiën die in 't tegenwoordich Trac.

taet ghecomprehendeert zyn, foo wner ofte

in wat manieren datter zy: Sullen vergheven,

vergheren, ende gehouden zyn als niet ghe'

fchiet, futcx datter oorfaecke van dien ten

ghcnen tyden mentie gemaeckt oft yemandt

aenghefproken en lid moghen worden.

IJ.

Dien volgende, beloven dJe voorfz. Staten

van Brabant, Vlaenderen, Henegouwe, &eJ

Mitfgaders myn Heere Prince, Staten van

jHoIlandt ende Zeelandt, met heurlieder G e*

affocieerde ongheveynfdelyck ende in goe

der trouwen van nu voortaan onderhouden,

ende onder d'Inghefetenen vanden Lande te

doen onderhouden, een vafte ende onverbrekelicke

Vriendtfchap, ende Vrede: Ende in

fulcken voeghen elckanderen t'allen tyden

ende in alle occurrenten by te ftaene, mee

r

aedt ende daet , goet ende bloet.: ende in-

I.

fon*

B Y L A G E, A. 23?

fonderheydt om wt den Lande te verdryven 1

ende daer buyten te houden de Spaenfehe

Soldaten , ende ander Wthcemfche ende

Vremde , ghcpoeght hebbende buyten wege

van rechte, de Heeren ende Edelen t'leven

te benemen, die Ryckdom vanden Lande tot

henwaerts t' appliqueren , ende die Ghemeynte

voorts in eewighen flavernye te brenghen

ende te houden, Omme ten welcken eynde

alles anders te furneren wes noodich wert

ter refiftentie van den ghenen die henluyden

hierinne metter daet fouden willen contra

riëren die voornoemde Bontghenoosen ende

ghealligeerden , Oock beloven hem bereet

ende volveerdich te laten vinden t'allen nootlieken

ende redelycken contributien ende

impofirien.

III.

Daerenboven is geaccordeert dat terftont

nae t'vertrek vande Spaengiaerdts, ende heu-

re adherenten, als alle faecken in rufte ende

verfekertheyd fullen zyn , fullen beyde de

partyen ghehouden zyn te procureren ende

,beneerftigen die Convocatie .ende Vergade-

ringhe

s 38 B Y L A G E, A.

ringhe vande Generale Staten, inder forme

ende maniere vis gefclriet is ten tyden, als

wylen Hoochloftvlycke memorie Keyfer Caerle

t\' opdracht ende tranfpoort dede van defe

Erf-Nederlanden in handen van de Co. Ma.

onfen genadichften Heere, Omme te Hellen

O.dene inde faecken vanden Lande int generael

ende particulier, foo wel aengaende

'feydt ende exercitie vande Religie in Hollandt,

Zeelandt, Bommel, ende Geaflbcicer.

de plaetfen, reftitutie van Sterckten, Artüleryen

, Schepen ende andere faken den

Coninck toe behoorende , gheduerende de

voorfz. troublen by die van Hollandt ende

Zeelandt ghenomen , als anderfins , fo ten

diende van zyne Ma. Welvaert ende Unie

vande Lande men fal bevinden te behooren.

Waer inne noch van d'eene noch van d'ander

zyde eenich tegenfeggen ofte belet, dilay,

noch wtftal en fal moghen ghedaen worden,

niet meer ten opfiene van d' Ordonnantiën,

Wtfpraken, ende Refolutien die alsdaer fullen

ghefchieden ende gegeven worden, dan

inde exemptie yan dien, hoedanich die fou-

dcn

B Y L A G E, A. 239

den moghen wefen : Waer inne die beyde

spartyen hemluyden gantfchelick ende ter

goeder trouwe fubmitteeren.

IIII.

Dat van nu voortaen d'Inwonderen ende

Onderlaten van d' eene ende van d' andere

zyde, van wat Lande van herwaerts overe,

ofte van wat ftaete, qualiteyt, ofte conditie

hy zy, over al fullen mogen hanteren, gaen

ende keeren, woonen ende traficqueren

Coopmans • gewys ende anderfiuts, in alle

vrydom ende verfekertheyt. Wel verftaende

dat niet geoorloft ofte toeghelaten fal zyn,

die van Hollandt, Zeelandt, ofte andere,

van wat Lande, conditie ende qualiteyt hy

zy, yet te attenteren herwaerts overe , buyten

die voorfz Landen van Hollandt, Zeelandt,

ende GheafTocieerde plaetfen, teghens

de ghemeene rufle ende Vrede, fonderlinge

teghens die Catholycke Roomfche Religie

ende exercitie van dien , noch yemant ter

caufe van dien te injurieren, irriteren, met

woorden ofte met wercken noch met gelycke*

aclen te fchandeliferen, Op pene van

8*0 B Y L A G E, A.

gbeftraft te worden als parturbateurs van de

meene rufte, en andere ten exemple.

V-

Ende op dat middeler tyt niemant lichte-

lycken en ftae tot eenighen begryp, captie,

ofte Perycule, fullen alle Placcaten hier voor-

tyds ghemaekt ende gepubliceert opt ftuck

van de herefien : mitsgaders die Criminele

Ordonnantie by den Hertoghe van Alba ghe •

maeckt, ende t' gevolch ende executie van

dien, gefufpendeert zyn; Oock wel verftaen-

de datter geen fchandale ghebeure in manie

reu voorfz.

VI.

Dat mynen Heere de Prince fal blyven

Admirael Generael van der Zee, ende Stat

houder van zyne Maj. van Hollandt , Zee

landt, Bommel , ende andere GeafTocieerde

plaetfcn omme in als te ghebieden, foo de

felve jeghenwooidelick doet, met de felve,

Officieren , Jufticieren , ofte Magifbaten,

fonder eenighe veranderinghe ofte innovatie,

ten zy by zyn confent ende wille, ende dat

over de S'.eden ende plaetfen, die zyn Excell.

B Y L A G Ë, A, 241

teil. nu ter tyt is houdende , tot dat bfdê

Generale Staten, naer t' vertreck vande Spangiaerden,

anders ghcordonneert zy.

VII.

Maer belangende de Steden en plaetfen

begrepen onder de commiffie vande Co. Ma.

by hem ontfangen, die jegenwoordich onder

t' gebiet ende ghehoorfaemheyt /an zyne

Excel, niet en ftaen, fal dit punct gefchort

blyven, ter tyt ende wyle de felve Steden

ende Plaetfea hem metten anderen Staten

ghevoeght hebbende tot defen Unie ende

Accordt, zyn Exeil. hemluyden fal ghegh;ven

hebben fatisfaftie opte punclen, daer inne

fyluyden hen fouden vinden gheintereffeert

onder zyn Gouvernement, t'fy ten op.

fiene vande exercitie van de Religie ofte

anderfins , op dat de Provintiën niet gede-

membreert en worden, ende omme alle twiflr

ende tweedracht te fchouwen.

VIII.

