dpo_3294.pdf

GESCHENK
i 1
T VA N T
| D". EELCO VERWIJS, j
^ 1880.

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
ZEVENDE DEEL.

VADERLANDS CHE
HISTORIE,
V E R V A T T E N D E DE
GESCHIEDENISSEN
VEREENIGDE ^NEDERLANDEN,
INZONDERHEID DIE VAN
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AF!
Uic de geloofwaardigfte Schryvers en egte
Gedenkftukken famengefteld,
JAN WAGENAAR.
Met Plaaten en Kaarten,
Z E V E N D E D E E L ,
BE
nlll ENDE I N
T
' J A A R 1574, EN EINDI­
GENDE MET DE DOOD VAN WILLEM
DEN EERSTEN, PRINSE VAN
ORANJE , IN 'T JAAR 1584.
TE A M S T E R D A M , BÏ
JOHANNES ALLART.
M D c c x c I I.
m Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Staattn
van Holland m Westfrietfand.

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
VYF-ENTWINTIGSTE BOËIC
I N H O U D
I. Staat der Regeeringe van Holland. Orde op de
Vergadering derStaaten. II. Moeite irft Noorderkwartier.
Verfchil tusjchen de Edelen en
Steden. De Prins van Oranje vordert, dat men
hem ontfla van V bewind. III. De Staat en draagenhemde
opperfle magt op, geduurende den
oorlog. Zyn misnoegen. IV. Aanjlag op Antwerpen.
V. Regeering van Hollanden Zeeland.
Landraad. V°.rbondvan Vireeniging tusjchen
Holland en Zeeland. De Landraad loopt te niet.
VI. Gelegenheid tot eene nieuwe Vredehandeling.
Gemagtigden tot dezelve. VII. Byeenkomsi
te Breda. Handeling aldaar. Voor/lag van een
Befland. De Vredehandeling wordt afgebroken.
VIII. Inzigten des Landvoogds. IX. V Barndegat
bemagtigd door Sonoi. Verlaat en. X. Harde
handel van Sonoi, omtrent eenige Roomsch'
gezinden : XI. Buuren, Klundert, Fynaarden
Ruigenhil ingenomen, door de Spaanfchen. Zy
veroveren Oudewater. XII. Schoonhoven verlooren,
De jchanjen te Krimpen en te Paapen-
VIL DEEL. A drechti

2 VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
drecht, insgelyks. XIII. Woerden belegerd, door
den GraavevanMegen. Verlaaten. XIV. Oranje
trouwt, vcor de derde reize. XV. 7%*
der Spaanjchen naar Schouwen. XVI. Poshergens
list, /of behoud van Zierikzee. Bommetiede
verhoren. XVII. Verlegenheid om geld,
aan de Spaanfche en Staatfche zyde. XVIII.
Handel over V zoeken van uitheem jche hulpe,
en over V verlaaten van den Koning. XIX.
Gezantfchap naar Engeland. Uit/lag van
deszelfs handeling. XX. Aanvang der onderhandelingen
met Frankryk. XXL Krimpen
herwonnen. "sPrinfen wanhoopige voor/lag.
XXII. Dood des Landvoogds. Jaarbegin op
Louwmaand vastgejleld. XXÏII. Gevolge^
van de dood des Landvoogds. XXIV. V Verhond
van Vereeniging tusjchen Holland en
Zeeland wordt gtjhoien. OpdrOgt der hooge
Overheid aan den Prinje van Oranje. XXV.
Lasten van Holland en Zeeland. Aahflagen
des Prinjen. XXVI. Zierikzee verhoren.
XXVII. Twist met Engeland bygelegd.
XXVIII. Muitery van 'f Konings Krygsvolk
in Schouwen. Aalst bemagtigd. Opjchudding
te Brusjel. De Raad van Staate in hegtenis
genomen. Roda gedraag zig, als Landvoogd,
XXIX. De Vlauuiingen verzoeken Oranje
om hulp. XXX. Opening tot de Gendjche
Vredehandeling. XXXI. Maajlricht en Antwerpen
geplonderd, door de muitelingen.
XXXII. Gendjche Pacificatie of Bevrediging,
Oranje bezet Zierikzee en Oudewater.
Eeae

XXV. BOEK. H I S T O R I E * 3
Eene der voornaamite zaaken, die de 1
Staaten van Holland en Zeeland, geduurende
den loop van dit en het volgende"
jaar, bezig hielden, was het beraamen van j
eenen vasten voet op 's Lands Regeeringe, j
die, tot hiertoe, gelyk wy, reeds by eene É
andere gelegenheid (a), hebben aangemerkt, £
zeer wankel geftaan hadt. De Prins van O- ^
ranje hadt, van den aanvang der beroerten (
af, 't voornaam bewind der Regeeringe in ]
handen genomen, en Staats - en Oorlogszaa-;
ken, fomtyds, op eigen naam en onder zyn !
byzonder zegel (JJ) , fomtyds, als 's Konings \
Stadhouder, geregeld en beftierd. Ook was 1
't, eer nog de Steden, in merkelyken getale
, den Spanjaarden waren afgevallen, niet 1
hLÏPSllï
1574.
i,
laadileeginen
op
en vorm
Ier ReeeringeiverHoIand
en
Zeeland,
itaat der
;elve,
au den
.anvang
ier beoerten.
te verwagten, dat de Staaten zig, te gelyk
met den Prinfe, de Regeeringe zouden aantrekken.
Veele Wethouders hielden, daarenboven,
de Spaanfche zyde, en konden
hierom niet befluiten, eene lyn te trekken met
zyne Doorlugtigheid. Men moest hem dan wel
met de Regeeringe beworden laaten. Hy Helde
Stedehouders onder zig aan, aan welken
de Staaten eerbiedenis en gehoorzaamheid
beloofden : hy gaf hertellingen uit, te water en
te lande: hy plaatfte Bevelhebbers in dë by*
zondere Steden, en voorzag ze van bezetting:
hy regelde 't Huk der munte (c): met één
woord, hy voerde, onder den naam van '5
Konings Stadhouder, geen minder gezag, dan
jf«) VI. Deel, tl 383.
O) VI. Veel, hl. 36 j.
JLO VI. Dul, tl, 380, 38c;, 387, 397, 398,
A 2
de

FlLIPS III
4 VADERLANDSCHE XXV. Bom.
de Koning, als Graaf van Holland en Zeeland,
zelf zou hebben vermogen te voeren. De
Staaten moesten dit te minder vreemd vinden,
om dat zy, onder 't bewind der laatfte Graaven,
genoegzaam in geene zaaken van Regeeringe
plagten gekend te worden; en alleenlyk,
over zaaken van belastingen, of over 't beveiligen
der zeevaart en visfchery, waarmede belasting
verknogt was, werden famengeroepen,
blyvende byna alle zaaken van Politie of Regeeringe
den Graave of zynen Stadhouder en
Kaaden aanbevolen.
Doch toen nu de meeste Steden den Prinfe
waren toegevallen, en men den kryg tegen
de Spanjaards begon door te zetten, veranderde
dit allengskens. De Staaten, veel
ïieer dan te vooren moetende opbrengen ten
.iienfte der gemeene zaake, begondcn zig
ook meer te moeijen, met het ftuk der Re-
?,eeringe. Men zag wederom, "t gene men,
mder de Graaflyke Regeeringe, dikwils, geiien
hadt, dat het draagen van zwaare lasten
t gezag der Steden ryzen deedt. Aan Alva
I ïadt men, in Holland, met veel moeite ,
• weehonderdeen-enzeventigduizend guldens in
t jaar toegeftaan (d); en nu bewilligde men ,
net Zeeland, doch zonder Haarlem en Am-
[terdam, eerlang, in tweehonderd-entienduisend
guldens ter maand (e) : zo dat men, met
regt, zeggen mogt, dat de Landzaaten alles
oavcn, op dat zy den tienden penning niet
zouden behoeven te geeven (ƒ), hoewel 't
00 VI. Deel, hl. -,04, vi.
f» Refo!. Hall. 15. 17 Maart IZJG, bl. 10,19.
(J'j UaoTii Amiiii. Ltbr. II. p. 42.
ook

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 5
ook waar is, dat de lasten, niet terftond ,
maar allengskens en by trappen , zo hoog geklommen
zyn. Doch de Staaten verkrëegeh
zig, door zo zwaare inwilligingen, ook meer
deel aan de Regeeringe, De Prins verbondt
zig, om met hunne Gemagtigden te handelen,
over zaaken van oorloge, beide te water
en te lande, 't Krygsvolk en de voornaame
Amptenaars deeden den eed wel aan
den Prini'e, maar ook aan de Staaten. 's Prinfen
Stedehouder, Lumei, moest over zaaken ,
de Regeering en de welvaart der Landen betreffende
, met 's Lands Staaten raadpleegen.
Ook benoemden zy eenige Amptenaars, die
de Prins alleenlyk te bevestigen hadt: anderen
verkoos hy, uit de benoeming van een
ruimer getal, door de Staaten gedaan (g).
In Herfstmaand des voorleeden jaars, hadden
die van Holland zelfs een nieuw Reglement
op de Regeering ontworpen, welk, in
CsO Yi. Dal, 11. 378, 38^
A 3
FiLIPsIII
*574-
Sprokkelmaand deezes jaars , nader beves-;
tigd, en waarby verklaard was „ dat de'
„ Vergadering der Staaten van Llolland, by 5
De StaatenHelen
orde
>p hunne
7ergadeing.
„ voorraad en geduurende den oorlog, zou
„ worden uitgemaakt, door de Edelen, naar
„ ouder gewoonte, en door de Steden, die
„ toen hunne zyde hielden" naamlyk, Dordrecht,
Delft, Leiden, Gouda, Rotterdam,
Schiedam, Gorinchem, Schoonhoven, Oude
water en Woerden, maakende de Steden
van 't Noorderkwartier eene afzonderlyke
Staatsvergadering uit. „ Dat deeze Verga-,
„ dering, gewoonlyk, alle zes weeken, zit-

Furpslll
i5,-4-
II.
Moeite
in 't
Koordtikwar
tier.
6 VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
,, ten zou, en voorts zo dikwils, als zy,
„ door den Prinfe, befchreeven zou worden ;
„ dat zy dan 's gemeenen Lands zaaken in 0-
„ verweeging neemen, en op dezelven be-
„ lluitcn zou. Dat de Prins van Oranje de
„ befiisfing zou hebben van de gefchillen,
,, over welken de Leden eikanderen niet zou-
„ den konnen verdraagen. Dat men, na 't
„ afhandelen der zaaken, 't gemeene Land
„ betreffende, op deeze Vergadering, ook
„ de zaaken van byzondere Steden, Dorpen,
„ Kollegicn en Perfoonen, in orde, zou af-
„ duen. Dat de kleine Steden ook Gemagtigden
ter pagvaart zouden 'mogen zenden
over haare byzondere zaaken, en dat zy,
„ befchreeven zynde, gehouden zouden zyn
„ te verfchynen. Dat, eiudelyk, de befluiten
„ der Vergadering, door de Leden, elk in 't
„ zyne, zouden moeten worden ter uitvoerin-
„ ge gebragt Aan al het welke men ligtelyk
befpeuren kan, dat de Staaten voorhadden
zig 't ftuk der Regeeringe, meer en meer, aan
te trekken. De Steden maakten 'er vooral haar
werk van; fchoon zy, begrypendehoenoodig
zy thans den Prins van Oranje hadden, hem
zeer naar de oogen bleeven zien.
J Maar in 't iS'oorderkwartier , daar men,
van ouds, driftiger plag voort te flaan, rees,
in den zomer deezes jaars, ecnig ongenoe­
gen tusfehen de Staaten en 's Prinfen Overiie
Diderik Sonoi. De eerften klaagden, dat
Sonoi alles voornam en deedt, zonder hen
te kennen, en dat hy hun, naderhand, de
fehuld
C.'-O Zit 13OR VII. Bock, H. 7. [48a].

XXV. BOEK, H I S T O R I E 7
fchuld gaf van 't mislukken zyner aanflagen.
Sonoi was ook misnoegd op de Staaten: onder
welken 'er, zyns oordeels, eenigen waren,
die 't kwalyk meenden met den Godsdienst,
en hem by 't gemeen in veragtinge
bragten. 't Stuk kwam voor den Prinfe, die
Gemagtigden afzondt naar 't Noorderkwartier
, met brieven van den derden van Hooimaand,
inhoudende „ dat zyne Doorlugtig-
„ heid genegen was, Sonoi van zyn Ampt te
„ ontflaan, en den Graaf van den Berge, 's
„ Prinfen zwaager, in deszelfs plaatfe, te ftel-
„ len: alleenlyk begeerde hy te. weeten, of de
,, Staaten niet zouden konnen verftaan, dat So-
„ noi zo lang in 't bewind bleeve, tot dat de
Graaf van den Berge zou aangekomen zyn."
Doch de Staaten hadden zo groot eenen afkeer
van den Graave van den Berge, 't zy
om dat hy Gelderland, naar 't gemeen gevoelen,
al te fchandelyk verlaaten hadt (ij) , of
om andere redenen, dat zy zynen naam naauwlyks
hadden hooren noemen, of zy verzoenden
zig wederom met Sonoi, die zyne
waardigheid, federt, bchieldt. De Prins,die
dit, vermoedelyk, beoogd en verwagt hadt,
betoonde 'er zyn genoegen over, aan de Staaten
Doch terwyl de Steden inzonderheid zig Verrcliil
de zaaken der Regeeringe, meer dan te voo- tusfehen
ren, begonden te onderwinden, rees 'er ook de Edelen
en
eenig misnoegen, tusfehen haar en de Ede­
Steden
len , die, omtrent deezen tyd, den Prinfe ver- van Holtoonland.f
n Zit VI. Deel, hl. 4cz.
Ikj ÜÜR VII. /het, bl. -o [57*3, •
A 4
FILIPSIII
»574»

8 VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
Fttipslll toonden „ dat de Steden toeleg maakten,
1574. „ om hun en het platte land, waarvan zy,
„ van ouds , geagt waren voorftanders te
„ moeten zyn, van alle vryheden, voorreg-
„ ten en neeringen te bcrooven." Zy voegden
'er een verzoek by, om, in de plaats van
uitheemfchen, wederom, gelyk eertyds, in
's Lands dienst, gebruikt te mogen worden.
Eindelyk, begeerden ze ook, dat het Hof alleen
over 's Lands Edelen mogt te regt zitten
, daar dezelven nu, fomtyds, voor andere
Regtbanken , betrokken werden. De Prins,
zelf een der breedfte geërfden in Holland,
zag niet ongaarne, dat de Adel waakte tesjen
't befnoeijen der oude voorregten, en
beoogde, naar 't fchynt, deszelfs gezag in-
[tand te houden, of te vermeerderen, op dat
iet tot een tegenwigt firekken mogt, van het
i
j jezag, welk de Steden begonden te gebruij
;en. Hy gaf hun dan niet dan flegts goede woorlen
op hun vertoog, hun voorhoudende,
, dat alles, in zulk eenen kommerlyken tyd,
, niet terftond in de uiterlle orde gebragt
, kon worden, en dat men de uitheemfchen,
, die, van den aanvang der beroerten af, in
, bewind waren geweest, niet zo gemaklyk
, verzetten kon"; maar hy Helde hen ook,
n Wynmaand, aan, om, met behulp van
i
wee of drie van den Raade in Holland, te
t
'egt te zitten over zekere misdaaden, voorïeen
begaan, en om welken, ten deezen ty-
] le, eenigen gevangen zaten waarover
i
dc
(O BOR VII. Boek, 11. 70. [571]. Reföl. Holl. 30 0.7w.
1 Aov. 1574. tl. 169, liiz.

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 9
de Edelen gaarne goed regc zagen gefchieden.
't Schynt, dat de Steden deeze gevangenen
fpoediger wilden afgevaardigd hebben
dan de Edelen: alzo men vindt, dat de Edelen,
de regtspleeging wat flapper behandelende
dan in 't eerst, door de Steden, in
Wintermaand, vermaand zyn, om daarmede
meer voortgang te maaken (m). In 't Noorderkwartier,
ontftondt, omtrent het einde
des volgenden jaars, diergelyk een twist, tusfehen
de zeven Steden, die 't geheele bewind
aan zig getrokken hadden, en die van het
platte land, welken, twee derde deelen der
gemeene lasten te draagen hebbende , ook
gaarne zitting en Hem hadden in de Staatsvergaderingen,
't Gefchil kwam voor den
Prinfe, die zig niet ongenegen toonde, om
die van het platte land eenig genoegen te geeven,
en, midlerwyl, drie Perfoonen magtigde,
om de Vegaderingen der Steden by te
woonen. Doch de Steden weigerden hen ter
Dagvaart toe te laaten, den Prinfe verzoekende,
den gegeven last wederom te willen
intrekken. Toen begeerde hy, dat zy flegts
eenen Gemagtigden van 't platte land zittingter
Dagvaart wilden geeven; doch zy bleeven
volharden by de weigering («): en de
benaauwdheid der tyden liet den Prinfe niet
toe, dit fluk toen fterker te dryven. In Lentemaand
te vooren, hadt hy egter te wege
gebragt, dat Grootehroek, eene open' Stede
by Enkhuizen, plaats ter algemeener Dagvaart
C«) Rcfol. HoII. 16 üecemb. 1574. lil. 210.
> J
CO Boa VIII. Bask, bi. 131 [659].
A \
FiLTPSlII

FIUPSTII
157+
Ongemak
van
het woelen
om
meer cc-
7.ag« In
de llegeering.
's Pril'fei 1
voordel)
io VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
vaart van alle de Hollandfche Steden vergund
wcrdt (0). Doch men heeft 'er weinig of geen
gebruik van gemaakt. De twist met Sonoi,
dié zig, zelfs naar 't oordeel des Prinien, meer
gezags aanmaatigde in 't Noorderkwartier, dan
zyne Doorlugtigheid elders deedt, herleefde
wederom, in den zomer des jaars 1576 ; doch
werdt, op nieuws, door den Prinfe, tot redelyk
genoegen der Steden, beflist. By deeze
gelegenheid, fchreef de Heer van Aldegonde
aan Sonoi „ dat 's Lands Regeering meest by
„ de Gemeente beftondt, waarnaar men zig
„ hadt te voegen (p)."
Terwyl men dus, om meer gezags in
de Regeeringe woelde , ondervondt men
het ongemak, dat hieruit noodwendig ryzen
moest. Men wist, eerlang, niet, aan
wien men zig moest vervoegen, om de zaaken,
eindelyk, afgedaan te krygen; om dat
men niet wist, waar of in wien de opperfte
raagt, in Holland, geplaatst was. De Prins,
dit bevroedende , hieldt den Staaten , den
tvvintigften van Wynmaand des jaars 1574*
voor, welk eene wanorde, uit deeze onzekerheid,
te wugten ware, ernftelyk begeerende,
dat 'er nader orde op 's Lands Regeeringe
gefteld wierdt. Voorts vertoonde hy,
„ dat het gem'eene volk in den waan fcheen
„ geraakt te zyn, dat de penningen, wel-
„ ken men opbragt, ten zyneu byzonderen
„ nutte , werden bctleed, waarom men agter-
„ lyker werdt, in 't draagqn der gemecne
„ las-
fo) Rcfnl. Moll. 28 Maart 1575. hl, 18*.
Cf J BOB IX. Boek', hl. 1(17 i>
H o 1 1 , 2 2

XXV. BOEK. H I S T O R I E . n
., lasten: ook meer zwaarigheid maakte, om
„ bezettingen in de Steden te ontvangen.
\ ? Dat, ten anderen, de on willigen in 't opbrengen
van ingewilligde lasten niet wer-
„ den uitgewonrieri , waaruit tweedragt
«, rees, tusfehen de Steden, en tusfehen
„ de byzondere Ingezetenen. Waarby,
„ ten derden, nog kwam, dat de geldmid-
„ delen verwardelyk beftierd werden , be*
„ taalende de Staaten, met penningen, tot
„ voldoening van 't Krygsvolk gefchikt, dik-
„ wils andere nooddruftigheden of fchul-
„ den. Tot wegneeming van alle welke zwaa-1
„ righeden, die de Prins meest allen hieldt c
„ te ontïfaan, uit de inbeelding, dat de ge- 11
[y voren,
dat
icn hem
„ meene zaak hem in "t byzonder aanging, ° ntfla
«n 't be-
,, geen middel overig fcheen, dan dat de v
ind.
„ Staaten zeiven de gantfche Regeering aan
„ zig namen, hem onrilaande van eenen last,
„ dien hy verklaarde , niet uit zugt tot eigen
belang of eere, maar alleen om hun
„ dienst te doen, op zig genomen te heb-
„ ben. Ten beiluite, de Staaten tot een?
„ dragt vermaand hebbende , betuigde hy ,
„ niet naar on'cflag te haaken , uit weerzin
„ om hun by te ftaan; maar alleen, om dat
„ hy zig bedunken liet, dat zulks tot 's Lands
„. oorbaar ftrekken zou , willende hy , an-
„ derszins, gaarne den laatften droppel zyns
„ bloeds ftorten, voor 's Lands vryheid en
„ welvaart."
. De Staaten, onderling op 's Prinfen voorflag
geraadpleegd hebbende, vonden zig in Di
gecne kleine verlegenheid. Zy konden, aan te
'
der ge
nr.
: Staa-
1 draa-
1 hem
' apper-
M Refol. Hol!, ao Oa. i Nw. i 5;4- U. M«, 176. " ' d ö
FIL!PSII!
1574-

FILIFSIII
1574-
magtgeduurende den
oorlog
op.
* Sonvsrain.
ia VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
den eenen kant, den Prins niet misfeïj, en
begreepen, aan den anderen, dac hun meer
gezags'in de Regeeringe toekwam, dan zy,
voorheen, hadden koimen gebruiken. Eindeiyk,
beilootenze „ den Prinfe, geduuren-
„ de den oorlog, de opperfte magt over al-
„ le 's Lands zaaken aan te bieden. Zy ba-
„ den hem, den twaalfden van Slagtmaand,
„ te Delft vergaderd zynde, in zyne geluk-
„ zalige Regeeringe, met den Raad nevens hem
„ zynde, te willen volharden: waartoe zy hem,
„ onder den naam van Gouverneur of Regent,
„ volfïrekte magt, gezag, en * opperst bevel,
„ goedmlliglyk,opdroegen. Byzonderlyk,fton-
„ den zy hem 't bewind af over alle de fchè-
„ pen van oorloge, dat, tot hiertoe, aan de
„ byzondere Steden geftaan hadt, mids hyze,
„ niet zonder der Staaten bewilliging, ver-
„ vreemdde , of buitens Lands vervoerde.
„ De veriofgelden , de pryzen en buiten
„ mogt hy, tot onderhoud dcrzclven , be-
„ fteeden. Ook gaven zy hem volflaagen be-
„ wind over 's Lands Domeinen, en Honden
„ toe , dat cle Wethouders , Schutteryen ,
„ Gilden en Gemeenten plegtige belofte
deeden, om de ingewilligde lasten op te
„ brengen , en bezettingen in de Steden
„ te ontvanffen, wanneer dc Prins en zyn
„ Raad zulks noodig oordeelen zouden. Al-
„ leenlyk, bedongen zy, dat de Edelen en
„ Steden, over zaaken van beden en belastingen,
en van vernieuwing en vcrande-
„ ring der Regeeringe, zouden moeten be-
„ fchreeven'worden: ook, dat de voornaa-
„ me Amptenaars, de Raaden van den Ho-

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 13
„ ve en die van de Rekeninge, met hunne FiLirsIII
„ bewilliging en ter hunner benoeminge, 1574-
„ zouden moeten worden aangelleld. De
„ Prins zou egter, des noods, op der Staa-
,, ten geloove , tot vyftienduizend guldens
„ toe, mogen ligten, zonder dat hy de Staa-
,, ten hiervan, vooraf, behoefde te veiwitti-
„ gen: welke geligte penningen, voor twee
„ derde door Holland, en voor een derde door
„ Zeeland, zouden moeten voldaan worden. En
„ alzo zy ligtelyk bevroeden konden, dat de
„ Prins, onaangezien dit alles, de Regeering
,, niet zou willen aanvaarden, zo hy op geen
„ vast inkomen, ten dienfte van den Lande,
„ ftaat maaken kon, beloofden zy, elk zyn
aandeel, in zestigduizend Kroonen eens,
,, reeds voor eenen geruimen tyd ingewil-
,, ligd, vaardiglyk , te zullen opbrengen ,
,, behalve nog drie - entwintigduizendzeshon-
„ derd ponden ter maand , voor zekeren
,, tyd(r)." Voorts, om de gunst zynerDoorlugtighcid
te behouden, vermeerderden zy 't
getal der Lyfwagten of Helbaardiers, die men, .
federt ecnigen tyd, op 's Lands kosten, voor
hem aangenomen hadt, van vier-endertig,
op honderd hoofden, derzelver wedde , van
agt op tien guldens ter maand, verhoogendc
(Y).
De Prins toonde zig genegen, tot het aan- v
oor
vaarden der Regeeringe; doch begeerde, dat waarc
hem vyfenveertigduizend guldens ter maand de Pr
Werden opgebragt, tot betaalinge van't Krygs- de R,
volk § ee
lke<
Ins
g
f r ) Refol. Holl. Nw. 1574. tl. I78.
CO Rtibl. Holl. 23 i\oy. 2 üec. 1574. 11. 201, 211.

14 VADER LANDSCHE XXV. BOEIC
FIUPSIII volk en van andere lasten. Maar hiertoe kon*574den
de Staaten niet verltaan. Zyne Doorlugtigheid
nam dit zo euvel, dat hy er hevig over
aanvaarden
wil.
uitvoer, zig grootelyks beklaagends van^ der
Zyn on­ Staaten traagheid, ligtvaardigheid en * misflxgenoegen,
en verklaarende , liever, met behoudenis
gen. van zyne eere, het Land te willen verlaaten,
* faut en *
dan zig de Regeering, op den voorgeflaagen
voet, onderwinden (f). De Staaten , verzet
door deeze verklaaring, beilooten, terftond,
tot het opbrengen der gevorderde vyf-enveertigduizend
guldens, voor den tyd van zes maanden.
Men vondt dezelven uit de Imposten,
die, ten deezen tyde, merkelyk verhoogd
\verden (li).
Dus ftondt het met s Lands Regeeringe,
Aanflag
op Ant­ toen de Prins, in den aanvang van Winter :
werpen. maand, naar Zeeland vertrok, waarfchynlyk,
onder anderen, om de Staaten deezes Landfchaps
te beweegen, tot het bewilligen in^den
vorm der Regeeringe, welken men, m Holland,
beraamd hadt. Doch hy hadt, daarenboven
, eenen aanflag op Antwerpen In den
zin, die hem derwaards riep. Hy hieldt, in
deeze Stad, heimelyk veriland, met Maarten
Neyen, gezwooren Klerk en Griffier der Rekenkamer,
door wiens beleid, een goed getal
van Krygsknegtèn in de Stad gebragt, en
hier en daar verborgen was. De Prins hadt
eene Vloot van zestig fchepen, te Vlisiingen*
doen verzamelen, die, tot voor Lillo, de
Schelde opvoer, en de Stad, met hulp van
Neyen
fO ReM. Holl. 13, is Afo'J I9 6
» 20
7'
Qu) Refol. Hdili 25 Nóv. i's Decemb. 1574. «• 2o3, 239.

XXV. BOEK: H I S T O R I E . 15
Neyen en de zynen, ten zekeren beftemden
dage, bemagtigd zou hebben. Doch Requefens
kreeg, zonder dat men regt weet op
welk eene wyze,de lugt van den toeleg. Verfcheiden'
medepligtigen werden ontdekt en
geftraft. Eenigen der voornaamfte Burgeren
-en Leden der Regeeringe, die 'er, insgelyks,
deel aan gehad hadden, wisten de kragt der
bewyzen ten hunnen laste te ontwyken. Maarten
Neyen vlugtte, pas by tyds, naar Zeeland
(v): waarmede deeze tweede aanflag op
Antwerpen, even vrugteloos als de eerfte,
afliep.
Terwyl de Prins in Zeeland was, ftondt
het Opperbewind in Hofland, aan de drie 1
Raaden, den Raad nevens zyne Doorlugtig-1
heid, den Raad der Geldmiddelen, en deni.
Raad ter Admiraliteit (V). Voorts waren f
'er, al in Herfstmaand, een' uit de Edelen, v
V.
tegeeing
van
lolland
1'» Prin-
:n afezen.
en twee Raaden uit den Raad nevens zyne
Doorlugtigheid, aangefleld, om alle befluiten
van den Prinfe en de Staaten ter uitvoeringete
doen brengen f». In Zeeland, hadt
Oranje ook eenige orde gefteld op de Regeeringe;
doch de Staaten nog tot geene eenigheid
met die van Holland konnen brengen.
Zy werden dan, onder anderen ten deezen
r
einde, tegen den aanvang van Lentemaand des - 575volgenden
jaars, te Dordrecht, befchreeven
GO •> en m Grasmaand daaraan, werden 'er eenige
punten van Vereeniging van Holland en
C»Q BOR VIT. Boek, bi. 80 f>8«;1. HOOPT Y «*,» J.1
(x) Refol. Holl, 3 Stfit. 4 oiob. i,,/ li „ T„r
Zee-
FJLIPSIII
J£4.

Fiupslll
1575-
Orde
op de
Regeeringe
van Holland
en
Zeeland
onder
den
Prinfe
ontwor*
pen.
1 6 V A DERLANDSCHE XXV. BOEK.
Zeeland, ander de gehoorzaamheid des Vrinfen
van Oranje, ontworpen (z), waarin egter,
federt, eenigc verandering gemaakt werdt.
Wat laater, werden Jonkheer Jakob van der
Does, Karei van Boifot, Arend van Dorp,
Nikolaas van der Laan, Henrik Duist en de
Advokaat Buis gelast, om eene nieuwe Ordonnantie
op 't Huk der Regeeringe van Holland
en Zeeland op te {tellen (a); die, federt,
ter Staatsvergaderinge , Werdt goedgekeurd.
Zy beftondt in twintig Leden, hier op uitkomende
: „ dat de Prins, geduurende den oorlog-,
„ als Souverain en Opperhoofd, in alles,wat's
„ Lands behoudenis en beicherming betrof,
,, volkomen magt van gebieden en verbieden
' hebben zou. Op Krygszaaken mogt hy,
nevens zulken, die hy tot zig neemen
„ wilde, belïelling maaken, naar welgevallen;
de Krygsampten, hooge en laage, be-
„ geeven; de bezettingen leggen en verleggen
; de overtreeders der Krygswettert
" ftraft'en. Aan hem zou ftaan 't bellier der
^' penningen j tot de lasten des oorlogs, door
" de Staaten * ingewilligd. Ook zou hy tot
,, twintigduizend guldens toe mogen ligten,
„ zonder der Staaten bewilliging te behoeven.
'„ Voorts zou hy 't Regt» van 's Konings we-
,, ge, als Graave van Holland, door den
„ Raade Provinciaal, doen handhaaven, dien
„ Raad, de Hoofd - Officiers en andere Offi-
„ ciers van 't Geregt, die van ouds niet door
de Rekenkamer plagten gefteld te worden,
„ ins-
fz) Refol. HoU. 20 April 1575- } l
- 2
45.

i XXV. BOEK. H I S T O R I E , t 7
insgelyks uit 's Konings naam, by raade
j, en uit eene benoeming der Staaten, aanltellende.
Nog zou aan zyne Doorlugtigheid
„ flaan 't verleenen van gunsten, vergiffenis
van misdaadeir, * wettiging, uitftel van be-
,, taalinge en diergelyken; doch met kennis
„ van de Officiers en Wethouders der plaatfe*
„ Voorts b zou hy ook Oktrojen geeven
,, mogen; doch niet aan; Steden, Vlekken of
„ Genootfchappen, dan by raade der Staa-
„ ten. De Prins zou, ten gewoonlyken ty->
„ de, de Wethouders der Steden {tellen en
5, vernieuwen mogen, in gevolge der Privi-
„ legien; doch indien de nood of verzekerd-
„ heid zulks vorderde, zou het, ook buiten
„ den gewoonlyken tyd, nogtans zonder be-
„ nadeeling dier Privilegiën, mogen gefchie-
„ den. Zyne Doorlugtigheid moest alle by-
„ zondere Privilegiën, vryheden en loffely-
,, ke gewoonten handhaaven en voorflaan:
,, ook de oefening der Evangelijche Gerefor*
„ meerde Religie, doende de oefening der Roomfche
Religie ophouden, zonder egter te ge-
„ doogen, tïar op iemants geloof onderzoek
i, gedaan werdt. Tot zynen Raad, mogt de
„ Prins zulke Perfoonen verkiezen, als hy
,, goedvondt, zonder iemants benoeming,-
,, doch Nederlanders, en meest Hollanders
en Zeeuwen. De Staaten, de Amptenaars,
„ Wethouders, Schutteryen en Gemeenten
,, zouden, hierop, den eed van gehoorzaamheid
„ en onderdaanigheid aan zyne Doorlugtigheid
,j doen, die ook, by eede,zoubelooven moe-
5, ten, 's Lands voorregten en vryheden te
zullen befchermen." In. 't laatfte Lid van Ön
VIL DEEL. B dit
FOJPSIII
1575.
* Legiti*
natie»
ïwer?

Ï8 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
Fiupslll dit Ontwerp, beloofden de Staaten van Hol­
*575' land en Zeeland eenen geineenen Landraad
te zullen aanftellen, die de overige zaaken,
om ee-
de vereeniging en 't genieene Land betrefnenLandfende,
zou beleiden, en den Prins, daartoe
raad op geroepen zynde, met raad en daad, helpen,
te reg» behoudende zyne Doorlugtigheid, desonaan-
ten» gezien, de magt, om de Staaten, in 't gemeen
of in 't byzonder, ook te befchryven,
wanneer hy 't goedvondt (f). Door middel
van deezen Landraad, dien men verklaarde
te willen aanftellen, om den Prins te ontheffen
van een deel van den last des bewinds,
beoogden de Staaten, nog eenig inzigt te behouden,
in zaaken van Regeeringe, als zy
zeiven niet vergaderd zouden zyn. Men hadt
ook reeds een Éerigtfchrift voor deezen Landraad
ontworpen, waar uitblykt, dat hy, voornaamlyk,
dienen zou, om zyne Doorlugtigheid
te raaden, en om voor 't heffen der ingewilligde
lasten en voor 't onderhouden van
't Verbond van vereeniging zorg te draagen (c).
Beide de gemelde Ontwerpen werden, dooide
Leden, overgenoomen, om daarop, ten fpoedigften,
te befluiten; en te gelyk aan den Prinfe
van Oranje ter hand gefteld.
De Prin: 1 Zyne Doorlugtigheid nam genoegen in 't
;
keurt hei ontwerp op de Regeeringe, betuigende, dat
ontwerp . hy de Staaten niet genoeg bedanken kon voor
opdeRe 't goed vertrouwen, dat zy in hem ftelden,
geeringc
en verklaarende, de Regeering, by voor­
goed.
raad, en tot dat de Staaten nutter en bckwaa-
O) Refol. Holl. i3 May. 1575. tl. zvi-
CO Refe'. Holl. uj Ma); 1574. U. 300,
mer

XXV. BOEK. H I S T O R I E . i 9
mer voorwerp gevonden zouden hebben, te
willen aanvaarden. Voorts, liet hy 't aan de
Staaten, hem zo veel of zo weinig gezags te
geeven, als zy zouden goedvinden, betuigende
nooit meer gezags gezogt te hebben, dan
hy, tot verzekerdheid en welvaart des Lands y
noodig hadt geoordeeld. Omtrent den Godsdienst,
riedt hy de Staaten, de Kerkenordening,
onlangs gemaakt (V), eens te doen overzien,
om uit dezelve te ligten, 't gene de
burgerlyke Regeering betrof. liet aanftellen *
des Landraads, dat, gelyk uit het gevolg i
blyken zal, den Prinfe niet behaagde,' liet'r;
' hy egter aan de Scaaten, welken hy alleen- 11
>dc&
en
,andlad
iet.
ïyk riedt, het werk deezes Raads zo te verdeden,
dat 'er geen tweelpak uit mogt ontftaan.
Ook vondt hy raadzaam, dat 'er zes,
in de plaats van vier Edelen, zo als 't ontwerpt
luidde, in den Landraad gefteld werden. Eindelyk,
dagt hem dienftig,dat de ontworpen*
ordening op de Regeering, door de Wethouders
, Schutteryen en Gemeenten, werdt
goedgekeurd. Doch in dit laatfte, vonden de
Staaten merkelyke zwaarjgheid, alzo men
voorheen wel de Hoofdluiden en Dekens der
Schutteryen en Gilden; doch nooit, zeidenze,
alle Gemeenten plag famen te roepen.
Ook vergenoegde de Prins zig, federt, met
de goedkeuring der Hoofdluiden en Dekens
(V), die, zo wel als de Vroedfchappen, in
alle de Steden van Holland, behalven te Go>
rinchem en te Schoonhoven, gehoord zynde
j
•r«o z\t vr. he-t, ti. m.
O) Refol. HolJ. zi Mfiy 15,-5* H> %tu
B 3
FiUPSlII
1575.

FlUPSlll
1575.
20 VADÉRLANDSCHE XXV. BOEK.
3e, 't ontwerp op de Regeeringe, met eeniye
geringe verandering, goedkeurden, 't Berigtichrift
voor den Landraad, tegen welks
)prechting, Leiden alleen zig rondelyk ver-
i
daard hadt, ging egter door, by meerder-
Verbond ! ïeid van Hemmen (ƒ). Ten zelfden dage,
Tan Ver­ 't was de vierde van Zomermaand, tekeneenigingden
de Gemagtigden der Staaten van Holland
tusfehen
en Zeeland
Holland
en Zeeland.
1
, te Dordrecht, het Verbond van
Unie of onderlinge Vereeniging, waarby men
beloofde „ eikanderen, onder de Regeering en
„ gehoorzaamheid des Prinfen van Oranje, te
„ zullen byftaanen befchermen, tegen den ge-
„ meenen vyand, met wien men zig niet zou
„ verdraagen, dan met gemeene bewilli-
„ ging, en by raade des Prinfen van Oran-
„ je. Voorts zouden de lasten des Krygs ge-
„ lykelyk gedraagen worden, en elk zyn best
„ doen, om ze behoorlyk te doen heffen. Men
,, zou, befchreeven zynde, gezamenlyk, ter
„ Dagvaart verfchynen. Alle oude verfchil-
„ len zouden, buiten iemants benadeeling,
„ in den ftaat blyven, waarin ze toen waren:
„ over de opkomenden, zou de beflisling aan
„ den Prinfe flaan. Men zou, over en we-
„ der, vry mogen handelen, en elkanders
„ waaren niet onmaatig belasten. Men zou
„ geene Poorters van eikanderen inneemen,
„ dan met kennis van de Wethouders der
„ Stad, uit welke iemant vertrokken was.
„ De duisterheden, in dit Verbond voorko-
„ mende, werden gefield aan de uitlegging
„ van de meerderheid der Bondgenooten. 's
Cf) Relol. Holl. 4 Juny 1575. tl. 356, 357,
„ Ver-

XXV. BOEK-. H I S T O R I E . ai
„ Verbond zou zo lang duuren, als de tegen-
„ woordige oorlog, of zo lang men 't, we-
„ derzyds, goedvinden zou." 't Was ondertekend,
doorvyf Hollandfche Edelen, en door
de Gemagtigden der Steden Dordrecht, Delft,
Gouda, Rotterdam, Gorinchem, Schiedam,
Briele, Schoonhoven, Oude water en Woerden
; door de Gemagtigden van Noordholland
en Waterland, en door de Gemagtigden der
Zeeuwfche Steden, Middelburg, Zierikzee,
Vlisfingen en Veere (g). Men vindt niet, dat
die van Leiden getekend hebben; doch wel,
dat deeze Stad in 't verbond heeft bewilligd
Qi): al 't welk wy hier te liever melden, om
dat men, by geenen andere Historiefchryver,
onzes^ weetens, aangetekend vindt, dat het
werk*der Vereeniging, in dit jaar, reeds zo
verre gevorderd was. 't Hadt egter nog zyn
vol beilag niet. De Vroedfchappen van Zeeland
en Noordholland hadden'er, zo 'tfchynt,
nog niet in bewilligd (*'). Ook was men 't
nog niet eens, om de gemeene middelen, in
beide de Landfchappen, op eenen eenpaarigen
voet, te heffen, 't Liep dan aan, tot in
Grasmaand des volgenden jaars, eer alles afgedaan
werdt.
1575.
Midlerwyl, waren de Staaten der twee D«
Landfchappen, in Hooimaand, te Dordrecht, asi
Prins
1irdt
byeen geweest, om op 't fluk der Regeeringe de Re-
tebefluiten. Zeeland, Zierikzee uitgezonderd, gee ring.
bewilligde in de gemaalde ontwerpen. Toen
werden 'er eenigen gemagtigd, om den Prinfe
O) Refol. Holl. 4 Junv l^r?. tl. SÏQ.
W Refol. Holl. 4 >V m ». 356.
li) Zit Rciul. Holl. 10, 21,23 junyi57$, B 3
tl. 381,414, 410,

ParpsIII
1575.
Inftelling
des
Landraad
s averHolland.
it VADERLANDSCHE XXV.BOEE
fe de Regeering aan te bieden, gelyk, by
uitdruklyke Aéle, den elfden van Hooimaand ,
te Dordrecht, gedagtekend, gefchiedde QV).
De Prins aanvaardde dezelve met dankzegging,
alleenlyk maakte hy nu eenige zwaarigheid,
dat hem gevergd werdt, de oefening
der Roomfche Religie te iloen ophouden, begeerende
hy, dat, in de plaatfe der woorden,
Roomfche Religie, gefield werdt, Religiën ,Jirydende
met het Evangelie: gelyk, federt, gefchiedde
(7). Ook werden 'er vier Gemagtigden
aangefteld, om, met de Wethouders
der Steden, alomme, op 'tftuk van den Godsdienst,
orde te ftellen (in). Van toen af,
werden Gemagtigden der Staaten gezonden
op de Kerkelyke Byeenkomften, gelyk men
vindt, dat Sonoi, reeds in Grasmaand deezes
.jaars, Filips Korneliszoon, Burgemeester te Alkmaar,
van zynen wege, op het Noordhollandsch
Sinode, welk toen in deeze Stad gehouden
werdt, hadt afgevaardigd (n). Toen
tradt men tot het aanftellen des Landraads:
'waartoe die van Holland eenentwintig Per-
foonen benoemden, om uit dezelven veertien
Raaden over Holland te kiezen. Doch de Edelen
verwierpen deeze benoeming, alzo 'er
maar twee uit hun lighaam onder gefield waren,
daar 't Ontwerp fprak van vier Edelen
tot den Landraad te benoemen- 't Stuk bleef
dan wederom, eenige weeken, fleeken. Men
fchik-
(*) Refol. Holl. ia, 15, i3,19,20jfJy 1575. W.487, 50:.,
514, 5IÖ. 520. Zie ook BOR VU. l^aek, bl. uB [«413. .
(/) Rcfol. Holl. a2, 30 July 1575. */. 52S, 5424 .
fz») Refol- Holl. $ajuly 1575. bl. 5424 .
00 BOR. VÜI. Bólt, bl. 103 [feoj,

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 33
fchikte, eindelyk, aan zyne Doorlugtigheid,
om de verkiezing te doen, die, in Oogstmaand
de volgende agttien Landraaden verkoos:
den Graaf van Kuilenburg, Jonkheer
Jakob van der Does en Joan van Woerden
van Vliet, Meester Adriaan van der Myle,
Kornelis vanBeveren, oud Burgemeester van
Dordrecht, Meester Nikolaas Kamerling,
Meester Kornelis Koning, Hendrik Duist, Nikolaas
van der Laan, Meester Paulus Vos,
Meester Jan Jakobszoon, Dirk Janszoon
Lonk, Adriaan Robertszoon Helmduinen,
Meester Sebastiaan van Loofen, Meester Henrik
Meister, Meester Scipio Bovetis, Meester
Francois van Blokhuizen en Adriaan Duist.
Hun Berigtfchrift werdt ook vastgeiteld, overeenkomstig
met het ontwerp, daarvan gemaakt:
waarop zy, federt, den eed deeden.
Men ontwierp ook eene verdeeling van de
bezigheden der Leden des Landraads, volgens
welke, drie op zaaken van Regeeringe,
zes op zaaken van Geldmiddelen, drie op Admiraliieits
zaaken, drie op 't Huk der Vestingen
en Krygsbehoeften, en drie op 't Huk der
mondbehoeften, te water en te lande, zouden
hebben agt te geeven (0). Doch de Landraad
was nog niet of naauwlyks in bedryf geweest,
toen de Prins, die 'er nooit genoegen
in genomen hadt, voorfloeg, om denzelven
af te fchaffen Q>). Hy gaf voor reden „dat]
„ het Berigtfchrift den Landraad te zeer ver-1
„ bondt aan 't goedvinden der Staaten. Ook ^
FILJPSII
1575.
)e Prins
ril hem
ireder-
>m afge»
„ was) bhafc
00 Refol. Holl. 29 July o, 12, 25, 27 > 29 Aug 1575. II. 1 ebbea.
33Ö, 553 ' 5) Refol. Holl. 20 Sept. 1575. bl. 647,
B 4

Fn-TPsIII
«575-
4
24 VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
„ was dezelve nog in Zeeland niet goedger
„ keurd. Zelfs werden 'er, door de Gemeen-
„ ten en Schutteryen van Holland, nog zwaa-
„ righeden in gemaakt, waarom hy voor
„ raadzaam hieldt, denzei ven te niette doen."
Voorts ftelde hy den Staaten voor „ dat de
„ Edelen en Gemagtigden der Steden 't be-
„ wind wederom behoorden aan te neemen,
., en magt te hebben, om 't Land tot vyf-
„ tigduizend guldens toe te belasten, zonder
„ daartoe bewilliging der \\ r
ethouderen en
,, Vroedfchappen te behoeven. Ook kon
„ men, zyns oordeels, de Leden des Land-
„ raads voegen by deeze Edelen en Gemag-
„ tigden der Steden, om met dezclven één
„ lighaam uit te maaken, en de Staaten van
„ den Lande, voor den tyd van een jaar, te
„ verbeelden." Ligtelyk begreepen de Staaten,
dat zyne Doorlugtigheid oordeelde, dat
hem, by den tegenwoordigen vorm der Regeeringe,
te weinig gezags gelaaten was, en
dat hy, door 't vermeerderen van 't aanzien
der Edelen en Gemagtigden ter Dagvaart, en
door zo groot een getal van Landraaden, die
allen door hem gekooren waren, met dezelven
te vereenigen, het deel der Regeeringe,
welk de Staaten nog aan zig gehouden hadden
, en welk voornaamlyk het Huk der be
lastingen betrof, byna geheel in zyne handen
gefteid vinden zou. Zy vertoonden den Prinfe
dan, in antwoord op zyn voorltel „ dat
„ zy altoos beoogd hadden, den Prinfe de
„ volkomen' Regeering op te draagen, onder
zulk eene benaaming, als hy zelf zou
„ goedvinden, zelfs onder die van Graave
„ van

XXV. BOEK. H I S T O R I E , 25
s, van Holland, met behoudenis nogtans vanf
„ de geregtigheid der Landen en van het gezag
der Staaten, zo als zyhet, van ouds,"
„ onder hunne Heeren, bekleed hadden,'''
Zy voegden 'er by „ dat zy den Landraad
hadden ingefteld, om dat zyne Doorlug-
„ tigheid den last der Regeeringe niet be-
„ geerde op zig te neemen, zonder dat de
„ Staaten vooraf, eenige punten op dezel-
„ ve beraamden. Welhaive zy verzogten, t
„ dat de Landraad in 't bewind blyven mogt, \
„ mids zyne Doorlugtigheid de magt hadt, i
„ om tot vierentwintigduizend guldens toe'
„ op der Staaten geloof te- ligten ((/)." De '
Staaten werden, wat laater, nog byzonderlyk
te Rotterdam befchreeven, om nader te
befluiten op 's Prinfen voorllag (>) : waarin
zy, federt, fchynen bewilligd te hebben (V).
Ook blykt het, dat de Landraad, niet door ]
den Prinfe zynde goedgekeurd, na deezen'
tyd, geheellyk, buiten bewind geraakt is. 1
De Regeering bleef egter wankelen, tot in 1
Lente des volgenden jaars, wanneer 'er op
nieuws, iet over vastgefteld werdt. Doch
eer wy dit vernaaien, roept ons de orde der
gebeurtenisfen, om 't geene 'er verder, in het
loopende jaar, voorgevallen is, te boek te
{tellen.
Behalve 't Huk der Regeeringe, hieldt
de Vredehandeling met Don Louis de Staa- c
'ILIPSIII
1575-
)e Staaen
zoe-
:en dien
n ftand
* hemen.
)eLand.
lad
joptte
iet.
vr.
eVre-
;han de-
ten van Holland en Zeeland, dit jaar, ee-fj
ig
nen geruimen tyd bezig. Doktor Ettert vi ordt
C?) Refol. Holl. ao Sept. 1575. bl. 048,
; £r) Refol. Holl, ai Sept. 1^5- bl. 654.
' (xj Refol? Holl. 13 om. 1575. U, Öy3.
B §
Leo? hi

z6 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
Fatrslll Leoninus, Hoogleeraar in de Regten op
1575. de Leuvenfche Hoogefchooïe, en Meester
Hugo Bont, voorheen Penfionaris van Middelburg
(f), Gezanten van den Hove te Brusfel,
waren, reeds in Wintermaand des jaars
1574,te Delft aangekomen (V), met last, om
de Vredehandeling , die in den zomer afgebroken
was, met den winter, te hervatten.
Men gaf voor, dat het dubbeld van het Vcrzoekfchrift
der Staaten van Holland, voorheen,
zonder behoorlyk antwoord, wederom
gegeven (V), naar Spanje gezonden, en nu
van daar te rug gekomen was, met 's Konings
volmagt, om de gefchillen te vereffenen.
Leoninus en Bont, terftond na hunne aankomst,
den Gemagtigden der Staaten en den
Raade nevens zyne Doorlugtigheid vertoond
hebbende, dat de Koning, door het aanhouden
van den Keizer en van verfcheiden' andere
Mogendheden bewoogen, genegen was,
om zig, met den Prinfe en met die van Holland
en Zeeland, te bevredigen, verklaarden
te gelyk, dat men, van hunne zyde, in
geene verdere onderhandeling begeerde te
treeden dan met zyne Doorlugtigheid en met
de Staaten zeiven. Men gaf hiervan den prinfe
, die toen in Zeeland was, terftond kennis
(y). Hy befchreef, hierop, tegen het einde
van Louwmaand, de Edelen en groote en
kleine Steden van Holland en Westfriesland,
(/) Vxcuus ad HOPPER. Ep'tft. CCXXM» t- 794' 1
(uj Bor. VIII. Boek, ui. 84 [5(/ 2
>
(v) Zie VI. Deel, bl- 481.
O) Refol. Holl. 20, ar, 22, 23, 25 Vee, 1574- W
£54, 258, afio, 264.
be-

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 27
FlUPSÏII
•benevens de Steden van Zeeland, te Dor1575drecht
(%)'. ook, naar 't fchynt, die van
Bommel en Buuren, welke, ten minften,
op deeze en veele volgende Vergaderingen,
verfcheenen zyn, en, in egte üukken van
deezen tyd, die van Gelre,en Bondgenooten der
Staaten van Holland en Zeeland genoemd worden.
Bommel hadt, al in 't jaar 1572, 's
Prinfen zyde gekooren , en dezelve tot nog
toe aangekleefd: ook genoot deeze Stad het
voorrecht van goederen, aldaar geileeten wordende,
uit Holland te mogen voeren, zonder
Verlofgeld te betaalen (1.) Over Buuren,
hadt Oranje, van wege zynen gevangen
Zoon, 't Graaflyk bewind in handen.
ï)e Graaf van Boslii 1'chreef, ten deezen tyde,
uit zyne gevangenis te Hoorn, aan den Bosfu
fchryfe
Prinfe van Oranje „ dat hy iets goeds, tot aan den
„ bevordering der Vrede, en zelfs de uitwis- Prins.
„ feling van den Graave van Buuren, tegen
„ zynen Perfoon, zag te wege te brengen,
„ zo men hem, op zyn woord van eer, ee-
„ nen keer naar Brusfel wilde laaten doen."
Doch de Prins antwoordde „ dat de toeftand
„ der tyden zyne reis naar Brusfel, voorals-
„ nog, niet gehengde, en te minder, door-
„ dien zyne wisfeling tegen den Graave van
„ Buuren op losfe hoop lteunde (jy)." Onder-
(%) Refol. Holl. 4, 6, 8 January. 157S. tl, g, 7, 15.
(yj BÜR VUI. Boek, bl. 84 [502].
tU£-
(jrS Zie Refol. Holl. 3 Hec. 1574. bl. 223. Nader
hand, toen men merkte, dat die van Bommel misbruik
van dit voorrecht maakteu, en meer goederen vervoerden,
dan zyin de Stad gebruiken konden, werdt het wederom
ingetrokken. Re'ftl,Hfl!t, 25 Aug. 1575. bl. S9#*

FILIPSIII
7 5
_!f '
De Graaf
van
Zwartfenburg
komt
herwaards
,
om de
Vrede,
van 's
Keizers '
wece, te
bemid- ,
delen. ,
Oranje e
waar- (
fchuwt
de Staa- '
ten tegen •>
eene ,
valfche
Vr«de. *
V
?:
28 VADERLANDSCHE XXV. BOEK:
tusfehen waren de Staaten byeen gekomen.
Terwyl zy zaten, verfcheen, op den tweeden
van Sprokkelmaand, in hunne Vergade­
ring , Graaf Gunther van Zwart/ènburg, verzeld
van Wolf, Graave van Hohenlo en van andere
Duitfche Grooten. De Graaf van Zwartfenburg
hadt last van Keizer Maximiliaan den
[I, om de Vrede te helpen bemiddelen (z).
rly en Hohenlo waren elk met eene Zuster
les Prinfen van Oranje gehuwd, enfeheenen
lus veel op hem te zullen konnen winnen. Ook
verdt Zwartfenburg, federt, door hem en de
staaten, verzocht, om de Vredehandeling by
:e woonen (V). Oranje begreep egter ligte-
. yk, dat hy noch de Landzaaten hunne rekering
niet vinden zouden, by de voorwaar-
( len, die men hun nu nog zou willen gunnen.
Dnder de Staaten, waren 'er nogtans, die
i terk haakten naar de Vrede, en gefchaapen
j tonden , nadeelige voorwaarden' te zullen
i nwilligen, liever dan langer te volharden in
enen lastigen oorlog. De Prins hieldt, hierin,
den vergaderden Staaten voor „ dat de
, vrede, in 't gemeen, wel wenfchelyk was,
, doch dat zy ook ligtelyk lastiger zyn kon
, dan de oorlog zelf, weshalve men geene
, vreede zoeken moest, die met Gods eer en
met 's Lands vryheden en voorregten,
ftreedt, en los en wankelbaar was." Ook
V.
ermaande hy de Staaten „, om, geduuren-
V
de de Vredehandeling, de noodige midde­
?!
len te vinden en vast te (tellen, om den
„ ooiv
C-'rO Refol. Holl. a Febr. 1-5-5. Mi 45« BOB. VIII, Hoek > bl x
'.59*1
Có Rcful. Holl. 5 Febr, 1575. }(, 4-,

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 29
„ oorlog voort te zetten Wyders,
deedt hy, om 't werk der Vredehandeling
in zyne magt te hebben, de Staaten befluiten,
om alle de ftemmen der Leden van de
Vergadering in vier te begrypen, eene voor
de Edelen en groote Steden van Holland, eene
voor de Staaten van Zeeland, eene voor
de kleine Steden van Holland, en eene voor
de Steden Bommel en Buuren. De vyfde en
bellisfende ftem behieldt de Prins aan zig zeiven
(V). Hy was dus van drie Hemmen, ten
minften, en gevolgelyk van 't befluit der Vergaderinge
meester, alzo de kleine Steden van
Holland en Bommel, die, door zyn toedoen,
ter Dagvaart geroepen waren, hem geheellyk
waren toegedaan: zynde, daarenboven,
Buuren de Hoofdplaats van zyns Zoons Graaf-
fchap. Uit deeze fchikking, ontflondt, in de Weder-
eerfte plaats, dat de Gemagtigden tot den zydfche
Vredehandel, by de meerderheid der Staaten Gemag­
gekooren, den
tigden.
Prinfe allen aangenaam waren.
Zy waren Jonkheer Jakob van der Does,
Karei van Boifot, Jonkheer Willem van Zuilen
van Nyveld, Jonkheer Filips van Marnix,
Fleer van S. Aldegonde, Joan Junius
de Jonge, Meester Adriaan van der Myle,
Meester Paulus Buis, Jonkheer Arend van
Dorp, Meester Nanning van Foreest, en
Meester Kornelis Adriaanszoon Bakker, Penfionaris
van Zierikzee (d). Van de Spaanfche
zyde, waren, tot de Vredehandeling,
ge-
CO Refol. Holl. 6 Febr. bi. 4 f i. Bou VIII. /ïorfftó
16 r595-] '
CO Refol. Holl. 5, 6, r Febr. 1575. hl. 47, 51.
1 /) Refol. Holl, 6 Febr. 1575. Yl.9».
FILIPSIII
1575.
Alle de
ftemmea
ter Dagvaart
in
vyf begreepen.

30 VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
FIUPSIII
*575.
1
i
<
i
1
c
1
(
{
1
t
Men ver- a
zwygt in f

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 31
volg van tyd, Bevelhebbers in Hollandfche of I
Zeeuwfche Steden te zetten, gelyk Alva reeds
hadt poogen te doen, en de Prins en de Staa- "
ten, nu, m den nood, tot een behulp, gedaan [
hadden (h). De last der Staatfche Gemagtig-1
den bcftondt, vooreerst, alleenlyk, in ant- 1
woord te hooren, op het Verzoekfchrift der 1
'IUPSHI
1575.
iglyk,
en titel
anlieelheber.
Staaten van Hooimaand des voorleeden jaars
(3), en daarvan verflag te doen (i).
Men begon de onderhandelingen, te Breda, VII.
op den derden van Lentemaand, in 't byzyn^ anvang
er Vre-
van Joan Home, Raadsheer des Graaven van ^
jhande
Zwartfenburg, die fchriftelyke aanbieding ij ag te
deedt, uit 's Graaven naam, om de Vrede E reda.
te helpen bevorderen. De Koningfchen deeden
den eerften voorflag, verzoekende de bezwaarnisfen
der Staatfchen te mogen verftaan,
met aanbod van gewilligheid, om dezelven,naar
behooren, weg te neemen. Doch
de Staatfchen antwoordden, dat zy, voor
eerst, niet begeerden, dan antwoord op der
Staaten Verzoekfchrift. Ook gaf men hun
dit; doch in zulke algemeene bewoordingen,
dat zy 'er niets van wisten te maaken (k). Zy
dee-
(/O Refol. HoU. ia Febr. 1575. «. 60.

3s VADERLANDSCHE XXV.,BOÈ&
deeden hiervan verflag ter Staatsvergaderinge,
FILIPIIII
1575-en
toen, met een Berichtfchrift, welk zy, in
de bewoordingen, doch niet in den zin veranderen
mogten, waartoe hun drie getekends
blanken ter hand gelteld waren (/), te rug gekeerd
zynde, verzogtenze een klaar en beflisfend
fintwoord op hun Verzoekfchrift, welk,
gelyk wy te vooren (*) zagen, op twee punten
uitliep, het vertrek der uitheemfche Krygsknegten,
en het byeenroepen der algemeene
Staaten, om orde te ftellen op 's Lands Regeeringe.
Men vraagde hun, wie zy, door
uitheemfchen, verftonden , en welk eene
Staatsvergadering zy begeerden ? Het antwoord
, welk zy hierop gaven, en welk, daarna
, door den Prins en de Staaten, nog nader
Verklaard werdt, behelsde, met ronde woorden
, dat men, door uitheemfchen, onder anderen,
de Spanjaards verftondt, en dat men
begreep, dat de Staaten zo algemeen befchreeven
moeiten worden, als zy, in 'tjaar
ï 555, op de overdragt der Landen door Keizer
Karei, befchreeven geweest waren : en dat
Zy dan ook vryelyk klaagen en raadgeeven
Zouden mogen, op 't (luk van 's Lands Regeeringe
(ji).
Aanbie­ Toen men zig dus verklaard hadt $ fpraken
ding dei de Koningfchen ook ronder. „ Hard was 't,
Koning-
„ zeidenze, de Spanjaards, 's Koning natuurfehen.
„ lyke onderzaaten, die hem menigen dienst
„ gedaan hadden, ten Lande uit te jaageri,
„ daar de Staatfchen, Franfchen, Engelfchen,
,, Schot-
CO R.-fbl. Holl. 7, ö Maart 1575. bl. 117, 130, Ifu
i>) VI. Deel, bl. 480.
C« J Refol. Holl. 17 Maart 1575. bh 158 enz,

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 33
„ Schotten, Duitfchers, eigenlyke uitheem- FiLiPsin
„ fchen, in dienst hielden: nogtans zou de
„ Koning hen niet langer in 't Land houden,
„ dan de nood zulks zou vereifchen. Hem
„ meer af te. vergen, zou .tegen zyn gezag
„ en hoogheid aanloopen, waarvoor men
„ egter fcheen te willen zorgen. Wat het
„ byeenroepen der algemeene Staaten be-
„ trof, de Koning zou ook te vrede zyn, zig,
na dat alles in rust gebragt zou wezen,
„ van hunnen raad te dienen, in zaaken ter
„ hunner kennisfe ftaande; doch zaaken, af-
„ hangende van de opperfte magt en van
„ het welbehaagen zyner Majefteit, behoor-
„ de hy, met zynen Raade, af te doen. De-
99 wyl, in allen geval, de Staaten niet zou-
?, den konnen befchreeven worden, voor
» men de wapenen hadt nedergelegd, zo booss
den ze, om hiertoe te geraaken, van 's
» Konings wege, aan, Holland, Zeeland,
» Bommel en Buuren te willen handhaaven
of herftellen, in de voorregten, die zy,
1575.
•>•> voor de beroerten, bezeten hadden. Al
« wat in de beroerten bcdreeven was zou
99 vergeeten en te niet gedaan zyn. De gevel-
•>•> de vonnisfen van ballingfchap en verbeurd-
S5 verklaaring zouden insgelyks vernietigd,
•>•> de genomen' goederen wedergegeven, de
„ gevangenen, met naame de Graaf van 13os-
„ fu, wederzyds, geüaakt worden. Doch de
„ Prins en de Scaaten zouden de Landen,
„ Steden, Sloten en Sterkten, ook het ge-
„ fchut en de fchepen , die in hunne magt
„ waren, moeten overgeeven: midsgaders de
ti Huizen en goederen, vooral geestelvken,
VII. DEEL. C . . - «zè

flLTPSlII
*575 :
AntwoordöerStaatfciien.
i4 VADERLANDSCHE XXV. BOEK;
„ zo ver zy nog in wezen waren. De Roomsch-
„ Katholyke Godsdienst zou, alomme in de
Nederlanken, gelyk ten tyde van 's Ko-
„ nings inhuldiging, geoefend worden, al-
„ zo de Staaten, toen en nog onlangs, be-
„ tuigcl hadden, daarby te willen leeven en
„ fterven. De Onroomfchen zouden egter,
voor deeze reize alleen, vryheid hebben,
„ om hunne goederen, binnen zekeren tyd,
„ te gelde te maaken, en ten Lande uit te
,, vertrekken. Tot verzekering van al 't ge-
„ noemde, Zou men den Staaten 's Konings
„ woord en zegel geeven, en daarenboven,
't geene men, op hunne verdere begeerte,
,, naar redelykheid, zou vinden te behoo-
„ ren (o)."
Oranje, en de Edelen en Steden van Hol­
land en Zeeland, nevens Bommel en Buuren,
de aanbieding der Koningfchen overwoogen
hebbende, antwoordden, na weinige dagen,
„ dat het verzoek van 't vertrekken der Span-
„ jaarden niet hard fchynen moest, alzo men
„ hen, in 't jaar 1559, wel om reden van
„ minder gewigt, 't bezetten der grenzen
„ door inlanders, het Land hadt doen ver-
„ laaien. In Spanje, waren zy s Konings
„ natuurlyke onderzaaten, ja; maar niet in
„ de Nederlanden. Ook hadden zy, al voor-
„ lang, beweezen, welk een hert zy den Ne-
,, derlanderen toedroegen, hen, van dat zy„
„ hier voet in 't Land gezet hadden af, voor
Ketters en weêrfpannigen uitkrytende.
„ Van
CO Refol. Holl. 17 Maart 1575. bh 161, BoR VIII.
«."88 [593J.

XXV. BOEK. H I S T O R I E . S S
„ Van hunne geweldenaaryen konden Gend,
„ Doornik , Antwerpen , Mechelen , Lier ,
„ 'sHertogenbosch,Deventer, Utrecht, Rot-
„ terdara en andere Steden getuigen: alwaar
„ men, nog dagelyks, hoorde vermaanen ,
„ hoe waarachtig nu het zeggen bevonden
„ werdt, dat Neêrland zig der vermaagfchapi,,
ping met Spanje eens te laat beklaagen
„ zou. Tegen zo veel gewelds, hadt men
„ zig, 't was waar, ook van de hulp van uit-
„ heemfchen, Franlchen, Engelfchen, Schot-
„ ten en Duitlchers moeten bedienen; doch
„ deezen hadden zig nooit 's Lands Regee-
„ ringe onderwonden; maar den Prinfe en
„ den Staaten gehoorzaamd; behalve dat
j, de Duitfchers, naauwlyks, voor vreemden,
„ in Holland en Zeeland, behoorden gere-
„ kend te worden; alzo deeze Landen altoos
„ als een Ryks-Graaaffchap plagten te wor-
„ den aangemerkt. Nogtans dagt men alle
„ uitheemfchen af te danken, zo dra de ge-
„ legenheid zulks gehengen zou. Wyders
„ beriep men zig 4 te vergeefs, op de dienften,
die de Spanjaards hadden gedaan» Zy
„ mogten het nadeel, dat dezelven veroorzaakt
hadden, niet opweegen. Men hadt het
„ flegts den Nederlandfchen Steden te vraa-
„ gen, die genoegzaam allen fchuw waren
„ van Spaanfche bezetting, dezelve, voor
j, merkelyke fommen, gelyk Amfterdam nog
„ onlangs gedaan hadt, afkoopende. Maar'
de _ Nederlanders hadden den Koning, en
s, Keizer Karei te vooren, dienften gedaan.
i, die anderen lof, beter loon waardig was,
ren. Sint Quintin* Gievelingen* Italië *
FiLn-sin
1575.
I . I . 1 n .a

3

XXV. BOEK. H I S T O R I E . S 7
„ volftrekt gebied zyner Majefteit onder- FIUPSIH
„ werpende; gelyk van zulk een' toeleg, in 1575-
„ de onderfchepte Brieven van Don Éran-
„ cisko d'Alava, reeds in den aanvang der
„ beroerten, gewag gemaakt was. Alvahadt,
„ hiertoe, ook reeds gearbeid, en men fcheen
„ zyn fpoor te willen volgen. De andere pun-
„ ten de herftelling en handhaaving van 's
„ Lands voorregten., 't vergeeten van 't voor 3
„ leedene, het flaaken der gevangenen en
„ diergelyken waren aanneemiyk; doch 't
„ zweemde naar geene opregtheid, dat,men,
„ daarby, overlevering vorderde van' Ste-
„ den, Sterkten, Schepen, Gefchut en ande
„ re dingen. Dus werden, volgens het oud
„ verdigtfel, de fchaapen bewoogen, om de
„ honden, die hen bewaakten,°over te k-
„ veren, op dat hen de wolven, daarna, te
„ hgter zouden konnen verfclieuren. Waüt
„ men hieldt den Prins en de Staaten nog
„ voor weêripannigen, die men, naderhand,
„ ligtelyk ter ftrafiè zou konnen vorderen,
„ fchoon zy zig nimmer tegen den Koning
„ vergreepen hadden; maar veeleer dank ver.
„ dienden, om datfzy 's Konings Landen te'
» gen Alva's dwinglandy hadden befchermd.
„ Ook hadden zy altoos verklaard, dat zy
„ de wapenen niet tegen den Koning had-
99 den opgevat, noch van zins waren, zig
„ zyner gehoorzaamheid te onttrekken. On-
,, redelyk was het, wyders, hun te vergen,
„ of den Hervormden Godsdienst, of het Land
„ te verlaaten. Hierdoor, wreef men huu
„ cenen blaam van Ketterye aan, daar zy
„ zig aan 't Katholyk Apoftolisch geloof hieh
C 3 „ den,

FJLIPSIII
1575-
38 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
„ den, en alleenlyk de grove misbruiken
„ verworpen hadden, om Gode en den Ko-
„ ning eik het zyne te geeven. Zy moeiten
„ dan, rondelyk, verklaaren, dat zy geen ge-
„ noegen neemen konden in de voorwaar-
„ den', welken men hun aanboodt, op welken
„ zelfs zy nog weinig vertrouwen konden,
,, als die in verl'che geheugenis hadden, wat
„ aan Egmond, Hoorne, Montigni en ande-
„ ren ware gefchied. Vreemder en harder
„ was 't ook, zo veele getrouwe Onderzaa-
„ ten, die den Hervormden Godsdienst be^
„ leeden, ten Lande uit te dryven, dan drie-
„ of vierduizend Spanjaards, die zig hier,
„ zeven of agt jaaren, vet gemest hadden,
„ naar hun Vaderland, te rug te doen keeren,
„ Zeker! 's Lands welvaart zou vercireeven
„ zyn, als men, met zo groot een' hoop volks,
„ de neeringen, de handwerken en de zee-
„ vaart verdreeven hadt. De gunst, om hunne
„ goederen te gelde te mogen maaken, zou
„ den vertrekkenden weinig waardig zyn, al-
„ zo men ze niet dan tot laagen prys begteren
„ zou, indien 'er al koopers toe gevonden
„ werden. Dat men huil deeze vryheid nog
„ maar voor ééne reize wilde toeftaan, gat
„ niet donkerlyk te kennen, dat men de 0-
„ verblyvenden, op nieuws, door de Spaan-
„ fche Inqidfitie en ftrenge Plakaaten, dagt
„ te ontrusten, waardoor nieuwe elende te
„ dugten was, en 's Konings Kroon van ee-
„ nen haarer fchoonfte takken itondt beroofd
„ te worden: 't welk men, vooral, beletten
moest. Zy verzogten dan, dat men hun vertoog,
als fpruitende uit getrouwe gener
» gen-

XXV. BOEK. H I S T O R I E 39
„ genheid tot den Koning, en uit regtfchaa-
„ pen zugt tot 's Lands welvaart, ten beste
„ duiden wilde, terwyl zy God baden, dat hy
„ zyne Majefteit en deszelfs Gemagtigden, met
beteren raad, wilde zegenen (#),"
Toen dit antwoord ter Staatsvergadering overwoogen
werdt, viel'er iets byzonders voor,
dat hier verdient gemeld te worden, Kornelis
Franszoon, Burgemeester van Woerden, wei­
gerde het te tekenen, om dat 'er in gefteld werdt,
dat de Godsdienst, die hier te Lande openlyk
geoefend werdt, zynde de Hervormde, zo
als die, te Geneve, door Kalvyn en anderen,
begreepen was, de Katholyke Apoftolifche
Godsdienst was ; waarvoor hy alleen hieldt
den Hervormden Godsdienst, volgens de Augsburgfche
belydenis, die te Woerden in 't openbaar
werdt geleerd. Doch na dat de Advokaat
Buis en anderen hem vertoond hadden, dat niemant
zig, door zyne ondertekening, verder
verklaarde, dan voor de Stad, van welke hy
afgezonden was, liet hy zig overhaalen, om
te tekenen; mids men hem Acle verleende
van 't gene hy hadt aangemerkt, gelyk gefchiedde
(V).
Op het antwoord van den Prins en de Staa­ Andere
ten, kwam, eerlang, wederantwoord van de litbie-
Spaanfche zyde, gedagtekend den eeriïen ling der
£oning-
van Grasmaand, waarin men zig verder 0-
"chen.
pende, en aanboodt „ de Spanjaards te doen
„ vertrekken, mids men ook, van de andere
„ zyde, het uitheemsgh Krygsvolk afdankte.
rfQSSk HOU 21 Maart
' ' 575
* iU I 6 6
Cr) IU'fol. Holl. 21 Maart 1575. bl. 172.
C 4
- E
^ V
W-*^
FILIPSIII
1575.
Een Burgemeester
van
Woer­
den
maakt
zivaarig-
heid om
dit antwoord
te
tekenen.

p VADERLANDSCHE XXV. BOEK:
FILIPSIII „ Ook beloofde men, de algemeene Staaten
1575. „ te zullen vergaderen. even als ten tyde van
de overdragt der Landen door Keizer KareJ,
„ gefchied was. Doch' in 'tftuk van denGods-
„ dienst, kon men geene verandering gedoo-
„ gen. 't Handhaaven van den waaren hadt
de Koning, by zyne inhuldiging, bezwoo-
,, ren. Eer egter de • Onroomfchen 't Land
„ behoefden te ruimen, wilde men'hun zes
„ maanden tyds gunnen, om orde op hunne
„ zaaken te llellen, en agt of tien jaaren, tot
„ het verkoopen hunner goederen, die zy zelfs
„ zouden mogen behouden, mids zy dezelven
„ van Roomfchen lieten bellieren, en, ge-
„ duurende hun verblyf in 't Land, hunnen
,, Godsdienst niet openlyk oefenden? noch
„ iemant ergernis gaven. Wien dit niet ge-
„ viel, moest het misfen van zyn Vaderland
„ den Koning niet, maar zig zeiven wyten.
„ Ondertusfchen, werdt deeze vryheid, ilegts
„ voor ééne reize, toegedaan, om 't Land
„ niet geduurig in onrust te helpen, door het
„ invoeren van de eene nieuwigheid na de an-
„ dere. En zo flegts de uitheemfche Leeraars
„ zig bekeerden, of 't Land ruimden, hadt men
„ reden om te verwagten, dat de Onderzaaten
„ het Roomsch geloof, te gelyk metj hunne
„ neeringen en hanteeringen, zouden blyven
„ aankleeven, waarin de Koning hen dagt te
„ handhaaven, zonder hen ooit met de Spaan-
„ fche Inquiiitie te bezwaaren, die hy, ook
„ nimmer te vooren, gedagt hadt, onderhen
„ in te voeren Q}." Glim
(f) Refol. Holl. 2- April I575« M> 2° 2
- ]
- i()R v m
' 'A 0(i
'
hl, ui Löoa].

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 4i
Glimpig, voorwaar! was deeze aanbieding.
Men fcheen hier den Staatfchen in te
willigen, 't gene zy, by hun Verzoekfchrift,
begeerd hadden, 't vertrek der Spanjaarden
en de Vergadering der algemeene Staaten. 't
Punt van den Godsdienst maakte alleen nog
zwaarigheid. Maar de Prins en de Staaten
hadden, hierop, tot nog toe, niet verder openlyk
gedrongen, dan dat zy, fchorfing van inquifitie
en Plakaaten hadden begeerd; waaromtrent
hun nu zelfs verzekerd werdt, dat zy nooit
voor de Spaanfche Inqüifide zouden te dugten
hebben. Dus werdt hun dan 't vuur nader aan
de fcheenen gelegd: ook liep het volle twee
maanden aan, eer zy een klaar en volledig
antwoord op deeze nadere uitbieding gereed
hadden.
Om, midlerwyl, niet flil te zitten, traden 1
FILIPSIII
1575.
Aanmerkingen
over deselve.,
)e haneüng
de Prins en de Staaten, met 's Konings Ge-^
'ordt
magtigden , in onderhandeling , over eene, g ;rekr.
omftandigheid. Men meende, uit hun jongfte
Gefchrift, en uit eenige hunner redenen,
te hebben konnen opmaaken, dat zy het antwoord
van den Prinfe en de Staaten, op hunnen
eerften voorllag, flegts hielden voor het
werk van eenige byzondere Perfoonen: waarom
men hun aanboodt, dit hun laatite Gefchrift,
in de Vroedfchappen, te laaten rondgaan,
en hun het antwoord, dat men daar
ontvangen zou, vervolgens, te laaten toekomen.
Doch om een werk van zo veel 0111flags
niet vrugteloos te doen, verzogt men,
vooraf, te mogen wceten, of 's Konings Gemagtigden
nu 't uiterfte van hunnen last geopend
, dan of zy, van 's Konings wege, nog
C 5 iets

FIUPSIII
1575-
* Ge-as-
/beteerden.
Zwartfenbure
vertrekt
zonder
de Vree
te konrenuitwerken
4^ VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
iets naders voor te ftellen hadden (V). Doch
deezen vonden de zwaarigheid, die men hun
voorwierp, ten hoogften vreemd, verklaarende
nergens te kennen gegeven te hebben ,
dat zy de begonnen handeling niet genoegzaam
gewettigd hielden, en gaotfchelyk gezind
te zyn, om op den zelfden voet voort te
gaan. Voorts wilden zy zig niet openen, wegens
't gene hun verder door den Koning gelast
mogt zyn, voor dat zy antwoord bekomen
zouden hebben op hun jongfte Gefchrift (V).
Het Gefchrift der Staatfchen, waarop dit antwoord
gegeeven werdt, luidde, uit den naam
van den Prins, de Staaten van Holland en Zeeland,
Bommel en Buuren, met hunne * Bondgenooten.
De Koningfchen hadden gevraagd ,
wie men, met deeze Bondgemoten, meende, op
dat zyne Majefteit wiste, met wie hy handelde ?
En werdt toen , van de Staatfche zyde,
verklaard, dat men 'er zuiken door verftondt,
die, federt den jaare 1566, 't Land
verlaaten hebbende , nog hunne zyde hielden
(V).
De Graaf van Zwartfenburg hadt, midlerwyl,
met reizen over en weder, zyn best
' gedaan, om de partyen te beweegen, tot het
euitbieden en aanneemen van redelyke voorwaarden
van bevrediging : doch ziende 't
werk haperen aan 't punt van den Godsdienst,
floeg hy een Bettand van zes maan-,
den voor, binnen welken tyd, de Godsdienst
blyven zou, in den ftaat, daar hy toen in
was>.
Cf) Refol. Holl. 4 April 1575. bl. 210.
Cv) Refol. Holl. 13 April 1575. */. 2-3.
Cwj Refol. Holl. 10 Afrit 1575. ej. 243,

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 43
was. 'tSchynt, dat hy dit Beftand den Prins
en de Staaten, die toen, van Dordrecht, te
Geertruidenburg, gekomen waren, reeds
hadt doen goedvinden. Doch de Landvoogd
hadt 'er geen gevallen in; begeerende llegts
een Beftand van twee maanden, mids de Onroomfche
Godsdienst, ondertusfchen , ophieldt,
toe te ftaan (ar): waarop Zwartfenburg,
geenen kans ziende, om iets meer,
tot bevordering der Vrede, te wege te brengen,
deeze Landen verliet, en naar Duitschland
te rug keerde (jy). De Staaten hadden
hem en zyner Gemaalinne, te vooren, eenge-
fchenk toegelegd in Juweelen, ter waarde van
drieduizend ofvyf ;
endertighonderdguldens(Y).
Aan den Graave van Hohenlo vereerden ze een
zilveren Lampet, Van duizend of twaalf honderd
guldens. Zwartfenburgs Geheimfchryver
bekwam een' gouden Keten van honderd Kroonen

FlLIPSÏII
1575.
Antwoord
;
op de nadereuitbieding
der Koningfchen.
44 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
't werdt ten Hove gewraakt, als bewimpeld.
Men boodt aan, alle duisterheden op te helderen
(c), zo dra ze werden aangeweezen: 't
welk zynde gefchied (d), kwam 'er, eindelijk,
op den eerften van Zomermaand, een
antwoord, welk deezen zin hadt. „ De
„ aanbieding van herftelling In de, Privile-
„ gien was aanneemlyk, zo men 'er, in vry-
,, heid van geweten, gebruik van maaken
„ kon; maar wat kon ze hun baaten, die 't
„ Vaderland zouden moeten ruimen? De
„ Koning zou dan gelieven, de vervolging
„ te doen ophouden, wanneer zy hem hun-
„ ne gehoorzaamheid bewyzen zouden, niet
n minder dan hunne Voorvaders gedaan had-
„ den. Op verzekeringen was niet te bou-
„ wen, als men de Sterkten en Krygsbehoef-
,, ten zou moeten overleveren, eer 't vreemd
„ Krygsvolk de Landen verliet, en eer de
„ eendragt herfteld ware, door de orde, by
,, de Vergadering der algemeene Staaten te
„ beraamen. Dit moest dan voorgaan, zou
„ men de Vrede konnen bevestigd zien. Hun
„ verlangen naar dezelve hadden zy nu, zo
„ zy meenden, duidclyk getoond. Doch om
„ het ten overvloede te doen blyken, waren
„ zy gezind, het punt van den Godsdienst,
„ van de verzekering en alle de overigen te
,, verblyven aan eene wettige Vergadering
„ der algemeene Staaten. . Wist men ook
„ een bekwaam middel te vinden, om, tus-
„ fchen 't vertrek der Spanjaarden en de dag-
„ vaart
f c~) Refol. HoIL co May 1575. bh 305.
frf) Refol. Holl. 23 May 1575. bl. 314. EOR VIII. Stik ,
VI. 94 [öcöj.

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 45
„ vaart der algemeene Staaten , alle daadlyk- FILÏPSIII
„ heid te voorkomen; zy zouden de redelyk- 1575.
;, heid plaats geeven (/).*.
Midlerwyl, waren de Spaanfche gyzelaars^ loeder-
van Dordrecht vertrokken, en de Vredehan- a nt
deling, te Breda, gefchorst; doch cem'gen der- * rooid
zeiven, in Zomermaand, te rug gekeerd zyn- „ er Koing
de, kwamen de Staatfche Gemagtigden ook f, heii.
wederom te Breda , alwaar hun, den drieentwintigften,
een ivederantwoord der Komngfchen
ter hand gelleld werdt, inhoudende
„ dat de Godsdienst, zynde door den Ko-
„ ning bezwooren, zo wel als de Privilegiën,
» herftelling behoefde ; dat men den On-
„ roomfchen reeds genoeg hadt toegedaan ;
„ dat de Koning nogthans genegen was, 't
„ goeddunken der algemeene Staaten te hoo-
„ ren, beide over de Regeeringe en den
„ Godsdienst, om daarna zelf orde te dellen.
,, 't Uitheemsch Krygsvolk was zo fpoedig
„ niet te verzenden. Ook was 't niet veilig,
„ 't heir te verzwakken, eer 't Verdrag ge-
„ tekend ware. Wisten de bondgenooten j
„ nogthans, eenige verzekering te geeven ,
„ dat het Verdrag en 's Konings befluit, na
„ 't hooren der algemeene Staaten, agter-
„ volgd zou worden; men wilde, daarnaar,
„ met genegenheid, luisteren (ƒ)." De Staatfchen,
befpeurende, dat men den Roomfchen
en geenen anderen Godsdienst in 't
Land toflaaten zou willen, begonden te zien,
i V Ü ? '
llSQlöolif' H0Ü
'
3 >
3 0 J
" nï I 5 r 5
' U
'
dat
'" «•* 3". 355. Boa
4 4 8 , B o R VI11
-
/)
"' jk
'

46 VADERLANDSCHE XXV. BOEE.
FILIPSII] dat eene Vergadering der algemeene Staa­
IS75- ten, wier goeddunken de Koning zou konnen
volgen of niet, naar zyn welgevallen ,
den Landzaaten geene vryheid van Godsdienst,
't punt daar nu alles op fcheen te draaijen,
zou konnen bezorgen. Zy klaagden derhalve
„ dat men zo geveinsdelyk met hen
„ handelde, hun mompende, met eene algemeene
Staatsvergadering, die flegts haar
gevoelen zou mogen zeggen over 't ftuk
van den Godsdienst, zonder meer. Wreed-
„ heid was het, zeker! zo veele menfchen
„ ten lande uit te wyzen (g), onder voor-
„ wendfel van 's Konings eed, daar men be-
„ wyzen kon, dat zyne Majefteit niet der
„ Roomfche maar der Heilige Kerke gezwoo-
„ ren hadt. Zy verzogten dan, nogmaals,
„ dat men hun vryheid van Godsdienst toe-
„ ftondt, of dit punt en alle de anderen vol-
„ komenlyk gebleeve aan de algemeene
„ Staaten. Ook behoorde men 't uitheemsch
„ Krygsvolk te doen vertrekken; doch hun,
„ midlerwyl, geene afdanking te vergen ,
„ alzo zyne Majefteit veel beter dan zy in
„ ftaat was om, des noods, een nieuw heir
„ op de been te brengen. Was men egter
„ bedugt voor 't pleegen van eenige vyand-
„ lykheid, men mogt middelen van verze-
„ kering voorflaan , waarop de Staatfchen
„ behoorlyk genoegen geeven zouden (//)."
Doch tot dit'laatfte, het voorflaan van middelen
van verzekering verklaarden de Koning
95
en l'icl. Vicuus ad HOPPER. Epift. CCXLIX. j». 841.
('/;) Refol. Holl. 3c- Juny bl. 45e. I3OR VIII. Boek, K,

XXV. BOEK. H I S T O R I É . 47
ningfchen geenen last te hebbent ook niet,
om den voorflag der Staatfchen te verwerpen
, of aan te neemen. Zy verzogten alleènlyk
tyd, om aan den Koning te fchryven,
en antwoord van hem te bekomen, tot den
eerflen van Slagtmaand, en begeerden, midlerwyl,
over een verzekerd Beltand, in on­
derhandeling, te treeden, binnen welk de,
ftroomen egter geflooten zouden blyven ;
doch de oefening van den Pvoomfchen Godsdienst
zou vry ftaan: ook zouden de uitgeweekenen
in 't vry gebruik hunner goederen moeten
worden herileld. De Staatfchen oordeelden,
daarentegen, dat men, geduurende het
Beftand, by de bezettingen en op de binnenlandfche
ftroomen, de wapenen moest doen
afleggen; en zo de Koning de ftroomen van
boven wilde doen fluiten, zou het, van de
andere zyde, ook moeten vryftaan de Zuiderzee
en andere zoute wateren geflooten te
houden. De uitgeweekenen, begeerende weder
te keeren, zouden zulks moeten verzoeken,
ter plaatfe, daar zy zig zouden willen
neêrflaan. Hierby bleef de handel eene poos
fteeken. De Staatfche Gemagtigden, van alles
verflag ter Dagvaart gedaan hebbende (Y),
vonden de meeste Leden geneigd, om alle
verdere onderhandeling af te breeken. Die
van 't Noorderkwartier alleen oordeelden, dat
men, met de handel over een Beftand, zou
konnen voortgaan (F): waartoe men, federt,
befloot. De Gemagtigden werden, met nieuwen
O) Refol. Hol!. 29 fuly 1575. bi. 433.
(*) Refol. Holl. l July 1575. bl. 45's.
FiLrpsin
1575.
Men
fpreekt
van een
Beftand
voor via
tnaanien.

FILIPSIH
1575-
Voorflag
en eiscli
van verzekering.
48 VADERLANDSCHE XXV. BOEÏÖ
wen last, naar Breda, te rug gezonden (/).
Hier vraagde men hun af, of zy begreepen,
dat de algemeene Staaten, vergaderd zynde,
kennis behoorden te neemen van 't ftuk van
den Godsdienst, of dat zy alleenlyk zouden
hebben te verklaaren, of men de Onroomfchen
zou konnen verdraagen, dan of dezelven
't Land zouden moeten ruimen. Zy antwoordden
, dat het laatfte de meening was.
Toen fprak men wederom van een Beftand ;
doch met zo weinig vrugt, dat men eikanderen
, wederzyds, verdagt hieldt van 't rekken
der handelinge, met flinkfche oogmerken
(«). De Koningfchen ftonden ook fterk
op verzekering, dat men, van de andere zyde,
naarkomen zou, 't gene in de Vergadering
der algemeene Staaten zou worden geraamd.
Men vraagde hun, welke verzekerd­
heid zy begeerden en geeven wilden? Zy antwoordden
„ dat de Koning hun zyn woord,
„ hand en zegel > bevestigd door de algcmee-
„ ne Staaten, beloofde, ook het woord der
„ Keizerlyke Majefteit en andere Duitfche
., Vorften van 's Konings bloede: waarte-
„ gen de Prins en de Staaten, boven belofte ;
„ eed, brieven en zegels, zouden moeten lc-
„ veren eenige gyzelaars, benevens de Ste-
„ den Briele'en Enkhuizen, in Holland, en
„ Vlisfmgen en Arnemuidcn , in Zeeland,
„ ter bewaaringe der algemeene Staaten, of
„ van andere onzydigen (»)." Doch 't laatfte
(O Refol. Holl. 2 Juty 1575- W« 455, 640, 4^2.
C»0 Re
fol. Holl. 6, 8 JlAy 1575- bl. 468, 460, 470, 47I5
47
C'0 7
Refoi. 9
HdI. 8 Jnly 1475. bk 474.

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 4»
gedeelte van deezen eisch klonk den Staatfchen
Gemètgtigden, en den Prinfe en den
Staaten Zeiven ten uiterften vreemd in dei ooren.
Men antwoordde dan „ dat het geeven
„ van gyzelaars , dat toch niet anders dan;
„ wederzyds zou konnen gefchieden , Vrug- i
„ teloos was. Dat ook de vier Steden niet 1
„ zouden konnen overgeleverd worden 4 al-
„ zo Zy de Voornaame handelende partyeri
„ waren, voor welken meri verzekeringzogt,
en welken, derhalve, niet tot verzekerd-
„ heid konden gefteld worden. Behalve dat
„ deeze Steden, en alle de anderen, in Hol-
„ land en Zeeland, niet moesten begreepen
„ worden, zig der gehoorzaamheid des Ko-
,, nings te hebben onttrokken; maar ten be-
„ hoeve zyner Majefteit tegen de dwing-
„ landy der uitheemfchen j te worden bej,
fchermd, en dus zo goed als in 's Konings
„ magt te zyn (V)." Met dit antwoord, werdt ^
alle verdere pnderhandeling afgebroken. De ^1
Staatfchen namen hun affcheid, met een Ge- -w
fchrift, waarin zy, verhaald hebbende, wat,» 1
";
in den gantfchen Vredehandel;, was voorge- kei
tie de
Staat
chen aflaanr
ï örii
rlianling
)rdc
;ebröté
vallen, zig zeer beklaagden „dat men, van
„ 's Konings zyde * ftaan bleef op den har-
,, den eisch van 't vertrek der Onroomfchen,
,, even of men 't Land $ met alle de voorreg-
„ ten, alleen aan het klein getal der Room-
„ fchen, die 'er in blyven zouden $ begeerdlé
„ te laaten. Ook vonden zy vreemd $ dat de
„ billyke aanbieding van den Prinfe en de
Ü, Staaten , om 't verfchil over den Göds-
io) ReT. Holl; 8, i6 July 1575. bl. 4?3, 5o$s
VIL DEEL. D
jjdiensë
Faipslli
1575.

FILIPSIII
1575-
50 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
„ dienst en alle de anderen te willen verbly-
„ ven aan eene wettige Vergadering der al-
„ gemeene Staaten, noch aangenomen, noch
duidelyk afgcflaagen was. Hieruit belloc-
,, ten ze , dat men hen flegts hadt zoeken op
„ te houden , om de andere Nederlanden,
„ ondertusfchen, flap te maaken, en in ee-
„ ne gewisfe flaaverny te doen Horten. Waar-
„ om zy, voor God en de weereld, verklaa-
5, ren moesten, dat het aan hun niet geha-
„ perd hadt, dat de vrede niet hadt konnen
„ getroffen worden : maar aan zulken, die
9. door onderdrukking der Landzaaten , zig
zeiven eene Heerfchappy zogten op te regten.
Kwam 'er, ondertusfchen, nader be-
„ fcheid uit Spanje , de Prins en de zynen
„ zouden niet weigeren , de onderhandeling
„ te hervatten, zo zy 't als dan ooirbaar hiel-
„ den, en zo zy dagten, dat men, met mecr-
„ der opregtheid, zou willen te werk gaan,"
Dit Gefchrift was, den dertienden van Hooimaand
, getekend (p). In het antwoord, dat
'er , van wege de Koningfchen , des anderendaags,
op gegeven werdt, beklaagden zy
zig niet minder , over de fcherpe taal, met
welke, men hunne opregte oogmerken hadt
doorgeftreeken. Voorts verklaarden zy „ 't
„ Vertoog der Staatfchen niet anders over
„ te neemen, dan om 's Konings antwoord
,, op bet zelve te verwagten , betuigende,
„ insgelyks, voor God en de weereld, in-
„ dien men , na 't ontvangen van dit ant-
„ woord ,
(_p^ Relöl. Holl. 10 July 1575. II 5°6. BoR VIII.
5/. 56 [610].

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 51
ii,'woord, weigerde met de onderhandelin- F.-UPSIÏI
j, gen voort te vaaren, zyne Majefteit niet, 1575ii,
maar de Prins en de Staaten de fchuld draagen
zouden, van 't afbreeken des Vrede-
„ handels Qq)."
Dus vrugteloos liep de Bredafche hande­ VIII.
ling af,- met het midden van Hooimaand. De Looze
Landvoogd hadt, onder den loop dèrzelve, inzigten
JesLand.
doen veripreiden, dat het alleen aan de Bond- voogds
genooten haperen zou , zo de Vrede niet ge­ op de
troffen werdt, alzo de Koning hun , in alles, Vredegenoegen
geeven wilde , behalve in 't frak !nnde-
ÜDg.
van den Godsdienst, waaromtrent het den
Onderzaaten geenzins voegde, den Vorst de
wet te wiilen ftellen (V). Ook hadt hy den
Raad van Staate , op 't ff uk der Vredehandeling
, gehoord: en weidt hem hier voorgehouden
,, dat het raadzaam fcheen, de uit-
„ heemfchen te doen vertrekken, en eene al-
?, gemeene Dagvaart toe te ftaan, op welke
„ de Staaten zig, op 't ftuk van de Regeerine
e n
9> £ Godsdienst, zouden mogen verklaaren,
blyvende 't befluit, deswege, in de
„ magt zyner Majefteit. Ook moest men den
„ Onroomfchen vryheid vangewecten, doch
„ geene uiterlyke oefening toeftaan, zynde
„ tebedugten, zo men zyne itreng te fterk
trok, dat Oranje het oog opeenen vreera-
„ den Heer mogt werpen, alzo hy zig, nu
^, en dan, ontvallen liet, dat het der bruid,
die hy in zyne magt hadt, aan geene vryers
h ontbrak." Eenigen tyd na 't afbreeken der
Vrc-
èlf 9u!h^
Ho
"'
16 7 :ly I57S hU 5 l 2 , B o a VI11, n
' ' " ek
CO BOR. VIII. Boei, hl. 04 [(rflj.
D s
>

FIUPSIII
1575-
52 VADERLANDSCHE XXV. BOEK*
Vredehandelinge , vernam Don Louis ook,
dat de Staaten van Brabant voor 't vertrek
der Vreemdelingen ftemden. Doch zy beloofden,
te gelyk, niet te zullen gedoogen,
dat 'er, ter algemeene Staatsvergaderinge,
iets ten nadeele van 't Roomsch geloof werdt
vastgefteld. Ook maakten zy zig fterk, dat
de Staaten der andere Landfchappen , hierin
, niet van hun verfchillen zouden ; zo dat
de Koning niet behoefde te twyfelen, of 't
befluit zou den Prinfe tegen vallen. En wil
men, dat de Landvoogd zig , van toen af,
beklaagd heeft, dat hy de Bondgenooten niet
by 't woord gevat, cn nevens hen, de gefehjüen
aan de vergadering der algemeene
Staaten verbleeven hadt. Van elders blykt
nogthans, dat de Koning zyn uiterfte befluit,wegens
de voorwaarden, welken hy zou willen
toeftaan , nog niet herwaards hadt overgefchreeven:
't welk den Landvoogd in onzekerheid
bragt(j). Over 't afbreeken der
Vredehandelinge , oordeelde elk 4 ondertus
fchen, naar dat hy gezind was. Sommigen
meenden, dat de Prins en de Staaten zig naar
geene redelyke voorwaarden hadden willen
voegen, en den Koning dingen vergden, die
met zynen eed ftreeden. Anderen , zelfs
Roomschgezinden dagten, dat de Staatfchen
genoeg inwilligden , als zy 't ftuk van deri
Godsdienst aan de algemeene Staaten verblyven
wilden, en begonden te gelooven, dat!
hun de Godsdienst zo na niet aan 't hert lag,
als de herftefling der oude voorregten en \
verco
Vicuus ad HOPPER. Épift, CCXI.A.844. CCLIII.f.84^

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 53
vertrek der uitheemfchen, twee dingen, waarop
zy, niet minder dan die van Holland en Zeeland,
gefteld waren (V).
TerwyJ men nog over de Vrede handelde,
waren 'er, van wederzyde, verfcheiden' aan-'
flagen gefmeed, om eikanderen, te water en
te lande, afbreuk te doen, en hierdoor voordeeliger
voorwaarden van eikanderen te bedingen.
De Staatfchen, toeleg maakende om
Haarlem, door 't belemmeren van den toevoer
derwaards, te dwingen tot het verlaaten
der Spaanfche zyde, waren overeengekomen,
dat Sonoi en die van 't Noorderkwartier
het Bamdegat, eenen inham van "t
Y, over Amfterdam gelegen, zouden bemagtigen,
terwyl die van Zuidholland zig
van de fchans op den Sparendamfchen dyk,
by 't Huis ter Hart, zouden zoeken meester
te maaken. Hiermede zou de toevoer naar
Haarlem, beide langs de Meer en langs 't
Y, afgefneeden zyn. 't Gelukte Sonoi, op
den zevenden van Grasmaand (u), het Bamdegat
in te neemen, alwaar hy, terftond,
eene fchans opwierp, den Waterlandfchen
dyk doorftak, en de Noordhollandfche galeien,
door dit gat, in 't Y bragc. Doch te
Hoorn , werdt weinig haast gemaakt, met
het uitrusten van groote fchepen, die 't Y
fchoon zouden hebben moeten houden. In 't
Zuiderkwarder, vondt men, hoewel de Prins
't werk aandreef, ook zwaarigheid, in 't o.
Vermeesteren van den Sparendamfchen dyk.
De
CO HoR VEIT. Boek, 11. «S, pp, iof> [firn, 613. 614, 615\
tu) Refol. Holl. 10 Ayril 1575. e,ai,
Ra
Fii.iPsIIÏ
1575.
IX.
>onoi benagclgt
iet Barn,-
Jegat,

FILIPSIII
1575.
Hy verlaat
het
wederom.
flierges
valt in
Westvriesland.
X.
Schrik
k<
iv) [?DR VIII. Rne.k. bl. lort (Ó2.;J.
(x) Refol. Holl. 1 Juny i5?5- bl. 344,».

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 55
dan twintig van 't geboefte werden gevat, FILIPSIIÏ
die egter wel huisbraaken en andere . moedwilligheden;
doch geen verraad of voorgenomen'
brandftigtery beleeden. Sonoi, vol
kwaad vermoeden en ftreng van aart, geeft
list, om hen fcherper te onderzoeken , en
ftelt, hiertoe, als wilde hy Alva niet toegeeven,
eene byzondere Regtbank aan, die
zo vinnig en wreed te werk ging, dat zy,
niet minder verfoeid dan de Raad der Beroerten,
eerlang, zo wel als deeze, den naam
van Bloedraad kreeg. Leden van deeze Vierfchaar
waren Joan van Foreest, Schout van
Alkmaar, Meester Joost Huikefloot, Schout
te Hoorn, Willem Maartenszoon Kalf, Baljuw
van Waterlanden Zeevang, en Willem
van Zonnenberg, Baljuw van Brederode en
Bergen: waarby, eerlang nog kwamen Jonkheer
Willem van Koon, Schout te Nieuwdorp
, en Willem Mostard. Doch deeze twee
werden weinig gebruikt, en minder nog Foreest,
in wiens plaats,de geweldige Provoost,
Michiel Vermertlen, aangefteld werdt. In 't
eerst, zat deeze Regtbank te Alkmaar; doch
daarna, op 't Huis te Schagen. Onder 't
fpannen en pynigen der landlooperen, vraagde
men hun af, welke Huisluiden zy , hieromtrent,
kenden, en als zy 'er eenigen noemden,
ging men voort met vraagen, of deezen
hen niet tot brandftigten hadden omgekogt?
Werdt dit geloochend, dan beloofden
de fnedige regters den misdaadigen de vryheid
, zo ze de waarheid belyden wilden. Meer
werdt 'er niet vereischt, om hen verfcheiden'
welgeftelde Huisluiden, by welken zy
D 4 am

5

v
XXV. BOEK. H I S T O R I E . 57
ïn water geweekt, was 't minst, dat men bun Fiupsm
aandeedt. Men blakerde de lighaamen, van 1575-
't hoofd tot de voetzooien, met lynwaat, in
brandewyn gedoopt en aangefteken, tot dat
zy zo zwart als kooien waren, en de zenuwen,
hier en daar, bloot lagen. Ook werdt
'er zwavel, en fomtyds een half pond kaarfen
tevens yerbezigd, om de luiden onder de
oxelen en voetzoolen te branden. Zo gemarteld,
liet men ze, eenige nagten, ongedekt,
op den blooten vloer leggen, en met roeden
uit den flaap houden. Voor vpedfel, gaf men
hun pekelharing en andere zoute fpyze, en
weigerde hun eene teug dranks, hoe zeer ze
'er om baden. Torrpn, uit de aarde gegraaven,.
werden den lyderen op den navel gezet
, daar men eenen angel uit haalde, zo lang
als een vingerlid. Men plaatfte hun rotten,
door Sonoi zeiven, ten deezen einde, overgezonden,
eerst onder eene iteenen ftolp, en
da'arna onder eene houten laade, gedekt met
eene koperen pan, op den blooten borst en
buik, en perfte de dieren, door vuur op de
ftolp of pan gelegd, om hun naar 't hert en
de ingewanden te knaagen. De gaten, dus
gemaakt, werden, met gloeyende kooien,
toegefchroeid. Men fnerpte de lighaamen,
met gefmolten fpek. De manlykheid van Nanning
Koppeszoon werdt met room befineerd,
en aan een zoogkalf te trekken gegeven. Dit
zelfde lid maar 't hert wordt my wee,
't gemoed vol, van 't befchryven deezer walgelyke
gruwelen, die den eerlyken ' leezer,
niet minder dan my, verdrieten zullen, en
by anderen, breeder, vermeld zyn. Ik voeg
1> 5 ?«r

FIUPSIII
1575.
58 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
'er, alleenlyk, by, dat Koppe Korneliszoon ,
door al 't folteren, afgemarteld, in zwym
viel en den geest gaf, voor de voeten zyner
regteren, die, om hun onmemfchelyk bedryf
eenenglimp te geeven, 't gerugt lieten loopen,
dat de duivel hem den hals gebroken hadt.
Nanning Koppeszoon , overmand door de
pyn, en bekoord, door de belofte van goed
en leeven te zullen behouden, beleedt, eindelyk,
al wat men hebben wilde, en werdt
toen, op Sonois naam, veroordeeld, om 't
tiert uit het lyf gerukt en gevierdendeeld te
ivorden; welk vonnis, te Hoorn, niet zonder
^veêrzin der VVethouderfchap, aan hem werdt
aitgevoerd. In zyn uiterfte, fchoon men hem
dronken gemaakt hadt, en de Predikant, Juriaan
Epeszoon, hem geduuriglyk in de reien
vieï, deedt hy, egter, de ernftigfte betuigingen
van onfchuld. Aanmerklyk is 't,
dat hy den Predikant, binnen drie dagen,
voor 't jongfte gerigt daagde, en dat deeze,
nerop mistroostig naar huis gegaan, binnen
af kort na den beftemden tyd, overleedt fjy).
Pieter Nanningszoon werdt ook, door zwaar
synigen, bewoogen, om, niet flegts byzon-
I iere Pcrfoonen, huis- en iteeluiden, in en
] juiten de Regeeringe , maar zelfs geheele
Dorpen en Schoutambagten te befchuldigen
n\\ deelgenoorichap aan 't verraad. • Dus
I cheen 'er geen eind aan 't pynigen en ftraf-
i èn te zullen zyn. Maar die van Hoorn,een
3 cwaad oog op den handel beginnende te kry-
*en, weigerden hunnen burger, Jan Jeroenszoon
9
CJO VEUUS Hoorn, bl, 440,

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 59
zoon, ook een' der befchuldigden, ter Stad uit FIHPSHI
te laaten trekken. Sonoi egter drong 'er hen 1575toe,
door llrak fchryven. Toen kreeg men
Jan Jeroenszoon ook aan de paleie, tot viermaal
toe, in afzyn der Hoornfche Gemagtigden
, die bedongen hadden by zyne teregtftelling
tegenwoordig te moeten zyn, en daarna,
over t verbreken van dit deel des Verdings,
met de Regters en met Sonoi zelv',
in een hevig gefchü geraakten. Deez' hadt
de loosheid van die van Hoorn te laaten rieken,
dat zy, by hem, ook in 'toog liepen,
om, door deezen trek, tweedragt, en flapheid
onder hen te verwekken, 't Gelukte hem egter
niet. De Hoornfchen vervoegden zig aan
den Prinfe, met een fmeekfehrift, op den
naam van Jan Jeroenszoon, welk zo veel ingang
vondt, dat zyne Doorlugtigheid verboodt,
met het onderzoek voort te vaaren,
buiten 't byzyn van twee zyner Gemagtigden.
Sonoi druist hier tegen aan, en beveelt
zynen Regteren, 't werk, dat midlerwjd ge-
Haakt was, wederom aan te binden. Doch
zy hadden 't hert niet, om 's Prinfen verbod
te overtreeden. Ondertusfchen, kon de Prins
uaauwJyks luiden vinden, die zig tot zo h?.atelyk_
een bedryf, wilden laaten gebruiken.
Sonoi ook vernam, te vergeefs, naar eenen
Regter, in Moftards plaats, die Ontvanger
der geestelyke goederen in deezen oord geworden
was. Onder anderen, zogt hy hier
toe aan Meester Joau van Oldenbarneveld,
opdat pas Advokaat der Staaten voor den Hove
van Holland, op eene wedde van agttien
pon-

6b VADERDANDSCIIE XXV. BOEK.
FIIIPSIII ponden 's jaars (z); die 't plat uit weiger­
1575. de, 't Werk haperde dus eenen geruimen
tyd. De gevangenen, die te Alkmaar zaten,
werden, eerlang, genaakt. Te Schagen,
bleeven 'er vier in hegtenis, tot na de Gendfche
Bevrediging, die, in Slagtmaand des
jaars 1576, geilooten werdt; en onder deezen,
Jan Jeroenszoon en Pieter Nanningszoon.
Men wilde hen toen ook op vrye voeten
Hellen, uit krachte der Vredepunten;doch
zy begeerden regt. De Staaten van Holland
belastten, hen te ontdaan onder handtasting.
Doch Sonoi lloeg het in den wind, begeerende,
dat zy, in gevolge der Vrede, zouden
uitgaan. Daarna beveelt de Prins 't ftuk den
Hove. DeProkureurGeneraal,toen te Schaden
gekomen, Haat de lloten der ge vanger
ïiis open, en voert de gevangenen naar Delft.
Hier werdt Sybout Janszoon, geene middelen
hebbende, om de regtspleeging te bekostigen,
de eerfte geflaakt, in gevolge der Vredepunten.
De anderen drie, Jan Jeroenszoon,
Pieter Nanningszoon en Piet El, werden,
door 't Hof, by 's Prinfen goeddunken, onder
handtasting, los gelaaten. 't Huis gekomen,
ligttcn zy een' * dagbrief van zuive­
• Manring , en riepen Sonoi, de Regters, den Prodement\
van purkureur
Generaal, en elk, die iets op hen tege.zeggen
hadt, voor 't Hof. Maar Sonoi dreef,
dat de zaak, met de Vrede, gefmoord moest:
blyven. De Staaten ook, ziende hoe verf
werks het in hebben zou, de oude wrokken
op te wroeten, die nu met de vrede afgo
(z~) Refol. Holl. 1 Blaart 1575. U. 100.
daan

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 61
daan gerekend waren, oordeelden, dat del
begeerde zuivering hier geene plaats hadt;
doch heten den beledigden egter vryheid, om
hunne zaak voor 't Hof te vervolgen, zo tot
ftraflè als tot fchadebetering. Maar de genaakten,
bevroedende, dat de Noordhollandfche
Steden, welken Sonoi op zyne zyde hadt
weeten te krygen, hun tegen waren, en ziende,
met regten, in allen gevalle, niet dan
langzaam aan een einde van zaaken te zullen
konnen geraaken, lieten zig, door hunne Advokaaten,
overreeden, om ftil te zitten: oordeelende
ook de meeften, dat zy zig, tot verdediging
van hunnen goeden naam, nu genoeg
gekweeten hadden. Zulk een uitflag
hadt deeze handel, die eene fchandvlek gebragt
heeft op den Hollandfchen naam,
fchoon Sonoi, die 'er de hoofdaanleider van
geweest is, geen Hollander was. 't Gantfche
werk was, wil men, aangelegd, om den
Roomfchen, eens vooral, den moed te beneemen
Van naar verandering der Regeeringe
te ftaan. Doch de onmenfchelyke wreedheid,
gepleegd, in 't pynigen en ftraffen van
luiden, m welken men geene fchuld altoos
gevonden hadt, is met geene redenen van
flaat te verfchoonen (f). 't Vernaaien van
den afloop deezes werks heeft ons ver buiten
de orde der gebeurtemsfen vervoerd, waartoe
wy nu wederkeeren.
Hierges, zyn zat gewoed hebbende in 't
Noorderkwartier, brak, eerlang, wederomH
op van Beverwyk, toog bovenwaards, en m
xr.
ierges
ernt
mrea
floeg?'
C*} BOR VIII, Hoek, bl. io6-n8 [623-6413,
''ii.ipsIII

FinpsIII
Mondragon,Klun-
dert,Fyna«rd
en
Ruigenhü.
Oudewaterbelegerd,
62 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
floeg, onvcrvvagt, 't beleg voor Buuren, dat,
met vyftien ftukken, befchooten, en, na twee
dagen, ingenomen werdt. 't Kasteel, op welk
de bezetting geweeken was, gaf zig op, by
Verdrag (V), Ten zelfden tyde, 't was in
Zomermaand, overviel Mondragon de Kïün-
dert, de Fynaard en de Ruigenhil, drie Pol­
ders aan 't Hollandsen Diep, zig aldaar verfchanfende,
in eene fterkte (d), waaruit hy
de Vaart naar en van Zeeland belemmeren
kon. De Staatfche Gemagtigden te Breda hadden
hunnen Meesteren van deezen toeleg gewaarfchuwd
(V); doch by de uitkomst bleek,
dat deezen deszelfs uitvoering niet hadden
konnen beletten. Hierges Leger, met eenig
voet- en paardenvolk, verfterkt geworden
zynde, rukte hy, in Hooimaand, aan drie
hoopen, naar Bommel, naar Woudriehcm ,
en naai" Schoonhoven. In Holland, dagt men,
dat hy 't eigenlyk op Gouda gemunt hadt.
Doch i zyn Volk fchielyk fimengetrokken
hebbende, berende hy Öudewater, op den
negentienden. Zevenhonderd weerbaare mannen
waren 'er flegts in deeze Stede , de helft
Krygsvolk, de helft Burgery. De belegeraars
maakten zig, terftond, meester van eene
fchans, die de fluis, aan den Ysfcl, digt
onder de Stad gelegen, dekte. Door 't openen
deezer fluis, zou men 't Land om de Stad
onder water hebben konnen zetten. Ook hadt'
de Prins dit, by tyds belast; doch die van
de
(c) Roa VIII. Bock, bl. 120 [643]. LANGUETI Epift. Lil,',
t. [H.1 Ep. XLV. p. 112.
(d) BOR VIII. Boek, hl. 120 [644L
(Ó Refol. UoU. 24 jfnny 1575. bl. 42U

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 63
de Stad hadden 't verzuimd, om den hooi­ FlLlPSllI
bouw niet te verliezen. De Spanjaards be- 1575.
magtigdennog een ander Blokhuis, wat verder
van de Stad, aan de Goudfche zyde ,
liggende, na dat het, door milemken vanAn*
geren, eenen Duiticher, fchandelyk verlaaten
was. Toen flopte Hierges den Ysfel, en fneedt
den belegerden allen toevoer af. In 't eerst,
deeden deezen, nu en dan, eenen uitval ;
doch ftaakten 't haast, om de bezetting te
fpaaren. Hierges , de batteryen gereed en
met agt-entwintig ftukken gefchurs beplant
hebbende , eischte de Stad op, den zesden
van Oogstmaand. Men antwoordde, dat men
ze voor den Koning, onder den Prinfe van
Oranje, bewaarde, en verzogt drie dagen
tyds, om zig, met deezen, teberaaden. Doch
Hierges gunde hun flegts twee uuren, en begon
de Stad hevig te befchieten, toen dezelven
verftreeken waren, 't Schieten duurde
tot aan den avond, en werdt, des anderendaags,
hervat. Na den middag, vielen de
belegeraars aan 't ftormen, doch vonden meer
tegenftands, dan men van zo klein een getal,
als de belegerden flegts uitmaaken konden ,
zou hebben mogen verwagten. Ruim een uur :n ftor-
duurde de ftorm. Toen werdt de wal over-1 nender
weldigd, en het gantfche Leger ftortte ter Stad' landrero-
in. Daar ging 't op een moorden, zonder kun- \ r
erd.
ne of ]aaren te ontzien. Ook raakte de brand,
by ongeluk of uit moedwil, in de huizen ,
die byna allen vernield werden. De Kerk en
°t Klooster bleeven egter ftaan. De Nederduitfche
Predikant, Jan Jamzoon, fchoon
voor vyf honderd guldens gerantzoend, werdt
op-

FILIPSIII
1575.
Schoonhoven xti.
64 VADERLANDSCHE XXV. BOEK:
opgeknoopt: en 't is aanmerkelyk, dat zyn
lighaam , na zestien maanden gehangen te
hebben, nog zo vol en blank gevonden werdt,
zelfs de oogen zo ongekwetst en het aangezigt
zo weinig ingevallen, als of hy flegts
vier dagen dood geweest was: 't welk, door
een' Burgemeester van Gouda, die 'er, nevens
verfcheiden' anderen, ooggetuigen van
was geweest, naderhand, ter Dagvaar, van
Holland, verhaald, en in't Register der Staatsbefluiten
aangetekend werdt (ƒ). De Predikant
der Walfche bezetting gaf zig voor eenen
foldaat uit, en kwam, om honderd Eroonen,
los. De Baljuw der Stede, Cerrit van
Kraayefiein, eenen deken of twee, als ware
'tbuit geweest, om 't Iyf geflingerd hebben- 1
de, fchool onder 's vyands volk, nam eerlang
zynen flag waar, en ging door. Omtrent
twintig burgers, op hooger losgeld gefield
dan zy betaal en konden, werden, in
koelen bloede, doorreegen. Eenige vrouwen
en maagden , om drie of vier Ryksdaalers
ieder, verkogt. In 't ftormen, waren 'er ruim
honderd van de belegeraars gefneuveld, veel
meer gekwetst. Zo deerlyk een lot trof Oudewater,
dat, kort voor de belegering, zyne
gebuurftad, Gouda, tegen 's vyands aanflagen
gewaarfchuwd hadt, en zelf weinig op
zyne hoede geweest was(g), op den zevenden
van Oogstmaand (h~).
Op den twaalfden * rukte Hierges vooü
Schoonhoven. De zorg voor 't koorn, da«
té
fjh Refol. Holl. 16 July 1582. U. 344.
fjO BOR VIII. Boek, bl. lil L$44]-
C '0 Relól. Holl. 8 Ang. 1575. tl' 55*«

XXV. BOEK. H I S T O R I E . . 65
te velde ftondt, hadt hier ook het onder water
zetten der omleggende Landeryen belet
waarvan men eenen der Burgemeesteren de
voornaamfte fchuld gaf. De Prins zondt 'er
egter vyf fchepen met volk en voorraad naar
toe, onder den Kolonel Ia Garde, die, op
één fchip na, binnen raakten. Ook deeden
de Staaten, op raade van zyne Doorlugtio-heid,
de Huizen en kaaden openen. Doch %
water wies te weinig, om 't beleg te hinderen.
Ook weezen eenige uitgeweekenen den
vyand de bekwaamfte plaatfen aan, om 't gefchut
te planten, 't Beuken ving dan aan: en
werden, op eenen dag, driehonderd fchreeden
muurs om verre gefmecten. La Garde
toen agt geevende op de onwilligheid der bur'
gerye, die, grootendeeïs, gezind tot den
vyand, of bedugt voor 't lot van Oudewater,
niet aan 't floppen der breuke te kryp-en was,
befloot, by goeddunken des Kryssraads, in
onderhandeling te treeden, en gaf de Stad 0ver,
by verdrag, op den vierentwmtigfteu
van Oogstmaand, bedingende vryen uittoot,
met vliegende vendels, geweer en pakkaadje
CO-
• De wakkere Hierges, toeleggende 00 bet Hl;
bemagtigen der ftroomen, viel, terftond^bier-'^'
na, aan, op de fchanfen, in deezen oord, die, op
met Staatsch volk bezet waren: en overwei-
digde 'er eene in Krimpen, daar tweehon-L"
derd man m lag, en eene te Paapendrecht. m
der
»-
S c h E
Dus was hy genoegzaam meester van den Ys- nfen
fel, de Lek en de Merwede. Van Paapen-p*/ rim-
;n te
en-
CO BOR VIII. Hoek, bl. i a B ^«1. ^ ' "'^
VIL DEEL E
1
5?5'
gaat O'
ver, by
Verdrag,
r?es
toe
het

66 VADERLANDSCHE XXV. BOEK;
FitrpsIII dfecht, kon hy ligtelyk overfteeken op dé
1575- Zwyndrechtfche Waard, en Dordrecht benaauwem
De Prins, dit bevroedende, hadt
dfechtö- de Staaten bewoogcn $ om den dyk van de Alvermeesblasferwaard,
boven de kleine fchanfe, en den
terd.
dyk in de Krimpenerwaard te doen doorgraaven
(F) Doch ik meen, dat de last hiertoe
te laat gegeven, en niet uitgevoerd werdt. De
dyk in de Riederwaard werdt egter doorgefteken,
en 't gat gefterkt, met een hegt blokhuis.
Ook werdt Zwyndrecht bezet, met driehonderd
Ruiters en agt vendelen knegten (/) :
waardoor Dordrecht genoegzaam beveiligd
werdt gehouden.
Uit het Leger van Hierges werdt, federt,
TH tl.
Woer- een deel volks ontbooden naar Brabant, van-
3r
den,do waar de Landvoogd eenen togt op Zeeland wik
a den Gr: 'de doen. Met het overige trok Hierges Broe*
ve van
der, Graaf van Megen uit hoofde zyner Ge-
Megeti 5
bele­ maalinne, den agtften van Herfstmaand, voor
gerd. Woerden, alwaar onlangs eenige verfterking
van volk binnen gekomen was. Ook was de
Stad tamelyk voorzien van nooddruft: en 't
omleggend Land ftondt onder water, waardoor
s
t beleg moeilyk viel. Megen dan, zeven
fchanfen om de Stad hebbende opgeworpen
, zogt haar den toevoer af te fnyden: dat
egter niet gelukken wilde. Voorts, deedt men
eikanderen, met fchutgevaarten, nu en dan*
een weinig afbreuks. Megen hieldt het uit
voor de Stad, tot in Oogstmaand des volgenden
jaars, wanneer hy, naar Brabant ontbooden
ft) Refol. Holl. !3, 15 %*gi W. 5^83 569'
(O BOR VIII. Boek, bh 121 [647],

2XV. BOEK. H I S T O R I E . 6>
den zynde, tot flisfing eener muiterye Onder
3
s Konings Krygsvolk, genoodzaakt was, 't
beleg op te breeken (m). Terwyl 't nog duurde,
haalden de belegerden hunnen voorraad
van Gouda, met platbodemde fchuitjes, die,
over de laage Landen van Bulwyk, de Waarder
en de Lange Weide, keerden naar eene
fchans, welke Staatsch volk in, en langs eene
Vaart gemeenfchap hadt met de Stad.
Voorts vingen zy eene ongelooflyke menigte
van fnoek in den Ryn, die door de Stad
loopt en hoog gezwollen was. Doch in dé
laatfte zes weeken van 'tbeleg, begon 't, in de
•Stad, fchaars om te komen met de mondbehoeften.
Ook hadt men 'er, met verlof der
Staaten f», tinnen geld geflagen van eene
vierkante gedaante (o).
Midden onder de bezigheden, die de zaaken
van vrede en van oorlog den Prinfe van:
Oranje, in den jaare 1575, verfchaften, hadt J
zyne Doorlugtigheid de gedagten laaten gaan:
op een derde Huwelyk; onaangezieri zyne'
tweede Gemaalin, Anna van Saxen, van wel- 1
XIV*.
Derde
iuweyk
des
'rinfen
rail Oanje
ke hy zig, ter oorzaake van haar onserewld
gedrag, hadt doen fcheiden, nog leefde,°en
te Dresden, by haaren Oom, den Keurvorst
Augustus, bewaard werdt (p). In Zomermaand
deezes jaars, was hy, in den Briele,
hertrouwd, met Charlotte van Bourbon, Dogter
van Lodewyk, Hertoge van Momper'fier, die \
tot
l^^K* 0
*'* 1
I2 ' 3 [«48] 'X. Boei, b{. ,45 [678]> OO Refol. Holl. 14 Sept. 1575. u. " >
(oj COSTERUS Hiftor. Verhaal, Bylag.%, U. N. Ö. P. 0.
R. S. M 407, 4 o 8, 4,0, 41,, 4i 2j 4 2 I.
u
' r
IfÜ TIIOANUS Libr. LX. p. 7a E. F.
' *
E 3
FiUPsIlï
1575.
't Beleg
w rdt
opgebro
keu.

FIMPSIII
1575.
63 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
tot het Kloosterleeven gefchikt zynde, Abtdis
fe van Jouarrc geworden, doch, in 't jaar
1572, naar Duitschland geweeken was, aiwaar
zy openlyke belydenis der Hervormde
Leere gedaan hadt. Omtrent drie jaaren,
bleet' zy hier, aan 't Hof van den Païtsgraave,
Keurvorst Qjj: tot dat de Prins van Oranje
haar ten Huwelyk verzogt, door den Heere
van S. Aldegonde, ciie haar, over Emh?
den, met twee Oorlogsfchepen, herwaards
begeleidde (r). Zeer werdt dit Huwelyk gelasterd
van de Spaanschgezinden (s), die 't
voor een overfbel uitkreeten (0» om dat de
Prinfes den Geestelyken ftaat verlaaten Hadt'4
fchoon zy dien ftaat nooit hadt verkooren,
maar 'er, door haaren Vader, in haare kindfche
jaaren, toen zy niet kiezen kon, toe gefchikt
was (u). In Holland, werdt de Bruid,
door de Heeren van Keenenburg en Zwieten,
endoor de Gemagtigden van Dordrecht,
Alkmaar, Vlisiïngen en Briele,uit den naam
der Staaten, verwelkomd, en vereerd met
zesduizend ponden van.veertig grooten, die,
uit den honderdften penning, gevonden werden
(v). Haar Vader hadt niet in 't Huwelyk
bewilligd, en 't liep aan, tot in 't jaar
1580, eer hy zig verzoende met den Prinfe
(V): die, veelügt, om hem tot vreedzaame
ge-
C q~) THUANDS LVar. LI. p. 486.
Cr) BOR. VIII. Soek, W. 120 [7> 44"|.
fs) Apoloa. by Pon Auth. Stükk. II. Deel, bi. 72.

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 69
gedagtente brengen, eene maand na zyn HuFlLlIslII
welyk, gelyk wy hier voor hebben pcmeld, J575met
belooven wilde, de Roomfche Religie,
hier te Lande, te doen ophouden, fchoon hy
t ontwerp, waarin hem dit gevergd was,
eene maand voor zyn Huwelyk, hadt goedgekeurd
O).
Doch de plegtigheden des f Huwelyks verhinderden
den Prins niet, te zorgen voor 's
Lands weïftand. 't Was maar vier of vyf dagen
voltrokken geweest, toen hy zip-, op de
tyding dat Don Louis eenen aanflag op Zeeland
m den zin hadt, naar Walcheren be.
gai , om orde te flelien (y). Terwyl hy zig
uer ophiëldt, gelakte het eenigen zyheï ga,
leien en roeibarzen, elf of twaalf vyandlyke
kromfteyens in eene kreeke omtrent Nieuwgaffel,
te veroveren en in den brand te fleeken
(z): t welk de Staaten, by een Affchrift
van den brief zyner Döórltfgtigheid, uit
Ooltgensplaate gedagtekend, aan Goud* en
aan de nabuunge Steden bekend maakten f».
De tyding deezer verovering gaf eenige vcr-
WwR a
^n de benaauwde Steden van deezen
oord, alzo men ze, twee dagen na 't berennen
van Oudewater, ontving. Sommigen
melden, dat Requefens, ten'deezen tosde,
poogde, Middelburg en Rammekens 'in
te neemen, door verraad: doch dat de toeleg?
ontdekt werdt, en eenigen der verraaderen
geftraft Q). ik twyfel nogtans aan de
(x~) Zie boven U. i8 ë Q
'
( 'O Refol. Holl. ,8 », W L u
' ( ' Ut Vilt. Bofifbl i^irt;-!. 4
'
•Cjfi Refol. Hol). '„'>/,. \
Cf) LANG ü ë t. Epitt. Libr. 1?%$ Ep? XLIV. p. \r*
De Prins
verreist
nasrWaleheren,
bemagtigteenigevyandykeironïevens.

