Stamboek Elite • Breeding objectives • Die Boerboel ... - SA Stamboek

Issue 34
April - June 2013
INCORPORATING SA HORSEMAN
ISSN 2227-085X
Stamboek Elite • Breeding objectives • Die Boerboel
• Insekoorgedraagde siektes • Produksie-aantekeninge

VOORWOORD
“Alles styg onbeheersd – diesel, elektrisiteit, draad, pale ...
en terselfdertyd het ek geen beheer oor die prys wat ek
vir my speenkalf of uitskotkoei kry nie. Ek is ’n prysnemer
en moet eenvoudig aanvaar wat ek aangebied word vir
my produk.” Dit is die algemene onderwerp wanneer boere by
’n sportbyeenkoms, na kerk of om die braaivleisvuur staan en
gesels.
Dit het die algemene gespreksonderwerp geword omdat dit
inderdaad die realiteite is waarmee boere te kampe het. Om nie
eers te praat van die huidige droogte en verskroeiende hitte wat
die westelike dele van ons land teister nie. En tog glimlag die
meeste boere nog en staan hulle elke dag steeds vroeg op om ’n
dag se arbeid met nuwe ywer aan te pak.
Dit is onder andere moontlik omdat die meeste boere ’n kinderlike
geloof behou. Verder besef die boer wat ten spyte van al
die uitdagings vooruitgaan, dat dit nie moontlik is sonder ’n positiewe
gesindheid ter ondersteuning van sy geloof nie.
Doeltreffende hulpmiddels
Met dit alles inaggenome, is dit voor die hand
liggend dat dit net moontlik is om suksesvol
te wees indien die boer sy risiko’s tot ’n minimum
beperk. Dit kan hy slegs regkry as hy van
soveel moontlike beskikbare hulpmiddels gebruik
maak. SA Stamboek se dienste bied juis
van die doeltreffendste hulpmiddels aan die
veeboer om sy risiko’s te beperk.
Sonder sinvolle diere-aantekeningspraktyke
en die versekering van ’n geloofwaardige
stelsel met betekenisvolle verslae, kan
die veeboer, stoet sowel as kommersieel, nie
langer winsgewend boer nie.
Dit is egter ononderhandelbaar dat die resultate
wat gegenereer word uit die data wat die boer aanteken,
betroubaar moet wees. Vir SA Stamboek is dit verder belangrik
om te weet dat die stelsels en metodes wat gebruik word, onafhanklik
geëvalueer word om te verseker dat dit aan internasionale
diere-aantekeningstandaarde voldoen.
Om hierdie rede is die Internasionale Komitee vir Diere-Aantekeninge
(ICAR) se oudit, wat SA Stamboek in die eerste week
van April vanjaar deur internasionaal erkende veekundiges kry,
van groot belang. Slaag SA Stamboek se stelsel en al sy dienste
hierdie oudit, wat nou ook produksiemetingsaantekening insluit,
sal SA Stamboek vir ’n derde keer ICAR-akkreditasie kry.
Telers kan dus met vrymoedigheid die verslae wat hulle van
Stamboek ontvang, gebruik vir die samestelling van ’n teelbeleid
en in hul seleksieprogramme.
Die SA Stamboek Elite-toekennings, wat op 30 April tydens
die Bloemskou gemaak word, asook die Teeltsimposium wat op
1 Mei in Bloemfontein aangebied word, demonstreer weereens
SB
die toewyding en passie waarmee Stamboek die veebedryf dien.
"
FOREWORD
deur dr Pierre van Rooyen by Dr Pierre van Rooyen
“Prices are increasing rapidly – diesel, electricity, fencing,
poles ... and at the same time I have no control over the
price that I get for my weaners or cull cows. I am a pricetaker
who must simply accept what I am offered for my
product.” This is a general topic of discussion when farmers
gather at a sports event, after church or around the braai.
This has become a general topic of discussion because it
indeed encapsulates the realities which farmers have to cope
with, not to mention the drought and scorching heat currently
ravaging the western parts of our country. Yet most farmers are
still smiling and still get up early every morning to tackle the
day with renewed enthusiasm.
This is possible because most farmers still maintain a childlike
faith. The farmer who is forging ahead, despite all the challenges,
also realises that this is not possible without a positive
attitude to support his faith.
Effective resources
Taking all of this into consideration, it is obvious that success is
only possible if the farmer restricts his risks
to the minimum. This he can only achieve if
he utilises as many of the available resources
as possible. SA Stud Book’s services offer
some of the most effective resources allowing
the livestock farmer to limit his risks.
The livestock farmer, stud and commercial,
can no longer farm profitably without
applying sensible animal recording practices
and the assurance of a reliable system of
meaningful reports.
Reliability is a non-negotiable aspect of
the results generated from the data recorded
by the farmer. At SA Stud Book it is also
important to know that the systems and methods used, can be
evaluated independently to ensure that it complies with international
animal recording standards.
For this reason the audit by the International Committee for
Animal Recording (ICAR), performed at SA Stud Book in April
this year by internationally recognised livestock experts, is of
great significance. If SA Stud Book’s system and all of its services
pass this audit, which now also includes production
measurement recording, SA Stud Book will receive ICAR accreditation
for the third time.
Therefore breeders can confidently use the reports that they
receive from SA Stud Book in their selection programmes and
in order to establish breeding policies.
The SA Stud Book Elite Awards, which will be held on 30
April at the Bloem Show, as well as the Breeding Simposium
that will be held on 1 May in Bloemfontein, once again demonstrate
the dedication and passion with which SA Stud Book
serves the livestock industry. SB
Issue 34 ▪ April 2013 1

2
REDAKTEURSBRIEF
’n Nuwe era
Na die stormagtige klimaat in die stoettelingsbedryf die afgelope
jaar of wat, is daar tekens in die lug wat hopelik daarop dui dat
dinge aan die kalmeer is, en dat die bedryf dalk selfs kan uitsien
na ’n kalmer, meer stabiele en produktiewe omgewing waarbinne
hy sy baie belangrike funksie kan vervul, naamlik die produksie
van geneties meerderwaardige teeldiere waarop die kommersiële
sektor sy fondasies kan vestig.
Hierdie jaar lei ook ’n nuwe era in, aangesien ’n hele klompie
nuwe inisiatiewe vanjaar die lig sien. Die Elite-kompetisie, byvoorbeeld,
is ’n nuwe begin, gebou op ’n luisterryke verlede van
die prestasieklasse by die Die Lenteskou (in Pretoria). In die gees
van wyle prof Jan Bonsma se gesegde, “Om te meet is om te weet”,
is die voortsetting, maar ook die vernuwing van daardie beginsel.
Die feit dat die kompetisie van Pretoria na die Bloemskou skuif is
bloot ’n praktiese maatreël omdat SA Stamboek se hoofkantoor in
Bloemfontein gesetel is.
Nuwe lewe
Wat ook rede tot blydskap verskaf, is dat iets wat as gevolg van die
fundamentele veranderinge in die landskap van die teelbedryf die
risiko geloop het om tot niet te gaan, nuwe lewe gekry het in die
vorm van Stamboek Elite 2013.
Hoewel Stamboek Elite 2013 voortbou op die tradisie van die
prestasietoetsklasse, is dit belangrik om te besef dat dit ’n heel
nuwe kompetisie is, met nuwe maatstawwe en kriteria. So, waar
Stamboek Elite 2013 bou op die ondervinding van wat vir baie
jare ’n belangrike rol in die bedryf gespeel het, was daar ook die
geleentheid om totaal nuut na die konsep te kyk en aanpassings te
maak in pas met die nuutste denke en prosesse.
’n Volgende punt wat melding verdien rondom die onstuimigheid
van die afgelope paar jaar is die redaksionele posisionering
van SA Stud Breeder/Stoetteler. Hierdie publikasie is ernstig oor die
stoetbedryf en stel die wetenskap waarop die bedryf gefundeer is,
voorop. Daarom het hierdie publikasie homself deurgaans weerhou
daarvan om in die politiek rondom die herstrukturering van
die bedryf betrokke te raak. Redaksionele integriteit is en bly die
eerste prioriteit.
Daar is natuurlik ’n belangrike perspektief wat nie in hierdie verband
misgekyk moet word nie. Dit is dat die stoettelingslandskap
onherroeplik verander het, maar meer nog, dat geen van die spelers
in die bedryf weggewens kan word nie. Elkeen bestaan binne
’n spesifieke nis in die bedryf, en ter wille van die doeltreffende
voortbestaan van die bedryf moet daar maniere gevind word waarin
almal geakkommodeer kan word.
Izak Hofmeyr
Redakteur
082 402 4494 / izak@veeplaas.co.za SB
Editorial Committee
Chief editor: Lynette Louw
084 580 5120 ▪ lynette@veeplaas.co.za
Editor: Izak Hofmeyr
082 402 4494 ▪ izak@veeplaas.co.za
Associate editor: SA Stud Book
pierre@studbook.co.za / delia@studbook.co.za
Publisher: Plaas Publishing cc
217 Clifton Ave, Lyttelton, Centurion
Private Bag X2010, Lyttelton, 0140
Tel: 087 808 9776
Fax: 012 348 5893
Subeditor: Elizabeth Kruger
083 227 8164 ▪ elizabeth@veeplaas.co.za
Layout & design: Melani de Beer
087 808 9776 ▪ design@veeplaas.co.za
Advertisement sales: Karen Changuion-Duffy
087 808 9776 ▪ karin@veeplaas.co.za
Accounts: Marné Anderson
087 808 9776 ▪ accounts@veeplaas.co.za
Subscriptions: Rochelle Mabebe
074 153 8380 ▪ rochelle@veeplaas.co.za
Printed and bound by:
Business Print
Tel 012 843 7600
Fax 012 843 7610/11
info@businessprint.co.za
www.businessprint.co.za
SA Stud Book & Animal
Improvement Association
Pierre van Rooyen
118 Henry Street, Westdene,
Bloemfontein
PO Box 270, Bloemfontein 9300
Tel: 051 410 0900
Fax: 051 447 3964
SA Stud Breeder, Plaas Publishing cc and its staff and
contributors, do not necessarily subscribe to the views
expressed in this publication.
Copyright: No portion of this magazine may be reproduced
in any form without the written consent of the publishers.

CONTENTS
Wat gons? 5
Fokus op · Focus on
Agter die kap van die byl 7
Stamboek Elite-bulle 10
Op besoek · At home with
’n Strewe na balans 14
A showman of note 17
The secret of the Welshie 21
Telingspraktyk · Breeding practices
Breeding objectives in different environments 24
Só ontgin ’n mens meerbulparings 27
Die Boerboel – vriend en beskermengel 29
Bestuur · Management
Klein insek, groot skade 35
Voer van bulle – ’n proef 38
Logixmelk plaasbestuursverslae 40
Produksie-aantekening
Produksie-aantekening vergemaklik besluite 43
Out & about · Handel & wandel
Kazakhstan – a world apart 46
Ken ons mense 48
21
29
46
OP DIE VOORBLAD:
Die Boerboel, Nostras Middelpos Janus van eienaar, Koos van
der Westhuizen. (Foto deur Koos van der Westhuizen)
Issue 34 ▪ April 2013 3

Dohne-Merino’s kies nuwe raad
Die Dohne-Merino Telersgenootskap het hul jaarvergadering
en nasionale veiling op 20 Februarie 2013 in Bloemfontein gehou.
Tydens hierdie geleentheid is die nuwe raad verkies. Agter
van links is Koenas van der Westhuizen, Boeta Wessels, Andries
Greyling, Philippie Marais en Manie Botha, almal raadslede.
Voor is Lionel de la Harpe, vise-president, dr Kobus Delport, bestuurder,
Marcellene van Rooyen, raadslid, Koos Vosloo, president,
Marion Krause, hoof administratiewe beampte, en Freddy
Schmidt, raadslid.
WAT GONS?
Studiegroep besin oor markposisionering
“Ons doen alles reg om ons beeste en kalwers te teel, groot te maak
en af te rond, maar nou is dit tyd dat ons die heel belangrikste
aspek van ons bedryf, naamlik bemarking, in diepte aanspreek. Ons
wil tot op die laaste sent by ons beeste se bemarking betrokke
wees, al kos dit ekstra tyd en energie.”
Só het die voorsitter van die Hoëveld Drakensberger
Studiegroep, Gert du Preez, onlangs by Jonkersdam naby Standerton
gesê tydens die agtste jaarvergadering van die studiegroep. Om
die verskillende aspekte van die onderwerp deeglik te belig,
het hulle sterk sprekers genooi, naamlik die president van die
Drakensberger Telersgenootskap, dr Johan Fourie, die bekende
afslaer van BKB en Van Wyk Lewendehawe Afslaers, Frik Verster,
die veekundige konsultant dr Hannes Dreyer, Theuns Schoonraad
en Frikkie Lyons wat oor backgrounding gepraat het, en Gert du
Preez, wat ’n lesing oor kuddegesondheid en voorbereiding van
kalwers vir die voerkraal gelewer het. – Izak Hofmeyr
Voerkraalvereniging wys bestuur aan
Die Suid-Afrikaanse Voerkraalvereniging het op 6 en 7
Maart vanjaar sy jaarlikse kongres by Kievits Kroon buite
Pretoria gehou. Louw van Reenen van Beefmaster Voerkrale
by Christiana is herkies as voorsitter van die vereniging.
Willem Whetmar van Chalmar Beef by Bapsfontein is as
ondervoorsitter verkies. Op die foto is die nuwe uitvoerende
bestuur van die Suid-Afrikaanse Voerkraalvereniging. Van links
is Dave Ford, besturende direkteur, Louw van Reenen, voorsitter,
Calvin Topkin, Kallie Calitz, Johan Cronjé, Theo Coetzee, Willem
Whetmar, ondervoorsitter, en Tony da Costa. Twee lede verskyn
nie op die foto nie, naamlik Riaan Roothman en Robin Watson. SB
Senepol-AJV om die draai
Die Circle C Ranches Senepol-stoet het op 23 Februarie
hul eerste produksieveiling onder beskerming van die
Senepol Beestelersgenootskap van Suid-Afrika aangebied.
Die aanbieding het bestaan uit gehalte vroulike diere
en bulle geteel uit ’n goeie verskeidenheid bloedlyne.
Te midde van moeilike omstandighede in die landbouen
veral die stoetbedryf, was die veiling ’n groot sukses.
Die hoogste prys behaal vir ’n bul was R40 000 en vir ’n
vroulike dier R36 000. Die gemiddelde prys van die bulle
was R26 142,85 en van die vroulike diere R22 117,65.
Twee nuwe telers het na afloop van die veiling ook by
die genootskap aangesluit. Die aanvraag is steeds baie
groter as die aanbod en belangstelling in die Senepolras
groei geweldig. Die volgende veiling sal die Senepol
Nasionale Veiling wees op 12 Oktober 2013.
Die algemene jaarvergadering (AJV) van die Senepol
Genootskap word op 19 April 2013 om 10:30 in die
raadsaal van SA Stamboek in Bloemfontein gehou.
Belangstellendes is welkom om hierdie vergadering by
te woon. Vir meer inligting oor die Senepol-ras en die
genootskap, besoek ons webblad by www.senepolsa.co.za
of kontak die sekretaresse by sel 071 364 0076 of epos
info@senepolsa.co.za. – Senepol Genootskap
Lede van die studiegroep se bestuur by die sprekers. Van links is Piet de
Villiers, voormalige voorsitter, Gert du Preez, nuutverkose voorsitter, Theuns
Schoonraad, spreker, Frikkie Lyons, spreker, dr Johan Fourie, president van die
Drakensberger Beestelersgenootskap, Frik Verster, hoofbestuurder Van Wyk
Lewendehawe, en dr Hannes Dreyer, ’n veekundige konsultant en raadslid.

