1 AFRIFORUM: KONFERENSIE OOR MUNISIPALE DIENSLEWERING EN BELASTING ...
1 AFRIFORUM: KONFERENSIE OOR MUNISIPALE DIENSLEWERING EN BELASTING ...
1 AFRIFORUM: KONFERENSIE OOR MUNISIPALE DIENSLEWERING EN BELASTING ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>AFRIFORUM</strong>: <strong>KONFER<strong>EN</strong>SIE</strong> <strong>OOR</strong> <strong>MUNISIPALE</strong> <strong>DI<strong>EN</strong>SLEWERING</strong> <strong>EN</strong> <strong>BELASTING</strong><br />
WATTER RUIMTE VIR DEELNAME AAN <strong>MUNISIPALE</strong> BESTUUR BIED DIE <strong>MUNISIPALE</strong><br />
BELEIDSRAAMWERK AAN DIE PUBLIEK?<br />
Spreker: Frik Mulder 1<br />
Plaaslike Regeerkunde Praktisyn<br />
Sel: +27 (0)82 851 7113<br />
Faks: +27 (0)86 684 7100<br />
e-pos: pafrik@iafrica.com<br />
Geagte Voorsitter, dames en here, baie dankie vir die uitnodiging om u oor hierdie fundamentele aspek<br />
toe te spreek.<br />
1. GRONDWETLIKE BEPALINGS<br />
1.1. SA is 'n grondwetlike demokrasie waar die Grondwet die opperste wet in die land is wat op die<br />
beginsels van 'n regstaat gebaseer is. 2<br />
1.2. Die regering van die Republiek word saamgestel uit die nasionale, provinsiale en plaaslike sfere<br />
van regering wat eiesoortig, interafhanklik en onderling verbonde is. Hierdie vorm van<br />
samewerkende regering bied kenmerke van beide 'n uniale en 'n federale stelsel. 3<br />
1.3 Die plaaslike sfeer van regering bestaan uit munisipaliteite waarby die uitvoerende en<br />
wetgewende bevoegdheid in die munisipale raad gesetel is. 'n Munisipaliteit het die reg om op<br />
eie inisiatief oor die plaaslike bestuursaangeleenthede van die gemeenskap te regeer<br />
onderworpe aan nasionale en provinsiale wetgewing soos deur die Grondwet bepaal. Verder<br />
mag die nasionale of provinsiale sfere van regering nie inbreuk maak of die plaaslike sfeer<br />
verhinder om magte te uit te voer of om funksies te verrig nie. 4<br />
1.4 Die grondwetlike doel van plaaslike regering is om:<br />
Demokratiese en rekenpligtige regering vir plaaslike gemeenskappe te vestig;<br />
Dienste op 'n haalbare wyse aan plaaslike gemeenskappe te voorsien;<br />
Maatskaplike en ekonomiese ontwikkeling te bevorder;<br />
'n Veilige en gesonde omgewing te bevorder; en<br />
Gemeenskappe en gemeenskapsorganisasies aan te moedig om betrokke te raak by<br />
plaaslike-bestuursaangeleenthede. 5<br />
1.5 Spesifieke voorsiening word gemaak vir die ontwikkelingsmandaat van munisipaliteite waarby:<br />
1 BA Staatswetenskappe, RAU, 1974, Nagraadse Diploma in Administratief - en Munisipalereg, RAU 1991 - cum<br />
laude<br />
2 Artikel 1 van die Grondwet<br />
3 Artikel 40 van die Grondwet<br />
4 Artikel 151 van die Grondwet<br />
5 Artikel 152 van die Grondwet<br />
1
Die munisipale administrasie, begrotings - en beplanningsprosesse so gestruktureer en<br />
bestuur moet word om:<br />
Prioriteit aan die bevrediging van die basiese behoeftes van die gemeenskap te<br />
verleen; en<br />
Die maatskaplike en ekonomiese ontwikkeling van die gemeenskap te bevorder;<br />
en<br />
Munisipaliteite aan nasionale en provinsiale ontwikkelingsprogramme moet deelneem. 6<br />
1.6 Artikel 195 van die Grondwet sit die basiese waardes en beginsels uiteen wat die publieke<br />
administrasie reel. Hiervolgens moet:<br />
'n Hoё standaard van professionele etiek bevorder en gehandhaaf word;<br />
Doeltreffende, ekonomiese en doelmatige aanwending van bronne bevorder word;<br />
Die publieke administrasie ontwikkelings-geöriёnteerd wees;<br />
Dienste verskaf word op 'n onpartydige, billike en regverdige wyse sonder vooroordeel;<br />
Op mense se behoeftes gereageer word en die publiek moet aangemoedig word om<br />
deel te neem aan beleidbepaling;<br />
Die publieke administrasie rekenpligtig wees;<br />
Deursigtigheid gekoester word deur die publiek voortydig toegang tot akkurate inligting<br />
te gee;<br />
Gesonde menslike-hulpbronne bestuur en loopbaanontwikkeling praktyke<br />
gekweek word om die menslike potensiaal te maksimaliseer; en<br />
Die publieke administrasie breedweg verteenwoordigend van die Suid-Afrikaanse<br />
gemeenskap wees en indiensnemingspraktyke en personeel bestuur moet gebaseer<br />
wees op vermoёns, objektiwiteit, billikheid, en die noodsaaklikheid om onbillike<br />
praktyke van die verlede aan te spreek om 'n breё verteenwoordiging te bereik.<br />
2. <strong>MUNISIPALE</strong> STELSELSWET (WET 32 VAN 2000)<br />
2.1 KONSIDERANS<br />
Ter aanvang word aandag gevestig op sekere bepalings soos vervat in die konsiderans van die Wet:<br />
Die plaaslike regeringstelsel onder apartheid het droewiglik (dismally 7 ) gefaal om die basiese<br />
behoeftes van die meerderheid Suid-Afrikaners aan te spreek;<br />
'n Fundamentele aspek van die nuwe plaaslike regeringstelsel is die aktiewe betrokkenheid van<br />
gemeenskappe in die sake van plaaslike regering waarvan die gemeenskappe 'n integrale deel<br />
vorm en veral ten opsigte van beplanning, dienslewering en prestasiebestuur;<br />
Die nuwe stelsel van plaaslike regering vereis 'n doeltreffende, doelmatige en deursigtige<br />
plaaslike publieke administrasie wat aan die grondwetlike beginsels voldoen; en<br />
Daar is 'n behoefte om finansiёle en ekonomiese haalbare munisipaliteite te vestig; en<br />
6 Artikel 153 van die Grondwet<br />
7 Naar, aaklig, somber, droewig, treurig, trietsig, naargeestig, troosteloos<br />
2
Daar is 'n behoefte om 'n meer harmonieuse verhouding tussen munisipale rade, munisipale<br />
administrasies en die gemeenskap te skep waarby wederkerige regte en verpligtinge erken<br />
word.<br />
2.2 DEFINISIES 8<br />
Verder moet daar kennis geneem word van die volgende definisies soos in die Wet vervat:<br />
"belastingbetaler" met betrekking tot 'n munisipaliteit, beteken 'n persoon wat verantwoordelik is aan<br />
die munisipaliteit vir die betaling van:<br />
Eiendomsbelasting binne die munisipaliteit; of<br />
Enige ander belasting of heffings wat deur die munisipaliteit ingestel is; of<br />
Tariewe vir dienste gelewer deur die munisipaliteit of ingevolge 'n diensleweringsooreenkoms.<br />
"inwoner" met betrekking tot 'n munisipaliteit, beteken 'n persoon wat gewoonweg in die munisipaliteit<br />
woonagtig is.<br />
"personeel" met betrekking tot 'n munisipaliteit, beteken die werknemers van die munisipaliteit<br />
insluitend die munisipale bestuurder.<br />
"plaaslike gemeenskap" of "gemeenskap", met betrekking tot 'n munisipaliteit, beteken daardie<br />
liggaam van persone bestaande uit:<br />
Die inwoners van die munisipaliteit;<br />
Die belastingbetalers van die munisipaliteit;<br />
Enige burgerlike organisasies en nie-regerings-, privaat sektor - of arbeidsorganisasies of liggame<br />
wat betrokke is by plaaslike aangeleenthede binne die munisipaliteit; en<br />
Besoekers en ander persone wat buite die munisipaliteit woon, maar as gevolg van hul<br />
teenwoordigheid binne die munisipaliteit, gebruik maak van dienste of fasiliteite wat deur die<br />
munisipaliteit voorsien word en sluit meer spesifiek, die armes en ander minderbevoorregte<br />
dele van sulke liggame van persone in.<br />
"politieke ampsdraer" beteken die speaker, uitvoerende burgemeester, adjunk uitvoerende<br />
burgemeester, burgemeester, adjunk burgemeester of 'n lid van die uitvoerende komitee.<br />
"politieke struktuur" met betrekking tot 'n munisipaliteit, beteken die raad van die munisipaliteit of<br />