70 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
FILIPSIII gegrondheid van dit verhaal, welk, zo veel
1575. ' my bekend is, by niemant onzer fchryveren,
te boek is gefteld. De Landvoogd hadt het,
XV.
Merk­
eigcnlyk,op Zierikzee en 't Eiland Schouwen
gemunt, werwaards hy, in Herfstmaand, den
merkwaardigften togt deedt, dien de gantfche
Spaanfche kryg heeft uitgeleverd, en die hier I
om verdient, dat wy 'er, beknopteiyk, van
gewaagen.
Eenige uitgeweeken' Zeeuwen hadden Don
Louis vertoond „ hoe gemaklyk men, van
waardige „ Thoolen, dat nog Spaansch was, kon 0-
togt der „ verfchcepen, op Filipsland, welk, na den
Spaan-
„ vloed des jaars 1522, onbeversclït gelcfchen,
door 't „ gen hadt: voorts , hoe,van hier, eene plaat
water, „ liep naar Duiveland, die, met laag water,
raar Dui „ droog lag, en waarover men, door de Zyveland
. „ pe, eene enge kil, op Duiveland, en van
enSchou
wen. '„ daar, door eene waadbaare kreeke, op
„ Schouwen geraaken kon. Zo de Zeeuw-
„ fche vloot al ter wederzyde der plaate
„ kwam leggen, hadt men hoop van haar,
„ aan de eene of aan de andere zyde, te doen
„ afdeinzen. Qf zo men flegts meester kon
„ worden van de fchans te Viane, -was 'er
" kans, om den onderneemeren te hulp te ko-
„ men, van de Moggershil, gelegen aan den
„ uiterften hoek van Thoolen." Don Louis,
heet op'deezen togt, deedt te Antwerpen .
dertig galeien, eenige kromftcvens en ander
klein vaartuig gereed maak.cn, en bragt drieduizend
knegten , vierhonderd ruiters en
tweehonderd delvers byecn, in 't Land van
Thoolen. De Ruiters liet hy in de Stad, de
overige hoop toog naar het Dorp S. Anne-
land,

XXV. BOEK. H I S T O R I E , 7 ï
land, vanwaar eenigen, by dage, om de
diepte te peilen, op Filipsland werden overgefcheept.
Toen koos hy vyftienhonderd man,
om, nevens de graavers, de Zype tot op Duiveland
te. doorwaaden. Elk hadt een zakje
met twee pond buskruid, een paar fchoenen,
en voor drie dagen aan befchuit en kaas aan
den hals: of zy 't platte land ontbloot van
leeftogt mogten vinden, en zo haast getnen
toevoer bekomen konnen. Deezen werden,
insgelyks, overgezet op Filipsland, terwyl
de overigen in de vaartuigen gegaan waren.
?
t Was nu de agtentwintigfte van Herfstmaand,
en de Maan, anderhalf etmaal oud
in 't laatfte Kwartier, ging tusfehen elf en
twaalf uuren op, en fcheen voorts den gantfchen
nagt door. Tusfehen vier en vyf uuren,
was 't water op zyn laagst, Ter middernagt
dan, ftappen de keurlingen, twee
aan twee, af van Filipsland, 't zyd- en halsgeweer
om hoog houdende. De Zeeuwfche
vloot, veertig kloeke fchepen fterk, hadt
zig ter wederzyde, uitgeftrekt langs de plaate,
zo digt aan dezelve, als'de ondiepte gehengen
wilde: eenige fchuiten, om nader by
te zyn, waren op 't droog gaan zitten, 't
Weerlichtte dat pas fterk: en de ongeftadigheid
en 't fchitteren der ftraalen was oorzaak,
dat men niet veel rooijen kon in 't
fchieten, vooral als de Spaanfchen, niet verder
dan tot de knieën, door 't water lobberden
; doch als zy tot aan buik en navel daa'
den, liep 't bovenlyf meer gevaars van
raakt te worden. De Zeeuwen bereikter g
Biet flegts met roers, maar zelfs me" éhe
E 4 « -fcng
e
ito*
FIUPSIIÏ
1575»

FIUPSIII
Ï575.
7a VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
ftokken, daar, aan 't vooreinde, krteppcls •
van afhingen. Ook fleepten ze 'er eenigen,
met haaken, naar zig toe. Ondertusfchen,
raakte de meeste hoop over: maar Gabriêl de
Peralta? die, met zyn vendel, den agtertogt.
hadt, tot onder de delvers zynde voortgeftapt,
werdt van den vloed beloopen. Daar
dringt men eikanderen van 't pad, en waggelt,
en ftruikelt, en valt ih de baaren. Die
ffcand hielden ftakea, naauwlyks, de borst,
tótanagen flegts het hoofd ten ftroome uit.
Hier bleef'er menig, en alle de delvcrs, op
tien na. Peralta zag zig genoodzaakt, te rug
te trekken, en kwam, ter naamver nood,
wederom op Filipsland, en in de fchepen.
Maar met den ogcend, bevondt zig Joan Oforio
cTUlloz, met de overige vendels, op den
oever van Oost Duiveland, die na *t uitflorten
van een kort gebed aan de Heilige Maagd
en aan den Apostel Sint Jakob, met gevelde
fpietfen, den dyk opftappen. Agterdenzelven,
lagen tien vendels Franfchen, Engelfchen
eff" Schotten, onder Karei van Boiibt, die^,
't zy by ongeluk of uit moedwil, onder 't
affchietèn der handbusfen, door ? eenen der
zynen, werdt doodgefchootcn: 't welk zo
veel verwarring en fchrik baarde, dat de Staatfchen
zig terftond op de losfe vlugt begaaven,
ten deele naar de fchepen, en ten deelc naar
de fchanfen, die, hier en daar, op 't Eiland
lagen; doch allen, door de Spaanfchen, bemagtigd
werden. | Ondertusfchen, was de
vyandlyke Vloot onder d'Avila aan Duiveland
gekomen, 't Meeste volk, dat 'er op
was, ondernam toen de kreek tusfehen Dui-
ve

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 7 3
veland.cn Schouwen, modderig, en bezet met:
biezen en andere ruigte, te doonvaaden. Zy
worftelden 'er ook door heenen, en flapten'
op Schouwen aan land. Hier Honden vyfhonderd
Staatfchen gefchaard, die, verbhift
door 't enkel gezigt der Spaanfcheu, en door
't aandringen van niet meer dan honderd
fchutten van den voortogt, gelyk hunne makkers
op Duiveland, aftrokken; naar Zierikzee.
't Gantfche Eiiand werdt toen afgeloo-1
pen van de Spaanfcheu; die Brouwershaven n
(O 9 verlaaten van zyiie bezetting, en een v
blokhuis tusfehen Zierikzee en Borndam, door g
de Staatfchen in brand gezet, innamen.
. Midlerwyl, was in 't Leger gekomen Gasper
van Vosbergen, Hoogbaljuw van Zierikzee, Li
d e
en eemge anderen, met last, zo zy zeiden,
om de Stad, by verdrag, op te geeven; doch j"
m het zelve ook eenige OorJ.ogsfchepen te
begrypen, waarom zy vrygeieide derwaards rik
verzogten. Mondragon, wien 't beleg van

FIMPSIII
1575-
B omme­
74 VADERLANDSCHE XXV. BOEÉ.
diets, dat zy, met de fchepen, klaar waren,
en nu flegts verflag in de Stad hadden te
doen, om terftond in onderhandeling te konnen
treeden. Doch toen hierop niets volgde,
bcfpcurden de Spaanfchen te laat, dat
zy misleid waren, en raadflaagden, terftond,
of men Zierikzee of eerst Bommenede zou
aantasten (Y). ïot dit laatfte werdt beflooten,
op dat Zierikzee en Schouwen, als men
deeze plaats agter de rugge liet, door dezel­
ve, geen' onderftand zouden konnen krygen,
uit Holland. Bommenede werdt dan
nede be ' befchooten uit twaalf ftukken, die, binnen
1'chooten,
drie dagen, eene tamelyke opening maakten.
Toen tradt men in onderhandeling,
welke pas aangevangen was, of een Vendrig
beftondt, buiten last, eenen oord aan te vallen
, die hem zwakst fcheen; doch hy werdt
'er zo ontvangen, dat hy met veertig der zynen
fneuvelde. Hierop brak de handel af. De
Spaanfchen, aan 't ftormen gevallen, werden
mannelyk afgekeerd, en, door den opgekomen
vloed, want zy hadden de plaats
van den zeekant aangetast, gedwongen te
deinzen. Twee dagen daarna, op den vvfentwintigften
van Wynmaand, werdt de ftorm
hervat,"die vyfuuren duurde,;en byfter veel
bloeds kostte. Eindelyk, werden de Spaan-
en 1101
pende fchen der vefte meester; daar, vorens het
hand ii ]- lot der Plaatfen, die ftormenderhand over­
geno- gaan, eene ysfelyke flagting viel, zo. dat 'er
(iien. geene twintig, krygsluiden en burgers, te
lyve bleeven (

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 7 5
het beleg van Zierikzee ondernomen. Arend
van Dorp was hier Overfte, en hadt de Stad,
in alleryl, weeten te voorzien, en in ftaat gefield
van tegenweer. Requefens kwam zelf
in 't Leger, om orde op 't beleg te geeven.
Hy was verzeld van Chiappin Vitelli, die,
op de terugreize, met de koets omgefmeeten
zynde, zig dervvyze bezeerde, dat hy,
in 't fchip tusfehen Schouwen en Antwerpen,
overleedt (ƒ).
Zierikzee bleef belegerd, tot in den vol- •
genden zomer. Midlerwyl, werdt Holland '
van verfcheiden' oorden gedreigd en over- 1
vallen , waardoor de kragten der ' Bondge- (
nooten verdeeld en gedundVerden. In Friesland,
daar de Sonoifchen, in Oogstmaand,
het Dorp Balk geplonderd en verbrand hadden
(g), te Amfterdam, en aan andere oorden,
werden fchepen toegerust. De Heer
van Billy , eenen vergeeffchen toeleg op
Texel gehad hebbende, pionderde Vlieland,
't Zelfde zogt hy ook Wieringen te doen ; doch
't ging hem hier als op Texel Requefens
hadt ook het oog geworpen op de Dordrechtfche
Waard; doch Oranje voorkwam hem,
brengende aldaar een entwintig vendelen knegten,
honderd ruiters en drieduizend boeren
byeen, waardoor de Waard buiten gevaar gefield
werdt (T). •
Doch door 't onderneemen en afwenden :
van Vl
, C
Pi V
E p i f t S e h S U E
',°riïï ' P" CLXXVI. p. 403. STRADAÖ^.
ï. bibr. Vlil. p. 45,).
(g) I?OR VIII. Boei, bl. 124 [647!,
f IO BOR VIII. Rock, hl. 124 [650L
CO BOR.VJII. Boek, bl, 127 [6531.
gc
FILIPSIII
1575.
tee belejerd.
Eerdere
'yandykhelen.
CVII.
;rle-'
nh,aid.

76 VADERLANDSCHE XXV. BOEK;
Fitipslll van zo veele aanflagen tevens , raakten de
1575. geldmiddelen , beide aan de Spaanfche en
aan de Staatfche zyde, aan een einde (&).
om geld,
aan de Don Louis kon de Staaten niet beweegen tot
Spaan- bewilliging in de fchattingen, voorleeden
fche en jaar, gevorderd. De leening van twaalfaan
de , honderdduizend guldens, nu door hem ver-
Staatfcb
zyde. "zogt, wilde ook niet vloocen. Hy befloot
dan wederom, gelyk voorheen, op eigen gezag,
ommeflagen te doen; waardoor hy Brabant
en daarna ook de andere Landfchappen.
dwong te bewilligen'in de leening, die nogthans
traaglyk werdt opgebragt (7). In Holland
en Zeeland, kwam het ook ten uitcrlten
armeiyk om met 's Lands middelen. De kryg
ilondt geweldig veel gelds, terwyLde beste
oorden des Lands onder water Honden, en
de neering alomme uitteerde , waardoor de
Ingezetenen minder in de gemeene lasten
draagen konden. Ook leedt het Noorderkwartier
, in den volgenden winter , door
eenen geweldigen ftorm, wel tweehonderdenvyftigduizend
guldens fchade (in). _ Ondertusfchen
, hadt men den Prinfe, in Grasmaand,
reeds honderd-envierduizend guldens
ter maand, voor den tyd van vier maanden,
tót de kosten des krygs, moeten toeftaan (»),
in welken de Steden haar aandeel droegen,
volgens eene verdeeling, door zyne Doorlu.o'M«hcid
zolve, cemaakt (0). En om dee-
0 0
7.1
ICO Vrt3.11 Epift. Scl^a. F.p. COtXVI»*. 40J.
i WBo« vin. Aoeki W. 114. i J
«> L ö
5°> c
55i«
O) Boa VUL Boek, bl. 231 [658j.
(«) Refill. Holl. 16 April 1575' ** 2
3l- '
O) Refol. Holl. 20 April, 20 jfif'v, 13 OM. 1575. bl. 2 |4,
538, 692.

XXV. BOEK. H I S T O R I E 7 ?
ze fomme, die naderhand op honderdduizendponden
verminderd werdt, te vinden,
moest men, in 't volgende jaar, komen, tot'
het heffen van eenen honderdften penning van
de waarde der Huizen en Landeryen (p),
konnende de gewoonlyke middelen niet toereiken,
om zulke zwaare Beden te voldoen.
In Hooimaand, hadt men ook in eene leening
van vyftigduizend ponden over de rykffe
Ingezetenen van Holland bewilligd (q). VVyders
werden veele Graaflyke en geestelyke'
goederen, ook zulken, die, door de uitge-
\veekenen, ontruimd en te vooren opgetekend
waren , om gereede penningen , verkogt,
mids de kooper, tot de helft der uitgeloofde'
fomme toe, zou mogen korten, 't gene hem
't Land, geduurcnde den oorlog , fchuldiV
geworden was (V). Aan al het welke, lig*
telyk befpeurd kon worden, hoe fober thans
's Lands kasfe voorzien was. Zelfs, hielden
de Staaten 's Lands penningen zo zeer te raade,
dat zy de wedde zyner Doorlugtigheid
die op zes-cntwintigduizend ponden in 't jaar
vastgefteld was, niet dan by de week, en op
hunne byzondere Ordonnantie, betaald wilden
hebben (Y).
In deeze algemeene verlegenheid,die, door XV
het beleg van Zierikzee en van Woerden, en Hanc
door de aanflagen des Landvoogds aan ver- over
nr.
el
hec
. . zoekt
uïii s£ ü H o H 1 0 I 5 r >
'* '
C?) Refol. Ho!/. 22 July 1575. 5«9.
bl. nx [^. V
'° V
8 > / j
-' " ' '
ï;S )
Üi^; H0,,
• l0 48 du
'
icaei- vail u
* 38
5- ? >»y 1570.
5 7 5
' * 533. E 0 R VIII. Boek,
*' '575- */. 557. 60?. 3i Dcc.
FIIJPSIII
n
it-

78 VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
FIUPSIII fcheiden' oorden, merkelyk toenam, begon
1575» men, ter Staatsvergadering^ van Holland, lterK
k te zien naar uitlieemfche hulpe. De Prins
heem- zelfwas bedugt, dat Holland en Zeeland uen
fchehul?
pe.
krvc niet lang zouden konnen uithouaen, en
hadt, hierom, terftond na 't afbreeicen der
Vredehandelinge te Breda, gedrongen op het
fluiten van een verbond met de eene of ^de
andere rtabuurige Mogendheid. De, Staaten
fcheenen hiertoe met ongenegen, doch men
ftondTiang in beraad, werwaards men zig
wenden zoti, tot het Duitfche R y M t l r *
rvk, of tot Engeland. Oranje hadt, reeds
g Zomermaand; voorgeflaagen ,, ?f menmet
met het Rvk behoorde te handelen, om
" zie ; met behoudenis der voorregten, onder
" bel: zelve, tebegeeven, mids men, voor-
;S oSftöndtfofmen de befchernnng
de's Ryks, ook onder nimdere voorwa r-
Z den, zou konnen verwerven (t\ ^eiis
waren'er, al vroeger, gezanten benoemd
om, te gelyk met den Graave van Zwaitfenburg,naar
Duitschland te reizen (»;doch
de Landvoogd Requefens hadt hun vrygeleide
geweigerd (v), waardoor, en uit andere
oorlaakei? O) , hunne reis p p g f " * ^
tot in den aanvang des jaars 15/6, wanneer
Leonard Kafembrood, Raad m den Hore
van Holland en Adriaan Kromhout naar
Duitschland en het Noorden toogen, niet
om 't Land onder 't Ryk te brengen; maaf
m Refol. Holl. 6 Jmiv 1575- bl. ^
fu) Refol. Holl- 25 'S75- >>'• 92ló
Refol. Holl. 13 Apnl 1575. bl- 226.
f>; Rclol. Holl. 19 Au
ü- 'S75- t>k 5ito
•

XXV. BOEK. HISTORIE; 79
alleenlyk, om onderftand te verzoeken
waarin zytamelyk wel Haagden (x). De Prins
hadt, onder anderen, voorgeilaagen, dat men
den Hertog, Joan Kazimir, moest zoeken te
beweegen, om den Staaten Krygsvolk toe te
ichikken; hem, tot goedmaakinge van de
kosten der wervinge , honderd-entwintigduizend
guldens beloovende: in welken voorflap
f» HOR VIII. Boek, U. i-, r^il
4^
"
eg,
' St Ra£de Va
M i d d d ' " ' 3 J«* 1575 ïiSTSlf.
CO Refol. Holl. 7 July iSn. U. 474.
va^Doï T.lnu' ^ ^ « Kuilenburg, Arend
va.i Dorp, Jakob p a uh, Kornelis Koning, Francois
Masl-
FILIPSIII
1575.
bewilligd was O), 't Bleek, ondertusfchen!
Klaar genoeg, dat de Staaten weinig genegenheid
hadden, om de opperde magt over
de Landen eenen vreemden Heere op te draa- \
gen; doch zy zagen geenen kans, om, zon-1
der dat zy dit deeden, iemant te beweegen,
tot het zenden van merkelyken onderftand.
De Prms oordeelde ook, dat men hiertoe komen
moest. En in 't begin van Hooimand,
eer nog de Vredehandeling afgebroken wal
re, ftemden de Edelen en die van Zuidholland
ter Dagvaart „ dat men den Koning,
„ als een dwingeland, die zyne Onderzaaten
„ zogt te verdrukken en te verderven, eerst-
5, daags, behoorde te verlaaten, en eenen
„ anderen Beichermer te zoeken." Doch die
van t Noorderkwartier vonden dit toen nog
ongeraaden Zierikzee meende, dat men nog
eens ora s Keizers bemiddeling behoorde aan
te houden _ CO- Men befloot &
Men
preekt
/an 't
verlaaten
ran den
Coning.
dan „ eenigen
„ te magtigen (4), om, met den Prinfe, te
•

80 VADERLANDS CHE XXV. BOEK*
FILIPSIII raadpleegcn, over de wyze, waarop men
1575- " vreemde hulp zou mogen zoeken, zonder
" eenige Mogendheid in den Lande in te laa-
" ten, of deeze Staaten te fcheiden van zy-
" ne Köningklyke Majefteit f>>" Doch zyne
Doorlugtigheid deedt , op dit gewigtig
ftuk, dat eenige maanden fteeken bleef, de
Staaten, in den aanvang van Wynmaand,
nog eens, te Rotterdam befchryven. Hier
werdt wederom onderzogt, of men naar geene
u^hcemfche hulp behoorde te ftaan. De
Edelen, Dordrecht, Rotterdam, Gorinchem
en Briele hielden dit hoog noodig. Delir,
Leiden , Gouda en Schiedam zouden ee*«
vërllag doen. Twee uit de Edelen en die
van Dordrecht, Delft en Rotterdam werden
gemagtigd, om met den Prinfe tefpreeken,
die verklaarde „ dat men, cp zo gewigtig
een punt, als het aanzoeken van vreemde
" hulpe ware, het goeddunken van de Vroede
fchappen der Steden behoorde te hooren,
op dat hy niet fchynen mogt, hierin, iet
„ alleen te hebben gedaan (&)." Eenige dagen
daarna, verklaarden de Edelen en Steden,
eenpaariglyk „ dat men den Koning
vrlaaten en vreemde hulp zoeken moest,
" de keuze ftellende aan den Prinfe, die eg-
'„ ter, op 't ftuk der Regeeringe, vooral,
' het goeddunken der Staaten zou hebben
„ in te neemen." Gouda alleen oordeelde
\l6 Refol. Holl. 3 Odob. i 5;5- «.668,669 BORVHI.Z^,
bl. 125 r

XXV. BOEK. H I S T Ö R I E . 81
't: een 't ander ongeraaden (Y> Van toen
af, raadpleegde men, met ernst, of men
Frankryk of Engeland, om onderftand, zou
aanzoeken (d). De Staaten en 't volk neigden
meest tot Engeland; daar de Hervorm-*
de Godsdienst beleeden werdt, en van waar'
men ligter hulp te water bekomen kon. Doch 1
de Prins lcheen meer tot Frankryk gezind.i
Raad-
Meegin-
:en, of
aan mee
Tankryk
>f Enge-
c Zy hy, hiertoe, door zyn Huwelyk met! ind zal
andeeene
Dogteruitden Huize van Bourbon, of*
door de gelegenheid van zyn Prinsdom Oranje
m Frankryk, werdt aangezet; of dat hv
zig van Frankryk meer beloofde, dan van
Engeland , daar 't belang des Koophandels
altoos eenige afgunst plag te verwekken
terwyl men den Staatfchen, ten deezen tv.' de, nog ver ofgelden te Galais heffen liet
(e): of dat hy, eindelyk, gemeend hebbe,
beide deeze Mogendheden te gelyk te moe!
ten aan de hand houden, om des te bè ere
voorwaarden van eene van beide te bedingen 1
kwam OnV 3
ï S 0 r S a a n S h i e I d t
^° ' ? overeen
Kwam. Ook hebben wy te, vooren ff), ff6zien,
dat hy gewoon was, met beide deeze
Mogendlieden, genoegzaam op eenen tyd, te
Doch uit den haam van zyne Doorluotig- 4
een r e i f ^ ' V* beraamd , eerst Mt
C h
Men^f ! a p M a r E n
:ix.
n be-
e 3 a n d
S * bikken. ««« t eerst
men was, onlangs, m eenige moeite geraakt ^ G«.
l
CO Refol. Holl. i 3 OéloK U Co2>
t-
e t
" Mli P
f O REYD I. Boei, bl. 13.
r J
" '
cn vi. Dei, M. 331, 4V;.
VU, DEEL* F
J
575.

FaipsIII
15 75-
naar E ngeland
te
zenden.
82 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
met dit Ryk, uit hoofde van zekere agterftallen
ter fomme van yyftigduizend guldens,
die de Staaten aan eenige Engelfche Krygsoverften
fchuldig gebleeven waren (g): ' r
welk egter weinig gevolg hadt. Doch wat
laater, vondt Koningin Elizabet raadzaam ,
op 't aanhouden des Spaanfchen Gezants ,
wiens meester zy nu naar de oogen mpest
zien, om dat hy haar, door liet ftyven der-
Schotten, merkelyken ondienst doen kon ,
den Nederlandfchen Ballingen, en elk, die
de wapenen droeg tegen den Koning van
Spanje, haar Ryk te verbieden, met naame
den Prinfe van Oranje en zyn gezin, den Graaven
van Kuilenburg, van den Berge en van
der Mark, den Heeren van Lumbres, Mero
de, Boifot, Aldegonde, Manfart, Mathenes,
van Dorp, Junius, Wyngaarden, Ny
veld en anderen, tot omtrent vyftig in getale
(h). Schadelyk fcheen dit, voor Holland
en Zeeland, alwaar men, nog onlangs, be
flooten hadt, een party gefchut, in Engeland,
te laaten koopen (f). Doch de Prins,
bewust dat de Koningin dit verbod , haars
ondanks, hadt moeten doen. mngtigde, kort
hierna, den Kolonel Eduard Chester, om,
met believen van haare Majefteit, eenige
penningen in Engeland te ligtcn (kj; doch
of hem dit gelukt zv, is my niet gebJeeken.
Te gelyk, deedt de Prins, door Junius en
Aldegonde, in Frankryk, verncemen, of men
van
CO Refol. Holt. 14 7wy 1575- i
'- M 6
-
f'/O Reibl. Holl. 1$ Juig 1575. hl. 492-
ReW. Holl. 6 Juty 1575- W. 473-
(_k~) Refol Holl. 19 jfuly 1575. if. 54°- ' •
•.«r
. i V

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 83
van daar ook eenigen onderftand zou konnen
iekomen (/)• Doch Elizaber, bedugt dat
men zig te diep met Frankryk inlaaten mogt,
zondt Daniël Rogers hervvaards, om zulks te
ontraaden. Hy flaagde ligtelyk, in zyn oogmerk,
by de Staaten, die agt Gemagtigden
benoemden, om met hem te handelen: ten
zelfden tyde, den last, aan eenigen gegeven,
om met den Prinfe te raadpleegen, over 't
zoeken van uitheemfehe hulpe, wederom _ intrekkende
(/»). Doch hy vondt den Prins,
naar 't fcheen., nog geneigd tot Frankryk.
De Koningin riedt toenFiiips vrede te laaaken
met den Prinfe, uit vreeze, dat hy zig, anders
, in de armen van Frankryk werpen mogt.
Ook zogt zy Oranje zeiven de handeling met
Frankryk te ontraaden. Doch fommigen verhaaien
, dat de Predikant Pieter Villers hem,
daarentegen, van de handeling met Engeland
poogde af te maanen, hem voorhoudende, dat
de Koningin geen' een' bekwaam Krygsoverftc
hadt dan den Graaf van Susfex, wien nagegeven
werdt, dat hy den Proteftanten niet gunilig
was («)•
De handeling met Engeland ging egtei Voort­
voort. De Staaten benoemden , in Slagtgang en
uit (lag
in aand, den Advokaat Buis en Doktor Fran-
van den
1
cois Maalzon, tot hunne gezanten derwaartf* handel in
(V). De Prins voegde 'er den Heer van Al
• Enge­
degonde by, als Hoofd van't gezantfchap. Dc land.
Gezanten kwamen omtrent Kerstyd in. Eng*
Cn BOE VIII. Biek, U. liï [du].
i»A Refol. Holl. 14 AW. 1575. */. 7301.
OO CAMDRN. Hift. ElifabetbiB I\ II. p. 2^5.
(0 ) Refol. Holl, 2a Noy, 1575. U, 731. ,
F a

J$ VADËRLANDSCHE XXV. BOEK.
. FitrMII geland. Zy vertoonden der Koninginne „ wat
*57S. 'er te Breda gehandeld ware, en hoe de
Prins en de Staaten, wanhoopende aan ee-
„ ne veilige vrede, zig te haarwaards keer-
5, den, als tot eene regtfchapen' befcherm-
„ fter des Geloofs, en eene Vorftinne, gef9
fprooten uit Hollandfchen bloede" naamlyk,
uit Filippa, Dogter van Willem den
goeden, Graave van Henegouwen, Holland
en Zeeland, die met Eduard den III, Koning
van Engeland, gehuwd was geweest
(ƒ>). „ En zo haare Majefteit zig mogt wii-
„ len laaten beweegen, om de Staaten kragt-
„ daadigbyk te onderfteunen, booden zy haar
„ de Oppermagt over Holland en Zeeland
„ aan, onder zekere voorwaarden, nader te
„ beraamen." De Koningin hoorde de gezanten
gunftiglyk, en benoemde, terftond 9
Gemagtigden, om met hen in nadere onderhandeling
te treeden. Midlerwyl, hadt Requefens
, kennis van dit Gezantfchap gekreegen
hebbende, den Heer van Champagne!
naar Engeland gezonden, om eene fpaak in 't
wiel te fteeken (q~). Hy verzogt, onder anderen
, dat de Koningin den Staatfchen afgezondenen
, als wederfpannigen tegen den Koning,
geen gehoor verleenen, en 't Ryk verbieden
wilde : waartoe Elizab. t nogthans,
niet te beweegen was. De Staatfchen hielden,
ondertusfchen, fterk aan om antwoord *
verzoekende om de befcherming en hulpe
haarer Majefteit, zo zy al niet geraaden mogt
(p~) Zie III. Deel, bi: zio.
C?) VICLU Epiit. Scleci. Ép'. CLSSVII. f. 4»?<
vm-

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 85
vinden , de Oppermagt over deeze Landen
te aanvaarden (r). üe Koningin fcheen hiernaar
te luisteren; doch haare Gemagtigden
merkten, in de byzondere onderhandelingen
met de Staatfchen, aan „ dat het haarer Ma-
„ jefteit te lastig vallen zou, de Landen te
„ befchermen tot haare eigene kosten: dat
„ zy de befcherming der Landen, in naam,
„ wel op zig wilde neemen; doch inderdaad
alleenlyk Walcheren, ten haaren koste,
„ zou konnen befchermen, zullende zydebe-
„ fcherming van Holland, aan den Prinfe en
„ de Staaten, moeten overlaaten." De Gezanten
fpraken toen nog eens met de Konin^
ginne, die, eindelyk, verklaarde „ dat zy,
„ in deeze hoogwigtige zaak, geen befluit zou
„ konnen neemen, zonder vooraf het Huis
„ der Gemeenten daarover te hooren." De
Gezanten, van dit antwoord der Koningïnne,
aan den Prinfe en de Staaten, kennis gegeven
hebbende (V); werden 'er wederom eenigen
gemagtigd, om, op't ftuk van de Overdragt
der Landen aan Engeland, met den
Prinfe te raadpleegen en te befluiten. Doch
Gouda en Woerden weigerden hierin te bewilligen.
Ook wilden die van 't Noorderkwartier
eerst verflag doen (/). De Gezanten
bleeven, ondertusfchen, in Engeland wagten,
tot op de vergadering van 't Parlement,
Doch de Koningin kon niet befluiten, hun
verzoek aldaar voor te ftellen: noch gedoogen,
dat zy 'r zei ven deeden. De Gezanten,
CO HOR VUL Boek, tl. 13a [ï>6i"J.
(.O Refol. HpU. l i Maart 1576. bl. 10,
C,t) Refol. Holl, 15, 23 Mcart 1576. bl. 15, *o<
f 3
toen
FIUPSÏÏI
1576.

FIMMIII
M VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
toen befpeurende, dat de Koningin voor eenen
fcryg met Spanje bedugt was, en daarom
de Landen niet aanvaarden durfde; terwyl zy,
aan den anderen kant, de Gezanten niet durfde
afwyzen, uit vreeze, dat men zig met
Frankryk verbinden mogt, begouden, eindelyk,
ernftig aan te houden, om affcheid,
welk hun, in Grasmaand, gegeven werdt, verklaarende
de Koninginne „ dat zy, op 't ver-
„ zoek der Gezanten, nader antwoorden zou,
„ als zy eerst bezogt zou hebben, of 'er geen
„ middel ware, om vrede met den Koning te
„ maaken." Te vooren, hadt zy zig reeds
laaten verluiden, dat zy de befcherming dei-
Landen op zig neemen zou, als de Vrede met
kon getroffen worden. Voorts begeerde zy,
dat men geen verbond met Frankryk, ten
haaren nadeele, zou aangaan. De vrede, meende
zy ook, zou haast getroffen zyn, als men
den Roomfchen Godsdienst toeliet. Doen de
Gezanten verzekerden haar, dat men van
deezen Godsdienst, in Holland en Zeeland,
reeds t'eenemaal vervreemd was. Ook decden
zy toen nog een verzoek, om eenige penningen
te mogen ligten. Doch de Koningia
verklaarde zulks niet te konnen gehengen,
voor dat zy de voorgenomen' middelen van
bevrediging in 't werk gefield hadt. Zy het
hun egter toe, tweehonderd man te werven ,
en tw»e-eadertig ftukken gefchuts in te koopen
en te vervoeren («)• Ten beilutte, betuigde
zy haare hertelyke genegenheid tot de
Lauden, en beloofde, by de Vredehandeling,
• • die
C«0 HOR VI.IT, Uo;k, V, 113 [

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 87
die zy voorhadt, voor de behoudenis van
den Hervormden Godsdienst, te zullen zorgen.
Met dit affcheid, keerden de Gezanten
wederom naar Holland, daar zy, op den
negentienden van Grasmaand, verllag hunner
verrigtingen deeden, ter Staatsvergaderinge
(V).
De Staaten, dus afgeweezen in Engeland,
begonlen 't oog naar Frankryk te wenden.
Zy zagen, dat zy, den oorlog alleenlyk ver-
(>) Refol. Holl. 30 April 1576 W.~42.
(/•') REYI) 1. 'Hoek, bl. 12.
( v) Refol. Holl. 28 April 1576". bl. 53.
F 4'
VX
FaipsIII
1576.
weerenderwyze konnende voeren, eindelyk, ]
voor 's vyands magt, zouden moeten buk- ;
ken : en tot eenen aanvallenden kryg, behoef- J
den zy uitheemfche hulpe. Henrik de III, 1
XX.
Begin
ïer onterhanielingen
net
•"rankyk.
,
Koning van Frankryk, hadt den Prinfe reeds
te kennen gegeven , dat men, diergelyk
voorftel als in Engeland gedaan was, aan
hem of zynen Broeder, den Hertoge van Alencon,
begeerende te doen, beter antwoord
te wagten hadc. Ook was 't de Koninginne
Moeder hierin eens met den Koning fw), De
Edelen en Steden van Holland en Zeeland,
Gouda uitgenomen, welk nimmer tot het aanzoeken
van uitheemfchen onderftand bewilligen
wilde, beflooten dan, dat de Prins, nevens
eenige Gemagugden, met Frankryk, in
onderhandeling treeden zou (x). In \ voorbygaan,
moeten wy aanmerken, dat Henrik,
Koning van Navarre, ten deezen tyde, ook
fcheen te ftaan naar 't gebied over deeze Landen.
Hieruit fproot de aanbieding van tien
of twintig vendelen Knegten , den Prinfe,

FILIPSHI
1576".
XXI.
Krimpen
hernomen.
's Prinfei
wan h 00-
88 VADERLANDS Cl IR XXV. BOEK;
in Lentemaand, gedaan, die egter, beleefde-
lyk, van de hand geweezen was (y). De
handel met den Koning van Frankryk bleef
ook eene geruime poos fteeken, ter gelegenheid
van het misnoegen aan het Franfche Hof,
tusfehen den Koning en zynen Broeder, den
Hertoge van Alcncon (2), en van de verandering,
federt, gevallen in de Regeeringe dei-
Nederlanden.
De onderhandelingen met Engeland en
met Frankryk deeden diüdelyk zien, in hoe
groote verlegenheid, de Staaten deezer Landen
geraakt waren. De Prins zelf vondt zig,
ten uiterften, benard. Want fchoon 't hem
gelukt was, op den een-entwintigften van
Sprokkelmaand, de fterke fchans te Krimpen
en nog twee anderen, in deezen oord , te
herwinnen (a), van welken aanflag cle Graaf
Filips van Hohenlo, Broeder van Graave Wolf,
onlangs hcrwaards gekomen (£), om den Prinfe
, in zaaken van oorloge, tot hulp te dienen
, op eene Jaarwedde van vyfduizend guldens
(Y), 't beleid gehad hadt; was zyne Doorlugtigheid
egter bekommerd, dat hem de gemeenfehap
tusfehen Holland en Walcheren,
door het bemagtigen van Zierikzee, zou af-
gefneeden worden. De geringe hoop op den
handel in Engeland prangde hem , insgelyks,
pige zeer: en wil men, dat hy, nu of wai iaater,
1
voorfkg den wanhoopigen voorflag zou hebben gedaan
,
(.v) Refol. Holl. 15 Maart 1576. VU 19. Zie ook BOR. IX,
Jlve'k, bl. IJS [Cyi].
Cz) DANIËL 'Tom. IX. pi 51.
Ca) Boa VIII. Jioek, bl. I33 I66i\.
f i) i'.OR VIII. Boek, bl. 101 1,617"].
{cj Refol. Holl. 12 N§y, 1575. bl. 729,

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 89
daan van, na 't verbranden? der molens en 't
doorfteken der dyken, onf't Land voor den
vyand te onbruik te maaken", met vrouwen en
kinderen en 't beste der tilbaare haave, fcheep
te gaan, en eene veiliger verblyfpiaats op te
zoeken (d). 't Zy dat hy waarlyk gemeend
bebbe, dat de zaaken tot zulk een uiterfte
waren gebragt, 't zy hy ze ten ergften heeft
willen afmaaien, om de Staaten, te eerder,
tot het inhaalen van uitheemfehe hulpe te doen
befluiten.
Maar midden in deeze verlegenheid, fferft
de Landvoogd Don Louis de Requefens. Ee­
ne heete of Pestkoorts, die hem flegts vvf'
dagen in 't bedde gehouden hadt, benam hem ]
xxir.
Dood
ran den
^and-
t leeven, op den vyfden van Lentemaand \ oogd
Leque-
0> Hy was nog niet lang in 't bewind ge- f :ns.
woest, toen hy de agting van 't volk, ziende
hem Alvas voetftappen te digt volgen
grootendeels, begon te verliezen (ƒ). 'Ook
Wil men, dat hy zelf berouw van 't aanvaarden
der Landvoogdye gehad heeft fV) Hv
overtrof Alva egter, in beleid, 'in vaardigheid
, 111 befcheidenheid en in Godsdienftigheid.
Doch in Krygskunde moest hy verre
voor hem zwigten. Voorts hieldt hy, zo wel
als Alva, alle de Nederlanders voor Kettersch,
en ter dier oorzaake, voor ongetrouw aan
den Koning (iï), Filips hadt hem last gegeven,
om, desnoods, eenen opvolger te noe-
f rf} HOOPT XL Keek, bl. 452. men.
4*?iïm t& E
P
- C T X X V I I L
f'BOK vin.
COVioiios ad HOPPER. Fpirt. CCXXX. *. 804.
tan VIGUOS ad HOPPER. Epift. CXCiV. *. 7*1
U'J Vipuus ad lio?PJSR. Eojlt. CCLXIV, p.ïlc
FILIPSIII
1576.

30 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
FmrsIII men. Ook vindt men, dat hy Barlaimont
1576. tot het beleid der zaaken van Regeeringe gedoodverwd,
en 't bewind des oorlogs, voor
den Graave van Mansfeld, gefchikt hadt (i).
Doch zyne fchielyke dood hadt hem belet,
de laatfte hand aan deeze fchikking te leggen
De Raad (£)• De Raad van Staate nam dan, terftond
-vanStaa- na zyn affterven, het opperbewind over alteaanles
in handen. Ook kwamen er, eerlang,
vaardt d< Brieven uit Spanje, waarby die Raad, door
Hegeeriug.
den Koning, in 't aangenomen bewind, bevestigd
werdt, tot dat zyne Majefteit eenen
anderen Landvoogd hcrwaards zenden zou
(7). Men hieldt deeze Brieven, in 't eerst,
by't gemeen, voor verdigt (m)i doch flóeg
'er aüengskens geloof aan. De Raad van Staate
beftondt thans flegts uit drie Leden, den
Hertog van Aarfchot, den Graaf van ^Barlaimont
en Viglius. Doch zy verkooren 'er, op
's Konings last, nog vier Leden by, Hieronimus
Roda, eenen Spanjaard, Christoffel
Asfonville , Maximiliaan Vilain van Gend,
Heer van Rasfighem, en Arnoud Sasbout,
thans Preüdent van den Geheimen Raad. Van
Roda alleen, beloofde het volk zig weinig
goeds: vreezende men, in 't gemeen, dat
hy, als een opvolger van Vargas, 't gezag
des Raads der Beroerten te zeer zou zoeken
ftaande te houden. De andere Raaden waren
Nederlanders. Voorts werdt 'er een nieuwe
Krygsraad opgeregt, die genoegzaam ge-
rn Uwowra Epift. Llir, T. [üj. I-> I.XX. f. «77,
(k) STRADA Dcc. f. Dhr VIII. p. 4.-4.
,/) BOR Vtïl. Boek, bl. 134
(rii) LASGUETI Epift. Lxbr. I. [tl.] Ep; LXXIV. p. i-.j.
heel

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 91
heellyk uit Spanjaards beftondt. De Graaf FILIPS 111
van Mansfeld, dien fommigen ook onder de l
S7^
Leden des Raads van Staate tellen (n), fchynt
een lid van deezen Krygsraad geweest te zyn.
De Raad van Staate droeg hem, by voorraad,
de Steevoogdy van Brusfel op (0): 't welk vee-
Ien heeft doen fchryven fj>), dat hem 't opperbeleid
der zaaken van oorloge was toevertrouwd.
1* Eer wy Requefens geheellyk verlaaten , jaarbekonnen
wy niet voorby, aan te merken, dat m °P
hy, by eene Ordonnantie van den zestienden ^ ^
van Zomermaand des voorleeden jaars, be- ryOUW. volen hadt, het jaar, voortaan, alomme, met maand
den eerften van Louwmaand, en niet meer vanjje.
met Paaschdag, aan te vangen, vernietigende ftel(i
*
dus den zogenoemden ftyl van den Hove, die
veele duisterheid en verwarring, in oude en
laatere fchriften, hadt beginnen te veroorzaaken
(y). Uit het Pvegister der Staatsbeiluiten
van Holland, is af te neemen, dat men,
hier, reeds eenige jaaren geleeden, het jaar
van den eerften van Louwmaand begonnen
hadt. Ook vindt ik, dat men, reeds in'tjaar
153a, gepoogd hadt, deeze verandering des
Jaarftyls, ten Hove, door te dringen (r).
De onverwagte dood des Landvoogds gaf xxnr.
G e v o 1
den Prinfe van Oranje en den Hollanderen en -
Zeeuwen wederom eenigen moed. Men hoop- ff^i
te , dat de Raad van Staate den oorlog zo desLandfteik
niet zou voortzetten, als tot hiertoe ge- voogds.
fchied
O) TA^IS IJl;: III. p. 2«o.
(n-) Vior.n Kpift. Seief. Ep. CI.XXHE. p. 400.
.f>) A« ÜOR IX. Boek, bl. iv} f667].
fO BOR VIII. Boek, bl. *ao[64t1.
(•rj Mi. AERT VAN DER COES Regul, bl, 1S7.

FmpsIIl
«576-
Sc'iryven
der Koringinne
van Engeland.
xxiv.
Bedrjt'
t es
Raads
van
Staate.
92 VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
fchied, was: ook verwagtte men, dat Nederlanders
, gelyk de meeste Raaden waren, zo
ftyfniet liaan zouden, op het uitfluiten van
den Onroomfchen Godsdienst, en dat men,
hierom, de afgebroken' Vredehandeling, met
beteren uitflag dan voorheen, zou konnen her­
vatten. De Koningin van Engeland iloeg ook
agt op de verandering, die de dood des Landvoogds
fcheen te zullen veroorzaaken, vaardigendé,
terftond daarna, brieven af aan den
Prinfe en de Staaten, waarin zy te kennen
gaf „ dat zy 't bewind over de Landen niet
„ met eere aanvaarden kon, voor dat zy een
„ Gezantfchap naar Spanje gezonden hadt, om
„ te beproeven, of de Kon ing tot geene vreedzaame
gedagten zou te brengen zyn." Zy
verzogt te gelyk , bedugt voor eene onderhandeling
met Frankryk „"dat men, terwyl zy de
„ vrede zou zoeken te bewerken, geene uit-
„ heemfche hulp wilde inhaalen (.?)•" Uit
welk fchryven, te fpeuren was, dat de Koningin
een Aveinig veranderd was van gedagten,
federt het overlyden des Landvoogds. Doch
in Holland en. Zeeland, was men ook een weinig
veranderd. Men wilde zig nu met geene
uitheemfche Mogendheden inlaaten , voor dat
men hadt afgewagt, welke gevolgen de nieuwe
wyzc van Regeefing hebben zou.
"De Raad van Staate fcheen, in 't eerst,
te willen treeden in de maatregels des overleeden
Landvoogds. 't Beleg van Zierikzee
en van Woerden werdt voortgezet. Ook verhoudt
de Raad, in Grasmaand, op nieuws,
O) Bon IX. Boek, bl. 137 [667].

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 93
allen handel met die van Holland en Zeeland
t e
vO' " zelfden tyde egter, den Stadhouder
Hierges en den Raade van Holland, zittende
te Utrecht, last geevende, om de Steden
deezer twee Landfchappen, fchriftelyk , te
noodigen, tot onderwerping aan den Koning
s, wilde beraamen, op de. Vereeniging, on
» f Q
eenpaarige heffing der gemeene midde-
9, len , en op het gereeder voldoen van 't
», Krygsvolk (v).» Men bragt dan 't ftuk der
E I
fO ÈOR IX. Boek, bl. i47 f681]. ^ '
f'O BOR IX. Boek, bl. 147 I682S.
W Refol. Holl. 13 Mam iS7sJbl. xt

FinpsIIl Vereeniging in de Vroedfchappen der Ste­
1576. den van Zeeland en 't Noorderkwartier, die
'er nog niet op beflooten hadden; in welken
het, door Gemagtigden van zyne Doorlugtigheid,
werdt voortgezet (w). Emdelyk,
werdt het Verbond van Vereeniging tuslchen
Holland en Zeeland, te Delft, op den vyfentwintiglten
van Grasmaand, door den Prinfe,
door de Edelen, en door de Gemagtigden
der Steden, Dordrecht, Delft, Leiden,
Gouda, Rotterdam, Gorinchem, Schiedam,
Briele , Geertruidenberg, Alkmaar,
Hoorn, Knkhuizen, Edam, Monnikendam,
Medenblik, Purmerendc, Middelburg, Zierikzee,
VILsfingen en Veere getekend, 't Schynt,
dat Bommel ook in dit Verbond heeft willen
begreepen zyn O); doch men heeft deeze
Stad niet toegelaaten. De Steden Schoonhoven
en Oudewater, in 's vyands handen
gevallen, en Woerden nog belegerd zynde,
konden nu 't Verbond niet tekenen , dat ,
voorleeden jaar, door haare Gemagtigden ,
reeds getekend was. Daarentegen tekenden,
nu Leiden en Geertruidenberg, die, te voo-
De hoo
ge O vei
leid
wordt
liem op
gedraagen,
gi

XXV. BOEK. H I S T O R I E . §j
„ zouden zyn, als Souverein ende Over hooft, te
„ mogen gebieden en verbieden. De Staaten,
„ Amptenaars, Wethouders, Schutteryen en
„ Gemeenten zouden zyner Doorlugtigheid,
„ tot onderhouding van het Verbond, trou-
„ we en gehoorzaamheid zweeren. Ook zou
„ de handhaaving van het zelve en van 's
„ Lands voorregten , van wege den Prin-
„ fe, by eede, beloofd worden. Wyders ,
„ werdt beraamd, dat die van 't Noorder-
„ kwartier en van Zeeland elk drie Gemag-
„ tigden in Holland hebben zouden, en die
„ van Holland, daarentegen, ook drie Ge-
» magtigden in 't Noorderkwartier, en drie
„ in Zeeland, om voor de onderhouding van
V e r b
* } ° n d t e zor
Sen (5). De Prins zou
„ deeze Gemagtigden kiezen, uit eene bet,
noeming der Staaten (y). " In het Berigtfchrift
voor deeze Gemagtigden , hadt de
Prins, naar fommiger verhaal, eenige dingen
doen ftellen, die men Weidt te ftryden
met de voorregten der Steden, onder verklaaring,
nogthans, dat men ze in geen gevolg
trekken zou. De Steden waren hierover
^ri y
S- te v r e d e
> e n v i n d t raen d ? l t
' die van
Middelburg gezeid zouden hebben „ dat
„ menden luiden, tot voorftand der vryheid
„ aller-
Cy) Refol. Holl. a8 April bl. W, BOR IX /S»,* M
138 , I4o [668, 67a]. Cn>ot-PlW. % M. S
(p Ik vind, dat de Hollandfche Gematigden in Zeeand
kort hierna, nevens de Zeeuwfchen, in 't Eiland
Thoolen, verpaetingen gedaan hebben. Re/Hff.
ttn Roede van Middelt. 7 Sept. «77. f , 0, %L
^ e d d e
e v o 1
, ' 8 ^ van P
ditlr 7
bond dóch t
tan geen langen duur geweest.
1
FILIPSIII.

FILÏPSIII
1576.
, XXV.
Lasten
van Hol
land en
Zeeland
96 VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
„ allerlei zwaarigheden deedt ondergaan, en
„ hun, ondertusfchen, door zulke byvoeg-
„ fels, Van dc dingen in geen gevolg te zullen
trekken, hunne vryheden fcheen te
„ v/illen beneemen (2)." De Gemagtigden
bleeven egter in bewind, zo lang de Prins in
't leeven was; doch na zynen dood, heeft
men ze, wederzyds, t'huii ontbooden, en
Holland, Zeeland en Westfriesland, welken
de Prins, door het Verbond, waarvan wy
fpreekcn, tot één Landfchap fcheen te willen
maaken, zyn wederom twee, en, in zeker
opzigt, drie byzondere Landfchappen geworden;
Oranje, dus 's Lands Regeeringe öp eenen
vastercn voet dan te vooren gebragt heb-
' bende, zogt de Staaten van tyd tot tyd, te
beweegen, tot het inwilligen van nieuwe Beden,
uit welken, de kosten moesten gevonden
worden, die, tot het ontzet der belegerde
Steden, en tot de verdere' lasten des
Krygs vereischt werden. In Lentemaand,
hadden die van Holland, voor 't meerder gedeelte,
reeds bewilligd, in vyf-envyftigduizend
ponden eens (V)* Doch de Prins vorderde,
ten zelfden tyde, van Holland en Zeeland,
tot het onderhoud van honderd en tien
Vendelen Knegten en honderd Oorlogfchepen,
tweehonderden tienduizend guldens ter
maand, te gelyk eenige middelen van belasting
op de vcrteeringe voorflaande , uit
welken, deeze fomme zou konnen gevonden
woi-
Cz~) Leeven v;in Willem ck-n eerden, II. Hifi, W. 620»
00 VUttüA, Holl. 1 Maart 1576. bl. Ui

XXV. BOEK. HISTORIE. 97
worden. De Staaten hadden ook hierin bewilligd
: hoewel die van Zeeland en 't Noorderkwartier,
in 't eerst, eenige zwaarigheid
gemaakt hadden (£).- Nu vorderde hy, in
Zomermaand, nog honderdduizend guldens
eens van die van Holland, welken, insgglyks,
beloofd werden (c). Doch 't kwam,
onaangezien zulke zwaare inwilligingen, ten
deezen tyde, met's Lands middelen, zofchaars
om, dat de Prins en de Staaten beflooten,
het Haagfche Bosch om te doen houwen, en,
met grond met al, te. verkoopen; doch de
onderhoorigen van den Hove en de Wethouderfchap
van den Haage bragten, na veel
aanloopens, te wege, dat men 't Bosch ftaan
liet, mids de vertoöners duizend guldens eens
aan den Lande betaalden, en die van den Haage
de Staaten ontfloegen van de voldoeninge
van vyfticnhonderd guldens, wegens klokken,
door hen, uit de Stede gehaald (d), om gefchüt
van te gieten.
De Prins, zig nu eenigszins in ftaat gefteld At
vindende, om iet te onderneemen, fmeedde « el
1 des
P r i
verfcheiden' aanflagen, die allen ongelukkig uien.
uitvielen. Barthold Entes, die, volgens Staatsbefluit,
niet meer in 's Lands dienst te water
gebruikt mogt worden, was, in 't voorleeden
jaar, door den Prinfe, voorzien met last
(e), om, te Breemen en daaromtrent, eenig
volk aan te neemen, waarmede hy zig op ter
Schel-
Ci) Refol. Holl. 15, 17 Maart, ϱAUB. 157Ó. bl. 16, vj,
142 ' "
CO Refol. Holl. 10, 14 'Juny 1576. bl. 87, 38.
C

FÏTJPSÏIÏ
93 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.'
Schelling onthieldt. Van hier deedt hy, in
i57

XXV.BOEK. H I S T O R I E . 99
zen. Oranje, die 't ontzet dief Stede zeer
ter herte nam, was, in 't begin van Bloei^
maand, zelf, ten deezen einde, met bewilliging
der Staaten (T), naar Walcheren vertrokken.
Zyn toeleg was, de fchans der Spaanfchen,
op den dyk te Borndam, tebeftooken,
met twee zwaare Oorlogfchepen; doch Mondragon
kreeg 'er de lugt van, en wist den
aanflag te verydelen. Naderhand, deedt men
nog eenige poogingen, om de Stad te ontzetten
; maar alles liep hier den Staatfchen
tegen. Die van binnen dan, ziende, dat het
ontzet te vergeefs verwagt werdt, beflooten,
emdelyk, op den negen-entwintigften van Zomermaand,
de Stad, by verdrag, over te
geeven. Zy moest, tot af kooping der plondenng,
en voor de behoudenis haarer voor»
regten, tweehonderdduizend guldens belooven.
Doch men gaf haar hoop, dat de Rolling
haar de helft deezer fomme zou kwytfchelden.
De bezetting zou wel met geweer
en pakkaadje; doch met ftihe troitij doove
lonten en opgewonden' vendels uittrekken.
De Bevelhebber van Dorp hadt, binnen eene
maand, de vryheid des Heeren van Haaniftede
te bezorgen, of zelf in hegtenis te keeren.
De Hoogbaljuw Vosbergen* die uit.
druKlyk van 't Verdrag uitgeflooten was (kji
werdt, zo dra Mondragons Waaien in de Stad
Waren gekomen, fcherpelyk nagefpoord 4 eerlang
gevat, en voor Mondragon gebragt,
die hem 't bedrog, waar van wy te vooren(T|
& Refol. Holl. 3 May 1576. U. 70. ^
co Jfc# Losk
' w
' ,3? i45 L
' ' cö7
' C?8J
'
G 2
FILIPSIII
1576.

FaJïsIII
IOO VADERLANDSCHE XXV. BOEK,
melding gemaakt hebben, edelmoediglyk
kwytfcholdt, en de Stad tot zyne gevangenis
gaf, waaruit hy egter, niet lang hierna, ontfnapte,
den Graave van Hohenlo toen zulk
eene opening geevende van derzelver gelegenheid
, dat men ze daarna te eerder wederleg
(7).
Aanflag Eenige weeken voor 'c overgaan van Zie­
op Geerrikzee, hadden de Koningfchen eenen aantruidenflag
voor op Geertruidenberg , waarin hun
berg.
't volk van Hopman Enzenburg, binnen de
Stad in bezetting leggende, behulpzaam zou
zyn (j>n); doch de toeleg werdt van pasfe ontdekt
cn gefluit (n). In Hooimaand, kreeg
men de lugt van eene onderneeming op Gouda,
welke Stad, terftond, door den Prinfe,
van meer volks voorzien, en merkelyk verfterkt
werdt (0).
XXVII. Omtrent deezen tyd, was 'er een hevig ge-
Hevige fchil ontflaan, tusfehen die van Holland en
twistmet Zeeland en de Engelfchen. De onzen, ontdeEngeldekt
hebbende, dat de Brabanders, op Franfchenbygelegd.
fche en Engelfche naamen, fluikhandel in
Spanje dreeven, hadden zig, federt eenigen
tyd, eene gewoonte gemaakt van alles te neemen
, wat hun in zee te zwak ontmoette,/
Men eigende zig, 't is waar, den buit niet
toe,
Cm) Refol. Holl. 2 Juny 1576. U. 3o.
OÓ BOR IX. Hoek, bl. 14!) [683].
C

XXV. BOEK. H I S T O R I E , xoi
toe, voor dat hy, door de Admiraliteit, op
welke de Prins, wat Iaater, van nieuws, orde
ftelde Q>), of, by hooger beroep, door den
Raade in Holland, wettig gekeurd was; wanneer
't Land 'er een vyfde van trok. Doch
als de genomen' goederen den vrienden wedergegeven
werden, was men zelden gewoon,
hun iet voor 't nadeel, geleeden by het veragteren
der reize, toe te leggen. Hieruit rees
een vinnige twist met de Êngelfchen, die op
't wederzyds neemen en bellaan van verfcheiden'
fchepen uitliep. In Hooimaand, werdt
'er egter, door Gemagtigden der Koninginne,
een Verdrag met den Prinfe, te Middelburg,
getroffen, volgens welk, de beflaagen'
fchepen werden vrygegeven. Doch de En?
gelfche Vrybuiters hielden zig niet lang aan
dit Verdrag. Zy namen, in Oogstmaand", wederom
eenige Zeeuwfche fchepen, waarom
die van Holland de Heeren van Asfendelft en
Cafembrood benoemden, om, uit hunnen
naam, hierover, vertoogen te doen aan de
Engelfche Koninginne Ook zondt de
Prins Jaques Tafya naar Engeland. De twist,
uit welken de Spaanfchen zig reeds veel voordeels
beloofd hadden , werdt, nog voor 't
einde des jaars, bygelegd (V). 't Is te vermoeden,
dat de Koningin 't gefchil zo lang
draagende hieldt, om, onder dekfel van het
zelve, wanneer zy 't goedvinden zou, over
de befcherming van Holland en Zeeland, te
kon-
(>)Jon IX. flnek, bl. ifi_|, T

FILIPSIII
Ji£6.
XXVIII,
Muitery
van 's
Konings
Krygsvolk
in
Schouwen.
m VADERLANDSCIIE XXV. BOEK.
konnen handelen. Wy zullen beneden zien,
dat zy, van tyd tot tyd, meer belang kreeg,'
om zig in de Nederlandfche zaaken te fteeken.
Ook zou men wel haast genoodzaakt geweest
zyn, om, op nieuws, mee haar in onderhandeling
te treeden, zo de muitery van 's Konings
Krygsvolk en het famenfpannen der ge- •
meene Nederlanden tegen hunnen overlast de
zaaken van den Prinfe en van Holland en Zeeland
niet eene geheel andere gedaante gegeven
, en het bondgenootschap te wege gebragt
hadden , welk nog verfcheiden' Nederlandfche
gewesten vereenigd houdt. De oorfprong
en de merkwaardige gevolgen deczer
muiterye ftaan ons dan hier, beknoptelyk, te
.ontvouwen.
¥ 's Konings Krygsvolk, dat voor Zierikzee
gelegen hadt, was, by "t overgaan der Stede,
wel twee-entwintig maanden folds ten agteren,
en men hadt hun voldoening beloofd,
na dat de Stad bemagtigd zyn zou, Doch de
honderdduizend guldens, door de Burgeryc,
opgebragt, ftrekten niet ver genoeg. De
Spanjaards, in Schouwen leggende, Haken
dan eerst de ooren op, roepende om volle betaaliuge,
en dreigende 't Land anders in vuur
en vlam te zullen zetten: waarvan zy een
itaal toonden aan het Dorp Nieuw kerk, op
den dertienden van Hooimaand. Hun voorbeeld
werdt gevolgd, door-de Walfche bezet­
ting van Zierikzee, die Mondragon naauwlyks
:
tot fchaamte, niet tot ftilttand wist te
brengen0). De Spanjaards, eindelyk, 'tpl#>
te
(O B0& IX, Boek', 11, 14? [63IJ.

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 103
te land kaal geltroopt hebbende , verlaaten
Schouwen , en begeeven zig naar Brabant.
Te Heerentals, komt hun de Graaf van Mansfeld
ipreeken; doch alzo hy geen geld genoeg
uitloofde, lieten zy zig niet ftiilen. Gaarne
zouden zy te Mechelen of te Bruslei binnen
gelaaten geweest zyn; maar hier afgeweezen,
rukken zy naar Vlaanderen, en overvallen
Aalst op den zes entwindgften van
Hooimaand, Hellende al 't onderhoorig Land,
welk wel honderd-enzeventig Dorpen begreep,
onder brandfcharting (0- T e
157P.
Aalst bemagtigd,Bruschudfel
, daar men reeds drie vendelen Spanjaards ;
img te
ter poorte uit gedreeven hadt, raakt de Ge- 1 irusfe!.
meente, op deeze tyding, in roere, ftreeft
naar 't Hof, fcheldt de Raaden van Staate
voor verraaders, en ontweldigt den Graave
van Mansfeld de fleutels der poorten. De
Raad verklaart, hierop, de muitende knegten
voor weêrfpannig tegen den Koning, en
voor vyanden des Lands. Wat laatcr, kreegen
de Staaten verlof van den Raad, om zig
te wapenen tegen de muiters: gelyk, terftond,
door Brabant, en vervolgens door Henegouwen
en Vlaanderen gcfchiedde. De
andere Spaanfche Knegten, die zig, tot hiertoe,
ftil gehouden hadden, ziende de Staaten
bezig met werven, meenden, dat men 't
pp hen gemunt hadt, verlieten hunne Overften,
en voegden zig, in merkelyken getale s
by de muiters te Aalst. De Spaanfche en Italiaanfche
Ruitery werdt, uit Holland, onteooden,
fchoon tegen den zin des Raads van
Staa-,
C

FILIPSIII
1576.
'sPrinfen
fchryven
aan de
overheerde"Nederlanden.
io4 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
Staate. Ook brak de Graaf van Megen, ten
deezen tyde, 't beleg van Woerden op, trekkende
naar Brabant, om de muiters te keer te
gaan («). Zeer verward ftonden hier toen de
gemeene zaaken, zynde de muiters met fommigen
hunner Landsluiden en met de Staaten;
den Raad van Staate met de muiters en met de
voornaamfte Spanjaards oneenig; waardoor
de kryg tegen den Prins en de Hollanders en
Zeeuwen bezwaarlyk kon worden voortgezet.
Voorts waren de Spaanfchen zonderling geftoord
op de Staaten van Brabant, die, onlangs,
op 's Konings naam, den vreemdelingen
het hebben van Ampten, in Brabant, verbooden
hadden (V).
Oranje verzuimde niet, zyn voordeel te
doen, met de ongelegenheid, waarin hy de
Spaanfchen zag fleeken. Hy hieldt, te Middelburg,
een waakend oog op 't gene in Brabant
en Vlaanderen omging, midlerwyl Brieven
afvaardigende, aan de Staaten van Brabant,
Gelderland, Vlaanderen, Utrecht en
andere Landfchappen, waarin hy hen allen
vermaande „ om zig te vereenigen tegen de
„ Spanjaards, en de vryheid te verwerven,
„ die nu voor de deur ftondt, en hun, door „
„ de verdeeldheid hunner verdrukkeren, van
„ zelve, werdt aangebooden." Hy verzekerde
hun tevens „ dat hy geene verandering
„ in den Godsdienst zogt, gelyk hem ten on-
„ regte naging; maar zig, omtrent dit ftuk s
„ naar 't befluit der algemeene Staaten, dag:
' • • „té
Ê«3 BOR XIX. Boek, 11. 163,167 O4, T.
Ir) !*QR IX. Baak, U. Mi i«73> • ' "

J)c fRacn/ 7HZJI Staaft', te ^BTZCS^I, m Ae^tetzis ye/ios/ie/i , i/i 'f^'aztr 2gf&-

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 105
„ te voegen." Eindelyk, boodt hy hun zynen
dienst en den byftand der Staaten van
Holland en Zeeland aan, verklaarende „ gee-
„ nen anderen toeleg te hebben, dan de Ne-
„ derlanden in de gekreukte voorregten te
„ herftellen en te handhaaven." Diergelyke
Brieven zondt hy ook aan Filips, Graave van
Lalaing , en aan andere Nederlandfche Heeren
(w). Zyn fchryven bragt zo veel te wege,
dat men, in Brabant en in Vlaanderen,
allereerst, op eene Verbindtenis met Holland
en Zeeland begon te denken. De Heer van
Glimes ook, zig diep hebbende ingelaaten
met de Staatfche partye, verftoutte zig, in
den aanvang van Herfstmaand, niet zonder
medeweeten, zo geloofd werdt, van den Prin­
fe van Oranje (V), ja, volgens de verklaaring
van die van Brusfel van den jaare 1584, op
zynen raad, en dien der gemagtigden van Holland
en Zeeland (y), met zyne twee vendelen
Waaien,het Hof te Brusfel te overvallen,
en de Raaden van Staate en anderen , die
men verdagt begon te houden van te zeer met
de Spanjaards te heulen, in hegtenis te neemen
(z). Hy dekte zig, met den naam der
Staaten van Brabant; die egter, naderhand,
loochenden , hem hiertoe last gegeven te
hebben. Eenige Raaden, in 't gemeen Pa-l
triotten genoemd, werden, terftond, geflaakt, 1
doch Mansveld, Barlaimont, Viglius , Asfon- 1
3edeelelykgelaakt.
ville en Del Riö, die men * Spaanschgezin- 'Gefpan- •
'•• den) olifeer-
C«0 r.oR IX. Boiki M. 156 enz. [694 enzA ' 'etu \
i l
t*) LANOUETI Epift.- I.ibr. I. [II.] £p, LXXXVIII. f>, 230.
Z e U o R X X
00 - B a e k
'
2 0
[477 1
» • • • - J
,
TASSIS Liir. HL p.
9s
FILIPSIÏI
1576.
De Raai
van Staate
wordt
in hegtenisgenomen.

106 VADERLANDS CUE XXV. BOEK*
flUFSlIÏ, ien noemde (V), nevens de Geheimfchryvers
I576.
Bertnen Schaarenberg, eenen garaimen tyd,
jewaard (» Viglms werdt egter, in Wyn-
Hieroni- l naand, ontllaagen (V). HieronimusR oda, een
musRoda, ter Raaden, wiens zoon, Lodewyk, men op
gedraagt -
zig als Freurenberg gevangen gezet hadt (V), was ,
Land- ' soit te vooren, vertrokken naar Antwerpen ,
voogd. ( laar hy, op de tyding van 't gene te Brusfel
jelchied was, hevig uitvoer tegen den Her-
1 oge van Aarfchot, dien hy de wyt van al-
] es gaf. De gevangen' Raaden., voorts, voor
1 u-oom , de overigen voor verraaders ver-
1 daarende, hieldt hy zig zeiven voor het ee-
1 ïig getrouw lid des Raads, welk zyne vry-
1 leid nog hadt behouden, en hadt de koen-
M a I teid van zig 't gezag eens Landvoogds aan
t 2 maatigen, te tekenen, en tè zegelen, op
; Konings naam, en der Wethouderfchap
\ an Antwerpen . te beveelen, zyne geboden
ti : agtervolgen (e): welk bedryf de wettig-
h eid der Regeeringe te onzekerer maaken
n ïoest.
DeRaad* ""Midlerwyl, hadden de -Staaten van • Vlaan-
Van Staa d eren het Slot te Gend doen beleggen, uit
te ver- v reeze dat de bezetting den muiteren te Aalst
klaart
zyn ga- ? togt toevallen. Doch hierop raakten de Span-

XXV-BOEK. H I S T O R I E . 107
de muiters andermaal voor vyanden, op den
twee-entwintigiten van Herfstmaand, en gaven
bevel, 0111 zig aloinme tegen hen te wapenen:
te gelyk verbiedende, Roda, wiens
gezag zy voor onwettig uitmaakten, ergens
in te gehoorzaamen , en 's Konings Krygsvolk
nodigende, om hun toe te vallen, onder
belofte van volle betaalinge. De Staaten
te Brusfel byeen gekomen, droegen 't opperbeleid
der zaaken, zonderling van oorloge,
den Hertoge van Aarfchot op, hem-, tot Stedehouder
, den Graaf van Lalaing, tot Veldmaarfchalk,
den Heer van Goignies toevoegende.
Ook benoemden zy eenige Heeren,
uit welken hy zyne Raadsluiden te kiezen hadt
Voorts befloot men, de gemeene kragten der
Nederlanden famen te trekken, en tegen de
muiters te gebruiken (f).
De Vlaamingen , zig te zwak vindende,
om het Slot te Gend te dwingen, vaardigden
den Heer van Auchy af aan den Prinfe van
Oranje, om onderftand, in volk en gefchut
(g). Auchy was, kortte vooren, met verlof
des Raads van Staate, by den Prinfe geweest,
om over 't flaaken van zynen Broeder,
den Graave van Bosfu, te fpreeken:
en zyne Doorlugtigheid hadt zig toen zo genegen
getoond, om den overheerden Nederlanden
by te Haan, dat de Graaf van Roeux,
Stadhouder van Vlaanderen, die 't Slot te
Gend belegerd hieldt, en eenige Edelen van
den Krygsraad nu 't oog op hem wierpen.
Ook

PlLIPSlII
I57

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 109
werdt voorgeflaagen (A). 't Schynt; dat de FILIPSIII
Vlaamingen reeds vreesden, dat de Prins te
veel voets in Vlaanderen krygen zou, en dat
zy, hierom, zyn Krygsvolk gaarne wilden
loozen. Doch de Prins hadt geene ooren naar
hun verzoek. Ook dagt hy, veelligt, dat
zyn Krygsvolk der Vredehandeling nadruk
byzetten zou,-als'het, zo wel als dat der Staaten,
by der hand was, en eenige fterke
Plaatfen bezet hieldt. Wyders, vind ik, dat
Willem Oom, aan die van Holland, in Hooimaand*
ook eenigen voorflag tot vrede gedaan
heeft: waarop hem de Staaten vrygeleide
gegeven hadden, om op Utrecht, naar
Brabant, en elders te verreizen. Doch de
muitery in Schouwen hierop gevolgd zynde,
werdt hy, in zyn huis, te Rotterdam, eenigen
tyd,^in verzekering gehouden (f). Sedert
was 'er van geene vrede gerept dan nu,
in Herfstmaand. De Prins en de Staaten van
Holland en Zeeland, nu beteren uitflag van
de handeling verwagtende dan voorheen, en
ook, om 's volks wille, dat zeer tot de vrede
neigde, den handel niet durvende nalaaten,
namenden voorflag der algemeene Staaten,
zoals ze zig noemden, fchoon verfcheiden'
gewesten zig nog niet met hen gevoegd
hadden, in ernftige overweeging (k). De
Staaten van Holland magtigden Jakob van
der Does, die egter, om zynen ouderdom,
verfchoond werdt, Willem van Zuilen van
JNyveld, Adriaan van der Myle en den Advo-
CA) BOR IX. Boek, bl. 172 enz. Ï716 enz -
].
CO Boa IX. Boek, bl. 173 [>i8j.

iio VADERLANDSCHE XXV. BOEK;
FÏLIPSIH
1576.
1
j
1
<
)
1
I
<
'sPrinfen
Cïeraag- t
tijden ]
komsn te,
Gend. 1
vokaat Buis* om, met zyne Doorlugtigheid4
op 't ftuk der Vredehandeling, ten meeften
dienst van den Lande, te befluiten, zonder
dat zy met de Staaten rugfpraak behoefden
:e houden* behalve op de punten van den
Godsdienst en van de verzekerdheid (7). Terftond
hierna, zogt men Gelderland tot 's Prinfen
zyde over te haaien. Ook werden 'er Briefen
gezonden, naar Amfterdam en naar U-
:recht, en fchikten de Staaten Gemagtigden
tiaar Gouda, om aldaar, met deeze twee
Steden, met de Gelderfchen en anderen, iri
onderhandeling te treeden (in): 't welk van
dit gevpig was, dat Utrecht zig, eerlang, by
ie algemeene Staaten voegde, vreezende voor
le Hollanders, die hun, met het intrekken
Ier vrywaaringen ten platten Lande van 't
Stigt, gedreigd hadden. Gelderland en Zutèn
toonden gelyke begeerte, zo men flegts
niddel wist, om hun van 't overvloedige Krygsr
olk te ontlasten. Ook zouden Friesland en
jroningen op de fprong geftaan hebben, indien
ïilly, die de fterkten der Landftreeken bezet
tadt, hen niet in bedwang hadt gehouden,
/[aarde meefte andere Landfchappen voegden
ig, het een 11a het ander, met de algemeene
Jtaatcn (V).
De Gemagtigden des Prinfen en der Staa-
;ri van Holland en Zeeland, Aldegonde, van
)orp, Nyveld, Buis, van der Myle, Kornes
de Koning, Anthoni van Zikkele, en An-
c ries de Jonge waren* in Wynmaand, te Gend
CO Refol. Holl-. li iept. 1576. bl. 156", 157.
Tm) Refok Holl. 3, 4 Oaob. 157Ö. bl. 163,, iSS.
( a) 1Ï0R. IX, Hoek, bl. 175 Lr-°j«

XXV.BöÊk. H I S T O R I E , m
gekomen, alwaar de onderhandeling den negentienden
, werdt aangevangen. Men befloot
ipoedig tot eenen ftilftand van wapenen, tot
wederopzeggens toe (V).
De Spaanfche en Staatfche Knegten raakten
, ondertusfchen, nu en dan, handgemeen,
doorgaans tot nadeel van de laatften; doch
nergens hadt de Spaanfche ftoutheid en woede
zo verre de overhand, dan te Maaftricht
en te Antwerpen» Te Maaftricht, daar, zo
wel als te Antwerpen, Duitsch en Spaansch
Krygsvolk in bezetting lag, fpande de Wethouderfchap
fameh met de Duitfchers, om
de Spanjaards ter Stad uit te dry ven en hunnen
Overfte Frangois Montesdocha in hegtenis
te neemen. 't Gelukte. Doch de Spanjaards,
federt, hulp van Brusfel bekomen, en zig
vereenigd hebbende met de bezetting van
Wyk, onder Martin dfAyala, vallen aan op
de Brusfelfche Poorte van Maaftricht, overweldigen
dezelve, en berften ter Stad in,
daar de Burgers, in menigte, afgemaakt, en
verjaagd werden, terwyl, de Duitfchers- 't
werk aanzagen, zonder weer te bieden. Men
verkrachtte den kerker, ontfloeg Montesdocha
, en viel toen aan 't pionderen, aan 't
vrouwenfchenden, en aan 't bedryven van
allerlei moedwil, zonder ergens tegenftand
van belang te ontmoeten. Zo deerlyk een
lot trof Maaftricht, op den twintigften van
Wynmaand (j>). Doch weinige dagen laater,
ïeedt Antwerpen zwaarer ramp. De Spaanfchen
( «O Boa IX. Boek, tl. m [713].
f» Bos. IX. Boek, bl. 173 [725]*
1576.
XXXI.
De muitelingenbemagtïgen
ea
pionderenMaastricht
j
m Antiverpeiii

FILIPJII]
*#.
na VADERLANDSCHE XXV. BOEK:
fchen hadden hier, door beleid van Roda",
Graaf ütto van Oveiftein, die de Duitfche
knegten geboodt, weeten te beweegen, tot
eene verbindtenis, om zig, noch-den bevelen
der Heeren te Brusfel* die zig den Raad van
Staate noemden, noch die der algemeene,
nóch die der Brabantfche Staaten te onderwerpen
, en de Burgery te ontwapenen. Doch
zyne knegten hadden geenen zin, in deeze
Verbindtenis. Ondertusfchen , hadden de
Spaanfchen voor, Overftein met zyn volk de
Stad te doen ruimen, en daarna de muiters
van Aalst, met welken zy vast handelden, in
te laaten. De Staatfchen, hiervoor bedugt,
zonden Karei van Croui, Markgraaf van Ilavrech
en Broeder des Hertogs van Aarfchot,
onlangs, met hoop van vrede, uit Spanje gekeerd
aan 't hoofd van eenentwintig
vendelen Voetvólk, naar de Stad,- daar hy,
met moeite, ingelaaten werdt, op den derden
van Slagtmaand. Doch naauwlyks was
lit volk binnen de poorten, of het raakte
ïandgemeen met de Spanjaards, die op 't Slos
agen, en terftond eenen uitval deeden ; doch *
net verlies, te rug gedreeven werden. Hauech
verfchanste zig toen voor 't Slot, en
n de naafte ftraaten, terwyl men, van boren,
wakker op hem vuurde. De Heer van
^hampagnei, Bevelhebber der Stad, en der
>taatfche zyde toegedaan, arbeidde, den gantchen
nagt, om orde op alles te ftellen, en
: pionderen der Waaien te beletten. Doch
les anderendaags, 's morgens, kreegen de
(
Span-
C?) B»R IX. Soek, U. 1*3 [?o

XXV.BOÉK. H I S T O R I E . 113
Spanjaards op 't Slot verfterking van volk
uit Lier, Breda en Maaftricht, en deeden,
terftond daarna, eenen uitval op de Staatfchen
, in welken zy ettelyke huizen der Stad
in den brand ftaken. Toen eerst gaf Champagnei
last, om 't gefchut los te branden
tegen 't Slot, alwaar men, kort voor den middag,
de muiters van Aalst binnen liet. In eenen
tweeden uitval, werdt de befchanfmg der
Waaien overweldigd, en zy en de Duitfchers,
die wat verder lagen, op de vlugt gejaagd.
Sommige Duitfche vendels voegden
eig ook by de Spanjaards. In eenen oogenblik,
waren deezen der Stad meester. Champagnei,
Havrech en anderen vloodert ter
poorte uit, en bergden zig op 's Prinfen fchepen.
Overftein viel en fmoorde, in 't water.
Voorts zag men de Stad, aan verfcheiden'
oorden* ligter laaye in den brand ftaan, waardoor
wel vyfhondérd huizen vernield werden,
't Raadhuis zelf, daar, al wat men 'er
Vondt, ten vensteren uit moest, brandde af.
Filrps* Graaf van Egmond, de Heeren Van
Capres en Goignies werden gevangen genomen,
en naar 't Slot gebragt. Zo lang de
Staatfche knegten, of de burgers nog eenigen
wederftand booden, deeden de Spanjaards
al wie hun voorkwam over den kling fpringen,
zonder kunne of ouderdom te fpaaren,
en zonder zig, door iemants kermen* te laaten
beweegen. Verfcheiden' Wethouders der
Stad werden vermoord : ook zulken, die men
Voorleer Spaanschgezind hieldt. Men meent,
dat er omtrent vyfcntwintighonderd Bur->
gers en Staatfche Knegten* by de wegen* ge-
VIL DEEL. H d o o
b
d.
1576;

H4 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
FILIPSIII. dood, en omtrent ook zo veel in 't water ge-
1576. fneuveld zyn. Daarenboven, zyn 'er veelen
door 't vuur verteerd, of naderhand, in koelen
bloede, omgebragt. De Spanjaards hadden
niet boven tweehonderd dooden, en
ruim vierhonderd gekwetften. Na 't moorden,
viel men aan 't pionderen, en aan 't pynigen
der luiden, om 't verborgen geld te melden,
waarin zelfs oude mannen, zwangere vrouwen
en jonge kinders niet verfchoond werden.
In een Huis, daar men Bruiloft hielde,
werdt de Bruidegom doorfteken, de Bruid
naar 't Slot gefleept, ontkleed, gegeesfeld,
moedernaakt op llraat geflooten, en daar
deerlyk vermoord. Elk, die men leeven liet,
moest zig, met geld, van de dood vrykoopen,
vooral de Koopluiden, en ook de Geestelykheid
, welker Kerken en Kloosters van
kostbaare vaten en andere fieraaden ontbloot
werden. Men wil, dat'er, in geld en kleinoodjen
alleen, meer dan veertig tonnen gouds
geroofd werden. Doch een groot deel van
deezen fchat werdt, met flempen, hoereeren
en tuisfehen, verfpiïd. De beurs werdt een
dobbelfchool, daar men flegte foldaaten
vondt, die tienduizend Kroonen, op eenen dag,
verfpeelden. Anderen, om 't geftolen goud,
behendiglyk, weg te krygen, lieten 'c tot gevesten
van degens verfmeeden, ja tot geheele
harnasfen, die zwart vernist werden : by welke
gelegenheid, veele Goudfmeden de geleeden'
fchade wisten te vernaaien op de roovers,
hun het ontvangen goud, half met koper
vervalscht, voor zuiver, aanfmeerende.
D'Avila, Romero en anderen hadden, toen
de

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 115
de woede, die, federt, den naam van Spaan­ FlLIPSlII
fche Furie kreeg, op 't hevigst was, hun volk
tot zagtheid vermaand. Doch Roda, zeer in
zynen fchik met zo onmenfchelyk een bedryf,
fchreef het den Koning over, als iet loffelyks,
defnoodheid, die 'er in doorftak, bewimpe­ 1576.
lende , zo veel het zyn kon (V).
De ramp van Antwerpen vorderde de Vredehandeling
te Gend, die, buiten dit, op
eenen goeden voet ftondt. De Staatfchen befpeurdennu
klaarlyk, dat de muiters geftyfd
werden, door de Spaanfche Grooten. Men xxxn.
kwam dan, in zesentwintig punten, overeen,
die den agtften van Slagtmaand getekend DeGendfchebe-
werden, en welker voornaamften op deezen vredi
zin uitliepen: „ De Staaten van Brabant, g»'g
„ Vlaanderen, Artois, Henegouwen, Valen- wordt
„ chyn, Rysfel, Douai, Orchies, Namen,Door- getroffen.
„ nik, Utrecht en Mechelen, ter eener, en Voor-
„ de Prins van Oranje met de Staaten van Hol- naamfte
„ land en Zeeland en derzelver Bondgenoo- Voor­
„ ten, ter anderer zyde, belooven, eene goede waarden
derzelve.
„ en vaste vriendfchap met eikanderen te zul-
„ len onderhouden, en eikanderen, met goed
„ en bloed, te zullen byftaan,om deuitheem-
„ fche Knegten, met naame de Spanjaards,
„ ten Lande uit te dryven en te houden. Hier-
„ na, zullen ze de Vergadering der algemee-
„ ne Staaten doen befchryven, om orde op
„ 's Lands zaaken te beraamen, met naame
„ op den Godsdienst, in Holland, Zeeland,
,, Bommel enz. Niemant zal zig vervorde-
„ ren, buiten Holland en Zeeland, en de
„ Plaat-
OO HOR IX. Roek, bl. 10S enz. I727 én2."\ RTRADA Dec. I.
Libr. VIII. p. 479.
II 1

Ho" VADERLANDSCHE XXV. BOES,
FiLü>sIII
„ Plaatfen met hen gevoegd, iets te onder-
„ neemen, ten nadeele van 't Roomsch ge-
„ loof De uitvoering der ftrenge Plakaa-
„ ten blyve, midlerwyl, gefchorst, tot op
„ de Vergadering der algemeene Staaten.
„ Oranje zy Zee-Admiraal en Stadhouder
„ over Holland, Zeeland, Bommel enz.,
„ tot dat de algemeene Staaten, hierop, na-
„ der orde Hellen: blyvende egter de Plaat-
„ fen, die thans niet onder zyn bewind Haan,
i, fchoon gelegen in Holland of Zeeland,
, hiervan uitgezonderd: ter tyd toe, dat zy
, dit Verbond omhelsd, en van den Prinfe,
» in 't ftuk van den Godsdienst of in ande-
SaHs*
„ re opzigten, * voldoening ontvangen zul-
„ len hebben. Alle gevangenen zullen ge-
„ flaakt worden, met naame de Graaf van
, Bosfu. De Prins en alle anderen worden
, herfteld, in hunne verbeurde goederenen
, eere, met naame de Gemaalni van den
, Ryngraave, eertyds Weduwe des Heeren
, van Brederode, en de Graaf van Buuren.
, Doch op vervreemde tilbaare haave zal
, men, van wederzyde, geen verhaal heb-
? , ben. De zuilen en zegetekens, door Al-
9 , va, tot fehande van de genoemden of ans
, deren, opgeregt, zuilen"vernield worden,
, De Geestelyken, goederen hebbende, in
, Holland of Zeeland gelegen, zuilen in 't
5 , bewind derzelven, zo ver 't het weereldly-
5 , ke raakt, herfteld worden. Den geweeken'
5 , Kloosterlingen zal men een redelyk onderi
, houd verzorgen: alles tot op nader bevel
3 , der algemeene Staaten. Alle ontervingen,
, ter zaake van den Godsdienst of de beroer-
„ tetj,

XXV. BOEK. H I S T O R I E . u 7
„ ten, worden vernietigd. Op de munte,
„ in Holland en Zeeland, verre boven de
„ waarde, opgezet, zal men eenen eenpaa-
„ rigen voet tragten te beraamen. Ook zal
„ aan de algemeene Staaten Haan, of de kos-
„ ten van 's Printen twee Krygstogten niet
„ behooren te komen ten laste der gemee-
„ ne Nederlanden. De Landen en Steden,
„ die de tegenparty volgen, zullen de voor-
„ deelen van dit Verbond niet genieten, voor
„ dat zy 't zullen aangenomen hebben: 't
n welk hun, wanneer 't hun gevalt, zal vry-
„ ftaan (V)-"
De meeste Nederlanders ontvingen de tyding
der Gendfche bevrediging met uitgelaaten'
blydfchap (V). De Acte, waarby dezelve
werdt aangenomen, werdt, in alle de Hollandfche
Steden, bezegeld (u); en men poogde
ze, federt, aan de andere Gewesten, tegen
eene gelyke Acfe, over te leveren; doch
hiertoe niet hebbende konnen geraaken,
werdt zy, eenige jaaren laater, onder 's Lands
oorfprongkelyke ftukken, nedergelegd (V).
Wyders, alzo men hier thans bedugt was, dat
veele uitgeweeken' Roomfchen, ingevolge
der bevrediging, wederom in 't Land zouden
willen komen, vonden de Staaten van
Holland wat laater, geraaden, eenen fcherpen
eed op te ftellen, die alle uitgeweekenen
doen moesten, eer het hun vryftondt, zig hier
we*
(O BOK IX. Boek, tl. ïao [730]- Groot-Plakaatb. I. Dal,
kei. 1. TASSIS Libr. III. p. 224.
CO Apol. vnn Will. I. bl. 87.
CfO Refol. Holl. 27 Ffovemb. 1576, bl. 104.
(v) Rclbl. Iloli. 1 Jiy>y hl
-
ri 3
FILIPSIII
1576.

FIUPSIH
Eed der
uitgeweekenen.
Zierikzee
en
Schouwen
door den
Prinfe
n8 VADERLANDSCHE XXV. BOEK.
wederom neder te zetten. Zy moesten, by
1576, denzelven belooven „ niets tegen den Her-
„ vormden Godsdienst tc zullen raaden, of in
„ 't werk Hellen, en geene poogingen te zul-
„ len aanwenden , om eenigen anderen Gods-
„ dienst hier te doen oefenen, immers niet,
„ voor dat zulks, na 't verjaagen der Span-
„ jaarden , door eene wettige Vergadering
„ der algemeene Staaten, beraamd zou zyn. ,
De Prins zag, nogthans, ongaarne, dat men
de luiden, boven de punten der Gendfche
Bevrediging, bezwaarde. Ook meen ik, dat
de eed, naderhand, door de Staaten van
Holland en Zeeland, eenpaariglyk, in zo
verre, verzagt werdt, dat men alleenlyk de
handhaaving der Gendfche Bevrediging behoefde
te belooven, zonder omtrent den Godsdiensi
tot eenige byzondere verklaaring gehouden
te zyn (V); hoewel fommigen gefchreeven
hebben, dat de eerde en fcherpfte
eed in Holland Hand hkldt(x). Voorts werdt,
ten deezen tyde, in Holland en Zeeland, ook
alle handel met de muitende Span jaards en derzelver
aanhangers, op's Konings naam, verbooden
(y~).
Op den dag van het tekenen der Gendfche
Bevrediging, was het Slot te Gend overgegaan
aan de Staatfchen , en terftond met twee
/endels, een van den Graave van Roeux, en
^en van den Prinfe van Oranje bezet: ook
ladt de Prins, weinige dagen te vooren, Zieïkzee
, verlaaten van Mondragon, en de
fterk-
bezet. J
Ook Oit- ]
bewater.
O) Groot-PIakaatb. ir. Deel, ko'. 2141.
(_x) BOR IX. Boek, bl. 191 [,741 j-
Qy) Groot-Plakaatbi IL Heel, kol, 2141,

XXV. BOEK. H I S T O R I E . 119
fterkten in dien oord, doen bezetten, dooiden
Graave van Hohenlo. Uit Oudewater,
liet men de bezetting , flegts zeventig man
fterk, verloopen, waarna de Stad'van Staatsch
volk voorzien werdt (2). De Graaf van Bos-:
fu was, kort na 't fluiten der Gendfche Vrede,
onder eene fterke wagt, naar Zeeland,
gevoerd, daar hem de Prins, zo 't fchynt,
heeft tragten te. beweegen, tot het verlaaten
der Spaanfche zyde, dat hy, eerlang, openlyk
genoeg deedt. Hy werdt, terftond na
zyne aankomst, op vrye voeten geiteld, en
begaf zig, in Wintermaand, naar Brusfel (a).
De Spaanfchen verlieten ook de Beverwyk
en 't Huis Asiumberg, daar Sonoi terftond een
deel volks heenen fchikte. Ook werdt Hopman
Helling gelegd in de fchans te Sparendam,
tot merkelyke benaauwinge van Haarlem.
De fchans was, kort te vooren, verlaaten,
door Hopman Margelle , die dreigde
den Haage en 't Westland te pionderen; doch
in zynen vaart geftuit werdt, door eenen
goeden hoop volks, gelegd te Noordwyk (£).,
De voornaame toeleg van den Prins en de
Staaten ftrekte, thans, om Holland, Zeeland
en 't Stigt, geheellyk, onder de gehoorzaamheid
van zyne Doorlugtigheid te brengen ,
en met Haarlem, Amfterdam en Utrecht te
beginnen; welke Steden, door brief op brief,
werden aangezogt en geperst tot onderwerping
C~> Refol. Holl. 4 Janttar. 157-. VU 4- BOR IX. Boek >
il. 180 [726].
O) BOR IX. Boei, tl. 1-9 r 7261.
) BOR IX. Boet, M. 180 [727].
H 4
FIUPSIII
1576.
Bojfu ge.
laakt.

Ï20 VADERL. KIST. XXV. BOEK.
FiLÏPSlII ping (V). Men hieldt dit niet te ftryden niet
1576. de Gendfche Bevrediging,alzo, zeidemen,de
Hollandfche Steden, by voorbeeld, niet konden
geagt worden, met eikanderen bevredigd
te zyn, voor dat zy zig allen, onder 'sPrinfen
gehoorzaamheid, begeven hadden Cd).
Ondertusfchen, geraakten Holland en Zeeland
aan ademtogt, door 't vertrek van 't
Spaansch Krygsvolk, en men begon "er haast
de vrugten te fmaaken van de merkwaardige
veranderingen, die de dood des Landvoogds,
de muitery van 's Konings foldaaten en de
Gendfche Vrede, dit jaar, in de Nederlanden ,
te wege gebragt hadden. De binnenlandfche
kryg week, na dat zig de voornaamite Landfchappen
tegen de Spanjaards verbonden hadden,
geheellyk, van den Hollandlchen en
Zeeuwfchen bodem : de Prins kreeg de hanlen
ruim, om de nabuurige gewesten tot zyne
zyde te doen overflaan, en eerlang een Veraond
onder hen te doen fluiten, welk hem in
Haat ftelde, om den Koning van Spanje, moediglyk,
het hoofd te bieden,
nSSS' ïï°n 3>4pasb 10 Dtc, 1576. bl. 163, ifc, 2 0 S.
(.«O Refol. Holl. 14 pectmi. 15-76. bl. 202. "W

VADERLANDSCHE
HISTORIE,
ZES ENTWINTIGSTE BOEK.
I N H O U D
I. Don Jan van Oostenryk wordt Landvoogd. De
algemeene Staaten handelen met hem. Verfcheiden
Steden en gewesten kiezen hunne zyde. II.
Oranje waarfchuwt de Staaten tegen Don
Jan. Handeling over V vertrek vant Spaansch
Krygsvolk. JH. Muiden, Weesp en Haarlem
neemen voldoening van den Prinfe van Oranje.
IV. Moeite te Utrecht. Staat der Regeeringe
van V Stigt. Schoonhoven, Nieuwpoort, Thoolen
en Goes neemen voldoening van den Prinfe.
V. Dagvaart te Middelburg. Handel met
Bosfu. Nieuwe Vereeniging der algemeene
Staaten, waarin die van Holland en Zeeland
niet treeden willen. VI. Vervolg der handelinge
met Don Jan. Eeuwig Gebod. Oranje,
Holland en Zeelaiid weigeren V Verdrag met
Don Jan aan te neemen. "t Spaansch Krygsvolk
vertrekt. Viglius fier ft. VIL Dagvaart te Dor,
drecht. De algemeene Staaten en Don Jan zenden
derwaar ds. SUnkfchehandelvan Don Jan?
VIII. Hy verrast het Kasteel van Namenen
Charlemont. IX. De Staaten verzekeren zig
van't Slotte Antwerpen. De Hoogduitfche bezetting
ruimt deeze Stad. X. Men handelt, op
\1 5 nieuws,

122 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK, 1
nieuws, met Don Jan. Dykaadjen. XI. Oranje
doorreist Holland. V Stigt neemt voldoening
van hem. XII. Bergen op Zoom, Steenbergen,
Thoolen en s Hertogenbosch door de algemeen
Staaten, verzekerd. Oranje rerrast Breda.
Kasteelen ge/legt. XIII. Veranderingen in
Frieslanden Groningen. XIV. De algemeene
Staaten verzamelen een Leger. Oranje vertrekt
naar Brabant. XV. Hy bewilligt tot
nieuwe handeling met Don Jan. IVordt Ruwaard
van Brabant. XVI. De Aartshertog
Matthias tot Landvoogd verhoren. Verdeeldheid
der Staaten. XVII. Beroerte te Gend.
Oranje begeeft zig derwaards. XVI [I. Don
Jan wordt voor vyand verklaard. Voorwaarden,
waarop de Aartshertog Landvoogd wordt,
Oranje wordt tot zynen Stedehouder verkooren.
XIX. Roermonds belegerd en verlaaten.
Aanflag op Amflerdant. De Stad verdraagt
zig met de Staaten van Holland XX. Slag
by Gemblours. Don Jan wint verfcheiden'' Steden.
Vrugtelooze Vredehandeling. Hollanden
Zeeland houden zig buiten germenfchap van
lasten. XXI. Handeling met de Koninginne
van Engeland. De Hertog van Anjou biedt
den Staaten hulp aan. Gezamfchap naar den
Ryksdag. Vervolging flapt. XXII. Opfchudding
te Amferdam , daar de Regeering veranderd
en de Hervorming ingevoerd wordt.
XXIII. Verandering te Haarlem. Oranje begimftigt
de Doopsgezinden. De Hervorming
dringt door. XXIV, Geloofsvrede ontworpen.
Wordt te Antwerpen aanvaard. Ockin Groningerland
en tè Leeuwaarden. A/ge wee zen
te Utrecht. Gelderland, met geweld, hervormd.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 123
yormd. Ook Goes in Zeeland. XXV. Dathe •
nus fcheldt den Prins. Beweeging in Vlaanderen.
Oorfprong der Malcontenten of Misnoegden.
Oproer te Brusfel. Anjou komt herwaards.
XXVI. Staat der wederzydjche Legeren.
Gevegt by Kimenant. Ongenoegen der Koninginne
van Engeland. Anjou tot Bcfchermheer
aangenomen. XXVII. .Hertog Kazimir
komt herwaards. Lasten der Staaten. Anjou
wint eenige Steden. XXVIII. Don Jan jïerft.
Alexander Fameze, Prins van Parma, volgt
hem op. Hcsfels en Visch gehangen. Anjou
keert naar Frankryk. XXIX. Verdrag met
die van Gend. XXX. Twist tusfehen Groningen
en de Ommelanden, by gelegd. XXXI.
Moeite in Friesland. Kampen gewonnen.
XXXII. Kazimir vertrekt. De Walfche gewesten
fluiten een byzonder Verbond.
Wanneer men de veranderingen gade- i ''iLipsin
Haat, die de Nederlanden, na de dood 1570.
van Requefens, ondergingen, befpeurt men '
1. •
ligtelyk, dat 'er de Spanjaards haast alle ge- ] )on Jan
zag verlooren gehad zouden hebben; zo de 1 'an Öos-
Raad van Staate, nu geheel gezuiverd van ' enryk
Spaanschgezinden, langer in 't hoog bewind j :omt,als
„and-
gebleeven ware. De Koning voorzag dit,, oogd,
en droeg 'er zorg voor. Men hadt, hier te j n de
Lande, reeds in Bloeimaand, by gerugte (a), ] *Jederinden,
en in Oogstmaand, uit den Markgraave van'
Havrech, met volle zekerheid, verftaan, dat
Eüips de Landvoogdy hadt opgedraagen aan
zynen natuurlyken Broeder, DON JAN VAN
ÜOSTENRÏK (b), die zig toen te Milaan
orit-
(I.ANGtJET. Epift. Litr. T. Til.] Ep. LXXV, p. iS'.
CJ) BOR IX. Bock, bl, 163 [704].

124 VADERLAND-SCHE XXVI. BOEK.'
FlLIPflIl onthieldt. Een wakker Krygsman was dee-
1576. ze, waarvan hy, in den jaare 1571, reeds
>lyken gegeven hadt, toen hy, 't opperbe-
/el voerende over eene magtige vloote, by
Lepanto , eene merkwaardige 'zege bevogt
I >p de Turken (V). Men wil, dat hem, federt,
J iet hert trok naar Tunis, in Afrika, van
1 velk Ryk hy zig Koning wilde doen verklaa-
I en, na dat hy 't bemagtigd zou hebben (Td).
< Jok zullen wy haast zien, dat hy 't oog nog
< )p een ander veel magriger Ryk geworpen
1 ïadt. Met den wind van zulk eene hoogheid
i 11 't hoofd, kwam hy, heimelyk, uit Span­
j en herwaards, in 't gezelfchap van O&avio
i hrdinand Gonzaga, voor wiens Paadje hy zig,
c p reize, uitgaf, en van nog twee of drie an-
d eren; hebbende hy, om onbekend te bly-
v en, zyn hoofdhair en baard zwart doen ver-
V 'en. Te Parys gekomen, vernam hy, hoe
. 'I in de Nederlanden gefield ware, uit den
S paanfchen Gezant, Diego de Zuniga. Van
h ier, raakte hy, zonder ontdekt te worden,
v oort naar Luxemburg, Hoofdftad van het
I andfchap van dien naam, welk zig, buiten
d m handel met de algemeene Staaten, ge-
h auden hadt. Hy kwam hier binnen, op
d m vierden van Slagtmaand, juist den dag
v in den overval van Antwerpen (ej; en
Vi erdt 'er, nadat hy zig ontdekt hadt, pleg*
ti, dyk verwelkomd, door den Heere van Na-
:s, Stedehouder des Graaven van Mansfeld,
geen den <
iScaaten erftond gaf hy den Staaten, fchriftelyk ,
ken-
( O B'>" X Doek, bL 255. [35V],
1 di UEYD 11- Hoek, bl. 21.
( f3 STRAUA l>cc 1< Ltbr. IX. p. 4,8:5. ,

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . t*&
kennis van zyne aankomst, hun tevens betuigende
„ hoe wee hem deedt de overlast,
„ dien zy van 't Spaansch Krygsvolk leeden,
„ en hy van zins was, ftrengelyk, te ftraffen, •
„ op dat de Landen eens wederom aan hun- ;
„ ne oude welvaart geraaken mogten; alzo 1
de Koning niets anders vorderde dan ge-
„ hoorzaamheid en handhaaving van den
„ Roomfchen Godsdienst." Wyders verzogt
hy gyzelaars Van de Staaten, eer hy zig
dieper Landwaards in begave. Doch deeze 2
eisch vermeerderde het wantrouwen , dat \
men reeds tegen hem opgevat hadt. De alge- c
meene Staaten zonden eenigen af naar Lu-*
xemburg, om zyne meening nader te ver- 1
ftaan (ƒ), ondertusfchen, niet verzuimende,
zig meer en meer te fterken. Tegen over?
Oosterweel, ftaken zy den dyk door, en lie- z
ten de Schelde ten Lande van Vlaanderen in, l
op dat zy, langs deezen weg, toevoer zou &
den konnen bekomen, die hun, door 't flui-K
ten van den ftroom voor Antwerpen, anderszins
afgefneeden geweest zou zyn. Ook
maakte Boudewyn van Gavere, Baron van Juchy,
zig, voor hun, meester van Kameryk, en
Joris van Lalaing, Heer van Ville, verzekerde
•Ag van de Stad en 't Slot te Valenchvn (g\
Voorts wierpen de algemeene Staaten het oog Fr
op Friesland en Groningerland, zendende,lat
eerwaards, Frangois Martini Stella van Brusfel G
FiLipsiir
tennis
ranzyne
ian-
:omst.
•7 treeen
, met
cm, in
nderandeng.
y verskeren
ig van
ameryk
1 Va.
nchyn,
ies»
d en
onin-
met last om te beproeven, of 't Krygsvolk f rland
?zen f
tot het aanneemen der Gendfche Vrede te in,
ge­
be- ijr tij df
C.D BOR IX. Boek, bl. 105 [7471.
{.£) BOR m> Boek , bl. i 9l

FILIPSIII beweegen ware. Doch Gasper Robles, Heer
van Billy, bedugt, dat deeze omkeering een
zyde der einde mogt maaken van zyn bewind in deealgemeezen
oord, deedt Stella, te Groningen, by
r e Staa­ den hals grypen en ftrengelyk pynigen, zonten.der
egter iets anders uit hem te konnen haaien,
dan dat hy gekomen was, om de Wetaouderfchap
ter aigemeener Dagvaart te nooligen.
Terwyl hy in hegtenis zat, wist hy
^enigen der foldaaten, die hem bewaarden, en
i loor deezen, of, volgens anderen (h), door
synen Geneesmeester , een goed getal kneg-
\ :en, met belofte van volle betaaling hunner
igterftallige foldye, op de zyde der Staaten
I :e winnen. Drie vendels, fterk omtrent vier-
1 ïönderdenvyftig man, befluiten, Billy in heg­
1 enis te neemen, en voeren 't ftuk uit, met
1 >yftand der anderen. Ook ftellen zy, nu veri
:enigd met hunne fpitsbroeders, verfcheiden'
ndere Hopluiden in bewaaringe. Stella werdt
I lit de gevangenis gehaald, en neemt eerst den
J bldaaten, toen der Wethouderfchap den eed
if, aan de algemeene Staaten. 't Krygsvolk
i
i
I2r5 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
ïadt zig, midlerwyl, nieuwe Bevelhebbers
;ekooren, en voer dagelyks voort, met
Spaanfche Hopluiden en anderen, die zy verlagt
hielden, te ligten en vast te zetten. Eeïe
tronie van den Hertoge van Alva, gevon-
•
ien in de wooning van eenen Spaanschgezin-
len burger, werdt, nevens de beeldtenisfen
/an Billy en den Wagtmeester Antonio Sarda,
tan de kaak gefpykerd. Doch de opfchudding
bedaarde, na verloop van eenige dagen, heb­
i
ben -
(/O In CBU. DUMBAR. Anal Tm. UI. P. 433.

.XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 127
bende den Raad moeten befluiten tot het vol-1 'ILIMIII
doen der agterftallige foldye, die tweehonderd
envyftienduizend guldens beliep (t). De'
'bezetting van Delfzyl en Appingadam, en
zelfs die van Leeuwaarden en Staveren, 't
voorbeeld van Groningen volgende, verzekerden
zig, insgelyks, van haare Hopluiden,
dezelven, wel bewaard, naar Groningen,
verzendende. Stella zelf bragt deeze
blyde tyding te Brusfel aan de Staaten, die,
terftond hierna, Joris van Lalaing, Heer van
Ville, by voorraad, tot Overfte van Friesland
en Groningerland, aanftelden. In 't
laatst van Wintermaand, werdt hy, te Groningen,
ingehaald (Jf). 't Leedt niet lang, of
hy bragt hier te weege, dat de bezetting, betaaling
van de Stad en 't Landfehap ontvangen
hebbende, Groningen ruimde. Toen
werden 'er agt vendelen fchutters opgerecht,
die zwoeren, nimmer bezetting in de Stad
te zullen gedoogen. 't Kafteel werdt, met
bewilliging der algemeene Staaten en des regeerenden
Raads, om verre gehaald, en Billy,
op verzoek des Raads, den Heere van
Hierges overgeleverd. Friesland en Groningerland
omhelsden toen de Gendfche Vrede
(/)._
Oranje, die zig nog te Middelburg ont- II.
hieldt, hadt zo dra geene tyding bekomen I >e Prins
van de aankomst van Don Jan, en van denj raar>
:huwt
aan- •
e alge-
f Ir!) BOR Autli. Stukk. II. Deel, bl. 5.
C*J R. FRESJNCA Memoir. in C. DUMBAR Anal, Tom. III.
II. 9 enz. LOR X. Boek, bl. 197 enz. [750 evzl, Autli. Stukk.
IL Veel, bl. 5.
CO BOR X. Boek, bl. 220 [783].

i£8 VADERLANDS CHE XX VI. BOEK;
FILIPSIII aangevangen handel tusfehen hem en de Staa-
1575.
ten, of hy zogt deezen, door brief op brief
Kieene alle verdrag, voor dat het uitheemsch Kryos!
Staaten vok vertrokken zou zyn, met kracht van re­
tegen denen, te ontraaden, Zelfs oordeelde hy^
Don Jam
„ dat zy, daarna, bedingen moeiten, twee-
„ of driemaal in 't jaar, of zo dikwils als zv
„ 't goedvonden ,- te mogen vergaderen":
„ voorts, dat 'er geene werving gefchieden,
„ noch ergens bezetting gelegd worden mogt,
„ dan met hunne bewilliging;, en dat alle Kas-
1, teelenmogten worden gefiegt,,in 't geeven
,, van welken raad, hy betuigde, geen oog-
, merk altoos te hebben, om de Landen in
, roercte houden; maar alleenlyk dezelven,
, gelyk van oüds, onder de wettige gehoor-"
, zaamheid aan hunnen Landsheere, te doen
i , bellieren, door de algemeene Staaten,
5 , voor welken en voor 't Vaderland, hy
i , zynen Iaatften droppel bloeds ten beste
9 , hadt (w)."
Handel 's Prinfen fchryven bragt zo veel te weege*
der alge-C lat het gevoelen der zulkcn, die Don Jan,
meene 2
Staaten -
onder eenige bepaaling, tot Landvoogd wil-
met Don ' en aanneemen, verworpen werdt. Men lei
Jan. « em dan, van Wege de algemeene Staaten,
e mige punten voor, 't vertrek der >vpan-
• P arcien, de aanneeming der Gendfche Vrede
e: 1 het byeenroepen der Staaten betreflende,
Ir y antwoordde „ dat hy 's Konings vreemd
f» Krygsvolk verzenden wilde, zo de Staa­
35 ten ook 't hunne afdankten, en dat hy 't
Sf bui-
( m) Zit Bfief van 30 JVw. 157Ö. iy BOR 2. Èoek, U
*J>3 L747J.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . u$
„ buitens Lands houden zou, ten ware de
„ nood, of eenige uitheemfche oorlog het
„ tegendeel vorderde. Ook wilde hy tot'
„ eenen gemeenen Vredehandel verfhan,
,, mids men 't Roomsch geloof en 's Konings
„ hoogheid niet te na kwame. £n zo men
„ hem deeze twee punten verzekeren wildé,
„ zou hy ook de algemeene Staaten doen
„ vergaderen (/0-" De Prins van Oranje, kennis
van dit antwoord bekomen hebbende ,
verzuimde niet, den algemeenen Staaten, op
den naam van die van Holland en Zeeland,
te vertoonen, hoe fchalk en kwalyk fluitend
het Ware ingefteld: te gelyk ontdekkende ,
hoe men, uit onderfchepte brieven van den
Koning, van Don Jan, van Roda en anderen,
befpeurd hadt, dat de Spaanfchen van
meening waren, nieuw volk te werven, en
den kryg voort te zetten. Voorts werdt verklaard,
dat men, in Holland en Zeeland,
niet gezind was, zig te voegen tot een Verdrag,
dat, ten nadeele der vrede en vryheden
, zou mogen worden aangegaan , alzo
men zig onfchuldig wilde houden aan het onheil,
welk hieruit, voor de Landen, te wag-'
ten flrondt (o).
FILIPSIII
1576.
Midlerwyl, zondt Don Jan, om te toonen r>
dat het vertrek der Spanjaarden hem ernst zc
was, zynen Geheimfchryver, Jan de Escove- Sp
do, nevens Oclavio Gonzaga, naar Antwer-^ 1
pen, om de Spaanfche Bevelhebbers te be- t e
weegen tot de reize. Zy hadden egter last, te
om , ve
in J«K
ekt de
aailie
sgten
water
doen
•trekkei
1.
CO BOR X. Boek, M. 204 hf>t\.
(0) BOR X. Boek, bl. 210 [768],
VIL DEEL. I

FILIPSIII
Zyn toeleg
op
Engeland.
Ï30 VADERLANDSCHÊ XXVI. BOEK,
om hun ter fluik in te geeven, dat zy niet
in den togt moesten bewilligen, dan ter zee:
gelyk zy deeden, De reden hiervan was een
geheim van Staatkunde, daar niemant op verdagt
was. In 't gemeen, oordeelde men, dat
Don Jan de reis ter zee deedt begeeren, om
't volk te langer in 't Land te houden. Doch
't is allengskens gebleeken, dat hy voorhadt,
zig van de vloot, die de uitheemfche Knegten
voeren zou, te bedienen, om Engeland
te bcmagtigen. Paus Gregoor de XIÏL hadt
hem 't regt op dit Ryk, welk de Roomfche
Stoel voor zyn Leengoed rekent, met 's Konings
bewilliging , opgedraagen fj>); en hy
Jtondt, daarenboven, naar het Huwelyk met
Maria, Koninginne van Schotland (q), die, zyn­
de eene Dogter van Koning Jakob den K Zoon
eener Zuster van Henrik den VIII, oordee
De Stattenverklaaren
zig tegei:
1
-
de gefegtigd te zyn tot de Kroon van Engeland,
boven de tegenwoordige Koninginne;
op de wettigheid van welker geboorte, veel
te zeggen vieL De Spaanfche Overften dan,
zingende, gelyk men hun geleerd hadt, verklaarden
gezind te zyn, om te vertrekkenj
mids men hen vooraf betaalde, en te fcheep
deedt reizen, alzo zy te lande, in den winter,
en by beflooten' wegen in Savoye, ter
oorzaake van de pest, onmogelyk voortkonden.
Hunne begeerte werdt den Staaten voorgeleid,
die 'er niet door zagen. De fchepen
konden, niet dan na drie maanden, gereed
zyn,
fp) BOR X. Boek, bl. 207 [5*5], XI. Bock, bl. 26% [841 \
STRADA DCC. I. Libr. IX. p. 489, 501. Dcc. lid Libr. VIÏÏ,
pi 47a.
(7) GROUI Anna!. III. p, 53.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . i 3 *
zyn. De kosten, tot de uitrusting vefeischt, FiLiPSÏIt
waren niet te pinden: veel min de foldy der 1576.
Knegten. Ook zou men de vloot, als ze den 't vertrek
Spanjaarden eens in handen gefield was, ge­ der Spannoegzaam
verboren mogen rekenen. Zy jaarden
ftemden de reis te water dan plat af. Dön te wateri
Jan fchreef hun, daarentegen, dat de Spanjaards
niet te beweegen waren, om te lande
te reizen. Zy, wederom, dat zy hem niet
voor Landvoogd aanneemen konden, voor dat
het uitheemsch Krygsvolk vertrokken ware:
waarby de handel eene poos fleeken bleef (r).
Midlerwyl, verkreegen de Staaten eene ver­ Zy ver>
klaaring der God- en Règtsgeleerden van werveri
Leuven, dat deezen de Gendfche Vrede nutgetuigenissen»tig hielden voor den Roomfchen Godsdienst:
dat de
welke verklaaring, federt, door de meeste Gend-,
Nederlandfche Abten, Dekens en andere fche Be­
Kerkelyken, ondertekend werdt. Ook vervrediklaarde de Raad van Staate; op der Staater ging des
Room­
verzoek, dat de gehoorzaamheid, die mer fchen
den Koning fchuldig was, niet verkort werdt, Godsby
de Gendfche Vrede (s). Door zulke ver \ diënit,
klaaringen, zogt men Don Jan tot het aan noch 's
' Konings
neemen dier Vrede Over te haaien: tervyy
l hoögmen,
aan de andere zyde, omzag, naar mid­ . heid
delen , om hem 't hoofd te bieden, zo hy dei : krenkt.
kryg dagt voort te zetten. Onder anderen,
1
Verkreeg men, in Engeland, veertigduizenc
l
Angelotten, in ongemunt zilver; ter leen, ei
l
toezegging tot honderdduizend ponden fier
lings (O- Men wil, dat de Koningin, hu
I
doo:
O) BOR X. Hoek, bl. 207 [?5l'
IS) BOR X. /Soek, bl. so8, 209 [>(56, 768];
HoetT Xü-Coê*, bl, 490.
I %

Frtipsin
_I5 6
132 VADERLANDSCHE XXVI. BOES.
door den Prinfe van Oranje, berigt gekree-
' gen hadt van den toeleg van Don Tan op Engeland,
waarom zy 't van haar belang rekende,
hem, inde Nederlanden, op te houden
£n werk te verfchaffen.
UI. Terwyl de algemeene Staaten zig dus fterk-
De Prins
ten tegen Don Jan, waren de Prins en de
en de
Sraaren Staaten van Holland en Zeeland bezig, om
van Hól ­ ie Steden, cue zig nog Spaansch hielden, om
land . * I e zetten. De Staaten vergenoegden zig lan­
Zeeland s
201-ken , ger met met ernftig fchryven; maar verklaar­
de den, den agt-entwintigften van Steemaand,
Spaa^cn [ lat zyde goederen der Amfterdammeren, in
fï-zinde : openbaar, aanflaan en verkoopen zouden,
Steden ;
om re { 0 de Stad zig, voor den twintigften van Win-
zetten. ermaand, met met den Prinfe en de Staaten
an Holland en Zeeland vereem'gde. Ook
J
adt men, wat eerder, in 't Noorderkwar-
t:
er, verbooden, naar Haarlem te reizen,
o
1, met de Ingezetenen deezer Scad, eeni-
g en handel te dryven, buiten byzonder verh
>f(V): welk verbod, in Wintermaand, ver-
n leuwd, en ook op Amfterdam en de andere
l [ollandfche Steden, die den Prinfe nog niet
t< >egevallen waren, gepast werdt f». Te
v Doren, hadt men egter, aan verfcheiden'
B
ynlandfche Dorpen en aan Scheveningen,
d
e ftilzaate met Haarlem geflooten hadden,
V)
:rgund, om, in dezelve, nog voor den tyd
v;
m zes maanden, te rekenen van Slagtmaand
ai
, te mogen volharden (». Midlerwyl ,
w
erdt de toevoer langs de Meer, voor'die
r ^ T, van
( ^u) Bon X. Soek, hl. 200, 202 [7K4, 7^.
< v) Refol. Holl. 28 Decrmb. 15-6 hl. au.
w) Refol. Holl. 18 Octob. 1576. bl. 179.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 133
van Haarlem, genoegzaam belet, door de
fchans te Sparendam. Ook was men, in die
Stad, bedugt, dat de Staatfchen het brengen
van zeevisch derwaards verhinderen zouden
{x) : al 't welk te wege bragt, dat de Wethoudcrfchap
Gemagtigden afzondt naar
Delft, om met de Staaten in onderhandeling
te treeden (3;). Die van Muiden hadden oolc
reeds aan Sonoi gefchreeven, dat zy zig wilden
houden aan de Gendfche Vrede (z), by
welke beraamd was, dat de Holiandfche en
Zeeuwfche Steden, die nog niet onder'sPrinfen
bewind ftonden, voor dat men haar in 't
Verbond ontving, voldoening van den prinfe
zouden mogen vorderen. Mniden kwjim ,
derhalve, het eerst overeen met de Staaten,
op den eerften van Louwmaand des volgenden
jaars, bedingende vryheid van Godsdienst
en eenige andere voorregten: ook dat
de Slotvoogd, Paulus van Loo, bekend voor
Spaanschgezind, dit Ampt"en dat van Baljuw
van Gooiland zou blyven behouden ,
mids doende den eed van getrouwheid. Naderhand,
verfchil gekreegen hebbende met
de Staaten, werdt hy van zyn Ampt van Slotvoogd
afgezet (V), en, alzo men, wat laater,
zyne trouw verdagt hieldt, ook van't Baljuwfchap
van Gooiland, en van alle zvne andere
dienften verlaaten.' 'Jonkheer Willem van
Zuilen van Nyveld, die meer aan den Lande
verdiend hadt, werdt toen met de Slot-
voog-
O) Brief van 28 Nov. 1576. hy BOR X. Hoek, hl. 200 fry ~t.
O- ) Refol. Holl. 31 Decc4h7iV6. ( r) BOR X. Boek, bl. 200 [755].
hl. 213. •
L
^
(

FÜIPSIII
1577-
Ook
Haarlem.
IV.
Moeite
te U-
134 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
voogdy en het Baljuwfchap befchonken (T).
Van Loo, op 's Prinfen aanbeveclinge, als
buitengewoone Rekenmeester van Holland,
doch zonder wedde, aangenomen, kreeg,
daarna, bevel om Gooiland te ruimen: en
kwam toen in den Haage woonen (c). Weesp
en Weesperkerfpel maakten, weinige dagen
na Muiden, byna gelyk verding (d). Die van
Haarlem trokken, met brieven van voorfchryvinge
der Staaten, naar den Prinfe O),
met wien zy zig, den een-entwintigrten, verdroegen
, bedingende „ de vrye oefening
„ van den Roomfchen Godsdienst, mids den
„ Onroomfchen eene Kerk tot hun gebruik
„ laatende; voorts het aanblyven der Wet-
„ houderen, tot op den tyd der verkiezinge,
„ die dan, naar ouder gewoonte, zou hebben
„ te gefchieden: nog dat de Stad, met gce-
„ nc bezetting, bezwaard zou worden, dan
„ by hoogen nood: en , eindelyk, de be-
„ houdenis der Privilegiën (ƒ). " De Staaten
bevestigden, eerlang, dit Verding, en de Genagtigden
der Stad verfcheenen, in Lcntenaand,
wederom voor 't eerst, op de Dagkaart,
te Dordrecht (g).
Die van Utrecht, aangezogt door Brieven
der Staaten van Holland en Zeeland (h~), deeden,
federt eenigen tyd, ernftige poogingen
te
Cb~) Refol. Holl. 21}. 27 Decemb. 1580. */. 277, 281.
(O Refol. Holl. 5 Ja*. 20 Sept. 1581. bl. 3,'-198. 23 Febr.
la Sept 1582. bl. Üz, 4?^.
(

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 135
te Brusfel, om van de Spaanfche bezetting, FJUPS' III
die op 't Slot Vredenburg lag, ontflslagen te
worden. De Spanjaards, hiervan de lugt
tracht
gekreegen hebbende, waren, op den een en- mét de
twintigilen van Wintermaand laatstleeden, bezet­
ter Stad in gerukt, en hadden verfcheiden' ting.
huizen aan brand geileken. Doch de burgery,
geholpen door de Duitfche Knegten, die in
de Stad lagen, hadt hen wederom naar binnen
gejaagd. Toen was men gevallen aan
't opgraaven en befchanfen der ilraatcn, aan
't doorflaan der binnenmuuren in de huizen.
die naast by 't Slot Honden, door welken meidus
eenen veiligen toegang derwaards hadt:
voorts, aan 't fpannen van zeilen over dc
ftraaten, aan 't planten van gefchut, dat.
onder anderen, nevens kruid en kogels, ui
Holland, derwaards gezonden was (i); kortom,
aan eene volkomen' belegering van 'i
Slot (£): dat egter, niet voor den elfden var
Sprokkelmaand, overging, en, door beleic
van Bosfu, midlerwyl, van wege de algemeene
Staaten derwaards gezonden, bezet
werdt, met burgers, onder bevel van Schout,
Burgemeesteren en zekeren hunnen Hopman.
die gezwooren hadden, het zelve, voor dei I
regeerenden Raad en de algemeene Staaten
in 's Konings naam, te zullen bewaaren. Dc
Spaanfche bezetting vertoog, te gelyk met de
bezettingen van Viane en Kuilenburg, hier
toe, zo men meende, gelast, door Don Jan
paar Antwerpen (/),
Vreemc !
tO Refol. Holl. 31 Deo. 157^. bl. 214.
(A) HOR X. /Soek, bl. ig8, 215 [752, -76I,
CO X' W- «7 l77i>]>
I 4

t$6 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK,
FIUPSIII
1577.
Verwarde
ftaat •
der Re- 1
geeringe (
Tan 't
Sügt. '
1
i
<
c
t
]
£
l
l
h
S
Utreclit I'
ontflaat £
zig van p :
Vreemd ftonithet, ten deezen tyde, met
ie Regeeringe van 't Stigt, daar men drie
itadhoaders tellen kon; den Prins van O
ranje, wien de Koning, voor den aanvang
Ier beroerten, met dit Ampt, vereerd hadt :
ien Graaf van Bosfu, die van den Raad van
staate afhing; en den Heer van Hierges ,
vien Don Jan bevelen zondt. De Prins deedt
ie Staaten, in Lentemaand, vermaanen, om
;ig wederom onder zyne gehoorzaamheid te
>egeeven. Ook was 't gemeen en een deel
Ier Staaten hem genegen. Doch een and^r
:eel, met naame de Geestelykheid, neigde
Qt den Graave van Bosfu, die Roomsch was
Iierges lag, federt eenigen tyd, met drientwintig
Nederduitfche en eenige Walfche
'endels, in de Stigtfche Dorpen, en hieldt
'eelen in ontzag voor zyne magt. Oranje
'ragt egter te wege, dat de Staaten eenige
unten ontwierpen, op welken men, met
em verdraagen wilde. Doch de Raad van
taate ftuitte de uitvoering van dit ontwerp.
1 Grasmaand, raakte het Krygsvolk van den
.oionel Tambergen, te Utrecht, in beweeing,
by gebrek van betaaling, die men der
2yne hs- x, ^ethouderfchap, op 't Stadhuis vergaderd,
zetting. ^
et geweld, wilde afdringen. De gahtfche
b mde van Tambergen plaatfle zig, voor 't
S :adhuis, in 't geweer, met brandende Ion-
te n, en den mond vol kogels, 't Gerugt hier-
v, n bragt de fchuttery in de wapenen , 'die
de toegangen bezet, en gedeeltelyk, door
de naaste wooningen, ten Stadhuize indringt.
Di : andere Knegten raaken ook op de been;
en
allengskens meer burgers, die zig, aan
1
" " alle

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 137
£.lle oorden , fchrap zetten tegen de foldaaten.
Tambergen en Vinkenburg worden, op
weg naar de Tollelteegpoort, door welke
zy meer volks ter Stad in dagten te laaten,
gevat door eenen hoop burgers, en op Vredenburg
gebragt. Toen zwigtten de knegten,
en een goed deel ging door, vervaard
gemaakt door het dreigen van een veel grooter
getal van burgeren, die 's nagts nog
eenige Officiers van 'c bedde ligtten. Met
den dag, dreeven zy Tambergens vendel
van de Neude, daar 't nog ftal gehouden hadt,
ter Katrynen poorte uit; en daarna ook de
overige knegten. Toen 't Krygsvolk buiten
was, tradt het in onderhandeling met die van
de Stad, om de Hopluiden los, en een deel
hunner agteritallige ïoldye in handen te krygen.
Doch onder dit handelen, ftaken de
Knegten den brand in de Voorftad buiten de
Tollelteegpoort, waarop die van binnen uitvielen
, de Knechten, een goed ftuks wegs, verjaagden,
en de vlam bluschten. 't Krygsvolk,
dat, hier en elders, omtrent de Stad lag, vertoog,
kort hierna. Zes vendels maakten zig
meester van Wyk te Duurftede, en zogten federt
Vreeswyk en Amersfoort in te neemen;
't welk beide mislukte Qn).
Op deeze wyze, ontfloeg Utrecht zig van Sc
de bezetting, die der burgerye, tien jaaren 0°.
N i
Jang, op den hals gelegen hadt. 't Liep, egter,
aan tot in Wynmaand, eer de Stad en 't^
Stigt zig verdroegen met den Prinfe: gelyk en
wy, in 't vervolg, Haan te melden. Maar 1
ioonven,inwin,
ooien
Goes
"" men
dod-
O) R
on- X, Soek, U. 226 enz. [ros enz.}
I 5
Schoon- VCl
F/UPSIII
1577

FttlPsIlI
Jiing van
een
Prinfe.
138 VADERLxiNDSCHE XXVI. BOEK.
Schoonhoven hadt, lang te vooren, 00 d^n
tvyintigften van Sprokkelmaand, voldoening
van hem ontvangen, en ook vrye oefening
van den Roomfchen Godsdienst bedongen
Cn\ De Baljuw, Wethouders en Burgerv
deeden, daarna, den eed van getrouwheid,
in handen van Gemagtigden der Staaten van
Holland 00- Nieuwpoort fchynt, ten zelfden
tyde, met den Prinfe, verdraagen te zyn.
Ook hadt Thoolen zig, in Grasmaand, onder
ge yk beding, begeven aan s Prinfen zyde
(p): v/aarby Goes en Zuidbeveland zie
insgelyks, voegden (g) : zo dat, gantsch Zeeland
nu omgekeerd zynde, Amfterdam, eindelyk,
de eenigfte Stad was, die afgefcheiden
bleef van de andere leden. De Redering
aldaar, hard Roomschgezind zynde,
wilde den Roomfchen Godsdienst alleen in de
Stad geoefend hebben, en den Onroomfchen
zelfs buiten dezelve, geene Vergaderplaat!
ien toeftaan, waarin de Prins niet bewilligen
kon (V). De Staaten van Holland waren zo
geftoord op de Amfterdammers, dat zy de
Stad te water zouden hebben belegerd, zo
de Prins hun niet aangefchreeveh hadt, dat
zy zig, in gevolge der Gendfche bevrediging,
van alle vyandlykheden, tegen de Steden,
die nog zwaarigheid maakten om zie
met hen te voegen, behoorden te onthou­
l$ïi£u&
den
CO R
OK X. Snak, tt. aiö [>78"|.
(0) Rclbl. Holl. 9 April im. bl. 4t.
C?) BOR X. Boek, bl. 238 [809].
V a
" ^ f 6i
' M
- s
' Lcev. van Wil!, I. lil,
CO BOR. X. Boek, H. 239 [tio].