SA Stamboek gaan vanjaar ’n nuwe era binne met ’n konsep
wat ons Stamboek Elite 2013 noem. Dit behels ’n
reeks kompetisies wat op registrasie- en produksieaantekening
geskoei is, en waarvan die wenners op ’n
luisterryke funksie tydens die Bloemskou aangekondig
gaan word. Daarmee saam word ’n Elite Teeltsimposium met
wêreldbekende sprekers ook aangebied.
Vanwaar Gehasie?
Vleissentraal was vir baie jare in samewerking met die Landbounavorsingsraad
(LNR) betrokke by die Fase C-groeitoetskompetisie,
waarvan die uitslae by die Pretoria Skou bekendgemaak
is. Hierdie funksie was altyd ’n groot hoogtepunt in die bedryf. Tydens
dié geleentheid is daar ook toekennings gemaak vir ’n groot
aantal prestasies, onder andere die beste produserende koei en
ook kuddetoekennings.
Verlede jaar egter, toe Stamboek ook begin het om produksiemetings
op vleisbeeste, melkbeeste, kleinvee en varke toe te pas,
het die telersgenootskappe ons genader om te hoor wat nou van
al die kompetisies gaan word. Dit was duidelik dat die uitslae as
belangrike vergelykingspunt in die bedryf gedien het en ons is
gevra of Stamboek dieselfde kompetisies gaan aanbied.
Aanvanklik was ons reaksie (onthou, dit was gedurende die
eerste ses maande van 2012) dat ons nie by daardie kompetisies
betrokke sal raak nie, omdat ons nie geweet het of die vorige
kompetisies sou voortgaan nie. Stamboek het wel al die jare tydens
sy algemene jaarvergadering ’n toekenning gemaak aan die
beste produsent binne elke spesie, maar hierdie toekenning was
hoofsaaklik gebaseer op die aantekening van geboortes, die persoon
se noukeurige hou van registrasiedata en ook sy betrokkenheid
by die stoetveebedryf.
Noudat ons die produksiemetings ook bygebring het, het ’n
ander dimensie egter bygekom en het ons verlede jaar reeds
produksiemetingsresultate by die kriteria vir hierdie toekennings
gevoeg. Die kriteria het dus rekordhouding, produksie- sowel as
reproduksiedata bevat.
AGtEr DiE KAp VAn DiE byl
Stamboek gaan Elite
deur dr Pierre van Rooyen
Kompetisies en meting
Die kompetisies sluit in die Elite Platinum Koeitoekenning (geborg
deur Landbouweekblad), die Bulgroeitoetsklas (geborg deur
Vleissentraal), die Elite Platinum Bultoekennings (geborg deur
Veeplaas) en die Elite Kuddekompetisie (ook deur Vleissentraal
geborg).
Die wenners in die kuddekompetisie vir die verskillende spesies
word programmaties aangewys op grond van hul deelname
aan produksiemeting en prestasie daarin, gemiddelde reproduksie,
prestasie, deelname aan groeitoetse by vleisbeeste en kleinvee
en betrokkenheid by genootskapsgeleenthede soos die algemene
jaarvergadering, kursusse en boeredae.
Wat vir ons baie belangrik is, is dat produksiewaardes ’n belangrike
rol sal speel in die bepaling van die wenners by die aanwys
van die beste kuddes binne die onderskeie spesies sowel as by
die groeitoetskompetisies en die Elite-kompetisies. Wenners moet
wenners wees op grond van die totale pakkie van diere-aantekening,
naamlik registrasie én produksie.
Bloemskou is as die geleentheid gekies waartydens ons die uitslae
sal aankondig omdat dit sentraal geleë is en ook omdat die
skou self ’n groot borgskap vir die geleentheid gee. Intussen het
ander instansies soos Absa ook aangedui dat hulle betrokke wil
raak. Ander borge sluit onder andere Unistel, MSD Dieregesondheid,
Voermol en GMP Basic Traceability Management Systems in.
Die resultaat is Stamboek Elite 2013, voortaan ’n jaarlikse
geleentheid waar die bestes vereer gaan word.
’n Opwindende program
Die program vir vanjaar is as volg:
• Op 30 April word die bulgroeitoets-kompetisie aangebied.
Op grond van die nuwe stel minimum standaarde
het ons ’n groep bulle genomineer en die onderskeie
vleisbees-telersgenootskappe in kennis gestel van die
bulle wat uit hul ras genomineer is. Elke telersgenootskap
moes toe een bul uit daardie kandidate aanwys wat
aan die kompetisie sal deelneem. Die uiteinde was dat
Ander rolspelers
ons 14 bulle by die kompetisie sal hê.
In dieselfde tyd het Vleissentraal, die tydskrif Veeplaas en die or- • Die aand van 30 April word ’n galadinee aangebied wat
ganiseerders van die Bloemskou ons genader met die wens om deur Absa geborg word. Tydens hierdie geleentheid sal
betrokke te raak by enige kompetisies wat ons beplan. Om die die wenners van al die kompetisies aangekondig word.
waarheid te sê, Vleissentraal was reeds verlede jaar die borg van • Die volgende dag, 1 Mei, hou ons ’n baie groot teeltsimons
kuddekompetisie wat ons by ons algemene jaarvergadering posium met vooraanstaande internasionale en plaaslike
aangebied het.
sprekers, almal kenners op hulle gebied. Die doelwit is
Dit was Veeplaas en die Bloemskou se voorstel dat ons by die om praktyk-georiënteerde inligting, sterk op die teler
skou ’n bulgroeitoetskompetisie aanbied. Vleissentraal het aan- gerig, aan te bied. Ons beplan dat die inligting geskoei
gebied dat hulle só ’n kompetisie sal borg. Dit het die wiel aan sal wees op die nuutste wetenskaplike tegnologie, maar
die rol gesit en dit was die begin van die beplanning van ’n reeks
eiesoortige kompetisies met ’n unieke stel minimum standaarde.
baie prakties gerig is.
Issue 34 ▪ April 2013 7

As ’n mens so na die onderwerpe kyk, kan mens maklik dink dat
dit geweldig tegnies gaan wees. Die antwoord is ja, dit is tegnies,
want veeteelt is ’n wetenskap, maar ons gaan dit baie praktykgerig
maak. Elke veeboer wat dit sy erns maak om maksimaal van
die hulpmiddels tot sy beskikking gebruik te maak, sal baat vind
by die simposium.
"Dis vir ons baie belangrik dat die
onderliggende dryfveer nooit vergeet word
nie, naamlik dat erkenning gegee word aan
deelnemers in die veeteeltbedryf wat van
toepaslike wetenskaplike tegnieke gebruik
maak, uitstekende bestuurspraktyke in plek
het en seleksieprogramme gebruik wat op
geloofwaardige inligting geskoei is"
Saam met die lesings gaan daar die middag ook groepbesprekingsessies
in spesieverband wees waar bekende produsente die
gesprekke sal lei.
Dis vir ons baie belangrik dat die onderliggende dryfveer nooit
vergeet word nie, naamlik dat erkenning gegee word aan deelnemers
in die veeteeltbedryf wat van toepaslike wetenskaplike
tegnieke gebruik maak, uitstekende bestuurspraktyke in plek het
en seleksieprogramme gebruik wat op geloofwaardige inligting
geskoei is. Dit is hierdie mense wat op grond van hulle resultate
kan illustreer dat die wetenskaplike benadering werk en binne
elke teler se bereik is.
Kompetisiekriteria
’n Mens sou kon vra waarom ’n sentrale groeitoets, gekombineer
met voeromsetverhouding, die basis vorm van die beoordelingskriteria
vir die bulle. Die antwoord is dat ons absoluut daarin glo
dat dit presies die eienskappe is wat ’n vleisbees-kuddebul aan sy
nageslag moet oordra.
AGtEr DiE KAp VAn DiE byl
Die kwessie van voeromsetvermoë in die voerkraal, teenoor
voeromsetvermoë in die veld, is vir jare al ’n baie relevante besprekingspunt,
want oënskynlik het ons hier met ’n teenstrydigheid
te doen. Ons propageer bulle wat onder intensiewe omstandighede
getoets word, maar ons verwag van hulle dogters om
onder ekstensiewe omstandighede te presteer.
Wat egter nie uit die oog verloor moet word nie, is dat die bulle
ook onder ekstensiewe toestande gebore en gespeen is, en deur
’n aanvanklike seleksieproses gekom het wat veld-aangepastheid
as onderliggende seleksiekriterium gehad het.
Wat die intensiewe groeitoets nou wil doen, is om ’n rangorde
daar te stel onder bulle van verskillende telers. Op dié manier
kan ons die maksimale genetiese variasie uitbuit. Daar is genoeg
bewyse dat die dier wat gedurende daardie drie maande van die
toets die beste onder die intensiewe omstandighede doen, gewoonlik
ook die vermoë het om die beste in die veld doen. Dit
is natuurlik mits hy en sy voorgeslagte in die veld grootgeword
het.
Ekstensiewe groeitoetse
Met dit alles gesê, moet ek byvoeg dat ons wel besig is om te besin
oor hoe ons ekstensiewe op-die-plaas groeitoetse ook by ons
kompetisies kan insluit. Ons het reeds ’n samewerkingsooreenkoms
met die Veldbul- en Veldramklubs aangegaan waarvolgens
ons mekaar gaan akkrediteer, ondersteun en data gaan uitruil.
Die doelwit is om alle manlike diere, in hierdie geval bulle, aan
sekere minimum vereistes te laat voldoen voordat hulle vir teling
gebruik word. Of die meting intensief of ekstensief plaasvind is
die keuse van die teler, wat hy op grond van sy spesifieke omstandighede
en teeldoelwitte maak. Wat vir ons belangrik is, is dat
daar wel evaluering sal plaasvind en dat minimum standaarde
sal geld.
Ons wil hê dat telers hul risiko’s kan beperk deurdat die bulle
wat hulle gebruik nie nét op sigwaarde gekies is nie, maar dat
sigwaarde met objektiewe metingsresultate gekombineer kan
word. Sb
Issue 34 ▪ April 2013 9

Vertel ons van jou stoet?
Ons is die Ebenaeser Bonsmarastoet. Die
naam Ebenaeser (“Tot hier het God ons
gebring”) is ook die plaas se naam, en dit
is geleë in die Kangovallei aan die voetheuwels
van die Swartberge, digby Oudtshoorn
in die Wes-Kaap. Die stoet het tot
stand gekom na ’n basiskeuring van goedaangepaste
kommersiële Bonsmarakoeie
in 2002.
Ek het die koeie gekoop by Johan du
Plessis van die naburige plaas, Wakkerloop,
wat al sedert die sewentigerjare met
Bonsmaras boer. Hulle is ook aangevul
met vroulike diere wat by bekende telers
soos Arthur de Villiers gekoop is. Die Bonsmaras
benut die gras en lusernstingels in
die lusernlande nadat die volstruise die
blare van die lusern afgestroop het, en pas
dus baie goed in by ’n tipiese Klein Karooboerderystelsel.
Hoe pas die sentrale groeitoets in by
jou seleksiestelsel?
In ’n sentrale groeitoets word voeromset
(VOV) en gemiddelde daaglikse toename
(GDT) noukeurig gemeet. Hierdie twee
metings speel ’n baie belangrike rol in
die seleksie van die bulle wat ek te koop
aanbied omrede my kliënte, kommersiële
vleisbeesboere, groot waarde aan hierdie
twee kriteria heg aangesien hul produk,
die speenkalf, ’n direkte uitvloeisel van
hierdie twee kriteria is.
Die voerkraal, wat weer die speenkalf
koop, betaal ’n premie vir die speenkalf
wat die genetiese vermoë het om met
minder kos meer kilogramme vleis aan te
sit en vinniger markgereed te wees. Dit is
belangrik dat hierdie twee kriteria ook in
balans gesien word met onder meer fenotipe
en ander BLUP-waardes.
Hoe gebruik jy die inligting wat die
toets genereer nou in jou teelprogram?
Bulle wat uitstaan ten opsigte van hierdie
twee gemete eienskappe en ook fenotipies
in die stoet inpas, kan nou selektief
10
bonsmara-bul At 10-33
van Albertus de bod
verder in die stoet gebruik word en daar
is ook sekerheid oor die genetiese bydrae
van die twee eienskappe vir kopers van
die bulle.
in hoe ’n mate kan die gebruik van
sulke prestasie-geselekteerde bulle
’n impak op jou ras hê, en selfs in die
wyer veebedryf?
Prestasie-geselekteerde bulle is ’n moet
om enige vleisbeesras vorentoe te neem,
omrede ekonomies belangrike eienskappe
presies gemeet word. Enige vleisbeesboer
se doelwit behoort tog onder andere te
wees om met genetika te werk wat die
vermoë het om met minimum insette die
maksimum kilogram vleis te genereer.
Vertel van jou bul – agtergrond, voorgeslag
en verwagtinge van nageslag.
Die platinum-bul AT 10-33 is ’n seun van
AG 05-173, wat ek op ’n produksieveiling
van Arthur de Villiers (Arcadia Bonsmaras
) gekoop het. AG 05-173 se moeder,
AG 02-200 (superieur-toekenning 2012),
is as een van Arcadia se top 20 koeie op
sy produksieveiling van 2012 verkoop vir
R130 000. ’n Halfbroer van AG 05-173 uit
dieselfde moeder is in 2010 vir R380 000
verkoop.
Aan moederskant is AT 10-33 ’n seun
van die goue elite-koei EI 00-31, wat ek
in 2003 op die nasionale veiling van wyle
Bokkie van der Merwe (Boesman Bonsmaras)
gekoop het. Hierdie koei kry elitestatus
vir 2011, 2012 en 2013.
Volgens die sentrale groeitoets het AT
10-33 ’n VOV van 5,22 gehad met ’n GDT
van 1,833kg. Sy BLUP-waarde vir voerdoeltreffendheid
is 244,26 (gemiddeld 126,36)
en sy voeromset -94 (gemiddeld -43).
Waarom boer jy met die ras?
Die Bonsmara is tans die mees prominente
beesras in Suid-Afrika. Redes waarom
ek onder andere met die ras boer, is die
streng seleksie vir ekonomiese eienskappe
soos vrugbaarheid en melkproduksie
en uitmuntende groei onder intensiewe
sowel as ekstensiewe toestande. Dan hou
ek ook van sy uitstekende aanpasbaarheid
en goeie temperament.
Wanneer is jou volgende produksieveiling?
Bulle van Ebenaeser Bonsmarastoet
word aangebied op die Suid-Kaap
Bonsmaraklub se derde prestigeveiling,
wat op Saterdag, 31 Augustus
2013, tydens die Agri Herold Landboufees
plaasvind. Sb

Vertel ons van jou stoet?
Ons is Rouvus Drakensbergers van
Gawie Roux, Petrusburg. Ons is baie
ernstig oor prestasietoetsing en glo dat
dit onontbeerlik vir genetiese vordering
is. As jy dus van Rouvus Drakensbergers
praat, praat jy by implikasie van prestasietoetsing.
Hoe pas die sentrale groeitoets in
by jou seleksieprogram?
Ek toets al my bulle reeds sedert 1999
vir voeromset. Ek beskou dit as ’n uiters
belangrike pilaar van seleksie in my
kudde. Natuurlik is die ander kriteria
ook belangrik en ons diere word ook
streng visueel gekeur, maar vanuit ’n
ekonomiese oogpunt is voeromsetverhouding
sekerlik uiters belangrik. Dis
aanvanklik moeilik om in só ’n stelsel
in te kom, maar mettertyd kom jy die
waarde daarvan agter.
Hoe gebruik jy die inligting wat die
toets genereer nou in jou teelprogram?
My bulle word eerstens in die groeitoets
geëvalueer en daarna moet hulle
ook die Drakensberger Beestelersgenootskap
se rasstandaard slaag. Hierna
gebruik ek hulle op tweejarige ouderdom
in my kudde, by beide die kommersiële
en stoetkoeie.
Ek roteer die bulle so elke drie tot
vyf weke, afhangende van die omstandighede,
en hulle word fyn dopgehou
vir dekbehendigheid en ook tot hoe ’n
mate hulle kondisie hou. Bulle wat sleg
kondisie verloor kry ’n vraagteken, maar
dan kyk ons hoe vinnig hulle weer herstel.
As dit werklik ’n goeie bul is, dan
sal hy bly, andersins word hy uitgeskot.
Die bulle kom dan daardie jaar op ons
produksieveiling. Ek voer nie my bulle
vet vir die veiling nie.
FOKUS Op: StAmbOEK ElitE 2013
Drakensberger-bul DrbmGr
100268 van Gawie roux
Hoe kan die gebruik van sulke prestasie-geselekteerde
bulle ’n impak op
jou ras hê, en selfs op die wyer veebedryf?
Kom ons vergelyk ’n voeromset van een
tot vyf tenoor een tot agt, met ander
woorde in die een scenario het die bees
5kg voer nodig om 1kg liggaamsmassa
aan te sit. In die ander scenario het hy
8kg nodig om 1kg aan te sit. Daar is ’n
verskil van 3kg. Werk uit hoeveel kilogramme
dit oor ’n tydperk van 100 dae
in ’n voerkraal is. Of bereken die verskil
in impak op jou weiding. Om die een of
ander rede het die waarde van voeromsetverhouding
maar onlangs eers onder
die aandag van die bedryf gekom.
Vertel van jou bul – agtergrond, voorgeslag
en verwagtinge van nageslag.
Sy vaar is ’n bul wat ek aangekoop het,
maar wie se grootvaar ook uit my kudde
kom. Die moer is ’n koei wat in 2002 gebore
is. Ons het reeds agt kalwers van
haar gehad en sy is weer dragtig. Haar
tussenkalfperiode is 358 dae.
Ek verkoop nie maklik stoetkoeie nie.
’n Koei kalf óf elke jaar óf sy word geslag.
Die enigste uitsondering sal spesifieke
omstandighede wees, soos ’n strawwe
droogte. Maar ’n koei is óf goed genoeg
om in my kudde te bly, óf nie. As sy goed
genoeg is, hou ek haar, anders is sy ook
nie goed genoeg vir iemand anders se
kudde nie.
Waarom boer jy met jou ras?
Drakensbergers is ’n onverbeterlike ras. Jy
hoef nie kruisteling toe te pas vir goeie
opbrengs nie, hy kom met min klaar en
hy is ’n genadige bees. In droogtetye kan
jy hom maar net ’n bietjie kos gee en hy
herstel baie vinnig.
Wanneer is jou volgende produksieveiling?
My volgende produksieveiling is op
24 Julie.
Sb
Issue 34 ▪ April 2013 11