Ende fullen middeler tyt gheene Placcaten,

Mandamenten , Provifien , nochte Exploicten

plaetfe hebben inde voorfz. Landen ende Ste-

V, DEEL, L den

£4-

B Y L A G E, A.

tien by voorfz. Heere Prince gberegeert, dan

die geene by zyne Excel, ende byden Rae-

den, Magiftraten ende Officiers aldaer ghcap-

probeert ofte ghedecerneert , fondcr preju-

ditie door den toecomenden tyde van de re-

forten van den grooten Raeden van zyne

Hajefteyt.

IX.

Is mede onderfproken, dat alle ghevanghenen

ter faecke vanden voorleden troublen, ,

namentlick de Grave van BofTu, fullen vry ;

ende los gelaeten worden fonder rantfoen te i

betaelen , raaer wel der vanckeniffe coften , ,

ten waxre nochtans dat die rantfocnen voor j

datum van defen betaeldt, ofte daer van over- •

commen ende gheaccordeert waren.

Is voorts veraccordeert dat de voorfz..

Heere Piince , ende alle andere Heeren,,

Ridderen, Edelluyden, peniculiere Perfoo-

nen ende onderfaten, van wat ftate conditie!

ofte qualiteyt die zyn : Mitsgaders heurlieder I

Weduwen , Douvaigieren, Kinderen ende;

ïrfghenamen, van d'eene ende van d'andere<

zyde,

B Y L A G E, A. 245

zyde, ghereftkueert zynde in heurlieder goe.

den name ende fame: Ende fullen oock mo

gen aenvaerden ende die poifeffie aennemen

van alle haere Heerliekheden, goeden pero.

gatyven, actiën ende credicen, die niet ver.

cocht ofte niet ghealieneert en zyn, in fulc-

ken ftate als die voorfz. goeden nu tegen-

woordich zyn, Ende te dien effecte fy alle

deffaulten, contumatien, arreften, fententien,

faiffementen ende executien ghegheven ende

ghedaen fichtent den aenvanck vanden trou-

blen inden Jaere xvc. Lxvj. foo wel om faec

ken vande Religie , als om t'aennemen vande

Wapenen, met t'gbene daernae gevolght is,

ghecaiTeert , gherevoceert , doot , ende te

niette ghedaen, Ende fullen de felve, micf.

gaders alle fehriftelycke proeedueren, rffltt,

ten te dien gefchiet, vernielt ende inde Re-

gifters gheroyeerdt worden, Sonder dat noo-

dich zy hier toe ander befcheyt te nemen of

te provifie te verwerven, dan dit tegen woor-

dich Tractaet: Niet teghenftaende eenighe

incorporatie, rechten, coftumen,privilegiën

Pefcripten, f 00 wel legale, conventionale]

1 2

con-

544 B Y L A G É, A.

cónffrimirie als locale , noch eenighe andere

cxceptien ter contrarie, de welcke defen ende

alle andere faecken de voorfz. troublen

aenganden , fullen caferen , ende egheene

ilede hebben , als tot dien by delen (foo

verre als höót is ) fpecialicken gederogeert

wefen, Oock mede de rechten difponerende

dat generale derogatie niet en is fonder pre.

cedente fpccificatie.

XT.

Wel verftaende da' hier onder begrepen 1

fullen zyn, ende dit teghén woord ig benefitie |

genieten, myn Ghenadichfte Vrouwe de Ghe-•

feinëde des Doorlucbtichften Chcurvoft vani

den Rhyn , ecrtydts achte gelaten Weduwe:

des Heeren van Bredenroedc, Soo veel aen-

gaet Vlanen ende andere goederen daer haeref

Cheurvorftelycker G.ofte actie van haerhebrj

bende, toe ghereebticht is.

XII.

Infgelycx fal hier inne begrepen wefen dei

Grave van Bueren, foo veel aengaet de Stadt^t

Slodt, ende Lande van Bueren, omme die

felve byden voorfs. Heere Grave, by ver-t

treek i

B Y L

A G E 5 A. H 5

treek van Gernifoene, ghebruyekt te worden

ais zyn eyghen toebehoore.

XIII.

Ende fullen tot niete ghvdaan ende afgbeworpen

worden de Pieren, Tropheen,

W7 n C n d e S n d e r e

' ^kenenbyden

Hertoghe van Alba ghedaen , rechten tot

bIam

e n d e

fande *W°° vande bovenghe,

noemde als van allen anderen.

XIIII.

Aengaende de vruchten vande voorfz. Heer.

ivckhcden ende goederen , V verloop ende

If verachtenden vande donnaryen, toch.

ten, pachten, chynfen ende renten, f 0 0p

° r d a t u m v

-Conmc, Landen, Steden ende allen au"

nd V 0

^^fcn verfchenen,

-de nochtans niet betaelt ofte ontfanghen

| Z

\ n

> h y z y n e 1

^- ofte zyns actie hebben-

h Ó1Q f a I e k k i n

}

ptfanghen.

\m* genieten ende

fc». - «. ande,e 8ped w i t C "

L 3

Jans

246 B Y L A G E, A.

Jans miiTe, Anno LXXVI. leftleden, fal bly4

ven ten proffyte vanden genen hun recht-'

,hebbende, Niet jegenflaende dat daer af by\

den Ontiangher vande confifcatie oft andere:

yet ontfanghen ofte gheinnet vvaere, daefli

af in fulcken ghevalle reftitutie ghefchicdem

fal.

XVI.

Maer by fo verre eenige Jaerfcharen vaw

de voorfz pachten, renten, ofte andere in-i

necomen van f Conincx wegen , by tytule?

van confifactie aangheflaghen en geheveru

waeren, foo wcrt elke over gbelycke Jaer-;

fcharen vry, los ende quyt ghebouden vande

reële laften ende opftal wt zyn goeden gaen-i

de: Soomen cock t' allen tyden infghelycx:

Vry, los, ende quyt ghehouden fal zyn van

allen renten, ftaende opte Landen ende goe-:

den diemen midts de voorleden troubleni

niet en heeft connen gebruycken, in alles;

naer raete vanden tyde dat *t felve belet en-i

de ongebruyckt, wt oorfaeke vooifz ghe-;

beurt is.

X VI IJ

B Y L A G E , A. H 7

XV 11.

Nopende de Huyscathelen ende ander

meublen die aen beyden zyden te niete ghe

daen , vercochr, ofte anders ^healieneert

zyn, daer af fal niemandt eenich verhael

hebben.

XVIIT.

Ende aengaende die Erfgoeden, Huyfen,

ende Renten, dis by tïtule van confifcatie

vercocht ofte gealieneert zyn, Die generale

Staten fullen in elcke Provintie, ende wt die

Staten vanden felven deputeren Commifla-

iMèn-, orame kenniife te nemen vande

zwarigheyden , indiéndër eenighe vallen,

.omme redelicke fatiffactié te doen, fo wel

aen d!e oude Propnetariffen als aen die Coo-

pers ende vercrygheis vande voorfz goeden

ende renten, voor hun regres ende evictie

refpectivelick.

XIX.

Van ghelycken fal gefchieden noopende

t' verloop van de perfonele renten en obli- '

gatten, ende alle andere pretentie, clachten

ende doleantien, als de gheinterrcfTeerdc ter

B 4 oor.