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 139
den (O- ' £
Beflag op de Amfterdamfche goederen
werdt toen Ook opgeheeven (?).
Doch onder dit omzetten der Hollandfche
en Zeeuwfche Steden, 't welk in Wintermaand
aangevangen was, en in 't voorjaar vervolgd
werdt, hadt de Prins de Staaten van Holland
en Zeeland, te Middelburg, befchreeven ,
om verfcheiden' zaaken te regelen. Men belloot
hier, tot het verbeteren der Vestingwerken
van Oudewater, Woudrichem, Vhsfingen,
Veere en andere fterke Plaatfen in
Holland en Zeeland, waarvan de kosten op
honderd zes-entwintigduizendguldens berekend
waren fV). Ook bewilligde men in honderdduizend
guldens ter maand, tot onderhoud van
vyftig vendelen Knegten, tweehonderd paarden,
driehonderd delvers, en vyf-cnveertig
Oorlogfchepen : en in nog vyftigduizend
guldens, tot onder (leuning der algemeene
Staaten tegen de Spanjaards. Uit welke befluiten
, klaar genoeg bleek, dat men den handel
met Don Jan mistrouwde, en 't kreuken
der Gendfche Vrede te gemoet zag (y). Op
deeze zelfde Dagvaart, werdt ook de wedde
zyner Doorlugtigheid , van zes-entwintigduizend,
op veertigduizend ponden in 't jaar ver­
hoogd (w).
De Graaf van Bosfu, dienwy, laatftelyk,
te Utrecht gelaaten hebben, was herwaards
gezonden, door de algemeene Staaten, om
Haarlem, Amfterdam, Schoonhoven en andere
) Refol. Holl. i, 4 Jan. 1577. bl. 1, t,
Cf) Refol. Holl. 31 Maart 1577. bi. 32.
OO Roa X. Boek, bl. 199 [753].
Cv) Boa X. Boek, bl. 203, 214 [7Ó0, 776].
OÓ Refol. Holl. 31 Üscemb. 1576. bl. 214. 10 Januari 1577.
II. 3,
FILIPSIII
1577.
V.
Dagvaart
te Middelburg.
Onderhande­
ling van
die van
Holland
met den
Graave

FILIPSIII
*577-
vanBosfu. 140 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
dere Steden, tot het aanneemen der Gendfche
Vrede over te haaien, en om de bezetting,
uit fommigen, te ligten, na dat hy hec Krygsvolk
aan geld zou geholpen hebben. De Staaten
van het Noorderkwartier beloofden hem
twintigduizend guldens hiertoe, mids hvHaarlem,
Muiden, Weesp, Schoonhoven en
Nieuwpoort vooraf van volk ontledigde. Die
van t Zuiderkwartier zouden tot vyftienduïzend
guldens toe fchieten, wanneer men noodig
agten zou,de bezettingen uit andere Blaat*
fen te doen vertrekken (x). Dochoeeze penningen
zouden, naderhand, mogen ingehouden
worden van het aandeel, welk béide de
Kwartieren in de gemeene lasten, te draagen
zouden hebben \ Liep egter nog eenigen
-ydaaii, eer Haarlem, Schoonhoven en aniere
Plaatfen geruimd werden (y). Ookfchynt
Bostu niet voor Oogstmaand of Herfstmaand,
/oldoenmg ontvangen te hebben van alles, wat
ïy, uit hoofde deezer handeling, van de Staaen
te vorderen hadt (z).
]
1
Nieuwe
Veree- j
niging ,
tusfehen '
de alge- 1
Doch eer hy herwaards vertrok, hadt h v
n den aanvang des jaars, te Brusfel, de' hand
geleend, aan de opregting en tekening van
;en nieuw Verbond van Vereeniging tusfehen
meene < ie algemeene Staaten, waarby men beloofde
Staaten. .
, den Roomfchen Godsdienst en de Gend-
, fche Vrede te zuilen voorflaan, en, behou-
, dens.de behborlyke gehoorzaamheid aan
, den Koning, de Spanjaards .met dcrzelver
Cxi Refol. HqU. 18. 2 2 Febr. 157,. H. ,„, « " ^
00 BoR X. Hoek, bl. 199 |>5 3]; 2j ö VjM *'

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 141
„ aanhang, te zullen verdry ven: alles, tot her- ]
„ ftelling der gcmeene rust en welvaart, en,
„ tot behoudenis der voorregten en loffelyke'
„ gewoonten." De Abt van S. Geertruids,
de Graaven van Lalaing en Bosiu, de Heeren
van Champagnei en d'Oignies waren van de
eeriïen, die dit Verbond tekenden. De algemeene
Staaten en de Raad van Staate gaven
'er, eerlang, ook hunne toeflemming aan:
en het werdt, door de Abten, Stadhouders,
Raaden en Wethouders van veele Steden, ondertekend
Op de Dagvaart te Brusfel, w
waarin dit Verbond vastgefteld werdt, zyn ook H
Gemagtigden der Staaten van Holland afge- . en
vaardigd geweest f » : doch zy hebben in dit
Verbond, gelyk ligteiyk te denken was, niet tre
willen treeden.
Don Jan, midlerwyl, van Luxemburg, te
Marche in Famine, gekomen, ontving al-J E
daar dc Gezanten van Keizer Rudolf den II, JJJ
die Maximiliaan, onlangs, opgevolgd was ; mei
op nieuws herwaards gezonden, om den han- Ja"
del met de Staaten te vorderen. De alge-^
meene Staaten vaardigden, insgelyks, Ge-JJJ
magtigden af, in merkelyken getale , die, KeL
in 't byzyn der Raaden van Staate, met Don ke 1
Jan, handelden. Zy flonden op 't aannee- zant
riLIPsIII
I
57/.
aarin
eiland
Zeeidweireu
te
eden.
VI.
rvolg
Haning
: Don
, onbededer:erlyïesn.
men der Gendfche Vrede; hy op 't verzenden
der Spanjaarden te water: en zo hevig
werdt 'er geftribbeld, dat Don Jan, eindelyk,
uitborst, in fcherpe bedreigingen, over
der Staaten wederfpannigheid. Men fcheid-
CO BOR X. Boek, 11. 210 [7(59].
t*J Refol. Holl. 31 Decemb. 1576. bl. 214.
de

FHJPSIII
*577-
Üët eeuwigGebod
Word:
gemaakt
eu afgekondigd,
*Èdia.
142 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
de vrugteloos. Doch omtrent midderhagt
deedt Don Jan, berouw hebbende, dat hy
zig te verre hadt üitgelaaten , den Staatfchen
Gemagtigden aanzeggen , dat hy dé
Gendfche Vrede aanneemen wilde , zo ze noch
met den Roomfchen Godsdienst j noch met
's Konings hoogheid ftreedt. Met den dag,
kwam hy nog verder, verklaarende die Vrede
te willen omhelzen, alzo hem gebleeken
was, dat 'er 't Roomsch geloof en 's Konings
hoogheid niet by verkort ware. Men hieldt
hem voor, dat hy ook in 't vertrek der Spanjaarden
te lande behoorde te bewilligen:
waartoe hy, hebbende zynen mond gemaakt
op het bemagtigen van Engeland, niet verftaan
kon. De Staatfche Gemagtigden vertrokken
zynde (V), fielden de Keizerlyke Gezanten
hem de onmogelykheid der zeereize
zo klaar voor oogen, dat hy zig, eindelyk,
beweegen liet. Men ontwierp een verdrag,
Welk, door de Afgevaardigden der algemeene
Staaten te Brusfel, die van Holland
en Zeeland uitgenomen, getekend werdt (d)i
In gevolge van dit verdrag, werdt 'er een
Plakaat gemaakt, op 's Konings naam, welk *
te Marche in Famine, door Don Jan, op den
twaalfden, en te Brusfel, door den regeerenden
Raad en de algemeene Staaten, op den
zeventienden van Sprokkelmaand, getekend
zynde, onder den naam van eeuwig * Gebo/I,
alomme afgekondigd werdt. Het behelsde ^
i, aanneeming der Gendfche Vrede, eh be-
f O HOR X. Boek, U. 211 enz. [770 enzQ
(

XXVI. BOEK, H I S T O R I E . 143
« lofte van het vergaderen der algemeene Fixipslïl
Staaten en van het vertrekken der uitheem-
„ fche Krygsknegten, binnen zekeren be-
„ ftemden tyd, zonder dat zy, of anderert
„ immer wederom in 't Land komen zouden,
„ dan by "t ontdaan van eenen uitheemfchen
„ oorlog, of by bewilliging der algemeene
„ Staaten. Voorts, dat de wederzydfche ge-
„ vangenen zouden geilaakt worden; doch
„ de Graaf van Buuren niet voor dat de Prins,
„ zyn Vader, het befluit, by de algemeene
„ Staaten te beraamen, zou zyn naargeko-
,, men. Nog, dat de Koning, door Don Jan
„ en zyne andere Amptenaars, 's Lands vry-
„ heden zou doen handhaaven: waartegen
„ de Staaten beloofden, by den Roomfchen
„ Godsdienst en 's Konings gehoorzaamheid,
te zullen volharden, afftaande van alle
„ verbonden, ten tyde der beroerten * met
„ uitheemfchen, geflooten , en van hunne
„ zyde ook alle vreemde knegten afdanken-
„ de. Wyders, zouden ze den Koning zeshonderdduizend
ponden van veertig groo-
„ ten ieder opbrengen, en daarenboven de
„ Hoogduitfche knegten voldoen. Don Jan
,j zouden ze voor Landvoogd ontvangen, ter-
,i ftond na 't vertrek der Spaanfche, Italiaan-
„ fche en Bourgondifche Knegten. 's Konings:
„ nazaaten, Don Jan en zyne opvolgers, dc
„ byzondere Stadhouders, Raaden en Amptenaars
zouden dit verdrag bezweeren
„ moeten. Eindelyk, nam de Koning, voor
„ zyne rekening, de penningen, ten tyde der
$ ) beroerten, door de Staaten geligtd van wie

FILIPSIII „ 't ook ware, mét naame van de Koninginne
1577- „ van Engeland (V)."
De Prins Het bekrachtigen der Gendfche Vrede,
en Hol­ door het eeuwig Gebod, welk die van Holland
en land en Zeeland geweigerd hadden te onder-
Zec'and fchryven, bragt de zaaken in zulk eene ge-
wor 'en
rteltenis, dat, noch de Spanjaards, noch de
aangezoet,
om Hootrtschgezindè Staaten de twee gemelde
zrfetebe- j gewesten beoorloogen konden: terwy] Oran-
geeven e Don Jan niet boven zig behoefde te er­
in 't Ver- j kennen, voor dat de algemeene Staaten, hierdrag
met
>p, befchreeven waren, en befluit genomen
Don Tan.<
1 iadden. De algemeene Staaten, zig hierme-
C 'e verlegen vindende, zonden aan den Prinf
2, met verzoek, dat hy 't Verdrag, met Don
't welk J an gemaakt, wilde aanneemen. Doch hy en.
zy wei c e Hollandfche en Zeeuwfche Staaten ant­
geren. v woordden „ dat hun het oogmerk der alge­
v. meene Staaten, om de Gendfche Vrede te
•>: bevestigen, by het Verdrag met Don Jan 9
kwalyk getroffen fcheen. Men verbondt,
s;
in het zelve, de Staaten aan ongewoone
5:
eedeïï. Men beloofde, 's Lands vryheden
jij
te zullen handhaaven, en men fchondt ze,
55
door het ophouden des Graaven van Buu­
55
ren. Vreemd was 't ook, ten behoeve van
55
eenen hoop eerlooze fielten, verklaard voor
55
vyanden des Vaderlands, nu nog geld op
55
te brengen. Eindelyk, vonden zy zig, by
55
de punten van dit verdrag, minder verze­
55
kerd, dan by 't geene hun, eertyds, te Bre­
55
da was aangeboden. Zy wilden egter niet
95
alleen de Gendfche Vrede onderhouden;
5)
144 VADERLANDSCHE XXVï.Br,*:k;
» BOR X. Bock, bl. 222 [786].
maar

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 145
V, maar zelfs het tegenwoordig Verdrag teke-
„ nen, zo de algemeene Staaten hun behoor-
„ lyke verzekering wilden geeven, van zig in
„ geenen verderen handel met Don Jan te zul-
„ len inlaaten, als de Spanjaards, ten beftem-
„ den dage, 't Land niet ruimden: en dat men,
„ zelfs na 't vertrek der Spanjaarden, Don
„ Jan niet tot Landvoogd zou ontvangen 4
„ voor dat alle punten, llrydig met 's Lands
„ geregtigheden, zouden zyn verbeterd en
„ herfteld (ƒ')." De algemeene Staaten ver
klaarden, op dit laatfte alleenlyk „ dat zy
„ van zins \varen, de Spaanfche Knegten,
desnoods, met geweld van wapenen, ten
„ Lande uit te dry ven, en zig in geenen verj
„ deren handel met Don Jan in te laaten,
„ waardoor dit vertrek eenigszins zou kon-
,, nen worden opgefchort (g):" waarin Oranje
en die van Holland en Zeeland niet voldaan
waren.
Don Jan vervoegde zig; midlerwyl, te 1
Leuven, alwaar hy, door allerlei blyken van b
heuschheid en gemeenzaamheid , de herten p
van grooten en kleinen zogt te winnen. Ten e
zelfden tyde, gaf hy de Staaten kennis van fl
eenen aanflag op zyn'perfoon, gebrouwen, 2
1577.
•on Jan
efchuligt
den
rins van
;ti' aanig
op
: ra' Per>
zo hy voorgaf, door den Prinfe van Oranje; k
doch men bevondt, by onderzoek, dat 'er
niets aan was (A). Den Landvoogd daarna,
den Hertog van Aarfchot gefield hebbende
tot Burgtvoogd van Antwerpen, waartoe hem
dé
(f) BOR X. Bock, II. 225 \7Qo]i
tg) KOR X. Boek, bl. 226 [792J.
(//) HOR X. Boek, bl. 235 [3o4]i
VIL DEKT,, K
om

FaipsIII de Staaten benoemd hadden; zag men aan dee­
I577- zen, m Lentemaand, het Slot inruimen, door
de Spanjaarden (0, die allen ter Stad uittoogen,
naar Maaftricht, alwaar de overige
Spaanfche, Itaiiaanfche en Bourgondifche
De SpStt*
jaards
verlaatendeezeLanden.
ïntreede
van Don
Jan te
Urusfel.
DePrefidentViglius
Êerft»
146 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK,
benden befchejdeii waren. Voor 't einde van
Grasmaand, trokken zy, met den Graave van
Mansfeld aan't hoofd, allen ten Lande uit,
tot onbefchryflyke vreugde der meeste Landzaaten,
onder welken 'er egter eenigen waren
, wien 't wederkeeren deezer gehaate
Knegten op de leden lag: waarvan zy blyk
gaven, m eenige zinrvke versjes, die, ten
deezen tyde, onder 't gemeen, verfpreid
werden (k).
Op den eerften van Bloeimaand, deedt de
nieuwe Landvoogd zyne plegtige ïntreede te
Brusfel, Wordende hy daar ontvangen, met
uitbundige tekenen van vreugde en eerbiedenis.
Den vierden, zwoer hy, de Gendfche
Vrede, het eeuwig Gebod, dat kort te vooren,
ook door den Koning bekragtigd was,
en 's Lands voorregten te zullen handhaaven.
Voorts befchonk hy verfcheiden' Heeren,
met ampten en jaargelden, om gunst
te winnen. Doch men vondt 'er, die zyne
weldaaden van de hand weezen. Ook gaat
den Preüdent Viglius na, dat hy, by 't innaaien
van Don Jan, eenige woorden geuit
zou hebben, die te kennen gaven, dat hy
aan de beftendigheid der vrede wanhoopte
(7): doch hy beleefde den nieuwen k r y g
CO BOR X. Boek, U, 236" fSo-r.!
O') Bn K x. Boek, 11. 257 [806 f
CO BOR X. Boti, II, 241 [8*l,j

XXVI. BOEK; H I S T O R I E , Ï 4 ?
niet, overlydende, weinig dagen hierna, pp
den agtflen van Bloeimaand (m).
Midlerwyl, waren de Staaten van Holland
en Zeeland, tegen 't einde van Lentemaand,
te Dordrecht befchreeven geweest, wer- \
waards Doktor Leoninus afgezonden was <
door de algemeene Staaten, om op eene een- J
Dagvaart
e Dor-
Irecht.
3ezenüng
der
paarige regeling der munte en der gemeene'
ilgemee-
belastingen aan te houden, en het t'huis ont- j ïeStaft­ bieden van eenige fchepen, omtrent Antwer-t en „
pen en op de Maaze leggende, benevens het
affchalfen der verlofgelden, te verzoeken (n):
op alle welke punten, hem redelyk genoegen
gegeven werdt, behalve op het laatfte,
waartoe de Staaten niet verftaan konden (V)«
Verflag van zyne verrigtingen te Brusfel gedaan
hebbende, keerde hy, kort hierna, wederom
naar Geertruidenberg, alwaar toen de
Dagvaard verlegd was, om andermaal op het
affchalfen der verlofgelden, op het regelen
der munte, op het ondertekenen der Vereeniging,
by de algemeene Staaten aangegaan $
op het opbrengen van honderd-envyftigduizend
guldens ter maand, eh op eenige punten
van minder belang aart te dringen. Men
antwoordde „ dat de : verlofgelden zouden
„ afgefchaft worden, behoudens èen rede-
,, lyk geleigeld, tot beveiliging der zeevaart;
„ dat men Gemagtigden overzenden zou,
om orde te bcraamen öp 't ftuk der munte;
dat men, op 't verzoek om honderd,
s, envyftigduizend guldens ter maand; nader
Cm) KOR X. Boek, bl. 243 [812].
f «3 Refol. Holl. 31 Maart 1577. bl: 3ï£
t>) BOR X. Boek, bl, 238 [807];
K 9.
U kt-
FiLipsIiï
l
S77>
VII.

PlLlPsIIl
157?.
en van
Don Jan
aan Holland
en
Zeeland.
14S VADERLANDSCHE XXVI. BOEK»
h letten wilde ; doch de vereeniging met de
„ Roomschgezinde Staaten was, door den
„ Prinfe en die van Holland en Zeeland, ron-
„ delyk wederfproken, konnende zy zig in
,, geen verbond begeven, dat met hun ge-
,, loof ftreedt (/>). Onder dit handelen ,
kwamen Aarfehot, Hierges, de Ryksgezanr
Andnes Gail en anderen te Geertruidenberg,
uit den naame van Don jan begeerende „ dat
" h e t
eeuwig gebod, in Holland en Zeeland,
„ wierdt afgekondigd, en dat men alles na-
„ Het, wat mistrouwen wekken kon: als het
„ aanhouden van Krygsvolk, het Herken van
„ plaatfen, het vergieten van gefchut en dier-
„ gelyken. Voorts verzogten ze te mogen
weeten, wat de Prins van Oranje, die, door
t aanueemen der Gendfche Vrede, in zvne
eer en goederen herfteld was, meer begeerde,
op dat men hem volkomen genoegen
zou mogen geeven. Oranje en de Staaten
van Holland en Zeeland antwoordden hierop
„ dat hun ontydïg dagt nieuwe verzekerin-
" f 0
£ g
55t en
V o o r d a t d e ',
voorwaarden
„ der Gendfche Vrede voldaan waren Dat
» de Hoogduitfche Knegten nog midden in
„ t Land lagen. Dut de Prins zynen Zoon
„ en goederen nog ontbeerde, benevens het
,, bewind over verfcheiden'Plaatfen, beg.ee-
„ pen onder het Stadhouderfchap. hem
„ door den Koning, opgedraagen, hebbende
, zelfs den Raad van Staate die van Utrecht
, genegen om zig wederom onder zyn be-
, wind te begeeven, daarin verhinderd. Dat
C/O BOR X. Bo*k, W. 244 [8 I 4]. " D E

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 149
de algemeene Staaten hunne vergadering
\ zo wel als die der byzondere Staaten, aan
't welbehaagen van Don Jan onderworpen
11 hadden. Dat men den Hervormden geene
" vrye wooning gunde , in verfcheiden'
„ Landfchappen. Dat men Don Jan, met
een gevolg van Spanjaards en Italiaanen,
11 ontvangen hadt, tegen 't verdrag , met
„ hemzelv', te Marche in Famine, gefloo-
„ ten. Dat verfcheiden' verdagte Perfoonen,
,' meest vreemdelingen, veel te. veel ingang
„ by hem vonden. Dat ook het onderteke-
„ nen der Vereeniging, welk men hun ge-
„ vergd hadt, fmaakte naar een nieuw Ge-
„ loofsonderzoek, erger dan de Spaanfche
, Inquiütie, die alleen verdagte perloonen
11 aantastte, daar men, by deeze onderteke-
,' ning, elk eene belofte afvergde, om het
Roomsch geloof voor te liaan," Dit antwoord
was, zo wel als het voorflel, fchriftelyk
overgegeven. Voorts viel 'er ook eenige'woordenwisfeling
over dezelfde punten,
tusfehen den Prime en de Gemagtigden van
Don jan, en der algemeene Staaten: in welke
Leoninus toeflondt, dat men, in \ vangen
en vervoeren des Graaven van Buuren,
de voorregten der Leuvenfche Hoogefchoole
gefchonden hadt. Ook zogt men den Prins
FXLIPSUI
157 7
-
Men
zoeke
toen te beweegen , tot het begeeren van den
eenige byzondere voordeden voor zig zei­ Prins,
ven. Doch hy antwoordde „ dat men voor- door by*
„ a'l aan de Gendfche Vrede voldoen moest, zondere
voordèe»
11 volgens welke, hy nog, in verfcheiden'
len', tot
zyner goederen, met naame in de Stad en het Ver­
!, Barony van Breda , herfteld. moest wor drag met
D;on }m
K 3. den

FILIPSIII
X577-
tebeveegen, Heimelykehandel
van
Don Jan,
om de
Hoogduitlche
Knegten
in't Land
te doen
blyven.
Don Jan
maakt
zig verdagt
by
de algt>
meene
Staaten.
150 VADERLANDS Cï -IE XXVI. BOEK,
„ den (if). Wilde men hem, daarna, eeni-
„ ge andere gunst bewyzen 5 hy zou zulks zy-
„ ner Hoogheid dank weeten, zo 't tot '&
„ Lands oorbaar (trekken kon, alzo hy dit
„ en geen eigen baate zogt." Met welk antwoord,
de onderhandeling afgebroken werdt
(r).
't Vertrek der Hoogduitfche Knegten,
waarop de Prins gedrongen hadt, baarde den
algemeenen Staaten thans de meeste zorg, alzo
zy fommigen, die voor vyanden des Lands
waren verklaard, niet dagten te voldoen, terwyl
Escovedo aanhieidt~ op afrekening met
allen. De Staaten beilooten, in Hooimaand ,
aan allen voldoening te geeven. Doch Don
Jan. te Mechelen gekomen, handelde, in 't
heimelyk, met de Hoogduitfchen , om hen
op zyne zyde te winnen, en in 't Land te doen
blyven: waarom 'er tusfehen de Staaten en
hen, niets kon geflooten worden (V).
Ten deezen tyde, broeide 'er een aanflag
by den Landvoogd,waarvan,eerlang, gantsch
Nederland waagde. Voor zyn vertrek naar
Mechelen, hadt hy reeds merkelyk omzien
verwekt in de Staaten, doordien by hun af~
vergde, den Prinfe van Oranje te beoorloogen,
onder voorvvendfel, dat deeze, door't
kwellen der Amfrerdammeren, de Gendfche
Bevrediging gefcho'nden hadt (V) : waartoe
de Staaten zo weinig lust toonden, dat zy, kort
hierna, verfcheiden' benden, by hen, tegen
de
Cf) Zie BOR X. Rbck, bl. 239 [Roe,],
(r) BOR X. /loeft, kl. 045 [is 14].
(s) BOR X, Boek, bl. 243', 247, 243, 252 [812, 8so, 831,
CO EOR X. Boek, bl. 248 [821J.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 151
de muitende Knegten, geworven, betaalden
en afdankten, onder welken ook de vendels
begreepen waren, die in 't Stigt lagen. Bosfu
verrigtte hier de afdanking, waartoe >de
Staaten des Landfchaps hem zes-entwintigr
duizend guldens, hun geleend, door die van
Holland, opfehooten, hem te gelyk de ger
vangen' Hopluiden in handen Hellende (u),
De algemeene Staaten behielden vast een
kwaad oog op Don Jan, federt zy zyne zugt
tot het hervatten des krygs befpeurd hadden.
Nogthans herwon hy, wat laater, de herten
van eenigen, door het afvaardigen van Escovedo
naar Spanje, om eenen merkelyken
onderfland in penningen van den Koning te
verzoeken. Zo zeer waren de Staaten hiermede
ingenomen , dat zy in overleg namen,
om den Geheimfchryver, dien zy eenen wydluftigen
Brief aan den Koning medegaven,
pp zyne wederkomst, met een jaargeld van
tweeduizend Kroonen te befchenken (J>)«
Doch Escovedo keerde nimmer wederom uit
Spanje. Hy werdt 'er, kort na zyne aankomst
, door bevel des Konings, zo men meent,
verraaderlyk vermoord (»•
E n l e e d t n i e t
?-IUPSIII
1577-
lang, of Don Jan ontdekte openlyk, wat hy
in den fchild voerde.
't Geviel, in Hooimaand, dat de Koninvin. !y begin
van Navarre, Schoonzuster van Filips, J
lagtigt
door Henegouwen, reisde naar Spa, in fchyn 1; et Kas­
pm de geneezende wateren aldaar te gebruik t< sei van'
ken r [amen ,
fa) BOR X. Boek, bl. 255 [831].
l>or list,
f y) BOR X. Boek, bi. 350 [S25].
iwj ÏHUANKS Libr. LX1V. p. 217. Lib;\ U,VI. p+

152 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK,
FILIPSIII ken f»; doch, inderdaad, om met den Graa1577ve
van Lalamg heimelyi; te handelen, over
le opdragt van de heerfchappy der Neder
tanden, aan haaren Broeder, den Hertoge
van Alencon fj), die, na 't fluiten der B elediging
met de Hugenooten in Frankryk,
j n Bloeimaand des jaars ,1576 Qz), by welke
t x>k de Prins van Oranje in zyn Prinsdom
1 leriield was, het Hertogdom van Anjou ver-
] ureegen en den naam van het zelve aangeno-
1 nen hadtfV), dien wy hem, voortaan* ook
{ ;eeven zullen. Don Jan , voorwendende zig
erphgt te vinden, om de Koninginne te beroeten,
begaf zig, verzeld van de voornaam-
1 te Heeren, naar Namen; alwaar hy haar
e enen gcheelen dag, met veel pragt, ont-
t aalde. Des anderendaags, deedt hy haar
v, itgeleide, en was maar even te rug gekeerd,
>en hy onderneemt, vlak uit tegen 't eeuwig
g
't
r
I
ebod, 't_ Kasteel van Namen te verrasfen;
welk zig, op den vier-entwintigiten van
iooimaand, deezer wyze toedroeg. De
andvoogd, zig gelaatende uit jaagen te wil-
le n ryden, zondt den Graaf van Barlaimont
rr et deszelfs vier Zoonen, 'Hierges, Megen
F loyon en Hautepenne, naar 't Slot, die den
Ü vcrfte, Jan van Bourgondie, Heere van Frm-
TH ont, voorhielden, hoe 't wel voegen zou,
dï t hy Don Jan, in \ voorbyiyden, binnen
n< tdigde, om de vesting te bezigtigen De
SI otvocgd bewilligt hierin. Don Jan treedt
i BOR X. Boek, 11. 253 OS],
i 'y) HOOFT XII. Boek, U. 519.
Hu MONT Corps JJiploin. Tom. V. I * 0077
•*
;«J DANIËL Tom. IX. p. 54. ' " ''

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 153
binnen. Tervvyl men hem een ontbyt gereed
maakt, blyft hy in de poort Maan praaten ,
tot op de aankomst van eenen hoop Ruiters,
dienhy, ineen naby gelegen bosch, veldteken
hadt. Toen rukken Don Jan en de vyf
Heeren 't pistool uit den kooker, bieden de
wagt den tromp, en dryven de bezetting en
Èroymont zelv' ter vesting uit. Don Jan, roemende
dat deez' dag de eerfle zyner Landvoogdye
was, en dat hy, te lang getergd
door de Staaten, voortaan flipt begeerde gehoorzaamd
te zyn, roept alle dc Heeren, die
hem naar Namen verzeld hadden, byeen f
,
hun keur geevende van blyven of vertrekken.
De beroerde gemeente, voor 't Slot
vergaderd, doet hy, met woorden, flillen
(F). Daarna voorziet hy zig van voorraad,
en vaardigt, naar veele oorden, brieven af,
vervattende de redenen van zyn gedrag (V).
Den Heer van Rasfinghem zondt hy naar Brusfel
aan de algemeene Staaten, om te vertoonen,
dat de zorg voor zyne eigene veiligheid,
welke men laagen gelegd hadt, hem
hadt bewoogen, zig te verzekeren van 't Slot
te Namen. Voorts begeerde hy, dat men
Willem van Hoorne, Heer vun. Heeze, Bevelhebber
te Brusfel maakte, en de Burgery aldaar
ontwaapcnde, Hierges hadt zig, midlerwyl,
op zynen last, verzekerd van Charlemont
CV). De toeleg van Don Jan was, op
deeze wyze, den oorlog te beginnen tegen de
Staaten: waarvan hy en Escovedo den Koning
,
( J) HOOFT XII. Boek, hl. 515.
tc3 HOR'X. Boek, bl. 255 L3ii"|.
BOR X. Boek, bl. 156 [832].
FlLIl'SlII
en C bar­
kman t.

FaipsIII
'577.
(
(
l
a
]
fc
v
n
ii
O
fl
IX. .
De Staa-M
ten ver V;
zekeren 0 ]
zig van 'i JJ
Slotte
d
154 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK
rrnig, in Grasmaand, reeds de noodzaaklvkheid
vertoond hadden, by brieven, in fvfer
pfchreeven; op verzoek van den Prinfe van
Jranje, door bevel des Konings vanNavarre,
)p de heide van Bourdeaux, onderfcheptiden
Prinfe, door den Heere de Plesfis, toegeknikt;
vervolgens ontfyferd, aan de Staaten vertoond'
n openlyk uitgegeeven. Uit deeze brieven,
leek ook het voorneemen, om Engeland
ante doen (V): en fommiaen melden, dat
Jon Jan,na tbemagtigen van Engeland,een'
ans op Spanje zou gewaagd hebben (f")i
'aarmt men, in 't voorbygaan,afneemenkan,
iet hoe veel reden, hy, die zulke voorneetens
koesterde, en aan anderen vertrouwde,
lis, in de Gefchiedfchriften, niet flegts als
aatzugtig, maar te gelyk als los en zorgeloos,
ordt afgemaald.
De algemeene Staaten, den Heer van Rasïghem
gehoord hebbende, zonden den Abt
mMarolles en twee anderen naar Namen,
n Don Jan te vertoonen, hoe weinig fchyns
: toeleg op zynen Perfoon hadt, en om hem
Aatwer- W ederom naar Brusfel te nodigen; daar hy
Ven. Vf ihg zou konnen verblyven. In 't gefprek9 V/. ïlk de Abt met Don Jan hieldt, dreef deeze
he m loifelyk toe, dat hy V Slot te Antwerpen voor
ÏJ ;yne hieldt; dat het hem noch aangeldnoch aan
vol i ombreeken zou; en datMarclles dit den Staa-
ten mogt aandienen (g). Doch zo veel waarfchu-
we tis werdt 'er niet vereischt, om de Staaten
eei waakend oog te doen houden op dit Slot,
driar
•
C
t
%
ZU dezeiyen tv BOR XI. Boet, bh 2Ó4 en- M.* 1
4 e
n r.oR xi. Boet; li. 2ö 3 |:; 4,.j "~ L
° 4 2 e
" z
v
B J P
l) - X Boek, bh 2j8 enz, ["«34 ei:z.J

XXVL BOEK. H I S T O R I E . 155
daar zy de bezetting, door toezegging van FIIJPSIH
't voldoen der agterftallen, met hulp van den
Heere van Bours, tot hunne zyde overhaalden,
op den eerden van Oogstmaand, niet
zonder het fneuvelen van eenigen, uit het
vendel van Lodewyk van Blois van Treslong,
dat voor Don Jan yverde, en het vatten van
Treslong zelv'. Ook was, pas te vooren,
het vendel van Kornelis van End, door Don
Jan naar Antwerpen gezonden, op den weg
derwaards, geflaagen , door den Heere de
Vers, Neeve van Champagnei: 't welk men
voor den aanvang der yyandlykheden tegen
Don Jan rekenen mag. \ Omflaan van 't
Slot hielp, midlerwyl, de Stad in roere. De
Hoogduitfche bezetting/ dugtende dat het
haar gelden zou, ftelde zig in flagprde, enbebolwerkte
zig, in de nieuwe Stad, met baaien,
balken, wagens en ander fchansgereedfchap.
De burgery raakt, insgelyks, in 't geweer.
De roep eener aanftaande plondering klinkt
de gantlche Stad door. Men treedt in onderhandeling
met de Hoogduitfchen, en bezoekt
ofzyzig met eene maatelyke 'fomme ter Stac
uit wilden laaten koopen. Vergeefs. Een deel
Koopluiden begeeft zig, hierop, naar 't Slot.
fmeekende, dat men zig met het Krygsvolk verdroege;
al moest het twee of drie tonnen fchats
kosten; zy zouden V geld verfchaffen. Toen
boodt men eerst honderd envyftigduizend guldens
: en toonde den Knegten de penningen.
die de Koopluiden en treflyklle burgers, gevolgd
van Kasfiers, met beurzen vol gouds,
vast aanbragten. 't Krygsvolk, door dit gezigt

156 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
Flupsiri
*577i
<
De aan. 1
komst; t
van 's f
Pnnfen (
fchepen ,
doet ie *
bezet- > v
zigt bekoord, en aan den anderen kant ver,
chrikt, door bet dreigen der gewapende
burgerye, roept, dat het wel was, zode Over-
(ten te vrede waren; zoniet; dan zou men ze 'er
toe dwingen. Men fprak dan met de Üverften ,
die zig met zeer gereed toonden, om den
koop toe te liaan, Doch onder dit handelen
m t gaan en keeren van en naar 't Slot, viel
le avond, wanneer men eenige zeilen ontiekte,
die, de Schelde op, naar de Stadkwanen.
Oranje, naamlyk, verwittigd van den
oeleg der Staaten op 't Slot te Antwerpen
tadt, in 't Land van Tooien, eenig volk'
nder den Heere van Hautain, byeen doen
omen, dat nu, op nader fchryvens uit de
tad, met al wat men van fchepen byeen
ting de 1 rengen kon, derwaards gezonden werdt
vlugt j
)eeze geringe vloot, pragtiglyk uitgeftree-
neemen ,
uit Ant- « en met vlaggen en wimpels, Üaakt, m 't na-
Werpen, d eren , drie lchooten, en kwetst eeniger der
I loogduitfche foldaaten. Straks daarna, gaat
d e kreet op, onder de menigte, de geuzen!
d ? geuzen! daar komen ze! De fchrik Haat elk
o m y hert: elk rent, zonder orde, zonder
O nzien, naar de naaste poorten, zak en pak,
ei ï fommigen zelfs de wapenen agterlaa-
te nde. Allen raakten ze ter Stad uit, op
e< ifiigè weinigen na, die, in 't vlugten, gev<
:ld werden. Na dat men hun de poorten
a; 'ter den rug geflooten hadt, werdt Hau-
ta in, die, ondertusfchen, geland was, feeslyk
ingehaald, en van Stads wege vereerd
te
et eenen gouden keten. Onder de papieren
m
r gevlugte Kolonellen, vondt men veele
dc
brie-.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 157
brieven van Don Jan (K), uit welken bleek, hoe
hy de Hoogduitfchen hadt zoeken op te hitfen
tegen de Staaten, en zig, met hunne hulp,
meester te maaken van de Stad en het Slot.
Treslong, die gevat was, werdt, te Brusfel
op 't broodhuis gelegd (7).
Eer nog de Staaten den aanflag op 't Sïot
te Antwerpen in 't werk fielden, hadden ze,
om Don Jan te zekerer te mompen, de on
derhandeling met hem vervolgd, en zig bereidwillig
getoond, om hem i chier alles wat
hy vorderde toe te ftaan, met zulke bepaalingen
nogthans, dat zy altoos onbehaald bleeven.
Hy toen, waanende, dat hy den fchrik
reeds onder de Staaten hadt, deedt langs hoe
buitenfpooriger eisfchen (k~). Doch na 't ontvangen
der maare van Antwerpen, die Aarfchot,
Havrech en anderen, heimelyk, uit
Namen, hadt doen wyken ; gaf hy beter'
koop, fchryvende, fmeekenderwyze „ dat
„ hy eene wapenfchorfing wilde toeftaan ,
„ tot dat de Koning, geviel hy hun niet, ee-
„ nen anderen Vorst van deszelfs bloed in
„ zyne plaats zou hebben aangefteld. " Ook
verzogt hy „ dat men hem zyne brieven,
„ onderfchept op den weg naar Spanje, we-
„ derom zenden wilde. " Den inhoud deezer
brieven verfchoonde hy, federt, blaauw genoeg,
zeggende ,, dathy nog voor geen Land-
„ voogd erkend was, toen hy den Koning
„ ophitfte tot den oorlog: laatende, voorts,
„ Escovedos fchryven ter zyner verantwoor-
f/'O Zie BOR Xf. Boek, bl. 263 [848].
Ci) BOR Xf. Boek. bl. 271 L853J.
B o R
f.0
XI. Boek, bl, 259 enz, j_S35 enz.']
„ ding
"577-
X.
Ondertondeling'
met
Don Jan.

iS8 VADERLANDSCHE XXVI. BOER'
Fitlpslll „ ding. Tot het ophouden van
1577-
Herfielling
der
Dyken in
Holland.
.
3
J
i
^
3
i
c
t
L
ë
5
t vertrek der
„ Hoogduitfchen, was hy gekomen, door-
„ dien de ongehoorzaamheid der burgerye en
„ de toerustingen des Prinfen van Oranje niet
„ gehengden dat hy zig geheellyk ontwapen-
„ de. Doch deeze redenen klemden weinig
op de Staaten, die, ondertusfchen, den Koning*
fchriftelyk, verzogten, eerst, om bevel aan
Don Jan, tot onderhouding van de Gendfche
Bevrediging en het eeuwig gebod; toen, om
senen anderen Landvoogd, in zyne flede, en
lat de Raad van Staate, midlerwyl, 't opperbewind
voeren mogt (7).
Doch eer wy 't verhaal van deezen gewelhgen
tweefpalt vervolgen, roept ons de orie
der gebeurtenisfen naar Holland en Zeeand,
daar de Prins en de Staaten niet verluimden,
hun voordeel te doen, met de vervarringen,
waarin de andere gewesten fb>
een. In den voorzomer, viel men hier aan
t herftellen der dyken, die, ten deele door
torm, maar vooral, door 't doorfteeken, in
len jongden oorlog, zwaar befchadigd waen
O). Om de kosten hiertoe te hgter te
'inden, dankte men ook een deel overtalh>
[rygsvolk af, behoudende aUeenlyk vyf-eneertig
vendelen Knegten, ieder van honerd
enveertien koppen, en dertig Oorlogfcheen
in dienst, om, in allen geval, eeniVszins
efchermd te zyn, tegen de gevreesde aanflaen
de3 Landvoogds
De
r»0 HOR X. Bt>ek, bl. ?..;/> | 8IQ"J.
B o R
O) X. Buk, bl. 353 [Xty]*

XXVI. SOEK. H I S T O R I E 159
De Prins ook, om alomme in de Steden 1
orde te Hellen, en de herten der Landzaaten,
door zyne tegenwoordigheid, nader aan zig"
te verbinden, befloot, in den zomer deezes
jaars, eene reis te doen, door de meeste Ste- 1
den van 't Zuider - en Noorderkwartier van 1
1577*
XL~"
De Prins
loet eeie
reis
loor
Holland. Zyne Gemaalin verzelde hem: en ! bolland*
hy werdt, alomme, met uitbundige tekenen
van gunst en eerbiedenis, ontvangen en ingehaald.
Elk meende, in hem, 'sLands regten
verlosfer naast God te aanfchouwen. In
Westfriesland, gaf hem 't gemeen naauwlyks
eenen anderen naam, dan dien van Vader
Willem: eikanderen , met een gelaat, daar
de hertelykfte blydfchap op te leezen was,
toeroepende, Vader Willem is gekomen ! Vader
Willem is gekomen! Hier ontving hyde tyding
Van 't bemagtigen van Namen: waarop hy,
terftond, den algemeenen Staaten riedt, hunne
magt, behendiglyk, famen te brengen, en
nog drieduizend Ruiters te werven: met welken
zy, dagt hy, Don Jan Namen, Luxemburg
en 't gantfche Land zouden konnen doen
ruimen. Doch zy hadden toen nog geen herts
genoeg, om Don Jan dus geweldiglyk aan te
vallen. De Prins, alle de Steden van 't Noorderkwartier
bezogt hebbende, keerde wederom
zuidwaards. Te Woerden gekomen, verzogt
hem de Wethouderfchap van Utrecht,
dat hy, zynde zo naby, haare Stad met zyn
bezoek vereeren wilde; doch zonder geleide
van foldaaten, in plaats van welken, men
hem een vendel burgeren aanboodt. Hy deedt kotnt fe
het, fchoon de Prinfes en anderen 't hem ont­ Utrecht,
raaden hadden, gemerkt de Stad zig nog niet
we-

ifo VADERLANDSCHE XXVÏ.BOER
FIUPSIII
wederom onder zyne gehoorzaamheid bege­
^1577.
ven hadt. Op den agttienden van Oogstmaand,
reedt hy ter Stad in, van enkelen Hofitoét
Verzeld. Pas voor 't inryden der Tollciteegpoorte
, vloog 'er een prop uit eene ligtebus,
die, ter eefe zyner Doorlugtigheid, afgefchooten
was, in 's Prinfen koets, 't welk dc
Prmles dermaate ontftelde, dat zy haaren Gemaal
om den hals vloog, roepende, wy zyn
verraaden! Doch de Prins, ziende wat het
ivare, ftclde haar fpoedig te vrede. Zyne
Doorlugtigheid bleef te Utrecht, tot op den
i ;en-cntwintigften , en vertrok, met genoegzame
verzekering, dat de Stad en 't Stigt
lig wel haast wederom onder zyne gehoorzaamheid
begeeven zouden (V). Ook gelukte'
't Stigt < iit, in Wynmaand. De voldoening, die de
ontvangt i Stad. en het Landfchap van den Prinfe ontvoldoe-
^ 'ingen, begreep, onder andere punten „ dat
nins; van
, de Roomfche Godsdienst onverkort bly-

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 161
„ zetting, zouden de Staaten verlof moeten
„ vraagen : die op 't ftuk der munte zulke
orde zouden mogen ftellen , als hun best
gevieL De Prins zou den Amptenaaren
,, de Ainpten, die zy van 's Konings wege
„ bekleedden, behouden laaten, en zig, in
5, 't Stigt, geen meer gezags aanmaatigen ,
5, dan hy 'er, van öuds, gehad hadt. Stigting
van fterkten zou niet, dan by wille
dés Konings, of der Staaten van Utrecht,
5, of der Plaatfe, die men fterken wilde, gefchieden
mogen. Het tegenwoordig Verdrag
Zou onderhouden worden, zo lang 't
$ land van Utrecht onder den Prinfe of des-
„ zelfs nazaaten ftaan zou , of zo lang 'er,
5, volgens de Gendfche Bevrediging, dié
3, men in volle kragt liet, geene andere or~
„ de geraamd werdt, by de algemeene Staa-
„ ten." De Prins verzogt den Staaten van
Holland en Zeeland dit Verdrag te bezegelen,
gelyk gefchiedde. Doch die van Bommel
, beweerende dat Veele punten van hetzelve
met hunne Landregten ftreeden , maakten
'er zwaarigheid in , fchoon zy zig genegen
verklaarden, om, nevens hunne bondgenooten,
den algemeenen vyand wederftand te
bieden (ƒ>).
Na 't verzekeren van Antwerpen hadden .
de Algemeene Staaten niet verzuimd, zig ook E
van andere plaatfen meester te maaken. Het g
Hoogduitsch vendel van den Kolonel Fokker v
was uit Antwerpen geweeken iiaar Bergen op it
Zoom , daar nog twee vendels lagen van het Vl
FitipsIH
kit
e alge
eene
•aaten
:rzekefi
zig
in Ber«
:n ojs
zelf-1 soiffl.
(?) BOR XÜ Boek, li. 30p«fii [893 enz.].
VÜ; DEEL; L

162 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
FILIPS II] zelfde regement: Fronsberg, met drie zyner
1577- vendelen, naar Breda, dat 'er nog drie inhadt.
De Staaten zonden den Heer van Champagne!,
met eenen kleinen hoop volks, naar Bergen,
waarvan hy zig, na 't inneemen van het Huis
te Wouw, fchier zonder flag of floot, meester
maakte Toen, zig vereenigd hebSteenbergen
, bende met den Graave van Hohenlo, rukt hy
Thoolen voor Steenbergen en Thoolen, uit welke Plaat-
en 'sllerren hy de 1 ïoogduitfche bezetting, insgelyks,
togen
vertrekken deedt. In 's Heitogenbosch, latosch.gen
vier vendels van den overieeden' Graave
van Overftein, die de Stad, by minzaam ver-
Irag, ruimden.
De Prins Hierna, toogen Hohenlo en Champagnei
•an O laar Breda , dat van alle kanten beflooten
ranje kverdt. De Kolonel Fronsberg hadt eenen zy-
neemt
Breda in, , ïer Hopluiden gezonden naar Namen, om last
door list. /an Don Jan. De Hopman werdt, in 't w'elerkeeren
, opgeügt, en te Geertruidenberg
by den Prinfe van Oranje gebragt, die, door
vraagen en hervraagen , uit hem kreeg, dat
hy belast was met een briefje van Don Jan
aan Fronsberg. Men tornde het, uit zynen
broeksband, opende 't zegeltje van lak, betiendiglyk,
en vondt het te beftaan, uit flegts
zes regeltjes, in fyfer gefchreeven, met eene
«eer fyne penne, op een ftukje dun postpapier,
langwerpig vierkant, als een vingerlid:
I iet behelsde eene vermaaning, om de Stad
3 log twee maanden te houden, ouder belofte
/an ze, binnen dien tyd, te zullen ontzetten.
De,Prins, zyn voordeel willende doen met
dce-
C?) BOR XI. Beek, hl. 273. [855.^

mm. BOEK. H I S T O R I E . 163
FlLlPSllIdeeze
ontdekking , doet, door Meester Wil­
1577.
lem Silvius, vermaarden Boekdrukker te Antwerpen
, doch onlangs tot Drukker der Hollandfche
Hooge Schoole, te Leiden, bevorderd
(r) ; die des Landvoogds hand net wist
na te boorden, een diergelyk briefje fchryven
en ondertekenen , vervattende last , om de
Stad, ten beste mogelyk, op te geeven, alzo
'er geen ontzet tewagtenwas. 't Briefje werdt,
met het zelfde zegeltje, dat menonbefchadigd
hadt weeten te houden, en met wat heet lak,
toegeplakt. De Hopman liet zig , door dc
belofte van een' gouden keten ter waarde van
vierduizend guldens, en van dienst onder den
Prinfe voor hem en zyn vendel, bekooren, om
hét briefje, waarvan" hem de inhoud bekend
gemaakt was , aan Fronsberg ter hand-te hellen
, en door de Stad te veripreiden, dat het
ontzet verre te zoeken was. Hy doet het. De
gantfche bezetting raakt in roere. De Prins,
zynen iTag waarnecmende , doet haar vryen
uittogt met haaren Overfte, doch zonder betaaling
, aanbieden ; of twee maanden foldy,
mits zy 't Overige den Staaten kwytfcholde,
en haaren Overfte in 's Prinfen handen liete.
Zy kiezen 't laatfte. De Stad en Fronsberg
werden den Prinfe geleverd, op den vierden
van Wynmaand Cs).
Midlerwyl, hadden die van Antwerpen ,
ter vergadering der algemeene Staaten , vér­
lof verzogt, om het Kasteel, dat hun leeds
meer' dan eens gekweld hadt, te mogen Hegten.
I O Refol. Hóll. 3 juny 157?. hl. jTg»
(O BOR XI. Etck, bl. 2,-4.
L s
Da Kas-
teelen te
Antwer­
pen, té
Gend, te
Utrecht,

FiLipsin
• 157^
te Gouda
en op
andera
Plaatfen
afgeworpen.
104 VADERLANESCHE XXVI. BOE..,
teri. Die van Holland en Zeeland hadden,
toen dit verzoek gefchiedde, juist Item ter
algemeene Staatsvergaderinge verkreegen, tégen
der; zin der Geesielykheid. Met hunne
itemmen , werdt de bewilliging in 't verzoek
Ier Antwerpenaaren overgehaald : waarop de
Burgt, terftond, geflegt werdt, tegens'teinle
van Oogstmaand. Het beeld des Hertogs
/an Alva, om verre geworpen ten tyde van
Requefens, lag ergens in eenen hoekwaarnt
het nu voor den dag gehaaid en t'eene­
j naal verbryzeld werdt. Die van Gend, ins-
;elyks, by meerderheid van ftemmen, ver-
j of bekomen hebbende, tot het afwerpen van
< len Burgt aldaar, vielen aan 't werk, op den
( :erften van Herfstmaand. 't Slot Vreden-
I mrg, te Utrecht, welk men, reeds kort na 't
\ -erdryven der foldaaten , hadt beginnen af
t e breeken ; doch 't werk, federt, geftaakt,
t >p vermaaning van 't Hof aldaar, werdt nu
( >ok , met verlof der algemeene Staaten , ten
é
ronde toe, geflegt. Te Rysfel, te Valen-
c lryn en op andere plaatfen, werden de Kas­
t seien, insgelyks, afgeworpen Doch
t 2 Doornik, daar de Bevelhebber op 't Slot
V roonde , en te Kameryk, dat onder 't Ryk
i ehoorde, liet men dc Kasteelen in wezen.
'1 Slot te Gouda, dat, in 't jaar 1438, geftigt
r
V as, werdt, omtrent deezen tyd, in gevolge
V an een befluit der Vroedfchap ; doch zon-
d ti dat men 'er van de Staaten of Raad verf
toe verzogt hadt, terwyl de Slotvoogd,
eer van Zwieren , zig binnen Viane ont-
J) BOR XI. Boe-c, >/. : ; 4.
hieldi-„

XXVI; BOEK. H I S T O R I E . 165
hieldt, insgelyks , om verre geworpen («).
Ten deezen tyde, raakte, te Groningen, m
• hegtenis Frangois Majart, die, door den Heere
van Billy, welke, federt het Verdrag met Don
Jan van Marche in Famine, geflaakt was, gebezigd
werdt, om hem den weg te bereiden toe
de verlooren' Landvoogdye , waarin hy zig, j
met geweld , dagt te herltellen ( v ). Wybe
vanGoutum kwam , kort hierna, waarfchynlyk
door beitel van Billy, met honderdendertig
man, op 't Vliet, eene voorftad van Leeuwaarden
, en wist, eerlang , den Drosfaard,
Joan van Mathenes van IVybesma, zulks te
beleezen, dat hy op 't Slot gelaaten werdt,
waarvan hy zig toen volkomen meester maakte.
De burgery van Leeuwaarden kogt "er
hem egter wederom af, om eene leening van
dertien weeken , die drie - endertighonderd
guldens beliep. Men fprak toen ook van 't
Slot om verre te haaien ; doch liet het na,
ter oorzaake der afwezendheid van den Stad- ]
houder, Heere van Ville , die, eerst, gelyk>
veelen , zyn Hof gemaakt hebbende by Don !
Jan ; na *t gebeurde te Namen , de zyde der [
algemeene Staaten gekooren hadt, door hen 1
tot vasten Stadhouder over Friesland, Gro- 1
FILIPSIII
1577'
XIII.
\anflag
/an Billy
op Grolingen
in Leeuwaarden»
1
)e Heer
r
an Ville
eordt
Itadhouier
van
7iesind,
pingen , Drente , Twente en Lingen aange- ïronin.
iteld , en voor 't uitgaan van Hsrfstmaand, en,
in Friesland wedergekeerd was. Hier, twee ' 3rente,
wentai
vendels Hoogduitfchen van Bosfus regement, <
liggende in de fchanfen te Oostmarhorn , in
de Lemmer , te Slooten , te Makkum en te
Hin-
(H) P>OR XI. Bnek, bl. 308 [605].
) R. PRESIHGA Metiior. in GER. DUMBAR 5 AuaL. Tj:m
m, p. i2,
•n Langen.

\66 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
FIUPSIH
1577-
XIV.
De algemeene
Staaten
verzamelen
een
Leger.
Staan i
naar
Duitfche c
Hinloopen , met toezegging van eenige betaaling
, vergenoegd , en tot vertrekken bewoogen
hebbende, deedt hy deeze fchaufen
flegten, Hellende, daarna, de Friefche boeren
in 't geweer , onder éénen Hopman in elke
Grietenye : 't welk hem , egter, in Groningerland
, daar hy 't ook dagt te doen, niet
gelukken wilde (w). De Burgten te Leeuwaarden
en te Groningen werden, wat laater,
insgelyks geflegt (x~).
De algemeene Staaten hadden , ondertusêhen,
een Leger famengebragt, welk zig, te
Wavere, in Brabant, nederfloeg. 't Voetvolk
Hondt onder Filips, Graave van Lalaing, de
Huitery onder Robert van Melun, Burggraave
vm Gend : tot Veldmaarfchalk was gefteld
Anthoni van Goignies , tot Overfte van 't gefchut
Valentyn van Pardieu, Heer van la Motte.
koorts zogten de Staaten ook volk in Duitschand
te werven , werwaards zy de redenen,
vaarom zy zig tegen Don Jan gewapend hadlen,
omftandiglyk - hadden overgefchreeven.
hulp. 1 -Iertog JoanKazimir, Paltsgraaf aan denRyn,.
1 >eantwoordde hunne brieven, met veel blyk
r
•\ an toegenegenheid; doch riedt hun den Prins
r
\ an Oranje te kiezen tot hoofd der Regeerin­
l ge Cy) : en 't bleek welhaast, dat deeze raad,
boeken ' >y fommigen, ingang gevonden hadt.
onder- De Staaten van Holland en Zeeland, om­
Hand in t rent deezen tyd , te Haarlem , vergaderd ,
Holland ( intvingen , aldaar , de Gemagtigden der al-
en Zeeland.
£ emecne Staaten, verzoekende om ondcrftand,
O") HOR XI. Bock, hl. 204 [86y].
(*) R. FRESINGA Memor. w GKR. DUMKAR, Anal. Tom.
.1 II. p. 2g.
O) BoR XI. Bock, hl 23C, [873].

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 167
ftand , ten minften van honderdduizend daalers
, door Holland , en honderdduizend guldens
, door Zeeland , in alleryl, op te brengen.
Doch men boodt hun flegts honderdenvyftigduizend
guldens in 't geheel, voor
den tyd van agt maanden, onder zekere voorwaarden
; zonder dat my gebleeken is , of
deeze aanbieding aangenomen zy. Maar de
algemeene Staaten , nu verihaiï hebbende ,
dat -Don Jan de vertrokken' 'Spanjaards weder
te rug ontbooden hadt, begonden 't oog
te wenden naar den Prinfe van Oranje , en
te overleggen, of 't niet geraaden ware, hem
in Brabant te nodigen, De Prins hadt veele
vrienden onder de algemeene Staaten, met
naame onder die van Brabant. Hy onthielde
zig , ten deezen tyde , met bewilliging der
Staaten van Holland en Zeeland (z), te Geertruidenberg
, om . van naby, op de zaaken
van Brabant te letten , en te werken onder
de leden der algemeene Staatsvcrgaderinge.
Zyne fchepen hadden Antwerpen, een voornaam
lid van Brabant, onlangs, verlost van
de Hoogduitfche bezetting: waardoor hyzig,
nog dieper dan voorheen , gedrongen hadt
in de gunst der Gemeente, 't Was ook te
vermoeden, dat Holland en Zeeland, in welke
gewesten dc Prins groot gezag hadt, zig
meer aan 't voorflaan der gemeene zaake
zouden laaten gelegen zyn , als men hem
in hooger bewind fteldc. 's Prinfen vrienden
dan cn anderen drongen , by meerderheid
van ftemmen, tegen eenigen, die in hunnen
voorflag geenen fmaak vonden , ter ai-
O) ftïftl. Holl. 9 AUgi 1577. bl. 166.
L 4
FII.IPSIII
1577. "
|

FIUPSIII
1577-
Zy verzoeken
den Prins
van Ojanje
in
Brabant
te ko.
men.
16S VADERLAND5CHE XXVI. BOEK,
gemeene Staatsvergaderingc , door, dat met?
hem naar Brabant behoorde te doen komen
De Abt van 3. Geertruids , Champaenei,
Lconmus en de Advokaat Liesveld werden
naar Geertruidenberg gezonden : daar zy 't
gemelde verzoek aan den Prinfe deeden. Zy
voegden 'er by „ dat de vyanden der ge-
„ meene welvaart hem en den Staaten van-
„ Holland en Zeeland nagaven , dat zy 't,
„ op 't verlaaten van den Koning en 't ver-
„ anderen van den Godsdienst, gemunt had-
„ den : welk uitftrooifel men niet beter leu-
„ genftraffen kon, dan door het toelaaten
„ van den Roomfchen Godsdienst, in alle
„ Steden van Holland en Zeeland , die zulks
„ begeeren zouden, en niet flegts in zulken,.
„ die 't, onlangs, by byzonder verdrag, her
„ dongen hadden. Dit verzogten ze dan op
„ den Prinfe en op de Staaten,' en te gelyk
„ belofte , dat zy geene verandering in ge-
„ loofszaaken , binnen de Roomschgezinde
„ Landen , gehengen zouden ; maar veeleer
5, alle nieuwigheid heipen weeren , volgens
„ de Gendfche Bevrediging." De Prins antwoordde
, fchriftelyk „ dat hy zig, op zyne
„ overkomst in Brabant, waarnaar hy be-
„ tuigde zeer te verlangen, vooraf beraa-
„ den moest met de Staaten van Holland en
„ Zeeland. Omtrent het verder uitbreiden
„ van de vryheid der Roomfchen, zou hyzig
„ houden aan het Gendfche Verdrag. Maar
„ alzo Holland en Zeeland alle nieuwigheid
in dit ftuk hadden uitgedongen , tot op de
„ Vergadering der algemeene Staaten , ver-
„ zogt hy, dat men in aanmerking name, hoe
fif kwa-

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 169
„ kwalyk rem voegen zou , deswege , iets
, 9 te belooven, zonder de Staaten dier twee
„ Landfchappen, vooraf, te kennen. Wel
„ kon hy, voor zig zeiven en voor de Staa-
„ ten van Holland en Zeeland toezeggen ,
5, geene ftoornis der gemeene rust of des
„ Roomfchen Godsdiensts , noch invoering
„ eeniger nieuwe oefening te zullen gedoogen :
„ laatende hy » voorts, aan de algemeene
„ Staaten , boven welken hy zig geene heer-
„ fchappy zogt aan te maatigen, hierop, zuhke
orae te Hellen , als zy, overeenkomftig
„ met de Gendfche Vrede , zouden goedyin-
„ den; welke orde hy niet ongeftraft zou laa-
„ ten overtreeden Ca)."
Met dit antwoord, vertrokken dc Staatfche
Gezanten, De Prins Helde hun verzoek den
S:aaten van Holland en .Zeeland voor. Tot
de reize naar Brabant, hadt hyzig, kort na
de aankomst van Don Jan, reeds genegen getoond,
en zulks den Staaten, in Wintermaand
des jaars 1576 , te Middelburg , verklaard.
Men hadt toen klaar genoeg laaten blyken,
dat men hem noode zou zien vertrekken.
Doch, zo hy'er toe befloot, verftondt men,
dat de Regeering , in zyn afwezen, Haan
zou aan de Gemagtigden der Staaten , met
den Raad nevens zyne Doorlugtigheid, dien
der Geldmiddelen , en dien der Admiraliteit,
Ook begeerde men, dat de Prins eenen Stedehouder
zou aanftellen, die 't beleid hebben
zou van de zaaken des oorlogs, naar een Berigtfchrift
, by raade der Staaten , door den
f

"577.
Hy vertrektderwaards.
XV.
Men i
handelt,
met zyne
bewilli- J
ging, op (
nieuws, ]
met Dön ,
Jan.
170 VADfiRLANDtSCHE XXVI. Bo BK.
Prinfe , mgefteld. Tot deeze waardigheid
ge, of den Graaf van Hohenlo voor: de Stev
n l e e
d e n I a a t f t e
5 ??' » W- Doch het
Ï^SfiffiS' T ? M
>ngeflootin,\adï
nt de reis t o e n niet
S^JS^Ji' f
ffSSlS Z
e d a
" d
'
f c h o o n
even ongaarne,
Hr- Jr l
\ T trek
'
d e n
°P agttienlen van
d d m
nen ZT '
d e e d t
intrèedebinyken
Hofdoet, benevens zynen Broeder
m VeI
fm , r L ° $?? d
t e M toltagèö van
yn verfchot ten diende van den Lande ge-
«fri^* Navvflagentoevens, begaf %
Kale?00! ; r hymetVeelftaatü
£Scï? sPnn
^
i
i
I
r
en
g° ed
vinden, een nieuw
M n D o n a n
Sn 5^ J > o m
hem het aft
eggen der wapenen , mids hy 't, insgelvks
leedt, en 't Slot te Namen ruimde ,° aar. te
"eden: nog deeden ze 't vertrek der Hoogduitcben,
en andere punten vorderen f onder wet
een ook was dat zyne Hoogheid zig , tertond,
naar Luxemburg moest begeeven, om
(daar zynen opvolger af te wagten , en ,
n dlerwyl te regeeren , by goeddunken des
taads van Staate. Doch Don Tan hadt gèee
ooren naar zulke voorflagen. ' Ook toonde
hy
W ft» XI. Bock,bC\é\' * l8
" » U
^

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 171
hy zig zeer misnoegd, over 't innaaien des
Prinfen van Oranje. Om evenwel den han1577del niet aftebreeken, floeg hy een Beftand
voor. De Staaten bewilligden hierin , mids
het flegts twee of drie dagen duurde, en men,
binnen dien tyd , de zaaken afdeedt. De
Landvoogd, hierover, op nieuws, verftoord,
fchreef den Staaten eenen fcherpen brief 5
hun verwytende ,, dat zy hunnen Heere al-
3, les , op den blooten naam na , beneemen
„ wilden:" en, vreezende binnen Namen belegerd
te worden, vertrok hy, terftond na dit
fchryven, naar Luxemburg; vanwaar hy den
Staaten, op nieuws, weeten liet dat hy last
„ uit Spanje ontvangen hadt, om hun de 111-
„ terfte proeven van. 's Konings ongenade te
„ doen gevoelen, ten ware zy van, hunne
„ ftoute eifchen afftonden, en den Prins met
zynen aanhang verdreeven Ce)." Doch Da Prins
wordt nt
deeze hadt zig reeds zo diep in dc gunst dei'
Ruwaird
meeste Staaten, zonderling van Brabant, wee­ van liraten
in te dringen, dat hy, op den twee-enbantvertwintigften van Wynmaand, door deeze laatkopren.ften , hoewel niet zonder veel tegenftribbelens
, tot Ruwaart van hun gewest, verkooxen
werdt : aan welke verkiezing de algemeene
Staaten hun zegel hingen. Men plag
deeze waardigheid , welke , niet ten _ onregte,
vergeleken wordt, by die van Diïïator,
onder de oude Romeinen, in kommerlyke
tyden , hier te lande , en onder anderen in
Brabant, aan eenen der voornaamlte Grobj
ten op te draagen. De Brabantfche GefchiCj
CO BOE. XL Boek, bh zZ,7 enz. [874 enz?,

FILIPS]II
1577*
De Hertog
van
Aarfchot
Wordt
Stadhouder
van
Vlaanderonó.
XVI.
De par- y
tyen van
den Pfin- s
fe varj 1
Oranje f
brengen ^,
te wege,
datde at- 1
geme-iie [
(
Land- z:
voc>dy C
den -
Aam-
ü
hertoge Q
Muuhiïs di
i
ile
VADERLANDS CHE XXVI. BOEK.
denisfen leveren verfcheiden' voorbeelden uit
van Ruwaarden, die, naderhand, Hertogen
werden ; en men wü, dat 's Prinfen vrienden
hem nu ook den weg zogten te baanen, tot
deeze hoogheid (f). De Hertog van Aarichot
was , kort te vooren , door den Raad
ran Staate, tot Stadhouder van Vlaanderen,
langefteld, in de plaats van den Graave van
R
°fux (g). Dus fchikte zig alles tot eene
mherlfelbaare verwydering met Don Jan. De
staaten gaven eene verdediging van hun ge­
( inig, in zeven taaien, in 't licht, by welke,
< ie onderfchepte brieven van Don Jan tot by-,
] aagen dienden Don Jan deedt er, eer-
] ang , een antwoord op ichryven, waarin hy
< ien Staaten van wederfpannigheid tegen deri
j Coning befchuldigde, en den Prinfe van Oranie
1 elyke kladden aanwreef Ci).
Doch terwyl nien dus, wederzyds, inde
veer was , hadden eenigen , die den Prinfe
;een goed hert toedroegen, eene verandemg
in de regeering bewerkt, die gefchaaen
fcheen , zyne Doorlugtigheid te zullen
erfleeken van het Opperbewind over de
ïeeste Nederlanden, welk veelen hem reeds
'egedagt hadden. De Nederlanden vonden
g, na de fcheuring tusfehen Don Jan en de
taaten, zonder opperhoofd. Brabant, in 't
jrzonder, gewoon geregeerd te worden ,
Dor den ajgemcenen Landvoogd, en, gelyk
: meeste andere gewesten, nog niet gefchikt
tot
JJ SIBADA Die. I. Libr. IX. p. co2.
[g ) l!o« XX. Hoek, bi. 303 [898].
b) y.ic Bon Ayrli. Stukk. I. DeeL bl. 151.
t) Zie *o«. XJ. £aek, fa a$a L.881.] en Auth. Stukk. h

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 173
tot eene veelhoofdige Regeeringe , onder- FILIPSIII
vondt eerst dit gebrek, en neigde, hierom,
eerst, tot het ontbieden des Prinfen, die, in
opge-
Brabant , opgevoed , bekend ert bemind was.
draagen
Doch eenige Heeren, met naame de Hertog wordt.
van Aarfchot, de Markgraaf van Havrech,
Filips, Graaf'van Egmond, en anderen, tot
omtrent twintig in getal, dugtende, dat het
aanzien des Prinfen , dien zy zig gelyk rekenden
, hun boven 't hoofd wasfen mogt ? raadpleegden
, onderling, om 't opperbewind der
Landen MATTHIAS, AARTSI-IERTOGE
VAN OOSTEN RYK, en Broeder des Keizers,
op te draagen. Te jong van jaaren was deeze
Vorst, en te zwak van geest, om zulk een'
last te torslen. Doch men maakte eikanderen
diets „ dat de Koning , wiens Zusters
„, zoon Matthias was, zig deeze keuze zou
„ laaten gevallen ; dat de Keizer te bekwaa-
„ mer middelaar zou konnen zyn, tusfehen
Filips en de Nederlanden ; dat men, veel-
„ ligt, een Huwelyk, tusfehen Matthias en
,, eene Dogter van Filips, zOu konnen be-
„ werken, en haar de Nederlanden ten Bruidfchat
doen afftaan; dat, eindelyk, de Aarts-
„ hertog, den Roomfchen Godsdienst toege-
„ daan zynde , de Landen by denzelven bewaaren
zou, 't welk men, naauwlyks, zou
hebben te wagten , wanneer men een On-
„ roomsch Opperhoofd verkoor." Dit, ontworpen
onder de voornaamfte Edelen , was
den Prinfe reeds voorgeflaagen , eer hy uit
Holland vertrok, 't Smaakte hem luttel, in
den beginne. Doch , verftaande , dat men
dert jongen Vorst eenen Raad van de voornaam-

174 VADERLANDS Cl IE XXVI. BOEK.
FIUPSIII naamfté Nederlandfche Edelen dagt toe te
1577- voegen, liet hy zig 't gevallen, 't Zy dat hy
chroomde , den fchyn te geeven van groo-
' t er gezag te zoeken, dan men hem opdroeg;
;elyK hy gedaan zou hebben , als hy hacit
villen beletten , dat hem een ander boven
5
: hoofd gefield werdt : 't zy dat hy oordeel-
c le , dat de toeleg reeds te veel vaarts geno-
J' ïeh hadt, om gefluit te konnen worden :
'l zy, emdelyk, dat hy, gelyk fommigen willi
:n, wel heeft mogen zien, dat de twee Oos-
ti mrykfche huizen, het Spaanfche en het
i )mtfche, elkanderén in 't licht Honden, en
d at de haat van Don Jan tegen den Adel oh-
v erzoenbaar gemaakt werdt. De weinige
E delen , die dit ftuk herteken hadden, gaven
'e r, zonder de Staaten te kennen, den Aartsh
:rtoge , al in 't begin van Herfstmaand, de
li gt van : die , zeer verkuist met de eer ,
w elke hem , in 't eenentwintgfte jaar zyns
iderdoms , opgedraagen werdt , tusfehen
Matthias ?'
n eerften en tweeden van Wynmaand,
komt,
heirae h( amelyk , uit Weenen vertrok , zo geloofd
lyk, her- w ;fdt (£) , buiten kennisfe zyns broeders.
waards. J_J y nam zynen weg over Keulen , en kwam,
nc >g voor 't einde der genoemde maand , to
Li er in Brabant (/), van welke Stad, de
G :aaf van Egmond , een zyner bevorderaa-
re n, zig, onlangs, voorde Staaten, verzekerd
dt O). Eenige Heeren, die den Prinfe
. ha
Toeleg - ;t gunftig waren, fmeedden, terftond hiervanfom-
, eenen aanilag, om den Aartshertog, mee
n a
migen,
om hem b'e-
(
*) Se,l val. STRAM DCC. I. TJbr. IX. p. p7.
C
O BOR XI. Hoek. bl. 304 [898.] HOOFT Xü.Boek, bhrsdli
l
m) Bon XI. Boei, bl. B74 [ü^ó.]
m

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 175
behulp van 't Leger te Wavere , in hun geweld
te krygen; naar Dendermonde te brengen
, en , van daar , onder zynen naam, 't
hoog bewind te voeren , over de Landen.
De Hertog vau Aarfchot was de voornaamfte 1
der genen, die ditdreeven; doch hy vondt,
by de Legerhoofden, grootendeels, verbonden
aan den Prinfe, zo veel ingang niet, als
hy gehoopt hadt, waardoor deeze toeleg te
niet liep («).
Midlerwyl, hadt de komst des Aartsher- 1
FiiipsIII
J577'
naar hunne
hand
e ze.tteu.
fer-
togs groote verbaasdheid verwekt onder de ' leeldïeid
def
Staaten , die , ten deezen tyde , zeer onee- < itaaten.
nig waren. Veelen namen euvel, dat eeni- '
ge Edelen, zonder hunne medeleden te kennen
, zig verftout hadden , eenen vreemden
Heer in 't Land te haaien. Anderen neigden
tot den Hertoge van Anjou , als ongelyk
bekwaamer, om de landen te befchermen.
Eenigen drongen nog op 't handelen met Don
Jan. Doch men kwam, eindelyk, overeen,
dat het, nu Matthias toch reeds in 't Land
was, onheusch zyn zou , hem , ongetroost,
te rug te zenden. Hierin ftemde ook de Prins,
die t' over begreep, dat hem geen grooter afgunst
diende. Men befloot dan, met goedvinden
zyner Doorlugtigheid , eenige voorwaarden
te ontwerpen , waarop men den
Aartshertog , tot algemeenen Landvoogd ,
zou konnen ontvangen (0) , en deedt hem,
in die hoope , van Lier, te Antwerpen komen
, ;daar hy , den een - entwintigften van
Wynmaand , iraatelyk ingehaald, en door
den
OO UOR XT. Ceek, 11. 308 [oo.H.
t a J BOR XII. Bt>ek, H. 7 [927J.

i/Ó" VADERLANDSCFÏE XXVI. BOEK»
Fiupsiir den Prinfe van Oranje verwelkomd werdt (pS
Terwyï men bezig was niet het beraamcn
der voorwaarden voor den Aartshertoge ,
Bysrere rees er eene ontfteltenis te Gend, die, bys-
Beroerte
:ere gevolgen naar zig fleepte; en, zelfs door
te Gend.
t beleid des Prinfen van Oranje, wiens vrienien
de beroerte verwekt hadden , alleenlvk
^öor eene poos , geftild fcheen te konnen
vorden. De Hertog van Aarfchot hadt, toen
I ïy, als Stadhouder van Vlaanderen, te Gend
j ngehaald werdt, onder anderen , te kennen
gegeven , dat hy kwam , om de oude gereg-
I igheden te herdeden. De Prins hadt, in detre
Stad , verfcheiden' aanzienlyke vrienden
net naame Frangois van Kethulle , Heer val
J lyhove, Jonkheer Jan van Imbize, Kroivalde
< :n anderen, die, de lugt weghebbende van
( len toeleg om den Prins te vernederen, en in
a anmerking neemende , met welk een' bree-
c en last, de Hertog van Aarfchot, door den
r egeerenden Raad, voorzien was ; begonden
ti : dugten , dat men hun, by eene merkelyke
o tnkeermg der dingen, rekenfchap mort af­
V arderen van bedryven, die zy, niet dan voor
.inftiger Regters , zagen te verantwoorden.
g
Gebeurde zelfs , dat Ryhove , in gefprek
't
:raakt met de Heeren van Champagnei en
g'
vevighèni, die den Hertoge van Aarfchot
S
iren bygevoegd, zo nadeelig van den Prin-
IV
hoorde gewaagen , dat hy zig gedrongen
fe
gc
voelde , om er 't zyne tegen te zeggen :
W; lardoor hy, en allen, die hem, den Prinfe
er den Onroomfchen Godsdienst, eenigzins-
• ^
O BCR tltboek, bl. 3s5 [9xr.
'Hm-

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . i 77
aanhingen , gemyd en verdagt gehouden werden.
Zy rotten dan iamen , om den ilag ,
die hun dreigde, te fchutten. Ryhove toog
op Antwerpen, naar den Prinfe, en vertoonde
hem , hoe 't te Gend gefchaapen flondt.
De vendels» voorheen, door zyne Doorlugtigheid,
afgezonden, om 't Slot te dwingen,
lagen hier nog , en Ryhove hadt gaarne ver­
lof gehad , om zig van dezelven te dienen ,
tot fterking zyner partye : waartoe de Prins
egter niet verdaan kon. Toen floeg Ryhove
voor, om zig en de zynen. te redden , door
't verwekken van eenen opftand onder de gemeente
: doch de Prins fcheen deezen voorflag
verre van de hand te wyzen. Des anderendaags
, vraagde hy Ryhove , afhynogby
zyn voorneemen van gisteren bleef, en toert
Ryhove hierop bevestigend antwoord gegeven
hadt, trok de Prins de. fchouders op, en
keerde zig van hem af, 't Blyft dan onzeker,
hoewel 't van geloofwaardige fchryvers bevestigd
wordt (q), of de Prins in Ryhoves
voorflag bewilligd hebbe ,. of niet. Vaster
gaat het., dat Aldegonde Ryhove, kort hierna,
riedt, zyn voorneemen in "t werk te Hellen
, zonder den Prins deswege verder te moeijen.
Ryhove keerde dan naar Gend : ook
zondt de Prins den Heer van Dolhain derwaards
, om agt te geeven op 't gene 'er voorviel.
Op den agtentwintigftenvan Wynmaand*
fpreekt Imbize den Hertog van Aarfchot op
ftraat aan , en dringt hem tot de beloofde
verkondiging van herflelling in de oude voorre^
(J>5 Vide THU&N Libr. LX1V. 223 C.
VIL DEEL. M
tS7f-
Ryhove
zoekt 's
Prinfen
bewilliging
te
verkrygen,
ter,
het. verwekken
van or>
roer al­
daar.

178 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
FILIPSIII
regten. Aarfchot barst, hierop, uit, dat m e n
1577die
muiters, die yryheidkraayers wel zou doen
ZWygen , met een flrop om den hals , al waren
ze nog zo zeer opgeftookt door den Prinfe van
Oranje Op dit woord , vatten Imbize en
yeelen der omflaanderen vuur. Men loopt te
wapen. De burgers kiezen party, deez'voor
Aarfchot, cue voor Imbize. De beweeéinff
Hy
neemt
duurde egter niet lang; doch was maar pas
gefeild , toen Ryhove ter Stad in kwam rvden,
en, verneemende wat'er gebeurd ware,
t lpel op nieuws aan den gang hielp, dryvende,
dat men gevaar liep van uit het bedde
gelige te worden , zo men 'er nu op fliep
Zyne aanhangers , behalven Imbize , die zie
nu buiten fchoots hieldt, volgen hem, naar
slnnlen hof en naar's Graaven Slot, prikkelende,
onderweg, de gemeente, met begeerte
naar vryheid en eere , zonder egter merkelyken
aanhang mede te fleepen. Ryhove
:oen , bezeilende hoe gevaarlyk hy ftondt
;n wat hem een kort en moedig befluit waarhg
zou konnen zyn , ftreeft naar 't Huis des
rlerrogs van Aarfchot, doet het zig openen,
den Her­ leemt den Hertog gevangen ; ook daarna de
tog van rieeren van Rasunghem en vanSwevighem ,
Aarfchor,
Hesfels, ' akob Hesfeis en Jan de la Porie, Raaden van
Visch en baanderen , Jan Visch of Vufcher, Babuvv
verfchei- ' ran Ingelmonircr, en verfcheiden' anderen
den' an­
loen was hy meester van Gend, daar hy zig
deren ge- j
vangen. ] terkte , met driehonderd foldaaten , en de
«rgervendels , by voorraad , aan hem deedt
;weeren , tot dat 'er nader last van de algc-
1
neene Staaten en den Prinfe komen zou Op
( len negenden van Slagtmiand , kwam 'er ,
op

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 179
AM mam der Gendfche Edelen , * aan
Z^ITZ gemeente , een Gefchrift m't
Hcht , waarin de gevangen' Heeren befchuldSd
werden „ dat zy den Prins van de Ru-
Vardy over Brabant zogten te vèrftee-
" ken en fcheuring te verwekken onder de
" Landfchappen; dat zy voorhadden , den
" Aartshertog tot Landvoogd en eenen Raad
" van Staate naar hunnen zin te kiezen, bui-
" ten bewilliging des Konings en der alge-
" meene Staaten"; dat .zy volk m Gend had-
" den willen brengen , en den Prins zouden
" hebben beoorloogd , zo hy zig•'t bewind
" over Brabant niet onttrokken hadt; en da<
" 7 V 't Land liever tot eenen roof aan D01
" fn zouden overgegeven , dan m deezei
: hunnen toeleg te kort gelchooten hebben.
Voorts flrooide men eenen Brief onder
volk die gezeid werdt, door Hesfels , aa
den Graave van Roeux gefdireeven te zyn
luidende „ dat men de zaak, by Don Jan
voorzetten moest, om den fchendigen kei
' ter," dat 's den Prins „ met al zynen aai
hans, te leeren opzitten."
De algemeene Staaten toonden, midleiwy
weinig genoegen over 't gene te Gend w
voorgevallen * zendende den Advokaat Lie
veld derwaards , om de gevangenen te do,
ontdaan. Zelfs vaardigde de Prms Jotkht
Arend van Dorp af naar Gend, om te we

FtupsIH
komt' te
Gend.
t :
h
is
h
abant te rug
ë
aagen, naar
*ende, z a ge„ * M £ 2 & f i S S
t los en onzeker laaten in „ 3 " 8
h«d gebragt, om Don Z
'en te verkiaaren van de• ' ,
deeden dir, openlyk, by eed
W
'
P H g
i zevenden van Wintermaand mÏJ Y aa
^ hem, federt het S f e ^ a !
' w
-3i7[9iSJ. HOOFT XIV BUK,
"

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . " 181
men, voor 's Lands vyand gehouden hadden
, hoedanig zy hem ook, voortaan , van
elk wilden aangemerkt hebben, en verklaarende
, daarenboven , alle zyne aanhangers
voor wederfpannigen en draf baar aan lyf en
T e n
goed (O- zegden da
g e
'•> gebooden zy,
op 'sKonings naam, aan te tekenen de goederen
, die men wist den aanhangeren van
Don Tan toe te behooren: ook, dat alle Amptenaars
, die hunne dienden , buiten verlof,
verlaaten hadden , binnen vyftien dagen, tot
dezelven zouden hebben weder te keer en, of
anders hunne Ampten verbeuren. Voorts ,
werdt fcherpelyk verbooden, eenigen onder,ftand
te doen aan Don Jan, of eenige gemeenfehap
met hem te houden (_u). L)aarn; I
flooten de algemeene- Staaten eene nadert
onderlinge verbindtenis , waarby de Roomfchen
en Onroorofchen eikanderen weder
zydfche befcherming beloofden (v). Toer
werden de Abten van S. Geertruids en Ma
rolles , de Hertog van Aarfchot en de Hee:
van Préfin naar Antwerpen gezonden , on 1
den Aartshertoge voorteleggen de punten
op welken t men hem de Opper - Landvoogd?
begeerde op te draagen, welker voornaam
ilen hier op uitkwamen : „ De Aartshertog
„ zal den Koning en den algemeenen Staa
„ ten trouwe zweeren. De byzondere Stad
„ houders , Krygsoverften en Knegten zul
„ len hem gelyken eed doen. De algemee
„ ne Staaten zullen een Raad van Staat
„ op
(O BOR XI. Boek, bl. 317. [917^.
OO BOR XI. Boek, bl. 317 Ly«7>
tv ) TÜUANUS liir. LXiV. p. 223* IIooïT-Xa. bt,$5&-
FlLIPS T
II
1577.
Voor-
• waarden
. op welken
de
Aarts-
> hertog
T Matthias
tot algemeenen
> Land
• voogd
, aange-
.nomen
wordt.

FILIPSIII
1577'
i8 2 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
„ opregten , om nevens hem te regeeren ,
„ naar welks befluiten, zyne Hoogheid zig
„ zal hebben te voegen. In zaaken van groot
„ belang, zal hy niets mogen doen, buiten
„ bewilliging der algemeene Staaten, die
„ zelts diergelyke zaaken den aanzienlykften
„ en der gemeente zullen moeten voordraa-
„ gen, eer zy 'er op befluiten. De Aarts-
„ hertog zal dc oude voorregten herflellen ,
„ en in gebruik brengen. De algemeene en
„ byzondere Staaten zullen , zo dikwils en
, zo lang zy 't goedvinden , mogen vergade-
D e G e n d l
" Ï^'J *
5
?
9
5
>
»
5
c n e
Bevrediging zal Hand
, houden , en de uitlegging der duisterheden
, m dezelve ftaan aan de algemeene Staaten.
, De Landvoogd zal geene grooter' Lyfwagt
, begeeren, dan hem, naar tydsgelegenheid,
, door de Staaten , zal worden toegevoegd.
, Hy en de Raad zullen de hooge Krygs-
, ampten begeeven, by toeftemming der al-
, gemeene Staaten. In tyd van oorlog, zal
, hy de Krygszaaken beleiden , by eenen
» Krygsraad, hem toe te voegen door de
, Staaten. Deezen behouden 't beftier van
, 's Lands penningen aan zig. De aanhan-
, gers van Don Jan zal men , naar flreng-
, heid van Regte, vervolgen, en alle Sloten
, afwerpen, waartoe verlof gegeven is. De
, Aartshertog zal alles, wat na 't inneemen
, van Namen gedaan is, bekragdgen, waar-
, toe men den Koning ook verzoeken zal
, Ook zal zyne Hoogheid, door den Keizer
, en andere Duitfche Vorften, 't herroepen
i van Don Jan, by den Koning, tragten uit
, te werken. Hy zal geene vreemdelingen
„ in

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 183
in zynen dienst neemen mogen. Die hy
' reeds heeft, of by lastbrief der Staaten
,, nog aanneemen mogt, zuilen naar geene
„ Arnpten mogen ftaan, noch zig bemoenen
„ met zaaken van Regeeringe. Zo de Aarts-
„ hertog eenigen deezer voorwaarden over-
„ treedt, of krenkt, houden zïg de Staaten
„ van alle gehoorzaamheid aan hem ontflaa-
„ gen, en bedingen de vryheid, om de wa-
„ penen tegen hem op te neemen, zo hy ge-
„ weid tegen hen gebruiken wilde, eer hy £
„ gekreukte gebeterd hadt." Op zulke bekrompen'
voorwaarden , die Matthias egter ;
na eenig kort beraad, met dankzegging, aannam
(w), deedt hy den eed, te Brusfel, orden
twintigften van Louwmaand des volgenden
jaars. Weinige dagen te vooren , had:
men , ter algemeene Staatsvergaderinge , ü
overweeging genomen , of de Aartsherto;
nu, volgens de gewoonte der algemeent
landvoogden , niet als Stadhouder van Bra
bant moest aangemerkt, en Oranje , derhal
ve , van 't bewind in dit gewest ontflaagei
worden. Doch de Prins hadt de meerderheii
der Staaten thans zo volkomen op zyne zy
de, dat men niet alleen befloot, hem , O]
nieuws, als Stadhouder van Brabant, welke
naam men nu, voor dien van Ruwaard, fchee
te kiezen, aan te ltellcn, maar Matthia
ook te verzoeken , om hem te verheffen , tr
zynen Stedehouder over alle de Nedeflar
den. De Aartshertog, die niets afilaan dur
de , dat hem , van wege den Prinfe en dc a
g (
1577-
: De Prins
. wordt,
op
' nieuws,
:
als Stad-
• houier
. van Braj
bant en
, als alge-
1
meene
- Siede-
3 houder
[;1 des
Aarts-
^hsrtogs
s beëeit
diid.
l-
1-
00 BOR XII. Bvtk, Str>. i'j^f-
M 4

sS 4 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
FILIP. in
gemeene Staaten , werdt voorgehouden , be-
Ï578.
wilhgden m dit verzoek, en de Prin deedt
den eed op beide deeze waardigheden te
gelyk met Matthias ( x). Z y n
to hoog onder den jongen Vorst", dft S
em ten deezen tyde, begon aan te zienX
] leobende het opperbewind over de meeste
\Wander, Matthias hadr zo weinig van
( ien klem der Regeeringe in handen, dat de
tanhangers van Don Jan hem, niet geheel ten
<
y
g
%
XIX.
Hobe-!o i
belegat , C
oorgelegd!
Roer-" Ij'
monde; w
doch ver- dt laat de ,
S.ad We- -f
t!erorn. da
Di
tai
Dc
hei
va;
fch
gen
ven
in (
en .
bez<
eh
W e r d t
'" ' *" ^
Onder \ regelen van zo veele Staatszaa-
Ji, werden de zaaken van oorloge, flaauw-
' voortgezet. De Graaf van Hohenlo
is, met twaalf vendelen Knegten en honrdenvyftig
Ruiters, in Wynmaand desvoor-
•den jaars, gekomen Voor Roermonde
ir üy.t langer dan twee maanden uithieldt'
)ch Hierges en Mondragon, met eenen
lelyken hoop geoefend Krygsvolk, door
n jan , derwaards gezonden, noodzaakten
a , de Stad te verlaaten, op den derden
Louwmaand. Hy wierp zig toen in eene
ms , aan de overzyde der Maaze , Tolen
oemd , waaruit hy , insgelyks , verdree-
^ werdt. Daarna fnieet hy eenige vendels
relder en in Venlo. \ Volk van Hierges
Mondragon, Roermonde gefpyst en wel
* hebbende, week naar 't Land van Limburg.,
fa-]
mregte den Griffiervan'den Prinfevan OrZ
t noemdéii ( als hadt hy flegï te tekenen
BOR XW.JP.otk, bl. 3 rgo,n
TASSIS libr. IV. p. 290,
1

XXVI, BOEK. H I S T O R I E . 185
r
bütg , op de tyding , dat eenig ander volk 3
van°Don Jan , omtrent Namen , gevaar liep
van overvallen te worden van de Staatfchen,
die egter, hieromtrent, niet anders uitvoerden
, dan dat zy Bouvignes , by verdrag ,
en 't Slot Dispontin ftormenderhand innamen
(2).
Ondertusfchen deedt men, in Holland, nog-
al zyn best, om de Stad Amfterdam te ver- j
eenigen met de andere Leden des Landfchaps.
Men begon den toevoer naar deeze Stad, die,
eenigen tyd herwaards , vry gefield was geweest
(Ö) , wederom te belemmeren
onaangezien de Prins den Staaten , reeds in
Wynmaand laatstleeden, by herhaaling, hadt
aangefchreeven, dat men der Stad de voordeden
, bedongen by de Gendfche Vrede ,
behoorde te laaten genieten, 't Uiterfte, dat
men haar toeftondt, was het haaien van leeftoe-t,
met kleine fchuiten , mids betaalende
den tol (c). Doch een gerugt, federt verïbreid
, dat Amfterdam briefgemeenfchap
hieldt met Don Jan, en, doorhem, gevleid
werdt , met de hoope van ontzet, deedt de
Staaten , wat laater , beiluiten , om de Stad,
op de beste wyze mogelyk , te overmeesteren
; doch zonder plondering en overlast der
burgerye. De aanflag werdt toevertrouwd
aan den Kolonel Herman Helling, en aan den
Hopman Nikolaas Ruikhaver, die tien vendelen
voetvolk onder zig hadden: vier van welken,
yer-
O) Bon XI. Roek, hl. 303 [897].
( ü) Refol. Holl. I April 1577. hl. 14.
:'b) Refol. Holl. 19 Au.",. J$77-
l8G
"
j :) liüt. XI. Roek, 01, 302 L 0
*! 6
Unfla?
>p Amtefiiam.
]'
M 5
ILIPSlII
157$.

i85 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
;Sï n
^ fc
«epen, den drie-entwin-
Jglten van Slagtmaand laatstleeden, vroee:
H^ü^f° nd
'
g
ï*° men
^n'voox df
e a n d e r e n z e s
We^ oTSr ? waren
hier ook befcheiden ; doch hadden zie , door
lemmer Poort, voor de Poort der Stad Haar-
B e v r e d l i n
f S S' te Amfterdam gewoon
geweest, 's Prinfen volk , zelfs in tanelyken
getale, ter stad in te laaien/mids
j sy de wapenen afleiden aan de poort. I Iel-
I ings Luitenant was dan, 'savonds te voo-
1 rl'J
\
1
e
£
l
l
r
c'
2
c
t
k'
fi
fi
ï
z
d
v;
S
bi
Z£
J en 0 f
k n e
^ §ten, binnen gerolyk
geweest. Tusfehen zeven en agt uu-
Eta k?
V
° lk W e d e r
° m
" aar d e
ischt het geweer te rug , en treedt naar ^on, bui-
-n. liier wordenze ontmoet van eenigen
nnner fpitsbroederen. Men valt aan't Ipfe-
-n , voorts aan het twisten, in fehyn, vvaara
l s w i i d e
IrJZT
eren te lyye.
ff**
De wagc
'
aan de poort
» Pan­
men-t
v g
ervaln £
^hil; doch vvordf, teriS
vei vallen van de eene en van de andere par-
&, gedeeltelyk gedood, gedeeltelyk «rewetst
en v e i, f g d. D e
ooten , de Poort bezet, en 't volk uit de
Sn ' \ vl
?P ndQ
vendels , ter Stad in
Srt Z
y, tr
f ke
n5regtuit, naar den dam,
ander tegenftand te ontmoeten. Eenigen hiel!
n d e r W e g
m e t h e t
m £2 V° ' °P ' beftormen
-adhnL ^ oore
" m
ecterShuisje , dat z V voor 't
tadhui* aanzagen. Doch op den dam, daar
u-gers en ioldaaten de wagMiadden , ïeeden
de

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 187
^ Staatfchen eenen feilen aanftoot. Helling!
het agterblvven der zes vendelen. lerwyi
hy oifdezeU zendt, en daarenboven Hopman
Gerard van Woerden van Met , die te
Zaandam lag , om hulp laat aanzoel*nvcilnrmt
de tvd ; de fchutters komen m dc wa
penen? en dringen hem wederom van den
£ den nieuwendyk op, tot aan de Poort
die ze ingekomen waren. Hier befdran.ten ze
S, inder yl, zo goed als ze kouden. Ook
dTedt Helling eenige briefjes fchryven ar vg
foreiden , gevuld met bedreigingen, zo mei
Sg verder g
te weer ftelde en beloften zc
men zig ftü hieldt. Maar de burgers , zien
de dat de Staatfchen geen' verderen onder
ftand kreegen , wiesfen in getal en moed
voerden twee linkjes gefchut naar de Poort >
1
vuurden op de Staatfchen , en troffen au
l
Kolonel Helling , dat hy t beftien. loei
raakte zyn volk in wanorde , en aan t wy
ken. Ruikhaver , in een burgers huis «
vlooden, werdt, door iemant,_ die eenenbj
zonderen haat op hem hadt, in koelen blo,
de, doordeken. Voorts, was t getal der g.
IS
fneuvelden, van wederzyde, klein. De ra
r-
toonde zig zeer misnoegd over deeze onae
neeming, die buiten zyne kennis gefchK d
w a s. De Staaten van Holland verfchoondt :n
zie , zo goed als zy konden , bybrengendc »
T-
dat mengden aanflag voor zyne Doorlugti
heid bedekt gehouden hadt, om hem, in s ll
len gevalle , buiten fchuld te houden : was r
mede de Prins zig gezeggen liet ; genoeg te
vrede , dat hv zig by de algemeene Staat m
dt

FiLiPsin
1578.
188 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.'
teKl7iïnV°ff Uld
den

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 189
dam., op het einde van Louwmaand, toen de
Gemagtigden der Stad , van Delft , te rug
keerden , zonder meer dan een Beftand voor
zes dagen , welk met den eerften van Sprokkelmaand
eindigen zou, met de Staaten te hebben
konnen fluiten. Sonoi zette, midlerwyl,
de befchanfmgèn voort. Tegen het uitgaan
van het kort Beftand, dat, op den tweeden,
nog voor vier dagen verlengd werdt, keerden
de Gemagtigden naar den Haage.
De Staaten van Utrecht hadden hier ook de
hunnen , om 't gefchil te bemiddelen. Deezen
hielden den Staaten van Holland voor,
hoe veel werks 'er zyn zou aan het bemagtigen
eener Stad , die, door het openen haarer
Huizen , waarmede men reeds begonnen
was , gantsch Amftelland niet flegts ; maar
een groot deel van 't Stigt, van Rynland en
*t Land van Woerden onder water kon zetten
, tot onherftelbaar agterdeel van Pagters
en eigenaars, die, zes of zeven jaaren, zonder
inkomften gezeten hebbende, na de Gendfche
Vrede, al hun overfchot hefteed hadden,
aan fluisjes, molens, dyken, dammen, beesten
en bouwgereedfchap. Zy voegden 'er by ,
dat de kans des krygs onzeker was , en dat
de Stad , met geweld bemagtigd wordende ,
in den grond bedorven zou zyn. Aan den
anderen kant, gaven zy die van de Stad te
bedenken , hoe veel onheils en bloedftorting
zy veroorzaaken zouden , zo zy zig langer
onbuiglyk hielden , daar by voegende , dat
zy , zo Don Jan hen al verloste , zekerlyk
Spaanfche bezetting zouden inkrygen en den
overlast uitftaan , dien hunne qabuuren geproefd
FIUPSIII
1578.
Die van
Utrecht
bemiddelen
een
Verdrag
tusfchert
de Stad
en de
Staaten.

»
FJLIPSIII
Inhoud
van het
zelve.
j
J
IOO VADERLANDS CHE XXVI. BOEK.
proefd hadden. Evenwel fcheen men eikanderen
niet nader te zullen konnen komen. De
Staaten braken de onderhandeling af, op den
zesden. Doch die van Utrecht, zeiven groot
belang Hellende in het fluiten van het Verdrag,
ter oörZaake van den overlast, dien zy van 't
water te wagten hadden , zo Amfterdam de
Huizen verder opende , bragten partyen wederom
by eikanderen. Men kwam dan , op
den agtften, overeen op den volgenden voet:
„ dat alleen de Roomfche Godsdienst, bin-
„ nen de Stad en derzelver vryheid, en binnen
de Ambagtsheerlykheden, aan de Stad
„ behoórënde, zou geoefend worden : doch
„ daar buiten, zou de oefening van den Her-
, vormden Godsdienst ieder vryftaan. Ook
, zou den Hervormden eene cerlyke begraaf-
, plaats binnen de vesten worden vergund.
„ Voorts werdt beraamd , dat het beleg tcr-
,, ftond zou ophouden, mids een Burgemees-
, ter en vyf Vroedfchappen zig, te Delft,
, in gyzeling begaven , tot dat de foldaa-
, ten , in Stads dienst, afgedankt, en ande-
, re vendels, in derzelver plaatfe, door den
, Prinfe, uit de ingezetenen, geworven zou-
i
, den zyn : boven welken, in alles vier, vyf
, of zeshonderd man fterk zynde , de Stad,
, niet dan by hoogen nood , ter befcheiden-
, heid van den Prinfe , met meer Krygsvolk
5 , zou mogen beiast worden ; gelyk zy ook
5 , niet gehouden zou zyn, doortogt vanKrygs-
5 , volk te gedoogen , dan by bewilliging der
5 , Wethouderfchap. Dat de drie fchutteryen
5 , wederom opgcregt zouden worden, uit de
5 , voornaamfte en vreedzaamfte burgers. Bat

XXVI. BOEK. HISTORIE. 191
de ballingen vryelyk wederom in de Stad
" zouden mogen komen woonen. Dat de
11 Regeering , Amptenaars en Ingezetenen
" den eed doen zouden aan den Koning , als
!' Graave , aan den Prinfe , en aan de Stad.
", Doch de Geestelykheid zou zig regelen ,
'„ naar de orde , betaamd by den Bisfchop
van Haarlem. De Stad zou haare Hand-
" vesten en Vryheden , voor de beroerten
!' verkreegen , behouden, met uitzondering
flegts van twee punten, het beroep op den
!, o-rooten Raad te Mechelen en de uitbreidi
ng van Stads gebied , tot vierhonderd
'l roeden buiten de oude paaien , betreffen-
',' de. Dat aangaande 't Paalgeld , weleer
" aan Amfterdam vergund , en geduurende
de beroerten , door den Prins, aan Enk
" huizen toegeftaan, elk zyn Regt behouden
„ zou. Dat de Stad niet zou draagen , in
de fchulden , door Holland en Zeeland :
„ federt het begin des jaars 1572, gemaakt:
„ doch in delasten, na deezen, op te bren
„ gen, ftaatswyze bewilligen. Dat zy der t
„ uitvoer van 't Koorn niet zou verbieden,
„ zo lang zy 'er genoegzaamen voorraat [
,, van hadt, ter befcheidenheid der Staaten
., Dus de Schout, over verkorting ter zaa
„ ke van den Godsdienst, niemant in regtei I
,, zou betrekken voor dat het bewys bon
„ dig gekeurd ware by vier perfoonen, doo r
„ den Prins of de Staaten van Holland, e: 1
., door Burgemeesters , uit de Poorters , t e
„ kiezen : die , in geval van verfchil, eer 1*
„ vyfden tot zig zouden mogen neemen. It
„ der zou vrvheid hebben van komen in, ( f
„ ve Cr
FILIPS III
1573.

flLIPsIII
1578. '
XX.
Alexan- Tj;
eer Far- p
neze ,
Prins van
Parma, ZO
komt in 0f
't Leger f
van Don TT
Jan. -Dl
192 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK,
, vertrekken uit de Stad. Alle geregcelvke
„ klagten tegen eenige Amfterdammefs over
„ t voorleeden beilier der Stad zouden ge-
"
S
5
J
5'
5:
9'
q
n
v
S
le
te
dc
K
de
lie
z e
f c h ü r s t
, bl
^en , tot op nader orde , deV
d e
* ^'j;y ,^gemeene Staaten, volgend
, de Gendiche Vrede, die, met dit Verdrag,
, ook aangenomen werdt, te beraamem De'
l n n s
' f n
, d
? Staaten van Holland namen
> aan, dit Verdrag te bekragtigen , en te
• verzoeken , dat zulks ook , door hunne
Londgenooten en door de algemeene en U-
• trechtiche Staaten, gefchieden mogt (g V '
erftoud na 't fluiten van dit Verdrag, kwalen
de gyzelaars, onder't geleide van eenigen
tn Sonois foldaaten , in den Haage , en de
e h e c l I
g y k
' ontheeven van 't be^
g (n). Zo dra Amfterdam zig met de Staan
verdraagen had , begaven zig wederom
rwaards een groot getal van uitgeweeken'
Dopluidcn : waardoor de handel, in de Sten
van c Noorderkwartier , merkelyk ver-
Don Jab hadt, midlerwyl, de verzonden'
haanen en Spanjaarden , die Alexander
rneze Prins van Parma , zoon der gewei
Landvoogdesfe, aan "t hoofd haddentm 4
dra met wederom in 't Land gekreeeen
hy begon zig, met ernst, te bereiden
1 oorloge Zyn Leger, vermeerderd met
utiche , Franfche en andere benden, mogt
G 0 Handv. van Amft. U. xri énz.
1 b U 2 e n z
52 al enz. -
0
r y
" " ;ï
d HOOFT SU.
) VBIAVS Hoorn, bl. 46o.
'
) STRAU/V DU. U Libr. IX. p, 5»g,
nu

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 193
nu agttienduizend man, behalve de Ruitery'
haaien. De werving der algemeene Staaten
gine, daarentegen, traaglyk voort, noe
leer de Prins 't werk zogt aan te binden: en
fchoon men hier, door den tyd, omtrent
evenveel volks op de been kreeg, kon t, in
ervaarenis en kloekheid, niet haaien by dat
des Landvoogds. De beide heiren lagen nu
in 't Graaffchap Namen. Doch de Staaten,
geenen veldilag waagen willende, voor dat
Sv meer volks hadden verzameld, hadden
den Veldmarfchalk Goignies gelast, at te
zakken naar Brabant. Hy brak dan op met
het Leger, den laatften van Louwmaand,
den weg naar Gemblours neemende (/> Don
Tan, die, uit twee gevangenen, kennis van
zvn voorneemen gekreegen hadt, volgde hem
ot> de hielen. Farneze, vooruit gereeden, en
Ziende de Staatfchen voorttrekken langs een
eng pad, welk nevens eenen flykerigen. weg
liep, valt 'er op in, met den voortogt de*
Spaanfchen Legers, verflaat de Staatfchen er
neemt Goignies gevangen. De meeste Ruiters
waren 't ontvlugt (»). Van de kncgtei.
bleeven 'er zesduizend ten mmften, dooder
en gevangenen. De Spaanfchen, die dit ftuk,
in anderhalf uur tyds, uitvoerden, waren,
in 't begin van den ftryd, niet boven zeshonderd,
op 't laatst, niet boven twaalf honderc
Ruiters fterk geweest, van welken 'er maai
a blours
•werdt j gaat 6VCÏ
Cl) Hou. XII. Boek, bl. II enz. t&i&S.].
'

W VADERLANDSCHE XXVI. BOEK,
1578.
aan Dor
Jan.
OokLeuven,Tienen,Aarfchot
,
Diest,
Sichern
en verfcheiden'
andere '
Steden. 1
j
1
1
(
(
]
VrugteloozeVredehande-
'
ling,
1
:werdt, terftondt hierna, opgegeven. Zo groot
was de verllagcnl^dte Bmsici, dat de Lnl
: hertog, de Prins en de Staaten, des anderendaags,
naar Antwerpen vertoogen, Buislel
inet dert-g vendelen onder den Graave van'
Bosiu, bezet laatcnde. Men verwachtte luer
den vyand, van uur tot uur, voor de poorten,
Doch Don Jan vondt zig te zwak van
volk, om aan Brusfel te denken : en om nieuwe
werving te doen, ontbrak het hem aan
geld. Hy befteedde zyne kragten dan, aan
het mneenien van eenige zwakke Plaatfen
waardoor hy 't gantfche Land niet fchrik
vervulde. Leuven, dc Schotfche bezetting
uitgeworpen hebbende, koos zyne zvde, onder
beding van onbezet te blyven. Judoigne
Denen gaven zig gewillig over. Aarfchot
liet zig dwingen OokBouvignes en Sichern,
ïeóel Ieerlykheid des Prinfen van Oranje. Diest
m Leuven gingen, by verdrag, aan Parma
wer. Daarna, Nivelle, Roeux, Soignies,
Miich, Beaumont, Waicourt, M.iubeuge en
Jüma-i Q2). Doch alle deeze Plaatfen, in Bra-
>ant en m Henegouwen gelegen, waren van
vtimg belang en mogten, met eikanderen.
»P verre na met haaien by het eene Amfterdam
lat, teil deezen tyde, de Spaanfche zyde veraaten
hadt.
Wat vroeger was 'er wederom van vrede
?ehandeldi De Koning hadt den Heer de
selles herwaards gezonden, met brieven,
vaaro5- hy vorderde, dat men den Roomcben
Godsdienst en de gehoorzaamheid te
hen>
00 Boa XII. Boek, H. 13 [034],

XXVI. BOEK. HISTORIE. 19$
hemwaards onderhieldt, gelyk ten tyde zyns ?ILIPSIII
Vaders. In 't Berigtfchrift van Selles, las
men zelfs, dat de Staaten dit reeds beloofd
hadden: 't welk hun zeer vreemd in de 00ren
klonk, alzo zy verklaarden, dit nimmer
volftrektelyk, maar alleen, op den voet van
de Gendfche Vrede en het eeuwig Gebod,
te hebben toegezeid. De Heer van Sellesrigtte
dan niets uit, tot bevordering der Vrede:
waartoe Don Jan, na de overwinning, by
Gemblours behaald, ook minder genegenheid
toonde. Zelfs verweet hy den Staaten *
dat zy hun woord braken* eene Volks-reoeering
zogten op te regten, en 's Konings
Onderzaaten, met ondraaglyke bevelen en
fchattingen, bezwaarden (0). Graaf Otto
Henrik van Zwartfenburg, door den Keizer
afgezonden, om de Vrede tusfehen den Koning
en de algemeene Staaten te bewerken *
keerde ook onverrigter zaake te rug (p > In
Sprokkelmaand, kwam 'er een Konmglyk Plakaat
uit, waarby den Staaten bevolen werdt*
hun volk af te danken, met verklaaring dat
zvne Majefteit al hun bedryf wetteloos hieldt
geenerlei fchatting aan hun betaald wilde
hebben, en de amptenaars, die Dort Jan
niet volgden , van hunnen dienst ontzette-
dC
De^algemeene Staaten dan , ziende alle De Stav
ten (lel­
hoop tot Vrede verdweenen, beflooten, zig, ie zig
fterher dan te vooren te wapenen* Oran­ in Haat,
je tot hei
r

106* VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
Faipsiir je Weidt hieraan de hand, door den Aartsher-
1578.
g
'r f U
t w l e r
, P ^nen ftaat van oorlog
vervol
gen va»
iooptnde; die egter, eeripno- ma+ .
den kry;;
tegen
Don Jan.
Holland •
en Zee- <
land (
liouden ,
zig bui- 1
7 , ,&'ten
ge- c
meen- 2
ichap j.;
van las- f
Z
O
e
f
h
IV
bi
v<
lil
ee
di<
1
- 1
5 t-i-iiang, met nog twee-
De ïS^ «f* Verderf wS.
Suate mogten werven, daar zy > t best oordeelden
, zonder de Staaten vooraf te kennen,
oranje verwierf, daarenboven, van
aie ,an Antwerpen, twintigduizend ponden
Vlaamseh ter leen, tot aanritsgeld. Doch
om de mgewflligde penningen te vinden,
moest men verfcheiden' nieuwe lasten leggen
d e
S ^ehoeften en i„- en uitgaande
Kwpnmnfchappen. Holland en Zeeland hadP
en zig, met 's Prinfen bewilliging, federt
len aanvang des oorlogs met Don Tan, ge- '
louden buiten gemeenichap van lasten met
£ andere landfchappen. Alleenlyk hadden
y zig verbonden, om hunne eigen' bezet
ngen te bezorgen, en zo veele Oorlog!
diepen, te onderhouden, als de Prins raadaam
vinden zou: behalve nog vyf-entwing
vendels, van tweehonderd koppen iederti
honderd Ruiters, in de andereDandfchao!
en. Doch nu verzogten de algemeene Staal-
ÏÏ'bffïnT n
;-? 0k i n
, H c i j k n d
en Zeeland,
;t hellen toeliet van dc nieuwe in- en oir
lande règten op de Xóopmanfchappen : 't
elk,de Staaten der twee EandfchappS deedt
:flmten, om, in de plaats hiervan, de zes
mdels van den Kolonel Ysfelftein ook ten
innen laste te neemen. Nog betaalden zy,
mge maanden lang, vyf andere véndete
: gebruikt werden, om Kampenen Deventer

XXVI. BOEK. HISTORIE. 19?
FILIPSIII
ter te winnen. Zeïfs lieten zy, geduurende
1578.
eenige maanden, de geleigelden, die men m
Holland en Zeeland opbragt, volgen aan de
algemeene Staaten, die zig hiermede te vrede
hielden (r\ De twee Landfchappen droegen
dus weinig minder, dan toen zy alleen den
oorlo» op den hals hadden: doch de ondervinding
leerde hen, eerlang, dat zy wyslyt
gedaan hadden aan huis op zig zeiven te hou-
d e
Terwyl de algemeene Staaten zig dus ir
ftaat ftelden, om, volgens den raad des Vw
fen van Oranje , niet flegts verweerende.
maar zelfs aanvallender wyze te oorloogcn
fmeedde Don Jan verfcheiden' aanflagen or
de eene of de andere Stad, door verraad t
bemagtigen. Doch te S. Guilam en te Maas
tricht; daar hy eene gevaarlyke muitery or
der de Walfche Knegten verwekt hadt, na
lukte het hem. Te Brugge, broeide, op^g
nise heimelyke ontrouw. Doch de Staateer
gezinden alhier wisten zig, tot ftyvmg hui
ner partye,van het Slot te Sluis meester t
maaken. Ook wierp Ryhove, met omtrei
duizend man te voet en veertig te paarde
by donker, uit Gend getoogen zig, onve.
hoeds, binnen Brugge, waardoor de Stad
voor de Staatfchen,verzekerd werdt CO- u
Aanflag
op S.
Guilain
' en Maas»
' nicht.
1
Lle
it Brugge
verze-
'kerd
•' door Ry-
' hove.
e Don Jan
Vesting Filippevillc, die Don Jan eerst, doe ,X bemag-
heimelvk verftaud met den Overfte Ghmes dgtPilip-
' peville,
Heere van Florennes, zogt te bemagtiger
j
ging daarna, ftrengelyk belegerd zynde, b
y
r-
rr) BOR XII. Boek, bl. 23 r

FILIPSII]
1578.
Parma
Limburg,Valkenburg
en
Daal
hem.
A X L
Handeling
met
de Ko
Jiinginne
van Engeland.
198 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
verdrag, aan hem over, op den eenentwintigden
van Bloeimaand. De Prins van Panna
overmeesterde, omtrent deezen tyd, de fterke
vesting Limburg, van merkelyk belang, om
den byitand uit Duitschland te ontvangen •
voorts ook het Slot Valkenburg en het Steedie'
Daalhem, daar yslyke vvreedheeden gepleegd
ö r 6
werden (».
De algemeene Staaten verzuimden, ondertuslchen,
niet, de gunst der nabuurige Mogendheden
te zoeken, en hun gedrag, by dezelven
te verdedigen. In Louwmaand, hadden
ze reeds een Verdaag met de Koninginne
van Engeland geflooten, waarby hun duizend
Ruiters en vierduizend Knegten beloofd
waren. Ook ftondt Elizabet hun, wat laater,
toe, op haar geloove, honderdduizend ponden
fterlings van de Londeniche burgerye op
te neemen, mids dat eenige Nederlandfche
Steden, by haar te noemen, fchriftelyk beloofden,
deeze fomme, binnen 's jaars, wederom
af te leggen, Doch de Staaten ver-
3onden zig, daarenboven, der Koninginne,
log met zonder vreeze voor de aanilagen
1
/an Don Jan op Engeland, des noods, met
/eertig Oorlogfchepen by te ftaan (u\ E-
] izabet verfchoonde dit haar gedrag by Filips
( :n Don Jan, zo goed als zy konde, voorgeerende,
dat zy, met het onderfteunen der Staa,
1 en, niets anders bedoelde, dan hen te he­
] etten, dat zy zig niet met Frankryk ver-
1 Jonden. Doch deeze verontfchuldigiug vondt
geen.'
CO BOR XII, Boei. bl. 25 [o S,T,
00 Act, Publ. Angl. Tom. VI. P, VI. p. i 78,

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 199
FnjpsIU
s?een' ingang altoos. Ook hieldt de Koningin
haare manfchap t'huis, en befloot, ie- JÊL
dert, de Staaten verder met geld te onüerfteunen.
Men bediende zig van de penningen,
die men uit Engeland trok, tot het
aanwerven van. volk, onder Hertoge Joan 11a-
Z11
Met^Frankryk was men ook wederom in
onderhandeling getreden, federt dat de Hertog
van Anjou, kort na den Slag by Gun
blours, zynen Geheimfchryver aan de alge -
meene Staaten gezonden hadt, om hun oneeluk
te beldaagen, en hun zyne hulp aan
te bieden. De Heeren van Aubigny en Manfort
waren, hierop, naar Frankryk afgevaardigd,
om 's Hertogs. meening nader te verftim(V).
De RoomschgezindeStaaten,ziende
Don Tui, aan den eenen kant, veld winnen.
en, aan den anderen, bedugt, dat de groote
mast, die Hertog Kazimir byeen bragt, der
Snroomlchen, hier te Lande, te zeer ftyven
mogt, neigden flerk tot het aanbinde
van den handel met Anjou, De Graaf var
Lalaing, de Heer van Fr-fin, en Diedncr.
Lmthart, hielden te S. Guilain een mondgefprek
met Antoni van Silli, Graave yan Ro
chepot, en Rochus van Sorbieres, Heer var
Pruneaux, derwaards gezonden door dei
Hertoge. Men fprak hier weinig van voor
waarden. AUeenlyk weidt, met algemeen»
woorden, gezeid, dat de Hertog, m de Ne­
derlanden komende, alomme, met genegen
1
fv") BoR XII. Boek, W. 24 \$49\*
t V) BOR XII. Bock, hl. 34 [?5oJ.
N 4
De Hertog
van
Anjou
biedt dea
Siaaten
zyne
huipaan.

200 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
!ieid, ontvangen zou worden. Hierop beOoot
1578.
ny tot het verzamelen van eenig volk on de
grenzen van Henegouwen, en begaf zig, eerlang,
in perfoon her waards (x).
Gezant- Doch eer dit gebeurde, hadden de alsefchap
der
Staaten meene Staaten Joan vanGend, Heer vanOove
op dan den Heer van Aldegonde en andere aanzien'
Ryksdag yke luiden afgezonden naar den Ryksdag te
te Worms ft), om, gelyk ze, reeds in Sprok­
Worms. kelmaand, op eene vergadering der West-
Faalfche Kreitfe, gepoogd haddln, de toegenegenheid
der Duitfche Vorïten te hunAldegonivaards
te winnen. Aldegonde deedt hier
desRe­ 3p den zevenden van Bloeimaand, eene fierdevoeyke
en wydluftige Redevoering, in de Laring
al- •
daar. ' ynfche taaie, waarin hy, ophaalende, wat
< ie Nederlanders, onder Alva, onder Reque-
i ens en onder Don Jan, geleeden hadden,
1 ier Vergadermge voorhieldt „ dat de laatfte
, nu met geen ander oogmerk vrede aanj
, boodt, dan om de Gendfche Bevrediging
, te krenken, en wederom in te voeren Pla^
9 , kaaten, die, mogt men 't zeggen, meer
, met bloed dan met inkt, gefchreeven waj
, ren. Hy verzogt, wyders, de Stenden
, des Ryks, hierop, agt te geeven; alzo de
9
, brand, die Nederland dreigde te vertee-
?
, ren, Duitschland, daarna, niet verfchoo-
, nen zou. Alva hadt, zeide hy, reeds op
S
, t bemagtigen van Munfter, Keulenen den
5
, Rynftroom toegelegd; Requefens gevlamd
5
, op Ejnbden. De Nederlanden waren, van
?
O ) THL-ANUS lihr. LXVI. p. 2fa.
C>0 Bos. XIX iïoeki hl. 26 ("052.'' •
„ ouds %

XXVI. BOEK. " H I S T O R I E , aoi
ouds, met Duitschland verknogt geweest,
" en nog onlangs hadt Keizer Rudolf ver-
" klaard , dat hy ze hieldt voor een der tref-
" lykfte leden des Roomfchen Ryks. Hy
" vertrouwde dan , dat men zig den nood
" der Nederlanden zou aantrekken, en voor-
" eerst, Don Jan in den Ryksban doen :
" voorts , hem geenen toevoer laaten aan-
" brengen , en eindelyk, de Duitfche Ko-
" lonellen en Hopluiden uit zynen dienst te
rug ontbieden. Ten befluite, beloofde hy,
" van wege de algemeene Staaten , dat 'er,
" op 't {tuk der munte , die men, uit hoogen
" nood, boven de orde, by 't Ryk bepaald,
hadt moeten doen fteigeren, en op het loo-
,, pen en ftroopen der Staatfche Krygsknegten,
over welke twee punten, op de Ver-
1 gadering der Westfaalfche Kreitfe , ge-
'„ klaagd was , zo dra mogelyk nieuwe en
betere fchikkingen gemaakt zouden wor-
„ den O)-" Doch deeze bezending en aan-
fpraak , waartegen Don Jans gezanten , die
den Ryksdag, insgelyks, bywoonden , zo vee.
woelden , als zy konden, wrogt niet anden
uit, dan dat zy de Stenden befluiten deedt.
hunnen vlyt, op nieuws , aan 't bemiddelen
der Vrede te befteeden. Ook kwam, eerlang.
Graaf Otto Henrik van Zwartfenburg wederom
herwaards ten deezen einde, op eener
tyd , dat de Koning van Frankryk , om te
toonen dat hy geen deel hadt aan de onder
neeming zyns broeders, en de Koningin vai I
Engeland ook hunne gezanten by Don Jai 1
had
O ) BOF. XII. Boek, tl. 27 enz. [955 «•'-•]
N 5'
FILIPSIII
1578.
J
Vru^te-
: loosheid
deezer
bezending.

