BROCHURE-DEHRR-NL:Mise en page 1 - Network of European ...

Koninklijke residenties en hun impact
op de omgeving, vroeger en nu
Europese Erfgoeddagen
September 2010

3
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
31
32
33
34
35
Voorwoord
Inhoud
‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’: een inleiding
Het nationaal domein van Chambord, Frankrijk
Coudenberg – Het voormalig paleis van Brussel, België
Het museum van het Wilanówpaleis, Polen
De paleizen van Versailles en het Trianon, Frankrijk
Slot Schönbrunn, Oostenrijk
Patrimonio Nacional, Spanje
Het koninklijk slot van Gödöll”o, Hongarije
De koninklijke paleizen van Turijn en Piëmonte, Italië
Het nationaal paleis van Mafra, Portugal
Paleis Hampton Court, Verenigd Koninkrijk
Het Peterhof Museum, Rusland
Het koninklijk paleis van Caserta, Italië
De Pruisische paleizen en parken van Berlijn-Brandenburg, Duitsland
Het koninklijk paleis van Stockholm, Zweden
Slot Rosenborg, Denemarken
Paleis Het Loo, Nederland
Vereniging van Europese Koninklijke Residenties
Dankwoord
Voorpagina : Kasteel van Chambord. Noordgevel © LSD ● F. Lorent, Zicht op de ruïnes van het oude hof van Brussel vanuit het park, aquarelle, XVIIIe eeuw
© Museum van de Stad van Brussel – Broodhuis ● Het museum van het paleis van Wilanow ● Paleis van Versailles. Zuidelijke parterre © paleis van Versailles
– C. Milet ● Het centraal gedeelte van het paleis met de gaanderij naar de Grote Galerij en de Gloriette op de achtergrond © 2006-2007 Schloß Schönbrunn
Kultur- und Betriebsges. m.b.H, Wenen ● Real Sitio de La Granja de San Ildefonso © Patrimonio Nacional ● Uitzicht vanuit de tuin © Gödöll“oi Királyi Kastély
● Margaria © Racconigi ● Venaria Reale. Uitzicht op het paleis © Venaria Reale ● Het nationaal paleis van Mafra 1 © Palacio de Mafra ● Kew Palace © Historic
Royal Palaces ● White Tower, Tower of London © Historic Royal Palaces ● Kensington Palace © Historic Royal Palaces ● Banqueting House © Historic Royal
Palaces ● Hampton Court Palace © Historic Royal Palaces ● Groot Paleis en Grote Watervallen © Peterhof Museum ● Caserta – Koninklijk paleis – Grote
eretrap © Soprintendenza BAPSAE

Voorwoord
Beste bezoekers,
Ter gelegenheid van de Europese Erfgoeddagen 2010 bent u allen van harte welkom in onze Europese koninklijke
residenties.
Voor dit onmisbaar jaarlijks evenement heeft het personeel van de paleizen en musea een uiterst origineel
programma samengesteld. Het maakt deel uit van het project ‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’,
dat de meest prestigieuze Europese koninklijke paleizen wil voorstellen aan het grote publiek met nadruk op de
onderlinge gelijkenissen en verschillen.
We hopen op een massale belangstelling voor de verschillende activiteiten die speciaal voor deze gelegenheid georganiseerd
worden. Hoewel het thema van de Erfgoeddagen verschilt van land tot land, kozen alle deelnemende sites voor een
gemeenschappelijk vertrekpunt, namelijk de koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu.
Om het publiek te sensibiliseren voor de rijkdom en de verscheidenheid van onze gemeenschappelijke erfenis,
organiseren de deelnemende sites rondleidingen met een gids, lezingen, ludieke of sportieve activiteiten en interactieve
workshops voor jongeren en hun familie. Een multimediale tentoonstelling met foto’s en video’s van jonge Europeanen
neemt u mee op een reis langs de paleizen. Na het zien van deze tentoonstelling hebt u ongetwijfeld zin om de
paleizen in het echt te gaan bewonderen. Daarom hebben wij voor u deze brochure gemaakt, doorheen Europa
verkrijgbaar in maar liefst twaalf talen.
Onze dank gaat uit naar alle professionele medewerkers die zich hebben ingezet voor dit project: de educatieve en
culturele medewerkers, de sprekers, de onderwijzers, de fotografen en videomakers die de jongeren hebben begeleid
bij hun creatieve werk, en de Europese Commissie, die het project ‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke
residenties’ steunt in het kader van haar Cultuur-programma.
Wij hopen alvast dat u veel plezier beleeft aan de ontdekking van onze koninklijke paleizen!
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Europese Erfgoeddagen September 2010
03

Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
uropees erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’ is het eerste collectieve educatieve en culturele project
‘Evan de leden van de Vereniging van Europese koninklijke residenties.
Van oktober 2009 tot september 2011 komen educatieve medewerkers van deze vereniging bijeen om ideeën uit te
wisselen en een origineel programma samen te stellen rond het thema: ‘koninklijke residenties en hun impact op de
omgeving, vroeger en nu’. Dankzij deze samenwerking werd een gevarieerd cultureel programma ontwikkeld voor
jongeren en een breder publiek in het kader van drie grote evenementen: de Europese Erfgoedklassen in het voorjaar
van 2010 (actie 1), de Europese Erfgoeddagen in september 2010 (actie 2) en de Lente van Europa in het voorjaar
van 2011 (actie 3).
Instellingen die deelnemen aan het project ‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’
Coördinator:
Vereniging van Europese koninklijke residenties (acties 1, 2 & 3)
Medeorganisatoren (acties 1, 2 & 3):
Nationaal domein van Chambord, Frankrijk
Slot Schönbrunn, Oostenrijk
Coudenberg – Het voormalig paleis van Brussel, België
Patrimonio Nacional, Spanje
Paleizen van Versailles en het Trianon, Frankrijk
Museum van het Wilanówpaleis, Polen
Geassocieerde partners (actie 2):
Paleis Hampton Court, Verenigd Koninkrijk
Koninklijk paleis van Caserta, Italië
Koninklijke paleizen van Turijn en Piëmonte, Italië
Koninklijk slot van Gödöll ”o, Hongarije
Peterhof Museum, Rusland
Nationaal paleis van Mafra, Portugal
Doelstellingen
‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke
residenties’: een inleiding
Bevordering van mobiliteit en interactie tussen personeelsleden van de Europese koninklijke residenties en
samenwerking tussen de educatieve departementen.
Stimulering tot interculturele dialoog.
Promotie van het Europees cultureel erfgoed bij jongeren en het grote publiek, waarbij de aandacht uitgaat naar
de rijkdom en de verscheidenheid van dit erfgoed.
‘Europeanisering’ van het cultureel programma ontwikkeld voor de jonge bezoekers van de instellingen die deel
uitmaken van ons netwerk.
Met dit project wil de Vereniging van Europese koninklijke residenties bijdragen tot de promotie van cultureel
burgerschap: verantwoordelijkheidszin bijbrengen voor erfgoed en cultuur op lokaal en Europees niveau en de
toegang tot cultuur bevorderen voor het publiek en in het bijzonder voor kansarme jongeren.
04 ‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’: een inleiding

Actie 1 De Europese Erfgoedklassen
> Data: april–juni 2010
> Doelgroep: schoolgaande jeugd (leerlingen van de middelbare school van 13 tot 15 jaar)
De educatieve departementen van de residenties te Brussel, Versailles, Wilanów, Madrid en Schönbrunn en het paleis
van Chambord organiseren Europese erfgoedklassen rond het thema ‘koninklijke residenties en hun impact op de
omgeving’. Tijdens deze intensieve week worden interactieve workshops georganiseerd die jongeren inzicht verschaffen
in geschiedenis, architectuur en het leven door de eeuwen heen in de verschillende Europese koninklijke paleizen.
Het doel van deze programma’s is jongeren informeren en onderwijzen over het Europese erfgoed. De leerlingen krijgen
een inleiding in de architectuur en maken kennis met de stedelijke of groene omgeving van elke site. Daarnaast willen
we jongeren leren hoe ze afbeeldingen en film kunnen interpreteren en hoe ze hun kritisch oordeelsvermogen kunnen
gebruiken om hen uiteindelijk duidelijk te maken wat het begrip ‘burgerschap’ inhoudt.
Het resultaat van deze erfgoedklassen, de video’s en foto’s die de zes klassen gemaakt hebben, wordt op verschillende
manieren tentoongesteld voor een groter publiek in de Europese koninklijke paleizen.
Actie 2 De Europese Erfgoeddagen
> Data: september 2010
> Doelgroep: het grote publiek – jongeren, gezinnen en lokale bezoekers
Voor de Europese Erfgoeddagen 2010 organiseren de medeorganisatoren en de geassocieerde instellingen speciale
rondleidingen en evenementen en een multimediale tentoonstelling om de koninklijke paleizen te ontdekken. Deze
tentoonstellingen groeperen de foto’s en video’s die jongeren in de paleizen gemaakt hebben en laten zien hoe
de jongeren zijn omgesprongen met het thema ‘impact op de omgeving’. Een brochure met de verschillende
programma’s is verkrijgbaar in twaalf talen doorheen Europa.
Actie 3 De Lente van Europa
> Data: maart-juni 2011
> Doelgroep: kansarme jongeren met minder onderwijskansen
Jongeren ontdekken de koninklijke paleizen en hun omgeving aan de hand van speelse activiteiten. Deze activiteiten
moeten hun verantwoordelijkheidszin voor het cultureel erfgoed aanwakkeren en zo hun burgerzin bevorderen.
Dankzij dit evenement kunnen jongeren dingen leren over plaatsen die zij anders nooit hadden gezien. Het evenement
draagt bij tot de strijd tegen ongelijkheid, voortijdig schoolverlaten en uitsluiting. De Europese dimensie komt tot
uiting in de behandelde thema’s en de leermethoden.
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
05

