Masterseminaries - Hogeschool Gent

Hogeschool Gent – School of Arts 

Masteropleiding 

2012 - 2013 

Theoretische Seminaries 

Theoretical Seminars

Beste Masterstudent, 

Elke student dient tijdens de masteropleiding drie theoretische seminaries te volgen. In 

deze brochure vind je alle informatie over de seminaries waaruit je dit academiejaar kan 

kiezen: 

- studiefiche (p. 3) 

- overzicht van het aanbod voor het academiejaar 2012-2013 (p. 5-6) 

- uurrooster van alle seminaries in 2012-2013: eerste semester (p. 7-8) en tweede 

semester (p. 8-9) 

- abstracts van alle seminaries aangeboden in 2012-2013 (p. 11-46) 

Inschrijven kan uiterlijk vanaf vrijdag 21 september 2012 om 10u en kan enkel 

online. 

Lees vooraf deze brochure aandachtig door. Maak een goed doordachte keuze en hou 

rekening met het lesrooster. Seminaries die in het Engels doorgaan zijn uiteraard ook voor 

Nederlandstaligen toegankelijk. Het maximum aantal deelnemers voor elk seminarie is 17. 

Wees dus nauwkeurig bij je keuze. Indien nodig doen wij beroep op jouw reservekeuzes. 

Vul je inschrijvingsformulier volledig en correct in via volgende link: 

http://www.kask.be/index.php?/contact/seminaries. 

Indien de site blokkeert omdat hij overbelast is, blijf dan vooral rustig en probeer een uurtje 

later opnieuw. 

Kijk vanaf 1 oktober op chamilo welke theoretische masterseminaries jou zijn toegewezen 

– zie: “Cursussen”- ”Dienst Studentenaangelegenheden” – “Documenten” – “Info per 

opleiding” - “Masterseminaries”. 

Veel succes en vriendelijke groeten, 

Dr. Ria De Boodt, seminariecoördinator 

ria.deboodt@hogent.be. 

School of Arts – KASK Conservatorium - Master seminars 2012-2013 

1

Dear master student, 

Each student has to apply for three theoretical seminars during his master studies. 

The present catalogue will enable your choice and informs you on the seminars of the 

present academic year: 

- The study file (p. 4) 

- Survey of the seminars offered during the academic year 2012-2013 (p. 5-6) 

- Schedule of the seminars in the English language during 2012-2013: first term (p. 9) and 

second term (p. 10) 

- Catalogue of abstracts on the seminars offered during 2012-2013 (p. 11-46) 

Subscription is accepted from Friday 21 September 2012 at 10 a.m. onwards and is 

only possible online. 

First be sure to go through the catalogue carefully. Especially pay attention to the 

seminars that are given in English during the term you’re staying in Ghent. Then make a 

well-considered choice. The maximum number of participants for each seminar is 17. So 

please, be accurate when you complete the form. If necessary we make an appeal on the 

alternative choices you’ve indicated. 

Complete the application form entirely and correctly by the following link: 

http://www.kask.be/index.php?/contact/seminaries. 

If you don’t get through immediately, please stay calm and try again after an hour. 

Do consult our e-learning platform chamilo from 1 October onwards to know at which 

theoretical master seminars you can attend - see: – zie: “Cursussen”- ”Dienst 

Studentenaangelegenheden” – “Documenten” – “Info per opleiding” - “Masterseminaries”. 

Good luck and kind regards, 

Dr. Ria De Boodt , seminar coordinator 

ria.deboodt@hogent.be 


2

TREFWOORDEN 

h000-menswetenschappen 

h00x-kunst 

STUDIEFICHE THEORETISCHE MASTERSEMINARIES 

DOELSTELLINGEN 

De student neemt drie theoretische seminaries op. Deze seminaries worden gekozen, afhankelijk 

van de theoretische behoeftes die hij/zij ondervindt tijdens zijn studietraject, vanuit zijn artistieke 

praktijk en zijn theoretische interesses. De theoretische seminaries zijn opgenomen in het 

masterprogramma als specifieke leervorm waarbij theoretische inhouden binnen een flexibele en 

open werkvorm worden overgedragen, met ruimte voor interventie van studenten en dialoog. 

Theoretische seminaries worden gedragen vanuit het artistieke en het theoretische onderzoek 

lopend aan het KASK, zodat de student te maken krijgt met probleemgerichte en thematisch 

opgezette seminaries. 

