Service to manage wildlife disease - AFGRI

September/Oktober 2005 Vol 49 No5 RSA R22.00 (BTW ing)
Service to manage
wildlife disease
Don’t underestimate
early blight on potato
WAARBY INGELYF:
OTKaner LK Nuus Natalagri Nuus/News AFGRI Trader
PAPIERMIELIES of
mielies op die land?
Regte besluit nou belangriker as ooit
MELASSE MET ‘N VERSKIL
Geen-bewerking
verg moed

B R I E W E
Hans van Rensburg van Bronkhorstspruit
skryf:
Oorskotte, lae pryse, immer stygende insetkoste
en ‘n gebrek aan regeringshulp is besig
om landbou en veral die mieliebedryf dood
te wurg. Die Suid-Afrikaanse landbousektor
sal self ‘n oplossing moet vind. Geen besigheid
kan oorleef, wat nog te sê vooruitgaan,
indien oor jare afgeskaal moet word nie.
Terwyl moondhede soos Amerika en Europa
pro-aktiewe oplossings soek en elke jaar
hulle etanol-aanlegte uitbrei, is ons antwoord
om produksie af te skaal of selfs te staak!
Saadmaatskappye ontwikkel en teel reeds
mielie- en sorghumvariëteite wat meer geskik
is vir etanol-produksie en bio-diesel kan uit
sojabone vervaardig word.
Terwyl vrae nog bestaan oor hoe ekonomies
dit is om etanol uit mielies te vervaardig, is
daar na my mening min twyfel dat die pad
wat ons nou loop tot sekere bankrotskap sal
lei. Die enigste oplossing is om, soos die res
van die wêreld, aan ‘n plan te dink: ‘n etanolfabriek
is die antwoord.
Indien landboukoöperasies of -maatskappye
die voortbestaan van boere en kleinboere
wil verseker, sal hulle hierby moet betrokke
raak.
Aspekte wat van belang is, sluit in:
Indien die mielieprys laag is, maak sowel ‘n
private maatskappy as ‘n landboubesigheid
(koöperasie of landboumaatskappy) meer
wins. Die private maatskappy neem soveel
wins as moontlik want hy weet nie wat hy
volgende jaar gaan betaal nie. Die landboumaatskappy
kan egter bekostig om die boer
‘n beter prys te betaal aangesien hy nie alleen
op die produk nie, maar ook op insette en
finansiering wins maak. Die boer se volhoubare
produksie verseker die landboumaatskappy
van sy voortbestaan en wins op die
lang termyn, want die boer betaal sy skuld,
koop nuwe insette vir die volgende oes en
leen weer vir sy insetkoste.
Wanneer die mielieprys hoog is, verloor albei
soorte maatskappye winste, met die verskil
dat vir die landboumaatskappy se verliese
gekompenseer word deur verhoogde wins op
ander gebiede. Behalwe vir die normale
produksie-insette gebruik boere goeie jare
vir kapitale vervangings en verbeterings.
Hans van Rensburg wen ‘n kopie
van AGRED se Jagvoëls van Suid-
Afrika vir sy brief oor etanolproduksie.
(Nog drie van die boeke
vir wenbriewe.) Meer inligting oor
hierdie besonderse boek op bl 91.
Kontakadresse: E-pos: afgriland@bigdoor.co.za of skryf aan Die Redakteur, Afgriland, Posbus 2779, Brooklyn Square, 0075.
Sluit asb u naam en adres, sowel as ‘n faksnommer of e-posadres in. Die redaksie behou die reg voor om briewe te redigeer ter wille van duidelikheid of spasiebeperkinge.
Die private instansie gaan slegs wins maak
indien die mielieprys laag is. Hierdie instansies
kan nie bekostig om boere tegemoet te
kom wanneer pryse laag is nie en hul
voortbestaan is in gevaar wanneer pryse
hoog is. Dit is dus vir hulle minder ekonomies
om ‘n etanol-fabriek op te rig.
My gevolgtrekking is dus dat slegs ‘n landboubesigheid
met goeie kliënteverhoudinge
‘n etanol-fabriek kan oprig. Die Regering
kan ‘n groot bydrae maak deur brandstofmaatskappye
te verplig om ‘n sekere
hoeveelheid etanol in brandstof in te meng.
AFGRI is een van ‘n handvol maatskappye
in die land wat die vermoë het om betrokke
te raak. AFGRI is na my mening ook
verteenwoordigend genoeg om ‘n sterk saak
by die Regering te maak.
Daar is nog ‘n toekoms vir landbou in Suid-
Afrika.
(Brief verkort – Red)
‘Pak die opdraand met ‘n glimlag en wees bly, want die swaarkry kan net een
ding beteken: die afdraand lê voor!’ So lui ‘n ou Chinese gesegde, het Pietman
Erasmus, voorsitter van die AFGRI-direksie, aan mielieboere gesê tydens AFGRI
se boeredae in Bethlehem en Delmas.
Afgriland Sep/Okt 2005 7

Bl 44
8
KORTLIKS
Bl 10
SERVICE TO
MANAGE WILDLIFE
DISEASE
The University of
Pretoria plans to establish
a consultancy service for
the management of
wildlife diseases on
farms, at wildlife
breeding establishments
and in reserves
in Southern Africa.
Papiermielies
AFGRI Finansiële Dienste en
Verhandeling verduidelik watter
faktore boere in ag moet neem wanneer
hulle besluite neem oor die koop van
papiermielies vir die volgende seisoen.
Geen-bewerking
Bewaringsboerdery is nie ‘n kitsresep
waarmee alle probleme eensklaps
opgelos kan word nie. Dit verg hoë
bestuursinsette en uithouvermoë
Bl 16
Bl 22
VARS PRODUKTE AS
ALTERNATIEF TOT
MIELIES
Kenners in die
varsproduktebedryf maan
mielieboere wat oorweeg om
dié bedryf te betree, om
hulself deeglik te vergewis
van die faktore wat daar ‘n
rol speel.
BURO VIR VOEDSEL-
EN LANDBOUBELEID
Die buro ondersteun
besluitnemers in die Suid-
Afrikaanse landbousektor
en het sy eerste basislynprojeksies
gepubliseer.
Bl 36
Bl 26
Sitrusmelassemeel
Die berekende energiewaarde van
Citro, MTC en AFGRI Veevoere
se nuwe sitrusmelassemeel is
24,4% hoër as dié van tradisionele
melassemeel.
Early blight on potato
Without adequate control, early
blight can cause devastating yield
losses.
Bl 18
Bl 40
RUSLANDE
Lande kan op verskillende
maniere laat rus word, met
wisselende kosteimplikasies.

SEPTEMBER/OKTOBER 2005
The University of Pretoria (UP) plans to establish a consultancy service to organise and coordinate investigations into the diagnosis and control of
wildlife disease and disease-associated management problems. The UP is already involved in an ongoing investigation into the disease theileriosis
of roan antelope.
I N H O U D
Veilingsadvertensies en
geklassifiseerde advertensies
(slegs groter goedere en plase)
word in die AFGRI Trader
gepubliseer.
Vir besprekings en tariewe
skakel Lorna, Germa of Marelize
by 012 362 1385 gedurende
kantoorure.
Bl34
Asidose by melkkoeie
Graanvergiftiging of suurpens
kom meer algemeen voor as
wat baie boere besef. ‘n
Suiwelboer moet voortdurend
hierop bedag wees.
REDAKSIE
Uitgewer: Big Door
Posbus 2779 Brooklyn Square 0075
Brooksstraat 258 Brooklyn 0181
Tel: 012 362 1385
Faks: 012 362 0113
Redaksie: Lorna Hamman en Carien Kruger
Produksie: Lorna Venter
Advertensies Afgriland: Lorna Hamman,
Marelize van Zyl, Germa Oeschger
Advertensies AFGRI Trader: Lorna Venter
Kopiereg: Alle regte voorbehou.
Disclaimer
AFGRI Operations and/or AFGRILAND nor any of its
officials, members, employees, agents, representatives,
shareholders or directors shall be liable for any loss, damage
or any liability of whatsoever nature which may arise to the
reader as a consequence of this publication of any article
or advertisement in this publication or as a result of the
reader or any other person acting on the strength, accuracy
or correctness of the content provided in this publication.
AFGRILAND makes no representation, furnish no warranty
or guarantee, actual or implied or otherwise that the content,
information or data in this publication are free from errors,
omissions or inaccuracies. No information, ideas, opinions,
views or other data available in this publication should be
regarded as professional advice or the professional opinion
of AFGRILAND or any of its members, employees, agents,
representatives, or shareholders and all readers are informed
to obtain professional advice before taking any course of
action relating to anything contained in this publication.
Afstanddoening
AFGRI Bedryfs BPK en/of Afgriland of enige van sy
beamptes, lede, werknemers, agente, verteenwoordigers,
aandeelhouers of direkteure sal nie aanspreeklik wees vir
enige verlies, skade of verpligting hoegenaamd uit hoofde
van die publikasie en wat mag ontstaan vir enige leser van
die publikasie uit enige advertensie of die plasing van enige
artikel in die publikasie of as gevolg van ‘n leser of enige
ander persoon wat reageer of optree op sterkte van die
akkuraatheid of korrektheid van die inhoud vervat in die
publikasie.
AFGRILAND maak geen voorstelling, lewer geen waarborg
of vrywaring, hetsy direk of indirek dat die inhoud, inligting
of data in hierdie publikasie foutloos,vry van onjuisthede,
of sonder weglatings is nie. Geen inligting, idees, opinies,
standpunte of enige inligting beskikbaar in hierdie publikasie
moet as professionele advies of die professionele opinie
van Afgriland of enige van sy beamptes, lede, werknemers,
agente, verteenwoordigers, aandeelhouers of direkteure
beskou word nie en die lesers moet hul eie professionele
advies inwin voordat enige aksie in verband met enige
inligting in hierdie publikasie geneem word.
10
16
17
18
22
24
26
28
31
34
36
40
44
48
50
52
53
54
55
58
60
64
66
68
72
73
Papiermielies of mielies op die land?
Vars produkte vs mielies
Uitstekende weer verwag
Ruslande kom teen ‘n prys
Geen bewerking verg moed
Alternatief tot mieliereste
Melasse met ‘n verskil
Fotonuus
Streeknuus
Wees altyd bedag op asidose
Regte besluit nou belangriker as ooit
Don’t underestimate early blight on potato
Service to manage wildlife disease
Tuinbesproeiing in ‘n neutedop
Risiko’s om mark na te volg
Net ‘n muisklik ver
Bevorder vaardigheid só
Innovative funding for empowerment farming
Heffing en ander maatreëls vir rooivleisbedryf
Bestuur voeding vir hoë herbesetting
Wat die wet sê
Presisieboerdery van naderby
Enjinolie – meer as net nog ‘n olie
Lente is kunsmistyd
Vir die boer wat minder nodig het
Meer as 2000 plase vanjaar verkoop
Afgriland Sep/Okt 2005
9

FINANSIERING
Die volgende plantseisoen bring mielieboere voor groot besluite
te staan: moet hulle plant, hoeveel moet hulle plant, moet hulle
glad nie plant nie, en, vir AFGRI-boere, moet hulle deur AFGRI
papiermielies koop.
Met die skryf van hierdie artikel was die mielieprys baie naby
uitvoerpariteit, en is die omvang van vanjaar se oes op 11,5
miljoen ton geskat, wat ‘n groot oordragvoorraad beteken.
Boere moet dus deeglik besin oor wat hul insetkoste teenoor
hul verwagte inkomste in die volgende seisoen gaan wees.
Frans Lubbe, senior bemarker by AFGRI Verhandeling, sê as
‘n mens gaan kyk na die Suid-Afrikaanse vraag en aanbod in
die 2005/’06-seisoen, word verwag dat sowat 15,4 miljoen ton
mielies beskikbaar sal wees - 11,5 miljoen ton van die huidige
oes en 3,9 miljoen ton oorgedra van die vorige seisoen.
Met ‘n verwagte binnelandse verbruik van 7,7 miljoen ton en
uitvoer van sowat 1,5 miljoen ton, kan die oordragvoorraad
6,1 miljoen ton beloop.
Selfs al sou produksie in die 2006/’07-seisoen met 30%
afgeskaal word, sal daar steeds 12,9 miljoen ton mielies
beskikbaar wees - 6,8 miljoen ton geproduseer en 6,1 miljoen
ton oorgedra.
Met ‘n binnelandse verbruik van 7,7 miljoen ton en uitvoere
van 1 miljoen ton, sal daar dan ‘n oordragvoorraad van 4,1
miljoen ton wees.
Frans sê die mark neig gewoonlik na ‘n vlak tussen in- en
uitvoerpariteit wanneer die surplus sowat 2,4 miljoen ton is.
‘n Groter surplus hou dus waarskynlik niks goeds in vir die
mielieprys nie.
‘n Faktor wat ‘n verdere invloed op die prys van mielies vir
die volgende seisoen kan hê, is die verwagte grootte van die
oeste in Amerika en China. Teen die tyd wat boere dié artikel
lees, sou die Amerikaanse en Chinese boere reeds geplant het,
en rondom Julie en Augustus (hul bestuiwingsperiode) sou ‘n
mens ‘n goeie prentjie kon kry oor hoe groot hul oeste kan
wees. Hoe groter hul oeste, hoe laer kan die internasionale
prys neig.
Die rand/dollar-wisselkoers kan ook ‘n invloed hê: hoe sterker
die rand, hoe laer neig die prys gewoonlik.
Ander faktore wat boere se beplanning kan beïnvloed, is die
verwagte plaaslike weersomstandighede, internasionale soja
en mieliepryse, wêreldskeepsvrag en internasionale vraag- en
aanbodsyfers. AFGRI is terdeë bewus van boere se uitdagings
en word natuurlik self ook daardeur geraak. Riaan van Schoor,
direkteur van bemarking by AFGRI Finansiële Dienste, sê dié
afdeling wil boere help om ingeligte besluite oor hul finansieringsbehoeftes
vir die volgende plantseisoen te neem. So
wil hulle boere in staat stel om op die lang termyn weer ekonomies
te boer.
‘Elke boer se omstandighede verskil, en elke boer se situasie
moet daarom individueel benader en ontleed word, en elke
boer se moontlikhede, besluite en oplossings sal verskil,’ sê
Riaan.
Hiernaas volg verskillende opsiemoontlikhede wat boere kan
oorweeg, met die gepaardgaande finansiële implikasies.
10
In Tabel 1 word die boer se posisie gewys indien hy sy huidige
oes terughou op silosertifikate en volgende jaar se oes op
papier koop, teenoor ‘n situasie waar hy ‘n oes plant vir
volgende jaar.
In Tabel 2 word die boer se situasie vergelyk sou hy sy huidige
oes teen huidige pryse verkoop, en dan sy huidige oes en
volgende jaar s’n op papier koop, teenoor sy posisie waar hy
sy huidige oes op papier sou terugkoop en ‘n oes plant vir
volgende jaar.
In die voorbeelde word sekere aannames oor Jan, ‘n denkbeeldige
boer, gemaak:
• Jan het 2 000 ha geplant
• Sy insetkoste is R3 000/ha
• Sy langtermyn gemiddelde opbrengs is 4 ton/ha
• Die Safex-prys is R550, wat beteken die boer kry R450 in
sy sak
In alle gevalle beloop Jan se skuld R6 miljoen. Ander moontlike
skuld is ook in die voorbeelde ingesluit, soos paaiemente vir
huurkoopkontrakte en verbandpaaiemente.
Verdere uitgawes vir die volgende seisoen, soos sy insetkoste
as hy weer 2 000 ha plant, lewens-, diesel-, chemiese en opbergkoste,
word ingereken om te bereken hoeveel krediet hy nodig
het vir die 2006-seisoen.
Dan is daar die koste om papiermielies te koop: R35 per ton
met voorsiening vir ‘n variasiemarge van R160 per ton.
Indien Jan sy oes terughou, kan sy silosertifikate as sekuriteit
aan AFGRI voorsien word. Afhangende van die spesifieke
balansstaatposisie van die boer kan tot R700 per ton sekuriteitswaarde
aan hierdie sertifikaat gekoppel word.
Sou Jan op die nie-plant-opsie besluit en ‘n termynmarkkontrak
(futures) koop, hou sy besluit ‘n prysrisiko in. Hy kan egter
ook besluit om eerder koop-opsies (call options) te koop wat
‘n koste-implikasie sal hê, maar geen prysrisiko nie.
Verder, sou Jan die nie-plant-opsie kies, is daar sekere voorwaardes
ter sprake, onder meer:
• Jan moet AFGRI-kredietgoedkeuring kry
• Jan moet ‘n kontrak teken waarin hy onderneem om nie in
die volgende seisoen te plant of sy grond te verhuur aan
iemand wat gaan plant nie
• Sou Jan ander gewasse wou plant, moet hy ‘n minimumpryskontrak
in plek hê
• Jan gee aan AFGRI ‘n mandaat om sy papiermielies te koop
en kontrakteer met AFGRI op watter vlakke sy posisies
toegemaak moet word
Volgens Riaan is dit baie belangrik om te besef ‘n algemene
benadering sal glad nie werk wanneer finansieringsbesluite
vir die volgende seisoen geneem word nie. Elke individu se
situasie en finansiële basis moet afsonderlik ondersoek en
beoordeel word.
Boere kan hul AFGRI-verhoudingsbestuurders kontak om
meer inligting te kry en hul eie spesifieke omstandighede te
ontleed om sodoende ‘n ingeligte besluit rondom finansiering
en hul verskillende opsies te bepaal.
Riaan van Schoor en Frans Lubbe kan gekontak word
by 012 643 8000.

Scenario-ontleding teen verskillende prysvlakke
Opsie 1 Opsie 2
Nie plant Plant Nie plant Plant
Gelykbreekprys 787 955 747 847
Oorlaat indien pryse op huidige vlakke bly 4,741,867 6,816,533 3,946,667 5,936,000
Oorlaat indien pryse met R160/ton daal 7,941,867 10,016,533 7,146,667 9,136,000
Oorlaat indien pryse met R200/ton styg 741,867 2,816,533 (53,333) 1,936,000
OPSIES VIR SOMER 2006
TABEL 1
Opsie 1: Huidige graan op silosertifikate en volgende jaar se oes op papier vs plant
Nie plant Plant
Huidige skuld
Somer 2005
AFGRI-huurkooppaaiemente
Buite-huurkooppaaiemente
Verbandpaaiemente
(AFGRI en buite)
6,000,000
500,000
200,000
100,000
6,000,000
500,000
200,000
100,000
Betaalbaar Augustus 2005
Huidige oes op land
6,800,000 6,800,000
Ha
2,000
Opbrengs Prys
6 450 5,400,000
Ha
2,000
Opbrengs
6
Prys
450 5,400,000
Posisie 2006/Somer 2006 fasiliteit
Oordrag van somer 2005
Lone
Eskom, Rente op O/R,
Versekering ens
Lewenskoste
Safex R35/ton
Safex R160/ton variasiemarge
Diesel en chemies vir skoon lande
8,000
8,000
2,000
35
160
200
6,800,000
500,000
300,000
200,000
280,000
1,280,000
400,000
2,000
8,000
3,000
160
6,800,000
500,000
300,000
200,000
6,000,000
1,280,000
0
Opbergkostes 12,000 79 948,000 12,000 79 948,000
Fasiliteit benodig voor rente 10,708,000 16,028,000
Rente 713,867 1,068,533
Kredietfasiliteit benodig vir S2006 11,421,867 17,096,533
Sekuriteite aangebied
Silosertifikate 12,000 700 8,400,000 12,000 700 8,400,000
Tekort aan sekuriteit 3,021,867 8,696,533
Bepaal van gelykbreek: R/t
Inkomste 20,000 787 15,741,867 20,000 955 19,096,533
Uitgawes
FINANSIERING
Somer 2006 soos hierbo 11,421,867 17,096,533
Aankoopprys van papiermielies
soos hierbo 8,000 390 3,120,000 0
Vervoerdiff en hantering op fisiese
tonne 12,000 100 1,200,000 20,000 100 2,000,000
15,741,867 19,096,533
Afgriland Sep/Okt 2005
11

FINANSIERING
OPSIES VIR SOMER 2006
TABEL 2
Opsie 2: Verkoop huidige oes, en koop huidige oes en volgende jaar se oes op papier vs huidige jaar se oes op papier en
plant volgende jaar se oes
Nie plant Plant
Huidige skuld
Somer 2005 6,000,000 6,000,000
AFGRI-huurkooppaaiemente 500,000 500,000
Buite-huurkooppaaiemente
Verbandpaaiemente
200,000 200,000
(AFGRI en buite) 100,000 100,000
Betaalbaar Augustus 2005 6,800,000 6,800,000
Huidige oes op land
Posisie 2006/Somer 2006 fasiliteit
Ha Opbrengs Prys Ha Opbrengs Prys
2,000 6 450 5,400,000 2,000 6 450 5,400,000
Oordrag van somer 2005 1,400,000 1,400,000
Lone 500,000 500,000
Eskom, Rente op O/R,
Versekering ens 300,000 300,000
Lewenskoste 200,000 200,000
2,000 3,000 6,000,000
Safex R35/ton 20,000 35 700,000 12,000 35 420,000
Safex R160/ton variasiemarge 20,000 160 3,200,000 12,000 160 1,920,000
Diesel en chemies vir skoon lande 2,000 200 400,000 0
Opbergkostes - 79 - - 79 -
Fasiliteit benodig voor rente 6,700,000 10,740,000
Rente 446,667 716,000
Kredietfasiliteit benodig vir S2006 7,146,667 11,456,000
Sekuriteite aangebied
Silosertifikate - 700 - - 700 -
Tekort aan sekuriteit 7,146,667 11,456,000
Bepaal van gelykbreek: R/t
Inkomste 20,000 747 14,946,667 20,000 847 16,936,000
Uitgawes
Somer 2006 soos hierbo 7,146,667 11,456,000
Aankoopprys van papiermielies
soos hierbo 20,000 390 7,800,000 12,000 390 4,680,000
Vervoerdiff en hantering op fisiese
tonne 0 8,000 100 800,000
14,946,667 16,936,000
12

PROMOSIE
Roundup Ready-tegnologie in sojabone het in ‘n baie kort tyd
‘n groot inpak op die bedryf gemaak. Die verbruikersvriendelikheid
van die tegnologie maak dit hoogs aanvaarbaar
vir aanplantings in alle produksiestreke.
Dit staan nie ’n tree terug vir konvensionele soja-aanplantings
wat stabiele opbrengsprestasie betref nie en word ook hoog
aangeskryf as wisselbougewas om onkruidvrye lande vir die
komende seisoen te verseker. Die grootste voordeel van
Roundup Ready-sojabone is effektiewe beheer van onkruid,
wat bestuur aansienlik vergemaklik en beter graankwaliteit
en opbrengste verseker.
Die gebruik van die soja-pakket het tot gevolg dat die gebruik
van gevaarlike onkruiddoders beperk word en verder lei dit
ook tot ‘n vermindering in die verskeidenheid onkruiddoders
wat gebruik word. Die pakket bied ook buigsaamheid wat
planttyd en gebiedsaanpassing betref.
Die pakket bestaan uit twee kort groeiklaskultivars en een wat
in die lang groeiklas val.
Die kort groeiklaskultivars moet verkieslik deel uitmaak van
die hoofaanplanting in die koel en gematigde dele van die
oostelike Hoëveld. In die warmer besproeiingsgebiede word
hulle vir later aanplantings aanbeveel.
Die PAN 421R is baie geskik vir die koel dele met beperkte
hitte-eenhede en vir laat-aanplantings op die Hoëveld en
situasies geassosieer met koring/sojaboon-wisselbou.
PAN 520R is ‘n veelsydige kultivar wat beter aangepas vir
middelseisoen-aanplantings en normale rywydtes en plantestand.
Dit is baie wyd aangepas vir gematigde gebiede en
vergelyk baie goed met konvensionele kultivars.
Die lang groeiklas PAN 522R is robuust en taai en is seker
die kultivar met die beste aanpasbaarheid van al die kultivars.
Dit kan dus as vroeë aanplanting in die gematigde Hoëveld
14
Die verskil in effektiewe onkruidbeheer in probleemlande. Die skoon
plante links is Roundup Ready kultivar vs 'n konvensionele kultivar
regs wat toegegroei is van die onkruid.
en hoofaanplanting in die warmer besproeiingsgebiede
aanbeveel word. Die besondere kultivar presteer goed onder
droëland- en stremmingstoestande. Omdat
dit stadig afdroog is dit beter aangepas
vir vroeë plantdatums en laer plantbevolkings.
Pannar se Roundup Ready-pakket word
met die konvensionele kultivars PAN 626
en PAN 809 aangevul. Die kultivars het
die afgelope seisoen baie goed presteer.
Kontak gerus vir Ruaan Bosch
082 322 5134 of Jannie Blignaut
083 659 5400 of een van Pannar se
verteenwoordigers vir inligting oor
plantestand en plantdatumaanbevelings
vir die onderskeie kultivars.
Jannie Blignaut
Ruaan Bosch