Vertel ons van jou stoet?
Sernick Bonsmaras is in 1983 deur Nick
Serfontein met 30 basisverse en ’n bul
van Gerhard Bron begin. Sernick is in
die Edenville-omgewing op die plaas
Liebenbergstroom geleë. ’n Voerkraal,
voerfabriek en Fase C-toetsstasie word
ook op die plaas bedryf.
Die kudde bestaan tans uit ongeveer
300 teelkoeie wat deurgaans op natuurlike
veld aangehou word. Daar is ook ’n
klein persentasie Smutsvingerweidings
waar die eerstekalf-koeie hoofsaaklik
aangehou word.
Hoe pas die sentrale groeitoets in by
jou seleksiestelsel?
Die standaard prosedure in die kudde
is om die verskalwers ná speen weer op
die veld te plaas met produksielek en die
bulkalwers te onderwerp aan die Fase
C-groeitoets. Al die bulkalwers, behalwe
dié wat uitval volgens speenindeks en
funksionele afwykings, word in die Fase
C-toets opgeneem.
Met die afsluiting van die toets is die
bulle ongeveer ’n jaar oud en die goedgekeurde
bulle gaan weer terug veld toe
met ’n produksielek. Die bulle wat dan nie
daar presteer en aanpas nie, word geslag
en word nie op ’n produksieveiling aangebied
wanneer hulle twee en ’n half jaar
of drie jaar oud is nie.
Hoe gebruik jy die inligting wat die
toets genereer nou in jou teelprogram?
In die kudde word ongeveer ’n derde van
die koeie kunsmatig geïnsemineer met
uitgesoekte KI-bulle uit ander kuddes,
terwyl die res van die kudde normaal gedek
word met hoofsaaklik Sernick-bulle.
Hierdie bulle word streng geselekteer vir
voldoende groei, bogemiddelde voeromset
en die moeder moet voldoende melk
en goeie retensie hê. Verder is die vaarlyn
waaruit die bul kom van die uiterste
belang.
12
bonsmarabul nFS11-087
van nick Serfontein
in hoe ’n mate kan die gebruik van
sulke prestasie-geselekteerde bulle
’n impak op jou ras hê, en selfs in die
wyer veebedryf?
Produksiedoeltreffendheid is ’n funksie
van insette. In ’n beesproduksiestelsel is
die biologiese doeltreffendheid die hoeveelheid
voer wat ’n dier vreet om een
eenheid (kilogram) vleis te produseer.
Voerinname en voeromsetdoeltreffendheid
is dus ’n belangrike komponent van
produksiekoste. Fase C is die enigste fase
waar voerinname direk gemeet word op
individuele diere om voeromset te evalueer.
Afgesien van die koste van die speenkalf,
is voerkoste die grootste koste in die
voerkraal. Voeromsetverhouding (VOV)
is dus ’n kritiese eienskap in die winsgewendheid
van ’n voerkraal en dit raak
al meer so namate voerpryse styg. Oor ’n
tydperk van 20 jaar is die VOV afgebring
met 1,8kg voer vir ’n kilogram gewigstoename
en terselfdertyd is die gemiddelde
daaglikse toename verbeter met 240
gram – hierdie syfers geld by die Sernick
Bultoetssentrum vir die Bonsmara-ras.
Deur gebruik te maak van hierdie bulle,
moet daar verseker ’n genetiese verbetering
wees.
Vertel van jou bul – agtergrond, voorgeslag
en verwagtinge van nageslag.
Die bul NFS11-087 is geteel uit ’n vaar
(NFS06-287) met goeie groei, ’n teelwaarde
op gemiddelde daaglikse toename
(GDT) van 318 gram en -101 op VOV.
Hy teel sterk manlike, effens groter tipe
diere. Die moer, NFS03-205, het uitstekende
reproduksie van 377 dae oor sewe
kalwers en 100% goedkeuring van haar
kalwers.
Waarom boer jy met jou ras?
“Jy kan nie bestuur as jy nie verstaan nie. Jy
kan nie verstaan as jy nie meet nie. Wat jy
nie meet nie, kan jy nie beheer nie.” Hierdie
som al die redes op waarom ons met
Bonsmaras boer, want al die ekonomies
belangrike eienskappe word gemeet.
Wanneer is jou volgende produksieveiling?
My volgende produksieveiling is op
31 Mei 2013. Sb

Vertel ons van jou stoet?
Frieda Trust Bonsmaras is in Maart 2007 by
Bonsmara SA geregistreer. Die aanvanklike
kudde bestaan uit 32 diere waarvan 13 volstoetdiere
was. Die stoet word bedryf vanaf
Kommandodrif, Bothaville-distrik, terwyl
die kommersiële gedeelte in die Kroonstad-distrik
is.
Na vele oorweging is ’n groot gedeelte
van die kommersiële gedeelte verkoop en
vervang met stoetdiere. In Oktober 2011
het die hele stoetboerdery na Kroonstad
verskuif, waar dit tans bestuur word deur
Tokkie Cronjé.
Hoe pas die sentrale groeitoets in by
jou seleksiestelsel?
Daar word tans van die Sernick Fase C
Toetssentrum gebruik gemaak omdat dit
kostedoeltreffend en sentraal geleë is. ’n
Belangrike punt is ook dat dit ’n objektiewe
onafhanklike toets, weg van die plaas af, is.
Dit is belangrik om hierdie syfers te hê om
die omsetting van voer na groei en gewig
te sien – minder kos vir meer rand en sente
in jou sak – en sodoende kan die kommersiële
boer ook besparings in die sak kry
wanneer hy ’n gemete bul aankoop.
Hoe gebruik jy die inligting wat die
toets genereer nou in jou teelprogram?
Die kudde word jaarliks geëvalueer en ’n
genetiese venster word deur Logix voorsien
wat die kudde in een oogopslag opsom
teenoor die rasgemiddeld. Die teelwaardes
wat die toetse genereer word dan vergelyk
met die kuddeprofiel om te sien waar aanpassings
nodig is of gemaak moet word.
’n Belangrike punt hier is dat alles nie
op een slag aangespreek kan word nie en
die stoetboer moet besluit wat is belangrik
in sy kudde, en die fasette planmatig en
doelgerig strategies aanspreek om die
doelwit te bereik, soos speengewig, GDT en
voeromset.
In hoe ’n mate kan die gebruik van sulke
prestasie-geselekteerde bulle ’n impak op
jou ras hê, en selfs in die wyer veebedryf?
’n Prestasie-geselekteerde bul het ’n 50%
invloed op elke koei wat hy dek in die kud-
FOKUS Op: StAmbOEK ElitE 2013
Frieda trust bonsmaras
de, hetsy kommersieel of stoet. So, ’n verkeerde
bulseleksie kring wyer uit na al sy
nageslag en dit neem tyd om te herstel. ’n
Boer moet besluit oor die doel van die bul
wat hy wil aankoop, hetsy om verse te open
of speenkalwers te teel.
Die syfers wat geproduseer word deur
hierdie bulle is ’n nuttige hulpmiddel om
die ras te bevorder en op te teel waar bulle
hoër teelwaardes het as die kudde. Dieselfde
beginsel kan gebruik word buite die
ras waar boere kommersieel basterkrag
gebruik by die teel van bv. speenkalwers.
Vertel van jou bul – agtergrond, voorgeslag
en verwagtinge van nageslag.
Die bul JHK 10-115 se vaar, HTC 01-09,
het silwermeriete-status en HTC 01-09 se
moer, HTC 97-08, is ’n elite-koei wat op 27
maande gekalf het. Sy het ’n TKP van 408.
Sy eie moer, MNE 01-17, is ’n elite-koei
goud. Sy moer het die eerste keer keer op
35 maande gekalf en het ’n TKP van 428.
Die bul sal definitief hierdie eienskappe
oordra.
Die eienskappe is vrugbaarheid, melk,
groei en voeromset. Die bul sal met gemak
speenkalwers teel, asook vervangingsverse.
As gevolg van sy geboortegewig van
42 kg behoort die bul nie op verse gebruik
te word nie.
Waarom boer jy met jou ras?
Dit is ’n eg Suid-Afrikaanse ras, aangepas
vir ons land se unieke omstandighede
van die Kaap tot Limpopo. Die verskillende
lyne in die ras, Edelheer-, Roodebos-,
Kalahari- (Wesselsvlei), Bosveld- en
die nuutste AG338-lyn, maak kruisteling
binne die ras moontlik, wat basterkrag na
vore bring.
Die ras het meer as 120 000 geregistreerde
diere, wat dit ook die grootste
ras in Suid-Afrika maak. Alle veilings vind
plaas onder beskerming van Bonsmara
SA, wat die teler en koper beskerm. Dit
is ook ’n ras met goeie temperament wat
maklik is om mee te boer.
Wanneer is jou volgende produksieveiling?
Die Nasionale Bonsmaraveiling
in Maart word as afsetkanaal gebruik.
Frieda Trust is ook ’n gasverkoper
op Paul Maré se veiling
te Viljoenskroon op 5 Mei 2013.
Die laaste veiling is die Noord-Vrystaat
Bonsmaragroep se veiling op
Ventersburg op 24 Julie 2013. Dit
is ’n konsortium-veiling waarvan
Frieda Trust Bonsmaras ’n lid is.
Sb
Issue 34 ▪ April 2013 13

As jy ’n storie oor my Merino’s
kom doen, moet Daan Cronjé
en Hannes Dreyer by wees.
Hulle is net so deel van die
bestuur as ek self.
Dis Leonard Neuman wat so antwoord
toe ek hom bel vir ’n afspraak om ’n artikel
te doen oor sy bekende Cork Merinostoet
tussen Vrede en Memel in die Vrystaat. Hy
is een van die bekende Neuman-broers
wat ook verlede jaar as Molatek se veeboer
van die jaar aangewys is.
Hy en sy broer Rodney het Drakensbergers,
Merino’s, ’n melkery en hulle saai,
hoofsaaklik ter ondersteuning van die
veevertakkinge. Rodney is die beesman
terwyl Leonard die skape bestuur. Die melkery
word deur ’n bestuurder, Johan Theron,
hanteer. Die twee manne wat moet by
wees is Daan Cronjé, BKB se veldbeampte
in die streek, en dr Hannes Dreyer, veekundige
konsultant, bekend vir sy betrokkenheid
by die Veldram- en Veldbulklubs.
Die storie van die Cork Merinostoet
begin in 1961 toe Leonard se pa, Hymie,
en sy broer, Sam, 309 Merino-ooie uit die
kudde van minister Klasie Havenga gekoop
het en hulle as stoet by die Merino
Telersgenootskap geregistreer het. Sam
is in 1967 en Hymie in 1977 oorlede, en
die nuwe geslag Neumans, Leonard en
Rodney, het die boerdery onder dieselfde
naam voortgesit.
Die buurman se raad
Die beste raad wat hy destyds as beginnerboer
gekry het, vertel Leonard, was
van ’n buurman, oom Nic van der Nest,
wat hom aangesê het om met diere te
boer waarvan hy ’n oes kan afhaal sonder
om die dier self tot niet te maak. Melk en
wolskape was die antwoord.
“Verder het oom Nic vir my gesê dat
ons in hierdie wêreld nie mielies moet
plant om aan die koöperasie te lewer nie.
Ons moet plant en die mielies dan deur ’n
dier jaag en ons oes van die dier afhaal.
Ek het onmiddellik ’n melkmasjien gekoop,
die kudde ernstig opgebou en aandag aan
die Merino’s gegee. Sy raad het my deur
moeilike tye staande gehou.”
’n Mooi Merino
“Destyds het dit net oor wol gegaan. Vleis-
14
’n Strewe na balans
deur Izak Hofmeyr
’n Tipiese ram uit die Cork-kudde.
waarde het geen rol gespeel nie. Hoe meer
plooie hoe mooier. Ek onthou ’n ram wat
my pa destyds van Jan Hattingh gekoop
het wat 54 pond (24,5kg) wol met ’n skeersel
geproduseer het. Vandag gee ’n goeie
ram 8 of 9kg.“
Dit was dus vir hom ’n waterskeidingsgebeurtenis,
vertel Leonard, toe hy op ‘n
toer saam met ander Merinoboere gegaan
het om na Merino’s te gaan kyk in die bakermat
van die bedryf – die Karoo en Suid-
Kaap.
“Tydens daardie toer het ek gesien
waarheen die bedryf op pad is. Die skape
was reusagtig in vergelyking met ons eie
kudde. En ek het gesien presies wat ek wil
hê: ’n gladde skaap met ’n uitstekende karkas,
sonder om wolgehalte in te boet.”
Prestasietoetsing
In daardie stadium het Willem Marais van
BKB sy skape geklas, en hulle het besluit
om streng te begin selekteer vir die eien-
skappe wat Leonard wou inteel. Een van
die implikasies was dat hulle met prestasietoetsing
begin het. Aanvanklik was dit
maar ’n moedelose besigheid, maar so vyf
jaar later het hy werklik ’n verandering in
die kudde begin sien. En van toe af het die
vordering net al hoe groter geword.
“Dit was nie lank nie, of ek wou ons
vordering teen ander boere begin meet.
Dit was ongeveer in dieselfde tyd dat dr
Hannes Dreyer-hulle met die Oos-Vrystaat
Veldramklub hier op Vrede begin het. Dit
was die ideale geleentheid om vergelykings
te tref.”
Uit die staanspoor was dit vir hom duidelik
dat hy baie meer aandag aan veseldikte
en raamgrootte sou moes gee. Hy het
sy huiswerk gedoen en kon gou sien dat sy
nuwe teelbeleid vrugte begin dra.
Lesse oor teling
“Dit was gedurende hierdie proses dat ek
’n baie belangrike les oor teling geleer het,

en dit is dat ’n enkele ram nie al die foute
in jou kudde kan regmaak nie. Genetiese
verbetering gaan oor gemiddeldes. Jy skuif
die gemiddeld van jou kudde gaandeweg
in die regte rigting deur goeie gebalanseerde
ramme te gebruik.”
Wanneer jy ramme aankoop, moet dit
ramme wees wat op dieselfde wyse en verkieslik
in dieselfde gebied getoets is. Teen
die begin van die negentigerjare het hy
silwermerieteramme begin kry, en in 1998
is hy die eerste keer aangewys as beste
teler, gegrond op aantal ramme gekeur en
prestasie van die ramme. Daarna was hy
vir verskeie jare die teler met die meeste
silwermerieteramme op die veiling. Hy is
die enigste teler wat nog elke jaar, sedert
die ontstaan van die klub in 1986, diere ingeskryf
het.
’n Neuman-skaap
“As ek vandag ’n skaap in my kudde moet
beskryf, sou ek sê die belangrikste kenmerke
is dat die ram ’n goedgeboude dier
is met goeie vleiseienskappe; dus goeie
lengte en breedte en sprong van rib, gevulde
buite- en binnedye, breed in die
bors en met ’n gladde lyf. Die wol is medium
na fyn.
“By ooie lê die mikron tussen 18 en
20 met ’n vagmassa van 5kg en ’n MF4tipe
wol. Belangrike woleienskappe vir
my is kleur en staankrag. Ek hou nie van
toiingrige wol wat oopreën hier in ons
omgewing nie.”
Die kudde-ooie
’n Belangrike volgende stap, vertel Leonard,
was om sy ooie ook aan prestasietoetsing
te onderwerp.
“Daan Cronjé, wat Willem as BKB se
veldbeampte hier opgevolg het, het my
daarop gewys dat dit logies is om ook
die ooie te begin toets, veral nadat ons
gesien het watter effek ramtoetsing op
die kudde gehad het. Van toe af was ons
beleid dat jong ooie nie in die stoetkudde
opgeneem word as hulle nie ook dieselfde
toets deurgaan nie.”
’n Verdere stap was om geselekteerde
kudde-ooie ook aan die toets te onderwerp
en die bestes in die stoet op te
neem. Op dié manier kom daar voortdu-
OP BESOEK ...
So lyk ’n groepie Cork-ooie wat in die stoetkudde opgeneem is.
Leonard Neuman met sy twee adviseurs. Links van hom staan Daan Cronjé en regs dr Hannes Dreyer.
rend nuwe bloed in die stoetkudde in.
“Ek glo vas dat jou kudde- en stoetskape
se gehalte so naby as moontlik aan
mekaar moet wees. Ons klas die kuddeooie
met die hand en oog, en bring die
bestes saam met die stoetooitjies in die
toets in. Hierdie gesamentlike groep ooitjies
word dan aan die prestasietoets onderwerp
en ons selekteer die individue
met die beste syfers vir opname in die
stoet.”
Dr Hannes Dreyer gebruik die data om ’n
wol- en vleiswaarde aan elke skaap toe te
ken. Die kombinasie van die waardes word
dan as ’n ekonomiese indeks uitgedruk.
’n Eienskap waaraan baie aandag tydens
seleksie gegee behoort te word,
meen Hannes, is kondisie, want dit reflekteer
aangepastheid by ’n spesifieke omgewing
en is die fondasie van suksesvolle
boerdery. Goeie produksie en reproduksie
vloei hieruit voort.
Bemarking
“Uit die ongeveer 500 ramlammers wat
ek jaarliks aan ’n prestasietoets onderwerp,
selekteer ons ongeveer 180 op grond van
prestasietoetsing, wat ek dan vir ’n seisoen
in my eie kudde gebruik. Uit daardie 180
selekteer ek die 50 of 60 bestes, en dis hulle
wat op die veiling aangebied word.”
Maar sy kernbesigheid bly die produksie
van skaapvleis en wol. Dit is juis as gevolg
van hierdie streng seleksieproses, glo hy,
dat sy hamellammers so hoog in aanvraag
by voerkrale is en hy ’n premie vir hulle
ontvang.
Toe ons groet, staan Leonard ’n oomblik
en dink. “Daar is ’n laaste ding wat ek wil sê,
en dit gaan ook oor meting, maar meting
van jouself. Ek glo dat jy nooit mag ophou
om jouself bloot te stel aan vergelyking
nie. Dis waarom ek die Veldramklub so ondersteun.
’n Mens is nooit op die punt waar
jy nie meer hoef te leer of ontwikkel nie.” SB
Issue 34 ▪ April 2013 15