Het nationaal domein van Chambord is het enige
koninklijke domein waarvan de oorspronkelijke
grenzen bewaard zijn gebleven, wat het met zijn 5440
hectare tot het grootste omheinde park van Europa maakt.
In 1519 gaf de toen amper 24-jarige koning Frans I de
opdracht een weelderig paleis te bouwen midden in een
bos vol wild. Frans I wou indruk maken op zijn tijdgenoten
en legde onmiddellijk beslag op het land, de heidevelden
en de bossen in de omgeving. Zo creëerde hij een enorm
domein met een centraal bouwwerk dat zowel qua
grootte als qua weelderigheid indrukwekkend was. De
dubbele spiraalvormige trap is zonder enige twijfel het
meest buitengewone element van het kasteel. Hier in
Chambord organiseerde Frans I een koninklijke ontmoeting
met Keizer Karel. De pracht en de plechtigheid waarmee
hij zijn koninklijke rivaal ontving, moesten de gast eren
06 Het nationaal domein van Chambord FRANKRIJK
Het nationaal domein van Chambord
FRANKRIJK
> Het kasteel en de omgeving © DNC
en imponeren. De latere bewoners, waaronder koning
Lodewijk XIV, hebben het oorspronkelijke bouwwerk
verfraaid en gerestaureerd, maar de sporen van de
opdrachtgever werden nooit uitgewist. Zelfs nu is het
domein een glorierijk symbool van het bewind van Frans I.
Het nationaal domein van Chambord staat op de
Werelderfgoedlijst van UNESCO en ontvangt 1,8 miljoen
bezoekers per jaar.
Die bezoekers kunnen een meesterwerk van de renaissance
architectuur en van het Franse culturele erfgoed bewonderen.
De goed bewaarde omgeving is nu een natuurreservaat
voor wilde flora en fauna. Het hele jaar door
brengen culturele activiteiten het domein tot leven. Het
rijk gevulde programma omvat evenementen, tijdelijke
tentoonstellingen en avondvoorstellingen.
> De avondvoorstelling in de zomer © L. de Serres

De slaapkamer van Frans I © L. de Serres
> De grote trap onder het dak op de tweede verdieping © DNC > Beurelende herten in de herfst © DNC
Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in Chambord
18-19 SEPTEMBER 2010
Nationaal thema:
‘Belangrijke historische figuren – Mannen en vrouwen met invloed op de geschiedenis’
Thema voor de Europese Erfgoeddagen:
‘Koninklijke Residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu’
> Kortingsprijs: Volwassenen: € 4,50. - 26 jaar: gratis
> Openingsuren: 9u00 – 18u30 (de kassa sluit om 17u45).
Tentoonstelling:
Foto’s en video’s van de leerlingen van de Europese Erfgoedklassen
> Gratis activiteiten, rondleidingen en workshops van 10u00 tot 17u00
Thematische rondleidingen
Erfgoedworkshops voor iedereen
Demonstratie van de restauratie van steenhouwwerk
Rondleidingen voor bezoekers met een handicap
Zones die normaal gezien gesloten zijn voor bezoekers, zijn uitzonderlijk geopend
> Meer informatie over het programma op de website en op www.chambord.org
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Het nationaal domein van Chambord FRANKRIJK
07

Coudenberg – Het voormalig paleis van Brussel
BELGIË
In de Middeleeuwen bevond zich op de heuvel van de
Coudenberg in Brussel een enorm koninklijk paleis, dat
boven de stad uittorende. In de nacht van 3 februari 1731
brandde dit paleis volledig af. Veertig jaar lang stond de
ruïne bekend als het ‘Verbrand Hof’. Aan het eind van de
18de eeuw werd het terrein geëffend voor de aanleg van
de gloednieuwe Koningswijk. Een aantal overblijfselen
bleef echter goed bewaard onder de grond. Bijna waren
de Brusselaars het bestaan van deze overblijfselen vergeten…
De ruïnes van het paleis werden de afgelopen decennia
blootgelegd door opgravingen en werden omgebouwd tot
een archeologische site. De huidige site omvat verschillende
delen van de oorspronkelijke hoofdgebouwen van het paleis:
de kelders onder het woongedeelte en de Aula Magna (de
pronkzaal) gebouwd door Filips de Goede, hertog van
Bourgondië; de kelderverdieping onder de kapel die werd
gebouwd in opdracht van Keizer Karel; een deel van de
Isabellastraat die ten westen van het paleis liep, en de
overblijfselen van het Hof van Hoogstraeten, het huis van
de graaf, dat een prachtige gotische gaanderij omvat. Een
deel van de ondergrondse structuren bleef bewaard en
werd gebruikt als funderingen voor de neoklassieke
gebouwen van het Koningsplein.
De invloed van de Coudenberg
Het Coudenbergpaleis was zonder enige twijfel de grootste
drijvende factor achter de ontwikkeling van de stad Brussel.
08 Coudenberg – Het voormalig paleis van Brussel BELGIË
> Coudenberg – Isabellastraat © M. Vanhulst
De belangrijke figuren die hier leefden, plaatsten Brussel
op de wereldkaart. Toen aan het eind van de 18de eeuw
werd beslist om het Koningsplein aan te leggen op de
ruïnes, groeide de stad letterlijk boven het paleis uit.
Het Koningsplein week niet af van de artistieke tradities
van andere Europese koninklijke pleinen die rond deze tijd
werden aangelegd, en had dus een grote aantrekkingskracht
op de Europese heersers. De leiders van de Oostenrijkse
Nederlanden betrokken een gerenoveerd herenhuis op het
plein, dat gedeeltelijk bewaard is gebleven. In de 19de
eeuw vestigden de Nederlandse en later de Belgische heersers
zich ook in het hart van de ‘Koningswijk’. Dit leidde tot de
graduele uitbreiding van zowel het Paleizenplein als het
koninklijk paleis. Aan de andere kant van het Koninklijk
Park – het voormalig jachtgebied van het Coudenbergpaleis
– kwam het parlement te staan. Heel deze evolutie bevestigde
de Koningswijk als historische machtsplaats.
De archeologische site en het Coudenbergmuseum worden
beheerd door vzw Paleis van Keizer Karel, een vereniging
die werd opgericht onder de bescherming van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest en de Stad Brussel. Tegenwoordig
werkt de vzw nauw samen met het BELvue Museum (over
de Belgische geschiedenis en met toegang tot de archeologische
site), het Koninklijk Paleis, het Paleis der
Academiën, het Paleis van Karel van Lotharingen en het
Brussels Info Plein (BIP) om dit belangrijke erfgoed de
plaats te geven die het verdient in de Belgische en
Europese culturele geschiedenis.

De kelderverdieping onder de kapel © M. Vanhulst
Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in de Coudenberg
18-19 SEPTEMBER 2010
Het thema voor dit jaar is ‘Steen & Co’. Tijdens deze activiteiten komen bezoekers meer te weten over de
bouwmaterialen en decoratieve elementen die gebruikt werden in de site en in de omgeving van het Koningsplein.
De tentoonstelling ‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’ groepeert foto’s en video’s voor en door
leerlingen die deze lente aan de slag waren in de historische residenties in Brussel, Chambord, Madrid, Schönbrunn,
Versailles en Wilanów.
De wandelzoektocht ‘Steen, mortel, beitel’ loopt langs het ondergrondse steenhouwwerk van de archeologische
site en de bepleisterde muren van het Koningsplein. Kom het verschil ontdekken tussen middeleeuwse en 18de-eeuwse
bouwmaterialen en –technieken. Voor jongeren van 7 tot 77 jaar.
> Wanneer? 18–19 september 2010, van 10u00–18u00
> Waar? Brussel, COUDENBERG (ingang via het BELvue museum), Paleizenplein 7
> Meer informatie en alle gegevens voor reservatie op www.coudenberg.com
Met steun van het Belgisch Voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie
> Jan Brueghel de Jonge, Infante Isabella op wandel in het park van het paleis van
Brussel, 17de eeuw © Madrid, Museo Nacional del Prado, inv. 1451
> De huidige Koningswijk © Coudenberg
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Coudenberg – Het voormalig paleis van Brussel BELGIË
09

