uw gratis inkijkexemplaar - cego publishers
03.05.2013 • Views
Share Embed Flag

uw gratis inkijkexemplaar - cego publishers

uw gratis inkijkexemplaar - cego publishers

uw gratis inkijkexemplaar - cego publishers

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
cegopublishers.be

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

Driemaandelijks tijdschrift – september - oktober - november – JG 27 – afl.1 - 2010 - 2011<br />

P2A9712 – Afgiftekantoor: Aarschot 1<br />

CENTRUM VOOR<br />

ERVARINGSGERICHT<br />

ONDERWIJS<br />

kleuters & ik<br />

E r v a r i n g s g e r i c h t w e r k e n m e t j o n g e r e k i n d e r e n<br />

1

Een spetterende start!<br />

Na een deugddoende zomervakantie hou je vandaag<br />

het eerste nummer van een nie<strong>uw</strong>e jaargang<br />

‘Kleuters & Ik’ in je handen. Een fijne gedachte. We<br />

zijn er met heel de redactieploeg vol ‘goesting’ aan<br />

begonnen.<br />

Praktijk hier…<br />

In de klas van Juf Astrid zijn de broodjes reeds gebakken.<br />

Maar daar is het niet bij gebleven. Geen<br />

crisis, maar ondernemende kinderen in deze derde<br />

kleuterklas. De bakker geeft brood, taart en koeken<br />

toch niet zomaar weg? En stelen is ook geen<br />

optie. Astrid Neuckermans beschrijft de kleine<br />

stap van bakker tot bankier.<br />

De doekatern is deze keer erg bijzonder. In primeur<br />

stellen we een aantal activiteiten voor uit ‘Bij-dehandjes’,<br />

een nie<strong>uw</strong>e reeks CEGO-ideeënboekjes<br />

met activiteiten voor kleuters. Allemaal ideeën om<br />

sporen te maken.<br />

… en in het Zuiden<br />

Verder verkennen we met Studio Globo de ruimere<br />

wereld. Heel wat kleuters zijn deze zomer op<br />

vakantie geweest. Maar hoe kun je die ervaringen<br />

verdiepen? De kleuterkoffers van Studio Globo<br />

helpen je zeker op weg. Op die manier zijn de kleuters<br />

van Basisschool Klim-Op op bezoek geweest<br />

bij Warda in Noord Afrika. Ook CEGO zelf krijgt<br />

regelmatig kansen om buiten de grenzen van België<br />

te treden. Sinds 2004 loopt er een kleuterproject<br />

in Zuid-Afrika: niet de wereldbeker maar het<br />

jonge kind heeft ons naar ginder gekregen. Bart<br />

Declercq geeft een impressie van zijn bezoek aan<br />

een kleuterschool en beschrijft het project.<br />

Buikgevoel<br />

In het artikel ‘Ik zie’ stellen we ons de vraag hoe het<br />

komt dat de ene juf wel doordringt tot de beleving<br />

van een kind, terwijl anderen er niet in slagen: een<br />

praktijkverhaal van een kleuterjuf met grote sensitiviteit.<br />

Ludo Heylen probeert dat buikgevoel te<br />

duiden en benoemt het als ‘meesterschap’. De kern<br />

zit hem in het optimaal inzetten van empathie:<br />

zich kunnen inleven in de manier waarop kleuters<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

betekenissen ervaren. Zo verschilt het buikgevoel<br />

(of intuïtie) fundamenteel van vooroordelen.<br />

Talenten<br />

Tot slot borduren we verder op het spoor dat<br />

Ilse Aerden in het laatste nummer van de vorige<br />

jaargang 1 heeft uitgezet rond talentenkiemen. An<br />

Jacobs beschrijft hoe ze een kunstproject heeft<br />

aangepakt via de multiple intelligentie-theorie van<br />

Garner. Beeldknap, beweegknap, rekenknap en natuurknap<br />

bieden de kleuters heel wat kansen om<br />

hun talenten te tonen. Daarna stellen we in het<br />

artikel ‘Een beeld van een kind’ een volgsysteem<br />

voor dat net die talentenkiemen van kinderen als<br />

vertrekpunt neemt. De nadruk ligt op het positieve,<br />

het unieke ontwikkelspoor van individuele kinderen.<br />

Om dat spoor zo goed mogelijk te kunnen<br />

volgen werd ‘Ziko-Vo’ (0-3 jaar) en ‘MijnPortret’<br />

(3-6 jaar) ontwikkeld.<br />

En hoe het ondertussen in de peuterklas verloopt,<br />

dat lees je dit jaar in de verhalen van de tweeënhalf<br />

jaar oude Ella. Ze is boos. Of is ze verdrietig?<br />

Ik wens jullie heel veel leesgenot en een fantastisch<br />

spetterend schooljaar toe.<br />

Bart Declercq<br />

1 Zie Aerden, I. (2010). Talentenkiemen in de kleuterklas.<br />

In Kleuters & Ik, Jg 26 (4), 27-31.<br />

REDACTIONEEL<br />

1

INTUÏTIE<br />

2<br />

Ik zie, ik zie<br />

wat jij niet ziet...<br />

Maar samen zien we meer!<br />

Hoe komt het dat de ene juf wel doordringt tot een kind, terwijl dat bij een ander niet lukt? Waarom<br />

voelt de ene leerkracht dingen aan over een kind, terwijl de ander ze niet ziet? Volgens juf Els<br />

hebben we, door ons verleden en door wie we zijn, elk onze eigen gevoeligheden en daardoor<br />

ook onze eigen ‘talenten’ om met bepaalde kinderen een band op te bo<strong>uw</strong>en, of om bepaald probleemgedrag<br />

te herkennen. We bekijken het leven, en dus ook de kinderen in onze klas, allemaal<br />

door een andere bril.<br />

Een nie<strong>uw</strong> schooljaar<br />

Elk nie<strong>uw</strong> schooljaar begin je met de intentie om<br />

met elk kind in je klas een zo goed mogelijk contact<br />

op te bo<strong>uw</strong>en. Je streeft naar een open klasklimaat<br />

waarin de kinderen zich veilig voelen. Op<br />

die manier kun je alle mogelijkheden benutten om<br />

kinderen zich ten volle te laten ontwikkelen. En dat<br />

is natuurlijk de hoofdbedoeling! Maar hoe goed je<br />

ook je best doet, toch merk je dat je niet met elk<br />

kind zo’n hechte band opbo<strong>uw</strong>t als je wel zou willen.<br />

En dat je net met kinderen waar je collega’s<br />

minder ‘feeling’ mee hebben, een heel hechte band<br />

kunt opbo<strong>uw</strong>en. Waarom is dat zo?<br />

Buikgevoel<br />

Waar twee of meer personen elkaar ontmoeten –<br />

in de brede zin van het woord – ontstaat een ver-<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

binding, een relatie tussen die mensen. Hoe die relatie<br />

ingevuld wordt of hoe ze beleefd wordt, hangt<br />

af van de personen in kwestie en van welke bagage<br />

ze in hun persoonlijkheid meedragen. Die bagage<br />

bepaalt voor een stuk mee of het ‘klikt’ of niet, en<br />

hoe we elkaar bekijken en ervaren. Precies door<br />

onze eigen bagage merken we bij een kind misschien<br />

dingen op die andere leerkrachten niet opmerken.<br />

Dat kan je aan het twijfelen brengen: heb<br />

ik het niet mis? Waarom heeft niemand dit dan<br />

eerder opgemerkt? Dan kun je twee dingen doen:<br />

op je eigen buikgevoel vertro<strong>uw</strong>en en doorzetten,<br />

of je laten leiden door de mening van anderen en je<br />

intuïtie naast je neerleggen. Juf Els kiest er bewust<br />

voor om haar buikgevoel te volgen, ook al zwemt<br />

ze daardoor soms tegen de stroom in. “Leerkrachten<br />

vormen zich vaak een beeld van een bepaald<br />

kind vanuit zijn gedrag, zonder zich af te vragen<br />

waar dat gedrag vandaan komt. Vooral wanneer<br />

het gedrag niet storend is voor de rest van de klas,<br />

ben je als leerkracht misschien niet geneigd om het<br />

verder uit te spitten.”<br />

Stille kleuter<br />

Zo verging het ook Flor en Shana. Flor is een teruggetrokken<br />

en stille kleuter die verder niemand<br />

last bezorgt. Shana is een uitbundig meisje dat absoluut<br />

niet van ruzie houdt en in conflictsituaties<br />

dichtklapt. Omdat beide kinderen verder niet als<br />

‘moeilijk’ werden ervaren, werd er door de collega’s<br />

van juf Els niets ondernomen. “En dat is misschien<br />

ook begrijpelijk”, vindt ze. “Maar toen ik deze kin-

deren in de derde kleuterklas onder mijn hoede<br />

kreeg, ging er al snel een belletje rinkelen. Ik<br />

voelde dat er iets meer aan de hand was. Precies<br />

door de bagage die ik meedraag, ben ik daar heel<br />

gevoelig voor.”<br />

“Flor is in de eerste kleuterklas een stille kleuter<br />

die traag op gang komt. Hij speelt graag in de autohoek<br />

en gaat daar intens in zijn spel op. Andere<br />

hoeken in de klas lijken voor hem niet aantrekkelijk<br />

of uitdagend genoeg. Als hij toch voor een<br />

andere activiteit kiest, dan begint hij heel snel te<br />

vlinderen. De juf vermoedt dat er iets mis is met<br />

zijn gehoor en na een onderzoek blijkt dat inderdaad<br />

zo te zijn. De ontwikkelingsachterstand die<br />

Flor tot dan toe heeft opgelopen, wordt aan zijn<br />

gehoorprobleem gekoppeld. Wanneer dat verholpen<br />

wordt, zullen de andere problemen ook opgelost<br />

geraken.”<br />

Autohoek<br />

“Maar in de tweede kleuterklas blijft Flor op dezelfde<br />

hoogte hangen. Hij verbetert wel op het<br />

gebied van taal en zoekt af en toe contact met iemand,<br />

maar hij blijft vasthouden aan zijn spel in de<br />

autohoek. Opgaven ‘op papier’ lukken hem na<strong>uw</strong>elijks.<br />

Wanneer de juf de ouders aanspreekt over<br />

haar bevindingen en haar bezorgdheid uit, lijken<br />

ze niet geneigd om zijn gedrag als een probleem<br />

te zien. Ze zijn al lang blij met de vooruitgang die<br />

hij boekt.<br />

Ook wanneer Flor in mijn klas terechtkomt, zet<br />

hetzelfde gedragspatroon zich verder. Flor is erg<br />

teruggetrokken, nooit uitbundig, dromerig en gesloten.<br />

Hij wordt een beetje gepest omdat hij niet<br />

voor zichzelf opkomt en hij weent snel. Hij heeft<br />

het ook moeilijk om keuzes te maken: het aanbod<br />

van het keuzebord lijkt voor hem te ruim en de<br />

pictogrammen zijn te abstract. Ook wanneer ik<br />

de pictogrammen door foto’s vervang, lukt kiezen<br />

nog moeizaam. Bij een volgende stap ga ik met<br />

hem in de verschillende hoeken kijken en perk ik<br />

het aanbod nog wat in. Maar het mag niet baten.<br />

Tegenover zijn klasgenoten is Flor heel zwijgzaam.<br />

Hij vreest elk sociaal contact en krimpt in elkaar bij<br />

de gedachte dat hij in de belangstelling zou komen<br />

te staan. Lichamelijke contacten zijn uit den boze,<br />

hij houdt letterlijk en figuurlijk heel veel afstand.<br />

Ook op cognitief en creatief vlak loopt het niet<br />

vlot: hij begrijpt de opdracht vaak niet en komt op<br />

papier nog steeds niet verder dan het maken van<br />

krabbels.”<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

Onder vier ogen<br />

Mijn buikgevoel zegt dat er meer aan de hand is<br />

met Flor en ik ben vastbesloten om uit te zoeken<br />

wat het is. Enkel zo kan ik hem echt helpen. Onze<br />

band heeft lange tijd nodig om te ontdooien, maar<br />

stap voor stap wordt hij hechter en in-<br />

tenser. We bereiken een punt waarbij<br />

hij me toelaat om hem af en toe een<br />

knuffel te geven en waarbij hij zelf geniet<br />

van de positieve aandacht die hij<br />

krijgt. Hij steekt soms spontaan zijn<br />

hand uit om contact met me te zoeken.<br />

Ik laat hem ook zoveel mogelijk<br />

zien en voelen dat ik in hem geloof,<br />

ook al loopt het stroef en moeilijk. Ik<br />

neem contact op met de ouders met<br />

de bedoeling om op regelmatige basis<br />

met hen te overleggen over mijn aanpak<br />

en bevindingen. Die contacten<br />

lopen niet van een leien dakje: alleen de mama van<br />

Flor is bereid om met me te praten. De communicatie<br />

met de andere betrokken instanties (directie,<br />

zorgcoördinator, CLB) verloopt stroef omdat niet<br />

iedereen op dezelfde golflengte zit. Pas wanneer<br />

ik de kans krijg om de mama onder vier ogen te<br />

spreken, maken we vorderingen. Na een aantal<br />

gesprekken wordt het duidelijk wat er met Flor<br />

aan de hand is. Bij de onthaalmoeder waar hij als<br />

baby en peuter verbleef, zijn ongeoorloofde dingen<br />

gebeurd. Dat heeft niet enkel schade berokkend<br />

aan Flor zelf, maar het heeft ook een kloof<br />

geslagen tussen de ouders. Flor draagt een last<br />

op zijn schouders waar hij thuis niet mee terecht<br />

kan. Daardoor is hij introvert geworden en heeft<br />

hij zijn vertro<strong>uw</strong>en in de echtheid van volwassenen<br />

verloren. Voor mij een pijnlijk herkenbaar gevoel,<br />

vandaar waarschijnlijk mijn gevoeligheid voor deze<br />

“Door al deze<br />

ervaringen krijg je een<br />

bepaalde kijk op de<br />

wereld: iedereen kijkt<br />

door een andere bril<br />

en zo ziet iedereen iets<br />

anders.”<br />

INTUÏTIE<br />

3

“Ik voelde dat er iets meer<br />

aan de hand was. Precies<br />

door de bagage die ik<br />

meedraag ben ik daar heel<br />

gevoelig voor.”<br />

INTUÏTIE<br />

4<br />

problematiek. Maar door op mijn intuïtie te vertro<strong>uw</strong>en<br />

(en door het niet op te geven op moeilijke<br />

momenten) kunnen we Flor nu beginnen te<br />

helpen. We staan voor een lang en moeilijk proces,<br />

maar één dat zeker de moeite loont!<br />

Kopvoeters<br />

Ook Shana, een heel uitbundig<br />

meisje met heel wat vriendjes,<br />

goedlachs en spontaan, doet<br />

bij juf Els een alarmsignaal afgaan.<br />

Hoewel ze op het eerste<br />

gezicht heel sociaal is, blijken<br />

de contacten die ze met andere<br />

kinderen heeft helemaal vast te lopen wanneer er<br />

zich een conflictsituatie voordoet. Zelfs bij kleine<br />

conflicten klapt Shana volledig dicht. Soms wordt<br />

ze zelfs hysterisch. Na zo’n moment geraakt ze ook<br />

maar moeilijk weer op gang, ze blijft vastzitten in<br />

dat patroon. Wat de werkhouding betreft lukt alles<br />

aardig, maar bij het tekenen/schilderen is het<br />

opvallend dat ze de enige vijfjarige is die nog kopvoeters<br />

tekent. Dat verontrust juf Els, omdat het<br />

niet aansluit bij het globale ontwikkelingsbeeld<br />

dat ze van haar heeft. Ook interventies van spel<br />

om bewuster voeling te krijgen met de verschillende<br />

lichaamsdelen zorgen niet voor een doorbraak,<br />

ze blokkeren haar eerder.<br />

“Ik beslis om contact op te nemen met de ouders.<br />

Wanneer ik mijn bezorgdheid uit over de sociale<br />

vaardigheden van Shana en over het feit dat ze nog<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

steeds kopvoeters tekent, voel ik dat ik me op glad<br />

ijs waag. Het blijkt voor hen een heel confronterend<br />

onderwerp te zijn en ze stellen zich tijdens<br />

het eerste gesprek erg terughoudend op. Ik hou<br />

zelf een bezwaard gevoel over aan het gesprek:<br />

had ik dit wel mogen aankaarten? Ga ik niet te ver?<br />

Toch zijn de ouders bereid om mee na te denken<br />

over wat het kan zijn waar Shana mee worstelt.<br />

De dag erna komt de mama met me praten: ze<br />

vermoedt dat Shana veel last heeft ondervonden<br />

van een moeilijke periode in hun h<strong>uw</strong>elijk die met<br />

veel openlijke conflicten gepaard ging. Hoewel het<br />

haar zwaar valt, is ze opgelucht dat ze met haar<br />

vermoeden niet alleen zit en dat we er nu samen<br />

onze schouders onder kunnen zetten.<br />

In de daaropvolgende periode laten we aan Shana<br />

voelen dat ze over haar gevoelens mag praten, ook<br />

al zijn het soms minder leuke gevoelens. Ze weet<br />

nu dat er niets mis is met die gevoelens, maar dat<br />

er betere manieren zijn om ermee om te gaan.<br />

Door er samen met de ouders aan te werken, hebben<br />

we heel veel kunnen bereiken. Sociaal loopt<br />

het goed en Shana kan hechtere vriendschappen<br />

sluiten. Op het einde van het schooljaar prijkt op<br />

de speelplaats een mooie krijttekening van een<br />

kindje... van Shana! Op dat moment wist ik dat het<br />

de moeite waard was geweest, ondanks mijn twijfels<br />

in het begin.”<br />

Roze bril<br />

Omwille van de bagage die juf Els in haar ‘rugzak<br />

van het leven’ draagt, is ze gevoeliger voor bepaalde<br />

probleemsituaties bij kinderen dan sommige<br />

van haar collega’s. “Die rugzak krijg je op<br />

het moment dat je geboren wordt en hij wordt in<br />

de loop van je leven gevuld met positieve en negatieve<br />

ervaringen. Door al die ervaringen krijg je<br />

een bepaalde kijk op de wereld: iedereen kijkt door<br />

een andere bril en zo ziet iedereen iets anders. Die<br />

kijk neem je ook mee naar de klas en zorgt voor<br />

de oranje, rode, groene,… bril waardoor je naar de<br />

kinderen kijkt. Het is een stukje van je eigenheid.<br />

Daarom loont het ook de moeite om andermans<br />

kijk in acht te nemen, want elke rugzak heeft een<br />

andere vulling: ik zie wat jij niet ziet... maar samen<br />

zien we nog meer!”<br />

Juf Els<br />

Lees ook het achtergrondartikel ‘Het buikgevoel’<br />

blz. 8 tot 11 in deze Kleuters & Ik.