The farmers of Napkei know all
about crop failures and making
plans. Although this area, which
is close to Swellendam, follows
the meanders of the Breede
River, even good years are often characterised
by drought. According to Altus Brooks
(30), who manages a mixed farming enterprise
together with dad SW, the secret to
success lies in limiting your inputs.
“By this I don’t mean cutting fertiliser
and irrigation to the bone when it comes
to crops. But every farmer here knows the
potential of his farm and after years of experimenting,
I came to realise (especially in
the milking shed) what my ceiling is when
it comes to profits. A bigger turnover does
not necessarily mean more money in your
pocket,” he explains.
Altus has been farming on Solderskraal
since 2000 and is the fifth generation to do
so. Approximately 280 of the 436 hectares
of arable land is put under cash crops. The
rest consists of cultivated pastures for the
264 Dohne-Merinos, 75 Dormer sheep and
300 Jersey cows.
“Many people will have something to
say about this high carrying capacity, but in
drier years it is the livestock factor that carries
us through and keeps our heads high
in the good years. Land is currently my biggest
limitation. That is why I am forced to
put it to optimum use. We even joke about
the sheep grazing on top of the cattle,” he
smiles.
Show quality cattle
His big love is the cattle, although he feels
that this branch of the enterprise wasn’t
initially the cause for fireworks and love
at first sight. “When I joined the farming
operations, my father said that we should
either manage a branch correctly or simply
not have it at all. I have always had a good
animal sense and therefore focused on the
cattle first.”
Very few changes were made to the
milking shed which was erected in the
eighties. Altus rather focused his attention
and energy on the genetics of the herd. The
very complete records that were kept since
1995 came in handy when the Solderskraal
Stud was established in 2007. He married
Anandi later that same year and together
they decided to start showing the animals.
“At the time I was under the impression
that one purchased registered animals with
good names and not that one bred them
AT HOME WITH ...
yourself. You always see these beautiful
animals in magazines and fall in love with
them. I would never have dreamt that one
day I would also be breeding such quality
animals.”
When it comes to breeding, he says, it is
always important to remember that 50% of
the genetics is already in your possession.
The best bull semen, mainly from the United
States, is used to genetically improve his
herd. Anandi’s B.Agric degree and experience
as a bull sement agent came in very
handy.
Altus’s breeding policy is a combination
of good conformation and udders, as well
as milk and positive solids. Each cow’s
BLUP values determine with which bull
she will be mated to improve her progeny.
Marketing potential for studs
The Jersey SA council member for the area,
Johannes Uys of Cohanma Jerseys, classed
his cows and gave Altus some tips regard-
A showman
of note
by Heleen van As
ing shows. Ever since the Brooks’s have won
various trophies and awards with their top
quality cows. More recently Napkei Lexington’s
Nina was awarded best first lactation
cow and Napkei Nathan’s Mariaan best
third lactation cow in the Overberg Herd
Competition.
“Showing requires hard work and a lot of
time. A cow isn’t in show condition for 365
days of the year,” says Altus. Two months
before the show, animals are put to halter,
trained and isolated for special care. The
handler must walk the animal every day.
Because this is a very time-consuming process
that has to be performed amidst all the
other everyday tasks, Altus prepares only six
cows for the first shows.
But these sacrifices are not in vain, because
the shows offer an exceptional portal
towards creating a solid market for bull
calves. They have flushed embryos from
their champion old cow, Napkei Lucky’s
Claudia, four times now.
Issue 34 ▪ April 2013 17

“If you want to show your animals in
order to make money, you are missing
the point. From a marketing point of view
showing represents a long-term investment
in your farming enterprise – you are
building something in which other people
are interested. It makes you really proud
when people phone you after a show to buy
your animals. I only sell bulls of the cows
that I showed and that have proven their
worth as breeding material.”
He sold four bulls in the area following
the George Show, where Napkei Nathan’s
Mariaan was crowned as overall winner in
2012.
The feed programme
Altus says that feed, which makes up approximately
50 to 70% of a diary’s input
costs, is the only thing that a dairy farmer
can really save on. Veterinary services and
genetics are inevitable and comprise approximately
6% and 1,5% respectively of
his expenses. By adapting his feed programme,
he has been able to bring his feed
input down to below 40%.
“People will probably stone me for this,
but it really works for the circumstances under
which we farm. If we have a good rainy
season, I can even bring this percentage
down to below 35%. From April to October
cows graze on oats and lucerne, and during
the summer months on feed sorghum.”
It is only his production team of thirty,
which consists of any cows above second
calve and more, or animals that are fresh
in milk, that are put on a total mixed ration.
Each of the cows get 15kg of concentrate
and hay bales ad lib every day. The parlour
average is 25 litres. This means that their
feed costs him R58 per cow per day and
each cow has to produce 16 litres of milk
to break even.
The rest of the 25 lactating animals
are given silage, hay and relatively small
amounts of concentrate. Last year was the
first time that Altus made use of the co-operative’s
services to pellet his feed barley
with maize that he bought in. This meant a
substantial drop in feed costs.
“This teams gives me around 14 litres
per day, of which only four litres of milk are
needed to cover the cost of the concentrate
component. Our dairy pays the crop
AT HOME WITH ...
Anandi and Altus Brooks with little Stephen, the sixth generation on Solderskraal.
Napkei Nathan’s Mariaan – in 2011 she was crowned as Queen of the Expo at the Agri Mega Week in
Bredasdorp and in October 2012 as the overall best cow at the Overberg Jersey Herd competition. At the
George Show in 2012 she was crowned as overall winner.
section’s high pesticide and herbicide bill.
That is why the cost of the silage, hay and
grazing is omitted from the sum.”
Stick to what works
According to Altus, he has been experimenting
with total mixed rations for many years,
but came to the conclusion that the margin
over feed is simply too small. “The general
trend is that the more you milk, the more
money you make. However, the grass always
looks greener on the other side and nobody
ever tells you what this trend costs them!
We don’t chase high litres anymore. In my
system we make more by milking less and
cutting costs where possible.”
In a time when numerous dairy farmers
are abandoning the industry, this young
farmer remains positive about the future
of his dairy operation. “If you are going to
keep jumping from one farming enterprise
to another, you won’t be there to enjoy and
experience the pinnacle. If I were to stop
milking, I will lose excellent genetics and
it will be almost impossible to ever start
from scratch again.” SB
Issue 34 ▪ April 2013 19

Teams of eight are still seen at shows in the Cape.
At the recent Horse of the Year
Show at Kyalami Equestrian
Park, purebred Welsh ponies
or crossbred Welshies were
featured in five of the six supreme
championships. This feat was by
no means a flash in the pan. Welshies are
more often than not in the final line-up
at interbreed shows. And they don’t seem
to limit themselves to specific disciplines
only.
So what is their secret? What makes
them so successful? Sue Cook, secretary
of the Welsh Pony and Cob Society of
South Africa, has an easy answer.
She says: “We were very fortunate with
the quality of the original stock that was
imported into South Africa. The two original
stallions to be imported were of an
exceptional high standard. The Section A
stallion, Coed Coch Seryddwr, was brought
into the Cape by Mrs Lasbrey in 1948. It
was one that they have always regretted
allowing to leave Wales, as a son of his
was probably the most pre-potent stallion
they had afterwards in Wales.
“The other one, a Section B stallion
AT HOME WITH ...
The secret of the Welshie
by Izak Hofmeyr
called Valiant, was imported in 1954 by
Miss Illingworth. He had already won the
Royal Welsh Show and had beaten his father
at that time, so the foundation stock
in South Africa was really of exceptional
quality.”
A broad vision
Another factor that definitely played a
role in the success of the Welsh pony in
South Africa, says Sue, was the broad vision
of both the owners of these two stallions,
Mrs Lasbrey in the Cape and Miss
Illingworth in White River.
“They had a specific plan with these
imports. They were looking for ponies
that would improve the quality of children’s
riding ponies in South Africa. They
both had the idea of using the Welsh stallions
on quality local stock. Later on Mrs
Lasbrey became very involved in breeding
purebred Welsh ponies, but Mrs Illingworth
of the Foresyte Stud really made
her mark in producing quality part-bred
ponies for the children’s market.
“Those breeders knew that one needed
to have excellent purebred stock to select
your stallions from, but they also knew
that these stallions needed to be used
in crossbreeding programmes to produce
excellent part-bred ponies that would excel
in the show ring.”
Interestingly, the country is rather
clearly divided between north and south
in terms of use, and therefore popularity,
of the various sections of the ponies.
“In the north, and notably Gauteng,
Mpumalanga and KwaZulu-Natal, the demand
is for riding ponies, so the crossbreds
are much more in demand, whereas
in contrast, the Western and Eastern Cape
have a much more defined driving culture,
in which the small Section A’s are doing
very well and are in very good demand.
“To illustrate the point, when I go down
to the Cape to judge at shows, it is not uncommon
to encounter 25 or 26 stallions
in a single harness class, all of very good
quality. It is also not uncommon for the
Section A’s and B’s to be used in harness
or under saddle on farms in the Western
and Eastern Cape.”
It is therefore logical that the breeding
of crossbred Welshies, aimed at the chil-
Issue 34 ▪ April 2013 21

The Section A Welsh Supreme Champion,
Llandilo Hafwen.
dren’s market, is much more concentrated
on in the north.
A good children’s pony
“A good children’s pony has to be a good
all-rounder, so rather than concentrating
on just a breed or even a specific ability
such as jumping, there is a lot of emphasis
placed on conformation and breeding
good-looking ponies. If the pony has good
conformation, chances are that it would be
able to do a variety of disciplines.”
A very similar story to that of the Foresyte
Stud, was the Weyden Magic horses.
The Jamani Arabian Stud of Charmaine
Grobbelaar also bred Welshies. In putting
an excellent Welsh mountain pony stallion
with a very good Arab mare, the result
was a stallion called Jamani Blue Magic.
Wendy Armitage bought this stallion and
crossed him with Thoroughbreds to breed
the very well-known Weyden Magic strain
of ponies which dominated the children’s
sport arena for many years.
“This Weyden Magic story, I think, illustrates
another success factor of the Welsh
influence in this country. This is that there
hasn’t been a real wide mixture of blood.
The crossings have been done in very definite
breeding programmes, involving very
specific breeds, namely Thoroughbreds
and Arabs.”
AT HOME WITH ...
Freyja Taliesin, owned by René le Roux of the Cavallito Stud, a very good example of the Section C
Welsh pony.
Show success
Sue’s own stud is called the Caegwyn
Stud, and it has had a hand in several of
the winning Welshies at the Horse of the
Year Show. Another Welsh stud, the Dibynn
Stud of Di Nicholson, has also had great
success at this show. This year her partbred
filly, Dibynn Chic Flic, was reserve
supreme champion in the Breed Supreme.
Kirsten Loot’s purebred pony, Bronwydd
Bannut Angelica, featured in two Supreme
Championships, winning the Working Riding
Horse Championship and standing
reserve in the Working Hunter Championship.
The Welsh Pony and Cob Society of
South Africa has approximately 300
members and in the region of 2 000 ponies,
the majority of which are Section A
Welsh mountain ponies, mostly based in
the Cape. The Section B’s, which are the
slightly bigger purebred ponies, are much
fewer in numbers. Similarly there are not
many Cobs around, which are a fairly new
introduction to South Africa.
Although the history of the Welsh pony
goes back a thousand years, the stud book
only closed after the Second World War,
not before notable Thoroughbred and
Arab influence to put a bit of “quality” to
the population in the Welsh mountains
during the 19th century.
The Cobs came about by crossing the
Welsh mountain ponies with various other
breeds, notably some of the lighter draft
types as well as Hackney. In order to refine
these Cobs again, they were put back with
the Section A’s, resulting in what became
known as Section C. This is described as
a Welsh pony of Cob type. In Wales Section
C is currently among the most popular of
the four sections. Freyja Taliesin, owned by
Rene le Roux and third in the Breed Horse
Top 5 at Horse of the Year Show, is an excellent
example of this section.
The local market
“At the moment,” says Sue, “the market is
largely served by Welsh crosses, but it is
not well saturated at all. There is always a
demand for good ponies, and good ponies
bring good prices. The thing to remember
about the children’s pony market is that
the pony has to be a quality show pony,
able to do everything.
“Very few people in this country are
able to buy a pony exclusively for one discipline.
Interestingly enough, there is also
a great demand for children’s lead rein
ponies. The implication is that the Welsh
Section A pony must be the only pony in
the world that gets more valuable as it
gets older, for it has a second life awaiting
it as a children’s lead rein pony.” SB
Issue 34 ▪ April 2013 23

The most important equation in animal breeding relates
to the two main influences on differences in performance
among animals, namely the environment
and the genetic merit of each individual animal. The
challenge is therefore to separate these two components
so that the true genetic merit of each animal for each trait
of economic importance can be known.
The rate of selection progress depends on an interwoven set
of factors, namely the variance in genetic differences among the
animals available for selection, the ability to accurately determine
the transferrable genetic merit of each animal (the breeding
value) and the proportion of the animals kept as parents for the
next generation.
Measuring selection
Successful selection can be measured in terms of the rate of replacing
a generation with one that will ensure more profit within
the constraints of the practiced production system. The first notion
will therefore be to select animals in exactly the same environmental
influences that the progeny have to perform.
Although this might be a noble idea, it is not practical as environmental
changes over time (on the same farm or locality)
cannot be catered for (except in environmentally controlled environments
like in-house chicken units or similar systems). So, in
essence no extensive livestock recording system (or for that matter
any other livestock system) can claim selection within the environment
of where breeding stock is kept to be identical, or even
similar to the environment where the progeny have to perform.
This is sometimes even more complicated where some
scientific studies indicate relative low or no correlation between
performance at low input systems versus high energy diets (like
in feedlots). The question is: “Is it possible to select effectively
where it is known that the progeny has to perform well in a
different environment to where the breeding animals are kept?”
Numerous studies and genetic progress in many countries and
diverse environments show that this is in fact possible, given that
the diversity in environments is within reasonable bounds. Recording
and selection strategies can also be applied to make sure
all aspects are covered. Breeders and other producers should also
make use of other aids, and sometimes common sense in selecting
the desirable breeding animals.
“Real” genotype vs perceived interactions
Sometimes preconceived ideas or old habits dictate that a geno-
24
Breeding objectives in
different environments
by Japie van der Westhuizen, SA Stud Book and Animal Improvement Association
type by environmental interaction will lead to a so-called meaningful
re-ranking among animals. Classic work indicates not one,
but four different types of interactions. In two of these types positive
selection in one environment will lead to positive genetic
responses in the other.
Figure 2 depicts the different possible types of genotype
crossed with environment interactions. Figure 1 illustrates a
situation where progeny from different bulls have to perform in
different environments where there is no interaction.
Figure 1 shows a practical situation where four bulls in a breed
produced progeny on two different farms (or even on the same
farm, but born in two different years). The second environment is
more favourable, resulting in higher body weights. As would be
expected, the progeny of each bull will vary in weights, but there

will be differences in the average weights of each bull’s progeny
group.
These differences contribute towards the predicted breeding
value of the bulls. Breeding value predictions based on the relative
performances in one environment are therefore very good
indicators of the performance differences in the other environment.
Figure 2 depicts the possible different types of genotype by
environmental interactions. Type 1 genotype by environmental
interaction is the typical situation where average weights of the
progeny groups of the four bulls show much more variation in the
second environment. The differences among their progeny become
more pronounced. This usually happens where the second
environment is much more favourable for growth than the first,
but the reverse is sometimes also true. What is, however, noted is
that the ranking remains exactly the same.
Type 2 interaction depicts the first possible situation where a
genotype by environmental interaction could cause some problems
in predicting the genetic merit of animals over more than one set
of environmental conditions. In this type of interaction (Type 2),
some re-rankings take place among the progeny groups of the
different bulls, causing selection in the first environment to be
less effective to predict production differences in the second.
It is, however, very important to note that the top animals’
progeny will still outperform the poor animals’ progeny. Therefore,
although some re-ranking takes place among individual
bulls’ progeny, there is no effective re-ranking in the population
as a whole. To overcome the effects on the efficiency of selection,
the use of groups of bulls (selected as a whole breeding group)
will ensure top performance of progeny in a different environment.
Types 3 and 4 interactions are extremely rare and occur where
there is a complete reverse re-ranking (Type 3 interactions) or
absolutely no pattern in the re-ranking of progeny averages (Type
4 interactions). Both these type of cases are more of a theoretical
value as it possibly will have no bearing on modern day breeding
of livestock.
top animals and “undesirable” correlations
Undesirable genetic correlations sometimes make it more challenging
to identify animals to be used as breeding material. The
advent of best linear unbiased prediction (BLUP) breeding values
have enabled breeders and other livestock producers to pool
the whole population (breed) in comparing the genetic merit of
animals, irrespective of locality, age or status. This leads to new
possibilities for rapid genetic progress for a number of desirable
traits.
BLUP estimated breeding values (EBVs) also give an added assurance
that, due to the genetic linkages among animals, because
of pedigree information, related animals are evaluated under different
environmental conditions (other farms and in other years
and seasons). This caters very eloquently for any possibility of a
BReeding pRactice
genotype by environment interaction that might be responsible
for some degree of re-ranking in the progeny performance of
these animals.
Breeding plans always start with objectives, followed by criteria
(or minimum standards). Modern systems also enable breeders
and other livestock producers to trace animals that will fit nicely
into these objectives. One such system, for example, is Logix Beef,
the recording system of SA Stud Book. Users can set their own
search criteria to look for the “ideal” bull (or cow), making use of
the Logix web. The result of such a search can be seen in Table 1.
In this search the breeder has set criteria on birth weight,
weaning weight (direct and maternal) and average daily gain. In
all cases only animals with predicted breeding values in the upper
25 percentile are considered. What should be noted is that
birth and weaning weights are recorded on normal, usually extensive,
farming conditions while average daily gain is recorded
under typical feedlot conditions. Finding the “ideal animal” will
therefore by some be deemed as impossible.
A closer scrutiny of the animals conforming to these criteria
makes interesting reading. Only two bulls, numbers four and nine,
will be used as examples. Both will breed extraordinary daughters
with extremely good figures for milk (wean maternal) and
calves with growth, but not extraordinary heavy at birth. Bull
four’s daughters will be much lighter at maturity than those of
bull nine, while both will breed progeny growing extremely well
in feedlots.
perspective
It is always a matter of perspective. Making use of all the possible
tools is what modern breeding is about. The effects of genotype
by environmental interactions are not really causing problems
if proper recording and breeding practices are followed. These
include:
• Well defined contemporary groups to allow for fair comparison
among animals affected equally by non-genetic factors.
• Accurate, objective, non-selective recording.
• Avoiding preferential treatment.
• Establishing and maintaining good genetic ties (exchanging,
selling or buying in bulls and/or using artificial insemination).
• Taking part in joint growth tests of young bulls. SB
Issue 34 ▪ April 2013 25