enige komitee of ander kollektiewe struktuur van die munisipaliteit wat verkies is, aangewys is of<br />
aangestel is ingevolge 'n spesifieke bepaling van die Munisipale Strukture-wet<br />
8 Artikel 1 van Wet 32 van 2000<br />
3
2.3. REGSSTATUS VAN 'N MUNISIPALITEIT 9<br />
'n Munisipaliteit:<br />
Is 'n orgaan van die staat binne die plaaslike sfeer van regering wat wetgewende en uitvoerende<br />
bevoegdheid uitoefen binne die regsgebied van die munisipaliteit;<br />
Bestaan uit:<br />
Die politieke strukture en die administrasie van die munisipaliteit; en<br />
Die gemeenskap van die munisipaliteit;<br />
Funksioneer binne die regsgebied in ooreenstemming met die politieke, statutêre en ander<br />
verhoudings binne die politieke strukture, politieke ampsdraers en die administrasie en die<br />
gemeenskap; en<br />
Het 'n afsonderlike regspersoonlikheid wat aanspreeklikheid vir die gemeenskap uitsluit ten<br />
opsigte van optredes van die munisipaliteit.<br />
2.4 REGTE <strong>EN</strong> PLIGTE VAN <strong>MUNISIPALE</strong> RADE 10<br />
'n Munisipale raad het die reg om:<br />
Op eie inisiatief oor die plaaslike bestuursaangeleenthede van die plaaslike gemeenskap te<br />
regeer;<br />
Die munisipaliteit se uitvoerende en wetgewende bevoegdhede uit te oefen sonder<br />
onbehoorlike inmenging; en<br />
Die sake van die munisipaliteit te finansier deur:<br />
Die heffing van tariewe vir dienste; en<br />
Die instelling van 'n toeslag op fooie, eiendomsbelasting en in die mate daartoe deur<br />
nasionale wetgewing gemagtig, ander belastings, heffings en tariewe<br />
Die raad van 'n munisipaliteit het binne die munisipaliteit se finansiёle - en administratiewe kapasiteit<br />
met inagneming van praktiese oorwegings, die plig om:<br />
Die munisipaliteit se uitvoerende en wetgewende bevoegdheid en die gebruik van die bronne<br />
van die munisipaliteit in die beste belang van die gemeenskap uit te oefen;<br />
Om sonder guns of vooroordeel, demokratiese en rekenpligtige regering te verskaf;<br />
Die plaaslike gemeenskap aan te moedig om aan prosesse deel te neem;<br />
Daarna te strewe om munisipale dienste aan die plaaslike gemeenskap op 'n finansiёle - en<br />
omgewingsvolhoubare wyse te verskaf;<br />
Met die plaaslike gemeenskap oorleg te pleeg oor:<br />
Die vlak, standaard, omvang en impak van munisipale dienste wat deur die<br />
munisipaliteit of 'n dienste-verskaffer gelewer word; en<br />
Die beskikbare opsies vir dienslewering;<br />
Aan lede van die gemeenskap billike toegang tot munisipale dienste te verleen waarop hulle<br />
geregtig is;<br />
Ontwikkeling binne die munisipaliteit te onderneem en te bevorder;<br />
9 Artikel 2 van Wet 32 van 2000<br />
10 Artikel 4 van Wet 32 van 2000<br />
4
Geslagsgelykheid met die uitoefening van die munisipaliteit se uitvoerende en wetgewende<br />
gesag te bevorder;<br />
'n Veilige en gesonde omgewing te bevorder; en<br />
Gesamentlik met ander organe van die staat, die progressiewe realisering van die volgende<br />
fundamentele regte soos vervat in die Grondwet:<br />
Die Omgewing;<br />
Eiendom;<br />
Behuising;<br />
Gesondheidsorg, voedsel, water en maatskaplike sekerheid; en<br />
Onderwys<br />
Ten slotte moet 'n munisipaliteit met die uitoefening van die uitvoerende en wetgewende bevoegdhede,<br />
die regte van burgers en ander persone soos vervat in die Handves van Menseregte, respekteer en<br />
beskerm.<br />
2.5 REGTE <strong>EN</strong> PLIGTE VAN LEDE VAN DIE GEME<strong>EN</strong>SKAP 11<br />
Lede van die plaaslike gemeenskap het die reg:<br />
Om deur middel van meganismes en ingevolge prosesse soos deur die Wet of ander wette<br />
voorgeskryf;<br />
Bydraes tot die besluitnemingsprosesse van die munisipaliteit te maak; en<br />
Skriftelike of mondelingse aanbevelings, vertoë of klagtes aan die munisipale raad, enige<br />
politieke struktuur of politieke ampsdraer of aan die administrasie van die munisipaliteit<br />
te maak;<br />
Op spoedige antwoorde op hul skriftelike of mondelingse kommunikasie insluitend klagtes;<br />
Om ingelig te word van besluite van die munisipale raad of enige politieke struktuur of enige<br />
politieke ampsdraer van die munisipale raad wat hul regte, eiendom en redelike verwagtings<br />
kan raak;<br />
Op gereelde bekendmaking van die stand van die sake van die munisipaliteit insluitend die<br />
finansies van die munisipaliteit;<br />
Om aan te dring dat verrigtinge van die munisipale raad en die komitees daarvan:<br />
Toeganklik is vir die publiek behalwe in gevalle waar die inhoud en aard van die saak wat<br />
oorweeg word, nie in die openbare belang is om bekend gemaak te word nie;<br />
Op 'n beginsel van onpartydigheid en sonder vooroordeel moet geskied; en<br />
Vry moet wees van persoonlike eie-belang;<br />
Tot die gebruik en genieting van openbare fasiliteite; en<br />
Om toegang te hê munisipale dienste wat die munisipaliteit verskaf op voorwaarde dat daar<br />
stiptelike betaling sal wees van dienste-fooie, eiendomsbelasting en ander heffings deur die<br />
munisipaliteit ingestel.<br />
Lede van die gemeenskap het die plig:<br />
11 Artikel 5 van Wet 32 van 2000<br />
5
Om waar hulle hul regte uitoefen, die meganismes en prosedures van die munisipaliteit in<br />
hierdie verband te eerbiedig;<br />
Om, waar van toepassing, rekenings gelewer ten opsigte van dienste, eiendomsbelasting of<br />
ander heffings, stiptelik te betaal;<br />
Om die regte van die munisipaliteit en die van ander lede van die gemeenskap te respekteer;<br />
Munisipale beamptes redelike toegang tot hul eiendomme te verleen met die uitvoering van hul<br />
munisipale funksies.<br />
2.6 PLIGTE VAN <strong>MUNISIPALE</strong> ADMINISTRASIES 12<br />
Die administrasie van die munisipaliteit is onderworpe aan die demokratiese waardes en beginsel soos<br />
vervat in Artikel 195(1) van die Grondwet - sien paragraaf 1.6 hierbo<br />
Die administrasie van 'n munisipaliteit moet:<br />
Simpatiek reageer op die behoeftes van die gemeenskap;<br />
'n Kultuur van publieke dienslewering en rekenpligtigheid onder personeel fasiliteer;<br />
Maatreёls instel om korrupsie te bekamp;<br />
Oop verhoudings met die gemeenskap daarstel en samewerking en kommunikasie tussen die<br />
administrasie en die gemeenskap fasiliteer;<br />
Inligting oor die standaard en vlak van dienslewering waarop die gemeenskap geregtig is, ten<br />
volle en akkuraat aan die gemeenskap deur gee; en<br />
Die plaaslike gemeenskap inlig oor hoe die munisipaliteit bestuur word, die koste daaraan<br />
verbonde asook die name van persone wat in beheer is.<br />
2.7 ONTWIKKELING VAN 'N KULTUUR VAN PUBLIEKE DEELNAME 13<br />
'n Munisipaliteit moet 'n kultuur van publieke deelname ontwikkel waarby die stelsel van formele<br />
verteenwoordigende regering, aangevul word met 'n stelsel van deelnemende regering.<br />
Vir hierdie doel:<br />
Moet die munisipaliteit geleenthede skep vir die plaaslike bevolking om deel te neem aan die<br />
sake van die munisipaliteit insluitend:<br />
Die opstel, inwerkingstelling en hersiening van die munisipaliteit se Geïntegreerde<br />
Ontwikkelingsplan;<br />
Die opstel, inwerkingstelling en hersiening van die munisipaliteit se prestasie<br />
bestuursplan;<br />
Die monitering en hersiening van die prestasie bestuursplan insluitend die uitkomste en<br />
impak van sodanige prestasies;<br />
Die opstel van die begroting; en<br />
Strategiese besluite rakende die lewering van munisipale dienste;<br />
Bydra tot die skepping van kapasiteit:<br />