Kunstenaars<br />

in wording<br />

Het is lawaaierig in de derde kleuterklas van gemeentelijke basisschool<br />

Heieinde in Vosselaar. Er heerst een drukte, er staat iets te gebeuren. De juf heeft<br />

een grote tas bij, gevuld met heel veel boeken en leuke spullen. Alle kinderen worden kunstenaars!<br />

Ons atelier<br />

Heel de klas wordt omgetoverd tot een atelier<br />

voor echte kunstenaars, waarin kijken, luisteren,<br />

praten, voelen en denken worden afgewisseld met<br />

creatieve doeactiviteiten. Beeldho<strong>uw</strong>en, schilderkunst,<br />

bo<strong>uw</strong>kunst, letterkunst, zandsculpturen en<br />

verschillende kunstvormen komen aan bod. Er zijn<br />

zo veel activiteiten, voor elk kind is er wel iets uitdagends<br />

bij. “Je kunt met kleuters niet rond kunst<br />

werken zonder hen te laten experimenteren met<br />

allerlei technieken”, zegt juf Hilde. “Daarom plaats<br />

ik kunst in een breed perspectief en bekijk ik de<br />

activiteiten vanuit alle talenten van de meervoudige<br />

intelligentie. De beleving van de kinderen staat<br />

centraal.”<br />

Verwondering<br />

De eerste stap is die van de<br />

verwondering en de verbeelding.<br />

De tafel ligt vol<br />

met kunstboeken: Mondriaan,<br />

Breughel, van Eyck<br />

en Van Gogh. Er liggen ook<br />

boeken over beeldho<strong>uw</strong>kunst,<br />

bo<strong>uw</strong>kunst, kalligrafie en fotografie.<br />

De kinderen bladeren vol<br />

enthousiasme in de boeken. Hier en daar<br />

wordt er met een vinger naar een bepaald werk gewezen,<br />

sommige kinderen beginnen luidkeels te lachen,<br />

anderen kijken met een gefronst voorhoofd<br />

en een kritische blik naar een aantal zeer abstracte<br />

kunstwerken. Wat zouden ze denken? Ze vertellen<br />

aan elkaar wat ze hebben gezien. “Die mevro<strong>uw</strong><br />

heeft het koud”, zegt Jana. “Ze heeft geen kleren<br />

aan.” Meteen komen Joren en Ruben ook kijken.<br />

Ze bekijken de naakte dame in het kunstwerk<br />

zorgvuldig en moeten lachen.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

Als de juf vraagt wat<br />

het is, antwoordt Jana<br />

fier: “Dat is kunst!”<br />

Juf Hilde zet op verschillende<br />

tafels in de<br />

hoeken van de klas<br />

materiaal klaar waarmee<br />

de kinderen mogen<br />

werken. Meervoudige<br />

intelligentie<br />

is het vertrekpunt om de klashoeken bewust te<br />

verrijken.<br />

Rekenknap met Mondriaan en Breughel<br />

De neoplasticistische kunstwerken van Pieter<br />

Mondriaan worden gekenmerkt door<br />

hun rechte lijnen, primaire kleuren,<br />

asymmetrie en duidelijke<br />

vakverdeling. Ideaal materiaal<br />

om kleuren te leren<br />

kennen en om gericht,<br />

per kleur, te leren tellen.<br />

Op de tafel liggen kunstwerken<br />

van Mondriaan.<br />

Elk voorbeeld zit in een<br />

plastic mapje. De kinderen<br />

nemen een kunstwerk en tellen<br />

per kleur hoeveel vlakken er<br />

zijn. Dat duiden ze met een uitwisbare<br />

stift aan op het kaftje. Je merkt<br />

meteen welke kinderen<br />

in het boek van<br />

Mondriaan gekeken<br />

hebben. “Dat is die<br />

met al die blokken”,<br />

zegt Bert.<br />

Er liggen ook<br />

fragmenten uit<br />

‘de volksspelen’<br />

van Pieter Breughel.<br />

TALENTEN<br />

5

TALENTEN<br />

6<br />

De prent werd in stukken<br />

geknipt en elk<br />

fragment werd op<br />

een kaart gekleefd.<br />

De kinderen moeten<br />

de fragmenten<br />

met een vergrootglas<br />

bestuderen om ze vervolgens<br />

op te sporen in<br />

de hele prent. Sommige kinderen<br />

gebruiken het vergrootglas liever om elkaar<br />

te bestuderen. Ze genieten met volle teugen.<br />

rekenknap staat voor de logisch mathematische<br />

intelligentie. Het heeft te maken met rekenen,<br />

oorzaak en gevolg zien, probleemoplossend<br />

denken,<br />

analyseren, kritisch<br />

denken, enz.<br />

“Die mevro<strong>uw</strong> heeft<br />

het koud”, zegt Jana.<br />

“Ze heeft geen kleren<br />

aan.”<br />

Beeldknap met<br />

Picasso Een kubistisch<br />

werk van Pablo<br />

Picasso (een abstract<br />

hoofd) werd in de helft<br />

geknipt en op grote vellen<br />

papier geko-<br />

pieerd. De kinderen laten hun<br />

fantasie de vrije loop en maken<br />

de halve tekening weer heel.<br />

Terwijl ze naar de prent kijken,<br />

zie je kinderen gekke gezichten<br />

trekken en er de nodige geluiden<br />

bij maken. Jasper houdt zijn<br />

hoofd schuin en trekt aan zijn<br />

wang terwijl hij de andere wang<br />

naar binnen d<strong>uw</strong>t. De andere kinderen moeten<br />

erom lachen.<br />

Naast de prenten van Picasso krijgen de kinderen<br />

een grote flap wit papier waar twee grote stippen<br />

op staan. De opdracht bestaat erin om een kunstwerk<br />

te maken waarbij de twee stippen functioneel<br />

worden gebruikt. Dat is een heel moeilijke opdracht<br />

en sommige kinderen weten echt niet hoe<br />

ze eraan moeten beginnen. Het ene kind tekent<br />

een grote cirkel rond de twee stippen, waarbij ze<br />

worden omgetoverd tot ogen op een gezicht. Een<br />

ander kind tekent bloemblaadjes rond de stippen<br />

zodat er een mooi boeket ontstaat. Jana pakt het<br />

anders aan, zij tekent allemaal nie<strong>uw</strong>e stippen en<br />

krullen en lijnen op het blad. Als de juf vraagt wat<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

het is, dan ligt het antwoord voor de hand: “Dat is<br />

kunst”, zegt Jana fier.<br />

beeldknap staat voor de visueel-ruimtelijke intelligentie.<br />

Beeldknap is het denken in beelden, houden<br />

van kleuren, vormen en van wat beeldend is<br />

weergegeven, ruimtelijk inzicht, enz.<br />

Natuurknap met zand sculpturen<br />

Ook de zandtafel maakt deel uit van het kunstatelier.<br />

Aan het zand worden enkele pakjes maïzena<br />

toegevoegd om de zandsculpturen steviger te maken.<br />

De kinderen gaan aan de slag met verschillende<br />

voorwerpen zoals potjes, emmertjes, schepjes,<br />

spatels en lepels. Ze maken zandsculpturen. Er<br />

worden mooie torens gebo<strong>uw</strong>d. Naast de zandtafel<br />

liggen allerlei voorwerpen zoals bloemen, een vaas,<br />

plastic fruit, een schaal, enz. Kunnen de kinderen<br />

zelf een stilleven maken?<br />

natuurknap staat voor naturalistische intelligentie.<br />

Als je jezelf aangetrokken voelt tot de<br />

natuur, graag buiten vertoeft, geïnteresseerd<br />

bent in planten, dieren en natuurverschijnselen<br />

dan ben je misschien wel natuurknap.<br />

Taalknap met letterkunst<br />

Ruben gaat meteen naar de lettertafel.<br />

Hij is gefascineerd<br />

door letters en woorden.<br />

Hij doet niets liever dan<br />

zijn naam maken. Hij<br />

neemt letterkralen en<br />

een to<strong>uw</strong>tje en begint<br />

de letters van zijn naam<br />

aan het to<strong>uw</strong>tje te rijgen.<br />

Als hij klaar is, merkt hij<br />

dat hij de letters in de omgekeerde<br />

volgorde aan het to<strong>uw</strong>tje<br />

heeft geregen. “Oeps, ‘nebur’, dat moet andersom”,<br />

zegt hij, terwijl hij met één beweging alle<br />

kralen van het to<strong>uw</strong>tje ritst. Op de taalknap-tafel<br />

liggen ook werkblaadjes, kleurpotloden, scharen,<br />

tijdschriften, kranten, lijmstiften, letterstempels,<br />

letterkralen en dunne to<strong>uw</strong>tjes om een lange ketting<br />

mee te maken. Hier kunnen de kinderen met<br />

letters aan de slag. Ze krijgen een grote tekening<br />

met in elk vlak een letter. Op de tafel kleeft een<br />

lijstje met elke letter die verbonden is met een<br />

kleur. De kinderen kunnen de letters in de tekening<br />

opsporen en ze met de juiste kleur inkleuren.

Ze kunnen ook een ketting maken met<br />

allerlei onzinwoorden of hun eigen<br />

naam aan een to<strong>uw</strong>tje rijgen zoals<br />

Ruben. Verder kunnen ze tekeningen<br />

stempelen met behulp van letterstempels<br />

of letters en woorden uitknippen<br />

uit tijdschriften om er mooie composities<br />

mee te maken.<br />

taalknap staat voor de verbaal linguïstische intelligentie<br />

en betekent dat je goed bent in taal,<br />

graag leest en schrijft en dat je gemakkelijk je<br />

ideeën onder woorden kunt brengen.<br />

Beweegknap in een tableau vivant<br />

Op de mat staat een grote oude<br />

houten schilderijlijst. De juf<br />

heeft hem ondersteund<br />

zodat hij mooi recht<br />

blijft staan. Naast de kader<br />

liggen prenten van<br />

schilderijen. De kinderen<br />

bekijken de prenten,<br />

kiezen er één uit en proberen<br />

de prent uit te beelden.<br />

Een spiegel helpt hen<br />

om te controleren of het goed<br />

zit. Wanneer ze geoefend hebben en<br />

weten hoe ze in het schilderij willen staan, poseren<br />

ze voor de schilderijlijst. De juf maakt het tableau<br />

vivant compleet door van elk levend schilderij een<br />

foto te maken.<br />

In de beweegknap-hoek kunnen de kinderen aan<br />

de slag met bo<strong>uw</strong>kunst. Met houten blokken bo<strong>uw</strong>en<br />

ze torens. Het wordt moeilijker wanneer ze<br />

prenten van gebo<strong>uw</strong>en krijgen ter inspiratie. Hoe<br />

maak je een toren zo hoog als de Eiffeltoren of zo<br />

schuin als de toren van Pisa?<br />

beweegknap staat voor de lichamelijk-kinesthetische<br />

intelligentie en heeft alles met beweging te<br />

maken. Graag bewegen, sportief zijn, graag met<br />

je handen werken, een goede controle<br />

hebben over je lichaam, enz.<br />

Zelfknap en de eigen<br />

kunstbeleving<br />

Op het einde van de week<br />

maken de kinderen een<br />

kunstwerk naar keuze vanuit<br />

hun eigen kunstbeleving.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

Ze hebben tal van voorbeelden<br />

gezien en verschillende<br />

technieken uitgeprobeerd.<br />

Ze kiezen helemaal zelf hoe<br />

hun kunstwerk eruit zal zien.<br />

Maar ze beginnen niet zomaar,<br />

eerst denken ze na over hun<br />

kunstwerk en ze vertellen: wat ga<br />

ik doen, hoe ga ik het doen en wat ga<br />

ik ervoor gebruiken? Daarna gaan ze aan de slag.<br />

Je merkt dat de kinderen heel wat hebben opgestoken<br />

van alle activiteiten die ze die week hebben<br />

gedaan. Vooral de kleurrijke vakken van Mondriaan<br />

vallen in de smaak. Er wor-<br />

den prachtige kunstwerken<br />

gemaakt.<br />

zelfknap staat voor de intrapersoonlijke<br />

intelligentie. Het<br />

betekent dat je nadenkt over<br />

jezelf en over wat je doet, dat<br />

je graag zelfstandig werkt en<br />

je eigen sterke en minder sterke<br />

kanten kent.<br />

Naast al deze activiteiten kunnen<br />

de kinderen toveren met<br />

kleuren, puzzelen met kunstwerken<br />

van Breughel, kliederen<br />

en kladderen met verf,<br />

schad<strong>uw</strong>schilderijen inkleuren,<br />

mandala’s maken, pointillisme<br />

uitproberen op tegels, een zelfportret<br />

maken, schilderen op glas,<br />

beeldho<strong>uw</strong>en met klei, enz.<br />

Je kunt met kleuters<br />

niet rond kunst werken<br />

zonder hen te laten<br />

experimenteren met<br />

allerlei technieken.<br />

Tot slot<br />

Naast deze zes talenten is er ook nog ‘samenknap’<br />

en ‘muziekknap’, maar die kwamen deze week<br />

minder aan bod. Kunst is meer dan enkel een teken-<br />

of knutselwerkje maken. Jonge kinderen gaan<br />

spontaan om met kunst, alsof ze er alles van begrijpen.<br />

Ze geven een eigen interpretatie aan<br />

elk kunstwerk dat ze zien. De kinderen zijn<br />

ontzettend fier wanneer ze na de kunstweek<br />

een tentoonstelling voor de ouders<br />

mogen organiseren als echte kunstenaars.<br />

An Jacobs – coördinator proeftuin RETO, RESOC Kempen<br />

Met dank aan de derde kleuterklas, GBS Heieinde in Vosselaar<br />

TALENTEN<br />

7

INTUÏTIE<br />

8<br />

Het buikgevoel<br />

of ‘intuïtie’<br />

Heb jij dat ook, dat buikgevoel? Voel je aan wanneer er iets niet klopt in het gedrag van een kleuter,<br />

ook al kun je het niet duiden? Voel je aan wat je moet doen bij moeilijk bereikbare ouders<br />

zonder er echt over na te denken? En klopt jo<strong>uw</strong> gedrag dan? Vinden anderen dat ook?<br />

Als je dit soort van intuïtief gedrag betro<strong>uw</strong>baar kunt inzetten, dan kun je veel alerter reageren en<br />

word je een betere professional. Intuïtie hebben kun je leren. Maar wat zijn de voor- en nadelen<br />

van intuïtief gedrag?<br />

Snelheid<br />

Van Napoleon is gekend dat hij instinctief zijn plek<br />

verliet voor er een kogel insloeg. Was dat puur<br />

geluk? Was het een geval van waarzeggerij? Esoterie?<br />

Toeval? Helemaal niet. Napoleon reageerde<br />

onmiddellijk op schijnbaar onzichtbare signalen.<br />

Hij had geleerd bepaalde signalen te herkennen<br />

en kon dan ook snel en intuïtief handelen.<br />

Vooral in levensbedreigende situaties is<br />

intuïtief handelen belangrijk, want<br />

in die contexten is er te weinig<br />

tijd om de hele situatie rustig<br />

te overzien. Intuïtie berust<br />

op inzichten die via ervaring<br />

verkregen zijn. Ze hebben<br />

een nut-<br />

tigefunctie in het<br />

sturen van<br />

gedrag in<br />

complexe situaties,<br />

of bij complexe<br />

vaardigheden.<br />

Wat er in feite gebeurt is dat er<br />

een selectieve informatiereductie plaatsvindt. We<br />

baseren ons oordeel op die elementen waarvan<br />

we in gelijkaardige situaties hebben geleerd dat<br />

ze ertoe doen, dat ze het meest doorslaggevend<br />

zijn. Vanuit die informatiereductie (we hoeven niet<br />

meer alles af te wegen) kunnen we dan veel sneller<br />

beslissen en handelen. Het hele proces verloopt<br />

grotendeels onbewust. Daarom kunnen we niet<br />

aangeven waarom we zo handelen.<br />

Intuïtie berust op<br />

inzichten die via<br />

ervaring verkregen<br />

zijn.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

Gevoelde kennis<br />

Intuïtie kun je opbo<strong>uw</strong>en vanuit ervaringen. Het<br />

heeft te maken met het verfijnen van het lezen van<br />

emoties bij jezelf en bij anderen, het toelaten van<br />

gevoelens en ze te koppelen aan wat je weet. Dit alles<br />

gebeurt spontaan en snel, en naarmate je beter<br />

wordt in het hanteren van de gevoelde kennis, kun<br />

je ook sneller handelen.<br />

Tijdens een griepepidemie klopt een<br />

patiënt aan bij een dokter. Hij lijkt<br />

dezelfde symptomen te hebben<br />

als alle andere patiënten die<br />

dag. Toch voelt de dokter<br />

dat er net iets anders aan de<br />

hand is en hij besluit om de<br />

patiënt door te verwijzen.<br />

Achteraf blijkt dat de symptomen<br />

inderdaad de signalen<br />

zijn van een ernstige en levensbedreigende<br />

ziekte. De dokter<br />

had in de symptomen iets anders<br />

‘gevoeld’. Die intuïtie gaf hem het signaal<br />

dat er iets ernstigs aan de hand was.<br />

Maar hij kon niet exact verwoorden of verklaren<br />

wat dat ‘anders voelen’ precies was.<br />

Het Getty Museum in New York wil in 1983 een<br />

zeldzame kouros (een beeld van een naakte jongeling)<br />

kopen voor 10 miljoen dollar. Verschillende<br />

experts bestuderen het stuk op zijn echtheid en<br />

velen van hen zijn ervan overtuigd dat het een<br />

uniek en origineel stuk is. Kunstexpert Evelyn Harrison<br />

ziet het stuk maar even en zegt onmiddellijk<br />

het gevoel te hebben dat er iets mis is. Het Getty

Museum koopt het stuk toch aan. Achteraf blijkt<br />

dat het vals is. Harrison had het aangevoeld, maar<br />

kon niet zeggen wat er mis mee was. Haar intuïtie<br />

had haar geleid. Ze voelde dat het fout zat.<br />

Als je leert te vertro<strong>uw</strong>en op de signalen van gevoelde<br />

kennis, word je intuïtie sterker en betro<strong>uw</strong>baarder.<br />

Je weet met andere woorden welke signalen<br />

ertoe doen. Dat voel je gewoon. Voor sommigen<br />

zijn dat fysieke waarnemingen: ze voelen hun elleboog<br />

jeuken, ze ervaren maagpijn of ze krabben<br />

zich achter de oren. Het zijn signalen die vanuit de<br />

hersenen worden gegeven en die we moeten leren<br />

interpreteren. Maar we weten ondertussen dat ze<br />

ertoe doen. Ook de neurologie bescho<strong>uw</strong>t intuïtie<br />

als een volwaardig studieobject. Er zijn aanduidbare<br />

plaatsen in de hersenen waar gevoelens en ervaringen<br />

samenkomen en die ons handelen sturen.<br />

Belangrijke beslissingen<br />

Intuïtie speelt een doorslaggevende rol bij het<br />

nemen van belangrijke beslissingen, in geldzaken,<br />

gezinsbeslissingen, persoonlijke keuzes, carrièreplanning,<br />

in multinationals,… We nemen (gelukkig)<br />

zelden beslissingen enkel en alleen met het<br />

verstand. Als we dat toch doen, zijn dat achteraf<br />

bekeken meestal flaters. Zelfs bij een rationele aanpak<br />

waarbij we lijstjes aanleggen met pro’s en contra’s<br />

laten we ons zelden enkel en alleen door ons<br />

verstand leiden. De lijst met pro’s is veel korter en<br />

weegt minder zwaar dan de lijst met contra’s en<br />

toch gaan we ervoor. Waarom? Omdat we aanvoelen<br />

dat we dit ‘moeten’ doen. We hebben ergens<br />

signalen opgevangen die aangeven: ga ervoor, dit is<br />

je kans! Met andere woorden: beslissingen worden<br />

genomen op basis van verschillende elementen.<br />

Net dat wordt duidelijk bij het hersenonderzoek<br />

van Cramon (neuroloog Max Planck Insitituut). Hij<br />

bestudeert patiënten die door een ongeluk hersenletsels<br />

hebben opgelopen. Mandy, één van zijn<br />

patiënten, heeft een letsel in de prefrontale cortex,<br />

een deel van de frontaalkwab van de grote hersenen.<br />

Enkele decennia gelden dacht men dat dit gebied<br />

in de hersenen totaal overbodig was. Mandy<br />

scoort op verschillende testen normaal en wordt<br />

genezen verklaard. Maar ze kan geen beslissingen<br />

meer nemen. Zelfs de kleinste dagdagelijkse beslis-<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