FiLIPsIll
1578.
De ver­
volging 1
om den 1
Gods­
dienst J
neemt af. 1
20a VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
hadden , tot bevordering der Vrede. Zwartfenburg
en de Engelfchen drongen toen fterk
op het fluiten van een Beihnd, of ten minden
op het wederzyds verminderen van Krygsvolk,
terwyl de Vredehandeling duurde. Doch
ie Staaten konden hiertoe niet verftaan, waar-
3p de handel, die flegts gediend hadt , om
t gebruik der Staatfche benden , die met zo
zwaare kosten byeen gebragt waren , te beletten
of te vertraagen , wederom afgebroken
kverdt
De vervolging om den Godsdienst, die on-
Ier Requelens nog fterk in zwang gegaan
ïadt, Meldt byna geheel op , ten tyde van
3on Jan. Want fchoon hy, kort na dat men
tem tot Landvoogd hadt aangenomen , een
]
'lakaat liet uitgaan tegen de Ketters, waaria
, het onthalzen van eenen Klcermaaker te
1
1 Giechelen, die ter preeke was geweest, op
e en vonnis van Schepenen , bekragtigd door
ï )on Jan, gevolgd was (£) ; zo verloor de
1 Laad der Beroerten, in zo verre, zyn gezag,
d at 'er , ten deezen tyde , niet dan weinige
I )oopsgezinden , te Antwerpen, ter dood ge-
h ragt werden (c). Maar de algemeene en
fi mimige byzondere Staaten en Steden floeg
;n, fcherper dan voorheen, agt op het gc^
di ag der Kerkelyken en fonmiiger Gezindhe-
d m. De algen,eene Staaten verbooden , in
G rasmaand, by Plakaat aan de Geestelyken,
ic t te leeren , dat naar wedcripannigheid
fn ïaaktc , of flxydig ware, met liet ontzag ,
. » i welk
1 fO HOR \U. Boef.-, bl. 44 n,z. ro-8 erz.1,
1 b) BOK X. Roek, IA. 247 [_SIQ, i'iol,
i ) BIUNUT Kcfiiiin. 1. 'licc'l, bl.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 203
welk men den Aartshertoge en den Prinfe ï
van Oranje fchuldig was. Ook wilden zy, :
dat elk zig onthieldt van het ftooren der gemeene
ruste en des Roomichen Godsdiensts
buiten Holland en Zeeland, vorderende, wyders
, dat , alle Amptenaars , Wethouders en
Geestelyken de GendfcheVrede, endevyand-
(4) BOR XII. Boei, bl. 24 Ly5°j.
£ 0 XII. Boek, bl. 27 [953J.
IUPSIII
15/8. _
fchap tegen Don Jan bézweeren zouden Qd).
De Je­
Doch de Jezuiten te Antwerpen en een gezuiten
-
deelte der Minderbroederen aldaar maakten vertrek­
zwaarigheid in het. doen van deezen eed : ken uit
tyaarop zy ter Stad uit geleid werden. Tei Antwerpen
: de
zelfder gelegenheid, toogen ook alle de MinMinderderbroeders
uit Utrecht. Te Brugge en te broeders
Gend werden eenigen van die orde om So­ uit Udomie
ten vuure gedoemd ( e ) : 't welk veel treebt.
toebragt om ter laatfter plaatfe de vier bedelorden
ter Stad uit te bannen. By deezen ongewoonen
yvcr tegen de Geestelykheid , m
de Roomfche Nederlanden , kwam , eerlang,
een verbod van het zenden der Annaten ,
of eerfte Jaargelden naar Rome, gelyk, dooi
de Prelaaten , by derzelver inwydinge , plas
te geichieden : uit al het welke men befpeurde
, dat de algemeene Staaten voorhadden .
der Geestelykheid, die veelen hielden vooi
de eerfte oorzaak der beroerten , de wiekei I
te korten.
De Onroomfchen werden, midlerwyl, doo: ' XXII.
zulk een gedrag , zeer geftyfd in de gedag -Op-
. fchudten,
dat zy de waarheid op hunne zyde had
, ding te
den : 't welk, nevens het wederkeeren vai ' Am lier*
1
eei dam:
waaruit

FnjpsHI
het afletten
der
Regee-
ringeeji ,
het in- 1
b 6 l e e d t h u ö
^ZT A ^ ' ^n moed zo
eweldig deedt wasfen, datzy, op verfchei-
voeren '
der Her- 1
en pjaatfen, niet flegts in Mand en Zeem
a z e l f s o n d e
vormin- t W f; ' de Roomschgezinde
?e ont- , taaten, tot grove uitfpoorigheden voSrtfloe-
Haat. i ' r V-, { e
. A m f t e r
dam, zag men de eerfte on-
;efchiktheid , min door beweegi van 't
€
204 VADERLANDSCHE XXVI. BOEI?:
een groot getal van uitgeweekenen, het breed
gezag des Prinfen , & g u n s t der Engelfche
Komngmne en het naderen des Duftfcheï
Legers onder Hertoge JoanKazimir, die de
i
m d
SS t °
t
c
V
e
z
it
v
A
d
fc
m
Z
m
IV]
cc
li
A:
tei
flo
dc:
dc
0 r
b d e i d
'< van'veelen der
eüykfte burgeren Men mompelde hier ,
at uon Jan , onder voorwendlël van toeoer
te brengen naar Deventer en Kampen,
enen aanflag op de Stad in den zin hadt,
onder dat ooit regt gebleeken is, of hier
•tenware, dan of 't flegts, looslyk, wierdt
-iipieict, om beroerte te verwekken. Doch
Idegonde hadt, op zyne reize naar Worms,
jn algemeenen Staaten berigt, dat de Spaanhen
zig van Amfterdam wilden verzekeren,
et fchepen bekomen van den Koning van
TA l C
W £ l k e w a t
iï> veranderd,
arde Stad kon overgewaaid zyn. Joan van
athenes , Adman van der Myle en Franis
Maalzon, Gemagtigden der Staaten van
ol and , waren , al federt eenigen tyd , te
nfterdam geweest, om , volgens de pun-
1 van t Verdrag, in Sprokkelmaand Keoteri
orde tö ftellén. Zy hadden vier ben-
1 burger foldaaten aangenomen, en de oulchutieryen
wederom opgeregt, en voï-
C. 0 POR X. Iktk, U. 26 [ 9j2.j

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 205
tallig gemaakt. Straks daarna , rees 'er ge- FaipsIII
fchil tusfchen de Onroomfche fchutters en de 1573.
Regeering, over de wyze van waaken. De
fchutters vorderden meer verzekerdheid , dan
de Regeering zig verpligt hieldt toe te ftaan.
Voorts toonden zig de Onroomfchen , in 't
gemeen , gebelgd , dat men hun eene al te
afzigtelyke begraafplaats hadt aangeweezen,
daar men overeen gekomen was, dat hun eene
eerlyke zou worden vergund, 't Morren
hierover duurde eenigen tyd , zonder dat de
Regeering toegaf. De Onroomfchen dan ,
eikanderen geduuriglyk opftookende , beiluiten
, eindelyk , eenen kans te waagen , en
hunnen partyen den voet te ligten, eer men 't
hun deedt. Meester Willem Bardes , Zoon
van den geweezen Schout der Stede , en zeer
yverig voor de Hervorminge , was , eeniger
tyd geleeden , wederom in Amfterdam gekomen
, en daar de voornaamfte voorftande:
der Onroomfchen. Deez' fchryft, op dei t
vier-entwintigften van Bloeimaand , aan So
noi, wiens Luitenant hy voor deezen ge
weest was, dat hy zyn volk gereed te houdei 1
hadt, om , op 't eerlle bevel van de Staatei i
van Holland, of van derzelver Gemagtigden
te konnen optrekken. Ook ontboodt hy ee
nen fchootvryen helm en rondas, tot zyn ge
bruik : blyks genoeg, dat hy iet geweldig:
voorhadt. Sonoi antwoordde, terftond, da t
zyn last volbragt zou worden. Des anderei 1
daags, 't was een Zondag , kwam Thoma
van Thielt, geweezen Abt van S. Bernards b; r
Antwerpen, aan den S. Antonisdyk, buiten è
vryheid der Stede , voor de Onroomfchen j
pre

2o6 VADERLANDSCHE XXVI BOEK,
FILIPSIII prediken. War hy geleerd hebbe, vindt men
15.73. nergens gemeld. Zo veel is 'er van , dat de
Onroomfchen , terftond na de preeke , affpraak
maakten, en tyd , wyze en tekenen
beraamden , om den ontworpen aanflag ter
uitvoeringe te brengen. Zy begeeven zig dan
elk naar zyn huis , houdende zig op hunne
hoede, met waaken, den gantl'chen nagt door*
's Morgens , den zesentwintigfteu van Bloeimaand
, vervoegen zig Bardes, Maarten Koster,
Adriaan Kromhout, Adriaan Pauw en
Guilleaume du Gardin, op 't Stadhuis , om ,
voor 't laatst, te beproeven , wat de Regeering
den Onroomfchen zou Mollen toeftaan ,
Étfyke reizen gaan zy over en weder, van 't
Stadhuis naar de herberg der Gemagcigden
van de Staaten , die op den Dam was , en
van hier wederom naar "t Stadhuis , tusfchen
den drang des volks door, dat, van alle kanten
famengevloeid , met ongeduld, verwagt-
:e , hoe 't 'er afloopeh wilde. Kort na den
middag , als de markt ondedigd was van huis-^
uiden en zuivel, komt Gardin op de puye s
igt den hoed, en zet dien terftond weder op^
: Jit beduidde , dat 'er by de Heeren , met
1 voorden , niets te winnen was. Simon Hen-
'ikszoon Jonkhein, Hopman over een der vier
indelen Burgerfoldaaten, die al van elfuuren
f in de wapenen geweest waren, treedt, wat
i aater , van 't Stadhuis af, flaande de armen
• r.' ü ran . elkanderen , en te kennen geevende ,
(
lat 'er aan Burgemeestereil geen verzetten
-iel. Voorts , voegt hy zig by zyn vendel ,
)
)m de nieuwe Kerk te befchermem Hierop,
ost zeker foldaat een musket 5 uit de Waa-
J
ge i

XXVl. BOEK. HISTORIE. 207
pe: op welk teken matroos voor den dag
fpringt, met vliegende vlaggen, roepende:
me Oranje lief'heeft, toone het, en volge my.
Straks ftuift de rest der Onroomfchen op
ftraat, volk van allerlei foort, arbeider, ambagtsman,
koopman, rentenier; doch de ballingen
de voorilen. Een deel rent naar "t bushuis,
fleept 'er het gefchut uit, plant het op
den Dam, en vult de toegangen, derwaards,
met wolbaaien, die, by geval, aan de oWaag
lagen. Toen vak men aan 't fmytenj, met
fteenen, naar de Vierfchaar, om de nagtwagt,
pasfende aldaar, in tyden van onraad,
op het afbranden van zeker haakgefchut, te
verdryven. Doch als 'er geen vuur gegeven
werdt, ftortmen ten Stadhuize in, haalt den
Schout, en de oude en regeerende Wethouderfchap
daar af, of uit derzelver wooningen
, en brengt ze op de Waag. Van daar
worden ze, meest allen, nevens verfcheiden'
Paapen en alle de Minderbroeders, tusfcher
twee regels foldaaten door, naar 't Water,
in verfcheiden' vaartuigen, fcheep gebragt
onder 't fchreeuwen van 't graauw, dat mei
•ze naar de galg voeren moest, daar zy meni^
eenen aan geholpen hadden. Zy werden, maa
pas buiten de Stad, aan den S. Antonis dyk
wederom opgezet. Doch erger lot haddei
eenigen gevreesd, met naame de oud Burge
meester, Henrik Dirkszoon, die' geene ande
re rekening gemaakt hadt, dan dat men
't
fchip, met hen allen, buiten de boom, i tl
den grond geboord zou hebben; waarom h y
twee hemden, hem door zyne vrouw nage
zonden, aan de dienstmaagd te rug gaf, zeg
ger
FTLIPSIIÏ
1578.

208 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK:
FILIPSII ! gende, dat hyze niet noodig zou hebben. Nu
1578. liet hy zig, met eenige anderen, naar Haarlem
voeren, daar hem nog boertens lust aankwam,
en hy tegen zyne makkers zeide:
een ding hebben wy vergeeten: en als zy vraagden,
wat? hernam hy, de kruywagen, in Amfferdarnsch
betekenende het middel, om dien
men wil in 't bewind te helpen, en de dingen
te ilieren, naar zynen zin. Als men hem
ook vraagde, wat hem dagt van dit verhangen
der hekken van de Regeering ? antwoordde
hy, meteen diergclyk laag ipreekwoord,
huimetuit. hoedt u voor de weerftuit, waarmede
iy zeggen wilde, datzy, die nu op 't kusfen
geraakt waren, by verwisiëling van tyïen,
daar wel eens wederom afhaken kon-
I
len (g). Ondertusfchen, was dit uitluiden der
t
Regenten gebeurd, zonder dat 'er iemant gevond
werdt. Maar 't graauw viel, terftond
lierna, in 't Minderbroeders Klooster, daar
]
>eelden en altaaren gefchonden en verbry-
1
:eld werdén. Tegen den avond, werden de
>orden van belang bezet door de Onroom-
<
i
chen. Vier ligten gaste plaatften zig in k
roorentje of Burgemeesters Kamer, fchimpsvyze
de Burgemeesters nafpeelende. De vereerde
Regeering werdt, des anderen daags,
r
an eed en dienst ontflaagen, door de drie
Jchutteryen, ten overftaan der Heeren van
i tfathenes en van der Myle. Doch de fctad
tondt zonder Overheid, tot op den derden
i
lag. Toen werden 'er, by de meeste ftem-
c
uen der rotgezellen , zesendertig agtbaare
I
Cs-) HOÖFT II. % i , bl t 6^,
Schail-

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 209
Schutters verkooren, die, den agt-entwintig- FlLIPïIlI
ften, op 't Stadhuis vergaderd, Willem Bar- 1578.
des, Maarten Janszoon Koster, Adriaan Rcinierszoon
Kromhout en Dirk Janszoon Graaf
tot Burgemeesters {temden. Op gelyke wyze,
werdgn Schcpens, Vroedfchappenen de
overige Regeering gemaakt. De Ondcrfchout,
Willem Maartenszoon Kalf, werdt tot Schout
verheeven. De Kerken bleeven nog wel eene
week gcüooten. Toen ging 'er de Wethouderfchap
heenen, en liet 'er, door eenige
Timmerluiden, de beelden wegneemen. De
Hervormden begonden terftond in de Oude
Kerke te prediken, en weinige dagen daarna,
ook in de Nieuwe (h). De Lutherfchen en
Doopsgezinden hielden ook Godsdienftige Byeenkomften
in de Stad, met kennis en verlof
der Wethouderen , die zelfs, fchoon tegen den
zin van eenigen hunner Geloofsgenooten, den
Roomschgezinden toelieten, in 't heimelyk,
te vergaderen (V).
Op de omkeering van Amfterdam, volgde XXIII.
diergelyke beweeging te Haarlem, daar de Verandering
foldaaten 't werk uitvoerden en grooter bal- binnen
daadigheid bedrecven. Den negen-entwintig- Haarlem»
ften van Bloeimaand, zynde Sakraments-dag,
vielen zy, terftond na 't eindigen der misfe,
met geveld geweer, in dc groote Kerke, dia
gepropt was met menfchen. Eenigen, zo burgers
als geestelyken, werden gekwetst by
•deeze gelegenheid; de Priester, Fitter Balling,
van agteren, doorilooteu. De Schout Ruik-
* ha-
(h~) HÓÓFT XltU Bot!;, bl. $77 enz. BOR XU. #3'*»
{!) BRANDT Reform. h.Detl, bl. 601.
VII. ..DE KL, O

210 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK,
FILIPSIII
haver en de Burgemeester Kies vertoonden zie
•«578.
eerstin de Kerke, toen alles geplonderd en
vermeld was, en deeden 't geboefte ligtelvk
verfchooijen: dat, egter, de markt bezet
hieldt, en daarna de Kloosters en Kerken dei-
Minderbroederen en Predikheeren pionderde.
Ook werden eenige Begynen - orden van
linnen en wollen en eetwaaren beroofd. Dit
ongebonden Krygsvolk* drie vendelen llerk4 werdt eerlang uit Haarlem naar elders verlegd:
de moorder van den Priester Ballinge
door de Staaten van Holland, met de doodgeftraft.
De groote Kerk bleef toe, tot in Herfstmaand,
wanneer de Regeering dezelve openen,
en, onaangezien de tegenkanting der
Roomschgezinden, die beweerden, dat zulks
met hét Verdrag van voldoening en de Gendfche
Vrede ftreedt, door de Hervormden, gebruiken
liet (k). Om de Stad verder voor
beroerte te hoeden, beflooten dc Staaten, in
Slagtmaand, den Schout last tegeeven, om
vyftig van de vertrouwdfte Burgers in eed en
dienst te neemen, en voorts een vendel
Knegten, behendiglyk, daar binnen te brengen
(/). Doch of zulks gefehied zy* is my
niet geblceken.
De Prins
verzorgt |
den
Doops- (
gezin- i
den vry- ]
lieid van :
gewee- - 1
Dus woelden de Hervormden, niet flegts
egen de Roomschgezinden, maar, daar zy
le magt in handen hadden, ook fomtyds teren
andere Gezindheden. Te Middelburg,
ïadt men, reeds in de Lente des voorleeden
aars, gepoogd, de Doopsgezinden, die zwaa-
.ten*
rig-
m HOOFT XIII. toet, tl. 570. ASIPZWG Haarï, tl. 4

XXVI.BOER. . H I S T O R I E , aii
tigheid maakten, in het doen van den bur­ FILIPSÜI
ger-eed, om dat zy de eeden in 't gemeen 157%,
voor ongeoorlofd hielden, van 't burgerregt
te verfteèken, of, ten minften, niet plegtiglyk,
tot burgers, aan te neemetti Doch de
Prins hadt zig, hiertegen, zo erhftelyk gekant,
dat deeze ophef, voor dien tyd, fteeken
bleef. Hy beweerde „ dat hun ja, voor
„ eenen eed, te ftrekken hadt, en dat zy,
£3, op dit ftuk , niet verder behoorden ge-
„ drongen te worden, ten ware men wilde
„ billyken, dat de Papisten de Hervormden
9, drongen tot het belyden van eenen Gods-
„ dienst, die met derzelver geweeten ftreedt
„ (m)." Doch na dat de Prins naar Brabant
vertrokken was, werdt de toeleg hervat. De
Wethouderfchap vergde hun zelfs, gewapend
ter wagt te trekken, of geboodt hun, anderzins
, hunne winkels te fluiten. Zy vertoonden
hiertegen , dat zy overboodig waren
alle fchattingen te betaalen, en zelfs waakers
in hunne plaatfen te ftellen. Doch 't mogt niet
baaten. Men fcheen hun de Stad te bang
te willen maaken. Zy keerden zig dan wederom
tot den Prinfe, die den Wethouderen
van Middelburg, op den zes-entwintigften
van Hooimaand, wel ernftelyk aanfchreef
en belastte, de Doopsgezinden, om 't weigeren
van den eed en van 't wagenvoeren,
iiiet meer mbeilyk te vallen («). Zyne Doorlugtigheid
hadt byzondere liefde voor deeze
gezindheid, alzo eenige leden derzelve hemi
reeds
(tri) HOOFT XlT. Boek, 11. 551.
O) BOR XII boek, U 5f> [953]. HOOFT XIII. Buk, bLtf&i
BtOvHüT Reform. I. Veel, bl. 580, 60$.
O 2

aia VADERLANDSCHE XXVI. BÓËK;
reeds in't jaar 157a, eene goede fonrme gekte,
1578- naar hunne gelegenheid en die des tyds, tot
vordering der gemeene zaake, verflxekt hadden
(0).
De Her­ Tenvyl dit in Holland en in Zeeland
vorming
driogc voorviel, begonden de Hervormden , in
door in de Rooinfche Nederlanden, zig, insgelyks»
de langs hoe meer vryheid aan te maatiger). ' Te
Room- Antwerpen en te Gend, vingen ze, inde LenfcheNederlante
deezes jaars, wederom aan, genoegzaam
den. in 't openbaar, te prediken en 'c Ayondmaal
te honden. Ook beiloot men hier,vrye Godsdienstoefening
te verzoeken ; welk Bell uit
gynde goedgekeurd, in eene in- en nitheemfche
Sinode der Nederduitiche , Höogduïtfche
en Wallche Hervormde Kerken, te DorVerzoekfchriftdrecht,
den tweeden van Zomermaand, aan­
der Her- 1 gevangen (/>) ; leverden de Hervormden in 't
vormden < pmeen den Aartshertoge en den Raad van
om vrye >
jtaate, op den twee- entwintigften , een
Gods- \
dienstoe-: ineeklchrift over, waarby zy, aangeweezen
fenjng. 1 icbbende „ hoe veel zy, om den Godsdienst,
, geleeden hadden, en te gelyk, dat de Spau-
> , jaards, met al hun vervolgen, alleenlykden
, aanwas van 't getal hunner Geloofsgenooj
, ten hadden te wege gebragt; op !t ern-
: , ftigst, verzogten, om vrye Godsdienstoe-
"5 , fening, tot cp eene algemeene of ten min-
5 , ften eene Nederlandlche Kerkelyke Ver-
5 , gadering. De Gendfche Vrede, die dit niet
j , 1'cheen te gehengen, was reeds, door de
s , Spanjaarden, verbroken, en behoefde,
5 , derhalve, door de Staaten niet gehou-
5, de»
Co") BRANDT Reform. I. JOeel, bl. 525. "
(p) Zie BOR XII. Biek, bl. 47 [0S1].

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 213
den te worden. De Heidenfche Keizers :
" hadden de Christenen : de Christenfche
Keizers de verlchillende gezindheden ge-"
11 duld. Verfcheiden' Vorften vergenoegden
m met het uiterlyke, zonder over 't ge-
Z moed te willen heerfchen. De Paus zelf
.'' verdroeg de Jooden: waarom zou men hen
% ook niet°dulden, die, van hunne zyde, de
„ Rooutschgezindcn ongeftoord laaten, en
hier voor borg van eenige treflyke uit-
„ heemfche Vorften of andere verzekeringen
geeven wilden (

ii4" VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
FILIPSIII
XXI'/.
Reli- '
gie- of
Geloofs- j
vrede, ]
door den
Aarts-
:
hertoge ;
en den ,
Raad van
Staate '
ontwof- 5
De Aartshertog an Öe Raad van Staate',
ieeze fmeekfchriften ontvangen hebbende",
maakten een ontwerp eener Religie - of Ge-
'oofs-Frede, waarin zy meenden, dat alle de
Landfchappen genoegen zouden behooren te
ïeemen. 't Beftondt uit dertig leden, weiter
voornaamften op deezen zin uitliepen :
, Dat alle wederzydfche beledigingen, na
, de Gendfche Bevrediging voorgevallen ,
i zouden gehouden worden, als niet gefchied,
, en dat elk, voortaan, zyn gevoelen vrye-
' , lyk zou mogen beleeven. Dat de Room-
pen. »: fche Godsdiensten Holland en in Zeeland,
v. wederom heriteld zou worden, mids zy,
T , die 't begeerden, in de groote Steden en
r. Dorpen, niet minder dan honderd Huisger.
, zinnen iterk waren, in de kleinen, 't groot-
v. fte getal uitmaakten, Dat den Onroom-
i: fchen, op gelyken voet, vryheid van Gods*
v. dienstoefening gegund zou worden, door
•>: gantsch Nederland. Dat de Wethouders
hiertoe, aan de eene en de andere gezind­
5; heid, bekwaame Plaatfen zouden aanwy-
9i zen, binnen welken, de Godsdienstoefe­
55 ningen zouden moeten gefchieden. Daar
»i flegts één Godsdienst gedoogd werdt, zou
?? men, nogtans, geen onderzoek doen op
55 iemants geloof. Die in eens anders Ker­
55 ke kwam, zou geen en aanitoot m ogen gee­
5? ven , en zig naar de gewoonte aldaar moei
55 ten ichikken. De Onroomfchen, buiten
55 Holland en Zeeland, zouden de Zondagen,
5» Kersdag, de Aposteldagen, die van Ma-
55 jias Boodfehap, Hemelvaart en Lichtmis,
59 nevens die van 't Sakrament, met het Hui-
„ ten

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 215
„ ten van winkels en 't nalaatcn van hand-
„ werk en koopmanfchap, vieren moeten.
,, In 't begeeven van ampten, zou men niet
„ op de geloofsgezindheid; maar alleen op
v, de bekwaamheid der Peribonen hebben agt
„ te geeven. Eindelyk, zou 'er, in elke
„ Stad, nevens de Wethouders, jaarlyks, vier
„ Perfoonen van eere en aanzien gekooren
„ worden, om onderzoek te doen op alle
„ overtredingen deezer Geloofsvrede , op
„ welker berigt, mids het ten minsten door
„ drie hunner ondertekend ware, de Magi-
„ ftraat onverwyld regt zou moeten doen
't Ontwerp der Geloofsvrede , den Ge- ]
magtigden der byzondere Staaten overhan- t
digd en in elk gewest bekend geworden zyn- N
de, fmaakte noch Roomfchen noch On- j
roomfcheh. In Henegouwen, daar men wei- d
nige Onroomfchen, en thans veele gevlugtte
Geestelyken hadt, werdt de Geloofsvrede
verfoeid, als een proefftuk van godloosheid
(7). Te Antwerpen, drong men, daarente-^
gen, op het vastftellen eener Geloofsvrede, p
Ook hielden hier de Onroomfchen zo langv
en ernstig aan , dat hun , in Oogstmaand,
eenige plaatfen tot de oefening van hunnen
Godsdienst werden afgeftaan De Staaten 1
yan Utrecht verwierpen de Geloofsvrede, u
op "taanftaan van 't Lid der Geestelykheid, L
hoewel eenige Edelen voor 't aannemen ge-v. lïemd hadden, mids men eenige Leeraars h;
* }
letleouwen
e Gejofsvreruwe*»
èn aralardtzè.
yzenzQ
n de
ad.
van
CO METERF.N VIII. Boek3 f. \,\\,
( O XII. Boek. bl. [99 1
] -
yj.) ÜOR XU. B$ik) VU ,';o [y7i% SI [9J>oZ\
O 4
FILIPSIII
1578-
er werp c
>e Statui
van
trecht

FïLiPSItl
1578.
De GroningerOmmelanden
*n Leeuwaarden,
neemen
ie r.an.
De Hervorming
Wordt, in
Gelderland,
met
yewild,
ingevoerd.
ft 16 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
van de Augsburgfche belydenis zage te bekomen,
van welken de Roprafchen, meenden
zy , minder onveiligheid, de Hervorm­
den merkelyke afbreuk te wagten hadden (y).
De Groninger Ommelanden omhelsden de
Geloofsvrede: ook de Stad Leeuwaarden,
alwaar de Jakobynen Kerk den Hervormden
geopend werdt (V). De Staaten van Gelderland
hadden, in den aanvang deezes jaars»
Graaf Jan van Masfau tot hunnen Stadhouder
verzogt en aangenomen (.r) : die, yverende
voor de Hervormde Leerc, de bezettingen
van Predikanten voorzien hadt, tot
welker gehoor, ook de Ingezetenen warden,
toegelaten. Voorts drong hy de Skaten
fterk, tot het aanneemen der Geloofsvrede %
die egter plat afgeweezen werdt; fchoon men
verklaarde, by de Vereeniging met de andere
Landfchappeu» te willen Volharden, De
Hervormden toen, met zagtheid niets ziende
te verwerven, bedienden zig van geweld,
én namen, met hulp der folduatcn, verl'cheiden'Kerken
in, te Gelder, te Wagtendonk,
te Venlo, alwaar zelfs ook het Raadhuis 0venneesterd
werdt, en op verlcheiden' andere
plaatfen. De gemagtigden der Ridderfchap
cn eeniger Steden vielen klagtig over
deezen moedwil aan de algemeene Staaten,
en ook over 't afzetten van Kanfelier en Raaden
'sHofs te Arnhem,, niet zonder, van ter
zyde, eenen ftreek te geeven aan Graave Jan,
als zag by al deeze wanorde, willens, door
de
#>5 non XH. Üoék, bl. 54 f591].
i w) BOR Xir. fMk, 1,1. 58 tW

XXVI. BOEK. H I S T O R I E , faf
de vingeren: Hierop kreeg hy last, om orde 1
1578.
re ftelkn, tot de meeste rust des Lands. Doch
hy hadt het reeds van zclven kwaad genoeg
met de zynen, Wien hy nog te laauw icheen,
en die, in plaats van zig in te binden-,te Arnhem,
te Nieuwmegcn, en in de meeste andere
Plaati'endes Landichaps, eenige Kerken innamen
C31).
Te Goes in Zeeland, was, tot hiertoe, De Her-
/onnden
volgens i den inhoud der voldoening, geen
leemen
Godsdienst openlyk geoefend, dan de Room- ;e Goes
fche. De Hervormden dan, ziende hoe 't in Zee­
elders toeging, verftouten zig, ook hier, op land d3
Kerken
den agtentwintigften van Herfstmaand, _ aan
in.
de Wethouderfchap te verzoeken., om in 't
Zusterhuis te mogen prediken. Men vergunt
hun de Kerk, in 't Gasthuis. Vier hunner,
die gewapend binnen geftaan hadden, met
den Predikant aan 't hoofd, morden, ih 't
uitgaan, daar mog'en de Paapen pretken, drei
geilde de Kerk van 't Zusterhuis of die der
Kruisbroederen te zullen inneemen , ten ware
men hun eene van beide toeftondt. Men
befluit tot het laatfte, en zy gelaaten zig,
te vrede te zyn. De Wethouders egter, yerneemende
dat 'er nog iets iineulde, ontbieden
den Predikant en nog eenigen' boven,
die 't ganfche Klooster der Kruisbroederen,
vierhonderd guldens 's jaars tot onderhoud
van eenen Predikant, en nog eenige punten
vorderden, onder welken ook was, dat de
Roomfchen hunne plegtigheden alleenlyk
binnen de kerk zouden hebben te oefenen.
On-
OO Eo& Xfl. Jïerf i 57 Ï99$1> R
*« > W- i?* 1
O 5

1578.
ai8 VADERLANDSCHE XXVI. BOEÏC;
Onder dit handelen, komt de roep op bes'
Raadhuis, dat de groote Kerk reftormi
werd, IVIen begeeft 2g derwaarS,
het geweid te ftuiten. Vergeefs. Kenije dfgen
daarna komen de Predikanten va^Vlisfingen
en Veere, verzeld van eenige Hoplu -
den die zy hunnen Kerkenraad noeinden
e Goes, verzoekende de Groote Kerk voor
hmine Geloofsgenooten, die, zeiden ze', 4°
9P'dezelve haaden, vermidsGods woord zuiver
*ben m t^ bezit der Kerke /lellen zou, zoz%
net verzoeken niet te verkrygenwas. De Wetïoudetfchap
antwoordde „dat het verbreek^
' Ë u V
?$m n
S *W in haare magt ftondt;
f
, geooiloofd; zy zou het aanzien. " De VHsnger
Predikant hernam, hierop, dat de Heer
b
Loedeien t Verdrag van voldoening reeds te
b
f<
g en gegaan waren, : Voorts nam dit gezeï
V V 0 0 r d d e r
a] s?ene rn f opvattende
f t e m U i m g V 3 n h u n v e r z
v: m ? i fr °ek, gang
n<
w
^«hen zelfden voormiddag, gepredikt
XXV.
Dathe- n- Op decze wyze, hieldt men de voldoemm
f
rus IvJrf ?V fchelt ^
z e
den Prins
van den ni
predik- w ;
I i ü e L
da
erlfchciden
' Hollaudfche en
-emvfche Steden verleend waren. Op dee~
wyze, werdc ook de hervorming, fn ee-
?e gewesten ingevoerd, , Doch nergens
te r f *fsMdnhooger gefteegen
3 te Gcnd. Dathejrjs, weleer een
Mo:;.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 219
Monnik te Poperingen, die, reeds in 'tl
iaar 1566, in Zeeland, gepredikt hadt (a);
doch, federt, Leeraar der Hervormden te
Gend geworden, en met den titel van Raadsheer
van Hertoge Joan Kazimir voorzien
was, voer, ten deeze tyde, hevig uit van
den predikftoel, tegen 't heilloos punt der
Gendfche Bevrediging, gelykhy fprak, waarby
den Roomfchen vryheid van Godsdienst
werdt toegeftaan. Hy noemde den Prins
zelv', om het voorftaan van dit punt, eenen,
die om God noch Godsdienst gaf'(». Hy kreeg
veel volks aan zyne koorde, met naame zulken,
die, over het vangen van Aarichot en
(et~) Senrenr, van Al va, hl. 66,
{hj HEïB 11. Bus}:, bl. li..
f
iupsIII -
1578.
nnde'ren, noch voor hunne veiligheid bekommerd
waren. Imbize, den voornaamften [mbize
;D deezer roervinken, tot Voorfchepen, dat is, de zytien
ver-. •
Hooft der Wethouderen, gekooren zynde, jaagen de
meende men, dat het tyd was, om zig, door Geeste-
k omkeeren van den Godsdienst, van 's volks ykheid
iitGend,
gunst en van eigen veiligheid te verzekeren.
in ver­
Men verjaagt de Geestelyken, men Haat de inderen
Kerkeiyke goederen aan, 'en men verzekert Jen
zig, door Krygsvolk, van Ypere, gelykmen, Godsdienst
te vooren, van Brugge gedaan hadt. Te Yjewelpere,
werden de wooningen des Bisfchops en rliglyk ,
eeniger Kanonniken geplonderd. Ook ving in ver-
men 'er verscheiden' Peribonen. In de Stefcheiden* Plaacfen
den Dendermonde, Oudenaarden, Aalst en
van
anderen, fpeelden deeze luiden het zelfde Vlaande­
fpel, maatigende zig, voorts, het Regt der ren.
vier Leden van Vlaanderen aan , onder voorwend-

220 VADRRLANDSCHE XXVI. BOEK.
Fitipsin wendfel, dat liet aan de gemeente ver-
1578. Vallen was. Ook hielden zy de gemeene
middelen in, die tot 's Lands algemeene
ichatkist behoorden, verkogten de gcestelyke
goederen en geplonderde Kerklieraaden,
en bcttéedden 'tgeld, tot het aanwerven
van Krygsvolk en \ verfterken van Gend.
De Steden Antwerpen en Brasfel, en de lieer
van Aldegonde, van wege den Aartshertoge,
den Prins, den Raad van Staate en de
algemeene Staaten, kwamen hen, te vergeefs,
vermaanen tot rust. Zy voeren voort, StomOorfprong
van de
partymelden,
alonime in Vlaanderen, de beelden
ter Kerken uit, en fleenten den roof naar
Gend fY).
De Staaten der WaJfche Gewesten, die,
by 't bewilligen in de Gendfche Bevrediging,
bedongen hadden, dat zy zeven Hommen in
fchap der ae algemeene Staaten zouden inbrengen;; te
Malcontenten
of iveeten voor Artois en Henegouwen ieder
Mis­ fcne, voor Rysfel, Douai enörchies, ééne
noeg, :e lamen, en voor Doornik, het Doornikt
den. che, ValeneïiynenMedieienook ieder ééne ;
- . t .j
m 'befpeurende, dat de Gendfche Vrede nerf&is
minder gehouden werdt, dan te Gend,
har zy gemaakt was, iloegen de handen in
•en, en hielden, insgelvks, de gemeene mid-
' ;< lelen m (dj. De Vrouw van Sceegers, We-
t luwe das Heeren van Glayon, verboodt,
aarna, den Hervormden het prediken in haae
Heerlykheid : 't welk den Gentenaaren
\ uur deedt vatten, die haar Huis overvieï
;n en haar gevangen naar Gend fleepten f>).
Toen
fO MSTÏREN VIIT. Boek.f. 142 ytrC.
(V ) METEÏÏEN VIII. Hoek,f. 142 rerr
KO BO» KU. Soek,, bl, fo fow], '

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 221
Toen grypen de Walfche regementen van Eg- Fó.»iII{
mond, Capres, Bours, Heeze en Montigni, '573.
die, te vooren, by gebrek van 'betaaling, -
""""
reeds, op 't punt van te muiten, geftaan hadden,
de wapenen op, rukken ten platten lande
vanGendin,enloopenhetdeerlykaf. Men gaf
den Walfchen Staaten, en hunnen benden, die
onder 't opperbevel Honden van Emmanu&l
van Lalaing, Heere van Mmtignï, al ras, den
naam van Malcontenten of Misnoegden, dien
zy ook aan zig lieten leunen. Fel was de Tweebinnenlandfche
kryg, die uit deezen tweefpalt dragttos-
e
ontftondt. De misnoegden, meest door aan- jjgn ga dry ven van Montigni, pionderden verfchei- de Geu->
den' ryke Vlaamfchc Dorpen, en verfterkten tenaars.
zig, te Meencn. De Gentenaars hielden zig
doorgaans op,, met het berooven van Kloosters
en Kerken. Somtyds raakten partyen
handgemeen, wanneer de Gentenaars, gemeenlyk,
te kort fchooten. De Aartshertog
en de algemeene Staaten decden hun best,
om deezen brand te blusfchen. Doch hunne
poogingen waren vrugteloos. Elk bleef
Haan, op het uiterfte van zynen eisch. De
Walfche Staaten vorderden , dat men den
Roomfchen Godsdienst herltelde, Kerken en
Kloosters opbouwde en verfierde, als te vooren,
en de gevangen Heeren los liet. De
Gentenaars eischten, daarentegen, dat men
hun Montigni ter ftraffe overleverde, en den
Hervormden Godsdienst, alomme, in Nederland
, oefenen liet, in welk geval, zy den
Roomfchen ook vrye oefening zouden toe-
'ftaan. Doch de gevangenen wilden ze vast
hou-

Ma VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
Fittpslll
houden; tot dat de vrees voor uitheemsch ge­
I5?8.
weld over zou zyn (ƒ).
Op- , Terwyl dit te Gend voorviel, ontftondt
fchuddintf
te
Brusfeli
et, te Brusfelj ook merkelyke beweeging,
ter qorzaake van den Godsdienst. De Heer
ran Champagnei, dien 'twee deedt, dat de
Dnroomfchen zo veel veld wonnen in de
Eloomfche gewesten, zogt, in Oogstmaand,
( Ie Hollandfchc Knegten onder Denys van
i len Tempel, en die van Bosfu ter Stad uit
S e krygen, uit vreeze dat men, ook in Brusi
'el, gelyk elders, met hulp derzelven, den
] loomfchen Godsdienst zou willen hinderen.
] 3e Prins wist egter deezen toeleg, ten Hor
e, behendiglyk om te ftooten. Doch Cham-
ï iagnei bragt te wege, dat er, op den naam
A an de Geestelykheid, Adel, Wethouder-
{ :hap en Gemeente, een fmeekfchrift aan den
1 Lartshertoge opgefteld werdt, waarby men
V erzogt , dat de Onroomfche Godsdienst
b uiten Brusfel blyven mogt. Men draagt dit
É neekfchrift, onder eenen grooten toeloop
V an volk, naar 't Raadhuis, en vergt der
fethouderfchap, dat ze eenigen uit haar magti
?e, om het naar Antwerpen te brengen,
y, verzet over zulk een' voorflag, eischt
d en beraad. De vertooners vallen aan
't dreigen, zeggende, te weeten wat hun te
en ftondt. Zy en de Wet, ten Stadhuizeaf
dt
treeden, vinden 't volk te hoop geloopen,
ïlk, ziende zyne Heeren ontfteld, vraagt,
w
n 'er hapert? Men toont hun 't vefzoekïrift.
fel
't Wordt gelezen, en, rnet tamelyke
D METEREN VHt jtöétt, ft 142. urf. 143- verf.

&XVI. BOEK. HISTORIE, sag
lyke aandagt, aangehoord. Onder andere I
redenen, waarmede het bekleed was, be­ 1578.
helsde het deeze, dat men, binnen Brusfel, den
/loei der Landsheeren, geenen Godsdienst*, flrydig
met den hunnen, behoorde te dulden, zo min als
zulks, te Parys, geleeden werdt. Op dit woord
van Parys, fteeken fommigen de ooren op;
die, den zin misvattende of willens verdraaiende
, eikanderen vraagen, Hoe ? Parys?hier
den last er ly ken en vervloekten moord van
"Parys na te J'peelen? dat '$ de meening niet.
Met loopen zy naar huis, om geweer. De
foldaaten mengen 'er zig onder. Men roept,
als uit eenen mond : Zou hier de burger den
burger, uit geloofshaat, den hals affnyden ? zou
men Brusfel, gelyk Parys, tot een bloedbad maaken
? nooit, nooit, verflonden wy V dus. Wy
willen ons f 'chikken, naar 'tgene, by zyne Hoogheid,
den Raad van Staate, en de algemeene
Staaten, beraamd zal worden. En niemant zo
koen, die hier tegen kikken, of hen uit den
dut helpen durfde. De Wethouders , toen
snoed grypende, doen de inleveraars van 't
lmeekfchrift opzoeken, en in hegtenis neemen.
Champagnei, als deel hebbende aan
't bedryf der Heeren, die te Gend zaten,
werdt derwaards gezonden. Eenigen ontvlooden
't. Anderen werden, om hunne jongkheid,
verfchoond, en kort hierna geflaakt
(g) ; waarmede de beroerte volkomenlyk geftild
was.
Onder zo veele en geweldige beweegin- ] )e Fler-
gen, werdt de handel met den Hertoge van t ug van.
injou
Anjou j
:ouu te
BQR XII. Boei, tl. 52 [988],

sa* VADERLANDSCHE XXVI. BOEC
FaipsIH Arijou vast voortgezet. Wy hebben te voo-
1573- ren gezien, dat hy volk hadt beginnen te ver­
Bergen zamelen, op de grenzen van Henegouwen.
in Hene­ Hier kreeg hy, eerlang, agtduizend Knegten
gouwen en duizend Edelluiden, die op eigen" kosten te
aan. paarde gelteegen waren, byeen. Doch Don
Jan zondt derwaards Oftavio Gonzaga, met
senig voet- en paardevolk, die vierhonderd
Franichen, in 't Dorp Barlaimont, overvielen
m verlloegen. Eenigen bergden zig egter op
't Slot, daar zy veilig waren, alzo de Spaanfchen
geen grof gefchut hadden (/i). De Hcr-
:og, fedeft,'eenige verdediging zyner onderneeming,
in openbaaren druk, hebbende laaten
uitgaan, wairin hy verklaarde, door de Ne-
-lerkndlchc Heeren, verzogt te zyn, om Nederland,
eertyds een leen van Frankryk, te
befchermen tegen de Spaanfehc dwinglandy ,
begaf zig, terftond hierop herwaarJs, en
kwam, den twaalfden van Hooimaand, te Berden
in Henegouwen, aan, van waar hy eenige
Heeren naar Antwerpen afzondt, om de
voorwaarden te helpen benamen, op welken
ly de befcherming der Landen op zig neemen
50.U. ïerwyl hy hier vertoefde, gelukte het
ten Franfchen, het Slot te Ilavrech te be-
(
nagtigen (/).
1
XXVI. 'tLeger der algemeene Staaten, waarover
Staat van ( )nlangs Frartcois de la None tot Legermaar-
't Spaan- j
iche en chalk en tot Veldheer de Graaf van Bosfu
Staatfche ' angelteld waren, was nog niet boven agt-
Leger, c
iuizend Knegten en tweeduizend Ruiters
fterk,
'JO Uon?r Xflf. Hoe':, bl.
.h Hbrtum VtU. JSéik,/. [jij.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 225
fterk, en hadt zig, hierom, begraaven by
Mechelen, tusfchen Rimenant en den Denier.
Don Jan, die omtrent twaalfduizend
Knegten en vierduizend Paarden byeen hadt,
beiloot dit Leger aan te vallen, eer het met
de Hoogduitfche benden, die, onder Hertoge
Joan Kazimir, onder weg waren, vereenigen
kon. Farneze hadt dit egter ontraaden,
doch was overftemd (k). Don Jan zet
dan, den eenendertigften van Hooimaand,
te Aarfchot, over den Demer, overvalt en
verjaagt eene hinderlaag, toegefteld door
Bosfu, die zig, egter, binnen zyn voordeel
hieldt. Don Jan zogt hem te tergen tot den
ftryd; doch hy bleef onbeweeglyk. Ein-G evegt
delyk, laat Don Jan Alonfo Martines de Le- b; ' Ritnent.
va, met eene bende Spaanfche Keurlingen, n!
eenen aanval doen op het Regement Schotten
van den Kolonel John Norrits, en houdt
'er, een groot deel van den dag, fchutgevaarte
mede. Andere benden van wederzyde
mengden zig ook in den ftryd Doch het
kwam tot geen hoofdtrefFen. Van wederzyde
waren ~'er eenige honderden gefneuveld,
zo men eenigszins aan kan op de berigten,
die men, by beiderlei fchryvers, vindt. Don
Jan dan, ziende hier niets uit te regten, keerde
te rug, om zig wederom by Namen neder
te flaan (/). Aarfchot, welk hy bezet gehaten
hadt, werdt, op den zevenden van Oogstmaand
ingenomen, door de Staatfchen, doch
wederom verhaten, na dat zy 't geplonderd
had-
C*) STRADA Dec. 1. Vir. X. p. 560.
CO STRADA üec. I. TJh: X. p. 562 & fa*. BOR XII. Boek^
f - 5 [
[987], 59 [0972' '
VII. DEEL. P
FILIPSIIÏ
1578.

22Ö VADERLANDSCHE XXVI. BOEK
FUJPSIII hadden, waarna het, andermaal, door de
Spaanfchen, overvallen, en, na 't moorden
der weerlooze Ingezetenen, op nieuws, geruimd
werdt (jn).
Ontwerp, • Ten deezen tyde, werdt 'er, om den Span­
van eene jaarden, ook ter zee, afbreuk te doen, by de
landing algemeene Staaten, overwoogen een voorflag
in Spanje,
en tot van eene landing op de zeekusten van Spanaantasje
, of het aantasten en bemagtigen der Spaanting
der fche Zilvervloote. Willem van Blois van
Zilver- Treslong, Admiraal van Zeeland, was de
vloote.
voornaame aandryver van dit werk. Hy hadt
zig fterk gemaakt, eenige Steden en byzonderc
Perfoonen te zullen beweegen, tot het
opregten eener maatfehappye, die agcentwintig
fchepen fo zee brengen zoU, het minste
van tagtig lasten, en elk voorzien met tagtig
bootsgezellen, en twaalf yzeren gootelingen ,
fchietende niet minder dan agt of tien ponden
yzers: ook met oorlogs- en mondbehoeften,
voor zes maanden, alles buiten kosten
der Staaten; mids deezen daarby voegden zes
wel geftoffeerde Jagten,- met twaalf- of vyftienhonderd
Neêrlandfche foldaaten bemand s
en dat zy 't opperbevel der Vloote gaven
aan den Graave van Hobenlo, of een ander
opperhoofd van gelyk aanzien. Doch de buit
Zou ten voordeele der reederen komen, midsde
Krygsluiden 't regt der matroozen trokken,
en de Overheid en Ampteuaars ook*
naar gebruik en behooren, erkend werden.
De Prins hadt dit ontwerp den algemeenerc
Staaten voorgelegd, en, by derzelver goédvin-"
(wi Bon XtL tioek, bl. 53 [988],

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . *éf
vinden, Treslong reeds voorzien van eenenl
lastbrief, om tekening en inlaag te bevorderen.
Doch de aanwasfende inwendige oneehigheden
deeden deezen glimpigen toeleg in rook verdwynen
(n).
De onderhandeling met den Hertogë vam
Anjou hadt der Koninginne van Engeland,
xeeds eenen geruimen tyd, in 't oog gefte-,
ken, en veroorzaakt, meent men, dat zy
den Hertoge Joan Kazimir, die uit haar geld
betaald werdt, last gegeven hadt, om tweeduizend
ruiters en tweeduizend knegten meer
te werven, dan zyne hertelling inhieldt; op
dat zy, in allen gevalle, magt genoeg in Nederland
hebben zou, om meester van 't fpel
te blyven (o~), als 'er iet mogt te deelen vallen»
Ook deedt zy den Koning van Frankryk
aanzeggen, dat zy zig verpligt zou agten,
Filips byftand te bieden, zo de Franfchen
zig dagten meester te maaken van dé
Nederlanden. Doch de Koning antwoordde,
„ dat hy reden hadt om van haar te den-
„ ken, 't geene zy hem durfde toefchryven \
\, en dat Anjous bedryf hem niet aanging.' :
3ngeloegea
Ier Kolinginnè
/an Engeland
,
over det
handel
met Anjou.
Ook fcheen de Koningin dit, hierna, te ge«
iooven, en, dat de Koning zynen Broeder begaan
liet, op dat hy ten Hove meer rust hebben
zou: waarop zy befloot, de ondernee
ming des Hertogs te begunstigen. Doch eei
zy dus ver veranderde, hadt zy, door haart
Gezanten in Nederland, den handel met Anjoi I
zoeken om te ftooten, dreigende haar gek l
ti
O) BOR Xir. Boek, bh 56 [993.]
Ï Y C
• R n. Boek, bh VJ.
P 2

n8 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK.
FILIPSIII
1578.
1
{
Voor- :
waarden,
op wellte:i
de
Hertog
van An- ,
jou tot
JBefchermer
•
der Ne- •
derland- .
fche Vryheid
aan- :
genomen ;
te zullen inhouden, ja zig tegen de Staaten
te zullen aankanten, zo zy zig met de Franfchen
verbonden. De Staaten antwoordden,
dat Anjou gefchaapen ftondt eene andere
party te kiezen, zo zy niet fpoedig met hem
flooten. De Engelfchen begeerden, hierop ,
dat men, vooraf, nog ten minsten eens, nader
antwoord van de Koninginne afwagtte,
welk, binnen agt of tien dagen, hier zyn
kon. Doch de Walfche Staaten, bedugt dat
de aankomst van Hertoge Kazimir de Onroomfchen
te zeer ftyven, en tot verder agterdeel
van den Roomfchen Godsdienst llrekken
mogt, bonden den handel met Anjous
Gemagtigden, die ook dagciyks- om afvaardiging
aanhielden, zo ernstig aan (p), dat
nen, met deezen, op den dertienden van
Oogstmaand, een verdrag floot, welk, op den
wintigften, te Bergen in Henegouwen, door
len Hertoge, bckragtigd werdt rea op deezen
'An uitkwam: ,, Dat de Hertog zou uitgcroepen
worden, voor Befchermar der Neder-
„ landfche Vryheid. Dat hy den Staaten, op
„ zyne kosten, byftaah zou, mettieuduizend
, knegten en tweeduizend paarden, drie maan-
,, den lang, en zode kryg dan nog niet geé'in-
, digdware, alleenlyk met drieduizend Kneg-
, ten en vyf honderd Ruiters. Dat men zig zou
, tragten te verbinden met andere Mogend \
, heden, vooral met den Koning van Navar-
, re, de Koningin van Engeland en den Her-
, tog Joan Kazimir. De Staaten zouden den
wordt, j
, Hertoge van Anjou, die geen' oorlog om
5
,, geep)
BOR XU. Bod, bh 43 19743- MEUREN Vin. Btek*
'• 13Ö verf.
i>

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 129
„ geloofszaaken, noch tegen Engeland, mogt ] •"iLIPSlH
„ aanneemen, bydaan, zo hy befprongen 1578.
„ werdt, uitgenomen tegen 'tKeizerryk, En-'
„ geland, Schotland en hunne verdere bond-
„ genooten. De Hertog, in 't Leger zynde,
„ zou 't opperst gezag in Krygszaaken hebben ,
gezamenlyk met de Staaten, wier plaats
„ bekleed zou worden, door hunnen Veld-
„ heer, thans den Graave van Bosfu, die,
„ by afwezen zyner Hoogheid, zou gebie-
„ den. 't Beftier der Landszaaken zou bly-
„ ven by de Staaten, den Aartshertog Mat-
„ thias, en den Raad van Staate. Zyne Hoog-
„ heid zou geene verbindtenisfen mogen aan-
,, gaan, buiten kennis en bewilliging der
,, Staaten; die zig ook niet, ten zynen na-
„ deele, zouden mogen verbinden. Zo men
„ geraaden vondt, van Landsheer te wisfe-
„ len, zou men zynen Perfoon, voor alle
„ anderen, daar toe beroepen. Tot zyne
„, verzekering, zouden hem Quesnoi, Lan-
„ drechies en Bavais ingeruimd worden, en
zo hy Filippeville, Binch of Marienburg
„ bemagtigde , nog eene deezer fteden, ter
zyner keure, in de plaatfevan Bavais. Ook
„ zou hem eigen blyven alles wat hy over de
„ Maaze veroverde, uitgenomen 't gene,
„ nu, of federt de Gendfche Vrede, veree-
„ nigd was met de Staaten: ook deeze Ste-
„ den van verzekering, ten ware men hem
„ de kosten des krygs wederom goed deedt.
„ De plaatfen, die men, by verdrag, zon-
„ der dwang van wapenen, inkreeg, zou-
„ den, tusfchen hem en de Staaten, half en
-hatf, gedeeld worden. Voorts moest hy
P'3 55 ZI
S

FIUPSIII
I-S7&"
XXVII.
Hertog
Joan Kizimir
komt in
de Nederlan
•
den.
£39 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK,
„ zig vyaud verklaaren van Don Jan en des-
/, zelfs aanhang, niet dan gebooren Franfchen
„ herwaards brengen, ten ware op byzonder
„ verzoek der Staaten, zyne Zwitferfche Lyfj,,
wagt alleenlyk uitgenomen; zorg draagen,
„ dat geene Franfche benden den vyand by-
„ ftonden; goede krygstugt onderhouden, en ,
n zo 't hier toe komen mogt, de fteden van
„ verzekering wederom leveren in den llaat,
9, waarin hyze ontvangen hadt, behalve wan-
„ neerze, door den vyand, bemagtigd wa-
„ ren ([q)."
Omtrent den tyd van het fluiten deezer o-
vereenkomst, kwam het lang verwagtte Le­
ger van Hertoge Joan Kazimir in de Nederlanden.
De Hertog hadt, reeds in Zomermaand,
eene verdediging van zyne onderneeming
in 't licht gegeven, die hy alleen
zeide te ftrekken, om de Nederlanden tegen
Don Jan te befchermen. Hy was, over Keulen
en Meurs, in 't Graaffchap Zutfen gekomen.
Doch hier bleef hy leggen, afwagtendc
betaaling voor 't volk, dat hy , boven zyne
beftelliug, geworven hadt, waartoe de
Staaten geen middel hadden (V). Men bewoog
hem, eindelyk, weg te fpoeden, en
zyn Leger vereenigde zig, den zesentwintigften
van Oogstmaand, met dat van Bosiii, die nog
omtrent Mechelen lag.
Zwaare Behalve de hulpbenden des Hertogs van
lasten der Anjou, beftondt nu de magt der Staaten, uit
Staaten.
veertienduizend Ruiters en vyfenderiigduizend
HOR XII. Boek, bl. 45 [976].
(r) BOK XII. Boek, bl. 51 [yü/]. REYD II. Boek, bl. 191

XXVI. BOEK. II I S T O R I E. 231
zend Knegten, en overtrof dus verre die van FILIPSIII
Don Jan. Doch 't ontbrak hun aan geld, om 1578.
zo veel volks te onderhouden, 't Leger alken
, behalve de bezettingen,, kostte, ter
maand, negen tonnen fchats, en daar verliepen
'er wel zes, dat men niet boven de
vier tonnen inkreeg. Brabant werdt uitgemergeld,
door zo veel krygsvolk. Vlaanderen
en de Waaien verteerden eikanderen,
en hielden, wederzyds, de gemeene middelen
in. Holland en Zeeland begonden flegts
een weinig op hun verhaal te komen. Gelderland,
Friesland en Overysfel hadden genoeg
te doen met zig zeiven. De overige gewesten
waren of van klein vermogen, of in
's vyands geweld. De algemeene Staaten vonden
zig, derhalve, in groote benaauwdheid.
Bosfu fchreef, midlerwyl, dat het volk aan
't muiten dreigde te flaan, zo 'er geen geld
verfchaft wierdt De Aartshertog, de Prins,
de Raad van Staate drongen hierop insgelyks:
doch verwierven meer niet dan eene
maand agterftallige foldye (s). Nogtans liet
het volk zig toen handelen, en Bosfu toog,
met tweeduizend Knegten en even zo veej
Ruiters, naar Leuven, om kennis te neemen
van de gelegenheid der Stede. De bezetting
deedt eenen feilen uitval; doch werdt, dooi
de Staatfchen, naar birinen te rug gedreeven.
't Beleg van Leuven werdt egter geftaakt,
om dat het omgelegen Land kaal gegeten
was. Bosfu trok, derhalve, met het Leger,
naar Walsch - Brabant, om zig te vereeniger. Anjou
bemsgmet
: tigt
ïMnch
(O Bern. XU. Hoek, bl. 59 [097],
P 4

232 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK,
-FiLiPsin met Anjou, die, op den negenden van Herfst­
1578. maand, Don Jan den oorlog verklaard hebbende,
Binch belegerde, welke Stad, op den
en Maubeuge-
zevenden van Wynmaand, aan hem overging.
BosOiNi- Ook kreeg hy, daarna, Maubeuge in, by verveile
en drag. Doch Landrechies en Quesnoi weiger­
andere den Franfche bezetting te ontvangen. Te voo-
Plaatfen.
ren, hadt Bosfu Nivelle, de Sloten van Sart,
Genappe en eenige anderen bemagtigd, en
dg, voorts, gewend naar Gemblours, om
' j 3on Jan uit te lokken tot eenen veldflag.
1 Doch deeze hieldtzig, op zyne beurt, binnen
syn voordeel (f).
XXVIII. Het Spaanfche Leger leedt, ten deezen ty-
Don Jan c le, veel van de pest en bloedloop. Don Jan
Iterft in 't „
elf ging, federt eenigen tyd, aan eene flee-
Leger. '
1 iende ziekte kwynen, die, zo wel als het
c eerlyk verloop zyner zaaken, hem, in de
11 iterfte mistroostigheid, hadt doen verval-
ll iii. Uit twee brieven, van hem onderfchept,
b lykt klaarlyk, dat men hem hadt zoeken
z ivart te maaken, by den Koning, die,
f< :hryft hy „ hem zo verlegen om geld liet,
dat hy 'tgeëne drie maanden zag uit te hou­
55
den, terwyl hem het Leger der wedcr-
SJ
fpannigen, en dat der Franfchen fterk
•>•>
drongen en benaauwden." Tot zyne droefg'
:estigheid, die fchicr wanhoop geleek, floeg ,
ee rlang, eene pestige koorts, die hem, op
dc ;n eerlten van Wynmaand, uit het keven
ril kte (ti). Doch fommigen willen, dat hy
v« n vergif flierf, welk de Koning, zyne trouw
ver-
( / ) KOR XII. Boek, bl. 59 [998]'
«) BÜR XII. Boek, ol. 64 [ico4|.
(

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 233
verdagt houdende, hem zou hebben doen in- Fiupsin
o-eeven. Ook vindt men gewaagd van eenen
voorüag des Prinfen van Oranje aan hem,
betreffende de middelen, om zig van de op-
1578.
permagt der Nederlanden te verzekeren:
welken voorflag hy, noch omhelsd nochkwalyk
genomen zou hebben (v). Hy ftierf,_in
het Dorp Bonge, in een armelyk huisje;
doch werdt, te Namen, met veel ïtaatfie begraaven.
't Opperbewind over 't Leger werdt, De Prins
rxa Par-
by voorraad, opgedraagen aan ALEXAN-;
na volgt
DER FARNEZE, PRINS VAN PARMA,- ïem op
wien de Koning, eerlang, ook de Landvoog- i n de
dy beval. Onder zyn beleid, welk dat van
Don Jan,in kloekheid en voorzigtighekLver- 1
xe overtrof, leeden de Staaten veel afbreuks,
en de zaaken der Spanjaarden herftelden zig
fpoediger, dan men zou hebben konnen verwagten.
Midlerwyl, duurden de onlusten nog, tus-I
fchen de Waaien en de Gentenaars. De eer- £
ften hadden eenen aanflag op Kortryk in den *
zin; waarom men, te Gend, befloot, zig van h
deeze Stad te verzekeren. Doch Ryhove,
wien men dit toevertrouwd hadt, wilde Gend
niet verbaten, voor hy Hesfels en^Visch,
twee der gevangen' Heeren, hadt zien opknoopen.
Hy hieldt Imbize en anderen voor,
„ dat de vonnisten van Egmond en Hoorne,
„ door Hesfels, waren opgeiteld, die 'tzelfde
„ lot den Prinfe gedreigd hadt, en nog, dage-
„ lyks, by zynen gryzen baard, zwoer, dat hy
„ Ryhove en Imbize, eerlang, aan de galg zou
„ hel-
(y) REYD II. Boek, bl. 21.
P 5
^and-
'oogdye.
lesrels
n Visch
'Gend
p gelagen.

FILIP-ITI
1578.
834 VADERLANDSCHE XXVI. BOEKJ
* h e I c n
P
-"
M e n
drong, ten deeze tvde,
zeer op het flaaken der gevangenen, 't Welk
Ryhove te meer deedt liaan op het ombrengen
deezer twee, die hy, in felheid en woede,
Meldt uit te fteeken boven de anderen. Im-
3ize en de zynen vallen hem toe. Hy zelf
•i reedt naar de gevangenis, haalt Hesfels en
Vischvoor den dag, voert ze voor denKrygsraad,
daar ze niet behoorden te regt geitaan
:e hebben; doch, na eene korte dingtaale,
:er galge verweezen, en, zonder uitftel, den
zierden van Wynmaand, aan een' boom op
en weg naar Kortryk, opgehangen werden,
idesiels was een lid van den Raad der Beroerten
geweest, en hierom in den gemeeren
haat (w). Visch hadt zig, als Baljuw,
?ok fel tegen de Onroomfchen gedraagen:
10 dat men waande niets te konnen verbcu-
•en aan deezen twee. Ryhove, wien 't zwee-
:en by den gryzen baard nog in den krop
tak, fchrolde hierop, pas voor dat Hesfels
opgeknoopt werdt: wanneer deeze, zo fier
was hy in zyn uiterfle, herzeide, zulke gryzs
hairen zultgy nimmer draagen, en Ryhove wederom,
dat zult gy,fckelm, liegen: fnydende
nem, met eenen, een' lok van de kin, en
lleekende dien op zyn hoed: waarin hy van
fommigen der zynen gevolgd werdt (x). Doch
mderen melden, dat de fcherpregter Hesfels
den gantfchen baard affneedt, en dien,
jluimswyze om zynen hoed gelegd, herom
Iroeg (yj,
r , - De
Cf) Zie Vf. Deel, hl. a58.
C.«O HOOIT XIV. Hoek, tl r,nu METEREN VIII. r.oik, f. 143.
Qy) ARNOLD. RAI.-MUS in Noül ai VIGLU Vit* p. 272.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 235
De Hertog van Anjou, de Steden, hem "tot ?ILIPSlII
verzekering toegezeid , niet hebbende konnen
meester worden, en Mechelen en eeniMisnoege andere Steden van klein belang, die hem, gentus- door de Staaten, in de plaats, waren aangefchenAnjou en 1
booden, van de hand geweezen hebbende;
Kazimir.
dagt zig, zo men meende, te verzekeren van
Bergen in Henegouwen (z). Doch 't vermoeden,
hiervan opgevat, bragt te wege,
dat men daar alle de Franfchen de Stad deedt
ruimen. Anjou toen, om te toonen, dat hy
niets diergelyks in den zin hadt, befloot, zig ,
met het Leger onder Bosfu, te vereenigen.
Hy ftondt nu gereed om op te breeken, toen
hy vernam, dat Kazimir, die, misnoegd, om
dat men Anjou ingehaald hadt, en Bosfu als
Veldheer aanhieldt, onder wien hy niet ftaan
wilde, zig tot nog toe niet by zyne benden
hadt willen voegen; met omtrent vyfhonderd
paarden, naar Gend-gereeden was (a).
Meteen, liep het gerugt, dat men Kazimii
Graaf van Vlaanderen dagt te maaken, '1
welk Anjou, zynen mond op de algemeene
heerfchappy der Nederlanden gemaakt hebbende
, te byster itooten moest. Veel ongenoegen
rees hieruit, tusfchen de Hoogduit
fchen en Franfchen, welk de Staaten, vergeefs,
zogten te ilisfen. Anjou toonde zig nt Anjou
geheel ongenegen om zyne benden met die dankt
der Staaten te vereenigen. Zelfs dankte hy
een deel
zyner
tweeduizend Knegten en eenige Ruiters af. benden
die zig, met zyne kennis, meent men, ter en daarftond,
, na zyn"
(z) RP.YD II. Boek II.22. STRABA Dec. IJ. Lihr. lp- 9, u 1
(x) BUR XIII. Boek, bU 68 [3].

FUIPSIII
1578.
gantrche
heir af
«n keert
naar
Frankryk.
(
1
t
t
I
i
d
d
1
v
ji
I
d
t<
XXIX.
De Prins t
van O- 1
ranje
1
236 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK
ftond, in dienst der Walfche misnoegden begaven.
Voorts, zondthyden Heer van Bon-"
invet naar Gend, om te bewerken, dat men
t gefclnl met de misnoegden aan zyne uit*
Ipraak verbleeve: en toen deeze voorflao- o-ee nen ingang vondt, beftondt hy zyn gantfche
heiraf te danken, en keerde, onverwant, te
rug naar Frankryk. De Staaten, by welken
iy zyn vertrek hadt doen ontfchuldigen, door
en Heere van Pruneaux, die voorwendde,
lat de Koning,zyn broeder, hem t'huis ontboden
hadt, deedenhem, eenen andermaal
'erzoeken, de reis te willen fchorfen, en beuigden,
door beleefde woorden en weidfcl e
doften, zelfs van een beeld te willen opegten
ter zyner eere, hoe zeer zy zig in hem
enouden rekenden. Evenwel waren ze, in
en tegenwoordigen verwarden toeiland 'der
ingen, niet rouwig om zyn vertrek Ook
adden 't de Pranfche foldaaten, by gebrek
an betaaling, op de grenzen, zo liegt aanefteld,
met pionderen en blaaken en allerïi
moedwil, dat men zig, over 't aftrekken
eezer ongebonden' gasten, aloinme verblvd
:>onde (f).
Doch eer de Hertog van Anjou nog verrokken
was, hadt men zig, niet hulp der
mgelfche Gezanten, die Kazimir in 'tongelyk
fluit een 1 :elden, zeer bevlytigd, om de Gentenaars
verdrag
met de
'.Gentenaars.
)t reden te brengen. Maar, terwyl men te
(
rend handelde, rees 'er wederom een hevi-
£ e opftand in de Stad, die uitliep op het verjaa-
W BOR XHL notl, bl. 7 5 [I0j. MEIEREN VSO. Éotk%

XXVI. BOEK. H I S T O R I E 237
iaasen van al wat 'er van Gcestelyken nog overgebleevenwas,
en 't verder pionderen en
vernielen van Kerkfieraaden en beelden. , De
Prins, dien fommigen hielden de hand in zo
woest een bedryf te hebben, trok, om zig van
deeze kladde te zuiveren, naar de Stad, en
floot'er, eindelyk, een verdrag, welk, op
den zestienden van Wintermaand, afgekondigd
werdt, en, ten voornaamften deele,
behelsde „dat de Geestelyken, uitgenomen
de vier bedelorden, wederom in t bezit
1 hunner goederen herfteld, en de Kerken,
tusl'chen Hervormden en Roomschgezin-
" den, verdeeld zouden worden, mids de
" laatltén geene openbaare ommegangen
?
' hielden, noch 't Sakrament, ilaatelyk, o-
' ver ftraat, droegen." De zaak der gevangen'
Heeren bleef egter nog onafgedaan, t
xvelk den Prins op nieuws in den haat bragt,
by de Roomfchen. Ook behaalde hy, met
het fluiten van dit verdrag, kleinen dank by
ïyne Geloofsgenooten, dryvende deezen,
dat hy den Roomfchen te veel toegegeven
hadt (c).
Tusfchen Groningen en de Ommelanden,
was, reeds in 't voorleeden jaar, een hevi­
ge twist ontftaan, die,ten deezen tyde,werdt,
bygelegd. De Ommelanders dreeven, dat
zy, der Stad het Verbond van den jaare 14*02 1
v/ettelyk opgezeid hebbende 00, wederom
vryheid gekreegen hadden, om allerlei neejingen
te doen, 't welk hun, volgens dit Verbond,
£ » BOR XIII. Boek, H. 68 enz. [3 enz ]
lel) R. FREsmoA Meuwr. H. 36,
FrirpsIIt
1578.
XXX.
TwisÉ
:usfchen
Jronin-
;en en de
Dmmeanden
,

238 VADERLANDSCHE XXVI. BOES,
FiLiPsIU bond, ongeoorloofd geweest was. De Gronin­
1578;. gers namen dit zo euvel, dat zy, wat kater, de
Ommelander Gemagtigden verzekerden in
derzelver Herberge, daar de Abt van Aduwart^
een derzelven, eene ziekte haalde, van welke
hy nimmer herilelde. Voorts bragt de Stad te
wege, door tusfchenfpraak van den Heere
van Villen ftü Graave van Rennenberg, welke
titel hem Van ëenen Oom aanbeitorven
was, dat de algemeene Staaten verlof gaven,
tot het ilegten van de fchans te Delfzyl,
waaruit de Ommelanders zig anderszins
zouden hebben konnen verdedigen. De zelfde
Staaten zonden hunne Gemagtigden naar
Groningen, om de gefchillen te vereffenen;
doch zonder vrugt (V) 4- In de Lente deezes
jaars, hadt Barthold Entes, die, in 't voofïeeden
jaar, afgedankt was (ƒ), op enkelen
last eeniger Ommelander Heeren, twaalf vendelen
Knegten aangenomen, om de gevangenen
te verlosfen. Doch eer hy zig verfchanfen
kon, vielen hem de Groningers op 't lyf*
en dreeven hem naar 't Huis te Koeverden,
waarin hy zig hoopte te bergen, en ontzet
dagt af te wagten van Wigbold van Eufum,
Heere van Nyenoord. Doch deeze kon de boe J
ren niet beweegen, tot het opvatten der wapenen,
gelyk hy gemeend had. Entes, 'tSlotgevonden
hebbende van alles onvoorzien,
iverdt, door zyn eigen volk, gedwongen, het
zelve op te geeven, waarna hy, gevangen,
naar Groningen gevoerd werdt (g). De ge-
(O Boft XI. !ir,;k, hl. 313 enz. [oio ens.1
O") BOR X. Doek, bl. 244 [«14].
(_S) FRESINGA Memur, bl. 43.
van-

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . ^
vangen' Ommelanders krcegen, eerlang, ver- FlLIPSlIt
ligting van hegtenis, en vryheid om door de 1578.
Stad te mogen gaan ; waarop eenigen , den
zeventienden van Herfstmaand, ontfnapt waren.
In Wynmaand , beraamde de Aartsher­ wordt,
by voortog,
eindelyk, een verdrag by voorraad, volraad
, by*
gens welk , men zig wederzyds van daadlyk- gelegd.
heid onthouden moest, tot op de uitfpraak ,
ten langften binnen twee maanden, te doen,
door Gemagtigden, uit den Raad van Staate,
den geheimen , of den grooten Raad te Mechelen.
Midlerwyl, zou de Stad in 't bezit
treeden der geregtigheden , die zy, eertyds,
inzonderheid voor 't jaar 1571 , voorgaf,
gehad te hebben. Eindelyk , moesten alle
de Gevangenen , zelfs Entes , geflaakt worden
(h). Naar welk verdrag , partyen zig
fchikten (*)•
In Friesland , ftondt het ook hagchelyk j XXXI.
in de Lente deezes jaars. Het Hof weiger­ Moeite
in Fries*
de hier Don Jan voor vyand te verklaaren :
land.
waarover Rennenberg den Prefident en eenige
leden in verzekering neemen deedt
Voorts, verkoos hy eenige nieuwe Raadsluiden
, verftelde de Regeering in verfchei
den' Steden , en bragt luiden in 't bewind t
die hem fcheenen den Vaderlande beter toe
gedaan te zyn. Ook deedt hy Cunerus Pe
tri, Bisfchop van Leeuwaarden , om zyne i
yver voor de Spaanfche Regeeringe , vatten
en, kort daarna , in 't Klooster te Bergum »
gyzelen ; daar hem agthonderd guldens, to t
zy: \
(/

FILIPSIII
1578.
Rennenberg
wordt
Stadhouder
van
Overysfel.
1
240 VADERLANDSCHE XXVI. BOEK,
zyn onderhoud, werden toegelegd. Doch de
Bisfchop, dien dit leven verveelde, ontvloodt
het eerlang, en bragt het overfchot zyner dagen
te Keulen door ( k ).
De vlyt des Graaven van Rennenberg in
deezen oord werdt, wat laater, vergolden ,
met het Stadhouderfchap van Overysfel en
Lingen, welk hem, voorheen, door de algemeene
Staaten , opgedraagen was ; doch nu,
<
Hy be- j
magtigt ,
Kampen 1
loor de Scaatschgezinde Edelen en Drosten,
verzorgd werdt (l). Hy vergoldt hun dien
lienst, met het vernietigen van het Proviniaal
Geregtshof, door den Koning , te Volenhove
, opgeregt. Voorts poogde hy de
steden Kampen en Deventer, die nog Hoog-
( luitfche bezetting inhadden , te bemagtigeu.
f] vampen , op welke Stad een heimelyke aan­
i lag , belteeken door Hopman JVolter Hegemn,
gemist was, werdt, in 't laatst van Bloei­
%
maand, belegerd, en, met behulp van Sonoi,
i ie, met verfcheiden'benden , derwaards ge-
\ omen was, ingenomen, by verdrag, op den
en De- t kvintigften van Hooimaand ( m }. Terftond
venter, j- ierna, werdt Deventer berend, welke Stad,
aar de wyze dier eeuvve, beter verfterkt was
£
au Kampen. Sonoi maakte zig, op den zesden
C
an Oogstmaand , meester van twee molen-
\
icrgen , en viel toen aan 't delven van loopt
;raaven, tegen over de Brinkpoorte. De beetting,
de burgers mistrouwende, hadt hen,
5
1 voor het begin van 't beleg, ontwapend,
en
(70 FRESINOA Memot, bl. 47 enz. BOK. XII. Hoek, W*
4. Tj5ol.
(l) FRESINOA Mcmor. bl, 49.
(«) R.FSESINCA Memos. W.tfj. BOK. XlUBoek, W. 35[566]^

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 241
en dwong hen nu, dagelyks, te werken aan FILIPSIIÏ
de wallen. Op den twee - entwmtigften van
Herfstmaand, begon men de Stad te befchieten
Hierop volgde, des anderendaags, een
uitval der belegerden, die egter, met verlies,
naar binnen, gedreeven werden. By
deeze gelegenheid, liet zig de Dienaar van
Tonker Meilander, buiten nood en uit enkele
drift van trouwhertigheid, op 't lighaam van
zynen gefneuvelden Heere , doorftooten. t
Beleg werdt, federt, flaauwer voortgezet,
doordien de Staaten van Holland Sonoi t'huis
ontbooden; waarop Rennenberg de gantiche
bezetting van Kampen voor Deventer komen
liet. Ook kreeg hy, eerlang, meer verwerking
van volk. In de Stad, begon het buskruid
en de voorraad van mondbehoeften,
ondertusfchen, fterk te minderen, waarvan
de belegerden, op den agtften van Wynmaand,
Don Jan, van wiens dood zy nog
reene kennis hadden, met brieven dagten te
verwittigen; Rennenberg kreeg, uit Keulen,
berigt van den inhoud deezer brieven, en
Wist 'er zig naar te fcliikkeu. Midlerwyl, was
hy bedugt, voor eene verzameling van Hoogduitfche
Knegten onder Schoonauwer, toen
hy vernam, dat dezelven, door eenen hoop
Staatsch volk, overvallen en geilaagen waren.
In de Stad, lpeelden de foldaatenvast den
meester, haaiende de fpyze en drank, met
geweld, uit de huizen der burgeren. De Graaf,
nu geen kommer meer hebbende voor ontzet,
deedt de Stad, op nieuws, hevig befctiieten.
op den elfden van Slagtmaand, en de twee
volgende dagen; waarna zy, den veertienden.
VIL DEEL. Q h

Ffupslll by verdrag, overging. De bezetting bedong-
'578. nog uittogt, met brandende lonten; doch
toegefla-igen' vendels: en moest belooven, in
geene dde maanden, tegen de Staaten te zullen
dienen, 't Staaten volk, welk, federt, in
Deventer en in Kampen,gelegd werdt,maakte
het zo grof, met knevelen en kwellen der
burgerye, dat Rennenberg het, eerlang, wederom
van daar vertrekken deedt, mids de
Steden beloofden, Burgervendels op te regten:
gelyk gefchiedde Qi).
XXXII.
Der Staaten
v Ik
betrekt
de winterleaeringen.
1579-
Weerd
gewonnen
en
l
wederon
verlooren.
Karpen
en Uelmon
1,
door Pai
ma, beniagtigi
Kazimir
en zyn
volk rui
men het
Land.
!42 VADERLANDSCHE XXVT. BOEK.
't Groote Leger der Staaten, dat, mids de
verdeeldheid der hoofden, weinig dienst
deedt, betrok, eerlang, de winterlegeringen.
Van de Landzaaten werdt een gedeelte afgedankt.
In 't optrekken, overmeesterde Hohenlo
't Slot te Weerd, welk-egter, vroeg in
't volgend voorjaar, den Prinfe van Parma
wederom in handen viel: die, ten zelfden tyde,
't veld ruim hebbende, ook het Slot Kar­
pen cn de Stad Helmondbemagtigde (V). Her-
tog Kazimir was, midlerwyl, naar Engeland
gereisd, daar hy zyn gedrag, zonder moeite,
verdedigde , en met eere en fchenkaadjen
werdt opgehoopt (ƒ>). Te Vlisfingcn, te rug
gekeerd, op den veertienden van Sprokkelmaand,
vernam hy, dat zyne ruiters, kort te
vooren, met vrygeleide van Parma, dien zy,
vergeefs, eenige maanden folds hadden zoeken
af te dringen, ten lande uit, vertrokken
\va-
OO R
- FRESINGA Memor. bl. 65-234. EOR XII. Bock, hl.
Cz [1001].
'O HOR Xllf. Boek, bl. 78 [17], 84 [26]. METEREN VIII,
Boek, ĥ 148 verf.
(j>) LAQUET Éi>ilt. Libu I. [IIJ. Sp, CLXII. f. 774.

XXVI. BOEK. H I S T O R I E . 245
waren; waarop hy, insgelyks, naar Duits chland
keer Je, zonder Aartshertog, Prins of
Staaten te begroeten (q). Parma was zeer in
zynen fchik, met den aftogt der Duitfche
ruiteren (r). Ook waren 'er de Staaten, geenen
kans ziende om dit volk te betaalen, niet
rouwig om. Ondertusfchen, hadden de Hoogduitfchen,
alomme ten platten lande, diepe
voetftappen hunner roofgierigheid nagelaaten.
De Gewesten van Artois, Henegouwen en
Douai, misnoegd over het verdrag, door den
(q) Bon XIII. Bock, iU 75 [13]» 9° C343- METEREN VM
fr^STRAM DtC. ÏU UhT. I. p. 12, fiö, 2?.
(A HOOFT XIV. Boei, U. 617.
>n RcR XIII. Boei, bl. 78 [!?]•
fK) HOOFT XIV. Boek, VI. 617.
£ yj STRADA pet. U* l&r> I- ?• 8»
FlUPSlII
1579.
Artoi*^
Henegouwen
Prinfe van Oranje, onlangs, te Gend, ge- en Douaï
flooten, verbonden zig, onderling, te Atrecht, fluiten
OD den zesden van Louwmaand, om de Brus- een affelfche
Vereeniging, den Roomfchen GodszonderlykVerdienst, 's Konings gehoorzaamheid, en de bondü\- Gendfche Bevrediging te zullen handhaamen.ven; en de Geloofs - Vrede te zullen weeren
fs) ' Eenigen, met naame Valentyn van Par
dieu, Heer van la Motte, die, onlangs, hei
melyk, met den Koning, verzoend was (O.
zogten hen verder en tot gelyke onderhan
deling met zyne Majefteit te brengen. _ Doel
1
hiertoe, kondenze zig, voorals nog, niet laa­
Dooa
ten beweegen («). Sommigen willen, dat de
van den
Graaf van Bosfu, ook geneigd geweest zou Graa»e
zyn, om in dit Verbond te treeden O). Doel van BpJhv
werdt 'er in verhinderd, door de dood, die
y
hem,

244 V A D E R L . MIST. XXVI. BOEK,
Ffljpslll hem, op den eenentwintigften van Wintermaand
des voorleeden jaars, overviel (w). De
Spaanschgezinden ftrooiden uit, dat by, door
vergif, van kant geholpen was. Zelfs befchuldigde
de Spaanfche Gezant in Engeland
den Prinfe van Oranje van deeze euveldaad
(x)* Doch hiervoor is zelfs de minste fchyn
niet, als men aanmerkt, dat de Prins Bosfu,
na zyn ontflag uit de Hoornfche hegtenis,
zeer begunstigd hadt, hebbende zyne Doorlugtigheid
zelfs, onlangs, te wege gebragt,
dat die van Holland hem een jaargeld van
vyfduizend ponden van veertig grooten toeleiden
(y). Ondertusfchen, gaf het Verbond
der Waaien, welk, uit de Gendfche baldaadigheid,
zynen oorfprong hadt, ter eener
zyde, eenen nieuwen krak aan 't gezag der
algemeene Staaten; terwyl het, aan den anderen
kant, veel fchyntte hebbentoegebragt,
tot het fpoediger fluiten der vermaarde U-
NIE VAN UTRECHT; die, nog in deeze
lelfde maand, getroffen werdt, na dat 'er,
reeds eenen geruimen tyd, over gehandeld
«ras. Wy bereiden ons, om de gelegenheid
/an dit Verbond, den grondflag van 't Ge-
j neenebest der nu V E R E E N I G D E NEDER­
] LANDEN, in het volgende Boek, te ont­
1 rouwen.
C«0 BOR XIII. Boek, II. 84 [25!. .
C-v) STRADA Dec. II. libr. U p. 37.
GO Refol. Holl. 17, 24 Sept. 157Ö. bl. 22, 2$.
V A,

VADERL ANDSCHE
HISTORIE.
ZEVEN-ENTWINTIGSTE BOEK.
I N H O U D
I. Heimelijke en openbaar e handeling, over de
' Unie of Vereeniging van Utrecht. Zy wordt
geflooten. II. Voorwaarden derzelve. III. Boor
welke Landfchappen, Steden en Perfoonen
eerst getekend. Oranje neemtze niet fpoedig
aan. Nieuwe eed van 't Krygsvolk. IV. De
Malkontenten en Waaien begeeven zig aan s
Koningszyde. LaMottevyandverklaard. V.
Maaftricht belegerd en gewonnen, door Parma.
VI. Dagvaart te Antwerpen. Vredehandeling
te Keulen. VII. Beroerte te Amersfoort.
Beeldenjlorm te Utrecht. VIII. Opjchudding
te Antwerpen. Frefm gevat. IX- Beweegingen
te Gend. Imbize wykt naar Duitschland. X.
Oproer te Mechelen. De Stad verzoent zig
met Parma. Aanflag pp Brusfel. XI. Beweeging
te Brugge. Oranje wyst het Stadhouder -
fchap van Vlaanderen van de hand. Omkee-
'rimzvan's Hertogenbosch. XII. Beweeging te
Bommel. Te fVeesp. XIII. Bedryfvan den
Graavevan Rennenberg, te Groningen en in-
Drente. XIV. Verwarde Staat van de zaaken
der algemeene Staaten. Spraak van V afzwee •
ren des Kor.ings en van V aanneemenvanA;>
Q 3

246 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
jou. XV. Aanflag op den Briele. Lalaing
verzoent zig met Parma. Be Waaien, insge •
lyks. Beeldenftorm in Gelderland. Oranjes Vertoog
aan de algemeene Staaten. Staat van oorloge.
XVI. Vervolg der Keulfche Vredehandeling
die^ vrugteloos, afgebroken wordt. XVIL
Verfcheiden' Steden gewonnen en verhoren.
La Noue gevangen. Mechelen geplonderd, door
de Staatjehen. XVIII. Afval des Graaven van
Rennenberg. Oranje komt in tlolland.Vertreki
naar Kampen, Rennenberg maakt zig van
Groningen meester. De Stad wordt belegerd.
XIX. Oranje field orde in Overysjel. Komt te
Amfterdam.Keert naar Antwerpen. De Aart sbisjchop
van Utrechtflerj't. XX. Kerktwist te
Wlerdert. XXI. Onlust tusfehen de Regeering
en Predikanten van Leiden. XXILVervolg van
V Beleg van Groningen, dat, eindelyk, opgebroken
wordt. Entes fneuvelt. Oproer te Zwolle.
Delfzylverloeren. Koever den insgelyks ;
doch herwonnen. XXIII. Slag op de Boer tan*
ge. Koeverden en Oldenzeel bemagtigd, door
Rennenberg. XXIV. De Hertogin van Parma
komt herwaar ds, als Landvoogdes. Keen
-wederom naar Italië. XXV. Ban des Koninn
tegen den Prinfe van Oranje; die zig, meesterlyk,
verdedigt. Oordeel der Vereenigde Staaten
over den Ban. XXVI. Orde op de Vaart
naar Spanje en Portugal.XXVll.Rennenberg
belegert Steenwyk.Aanjlag van Parma op Plat'
turn. V•illenhove gewonnen. V Beleg van Steen-
•wyk opgebroken. XXVIII. Oranje wordt Stadhouder
van Friesland. Schanfen inde Ommelanden
verhoren. Rennenberg fierft. XXIX.
Frangois Verdugo bekomt zyne ampten. XXX."
Haar-

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . =47
Haarlem (laat van de voldoening af. Ook Amfier
dan. EerftePlakaat tegen de foom^hge-
bure Kerktwist te Utrecht. AXXH. Staat aer
v ï zylfche Legeren. Toeleg op Vhtfng^.
ven sfimnmn en verkoren. XXXIV. Oranje
Zopt het Markgraaffchap van Veere en Vtisfingen.
XXXV. Kryg>bedryven m de Umme
landen.
T Tet treffen der Gendfche Bevrediging
H hadt de Nederlanden, op Luxemburg
en de aangewonnen' gewesten na, W W
verbonden aan eikanderen. Doch he Vo-
drag met Don Jan, en vooral het- Verbond
van Vereeniging, te vooren, door eenige
Sndfchappen, te Brusfel, genooten to,b*
helzende eene belofte, om den Roomlchen
GodSst te handhaaven hadt deezen band
wederom, verbroken, of geknakt. Holland
^Zeeland, daar de Hervormung.nu alomnre
doorgedrongen was, h
^XSdePrins,
bond niet konnen treeden. Ookhadtde inns,
al terftond na de aankomst van Don Jan,
voSen, dat de Gendfche Bevrediging genen
Hand zou konnen houden (?), en zig,
hierom, van toen af,benaarstigd, om de Hol-
Sche en Zeeuwfche Steden die zig nog
afgezonderd hielden, nevens.het Stigt wn
O) Zie XXVF. Bonk, bl. 104-
(J) BOB. X. Boek, bl. 195 174?Jï,
Q4
FlLIPsIII
1579-
I.
Gelegenieid
tot
iet oprenten
van het
Verbond
van Vereeniging
te Utrecht.

FIIJPS! II
*579>
De Koningin
van Engeland
raadt 'er
toe. i
De Prins (
bewerkt
het hei-
melyk. *
De on- te
derhan- j-j
deling J
flaatftil. ,
H8 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
Utrecht, aan zyne zyde over te brengen, en
zig, hierdoor, te fterken tegen de Nederlanden,
die met Don Jan zouden willen ovcreenkomen.
Zelfs vindt men, by fomraigen,
vermeld, dat de Koningin van Engeland, om
ie party , die zig tegen Don Jan verklaard
ïadt, te ityven, al in 't begin des iaars 1577,
heyan Gelderland, Holland, Zeeland, Fries­
i and en Utrecht geraaden hadt, zig, door
< ;en onderling verbond, te vereenigen : waar-
1 ia zy zig van haaren byftand verzekeren konlen(0.
Ook arbeidde Oranje, ten dien tyde
eeds, hennelyk, aan deeze vereeniging (d)i
;ig, om dezelve te bevorderen, in Geldermd,
bedienende van Meester jakob Muis,
c ie didwyls derwaards trok; en*van die van
I lommei, welken reeds met Holland en Zee-
h ad verbonden waren. In Friesland, werkte
h jr, voornaanilyk, door Popke Ufkens,AV
fi >.l Roorda en Duka Martena. Meester Flo-
ri s Thin, Advokaat 'sLands van Utrecht
ei 1 MQCsttzFloris van Meermaals hielpen zyne'
o Dgmerken bevorderen, in 't Sdgt. In Over-
:fel, hadt de Prins ook zyne bewindsluiden,
ji
1 olland en Zeeland waren van zelvcn gene-
;n genoeg tot de vereeniging,' alzo zy,
è tardoor, de vyandlyke wapenen te verder
d; m hunnen bodem hielden, en hunne magt
V:
gelyk, zagen aanwasfen. Doch de fcheuring •
isfchen Don Jan en de Staaten, en 't vertrek
2S Pnnfen naar Brabant ftremden deeze on-
;rhandeling, voor eene poos. Ook fcheen
d
M1 LANGUET. Epift. J.ïbr. \, riT]. Ep. CVII. *. 2 7..
OO Apol, by ROR Auth. ftrskk. IX.' lLl, bl. 9 £ 7 4
de,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 449
de verbindtenis, op het einde des jaars 1577!
gemaakt, tusfchen de Roomfche en Onroomi'che
Staaten, de geknakte Gendfche Bevrediging
wederom te herftellen in haare voo-
Hge kragt. Daarbenevens, zou het den Prinfe,
zo lang hy, van wege de algemeene Staaten,
in naam onder den Aartshertoge Matthias,
zulk een uitfteekend bewind voerde
over de Nederlanden in 't gemeen, gantsch
kwalyk gevoegd hebben, een byzonder verbond
te bewerken tusfchen eenigen dier Nederlanden;
welk, zou het Holland en Zeeland
naar den zin zyn, gelyk wel behoorde,
geene voordeelige voorwaarden zou kannen
behelzen voor den Roomfchen Godsdienst,
dien de algemeene Staaten egter zogten te
handhaaven, en dien de Prins, terwyl hy ir
Brabant was, niet zou hebben durven helpet:
verdrukken. Doch toen, in den zomer des
jaars 1578, het ongenoegen, tusfchen de Gentenaars
en de Waaien, aan 't fmeulen, of
reeds ontfteken was, bondt de Prins het werk
der Vereeniging wederom aan. De gelegenheid
om het zelve te vorderen was nu ook
gunstiger. De Hervorming was, in Gelderland,
ingevoerd. Friesland, Groningerland,
Drente en een groot deel van Overysfel waren,
door den Graave van Rennenberg, to
de zyde der algemeene Staaten, overgebragt
5
t Stigt hadt zig, reeds lang te vooren, onde:
's Prinfen gehoorzaamheid begeven. Nogtan
vondt de Prins niet geraaden, het werk de:
Vereeniging, in perfoon, te dryven. H:
voorzag, dat het den Aartshertoge en den al
i r
1579.
Worde
wederom
aaugevangen.
r
emeenen Staaten kwalyk fmaaken zou, z<
)
1
Qs •* C

250 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
FïLIPSÏII het lighaam der Nederlanden, door het flui­
1579 ten van een byzonder Verbond tusfchen eenige
leden, verzwakt werdt. Ook vreesde hy,
dat men hem het verlaaten der Gendfche
Bevrediging nageeven zou, aan welke hy altoos
verklaard hadt, zig te willen houden.
Graaf Hy bediende zig, hierom, van zynen Broe­
Jan van der, Graave Jan van Nasfau; die, toen nu de
Nasfau fcheuring der Walfche Gewesten openbaar
werkt geworden was, de Staaten van Holland en
'er in.
Zeeland, in Slagtmaanddesgemelden jaars, te
Gorinchem, befchreef, daar hy hun, onder
anderen, vermaande, tot het Verbond met
Gelderland, Utrecht, Friesland en andere
Landen, waarover zyne Doorlugtigheid hun,
voorheen, zo ernstelyk, gefchreeven hadt.
Hy berigtte hun, te gelyk, dat de Gemagtigden
deezer Gewesten, te Utrecht, befchreeven
waren, verzoekende de Staaten, dat zy ook
eenigen uit hun derwaards wilden zenden. Na
eenig beraad, werdt, hiertoe, door de Staaten,
beflooten.
Byeen- De Heeren van Karnisfe, Muis, Kant en 01komst
te denbameveld, of twee hunner, in wier plaats
Utrecht. egter, naderhand, anderen kwamen (e) , werden
gemagtigd, om naar Utrecht te reizen.
Ook tradt men, nog te Gorinchem, met Gemagtigden
der Gentenaaren, over 't Verbond
van vereeniging in onderhandeling (ƒ). 't
Ontwerp van het zelve, waarfchynlyk, gemaakt,
door Graave Jan van Nasfau, of iemant
van zynent wege (1) •> ' m
Holland,Zeeland
1 e~) Refol. Holl. 7 Januarv 1579. hl. 3.
(ƒ) Refol. Holl. 18, 25 Nov. 1578. bl. 36, 41.
f 1} Vermoedelyk, is het Urrech'.sch Verbond opgev
4
fteld,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 251
land en 't Stigtv onderzogt, en naderhand,
door de Gemagtigden uit deezen en nog twee
andere gewesten, op het behaagen hunnet
meesteren, goedgekeurd zynde; werdt, na 't De Ver­
wegruimen van eenige zwaarigheden (g), op eeniging
wordt
den drie-entwintigften van Louwmaand, te gcfloo-
Utrecht, vastgefteld, en op den negenentwinten.tigften, openlyk, van 't Raadhuis der Stede,
afgekondigd (h~).
Wy zullen den inhoud van dit Verbond. II.
welks regt verftand, in 't vervolg deczer His­ Voor
waarden
torie, dikwyls te pas komen zal, hier omftan- derzetrp.
diglyk en fomtyds met de eigen' woorden inlasfen.
Inde Inleiding, wordt gezeid „datdit
van het Vorstendom Gelder en Graaffcha).
" Zutfen,dievan deGraaffchappenen Landei
vanHolland, Zeeland, Utrecht en de Friefck
" Ommelanden tusfchen de Eems en de Lauwer.
" gezien hebbende, dat, federt de Gendfch*
" Bevrediging, de Spanjaards, metDonJai
van Oostenryk, en anderen hunner hoof
" den, getragt hebben, de Nedcrlandfch
" Gewesten te overheeren, en van een t<
" fcheiden, tot derzelver uiterfte bederf >
" raadzaam gevonden hebben , zig , nog nade r
en byzonderer, met elkanderen, te verbin
' den. Dat zy egter, hiermede, niet voor
11 hebben, de algemeene Unie of Vereeniging
5? hj r
Cs f) Refol- Holl. 28 Jan. 1579. bl. 5.
\h) lioR XIII. Boek, bl. 85 [26].
fteld, door eenen der nieuwe Raden 'sHofs van Gel
der, immers zeer waarfcbynlyk, door eenen Geldersch
man, om dat men 'er verfcheiden' wiorden in vindt
die zuiver Geïdersch zyn , ge'yk behcltelyk, holden, vei
jengelt, voor verruild, en diergelyken.
Fiup?in
1579.
I

s$i VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.'
FlLIPSlII „ by de gemelde Bevrediging, beraamd, te
1579-„
verlaaten; maar dezelve veeleer 'nog meer
„ te Herken, zig te bekwaamer tegen hunne
_,, vyanden te verdedigen, en verdere onder-
„ linge verwydering te voorkomen. Dat, by
„ de afgevaardigden der gemelde Landen,
„ hiertoe, door de hunne, volkomenlyk gemagtigd,
ten gemelden einde, zyn vastge-
,, fteld de volgende punten, zonder zig, in
,, allen gevalle, by deezen, te willen onttrekken
„ van ofte uit den Heiligen Roomfchen Ryke.
i. „ Dat de genoemde Landen zig, met
„ eikanderen, verbinden en vereenigen, om,
„ ten eeuwige dage, vereenigd te blyven, op
„ gelyke wyze, als of zy maar ééne Provincie
,, waren, zonder zig, door eenigerlei ver-
„ bond of handeling, van wat natuur ook,
„ van een te laaten fcheiden, onverminderdnog-
„ tans eene iegtlyke Provincie, en de byzondere
,, Steden, Leden en Ingezetenen derzelven, hun-
„ ne byzondere Privilegiën, Vryheden, Voor-
„ regten, loffelyke en welherbragte Gewoonten,
en alle andere Geregtigheden: waarin zy
,, eikanderen niet alleen niet hinderen, maar
,, zelfs handhaaven en befchermen zullen, des
„ noods, met lyf en goed. Doch zullen de ge-
„ fchillen, die de Provinciën, Steden of Le-
„ den deezer Vereeniging, over de genoem-
„ de Geregtigheden, 'met eikanderen hebben,
„ of krygen mogten, moeten beliegt worden
by den gewoonlyken Regter, goede
,, mannen of minnelyk verdrag, zonder dat ds
„ andere Provinciën, Steden of Leden, zo lang
s3 partyen zig den Regter onderwerpen, zig
„ daar mede zullen incgen moeijen, ten wa-

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 253
„ re zy mogten goedvinden, een .verdrag te FlLIFSlII
„ helpen bemiddelen.
1579.
2. „ Dat de genoemde Landen, ingevolge
„ van dit Verbond, elkahderen zullen moeten
„ byftaan, metlyf, goed en bloed, tegen alle
geweld, hun, onder den naam des Konings
„ of van zynent wege, aangedaan, 't zy ter
j, oorzaake van de Gendfche Bevrediging,
„ van 't opvatten der wapenen tegen Don
„ Jan, van 't aanneemen des Aartshertogs
„ Matthias tot Landvoogd, met al wat 'er
„ uit gevolgd is, of zou mogen volgen; ol
„ zelfs onder fchyn van den Roomsch-Ka-
„ tholyken Godsdienst, met de wapenen, te
willen herftellen of invoeren, of ter zaake
„ van eenige nieuwigheden, in de genoem-
„ de Landfchappen voorgevallen, federt der
„ jaare «558, of eindelyk, om dit Verbond
„ van Vereeniging; evenveel, of dit gewelc
„ eenig Land, Staat, Stad of Lid in 't by
„ zonder, of allen in 't gemeen wierdt aan-
„ gedaan.
3. „ Dat de gemelde Provinciën elkande
„ ren ook zullen moeten byftaan, tegen alli
„ in- en uitheemfche Heeren, Landen of Ste
„ den, die haar eenig geweld, ongelyk o X
„ oorlog zouden mogen willen aandoen
„ mids dat deeze byftand, by de Generalitei \
t
,. van deeze Unie, bepaald worde, met kennis
fe en naar gelegenheid der zaake.
4. ,, Dat de Grens- en andere Steden, vai i
„ welke Provinciën die ook zyn mogen, de;
„ noods, by raade en op bevel deezer Ver
„ eenigde Provinciën, zullen verfterkt wor
s, den, ten koste van de Steden en van de Provin
1

FlLIPSlH
1579-
S54 VADERLANDS C HE XXVIL BOEK.
„ den, in welken zy gelegen zyn, mids de
„ Generaliteit daartoe de helft draage. Wel-
„ verrtaande, dat, indien de genoemde Pro-
„ vincien geraaden mogten vinden, eenige
„ nieuwe (lerkten in eenigen der gemelde Pro-
„ vincien te leggen, of de tegenwoordigen te
„ veranderen of af te werpen, de kosten, hier-
„ toe vereischt, door de Provinciën in 't ge-
„ meen, zullen moeten gedraagen worden.
5. „ Dat men, om de kosten, vereischt
„ tot de befcherming der Provinciën, te vin-
,, den, op eenen eenpaarigen voet, van drie
„ tot drie maanden, of op andere bekwaame
„ tyden, binnen dezelve Provinciën, open-
,, lyk, aan den meestbiedende zal verpagten,
„ of doen collecteer en zekere Imposten op aller-
„ handeWynen,Bieren,Gemaal,Zout,gouden,
zilveren.zyden en wollenLakenen,Hoornveeen
" bezaaide Landen, Slagtvee, Paarden, Osfen,
- die verkogt of verruild worden, goederen,
" ter Waage komende, en alle zulke anderen,
" als men, naderhand, by gemeene bewilliging»
geraaden vinden zal. Ook zal men
" hiertoe befteeden de inkomsten van 's Konings
Domeinen, na aftrek van lasten, op
„ dezelven Ihande.
6. „ Dat de genoemde middelen ,by gemee*
nen raade , verhoogden verlaagd zullen wor-
11 den, naar vereisen van zaaken, en alleeu-
11 lyk verftrekt tot gemeene befcherming, en
5', tot het gene de Generaliteit verder zal moel,
ten draagen, zonder tot iets anders te mo-
„ gen worden bekeerd.
7. „ Dat de Grensfteden en ook anderen,
„ des noods, gehouden zullen zyn, te ont-
7
„ van-

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 255
„ vangen zodanige bezetting, als de Veree-
„ nigde Provinciën, by raade van den Stad-
„ houderder Provincie, daar de bezetting ge-
,, legd zal worden, goedvinden en haarbelas-
„ ten zullen : mids deeze bezetting, door de
„ Vereenigde Provinciën, betaald worde, en
,, dat de Kapiteinen en Soldaaten, boven den
„ algemeenen eed, ook eenen byzonderen
,, eed doen aan de Stad of Stede en Provincie ,
„ waarin zy gelegd zullen worden: 't welk,
„ ten dien einde, in detzelvev Artikelbrief zal
„ worden gefield. Ook zal men zulk een'
„ Krygstugt houden, onder de foldaaten, dat
„ de Ingezeten en, geestelyken enweereldlyken y
„ niet onredelyk bezwaard worden, noch ee-
„ nigen overlast lyden zullen. De bezetting
„ zal ook, niet meer dan de burgers en inge-
„ zetenen, van Imposten en Excynzen vry zyn,
„ en de Generaliteit zal den Ingezetenen Lo-
?» gy s
g e
FILIPSIII
1579td
verlïrekken, als tot hiertoe, in Hol-
„ land, gebruiklyk geweest is.
8. „ Dat, om, ten allen tyde, door 'sLands
,, Ingezetenen, te konnen worden bygeftaan.
,„ binnen eene maand na de tekening dee-
„ zes, ten langften, de Inwooners van elke
„ Provincie, van agttien tot zestig jaarer
„ oud, zullen worden opgetekend, op da
5, men, ter eerfter famenkomste der Bondge
„ nooten, hierop zou konnen befluiten, zc
„ als men, ter meester verzekerdheid de:
•„ Vereenigde Landen, bevinden zal te be
„ hooren.
9. ,, Dat men geen Be/land of Vrede {lui
„ ten, geenen oorlog aanvaarden, noch eenig
?, Impost of Contributie in/lellen zal, de Genera
n h
»

PlLIPSlII
1 5 7 8
*_
a 5f5 VADERLANDSCHE XXVII. BöEfc:
,5 liteit van deezen Verbande aangaande, dan
„ met gemeenen raad en bewilliging der
,, voornoemde Provinciën. Doch in alle
,5 andere zaaken, 't beleid deezer Verbindtenis
en 't gene daar van afhangt betref-
„ fende, zal men zig fchikkert, naar 't gene
,, by de meerderheid van de Hemmen der
Provinciën geflooten zal worden; zullende
„ deeze Hemmen worden ingezameld, zoals,
„ tot nog toe, ter Vergadering der alge-
„ meene Staaten, gebruikelyk geweest is : en
„ dit alleen, by voorraad, tot op eene nadere
fchikking der gezamenlyke Bondge-
„ nooten. Doch indien 't gebeurde, dat de
,, Provinciën, in zaaken van Beftand, Vre-
„ de, Oorlog of Belasting, niet overeen koni;,
den komen, zal het gefchil, by provifie.^
„ verbleeven worden, aan de Heeren Stadij
houders der gemelde Vereenigde Provin-
„ cien, nu ten tyde wezende, die het zelve
,, byleggen, of daar over, naar behooren,
uitfpraak zullen doen: zullende zy, in ge-
„ val zy eikanderen niet mogten konnen verj,
ftaan, zulke onpartydige Byzitters of toe-
„ gevoegden mogen kiezen, als zy raadzaam
zullen oordeelen, en partyen gehouden
„ zyn, zig te voegen, naar 't gene, op ge-
„ melde wyze, zal zyn uitgefproken.
10. „ Dat geenen der genoemde Provin-
„ cien, Steden of Leden derzelven, eenige
„ Confoederatien of Verbonden met eenige na-
„ buurige Heeren of Landen zullen mogen maa-
5, ken, buiten bewilliging der Bondgenootem
11. „ Dat, zo eenige nabuurige Vorsten,
„ Heeren, Landen, of Steden zig met de

XXVII. BOEK. H I S T O R I E , i'^f
gemelde Provinciën begeerden te vereeni- FtLirsIII
„ gen, en in deeze Confoederatie te treeden, 1579-
,., zy, daartoe, by gemeenen raade en bewilli-
„ ging der Provinciën, zullen mogen ontvan-
„ gen worden.
ia. ,j Dat de Provinciën , in 't ftuk der
„ Munte, en in den loop van 't geld , met
„ eikanderen, zullen moeten overeenkomen,
,, volgens de Ordonnantiën, hierop, met den
„ eerften, temaaken: welken de eene, zomder
de andere, niet zal mogen veranderen. „
13. „ Dat Holland en Zeeland zig, in 't
„ ftuk van denGodsdienft,»#

QS8 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
ÏILK6ÏII dienden, den Roomsen-Katholyken en den
*579- Hervormden , zou toelaaten: weshalve, tot
nadere opheldering, op den eerften van
Sprokkelmaand, werdt vastgefteld „ dat men
3, niet voorhadt, eenige Provinciën of Steden,
3, die zig alleen aan den Roomfchen Gods-
1,, dienst wilden houden, en in welken 't getal
3, der Hervormden zo groot niet was, dat al-
3, daar, volgens de Geloofsvrede, de Her-
5, vormde Godsdienst behoorde geoefend te
3, worden , van het Bondgenootfchap uit te
„ fluiten; maar dezelven, integendeel, daarin
5, te willen ontvangen; mids zy de punten van
het zelve naarkwamen, en zig als goede Pa-
3, motten gedroegen ; zyndede meening niet,
3, dat de eene Provincie of Stad zig 't bedryf
„ van de andere, in't ftuk van den Godsdienst,
a, zal aantrekken.
14. „ Dat men, insgelyks volgens gemelde
Bevrediging, allen Kloosterlingen en Gees-
„ telyken hunne goederen, in de Vereenigde
„ Provinciën gelegen, zal laaten volgen, mids
„ de Kloosterlingen, die zig, uit hunne Kloos-
„ ters, gelegen, ten tyde des oorlogstusfchen
„ Holland en Zeeland en de Spanjaarden, onder
't gebied deezer laatften, begeven heb-
3, ben naar eene deezer twee Provinciën, uit
3, hunne Kloosters, onderhouden worden: ges,
lyk ook gefchieden zal, omtrent zülkèn, die
5, zig, uit hunne Kloosters in Holland en Zee-
„ land, naar de andere Vereenigde Provinciën
„ begeven hebben.
15. „ Dat, die in eenige Kloosters deezer
„ Vereenigde Landen zyn, of geweest zyn, en
„ dezelven, ter zaake van. den Godsdienst„
„ of

XXVII. BOEK. H I S T O R I E .
j5 of om andere goede redenen, begeeren j'nijpsIII te
verlaaten, of'reeds veria'aten hebben, uit de
inkomften dier Kloosteren, hun leeven"
„ lang, zullen onderhouden worden* Doch
„ die zig hierna in eenig Klooster begeeven „
„ en het wederom verlaaten, zullen geeu on-
„ derhoud genieten ; maar alleenlyk te rug
„ neemen mogen , 't gene zy in 't KloosteÊ
„ gebragt zullen hebben. Voorts, zullende
„ tegenwoordige en toekomende Klooster-
„ lingen vryheid van Godsdienst en Kleeding.
„ hebben, mids zy hunnen Overften, in alle
„ andere zaaken, onderdaanig zyn." ToC
nadere opheldering van het eerfte gedeelte
van dit Artikel, waarby den geweezen' Kloosterlingen
onderhoud toegelegd wordt, werdt 9
op den eerften van Sprokkelmaand, verklaard
„ dat de Bondgenooten, bedugt, daC
„ zulke Kloosterlingen ligtelyk pleitgedin-
„ gen zouden mogen aanvangen, tot beko-
„ minge der nalaatenfchap , hun , van ou-
„ ders of vrienden, aanbeftorven, of dat zy,
„ door giften of maakingen, hierna, oor-
„ zaak tot pleitgedingen zouden konnen gee-
,, ven, goedgevonden hebben, alle zulke
„ pleitgedingen , aangevangen of nog aan te
„ vangen , van nu af aan, op te fchorten.
„ en in flaate te houden; tot dat, hierop, by
„ dezelve Bondgenooten en anderen, die zi£
„ met hen zouden willen verbinden, ook by
,, de hooge Overheid, is 't nood, eene alge
„ meene uitfpraak zal zyn gefchiecL
16. „ Dat, of 't gebeurde, 't geile Got I
verhoede , dat 'er eenig gefchil ontftónd C
H tufifchen de Provinciën , waarin men cl
R s kali

*6o VADERLANDSCHE XXVILBOEK:
ffLffsHi kaiideren niet köri verftaan, het zelve, zo
„ Ver het eenige Provincie in 't byzonder
4, betreft, beflist zal worden, door de andere
9, Provinciën , of derzelver Gemagtigden,
9, en betreft het de Provinciën in 't gemeen,
5, door de Stadhouders, gelyk in \ negende
Artikel beraamd is i zullende deezen par-
„ tyen vergeleken of regt doen moeten, binnen
9, eene maand of korter, na dat zy, daar-
„ toe, Van de eene of de andere partye, ge-
„ roepen of verzogt zullen zyn: en zal men
„ zig , wederzyds, naar de uitfpraak, aldus
„ gedaan , moeten gedraagen, zonder zig,
„ daartegen, van eenigerhande middelen van
regten te mogen bedienen.
17. ,, Dat de Provinciën, Steden en Leden
„ derzelven zig wagten zullen van eenigen
„ uitheemfchen Heeren gelegenheid tot oorloge
te geeven, en, ten dien einde, vreem-
3, delingen, zo wel als Ingezetenen , altoos
„ goed regc doen, waartoe de Provincie, die
„ hier omtrent in gebreke mogt blyven, door
„ de andere Provinciën , zal mogen gehou-
„ den worden, overeenkomftig met derzelver
„ voorregten, geregtigheden en loftelyke ge-
„ woonten.
18. ,, Dat de eene Provincie of >Stad, tot
„ bezwaaring van de anderen, geene Imposten,
„ Convooigelden of andere lasten zal mogen
„ opftellen, buiten gemeene bewilliging, noch
,, eenige Bondgenooten hooger bezwaar en, dan
„ haare eigene Ingezetenen.
iy. „ Dat de Bondgenooten gehouden zul-
„ len zyn , binnen Utrecht te verfchynen,
t» op de befchryviug van zulken , die daar?
• »» toe

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . i6t
„ toe gemagtigd zullen worden, op zulkem
„ dag, als hun zal aangefchreeven worden,
„ om te handelen, over opkomende zaaken j"
„ welken men, zo zy niet geheim behoorerj
8, te blyven, ook in de Brieven van Befchry-
„ vinge zal uitdrukken. Dat men, hier, by
,, eenpaaiïge of by de meeste Hemmen, zal
„ befluiten, al ware 't ook, dat eenigen niet
verfcheenen, die nogtans gehouden zullen
„ zyn, 't beilootene naar te komen, tep wa-
„ re de zaaken zeer gewigtig waren, en ee-
„ nig vertrek konden gedoogen ; wanneer
„ men zulken , die niet verfcheenen zyn,
„ andermaal zal befchryven , op verbeurte
hunner ftemme , voor die reize. Doch
„ dien 't niet gelegen zal komen te ver-
„ fchynen , zal zyn gevoelen, fchriftelyk,
„ mogen overzenden, waarop, by 't vergade-
,, ren der Hemmen, behooriyk agt zal gege-
5, ven worden,
so. „ Dat ieder der Bondgenooten de voor-
„ vallende zaaken , aan welker kennis zy
„ oordeelen , dat den gemeenen Bondge-
,, nooten iets merkelyks gelegen is, zullen
moeten bekend maaken aan hun , die tot
„ de Befchryving gemagtigd zullen zyn, om
„ de andere Provinciën daarop te konnen
„ befchryven.
21. „ Dat het uitleggen van duisterheden,
?, in dit Verbond, ftaan zal aan de gemeene
„ ftemmen der Bondgenooten, die, verfchil-
, s lende, hunne toevlügü zullen neemen tot de
„ Heeren Stadhouders, op de wyze, boven
a s vermeld.
R 3
MLIPSlIt

I.579-
t6s VADERLANDSCHE XXVII. Bofctj
12. „ Dat, zo meirnoodigoordeelen mogt ,
„ de Artikelen vau dit Verbond, in eenige
„ punten, te vermeerderen of te veranderen,
„ het zelve zal moeten gefchieden, by gsmee-
„ nen raade en bewilliging der Bondgenooten,
„ en anders niet.
23. „ De Provinciën belooven alle de gemelde
Artikelen te onderhouden en te doen
onderhouden, verklaareude zy alles wat,
„ daarmede ftrydig , mogt worden gedaan,
nietig en van onwaarde , onder verbindmos
van haarer en aller Ingezetenen Per-
„ föohen ,en goederen , die zy allen Heeren
en Geregten onderwerpen , beloovende
„ zig niet te zuilen behelpen, met eenig
„ verzet van R,egte , hiermede niet overs,
eenkomftig.
24. „ De Heeren Stadhouders, die nu zyn
s, of hierna zyn zullen, de Wethouders en
„ Hoofdofficiers van de byzondere Provinciën,
9, Steden en Leden derzelven zullen dit Va-
3, bond ook moeten bezweeren.
25. „ Ook zal dit gefchieden moeten, door
i, alle Schutteryen, Broederfchappen en Kol-
3, legien, die in eenige Steden of Vlekken
9, deezer Vereeniging zyn.
26. „ Zullende van dit Verbond gemaakt
5, worden Brieven in behoorlyke forme, die ,
„ door de Heeren Stadhouders, en door de
9, Leden en Steden der Provinciën , daartoe
s, byzonderlyk by de anderen verzogt zynde,
j, bezegeld, en door derzelver Sekretarisfen
ondertekend zullen worden (/).*'
Op
O Or(»t-Plsk*«l>, I. Dtól, kol. 7.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 263
Op den grondflag van dit Verbond, ftaat
het Geraeenebest der Vereenigde Nederlan­ 1579*
den gevestigd, in alles , wat de Landfchap-
III.
pen in 't gemeen aangaat; waarom het noo- Zy wordt
dig was , dat wy het, dus uitvoeriglyk, te eerst
boek Helden. Ten dage , als het geflooten door Ge­
werdt, waren 'er flegts Gemagtigden uit vyf magtigden
uit
gewesten tegenwoordig. Graaf Jan van NasvyfLandfau tekende eerst, als Stadhouder van Gel fchappert
der en Zutfen: toen onderfchreeven vier Ge­ en nadermagtigden
uit de Ridderfchap dier twee gehand ,
doorverwesten,
welken dag namen, tot den negenfcheiden*den van Sprokkelmaand , om de bewilliging anderen
der Baanderheeren en groote en kleine Stegetekend.den over te brengen. Voorts tekenden de
Gemagtigden van Holland, Zeeland (2), Utrecht
en de Groninger Ommelanden, hebbende
de Stad, waarfchynlyk uit ongenoegen
tegen de Ommelanden (&)» gcene. Gemagtigden
te Utrecht gezonden, 't Verbond der
Vereeniging, daarna, ter Staatsvergaderinge
van Holland , vertoond zynde, werdt, dooi
(£") Zie R. FRESINGA Memor. in G. DUMEAR Anal. Tom.
ÏU. hl. 139-
(2) De Stad Middelburg nam egter't Verbond van Vereeniging
niet terftond aan. In Herfstmaand des jaars
1578 , befloot de Wet deezer Stad in dit Verbond te zullen
treeden, zo dra de Bondgenooten zouden veikiaard
hebben, dat zy, daardoor, niet zou begrecpen worden
benadeeld te zyn in haare Privilegiën, waarop zy meende,
dat, door die van Vlisfingen en Veere, indragtgedaan
was. Rcgifler ten Raede van Middtlb. van 11
Septemb. 29 Decemb. 1578. io Januar. 16 Febr. 1579.
an andere /leien. Ook maakte Zeeland zelf,in 'teerst,
nog zwaarigheid in eenige punten, hftniét. vflor de Ge-
Hfptit. in dito 10 Jan. 1579. M. S.
R 4
de

164 VADERLANDS CHE XXVII. BoSKi
de Edelen , Haarlem en Leiden , terftond,
goedgekeurd. De andere Steden wilden eerst
verflag doene Die van den Briele en den Lande
van Voorne begeerden, by de Unie aangemerkt
en omfchreeven te worden , als
eene Landftreek op zig zelve , doch vereenigd
met Holland en Zeeland. Rotterdam bewilligde
in de Vereeniging tusfchen Holland,
Zeeland en Utrecht j doch niet in eene afzonderlyke
Vereeniging met den Adel van
Gelder en Zurfen (/). Midlerwyl, werdt,
met bet overig gedeelte deezer twee gewesten
, gehandeld , aan welken men, op hun
Verzoek, toeftondt „ dat zy Leden des Roonir
„ fchen Ryks zouden mogen blyven, gelyk
„ zy, tot hiertoe, geweest waren; dat men,
9, na ' 't verdryven der Spanjaarden en 't flui-
9, ten der Vrede , alle ongewoone belastin-
„ gen zou affchaffen; dat Gelder en Zutfen,
„ die twee ftemmen ter Vergaderinge der
Bondgenooten begeerden , ftemmen zou-
„ den, gelyk zy plagten te doen, in de Ver-
5, gadering der algemeene Staaten , dat de
5, Stad Bommel en de Ainpten van ïieler-
„ en Bommelerwaard , Beest en Renoi we-
„ derorn zouden gehegt worden aan Gelderland,
waaraan zy plagten te behooren,
„ mids Bommel bleeve by 't Regt der Gend-
„ fche Bevrediging, en onder 't bewind van
,, den Prinfe van Oranje, benevens nog eenige
andere punten (w)." 't Liep egter
aan tot in Lentemaand, eer de Gemagtigden
der
CO Refol. Holl. ij, 24 ^Sr. T5T9. K. 19, if,
Kelöl. Holl. 17 ^isJr. I5?p. go.

XXVII. BOEK. HISTORIE. 465
der Ridderfchap des Nieuwmeegfchen Kwar­ FiLrpsIlt
1
tiers en der Stad Nieuwmegen , en de Ge579magtigden der Ridderfchap en der groote
en kleine Steden deg Arnhemfchen Kwartiers,
en tot in GrasmaarÜ, eer die van Venlo 't
Verbond onderfchreeven. Ook namen , ia
Lentemaand, de Friefche Steden, Leeuwaarden,
Sneek en Franeker, en eenige Grietmans
en Edelen 't Verbond aan. Verfcheiden'
andere Friefche Steden volgden niet, voor
den eerften van Zomermaand , hebbende de
Geestelykheid, daar te Lande, zig heyig gekant
tegen de Unie («). De Graaf van Rennenberg
, maakte , in 't eerst, merkelyke
zwaarigheid in 't anneemen van het Verbond,
beweerende hy, dat het, zonder kennis
des Aartshertogs, geflooten was, en iïrekte
, om zig te fcheiden van de algemeene
Staaten: doch hy liet zig, eerlang, overhaaïen
(0), neemende de Unie, eerst met eenige
uitzondering ; doch daarna , eenvoudige
lyk aan , op den elfden van Zomermaand.
Hy tekende zig Stadhouder van Friesland,
Overysfel, Groningen en Ommelanden, Drente
en Lingen , doch hadt, ondertusfchen,
niets minder voor, dan zig aan 't Utrechtsch
Verbond te houden. Hy fprak 'er, voor en
na zyne tekening, altoos kwalyk van, onder
zyne vertrouwde vrienden Q>). Zelfs was
hy, van Louwmaand af, of al eerder, in
heimelyke onderhandeling geweest, om zig
C»") Refbl. Holl. 27 Maart 1579. W«
C»} BOR XIII. Boei, hl. 88 [32].
lp) R. FRSSINGA Mumor. U. 152.
R5
te

%66 VADER LANDSCHE XXVII.BOEK
frMPSlII te verzoenen met den Koning doch 't
*579' leedt nog wel een jaar, eer hy den Staaten
openlyk afviel, gelyk wy, hierna, zien zullen.
Met zyne ondertekening, werden egter
de Stad Groningen en het Landfchap Overysfel
niet geagt begreepen te zyn in het
Bondgenootfchap. Overysfel weigerde het
rondelyk, voorwendende, dat men het Land
eerst ontlasten moest van Krygsvolk (r): welk
men 'er, egter, nog eenen geruimen tyd,
leggen liet, om dit gewest dus te dringen,
tot het aanvaarden der Vereeniging (s). Doch
dit gefchiedde eerst, op een zekere wyze,
in de Lente des volgenden jaars; wanneer de
Prins die van Overysfel zweeren deedt, aan
den Koning, als Hertog van Brabant, Graave
van Holland en Heere van Overysfel, aan
de algemeene Staaten, zig, in de Generaliteit
of in de nadere Unie, famen houdende, aan
den Aartshertoge, aan den Prinfe, en aan de
Staaten des Landfchaps (t). Groningen is,
niet voor 't jaar 1594, in 't Utrechtsch Verbond
getreden , gelyk wy , hierna , ftaan te
melden. Drente en Lingen hebben, meen ik,
nimmer de Unie getekend: en Gend, Ven-
10, Ypere, Antwerpen, Breda, Brugge («)
en 't Land van de Vrycn, alle welken, van
tyd tot tyd, in 't Utrechtsch Verbond, eerst
in 't gemeen de nadere Unie, daarna blootelyk
de Unie of Vereeniging genoemd, getreden
Cf) BOB. Auth. Smkk. II. Heel, bl. 3. 5-
(r) R. FRSSINGA Metnor. bl. 160 & Not. G. DUMEAR,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . aó>
den zyn , hebben weinig of geen deel aan FILIPSIII
de gemeene Regeeringe gehad. Men vindt, 1579dat
's Hertogenbosch , in den zomer deezes
jaars , gedreigd wordende met eené Belegering,
ook begeerde te treeden in de Utrechtfche
Vereeniging, op den voet van Antwerpen
, en hierom onderftand verzogt van de
Bondgenooten. Ook is toen de Stad, door
die van Holland , voorzien van eenige manfchap
(V). Doch, dat zy ooit voor een Lid
der Unie gehouden zy, is my niet gebleeken.
Waarfchynlyk, is ook het verzoek, waarvan
wy fprecken, niet van Stads wege ; maar alleen
door de Onroomfchen aldaar gefchied. Dit
zal, hierna, klaarder blyken.
De Prins draalde eenigen tyd , eer hy de Oranje
begeeft
Unie aannam, om dezelfde redenen, die hem
zig v.ict
verhinderd hadden, dezelve, openlyk, te be­ terftond
werken; en vooral, om dat de Aartshertog, in de li­
in 't Verbond, niet gekend was, 't welk genie, er)
waarom
legenheid gegeven hadt, om den Prins te be-
niet ?
fchuldigen , dat hy zig algemeenen Landvoogd
dagt te doen maaken, in plaatfe van
den Aartshertog fV). Doch, eindelyk, verklaarde
hy , by een byzonder Gefchrift, te
Antwerpen, op den derden van Bloeimaand,
getekend ,, dat hy, tot hiertoe, hebbende,
„ uitgefteld, te treeden in het Utrechtsch
„ Verbond, om dathy hoop hadt, de Nederlanden
in 't gemeen tot dezelfde Vereteni-
„ ging te zullen brengen; en nu hebbende ver-
ftaan, dat de Aartshertog en een goed deel
cj der Nederlanden dit Verbond hadden goedje
S' e
-
( v j Refol. Holl 5 Juk 1579. II 148.
C«fJ P,efoL Hüii. 27 Mmti, SS ilay 1579. IL $5, 03.

FILIPSIII
ï579.
't Krygsvolk
iu
Gelderland
Wordt,
van
nieuws
beëedigd.
VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
„ gekeurd , eindelyk , ook beflooten hadt»
,, hetzelve aan te neemen, zig verzekerd
„ houdende, dat de hoogheid en het gezag
„ van den Aartshertoge, by het zelve, geens-
„ zins verkort was."
Dus kreeg het werk der Vereeniging zyn
beflag eenigszins. Men regtte, te. Utrecht,
eene Vergadering op , die magt kreeg, om
op voorvallende zaaken te befluiten, en,'over
gewigtigen, de Bondgenooten befchryven
moest, in gevolge van het negentiende Artikel
der Vereeniging. Graaf Jan van Nasfau was,
hier, het hoofd deezer Vereeniging, zo lang
zyn Broeder afwezig was. Men hadt hem eenen
Raad toegevoegd, van welken de Heer
Boekholt, Drost van Wageningen, en deAdvokaat
Buis Leden waren (V).
De Vergadering der Vereenigde Landen, te
Utrecht, beftcedde haaie eerfte zorgen aan het
van nieuws beëedigen der Krygsknegten in Gelderland
, 't welk, niet dan na veel moeite, gelukte,
willende verfcheiden' vendels geenen
nieuwen eed doen, voor dat men hun betaald
hadt. Zy lieten zig egter nog, met goede beloften
en een deel hunner agterftajlige foldye,
te vrede ftellen (y).
IV. Doch terwyl men dit in Gelderland uit­
De Malvoerde , werdt rugtbaar, hoe de voornaamkontentenhelfte
hoofden der Malkontenten of Misnoeglen
naar den, te Bethune, byeen geweest waren, en
vereeni­ een verbond gemaakt hadden, om zig, met
ging met hunne benden, te voegen by die van Artois,
de Was,,
len.
CO Refol. floll. 12 Febr. W. 17.
(.O B«a XIII. Doek, li. 9:;, 92 [34 > 37l>.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 265?
Henegouwen enDouai, en elk tegen te ftaan,
die zig niet hielde aan de Gendfche Bevrediging.
De Burggraaf van Gend en de Heer
van Kapres hadden zig, hiertoe, by ondertekening,
verpligt, op denderden van Sprokkelmaand.
De Heer van Montigni hadt ook
beloofd te tekenen, zo la Motte zulks deedt,
binnen zes dagen (V). De algemeene Staaten
, de nadeelen voorziende, die, hieruit,
te wagten waren, deeden eene bezending aan
n 1
f>2 BOR xiit. Boik, ti. ai r3s% " ^"
. s*o SOJS xufc iukt u. 93 m
FILIMÏIÏ
J579-
Handel
der alge»
me ene
de Walfche Staaten, hen biddende, dat zy Staaten
volharden wilden by de Gendfche Bevredi- met die
„ ging. Doch deezen gaven voor antwoord, van Artois,
H&
n dat niet zy, maar veeleer anderen de Gend-; ïegou-
„ fche Bevrediging gefchonden hadden: ver-(ven
eo
„ klaarende, wyders , by dezelve, te willen Douai.
„ volharden: ook, dat zy zig, ongaarne, af-
„ zonderlyk zouden willen Verdraagen met
,., den Koning , die hen , daartoe, in ee-
„ nen minzaamen brief, genoodigd hadt,
„ dat zy, veel liever , gezamenlyk wilden
„ handelen, en hoopten, dat Parma, dien zy
„ 't verzogt hadden, hiertoe zou willen ver-
„ ftaan , van welke gelegenheid de andere
„ Staaten zig, oordeelden zy, behoorden te
bedienen, om een goed verdrag te treffen
„ O)-" De algemeene Staaten fehreeven, hierop
„ dat de Gendfche Bevrediging, infommij,,
ge punten, wel eenig geweld geleeden hadt j
„ doch dat men dit der hevigheid des tyds,
waarin 't onmogelyk was de weegfchaal
„ altoos regt te houden, moest toefchryven*
Dat de grondllag dier Bevrediging', de ee

FJUPSIII
1579.
Die van
Artois,
Rysfel,
Douai e
Orcliies
befluitei
met Pa
ma te
verdraa-
$en.
a 7o VADERLANDS Cl IE XXVII.BöSK.
„ nigheid der gewesten , desonaangezien ,
„ plaats behouden moest. Dat zy, hiertoe,
„ wilden medewerken. Doch dat Parma ,
„ kennende den yver der Walfche Staaten
„, voor 't Roomfche Geloof, zig van dien
„ yver bediende, om hen te doen wyken van
„ de Gendfche Bevrediging, onder voor-
„ wendfel van hen nader by dezelve te doen
blyven. Dat zy niets meer verlangden dan
„ eene algemeene Vrede, mids men ze gunde
„ aan alle de Nederlanden , zonder onder-
„ fcheid van Godsdienst: alzo zy hunne
„ broeders niet in den nood konden laaten;
„ maar, gezamenlyk met hen, of vrede heb-
„ ben, of oorloogen moesten (b)" De Staaten
van Artois fcheenen wel meest geneigd
tot eene afzonderlyke handeling met Parma.
Die van Henegouwen geheten zig, by de alo-emeene
Vereeniging te willen volharden ,
zendende zelfs den algemeenen Staaten een
Gefchrift toe, waarby zy verklaarden, goed
en bloed te willen opzetten by 't handhaaven
van 't bezwooren verbond (c). Doch zy waaiden
haast met den wind , door welken , die
van Artois gedreeven werden.
't Hoofdpunt van 't gefchil, tusfchen de
algemeene Staaten en die der Walfche ge-
„westen, was nu, of men zig met den Koning
zou konnen verzoenen, zonder Geloofsvn>.
1 de te bedingen. De laatften hielden van ja *
'• en dat men zig voldaan behoorde te houden,
met het bevestigen der Gendfche Bevrediging.
g>
Cb°) BoR XIIT. Boek, bl. 94 [58).
CO Boij XWi B
° ,lc
> * l
' Ü*Ü

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . % 7t
ging, der Brusfelfche Vereeniging en des
eeuwigen Gebods. De eerften dreeven, dat 1579.
men, zonder Geloofsvrede, niet fluiten kon.
Met Artois, ftemden die van Rysfel, Douai
en Orchies overeen, om, op den eerstgemelden
voet, met Parma te verdraagen, en zelfs
een heir op te regten , om 't uitheemsch
Krygsvolk ten Lande uit te dryven, indien
men 't vertrek deszelfs, met gemoede, niet
te verwerven wist. Doch de algemeene Staaten
, kennis van dit befluit gekreegen hebbende,
ontrieden 't uitvoeren van hetzelve,
op 't allerernftigst: den Walfchen Staaten,
daarentegen , vermaanende , hunne afgevaardigden
te zenden op de Vredehandeling, die ,
onder 's Keizers bemiddeling, te Keulen ,
.ftondc gehouden te worden (d). Doch deeze De Mat,
raad vondt te minder ingang , na dat S. Okontenmer zig, op den vyfden van Grasmaand, aan ten gaan
metliun
la Motte overgegeven, en Montigni, Selles,
Leger
Heeze en anderen, met het gantfche Leger :ot *s Ko-
der Malkontenten , zig, door zyne bemidïingszydeling, tot den Koning gevoegd hadden, be­ 3e over.
dingende, voornaamlyk, de handhaaving der
Gendfche Vrede, der Brusfelfche Vereeniging
en des eeuwigen Gebods (e). Hier mede was
de fcheuring begonnen. Ook maakte men,
ten zelfden dage, 't was de zesde van Grasmaand,
eenen aanvang der vyandlykheden.
By Duinkerken lag eenig volk van la Motte,:
La Motte
die, op den negenden van Lentemaand, by'
vordt
een Plakaat der algemeene Staaten, op 'sKo-! fyand
rer-
ningsi ilaarf!.
C 'O HOR XIII. Boek, hl. 96, 9-7 Ui, 41].
Q-J BQR XIII. Boek, bl. 99 [ 46]3 IOO [4V.