LANDBOUFOKUS
VARS PRODUKTE VS MIELIES
Mielieboere wat vars produkte as alternatief vir die komende
seisoen wil oorweeg, moet hulself deeglik vergewis van die
voor- en nadele van die onderskeie gewasse en hul markte.
Sou mielieboere byvoorbeeld besluit om volgende jaar op
groot skaal meer aartappels pleks van mielies te plant, kan die
prys van aartappels nadelig geraak word omdat dit skerp op
aanbod reageer.
‘‘n Klein bietjie meer aartappels het ‘n geweldig negatiewe
invloed op die prys,’ het Mossie Mostert, inligtingsbestuurder
van Aartappels Suid-Afrika, op AFGRI-boeredae in Bethlehem
en Delmas gesê.
Die pryssensitiwiteit van aartappels word in Grafiek1 aangedui.
Mostert het gesê om aartappels te plant was nog altyd winsgewend,
maar omdat die prys so sensitief is, is dit ‘n produk
waarmee ‘n boer oor ‘n lang tydperk moet volhou om die
vrugte te kan pluk.
Sent per 10 kg
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
16
Aartappels op Varsproduktemark
Gemiddelde Weeklikse Hoeveelhede & Prys (alle klasse)
Eenduisend 10 kg
2200
Jan ‘99 Jul Jan ‘00 Jul Jan ‘01 Jul Jan ‘02 Jul Jan ‘03 Jul Jan ‘04 Jul Jan ‘05
Grafiek 1
2000
1800
1600
1400
1200
1000
Skattings vir aartappeloeste word in verskillende fases gedoen
en ook aangepas soos elke seisoen vorder. Volgens die skattings
ten tye van die AFGRI-boeredae het die grootte van die oeste
getoon dat die pryse nie veel behoort te verander tot einde van
2005 nie.
Anders as in Europa, waar daar een aartappelseisoen is en
aartappels dus daarna geberg moet word, het Suid-Afrikaanse
verbruikers die voordeel van vars aartappels reg deur die jaar
omdat dit in die hele land en op verskillende tye geplant word
en dus ook op verskillende tye aan die mark gelewer word.
Dit plaas groter druk op koördinering van bemarking en elke
streek moet ander streke in ag neem. Om heeltyd vars aartappels
beskikbaar te hê, verg fyn beplanning, het Mostert gesê.
Die meeste aartappels sal in 2005 na verwagting uit die Vrystaat
kom (28,9%), terwyl groot hoeveelhede ook uit die Wes-Kaap
(19,1%) en Limpopo (19%) kan kom.
Die grootste deel van die oes gaan na die varsproduktemarkte
(47,5%), terwyl 15,1% direk na die handel gaan en 19,2%
verwerk word. Verder word 6,1% uitgevoer en 12% word vir
plantmateriaal gebruik.
Van al dié segmente het die mark vir verwerkte aartappelprodukte
die laaste 10 jaar die grootste groei getoon. Dit behels
onder meer droë, bevrore en vars skyfies.
Waar meer as 70% van tafelaartappels voorheen op die
varsproduktemarkte (VPM’e) verkoop is, het dié persentasie
die afgelope vyf jaar gevaarlik laag begin daal. Volgens Mostert
is dit kommerwekkend omdat die prys van aartappels op die
VPM’e bepaal word.
TAMATIES, UIE EN ANDER VARS PRODUKTE
Die varsproduktebedryf het wat tegnologie betref ‘ongelooflike
spronge van vooruitgang’ gemaak, het Philé van Zyl, uitvoerende
direkteur van ZZ2-boerdery in Limpopo, gesê.
Waar dit eens aanvaarbaar was om 50 ton tamaties/ha te produseer,
moet ‘n boer vandag minstens 80 ton/ha kry, en sommige
boere kry selfs 140 – 200 ton/ha.
Boere wat vars produkte oorweeg, moet seker maak watter
produkte in watter klimaat aard, want in Suid-Afrika is dit nie
lonend om beskerming vir hierdie produkte op te rig nie, het
Van Zyl gesê.
Volgens hom is tegnologie een van agt sleutelaanwysers wat ‘n
boer in die varsproduktebedryf moet in ag neem. Die ander is:
• Pryse
• Volumes en grootte van die bedryf
• Organisering van die bedryf
• Varsproduktemarkte (VPM’e)
• Grondhervorming
• Buitelandse faktore
• Arbeidswetgewing
Van Zyl het die prys van uie as voorbeeld gebruik en gesê dié
produk is die wisselvalligste kommoditeit in die land en het
‘n baie onelastiese vraagkurwe. Tamatieboere is, soos mielieboere,
ook in ‘n knyptang-situasie nadat die prys die laaste
twee jaar met 15% gedaal het.
Die tamatie- en uiebedrywe mag dalk op die oppervlak chaoties
lyk, maar eintlik organiseer markkragte dit goed, het Van Zyl
gesê.
Tamaties word hoofsaaklik in Limpopo, Mpumalanga se
Onderberg-omgewing, en by Vredendal en Robertson in die
Wes-Kaap verbou, terwyl uie in die hele land geplant word.
Ander produkte se verbouingsverspreiding is iewers tussen
dié van tamaties (baie gekonsentreer) en uie (oor die hele land).
Boere in die varsproduktebedryf is volgens Van Zyl by ‘n
kruispad met VPMe. Die markte word byna almal deur plaaslike
regerings bedryf en is vir boere ‘n groot bron van frustrasie.
Grondhervorming het die potensiaal om die varsproduktebedryf
ernstig te ontwrig. Volgens Van Zyl word 84% van Limpopo
se kommersiële grond geëis.
Die varsproduktebedryf was tot dusver nie eintlik aan Suid-
Afrika se tradisionele landboumededingers in ander lande
blootgestel nie, omdat Suid-Afrika te ver geleë is. Boere in
die bedryf moet egter ernstig kennis neem van groot potensiaal
vir verbouing in Afrika-lande naby Suid-Afrika se noordelike
grense, asook in Mosambiek.
Arbeidswetgewing het ‘n groot impak op varsprodukteboere
gehad en arbeidskoste is deesdae dié boere se grootste
kostefaktor.
Mossie Mostert kan gekontak word by 012 349 1906 of
stuur e-pos na mmostert@agric.co.za en Philé van Zyl by
015 395 8212 en phile@zz2.co.za

Uitstekende weer verwag
Weerstoestande kan in die nuwe plantseisoen
baie gunstig wees vir mielieproduksie,
veral in die eerste helfte van
die somer.
Volgens Sakkie Nigrini, onafhanklike
weervoorspeller, dui data wat in Augustus
beskikbaar was daarop dat die vooruitsigte
vir die seisoen goed lyk vir mielieboere in
somerreënvalgebiede. Die data word een
keer maand opgedateer en die vooruitsigte
kan wel in die volgende paar maande
verander.
Nigrini het aan boere verduidelik dat La
Niña-toestande (Spaans vir ‘babadogtertjie’)
vir September tot November
voorspel word, en effense El Niñotoestande
(Spaans vir ‘Christus-kind’ of
‘babaseuntjie’) vir Desember.
Dit beteken normale tot bo-normale reën
kan in die lente in die somerreënvalgebiede
verwag word. Verder kan die
temperature in dié gebiede van September
tot November tot 3º Celcius hoër as
die norm wees.
‘n Effense midsomerdroogte kan in die
tweede helfte van Desember en die eerste
helfte van Januarie 2006 in binnelandse
graanproduserende gebiede voorkom,
maar goeie reën is weer moontlik in die
laatsomer.
Met ‘n La Niña-fase is die kanse vir
goeie reën in die Wes-Kaap dus minder
gunstig en sal waterbeperkings in stand
gehou moet word tensy goeie lentereëns
wel sou voorkom, iets waarvoor die kans
minder as 20% is, gebaseer op die
voorspelling soos uitgereik op 1 Augustus
2005.
Boere kan Nigrini per e-pos kontak by
sakkie@netfor.co.za. Sy onderneming
verskaf weerinligting as ‘n besigheidsdiens.
17
WEER

LANDBOUFOKUS
Ruslande kom teen ‘n prys
‘n Mielieboer wat minder mielies gaan plant, moet die kostes
verbonde aan ruslande goed ondersoek. Dit kan R1 337/ha kos
om oorlêlande te onderhou, terwyl dit R887/ha kan kos om
ander kommoditeite met vaste pryse te plant.
Koot Claassen, AFGRI-direkteur en self ‘n boer, het tydens
AFGRI-boeredae op Bethlehem en Delmas verskillende
scenario’s vir die hantering van ruslande aan boere geskets en
na aanleiding van die koste betrokke ‘n beroep gedoen op
finansiële instellings om boere in die belang van landbou in
die breë by te staan.
Volgens Claassen sal die koste om onkruid te beheer van plaas
tot plaas verskil. Hy het gemaan dat die bestuur van onkruidbeheer
intense fokus verg om koste so laag moontlik te kan
hou.
‘Sou onkruidbeheer op oorlêgrond misluk, is hierdie belangrike
oorlewingsgedagte om minder te plant egter gedoem,’ het
Claassen gesê.
SCENARIO 1
i) Los lande en doen niks: In Suid-Afrika se politieke
klimaat kan dit die verkeerde indruk wek.
Koste: Geen direkte koste nie.
ii) Laat vee op lande wei: Die nadeel hiervan is dat ongewenste
onkruid die lande mag inneem, die grond kan erg
vertrap word en dit kan ondeurdringbaar raak vir water.
Koste: Geen direkte koste nie.
iii) Dis die lande twee keer: Dit sal onkruid verminder, maar
die onkruid sal steeds deurkom. Met hierdie opsie kan
water wel die grond indring.
Koste: R140/ha.
iv) Een vlak tandbewerking: Dit skep ‘n redelike mate van
vog-indringing. Dit is egter moeilik om deur stronke en
onkruid te werk.
Koste: R65/ha.
v) Onkruiddoderbespuiting: Dit lewer goeie resultate indien
dit akkuraat bestuur word. Waterindringing is redelik
beperk.
Koste (vir twee keer): R185/ha.
vi) Ploeg middel somer: Twv effektiwiteit moet lande gedis
of met onkruiddoder bespuit word ná die ploeg.
Koste: R125/ha.
Totale koste van SCENARIO 1: R515/ha.
18
SCENARIO 2
i ) Vee op lande: Laat vee op die lande wei tot vroeg somer,
of brand die lande. Dis die lande 120 mm diep en laat lê
vir ses weke. Koste: R90/ha.
ii) Onkruidbespuiting: 1,5 liter/ha Touchdown, 2 liter/ha
Ammoniumsulfaat en 100 liter/ha water. Koste: R92/ha.
iii) Tweede bespuiting: Dit sal die lande deur die winter dra.
2,1 liter/ha Touchdown, 2 liter/ha Add-up, 1,76 liter/ha
Terbutilasien 600, en 100 liter/ha water. Koste: R177/ha.
Totale koste van SCENARIO 2: R359/ha.
WAT DIE BOER TE DOEN STAAN
‘n Kombinasie van bogenoemde scenario’s is waarskynlik die
oplossing, meen Claassen. Sy voorstel behels:
a) Vee op lande: Laat vee op die mieliereste wei tot die
begin van die somer. Brand kan oorweeg word, maar nie
waar daar vee is nie.
b) Dis: Ligte disbewerking van 80-100 mm.
Koste: Sowat R80/ha.
c) Tandbewerking: Wanneer die onkruid ± 75 mm hoog is,
werk dit dood met vlak tandbewerking, maar moenie ou
skare gebruik nie. Koste: R65/ha.
d) Onkruiddoderbespuiting: Bespuit met dosisse wat nodig
is om onkruid vir ses weke te beheer. Koste: R177/ha.
e) Ploeg: Ploegbewerking in Maart kan hierdie program van
optimale onkruiddoder en vogbewaring afsluit.
Koste: R125/ha.
Totale koste: R437/ha
Claassen het gesê landbouers se vastekostekomponent is
kommerwekkend. Dit wissel vanaf R650/ha tot so hoog as
R1 800/ha in sommige gevalle. ‘Indien ‘n mens die voorgestelde
oplossing se koste by die gemiddelde vaste koste tel, kom jy
by ‘n ontstellende syfer van gemiddeld R1 337/ha.’
Claassen het aanbeveel dat boere dit kan oorweeg om ander
kommoditeite onder kontrak met redelike pryse aan te plant.
‘Boere kan koring, sojabone en sonneblom in hierdie stadium
vasprys, wat ten minste die direkte verlies weens onkruidbeheer
kan uitskakel en kontinuïteit in boerdery sal bewerkstellig.’
Die boer moet dan verder sy of haar normale oorlêstelsel handhaaf,
met slegs enkele aanpassings in die mielie-aanplantings.

PROMOSIE
Niemand vra meer of onkruid beheer moet word nie – selfs
die mees oningeligte produsent weet dat jou gewas minstens
die eerste ses tot agt weke geen kompetisie verdra nie, want
dit is in dié tydperk waarin mielies, of enige ander gewas, se
optimum potensiaal vasglê word. Ten spyte van dié kennis is
dit verbasend hoe oningelig baie produsente nog steeds is oor
onkruidspektrum en die mees ekonomiese wyse om onkruid
effektief te beheer.
Die foutiewe aanname word dikwels gemaak dat skoffel die
mees ekonomiese manier van onkruidbeheer is. Proef op proef
het egter bewys dat dit duur is om te skoffel, hoofsaaklik
vanweë die hoë brandstofkoste en slytasie op duur implemente,
maar veral omdat skoffel dikwels nie effektief is nie. Onkruid
soos kweek word dikwels net gestimuleer om meer aktief te
groei en veral in die nat seisoene word onkruid net verplaas
om maar weer lustig voort te groei. Verder is elke bewerking
van die grond weer ‘n stimilus vir nuwe vlae van onkruid om
te ontkiem.
Dit staan soos ‘n paal bo water dat kennis
van jou onkruidspektrum en die keuse van
die regte onkruiddoder teen die regte dosis
die mees effektiewe en ekonomiese praktyk
is om jou onkruid te beheer. Soms is
‘n geregistreerde tenkmengsel die enigste
manier om ‘n bepaalde onkruid te beheer.
En onthou slegs effektiewe beheer is
ekonomies!
Om effektiewe onkruidbeheer te kry is daar
egter ‘n paar ononderhandelbare voorwaardes:
• Kies ‘n onkruiddoder van ‘n betroubare
verskaffer wat ‘n gehalteproduk verskaf
en wat die onkruidspekrum op jou
saadbed sal beheer;
MEERDOELIGE SAMESTELLING VAN BULLET
Aktiewe bestanddeel Hoeveelheid Werking en beheer
Asetochloor 250g/l Die hoogs effektiewe nawerkende grasdoder beheer ook breëblare in sinergie met
die triasienes. ‘n Uitstekende beveiliger verseker dat die mielieplantjie nie
geaffekteer word nie.
Atrasien 225g/l Die oplosbaarheid en logingstempo van dié staatmaker verseker beheer van ‘n
breë spektrum vroeëseisoen breëblaaronkruide – veral die wat diep ontkiem, soos
Olieboom (Stinkblaar) en Kakiebos.
Terbutielasien 225g/l Die matig oplosbare chloortriasien, met sy lae logingstempo verseker dat genoeg
van die produk in die boonste vyf sentimeter van die grond behoue bly om laat
ontkiemende breëblare te beheer.
20
Slegs effektiewe onkruidbeheer is
ekonomiese onkruidbeheer!
• Lees die etiket deeglik en kies die dosis vir die moeilikste
beheerbare onkruid in die spektrum – moenie dosisse sny
nie;
• Volg die menginstruksies deeglik en maak slegs van tenkmengsels
gebruik wat op die etiket aanbeveel word;
• Volg die toedieningsinstruksies deeglik en let veral op die
voorwaardes vir effektiewe beheer – dien onkruiddoder toe
binne drie dae na die laaste grondbewerking.
‘n Effektiewe onkruiddoderprogram sluit gewoonlik nieselektiewe
onkruiddoders soos Roundup ® of Roundup ® Turbo
in om met ‘n skoon saadbed te begin. Dit word opgevolg met
‘n effektiewe residuele onkruiddoder soos Bullet ® , Guardian ®
of Lasso ® MT.
By die nie-selektiewe onkruiddoders speel onkruidspektrum
’n kardinale rol, want dit bepaal die dosis en in sommige
gevalle die tenkmengsel vir hardnekkige onkruid.
Met die toediening van ‘n residuele onkruiddoder
is die aktiewe bestanddeel en
die logingsindeks, asook die oordragperiode,
van kardinale belang. ‘n Veelsydige
onkruiddoder soos Bullet het drie verskillende
aktiewe bestanddele met verskillende
logingsindekse. Residuele onkruiddoders
se periode van effektiwiteit word
bepaal deur die logingsindeks van die
aktiewe bestanddeel. Hoe laer die logingsindeks,
hoe langer die tydperk van beheer.
Bullet beheer dus ‘n groot verskeidenheid
onkruid oor ‘n langer tydperk en is seker
een van die mees effektiewe tenkmengsels
op die mark. Die uitstekende beveiliger wat
die produk bevat, maak dit die nommer een
keuse in baie suksesvolle onkruiddoderprogramme.

GRONDBEWERKING
Globalisering en ekonomiese kragte noop die Suid-Afrikaanse
produsent om dringend na verbouingsmetodes te kyk. Geenbewerking,
ook bekend as bewaringsboerdery of die Engelse
zero till en no till, word die afgelope vyf jaar druk deur boere
bespreek.
Produsente moet egter nie dink dat bewaringsboerdery ‘n
kitsresep is om alle probleme eensklaps op te los nie. Dit verg
hoë bestuursinsette, guts en uithouvermoë en ‘n mens moet
bereid wees om uit jou eie ondervinding te leer. Die eindresultaat
is egter deur en deur die moeite werd.
Diegene wat reeds bewaringsboerdery toepas, is meestal deur
van die volgende redes daartoe oortuig:
• Grondvogbestuur
• Onkruiddruk
• Insetkostedruk
• Verouderde toerusting
• Grondvrugbaarheid
• Erosie
• Kompaksie
• Volhoubare produksie (waarskynlik die hoofdoel)
Konvensionele gewasverbouing se tyd is besig om uit te loop
weens insetkostedruk. Lae produkpryse en die verantwoordelikheid
om grond as natuurlike hulpbron van vernietiging te
red, is seker die belangrikste redes hiervoor. Die fisiese,
chemiese en biologiese welvaart van die grond verdien net die
beste en kan verbeter word deur ‘n meer biologiese denkwyse
na te volg.
Deur die verwydering van oesreste, hetsy deur brand, beweiding
of baal, word die organiese materiaal wat noodsaaklik is vir
die voorkoming van spoel- en winderosie, windskade, asook
die mikro-organismes in die grond vernietig. Vee op lande
veroorsaak kompaksie van die grond wat weer deur duur bewerkings
omgekeer moet word.
Koring groei direk in stoppels nadat die land nie geploeg is nie.
Spoorverkeer is baie belangrik in bewaringsboerdery. Alle
bewerkings (spuit, plant, stroop) moet op dieselfde spore plaasvind
sodat die deel van die land waar die gewas geplant word
in ‘n natuurlike toestand kan wees om die plant se wortels
geleentheid te gee om ten volle te ontwikkel. Hierdie wortels
moet ná oes onversteurd gelaat word om natuurlik te verrot
en so natuurlike ‘kanale’ in die grond te laat vir beter vogpenetrasie.
22
Voordat ‘n boer na geen-bewerking oorskakel, moet hy eers
‘n paar vrae vir homself antwoord:
• Wanneer begin ek?
Jy kan slegs begin wanneer jy glo dit kan werk. Met ander
woorde, jou ingesteldheid moet verander (‘n mind change).
Wanneer hierdie proses deurgetrap is en jy in jouself glo,
is jy reeds 90% op die pad van sukses.
• Wat moet ek doen?
- Versamel alle moontlike inligting, evalueer dit en pas dit
aan sodat dit op jou omstandighede van toepassing is.
- Begin om alle aksies aan te teken sodat jy uit jou eie foute
kan leer.
- Wees bereid om foute te maak.
• Wat moet ek nie doen nie?
Moenie na die eerste drie jaar ophou nie, byt vas.
• Moet/kan ek weer ploeg?
Ja, as dit noodsaaklik is, anders is dit nie nodig nie.
• Waar begin ek?
Moontlik naby jou opstal sodat jy dit gereeld kan dophou
en waarnemings doen.
• Hoekom wil ek dit doen?
Net jy self kan dit antwoord, wees eerlik met jouself.
• Toerusting wat benodig word:
- ‘n Stroper wat die stoppel eweredig versprei. Oesreste
moet so wyd as die snywydte van die stropertafel versprei
word
- ‘n Goeie betroubare spuit
- ‘n Planter wat deur stoppel kan plant
- ‘n Skermspuit wat as chemiese skoffel gebruik word
- ‘n Goeie molmmaker (mulcher). Hoëvolume-mieliereste
word ook met die mulcher eweredig in ‘n ‘komberslaag’
oor die totale oppervlak versprei
Aanvanklik kan huidige toerusting omgeskakel word, maar
indien dit ondoeltreffend is, moet dit nie die rede wees om
geen-bewerking af te skiet nie, want daar is doelgemaakte
toerusting beskikbaar.
Die toediening van chemikalieë is ‘n spesialisoperasie. Indien
dit nie korrek gedoen word nie, is dit ‘n mors van geld en word
die seisoen se geleenthede verbeur.
Die volgende is belangrik om chemiese toediening suksesvol
te doen:
• Voorkom kontaminasie met vreemde of vorige produkte
wat binne-in die spuittenk gespuit is. Spoel die hele pypstelsel
uit, vanaf die tenk en pomp tot by die spuitstuk
• Die korrekte druppelgrootte moet vir verskillende take
toegedien word
• Kies die regte spuitstuk vir ‘n spesifieke taak
• Werk teen die regte druk
• Ry teen die korrekte spoed
• Kalibreer toerusting korrek
• Klimaatstoestande moet korrek wees
• Weet wat die werking is van die chemikalieë wat jy toedien
• Weet watter groep onkruiddoder jy toedien

• Wees sensitief vir die natuur, moenie besoedel nie
• Weet wat jou buurman geplant het – moenie toelaat dat jou
chemikalieë sy gewasse beskadig of vernietig nie
Onkruidbeheer is die sleutel tot sukses vir geen-bewerking,
daarsonder is dit ‘n opdraande stryd. Geen-bewerking stel
ekstra eise aan die bestuurskapasiteit en toerusting van die
produsent. ‘n Mens moet wakker loop!
Tussen 10% en 20% kan op chemikalieë bespaar word indien
doeltreffende spuite gebruik word en die produkte korrek
volgens die etiket toegedien word. Water wat vir bespuiting
gebruik word se kwaliteit (pH) moet ook korrek wees aangesien
water die draer is wat die chemikalieë na die teiken neem.
‘n Goeie geen-bewerkingplanter moet deur digte stoppel kan
plant sonder dat die stoppel tussen die plantereenhede blok.
Die saad moet ook op die regte diepte geplaas word sodat dit
goeie kontak met vogtige grond maak. Betroubaarheid tydens
die plantseisoen is baie belangrik, want staantyd kos geld.
Skermspuite is belangrik vir die beheer van daardie onkruid
wat deur die seisoen ontkiem nadat geplant is. Dieselfde voorsorgmaatreëls
as by balkspuite moet toegepas word.
OPSOMMEND
• Toerusting wat gebruik word, moet aanpasbaar wees en ook
by die gekose werkwydte pas sodat spoorverkeer toegepas
kan word.
• Aanvaar verantwoordelikheid vir jou keuses en besluite.
• Wees ingelig sodat die regte besluite geneem kan word.
• Die sleutel tot sukses is goeie onkruidbeheer.
• Geen-bewerking is ‘n praktyk wat ekologies vriendelik
teenoor die omgewing en ook meer ekonomies vir die
boer is.
Sewe week oue katoen groei direk in koringstoppels nadat die land nie
geploeg is nie.
‘n Doelgemaakte geen-bewerkingplanter plant deur die stoppel sonder om
te blok.
23
GRONDBEWERKING
Neil Kinsey se spreekwoord van Look after your soil and your
soil will look after your crops is sprekend van geen-bewerking.
Vir navrae, kontak Sakkie van der Merwe, bemarkingsbestuurder
van Eco Till Africa, by 014 730 0222 of
082 477 1836, of stuur ‘n e-pos na ecotill@ecotillafrica.co.za