singen brengen haar totaal in de war. Cramon is<br />

ervan overtuigd dat in de prefrontale cortex kennis<br />

en gevoelens samenkomen. Het is de plaats<br />

waar de waardebepaling plaatsvindt, waar ervaringen<br />

(opgedane kennis) en emoties aan elkaar<br />

gekoppeld worden en zaken snel<br />

tegenover elkaar worden afgewo-<br />

gen, waar beslissingen tot stand<br />

komen. Dit is het gebied – samen<br />

met de hersenschors van de<br />

grote hersenen (de neocortex) –<br />

waar intuïtie de plak zwaait.<br />

We hebben het allemaal<br />

Leerkrachten hebben vaak een<br />

sterke intuïtie om op een gepaste<br />

manier om te gaan met kinderen met problemen.<br />

Maar als je hen vraagt om redenen op te geven<br />

waarom ze de zaken op die manier aanpakken,<br />

dan weten ze het niet. Meer nog: als je hen lange<br />

gedetailleerde vragenlijsten met aandachtspunten<br />

geeft waar ze op moeten letten, dan verdwijnt<br />

hun eerste intuïtieve reactie. Het vergt veel tijd en<br />

oefening om op basis van de nie<strong>uw</strong>e, bijkomende<br />

informatie het oorspronkelijke intuïtieve handelen<br />

terug op te bo<strong>uw</strong>en. Wilson & Schooler (1991) hebben<br />

beschreven hoe dit proces verloopt. Ze vroegen<br />

een panel voedseldeskundigen om 24 aardbeienjammerken<br />

te ordenen van hoog naar laag<br />

vanuit zeer specifieke maatstaven voor textuur en<br />

Intuïtie speelt een<br />

doorslaggevende<br />

rol bij het nemen<br />

van belangrijke<br />

beslissingen.<br />

INTUÏTIE<br />

9

INTUÏTIE<br />

10<br />

smaak. Daarna vroegen ze een groep studenten<br />

om hetzelfde te doen. De beoordelingen van de<br />

studenten en de experts lagen erg dicht bij elkaar.<br />

Maar wat gebeurt er als de studenten een gedetailleerde<br />

vragenlijst moeten gebruiken en de redenen<br />

moeten opgeven waarom ze de ene jam lekkerder<br />

vinden dan de andere? Een ramp! De beoordeling<br />

van de studenten was op<br />

Oefening baart<br />

kunst. Intuïtie wordt<br />

betro<strong>uw</strong>baarder<br />

door ervaring, ook<br />

al gebeurt er veel<br />

onbewust buiten<br />

het bereik van het<br />

verstand.<br />

vrijwel geen enkel terrein nog<br />

te vergelijken met die van de<br />

experts. Met andere woorden:<br />

door de studenten na te laten<br />

denken vanuit gedetailleerde<br />

observatielijsten, veranderden<br />

ze in jam-analfabeten (Gladwell,<br />

2008). De scores van de experts<br />

daarentegen bleven onder die<br />

omstandigheden gelijk. De studenten<br />

hebben een intuïtieve<br />

smaakgevoeligheid ontwikkeld<br />

voor aardbeienjam, maar kunnen<br />

die op geen enkel moment<br />

rationeel duiden. Wanneer ze dat toch proberen,<br />

wordt hun beoordeling waardeloos. Wanneer een<br />

sterke rationele input (de gedetailleerde vragenlijst)<br />

het intuïtieve evenwicht komt verstoren, is<br />

ons oordeel niet langer betro<strong>uw</strong>baar. Experts daarentegen<br />

beschikken over een rijke ervaringsbasis<br />

(een minder kwetsbaar evenwicht) en ervaren de<br />

grote hoeveelheid aan nie<strong>uw</strong>e informatie die via de<br />

vragenlijst werd geboden als verrijkend.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

Is intuïtie betro<strong>uw</strong>baar?<br />

Iedereen heeft op een aantal terreinen een zekere<br />

mate van intuïtie ontwikkeld. Als we een uitspraak<br />

moeten doen over iemand zijn persoonlijkheid,<br />

dan is een bezoek aan de slaapkamer van die persoon<br />

vaak voldoende om een gelijkaardige of zelfs<br />

een na<strong>uw</strong>keurigere uitspraak te doen dan vrienden<br />

van die persoon als het gaat over zaken als zorgvuldigheid,<br />

emotionele stabiliteit en ontvankelijkheid<br />

voor nie<strong>uw</strong>e ideeën (Gosling). Ook voor het inschatten<br />

en lezen van gevoelens gebruiken we onze<br />

intuïtieve beoordelingsprocessen. Op basis van selectieve<br />

informatiereductie voelen en zien we bij<br />

een gesprekspartner heel snel wanneer er signalen<br />

zijn die wijzen op paniek, angst, wanhoop, pijn of<br />

verdriet. We reageren bijna onmiddellijk met aangepast<br />

gedrag op wat we waarnemen. Maar echte<br />

experts, zoals gedragspsychologen Tomkins, Friesen<br />

en Ekman, gaan daarin veel verder. Ze kwamen<br />

erachter dat we met vijf spieren in het gezicht al<br />

snel tot tienduizend gezichtuitdrukkingen komen.<br />

De meeste gezichtsuitdrukkingen zeggen niet veel,<br />

maar ongeveer drieduizend gezichtsuitdrukkingen<br />

hebben een duidelijke betekenis en zijn redelijk<br />

universeel. Ekman heeft inzicht in die drieduizend<br />

verschillende gezichtsuitdrukkingen en kan ze<br />

door jaren te oefenen ook perfect interpreteren.<br />

Hij ziet veel sneller wat er aan de hand is en is betro<strong>uw</strong>baarder<br />

dan een leugendetector wanneer hij<br />

zegt dat iemand liegt 1 . Oefening baart kunst. Intuitie<br />

wordt betro<strong>uw</strong>baarder door oefening en ervaring,<br />

ook al gebeurt er veel onbewust buiten het<br />

bereik van het verstand.<br />

Vooroordelen<br />

Meteen wordt ook de keerzijde zichtbaar. Intuïtie<br />

is een snelle reactie op basis van selectieve informatiereductie<br />

die ingekleurd wordt door gevoelens<br />

en die volgens andere wetten verloopt dan het<br />

puur rationele. Maar dat kan ook gezegd worden<br />

van vooroordelen en impulsief gedrag. Vooroordelen<br />

zijn een te snelle en eenzijdige beoordeling op<br />

basis van een aantal elementen van de hele per-<br />

1 De tv-serie ‘Lie to me’ is hierop gebaseerd. Net zoals<br />

in de serie wordt in het echte leven aan Ekman en zijn<br />

team gevraagd om het gerechtelijke onderzoek te steunen<br />

in het vinden van de waarheid achter verhalen van<br />

personen.

soon. Gekleurde mensen die vanuit Suriname of de<br />

Antillen komen, worden bij het binnenkomen in de<br />

luchthaven van Schiphol in Amsterdam vaker gecontroleerd<br />

op drugssmokkel dan blanke mensen.<br />

Voor de douanebeambtenaren lijken ze verdacht.<br />

Maar is dat ook echt zo? Welke elementen maken<br />

hen verdacht? Zijn dat elementen die er werkelijk<br />

toe doen? Is er hier sprake van handelen vanuit<br />

een vooroordeel? Of is dit handelen vanuit intuïtie?<br />

Waar ligt de grens? En wanneer spreken we van<br />

intuïtie?<br />

Impulsief gedrag is daarmee vergelijkbaar: het is<br />

een snelle en vaak sterk emotionele reactie waarbij<br />

de dader de hele situatie niet overziet.<br />

Wanneer vertro<strong>uw</strong> je op je gevoel?<br />

Wanneer praten we over een vooroordeel of impulsief<br />

gedrag en wanneer over intuïtie?<br />

Laevers (1998) verwijst bij zijn omschrijving van<br />

intuïtief denken naar “(…) het vermogen om zich<br />

op het mentale niveau representaties van de realiteit<br />

te maken in de vorm van ‘gewaarwordingen’<br />

waarin die werkelijkheid wordt gerepliceerd. Men<br />

begrijpt de werkelijkheid doordat men gevoelde<br />

betekenissen weet op te roepen die deze werkelijkheid<br />

weergeven, die er – voor – staan.”<br />

Met de verwijzing naar de ‘realiteit’ als uitgangspunt<br />

verschilt intuïtie fundamenteel van een<br />

vooroordeel of impulsief gedrag. Een vooroordeel<br />

of impulsief gedrag vertrekt niet van de werkelijkheid,<br />

maar van een foutief en eenzijdig beeld<br />

van de werkelijkheid. Men gaat niet terug naar<br />

Meer weten of lezen?<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

de werkelijkheid. Er is geen voortdurende terugkoppeling.<br />

Verder lezen we bij Laevers “(…) dat<br />

intuïtie na<strong>uw</strong> verwant is met empathie: invoeling<br />

hebben, zich kunnen inleven<br />

in de wijze waarop mensen<br />

betekenissen ervaren – en<br />

in een overdrachtelijke zin:<br />

invoeling in de fysische realiteit!”<br />

Ook hierin zien we<br />

een duidelijk verschil met<br />

vooroordelen. Vooroordelen<br />

hebben helemaal geen band<br />

met empathie, integendeel.<br />

Er is helemaal geen invoeling<br />

of inleving in de manier<br />

waarop mensen betekenis<br />

ervaren. De realiteit wordt<br />

juist gekleurd vanuit het<br />

vooroordeel waardoor het<br />

empathische totaal verloren gaat. Kortom, intuïtie<br />

is selectieve informatiereductie vertrekkende vanuit<br />

empathie. Hoe dat concreet kan gebeuren, lees<br />

je in het artikel ‘Ik zie’.<br />

Ludo Heylen – Cego-medewerker<br />

Gladwell, M. (2008). Intuïtie. De kracht van het denken zonder erbij na te denken.<br />

Uitgeverij Contact: Amsterdam/Antwerpen.<br />

Traufetter, G. (2009). Intuïtie. Leer erop te vertro<strong>uw</strong>en. Spectrum: Houtem.<br />

Wilson & Shooler (1991). Thinking too much: Introspection can reduce the quality of preferences and<br />

decisions. In Journal of Personality and Social Psychology, 60 (2), 182-192.<br />

Laevers, F. (1998). Intuïtie: het onontgonnen gebied. Egoscoop, 2 (3), 2-3.<br />

Intuïtie is een snelle<br />

reactie op basis<br />

van selectieve<br />

informatiereductie die<br />

ingekleurd wordt door<br />

gevoelens en volgens<br />

andere wetten verloopt<br />

dan het puur rationele.<br />

INTUÏTIE<br />

11

PRAKTIJKVERHAAL<br />

12<br />

De volgende dag<br />

hadden enkele<br />

kleuters al wat<br />

bakvormen, kloppers<br />

en deegrollen bij. “Dit<br />

is een roerer, om deeg<br />

mee te maken”, zei<br />

Pieter<br />

Van bakker<br />

tot bankier...<br />

“Kunnen we eens geen project doen over taarten?”, vroeg Anne. “Jaaaa! Dan kunnen we elke dag<br />

taarten en koekjes eten!” Een project over alleen maar taarten leek mij op het eerste zicht een<br />

beetje beperkt. Ik besloot het project wat ruimer te maken. “Is het ook goed als het een project<br />

wordt over de bakker?” “Ja, want mijn mama heeft zo’n machine en ze kan in de klas zeker wel<br />

een brood komen bakken.” De meerderheid van de klas kon zich daar wel in vinden, dus het bakkersproject<br />

was gestart!<br />

Bakvormen<br />

De volgende dag hadden enkele<br />

kleuters al wat bakvormen, kloppers<br />

en deegrollen bij. “Dit is<br />

een roerer, om zo deeg mee te<br />

maken”, zei Pieter. Het fruit en<br />

de groenten<br />

verdwenen<br />

uit het<br />

winkeltje<br />

en maakten<br />

plaats voor broden,<br />

taarten en<br />

broodzakken. Al snel<br />

werd er druk vergeleken,<br />

gewogen en geteld. “Ik wil graag<br />

drie taarten en één brood”, zei<br />

Emma. “Misschien kunnen we<br />

ons ook verkleden in een<br />

bakker? Dan hebben<br />

we zo’n schort nodig.<br />

Die kunnen we misschien zelf<br />

maken?<br />

De volgende dag bracht ik witte<br />

stukken stof en witte T-shirts<br />

mee en begonnen de kleuters<br />

op hun schort te stempelen.<br />

“Kijk, ik ben Bakker Jan”, zei<br />

Stijn. “En ik wil bakker Pannenkoek<br />

zijn. Hoe moet ik dat schrijven?<br />

Pannenkoek?” Stempels werden<br />

bovengehaald en letters werden met el-<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

kaar vergeleken. “Astrid, is dit de juiste<br />

letter?”<br />

“Hé kijk, Jens heeft die zak van<br />

het brood op zijn hoofd gezet!<br />

Dat mag niet hé? Of wel?” Al<br />

ga<strong>uw</strong> hadden een paar kleuters<br />

een broodzak op hun<br />

hoofd en groeide het idee<br />

om met de broodzakken<br />

een bakkersmuts te maken.<br />

Nog even een leuke band eraan<br />

nieten en de mutsen waren<br />

klaar. Met zoutdeeg maakten we<br />

de nodige broodjes voor onze bakkerij.<br />

Bakkershoek<br />

“Ik heb een kookboek bij”, zei Luna. “Voor<br />

in de poppenhoek, dan kunnen we<br />

taarten bakken.” De poppenhoek<br />

maakte plaats voor een bakkerswinkel.<br />

Aan de hand van<br />

de recepten en levensecht<br />

materiaal werd er nogal<br />

wat afgebakken. Voor<br />

Thomas waren een koekenpan<br />

uit de huishoek,<br />

enkele plastic koffiekoeken<br />

en de verwarming voldoende<br />

om heel de voormiddag<br />

zoete broodjes te bakken<br />

op de radiator. Gelukkig waren er

ovenwanten zodat hij zich niet verbrandde. Eens<br />

de broodjes gebakken waren, werd de bestelling<br />

door Jutte doorgebeld naar de klanten of gingen ze<br />

recht naar de winkel om verkocht te worden. Het<br />

winkelgebeuren verliep wel niet altijd even mooi…<br />

Alsjeblieft? Dankjewel?<br />

“Ik wil dat taartje en dat brood.” “Geef die pistolet<br />

eens!” Alstublieft, dank je wel, mag ik ..., het leken<br />

woorden die de kleuters niet kenden. Ik ging zelf<br />

ook maar eens een taartje kopen. “Dag bakker,<br />

mag ik alstublieft twee taartjes en één brood?” De<br />

verkoper van dienst nam het taartje en stopte het<br />

in mijn handen. “Krijg ik hier dan geen doos voor<br />

mijn taart? Als ik ze zo moet meenemen, dan is al<br />

het fruit er al af voor ik thuis ben.” Opeens werd er<br />

druk gezocht naar een gepaste doos voor de taart.<br />

De ene was te groot, de andere dan weer te klein.<br />

Tot er een geschikte doos werd gevonden. “Dank<br />

u wel, en zou mijn brood gesneden kunnen worden?<br />

Zo kan ik dat toch niet opeten?” In de poppenhoek<br />

werd een mes gehaald en het brood werd<br />

in twee gesneden. De knutseltafel werd door Lune<br />

en Jasper omgetoverd tot een mandjesfabriek. Een<br />

A4-papier dat naar boven werd geplooid met een<br />

papieren draagband aan was ideaal om te gaan<br />

winkelen bij de bakker. Nog een kleurtje en blinkertjes<br />

erop en de papieren mandjes waren perfect<br />

om mee naar de bakker te gaan. De bakkerswinkel<br />

werd verder uitgerust met een machine om volgnummertjes<br />

te nemen en een echte kassa met een<br />

rekenmachine.<br />

De warme bakker<br />

Tijd om een écht brood te gaan kopen bij een<br />

echte bakker! Wie durft bij de bakker<br />

een brood te vragen? En wat gaan<br />

we allemaal kopen? Wat hebben<br />

ze allemaal bij een bakker? Samen<br />

met de kleuters werd er<br />

een winkellijstje opgesteld.<br />

Kijk eens, het brood gaat in<br />

één stuk in de snijmachine<br />

en komt er in boterhammetjes<br />

weer uit. De bakker snijdt<br />

niet alle broden met een mes<br />

in stukken. Noa bracht een toaster<br />

mee en de broden die we bij de<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