248 R Y L A G E, A,

oorfaeke vande troublen, fullen naemacls

aen weder zyden willen intenteren ende

voorftellen in wat manieren dattet zy.

XX.

Dat alle Prelaten ende alle andere Ghee«

ftelyke perfoonen, wiens Abdijen, ftiften,

fondatien, ende refldentien buyten Hollandt

ende Zeeland gbelegen , ende nochtans binnen

de felve Landen ghegoet zyn, fullen

wederomme comen inden eyghendom ende

int gebruyck vande felve haere goederen als

vooren, ten opfiene vanden Waerlycken.

XXI.

Macr wat belanghet de Rcligieufe ende

andere Gheeftelycke die binnen den voorfz

twee Provintiën ende haere Geaffocieerde

gheprofelfyt ofte gheprebendeerd, ende daer

wt ghebleven ofte ghetrocken zyn, ghemerekt

dat den meeftendeel van heure goeden

ghealineerdt zyn, Den felven falmett

van nu voortacn verftrecken redelicke ali

mematie neffens de gheblevene, ofte anders

fai hun mede toegbelaten worden t'ghebruyck

van haere goeden, ter verkiefinjbc nochtans

- van*

B y L A G E, A. 249

vande Staten, alles by provifie ende tot andenlont

op hun voorder pretenfien by dë

Generale Staten verordent fal vvefen.

XXïl.

Voorts is gheaccordeert dat alle giften',

exberidatien ende andere difpofitien inter vivos

vel caufa mortis by particuliere ende pri^

vate perfoonen ghedaan , daer by deghcrechte

Erfghenamen ter faecke vande voorfz

troublen ofte vande Religie van heure gherechtighe

fucceffie verfteecken, vermindert

ende onterft zyn, wt trachte van defen,

gehouden lullen worden als ghecaffcert ende

van gheender waerden.

X X11T.

Ende alfoo die van Hollandt ende Zeelandt

om die coden vander Oorloghe beter

te vervallen alle fpecien van goudt ende

Silver ten hooghen pryfe gheftelt hebben,

die fy in andere Provintiën niet en foudetr

connen fonder gtoot verlies wtgheven, isbefproken

dat de Ghedeputeerde vande Ge*

nerale Staten, ten eerften moghelick zynde,

adviferen fullen, omme daer of te nemert

L 5 eeuca

250 B Y L A G E, A.

eenen generalen voet, ten fine dat den cours,

vande voorfz munte eenvou iich gheftelt zy,

alfoo nae als doenlick is, tot onderhoude'

mlTe van defer Vnie ende van de ghemeyn.

nen Coophandel aen weder zyden.

XXIIII.

Voorts op het vertoogh gedaen by de Ge-

deputeeerde van Hollandt. ende Zeelandt,

ten fine dat die generaliteydt van alle de Ne

derlanden fouden t'heuren lafte nemen alle

die fchulden die myn Heere den Prince ghe-

contractcert heeft, omme te doen zyne twee

Expeditien ende geweldighe Heyrtochten den

wekken foo wel die van Hollant ende Zee

landt, als den Provintiën ende Steden, die

hen in den laatften tocht overgaven, verbon

den hebben gehadt, (f 0 0 fy feyden) Is het

felfde punct gheftelt ende ghelaten ter difcre-

tie ende determinatie vande voorfz. Genera

le Staten, den wekken allen faken gheappai-

feert zynde daer van rapport ofte remonflran.

tie ghedaen fal worden, om dien aeugaende

fulcken regard genomen te worden alfl be-

haork

XXV.

B Y L A G E, A. tffl

XXV.

Ih dit gemeyn Accordt ende Pacificatie en

fullen niet begrepen zyn, om te genieten t'

beneficie van dien , die Landen, Heerlickheden,

ende Steden, houdende partie cön>*

trarie, tot dat fy hun eflecruelicken fullen

ghevoecht hebben met defer Confederatie,,

Dvvelc fy luyden fullen mogen doen alft heur*

lieden belieft.

XXVI.

Welck Tractaet ende Vredehandel, ha er

rapport aggreatie ende advoyement foo wel'

vanden Heeren gecomniitteert totten Convernemente

van den Lande , als oock van den

Staten der felven eenfaemelick, van myn

Heere de Prince, Staten van Hollandt, Zee»

landt ende Gheaifocieerde in alle de voorfz.

Puncten ende Artikulen, oock mede alle te-

gene dat by de voorfz. Generale Staten int

ghene voorfz. is, ende anders ghedefineert:

fal worden: Die voorfz. Gedeputeerde heb

ben wt crachte van heurlieder povoiren en Ie-

commiiïie belooft ende bezworen, belooveiü

en.de zweeren by defen onverbrekelick t'ob-

L 6 fcfc*

25a B Y L A G E, A.

ferveeren , t'onderhouden i ende volcomew,

Ende al het felve over d'een ende dandre

zyde, te doen refpectivilycken ratificeeren,

zweeren, teecken, ende zeghelen bydcn

Prelaten, Edelen, Steden, ende andere Leden

vanden voorfz. Landen, Sonderlinge ooc

byden voorfz. Heere Prince, fo wel int generael

als int perticuliere , binnen een

Maent naeftcomende t'elc ghenoeghen. Ende

in kenniffe van al t'ghene voorfz, is,

hebben de voorfz. Gedeputeerden defe jeghenwoordighe

Onderteekent int Scheepenhuys

vande Stad van Gent, den viij. Novera-

bris, M. D. LXXVI.

Eude was Onderteecknet

by allen den ghenen die

voor in die Prefatie ghe.

iioernt zyn.

B Y L A G E, A. 25S

COPIE van de Publicatie

der voorfz. Pacificatie ghedaen

tot Gendt, »»V laetr

ende datum als boven.

A ;

f en laet weten eenen yeghelyckeu , dat

goede , vafte ende onverbrekelycke Vrientfchap,

Vrede, ende Peys gemaeckt is, tusfehen

die generale Staten vanden Landen van

Brabandt. Vlaenderen, Artoys, Henegouwe,

Rylfel, Douway, Orchie, Namen , Doornick „

Utrecht ende Mechelen, van weghen den felven

Landen, den Steden ende Vlecken van

dien, niet wefende onder fubjectie ofte gheweidt

der voorfz. Spaengniaerden ter eenre

zyde, ende myn Heere Prince van Orangien,

de Staten van Hollandt ende Zeelandt met

henlieden gheaffocieerde ter andere , Uyt

crachte vanden welcken de Onderfaeten aen

weer zyden zullen weder keren tot haerlie-

der goedinghen, ende fullen moghen voorts

aen over al converferen , gaen , comen r

woonen , ende handelen Coopmars gewyfe

ende anders, in alle vryheyt ende zekerheyt,

E- 7 fo&

1T34 B Y L A G E, A é

foo men breeder by de Poincten ende Articu.

len, daer aff de Exemplaren fullen uytghe-

gbeven worden, verftaen fal: Ende men be

veelt elcke van zyne Ma. ende vanden

voorfz. Generale Staten weghen, t' gheheele

inhoude" vande felve Pacificatie te onderhou

den ende volcomen, fonder daer tegens te

gaene in eenigher manieren, op de pene

van geftraft te zyne als overbrekers van

dien , ende perturbateurs vande gehemeyne

welvaert.