26
May 2012 - Calf with his mother before weaning
YOUR BEST INSURANCE IN
CATTLE FARMING
In a country characterised by extreme climates,
we need CONSISTENCY.
HARDINESS COMES INTO ITS OWN WHEN
GRAZING CONDITIONS DETERIORATE.
PHONE 017 735 5056/8
www.drakensbergers.co.za
You need the HARDINESS of the
BEST AFRICAN BREEDING.
INDIGENOUS DRAKENBERGERS

Die demografie van boerderyomstandighede
in Suid-Afrika
verander byna daagliks.
Mynbou-aksies vir verskeie
minerale vind landwyd plaas.
Selfs die mees afgeleë gebiede word al
meer geteiken. Ons as boere moet maar
net elke keer aanpas en nuwe planne
maak.
Alle mynbou, maar veral oopgroef-myne,
vernietig infrastruktuur en gevestigde
stelsels, en dit wat jare lank funksioneel
was, word omver gegooi en die beweging
van diere word beperk. Om by hierdie
omstandighede aan te pas, vereis ’n totale
nuwe benadering. Dit is ook so dat van
die gerehabiliteerde gronde weer beskikbaar
kan raak vir benutting deur vee.
die mynboer
Ek boer al sedert 1976 tussen die steenkoolmyne
op die hoëveld van Mpumalanga
(destyds die Oos-Transvaalse hoëveld)
en wil graag my ervaring en die planne
wat ek gemaak het met lesers deel.
Ek het altyd ’n goeie verhouding met
die mynpersoneel gehandhaaf en het dan
ook op die lang termyn van hierdie gerehabiliteerde
gronde bekom. Die kampe
op hierdie grond is groot, met geen binnedrade
nie. Die tipografie van die gronde
het ook baie gewissel tussen leegtes
en bulte met verskeie kontoere om loopwater
te beheer. Binnekampdrade was
net nie moontlik nie. Die kampe wat ek
beskikbaar gehad het, was tussen 100
en 250 hektaar groot en die aanbeveling
was drukbeweiding oor korter periodes.
Daar is ook verskeie punte waar die
afloopwater opdam vir suipings. In die
eerste drie jaar het die myn stikstof voorsien,
maar die ideaal was dat die grond
weer self moet sorg vir sy eie onderhoud.
Beweiding was al oplossing om die mis
telingSpRaktyk
Só ontgin ’n mens
meerbulparings
deur Magiel Blom, ondervoorsitter: Drakensberger Beestelersgenootskap
en urine in die grond terug te plaas en
die beweging van die hoewe het ook bygedra
om die grassade in die grond in te
werk.
Voor- en nadele
Met dit as agtergrond was enkelbulparings
onmoontlik en in 2000 het ek begin
ondersoek instel na meerbulparings.
Die koste van DNS is dan ook die eerste
waaraan ek gedink het, maar met ’n totale
kosteberekening het ek tot ’n ander
gevolgtrekking gekom.
Die voordele is velerlei: Ek het minder
veewagters met groter groepe nodig;
minder groepe beteken makliker bestuur
en beheer; diefstalbeheermaatreëls is
makliker; instandhoudingskoste op omheinings
is laer met die groter kampe;
vars lekke is meer gereeld uitgesit; na
’n KI-tydperk kan die bulle gouer by die
koeie ingaan; vaderskap kan nie betwis
word nie. Maar die grootste voordeel is
sekerlik dat vrugbaarheidsprobleme met
bulle uitgeskakel word deurdat daar meer
as een bul per groep is.
’n Latere waarneming was dat die koeie
vinniger op hitte gekom het en dus vroeër
in die seisoen gekalf het. Een van die nadele
is egter dat korrektiewe paring nie
moontlik is nie. Die bestuursaanpassings
wat ek gemaak het, is dat koeie en verse
geselekteer word volgens sekere kriteria,
hetsy swak punte, tipe of teelwaarde.
Dit verskil dan ook van jaar tot jaar. Dit is
steeds belangrik dat die bulle swak punte
moet versterk en tekortkominge moet aanvul.
Seleksie van bulle per groep word dan
ook jaarliks op hierdie basis gedoen.
geboorterekords
Met die aanbreek van die kalfseisoen word
’n haarmonster van elke kalf geneem sodra
die kalf gemerk word. Die monster word
in ’n koevert met die kalf se ID-nommer
geplaas. In die begin moet daar van die
moeders ook monsters ingestuur word sodat
hulle profiele gebruik kan word in die
ontledings van die kalwers. Bulle sal reeds
ontleed en op die stelsel wees.
Die monsters en die nodige voltooide
vorms word dan aan die laboratorium in
Irene gestuur vir ontleding. Die afgelope
jaar of wat het ek die vaderskapbevestiging
binne tien dae na aflewering terug ontvang.
Die huidige koste is R150 per monster gelewer.
Ontledings kan ook in Stellenbosch
gedoen word.
Geboortes word soos gewoonlik aangeteken
en die vader word bloot vervang met
“veelvuldige vaars”. Geboortekennisgewingsertifikate
word uitgereik en as pending
(hangend) gemerk. Sodra die vaderskappe
terug ontvang is, word die kalf se ID-nommer,
rekenaarnommer, DNS-nommer en die
vaar se besonderhede aan SA Stamboek gestuur,
en die regte geboortekennisgewingsertifikaat
word dan uitgereik.
Ongelyke getal
Ek verkies om bulle van dieselfde ouderdom
in ’n groep te gebruik. Deur ’n ongelyke
getal bulle te gebruik, is daar altyd
een bul wat kan dek as die ander twee
koppe stamp. Daar sal altyd dominante
bulle wees en dit word jaarliks bewys uit
my vaderskappe.
Vandag, na twaalf jaar, sal ek steeds
dieselfde besluit neem, want die grootste
voordeel is nou dat daar altyd ’n bul sal
wees wat kan dek sonder die vrese dat die
bul by die koeie dalk tydelik onvrugbaar
kan wees. Ek kan nou met reg sê ek boer
met my stoet op ’n kommersiële basis.
Ek dink meerbulparings sal al hoe meer
oplossings bied vir talle boere en ook vir
deeltydse boere wat nie voltyds toesig
kan hou oor al die aktiwiteite nie. SB
Issue 34 ▪ April 2013 27

pic celebrates 50 years
On 15 March Kanhym Estates (PIC)
celebrated their fiftieth birthday with a
symposium at the CSIR’s International
Convention Centre in Pretoria. The
symposium is normally held every second
year. The theme of this year’s event wat
“Celebrating 50 years of improvement”.
The company was launched in humble
fashion in the White Hart pub in
Oxfordshire England and is founded on
the principles of applying science, with
economics, to pig breeding.
For decades PIC has worked to bring
advantages of superior swine health,
genetics and production efficiency to
the globe including its long standing
partnership with the Kanhym group in
South Africa. Kanhym was established
in 1936 in South Africa and has been synonymous with agriculture ever since. Having started out as a maize and cattle concern,
Kanhym grew from strength to strength over the decades. Today, Kanhym is a technologically-advanced provider of a diverse range of
agricultural services, products, feedlots, packaged meat goods and more, and is seen as a leader in this sector of the economy.
Karin Changuion-Duffy of SA Stud Breeder attended the symposium. SB
28
Dr Hinner Köster, CEO Kanhym Estates, Ian Bond, business operations manager, PIC Europe, Jurgens
Reynders, Kanhym PIC business development manager, Dr Andrew Tucker, Charles Street veterinary
consultant and Dr Andrew Coates, PIC Genetic Services.

Hanteerbaar, betroubaar, gehoorsaam
en intelligent.
Selfversekerd en vreesloos.
Sterk beskermingsdrang.
Hierdie is woorde waarmee
die Boerboel van Suid-Afrika beskryf
word. Hierdie groot, kenmerkende honde
het ’n baie lojale en onwrikbare ondersteunersbasis
en ’n mens kry die indruk
dat, soos die hond daarvoor bekend is dat
hy sy eienaar tot die dood toe sal beskerm,
die eienaars grootliks ook tot die dood toe
lojaal teenoor hierdie ras is.
Hoe die Boerboel in Suid-Afrika tot
stand gekom het, is volgens Anemarí Pretorius
’n baie interessante verhaal wat aan
die een kant sy wortels in die ou Europese
koninkryke van Albanië en Sirië het, maar
aan die ander kant ook van ou Afrikastamme
kom wat waarskynlik in die suide
van die huidige Ethiopië gewoon het.
Anemarí het in 2005 ’n boek gepubliseer
met die titel Die Boerboel – eie aan Suid-
Afrika, en in 2007 het die Engelse weergawe,
The Boerboel – South Africa’s own, verskyn.
Hierin gee sy redelik omvattend ’n uiteensetting
van die mees waarskynlike afkoms
van die ras. Hierdie artikel is op grond van
daardie inligting saamgestel.
europese verbintenis
Dis bekend dat Jan van Riebeeck met sy
aankoms in die Kaap ’n groot hond, die Bullenbijter,
saamgebring het. Hierdie hond
kan beskryf word as ’n Mastiff-tipe. Wat interessant
is, is dat die Tweetalige Woordeboek
van Bosman, Van der Merwe en Hiemstra
(1999) die term “Mastiff” omskryf as onder
andere “Boerboel” en en ook “bul(le)-byter”.
Van Riebeeck se hond was nie die enigste
wat saamgebring is Kaap toe nie. Natuurlik
het die koloniste hulle grootste en
sterkste honde saamgebring na donker
Afrika en kan ons aanvaar dat teling van
hierdie honde voortgegaan het met die
klem op seleksie vir die eienskappe wat
destyds vir die koloniste belangrik was,
naamlik beskerming en jag.
telingSpRaktyk
die Boerboel
– beste vriend en beskermengel
deur Izak Hofmeyr
Bellbusk Deborah saam met Malan Malherbe. (Eienaar: Anemarí Pretorius)
Met die aankoms van die Britse Setlaars
in 1820 is ’n ander Mastiff-tipe die land
ingebring en mettertyd was daar ook invloede
van die Engelse langbeen-bulhond
en die ware Bull Mastiff.
Uit afrika
Dis op hierdie punt dat die Afrika-skakel
van die herkoms van die Boerboel in die
prentjie kom, verduidelik Anemarí in haar
boek, want daar was sonder twyfel ’n beduidende
invloed op die Boerboel van honde
wat saam met die swart stamme suidwaarts
getrek het tydens die migrasie na die suidelike
punt van die kontinent.
Daar is rekords van ’n stam in die suide
van Ethiopië wat honde gehad het wat
waarskynlik afstammelinge van die Babiloniese
hond was. Hierdie honde, waarna in
die geskrifte verwys word as Indiese honde,
was glo geskik om teen leeus te veg. Van
hierdie honde het saam met hulle eienaars
suid gemigreer en op die ou end in suidelike
Afrika beland.
ter opsomming
Daar kan dus gesê word dat die Boerboel
hoofsaaklik uit twee bronne genetiese
materiaal geteel is, naamlik die Bullenbijter
met sy wortels in Europa (en vóór dit uit
Albanië en Assirië) en die Afrika-hond van
die swart bewoners van Afrika.
Dit, spekuleer Anemarí, mag verduidelik
waarom die Boerboel struktureel soveel
beter is as al die ander Mastiff-tipe
honde. Die genetiese materiaal wat in
die Boerboel verenig is, het waarskynlik
Siriese genetika wat suiwerder in sy are
vloei as enige ander ras in die wêreld!
Die bestudering van hedendaagse
bloedlyne dien as fassinerende leesstof. In
sommige gevalle, vertel Anemarí, is daar
selfs bloedlyne wat na spesifieke groepe
trekkers teruggelei kan word wat vanuit die
Kaap noord begin trek het.
As al hierdie inligting bymekaargesit
word, verduidelik sy, kan mens tot die gevolgtrekking
kom dat die Boerboel uit antieke
genetika geteel is – groot en sterk
honde met goeie karaktereienskappe.
Boerboele was vir ons voorvaders waghonde,
vriende, speelmaats en bewakers.
Tot die dood toe. En vandag nog steeds ...
Vir meer inligting, kontak die SA
Boerboel Telersvereniging by SA
Stamboek. Gesels gerus met Marisa
Nel by tel 051 410 0950. Of skakel dr
Aldu le Grange by sel 083 462 0817
SB
of epos aldulg@bks.co.za.
Issue 34 ▪ April 2013 29

Sedert 1988
Vriesit is die enigste veterinêre laboratorium in Afrika
wat bees-, perd- en varksemen objektief kan evalueer.
Die stelsel waarmee die werk gedoen word, is ’n
kragtige mikroskoop- en rekenaarstelsel genaamd die
Sperm Vision. Die stelsel is in die VSA en Duitsland
ontwikkel.
Vriesit is ’n laboratorium wat gesteld is op die standaardisering
van laboratoriumdienste. Die hoofpunte van laboratoriumpraktyk
is standaardisering, akkuraatheid en presisiewerk. Deur hierdie
punt te gebruik, kry hulle uitstekende herhaalbaarheid.
Ons is mobiel
Al die toerusting word op ’n jaarlikse basis gediens en gekalibreer
waar nodig. Omdat daar in die toetse vir Trichomonas en vibriose
nie metodes is wat volgens Vriesit se laboratorium gestandaardiseerd
genoeg is om die monsters oor lang afstande en tyd te
vervoer nie, is mobiele laboratoriums ingerig. Hierdie mobiele
laboratoriums beskik oor apparate en toerusting soos yskaste,
inkubators, fase-kontras mikroskope (spesiaal bedoel vir nat preparate
soos semen), apparaat om die digtheid van semen dadelik
te bepaal en skootrekenaars.
Die nuutste toevoeging tot die laboratorium is die CASA-stelsel
(computer-assisted sperm analysis system). Hierdie stelsel is die
enigste van sy soort in Afrika. Die Sperm Vision is so gestandaardiseer
dat ’n wêreldklas sertifikaat uitgereik kan word. Tydens
die evaluasie word die volgende parameters verkry:
• Persentasie lewende sperma.
• Persentasie progressiewe beweeglikheid.
• Persentasie lokale beweeglike sperma.
• Persentasie nie-beweeglike sperma.
• Digtheid van die sperma uitgedruk in miljoene per milliliter.
Die beweeglikheidspatrone van die sperma word verder verdeel
in die volgende parameters:
• Afstand in ’n kurwelyn gemeet in mikrons.
• Afstand van die gemiddelde pad wat die sperm volg in mikrons.
• Spoed van die sperma gemeet in mikrons per sekonde.
Hierdie drie parameters is net voorbeelde. Daar is altesaam 13
beweeglikheidspatrone wat bepaal word. Dit word alles gedoen
om voorsiening te maak vir optimale konsepsie- of embriospoelingsresultate.
Met die nodige navorsing kan daar lank voor die
tyd reeds bepaal word of sperma lewensvatbaar is of nie.
Die doel met hierdie stelsel is om evaluasies op ’n internasionaal
aanvaarbare vlak te kry. ’n Skokkende feit is dat ’n evaluasie
van die eerste sentimeter van dieselfde semenstrooitjie
hemelsbreed verskil van dié van die laaste deel van dieselfde
PROMOSIE-ARTIKEL
die afrika-leier
in semen-evaluering
Henk van der Laarse by die
Sperm Vision-stelsel.
semenstrooitjie. Die eerste sentimeter van die strooitjie se telling
verskil met miljoene teenoor die laaste sentimeter van dieselfde
semenstrooitjie. Die eerste sentimeter van ’n strooitjie se lewende
sperma kan met soveel as 40% (en selfs meer) van die agterste
deel van dieselfde semenstrooitjie verskil.
tot u diens
Vriesit versamel semen by verskeie KI-stasies, asook op plase,
vir kliënte se gebruik. Hulle lewer op groot skaal dienste soos
Trichomonas-toetse. Daar word heelwat semen-evaluasies van
bulle op die mees gestandaardiseerde manier gedoen. Wanneer
semenevaluasies met die Sperm Vision (motiliteit) gedoen word,
word soveel as 200 spermbeelde in die rekenaar gestoor.
Wat maak Vriesit andrologie-laboratoriums anders?
• Semen-analises word op ’n gestandaardiseerde wyse geevalueer
in ’n geslote omgewing by die kraal. Geen eksterne
faktore soos wind, sonstrale of koue het ’n invloed op die
semen nie. By die kraal word in ten volle toegeruste mobiele
laboratoriums gewerk.
• Semendigtheid word by die kraal met ’n fotometer bepaal en
die verdunningsfaktor word akkuraat bepaal met ’n skootrekenaar
vir optimale gehalte bevrore semen.
• Semenstrooitjies word professioneel gemerk met behulp
van ’n Easy Coder-drukker.
• Semen word in ’n gekontroleerde omgewing (inloop-koelkamer)
in strooitjies verpak en in ’n gestandaardiseerde omgewing
in vriesbanke gevries.
• Na bevriesing word semen-evaluasies objektief gedoen met
behulp van gerekenariseerde toerusting.
Kontak ons gerus vir meer inligting: Henk van Laarse,
sel 082 785 9897, epos henk@vriesit.com, of Joppie Fourie,
sel 083 258 3378, epos joppie@vriesit.com.
Issue 34 ▪ April 2013 33

