Download - AM

Frits van Dongen
‘We moeten dichter op die bewoner zitten, vragen hoe hij wil
wonen, hoe de verschillende ruimtes zich tot elkaar verhouden,
en dat vraagt een andere woningbouw dan we de laatste tijd
gewend waren geraakt.’
een intensief debat over de drie modellen om de twee gebouwtypen te combineren,
met hippe namen als sandwich, backpack en slice, werd uiteindelijk slice gekozen, en
gerealiseerd. Frits van Dongen vroeg als het ware bedenktijd aan zijn omgeving,
elk gesprek was een welkome vertraging om het ‘ontwerpdenken’ ruimte te geven
en de opdrachtgever de kans te geven langzaamaan zijn eerste idee van kantoren
boven conservatorium los te laten. Zodat steeds het gebouw er nog niet echt was,
alleen maar een verkenning wat het zou kunnen zijn, om zijn opdrachtgevers te
overtuigen, steeds maar weer praten over wat het gebouw teweeg moest brengen
(het spelend hart!), hoe de voorgevel bemiddelde met de stad, zodat daarmee
klaarheid kwam of de gevel nu open of dicht moest zijn, of de ruimte door moest
lopen of niet, of er al iets over het materiaal te zeggen was, een continu uitstel net
zolang tot het er ineens was. Het gebouw lijkt hem mee te nemen, bijna ondanks
hem is het toch helemaal van hem. De zaal ‘Blue Note’ is in zijn materialisering
en opbouw een stukje New York in Amsterdam, en compleet
van hem, zoals hij er rondloopt, voel je de muziek. Ergens
lijkt het vooral om een bepaald gevoel te gaan, met precisie
zoeken naar wat een gebouw je teruggeeft, en niet iets dat hij
zomaar even bepaalt, maar wat ontstaat door exact ruimtelijk
onderzoek van het programma, alsof het er al was en dat hij
nu vindt. Het is voor ons een opluchting als het conservatorium
er zelfstandig mag staan, met een spelend hart dat zich
doorzet tot het dak en er niks ‘boven hoeft’.
Die vrijheid zie je nu aan het Oosterdok. Frits van Dongen
verbaast zich nuchter over zijn gebouw en tegelijk praat
hij heel precies over die sensibiliteit van architectuur, van
lampen tot geveldetails, als deel van een logisch geheel.
Het is iets van een dienstbaarheid die de ambachtsman kent, die houdt van zijn
materiaal, ermee om wil gaan vooral, het steeds maar om zich heen wil hebben,
en de relativiteit inziet van het resultaat, omdat het maken en het leven dat zich
erin afspeelt belangrijker is. Dat herken ik als ik ’s avonds na mijn bezoek aan het
Conservatorium in het Concertgebouw zit, op de eerste rij zodat ik de musici heel
goed kan zien. En snap waarom ze zo zitten, na al die spiegels die ik die middag
op die school overal zag. Die jonge mensen van de middag zie ik daar spelen, die
concentratie, dat plezier, samen en alleen.
Daarom vraag ik aan deze vakman hoe die liefde voor ‘het maken’ ons verder kan
brengen, voor een betere samenleving en met meer ruimtelijke kwaliteit; met deze
verkenning van het ambacht.
Er is het ontwerpproces en er zijn ontwerpers.
Ontwerpen vraagt vakmanschap: over het visuele, over zien en kijken, over
textuur, voelen en weten, over creativiteit, vrijheid en beperkingen, over de
vorm en het programma en over kiezen.
Het ontwerpproces vraagt jongleren en communiceren: welke positie neem je in,
hoe werk je samen en wie ben je als persoonlijkheid?
Van ontwerpers wordt beide verwacht: vakmanschap en positionering.
Daarover gaat ons gesprek.
Vakmanschap en positionering
Frits van Dongen combineert deze twee op wonderlijke wijze.
Hij werd in Delft grotendeels opgeleid ‘voor’ de revolutie van
1968. Op het moment dat hij bijna de praktijk in zou gaan en
in Delft de opstand uitbrak tegen de gevestigde elite waarbij
het vak meer praten dan ontwerpen werd, ging hij ‘terug’
naar de gewone wereld. Hij werd basketballer, teamplayer, en
dat is hij nog steeds. Op het moment dat het vak weer meer
inhoudelijk werd, studeerde hij in 1980 toch af en ging vrij
snel daarna, in 1985, bouwen met het appartementengebouw
Natal in de Afrikaanderwijk in Rotterdam; die vroege ouderwetse
kennis was blijkbaar toch wel heel handig. Een gebouw
waarin betrokkenheid met de wijk en citaten uit de architectuurgeschiedenis
samenkomen. Een leven als ‘gewoon
man’ maakte dat hij heel natuurlijk over het ontwerpen kon
praten, over het maken van iets. En kon relativeren waar het
in het leven om gaat. Met twee soulmates, Pi de Bruijn en
Carel Weeber, richtte hij in 1988 de Arch. Cie. op. Ieder op
eigen sterkte en karakter, maar wel samen kennis delen. Vrij
denken. Zijn woningen krijgen dan ook altijd iets royaals,
mooie terrassen, dwars tegen de toen heersende tijdgeest
Het nieuwe Conservatorium had de ambitie twee scholen van jazz
en klassiek letterlijk bij elkaar te brengen, met kantoorruimte on top.
Van Dongen wist dat uiteindelijk te vertalen in een opzet met de
kantoren ernaast en een conservatorium met een centraal hart en
bovenin de studieruimten waarbij via een ruime doorlopende gang aan
de gevel de student contact maakt met buiten en vice versa. In het hele
gebouw zijn trappen en gangen van een aangename view voorzien;
het rondlopen is een feest.
50 inspiring space inspiring space 51