1579-
V.
Parma
dreigt
Antwerpen
, en
belegert
Maas
tricht.
sy% VADERLANDSCHE XXVII. BOËK;
nings naam uitgegeven, reeds voor een' muiteling
en verraader verklaard was (ƒ). Da
Heer van la Noue overviel dit Volk , met
tweeduizend knegten en zeshonderd ruiters,
en verfloeg 'er omtrent tweehonderdenvyftig
van. Ook maakte hy, federt, zyn werjg
van het beletten der ftrooperyen, die Montigni
en la Motte, ten platten lande, deeden
(g).
Intusfchen hadt zig Parma, met een deel
zyns Legers , op den tweeden van Lentemaand,
vertoond voor. Antwerpen, de Stad
dreigende met een beleg. De voortogt zyner
benden , onder Oftavio Gonzaga en
Jan Baptist del Monte, overviel drieduizend
Staatfchen , die ter Burgerhout verfchanst lagen
, en dreefze van daar, tot onder de vesten
der Stad, daar een vinnig gevegt voorviel
, in 't gezigt van den Aartshertoge en
den Prinfe , die' op de wallen ftonden , om
de vereischte bevelen te geeven Qi). Maar
Parma, die 't oog naar Antwerpen, de gedagten
naar elders gewend hadt , berende
Maastricht, op den twaalfden. Te gelyk, vermaande
hy den algemeenen Staaten , fchriftelyk
„ tot het herftellen van den Room-
„ fchen Godsdienst en 's Konings gehoor-
„ zaamheid, als onder Keizer Karei, op wel-
„ ke voorwaarden, de Walfche gewesten en
ook zy zig met den Koning zouden kon-
„ nen verzoenen (f)°" Doch de Staaten toonden
ff) ROK. Xltl. Boek, bh 09 [46].
(g \ STRADA Der II. Libr. I. p. 47. 1
?Jh SuiADA Dtc. u. Libr. 1. p. 30. BOB, JBII. Botè, k%
w [36J.
CO XIII» Bink, bl. ïso [4?.}

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 273
den meer trek , om den Vredehandel te beginnen
, door bemiddeling der Keizerlyke Gemagtigden.
De Heer van la None was Overfte van
Maastricht, alwaar de bezetting llegts duizend
, de gantfche weerbaare manfchap niet
veel boven vierduizend man fterk was: welke
geringe magt hem bewoogen hadt, zig
buiten de vesting te houden, tot dat hy meer
volks byeen zou hebben: en toen hem dit,
na veel toevens , mids de oneenigheid der
Staaten, eindelyk, gelukt was, vondt hy de
toegangen ftedewaards zo digt geflooten „
dat 'er geen doorkomen aan was , waarom
hy 't bewind der verweeringe Melchior van
Zwartfsnburg aanbevolen liet. Parma hadt
zig, rondsom de Stad en voorftad Wyk, ter
regcerzyde der Maaze , gelegerd , en kreeg
zynen toevoer uit Luikerland. De gordyn, by
de Brusfelfche Poort, gehouden voor de
zwakfte, werdt eerst befchooten. Doch toen
de muur geveld was, deedt zig, agter den-,
zeiven, een aarden wal voor, die, een en
andermaal, vrugteloos , beftormd werdt. Men
befchoot de Stad, daarna, aan den kant der
Hoogterpoorte, nevens 't water, en na dat
hier twee tamelyke openingen gemaakt waren
, viel men aan 't ftormen, op den agtften
van Grasmaand. Doch de belegerden
weerden zig zo dapperlyk, dat de aanvallers,
met verlies, meent men, van wel tweeduizend
man, aftrekken moesten. Parma zwigtte
egter niet, maar wierp, voor de Brusfelfche
Poorte, eene platte Kat op, van welke
hy, wel vyf weeken agtereen, op een rave-
VII. DEEL-. S lyn.
Fiupsnf
1579.
De Stad
wordtbefchoo-
:en , en
[tormd.

FfLipsin
1579.
Dood
van den
Heer van
Hierges
en van
zynen
Vader
denGraave
van
Barlaimont.
Poo gingen
om
Maastricht
te
ontzetten.
274 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
lyn der vestinge deedt fchieten. Hier vermeesterde
hy, eerlang, den bedekten weg,
en zogt zig ook te fterken, op een Eilandje,
in de Maaze , voor de Stad: doch die van
binnen verjaagden hem van daar met het
grof gefchut. Parma fchreef hun, op den
derden van Zomermaand, dat het hoog tyd
voor hun was, om te peinzen op een eerlyk
verdrag, welk hy hun nu nog gunnen wilde;
doch zy gaven zulk fier befcheid , dat het
fchieten en llormen wederom aanging. 'tRavelyn
werdt, eindelyk , veroverd. Omtrent
deezen tyd , fneuvelde de Heer van Hierges
, aan een' kogel. Hy was de oudfte Zoon
van den Graave van Barlaimont, die ook,
kort te vooren, overleeden was (T); en zyn
verlies werdt zeer betreurd van den Veldheer.
Midlerwyl, deeden de Aartshertog
en de Prins van Oranje hun best, om de Staaten
te beweegen, tot het onderneemen van
't ontzet van Maastricht. Holland , welk
bloot lag voor den vyand, als Maastricht in
zyne handen viel, toonde zig gereed, en leverde
geld, manfehap , mond- en krygsbehoeften,
ten deezen einde (/). Doch de tweedragt
onder de andere Bondgenooten, daar
la Morte onder roeide, de nieuwe kryg, met
weiken de Waaien dreigden, en verfcheiden'
andere toevallen Qn) maakten, dat men, ter
algemeene Staatsvergaderinge , tot geen befluit
kwam. Men hadt nu fchier zyne eenig-
C*) STRADA Dtc. II. Uhr. III, p. 119.
(/) Refol. Ho'1. 2, 9, ic, 18 May, 2, 30 jfmy 1579. M»
r v>, f',8,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 275
lle hoop gevestigd op het treffen van een Be- FlLIPsM
ftand te Keulen, alwaar de Vredehandeling 1579.
begonnen was. Doch de Spanjaards hadden
'er geene ooren naar, zo men niet beloofde,
Maastricht den Koning te zullen leveren, indien
de Vrede niet voortging. De belegerden
werden vast gehertigd met troostelyk
fchryven van den Aartshertoge en den Prinfe,
die hun, onder anderen, by eenen Brief
van den vyfentwintigften van Zomermaand»
binnen vyftien dagen, ontzet beloofden. Ook
was 't waar, dat de Graaf nan Hohenlo eenig
Krygsvolk byeen rukte. Doch Parma
kreeg hiervan zo dra geene kondfchap, of hy
befloot het uiterfle zyner kragten in 't werk
te ftellen , om de Stad te bemagtigen. Op Gewei*
den agtentwintigften van Zomermaand, deedt digftor
hy, tot negen reizen agtereen, ftorni loopen,
dat, den gantfchen dag, en tot diep in den
nagt, duurde; doch, door de belegerden, met
onbezweeken moed, afgekeerd werdt. Maar
in den morgenftond geviel het, dat de Stedelingen
, afgemat door veel arbeids en waakens,
met ziekelyke lighaamen, meest allen, op den
wal, aan "t {luimeren raakten. De Spanjaards
merkten 't, en boodfchapten 't Parma: die,
terftond, bevel geeft, om den wal, in ftilte,
te beklimmen, 't Gefchiedt. De half of heel
Animerende wagt wordt afgemaakt. De beklimmers
, ingevolgd door \ grootfte deel
des Legers, ftorten ter Stad in; daar, al wie
zig voordcedt, ontzield werdt. Nog weerde
men zig, tot vrouwen, en maagden, en jongens
toe , op de llraaten < uit de venflers,
van de daken , met fteenen en ander tuig.
1
- '
men op
de Stad.
Zy gaat
OVCT.
S a Vee*

FÏUBSIH
1579-
—
Verdere
Wederzydfche
Krygsbedryven.
276 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK;
Veelen vlooden ter poorte uit, mar de brug,
van waar zy , by menigten, in 't water gedrongen
werden. Anderen fprongen, uit vertwyfeldheid,
in den ftroom, waarin ibmmige
moeders , eerst, uit deernis, haare kinders,
toen, uit wanhoop, zig zei ven geworpen
hebben. Op den moord, volgde de plondering
, en 't afperfen van hoog rantfoen,
door ysfelyk pynigen. De Overfte Zwartfenburg
was gelheuveld. Een Spanjaard, die
den Prinfe van Oranje lang als Ingenieur gediend
hadt, werdt, met fpierfen, doorreegen.
Doch Wyk ging over by verdrag, ter bede
van eenige grooten (»). Sedert, lag de Stad
lang woest, en bleef een nest van foldaaten ,
die de ledige huizen afbraken en tot brandftoffe
bezigden (0). 'tSpaanfche Leger hadt,
ondertusfchen, in dit langduurig beleg, zo veel
geleeden, dat Parma, in eenen geruimen tyd,
niets van gewigt onderneemen durfde. Zelfs
ftortte hy, zyn lighaam en zynen geest, met
het doorzetten deezer belegeringe , het uiterfte
gevergd hebbende, in eene zwaare
ziekte, waarvan hy langzaam herftelde (ƒ>).
Zyne benden hielden zig , na 't veroveren
van Maastricht, meest omtrent Roermonde,
alwaar zy , van tyd tot tyd, fc hutgevaarten
hielden , met de Staatfche bezettingen van
Gelder, Venlo en Wagtendonk. Hopman
Gouwenburg, die in Venlo lag, hadt het ge-
6
luk
r»5 R

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . s 7?
luk van, op den zevenden van Oogstmaand, FILIPSIÏI
vier Zwitferfche vendels van Panna, by 1579.
Heekhuizen , te verrasfen en te verdaan.
Doch ten zelfden tyde, werdt Aalst, en de
Vryheid.Ronfe in Vlaanderen, overvallenen
geplonderd, door de Malkontenten, die daarna
eenige Gendfche vendels uit Bazerode verdreeven,
het Dorp, vervolgens, aan kooien
leggende. La Motte overviel en beroofde, in
Herfstmaand, de Stad Hondfchooten: en dit
was 't voornaamfte, welk3 behalve 't inneemen
van Maastricht, dit jaar, van de Spaanfche
zyde, verrigt werdt. Want deaanflagvan
Alleims op Kortryk liep te niet, in Wynmaand,
juist op de ftond, als Meenen, thans de wapenplaats
der misnoegden, door de Sraatfchen
verrast was. La Notie overmeesterde, daarenboven
, Warwyk , in Slagtmaand, en verdreef
de Waaien, uit Halewyn en verfcheiden'
andere plaatfcn (q).
De Vredehandeling te Keulen , waarvan VI.
wy reeds in 't voorbygaan gewaagd hebben, Dagvaart
te Ant­
was, door den Keizer, in den aanvang deewerpen.zes.
jaars, voorgeflaagen, en de Aartshertog
hadt de algemeene Staaten, op deezen voorflag
en op andere punten , tegen den twintigften
van Lentemaand, te Antwerpen, befchreeven.
Hier viel veel twist, onder de
Léden , over 't aanwerven van Krygsvolk,
over de middelen, om het te onderhouden,
en over 't ontzetten van Maastiïchr. De Prins
boodt aan, den oorlog, drie maanden lang,
te willen voeren , mids men hem driehonderden
METEREN X. Bock,U 161 föf. 162.
8 3

a 78 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK. 1
FrupsIII derdentwintigduizend guldens ter maand verI57Pfchafte,
en terftond, daarenboven, vierhonderdzesendertigduizend
, tot het ontzetten
van Maastricht. Holland en Zeeland toonden
zig gereed genoeg, om hiertoe te bewilligen
(r), te gelyk egter verklaarende,
«dat zy de Brusfelfche Vereeniging en het eeuwig
Gebod, waarop de andere gewesten nog
ftaan bleeven, van geener waarde hielden
O). Doch de anderen kwamen tot geen beïnzïgtenfluit.
Wegens den Vredehandel, hadden die
van Hol­ van Holland en Zeeland, in eene byzondere
land en onderhandeling met den Prinfe , begeerd ,
Zeeland
dat men, voor hun, vrye oefening van den
op de
Keulfclie Hervormden, met uitfluiting van den RoomVredefchen
Godsdienst, bedonge: ook, dat zy zig,
handeling.
na de dood zyner Dooriugtigheid, eenen aanderen
Stadhouder zouden mogen kiezen;
doch de Prins vondt aanftootelyk, van dit laatfte
gewag te maaken, enriedthun, omtrent
het eerfte, zig te houden aan de Gendfche
Bevrediging. Veele zaaken, op deeze Dagvaart
gebragt, bleeven onafgedaan. Doch tot
de Vredehandeling werdt beflooten (t) , en
de lastbrief voor de Staatfche Gemagtigden
getekend, op den negenden van Grasmaand.
! Deezen waren Filips van Croi, Hertog van
Stantfcrti
Aarfchot, Joan van der Linde, Abt van S.
Gemagtigden
O] ' Geertruids, Fredrik van Tve, Abt van Ma-
dezelve. rolles, Bucchovan Jytta, Proost van S. Baafs
te Gend , Gasper Schets, Thefaurier van 's
Konings Domeinen, Francois van Oignies,
i ,
(r) Refol. Holl. 27, 29 April 157* M. 75 , 76", 77.
tO
e
'-'
R ; > 1 H o 1 1
' ' ' 5° A

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 279
Heer van Beaurepar; Adolf van Meetkerke,
Schildknaap , Adriaan van der Myle , Raad
in den Hove van Holland, Bemard van Merode9
Ridder, Heer van Rumen, Adolf van
Goor, Heer van Kaldenbroek en Aggeus van
Albada, Doktor in de Regten. De Staaten
van Holland zouden gaarne gezien hebben,
dat men Graaf Jan van Naflau ook naar Keulen
hadt afgevaardigd («) : doch hiertoe
fchecn men, ter algemeene Staatsvergadering
, niet te hebben konnen verftaan. Ook
bleef Oignies, die \ met de Waaien, zyne
Landsluiden , hieldt, agter. Merode en Albada
woonden, te Keulen. De overigenver
fcheenen aldaar , in den aanvang van Bloei
maand. De Keizerjyke en Spaanfche Gezan
ten, van welke laatften, Karei van Arragon »
Hertog van Terranova, het hoofd was, wa
ren 'ér, reeds te vooren, aangekomen. Ooi c
bevondt zig te Keulen, de Paufelyke Gezant 9
Jan Baptifta Cafiagna, Bisfchop van Rosfar
De Keizerfchen floegen, uit eigen' bewee . Aanvang
ging, een Beftand voor; doch dit haperde der On-
' derhan-i
aan de Spaanfche zyde, mids men Maastricl « deiingaarne
eerst in handen hebben wilde (vj , gen-
gelyk wy reeds hebben aangemerkt. Toe tlKibfec- kibbelde men, eenen geruimen tyd, over de n laary on
lastbrief der Staatfchen, daar de Spaanfche ver den
. lastbrief
veel op te zeggen wisten. Hy fprak allee n
der Staat-
uit den naam van den Aartshertoge Matthi: lS fcheöi en
en van de Prelaaten, Edelen en Gemagtigdt n 't zegel
der Steden, te Antwerpen vergaderd, en ve ^ aan dert
y zclven.
bee
(";;•) Refol Holl. %o Maart 1579.
O; HOR. XUL Beek, bl. 103 [52]. enz.
S 4
6
6'«

s8o VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
flLIPSlII beeldende de Staaten. Doch Terranova be1579geerde,
dac 'er de Landen in werden uitgedrukt,
met welken hy handelen zou. Ook
beriipte hy de nieuwigheid van 't zegel, en
y dat de lastbrief zig gedroeg aan een berigtfchrift,
welk men nog niet vertoond hadt.
De Staatfchen verklaarden zig gereed tot dit
laatfte : ook ontbooden zy eenen anderen
lastbrief, waarin de naamen van Brabant,
Gelderland, Zutfëö, Vlaanderen , Holland,
Zeeland, Doornik en het Doornikfche , Utrecht,
Mcchelen , Friesland en Overysfel
Aamner- ftonden uitgedrukt (V). Wat het zegel bekingentreft
, de Gemagtigden van Holland ^ ter al­
van die gemeene Staatsvergaderinge noemden 't groot
vin i iol- en ongefchikt. Het vertoonde een' Leeuw,
land op
met een zwaard in den eenen en een' bondel
liet zegel.
pylen in den anderen poot. De Staaten deezes
Landfchaps , vernecmende, dat de algemeene
Staaten zulk een' zegel gemaakt, en
'er den lastbrief der Gezanten naar Keulen,
/oor 't eerst, mede gezegeld hadden, toönlen
zig hierover te onvrede. Zy vreesden,
(
raamlyk, dat men 't, in 't vervolg, ook bezigen
zou, tot het zegelen van fchuldbrie-
/en, die, onder anderen , ten hunnen laste
:omen zouden. Doch de algemeene Staaten
]
/erzekerden hen , door eëne * fchriftelyke
*Atle van' chadeloosftelling, die hun, op den zeven-
indemni- mtvvintigften \
van Grasmaand , verleend
tcit, (
verdt (x). Te Keulen, vergden de middeaars
den Staatfchen , de eerfte opening der
pun-
OO HOOFT XV. Boek, bl. 042.
(*_) Refül. Holl. 8, 9, 12, ïiMey 1579. bl.92,96,ico, wg.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 281
punten van verzoeninge te doen. Zy deeden •
't, begeerende, onder anderen „ voor elk
,, gewest, het voorregt, dat Brabant hadt,-
„ van zynen Heer te mogen verlaaten, als:
,, hy 's Lands vryheden verbrak: ook dat:
„ de Godsdienst in den ftaat bleeve, daar
„ hy toen in was, en dat Matthias de Land-
„ voogdy behieldt, en niemant, na zyn af-
„ fterven, daartoe gevorderd werdt, dan by
„ bewilliging der Staaten." Doch de Spaanfchen
waren wel verre van het toeftaan deezer
punten. Ook opperden de middelaars'
deeze vraag: wie regter zyn zou, als 'er gefchil
over 't krenken der vryheden viel? welk Ampt
noch de Staaten aan den Koning, noch de Koning
aan de Staaten zou konnen opdraagen. De Staatfchen
kwamen dan, volgens hun tweede en
uiterfte Berigtfchrift, tot andere voorwaarden.
Doch de middelaars hielden den handel
fleepende, uitfchietende van eene byzondere
overeenkomst met den Prinfe van Oranje
(y). Terranova leverde, insgelyks, zyne
uiterfte punten over (Y), die de Staatfchen
onaanneemlyk vonden. Men bewoog hen,
om ze hunnen meesteren toe te zenden, en
gaf hoop van nog iets nader te zullen komen,
zo deezen zig rekkelyk toonden (a). On-1
dertusfehen, verliep de tyd van zes weeken, 1
7
ILIPSlII
ïischder
Itaatcheti.
Die verworpen
vordt.
)e Staac-
:hen
dien de Staatfchen, alleenlyk, tot handelen^ rygen
beftccden mogten; doch zy kreegen, federt, 1 ieuwen
ïst.
last om voort te vaaren, zonder bepaaling
van tyd, behoudende de Staaten, om den
f v) Apol- h V.OJI Auth. Sinltk. II. Deel, bl. 94.
C z ) Zie dez Ive bv TA^SIS Libr. V. p, 3 0S.
C*0 Hpofr XV. 'Soek, bl. 642.
vy

11UPS II]
1579.
De Keizerfchenontwerpen
de
Vredepunten.
48a VADERLANDSCHE XXVII. BOEK;
vyand in onzekerheid te houden, de magt
aan zig, om hunne gezanten te rug te roepen
, als zy 't zouden goedvinden. Deezen,
federt, met de Keizerfchen, in gefprek getreden,
over de punten der Spaanfche Gezanten,
gaven te verftaan, dat de Staaten,
wederom, met den Hertoge van Anjou, handelden,
en ligtelyk met hem fluiten zouden,
zo men, van 's Konings zyde, te ftyf op zyn
ftuk ftondt. De Keizerfchen ontwierpen toen
zelf een Verdrag, welk den Staatfchen behandigd
werdt. Doch 't beviel niet, om dat
men 't in den grond hieldt overeen te komen
, met de punten van Tcrrauova (f). De
Keizerfchen moeiten dan, op nieuws, aan
'twerk, en leverden, op den agttienden van
Hooimaand, een ander ontwerp in, welk,
in 't voornaamfte, op deezen zin uitliep :
„ Dat de Gendfche Bevrediging, de Brusfel-
„ fche Vereeniging en het eeuwig Gebod
„ zouden vastgefteld blyven: ook het hand-
„ haaven der voorrechten, en 't vertrek van
,, 't uitheemsch Krygsvolk. Dat luiden van
„ eere, verbaten zynde van Ampten, be-
„ zeten ten tyde van 't eeuwig Gebod, in
„ dezelven zouden herfteld worden. Dat men
„ de wederzydfche gevangenen zou flaaken:
„ ook den Graaf van Buuren, drie maanden
„ na dat de Prins, zyn Vader, voldaan zou
,, hebben aan 't byzonder verding, met hem
„ te maaken. 's'Konings gezag zou ftand
„ grypen, als ten tyde van Keizer Karei.
„ Tot de Laudvoogdy zou hy Hellen een'
(«0 BOR XIII. Btek, U, 107 [58.]
„ Vorst

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 283
„ Vorst of Vorstin van zynen bloede, die 's FÏMPSltï
„ Lands voorregten en dit verdrag zou be-
„ zweeren, en alle fterke Plaatfen ontvan-
„ gen ; over dezelven ftellende gebooren
„ Nederlanders, die ook alleen hooge Amp-
,, ten zouden mogen bekleeden, en den 'Koning
en Staaten zweeren moeten. De Ko-
„ ningin van Engeland en de Hertog van Anjou
zouden, in dit verdrag, begreepen
,, zyn. Omtrent den Godsdienst, zou men
„ zig, in Holland, Zeeland en Bommel,
„ fchikken naar 't Gendfche Verdrag, mids
„ men den Roomschgezinden aldaar de plaat-
,, fen wederom inruimde, die zy, ten tyde
van dit Verdrag, inhadden: in de andere
,, Landfchappen, zou men alleen den Room-
„ fchen Godsdienst oefenen; doch de On-
„ roomfchen zouden aldaar vry mogen woo-
„ nen, tot dat de Koning of zyn Stadhouder,
„ by raade der Staaten, wettelyk beroepen,
„ de Plakaaten nader zou hebben gemaatigd;
„ mids zy zig van openlyke oefening en er-
,, gernis onthielden Qc)."
De Staatfche gezanten zonden dit ontwerp Die den
aan hunne meesters ( 3 ). Ook fchreeven de algemee-
Keizerfchen en zelfs Terranova aan de algenen en
meene en aan verfcheiden' byzondere Staabyzonderenten en Steden, hun raadende, dit ontwerp Staaten
goed te keuren: waarvan zelfs de Staatfche worden
gezanten niet vreemd waren. De meeste aangepreezen.
Land-
C O ROR XIII. Boei, hl. 109 [60].
(3^ Men vindt het, nevens de Brieven der Keizerfchen
en des Hertogs van Terranova, by DUMÜAK
iïnaimi, Tom. III. p. 576, 578.

FILITSIII
1579-
Antwoord
der alge
nieene
Staaten
23 4 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK;
Landfchappen en Steden antwoordden, op
dit fchryven, dat zy zig gedroegen, tot het
beüuit der algemeene Staaten. Overysfel, flemde
fommige punten toe, maakte zwaarigheid
in anderen; doch ftondt zeer op vryheii van
Godsdienst voor de Hervormden (*0. Friesland
en de Ommelanden verwierpen ze, geheellyk
(e). 's Hertogenbosch fchreef, dat
men daar de ontworpen punten aanneemlyk
vondt: waarvan wy de reden wel haast zien
zullen. Te Antwerpen wees men ze van de
hand. Die van de Augsburgfchc belydenis
aldaar, verdagt gemaakt, dat zy 'ze nuttig en
noodig hielden, toonden het tegendeel, in
openbaaren druk. Voorts, werden de punten,
alomme, in blaauwboekjes en burgergezelfchappen,
of voor of tegengefproken.
't Gemeen, zwaar gedrukt door den last des
krygs, mompelde, hier endaar, dat de Vrede
tusfchen de wederzydfche gezanten reeds
getroffen was; doch dat het aan de baat- en
ïtaatzugt der gecnen, die toen 't bewind hadden
, haperde, dat zy niet bekragtigd en afgekondigd
werdt. Te Utrecht, onder anderen,
hadt men hiervan den mond zo vol, dat de
Wethouderfchap geraaden vondt, zulk fnappen
niet flegts te verbieden, maar in 't openbaar
en bondiglyk te wederleggen (ƒ).
Ondertusfchen, hadden de algemeene Staaten,
in Oogstmaand, geantwoord, op het
ontwerp der Keizerfchen. 't Byzonderfte van
hun fchryven kwam hierop uit: „ Dat men
het
(_d~) Zie O. DüMBAR. Anal. Turn. III. p. 581.
\e ) R, FRESINOA Memor. bl 166.
(J) Hoor T XVI. Bock, bl. 67e.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 285
r
„ het eeuwig Gebod, welk die van Holland! ILIPsIII
„ en Zeeland nimmer omhelsd hadden, ten 1579.
,, onregte voegde by de Gendfche Bevredi-'
>p het
„ ging. Dat hieruit volgde, dat men de Gend- <
)ntwerp
„ fche Bevrediging niet ernftelyk dagt te < lerKei-
„ handhaaven. Dat men ook ontydig fprak: ;er-
„ van het overleveren der fterke Plaatfen,' chcn.
„ waartoe die in Holland en Zeeland, toen
„ zy nog op zig zeiven ftonden, niet hadden
„ konnen verftaan. Kranke troost was 't,
„ wyders, voor den Graave van Buuren,
„ dat men zyne verlosüng uitftelde, tot na
„ 't voldoen aan een byzonder Verdrag,
„ welk nog niet geflooten was, en waartoe
„ de Prins van Oranje ook niet zou konnen
„ verftaan. Dat men, by 't ontwerp, geene
„ verzekering gaf aan de Koningin van En-
„ geland, aan den Hertoge van Anjou, noch
„ zelfs aan den Aartshertoge Matthias. Dat
„ de Onroomfchen in de andere gewesten,
„ by het zelve, ook veel meer benaauwd wer-
„ den, dan by de Gendfche Bevrediging,
„ die men, met woorden, bevestigde, doch
„ in der daad kragteloos fcheen te willen
„ maaken. 't Slot van alles was een verzoek
„ aan de Keizerfchen, dat zy den Hertog
„ van Terranova be weegen wilden, tot het op-
„ ftellen van voorwaarden, waarin 's Konings
„ genade duidelyker te befpeuren ware, en
„ die, met regt, den naam van Vredepunten
„ draagen mogten (g)."
Terwyl de Vredehandeling dus lleepende VII.
B (
werdt gehouden, werdt de kryg, behalve roerte
\me13.
VQorg
is) IIOCFT XVI. Dnih, ik öS8.

FILIPSIII
1579-
oM VADERLANDSCHE XXVÏÏ.BOEK;
voor Maastricht, flaauwelyk , voortgezet :
doch de inwendige beroerten duurden, byna
dit gantiche jaar, aan verfcheiden' oorden.
In het voorjaar, was 't in 't Stigt te doen. De
Stad Amersfoort nam geen genoegen in de
voldoening, door den Prinfe, aan 't Landfchap
in 't gemeen , toegedaan; maar begeerde,
op zig zelve, met hem te handelen. Ook
wilde zy de Utrechtfche Vereeniging niet
aanneemen. Zelfs hieldt zy de tollen in, die
van wege de Staaten geheeven werden. De
Staaten, vermoedende, dat men 'er 't oog
naar den vyand gewend hadt, zonden 'er tweehonderd
knegten heenen, die men weigerde
te ontvangen. Toen werdt de gemeenfchap
met Amersfoort, in de nader Vereenigde Landen,
verbooden. Men bewoog Gelderland
ter eener, en Amfterdam ter anderer zyde,
om der Stad toevoer te weigeren (A). Zelfs,
werden haare ingezetenen bekommerd en gegyzeld,
en de Èem, met een' uitlegger, geilooten.
't Gefchil kwam , eerlang, voor den
Prinfe te Antwerpen, die, 't niet ziende by
te leggen met gemoede, Graave Jan, zynen
Broeder, last gaf, om de Stad, met de
wapenen te dwingen. Hy kwam 'er dan voor,
met zeven ftukken gefchuts, en eenige vendels
knegten, op den zevenden van Lentemaand,
en befchoot de Utrechtfche poort.
Die van binnen, hierdoor verbaasd gemaakt,
lieten, ten derden dage daarna, de Nasfaufche
bezetting ter Stad in. Graaf Jan veranderde
toen de Regcering, voerde de Geloofs-
CS) Zit ook Refol. Holl. 3 Maan 157?. W. «.
Vre-

XXVILBOEK. H I S T O R I E . 287
vrede in, en fchikte alles, naar 't welbehagen
der Staaten van Utrecht (t). 't Liep flegts
aan, tot op den negenden van Zomermaand,
wanneer men de beelden aldaar uit de Ker­
ken deedt neemen. Doch, des anderendaags,
gebeurde het zelfde te Utrecht, met veel beweeging
onder 't volk, en met uitleiding van
een gedeelte der Roomschgezinden. De Wethouderfchap
floot, op den vyftienden, een
verdrag tusfchen de vyf Kerken , uit den
naam der gemeene Gecstelykheid, ter eener,
en den Kolonel, Hopluiden en mindere officiers
van wege de Burgerye en Onroomfchen ,
ter andererzyde; waarby de Minderbroeders-,
•S. Jakobs-, S. Nikolaas- en Buurkerke den
Onroomfchen toegevoegd werden, en voorts
verklaard, dat men, in 't begeeven van ampten
en gunften, zo geestelyken als weereld-
Jyken, geen opzigt neemen zou op 't geloove
(k).
Te Antwerpen, ontftondt, op den agtentwintigften
van Bloeimaand , een gevaarly-'
ke oproer, ter gelegenheid van eenen open- 1
baaren ommegang, die, door de Roomfche 1
VUL
oproer
e Antwerpen.
Geestelykheid, verzeld van den Aartshertoge
Matthias, gehouden werdt. 't Volk, hierdoor,
getergd, raakt op de been, en laat
zig, nog door ontzag voor den Aartshertoge,
noch door den Prinfe van Oranje, die,
op 't gerugt van onraad, te voorfchyn gekomen
was, te vrede ftellen, voor dat de Priesters,
Monniken en Kanonniken, die den omme-
•
O") B°R XIIT. Boek, bl. 02 Paol.
ik) BOR XIII. Boek, bl. nö [701.
FlLIPSlIC
1579.
Beelden-
Itorm te
Utrecht.

IX.
Bedryf
vanlmbi-
s8S VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
FlMPsIH megang verzeilen zouden, ten getalle van
honderd en- twintig, ter Stad uit geleid waren.
De Prins was zo misnoegd over deeze
ongeregeldheid, die 'de Sptanschgezinden
hem wyten durfden, dat hy, s anderendaags ,
in eene aanzienlyke Vergadering van Wethouderen
en anderen, verklaarde , de Ampten,
die hy, over de Nederlanden in 't gemeen
en over Brabant in 't byzonder, bekleedde,
te willen nederleggen, en de Stad te willen
verlaaten. Ook dreigden Matthias en de Raaden
van Staate hun affcheid te neemen. Zy
lieten zig egter allen nog verbidden. De
Prins hielp eene Keur beraamen, waarby
eenigen Geestelyken vergund werdt, in de
Stad, weder te keeren. Zy werdt, op den
twaalfden van Zomermaand, afgelezen. Ten
zelfden dage, werdt ook de nader Vereeniging
van Utrecht, in Antwerpen, verkondigd
; te gelyk met eene Geloofsvrede, waarby
den Onroomfchen eenige meerdere ruimte
werdt verleend (/). Omtrent deezen tyd,
De Heei
van Fre- ontdekte men, dat Karei van Gavere, Heer
lin wordt van Frefin, te Antwerpen woonende, hei-
gevat. melyk verftand hieldt met eenige Henegouwer
Edelen, welken hy beloofd hadt, den
Koning, te Antwerpen, dienst te zullen doen.
Hy werdt, terftond, gevat, en naar 't Slot
te Breda gevoerd, daarhy, twee jaaren, opgeflooten
bleef (m).
Te Gend, te Oudenaarden, en te Dendermonde,
hadt men, in Lentemaand, de Geeste-
(l~) ROR Xllf. ünek, bl. 114 [67].
Qm) BOR Xlü.tosk, bl. 130 L 8
yJ*

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 289
telykheid, insgelyks, ter Stad uit gedreeven. FILIPÏIIS
Vervolgens , was men , ter eerstgemelder 1579'
plaatfe, uit zorge voor de Waaien, gevallen,
:e te
aan 't verbeteren der Vestingwerken: waartoe' Gend.
tweehonderdentagtigduizend guldens , eene
kleine fomme naar de gelegenheid des werks,
hefteed werdt. Imbize en zyn aanhang
fchroomdcn niet de Kerkengoederen aan te
tasten , te verkoopen, en den foldaaten ten
roof te geeven. Zelfs deedt de Voorfchepen
veele dingen op eigen gezag, en zonder zyne
amptgenooten te kennen. Luiden ook,
die den Hervormden Godsdienst beleeden ,
werden, als ze hem in den weg waren, ter
Stad uit gezet. Hy maakte zelfs den Heere
van la Noue Gend te benaauwd , en noodzaakte
, door middel van eenige Ruiters,
den Heer van Bonnivet , Gezant des Hertogs
van Anjou aan de algemeene Staaten,
zyn lyf, met zwemmen, door eenige graften
, te bergen, op het Huis des Heeren van
Kouwenhoven , tusfchen Gend en Dendermonde.
Twee luiden, befchuldigd als Don-
Jansgezinden , deedt hy , verraaderlyk, om
't leeven brengen, en loochende *t ftuk niet,
toen 't hem daarna verweeten werdt. Diergelyke
geweldenaaryen vervreemdden de
gemoeden der zulken, die 't voorheen met
hem eens geweest waren, zeer van den Voorfchepen.
Men dagt hem dan, met goedvin- ^ en
den des Prinfen , op den gewoonlyken tyd, ^ ekt
te ontzetten van de Regeering. Men kreeg de m Viin -
hem aan 't huis van Ryhove , daar 't ftuk ge Keuring
ftondt uitgevoerd te worden. Doch een van ^ o nt-
Imbizes vrienden kreeg 'er de lugt van, bragt * t lten.
VII DEEL. T hen»] Vlis-
:t.

290 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
EOJMIII bet graauw op de been, en haalde den Voor-
I579- fchepen uit Ryhoves wooning , daar hy zo
'goed als gevangen gehouden was. Ryhove
verfchoonde zig met woorden , fchuivende
de fchuld op twee anderen, die ontwecken
waren. Maar Imbize, zyne zaaken wisfer neemen
willende , bragt, op den agtentwinugften
van Hooimaand , eenen grooten hoop
Ruiteren en Knegten, in de Stad, verftelde
toen de Wet, buiten tyds, en maakte zig zelv',
op nieuws, tot Voorfchepen; waarna hy 't
Krygsvolk, wederom, vertrekken deedt. De
redenen van zyn bedryf, welk hy verglimpte
met yver voor den Hervormden Godsdienst,
gaf hy, federt, in openbaaren druk.
Ook ftrooiden die van zynen aanhang blaauwboekjes,
waarin beweerd werdt, dat de komst
des Prinfen van Oranje , welke zy vreesden
haast aanftaande te zyn, thans, om verfcheiden'
redenen, ongeraaden was. Onder anderen
, dreef men, dat de Prins de Rerreeriiig
zou komen veranderen, om der Stad, daarna,
haare vryheid te beneemen, en onder 't juk
van 't Hof en van den Hertoge van Anjou te
brengen: en werdt de Predikant Dathenus gehouden,
de hand tot het opftellen deezer Boekjes
geleend te hebben. Egter bragt het Ryhove
zo ver, dat men belloot den Prins te ont­
De Prins vangen. Hykwam'cr, in Oogstmaand, ver­
verflelt ftelde terftond de Wet, Imbize ontflaande,
de Wet die, kort hierna, gevolgd van Dathenus, naar
Ce Gend. Duitschland week, daar hy zig, aan't Hof van
Imbize
vykt
den Hertoge Kazimir, eenen geruimen tyd,
mar onthieldt. Oranje ftelde, voorts, orde op anBukschdere
zaaken, die verward ftonden. Men verland.fchilde

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 291
fchilde wederom, gelyk by 's Primen jongfte
komst in de Stad (#), over 't punt der gevangen'Heeren,
die allen, in Hooimaand, 0
FlLIPSÏII
'579«
door'
t beleid eeniger burgeren , los geraakt waren.
Doch de meesten, waaronder ookChami
pagnei, waren wederom betrapt, en de Prins
liet hen in de gevangenis (0). Terwyl hy nog
te Gend was, liep. hy groot gevaar van verrast
te worden door de Malkontenten, die*
by duister, eenige Ruiters derwaards gezonden
hadden, welken, aan de poort, herberging
komende verzoeken, op 't punt ftonden
van ingelaaten te worden. De Prins egter,
door eenigen , om verlof gevraagd , kreeg
kwaad vermoeden, en beval de poort digt te
houden (p~).
Dus fpeelden de Onroomfchen den mees­ X.
ter , te Antwerpen, te Gend, en elders in C P-
Vlaanderen. Maar de Roomschgezinden *f hud-' •
maakten 't, ten deezen tyde, even grof aan $ ng te
eche-»
andere oorden. Te Mechelen, was, op den le 1.
eerften van Zomermaand , gefchil gevallen
tusfchen de burgery en bezetting, welke laatfte,
op last van den Aartshertoge en den Prinfe,
federt, van daar, geligt werdt, mids de
Stad gyzelaars gaf, dat zy ander volk , tot
haar en der Staaten genoegen , inneemen
zou. Doch de bezetting was naauwlyks ver-^
trokken, of de Provinciaal der Karmelieten
Broeder Pieter Lupus of Wolf', floeg de hand
aan 't burgerlyk bewind. De Geloofsvrede
werdt afgefchaft: de Schout gevangen: ver*
fehètt
O) Zie XXVI. Rnek, 11. 237
(«5 BOR X.m. Boek, hl. 156 [841 enzi
T 2

s 9a VADERLANDS CHE XXVII. BOEK.
FiLipsni fcheiden' geweekenen het keeren ontzeid. De
1579. Aartshertog , de Prins en de Stad Antwerpen
zonden gemagtigden naar Mechelen, die
De Stad
verzoent allen vastgehouden werden. De Stad maakte,
zig met eerlang, haaren zoen met Parma, door be­
Parma. middeling van Broeder Wolf, die , federt,
te Mechelen, 't opperbewind hadt; en hier,
zo wel als de Onroomfchen elders, de Kerkelyke
goederen aantastte, en, zo 't heette,
ten dienfte der Kerke, befteedde. Pontusvan
Noyelles, Heer van Bours, door de Staaten,
tot Overfte van Mechelen gefteld, waaide
met den wind, die de Gemeente dreef; doch
hadt 'er eer noch voordeel van. Parma, dien
't nog in den krop ftak, dat hy 't Kasteel van
Antwerpen aan de Staatfche zyde overgebragt
hadt, verliet hem van zyn Ampt, welk
den' Heere van Rosfignol werdt opgedraagen
({/).
Aanflag Ondertusfchen hadt het ligten der bezet-
vanFilit s ting uit Mechelen , waardoor 't verlies dier
van Eg- .Stad veroorzaakt was, gelukkiglyk, gediend,
jnond,o 11
tot behoudenis van Brusfel. Filips van Eg-
Brusfel
aan Par mond, oudfte Zoon van den onthalsden Graa-
mas zy< leve, befioot, ten deezen tyde, uit yver voor
;
over t> 't Roomsch geloof, of om dat hy de zaaken
brengei '* der Staaten voor onherftelbaar verlooren
hieldt, zynen zoen met Parma te maaken,
en Brusfel aan 's Konings zyde over te brengen.
Hy woonde in deeze Stad, daar hy,
onder de hand, veele vrienden gemaakt hadt:
cn, gebied voerende over eene bende paarden
en een regement knegten, deedt hy de
laat-
C ?) BOR XIII. Bock. U. 120 [-..;] eas.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 293
laatften, op den vierden van Zomermaand, FIUPSIÏI
'smorgens vroeg, door de Ruitery, te voo- *579»
ren, volgens gewoonte , op buit of kond- •
fchap , zo men meende , uitgezonden, ter
Stad in leiden. De burgers, die de poort
digt wilden houden , werden overweldigd,
en Egmond trok , in goede orde , naar de
markt. Olivier van den Tempel, Overfte dei-
Stad , bragt egter, in alleryl , de bezetting
in 't geweer, maakte zig meester van 't Hof,
en verdreef eenen hoop van Egmonds volk,
gezonden om het te bemagtigen. Wasfende
voorts in moed en manfehap , doet hy de
toegangen naar de markt bezetten en ftoppen.
Eenigen van zyn volk, geholpen van de burgers
, herwinnen de poort, waardoor, eerlang,
de Mechelfche bezetting ingelaaten werdt.
Egmond , nu geheel afgefneeden van zyne
vrienden in de Stad, ftondt, den gantfehen
dag, en den volgenden nagt, beklemd op
de markt, daar hem de Burgers, met uirgezogte
fmaadredenen , tergden , vraagende
deezen : of V hem vergeten ware, dat zyn Vader
, op deez plaats, V hoofd verhoren hadt, en
dat dit geval, des anderendaags, verjaarde? Een
ander, of hy V graf des onthoofden kwam bezoeken
? daarby voegende, graaf flegts twee
'of drie fteenen op,gy zult ''er zyn bloed vinden.
Door welk fmaalen, Egmond zo diep getroffen
werdt, dat hem, zyns ondanks, de tra:.nen
uit de oogen fprongen. Met den dag egter,
floot men een verding, waarby hy vryhcid
kreeg, om, met zyn volk, en de burgers
, die hem volgen wilden, onbefchadigd,
T 3 ter

FIUPSIII
1579-
XI.
Beweeging
te
Brugge.
294 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK;
ter Stad uit te trekken. Dus liep deeze aan-
flag te niet. Egmond begaf zig, met omtrent
veertienhonderd man, uit Brusfel, maakte zig,
in 't voortrekken, meester van Geertsbergcn,
en daarna, zig by de Malkontenten gevoegd
hebbende, ook van Ninove, op den drie-entwintigften
van Zomermaand (r).
Des anderendaags, raakte Brugge in roere,
daar de Roomfche geestelyken zig kanteden
tegen het afkondigen der Utrechtfche
Vereeniging. Zy werden ingevolgd van de oude
Wethouders, daar, en elders in Vlaanderen,
notablen of aanzienleken genoemd, en van de
grootfte Gilden. De Geestelykheid , dus geftyfd,
fcherpt het volk in, dat men zig met
Artois en Henegouwen behoorde te vereenigen
, en 's Konings gunst te herwinnen. De
Regeering van 't Vrye valt haar toe. Men
dringt de Wethouderfchap tot het aanftellen
van eenen Kolonel naar den zin der gemeente.
Jeronimus de Mol, Heer van Watermale
, op den tweeden van Hooimaand, bekleed
met deeze waardigheid , toonde , ter-
ftond, dat hy, de magt in handen hebbende,
zig van dezelve wis 1
: te bedienen. Hy ontflaat
de tegenwoordige Regenten en fielt Roomschgezinden
in de plaats. Des anderendaags,
draaven zyne aanhangers naar 't Karmeliten-
Klooster, daar de Onroomfche Waaien toen
predikten, en ftellen 't 'er alles in roer. De
bezetting , fchoon reeds afgedankt door de
Mol, komt in 't geweer. De Roomschgczinde
Burgery insgelyks. De leus der knegten
Cr) BOR XIII. Boek, U. 115 166}.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 295
ten was voor Brugge en de Wet, waardoor zy
veel aanhangs kreegen, onder de burgers. De 1579.
Roomfchen namen den Burgt in, en hielden'
de Wethouders gevangen op 't Stadhuis. Het
krygsvolk verfchanste zig , aan verfcheiden'
oorden. Ondertusfchen, fchikte men, van
wederzyde, om hulp naar buiten. De Staatfchen
maakten den meesten fpoed. Agt vendels
Schotten van Balfours Regement, leggende
te Turnhout, en honderdenvyftig
paarden pasten , des anderendaags , vroeg
tyds, voor de Stad te zyn. De Ezelpoort, bezet
door een vendel knegten, werdt hun, terftond,
geopend. Zy iireeven naar binnen, en
doen de burgerwagt verftuiven van de markt.
Mol vloodt, door een gat van den wal, en
door 't water, tot aan denhals; doch werdt
agterhaald en vastgezet. De Walfche Predikant,
Jan Haring, uit weêrwraak over den
moedwil, gepleegd ten zynen huize, daar men,
onder anderen, zyne vrouw, met ftooten en
flaan , zeer mishandeld hadt; voerde , met
het rondas aan den hals, een deel Franfchen
naar Mols huis , dat leeg geplonderd werdt.
Veele Kerkelyken vlooden ter Stad uit; welker
Kerken , na 't herftellen der rust binnen
Brugge, geflooten bleeven, hoewel men
'er de Roomschgezinden niet verboodc, hunnen
Godsdienst, in ftilte, te oefenen (V). De ]
Prins van Oranje, van Gend in de Stad ge-1
ïouder
komen, hadt hierop orde gefield, en de \ r
an
Wethouderfchap op den gewoonlyken tyd, •
ver-
CO BOR XIII. Bock, U. 120 [75].
T 4
FILIPSIII
5 e Prins,
ot Stad-
/laande-

sp6 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
FiLlfSlII veranderd Naderhand , zou hy, hier­
ÏS79
L
toe , geduurige magt gekreegen hebben, indien
hy, gelyk fommigen fchryven, federt,
ten, verkooren,
Stadhouder van Vlaanderen geworden was.
Men wil, naamlyk, dat hy, de begeerte om
hem te beroepen tot deeze waardigheid, welke
hy , reeds meer dan eens, afgeweezeii
hadt, door Noe'l van Karon, Heer van Schoonewal,
wederom hebbende doen opwakkeren,
in Herfstmaand , met dezelve vereerd
werdt («). Doch ik vind, alleenlyk, dat
hy, verkooren tot Stadhouder, eerst het
goedvinden der Staaten van Holland en
Zeeland , deswege , heeft ingenomen. De
Hollandfche Edelen vonden 't geraaden,
op 't behaagen zyner Doorlugtigheid, mids
hy zig, jaarlyks, drie maanden in Holland
onthieldt, en een' Stedehouder onder zig
Helde. Dordrecht en Haarlem gedroegen zig
aan den Prinfe. Delft, Amfterdam, Gouda,
Rotterdam en Briel bewilligden , mids de
Prins Stadhouder bleeve van Holland, Zeeland,
Friesland en Utrecht, en zig, bynood,
wystdeC'
• en des verzogt zynde, naar Holland begave.
ze waar
digheid Doch Leiden , Schiedam , Gorinchem , E-
van de dam en Schoonhoven vonden 't niet raad­
hand. zaam, alzo zy oordeelden, dat de Prins genoeg
belast was. De andere Steden verzogten,
vooraf, de gedagten zyner Doorlugtigheid
te mogen verftaan (v) Zeeland oordeelde
'er omtrent zo over als Delft en de vier andere
Steden (w). En de Prins zelf heeft, na-
•(J~) MF.TEP.FM X. Bock, f. 160 verf.
( ii ) HOOFT XV. Boek, bl. 659.
Cv) Refol. Holl. 23 Sept. 15-9. 22%
(«O Notul. Zeel. 15 OSo4. 1579. Af. S.
der-

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 297
derhand, doen fchryven , dat hem 't Stad- FILIPSIII
houderfchap van Vlaanderen wel aangebooden
was ; doch dat hy 't nimmer hadt willen
aanvaarden (».
Omkcc-
Doch mislukte het den Roomfchen Brugring
van
ge te doen omflaan; diergelyke ondernee­ 's Herto
ming Haagde hun veel beter te 's Hertogengenbosch. De Staaten hadden, om zig van deeboscli.ze Stad te verzekeren, behendiglyk bezetting
in dezelve weeten te krygen , en 't bevel
daarover gegeven aan Jan van Hoorne, Heere
van Boxtel , die de Geloofsvrede deedt afkondigen
; doch daarna, zig ziekelyk gevoelende
, vertrok , en 't bewind liet aan zynen
Zoon, Maximiliaan, Heer van Lokeren.
Kort hierna , nodigde Parma , houdende de:
Roomfchen aldaar de fterkften in getal te
zyn, de Stad, door Brieven, om zig te vereenigen
met de Walfche gewesten. De Onroomfchen
, bezeilende waar dit op uitlooper
zou, verzogten verfterking van bezetting
Doch dit werdt afgeflaagen. Op den eerfter
van Hooimaand, hieldenze aan op het af kon
digen der Utrechtfche Vereeniging. Waarop
men meer niet deedt, dan dat men, dooi
eenen Stads dienaar, uitroepen liet, dat de
drie Leden der Stad die Vereeniging aanna
men. Doch dit zagen de Onroomfchen VOOJ
fpotten aan : waarom zy te wege bragten
dat het Utrechtsch Verbond, van punt to
punt , afgelezen werdt. Onder dit woelen
raakten Roomfchen en Onroomfchen, op d(
markt, aan 't fchieten op eikanderen• me t
fcherp
(.r) Apolog. w. 00.

zy8 VADERLANDSCHE XXVÏÏ.BÖEK.
Fiupslll rcherp , zonder dat men weet, wie hunner
1579-eerst
gefchooten hebbe. Omtrent veertig
burgers heten hier 't leeven : honderdentwintig
werden 'er gewond, eer zy zig Hitten
en fcheiden lieten. Daarna, drongen de Onroomfchen
wederom op meerder bezetting.
Ook befloot men, eerlang, dat de Stad nog
vierhonderd knegten inneemen zou. Lokereh
ontboodt terftond twee Hollandfche
vendels. Doch toen deezen voor de Poort
kwamen, zogt de Wethouderfchap uitvlugten:
voorwendende, dat zy geene Hollandfche,
maar Duitfche knegten verwagt hadt. Te
gelyk, ftrooideze onder 't volk, dat de
Hollandfche vendels , uit flegt gefpuis van
Kerkfchenders en vrybuiters , waren famenpaapt,
en dat men, hen inneemende, den
Spanjaard tot beleg zou tergen; daar men,
:onder bezetting, niet voor te dugten hadt.
Zo veel was 'er van, dat de twee vendels te
] Tig moesten. Toen ontzonk den Onroom-
j chen de moed, en de meesten weeken, met
1 )ewilliging der Wethouderfchap, ter Stad
l lit. Sedert ftondt 's Hertogenbosch eene poos
t usfchen beide (y), en, in deezen tyd, ver­
1 harde de Stad zig voor de Vredepunten,
c oor de-Keizerfchen, te Keulen, beraamd,
I clyk wy boven (z) zagen. In Herfstmaand,
z ogt Iiohenlo zig binnen 's Hertogenbosch
tl i werpen. Doch men weigerde hem te ont-
V ingen. Daarna benaauwde hy de Stad zeer,
d oor het doorfteeken van d:n Demerfchen
dyk
(v~) HOR XHI. Hoek, bi. iro [7J.1

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 299
dyk en van den Maasdyk , by Lithooijen.
Doch hy kwam tot geen volflaagen beleg, by
gebrek van voorraad , die, thans, by de Staa-'
ten, niet te vinden was (V). Naderhand koos
de Stad, openlyk, de zyde van Parma.
Te Bommel, maakten de Roomfchen, omtrent
deezen zelfden tyd, ook eenige beweeging.
Doch Filips, Heer van der Aa, vcrfterking
van volk in de Stad hebbende weeten
te krygen, herftelde de rust fpoedig ( />).
In Holland zelf, ondernamen fommigen den
Hervormden Godsdienst te ftooren. Te
Weesp, gefchiedde dit, onder anderen, met
kennis of door aandryven van eenigen uit de
Regeeringe. Doch de Staaten van Holland
fchikten derwaards Willem Bardes, Burgemeester
van Amfterdam, die zeven Perfoonen uit
de Vroedfchap, en drie derzelven, nevens den
Sekretaris en ouden Pastoor, ter Stad uit zetlede,
behoudens goed en eer. 't Straffen der
oproerigcn liethy aan den Schout en de Wethouderen.
Doch, na 't herftellen der rust in de
Stad, kreegen de ballingen verlof, om te rug
te mogen keeren (c\
De onlust tusfchen Groningen en de Om­ XII r.
melanden herleefde wederom, na 't fluiten; handel
der Utrechtfche Vereeniging. De Stad kwel­ /an den
de de Ommelander Edelen, door middel van ' Graave
fzn Re"-
de Koningklyke Kamer, die aldaar 't Regtbe-, lenberg,
diende. Die van de nader Vereeniging fchree- e doven,lingen
i
00 Refol. Holl. 13, l? Octoli. 1579. bl. 130, 245. BOR XIV.
Buek, bl. 1C5 [13R] enz,
(ZO Bon XJIf. Boek, bl. \za [75].
( c) Refol. Holl. Jan, 1580. bl. 9. Bor. XUI, Roeit, bl.
128 &6],
1579.
XII.
Beweeging
te
Bommel,
en te
Weesp.

300 VADERLANDSCHE XXVIÏ. BOEK.
FILIPSIII ven, al in 't begin van Sprokkelmaand, aan
1579' Rennenberg , dat hy middel zoeken moest,
om zig van Groningen te verzekeren (/). Hy
befchreef de Stad , op eenen Landdag, te
Visvliet; doch zy verfcheen niet. Zelfs gaf
zy heimelyk last, om volk te werven. Rennenberg
doeg zig, in Bloeimaand, neder aan
de Noordwestzyde der Stad , die geweigerd
hadt, bezetting van hem in te neemen. Ook
s*af hy last, om Appingedam en Delfzyl te
Herken. In 't begin van Zomermaand, deelen
die van Groningen verfcheiden' uitvallen,
op de Rennenbergfchen, die hun eenig
volk affloegen, en hen, eerlang, noodzaaken
tot een Verdrag, welk op den elfden ge-
1 looten werdt. Die van Groningen beloof-
< len, by het zelve, den Aartshertoge, den
3
3 rinfe, den algemeenen Staaten en den Stad-
] ïouder Rennenberg gehoorzaam te zullen
3 ;yn. Ook zou men de gefchillen met de
( Ommelanden, in der minne, zoeken by te
1 eggen , of anders 't Regt daarmede bewor-
( [en laaten. Rennenberg , gyzelaars ontvan-
;en hebbende , voor de onderhouding van
\ : Verdrag, kwam, op den vierentwintigften
•an Zomermaand, in de Stad, verftelde 'er
c le Regeering, en deedt 'er de Geloofsvrede
\ erkondigen : waarna de S. Walburgs- en
Minderbroeders Kerken den Hervormden
I
rerden ingeruimd. De Graaf trok, daarna,
en in ^ iet zyn Regiment en drie Veldftukjes, naar
Drente. I
)rente, daar 't ook , eenigen tyd, vol be-
1
/eeging geweest was. Hy deedt 'er haast al-
X
cis
O') R. FRESINOA Mcmor. ik ifo.

XXVII. BOEK. HISTORIE. 301
les voor zig buigen: ook gaf hy bevel, tot
het Herken van Koeverden, dat wel begonnen
; doch , voor tegenwoordig , niet volbragt
werdt.
De Prins van Parma vaardigde , omtrent
deezen tyd , Joan Roorda, Raadsheer in 't
Kamergerigt te Spiers , naar Groningen af,
om de Stad té beweegen, tot het aanneemen
der Vredepunten, te Keulen, door de Keizerfchen,
ontworpen. Doch de Wethouders
namen hem gevangen (

302 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
FILIPSIII ien, te Utrecht, op den zevenden van Oogst­
1579. maand , door den Heere van Aldegond

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 303
waarden zou konnen doen bezweeren, dat 's:
Lands vryheid niet verkort werdt; waarvoor
nu ook minder te dugten was, alzo de Slo-'
ten, alomme, om verre lagen, en in de Steden
goede orde en wagt gehouden werdt. Uit dit <
fchryven fproot, ten deezen tyde, veel ge-t
fpreks in Holland, over 't verftooten van Fi 3
lips. Ook werdt 'er, in Oogstmaand, ter Dag- 5
vaart in den Haage, van gehandeld. De E- {
delen toonden 'er zig genegen toe. Doch dee
meeste Steden en Zeeland hadden toen nog a
Tamift
1579.
ïedagm
der
Iollanleren
en
leeuwen
ver 't
enen't
nder.
geen herts genoeg, tot het doen van deezen
ftap (/*). Zelfs wrogten de redenen der algemeene
Staaten zo veel niet, dat men, hier,
tot het aanneemen van Anjou, befluiten kon.
De Edelen en meeste Steden ftemden rondelyk,
dat zulks ongeraaden ware. Die van
den Briele en Alkmaar ftelden 't ftuk ter befcheidenheid
van den Prinfe. Hoorn en Schiedam
verklaarden, dat men met den Hertoge
zou konnen handelen, wanneer de Keulfche
Vredehandeling niet Haagde. Die van Zeeland
wilden zig niet uiten, voor dat zy wisten
, tot wat einde , men Anjou herwaards
nodigen zou (/). Ook is 't ten hoogften
waarfchynlyk , en 't zal uit het gevolg'nog
nader blyken, dat de Prins van Oranje niet
voorgehad heeft, het bewind, welk hy, tot
hiertoe, in Holland en Zeeland, gevoerd hadt,
aan den Hertoge van Anjou af te itaan; waarvan
de voornaamfte Steden en de Edelen
inzonderheid wel onderregt geweest zullen
zyn.
CO Refol. Holl. 1(5 -Juny 1570. II. , 3j. J M

FiurslII
1579.
XV.
Aanflag
op den
Briele.
304 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
zyn. De handel met Anjou werdt dan nog eenen
geruimen tyd fleepende gehouden. Ook
werdt, mids de verfchillende begrippen der
Landfchappen, op verfcheiden' andere punten,
voorgedraagen door den Prinfe, vooreerst, geen
befluit genomen (&).
De Heer van la Motte ontwierp, omtrent
deezen tyd, eenen aanflag op den Briele, die
kwalyk flaagde. In Oogstmaand, ontboodt
hy by zig, te Grevelingen, eenen Scheepshopman
uit den Briele, Jan Simonszoon genoemd,
die de reis aannam, met kennis van
den Prinfe, en zig, infchyn, bepraaten liet,
om de Stad te verraaden. Hy troonde la Motte
tweehonderd Kroonen af, welken hy voorgaf
te moeten befteeden , om den Hopman
der bèzètting en eenige anderen te winnen.
Eindelyk bragt hy 't zo ver , dat la Motte
eene tamelvke Vloot, toegerust met Printenvlaggen,
naar den Briele afzondt: doch zy
verviel byha geheel in de magt van eenige
Hollandfche fchepen, die 'er op pasten^waarmede
deeze losfe onderneeming te loor liep.
La Motte hadt geen verzekering van Jan
Simonszoon, die leezen noch fchryven kon,
dan zyn woord, en eenen Bode, die tusfchen
beide ging , en waarfchynlyk zelf onkundig
was van den flinkfehen toeleg des Briele-
naars (7). , 4 , , , r,
De Gra if Midlerwyl, was de handel der Walfche
van La • Gewesten met Parma, den gantfehen zomer,
laing voortgezet. De Graaf van Lalamg, Stad-
verzoei it
s
hou-
CO Boa XIII. Boek, It. 131 [91] »»*• XIV. Bock, U, 158
[138I enz. ,, ' . ,
CO BOR XIV. Boek, U. 164 W:\>

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 305
houder van Henegouwen , liet zig, eerlang, FILIPSIÏ!
l
door zynen Broeder, den Heere van Montig­ 579- _
ni, en, door de Graaven van Mansfeld en met Par­
Aremberg , beweegcn om te treeden in het ma, .
Verbond, tusfchen Artois, Rysfel, Douai en
Orchies geflooten : en tekende, óp den zeventienden
van Bloeimaand , een Verdrag ,
welk deeze Gewesten met de Gemagtigden
van Parma gemaakt hadden. Sommigen hebben
gefchreeven , dat hy, kort na zynen afval
, door eenen hoefflag van zyn paard, om
gelukkiglyk, het leeven verboren heeft (»<
Doch by'de Spaanfche Schryvers., die hiervan
niet gewaagen , vindt men hem , nog
lang hierna, in bcdryf ( n ). De punten van Verzoe­
dit Verdrag werden, naderhand , befnqeid ningder
Walfche
en veranderd, 't Werdt niet voor den derGewestienden van Herfstmaand, te Bergen in Heten met
negouwen , op 's Konings naam , afgekon­ den Kodigd,
en beftondt uit agtentwintig leden , de ning.
voorwaarden behelzende, op welken zyne
Majefteit zig met de, Nederlanden verzoenen
wilde , mids zy dezelven , binnen drie maanden
na 't vertrek der Spanjaarden , omhelsden
, gelyk de Walfche Gewesten , behalve
Doornik en het Doornikfche, Kameryk, Valenchyn
en Bouchain , reeds gedaan hadden,
De punten hielden in „ bevestiging der Gend-
„ fche Bevrediging , der Brusfelfche Ver-
„ eeniging en des eeuwigen Gebods , midi
„ men bieeve by 't Roomsch geloof, en dc
„ voorigè gehoorzaamheid aan den Koning
„ Voort;
Cm~) HOOFT XV. Boek, 11. 661.
. (») STRADA DCC. 11. Libr. III. p, IJl. Libn IV, p. 223
.ÏASSis Libr. V. p. 411.
VIL DEEL. V

1579'
SorS VADERLANDSCHE XXVII. BOÈK.
„ Voorts , dat men, binnen zes weeken na 't
,i vertrek van 't uitheemsch Krygsvolk , dat
„ ook binnen zes weeken zou moeten gefchieden
, een Leger van Landzaaten zou
„ opregtcn, tot verdediging van dit Verdrag,
,, te betaal en uit 's Konings inkomften : waartoe
de Landen , die zig wederom onder
„ zyne gehoorzaamheid begaven * draagen
„ zouden moeten. De aanftelling eens Land-
„ voogds zou aan den Koning ftaan, en 't
opperbewind, ondertusfehen , blyven in
„ handen van den Prinfe van Parma (0)."
Op zulke en andere voorwaarden, welker fommigen
geheel niet, anderen maar pasfelyk
naargekomen werden van de Spaanfche zyde
, behaagde het fommigen gewesten, zig te
verzoenen met den Koning , en hem te Merken
met een Leger , waarin , federt, zyne
voornaamfte magt in de Nederlanden beftaan
heeft.
Maar van de Staatfche zyde , werdt de
ftap , dien de Malkontenten deeden, aangezien
, als een bewys van de uiterfte ongeftaadigheid.
Men merkte aan „ dat zy, eerst,
„ onder Alva en Requefens , den Prins en
„ die van Holland en Zeeland beoorloogd
„ hebbende , daarna , toen de Raad van
„ Staate 't bewind kreeg , Mansfeld , Vi-
„ glius , Asfonville en andere Spaanschge-
„ zinde leden van dien Raad in hegtenis ge-
„ nomen , en zig met den Prinfe bevredigd
„ hadden. Dat zy, toen Don Jan in 't Land
3, kwam , deezen hadden aangehangen , tot
' ^ » op
CO Bor, XIII. UotUi bl. 130 L98J.

XXVILBOEK. H I S T O R I E ; 307
„ op 't inneemen van Namen , waarnaze:
; hem wederom verlaaten en den Prins naar 1579.
11 Brabant ontbooden hadden. Dat zy , toen'
„ de Prins 't bewind aldaar naauwlyks aan-
„ vaard hadt, zonder hem of de Staaten be-
5, hoorlylc te kennen , den Aartshertog Mat-
„ thias in 't Land hadden gehaald: en dat zy,
„ wat laater, ziende, dat zy hem niet naar
„ hunne hand konden zetten , zig gewend
s, hadden tot den Hertoge van Anjou , die
„ hun , insgelyks, ftof tot misnoegen gege-
„ ven hebbende, waren zy , eindelyk, ver-
„ zoend met den Prinfe van Parma (ƒ>)•"
Men hieldt het daar voor , dat dit wankelen
uit hefcrschzugt -fproot; hoewel de nood,
waarin zy zig, ibmtyds , bevonden , en de
vrees voor het groot gezag des Prinfcn van
Oranje , als zy eenigszins uit den nood gered
waren, voor de voornaame reden van hun ongeltaadig
gedrag fchynt te moeten gehouden
worden.
De Hervorming hadt nu wel de overhand Beeld-
gekreegen in Holland, in Zeeland en 't Stigt ftorming
lil Gel­
van Utrecht; doch niet in de andere Gewesderland.ten , die de nader Vereeniging hadden aangenomen
, of welken men voor anderen , to
dezelve dagt te brengen. Maar , omtren
deezen tyd , werden, door Sonois foldaaten,
tegen 't gemaakt Verdrag , de beelden te Zut
fen ter Kerken uit geltommeld. 't Zelfde ge
fchiedde te Hattum en elders in Gelderland
Te Kampen zelf, raakten Onroomfchen ei I
Room
00 Apo'.og. van Willem I. by BOR Auth. Stwkk. U. D:cl
». 89.
V 1

go8 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
FlLIPoIII
i
Ernftig
Verroog 5
van den
Prinfe 1
Roomfchen, in Wynmaand, handgemeen, over
't onderhouden der Geloofsvrede , en 't leedt
liet lang, of de eerften wisten de Minderbroeders
ter Scad uit te doenfchikken Daarmtegen
verzamelden zig eenige Knegten en Rui-
:ers in Twente, voorgeevende misnoegd op de
Staaten, en gekomen te zyn, om de Geloofsvrede
af te fchaffen ( r ). Doch zy verftrooiden
:ig, eerlang, wederom.
Met het uitgaan van den Herfst, vernam
nen, dat de vyand zig fterk toerustte, tegen
le aanftaande Lente ; zonder dat zulke ty-
aan de al- c lingen den vereischten indruk maakten op
.gemeene ( le gemoeden der Staaten. Oranje , ver-
Staaten. ( Irietig over zo groot een verzuim , befloot
1 iet den algemeenen Staaten, te Antwerpen,
I log eens, op 'ternftigst, voor oogen te ftel-
1 ai, op den zesentwintigften van Slagtmaand.
] iy wees dan, ftukswyze , aan „ in welke
, misdagen de meeste gemagtigden verval-
5
, len waren , hoe elk alleen voor 't belang
5
, van zyn byzonder Landfchap fcheen te
, zorgen , en 't gemeen belang verwaarloos-
, de ; hoe zy allen gebonden waren aan be-
, paalden last, en niets van gewigt bedui-
, ten konden , dan op 't behaagen hunner
,, meesteren, die de dingen wisten te rekken,
„ zonder einde ; hoe de penningen , tot de
„ gemeene zaak opgebragt, zo weinig be-
„ droegen , dat hy 't, fchaamtehalve, niet
„ zeggen mogt ; hoe men de gemeene mid-
5, delen tot ander gebruik bezigde, dan waar-
„ toe
Cl) R. FRESINOA Moinor. W. 1^9 e;?~.
i CO BOR XIV. Boek, bh 163 [IJÓJ, 167 [141], 168 [143-j,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 309-
„ toe ze gefchikt waren ; hoe elk gewest, ja 1 'ILIPSIU
157?'
„ elke Stad byna, in 't omflaan der gemee-,
„ ne middelen , op eigen oorbaar zag, en
„ zynen nabuuren de neering zogt te ont-
„ trekken." Voorts , fprak hy van de ongelykheid
in 't ftuk der munte, waaruit, zyns
oordeels , 't ftilltaan van veele handwerken
volgen moest. Maar bovenal drong hy op
werving en wapening , en 't vinden en opbrengen
der noodige middelen daartoe: „ 't
„ welk , indien 't langer verzuimd werdt,
„ men 't hem vergeeven moest, zo hy van
„ zyne ampten afftand deedt, biddende hy,
„ ondertusichen , ootmoedigiyk , dat men
,, den kleinen dienst, by hem den Landen
„ beweezen , voor aangenaam wilde houden,
„ terwyl zyne zugt tot 'sLands best onver-
„ anderd bleef, en hy zig gaarne onderwer-
„ pen zou aan den minsten Edelman , dien
„ de Staaten zouden goedvinden boven hem
„ te ftellen, zig ook aanbiedende tot de be-
„ waaring van eenig gewest of Stad, of tot
„ eenige andere verrigung, waartoe men hem
„ zou willen gebruiken (0"
De Vergadering, getroffen door dit Ver- ] iy
toog , viel aan 't verzoeken , dat de Prins i naakt
de hand niet wilde aftrekken van de ge-^ :cn Ontwerp
van
meene zaake. Hy liet zig dan , wederom,, len ftaat
overhaalen , en leverde , vervolgens , een, an oor-
ontwerp in , den ftaat van oorlog betreffen-1 oge.
de. Hy oordeelde, dat men vierduizend Rui-* Har-,
ters, agtduizend 1 fghutten , vierduizend-: nebu-
| fpietsdragers te voet, twaalfhonderd deK
vers,,/ :tteth
CO BOR XIV. Bo:k, hl. 167 [141]- Zie ook hl, 176 [153].,
V 3
ers.
Korfe-

FIUPSIÏI
XVI.
Uiterfte
last der
Staatfche
Gesanten
op de
Vredehandeling
te
Keulen.
3ia VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
vers, en agt of tien (tukken gefchuts met hun
toebehooren verzorgen moest, met welke magt,
boven de bezettingen der Steden, hy kans zag
een' verwecrenden kryg te voeren (ƒ). Ook
gaf hy , wat laater, te bedenken, of men 't
Krygsvolk niet onder eenen nieuwen eed behoorde
te brengen; doch ik vind niet, wat
hierop beflooten werdt.
De Vredehandeling te Keulen duurde het
gantfche jaar, zonder dat men iet vorderde
van belang. De Keizerlyke gezanten , dien
't eindelyk verdroot, langer zonder vrugt te
toeven, vertrokken, den veertienden van
Slagtmaand , op den Graave van Zwartfenburg
na, die zig, nog eenigen tyd, te Keulen,
ophieldt (u). Den dertigften, ontvingen
de Staatfche gezanten den uiterften last
hunner meesteren , behelzende , dat zy genegen
waren de Vrede te treffen, onder zekere
voorwaarden, die , ten voornaamen
deele, hierop uitliepen: „ dat de Gendfche
,, Bevrediging, de Brusfelfche Vereeniging
„ en het eeuwig Gebod, met 'sKonings be-
„ vestiging van het zelve, zouden itandgrypen
in alles , wat by dit Verdrag niet uit-
„ gezonderd werdt Dat het vreemd Krygs-
„ volk vertrekken, en niet wederom keeren
zou, dan by 't ontltaan van eenen huitenlandfchen
oorlog of anderen nood, groot
„ genoeg naar "t oordeel der Staaten. Dat die
„ van Artois de ingenomen' Plaatlen wederom
„ zouden overleveren. Dat alle Perfoonen,
„ met naame de Prins van Oranje, in hunne
f O r
»R XIV. Roek, bl. 17x [150].
Boa XIII. Boek, bl. 138 [101%

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 311
eere, en in 't bezit hunner onroerende goe- FILIPSIII
" deren, evenveel waar gelegen, zouden her-
" fteld worden. Dat niemant, dandiedenStaa-
" ten aangenaam was, in eenigen Raad van
" Regeerinp-e, of Krygsampt, zou worden ge-
'', fteld. Dat de wederzydfche gevangenen
" zouden geflaakt worden, ook de Gr al van
" Buuren,° drie maanden na 't afkondigen van
" dit Verdrag. Dat al wat, federt de laatfte
- Beroerten, by den Aartshertog en de Staa<
" ten, vastgefteld was, van waarde blyven
" zou. Dat de Wet in de Steden befteld zoti
" worden als van ouds, en volgens de Pri-
" vil'-gien. Dat men den Koning gehoor-
" zaamen zou , gelyk 't betaamde , vol-
" eens Goddelyke en menfchelyke wetten
" de Gendfche Bevrediging en het tegen
' woordig verdrag. Dat de Landvoogd
" door den Koning te ftellen , aangenaan \
zou moeten zyn aan de Staaten , die be
t
" geerden en baden, dat de Aartshcrtoj
i
" Matthias , in deeze waardigheid , beves
" tio-d mogt worden. Dat de fterke plaatfei 1
" in Holland en Zeeland bewaard zoude: 1
3
', worden volgens 't Gendfche Verdrag; i: 1
', de andere gewesten , door hen , die d
" Aartshertog en Staaten daartoe gefteld hac
", den, en in de Plaatfen, die de Spanjaard s
"\ ontruimen zouden , door inboorlingen 9
den Staaten aangenaam, en by den Konin g
\ te ftellen. Dat de Koningin van Engelan i
?
' en de Hertog van Anjou in dit Verdra g
„ zouden begreepen zyn. Dat de Koning •>.
„ op 't ootmoedig verzoek zyner onderza 1-
„ ten , den Hervormden en die van c e
V 4 v Aug 3r

31a VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
„ Augsburgfche belydenis vryhcid van Gods-
1579-
„ dienstoefening zou laaten , 0p alle Plaat-
„ fen , daar zy ze tegenwoordig genooten,
„ mids de Staaten bezorgden , dat aldaar
9t ook de Roomfehc Godsdienst, op redely-
„ ke voorwaarden , wederom wierdt inge-
„ voerd. Dat, wyders , de Staaten, in 't
„ byzyn van 's Konings Gemagrigden ver-
„ gaderd zynde, alle naarftigheid zouden
b, aanwenden , om den Hervormden Gods-
„ dienst, binnen zekere plaatfcn , naar de
», gelegenheid van ieder Landfchap, te bes,
paaien, mids die van Holland en Zeeland,
>, met derzelver bondgenooten , zi"- bleeven
>, houden aan den voet, beraamd by
A
j
1
3
a
de Gend-
„ fche Bevrediging. Ook zouden de Staaten
„ zig bevlytigen, om den Roomfchen Gods-
„ dienst, ten minften in fommige Plaatfcn
„ van Holland en Zeeland, wederom te doen
, invoeren, tot dat men, daarop, in eene
, volgende Byeenkomst der Staaten , nader
, voorzage. Wyders, zou de Koning de
, voorregten moeten handhaaven , en gee-
, ne nieuwe Sloten ftigten, noch ouden her-
, maaken , dan by bewilliging der algemee-
, ne en byzondere Staaten." De Staatfche
gezanten hadden nog een heimelyk Berigtchrift,
volgens welk zy, in fommige puilen
, nog iets mogten tocgeeven (?); doch van
tpunt, welk den Godsdienst betrof, mogten
;y niets laaten vallen. De punten van dit Beigtfchrift
waren, eerst, in de byzondere
^andfehappen , overwoogen. In Holland,
O) BOR XIII. Boel:, 11. 143 [ I03], 145 [tlo].
had:

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 313
f
hadt men, op raad van den Prinfe, nog iet] ILIPSlIÏ
in het zelve veranderd, ftrekkende tot meer­ 1579.
der verzekering van 's Lands vryheid, zo wel
in 't Burgeriyke als in den Godsdienst (V).
De Gezanten vertoonden hunnen uiterften
last aan den Graave van Zwartfenburg; doch
Terranova weigerde langer te handelen , om
dat de meeste Keizerfchen vertrokken waren.
Ook begaf hy zig, kort hierop, naar
Bon (V). Doch op dat men weete, hoe ver Heime­
de Spaanfchen mogten gaan , konnen wy lykBe­ niet voorby, hier, den inhoud mede te dee-rigt
].en van het heimelyk Berigtfchrift des Herfchrift
ies Hertogs
van Terranova, welk hy aan niemant,
togs van
buiten den Prinfe van Panna, vertoonen Terrano­
mogt: „ Zyne Majefteit van Spanje erken- va.
„ de, by het zelve, den Keizer voor mid-
„ delaar, mids het Roomsch Geloof en 's
„ Konings gehoorzaamheid onverkort blee-
„ ven, en de Aartshertog niet in de Land-
„ voogdy wierdt gevestigd. Terranova mogt,
„ des noods , de Gendfche Bevrediging,
zonder uitzondering, aanneemen, alzo, dus
„ luidt het Berigtfchrift, zulke verbonden
„ van zeiven vervallen zouden , als de ge-
„ hoorzaamheid aan den Koning flegts ftand
„ gegreepen hadt. Hy mogt ook bewilligen
„ in de Vergadering der algemeene Staaten,
„ door Don Jan beloofd, fchoon zyne Ma-
„ jefteit zulks , tegenwoordig , noodeloos
„ hieldt, konnende alles, te Keulen, wel af-
„ gedaan worden, 't Gefchil over de Pla-
„ kaa--
Refol. Holl. 14 Novemb. 1579. tl. 270. 18, 25 Jr.nuau
25"o. bl. 4, 14.
[x~) 13os. XUI. üock, bl. 139 [103], 142 [107!*
V 5
/

FILIFSIII
1579-
3i4 VADERLANDSCHE XXVII. BOEKJ
„ kaaten tegen de Ketters moest hy myden ^
„ doch kon zulks niet gefchieden, dan mogt
„ hy zo veele verzag? ing in dezelven gedoo-
„ gen, als de Koning hem, mondeling, ver-
„ oorlofd hadt. Voorts, moest hy, in gee-
„ nerlei wyze, bewilligen tot het verblyf van
„ Oranje in de Nederlanden: noch hem iets
„ belooven , om hem te doen vertrekken.
„ Doch begeerde hy iets als eene gunst, zo
„ mogt men hem do.enhoopen, datzynoudfte
„ zoon gefteld zou worden in 't bezit der goe-
„ deren, door hem, in de Nederlanden, te
„ ontruimen: want de Bourgondifche goede-
„ ren zouden hieronder niet begreepen zyn,
ten ware men, door 't overgeeven derzel-
„ ven, den Prins bevveegen kon, om te ver-
„ trekken. De Ampten, den Prinfe, door
,, den Koning, opgedraagen , zouden ook
„ op zynen zoon overgaan ; doch niet het
„ Admiraalfchap , noch 't gene hem meer,
„ door de vereenigde Staaten , mogt opge-
„ draagen zyn. Zo Oranje zig, hierdoor,
„ nog niet beweegen Het om te vertrekken,
„ mogt men hem , daarenboven, eene ze-
„ kerc fomme gelds , tot honderdduizend
„ Kroonen toe, onder de vereischte verze-
„ kering, aanbieden (^)." Uit al het welke
wy zien, hoe verre de handelende partyen
nog van eikanderen waren , en hoe weinig
hoop 'er overfchoot, om de vrede te fluiten-
't Gene , wyders , in dit heimelyk Berigtfchrift
, den Prinfe van Oranje betreft, leert ons ,
dat hem zulke redelyke en voordeelige aan-
(v) STRADA DSC. II. Libr. II. p. ZC,
bie-

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 315
biedingen niet zyn gedaan , als fommigen FILIPSIII
gefchreeven hebben. Buiten de honderddui­ 1579
zend Kroonen , eene fom , die 't verlies,
welk hy geleeden hadt, op verre na, niet ophaalcn
kon, werdt hem,'van 's Konings wege,
niets beloofd;' hy moest al het overige
van 's Konings genade verzoeken en afwagten.
Hy hadt, derhalve, groote reden om den
Graave van Zwartfenburg, die hem, zo men
wil, van ter zyde, zou hebben te kennen gegeven,
wat de Koning voor hem doen wilde
, en allen anderen, die hem van een byzonder
Verdrag fpraken, te antwoorden, dat
hy geene andere voorwaarden begeerde ,
dan die de Staaten voor zig zeiven bedingen
en verkrygen zouden (V).
't Vertrek van Terranova en de Keizer­ De Vrefchen
brak de Vredehandeling af. Ook ontdehandebooden de Staaten, met den aanvang des volling wordt afgenden
jaars , hunne gezanten van Keulen
gebro
te rug °, alleenlyk belastten zy Merode en ken.
Albada , te Keulen woonagtig , voorttegaan 1580,
met handelen op den laatst beraamden voet,
wanneer zig daartoe gelegenheid voordeedt.
Doch eenige Staatfche gezanten bleeven agter,
met naam e de Hertog van Aarfchot, de Abten
van S. Geertruids en Marolles, de Proost
van S. Baafs en de Heer van Grobbendonk.
die, te vooren al, heimelyk verftand met Terranova
gehouden hadden, en zig, nu, de eer
voor, de ander na, met den Koning verzoenden
(a\ De kosten deezer Vredehandeling.
O") UEYD II. Boek, bh 23. GROTII Anna?. III. ?. 66.
(

FIUPSIII
1580.
3» (5 VADERLANDSCHË XXVII. BOEK.
begroot op drie-cutwintigduizendagthonderd
ponden, werden, door den Aartshertog, den
Prins en de algemeene Staaten, over de gewesten
, die 't nog met hen hielden, verdeeld.
Brabant droeg, in dezelven , drieduizend ,
Gelderland drieduizend, Vlaanderen zesduizend,
Holland drieduizend, Zeeland twaalfhonderd
, Friesland vyftienhonderd , Utrecht
agthonderd, Overysfel agthonderd, Groningen
en de Ommelanden drieduizend, en Doornik
en het Doornikfche vyftienhonderd pon-
Jen f7>). De Akten der Vredehandelinge werien,
federt, door den Drukker derLeidfche
Hooge Schoole, op last der Staaten van Holand
, in 't Nederduitsch, gedrukt en in 't
•
XVII.
Morta- ,
gne en S. 1
Amand,
doorPar- 1
icht gegeven (V).
Vroeg in 't voorjaar, was het Leger van
lie van Artois en Henegouwen in gereedïeid
gebragt : het uitheemsch Krygsvolk,
loor Parma , ten Lande uit gezonden (

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 317
nis der Staaten , die te minder zwaarigheid
maakten, om hierin te bewilligen, ter oorzaake
van het fterk dringen , op het voortzetten
van den handel met Anjou, ter algemeene
Staatsvergaderinge , ten deezen tyde
(&)• Wat laater, verfchalkte de Heer van Alleines
de Stad Kortryk , daar hy zig, in *t
voorleeden jaar, te leur gefteld gezien hadt
(K) : in'tlaatstvan Lentemaand,kreeg de Heer.
fan la
van la Noue Ninove in, en aldaar Filips en ?>Joue
Karei van Egmond gevangen. De eerfte: Ninove.
werdt naar Gend en van daar naar 't Slot te
Rammekens gebragt, daar hy vyf jaaren zat.
Maar Karei werdt, op voorfpraak van den
Prinfe van Oranje, fpoedig geflaakt (ƒ). In
Grasmaand, overviel Olivier van den Tempel,
met de bezettelingen van Brusfel en Vilvoorden,
met agthonderd Engelfchen onder Norris
, en met de Ruiters van den Heere van
Famars, de Stad Mechelen. Broeder Pieter
Wolf raakte , by deeze gelegenheid, om 't
leeven. De Stad werdt deerlyk geplonderd.;
Mteche*
Men beroofde de Kerktoorens van uurwer­
en geken
en klokken, en fleepte zelfs de grafzer- ] donderd
ken weg, die by honderden naar Engeland' ioor de
gevoerd werden. En dit, niettegenftaande 1 Staationen.
men den Engelfchen , door het toezeggen
van eenige maanden foldye, vooraf bewoogen
hadt, om te belooven, dat zy zig van
plondering onthouden zouden. De Staaten
van Holland verkreegen toen de pleitzakken,
die hunne ondcrzaaten by den grooten Raad
KOR XIV. Hoek, bl. 180 ri59l.
Xb) BOR XIV. Boek, bl. 191 Ï174,].
L'O BOR XIV. Boek, bl. 191 [175].
te
FIUPSIÏI
1580.
\lleines
verrast
Kortryk:
de Heer

318 VADERLAND' SCHE XXVII.BOEK,
FlLIPSlIJ te Mechelen hadden, en vereerden, deswe­
1580. ge, den Heere van den Tempel vierentwin­
tighonderd guldens (£). Kort hierna, op den
La Noue
gevan­ tienden van Bloeimaand, werdt la Noue, by
gen. Ingelmunfter, door den Burggraave van Gend,
die nu den titel van Markgraaf van Rysburg
voerde, overvallen , gellaagen en gevangen
Diest, genomen (7). In Zomermaand, werdc Diest
Sichem bemagtigd door de Staatfchen : ook Sichem
en Aar­
en Aarfchot. Ten zelfden tyde, zogt Rysfchot
ge
wonnen. burg Brusfel en de Heer van Selles Bouchain,
door verraad, te vermeesteren. Doch beide
deeze onderneemingen mislukten* Joost de
Bovtcbainverlooren.
Eriufel
getokkeld.
Zoete , Heer van Villers , die binnen Bouchain
geboodt, kreeg Selles in handen, die,
na drie jaaren op Rammekens gezeten te hebben,
in dehegtenis,overleedt(«0. Bouchain,
wat laater , belegerd zynde, door de Waaien,
ging, by verdrag, aan hun over, op
den vyfden van Herfstmaand. Ook werdt
Brusfel, in Wynmaand, aangevogten , door
minzaam fchryven van den Prinfe van Parma
, om s Konings zyde te kiezen, en Oranje
, dien hy den oörfprong en hoofd van alle
ie beroerten noemde, te verhaten («). Doch
net dit fchryven werdt weinig uitgewerkt
De lieer Willem van Hoörne , Vryheer van Heeze,
Van Ilee- die zig te vooren by de Malkontenten gezeonthalsd.noegd
hadt, begon deezen zomer wederom.
:e neigen naar de Staatfche zyde , doch me«
: ereeg 'er de lugt van, greep hem, en deedt
herrij
C*) 13IR XIV. Boek, bl. 192 \i75\i
O) H.R Xiv. Boek, bl. i(>6 [195J.
(m) BOR XIV. Boek, bl. ÏG8 f197, 198]
Cr.) BÜR XIV. Boek, U. 220, 226, [214, 223],

AXVII. BOEK. H I S T O R I E . 319
Iiem , eenige maanden , laater , te Quesnoi,
als een verraader des Konings, onthalzen (0).
In Herfstmaand , hadt Oranje eenen aanflag
op Maastricht in den zin, en begaf zig, in
perfoon, derwaards; doch een onverwagt toeval
deedt hem, fchielyk, te rug keeren, en
den toeleg te niet loopen. Sommigen melden,
dat de Staaten eenen Spaanfchen Vendrig veel
gelds hadden doen geeven, om de bezettelingen
om te koopen, en dat deeze heimelyke
handel door een meisje ontdekt werdt (j>).
Ten deezen tyde, werdt Kondé ingenomen,
door den Heere van Eftrelles, derwaards gezonden,
door den Prinfe vanEspinoi, die binnen
Doornik geboodt. Doch hy bleef maar
eenen dag in 't Steedje, vreezende aldaar overvallen
te worden, door de Spaanschgezin-
de Waaien, die hieromtrent lagen Van
zo weinig nadruk waren, dit jaar, de wederzydfche
Krygsbedryven in Brabant, Vlaanderen
en Henegouwen. Zwaarer' fchok leeden
Groningen, Friesland en Overysfel, door den
afval desGraaven van Rennenberg, die ons nu
te verhaalen ftaat.
FILIPSIII
1580.
Vergeef-
(che aanflag
op
Maastricht.
Kondé
ingenomen;
doch wederomverha­
ten.
Wy hebben reeds, in 't voorbygaan, ge­
XVIIL
meld, dat hy, al in den aanvang des voor- De Graaf
leeden jaars, 't zy dan uit zugt toe den Room­ ran Renfchen
Godsdienst, dien hy be'leedt, of om zyïenberg ïeigttot
ne goederen te behouden, die grootendeels;
ifval vart
in Walschland lagen, of om dat hy der Staa- \ le Staa-
ten zaaken, door tweedragt, zag te ruggei en.
gaan,
f

320 VADERLANDS CUE XXVII. BOEK;
FILIPSII] gaan, of om eenige andere reden, in onder­
1580.
handeling getreden was , over zyne verzoening
met den Koning. Zekere Guiüain le
Bailly ging toen, tusfchen~hem en den Hertoge
van Terranova, over en weder. In het
Verdrag , welk Rennenberg , door hem ,
poogde te doen fluiten, en waarby hy voor
zig zeiven ettelyke voordeden bedong, zouden
ook verfcheiden' andere Perfoonen begreepen
Zyn (f). Doch de Hertog fcheen 'er
niet in te hebben konnen bewilligen. Sedert,
was de onderhandeling eene poos blyvcn
fteeken. De Graaf tekende de Utrechtfche
Vereeniging, en bragt Groningen tot de zyde
der algemeene Staaten over , in Zomermaand
des voorleeden jaars (f )• Ook droeg
hy zig, uiterlyk, zo yverig Staatschgezind,
dat hy die van Groningen, in Oogstmaand,
daarna , fchreef „ hoe 't geene goede Pa-
„ triotten waren , die , onder eenig voor-
„ wendfel, de Vereeniging braken, en zig
„ met de Spanjaards of derzelver aanhang
verzoenden (O." Doch in Louwmaand
deezes jaars , kwam hem zyne Zuster Kornelia
van Lalaing, nevens haaren man, den
Baron van Monceaux , te Koeverden , bezoeken.
Men merkte op, dat zy, lang, heimelyk,
fpraken met den gemelden Baiiiy, en't
is waarfchynlyk, dat men toen de voorwaarden
beraamd heeft, op welken de Graaf zig
met den Koning zou konnen verzoenen. Popke
Ufkens, de eenigfte onder Rennenbergs
O) BOR Anth. Stul;k. Jr. bui; bh ?.i
(O BOR Auth. Suikk. II. heel, bl. 5.
CO EOR Aiuh. Stukk. II. Deel, bl, 10,
Raa-

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 3ai
Raaden , die, opregt Staats chgezind was,
werdt, door Kornput, gewaari'chuwd , dat
hy op zyne hoede zou zyn (u). De Friezen
kreegen "ook agterdenken, en maakten zig,
met behulp der Staatfche Knegten , meester
van het Slot te Leeuwaarden, op den eerften
van Sprokkelmaand. Toen eischten zy 't Slot
te Harlingen op; doch de bezetting, hierin,
buiten uitgedrukten last des Graaven van
Rennenberg , zwaarigheid maakende , zou
men zig genoodzaakt hebben gezien tot geweld
, hadt men , ten zeilden tyde , Bailly
niet in handen gekreegen, by wien men eenige
blanken vondt, met Rennenbergs hand
getekend. Te weeten, de Graaf, al in Louwmaand
, te wcge gebragt hebbende , dat de
Groninger gyzelaars voor de onderhouding
van 't Verdrag van Zomermaand jongstleeden
genaakt (?), en te Groningen te rug gekeerd
waren, fchynt zig van hun bediend te
hebben , om , onder de hand, tekenaars te
winnen , tegen de Utrechtfche Vereeniging.
Ten minften, men heeft nog twee Verbindtenisfen
, tusfchen den Graave en meer dan
driehonderd Ingezetenen van Groningen gemaakt,
op den vierentwintigften van Sprokkelmaand
, waarby men eikanderen belooft,
„ de Utrechtfche Vereeniging , tot welke
,, men de Stad, door onbehoorlyke midde-
„ len dagt te brengen, op dat men ze, daar-
„ na niet bezetting, bezwaaten zou, te zub
„ len tegenftaau , ten dienfte des Konings
( u ") R« FHBSINOA Mcmor. U. 178*
(v) HOR Auth. Stukk. II. Dtel, U. TF,
VIL DEEL. X
„ en
1580.
De Sla-
:en te
Leeuwaarden
,
:e Haringen
ea
:e Staverenworden
ge-
Qegt.

FILIPSIII
I5S0.
2
32a VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
„ en der algemeene Staaten (V)." Met oogmerk
om diergelyk eene verbindtenis in
Friesland te bewerken, fcheen Baüly in Harlingen
gekomen, en van de genoemde blanken
voorzien geweest te zyn. Doch men bediende
zig nu van een derzelven, om 'er hem
een bevel op te doen fchryven, tot overlevering
van 't Slot te Harlingen, 't welk, den
vyfden van Sprokkelmaand, gefchiedde. 't
Slot te Staveren werdt, op last des Prinfen
van Oranje, door Jonkheer Frangoh van Pyïenpoy
, overgegeven aan Sonoi, die , met
ine vendelen knegten , uit Holland, gekonen
was, om de Friezen te helpen. Alle
I ïrie deeze Sloten werden geil egt, die van
Leeuwaarden en Harlingen gedeeïtelyk gc-
1 rokken aan der Steden vesten ( x~). Sonoi
1 :reeg, vervolgens, last van de Friezen om
( ene fchans op te werpen, te Zwartflais, de
l legonnen verfterking van Koeverden te ver-
^ olgen , en bezetting te leggen op de grenen.
Reanen- Rennenberg, midlerwyl, om zig het
bergs 011-! itaatsch volk kwyt te maaken , hadt den
trouw 1 •oeren van Drente heimelyk veroorlofd, de
wordt •]
ontdekt. .
tuiters, die hun op den hals lagen, te ver­
J iagen. Daarna, fchreef hy hun, dat zy alli
: troepen, die, zonder zyne opene brieven,
t y hen kwamen, zouden hebben te weeren,-
e n zelfs de fterkte te Koeverden in bewas*
ri ng neemen. Doch deeze brief viel eenen
taatfchen Hopman in handen , die 'er een
af-
f » BOR Auth. Stukt. II. Deel, bl. 12.
{") lt« FKESINOA ïflciuor. bl. i8n enz.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 3*3
affchrift van zondt aan de Gemagtigden der nader
Vereeniging te Utrecht (y~).
Ter deezer Stede, bevondt zig thans de
De Pring
Prins van Oranje, die, zynde al voor lang, komt in
door de Staaten van Holland , verzogt om Holland,
herwaards te komen (z), na dat de algemeene
Staatsvergadering te Antwerpen, op den
elfden van Louwmaand, gefcheiden was, dé
reis hadt aangenomen , en op den eerften
van Sprokkelmaand in den Haage was verfcheenen.
Hier werdt zyn gevoelen gevraagd $
op verfcheiden' zaaken, in zyn afzyn, voorgevallen*
Sedert dat Mechelen in 'svyands
handen geraakt was , kon men zig van de
vonnisfen, in Holland en Zeeland geweezen,
niet op den grooten Raad aldaar beroepen,
gelyk voorheen; De Edelen en meeste Steden
veritonden , hierom , dat men eenen
grooten Raad te Haarlem behoorde op te
regten. Dordrecht alleen oordeelde, dat men
zig aan den geheimen Raad te Antwerpen
Vervoegen moest. Sommigen dagten , dat
men 't Hof by arrest of eindelyke uitwyzing
behoorde te laaten Vonnisfen : anderen dat
men zig moest houden aan den reeds geno ;
men voet van Revifie of Herziening ; welk
ïaatfte ook zyner Doorlugtigheid best be J
haagde (a), en nog ruim twee jaaren ih gebruik
bleef. De Staaten van Zeeland hadden
, omtrent deezen tyd, eene Munt en Rekenkamer
opgeregt, tegens regt en gewoonte
, zo die van Holland voorgaven. De laatfter
Cy~) BOR XIV. Boek, bl- 182 [réi] enz:
O) Refol. Holl. 9, 25 July 1579. bl. 156, i;o.
BOR XIV. Bock, bi. 181 £i6o]v
X 2
FrtiPsTIi
1580.

VADERLANDSCHE XXVII.BOEK.
FILIPIIII ften merkten Zeeland aan , als , van ouds,
1580.
met Holland onder éénen Graaf geftaan, en
ééne Munt gehad hebbende , die nooit buiten
Holland gelegd geweest was. Doch Zeeland
begon zig, federt eenigen tyd, aan te
merken en te gedraagen, als een" Landfchap
en Oppermagt op zig zelve , waarby men
oordeelde , het teken der byzondere Munte
wel te voegen. De Prins nam aan, de Zeeuwen
te vermaanen tot het nalaaten deezer
nieuwigheid. Doch hy heeft het nimmer met
vrugt konnen doen. De Koning van Deeneriarke
hadt de Zondfche tollen wederom
/erhoogd, waarover de Prins, insgeiyks, be-
] oofde te zullen fchryven. Over 't ftuk der
reldmiddelen en andere byzonderheden, werdt
1 3ok met den Prinfe gehandeld (7/). Hy begaf
:ig van den Ilaage naar Utrecht, alwaar hy de
( jemagtigden der nader Vereeniging bewoog
1 e befiuiten, op de punten, begreepen in het
tffcheid der jongfte Staatsvergadering te Antverpen
, betrefFendë, voornaamlyk, het in-
i tehen eens algemecnen Landraads , het be­
^ willigen in den ontworpen ftaat van Oor-
1 oge, en het voltrekken van den handel met
3 yrjou (c).
Oranje De Prins hieldt zig nog te Utrecht, toen men
komt te c ,aar, in 't zeker, berigt werdt van Rennen-
Kampen, j.
ergs ontrouw. Rennenberg werdt dan der-
\ /aards ontbooden , onder voorwendfel, dat
I nen hem, over eenige zaaken, raadpleegen
I noest. Doch hy bleef agter, gelyk mendenken
(b^ Refol. Holl. 2 Febr. 158c. bl. 10. r.c. Notil!. Zsclami
1 : Felr ÏJSO. M. S.
(cj HOUFT XVI. Boek, bh óüS=

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 325
ken kan, en zondt Popke Ufkens, dien hy
gaarne loozen wilde, naar Utrecht. Uit deezen
, vernam men nadere omftandigheden
van 'sGraaven wangedrag. De Prins dan,
gereed om naar Amfterdam te vertrekken,
veranderde van voorneemen, en toog op Kampen
(d). Van hier beproefde hy nog eens, of
hy Rennenberg , toen te Groningen , door
Üf kens, bewecgen kon, om by hem te komen.
Doch hy gaf zulk bewimpeld antwoord,
dat Ufkens, zig niet langer veilig houdende
binnen Groningen , heimelyk doorging (e).
Des anderendaags, zondt de Graaf egter zynen
tweeden Hofmeester aan den Prinfe, met
breede aanbieding zyner dienstvaardigheid
(ƒ). Doch dit diende flegts om zyne Doorlugtigheid
blind te houden, en niet dan met
den flag te waarfchuwen. Op den tweeden
van Lentemaand dan, regt Rennenberg een
Gastmaal aan, dat, tot laat in den nagt,
duurde. Jakob Hildebrands, Burgemeester van
Groningen , op wien de Onroomfchen zig,
voor anderen, verlieten, een der genoodigden
zynde, neemt zynen flag waar, om van
00 BOR XIV. Rotte, bl. 186 [i6>] enz.
C O R- FRESINGA Mewur. bl. aojj.
' CO FRESINOA Meraor. bl, 200.
X 3
mees-
FIUPSIII
1580.
Rennenberg
maakt
zig meester
van
Gronin­
gen ten
dienfte
de zweevende gerugten te fpreeken, en zegt, des Ko­
zig tot den Graave keerende, niet te hoopen, nings.
dat zyne Genade iets args voorhadt: waarop
Rennenberg , 's Burgemeesters hand vriendelyk
drukkende , antwoordde, vel Vader,
dien ik voor mynen Vader houde, zoudtgy zulke
dingen van my vermoeden ? Met een, noodigt
hy 't gezelfchap tot vrolykheid. De Burge

FILIPSIII
326 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
meester, vertrokken zynde, berigt den Onroomfchen
'sGraav-m hertelykheid, hun egter
raadende , op hunne hoede te zyn. De
Graaf ftelt, terftond na zyn vertrek , orde
op eenige zaaken , die niet dan op 't laatst
verzorgd dienden, Hy wapent zyn gezin;
waarby zig voegden eenige foldaaten , ter
(luik in de Stad gekomen , en gehuist by
Spaanschgezinde burgers. Met het klokflag
van vyven , als de Onroomfchen , naar gewoonte
, de wagt verhaten hadden, en dezelve
betrokken was door een' Roomschgezind'
Hopman, komt een deel gewapend geboefte
naar de Markt ftreeven , en bemagrigt
dezelve. Een Róomschgezind Hopman
volgt met zyn vendel, en bezet, al roepende,
de toegangen naar de markt. Toen verfchynt
Rennenberg zelf, te paarde, in volle rusting,
;n met den degen in de vuist, fchreeuwende,
laat hy, vröome burgers, jlaatby, nu eerst ben
ik 's Konings wettige Stadhouder. Elk behertige
nu den dienst zyner Majefteit en zyne eigene behoudenis.
Met een gebiedt hy twee Veldftukes
te laaden , die by 't Raadhuis ftonden;
i loet vier trompetten fteeken, en veele tromnels
roeren, en zendt tien of twaalf paarden
loor de Stad, om alles met fchrik te vervulen.
De voornaamfte burgers hielden zig ftij
n huis, Eenige Onroomfchen, met Burgeneester
Hildebrands, wannende meer ge-
/olgs te zullen hebben, aart 't hóófd, hooien
tegenftand. Doch de Burgemeester werdt,
<
n den eerften aanval, doorichooten: vaarloor
de moed den zynen ontzonk, en elk
(
:en goed heenkomen zogt. De anderen, de
i
markt

GRONINGEN, door den Graare vaJi^e?mc7i^,mvi de Spaanse/te zyde ayeiyeóra^t, int jaar-1580.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 327
markt en ftraaten wel bezet laatende, ftrccf- t'iuvelll
15S0.
den door de Stad, lmeeten de deuren en glazen
der Onroomfchen in, namen den Burgemeester
Dirk Schaf er, die gewond was, de
Raadsluiden, en meer dan tweehonderd Burgers
gevangen. Eenigen ontvlooden 't gevaar:
ook de Predikanten, die, daarna, in
onbekend gewaad, ter Stad uit raakten. Op
den zelfden derden van Lentemaand , werden
de Gilden byeen geroepen, voorts nieuwe
Gemeentsluiden , nieuwe Raaden , nieuwe
Burgemeesters aangefteld , de zoen met
den Koning bezwooren en afgekondigd (g).
Daar is nog een Gefchrift voor handen, 's
daags te vooren, getekend, waarby Rennenberg
de voorwaarden aanneemt, op welken,
de "Hertog van Terranova hem van 's Konings
gunst verzekerd hadt. Ook bekent hy.
hierby , zestienduizend ponden van veertig
arooten ontvangen te hebben , op rekening
van tienduizend Piftoletten , die hem warei l
toegezeid. Voorts , blykt van elders, da
hem de bevestiging in de Stadhouderfchap L
pen, die hy bekleedde , beloofd was. D'
Prins van Parma tekende, te Maastricht, 0;
den vyfden, den Brief, waarby Rennenber >
voor eenen getrouwen Dienaar des Koning
r
aangenomen,"en zyn voorig gedrag vergete
g
verklaard werdt (A).
n
Rennenberg hadt, terftond , vriendelyk e Gronirw
Brieven afgezonden, om de Ommelanden o [) gen
zyne zyde te lokken. Doch hy vondt hier z wordtbe-
J
legcrd.
we
L-
f R. FRESINGA Memor. tl, rtcö. BCR XIV. Bock, U. 5'
[168] enz. , .,
ik) liüll Auth. Stukk. II. Deel, bl. 5, i~.
X 4

328 VADERLANDSCHE XXVII.BOEK,
FILIPSIII weinig gehoor, dat Kornput, nog voor den
1580. avond van den derden van Lentemaand, met
eenige vendels, voor Groningen kwam. Barthokt
Entes voegde zig, des anderendaags,
met de overige Friefche vendels, by hem, en
men viel terftönd aan 't maaken van loopgraaven
en 't belegeren der Stad (T). Men wil,
dat de Prins zulk een goed vertrouwen op
Rennenberg hadt, dat hy, in 't eerst, zynen
afval niet gelooyen kon, cn dathy, des'verzekerd
geworden zynde , voorgenomen zou
hebben, zig, voortaan, nimmer te verhaten
op Roomschgezinden , hoe getrouw zy ook
fchynen mogten (Ji).
XIX. Terftond na Rennenbergs afval, droeg de
De Prins Prins zorg voor Overysfel en Drente (f) So-
(telt orde
aoi wierp bezetting in Kampen, begon Koe-
op de
verzekewerden en de Bourtange te fterken ; doch
ring van moest, op de eene en de andere plaats, 'twerk
Overys- j aaten fteeken, by gebrek van geld. De Graaf
/an Hohenlo bedwong de Overysfelfche boeen,
die, zo fommigen meenden, opgehitst
loor Rennenberg , eenige duizenden fterk,
m. ;
le wapenen hadden opgevat. Ook verzekerde
ty zig van Oldenzeel, dat bezetting geweigerd
had (j!Ï).
't Gedrag van Rennenberg, wiens Land-
1 ;oed van den ouden Hoorn, door die van
Op- lolhnd, aangeflaagen, en aan Willem van
ichud- £ ïlois van Treslong, voor zestienduizend gul-
ding te j lens, verkogt werdt («), maakte de Onroom­
Deven- i
fchen,
ter en te
CO R. FRXJINCA Mctnoi'. hl. 107 enz.
Zvrotle. C C*) HOOFT XVI. Boek, bl. 693.
CO ^pol. hv ROK Auth. ftukk: II. Deel, bl.
(m) BOR XIV. Boek, 11. 188 [170J enz. 194 [178].
tl») Refol. Holl. 10, ii, 18 Jutyitfiu bi.it5, 538, -y,.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 329
fchen, aan verfcheiden' oorden, zeer ongerust.
Te Deventer en te Zwolle, raakten
de burgers van beiderlei gezindheid in de
wapenen tegen eikanderen. Te Utrecht zelf,;
ftooven de Onroomfchen, op den zevenden
van Lentemaand , in de kerken , die nog
door de Roomfchen gebruikt werden, fmceten
beelden en altaaren aan {tukken, en eischten,
eindelyk, dat de Wethouders de open-
baare oefening van den Roomfchen Godsdienst
verbooden. Men wees hen , omtrent
dit ftuk en anderen van gewigt, aan den
Prinfe die, orde op de zaaken van Overysfel
gefield hebbende, van Kampen op
Muiden vertrokken was: van waar hy, op
den zeventienden van Lentemaand, door de
Amfterdammers , te fehepe , afgehaald zynde
, met pragtigen toeftel , in Amfterdam ,
verwelkomd werdt (J>). De Staaten van Utrecht
vertoonden hem hier het fchenden van
het jongfte Verdrag, door de Onroomfchen.
De Geestelykheid verzogt hem, om de herftelling
van den Roomfchen Godsdienst. De
Prins kon hun geen ongeiyk geeven ; doch
bezeffende , hoe zeer het gemeen onder de
Onroomfchen gebeeten was op de Geestelykheid,
en veelligt ook zelf, nu meer dan
te vooren, vervuld met wantrouwen van de
Roomfchen, riedt hy partyen •> eikanderen te
verdraagen , tot op de naaste Dagvaart der
algemeene Staaten te Antwerpen , wyzende,
wyders, den Roomfchen, by voorraad, alleen-
fo") BoR XIV. Boei, V. 189 [17a].
O) ISOB XIV. Boei, H. i8« [170].
X 5
1580.
Vloeite
e Utrecht.
De Prins
komt te
A.mtteriam.

Pruts UI leenlyk toe de Kerk van S. Geertruid en die
der Predikheeren. Ouk beval hy den Burgerhopluiden
het naarkomen deezer ordenin'ge,
op dat die van den Hervormden Godsdienst
met over 't breeken hunner beloften mogten
konnen befchuldigd worden (q~). Doch 'diep
ilegts aan tot den agttienden van Zomermaand,
toen 'er, op naame van Stadhouder,
Schout en Regeerders, eene keur werdt afgekondigd,
verbiedende der Roomfche Geestelykheid
het oefenen van haaren Godsdienst
en 'topenlyk draagen van geestelyk gewaad,
tot dat 'er, op 't ftuk des geioofs, nader voorzien
zou zyn. De Onroomfchen , hiermede
nog niet vergenoegd, dreeven, dat de Kerkelyke
kleinoodjen, die heiraelyk ter Stad uitgefchikt
waren, zo zy zeiden, om den vyand te
ftyveri, wederom daar binnen gebragt werden.
En zy lieten zig niet ftillen, voor dat de Kanonniken
van S. Jans hun getoond hadden, dat
Meester Willem Veuzels, huns ondanks eenig
zilverwerk naar Emmerik hadt gebragt,
welk men hun weigerde te rug te zenden,
fchoon zy 'er, een en andermaal, ophadden
aangehouden (r).
De Aarts»
btsfchop
van Utrecht
fterft.
330 VADERLANDSCME XXVII. BOEK;
De Aartsbisfehop van Utrecht , Fredrik
Schenk van Tautenburg, overleedt, kort
hierna, op den vyfentwintigiten van Oogstmaand.
De Paus heeft, federt, eenige anderen
, in zyne plaats, aangefteld, die dooiden
Koning zyn bevestigd geworden. Doch
'S Lands Scaaten hebben hun nimmer de vrye
he,
f y) BOR XIV, ïïotk, bl. 190 [173].
(r'j Uoa XV. Hoek, bl. siü, 210 [213, 2153.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 331
bediening van hun Ampt, veel min 't genot 1
der Aarts bisfchoppelyke inkomften willen toeftaan.
Op 's Aartsbisfchops begraafenis, hieven'
eenige aanfchouwers den honderdendertigften
Pfalm aan, en volzongen dien, tegen dank der
Geestelykhcid (f).
De Prins, op dat wy tot hem wederkeeren,
hadt zig van Utrecht begeven naar den
Haage , alwaar , over 't veflaaten van den
Koning , over 't aanneemen van Anjou, en
over 't opdraagen der hooge Overheid aan
den Prinfe gehandeld werdt, zaaken, waarvan
wy 't verhaal tot betere gelegenheid verfchuiven.
Op den zevenden van Grasmaand,
keerde zyne Doorlugtigheid wederom naar de
Dagvaart te Antwerpen.
's Daags voor zyn vertrek , omtrent den
avond, gevoelde men, tot twee reizen, door
alle de Nederlanden, eene aardbeeving, die
de ileenen uit eenige kerken en toorens fchudde.
Men vernam ze zelfs, van Keulen af tot
Parys toe, ja ook op zee, en tot Jork in Engeland
(?) : doch zy deedt kleine fchade.
Op de Dagvaart in den Haage , van welke
wy laatst gewaagden , werdt ook voorzien
in eene Kerkelyke onlust, te Woerden,
welke wy van wat hooger moeten opnaaien.
Wy hebben reeds, by eene andere gelegenheid
(]>)* gemeld, dat de Lutherfche Godsdienst
hier alleen in 't openbaar geoefend
werdt. Hertog Erik van Brunswyk, Pandhcer
van Woerden , hing de Augsburgfche
he-
CO R
'IUPSTII
1580.
De Prins
keert
Mar Antwerpen.Aardbeeving.
XX,
Kerktwist
ts
Woerden.
OR XV. flnek, hl 2SI [215].
(n Bon XIV. Boek, hl. igi [1751.
CO XXV. Botk, U, 39. '

§32 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK;
FtLIPsIII belydenis aan (V)> en federt dat hy 't be­
1580, wind deezer Stede gehad hadt (V), fchynen
zig veele Lutherfchen, derwaards, vervoegd
te hebben. Ook waren de Regenten , welken
hy aanftelde , deezer belydenisfe toegedaan.
Maar na dat de Staaten noodig geoordeeld
hadden , zig van Woerden te verzekeren
, kwam hierin verandering. De Prins
verftelde 'er de Regeering, en bragt 'er eenige
Hervormden in. Een der Predikanten,
Jan Zaliger genoemd, hadt zig, te meermaalen,
van den Predikftoel, vinnig laaten hooren
tegen de Kalvinifchen, dezelven uitmaakende
voor eedbreekers en oproerigen , die
der Wethouderfchap de wet zogten te ftellen.
De Roomsch- en Doopsgezinden plag
hy verleiders en zielmoorders te noemen. Al
dit was door de vingeren gezien ; doch in
Bloeimaand des jaars 1579 , tastte hy den
Prinfe aan, dryvende, dat deeze de Wet, tegen
de voorregten der Stad, veranderd, en
eenige valfche Christenen daarin getrokken
hadt. In Oogstmaand, bragt hy \ ftuk van
het verlaaten des Konings op den predikftoel,
leerende, dat daartoe veel behoorde,
en dat men God bidden moest, om wysheid
voor de Staaten. Van zulk prediken kreeg
men ras kennis in den Haage.' De Staaten
zonden gemagtigden naar Woerden, die, den
Predikant gehoord hebbende, hem bevolen,
zig van 'creëren, zo wel heiiuelyk als openlyk,
te onthouden. Zyn medcleeraar, Henrik
O) REVD I. /kek, U. R.
C v ) Zie VI. Deel, bl. 16.

XXVII. BOEK. H I S T O R I É . 333
rik Vredeland, zegt toen ook zynen dienst op. FIUPSIIÏ
Men vat hem by 't woord, en verbiedt hem 1580.
en Zaliger het leeren in de Kerke. Straks"
daarop, wordt Nikolaas Simonszoon, Predikant
te Jaarswoude , die voor Luthersch ging,
doch met de Rynlandfche Kerken gemeenfchap
hieldt, ontbooden naar Woerden, om,
voor eenen tyd, in de Kerke aldaar, te prediken.
Hy doet het met genoegen van veelen.
Maar Vredeland predikt 'er tegen aan,
in eene fchuür. De twist wakkert, en Zaliger
wordt de Stad verbooden. Hy plaatst zig
in de Voorftad , houdt daar talryke byeenkomften,
niet zonder vermoeden te geeven,
dat hy 'er ook predikte. De Staaten vernieuwen
't gedaan verbod ; waarop zig eenigen
zyner aanhangeren naar den Haage begeeven,
om hem te verfchoonen by de Staaten,
die hun antwoorden „ dat zy Zaliger , om
„ zyne oproerige en lasterlyke taal, het pre-
„ diken in Holland niet toelaaten konnen:
,, zonder dat zy egter voorhebben, iemant,
„ te Woerden, te hinderen in zynen Gods-
,, dienst, dien zy erkennen niet tot hunne
„ * roepinge te behooren (y)" Niet te vre- *
vacatie*
de met dit befcheid, vervoegde men zig tot
den Prinfe, die de zaak wederom aan de Staaten
verzondt, waarop deezen, ter jongfter
Dagvaart, op den vierden van Grasmaand ,
by goeddunken zyner Doorlugtigheid , verklaarden
„ dat beide aan Vredeland en Za-
„ liger de Stad ontzeid zou bh/ven; en dat
„ de Hervormde Leer voortaan in de Ker-
00 Refol. HoU. 21 Nov. 15.-9. w
- 2
34'

FILIPSIII
1580.
XXI.
Onlust
tusfchen
de Wethouders
en Predi
kanten tc
Leiden.
334 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
„ ke gepredikt zou worden , de Augsburg-
„ fche alleen ter plaatfe daar zulks laatfte-
„ lyk gefchied was, zonder dat de eene of de
„ andere gezindheid zou mogen lasteren (z).'*
Evenwel bleef het 'er, dit gantfche jaar, nog
ongerust (a). In Zomermaand, moesten de
Staaten de ingezetenen van Woerden wederom
ernfteiyk doen vermaanen tot gehoorzaamheid
aan de Overheid. Ook gebooden
zy , dat 'er geene Predikanten zouden beroepen
worden dan die goed getuigenis hadden
tot genoegen van de Staaten (f). Desonaangezien,
vind ik, dat de Predikant Mattheus
Rudze , om lasterlyke woorden tegen
de Staaten, wat laater, in cien Haage gedagvaard
is (Y). Wy zullen hierna zien, wat 'er
van hem geworden zy. Den Predikant Nikolaas
Simonszoon overleeden zynde , beflooten
de Staaten, zorg te draagen, dat 'er
een ander Hervormd Leeraar in zyne llede be ­
roepen werdt (d).
Te Leiden was, omtrent deezen tyd, ook
gefchil ontftaan , tusfchen de Wethouderfchap
en de Predikanten der Hervormden.
Al in 't jaar 1578, hadt de Predikant Pieter
Pieterszoo?} van zynen Medeleeraar , Kasper
Koolhaas, gezeid, dat met deezen niet te dienen
was, alzo hy zogt uit te fteeken in Gods
Gemeente, en weigerde zig het oordeel der
broederen te onderwerpen. Koolhaas, daaren-
Cz) Refol Holl. 4 April 1580. bl. $i.
(a s
, IioR XIV. Boek. bl. 170 fl^l
(i) R?fr>l. Holl. 13 Juny n;8o bl. vG.
CO RofiH. Holl. 13 Sept, 15-0. bl. 197,
C/O Refol. Huil. zz Pfoyemb. igéoi bl. 25*.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 335
entegen , gaf voor , dat Pieter Pieterszoon ] 'ILIPSlII
meer met het uiterlyk kerkgebaar ophadt dan 1580.
hy , die fterker gezet was op de inwendige'
zuiverheid der zeden. Voorts, verfchildenze
over 't kiezen van Ouderlingen en Diakenen,
die Koolhaas der Wethouderfchap wilde
voorgefteld hebben , waartoe Pieter Pieterszoon
niet verftaan kon. De Wethouderfchap
was 't eens met Koolhaas, vooral in 't laatfte
punt, welk haar gezag betrof, en magtigde
twee Leden uit de Vroedfchap , om
voor te zitten, in den Kerkenraad. Hierop,
ontftondt de vraag, hoe ver 't gezag der Overheid
zig over Kerkelyke zaaken uitftrekte.
De Predikftoelen daverden van 't gene,
op dit ftuk, ter wederzyde, werdt voortgebragt.
De Staaten van Holland ftaken zig in
den twist, en keurden 't gedrag der Leidfche
Wethouderen af. Zelfs vermaande de Prins
hun fchriftelyk , dat zy zig van nieuwigheden
behoorden te onthouden. Pieter Pieterszoon
las den Brief, waarby deeze vermaaning
gefchiedde , der Gemeente voor van
den Predikftoel, en voegde 'er by, dat het
volk der Wethouderfchap moest gehoorzaamen,
als deeze den Prinfe gehoorzaamde. Doch men
nam hem dit zeggen zo euvel af, dathy,flegts
tot wederopzeggens toe beroepen zynde, terftond
van zynen dienst ontzet werdt. De
Staaten trokk en zig dit aan : verzoekende
die van Leiden den Predikant in dienst te willen
houden, of hun , de redenen, die zy tegen
hem hadden, te willen komen verklaaren (e),
Voorts,
fe") Refol. Holl. 7, 9 May 1579. 9°J 93-

FILIPSIII
1580.
336 VADERLANDSCHE XXVII.BOEK.
Voorts, de eden zy de Predikanten van Leiden
, Rynland en Delfland hunne gedagten
uiten, over 't gezag der Overheid in 't Kerkelyke
, waarin de Wethouders van Leiden
weinig genoegen namen. De Staaten , den
twist ziende aanwakkeren, rieden hun, Koolhaas,
zo wel als Pieter Pieterszoon, te ontdaan
(f). Doch die van Leiden hierin niet
hebbende konnen bewilligen, fchreeven de
Staaten , ter aanmaaning van zyne Doorlugtigheid
, zeiven aan Koolhaas , dat hy zig
van 't prediken zou hebben te onthouden.
Hy voer egter voort, {leunende op de befcherming
der Wethouderen , die hem de
rand boven 't hoofd hielden (g). Eerlang zag
nen eene Verdediging der Leidfche Magitraat
in 't licht komen, die de heerschzug-
1 ige Kerkelyken fcherp ftak (fï). Tot het opfeilen
deezer verdediging, hadt men zig beiiend
van de penne van" Dirk Volkertszoon
ioornhert, Notaris te Haarlem , die , om
tyn fchryven tegen de Hervormde Kerke, of
1 egen eenige Leeraars derzelve, reeds by de
staaten in t oog liep (7). Koolhaas fchreef
>ok twee Verdedigingen. De Wethouder-
<
chap, eindelyk, fterk aangemaand wordeu-
i
le door den Prinfe , hadt beflooten , hem
(
>ok te fchorfen in zynen dienst. Doch de
<
wist was hiermede niet bygelegd. Men ver­
t
beef dien , na veel kibbelens , aan goede
1
nannen, die, op den ncgenentwintigftcn
]
" van
R e f o
CH '- Holl. May 1579. !
'l. "3'
(g~) Refol. Holl. iy Ju'ny% * July 1570. bl. 134, 148.
Zi'« dezelve by BOK Auth.' StUkk. II. Dicl, bl.
CO Refol. Holl. 29 Aug. 1579. bi. 103.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 337
van Wynmaand deezes jaars 1580 , uitfpraken
„ dat beide Koolhaas en Pieter Pieterszoon
fchuldbekentenis zouden doen voor
" de Gemeente; waarna zy beide den dienst
'* wederom zouden bekleeden. Koolhaas zou
" de Kerkelyke famenkomften laaten oor-
" deelen, over zyne fchriften. De Wethou-
11 ders zouden Ouderlingen en Diakenen kie-
' zen uit eene benoeming des Kerkenraads:
" ook twee uit de hunnen, zynde Ledemaaten
' der Kerke, mogen afzenden indenKerken-
11 raad , die egter aldaar geene ftem zouden
" hebben , en geheim houden, 't gene 'er
„ verhandeld werdt:" waarna de rust in de
Leidfche Gemeente zig voor eene poos herftelde
(k). ^
Voor Groningen, dat, door Barthold En­
tes, belegerd werdt, vielen dagelyks fchutgevaarten
voor tusfchen zyne vendels en de
Stedelingen. Doch deezen bragten weinig
toe, tot het bemagtigen der Stede. Entes
dagt haar , door uithongering , te dwingen.
De Staaten der Ommelanden tastten de Kerkelyke
kleinoodjen aan , om zyn volk van
geld te voorzien: ook ligtten zy de overtollige
klokken uit de Dorptorens, en gooten
'er gefchut van. Voorts, werdt Entes Leger
verfterkt met ettelyke vendels (/) , onder de
Graaven Filips Van Hohenlo en Willem Lodewyk
van Nasfau, Zoon van Graave Jan, zo
dat 'er, in alles, vierenvyftig vendels knegten
en twaalfhonderd paarden voor de Stad
waren*
Cf) BOR XIV. Soek, hl. 169 [145]
CO R« FRESINOA Meraor. hl. 217.
VIL DEEL, Y
FILIPSIK
1580.
xxir.
Vervolg
van 't
Beleg
van Groïiingen^

flLIPSlII
1580.
Barthold
Entes
fheuvelt.
Oproer
te Zwolle.
338 VADERLANDSCHE XXVII, BOEK.
waren, Op den zevenentwintigflen van Bloeimaand,
werdt Entes, in eenen aanval op de
Voorftad, op Schuitendiep , met een' kogel
uit een Vogelroer , door 't hoofd gefchooten,
dat hy 't beftierf (?»). Efcheda kree?toen
't bevel over 't beleg , welk Hohenlo
van de hand geweezen hadt. De Groningers,
lang gevleid met de hoope van ontzet,''vernamen,
eindelyk, dat Maarten Schenk, met
veertien vendels, over welken de Heer van
Billy Kolonel was, op komenden wege ware.
De Gemagtigden der nader Vereeniging,
hiervan, insgelyks, verwittigd, gaven Hohenlo
last, om Schenk tegen te trekken. Dit
deedt hy , op den zestienden van Zomermaand
: doch verneemende, dat Schenk naar
Zwol getrokken was, floeg hy ook derwaards
op weg Qi).
Te Zwol, hadt men, onlangs, Staatfche
sezetting geweigerd , waanende de Wethouderfchap
genoeg verzekerd te zyn, met het
uitzetten van eenige verdagte Perfoonem
Doch de afgezette Regenten en fommige anderen
hadden om Schenk gezonden, vooraf,
van eenige Roomschgezinde boeren byge-
[taan , de wapenen opgevat hebbende. De
Staatschgezinden waren ook op de been gekomen,
en hadden de markt befchanst. Z y
aeegen, daarna, eenige verfterking van
volk , deeden de Spaanschgezinden zvvigten
1 :n vlieden , en namen toen een Hollandsen
/endel in. Schenk was op weg naar Zwolle,
1 Joch, verneemende, dat de Staatschgezinden
f » R-. FRESINGA Jtemor. W. 219,
C'0 B°R XV. Boek, bl. 213 [204]
al

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 339
aldaar de overhand hadden, hieldt hy ftil by
Hardenberg, vier mylen van de Stad. Hier
treft hem Hohenlo, van Zwolle te rug keerende
, aan , op den zeventienden van Zomermaand,
regt op den middag. Men raakte
terftond handgemeen. De Staatfchen, vermoeid
van den togt over de dorre heide, op
welke eenigen, zelfs voornaame luiden, van
dorst verflikt waren , en hebbende de zon
regt in 't aangezigt, werden, ligtelyk , van
Schenks volk , welk uitgerust hadt, getlaagen
en op de vlugt gejaagd. Al 't Staacsch
gefchut bleef hier in den loop (o). De vlug- :
telingen fpreidden den fchrik voor Schenk'
tot in Koeverden , welk van de Staatfchen 1
verbaten, en,'des anderendaags, door Schenk,'
ingenomen werdt. Toen durfden 't ook de >
belegeraars voor Groningen niet langer hou-i
den, maar braken, des nagts na den agttien- 1
den van Zomermaand, op van voor de Stad, 1
zig, hier en daar, naar eigen keure, in be-i
zetting werpende Q>). De Ommelanden liepen,
ondertusfchen, ledig van Staatschgezinden,
wier huizen en goederen, deerlyk, vernield
en geroofd werden van de vyandlyke
knegten (#). Schenk, eene plegtige intreede I
binnen Groningen gedaan hebbende , begaf v
Schenk
leemt
Coeverlen
in.
c Beleg
an Groingert
rordt
pgebroen.
lelfzyl
erloo-
:n.
zig, op den twintigften, nevens Rennenberg 1
naar Delfzyl, en floeg 'er 't beleg voor. Terwyl
het voortgezet werdt, rukten zy voor
den Op/lag, eene fchahs in deezen oord, bezet
met eenige vendels, die voor Groningen
ge-
(o") R. FRESINOA Meinor. M. 238 enz.
(p) R. FRESINGA Memor. bl. 247.
C?J BOR XV. Boek t bl. 214 [2001 enz.
Y 2
Fiursllï
1580.
[Verlaag
ran Haiienlo,by
•iardea»
jerg.