Ons land sit met ‘n oorskot mielies, ‘n verlaging in produkprys
en ‘n verhoging van boerderykoste. Die probleem word vererger
deur die feit dat daar tans min kans is vir die uitvoer van groot
hoeveelhede oessurplusse. Boere beleef ook die gevaar van ‘n
verdere afname in kommersiële eenheidsprys.
Die huidige problematiese ekonomiese klimaat wat die
boerderybedryf ondervind – ‘n toestand wat onwaarskynlik
hierdie jaar gaan verbeter – verg fyn beplanning en raak besluite.
Voorleggings deur verskeie instansies beveel aan dat daar 70%
minder, of glad nie geplant word nie en verskeie skemas word
ingestel om boere finansieel te help. Ongeag wat die boer
besluit, een feit staan uit soos ‘n paal bo water:
Produksiekoste moet so laag as moontlik gehou word.
Daar is dus ‘n dringende behoefte vir alternatiewe boerderybedrywe
en, omdat diereproduksie op weiding huidiglik
winsgewend is, is eenjarige weiding soos tef of voersorghum
die antwoord.
Een opsie wat allerweë oorweeg word is om lande te laat oorlê.
Maar dit is belangrik om selfs die direkte koste vir die instandhouding
van oorlêlande in gedagte te hou. Verskeie opsies
bestaan:
Opsie 1:
Skottelbewerking (3,4 m) in Nov R 147,00
2 x Roundup-bespuiting @ 2,5 lt/ha in
Des en Feb R 140,00
Totaal/ha R 343,00
Opsie 2:
Skottelbewerking (3,4 m) in Nov R 147,00
2 x Tandbewerking (21 tande) in Jan en Mrt R 224,96
Totaal/ha R 371,96
24
Opsie 3: SAAI VAN TEF
Saadkoste @ 10kg/ha R 78,00
1 x Skottelbewerking R 147,00
Saaikoste R 29,68
Spuitkoste R 28,00
Onkruidbeheer – 2,4 D @1lt/ha R 18,00
Totaal/ha R 300,68
(Tef word as staande hooi gebruik – geen sny- en baalkoste is
in berekening gebring nie.)
Opsie 4: PLANT VAN VOERSORGHUM
Saadkoste @ 12kg/ha R 60,00
1 x Skottelbewerking R 147,00
Saaikoste R 29,68
Bemestingskoste R 142,40
Totaal/ha R 379,08
(Vir gebruik as groenweiding of staande hooi.)
TEF cv. SA Bruin (Eragrostis- tef)
Tef is ‘n eenjarige polgras wat tot ‘n hoogte van 1,2 m kan
groei. Sy fisiologiese eienskappe maak van hom ‘n goeie hooien
wisselbougewas, aangesien dit maklik sny, baal en droog.
Die hooi is van ‘n hoë gehalte. Dit is smaaklik en voedsaam
en verder het dit ook geen grondvoorkeure nie. Tef is ‘n
uitstekende keuse as wisselbougewas met die bykomende
voordeel dat dit lande skoon hou.
Planttyd: Oktober – November: 2 snysels
Desember – Januarie: 1 snysel
Januarie – Februarie: staande hooi
Saaidigtheid: 10 kg/ha – ligte gronde
15 kg/ha – swaar gronde
Prys: R195/25 kg

Ontleding: Ru-proteïen: 20%
Ruvesel: 30%
Opbrengs: 6-7 ton/ha
Tef as ‘n staande hooi voorsien nie net voer in die winter
in die plek van mieliereste nie, maar voorkom water- en
winderosie, hou lande skoon vir ‘n volgende seisoen en
voorsien organiese materiaal aan die grond.
Supergraze (Sorghum spp.)
Supergraze is ‘n Sorghum/Sudangrasbaster wat in die VSA
ontwikkel is.
• Dit beskik oor goeie saadgroeikragtigheid, herstel vinnig
na ontblaring en groei tot 2,5 m hoog.
• Die gewas voorsien hoë kwaliteit smaaklike groenvoer
met ‘n massa-toename van tot een kilogram per dag per
GVE.
• Supergraze is uiters geskik vir wisselbou aangesien die
saad steriel is.
• As gevolg van die vinnige groeitempo kan dit binne 6-7
weke na vestiging bewei word.
• Supergraze het het geen grondvoorkeur nie, maar vlakof
versuipgronde is nie geskik nie.
• Dit kan met groot sukses as kits interimweiding (groen
of staande hooi) aangewend word.
• Omdat dit te ruig groei is dit minder geskik vir skape,
maar as beeste saamwei kan dit die spesifieke probleem
oplos.
• Platsleep van die produk help sodat skape die materiaal
kan benut.
Wit klawer, akkerbone of slingerbone kan in die vroeë herfs
tussen die rye ingesaai word om ‘n groenvoer in die winter
te verskaf.
‘n Uitstekende kuilvoer-oes kan met Supergraze verkry
word wanneer die vogpersentasie daarvan tussen 65% en
70% is. Wanneer die plante ouer en droër word neem die
proteïenpersentasie en verteerbaarheid van die kuilvoer af.
Planttyd: Oktober – November (groen)
Desember – Januarie (staande hooi)
Saaidigtheid: Breedwerpig – 30 kg (onder besproeiing)
Breedwerpig – 15 Kg (droëland)
In rye – 12 kg (droëland)
Prys: R125/25 kg
Produksie Gem. Drakrag/ha
Reënval:
600 mm – 6 ton DM/ha Tollies: 4,0; Lammers 27
800 mm – 9 ton DM/ha Tollies: 6,0; Lammers 41
Bespr. – 15 ton DM/ha Tollies: 9,3; Lammers 63
Ontleding: Ru-proteïen: 16% groenmateriaal
Ru-proteïen: 8 – 10% droog
Ruvesel: 31,5% & TVV: 56%
HCN-waarde: 150 dpm (Blousuur – 300 dpm
is die gevaardrumpel)
Deur voersorghum te bewei word al die materiaal wat oorbly,
tesame met die mis van die vee, as organiese materiaal in
die grond ingewerk, afgesien van die verdere voordeel van
besparing op voerkoste.
Kontak jou naaste AFGRI-winkel of AFGRI Saadbemarker
vir meer inligting.
25

LANDBOUFOKUS
Dr Heinri Spangenberg, tegniese direkteur, AFGRI Veevoere
26
‘n Nuwe melassemeel bied ‘n innoverende, revolusionêre
alternatief aan die boer en maak dit vir
hom moontlik om sy veeboerdery in die huidige
moeilike tye meer winsgewend te maak.
Die berekende energiewaarde van Citro, MTC
en AFGRI Veevoere se nuwe sitrusmelassemeel
is 24,4% hoër as dié van tradisionele
melassemele en bied ook ‘n algeheel beter
nutriëntprofiel.
Sitrusmelassemeel word in ‘n doelgemaakte
fabriek vervaardig. Die sitruspulp
word met groot presisie gedroog om te
keer dat nutriënte brand. Hierdie hoëkwaliteit-sitrusmeel
word met hoëkwaliteit-sitrusmelasse
en ingevoerde
hoëkwaliteit-, hoëbrix-suikermelasse
gemeng om sitrusmelassemeel te produseer.
(Brix is 'n refraksie-indeks van die
vaste stof in melasse.)
Plantkoolhidrate kom in twee hoofgroepe
voor: selinhoud (suikers en stysel) en selwandbestanddele
(oplosbare vesel, sellulose en hemisellulose).
Suikers, stysel en oplosbare vesel vorm
deel van nie-veselkoolhidrate of maklik fermenteerbare
koolhidrate. Suikers in die vorm van sukrose,
glukose en fruktose is die hoofenergiebron in melasse,
stylsel is die hoofenergiebron in grane, en oplosbare vesel
(fruktane, pektiene en beta-glukane) is die hoofenergiebron in sitrusmeel.
Suikers (melasse) fermenteer die vinnigste, dan stysel uit koring en gars en laastens
stysel uit mielies en sorghum. Die fermentasietempo van stysel in grane varieer
afhangend van prosessering en die bron van stysel.
Beide suikers en stysel fermenteer meer na propioonsuur en/of melksuur as asynsuur,
met ‘n daling in rumen-pH wat asidose kan veroorsaak. Oplosbare vesel, soos dié in
sitrusmeel en sitrusmelassemeel, het ‘n intermediêre fermentasietempo en fermenteer
meer na asynsuur, wat ‘n gunstige rumen-pH bevorder.
SITRUSMELASSEMEEL SE ROL
Die verhouding waarvolgens suikers, stysel en oplosbare vesel in ‘n dieet ingesluit
word, sal die voerinname, voerbenutting en dus produksie beïnvloed. Dit is egter juis

die sinergistiese effek van verskillende fermentasietempo’s
wat in herkouervoeding benut moet word om
optimumproduksie te verkry.
In die meeste herkouervoere word ureum as proteïenbron
gebruik en daarom is die rol van vinnig fermenteerbare
koolhidrate, soos gevind in sitrusmelassemeel, van
groot belang. Die vinnige fermentasietempo van suikers
en oplosbare vesel verhoog die benutting van stikstof
deur die rumen-mikrobes. Die verhoogde benutting
bied ook die voordeel dat die risiko van ureumvergiftiging
dramaties verlaag word.
Vir optimale benutting van ureum is klein hoeveelhede
verteerbare energie noodsaaklik. Soms is dit ook nodig
om groot hoeveelhede energie aan te vul, soos vir jong
groeiende diere of lakterende koeie op winterweiding.
Indien hierdie energie deur groot hoeveelhede styselbronne
(grane) aangevul word, word verteerbaarheid
en inname van winterweiding gewoonlik onderdruk. In
so ‘n geval word die beste resultate verkry met maklik
verteerbare energiebronne soos sellulose (semels), oplosbare
vesel (sitrusmeel) of sukrose (melasse). Dit is dan
uiters voordelig om sitrusmelassemeel te voer.
AFGRI Veevoere se lekaanvullings is gebaseer op maklik
verteerbare sellulose en sukrose as draers en word
uitstekend aangevul met sitrusmelassemeel.
Handhawing van ‘n gunstige rumen-pH is baie belangrik
by melkkoeie en voerkraalbeeste om optimumproduksie
te verseker. Deur ‘n gedeelte van die styselbevattende
grane met sitrusmelassemeel te vervang, word ‘n gunstiger
rumen-pH geskep en asidose voorkom.
Die hoër asynsuuropbrengs weens die insluiting van
sitrusmelassemeel bevorder ook die bottervetopbrengs
in melk.
Voorspellings volgens Cornell se Netto Koolhidraaten
Proteïenstelsel-model (met die Engelse afkorting
CNCPS) toon ‘n verhoogde melkproduksie van 300 g
waar tradisionele melassemeel met sitrusmelassemeel
teen 8% in ‘n Totaal Gemengde Rantsoen (TGR)
vervang is. ‘n Verhoging van 500 g melk word voorspel
waar tradisionele melassemeel met sitrusmelassemeel
teen 2 kg-aanvulling op aangeplante weiding vervang
word.
Sitrusmelassemeel kan ook met groot welslae in die
diëte van kalwers, skape en bokke ingesluit word.
HOE OM DIT TE GEBRUIK
• Alle aanbevelings vir melasse- of melassemeelinsluitings
in AFGRI Veevoere se produkhandleidings
of deur adviseurs kan direk (1:1) met sitrusmelassemeel
vervang word.
• 2-6 kg sitrusmelassemeel vir beeste en 350-850 g
sitrusmelassemeel vir skape dien as uitstekende
aanvullende energiebron op weidings en is ook
minder verplasend op weidingsinname as grane wat
‘n beter nutriëntprofiel as tradisionele melassemeel
het.
27
LANDBOUFOKUS
• 8-45% sitrusmelassemeel kan in voerkraaldiëte vir beeste ingesluit
word en 8-30% in skape s’n.
• 8-20% sitrusmelassemeel kan in suiweldiëte ingesluit word.
• Vir perde kan 2-4 kg sitrusmelassemeel per perd/dag saam met
goeie weiding of ruvoer gevoer word.
• 8% sitrusmelassemeel kan in volstruisdiëte ingesluit word.
VOORDELE
Sitrusmelassemeel bied op sy eie en in die AFGRI Veevoere-produkreeks
bepaalde voordele bo die tradisionele melassemeel.
• Suikers en oplosbare vesel as energiebronne het 'n sinergistiese
werking met ander energiebronne.
• Melasse is 'n ryk bron van minerale, spoorelemente en veral Bvitamiene
in 'n hoogs opneembare vorm.
• Sitrusmelassemeel is ‘n los en baie maklik mengbare produk.
• Sitrusmelassemeel verseker hoëkwaliteit-sitrusmelasse en ingevoerde
suikermelasse in 'n hanteerbare vorm aan die boer.
• Sitrusmelassemeel kan in geval van ruvoertekorte 'n noodsaaklike
gedeelte van die vesel voorsien.
• Sitrusmelassemeel verseker 'n baie akkurate insluiting van melasse
in diëte.
• Sitrusmelassemeel is baie smaaklik, bind stof en verhoog dus
inname.
• Sitrusmelassemeel verhoog bottervet in melk.
Vir meer besonderhede en kundige advies kontak AFGRI Veevoere
se naaste tegniese adviseur of die hoofkantoor by 011 281 3600.

FOTONUUS
BOEREDAE OOR VOLGENDE
SEISOEN
AFGRI Produsentedienste se boeredae oor wat mielieboere in
die volgende plantseisoen te doen staan, is deur meer as 600
mense op Delmas bygewoon en meer as 100 op Bethlehem.
DELMAS
1 . Neels Ferreira, lid van AFGRI se Gautengse advieskomitee
asook ondervoorsitter van Graan SA en voorsitter van die
bedryfskomitee van Agri SA, Kallie Schoeman van Schoeman
Boerdery, en Graham Ebedes, ondervoorsitter van die AFGRI-
Direksie.
2. C Segemaat, ‘n boer van Rayton, en Kgomotso Thoka, lid
van die AFGRI-Direksie.
3. Manny da Costa van Nigel, lid van AFGRI se Gautengse
advieskomitee, Frans Venter van Delmas, voorsitter van die
komitee, en Hans van Rensburg van die plaas Witklip naby
Bronkhorstspruit, ‘n AFGRI-Boeredirekteur.
4. Louis Smit, hoof- uitvoerende beampte van AFGRI Produsentedienste,
en Coen Weilbach, boer van Nylstroom.
BETHLEHEM
1 . Loftie van den Berg en Oosie Oosthuyzen jnr, albei
bemarkers van AFGRI Saad, saam met Cox Kakebeeke,
boer van Bethlehem.
2. Christo van Vuuren, boer van Kestell, en sy pa, Stoffel,
van die plase Petra en Welkom, saam met Hendrik Beukes
van die plaas Smaldeel in die Harrismith-area.
3. Jannie Jacobsz van die plaas Bergsig naby Senekal, Bremer
Swanepoel, boer van die plaas Roodekopjes ook in die
Senekal-omgewing en lid van die AFGRI-adviesforum, en
Fanie Meiring, agent van K2-Agrisaad op Senekal.
4. Josef van Eeden van die plaas Swartfontein en Riaan Pieters
van Barnea in die Bethlehem-distrik.
AFGRI GAUTENG-GHOLFDAG
Die AFGRI Gauteng-streekgholfdag was reuse-pret, soos duidelik is uit dié foto
waar Callie du Toit (heel regs), boer van Middelburg, aangewys is as 'Nie-spelende
Kaptein van die Dag'. Die ander AFGRI-mense op die foto is Lukas Coetzer,
adjunkhoof- uitvoerende beampte van Produsentedienste, Graham Ebedes,
ondervoorsitter van die Direksie en Patrick Nelissen (agter), provinsiale bestuurder
vir Gauteng.
28
2
4
2
1
3
4
3
1

MOOISTE INNIPARK
Nelspruit Agrisentrum se uitstalling by Kuns InniPark tydens die tweede
InniBos-kunstefees is as die beste uitstalling in die park uitgewys. Die doel
met die uitstalling was om die Nelspruit-tuinsentrum se afdeling vir
landskapontwerp en tuinbesproeiing, wat sy deure amptelik op 1 Augustus
by die Nelspruit Agrisentrum geopen het, bekend te stel.
VROUE SWAAI GHOLFSTOKKE
IN MALELANE
Laeveldse sakevroue en boervroue (Foto 1) het mekaar op Malelane
die stryd op die gholfbaan aangesê tydens ‘n gholfdag wat AFGRI
Mpumalanga-Oos geborg het. Willie Robberts, provinsiale bestuurder
in Mpumalanga-Oos, en Charles van Veyeren, voormalige voorsitter
van die LK-direksie, (Foto 2) was ook daar om die vroue te ondersteun.
CHEMIESE MIDDELS IN SITRUSBOORDE
ONDER DIE LOEP GENEEM
Wally van Wyk van Rovic en Leers het sitrusboere van die Komatipoort-omgewing tydens
‘n boeredag touwys gemaak oor die gebruik van sitrusspuittoerusting. Sowat 30 sitrusboere
het die Komatipoort-sitrusstudiegroep se boeredag bygewoon waar effektiewe toediening
van chemiese middels in sitrusboorde bespreek is. AFGRI Mpumalanga-Oos en John
Deere het die dag geborg.
GHOLF OP BETHLEHEM
Altesame 38 spanne het in Junie aan AFGRI Vrystaat se gholfdag in Bethlehem
deelgeneem. Die deelnemers is getrakteer met skape op die spit en pryse vir die eerste
16 spanne. Op die foto gesels Flip Tate (heel links), takbestuurder van AFGRI
Marquard, met deelnemers.
VRYSTAAT!
Vandag se jong rugbyspeler is dalk môre se Springbok, daarom borg AFGRI Vrystaat die Oos-
Vrystaat se junior en senior rugbyspanne. Hier oorhandig Frik Hefer (regs), provinsiale bestuurder
van AFGRI Vrystaat, ‘n rugbytrui aan Japie van Wyk, voorsitter van Oos-Vrystaat-rugby.
REITZ-BOERE BEÏNDRUK MET
NUWE JD-TOERUSTING
John Deere se nuwe 840 twin flood-spuit (sien Foto 1), maar veral sy nuwe
6604- en 6403-trekkers het groot belangstelling uitgelok op ‘n AFGRIboeredag
wat einde Julie by Reitz gehou is. Boere uit die
Reitz- en Petrus Steyn-distrik het die dag bygewoon om na
demonstrasies te kyk en die toerusting se werking van naderby
te beskou.
1. Die 840 twin flood-spuit.
2. Piet Mathee (links voor) en Callie Meintjies (regs
voor), boere van die omgewing, bespreek die
toerusting wat gedemonstreer is, terwyl nog boere
in die agtergrond staan en gesels.
3. John Deere se 6403-, 6603-, 6920-, 7920- en 8520modelle
staan gereed om aan boere te wys wat
hulle kan doen.
3
2
1
2
1
Afgriland Sep/Okt 2005
FOTONUUS
29

FOTONUUS
TREKKER-TROTS
Wilhelm Pistorius (links), ‘n boer van die Nigel-omgewing, is ‘n man wat weet wat hy wil
hê. Voordat die nuwe John Deere 6603-reeks beskikbaar was, was syne reeds bestel. Piet
Jacobs, meganisasiebemarker van AFGRI se Nigel-tak, was daar om die nuweling aan
Wilhelm te oorhandig.
NIGEL-BOERE TOETS
JOHN DEERES
AFGRI en John Deere het ‘n road show om spesiale aanbiedings
op sekere modelle John Deere-trekkers en -implemente aan
boere bekend te stel, by AFGRI Nigel afgeskop. Jackie Pretorius
van John Deere het boere verwelkom en vertel van John Deere
se produkreekse, en Piet Jacobs, meganisasiebemarker van
AFGRI se Nigel-tak, het hulle meer oor die tegnologie vertel
waarna boere dit self agter die stuur kon beproef.
BESOEKERS
Buitelandse verteenwoordigers van John Deere het met senior bestuur
van AFGRI vergader tydens ‘n besoek aan Suid-Afrika in Augustus.
Van links is Patrick Mack, besturende direkteur van John Deere Bank
in Luxemburg, Louis Smit, hoof- uitvoerende beampte van AFGRI
Produsentedienste, Jim Israel, John Deere se vise-president van bemarking
en produkvoorsiening in Europa, Afrika en die Midde-Ooste, Lukas
Coetzer, adjunkhoof- uitvoerende beampte van Produsentedienste, Grant
Scrutton, finansiële direkteur van Produsentedienste, en Pieter Nel,
besturende direkteur van John Deere in Suid-Afrika.
VOER BEKYK
Hannes van Dijk, ‘n boer van die Delmas-distrik, Joe van der Merwe, sentrumbestuurder van die
Dryden-veevoeraanleg, en Raymond Erasmus, kuddebestuurder van die Foodfair-boerdery by
Hartbeespoortdam, bespreek AFGRI se Totale Gemengde Rantsoen (TGR) tydens ‘n boeredag
by AFGRI se aanleg naby Delmas, Mpumalanga. Sprekers het boere toegelig oor onder meer
asidose en die gebruik van TGR. Rozello Multi Construction, wat die arbeiders by die voeraanleg
voorsien, was een van die borge.
PANNAR-RUGBYWEEK
Die Suid-Afrikaanse Landboukolleges-rugbyspan (foto)
word elke jaar aan die einde van die Pannar-rugbyweek
vir Landboukolleges gekies. Die week is vanjaar by
Cedara in KwaZulu-Natal gehou. Pannar borg die week
al 18 jaar as ‘n belegging in die landboujeug. Elsenburg,
Cedara, Potchefstroom, Grootfontein, Fort Cox en Laeveld
asook ‘n gekombineerde span bekend as die Pannar XV
het deelgeneem.
GRIEKWALAND-OOS VERWAG STERK
SEISOEN VIR LEWENDE HAWE
Goeie pryse is op die 28ste jaarlikse veiling van Piet Louwrens en Seuns se Malinastoetery
by Kokstad behaal. Op die foto is Piet Louwrens, David Louwrens, Cornelius
Kritzinger (AFGRI se besigheidsbestuurder op Kokstad) en Pete Louwrens op die
Louwrense se plaas Kromdraai saam met een van die Hereford-bulle wat uitstekende
pryse behaal het.
30
Agter: A van Graan, V Lötter, R Newborn, B Jonker, F Muller, J Vollgraaff, J Landman, M Krige, A Visagie,
W Bailey. Middel: D Rautenbach, D Mouton, R Döhne, S van Jaarsveld, P Loubser, M Fleischmann, K Stoffberg,
J Stander. Voor: A van Dyk, R Reynolds (afrigter), M Harris (kaptein), G Kobus (bestuurder), P Stoffberg
(onderkaptein), J Mallet (assistent-afrigter), J de Villiers.

31
STREEKNUUS
M’langa besin oor verskeie kwessies
Hoe beplan ons die roete na sukses? Dit was die kernvraag wat boere
onder die loep geneem het tydens Agri Mpumalanga se kongres waarvan
AFGRI ‘n platinumborg was.
Dr John Purchase, Graan SA se verteenwoordiger
in die stuurkomitee vir
AgriSEB, het gesê daar moet nog duidelikheid
verkry word oor hoe familieboerderye
as klein en middelslagondernemings
binne nasionale konteks
gehuisves kan word. Voorstelle hieroor
deur organisasies soos Besigheideenheid
Suid-Afrika (Busa) en Nedlac
moet nog oorweeg word. Dit kan beteken
dat tot 80% van die primêre landbou
hieronder gereken word. Die stuurkomitee
het meer as 50 voorleggings
ontvang en is besig om ’n verslag oor
die konsultasieproses aan die Minister
van Landbou te voltooi. Die handves
en telkaart moet dan ook vorentoe nog
ontwikkel en onderhandel word en
netelige sake, soos grondhervorming
en die finansiering daarvan, moet
verder ondersoek word. Daar moet ook
nog duidelikheid verkry word oor die
proses vorentoe.
Die sentrale tema van die Wet op Eiendomsbelasting is kommunikasie
en oorlegpleging, het Johan Pienaar, direkteur van ekonomie en handel
by Agri SA, gesê. Volgens hom is dit belangrik dat boere op plaaslike vlak
strukture soos belastingforums stig waardeur daar tydig met munisipaliteite
onderhandel kan word. Dié wet verplig munisipaliteite om met die
gemeenskap oor hul belastingbeleid te onderhandel.
’n Grondeienaarsforum, bekend as die Agri Grondforum, het met Agri
SA ooreengekom om as sy uitvoerende arm by grondhervorming betrokke
te raak. Philé van Zyl, voorsitter van die forum, het gesê die forum is goed
geposisioneer om almal se belange sensitief te hanteer en het nie enige
gevestigde belange nie. Daar word beoog om ’n permanente sekretariaat
vir die forum aan te stel. Volgens Van Zyl het Suid-Afrika ’n uitstekende
wetlike raamwerk vir grondhervorming, daar is sekerheid van eiendomsreg,
baie geld en energie gaan in hervorming in en ondanks druk weier politici
om aan die raamwerk te torring. ‘Daar is egter ook rede tot kommer. Ná
sewe jaar is daar nog geen duidelike beeld van wat presies geëis word nie,
daar is korrupsie, geleidelike verwatering van eiendomsreg en die hele
proses is slordig.’
Koot Claassen, AFGRI-direkteur, is tydens die kongres die eerste keer tot
president van Agri Mpumalanga verkies. Hy kan gekontak word by
013 665 4019. Eckhardt Paul is die provinsie se vise-president en Lourie
Bosman is provinsiale bestuurder.
BETTER FUTURE FOR FARM SCHOOLS
Altogether 29 Mpumalanga farm schools have been closed as part of a R125 million
programme to cluster these schools into new, larger schools so that they can be
managed better. Children from dismantled schools are taken to centralised locations
and the Department of Education provides transport for some of these learners. The
bulk of the province’s 63 farm schools that are up for closure – 57 schools with
2 485 pupils – are in the Gert Sibande and Ehlanzeni districts. The remaining schools
are in Nkangala. The entire centralisation process will be completed next year and
pupils will receive more government assistance, better resources, more teachers
and better quality infrastructure. The programme includes the building of 477 new
classrooms, 20 new administrative blocks and 1 000 toilets in the 2004/’05 financial
year.
Ms Naledi Pandor, Minister of Education, released the report of the Ministerial
Committee of Investigation into Rural Education during an education dialogue
conference in June. She indicated that the report's proposals would receive urgent
attention, as it was clear that rural education in many respects did not meet reasonable
expectations with regard to access and quality. The report also deals with schools
on commercial farms. Key recommendations in this regard cover the legal position
of such schools where contractual arrangements with farm owners were not concluded,
as well as the rationalisation of schools due to dwindling learner numbers.