Muskiete, muggies en ander
insekte dra verskeie virussiektes
wat, indien hulle ’n
dier byt, aan die dier oorgedra
kan word. Hierdie
virussiektes tas gewoonlik ’n groot aantal
diere aan, wat lei tot geweldige produksieverliese
en ook vrektes tot gevolg kan hê.
Die belangrikste siektes wat in Suid-Afrika
onder lewendehawe-produsente bekend is,
is Slenkdalkoors, Wesselsbronsiekte, driedae-stywesiekte
(DDS), knopvelsiekte en
bloutong.
Voorkoming is die wagwoord as dit kom
by insekoordraagbare siektes, aangesien
daar geen doeltreffende middel of medisyne
is wat die virus kan doodmaak nadat die
dier reeds die siekte opgedoen het nie. Antibiotika
het geen uitwerking op die virusse
wat deur insekte oorgedra word nie en kan
net gebruik word om hulle te beskerm teen
sekondêre infeksie van wonde wat deur die
virussiekte veroorsaak is.
By insekoordraagbare siektes is voorkoming
nie net belangrik ten opsigte van
inenting nie, maar ook insekbeheer. Vir
verdere beperking van verspreiding is nadoodse
ondersoeke op diere wat vermoedelik
aan ’n insekoordraagbare siekte dood
is baie belangrik, sodat die diagnose bevestig
kan word, die siekte gerapporteer kan
word en verdere voorsorgmaatreëls getref
kan word.
Volgens dr Faffa Malan bly die heel belangrikste
steeds om jou diere getrou en
sorgvuldig in te ent. Hy beklemtoon ook
dat dit belangrik is dat die inentings voor
die aanvang van die reënseisoen plaasvind
en dat entstowwe korrek toegedien word.
Maak baie seker dat die entstof reg geberg
en vervoer word, en lees die voubiljet noukeurig
deur.
Nadat ’n siekte reeds uitgebreek het,
verduidelik dok Faffa, is die beste roep om
jou beeste weg van vleiagtige gebiede en
so hoog as moontlik te hou. Sover moontlik
moet diere ook tydens uitbrekings in behuising
gehou word, veral oornag.
Slenkdalkoors
Slenkdalkoors word deur ’n virus veroorsaak
BESTUUR / MANAGEMENT
Klein insek, groot skade
deur Marike Brits
'n Muskiet is die oorsaak van Slenkdalkoors en Wesselbronsiekte. (Foto: biologyatodu.blogspot.com)
wat deur muskiete oorgedra word en kom
meestal by skape, bokke en beeste in sub-
Sahara Afrika en Madagaskar voor. Slenkdalkoorsgevalle
is egter ook al by verskeie
wildspesies opgemerk. Groot uitbrekings
word aangevoer deur hoë reënval en plasse
water wat rondstaan en uitstekende uitbroeiplek
aan muskiete bied.
Pasgebore diere is veral vatbaar vir
Slenkdalkoors en 90% van vrektes vind
binne die eerste week na geboorte plaas.
Simptome waarvoor boere moet uitkyk is
hoë koors, lusteloosheid, ’n verlies aan eetlus,
traagheid, buikpyn, versnelde asemhaling,
braking, bloed in mis, buitengewoon
slegruikende diarree en in sommige gevalle
ook geelsug. ’n Aborsiestorm by dragtige
vroulike diere is een van die kenmerkende
tekens van ’n moontlike Slenkdalkoors-uitbreking.
Diere moet teen Slenkdalkoors ingeënt
word. Manlike en nie-dragtige vroulike diere
kan met die lewendige entstof ingespuit
word om langtermyn immuniteit op te bou.
Die dooie entstof kan wel by dragtige diere
gebruik word, maar moet twee keer met ’n
interval van twee tot vier weke gegee word
wanneer dit vir die eerste keer gebruik
word.
Dit is baie belangrik dat ’n definitiewe
diagnose na ’n vrekte gemaak word. Daar
moet wel versigtig met die karkas van ’n
dier wat vermoedelik aan Slenkdalkoors
dood is omgegaan word, aangesien die
hantering van die karkas altyd die gevaar
inhou dat dit na die ondersoeker oorgedra
kan word indien al die nodige beskermende
klere nie gedra word nie.
Afgesien van veeverliese, het Slenkdalkoors
’n ekonomiese impak wat melkproduksie
betref. Die impak sal afhang van die
dragtigheidstatus van die dier, maar aangesien
Slenkdalkoors ’n koors veroorsaak sal
dit definitief melkproduksie negatief beïnvloed.
Wesselsbronsiekte
Wesselsbronsiekte kom meestal by bokke,
skape en beeste voor en word veroorsaak
deur ’n muskietoordraagbare virus. Wesselsbronsiekte
en Slenkdalkoors word dikwels
verwar en kan ook gelyktydig in ’n kudde
voorkom. Die siektes se entstowwe kan gelyktydig
toegedien word en kuddes moet
dus teen albei siektes ingeënt word waar
hierdie siekte wel voorkom.
Die belangrikste simptome is ’n hoë frekwensie
aborsies by volwasse diere en uiters
hoë mortaliteit by pasgebore diere. Fetusse
kan ook met afwykings gebore word
en kliniese simptome soortgelyk aan dié
van Slenkdalkoors word waargeneem. Soos
met Slenkdalkoors, kom Wesselsbronsiekteuitbrekings
voor wanneer hoë reënval en
plasse water aan die orde van die dag is.
Geelsug word dikwels tydens nadoodse
ondersoeke opgemerk as aanduiding van
moontlike Wesselsbronsiekte. Vir die beheer
Issue 34 ▪ April 2013 35

Knopvelsiekte (Foto: keniaonline.com)
van Wesselbronsiekte word vroegtydige inenting
en goeie insekbeheer aanbeveel. Dit
is egter baie belangrik dat dragtige diere
nie ingeënt word nie.
Knopvelsiekte
Knopvelsiekte is ’n erosiesiekte wat beeste
van alle ouderdomme kan affekteer en verspreid
in Suid-Afrika voorkom. Die siekte
kom in die nat maande van die jaar voor,
veral onder kuddes wat in waterryke gebiede
wei. Siektetekens word ongeveer sewe
dae na die dier geïnfekteer is sigbaar en
skop af met hewige koors, wat vier tot 14
dae duur en in twee fases plaasvind.
Slymerige neusuitloopsel, verhoogde
speekselvloei, swak eetlus en ontsteekte
oë word ook gesien. By nadoodse ondersoeke
word letsels op die slymvliese en in
die lugweg gevind. Die kenmerkende opgehewe
knoppe op die vel verskyn slegs
voor of tydens die tweede koorsfase.
Die virus is veral algemeen by melkbeeste
en veroorsaak dat lakterende koeie
se melkproduksie verswak of dikwels selfs
heeltemal staak. In ernstige gevalle kan
dragtige koeie ook aborteer.
Besmetting met dié pokkevirus word
deur bytende insekte, veral vlieë, veroorsaak.
Die verspreiding van die siekte in
kuddes kan ook onder baie intensiewe toestande
plaasvind deur ’n gemeenskaplike
waterkrip. Alle beeste ouer as ses maande
moet jaarliks ingeënt word. Kwarantynmaatreëls
is ook uiters belangrik by die
beheer van knopvelsiekte, aangesien die
virus deur alle liggaamlike vloeistowwe
oorgedra word.
Onlangse navorsing het gevind dat die
virus vir elf dae na die ontwikkeling van
koors steeds in beeste se speeksel teen-
BESTUUR / MANAGEMENT
woordig is, teenoor 22 dae in die semen en
33 dae in die knoppe. Die virus was vir vier
dae na koorsontwikkeling in die beeste se
bloed teenwoordig en glad nie in die urine
of mis nie. Die gevolgtrekking was dus dat
diere 33 dae na knoppe op die vel verskyn
het uit kwarantyn gehaal kan word.
Drie-dae-stywesiekte
Drie-dae-stywesiekte (DDS) is nie aansteeklik
tussen diere nie, maar word deur
muggies en muskiete versprei. Uitbrekings
vind veral tydens die herfs- en somermaande
plaas, kom meestal by beeste voor
en veroorsaak dramatiese agteruitgang in
die kondisie van ’n dier. Die virus wat DDS
veroorsaak tas die selle in klein bloedvaat-
jies aan, wat tot inflammasie lei.
Die simptome van DDS duur gewoonlik
tussen drie en vyf dae en sluit
in koors, stywe ledemate, onderhuidse
emfiseem, depressie en hardlywigheid.
Die dier sal ook tekens van lae kalsiumvlakke
toon, soos om swaar te loop, te
sukkel om te sluk en die dier se grootpensaktiwiteit
kom tot ’n stilstand. Alhoewel
DDS nie dikwels tot baie vrektes
lei nie, ly boere tog groot produksieverliese
as gevolg van ’n dramatiese ver-
swakking in melkproduksie en agteruitgang
van kondisie.
Veeartse se raad ten opsigte van DDS
is dat diere wat reeds simptome toon met
’n anti-inflammatoriese middel ingespuit
kan word en verder goeie rus en versorging
nodig het. Bulle en vervangingsverse (een
jaar oud en twee jaar oud) kan jaarliks
teen die siekte ingeënt word. Volwasse
diere wat al aan DDS blootgestel was, kry
in die meeste gevalle daarna lewenslange
immuniteit teen die siekte.
Bloutong
Bloutong word veroorsaak deur die orbivirus
en word deur muggies oorgedra. Daar
is 24 verskillende stamme van die virus
waarvan 21 in Suid-Afrika voorkom. Die
siekte kom akuut voor by skape. Alhoewel
beeste, bokke en wild vatbaar vir die siekte
is, toon dié diere selde sigbare siektetekens.
Bloutong kan van die middelsomer
tot herfs voorkom en is baie algemeen in
gebiede naby gunstige broeiplek vir muggies.
Ongeveer vier tot ses dae na hulle deur
muggies met die virus besmet is, ontwikkel
skape uitermatige hoë koors. Skape
het ook las van seer spiere, is koorsig, ontwater
en verloor hul eetlus. Verder word
die diere se slymvliese by die oë, neus en
bek ’n rooi kleur en die lippe is opgeswel.
Ernstige gevalle word dikwels uitgeken
deur seertjies in die mond en ’n blougekleurde
tong, asook die tipiese rooi lyn
op die rand waar die vel by die klourand
aansluit. Simptomatiese behandeling en
goeie versorging is baie belangrik in die
geval van bloutong aangesien ’n dier met
bloutong wat baie goed versorg word, kan
oorleef.
Immuniteit teen die bloutong-virus is
’n ingewikkelde saak, aangesien die 21
stamme wat in Suid-Afrika voorkom almal
verskil ten opsigte van immuniteit. Skape
kan teen meeste van die stamme ingeënt
word met die huidige beskikbare entstof.
Immuniteit teen een stam gee geen kruisimmuniteit
teen enige ander stamme nie.
Dus is die inentingsproses teen bloutong
redelik ingewikkeld. Die entstof bestaan
uit drie dele en skape moet met tussenposes
van drie weke met elk van die dele
ingeënt word.
Aandag aan beplanning
Insekoordraagbare siektes is nie behandelbaar
nie omdat daar nie ’n dieregesondheidsmiddel
is wat die virus kan
doodmaak as dit eers die dier besmet het
nie. Die enigste manier om die siekte te
beperk, is om te verseker dat die dier self
weerstand teen die virusse opbou deur die
gebruik van entstowwe lank voor die siekte
voorkom. ’n Vroeë waarskuwingstelsel is
noodsaaklik waar boere nie normaalweg
voorkomend ent nie. SB
Issue 34 ▪ April 2013 37

Die praktyk om bulle veilingsgereed
te maak onder
voerkraalomstandighede is
alombekend. Oorvet bulle,
oormatige testikelvet sowel
as die uitgroei van hoewe is probleme
wat toegeskryf word aan bulle wat tipiese
voerkraalrantsoene ontvang.
Molatek het in 2011 ’n proef in die Lydenburg-omgewing
gedoen om van hierdie
aantygings te ondersoek. Die doel van
die proef was om te bepaal of die voer
van ’n tipiese afrondingsrantsoen versus
’n hoë-ruvoer rantsoen drastiese verskille
na ’n voerperiode teweeg sou bring by
jong bulle.
Figuur 1: Progressiewe GDT van bulle wat onderskeidelik ’n hoë-energie,
lae-ruvoer (1) en lae-energie, hoë-ruvoer (2) rantsoen ontvang het
Tabel 1: Rantsoenformulasies soos gevoer (ontleding 100% droog)
38
Behandeling 1 Behandeling 2
Voerkraalrantsoen Aanvang Groei Afrond
0-153 dae 0-30 dae 30-110 dae 110-153 dae
Kilogram
Beesvet 33 + 160 80 120 160
Melassemeel 80 40 0 80
Bypass 0 50 0 0
Mieliemeel 750 150 300 550
Lusern 0 100 100 50
Oulandsgras 100 200 200 100
Katoensaad 0 0 0 50
Proteïen % 12,9% 14,9% 14,3% 14,3%
TVV % 83,5% 68,7% 71,9% 80,5%
Vesel % 8,7% 22,7% 19,4% 11,9%
Voer van bulle – ’n proef
deur Johan Mouton
Proefuitleg
Twee behandelings bestaande uit bulkalwers
wat gedurende Mei 2011 gespeen
is, is gebruik. Behandeling 1 het ’n tipiese
voerkraalrantsoen soos getoon in Tabel 1
ontvang. Behandeling 2 het ’n aanvangs-,
groei- en afrondingsrantsoen met hoë ruvoerpeile
soos getoon in Tabel 1 ontvang.
Voertyd het oor 153 dae gestrek.
Diere is eweredig ingedeel op ’n
leëpens-massabasis en is daarna op ’n 30dae
intervalbasis geweeg met ’n leëpensweging
aan die einde van die studie. Diere
is geslag aan die einde van die studie.
Data wat bygehou is tydens die studie
was as volg:
•
•
•
•
•
•
•
•
Kondisie- en liggaamsboupunt vir
elke dier tydens aanvang en afsluiting
van die proef.
Maandelikse weging.
Alle voer uitgevoer na die onderskeie
groepe.
Volledige vrugbaarheidstoets.
Rumengraderings tydens slag.
Karkasgraderings.
Enige siektetoestand wat sou voorkom.
Datums van uiterste klimaatsverskynsels.
Resultate: Groei
Figuur 1 toon die algemene tendens soos
verwag, naamlik dat die hoë-energiedieet
beter groei behaal het. Hoë energie (1)
het teen 1 464g per dag oor die totale tyd
171g beter groei gehandhaaf as hoë ruvoer
(2), wat 1 293g per dag behaal het.
Hoë energie (1) se groep-gemiddelde beginmassa
was 227kg en het geëindig op
451kg, met hoë ruvoer (2) wat begin het
op 228kg en afgesluit het op 425kg.
Punte om in gedagte te hou met interpretasie
van groeigrafiek:
• Dag 0-31 was van leëpens- na volpens-massa.
• Dag 31-93 was ’n uiters koue tydperk
met enkele dae wat nagtemperature
bo 0⁰C gehad het, en sneeu het in
hierdie tyd voorgekom.
• Heelwat reën het van dag 127-153
voorgekom.
Voeromset en rumens
Tabel 1 toon die voeromset-prestasie behaal
met die hoë-ruvoerdieet, wat ’n beter
voeromsetverhouding as die hoë-energiedieet
gerealiseer het. Beide behandelings
se rumens het baie goed ontwikkel met
geen rumenskade nie. Dit beklemtoon dat
rumenskade ook deur foutiewe kripbakbestuur
kan voorkom, ongeag die rantsoene.
Longe en lewers het geen abnormaliteite
getoon nie. Voer is deurlopend
gemonitor en ontledings het geen afwykings
van die formulasies getoon nie. Die
verskille in voeromsetverhouding en voerinname
word gedurende 2013 verder on-