Het Wilanówpaleis ligt op 10 kilometer van het
historische centrum van Warschau. Koning Jan III
Sobieski liet het tussen 1677–1696 bouwen als koninklijk
buitenverblijf. Het was het eindpunt van het koninklijk
traject, dat startte bij het koninklijk kasteel.
In de daarop volgende eeuwen kwam het paleis in handen
van verschillende magnatenfamilies waaronder de
Sieniawski’s, Czartoryski’s, Lubomirski’s, Potocki’s en
Branicki’s. Van 1730 tot 1733 werd Wilanów bewoond
door de Poolse koning die bekend stond als August de
Sterke. Herhaalde verbouwingen en uitbreidingen hebben
ervoor gezorgd dat het grondplan van het paleis uitgroeide
tot een schoolvoorbeeld van de barokke landschapsarchitectuur
entre cour et jardin (tussen koer en tuin).
Tijdens de Verlichting opende de toenmalige eigenaar
Stanislav Kostka Potocki een museum in het paleis, dat
de koninklijke vertrekken van koning Jan III Sobieski en
een collectie kunstwerken omvatte. Potocki was ook de
man achter de herstructurering van het grondgebied ten
zuiden van Warschau. Hij creëerde een enorm geheel
van parken met als centrum Wilanów, dat via strategische
uitkijkposten verbonden werd met andere residenties.
Het paleispark bestaat uit een tuin in barokstijl en
pittoreske landschapsparken uit de 18de en 19de eeuw.
Het landschap wordt gekenmerkt door de typische
moerassige bodem, de smalle rivieren en de vijvers vol
vis uit de ijskoude vallei van de Vistula-rivier. De velden
en moeraslanden in Morysin (een natuurreservaat dat
10 Het museum van het Wilanówpaleis POLEN
Het museum van het Wilanówpaleis
POLEN
> Het museum van het Wilanówpaleis
eigendom is van het museum) vormen een inselberg.
In de 20ste eeuw slokte Warschau Wilanów op en werden
nieuwe woonwijken gebouwd in de buurt rond het paleis.
Het paleispark werd een stadspark met hoge muren die
een permanent obstakel vormen voor het uitzicht.
> De oranjerie
> De antichambre van de koning

Van idee tot industrie
Tentoonstelling: ‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’
> 17–30 september 2010 De gaanderijen van het paleispark zijn elke dag open (behalve op donderdag; gratis op zondag).
Paleisworkshops
Papier in beweging: we nodigen u graag uit voor een ontmoeting met Karol Schreiber, hofdrukker van Zijne
Majesteit de Koning. Hij legt uit hoe papier gemaakt en bedrukt wordt volgens de bevelen van de koning en zet
de drukpers aan. > 18 & 19 september, 11u00.
Op bezoek bij de koning: tijdens uw bezoek aan koning Jan III wordt u rondgeleid door de mooiste kamers van
zijn paleis, krijgt u het verhaal te horen van het huwelijk van Jan III Sobieski en komt u te weten welk boek hij het
liefste las, welke kleren hij droeg en wie hij versloeg tijdens het beleg van Wenen in 1683. > 18 & 19 september, 11u00.
Open workshops in het binnenhof > 18 & 19 september, 11u00–14u00 (kinderen van 5 tot 10 jaar en hun ouders)
Reizen met de koets van Jan III Sobieski: in deze workshops leren de kinderen alles over de Poolse koetsen die
vroeger gebruikt werden en over de reizen van de koning en de koningin. Bovendien komen ze te weten hoe de
kaart van Europa er in de 17de eeuw uitzag.
De kleuren van de natuur: een introductie in unieke methodes om stof te kleuren – uniek omdat de verf door de
natuur gemaakt wordt.
De troeven van recyclage: in deze workshop maken we een prachtige koninklijke juwelendoos van papier.
Vervolgens proberen we dit doosje te vullen met schatten die we vinden in het park. Een gewone katoenen zak
wordt omgetoverd tot een schitterend mooie tas.
Ecologische rondleidingen: tijdens deze rondleiding door het park ontdekken we hoe de mens omspringt met wat
de natuur te bieden heeft, vroeger en nu. We onderzoeken tevens wat het verband is tussen de hedendaagse industrie
en de geschenken van de natuur. >18 &19 september, 12u00 en 14u00.
Onderweg naar Wilanów: via een rollenspel ontdekken de deelnemers het koninklijk traject dat Jan III Sobieski volgde
wanneer hij van het koninklijk paleis naar zijn stedelijke residentie in Wilanów trok. > 18 &19 september, 12u00 (pl. Zamkowy)
Morysin per fiets: een fietstocht naar Morysin (voormalig park en natuurreservaat). > 19 september (zaterdag), 14u00.
De impact van koninklijke residenties op hun omgeving: lezing, 18 september, 13u00.
> Zonnewijzer > Het pomphuis
Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in het Wilanówpaleis
18-19 SEPTEMBER 2010
> Voor sommige evenementen is reserveren verplicht. Meer informatie op www.wilanow-palac.pl
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Het museum van het Wilanówpaleis POLEN
11

Oorspronkelijk was het paleis van Versailles niet veel
meer dan een bescheiden jachtslot dat gebouwd werd
door Lodewijk XIII op zo’n 20 kilometer van Parijs. In 1661
besliste Lodewijk XIV, die toen pas koning was geworden,
het slot te verbouwen en uit te breiden. In 1682 verhuisde
hij het Franse hof en de regering naar Versailles. De
uitbreiding gebeurde onder leiding van Louis Le Vau en later
Jules Hardouin-Mansart. Het nieuwe interieur van de
Grands Appartements werd ontworpen door Charles Le
Brun. De koning vond het park even belangrijk als het paleis
– zo niet belangrijker. Voor het ontwerp van de tuinen koos
Lodewijk XIV voor André Le Nôtre. De omvang van de
werkzaamheden was enorm. Er moest een ontzettend grote
hoeveelheid aarde verplaatst worden voor de aanleg van de
bloembedden in Franse stijl, de oranjerie, de fonteinen en
het kanaal op een terrein waar voorheen bossen, weiden en
moerassen lagen. Door het Grand Canal werd het uitzicht,
gecreëerd ten tijde van Louis XIII, breder en reikte het verder.
Vlak bij het paleis van Versailles werd het Trianon gebouwd.
Het moest een plek worden waar de koninklijke familie zich
kon ontspannen in privésfeer. Aan het eind van het bewind
van Lodewijk XIV was het park ongeveer 11.000 hectare
groot, met inbegrip van het bos van Marly. Het werd
omringd door een 43 kilometer lange muur, die 24 monumentale
poorten telde. Om water naar de fonteinen te voeren,
werd een enorm netwerk van waterleidingen gecreëerd. Het
dorp Versailles werd een stad met een grondplan in de vorm
van een ganzenpoot, die begon bij het kasteel en zich
12 De paleizen van Versailles en het Trianon FRANKRIJK
De paleizen van Versailles en het Trianon
FRANKRIJK
> Het paleis van Versailles vanuit het noordelijke parterre © Château de Versailles-C. Milet
vertakte in drie lanen. De herenhuizen langs de symmetrische
wegen van de stad moesten voldoen aan strenge criteria
wat betreft de bouwmaterialen en de hoogte zodat ze een
harmonieus geheel vormden met het kasteel.
Het kasteel van Versailles, het voormalig koninklijk paleis
dat in 1833 door Lodewijk Filips werd omgebouwd tot een
museum voor de geschiedenis van Frankrijk en later een
nationaal paleis werd waar het parlement vergaderde, staat
al 30 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.
> De Latonafontein © Château de Versailles-J.M. Manaï
> Het Klein Trianon © château de Versailles-C. Milet

Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in het paleis van Versailles
17-19 SEPTEMBER 2010
Keizers en koningen en hun paleizen
>17 september
In het kader van de 8ste editie van Erfgoed voor Kinderen, een evenement voor de schoolgaande jeugd uit de regio Ilede-France
(Grand Paris), worden gratis activiteiten georganiseerd voor leerlingen uit het lager en middelbaar onderwijs.
Hofmuziek uit Europa – muzikale activiteit
Slangen en ladders – een spel met als thema ‘Europese koninklijke residenties’
Op zoek naar beelden – een workshop fotografie
Kunst in Europese tuinen ontdekken – een rondleiding door de Franse tuin en de Engelse tuin op het domein van
Marie-Antoinette
Bouw het paleis van Versailles – een workshop modelbouw
Er was eens … - verhalen over het paleis
Alles over het Trianon – een educatieve rondleiding door het domein van Marie-Antoinette (in het Engels)
> Wegens beperkt aantal plaatsen inschrijving verplicht per e-mail: activites.educatives@chateauversailles.fr
> 18 & 19 september
Op een reuze ganzenbord in het domein van Marie-Antoinette kunnen gezinnen de Europese koninklijke residenties
speels ontdekken, alsook de grote historische personages die ze bouwden en verfraaiden. In het Pavillon français,
de Temple de l’Amour en het Hameau de la Reine worden muzikale activiteiten georganiseerd met verwijzingen naar
het werk van belangrijke componisten die bekend werden aan de hoven van Versailles, Madrid en Schönbrunn.
De tentoonstelling ‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’ toont foto’s en video’s gemaakt door
Europese jongeren tijdens de erfgoedklassen met als thema ‘Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving,
vroeger en nu’.
In het kasteel van Versailles zullen rondleidingen en een vrij bezoekersparcours in de galerijen van het museum van
de Geschiedenis van Frankrijk gewijd zijn aan “Grote historische personages”, het nationaal thema van de 27ste
editie van de Europese Erfgoeddagen. Rondleidingen van “musée Parlant”, een audiovisuele animatie over het epos
van Napoleon en ontwikkeld met de steun van de “Conseil général des Yvelines”, worden eveneens aangeboden.
> Informatie: www.chateauversailles.fr
> Het perspectief © Château de Versailles-C. Milet
> De zuilengang van het Groot Trianon © Château de
Versailles-J.M. Manaï
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
De paleizen van Versailles en het Trianon FRANKRIJK
13