LEERINHOUD 

Elk seminarie vormt binnen dit opleidingsonderdeel een leereenheid. Een seminarie is probleem- 

en onderzoeksgericht. Het is thematisch van opzet en niet overzichtsgericht. Inhoudelijk staan de 

theoretische seminaries in de master open voor allerhande onderwerpen en thema’s gelinkt aan de 

studiegebieden van de beeldende en audiovisuele kunsten, en drama. De specifieke focus van 

een seminarie vertrekt vanuit het onderzoek van de docent. Grenzen van artistieke disciplines 

kunnen daarbij overschreden worden. 

BEGINCOMPETENTIES 

Het is zéér wenselijk dat de student de competenties van de bacheloropleiding (drama, beeldende 

kunsten of audiovisuele kunsten) heeft verworven. 

EINDCOMPETENTIES 

De student kan op een gefundeerde wijze mee denken en reflecteren ten aanzien van een 

wetenschappelijk en/of artistiek onderzoek. 

De student toont het vermogen tot originaliteit en creativiteit in het uitbreiden van zijn 

kennis en in het komen tot inzichten. 

De student geeft aan wat de meerwaarde kan zijn van een samenwerking die artistieke 

disciplines overschrijdt en kan die meerwaarde tevens mee realiseren in een 

multidisciplinaire omgeving. 

De student bezit een gevorderd begrip van en inzicht in wetenschappelijke en/of artistieke 

kennis eigen aan een bepaald domein binnen de beeldende en/of audiovisuele kunsten 

en/of drama. De student heeft inzicht in de nieuwste kennis van een specifiek gebied hierbij 

en kan onderzoek hierin volgen en interpreteren. 

LEERMATERIALEN 

Leermaterialen zijn afhankelijk van het gekozen seminarie. 

STUDIEKOSTEN/PRIJS 

Syllabus wordt ter beschikking gesteld vanuit de ateliergelden. De student zorgt zelf voor aanschaf 

van eventuele handboeken. 

STUDIEBEGELEIDING 

Er is steeds de mogelijkheid tot een individuele afspraak met de betrokken docent. 


3

ONDERWIJSVORMEN 

Theoretische uiteenzettingen, groepsdiscussies. Naar gelang de aanwezigheid van een 

gastdocent kan een seminarie ook in een andere taal verlopen. 

EVALUATIEVORMEN 

Voor elke leereenheid geldt: mondeling examen, eventueel voorbereid door middel van een paper 

(productevaluatie voor 50% van de punten). Tweede zittijd mogelijk. Permanente evaluatie op 

basis van actieve deelname van de studenten aan de onderwijsactiviteiten (procesevaluatie voor 

50% van de punten). 

Verplichte deelname van de studenten aan de onderwijsactiviteiten. 

OP-LEDEN (zie overzicht p. 5-6). 

STUDY FILE THEORETICAL MASTER SEMINARS 

At the start of the academic year, students register for three seminars. Each seminar is focused on 

specific problems and investigations. They are thematic in nature and not intended as overviews. 

In terms of contents, the theoretical seminars in the master’s programmes are open to all kinds of 

subjects and themes linked to the study of visual and audiovisual arts. The specific focus of the 

seminars generally evolve from the instructors’ area of research. Each September, a complete 

overview of the seminars to be held in the upcoming academic year can be found on our website 

(http://www.kask.be) and can also be requested from the programme counsellor. 


4

N° Titel seminarie 

Seminar title 

1 100 jaar “zoo humain" in Gent 

(1913-2013): andere culturen 

als amusement 

2 Actuele Middeleeuwen 

3 Analyse en interpretatie van 

illustraties, schilderijen, 

beelden, in diverse contexten 

4 Art and social commitment 

5 Beelden in scherven: aspecten 

van filmnarratologie 

6 Beeldverhaal breed begrepen: 

woord, beeld en narratief 

7 De kunst van de jaren 80 

8 Design as a prohibition (of 

transformation) 

9 Design cultures 

OVERZICHT VAN DE SEMINARIES 

SURVEY OF THE SEMINARS 

Naam docent 

Name professor 

Chokri ben 

Chikha 

10 Discussie- en reflectieplatform Van Kerckhoven 

Anne-Mie 

11 Documentaire fotografie De Keyzer Carl 

12 Expanded documentary 

13 Film en beeldende kunst 

14 Ganda-Gent-Ghent. In defence 

of a rebellious city 

15 Het boek:wat/nu? Denkbeelden 

over de toekomst van het boek 

16 Hoe communicatie vormgeven. 

Of de meerwaarde van 

geïntegreerde communicatie 

17 Institutionele kritiek, het 

mandaat van kunst en 

gentrificatie 

18 Kunst en industrie 

Taal 

Language 1 

Nederlands 

* 

1 

(*) The main language of the seminar is Dutch but English can be used if necessary. 


