Waar is hier de nooduitgang? - Security Management

thema | brandveiligheid
Veilig vluchten uit gebouwen
Waar is hier
de nooduitgang?
» Wat is een nooddeur?
Voor gebouwen zijn in de wet- en regelgeving
vluchtroutes gedefinieerd.
De deuren in deze vluchtroutes worden
vluchtdeuren genoemd. Door de
afstemming van bouw- en arbo-regelgeving
is in het Bouwbesluit 2012 de
volgende definitie opgenomen: ‘Een
nooddeur is uitsluitend bestemd voor
het ontvluchten in geval van calamiteiten
en zal niet voor regulier gebruik
worden benut. Een nooddeur moet
onder alle omstandigheden van binnenuit
zonder sleutel kunnen worden
geopend, bijvoorbeeld door middel van
een zogenoemde “panieksluiting”. Bovendien
mag een nooddeur geen
schuifdeur zijn.’ Een deur die dus alleen
voor calamiteiten is bedoeld, en
niet voor regulier gebruik. In artikel
2.107 van Bouwbesluit 2012 staat verder:
‘Een vluchtroute heeft een vrije
doorgang met een breedte van ten
minste 0,85 m, en een hoogte van ten
minste 2,3 m’ (woning- en utiliteitsbouw).
» Is de gebruikelijke toegangsdeur
ook nooddeur?
Nee, maar dat is vooral een kwestie van
terminologie. De bouwregelgeving zegt
dat een deur in de vluchtroute die onder
normale omstandigheden ook
wordt benut voor het bereiken van
ruimten in een gebouw, geen nooddeur
is. Het is dan een deur van een toe-
24 Security Management nummer 6 juni 2012
Aan welke eisen moet een nooddeur voldoen om ervoor te zorgen dat bij
een calamiteit alle aanwezigen snel, onbelemmerd en zelfstandig op een
veilige plek kunnen komen? Infoblad 320 van SBR geeft via een aantal
vragen en antwoorden de oplossingsrichting. Daarbij is uitgegaan van
het Bouwbesluit 2012. WOUTER NOTENBOMER *
gang, die ook als vluchtdeur kan dienen.
Ook een nooduitgang – uitsluitend
bedoeld voor het ontvluchten van
een gebouw – is volgens de systematiek
van het Bouwbesluit ‘een toegang’.
» Waar bevinden zich nooddeuren?
Kijkend naar definities van vluchtroutes
in de wet- en regelgeving, moet
steeds duidelijk zijn waar de nooduitgangen
zich bevinden. De weg naar de
nooddeuren moet met de vluchtwegaanduiding
volgens de Europese richtlijn
92/58/EEG ‘Minimumvoorschriften
voor de veiligheids- en/of
gezondheidssignalering op het werk’ en
NEN 6088 ‘Brandveiligheid van gebouwen
- Vluchtwegaanduiding - Eigenschappen
en bepalingsmethoden’ worden
aangegeven. Waar de bordjes
precies moeten hangen, is soms een
punt van discussie met het bevoegd gezag.
Maar het gaat er vooral om dat ze
(in combinatie met noodverlichting)
goed moeten opvallen. Ook kan eventueel
een – op een goed waarneembare
plek aanwezige – plattegrond met aangeven
vluchtplan worden geraadpleegd.
Laat die plattegronden door eigen –
niet-deskundige – medewerkers en be-

zoekers toetsen: wordt de plattegrond
wel goed begrepen?
» Zijn er normen voor nooddeuren?
Niet specifiek voor complete nooddeuren,
maar wél voor het hang- en sluitwerk
van die deuren, inclusief de elektrisch
gestuurde uitvoeringen. Het
betreft vier Europese normen (Engelstalig)
die als Nederlandse norm gelden
en in Bouwbesluit 2012 worden benoemd.
Dit zijn onder andere:
» NEN-EN 179 (Building hardware -
Emergency exit devices operated by a
lever handle or push pad, for use on
escape routes) voor sluitingen van
nooduitgangen met een deurkruk of
een drukplaat;
» NEN-EN 1125 (Building hardware
- Panic exit devices operated by a horizontal
bar) voor de panieksluiting
van vluchtdeuren met een horizontale
bedieningsstang; ook wel ‘push-
’ of ‘touch-bar’ genoemd.