bakker gekocht hadden werden zinvol gebruikt. Er<br />

werd brood getoast en besmeerd, er werd gewonnen<br />

brood en broodpudding gemaakt. En er werd<br />

natuurlijk veeeeel gesmuld!<br />

De mama van Elien<br />

De mama van Elien kwam in onze klas een brood<br />

bakken met een broodmachine. Zou de bakker zo<br />

ook zijn brood maken? “Ja, maar dan zal hij zeker<br />

veel broodmachines hebben, om zoveel broden te<br />

kunnen maken. Hij werkt ook wel heel de nacht hé,<br />

dus misschien heeft hij wel maar één machine en<br />

op het einde van de nacht heeft hij wel veel broden.”<br />

Gelukkig is de papa van Marie bakker en<br />

mochten we eens een kijkje gaan nemen<br />

in de bakkerij!<br />

Toch geen broodmachines dus.<br />

Hij maakt het deeg zelf en dat<br />

verdwijnt dan in grote ovens.<br />

We helpen krentenbollen<br />

rollen, koekjesdeeg maken<br />

en steken brood in de oven.<br />

“Hé juf, waarom moeten die<br />

krentenbollen geverfd worden<br />

met een borsteltje?” Plots<br />

vroeg Floris: “Waar staat jo<strong>uw</strong><br />

bed eigenlijk? Als jij ’s nachts werkt,<br />

PRAKTIJKVERHAAL<br />

13

PRAKTIJKVERHAAL<br />

14<br />

“Misschien moeten<br />

we de politie bellen”,<br />

opperde Quinten.<br />

Tom reageerde een<br />

beetje beteuterd:<br />

“Maar er is toch<br />

helemaal geen geld?”<br />

dan moet dat<br />

hier toch ergens<br />

staan?” “En als jij<br />

heel de dag broden<br />

moet verkopen, wanneer<br />

kan jij dan zelf naar<br />

de winkel gaan om eten te<br />

kopen?”, vroeg Roel zich af. Na het<br />

bezoek aan de bakkerij waren we weer heel wat<br />

wijzer. In de klas werd vanaf dan veel ‘echter’ deeg<br />

gemaakt en broden en taarten gebakken met het<br />

speeldeeg.<br />

Een echte bank<br />

“Juf, juf, Tom komt altijd alles uit de winkel<br />

pikken!” Ik betrapte Tom wanneer hij<br />

met zijn handen vol<br />

taarten en broden<br />

in de poppenhoek<br />

wilde kruipen.<br />

“Hé, meneertje<br />

Tom, je mag toch<br />

helemaal niet uit<br />

de winkel ‘pikken’?<br />

Wat moeten<br />

we hiermee doen?”<br />

“Misschien moeten we<br />

de politie bellen?”, opperde<br />

Quinten.<br />

Tom reageerde een beetje beteuterd:<br />

“Maar er is toch helemaal<br />

geen geld!” Tom had gelijk. Hoe kon hij nu iets<br />

kopen als er geen geld was? “Waar moeten wij nu<br />

geld halen?” “Misschien aan onze mama’s vragen?<br />

Of in de bank?”<br />

“Maar dan moeten we in<br />

de klas een bank maken.<br />

En dan zal ik<br />

de bank opendoenmisschien?<br />

Dan<br />

kan iedereen<br />

bij mij geld<br />

komen halen.”<br />

“Maar<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

dan moeten we bij de bakker ook een lijst hangen<br />

met hoeveel alles kost, anders weten we niet wat<br />

we kunnen kopen.”<br />

Er werd geld geknipt en getekend. Op een tafel in<br />

een hoekje van de klas kwam een doos te staan<br />

met alle centjes erin. “Eigenlijk moet hier ook nog<br />

zo’n gaatje hé, om een kaart in te steken.”<br />

Al ga<strong>uw</strong> stond er aan de bank een lange file: ik wil<br />

4 euro, ik wil 5 euro. Geen gemakkelijke opdracht<br />

voor de bankier. Hij had alleen 1, 2, 3 en 4 euro. Dus<br />

moest hij twee briefjes geven.<br />

En van de bank konden de kleuters dan eindelijk<br />

naar de bakker om hun broodjes te kopen.<br />

“Ik wil graag die twee taartjes”, zei Jens.<br />

“Dat gaat niet”, zei Yarne. “Je hebt<br />

maar 2 euro en dan moet je<br />

4 euro hebben!” Er werd<br />

druk geteld en overlegd.<br />

Op een moment had<br />

de bank geen geld<br />

meer. Lene zei: “Ik ga<br />

een blad maken met<br />

een rood kruis erop,<br />

dan kan ik de bank<br />

even sluiten en dan kan<br />

ik eerst het geld terug<br />

gaan halen in de bakkerij.”<br />

De bank kreeg dus ook openings-<br />

en sluitingsuren!<br />

Tot slot<br />

Het winkelgebeuren verliep een tijd veel rustiger<br />

en meer gestructureerd. Niet dat het blijven duren<br />

is, dat geef ik toe. Na een tijdje verwaterde het spel<br />

weer, verdween het geld en werd er druk ‘gepikt’<br />

en verhuisd in de winkel. Het is vooral een kwestie<br />

van herhalen van afspraken en misschien weer een<br />

nie<strong>uw</strong> facet uit het winkelgebeuren aan te halen.<br />

Zo zie je maar hoe een project kan evolueren. Van<br />

bakker tot bankier is een kleine stap. En de taart<br />

bij het afsluiten van het project smaakte heerlijk!<br />

Astrid Neuckermans – kleuterleidster Villa Zonnebloem Mechelen

Bij-de-handjes<br />

In deze doekatern serveren we je een selectie van activiteiten uit “Kleine sporenmakers”. Dit is<br />

het eerste deel van een nie<strong>uw</strong>e reeks CEGO-ideeënboekjes (Bij-de-handjes) met activiteiten voor<br />

kleuters. Ieder jaar zullen er 4 boekjes (van elk 48 pagina’s) verschijnen, telkens rond een ander<br />

thema. Dit jaar mag je nog ‘Bij-de-handjes’ verwachten rond ontdekdozen, ICT-experimenten en<br />

zelf tuinieren. Meer info vind je op de achterflap van deze Kleuters & Ik.<br />

Buiten met water<br />

Kinderen vinden buiten met water spelen geweldig.<br />

De meeste plaatsen zijn geschikt om hen naar<br />

hartelust met water te laten experimenteren. De<br />

aard en de omvang van je activiteit pas je aan aan<br />

de ruimte waarover je beschikt!<br />

Wat heb je nodig?<br />

• Een buitenkraantje is ideaal voor dit soort activiteit,<br />

maar een grote emmer, kommen of een schaal met<br />

water op de grond volstaan ook.<br />

• Bezems, zwabbers, borstels<br />

Voor je begint<br />

• Verzamel samen met je kinderen al je benodigdheden.<br />

Baken het beschikbare terrein af.<br />

Exploratie<br />

• Deze activiteit kunnen de kinderen zelfstandig<br />

uitvoeren.<br />

Mogelijke uitbreiding<br />

1. Zorg ook voor bezems, zwabbers en borstels op<br />

kindermaat naast de grote exemplaren. Je kunt ook<br />

de bezemstelen van de grote exemplaren afzagen<br />

tot het gewenste formaat.<br />

2. Voeg afwasmiddel toe, zo krijg je een schuimbad.<br />

3. Kinderen wandelen, rennen of fietsen door het<br />

water. Zo ontstaan sporen.<br />

4. Teken met de bezems en borstels op muren en<br />

deuren.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

DOEKATERN<br />

15

DOEKATERN<br />

16<br />

Marmeren<br />

Met drijvende inkt maak je onvoorspelbare patronen op papier.<br />

Vroeger werd deze techniek gebruikt om schutbladen<br />

voor boeken te maken.<br />

Wat heb je nodig?<br />

• Een ondiepe bak, halfvol water<br />

• Latex verf in verschillende kleuren<br />

• Papier, net iets kleiner dan het wateroppervlak<br />

Voor je begint<br />

• Bekijk met de kinderen hoe deze inkt zich in water gedraagt.<br />

Demonstreer de werkwijze eventueel.<br />

Exploratie<br />

• De kinderen druppelen verschillende kleuren inkt op het wateroppervlak.<br />

De inkt zal op het wateroppervlak blijven drijven en patronen<br />

vormen.<br />

• Leg heel voorzichtig een blad papier over het inktpatroon.<br />

• Til het blad voorzichtig weer op en leg het ergens te drogen. Je blad<br />

is nu bedekt met prachtige afdrukken.<br />

Mogelijke uitbreiding<br />

1. Roer zachtjes met een rietje in het water. Welk effect heeft dit<br />

op de inkt?<br />

2. Teken cirkels, lijnen en stippen in je inktpatroon.<br />

Spiegelende oppervlakken<br />

Op spiegelende, gladde oppervlakken schilderen geeft een heel bijzonder<br />

resultaat.<br />

Wat heb je nodig?<br />

• Spiegels, spiegelende tegels, cd's, spiegelpapier, glanzend karton<br />

of gelamineerd glanspapier. Je kunt ook lepels, soeplepels,<br />

kookpotten of spiegel brillen gebruiken.<br />

• Verf<br />

• Witte, vloeibare lijm<br />

• Fijne verfborstels, wattenstaafjes en stokjes<br />

Voor je begint<br />

• Leg de spiegelde oppervlakken klaar. Meng de verf met de vloeibare lijm. Zo blijft<br />

de verf beter vastzitten op het gladde oppervlak.<br />

Exploratie<br />

• Bekijk de spiegelende materialen samen met de kinderen. Ontdek hoe<br />

het licht erin weerkaatst. Wat gebeurt er wanneer je je oppervlak<br />

beweegt of buigt?<br />

Mogelijke uitbreiding<br />

1. Deze activiteit kun je buiten organiseren, maar niet in de<br />

volle zon. Het weerkaatsende zonlicht is te fel voor de<br />

ogen!<br />

2. Moedig de kinderen aan om alle soorten materiaal eens<br />

uit te proberen. Ze kunnen ook met hun vingers tekenen.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011

Zand, takken en stenen<br />

Stenen, keien, takjes en zand zijn makkelijk te vinden en<br />

je kunt ze voor allerlei activiteiten gebruiken.<br />

Wat heb je nodig?<br />

• Wit zand of ‘zandbakzand’<br />

• Gladde keien, takjes of plastic stokjes<br />

• Een ondiepe bak of plantenschaaltjes<br />

• Gekleurd papier, aluminiumfolie en lappen stof<br />

Voor je begint<br />

• Bekleed de binnenkant van de schaaltjes of de bak<br />

met gekleurd papier of aluminiumfolie.<br />

• Bedek de bodem van de schaaltjes met een laagje<br />

zand. Laat ook een aantal schaaltjes gewoon leeg.<br />

Zet de stenen binnen handbereik.<br />

Exploratie<br />

• Deze activiteit kun je binnen of buiten organiseren.<br />

Mogelijke uitbreiding<br />

1. Vorm figuren en patronen met het zand<br />

en de keien.<br />

2. Teken met je vingers in het zand,<br />

zodat het gekleurd papier tevoorschijn komt.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

DOEKATERN<br />

17

18<br />

Gebruik<br />

bij voorkeur<br />

hypoallergeen<br />

produkten!<br />

DOEKATERN<br />

Zeepsop<br />

Probeer verschillende soorten afwasmiddel of badschuim<br />

uit. Plezier verzekerd!<br />

Wat heb je nodig?<br />

• Afwasmiddel of badschuim<br />

• Een groot oppervlak – een tafel of de vloer<br />

• Een oud douchegordijn of een plastic zeil<br />

• Een emmer of een waskom<br />

• Een lange lepel of een garde om het schuim op te kloppen<br />

• Een handmixer<br />

Voor je begint<br />

• Giet het afwasmiddel of het badschuim in een emmer. Voeg wat<br />

water toe.<br />

Exploratie<br />

• Klop samen met de kinderen met de lepel of de garde het schuim op.<br />

• Bedek een grote tafel met een oud douchegordijn of een plastic zeil. Giet<br />

het schuim er over. Je kunt ook op de grond spelen, binnen of buiten.<br />

• Laat de kinderen met hun vingers en hun handen in het schuim tekenen.<br />

Mogelijke uitbreiding<br />

• Toon hoe je een tekening kan uitvegen door het schuim<br />

met je vlakke hand glad te strijken.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011

Een beeld<br />

van een kind<br />

Anders kijken naar kinderen met ‘Ziko-Vo’<br />

en ‘MijnPortret’<br />

Hoe kun je een kind goed opvolgen en je aanpak afstemmen op zijn ontwikkeling? Het kindvolgsysteem<br />

ZiKo-Vo geeft een antwoord op die vraag. Het is een systeem voor de allerkleinsten<br />

van 0 tot 3 jaar en het werd in 2008 door E<strong>cego</strong> ontwikkeld in opdracht van Kind en Gezin.<br />

Door het grote succes en de uitdrukkelijke vraag vanuit de kleuterschool werd er in 2010 een<br />

variant ontwikkeld voor 3 tot 6 jaar: ‘Mijn Portret’.<br />

Portret<br />

ZiKo-Vo is een vrij eenvoudige manier om de ontwikkeling<br />

van baby’s en peuters op te volgen. Om<br />

de twee maanden vul je een ‘portret’ in van elk<br />

kind in zijn opvangsituatie. Op basis van dat portret<br />

kan de onthaalouder of begeleider bepaalde<br />

acties ondernemen voor de opvang of voor elk<br />

kind apart. Eigenlijk is ZiKo-Vo een vertaling van<br />

ZiKo: het ‘Zelfevaluatie-instrument voor welbevinden<br />

en betrokkenheid van kinderen in de opvang’ 1<br />

voor onthaalouders. Intussen wordt het ook<br />

steeds meer in kinderdagverblijven gebruikt en<br />

in een aangepaste vorm (MijnPortret) heeft het<br />

ook ingang gevonden in het kleuteronderwijs.<br />

Elk kind is bijzonder<br />

‘Ziko-Vo en MijnPortret stellen de beleving van<br />

kinderen centraal. Het volgsysteem biedt een<br />

stramien om gericht te observeren en van daaruit<br />

te reageren. Het helpt je antwoorden te vinden<br />

op belangrijke vragen als Hoe goed voelt dit kind<br />

zich? (welbevinden) en Hoe geboeid is het bezig?<br />

(betrokkenheid). Het fijne aan dit systeem is dat<br />

je het als gebruiker kunt aanpassen aan wat je zelf<br />

1 Ziko werd in 2005 ontwikkeld als een zelfevaluatieinstrument<br />

voor de kinderopvang. Je kunt de handleiding<br />

en de formulierenset <strong>gratis</strong> downloaden via<br />

www.<strong>cego</strong>.be (klik op ‘Projecten’ en dan op ‘Project<br />

Kind en Gezin’).<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

Naam: .................................... Leeftijd: ............... Datum: ... / ... / ...<br />

Grote motoriek<br />

Eén doorgaande lijn van nul tot achttien jaar<br />

“Toen ik vroeger ellenlange observatielijsten invulde had dat<br />

weinig invloed op mijn praktijk. Door welbevinden en betrokkenheid<br />

als richtsnoer te nemen bij het observeren, zie ik vaak bijna<br />

meteen wat mij te doen staat.”<br />

De vragen ‘Hoe voelt een kind zich?’ (welbevinden) en ‘Hoe boeiend<br />

is het voor hem/haar?’ (betrokkenheid) zijn de twee sleutelvragen<br />

in de volgsystemen die door CEGO (Centrum ErvaringsGericht<br />

Onderwijs) werden ontwikkeld. De volgende materialen zijn<br />

beschikbaar voor kinderopvang en onderwijs en garanderen een<br />

doorgaande lijn van 0 tot 18 jaar.<br />

Hoe zorgen voor .....................................................................................................................................................................<br />

meer welbevinden,<br />

betrokkenheid en .....................................................................................................................................................................<br />

ontwikkeling?<br />

.....................................................................................................................................................................<br />

.....................................................................................................................................................................<br />

.....................................................................................................................................................................<br />

ZiKo: kindvolgsysteem voor baby’s en peuters [ZiKo-Vo]: portret<br />

Kinderopvang:<br />

0-3 jaar: Laevers, F. et. al. (2008). Ziko-Vo: een kindvolgsysteem voor<br />

baby’s en peuters. Leuven: CEGO Publishers.<br />

Basisonderwijs:<br />

3-6 jaar: Laevers, F. et. al. (2010). MijnPortret: Ontwikkeling zien en<br />

bevorderen bij peuters en kleuters. Leuven: CEGO Publishers.<br />

3-6 jaar: Laevers, F. et. al. (2007). Procesgericht kindvolgsysteem<br />

voor kleuters (KVS-K). Mechelen: Wolters Plantyn.<br />

3-12 jaar: Laevers, F. et. al. (2006). Een digitaal procesgericht leerlingvolgsysteem.<br />

