Verslag - Zuidwestelijke Delta

Verslag Deltathemabijeenkomst:
“De Hof van Eden”
Datum:13 Maart 2009 Tijd: 13:30u – 16:30u Plaats: Goes
Aanwezigen
Sprekers: Welmoet Rienks Kunstpark Zeeland
Emma Forsten (Gemeente Dordrecht) Frank Steijaert Gemeente Terneuzen
Alphons van Winden (Bureau Stroming Louis Geleijnse Passie voor Beleid
Robert Holmes Hiswa
Gasten: Jan Ketelaars WUR
Annelies Luteijn ZMF Arie van der Maas Impuls Zeeland
Tiny Arts Gemeente Bergen op Zoom Danny van Rijt Kunstpark Zeeland
Paul Post VNSC/Uitv. Secr
Wies Buijsrogge Impuls Zeeland Werkplaats/programmateam:
Agnes Gonggrijp Rijkswaterstaat Zuid-Holland Jandirk Hoekstra (ateliermeester)
dhr T. Peters Provincie Zeeland Steef Buijs
Tom Ysebaert Wageningen Imares Frank Wagemans
Jan Smits waterschap Hollandse Delta Joost Schrijnen
Rinus Platschorre Stichting Zeeuwse Tong Vincent Klap
Randolf Maljaars Waterschap Zeeuws Vlaanderen Loes de Jong
Remco Ottervanger Commissie Hoeksche Waard Erik de Koning
Jos Wollemsen Kunstpark Zeeland Boris Hocks
Leo vd Brand Provincie Zeeland
Conclusies
De relatie tussen land en water is in de Zuidwestelijke Delta verstoord
Er is een wereld te winnen in het herstellen van deze relatie
Herstellen van de relatie tussen water en land biedt mogelijkheden voor de
versterking van het woonklimaat, recreatie, beleving en daarmee ook voor de
economie.
Houdt er rekening mee dat recreatie ook natuur onder druk kan zetten: zoneren en
het realiseren van grootschalige robuuste natuur kan hiervoor een oplossing zijn
Inleiding/impressie
In de derde Deltathemabijeenkomst van de werkplaats stond de relatie tussen natuur, wonen
en recreëren centraal onder de titel “de Hof van Eden”. De Werkplaats is onderdeel van het
Programmabureau dat namens de Stuurgroep een Uitvoeringsprogramma voor het hele
deltagebied opstelt. Daarvoor wordt in de Werkplaats gewerkt aan een toekomstperspectief.
Dit gebeurt onder andere aan de hand van deze Deltathemabijeenkomsten waarin thema’s,
sectoren, verhalen en mensen met elkaar verbonden worden door gezamenlijk in gesprek te
gaan.
Voor deze derde Deltathemabijeenkomst waren twee sprekers uitgenodigd. De eerste
spreker was Emma Forsten van de gemeente Dordrecht. Zij houdt zich bezig met het
natuurontwikkelingsproject ‘de nieuwe Dordtse Biesbosch’. In dit project wordt
natuurontwikkeling gekoppeld aan het wonen en recreëren in en rondom Dordrecht.
Alphons van Winden was de tweede spreker van deze middag. Alphons is directeur bij
bureau Stroming. Bureau Stroming heeft verschillende onderzoeken uitgevoerd in de
waaronder het onderzoek ‘Volkerak; het mooiste van 2 werelden’. In dit onderzoek worden de
mogelijkheden onderzocht om in en rondom het Volkerak natuur met recreatie en economie
te koppelen. Op deze Deltathemabijeenkomst verkende Alphons of de resultaten hiervan ook
in andere gebieden van de delta toe te passen zijn.

De nieuwe Dordtse Biesbosch
Emma Forsten, Gemeente Dordrecht
Dordrecht is een stad die een bijzondere relatie heeft met water. De stad lag vroeger in een
binnenzee en is langzaam verland. Op dit moment ligt een groot deel van Dordrecht nog
buitendijks.
figuur 1: Dordrecht door de eeuwen heen
Daarnaast ligt Dordrecht in de buurt van een aantal bijzondere natuurgebieden. In deze
presentatie zoomen we in op het project ‘de nieuwe Dordtse Biesbosch’. De nieuwe Dordtse
Biesbosch is een strategisch groenproject met een aantal doelen:
• Ecologische verbinding Dordtse en Sliedrechtse Biesbosch
• Vergroting areaal Biesboschnatuur
• Behoud en versterking Dordtse Biesbosch als natuurkerngebied
• Uitbreiden recreatiemogelijkheden
Voor de gemeente Dordrecht is dit project, naast de bovengenoemde doelen, ook van belang
omdat het bijdraagt aan een verbetering van het woonklimaat in de stad. Het project
verbeterd de recreatiemogelijkheden en draagt bij aan het imago van Dordrecht als ‘stad aan
het water’. Indirect leidt dit ook tot een financieel voordeel aangezien een aantrekkelijk
woonklimaat kan zorgen voor een stijging van de WOZ-waarde van 7 à 10%. Ook levert het
project een bijdrage aan klimaatadaptatie aangezien er ruimte voor de rivier wordt gecreëerd.
De inwoners van Dordrecht kunnen nu dichter bij huis recreëren wat zorgt voor een
vermindering van de mobiliteit. Een bijzonder aspect in de organisatie is dat de gemeente
DLG aanstuurt in de uitvoering van het project i.p.v. de provincie, wat bij dit soort projecten
gebruikelijk is.
Een aantal vraagstukken die tijdens de uitvoering centraal hebben gestaan is hoe de
verbinding tussen Dordrecht en de omliggende deltanatuur en deltawateren versterkt kan
worden. Dordrecht is een stad die op een eiland tussen verschillende rivieren en waterlopen
ligt en waar water een bijzondere omgeving vormt. Deze relatie kan echter verbeterd worden.
Zo is de Biesbosch alleen goed te bereiken per boot. Dit zorgt ervoor dat voor veel inwoners
de natuur bij hun achterdeur toch gevoelsmatig erg ver weg ligt.
Wat in de uitvoering van het project erg opvalt is dat veel burgers juist meer gehecht zijn aan
het polderlandschap dan het landschap wat de Biesbosch kenmerkt. Een ander centraal
thema tijdens de uitvoering is hoe een balans kan worden gevonden tussen de bescherming
van bijzondere natuur en het ontwikkelen van recreatie in het gebied.