340 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
Fiupsin gelegen hadden. Zy ging haast over by ver­
1580 drag; doch werdt, nevens de fchans te Monnikerzyl
, wat laater, herwonnen door Hohenlo,
die Rennenberg, te vooren, verhinderd
hadt, zig meester te maafcen van Dokkum.
Meppelt De Drost van Koeverden ook, die Mepgewonpelt
ingenomen en gefterkt hadt, werdt 'er,
nen.
ten deezen tyde, wederom uitgejaagd, door
de Staatfche bezettelingen van Steenwyk en
Zwartfluis. Maar Delfzyl, welk Hohenlo,
te vergeefs, hadt zoeken te ontzetten, ging
over, by verdrag, in Hooimaand (V). De
Staatfchen kreegen, geduurende 't beleg van
Delfzyl, eenen Brief in handen, door Rennenberg,
aan Parma gefchreeven, ontdekkende
zynen toeleg, om Spaanfche bezetting in
Groningen te brengen, en eenige by hem verlagte
Perfoonen ftreng te handelen. Men zondt
'er affchriften van in de Stad, om den Ingeze-
:enen te doen zien, wat zy van hunnen Stadhouler
te wagten hadden (Y). Doch 't hielp weiüg.
De Spaanschgezinden hadden 'er de overïand,
en daar verliepen nog etteJyke jaaren,
:er de Stad, wederom, tot de Staatfche zyde
werging.
Hohenlo Hohenlo , midlerwyl, merkelyke verfterherwint
1 ;ing van volk, zo Ëngelfchen als Waaien,
Koever- \
lekomen hebbende , floeg, in 't begin van
den.
Oogstmaand , naar Groningen op weg , en
[reef de Rennenbergfchen, die te Nyenoord
jelegen hadden, tot onder 't gefchut der Stad.
Hy
O) ROTI XV. Hoek, bl. 215 [lofclcnz,
GO BBR XV. Bask, bl. 218 |jmj,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 341
Hy legerde zig te Haren, en daarna te Zuid
en Noord-Laren (V). De Groningers vreesden
reeds voor eene tweede belegering, toen
hy, op den twaalfden, opbrak en voor Koeverden
rukte, dat, twee dagen daarna, aan
f O R. FRESINOA Mernot. bl. 265.
fjs) Bon XV. Hoek, bl. 221 [215J.
Y 3
FlLTPSlII
I580.
hem opgegeven werdt. Graaf Willem van Graaf
Nasfau werdt, in dit kort beleg, in zyn been Willem
gefchooten. Hy genas langzaam van de van Nasfauwordt
wonde , en ging 'er altoos kreupel na. De
gekwetft.
Graaf van Rennenberg veroverde, daarentegen,
de fchans te Aduwarderzyl, bezet met
eenige vendels van Hohenlo, die zig, van
hier, begaven by hunne fpitsbroeders in den
Opflag, welke fchans, op den eeriten vanHerfstmaand
, insgelyks, den Rennenbergfchen in
handen viel (V).
De Graaf van Hohenlo, rekening hebben­ xxiir.
de gemaakt, dat deeze fchans Rennenberg Slag op
langer werk gegeven zou hebben , hadt zyn de Bour-
meeste voetvolk, hier en daar, in bezetting tange.
gelegd : een deel gezonden naar Lingen ,
daar de Drost Mulart neigde naar Spanje,
Zelf toog hy naar Wedde, daar hy eenig volk
liet, om 't Slot te befchieten: met het overfchot,
den weg neemende naar Slogteren ,
van meening, om Delfzyl te herwinnen
Maar Rennenberg, ziende Hohenlo zyn volk
dus fmaldeelen, flegt de fchans aan den Opflag
, flaat op weg , met al zyne magt, ~en
past, voor hem, te Slogteren te zyn. Hier
vondt hy egter een deel der Hohenlofchen,
die, al vegtende, de wyk namen tot Heiliger

FlLIPsIII gerlee en Winfchooten toe, daar Hohenlo lag
1580.
met de Duitfche Paarden (V). Doch Rennenberg
drong hier zo fterk op hem in, dat hy
genoodzaakt werdt, tot voorby Wedde, op
de Bourtanger heide, te rog te trekken. Toen
fturteu Rennenbcrgs Speerruiters op de agterhoede
der Staatfchen, brengen ze in wanorde,
en doen 'er omtrent duizend fneuvelen. Al 't
heir raakt op de vlugt, Zelfs de belegeraars
van Lingen en Wedde, 't Geichut, geplant
voor de laatstgenoemde Plaatfe , werdt buit
gemaakt (w). De ramp der Staaten zou eg-
i er grooter geweest zyn, zo die van Holland
jeene goede fommen overgemaakt hadden, om
< le verftrooide Regementen wederom te veriameien
, en bezetting te leggen in Stave-
1 en , Hinloopen en andere Plaatfen in dee-
2 en oord. Ook gelukte het den bczettelinen
van Dokkum en Kollum , eenig nieuw
£
eworven volk van den Drost van Koeverden
e n den Schout van Hardenberg, in 't Kloos-
t ïr te Groot-Aduward , te overvallen , en
'» :r omtrent driehonderd te dooden of te
V angen (V).
Retinen- Maar Rennenberg , 't veld nu ruim hebbeg
t ende, rukte voor Koeverden, en hadt pas
neemt e enen aanvang van 't beleg gemaakt, wanKoever­
1 1 eer de Plaats , die niet te houden was, by
den en
Olden- V erdrag , aan hem overging, op den twin-
zeel in. t: giten van Herfstmaand (y). Daarna, begaf
hy
[
342 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
O) R- FRESINGA Memor. bl. 27G,
£w) Bor. XV. Ikfk bl. 221 L^(5l-
(.Ï) R. FRESINGA Menjor. bl. 2-7. Bon. XV. Zoek, el. 2^
117].
00 R. FRESINGA Memor. bl, 278.

XXVII. ROEK. H I S T O R I E . 343
hy zig naar Oldenzeel, daar weinig volk in
lag, en daar de burgery oneens was met de bezetting.
Fel deedt hy deeze Stad beltonnen,
en verloor 'er driehonderd man voor. Toen,
waanende dat de Stad meer manfchap hadt
in^ekreegen, dan men hem te vooren berigt
hadt, befloot hy af te trekken: en was 'er nu
bezig mede , als de burgers hem te rug riepen
, en de Stad overleverden , tegen dank
der bezettelingen, die, met al 't hunne, uittrekkende,
beiooven moesten, den Staaten,
in geene drie maanden, te zullen dienen (z).
Van Oldenzeel, trok Rennenberg naar Zwolle.
Doch zig te zwak vindende tot het beleg
deezer Stad , begaf hy zig, van daar, met
verfterking van volk, voor Deutichem, dat,
in den zomer des voorleeden jaars, door de
Staatfche bezettelingen van Deventer en Zutfen,
ingenomen was Doch hy vondt
hier zo veel tegenftands, en leedt zo merke»
lyke fchade van de Doesburgfche bezettelingen,
dat hy, ten vyfden dage, 't beleg opbrak
(¥) : en, Grol bezet hebbende , welk
de Staatfchen onbewaard gelaaten hadden 5
zondt hy de Knegten, over 't moer van Ommen
, en de Paarden, door Koeverden, naai
Steenwyk, voor welke Stad, de voortogt
zyns Legers, op den agttienden van Wynmaand
, aankwam, 's Daags te vooren, ja
dien zelfden morgen, hadden die van de nader
Vereeniging nog, met veele moeite, midi
het tegenftribbelen der Ingezetenen , bezet
ting
tz) R. FRESINOA Memor. bl. 279.
(e) R. FRESINGA Memor. bl. 159,
\b) R. FRESINGA Memor. II. 284.
Y 4
FILÏPSIII
1580.

344 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
FTLIPJIII
15S0. i
j
XXIV.
Marga- 1
rect,llertogin
•
van Par- 1
ma, komt t
her- ]
waards, "
als Land- *
voogdes- ^
k. c
\
I
t.
i
Onge- n
noegen 2
van den 1
Prins van
Parma
v
:ing weeten te krygen in de Stad (O, die
oen een ftreng beleg van vier maanden doortondt,
waarvan ons de uitkomst hierna te verraaien
ftaat.
De Koning van Spanje, den Wallenen Gevesten
beloofd hebbende, dat hy hun eenen
„angvoogd van zynen bloede ftellen zou,
ïadt, al in den zomer deezes jaars, de Herogin
Margareet, Moeder des Prinfen van
>arma , uit Italië , ontbooden en herwaards
;ezonden , om de zaaken van Regeeringe
/aar te neemen, en haaren Zoon 't bewind
es Oorlogs in handen te laaten. Zy was,
oor deezen , met eere gefcheiden van de
.andvoogdye, en Filips dagt, dat zy de herin
der Nederlanderen , door haar zagt beid
, herwinnen zou. Op 't einde van Oogstjaand,
kwam zy te Namen aan (d). Haar
^oon kwam haar hier bezoeken: en toonde
aast, dat haare komst hem niet aangenaam
as. Hy fcheen zig met het opperbewind
ver den kryg niet te konnen vergenoegen.
hier- 0
over. ( )ok begreep Margareet ligtelyk, dat het
\ aar kwalyk voegen zou, te twisten over 't
? ezag met haaren eenigen Zoon, terwyl hy
c e magt in handen hadt. Zy fchreef dan, in
1 Ierfstmaand, aan den Koning „ datzy, hier
, gekomen , de Nederlaadfche beroerten
V
, veel gevaarlyker inzag , dan men ze haar
, in Italië hadt afgemaald, en niet te ltillen,
>
5' ; dan door de wapenen : waarin dus demees-
, te klem des bewinds gelegen zou zyn. Dat
J'
(c) Bon XV. Btck, bl. 223 [218] enz.
{dj MfiTEitEN X. Boei, f. 171 yerj'.
» zy

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 345
„ zy haaren Zoon ongelyk veel bekwaamer
„ hieldt dan zig zelve , om het te voeren,
„ en den Koning hierom badt, haar van den
„ opgelegden last te willen ontheffen , en
„ hem dien bevolen te laaten." Farneze
fehreef ook aan den Kardinaal Granvelle;
wien hy 't weet, dat de Hertogin herwaards
was gekomen „ dat deeze verdeeling des
,, bewinds aan veele ongemakken onderhevig
was." De Koning .bleef egter onverzettelyk.
Margareet onderwierp zig ; doch
niet Alexander : die zelfs verzogt, dat men
hem van 't bewind des Krygs ontdaan wilde
: waartoe Filips niet kon verftaan. 't Gerugt
van zyn vertrek hadt zig , ondertusfchen,
verfpreid, en eenig ongenoegen veroorzaakt
onder de Spaanschgezinden, welk,
by brieven aan den Koning, ten breedften
uitgemeeten, door de Hertoginne, hem, eindelyk
, deedt veranderen van gedagten. Hy
bevestigde Farneze dan in de Landvoogdye,
by brieven van den negenentwintigften van
Wintermaand des jaars 1581 , begeerende
egter, te gelyk, dat Margareet, onder ee­
nen anderen naam, in de Nederlanden blyven
zou. Ook hieldt zy zig te Namen op,
tot in Herfstmaand des jaars 1583 , wanneer
zy, met 'sKonings verlof, naar Italië terug
keerde (

FILIPSIII
1580.
's Konings
naam, afgekondigd,
346 VADERLANDSCHE XXVII.BOEK,
afgekondigd werdt, een fcherpe Ban tegen
den Prinfe van Oranje, dien de Spanjaards
toch , federt lang, voor het hoofd hunner
vyanden in de Nederlanden hielden, en in
wiens dood zy een einde van den oorlog dag-
:en te vinden. „ Filips dan, eerst hebben-
„ de opgehaald, hoe veele eeren , gunften
„ en weldaaden Keizer Karei, zyn-Vader,
„ en by aan Willem van Nasfau , eenen
„ vreemdeling in.de Nederlanden, en hun-
„ nen Leenman en onderzaat , beweezen
„ hadden; doet hem de vinnigfle verwytin-
„ gen van ondankbaarheid , meineedigheid,
„ fchynheiligheid en andere fnoode ondeug-
„ den. Hy befchryft hem, als den eenigen
„ aanfteeker en opftooker van 't vuur der
„ Nederlandfche beroerten, als een' beoor-
„ looger van zynen Heere, een' omftooter
„ aller Vredehandelingen , een' verbreeker
„ van voorregten en bezwooren' Verbindtenisfen,
een' lasteraar, invoerer van ket-
, teryen , verzaaker des Heiligen algemee-
„ nen Geloofs, eerloozen Egtfchender, die,
!? by 't leeven zyner Gemaalinne , eene ge-
„ wyde Abtdis ter vrouwe genomen hadt,
, pest van 't Christendom en vyand des men-
, fchelyken geflagts ; die zyne veiligheid,
, gelyk Kaïn en Judas, alleenlyk vondt, in
I
, een eeuwig mistrouwen, 't regt kenmerk
s
, van een doorknaagd geweeten. Over al het
*
, welke, de Koning hem, als eenen fchelm
5
, en verraader, met alle zyne nog onaange-
5
, flaagen' goederen , in den Ban doet, en
9
, ten roof geeft: verbiedende elk, hem ees
, rage hulp toe te brengen, of zelfs aan-
1
„ fpraak

XXVII. BOEK. H I S T O R I E - 347
fpraak te verkenen, en elk, daarentegen, FILIPSIH
" beveeknde , hem af te fnyden en te ver, 1580.
" laaten, binnen den tyd van eene maand,
" op verbeurte van adel, eere, goed en lee-
" ven, ten behoeve van zulken, die'er, bm-
" nen of buiten de Landen , meester van
konden worden. Eindelyk, by aldicn men
' iemant , 't zy onderzaat of vreemdeling,
" vonde van zulk eenen edelen aart, en zo
" eenegen tot 's Konings dienst en ter ge-
! meener welvaart, dat hy middel wist, om
den Prins, leevende of dood, over te le-
" veren, of hem zelf om 't leeven te bren-
Z gen , belooft hy, op zyn Komnglyls
, woord, zulk eenen of zyne erfgenaamen,
terftond na 't volbrengen des werks , te
" zullen beloonen met vyfentwintigduizenc 1
?
' gouden Kroonen, in Landeryen of in gel-
' de, ter keuze van den uitvoer er, die, daar
" enboven , van nu af, van alle misdaad.
" welke hy mogt begaan hebben, hoe grooi
L ook, zuiver verklaard, en, was hy 'tmet.
' edel gemaakt wordt, met allen, die hen 1
" de hand zullen bieden, welken, daarenbo
" ven, begunftigd en bevorderd zullen wor-
\\ den' naar den ftaat hunner Peribonen, en'i
" belang hunner dienften (ƒ)."
De Prins hadt, lang voor het uitkomer 1 De Prins
- geeft den
van deezen Ban, kennis van denzelven ge
j Staaten
hadt, en 'er den Staaten van Holland ei van Hot-
Zeeland van verwittigd. Hy zondt 'er hun ' land ea
daarna , Affchriften van, en zou gaarne ge - Zeelsnd
s kennis
zien hebben, dat zy dien, op hunnen naam
van den
had " Ban,
(ƒ) BOR XV.Botk, bl, 209 [198].

34S VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
1580.
hadden beantwoord. Te gelyk, verzogthy,
dat zyne Lyfwagt verfterkt en rigcig betaald
Zy be- mogt worden. i)e Staaten , met reden befluiteniugt
voor den invloed , dien de beloften,
tot ver­ 3y den Ban gedaan , op eenige kwalykgemeerde-
,
iinden hebben mogt, ren nadeele van den
ringzy-
?niife, bellooten, gereedelyk, tot het laatnerLyf-
•
te, vermeerderende 'sPrinfen Lyfwagt, met
Wagt. 1
] ïonderdenvyftig paarden, mids de kosten
1 jen laste der nader Vereeniging kwamen
1 "g). Doch de Ban, als, in veele opzigten,
1 len Prins in 't by zonder betreffende, moest,
( )ordeelden ze , door zyne Doorlugtigheid
:elve, worden beantwoord: konnende men,
( lesonaangezien, de punten, die den Staat in
: gemeen roerden, Huk voor ftuk, ftaatswy-
Hy geeft 2 e, doen wederleggen (A). De Prins deedt dan,
eene Ver- c oor zynen Franfchen Mofprediker, Pieter ds
dediging ,
uit,tegen 'Uiers, arbeiden aan eene verdediging, die,
den Ban. E og voor 't einde deezes jaars, met bewilli-
;mg der Staaten, in Holland, ter drukperfe
rerdt overgegeven, en in 't volgende jaar in
: licht kwam. Wy hebben, in 't voorig ge-
C eelte deezer Hiftorie , reeds van de vooraamfte
punten deezer Verdediging gebruik
r emaakt: waarom wy het noodeloos agten,
en inhoud derzelve, omftandiglyk, te her­
d talen, 't Merg kwam hierop uit; „ De
•7oor- jj, Prins behieldt hooge agting voor Keizer
aaamfte Karei ; doch de weldaaden , van deezen
Inhoud '5
Vorst ontvangen , mogten niet opweegen
dier Ver- , 3
lediging.,, de dienften, door zyne voorouders, en
(g j Refol. Holl. IJ, 2i Sff itf0> u. 267, 275.
C*J I-evea van Willem' den I. Hl. 'Oe$l, 'hl. 414,
„ door

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 349
„ door hem, den Huize van Oostenryk be-;
?9 weezen; en de zwaare kosten, met open
9, hof te houden, en in verfcheiden' gezant-
„ fchappen, ter eere des Keizers, gemaakt.
,, Aan Filips was hy niets verfchuldigd:
„ want bewind, eer en titels, waaraan flegts
„ geweldige kosten vast, en welker voorreg-
„ ten, in hem, zo wel als in Egmond, Hoor-
„ ne en anderen, zo jammeiiyk gefchonden
„ waren, liet hy zig voor geene weldaaden
„ aanrekenen. Nogtans durfde Filips hem
„ nu voor fchelm en verraader fchelden; die,
„ zeker ! in 't hoofd zelf van deezen Ban,
„ met zulke weidfche titels met pronken
,, zou, waren die van Nasfau en Oranje niet
,, eerlyk en kloek ten oorloge geweest, eer
„ hy ter weereld kwam. En nooit zou, hoop«
„ te hy, blyken, dat hy zynen geflagte on-
„ eer hadt aangedaan. Men lasterde zyn eer-
„ lyk en wettig Huwelyk: en wie deedt dit?
„ Filips, die met zyne eigen'Zusters Dogter,
„ een bloedfchendig Huwelyk hadt aange-
„ gaan: Filips, die zyne Gemaahn Izabelle
„ vermoord hadt, om tot een ander Huwe-
„ lyk te geraaken , en zynen eigen Zoon,
,, om dat hy meêwaarig geweest was met de
.,, Nederlanden : Filips, eindelyk, die, in
„ overfpel met Donna Eufrafia geleefd heb-
„ bende, haar naderhand den Prinfe van As-
„ koii tot Gemaalinne hadt opgedrongen,
„ Wyders , was 's Prinfen egtfcheiding met
„ de Dogter van Saxen gefchied, met be-
„ williging haarer maagen. Zyne tegenwoor-
„ dige Gemaalin hadt nooit belofte van 't
„ KJoosterleeven gedaan , ef die ze gedaan
„ mogi
I58o.

FILIPS III
1580.
%
350 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
„ mogt hebben verbondt haar niet, als zyn-
„ de gefchied in haare kindschheid. Men
„ noemde hem, wyders, eenen vreemdeling.
„ Verftondt men, daarby, dat hy buiten de
„ Nederlanden gebooren was ; de Koning
„ was 'er ook dan een. Hy was in Duitsch-
„ land, mauw vereenigd met de Nederlan-
„ den , ter weereld gekomen, en zyn huis
„ hadt, van oude tyden af, aanzienlyke goe-
„ deren, in Brabant, Luxemburg, Vlaande-
„ ren en Holland, bezeten : zelfs waren zyne
„ voorouders Graaven van Gelder geweest,
„ toen die des Konings flegts Graaven van
„ Habsburg waren, en m Zwitferland woon-
„ den. Ook werden, in Nederland, allebe-
„ zitters van GraafTchappen en Heerlykhe-
„ den, de zyde deezer Landen houdende,
„ voor inboorlingen gerekend. De ooifprong
„ der Beroerten moest niet by hem gezogt
, worden; maar by den Spaanfchen Raad:
, wiens wreedheid hem , die 't gezuiverd
, Geloof, in zyne kindschheid, hadt inge-
, zoogen , tot medelyden met de Onroom-
, fchen, bewoogen hadt. En zo zyne mede-
, broeders van de Vliesorde en de Raaden
j , van Staate 't ftuk met hem eens geweest
, waren, lyf en goed zou hy opgezet heb-
, ben, om AIva op den drempel des Lands
5
, te ftuiten. Al te vooren, hadt hy ook te
S
, wege gebragt, dat de Staaten, op 't vers
, trek der Spanjaarden, aanftonden : en 't
5
, Verzoekfchrift der Edelen was, niet te-
S
, gen zyn goedvinden, ingeleverd. Hierin
|
, ftelde hy zyne eer, om dat hy 't vorderlyk
y.
, hadt gehouden tot 's Lands welvaart. Aan
^ den

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 3 5Ï
„ den naam van Ketter, dien men hem en FmpsIIt
„ zynen Broeder gaf, kreunde hy zig zo min, 1580.
,, als Christus aan dien van Samaritaan. Tot
het openlyk prediken hadt hy nimmer ge*
„ raaden, ook nooit in 't berooven van Ker-
„ ken bewilligd. Nogtans hadt men hem,
„ na zyn vertrek naar Duitschland, in zynen
„ Zoon*, in zyne goederen , in zyne eere,
„ wreedelyk vervolgd, hem, hierdoor, ont-
„ flaagen van alle eeden en verbindtenisfen,
„ en genoodzaakt, tot het opvatten der wa»-
„ penen; die hy, zeide men, tegen zynen
„ Heer gedraagen hadt ; maar, met gelyk
„ of minder regt, hadden 'sKonings voor-
„ zaaten Kaftilie en Leon verworven. Ook
„ was hy, zelf een voornaam Lid der Staa-
„ ten van Brabant, door de Landzaaten,
,, aangezogt, om hen te befchermen. Den
„ Roomfchen Godsdienst zouden de Staaten
„ van Holland en Zeeland, in 't eerst, ge~
„ doogd hebben; doch, gewaarfchuwd tegen
„ de verraaderyen eeniger geestelyken en
„ anderen , hadden zy dien moeten doen
„ ftaaken. Van vervolging om den Gods-
„ dienst hadt de Prins zig altoos af keerig
„ getoond , weshalve hem 't mishandelen
„ en ombrengen der Geestelyken, ten on-
„ regte, te last gelegd werdt. Over 't wettig
„ of onwettig aanvaarden der wapenen, wil-
„ de hy gaarne het oordeel der algemeene
„ Staaten afwagten. De Gendfche Bevredi-
„ ging hadt niet hy; maar Don Jan, en de
Koning zelf gefchonden. De looze vrede
,, handeling van den Heer van Selles was,
SJ niet door hem, maar door de algemeene
„ Staa-

FIMPSIII
1580.
1
352 VADERLANDSCPIE XXVII. BOEID
„ Staaten, wyslyk ontdekt. De Keulfche was
» g eri
gt, om de Landen te bederven. Voorts,
„ lei men hem geveinsdheid te last. Maar
„ 't was immers geene geveinsdheid, dat hy
„ hun, toen zy nog vrienden waren , ge-
„ waarfchuwd hadt tegen de rampen , die
„ hun nu overkwamen, 't Was ook geene
„ geveinsdheid, dat hy hun nu, met open-
„ baaren oorlog, te keer ging. Wat zy dan
„ meer voor geveinsdheid in hem belpeur-
„ den, wist hy niet. En genomen, dat hy
„ in mistrouwen zyne veiligheid Helde;
„ moest men hem hierom met Kaïn en Judas
„ vergelyken? Wat anders was 't niet op
j, God , wat anders niet op looze en booze
„ menfchen te vertrouwen, die, hoe zy be-
„ Honden, in Grenada, aan de Mooren, en
„ hier, aan Egmond en Hoorne, beweezen
„ hadden : en zelfs in deezen Ban deeden
„ zien, hoe hun 't geweeten verhard ware,
„ gelyk dat van Judas, hoe zy vertwyfeld
„ waren, gelyk Kaïn, en van God verwor-
„ pen, gelyk Saul. Dat men voorts tegen
„ hem inbragt, dat hy zig, door geene aan-
„ biedingen van byzondere voordeden, hadt
„ willen laaten beweegen, om tot Bevredi-
„ ging te belluiten, Hrekte tot zynen roem,
„ niet tot zyne fchande : behalve, dat hem
„ ook zulke breede aanbiedingen, als men
„ voorgaf, nimmer gedaan waren, 't Slot
„ van den Ban, waarby men hem water cix
„ vuur verboodt, agtte hy niet, zullende
„ hy leeven met zyne vrienden, zo lang aïs
„ het Gode behaagde, in wiens handen zy-
, ne dagen Honden. En fchoon men, nooit
ü te

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 353
,, te vooren, openlyk geld op zyn lyf gefield
„ hadt, gelyk nu; wilt hy wel, hoe dikwils
„ men daarvan heimelyk koop hadt ge-
„ maakt: blykcnde, wyders, de fchaamte-
„ loosheid der Spanjaarden hierin, dat zy
„ eenen eerloozen fchelm, die hem om 't
„ leeven bragt, beloofden te veradelen, was
„ hy 't niet. Even of een edelman, die wift
„ wat adeldom inhadt, ooit zou willen ee-
„ ten met eenen boef, die iemant, om geld,
„ den flrot hadt afgefteken. Hielden de Span-
„ jaards zulke luiden voor edel; zo gingen
„ zy, niet zonder reden, voor afkomelin-
„ gen van Maraanen of Jooden, en voor kin-
,, deren van hun, die 't leeven des Heilands,
,, om gereed geld, van Judas kogten. Nog
„ durfde men den fiel vergiffenis toezeg-
,, gen van allerlei misdaad, hoe fnood ook,
„ te vooren door hem begaan , toonende
„ daarmede, voor al de weereld, welke mid-
„ delen en luiden men oordeelde te behoe-
,, ven, om den befchermer der vryheid van
,, een verdrukt volk van kant te helpen. En
„ fchoon deeze Ban, ook van ter zyde, de
„ Staaten trof, hadden zy zig daaraan niet
„ te ftooren. Iemant met woorden aan te
„ blaffen was het laatfle geweer van weerloo-
„ ze wyven. Zo zy flegtseendragtig bleeven,
en den Spanjaard de tanden toonden, haali
„ zouden zy hem zeil zien minderen, 't Was,
„ riep men, meest om zynen hals te doen.
,, Doch kon zyn vertrek of zyne dood zelve
,, de rust in 't Land herftellen, welkom zou ze
„ hem wezen. Oordeelden dan de Staaten,
„ dat zyn weggaan hen helpen kon, gaarne
VII. DEEL. Z „ wii-
FILIPSIII
1580.

1580,
_ 3
Oordeel
i
der Ver- (
eenigde "* taaten, den dertienden van Wintermaand,
;
V 0 0 1 e I e z e
Staaten ^ ? 5' 'g »- 2y oordeelden „ dat
over den , , de Prins, by den Ban, ten onregte be-
Ban.
9
9?
< 0 Zie deeze A>o!og

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 355
ring, dat de voornaamfte Steden t'zynen FILIPSUI
' believen zouden ftaan, en dat hy 't, met
" den Godsdienst, naar willekeur, zou kon-
1580.
11 nen fchikken (/)." Doch alles zo plomp
verzierd, dat het elk in 't oog loopen moest,
Evenwel meent men, dat de brief, door den
Raadsheer AlTonvilIe, was opgefteld, die,
is dit zo, veelligt alleen beoogd h#eft, 't
«•emeen, welk toch den grootften hoop maakt,
te verblinden. Op 's Prinfen Verdediging,
kwam nimmer antwoord, uit Spanje of van
de Spaanfche zyde. Doch wat uitwerking
de Ban hadt, ftaan wy, ter zyner plaatfe te
ontvouwen.
De Hollandfche en Zeeuwfche Kooplieden XXVI.
Orde op
vreesden, al terftond na 't uitkomen van den
de Vaart
zeiven, dat 'er belemmering van den handel naar
op Spanje uit volgen zou. Men hadt, reeds Spanje
in den aanvang deezes jaars, vernomen, dat en Portugal
.
de Koning beflag gelegd hadt, op alle de
Hollandfche fchepen.. Doch kort daarna,
kreeg men berigt, dat Filips zig van dezelven
bedienen wilde, tot den togt naar Por*
tugal, welk Ryk hy dagt te bemagtigen, na
*t affterven van Koning Henrik, die toen op
*t uiterfte lag (in). Nu vreesde men, op
nieuws , voor bekommering onzer fchepen
en goederen in Spanje. Doch het wederzyds
koopbelang verhinderde dit. De oorlog met
den Koning werdt aangezien, als bepaald
binnen de Nederlanden. En onze Kooplui*
den, fchrander boven maate in het uitvinden
Van
(Ij Zie HOOFT XVJT. Boek, bl. 743.
(/«) Refol. Huil. 13 Üèioh 1579. bl. 239. BOR. XIV. Boek,,
b •. 181 [ie"o].
Z 2

FttJMlII van middelen, om op verbooden' Plaatfen te
1580.
handelen, wisten hunne waaren, onder loozé
naamen, te vertieren in Spanje, daar 't wel
vermoed en gemerkt, doch oogluikende gedoogd
werdt O). De Vaart op Spanje en
Portugal werdt, egter, den Nederlanderen,
wat laater, verbooden, in gevolge van een
befluit, ter Dagvaart van Delft genomen.
Veele fchippers, voorgeevende naar Frankryk
te willen , hadden 't, naar men federt
/ernam, gemunt op verbooden' havens. De
IVaterbaljuw van Zeeland, Robcrt Leeman,
iverdt ook gefchorst in zynen dienst, om 't
1 litgeeven van Paspoorten, tegen 't oogmerk
( Ier Staaten. Naderhand, zag men voor best
i n, alle Schepen te laaten vaaren, onder beè'e-
( ligden borgtogt en verband van verbeurd te
'i yn, wanneer zy verder westwaards zeilden
( Jan Engeland, Schotland en de uiterfte gren­
2 en van Frankryk. Doch van daar zou de
1 lading met vreemde fchepen mogen ge-
\ oerd worden naar Spanje en Portugal, en
e e Nederlandfchen zouden, ook daar, Spaani
:he en Portugeefche waaren inneemen, en
1 erwaards brengen mogen, 't Befluit, door
c e Staaten der nader Vereeniging, in Gras-
r ïaand des volgenden jaars, te Amfterdam,
r ierop genomen, kwam over een met dit in-
2 igt (0).
XXVII.
Steenwyk
be*
Isgerd 1
356 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
Midlerwyl, werdt het Beleg van Steenwyk
'oortgezet. De magt des Graaven van Ren-
ïenberg voor deeze Plaats beftondt uit twaalf
hon-
00 HOOFT XVI. Boek, bl. 708.'
(cO Refol. Holl. iS, yanuar. 15S1. !,.', n. ]i0R XVI. Bosk
4 l. uj [253].

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 3 5 7
honderd Ruiters en agtentvvintig Vendelen,
uitmaakende omtrent zesduizend knegten. In
de Stad lagen omtrent zeshonderd man. De
ioor
weerbaare burgers beliepen omtrent de helft j
lenner.f
van dit getal. Doch geene vyftig onder de-1 »erg.
zeiven, die men vertrouwen durfde (p). 't Bewind
der verweeringe namen de Hopluiden
aan zig. Ook lietenze 'er den Burgemeester
in raaden, alzo 'er geen Overfte in de Stad
was. Voorts was de Plaats liegt verfterkt, en
van weinig voorraad voorzien. De vyand
hadt zig, 'sdaags na zyne aankomst, verfpreid
rondsom de Stad, om de toegangen te
ftoppen, niet zonder hierin gehinderd te worden,
door de belegerden, die egter, al ras,
tegen de meening van Hopman Kornput, aan
die van de nader Vereeniging fchreeven, om
ontzet (cf).
Op den vierentwintigften, verdreeven ds
Rennenbergfchen, onder Arend van Geemen
en Henrik Snaater, oude Hopluiden, twee
Staatfche vendels uit de Kuinder, pionderden
het Dorp en verlieten 't toen weder, 't Vendel,
welk men hier veroverde, werdt, aan
een paardenftaart, gefleept om de vesten van
Steenwyk (r). De belegerden, hierdoor ge-,
tergd, vielen uit en verbrandden een' molen,
waarop de vyand, zynen flag waarneemende,
uit weerwraak, den brand ftak in de hameye
der Geestpoorte, die, door Aart van Groningen,
eens brouwers zoon en foldaat van,
Kornput, onder een' hagel van musketko^
(fi) R. FRESINGA Memor. bl. 20.1.
(j) R. FKESINGA Meiiior. bl. 29L
(ƒ) R. FRESINSA Memor. W. 331.
Z 3.
FiupsIII
158a.

358 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
FILIPSIII
1580.
Merkwaardige
fchoot.
)
De Rennenberg-
.
fchen be-'
liaalen '
eenige 1
voordee- \
len op de 1
Staatfchen
1
gels, meermaalen af en aan gaande om water
te fcheppen, gelukkiglyk, gebluscht
werdt. Dien zelfden avond, werdt een vyandlyk
foldaat, die, by de Waltpoort , onder
een fchriklyk misbruiken van Gods naam,
flondt te fchelden op de Staaten en Hohenlo
, door een' kogel, op 't geluid afgefchooten,
juist in den gaapenden mond getroffen :
't welk bleek aan 't lyk, dat, terllond, in de
Stad gefleept werdt (V). Rennenberg, daarna,
zelf in 't Leger gekomen, eischte de Stad
op. Men antwoordde, dat men ze voor den
Koning, onder 't bellier der Staaten en des
Prinfen van Oranje , bewaarde : waarop de
/yand terflond gereedfehap maakte, om haar
:e befchieten (f).
Ten deezen tyde, zondt Rennenberg eeïig
volk af om ettelyke Staatfche vendels,
ot keeringe van het ftroopen der zynen, ge
egd in de Zevenwolden, van daar te verdryr
en: 't welk hem gelukte. Ook namen de
lennenbergfehen , wat laater, Slooten in,
velk, nevens de Lemmer, door de Staat-
f chen, verhaten was. Voorts, wierpen zy
2 ig in Staveren, daar zy 't Slot, maar ten
C eele geflegt, eer men de Stad behoorlyk
efterkt hadt, wederom opbouwden : en,
ï lakkum befchanst hebbende, kwelden zy,
d agelyks, de Landluiden, tot voor Harlin-
g
en, Franeker, Bolswaard en Sneek, met
P londeren en brandfehatten. Op den zeven­
ti enden van Slagtmaand, overvielen en verfloe-
CO R- FtfESiNGA Memor. bl. 302, 303,
CO R. FRESINGA Memor. bl, '305,

XXVII, BOEK, H I S T O R I E . 359
floegen de Rennenbergfchen zes Staatfche
vendels, gelegerd te S. Jans Kamp by Vollen -
hove, en derwaards gezonden, om de Steenwykers,
met voorfpel van ontzet, te troosten
(u).
Des anderendaags , deedt Rennenberg
Steenwyk befchieten met gloeijende kogels,
een vond, waar van men zig,. eerst vyf jaaren
te vooren, in 't beleg van Dantzig, hadt
begonnen te bedienen (v). Straks daarna, zag
men de vlam opgaan, uit verfcheiden' Huizen.
Een Hy ve oostenwind blies 'er onder,
zo dat 'er wel zeventig wooningen verflon-
den werden. De Stad werdt toen andermaal
opgeëischt, en zou overgegeven geweest zyn,
hadt Kornput het niet verhinderd: die, dien
zelfden dag, het morren en famenrotten der
Burgerye, met weergalooze Houtmoedigheid,
wist te beletten. Ook Helde men, federt, zo
goede orde op 't blusfchen van den brand,
dat dezelve, daarna , weinig fchade deedt»
Maar belegerden en belegeraars begonden
gebrek te krygen aan geld en voorraad: \
welk, in en om de Stad, gemor veroorzaakte.
Rennenberg ftilde zyn volk, met de hoop
op de aanftaande verovering van Steenwyk
O)- Ook lokte hy, ten deezen tyde, die van 1
Enkhuizen, om met hem in onderhandeling £
te komen, tekenende zynen Brief uwen goe-a, den vriend, zo gy wilt (V). Doch men was in v
C11) R. FRESINGA Memor. bl. 30&, 309.
O) Zie METEREN X. Hoek, ƒ. 176.
0

3Ö0 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
FILIPSIII 't Noorderkwartier thans bezig, met het ver.
1579.
vaardigen van 't ontzet van Steenwyk. waar­
De Vertoe de Staaten der nader Vereeniging, de
eenigde Plaats houdende voor den fleutel van Fries­
Staaten land , Voilenhove en Drente, na veel over-
beherti. •
eggens, eindelyk, beflooten hadden. De Heer
gen ' t
ontzet ran Nyenoord legerde zig te Winfum in *t
vaii lert van Groningerland, en verdreef de GroSteenlinger
knegten uit Warfum en uit Appingawyk.iam,
ter welker laatfte plaatlè, zestig Ko-
j ïingfchen gedood, vyftig gevangen genomen
verden. Joan Norrits, nu, op eene wedde van
1 waalfhonderd ponden ter maand (7), tot
Veldheer der Staaten gekooren, floeg zig ne-
I ler te Zwartfluis, jaagde den vyand uit Giet-
1 ïoorn, en toog federt naar Meppelt, Zvvan-
i luis flegts met drie vendels bezet laatende,
( lie, daarna, hevig aangevogten van de Ren*
i ïenbergfchen, zig, met eenige verfterking
[an volk, hun door Norrits wederom toege-
i chikt, zo dapper weerden, dat 'er wel drie*
1 londerd van de aanvallers verflaagen werlen
, en geweer van meer dan vyfhonderd,
< »p den dyk gevonden, of uit het zwarte wat
?r gevischt. Norrits verzorgde , daarna,
Aanflag
< iteenwyk van eenig geld en buskruid, dat,
;elukkiglyk, by nagt, binnen raakte. Ook
i
l
•eftookte hy Rennenberg, van agteren, op
c en eerften van Wintermaand, terwyl de beleerden
eenen uitval deeden, niet zonder ver-
ï
1
ies van wcderzyde (V).
Ten deezen tyde , kwam Willem van Mont-
van Parjoort
,
(y) Refol. Holl. 30 A'av. i^o. U. 23C1.
00 R. -FRESINUA Memor. #. 3^4, 350, 355, 357.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 36"!
foort, Drost van Hattum,in 'tLeger by Rennenberg,
met voorfchryven des Prinfen van
Parma, hem bekend maakende, dat hy zig
nevens zynen Vader, Lodewyk, verbonden;
hadt, om 't Slot te Hattum den Koning te
leveren. Anioni vanGrisperre en Gerrit van
Raatingen, geweezen' Raaden 's Hofs van Uitrecht,"en
nu te Emmerik woonagtig, hadden
deezen koop gemaakt, en, buiten bevestiging
van den Zoon in zyn Ampt, niets dan
vergiffenis en onderhoud voor hun en de hunnen,
zozy, om dit bedryf, hunne goederen
verlooren, toegezeid. De Graaf fchikte dan
omtrent veertig man van 't Slot te Blyenbeek
naar Hattum, daar zy, door Lodewyk, by
nagt, van buiten, op 't Slot gelaaten werden
, en vyftien Staatfche knegten, die, dronken
gemaakt, lagen te ronken, ligtelyk, orabragten.
Toen vallen zy in de Stad, en verzekeren
zig van de Hopluiden. Maar de burgers,
door den tyd, befpeurende, van welk
een handvol volks zy overvallen waren, en
eenige hulp gekreegen hebbende van Zwolle,
dreeven hunne befpringers wel haast wederom
naar 't Slot toe : welk, met hulp van vyf vendels,
uit vyf der naaste Steden, Arnhem, De
venter. Kampen, Harderwyk en Elburg, belegerd
en befchooten werdt, en haast,by verdrag
, overging. De Drost en zyn Vader werden
naar Arnhem gebragt, en aldaar, als verraaders,
verweezen, onthoofd en gevierden
deeld (a\
Uit
O) BSR XV. Boek, U. 229 [227].
z s
?ILIPSII£
1580.
na op
ïatuiffl.

362 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
Fiupslli
Uit Noordholland, kwam Sonoi, niet ee­
1581.
nige Schepen vol volk en voorraad, over-
Vervolg fteeken naar Blokzyl, alwaar byzi>, op den
van tweeden van Louwmaand, nederfloee (b)
Steen- Ook legerde Norrits, Meppelt verlaatende,
wyks
beleg. zig wederom te Giethoorn , daar hem de
Stcenwykers kwamen noopen, tot het waaien
van 't ontzet. Rennenberg, ondertus-
, I chen, zogt zig van de blyde maare des naa­
} menden ontzets te bedienen, om de beknellen
te verfchalken. Hy neemt eene dikke
l mst waar, en trekt, den Hollandfchcn en
üngelichen tromflag nabootfende, regt aan
< )p de Stad. De belegerden, waanende, dat
I iet ontzet aankwam, waren reeds uitgeval-
1 en, en zy en de Stad zouden verrast geweest
7 yn, hadt het fchieiyk verdwynen der mist,
ï «n den vyand niet klaariyk ontdekt; waar-
O p zy den hertred namen. De Graaf deedt
t Den de Stad wederom opeifchen, door ee-
n en Trompetter; doch kreeg het voorige ant­
't Ontzet v woord (O- Norrits, eindelyk, door't fterk
onder inhouden der Steenwykeren bewoogen , o-
Norrits,
ten dee- V erviel, met omtrent tweeduizend man, een
le, ge- g oecl deel Rennenhergfche Ruiteren, die te
flaagen. S teenwykerwolde lagen , des nagts na den
'ventienden van Louwmaand. De beleger­
Z
d en deeden, ten zelfden tyde, eenen uitval,
ï el werdt 'er, in deeze gelegenheid, van we-
d erzyde gevogten: ook met nierkelyk verlies
V; m beide cle partyen. De uitvallers weeken,
ndelyk, wederom naar de Stad, en kreegen
ei
Q) R. FRESINGA Memor. bi. 371.
CO R. FRESINGA Memor. 364
de

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 363
de Poort met moeite digt. Norrits nam de
wyk naar eenen kamp vol boomen, daar hem
Rennenberg vervolgde, met eenige veldftukjes
befchoot, beftormde, en, den gantfchfcn
dag door, beflooten hieldt. De Staatfche
Veldoverfte vondt zig hier in grooten kommer
, zonder leeftogt, zonder Ruitery, en
zonder te weeten, wat weg hy houden moest,
om by zyn Leger te komen. De weg naar de
Stad ftondt hem wel open; doch hy dagt,
dat men daar zo groot een gebrek aan mond
behoeften hadt, dat hy 'er geene meer eeters
binnen brengen durfde. Ondertusfchen, verliepen
verfcheiden' zyner knegten. Eindelyk,
trof hy eenen Steenwyker aan, die hem naar
Blokzyl geleidde (d).
Hier, zyne benden wederom verzameld ]
hebbende, floeg hy zig in S. jans Kamp neder,
daar hy van Rennenberg belegerd werdt, '<
die egter, de aankomst van versch Staatsch^
volk te Blokzyl vernomen hebbende, weder- 1
'tforrits
egert
;}g te
iteenrykervdda
om aftrok, met agterlaating van al zynen lyf
togt. Daarna, bevroedende , wat hem van
de Staatfchen befchooren was, deedt hy zyn
verfpreid Leger intrekken, en Steenwykerwolde
verlaaten, daar Norrits zig, eerlang,
nederfloeg. Van daar , eenige Ruiters ter
fluik hebbende uitgezonden, vertastten dee
zen, des nagts na den negenden van Sprokkelmaand
, eenige Rennenbergfchen, te Dieveren
, een Dorp in Drente, en bekwamen
'er honderdzesentwintig Paarden tot buit.
Wat
O?) R. FRESINOA Memor. bl. 395 enz.
Fiu.psltl
1581.

364 VADERXANDSCHE XXVII. BOEK,
FiLiPsIIl Wat vroeger, hadt Sonoi het Slot te Voi-
153 r. lenhove ingenomen. Maar Norrits bleef niet
Sonoi onbeltookt te Steenwykerwolde , daar hevi­
neemt ge fchermutfelingen vielen, tusfchen de beVollenlegeraars
en ontzetters, die eikanderen, ook
liovc in. uit grof gefchut, vinnig befchooten, terwyl
men, van wederzyde, veel koude en ongemak
en gebrek aan mondbehoeften verduuren
moest. Op den zeventienden van Sprokkelmaand
, begon 't een weinig te dooijen: en
Norrits Norrits ving aan nader naar de Stad toe te
nadert
fchanfen, zonder zig de poogingen des
en fpyzigt
de vyands, die hem dit beletten wilde, te be
Stad een kreunen. Eenige mondbehoeften en buskruid
èn ander- bekomen hebbende, zondt hy 'er een deel van
maak naar de Stad, welke hy nu zo digt genaderd
was, dat men, ligtelyk, door middel van looien
kogels, daar brieven ingeilooten waren,
en die men over en weder fchoot, famen-
't Beleg : praakonderhieldt. Rennenberg den toevoer
van zoekende te ftremmen, vielen 'er dagelyks
Steen- ;
/reesfelyke fchutgevaarten, in welken hy nu
wyk
wordt :e kort begon te fchieten, wordende hy op den
op ge- 1 :wee-entwingften van Sprokkelmaand ge-
broken. j ïoodzaakt te deinzen: waarna de Stad welerom
door Norrits gefpysd werdt. Rennen-
<
>erg, eindelyk de hoop opgeevende om de
' >tad te bemagtigen, zondt, den volgenden
1 ïagt, het gefchut vooraf, en brak toen op,
1 net het gantfche Leger, in ftllte en goede
( »rde. Met den dag, vernam men c-een'vyand
neer voor de Stad, die terftond rykelyk van
I
oorraad voorzien werdt. Het mistig weder
erhindevde het vervolgen der Renncnbcrg-
\
fchen,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 365
fchen, waarnaar veelen 't hert jookte (e).
Kort hierna, werden deKuinder, de Lemmer
en Slooten wederom ingenomen van het volk
van Norrits. Makkum was den Rcnnenbergfchen
reeds te vooren ontweldigd. Staveren,
nu de eenigfte Friefche Plaats aan den zeekant,
die nog voor den Graave hieldt, werdt, des
nagts voor den eerften van Lentemaand, bemagtigd
door Sonoi, die terftond het beleg
floeg voor 't Slot, welk egter, niet voor den
tienden van Bloeimaand, by verdrag, aan hem
opgegeven werdt (ƒ).
Terwyl dit in en om Friesland voorviel,
begaf zig de Prins van Oranje derwaards, op
't aanhouden der Staaten deezes Landfchaps.'
De Aartshertog Matthias hadt hem, na Rennenbergs
afval, in Zomermaand jongstlee-
(f) R. FRESINGA Memor. bl. 413-453.
(f) R. FRESINGA Memor. bl. 458, 463:
(£0 Boa XV. Jiotk, bl. ai7 [aio!.
FILIPSIII
1581.
Staveren
en anderePlaatfengewonnen.
den , aangefteld tot Stadhouder van Fries-.
land, en hy hadt, terftond daarna, Bemard ]
van Wierode, Heer van Ramen , genoemd,
om zyne plaats te bekleeden (g). Nu riep
hem de toeftand der Friefche zaaken in perfoon
derwaards. De Graaf van Hohenlo ver- ]
zelde hem, en verdedigde zyne eer, in V
Prinfen byzyn, tegen de Staaten, die hem, 1
xxvni.
De Prins
/an O-
•anje
,vordt
btadhonier
van
•nesand.
iy reist
erraards.
meende hy , te na gefproken hadden, ter
gelegenheid der nederlaage op de Bourtange.
De Staaten ontkenden dit egter, en beweerden
, dat het hun niet toeftondt, voor
ftraatklap te verantwoorden. De Prins effende
dit gefchil en verfcheiden' anderen van
merkelyk gewigt, het Landbeftier betreffende.

Z66 VADËRLANDSCHE XXVII. BOEK,
FILIPSIII de. Hy keerde, niet voor Grasmaand, terug
1581. naar Holland (Ji).
De Ren- De Rennenbergfehen , midlerwyl, genesnenbergteld
in Groot-Aduard , ondernamen eene
fchen fchans te leggen op 't Reediep , waardoor
winnen de Heer van Nyenoord, te Winfum, zynen
veiTchei
toevoer uit zee kreeg. Doch Nyenoord ver­
den'
fclianfeti dreef hen van daar, en tastte hen, naderhand,
in deOm- te Groot-Aduard aan, daar hy, egter, met
liiclan­ verlies, te rug gedreeven werdt. Hy week
den. toen naar Kollum, Dokkum, en Aduwarderzyl.
De fchans ter laatstgemelde plaatfe, in
Zomermaand, bemagtigd zynde door den
vyand, week Nyenoord verder naar Winfum,
Doch Rennenberg zondt Jan Baptist Tasiis,
Luitenant van Billy, af op deeze fchanfe, die
hem, nevens de fchans te Warfum, eerlang,
in handen viel, waardoor Rennenberg van alle
de Ommelanden, tot Dokkum toe, meester
werdt (2).
Neerlaag b> De Gemagtigden der nader Vereeniging
der Ren- fchikten, om dit verloop te herftellen, in
nenberg Hooimaand, Norrits, Sonoi en anderen naar
fclien by Rinsmergeest, daarzy, vereenigd met NyenGroninoord
en andere Friezen , een tamelyk heir
gen.
uitmaakten , en zesduizend Rennenbergfehen
uit Kollum deeden deinzen naar Grypskerk.
Norrits , daarna, Monnikcrzyl hebbende
ingenoomen , noodzaakte den vyand
ook van Grypskerk op te breeken. De Staatfchen
vervolgden hem, Sonoi vooruit, die
hem ophieldt, tot op de aankomst der overi-
hj KOR XVI. Boek. W. if? [252].
(O R. 1'RKsifioA Meinür. 464-

XXVII. BOEK, H I S T O R I E . 367
rigen. Toen keerden de Rennenbergfchen den i
rug, wykende tot onder Groningen, met ap-
terlaating van vier Hukken gefchuts, verfchei-'
den' vendels, zevenhonderd dooden en veele
gevangenen. Deeze neerlaag viel voor, cp
den negentienden van Hooimaand (k).
Ten zelfden dage, ontving de Graaf vani
Rennenberg, die, federt het mislukt belegd
van Steenwyk, hadt gaan kwynen , en on- 1
langs in eene hevige ziekte geftort was, de 1
>e Gaaf
an Renlenberg
terft.
laatfte Kerkgeregten te Groningen , alwaar
hy, op den drie-entwintigften, overleedt.
Sommigen tekenen aan, dat hy, in zyn uiterfte
, zeer over Groningen en over 't breeken
zyner trouwe geklaagd heeft (/). Doch men
mag twyfelen, of hem de kwaade uitflag niet
meer dan de fnoodheid zyns bedryfs gefmert
hebbe. Ook wordt gemeld, dat hy zyne Zuster,
Kornelia, die hem verleid hadt, in de
laatfte dagen zyns leevens, niet heeft willen
zien noch fpreeken: 't welk, by zyne partyen,
opgenomen voor blyken van berouw,
nevens verfcheiden' andere zyne goede hoedanigheden,
te wege gebragt heeft, dat hy,
na zynen dood , by vrienden en vyanden
meer beklaagd dan befchuldigd geworden
0 ö
is (m).
De Ampten, door hem, in deezen oord XXIX.
bekleed, droeg Parma Francais Verduw op, F rancois
een Spanjaard, die, weleer ftalknegt ge-^ erdugo
weest zynde van den Graave van Mansfeld, \, ïkomt
rne
naderhand met deszelfs natuurlyke Dogter A rapten.
C.n R' FRESINOA Memor. bl. 4.67.
C'-J R. 1'RESINGA Memor. bl. 46...

FIUPSIII
1581-
XXX.
Haarlem
doet alfhnd
van
de voldoening.
368 VADERLANDS CUE XXVILBOEÉ,
getrouwd, en door befcheidenheid en krygskunde,
vermaard geworden was. Zyne verheffing
1'mertte niemant meer dan Maarten
Schenk , die ftaat gemaakt hadt, Rennenberg
te zullen opvolgen, en nu zien moest,
dat een vreemdeling van geringe afkomst
hem werdt voorgetrokken. Verdugo kwam
met tien vendelen Waaien in Friesland
Wy zullen wel haast zien , wat hy 'er uitvoerde.
De Staaten van Holland maakten, dit jaar,
hun werk van het vernietigen der Voldoeningen,
aan fommige Steden toegezeid, met
naame aan Haarlem en Amfterdam. Hoe deeze
Voldoeningen, hier en daar, gefchonden
waren, hebben wy te vooren gemeld. Men
oordeelde het dan betaamlyker, dat zy vernietigd
werden , dan dat het langer fcheen,
dat men 'er zig niet aan begeerde te houden.
En na 't veranderen der Regeeringe in de
gemelde Steden, was hiertoe meer kans dan
te vooren. De Onroomfchen zaten nu, in
dezelven, op 't kusfen, en de gedagten, dat
men den Roomfchen geene openbaare Godsdienstoefening
behoorde toe te ftaan, zelfs
niet op Plaatlèn, daar zy 't uitdrukkelyk bedongen
hadden , drongen langs hoe meer
door, in Holland en Zeeland. Die van Haariem
deeden allereerst afftand van de Voldoening,
in Grasmaand deezes jaars, waartegen
aun, door de Staaten van Holland, verfcheiden'
geestelyke goederen werden toegevoegd ,
tot
HOR XVI. Boel, tl. 35 [276]. STRADA Dec. II. lik;
;V. p» KJ6.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 369
tot vergoeding der kosten, in 't beleg en na
de verovering der Stad gedraagen (0). Kort
hierna, deeden eenige aanzienlyke Roomschgezinden,
geene kennis van dit verding hebbende,
door den Notaris Dirk Volkertszoon
Koornhert, een fmeekfehrift aan den Prinfe
00 ReW. Utr'i. 2S 4pri, n fub 1531. U. 180, 331- ÈSw*
•XVI. Boei, W. 20 [«56]
VII. DEEL/ Au
158L
De
Elomschjezindenverzoe­
ken vrye
van Oranje ontwerpen, behelzende een ver- (
oefening
zoek, om, in gevolge der Voldoening, ge­
van
handhaafd te mogen worden, in de oefening Sods-
van hunnen Godsdienst, die men, in de omiienst;leggende Plaatfen, fcherpelyk begon te ver- . lochververven
bieden, en welke zy, tot hiertoe, vryelyk ,
ïiets.
in de Kloosters genooten. Men leverde den
Prinfe dit fmeekfehrift te Amfterdam; doch
hy wees de verzoekers aan de Staaten van
Holland, die daar, dat pas, vergaderd waren.
In 't fmeekfehrift, Honden eenige fchorre
bewoordingen, waaraan de Staaten zig zeer
ftieten. Men fchreef, by voorbeeld, het inneemen
der groote Kerke, door de Hervormden,
toe aan het onbedagt beleid van eenen Gemagtigde
der Staaten ; het wegneemen der
beelden noemde men eene daad, zo fchandelyk
als onge/lraft. Het verbieden van den
Roomfchen Godsdienst heette het weder invoeren
van 'J Keizers fcherpe Plakaaten. De
Predikanten, die dit dreeven, werden befchree
ven, als(lookebranden van onrust enz. Dé
Staaten hielden zig zeer gehoond, door diergelyke
uitdrukkingen , te meer na dat de
Wethouderfchap nu aftand gedaan hadt van
de Voldoening,het eenige genoegzaam, waar-
Op

Fiupslll
1581.
Amlterdam
ftaat, insgelyks,af
van de
Voldoening.
370 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
op de verzoekers bouwden. Ook beibeurden
deezen, dat men zulk inleveren van verzoekfchriften
by geipan hieldt te fmaaken naar
muitzugt: waarom zy, 't hoofd in den fchoot
leggende,, verfchooning verzogten van 't gene
zy gedaan hadden, en zeiven de pen haalden
door hunne naamen. Doch Koornhert,
fchoon hy verklaarde, het grootlle deel der
Roomfche leeringen voor valsch, hunne
meeste Leeraars voor verllindende wolven
te houden, en 't fmeekfehrift, alleen als Notaris,
op 't verzoek van anderen, te hebben
ontworpen, omdat hy begreep, dat elk zynen
Godsdienst vry hebben moest; werdt
nogtans veroordeeld, om zyn ontwerp te
fcheuren , in 't byzyn van de gemagtigden
der Staaten; gelyk hy deedt f». De openbaare
oefening van den Roomfchen Godsdienst
werdt, hierna, te Haarlem, zowel als elders,
verbooden.
Men handelde, in deezen tyd, ook met Am-
fterdam. Sedert het treffen der Voldoening,
waren, in deeze Stad, verfcheiden' gefchil-
Len gereezen om welke te beflisfen, de
Prins en de Staaten zig vecle moeite gaven:
doch welken niet waren weg te neemen, dan
door het afftaan van de Voldoening, 't
welk dikwÜs door zyne Doorlugtigheid voorgangen
was. De Staaten bcyverden 't ftuk
Dok zeer, begeerende, dat de Stad zig den
gewoonlyken Regte of den Raaclen van
Hfolland, als goeden mannen, onderwierp.
Doch
O) Refol. Holl. 22, 9.6 May, 1, 10, 13 Jmy, %, 11 Ju*
V 1581. bl. 203, 216, 236, 2-i, 276, apö, 371. BOR XVI.
wek, bl. 19 [254]. enz.
iÖRifol, Holl. 15,17 Nty, -Dee. 158c. 244, 24(5,255.

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 3/1
Doch de Stad neigde meer tot eene minzaame
onderhandeling , waartoe, eindelyk beflooten
werdt (r). 't Liep egter tot in 't laatst
van dit jaar aan, eer men 't eens werdt
Op den twintigften van Wintermaand, werdt
een nieuw Verdrag geflooten, welk de Prins ,
naderhand , bekragtigde (?) , behelzende ,
j, dat de Staaten en de Stad, wederzyds, af-
„ Honden van de Voldoening; dat de Stad
,, zou bezet blyven, met twee vendels, ie-
,, der van tweehonderd koppen, onder be-
„ vel van twee burgers, die, uit Stads-, of,
,, zo die niet toereikten, uit 'sLands mid-
,, delen betaald zouden worden. Dat deeze
„ bezetting, naar 't gelieven zyner Door-
„ lugtigheid, by nood, of by andere gelegen-
„ heid, buiten nood, zou mogen vermeer-
„ derd of verminderd worden, mids der Stad a
„ in 't eerfte geval, Servicie-geld wierdt toe-
„ gelegd, gelyk den anderen Steden van
„ Holland. Dat de Stad, tot het vinden van
„ de kosten haarer verfterking, eenen omme-
„ flag zou mogen doen over Amftelland.
Voorts begaf zy zig in de gemeenfchap
„ der oude fchulden, in den tegenwoordi-
„ gen oorlog door Holland gemaakt; doch
„ met eenige bepaalingen. De Stad zou de
„ geestelyke gebouwen mogen aanvaarden;
„ doch de andere geestelyke goederen, ren-
„ ten en Landen zouden, tot aflosfing van 's
Lands fchulden, moeten worden verkogt.
„ De
CO Refol. Holl. 13 Oei. 2, io, ir 4 Kov. i58r* //. 543,
5»3> 569, 571 , 572, 579.
O) BDR XVI. Boek, W.45 [292],
CO Relbl. Holl, 20, 21 'Dec. 1581. W t f33, (T431
Aa i
FlUFSllt

372 VADERLANDSCHE XXVILBOEK.
FXLIPSIII „ De kerken-goederen zouden, tot onder-
1581. „ houd der Kerken en Predikanten, aan de
„ Stad blyven. De Staaten zouden de Graaf-
„ lyke goederen , met den eerften, aan de
„ meestbiedenden verkoopen, op ' dat de
„ Stad haar agterwezen, ten laste dier
„ goederen, zou konnen inkrygen. De Stad
,, zou vry zyn van het opbrengen van drie-
„ honderd ponden 's jaars , wegens het
„ fchoutampt, welk zy behouden zou tot
„ op het aflosfen der twintigduizend ponden ,
„ daarop verftrekt, of tot op eenige nadere
„ overeenkomst, te maaken met de Staaten.
„ 't Punt der Paalkiste,- tusfchen de Stad en
„ Enkhuizen voor't Hof bepleit wordende,
„ zou in zyn geheel blyven. Der Stede Pri-
„ vilegien en Voorregten zouden haare kragt
„ behouden, uitgenomen zulken , die van
„ den Hertoge van Alva, of deszelfs nazaa-
„ ten, tot op de Gendfche Bevrediging,
„ waren verworven, van welken alleen ftand
„ grypen zou 't verlof om geld op renten te
„ mogen ligten (V)." Met het vernietigen
I ier Voldoening, werdt de openbaare oefeling
van den Roomfchen Godsdienst, ook
Eerde 1 e Amfterdam, afgefchaft. Ten zelfden dage,
Plakaat ] cwam een Plakaat in 't licht , op den naam
tegen de . /an den Prinfe, als hebbende nu de hooge
Roomsch- Dvefheid in Holland, waarby het drukken
gezinden
in Hol­ ;n verfprciden van oproerige en ergerïyke
land. 'chriften, het fchoolhoudcn zonder verlof,
j iet houden van bedekte famenkomften, het
1 Iraagen van geestelyke gewaadcn, en bovenal
(V) Zie Handv. van Ainft. K I.J

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 373
al het oefenen van den Roomfchen Gocsdienst
verbooden werdt (V). |Doch 't was
niet vreemd, dat dit gefchiedde in Holland,
alwaar de Roomfchen in 't gemeen voor
Spaanschgezinden gehouden werden; het oproer,
verwekt, te Brusfel, door eenen Dominikaaner
Monnik, dien de Regeering, om
zyn ftout prediken , gaarne, in ftilheid loo-
zen wilde, hadt te wege gebragt, dat, zelfs
daar ter Stede, de oefening van den Roomfchen
Godsdienst, in Bloeimaand, gefchorst
was (w). Van gelyken, gefchiedde zulks te
Antwerpen, in Zomermaand ,na dat de Ro ;mfchen,
uit vreeze voor eene nieuwe plondering,
reeds te vooren, hunne attanren, in de
groote Kerke , met verlof der Regeeringe,
hadden algebroken (je).
In de laatfte Kerkelyke Vergadering te
Dordrecht, hadden de Hervormden beflooten,
om de drie jaaren, eene diergelyke
te houden. Dit befluit werdt nu in 't werk
gefteld. De Kerken van Antwerpen en Deift
befchreeven de anderen, te Middelburg: en
gaven 'er den Staaten der Vereenigde Gewesten
kennis van, te Amfterdam, hun te gelyk
verzoekende, dat zy eenigen wilden magtigen.
om deeze Sinode by te woonen. De Staaten,
de Predikanten voor deeze aandiening bedankt
hebbende, verklaarden hun, dat zy, voor tegenwoordig,
geene Gemagtigden te wagten
hadden. De Sinode werdt, in Bloeimaand
en
O) BOR XVI. Bock. hl. 47 [agV|.
(«O BOR XVI. Hoek, bl. 23 [25H].
(*) METEREN X. Boek sf. 180. verf. BOR XVJ. Boek, bl,
35 [27J].
Aa 3
FILIPS III
1581.
RoomfcheGodsdienst,
gefchorst
te Brullel
en te
Antwerpen.
xxxr.
Sinode
te Middelburg.

Faipslll
1581.
Koolhaas
wordt afgezet
en
gebannen.
Kerkelyke
twist
te Utrecht.
374 VADERLANDSCHE XXVII. BOE&
erf Zomermaand, gehouden. Men beraamde
hier eene nieuwe Kerkenordening, by welke
der Overheid de toeflemming der verkiezinge
van Predikanten gelaaren werdt, zonder
dat men geraaden vondt, haar, in 't aanflellen
van Ouderlingen of Diakenen, te kennen.
Voorts, werden hier de Kerken van elk Land
onder Klasfen, de Klasfen onder byzondere
vSinoden verdeeld. De zaak van Kaspar Koolhaas
kwam ook op het tapyt. Men onderzogt
zyne fchriften, en verklaardeze ergerlyk en
onregtzinnig. Nogtans, werdt hem vergiffenis
en aanhouding in den dienst beloofd\ zo
hy fchuld bekennen wilde; waartoe hy niet
veritaan kon. 't Stuk kwam toen wederom
voor de Staaten, die 't hem zeer kwalyk namen,
dat hy zig als een Leeraar der Herr
vormde Kerke gedraagen hadt, terwyl hy
beleedt, met die Kerke te verfchillen in dé
Leere. Zy weezen hem tot de Kerkelyke
ftraffe : en hy werdt, in 't volgende jaar, door
de Hollandfche Sinode, te Haarlem vergaderd,
van zynen dienst afgezet en uit de gemeente
gebannen. De Wethouderfchap van
Leiden liet hem, nogtans, zyne wedde behouden,
tot dat hy, een ander middel van
beftaan gevonden hebbende, haar van deezen
last ontiloeg (y). •
't Gefchil over 't Regt der Overheid in 't
Kerkelyke, welk Koolhaas met zyne medebroeders
overhoop geholpen hadt, verdeelde
ook ten deezen tyde de Hervormden te
U-
0>) Refol. Holl. 29 A'ov. 3 Die. J5S1. U. 505, 699, 6u
BOR XVI. Boêk, bl. 24, [26 ij eik

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 375
Utrecht. Die van S. Jakobs Kerke, voor Fiupsin
welken Meester Hubrecht Duifhuis , eertyds, 1581.
Pastoor aldaar, plag te prediken (V), werden
by de andere Hervormden, gemeenlyk
die van de Confifiorie of Kerkenraad genoemd,
aangezién als ichreevenze der Overheid te
veel gezags toe in 't Kerkelyke. En 't was
waar , dat zy begreepen, dat rnen, onder
eene Christen Overheid, geenen Kerkenraad
noodig hadt. Ook lieten zy elk ten Avondmaal
toe, op eigen proeve : eene rekkelykheid,
die den anderen, gewoon aan Kalvyns
ftrenger Kerkentugt, veel te ruim fcheen.
Doch de Overheid mogt die van S. Jakobs Kerke
wel zetten. Ook hadden hunne Leeraars,
die men Predikanten van V oude en nieuwe Tefiament
noemde, om dat zy niemant aan andere
Geloofsbelydenisfen bonden, ten deezen tyde
, zo veel toeloops, dat men hun nog eene
Kerk , die van S. Maria, naamlyk , inruimen
moest (V). De verdeeldheid tusfchen hen
en die van den Kenkenraad heeft naderhand
zwaare gevolgen gehad in Utrecht; waarom
het te noodiger was, dat wy 'er hier, met een
woord, van gewaagden. Voorts werden, ten
deezen tyde, de geestelyke gebouwen, buiten
Utrecht, doch te na aan de Stad ftaande, op
verzoek der Burger-hopluiden, vrees voorwendende
, dat 'er de vyand welligt in zou
konnen komen nestelen, met verlof van'sPrinfen
gemagtigden, afgebroken (f).
(z) BOR XIV. Boek, tl. 185 [166].
ïa) BOR XV[. Boek, bl. 39 |a82|.
Ci) BOR XVI. Boek, tl. 38 [280].
Aa 4
De

tf6 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
FlLIPSlII De zaaken der algemeene Staaten ftonden,
1581.
federt het hervatten van den handel met den
Hertoge van Anjou, zo wankel, dat 'er, van
xxxn. hunne zyde, dit jaar, niets nadruklyks onder­
Slegte nomen werdt. In 't voorjaar, bragten ze een
Haat der klein Leger te velde, onder den Heere van
weder-
Zydfche Villers, die zig, omtrent Yperen en Dermui-
Legeren de, riederfloeg: en fomtyds van de Ruiters
in de Ne­ des Prinfen van Parma, die zig, met een
derlan deel zyns Legers, te Hauterive verfchanst
den.
hadt, fomtyds van de Malkontentcn beftookt
werdt. Waartegen de Prins van Espinoi, met
de bezettelingen van Doornik, 't platte Land
van Henegouwen afliep. Doch gebrek van
betaaling hield de Staatfche bezetting, te Vilvoorden
, te Willebroek en elders, aan 't muiten,
zo zeer, dat zy, vooral, te Willebroek,
piet dan door geweld, te ftillen was. De
eenige troost der Staaten in deeze ongelegenheid
was, dat het niet beter gefteld was by
den vyand, daar 't Krygsvolk even wéinig
ontving: hoewel 't, met kennis van Parma,
der veroverde Steden zwaare leeningen afperfte,
en zig daardoor hielp aan een gedeelte
zyner agterftallen, zonder zig aan 't ve;loop
van neering en inwooneren te kreulen
(py
Toeleg Doch terwyl men, in 't open veld, dit
pp Vlis- 1 aar, weinig ondernam , loerde de vyand,
{ïngen. j
ooslyk, op eenige voornaame Steden , poo­
j iende zig van dezelven meester te maaken,
( loor hst of verraad. De toeleg op VJisfingen
mis-
CO METEREN X. Boek,/. 182 verf. AOOFT XVIII. Boek,
bl

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 357
mislukte nogtans. De Spaanfche Gezant in FILIPSIII
Engeland, Don Bernardyn de Mendoza, hadt, 1581.'
al voor eenen geruimen tyd, gepoogd, den
eenen of den anderen Bevelhebber van eenig
Neêrlands Oorlogsfchip, door groote beloften
, te bekooren tot verraad. Eindelyk, trof
hy 'er twee aan, Willem Janszoon van Hoorn
en Kornelis Leenhouder , die zig geheten te
luisteren; hem diets maakende, dat zy, ingevolgd
wordende van eenige Koningsfchepen,
welken men, met foldaaten, zou konnen
laaden, Vlisfingen ligtelyk leveren zouden
konnen. Hy hadt hun, nu en dan, eenig
geld gegeven , waarvan zy den Prinfe
van Oranje verwittigd hadden , met wiens
medeweeten , de verdere handel gedreeven
werdt. Ten laatftcn , vraagt Willem van
Hoorn om eenige duizend Kroonen, als ware
't, om aanhang te maaken. De gezant
zegt hem 't geld toe, mids hy 'er zyn Zoontje,
een kind van tien of elf jaaren, voor te
pande fielt, waartoe de Vader, zig vooraf
beraaden hebbende met den Prinfe, eindelyk,
befluit, onder belofte, dat men 't kind
niet buiten Engeland voeren zou: waarvan
ook fchrift gegeven werdt, op den tvveéentwintigften
van Grasmaand getekend. Treslong
hadt last bekomen, om eenige fchepen
naar Walcheren te fchikken, op dat men de
Koningfchen, als ze komen zouden, wel zou
konnen ontvangen. En tegen 't einde van
Bloeimaand, zondt de Prins Christiaan Huigens,
zynen Geheimfehryver, naar Engeland,
om 't kind te haaien, juist op den tyd, als
de aanflag ftondt uitgevoerd te worden. Hui-
Aa 5 gens

FitiPsIII
1581.
3?8 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
gens hieldt zig, te Londen, meest in de heiberge
en by Fransch gezelfchap, zo dat hy
voor een' Franschman doorging. Daarna overlegt
hy met la Fontaine , Leeraar der
Franfehe Kerke, wat middel 'er ware, om
Mendozas huis te befpieden, en kennis van
't kind te bekomen, waartoe men zig, dagt
hy, van Hans Hofflad, eenen Koopman van
Leuven, by la Fontaine bekend, zou konnen
bedienen. De Predikant hielp Huigens,
voorts , aan kennis met Walüngham , vertrouwdften
geheimfchryver der Koninginne,
met wien 't ftuk afgefproken werdt. ° Juist
ten zelfden dage, als Vlislingen geleverd
zou worden, neemt Huigens zynen flag waar,
terwyl Mendoza, in den nadenmiddag, uitgereeden
was , doet het kind, daar 't met eenige
anderen voor de deur fpeelde, door Antoni
Vermeere-n^, eenen Helbaardier des Prinfen,
opvatten, en, door zeker huis, dat ten
deezen einde voor en agter open ftondt; daarna
in een tweede, en in een derde voeren en
verfteeken. De Spaanfche knegts vervolgden
den fchaaker. Doch werden gefluit door eenige
flukfche gasten, die, wat verder, op
de wagt ftonden , en door Huigens en den
Helbaardier , die zig, met den degen in de
vuist, te weer ftellen moesten, 't Gemeen
fchoot eerlang ook toeen belemmerde de
vervolgers. Huigens en 't kind raakten, dien
zelfden nagt nog, fcheep , door beleid, en
met een Paspoort van Wallingham. Mendoza
, thuis gekomen, en verneemende, wat
'er gebeurd ware, begaf zig terftond naar
de Koninginne; doch kon geen gehoor kry-
gen,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 379
gen. Nogtans fpoorde hy Huigens na, gewapenderhand,
en 't fcheelde maar weinig,
pf hy was betrapt geweest, in zeker fcheep-
3e. Nu kwam hy behouden t'huis, daar hy
met blydfchap ontvangen, en van den Prinfe,
met eenen gouden penning, hebbendé tot opfchrift:
Mandati ftrenué executi monum. dat is,
gedagtenis van een bevel, wakker lyk uitgevoerd,
vereerd werdt. Parma hadt, ondertusfchen,
de onderneeming op Vlisfingen geftaakt, 't zy
hy de lugt gekreegen hadt van 't gene 'er, aan
's Prinfen zyde, gebrouwen werdt, of dat eenig
ander 'toeval 't uitvoeren des aanflags hadt
verhinderd (/).
Doch beter gelukte hem, in Zomermaand, XXX tIL
Breda,
de verrasfing van Breda. Op 't Slot aldaar,
door Par­
zat de Heer van Frefin gevangen, die, zig maver­ ïn de gunst der foldaaten hebbende weeten rast.
in te wikkelen , eenigen derzelven , dooi
groote beloften, verleid hadt. De Prins var
Parma , hiervan verwittigd, en te gelyk.
dat 'er ilegts zesendertig man op 't Slot lagen
, en een half vendel in 'de Stad, doet
hieromtrent eenig volk byeen trekken , onder
Claude van Èarlaimont, Heere van Haute,penne
, en Maarten Schenk , in fchyn, om
's Hertogenbosch en Eindhoven te dekken,
welke Steden thans, door de Staatfchen, gedreigd
werden, met een beleg, waartoe men
zelfs een deel der bezetting uit Breda geligt
hadt. De Kolonel la Garde, zig naar Turnhout
begeeven hebbende, met zyne benden,
werdt
f

FILIPSHI
1581.
3S0 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
werdt derwaards gevolgd, door Hautepenne
en Schenk, die zig by Hilverenbeek nederfloegen,
op den zevenentwintigften van Zomermaand.
Tegen den avond, braken ze egter
wederom op , en kwamen, des napts te
Breda, agter 't Slot. Een der verleidde foldaaten
ftondt hier op fchildwagt : de overigen
, befchonken door Frefin met een' tonne
bicrs , lagen , meest allen, verwonnen van
drank en vaak. De vyand beklimt dan de
vesten, zonder wederftand. Doch 't werdt
iuist gezien van een' Hollandsch Hopman,
die met een jagt aankwam, en terftond twee
bhooten deedt, welken de Burgery wekten
:n in 't geweer hielpen. De vyand, zig ontdekt
ziende, vliegt naar 't wagthuis, doodt
ïlf bezettelingen , en vermeestert het Slot,
jy verdrag, daar Frefin toe geraaden hadt.
t Bevel over de Burgerye aanvaardde, mid-
] erwyl, de Burgemeester Govert Montes, die
1 erftond deedt ichanfen tegen 't Slot, alom-
j ne orde gaf, en naar Ia Garde zondt, om
( mtzet. De Koningfchen, van 't Slot ter Stad
i ngeftort, werden, tot vyf of zes reizen, te
i ug gedreeven. Zy drongen egter geduurig-
] yk zo fterk aan op de burgerye, dat zy, al-
] engskens vorderende , den brand in eenige
] mizen kreegen. Ook bemagtigden zy de
( 5asthuispoort, waar door hunne Ruitery
1 )innen raakte. De burgery en eenige foldaa-
1 en weerden zig dapperlyk , aan veele oor-
< len, zonder onderfcheid van gezindheid, en
;eestclyken zo wel als weereldlyken. Som-
I
nigen kreegen egter eene poort open, dron­
]
gen ter Stad uit, daar eenigen onder dood
{
blee-

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 381
bleeven. Anderen wierpen zig van den wal
af, en verdronken, ten deele. De vyand,
eindelyk, te magtig geworden, behieldt de
overhand; na dat men, tot negen uuren des
morgens, gevogten hadt. Ruim honderd
ingezetenen waren 'er gefneuveid , en om-
• trent vierhonderdenvyftig Spaanfchcn. De
Bisfchop van Roermonde , Wilhelmus Lindanus
, kwam , kort hierna , te Breda, om
'er den Roomfchen Godsdienst te herftellen.
Hautepenne bleef Overfte der Stad. Hy ondernam
, ten deezen tyde, ook eenen aanflag
op Geertruidenberg en op Heusden ; doch '
men was, op beide deeze Plaarfen, beter op \
zyne hoede (V). Den negenden van Oogst- -
maand , werdt Eindhoven overrompeld van 1
de Staatfchen ; doch het bleef flegts twee
maanden in hunne magt. Hautepenne dwong
het, in Wynmaand, wederom tot de overgaave
(ƒ).
Juist op de twee dagen, tusfchen welken, ;
de nagt kwam, waarin de Prins de Hoofd- I
plaats zyner Baronnye van Breda verloor, 1
was zyne Doorlugtigheid, door inkoop, ei- jj
genaar geworden van twee Heerlykheden, f,
die hem geen minder aanzien gaven , hier v
te Lande. Wy hebben, by eene andere ge- r
vonnen
•xi welerom?erlooen.
iXXIV.
'e Prins
oopt
etMarkraaf-
:hap
an Vee-
' : en de
legenheid, gemeld (g), dat het Markgraaf- £ eerlyk-
:id van
fchap van Veere en de Heerlykheid van Vlis- v lisfinfingen,
door den laatften Heere, Maximiliaan g<
van Bourgondie , zeer bezwaard met Ichulden,
CO ROR XVf. Koek, bl. 33 [273].
CO STRADA Dec. I'. Libr. IV. p. 2oo. HOR XVf. Boei,
V 42 [236].
C£) VI. Deil, bl. 3C.
FILPISIH
1581.
Ejndhorenge

FrupsIII
1581.
382 VADERLANDSCHE XXVII. BOEK.
den , was nagclaaten. De fchuldeifchers,
hun regt voor den grooten Raad te Mechelen
vervolgende , hadden 't zo ver gebragt 9
dat Veere en Vlisfingen , in Grasmaand des
jaars 1567, openlyk te koop waren geveild
(*> Z
Y werden toen ookgemynd, door^tfkob
van Bosfu, Heere van Auchy, doch de
Koning benaderde dezelven , met de lasten
, die 'er op ftonden; welken hy nogtans
niet volkomenlyk afloste. Na 't omflaan van
beide deeze Steden, werden ze, gelyk wy,
insgelyks, hebben gemeld (*), door den Prinfe
van Oranje, op 'sKonings naam, befchonken
met verfcheiden' aanzienlyke voorregten,
waaronder uitmuntte het Regt, om ter
Staatsvergaderinge te moeten befchreeven,
en nimmer van de Graaflykheid te mogen
vervreemd worden. In deezen ftaat, waren
de twee Steden gebleeven tot kort voor den
tegenwoordigen tyd. 't Geviel, dat eenige
RenthefFers, geene betaalinge bekomende van
't gene zy op de twee Heerlykheden te eisfchen
hadden, hunne zaak voor 't Hof van
Holland , en daar , eerlang, te wege bragten,
dat Vlisfingen en Veere wederom aangeflaagen
werden, om op den zeven- en agtentwintiglten
van Zomermaand deezes jaars,
openlyk, in den Haage, vcrkogt te worden
(&). Sommigen vermoeden , dat, de Prins
zig te vooren genegen getoond hebbende,
om deeze Heerlykheden te koopen , zyne
vrien-
CO Condit. en Deer. der Verkoop, van VIiffin

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 383
vrienden de Rentheffers hadden opgemaakt, FILIPSIII
om de zaak zo ver te trekken. Doch hier­ 1581.
van is ons geen blyk voorgekomen. Alleenlyk
vind ik, dat het Hof, te vooren, den
koop der Hoerlykheid van Vlisfingen , by
Voorraad, toegeweezen hadt, aan Jakob Bouwensz,
Burgemeester, voor rekening van de
Regeering der gemelde Stad , en dien van
het Mn-kgraaffcïiap van Veere, aan den
Ontvanger Jakob Kampen en deszelfs medeftanders
(/). Doch dit belette niet, dat de
Heerlykheden , op nieuws , werden aangeflaagen.
Maar in Bloeimaand, kreeg het Hof
bevel van den Aartshertoge Matthias om
met de Verkooping niet voort te gaan; oordeelende
zyne Hoogheid „ dat het niet flegts
„ tot nadeel van Holland en Zeeland; maar
„ van alle de Vereenigde Landen ftrekken
„ zou , zo deeze twee Heerlykheden ver-
vreemd werden, en in handen van byzon-
„ dere Perfoonen raakten (jn)" Het Hof
zondt dit Bevel aan de Staaten van Holland
en Zeeland, te Amllerdam , om hun goedvinden
en dat van den Prinfe daarop te verftaan.
De Staaten verklaarden ,, dat het Hof
,, niet ftondt onder den Aartshertoge , en
,, derhalve met de verkooping voortgaan
mogt; terwyl zy zouden agtgeeven , dat
,, niemant, buiten hunne bewilliging, voor
,, kooper werdt aangetekend («)," Die van
Zee-
(O Origine du Marqnifat de Plelfingtie & Ter Veere dans U
Supplcm. du Corps Dip!. Ton:. III. P. V.p. 412.
Cm) l'iicf van den Aarlsh. Matthias,in dato 10 Mêy -.cfii.M.S.
Qi) Re lol - Holl. »o May 1581, bl. 199. Miflïve der Gedep.
van de Staat, van Zeel. aan gcm. Staaten, in dato 26 Juny
15B1. te. s.

33 4 VADERLANDSCHE XXVILBOÈE.
FILIÏ'SIII Zeeland zogten egter de verkooping, ten
minften voor vyf of zes maanden, te doen
fchorfen. Doch men belloot, om 'er mede
voort te vaaren. Vosbergen hadt, omtrent
deezen tyd, een gefprek met zyne Doorlugdgheid,
over het koopen der twee Heerlykreden.
Hy meende, dat de Steden zig zel-
/en koopen moesten , en hieldt zig verze­
i kerd , dat Middelburg hier niet tegen zyn,
a den Steden zelfs eene goede fomme fchie-
i en zou. Doch de Prins zeide, dat zulks bo-
;en 't vermogen der Steden zou zyn, begroo-
1 ende hy de waarde der Heerlykheden toen
>p vier tonnen fehats : daarby voegende ,
< lat 'er, voor Vlisfingen alleen, negentigdui-
9 :end guldens gebooden werdt. Vosbergen
1 lernam , dat men den fchuldeifcheren hun
I egt af koopen moest, welk, dagt hy, om
t ienduizend guldens , zou te bekomen zyn.
J ïn hy verhaalt, dat de Prins deezen voorflag
;oedvondt (o~). Doch hy heeft 'sPrinfen
I neening kwalyk gevat, of zyne Doorlugtig-
1 eidis, federt, veranderd van gedagten. De
<
\ itad Antwerpen hadt, naar 't fcheen, het
( iog op de twee Heerlykheden; doch de Hol-
1 inders voorzagen hieruit zo veel nadeels,
C lat de Gemagtigden der Staaten, wien nu 's
1 hinfen genegenheid klaarlyk gebleeken was,
c p 't behaagen hunner meesteren, beflooten,
c en Gemagtigden des Prinfen last te geeven,
c im, in 't koopen, op agt- of tienduizend gul­
( lens niet te zien, welken zy zyner Doorlug-
t jgheid te goede zouden komen, mids hy hun
ver
(>} P. C. HOOFTS Extradt uit VOSBERGENS Alinanacli. M. S,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 383
verzekerde , dat de Hollandfche Koophandel
, by 't koopen deezer twee Heerlykheden,
geen nadeel te wagten hadt. En 't is
aanmerkelyk, dat zy zulk een befluit namen,
• onaangezien die van Antwerpen verklaard
-hadden, dat zy, op 't bod zyner Doorliigtigheid,
niet dagten te bieden (p ): 't zy dat
zy die van Antwerpen mistrouwden, of den
Prinfe wilden behaagen, door eene belofte,
die nimmer zou behoeven vervuld te worden.
De Verkooping dan voortgang gehad
hebbende, kogt de Prins , op den zevenentwintigften
van Zomermaand , de Heerlykheid
der Stad Vlisfingen , met de Ambagtsheerlykheid
van oud Vlisfingen , voor vyfenzeventigduizendeneenhonderd
guldens
en op den agtentwintigften , het Markgraaffchap
van Veere, met het Slot Zandenburg
en de Heerlykheid van de Polder , Stad en
Vryheid van Zandyk , voor vierenzeventigduizendenvyf
honderd guldens. Doch die van
Middelburg hadden, voor de veiling, geprotefteerd,
tegen het verkoopen van zekere
regten, welken zy meenden, aan hunne Stad
te behooren (V). Joan van Bourgondie, Heere
van Froymont, die ook zekeren eisch
hadt, ten laste van 't Markgraaffchap van
Veere , 's daags te vooren, twintigduizend
guldens meer voor Vlisfingen gebooden hebbende
, kwam de Prins met hem overeen, om
dee-
•(«") Refol. Holl. 26 Ji:ny, 1581. W. 288.
' C?) Propofiüe der St. van Holl. in V Supplem» *it Corps Diplom.
Tom. Hl. P- II. p. 366.
CO Regist. ten Raedc van Middelb. 17 Oei. 7 Nov I5"° J
3 "juny 158L ƒ• 437 verf. 433 rsrf. 459 «V»
VII. DEEL. Bb
FiursIIi
1581.

386" VADERLANDSCHE XXVII. BOEK,
FïursHI deeze zyne fchuld, binnen twee jaaren, met
1581.
vierentwintigduizend guldens, te zullen voldoen.
Kort hierna, werdt zyne Doorlugtigheid
, in beide de Steden, ingehuldigd O). Men
vindt, dat het Markgraaffchap van Veere en
Vhslingen, federt, aangemerkt geworden is,
als een leen der Staaten van Holland, onder
het' oppergebied der Staaten van Zeeland,
gelegen, en dat het, door de opvolgers des
Prinfen , van de Staaten van Holland, van
tyd tot tyd, verheeven geworden is (t). 't
Schynt, dat de Staaten van Holland oordeelden
, regt hiertoe gekrecgen te hebben,
uit de Brieven van Karei den V. waarby
Veere, met Vlisfingen, Westkapelle, Domburg
en andere goederen, verheeven werdt
tot een Markgraaffchap , welk , voortaan,
van den Keizer en deszelfs opvolgeren, als
Graaven van Holland, ter leen gehouden zou
worden, en onder de Leenkamer van Holland
behooren (u). Doch , in laater' tyd,
hebben de Staaten van Zeeland niet willen
toeftaan , dat het leen van het Markgraaffchap,
in Holland, verheeven werdt (v)«
Ook meen ik niet, dat het, door Willem
den III., Prinfe van Oranje, gefchied is :
gelyk het ook , door den jongst overleeden*
Markgraave, Willem Karei Henrik Frifo, niet
is gedaan.
In
(O MKTEMÜN X. Bock, ƒ. 1S1 HOOFT XVin. Boek, bl.
f&i. Leeven van Willem I. II. Deel, bl. 454. IU. Deel, bl.
433 enz.
CO Public Gebcdt I. Deel, bl. 183. III- Deel, bl. 57, «6.
CO ZU de Briev. by BOXHORN op REIGERSB. II. 'Deel bl.
508.
Cv) Notul. .Zeel. 22 Scpt. 13 Kor. 1661. bl. 198, 297. Refol.
Holl. 7 Dêc. 1663.^.43,48. AiTns.MA.IV.Deel, bl. 1017, 1034,

XXVII. BOEK. H I S T O R I E . 387
In 't begin van Oogstmaand, hadden die
van Overysfel den Kolonel Ysfelftein bewoogen,
om te onderftaan, of hy zig meester van
Goor maaken kon. Doch hy werdt, na 't
bemagtigen eener fchanfe , door Maarten
Schenk, ingeflooten met zyn volk, welk hem
eerlang by verdrag den vyand overleverde.
Daarentegen gelukte het den Heere van
Nyenoord de Koningfchen te verdryven uit
Reide, een Dorp diep in den Dollaard op
eenen uitham gelegen. Hier begon hy zig
te fterken ; doch Verdugo overviel hem en
deedt hem de plaatfe ruimen; waarmede de
Staaten de Ommelanden wederom kwyt waren
(w). Verdugo legerde zig toen te Noordhoorn
, daar hem Norrits , gepraamd door
de Friezen , morrende, dat 'er niets uitgevoerd
werdt, befprong, op den laatften van
Herfstmaand. De overwinning fcheen zig in
't eerst t'eenemaal voor Norrits te verklaaren.
Doch zyn voetvolk, te vuurig toefchietende
, raakte , in -'t overzetten der fiooten,
uit zyn verband. Verdugo ftort 'er op in,
dryft de verftrooide benden ruggewaards ,
tot aan 't gefchut toe, dat fchandelyk verhaten
werdt. Groot was toen het verlies aan
onze Zyde ; dat des vyands niet boven zes^
honderd man. Verdugo legerde zig, daarna,
te Visvliet en te Grypskerke, van waar
iiy de fchans te Nieuwerzyl benaauwde.
Doch het openen der Huizen en het doorfteeken
van eenen dyk noodzaakte hem, op te
00 EOR XVI. Boek, bl. 4t [>8s], 4a [286].
Eb a
brec-
FILIPS III
1581.
XXXV.
Krygsbe»
dryven
in deOm»,
melaadea.
Norrit»
geflaagen,door
Verdu-r
go.

338 VADERL. HIST. XXVII. BOE*;
FILIPSIH breeken. Nieuwerzyl werdt, naderhand,nog
1581.
beter verfterkt: ook Dokkum, Slooten en Staveren.
De Kuinder, de Lemmer en Blokzyl
werden voorzien van voorraad (x). De Staaten
der nader Vereeniging voorzagen, dat zy,
met het aanftaande voorjaar, in deezen oord,
eenen harden aanftoot te wagten zouden hebben,
tegen welken zy zig, derhalve, uit al
hun vermogen, wapenden.
CO R. FRESINOA Memor. hl. 4;S, 4S3, 484,
V A-

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
AGTENTWINTIGSTE BOEK.
I N H O U D *
I, Koning Filips wordt vervallen verklaard van
zyn Regt op de Nederlanden. Plakaat hierop
wordt niet overal afgekondigd. II, Onderhandeling
met den Hertoge van Anjm. III. Voorwaarden,
waarop hy tot Vorst wordt aangenomen.
Plandel met den Koning van Frankryk.
IV. Opregting van eenen algemeenen Landraad.
De Aartshertog Matthias vertrekt. V.
Anjou ontzet Kameryk. Vereven Chateau in
Cambrefis. Parma wint Doornik. VI. Aanflag
op Bergen op Zoom. Aanflagen der Staatfchen
op Borbourg, Grevelingenen Oudenaarden. Oranjes
verfpieder in Spanje geflraft. VII. Huwelykshandeling
tusfchen den Hertoge van Anjou
en de Koninginne van Engeland afgebroken.
VIII. Oranje klaagt over de Staaten.
Anjou , door Brabant, Gelder, de Ommelanden
en Vlaanderen, ingehuldigd. Holland, Zeeland
en Utrecht wyzen V af, IX. Nader raadpleegingen
op de opdragt der Hooge Overheid
van Hollanden Zeeland aan den, Prinfe van Oranje.
'sPrin/èn inzigten op den handel met
Anjou. X. Men draagt Oranje, byna op den-
%h 3 voc?

590 VADËRLANDSCHE XXVIIL BOEK.
voorigen voet, de Hooge Overheid van Holland
op. Schutterden en gilden van 'traadpleegen
over zaaken van Regeeringe uitgefooten. In
Zeelanden in V Stigt, hapert deopdragtder
Hooge Overheid. XI. Jan Jauregui fchiet den
Prins doorat hoofd. Ontdekking en flrafzyner
medeftanderen. De Prins geneest. XII. Dood
zyner derde Gemaalinne. Holland en Zeeland
zweeren Anjou, met bedingvanongehoudenis.
V Stigt blyft weigerig. Verfchil aldaar overat
flemmen der Geest elykheid. XIII. Men opent
Anjou den /laat des Lands. XIV. Hooge Raad
in Holland opgeregt. De Roomschgezinden te
Antwerpen verwerven eenige vryheid. XV.
Lens gewonnen enverlooren. Parma wint Oudenaarden.
Aalst en Tienen gewonnen, door de
Staatfchen. Lierverraaden. XVI. De Waljche
gewesten verzoeken, dat het uitheemsch Krygsvolk
wederkeere. Gevegt onder Gend. Megen
Verhoren. XVII. Aanflag op V leeven van
Anjou en Oranje ontdekt. XVIII. Oorlog in
Portugal. XIX. Aanflag op Enkhuizen. XX.
Lochem belegerd door Verdugo. Door Hohenlo
vntzet. Verjchelden' Plaatfen gewonnen en verhoren.
XXI. Nieuwe flyl, door Paus Grcgorius
den XIII. ingevoerd. Eindhoven en Helmond
gewonnen. XXII. Anjou legt toe, op het
bemagtigen van eenige voornaame Steden. Wat
hy hiermede voor hadt. XXIII. Franfehe Furie
te Antwerpen. XXIV. Anjou verfchoont zig
en befchuldigt de Staaten. Hy handelt met Parma.
V Hertogdom Brabant wordt Oranje aangebooden.
XXV. Verdrag, by voorraad, met
Anjou. XXVI. Parma wint Eindhoven. Biron
VïerzcleenWouw.GevegtbySteenbergen.Turn-
hout,

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 391
hout, Hoogftraaten, Loenhout,Diest,Westerlo,
Duinkerken, Nieuwpoort, Veurne,Dermuidey S. Wynoksbergen en Sas van Gend verhoren.
Axel, Hulst, Bupelmonde en Aalst ver raaden.
Steenbergen gewonnen. XXVII. Tas fis overrompelt
Zutfen. Kornelis de Hooge, zig uitgeevende
voor Bastaard van Keizer Karei, onthalsd.
XXVllLTwistin Friesland. Graaf
Willem Lodewyk wordt ''er Stadhouder. Moeite
te Utrecht. XXIX. Vierde Huwelyk des Prinfen
van Oranje. Vervolg der handeling met
Anjou. Hy fier ft. XXX. Dagvaart te Middelburg.
Graaf Willem van den Berg valt af.
Adolf, Graaf vanNieuwenaar en Meurs,wordt
Stadhouder van Gelderland. XXXI. Opfchudding
te Gend. Brugge en Tperen gaan tot V
Konings zyde over. Aanflag op Lier. Geboorte
van Fredrik Henrik. XXXII. Handelover de
cpdragt der Graaflykheid van Holland en Zeeland
aan den Prinfe vanOranje. X X.XÏÏl.Ver-
fcheiden 1
aanjagen op 's Prinfen leeven. Hy
-wordt, te Delft, doorfchooten. XXXIV. Zyne
begraafenis, gedaante, aart, gemaalinnen
en kinderen.
Drie gewigtige zaaken, van welken wy nog
niet of naauwlyks gewaagd hebben,
hadden, federt eenigen tyd, 's Lands hooge
Vergaderingen bezig gehouden; het afzweeren
van Koning Filips , het aanneemen
des Hertogs van Anjou, in zyne ffcede,
en het opdraagen der hooge Overheid en
Graaflykheid van Holland en Zeeland aan
den Prinfe van Oranje, 't Verhaal van 't gene
'er, op deeze drie voornaame punten, ge-
Bb 4 han-
1581.
1.
Koning
Filips
wordt
van het
regt OB
de VereenigdeNederlandenvervallenverklaard.

i58i.
392 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK,
handeld en beflooten is zal de hoofdftof van dit
Boek uitmaaken.
Wy hebben, te vooren, gezien f>), dat
men, in Holland, reeds voor eenige jaaren,
geraadpleegd hadt, over het verbaten van
den naam des Konings; en te gelyk, dat eenige
Hollandfche en de meeste Zeeuwfche
Steden nog niet hadden konnen befluiten, tot
het doen van deezen flap. Ook werdt 'er,
van 'sPrimen zyde, niet ilerk op gedrongen,
zo lang zulke voornaame Steden als Haarlem
en Amilerdam nog niet met de overige Leden
van Holland vereenigd waren. Doch
toen dit gefchjed, en de Regeering in deeze
twee Steden veranderd was, werdt dit
gewigtig punt, op nieuws, ter Dagvaart overwoogen
(£). I n Louwmaand des jaars
1580, lloeg men voor, om 's Konings naam
niet meer te gebruiken; maar voortaan regt
te doen , van wegc zyne Doorlugtigheid en
de Staaten , uit den naam van de Graaflykheid
en de hooge Overheid van Holland (V):
waartoe , op den agtentwintigften van Lentemaand,
eenpaariglyk, beflooten werdt Cd\
Doch alzo men hoopte, dat de nader Vereenigde
gewesten of de Vergadering der aloemeene
Staaten tot diergelyk een''befluit komen
zouden , ftelue men de uitvoering van
het zelve nog eenigen tyd uit (Y). Ook werdt
'er,
OO XXV. Roek, 11, 70.
C*) XXVII. Hoek, hl. 303.
CO Refol. Holl. 25 jimiar. 1580. bl. 13, BOR XV. Boek,
». 197 [u;i]. *
C O Refol. UÜU. 28 Maart 1580. II. 44. rj 0 R Auth. Stuk!:.
IJ. JJeel, bl. 15.
CO Refol. Holl. 19 April 1581. bl. 155»

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 393
•er,in Bloeimaand deezes jaars 1581,ter alge­ 1581.
meene Staatsvergaderinge , overwoogen , of
men den Koning van Spanje niet voor vyand
behoorde te verklaaren. Doch Brabant en
Holland zelf oordeelden toen, dat men, voor
dat de Hertog van Anjou hier te lande gekomen
zou zyn, zo verre niet gaan moest
(ƒ'). Nogtans verliepen 'er maar weinige
dagen, of Holland befloot, op de Vergadering
der Vereenigde Staaten, te Amfterdam,
nevens de andere Gewesten, het afzweeren
des Konings te helpen vorderen (g). In Hooimaand
, werdt, hiertoe, door de algemeene
Staaten der Vereenigde Nederlanden, in
den Haage, beflooten, en't Plakaat, op den
zesentwintigften, gedagtekend. In de Inleiding,
werdt gezeid „ dat het volk niet om
„ den Vorst, maar de Vorst om het volt
„ gefchaapen was; dat een Vorst, zyne on
„ derzaaten handelende als flaaven, vooi
„ eenen dwingeland was te houden, en vrye
„ lyk verftooten worden mogt, vooral, b}
„ wettig befluit der Staaten van den Lande.
„, en wanneer deezen geen ander middel 0
„ verfchoot, om hunne vryheid te bewaa-
„ ren. Dat zulks, inzonderheid, Hand moes
5, grypen in de Nederlanden, daar de Vors'
„ gehouden was, naar bezwooren' voor
„ waarden, te regeeren, of de heerfchapp}
„ verbeurde." Hierop volgde eene ver
tooning van 's Konings wangedrag en vai
de wreedheid der Spanjaarden , ftrekkendt
1
Inhoud
van het
Plakaat,
hierop
gemaakt.
I
(ƒ) Refol. Holl. 6, 7 Juny 1581. bl. 250, 252.
Refol. Holl. 14 Jtiny 1581. bl. 278.
Bb 5
tei I

394 VADERLANDSCHE XXVIII. BOEK.
1581. ten bewyze van 't fchenden van 's Lands voorregten:
waarna, eindelyk, de Koning van
* tpj'o ju­ Spanje, * van regtswege, vervallen verklaard
te.
werdt van alle aanfpraak op de Regeering:
voorts werden alle Leenmannen, Regters,
Amptenaars en andere ingezetenen van den
eed, hem gedaan, ontflaagen. Ook beval
men, zynen naam en zegel niet meer te gebruiken;
zullende „ men zig, in Holland
„ en Zeeland, bedienen van den naam van
„ den Prinfe en van de Staaten dier twee
„ Landfchappen: in de Landen, die met den
„ Hertoge van Anjou gehandeld hadden,
(
„ zou men zynen naam en dien des Land-
„ raads, of zo lang deeze nog niet in dienst
„ getreeden was , dien der algemeene Staa-
„ ten gebruiken. Ook zou, in gemeene zaa-
„ ken, het zegel der algemeene Staaten, in
„ byzondere , dat van elk Landfchap ge-
„ bezigd worden, 's Konings naam en wapens
„ zouden ook van de munte blyven: en al-
„ le Amptenaars moeften, aan de byzonde-
„ re Staaten, onder welken zy ftonden, of
„ aan derzelver Gemagtigden zweeren, den
„ algemeenen Staaten , tegen den Koning
„ van Spanje en deszelfs aanhang, getrouw
„ te zullen zyn (A)." De Vergadering der
Vereenigde Staaten, in welke dit gewigtig
Befluit genomen was, beftondt thans uit
Gemagtigden van Brabant, Gelderland met
Zutfen, Vlaanderen, Holland, Zeeland,
Utrecht, Friesland, Overysfel en Mechelen
CA) Groot .Plakaatb. J. Deel, kul. aj. Boa XVI. Boek, if
15 [Ï?6].

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 395
len (0- Hiermede, hadt het groote werk van 1579-
'tverlaaten des Konings van Spanje, welk, ;
t Plakaat
het aanneemen van eenen nieuwen Vorst, i vortit
noodzaaklyk, voorgaan moest, zyn beflag, , liet o-
zo ver het, ter algemeene Staatsvergade- *eral afringe
der Vereenigde Landen, kon afgedaan gekondigd.
worden. Doch het Plakaat werdt niet overal
afgekondigd: ook maakten fommigen zwaarheid,
in het doen van den nieuwen eed.
Te Middelburg weigerde men, onder ande­ Dndei
ren, het Plakaat te laaten aanflaan. Niet, anderen
egter, om dat deeze Stad thans nog naar te Middelburg
Spanje helde; maar om dat zy zig, door de niet, en
Steden Vlisfingen, Veere en Arnemuiden, om wat
merkelyk verkort hieldt te zyn, in haare reden.
voorregten : tot befcherming van welken ,
de oorlog tegen Spanje begonnen was. Onder
anderen, klaagde zy, omtrent deezen tyd,
dat men haar regt van Ambagtsheerlykheid
op Arnemuiden, Nieuwerkerke, Oosthoek,
Mortiere, Welfinge, Oosterfouburg en Kleverskerke,
federt eenigen tyd, betwistte,
terwyl men haar alleen belast liet met de
Renten, waarvoor deeze Plaatfen, of eenigen
derzelven verbonden waren. Zy hadt deeze
klagten , reeds voor eenige jaaren, gedaan
aan den Prinfe; die de zaak in handen
der Gekommitteerdg Raaden gefield hadt,
om hem te dienen van berigr. Doch hier
was zy blyven hangen: en nu weigerden die
van Middelburg het Plakaat af te kondigen
en den nieuwen eed te doen, voordat hunne
CO Loeven van Willem I. III. Qt'-h *U 450.

ÏS8I.
Te Enkhuizen,
maakt
men
zwaarigheid
in
den nieuwen
eed.
1'okko
Ralda
iterft,onder
't afleggen
van denzei
ven.
Een Predikanc
vaart 'er
tegen
uit.
396 VADERLANDSCHE XXVIII. BOEE;
ne bezwaarnisfen zouden afgedaan zyn
Maar de zaaken ftonden 'er thans niet naar,
om hun hierin te believen : waaruit volgde,
dat de afkondiging van 't Plakaat daar ter
Stede agterbleef (O, en de nieuwe eed ook,
zo ik meen , door niemant aldaar, gedaan
werdt. Te Enkhuizen, maakten de Schepenen
ook, in 't eerst, eenige zwaarigheid
m 't doen van den Eed. Doch de Staaten
deeden een Vertoog van Regten opfteilen,
tot verdediging van hun gedrag, waarmede
de Schepenen zig fchynen voldaan gehouden
te hebben (tn). Fokko Ralda, Raadsheer
des Hofs van Friesland, kreeg, terwyl men
hem den nieuwen eed voorhieldt, eene beroerte
op 't lyf, waaraan hy, terftond, overleedt
(«). Michiel Rudze, Luthersch Predikant
te Woerden, voer zo vinnig uit van
den predikftoel, en in zeker gedrukt geschrift,
tegen het afzweeren des Konings,
ran Spanje, dat de Staaten van Holland hem,
ïmdelyk , de Stad ontzeggen moeiten (o>
Zy hadden reeds beflooten, de Amptenaars,
die den eed weigerden, te verhaten van hunae
Ampten, en den Ambagtsheeren, in het
selfde geval, te verbieden, eenige Schouten,.
Schepenen of andere bedienden van 't Geregt,
i mmen hunne Ambagtsheerlykheden, aan
te
(k) Regift. ten Raede van Mitkfelb. van 28 Septenik. zo,
t 13. 4 Dec. 1581. Remonftr. van Jliddelb. aan zyne Princ.
ExC«H. M. S.
CO Leven van Willem den I. III. Deel, hl. 493.
O'O Refol. Holl. 22 Januar. 15S2. bl. 21.
C'O BOR. XVI. Boek, bl. 47 [292].
to) Refol. Holl. 15 Febr. 10, 11 Maart 1*582. bl. 66. 100.
05. 'Sou XVI. Boei, bl. 40 [2821. • 1

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 397
w e l k b e f l u i t t e w e
te ftellen O): S e
^S 1
'
dat de eed, door de meesten, zonder tegenfpraak,
gedaan werdt. Buitens Lands werdt,'
nogtans, het verftooten des Konings, door
veelen , veroordeeld De Prins maakte
'er zig gehaat door, by verfcheiden' Vorften,
die waanden wankeler te zitten, als de onderzaaten
immer regt krygen konden, om hen
van den troon te ftooten ; zonder dat zy bedagten,
dat dit regt geene plaats hadt omtrent
Vorften, die wel regeerden; maar alleen omtrent
zulken, die 't Verbond verbraken, welk
zy met de onderzaaten gemaakt hadden (r).
Ondertusfchen, vonden de Staaten van Holland
geraaden, hun gedrag, in 't verlaaten des
Konings, en 't gene 'er op gevolgd was gehouden,
door byzondere Gemagtigden, op
den Ryksdag te Augsburg, te doen verdedigen
(f).
't Verlaaten van Filips, wiens wapens en
"IUPSIII
1581.
II.
beeldtenisfen , alomme , verbroken werden Onderhande
(t~), baande den weg tot het aanneemen
ling met
van den Hertoge van Anjou, waarover men, den Hei-
al in 'c jaar 1579, hadt begonnen te handetoge van
len. Men vervolgde deezen handel met meer Anjou.
ernst, na 't vrugteloos afloopen der famenkomst
te Keulen , vooral ter Staatsvergadcxinge
te Antwerpen, daar men, voorziende,
dat een verweerende oorlog, dien men thans
alleen zou konnen voeren, van langen duur
zou zyn, fterk dreef, dat men eenen magtigen
O) Refol. Holl. 13 Sept. 1581. bl. 485.
ZÓ THUANUS Libr. hXK.IV. p. 513. E.
fr} URV» III. Hoek, bl. 50.
ft) HOR XVII. Hoek, bl. 24 f324].
£/) STRADA Dec. li. Ljbr. IV. p. 180,

3o3 VADERLANDSCHE XXVIII. BOEK»
gen Vorst behoorde in te haaien: en niemant
anders dan Anjou, die, hier te lande, floten
noch vestigen bezat, den Onroomfchen niet
ongunftig, en met de magt zyns Broeders gefterkt
was. Men begon dan, in Bloeimaand
des jaars 1580, wederom, met den Hertoge,
in onderhandeling te treeden , zonder zig,
aan 's Keizers vermaaningen ten tegendeele,
eenigzins, te bekreunen (a). De Aartshertog
Matthias deedt den Staaten, in Hooimaand
daaraanvolgende, een Vertoog, trekkende
om te doen zien, dat hy begreepen
iadt, wervvaards men 't roer gewend hieldt.
Doch de zwakheid zyns vermogens kennende,
durfde hy zig niet verzetten tegen dö
Staaten. Alleenlyk, verzogt hy, dat men
le dienften, door hem en zyn Huis, aan de
Landen beweezen, in gedagten wilde houten
, en hem, rondelyk , verklaaren, wat
nen met hem en de zynen voorhadt. De Staa-
:en, begaan met den armen Vorst, beloofden
iem betaaling zyner wedde, zo dra de ftaat
iiunner geldmiddelen zulks gehengen zou,
hem voorts hoop geevende op de inkomfteri
des Aartsbisdoms van Utrecht, en den handel
met Anjou verfchoonende, met den uiter-
[len nood, waartoe zy gebragt waren. Eindelyk,
beloofden zy, byhet Verdrag, met den
Hertoge te fluiten, zyner Hoogheid alle redelyk
genoegen te zullen verzorgen (v). In
Oogstmaand , werden Aldegonde en nog zes
anderen, door de Gemagtigden van Brabant,
(uj Bo* XV. Boet, bl. 206, 207, [194., 19(11.
Cv) BOR XV. Boek, bl. 219 [212].
J

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 399
bant, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Mechelen
, Friesland en de Groninger Ommelanden •
naar Frankryk gezonden. Gelderland, Doornik
en het Doornikfche, Utrecht en Overysfel
waren nog tot geen befluit gekomen. Zelfs
hadden die van Brabant, by 't Berigtfchrift
der Gezanten, doen ftellen,dat zy het verdrag
met den Hertoge niet zouden hebben te voltrekken,
zonder hun nog eerst eens kennis te
geeven. De onderhandelingen werden,federt,
te Plesfis, een half uurtje van Tours, aangevangen,
op den twaalfden van Herfstmaand des
jaars 1580 (V).
De Staatfche Gezanten vertoonden den C
Hertoge en zynen Raad de voorwaarden, 11
I58l.
>ver-
/eeging
er voor­
op welken zy hem, tot Vorst en Heer, wil- { gaarden
den ontvangen. Zy werden, punt voor punt. 2 yner in-
onderzogt. Doch de Franfchen ftieten zig 1 uldiinge.
aan 't woord ontvangen, als of 'er uit volgde, ï
dat de Hertog de Staaten eerst aangezogt
hadt. Men veranderde dit woord dan. Voorts ,
begeerden de Franfchen, dat men 't woord
Souverain by 't woord Heer voegen zou; doch
hiertoe konden de Staatfchen niet verftaan.
Dit woord was, zeiden ze, dubbelzinnig: 't
betekende eerften of opperften, en ook eenen ,
die onbepaalde magt heeft, in welken laatften
zin, het ligtelyk opgevat worden , en argwaan
verwekken zou, onder volken, gewoon,
naar hunne wetten en voorregtcn, geregeerd
te worden. Dit woord bleef dan agter.
Meer gefchils viel er, over de uitfluiting
der Dogteren van 't Regt der opvolgin
ge
(wj- BOB. XV. Fmk, bh aao [314].

is8i;
4eo VADERLANDSCHE XXVilI. BOM,
ge, en over de vryheid, die de Staaten aan
zig behouden wilden, om , uit 's Hertogs na
te laatene Zoonen, eenen, naar hun welgevallen
, te kiezen tot zynen opvolger. Doch
de Staatfchen lieten niets van deeze punten
vallen. Zy ftonden wel toe, dat vrouwen
't Land beheerscht hadden, toen al haar gebied
binnens Lands bepaald was, en zy niet
trouwen konden, dan met goedvinden der
Staaten. Doch vrouwen, die ook gebied,
buitens Lands hadden, zouden nadeelige Huwelyken
voor den Staat konnen doen: gelyk
uit de vermaagfchapping met Spanje gebleeken
was. Ook zou de oudfte Zoon zyner
Hoogheid Koning van Frankryk konnen worden
, wanneer de Nederlanden zyn byzyn
zouden moeten misfen, 't welk redens genoeg
was, om een' jonger Zoon te verkiezen.
Over de Voogdyfchap des Vorften, en
over de Regeering des Lands, geduurende 's
Vorften minderjaaiïgheid, viel insgelyks
twist. De Regeering werdt, in dit geval, gelaaten
aan de Staaten. Doch voor de opvoeding
van den Vorst, moest de voorzaat, eer
hy overleedt, met goedvinden der Staaten,
en volgens 't oud gebruik, zorg draagen.
Over 't handhaaven der voorregten , was
weinig te zeggen. Eenigen uit den Raad
fcheenen zig aan de onbepaaldheid der uitdrukkingen
te ïfooten, willende dezelven,
meteen zo veel als naar regt betaamde ,of iets
diergelyks, bepaald hebben. Doch de Hertog
verklaarde, met luider ftemme, dat hy
alle ^sLands Voorregten, zonder bepaaling,
wilde onderhouden en doen onderhouden. De U-
trecht-

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 401
trechtfche Vereeniging , die hy niet gezien 1581
hadt, begeerde hy egter niet te bevestigen,
dan vóór zo ver zy het tegenwoordig Verdra»
niet benadeelde. Voorts , vorderden
de "Staatfchen, dat de Hertog geene anderen
dan Inboorlingen tot zyne Raaden zou kiezen;
waartegen lang getwist werdt, tot dat
de Staatfchen, eindelyk, toeftonden, dat 'er
een of twee Franfchen, aangenaam den Staaten,
in den Raad van Staate, zitten mogten.
Over het ftellen der Amptenaaren van
'sVorften Huis, welker voornaamften, naar
't gevoelen der Staatfchen, insgelyks, inboorlingen
zyn moeften, werdt ook fterk
eeftribbeld. 'sHertogs Edelen dreeven, terwyl
de Gezanten eens buiten ftonden, dat
men hun den weg tot alle bevordering affneedt.
Doch de Hertog zelf vondt goed,
den Staatfchen , ook hierin , onder zeker
voorbeding, te wille te zyn. Daarna, twistte
men over de hulp, die de Landen van den
Koning te wagten zouden hebben, welke de
Staaten vast en duidelyk beloofd hebben wilden.
Doch Anjou hieldt ftaande, dat zulks
den Koning niet te vergen ware; zo dat men,
hierin, den Hertoge te gemoet komen moest.
Geen punt nogtans was 'er, welk heviger
ftryd veroorzaakte, dan het .zesentwintigfte,
welk de Staaten van eed en gehoorzaamheid
tontiloeg, in geval de Hertog, of zyne nazaaten,
dit Verdrag, in eenigen zyner punten,
overtraden. De Franfchen vertoonden, dat
deeze voorwaarde gemaatigd diende, alzo zy
de Staaten tot Regters fcheen te maaken, o-
Ver 't onderhouden des Verdrags, 't welk
VII. DEEL. CC hun

158 r. hun ongèraaden dagt, onaangezien de Hertog
voorhadt, gelyk waar was, het zelve,
in alle zyne deelen, volkomenlyk te -onderhouden.
De Staatfchen ancwoordden, dat
hunne voorige Landsheeren geene zwaarigheid
gemaakt hadden, om zig nog enger te
laaten beperken, gerust op de trouwe en gehoorzaamheid
der Nederlanderen, welken zy,
met wydluftige getuigenislen, poogden te beivyzen.
Doch de Prefident la Regnie bragt
hiertegen verfcheiden' .voorbeelden by van
oproerigheid en muitery, in Viaanderen en
;lders, en dreef, dat men, by 't punt in ge-
j èhil, deeze bepaaling voegen moest, als den
Landen blyken zal, dat dit Verdrag gebroken zy.
j in als de Staatfchen hiertoe met verftaan
1 ;onden, zig beroepende op hunnen uitdruk-
1 ;elyken last, om, in zulk een teder punt,
1 liets toe te geeven, hieldt hy fterk aan, dat
1 nen 'er, ten minften, by voegde, naar de oui
'e voorregten. Dan eerst, meende hy, zou
t ïen den Koning dit punt fmaakelyk konnen
X ïaaken, die anders oordeelen zou, dat men
c en fpot dreef met zynen Broeder, en hem,
r a dat men zig, van zyne magc, tegen de
panjaards, naar genoegen, bediend zou
l ebben, onder voorwendfël van het fchen-
d en deezes Verdrags, dagt te loozen. Doch
d e Staatfchen bleeven onverzetlyk, zo dat
e e Hertog dit punt, zo als 't lag, verzwelgen
n ïoest. Voorts , was 'er ook eenig gefchil
c ver 'sHertogs inkomften ; over de Verga-
d eringen der ^taa'^:ei^; over 't verblyf des
I lertogs in de Nederlanden; over eene berooting
van de lasten des oorlogs, door d;
I
40a VADERLANDSCHE XXVIII. BOEIC.
Staa-

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 403
Staaten te draagen; over de orde, in over­ 158Ü
wonnen' Plaatfen te ftellen, door den Hertoge,
met goedvinden der Staaten; over't vergenoegen
van den Aartshertoge Matthias, en
over eenige punten van minder belang. Doch
wegens deeze allen, verftondt men eikanderen
ligtelyk. De geheele handeling liep, binnen
weinig dagen, af (V). En op den negentienden
van Herfstmaand des jaars 1580, tekenden
de Hertog en de Staatfche Gezanten
het geflooten Verdrag, welk van deezen inhoud
was:
„ 1. De Staaten kiezen en beroepen den ïir.
„ Hertog van Anjou, tot Vorst der Neder-
„ landen , op zulke titels, en met zulke
„ hoogheden , als de voorige Landsheeren Verdrag
„ gehad hebben, mids de gemaakte verbind- met den
„ tenisfen met den Keizer, Frankryk, En- Hertoge
van An­
„ geland, Deenemarke en anderen, zo ver
jou»
„ zy niet nadeelig zyn aan dit Verdrag, irt
„ hun geheel blyven. 2. 's Hertogs wettige
„ mannelyke erfgenaamen zullen hem opvol-
„ gen, mids de Staaten de keuze van eenen
„ derzelven aan zig behouden. 3. In geval
van minderjaarigheid des Nazaats, hou-
„ den de Staaten de Regeering aan zig: ook
„ de Voogdyfchap over den minderjaarigen,
„ tot zyne volle twintig jaaren toe: ten wa-
„ re de Hertog , of zyne erven daarin an-
„ ders voorzien hadden, by goeddunken der
„ Staaten ; die ook , by ontbrek van den
?, Hertog en zyne erven , eenen anderen
„ Heer
O ) Extr. uit het ïtaport der Ambafl". ti. S. HOOFT XVI!?
Hoek, bl, 745 enz. HOR XV. ISask, bl. 227 [224].
Cc s

404 VADERLANDS CHE XXVIII.BÓÊK,'
9 i Heer zullen mogen kiezen. 4. ZynHoog^
^ heid wordt in 't bezit gefteld van 's Lands
j, Domeinen , die men vryen zal van perj),
foonlyke fchulden ; mids hy ze doe bet,
dienen door inboorlingen : en ingeval ze
niet mogten toereiken tot zyne hofhou-
„ ding , zullen de Staaten hem , daarenbo-
„ ven, alle redelyk genoegen geeven. 5. De
„ Hertog zal alle vryheden en voorregten
„ handhaaven, ook de Utrechtfche Vereeniging,
zo ver zy dit Verdrag niet bena-
„ deele, en, 6. alles, wat, door den Aarts-
„ hertoge Matthias, en door de algemeene
„ en byzondere Staaten , geflooten en ge-
„ keurd is. 7. Eens 'sjaars, ten minften,zal
„ hy de algemeene Staaten byeen roepen,
„ om orde te ftellen op 's Lands welvaart,
„ Zullende de Staaten, daarenboven, zo dik-
„ wils als zy goedvinden , mogen famenko-
„ men, volgens de oude voorregten. 8. Zy-
„ ne Hoogheid zal zyne woonftede houden
„ in de Nederlanden, en, by nood, vertrek-
„ kende, eenen Landzaat in zyne ftede ftel-
„ len , op bewilliging der Staaten. 9. De
,, Raadsluiden van Staate, door den.Herto-
,, ge te gebruiken , zullen inboorlingen des
„ Lands zyn moeten, een of twee Franfchen,
„ den Staaten aangenaam, uitgezonderd. 10.
„ De Hertog, in de Nederlanden zynde, zal
„ de voornaamfte Ampten van zyn Huis aan
„ inboorlingen geeven, en tot zyne edellui-
„ den meest Nederlanders kiezen. 11. Tot
„ Stadhouders en andere voornaame Amp-
„ ten in de Landfchappen zullen de Land-
3, fchappen drie Perfoonen noemen, uit wel-
„ ken

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 405
„ ken de Hertog de verkiezing doen zal. 12. 1581
,, Hy zal de Geloofsvrede en den Godsdienst -
„ onderhouden in den tegenwoordigen ftaat,
„ 13. Holland en Zeeland zullen, in Vpuk
„ van den Godsdienst en anderszins, blyven,
,, gelyk zy tegenwoordig zyn; doch in 't ftuk
„ der rnunte, oorloge, fchatting, voorreg--
,, ten tusfchen Landen en Steden, zullen zy
„ zig onderwerpen aan zyne Hoogheid en
„ de algemeene Staaten , naar 't luiden der
„ verdragen , gemaakt of nog te maaken,
,, by gemeen goeddunken der algemeene
„ Staaten , volgens de oude gewoonten en
„ voorregten. 14. De Hertog zal niet ge-,
„ hengen, dat iemant, in of buiten zyn huis,
„ om den Godsdienst, onderzogt of gemoeid
,, worde. 15. Ook zal hy bevorderen, dat
„ de Koning van Frankryk den Staaten by-,
„ fta tegen den Koning van Spanje, en an-,
„ dere hunne vyanden. 16. En na dat hy in
„ 't bezit der Landen gefteld zal zyn, zalhy
„ te wege brengen , dat Frankryk en hy»
,, met gemeen beraad, oorloogen, tegen de
„ aanvallers van dat Ryk, of van deeze Lam.
,, den; welken nogtans der Kroone van Franke
„ ryk nimmer zullen worden ingelyfd. 17,
„ Men zal Engeland, Deenemarke, Portu-,
,, gal, Zweeden, Schotland, Navarre, de
„ Duitfche Vorften, de Hanze-Steden en
„ anderen aanzoeken, tot een nieuw of
,, naauwer Verbond met de Nederlanden^
„ 18. De Hertog zal den kryg voeren met-
„ zyne eigen' of zyns broeders middelen ,
„ waarby de Staaten vierentwintig tonnen
„ fchats, jaarlyks, voegen zullen, uit wel-
Cc 3 „ ke

406 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
ï$8r. „ ke fomme , de noodige bezettingen en 't
• „ Krygsvolk van 't Land, in de eerfte plaatfe,
zullen moeten betaald worden. 19 Zyne
Hoogheid zal een Legerhoofd aanftel-
„ len , by believen der Staaten , en eenen
„ Overfte over de Franfehe troepen , naar
„ hun genoegen. 20. Hy zal geene Plaatfen
„ met Franfchen bezetten, buiten verlof der
„ Staaten des Landfchaps: de inboorlingen
„ zal hy leggen, by goeddunken des Raads
9, van Staate. ai. De byzondere Staaten
„ zullen bekwaame Plaatfen ..fchikken , tot
„ ververfching en winterlegering des volks
3, van oorloge. 22. De uitheemfche Krygs-
„ luiden, Franfchen zo wel als anderen, zul-
„ len 't Land ruimen moeten, zo dra de al-
9, gemeene Staaten zulks op zyne Hoogheid
3, begeeren. 23. De Hertog zal geen Ver-
3, drag met den Koning van Spanje aangaan,
s, dan by bewilliging der Landen, die hem
9, hebben aangenomen : ook met geene an-
9, dere Mogendheden, ten nadeele van den
„ Lande of van dit Verdrag ; 24. tot welk
3, men egter de afgeweeken' Nederlanden
,, zal ontvangen, 25. zullende de Hertog,
,, met zulke Plaatfen, die, in of buiten de
„ Nederlanden, met geweld, veroverd mog-
„ ten worden , handelen moeten, by goed-
„ dunken der Staaten. 26. De Hertog en
„ zyne nazaatcn zullen den eed op dit
Verdag moeten doen aan de algemeene
„ Staaten, en aan de Staaten van elk Land-
„ fchap: en zo hy, of zyne nazaaten het zel-
„ ve te buiten gaan, zullen de Staaten, met
„ der

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 407
„ der daad, ontilaagen zyn van alle gehoor- 15S1;
,, zaamheid, eed en getrouwigheid: en eenen ;
„ anderen Vorst mogen aanneemen, of zulks
„ in hunne zaaken voorzien, als zy, als dan,
,, zullen geraaden vinden. 27. Eindelyk, zul-
„ len de Hertog en de Landen een middel be-
,, raamen, om den Aartshertoge Matthias, die,
„ herwaards geroepen zynde, zig getrouwelyk
„ van zyne beloften gekweeten heeft, genoe-
„ gen te geeven."
Onder deeze punten was gefteld, dat zy
waren ingewilligd, met beding, dat de Hertog
fchrifc ,, zou verwerven van zynen
„ Broeder , waarby verklaard werdt, dat
,, het vyftiende en zestiende Lid van dit Ver-
„ drag, van zynen kant, ftondt te worden
„ naargekomen : waarna men 't Verdrag,
,, zonder verandering, opmaaken en verly-
„ den zou. Ook behieldt zyne Hoogheid
,, het regt aan zig, om, in perfoon, ter Ver-
,, gadering der Staaten, het tweede, derde,
„ negende en agttiende punt van 't Verdrag in
„ nader beraad te leggen, mids het aan de
„ Staaten ftonde, daarop, zulke orde te ftel-
„ len , als zy goeddagten. Nog verklaarde
„ hy, dat men 't zesde punt hadt laaten door-
„ gaan , op de verzekering der Gezanten,
,, dat 'er niets van belang verordend of ver-
„ leend ware, en dat men, op het tiende, na-
„ der aanwyzing doen zou , wie voor de
„ voornaamfte Amptenaars te houden waren.
„ Eindelyk, dat de Staaten , onder 't vyf-
„ entw'wtigfte punt, niet begreepen, 't gene
s, 't Regt des Oorlogs aanging, welk zy den
Cc 4 „ Her*-

408 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK,
„ Hertoge en zynen Krygsraad geheellyk over»
b y
- „ lieten (»•"
Handel 't Verdrag, wederzyds, getekend zynde,
met den
was het eerfte werk des Hertogs, zynen
Koning
van Broeder de gevorderde verklaaring af te verFrankgen.
De Koning beloofde, terftond, monryk.deling,
en daarna, by eenen Brief aan den
Hertoge, getekend den zesentwintigften van
Wintermaand, dat hy hem en de Nederlanden
helpen zou, zo dra de inwendige beroerten
in Frankryk geftild zouden zyn. Doch
de Staatfchen waren, met deeze onbepaalde
verklaaring , niet te vrede. Zy bewoogen
dan Anjou, die zig, midlerwyl, naar Bourdeaux
begeven hadt, ter bevordering der ruste
des Ryks, tot het verleenen van een handfchrift,
waarby hy beloofde, voor 't einde
van Grasmaand naastkomende, in de Nederlanden
te zullen zyn, met zyn eigen Le-,
ger en de hulpbenden zyns broeders°, wien
hy , tot het geeven van breeder verklaaring
op het vyftiende en zestiende punt van 't
Verdrag van Plesfis te Tours, zou tragten
te beweegen. De Gezanten , geenen kans
ziende om meer te verkrygen, en vreezende
den Koning, door meer aanhoudens, te zullen
vertoornen, ftelden 't Verdrag in 't net,
waarop het, te Bourdeaux, den drie-entwintigften
van Louwmaand des jaars 1581, van
wederzyde , plegtiglyk, bezwooren werdt.
Te vooren , op den dertigften van Wintermaand,
hadden de Staaten der Vereenigde
3011XVI1, £ O I K I L
w5&Ü ' ~ 1 1
Ne-
'- 307
-'' C
' OOT_I>IAKA:!TB
' IV,
- ÖF
' ;/
»

XXVIII.BOEÏC. H I S T O R I E . 409
Nederlanden, te Delft vergaderd, 't Verdrag 1581.
reeds goedgekeurd, en hunne gezanten gemagtigd,
tot het doen en ontvangen van den plegtio-en
eed (z) : waarmede dit groote werk volkomen
in banden gelegd was.
Doch terwyl men nog met Anjou handel­ IV.
de , waren de algemeene Staaten in overOpregweeging geweest, om eenen Landraad , of tingvaiT
eenen ai-
Raad van Staate op te regten, die, nevens gemee
den Hertoge, regeeren zou. Men hadt, onenver dit ftuk, reeds op 't einde des jaars 1579, Land.»
beginnen te raadpleegen (a). Doch men was, raad.
het gantfche volgende jaar, tot geen befluit
gekomen. Na 't fluiten van 't Verdrag met
den Hertoge van Anjou, werdt'er, met nieuwen
ernst, aan gearbeid. Men hieldt het
noodzaaklyk , dat de Landraad werdt opgeregt,
eer de Hertog herwaards kwame, op
dat men hem, in het kiezen der Leden, en
in het ftellen van 't Berigtfchrift, niet zou
behoeven te kennen. Te Delft, werdt 'er
dan de laatfte hand aan gelegd. Het Berigt­
Inhoud
fchrift, welk, op den dertienden van Louw­ van hec
maand , vastgefteld werdt, begreep agttien Berigt­
punten, die op deezen zin liepen. „ De fchrift
voor
„ Landraad zou beftaan uit eenendertig in- denzei-,
„ boorlingen, te kiezen en te betaalen, vier ven.
„ door Brabant, vier door Gelderland met
„ Zutfen , vyf door Vlaanderen, vier door
„ Holland , drie door Zeeland, twee door
„ Doornik en het Doornikfche , drie door
„ 't Land van Utrecht, twee door Mechelen
,, met
O") HOOFT XVII. Boek, hl. 758. XVIII. Boek, hl.764. Boa
XV. Boek, hl. 227 I224].
O) BOR XIV. Boek, hl. 175 [i5«].
Cc 5

410 VADERLANDSCHE XXVIII.BOBK.
1581. „ met Overysfel, twee door Friesland, en
'"ZZ » 0I
/ Q G r o n i n e r
S Ommelanden.
" n u 5 aa
? n z o u d e n
> nevens de hooge
„ Overheid, door de Staaten aan te ftellen,
zorg draagen voor alle voorkomende zaa-
" f e
j] > met naame voor 't heffen van inge-
„ willigde fcliattingen , en 't betaalen der
„ .asten van den oorlog, met het gene'er aan
„ vast was. Doch de burgerlyke Regeerinc
„ en t begeeven der Ampcen , in Holland
„ en Zeeland, zou blyven aan den Prinfe van
„ Oranje, onverkort het Verdrag met den
„ Hertoge van Anjou, met opzigt op deeze
„ twee gewesten, geilooten. Ook zou men,
„ m dezelven, alleenlyk zo veel volks in be-
„ zetting houden, als de Prins, by goeddun-
„ ken der Hollandfche en Zeeuwfche Staa-
„ ten, zou noodig oordeelen. De Landraad
„ en de hooge Overheid zouden alle amp-
.„ ten, die ter begeevinge des Konings van
„ Spanje en des algemeenen Landvoogds
„ plagten te ftaan, vervullen, uit eene be-
„ noeming, te doen door de Staaten der by-
„ zondere gewesten. Ook zouden de Land-
„ raad en hooge Overheid Krygsvolk afdan-
„ ken of aanneemen mogen, mids niet hoo-
„ ger gaande boven de ingewilligde midde-
„ len, dan tot honderduizend guldens eens,
, buiten verlof der Staaten. Doch de Land'
„ raad zou geene magt hebben , om nieuwe
, lasten op te ftellen, of 't Land onder eene
,, uitheemfche Mogendheid te brengen, oor-
, log aan te vangen , of vrede te maaken,
„ zonder bewilliging der Staaten , hierop
„ wettelyk befchreeven. Ook moest de Raad,
„ op

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 411
„ op 't ftuk der munte, het goeddunken van
„ elk Landfchap hooren. Voorts hadden de
Raadsluiden het handhaaven van 's Lands
voorregten, by eede, te belooven. Het
9, houden van byzonder verftand met eeni-
„ ge Landen, Steden of Peribonen, over de
„ gemeene zaake ; 't ontdekken van 's Lands
„ geheimen, en 't ontvangen van gefchen-
„ ken , was hun uitdrukkelyk verbooden.
„ Alle zaaken moesten zy by ftemminge af-
„ doen, zonder dat de hooge Overheid ee-
„ nigen hunner , tot agterraad , gebruiken
„ mogt. Brieven, den ftaat des Lands raa-
„ kende , moesten allen in den Raad ver-
„ toond en gelezen worden. Zaaken van
-„ groot gewigt moesten aldaar niet worden
afgedaan, dan in 't byzyn van tien Leden,
„ zeven van welken, uit byzondere gewes-
„ ten , zyn moesten. Over minder gewig-
„ tige zaaken , moesten ten minften zeven
„ Leden zitten, vyf van verfcheiden' gewes-
„ ten, indien 'er zo veelen, ter plaatfe daar
„ de Raad zat, tegenwoordig waren. De
„ Raad moest de vyanden das Vaderlands in
„ regten doen vervolgen, en midlerwyl hun-
„ ne goederen doen aantekenen , derzelver
„ inkomften bekeerende ten voordeele van
„ 't gewest, daar ze vielen. Tweemaal 's jaars,
„ zouden de algemeene Staaten byeen ko-
„ men, ter plaatfe'daar de Landraad dan zit-
„ ten zou; doch hy en de Staaten van ieder
„ Landfchap zouden, daarenboven, vergade-
„ ren mogen , zo dikwils als 't hun goed-
„ dagt. Nogtans zou de Overheid en Land-
„ raad de algemeene Staaten, daarenboven,
' '" ' » be-
15S.Ï.