REGIONAL NEWS
CHOOSING
A MARKET
AGENT
Stuart Symington, CEO of the Fresh Produce Exporters’ Forum
Compared to only 2 in 1997, South Africa today has 386
registered fresh fruit exporters of whom 73 belong to the Fresh
Produce Exporters’ Forum (FPEF) – the only institution that
accredits export members for the industry as a whole.
Following the chaos that ensued in the industry after deregulation
in the late 1990s, responsible exporters decided to
voluntarily group themselves into a forum of companies, which
lead to the establishment of the FPEF.
Based in Cape Town, this voluntary, non-profit organisation’s
members collectively export 80% of South Africa’s fresh fruit
products. The FPEF is also recognised by the Department of
Trade and Industry as the industry’s Export Council.
All major exporters are members of the forum. The information
that this group of responsible exporters has shared with the
producer fraternity has been critical to the stability of the
industry since deregulation.
REASONS TO USE FPEF AGENTS
Agents who apply to qualify as members of the FPEF have to
meet very strict accreditation criteria. The application of a
would-be member is advertised to the entire industry via
e-mail. Any concern raised is investigated and if the concern
is valid and serious, the applicant is turned away.
The new applicant must sign the FPEF’s Code of Conduct and
submit a copy of the marketing agreement he intends to
use with his producers. This agreement is checked for its
appropriateness and changes are recommended where necessary.
Existing FPEF members have to provide the new applicant
with two letters of endorsement to ensure that sufficient peer
32
review has occurred. The CEO of the forum conducts a formal
interview with the applicant in order to meet the exporter
in person and to determine for himself who he is dealing
with, rather than just processing an application through
the post.
A recognised credit agency is used to perform a detailed credit
check on the applicant. If any of the owners of the business
have ever been liquidated or sequestrated in the past – regardless
of what business they have been involved in – the application
is rejected.
All FPEF members are signatories to a Code of Conduct which
is a living document spelling out the business conduct expected
of members. Those who transgress the code stand a strong
chance of having their membership terminated, as has happened
in two cases in the recent past. When a producer lodges a
complaint with the FPEF secretariat about one of its members,
it is investigated fully, with the most serious complaints being
resolved through mediations and arbitrations.
The code stipulates that members conducting consignment
business are obliged to open a producer trust banking account.
A producer’s overseas proceeds is then channelled through
this account rather than the exporter’s business account,
ensuring that funds belonging to a producer do not form part
of the exporter’s estate in the event of its liquidation or
insolvency.
Further details about the FPEF can be obtained at
www.fpef.co.za or by contacting the secretariat at
021 914 3018.

This is the first in a series of articles in which Afgriland introduces the
chairpersons of AFGRI’s advisory committees (farmers’ forums).
Ron Edwards, provincial manager, AFGRI Southern KwaZulu-Natal/Eastern Cape (Natalagri)
Afgriland Sep/Okt 2005
STREEKNUUS
Mark represents diversified farming area
With 126 years’ history of farming in his family, Mark Stockil’s
feet are firmly grounded in agriculture.
As chairperson of AFGRI’s KwaZulu-Natal (KZN) advisory
committee, Mark is a link between the company and farmers
in this province, as well as in the Eastern Cape.
Mark himself farms on the farm Glenside near Winterton in
the Midlands area, where he is the fourth generation Stockil
working this land. He has been farming for 25 years and
produces wheat, maize and soya beans and also has cattle. In
between he also works in an accounting business and is involved
in property development.
In the area Mark represents, maize and soya are the major
agricultural products, as well as wheat under irrigation in
winter, but generally farming is diversified and farmers
specialise in a wide variety of products.
Between Mooirivier and Pietermaritzburg there are many dairy
farmers, while the pig industry is quite substantial in the area
around the Escourt bacon factory. Poultry is also big, but the
once extensive beef industry has shrunk due to stock theft.
The area has a stable rainfall. Situated under the Drakensberg,
the three big rivers in the area – the Tugela, the Little Tugela,
and the Mooi River, are fairly reliable for irrigation purposes.
As KZN is a net importer of maize, farmers here are close to
a big consumer market. Furthermore, the main road and railway
between Johannesburg and Durban go through this area, which
means farmers have good access to the Gauteng market, as
well as to ports.
Currently, the concern of most farmers in this area is commodity
prices, especially of maize, but also of soya, wheat and dairy
Mark is married to Reneè and they have three children:
Emily (21), Thomas (19) and Sarah (16).
INTERESTS: He enjoys reading and travelling.
FAVOURITE DISH AND DRINK: Beef curry and red wine,
but also a nice cold beer.
FAVOURITE ACTOR: Jack Nicholson heads the list, with
Julia Roberts as his favourite actress.
ROLE MODEL: ‘Probably my father, Arthur Stockil, who is
now 86 years old.’
READING: Historical novels and biographies, as well as
fiction.
MUSIC: Late 70's, 80's music – The Moody Blues, Jethro
Tull, Crosby Stills & Nash, ‘and more reluctantly’ Dido
& Nora Jones.
GOOD MAIZE YIELDS IN SOUTHERN KZN
Ron Edwards (right), AFGRI provincial
manager for Southern KwaZulu-Natal
and Eastern Cape, congratulates Roger
Pyle on the excellent white maize yield
taken off the pictured land.
products. According to Mark,
the big question in their minds
is how they will survive the
next 18 months.
Farmers hope that institutions
such as AFGRI will support
them in the difficult times
ahead. As the needs of KZN
farmers differ from those in
other AFGRI areas, these
farmers are appreciative of
solutions tailored to suit their
specific needs.
Mark Stockil
Despite the pressure on the maize price, farmers in Southern KwaZulu-Natal can take some
heart from the excellent yields that were achieved in certain areas from the last season. On
average both dry land and irrigated maize performed better than in previous years.
Roger Pyle, who farms in the Kokstad area, harvested 9,8 ton of white maize/ha on dry land.
This was achieved from a plant population of 62 000 plants/ha of the variety PAN 6777.
Roger said this crop was given no special attention. It received the normal spray program
and was fertilized with 200 kg/ha DAP at planting, 100 kg/ha KCL at emergence and top
dressed with 200kg/ha of urea.
Another noteworthy yield from the area came from Guy Williamson, a dairy farmer in the
Swartberg area, who harvested over 92 t/ha of silage. This came from irrigated white maize
that was planted in rows spaced at 45 cm, thus pushing up the plant population to 90 000
plants/ha. Due to this high plant density, top dressing was done by hand. Guy, who is extremely
satisfied with this result, is looking at upping the plant population to 100 000 units/ha this
season.
33

VOERFORUM
AFGRI GEE RAAD
Asidose
is ‘n metaboliese
steurnis
wat ernstige
kosteimplikasies
kan inhou.
34
Die Penn-State-sifkas waarmee
die partikelgrootte in voer
gemonitor word.
WRichardt Venter, verkoopsbestuurder:
AFGRI Veevoere (Noord-streek) Richardt Venter
Asidose by melkkoeie, ook bekend as graanvergiftiging of suurpens, kom meer
algemeen voor as wat baie boere besef. Dit is belangrik dat ’n suiwelboer voortdurend
bedag moet wees op hierdie metaboliese steurnis, omdat dit verskeie koste-implikasies
vir hom of haar kan inhou.
Asidose is ‘n verandering in die normale rumentoestand van die koei wat veroorsaak
word deur ‘n skielike oormaat of vermeerdering in die hoeveelheid maklik fermenteerbare
voer soos grane, kuilvoer, byprodukte of groenweidings.
Normale rumen-pH varieer tussen 5,6 en 7,2, terwyl ‘n pH van minder as 5,6 op
asidose kan dui.
Asidose hou die volgende koste-implikasies vir die melkboer in:
• Melkproduksieverliese
• Mortaliteite
• Laminitis
• Swak reproduksie
Asidose kan tot ’n mate beheer word deur voerbyvoegings soos buffers en gis, die
korrekte keuse van grane en die insluiting van ruvoere. Dit is belangrik dat nie net
die regte hoeveelheid en tipe ruvoer gebruik word nie, maar ook dat die korrekte
vlakke van effektiewe vesel gehandhaaf word.
Om te bepaal in watter mate asidose in ‘n kudde voorkom, moet veral droë koeie
en vars koeie, maar ook al die ander laktasiegroepe se mis geëvalueer word.

Die mis word gewas en dan deur middel van missiwwe ontleed.
In die gewasde mis moet opgelet word na:
• Die toestand van die rumen: kyk uit vir heel katoensade
en swak gefermenteerde ruvoere.
• Die standaard van prosessering: dit word bepaal deur hoe
fyn die grane, veral mielies, gemaal was en hoe fyn die
ruvoere gesny was.
• Die kombinasie van rumen en prosessering: kyk hoeveel
stysel daar in die grane oor is.
• Voorkoms van weefsel vanaf die dermwand: dit kom in
uiterste gevalle van asidose voor.
Hierdie missiwwe word gebruik om koeie se mis te evalueer. Die mis aan
die regterkant is van ’n koei met asidose. Dit kan gesien word aan die
swakker vertering van die growwe fraksie.
AFGRI Veevoere se Vol-Mel word as ‘n volledige voer geformuleer
met die oog op optimalisering van voerinname,
verteerbaarheid van voedingstowwe en rumenfermentasie. Vol-
Mel is ‘n Totale Gemengde Rantsoen (TGR) wat verkieslik ad
lib gevoer moet word. Dit bevat alle voerbestanddele, is eenvormig
vermeng en die voedingstofvlakke is vooraf bepaal.
AFGRI Veevoere gebruik die sogenaamde Penn-State-sifkas
om die partikelgrootte in die voer te monitor. Variasies in
partikelgrootte of effektiewe vesel kan deur meganiese hantering,
byvoorbeeld die sny- en baaltegniek en prosessering
Rumen-pH
Rumen-pH
Voerinname, lb
Tyd van die dag
Figuur 1. Die effek van voerinname op rumen-pH
Afgriland Sep/Okt 2005
VOERFORUM
AFGRI GEE RAAD
veroorsaak word. As die partikels te lank is, lei dit daartoe dat
koeie uitsoekerig eet, wat asidose kan veroorsaak.
Partikelgrootte het ook ’n direkte impak op voeromset deur
melkproduksie, rumengesondheid, koeigesondheid en melkvastestowwe
te beïnvloed. Dit affekteer weer die melkprys en
dus die boer se winsgewendheid.
Vol-Mel bevat minstens 40% ruvoer, is hoogs verteerbaar, het
‘n optimale aminosuurprofiel, optimale lisien : metionienverhouding,
het voldoende nie-strukturele koolhidrate en
voldoende verbyvloeiproteïen. Lisien en metionien is twee
belangrike beperkende aminosure in graangebaseerde diëte.
Effek van voerinname op
Rumen-pH
Voerinname,
gevoer in lb
Voertyd
Vol-Mel bied die boer die volgende voordele:
• Dis smaaklik en stimuleer daarom inname.
• Dit bevat mielies.
• Die ruvoerfraksie bestaan net uit lusern en katoendop.
• Dit bevat heel katoensaad om melkvastestowwe te verbeter.
• Dit bevat lonofore, ‘n volledige vitamien- en mineraalvoormengsel
en, sedert middel 2005, ook gis.
• Moderne mengtegnieke word gebruik om optimale vesellengtes
te verseker.
Vergeleke met ‘n situasie waar ‘n boer sy eie TGR meng, bied
Vol-Mel ‘n boer gerief omdat slegs water bygegooi hoef te word
en kan dit vir ‘n boer kostebesparing meebring omdat minder
arbeid nodig is. Die gebruik van Vol-Mel skakel voorts mengfoute
uit en die mengsel verskil nie van dag tot dag nie – dit bly
deurlopend dieselfde. Die grondstowwe wat gebruik word, veral
die lusern, is van hoë gehalte en die boer het deur AFGRI
Veevoere toegang tot die nuutste navorsingsresultate.
Die Vol-Mel-reeks bestaan uit Vol-Mel 15%, Vol-Mel 16.5%
en Vol-Mel Hoëdigtheid.
Vir navrae kontak Richardt Venter by 083 590 3014.
35

LANDBOUFOKUS
Regte besluit nou
belangriker as ooit
PG Strauss, Buro vir Voedsel- en Landboubeleid
PAN 6966 (Foto: Pannar)
36
PG Strauss
Die huidige pryskrisis in die mielie- en koringbedryf het die aandag
opnuut gevestig op die noodsaaklikheid van betroubare en tydige markinligting
wat in besluitneming gebruik kan word. Boere, besighede,
finansierders en regeringsamptenare se besluite oor sake soos produksie,
bemarking, batevervanging, besigheidstrategieë, swart ekonomiese bemagtiging
en grondhervorming is van kardinale belang vir die oorlewing
en groei van agribesighede, asook van die landbousektor in geheel. Swak
besluite kan verreikende negatiewe gevolge inhou.
Om goeie besluite te kan neem, is dit belangrik dat die verskillende omgewingsfaktore
wat ‘n invloed op die onderneming of sektor uitoefen,
goed verstaan word. Verder is dit belangrik dat die moontlike impak van
‘n verandering in een of meer van hierdie faktore, goed bestudeer en
verstaan word om te verseker dat die finale besluit waarskynlik die
gewenste resultate tot gevolg sal hê, selfs indien veranderinge sou
plaasvind.
As daar een ding is waarvan ‘n mens seker kan wees, is dit dat verandering
wel sal plaasvind, en dit moet dus deeglik in ag geneem word voordat
‘n besluit geneem word.
HULP VIR BESLUITNEMERS
Die Buro vir Voedsel- en Landboubeleid (met die Engelse afkorting
BFAP) is in 2004 gestig met die doel om besluitnemers soos boere,
besighede en regeringsamptenare met besluitneming in die Suid-
Afrikaanse landbousektor te ondersteun.
Die buro word gehuisves by die Departement Landbou-ekonomie,
Voorligting en Landelike Ontwikkeling aan die Universiteit van Pretoria,
die Departement Landbou-ekonomie aan die Universiteit van Stellenbosch,

en die Elsenburg-navorsingstasie verbonde aan die Departement
van Landbou in die Wes-Kaap.
Absa Bank, die Mielietrust, Winetech en die Departement van
Handel en Nywerheid dra, deur middel van THRIP-befondsing,
by tot die kernbefondsing van die buro. (THRIP staan vir die
Engelse Technology and Human Resources for Industry
Programme.)
BFAP is met die hulp van die Amerikaanse Food and Agricultural
Policy Research Institute (FAPRI) op die been gebring
deurdat FAPRI opleiding in modellering verskaf het. FAPRI
is verbonde aan die Universiteit van Missouri in die VSA en
is reeds die afgelope 25 jaar betrokke by die analisering van
beleidsbesluite rakende die VSA- en EU-landbousektore.
Om besluitnemers te kan bystaan, het BFAP ‘n tweeledige
doelwit:
• Om akkurate en betroubare studies te doen rondom die
moontlike invloed van veranderinge in markte en beleid
(plaaslik en internasionaal) op die graan- en lewendehawebedrywe,
en
• Om toekomstige besluitnemers in die landboumark deeglik
op te lei.
Die buro se uiteindelike doelwit is om ‘n positiewe bydrae tot
die voortbestaan en groei van die landbousektor in Suid-Afrika
te lewer.
ANALISES, MONITERING EN SCENARIO’S
BFAP se vyf afdelings doen kommoditeitsanalises, verteenwoordigende
plaasvlakanalises, omgewingsanalises, voedselprysmonitering
en scenario-beplanning.
Pryse vir
Lewendehawe
en Suiwel
Bevolking
Groei in BBP
Produksie-insette
Rentekoerse
FAPRI SE GLOBALE, EU- & VSA-
KOMMODITEITSMODELLE
Figuur 1: Sisteem van modelle
SA Graan- en Lewendehawesektormodel
Plaasvlakmodel
VERTEENWOORDIGENDE
PLASE
Oespryse
Wêreldpryse
Wisselkoers
Weer
Beleidsrigtings
LANDBOUFOKUS
Vir kommoditeits- en verteenwoordigende plaasvlakanalises
word ‘n sisteem van modelle gebruik (Figuur 1).
Die sisteem bestaan uit drie vlakke: internasionale modelle
soos deur FAPRI ontwikkel en bedryf, sektormodelle vir die
plaaslike graan- en veebedrywe, en verteenwoordigende
plaasvlakmodelle. Die vlakke is aan mekaar gekoppel en die
moontlike effek van byvoorbeeld ‘n verandering in VSAsubsidies
kan dus op die plaaslike mieliebedryf, asook op ‘n
verteenwoordigende plaas in die Middelburg-distrik, bepaal
word.
Die sisteem van modelle is reeds in die onlangse studie in die
koringbedryf gebruik toe die moontlike effek van ‘n koringtarief
op die koringbedryf, asook op ‘n verteenwoordigende koringplaas
in Moorreesburg, bepaal is.
Rakende omgewingsanalises word beplan om in die toekoms
studies te doen rondom die impak van omgewingsveranderlikes,
soos veranderende reënvalpatrone se invloed op spesifieke
landboubedrywe en verteenwoordigende plase in spesifieke
streke.
Die Voedselprysmoniteringsafdeling is reeds ‘n geruime tyd
betrokke by die monitering van voedselpryse en is ‘n direkte
uitvloeisel van die Nasionale Landboubemarkingsraad (NAMC)
se Voedselprysmoniteringskomitee.
In die Scenario-beplanningsafdeling is verskeie scenario’s
oor sake soos die ontwikkeling van landbou in Afrika en
etanolproduksie in ‘n ontwikkelingstadium. Die proses wat
met die bou van scenario’s gevolg word, is gedeeltelik gegrond
op Shell s’n, soos wat dit verder verfyn is deur Clem Sunter
en Chantell Illbury (sien hul nuutste boek Games foxes play).
Aangesien die landbousektor nie net uit graan en vee bestaan
nie, is BFAP in die proses om soortgelyke modelle vir die
wyn-, vrugte-, suiker- en enkele groentebedrywe te ontwikkel.
Internasionaal is daar bitter min betroubare modelle in die
wyn- en vrugtebedrywe. Dit is egter ‘n tydsame proses om
die modelle te ontwikkel, toets en verfyn voordat dit in die
proses van besluitneming gebruik kan word.
Vir verdere vrae, kontak die BFAP-span by
012 420 4583/5768 of stuur e-pos aan Ferdinand Meyer
by fmeyer@postino.up.ac.za of PG Strauss by
pg.strauss@up.ac.za
Afgriland Sep/Okt 2005
37

LANDBOUFOKUS
Vooruitsigte vir graan, lewende hawe, suiwel
Die Buro vir Voedsel- en Landboubeleid (BFAP) se South
African Outlook for the Grain, Livestock and Dairy Industry
bevat die buro se eerste basislyn-projeksies (2005-2010) vir
die Suid-Afrikaanse landbousektor.
Die dokument, wat in Junie 2005 gepubliseer is, skets ‘n
moontlike scenario vir die onderskeie graan- en lewendehawebedrywe,
gegewe ‘n aantal aannames.
Die basislyn is ‘n simulasie van die Suid-Afrikaanse graan,
lewendehawe- en suiwelsektormodel met ooreengekome
beleids- en makro-ekonomiese aannames.
Die basislyn is nie ‘n voorspelling nie, maar eerder ‘n maatstaf
van wat kan gebeur, gegewe ‘n spesifieke stel aannames.
Luidens die dokument moet die basislyn-projeksies beskou
word as een van die middele in die hele besluitnemingsproses
en moet die resultate van die model krities geëvalueer word.
Die dokument van 32 bladsye bevat onder meer inligting
oor internasionale landboukommoditeitspryse en stogastiese
projeksies vir mielies en koring. Verskillende landbouprodukte
word onder die soeklig geplaas in projeksies oor
verhoudings soos die grootte van aanplantings teenoor prys.
In die opsomming van die dokument, is daar byvoorbeeld
grafieke met projeksies vir pryse vir oesgewasse (Grafiek
1), vleispryse (Grafiek 2) en suiwelpryse (Grafiek 3) tot
2010.
Die lede van die navorsingspan wat aan die dokument gewerk
het, is verbonde aan die BFAP, die Universiteite van Pretoria
en Stellenbosch, die Landbank, die Nasionale Landboubemarkingsraad
(NAMC), Graan SA, die Departement van
Landbou, en die Amerikaanse Food and Agricultural Policy
Research Institute (FAPRI) aan die Universiteit van Missouri.
Die dokument kan verkry word deur Ghian du Toit te
bel by 012 420 3251 of e-pos ghian.dutoit@up.ac.za of
PG Strauss by 012 420 5768 en pg.strauss@up.ac.za
38
Pryse van Oesgewasse
Vir die volgende twee seisoene word slegs matige stygings in die
mielieprys voorsien gegewe die aannames soos gemaak in die dokument.
Dit word hoofsaaklik veroorsaak deur moontlik die grootste mielieoorskot
in die geskiedenis van Suid-Afrikaanse mielieproduksie teen
die einde van die huidige produksieseisoen. Laer sonneblompryse in
2006 word veroorsaak deur geprojekteerde groter aanplantings in 2006
weens die relatief hoë 2005-sonneblompryse vergeleke met mieliepryse.
Koringpryse sal volgens die projeksie vir die volgende twee seisoene
redelik stabiel op hierdie vlakke bly, met ‘n matige styging van 2007
tot 2010 weens hoër wêreldpryse en ‘n depresiasie in die wisselkoers.
Sojaboonpryse sal na verwagting skerp styg soos wat produsente op
die huidige lae prysvlakke reageer.
R/ton
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Witmielies
Geelmielies Koring
Sonneblomme Sojabone
Vleispryse
Alle pryse op produsent- of veilingvlak sal na verwagting in 2005
daal weens ‘n toename in vleisproduksie. Hoenderpryse sal slegs
marginaal daal, omdat hoenderproduksie nie van jaar tot jaar aangepas
kan word nie, weens die omvang van die gepaardgaande vastekapitaalinvestering.
Alle vleispryse sal na verwagting vanaf 2006 styg,
hoofsaaklik weens ‘n styging in verbruik danksy geprojekteerde hoër
vlakke van besteebare inkomste.
c/kg
2100
1900
1700
1500
1300
1100
900
700
500
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Bees, karkas Hoender,
produsent
Vark, karkas
Suiwelpryse
Ná ‘n daling in 2005, hoofsaaklik weens die appresiasie in die
wisselkoers, is die verwagting dat melk- en suiwelprodukte se pryse
matig oor die basislyn sal styg. Prysstygings word hoofsaaklik gedryf
deur hoër vlakke van binnelandse verbruik van alle suiwelprodukte
behalwe botter. Wisselvalligheid in melkpryse sal in die komende jare
voortduur omdat suiwelmarkte van die mees onelastiese markte in
landbou bly. Bestendige groei in die wêreldmark se invoervraag plaas
effense opwaartse druk op suiwelpryse in die lang termyn.
c/liter
300
80
250
200
70
60
50
150
40
100
50
30
20
10
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
0
Vars melk, produsent Kaas, verbruiker
Botter, verbruiker Afgeroomde melkpoeier,
Volmelkpoeier,
verbruiker
verbruiker
R/kg