In 1569 kocht keizer Maximiliaan II het terrein waarop
het huidige Slot Schönbrunn staat. Oorspronkelijk
werd het grondgebied gebruikt als jachtdomein waarop
een klein jachtslot werd gebouwd, dat tijdens het Beleg
van Wenen in 1683 gedeeltelijk werd verwoest door de
Turken. In 1689 liet keizer Leopold I een nieuw paleis
bouwen in barokstijl. Na de verbouwingen door zijn
kleindochter Maria Theresia bracht de keizerlijke familie
hier de zomer door. In die tijd lag het redelijk ver van de
stad en was de omgeving nog bijna niet ontwikkeld.
Rond 1900 besliste keizer Frans Jozef permanent in
Schönbrunn te gaan wonen. De stad breidde zich uit en
reikte al snel tot aan het paleis, dat geleidelijk aan
evolueerde tot een gebied waar de inwoners van Wenen
kwamen om zich te ontspannen. De meeste tuinen
waren reeds in 1779 toegankelijk voor het publiek en
worden nu bezocht door joggers en wandelaars. Het
voormalige reservoir voor de fonteinen is omgebouwd
tot een zwembad. In het park leven veel dieren. De bossen
op de hellingen van de Schlossberg worden bevolkt door
dassen, vossen en marters en heel wat dieren die op de rode
lijst van bedreigde soorten van de IUCN staan (bijvoorbeeld
de esculaapslang, vleermuizen en zeldzame vogels).
Tegenwoordig is het paleis, dat in 1996 een plaats kreeg
op de Werelderfgoedlijst van UNESCO, een museum.
Daarnaast worden 190 appartementen in het paleis verhuurd
aan privépersonen. Door zijn typische keizerlijke elegantie
is Schönbrunn populair als filmlocatie en is het tevens
14 Slot Schönbrunn OOSTENRIJK
Slot Schönbrunn
OOSTENRIJK
> Slot Schönbrunn met de paradeplaats en fonteinen © Schloß Schönbrunn Kultur- und Betriebsges.m.b.H. / Julius Silver
de locatie voor het jaarlijkse ‘Sommernachtskonzert’ van
het Weense filharmonische orkest.
Schönbrunn in cijfers:
Oppervlakte van het grondgebied: 180 hectare
Hoofdgebouw: ca. 300 kamers
Hoofd- en bijgebouwen: ca. 1441 kamers
Aantal bezoekers per jaar: ca. 1.600.000
> De Grote Galerij met plafondschilderingen van Gregorio Guglielmi ©
Schloß Schönbrunn Kultur- und Betriebsges.m.b. H. / Alexander Koller

Inter-Europese multimediale tentoonstelling ‘Europees erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’
> in het Keizerlijke Binnenhof van het kindermuseum in Slot Schönbrunn
Speciaal programma voor kinderen en gezinnen:
> De Gloriette op de Schönbrunnheuvel © Schloß Schönbrunn Kultur- und Betriebsges.m.b. H. / Julius Silver
> De neptunusfontein van Johann Ferdinand Hetzendorf von Hehenberg aan de voet van de Schönbrunn-heuvel © Schloß Schönbrunn Kultur-
und Betriebsges.m.b. H. / Lois Lammerhuber
Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in Slot Schönbrunn
25-26 SEPTEMBER 2010
Workshops: Dans doorheen de eeuwen & Baroktuinen
Levende geschiedenis: Dans doorheen de eeuwen
Het keizerlijke paleis van Schönbrunn ademt de sfeer uit van de luisterrijke feesten en bals die de keizerlijke familie
hier organiseerde. We demonstreren de favoriete dansen van Maria Theresa en je wordt uitgenodigd om mee te
doen. Je kunt ook de quadrille leren, een dans die heel populair was in de tijd van Frans Jozef en die tegenwoordig
nog steeds het hoogtepunt is van elk bal.
Scherp je blik: Baroktuinen
Tijdens deze speciale wandeling door de tuinen gaat onze aandacht uit naar de belangrijkste fonteinen en standbeelden.
Waarom staan hier zo veel fonteinen en standbeelden en hoe zien de hagen er hier uit? Komen ze alleen
in Schönbrunn voor of vind je ze ook terug in andere paleizen? We gaan op zoek naar antwoorden op deze vragen.
Sporen zoeken
Aan de hand van een vragenlijst ga je op zoek naar sporen in de historische tuinen. Er zijn heel wat vergelijkingen
mogelijk met andere paleizen – veel koninklijke residenties hebben bijvoorbeeld een Neptunusfontein, maar
wat is er zo speciaal aan de Neptunusfontein van Schönbrunn?
> Meer informatie en alle gegevens voor reservatie op www.kaiserkinder.at of www.schoenbrunn.at
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Slot Schönbrunn OOSTENRIJK
15

Patrimonio Nacional beheert de koninklijke staatseigendommen.
De instelling is onderhevig aan de Wet
23 van 16 juni 1982 en heeft volgens deze wet een dubbele
functie: Zijne Majesteit de Koning en de leden van de
koninklijke familie mogen de eigendommen gebruiken
voor de representatieve rol die zij moeten vervullen volgens
de grondwet en de Spaanse wet en Patrimonio Nacional
moet een culturele rol spelen in overeenstemming met
de aard en het historische belang van deze eigendommen,
die trouwens bijna allemaal het label ‘nationale schat
van historisch en artistiek belang’ dragen. Dit betekent
dat de instelling verantwoordelijk is voor onderhoud,
restauratie, onderzoek en bescherming en eveneens
tentoonstellingen en educatieve en culturele projecten
moet organiseren.
Patrimonio Nacional beheert acht koninklijke paleizen,
vijf koninklijke buitenverblijven, tien abdijen en kloosters
die door een koning werden opgericht en 20.500 hectare
bos en 89 hectare historische parken waarvan 154 hectare
het label Cultuurlandschappen uit het Werelderfgoed dragen.
Patrimonio Nacional is ook verantwoordelijk voor de
inboedel en de kunstcollecties in deze eigendommen,
voor de goederen die de koninklijke familie gebruikt en voor
de donaties van Zijne Majesteit de Koning aan de staat.
De koninklijke domeinen vormen het decor voor staatsceremonies
en de grootste officiële plechtigheden van
16 Patrimonio Nacional SPANJE
Patrimonio Nacional
SPANJE
> De tuinen van Campo del Moro. Het koninklijk paleis. Madrid © DEHRR project
het Koninkrijk Spanje – vooral de plechtigheden in het
koninklijk paleis van Madrid zijn belangrijk.
De musea van Patrimonio Nacional in de koninklijke
eigendommen zijn toegankelijk voor het publiek en trekken
jaarlijks meer dan drie miljoen bezoekers. Hiermee is de
instelling een van de belangrijkste culturele organen in Spanje.
> Kamer van Maella. Casita del Principe. Het koninklijke domein El Pardo.
Madrid © Patrimonio Nacional

Het programma voor de Europese Erfgoeddagen
OKTOBER 2010
Tentoonstellingen:
Virtuele tentoonstelling: ‘Europees Erfgoed ontdekken in Koninklijke Residenties’
> www.patrimonionacional.es
Tentoonstelling ‘Europees Erfgoed ontdekken in Koninklijke Residenties’
Een tentoonstelling van foto’s en video’s van de Europese erfgoedklassen.
> Waar? In de school Nuestra Señora del Pilar, Madrid. www.nspilar.com > Gratis ingang
> Meer informatie op www.patrimonionacional.es
> De tuinen van het koninklijke domein La Granja. Segovia © DEHRR project
> Het koninklijk paleis. Madrid © DEHRR project > Wapenrusting voor parades van Filips II, 16de eeuw. Het
koninklijk paleis. Madrid © Patrimonio Nacional
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Patrimonio Nacional SPANJE
17