Tabel 2: Voerinnamedata van beide behandelings
Voerinname as
persentasie van
liggaamsmassa
BESTUUR / MANAGEMENT
Voeromsetverhouding Rumen-punting
Behandeling 1 3,02% 6,99 100% gesonde rumens
Behandeling 2 2,45% 6,17 100% gesonde rumens
dersoek aangesien dit voerkraaloperateurs
direk raak.
Voerkrale gebruik voorarmbespiering
as aanduider van karkasbespiering. Die
voorarmomtrek is in die studie bepaal en
het ’n korrelasie met GDT van tussen 0,42
vir hoë energie (1) en 0,39 vir hoë ruvoer
(2) getoon.
Bepunting
Na die aanpassingsperiode is bulle subjektief
gepunt vir die potensiaal om as
teelbulle te ontwikkel, volgens kloudiepte
sowel as kloulengte. Hierdie puntings en
metings is tydens afsluiting van die proef
herhaal. Geen afwykings is waargeneem
met die spesifieke uitgroei van kloue of
kootprobleem-ontwikkeling by enige van
die groepe nie.
Tydens die aanvang van die studie is
twee diere geïdentifiseer met swak verlengde
kootgewrigte. Die graad van die
afwyking het dieselfde gebly tot die einde
en het nie uitgegroei of verder verswak nie.
Die feit dat geen uitgroei van hoewe met ’n
verlengde voertydperk by die hoë energie
(1) voorgekom het nie, dui daarop dat die
uitgroei van hoewe waarskynlik ook ’n genetiese
aspek bevat, veral as in ag geneem
word dat die verskynsel gewoonlik by individuele
diere voorkom en nie as geheel
in ’n groep nie. Voeding het in die studie
nie fenotipiese probleme weggeneem of
nuwes laat ontstaan nie.
Testis/skrotum-evaluasie
Skrotumomvang korreleer positief met
vrugbaarheid. Hoewel beide behandelings
dieselfde beginmassa gehad het, het die
hoë-ruvoerdieet ’n 29% toename in skrotumomvang
oor die voertydperk getoon
teenoor 16% van die hoë-energiedieet.
Die hoë-ruvoerdieet se beginomvang was
minder as die hoë-energiedieet, wat die
persentasie massatoename verwarrend
kan laat lyk. In konteks gesien het beide
groepe goeie bevredigende testisomvang-
ontwikkeling gehad en geëindig by 36,8
(1) en 36,6 (2) sentimeter skrotumomvang
onderskeidelik.
Tydens die vrugbaarheidsondersoek
en disseksie is daar nie fenotipe-verskille
waargeneem in die testisontwikkeling nie,
met die totale testikelmassa wat bestaan
het uit 30% vet en 70% testikelweefsel
nadat die vel verwyder is. Hierdie tendens
was dieselfde by beide behandelings.
Die totale testisgewig by die hoë-energiedieet
was egter hoër as die hoë-ruvoerdieet,
hoewel beide tot dieselfde skrotumomvang
ontwikkel het. Hierin kan nie veel
waargeneem word nie omdat die testismassa
tydens die aanvang van die studie
nie bekend was nie. Tydens die kliniese
ondersoek het die seminale vesikels by die
hoë-energiedieet meer abnormaliteite getoon,
hoewel nog binne spesifikasie.
Dit is belangrik dat goeie testisontwikkeling
plaasgevind het in beide behandelings
en vetaanpakking nie verskil tussen
behandelings nie. Geen abnormaliteite is
waargeneem nie.
Semenevaluasie
Die saad is met die elektrostimulasietegniek
getap, wat soms monstergehalte nadelig
kan beïnvloed en data is binne hierdie
konteks geëvalueer. Vir alle parameters
tydens semenevaluasie was die resultate
dieselfde en binne norme vir beide behandelings,
behalwe dat die hoë-energiedieet
ses keer meer gedraaide sterte ontwikkel
as die hoë-ruvoerdieet en buite norme beweeg
het. Ander studies het dieselfde tendens
getoon van hierdie kritiese eienskap
wat vrugbaarheid beïnvloed.
Voerkraaldata
Hoewel buite die konteks van die studie
vir bulvrugbaarheid, is data rondom slagprestasie
van die diere gegenereer. Beide
behandelings het A2- en A3-karkasse
gegenereer met ’n groter neiging na A3karkasse
by die hoë-energiedieet, wat ook
’n beter uitslagpersentasie behaal het
(56,1% teenoor 55,3%).
Die hoë-energiedieet se voerkoste was
hoër as die hoë-ruvoerdieet met gepaardgaande
beter diereprestasie. Die swakker
diereprestasie met die goedkoper
ruvoerdieet het egter ’n 30% beter netto
wins gegenereer as die hoë-energiedieet
weens laer voerkoste en ’n beter voeromsetverhouding.
Hierdie aspek word verder
ondersoek.
Wat het ons geleer?
• Beide behandelings het goeie diereprestasie
behaal ten spyte van die
koue en reën wat ’n inhiberende uitwerking
op produksie het.
• Geen abnormaliteite het met kootontwikkeling
voorgekom by enige
behandeling nie.
• Voorarmomtrek kan gebruik word as
’n hulpmiddel om spierontwikkeling
te voorspel, maar met ’n 0,4-korrelasie
is dit nie die enigste drywer vir
GDT-voorspelling nie.
• Behandeling 2 (hoë ruvoer) het beter
testisomvang-ontwikkeling getoon.
• Behandeling 1 (hoë energie) het semen
met gedraaide sterte ontwikkel.
• Behandeling 1 (hoë energie) het
swakker ontwikkeling van seminale
vesikels getoon.
• Behandeling 2 (hoë ruvoer) het meer
ekonomies uitgegroei.
Indien na die rantsoene gekyk word tussen
die twee behandelings, was groter
verskille te wagte as wat gerealiseer het,
wat dui op ander faktore soos genetika
wat waarskynlik ’n baie groot rol speel.
Energie-aanvulling vir die uitgroei
van bulle is nie nadelig nie, mits dit op
vlakke matig laer as voerkraaldiëte gedoen
word (70% tot 75% TVV, droë basis).
Veselvlakke van rondom 20% (droë basis)
in rantsoene vir die uitgroei van bulle
word aanbeveel. Die groeirantsoen van
behandeling 2 in Tabel 1 kan met veiligheid
gebruik word om bulle uit te groei
sonder om funksionele vrugbaarheid te
benadeel. Hou in gedagte, hoe groter die
ruvoerinsluiting in die rantsoen is, hoe
belangriker is die gehalte daarvan vir die
uitgroei van bulle. SB
Issue 34 ▪ April 2013 39

In ’n tyd waarin insetkoste steeds ’n
groter-wordende rol speel in winsgewendheid
van die suiwelbedryf,
is Logixmelk die ideale oplossing
om akkurate besluitneming te vergemaklik.
Met behulp van Logixmelk, wat
minder as 0,25% van die produksiekostes
uitmaak, kan ingeligte besluite geneem
word oor meer as 80% van die kostes verbonde
aan ’n melkery.
Toepassing
Logixmelk is só ontwerp dat dit toepaslike
besluitneming vergemaklik in die
volgende velde:
• Voedingsbestuur.
• Melkstalbestuur.
• Kuddegesondheid.
• Uiergesondheid.
• Reproduksiebestuur.
• Melkgehalte.
Die verskillende grafieke wat in die verslae
gebruik word, dui op moontlike probleemgebiede
wat in die bestuur van die
kudde kan voorkom.
Voedingsbestuur
Gebalanseerde voeding om optimale produksie
te verseker, is van uiterste belang
in die kudde. Die behoeftes van die diere
in die verskillende stadiums van produksie
verskil en sal dus aangespreek moet
word om koste-doeltreffend te produseer.
Een van die figure wat gegenereer is
met Logixmelk behels ’n kudde aan waar die
vroeë laktasiediere in ’n negatiewe energiefase
is. Wanneer met kuddebesoeke of
waarneming deur die eienaar self bepaal
word dat laat laktasiediere oormatig gewig
aansit, kan, teen dieselfde insetkoste,
beter benutting verkry word indien die
ekstra energie eerder deur die vroeë laktasiediere
benut word.
Nog ’n figuur het gedui op ’n kudde met
’n gebrek aan doeltreffende vesel. Dit kan
40
Die waarde van Logixmelk
plaasbestuursverslae
deur Schalk Greyling
daartoe lei dat die nodige anaerobiese
toestande in die rumen nie gehandhaaf
word nie en dat doeltreffende vertering
van die duurder konsentrate nie plaasvind
nie. Dit is dus moontlik om met klein
regstellings meer doeltreffende benutting
van die rantsoene te kry.
Enige tekorte wat by die basiese voedingstowwe,
soos energie en proteïene,
voorkom wat aan die diere se behoeftes
moet voorsien, sal lei tot ’n afname
in kondisie, wat verlaagde laktose en
verminderde weerstand in die diere tot
gevolg sal hê. Dit lei weer tot ’n reaksie
van verhoogde witbloedsel-afskeiding in
die liggaam, wat verhoogde somatiese
seltelling (SST) tot gevolg het. Deur die
melkureum-stikstof (MUN) te monitor, kan
die ruproteïenvoorsiening gekontroleer
word, terwyl die melkproteïenpersentasie
’n goeie aanduiding van die voorsiening
van energie in die kudde is.
Melkstalbestuur
Ten einde die melkdiere se uiers in ’n gesonde
toestand te hou, is dit noodsaaklik
dat alle dele van die melkmasjien optimaal
moet werk. Foutiewe vakuum, pulsasie
of rubberonderdele soos speenhulse
kan ’n baie negatiewe invloed op uier- en
speengesondheid hê.
’n Figuur wat deur Logixmelk gegenereer
is, toon ’n kudde aan waar die gemiddelde
SST al hoe hoër styg, hoe langer die
diere in laktasie is. ’n SST-profiel wat oor
tyd verswak, kan ook ’n goeie aanduiding
wees van ’n wanfunksionele melkmasjien.
Die ander oorsaak mag oormelking wees,
maar dit sou net met ’n kuddebesoek vasgestel
kan word.
Oormelking kan ook veroorsaak word
deur outomatiese afhalers wat nie almal
in ’n goeie werkende toestand is
nie. Dieselfde diere kom nie noodwendig
elke keer by dieselfde melkpunt uit
nie en verskillende diere word dus met
verskillende melkings oormelk met dieselfde
gevolge, maar net baie stadiger.
Selfs gladde vloeroppervlaktes in koeibehuising
en moeilike ingange en uitgange
by die melkstal self kan spanning vir die
diere veroorsaak en verlaagde laktose en
verhoogde SST tot gevolg hê.
Kuddegesondheid
Ten einde diere te kry wat optimaal produseer,
moet daar verseker word dat die
diere se gesondheid, veral rumengesondheid,
op ’n baie hoë standaard is, aangesien
’n groot hoeveelheid voer elke dag
verteer moet word vir die voortsetting
van melkproduksie.
In vroeë laktasie is veral subkliniese
ketose ’n probleem wanneer voldoende
energie nie beskikbaar is nie. Indien die
diere in ’n goeie kondisie is en die diere
in ’n energie-negatiewe fase is, sal liggaamsvette
afgebreek word om energie
te bekom. Dit veroorsaak die vrystelling
van ketone in die liggaam, wat in die koei
se lewer saampak en lewerversaking kan
veroorsaak. Wanneer dit vroeg in die laktasie
plaasvind en die dier vrek nie, het
dit ’n baie negatiewe invloed op die res
van die laktasie.
Dieselfde geld vir ’n kudde met onvoldoende
voorsiening van doeltreffende
vesel, of waar ’n rantsoen nie die regte
energiebronne bevat nie. Die pH van die
rumen verander dus en asidose kan ontstaan,
wat sal veroorsaak dat vertering
nie optimaal plaasvind nie. Dit lei tot ’n
verlaging in voerinname met gevolglike
verlaagde melkproduksie. Indien langdurige
asidose voorkom, kan permanente
skade veroorsaak word, wat die diere se
produksie vir die res van hulle lewens negatief
sal beïnvloed.
Uiergesondheid
Die individuele diere se uiergesondheid
kan ook oor tyd gemonitor word. Elke dier

se SST word met elke toets gemonitor
en diere met hoë SST word na elke toets
aangedui. Daar kan dus besluit word om
net van die diere met hoë SST kwartmonsters
te neem, wat die kostes aansienlik
sal verlaag. Die geskiedenis van
die diere met hoë SST word ook aangedui
vir die vorige laktasie, wat die besluit
omtrent die koei se toekoms baie
kan vergemaklik.
Een figuur wat deur Logixmelk gegenereer
is, demonstreer ’n koei se geskiedenis
aangaande SST oor twee laktasies. Sy
het ’n geskiedenis van hoë SST en behoort
dus heel moontlik uit die kudde
gesit te word om verdere besmetting
van ander diere te voorkom en die melkgehalte
in die massatenk te verhoog. Die
persentasie diere binne sekere parameters
van SST in die laaste drie toetse
word ook aangedui en kan gebruik word
om sekere besluite ten opsigte van die
bestuur van uiergesondheid te neem.
Die parameters word vir die verskillende
ouderdomsgroepe aangedui.
Reproduksiebestuur
Reproduksiebestuur speel ’n toenemende
groter rol in die melkbedryf, waar
teelwaardes vir die eienskap ook nou
beskikbaar is. Internasionaal speel reproduksiebestuur
ook toenemend ’n belangriker
rol. ’n Oormaat ru-proteïene in
BESTUUR / MANAGEMENT
Tabel 1: Diere wat meer as 50% van totale SST tot massatenk bygedra het
die rantsoen, wat deur hoë MUN-syfers
aangedui word, het tot gevolg dat die pH
van die slymvliese in die uterus van die
koei verander.
Dit verhoed dat die embrio op ongeveer
18 dae vasheg. Die embrio word
dan geresorbeer en die koei kom in die
volgende siklus weer op hitte. Met die
gevolglike verlengde kalfinterval word
inkomste uit ekstra diere, wat nou van
kritiese belang word vir melkproduksie,
al hoe minder en die inkomste al kleiner.
Die verhouding tussen ru-proteïene
en energie speel net so ’n groot rol. Die
verhoogde energiegebruik van suiweldiere
om hulself af te koel tydens die
warm somermaande moet ook in gedagte
gehou word. Met ’n oorvoorsiening
van ru-proteïene, moet die oormaat
afgebreek en uitgeskei word en benodig
die hele aksie nog meer energie, waarvan
daar dalk reeds ’n tekort is. Logixmelk
kan grafies aandui hoedat ’n groep diere
wat in vroeë laktasie is, ’n oormaat ruproteïene
ontvang het. Hulle kans op
herkonsepsie is dus baie moeilik.
Melkgehalte
Ten einde die beste melkprys te kry is dit
noodsaaklik dat die boer alles in sy vermoë
doen om die beste gehalte te lewer.
In baie gevalle is dit slegs ’n paar diere
wat ’n groot bydrae van die somatiese
seltelling in die tenk lewer. Dit is nou
moontlik om die diere wat die grootste
proporsionele bydrae van SST tot die
massatenk lewer te identifiseer, en dus ’n
ingeligte besluit te kan neem oor watter
melk uit die tenk gehou moet word.
Daardeur word dus ’n hoër prys vir
beter gehalte melk behaal. Tabel 1 toon
’n lys van vyf diere wat uit ’n kudde van
180 koeie meer as 50% van die totale
SST tot die massatenk bygedra het. Nadat
die diere verwyder is, het die eienaar
met minder melk ’n heelwat hoër inkomste
gekry.
Algemeen
Logixmelk se verslae is ontwerp om besluitneming
vir die Suid-Afrikaanse boer
te vergemaklik. Dit is in Suid-Afrika ontwikkel
vir Suid-Afrikaanse omstandighede
en kan op versoek van deelnemers
aangepas en uitgebrei word om steeds
beter inligting aan die plaaslike bedryf
te voorsien.
Dit kan elektronies, met aanbevelings
deur professionele veekundiges, aan die
deelnemers gestuur of as ’n papierverslag
gepos word. Dit is ook moontlik om
lewendig op Logix jou eie verslae te genereer
en deelnemers kan dus hulle eie
kundiges toelaat om verslae doelgemaak
vir hulself te ontwerp en saam te stel. SB
Issue 34 ▪ April 2013 41

42
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
NMR Engineering
LEWENDE HAWE VOER- EN
HANTERINGSTOERUSTING
Vir al u plaasbenodigdhede
Sedert 1968
Verskuifbare beeskrale
Baallaaiers en –vurke
Skale en nekklampe
Honde-selfvoerders
Hooi-ringvoerders
Polibak vir kuilvoer
Kalfkanteltoestelle
Laaibanke
Spuitdippe
Selfvoerders
Tenkstaanders
Suipkrippe
Landrollers
Fabriek: 033 263 1056
Kantoor: 034 325 9960
Faks: 086 548 4790
Sel: 082 871 0123
E-pos: info@nmreng.co.za
Webblad: www.nmreng.co.za
Nampo
Stalletjie
65B