Sem. 

Term 

Pag. 

Page 

1 11 

Kusters Liesbet Nederlands 2 12 

Vermeulen Marita Nederlands 2 13 

Lukas Pairon English 1 14 

Demets Paul Nederlands 1 15 

Conard Sébastien Nederlands 

* 

1 15 

Pültau Dirk Nederlands 1 17 

Derycke Luc English 1 18 

Bouchez Hilde English 1 19 

Nederlands 1 19 


Van Dienderen 

An 


Colpaert Lisa Nederlands 

* 

1 21 

De Boodt Ria English 1 23 

Dobbelaere 

Danny 

Westerduin 

Saskia 

Martens Renzo 

Viaene Patrick Nederlands 

* 




2 26 

5

N° Titel seminarie 

Seminar title 

19 Maybe the sky is really green, 

and we're just colorblind 

20 Media-archaeology and 

contemporary art 

21 Moderne teksten over kunst 

22 Picasso in Palestine 

23 Poëtische machine 

24 Politiek theater vandaag: 

streven naar een effect of affect 

25 Textiel en het sociale weefsel – 

een relationele esthetica 

26 Theatrical elements in Querelle 

by Fassbinder 

27 The performing hybrid body 

28 The Philosophy of Enthusiasm 

Naam docent Taal 

Sem. Pag. 

Name professor Language Term Page 

Grimonprez 

Johan 

English 1 29 

Carels Edwin English 2 30 

Vande Veire 

Frank 


Roelandt Els English 1 33 

Galle Jerry Nederlands 2 35 

Vuylsteke 

Vanfleteren 

Katrien 


De Baets Isabelle Nederlands 2 36 

Van Beeck 

Martien 

English 1 38 

La Selva Adriana English 2 40 

Lukas Pairon English 1 41 

29 The Practice of Drawing Andreasen 

Kasper 

English 1 41 

30 Understanding artists’ writings De Preester 

Helena 

English 2 42 

31 Video Art: Review, Preview and Vanderbeeken English 1 42 

Extensions 

Rob 

32 Vormgeving en kunst in 

dialoog met actuele 

architectuur 

Bosschem Johan Nederlands 2 43 

33 World Art: discussions in the 

anthropology of Art 

De Block Hugo English 2 44 


6

Maandag 

UURROOSTER van alle seminaries 

1ste semester (24-09-12 t/m 21-12-12) 

08.30 – 12.30 u Documentaire fotografie DE KEYZER Carl 

Lok - D11 op 22/10 - 29/10 -5/11 - 19/11 - 26/11 - 3/12 

13.30 - 15.30 u Moderne teksten over kunst VANDE VEIRE Frank 

Lok - D16 vanaf 1/10 

15.40 - 17.40 u De kunst van de jaren 80 PÜLTAU Dirk 


Dinsdag 

08.30 – 12.30 u Design cultures BOUCHEZ Hilde 

Lok - D16 English op 30/10 - 6/11 - 20/11 - 27/11 - 4/12 - 11/12 

09.00 - 12.00 u. Politiek theater vandaag: streven naar een effect of affect? 

VUYLSTEKE VANFLETEREN Katrien 

Lok - D13 op 16/10 - 23/10 - 30/10 -6/11 - 20/11 - 27/11 - 4/12 - 11/12 

10.00 – 12.45 u Film en beeldende kunst COLPAERT Lisa 

Ugent – Lokaal wordt zo snel mogelijk bekend gemaakt – start 9 oktober 

14.00 - 17.00 u The Philosophy of Enthusiasm PAIRON Lukas 

Lok - D16 English op 16/10 - 23/10 - 30/10 - 6/11 - 20/11 - 27/11 - 4/12 - 11/12 

16.00 - 18.00 u Theatrical elements in Querelle by Fassbinder VAN BEECK Martien 

Lok - M1.015 English vanaf 2/10 

Woensdag 

08.30 – 10.30 u Art and social commitment PAIRON Lukas 

Lok - D11 English vanaf 1/10 

08.30 – 12.30 u 100 jaar “zoo humain” in Gent (1913-2013): andere culturen als 

amusement BEN CHIKHA Chokri 

Lok - D16 op 17/10 - 24/10 - 31/10 - 7/11 - 21/11 - 5/12 

09.00 - 12.00 u. Beeldverhaal breed begrepen woord, beeld en narratief CONARD 

Sébastien - Lok - D13 op 17/10 - 24/10 - 31/10 - 7/11 - 21/11 - 28/11 - 5/12 - 12/12 