18
Het begin van de 18de eeuw was een beslissende periode
voor Gödöll”o. Antal Grassalkovich maakte van
het dorp het centrum van zijn territorium en gaf in 1735
de opdracht het slot van Gödöll”o te bouwen. Het bouwwerk
kwam tot stand in verschillende fasen. Het uiteindelijke
slot is een schoolvoorbeeld van de Hongaarse barokarchitectuur
en heeft model gestaan voor heel wat andere
paleizen. Grassalkovich, zijn zoon en zijn kleinzoon
breidden niet alleen het paleis uit, met de bouw van het
theater in barokstijl en de stallen, maar zorgden ook voor
de ontwikkeling van het volledige dorp, dat in 1763 werd
erkend als een marktstad. Toen de Hongaarse staat in
1867 het gebruik van het paleis toekende aan keizer
Frans Jozef I en koningin Elisabeth (Sissi) als kroningsgeschenk,
begon het tweede gouden tijdperk van het paleis.
De koninklijke familie bracht de lente en de herfst door
in Gödöll”o. In het nabijgelegen bos leefde veel wild –
een ideale omgeving voor jachtpartijen en paardrijwedstrijden.
De regelmatige aanwezigheid van de koninklijke
familie zorgde voor heel wat rijkdom in Gödöll”o en bracht
ook de Oosterse spoorweg naar Gödöll”o. Het paleis creëerde
werk, met als gevolg dat er steeds meer ambachts- en kooplui
kwamen wonen. De stad werd een populair kuuroord
met baden, hotels en restaurants. Vanaf 1920 gebruikte
gouverneur Miklós Horthy het paleis als zomerverblijf
en na de Tweede Wereldoorlog trokken de Sovjettroepen
in de bijgebouwen en werd het hoofdgebouw een bejaardentehuis.
In 1995 werd begonnen met de renovatie en
Het koninklijk slot van Gödöllő HONGARIJE
Het koninklijk slot van Gödöllő
HONGARIJE
> Hoofdgevel © Gödöll“oi Királyi Kastély
reconstructie van de gebouwen, met steun van de regering
en de Europese Unie. Momenteel wordt een aantal
vleugels heropgebouwd. Het voortdurend gerestaureerde
paleis organiseert elk jaar meer en meer nieuwe evenementen.
Dit is mogelijk dankzij de gefaseerde uitbreiding
van het museum waar meer uitleg wordt gegeven over de
voormalige bewoners en hun dagelijks leven. Naast
permanente tentoonstellingen kan men er ook terecht voor
tijdelijke tentoonstellingen. In het barokke theater dat
in 2003 gerestaureerd werd, worden internationaal
erkende concerten en festivals van klassieke muziek
georganiseerd. Onze culturele programma’s voor gezinnen
worden steeds breder en gevarieerder en zijn een populaire
traditie geworden. Ze trekken heel wat bezoekers. Het
paleis en de ceremoniële hal in het paleis zijn nu een
populaire plek voor professionele conferenties en officiële
evenementen. Als de komende renovaties van de manege en
de barokke stal afgelopen zijn, kunnen we een nog rijker
en gevarieerder cultureel programma aanbieden.
> Sierlijke hal © Gödöllői Királyi Kastély

Het barokke theater © Gödöll“oi
Királyi Kastély
> Sissi met de huzaren © Gödöll“oi Királyi
Kastély
Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in Gödöllő
18-19 SEPTEMBER 2010
Het barokke paleis van Grassalkovich telt een aantal unieke elementen, waaronder het baroktheater tussen het
hoofdgebouw en de ruitershal. Ook het uitzicht op het paleispark is fenomenaal. Heel wat mensen weten niet dat
de spoorweg tussen Boedapest en Gödöll”o werd aangelegd om ervoor te zorgen dat de koninklijke familie regelmatig
naar Gödöll”o kon reizen.
Ter gelegenheid van de Erfgoeddagen 2010 kunnen de bezoekers de gerenoveerde delen van het paleis bezichtigen,
in tegenstelling tot onze gewoonlijke rondleidingen, die de ruïnes van het paleis aandoen.
Het park
De renovatiewerken van de Engelse tuin werden deze lente afgerond. De architect die de leiding heeft over de
renovatie, geeft een lezing over de verbouwing van de barokke tuin tot een Engelse tuin. Vervolgens worden de
bezoekers uitgenodigd voor een natuurwandeling met de hoofdtuinier van het paleis.
Het barokke theater
De koninklijke vertrekken bevonden zich in de tweede U-vormige vleugel van het paleis. Pas tijdens de renovatie werd
duidelijk hoe deze vleugel oorspronkelijk werd gebruikt. Het hoofd van het museumdepartement praat over de
renovatie en de technische aspecten van het theater. De rondleiding wordt afgesloten door een workshop barokke dans.
Geschiedenis van de spoorweg
Tijdens deze lezing onthult een geschiedkundige interessante details over de aanleg van de spoorweg en de koninklijke
reizen. Wie vanuit Boedapest naar Gödöll”o reist, kan het verleden induiken met de koninklijke trein.
Multimediale tentoonstelling ‘Europees Erfgoed ontdekken in Koninklijke Residenties’
Een tentoonstelling van foto’s en video’s van de Europese Erfgoedklassen
> Meer informatie en alle gegevens voor reservatie op www.kiralyikastely.hu
> Uitzicht vanuit de tuin © Gödöll“oi Királyi Kastély
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Het koninklijk slot van Gödöllő HONGARIJE
19

De koninklijke paleizen van Turijn en Piëmonte
ITALIË
Krans der heerlijkheden
Toen in de tweede helft van de 16de eeuw de
hoofdstad van Savoye werd gecreëerd, had dit niet
alleen gevolgen voor de stad Turijn maar ook voor het
omliggende platteland.
In een poging het territorium te controleren, kocht de
familie Savoye nieuwe eigendommen aan rond de
centrale bestuurseenheden in Turijn. Ze verwierven
oude kastelen, maar er rezen ook nieuwe residenties
op verspreid langs de rivier, op de heuvel en in de
vlaktes: villa’s op de oevers, steile wijngaarden, jachtverblijven
en koninklijke buitenverblijven. Tussen deze
eigendommen bestond een uitgebreid netwerk van
beboomde lanen die vanuit het stadscentrum naar
het omliggende platteland liepen. Dit drukte een
grote stempel op de hele omgeving en creëerde zo’n
indrukwekkend beeld van de koninklijk macht dat het
gebied sinds de 17de eeuw de Corona delle Delizie
(krans der heerlijkheden) wordt genoemd.
De residenties van het koninklijk huis Savoye zijn
uniek in Europa en werden in 1997 opgenomen op de
UNESCO-Werelderfgoedlijst.
20 De koninklijke paleizen van Turijn en Piëmonte ITALIË
> De koninklijke residenties van Turijn en Piëmonte
De ‘krans der heerlijkheden’ verwijst naar de configuratie
van het gebied en omvat tegenwoordig alle koninklijke
residenties van de familie Savoye, met de tuinen,
eigendommen, het interieur, de collecties en de
wegen die de officiële en administratieve gebouwen
verbinden met recreatieve gebieden en plekken waar
de koninklijke familie wordt vereerd.
Deze residenties hebben een grote stempel gedrukt
op hun omgeving: de vorm en het gebruik van het
omliggende grondgebied, de landbouwbedrijven en
de bosgronden ondergingen grote wijzigingen. Hier
en daar leidden zij tot het ontstaan van lokale
economieën of fokkerijen. De huidige activiteiten in
Piëmonte dragen de erfenis van de oude beroepen in
zich en hebben een sterke band met de omgeving
bewaard: de hoftuinier is nu een ervaren landbouwer,
de voormalige rijschool is een stoeterij, de koninklijke
keukens en wijngaarden hebben het pad geëffend
voor de huidige gastronomie en wijnbouw in
Piëmonte – het verleden leeft verder in het heden.

Venaria Reale. Uitzicht op het paleis © Venaria Reale > Het kasteel van Racconigi © Racconigi
Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in Piëmonte
25-26 SEPTEMBER 2010
Het koninklijk paleis van Venaria (Reggia di Venaria Reale)
Tentoonstelling van foto’s en video’s van de Europese Erfgoedklassen (Tuinhuis)
Speelpleinen in de tuinen met reuzegrote speeltuigen voor kinderen en gezinnen, onder toezicht van educatieve
coördinatoren
Voorstellingen in de tuinen
Tentoonstelling van foto’s over de geschiedenis van de residentie, foto’s van de Venaria Reale voor en na de
restauratie (Tuinhuis en Oude stad)
Vrijwilligers en leerlingen geven rondleidingen over de tentoonstellingen (Tuinhuis en Oude stad).
> Toegangsprijs voor de tuinen: €3,00 op zaterdag, €4,00 op zondag. Alle activiteiten zijn gratis.
> Meer informatie en alle gegevens voor reservatie op www.lavenaria.it
Het koninklijk kasteel en het park van Racconigi
Tentoonstelling van foto’s en video’s van de Europese erfgoedklassen (Spazio Theatrum, gratis)
Gegidste wandeling over koning Carlo Alberto en zijn ‘koninklijke hofboerderij’-project (Kasteel, gratis)
‘Traag bezoek’ per koets (gratis toegang tot het park, voor de rit moet extra betaald worden)
‘Potager Royal’ (koninklijke moestuin), een tentoonstelling annex markt over tuinieren en moestuinen (Margaria, €2,00)
‘De opvoeding van het prinsje’– rondleiding met een gids (Kasteel, gratis)
> Meer informatie en alle gegevens voor reservatie op www.ilcastellodiracconigi.it
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
De koninklijke paleizen van Turijn en Piëmonte ITALIË
21