Produksie-aantekening van
plaasvee behels die meting
van verskeie eienskappe wat
dui op die prestasie van die
dier en die gebruik van die
aangetekende data om besluite te vergemaklik.
Die verbetering in melkbeeste, wat
teweeggebring is deur ’n kombinasie van
onder andere beter bestuur, voeding en
genetika, is ’n bewys van wat met produksie-aantekening
bereik kan word.
Volgens Capper et al 2009, wat die
moderne melkkoei met die melkkoei van
1944 in die VSA vergelyk het, word een
biljoen kilogram melk tans met 21% van
die diere, 23% van die voer en 35% van
die water op net 10% van die grond wat
nodig was in 1944 geproduseer. Moderne
melkplase produseer net 24% van die mis,
43% van die metaan (CH 4 ) en 56% van die
distikstofmonoksied (N 2 O) kweekhuisgasse
per biljoen kilogram melk geproduseer
deur melkplase in 1944. Die koolstofvoetspoor
per biljoen kilogram melk geprodu-
produksie-aantekening
produksie-aantekening
vergemaklik besluite
deur dr Helena Theron
seer in 2007 was 37% van die ekwivalent
in 1944.
Die dramatiese verbetering in produksie
by braaikuikens is ook aangetoon deur
’n studie van Havenstein, wat getoon het
dat Ross-braaikuikens (2001-genetika)
amper vyf keer so groot is op die ouderdom
van 56 dae in vergelyking met ’n
kontrole van ’n lyn wat sedert 1957 ongeselekteer
is (Havenstein, 2006). Die
verskille tussen die twee braaikuikenlyne
op dieselfde rantsoen kan duidelik in
Figuur 1 gesien word.
Vlakke van aantekening
Produksie-aantekening kan op twee vlakke
plaasvind, naamlik produksie-aantekening
vir bestuur en produksie-aantekening
vir genetiese verbetering.
Vir produksie-aantekening om ingeligte
bestuursbesluite te bied, word diere se individuele
prestasie aangeteken en dan gebruik
vir dag-tot-dag bestuursbesluite op
Figuur 1: Genetiese verbetering van braaikuikens tussen 1957 en 2001.
Die vergelykende foto’s toon karkassse op 43, 57, 71 en 85 dae
(Bron: Havenstein, 2006).
Genetika van 1957 op ’n 2001-rantsoen
Genetika van 2001 op ’n 2001-rantsoen
die plaas. Voorbeelde sluit in om onvrugbare
en ondoeltreffende diere te identifiseer
en uit te skot, om rantsoene aan te
pas vir beter groei en melkproduksie, om
te besluit wanneer om parasietbeheer toe
te pas, en om diere in te ent. Die primêre
doel is dus om produksie op die spesifieke
plaas te verbeter. Produksie-aantekening
vir bestuur word deur suksesvolle kommersiële
boere toegepas.
Produksie-aantekening vir genetiese
verbetering het die einddoel om kuddes
en ook ’n hele ras geneties te verbeter. Dit
behels dus bykomend tot bestuursinligting
ook oor die algemeen heelwat meer
gedetailleerde aantekeninge oor geslagte
heen, dit wil sê van grootouers, ouers en
nageslag, om doeltreffend te wees. Dit
word tradisioneel deur stoettelers gedoen
wat gespesialiseerd verbeterde diere teel,
en wat hierdie verbeterde teelmateriaal
dan aan ander boere voorsien.
Dit is soms baie maklik om ’n dramatiese
verbetering in produksie teweeg te
bring, bloot deur bestuursveranderinge,
soos byvoorbeeld deur diere in te ent of
op kragvoer te plaas. Daarenteen is verbetering
in genetika baie stadig, gewoonlik
teen ’n tempo van ongeveer 2% tot 3%
per jaar. Daar moet egter in gedagte gehou
word dat genetiese verbetering permanent
is, en as dit doelgerig en korrek
toegepas word, kan die kumulatiewe verbetering
na tien jaar 20% wees.
tipes eienskappe
Daar is hoofsaaklik ses tipes eienskappe
wat vir produksiemeting aangeteken word,
naamlik uitsette (melkproduksie, wolproduksie,
groei), insette (voerinname), produktiwiteit
(dieselfde of hoër produksie,
maar met laer insette, soos byvoorbeeld
voeromset waar voerinname per kilogram
Issue 34 ▪ April 2013 43

gewigstoename bepaal word), produkgehalte,
leeftydeienskappe (lampersentasie,
langlewendheid) en aanpassingseienskappe
soos bosluisweerstandbiedendheid en
wurmtellings.
Produkgehalte is gewoonlik duur om
te meet, byvoorbeeld vleissagtheid, veseldikte
en proteïen- en bottervetinhoud van
melk. Dit is dus gewoonlik slegs ekonomies
om dit te meet indien die produsent
wel daarvoor vergoed word in die uiteindelike
produk.
Daar is vier stappe in die proses:
• Die meting van belangrike eienskappe,
soos reproduksie, gewigte en geboortedatums.
• Die aanteken van die data, hetsy op
papier of elektronies met behulp van
’n geskikte bestuursprogram.
• Die verwerking van die data om die
verlangde inligting te verkry, soos
indekse, kalf- of lampersentasies en
teelwaardes.
• Die laaste stap is die gebruik van die
data in bestuurs- en seleksiebesluite,
soos wanneer die nageslag geweeg
en gespeen moet word, die identifisering
van onvrugbare vroulike diere en
die seleksie van vaders vir die volgende
generasie. Dit is baie belangrik dat
die inligting wat uit die vorige stappe
verkry is, weer gebruik word om produksie
te verbeter.
sa stamboek produksie-aantekening
Telers van verskeie spesies teken die produksie
van hulle diere aan onder die vaandel
van SA Stamboek en dit staan bekend
as Logix Animal Recording. Dit sluit in
melk- en vleisbeeste, vleis- en wolskape,
melkbokke en varke. Die insluiting van
wildspesies word ook binnekort deel hiervan.
Logix Melkaantekeningstelsel
Die Logix Melkaantekeningstelsel is by
die Internasionale Komitee vir Diere-
Aantekeninge (ICAR) geakkrediteer. Boere
meet verskeie produksie-eienskappe, soos
kilogram melk, proteïen en vet, asook die
vastestofinhoud relatief tot melk. Somatiese
seltellings word aangeteken, wat
’n aanduiding van mastitis is. Eienskappe
produksie-aantekening
wat beter funksionaliteit, vrugbaarheid en
leeftydproduksie aandui, word ook aangeteken.
Beide kommersiële en stoettelers van
verskillende rasse neem deel aan die
Logix Melkaantekeningstelsel. Aangesien
genetiese verbetering lei tot permanente
verbetering, word eienskappe ook verwerk
in teelwaardes, wat die genetiese vermoë
van die dier aandui. Ook hier is die Suid-
Afrikaanse stelsel van wêreldgehalte,
en word plaaslike teelwaardes aanvaar
vir die beraming van internasionale
teelwaardes (MACE) deur die Interbullsentrum
in Uppsala, Swede. Dit is veral van
onskatbare waarde vir telers wat graag
semen invoer, aangesien die verwerkings
alle internasionale melkbeeste direk
vergelykbaar maak met die Suid-Afrikaanse
melkbeespopulasie.
Logix Vleisbeesaantekeningstelsel
Die Logix Vleisbeesaantekeningstelsel
bied aan telers ’n wêreldgehalte aantekeningstelsel
wat dit moontlik maak om
produksie-eienskappe vir voorspeense
en naspeense eienskappe, asook sentrale
en op-die-plaas groeitoetse, aan te teken.
Belangrike primêre produksie-eienskappe
"produkgehalte is gewoonlik
duur om te meet, byvoorbeeld
vleissagtheid, veseldikte en
proteïen- en bottervetinhoud
van melk. dit is dus gewoonlik
slegs ekonomies om dit te
meet indien die produsent wel
daarvoor vergoed word in die
uiteindelike produk"
soos vrugbaarheid en groei, sowel as addisionele
eienskappe soos inname, voeromset
en karkaseienskappe word gemeet.
Die stelsel is ten volle gerekenariseerd,
maar is ook toeganklik vir boere wat byvoorbeeld
nie die Internet of selfoonontvangs
op hulle plase het nie. Vir die 14
vleisbeesrasse met genoegsame getalle
word BLUP-teelwaardes (best linear unbi-
ased prediction) beraam vir tot soveel as
20 eienskappe, soos byvoorbeeld verskeie
gewigseienskappe, melkproduksie (maternale
vermoë, met ander woorde hoe goed
die koei vir haar kalf sorg) en vrugbaarheid
van die koei en bul, doeltreffendheidseienskappe,
raam- en karkaseienskappe.
Teelwaardes word ook vir diere in verskeie
Afrika-lande en Suid-Amerika beraam.
Logix skaapaantekeningstelsel
Telers van beide wol- en vleisskape, asook
boerbokke, teken hulle diere aan. Eienskappe
wat aandag geniet, is speengewig,
ooivrugbaarheid, ooiproduktiwiteit en
verskeie woleienskappe.
Logix Varkaantekeningstelsel
Eienskappe wat deur varkboere aangeteken
word, sluit in groei- en produksie-
eienskappe, asook vrugbaarheid. Teelwaardes
word ook beraam.
Die einddoel van alle produksie-aantekeningstelsels
is sodat boere die hele
produksieproses beter kan beheer. Dit
maak veeboerdery meer doeltreffend vir
die individuele boere wat dit beoefen,
maar het ook ’n uitwerking op die totale
produktiwiteit van die nasionale veestapel,
en het dus selfs voordele vir eindverbruikers.
Verwysings en verdere inligting
JL Capper, ra Cady and de Bauman,
2009. The environmental impact of dairy
production: 1944 compared with 2007.
Journal of Animal Science 2009, 87:2160-
2167. Beskikbaar by: http://www.journalofanimalscience.org/content/87/6/2160.
gerald B Havenstein, 2006. Performance
changes in poultry and livestock following
50 years of genetic selection.
Lohman Information, 2006, 41:30-37.
Beskikbaar by: www.lohmann-information.
com/doc_l_i_41_2006-12.pdf.html.
Fao, 1998. Secondary guidelines for
development of national farm animal
genetic resources management plans:
Animal Recording for Medium Input
Production Environment. FAO, Rome, Food
and Agricultural Organisation of the United
Nations (FAO). Beskikbaar by: http://www.
fao.org/ag/againfo/programmes/es/lead/
toolbox/Indust/anim-rec.pdf. sB
Issue 34 ▪ April 2013 45

From 8 to 25 July 2012 a South
African delegation to the World
Hereford Conference met with a
delegation from Kazakhstan. Following
discussions Kaz Gene, the
Kazakhstan distributor of livestock improvement
services in Kazakhstan, remained in
contact with SA Stud Book regarding possible
livestock recording and improvement
services for the country. This resulted in an
agreement between Kaz Gene and SA Stud
Book to this effect.
Background
Livestock recording (beef cattle) in Kazakhstan
is currently being recorded on
the State Agency (UAC) database, but no
breeding value predictions (or other known
derived values for selection purposes) are
being calculated for Kazakhstan livestock
breeders. During meetings held between
Kaz Gene and different agencies involved
with livestock recording and other aspects
of livestock improvement, it was agreed that
services of SA Stud Book (via Kaz Gene) will
be restricted to breeding value (EPD or EBV)
predictions of Hereford cattle in Kazakhstan
only.
To enable SA Stud Book to render a proper
service, the data base design, recorded
values and data quality have to be known.
Although basic information has been obtained
through email exchange and Skype
sessions, it was deemed necessary to invite
representatives from SA Stud Book to meet
with the different organisations and people
involved with livestock improvement and to
make a more detailed assessment of data
base design, recorded values and ultimately,
data quality.
After deliberations it was decided that
Dr Japie van der Westhuizen, manager of
production recording, and Nico de Jager, IT
manager of SA Stud Book, would be invited
for these purposes. The visit took place between
12 and 15 December 2012.
Preparation
Prior to the visit some data and IT-related
46
Kazakhstan
– a world apart
by Japie van der Westhuizen and Nico de Jager, SA Stud Book
issues were cleared out. This mainly involved
technical issues. The minimum
data requirements and formats regarding
breeding value predictions were also forwarded
from SA Stud Book.
Both the SA Stud Book delegation and
UAC illustrated aspects of their respective
recording systems and discussed technical
aspects regarding content and data
exchange possibilities. Figure 1 illustrates
the modus operandi to be followed for
breeding value predictions.
A meeting was held at a subsidiary office
of the Ministry of Agriculture. At this
meeting it was agreed that the data for
one breed (Hereford) will be supplied to
SA Stud Book for a “trial evaluation”. Stud
Book, in turn, will evaluate the suitability
of the data and conduct the evaluation. A
sire summary and results for one breeder
will be supplied on a trial basis. If the time
frame could be followed, namely the sup-
Figure 1: Modus operandi to be followed for breeding value predictions

ply of the data in one week from the meeting,
the results in the form of a report can
be ready as soon as data quality can be assured.
Other matters following the discussions:
• There is a need to explain the importance
of EPDs/EBVs to the Kazakhstan
breeders.
• A short explanation giving the organisational
design and functions of SA
Stud Book will be drawn up.
• Kaz Gene and other partners want to
make use of an opportunity offered
by the Kazakhstan government in establishing
training opportunities for
local farmers and others in different
aspects of livestock farming. Japie
OUT & ABOUT ● HANDEL & WANDEL
van der Westhuizen will pursue the
opportunities to engage in talks with
the University of Pretoria (or other
possible tertiary institutions) as well
as the private sector in South Africa
in this regard. The idea is to design
and possibly conduct short modular
courses in different aspects of livestock
farming, or training and equipping
trainers.
On the farm
The Stud Book delegation was also treated
to a farm visit by the President of the Hereford
Chamber of Kazakhstan, 150km from
Almaty. Approximately 3 000 beef cattle,
9 000 sheep and 1 000 horses form the
cornerstone of the livestock unit. The ma-
jority of the beef cattle herd consists of
the local white (faced) breed as well as the
progeny of Hereford cattle imported from
the USA and Canada.
Due to severe cold weather conditions
in winter, the beef cattle are moved to a
unit where all feed and water are supplied,
very similar to a feedlot situation. In effect
all winter feed need to be grown and
harvested during summer time when cattle
are grazed. At the time of the visit the
ambient temperature was approximately
minus 20 degrees Celsius.
The basis recordings, namely weaning
weight and yearling weight, are carried
out, as well as the expected recordings
associated with breeding, namely mating
and birth particulars. SB
The IT specialists and management of the
Scientific Centre for Animal Improvement
(UAC) with Dr Japie van der Westhuizen
and Nico de Jager (third and second from
the right). This unit (UAC) is responsible
for managing the recording database in
Kazakhstan.
A farm visit with the president of the
Hereford Chamber of Kazakhstan, 150km
from Almaty.
Due to severe cold weather conditions in
winter, the beef cattle are moved to a unit
where all feed and water are supplied,
much like a feedlot situation.
Issue 34 ▪ April 2013 47

Isolde Viljoen
SF Voordewind
Bobbie van der Westhuizen
48
KEN ONS MENSE
My liefde vir plaasdiere het begin toe ek
nog op skool was en as stadskind vakansies
op ’n familieplaas gekuier het. Dit het gelei
tot vyf jaar by die Universiteit van Pretoria,
waar ek ’n BSc Agric-graad in veekunde voltooi
het. Al was ek lief vir my studies, het
die reisbehoefte ingeskop. Só het ek in
Skotland en Australië op skaapplase geëindig,
en baie geleer oor die bestuur van die
uiteenlopende intensiewe en ekstensiewe
skaapboerderye van die verskillende lande.
Toe die avontuur op ’n geld- en visumlose
punt in Pretoria eindig, kry ek werk by
Taurus. Die hoofkantoor in Irene het my
Ek is op 31 Januarie 1956 in Everton,
Gauteng, gebore. Toe ek ’n maand oud
was, het my ouers na Windhoek in Namibië
verhuis, waar ek grootgeword en
aan die Hoërskool Windhoek gematrikuleer
het. In Desember 1974 het ek by die
Kalahari Navorsingstasie naby Stampriet
in Namibië begin werk. Ek het begin met
navorsing oor karakoelskape. Na voltooiing
van my diensplig het ek ’n diploma
in dierkunde aan die Pretoria Technikon
verwerf. Ek het van 1976 tot 1977 by die
Irene Navorsingsinstituut se Varkverbeteringskema
gewerk.
Ek het daarna vir nege jaar by
Cedara Landboukollege as ’n varktoetssentrumbestuurder
gewerk voordat ek
terug is na Irene. Daar het ek ’n plaas-
Ek is in Ventersdorp gebore en het grootgeword
op ’n mielieplaas waar ons ook op
kleiner skaal met skape, vleis- en melkbeeste
geboer het. Ek het later aan die
Hoërskool Outeniqua in George gematrikuleer.
My liefde vir diere en diereteling
het my ’n BSc Agric in dierewetenskappe
aan die Universiteit van Stellenbosch besorg.
Ek het ook die SASAS-prys as beste
finalejaarstudent aan die universiteit ontvang.
Twee jaar later het ek ook my MSc
Agric in diereteling verwerf.
Ek het in April 2002 as navorser by
die LNR Irene begin werk. Hier was ek
hoofsaaklik verantwoordelik vir die ontwikkeling
en navorsing van BLUP-analises
vir vleisbeeste, melkbeeste, varke en skape.
elke dag vir ’n jaar gesien en hier het ek my
voete in die beeswêreld gevind. Na ’n jaar is
ek verplaas na die Oos-Kaap.
Die wyse besluit om by die SA Stamboekspan
aan te sluit as tegniese adviseur:
velddienste, het twee jaar later gekom. Hier
werk ek met mense wat ook ’n passie het
vir diereteling en aantekeninge, en kan ek
soveel meer leer oor die vakgebied en menseverhoudinge.
My werk laat my toe om te
reis en elke dag nuwe mense met dieselfde
passie te ontmoet. Ek sien uit daarna om
nog ’n lang pad saam met hierdie wenspan
te stap.
toetsprogram vir varke ontwikkel en geimplementeer,
en as senior vark- en karkasbeoordelaar
gekwalifiseer. Ek het
ook die sagteware van die varkprogram
begin oorneem.
In 1999 is ek na Duitsland om vir
die varkafdeling ’n nuwe program te
ontwikkel en die jaar 2000 se oorskakelingsprobleme
te oorbrug. Ek het ook
in dié tyd die varke se BLUP-programme
(best linear unbiased prediction) begin
ontwikkel en geïmplementeer, eers net
binne kudde-ontleding. In Maart 2011
het ek bedank en by SA Stamboek begin
werk as programontwikkelaar, waar
ek ook die nasionale BLUP-programme
vir varke ontwikkel en geïmplementeer
het.
In 2005 het ek my PhD Agric in diereteling
aan die Universiteit van Stellenbosch behaal
en ek is in 2008 as programbestuurder
van die LNR se Nasionale Melkaantekeningeskema
aangestel.
Einde September 2011 het ek die LNR
verlaat en op ’n vryskutbasis vir MBISI
nuwe melkbestuursgrafieke ontwikkel. Ek
is in November 2011 voltyds by SA Stamboek
aangestel, waar ek hoofsaaklik betrokke
is by navorsing en ontwikkeling van
vleis- en melkbees BLUP-analises, asook
die bestuur van LogixMelk. In 2012 het ek
opleiding in genomiese seleksieprosedures
in Ierland ontvang, en is tans besig om
nuwe opwindende roetines en programmatuur
binne SA Stamboek te ontwikkel.
SB