12 Artikel 6 van Wet 32 van 2000<br />
13 Artikel 16 van Wet 32 of 2000<br />
6
Sodat die plaaslike gemeenskap kan deelneem aan die sake van die munisipaliteit; en<br />
Sodat raadslede en amptenare publieke deelname kan koester;<br />
Moet die munisipaliteit bronne aanwend en jaarliks fondse begroot soos wat benodig<br />
mag word, om uitvoering aan die bevordering van publieke deelname te gee.<br />
Artikel 16(2) bepaal egter dat die voorafgaande nie so geïnterpreteer moet word dat dit op inmenging<br />
sou neerkom wat die munisipaliteit sou verhinder om die munisipaliteit se uitvoerende en wetgewende<br />
bevoegdhede uit te oefen nie.<br />
2.8 MEGANISMES, PROSESSE <strong>EN</strong> PROSEDURES VIR GEME<strong>EN</strong>SKAPSDEELNAME 14<br />
Deelname van die plaaslike gemeenskap aan die sake van die munisipaliteit geskied deur:<br />
Politieke strukture vir deelname soos bepaal deur die Munisipale Strukture-wet deur middel van<br />
komitees waarop verteenwoordigers van die publiek gekoöpteer kan word;<br />
Die meganismes, prosesse en prosedures vir deelname soos deur die Stelselswet voorgeskryf<br />
word;<br />
Ander toepaslike meganismes, prosesse en prosedures soos deur die munisipaliteit daargestel;<br />
Raadslede; en<br />
Die algemene toepassing van die bepalings vir deelname soos deur die Wet bepaal.<br />
'n Munisipaliteit moet behoorlike meganismes, prosesse en prosedures vestig om die plaaslike<br />
gemeenskap toe te laat om aan die sake van die munisipaliteit deel te neem en moet vir hierdie doel<br />
voorsiening maak:<br />
Vir die ontvangs, prosessering en oorweging van petisies en klagtes wat deur lede van die<br />
plaaslike gemeenskap ingedien word;<br />
Vir die gee van kennis waar publieke-kommentaarprosedures van toepassing is;<br />
Vir openbare vergaderings en verhore deur die munisipale raad en ander politieke strukture en<br />
politieke ampsdraers van die raad waar van toepassing;<br />
Raadplegende sessies met erkende plaaslike gemeenskapsorganisasies en waar van toepassing,<br />
tradisionele owerhede; en<br />
Vir die gee van terugvoer aan die plaaslike gemeenskap<br />
Met die vestiging van meganismes, prosesse en prosedures, moet die munisipaliteit die volgende in ag<br />
neem en voorsiening maak vir:<br />
Persone wat nie kan lees of skryf nie;<br />
Persone met gebreke;<br />
Vroue; en<br />
Ander minder bevoorregte groepe.<br />
14 Artikel 17 van Wet 32 of 2000<br />
7
'n Munisipale raad kan ook een of meer adviserende komitees vestig wat bestaan uit lede wat nie<br />
raadslede is nie om die raad oor enige aangeleentheid te adviseer binne die raad se bevoegdheid.<br />
Wanneer sodanige komitees aangewys word, moet geslagsverteenwoordiging in ag geneem word.<br />
2.9 BEK<strong>EN</strong>DMAKING VAN INLIGTING RAK<strong>EN</strong>DE PUBLIEKE DEELNAME 15<br />
'n Munisipaliteit moet die volgende aan die gemeenskap bekend maak ten opsigte van publieke<br />
deelname:<br />
Die beskikbare meganismes, prosesse en prosedures om gemeenskapsdeelname aan te moedig<br />
en te fasiliteer;<br />
Aangeleenthede ten opsigte waarvan publieke deelname aangemoedig word;<br />
Die regte en pligte van die lede van die gemeenskap; en<br />
Munisipale regering, bestuur en ontwikkeling.<br />
Wanneer inligting bekend gemaak word, moet die munisipaliteit die volgende in ag neem:<br />
Taalvoorkeure en gebruik binne die munisipaliteit; en<br />
Die besondere behoeftes van persone wat nie kan lees of skryf nie.<br />
2.10 PUBLIEKE K<strong>EN</strong>NISGEWING VAN MUNISPALE RAADSVERGADERINGS 16<br />
Die munisipale bestuurder van die munisipaliteit moet, op 'n wyse soos deur die raad goedgekeur,<br />
kennis aan die publiek gee van elke vergadering van die raad waarby die datum, aanvangstyd en plek<br />
verstrek word. Indien tydbeperkings dit onmoontlik maak, kan daar in die geval van dringende of<br />
spesiale vergaderings, van die kennisgewing afstand gedoen word.<br />
2.11 TOELATING VAN DIE PUBLIEK BY VERGADERINGS 17<br />
Vergaderings van 'n munisipale raad en van die komitees daarvan, is oop vir die publiek en die media<br />
behalwe wanneer:<br />
Dit redelik is om die publiek en die media uit te sluit vanweë die aard van die aangeleentheid<br />
wat oorweeg word; of<br />
Wanneer 'n verordening of besluit van die raad die omstandighede uiteensit wanneer 'n<br />
munisipale raad die publieke en die media van verrigtinge mag uitsluit.<br />
'n Munisipale raad of 'n komitee daarvan mag nie die publiek, insluitend die media uitsluit nie wanneer<br />
daar oorweging gegee word of daar gestem word oor die volgende aangeleenthede:<br />
15 Artikel 18 van Wet 32 of 2000<br />
16 Artikel 19 van Wet 32 of 2000<br />
17 Artikel 20 van Wet 32 of 2000<br />
8
'n Konsep-verordening wat ter tafel gelê word;<br />
Die begroting wat ter tafel gelê word;<br />
Die munisipaliteit se konsep geïntegreerde ontwikkelingsplan of enige wysigings daarvan wat ter<br />
tafel gelê word;<br />
Die munisipaliteit se konsep prestasie bestuursplan of enige wysigings daarvan wat ter tafel gelê<br />
word;<br />
'n Besluit om 'n diensleweringsooreenkoms met 'n eksterne diensverskaffers te sluit; en<br />
Enige ander aangeleentheid wat deur 'n regulasie voorgeskryf word.<br />
Die uitvoerende komitee van 'n munisipale raad of die burgemeesters komitee kan alle of sommige van<br />
die vergaderings vir die publiek of die media sluit. 'n Munisipale raad moet in der mate wat die<br />
munisipaliteit se finansies dit toelaat:<br />
Plek verskaf vir die publiek om vergaderings te kan bywoon; en<br />
Stappe neem om publieke toegang tot raadsvergaderings te beheer<br />
2.12 KOMMUNIKASIE AAN DIE PLAASLIKE GEME<strong>EN</strong>SKAP 18<br />
Wanneer enige inligting aan die publiek oorgedra moet word deur die media ingevolge enige<br />
wetgewing, moet aan die volgende voldoen word:<br />
'n Kennisgewing in die plaaslike koerant(e);<br />
'n Kennisgewing in 'n koerant of koerante wat in die munisipaliteit gesirkuleer word en deur die<br />
raad as koerant as dokumentasieblad erken word; of<br />
Deur middel van radio-uitsendings wat die gebied dek.<br />
Alle kennisgewings moet in die amptelike taal wees soos deur die raad bepaal met inagneming van<br />
taalvoorkeure en - gebruik in die munisipale gebied.<br />
'n Afskrif van elke kennisgewing wat in die Provinsiale Koerant of in die media gepubliseer moet word<br />
kragtens wetgewing, moet ook by die munisipale kantore vertoon word.<br />
Wanneer 'n munisipaliteit die plaaslike gemeenskap uitnooi om skriftelike vertoë in te dien, moet in die<br />
uitnodiging melding gemaak word dat persone wat nie kan skryf nie, gedurende kantoor-ure hulp kan<br />
ontvang sodat die vertoë op skrif gestel kan word.<br />
Waar 'n munisipaliteit verlang dat 'n vorm voltooi moet word, moet 'n amptenaar aangewys word wat<br />
hulp sal verleen aan persone wat nie kan lees of skryf nie om die inhoud daarvan te verduidelik, die<br />
vorm te voltooi en waar fooie betaalbaar is, ook die voorwaardes te verduidelik.<br />
18 Artikel 21 van Wet 32 of 2000<br />
9
2.13 DOKUM<strong>EN</strong>TE WAT OP<strong>EN</strong>BAAR GEMAAK MOET WORD 19<br />
VERWYS ASB NA BYLAE 1 VIR 'N LYS VAN DOKUM<strong>EN</strong>TE WAT OP<strong>EN</strong>BAAR GEMAAK MOET WORD<br />
Alle dokumente wat kragtens wetgewing bekend gemaak moet word, moet geskied deur:<br />
Die aanbring daarvan by die munisipaliteit se hoofkantoor, satelliet kantore en biblioteke;<br />