figuur 2: Dordrecht als waterstad
Delta: Het mooiste van 2 werelden
Alphons van Winden, bureau Stroming
Alphons is directeur bij bureau Stroming. Een paar jaar geleden heeft hij het rapport
“Volkerak: het mooiste van 2 werelden’ opgesteld. Hierin werd gekeken wat de mogelijkheden
zijn om het Volkerak te verbinden met recreatie en ruimtelijke kwaliteit. Vandaag kijken we of
we de lessen uit dit onderzoek kunnen toepassen op de andere gebieden in de Zuidwestelijke
Delta.
figuur 3: toekomstvisie uit ‘Volkerak: het mooiste van 2 werelden’.
Wat opvalt als je naar de Zuidwestelijke Delta kijkt is dat de scheiding tussen water en land
heel hard is. Het lijkt wel alsof alle energie in de laatste 1000 jaren is gaan zitten in deze
scheiding en het is voor zowel inwoners als recreanten moeilijk de delta te ervaren. Zo zijn
dijken en natuurterreinen vaak niet toegankelijk. Ook is het haast onmogelijk om een rondje te
maken langs de kust van een eiland en zijn vele steden en dorpen in de delta van het water
afgekeerd. Er zijn echter verschillende mogelijkheden om dit te verbeteren. Zowel op het land
als op het water.

figuur 4: Ooltgensplaat: een voorbeeld van een dorp waar de relatie tussen water en land
verstoord is.
Op het land kunnen dijken relatief eenvoudig toegankelijk worden gemaakt door de aanleg
van fiets en wandelpaden en moet er geïnvesteerd worden in plaatsen waar land en water
elkaar raken zoals havenfronten en kan water ook binnendijks worden gebracht. Buitendijks
kunnen woningen op terpen worden geplaatst en kunnen er tijdelijk vakantiewoningen worden
geplaatst. In de ruimtelijke planning moet er meer gebruik worden gemaakt van de historie
van het landschap; maak oude kreken en oude forten zichtbaar in het landschap en breng
water, net als vroeger, terug in de dorpen en steden.
Op het water moet er ingezet worden in de verbinding tussen de versschillende wateren te
verbeteren. Opheffen van compartimenteringen, uitbreiden van aanlegplaatsen en
verbetering van de waterkwaliteit. Het moet mogelijk zijn om een week lang de Zuidwestelijke
Delta te ontdekken zonder van je schip af te hoeven!
Bovenstaande maatregelen zullen echter grond kosten en, hoewel een groot deel buitendijks
plaatsvindt, ten kosten kunnen gaan van bestaande economisch activiteiten zoals de
landbouw. Een oplossing hiervoor zou zijn om dit verlies aan grond te compenseren door het
verbeteren en garanderen van de zoetwatervoorziening voor de landbouw.
Discussie
Is dit gebied aantrekkelijk voor recreanten?
Aan de ene kant is het water een sterke kwaliteit in het gebied. De meningen lopen echter
uiteen over de vraag of het polderlandschap aantrekkelijk genoeg is om recreanten aan te
trekken of om attractieve woningbouw mogelijk te maken.
Heeft Zuidwestelijke Delta de capaciteit om zich te ontwikkelen?
Verschillende aanwezigen hebben twijfels of de cultuur in het gebied niet een rem zet op de
ontwikkelingen die nodig zijn om de relatie tussen land en water te herstellen. De inwoners
zijn vrij behoudend en op de een of andere manier lukt het Zeeland niet zichzelf opnieuw uit
te vinden. Vooral als je de vergelijking maakt met regio’s zoals Californië die erin slagen zich
snel aan te passen aan de eisen van een nieuwe tijd.
Toegankelijk of niet toegankelijk; dat is de vraag!
De huidige deltanatuur is moeilijk toegankelijk. Hoever moet je echter gaan in het toegankelijk
maken van het gebied? Is de ontoegankelijkheid niet juist een bijzondere kwaliteit die je moet
koesteren? Hoe kun je garanderen dat een gebied niet onder druk komt te staan door een te
grote toestroom van recreanten (denk aan de grote belangstelling voor de schaatstoertocht in
de Bieschbosch). Emma Forsten geeft aan dat zonering een deel van de oplossing is.
Kies voor wildernis!
Steef Buijs pleit ervoor om te leren van het groene hart waar veel gebieden versnipperd en
verrommeld zijn. Grootschalige gebieden zijn robuuster en zijn meer in balans met de grote
stedelijke gebieden zoals de zuidvleugel van de Randstad.