13.30 – 17.30 u The practice of drawing ANDREASEN Kasper 

Lok – D11 English op 10/10 - 17/10 - 24/10 - 31/10 - 7/11 - 21/11 

13.30 – 17.30 u Discussie- en reflectieplatform VAN KERCKHOVEN Annemie 

Lok - Off2 op 31/10 - 7/11 - 21/11 - 28/11 - 5/12 - 12/12 

14.00 - 17.00 u Video art: review, preview and extensions VANDERBEEKEN Robrecht 

Lok - C0.001 English op 17/10 - 24/10 - 31/10 - 7/11 - 21/11 - 28/11 - 5/12 - 12/12 


7

Donderdag 

13.30 – 17.30 u Ganda-Gent-Ghent. In defence of a rebellious city DE BOODT Ria 

Lok - D16 English op 11/10 - 25/10 - 8/11 - 22/11 – 13/12 – 20/12 

13.30 – 17.30 u Beelden in scherven: aspecten van filmnarratologie DEMETS Paul 

Lok - D13 25/10 - 8/11 - 22/11 - 29/11 - 6/12 - 13/12 

Vrijdag 

08.30 – 12.30 u Picasso in Palestine ROELANDT Els 


08.30 – 12.30 u Hoe communicatie vormgevn ‘OF’ De meerwaarde van 

geïntergreerde communicatie WESTERDUIN Saskia 

Lok - D11 op 26/10 - 9/11 - 23/11 - 30/11 - 7/12 - 14/12 

13.30 – 17.30 u Design as a prohibition (of transformation) DERYCKE Luc 


14.00 - 17.00 u. Maybe the sky is really green, and were just colorblind 

GRIMONPREZ Johan 

Lok - D13 English op 19/10 - 26/10 - 9/11 - 23/11 - 30/11 - 7/12 - 14/12 - 21/12 

Maandag 

2de semester (21-01-13 t/m 03-05-13) 

10.00 - 12.00 u World art: discussions in the anthropology of art DE BLOCK Hugo 


14.00 - 17.00 u. Poëtische machine GALLE Jerry 

Lok - D11 op 4/2 - 18/2 - 25/2 - 4/3 - 11/3 - 18/3 - 15/4 - 22/4 

Dinsdag 

09.00 - 12.00 u. Archaeology and contemporary art CARELS Edwin 

Lok - C0.001 English op 12/2 - 19/2 - 26/2 - 5/3 - 12/3 - 19/3 - 16/4 - 23/4 

13.30 - 15.30 u. Kunst en industrie VIAENE Patrick 


14.00 - 18.00 u. Expanded documentary VAN DIENDEREN An 

Lok - C0.001 op 26/2 - 5/3 - 12/3 - 19/3 - 16/4 -23/4 

Woensdag 

09.00 - 12.00 u. The performing hybrid body PARENTE LA SELVA Adriana 

Lok - D11 English op 6/2 - 13/2 - 20/ 2 - 27/2 - 6/3 - 13/3 - 20/3 - 17/4 

14.00 - 17.00 u. Actuele middeleeuwen KUSTERS Liesbet 

Lok - D11 op 6/2 - 13/2 -20/2 -27/2 - 6/3 - 13/3 - 20/3 - 17/4 


8

Donderdag 

10.00 - 12.00 u Het boek: wat/nu? Denkbeelden over de toekomst van het boek 

DOBBELAERE Danny - Lok - D11 vanaf 7/2 

13.30 - 17:30 u Vormgeving en kunst in dialoog met actuele architectuur BOSSCHEM 

Johan - Lok - M2.008 op 7/2 - 14/2 - 21/2 - 28/2 - 7/3 - 14/3 

14.00 - 16.00 u. Understanding artists’ writings DE PREESTER Helena 


Vrijdag 

09.00 - 12.00 u. Analyse en interpretatie van illustraties, schilderijen, beelden… in 

diverse contexten VERMEULEN Marita 

Lok - D11 op 15/2 - 22/2 - 1/3 - 8/3 - 15/3 - 22/3 - 19/4 -26/4 

09.00 - 12.00 u. Textiel en het Sociale Weefsel - Een relationele esthetica DE BAETS 