Die aanbring van die dokumente op die munisipaliteit se amptelike webwerf; en<br />
Die gee van kennis aan die publiek van besonderhede van die plek en webwerfbesonderhede<br />
waar die inligting verkry kan word.<br />
Waar van toepassing moet in die kennisgewing gemeld word of die publiek geskrewe kommentaar of<br />
vertoë kan lewer.<br />
2.14 AMPTELIKE WEBWERF 20<br />
Elke munisipaliteit is verplig om:<br />
Indien bekostigbaar, 'n eie amptelike webwerf te vestig; en<br />
Sodanige inligting op die webwerf te plaas as wat deur wetgewing voorgeskryf mag word.<br />
Indien 'n munisipaliteit besluit dat die vestiging van 'n eie webwerf nie bekostigbaar is nie, moet die<br />
nodige inligting aan 'n georganiseerde plaaslike regeringswebwerf verskaf word wat deur die Nasionale<br />
Tesourie geborg of gefasiliteer word.<br />
Die munisipale bestuurder moet toesien dat die amptelike munisipale webwerf gereeld opgedateer en<br />
in stand gehou word of om toe te sien dat die inligting verstrek word.<br />
2.15 REK<strong>EN</strong>PLIGTIGHEID VAN RAADSLEDE<br />
Die konsiderans tot die Gedragskode vir Munisipale Raadslede lui soos volg:<br />
Raadslede word verkies om plaaslike gemeenskappe op munisipale rade te verteenwoordig om te<br />
verseker dat:<br />
Munisipaliteite gestruktureerde meganismes vir rekenpligtigheid teenoor die plaaslike<br />
gemeenskap daarstel; en<br />
Die prioriteitsbehoeftes van die gemeenskap aangespreek word deur die verskaffing van dienste<br />
op 'n billike, doelmatige en haalbare wyse.<br />
Raadslede is aan die plaaslike gemeenskap rekenpligtigheid verskuldig en moet ten minste kwartaalliks<br />
aan die kiesers verslag doen oor die dienslewering van die raad aan die hand van gevestigde aanwysers.<br />
Verder moet raadslede verseker dat daar voldoen word aan die volgende munisipale doelwitte 21 :<br />
19 Artikel 21A van Wet 32 of 2000<br />
20 Artikel 21B van Wet 32 of 2000<br />
10
Die grondwetlike doelwitte 22 ;<br />
Die jaarlikse hersiening van:<br />
Die gemeenskap se behoeftes;<br />
Die prioriteite om die behoeftes aan te spreek;<br />
Die prosesse waarby die publiek betrek word; en<br />
Die raad se organisatoriese en diensleweringsmeganisme om die behoeftes van die<br />
gemeenskap aan te spreek; en<br />
Die raad se algehele vermoë om die grondwetlike behoeftes aan te spreek; en<br />
Die ontwikkeling van meganismes om die gemeenskap en gemeenskapsorganisasie te raadpleeg<br />
in die uitvoering van funksies en die uitoefening van die raad se magte.<br />
2.16 REGULASIES <strong>EN</strong> RIGLYNE 23<br />
Die Minister mag regulasies uitvaardig of riglyne verskaf met die toepassing Hoofstuk 4 van die<br />
Munisipale Stelselswet in verband met die deelname van die publiek in die sake van 'n munisipaliteit.<br />
Die Minister het regulasies 24 in die verband afgekondig en Regulasie 15 handel pertinent oor publieke<br />
deelname ten opsigte van die geïntegreerde ontwikkelingsplan en prestasie-bestuur.<br />
In die geval waar daar nie 'n toepaslike munisipale struktuur bestaan vir publieke deelname nie, moet<br />
die munisipaliteit 'n forum stig wat publieke deelname sal bevorder ten opsigte van:<br />
Die opstel en inwerkingstelling van die munisipaliteit se geïntegreerde ontwikkelingsplan; en<br />
Die monitering, meting en hersiening van die munisipale prestasies in verhouding met die<br />
sleutel prestasie-aanwysers en prestasie-teikens soos deur die munisipaliteit bepaal.<br />
Alvorens die forum gestig word, moet die munisipaliteit die plaaslike gemeenskap uitnooi om persone te<br />
identifiseer om hulle te verteenwoordig insluitende lede van die wykskomitees. Die forum moet<br />
verteenwoordigend van die plaaslike gemeenskap.<br />
Verder moet 'n munisipaliteit:<br />
Gereeld vergaderings van die forum byeen roep om:<br />
Die proses wat gevolg moet word met die opstel van die munisipaliteit se geïntegreerde<br />
ontwikkelingsplan, uiteen te sit;<br />
Die forum raadpleeg oor die inhoud van die geïntegreerde ontwikkelingsplan;<br />
Die inwerkingstelling van die geïntegreerde ontwikkelingsplan te moniteer;<br />
Die ontwikkeling en inwerkingstelling van die munisipaliteit se prestasie bestuursplan<br />
te bespreek;<br />
Die prestasie bestuurplan te moniteer aan die hand van sleutel prestasie-aanwysers en<br />
prestasie-teikens; en<br />
21<br />
Artikel 19 van die Munisipale Strukture-wet, Wet 117 van 1998<br />
22<br />
Sien paragraaf 1.4 hierbo<br />
23<br />
Artikel 22 van Wet 32 of 2000<br />
24<br />
Regulasie Gazette Nr. 7146 gedateer 24 Augustus 2001, Volume 434 Nr. 22605<br />
11
Lede van die forum ten minste 14 dae te gun om met lede van die gemeenskap oorleg te pleeg<br />
alvorens sake deur die forum oorweeg word.<br />
'n Munisipaliteit moet die plaaslike gemeenskap ten minste 21 dae gun om kommentaar te lewer<br />
alvorens die geïntegreerde ontwikkelingsplan aan die raad voorgelê word vir aanvaarding.<br />
.<br />
3. BEVORDERING VAN ADMINISTRATIEWE GEREGTIGHEID<br />
3.1 GRONDWETLIKE BEPALINGS<br />
Artikel 33 van die Grondwet maak voorsiening vir administratiewe geregtigheid:<br />
Elkeen het die reg tot 'n administratiewe handeling wat volgens die wet is, redelik is en<br />
prosedureel billik is;<br />
Elkeen wie se regte nadelig beïnvloed word het die reg om vir skriftelike redes te vra;<br />
Nasionale wetgewing moet aanvaar word om uitvoering aan hierdie regte te gee en moet:<br />
Voorsiening maak vir die hersiening van 'n administratiewe handeling deur 'n hof of<br />
waar paslik, deur 'n onafhanklike en onpartydige tribunaal;<br />
Voorsiening maak vir 'n verpligting op die staat om uitvoering aan administratiewe<br />
geregtigheid te gee; en<br />
'n Doeltreffende administrasie bevorder.<br />
3.2 WET OP DIE BEVORDERING VAN ADMINISTRATIEWE GEREGTIGHEID 25<br />
Artikel 4 van die Wet maak voorsiening vir prosedurele billike administratiewe handelinge wat die<br />
publiek raak. Voorsiening word gemaak dat 'n munisipaliteit kan besluit om:<br />
'n Openbare verhoor te hou; of<br />
'n Kennisgewing-en-kommentaar prosedure te volg; of<br />
Beide 'n openbare verhoor en 'n kennisgewing-en-kommentaar prosedure te volg; of<br />
Op 'n prosedure te besluit soos in magtigende wetgewing vervat as daardie prosedure billik sou<br />
wees.<br />
Waar 'n munisipaliteit op 'n openbare verhoor besluit, moet:<br />
Die munisipaliteit die publieke verhoor hanteer of 'n behoorlik gekwalifiseerde persoon of<br />
paneel aanwys om die verhoor te hanteer;<br />
Die munisipaliteit, persoon of paneel:<br />
Moet die prosedure vir die verhoor bepaal wat:<br />
'n Openbare verhoor insluit; en<br />
Voldoen aan prosedures wat voorgeskryf is met die hantering van openbare<br />
verhore 26 ;<br />
25 Wet 3 van 2000<br />
26 Hoofstuk 1 van die Regulasies vir Billike Administratiewe Prosedures gepubliseer ingevolge die Wet op die<br />
Bevordering van Administratiewe Geregtigheid: GK R1022 in SK 23674 van 31 Julie 2002 [met inwerkingtreding<br />
vanaf 31 Julie 2002] soos gewysig deur GK R614 in GK 27719 van 27 Junie 2005<br />
12
Die openbare verhoor volgens die voorgeskrewe prosedures hanteer;<br />
'n Geskrewe verslag opstel oor die ondersoek en redes verstrek vir enige<br />
administratiewe handelinge wat geneem is of wat aanbeveel word; en<br />
So spoedig moontlik daarna:<br />
'n Kennisgewing in Engels en ten minste in een ander ampstaal in die Gazette of<br />
betrokke Provinsiale Koerant publiseer waarin 'n kort opsomming van die verslag gegee<br />