Wel verftaende dat hier inne niet begre

pen en zyn die van Haerlem , Amfteuhm ,

Schoonhooven, Oudewater ende alle andere

fleden van Hollandt , aldaer die Garnifoc-

nen der Viauden hen alfnoch onthouden

mogen' ve bieden over fulcx wel fcherpelic-

ken den felven eenige tocvoeringe van goe

deren te docne, ofte met hemluyden eeniclr

fins te handelen, frequenteren ofte comercie-

ren in eenigher voeghen, voor ende aleer

dat de felve Steden met den generalen Staten

voornoemt, metter daet hen gevoeght fullen

feebben. Op verbeurte van Lyf ende goet.

B Y-

BYLAGE, B. tot Pag. 16%;

Unie van Utrecht,

Copie.

A ïCoo men bevijnt dat zedert die Pacifica

tie tot Ghendt gbemaecJt, by den welcke gbe.

noecb alle die Provinciën van defe Nederlan

den hem verbenden hebben malcanderen met

lyff ende goet by te flaen om die Spaengaerden

ende andere Uytbeemfche Natiën met haren aen-

'hanck 'banck uit int defe Landen te verdryven, dezelve-

Spaengaerden met Don Johan tPAufrjce tfAuflrice end* ende

\andere andere haerluyder Hoofden ende Canite-men Capiteyne»

alle middelen gbefocbt hebben ende noch daghe-

licxfoecken om die voorfz Provinciën, ffoo 0 in»

geheel als int deel te brengen ouder baer fu.

Ueetie % s, tirannifchs regsringbe ende ende fafa- luw*

S5ö B Y L A G E, B.

tiernye : Ende die felve Provinciën foo wet Wapenen

ah practycke vanden andeten te fcheyden,

difmembrercn , ende die Unie by die voorfz.

Pacificatie gbemaect te riet te doen ende te

fubuerteren tot uiterlicke ruyne ende verderjfeniffe

vande voorfz. Landen ende Provinciën,

gbelyck men metter daet bevynt dat fylieden int

voorfz. voornemen volberdende nocb onlancx

eenighe Steden ende quartieren met Brieven

gbefolliciteert, eenigbe : namelycke, vande Landen

van Geldre met Wapenen aengbegrepen ende

overvallen hebben. S O O ist dat die van

den Farftendommen van Gelre ende Graejffchap-

fe Zutphen , die vanden Grcefffchappen ende

Landen Hollandt , Zeelandt , Utrecht ende

Vrieffcbe ommelanden, tuffcben die Eems ende

Lauwert , geraetfaem gevonden hebben ficb

naerder ende particulierlycker metten anderen

te verbynden ende vereenigben, niet om hemvan

de voorfz. generale Unie byde Pacificatie

tot Gendt gbemaect te fcbeyden^ rnaer om die

felve nocb m'éer te ftercken, ende hem felven

te verfien tegbens alle inconuenienten daer inne

fy fouden moegben vallen dutr eenigbe pra^ycke,

am

B. Y L A G E, B. 257

aanfagfren ofte gezvelt van Vyanden , om te

weeten, boe ende in wat manieren die voorfz»

Provinciën hem in fileken ghevalle fullen heb*

ken te draghen ende ieghens tghezvelt van hun

Vyanden connen befebermen: Ende om vorder

feparatie vande voorfz Provinciën ende parti'

Ctilier Leden van dien te feb ouwen, blyvende

anders die voorfz. generale Unie ende Pacificatie

van Gbendt in weerden: Syn dien velghende

byde Ghedeputeerde vande voorfz. Provinciën

volcomelyclen by den haren refpeStive

bier toe gheanclorifeert , ghearrefleert ende

ghefooten die PoincJen ende Articulen hier naer

volghende, fonder in alle gevalle hem by defeu

tc willen ontrecken van ofte nut den Ueyligbete

Roomfchen Rycke,

E Nj5 E eerft dat die voorfz. Provinciën

fch metten anderen verbinden, confedcre-

ren ende vereenighen fullen, gelyck fy hem

verbinden , confedereren ende vereenigen

nüdcs defen ten eewighen dage by den ande

I.

ren

*5S B Y L A G E, B.

ren te blyven in alle forme ende manieren

als oft fyluyden maer een Provincie waren,

fonder dat de felve hem teeuigher tyde van

den anderen fullen fciieyden , laten fcheyden

ofte fepareren by Teftamente, codicille, do.

nntie, ccfile, wiflèlinge , vercopinge, tractaten

van Peys, van Huwelick, noch om

gbeen anderen oorfaken hoe dattet gebueren

feilde mogen , onvermindert nochtans een

yghelicke Provincie ende die psiticulier Steden

, Leden ende Inghefetenen van dien

haerluyder fpeciale -ende particuliere Privilegiën

, Vryheyden , Excmptien, Rechten ,

ftatuten, lolfelicke ende welherghebruehte

Coftumcn, ufintien, ende alle anderen haerluyder

gherechttgheden, waer inne fyluyden

den anderen niet alleen ghèen preiudïcie,

hynder ofte letfel dot n fullen, maer fullen

de anderen daer inne met alle behooriyeke

ende mogbelicke middelen , ja met lyff ende

goet (ift noot) bélperi handt houden , fty-

ven ende ftereken , befchudden, ende oock

befchermen teghens allen ende een yghelicke

wie ende hoedanich die foude mogen wefen,

die

B L A G E, E. 259

die hem daer inne eenich darelicke imbrekc

foude willen doen : welverftaende dat die

queftie die eenige vande voorfz. Provinciën,

Leden ofce Steden van defe Unie wefcnde ,

metten anderen hebben ofte namaels foude

moghen crygcn, noopende haerluyder particulier

ende fpeciale Privilegiën, Vryheden,

exempticn, Rechten, ftatuten, loffelicke en«

de welherghebrachte Coftumen, ufantien en.

de andere haerlieder gherechticheden , dat

de felve by ordinaris Juftiftie, arbiters, of

minnelick Accordt beflicht fullen worden „

fonder dat d'andere Landen ofte Provinciën ,

Steden ofte Leden van dien £ foo lange fich

beydc partyen t'Recht fubmitteren) hem des

fnden hebben te bemoeyen , ten ware hem

gheliefde te intercedcen tot Accort.

IL

Item dat die voorfz. Provinciën in conformiteyt

ende tot vohreckinghe vande voorf.