Isabelle - Lok D 13 op 22/2 - 1/3 - 8/3 - 15/3 - 22/03 - 19/4 - 26/4 - 03/05 

13.30 - 17:30 u Institutionele kritiek, het mandaat van kunst en gentrificatie 

MARTENS Renzo - Lok - D11 op 1/3 - 8/3 - 15/3 - 22/3 - 19/4 - 26/4 

Monday 

No seminars in English. 

Tuesday 

SCHEDULE of the seminars in English 

1st term (24/09/2012 - 21/12/2012) 

08:30 AM - 00:30 PM Design cultures BOUCHEZ Hilde 

Room D16 on 30/10 - 6/11 - 20/11 - 27/11 - 4/12 - 11/12 

02:00 PM - 05:00 PM The Philosophy of Enthusiasm PAIRON Lukas 

Room D16 on 16/10 - 23/10 - 30/10 - 6/11 - 20/11 - 27/11 - 4/12 - 11/12 

04:00 PM - 06.00 PM. Theatrical elements in Querelle by Fassbinder VAN BEECK 

Martien 

Room M1.015 start 2/10 

Wednesday 

08:30 AM - 10:30 AM Art and social commitment PAIRON Lukas 

Room D11 start 1/10 

01.30 PM - 05:30 PM The practice of drawing ANDREASEN Kasper 

Room D11 on 10/10 - 17/10 - 24/10 - 31/10 - 7/11 - 21/11 

02:00 PM - 05:00 PM Video art: review, preview and extensions VANDERBEEKEN 

Robrecht - Room C0.001 on 17/10 - 24/10 - 31/10 - 7/11 - 21/11 - 28/11 - 5/12 - 12/12 


9

Thursday 

01.30 PM - 05:30 PM Ganda-Gent-Ghent. In defence of a rebellious city DE BOODT 

Ria - Room D16 on 11/10 - 25/10 - 8/11 - 22/11 – 13/12 - 20/12 

Friday 

08.30 AM - 00:30 PM Picasso in Palestine ROELANDT Els 

Room on 26/10 - 9/11 - 23/11 - 30/11 - 7/12 - 14/12 

01.30 PM - 05:30 PM Design as a prohibition (of transformation) DERYCKE Luc 

Room D11 on 26/10 - 9/11 - 23/11 - 30/11 - 7/12 - 14/12 

02:00 PM - 05:00 PM Maybe the sky is really green, and were just colorblind 


Room D13 on 19/10 - 26/10 - 9/11 - 23/11 - 30/11 - 7/12 - 14/12 - 21/12 

Monday 

2nd term (21/01/2013 - 03/05/2013) 

10:00 AM - 12:00 AM World art: discussions in the anthropology of art DE BLOCK 

Hugo - Room D11 start 4/2 

Tuesday 

09:00 AM – 12:00 AM. Archaeology and contemporary art CARELS Edwin 

Room C0.001 on 12/2 - 19/2 - 26/2 - 5/3 - 12/3 - 19/3 - 16/4 - 23/4 

Wednesday 

09:00 AM - 12:00 AM The performing hybrid body PARENTE LA SELVA Adriana 

Room D11 on 6/2 - 13/2 - 20/ 2 - 27/2 - 6/3 - 13/3 - 20/3 - 17/4 

Thursday 

02:00 PM – 04:00 PM Understanding artists’ writings DE PREESTER Helena 

Room D11 start 6/2 

Friday 

No seminars in English. 


10

ABSTRACTS 

1. 100 jaar “zoo humain" in Gent (1913-2013): 

andere culturen als amusement 

BEN CHIKHA Chokri 

chokri.benchikha@hogent.be 

This seminar is optionally in English (depending on the participation of foreign students) 