word en besonderhede verstrek word waar die verslag beskikbaar is en kopieё gemaak<br />
kan word; en<br />
Op sodanige ander wyses waarop die munisipaliteit mag besluit om die inhoud van die<br />
verslag aan die publiek bekend te maak<br />
Indien die munisipaliteit besluit om 'n kennisgewing-en-kommentaar prosedure te volg, moet:<br />
Nabehore stappe geneem word om die administratiewe handeling aan die persone wat<br />
materieёl en nadelig deur die aksie geraak gaan word, bekend te maak en hul kommentaar<br />
aanvra;<br />
Die kommentaar wat ontvang word, oorweeg word;<br />
Die munisipaliteit besluit om voort te gaan met die administratiewe handeling al dan nie, met of<br />
sonder aanpassings; en<br />
Voldoen word aan die voorgeskrewe prosedure 27 soos bepaal vir die kennisgewing-enkommentaar<br />
prosedure<br />
4. <strong>MUNISIPALE</strong> STRUKTURE-WET 28<br />
4.1 WYKSKOMITEES<br />
Artikels 72 tot 78 van die Wet handel oor wykskomitees wat as politieke strukture beskou word. Slegs<br />
metropolitaanse en plaaslike rade hoef wykskomitees in te stel. Waar 'n raad besluit om wykskomitees<br />
in te stel, moet vir elke wyk 'n komitee ingestel word wat bestaan uit:<br />
Die wyksraadslid as voorsitter; en<br />
Nie meer as tien ander persone nie.<br />
'n Munisipaliteit moet reëls opstel betreffende die:<br />
Prosedure vir die aanwysing van die tien lede met inagneming van:<br />
'n Gelyke getal vroue verteenwoordiging;<br />
Die diversiteit van die wyk wat in die samestelling van die komitee gereflekteer moet<br />
word;<br />
Die omstandighede waaronder lede hul amp moet ontruim; en<br />
Die frekwensie van vergaderings.<br />
27 Hoofstuk 2 van die Regulasies vir Billike Administratiewe Prosedures gepubliseer ingevolge die Wet op die<br />
Bevordering van Administratiewe Geregtigheid: GK R1022 in SK 23674 van 31 Julie 2002 [met inwerkingtreding<br />
vanaf 31 Julie 2002] soos gewysig deur GK R614 in GK 27719 van 27 Junie 2005<br />
28 Wet 117 van 1998<br />
13
Die funksie van 'n wykskomitee is om enige aanbeveling wat die wyk mag raak, aan die wyksraadslid te<br />
maak of deur die wyksraadslid aan die burgemeester te maak. 'n Munisipale raad kan ook bevoegdhede<br />
aan 'n wykskomitee delegeer.<br />
Die wykskomitee-stelsel spruit klaarblyklik voort uit die straatkomitees wat gedurende die "struggle'<br />
gebruik was in townships om inligting oor te dra en om mense te intimideer. Praktiese oorwegings maak<br />
dit moeilik vir die stelsel om te funksioneer - dink aan 'n raad met 30 wyke waar daar vergaderings<br />
gehou moet word met 30 stelle agendas en notules wat aan 300 wykskomitee-lede versprei moet word.<br />
Die administrasie van wykskomitees is gewoonlik aan die kantoor van die speaker gekoppel en dikwels<br />
bestaan die politieke wil of kapasiteit nie om die funksie na behore te verrig nie.<br />
Landelike wyke beskik oor baie groot geografiese gebiede en met 'n raadslid wat nie oor eie vervoer<br />
beskik nie, maak dit die stelsel net nie haalbaar nie. In "township" wyke bestaan die komitees<br />
hoofsaaklik uit die van die ANC waar die beginsel van diversiteit glad nie in ag geneem word nie.<br />
In die "Turn-Around-Strategy" van COGTA word voorsiening gemaak vir die versterking van die<br />
wykskomitee-stelsel en is wetgewing onlangs gewysing om voorsiening te maak vir die delging van<br />
redelike reiskostes van wykskomitee-lede.<br />
4.2 ANDER KOMITEES<br />
Artikel 79 van die Wet maak voorsiening vir die vesting van komitees wat noodsaaklik geag word vir die<br />
doeltreffende en doelmatige verrigting van die funksies of die uitvoering van die magte van 'n<br />
munisipaliteit. Vir die doel kan 'n munisipaliteit een of meer komitees vestig wat uit raadslede sal<br />
bestaan.<br />
Die raad:<br />
Moet:<br />
Die funksies van die komitee bepaal; en<br />
Die voorsitter aanwys;<br />
Kan:<br />
Bevoegdhede aan die komitee delegeer;<br />
Die komitee magtig om persone in 'n adviserende hoedanigheid te koöpteer wat nie<br />
lede van die raad is nie;<br />
'n Lid enige tyd verwyder; en<br />
Die komitee se prosedures bepaal<br />
5. GEME<strong>EN</strong>SKAPONTWIKKELINGSWERKERS (GOW)<br />
Die Kabinet het op 19 November 2003 die inwerkingstelling van die GOW-stelsel goedgekeur wat gelei<br />
het tot die aanstel van GOW's vir elke "township" wyk en wyke in landelike gebiede in die land. Die<br />
14
ehoefte vir die stelsel het ontstaan na aanleiding van navorsing wat getoon het dat meer as 70% van<br />
die armste van die bevolking, nie bewus was van enige nasionale en provinsiale programme wat daarop<br />
gemik was om armoede te verlig nie. Die salarisse van die GOW's word deur Provinsiale COGTA's betaal<br />
en die koördinering vind plaas tussen die provinsies en munisipale speakers wat op plaaslike vlak<br />
daarmee belas is.<br />
Die funksies van die GOW's met een jaar opleiding met 'n minimum van Graad 11 as vereiste, is om:<br />
Binne die raamwerk van samewerkende regering te funksioneer;<br />
Om saam met gemeenskapstrukture te werk en die strukture se belange te bevorder; en<br />
Om diensleweringsblokkasies aan nasionale en provinsiale departemente te rapporteer.<br />
In die meesterplan vir GOW's word gemeld wat hulle nie moet doen nie:<br />
Nie deel te wees van die sekretariaat van wykskomitees nie;<br />
Moet nie departemente-spesifieke projekte implementeer nie; en<br />
Moet nie politici wees wat hul eie belange in die gemeenskap te probeer bevorder nie.<br />
Die instelling van die GOW-stelsel kan gesien word as die eerste erkenning dat munisipale raadslede nie<br />
hul pligte as publieke verteenwoordigers kan nakom nie - anders sou hierdie behoeftes in die onderskeie<br />
geïntegreerde ontwikkelingsplanne aangespreek gewees het. Hierdie rol as "kommissaar" het uiteraard<br />
'n kommunistiese inslag wat deel van 'n intelligensie netwerk vorm waar plaaslike inligting ingesamel<br />
word en deur provinsiale kanale tot in die Presidensie beland - 'n soort van sekurokrasie.<br />
Ervaring toon dat die aanstelling van GOW's op nepotisme en kader ontplooiing gebaseer is en dikwels<br />
tot onmin op plaaslike vlak aanleiding gee omdat hulle direk aan die onderskeie provinsies rapporteer.<br />
6. JAARLIKSE KAPASITEITSASSESSERING DEUR DIE <strong>MUNISIPALE</strong> AFBAK<strong>EN</strong>INGSRAAD 29<br />
Die Munisipale Afbakeningsraad onderneem jaarliks 'n assessering van die kapasiteit van plaaslike<br />
munisipaliteite in verhouding met die betrokke distriksmunisipaliteit en formuleer dan aanbevelings<br />
waar van toepassing na die betrokke LUK om 'n funksies aan te pas. Ongelukkig word die inligting wat<br />
van munisipaliteite ontvang word, nie geverifieer en ook nie vir publieke kommentaar voorgelê nie.<br />
7. STAND VAN DEELNEM<strong>EN</strong>DE PLAASLIKE BESTUUR NA 10 JAAR<br />
7.1 INLEID<strong>EN</strong>DE OPMERKINGS<br />
Die voorafgaande ses hoofstukke sit die institusionele aspekte uiteen van publieke deelname aan die<br />
sake van munisipaliteite. Ten spyte van die feit dat die "nuwe" SA plaaslike regeringstelsel nou tien jaar<br />
oud is, word 'n legio van probleme ervaar wat deur die meeste analiste as 'n "gefaalde stelsel" beskryf<br />
word en kan die vraag weer gevra word - het die nuwe plaaslike regeringstelsel ook soos sy voorganger,<br />
droewiglik gefaal? 30<br />
29 Web-adres: http://www.demarcation.org.za/pages/default_new.html<br />