Eenicheyt ende ,Verbant .ghehouden fullen/

wefen malcanderen met lyff, goet. ende bloe^

by te ftaen ieghens allen fortfen ende ghewcl»

den die hem ymant foude mogen aandoen,

uys

£ö*o • B Y L A G E, B.

uyt ende onder tdexel vanden nae*n vande

Con. Majefteyt , of: van fynent weglien,

het ware tër catife vant Tractaet van de Peys

tot Gendt gemacet, van dat zy die wapenen

tegen Don Johan d'Auftrice aenghenomen ,

den Eertz Hertoge Mathias tot Gouverneur

ontfangen hebben , met alle 't geene datter

aencleeft, van dependeert uitghëvolcht is,

ofte uitvoJgen 'fal moghen , al waert oock

onder coluer alleene vande Catholycke

Roomfche Religie, met wapenen te willen

reïïabliflèren , reftaureren oft invoeren , oft

oock van eenighe nieuwichèyde'n ofte alte-

ratien die binnen eenighe varide voorfz. Pro

vinciën , Steden , ofte Leden van dien zeder t

den Jare J553 ghebuert zyn , oft oock ter

eaufe van defer teghenwoorJighcr Unie en

confederatie , ofte andere dicrghelycke oor

faken , ende dit foo wel inghévalle men die

voorfz. fortfen ende ghewekien fouden wil

len gebruyeken op een vande voorft, Pro-

vincien, Staten, Ste-len ofte Leden van dien

alleen, als op allen int generael.

III.

L Y L A G E , B. * aGl

III.

Dat die voorfz. Provinciën oock ghehou»

den fullen wefen in ghelycke maniere mal-

canderen te affifteren ende helpen defende-

ren tegens alle Uytheemfche ende Inheem-

fche Heeren, Furften ofte Princen, Landen,

Provinciën, Steden ofte Leden van dien, die

hem int generael ofte particulier eenighe fort-

fen, ghewekien ofte onghelyck fouden wil

len aendoen ofte Oorloghe maken : Beheke.

lick dat die affiftentie byde genernliteyt van

defe Unie ghedecerneert lal worden met ken-

niiTe ende nae gheleghentheyt van der fake.

nu.

Item ende orame die voorfz. Provinciën

Steden ende Leden van dien beter ieghens

alle macht te moghen verfekeren, dat die

Frontierfteden ende oock andere daermen

des van noode vinden fal, tfy van wat Pro •

vincien die zyn, by advis enda ter ordo-

nancie van defe gheunieerde Provinciën ful •

len vaft ghemaeckt ende gefterct worden tot

coften vande Steden ende Provinciën daer

inne die ghelegen zyn, midts hebbende daer

toe

EÖ2 B Y L A G E, B.

toe afïïftentie vande gheneraliteyt voor d'ecn

helft: Beheltelyek dat foo vea-e byde voorfz.

Provinciën raetfiem bevonden wort eenige

nieuwe forten of.e fterckten in eenighe van

de voorfz. Provinciën te legghen, ofce die

nu legghen te veranderen ofte aff te werpen,

dat die coften daer van noode, by alle die

voorfz. Provinciën int generael ghedraghen

•fullen worden.

V.

Ende omme te verfien tot die coften die

men van noode hebben fal (inghevalle als

boven) tot defentie vande voorfz. Provinciën

, is overcomen dat in alle die voorfz.

geünieerde Provinciën eenpaerlick ende op

eenen voet, tot gheraeen defentie der felvcr

Provintiën, opgheftelt, gehenen ende open-

bacrlyck den meeft daer voor biedende, van

drie Maenden tot drie Maenden, ofte eeni»

ghe andere bequame tyde, verpacht ofte gecollecteert

fullen worden al omme binnen

die voorfz. ghcunieerde Provinciën, Steden

ende Leden van dien fekere Impoften op al-

derhande Wynen, binnen ende buyten ghe-

brou-

T5 Y L A G E, B. 203

brouwen Bieren, op tgemael van Coorn en.

de Greyn , op 't Sout, Gouden, Silveren,

Syden ende Wolle Lakenen , opde Hoornheeften

ende befaeyde Landen, op de Beesten

die gheflacht worden, Peerden, Oflen

-die vercoft ofte verpangelt worden opde

goeden ter wagbe comende, ende alfulcke

andere alftnen naermaels by ghemeyn aduis

ende confent goet vinden fal, ende dat

achtervolgende d'Ordonnantie die men daer

op concipiëren ende maken fal, datmen oock

hier toe employeren fal d'incomen vande

Dcmeynen vande Conick. Majefteyt , die

lallen daer opftaende afghetoghen.

VI.

Welcke middelen by ghemeen advife ver-

hoocht ende verlecht fullen worden, na dat

die noot ende gelegenthz vander fake ver,

eylfchen fal, ende alleenlick verilrect tot die

gemeene defentie ende tot tghene die generaliteyc

ghehouden fal wefen te draghen ,

londer dat de felve middelen tot eenighe

andere faken fullen mogen worden bekeert.

VIL

£64 B Y L A G E, B.

VIT.

Dat die voorfz. Frontierfteden, en oock'

andere, als die noot vereyfTchen fal t'allcn'

tyden gehouden fullen vvefcn te onrfangen^

alfulckc Garnifoenen als die felve ghcuniccr- 1

de Provinciën goet vinden, ende hem luy

den by ad vis vanden Gouvernuer vande Provincie

daer 't Garnifocn gheleydt fal wor«

den, ordonneeren fullen, fond er dat fy des^

fullen mogen weygeren : Wclverllaeude dat

die voorfz. Garnifoenen byde voorfz, geünieerde

Provinciën betaclt fullen worden van

haerluyder foldyc, ende dat die Capiteynen

ende Soldaten, boovcn den generalen Eedt

particulierlyck diö Sradt ofte Stede ende Pro

vincie daer inne die gheleyt fullen worden,

Eedt doen fullen, ende dat 't zelve te dien

eynde in haerliedcr Artikel brief geflelt fal

worden, datmen oock alfulcke ordre ftellen

ende difcipline onder den Soldaten houden

fal, dat die Bergers ende Inwoonders vande

Steden ende platte Landen , foo wel Gheefte-

lick als Weerlick, daer by boven die rede

nen niet bezwaert worden , noch eenighe

• ouer'

0 >

B Y L A G E, B. 2ÓS

toerlaft Iyden fullen , ende en fullen die

voorfz. Garnifoenen van gheenen Excys ofte

Import meerder exempt wefen als die Borgers

ende Inwoonders vande plaetfe daer die

- ghcleydt fullen worden, midts dat oock den

.felven Borgers ende Inwoonders by de generaliteyt

Iogys geit verfti eckt fal worden, gelyck

tot noch toe in Hollandt ghebruyckt is.

VIII.

Ende ten eynde men tallen tyden fal moghen

gheaffifteert wefen vande Inwoenders

,vanden Landen, fullen d'Inghefetenen van

elcke van defe ghevnieerde Provinciën, Steden

ende platte Landen binnen den tyd van

een Maent, nae date van defen ten lancfien

ghemonftert ende opgegefchreuen worden

,te weten die zyn tuflèhen iS. ende 60 jaren,

orn die hoofden ende gheta! van die

gheweten fyr.de, daer na ter eerfier tfamen

compfte van defe Bondtghenoten vorder gheordoneert

te worden, als tot die meefte befcherminge

ende verfekertheyt van defe ghe-

.vnieerde Landen bevonden fal worden te

.dienen.