I58i.
412 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK,
„ befchryven mogen, zo dikwils, als zy zulks
„ dienlhg oordeelden. De helft, of, als 'e
„ getal oneven was , de grootfte helft der
„ Landraaden van elk gewest zouden, jaar-
„ lyks, behoudens hunne eere, tegen ande-
„ ren, verwisfeld worden, en ten minften
„ een jaar moeten ftil zitten. Niemantzou,
„ langer dan twee jaaren agtereen , mogen
„ dienen. De Landraad zou zitten ter zul-
,, ker ftede , daar het de hooge Overheid
„ dienftig vondt, vooral met opzigt op 't be-
„ leid des oorlogs, mids dat, aan wat zyde
„ der Maaze, de Overheid en Landraad zig
„ bevinden mogten, agt of tien Raaden ge-
„ magtigd zouden worden, om zig te ont-
„ houden, ter anderer zyde dier Riviere, en
,, de zaaken aldaar waar te neemen. De
„ Veldheer zou, door de hooge Overheid,
„ by goeddunken van den Landraad, of
„ van anderen, daartoe te magtigen, worden
„ aangefteld; doch alleen van de hooge Over-
„ heid afhangen. De Landraad en de hooge
„ Overheid zouden 't beleid des oorlogs en
„ de begeeving der Krygsampten hebben:
„ ook de aanftelling des Krygsraads, mids
„ inboorlingen, als zy even bekwaam waren,
„ bevorderende boven vreemdelingen. Doch
„ hunne Sekretarisfen, Deurwaarders en an-
„ dere Amptluiden zouden zy, uit de Ver-
„ eenigde gewesten , neemen moeten. Al
„ het gemelde werdt alleenlyk vastgefteld
„ voor den tyd van een half jaar, wanneer
„ de algemeene Staaten , op het aanhouden
„ of affchaffen des Landraads, op het ver-
,, meerderen van dit Berigtfchrift, en o?
„ an-

XXVIILBOEK. H I S T O RLE. 41$
andere zaaken wederom vergaderen zouden:
„ alles buiten benadeeling zo der handelinge •
„ tusfchen den Hertoge van Anjou en der ge-
„ westen, welken met hem v/aren overeenge-
„ komen, als der gewesten, die tot nog toe
„ niet met hem gehandeld hadden (£)•"'
Na 't ftellen van dit Berigtfchrift, werdt,
door die van Gelderland , Utrecht en Overysfel,
en daarna, ook door die van Holland,
eenige zwarigheid gemaakt, over 't gezag
der Raaden, ten noorden of ter regter zyde
derMaaze, welken zy begeerden, dat, zo wel
als de Landraad, die men verwagtte dat doorgaans
ter linkerzyde dier Riviere zitten zou,
van niemant dan van de hooge Overheid zouden
afhangen (c). Doch dit punt fchynt, tot
genoegen der vier gewesten, geregeld te zyn.
In Hooimaand, werden de Landraaden benoemd
, die ter regter zyde der Maaze dienen
zouden (/). Zy begaven zig, in Oogstmaand,
naar Leeuwaarden, daar zy de krygszaaken,
door de gelukkige onderneemingen van Verdugo
, in merkelyk verval geraakt, meer of
min herftelden. Ook bezorgden zy aldaar de
afzweering des Konings en het verwerpen van
zyn zegel en wapenen: waarna zy, in Slagtmaand,
naar Utrecht keerden (e), daar zy zig
eene geruime poos ophielden.
Anjou hadt zig, ondertusfchen, na 't afvaardigen
der Staatfche gezanten , die al in
Sprok-
(*) BOR XVI. Boek, bl. 8 [241]. Groot-Plakaatb. IV. Deel,
l!> 76
(c) Refol. Holl. 14 April 1581. bl. 141.
(

ï58r.
mir/ig van
't gebied
over de
Nederlanden.
De Aarts*
hertog
Matthias
vertrekt.
414 VADERLANDSCHE XXVIILBÓEK.
Sprokkelmaand naar huis gekeerd waren, en
na 't herftellen der ruste in Frankryk, ernitelyk
toegelegd, op het verzamelen van
Krygsvolk tot zynen togt naar de Nederlanden.
Ook gaf hy eene Verdediging van zyn
bedryf in openbaaren druk, welke hy allen
Ryksvorften , by beflooten' Brieven , toezondt
(f).
De Aartshertog Matthias, nu befpëurende,
dat zyn klein bewind ten einde liep, en
hy den Staaten haast over de hand zou zyn,
droeg hun de Landvoogdye wederom op, en
vertrok , in Herfstmaand , uit Antwerpen
naar Zeeland. De Zeeuwen begeleidden hem,
met eenige Oorlogsfchepen, tot aan Ooltgensplaate,
daar hy, op een Hollandsch fchip overging,
welk hem, van drie andere fchepen
verzeld, de Merwede en Waale op, tot
aan het Tolhuis voerde (g). Van hier, begaf
hy zig naar Keulen en voorts naar Duitschland.
Hy zou zig gaarne nog eene poos in
Holland hebben opgehouden. Doch de Staaten,
welken hy 't hadt doen voorflaan, hadden
't van de hand geweezen Na zyn vertrek
, werdt hem, door zyne vyanden, die hier
geen klein getal uitmaakten, naargegeven, dat
hy, zig verftaande met den Koning van Spanje
, eenen aanflag tegen den Prins van Oranje
in den zin gehad hadt: waarvan my egter niets
^ebleeken is (f). Men overwoog, federt, of
men
Cf) HOOFT XVIfT. Boei, hl. 787,
Cg) Refol. Holl. 6, 7, 20, 30 Sept. 1581. II. 463, 407,
195» 516.
r/t) Refol. Holl. 20 Jtily ISÜI. bl. 367.
CO Bon. XVI. ïkei, W. 4° [282J; HOOFT XVIU. Eo#i
'!. 78y.

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 415
men hem zyne wedde, ter fomme van vyftig- I58r.
duizend ponden 'sjaars, behoorde te blyven
voldoen. Ook floegen fommigen in Holland
voor, dat men hem, van wege dit Landfchap
alleen, zo lang hy den Lande gunftig bleef,
een jaargeld van zevenduizend guldens moest
toeleggen. De Edelen, Amfterdam en Enkhuizen
ftemden, dat Holland zyn aandeel,
in de gemelde vyftigduizend ponden, behoorde
te draagen; doch de andere Steden floegen
het t'eenemaal af (£). Ook vind ik niet,
dat de overige Gewesten eenig gunftig befluit
ten zynen opzigte ter uitvoeringe gebragc
hebben. Zeeland, den Aartshertog
nimmer erkend hebbende, hadt, reeds te vooren
, beflooten, niets tot zyne wedde te draagen
(/). Aileenlyk, hebben Oranje en de Staaten
gepoogd, hem, in de p'aatle van Gerard
van Gronsbeek, die onlangs overleeden was,
tot Bisfchop van Luik te doen verkiezen.
Doch Parma wist deeze poogingen te verydelen,
en Ernst van Beieren, toen Bisfchop
van Freifingen , deeze waardigheid te verzorgen
(iri).
Midlerwyl, was de Hertog van Anjou, op V.
den zestienden van Oogstmaand , met tien- • ^njou
duizend Knegten en vierduizend Ruiters, be- 1 mtzer.
Samehalve
nog eenige benden, die in 'sKonings •yk.
foldye ftonden, gekomen op de Nederlandfche
grenzen, gereedfchap maakende tot het
ont-
{*) Refol. Hol!. 13 May, II Jnly, 13 Sept. 24 Nov. l

ljj8r.
Verovert
Chateau
in Carabrefis.
doet £yn
Leger
fcheiden.
Parma
Wint
Doornik.
4i6 VADERLANDSCHE XXVIILBOEK,
ontzet van Kameryk, welk, door Panna, nu
omtrent een jaar, belegerd gehouden, en,
door hongersnood, op het uiterfte gebragt
was. Ook noodzaakte Aiijou hem, terftond ,
tot het opbreeken van 't beleg, en deedt toen
zyne intreede in de Stad, die, fchoon onder
't Keizerryk behoorende , hem als haaren
Heere hulde deedt, en zynen eed ontving.
Weinige dagen daarna, dwong hy Chateau
in Gambrefis tot de overgaave. De Staaten
en de Prins van Oranje vermaanden hem
toen, om zyne overwinningen te vervolgen,
en ten Lande van Artois in te rukken. Doch
een ontydig gefchil onder de Franfehe Legerhoofden
, die, de een na den anderen, weigerden,
tegen den winter, dieper in 't Land
te trekken, noodzaakte hem, zyn Leger te
fcheiden, de vrywilligen naar huis, en de bezoldelingen,
overCalais, langs het zeeftrand,
naar Vlaanderen, te zenden (V).
Parma vervolgde de Franfchen, eene korte
poos; doch keerde, eerlang, te rug, en
floeg het beleg voor Doornik, op den eerften
van Wynmaand. De Prins van Espinoi, Bevelhebber
der Stad, was 'er, onlangs, met
een groot deel der bezetting, uitgetoogen,
om S. Guilain te bemagtigen, welk egter,
kort hierna, door de Waaien , herwonnen
werdt. Parma was hiervan onderligt, en
hadt, hierop, 't beleg van Doornik ondernomen.
Doch dePrinfesvan Espinoi, de plaats
haars Egtgenoots, met eenen mannelyken
moed, beldeedende, ftondt het beleg dapperlyk
ÓO i!oa XVI. Hoek, bl. 43 [28Ó}

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 417
lyk door, zonder gevaar te ontzien, tot zo
verre, dat zy ook een' fchoot kreeg in den
arm. Tegen 't einde van Slagtmaand, wierp
de Kolonel Preston zig, met omtrent veertig
man, in de Stad, doch dit volk deedt
'er meer kwaad dan goed, verbreidende losfelyk,
dat op ontzet van Anjou, waarmede
men zig , tot hiertoe , gevleid hadt, geen
ftaat te maaken was: 't welk den Roomschgezinden
fchoon Ipel gaf, om de Burgery te
doen neigen tot de overgaave. Ook boodt
Parma zulke voordeelige voorwaarden uit ,
dat de Stad, eindelyk, op den negenentwintigften
van Slagtmaand, by verdrag, opgegeven
werdt (o)-
De aanflag op Bergen op Zoom, die wat Vr.
Aanflag
laater ondernomen werdt, liep zo wel niet op Ber­
af. Dit Markgraaffchap was , na 't omkogen op
men van Heere Jan in Spanje, door het Hu­ Zoom.
welyk zyner Zuster met den Heere van Merode
en Petershem, verftorven op derzelver Dogter,
Margareet, welke met Jan vanWithem,
Heere van Beer/èle, getrouwd was. Deez',
nu Markgraaf uit hoofde zyner Gemaalinne,
en zig houdende, met der woon, op het Huis
te Wouw, digt by Bergen, zag, met verdriet,
dat de Staaten zyne Stad, met eenige
Franfehe vendels onder den Kolonel la Garde
, bezet hielden. Des ontwerpt hy, met
overleg van Hautepenne, die hem, uit Breda,
volk toefchikte, eenen aanflag, om haar
te verrasfen* Onder andere inwooners, hadt
(o) BOR. XVI. Boek, IJ. 4Ï [287]. STRADA Deci II. Ubu
IV. p. 194.
VII. DEEL. Dd

1581.
Aanflagen
der
4i8 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
hy den Stads timmerman, zekeren Pottenbakker
en den Paftoor bewoogen, om, des nagts
na den vyfden van Wintermaand , de valdeur
der fluize aan de Begynen-poorte op te
winden. Hierdoor, zondt hy eenige Knegten
naar binnen , die last hadden , om de
Houtpoort te overweldigen, en hem , met
het overig Krygsvolk, door dezelve, ter Stad
in te laaten. Driehonderd Waaien omtrent
waren nu, zonder ontdekt te zyn, door de
fluis, in de Stad geraakt; doch hier beklapten
zy zig zeiven, door 't vraagen naar den
weg, hebbende hunne leidsluiden zig, kort
na dat zy hen ter Stad ingelaaten hadden,
uit angst, gaan verfteeken. De bezetting
raakt in de wapenen: ook veele burgers: de
vyand koos 't gat, waardoor hy binnen gekómen
was , voor een gedeelte ; een ander
deel viel ovèr de vesten, daar eenigen verdronken.
Zy lieten 'er, in 't geheel, zeventig
dooden en honderd gevangenen. Withem ,
niet weetende hoe hy 't hadt, deedt eenen
feilen ftorm op de Houtpoorte ; doch trok
haast af, toen hy, uit eenige vlugtelingen,
vernomen hadt, wat 'er gebeurd ware. Hy
leverde, federt, zyn Slot te Wouw in Parmas
handen. Doch de Staaten verklaarden
hem, openlyk, voor vyand, en deeden zyne
goederen aanflaan. De timmerman en de pottenbakker
, betrapt zynde, werden gehangen en
gevierendeeld Q> ).
De Staatfchen hadden , wat vroeger, ook
eenige aanflagen gefmeed , die kwalyk uitvie-
(£) DOR XVI. Back. bl. t \ [2SS].

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 41 en zogt zig, met kennis des Prinfen,
ook by verrasfing, meester der Stede te
maaken, doch de toeleg hadt geenen voortgang
(O. Binnen Oudenaarden, geboodt
opOude-
\WÜlem van Meulde, Heer van Manfan, die, naarden.
den Prinfe van Oranje zeer toegedaan zynde,
met zyn medeweeten, doch zonder bewilliging
der burgerye, welke hem geen ontzag
altoos toedroeg, en de geloofsvrede een- en
andermaal verbroken hadt, op den eerften
van Wintermaand, eenig paardenvolk in de
Stad zogt te brengen. Ook raakten twee benden
binnen de poorte : doch toen floot de
Wagtmeester de yzeren. deuren, en de overigen
buiten. De burgers vallen op de ingekomen'
Ruiters, en dryven ze, nevens Man
farts knegten, ter Stad uit. Manfart zelf wyk
op 't Slot: welk een halven dag befchooter
1
werdt. Dies zogt hy, 's nagts, naar een goec
MRTPUKW X. Boeit, f. 189.
C> > HOOFT XVM- Boek, bl. -yö.
üda
heen
1581:
—H
Staatfchen,opBorbourg,
L

'ïPrinfen
verfpieder
in
Spanje
ontdekt
en g e.
ftraft.
vit.
riuwelykshan»
deling
tusfchen
den Hertog
van
Anjou en
de Koninginne
van Engeland
,
420 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
heenkomen, en verliet de Stad, die, federt,
bezetting van Parma geweigerd hebbende, Heer
Henrik, of, volgens anderen (f), Fredrik van
der Burgt, tot Overfte, ontving (V).
De Prins van Oranje was, federt tien jaaren
omtrent, gediend geweest van heimelyke
berigten , uit het Hof van Spanje, dooiden
eerften Klerk van Gabriel de Cayas, Sekretaris
der Nederlandfche zaaken, Joan van
Kajiille genoemd; die hem ook, van tyd tot
tyd, overzondt het A, B, of fyïfer der geheime
brieven , welk men, van drie tot drie
maanden , gewoon was te veranderen. De
Klerk genoot, hiervoor, driehonderd Kroonen
in 't jaar. Doch zyn flinkfche handel
werdt, eindelyk, ontdekt, en hy, in Wynmaand
deezes jaars, met vier paarden, vaneen
gefcheurd (11).
Hiertusfchen, hadt zig de Hertog van Anjou,
terftond na 't fcheiden zyns Legers, begeven
naar Engeland , om den handel van
zyn Huwelyk met de Koninginne, in perfoon,
aan te binden. Zo ver was hy hierin gevorderd
, dat de Koningin hem , zo hy, naderhand,
zeide, in haare Brieven, Mon Cceur, in
plaats van Monfieur, dat is, Myn hert, voor
Myn heer noemde (v). üe Huwelyksvoorwaarden
zeiven waren reeds, federt eenigen tyd,
ontworpen geweest. Ook werdt de Hertog,
die, van verfcheiden' Nederlanders, en onder
anderen van Juftinus van NaJJau y natuurly-
CO Bon XVII. Boek, bl. 22 [521].
fO METEREN X. Boek,f. 188 verf.
fa) BOR XVII. Boek. bl. 44 [288].
Cv) Extr, uit eene Memor. van G. v. VOSBERGEN. M< S,

XXVIII. BOEK. HISTORIE.*. 4»;
lyken Zoon des Prinfen van Oranje, en van
den Heere van Aldegcnde, verzeld, op den
eerften van Slagtmaand, in Engeland aangekomen
was , met groot betoog van hoogagting
, ten Hove, ontvangen, zo dat veelen
het Huwelyk zo goed als voltrokken rekenden.
Hier te Lande, twyfelde men 'er niet
aan , na dat Aldegonde aan den Prinfe, en
deeze wederom aan de byzondere Staaten,
onder anderen aan die van Holland , fchriftelyk,
berigt hadt, hoe het Huwelyk tusfchen
de Koningin en den Hertoge , eindelyk, op
den twee-entwintigften van Slagtmaand, geflooten
was, hebbende haare Majefteit zyner
Hoogheid, ten zelfden dage, eenen kostbaaren
ring op trouwe gegeven. De Staaten van
Holland ftelden zelfs , op aanfchryving van
den Prinfe van Oranje , eenen openbaaren
dank- en vreugdedag in over dit Huwelyk,
tegen den dertienden van Wintermaand (w).
Evenwel wisten eenige Engelfche Grooten
(V), met naame de Graaf'van Leicester, die de
fufferfchap op zyne hand hadt, door middel
derzelve, het Huwelyk te breeken, kort
na dat het gemaakt fcheen, Zy viel, nog
dien zelfden dag, der Koninginne aan, met
fchreijen en jammeren, als of het, met haare
Majefteit, het Ryk en den Godsdienst, omgekomen
ware, zo deeze Egt voortging. De
Koningin fcheen hierdoor bewoogcn, en
trok, des anderendaags, in een geheim gefprek
met Anjou, haar gegeven woord weder­
ei) Refol. Holl. 30 Novimb. 1581. bl. tfoo.
O)
S e e t H e
Oshah or Myftcries of State. /'. I. p. 334.
Dd 3
wordt
plotfeïyS
afgebroken.

yin.
Oranje
klaagt
over de
Staaten.
422 -7ADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
derom in. Sommigen willen, dat het Huwelyk
haar nimmer ernst geweest zy (j), en dat
Zy den handel alleenlyk zo ver hadt laaten komen
, om Frankryk met Spanje in oorlog te
helpen, en Anjou inde Nederlanden, met te
beteren fchyn, te konnen onderfteunen. Ook
meent men, dat de Koning van Frankryk het
Huwelyk zyns Broeders niet fterk gezogt hadt,
hebbende hy gevorderd, dat het voltrokken
werdt, eer hy een befchadigend en verdedigend
Verbond wilde fluiten met de Koninginne
, naar welke voorwaarde, Elizabet geene
ooren hadt._ De Hertog was dan, veelligt, de
eenigfte, die zyne verwagting te leur gefteld
zag. Hy vertoefde nog eenigen tyd in Engeland,
was zeer gemeenzaam met haare Majefteit,
doch van het Huwelyk werdt niet meer
gefproken (z).
Oranje , in Slagtmaand, ter Vergadering
van der Staaten Gemagtigden te Antwerpen,
verfcheenen zynde, hadt daar wederom, op
't ernftigst, geklaagd, over de flofheid der
Staaten, in 't vinden en opbrengen der middelen
, tot voortzetting van den kryg ; over
de bepaalde magt des Landraads , en over
andere gebreken der Regeeringe. Sommigen,
hierdoor getroffen, wilden de Krygszaaken
den Prinfe en den Landraad geheellyk
opdragen. Doch anderen meenden , dat
men, tot op de overkomst des Hertogs van
Anjou, toeven moest. Tot dit laatfte neigde
ook
< r
iO PU. STRAM Dec, II. Libr. IV. p. 2ii. REY» II. Hoek,
bl. ffi.
O) MSTF.HBN XÏ.Boet,/. 190 verf. RAPIN Tdin.Vl.p.stf,

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 4a 3
ook de Prins (a). De Heer van Dolham en 1581.
Doktor Joannes Junius werden naar Engeland
gezonden , om 's Hertogs overkomst te
fpoeden. De Hertog hieldt 'er zig egter nog Anjou
komt in
op , tot den eerften van Sprokkelmaand, de Ne­
wanneer hy de reis aanving , begeleid, tot derlan
Kantorberri toe , door de Koninginne, die den,
hem van eenen aanzienlyken Heep Engelfche 1582.
Grooten , in vyftien Oorlogsfchepen, verzeilen
deedt. Op den tienden, tradthy, te
Vlisfingen, aan land, daar hem de Prins van
Oranje en veele andere Nederlandfche Heeren,
met uitbundige tekenen van blydfchap
en eerbiedenis, verwellekomden. Des anderendaags,
deedt hy zyne intreede te Middelburg,
bezag voorts de andere Steden van
Walcheren, en vertrok , den zeventienden,
met zyn talryk gezelfchap , in vierenvyftig
fchepen, naar Antwerpen (&): alwaar hy. wordt in­
twee dagen laater, op 't pragtigst ingehaald. gehul
en tot Hertoge van Brabant en Markgraave digd , tot
Hertoge
des Heiligen Roomfchen Ryks gehuldigd
van Bra­
werdt. By deeze plegtigheid, hing de Prins var bant, en
Oranje hem den Hertoglyken mantel om, er totMark-
dekte hem met den Hertoglyken hoed. Daargraave des Heina
deedt de nieuwe Hertog zyne intreede ii
ligen
de Stad, aan welke hy, op den twee-entwin • Roomtigften,
nog eenen byzonderen eed deedt (Y) , fchcn
De Gemagtigden der andere Gewesten, die ( Ryks,
van tyd tot tyd, te Antwerpen kwamen, weiden
, vervolgens, aangezogt, om den Her
toge hulde te doen. Ook namen die van Gel
O) BOR XVF. Soek, hl. 45 [289].
Qh) Bon XVII. Soek, hl. 2 L«95f.
CO BOR XVII. Soek, hl. 3 [2971-
Dd 4
der

424 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK;
ïS8a. derland, fchoon zy, te vooren, niet in den
handel met hem hadden willen bewilligen,
tot Her­
hem, op den derden van Grasmaand, tot Hertog
van
Gelder toge van Gelder en Graave van Zutfen aan.
en Graa­ De Groninger Ommelanden huldigden hem,
ve van wat laater, ook als hunnen Heer, en verwier­
Zutfen,
ven hiervan Brieven, die, op den twaalfden
tot Heere
der van Hooimaand, getekend waren (V). Tot
Omme­ Graave van Vlaanderen, werdt hy, niet voor
landen, den drie-entwintigiten van Oogstmaand , te
tot Graa­ Gend, ingehuldigd (e). Doch den titel van
ve van
Vlaande­ dit Graaffchap hadt hy, zo wel als dien van
ren. Hertoge van Lotharingen, Brabant, Limburg
en Gelder, van Graave van Holland, Zeeland
en Zutfen, van Markgraave des Heiligen Ryks,
en van Heere van Friesland en Mechelen, veel
vroeger, aangenomen QQ.
De Gemagtigden van Holland, Zeelanden
Holland,
Zeeland Utrecht hadden den Hertoge egter geene
en U- hulde gedaan, 't Was hun wel, kort na zytrechtne
aankomst, te Antwerpen, gevergd; doch
doen
zy hadden 'er zwaarigheid in gemaakt, ver-
hem geene
hul de. klaarende daartoe geenen last te hebben van
hunne meesteren. Hun, die opgemerkt hebben
, dat het Verdrag van Plesfis le Tours
en Bourdeaux, uit den naam en met bewilliging
van Holland, Zeeland en Utrecht, geflooten
en naderhand Itaatswyze goedgekeurd
en bekragtigd was , zal , ongetwyfeld, het
gedrag van de Gemagtigden der drie Gewesten
vreemd voorkomen. Doch onder derzelver
weigering lag een diep geheim van Staat
ver-
OO BOR XVU. /hek, M. 27 [328].
(e) Bóii XVU. Boek, bl. 29, 31 [330. 33^.
iJ) Groot-Plakaatb. II. Deel, kol. 43.

XXVIILBOEK, H I S T O R I E . 425
verborgen, zelfs voor veelen, die de Staatsvergaderingen
der drie gewesten by woonden,
waarvan wy nu opening moeten doen.
Wy hebben, ter zyner plaatfe, verhaald,
hoe die van Holland en Zeeland , i'h 't jaar
1576, de hooge Overheid dier twee gewesten
, zo lang de Landen in oorlog zyn zouden
, hadden opgedraagen aan den Prinfe van
Oranje (g). Zyne Doorlugtigheid hadt eg­
ter, federt, den titel van hooge ^ Overheid
nog niet gevoerd: ten deele, naar 't fchynt,
om dat zulks niet gevoeglyk gefchieden kon,
voor dat Filips van het regt van opperfte
magt op de Landen vervallen verklaard was;
ten deele ook, om dat verfcheiden Steden,
met gaarne Haarlem en Arafterdam, de
Spaanfche zyde nog hielden, die zy niet zo
ligt fcheenen te zullen verlaaten, als duidelyk
gebleeken was, dat men zig 'sKonings
gehoorzaamheid dagt te ontrekken, en eene
andere hooge Overheid in zyne ftedc te ftellen.
De openbaare Plakaaten kwamen, derhalve, nog
uit, of op 'sKonings naam, by raade van denPrinfe,
als zynen Stadhouder; of op den naam der
Staaten. Doch nadat deeze Steden, in gevolge
der Gendfche Bevrediging, voldoening genomen
hadden van den Prinfe, in de jaaren 1577 en
1578, en vooral na 't fluiten der Utrechtfche
Vereeniging, in den aanvang des jaars 1579,
werdt het ftuk der R.egeeringe over Holland
en Zeeland, dat ook, ter oorzaake van 's
Prinfen vertrek naar Brabant, was blyven
fteeken, wederom by der hand genomen.
Hier-
dg) XXV. Boek, il. 54,
Dd 5
IX.
Raadplegingen,
over
het opdraigen
der hoo­
geOver­ heid van
Hol! ..id
en Zeeland
aan
don Prinfe
van
Oranje.

1582.
Befluit
hierop
genomen.
* palitiquezaaken.
4af5 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
Hiertoe gaf gelegenheid eenige onlust, gereezen
tusfchen den Prinfe en de Staaten,
waarvan my geen regt befcheid voorgekomen
is. Zo veel blykt 'er van, dat men den
Prinfe hadt aangediend, dat de Staaten van
Holland en Zeeland hem minder genegenheid
toedroegen dan zy plagten, en zyn gezag
zo veel niet gelden lieten, als eertyds. De
Staaten, zig deswege ten beste verfchoond
hebbende (i) , leiden, kort hierna, 't punt
der Regeeringe in beraad, en beflooten,
„ geduurende den oorlog, geene verande-
„ ring te zullen maaken in het gene, in den
„ jaare 1576, vastgefteld was; alzo, zeiden-
„ ze , zyne Doorlugtigheid niet voorhadt,
„ hen in hun gezag over * zaaken van Regee-
„ ringe te verkorten; en zy begreepen, dat
„ dit hun gezag, en de vrydommen en voor-
„ regten van den Lande, by het vastgeftel-
„ de, niet werden benadeeld, mids het niet
„ in gevolg wierdt gerrokken." Zy vertoonden
dan den Steden Haarlem, Amfterdam,
Schoonhoven, Heusden, Weesp, Muiden,
Naarden, Goes en Thoolen, die allen voldoening
van den Prinfe ontvangen hadden,
het Verbond met Zeeland, en de fchikking
op de Regeering, in den jaare 1576, gemaakt:
en 't een en 't ander werdt, door allen
, goedgekeurd en aangenomen (k). Volgens
deeze fchikking, was, onder anderen,
aan den Prinfe gelaaten 't Regt tot het verkenen
van vergiffenis, kwytfchelding, oktrooijen,
uitftel van betaaling en diergelyke
(O Refol. Holl. 26 Novemb. 157S. bl, 42.
l&j- Refol. Holl. 25 Febr. 1579. Ik 2?.
gun-

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 4a-
gunften : welk regt de Staaten gaarne aan
zig gehouden hadden, ten minften, in 't afzyn
van den Prinfe; doch hy ftondt hun alleenlyk
toe, by voorraad, en zo lang hy afweezcnd
was, Oktroyen en Respyten te verleen en,
behoudende hy aan zig 't verkenen van Pardonnen
en Remisfien (/) : 't welk, veelligt, eene
der zaaken geweest is, waarin de Staaten te
vooren geoordeeld hadden, dat hun gezag te
na gekomen werdt. Immers men vindt, dat
zy, niet lang hierna, beflooten, de Brieven
van * vergiffenis, door zyne Doorlugtigheid,
aan negen gevangenen verleend', niet af te
vaardigen; maar 't Regt, met dezelven, te
laaten beworden (ni). De Keulfche Vredehandeling
was, federt, oorzaak, dat 'er,
op 't verlaaten van den Koning, niets beflooten
kon worden, waardoor ook het openlyk
aanvaarden der hooge Overheid door den
Prinfe agterblyven moest. De onderhandeling
met den Hertoge van Anjou , die bier op
volgde, deedt de raadpleegingen op 't ftuk der
Regeeringe in Holland herkeven. De Edelen
en Steden op dit ftuk, in grooten getale,
ter Dagvaart, in den Haage , befchreeven
zynde; oordeelden de Edelen en Amfterdam,
in welke Stad, de Regeering nu geheellyk
beftondt uit 'sPrinfen vrienden, dat men den
Prinfe de Regeering behoorde aan te bieden,
onder zulk eenen naam, als hem best
bchaagen zou, en dat men hem den handel
niet Anjou behoorde toe te vertrouwen, mids
hy den raad van die van de nader Vereeni-
fO Refol. Holl. as July, 15-0. Ui 1-7-,,
(111) Refol. IJoll. 18 Jatiuaf. 1500. hl. 5,
15*2*
* Pardon.
Nadere
overwee-gingen
op dit
ftuk.

4*8 VADERLANDSCHE XXVIILBOEIT.
i
ging inname. De meeste andere Leden fchikten
zig, terftond, of allengskens, naar dit gevoelen
: ook Haarlem r», alwaar nu Burgemeesters,
zowel als Schepens,in gevolge van
een Befluit der Staaten (V), op den gewoonlykentyd,
door of van wege zyne Doorlugtigheid,
gekooren waren. Ondertusfchen,
vondt men geraaden, het befluit, ten deezen
tyde genomen, voorals nog, geheim te houden
: waartoe zig de Leden der Vergaderinge ,
onder welken ook vier Gemagtigden van Zeeland
waren, by handtekening, verbon­
Inzigten
den fjf).
Oranje zelf, hoe zeerhy den handel met An­
van den
Prinfe,
op den
handel
met Anjou
voortzette, hadt geenzins voor, den Her-
:oge de oppermagt over Holland, Zeeland en
Utrecht op te draagen: en 't blykt niet don-

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 429
derlanden wenden zou Qp); zo ftemde men,
hier, ligtelyk, in den handel met Anjou,
waarmede de andere Nederlanden, zonder
Holland- en Zeeland , niet zouden hebben
konnen voortgaan. Zy, die de geheime oogmerken
zyner Doorlugtigheid kenden , wisten
wel, dat hy de vereischte zorg draagen
zou, om de gewesten, over welken hem reeds
de hooge Overheid opgedraagen was, niet
aan het oppergebied van Anjou te onderwerpen.
Uit het Verdrag van Plesfis le Tours
bleek ook, zo dra het ter Staatsvergaderinge
gelezen werdt, dat men voor Holland en Zeeland
iets byzonders bedongen hadt. Volgens
het dertiende punt van het zelve CO» moeften
Holland en Zeeland, zo ten opzigte van den
Godsdienst, als anderszins, blyven, gelyk zy
waren : 't welk te wege bragt, dat het, ligtelyk,
ter Staatsvergaderinge , werdt goedgekeurd.
Zelfs bewilligde men in 't gene, in 't
zelfde lid, werd verklaard, dat de twee gewesten
zig,in 't ftuk der munte, oorloge, belastingen
en voorregten van Landen en Steden,
onderwerpen zouden aan den Hertoge en aan
de algemeene Staaten, op de verzekering, dat
zyne Doorlugtigheid zorg gedraagen hadt, dat
Holland en Zeeland, by dit voorbeding, niet
zouden benadeeld worden (s~). Voorts ftemden
die van Holland, federt, uitdrukkelyk,in
het beé'edigen van 't Verdrag van Bourdeaux, uit
hunnen naam Q).
De onbepaalde uitdrukkingen, zo ten op- E 'eirde-
zig- b keuit- Cs") Refol. Holl. 2 yuty 1580. th 127.
CO Zie hier voor, bl. 405,
CO Refol. Holl. 15 Sept. 1580. bl. 203.
CO R«fol. Heil, 32 3 30 Oeeemh 1580.'*/. 278, 28?.,
I 582
'

43° VADERLANDSCHE XXVIII. BOEK;
1582. zigte van den Godsdienst, als anderszins, in
het dertiende punt van dit Verdrag gebruikt,
legging
van het begreepen donkerlyk, 'tgene zyne Doorlug­
dertiende tigheid, duidelyker, in eene geheime onder­
Lid des handeling tusfchen den Heere van Aldegon-
Verdrags de en den Hertoge van Anjou, hadt weeten
vanBourdeaux.
te bedingen. Dit anderszins floeg, voornaamlyk,
op de hooge Overheid van Holland en
Zeeland , die den Prinfe reeds opgedraagen
was, en welke hy den Hertoge niet begeerde
af te ftaan: ook op het regt, om den Prinfe
nog grooter gezag te geeven, welk deeze
twee Gewesten, zo men zeide, bedongen
hadden, by de Gendfche Bevrediging. Anjou
, bewoogen door Aldegonde, hiertoe, mondeling,
gelast door Oranje, hadt den Prinfe,
by twee byzondere Renverfaalen, gelyk menze
noemde, beloofd, deeze verklaaring te
zullen laaten gelden ; doch deeze gantfche
handeling bleef geheim , zelfs voor veele
gemagtigden ter Staatsvergaderinge (V). Het
openbaaren derzelve zou te groot een wantrouwen
verwekt hebben in de andere Gewesten
, en hen in 't vermoeden hebben gebragt,
dat Holland en Zeeland de Vereeniging
met de overige Bondgenooten verlaaten
wilden
X. Midlerwyl, hadden 's Prinfen vrienden
Opdragt niet verzuimd, het ftuk van de opdragt der
der hoogeOver­
hooge Overheid, hier te Lande, van tyd tot
heid van tyd, aan te binden , op dat het zyn beflag
Holland hebben mogt, eer Anjou herwaards kwame.
aan den De Prins zelf deedt eene reis door Holland,
Prinfe,of
cien voo- Zeeland en 't Stigt, en won veele herten,
door
00 HOOFT XIX. Bad, bl. :)o

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 431
door zyne tegenwoordigheid. Ook boodt hy 1582.
den Staaten, beleefdelyk, zynen dienst aan,
in alles, wat tot behoudenis van de gereg­ rlgen
voet,
tigheden en welvaart der Landen ftrekken
kon (v). Zyn Geheimfchryver Bruinings
kwam, wat laater, insgelyks in Holland, om
'sPrinfen zaak te vorderen. En in Wynmaand
des jaars 1580, befloot men, de voorwaarden
te ontwerpen, op welken men zyner
Doorlugtigheid de hooge Overheid in
Holland, met behoudenis der vrydommen en
geregtigheden, zou konnen opdraagen (V)-
In Lentemaand des volgenden jaars, kwam
men, op de Dagvaart te Amfterdam, overeen
, om den Prinfe te verzoeken, dat hy zig
van 't gezag bedienen wilde, welk hem, als
hooge Overheid, reeds in den jaare 1576,
opgedraagen was; met deeze twee merkwaardige
veranderingen, die onze Historiefchryvers
verzuimd hebben aantetekenen % 1. dat wee of
hy, met dit gezag, niet flegts geduurende den : irie zaateniritoorlog,
maar volftrektelyk bekleed zou zyn.
;eno-
s, dat hy de Gereformeerde Evangelifche Relt- neu. j
gie alleen zou hebben te handhaaven, zonder
egter te gedoogen, dat op iemants geloof onderzoek
wierdt gedaan. Wyders, zou men
nu den Prinfe alleen hebben te zweeren,
daar, onlangs, vastgefteld was, dat de nieuwe
eed aan den Prinfe en aan de Staaten zou
moeten gefchieden (V). Vervolgens, werdt; •vvaarig-
in 1 leden,
O) Rc-fbl. Holl. 7 April ttfo. bl. 56. Itegift. ten Raede
vsn Miildelb. 7 April 1580./. 4[4 verf 415 verf.
00 Refol. Holl. 19 Üclob. 1580. bl. 229.
f.r) Refol. Ho!!. 15, 17 mirt, r*8i. I/. 64, 72. Zie u i
KOR Auth. Stukk. 11. Deel, U. 27 eng.

1582.
in deeze
Opdragt,
by fom­
432 VADERLANDSCTIE XXVIILBOEK.
in beraad gelegd, of men den Prinfe den eed
op dit ontwerp, na dat hy 't gezien en goedgekeurd
zou hebben, niet behoorde af te nee­
men. Doch toen vondt men eenige Leden,
mige Ite-, die meer zwaarigheid in 't ftuk fcheenen te
den, ge­ maaken, dan te vooren. Gouda wilde eerst
maakt. yerflag doen. Schiedam ftemde , dat men
• eene verandering van Heere of eed behoorde
te maaken. Amfterdam zelf bewilligde
niet dan onder voorwaarde, dat de andere
Landfchappen, [Zeeland en Utrecht], en de
Steden Gouda en Schiedam ook in den nieuwen
eed zouden ftemmen (y). En toen men
leeze Stad naderhand drong, om zig te voeden
met de meerderheid, fprak zy, van 't ftuk,
mee de Hoofden der Gilden en Schutteryen,
in beraad te willen leggen. De Prins ftemle
dit egter plat af, zo om de gevolgen, als
om dat hem de hooge Overheid, al in den
jaare 157^, opgedraagen was, en men nu
fiegts itondt uit te voeren, 't gene toen reeds
De was vastgefteld (z). Ook hadden de Staaten,
SchiHte- :e vooren al, beflooten „ dat voortaan geeryen
en „ ne Steden, over 'sgeraeenen Lands zaa-
Gilden
„ ken raadpleegen zouden, met eenige best
uitgellootcn
„ geftaatften, Schuiteryen, Gilden of anderen •>
Van de „ gelyk, door fommigen, voorheen wel gelaadplee
„ fchied was ; ten ware met voorgegaane
gingen
„ gemeene bewilliging der Staaten (V).'
over zaaien
van
Regee-
Einge.
1
Zyne
Doorlugtigheid, nu zelf in Holland zynde,
ftond ook fterk op het afdoen deezer
gewigtige zaake, alzo hy haast naar Brabant,
Vlaan-
Cy} Refol. Holl. so Mav I5811 bl. »«.">.
(z) Refol. Holl. 17, a3 juny 1581- bl, 2S9.
yt) ttefol, Holl. 23 Maart 1581. bl, ui.

XXVIILBOEK. HISTORIE. 433
Vlaanderen of Zeeland vertrekken moest, óm 158a.
den Hertog van Anjou, dien men, toen, vandag
tot dag, uit Engeland, te gemoet zag,
te ontvangen Qb). Amfterdam bragt nu geene
andere zwaarigheid in, dan dat de Stad eerst
behoorde afte ftaan van 't Verdrag van Voldoening,
in 't jaar 1578, gemaakt; en voor
dien afftand, vergenoegd worden, door den
Prinfe. Ook wilden dïe Van den Briele den
Prins, afzonderlyk, als hooge Overheid der
Heerlykheid van Voorne ontvangen ; daar
deeze Stad, doof de Edelen en de andere
Steden, voor een Lid van Holland, gehouden
werdt* De overige Leden ftemden j eenpaariglyk,
voor het voltrekken van de Opdragt
der hooge Overheid: en Amfterdam
befloot 'er, eindelyk, zelf toe, onder beding,
dat zulks de Stad niet benadeelen zou, in 't gene
zy, wegens het afftaan van haare Voldoening^
te vorderen hadt (c) : waarin de Staaten,
zonder egter den Prins, vooraf, gekend
te hebben,bewilligden(/). Doch zyneDooflugtigheid,
vondt niet geraaden, de Regeering
te aanvaarden, zo lang 't verfchil met
Amfterdam niet uit dert weg geruimd ware;
waarna hy verklaarde, vier maanden te willen
toeven, op dat het niet fchynen zou,
dat hy op deeze Opdragt gewagt, en daartoe
eenige byzondere gelegenheid waargenomen
hadt (

434 VADERLANDSCHE XXVIII. BOEK.
Opdragt voortvaaren moest. Doch de andere
Steden fchikten zig, naar 't goedvinden
van den Prinfe. Amfterdam bleef'by de voorige
verklaaring (ƒ). Men befloot dan, den
Prinfe te verzoeken, in de Regeering te willen
voortgaan, op den voet, als waarop ze
hem, in den jaare 1576, opgedragen was,
zonder zig aan den tyd van vier maanden te
Eed van bepaalen. Zyne Doorlugtigheid bewilligde
en aan hierin: en werdt, toen, op den vierentwin-
den Printigffen
van Hooimaand des jaars 1581, de
fe. als
hoo^e O- eed gedaan, eerst, door den Prinfe, aan de
verheid, Gemagtigden der Staaten: daarna, door zes
afgelegd. uit de Edelen, en door de Gemagtigden der
Steden Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden,
Gouda, Rotterdam, Gorinchem, Schiedam;
Briele, Schoonhoven, Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen,
Edam, Monnikendam en Purmerende
, aan den Prinfe, alsvertoonendeen hem opgedraagen
zynde de hooge Overheid en Regeeringe
van het Craaffchap van Holland, Zeeland
en Iriesland: welken titel hy, van toen af,
gemeemyk (2), in openbaare Plakaaten, gevoerd
heeft (g). Ook vind ik, dat hy den
Staaten, fomtyds, den naam gaf van onze welbeminden
(Ji). De eed werdt, waarfchynlyk
op dat het verhandelde te geheimer blyven
CH Refol, Holl, 19 fuly 1581. V. jjr.
(gj Refol. Holl. 4, 5 Sept. 1581. bl. 459, 461.
C/0 v
m. Mcmoriaalb. EJINST. ƒ. 217 yerf.
zou,
(•) Gemeenlyk, zeg ik; want men heeft ook enkele
voorbeelden, dr.tde Prins zig, na deezen tyd, nog den
titel van Gouverneur of Stadhouder gegeven heeft. Zie
Rcfil. HoIl.SUov. 1582. bl.526. 2 Oftob. 1583. bl.39-.
3>oth dit is , veeüigt, om byzondere redenen, gefchied.

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 435
zou, gedaan, op de faktte van zyne Door­ 1582.
lugtigheid. Om dezelfde reden, werdt den
Staaten ook geen dubbeld gegeven van de
Akte van Opdragt der hooge Overheid; noch
van het Renverfaal des Prinfen, waarmede
dezelve bevestigd werdt. Van de Akte bleef
het oorfprongelyke berusten, onder 's Lands
Advokaat, tot in den aanvang des volgenden
jaars, wanneer het, tegen het Renverfaal des
Prinfen, uitgewisfeld, en zyner Doorlugtigheid
overgeleverd werdt (J). Uit deeze beide
ftukken, blykt, dat, fchoon de hooge Overheid
den Prinfe flegts opgedraagen werdt, zo
lang de Landen in oorlog zouden zyn, en men
dus, in dit opzigt, bleef by het vastgeftelde
in 't jaar 1576; hy egter nu aannam, alleen de
Gereformeerde Evangelifche Religie te befchermen:
in welke byzonderheid, men van de gemelde
overeenkomst afweek. Amfterdam hadt
nog geweigerd, den eed af te leggen Ook
vind ik niet, dat zulks, nu nog, door Medenblik
, gefchied zy, hoewel my de reden hiervan
niet gebleeken is. Doch de nieuwe eed werdt,
federt, den Leenmannen, Regenten, Regteren,
Amptenaaren, Schutteryen en Poorteren
in Holland afgevergd (T), en door vee-
Jen, van tyd tot tyd, gedaan (w). De Regeering
van Amfterdam, daarna, afftand gedaan
hebbende van de voldoening («), deedt
den
CO Refol. Holl. 06 Jan. 1582. */. 40, 41.
(7:) Refol. Holl. 10, 20, 24, 17 Jt'iy, 23 Decimb. 1581. bl.
364, 366, 382, 304, 386, 388,

436* VADERLANDSCHE XXVIÏI.BOEK.
1585. den eed aan den Prinfe, als hooge Overheid,
in den aanvang des volgenden jaars, hebbende
zyne Doorlugtigheid , voor dat dit gefchied
ware, het Verdrag, tusfchen de Staaten en de
Stad geflooten, niet willen bekragtigen (0).
Te Gouda hadt men ook eenige zwaarigheid
gemaakt, om den eed te doen fj>); doch men
fchynt dien , na Amfterdam, insgelyks, te
hebben afgelegd.
til Zee- Maar in 't Stigt van Utrecht, en vooral
tand en in Zeeland, was men nog zo ver niet geko­
in 't Stigt
hapert de men. De Zeeuwfche Steden, Goes en Thoo-
Opdragt leh, hadden wel bewilligd, in de Opdragt der
der hoo­ hooge Overheid van den jaare 1576: ook hadgeOverden
vier Gemagtigden van Zeeland, fchoon
heid,
hiertoe, naar 't fchynt, ongelast, het Befluit van
den jaire 1580 ondertekend: doch toen 't ftuk
van de afzweeringevan den Koning van Spanje
en van de vernieuwing der gemelde Opdragt,
ter Staatsvergaderinge, in nader beraad
gelegd werdt, maakten eenigen, met naame
die van Middelburg, zwaarigheid in 't een
en in 't ander: en men was nog tot geen befluit
gekomen, in den aanvahg des jaars
158a toen, in Holland, de nieuwe eed,
reeds, ftaatswyze en in verfcheiden' Steden,
was afgelegd. De Staaten 's Lands van Utrecht
waren een weinig verder gekomen.
Zy hadden, reeds op den agtentwintigften
van Lentemaand des jaars 1580, beflooten,
den Prinfe de hooge Overheid van den Lande
(V) Reföl. IIOÜ. té, 27 Janiuir. 1582. bl. 40, 42, 41?.
CpJ Refol. Holl. 25 "(anuar. 1582. bl. 37.
(gj Refol. Holl. 18 janna:: 1582. bl. 9.

I
XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 437
de van Utrecht aan te bieden. Doch toenzy, 1589.
in Oogstmaand des jaars 1581, den Koning,
van Spanje hebbende afgezwooren, eenigen
magtigden,, om de voorwaarden te beraamen ,
op welken men den Prins zou konnen aanneemen,
reezen'er, op dit punt, cloordentyd,
zoo veele zwaarigheden, dat 'er geen eindelyk
befluit op genomen werdt (s~).
Zo ftonden de zaaken tusfchen den Prinfe Waarom
en de drie Landfchappen, toen Anjou in de [lollanö,
Zeeland
Nederlanden kwam. De Renverfaalen, door
en U-
hemden Prinfe ter hand gefteld, en opzigtrechctelyk op Holland en Zeeland, voldeeden, zo Anjou
fommigen melden (f), zyner Doorlugtigheid jeene. .
niet, 't Was dan geen wonder, dat de Ge­ mlde
ïoeu,
magtigden deezer Landfchappen geenen last
kreegen, om Anjou te zweeren. Het heimelyk
Berigtfchrift van die van Holland
hieldt aUeenlyk in, dat zy hem, beleefdheidshalve,
rcoeften gaan begroeten, en dat wel
in zo kleinen getale, als doenlyk ware: voorts,
ter algemeener Staatsvergaderinge , niets anders
verrigtende, dan hooren en zien («).
Zy kweeten zig ook trouwelyk van deezen
last, en weigerden, nevens die van Zeeland
en Utrecht, heufchelyk, den eed van inhuldiging
te doen aan den Hertoge, gelyk wy
reeds (v) verhaald hebben.
Doch terwyl zy nog te Antwerpen waren, xr.
borst 'er een aanflag uit tegen den Prinfe / anflag
van J m Jan
uregui,
(O BOR XV. Boek, bh 197 200 [182, XVIII. Boek,
11. *ï f387].
CO Hooier XIX. Batk, bh 809.
'

438 VADERIANDSCHE XXVIII. BOEK,
1582. van Oranje, die hem in merkelyk gevaar
zyns leevens en zyne vrienden in de uiter­
op het fte verlegenheid bragt. Meermaalen hadt
leeven men den Prinfe gewaarfchuwd van deezen
van den
Prinfe of genen verraaderfchen toeleg, zonder dat
van O- hy 'er veel agt op geflaagen hadt; doch na
ranje. het uitkomen van 'sKonings ban tegen hem,
liep hy zigtbaarer gevaar, en droeg ook
meer zorg voor zyne veiligheid. Maar nooit
was Vorst veilig voor iemant, die zyn eigen
leeven waagen durfde, om hem 't zyne
te beneemen. Jan dljuncha, een Biskaayer,
te Antwerpen woonagtig, hadt, omtrent deezen
tyd ^Gaspar tfAnaftro, zynen Landsman,
die, veel fchade by den Koophandel geleeden
hebbende , op het punt ftond van te
breeken, en, zo elders gemeld wordt, kort
hierna , eene bankbreuk maakte van twintigduizend
guldens (V), door groote beloften,
bevestigd met 'sKonings eigen' hand,
bewoogen, om den Prins het Jeeven te beneemen.
Anaftro egter, zelf bevreesd, hadt
eerst zynen Boekhouder, Antonio Venero, en
toen deez' het weigerde, eenen anderen zynen
dienaar, Jan Jauregui, jongeling van
twee- of drie-entwintig jaaren, tot den moord
aangezogt. Jauregui, fchoon hy zyn eigen
leeven verlooren rekende, toonde zich egter
gehertigd, om 't ftuk te onderneemen. Anaftro
voorziet hem van een tafelboekje met
eenige gebedekens en geloften, indien hy in
't leeven blceye (#) : ook van zeker gefchrift,
f«tO Rciol. HoU. Maart 15K2. bl. 135.
(?) Zie HOR. Auth. Stukk. 11. bl. 99,
waar

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 439
waarby, uit 'sKonings naam, der Wethouderfchap
van Antwerpen groote gunften
beloofd werden, indien zy hem heufchelyk
handelde. Van welk gefchrift hy zig dienen
moest , wanneer hy gevangen werdt. De
agttiende van Lentemaand, een Zondag, was
gefchikt, om 't itout opzet uit te voeren: voor
welken tyd , Anaftro, over Brugge, naar
Duinkerken geweekenwas. Jauregui hadt zig,
Vrydag te vooren, gebiegt, aan Antoni Timmerman,
eenen Domimkaaner Monnik, gewoon,
in ftilte, mis te doen, in 't huis van
Anaftro. Zelfs hadt hy hem zyn voorneemen
tegen Oranje geopenbaard; en de Monnik
hadt het ftuk gepreezen, mids het, niet uit
eigenbaat, maar ter eere Gods, en ten dienfte
des Konings en des Vaderlands, ondernomen
werdt. Voorts, fterkte hy hem met
de kwytfchelding zyner zonden, en, des
Zondags daaraan, met het misbrood (j).
Jauregui, dus gehertigd, neemt den Prins
waar, zo als hy, omringd van eenen drom
van Edelen, van de middagmaaltyd opftondt,
en zig gelaatende, hem een Verzoekfchrift
te willen aanbieden (2), fchiet hy hem een'
pistoolkogel door 't hoofd,die, onder 't regte
oor inging, en, door 't gehemelte des monds,
beneden 't flinke kakebeen, uitkwam. Men
vindt 'er, die melden, dat de moorder, terftond
hierop, nog naar zynen degen tastte fV);
doch hy werdt, uit vreeze hiervoor, of uit
on-
00 Confefl". van A. Venero en A.- Timmerman by BOR. Amii
Stukk. II. Deel, bl. 99, 100.
(_z) TASSIS Lib. VI. fi. 43r.
fa; STRADAÜW. ILLibr. IV. p. 215. TASSIS Libr, VI. />. 4jt.
Ee 4
De Prius
wordt,
door 't
hoofd,
gefchooteu.
De
moorder,
opheeter
daad,omgebrast.

TS.8a,
4.40 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK,
onbedagte hevigheid, door eenigen, die den
Prins verzelden, met verfcheiden' rapierfteeken
, gegriefd , en door de hellebaardiers
voorts , afgemaakt. De Prins, bedwelmd'
yeihaald heeft, dat 'er een ituk van 't gebouw
inllortte Terftond hierop, viel h Y in zwyT
waarop het gerugt van zynen dood zie reeds
verfpreidde. Nogtans bekwam hy, kort hierna
wederom: werdt, voorts, te bedde geholpen
en verbonden, met eenige hoop van tlneezing
alzo hy gezigt en fpraak, ei bovenal
t verftand belueldt.
De maar van 's Prinfen ongeluk vloog vast
door de Stad en verwekte eene byfleil on -
leltems Men fluit de poorten, fnant ker­
I ingen langs de ftraaten, en verfcfiynt, gevapend,
op zynen hoefflag. In 't eerst wer-
<
ien de Franfchen, voor aanftigters van 'tW
'erdagt gehouden by veelen (/.), zelfs by
]
(
1
;
s'
nnfen hofgezin. De Hertog Vn Anjou vierle,
ten deezen tyde, zynen Geboortedag, en
tooide wel ras dat hy cn de Franfchen , bv 't
,emeen, in t vermoeden geraakt waren
Is of zy voorhadden, hier,eene tweede Pa!
I yfche Bruiloft te vertóonen, en met den
r loord des Prinfen een begin maakten. Dit
i eedt hem vreezen, voor eenen opftand
c nder de Burgerye. Doch deeze vrees ver-
d ween, te gdyk m e t d e agterdogt tegen
d e Franfchen , toen men 't lighlam des
n ipprders bezogt, en, uit de papieren, wel­
k en hyby zig hadt, bevondt,dat hy Spaansch
CO R-Evu III. Boek, U. !T.
kern

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 441
kende, en dus, waarfchynlyk, een Spanjaard
was. 't Lyk werdt, vervolgens, op de markt, -
ten 'toon gefteld, en haast gekend voor dat
van Jauregui. De waarheid zig allengskens
nader ontwindende, werden de Boekhouder
en de Monnik gevat: ook verfcheiden' anderen,
die egter, eerlang, wederom geftaakt
werden. Des anderendaags, kreeg men brieven
van Anaftro aan Venero in handen. Hierdoor
, werdt hy overtuigd , en ontdekte alles
, wat hy wist. Timmerman hadt zig, ondervraagd
en zelfs gepynigd zynde, in 't eerst
ongenegen getoond, óm te ontdekken, 't
gene hem, in de biegt, geopenbaard was;
doch daarna, vernomen hebbende, dat Venero
zo veel, uit Jauregui, verftaan hadt, als
hy zelf, bevestigde hy deszelfs getuigenis (c).
Voorts, beleedt hy , van gevoelen geweest
te zyn, dat men den Prins, met een goed
geweeten , mogt ombrengen ; doch voegde
'er, kort voor zyn einde, by, dat hy nu deeze
dooling verwiep, dé Regters om vergiffenis
fmeekte, en verzogt , dat zyne herroeping,
nevens zyne bekentenis, zo dezelve
het licht zag , gemeen gemaakt mogt wor­
den (jt). Ten zelfden dage, werdt het lyk
van Jauregui gevierendeeld. Daarna, ondergingen
Venero en de Monnik dezelfde
ftraf, nadat zy, op fchiïftelyk verzoek des
Prinfen, dat men hun een' zagten dood zou
aan-

442 VADERLANDSCHE XXVIIL BOE?.
1582. aandoen, eerst geworgd waren. Anaftro
Parma,
fchoon zyne bcteuterdheid op de reize l en
dat hy eenen tromflager, die hem van Duinkerken
naar Grevelingen geleiden zou, in
plaats van eenen dukaat, wel dertig dubbele
Spaanfche Pistoletten vereerde, hem in kwaad
vermoeden gebragt hadt, geraakte, nogtans,
jelukkiglyk, by Parma, te Doornik: daar
j ry, waanende den Prinfe gefncuveld te zyn,
jelyk de eerfte gerugten liepen , zig openlyk
/an 't aanftigten deezes moords beroemde.
3
arma zelf liet zig, door hem, bepraaten,
den Prins i >m aan verfcheiden' Steden van Brabant,
dood re- " /laanderen en Holland (e) te fchryven, dat
kenende, i
fchryft * iet nu tyd was, om zig met den Koning te
aan ver- \ 'erzoenen. Hy en Anaftro vaardigden ook
fcheiden' { >neven af, aan eenige byzondere Perfoo­
Steden , ien. In alle welke brieven, het omkomen
cn Perfoonen.
^ 'an Oranje werdt vastgefteld; dat ook, buit
?ns Lands, eenen tyd lang, geloofd werdt
(
ƒ). Doch elk verfoeide 'tgruwelyk opzet, en
iemant toonde zig gezind tot wankelen (g).
I
i
Imaftro zogt, federt, zyn heul aan 'c Hof van
5
panje, alwaar hy eenige vrienden; doch ook
z
yne vyanden hadt, en niet, of zeer bezwaarrk
flaagde (h~).
1;
Voor­ De Staaten van Holland, uit hunne Gezorg
der n agtigden te Antwerpen, terftond berigt ge-
Staaten ?
van Hol- •eegen hebben van 't gene den Prinfe was
land. O' hergekomen, gaven 'er kennis van aan de;
Ste-
'O ZieKe^l Holl. 3 Jf>ril 1532. II. 157.
i f) Brief van A. De^meiieres l/y Boa Auth. stufck. ir. ne
li. 10-. "'
i 't) Bnn XVII. Boek, J/.15 enz, (312 enz.1.
( kj Brief van jus^. d'Anailro by Boa Autli. Stukk. II. üeelj

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 443
Steden, dezelven vermaanende, goede wagt
te houden, op dat 'er, ter gelegenheid van
dit ongeval, nergens iets nadeehgs ondernomen
wierdt. Voorts, fchreeven zy, tegen
den eerften van Grasmaand, eenen plegtigen
Bededag uit, om 's Prinfen behoudenis van den
Hemel te verwerven (

*582.
De Prins
geaeesc.
444 VADERLANDSCHE XXVIII. BOEIC;
ke gewenteld in heffe van gezuiverd koper-'
rood, geftremd werdt. Daarna, genas de
Prins gelukkiglyk, en deedt zynen kerkgang
V 3 n B I o e
Xt? ^^nd, die tot eenen
was (f»5
XIL
Zyne Geroaaliu
tterft.
]
Holland
en Zeeland
'
doen ein- 1
delyk i
den eed c
aan Anjou,
011- f
der be- C
ding van d
enge- t )
lioude. J
nis.
f
P
ft
n:
n;
v;
vi
d
8
' V r Z y n e h e r l l e l l i n
°° S S' ef
chikt
Doch op den vyfden, ontviel hem zyne Ge
jaalin, Charlotta van Bourbon, door den dood
6y was door fcmik op fchrik, gekrenkt, en"
oor waaken en dienen, afgemat zynde, in eeie
brandende koorts gcftort, die haar, in weiuge
dagen, wegrukte (ji).
Terftond na dat de Prins gekwetst geworien
was, en toen men nog niet voorzien kon,
toe t met hem afloopen zou, werden de Getiagtigden
van Holland, ongetwyicici ook
•ie van Zeeland en Utrecht, iterk aaimezogt,
m Anjou te huldigen. Doch zy wisten 't
eiiendiglyk te ontleggen, voorwendende,
ttzy, vooraf, hiervan verüag zouden moein
doen, en dat de Staaten, vervolgens, op
eeze zaake, befchreeven zouden moeten
'orden CO- De Hertog hadt, van tyd tot
'cl, uitgefteld, hetvereischte Renverfaal den
rinfe te behandigen, en fcheen 'er, in den
aat, waarin zyne Doorlugtigheid toen was,,
mder genegen toe, dan te vooren. Doch
t dat de Prins herfteld was, veranderde hy
tn gedagten. De Staaten van Holland ontngen
eenen Brief van zyne Doorlugtigheid,
in zesden van Bloeimaand gedagtekend,
«? «O BOR XVII. Boek , U. 18 brtTJ. HOOFT XIX.
( «O BOR XVII. Beek, U. 18 ifn.
( o) Refol. Hol], 22 Maan IÏ3S. 8/. T--.
meb

XXVIli. BOEK. HISTORIE. 445r
meldende „ dat de Hertog niet van zins Was,
zig 't bewind dier Landen aan te trekken,
" welken, tot hiertoe, onder 's Prinfen ge-
" hoorzaamheid geftaan hadden; maar ze te
" zynen gebiede dagt te laaten. Dat hy hier-
" oni voorhadt, de hooge Overheid, hem
" opfedraagen , te gebruiken, en 's Lands
" Domeinen, die de Heitog hem ook over-
" liet, te aanvaarden (/>)/' Anjou hadt,
Inderdaad^ eindelyk, een Renverfaal ^vergeleverd
, welk, al den twee entwmtigften
van Sprokkelmaand, getekend geweest was,
en eene verklaaring behelsde „ dat hy da
Staaten van Holland, Zeeland en Utrechte,
" zo hunne Gemagtigden, nevens de ande-
" ren, hem zweeren wilden, niet verftondt
" verder te verpligten, dan tot eendragt iri
" 't voeren des krygs, in 't opbrengen van
' hun aandeel tot de kosten van denzelven,
f in 't ftuk der munte, en in 't onderling
" handhaaven van de regten, vryheden er
„ gewoonten der Landfchappen (#)." D«
Prins drong dan de Staaten der drie gewes
ten, om den eed aan den Hertoge te doen
waartoe die van Holland en Zeeland befloo
ten (Y).
D o c n v a n
UtreAt:, bégeerend<
geenen eed van manfchap te doen, ftondei
alleen over het beëedigen der Hollandfche ei
Zeeuwfche Gemagtigden , onder fchriftelyl
beding, dat hun zulks tot geen nadeel' ftrek
kenizou (O- De Geestelykheid te Utrech
hadt
»
O) BOR XV. Boek, tl. 198 [182]. .
Cj) Boa. XVII. Boek, bl. y [304]. Groot-Plakaatb. I. Veel 1
ik 79.
Cr) Refol. Holl. 10 May 1582- bl. 234.
(s) H»OïT XIX. Boek, bi. 8w.
1
1583.
; Ütrech*
L blyftwel»
t «erig.
C

1582.
Ver/'chil
aldaar,
over 't
zitten
derGeestelyklieid
in
deStaatsvergadering.
'Ceëiïgeerden.
446 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
hadt, naar 't fchynt, tot hiertoe, het opdraagen
der hooge Overheid aan den Prinfe gefluit.
Daarentegen, fchynen de Burgerhopluiden
en eenige voornaame Poorters belet
te hebben, dat men Anjou hulde deedt 7 V
begeerden ook, ten deezen tyde, dat den
Geestelyken het zitten onder de Staaten ont
zeid werdt, gelyk, in Brabant en in verfchei­
den' Landfchappen, gefchied was. Doch de
Prins hadt, al in 't jaar 1580, geweigerd de
Geestelykheid te ontzetten van dit haar voorlegt.
Nu bewilligde de Wethouderfchap dei-
Stad m de begeerte der burgerye. Menfchikte
Gemagtigden aan den Prinfe, die de zaak
wees aan den Landraad ter regter zyde der
Maaze: en deeze verklaarde, op den vierden
/an Grasmaand „ dat de vyf Kapittelen zig
„ voortaan, tot 'sPrinfen wederzeggen toe*
„ met geene maaken van Regeeringe , te'
, moeijen hadden. Doch de Vroedfehap' van
, Utrecht zou tien of twaalf Kannonniken
, trouwen van den Hervormden Godsdienst'
, of ten minften denzelven toegedaan, be-
, noemen, uit welken de Ridderfchap en
, Steden zes of agt kiezen zouden, om 't
„ eerfle Lid der Staaten te vertoonen. Dee-
„ ze * Gekoorenen zouden voor weereJdly-
„ ke luiden gehouden worden, en 't Paus-
, dom en den Koning van Spanje afzweeren
, moeten." De Prins bekragtigde , op den
/eertienden van Hooimaand, deeze Üitipraak
w e I k e
I '0 i » ee
nen geruimen tyd, agtervolgd
s geworden.
(0 Bon XVli. Boek, hl. 15 [317],
De

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 447
De Hertog van Anjou, zig nu beginnende 1582.
te fchikken tot de Regeeringe, hadt van de
Prinfen van Oranje en Espinoi en andere Le- xiiïT"*
(
Dranje
den des Raads van Staate opening verzogt , :n ande."
van den ftaat des Lands; waarop hem deeze "cn ope-
Heeren, by gefchrift, vertoond hadden, icnAn- , hoe 't, hier, haperde aan goede orde op ou den
taat des
', 't burgerlyk beftier, op de regtspleeging, -ands.
' en op de krygstugt, die niet te vinden was,
" zo men geenen behoorlyken voorraad hadt
" van gemeene penningen: om welken te
" bekomen , zy verfcheiden' middelen aan
de hand gaven. Voorts, rieden zy, dat
, men's Lands troupen verzamelde, en, om
', hiertoe in ftaat te zyn, de Landfchappen
, hunne aandeelen, in de jongst ingewilügde
lasten,deedt opbrengen. Ook oordeeldenzy,
dat men de krygsluiden, die nog
„ veele agterftallen te vorderen hadden, by
' verdrag, moest tragten te paaijen. De
, Leden des Raads van Staate, die van den
11 geheimen , en die van de geldmiddelen
„ behoorde men , om misbruik en omkoo-
„ pingen te voorkomen, jaarlyks, te voldoen
„ van hunne wedden, uit de geestelyke goe-
„ deren, of van elders, ter minfte kwet-
„ finge der Gemeente: ten ware de Staaten
„ befmiten wilden tot vermeerdering der
„ Vorftelyke inkomften, op dat men, uit
„ dezelven , dezen Amptenaaren voldeede.
„ Tot betere vordering de Regtspleeging,
„ moest men den grooten Raad van Meche-
„ len wederom opregten, of't getal der Le-
„ den van den geheimen Raad vermeeide-
,, ren

44» VADERLANDSCHE XXVÏÏI.BOE EI
1582. „ renfV)" De Hertog, dit gefchrift ontvangen,
en goedgekeurd hebbende, leverde
het den algemeenen Staaten over, cm 'er op
Befluit,
te raadpleegen (y). En deezen beflooten,
hierop,
door de eerlang „ dat de Heeren van den Landraad
algemee- „ in dienst blyven zouden, als Raaden van
de S Laa­ ., Staate van zyne Hoogheid, voor den tyd
ten,genomen. „ van een half jaar, aangevangen met Sprok-
5, kelmaand, en dat zy, by voorraad, 't be-
Ü wind zouden hebben over de 'penningen,
„ gefchikt tot de lasten des krygs. 't Beleid
» des oorlogs zou, geheellyk, ftaan aan den
„ Hertoge, uitgenomen in Holland, Zeeland
„ en Utrecht, daar 't aan den Prinfe blyven
» zou. De vierentwintig tonnen fchats jaar-
„ lyks, den Hertoge, te Bourdeaux, beloofd,
„ werden verhoogd tot op dertig, en
„ boven dezelven , nog vyftigduizend gul-
„ denster maand, voor een halfjaar, iuge-
„ willigd. Tot verzekering der genoemde
„ dertig tonnen fchats, werden hem en den
,, Landraad de gelei- en verlofgelden in han-
„ den gefteld; en tot verzekering der maan-
» delykfche vyftigduizend guldens, de midn
óelen op de verteering van wynen, bie^
„ ren, graanen, haring, zout en zeep, om-
*Colkclc. „ ze te doen vorderen, by * inzameling of
» verpagting, ten meesten oorbaar. Doch
„ Gelderland, Utrecht en Overysfel zouden
„ volftaan konnen, met, alleenlyk, voor
„ drie maanden, te betaalen hun aandeel in
„ de gemeene lasten , als voorheen." Die
fw) Zie BOR XVII. Boek, bl. ii faioT.
W BOR xvn, /;»**, */. 14 [31 ij.

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 449
van Holland egter, ongeraaden vindende 158*.
hunne middelen met die der algemeene Staaten
te vermengen, of den Hertoge en den
Landraad in handen te flellen, lloegen voor,
dat de Gewesten wel mogten hunne middelen
op de verteering inbrengen, tot vervulling
der maandelykfche vyftigduizend guldens:
doch dat elk op zyn aandeel gefteld
behoorde te worden, in de tweehonderdenvyftigduizend
guldens ter maand, die dertig
tonnen fchats in 't jaar uitmaakten; en daartegen
genieten, 't gene van de gelei- en verlofgelden
overfchoot, boven de lasten (v).
Op 't ftuk der Regtspleeginge, vondt men
geraaden „ alle zaaken, by * beroep, ge- *
„ bragt voor den grooten Raad van Meche-
„ len en voor den geheimen, voor deeze
„ reize, te herzenden naar de gewesten, van
„ waar zy gekomen waren , om aldaar te
worden afgedaan , of by de Geregtsho--
„ ven, of by andere Perfoonen, te kiezen
„ by de Overheid, op benoeming der Land-
,, fchappen. Om de zaaken, die, ter eerfter
„ aanleg, voor de gemelde twee Raaden,
gekomen waren, of hadden moeten ko-
„ men, af te doen, zou zyne Hoogheid, uit
„ twee-entwintig Perfoonen, by de algemee-
„ ne Staaten te noemen, zeven Raadsluiden
„ kiezen, die ook te wyzen hadden, over
„ alle zaaken, welken, naar de voorregten
„ en gewoonten der Landen, tot 's Vorften
kennisfe behoorden. De Gemagtigden der
„ Gewesten zouden, by hunne meesters,
„ be-
OO Refol. Holl. 25 April, 2 Jmiv is&l. bl, 203, 283.
VII. DEEL. Ff

XIV.
öpregting
van
eenen
Hoogen
Raai in
Holland.
45o VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
„ bezorgen, dat de benoeming, drie Weeken
-„ na 't fcheiden der Vergaderinge, gefchied-
„ de i of zo zy hiervan in gebreke bleeven,
,, zou zyne Hoogheid mogen voortgaan met
„ de verkiezinge, uit benoemden of anders-
„ zins O)."
Doch deeze laatfte fchikking mishaagde
den Staaten van Holland. Zy deeden niet
alleen geene benoeming ; maar voltrokken,
niet lang hierna, het ontwerp, welk, al federt
eenen geruimen tyd (a;), ter Staatsvergaderinge
, in beraad gelegd was: ftellende,
op den naam van den Prinfe van Oranje, als
hebbende de hooge Overheid van den Lande,
eenen Hoogen Raad in van negen Perfoonen,
aan welken beroep vallen zou van
de Sententien van den Hove provinciaal. Men
hadt, eerst, genoegzaam beflooten,.deezen
Raad te Haarlem te doen zitten. Doch de
Steden Dordrecht, Leiden, Gouda, Rotterdam
en Schiedam ftremden de opregting
voor eenen geruimen tyd (y). Nogtans waren,
in 't jaar 1580, reeds Gemagtigden
gefteld, om een Berigtfchrift voor den nieuwen
Raad te ontwerpen (z). Ook werden
de Raaden eerlang benoemd. Doch men hadt
hun zulk eene geringe wedde toegelegd,
dat eenigen zig ongezind toonden , tot het
aanvaarden der Raadsplaatfen. Hierop was,
in den jaare 1581, orde gefteld, en de zitting
des Raads ook aan den Haage bepaald
l
f» "O* XV1T. Roek, bl. 28 [329].
(x) Refol. Holl. 18 Sept. IS79.
2 5
-
(y) Refol. Holl. 10, 21 Aoy. 21 tiec. 1^-9. bl. 265 , 2D4.
Q?) Refol. Holl. 5 Mtji 10 Juny 1580. K 76, 103.

XXVIII.BOEK:. H I S T O R I E . 45 i
paald f». Het Berigtfchrift voor dit nieuw 1582.
Geregtshof werdt egter, niet voor den eenen- •
twintigften van Bloeimaand deezes jaars 158a,
in orde gebragt (A): waarna de Raad in bediening
tradt. De zaaken, die , voor den
grooten Raad* te Mechelen, en voor den geheimen*
te Brusfel, onafgedaan hingen, werden
, terftond, voor denzelven gebragt (c).
De eerfte Leden van den Hoogen Raad waren
Meester Jan van Treslong, Prefident, en Meesters
Arend Nicolai, Gerrit van Wyngaarden,
Nanning van Foreest, Jan'van Banchem, Amelis
van Am/lel van Mynden, Dirk van der Nieuwhurg,Jan
Bets, Adriaan IVenjenzxi Gysbrecht
van Hoogendorp, Raaden (egroe-
gezien, dat de Hervormde Kerken, ter geen den
Hertog
hoor geleid door den Prinfe van Oranje,
/an Anterftond
na de aankomst des Hertogs, zig zy­ [bii.
ner befcherminge aanbevolen, en gunftig antwoord
bekomen hadden (e~): en zy meenden
niet minder te mogen verwagten. Ook bragt Dé
de Hertog te wege, dat de Wethouderfchap .oomfcligezinden
hun de vrye Godtsdienstoefening toeftondt, aldaar
in S. Michiels Klooster, welk zyner Hoogverwerheid geopend was, mids doende, vooraf, den ven van
hem vr#e
eed
(a) Refol. Holl. 22 Sept. 5, 20» 23 Dee. 1581. bl.501, C16,
(b) Groot-Wakaatb. II. Deel, kol. 290. V. Deel, bl. 3oï5.
CO Refol. Holl. * Sept. 1582. bl. 418.
ld) BOK. XVII. Hoek, bl. 29 [330].
M F>OR XVII. Boek, bl. 7 [302I.
Ff a "

oefeniag
van hunnenGodsdienst.
Tc Brusfelkonaienze
geene
vryheid
bekomen.
XV.
De Franfchen
winnen
Lens ~
doch verliezen
't
weder.
Oudenaarden
vcro-
452 VADERLANDSCHE XXVIII.BOËK,
eed aan den Hertoge en aan de Stad, met af-
•z-veeringe des Konings van Spanje. De mees­
ten kwamen noode tot het doen van deezen
eed; doch werden 'er, by geldboeten en bedreiging
van ballingfchap, eerlang, toe genoodzaakt.
Maar, op dat hun deeze gedwongen
eed niet te eerder deedt wanhoopeu aan's Konings
genade; gaf Parma, terftond hierin, een
Plakaat in licht, waarby hy beloofde hun
dien nimmer te zullen wyten, noch om denzelven
hunne trouwe verdagt te zullen houden
(ƒ).
Te Brusfel, hadden de Roomschgezinden,
midlerwyl, den Hertog ook om Vrye Godsdienstoefening
verzogt, waarover zy van de
Onroomfchen gedreigd waren. De 1 téitóg
beval deezen, op den agtften van Zomermaand,
de Kerk van Kouwdenberg, binnen 't
Hof, te ruimen, alzo hy aldaar haast zynen
intrek dagt te neemen: doch men floeg zyn gebod
in den wind (g).
De oorlog was, dit voorjaar, in de Nederlanden
, flaauwlyk voortgezet, by mangel
van krygsvolk, ter wederzydc. De Spaan-
fchen en Staatfchen hielden zig, geduurende
de vorst, op, met pionderen en blaaken,
ten platten lande. Lens in Artois werdt verrast,
door de Franfchen; doch, op den eer-
Hen van Grasmaand, wederom opgegeven
aan den Heere van Montigni (//). Parma begaf
zig, ten deezen zelfden tyde, te velde,
en veinzende naar Meenen te willen, rukte
by,
CO R n
* XVTT. tot*, H. [jiW] TIooFf XIX. fat, V. 'ia.
Qgj BOR. XVII. Itotk, bl. 27 [316].

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 453
hy, op den agtften, voor Oudenaarden, daar 1582.
Van der Burgc Overfte was van flegts vierhonderd
knegten. 't Beleg ging traaglyk voort, verd,
door Par­
mids de onkunde der belegeraaren, in 't maama.ken
der laopgraavsn, en in 't opwerpen der batteryen.
Parma, eindelyk, een deel bergwerkers
uit Boheeme en vyftienhonderd nieuw geworven'
Hoogduitfche Knegten bekomen hebbende
, bevondt zig in ftaat, tot het befchieten
der Stad, die, fchoon 'er geene hoop tot
ontzet was, langer te houden zou geweest zyn,
was de burgery eensgezind geweest met het
Krygsvolk. Nu ging zy over, by verdrag, op
den vyfden van Hooimaand (2).
Tervvylhet beleg van Oudenaarden duurde, Vergeef-
werdt 'er weinig van wederzyde ondernofcheaan- men. De Staatfchen vingen iets aan, om Namen,
Kortryk, Aarfchot, en in 't najaar ook,
om Leuven te verrasfen; doch 't jaagde niet
Ck). Maar Aalst werdt, des nagts'na den drieentwintigften
van Grasmaand, door hen, beklommen
en veroverd, met verlies van flegts
vyfentwintig man, terwyl 'er, van 'svyands
zyde, omtrent tweehonderd gedood en honderd
gevangen genomen werden (7). De
Staatfche bezettingen van Diest en Heerentals
overrompelden Tienen; doch verlieten
•t wederom. Eenige Koningïcfien daaren
tegen, zig gelaatende van Aalst te komen,
vertoonden zig voor 't Slot Gaasbeek, voor-
(.0 R'tfol. Holl. 3 Jaly 15Ü2. in mare. VI 333. BOR XVII.
Boek. hl. 22 [321]. STRADA DQË» li. Libr. IV. y. 221,
C*) METKRKN XI. Boei, f. 19% ven".
tO BOR XVII. Boek, bl. 22 [324].
Ff 3
ikgen
dei\Staatfclien
op
verfcheiden'
Plaatfen.
Zy veroveren
Aalst.
geevende den behaalden buit daar te willen ,
ber' 1
Ook Tieren
, dat
/erlaa-
:en
wordt.
Gaasbeekverocren
•li herwonnen;
i levens

1582.
andere
Slocen.
Parma
bemagtigtGavere
en
Kastenec.
Aanflag
op Diest,
Hautepenne
bekomt
Lier,
door ver
raad.
45n VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
bergen. Hierop als vrienden ontvangen, verrasten
zy 't Siot, dat, Brusfel geweldig benaauwd
hebbende, nevens Toloufe, Ekelhove
en Rost (m), in 't laatst van Herfstmaand
, wederom overging aan de Staatfchen
(n). Parma hadt ook 't Slot Gavere
tusfchen Gend en Oudenaarden doen bemagtigen
en Herken, om den toevoer van dien
kant dus te beveiligen. Ten zelfden tyde,
maakte hy zig van 't jdotKastenet, by verrasfing,meester
(a). Uoch eenig Konings volk,
onderneemende Diest,bynagt,te beklimmen,
werdt zulks begroet, dat zy, met agterlaating
van tweehonderd dooden en eenige gevangenen
, aftrekken moeiten (ƒ>). Parma
ook, terftond na 't overgaan van Oudenaarden
, ondernomen hebbende het Staatfche
Leger, by Gend, te beftooken , vondt het
zo wel verfchanst, dat hy wederom aftrok,
zonder iets verrigt te hebben. De Staatfchen
vervolgden hem ; doch men werdt niet handgemeen
(jf).
Te Lier, lag, onder anderen, een vendel
Schotten in bezetting, onder WiUiam Simple,
die, uit gierigheid, of, zo ais hy daarna
voorgaf, uit wrok tegen de Staaten, wat laater,
in onderhandeling tradt met Hautepenne
, om hem de Plaats te leveren. Ten be*
ftemden tyde , 't was de eerfte van Oogstmaand,
verzogt hy verlof van den Bevelhebber
Cm") METEREN XI. Boek, f. ipS»
OO BOR XVII. fie^fc, bl. ai ]3?2j.
f.O Kor. XVH. Boek, bl. 22 [322.
re) I'.OR XVlf. Boek, hl. 21 f122].

XXVIII. BOEX. H I S T O R I E . 455
ber Eedveld, om uit te trekken, en eenige
vyanden op te ligten, op dat hy, tegen dezelven
, eenen zyner adelhorften, die gevangen
was , en dien men niet flaaken wilde,
zou mogen losfen. Men laat hem gaan, met
dertig zyner Schotten, en zeven foldaaten
met eenen tromflaager van Eedvelds Rege T
ment. Doch deezen agt doet hy, onderweg,
in een Kerkje aantasten en binden, en ftrykt
toen, gevolgd van een' troep volks van Hautepenne,
met den volgenden morgen, wederom
naar Lier toe. Voor de poort gekomen,
roept hy, dat men hem opene, alzo
hy, met goeden buit, te rug keerde. Zyn
Broeder, die Luitenant onder hem was, en
van den aanflag wist, begeeft zig naar 't Stadhuis,
daar Kornelis Kriekaart, Schepen dei-
Stede, geboodt over de Burgerwagt; en verzoekt
hem, de Sleutels van Eedvekl te willen
vorderen. Niemant hadt kwaad vermoeden
op de Schotten. Nogtans gaat Kriekt
aart zelf, met de fleutels, naar de poort, en
beveelt alleen de winketten, die drie of vier
waren, te openen, en het tweede niet, voor
dat het eerfte wederom gegrendeld ware,
Dit gefchiedde. Hy zelf ftondt aan het laatfte,
daar Simple zo dra niet doorgetreden
was, of hy ftoot den Poortier onder de voet,
en kwetst den Schepen doodelyk. Zyn Broeder
, van binnen, overvalt de burgerwagt.
Men opent de groote deuren : alles met zo
veel ftilte, dat de Koningfchen al binnen waren,
eer men 'er, in de Stad, iets van gewaar
geworden was. Straks worden de toegangen
geftopt, de ruiters rennen door de
Ff 4 ftraa-
158*.

1582.
Gevegt
by S.
Wynokjbergen.
XVI.
De WalfcheGewesten
verzoe­
ken , da
het uit-
456 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
ftraaten, om het verzamelen der bezettelingen
en burgeren te beletten. Toen ging t
op een moorden , en vrouwefchenden , en
pionderen, en afperfen van hoog rantfoen.
Men rekent, dat 'er meer dan tweehonderd
Stedelingen omgekomen zyn. 't Bemagügen
deezer Stad ftrekte tot merkelyke benaauwing
van Mechelen, Vilvoorden en Brusfel,
en vooral van Antwerpen, daar men belloot,
tot het flegten van het Klooster van S. Bernards,
even buiten de Stad, op dat 'er de
vyand niet in nestelen zou. Simple trok,
federt, met voorfchryving van Parma, naar
Spanje (V).
Op den tweeden van Oogstmaand, viel een
hevig fchutgevaarte voor by S. Wynoksbergen
, tusfclien vyftienhonderd Hoogduitfche
Ruiters, onlangs, ten dienfte van Anjou, uit
Frankryk gekomen, en gevoegd met her. Franfehe
voetvolk onder deif Graave van Rochepot,
en het grootfte gedeelte van Parmas Leger.
Men vogt lang en hardnekkig, tot dat partyen,
wederzyds , aftrokken, laaten de den
vyand, hier, tusfchen de drie- en vierhonderd
dooden (V).
De Landvoogd, in 't voorjaar reeds befpeurd
hebbende, dat die van Artois en Henegouwen
bevreesd waren voor de aankomst
der Franfehe Legermagt, van welke zy den
: eerften aan floot verwagtten; hadt deeze
vrees, behendiglyk , gevoed, en hun toen
CO Mrt-EREW XI. Boeit, f. 19;. verf. BoR XVIT. Bock, U.
30 1332]- STRADA Dsc. II. Libr. V. p. 235.
CO METE»EN XI. Boek, f. 103 STRADA Dee. II. Litr,
V. p. 334.
te

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 457
te verftaan gegeven, dat 'er geen beter middel
was, om hen te befchermen, dan dat zy,
den Koning baden, dat hy bet uitheemsch
Krygsvolk, te vooren, op hunne begeerte,
ten Lande uit gefchikt, wederom herwaards
wilde zenden. Men luifterde naar deezen
raad. Jan Sarazyn, Abt van S. Waast, werdt
afgevaard naar den Koning, en vondt zo
veel gehoors ten hove (f), dat Filips, in alleryl,
zevenhonderdduizend Dukaaten overmaakte,
en vyfduizend Spaanfche en Italiaanfche
knegten herwaards zondt, die zig, kort
na 't gevegt by S. Wynoksbergen, metParmas
Leger vereenigden («). Hy, zo merkelyk
verfterkt, befluit het Leger des Hertogs,
welk, mids het verloopen veeier Engelfchen,
en door andere toevallen, zeer gedund was,
en te S. Lievenshout, twee mylen van Gend,
lag, op den negenentwintigften van Oogstmaand
, onvoorziens, te overvallen." De
Franfchen waren egter op hunne hoede; doch,
merkelyk minder in getal dan de vyand, weeken
zy, in zeer goede orde, tot onder 't gefchut
van Gend. Hier viel een vinnig gevegt
voor, tusfchen de Engelfchen onder"Norrits
en de vyandlyke voorhoede, die ook hevig
befchooten werdt, uit de Stad. De Hertog
en de Prinfen van Oranje en Espinoi zaten
onder de muuren, om 't gevegt te aanfchouwen,
daar een kogel, pas vier roeden van
Anjou en Oranje af, eenen Scrjant velde, 't
welk hen ter zyde deedt treeden, Meer dan
eens,
rfty ?P de n
" c
'>'en vsn Grnnvellc by HOR Auth. Stuk!;. U,
peel. bl. 101, 103, 105, ic

158?.
I-Tohcnlo
verovert
Megen.
XVII.
Aanflag
tegen het
leeven
van Anjou
en
Oranje
ontdekt.
458 VADERLANDSCHE XXYIILBOE*.
eens, werdt de ftryd hervat. Hy duurde tot
aan den avond, wanneer Panna aftrok, begraavende
omtrent tweehonderd dooden, eii
de voornaamften, nevens de gekwetften, met
zig voerende. De onzen hadden ook vry wat
geleeden. De Hertog en de Prins begaven
zig, met al het Krygsvolk, over de Schelde,
naar Dendermonde, en van daar, in den
aanvang van Herfstmaand, naar Antwerpen,
alwaar 't Leger, eene poos , uitrustte (J>).
In deeze zelfde maand, gelukte het den Graave
van Hohenlo, Megen en eenige andere
Plaatfen vau klein belang in Brabant te bemagtigen
(w).
In Hooimaand te vooren, terwyl Anjou
en Oranje zig te Brugge onthielden, was 'eiwederom
een boos opzet tegen hen beide,
en tegen gantsch Frankryk, ontdekt, waarvan
wy de omftandigheden kortelyk ontvouwen
moeten. Nikolaas Salfeda, Zoon van Pietei-
Sal/èdZj die, op de Paryfche Bruiloft, om 't
voeren der wapenen tegen die van Guize,
omgebragt was, hadt, eenigen tyd geleeden
, te Rouan, van valfche munt betigt geweest
zynde, vergiffenis verworven van den
Koning van Frankryk, door voorbede des
Hertogs van Lotharingen, wiens zyde hy,
na 't omkomen zyns Vaders, gevolgd hadt,
Deez' begeeft zig naar den Prinfe van Parma,
en toen naar den Hertoge van Anjou,
dien hy zynen dienst aanbiedt, om een braaf
Regement knegten te werven. Anjou laat
fv) RiR XVII, Hoek, hl. 91 r3S4l.
O') JU'IECEN XI. ÜO«fcj ./". Iy6. 1
1 via -

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 459
zig met hem in, niet konnende vermoeden,
dat iemant, wiens Vader door die van Guize
van kant geholpen was, iets, ten voordeele
van dit Huis, zou willen onderneemen.
Maar Oranje kreeg een fchalk oog
op den valfchen munter, en ontdekte haast,
dat hy verftand gehouden hadt met Parma,
die hem twee gezellen hadt toegevoegd,
welken hy riedt in hegtems te neemen. Anjou,
federt, ook vernomen hebbende, dat
Salfeda met die van Lotharingen verzoend
was, deedt hem, ten Hove, in ftilte vatten,
terwyl zyne makkers, Francisko Bafa
en Nikalaas //«gö?,bygenoemdla Borde^hcm
buiten ftonden te wagten. Eindelyk, verneemt
Bafa naar Salfeda, aan zekeren dienaar,
die weder vraagt, of hy hem kende?
en, terftond daarop, naar binnen treedt.
Doch op dit oogenblik, kreegen de twee
gasten agterdenken, en pakten zig weg. Bafa
werdt, nogtans, agterhaald, en beleedt,
gepynigd zynde, dat zy, ter begeerte van
Parma , aangenomen hadden , den Hertog
en den Prins, door vergif of eenig andei
middel, van kant te helpen. Doch Salfeda
loochende, iets tegen den Hertoge voorgehad
te hebben. Alleenlyk, beleedt hy, zig
In zynen dienst te hebben begeven ? op hoo,pe
van, met behulp van zyn regement er
eenige anderen, Kameryk en Duinkerker
aan den vyand te zullen konnen leveren;
voorts, was zyn toeleg geweest, al wat 'ei
omging over te brieven aan die van Guize.
die er den Prinfe van Parma, en door deezer
den Koning van Spanje van verwittigen zoiv
den,
1582,

Jf. 2
'
Wat hier
aan meer
vast ware.
Straf der
fchuldigen.
XVIII.
Oorlog
in Portugal,waarin
de
Staaten
460 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
den. Nog openbaarde hy een geweldig eedgenootfchap,
gefmeed door die van Guize,
om Frankryk aan Spanje te brengen. Zyne
belydenis werdt den Koning van Frankryk
toegezonden, die Salfeda haaien deedt. Doch
deez', in Frankryk gebragt, herriep zyne
bekentenis. Nogtans werdt hy verweezen,
om met vier paarden vaneen gefcheurd te
worden. Bafa, midlerwyl , in de gevangenis
aan een mes geraakt zynde, hadt zig het
hert afgefteken. Zyn lyk werdt aan de galge
opgeknoopt, met een gefchrift aan de
beenen, in 't Duitsch en in 't Fransen, meldende,
dat hy voorgehad hadt, zyne Hoogheid
en den Prins van Oranje van kant te
helpen, uit last van den Prinfe van Parma.
Lammoraal van Egmond, jonger Zoon van
den onthalsden Graave , hadt', te Brugge,
eenige gemeenfehap gehadt met Salfeda, en
zig, hierdoor, in fterk vermoeden gebragt,
dat hy kennis van zynen toeleg hebben moest.
Ook hieldt men hem,.eenigen tyd, op 't Slot
te Sluis, gevangen. Doch rdzo men geen
bewys tegen hem hadt, werdt hy geflaakt,
en trok, eerlang, met den Hertoge, naar
Frankryk
Omtrent deezen tyd, hadden de algemeeie
Staaten aan Don Antonio, die zig Koning
ran Portugal noemde , twaalf Oorlogsfche-
.oen ter hulpetoegefchikt, van welken 'er zes,
door Holland, werden uitgerust (y), onder
den
CO THUANUS libr.UIXV. p. 560. & fejq. Bo-. XMf.Bock»
'l 29 t33i.l
OO Refol. Holl, 29 May, 18 ïuly, 7 A%. l)U 15:2. tób,

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 46*1
den Heere van Warmond, als Admiraal; in
hoope van, daarmede, den Koning van Spanje
aan nieuw werk te zullen helpen. Wy
hebben van deezen Portugeefchen krijg, flegts
in 't voorbygaan, gewaagd: doch moeten
'er nu, naardien 'er de Staaten in betrokken
werden, iets meer van melden. Henrïk Koming
van Portugal, op den dettigften van
Louwmaand des jaars 1580, overleeden zynde,
zonder mannelyke nazaaten (z), rukte
Filips; Koning van Spanje, terftond, met
een Leger, naar de grenzen, om zig van dit
Ryk meester te maaken. Men boodt hem
kleinen wederftand, by gebrek van genoegzaame
magt, en uit hoofde der partyfchappen,
die den Staat verdeeld hielden (a).
Nogtans is 'erblyk, dat men, in den zomer
des gemelden jaars, naar Amiterdam gefchikt
heeft, om, van daar, op den naam van de
Regeerders en Verdedigers van V Ryk, eenige
Krygsbehoeften te bekomen Don An-
tonio, gehouden voor eenen natuurlyken
zoon eens Broeders van Koning Henrik, hadt
zig, fchoon geestelyk en Prioor van Acrato,
te Lisbon, tot Koning doen uitroepen, en
trok Filips, met een Leger, tegen. Doch
hy werdt geflaagen, en gedwongen te vlugten
, waarna Lisbon aan de Spanjaards overging.
Don Antonio zworf, eenige maanden,
herom in zyn eigen Ryk, door klippen en
wildernisfen, en ontkwam, eindelyk, op een
f-) THUAlius Lthr. IAT.X. p. 371 & ji lf.
(«> THUANUS Lih: LXX. p. gijó & fa/
(?) Rclol. HöB. i j juny I 3IJG. U. iOj.icy, jt,1
Enk
I58«.
betrokkenworden.

15824
4Ó2 'MDERL AXDSCIIE XXVIII.BOEK.
Enkhuizer Schip , gevoerd door Korncüs van
• Egmond, welk hem te Galais, aan land zetlede.
Van hier, Hak hy naar Engeland over.
Filips werdt, midlervvyl, te Lisbon, tot Koning
van Portugal gekroond (c). Don Antouio
verwierf, in deezen jaare 1582, eenige
Schepen in Frankryk, op den naam van
de Koninginne Moeder. Met deeze Vloot,
over welke Filips Strozzi geboodt, ondernam
hy den togt naar Portugal , die ongelukkig
uitviel, wordende hy, by het Eiland S. Michiel,
door den Markgraaf van Santa Croce,
geflaagen (/). De Schepen, in Holland, ten
zynen dienfte, gereed gemaakt, fchynen
den togt niet mede gedaan te hebben: maar
zyn, in 't najaar, in de Haven van Enkhuizen
, opgelegd, en daarna ontfiaagen (c).
Don Antonio' keerde , eerlang, naar Frankryk;
In 't volgende jaar, deedt hy, hier*
op nieuws, aanzoek, om eenige Schepen (ƒ) ;
doch ik vind niet, dat hierin bewilligd
werdt. De rampfpoedige Vorst hadt twee
Zoonen, van welken de oudfte, Don Emmanuel,
naderhand, in Holland gekomen
zynde , met de eenige volle Zuster van
Maurits , Prinfe van Oranje , getrouwd is
geweest (g). Doch hiervan zullen wy,
in 't vervolg, nog nader moeten fpreeken.
Juist
CO THUANUS Libr. LXXIII. *- 494 & fal' ... .
\d) TASSIS Libr. VI. p. 417 & Pm- T
?viflf l
S7*
#• 54» 9 lm- IlonXIV- Uuek.H. 194 [T»]. XVH hnei,
ït M ritsl, 34 F338] METEREN X. Boek,/. 177 verf.
C*/Rrfol. HolU 9W I532. bl. 523. 9 F'truar 26 Stoof)
isB?. bl. 20, 91. , ,
Cf) Refol. Holl. 11 J««y, oojuty 1583* bh \

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 463
Juist op den tyd , dat Filips té Lisbon,
tot Koning van Portugal, gekroond werdt,
in Zomermaand des jaars 1581, lagen aldaar
eenige fchippers van Hoorn en Enkhuizen,
die, op zyn bevel, zeer heufchelyk bejegend,
en fommigen zelfs ten Hove genodigd en
onthaald werden , met toezegging, dat zy,
wederom komende, dezelfde gunst te wagten
hadden. De Koning {lelde, hiertoe, inzonderheid
, te werk eenen zyner trauwan­
ten , Fredrik Klaaszoon genoemd (Ji), geboortig
van Enkhuizen, die nog een' 'broeder
daar ter Stede hadt. De fchippers, t'huis
gekomen, op den tyd, als men Filips ftondt
af te zweeren , hadden den mond alomme
zo vol van 's Konings minzaamheid en goedaartigheid,
dat de Wethouders, bedugt dat
dit praaten de burgers fchuw mogt maaken
van den eed, een vendel knegten verzogten
van Sonoi, waarmede zy, dat pas, de Stad
in rust hielden. Weinige maanden hierna,
komt de Enkhuizer Hellebaardier, met 'sKonings
brieven aan de burgerye , in fchyn,
zynen broeder bezoeken, en krygt, in ftilte,
veel volks aan zyne koorde , dat zig bepraaten
laat, om de gunst van den afgezwooren'
Vorst te herwinnen. Onder anderen , doet
hy ook aanzoek by Wouter Verhee, Broeder
xmJanFerhee, Schepen te Amfterdam, die,
van 't ftuk eenen gruwel hebbende, nogtans
een affchrift maakte van 's Konings fchryven,
welk den eerften van Wynmaand des jaars
1581 gedagtekend was. Doch de handel
C/O Holl. 3 Jilly 1582. tl. 320.
den
158a.
XIX.
Aan flag,
om Enkhuizen,
door verraad
,
aan'sKoningszyde
te
brengen*

40+ VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK;
1582. den Wethouderen, ten nadeelc van eenigen
zyner bekenden, te openbaaren ftondt hem
tegen de borst. Hy hieldt dien dan eenen
geruimen tyd by zig. Nu, reizende door
Haarlem , hadt hy 'er zynen vertrouwden
vriend, Dirk Voikertszoon Koornhert, kennis
van gegeven, die, hem beftraffende, dat
hy 'tder Overheid verzweegen hadt, terftond
naar den Haage trok, en de zaak, door Nikolaas
van dtr Laan, Burgemeester van Haarlem,
aan de Staaten bragt; die, 't afichrift
van 's Konings Brief gezien hebbende, terftond
nog een vendel, dat In Edam en Monnikendam
verdeeld lag , naar Enkhuizen
ichikten , den Hellebaardier heimelyk vatten
, en anderen in hunne huizen verzekeren
deeden. Alles liep egter zagteiyk af. De
trauwant zelf werdt, fchoon na lang zitten,
ontllaagen , onder enkel bevel van°'t Land
te verlaaten. Doch als men de beweeging
geftild waande , ontdekte men nieuwe brieven
van den Koning, gedagtekend den twaalfden
van Bloeimaand deezes jaars 1582 , en
gerigt aan de twee-enzeventig hoofden der
Burgerye. Toen kreeg Sonoi nieuwen last
van de Staaten, om Enkhuizen te bezetten
met drie vendels , elk van honderdenvyftig
koppen, die, daarna, op 's Prinfen bevel,
tot tweehonderd, vermeerderd werden. Ook
kwam Sonoi zelf te Enkhuizen woonen, voor
den gantfehen aanftaanden winter : waarmede
toen alle vrees voor ongemak verdween
(/'). Op 't einde des volgenden jaars, kreeg
CO - r
0R XVII. fr,e>c, bh V) [giyj e,K%
men

XXVIII.BOEK. HISTORIE. 465
"men, te Amfterdam, uit Luik, berigt, dat de
vyand op Enkhuizen en op Hoorn loerde. Te
Enkhuizen, werden eenige luiden by den kop
gevat; doch men vondt geen klaar befcheid
ten hunnen laste. Ook verdween de vyandlyke
aanflag
In Friesland en daaromtrent, werdt de
kryg, dit jaar, zo vinnig niet gevoerd, als
men verwagt hadt. Verdugo deedt,in 't laatst
van Louwmaand, eenen vergeeffchen aanval
op de fchans te Oldenborn, onlangs, op last
van den Heere Van Rumen, [geltigt, door
den Heere van Nyenoord; die Verdugo, afgeweezen
door de bezetting, in den ftaait viel,
en goeden buit bekwam rT). In Hooimaand,
floeg Verdugo, de Zevenwolden en Drente .
hebbende afgeloopen, het beleg voor Lochem,
in 't Graaffchap Zutfen. Eenige Westfriefche
vendels , gefcheept in de Marne,
brandden, om hem vandaar te trekken, wel
dertig Kerfpelen af, in Twente en Drente;
doch zy bereikten hun oogmerk niet. Daarna
hielp Graaf Willem Lodewyk van Nasfau
eenige wagens met mondbehoeften in Lochem.
Doch Verdugo, om dit in 't vervolg
te beletten, beftondt de Plaats veel naauwer
te befluiten. Graaf Willem en de Graaf van
Hohenlo , Vyfendertighonderd knegten en
duizend ruiters te hoop gerukt hebbende,
beftookten daarmede Verdugo, in 'zyn voordeel;
doch werden, met groot verlies, af- N
geilaagen. De belegeraars, daarna, merké*

1582.
Hohenlo
ontzei
het.
Steanwykverrast
door
Verdugo.
De Sloten
te
466 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
lyken onderftand van volk bekomen hebbende,
flopten alle de toegangen naar Lochem,
alwaar men zig, federt eenigen tyd, reeds
met paardenvleesch beholpen hadt. Maar
Hohenlo, op nieuws , met meerder magt
dan te vooren, en met vier zwaare ftukkeri
gefchuts, genaderd zynde , deedt den vyand
deinzen, uit eene groote fterkte, by 't Huis
ter Wilde, een half uur van Lochem, en toen
een open naar de Stad hebbende, de bezetting
ververfchen. Verdugo, nu buiten ftaat
om den toevoer naar Lochem te beletten,
verliet alle zyne fchanfen, op den twee-entwintigften
van Herfstmaand : waarmede de
Stad volkomen ontzet werdt. Verdugos volk
werdt verdeeld in Grol, Oldenzeel, Goor,
Enfchede en Koeverden(m). 't Geluktehem,
wat laater, Steenwyk, welk, onlangs, zo
ftreng een beleg doorgeftaan hadt, by verrasfing,
in te neemen. Zeker Landman, die
zynen hals voor 't fiaagen van den toeleg te
pande gezet hadt, geleidde den Overfte Luitenant
Thasfis, met zes- of agthonderd knegten
en twee kornetten paarden, 'snagts voor
den zeventienden van Herfstmaand, naar de
Oostpoorte, daar de graft waadbaar was. Zy
raakten 'erdoor met de ladders, beklommen
den wal, en overmeesterden de vesting, zonder
dat men hen, voor dat het te laat was,
vernomen hadt Qï).
De Staatfchen verrigtten weinip- in deezen
oord. Alleenlyk bemagtigden zy 't Huis
te
(art BOR XVII. Boel-, bl. 3s [334I.
00 HOR XVII. Betk, bl, 23 Cs.^j. STRADA D:C. II. Libr,
Y. p. 2:9..

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 46?
te Keppel. Ook gaf zig 't Slot te Batenburg
aan de Maaze by verdrag aan hun over. De
bezetting van Zwartlluis paste, op den zesentwintigften
van Wynmaand, met het openen
der poorte, voor Hasfelt te zyn, en verraste
de Stad, daar eenige huizen geplonderd, de
beelden geftormd werden, en de Hervormde '
preek ingevoerd (0). Merkwaardiger geluk
hadt de Staatfche bezetting van Gelder gehad,
eenige maanden te vooren. 't Was haar gebeurd
, op den vierden van Grasmaand, Maar
ten Schenk van Nideghem, zo als hy uit Zante,
in Klecfsland, kwam, op te ligten en vast
te houden. Hy zat nu veel langer dan twee
jaaren te vooren, en-moest,eindelyk, nog een
hoog rantfoen betaalen Q>).
Op den veertienden van Herfstmaand,
hadt de Prins van Parma zyne Krygsmagt
doen monfteren, en zesenvyftigduizendvyfhonderdenvyftig
knegten, onder driehonderd
vendels, en drieduizendvyfhonderdzevenendertig
ruiters, onder drie-envyftig
kornetten fterk bevonden. Zy ftondt den
Koning, maandelyks, op zeshonderdtwee-enveertigduizenddriehonderdzesenvyftig
guldens.
Doch alzo een groot deel van dit volk in
bezetting lag, kon de Landvoogd geene dertigduizend
man in 't vei l brengen (g). Voor
't einde van deezen Veldtogt , bemagtigde
hy 1'Eclufe, Chateau in Cambrefis en eenige
andere fterkten in dien oord. In 't eerst van
Slagtmaand, befchoot en veroverde hy Ninafo~)
BOR XVII. Jiori. U. TÏ r 3,51.
O) BOR XVII. Soek, W. 22 (}2o],
(Ó MBTERF.N XI. Ëutk, f. I95. HOOFT XIX. Buk* ü. 133.
Ga 2
1582.
Peppel
ïnBatensurg
en
ie Stad
[las feit,
loor da
Staatchen,bemagtigd.
Maartai
Schenk
gevangen.
Staat van
ParmaS
Krygsmagt.
Hy hemagtigt
verfchei»
den'
Plaatfen.

fv l i •
DÜ Legersbetrekken
ne Winterkwartieren.
Dagvaart
te Antwerpen.
46*8 VADERLANDSCHE XXVIILBOÊK,
riove^ Liekerke en Gaasbeek, dat nu, voor
de derde reize in dit jaar^ overging. Zelfs
fchiep hy hoop om Brusfel te benaauvven, en
floot de toegangen derwaards, van verre. Doch
alzo Anjou hem den weg naar 't Land van
Waas hadt afgefneeden, en Artois en Henegouwen
agter hem kaal gegeten waren, raakte hy
zelfs in verlegenheid om eetwaaren. Ook werdt
hem, door het doorfteeken van eenige dyken,
het hoog winterwater op 't lyf gezonden.
Hier kwam ziekte en fterfte by onder
zyne benden : alle welke ongemakken hem
dwongen het veld te verlaaten, en de winterlegeringen
te betrekken (>).
Het Leger des Hertogs van Anjou, onlangs
verfterkt met vierduizend Franfchen en drieduizend
Zwitfers te voet, en ettelyke benden
Paarden, onder den Maarfchalk van Biron,
werd gelegd in de Steden van Vlaanderen.
Het hadt ook veel geleeden , zo door de
fterfte, die 'er niet minder dan onder' de
vyanden in zwang ging, als by gebrek van
betaaling, welk laatfte ongemak veele Franfehe
knegten dermaate verarmd hadt, dat zy fchandelyk
liepen bedelen (s).
Anjou, om dit gebrek te verhelpen, en
de verdere lasten des krygs te vinden, befchreef
de algemeene Staaten, in Slagtmaand,
te Antwerpen , en bragt het hier zo ver, dat
men hem,in plaats van dertig, veertig tonnen
fchats in 't jaar beloofde, behalve nog zeshonderdduizend
guldens, te betaalen in vier
ge-
CO METERZN XT. Soek, ƒ. 195 verf. BOB XVII. Hoek, H,
33 [335] 35 [338]. •
(O üo-JrT XIX. Soek, bl. 834.

XXVIII.BOEK.- H I S T O R I E . 4fy
gelyke deelen, in Grasmaand, Bloeimaand,
Zomermaand en Hooimaand des volgenden
jaars (V).
Voor 't einde des jaars 1582, voerde Paus
Gregoor de XIII. eene andere tydrekening
in, dan men, veele eeuwen herwaards,
gebruikt hadt, Zy werdt, in de meeste Nederlanden,
en, door den tyd, in allen aangenomen
, en, in onderfcheiding van den,
Ouden, de Nieuwe fiyl genoemd. De Kerkvergadering
van Nicea, gehouden in den jaare
328, hadt geraamd, dat men, om 't Paaschfeest
niet op éénen dag met de Jooden te
vieren, daartoe zou kiezen den Zondag, die
volgt op den veertienden dag der nieuwe
maane, welke na de Lente-dag- en nagtevening
komt. Voor den dag deezer dagen
nagt-evening nu, hadt men te houden
den eenentwintigften van Lentemaand, daar
zy toen op viel. Doch naardemaal men het
jaar, voor dien tyd, en federt, plag te rekenen
op driehonderclvyfenzestig dagen en
een vierde, welk vierde, om de vier jaaren,
eenen dag uitmaakt, dien men dan, na den
vierentvvintigfteu van Sprokkelmaand , gewoon
was in te voegen: en naardemaal de
zon, gelyk men fpreekt, haaren loop aflegt,
in omtrent elf minuten minder tyds, zo was.
hieruit gevolgd, dat de Lente - dag- en nagtevening,
in deezen jaare, tien dagen vroeger
kwam, te weeten, niet op den eenentwintigden
, maar op den üS'den van Lentemaand,
Men zag, uit dit verfchü tusfchen het gemeen
Cf) BOR XVII. Soek, bh 33 [336].
Gs 9
XXI,
Nieuws
(ty!,door
den l J
aus
ingevoerd.