Deze normen gaan ervan uit dat je
nood- en vluchtdeuren met één simpele
beweging, snel, en met geringe kracht
moet kunnen openen. Ze gaan als het
ware al open als je er tegenaan loopt. Bij
de ‘Panic exit devices’ wordt er rekening
mee gehouden dat de bedieningskracht
voor het ontsluiten ook bij een voordruk
op het deurblad (veroorzaakt door
mensen in paniek) gering blijft. Met
een gebruikelijk slot zou zo’n deur onder
die omstandigheden, en het daardoor
klemmen van de schoot, mogelijk niet
meer geopend kunnen worden.
» Hoe snel moet zo’n deur te
openen zijn?
Je moet een nooddeur onder alle omstandigheden
van binnenuit, snel, en
zonder sleutel kunnen openen. Bijvoorbeeld
met een zogenoemde ‘panieksluiting’,
terwijl deze deur normaliter niet
Voorbeelden van panieksluitingen.
van buitenaf te openen is. De Europese
normen voor nood- en vluchtdeuren
geven aan dat de sluitingen zo ontworpen
moeten zijn, dat je ze in 1 seconde
moet kunnen openen (in één soepele
doorgaande beweging in de vluchtrichting
en/of neerwaarts).
» Zijn sleutelkastjes toegestaan?
Nee. Om ongewenst gebruik van nood-
en vluchtdeuren te voorkomen is lange
tijd het ‘rode sleutelkastje met breekglas’
toegepast. Een soort barrière om de betreffende
deuren minder gemakkelijk
ongewenst te kunnen openen. Dat is uiteraard
strijdig met het snel en onbelem-
merd kunnen vluchten. Sleutels en sleutelkastjes
zijn daarom expliciet verboden
in de huidige bouwregelgeving en de
praktijkrichtlijnen van de brandweer.
Een bezwaar in de praktijk was vooral
dat de ruitjes vaak werden vernield, de
sleutel zoek was en de deur dus niet
meer als nooddeur kon worden gebruikt.
» Is ongewenst gebruik goed
oplosbaar?
Ja. In plaats van de verboden rode sleutelkastjes
(of kettingen met hangsloten)
kan dat onder meer door op
nooddeuren de ‘groene kastjes met
alarm’ toe te passen. Deze worden onder
de deurkruk of horizontale stang
van de panieksluiting geplaatst. Tijdens
de vereiste ‘enkelvoudige handeling’
raakt de kruk of stang het ‘groene kastje’,
waarna alarm volgt; lokaal (luid en
eventueel optisch) en eventueel op afstand
als onderdeel van een beveiligingssysteem.
Resetten kan alleen door
thema | brandveiligheid
bevoegde personen met sleutel. Die
kunnen ook het slot bedienen en zonder
alarm de deur openen. Bedoelde
kastjes, ook wel ‘exit control’ genoemd,
moeten bij voorkeur door een erkend
testinstituut zijn beproefd op een goede
samenwerking met producten die aan
NEN-EN 179 en 1125 voldoen.
» Zijn er eisen voor de ruimte vóór
de nooddeur?
Ja. De belangrijkste en meest bekende
eis is dat de route naar en de ruimte
vóór de nooddeur niet geblokkeerd mogen
worden. Onaangekondigde inspecties
leren helaas steeds weer dat op dit
Een nooddeur is uitsluitend bestemd voor
het ontvluchten in geval van calamiteiten
punt nog steeds ernstig wordt gezondigd.
Het even ‘tijdelijk’ parkeren van
goederen (pallets, fietsen, schoonmaakkarren,
overcomplete bedden,
etc.) komt helaas nog steeds op grote
schaal voor. Andere eisen voor die
ruimte vóór de nooddeur sluiten aan
op die van de gehele vluchtroute: heldere,
opvallende informatie en goede
(nood-)verlichting.
» Mag een nooddeur over het
trottoir draaien?
Ja, dat mag. Nooddeuren moeten met
de vluchtrichting meedraaien. In voorkomende
gevallen mag dat over de
openbare weg. Bij het verlenen van vergunningen
gaf dat tot voor kort nogal
eens problemen met de lokale overheid.