V DEEL. M IX

5Ö« B Y L A G E, B.

IX.

Item falmen gheen Accord van be'ftant

ófte Peys maken, noch Oorloghe aanveerdens

noch eenighe Impofte of contributie inftellen,

die generaliteyt van defen verbande aengaende,

dan 1

met ghemeen advis ende confent

vande Provinciën, maer in andere faken

tbeleydt van defer confederatie ende tgene i

daer van dependeert ende wtvolgen fal aen- •

gaende, falmen hem reguleren nae tghene :

gheadvifeert ende ghenoten fal worden by i

nieefte ftemmen vande. Provinciën in defen i

verbonde begrepen die gbecolligeert fullen:

worden futcx alsmen tot noch toe inde generaliteyt

vande Staten heeft ghebruyckt, en-j

,de dit by provifie tot dat anders fal worden

gheordonneert bv gemeen advis vande Bondt-:

ghenoten, beheltelick: dat oft ghebeurdeni

dat die Provinciën in faken van befkmt.,.

Peys, Onrloghe, ofte contributie met den;

anderen niet accorderen en conden, fal tghe-:

fchil gherefereert ende ghefubmitteert wor.len

by provifie aende Heeren Stadhouders vande

voorfz ghevnieerde Provinciën nv ter tyt we-:

fen-i

B Y L A G E, B. a67

Tende, die voorfz ghefchil tuiTchen psrtyen

fullen verghelycken ofc daer van wtfpreken,

fulcx als fyluyden bevinden fullen inder bil»

licheyt te behooren. Welverftaende, indien

de felue Heeren Stadhouders daer inne en

fovde connen verdragen, fullen tot hemluyden

nemen ende verkiefen alfulcke onparty

dighe alfeffeurs oft adioncren, als hemluyden

goet duncken fal, ende fullen partyen gehouden

wefen na te comen tgene by de voorfz

Keeren Stadhouders, in manieren als bouen,

wtgefproken zal wefen,

X.

Dat gheen van defe voorfz Provinciën, Steden

ofte Leden van dien eenighe confederatien

ofte verbonden met eenighe nabüer Heeren

of te Landen fullen moghen maken fonder

confent van defe ghevnieerde Ptovincien ende

Bondtgenoten.

XI.

Des es ouercomen dat fo verre eenige na.

buer Furften, Heeren, Landen ofte Steden

fich met defe voorfz Provinciën begheerden

te viiieren, ende hun in defe confederatie te

*6* B Y L A G E, B.

beghenen, dat zy daar toe by gemeen advis

ende confent van defe Ptovincicn ontfangken

fullen moghen worden.

XII.

Dat die voorfz Provinciën ghehouden fullen

zyn fich metten anderen te conformeren

int fiuck vander Munte, te weten inden cours

vanden Gelde, naer wtwyfen fulcke Ordonnantiën

als men daer op metten alder eerften

maken fal , de welcke d'een fonder dander

niet en fü moghen veranderen.

XIII.

Ende foo veel 't point vande Religie aengaet,

fullen hem die van Hollandt ende Zeelandt

draghen naer haerlieder goetduncken,

ende dandere provintiën van defer Unie fullen

hem mogen reguleren nae inhout vande

Religions vrede by de Eertz Hertoghe Ma-

tbias , Gouverneur ende Capiteyn: gererael

van defe Lapden, met die van fynen Rade

by advis vande generale Staten airede gheconc'pieert,

ofte daer inne generalyck ofte par-

tïculierlyck alfulcke ordre Hellen als zy tot

ruft ende welvaert vande Provinciën, Steden

B Y L A G E, Ba edo

ende particulier Leden van dien, ende confervatie

van een yghelick Gheeflelick ende

Weereltlick jZyn goet ende gheregtigheyt vin*

den fullen , fontier dat hem hier inne by eenighe

andere Provintiën eenich hynder oft

beledt gedaen zal moghen worden, midt«

dat een yder partuculier in zyn Religie vry

zal moghen blyven ,• ende dat men niemandt

ter caufe vande Religie zal moghen achterhalen

ofte onderfoeken, volghecde die voorfz.

Pacificatie tot Ghendt ghemaekt.

XIIII.

Item zalmen alle Conver.tualen ende die

vande Gheeftelycheyt, volghende de Pacificatie,

hten volghen hun goeden die zy in

eenighe van defe ghevnieerde Provinciën

reciproquelick hebben legghende , mids dat

indien eenighe Gheeftelycke peifoonen in

Provinciën die ghedurende dOorloghe tuflehen

die Landen van Hollandt ende Zeelandt, te

ghens die Spaengp.erden, ftonden onder tghebiedt

vande felue Spaengaerden, hern begheven

hadden wt hu.ere Cloofteren ofte CoHe»

gien, onder tghebiedt van die van Hollandt

M 3 of*

2?0 B Y L A G E, B.

ofte Zeelandt, datmen die by hun Conventen

ofte Collegien zal doen verfien van behoor-

Jycke Alimentatie ende onderhoudt hun leuen

ghedurende, als oock ghedaen zal worden by die

ghene die wt Hollandt ende Zeelandt in eeni

ghe vanden anderen Provinciën van defe

Vnie vertoghen ende hem onthoudende zyn.

XV.

Dat mede den gheenen die in eenige CIoo-

lïeren oft Gheeftclycke Collegien van defe

ghevnieerde Landen zyn ofte gheweeft heb

ben, ende die felve wt faken van die Religie

ofte andere redelycke oorfaken begeeren te

verlaten ofte verlaten hebben, wt den In"

comft van haren Couventen ofte Collegien

haer lenen langh ghedurende behoorlycke

Alimentatie zal worden verftreckt nae ghe-

leghentheyt vande goeden: Welverftaende

dat die naer date van defen hem in eenige

Cloofteren fullen begheuen, ende de felue

wederom verlaten, cgheen Alimentatie ver»,

ftrect zal worden, maer fullen tot haren be-

hoeue naer hem moghen nemen tgheue zy

daer icne ghebrocht hebben, Dat oock die

ghe-

B Y L A G E, B. 221

ghene die jegenwoordelycke in die Conventen

ofre Collegien zyn ofte namaels commen

fullen, vryheyt ende liberteyt v^n Religie

ende oock van clederen ende habyt hebben

zullen. Beheltelycken dat fyluyden den

Overften vanden Conventen in allen anderen

faken onderdanich zullen zyn. C)

XVI.

Ende oft gebeurden (dat God verhoeden

moet) dat tutTchen die voorfz .Provinciën

eenich onverfnnt, twift ofte tweedracht gheviele,

daer inne fyluyden den anderen niet

en coude veiftaen, dat het felue (foo verre

het eenighe vande Piovincien int particulier

aenghaet) ter neder gheleydt ende hellicht ;

zal worden by den anderen Provinciën, off

den ghenen die zy daer toe deputeren zullen

: Ende fo verre die fake alle die Provinciën

int generael aengaet, by de Heeren

Stadthouders vande Prouincien in manieren

ali bouen int 9. Artikel verhaelt, de welcke

güe»

(*) Op dit Art. is eene nadere Ampiiatifr

gemaakt.