PRODUKFOKUS
Tuinbesproeiing
Orbit-binnekontroleerder, 6-stasie
Twee onafhanklike benattingsprogramme.
Waterbesparingsopsie wanneer dit reën.
Ingeboude kalender hou rekord van gelyke
en ongelyke datums asook skrikkeljaar.
Programmeerbaar. Agt beskikbare begintye
per klep per dag. 101116
Orbit-solenoïedklep met vloeibeheer
Outomatiese beheerklep vir
inlynsprinkelaars, met vloeibeheer. BSPskroef
van 25 mm aan albei kante.
Roesbestande plastiekkonstruksie van hoë
gehalte, met laestroomspanning-solenoïed.
Interne bloeivlak vir meganiese aan/afbeheer.
Unieke gebalanseerde
diagramontwerp. 101200
Orbit-reënsensor
Reënsensor vir afsluit van outomatiese
besproeiingstelsel. Bespaar water deur
outomatise onderbreking van benattingsiklus
as dit reën. Verstelbaar. Die kontroleerder
se tyd loop soos normaal, maar hou die
kleppe gesluit sodat geen water deurgaan
na die sprinkelaars nie. Sodra die sensor ná
die reën droog genoeg is, skakel die sensor
af en normale benatting vind plaas. 101501
Orbit-verstelbare uitwipsprinkelaar
Duursame konstruksie. Spuitstuk met
veranderbare patroon. Maklik verstelbaar
van 25º na 360º. Ratgedrewe verstelling van
sproeipatroon. 3,5 m-radius. 101900
Orbit-verstelbare spuitstukkop
Vol-, half-, kwart- en streeppatroon. Maklik
verstelbaar van 25º na 360º. Pas op Orbit
5400-, Rainbird 1800- en Irritrol-uitwiphulse
met manlike skroef. Ook algemeen gebruik
by PVC-staanpype. Passtuk vir gebruik op
PVC-staanpyp: 101959.101965
Orbit-skroefkop-solenoïedklep
Outomatiese inlynskroefkopklep sonder
vloeibeheer. BSP-skroef van 25 mm aan
albei kante. Bloeiskroef vir meganiese
aan/af-beheer. Skroefkopdeksel vergemaklik
oopmaak van klep. Bloeiskroef vir aan/afskakel
met die hand. Swaardiens-,
korrosiebestande plastiekkonstruksie met
vervangbare laestroomspanning-solenoïed.
Gebruik met nylon- of PVC-koppelstukke.
101202
Orbit-PVC-spruitpyp
Gebruik om spruitpyp op te bou.
Vergemaklik verlenging van spruitpyp -
geen spesiale gereedskap benodig
nie.Gebruik met 25 mm-koppelstukke.
Gebruik slegs nylon- of PVC-koppelstukke.
Afsluitprop: 101305. Solenoïede: 101200
en 101202. 101300
Orbit-reghoekige klepkas
Klepkas om spruitpypstelsel toe te maak.
Sterk konstruksie, goeie gehalte. Ingeboude
moer om deksel mee te sluit. Deksel
oorvleuel om sand en stof uit te hou. 101600
Orbit Sattelite-uitwipskakelaar
Swaardienskonstruksie, roesbestand met
15 mm geskroefde sykant of bodem-inlaat
van 15 mm of 20 mm. Universeel - vervang
meeste impak- en ratgedrewe
sprinkelaarkoppe. Benatte radius van tot
12 m, met vol-, of deelsirkelverstelling.
Sleutel vir vervanging van spuitstuk en
instandhouding: 101703. 101700
Orbit Voyager-uitwip-ratsprinkelaar
Ideaal om medium- tot groot terreine te
benat. Radius van 7 m tot 12 m, met vol- of
deelsirkelverstelling. 101803
Doen navraag by jou naaste koöperasie- of landbouwinkel,
of besoek Agrinet se webkatalogus by www.agrinet.co.za
39

PLANT DISEASES
JE van der Waals, University of Pretoria
Early blight is one of the major foliar diseases of potatoes.
Without adequate control, it can cause devastating yield
losses. The importance of the disease should therefore not
be underestimated.
Early blight symptoms on potato plants in the field.
40
Early blight lesion on a potato leaf, showing concentric rings.
Early blight causes premature defoliation of potato plants in
most areas where potatoes are grown, but is especially prevalent
in the tropics and temperate zones. The disease, with the fungus
Alternaria solani as the causal agent, is a potential threat where
potatoes are grown under irrigation or during times of heavy
dew. Early blight is prevalent in all provinces in South Africa
and is a limiting factor in production in late summer.
The primary damage of early blight is due to premature
defoliation of the plant. Photosynthesis rates increase and
respiration rates decrease in apparently healthy tissues. Heavy
infection early in the growing season can cause yield losses
of 20% to 50%.
SYMPTOMS
Characteristic symptoms, which are similar on all hosts, are
dark brown or black lesions with concentric rings on older or

senescing leaves, which produce a ‘target spot’ effect. This
zonation is induced by day-night fluctuations in temperature,
moisture and radiation.
Enlarging lesions are often surrounded by a narrow chlorotic
(yellow) halo due to toxins produced by the pathogen,
which move ahead into uninfected
epidermal cells. Lesions are usually
oval in shape, but under unfavourable
conditions may remain small and
angular, conforming to the interveinal
spaces. Lesions enlarge, coalesce
and eventually cause death of the
leaf. Spores may be seen on older
lesions when viewed under a microscope.
Lesions can also develop on
stems and petioles.
Tuber rot may occur if tubers wounded
during harvest are inoculated by
A. solani spores found on or near the
soil surface. Infected tubers develop
a dry rot, characterised by isolated,
dark, irregular, sunken lesions on the
surface. Tuber rot is, however, not
common and has limited distribution.
Alternaria solani spores.
HOST SUSCEPTIBILITY
Numerous studies have shown that young, immature potato
tissues and plants have a temporary resistance to early blight.
Early blight symptoms occur in mature plants and the disease
intensifies during flowering.
Other growth or stress factors that affect susceptibility include
vigour of plant growth, soil moisture and nutrition. Likewise,
the most susceptible plants are those that are physiologically
old, weak, malnourished or wounded by wind, sand, hail or
insects. High nitrogen levels, medium to high potassium levels,
and low phosphorus and calcium levels decrease host
susceptibility. Calcium deficiencies may also reduce tuber
formation.
Early blight susceptibility of potatoes decreases as cultivar
maturity levels increase. In South Africa, some potato
cultivars are less susceptible than others, but none has total
resistance. Four of the main cultivars planted, namely BP1,
PLANT DISEASES
Buffelspoort, Up-to-date and Vanderplank, are susceptible.
Relatively high levels of resistance exist in the cultivars
Mnandi and Ropedi.
HOST RANGE
The most important hosts of A. solani are tomato, potato and
eggplant. Other hosts include horse
nettle, chili, black night-shade and
non-solanaceous hosts such as
wild cabbage, cucumber and zinnia.
DISEASE CYCLE
The pathogen overwinters as mycelium
or spores in plant debris, soil
and infected tubers or on alternate
host plants. Primary infections on
new plantings of potatoes are caused
by the overwintering inoculum, and
many infection cycles are possible
thereafter. Wind and rain are the
principle methods of dissemination
of A. solani.
Spore germination is facilitated by
free moisture, but can be induced by
relative humidities close to saturation.
After spore germination, spores
penetrate the leaf directly through wounds or stomata. The
optimum temperature for infection is between 20°C and 30°C.
Invasion of the pathogen causes death of plant tissue, leading
to lesion appearance and subsequent spore production
(sporulation).
Sporulation on mature lesions can occur at temperatures
between 5°C and 30°C, with the optimum around 20°C. The
heaviest sporulation occurs after heavy rain or dew and during
alternating wet and dry periods. Sporulation in the field requires
at least two days. Spores are dispersed to healthy leaves and
begin secondary infection cycles.
Alternaria solani reacts differently to weather conditions,
depending on the circumstances. In certain cases, weather
factors may act indirectly by influencing the susceptibility
of the host. Increased leaf maturity, heavy fruit load,
crowded plants, above-average rainfall or dew and shading
enhance early blight development. Early blight epidemics
Afgriland Sep/Okt 2005
41

PLANT DISEASES
do not generally occur until late in the season when
the plants are most susceptible, and often increase in
severity after sandstorms due to increased wounding of
the epidermis.
CONTROL
The following guidelines have been proposed for the
control of the disease:
• Kill off the foliage at least two to three weeks before
harvesting to prevent tuber infection.
• Avoid overhead irrigation, as it promotes development
of early blight by increasing the leaf wetness period.
If only overhead irrigation is available, it should not
be applied at night, as this practice will increase spread
of and infection by the pathogen.
• Promote plant health and growth through balanced
fertilisation.
• Use tolerant cultivars if possible.
• Remove volunteer plants and cull piles to reduce the
number of fungal spores in the area.
• Rotate with non-host crops, such as forage crops and
grains, including maize.
• Avoid harvesting too early or under wet conditions
and do not wound the tubers during harvesting and
sorting.
These various control practices can reduce the severity of
early blight, but under situations of sufficient inoculum
and environmental conditions favourable for disease,
complete control will not be provided. The most effective
control method is a fungicide spray programme used from
early in the growing season to vine kill. It is recommended
that contact fungicides be applied regularly in the early
stages of the disease to prevent infection. From flowering
onwards, three to four sprays of a systemic or contact
fungicide should be applied. If symptoms appear before
flowering, a systemic fungicide must be applied
immediately.
Proper timing of initial and subsequent fungicide applications
can reduce the overall number of sprays with no
significant loss of yield. Use of a decision support or
forecasting system can aid growers in timing fungicide
applications correctly.
42

WILDLIFE DISEASES
44
Prof L Prozesky, head of the Pathology Section at the Veterinary Faculty, University of Pretoria
To identify the cause of theileriosis, Dr Johan
Steyl used a roan calf called Sparkie to collect
ticks in the veld.
Disease and the management thereof can jeopardise the
viability of commercial wildlife enterprises and threaten
the survival of rare species. The Department of Paraclinical
Sciences of the Faculty of Veterinary Science, University
of Pretoria (UP), plans to establish a consultancy service
to counter this.
In many instances the diseases that occur in wildlife populations
have never been encountered previously, and little Prof L Prozesky
or nothing is known of their aetiology (science of the causes
of disease), epidemiology (science of epidemics), pathogenesis (mode of development
of a disease) or their prevention and control. They are often multifactorial
in origin.
The UP’s proposed service will organise and coordinate investigations into the
diagnosis and control of disease and disease-associated management problems.
The service will be available to farmers, wildlife breeding establishments and
reserves in Southern Africa.
Free-living animals and birds provide a major attraction for both national and
international tourists and are the basis of a substantial part of the economy of
South Africa. Tourists participate in eco-tourism and sport hunting, conducted
on both state and privately owned land.
Wildlife reserves and breeders contribute substantially to the conservation of
rare species and the maintenance of biodiversity. Breeding and trade in animals
to introduce and build up populations in wildlife reserves of all kinds has become
an industry in its own right.
Wildlife is a commercial commodity that is often managed intensively, in a way
similar to domestic livestock. It is bought and sold and translocated over long
distances, often to habitats very different from those in which it originated.
Exposure of animals and birds to environments and management systems to
which they are not adapted often causes disease. The psychological stress of
confinement and translocation alone is a strong predisposing factor, as is the
nutritional stress of unsuitable habitats.
Contact with infectious agents to which the animals have no resistance, either
as a result of mixing with other animals or exposure to unfamiliar vectors, can
result in disease outbreaks. Wildlife species may be particularly susceptible to
environmental contaminants.
SUCCESS STORY
The potential benefits of the UP’s service are best illustrated by reference to an
ongoing investigation into the disease theileriosis of roan antelope in Mpumalanga
and Limpopo provinces of South Africa that started in 2001. The owners of the
affected properties and the National Research Foundation have funded the
project.
Roan antelope, Hippotragus equinus, is a species of large, free-living ungulate
(hoofed animals) that was formerly widespread in Africa. In Southern Africa,
roan antelope are now restricted to a few state and privately owned wildlife
reserves, and their numbers are declining. Historical data show that roan roamed
the country in their thousands in the early 1900's, but there are now only

WILDLIFE DISEASES
approximately 1 200 in the whole country. The Kruger
National Park has less than 20 roan antelope left today,
despite attempts at reintroduction.
Because of its scarcity, the species has a high commercial
value for ecotourism and sport hunting, adult animals being
traded at up to R200 000. As a result, it is often confined
in relatively small areas where it can be monitored and
protected.
Roan antelope have been imported to South Africa and
Zimbabwe from Malawi and countries in West Africa on
several occasions in an attempt to increase the population.
The non-governmental organisation Back to Africa also
currently translocates the species from zoos in Europe and
North America to repopulate wildlife reserves in South
Africa and Swaziland.
Theileriosis, a protozoal disease transmitted by ticks, is a
common cause of mortality amongst roan antelope, especially
calves, in confined areas. Theileriosis often kills half the
calves born in a year and mortality may even sometimes
reach 90%. Theileriosis is a major limiting factor in attempts
to build up the surviving population in Southern Africa and
is also a serious threat for animals reintroduced from zoos
outside Africa.
Dr Johan Steyl, a postgraduate veterinary student at the
University of Pretoria, has developed a method of immunisation
of roan antelope against theileriosis. The vaccine is
produced from infected adult ticks that, in the immature
stage, have been fed on naturally infected roan antelope.
Infection of roan calves with the vaccine, in combination
with chemotherapy, stimulates immunity that protects against
field exposure.
On the farm on which the method was developed, it has
reduced calf mortality from 90% to less than 20%. Investigations
are continuing on the original farm, as well as on other
farms that are experiencing losses and in a game reserve in
Swaziland to adapt the method to other situations and to investigate
the use of chemo prophylaxis (prevention of illness
by chemical means) where immunisation is not practical.
The project involves cooperation between a number of
departments in the Faculty of Veterinary Science, other
institutions eg Utrecht University in The Netherlands, scientists
and the owners. The project is planned and co-supervised
by Prof Leon Prozesky, head of the Pathology Section at
the Veterinary Faculty, and Prof John Lawrence, a visiting
scientist from Zimbabwe who has expertise in theileriosis
immunisation in cattle.
BREEDING FOR GENETIC RESISTANCE
Scarcity of breeding material makes it very difficult to use
natural selection to establish a population of natural resistant
animals. Breeding for disease resistance in animals has
generally failed in the past because of a lack of understanding
of the underlying genetics. Recent developments in molecular
genetics have led to the identification of some of the genes
involved.
Scientists at Texas A&M University in the USA identified
a gene in cattle that is associated with natural resistance
against brucellosis. One generation of selective breeding
from resistant parents increased brucellosis resistance from
20% to 59%. Use of the test holds promise for an innovative
approach to the control of some animal diseases. It is envisaged
to use the same technology in an attempt to identify
roans with a natural resistance to theileriosis.
Prof Leon Prozesky can be contacted at 012 529 8054 or
082 339 2410 or send e-mail to Leon.Prozesky@up.ac.za
45

BESPROEIING
‘n Tuinbesproeiingstelsel
is in die meeste
gevalle eenvoudig om
te beplan en te
installeer en met ‘n
bietjie agtergrond is dit
moontlik om dit
sommer self te doen!
Tuinbesproeiing kan uit verskillende variasies en samestellings
bestaan. Dit kan beheer word deur krane self oop en toe te
draai of dit kan outomaties beheer word.
‘n Eenvoudige rekenaarbeheerde stelsel bestaan uit drie
hoofkomponente: die reguleerder of rekenaar, wat die krane
op voorafvasgestelde tye oop- en toedraai, die solenoïdes
(elektries-beheerde krane) en die sprinkelaars.
Die hoeveelheid solenoïdes en sprinkelaars of spuite hang af
van die tipe gewas wat bespuit word, die hoeveelheid water
wat beskikbaar is en die uitleg van die stelsel.
TIPES SPRINKELAARS
Grasperke en growwer tuin kan met dieselfde spuite natgespuit
word, en fyner beddings en struike word met fynuitlaat-sproeiers
natgespuit. As ‘n duimreël kan die volgende inligting gebruik
word:
• Grasperke: Verstelbare impak- en rotorspuite (opwip en
staties). Orbit Voyager-rotorspuite, Orbit Saturn-rotorspuite
of Orbit Satellite-opwip-impakspuite.
• Beddings en klein grasperke: Verstelbare Orbit 2” en 4”
opwipspuite, spuitstukkoppe op PVC-pyp of mikrospuite.
• Fyntuin en blombakke: Mikrospuite.
HOEVEEL SPRINKELAARS OP EEN LYN?
Daar moet so ver moontlik gepoog word om soortgelyke spuite
bymekaar te plaas.
Die aantal spuite op een lyn word bepaal deur die hoeveelheid
water wat beskikbaar is vanaf die bron. Indien ‘n bestaande
pomp – wat uit ‘n dam en of kanaal besproei – gebruik word,
kan die lewering en druk van die verskaffer van die pomp
verkry word. Meeste van die verskaffers het ‘n inligtingsplaatjie
op die pomp wat die lewering en werksdruk van die pomp
aantoon.
As munisipale water gebruik word of as die bron-inligting nie
beskikbaar is nie, moet die watervloeitempo en druk verkieslik
vooraf gemeet word.
48
As duimreël kan 4 rotor- of impakspuite per lyn gebruik word
vir normale munisipale druk (2,5 - 3 bar). In die geval van
kleiner opwip-spuite kan daar met heelwat meer begin word
– tot soveel as 8-10 spuite per kraan. Deur met die eerste lyn
te eksperimenteer kan aanpassings gemaak word voordat die
finale ontwerp en uitleg gedoen word.
Watertoevoer
Spuite verkieslik in
toe kring (loop)
waar moontlik
Afsluitklep
Spruitpyp met
solenoïdekleppe in kas
Pyplyne na sprinkelaars
en spuite
Transformator
(ingesluit)
220V 24V
Kontroleerder
Dun kabel na solenoïdes (in
geleierpyp - conduit)
Skematiese uiteensetting van eenvoudige gerekenariseerde tuinbesproeiing
SPASIËRING EN PLASING VAN
SPRINKELAARS
Die ideaal is om sprinkelaars so te spasieer dat die een
sprinkelaar tot teen die ander spuit. Op die manier word die
optimumbenatting en verspreiding verkry (sien skets op bl 49).
Die kontroleerder moet verkieslik naby ‘n kragpunt wees. Daar
moet drade vanaf die kontroleerder aangelê word na elke
solenoïde klep. Die kleppe word op een punt geplaas, so ver
moontlik sentraal tot die besproeiingstelsel. Die kontroleerder
moet ook maklik bereikbaar wees indien verstellings gedoen
moet word.
KEUSE VAN PYPLYN
Die pypdeursnit en -lengtes wat gebruik word is bepalend tov
wrywingsverliese. Indien die pypnetwerk na die sprinkelaars
relatief lank is, is dit beter om groter pype te gebruik. 20 mm

en 25 mm laedigtheid politeenpyp word algemeen gebruik.
25 mm is veilig vir die meeste stelsels by woonhuise.
Spasiëring en plasing van sprinkelaars.
PYP-KOPPELSTUKKE
Oordruk-koppelstukke is die maklikste om te gebruik. Geen
klampe word benodig nie en die pyp word eenvoudig in die
koppelstuk ingedruk. Die koppelstukke maak ook reeds
voorsiening vir ‘n plek om die sprinkelaar in te draai.
UITLEGPLAN
Die sukses van enige besproeiingstelsel hang af van ‘n goeie
uitlegplan. Hoe meer inligting beskikbaar, hoe makliker en
meer effektief die beplanning en installasie.
Teken as beginpunt op die plan die vaste fasette bv huis, swembad,
buitegeboue, ens. Hierna word alle beddings, grasperke,
plaveisel en waterbronne op die uitleg aangetoon. (Neem soveel
moontlik afmetings om die uitleg op skaal en in verhouding
te kry.)
Die volgende stap is om die sprinkelaars of sproeiers op die
plan te plaas.
Pen daarna die ontwerp uit met staalpenne en tou. Grawe ‘n
sloot al langs die tou. Die sloot moet ongeveer 20 tot 30 cm
diep wees om te verhoed dat die plastiese pype beskadig word
as daar met ‘n vurk in die tuin gewerk word.
Voordat die hele stelsel gekoppel word, is dit belangrik dat
alle pyplyne gespoel word om van enige moontlike sand en
vuiligheid ontslae te raak.
Elke lyn of sone moet apart met ‘n solenoïde klep gekoppel
word. Die kleppe word dan weer saam gegroepeer in ‘n ‘manifold’
of spruitpyp. Gebruik alleenlik PVC/polyprop- of nylon
koppelstukke op die kleppe, of Orbit gegote spruitpype.
Gegalvaniseerde koppelstukke beskadig die seëls in die spruitpyp
en kan ook die kleppe beskadig as die koppelstukke te
diep ingedraai word.
Die gekoppelde solenoïde kleppe en spruitpyp word dan
toegemaak deur ‘n klephouer. Verskillende groottes en diepte
houers is beskikbaar afhangende van die grootte van die
samestelling. Die gegote spruitpyp moet verkieslik nie sonder
‘n klephouer gebruik word nie, omdat dit van vorm kan verander
in direkte sonlig. Die watertoevoer is nou gereed om gekoppel
te word.
PROGRAMMERING EN SKEDULERING
Die Orbit-rekenaartjie en solenoïdes word verkoop met volledige
stap-vir-stap aanwysings vir installasie, sowel as vir die rekenaarprogrammering.
Met die Orbit-binnenshuise of buitenshuise
rekenaars kan twee gelyktydige benattingsiklusse eenvoudig
so geprogrammeer word.
Die hoeveelheid water wat toegedien word hang af van die
plante wat besproei word, die grondtipe en die tyd van die jaar.
Afgriland Sep/Okt 2005
BESPROEIING
KLOP BY AFGRI AAN VIR KUNDIGHEID EN
HULP
AFGRI beskik oor uitgebreide spilpunt-, konvensionele en
mikrobesproeiingsprodukreekse en kundige personeel om beide
boer en tuinier van ‘n volledige reeks kwaliteit produkte teen
die beste pryse te voorsien. Vir bykomende gemoedsrus en
gerief is alle onderdele en toebehore vir al die bogenoemde
stelsels ook by hulle takke te kry.
Die konvensionele besproeiingsreeks wat beskikbaar is sluit
alles in wat nodig is vanaf die kragbron en pomp tot by die
sprinkelaar. Kragbronprodukte wissel van elektriese motors
tot diesel- of petrolenjins. Wat pompe betref, word daar
voorsiening gemaak vir dompelpompinstallasies of sentrifugale
pompe uit ‘n dam of rivier, of selfs pompe wat op ‘n trekker
se aftak-as gemonteer word.
Pypleidings van PVC, asbessement, of politeen, met sleeppyp
of goukoppelpyp na die sprinkelaar, word aangebied. ‘n
Volledige reeks sprinkelaars, insluitend die tipiese landbousprinkelaars
onder die Rain - en Rainbird-handelsmerke en
Komet-kanonspuite, is beskikbaar.
Rainjet-mikrosprinkelaars met verskillende spuitpatrone.
Die Valley-spilpuntstelsels is ‘n wêreldleier op die gebied van
gemeganiseerde stelsels en is ook die markleier in Suid-Afrika.
Die produkreeks word by ‘n aanleg in Nigel vervaardig en is
ook by ons AFGRI-takke beskikbaar.
Orbit is ‘n Amerikaanse maatskappy met vervaardigingsaanlegte
wêreldwyd en een van die toonaangewende verskaffers van
tuinbesproeiingstelsels. AFGRI verskaf die volledige reeks
Orbit-produkte, bestaande uit binne- en buitenshuise kontroleerders,
solenoïdes (elektries-beheerde kleppe), spuite en
sprinkelaars
As erkende verspreider van mikro- en drupbesproeiingstelsels
is ons gerat om van die eenvoudigste tuinstelsels tot uitgebreide
hoogs tegniese installasies met filters en outomatiese kleppe
te ontwerp en te voorsien.
Die meeste takke kan raad en advies oor die ontwerp van
basiese stelsels en pompkeuses gee. Alternatiewelik kan ons
ontwerpafdeling op Marble Hall (013 261 1171/91) of besproeiingsafdeling
op Nelspruit (013 752 8411) gekontak word,
vir meer gevorderde opmeet en ontwerp van spilpunt-, mikroof
enige ander besproeiingstelsel.
Vir meer inligting kontak jou naaste AFGRI-winkel en
vir produkinligting besoek Agrinet se webtuiste by
www.agrinet.co.za
49

