ARCHITECTUUR VAN BETEKENIS - Vrije Universiteit Amsterdam

2
OKTOBER 19 2012
Sunday, October 28, 12
Verbeelding en Betekenis
Het jaarthema van de VU is ‘Verbeelding
gezocht’. De oproep veronderstelt dat we
tenminste weten wat we zoeken.
Maar is dat ook zo? Vaak associëren we
verbeelding met levendige fantasie, dromen, iets
buiten de orde, pauze.
Ik hoef u maar te herinneren aan zoiets als
hoofdrekenen om duidelijk te maken dat
verbeelding niet altijd buiten de orde valt. En niet
altijd samen valt met een levendige fantasie.
Er is nog een probleemoplossend gebruik van
verbeelding. Het heeft te maken met zien.
Kijk eens naar deze afbeelding.
Wat zie je? De kop van een eend? Of van een anders dan die van mij?
konijn?
Wat gebeurt er precies als je waarneming
switcht? Op papier verandert er niets. De lijnen
blijven geduldig staan of je ze nu als eend of als
konijn ziet. Het is ook geen illusie. Bij deze
illusies, bijvoorbeeld, kun je de twee lijnen gaan
meten en zo je waarneming corrigeren. Een
meting bij de eend/konijnenkop leidt nooit tot
correctie. Je ziet het. Als konijn, als eend. Nooit
tegelijk. Nooit als materiaal dat je vervolgens als
eend of als konijn interpreteert. Het is heus een
ervaring. Je kunt immers verrast zijn door het
zien van een eend. En als verrassing geen
ervaring is...?
Wat heeft dit nu met verbeelding te maken?
In de eerste plaats is het vrijwillig wat je doet.
Ik kan je vragen ‘probeer het eens zo te zien?’. Bij
verbeelding zeggen we ook ‘Stel je eens voor...’.
In de tweede plaats doe je iets. Je slaakt een kreet,
gebruikt woorden, gebaart, tekent iets.
Zulke reacties laten zien dat we ons bezig
houden met het object van waarneming, dat we
erover denken.
Het is niet zoals bij autorijden waar we wel
voor ons uit kijken maar met onze gedachten
totaal ergens anders kunnen zijn.
Zonder denken, hier geen waarneming.
Je kunt het vergelijken met plotseling een
bekende in een menigte herkennen. Eerst zag je
haar niet toen ineens wel. Wie met je meeliep zag
haar gelijk.
Vraag je zelf nu: Was zijn visuele ervaring nu
Ja, maar je kunt dat niet uitleggen door op de
bekende te wijzen. Er is geen objectief verschil.
Het gezichtspunt en de impact die het heeft,
die is wel anders, en die beschrijf je, teken je. Het
verschil van ervaring zit dus in je reactie op het
beeld.
Zoiets gebeurt ook bij de eend/konijn figuur.
1 visueel oppervlak, 2 gezichtspunten, 2
betekenissen.
Onze ‘mind’ voegt dus iets toe aan het
netvlies.
En we drukken die toevoeging uit in beeld en
gebaar, we geven er een vorm aan, bijvoorbeeld
door er vliezen of snorharen bij te denken.......
Voor een psycholoog is dit lastig. Hoe kun je
nou iets anders zien wanneer voor je ogen niets
verandert? Daarom denken ze vaak dat het
slechts om interpretatie gaat. De eend-betekenis
zien we niet echt. Wat we zien zijn lijnen en vlakken.