Een kritische, artistieke reflectie op de representatie van het exotische in de kunsten. Het 

aftasten van grenzen door het spel met stereotypen. De Zoos Humains waren erg populair 

op het Europese vasteland rond de vorige eeuwwisseling. De wereldexpo in 1913 in Gent 

pakte uit met onder meer een Senegalees en een Filipijns dorp. Het Fondsenblad van 4 

mei 1913 berichtte: “Ten einde aan het dorp het werkelijke Senegaleesch karakter te 

geven, worden de minste kleinigheden door ware Senegaleezen uitgevoerd. (…) De 

kolonie zal 150 manschappen uitmaken. De zeden, raskarakter, zang en andere 

merkwaardigheden zijn zeer belangrijk om na te gaan.” Over zijn uitstapje in het Filipijnse 

dorp schreef Cyriel Buysse in zijn dagboek ‘Zomerleven’ (1913): 

“Het waren inboorlingen uit de Philippijnen? Zowat driekwart naakte bruine kerels, die een 

mengselprodukt leken van apen en Mongolen. Zij wierpen met speren en schoten met 

pijlen en gilden daarbij geweldig, zoals men van wilden verwacht.” 

De zoos humains zijn exposities waarop exotische mensen van over de hele wereld 

tentoongesteld werden voor miljoenen blanke belangstellenden. Deze nieuwsgierigheid 

voor de ander vertrekt vanuit een wil tot weten, maar ook een wil tot definiëren van de 

eigen identiteit en evenzeer een wil tot amuseren. De zoos humains stimuleerden het 

blanke superioriteitsgevoel en leidde tot populaire clichés en stereotypen over andere 

volkeren. 

In de kunsten herkennen we een gelijkaardig mechanisme van representatie. Er wordt 

vaak over de andere gepraat zonder dat deze een eigen stem krijgt. Personages zijn 

slechts de hersenschimmen van de auteur en exotische vormen slechts een product op de 

kunstmarkt. De geringe mate waarin deze zoos humains deel uitmaken van ons collectief 

geheugen is treffend. Deze grauwe pagina uit de geschiedenis is zo goed als vergeten. En 

dat terwijl het idee achter de zoos humains nog altijd zeer aanwezig is. Deze 

Menschengartens blijven een wezenlijk topic in de 21ste eeuw., ook binnen de 

kunstwereld. Parallel met de snel toenemende complexiteit van onze hedendaagse 

samenleving, groeit vandaag ook de aantrekkingskracht van stereotypen. 

Welke theatermaker, performer, film of tv regisseur laat zich nooit betrappen op een 

gemeenplaats waaronder racistische of exotische reflexen schuilgaan? Wanneer zij met 

beeldvorming van etnische minderheden te maken hebben, bestendigen zij dan niet vaak 

een maatschappelijk status quo en vergroten zij zelfs de ongelijkheid niet? Wanneer 

worden ze, door ze naar het podium of beeld te verplaatsen, gewoon bevestigd en 

wanneer worden ze ontmanteld? Met andere woorden: Hoe hardnekkig zijn ze, dat zij een 

kritische omgang overleven? 

Chokri Ben Chikha studeerde geschiedenis aan de Universiteit Gent. Daarna stortte hij 

zich in de kunst als performer, choreograaf en theatermaker. Samen met zijn broer richtte 

hij in 2003 het gezelschap Union Suspecte op waar hij artistiek leider werd tot 2006.In die 

periode maakte hij zijn familietrilogie ( ‘De Leeuw van Vlaanderen’ in 2003, ‘Onze-Lieve- 

Vrouw van Vlaanderen’ in 2005 en ‘Broeders van Liefde’ een samenwerking met 


11

Compagnie Cecilia in 2007). In 2007 begon hij aan een doctoraal onderzoek in de kunsten 

aan het KASK/Hogent en Ugent. Reflectie en theatraal experiment staan er centraal. 

Vanuit die context richt hij in 2009 de performance groep ‘Action Zoo Humain’ op. 

Studiemiddelen: 

Tekstfragmenten en beeldmateriaal. 

- ALLEGAERT, Patrick & SLIGGERS, Bert. De exotische mens. Andere culturen als 

amusement, Uitgeverij Lanoo nv, Tielt, 2009. 

- BANCELl, Nicolas & BLANCHARD, Pascal & BOËTSCH Gilles & DEROO, Eric & 

LEMAIRE, Sandrine. Zoos Humains: Au temps des exhibitions humaines, La 

Découverte, Paris, 2004. 

- Documentaire “Les Zoos Humains” van Eric Deroo en Pascal Blanchard 

- Documentaire “Les maitres fous” van Jean Rouch 

Studielast: 

Lezen van teksten (vooraf en in de les) voornamelijk Nederlands, ook Frans en Engels. 

Er is geen syllabus. 