FINANSIES
‘n Kritiese stap in die saamstel van ‘n welvaartbestuurstrategie
is die keuse van portefeuljebestuurder of ‘n kombinasie van
fondsbestuurders om genomineerde bateklasse te bestuur.
Alvorens ‘n belegger hierdie kruispad in die besluitnemingsproses
bereik, moet hy of sy eers besluit of passiewe bestuur
(indeksnavolging) as ‘n gunstiger alternatief tot aktiewe fondsbestuur
oorweeg moet word. Die hoofoorwegings is die meegaande
koste en die vermoë van die gekose bestuurder om
addisionele waarde tot die relatiewe prestasievlak van die mark
te voeg.
Risiko’s
om mark
Natuurlik gaan daar risiko gepaard met die poging om waarde
te voeg tot dit wat die mark op die tafel plaas. Indeksnavolging
is egter vinnig besig om in Suid-Afrika se beleggingsarena
veld te wen. Hierdie tipe fondsbestuur word gereeld as ‘n
laekoste- alternatief bemark.
Internasionaal is dit wel waar dat dié opvatting akkuraat is.
Maar wanneer die koste van ‘n paar plaaslike indeksnavolgingsalternatiewe
ontleed en dan vergelyk word met dié van aktiewe
fondsbestuurders, is die verskil minimaal. Dit geld natuurlik
net indien die belegger die kritiese volume het om fondsbestuurderskostes
te beding, asook tyd het om sy of haar huiswerk te
doen.
Hiermee saam moet onthou word dat die Suid-Afrikaanse
aandelemark merkwaardig skeefgetrek word deur die enkele
groot maatskappye wat op die JSE Sekuriteitebeurs genoteer
50
is. So byvoorbeeld was Anglo’s en BHP Billiton in April
vanjaar die twee grootste maatskappye in die top 40-indeksfonds.
Hierdie twee maatskappye het vir 25% van die indeks
gesorg. Indien ‘n mens verder na die 10 grootste genoteerde
maatskappye op die indeks kyk, maak hulle 64,4% van die top
40-maatskappye-indeks op.
In die Suid-Afrikaanse ekonomie het hierdie 10 maatskappye
in afsondering ‘n baie eng en ongediversifiseerde fokus. Mynboumaatskappye,
‘n paar bankinstellings en versekeraars
domineer oorwegend hierdie indeks. Daarom kan dit redelik
gevaarlik wees wanneer ‘n belegger sy plaaslike aandeelblootstelling
verkry deur bloot die top 40-indeks na te volg.
Internasionale ervaring is heelwat anders. General Electric,
die grootste maatskappy in die wêreld, verteenwoordig slegs
1,94% van die wêreldmarkkapitalisasie. Verder verteenwoordig
die 10 grootste maatskappye in die wêreld slegs 12,19% van
die wêreldmark se kapitalisasie soos gemeet deur die MSCIwêreldindeks.
(MSCI staan vir die Engelse Morgan Stanley
Composite Index.) Beleggers moet dus kennis neem dat
indeksnavolging in sulke omstandighede aansienlik anders is
as in die Suid-Afrikaanse omgewing.
na te volg
Terselfdertyd bring die 10 grootste maatskappye in die wêreld
‘n baie wyer diversifikasie ten opsigte van industrieë en
strategieë na die tafel. Hierdie maatskappye sluit aandeelhoudings
in die tegnologie-, bank-, olie-, mediese en telekommunikasiesektore
in. Die geografiese verspreiding is gesond gediver-
Joubert Strydom
sifiseerd deurdat 52,5% deur VSA-maatskappye verteenwoordig
word en 11,3% en 9,6% deur onderskeidelik Britse en Japannese
maatskappye. Verder verteenwoordig Frankryk 4,2% en
Switserland 3,1% van hierdie indeks.
Daarom kan ‘n mens tot die gevolgtrekking kom dat indeksnavolging
moontlik meer toepaslik is vir buitelandse as plaaslike
beleggings. Verder is die koste van indeksnavolging in
die buiteland aansienlik meer mededingend as wat die duurder
plaaslike aanbiedinge in werklikheid is.
Hierdie besluitnemingsproses kan verder gedryf word deur die
hipotetiese vraag of die plaaslike mark werklik effektief is in
dit wat as groei aan die belegger voorgehou word, asook
hoeveel voorafkennis die bestuurders het om werklik addisionele
waarde toe te voeg en wat beleggers vir hierdie gawe behoort
te betaal?
Vir navrae, stuur e-pos aan Joubert Strydom van Precept
Wealth Solutions by Joubert@pwsolutions.co.za

INFORMASIEBESTUUR
52
Een van die nuttigste eienskappe van AFGRI se webtuiste is die funksie
My AFGRI wat die boer in staat stel om self sy rekeninge te moniteer,
kontroleer en bestuur.
AFGRI besef sy kliënte steun al meer op internettegnologie om hul besighede te
bedryf en transaksiekoste te verminder. AFGRI wil dit daarom vir hulle so goedkoop
en gerieflik moontlik maak om met die maatskappy sake te doen.
My AFGRI is sowat vyf jaar gelede op die destydse OTK-webtuiste begin. Dit stel die boer in staat om:
• Navraag te doen oor en inligting af te laai rakende al die fasiliteite op sy rekening(e)
• ‘n SMS-fasiliteit te aktiveer wat hom daagliks in kennis stel van die nuutste marktendense, Safex-pryse en wisselkoerse
• Sy rekeningbesonderhede te verander
• Sy Safex-kontrakte te bestuur
• Hantering- en Bergingskontrakte te bestuur
My AFGRI bied ook ‘n fasiliteit waardeur derde partye soos ouditeursfirmas, met die rekeninghouer se skriftelike toestemming,
toegang kan kry tot die boer se transaksie-inligting en dit in elektroniese formaat kan aflaai. Sulke inligting kan gebruik word
om die boer se finansiële stelsel elektronies op te dateer.
Die aflaaifasiliteit vergemaklik die rekonsiliasie van die boer se AFGRI-rekening aangesien die boer ‘n gedetailleerde
transaksiegeskiedenis in elektroniese formaat kan
aflaai – nie net vir die huidige maand nie, maar
ook vir enige transaksies tussen datums soos deur
die boer gespesifiseer.
Hierdie elektroniese inligting sluit in:
• AFGRI-tak waar die transaksie plaasgevind het
• Dokumentnommer
• Datum van die transaksie
• Artikelkode
• Hoeveelhede
• Waarde van die transaksie
• Beskrywing per lyn op die dokument
Die aflaaifasiliteit voorsien die boer van ‘n elektroniese
lêer in CSV-formaat (Comma Separated
Variable) wat baie maklik opgelaai kan word na die
boer se finansiële pakket, of wat gebruik kan word
om transaksies met programme soos Microsoft Excel
en Access te analiseer. Transaksiegeskiedenis is dus
beskikbaar vir tendensanalise en ouditnavrae.
Vir navrae oor of probleme met My AFGRI bel
Buks Botha van GijimaAST by 012 675 5704.
Wessel Visser, informasiebestuurder, AFGRI Produsentedienste
NUWE WEBTUISTE
Op AFGRI se nuwe webtuiste (www.afgri.co.za) word die oorspronklike
webtuistes van OTK, NatalAgri en Laeveld Korporatiewe
Beleggings gekombineer. Hoewel die NatalAgri-webtuiste steeds
bestaan, sal dit in die nabye toekoms in sy geheel by die oorhoofse
AFGRI-webtuiste ingesluit word.
Die nuwe webtuiste is ‘n enkelbron van inligting vir die boer
rakende:
• Boerdery-advies aangaande tegniese boerdery asook
saadproduksie
• Tweedehandse heelgoederetoerusting soos gepubliseer
in die AFGRI Trader
• Weervooruitsigte
• Safex-prysinligting
• AFGRI-aandeleprysinligting
• Nuusberigte rakende AFGRI en sy kliënte
• Markverslae
• Oesberamings
• Graankontrakte
• Elektroniese silosertifikate
• AFGRI-aktiwiteite en kontakbesonderhede van alle takke,
silo’s en kantore per streek

Koos Steenkamp, opleidingsbestuurder, AFGRI
‘n Boer kan groot voordeel trek uit deelname aan programme
vir vaardigheidsopleiding, want dié opleiding se primêre doel
is om werknemers meer produktief te maak, en hoër produktiwiteit
kan groter winste vir die boer beteken.
Vaardigheidsopleiding dra verder by tot die voorkoming van
ongelukke in die werkplek, en korrekte opleiding is die basiese
vereiste waaraan ‘n boer moet voldoen om ‘n groter deel te
kan terugeis van die opleidingsheffing wat hy betaal.
Die nuwe AgriSETA moedig boere aan om hul werknemers
se vaardighede op drie maniere te bevorder:
• Leerlingskappe
• Vaardigheidsprogramme
• Geletterdheidsprogramme
‘n Leerlingskap in die primêre landbousektor behels 30 weke
van opleiding, waarvan 30% teoreties is en die res praktiese
toepassing.
AgriSETA betaal vir so ‘n leerlingskap op voorwaarde dat dit
deur ‘n geakkrediteerde opleidingsverskaffer aangebied word.
Die SETA weet watter instansies geakkrediteer is, maar werkgewers
kan instansies ook versoek om die nodige bewyse van
akkreditasie te lewer.
Wanneer werknemers ‘n vooraf goedgekeurde opleidingsprogram
deurloop, word die SETA direk gedebiteer en geen
rekening word aan die werkgewer gestuur nie. Die SETA
gebruik die geld wat deur heffings aan hom oorbetaal word
om diensverskaffers te betaal. So word verseker dat heffings
korrek aangewend word.
By die suksesvolle voltooiing van ‘n leerlingskap, verwerf die
student ‘n amptelike nasionaal erkende kwalifikasie. Leerlingskappe
is beskikbaar vanaf vlak I (gelykstaande aan gr 9, of
die ou std 7) tot en met vlak IV (gr 12 of matriek).
Vaardigheidsprogramme kan vergelyk word met die ou ‘kort
kursusse’, soos boere dit geken het. AgriSETA steun voorvaardigheidsprogramme
(voorbereiding vir vaardigheidsprogramme)
finansieel en die steun is vir alle werkgewers
beskikbaar, ongeag of die werkgewer die opleidingsheffing
betaal of nie. AgriSETA se toekennings aan werkgewers word
volgens bepaalde riglyne gedoen.
Soos met leerlingskappe, moet vaardigheidsprogramme deur
geakkrediteerde opleidingsverskaffers aangebied word. Boere
kan die SETA kontak vir die nodige inligting oor geakkrediteerde
instansies en die tipe kursusse wat aangebied word.
Indien ‘n kursus weg van die plaas aangebied word, kan van
die boer verwag word om te help met vervoer, maar verversings
is gewoonlik by die koste van die kursus ingesluit. Sulke
besonderhede word vooraf aan die boer gegee.
VAARDIGHEIDSONTWIKKELING
Geletterdheid vorm die hoeksteen van meer gevorderde vlakke
van opleiding. Om boere in staat te stel om die geletterdheidsvlakke
van veral hul heeltydse personeel te verhoog, stel
AgriSETA rekenaars met sagteware gratis aan werkgewers
beskikbaar om geletterdheidsopleiding op hul plase aan te
bied. Die geletterdheidsprogramme is in die meeste landstale
beskikbaar.
Kwalifikasies wat werknemers by geakkrediteerde instansies
verwerf, word deur die hele bedryf aanvaar en so word ‘n
industriestandaard geskep. Werknemers kan sulke kwalifikasies
by enige ander werk gebruik.
NUWE SETA
AgriSETA het op 1 Julie tot stand gekom met die doel om die
vaardigheids- en kundigheidsvlakke in die landbou te bevorder.
Die nuwe SETA het ontstaan uit PAETA (Primary Agricultural
Education and Training Authority) en SETASA (Secondary
Education and Training Authority for Secondary Agriculture).
Die samesmelting van die twee SETA’s beteken dat die boer
op die plaas, asook agribesighede soos landboukoöperasies en
subsektore soos die pluimvee-, suiker- en voerkraalbedrywe
nou deur een SETA bedien word. Die groter skakeling tussen
die primêre en sekondêre sektore van die landbou behoort tot
voordeel te strek van werkgewers wat op albei terreine sake
doen en sal hopelik ook werknemers se mobiliteit tussen die
twee sektore verbeter.
Machiel van Niekerk, uitvoerende hoof van AgriSETA,
kan gekontak word by 012 325 1655 of machiel@paeta.co.za.
Besoek ook die SETA se webblad www.agriseta.co.za
Koos Steenkamp kan gekontak word by 011 974 0881 of
stuur e-pos na kosteenkamp@afgri.co.za
Afgriland Sep/Okt 2005
53

EMPOWERMENT
Innovative funding for empowerment farming
Moji Mogari, director of AFGRI Operations Limited
AFGRI is promoting empowerment farming through its new
funding scheme Yandisa which has been designed specifically
for existing BEE agricultural projects with limited resources.
Yandisa, referring to the Zulu phrase uku yandisa which means
‘to increase’ or ‘multiply’, involves the provisioning of shortterm
finance for AFGRI inputs or services and other input
costs.
Every project funded is regarded as an ‘E’ client. ‘E’ refers to
an internal credit grading system which determines the amount
of security required on an advance. In the case of E clients a
100% security cover is required, which is obtained by means
of multi-peril crop insurance as well as guaranteed off-take
agreements for the commodity that is produced (this refers to
tonnages produced as well as fixed-price contracts by reputable
buyers).
Yandisa was launched in accordance with AFGRI’s strategic
empowerment objectives, in partnership with Rand Merchant
Bank and KHULA Enterprises.
Some of its key elements are:
• The scheme funds direct inputs for commercial farming
techniques on existing BEE land and does so through
community trusts, municipal Communal Property Association
(CPA) trusts, BEE partnerships leasing commercial
farms or BEE empowered enterprises.
• No cash is paid directly to a project. Where possible, AFGRI
supplies the inputs or services. Funding some elements of
wages may be considered.
• The project’s production has to be insured with Agricola,
through the Multi-Peril Crop & Hail policy.
• RMB provides 100% funding.
The major criteria to be met include:
• If the borrowing entity is an empowerment collective or
grouping, it must be legally constituted.
• There must be proof of technical management expertise to
cover the operational risk.
• To cover the financial risk, an off-take contract or agreement
with a credible buying entity must exist. AFGRI can assist
to facilitate this, but it remains the responsibility of the
lending person or entity to arrange this. The off-take agreement
should contract for the hectares planted at a minimum
price per ton and not the minimum specified volume. If
54
there is a shortfall in yield, the client will not be responsible
for sourcing volumes at potential high prices.
• The minimum size of a project is 1m, or 200 ha dry or 100
ha irrigated land, And the maximum is R5m. The project
can be a combination of dry and irrigated land.
• Initially the crop that will be considered is barley, maize,
wheat, soya and cotton. Crops such as tobacco, vegetables
and potatoes will follow later.
As evidenced by some of the applications AFGRI received
and had to turn down, the legal agreements on the constitution
of a trust in the case of CPA’s, and the relationship between
trusts and tribal chiefs in the case of rural land, can be stumbling
blocks.
It is of critical importance that the legal documents must
amongst other things cover the following:
• The trust document must state the interests of the various
beneficiaries.
• The technical farm manager’s contract must be included,
detailing the key performance areas (KPA’s), remuneration
and duration.
• The documents on the land, whether a title deed or leasing
arrangements, must be included. If it is tribal land, there
must be a document detailing the legal rights to use the
land, which include a written contract signed by the chief
to authorise the use of the land and the duration.
The technical feasibility and specification of the product
produced can also cause problems. This is usually the responsibility
of the technical project manager.
As Yandisa is a new product, there may be initial teething
problems system-wise. It is also imperative that the target
market fully understand the requirements.
The success of Yandisa relies entirely on the co-operation
between AFGRI and the applicant. The sooner the applicant
supplies all the required information, the sooner the application
can be processed.
A check list is available at AFGRI Capital Credit. André
Wolvaardt, chief project manager, can be contacted at
012 643 8030, and Dr Moji Mogari at 012 643 8011 or
moji@afgri.co.za

REGERINGSKENNISGEWINGS
Heffing en ander maatreëls
vir rooivleisbedryf
‘n Heffing en ander statutêre maatreëls vir die rooivleisbedryf
is op 5 Augustus 2005 in ‘n Spesiale Staatskoerant afgekondig.
Dit volg nadat me Thoko Didiza, Minister van Landbou en
Grondsake, op aanbeveling van die Nasionale Landboubemarkingsraad,
op 3 Augustus die voorgestelde heffing en ander
statutêre maatreëls vir die bedryf goedgekeur het.
Die statutêre maatreël rakende registrasie het onmiddellik in
werking getree, terwyl die statutêre maatreëls rakende heffings,
en aantekeninge en opgawes eers 90 dae ná publikasie in
werking tree. ‘n Transaksieheffing is dus van 5 Oktober in die
rooivleisbedryf van krag.
Die maatreëls word deur die Suid-Afrikaanse Vleisbedryfmaatskappy
(SAMIC) geadministreer en sal na verwagting lei
tot die invordering van ongeveer R27 miljoen per jaar om
sekere funksies in die rooivleisbedryf te finansier.
Die maatreëls rakende registrasie, en aantekeninge en opgawes
geld vir die volgende mense/instellings:
• Mense wat diere (beeste, bokke, varke en skape) na slagpale
neem om te slag
• Slagpale
• Kleinhandelafsetpunte van vleis
• Invoerders van rooivleisprodukte
• Lewendehawe-agente
• Verwerkers en/of uitvoerders van velle
• Verwerkers van varkkarkasse
Die transaksieheffing is so geformuleer dat alle rolspelers in
die rooivleisbedryf ‘n bydrae sal lewer om die volgende funksies
te finansier:
Persentasie van heffinginkomste
in eerste jaar
Verbruikergerusstelling/
-versekering 6%
Verbruikerkommunikasie en
-opvoeding 40%
Ontwikkeling van die
ontwikkelende sektor 12%
Navorsing en ontwikkeling 14%
Bedryfskakeling 15%
Projekte in die bedryf 1%
Produksie-ontwikkeling 12%
TARIEWE VIR INVOER- EN MEESTERPERMITTE
Me Thoko Didiza, Minister van Landbou en Grondsake, het
op 17 Junie 2005 kragtens die Wet op Dieresiektes van 1984
(Wet No. 35 van 1984) tariewe op invoer- en meesterpermitte
in die Staatskoerant afgekondig.
Die tariewe is ingestel vir die uitreiking van permitte ten
opsigte van die invoer van diere en dierlike produkte.
Luidens die kennisgewing word ‘n invoerpermit deur die senior
bestuurder van dieregesondheid uitgereik, geld vir ‘n bepaalde
tydperk en het betrekking op ‘n enkele besending.
‘n Meesterpermit het betrekking op meer as een besending
wat items van ‘n soortgelyke aard bevat.
Die tariewe wat ingestel is, is R100 per invoerpermit en R800
per meesterpermit.
55

DIEREVOEDING
Dragtigheid
verhoog die
dier se
fosforbehoefte
58
Bestuur
voeding vir
hoë herbesetting
Pieter Oosthuizen, KK Animal Nutrition
Pieter Oosthuizen
Die mees kritieke periode gedurende die reproduksiesiklus van die teelkoei is die
periode van 100 dae wat strek vanaf 30 dae voor kalwing tot die eerste ongeveer
70 dae van laktasie. Die teelkoei se voedingsbehoefte is dan op sy hoogste. Goeie
voedingsbestuur moet toegepas word om die geboorte van ‘n sterk en gesonde kalf,
produksie van genoeg melk vir die kalf, en die hervatting van ‘n gereelde hitteperiode
en herbesetting van die teelkoei te verseker.
Die kwaliteit en kwantiteit van weiding in die somerreënvalgebied is op sy swakste
gedurende laatwinter. Dis gewoonlik die tyd wanneer koeie laat-dragtig/vroeglakterend
is indien ‘n normale kalfseisoen (Sept/Okt) gevolg word. Die vleisbeesprodusent
moet dan fokus op voervloeibeplanning en strategiese lekaanvulling met
die oog op algehele voeding wat energie, proteïen en minerale aanbetref.
Koeie wat in ‘n goeie kondisie kalf, sal ’n beter kans hê om ook in ‘n goeie kondisie
te wees met die aanvang van die dekseisoen. Die beste herbesettingsyfer word verkry
wanneer koeie in ‘n goeie kondisie (3,5 kondisietelling) gepaar word.
AANVULLING OP DROË LAATWINTERWEIDING
Gedurende laatwinter is energievoorsiening vanuit die gras dikwels nie meer genoeg
om aan die behoefte van laat-dragtige koeie te voldoen nie. Om ’n proteïenlek op
laatwinter-weiding te voorsien, kan onvoldoende wees en bykomende energie moet
dan voorsien word om massaverliese te voorkom. Indien moontlik moet hierdie klas
diere na beter weiding (spaarkampe) verskuif word of van oesreste/hooi voorsien
word, terwyl hulle nog steeds ten minste ‘n proteïenlek kry. Indien hierdie opsies nie
beskikbaar is nie moet ‘n lek met addisionele energie asook proteïen en minerale aan
diere voorsien word. (Sien Lek 1)
Ná kalwing neem die energiebehoefte van die koei met ongeveer 50% toe, haar
proteïenbehoefte neem skerp toe en haar behoefte aan kalsium en fosfor verdubbel
feitlik. Veral lakterende koeie op droë laatwinterweiding kan
dan geneig wees om oormatig liggaamsmassa te verloor, wat
herbesetting nadelig sal beïnvloed. ‘n Produksielek (addisionele
proteïen- en energie-aanvulling) moet aan lakterende diere
op lae kwaliteit weiding beskikbaar gestel word totdat voldoende
groenweiding beskikbaar raak. Hierdie lek moet gebalanseer
wees tov energie, proteïen en minerale. (Sien Lek 2)
BELANGRIKHEID VAN FOSFOR (P)
Sodra genoegsame groenweiding ná die eerste goeie reën
van die seisoen beskikbaar is, moet ‘n soutfosfaatlek (sien
Lek 3) aan diere beskikbaar gestel word. Hoewel fosfor hoofsaaklik
as ‘n aanvulling op groenweiding in die somer aanbeveel
word, moet fosfor ook in die winter aangevul word. Die fosfor
(P)-inhoud van weiding volg ‘n seisoenale kurwe met
maksimum P-vlakke in die reënseisoen en minimum P-vlakke

in die winter (somerreënvalgebied). Die fosforbalans van
weidende beeste, opgestel mbv die voedingsvoorskrifte vir
weidende beeste, toon dat die verskaffing van P uit weiding
onvoldoende is (sien Tabel 1).
Tabel 1. Die fosforbalans van weidende beeste
Voorbeeld vir ‘n koei van 500 kg Winter Somer
P-behoefte (g/dier/dag) 13 23
P-inhoud van weiding (%) 0,06 0,11
Inname van weiding (% van
liggaamsgewig) 1,7 2,2
Inname van weiding (kg/dag) 7,65 9,9
P-inname vanuit weiding (g/dag) 4,6 10,9
P- tekort relatief tot behoefte (g/dag) 8,4 12,1
Die dier het ‘n basiese hoeveelheid fosfor nodig vir onderhoud,
wat meer word met toename in grootte. As ‘n duimreël
word gewoonlik aanbeveel dat minstens 6 g P vir onderhoud
gedurende die winter voorsien moet word.
Dragtigheid verhoog ook die dier se fosfor-behoefte. ‘n 30 kgkalf
en plasenta bevat ongeveer 250 g fosfor. Omdat 90% van
fetusgroei gedurende die laaste drie maande van dragtigheid
plaasvind, is dit belangrik om dan addisionele fosfor (ongeveer
4 g P/dier/dag) te voorsien (sien Tabel 2). Laktasie verhoog
die P-behoefte van die dier vanweë die relatiewe hoë P-inhoud
van melk (0,95 g P/liter melk). As aangeneem word dat die
koei 80% van die P wat sy inneem absorbeer, moet ‘n koei
1,2 g P addisioneel ontvang vir elke liter melk wat sy produseer.
Lakterende diere se reaksie op ‘n P-tekort in die dieet is om
bloot hul melkproduksie te verlaag, sonder dat die konsentrasie
van minerale in die melk verander. Die aanvulling van P in
die finale stadium van dragtigheid en deur die laktasieperiode
is dus van kardinale belang vir die instandhouding van die
vrugbaarheid van die koei, sowel as die groei van haar kalf.
Tabel 2. Riglyne vir die minimumhoeveelheid (g) P wat
daagliks as aanvulling aan weidende beeste voorsien moet
word.
Produksiestatus Beeste
Gespeende kalf (200 kg) 7
Gespeende kalf wat groei teen 0,25% van
liggaamsmassa 11
Jaar oue verse 8
Verse voor eerste kalf 10
Droë dragtige koei 6
Laat-dragtige koei 10
Koeie met kalwers 12
Volwasse bulle 6
VOOR EN TYDENS DEKSEISOEN
Die tydsverloop vanaf kalwing tot herbesetting is geweldig
belangrik aangesien koeie wat jaarliks op dieselfde tyd moet
kalf, binne drie maande ná kalwing weer herbeset sal moet
raak. Dit is dus logies om die dekseisoen so te beplan dat dit
Afgriland Sep/Okt 2005
DIEREVOEDING
saamval met die periode wanneer die voedingswaarde van die
weiding op sy hoogste is. Koeie wat gedurende die winter in
slegs ‘n redelike kondisie was, kan nog steeds ‘n hoë besetting
behaal as hulle gedurende die dekseisoen ‘n hoë massatoename
toon. Indien die massatoename van so ‘n aard is dat teeldiere
nie hulle teikenkondisie met die aanvang van die dekseisoen
op beskikbare weiding gaan behaal nie, kan ‘n prikkellek aan
die diere verskaf word (sien Lek 4).
DIE UITDAGING
Die winsgewendheid van ‘n koei-/kalfproduksiestelsel word
grootliks geaffekteer deur reproduksietempo (kalfpersentasie),
goeie herkonsepsie en hoë speenmassa, wat beteken dat die
voeding en versorging van teelkoeie die sleutel tot suksesvolle
speenkalfproduksie is. Die uitdaging vir die speenkalfprodusent
is om so goed moontlik die voedingsbehoefte van die teelkoei
te bevredig dmv die weiding tot sy beskikking. Dikwels kan
die beskikbare weiding egter nie in die hoë voedingsbehoefte
van die teelkoei voldoen nie, en moet die weiding met
gebalanseerde lekke aangevul word om volgehoue hoë
produktiwiteit van die teelkoei te verseker.
Selfmenglekresepte vir beeste
Grondstowwe Lek 1 Lek 2 Lek 3 Lek 4
Mieliemeel/ Hominy Chop 450 200 - 600
Sout 300 250 450 250
Katoensaadoliekoek 200 400 - 150
Voergraad Ureum 100 75 - 50
Kimtrafos 12 100 75 500 75
Kalori 3000 50 50 - 50
Voergraad Swael 5 5 50 3
TOTAAL 1205 1055 1000 1178
Aanbevole inname – 600- 800- 100- 1000g/bees/dag
700 1200 200 1500
• Lek 1 – Laat droëseisoen-onderhoudslek vir medium-/laatdragtige
vleisbeeskoeie. Voer aan beeste wat vrye toegang
het tot genoegsame weiding en/of ruvoer.
• Lek 2 – Produksielek vir lakterende koeie op droë laatwinterweiding.
• Lek 3 – Sout-/fosfaat-/spoormineraallek op groenweiding.
KK Animal Nutrition vervaardig ook klaargemengde
sout-/fosfaat-/spoormineraallekke naamlik Kimtrafos 6
(P6) en Fermafos 6 (P6), wat reeds die regte hoeveelheid
sout bevat om innames te reguleer en dus ongemeng aan
diere verskaf kan word.
• Lek 4 – Produksielek vir prikkelvoeding van skraal koeie/
verse. Begin met prikkelvoeding ongeveer drie weke voor
paring en vir die duur van die dekseisoen.
Waarskuwing: Bogenoemde lekke bevat ureum en die nodige
voorsorg en bestuursmaatreëls moet daarom gevolg word.
Vir navrae kontak ‘n KK Animal Nutrition-voedingkundige
by 012 665 5797.
59