De invloed van het paleis op het dorpje Mafra
In 1174 veroverde de eerste koning van Portugal
Mafra van de Moren.
Toen op 17 november 1717 werd begonnen met de
bouw van het paleis en het klooster, was Mafra een
piepklein dorpje op één kilometer van de plek waar het
paleis zou komen.
Het klooster werd gebouwd in opdracht van koning
Johan V om een belofte na te komen betreffende zijn
opvolging. Oorspronkelijk was het klooster bedoeld
voor 13 monniken maar later verhoogde de capaciteit
tot 40, 80 en uiteindelijk 300 monniken. De koning
voegde er een paleis en een basiliek aan toe. Het
bouwwerk was zo enorm dat het heel wat gevolgen
had voor het dorp én het hele land. In 1730 werd de
basiliek ingehuldigd, na 13 jaar werk. Bij de bouw van
het paleis waren 50.000 vaklui betrokken terwijl
Portugal op dat moment ongeveer 2.000.000 inwoners
telde. In het hele land werden werklui aangeworven.
Velen gingen in Mafra wonen, zelfs nadat het gebouw
officieel klaar was in 1735. Ook na de dood van de
koning ging men verder met bepaalde werkzaamheden.
Het tijdelijk onderdak voor de werklui werd permanent
en er ontstond een nieuw stadscentrum. In 1747 – nog
steeds onder het bewind van de koning – werd een
22 Het nationaal paleis van Mafra PORTUGAL
Het nationaal paleis van Mafra
PORTUGAL
> Het nationaal paleis van Mafra © Palacio de Mafra
park aangelegd dat moest dienen als jachtreservaat en
timmer- en brandhout voor het hele paleis moest verschaffen.
Mafra was nooit een officiële verblijfplaats
van het hof, maar de koninklijke familie kwam er jagen.
Toen de religieuze ordes in 1834 verdwenen in Portugal
werd het klooster toegekend aan het leger. De parochie
van Mafra ruilde de Igreja de Santo André (Sint-
Andrieskerk) in de oude stad in voor de basiliek.
Het paleis was zo enorm dat er openbare diensten
zoals de post- en telegraafdienst in werden ondergebracht
– zelfs toen de koninklijke familie het nog
gebruikte. Nadat in 1910 de republiek werd uitgeroepen
ging een deel van het paleis open als museum en
vestigden er zich ook andere openbare diensten zoals
de politie, het stadhuis en de brandweer. Zo ontstond
een hechte band tussen de inwoners van Mafra en hun
historisch monument.
Tegenwoordig leidt het toenemend aantal bezoekers
tot een bloei van de lokale economie, vooral van de
horeca.
In de handel en de industrie in Mafra stuit men regelmatig
op afbeeldingen van het monument en benamingen
die ermee verband houden, zoals Kleine monnik,
Klokkenspel en Klooster.

De bibliotheek \ Foto N. Sapiehas © Palacio de Mafra
> Fysica in het klooster © Palacio de Mafra
> De eetzaal voor de monniken \ Foto H. Ruas © Palacio de Mafra
Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in het nationaal paleis van Mafra
26 SEPTEMBER 2010
‘Fysica in het klooster’
Thematische tentoonstelling waarin de wetten van de fysica (akoestiek, mechanica, krachtverdeling) worden
toegepast op het monument.
> Rondleiding met gids – 11u00 en 15u00
Multimediale tentoonstelling ‘Europees Erfgoed ontdekken in Koninklijke Residenties’
Een tentoonstelling van foto’s en video’s van de Europese Erfgoedklassen
> Meer informatie op www.imc-ip.pt/pt/museuspalacios/
> Het nationaal paleis van Mafra © Palacio de Mafra
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Het nationaal paleis van Mafra PORTUGAL
23

Paleis Hampton Court – Historic Royal Palaces
VERENIGD KONINKRIJK
> Eetzaal, Whitehall © Historic Royal Palaces > White Tower, Tower of London © Historic Royal Palaces
> Kensington Palace © Historic Royal Palaces > Kew Palace © Historic Royal Palaces
De onafhankelijke organisatie Historic Royal Palaces
beheert vijf koninklijke paleizen: de beroemde Tower
of Londen, het majesteitelijke Hampton Court Palace van
Hendrik VIII, het revolutionaire Banqueting House van
Jacobus I, het sierlijke Kensington Palace en Kew Palace,
het intiemste der koninklijke paleizen.
Al deze koninklijke paleizen werden eeuwen geleden
24 Paleis Hampton Court – Historic Royal Palaces VERENIGD KONINKRIJK
gebouwd. Ze waren getuige van vrede en welvaart en
periodes waarin volop ge- en verbouwd werd, maar ze
hebben ook turbulente tijden meegemaakt zoals oorlog,
interne conflicten, politiek en revolutie.
Wij willen iedereen helpen ontdekken hoe koningen en
mensen de maatschappij vorm hebben gegeven in
enkele van hun mooiste paleizen.

Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in Paleis Hampton Court
SEPTEMBER 2010
> Paleis Hampton Court © Historic Royal Palaces > Great Hall, Paleis Hampton Court © Historic Royal Palaces
Hampton Court kan beschouwd worden als ‘het verhaal van twee paleizen’: een indrukwekkend Tudorpaleis
gebouwd door Hendrik VIII naast een barok paleis neergezet door Willem III en Maria II.
Voorbij het paleis
Deze geïllustreerde lezing vertelt meer over de groei en de ontwikkeling van Hampton Court aan de hand van bouwkundige
ontwerpen, historische foto’s en onderzoeken uit het Architectural Drawings Archive van Historic Royal Palaces.
Toegewijde vrijwilligers geven een rondleiding doorheen de omgeving. De invloed van het paleis op zijn lokale
omgeving wordt geïllustreerd aan de hand van lokale gebouwen zoals de Royal Mews en de voormalige residentie
van Sir Christopher Wren.
> De rondleidingen en lezingen worden regelmatig gehouden tussen 10u00 en 16u00 op zaterdag 18 en zondag 19
september 2010. Meer informatie op www.hrp.org.uk/adultlearning
De Europese multimediale tentoonstelling ‘Koninklijke Residenties en hun impact op de omgeving’ van het project ‘Europees
erfgoed ontdekken in koninklijke residenties’ wordt georganiseerd in het Clore Learning Centre van 8 tot 19 september 2010.
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Paleis Hampton Court – Historic Royal Palaces VERENIGD KONINKRIJK
25

Het romantische park Alexandria ligt ten oosten van
het lager gelegen park, het grootste park van het
paleis, en werd in het begin van de 19de eeuw gecreëerd
door tsaar Nicolaas I. De tsaar en zijn familie brachten
de zomer in Alexandria door. Zijn opvolgers Alexander II
en Nicolaas II zetten deze traditie voort. De tsarenfamilie
had veel kinderen en hun ouders besteedden veel aandacht
aan hun opvoeding en lichamelijke conditie. In het park
werden een kindermolen, een klein fort, een melkveeboerderij,
een brandtoren en een landhuisje gebouwd.
De jonge hertogen en hertoginnen bereidden zich al
spelend voor op het volwassen leven. De kinderen
verbouwden groenten, plukten paddenstoelen en bessen
en deden aan sport. Vlak bij het huisje lag een atletiekveld
met een complex van gymnastiektoestellen. De hele familie
van Nicolaas II reed met de fiets.
In de komende jaren worden de vele constructies voor
kinderen gerestaureerd. Momenteel worden in het park
drie verschillende evenementen georganiseerd om een
paar van de oude tradities te doen heropleven:
‘Het Alexandria van de kinderen’. In het park worden
ludieke activiteiten en klassen voor kinderen georganiseerd.
Kleine bezoekers kunnen oude spelletjes spelen, de ‘taal’
van de windvaan en de bloemen bestuderen, herbaria
samenstellen, middeleeuwse muziek beluisteren en
kennismaken met oude instrumenten.
‘De stad van de meesters’. Kunstenaars, smeden, looiers, wevers
en juweliers geven kinderen een introductie in hun vak.
26 Het Peterhof Museum RUSLAND
Het Peterhof Museum
RUSLAND
> Groot Paleis en Grote Watervallen © Peterhof Museum
‘Tijdsreis’. Kinderen kunnen kijken naar en deelnemen
aan ridder- en boogschietstoernooien in het park. Ze
kunnen ook de minitrein nemen voor een rit over de
lanen van het park terwijl ze naar de verhalen van de
gids luisteren over het park en het leven van de tsarenfamilie
in de 19de eeuw.
> Kerkvleugel van het Groot Paleis © Peterhof Museum
> Uitzicht op het lager gelegen park © Peterhof Museum