M 4

572 B Y L A G E, B.

ghehouden zullen zyn partyen rechte te doen

oft te vergelyken binnen een Maendt (ofte

corter, foo verre den noot van der fake fulcx

wt eyfcht) naer interpellatie ofte vêrfoeck

by deen oft dandere party daer toe ghedaen,

ende wes byde voorfz anderen Provinciën

ofte haerluyder Gedeputeerden ofte die

voorfz Heeren Stadhouders, alzoo wtgefproken

wort, zal naghegaen ende achtervolcht

worden, fonder dat daer van wyder beroep

ofte andere provifie van rechten tfy van appel,

reliëf revifie, nulliteyt, ofte eenige an

dere querelen hoedanich die fouden moghen

wefen, verfocht ofre gebruyct fullen moghen

worden.

XVII.

Dat die voorfz Provinciën , Steden ende

Leden vandien hem wachten fullen van wt-

heemfche Furften, Heere, Landen ofte Steden

eenighe occafie te gheuen van Oorloghen,

ende fulckxom alle alfulcke occafien te ver-

myden, fullen die voorfz Provinciën, Steden

ende Leden van dien ghehouden wefen, foo

wel den Wtheemfchen als Ingezetenen vande

voorfz

B. Y L A G E, ff.-

voorfz Provinciën tadminiftreren goet recht

ende jufticie : Ende foo verre ymant van hem

daer in ghebreken blyft, firtléti die andere

Bonrgenooten die h3nt holden by alle behoorlycke

wegben ende middelen dat fulcx gbe»

daen zal worden, ende dat alle abufen, daer

door fulcx belet ende die jufticie duer verachterd

foude mogen worden gecorrigeert

ende ghereformeert fullen worden, als nae

rechten ende vermoeghens een yder zyn Priuilegien,

loffelycke ende wel herghebrachte

cofluymen.

X VI II.

Item en fal deene vande ghevnieerde Pro«'

uincien, Steden, ofte Leden van dien tot

lafté ende preiudicie van dandere ende fon

der ghemeen confent gheen lm poften, convoy

ge'den, noch andere diergelycke l?ften moe-

ghen op {tellen , noch eenighe van defe Bonghenooten

hooger moghen bezwaren 9 dan

htm eygen Ingezetenen.

XIX. .

Item omme jeghens alle opcomende faken

ende zwaricheden te veröen , zullen die

M 5 Bons-

274 B Y L A G E, B.

Bontghenooten ghehouden wefen op de be*

fchryuinghe vanden gheenen die daer toe ghe-

auctorizeert fullen zyn binnen Vtrecht te cora*

pareren tot fulcken daghe als hem aengefchre-

uen fal wefen, omme op de voorfz foken

ende zwarigheden diemen inde brieuen van

befchryuinge zal exprimeren, foo veire des

moghelyck es, ende die fike niet fecreet en

dient gehouden te wefen, by ghemeen aduis

ende confent, ofte byde meefte ftemmen in-

manieren voorfz gedelibereerd ende gherefol-

ueert te worden al waert oock eenige niet

en compareerden, in welken gheualle fullen

dandere, die verfchynen fullen euen wel

moghen procederen tot fluytinghe van tghene

zy bevinden fullen tot het ghemeen befte

van defe ghevnieerde Landen ende Prouin-

cien te dienen, ende zal rgheene alzoo ge*

ilooten es, onderhouden worden oock byde

gheenen die niet gecompareert fullen wefen,

ten ware die faken feer wichtich waren, ende

eenich vertreck mochten Iyden, in welcken

gheualle men den gheenen die niet gecom-

parg.erc.en fullen zyn, andermaei befchryuen

zal

B Y L A G E, B.

zal omme* te compareren op fekere andere '

daghe, op tverbeure^ van feaerlieder ftemme

voor d'e reyfe, ende wes als dan byde ghenen

die prefent zyn glieflooten wort, zal bundicli

zyn ende van weerden gehouden worden

, niet teghenft-ïende dabfentie van eenighe

van dandere Provinciën, beheltelyck dat

die niet gheleghen en zal zyn te compareren

, haerlieder opinie fchriftelyek ouer fullen

moghen feynden, omme daer op int collecteren

vander fiemmen fulcken regart ghe- -

noraén te worden alfr. behoort* .

XX.

Item ten eynde voorfz zullen allen ende •

een yder vande voorfz Bontghenoten ghehouden

zyn alle faken die hem opcommen ende '

voorvallen fullen, ende daer aen zy hem '

zullen laten duncken tghemeen wel oft qua-'

lyck varen van defe^ gevnieerde Landen ende

Bontgenoten ghelegen te zyn den geenen dis-'

tot die befchryuinghe gheauctonzeert fullen Ï

zyn ouer te fchryuen, omme byden leiuen '

daer op dandere Provinciën befchreuen te e

worden, in manieren voorfz, •

«76- B V L A. a E, B.

XXI.

Ende foo verre eenighe donckerheye ofte

wyfelachticheyt in defen beuonden worden

daer wt eenighe quftie ofte difpute mochte

verryfen, zal dinterpretatie van dien ftaen

int fegghen van defe Bontghenooten, die

daer op by ghemeen advis ende confent ordonneren

fullen, fulcx fy beuinden fullen te

behooren. Ende foo verre fyluyden daer inne

niet en conden accorderen fullen haer re -

cours nemen tot die Heeren Stadhouders van

den Prouincien, inde forrae bouen verhaelt.

XXII

Insgelyckx, foo verre beuonden worden

van noode te fyn dArtikulen van defe Vnie

confederatie ofte Verbont in eenige Poinciten

ofte Artikulen te vermeerderen ofte veranderen

, fal tfelve oock ghedaen worden

by ghemeen aduis ende confent vande voorfz

Bontghenoten, ende anders niet.

XXIII.

Alle welcke Poincten ende Articulen„

ende een yder vandien byfonder die voorfz

levnieerdc prouincien belooft hebben ende

be--

B Y L A G E, B. 27T'

belonen mits defen na te gaan ende te ae-

tervolghen, doen nae gaen ende achtervol-

ghen, fonder daer jeghens te doen, deen

doen, noch ghedogen ghedaen te worden 9

directelyck oft indirectelyck, ih eenighe wy*

fe ofte manieren: Ende foo verre yet wes

by ymant ter contrarie ghedaen ofte gheat-

tenteert worden, tfelue verclaren fyluyden

van nv alsdan nul, egheen ende van onweer*

den, daer onder zy verbinden haerlied ende

alle d' Ingefeten van haerluyder refpectine

Prouincien, Steden ende Leden vandien,per

foonen ende goederen, omme defelue in-

ghevalle van contraventie voor tonderhout

van defe , met tgheene daer van depentdeert,

gearrefteert, ghehouden, ende becommere

te moghen worden tallen plaetfen ende by

allen Heeren, Rechteren ende Gherechten

daer men die zal connen ofte mogen becom-

men: Ende vertyen te dien eynde van allen

exceptieni gratiën» priuilegien, releuamen*

ten, ende generalick van allen anderen bene

ficiën van Rechten, die hemluyden eerdek»

fints ter contrarie van defen fouden moghen

die*.