RREGSAKE
Wat die wet sê
M Jacobs, direkteur, MacRobert Prokureurs Ing
Grondhervorming in Suid-Afrika berus op drie programme,
te wete restitusie, besitreghervorming en grondherverdeling,
wat elk deur spesifieke wetgewing gerugsteun word.
So word restitusie deur die Wet op die Herstel van Grondregte
(1994) gerugsteun. Die wet gee uitvoering aan die opdrag in
artikel 25(7) van die Grondwet dat ‘n persoon of gemeenskap
wat ná 19 Junie 1913 die besit van eiendom ontneem is as
gevolg van wette of praktyke van die verlede wat op grond
van ras gediskrimineer het, geregtig is daarop om die eiendom
terug te kry of op billike vergoeding.
Die vereistes vir ‘n geldige eis, soos bepaal in artikel 2 van
die wet, is dus:
• Daar moes ‘n ontneming van regte in grond plaasgevind
het;
• Hierdie ontneming moes ná 19 Junie 1913 gebeur het;
• Die ontneming moes in terme van wetgewing of praktyke
gebeur het wat op grond van ras gediskrimineer het;
• Die eisers het nie destyds billike en regverdige vergoeding
vir die verlies van hulle regte in grond ontvang nie.
Die Kommissie op die Herstel van Grondregte ondersoek,
publiseer en handel die eise af. Die hoofgrondeisekommissaris,
tans Tozi Gwanya, is in Pretoria gebaseer en het nege streekgrondeisekommissarisse
in die provinsies. Die kommissie se
funksies en bevoegdhede word in die wet en regulasies daartoe
uiteengesit.
Die vraag ontstaan dikwels wat met ‘regte in grond’ bedoel
word, soos in die wet ter sprake is. ‘Regte in grond’ word in
die wet gedefinieer as ‘enige reg in grond, hetsy dit geregistreer
of ongeregistreer is, insluitend die belange van ‘n huurarbeider
en deelsaaier, ‘n gewoonteregtelike belang, die belang van ‘n
begunstigde onder ‘n trustreëling en voordelige gebruik vir ‘n
periode van nie minder nie as tien jaar voor die ontneming.’
Hierdie definisie is in die sogenaamde Kranspoort-saak toegelig.
(Kranspoort community concerning the farm Kranspoort 48
LS, LCC26/98.) Die implikasie van hierdie definisie en die
60
uitleg wat die Grondeisehof daaraan gee, is dat eisers of hul
voorsate regte op grond kon uitoefen tegelykertyd met ‘n
bestaande eienaar in wie se naam die grond op die tydstip
geregistreer was.
• Minister kan nou grond
onteien vir restitusie
• Landelike grondeise kan tot
31 Maart 2008 afgehandel word
Met ander woorde, die blote feit dat ‘n plaas wat geëis word
destyds in ‘n ‘blanke’ persoon se naam geregistreer is, sluit
nie ‘n geldige eis uit nie.
Die proses waarvolgens ‘n eis afgehandel word, verloop min
of meer soos volg:
• Alle eise moes voor 31 Desember 1998 by die kommissie
ingedien gewees het. Geen nuwe eise kon daarna ingedien
word nie.
• Die kommissie ondersoek alle eise om te bepaal of dit aan
die geldigheidsvereistes van die wet voldoen. Heelwat
navorsing word in die verband gedoen en ‘n navorsingsverslag
word oor elke eis opgestel.
• Indien die eis volgens die oordeel van die kommissie wel
‘n geldige eis is, word dit in die Staatskoerant gepubliseer.
• Heelwat eise is nog nie gepubliseer nie. Hoewel eise reeds
in 1998 ingestel moes gewees het, is dit moontlik dat
sommige grondeienaars eers bewus word van ‘n eis wanneer
dit in die Staatskoerant gepubliseer word. Die wet vereis
dat die grondeienaar onmiddellik ná publikasie van die
kennisgewing in die Staatskoerant ook skriftelik van die
eis in kennis gestel moet word.
• Vergaderings word gewoonlik kort ná publikasie van die
kennisgewing met grondeienaars belê.
• Indien die geaffekteerde grondeienaars die eis erken, sal
onderhandelings plaasvind en waardasies gedoen word en
‘n skikkingsooreenkoms aangegaan word.

• In gevalle waar die grondeienaars die eis teenstaan,
sal die saak na die Grondeisehof verwys word vir beregting.
In terme van ‘n onlangse wysiging aan die wet kan die
Minister van Landbou en Grondsake nou grond onteien vir
die doeleindes van restitusie. Sy sal dit doen op aanbeveling
van die betrokke streekgrondeisekommissaris wat ‘n
memorandum van onteiening sal opstel. Onteiening kan
aanbeveel word waar onderhandelings skipbreuk gely het.
Die minister moet egter sekere prosedures volg voordat sy
kan onteien, wat insluit dat sy alle belanghebbende partye
moet aanhoor. Meer inligting sal in ‘n latere artikel oor die
hele proses van onteiening gegee word.
Dit is belangrik om daarop te let dat grondeienaars, nadat
‘n eis gepubliseer is, geregtig is op alle inligting wat op die
eis betrekking het en wat hulle regte raak. So byvoorbeeld
kan grondeienaars aandring op ‘n afskrif van die navorsingsverslag
(acceptance report) oor ‘n eis.
Dit is ook belangrik om te weet dat sekere gevolge intree
wanneer ‘n eis in die Staatskoerant gepubliseer word.
Artikel 11(7) van die wet bepaal dat geen persoon dan meer
die grond mag verkoop, ruil, skenk, verhuur, onderverdeel,
her-soneer of ontwikkel nie, tensy die betrokke streekgrondeisekommissaris
30 dae kennis gegee is van die grondeienaar
se voorneme om dit te doen.
Die wet verbied dus nie die verkoop of ontwikkeling van
die grond nie, maar vereis wel dat die eienaar 30 dae kennis
moet gee voordat enige sodanige stappe gedoen word. Ná
publikasie van ‘n eis mag verbeterings op die grond ook nie
verwyder of vernietig word sonder die hoofgrondeisekommissaris
se skriftelike toestemming nie.
President Thabo Mbeki het onlangs die datum vir die afhandeling
van landelike grondeise tot 31 Maart 2008 uitgestel.
Met die skryf van hierdie artikel was daar nog 17 866 uitstaande
eise, waarvan 7 803 landelike eise was. Die kommissie
het ‘n sogenaamde restitution high drive-program begin
om hom in staat te stel om die uitstaande eise binne die
gegewe tydperk af te handel.
In die volgende artikel sal die wetgewing wat betrekking
het op besitsekerheid, te wete die Wet op die Uitbreiding
van Sekerheid van Verblyfreg en die Wet op Grondhervorming
(Huurarbeiders), behandel word.
AFSTANDDOENING
Die inhoud van hierdie artikel stel nie regs- of ander advies daar nie. Elke
situasie verskil en word bepaal deur die betrokke omstandighede. Ten einde
regsadvies oor ‘n betrokke geval te bekom, moet professionele advies
persoonlik ingewin word. MacRobert Prokureurs Ingelyf en die skrywer
hiervan is nie aanspreeklik vir enige onjuistheid, foute of weglatings nie.
Afgriland Sep/Okt 2005
REGSAKE
61

PRESISIEBOERDERY
64
A M Hattingh, bestuurder van AFGRI se Sentrum vir Profielbeskrywing en Kwantifisering
Die waarde van presisieboerdery lê daarin dat alle beheerbare
faktore wat ‘n rol speel in besluite om optimale wins met
gewasproduksie te verkry, gelyktydig geëvalueer word om ‘n
geheelbeeld te verkry. Dit stel die boer in staat om beter en
meer koste-effektiewe besluite te neem, sodat hy nie byvoorbeeld
te veel aandag aan een aspek gee, terwyl ‘n ander een
dalk afgeskeep word nie.
Die ontleding van die grondfisiese eienskappe word gebruik
om die potensiaal van die lande te bepaal en daarna word die
chemiese behoeftes vir elke homogene sone vasgestel sodat
wanbalanse reggestel kan word. ‘n Sone wat nie volgens potensiaal
presteer nie, kan ondersoek word om te bepaal wat die
redes daarvoor is en wanbalanse van die verlede kan ook
reggestel kan word.
Om die nodige data in te samel word verskeie ondersoekmetodes
gebruik, wat daarna met rekenaarprogramme verwerk word.
GPS-OPMETING EN
GRONDOPNAME
‘n Grondopname word op ‘n ruitpatroon
van 100 m x 100 m uitgevoer. By elke
punt wat geografies met ‘n GPS-apparaat
genoteer word, word ‘n grondprofiel
met ‘n Giddings-kernboor uitgehaal en
beskryf tot op ‘n diepte van 2,5 m of
tot op ‘n keerlaag.
Die gronde word volgens die taksonomiese
klassifikasiesisteem vir Suid-
Afrika geklassifiseer. Techniland noteer egter nie net kenmerke
of eienskappe wat vir hierdie klassifikasiesisteem van belang
is nie, maar ook ander faktore wat spesifiek vir gewasproduksie
belangrik is, soos:
• Tekstuur van die bogrond, sowel as op 0,5 m-intervalle
vanaf die oppervlak tot op die keerlaag, of tot 2,5 m vanaf
die oppervlak indien daar nie ‘n keerlaag is nie
• Effektiewe worteldiepte
• Waterbeperkende lae
• Grondwatervlakke
• Klip- en gruisinhoud
• Verdigte lae
• Ander moontlike groeibeperkende faktore
By elke noteerpunt word grondmonsters van die oppervlaklaag
(±30 cm) geneem, asook van die ondergrond (45 tot 55 cm
vanaf die oppervlak). Dit word dan chemies ontleed om die
belangrikste voedingselemente te bepaal. Die versamelde inligting
word geostatisties verwerk en in ‘n spreivel (spreadsheet)
saamgevat wat verder met die SMS-program (Spatial Management
System) verwerk kan word.
Hierdie inligting word gesamentlik gebruik om kaarte vir die
boer saam te stel wat hom in staat stel om beter bestuursbesluite
te neem en om sekere tendense in sy boerdery-opset te voorspel.
SATELLIETINLIGTING
Met behulp van satelliete kan sekere unieke refleksie-eienskappe
van plante gebruik word om ‘n visuele beeld van die gewasse
op ‘n landery te verskaf. Die refleksie-eienskappe verskaf
belangrike inligting oor die groei-aktiwiteit van gewasse, wat
as plantegroei-indeksbeelde weergegee word.
Verskillende pixelwaardes van die plantegroei-indeksbeelde
maak dat ‘n mens ‘n totale ‘prentjie’
van gewasse op ‘n landery kan sien. Die
pixelwaardes in plantegroei-indeksbeelde
wissel tussen 0 en 255.
Die belangrikheid
van grond se fisiese
kenmerke is nog
altyd totaal
onderskat
Hoë waardes verteenwoordig aktief-
groeiende areas met ‘n hoë chlorofilaktiwiteit
en biomassa, terwyl lae
waardes minder aktiewe areas met lae
biomassa of chlorofilaktiwiteit aandui.
Die verskillende waardes word in klasse
verdeel en aan elke klas word ‘n kleur
toegeken om so ‘n kleurkaart te maak.
Hierdie kleurbeelde kan met die WinDisp4- of SMS
sagtewarepakket verwerk word.
BERAMING VAN OESOPBRENGS
Die opbrengspotensiaal van grond word bereken deur inligting
oor die klimaat, asook grondfisiese en chemiese data te gebruik.
Klimaat
Rekenaarmodelle word gebruik om ‘n aanduiding van die
gewas se reaksie op omgewingstoestande te voorspel.
Op gronde wat nie besproei word nie, is die verskil tussen
goeie en swak mielieproduksie afhanklik van die hoeveelheid
en die verspreiding van die reënval. Techniland gebruik die
SWB- en SWAMP-modelle om ‘n verwagte oesopbrengs te
beraam vir die mees waarskynlike reënval, asook vir swak,

goeie en baie goeie reënvaljare. (Die beramings neem nie die
betrokke boer se bestuurspraktyke in ag nie.) Bestuursones
kan hieruit saamgestel word.
Fisiese kenmerke
Die belangrikheid van grond se fisiese kenmerke, soos kleiinhoud,
klei-mineraal, keerlae en diepte, is nog altyd totaal
onderskat. Fisiese kenmerke dikteer egter die waterhuishouding
en daarom ook die opbrengspotensiaal van die grond. Die
fisiese kenmerke van ‘n grond kan beperkend inwerk op
watervoorsiening, wortelverspreiding en lugvoorsiening
en daarom groei beperk. Hierdie faktore is grootliks interafhanklik.
Omdat die fisiese kenmerke geïgnoreer is, het dit die grondchemie
uit balans gegooi omdat hoë- en laepotensiaalsones
altyd ewe veel bemes is.
Waterhuishouding van die grond
Die hoeveelheid water wat in ‘n grondprofiel gestoor kan word,
wissel afhangende van onder meer tekstuur, diepte, tipe kleimineraal,
digtheid van die grond, gruis- of klipinhoud en die
tipe keerlaag. Dit is hierdie faktore wat in die verlede tydens
‘n grondklassifikasie nie genoegsaam omskryf en gekwantifiseer
is nie.
Indien ‘n mens reën sou kon bestel wanneer jy dit nodig gehad
het, sou die gronddiepte net diep genoeg moes wees om plante
regop te hou. Hoe laer die jaarlikse reënval egter, hoe groter
moet die stoorvermoë van die grond wees om die risiko van
droogteskade te verminder. By die meeste gronde wissel die
plantbeskikbare water tussen 100 en 135 mm/m, maar by
gronde met ‘n lae klei-inhoud (minder as 6%) is dit so laag as
70mm/m. ‘n Diep grond het geen waarde as reënbuie altyd
klein is nie, maar as gereelde groot buie voorkom, kan die hele
profiel se stoorkapasiteit gebruik word om water op te gaar.
Enige keerlaag wat keer dat water nie dieper as 2,5 m dreineer
nie, verhoog die stoorvermoë van grond, dit is die sogenaamde
watertafelgronde. Watertafels dieper as 2,5 m is nutteloos,
want die wortels van jaargewasse groei gewoonlik net 1,5 tot
2,5 m diep. Keerlae wat wortelindringing beperk, maar nie
noodwendig waterindringing nie, word belangrik geag.
Topografie het ‘n belangrike invloed op beskikbare waterinhoud:
die afloop en dreineringswater van een sone is die ‘winswater’
vir ‘n ander sone. Hierdie sones is in die verlede heeltemal
geïgnoreer en word selfs vandag nog nie voldoende verstaan
en geïnterpreteer nie.
Worteldiepte en -verspreiding
Wortels speel ‘n belangrike rol in die oorlewing en produksiepotensiaal
van plante.
Verdigte lae kan wortelontwikkeling baie beperk. Dit gebeur
soms dat die ondergrond vir ‘n lang tyd nie benut is nie weens
‘n verdigtingslaag se beperkende invloed op die plantwortelverspreiding.
Ernstige verdigting word deur die grondkarteerder
aangeteken. Indien groot oppervlaktes verdig is, kan opbrengsskade
voorkom.
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
50 Kg/Ha
100 Kg/Ha
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
0 Kg/Ha
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
80 Kg/Ha
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
0 Kg/Ha
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
50 Kg/Ha
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
30 Kg/Ha
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
0 Kg/Ha
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
50 Kg/Ha
Figuur 1
TARGET RATE SUPERGROW 20.3%
60 Kg/Ha
PRESISIEBOERDERY
Deurlugting
Suurstof is ook noodsaaklik vir lewe binne die grond. Indien
‘n grond verdig is, of as dit vir lang tye van die jaar met water
versadig is, is dit nadelig vir plantegroei. Dit is dus noodsaaklik
dat hierdie faktore tydens die grondopname beskryf word.
Swak deurlugting manifesteer op vele wyses en die simptome
sluit in verwelking, verlaging in groeitempo, vergeling of
sekere voedingstekortsimptome. Suurstofopname word beperk
sodra die grond ‘n luginhoud van minder as 10% het, maar dit
word nie bereken of gemeet in ‘n normale grondopname nie.
CHEMIESE FAKTORE
Die chemiese faktore van ‘n grond beïnvloed plantproduksie
deur die beskikbaarheid van voedingselemente al dan nie, of
die toksiese effek van sekere elemente.
0 140 m N
Vir ‘n gewone presisie-analise word die pH, fosfaat, kalium,
kalsium, magnesium, natrium en uitruilbare suurheid bepaal.
Op baie sanderige gronde en gronde met ‘n geskiedenis van
swak prestasie (maar met ‘n hoë potensiaal) kan mikroelemente-
en ondergrondmonsters ook geneem word. ‘n Land
se fisiese eienskappe hoef net een keer bepaal te word, maar
die chemiese analise moet elke drie of vier jaar herhaal word.
Omdat grondmonsters in die verlede as een saamgestelde
monster op ‘n land geneem is, kan sekere grondsones met ‘n
hoë potensiaal chemies heeltemal uitgeput wees, terwyl sones
met ‘n lae potensiaal “te veel” kunsmis gekry het en oorbemes
is. Dit kan groot finansiële implikasies vir die boer inhou,
omdat bemesting nou differensieel toegedien kan word. Die
SMS-program stel elke element se chemiese status grafies
voor en sones met tekorte word aangedui sodat dit onafhanklik
bemes kan word om wanbalanse reg te stel. Sekere sones kan
dus ekstra kunsmis kry, terwyl ander sones baie min of glad
nie kunsmis hoef te kry nie. Figuur 1 gee ‘n voorbeeld van
sulke bestuursones.
In die volgende artikel oor presisieboerdery sal instrumentasie,
monitering en implemente bespreek word.
Vir navrae, kontak Astrid Hattingh by 082 853 6228 of
handrid@mweb.co.za
Afgriland Sep/Okt 2005
65

TEGNIES
Francois Markram, tegniese adviseur: smeermiddels en spesialiteitsprodukte, Total SA
Die nuutste enjintegnologie vereis dat enjinolie van veel beter
gehalte moet wees as ’n paar jaar gelede. Die gehalte van die
olie wat in ‘n enjin gebruik moet word, word deur die betrokke
trekker- of enjinvervaardiger voorgeskryf om te verseker die
enjin word optimaal beskerm.
Enjinolie se funksies is om:
• Wrywing te verminder
• Slytasie tussen bewegende dele te verminder
• Hitte weg te voer
• Te verhinder dat vuilheid aanpak
• Teen roes en korrosie te beskerm
• Ontslae te raak van eksterne vuilheid/neerslae
• Seëling te bevorder
Viskositeit en werkverrigtingspesifikasies is die twee
belangrikste eienskappe waaraan ’n enjinolie vir ’n bepaalde
aanwending moet voldoen. Genoegsame viskositeit is nodig
vir hidrodinamiese smering: dit is die term wat gebruik word
vir die vorming van ’n oliefilm wat dik genoeg is om die
drukking te kan weerstaan om twee bewegende onderdele van
mekaar af weg te hou en sodoende slytasie te beperk.
VISKOSITEIT
Enige vloeistof het weens wrywing ’n interne weerstand teen
vloei, wat viskositeit genoem word. Hoe dunner ’n olie, hoe
makliker vloei dit en hoe laer is die viskositeit. Hoe dikker die
olie, hoe moeiliker vloei dit en hoe hoër die viskositeit.
Temperatuur speel ’n baie groot rol by viskositeit van ’n olie,
want hoe warmer dit raak, hoe dunner word die olie en hoe
laer die viskositeit, en andersom.
Meergraad-/multigraad-enjinolie (SAE 15W-40, 20W-50,
ens)
Sulke olies word geformuleer om, wanneer die olie koud is,
vloeibaar genoeg te wees dat die enjinonderdele in aanskakelomstandighede
teen slytasie beskerm word, en dat die viskositeit
nie te veel ‘verdun’ wanneer die enjinolie warm word nie, om
sodoende die verlangde enjinbeskerming te verleen.
Multigraad-enjinolie bied die volgende voordele teenoor ’n
monograad-olie:
• Laer viskositeit by lae temperatuur
- Minder aanskakel-wrywing
- Beter oliepompbaarheid
- Verbeterde brandstofverbruik
- Versnelde oliedruk in die oliebaan tydens aanskakeling
• Hoër viskositeit by hoër temperatuur
- Laer olieverbruik
- Minder slytasie (verbeterde hidrodinamiese smering)
Basisolies
Die basisolies wat gebruik word om enjinolie te formuleer, is
normaalweg ‘n mineraal (petroleum/ruolie) of van sintetiese
66
Francois Markram
oorsprong. Sintetiese basisolies kan uit petroleum of plantaardige
olies vervaardig word en word ‘spesifiek’ vervaardig vir die
doel waarvoor dit gebruik gaan word. Omtrent geen basisolie
(mineraal) word op sy ‘eie’ as smeermiddel verkoop nie. Die
meeste kommersiële olies bevat bymiddels om die betrokke
olie se werkverrigtingseienskappe te verseker en dit kan
1 - 25% of meer van ’n tipiese enjinolie se volume uitmaak.
Die funksies van bymiddels is:
• Dit beskerm metaaloppervlaktes (suierringe, laers, ratte,
ens)
• Dit vergroot die aanwendingsveld van ’n betrokke smeermiddel
• Dit verleng algemene smeermiddellewe
Die hoër vlak van gesofistikeerdheid van die nuwegenerasieenjins
is genoodsaak deur die jongste minimumvereistes rakende
lugbesoedeling, wat enjinvervaardigers dwing om hulle enjinontwerpe
aan te pas sodat binnebrandenjins baie meer ‘skoner’
uitlaatgasse vrystel.
Die hartseer storie vir die verbruiker is dat die enjinolie wat
’n paar jaar gelede vir ’n enjin geskik was, in die nuwegenerasieenjins
glad nie meer so effektief gaan wees nie. Die nuutste
tegnologie enjinolie kan egter eerder in ou enjins gebruik word
as die ougenerasie-, laewerksverrigting-enjinolie. Natuurlik is
die enjinolie met hoër werksverrigtingspesifikasies duurder,
maar hou in gedagte dat die hele ‘pakket’ op die lang duur
geld sal spaar danksy beter beskerming en ‘n langer enjinlewe.
Dit gee nuwe betekenis aan ‘goedkoop koop, is duurkoop’.
WERKVERRIGTINGSPESIFIKASIES
Enjinolie word volgens werkverrigtingspesifikasies geklassifiseer
en gesertifiseer. Hierdie sisteme geld internasionaal en is
gebaseer op fisiese, chemiese en enjintoetse volgens neergelegde
spesifikasies. In Europa staan die sertifiseringsliggaam as die
ACEA-klassifikasie bekend en het dit nege verskillende vlakke
vir goedkeurings. In die VSA is dit die American Petroleum
Institute (API) en in Japan die JASO. Alle enjinvervaardigers
(OEM’s) gebruik die lisensie- en sertifiseringsisteem om te
verseker die aanbevole enjinolie voldoen aan die betrokke
waarborg, onderhoud en smeringseienskappe soos deur hulle
verlang vir hul betrokke enjins.
LW Die enjinolie-werkverrigtingspesifikasies, toetsmetodes,
limiete vir sekere klassifikasies, en toetsriglyne word saam
deur die OEM’s, oliemaatskappye, bymiddelvervaardigers en
toetslaboratoriums bepaal. Die bogenoemde sisteme sluit
formele lisensieaansoeke en goedkeuring deur oliemaatskappye
met ACEA, API, JASO, ens in.
Vir meer inligting, kontak jou naaste AFGRI-handelstak.