Uitzicht op het Groot Paleis vanuit het lager gelegen park © Peterhof Museum
> Waterval van de Gouden Heuvel © Peterhof Museum
Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in het Peterhof Museum
10-30 SEPTEMBER 2010
De tentoonstelling ‘Van Versailles naar Peterhof’
Groepeert 18de en 19de-eeuwse voorwerpen uit de collecties van het Peterhof Museum
Activiteiten rond het thema ‘de impact van koninklijke residenties op hun omgeving’, op de volgende
19de-eeuwse locaties:
In het park Alexandria: geanimeerde rondleidingen, gegidste rondleidingen op de minitrein, klassen voor kinderen
over Europese tradities en gewoonten in Rusland, klassen over middeleeuwse Europese muziek en instrumenten,
klassen in ateliers van vaklui
In het Catharina-blok: ‘Het bal van Assepoester’ – interactieve klassen voor schoolgaande kinderen
Ludieke activiteiten:
Ridderlijk toernooi en wedstrijden boogschieten
> Meer informatie en alle gegevens voor reservatie op www.peterhofmuseum.ru
> Marlyvijvers en kasteel © Peterhof Museum
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Het Peterhof Museum RUSLAND
27

Het monumentale complex van Caserta omvat het
koninklijk paleis, het park en de Engelse tuin. Dit
complex is uniek en universeel omdat het historisch en
artistiek gezien van grote waarde is. Het maakt deel uit
van een groot stedenbouwkundig project waarbij het
paleis en de tuinen midden in een enorm domein kwamen
te liggen. Alles ademt hier geschiedenis uit… Karel van
Bourbon (1716–1788), koning van Napels van 1734 tot
1759, besliste een nieuw koninklijk paleis te bouwen dat
het middelpunt moest worden van de nieuwe hoofdstad.
Het plan van architect Luigi Vanvitelli (1700–1773) omvatte
naast het koninklijk paleis en de bijgebouwen ook plannen
voor een nieuwe stad die er nooit kwam. Het plan voor
Caserta werd bepaald door het natuurlandschap van de
naburige Monte Tifatini en de rechte as die de symbolische
verbinding vormde tussen de oude (Napels) en de
nieuwe hoofdstad van het koninkrijk. Het was gebaseerd
op een methodisch plan voor het volledige grondgebied:
de drooglegging van de vlakten, de nieuwe hoofdstad,
het Carolino aquaduct dat de ontluikende stad Caserta
van water moest voorzien, en de koninklijke residenties
(het San Leucio-complex en het domein Carditello) die
voor ontspanning, jacht, landbouwactiviteiten en zijdeproductie
gereserveerd werden.
De gebouwen, de inrichting en de tuinen werden regelmatig
gerestaureerd en onderhouden zodat de 18de-eeuwse
configuratie van het koninklijk paleis en de tuinen
bewaard is gebleven. De stedenbouwkundige ontwikkeling
28 Het koninklijk paleis van Caserta ITALIË
Het koninklijk paleis van Caserta
ITALIË
> Caserta – Koninklijk paleis – Hoofdgevel © Soprintendenza BAPSAE
van het gebied waarin het complex ligt, verliep echter zo
chaotisch dat de vegetatie van de Monte Tifatini werd
verwoest door brand en ontbossing.
Toch drukt het koninklijk paleis van Luigi Vanvitelli een
duidelijke stempel op de vlakten van Campania. Het bewijst
dat de Napolitaanse cultuur in de 18de eeuw in staat
was om een uniek project te verwezenlijken waarin de
bouwwerken een harmonieus geheel vormen met het
landschap in een stedenbouwkundig concept dat ook
vandaag nog werkt.
> Caserta – Koninklijk paleis – Grote eretrap © Soprintendenza BAPSAE

Caserta – Koninklijk paleis – Troonzaal © Soprintendenza BAPSAE
Het programma voor de Europese Erfgoeddagen in Caserta
25-26 SEPTEMBER 2010
In samenwerking met de middelbare scholen van Caserta organiseren we tochten voor lokale bewoners en
gezinnen. De thema’s zijn:
Historische uitzichten op het koninklijk paleis van Caserta vanuit de koninklijke vertrekken (18de-19de eeuw)
Paden door het park ‘tussen natuur en kunst’:
De ‘parterre’ en het oude bos
De hooggelegen visvijver
Waterwerken
Boomgaarden en ‘grote’ bomen
Multimediale tentoonstelling ‘Europees Erfgoed ontdekken in Koninklijke Residenties’
Een tentoonstelling van foto’s en video’s van de Europese Erfgoedklassen
> Caserta – Koninklijk paleis – Luchtfoto van het paleis en het park
> Caserta – Koninklijk park – Ceresfontein © Soprintendenza BAPSAE
> Meer informatie en alle gegevens voor reservatie op www.reggiadicaserta.beniculturali.it
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Het koninklijk paleis van Caserta ITALIË
29

De Pruisische paleizen en parken van Berlijn-Brandenburg DUITSLAND
De Pruisische paleizen en parken van Berlijn-Brandenburg
DUITSLAND
Reis door vierhonderd jaar Pruisische geschiedenis en bezoek
talrijke hoogtepunten in de Pruisische paleizen en parken.
In Berlijn en Brandenburg nodigen meer dan dertig paleizen
en tuinen de bezoekers uit een tijdsreis te maken naar de
glamoureuze tijd van de Pruisische koningen. Het landschapspark
Berlijn-Potsdam (dat zich uitstrekt van Sanssouci,
de Nieuwe Tuin en Sacrow tot het Pauweneiland en
Glienicke in Berlijn) veroverde in 1990 een plaatsje op de
Werelderfgoedlijst van UNESCO. Het park vormt een cultureel
landschap dat internationale bekendheid geniet, en kan liefhebbers
van kunst, architectuur en parken uit de hele wereld
boeien. Het wordt ook ‘Pruisisch Arcadia’ genoemd,
vanwege de adembenemende schoonheid en de manier
waarop het geïntegreerd is in het enorme culturele landschap
van Berlijn-Potsdam.
De 19de eeuw was een belangrijke periode voor de geschiedenis
van de streek. Toen ontwierpen architect Karl Friedrich
Schinkel en tuinarchitect Peter Josef Lenné een reeks paleis-
en parkcomplexen. Toen de 18de-eeuwse parken verbonden
werden met de nieuwere gebieden op de oevers van
de Havel, ontstond een landschap met prachtige panoramische
uitzichten.
Nu de paleizen en parken in Berlijn en Potsdam grondig
gerestaureerd zijn, komt hun pracht en praal volledig tot
hun recht. Jaarlijks trekken ze miljoenen Duitse en interna-
30 Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
> Paleis Charlottenburg, langs parkzijde, Berlijn © SPSG
tionale bezoekers aan. De Stiftung Preußische Schlösser und
Gärten Berlin-Brandenburg (SPSG) is verantwoordelijk voor
het behoud van de kunstvoorwerpen uit 400 jaar Brandenburgs-
Pruisische geschiedenis en maakt deze voorwerpen op verschillende
manieren toegankelijk voor het publiek. Naast de
wereldberoemde Hohenzollern paleizen, Sanssouci in
Potsdam en Charlottenburg in Berlijn trekken ook de paleizen
van de Mark Brandenburg – Rheinsberg, Caputh, Königs
Wusterhausen, Oranienburg en Paretz heel wat bezoekers;
ze vormen een ideale bestemming voor een daguitstap.
> Meer informatie op www.spsg.de
> De Romeinse baden, Park Sanssouci, Potsdam © SPSG
> Paleis Sanssouci © SPSG

Welkom in een van de grootste en meest dynamische
paleizen van Europa! Het koninklijk paleis in
Stockholm is de officiële residentie van Zijne Majesteit
de Koning en de plek waar het merendeel van de officiële
recepties van de koninklijke familie wordt gehouden. Het
paleis is de dagelijkse werkplaats voor de koning en de
koningin en voor de verschillende afdelingen van de
hofhouding. De combinatie van koninklijke residentie,
werkplek en historisch monument dat het hele jaar door
geopend is voor bezoekers, maakt het koninklijk paleis
in Stockholm uniek in Europa.
Het paleis werd in barokstijl gebouwd door architect
Nicodemus Tessin de Jongere en heeft de vorm van een
Romeins paleis. Het heeft meer dan 600 kamers verdeeld
over zeven verdiepingen met een staatsieappartement
dat uitkijkt over de stad en kleinere woonvertrekken die
uitkijken op het binnenhof.
De koninklijke vertrekken in het paleis zijn een verzamelnaam
voor de prachtige staatsiezalen die gebruikt worden voor
de recepties van de koning en de koningin.
In de banketzaal worden galadiners, kabinetvergaderingen
Het koninklijk paleis in Stockholm
ZWEDEN
> De tuin Logården © The Royal Collections
> Het koninklijk paleis © The Royal Collections
en parlementaire avonden georganiseerd.
Buitenlandse hoogwaardigheidsbekleders die op officieel
staatsbezoek zijn, kunnen logeren in een speciaal voor hen
bestemd appartement. De Bernadotte-vertrekken dienen
voor plechtige prijsuitreikingen en officiële audiënties.
Elke koning heeft sporen nagelaten. Het goed bewaard
gebleven interieur geeft dus een historisch overzicht van
het koninklijk leven vanaf 1700. De slaapvertrekken van
Gustav III, het bureau van Oskar II en de jubileumkamer
van koning Carl Gustav (de nieuwste kamer) zijn toegankelijk
voor het publiek.
De koninklijke vertrekken omvatten ook de rijkszaal met
de zilveren troon van koningin Kristina en de vertrekken
van de ridderorden, waarin een permanente collectie van
koninklijke orden is ondergebracht.
Het is mogelijk dat de koninklijke vertrekken volledig of
gedeeltelijk gesloten zijn voor een officiële receptie.
Sluitingsdagen: zie Openingsuren.
> Meer informatie op www.royalcourt.se
> Het koninklijk paleis © The Royal Collections
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Het koninklijk paleis in Stockholm ZWEDEN
31