2?8 B Y L A G E, B.

dienen, ende byfonder den rechte, fegghende,

generale renunciatie gheen plaets te hebben

, daer en fy eerft fp-eciael voor ghegaen.

XXIIII.

Ende tot meerder vafticheyt, fullen die

Heeren Stadthouders vande voorfz Premin-

den die nv zyn oft namaels commen fullen,

mitfgaders alle die Magiftraten ende hoofd

Officiers van yghelick Prouincien , Stadt ofte

Leden van dien defe Vnie ende Confederatie,

ende een yder Artikel van dien in byfonder,

by Eede moeten beloouen naer te fullen

gaen ende onderhouden, doen nae gaen ende

onderhouden.

XXV,

ïnfghelycx fullen de felue by Eede moe

ten beloouen te onderhouden alle Schut-

teryen , Broederfcbappen ende Collegien

die in eenighe Steden ofte Vlecken van defe

Vnie zyn.

XXVI.

Ende fullen hier van ghemaect worden

brieuen in behoorlycke forme die by Heeren

Sadhouders ende die voornaamfte Leden

en-

B Y L A G E, B. 275

ende Steden vande Prouiucien daer toe fpec-

ialick byde andere gerequireert ende ver-

focht zynde, befegelt ende by haerluyder

refpeciue Secretariiïèn ondertekent fullen

worden.

Deze voorfz Poincten ende Artikuïcn zyn

byde Gedeputeerden vanden Landfchappe

van Gelre ende Graaffchappe Zutphen onderfchreuen,

ende nameutlyk by myn Heere

Graeff Johan van NalTauw, Stadhouder vande

felue Landen, voor hem feluen ende met

dandere ghecommitteerden wten naem vande

ghemeen Ridderfchap vande voorfz Furftendomme

van Gelre ende Graeffchappe Zut

phen , mitfgaders byde Gedeputeerde van

Hüllandt, Zeelandt, Vtrecht, ende Ommelanden

voorfz binnen Vtrecht vergadert, en

de gheauctorifeert als bouen wterlyck ghearrefteert

ende ghefloten: Des hebben, die

voorfz Gedeputeerden vanden Lande van

Gelre ende Graeffchappe Zutphen , omme

vorder vcrclaringe vande Baanreheeren, groot

ende cieyne.-. Steden vanden voorfz. Furften-

dora».,.

«80 B Y L A G E, E.

domme ende Graeffchappe te doen dach ghe»

nomen tot dén 9 Febru?ry toecomende, en

de dat binnen dér Stadt Utrecht aendie Ge*

committeerden vande Staten aldaer. Aldus

ghedaen t'Utrecht opten 23. January 1579.

onder die handen van myn Genadige Heere

die Stadhouder voorfz. ende den voorfz 1

Ge

deputeerden ter meerder verfekerthz hier

onder gheftelt, ende was ondertekent Johan

Graef zu NafTau, Cf.tzenelleböge , etc. Van

weghen die Ridderfchappe des Furftendoms

Gelre ende Graeffchappe Zutphen, Alexander

van Tellich, Gelis Pieck, Joachim van Lie-

re, Alexander Bentinck: Van weghen die

van Hollandt, G. Poelgeeft, P. Büys , Rey-

nier Cant: Van weghen dié Staten van Zee

landt, Willem Koelffus , Nicolaes Blancx ,

Pieter de Rycke , Cafpar van Vosberghen :

Van wegens die Staten van Utrecht. Aufo»

nius van Galama , de mandato Capi uli fui

Schore, Jacobus Verhaer, Vieedecanus Sanc-

ti Petri, de mandato Capkuló: Adriaen van

Zuylen; Lambertus vander Burch, Capitulo

jubente. F. de wten Eng, Reynhart van A-

zwynec, ,

B Y" L A G E, B. 28I

zwyne, Barcholomeus vanden Wael, Nicolaes

van Zuilen, A. D. Leyden, Lubbert

van Cleeff Van weghen die Staten der Om»

Janden, Egbert Clandt, E. Jarges,

Ghecollationeert teghens die

originele betekende Vnie 5 is

defe Copie bevonden daer mede

taccorderen > by my Lam»

^weerde.

Verclaringhe vant 13 Artikel.

Alfoo eenighe fchynen zwarigheyt te maken

opt 13. Artikel vande Vnie den 23. defer

Maendt ghefloten tiuTchen die Gedeputeerden

vanden Linden van Gelre ende Zutphen,

Hollandt, Zeelandt, Utrecht ende Ommelan

den, tuiTchen die Eems ende Lauwers, als

of die meynighe ende intentie ware geween:,

niemandc inde felue Vnie te ontfanghen; dan

die ghonen die der Religions vrede byde

Eertz Heitoghe van Oiftenryck ende Rade

vander Staten neffens hem by aduis vande

Ghenerale Staten geconcipieerc is oft ten min

iton

282 B Y L A G E, B.

ften die beeyde die Re'igien, te weten Gat*holycke

Roomfche ende Ghereformcerde

fouden toelaten. Soo ift dst de voorfz Ghedeputeerden

die ouer die voorfz Vnie gheftaen

ende de felue ghefloten hebben, omme

alle mifve>-fl:ant ende wantrouwe wech te nemen

, by defen wel hebben willen verclaren

haerlieder meyninge ende intentie niet gheweeft

te fyn noch als noch te wefen , eenighe

Steden ofte Prouincien, die fich sende

voorfz Catholycke Roomfche Religie alk ene •

fullen willen houden, ende daer tghetal van

de Inwoondereu der feluer vande Gherefor-

lueerde Religie foo groot niet en is, dat zy

vermogens die voorfz Religions vrede het

exerticie vande Ghereformeerde Religie fou»

de moeghen ghenieten, vande voorfz Vnie.

ende verbynteniife wt te willen fluyten. Ne-

maer dat zy des niet teghenftaende bercyt

fullen wefen alfulcke Steden ende Provinciën

die fich alleen aende voorfz Roomfche Re

ligie fullen willen houden in defe Vnie te

ontfangen,. by foo verre fy fich anders inde

andere Poincten ende Artuculen vande voorfz

Vale.

B Y L A G E, B a»3

Vnie fonde willen verbinden ende als goe

de Patrioten dragen, foo die meyninghe niet

en is dat deen Prouincien oft Stadt hem.

tfeyt van dandere int poinct vande Religie

fal ouderwindeu, ende dit om te meerder

vrede ende eendacht tuflchen die Prouincien

te houden, ende die principaelfte occafie van

twift ende tweedracht te vermyden ende

wech te nemen. Aldus gedaen tVtrecht den ,

eerften Fcbruary 1579*

B E R I C H T

V O O R . D E N

B I N D E R .

Pourtrait. I. te plaatfen tegen over Bladz. iS

Plaat. I. tegen over »• • *• 26

nederlanden. - Koninklijke Bibliotheek

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?