TUINWENKE
Kent Coetzee, tegniese adviseur van Efekto
Lentetyd laat die hande jeuk om in die grond te vroetel ná die
winterslaap van die meeste tuinplante. Om ‘n geil en fleurige
tuin te hê, moet die grond in goeie kondisie wees. Dit is hier
waar die twee K’s inkom: Kompos en Kunsmis.
Nou is die tyd om die hele tuin ‘n slag deeglik ‘kos’ te gee.
Maar kos, oftewel kunsmis, alleen is nie voldoende nie. Gebruik
ook kompos om die grondstruktuur te verbeter. Kompos help
onder meer om die voghouvermoë van die grond te verbeter
en om dit te deurlug.
KOMPOS
Werk kompos deeglik in, maar wees versigtig om nie plantwortels
te beskadig nie. Die tuinier wat self kompos maak en
deurlopend inwerk, sal weet sy grond is reg en deurlug. Diegene
wat nie so fluks is nie, kan wanneer hulle kunsmis toedien ‘n
dubbeldoelproduk soos Wonder Super-Gro gebruik. Dit
kombineer die grondverrykingseienskappe van natuurlike
kompos met die beproefde voordele van doelmatige NPKkunsmismengsels.
(NPK staan vir stikstof (N), fosfaat (P) en
kalium (K).)
Kleurgekodeerde verpakking maak dit maklik om die regte
mengsel vir ‘n spesifieke toediening te kies. Algemene Supa-
Gro (bruin) is vir gebruik op immergroen en blomplante,
grondbedekkings, groente, bome en struike. Grasperk Supa-
Gro (groen) stimuleer welige groen bogroei by grasperke, en
Roos Supa-Gro (rooi) moedig gesonde wortelontwikkeling en
loof asook ‘n oorvloedige drag blomme by rose aan.
KUNSMIS
Vir tuiniers wat natuurlike produkte verkies, is daar Wonder
Organiese Pille – ‘n reukvrye, 100% organies gebaseerde
kunsmis wat uit onkruidvrye gefermenteerde hoendermis
bestaan. Dit bevat al die nodige voedingstowwe in ‘n natuurlike
vorm en kan regdeur die jaar toegedien word. Weens die
stadig vrystellende aksie hou een toediening, afhangende van
grondtipe, tussen vyf en ses maande indien dit teen die aanbevole
dosis van 150-200 g/m 2 gebruik word. Meng dit ook met
kompos of ‘n deklaag op grasperke en maak dit goed nat.
68
Nou is die tyd om die hele tuin ‘n slag deeglik ‘kos’ te gee.
Maar kos, oftewel kunsmis, alleen is nie voldoende nie.
Gebruik ook kompos om die grondstruktuur te verbeter.
Alle plante, maar veral dié in die blomtuin, benodig bykomende
‘kos’ om werklik ten beste te vertoon. Dink maar aan gesiggies,
petunias, leeubekkies, impatiëns, begonias en baie ander.
Gebruik gerus ‘n mengsel soos Wonder 3:1:5 (26) SR en die
plante sal hul dankbaarheid met ‘n geil blommedrag toon. Voor
geplant word, kan die grond voorberei word deur superfosfaat
in te werk.
Daar is vandag ‘n groot verskeidenheid kunsmismengsels
beskikbaar om in al die behoeftes van plante te voorsien.
Sommige mengsels het ‘n hoë stikstofinhoud om geil, groen
loof aan te moedig. Ander bevat ‘n hoë konsentrasie fosfor om
knolvorming en wortelgroei te bevorder, wat veral belangrik
is wanneer groente soos aartappels, patats, wortels en beet
gekweek word. Die volgende Efekto-produkte word aanbeveel:
Wonder 7:1:3 (21) met mikro-elemente, Wonder 2:3:2 (22)
met mikro-elemente en Wonder 8:1:5 (25) met mikro-elemente.
GRASPERKSORG
Om ‘n grasperk in ‘n groen oase te omskep, is gereelde versorging
noodsaaklik. Die aanbevole drieledige aanslag bestaan
uit doeltreffende voeding, watertoediening en beskerming.
Grasperke benodig saam met die kunsmis ‘n ‘lentekuur’. Sny
die gras baie kort, maak dit deeglik nat, belug die wortels
met ‘n tuinvurk of penroller en dien Wonder Grasperk en
Lower of Grasperk Supa-Gro toe. Volg die aanwysings noukeurig
en gooi daarna weer deeglik nat om chemiese brand te voorkom.
Sonder ‘n gereelde voedingsprogram kan ‘n grasperk nie floreer
nie. Stikstof (N) is die belangrikste voedingstof, aangesien dit
die vervaardiging aanmoedig van chlorofil – die groen pigment
in plante en gras wat dit ‘n gesonde kleur gee. Voeding moet
ook voorsiening maak vir voldoende fosfaat (P) en kalium (K)
om die ontwikkeling van ‘n sterk wortelstelsel te verseker en
om die gras in staat te stel om swaar verkeer op die grasperkoppervlak
te hanteer. Vir optimale groei, word gereelde toedienings
van Plant Booster Tonic aanbeveel.
Vir navrae, kontak Kent Coetzee by 012 842 0216,
083 979 6364 of stuur e-pos aan kentc@efekto.co.za

Met sy waarde-kenmerke en mededingende prys bou die 6003reeks
trekkers voort op John Deere se reputasie van betroubaarheid,
duursaamheid en maklike onderhoud. Die trekkers
bied kraglewering en produktiwiteit vir klante wat goeie waarde
en gehalte verwag, maar nie baie duur wil betaal nie.
Afgriland het die nuwe reeks reeds vroeër aangekondig, maar
gee in dié uitgawe meer besonderhede.
Die reeks se spesifikasies maak dit geskik vir verskeie
aanwendings, soos op saai- en melkplase, vir hooimaak, deur
regeringsinstellings, en vir kommersiële gebruik.
Die 6003-reeks, wat in ‘n John Deere-fabriek in Mexiko vervaardig
word, is beskikbaar in ‘n 6403- en ‘n 6603-model.
Die 6403 het ‘n 73 kW-enjin en die 6603 ‘n 84 kW-enjin. Die
reeks se Power Tech-enjin het ‘n turbo-aanjaer en voldoen aan
emissiestandaarde. Met 25% wringkragreserwe bied dit uitstekende
kraglewering. Die enjin benodig voorts min onderhoud.
Die 6003 is met TSS-transmissie toegerus, waar TSS staan vir
die Engelse top shaft synchronised. Die trekker bied die boer
vyf ratopsies vir grondbewerking, met grondspoed van
4 – 10,6 km/h (6403) en 4,3 – 12,9 km/h (6603).
Die rathefbome is weerskante van die operateursplatform
geplaas om gerieflike toegang tot die platform te bied en alle
vorentoe- en truratte is ten volle gesinchroniseer.
Die 6003 is toegerus met ‘n onafhanklike 540/1 000 r/min
kragaftap-as (PTO). Die kragaftap-as se spoed kan van 540 na
1 000 rpm verander word deur slegs die as om te draai, sonder
die nodigheid dat olie geruil en so vermors word. ‘n Veiligheidskakelaar
sorg dat ‘n waarskuwingsein afgaan wanneer die
operateur die sitplek verlaat en die PTO nog aangeskakel is.
Die trekkers se brandstoftenk het ‘n inhoud van 158 liter en
is toegerus met ‘n primêre filter van 150 mikron en ‘n sekondêre
filter van 5 mikron om die stelsel skoon te hou. Die filterstelsel
het ‘n waterskeier om seker te maak die diesel is vry van water.
Die dubbelkoppelaar het ‘n aparte koppelaar vir die kragaftapas
en een vir die enjin en het ‘n deursnee van 305 mm.
Meganiese vierwielaandrywing is opsioneel en bied ‘n draaihoek
van 52º. Die Caster/Action-funksie maak klein draaisirkels
moontlik. Die meganiese vierwieldryf se skakeling kan gedoen
word terwyl die trekker beweeg.
Die voorwielaangedrewe trekker se wielspasiëring kan na
gelang van verskillende behoeftes gestel word. Die wydte kan
vanaf 1 516 tot 2017 mm gestel word, afhangende van watter
model dit is.
72
MEGANISASIE
Die 6003 se oopbaan-hidrouliese stelsel verskaf maksimum
druk van 2 750 psi. Die dubbelhidrouliese pomp maak voorsiening
vir die stuurstelsel, asook vir die hyser en SCV’s (Selective
Control Valves). Teen 2 100 r/min lewer die hidrouliese pomp
46 liter by die 6403-model en 57 liter by die 6603-model.
Die hidrouliese stuurstelsel verseker uitstekende beweegbaarheid
en maak die trekker ook geskik vir laaigraafwerk. Die trekker
het twee SCVs (hidrouliese afstandbeheerkleppe) met vier
posisies.
‘n Meganiese remstelsel met natskyfremme dra by tot lae
onderhoud en die agt asbesvrye remskywe verseker effektiewe
remaksie.
Die 6003-reeks het ‘n kategorie 2-hyserstelsel met ‘n hoë
hyservermoë wat dit in staat stel om swaar vrag te hanteer. Die
hysersensitiwiteit word meganies vanaf die onderste hyseras
beheer.
‘n Gerieflike verstelbare operateursitplek is standaard. Die
veiligheidstruktuur rondom die sitplek, die rolstaaf, bied
beskerming aan die operateur sou die trekker omval, solank
die operateur sy veiligheidsgordel dra. Die struktuur kan ook
afslaan, wat gerieflik is indien die trekker onderdeur iets laags
moet ry.
MAKLIKE ONDERHOUD
Die transmissie- en hidrouliese olievlakke kan maklik nagegaan
word deur net na die sigglas agterop die trekker te kyk. Die
6003 bied ook maklike toegang tot enjin-lugfilters by die
linkerkantste sypaneel, wat afgehaal kan word sonder dat enige
gereedskap gebruik hoef te word. Verder kan alle daaglikse
dienspunte vanaf grondvlak nagegaan word.
Vir meer besonderhede, kontak Johan Wolvaardt,
bestuurder: tegniese dienste van AFGRI Toerusting, by
082 809 8450 of stuur ‘n e-pos na jwolvaardt@afgri.co.za

Om ‘n plaas te koop, behels egter nie die blote koop van grond
nie, dit is veel eerder die koop van ‘n sake-onderneming. Dit
is daarom onrealisties om te dink dat die meer as 2 000 boerderyondernemings
wat onlangs onder nuwe eienaarskap gekom
het, lewensvatbaar sal wees.
Redes vir die beduidende plaasverkope, moet toegeskryf word
aan ekonomiese drywers, insluitend die laagste rentekoerse in
30 jaar en lae inflasiesyfers. Lae rentekoerse verminder
finansieringskoste en insetkoste, wat die mark direk kan
stimuleer.
Die aktekantoor se inligting dui nie verkoopte plase se tipe
boerdery aan nie, en weerspieël voorts slegs werklike oordragte.
Die verkoop van ‘n aandeelhouding of belang in ‘n trust of
ander eenheid, waar daar nie werklike oordrag is nie, word
dus nie aangeteken nie.
Die verkope was redelik eweredig oor die hele Suid-Afrika
versprei. Die meeste plase is in die Vrystaat verkoop (376
eenhede of 18%), gevolg deur die Wes-Kaap (305 eenhede of
15%).
Noord-Kaap
109
5%
Mpumalanga
282
13%
Wes-Kaap305
15%
Limpopo
262
12%
Noordwes
225
11%
KZN
209
10%
Oos-Kaap
230
11%
Gauteng
103
5%
Vrystaat
376
18%
Noord-Kaap
535
2%
Mpumalanga
2,979
9%
Limpopo
3,641
11%
Wes-Kaap
4,899
15%
KZN
6,062
19%
Noordwes
2,727
8%
Afgriland Sep/Okt 2005
EIENDOMME
Meer as 2 000 plase is in die eerste seweDie
kleinste plase is in Gauteng verkoop, waar dit dikwels nie
kommersiële plase was wat vir hul produktiewe waarde gekoop
maande van vanjaar verkoop, wat neerkomis
nie, maar eerder ‘n tipe leefstyl-naweekplaas.
op 10 plase per dag. Volgens inligting van Byna 40% van die plase wat verkoop is, was kleiner as
die aktekantoor is sowat 1 miljoen hektaar100
ha. Min gewasse is werklik ekonomies lewensvatbaar op
so ‘n klein oppervlakte, behalwe as dit ‘n intensiewe onder-
teen R2,6 miljard in dié tydperk oorgedra. neming onder besproeiing is. Boerderye onder besproeiing
verkoop gewoonlik vir minstens R30 000/ha, terwyl die
gemiddeld van die verkoopsyfers ter sprake R2 600/ha was.
Sommige plase kleiner as 20 ha het baie hoë pryse behaal:
• Stellenbosch-omgewing: 11 plase is vir gemiddeld
R501 000/ha verkoop
• Rustenburg-omgewing: 8 plase is vir gemiddeld
R145 000/ha verkoop
• Pretoria- en Knysna-omgewings: 10 plase in elk van die
omgewings is vir gemiddeld R185 000/ha verkoop
• KwaZulu-Natal: 21 plase is vir gemiddeld R60 000/ha
verkoop
Plase se gemiddelde pryse het aansienlik verskil afhangende
van grootte en ligging. Die hoogste waardes is in Gauteng
behaal, waar die gemiddelde plaas van 138 ha vir net meer as
R1 miljoen (dus R8 321/ha) verkoop is, waarskynlik as deel
van stedelike uitbreiding waar grond verkry word as belegging
Carl Bezuidenhout, besturende direkteur van AFGRI Pam
en vir leefstyl-wegbreekplekke.
Golding Kommersiële Plase
Oos-Kaap
1,659
5%
Vrystaat
1,887
6%
Gauteng
8,341
25%
KZN is ‘n kortkop agter, met die gemiddelde plaas van 286 ha
wat vir net meer as R1,7 miljoen (dus R6 062/ha) verkoop is.
Stedelike groei is ook hier ‘n faktor – verskeie gholflandgoedere
word langs die Noord- en Suidkus gebou, terwyl premiumsuikerlandgoedere
waarskynlik die res uitgemaak het.
In die Limpopo-gebied is 262 plase verkoop. Die gemiddelde
grootte plaas van 410 ha is vir R1,5 miljoen verkoop. Volgens
wild- en besproeiingsboere in die gebied word geen kommersiële
plase teen hierdie lae waardes verkoop nie en ‘n mens
kan dus aanneem dat leefstyl-wildplaasontwikkelings die rede
vir die meeste van die transaksies in hierdie omgewing was.
In die Wes-Kaap, waar 305 plase verkoop is, is die gemiddelde
plaas van 459 ha vir R2,25 miljoen of R4 899/ha verkoop. Met
inagneming dat premium-plase met boorde en wingerde by
hierdie gemiddeld ingesluit is, is die meerderheid se waarde
beslis te laag om op enige manier as kommersieel beskou te
kan word.
Vir navrae, kontak Carl Bezuidenhout by 011 301 0600,
e-pos carl.bezuidenhout@pamgolding.co.za, of besoek
www.pamgolding.co.za/commercialfarms
73

GEKLASSIFISEERD
6 uitgawes (1 jaar): R118.00 (BTW en posgeld ingesluit)
PERSOONLIKE INLIGTING (Adres waarheen Afgriland gepos moet word)
Naam: Tel: (Kode: )
Selnr: E-posadres:
Adres:
BETALINGSWYSE
90
Poskode:
• Bankdeposito’s en elektroniese betalings (faks asseblief hierdie vorm en depositostrokie):
Afgriland, Bank: FNB, Tak: Hillcrest, Takkode: 252 145, Tjekrekeningnr: 620 707 51 766
• Tjek (vooruitgedateerde tjeks word nie aanvaar nie):
Ek sluit ‘n tjek ter waarde van R in vir 6 uitgawes.
Afgriland, Posbus 2779, Brooklyn Square 0075
WAARBY INGELYF:
OTKaner LK Nuus Natalagri Nuus/News AFGRI Trader
SUBSKRIPSIEVORM
Tel: (012) 362 1385 Faks: (012) 362 0113 Sel: 083 301 8141 – Lorna Hamman
Posbus 2779 Brooklyn Square 0075 Brooksstraat 258 Brooklyn 0181 E-pos: afgriland@bigdoor.co.za

GEKLASSIFISEERD
INDLOVU
EXCAVATIONS (Pty) Ltd
Uitgrawe van groot bome en stompe
Herstel van damwalle, keerwalle
Pypleidingslote
Asgate, kuilvoerslote, afleislote
Herstel van erosieslote
Gelykmaak van terrein
Sloping van geboue
Uitgrawe van fondasies
Gruis losmaak en opstapeling
Bou van paaie
Skoonmaak van krale
Alle grondverskuiwings
Verhuring van uitgrawers en TLBs
VIR NAVRAE SKAKEL:
André de Villiers 082 388 2290
Tel/Faks 017 6872185 of indlovu_ex@mweb.co.za
Om ‘n advertensie hier
te plaas, kontak Lorna
Venter, Germa Oeschger
of Lorna Hamman by
012 362 1385 of stuur
‘n e-pos aan
afgriland@bigdoor.co.za"
of lorna@bigdoor.co.za".
GEKLASSIFISEERDE TARIEWE (BTW UITGESLUIT)
1. Volblad 27.6cm (hoogte) x 18.5cm (wydte) R 5 000
2. Halfblad 13.8cm (hoogte) x 18.5cm (wydte) R 2 600
3. Kwartblad 13.8cm (hoogte) x 9.25cm (wydte) R 1 400
4. Mikro 6.9cm (hoogte) x 4.62cm (wydte) R 350
LW: Indien u 6 of meer advertensies bespreek en betaal is
daar 'n 10% korting op genoemde pryse.
8 SEPTEMBER
Unieke Revolusionêre Tegnologie vir Winsgewende
Veeboerdery (AFGRI Veevoere en Scinetic)
Plek: NAMPO-skouterrein
Navrae: Yolanda Hoyer 011 281 3600 en Sanita Venter
by 058 303 5715
14 SEPTEMBER
Highveld Jersey-klub se 8ste Goue Jerseyuitnodigingsveiling
(AFGRI Veevoere, INTERVET en
die Landbank)
Plek: Pretoria-skouterrein
Navrae: Guy Bird by 083 325 8404
15 SEPTEMBER
Inligting vir Veeboere en Fisiese Demonstrasies met
Planters (AFGRI Mpumalanga-Wes)
Plek: Morgenzon-Landbou-akademie
Navrae: Ernie Arendt by 082 907 7488
21 - 23 SEPTEMBER
Vetveeskou (AFGRI KZN/Natalagri)
Plek: Vryheid
Navrae: Jaco Duminy 083 983 1900
PRAGBOEK 'N IDEALE
GESKENK VIR DIE BOER
AGRED se Jagvoëls van Suid-Afrika.
Velduitkenning en Bestuur is deur
dr PJ ‘Slang’ Viljoen, Suid-Afrika se
bekendste velddeskundige oor jagvoëls,
geskryf.
AGRED (African Gamebird Research, Education
and Development Trust) is ‘n
organisasie van jagvoëlgeesdriftiges wat
navorsing oor jagvoëls bevorder. Die
AGRED-boekkomitee beskryf die boek as
volg: ‘Die mees akkurate uitkenmerke van
Suid-Afrikaanse jagvoëlsoorte wat nog
verskyn het, tesame met ‘n maklik verstaanbare weergawe van bestuur, verseker
die praktiese toepaslikheid van hierdie boek vir die grondeienaar.’
Hierdie uitsonderlike boek bevat heelwat inligting wat nog nie voorheen
gepubliseer is nie. Die gegewens is grondig nagevors, wetenskaplik onberispelik,
en is ‘n ryk bron van unieke inligting oor Suid-Afrika se jagvoëls, beide landen
waterlewend, wat verseker dat dit ‘n uitstekende naslaanwerk is.
‘AGRED se Jagvoëls is uitmuntend geïllustreer deur Penny Meakin, en deur
die gesaghebbende beskrywings wat die leefwêreld van jagvoëls verduidelik,
word die voëls in hulle ware perspektief gestel.' Dr Ian Player - Ondervoorsitter,
Wildernisstigting.
• Die standaarduitgawe van die boek kos R454 (posgeld uitgesluit). Vir
navrae, bel dr Aldo Berruti, direkteur van AGRED, by 011 782 8756
of 083 445 2685 of stuur e-pos na agred@netdial.co.za
91

Tydens droogte is in baie gebiede van ons land nie net gras
nie, maar ook ‘n beduidende hoeveelheid bos die hoof
voedingsbron van vee en wild. Verhoogde weidingsdruk lei
direk tot verhoogde tannienproduksie in bome en bosse.
Meeste bome produseer verhoogde vlakke van tanniene
gedurende die wisseling van seisoene, veral gedurende lente
en herfs. Tanniene se hooffunksie is om plante teen virus-en
bakteriële infeksies te beskerm, maar ook om die plante teen
oorbeweiding beskerm. Verder skei bome feromone af wat
naburige bome ook aktiveer om meer tanniene af te skei.
Wild eet nie normaalweg blare met ‘n hoë tannieninhoud nie,
maar ingeperkte beweging weens wildheinings dwing wild om
tydens droë seisoene ‘n abnormale hoeveelheid tanniene in te
neem, wat fatale gevolge kan hê vir veral die groter blaarvreter
soos die Koedoe.
Veral twee tipes tanniene is vir die wild- en veeboer belangrik:
Gekondenseerde tanniene veroorsaak dat proteïn nie geabsorbeer
word nie en saam met die mis uitgeskei word. Hidroliseerbare
tanniene word sistemies opgeneem in die bloedstroom waar
dit opbou en lewerbeskadiging tot gevolg het.
Unieke lekblokke
beveilig wild en
vee
TANNIENVERGIFTIGING? INWENDIGE PARASIETE?
BOSLUISE? LEWERSLAK?
* Safari ANTI-TANNIENLEKBLOK is die antwoord. Die
aktiewe bestanddele polietileenglikol, proliveniel pirrolidoon
en Ca(HO) 2 neutraliseer al die negatiewe effekte van
verhoogde tannieninname en daar kan beter en veiliger
gebruik gemaak word van die beskikbare bos-en
boomweiding tydens droogtetoestande. Die aktiewe
bestanddele kan effektief en in voldoende hoeveelhede in
‘n Safari Wildslekblok bygevoeg word.
* Op aanvraag kan ‘n middel ook by die lekblok bygevoeg
word wat inwendige - en uitwendige parasiete (bosluise)
beheer.
* ‘n Gespesialiseerde middel, deur veeartse en wetenskaplikes
geformuleer, kan bygevoeg word om lewerslak te beheer,
wat veral ‘n ernstige probleem by rooibokke is.
Safari Voere verskaf ook Wildsproteïnblokke vir verhoogde
energie, Flavomycin ® , ‘n blok met groeistimulante wat ook
melkproduksie bevorder, Aalwyn-lekblokke, Fosfaatblokke en
ook ‘n spesiaal geformuleerde Perdeblok vir reisies-, springen
saalperde.
Safari Voere bespaar nie op die bestanddele wat bygevoeg word nie.
Daarom bly ons lekblokke deurgaans smaaklik en van hoogstaande voedingswaarde.
Vir verdere besonderhede kontak ons by tel: (012) 711 0841; sel: 082 566 7907 of 082 772 1239 of besoek ons webwerf: www.safarifeeds.co.za
92