470 VADERLANDS CHE XXVIII.BOEK.
1582. meen en zonnejaar, zo veel verloop in de
• Feestdagen der Roomfche Kerke te gemoet,
dat het, eindelyk , zou konnen gebeuren,
dat kerstyd viel midden in den Zomer. De
Landluiden ook, gewoon zig, in 't zaaijen
en planten, naar deeze Feestdagen te fchikken,
moeiten verlegen liaan, als dezelven in
andere zonnemaanden kwaamen, dan te vooren.
De Paus trok dan, om dit verloop te
verhelpen, tien dagen af van het tegenwoordige
jaar : beveelende, dat men, na den vierden
van Wynmaand, dag van S. Franciskus,
niet den vyfden, maar den vyftienden fchryven
zou. Voorts keurde hy, dat men, om
diergelyk verloop, in 't vervolg, te voorkomen,
na het jaar i6co, de drie eerstkomende
honderdfte jaaren, te weeten het jaar
1700, 1800 en 1900, voor geene fchrikkeljaaren
zou hebben te rekenen, gelyk, naar
den Ouden fiyl, moest gefchieden; maar wel
het jaar «ÏOOO , en zo vervolgens; waar uit
ontftaan moest, dat de oude en nieuwe ftyl,
die nu tien dagen verfchilden , na ieder der
di ie volgende honderdfte jaaren , een' dag
meer verfchillen zouden: door welke fchikkiüg,
een merkelyk verloop in de Feesttyden,
voor veele duizenden jaaren, genoegzaam
voorgekomen is. De Onroomfche Mogendheden,
Engeland, Deenemarke, Zweeden
en verfcheiden' Duitfche Vorften weezen
egter 's Paufen fchikking van de hand:
de Roomfchen, ais de Keizer, Boheemc,
Frankryk, Spanje en de .Iialinanfche Mogendheden
omhelsaenzc gcrecdelyk (ti). De
O) MSTEKSN XI.Hoek, f, KjC.
Her-

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . '47ï
Hertog van Anjou geboodt ook, by Plakaat
van den tienden van Wynmaand (V), dat •
men, hier te Lande, den vyftienden dier
maand den vyfentwintigllen zou hebben te
noemen, waardoor ze maar eenentwintig dagen
hebben zou, terwyl nogtans, voor die
loopende jaar, de verval- en betaaltyden de
gewoone {treek zouden blyven houden. Brabant
, Vlaanderen , Artois, Henegouwen,
Holland en Zeeland fchikten zig naar 's Hertogs
Plakaat, welk , op aanfehryving des
Prinfen van Oranje, in Holland, alomme
afgekondigd werdt (w). Nogtans begreep
men, aldaar, in 't volgende jaar, dat de tien
dagen, om zekere goede inzigten , op de
Jaarwedde zyner Doorlugtigheid, die, voor
eenigen tyd, met vyftienhonderd guldens
ter maand verhoogd was (V), niet zouden
gekort worden (jy). In Gelderland, Zutfen,
Utrecht, Overysfel, Friesland, Groningen
en elders, hieldt men zig nog lang aan den
ouden ftyl, dien fommigen ook als bekwaamer
tot het rekenen der tyden aanpryzen.
Wy zullen ons egter, voortaan, bedienen
van den nieuwen, die, in Holland, welks
gefchiedenisfen wy inzonderheid befchryven,
terftond, aangenomen is.
I5«2.
Midlerwyl, werdt de winter niet geheellyk Eindho­
gefleeten, zonder iets te onderneemen. Des ven,Hel­ nagts na den agtften van Louwmaand, werdt mond en
andere
Eindhoven verrast, door eenen hoop Fran­
Plaatfen
fchengewon­ (v) Zie BOR XVII. Boek, W. ",3 [;?ƒ.].
nen.
(w) Refol. Holl. 14, 19 Decemh, 1582. U. 580, 595.
(.r) Refol. TToll. 2 Nov. 1580. Jj.233;.
(F) Relol. Holl. VA iXoy. 1583. W. 466.
Gg |

47S VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK,-
1583. fchen, onder den Heer van Bonnivet. Hel-
• mond en andere fterkten in dien oord gingen
ook, kort hierna, over aan de Staatfchen (z).
Doch dit gunftig begin des nieuwen jaars werdt
gevolgd van een' ramp, die Anjou, op eens,
al zyne eer benam, en de Landen op 't punt
van hun bederf bragt. 't Gewigt der zaake
vordert, dat wy 'er den oorfprong beknoptelyk
van aanwyzen.
XXII. De Koning van Frankryk, fchoon hy de
Oorzaa-
Staaten, in Bloeimaand des voorleeden jaars,
kcn vau
den toe- plegtiglyk hadt doen bedanken, voor de eere,
les des welke men zynen Broeder hadt betoond (a);
Hertogs hadt nogtans, tot hiertoe, den Hertoge
van An­ fhauwelyk onderfteund, bgdugt, dat deeze,
jou, op
het be- gelukkiglyk flaagende, jigtelyk alle de magt
magriget 1 der Nederlanden tegen Frankryk gebruiken
van eeni - mogt; of, verre te kort fchietende, 't Ryk
ge voor- met klagten over zynen Broeder vervullen,
naame
waaruit nieuwe beroerte te vreezen ftondt.
Steden.
Eenigen zyner Staatsdienaarcn rieden hem
egter, de Ncderlandfche zaaken ernftiger
ter hand te neemen, meenende, dat hij, hoe
't ook met Anjou afliep, niet buiten oorlog
blyven kon, en de gelegenheid nu waarneemen
moest, om den vetten brok der Nederlanden
wederom aan Frankryk te hegten ,
waarvan men dien, eertyds, had afgefcheurd.
Henrik nogtans neigde meer tot eenen anderen
voorllag, hierop uitkomende, dat hy den
Nederlanden zou bylpringen met al zyne
magt, zo de Staaten belooven wilden, deeze
Cz) nou XVJT. Boek, bh -,5 L3371
; BOK XVII. Beek, bl. 23 [ 32iJ,

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 473
zp gewesten te laaten vervallen aan de Franfehe
Kroone, wanneer de Hertog van Anjou
zonder Kinderen overleedt. 't Werdt, inderdaad
, den Staaten voorgefteld, die 'er geheel
geene ooren naar hadden : waarop de
Koning zynen Broeder met den Nederlandfchen
kryg beworden liet, zonder meer te
denken, om hem te onderfteunen. Anjou,
vernomen hebbende op wat fpfl de zaaken
in Frankryk draaiden, begreep ligtelyk, in
welk gevaar hy ftak, zo Parma hem te magtig
werdt, en de'Staaten, of fommigen derzelven,
vrywillig of gedwongen, het oog
eens wederom begonden te wenden naar den
ouden Heer. Tegen den angst, die hem
hierover aanging, wist hy geen beter hulpmiddel,
dan zig, met geweld, meester te
maaken van de voornaamfte Steden, en de
Staaten, daarna, te noodzaaken, om zynen
Broeder de voorwaarden toe te ftaan, waaróp
hy hun, tegen Spanje, wilde byfpringen.
De Franfehe Heeren, zig ziende veragt in
de Nederlanden, daar men hen buiten alle
voornaame Ampten hieldt, fterkten hem in
dit opzet. Ook hadt het hem, van den beginne
af, gefpeeten, dat hy 't bewind over
Holland, Zeeland en Utrecht hadt moeten
laaten in handen van den Prinfe van Oranje,
die nog meer aanzoeks hadt dan- de Hertog.
Om evenwel 't ftuk, niet als uit eigen' keuze,
maar op den raad van anderen, te onderneemen,
roept hy 'er zestien of zeventien
famen, onder welken Willem van Hautemer,
Heer van Fervaques, de zaak met zulk eene
ftoute wclfpreekendheid dreef, dat elk 'er
Gg s zyn

1583.
De Franfchen
maaken
zig te
Duinkerken
m«ester.
Te Oostende
en
te
Nieuwpoort
worden
zy verjaagd.
Zy bemagtigenDixmuiden
en
D end ermonde.
Hun aanflag
op
liru gge
mislukt.
Belydenis,wegens
de
oogmerken
des
Hertogs.
4*8 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
zyn zegel aan hing. Ook de Hertog: die den
zeventienden van Louwmaand beraamde,
om den toeleg in 't werk te ftellen. Doch
te Duinkerken fcheen men 'er, twee dagen
te vooren, reeds eenen aanvang van te maaken,
mids twee Nederlandfche vendels aldaar
, ter gelegenheid van zeker verfchil over
de zeebuiten, tusfchen de Franfchen en de
burgers, door zeven Franfehe vendels, onder
den Heere van Chamois, ter Stad uit
gedreeven werden. Dit opende Hopman
Llitenregt de oogen, en deedt hem, met zyn
Vlaamsch vendel, het Fransch, dat, nevens
hem, te Oostende lag, ontwapenen en weg
jaagen. Te Nieuwpoort dreeven de burgers
de Franfehe bezetting uit. Doch van Dixmuiden
en Dendermonde maakten de Franfchen
zig meester met geweld. In Vilvoorden,
Aalst, Meenen en Wynoksbergen, waren
zy reeds de fterkften. Maar te Brugge,
mislukte het den Franfchen van Meenen en
Dixmuiden, die reeds in de Stad waren,
meester derzelve te worden, door de kloekmoedigheid
van den Hoogbaljuw Gryze, die
de burgery in de wapenen bragt, de Hoofden
der Franfchen op 't Stadhuis in verzekering
hieldt, en door de Hopluiden der Burgeren
een' wreedeu dood deedt dreigen, zo
zy hun volk niet ter Stad uit fchikten, daar zy,
eindelyk, toe befluiten moeften. De Pro­
voost la Valette, en de Kolonel VEfpier, die
men vast hieldt, nadat de Franfchen de Stad
geruimd hadden 5 en de Hofmeester la Fougere,
die, federt, geligt door.den Heere van
Zwevighem, gevangkeïyk binnen Brugge gebragt

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 475
bragt was, beleeden, op fcherpe ondervraaging
„ dat de Hertog voorhadt, zig te
„ verzekeren van de voornaamfte Steden,
„ van de gemagtigden der algemeene Staa-
„ ten en van den Prinfe van Oranje ; dien
„ hij dwingen wilde, tot het herleveren der
„ Renverfaalen , wegens Holland, Zeeland
„ en Utrecht, op dat hy aan *t vol bewind
„ over alle de Landen geraaken , en den
„ Roomfchen Godsdienst herfteïlen mogt."
LaFougere, in 't byzonder, verfchoonde den
Hertog, zo goed als hy kon, bybrengende,
„ dat hy te weinig gezags hadt, om 't Land
„ behoorlyk te regeeren , en dat hy, het
„ zelve met de fterke hand gevestigd heb-
„ bende , voorhadt de algemeene Staaten
„ famen te roepen, om 't verdrag van Bour-
„ deaux, hier en daar, te veranderen en te
„ verbeteren , waarna hy eene algemeene
„ vergiffenis van 't voorleedene dagt af te
„ kondigen, en den Spanjaard, met de magt
.„ zyns Broeders , die hy zig, in deezen ftaud
„ der dingen, niet belooven kon, het hoofd
„ te bieden (&)."
Dusdaanig een uitflag hadt de onderneeming
der Franfchen, in Vlaanderen. Te Antwer- '
pen, daar 't ftuk, op den zelfden tyd, aan- 1
gevangen werdt , hing het beleid aan den ]
Hertoge zeiven , die egter nergens minder j
Haagde. Eenige dagen te vooren, hadt hy, »
by monde van den Heere van Aklegondc, 1
I5f3.
xxnr.
i'ocleg
>p Antwerpen
ie Fran
';hc Ftiiegeoemd.
die 'er kleine eer mede behaalde , ter algomee-
(!>") MBTFREN XL Hoek, f. 196vttf. THUANUS T.i'r. LXXVIf.
p. ócii &'feqq. BOR XVII. Boek, bl. 35 [339 enz.)

476" VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
meene Staatsvergaderinge , geklaagd , over
de bekrompenheid van zyn gezag ; doch de
Leden ongeneigd gevonden , om iets meer
in te ruimen. Tegen den vyftienden van
Louwmaand , hadt hy een groot deel des
Legers", in fchyn om de zege, op Eindhoven
behaald, te vervolgen, doen naderen tot digt
onder de Stad: in welke hy veele Franfehe
Heeren en derzelver dienaars, vooral in zyn
Hof, voorzien hadt van verborgen geweer.
Doch onder de burgers , ontftondt nu een
gemompel, hoe de Franfehe Soldaaten , om
voor hunne betaaling verzekerd te zyn, van
zins waren , de Stad te overmeesteren , en
ten dien einde, gelyk inderdaad de toeleg
was, des nagts na den zestienden, de Krooïienburger
Poort in te neemen. 't Gaat vast,
dat 'er, op welke eene wyze ook, iet van
den toeleg uitgelekt was, De Wethouders
kreegen 'er kennis van, uit 'sPrinfen Predikant
Villers, en verzogten den Hertoge, dat
zy, om de burgery gerust te ftellen, de ftraatketenen
, wat vroeger dan naar gewoonte,
mogten fpannen , en lantaarnen uithangen,
waarin hy bewilligde. De toeleg haperde
dus, dien nagt. Met den dag, kreeg men,
wederom, heimelyk berigt, dat de Franfchen
voorhadden, nog voor den avond, eene Poort
te overweldigen. De Hertog ontboodt, hierop,
de Wethouders en Kolonellen der Burgerye
, en vernam naar den aanbrenger of
eerlten verdigter, om dien naar verdienfte
te doen jftraffen. Eindelyk, ftelde hy hen të
vrede, en badt, dat zy den volke allen argwaan
beneemen wilden. De ketenen bleeven
nog-

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 477
nogtans gefpannen , de poorten toe, behal­
1583^
ve voor 't Krygsvolk; welk Anjou naar buiten
zondt, om> zo hy voorgaf, nog dien dag,
eene algemeene monitering over het zelve te
doen. De Hertog kwam, in perfoon, den
Prins van Oranje verzoeken, hem te willen
verzeilen. Doch deez', zig op 'töngunftig weder
en zyne zwakheid beroepende, badt verfchoond
te zyn: te gelyk den Hertoge, zagtelyk,
te gemoet voerende, hoe vol agterdogts
deeze Landaart ware , en hoe veelen
zig verbeeldden , dat hy uitreedt, om met
het gantfche Leger wederom te keeren : 't
welk Anjou met een lachje beantwoordde.
Kort na den middag, reedt hy ter Poorte uit4 verzeld van eenen grooten fleep Franfehe en
Nederlandfche Edelen; groetende, nu en dan,
met buiging , en met hoedligting zelve, de
toekykers, die zig, om ftryd, verheugden,
in de minzaamheid van hunnen Vorst. Eenigen
egter, befpeurende, dat fommige Hovelingen
geharnast waren onder 't opperkleed,
kreegen arg vermoeden, en zeide 'er
een, zo zou men eene Poort konnen inneemen*
Pas buiten gekomen, werdt de Hertog, zo 't
heette uit eerbiedenis, ontmoet door eenige
benden Ruiterye uit het Leger. De Graaf van
R.ochepot begon zig, op de tweede Valbrug,
te gelaaten , als of hem een Paard bezeerd
hadt, om, onder dien fchyn, zekere vendels
in te wagten: en als dezelven nu naby gekomen
waren, voegde hy 'er op, dat zyn been
gebroken was. Deeze woorden, jambe rompue
of gebroken been, liepen, van mond tot
nwud , en waren de Jeus, om toe te tasten

478 VADERLANDSCHE XXVIILBOEK.
1583- ten (c). Te gelyk ging 'er een roer los, ten
teken voor 't Leger. De gewaande bezeerde
valt eenen Burger-ierjant aan, die hem in
'c wagthuis genodigd had , om zig daar te
laaten verbinden. Zyne makkers ftorten op
de andere omftaande burgers. Omtrent tweehonderd
Paarden , die den Ffertoge verzeld
hadden, keeren ylings te rug, gevolgd van
eenen hoop fpeeren. 't Gantfche Leger, in
beweeging geraakt, trekt naar de Stad toe.
De Hertog, zig nevens den weg houdende,
port de benden voort, met gebaarden en
woorden, zeggende, marchez, mes enfants,
marchez Ö? nepillezpoint: Trekt aan, myne kinderen
, trekt aan, en plondert niet. Agt of negen
vendelen voetknegten, vooruit gerukt,
volgen de R-üters, die vier- of vyf honderd
fterk waren (d), zetten 't over de brug, door
de Kipdorper Poort, verfpreiden zig, ter wcderzyde,
en door eenige ftraaten, bemagtigen
't gefchut, en keeren 't tegen de Stad.
33e gemeene kreet was, Ville gaignée, Vivs
laMeffe, tae, tue, dat is, de Stad is gewonnen,
Leeve de Mis, fla dood, fla dood. Sommigen
fchreeuwden : Nous fommes amis, Wy zyn vrienden.
Tot een teken hunner overhand, Haken
ze, by de poort, den brand in eene wooning.
Doch de burgery, zig, van de Franfehe
dartelheid, geen minder onheil fpelleude,
dan zy, nu tweemaalen, van de Spaanfche
wreedheid geleeden hadt, grypt het geweer,
vliegt ter deure uit, en valt aan op de
fel REVO III. tloek, U. 39, 40.
(O It-cfo!. Hgtl, 19, ai Jan. i^i H. (>,

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . M
valfche vrienden: eerst zonder, daar na met
orde , en elk onder zynen Hopman. Men
kende nu geen onderfcheid van gezindheid
meer i de naam van Burger alleen vereenigde
alle herten. Eenigen, by gebrek van lood,
verfchooten de zilveren knoopen hunner
wambuizen, of't geld uit de beurs, tot kogels
gekaauwd. Een Regement Stedelingen,
gezonden tot 's Prinfen befcherming, verzekerde
zig van Fervaques, die, met een goed
getal Franfchen, zo men meende, om Oranje
te hgten, in de Stad gebleeven was, en in
't S. Michiels Klooster betrapt werdt. Eene
andere party plaatfte zig in de fchuttersdoelen,
en in eenige huizen, die op de Vest uitzagen
, vuurende , van daar, zo fel op de
Franfchen , dat derzelver getal, hier, merkelyk
dunde. Eerlang, werdt men 't gefchut
wederom magtig, wendde 't naar buiten, en
loste het op de naderende Zwitfers. De Hertog,
die zig reeds meester van de Stad waande,
begon toen den moed te laaten vallen,
en week buiten fchoots. Van binnen, weerden
zig wyven en jongens, om 't gefchut te
fleepen, daar de nood grootst was. Dat dondert
onder de ruiters, die, van vooren, dooide
ketenen , van agteren, door hun eigen
volk, vanbezyden, door de huizen, beflooten,
met paarden met al, aan Aarzen gekletst
werden. Niet beter ging 't het Fransch Voetyolic,
welk, uit de venfters en van de daken,
door kogels getroffen, en onder eenen
lagregen van pannen , fteenen , blokken ,
banken , ftoelen , tafels , met een fchrikke-
lyk
1583-

480 VADËRLANDSCHE XXVIII.BOEK,
lyk gedruis, verpletterd werdt. Toen zwigt
• der Franfchen vuurigheid. Ook begon 't
hun aan buskruid te mangelen. Zy zien
dan om naar de poort, die ze naast was, raaken
'er uit. De rest volgt, met zo geweldig
een' drang, dat 'er veelen, in de engte verflikten
: veele anderen fneüvelden, door eenen
hagel van musketkogels , fpattende uit
de naaste hoekhuizen. De poort raakt, tot
anderhalf mans lengte hoog, gepropt met
lyken, onder welken men de leevenden, hier
en daar, zag wemelen, en den kop uitfieeken,
om lugt te fcheppen. Veelen, ruiters
zo wel als knegten, wierpen zig over de Vest
in 't water , daar 'er ook menig omkwain,
of, uit onkunde van 't zwemmen, of door 'c
gewigt der wapenen, of door 't gefchut der
Stedelingen. Om de poort te ruimen en toe
te krygen, hadt men langer dan een uur werk,
zynde de Franfchen ook omtrent zo lang in
de Stad geweest. Zulk eene uitkomst hadt
hier de Franfehe Furie of Woede, gelyk men
ze, federt, genoemd heeft. Tagtig burgers
omtrent hadden 'er 't leeven by ingefchooten.
Doch in en om de Stad , vondt men
meer dan vyftienhonderd dooden van de
Franfchen, onder welken zeer veele voornaams
Edelen waren. Vyftienhonderd werden
'er gevangen genomen , en daar onder
de Bisfchop van Conflance, Groot-Almoesfenier
des Hertogs. Toen 't gevaar voorby
was , vloogen de burgers, van blydfchap,
eikanderen om den hals, en wenschten
elkanderen , met hertelyke beweeging,

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 481
geluk, over de behoudenis van leeven, haave,
vrouwen, kinderen en vrienden (e).
De Wethouderfchap van Antwerpen fchreef,
terftond, haar wedervaaren over aan de Staaten
der byzondere gewesten, op dat deezen,
in allen gevalle, zorg voor hunne veiligheid
droegen. Ook ftelde men, in Holland,
hierop, de vereischte orde , befchryvende
de Staaten van dit gewest en van Zeeland,
tegen den zesden van Sprokkelmaand. Men
begreep, hier, dat de Prins, by de onderneeming
der Franfchen, groot gevaar geloopen
hadt, en verzogt hem, ernftelyk, by allé
verdere handelingen met den Hertoge, voor
zynen eigen' Perfoon en voor de Landen van
Holland en Zeeland, de vereischte zorg te willen
draagen (ƒ).
Anjou, zig naar 't Leger te Berchem begeven
hebbende , fchreef , van daar , terftond,
aan de Wethouderfchap van Antwer- \
pen , om zyne pakkaadje en papieren , om \
de pakkaadje van eenige andere Heeren , en <
om 't ontflag van eenige gevangenen. Van \
't gebeurde gaf hy de fchuld, voornaamlyk, \
aan de kleinagtiiig, waarmede men hem, ee- c
nigen fyd herwaards , en inzonderheid nog t
deezen dag, bejegend hadt, laateride voorts a
r
vraagen, wat men van hem begeerde? Op
gelyken zin, fchreef hy ook aan de algemeene
Staaten en aan den Prinfe van Oranje,
Doch die van Antwerpen en de Prins zondert
te) ÏHÜANI»LitrÏLXXVn.p,.6lo&/m. BOR XVII. Boek,
lil. '37 [345^ enz. HOOFT XIX. Bock, bl. «38 enz. REYD III.
Boek hl. 39 , 40.
(H Refol. Holl. ai, 22Januar.4Fehr.15B2.bl. 0,12,13,^2»
VIL DEEL. Hh
XXIV.
\njou
rerchoont
:yn be-
iryf,chui-
ende de
:huldop
e Staa-
:n en
nderetu

*583*
Gebrek
in zyn
Leger.
Hy trekt
o^er de
Dyle.
482 VADERLANDSCHE XXVIII. BOEK.
den hem geen antwoord* De algemeene Staaten
fchreeven hem , des anderendaags , om
vrygeleide voor hunne Gemagtigden. Dit
fcheen hem naar te veel mistfouwens te
fmaaken (g). Ondertusfchen, leedt het Leger
groot gebrek aan mondbehoeften, diehy,
met fchryven en herfchryven, aan Staaten,
aan Steden, aan Overften, niet te bekomen
wist (Ji). Hy zelf hadt 'er zyn deel van, en
zag men hem, te Duffel, werwaards hy vertoogen
was,. eetende raauwe raapen, en de
maaltyd houdende , met een weinig zuivels
tot een tarwenbrood. Geperst door honger
en kommer, zette hy 't, van Duffel, over
de Neethe, naar Rimenant, daar hy de Dyle
dermaate gezwollen vondt, dat 'er geene
brug over te leggen was. Zyn toeleg was,
over Vilvoorden, naar Dendermonde te raaken,
daar de zynen meester waren. Des beoeéft
zig de foldaat te water, door de volle
Dyle , die omtrent duizend man wegfleepte.
De Hertog zelf, lobberende tot aan de
fchouders door den ftroom , haalde hier eene
ongezondheid, die hem altoos bybleef
(Q. Dus bragt hy 't te Vilvoorden, daar hem
de Staatfche Gemagtigden kwamen vinden,
welken hy afvaardigde met eenige punten,
firydende niet weinig met het Verdrag van
Bourdeaux. De Prins van Oranje vermaande
hem, tot het opftellen van billyker voorwaarden
(*): doch 't,baatte weinig,
Par-
f*") BOR XVII. Boek, hl. 39 [3441 f*»
(h ) See the Cabala or Myflcries of State. Pt II, p. U
rn HOOFT XIX. Boek, hl. 856.
( BOF- XVIL Boek, bh 41 [347j

XXVIII. BOEK. HISTORIE. 4S3
Parma en de Malkontenten, midlerwyl,
hun voordeel zoekende , uit het wanbedryf
der Franfchen, nodigden Staaten en Steden,
door minzaam fchryven, om zig te verdraagen
met den Koning (1). Zelfs tradt hy in onderhandeling
met den Hertoge van Anjou, die
ranboodt naar Frankryk te willen keeren, zö
men hem Bapaume, Bouchain, Quesnoi en
Landrecbies wilde laaten. Doch Parma hadt
hier geene ooren naar. Alleenlyk, boodt hy
voldoening der agterftallen aan 't Franfehe
Krygsvolk , zo de Hertog het Land ruimen
wilde (m). Doch 't is te denken, dat deeze
handel, van 's Hertogs zyde, enkelyk ondernomen
zy, om te beter voorwaarden van de
Staaten te bedingen.
De Koning van Frankryk zondt, kort hier­
op, Frangois du Pont, Heer van Mirambeau,,
herwaards, om zyne bemiddeling, tusfchen
den Hertog en de Staaten, aan te bieden. De
Gezant fchreef, in eene openbaare Rede, ter
Staatsvergaderinge gevoerd, 't bedryf des
Hertogs toe aan eene fchielyke overyling van
gramfchap. Doch 't gemeen zelf begreep,
dat zulk een onbedagte drift niet over verfcheiden
Steden tevens kon uitgeftort worden.
Men gaf egter den Gezant heusch befcheid.
Oranje in 't byzonder beloofde, zyn
best te zullen doen, tot flisfing van 't gefchil;
zo de Hertog ter goeder trouwe gaan, en liever
rondelyk fchuld bekennen, dan zig langer
toet blaauwe verfchooningen behelpen wilde
CO BOR XVIIJ. Boek,.hl. 41 [348],'
(m) STRADA Die. JU. Libr. V. p. 249, 250.'
Hh s
1583.
Parma
poogt da
Steden
tot afval
te bekooren.
Anjou
handelt
met hem.
De Koning
van
Frankryk
biedt zynebemiddeling
aan,
tusfchen
den Hertog
en de
Staaten,

1583.
't Hertogdom
van Brabant
wordt
den Prinfeaangebooden.
Hy opentzynegedagten
,
over den
legenwoordigen
ftaat van
aaaken.
4»4 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
de (n). Omtrent deezen tyd, fchynt gebeurd
te zyn, 't gene my, flegts by eenen onzer
Schryveren, is voorgekomen, dat men den
Prinfe van Oranje het Hertogdom van Brabant
heeft aangebooden; doch dat hy 't van
de hand wees, zeggende „ geene magt te
„ hebben , om het te befchermen, en den
Koning van Spanje ook geene reden te
„ willen geeven, om te zeggen, dat hy al-
„ leenlyk gezogt hadt, hem alle zyne Lan-
„ den te beneemen." De Raadsheer Jakob'
Zweerius, een der Gemagtigden tot het doen
deezer opdragt , heeft dit zelf verhaald aan
den Schryver , dien wy hier volgen (0), waarom
wy 't niet ftilzwygens hebben durven
voorby gaan. De Prins, midlerwyl, op 't
verzoek van die van Antwerpen , zyne gedagten
openende, over den tegenwoordigen
ftaat der zaaken, wees aan ,, dat de Hertog,
„ met den gepleegden en befchooren over-
„ last, verbeurd hadt al 't Regt tot de Heer-
„ fchappye , hem te Bourdeaux opgedraa-
„ gen ; doch dat de Landzaaten, desonaan-
„ gezien , verpligting hadden aan hem en
„ de Franfchen. Dat men", door hunnen by-
„ ftand , tyd gewonnen, één vyandlyk Le-
,, ger zien fmelten, een ander bedwongen,
„ en Lochem , daar Gelderland en Zutfen
,, aan hing , behouden hadt. Dat 's Her-
„ togs beroeping ook gelegenheid hadt ge-
„ geven, tot het afzweeren des Spanjaards,
„ den regten grondüag van 's Lands vryheid-,
„ zo men 'er flegts wel op wist te bouwen.
OO Bon. XVII. Hoek, hl. 42 [349],
(0) BOR XIX. Bock, hl. 4 [455].
„ Dat

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 485
Dat hiertoe alleen drie middelen waren:
„ of dat men zig verzoende met den Koning .
„ van Spanje , of een Verdrag maakte met
den Hertoge, of zig befchermde met zyne
eigen' magt. In alle deeze wegen zag zy-
„ ne Doorlugtigheid zwaarigheden: in den
„ tweeden, het handelen met zyne Hoog-
,, heid, de minften, alzo men nu goede voor-
„ waarden, zo met opzigt op den Godsdienst
,, als anderszins , van hem zou konnen be-
„ dingen; daar men, zig onverzoenlyk hou-
„ dende, hem, Frankryk, en waarfchynlyk
„ ook Engeland tegen hebben zou. Den
„ derden weg hieldt hy, nogtans, voor den
„ besten, mids men gereeder ware dan voor-
„ heen, in 't opbrengen van penningen en in
„ 't ftellen van andere orde; doch hy gaf, ten
„ befluite, genoeg te verftaan, dat hy hieraan
„ wanhoopte (_p)."
Uit Frankryk werdt, kort na Mirambeau,
herwaards gezonden Pompoune van Bdlie- 1
1583.
KXV.
'e Ko-
vre, die, beloften en bedreigingen famen- £ ing van
•ankryk
voegende , met dezelfde redenen byna, die d •ingt
Oranje gebruikt hadt, ook, meent men, vol- ft :rk op
gens affpraak met hem, de Staaten de nood- e< 11 Verag
met
zaaklykheid aanwees van zig met den Her- f
ijou.
toge te verdraagen. Hiertoe riedt ook de
Engelfche Koningin. De Hertog was , aan
de eene zyde, verlegen om lyftogt en geld,
en wegens de gevangenen, te Antwerpen en
elders in hegtenis; de Staaten waren, aan den
anderen kant, ontryfd, door het verlies der
Vlaamfche Steden, die in de magt der Franfchen
QO BOR XXVU. Boek, bl. 41 [349]^
Hh 3

486* VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
1563» fchen waren. Men vondt zig dan, van wederzyde,
gedrongen tot handelen, en floot,
Verdrag
eerlang, een Verdrag, by voorraad, inhou­
by voorraad,
mei dende „ dat de Hertog, met vierduizend
hem»
9, Knegten en driehonderd Ruiters, naar
J9 Duinkerken trekken zou, om daar eene
9, poos te vertoeven, tot dat de Staaten ge-
99 magtigden derwaards fchikten , om nader
„ met hem te verdraagen. Dat hy den Staa-
„ ten Vilvoorden zou ruimen, en het ove-
9, rige van zyn Leger naar Willebroek zen-
„ den , daar men hem negentigduizend gul-
„ dens tellen zou, om ze te verdeelen, naar
„ zyn welgevallen. Dat hy zou zweeren,
„ niets te zullen aanvangen, tot nadeel van
„ de Landen, en dat zyn Krygsvolkden eed
„ van getrouwheid zou doen aan de Staaten.
„ Dat hy de Franfchen uit Dendermonde en
„ Dixmuiden zou doen trekken, na 't ont-
„ vangen van zeven gyzelaars, hem, door
„ de Staaten, te leveren. Dat de Staaten,
,, hierop, de gevangenen fiaaken, pakkaad-
, je en papieren overgeeven zouden. Dat
" daarna de gyzelaars zouden ontflaagen, en
59 den vendelen , te Wynoks bergen leggen?
99 de, - belast worden, zig by 't Leger te voe-
9, gen, en de Stad in bewaaring te laaten van
, inboorlingen , aangenaam den Staaten ,
9, die , terftond hierna , gemagtigden naar
9, Duinkerken zouden zenden, om een ein-
•M delyk Verdrag te fluiten, welk men, ne-
9, vens het Verdrag van Bourdeaux , pleg-
„ tiglyk belooven zou naar te komen. Ein-
„ delyk, zou men alles, wat federt den ze-
„ ventienden van Louwmaand laatstleeden
„ voor-

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 487
, voorgevallen was, ter goeder trouwe, uit
11 den zin zetten." Men tekende dit Verding
ter wederzyde, op den agtentwintigften van
Lentemaand. Ook werdt het gevolgd van het
overleveren der Steden, gevangenen en goederen
, terwyl de Hertog zig naar Duinkerken
begaf, om de gemagtigden der Staaten aldaar
af te wagten (jf).
De Staaten, Dagvaart belegd hebbende
te Antwerpen, fammelden lang met het ontwerpen
der punten, op welken men met Anjou
zou konnen verdraagen. 't Ontwerp, gemaakt
zynde, werdt, vervolgens, aan de byzondere
Landfchappen gezonden, die eenen
geruimen tyd noodig hadden, eer ze 'er op
befluiten konden. Op den agttienden van
Zomermaand eerst, ftemden de vier Leden
van Vlaanderen „ dat men zig met eigen'
„ middelen behoorde te verdedigen , en
„ Anjou, ondertusfchen, ophouden met het
„ vorderen van harde voorwaarden , onder
„ anderen , dat hy zig in alle de gewesten
,, moest doen huldigen, zonder dat een of
„ eenigen derzelven eenige agterdeur , by
„ wege vanRenverfaalen, open hielden (r)."
Vierkant ftreedt hiermede het Befluit van
Holland, drie dagen te vooren genomen, behelzende
„ dat men met den Hertoge flui-
9, ten zou, fchoon niet dan op den voet van
„ het Verdrag van Bourdeaux, waarby Hoi-
„ land en Zeeland op zig zeiven gelaateu
„ waren (ƒ)•" Antwerpen en Brusfel wilden
tot
(?) BOR XVH. Boek, U. 46 [355] «*.
C O !?OR XVIII. hóek, hl. 37 [407].
j Refol, Holl. 15 J'f'y *5«3- W.
lih 4
iSlf.
Vlaanderen
wil
alle
verdrag
met den
Hertogu
gemyd
hebben,.
Holland
wil, ondervoorbeding,
met hem
handelen.

8583-
XXVI.
Parma
wint
Eindhoven,
Biron de
Huizen
te Vierfele
en te
Wouw.
De
Spaanfchen
neemen
488 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
tot geen befluit komen, voor dat zy dat van
alle de Vereenigde Landen verftaan hadden
(0- De Hertog, te Duinkerken , verdriet
krygende m 't wagten naar de Staatfche Gemagtigden
, en ziende de gemoederen der Nederlanderen
, meer en meer, van hem vervreemden,
vertrok, op den agtentwintigften
van Zomermaand, naarCalais, laatendeDuinkerken
bezet onder bevel van den Heere van
Chamois (u).
Omtrent den aanvang van Sprokkelmaand,
hadt Parma den Graaf van Mansfeld en den
Heer van Hautepenne afgezonden, om Eindhoven
te belegeren, 't Beleg duurde tot in
Grasmaand. De Maarfchalk van Biron trok
toen _, in gevolge van een der punten van
het_ jongfle Verdrag met den Hertoge van
Anjou, derwaards, om het ontzet te bevorderen.
Hy bemagtigde, onder weg, het Huis
re Vierfele; doch de Stad, door honger en
elende, op het uiterfte gebragt, ging, den
drie-entwindgften , op eerlyk verdrag over.
Biron begaf zig toen naar het Huis te Wouw,
by Bergen op'Zoom, maakte'er zig meester
van O), en bleef daaromtrent leggen, met
zyn volk, leevende van 't zweet des armen
.andmans. Mansfeld , daarenboven , nam
furnhout in; doch verliet het weder. Voorts
itvermeésterde hy de Huizen te Hoogftraa-
Turn- I :en en te Loenhout : ook herwon hy Vier-
hout, réte, daarna Diest, dat nu voor de zevende
Hoog-
'Iraaten , naai in zeventien jaaren ovcrghjg ; en eerlang
f\0 HOOFT XX. Bock, 11. 876.
00 Bon XVIII. Boet, bl. 10, 12 [360, 371%
\y} Boa XVIH. Boek, bl. 7 [366]}

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 48 9
lang ook het zwaare Slot te Westerlo, aan de
1583*
groote Neethe (V).
Parma, te vooren zyn Leger in drie hooLoenpen verdeeld gehad hebbende , trok het nu hout,
byeen, en naar Roozendaal, om Biron flag Diest e
Wester­
te leveren. De Maarfchalk, zyne aankomst
lo in.
verneemende, brak op, met het Leger, en Gevegt
week , over Steenbergen, naar Bergen op bySteei
Zoom. Parma zette hem agterna, en onder­ bergen.
haalde , tusfchen Steenbergen en Halteren ,
zyne agterhoede , die zig, wel twee uuren
lang, vinnig weerde, eer Biron, met de overige
benden , haar byfpringen kon. Toen
werdt de ftryd eerst regt hevig. De Maarfchalk,
van 't paard gevallen, brak zyn been,
en zou 'er geftfeuveld zyn, zo Barchon, met
de benden des Prinfen van Oranje, en anderen
hem niet waren komen ontzetten, 't Gevegt
, welk , op den zeventienden van Zomermaand
, voorviel, duurde tot tien uuren
des avonds, met omtrent even groot
verlies, van vierhonderd man, naamlyk, aan
ieder zyde. Parma en de Staatfchen trokken
beiden, des aanderendaags, af. De laatften
fcheidden , en verdeelden zig in de fterke
Plaatfen , om enkel verweerender wyze te
oorloogen (V).
Maar Parma, zyn heir, wederom, doch ] 'arma
in twee hoopen, gedeeld hebbende , floeg t emaggtüuinerken,
met den eenen 't beleg voor Heerentals; doch \
daarna verneemende , dat Montigni en la
Motte, met vyfduizend man, verzameld tot
een
r w) BOR XVm. Boek, 11. 8 o nsoVI
O) BOR XVlii, Boek. M. 10 foöqj.
Hh 5

1583.
Nieuw •
poort,
Veurne,
DixmuidenenS.Wynoksbergen.
Hy belegert
Yperen.
De Rys-
.felaars
490 VADERLANDS CHE XXVIII.BOEK,
een ander einde , zig voor Duinkerken nedergeilaagen
hadden, toog hy derwaards, en
bemagtigde de Stad, op den zestienden van
Hooimaand , by verdrag, daar de burgers
buiten gebleeven waren , die, hierom, met
geveld geweer , tot zwaar rantfoen geperst
werden. Men meent, dat de Stad zou hebben
konnen ontzet worden, zo de Gentenaars
Biron, door 't Land van Waas, derwaards
hadden willen laaten trekken. Doch zy hadden
dit geweigerd, uit zorg, dat Oranje voorhadt,
hem binnen Gend te brengen, om zynen
aanhang aldaar te ftyven. Zelfs verhinderden
zy, dat men den Maarfchalk, langs
verder weg, trekken liet, tot voor Nieuwpoort,
welke Stad, agt dagen na Duinkerken,
aan Parma overging. Die van Veurne
ook gaven zig op, eer zy den vyand gezien
hadden (y). DochOoftende, welk de Landvoogd
reeds begon te belegeren, was voor
de Staaten verzekerd, door die van Brugge,
met vier, en door den Prinfe van Chiinai,
met nog negen vendels knegten. Parma brak
dan 't beleg op, voor 't einde van Hooimaand,
en floeg zig neder voor Dixmuidan , welk
hem terftond geleverd werdt (2). De Overfte
van S. Wynoksbergen, een Franschman, 0verkwam
ook met de Koningfchen, onder
beding van goede betaaling (V). Toen lag
Yperen aan de beurt, dat, tot in de Lente
des volgenden jaars, naauw beflooten gehouden
werdt. Meenen, verlaaten van een Rege-
f v) Bon XVIII. Botk, bh T2 [371].
O') BOR XVIU.'/ï'e*. bl. K 1372].
t^a) MEIEREN XI. Boek, f. 304 ve

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 4 9 Ï
gemene Schotten , dat naar Brugge ontbooden
was, werdt terftond ingenomen, door de
Rysfelaars In Wynmaand daarna, zondt
Parma den Markgraaf van Rysbijrg en den
Heer van Montigni af, van voor Yperen,
om Sas van Gend te bemagtigen, 't welk hun,
op den twee-cntwintigfteu, gelukte. Servaas
van Steêland, Baljuw van Waas, handelde,
met hen, onder medeweeten des Prinfen van
Oranje, dien hy, met voorwaarden van den
vyand te willen misleiden, bedroogeu hadt,
en leverde hun de Steden Axel en Hulst, en
't Slot te Rupelmonde (Y). Doch Ter Neuze
werdt verfterkt , door den Graave van Hohenlo,
om de Schelde te beveiligen (

15S3.
Steenbergen.
XXVII,
Tasfis
üroopt
langs de
Vel uwe
en in
Friesland.
I [y overrompelt
Zutfen.
Otterdu
m verfterkt,
door
Nyenoord
en
Afinga
Lntcs.
492 VADERLANDSCHE XXVIILBOEK.
het, reeds in Oogstmaand, ook der bezettinge
van Breda gelukt, zig van Steenbergen meester
te maaken, by verrasfing (ƒ').
In de nader Vereenigde Gewesten , hadt
men, dit jaar, en met den Spanjaard, en met
inwendige beroerten te kampen gehad. De
Overfte Tasfis, die in Steenwyk lag, beftondt,
al in Louwmaand, eenen inval te doen in de
Veluwe, daar hy twee fterkten bemagtigde.
Voorts, te rug gekeerd naar Friesland, vervulde
hy 't platte land, alomme, met brand
en plondering tot op een half unr van Leeuwaarden.
De Staatfche knegten en eenen
hoop boeren, die zig, hier, tegen hem fielden,
verfloeg en verllrooide hy ligtelyk, en
keerde, met grooten buit', naar Steenwyk te
rug (g). In Herfstmaand daaraan, overrompelde
hy Zutfen , ten deele door verraad,
ten deele by gebrek van goede wagt. De
Staaten deeden, federt, tot befcherming van
de Veluwe, eene fchans opwerpen tegen over
Zutfen; doch zy liep, den volgenden winter
, onder , waarna zy , verlaaten zynde,
ingenomen en hermaakt werdt , door de
Spaanfchen, die toen 't platte land van Gelder
en Overysfel onder brandfehatting bragten
(/?)• 't Gelukte, daarentegen, den Heere
van Nyenoord en Afinga Entes , met zeshonderd
man, geworven om onderhouden
te worden, uit brandfehattingen van vyandlykc
plaatfen , afgevaaren zynde van Ter
Schelling, Otterdam aan de Ëems, tusfchen
(fj STRADA DCC. II. Libr. V. p. 260.
CO BOR XVili. Hoek, U. R XVlli. Boek, bl. 32 [

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 493
Delfzyl en Reide, te bemagtigen, met hulp 15 «3.
van eenen hoop Friezen , onder Stein van
Malfem. De plaats werdt, terftond , verfterkt,
en diende , om den vyand den toevoer
te belemmeren, en de naaste Dorpen,
met brandfchattingen, te kwellen (7). Op 't
einde van 't jaar, kwamen vyfentwintig vendels
Koningfchen over denRyn, ftreeken naar
Groningen, en belegerden Otterdum, daarzy
egter 't hoofd ftieten. Nyenoord ftierf binnen
deeze vesting (k).
Op den drie - entwintigften van Lente­ Kornelis
maand, werdt, in den Haage, onthalsd en de Hooge,
zig
gevierendeeld Kornelis de Hooge, aldaar geuitgeebooren, en Plaatfnyder zyns handwerks, die vende
zig voor eenen bastaard van Keizer Karei voor
hadt uitgegeven, en, onder dien naam, ee­ eenen
natuurlynige
Staatfche Steden zogt te bemagtigen, of
IcenZoon
afvallig te maaken. Hy werdt beklapt, door van Kei-
eenen Drukker te Leiden, wien hy vierduizerKarel,zend boekjes , getiteld Hoognodige IVaar- in den
Haage
fchuwing, en zeshonderd Brieven aan de
onthalsd*
Schutteryen der Steden , op den naam van
Kornelis van Oostenryk gefchreeven, te drukken
befteld hadt, met meening , om ze te
ftrooijen, onder de gemeente. Zyne afkomst
van Keizer Karei fcheen hem * een gewezen
Kamerling van deezen Vorst in 't hoofd
gebragt te hebben, 't Boekje hadt hy zelf,
met hulp van Jakob Vos van Delft , en
van eenen Fries, Jan Rat aller genoemd,
opgefteld. Men hadt hem, zo hy beleedt,
uit Spanje, van eenig geld voorzien,
CO BOR XVin. Boeki bl, 26 hg 2].
h) BOR XVJJl. Boek, U. 34 f;o2 ,
en

XXVH r.
Twist in
Friesland,
tusfchen
het platte
land en
de Steden.
I
\
494 VADÈRLANDSCHE XXVIII. BOEK.
en 't Hertogdom Gelder beloofd, indien zyn
toeleg gelukte, 't Schynt, dat de Prins van
Oranje, in zyn voordeel, gefchreeven hadt (ƒ).
Doch men liet het regt zynen gang gaan. Hy
ftierf in den waan, dat hy den Keizer beftondt.
D< ch met zyn' dood verdween zyne gedagte-'
nis* Vos en Rataller, die gevlugt waren,
werdett gebannen (wi).
In Friesland, was, zo wel als in Holland
en in Zeeland , federt het aanneemen der
wapenen tegen den Spanjaard, merkelyk gefchil
geweest, over het gezag der Steden en
des platten Lands , ter Staatsvergaderinge.
Doch in 't jaar 1578, was men overeengekomen
, dat de Steden eene ftem op den
Landdag inbrengen zouden , tegen drie van
Oostergo, Westergo en de Zevenwolden te
lamem Nu beweerden de Steden, dat haar,
na 't uitfluiten der Geestclykheid, nog eene
ftem toekwam , en dat de drie deelen des
platten Lands zig met twee ftemmen behoorden
te' vrede te houden. Van Dagvaart tot
Dagvaart, wakkerde de twist, die de Landraad
ter regter zyde der Maaze , zig toen
houdende te Utrecht, niet wist by te leggen.
Oranje deedt, eindelyk , door twee zyner
gemagtigden, nevens den Heere van Merode
i zynen Stedehouder over Friesland, 't
gefchil ftaaken, by wyze van bevel, begeerende
dat het Verdrag van den jaare 1578
ftand zou grypen, tot den naasten Landdag,
te houden in Wynmaand of Slagtmaand. De
Ste-
CO Refol. Holl. 22 Maart 1583- til. 7*.
Cm) BOR XVHI. Hoek, U. 6 [363],

XXVIII. BOEK» H I S T O R I E . 495
Steden fielden zig , in 't eerst, wel tegen
deeze uitfpraak; doch lieten ze eindelyk gel- •
den (ƒ0, en mert hieldt, federt, eenen geruimen
tyd, deezen zelfden voet, in 't ftemmen
ten Landdage.
Den 'Stedehouder Merode, op 't einde des
jaars , ter oorzaake van zynen ouderdom,
ontflag van zyne bedieninge verzogt hebben­
de, benoemden de Staaten van Friesland, in
zyne plaats, tot het-beleid des oorlogs, der
Regeeringe en des Regts, Graaf WILLEM
LODEWYK VAN NASSAU, wiendePrins,
zyn Oom, hiertoe, lastbrief verleende
In de Lente des volgenden jaars, kreeg hy,
terftond, de handen vol werks, aan 't flisfen
van een gefchil, tusfchen de Edelen en de gemagtigden
tot de Regeeringe, welk, niet dan
met veel moeite, werdt bygelegd (J>).
De eerstgemelde twist in Friesland was
'583^
Graaf
Willem
Lode-
ivyk van
Nasfau
wordt's
Prinfen
Stedehouder
sver
Friesland.
Gewel­
naauwlyks geftild, of daar ontftondt, te Udige noeitete
trecht, veel heviger beroerte. DeKolonellen Utrecht.
der agt Burgervendelen aldaar, zig houdende
voor Tribuni pkbis, of voorftanders der Gemeente,
leverden, in Zomermaand, een vertoog
in, aan de Vroedfchap, waarin zy begeerden,
dat men hen voortaan hoorde, o-
Ver alle Zaaken, den oorlog en de bewaaring
van Landen en Steden betreffende. Ook
keurden zy af, dat de Staaten eenige honderden
Waardgelders wilden aanneemen, onder
voorwendfel van 't platte land te beveiligen
, en de kleine Steden te verzekeren;
doch
f«) Bor; XVIII. Bask, bl. 13 [372] enz,
(0) BOR XVIII. Soek, bl. 34 C403I.
ip) Boa XVIII. Boek, bl. 48 [«ajj.

1583.
4o6 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK,
doch tot merkelyke bezwaaringe der gemeen-
• te. De Vroedfchap leverde dit Vertoog den
Staaten; doch eer die 'er op antwoorden konden
, rot het graauw te hoop , en dwingt
hen, om het befluit, op 't werven der Waardgelderen
genomen , te vernietigen. Hierop
weigert de Ridderfchap ter Dagvaart te komen,
zo lang zy 'er haar gevoelen niet vryelyk
zeggen mogt, en, deswege, het dreigen
der gemeente onderhevig zou moeten zyn,
raadende voorts den Staaten, dat zy elders
byeen kwamen. Toen wies de ontfteltenis.
De Burgery verzoekt, by een tweede Vertoog,
eenige nieuwe punten, en onder anderen
, opening van 't gene, ten deezen tyde
, met den Prinfe, over de opdragt der
hooo-e Overheid, gehandeld werdt, hebbende
zy zig laaten diets maaken ,• dat men hem
voorwaarden afvergde , zo fchandelyk , dat
'er naauwlyks een gering Perfoon naar zou
willen luisteren: ook dat men voordeels genoeg
voor de Geestelykheid en Ridderfchap
bedong ; doch voor de vryheden der Gemeente
geene zorg droeg. Terwyl de Vroedfchap
marde met antwoorden, worden, op
den dertigften van Oogstmaand, onverwagts,
de trommels geroerd, de burgery raakt in 't
geweer, en houdt het, tot 'sanderendaags
aan den avond toe. Midlerwyl, leverde men
een nieuw Vertoog in, flordig opgefteld,
Waarby , nogmaals , verzogt werdt, dat de
o-emagtigden der agt vendelen, op alle zwaarigheden,
mogten gehoord worden. De
Vroedfchap wees de verzoekers aan den
Prinfe, naar wiens welbehaagen zy zig fchik-
ken

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 497
ken wilde, begeerende, voorts, dat de burgery
naar huis trok. Veelen fcheenen hier- •
toe gezind; Poch feenige weinige wargeesten
hielden de vendels byeen, op de Neude.
Men komt met een nieuw en Veel byfterer
vertoog voor den dag , en begeert ontheffing
van alle pagten en lasten. Of de Wethouders
bybragten, dat dit buiten hunne
magt, en 's Lands wisfe ondergang Was; 't
baatte niet. Eenigen der Wethouderen begeeven
zig, hierop, naar de Neude, om,
Ware 't mogelyk, 't gemeen, met redenen,
te {rillen. Daar fluit men ze in een' kring: en
fchreeuwt, zonder ophouden, af, af, af, af!
meenende de lasten en gemeene middelen.
Sommigen riepen, dringt ze dood, dringt ze dood;
De beklemde Burgemeesters verzogten verflag
te mogen doen aan de Vroedfchap. Neen*
was 't, gy raakt van hier niet, voor dat gy de
pagten ,'hy klok ge flag, gelyk ze op gefield zyn, wederom
af'chaft. Of Burgemeesters voorwendden
, dat dit ftuk den Staaten aanging, en
dat beloften 4 dus afgedwongen , Van geener
waarde waren ; men zong den ouden zang,
tot dat de Heeren bewilligden, de klok deeden
trekken, en alle lasten affchaften. 's Anderendaags
, hieven de inzamelaars der gemeene
middelen aan 't klaagen. De Wethouders
fchreeven aan den Prinfe: de opftookers
der Burgërye zeiven, niet gedagt
hebbende, dat het zo hoog loöpen zou, hadden
berouw van de ondérneeming. De burgers,
die eenig agtèrdenken hadden, keeketi
eikanderen bang aan. De Burgerhopluiden,
eindelyk, kwamen zeiven verzoeken, dat de
VIL DEEL. Ii • af-

498 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
1583. afgedwongen' afkondiging herroepen wierdt,
mids alleen • afgefchaft bleeve der Staaten Impost
van twee Huivers op de mudde weits en
drie op de mudde rogge. Dit gefchiedde, op
den twaalfden van Herfstmaand. De Prins en
de algemeene Staaten fchikten, federt, Gemagiigden
naar Utrecht. Ook zondt de burgery
de haaren aan den Prinfe, die de zaaken
, eerlang, tot rust bragt: zo dat de Staaten
des Landfchaps en zelfs de Edelen wederom
binnen Utrecht vergaderden Midlerwyl,
hadden de Staaten de eerfte Vertoogen
der Gemeente, uitvoeriglyk, beantwoord,
en, onder anderen, op 't gene hun, wegens
den handel met den Prinfe, te last gelegd
was, aangemerkt „ dat op de opdragt der
„ hooge Overheid aan den Prinfe, dikwils,
„ ter Staatsvergaderinge en in de Vroed-
„ fchappen der Steden , geraadpleegd was,
„ en. dat 'er niet eenige weinigen, gelyk de
„ burgers waanden ; maar meer dan hou-
„ derd Perfoonen over waren gekend. Dat
„ ook de ontworpen' voorwaarden zo bepaald
„ niet waren, als men der burgerye diets ge -
„ maakt hadt ; maar overeenkwamen met
,, die van Holland : dat men niet zou kon-
„ nen nalaaten dezelven redelyk te vinden,
„ ten ware men, na dus lang geftreeden te
,, hebben om de vryheid, zig in eene nieu-
„ we dienstbaarheid dagt te werpen. Dat
„ deeze voorwaarden, op uitdrukkelyke be-
,, geerte van den Prinfe, geheim waren ge-
„ houden; doch dat den Staaten niet bewust
CO BOR XVIII. Boek, bl. 16 [379] eiz.
„ was,

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . M
,, was, dat zy, by dezelven, iets meer voor
„ het eene Lid van den Staat bedongen had-
„ den, dan voor het andere (r)." Het uitgeeven
van zulke Gefchriften, maar vooral het
gezag van den Prinfe bragt veel toe, tot heritelling
der ruste in Utrecht.
De algemeene Staaten, in Hooimaand, te
Middelburg in Zeeland, befchreeven zynde,
begaf de Prins zig, met al zyn hofgezin, op
den tweeè'ntwintigiien, derwaards. Hy hadt
nu eenen weerzin in Antwerpen gekreegen,
zynde aldaar, onlangs , fmaadelyk bejegend
van de gemeente. Op den twaalfden van
Grasmaand, was hy 'er, voor de vierde reize,
in de egt getreeden mttLouifevanCoUgni,
Weduwe des Heeren van Teligni, die, nevens
haaren Vader, in den Paryfchen moord,
omgekomen was (0- Dit Huwelyk werdt,
door zyne partyen, afgemaald, als een nieuw
bewys van zyne zugt tot Frankryk, met welks
hulp'hy, zeide men, 't Land onder 't juk dagt
te brengen, om het, daarna, te deelen met
Anjou. De Prins begreep zelf wel, dat zyn
Huwelyk in Holland niet zeer bchaagen zou ;
waarom hy niet verzuimde , den Staaten te
doen verftaan , dat hy 'er , reeds voor het
ongeluk, te Antwerpen gebeurd , over gehandeld
hadt (?). De gemeente van Antwerpen,
gebeeten, met reden, op de Franfchen,
gcioofde ook van den Prinfe, ligtelyk,
het ergïte , en begon zyne Doorlugtigheid,
met den nek, aan te zien. 't Gebeurde, eerlang,
O) Bor. XVTII. Boek, U. 2% 24 TsS/, 389].
< s ) BOR XV\I(. Bmk . ld. 7 |\f>5>
(O Re'ol. Hou. 22 Macrt 1583". l/l. 70.
ll 2
De Prins
van Oranje
trouwt
met
Louife
van Coffgui.
Wederwaardig-

1
2ÜL
lieid,
lietn te
Antwerpenbejegend.
Hy komt
in lés*
land.
Puk&i
iTek orde
bp de
'/.ee zaaken.
§00 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK,
lang, dat de Wethouderfchap, beflooten
hebbende, het plein voor 'tSlot, welk, grootcndeels
, der Stad toekwam, aan erven af
te fteeken en te verkoopen, hand deedt flaan
aan 't rooijen van ftraaten en graften. Hieruit
fchept het graauw argwaan. De roep gaat
op, dat deFrdnjchen, ingelaaten door Oranje,
zig verfchanflen voor V Slot. Straks draaft men j
gewapend, derwaards, doorfhiuTelt alle hoeken
, vordert den Prins, die hier zyne wooning
hadt, op ftraat, en fcheldt hem voor een' verraader.
Doch het oproer bedaarde van zelf,
toen men niet vondt, 't gene men verwagt
hadt. De Wethouderfchap durfde nogtans geene
ftraf oefenen, over dit wanbedryf: 'twelk,
komende by den voorfpoed van Parma, den
Prins af keerig maakte van Antwerpen, en naar
Zeeland verreizen deedt (i>) : waartoe hem
egter ook bewoog eene byzondere reden, hierna
te melden.
't Eerfte, dat Oranje, te Middelburg, ter
hand floeg, was het beraamen van eene nieuwe
orde op de zaaken der zeej Parma was
hem hierin voorgegaan, en hadt, eenen Raad
ter Admiraliteit opgeregt, en, een nieuw Plakaat
op de zeevaart uitgegeven hebbende,
na 't inneemen van Duinkerken, deeze Har/en,
nevens die van Grevelingen en Nieuwpoort,
voor alle volken , geopend , zelfs
voor de Hollanders, Zeeuwen en Friezen,
mids het 's Konings onderzaaten, ook tot hunnent,
vryftondt te handelen, onder wederzydfche
betaaling van verlofgeld. Hierop
was
O ) HOR XVIII. Ètsk, tl. 9 [307]. STRADA Dea 11. Libr,
Ti pi Uti*

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 5oi
was gevolgd, dat het fcheepsvolk van Treslong,
leggende in Zeeland , by gebrek van
betaaling , al voor eenigen tyd gefproken
hebbende van te willen overloopen, zo dra
nu dit opzet, met der daad, begon in 'twerk
te ftellen; terwyl Parma, wakker aan 't uitrusten
van Oorlogsfchepen , reeds eenige
Vlaamfche boots in zee gebragt hadt , die
twee of drie fchepen, voor de Maaze , genomen
hadden. De Prins droeg hier zorg
voor, met hulp der Hollanderen en Zeeuwen.
Men bragt, eerlang, eenige Vlieboots in 't
vaarwater, die de zeefchuimeryen der Vlaamingen
ftremden (V).
In de Vergadering der Staaten te Middelhurg,
verfcheen, op nieuws, een gezant van
den Hertoge van Anjou, de Heer Vruneaux,
breed opgeevende van zyns meesters genegenheid
tot de Nederlanden, en dat hy, nu
's Konings algemeene Stedehouder geworden,
meer vermogen dan ooit te vooren hadc,
om de Staaten by te ftaan. 't Was waar, dat
hy reeds eenig volk omtrent Kameryk vei>
zamelde, met welk zig de Franfchen en Zwiti
fers onder den Maarfchalk van Biron , gefcheept,
te Biervliet, en in Frankryk aan
land gezet, eerlang, vereenigden (j). Wy?
ders , verklaarde de gezant , dat zyn mees7
ter niet gezind was, af te ftaan van het regt,
welk hy, by opdragt of anderszins , op de,
km-
O) Boa XVIII. Hoek, bl. %l [398].
03 Itefol. Holl. 4, 7 ^usr. laai. sU 487, 289. Bpr, XV n\
ËoA, bl. $1, 32 [399, 400].
fy') BOR XVIU. Boek, bi. 31 [398].
\\ 3 :
15S3.
Treslong»Scheeps­
Duinkerken Spaansch geworden zou zyn (jw~) volk ,
muit.
De Priiu
tyapéut
zig ook
>er zee.
Vervolg
der handeling
iaei Aaion,

502 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
1583- landen verkreegen hadt. De Staaten zyne
redenen ovcnvoogen hebbende, neigden die
van Brabant tot nieuwe aanneeming van den
Hertoge. Die van Vlaanderen tot affnyding
van allen handel met hem (2). Sommige anderen
fchooten uit, dat, als men immers tot
handeling komen wilde, Holland en Zeeland
voorgaan moesten. Doch deezen hadden 'er
zo weinig ooren naar , dat de Staaten van
Holland eene byzondere bezending deeden
aan zyne Doorlugtigheid , om allen handel
mot Anjou te on traaden. Die van Vlaanderen,
alwaar, onlangs, de Prins van Chimai,
zonder dat men de algemeene Staaten of den
Prins van Oranje gekend hadt, tot Stadhouder
gekooren was (a), zonden, daarentegen,
naar Duitschland, om, van daar, eenige hulp
te bekomen: doch zy verwierven niets. Onaangezien
dit ftribbclen der Staaten, werdt
de handel met Anjou , door bewerking des
Prinfen van Oranje , ernftig aangebonden.
De algemeene Staaten fchikten gemagtigden
naar Frankryk, die, in Grasmaand des volgenden
jaars , te Delft, voordeelig verllag
kwamen doen van hunne verrigtingen (£).
. Doch in deezen Haat der zaaken , werdt de
Hy ft erft Hertog, op den eerften van Bloeimaand, 0vervallen
van eene zwaare kwaaie van bloedvloeiing
uit alle de openingen des lighaams.
Hy verzwakte, hierdoor, en by gebrek van
eetlust, dermaate, dat hy, zes weeken gefukkeld
hebbende, op den tienden van Zomer-
fs ) METPR»N XI. Vóè\, f. 5o'5 verf.
C'c) BOR XV II. Roek, bl, %6 [rfbÖÏ.
C* ) BUK. XVIU. Hoek, til. 27 [J9'aj, 30 [397], 43 [423],

XXVIILBOEK. H I S T O R I E . 503
mermaand, in den aanvang van het eenendertigde
|aar zyns ouderdoms, te Chateau Thierry,
overleedt. Zyn Regt op de Nederlanden
ftondt hy, by uiterften wil (c), den Koning,
zynen Broeder, af (d), dien hy ver^gt, Karneryk
in zyne befcherming te willen neemen,
't welk, op den naam der Koninginne Moeder,
gefchiedde, tot dat deeze voldaan zon zyn
van haaren eisch op Portugal (

504 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
„ hierna, in 'c Verbond zouden worden aan-
„ genomen, in dit Huk, naar haar eigen goed-
„ dunken, zou laaten handelen." Na 't neemen
van dit Befluit en 't Hellen van nader orde
op d^Regeeringe, waarvan, terftond, uitvoeriger;
fcheidden de algemeene Staaten,
onder welken egter die van Gelderland, Uitrecht
en Overysfel niet verfcheenen waren,
van Middelburg (A), om, te Dordrecht, we,
derom byeen te komen.
. Graaf Wat laater, viel Graaf Willem van den
Willem Berg , zwager van den Priniè van Oranje ,
van den
Berg, in gegrond vermoeden van heimelyken hanStadhoudel
met Parma. Graaf Jan van Nasfau, 's
der van Prinfen Broeder, hadt zig, in 't jaar 1581,
Gelder­ ontflaagen van het Stadhouderfchap van Gelland,
in
de plaatderland, vooral, om dat hy zig, ter oorzaafe
van ke van den handel met Anjou, geene vyan-
Gi aave den in 't Ryk maaken wilde; en was naar zyne
jan van Duitfche Staaten te rug gekeerd. De Graaf
Nasfau,
valt af van den Berg was toen, door 's Lands Staaten,
van de op flaauwe aanpryzing des Prinfen van Oran­
Staaten. je , verkooren tot zynen Opvolger (i): en
hadt nu, federt eenigen tyd, denkende, veelligt,
dat alles zig fchikte om Spanje toe te
vallen , heimelyk beginnen te handelen met
Parma, wien hy Zutfen beloofd hadt te zullen
leveren. Doch deeze Stad, buiten zyn
toedoen , den Spanjaarden in handen gevallen
zynde, begon Parma te twyfelen, of de
Graaf de andere omgelegen' Plaatfen , die ,
naar hy vernomen hadt, iterk bezet waren,
hem
f.'O BOR XVIIÏ. AM*, bl. -34 U03].
C.' ) lUïB II. Buk, U. 2'j. HOOIT XX. Bctk, K «84,

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 505
hem wel zou konnen in handen ftellen. Terwyl
hy dan marde met fluiten, brak de bommel
uit. De Graaf werdt, met zyne voornaamfte
bedienden en papieren, te Arnhem,
verzekerd, op den vyftienden van Slagtmaand.
't Verraad ontdekte zig volkomen.
Zelfs bleek, dat hy, reeds voor het aanvaarden
van het Stadhouderfchap, hadt beginnen
te handelen met den vyand. Men bragt hem,
eerlang, naar den Haage, daar hy zat tot in
Lentemaand. Toen, uit inzigt vuor zyne
afkomst en maagfchap, doch zonder dat de
Staaten zig daarmede hadden willen moeijen
(&), geflaakt zynde, met verlof, om op
eene onpartydige plaatfe te gaan woonen,
en onder bezwooren' belofte van den Staaten
getrouw te zullen zyn en hun zyne fterkten
te zullen leveren, koos hy, desonaangezien,
openlyk, 's Konings zyde : in wiens
dienst, eerlang, ook zyne drie Zoonen,Herman
, Fredrik en Oswald zig begaven (7). Tot
Stadhouder van Gelderland, beriepen de Staaten
des Landfchaps, ten deezen tyde, Adolf,
Graaf van Nieuwenaar en Meurs (jit).
Te Gend was , in Wynmaand, nieuwe
beroerte ontftaan, die zwaare gevolgen hadt.
De bezetting te Dendermonde , fta'ande onder
den Heere van Ryhove, was aan 't muiten
geflaagen, by gebrek van betaaling. Van
deeze gelegenheid zogten de aanhangers van
Imbize, die , ondertusfchen, uit DUitschland,
O ) Refol. Holl. iS Slaan 1584, bl, 160.
C O 15OR XViil. Boek, bl. 33 fioa]. REYD. III. Soek, bl.
48. IV. Boek, bl. Cd.
Ijlt) BOR XVIU. B*ik, bl. 50 [ 4AS].
Ii 5
Adolf,
Graaf
vaiiNiert'
we naar
en
Meurs,
wordt
Stadhouder
van
Gelderland.
xxxr.
o Pfehud-
Èling t«
tiend.

1583.
De Gentenaars
fluiten
een Be­
ltand me
Panna.
506" VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
land , herwaards , ontbooden was , zig te
Gend té bedienen, om Ryhove den voet te.
ligten, Joost Triest tot Overfte van Dendermonde,
en Imbize tot Voorfchepen van Gend
te maaken. Triest dan en nog twee anderen,
met eenig geld, tot ftiUing der muitelingen,
naar Dendermonde getoogen, lieten Ryhove
te Gend, daar men hem de poort voor't hoofd
toehieldt. Hy, berigt van de naderende komst
van Imbize , past 'er nogtans buiten te raaken,
alzo zy flegts gegrendeld was, rent naar
Dendermonde, en doet de Gendfche Gemagtigden
, die , verzet van hem daar te zien,
hem waren komen begroeten, terftond, in
hegtenis neemen , alwaar zy wel elf maanden
zaten. Imbize, midlerwyl, te Gend gekomen
, deedt, om 't volk te mompen ,
eenige luiden voor Spaanschgezinden vatten;
doch, eerlang, den een' na den anderen
wederom flaaken. Daarna ftrooijen hy, die
nu Voorfchepen geworden was, en de zynen
twee blauwboekjes, dienende het eene om
te bewyzen, dat men, noch met Spanje noch
met Anjou , handelen moest; het ander,
om den handel met den Koning aan te raaden
, onder zekere voorwaarden Op
zulk eene wyze, zogt hy de Gentenaars te
bereiden tot den handel met Parma, dien hy
in den zin hadt.
Den Heer van Montigni, nu , uit hoofde
zyner Gemaalinne, Markgraave van Renti,
in den aanvang des volgenden jaars, zig
. te Wetteren, tusfchen Gend en Dendcrmon-
O) BOR XVIII. Boek, U. 37 [40S] enz.

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 507
de, gelegerd, en de Schelde toegepaald en
wedcrzyds befchanst hebbende (0); dreeven •
fommigen te Gend door, dat zulk een nood
drong tot het handelen met Parma, met wien
men, te Doornik, een Beftand floot voor drie
weeken
Te Brugge hadt men, reeds op 't einde des ]
voorleeden jaars, de neiging van Chimai tot 1
den Spanjaard ontdekt, en hierop befi.00- ]
ten, hem in verzekering te neemen, op het ,
welbehaagen des Prinfen van Oranje. Doch 1
terwyl deeze marde met het geeven zyner 1
toeftemming, kreeg Chimai de lügt van den 1
toeleg , en bragt het zo ver, dat die van ]
Brugge en 't Vrye, vyf dagen na de Gente- J
naars, op den tienden van Lentemaand, een 1
I584.
)e Prins
•an Chiiai,Stadicmder
•an
flaandeen,
irengt te
?ege,dat
ie van
5rngge|
m'tVrye
gelyk befluit namen, om met Parma te han- \ :ig ver­
delen. Daarna , verneemende , dat Oranje \ benen
net den
toeleg maakte , om de Stad te bemagtigen, I Loning.
verandert hy de Regeering, ftelt de Burgemeesters
in hegtenis, en openbaare Spaanschgezinden
in hunne plaats. Doch Sluis, welk ,
door hem, bezet was, onder Arendvan Gronsveld,
verklaarde zig, toen 't op 't nypen
kwam, voor de algemeene Staaten. De Heer
van Lesdain, Steêvoogd vanDamme, hieldt
het, daarentegen , met Chimai, waarop de
bezetting, die Staatschgezind was, naar
Sluis vertrok. Ooftende, daar de Heer van
Mortagne geboodt, zou ook omgeflaagen zyn,
hadden de Hollanders en Zeeuwen geen geld
derwaards gefchikt, tot voldoening der bezet-
Co) HOOPT XX. Bock, bl. 893.
Q>~) HOOIT XX. Bock , bl. 893.

508 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
1584. zettinge. Brugge, Damme en 't Vrye verdroe
gen zig, op den twee-entwintigften van Bloei
maand, met den Prinfe van Parma, door be~
middeling van den Markgraave van Renti ?
bedingende ten opzigte van den onroomfchen
Godsdienst, alleen vryheid van gevoelen, zon?
der openbaare oefening. De afkondiging der
Zy woT' ; Verzoening met den Koning volgde hierop (cf) %
den voo:
vyanden waarna de algemeene Staaten die van Brugge
ver- en 't Vrye, openlyk, voor vyanden des Va?
Waard. derlands verklaarden (V). Ten zelfden tyde,
werden de verlofgelden afgefchaft, onder 't
betaalen van welke , men , tot hiertoe, op
Vlaanderen gehandeld hadt (f).
ImMze Te Gend, dagt Imbize 't zelfde fpeltefpee-
zoekt len, als Chimai te Brugge. Doch 't gelukte zo
Gend wel niet. Terwyl hy gereedlchap verzamelde s
aan Parmas
zydi , om Dendermonde te verrasfen, en aan Parma
over te ' te leveren, ontdekt de Regeering zynen toe­
brengen. leg, brengt de burgery in de wapenen, ontzet
hem van 't Voorfchepenfchap, en neemt
Hy won £hem in hegtenis. Walter Sethon, met wien
gevat. hy, te Dendermonde, verftand hieldt, werdt
daar ook gevat en opgeknoopt. In Imbizes
plaats, ftelde men Jonkheer Karei Uitenhove*
De handel met Parma werdt egter nog eene
wyle agtervolgd , mids het fterk dryven der
Spaanschgezinden , die , op den vyftienden
van Bloeimaand, gewapend voor 't Raadhuis
verfcheenen, meenende den zoenhandel,
met
C?) BOR XVIII. Boek , bl. 39 [409], 4? [421]. HOOFT
XX. Boek, 11- 897.
Cr) Refol. Holl. 20 Juny 1584. bl. 328. Bos. XVIII. Bietf,
II. so [426].
CO BOK XVIII. Boek, bl. £0 [4:6].

-XXVIII. BÖËK. H I S T O R I E . 509
met geweld, te zullen doördryven. Doch
de andere party , ook in de wapenen geraakt
, was hun te fterk , greep 'er eenigen
by den kop, die hun, daarna, voor de voeten
gelegd werdt, en deedt de rest verftuiven.
Toen werdt ook de handel met Parma glad
afgebroken. De Gentenaars beflooten, zig by
de Vereenigde Staaten te houden, en namen i
tot hunne verzekering, bezetting in van Antwerpen
en Brusfel (t). Yperen, dus lang belegerd
geweest zynde, was, midlerwyl, op 1
den negenden van Grasmaand , by Verdrag 1
Speren
;aat or
er.
overgegaan («).
Onder dit omflaan van Vlaanderen, zaten 1 Jdegon-
de Staaten fchier raadeloos, niets van belang « lesaan- onderneemende. De Heer van Aldegonde, ' ag op
.ier.
dien Oranje, op zyn vertrek uit Antwerpen,
Burgemeester dier Stad gemaakt hadt, zogt,
des nagts na den zeventienden van Louwmaand
, Lier te verrasfen. Doch zyn toeleg
was ontdekt, door eenen Walfchen Hopman,
met wien hy verftand hieldt: waarop hy, door
de bezetting, met merkelyk verlies, te rug
gedreeven werdt (V).
Op de Veluwe, alwaar de 'Koningfchen, H
in Louwmaand, wederom een' feilen ftroop t>( legert
d e
gedaan hadden, Heet de Graaf van Hohenlo Schans.
Gras- en Bloeimaand, met het beleg van de % de
Juwe.
Schans tegen over Zutfen. Hy bragt deeze
fchans niet alleen, maar ook de Stad in groote
benaauwheid, door het leggen eener halve
maane van den oever ter eener, tot aan
den
CO HOR xvnr. Boek, tl. 46 [4201.
( ,n Boft XVIII, Boek , bh 49 l 4 A6].
i 9 5 BOR XVIII. Batk, bl. 37 [407}.

1564.
Staatfcht
Oorlogsfchepen
op de
Eems.'
De Prin
fes van
Oranje
bevalt
van eenen
Zoon.
5io VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK,
den oever ter anderer zyde der vyandlyke vesting
: terwyl de Stadhouder, Graaf van Nieuwenaar,
niet eenig volk, aan de overzyde der
Riviere lag. Verdugo nogtans fpysde nu en
dan de Stad, onder fterk geleide (w).
Om den vyand den toevoer uitEmbdenaf te
fnyden, hielden de Staaten eenige Oorlogsfchepen
op de Eems, die zig, omtrent deezen
tyd, meester maakten van eenige fchepen met
zout gelaaden. De Graaf Edzard van Oostfriesland
viel hier over klagtig aan de Staaten,
die beloofden, de Zoutfchepen te zullen ontflaan,
onder verzekering, dat zy, noch den
Spanjaard, noch zynen aanhang zouden geleverd
worden (V).
Op den negenentwintigften van Louwmaand
, beviel de Prinfes van Oranje , te
Delft, van eenen Zoon(jy), die, den twaalfden
van Zomermaand, gedoopt en Fredrik
Henrik genoemd werdt, naar de Koningen
van Deencmarke en Navarre (3), welken,
nevens de Staaten van Holland, Zeeland en
Utrecht, vcrzogt werden, als getuigen te
ftaan
OO 1?
0R XVIIT. /Int*, W. 37, 50 T407 , 425]'
(x ) ROE. XVIII. Bnek, bl. 50 [426].
(r) BOR XVUI. Ittti', bl. 37 |_407>
(3) 't Verdient eenige opmerking, dat de jonge Prins,
naderhand, eenen geruimen tyd agterecn, niet Fredrik
Henrik, maar Henrik Fredrik, ofblootelyk Henrik genoemd
werdt: hoewel hy, eindelyk, wederom Fredrik
Henrik fchreef: by welken naam hy ook meest bekend
is. Uit den tyd, waarin deeze verandering voorviel,
befluit ik, dat hy, na 't verheff.-n van den Koning van
Navarre tot Koning van Frankryk, deezesnaam, Henrik,
alleen, of voor dien van Fredrik heelt beginnen
te voeren; doch dat, hierin, na de dood des Koni>v ;
,
wederom verandering gekomen is.

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 511
ftaan over 't bedienen deezer plegtigheid. Van
wege die van Holland en Zeeland, werdt aan -
den jonggebooren' een Rentebrief van vierentwintighonderd
ponden jaarlyks, tot eene pillegaave,
gefchonken (V).
De vreugde over deeze geboorte verkeerde,
nogtans, fpoedig in droefheid. De Prins
overleefde den plegtigen Doop zyn Zoons
nog geene maand. Doch eer wy tot het verhaal
van zynen dood overgaan, moeten wy
verflag doen van 't gene 'er , tot kort voor
denzelven, over de opdragt der Graaflykheid
van Holland en Zeeland, met hem gehandeld
werdt.
Wy hebben, hier voor, verhaald, hoe zyne
Doorlugtigheid , in Hooimaand des jaars H
1581, den eed op de hooge Overheid , op u
den voet van den jaare 1576, afgelegd en J
ontvangen hebbende , in Bloeimaand des c
jaars 1582, verklaard hadt, dat hy van zins 15
was, de magt, hem opgedraagen, te gebrui- v;
ken , en 's Lands Domeinen te aanvaar- 7
den. Van dien tyd af, was dit ftuk, in Hol- aa
land, nader in overweeging genomen, 't $
v a
Eerst, dat in aanmerking kwam, was de naam
en waardigheid, onder welken, de Prins de ra
15" 4.
ïxxir.
andeig
over
: opagt
der
raafkheid
in Holid
en
)eland
11 den
infe
n O-
' ïje.
hooge Overheid zou bekleeden. En fcheen
'er geen bekwaamer, dan die van Graave en
Heere, welken de Vorften, hier, van ouds,
plagten te voeren. In Zomermaand, werden
de Staaten van Zeeland hierover befchreeven
(V), zonder dat zy egter verfchee-
P«?4?&X 3 F e i r
- 3
**• 8
7wï 7 M 158??/!
CO Refol, HoU. 3 Juny ijJa, bl. a8j.

»SS4.
p
Die ze,
fchriftelyk,aanvaardt.
Wat 'er
iiog aan
de Opdragt
ontbrak,
514 VADERLANDS CHE XXVULBOEK
nen. Wat laater, benoemden die van Holland
den Heer van Asperen, den Advokaat
Luis en Doktor Francois Mnalzon, om 'er*
met die van Zeeland en van Utrecht, en met
den Prinfe zeiven, over te handelen (b). Eri
fchoon zy, in Zeeland en in Utrecht, weinig
vorderden, droegen zy egter den Prinfe
de Graaflykheid, Hoogheid en Heerlykheid
van Holland, Zeeland en Friesland op, onder
den eigenleken titel van Graave en Heere
der p;emelde Landen, onder welken titel, hyze
aanvaardde, by eenen Brief, te Brugge, den
Veertienden van Oogstmaand des jaars 1582,
gedagtekend , in welken hy ook verklaart j
„ dat hy den Staaten toeflondt alles , wat,
„ by het Verdrag van Bourdeaux, of, door
„ de Brabanders, by de blyde inkomfte, op
„ den Hertoge van Anjou bedongen was, zo
„ ver het op Holland en Zeeland kon worden
„ toegepast: en daarenboven, alle andere re-
„ delvke voorwaarden, by zyne inhuldiging *
„ nader te befpreeken (ƒ)•"
Dus was dan de opdragt der Graaflykheid 4
door Gemagtigden van Holland, gefchied, en
by den Prinfe aanvaard. Nogtans ontbrak
'er nog veel aan dit werk, zelfs in Holland,
daar men het 't verst gebragt hadt. De Akte der
Opdragt moest nog bezegeld en den Prinfe
overgeleverd worden. De voorwaarden, by
zyne inhuldiging te bezweeren, moesten nog
worden opgefteld en goedgekeurd, waarop
dan , eindelyk, de inhuldiging zelve volgen
moeste
fj) Refol. Holl. 3 Jüty 1582. bh
CO '/.te detzu' Brief by HOR XV. Boek, bh aöo [188J n
Asith. Suikk. U n„ eit hU 42.

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 513
moest Men tradt, niet lang hierna, over
deeze zaaken, met den Prinfe in gefprek. Immers
men vindt, dat die van Holland, in
Slagtmaand des gemelden en in Louwmaand
des volgenden jaars, in ftilte, boven op de
Mem zyner Doorlugtigheid, in den Haage,
met hem, over 't ftuk der opdragt, gehandeld
hebben ($).
De handeling duurde dus het gantfche jaar De Staa­
1582 ; doch na 't uitberften der geweldige ten van
Holland
onderneemingen van Anjou , die van ver­ doen den
fcheiden' bedekte aanflagen des vyands ge­ Brief van
volgd werden, oordeelde de Prins, dat men opdragt,
van zyre zaak eens een einde behoorde te door de
Edelen
maaken , waartoe hy , in Holland, deedt
en Ste­
aanhouden , door. den Heere van der Myle den , be­
(e). Terftond hierop, beflooten de Staaten zegelen.
orde te ftellen op het bezegelen van het Renverfaal
, of de Akte, waarby de Graaflykheid
den Prinfe werdt opgedraagen , zynde
het eerfte, dat nu te verrigten itondt. Men
ftelde vast, dat Otto van Egmond, Heer van
Keenenburg, Jakob, Heer van Wyngaarden,
en Joan van Mathenesfe, HeervanRiviere,de
bezegeling doen zouden , van wege de Edelen.
Voorts werden twee of drie Heeren
gemagtigd om de bezegeling te bewerken, in
de Steden Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden ,
Amfterdam, Gouda, Rotterdam,Gorinchem,
Schiedam, Briele, Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen,
Schoonhoven, Edam, Monnikendam,
Medenblik, Heusden, Woerden, Geertruidenberg,
td) Refol. Holl. ai Nov, 1582. bl. 552. 17 Jaiuiar. 1583.
bl. 3ft)
Refol. Holl. 15 Maart 1583. IK 66.
VIL DEEL. Kk

De andereGewesten
manken
zwaarig-
Jieid, over'tgelandelde
in Hol- .
3and me:
den Prinfe.
514 VADERL ANDSCHE XXVIILBOE*.
berg, Naarden, Weesp, Muiden en Purme-
' rende. Asperen en Heukelom, als onder
byzondere : ïeeren ftaande, zou men agten,
door de andere Steden , vervangen te worder
(f). Met Puf merende was 't ever eens
gefteld geweest. De Heerlvkheid deezer Stede
hadt, laatfteJyk, den Huize van Egmond
toebehoord ; doch de Staaten hadden", onlangs,
beflooten, dezelve te houden aan de
Graaflykheid , zonde? dat 'er die van Egmond
, of eenige andere byzondere Heeren
iets te gebieden zouden hebben (g). Sedert
welk befluit, deeze Stad een ftemmend Lid
der Vergaderinge van Holland geworden
was.
Straks hierna, maakte men eenen aanvang
met het vorderen der bezegeling , die , on*
der de tekening van den Sekretaris van elke
Stad, gefchiedde (ft). Doch hierdoor, moest
net gehandelde met den Prinfe , tot nu toe
bedekt gehouden, noodzaakelyk rugtbaar
tvorden. Verfcheiden' Gewesten ftieten 'er
dg aan, met naame Gelderland (i) en U-
:recht , dryvende , dat Holland zig van de '
ilgemeene Staaten dagt af te zonderen (k).
Doch die van Holland zonden, met 's Plinten
bewilliging (/), eenen wvdlufagen Brief
ïf aan de Staaten der Vereenigde Gewesten,
waarby zy het tegendeel verklaarden, en
(ƒ) ReM. Holl. 26 Maart, 5 April 1083. tl. 88, 07.
Có-J Refol. Holl. 4, I 2 Öètoi. 1582. hl. 470, 5co.
O) Zie BOR Auth. Stultk. Tl. teel, bl. 43,
l«'3 Refol* Holl. 2=; April 1583. bl. 114.
CO HOOFT XX. hoek, tl. bÏ6.
( Ij ReftJ, Ilyjl, j7 Ma/ 1583.
vcr-

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 515
verder reden gaven van hun gedrag (m). De
£delen en alle de Steden zegelden het Renverfaal,
dat egter bewaard werdt, tot dat de
Prins in Holland komen zou; alzo men verftondt,
dat het hem nergens anders behoorde
te worden overgeleverd. Men verzogt
dén Prins, ten zelfden tyde, tot deezen einde
, en tot het voltrekken der inhuldiging,
«ver te komen (n). Doch alzo men , kort
iiierna , vernam , dat die van Zeeland, met
jiaame Middelburg, Veere en Goes, zwaarigheid
maakten, om den Prins voor Graa-
-ve aan te neemen, badt men hem, zig, onder
'dekfel van 't beleggen der algemeene
•Staatsvergaderinge, of eenig ander, eerst te
willen begeeven naar Zeeland, en 't ftuk zysier
inhuldiging, daar, op eenen vasten voel
brengen, voor hy in Holland kwame (0). '1
Voltrekken deezer zaake was dan ook eene
reden van 'sPrinfen reize naar Zeeland, var t
welke wy, te vooren (£>)> nog andere rede
jien gegeven hebben.
Nu wordt het tyd, om nader te melden
hoe het in Zeeland ftondt. Men hadt hier
in den aanvang des jaars 1582 , de Stedei
fcefchreeven over 't punt van de opdragt de :
Graaflykheid , en 'er eindelyk , in Herfst
maand, ter Dagvaagt, toe beflooten (jf). Doel
toen het komen zou tot het verder voltrek
kei l
(in) Zie Hen Brief h) de Refol. Holl. 6 May ï&%. hl. n

516 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
1584. kén van dit befluit, haperde het aan de ftemmen
van verfcheiden' Steden, metnaame aan
die van Middelburg (4), Goes en Veere Cr%
Men ontwierp de voorwaarden wel, waarop
men den Prins de Graaflykheid zou konnen
opdraagen. Doch hier by bleef het. Dezwaarigheden,
die men 'er tegen inbrsgt, waren,
ten opzigte van Middelburg, dezelfden, die
men, aldaar, tegen het afzweeren des Konings,
gemaakt hadt. Andere Steden meenden,
dat het verkiezen zyner Doorlugtigheid
tot Graave tegen de Vereeniging aanliep. De
meesten verichooven het befluit, in Zomermaand
des jaars 1583, tot eene volgende Vergadering.
Doch 't blykt niet, dat 'er, federt,
iiver gehandeld werdt (j).
Iu Hol­ Het aarzelen van die van Zeeland, dat de
land , Prins zelf, in Hooimaand aldaar aangeko-
loopt j nen, niet wist te beletten, deedt" die van
men ook •
agteruit, ' bolland, insgelyks, aarzelen. Men bcfloot,
lier, de zaak niet af te doen, dan gezamenyk
met Zeeland, en dit den Prinfe, toen van
Middelburg verreisd naar Dordrecht, aan
e dienen (t). Doch alzo men begreep, dat
[e zaak te ver gekomen was , om geheellyk
e blyven fteeken, werdt in beraad gelegd,
>f men het Renverfaal ook zou konnen overleve-
CO Deductie tegen het mwtfflc. van 't M«quif. van Veere
e 1 Vlisfingen., in 't Suppl. au Corps Dip!. Turn. Itf. P. n.p.
(t^s Leven van Willem den 1. UI. Dtel, bl. 649, 66z, 66a,
6 70, 671.
CO Refol. Holl. 15 Sept. 1580". bl. 368.
(4) Middelburg befloot, in Herfstmaand der. jaars
I 582, den Prins, voor eenig ander Perfonaadje, tot
( ïraaf van Zeeland te verheffen; doch niet voor dat>da
£ tad in haare Privilegiën herfteld was. Regisr. ten Réede
$tt Middelt*, van XIX, Sept. 1582, f. 500 verf.
v

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 5*7
leveren , zonder, zo lang Zeeland agterlyk
bleef, gehouden te zyn tot de inhuldiging (¥).
Zeker, men hadt deeze overlevering, tot cp
's Prinfen komst in Holland , verfchooven :
en fcheen ze, nu hy zig hier bevondt, niet
langer te konnen uitftellen. Eer men 'er egter
toe kwam , fprak men 'er den Prinfe zelv'
nog eens over, hem de zwaarigheden voorhoudende
, die de Steden nog maakten, in
het overgeeven van het Renverfaal, zonder
dat 'er Zeeland toe bewilligd hadt. Men
vertoonde hem „ hoe de Steden, byzonder-
„ lyk Amfterdam, bedugt waren voor nadeel
„ in den Koophandel op Spanje , wanneer
„ zyne Doorlugtigheid voor Graave van
„ Holland erkend, en 't gebied der andere
„ Nederlanden aan den Hertoge van Anjou,
„ gelyk men dan verwagtte , opgedraagen
, zou zyn : alzo men vastttelde, dat de vaart
\, op Spanje den Hollanderen verbooden, en
,, verlegd worden zou op Zeeland, daar men,
„ tot hiertoe, den Koning niet afgezwooren
„ hadt, maar zig nog van zynen naam be-
„ diende f»." De Prins beweerde, hiertegen ,
„ dat zy zig verzekeren mogten, dat Zeeland
„ hun voorbeeld haast volgen zou, alzo men
„ daar, reeds in't voorleeden jaar, beflooten
', hadt, hem het Graaffchap van Zeeland
„ aan te bieden , gelyk hy hun , met een
„ Affchrift van 't Befluit, bewees (V)." De
meeste Steden ftemden dan , tot het overleveren
Cu") Refol. HnlI. 25 O/Stoh 15».;. K. 4:6.
Cv) Refol. Holl. 15 Sept. 27, 28 Oei. 7 Dee. I5.»3. W, 3 Ö
».
130, 452. 486.
' (Vj Refol. Holl. 23 Otlob. 158.?. 432.
KK ^
J584.
De Edelen
en
Steden
befluiten
den
Prinfe
de bezegeldeAkje
ie overhandigen:
behal vt*
Amlterdam
en
Gouda.

5ï8 VADERLANDSCHE XXVIILBonc.
veren van het Renverfaal; doch Amfterdam
en Gouda maakten nog zwaarigheid. Men
befloot egter, met meerderheid van ftemmen
do overlevering te doen, in den Haage, werwaards
de Prins van Dordrecht vertrokken
was. t Gefchiedde ook, op den zevenden
van Wintermaand, 's morgens ten elf uurcn
in de llaapkamer zyner Doorlugtigheid, door
vyt Edelen, den Advokaat en de Gemagtigden
van alle de Steden, uitgenomen Amfterdam en
Gouda (xj.
De voor­ Dus waren 'er twee gewigtige zaaken, de
waarden,
opdragt der Graaflykheid van Holland be­
door den
Trinfe.by treffende , afgedaan , het bezegelen en het
zyne in- overleveren der Akte, waarby deeze opdragt
huldi- gedaan werdt. Twee anderen fchooten 'er
Sing, als nog overig: het beraamen der voorwaarden,
Graaf, te
fcez wee- door den Prinfe , by zyne inhuldiging , te
ren,war­ bezweeren, en de inhuldiging zelve Men
denont­ :radt, zonder verder uitftel, des anderenworpen.laags,
tot het eerfte, het onderzoeken deivoorwaarden,
op welken de Prins zou worden
ingehuldigd; om weiken te omwerpen
Arnoud Nikolai, Prefident van den Hove!
Joan van Mathenes, Heere van Riviere, de
Advokaat Buis, Pieter van der M

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 5*9
befloot toen, 't Ontwerp, eerst, nog eens door
den Prime, daarna, door de hooge enProvinciaaleRaaden,
te doen onderzoeken; en na dat
het, op den dertigften van Wintermaand, door
Nikolaas Bruinings, van wege den Prinfe, en
door den Advokaat Buis, van wege de Staaten,
getekend was, aan de Steden, uitgezonderd
Amfterdam en Gouda (V), en naar Zeeland te
zenden; doch zo heimelyk als 't zyn kon, op
dat het nergens, dan daar 't noodig ware, bekend
wierdt O), 't Ontwerp, waarvan wy
fpreeken, liep op deezen zin: 7^
„ De Staaten van Holland , Zeeland en Inhoud
„ Friesland zouden zyne Vorftelyke Door- van dit
Om­
„ lugtigheid tot Graave en Heere inhuldiwerp.gen , op de volgende voorwaarden : De
Prins zou de Landen bezitten, als een vry
• Graaffchap, zonder iemant manfehap ver-
', fchuldigd te zyn. Hy zou ze befchermen
„ tegen elk, en de gellooten' Verbmdtems-
,, fen bevestigen, met naame de Utrechtfche
„ Vereeniging. Wetten, voorregten en vry-
, heden hadt hy te onderhouden : de oude
" Graaflyke Privilegiën te bevestigen ; doch
geene nieuwen te verkenen, noch Plakaa-
„ ten te maaken , (trekkende tot verandering
van den Staat, burgerlyke orde , of
neering der Landen, buiten bewilliging
' der Staaten. Aan elk zou, tegens Pnvi-
„ legien , verkreegen , of te verkrygen tot
„ zyne benadeeling, de weg van regte open-
„ ftaan. De Prins zou 's Lands grenzen me!
„ beëngen, noch eenige Plaatfen der Hoog-
„ heid.
f ~~) Zie Refol. Holl. 19 Maart Ï5S4. W- l?2.
\jtjtM. Heil. 7> «'>> '3 /W. 1583.«.•4»5^!?+>-3°a»504
Kk 4

J2L
S2o VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
„ heid , regtfpraak of fchatting van de ge-
,, westen onttrekken mogen. De byzondere
„ Landen , met naame het Markgraafichap
„ van Veere en Vlisfingen, de Stad Brie], da
„ Landen van Voorne , Putten en Stryen,
„ zouden nimmer gefcheiden, of vervreemd
„ mogen worden. En naardemaal zvne Door-
„ lugtigheid Veere en Vlisiingen reeds, by
„ koop , hadt verkreegen , zou men hem ,
„ deswege , tragten te vergenoegen. De
„ Plaatfen, welken men veroverde, zouden
„ in gelyken graad liaan, ten ware, vooraf,
„ anders bedongen ware. Zyne Doorlugtig-
„ heid zou , als Graaf, de Heerlykheden
„ Viane en Ameide, Ysfelftein, Leerdam,
„ Woudrichem, Klundert en diergelyken
„ houden tot voldoening der gemeene lasten,
* ten ware fómmigea zig, daarvan, met
, goed befcheid, konden bevryden. De
, Prins zou geene andere Plaatfen onder
, zyne befcherming ontvangen , buiten be-
, williging der Staaten van Holland en Zee-
, land , noch op andere dan de beraamde
? , voorwaarden , buiten kennis en bewiliis
, ging der andere Bondgenooten. Hy zou
? , den waaren Hervormden Christelyken
5 , Godsdienst hanlhaaven, en bezorgen dat,
5 , op deszelfs oefening , eene orde beraamd
? , wierdt, die, niet dan met der Staaten be-
? , williging, zou mogen veranderd worden.
5 , Doch hy zou op hiemahts geloof onder-
? , zoek doen , noch gedoogên , dat iemant
% , tot eenige gezindheid gedwongen werdt.
» , De Amptenaars, Regters en Wethouders
z o l
•
i hy? Ml hun gezag , handhaaven.' Hy
„ zou

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 521
„ zou de Regeering beftellcn, als van ouds.
„ Doch zig aan het Geregt der Landfchap-
„ pen hebben te onderwerpen, en het on-
„ zydig doen waarneemen , zonder deszelfs,
„ loop ergens te ltremmen. Hy zou niet
„ gedoogen, dat 'er gevonnist werdt tegen
„ de wetten; die, niet dan met goedvinden
der hooge Geregtshoven, by verlof der

54a VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
„ derd. Gefchillen over de wyze van 't hef-
• „ fen der gemeene lasten zouden liaan ter
„ zyner beilisfinge, mids hy eenigen uit den
„ hoogen Raade nevens zig koore. Hy zou
„ geene Beden doen dan in Perfoon, in elk
» gewest, en aan de Staaten , plegtiglyk
„ vergaderd. Alle zyne voorftellen zouden
„ in de Nederduitfche taal moeten gefchie-
„ den. Nooit zou hy de Staaten buiten hunne
Landfchappen befchryven. Hy zou de
„ verkoopingen en verpandingen der Graaf-
„ lyke goederen , gedaan federt den jaare
„ 1572, bevestigen. De Staaten zouden, op
» de bewaaring hunner Handvesten, naar wel-
„ gevallen, orde mogen ftellen. De Prins
„ zou de Zeevaart, koophandel en visfchery,
„ daar de Landen, voornaamlyk, bybefton-
„ den, handhaaven. 'tZee-Admiraalfchapzou
„ blyven aan den Prinfe, als Graave: mids
„ de Steden 't regt behielden, om zig, in
„ geval van nood, ter zee te wapenen, op
„ hertelling van den Graave. Hy zou, buiten
„ oorlogstyden , de ftroomen open houden
„ voor in- en uitheemfchen, op de gewoon-
„ lyke tollen, die, niet dan by bewilliging
„ der Staaten , zouden 'mogen vermeerderd
„ worden. Hy zou de keur op de wilder-
„ nisfen, onder dekfel van welken, de Land-
„ zaaten zeer gekweld werden , derwyze
„ maatigen , dat de kwelhngen ophielden,
„ en 't Regt der wildernisfen egter bewaard
„ bleeve. De Sraaten zouden , nevens den
„ Prinfe, eenen Raad van twaalf Perfoonen
„ ftellen, by welken, zyne Doorlugtigheid
„ nog twee anderen, een' Duitfcher en een'
„ Ne-

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 523
„ Nederlander , zou mogen voegen : met
„ welken Raad, de Prins op alles orde ifcel- -
„ len zou, volgens een Berigtfchrift, te
„ maaken, by den Prinfe en de Staaten, en
„ door hem en de Raaden te bezweeren. De
„ Prins zou de meeste en voornaamfte Amp-
„ tenaars van zyn Huis en zyne Lyfwagt,
„ uit inboorlingen, kiezen. Hy zou geen'
„ oorlog aanneemen , geene Vrede of Be-
,, Hand maaken , geene Verbonden met
,, vreemde Mogendheden fluiten , buiten
„ bewilliging der Staaten. Hy zou de Krygs-
„ wetten, gemaakt of nog te maaken, doen
„ onderhouden. Hy zou zyne vaste woon-
„ plaats neemen in een der genoemde Land-
„ fchappen, en dezelven niet verlaaten, dan
„ by verlof der Staaten. Voorts zou hy den
„ Staaten, ten allen tyde, op hun verzoek,
„ inwilligen zulke punten, als zy , uit het
„ Verdrag van Bourdeaux, of uit de blyde
„ inkomst der Hertogen van Brabant, tot 's
„ Lands voordeel, zouden begeeren te be-
„ zigen. De Prins zou de Graaffyke goe-
„ deren aanvaarden en gebruiken , in den
„ ftaat, waarin ze thans waren, mids vooraf
„ de lasten, op dezelven ftaande, daaruit vol-
„ doende, zonder deeze goederen te mogen
„ vervreemden, of verkoopen. Doch zou-,
„ den de Staaten, by vermeerdering derzel-
„ ven, of anderszins, zorgdraagen, datzy,
„ tot genoegzaam onderhoud van 's Prinfen
„ ftaat, verftrekken konden. Zo de Prins,
„ 't welk God verhoeden wilde , eenigen
„ deezer punten overtradt , en zulks , des
„ vermaand, niet beterde, zouden 'de Staaten
„ van

«584-
Raadpleegingen
, op
liet inftellen
van ee- '
nenRaad
nevens j
denPrin- .
fe.
]
1
i
1
De Staaten
doen {
eene bc- .
zending ]
ien Leden, zes wegens Holland, vier wegens
Zeeland, en drie wegens Utrecht be •
laan moest (c). Holland benoemde, eerang,
zyne Raadsluiden; doch Zeeland en Urecht
bleeven in gebreke (V); zo dat de Raad,
>y 't leeven van den Prinfe , niet tot ftand
:wam.
Of de voorwaarden , op welken de Prins
ot Graave zou ontvangen worden, alomme,
n de Vroedfchappen , aan welken ze gezon-
naar Am- c len waren, werden goedgekeurd, is my niet
fterdam 1
en Gou- ^
da.
1SH VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
„ van alle verbindtenisfen aan zyne Door-
„ lugtigheid ontflaagen zyn, en, naar wel-
„ gevallen , orde mogen ftellen op de Re-
„ geeringe. Na 's Prinfen dood, zouden de
„ Staaten eenen zyner Zoonen, den be-
„ kwaamften naar hun oordeel, tot Graave
„ aanneemen , mids doende den vereischten
„ eed, by zyne inhuldigïnge. De Prins zou
„ de gemelde Voorwaarden bezweeren :
„ waartegen de Staaten en de Burgemees-
„ ters der Steden, daartoe gelast, by 't Lig-
„ haam der Steden , of by zulken , die dit
„ Lighaam verbeeldden, den Prinfe den eed
5> van trouwe en gehoorzaamheid doen zou-
„ den
Terwyl dit ontwerp in de Vroedfchappen
wenvoogen werdt, trndt men tot de inlteling
des Raads van Regeeringe nevens zyne
Doorlugtigheid, die, zyns oordeels, uit der-
daar gebleekcn. 't Is egter ten hoogden waar-
chynlyk: alzo de Staaten, in Bloei- en Zomer-
(k) Zie BOR XV. B/>c!;., II. 203 [rol] enz.
( r) Refol. Holl. 10 Jan. 1584. bl. t8.
C*OR.efol. Holl, zo Febr.m, 2(1 April1584.&.140, ei6, -'3'».

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 5*5
mermaand des jaars 1584, op begeerte van I5»4'
zyne Doorlugtigheid, alleenlyk beflooten, tot
eene bezending naar Zeeland, en naar Amfterdam
en Gouda. Ik weet niet, of de bezending
naar Zeeland toen voortgang gehad hebbe.
Doch naar Amfterdam en Gouda kwamen
Gemf.gtigden, met last, om, des noods, te
verklaaren ,, dat de Edelen en de andere Ste-
„ den, met de inhuldiging, voortvaaren zou-
„ den, onaangezienzy, of eene van haar wei-
„ gerig bleeven, om zig met de andere Le-
„ den te voegen (e)."
Te Amfterdam, openden de Gemagtig­ Vertoog
den hunnen last, op den agtften van Zomer­ van Kormaand.
Des anderendaags , deedt Kornelis nelis Pie-
:erszoon
Pieterszoon Hooft, oud Schepen der Stad, en
Hooft,
in de
v'roed-
"chap te
Anifteriaaf.
onlangs tot Raad verkooren (/'), een Ver :
toog in de Vroedfchap , ftrekkende, om de
verheffing van den Prins tot Graave, zonder
dat 'er Zeeland in bewilligd hadt, te ontraaden.
Vooraf , verklaarde hy „ niet te kon-
„ nen zien, wat heil 'er, uit deeze verhef-
,, fmg, voor de Landen te wagten ware.
„ Men gaf, zeide hy, wel breed op van de
„ gunst, die zyne Doorlugtigheid, byvreem-
„ de Mogendheden , verworven hadt, en
„ voor de Landen zou konnen verwerven.
„ Doch Deenemarke hadt, federt dat de
,, Landen onder 't gebied van den Prinfe ge-
„ weest waren, de Zondfche tollen merke-
,, lyk verhoogd. Voorts wees hy aan, d.u
„ het aanneemen zyner Doorlugtigheid tot
„ Graave kwalyk fcheen overeen te komen,
,, met
'O Refol. Holl. J> May, 4 Juny 1^84. tl. «7(1, 30.. Boft
XIX. Bock, bl. 3 [4-51-
(f) Lyst d»r XXXVI. Raatlen «f *t jatr 1584.

1584-
Befluit
tier AmflerdamfcheVroedfchap.
526 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK;
„ met het eerfte Lid der Utrechtfche Veree-
• niging, waarby men beloofde, onderling
„ te zullen verbonden blyven. Hy voegde
„ 'er by, dat Zeeland den handel op Span-
„ je naar zig trekken zou, zo Holland den
„ Prins , afzonderlyk, tot Graave verhief.
„ Eindelyk, zeide hy, dat het ftuk der Bur-
„ gerye tegenftondt, die hem de Steden nim-
„ mer geopend zou hebben, zo hy, in den
„ aanvang des oorlogs , verklaard hadt, dat
,, hy Erfheer der Landen dagt te worden.
„ Hy befloot, dat de Gemeente daar ter
„ Stede reeds te lang onder eenen anderen
„ eed geftaan hadt dan de Regeering ; dat
„ men ook niet moest denken, haar ligtelyk
„ tot den nieuwen eed te zullen konnen dwin-
„ gen, en dat men ze niet te klein behoorde
„ te agten, alzo men de opkomst der goede
„ zaake aan haar verfchuldigd was." 't Be­
fluit der Vroedfchap viel dan „dat men een
„ Affchrift van de ontworpen' voorwaarden
„ zou verzoeken, om te zien, of'er ook iets
„ ftrydigs met der Stede Voorregten in ge-
„ fteld ware: doch dat men ze noch goed keu-
„ ren noch tekenen zou , voor men berigt
„ wierdt, dat Zeeland zo ver gekomen was,
„ als Holland : waarna men den Raad we-
„ derom vergaderen zou, en dan nog niets te-
„ kenen, voor men 'erdeSchutteryenenvoor-
„ naamfte Burgers op gehoord hadt:" welk
laatfte aanliep tegen een Befluit der Staaten,
om de fchutteryen en gilden, voortaan, niet
meer, in zaaken van Regeeringe, te kennen (g).
(g) Zie hier voo'-, li!. 45a.
Doch

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 527
Doch 't was ook te Middelburg gefchied (h).
En fommigen hebben aangetekend, dat men,
reeds in 't jaar 1583, voorgenomen hadt, de
Gemeenten, Schutteryen en Gilden, in Holland
, met eene maaltyd of drinkgelag, te
onthaalen, én hun, by deeze gelegenheid, de
opdragt der Graaflykheid bekend te maaken
(j). Voorts, hadt de Sekretaris, in 't opftel
van 't Befluit der Amfterdamfche Vroedfchap,
gevoegd „ dat de Raaden egter ver-
„ ftonden, dat de Landen niet zonder Graaf
„ konden zyn, en dat zy gezind waren, den
„ Prins tot die waardigheid aan te neemen."
Doch de genoemde Schepen Hooft tekent
hierop aan , dat dit niet in het Befluit begreepen
geweest was , en dat Burgemeesters
verklaard hadden „ niet te verftaan, dat zy,
„ door die woorden, zouden verbonden ge-
,„ agt worden (£)." Te Gouda werdt een diergelyk
befluit genomen. Men verklaarde daar,
„ geene zwaarigheid in 's Prinfen verhef-
$, fing të zullen maaken, wanneer men, in
j, Zeeland, daarmede zo verre zou gekomen
„ zyn, als in Holland." Van 't een en 't ander
Befluit deeden de Gemagtigden verflag
ter Staatsvergaderinge van Holland, die toen
te Delft zat, op den zesden van Hooimaand
(/).
Nu kwam 't 'er op aan, of men , gelyk
te vooren beflooten was , zonder zig mot
Zee-

l 1584-
•sPrinfen
dood
flremt de
verdere
raadpleegingen.
xxxnr.
Verfcheiden'
1
aanflagentegen
den
Prinfe
ontdekt
en !>efttafo
528 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
Zeeland, of met Amfterdam en Gouda, langer
op te houden, met de inhuldiging, voortvaaren
zou, of niet. Men durfde de raadpleegingen
hierover niet uitltellen. De Prins was
thans zelf, te Delft, tegenwoordig. Men tradt
dan, op den zevenden, over zyne zaak, in
onderhandeling (ifï). En 't is te vermoeden,
dat men tot de inhuldiging zou gekomen zyn.
Doch terwyl de Prins zig bereidde, tot het inzamelen
der vrugten van zynen langduurigen
arbeid (ji), werdt hy, maar drie dagen hierna,
door een' onverwagten dood, weggerukt:
waarmede alle raadpleegingen, op eens, werden
afgefheeden
Na dat zyne Doorlugtigheid, van de ge -
vaarlyke wonde , hem , in Lentemaand des
jaars 1582, toegebragt, geiukkiglyk genezen
was , lieten zyne vyanden niet na , te
loeren , op nadere gelegenheid, om hem
van kant te helpen. Van den toeleg van Nikolaas
Salfeda, beide tegen hem en Anjou ,
hebben wy reeds gewaagd. In Lentemaand
des jaars 1583, raakte, te Antwerpen, een
Spanjaard in hegtenis, Pedro Dordogno genoemd
, die ook beleedt, voörneemens geweest
te zyn, om den Prins te vermoorden:
waarop hy met de dood geftraft werdt (0).
Een Fransch 1 lopman, le Goth genoemd, door
den Markgraave van Rysburg, gevangen
zynde , werdt ook, omtrent den aanvang
deezes jaars, aangezogt, tot het ombrengen
van den Prinfe: waarin hy fcheen te bewilligen.
O") Refol. HoIIi 7 July 1584. U. 361.
(») CROTTI Aura!. IV. p. 75.
CO MsTer.su Jil. Boekif. 203. HOOFT XX. Bock, V. 8fij>

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 529
gen. Doch losgelaaten , ten deezen einde,
bragt hy 't ftuk uit (f). Met het begin van
Lentemaand, hadt een Fries, Aukema geheetenj
eenen Hans Hanszoon, Koopman te Vlisfingen,
befchuldigd van eenen toeleg, om
den Prins, tegen wien hy éenen byzonderen
haat opgevat hadt, met buskruid, gelegd
onder 't vertrek, daar hy te Vlisfingen de
maaltyd hieldt, of omtrent zynen ftoel in de
Kerke, of op eenige andere wyze, al was 't
ook met eigene hand , het leeven te beneemen.
Hans Hanszoon werdt gevat, en beleedt
zyn voorneemen , fcherpelyk ondervraagd
zynde: te gelyk, dat hy 'er, met den
Spaanfchen Ambasfadeur in Frankryk , over
gehandeld hadt : waarop hy onthalsd werdt

S3o VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
1534. tot den Prinfe, dien hy, eerlang, te verftaan
gaf dat hy , te Luxemburg, Opperklerk
3, Zynde geweest van du Pré, Sekretaris van
3, Graave Pieter Ernst van Mansfeld, \s Graaven
Zegel dikwils in handen gehad hadt;
„ dat hy 'er eenige afdrukfels van hadt ge-
„ maakt, welken hy zyner Doorlugtigheid
9? aanboodt, zynde hy, eer hy te Lux-
„. emburg aan werk raakte, reeds herwaards
3, op weg geweest, om zig in 's Prinfen dienst
te begeeven." De Prins , ziende weinig
gebruiks te maaken van deeze afdrukfels,
kreeg egter in gedagten, dat de Maarfchalk
van Biron, dien 't bevel over Kameryk toegedagtwas,
zig, veelligt, van dezelven, tot
Paspoorten, zou konnen bedienen. Hy hieldt
'er dan eenigen by zig, en zondt Guion, met
de overigen, naar Frankryk, in 't gevolg van
Noël van Karon , Heere van Schoonewal,
die toen derwaards reisde, om den Hertoge
van Anjou 't Befluit der Staaten, op het gene
laatftelyk met hem gehandeld was , bekend
te maaken. Schoonewal zondt, kort
hierna, Guion wederom naar Holland, met
de tyding van 's Hertogs dood, waarover hy
den Prins, nog te bedde leggende , in perfoon,
onderhieldt. Toen zou hy hem , zo
hy daarna verklaard heeft, den doodfteek al
gegeven hebben, hadt hy geweer by zig gehadt.
Daarna , werdt hem aangezeid , dat
hy vertrekken moest, waarop hy, wyzende
op zyne flegte koufen en fchoenen, om een
weinig gelds verzogt,' welk de Prins hem
geeven deedt. Doch in plaats van koufen
en fchoenen, kogt hy 'er, 's anderendaags,
twee

XXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 531
twee Zinkroers of Piftoolen voor, van twee
foldaaten der wagt, met eenen van welken, •
die hem gekapte kogels weigerde , hy nog
in woorden raakte , zonder dat men, dat
vreemd fchynt, eenige agterdogt tegen hem
opvatte. Ten volgenden middage, zynde den
tienden van Hooimaand, wagtte hy den Prinfe
op, en vroeg hem , in 't gaan naar de
tafel, om een Paspoort, met zulk een verbaasd
gelaat en beevende ftemme , dat de
Prinfes 't oog op hem vallen liet, en haaren
Gemaal, daarna , vraagde , wie die mensch
ware met dat kwaad opzigt ? De Prins antwoordde
, dat hy zyn Paspoort begeerde, welk men gereed
maakte. De valfche Guion voegde zig,
tegen 't einde der maaltyd, by de deur der
eetzaale, met den mantel op de linker' fchouder,
en de Piftoolen aan den riem, gelaaden
het eene met drie, het andere met twee kogels.
Ten twee uuren omtrent, ftondt de
Prins op van de tafel, en komende op de eerfte
nieuwe trappe van zyn Hof, in S. Aagten
Klooster , werdt hy ontmoet van den
moorder, die, de mynen maakende van zyn
Paspoort te vorderen, het Piiïool, welk met
drie kogels gelaaden was, op hem loste, hem
treffende, dwars door 't lyf, of in 't hert (f),
want , dat byzonder is, dit vindt men ? by
niemant onzer Schryveren , naauwkeuriglyk
gemeld, zo gewis, dat hy terftond den geest
gaf, zeggende alleenlyk, in 't fuizelen (i), mon
J)ieu, mon Dieu, ayez pitié de mot, & de ton
Zyne
laatfte
woor­
pau- den*
(}") STUADA Dee. II. ÏAhf. V. p. 280.
Cf) Refol. Holl. io Juiy 1584. */. 370. Refol. Genar. tjvfd»
iisï by BOR. Autli. Stukk. II. Deel, bl. 58.
LI %
1584.
De Prhw
wordt
dood ge«
fchooten.

1584-
De
moorder
worde
gevat.
Zyne bekentenis.
V '
534 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
pauvre Peuple, dat is, myn God, myn God, erbarm
u over my, en over. uw arm volk (5).
De moorder was, terftond, agter uit, door
de ftallingen, daar hy 't ander Piftool vallen
liet, weggevlngt, tot aan de veste, alwaar
hy, meenende zig te water te begeeven,
door twee van 's Prinfen dienaaren , agterhaald
en gevat werdt. Men bragt hem," terftond
, in de ConcheKgerie. Hier, door \ Geregt
der Stede, waarby, daarna, Gemagtigden
kwamen, uit den Hoogen Raade en 'tHof
van Hollands, ondervraagd zynde, beleedt
hy „ dat hy Balthazar Gerards genoemd en
„ te Villefans in 't Graaffchap Bourgondie
„ gebooren was. Dat hy, al lang, van wille
n was geweest, en gelegenheid hadt gezogt,
„ om den Prins om te brengen. Dat hy, ein-
„ delyk, van zyn voorneemen kennis gege-
„ ven hadt aan eenen Jezuit te Trier , die
„ hem hadt geraaden , deswege, te fpree-
„ ken met den Prinfe van Parma. Dat hy,
„ hier-
(5) Over 's Prinfen laatfte woorden, is veel verfchil
mder de fchryvers, hoewel de meesten overeen komen,
lat hy iets diergclyks, als wy hier te boek ftellen, heb-
1 >e gefproken. Sommigen geeven in bedenking, of
ïy , zo doodelyk getroffen, wel iets hebbe konnen
:eggen. Leeven van Willem den I. III. Deel, bl.6f!8.
i Doch wy meenen ons, hieromtrent, gerustelyk te mo­
i len verlaaten, op het gene, in het Register der Refo-
i utien van Holland, ftaat aangetekend , waaruit wy
< mtleend hebben, 't gene wy hier vernaaien, 't Regi;.
i er van de Refolutien der Generaliteit komt hiermede
j ;enoegzaam overeen. De Staaten van Holland zaten
t oen te Delft, daar de moord gefchiedde: en 't fchynt
i lat zy de woorden in 't Fransch hebben doen aauteke-
i ien, om dat men ze den Prins, in die taaie, hadthoo-
i en uitfpreeken.

WILLEM dt EERSTE, .Trins van Ora/ye,te Zbe/ft, dooi-scAoote/i.in 'tfaar 2384.

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 533
„ hierop , naar Doornik , aan deezen ge-
„ fchreeven hadt, doch geen antwoord dur—
„ ven afwagten , uit vreeze, dat hem 't o-
„ verdraagen der zegels van den Graave van
„ Mansfeld, in wiens dienst hy waarlyk ge-
„ weestwas, kwalyk genomen zou worden.
„ Dat hy hierop herwaards was gekomen,
„ en eindelyk hadt uitgevoerd , daar hy de
„ reis nog om doen zou, alfchoon hy zig,
„ ten deezen tyde, duizend mylen van hier
„ bevondt." Men vondt twee blaazen by
hem, met behulp van welken hy over de
graft dagt te zwemmen («). Voorts toonde
hy zig bedroefd, dat de Prins, dit hadt
men hem wys gemaakt, nog leefde. Doch
verneemende dat hy gewond was, geliet hy
zig, blyde te zyn , verzekerende dat hy de
d >od niet ontgaan zou: waaruit men vermoeden
mag, dat hy 't lood vergiftigd of hoekswyze
gevormd hadt. Daarna, gepynigd zynde
, verklaarde hy „ in zyn opzet gefterkt
„ te zyn , door Gery , Minderbroeder te
„ Doornik, die hem zynen zegen gegeven;
,, en door den Jezuit te Trier ,• die hem ver-
„ zekerd hadt, dat hy, omkomende, onder
,, de martelaars, zou gefield worden." Andermaal
gepynigd , bekende hy ,, zyn voor-
„ neemen den Prinfe van Parma geopen-
„ baard te hebben, die hem geweezen hadt
,, naar den Raadsheer Asfonville, met wien
„ hy afgefproken was, dat hy zig, om toe-
„ gang by den Prinfe te krygen, voor eenen
„ Fran9ois Guion uitgeeven zou. Voorts
„ hadt.
00 Mr.T.REN XII. n ei, f. 212.
LI 3
1584.

1584.
Zyn
Tonnis,
534 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK.
.„ hadt de Raadsheer hem ernftiglyk en by
• „ herhaaling vermaand , dat hy , betrapt
„ wordende, den Prins van Parma niet mel-
„ den moest." Den volgenden dag, bleef hy,
ook buiten pyne, by de gemelde bekentenis,
daarby voegende „ dat hy uit Asfonville ver-
„ ftaan hadt, dat Parma den toeleg prees,
„ en hem 'tloon, by den Ban beloofd, ver-
„ zorgen zou: ook dat men den Graave van
„ Mansfeld zyn zegel zou doen veranderen,
„ om de vervoerde afdrukfels nutteloos te
„ maaken." Voorts, volhardde hy by de
betuiging „ dat hem zyne onderneeming niet
„ rouwde, die hy nog ter hand flaan zou, al
„ moest ze hem duizend leevens kosten, 't
„ Pynigen verklaarde hy te lyden, om zyne
„ voorgaande zonden. Om 't ftuk, aan den
„ Prinfe begaan, hadt hy, als een wakker
„ voorvegter der Roomfche Kerke, den
9, Hemel verdiend." Nogtans ontviel hem,
tusfchen beide, dat hy 't ondernomen hadt,
uit begeerte naar rykdom. Gegeesfeld zynde
, paste hy op zig toe de woorden , door
Pilatus, gefproken van den Heere Christus,
Ecce Homo, zie hier den mensch. Op den dertienden,
werdt hy door de Gemagtigden uit
den Hoogen en Provinciaalen Raade, en
door die van den Geregte en Schepenen van
Delft, gevonnist „ om op een fchavot voor
„ 't Stadhuis gebragt te worden , daar hem
„ de regterhand, tusfchen een toefluitend
,, heet yzer, gefchroeid, 't vleesch voorts,
„ op zes plaatfen, met gloeijende tangen, uit
„ zyn lighaam geneepen zou worden. Zyn
„ lighaam zou men , daarna , van onderen
» op,

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 535
j op, leevende vierendeelen, 't hert daaruit 1584^
9, haaien, en hem in 't aangezigt werpen, 't
9, Hoofd, van den romp gehouwen, zou,
agter 's Prinfen huizing, op een' ftaak, op
den fchooltooren, gefteld, de vier deelen
9, zyns lighaams, aan de bolwerken van vier
9, poorten der Srad, gehangen worden. Voorts
9, zouden zyne goederen verbeurd zyn (v)."
\ Hooren van dit vonnis ontftelde hem dermaate
, dat hy het uur vervloekte , waarin
hy eerst, te Dole, den pleithandel leerde;
't welk hem ter kennisfe der grooten ingewik?
keld, en, uit ZfUgt tot ftaat, tot zulk een'ramp
gebragt hadt. Hy herftelde zig egter fpoedig.
Des anderendaags, den veertienden van Hooimaand,
werdt het vonnis uitgevoerd, welk
hy met veel hardvogtigheid doorftondt. Toen 3yné
hem de hand, met een gloeijend wafelyzer, ïardyogigheid
gekneld was, fchudde hy de ftomp nog, als
n liet
ware het om een kruis te maaken , en 't i oor-
volk te zegenen. Op gelyke wyzc, verdroeg laan der
hy de rest zyner ftraffe. De Roomfche Gees- Irafl'e.
telykheid verhief zyn bedryf en heftendigen
uitgang hemelhoog. Ook werdt 'er , over
's Prinfen dood, door haar, zelfs te 's Hertogenbosch
, Te Deum laudamus gezongen.
Doch eenige Spaanfchen verfoeiden den moord,
dien aanmerkende als een fchelmftuk van den
aanraader en uitvoerer beide. De ontftelteïiis,
die 'er, te Delft, en door 't gantfche
Land, over ontftondt, is niet te befchryven
(V),
's Prin-
f>) Zie Refo!. Holl. 14 Jiily J5S4. ik 4or,
p/) BOR XVIII. Heek, bl. 51 [427 J enz. [432] enz.
LI 4

1584.
XXXIV.
's Prinfen
Begraafenis.
536" VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK,
's Prinfen lyk werdt, 's anderendaags na
den moord, gebalfemd, ten toon gefteld, en
bleef boven aarde tot op den derden van
Oogstmaand , wanneer het, op kosten der
Staaten van Holland, Zeeland, Friesland en
Utrecht, met byna Koningklyke ftaatfie, in
de nieuwe Kerke, te Delft, ter aarde befteld
werdt f
x~). Ter gelegenheid van deeze lykftaatfie
, was eenig verfchil gevallen over
den rang , tusfchen de algemeene Staaten,
de Staaten van Holland en de Raaden nevens
zyne Doorlugtigheid. De laatften meenden
den voorrang te moeten hebben, als
naast tot den overleeden' behoord hebbende.
De S*aaten van Holland verftonden, dat hun
de rang toekwam, om dat de ftaatfie binnen
hunne Provincie gehouden wei'dt. De algemeene
Staaten beweerden, dat zy in de eerfte
plaats moésten s;aan, dis zynde nu ten tyde
de hoogfte Overheidvanden Lande, 't Werdt,
eindelyk , dus gevonden. Terftond na de
bloedvrienden , gingen de algemeene Staaten
, waaronder ook de Gemagtigden van
Holland waren , op hunne plaats. Hierna
volgden alle de Staaten van Holland, behalve
negen der kleine Steden (y). De Raaden
van zyne Doorlugtigheid gingen by de Staaten
dier gewesten , van welken zy afgezonden
waren (2). Ook- was, ter Vergaderinge
van Holland, op eenen voorfiag van 'sPrinfen
Hofmeester , overwoogen , of men zig
ook,
O) BOR XVIII. Boet, bl. 56 f434].
f y ~) Zie Refol. Holl. 21 july 1584. bl. 421.
O) Refol. Gener. 3 dug. "1584. by BOR Auth. Stukk. II,
Deel, bl. 58.

XXVIII. 'BOEK. H I S T O R I E . 537
ook, op zyne uitvaart, van de wapenen des 1584.
Graaffchaps van Holland bedienen zou. De •
Edelen, Haarlem, Delft, Leiden, Rotterdam,
Schiedam, Gorinchem, Briele, Hoorn,
Enkhuizen , Geertruidenberg en Heusden
bewilligden hierin, uit aanmerking van 't
gene men met den Prinfe gehandeld hadt.
Doch Dordrecht, Amfterdam , Gouda en
Alkmaar konden 'er niet toe verftaan (a) :
waarop het agter bleef, 't' Lyk in de Kerke
gebragt zynde, werdt 'er eene korte en trooslelyke
Lykpreeke gedaan , die met aandagt
en weemoedigheid gehoord werdt (b~). Op
den dag der begraafenisfe, en een' dag voor
en na denzelven, werden, in alle de Steden
van Holland,' drie maal 's daags, telken reize
een half uur lang, de grootfte klokken
geluid (Y).
Zulk een' uitgang hadt Willem, Prins van fyne : ge­
Oranje en Graaf van Nasfau, in den ouderkante ,
tart, Ge,
dom van weinig minder dan twee - envyftig \ naalin-
jaaren. Hy was van meer dan middelbaare len en
Kinderen.
lengte, bruin van gelaat en oogen, die hem
zeer leevendig ftonden : voorts helder en
lieflyk; doch", daar 't pas gaf, ook fcherp
van ftem. Vrolyk en aanvallig ftondt, veeltyds,
zyn weezen, waardoor hy veele herten
won. Niet vreemd hield hy zig van fcherts,
vooral over tafel , alwaar hy , gewoon tot
pragtige hofhouding , ook wel eenen duitfchen
dronk plag te doen. In fpeelen, ryden,
jaagen, vondt hy geen vermaak. By vier egte
(«) Refol. Holl. art July 1^4. bl. 434.
(b~) ItoR XVIII. Doek, hl. 57 [43^.
lc) Refol. Holl. 3.! July 1584 bl. 448.

te vrouwen , heeft hy twaalf Kinderen verwekt.
Anna van Egmond, zyne eerfte, baarde
hem Filips Willem, die in Spanje gevangen
zat, en Maria. By de tweede, Anna
van Saxen, won hy Maurits, Anna en Emilia:
by Charlotte van Bourbon, de derde
zes Dogters, Louife Juliana, Elizabet, Katharina
Belgica, Flandrina, Charlotta Brabantina,
en Emilia Secunda. Louife van Coligni,
zyne vierde Gemaalin , baarde hem ,
nog geene zes maanden voor zynen dood,
Fredrik Henrik Voorts liet hy eenen
natuurlyken Zoon na, Justinus genoemd. Om
lier breed te weiden, in het uitmeeten zyner
goede of gebrekkelyke hoedanigheden ,
boud ik myne pen te zwak. De eenvoudige
vertooning van zyn gedrag, in de neteligfte
omftandigheden , \velkp" iemant zouden
connen voorkomen, moeten hem den leezer
•eeds zo na hebben doen kennen, als de Hisorie
hem kenlyk maakt. De lof van fchrartierheid
, bedaardheid , voorzigtigheid ,
ïaarftigheid , minzaamheid wordt hem van
ïiemant geweigerd. Doch deeze hoedanig,
teden werden, door zyne vyanden, in zulk
en licht befchouwd, dat ze hun fchalkheid,
;eveinsdheid, listigheid en ftaatzugt toeeheenen.
De muitery tegen den Koning van
panje, zyne hoofdmisdaad by de Spaanschezinden,
gaf, in hun oog, aan al zyn be-
C ryf eene afzigtelyke verw. De liefde tot de
I Jederlanden , met naame tot Holland en
keiand, die zyne vrienden hielden voor het
s
538 VADERLANDSCHE XXVIII.BOEK
be-
C

XXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 539
beginfel zyner voornaamfte, handelingen, 1584.
maakte hem , daarentegen , in hun gezigt, •
tot een pronkftuk onder de Vorften, en een
voorbeeld van ftandvastigheid, grootmoedigheid,
goedhertigheid en andere verheeven'
deugden. De Staaten der Vereenigde
Nederlanden , een weinig aan ademtogt geraakt,
ten tyde van het twaalfjaarig Beftand,
hebben hem, in 't Koor der nieuwe Kerke
te Delft, een pragtige Grafftede geftigt, in
welker opfchrift (e), zy hem afmaaien als
eenen herfteller van vryheid en van zuiveren
Godsdienst, hem, voorts, geevende den
fchoonften titel, die immer eenigen Vorst
te beurt viel, den titel van VADER DES
VADERLANDS.
C

BERIGT VOOR DEN BINDER.
Mr. PAULUS BUIS. te plaat feit te­
gen over Bladz. 16
De Raad van Staate te Brusfel in hegtenis
genomen. I 0 4
FILIPS VAN MAR NIX. 2 0o
De Kerk te Haarlem overweldigd door
de Soldaaten. 2 I 0
Groningen door den Graaf van Rennenberg
aan de Spaanfche zyde overgebragt.
g 2(J
Prins Willem L, te Delft doorfchoten. 532
WILLEM DE EERSTE, Prins van
Oranje. fi 6