Leuven: Mechelen: Wolters Plantyn.<br />

Secundair onderwijs<br />

12-18 jaar: Laevers, F. & Verhoeven, A. (2003). Procesgericht leerlingvolgsysteem<br />

voor 12- tot 18-jarigen. CEGO: Leuven. (niet meer<br />

beschikbaar)<br />

?<br />

Taal<br />

?<br />

Sociale ontwikkeling<br />

?<br />

Goed in je vel zitten<br />

?<br />

voelt zich opperbest<br />

voelt zich goed<br />

heeft het soms moeilijk<br />

welbevinden<br />

heeft het moeilijk<br />

wat ik<br />

leuk vind<br />

Dit ben ik nu<br />

gaat op in zijn spel<br />

is vaak intens bezig<br />

is zelden intens bezig<br />

komt moeilijk<br />

tot spel<br />

mijn relaties met anderen<br />

vragen aan mijn ouders<br />

betrokkenheid<br />

wat ik niet<br />

leuk vind<br />

Kleine motoriek<br />

?<br />

Ontdekken van de wereld<br />

?<br />

Verstandelijke ontwikkeling<br />

?<br />

Zelfsturing / ondernemen<br />

?<br />

reactie en info van mijn ouders<br />

VOLGSYSTEEM: PEUTERS<br />

Centum voor ErvaringsGericht Onderwijs - © CEGO Publishers, 2008<br />

19

20<br />

Als het kind zich goed<br />

voelt en intens bezig is,<br />

weet je dat je aanpak<br />

aansluit bij wat het<br />

nodig heeft.<br />

VOLGSYSTEEM: PEUTERS<br />

haalbaar vindt. De basis is een figuur waarmee je<br />

visueel duidelijk maakt hoe het kind de opvang/<br />

school beleeft en wat die beleving beïnvloedt. Het<br />

portret geeft een overzicht van de stappen die het<br />

kind in zijn ontwikkeling heeft gezet, en als je er<br />

de vorige portretten bijneemt, zie je in één oogopslag<br />

de evolutie die het heeft doorgemaakt. In de<br />

acht ontwikkelingsdomeinen rond de figuur wordt<br />

opgelijst waar het kind staat, wat zijn talenten zijn<br />

en welke vragen de begeleider daar eventueel bij<br />

heeft. In ieders ontwikkeling zijn er enkele mijlpalen,<br />

maar toch ontwikkelt elk kind vooral via<br />

een eigen spoor. Om dat spoor zo goed mogelijk<br />

te kunnen volgen, wordt het kind in dit systeem<br />

alleen met zichzelf vergeleken en worden er geen<br />

strikte normen vastgelegd.<br />

Holistisch<br />

Bovendien bekijkt het volgsysteem elk ontwikkelingsdomein<br />

als één samenhangend geheel en niet<br />

als een optelsom van losse vaardigheden. Of het<br />

kind nu een puzzel legt of een deksel op een potje<br />

past, het oefent op dezelfde ma-<br />

nier zijn ‘kleine motoriek’. Daarbij<br />

ligt de nadruk altijd op het positieve:<br />

op wat het kind allemaal<br />

al kan en niet op wat het niet kan.<br />

Hoewel dat in de praktijk niet altijd<br />

gemakkelijk is, zorgt het er<br />

wel voor dat je op een andere<br />

manier naar kinderen gaat kijken.<br />

Om het positieve nog meer te<br />

benadrukken, werken we met kroontjes boven elk<br />

ontwikkelingsdomein. Door een bepaald kroontje<br />

in te kleuren, kan de begeleider aangeven wat het<br />

‘talent’ is van elk kind. Of een kind ‘zwakker’ is of<br />

‘sterker’ dan leeftijdsgenootjes, is hier van geen tel:<br />

bij elk kind wordt gezocht naar iets wat het goed<br />

ligt.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

“MijnPortret, een prachtig werkinstrument”<br />

“Ik was al jaren op zoek naar een handig en leuk ‘meetinstrument’<br />

om het welbevinden en de betrokkenheid van<br />

mijn peuters in kaart te brengen. Ik heb zelf een paar keer<br />

geprobeerd om iets in elkaar te steken, maar ik was er<br />

nooit helemaal tevreden over. Tot ik via Cego kon kennismaken<br />

met ‘MijnPortret’.<br />

Eindelijk! Eindelijk een goed observatiedocument, gericht<br />

naar jonge peuters in volle ontwikkeling. Een handig<br />

document van één enkele bladzijde, waarop alle ontwikkelingsdomeinen<br />

terug te vinden zijn. En het oog wil ook wat.<br />

Ik was door het speelse uitzicht van het observatieblad. Het<br />

ziet er vrolijk uit! Het is een groot blad waar je gemakkelijk<br />

op kunt noteren. Dat is alvast een pluspunt. Ik hoef me er<br />

geen zorgen over te maken dat ik sommige aspecten van de<br />

peuterontwikkeling vergeet, want het document geeft me<br />

een goede richtlijn.<br />

Bij een oudercontact kun je heel snel en duidelijk de bevindingen<br />

van de peuter samen met de ouders overlopen. Ook<br />

veranderingen in de ontwikkeling zijn duidelijk zichtbaar<br />

en kunnen vlot besproken worden. Met ‘MijnPortret’<br />

verloopt een oudercontact minder ‘schools’. Het is echt een<br />

handig werkdocument. Aan de slag!”<br />

An van Meerbeek, peuterjuf in<br />

basisschool ’t Centrum, Rotselaar<br />

Voorbeelden van kroontjes<br />

Helena, 16 maanden (zie foto’s blz. 20)<br />

Helena oefent telkens weer haar fijne motoriek.<br />

Mama helpen met uien pellen, de sluiting van een<br />

fietshelm open- en dicht doen, de verschillende<br />

lagen van spruitjes afpellen, heel fijne krulletjes<br />

maken met een potlood,… Telkens weer valt haar<br />

fijne motoriek op. Meer nog, ze doet het niet alleen<br />

graag en veel, ze is er ook erg bedreven in.

“Met Ziko-Vo ontsnapt geen enkel kind nog<br />

aan onze aandacht”<br />

“Wij zijn in januari vorig jaar met ZiKo-Vo gestart en we<br />

zagen meteen de voordelen. Je observeert de kinderen<br />

intenser, het is leuk voor de ouders en het komt ook de communicatie<br />

tussen de ouders en de begeleiders ten goede.<br />

Dit volginstrument brengt veel aspecten in het groeiproces<br />

in beeld en je ontdekt de interesses en mogelijkheden van<br />

elk kind in de groep. Of het kind in kwestie nu veel of weinig<br />

naar de opvang komt, een vaste begeleidster vult voor elk<br />

kind één keer om de twee maanden het portret in. Dat<br />

portret wordt eerst besproken met de staf. Die bespreking<br />

nodigt uit om dingen in vraag te stellen, na te denken en<br />

actiepunten voor meer welbevinden en betrokkenheid uit<br />

te diepen. Een groot voordeel van het volgsysteem is dat<br />

je niet alleen het verhaal van de iets drukkere kinderen op<br />

tafel legt, maar dat ook de stillere kinderen aan bod komen.<br />

En dat is een verschil met vroeger: nu ontsnapt geen enkel<br />

kind meer aan onze aandacht. Daarna bespreken we het<br />

portret met één van de ouders. Zo worden de overeenkomsten<br />

tussen de opvang- en de thuissituatie duidelijk.<br />

Het positief benoemen van alle domeinen vraagt een<br />

bepaalde manier van denken. Het invullen van de ontwikkelingsdomeinen<br />

lukt al aardig. Alleen de elementen<br />

‘ontdekken van de wereld’ en ‘zelfsturing’ zijn moeilijker in<br />

te schatten. We stellen vast dat de rol van de begeleidster<br />

in het verhogen van het welbevinden en de betrokkenheid<br />

bij ons nog niet altijd goed is uitgewerkt, maar het is zeker<br />

de bedoeling dat de observaties als leidraad dienen om een<br />

kwalitatieve opvang op maat van de kinderen te garanderen.<br />

Daarvoor is een intensere begeleiding noodzakelijk om<br />

concrete kwesties te kunnen verwoorden, tot een goede<br />

synthese te komen en observaties te koppelen aan acties.<br />

Het totaalpakket van ZiKo en ZiKo-Vo is iets waar we negen<br />

jaar geleden naar uitkeken. Door die systemen te gebruiken<br />

is er heel wat veranderd: elk kind krijgt zijn eigen plek in de<br />

opvang.”<br />

Annick Vanderper en Lut Devolder, verantwoordelijken<br />

kinderdagverblijf Wieltjeshove<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

Daan, 15 maanden<br />

Wanneer ik Daan zie, vangt hij onmiddellijk mijn<br />

aandacht met zijn blik. Grote nie<strong>uw</strong>sgierige ogen<br />

en een onweerstaanbare lach zorgen ervoor dat hij<br />

in gezelschap vaak heel snel alle aandacht heeft.<br />

Hij maalt er niet om wanneer hij van schoot naar<br />

schoot gaat, integendeel, hij geniet er van. En hij<br />

lijkt het bewust uit te spelen. Wanneer de voorleespapa<br />

bij de onthaalmoeder komt voorlezen,<br />

strekt hij zijn armen uit, alsof hij de man met alles<br />

wat hij in zich heeft wil verwelkomen.<br />

Keisuke, 4 jaar (zie foto’s blz. 22-23)<br />

Keisuke is een geweldige observator.<br />

Technische zaken boeien hem<br />

mateloos. En telkens weer probeert<br />

hij ze zo realistisch mogelijk na te<br />

bo<strong>uw</strong>en. De laatste twee weken is<br />

hij geboeid door een plooitafel. Hij<br />

gebruik hout en papier om de tafel<br />

zo echt mogelijk na te bo<strong>uw</strong>en.<br />

Met succes. Na veel proberen en<br />

met een grote dosis doorzettingsvermogen<br />

komt hij tot een levensecht<br />

resultaat. Ziet de papieren<br />

plooitafel er niet schitterend uit?<br />

En wat meer is, ze plooit nog ook!<br />

Door de ogen van het kind<br />

Zowel Ziko-Vo en MijnPortret als Ziko en het Procesgericht<br />

KindVolgSysteem (PKVS) zijn instrumenten<br />

die vertrekken vanuit hetzelfde principe: je<br />

kijkt in de eerste plaats naar hoe een kind het stelt<br />

in de opvang. Als het zich goed voelt (welbevinden)<br />

en intens bezig kan zijn (betrokkenheid), weet<br />

je als begeleider dat je aanpak aansluit bij wat het<br />

kind nodig heeft.<br />

Elk kind ontwikkelt<br />

via een eigen spoor.<br />

Om dat spoor zo goed<br />

mogelijk te kunnen<br />

volgen, wordt het<br />

kind in dit systeem<br />

alleen met zichzelf<br />

vergeleken en zijn er<br />

geen strikte normen<br />

vastgelegd.<br />

VOLGSYSTEEM: PEUTERS<br />

21

VOLGSYSTEEM: PEUTERS<br />

22<br />

De nadruk ligt altijd op<br />

het positieve. Ziko-Vo<br />

en MijnPortret zorgen<br />

ervoor dat je op een<br />

andere manier naar<br />

kinderen gaat kijken.<br />

Waar Ziko en het PKVS vertrekken vanuit de observatie<br />

van de hele groep, vertrekken Ziko-Vo en<br />

MijnPortret vanuit het individuele kind. Door een<br />

portret in te vullen maak je – onrechtstreeks –<br />

een analyse van wat het kind nodig heeft om zich<br />

goed te voelen en uitgedaagd te<br />

worden. Hierdoor krijg je automatisch<br />

tips over wat je in jo<strong>uw</strong><br />

werking voor dat ene kind kunt<br />

doen. De beide volgsystemen<br />

vullen elkaar dus duidelijk aan.<br />

Als begeleiders zelf op regelmatige<br />

basis – bijvoorbeeld om de<br />

twee maanden – portretten invullen,<br />

blijven ze aandacht hebben<br />

voor het welbevinden en de<br />

betrokkenheid van elk kind. En<br />

12 BIS<br />

KU Leuven ontwikkelt systeem om evolutie van jonge kinderen te monitoren<br />

Als de federale regering het geld niet<br />

had vrijgemaakt, hadden veel steden de bestierde. Voordat ‘Papi’ Daerden het<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

een halfjaarlijkse scanning van een halfuurtje opvang<br />

met ZiKo of het driemaandelijks invullen van<br />

het PKVS geeft je een beeld van waar je als groep<br />

staat.<br />

DINSDAG 29 JUNI 2010 DE MORGEN<br />

■ De techniek om ontwikkelingen van een kind te volgen startte in crèches en bij onthaalmoeders, en krijgt nu navolging in het peuter- en kleuteronderwijs.<br />

Vijf jaar cel voor diamantroof ●<br />

De correctionele rechtbank van<br />

Antwerpen heeft de 27-jarige<br />

Rizavdin A. veroordeeld tot vijf jaar<br />

cel en 1.650 euro boete voor een diefstal<br />

met geweld op een j<strong>uw</strong>elier. De<br />

Tsjetsjeen maakte een partij diamanten<br />

ter waarde van 4 miljoen dollar<br />

buit. Onder meer de beelden van de<br />

bewakingscamera leidden de politie<br />

naar Rizavdin A. De beklaagde zelf<br />

legde ook bekentenissen af. Zijn<br />

kompaan werd niet gevonden. A.<br />

moet de verzekeringsmaatschappijen<br />

die zich burgerlijke partij hadden<br />

gesteld vergoeden.<br />

Hooligans krijgen vijf jaar<br />

stadionverbod ● Twee supporters<br />

van Club Brugge hebben van de correctionele<br />

rechtbank in Brugge een<br />

stadionverbod van vijf jaar gekregen<br />

omdat ze betrokken waren bij de<br />

zware rellen na de wedstrijd tegen<br />

Anderlecht op 18 april van dit jaar.<br />

Daarnaast kreeg het duo ook een<br />

werkstraf van 200 uur. De twee hadden<br />

na de wedstrijd twee politieagenten<br />

aangevallen omdat ze hun woede<br />

wilden koelen nadat aartsrivaal<br />

Anderlecht kampioen geworden was.<br />

Het duo was ook al betrokken bij de<br />

rellen na de wedstrijd tegen<br />

Galatasaray in 2002.<br />

Vanaf september krijgen ook<br />

peuters en kleuters een rapport<br />

Twee agenten lichtgewond na<br />

aanrijding bij controle ● Twee agenten<br />

van de politiezone Westkust zijn<br />

zondagnacht lichtgewond geraakt<br />

toen hun combi werd aangereden<br />

door een Franse bestuurder die niet<br />

wilde stoppen voor een controle in<br />

Adinkerke. Dat meldt het parket van<br />

Veurne. De agenten dachten dat de<br />

bestuurder iets te maken had met<br />

een inbraak in een tabakshop in<br />

Adinkerke eerder zondagnacht,<br />

Vanaf volgend schooljaar mogen ook peuters en kleuters een<br />

kinderen evolueren nu eenmaal anders.<br />

Mijn dochtertje is met betrekking tot<br />

maar dat bleek achteraf niet het<br />

geval. De 36-jarige Fransman had wel<br />

‘rapport’ verwachten. Het Expertisecentrum voor Ervarings -<br />

grove motoriek vooral bezig met trappen te veel gedronken en zijn auto was<br />

gericht onderwijs (ECEGO) van de KU Leuven ontwikkelde<br />

opklauteren. Haar nichtje richt zich op<br />

springen en rollen. Allebei prima, zolang<br />

niet verzekerd. Zijn rijbewijs werd<br />

voor vijftien dagen ingetrokken.<br />

een systeem om ouders op de hoogte te houden van de<br />

ze zich maar ontwikkelen. We geven veel<br />

ontwikkeling van hun uk. De techniek werd twee jaar geleden<br />

vorming omtrent dit systeem en daar zeggen<br />

we wel dat eerlijkheid cruciaal is. Als<br />

Zeventig Gentse Romakinderen<br />

weldra dakloos ● Zeven Roma -<br />

geïntroduceerd bij crèches en onthaalmoeders en loopt<br />

een kind op twee jaar nog niet stapt, moet families, samen een twintigtal vol-<br />

als een trein.<br />

je inderdaad opperen of dat niet eens<br />

onderzocht moet worden. Maar daarvoor<br />

wassenen en zeventig kinderen, worden<br />

in Gent uit hun kraakpanden<br />

DOOR KIM HERBOTS<br />

hebben we een vakje in de benen van het<br />

mannetje met een vraagteken. Op die plek<br />

gezet. Vorige week klopten de Roma<br />

nog aan bij de stad, maar die kan hen<br />

kunnen onthaalmoeders en verzorgsters geen oplossing bieden. “Terugkeren<br />

LEUVEN ● Het woord ‘rapport’<br />

ANNICK VANDERPER<br />

hun twijfels en vragen kwijt. Het is nooit de naar hun land van herkomst is geen<br />

hoort Kristien Silkens van het<br />

(KINDERDAGVERBLIJF<br />

bedoeling om het blad zonder meer mee te optie”, zegt vrijwilliger Elias<br />

ECEGO niet graag: beoordelingen<br />

komen er niet aan te pas en de<br />

nadruk ligt op het positieve. ‘Op<br />

elk terrein moeten begeleiders op<br />

zoek naar het talent van een kind.’<br />

In steeds meer kinderdagverblijven moeten<br />

ouders tweemaandelijks op ‘oudercontact’.<br />

Het zijn crèches en onthaalmoeders<br />

die het ZIKo-Vo-systeem ontdekt hebben.<br />

Een draak van een naam voor wat in wezen<br />

WIELTJESHOVE):<br />

In plaats van op<br />

problemen te letten,<br />

kijken verzorgsters<br />

nu naar wat een<br />

kind boeit en waar<br />

het goed in is<br />

■ Het ‘rapport’ in het ZIKo-Vosys<br />

teem: een blad met een mannetje.<br />

houdt en waar het goed in is. Er zijn<br />

natuurlijk altijd ouders die geen tijd kun-<br />

geven met de ouders. Het is een leidraad<br />

voor een gesprek.”<br />

Talenten in plaats van tekorten<br />

ZIKo-Vo werd een succes. Vorig jaar meldden<br />

bijna zes op de tien diensten voor onthaalouders<br />

zich aan voor een infosessie.<br />

Sinds januari passeerden nog eens bijna<br />

duizend geïnteresseerden. Door de populariteit<br />

komt er navolging. Vanaf augustus<br />

Hemelsoet. “Niet alleen wegens de<br />

discriminatie, velen wonen hier ook<br />

al ruim tien jaar. Hun kinderen gingen<br />

hier naar school. Ze spreken zelfs<br />

geen Slowaaks meer, alleen Romanes<br />

en Nederlands.” Samen met de vrijwilligers<br />

hebben de Roma nu een<br />

open brief geschreven. “In de hoop<br />

dat er deze week toch iemand met<br />

een oplossing komt.”<br />

een blad met een mannetje met twee balnen<br />

maken voor zo’n gesprek, maar het komt ook ‘Mijn portret’ op de markt, een Beroepsmilitair veroordeeld voor<br />

lonnen en wat kadertjes is.<br />

bekeken de verzorgsters hoe hun kindjes merendeel van de mama’s en papa’s is erg aangepaste versie voor peuter- en kleuter- slagen en verwondingen ● De cor-<br />

“In het hoofdje schrijven begeleiders wie op dat domein evolueerden. Was er een enthousiast. Ze zijn heel benie<strong>uw</strong>d om te juffen. Ook op school belooft het pilootrectionele rechtbank van Tongeren<br />

het kindje op dat moment is en hoe het probleem of vonden we dat een kindje wat horen wat hun kindje bezighoudt en met project veel goeds.<br />

heeft een 27-jarige beroepsmilitair<br />

zich voelt en gedraagt, in de buik is plaats extra stimulatie kon gebruiken, dan volg- wie ze omgaan.”<br />