Slot Rosenborg DENEMARKEN
Slot Rosenborg werd tussen 1606 en 1634 gebouwd
buiten de stadsmuur rond Kopenhagen. Het kasteel
was de plattelandswoning van Christiaan IV en werd
opgetrokken in de speciale Hollandse renaissancestijl.
In 1624 begon Christiaan IV dit ‘prachtige huis in het
park’ Rosenborg te noemen, vanwege het grote park
rond het kasteel. Tot ongeveer 1710 verbleef de koninklijke
familie regelmatig op Rosenborg. In die periode besliste
Frederik IV, de achterkleinzoon van Christiaan IV, andere
buitenverblijven te gebruiken. Slot Rosenborg werd het
decor voor de koninklijke collecties; vandaar dat een
groot deel van het unieke interieur buitengewoon goed
bewaard is gebleven.
> Slot Rosenborg © Rosenborg
32 Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Slot Rosenborg
DENEMARKEN
> Slot Rosenborg © Rosenborg
Na het bewind van Frederik IV verbleef de koninklijke
familie nog twee keer in Rosenborg: in 1794, nadat Slot
Christiansborg afbrandde, en in 1801, toen de Britten
Kopenhagen aanvielen.
Tegenwoordig kan men het volledige kasteel bezichtigen.
De bezoekers kunnen er een van de grootste collecties
juwelen in Europa bewonderen, de kroonjuwelen.
> Meer informatie op www.rosenborgslot.dk
> Slot Rosenborg © Rosenborg

Paleis Het Loo ligt in het hartje van Nederland, vlak bij
Apeldoorn. Het werd tussen 1684 en 1686 gebouwd
en uitgebreid in opdracht van Koning Willem III van
Oranje. Oorspronkelijk was het paleis een jachtverblijf.
Daniel Marot ontwierp het interieur en de tuinen. Het
water voor de fontein komt van natuurlijke bronnen in
de naburige heuvels.Bijna drie eeuwen lang was het paleis
de hoofdverblijfplaats van de Nederlandse koninklijke
familie.
Sinds 1984 staan het voormalige koninklijke paleis het
Loo en de tuinen open voor bezoekers.
De paleiskamers zijn getuige van 300 jaar geschiedenis
van het koningshuis van Oranje-Nassau en uit de verschillende
stijlen in het meubilair wordt duidelijk hoe het
interieur geëvolueerd is tussen de 17de en de 20ste eeuw.
De barokke parterretuinen worden elke lente en zomer
> De hoger gelegen tuin © Stichting Paleis Het Loo Nationaal
Museum, Apeldoorn
Paleis Het Loo
NEDERLAND
> Luchtfoto, rond 1990 © Stichting Paleis Het Loo Nationaal Museum, Apeldoorn
opnieuw aangelegd in de Nederlandse traditionele stijl
die typisch is voor de 17de eeuw. In de koninklijke stallen
worden koetsen, sleeën en auto’s tentoongesteld, die nog
steeds gebruikt worden door de koninklijke familie.
> Meer informatie over het paleismuseum op
www.paleishetloo.nl
> Gevel van het paleis © Stichting Paleis Het Loo Nationaal Museum, Apeldoorn
> De slaapkamer van Willem III (1650-1702), prins van Oranje, koning van
Engeland © Stichting Paleis Het Loo Nationaal Museum, Apeldoorn
Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
Paleis Het Loo NEDERLAND
33

De Vereniging van Europese koninklijke residenties
Sinds 2001 zijn de instellingen die de meest prestigieuze paleismuseums in Europa beheren, verzameld in de
Vereniging van Europese Koninklijke Residenties (ARRE). Zo kunnen zij samenwerken en hun kennis en ervaringen
uitwisselen omtrent de bescherming en de promotie van het grote culturele erfgoed dat zij onder hun hoede hebben.
Dit komt ten goede aan de miljoenen bezoekers die zij jaarlijks over de vloer krijgen.
De ARRE is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en het beheer van het netwerk van Europese koninklijke paleizen.
Dit gebeurt onder meer door de organisatie van trainingen en evenementen waarin ervaringen worden uitgewisseld,
partnerships, promotionele projecten, coproducties en gezamenlijke uitgaven.
Dankzij het eerste project Heritage and History (2002-2004), dat mee gefinancierd werd door het Cultuur 2000programma
van de Europese Commissie, konden de leden van de vereniging elkaar beter leren kennen, ontstond
een samenwerking en konden de gemeenschappelijke doelstellingen bepaald worden.
Om deze samenwerking te verstevigen en een bijdrage te leveren aan het ontstaan van een Europese culturele
identiteit, hebben de activiteiten van het netwerk drie objectieven:
De toegang van Europeanen tot hun gemeenschappelijke geschiedenis verbeteren.
De Europese burgers ervan bewust maken dat het behoud van hun gemeenschappelijke erfgoed belangrijk is.
‘Good practices’ en ‘new experiences’ ontwikkelen in het domein van het cultureel toerisme, het onthaal van
bezoekers en site management.
De hoofdzetel van de ARRE is gevestigd in het paleis van Versailles en momenteel groepeert de vereniging 60
koninklijke paleizen uit 13 Europese landen. De officiële talen van de vereniging zijn Frans en Engels.
Instellingen die lid zijn van het netwerk:
Stiftung Preussische Schlösser und Gärten Berlin-Brandenburg, Duitsland; Schloss Schönbrunn Kultur- und
Betriebsges.m.b.H., Oostenrijk; vzw Paleis van Keizer Karel, België; De Danske Kongers Kronologiske saml Rosenborg
Slot, Denemarken; Patrimonio Nacional, Spanje; Etablissement Public du musée et du domaine national de Versailles,
Frankrijk; Établissement public du domaine national de Chambord, Frankrijk; Gödöll”oi Királyi Kastély Kht, Hongarije;
Regione Piemonte (Direzione Cultura, Turismo e Sport), Italië; Ministero per i Beni e le Attività Culturali, Italië; Paleis
Het Loo Nationaal Museum, Nederland; Muzeum Pałac w Wilanowie, Polen; Palácio Nacional de Mafra, Portugal;
Historic Royal Palaces, Verenigd Koninkrijk; Royal Collections Kungl. Slottet, Zweden. Geassocieerde instelling:
Peterhof State Museum Reserve, Rusland
34 Koninklijke residenties en hun impact op de omgeving, vroeger en nu
De vereniging van
Europese koninklijke residenties
Contact
residencesroyales@chateauversailles.fr
Tel : +33 (0)1 30 83 77 55
Website: www.europeanroyalresidences.eu

Dankwoord
Dank aan iedereen die heeft meegewerkt aan de publicatie van deze brochure: de auteurs en de verantwoordelijken voor
het beeldmateriaal van de Europese koninklijke residenties, mevrouw Jessica Oudot, de grafisch vormgever en de vertalers.
Dank ook aan iedereen die betrokken is bij de organisatie van de Europese Erfgoeddagen 2010 in alle residenties en in
het bijzonder in de residenties die de multimediale tentoonstelling inrichten:
De leerlingen uit de 8ste graad van de middelbare school Léonard de Vinci in Romorantin (Frankrijk) en hun leraars
Emmanuel Marcos en Jérôme Leroux;
De leerlingen en leraars uit het 3de en 4de jaar secundair van het Institut Frans Fischer (richting secretariaat en
toerisme) in Schaarbeek (België) en videomaker Johann Dumortier;
De leerlingen en leraars van de middelbare school Zespół Szkół Przymierza Rodzin nr. 3 in Warschau (Polen) en video
makers Tomasz Jurkiewicz en Zbigniew Nici ’ nski;
De leerlingen uit de 8ste graad van de middelbare school Schlierbach (Oostenrijk), hun leraars en fotografen Linda
Rief, Natalie Winkel en Udo Somma;
De leerlingen uit de 8ste graad van de middelbare school Nuestra Señora del Pilar in Madrid (Spanje), hun leraars en
fotograaf Enrique Perelétegui Muñoz;
De leerlingen uit klas 4.1 van de middelbare school La Fosse aux Dames in Clayes-sous-Bois (Frankrijk), hun leraressen
Corinne Mutter en Estelle Belin, fotograaf Xavier Zimmermann en Christian Milet, de directeur van het Audiovisueel
departement van het paleis van Versailles;
De leerlingen uit de 12de graad van de school Jose Saramago (Mafra), hun lerares fysica Dr. Marília Peres en het
stadhuis van Mafra (Portugal).

Europese Erfgoeddagen
Een samenwerking tussen de Raad van Europa en de Europese Commissie.
Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese Commissie.
De verantwoordelijkheid voor deze publicatie ligt uitsluitend bij de auteur; de Commissie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor
het gebruik van de informatie die erin is vervat.
Design: jessica@aller-hop.fr