30 Sien paragraaf 2.1 hierbo<br />
15
Die volgende statistiek sit die toestand uiteen:<br />
67% van munisipale bestuurders se aanstellings is na afloop van hul vyf-jaar ampstermyne in<br />
2006 nie hernieu nie;<br />
50% van raadslede was in 2006 tot hul eerste ampstermyne verkies;<br />
Gedurende 2006 het 30% van senior munisipale bestuurders minder as 5 jaar munisipale<br />
ervaring gehad;<br />
In 2008/09 het slegs vier munisipaliteite en twee munisipale entiteite skoon oudit verslae<br />
ontvang - verwys na BYLAE 3 vir 'n opsomming van die Ouditeur-Generaal se verslag;<br />
Daar was gedurende 2010 109 geweldadige protes-aksies oor swak dienslewering waartydens<br />
geboue gebrand is selfs raadslede vermoor is.<br />
Die nuwe SA plaaslike regeringstelsel is ontwikkel aan die hand van beste praktyke wat in lande soos<br />
Duitsland, Australië en Kanada toegepas word. Ons moet onthou dat hierdie lande oor gesofistikeerde<br />
stelsels, 'n professionele amptenary-korps, 'n moderne infrastruktuur beskik en 'n betalende<br />
gemeenskappe beskik.<br />
Daarenteen in SA:<br />
Word 77% van stedelike huishoudings van gratis basiese water voorsien;<br />
Word 69% van stedelike huishoudings van gratis basiese elektrisiteit voorsien;<br />
Het alle munisipaliteite eers in 2008/09 oor geïntegreerde ontwikkelingsplanne beskik waarvan<br />
64% oor medium kredietwaardigheid en 24% oor 'n hoë kredietwaardigheid beskik het;<br />
Is daar 'n tekort van 2,1 miljoen formele behuisingseenhede met 2 700 informele vestigings<br />
sonder water, elektrisiteit en sanitasie 31 ;<br />
Word 'n verslag van die Nasionale Tesourie in Mei 2011 aan die Kabinet terug gehou waar daar<br />
na bewering melding gemaak word dat 32 :<br />
Ten minste 35% van munisipaliteite dringende intervensie benodig as gevolg van swak<br />
finansiële bestuur, swak regering en die gebrek aan leierskap - dit beteken dat ongeveer<br />
95 munisipaliteite uit 'n totaal van 270, intervensie benodig;<br />
107 munisipaliteite en 2 munisipale entiteite ongemagtigde uitgawes van R 5 biljoen<br />
aangegaan het waarvan sowat R 1,1 biljoen afgeskryf moes word; en<br />
168 munisipaliteite en 22 munisipale entiteite onreëlmatige uitgawes van R 4,1 biljoen<br />
aangegaan het<br />
Verwys asb. na Bylae 4 vir remediërende stappe en programme wat sedert 2004 ingestel is in 'n poging<br />
om munisipale regering reg te ruk.<br />
7.2 INHOUD <strong>EN</strong> AARD VAN PUBLIEKE DEELNAME<br />
Die gebruik by meeste munisipaliteite is om op Saterdae en/of Sondae publieke vergaderings te hou -<br />
daar word aangevoer dat die meeste mense so laat van die werk kom dat daar nie gedurende week<br />
vergaderings gehou kan word nie. Sondae word beskou as die tradisionele dag om vergaderings te hou<br />
31 http://www.engineeringnews.co.za/article/sexwale-stresses-importance-of-property-ownership-2011-05-12<br />
32 http://www.property24.com/articles/35-of-municipalities-are-failing/13521: 13 Mei 2011<br />
16
en maak nie voorsiening vir diversiteit nie en lei tot 'n uitsluiting van gelowe wat Sondae as 'n rusdag<br />
respekteer.<br />
Die inhoud van publieke deelname word hoofsaaklik beperk tot die kennis-gee-en-kommentaar metode<br />
sonder dat daar werklike interaksie plaasvind en vrae beantwoord kan word. Waar publieke<br />
vergaderings gehou word, word dit bloot beperk tot inligtingsessies. Die taal wat gebesig word is swak<br />
Engels en met vertalings in van die ander ampstale, word vergaderings lank uitgerek. Dikwels word baie<br />
kort kennis van vergaderings gegee of die amptenare daag net nie op nie. Verder het dit al gebeur dat<br />
die plaaslike bevolking die raadslid uit die vergadering gejaag het en is die vergadering eers na ses<br />
maande hervat.<br />
7.3 V<strong>OOR</strong>VEREISTES VIR PUBLIEKE DEELNAME <strong>EN</strong> V<strong>OOR</strong>TGESETTE DEELNAME<br />
'n Opname wat deur die Australië-Suid-Afrika Plaaslike Regeerkunde Vennootskap gedurende 2004<br />
onderneem is, het getoon dat suksesvolle publieke deelname deur die volgende voorwaardes<br />
voorafgegaan moet word:<br />
Die proses moet vir beide die munisipaliteit en die publiek van waarde wees - dit moet nie net 'n<br />
gesprek tussen die twee partye wees nie - die partye moet ook na mekaar luister en daar moet<br />
waarde-toevoeging wees;<br />
Daar moet duidelikheid wees oor wie die finale besluit gaan neem - indien daar 'n verskil van<br />
mening is, wie se siening sal voorgaan?<br />
Daar moet genoegsame ondersteuningsbronne vir die proses wees - dit sluit toepaslike<br />
tegnologie en ingeligte en professionele amptenare in;<br />
Ten einde reg aan die proses te skep, moet gesprekke in die plaaslike tale wat gepraat word,<br />
gevoer word;<br />
Daar moet 'n duidelike onderskeid gemaak word tussen:<br />
Die verstrekking van inligting;<br />
Konsultasie; en<br />
Deelname :-<br />
En welke proses vir welke doeleindes gebruik word<br />
Daar moet gereelde terugvoer gegee word oor die vordering wat gemaak word en wat die finale<br />
besluit is;<br />
Raadslede moet aktief aan die deelnameproses deelneem;<br />
Die optrede van amptenare en die manier van deelname aan publieke deelnameprosesse moet<br />
geskied aan die hand van beleid wat aan die publiek bekend is;<br />
Deur te aanvaar dat algemene publieke vergaderings slegs een van vele wyses van publieke<br />
deelname is om bevoordeling van luidrugtige en of geartikuleerde persone te voorkom.<br />
7.4 WAT GEBEUR IN DIE PRAKTYK?<br />
Dit blyk dat in meeste gevalle, raadslede die plaaslike verteenwoordiger van die politieke party<br />
is in plaas daarvan om die plaaslike gemeenskap op die raad te verteenwoordig;<br />
Plaaslike strydvrae is heel dikwels ondergeskik aan provinsiale of nasionale belange van die<br />
verskeie politieke partye;<br />
17
Sommige politieke partye word sentraal beheer wat nie net beleidsbesluite raak nie maar ook<br />
die aanstelling en ontslag van personeel;<br />
Plaaslike bestuur het onbekostigbaar geword waar 'n klein minderheid belasting - en<br />
heffingpligtig is en die nie-betalende meerderheid, die meerderheid-inspraak het en die<br />
voordele geniet;<br />
Die inwerkingstelling van die drakoniese eiendomsbelastingwet 33 wat die waarde van<br />
verbeterings insluit:<br />
Maak eiendomsbesit veral vir bejaardes finansieel onmoontlik om in hul wonings aan te<br />
bly;<br />
Bring nou landbougrond in die belastingnetwerk sonder dat daar enige munisipale<br />
dienste gelewer word terwyl die gebiedende rabatte wat ingestel moet word, in<br />
sommige gevalle net geïgnoreer word; en<br />
Kom neer op 'n welvaartbelasting en behoort grondwetlik hersien te word;<br />
Aangesien basiese dienslewering die primêre funksie van plaaslike bestuur is, moet in sommige<br />
gevalle die dele van die gemeenskap wat gewoond was aan hoër orde dienste, nou addisionele<br />
belastings betaal om die dienste te laat voort te sit; en<br />
'n Gebrek aan professionele etiek aan amptenaarskant veroorsaak dat kern-elemente van die<br />
Grondwet en plaaslike regeringswetgewing nie verstaan word nie of deur politieke<br />
moedswilligheid genegeer word;<br />
Mnr Flip Buys 34 van Solidariteit het tydens 'n onlangse toespraak daarop gewys dat ANC ondersteuners<br />
oor kanale beskik om hul griewe te hanteer terwyl minderheidsgroepe daarvan uitgesluit is. Hy gaan dan<br />
verder en identifiseer die verskillende groepe:<br />
Onttrekkers:<br />