“De ontwikkelingsdomeinen werden uit Dilsen-Stokkem veroordeeld tot<br />

om de voor- en afkeuren en de vriendjes te de er een kindbespreking met de ouders.” Dat is ook de bedoeling. “Een paar jaar aangepast aan het kleuteronderwijs. twee jaar cel en een boete van 5.500<br />

schrijven, en rond het kindje staan vakken Maar dat was dus meestal een gesprek voor ZIKo-Vo ontwikkelden we al een Bovendien heeft de leerkracht op de ach- euro voor slagen en verwondingen.<br />

met de verschillende ontwikkelingsdo- met een boodschap die ouders niet altijd intern systeem om het welbevinden van terkant van het blad de mogelijkheid om De man is de burgerlijke partijen ook<br />

meinen”, legt Silkens uit.<br />

even leuk vinden. “We gingen inderdaad kinderen in de crèche te bekijken en vooral het kind nog zelf dingen te laten tekenen nog ruim 42.000 euro schuldig. De<br />

Sinds een halfjaar wordt het systeem uit van bijsturingen die nodig waren”, zegt om te bepalen hoe dat verhoogd kan wor- of anekdotes over het kind toe te voegen. gevangenisstraf wordt wel met drie<br />

voor de honderd kindjes in kinderdagver- Vanderper. “Terwijl we nu sowieso elke den”, stelt Silkens. “Maar daar ging niks van Het belangrijkste is dat we altijd vertrek- jaar uitgesteld. De man had tijdens<br />

blijf Wieltjeshove in Menen gebruikt. twee maanden een gesprek met de ouders naar de ouders. Dat gebeurt nu wel. We wilken van de vraag ‘Wat kan dit kind wél?’” het carnavalsfeest op 29 februari<br />

“Vroeger kozen we een maandthema”, hebben. De verzorgsters kijken nu ook op len net het tegenoverstelde van al die lijst- stelt Silkens. “Wat is zijn talent, dat is van 2004 rake klappen uitgedeeld aan<br />

legt verantwoordelijke Annick Vanderper een heel andere manier naar de kindjes. In jes die stellen dat een kind in zes maand belang, niet de zogenaamde ‘tekorten’ het slachtoffer. Die liep blijvende<br />

uit. “De ene maand was dat taal, de andere plaats van op problemen te letten, kijken tijd dit of dat moet kunnen. Het gaat erom waar het onderwijs en de kinderopvang schade op aan zijn rechteroog.<br />

maand grove motoriek. In die periode ze wat een kindje boeit, wat het bezig- de talenten van elk kind te ontdekken en zich vaak op focussen.”<br />

Hoop voor Golf van Mexico: leven in Alaska herstelde zich<br />

Bron: De Morgen van 29 juni 2010<br />

VALDEZ ● Tussen alle doem -<br />

berichten door is er ook een beetje<br />

goed nie<strong>uw</strong>s voor de Golf van<br />

Mexico. Al weken wordt het drama<br />

vergeleken met de ramp met de<br />

olietanker Exxon Valdez, die in<br />

1989 ruim 41 miljoen liter r<strong>uw</strong>e<br />

olie in het water dumpte. Nu, 21<br />

jaar later, is alle olie verdwenen.<br />

Het aantal dode dieren was destijds niet<br />

te overzien: 250.000 zeevogels, 2.800<br />

otters, 300 zeehonden, 250 arenden, tientallen<br />

orka’s en een onbekend aantal zalmen<br />

en haringen overleefden de ramp<br />

met de Exxon Valdez niet. Er waren voorspellingen<br />

dat het leven in de getroffen<br />

regio in Alaska nooit meer hetzelfde zou<br />

zijn. En toch is alle olie intussen verdwenen.<br />

Het leven is zelfs grotendeels teruggekeerd.<br />

Misschien is er dus ook nog hoop<br />

voor de Golf van Mexico, waar al maanden<br />

miljoenen liter olie de zee in spuiten.<br />

■ De ramp met de Exxon Valdez in<br />

1989. Alle gelekte olie is intussen weg.<br />

Vandaag kunnen toeristen nabij het vissersdorpje<br />

Valdez weer otters en walvissen<br />

bekijken. Economen geloven zelfs dat<br />

sommige bewoners rijker geworden zijn.<br />

De zogenaamde ‘spillionaires’ kregen een<br />

klein fortuin aan schadevergoedingen<br />

van het oliebedrijf.<br />

“Ik voel mee met de mensen in de Golf,<br />

een olielek zou ik mijn grootste vijand<br />

niet toewensen”, zegt Jeff Saxe, die voor de<br />

FOTO JVK<br />

Grootstedenbeleid krijgt tot eind dit<br />

jaar 60 miljoen van federale regering<br />

ramp in Alaska actief was als zalmvisser.<br />

“Maar het komt wel weer in orde.” Voor BRUSSEL ● Op vraag van voogdij - “Het gaat absoluut niet om een politieke<br />

hem geldt die uitspraak zeker, want Saxe minister Michel Daerden (PS) trekt beslissing”, benadrukt het kabinetis<br />

tegenwoordig een succesvol zakenman. de federale regering tot eind 2010 Daerden. “Dit past perfect binnen het<br />

Hij werd uitbetaald door Exxon en spaar- 60 miljoen euro uit voor het<br />

takenpakket van een regering van lopende<br />

in twee maanden tijd 150.000 euro bij grootstedenbeleid.<br />

de zaken.” Het grootstedenbeleid staat al<br />

elkaar. Vroeger zou hij de topman van<br />

jaren bovenaan de lijst van federale<br />

Exxon zwaar aangepakt hebben. “Als ik “Die beslissing drong zich op omdat de bevoegdheden die volgens de Vlaamse<br />

hem nu tegenkom, trakteer ik hem een contracten met de dertien steden maar partijen zouden moeten worden overge-<br />

drankje”, zegt Saxe.<br />

tot 30 juni van kracht bleven en de banen heveld naar de regio’s, maar de Frans -<br />

Maar niet alle verhalen zijn een succes. van 500 à 600 mensen op de tocht ston- talige partijen zijn daar niet happig op.<br />

Na de olieramp stortte de visindustrie den”, zegt de woordvoerder van Daerden. Opvallend is dat Ecolo zich gisteren in La<br />

helemaal in, mensen gingen bankroet, In totaal gaat het om 103 projecten die de Libre Belgique wél een voorstander toon-<br />

raakten verslaafd aan alcohol, scheidden leefbaarheid in de probleemwijken van de van de regionalisering van het groot-<br />

en pleegden zelfmoord. Dezelfde situatie de grote steden moeten opkrikken. stedenbeleid. Gedeputeerde Veronica<br />

dreigt ook de kustbewoners van de Golf<br />

Cremasco noemde de overheveling van<br />

van Mexico te overkomen. Ondanks de Lopende zaken<br />

deze materie zelfs “een geweldige oppor-<br />

positieve berichten uit Alaska staat hen<br />

tuniteit” en hekelde de manier waarop de<br />

een extreem zware periode te wachten, en<br />

het einde is nog lang niet in zicht.<br />

PS het departement de afgelopen jaren<br />

Gelukkig zou, volgens de laatste berich- projecten moeten opdoeken omdat ze grootstedenbeleid onder zijn hoede nam,<br />

ten, de eerste orkaan van het seizoen de zelf niet over genoeg middelen beschik- was het in handen van Marie Arena en<br />

getroffen regio sparen.<br />

ten om ze te financieren.<br />

Christian Dupont (beiden PS).<br />

FOTO PHOTONEWS<br />

FOTO GERLO BEERNINK/HOLLANDSE HOOGTE<br />

“ZiKo-Vo helpt mij om genuanceerder naar<br />

kinderen te kijken”<br />

“Een jaar geleden introduceerde onze dienstverantwoordelijke<br />

ZiKo-Vo. Ik ben er meteen mee aan de slag gegaan,<br />

want ik was niet tevreden over het kindvolgsysteem waar<br />

ik tot dan mee werkte: een boekje met routinevragen<br />

waarop je ‘ja’ of ‘nee’ moest antwoorden. Met ZiKo-Vo<br />

benader je het kind op een heel andere manier. Zelfs als<br />

ik de naam van het kind niet invul op het portret, weet de<br />

dienstverantwoordelijke over wie het gaat. Bij het vorige<br />

systeem was dat niet zo.<br />

Ik vul de portretten om de twee à drie maanden in, voor<br />

alle kinderen op hetzelfde moment. De week erop geef<br />

ik het mee aan de ouders, met de vraag om het verder<br />

aan te vullen. Wanneer zij het terugbezorgen, praten we<br />

erover. En in de laatste week van die maand bespreek ik de<br />

portretten met de dienstverantwoordelijke.<br />

Bij het invullen leg ik vooral de nadruk op het middenluik<br />

van het portret: hoe het kind de opvang beleeft. Bij de ontwikkelingsdomeinen<br />

geef ik een eerste aanzet en ik vraag<br />

daarna aan de ouders om aan te vullen met voorbeelden<br />

uit de thuissituatie. Hun reacties zijn super. Ze vinden het<br />

fijn om te zien hoe hun kind in de opvang is en hoe zijn<br />

relatie met de anderen eruitziet. Zo staan ouders ook eens<br />

stil bij de ontwikkeling van hun spruit en ik krijg ondertussen<br />

veel bruikbare informatie van hen. Zelfs bij ‘zorgenkinderen’<br />

is het makkelijker om een gesprek te voeren aan de<br />

hand van een portret met concrete voorbeelden.<br />

ZiKo-Vo helpt mij om genuanceerder naar kinderen te<br />

kijken, omdat de eigenheid van elk kind zo mooi naar<br />

boven komt. Dankzij de portretten zie ik veel beter hoe een<br />

kind evolueert. Zo hebben de meeste kinderen bij de start<br />

een lager welbevinden dan een paar maanden later. Die<br />

ontwikkeling in kaart brengen is erg motiverend.”<br />

Marian Waignein, onthaalmoeder

Communicatie met ouders<br />

Via het ingevulde portret ondersteunen en versterken<br />

we de communicatie met de ouders. Het<br />

visuele aspect spreekt onmiddellijk aan en biedt in<br />

één oogopslag een leidraad voor gesprekken. Het<br />

geeft enerzijds heel concrete informatie over hoe<br />

de begeleidster het kind kent en ervaart binnen de<br />

setting (bij de onthaalmoeder, in het kinderdagverblijf<br />

of binnen het kleuteronderwijs). Anderzijds<br />

laat het de dialoog toe om jo<strong>uw</strong> beeld van het kind<br />

te toetsen en aan te vullen met informatie van de<br />

ouders. Zij kennen het kind immers het best vanuit<br />

andere contexten. Het zorgt ervoor dat de gesprekken<br />

met de onthaalouder/begeleider breder<br />

gaan. Een ouder getuigt: “Het is heel interessant om<br />

te lezen. Het is verrassend om te lezen dat mijn kind<br />

soms anders reageert in de opvang dan thuis. Het<br />

biedt een heel goed beeld van de ontwikkeling van<br />

je kind en je staat als ouder ook extra stil bij hoe je<br />

je eigen kind verder kunt stimuleren. Het portret en<br />

de gesprekken geven me ook tips.”<br />

In het kleuteronderwijs<br />

Voor het kleuteronderwijs (3 tot 6 jaar) is ZiKo-Vo<br />

aangepast en aangevuld met elementen uit het<br />

Procesgericht Kindvolgsysteem 2 . De basisidee is<br />

identiek aan die van Ziko-Vo. Aanpassingen zitten<br />

vooral in de verwoording van een aantal ontwikkelingsdomeinen<br />

(zo spreken we van ‘logisch en wiskundig<br />

denken’ in plaats van ‘verstandelijke ontwikkeling’).<br />

Muzische expressie werd toegevoegd<br />

als extra domein. Op de achterzijde van de formulieren<br />

is er in de kleutervariant plaats voor eigen<br />

creaties van kinderen: een eigen getekend portret,<br />

kunstwerkjes, foto’s,… Ook hier biedt het een houvast<br />

in de communicatie met de ouders: het is een<br />

ideale kapstok om te gebruiken bij gesprekken op<br />

ouderavonden. Maar ook tijdens teamoverleg en<br />

overgangsgesprekken tussen collega’s van de ver-<br />

2 Laevers, F. et. al. (2007). Procesgericht kindvolgsysteem<br />

voor kleuters (KVS-K). Mechelen: Wolters Plantyn.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

schillende kleuterklassen is het richtinggevend:<br />

doordat alle info op één bladzijde staat, helpt het<br />

uitstekend om een totaalbeeld te krijgen van de<br />

ontwikkeling. Maar bovenal is het een positief verhaal<br />

dat de potentiële talenten en sterktes van elk<br />

kind goed in de verf wil zetten.<br />

Ferre Laevers, Mieke Daems, Griet De Bruyckere, Bart<br />

Declercq, Kristien Silkens, Gerlinde Snoeck<br />

“MijnPortret doet me grondiger nadenken”<br />

“Van bij de eerste aanblik vond ik MijnPortret een prachtig<br />

instrument. Met welbevinden en betrokkenheid als start krijg<br />

je heel gemakkelijk een algemene en volledige indruk van de<br />

kleuter. De kleuter en de verschillende ontwikkelingsgebieden<br />

staan centraal en de relatie tussen de kleuter, de andere<br />

kleuters en de juf komt in beeld. De verschillende domeinen<br />

worden uitgelicht, waardoor ik het gemakkelijk kan gebruiken<br />

in relatie met het Procesgericht Kindvolgsysteem. Je denkt verder<br />

na dan enkel over het klasgebeuren en vraagt jezelf af hoe<br />

het kind zich thuis gedraagt en wat er daar zoal gebeurt. Niet<br />

enkel de kleuter staat centraal, maar ook zoveel andere mensen<br />

die met hem in contact komen. Ik heb het werkdocument<br />

met verschillende ouders besproken en ze vonden het heel fijn<br />

om zo’n volledige samenvatting van hun kind te zien op één<br />

blad. Met ouders die achter het instrument staan, groeit het<br />

beslist uit tot een mooie wisselwerking tussen de school en<br />

thuis. Het document heeft me concrete aanknopingspunten<br />

gegeven om met een oudercontact te beginnen. Je ziet alles<br />

en je vergeet niets. Alle dingen die gezegd moeten worden<br />

staan gewoon opgeschreven.<br />

Het enige lastige element is dat het met een grote klas een<br />

hele klus is om alles in te vullen en bij te houden, zeker als je<br />

het goed wilt doen. Het vraagt ook veel sensitiviteit, want alle<br />

aspecten komen heel duidelijk naar voor en dat kan confronterend<br />

zijn voor de ouders. Het roept soms veel vragen op bij<br />

hen. Dat is toch wel moeilijk om te duiden, vooral bij kleuters<br />

die extra zorg vragen.”<br />

Nadia Bas, peuterjuf in basis school Catharina in<br />

Hasselt<br />

VOLGSYSTEEM: PEUTERS<br />

23

EGO IN DE WERELD<br />

24<br />

Dis altyd ’n plesier om in<br />

die kleuterskool te wees!<br />

Sinds 2004 is CEGO actief in Zuid-Afrika. Met Bloemfontein als uitvalsbasis werken we er samen<br />

met het Department of Education of the Free State en de University of the Free State aan een<br />

project om de kwaliteit van het onderwijs aan kinderen tussen nul en vijf jaar te versterken in<br />

de Vrijstaat, één van de negen Zuid-Afrikaanse provincies. Het hele project wordt gefinancierd<br />

door het Vlaamse Departement van Onderwijs. Welbevinden en betrokkenheid worden ook hier<br />

voluit ingezet!<br />

Curriculum<br />

Een van de eerste stappen in het project was de<br />

ontwikkeling van een pre-Grade R-curriculum (=<br />

een curriculum voor kinderen van nul tot vijf jaar).<br />

Voor deze leeftijdsgroep was er nog niets voorhanden.<br />

Net zoals in het procesgericht kindvolg-<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

systeem staan welbevinden, betrokkenheid en de<br />

competenties centraal. De tien holistisch omschreven<br />

competenties helpen aansluiting te vinden bij<br />

het ontwikkelingsniveau van het kind. Er worden<br />

ook tips gegeven voor begeleiders om de ontwikkeling<br />

van de verschillende gebieden te stimuleren.<br />

Als extra ondersteuning werden er prachtige posters<br />

ontwikkeld, zodat de competenties letterlijk<br />

een plaats krijgen aan de muur. Om een ruimer<br />

publiek te sensibiliseren en om aan de vraag naar<br />

didactische hulpmiddelen te voorzien werd er zelfs<br />

een Zuid-Afrikaanse variant van ‘Kleuters & Ik’ uit<br />

de grond gestampt. Onder de naam ‘Kidzo’ wil men<br />

met het tijdschrift de verschillende competenties<br />

verder uitdiepen. Ondertussen zijn de eerste twee<br />

nummers al gedrukt. Het is de bedoeling dat er<br />

uiteindelijk tien nummers verschijnen. Eentje rond<br />

elke competentie, boordevol praktische tips.<br />

Verspreiding<br />

In een volgende stap moet het curriculum ingebed<br />

geraken in de dagdagelijkse praktijk. Dat vraagt<br />

heel wat vorming en nascholing. Daarom gaat tot<br />

op vandaag veel energie naar het trainen van begeleiders,<br />

waarbij de focus ligt op kansarme settings<br />

(zowel in de stad als op het platteland), verspreid<br />

over de hele Vrijstaat. In een pilootfase zijn 100<br />

settings getraind. De opgeleide begeleiders zullen<br />

als experts ook andere begeleiders gaan trainen<br />

(train-the-trainer model). Een bijkomend voordeel<br />

is dat via het project heel wat begeleiders een opleiding<br />

krijgen om in de praktijk sterker pedagogisch<br />

aan de slag te kunnen. Tot op vandaag mag

Emotionele<br />

gezondheid en<br />

zelfvertro<strong>uw</strong>en<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Sociale competentie<br />

<br />

<br />

in feite iedereen met een diploma van Grade four<br />

(vergelijkbaar met secundair onderwijs) met jonge<br />

kinderen werken. In de Vrijstaat bestaat momenteel<br />

geen hogeschoolopleiding of een beroepssecundaire<br />

opleiding kinderzorg. Soms worden zelfs<br />

helemaal geen eisen gesteld en kan iedereen die<br />

graag met kinderen werkt in de Zuid-Afrikaanse<br />

kleuterscholen terecht.<br />

Onderzoek<br />

Wat brengt de ontwikkeling, de opleiding en de<br />

verspreiding van zo’n curriculum teweeg? Om op<br />

die vraag te kunnen antwoorden ging CEGO in zee<br />

met de University of the Free State. Derdejaarsstudenten<br />

aan de universiteit (vergelijkbaar met onze<br />

lerarenopleiding) voeren als verplicht onderdeel<br />

van hun opleiding een observatie uit in een Zuid-<br />

Afrikaanse kleuterschool. Door een training vooraf<br />

en betro<strong>uw</strong>baarheidsonderzoek achteraf zijn ze in<br />

staat om op een objectieve manier te oordelen over<br />

welbevinden, betrokkenheid, aanpak en het curriculum.<br />

Omdat er geen aparte opleiding voor het<br />

jonge kind bestaat, werken we hiervoor samen met<br />

studenten die opgeleid worden tot leerkracht lagere<br />

school, maar ondanks de andere achtergrond<br />

zien zij onmiddellijk de meerwaarde van de begrip-<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Grote motoriek<br />