In Bouwbesluit 2012 is het uitgangspunt
dat een nooddeur uitsluitend
gebruikt wordt voor het vluchten
uit een gebouw, waarbij het veilig kunnen
vluchten zwaarder weegt dan de
hinder voor eventuele passanten. Het
gaat dan wel om ‘een niet voor motorrijtuigen
openstaande weg’. Om deze
reden mag een nooddeur bijvoorbeeld
naar buiten draaien over een voetpad.
» Zijn er eisen voor de ruimte achter
de nooddeur?
Ja, op z’n minst moet de deur naar buiten
toe volledig open kunnen draaien.
Maar dat lukt helaas niet altijd, omdat
er fietsen zijn gestald, auto’s staan ge-
Security Management nummer 6 juni 2012
25
»

thema | brandveiligheid
Op z’n minst moet de nooddeur naar buiten toe volledig open kunnen draaien.
parkeerd, grof vuil tegenaan is gestort,
bomen zijn geplant of zelfs illegaal direct
achter de nooddeur is gebouwd.
Gaat de nooddeur al voldoende ver
open, dan blijken er soms nog de nodige
risico’s te zijn door een afstapje van een
halve meter, een nagenoeg direct aansluitende
sloot of een incomplete noodtrap.
Dat soort situaties moet dus worden
aangepast. Ook moet de plek direct
achter de nooddeur goed zijn verlicht,
evenals de daarop nog te volgen route
buiten het gebouw naar de veilige plaats.
Achtergrond
Niet alleen bij spectaculaire branden
met veel slachtoffers blijkt achteraf dat
het niet goed zat met de nooddeuren.
Ook (onaangekondigde) inspecties leren
helaas steeds weer dat het met de
zorg rond nooddeuren vaak slecht gesteld
is. Gelukkig is de nooddeur sinds
kort een uiterst belangrijk onderwerp
in de (handhaving van) wet- en regelgeving
geworden.
26 Security Management nummer 6 juni 2012
Aandachtspunten
In aanvulling op voornoemde vragen
en antwoorden is hét aandachtspunt
De route naar en de ruimte vóór de
nooddeur mogen niet worden geblokkeerd
bij uitstek: het organiseren van de
handhaving van de zorg rond nooddeuren.
Overige informatie
Informatie over bouwregelgeving,
vluchtroutes, opvang- en doorstroomcapaciteit,
brandbeveiligingsinstallaties,
enzovoort is te vinden op onderstaande
websites en in SBR-infobladen:
» www.rijksoverheid.nl (zoek op:
Brandveilig gebruik gebouwen)
» www.sbr.nl (zoek op: veilig vluchten)
» www.nifv.nl (zoek op: vluchten >
Presentaties Symposium Vluchten
bij brand)
» www.nen.nl (zoek op: ontruiming,
vluchten, vluchtroutes)
» www.nvbr.nl ( > Publicaties >
Preventie)
» SBR-Infoblad 102: Bepaling van de
maximale loopafstand in woning
» SBR-Infoblad 108: Bepaling van de
maximale loopafstand in een niet
tot bewoning bestemd gebouw
» SBR-Infoblad 230: Dimensionering
van vluchttrappenhuizen (niet aangepast
aan Bouwbesluit 2012)
» SBR-Infoblad 231: Status van een
vluchtroute (niet aangepast aan
Bouwbesluit 2012)
» SBR-Infoblad 234: Breedte van
nooduitgangen en draairichting van
vluchtdeuren
» SBR-Infoblad 291: Wat is een veiligheidstrappenhuis?
» SBR-Infoblad 317: Veilig vluchten
uit gebouwen: Wegwijs worden in
de regelgeving
» SBR-Infoblad 318: Veilig vluchten
uit gebouwen: Vluchtgedrag en
maatregelen
» SBR-Infoblad 319: Veilig vluchten
uit gebouwen: Vluchtwegaanduidingen
en noodverlichting
» SBR-Infoblad 320: Veilig vluchten
uit gebouwen; nooddeuren
» SBR-Infoblad 321: Veilig vluchten
uit gebouwen: Ontruiming (niet
aangepast aan Bouwbesluit 2012) ‹‹
* Wouter Notenbomer is projectmanager
bij SBR