Hierdie mense het nie meer vertroue in die regering nie, en leef soos geprivatiseerde burgers<br />
wat net na hulle eie belange omsien;<br />
Landverlaters:<br />
Van die broodnodige hoogs geskooldes wat alle vertroue in die staat verloor het<br />
(vertrouensbreuk), en nie net in die regering nie;<br />
Opstandiges:<br />
Hulle kom byvoorbeeld in opstand teen swak dienslewering;<br />
Oorlewendes:<br />
Hulle dryf maar net saam met die stroom en fokus op oorlewing; en<br />
Opbouers:<br />
Hulle is lief vir die land, en al hou hulle nie van die regering nie, reageer hulle opbouend (praat<br />
en doen) deur bv. selfdoeninstellings soos Solidariteit te skep.<br />
Frustrasie-vlakke van belasting - en heffingpligtiges oor swak of geen dienslewering het sodanig gestyg<br />
dat 'n nasionale belastingbetalers-unie tot stand gekom het en verskeie dorpe belastingweerhou-aksies<br />
deur middel van dispuutverklarings van stapel gestuur het. In sommige gevalle is die weerhoude<br />
33 Wet 6 van 2004<br />
34 http://www.solidariteit.co.za/Tuis/tuis.php<br />
18
elastings en tariewe in 'n trustfonds inbetaal en word dit aangewend om basiese dienste en<br />
infrastruktuur in stand te hou - die NBU is die sambreel organisasie vir 210 opbetaalde<br />
belastingbetalersverenigings en nog sowat 130 indiwiduele lede. Verder sluit die sirkulasie-lys van die<br />
NBU 'n verdere 107 prominente persone in wat uit regters, advokate, professore, ingenieurs, joernaliste<br />
en ander leiers in hul onderskeie professionele velde bestaan.<br />
Die algemene munisipale verkiesings het op 18 Mei 2011 plaas gevind en met die finalisering van die<br />
teks hiervan, was daar nog sowat 12 munisipaliteite waar die verskillende partye onderhandel om<br />
koalisies te vorm om hopelik vir die volgende 5 jaar te regeer.<br />
7.5 OPSOMMING<br />
Daar is aangetoon dat:<br />
SA oor gesofistikeerde munisipale wetgewing beskik;<br />
Ruim voorsiening in wetgewing gemaak word vir die gemeenskap en gemeenskapsorganisasies<br />
om aan die sake van munisipaliteite deel te neem;<br />
Die munisipale regerings en administrasies nie daarin slaag om 'n kultuur van publieke deelname<br />
te ontwikkel waarby die stelsel van formele verteenwoordigende regering, aangevul word met<br />
'n stelsel van deelnemende regering nie;<br />
Die gemeenskap en gemeenskapsorganisasies wat betrokke is, ook nie altyd oor die nodige<br />
sofistikasie beskik om sinvol en volhoudbaar aan die prosesse deel te neem nie; en<br />
Plaaslike regering in finansiële nood en leierskaps-, bestuurs- en administratiewe bankrotskap<br />
verkeer.<br />
8 WAT NOU?<br />
8.1 DIS NOU DIE TYD VIR DIE OPBOUERS OM HUL LIG TE LAAT SKYN<br />
Dis nou die tyd vir die Opbouers om meer kerse aan te steek. Ek beskou myself as 'n opbouer en het<br />
aktief tot die stryd toegetree met die inwerkingstelling van die Munisipale Eiendomsbelastingwet.<br />
Tydens 'n "toespreek" publieke deelname vergadering gehou op 24 Oktober 2008 te Magaliesburg, het<br />
ek pertinente vrae gevra en is ek versoek om dit opskrif te stel. Tot datum het ek nog geen antwoord<br />
van Mogale City ontvang nie. Tydens my vraestelling, het 'n grondeienaar my onderbreek en gevra of ek<br />
nog lank gaan wees want hy wil huis toe gaan. Na afloop van die vergadering het ek by 'n ANC kennis<br />
navrae gedoen oor hoe my vrae ontvang is. Ek is meegedeel dat omdat daar geen akklamasie was na my<br />
vraestellery nie, ek nie veel kan verwag nie. Ek het by grondeienaars ook gaan verneem oor die vrae wat<br />
gestel was en is ek mee gedeel dat hulle geen idee gehad het waaroor ek gepraat het nie. Dit het my<br />
genoop om 'n artikel te skryf wat deur Agri-Wiki 35 gepubliseer is op 4 November 2008 en ek het slegs<br />
twee telefoniese navrae daaroor ontvang - die eerste was in 2009 en die tweede gedurende April 2011.<br />
Tot en met 24 Mei 2011 was die betrokke werf 1468 keer besoek.<br />
35<br />
http://www.agriwiki.co.za/index.php?title=High_level_overview_on_how_the_Municipal_Property_Rates_Act_wil<br />
l_impact_on_landowners_in_rural_areas<br />
19
Dit is vir my as plaaslike regeerkunde praktisyn uiters frustrerend om te sien hoe dinge ten gronde gaan<br />
en in my individuele posisie kan ek net maar 'n stem roepende in die woestyn bly.<br />
8.2 DIS NOU DIE TYD VIR OPBOUERS OM TE VER<strong>EN</strong>IG<br />
SA is 'n gemeenskap van gemeenskappe. Ons moet aanvaar dat munisipaliteite hul deelname-aksies op<br />
die breë gemeenskap sal fokus en dan sal gemeenskapsorganisasies moet beding en kompeteer om<br />
erkenning om deel te neem aan die prosesse.<br />
Afriforum as opbouer, sal bereid moet wees om die lig ook te laat skyn op gemeenskappe wat nie<br />
noodwendig lidmaatskap van Afriforum sal opneem nie en die geleentheid skep vir diesulkes om kers te<br />
kan opsteek by Afriforum. My waarneming is dat die ware leiers van die verskillende gemeenskappe nie<br />
noodwendig deur die raadslede-korps verteenwoordig word nie of dat die raadslede as spreekbuise vir<br />
die gemeenskap optree en vir die gemeenskap beding nie - daarvoor is politieke partye se dissipline en<br />
koukusbesluite net te oorheersend.<br />
Die fokus behoort bemagtiging en onderlinge samewerking te wees waar daar gemeenskaplike<br />
doelwitte gestel kan word om sorg te dra dat gemeenskappe die spelreëls bepaal waaraan raadslede as<br />
verteenwoordigers van die gemeenskap aan moet voldoen in plaas daarvan dat politieke partye dit met<br />
afstandbeheer doen.<br />
Te veel energie is reeds op konflik in SA vermors en alle Suid Afrikaners verdien en is geregtig op beter<br />
dienslewering en die afgelope 10 jaar het bewys dat plaaslike regering dit nie alleen kan doen nie - die<br />
afwesigheid van aktiewe publieke deelname skep net 'n vakuum wat tot swak dienslewering,<br />
magsmisbruik, wanaanwending van fondse en korrupsie lei.<br />
Afriforum as burgerregte organisasie het reeds bewys waartoe dit in staat is en doen ek hiermee 'n<br />
beroep op die lede om die onverskrokke stap te neem meer fokus op die terrein van plaaslike bestuur te<br />
plaas. Afriforum het reeds die momentum en die kapasiteit om die belangrike aspek van groter plaaslike<br />
bestuursdeelname verder te neem en te sorg dat die sofistikasie van die stelsel, uit gedra word en dat<br />
die optredes van munisipaliteite op professionele vlak gemoniteer word.<br />
8.3 AARD VAN DEELNAME<br />
Wetgewing laat toe vir deelname aan wykskomitees asook vir die forums soos paragraaf 2.16 hierbo<br />
uiteengesit. Die aard van deelname behoort bepaal te word aan die hand van plaaslike omstandighede<br />
en dinamika. Die publieke deelname - en kommuniskasie planne van munisipaliteite behoort in die<br />
formaat van verordeninge vervat te word. Sodanige verordeninge moet ook voorsiening maak vir die<br />
vereistes waaraan gemeenskapsorganisasies moet voldoen om erkenning te verkry asook 'n bepaling dat<br />
raadsagendas met verslae en notules voor vergaderings aan erkende gemeenskaporganisasies<br />
beskikbaar gestel met 'n beperking op die publisering van verslae tot na die afloop daarvan.<br />
Verder laat wetgewing toe vir lede van die publiek om in 'n adviserende hoedanigheid op die komitee te<br />
dien. Verordeninge behoort te bepaal in welke omstandighede sulke deelname moet plaasvind en<br />
waaruit die verteenwoordiging moet bestaan.<br />
20
9 SLOT OPMERKINGS<br />
Te veel Suid Afrikaners het opofferings gemaak dat ons kan toelaat dat dit wat oor eeue opgebou is,<br />