<br />

<br />

<br />

Begrip van de sociale wereld<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

<br />

Fijne motoriek<br />

<br />

<br />

<br />

Begrip van de<br />

fysieke wereld<br />

pen voor hun eigen opleiding. Bovendien is er meer<br />

interesse ontstaan in de ontwikkeling van jonge<br />

kinderen. Wie weet kiezen een aantal studenten<br />

hierdoor in de toekomst er wel bewust voor om te<br />

gaan werken in de voorschoolse opvang.<br />

Meerwaarde<br />

Zuid-Afrika met zo’n elf nationale talen en een<br />

ongelooflijke diversiteit aan culturen dwingt ons<br />

telkens opnie<strong>uw</strong> tot een grondig onderzoek en<br />

het herformuleren van wat de invulling van basisbehoeften<br />

voor een bepaalde persoon of (sub)<br />

cultuur betekent en wanneer we wel of niet betrokkenheid<br />

zien. Het project bevestigt dat welbevinden<br />

en betrokkenheid universeel ingezet kunnen<br />

worden. Uit vormingen en ontmoetingen ter<br />

plaatse blijkt tegelijk dat er verschillende accenten<br />

aan deze begrippen worden gegeven. Een boeiende<br />

uitwisseling.<br />

Op bezoek in een kleuterschool<br />

Ik word door Mampho opgepikt in het centrum<br />

van Bloemfontein. Samen met haar ga ik naar de<br />

taxistand waar ik in een Volkswagen-busje klim.<br />

We wachten tot het helemaal vol zit en gaan dan<br />

op weg. Ik moet in Pelo ya Jesu zijn, een kleuter-<br />

<br />

<br />

<br />

Expressie<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Logisch,<br />

mathematisch en<br />

conceptueel denken<br />

Taal<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Zelfsturing<br />

EGO IN DE WERELD<br />

25

EGO IN DE WERELD<br />

26<br />

school in een township op zo’n 10 kilometer van<br />

Bloemfontein. De school ligt in een omgeving omringd<br />

met kleine huisjes, gebo<strong>uw</strong>d door de Zuid-<br />

Afrikaanse overheid 1 . Her en der staat een blikken<br />

shack-huisje. De gebo<strong>uw</strong>en van Pelo ya Jesu (= de<br />

Sesotho naam voor ‘door de liefde van Jesus’) zijn<br />

zoals de naam doet vermoeden eigendom van de<br />

Katholieke kerk en bevinden zich letterlijk onder<br />

de kerktoren van de missiepost. De kinderen spreken<br />

er uitsluitend Sesotho.<br />

De kleuterschool<br />

Ik ontmoet er zuster Julia, de drijvende kracht achter<br />

de school. Ze vertelt trots: “Pelo ya Jesu werd op<br />

16 juli 2002 opgericht. In die tijd hadden we 12 kinderen<br />

in Grade R (de derde kleuterklas) en 28 jongere<br />

kinderen. Buiten mezelf kon ik alleen rekenen<br />

op Mampho en twee vrijwilligers van de missiepost<br />

die me in de keuken hielpen. Maar de school is snel<br />

gegroeid. Op dit moment zijn er 167 kinderen ingeschreven,<br />

verspreid over vier klassen. We hebben<br />

twee Grade R klassen, een klas voor driejarigen en<br />

een klas voor vierjarigen. In elke klas staat een leerkracht<br />

en ik kan rekenen op drie personen in de<br />

keuken en één persoon in de tuin.” Eén leerkracht<br />

voor 40 tot 45 kinderen dus! En toch… het welbevinden<br />

van heel wat kinderen is hoog, ondanks<br />

alles. Zuster Julia: “Je moet weten dat veel kinderen<br />

thuis met heel wat ellende worden geconfronteerd.<br />

De meerderheid van mijn kinderen komt uit<br />

families waarin beide ouders werkloos zijn, waarin<br />

heel de familie van een invaliditeit- of pensioenuitkering<br />

leeft of waarin de ouders gestorven zijn aan<br />

1 Die huisjes zijn gebo<strong>uw</strong>d na 1994 ter vervanging van de informele<br />

houten en metalen huisjes in de sloppenwijken.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

aids. In de school kunnen ze tenminste spelen in<br />

een veilige omgeving, weg van al de stress.”<br />

Financieel<br />

Maar hoe houdt Zuster Julia haar school draaiende?<br />

Pelo ya Jesu is immers een privé-initiatief: “Er<br />

zijn maanden dat het echt krap is. Ik vraag de ouders<br />

een bijdrage van 100 rand (zo’n 10 euro) per<br />

maand. Daarmee geef ik de kinderen elke dag ontbijt,<br />

een snack en een lunch en betaal ik de lonen<br />

van mijn personeel. Wanneer het echt niet anders<br />

kan, stopt de kerk me wel eens iets toe. Zo’n dertig<br />

kinderen krijgen financieel steun van de zusters<br />

in de missiepost. Maar het is zwaar en vaak<br />

is het krabben om rond te komen. Toch klaag ik<br />

niet: ouders vertro<strong>uw</strong>en ons en doen er alles aan<br />

om die 100 rand te kunnen betalen 2 . Ze willen hun<br />

kind ook echt naar school sturen. Soms komen ze<br />

in de school een handje toesteken: ze lappen dan<br />

de ramen of wassen de lakens en de kussens.” De<br />

zuster is terecht trots op de vertro<strong>uw</strong>ensband die<br />

de school heeft opgebo<strong>uw</strong>d met de ouders. En de<br />

kleuterschool heeft impact: geregeld krijgen ze<br />

van scholen te horen hoe goed hun kinderen het<br />

doen in Grade 1 (eerste leerjaar): de kinderen zijn<br />

vertro<strong>uw</strong>d met de schoolroutines, kennen het alfabet,<br />

kunnen tellen en hebben de pengreep onder<br />

de knie. Er gebeurt heel wat in Pelo.<br />

2 Voor sommige ouders die werkloos zijn, in de informele overlevingseconomie<br />

zitten of overleven op een minimumloon is<br />

dit een serieuse som geld. Het huidige minimumloon is zo’n<br />

1800 rand (180 euro) per maand. Een brood kost bijna 1 euro<br />

(8 à 9 rand).

Dagroutine<br />

Elke dag heeft min of meer dezelfde routine. Er is<br />

een afwisseling van spel en formele activiteiten. De<br />

kleuters zijn welkom vanaf 6.30 uur en spelen dan<br />

buiten. Vanaf 8.30 uur krijgen ze ontbijt: eerst de<br />

jongste en dan de oudere kleuters. Het formele gedeelte<br />

gebeurt tussen 9 en 10.30 uur. De dagroutine<br />

is daarbij erg geïnspireerd op High Scope met plan-<br />

en terugblikactiviteiten: om 9 uur is er kring. Tien<br />

minuten later is er keuzetijd, waarbij de kinderen<br />

kiezen tussen spel in de poppenhoek, de blokkenhoek,<br />

de creatieve hoek of de speelgoedhoek. De<br />

focus van de dag is de vijf zintuigen. Daarna gaan<br />

de kinderen aan de slag. Om 9.40 uur is het opruimtijd<br />

en wordt er nog even teruggeblikt op het<br />

spel. Tussen 10 en 10.20 uur zijn er activiteiten met<br />

de hele klas. Er wordt gezongen en gedanst en de<br />

juf leest een verhaal voor. Hoewel ik geen woord<br />

Sesotho versta, merk ik aan de lichaamstaal van de<br />

juf dat ze er zelf van geniet. Daarna is het snacktijd<br />

en gaan de kleuters buiten spelen. Rond 12 uur is<br />

het etenstijd en gaan kinderen naar bed tot 14.30<br />

uur. Tussen 15 en 16 uur kunnen de ouders hun kinderen<br />

komen oppikken.<br />

Opleiding<br />

Als ik deze school vergelijk met andere Zuid-Afrikaanse<br />

kleuterscholen is ze uniek: de volwassenen<br />

weten goed in te spelen op wat de kinderen aanbrengen<br />

en ze zijn voortdurend actief betrokken.<br />

Zuster Julia: “Toen in 2005 een leerkracht overleed<br />

heeft iemand van het keukenpersoneel haar vervangen.<br />

Ik stimuleer mijn leerkrachten om veel<br />

vorming te volgen. Twee leerkrachten zijn opgeleid<br />

met de High Scope principes, twee andere<br />

leerkrachten volgden heel wat workshops bij het<br />

Early Childhood Development Project 3 . En dan is<br />

er nog het speelbibliotheek-project. Ze leren er<br />

enorm veel, komen in contact met andere mensen<br />

en krijgen ideeën om in de klas uit te voeren. Bovendien<br />

worden de ervaringen van de vormingen<br />

in het team gedeeld. De hoofdpersoon is immers<br />

het kind.”<br />

Het lijkt eenvoudig, maar kinderen de kans geven<br />

om kind te zijn is heel wat als je opgroeit in<br />

de rand van Bloemfontein. In Pelo gebeurt het op<br />

een hoogstaande manier: eten (ontbijt, lunch, ...)<br />

is er als basisbehoefte belangrijk, maar ook samen<br />

3 Het Early Childhood Development Project is het project<br />

waar ook CEGO aan deelneemt.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

met kinderen spelen<br />

staat vooraan. In één<br />

van de klassen (bij de<br />

driejarigen) merk ik<br />

wandplaten met gevoelens<br />

op. Ik vraag<br />

aan de leerkracht wat<br />

daar de bedoeling<br />

van is. “Soms gebeurt<br />

het dat kinderen zich<br />

niet goed voelen in<br />

de klas”, vertelt ze.<br />

“Die platen kunnen<br />

hen helpen. Ik breng<br />

hen er dan heen en<br />

ze kunnen dan aanwijzen<br />

hoe ze zich voelen. Ze hebben er soms geen<br />

woorden voor, maar voelen het wel. Het helpt mij<br />

om de kinderen verder te troosten en hen te helpen<br />

ermee om te gaan.”<br />

ECD Project<br />

Het ‘Early Childhood Development Project’ en andere<br />

kwalitatieve vormingen werpen duidelijk hun<br />

vruchten af. Ze empoweren de dames die dag in<br />

dag uit van 6.30 tot 16 uur met al hun energie kinderen<br />

opvangen. De trainingen leiden tot een opleidingscertificaat,<br />

waardoor de leerkrachten ook<br />

een bewijs in handen hebben dat ze een professionele<br />

bijscholing gevolgd hebben. Ze hebben immers<br />

vaak weinig of geen vooropleiding. Dat verhoogt<br />

hun kansen op de arbeidsmarkt. Een goede<br />

schoolstart is cruciaal. Het ontwikkelde pre-grade<br />

R curriculum en de daaraan gekoppelde training<br />

kan dat alleen maar stimuleren. Samen met een<br />

gedreven schoolteam dat zich ondanks de moeilijke<br />

werkomstandigheden elke dag voor honderd<br />

procent inzet om het verschil te maken, krijg je een<br />

school zoals Pelo, waar kinderen met plezier naartoe<br />

trekken.<br />

Bart Declercq – CEGO-medewerker<br />

Meer weten of lezen<br />

Struyf, A. & Blancquaert, L. (2009). Iemand. Gepakt door<br />

Zuid-Afrika. Tielt: Lannoo.<br />

(blz. 110 tot 121 beschrijven het ECD-project in woord en<br />

beeld)<br />

EGO IN DE WERELD<br />

27

MONIALE VORMING<br />

28<br />

Helemaal hetzelfde,<br />

en een beetje anders<br />

‘Voorbij de kleuren. Verbondenheid en solidariteit<br />

leren in de basisschool’<br />

Een doorsnee klas – waar dan ook – is steeds een<br />

boeiende waaier van diversiteit. Er zijn jongens<br />

en meisjes, kinderen van hooggeschoolde<br />

ouders en kinderen uit<br />

sociaaleconomisch kwetsbare gezinnen,<br />

kinderen die opgroeien<br />

in een gezin met broers en zussen,<br />

enige kinderen, en ga zo<br />

maar door. In haast elke klas<br />

zit letterlijk een stukje van de<br />

wereld. Elke klasgroep krijgt<br />

meer kleur. Niet enkel in de grote<br />

steden, die op dat vlak misschien<br />

een voorsprong hebben, maar in elke<br />

school neemt de diversiteit toe.<br />

Een wereld met veel kleuren<br />

Ook kleuters merken dat op. Op<br />

school komen ze in contact met<br />

kinderen uit andere milieus,<br />

met andere culturele achtergronden.<br />

Ze ontdekken stilaan<br />

dat in andere gezinnen andere<br />

gewoontes bestaan, dat niet<br />

alle kinderen in de klas hetzelfde<br />

bezitten of in eenzelfde soort huis<br />

wonen. Niet alle kinderen gaan tijdens<br />

de vakantie op reis, doen dezelfde dingen<br />

als zij. Andere kleuters vinden dingen lekker<br />

die ze misschien zelfs niet kennen, vieren<br />

feesten waar ze nog nooit van<br />

gehoord hebben, dragen andere<br />

kleren, spreken thuis een vreemde<br />

taal of hebben een andere<br />

huidskleur. Er zijn kinderen met<br />

twee mama’s, kinderen met een<br />

papa en een mama en kinderen<br />

met enkel een mama of een<br />

papa. Leren omgaan met diversiteit<br />

betekent dat we kleuters voorbij<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

de verschillen leren kijken, voorbij de kleuren. We<br />

kunnen hen helpen om de gelijkenissen te ontdekken<br />

die ons allemaal in de eerste plaats ‘mens’<br />

maken: iedereen is wel eens boos, bang,<br />

blij en verdrietig. Iedereen speelt, eet,<br />

slaapt, woont ergens, draagt kleren<br />

en viert feest.<br />

Omgaan met diversiteit<br />

Positief omgaan met diversiteit<br />

is geen vanzelfsprekendheid,<br />

ook niet voor kleuters. Meer dan<br />

we zouden willen, delen ze mee in<br />

de stereotypen en de vooroordelen<br />

die ze horen en zien bij de volwassenen<br />

die hen omringen. Vooroordelen over<br />

jongens en meisjes, over zwarte mensen,<br />

over arme en rijke mensen, over mensen<br />

die op de één of andere manier<br />

afwijken van ‘de standaard’, wat<br />

die ook mag zijn. Het spreekt<br />

voor zich dat een deel van die<br />

beeldvorming op school gebeurt.<br />

Maar niet elke leerkracht<br />

weet meteen hoe je mondiale<br />

vorming of intercultureel leren<br />

het beste aanpakt. Hier alvast enkele<br />

nuttige tips:<br />

Laat het echte, dagelijkse leven zien en let<br />

op voor exotisme:<br />

Wanneer in boeken en prenten andere<br />

culturen aan bod komen – en<br />

zeker culturen uit het Zuiden –<br />

zien we dat er vaak aandacht<br />

wordt besteed aan exotische<br />

elementen: vreemde eetgewoonten,<br />

bijzondere haartooien,<br />

spectaculaire riten, traditionele<br />

klederdracht of opvallende<br />

lichaamsbeschildering. Meestal zijn

die beelden geen correcte weergave van het dagelijkse<br />

leven van mensen. Stel dat men de Belgische<br />

samenleving zou voorstellen met beelden van Bokrijk<br />

of foto’s van de carnavalsvierders in Aalst. Net<br />

zo goed loopt men in Afrika al lang niet meer rond<br />

in strooien rokjes en met pijl en boog. Mensen<br />

dragen er jeansbroeken en gebruiken ook gsm’s.<br />

In Peruaanse steden zijn er supermarkten en in de<br />

Filippijnen werken mensen aan computers. Niet<br />

alle moslima’s dragen een hoofddoek en er zijn ook<br />

moslimmannen zonder baard.<br />

Breng het Zuiden niet binnen in de klas naar<br />

aanleiding van een probleem:<br />

Een tsunami, een aardbeving, oorlog of hongersnood<br />

zijn geen goede aanleidingen om het over<br />

het Zuiden te hebben. Enerzijds lopen we het risico<br />

dat we kleuters confronteren met feiten waar ze<br />

emotioneel moeilijk mee weg kunnen. Anderzijds<br />

versterken we het negatieve beeld dat al te vaak de<br />

boventoon voert in de media: ‘arme sukkelaars aan<br />

de rand van de samenleving’ of ‘hulpeloze slachtoffers<br />

in de Derde Wereld’. Dat soort beelden doet<br />

onrecht aan mensen in het Noorden en het Zuiden<br />

die zelf ook initiatieven nemen en hun leven<br />

in handen nemen. We willen kleuters kennis laten<br />

maken met hoopvolle verhalen uit het dagelijkse<br />

leven van leeftijdsgenootjes waar ze zich mee kunnen<br />

identificeren.<br />

Woorden zeggen soms wat we niet bedoelen:<br />

Soms hebben woorden een negatieve bijklank waar<br />

we ons zelfs niet van bewust zijn, maar die we wel<br />

onbedoeld meegeven. Let dus op met woorden als<br />

‘krotwoningen’, ‘tovenaar’, ‘inboorling’ en ‘primitief’.<br />

Ook verkleinwoorden klinken neerbuigend:<br />

‘hutjes’, ‘Indiaantjes’, ‘dorpje’ of ‘zwartje’ bijvoorbeeld.<br />

Er bestaan woorden die hetzelfde zeggen en<br />

meer respect uitdrukken: ‘woning’, ‘genezer’, ‘traditioneel’,<br />

‘Afrikaan’.<br />

Allemaal anders, heel gewoon:<br />

Als we diversiteit benaderen als ‘gewoon’ is de<br />

kans groot dat kleuters dat ook doen. Als we meer<br />

aandacht hebben voor dagelijkse gelijkenissen en<br />

minder voor vreemde verschillen, vergroot de mogelijkheid<br />

om te groeien in verbondenheid.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

