Ret begrip « Ideologie »

150 HUGO VAN DEN ENDEN
De 'beliefs' en 'disbeliefs' die in deze kategorieen vallen kunnen dan
duidelijk tot de ideologie van de groepering worden gerekend. Wat erbuiten
valt kan dan als niet-ideologisch gelden ; met een tussengebied dat de overgang
tussen beide vormt en dat 'periferaal-ideologisch' zou kunnen genoemd
worden, en dat gekenmerkt is door onderworpenheid aan een lichte vorm
van kontrole en morele sanktionering door de publieke opinie (goedkeuring,
afkeuring; aanmoediging, verwijten).
Wij zijn er ons van bewust dat deze aflijning nog iets willekeurigs blijft
behouden, maar een volle dig bevredigende aflijning is nu eenmaal onmogelijk
waar men te maken heeft met gradatieverschillen. Ret willekeurige
van de aflijning lijkt ons ook niet bijzonder storend, daar het bepalen van
de 'beliefs' en 'disbeliefs' die duidelijk onder de twee genoemde kategorieen
ressorteren metodologisch belangrijker is dan het bepalen van de precieze
grens tussen wat « nog-wel » en wat « niet-meer » « strikt-ideologisch » is.
4 Enkele implikaties en konsekwenlies van deze aflijning
a Ideologie verschijnt in deze aflijning als een partiele totalisering van
overtuigingen, en is als dusdanig onderscheidbaar van wereld- en Ievensbeschouwingen.
Ideologieen vertonen weI de tendens om zich in het bewustzijn van
hun aanhangers aan te dienen als 'totale' verwijzings- en orienteringssystem
en, en zij maken ook weI teoretisch aanspraak op interpretatieve
en evaluatieve 'totaal' - vf:rki.aring van mens en wereld. Maar in feite
heeft de beoogde en gepretendeerde totalisering slechts betrekking op
dat deel van de wereld en van het gedrag dat niet overgelaten wordt aan
de sektor van vrije en individuele interpretatie, preferentie en evaluatie,
het deel dus dat onder sociale normering en kontrole valt. Ret fenomeen
wereld en Ievensbeschouwing omvat daarentegen ook deze sektor van
'vrijheid' en 'individualiteit' ; het is dus een ruimer, omvattender fenomeen,
minder afhankelijk van sociale normering en kontrole en derhalve
in het bewustzijn ook minder door het 'druk '-fenomeen begeleid. Van
'wereld- en levensbeschouwing' kunnen wij ook spreken met betrekking
tot groeperingen. Wereld- en levensbeschouwing is een individueelpsychisch
en een psychosociaal fenomeen, ideologie een psychosociaal en
een sociaal-slruklureel fenomeen: 'psychosociaal' omdat ideologie een
geheel van kollektieve psychische 'inhouden' betreft die interpersoonlijke
kommunikatie van 'houdingen' mogelijk maakt, en 'sociaal-struktureeI'
omdat ideologie een geheel van psychische inhouden betreft die
verbonden zijn met bepaalde sociale strukturen en die als dynamische
faktoren in of tegenover die strukturen werkzaam zijn.