verlore moet gaan. Ons as die OPBOUERS, moet die voortou neem en die klimaat skep sodat die energie<br />
nie op konflik vermors word nie maar gefokus word op die heropbou van plaaslike regering, basiese<br />
dienslewering vir almal en die beskerming van ons basiese regte - trouens, raadslede is in ons diens en<br />
moet aan ons nabehore verantwoording doen.<br />
Ek dank u vir die geleentheid.<br />
BRONNELYS<br />
1. Consolidated General Report on the Local Government Audit Outcomes for 2008-09: Auditor<br />
General<br />
2. National Capacity Building Framework for Local Government: Issued by DPLG and SALGA 2007<br />
3. Ward Committee Handbook: Prepared by Idasa and Afesis-corplan, the dplg and GTZ South<br />
Africa December 2005<br />
4. JUTASTAT Publishers:<br />
Constitution<br />
Municipal Demarcation Act (Act 27 of 1998)<br />
Municipal Structures Act (Act 117 of 1998)<br />
Municipal Systems Act (Act 32 of 2000)<br />
Promotion of Administrative Justice Act ( Act 3 of 2000)<br />
21
BYLAE 1.1: DOKUM<strong>EN</strong>TE WAT OP DIE <strong>MUNISIPALE</strong> WEBWERF KRAGT<strong>EN</strong>S WETGEWING VERTOON<br />
MOET WORD<br />
ITEM ONDERWERP ARTIKEL WET<br />
1 Jaarlikse en aangepaste begroting 75(1)(a) MFMA<br />
2 Alle begrotingsverwante dokumente 75(1)(a) MFMA<br />
3 Alle begrotingsverwante beleidsdokumente 75(1)(b) MFMA<br />
4 Jaarverslag 75(1)(c) MFMA<br />
5 Alle prestasie-ooreenkomste met senior amptenare 75(1)(d) MFMA<br />
6 Alle diensleweringsooreenkomste 75(1)(e) MFMA<br />
7 Alle langtermyn leningsooreenkomste 75(1)(f) MFMA<br />
8 Alle verkrygingsooreenkomste bo 'n bepaalde waarde 75(1)(g) MFMA<br />
9 Lys van bates wat van die hand gesit bo 'n bepaalde waarde 75(1)(h) MFMA<br />
10 Alle ooreenkomste wat 'n invloed op toekomstige<br />
begrotings kan hê 75(1)(i) MFMA<br />
11 Alle privaat-openbare vennootskapsooreenkomste 75(1)(j) MFMA<br />
12 Alle kwartaal verslae 75(1)(k) MFMA<br />
13 Alle finansiële herstelplanne 143(3)(ċ) MFMA<br />
14 Finansiële belange van raadslede: Gedragskode Item<br />
9(4) MSYSA<br />
15 Finansiële belange van sekere senior amptenare: Item<br />
Gedragskode 5A(3) MSYSA<br />
16 Geïntegreerde ontwikkelingsplan 25(4)(a)(ii) MSYSA<br />
17 Prestasie-bestuursplan 41(1)(e) MSYSA<br />
18 Sleutelprestasie-aanwysers en - teikens 44 MSYSA<br />
19 Alle besluite rakende die bepaling van tariewe en heffings 75(3)(a) MSYSA<br />
20 Alle verslae oor ondersoeke ingevolge die Gedragskode Item<br />
vir Raadslede 13(2) MSYSA<br />
21 Opstel van eiendomsbelastingbeleid 4(1) MPRA<br />
22 Bekendmaking van eiendomsbelastingtariewe 14(3)(a) MPRA<br />
23 Register van eiendomme 23(4) MPRA<br />
24 Bekendmaking van die waardasielys 49(2) MPRA<br />
22
BYLAE 1.2 INLIGTING WAT IN DIE JAARVERSLAG VERVAT MOET WORD 36<br />
1 Die jaarlikse finansiële state en waar van toepassing, ook die gekonsolideerde jaarlikse state<br />
soos aan die Ouditeur-Generaal voorgelê<br />
2 Die verslag van die Ouditeur-Generaal oor die state<br />
3 Die jaarlikse prestasie-verslag soos bepaal in Artikel 46 van die Munisipale Stelselswet<br />
4 Die verslag van die Ouditeur-Generaal oor die prestasie bepaling<br />
5 'n Waardebepaling deur die rekenpligtige beampte oor uitstaande munisipale belastings en<br />
dienste-heffings<br />
6 'n Waardebepaling deur die rekenpligtige beampte van die munisipaliteit se prestasie teenoor<br />
meetbare prestasie-doelwitte vir inkomste invordering van elke inkomstebron en vir elke<br />
begrotingspos vir die betrokke finansiële jaar<br />
7 Besonderhede van regstellende optrede wat geneem is of wat geneem gaan word in reaksie op<br />
kwessies soos in ouditverslae uitgewys<br />
8 Enige verduidelikings wat nodig is om kwessies in verband met die finansiële state op te klaar<br />
9 Enige ander bykomstige inligting soos deur die raad bepaal<br />
10 Enige aanbevelings van die raad se ouditkomitee; en<br />
11 Enige ander inligting wat benodig mag word<br />
36 Artikel 121(3) van die MFMA<br />
23
BYLAE 2: <strong>MUNISIPALE</strong> KAL<strong>EN</strong>DER<br />
MAAND AKTIWITEIT ARTIKEL WET<br />
Julie Burgemeester: Kwartaallikse finansiёle verslag 52(d) MFMA<br />
Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
Oorweging van prestasie-evaluering van die munisipale<br />
bestuurder en amptenare wat aan die persoon rapporteer 57(2)(a) MFMA<br />
Augustus Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
September Burgemeester: Ter tafellegging van rooster en goedkeuring<br />
van die begroting 21(1)(b)(i) MFMA<br />
Hersiening van die geïntegreerde ontwikkelingsplan 21(1)(b)(ii) MFMA<br />
Hersiening van die begrotingsbeleid 21(1)(b)(iii) MFMA<br />
Ter tafellegging van die hersiene geïntegreerde<br />
ontwikkelingsplan 21(1)(b)(iii) MFMA<br />
Ter tafellegging van die hersiene begrotingsbeleid 21(1)(b)(iii) MFMA<br />
Publieke deelname prosesse 21(1)(b)(iv) MFMA<br />
Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
Oktober Burgemeester se kwartaallikse finansiële verslag 52(d) MFMA<br />
Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
November Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
Desember Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
Munisipale entiteite: Indiening van jaarverslag 127 MFMA<br />
Januarie Kennisgewing van nasionale en provinsiale departemente<br />
aan munisipaliteit van toekomste oordragte voor 20<br />
Januarie van elke jaar 36(1) MFMA<br />
24
Burgemeester se kwartaallikse finansiële verslag 52(d) MFMA<br />
Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
Middel-termyn begrotings- en prestasie aanslag 72(1) MFMA<br />
Februarie Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
Maart Burgemeester: ter tafellegging van begroting 16(2) MFMA<br />
Kennisgewing in plaaslike koerante 22(a)(i) MFMA<br />
Nooi publiek om kommentaar te lewer 22(a)(ii) MFMA<br />
Indiening van Jaarverslag 121 MFMA<br />
Kennisgewing van oordragte tussen munisipaliteite 37(2) MFMA<br />
Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
April Burgemeester se kwartaallikse finansiële verslag 52(d) MFMA<br />
Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
Mei Raad oorweeg die begroting 24(1) MFMA<br />
Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
Junie Goedkeuring van diensleweringbegrotingsplan 53(1)(ċ)(ii) MFMA<br />
Hersiening van jaarlikse prestasie ooreenkomste van<br />
munisipale bestuurder en amptenare wat aan die persoon<br />
verslag doen 53(1)(ċ)(iii) MFMA<br />
Maandelikse finansiёle verslag 71(1) MFMA<br />
Evaluering van jaarlikse prestasie ooreenkomste van<br />
munisipale bestuurder en amptenare wat aan die persoon<br />
verslag doen 57(2)(a) MFMA<br />
25
BYLAE 3 OPSOMMING VAN OUDITEUR-G<strong>EN</strong>ERAAL SE VERSLAG VIR 2008/09 <strong>OOR</strong> DIE STAND<br />
VAN <strong>MUNISIPALE</strong> FINANSIES<br />
AARD VAN OUDIT OPMERKING ALLE MUNISIPALITEITE <strong>MUNISIPALE</strong> <strong>EN</strong>TITEITE<br />
2008-09 2007-08 2008-09 2007-08<br />
Afwysing 81 110 4 5<br />
Ongunstig 8 11 0 1<br />
Gekwalifiseerd 47 63 4 9<br />
Finansieel ongekwalifiseerd met opmerkings 107 91 38 33<br />
Finansieel ongekwalifiseerd - skoon oudit 4 4 2 3<br />
Totaal waaroor verslag gedoen is 247 279 48 51<br />
Totaal nie betyds voltooi nie 36 4 8 6<br />
Totaal 283 283 56 57<br />
26
BYLAE 4: REMEDIËR<strong>EN</strong>DE STAPPE G<strong>EN</strong>EEM SEDERT 2004 OM <strong>MUNISIPALE</strong> REGERING REG TE RUK<br />
27