Voorbij de kleuren<br />

Studio Globo biedt leerkrachten daar ondersteuning<br />

in via concrete en didactisch opgebo<strong>uw</strong>de<br />

leermiddelen. In drie verschillende kleuterkoffers<br />

speelt telkens een kind uit het Zuiden de hoofdrol:<br />

Kwansi uit Centraal-Afrika, Warda uit Noord-<br />

Afrika of Yamil uit Zuid-Amerika.<br />

Met de koffers kun je voor kleuters een mooi en<br />

haalbaar project uitwerken. Een fotoverhaal, bijhorende<br />

authentieke voorwerpen en uitdagende<br />

werkvormen brengen de leefwereld van leeftijdsgenootjes<br />

uit het Zuiden dichterbij. De bijhorende<br />

brochure met uitgewerkte activiteiten helpt je met<br />

de voorbereiding en uitwerking van het project. De<br />

klemtoon ligt op beleving en niet op kennis over<br />

een andere manier van leven. We leren dus niet enkel<br />

‘over’ anderen, maar vooral ook<br />

‘van’ anderen.<br />

Warda en ik<br />

Basisschool Klim-Op in Mee<strong>uw</strong>en<br />

heeft de kleuterkoffer ‘Warda en<br />

ik’ een aantal weken ontleend. Zes<br />

verschillende kleuterklassen werkten<br />

met de koffer. Op die manier<br />

kunnen de leerkrachten ervaringen<br />

en ideeën uitwisselen. We gingen<br />

een kijkje nemen in de eerste kleuterklas<br />

van juf Francine.<br />

Het project begint met een sfeerschepping in de<br />

klas. Met lakens wordt er een tent gemaakt. De<br />

tent wordt ingericht met authentieke materialen<br />

uit de koffer: de puntpantoffeltjes van Warda worden<br />

aan de ingang van de tent gezet en in het midden<br />

van de tent ligt een tapijt, waarop een schaal<br />

Een tsunami, een<br />

aardbeving, oorlog<br />

en hongersnoord<br />

zijn geen goede<br />

aanleidingen om het<br />

over het Zuiden te<br />

hebben.<br />

MONIALE VORMING<br />

29

30<br />

Stel dat men de<br />

Belgische samenleving<br />

zou voorstellen met<br />

beelden van Bokrijk<br />

of foto’s van de<br />

carnavalsvierders in<br />

Aalst.<br />

MONIALE VORMING<br />

met een theepot en theeglazen<br />

staat. In de tent liggen kussens.<br />

De kleuters worden uitgenodigd<br />

om samen in de tent te gaan zitten.<br />

Ze doen hun schoenen uit<br />

en zetten ze aan de ingang van<br />

de tent, naast de puntpantoffels<br />

van Warda.<br />

Na het gebruikelijke ochtendritueel<br />

vertelt de juf het verhaal van<br />

Warda. Ze neemt de voorwerpen uit<br />

de koffer erbij. De kleuters reageren spontaan<br />

op wat ze zien en wat ze horen. Ze herkennen<br />

elementen uit hun eigen leefwereld en zien ook<br />

verschillen.<br />

Het huis van Warda<br />

Juf Francine toont de foto van de tent waarin Warda<br />

woont. “Dit is het huis van Warda. Hier woont<br />

ze. Warda woont op een<br />

plek waar het heel<br />

warm is en waar<br />

de zon heel hard<br />

schijnt.” “Egypte!”,<br />

reageert<br />

een kleuter die<br />

pas in Egypte<br />

op vakantie is<br />

geweest. “In de<br />

woestijn, waar<br />

Warda woont, zie je<br />

overal zand. Bij ons is<br />

het heel anders.” De juf laat<br />

de kinderen uit het raam kijken en vraagt wat ze<br />

zien. “Gras! Huizen! Bomen!”<br />

De juf neemt de speelgoedkameel uit de koffer.<br />

”Dit is een kameel. Hij woont ook in de woestijn.<br />

Welke dieren zie je bij ons?” De kleuters beginnen<br />

met een hele opsomming: “Een konijn! Een poes!<br />

Een lee<strong>uw</strong>!”<br />

Jusuf<br />

Warda heeft ook een vriendje. Hij<br />

heet Jusuf. Ze spelen samen buiten<br />

in het zand. De juf toont met<br />

een houten stokje in een bak<br />

gevuld met zand hoe Warda en<br />

Jusuf tekeningen maken. Warda<br />

en Jusuf komen ook een kevertje<br />

tegen dat met zijn pootjes nog<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

veel mooiere tekeningen maakt. De<br />

juf neemt het speelgoedkevertje<br />

uit de koffer en laat zien hoe het<br />

‘een schilderijtje’ maakt in het<br />

zand. Warda en Jusuf vinden<br />

het kevertje zo leuk dat ze de<br />

sporen volgen die het maakt.<br />

Enkele kleuters merken op dat<br />

het ‘geen echt’ kevertje is. De juf<br />

stelt voor om tijdens de pauze buiten<br />

echte kevertjes te zoeken.<br />

Warda en Jusuf lopen achter het spoor van<br />

het kevertje aan en lopen steeds verder weg van<br />

de tent. Ondertussen is de mama van Warda heel<br />

ongerust geworden. De juf toont de foto van de<br />

mama van Warda. “Een spook!”, roept een kleutertje.<br />

Juf Francine legt uit dat het geen spook is: de<br />

mama is gekleed in een donker gewaad om zich te<br />

beschermen tegen de zon.<br />

Mama en papa<br />

Mama en papa gaan met de kameel<br />

op zoek naar de twee kinderen.<br />

Ze zien in het zand enkele voetafdrukken.<br />

“Van wie zouden ze<br />

zijn?” Een kleutertje merkt slim<br />

op: “De voetjes zijn van Warda<br />

en Jusuf! Mama en papa kunnen<br />

de voetjes toch gewoon volgen?!”<br />

Het kevertje is ondertussen in zijn<br />

holletje gekropen. De juf neemt de<br />

bak met zand er weer bij, maakt een holletje<br />

in het zand en steekt het speelgoedkevertje<br />

erin. Ze doet met haar armen de bewegingen na<br />

die het kevertje maakt om te graven. De kleuters<br />

staan op en doen haar na.<br />

Na een tijdje hebben mama en papa Warda en Jusuf<br />

teruggevonden. Ze zijn een beetje boos. Warda<br />

en Jusuf gaan met hen terug naar huis. Bij de tent<br />

spelen ze tikkertje. De juf merkt op dat Warda<br />

er wat beteuterd bijstaat op de foto. Ze<br />

vraagt aan de kleuters waarom. “Omdat<br />

ze het kevertje niet gevonden<br />

hebben!”<br />

Foto’s<br />

De juf toont enkele foto’s uit<br />

de koffer. Op één foto zien de<br />

kinderen hoe de binnenkant van<br />

een tent eruitziet. De juf vraagt de

kleuters wat de mensen op de foto<br />

doen. “Ze drinken!” “Wat drinken<br />

jullie graag?”, vraagt ze aan<br />

de kleuters. “Water! Appelsap!”<br />

De juf drinkt graag koffie. Ze<br />

drinkt ook graag thee, net zoals<br />

de mensen op de foto. Enkele<br />

kleuters zeggen dat hun mama<br />

of papa ook graag thee drinkt.<br />

“Maar hoe moet je thee maken?”<br />

“Warm water! Suiker! Een citroentje!”<br />

De juf haalt de theepot en een glaasje uit<br />

de koffer. Een kleuter mag de theepot vasthouden<br />

en mag voordoen hoe je thee<br />

moet uitschenken.<br />

Klashoeken<br />

Daarna legt de juf de materialen<br />

uit de koffer in de verschillende<br />

hoeken. De kleuters krijgen de<br />

kans om te experimenteren met<br />

minder vertro<strong>uw</strong>de voorwerpen.<br />

In de woonhoek wordt een tent gemaakt<br />

met doeken. In de tent wordt<br />

de schaal, de theepot en de glaasjes gezet.<br />

De kleuters spelen ermee en halen er ook andere,<br />

meer vertro<strong>uw</strong>de voorwerpen bij: een<br />

waterkoker, een lege colafles,… In de<br />

verkleedhoek liggen de kledingsstukken<br />

uit de koffer: een kleedje,<br />

puntpantoffels van Warda en<br />

een hoofddoek. De juf heeft gezorgd<br />

voor extra doeken die ze<br />

rond hun lichaam kunnen wikkelen.<br />

In de boekenhoek wordt<br />

het verhaalboekje van Warda,<br />

enkele prentenboeken en enkele<br />

fotosets uit de koffer gelegd. Ook het<br />

fotoverhaal wordt opgehangen in de klas.<br />

Activiteiten<br />

De juf biedt activiteiten aan die<br />

aansluiten bij het verhaal. Een<br />

groepje kleuters werkt rond de<br />

dromedaris. De juf vraagt eerst<br />

welke kleur een dromedaris<br />

heeft. “Bruin”, zeggen de kleuters.<br />

Ze krijgen een silhouet van<br />

een dromedaris en kleuren het in<br />

met kleurpotloden. Ze gebruiken<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

verschillende tinten bruin.<br />

Een ander groepje schildert de<br />

woestijn. De kleuters gaan eerst<br />

even een kijkje nemen op de<br />

foto’s om te zien welke kleur<br />

het zand in de woestijn heeft.<br />

“Rood”, merken ze op. Op de<br />

tafel staat een potje verf en een<br />

potje zand. Ze mengen de potjes<br />

met elkaar. Met het mengsel kunnen<br />

ze verven.<br />

Een meisje heeft niet veel zin om te kleuren<br />

of te verven. Ze heeft wel zin om in de bak<br />

met zand te spelen!<br />

In de bak zitten<br />

de speelgoedkevertjes,<br />

een<br />

kameel en een<br />

dromedaris.<br />

Ze maakt er<br />

sporen mee in<br />

het zand. Na<br />

een tijdje neemt<br />

ze een houten<br />

stokje en maakt ze<br />

mooie tekeningen in het<br />

zand, net zoals Warda<br />

en Jusuf. Helemaal<br />

hetzelfde, en een<br />

beetje anders.<br />

Bob De Pooter en Sofie Maurissen<br />

– medewerkers van Studio Globo<br />

Redactie – Tine Liekens<br />

Meer weten of lezen?<br />

Studio Globo,<br />

Otletstraat 28/11, 1070 Brussel<br />

02/520.05.30 info@studioglobo.be<br />

of bij één van de plaatselijke afdelingen<br />

in Antwerpen, Gent, Genk,<br />

Roeselare of Brussel.<br />

De adressen en verdere informatie<br />

vind je op www.studioglobo.be.<br />

Auteurs kunnen gecontacteerd<br />

worden via:<br />

info@studioglobo.be,<br />

Elke klasgroep krijgt<br />

meer kleur. Niet enkel<br />

in de grote steden, die<br />

op dat vlak misschien<br />

een voorsprong<br />

hebben, maar in<br />

elke school neemt de<br />

diversiteit toe.<br />

MONIALE VORMING<br />

31

PEUTERPAGINA<br />

32<br />

Boos of verdrietig?<br />

In een treintje<br />

Fietsen, Ella doet niets liever dan fietsen.<br />

Ze is dan ook telkens superenthousiast om naar<br />

de speelplaats te stappen. Ella stapt vrolijk in het<br />

treintje met haar peutervriendjes mee. “Stappen<br />

naar de speelplaats, ik ga<br />

fietsen.” Ella maakt haar<br />

plannen duidelijk aan iedereen.<br />

Maar we zijn niet<br />

als eerste op de speelplaats.<br />

Ella ziet dat de<br />

andere klasjes ook klaarstaan<br />

om fijn buiten te<br />

ravotten.<br />

“Snel!” Ella d<strong>uw</strong>t ongerust<br />

de vriendjes in hun rug<br />

“Als ik d<strong>uw</strong>, gaat het sneller,<br />

dat is bij een fietsje<br />

ook zo. Als ik hard d<strong>uw</strong>,<br />

ga ik sneller.” Maar door<br />

dat d<strong>uw</strong>en vallen wel alle kleuters voor haar pardoes<br />

op de grond. “Hé, mijn trein ligt op de grond!”<br />

Verbaasd kijkt juf achterom. “Hoe komt dat nu?”<br />

“Ella d<strong>uw</strong>t, Ella doet pijn”, mopperen een heleboel<br />

peuters met een beteuterd gezicht. Ella kijkt verbaasd.<br />

Ze wil alleen maar snel op de speelplaats<br />

zijn om te fietsen.<br />

Terwijl juf de kleuters helpt om op te staan, stapt<br />

Ella dapper verder. Ella stapt met flinke grote passen<br />

de speelplaats op. Want de andere kleuters zijn<br />

ook op komst. Ella zoekt de grote gele fiets.“Ella<br />

loopt weg!”, roept Tuur, die net zijn knietjes heeft<br />

schoongeveegd.<br />

Boos?!<br />

“Ella, wil je even op ons wachten?”, roept juf. “We<br />

wandelen samen naar de speelplaats hoor.”<br />

“Ik kan niet wachten”, lijkt Ella te denken. “Dan is<br />

het te laat voor mijn fiets. Maar ik moet wel wachten<br />

van juf.” Een peuterdilema! Ella zucht… En ze<br />

wacht op juf. “Wat goed van jou”, zegt juf blij. “Ik<br />

ben blij dat je samen met ons meegaat.” Ella zegt<br />

niet veel. Maar ze merkt wel op dat er een andere<br />

kleuter op de gele fiets zit. Toon rijdt haar zoef<br />

voorbij.<br />

Kleuters & ik Jrg. 27/1 – 2010-2011<br />

Ella stampt boos tegen de omheining van de speelplaats<br />

en zet het op een huilen. “O jee, liefje toch, ik<br />

ben niet boos op jou”, troost juf. “Ik vond het alleen<br />

niet zo leuk dat je uit de trein wegliep.” Juf probeert<br />

Ella te troosten. “Domme juf”, denkt Ella. “Ik wil alleen<br />

maar een gele fiets, begrijp je dat nu niet?”<br />

Ella huilt nog harder. Juf<br />

schrikt ervan. Ze begrijpt<br />

het inderdaad niet. “Zal<br />

ik je oppakken en knuffelen?”<br />

Ella wil helemaal<br />

niet opgepakt worden, ze<br />

spartelt met haar benen.<br />

“Zal ik je een handje geven<br />

en samen wat wandelen?”<br />

Ella wil geen hand, Ella wil<br />

een fiets. “Wil je graag een<br />

springbal om te spelen?”<br />

Het wordt Ella te veel. De<br />

goede intenties van juf<br />

doen een klein meisje ontploffen. “Neen, ik wil een<br />

fiets!”, schree<strong>uw</strong>t Ella naar juf. Ella schrikt van zichzelf.<br />

Juf schrikt ook. Ze had niet verwacht dat het<br />

daarover ging, over een fiets. Ella veegt haar natte<br />

neus af met de mo<strong>uw</strong> van haar jasje. “Oei, wat nu?<br />

Dit was niet zo goed van mij”, weet Ella.<br />

Stralend blij<br />

Juf hurkt bij Ella neer. Ze vraagt met een glimlach:<br />

“Jij wou dus een fietsje en wel graag die gele, denk<br />

ik.” Ella pinkt een laatste traan weg. “Juf lijkt niet<br />

boos”, denkt Ella. “Ik ben eigenlijk ook niet boos,<br />

alleen verdrietig.” “Het ging gewoon niet zo snel”,<br />

fluistert Ella. “De kindjes in de trein stappen niet<br />

vlug naar buiten om te fietsen.” Juf wrijft over Ellas<br />

blonde haartjes. “Dat begrijp ik wel”, fluistert ze.<br />

“Maar ik was wel een beetje geschrokken van jo<strong>uw</strong><br />

boze stem, hoor Ella.” “Ik ben niet boos, maar verdrietig”,<br />

snift Ella. Toon zoeft voorbij met de gele<br />

fiets. Hij heeft tientallen snelle rondjes gemaakt<br />

rond juf en Ella. “Ik maak jou blij met een gele fiets<br />

van mij!” Juf steekt haar duim in de lucht voor<br />

Toon. Toon straalt. Juf straalt. En Ella straalt ook,<br />

waneer ze voorbij rijdt op haar fiets.<br />

An Van Meerbeek – peuterjuf in basisschool ’t Centrum, Rotselaar

REDACTIE<br />

kleuters & ik<br />

E r v a r i n g s g e r i c h t w e r k e n m e t j o n g e r e k i n d e r e n<br />

Bart Declercq (hoofdredactie)<br />

Gwen Busseniers (redactiesecretaris)<br />

Els Bertrands<br />

Inne Jackers<br />

Tine Liekens<br />

Julia Moons<br />

Astrid Neuckermans<br />

Rina Vandormael<br />

An Van Emelen<br />

BIJDRAGEN<br />

kan men mailen naar:<br />

info@<strong>cego</strong><strong>publishers</strong>.be<br />

INLICHTINGEN CEGO<br />

Schapenstraat 34,<br />

B-3000 Leuven<br />

T+ 32 (0)16 32 57 40<br />

F + 32 (0)16 32 57 91<br />

CEGO@ped.kuleuven.be<br />

www.<strong>cego</strong>.be<br />

Niets uit dit tijdschrift mag<br />

worden overgenomen<br />

zonder toestemming van de<br />

verantwoordelijke uitgever.<br />

Verantwoordelijke uitgever:<br />

Ludo Heylen, p/a:<br />

Schapenstraat 34,<br />

B-3000 Leuven<br />

© 2010, CEGO Publishers, Leuven<br />

ABONNERING<br />

Uitgeverij Averbode<br />

PB 54<br />

3271 Averbode<br />

Tel. +32 13 780 116<br />

Fax +32 13 780 383<br />

Vier nummers:<br />

Adres in België - € 24,00<br />

Adres in Nederland -<br />

€ 26,00<br />

Of via www.<strong>cego</strong>.be<br />

Concept cover<br />

d-Artagnan (Brugge)<br />

Opmaak en zetwerk<br />

Typeface (Leuven)<br />

Druk<br />

Hendrix (Peer)<br />

Foto cover<br />

Inne Jackers<br />

Illustraties<br />

Simon Spruyt<br />

Sabine De Meyer<br />

Taaladvies<br />

Tina Van de Leur<br />

JG27 – afl. 1 - 2010 - 2011<br />

Inhoud<br />

Redactioneel: Een spetterende start! 1<br />

Ik zie, ik zie wat jij niet ziet... 2<br />

Kunstenaars in wording 5<br />

Het buikgevoel of ‘intuïtie’ 8<br />

Van bakker tot bankier... 12<br />

Doekatern: Bij-de-handjes 15<br />

Een beeld van een kind 19<br />

Dis altyd ’n plesier om in die kleuterskool te wees! 24<br />

Helemaal hetzelfde, en een beetje anders 28<br />

Boos of verdrietig? 32

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!