Examen: 

Mondelinge presentatie vrij te kiezen in beeld, woord en/of beweging. 

2. Actuele Middeleeuwen 

KUSTERS Liesbet 

liesbeth.kusters@hogent.be 

1. Inhoud 

Men heeft lange tijd de reflex gehad om kunst te bestuderen binnen één periode. 

Middeleeuwse kunst en cultuur zijn echter verrassend actueel. Zo wordt de middeleeuwse 

kunst bijvoorbeeld gekenmerkt door een specifieke fixatie op het tactiele, lichamelijkheid, 

de plaats van het eigen lichaam en verhoudingen tussen man en vrouw. Stuk voor stuk 

thema’s die ook in de actuele kunst een centrale rol spelen. Dit seminarie wil de blik op 

middeleeuwse kunst verruimen, haar onttrekken uit haar louter historisch jargon en haar 

relevantie, tot op de dag van vandaag, duiden. 

Dit zal gebeuren aan de hand van twee denkpistes: 

A. In een eerste piste worden de iconografische inzichten uit ‘Kunstgeschiedenis 2.1. 

Overzicht van de kunst van de Middeleeuwen’ iconologisch verdiept. De iconologische 

methode gaat op zoek naar de mechanismen áchter het beeld, naar de factoren die haar 

hebben gebakerd en haar specificiteit bepaald. Binnen dit luik wordt dus gewoeld binnen 

diverse culturele uitingen – beeldtheoretische debatten, literatuurgeschiedenis, culturele 

antropologie, genderstudies, mystiek en volksgeloof – teneinde de wortels van het beeld te 

doorgronden. 

B. Uit deze voorgaande stap zal al snel blijken dat middeleeuwse kunst meer is dan een 

“stoffige, onbegrijpelijke kunst uit lang vervlogen tijden” en “totaal irrelevant voor de dag 

van vandaag”, maar integendeel uitdrukking geeft aan menselijke bekommernissen en 

antwoorden formuleert op vragen die ook ons nog steeds bezig houden. Middeleeuwse 

kunst geeft uitdrukking aan diepere en interculturele archetypes die nog steeds brandend 

actueel zijn: het tactiele, lichamelijkheid, de problematiek en het taboe van de aanraking, 


12

intermenselijke relaties en gevoelens, schoonheid, angst, schuld en verlangen. Het 

seminarie spitst zich toe op de vraag hoe hedendaagse kunstenaars deze archetypes 

opnieuw bevragen en maatschappelijk actualiseren, en waarin deze bevraging verschilt 

van die van 1000 jaar geleden. Of net niet? 

Verscherping en verfijning van het kunsthistorisch inzicht verruimen de visie van de 

kunstenaar op de eigen creativiteit. Dit seminarie beoogt dan ook in de eerste plaats een 

oefening en stimulans te zijn voor jonge kunstenaars om hun eigen oeuvre creatief te 

‘herdenken’. 

2. Werkmethode 

Tijdens elke sessie wordt een middeleeuws beeld aangebracht, volgens de iconologische 

methode onderzoek gevoerd naar de dieperliggende archetypes, alsook haar relevantie 

voor de actuele kunst geduid. Van alle deelnemers wordt gevraagd tegen de volgende 

sessie een selectie van één of meer beelden uit de actuele kunst te maken die aan dit 

archetype gerelateerd kunnen worden. Het eerste uur van de sessie zal in de vorm van 

een geleid reflectie- en discussiemoment deze beelden behandelen. Het tweede uur 

brengt een nieuw thema naar voor. 

3. Kosten/Studiemateriaal 

- reader 

- bezoek tentoonstellingen 

4. Evaluatiemethode 

De studenten worden in de eerste plaats geëvalueerd op basis van een paper (min. 2000 

woorden) die zij over een onderwerp gerelateerd aan het seminarie, dienen te schrijven. 

Over deze paper geven zij ook een korte presentatie. Creativiteit en originaliteit in de 

omgang met het aangeboden lesmateriaal worden hierbij bijzonder gewaardeerd. 

Daarnaast wordt tevens betrokkenheid bij de gesprekken en discussies positief in 

rekenschap gebracht. 

3. Analyse en interpretatie van illustraties, schilderijen, beelden 

… in diverse contexten 

VERMEULEN Marita 

mariarita.vermeulen@hogent.be 

De betekenis van beelden wordt gekleurd en beïnvloed door de context waarin ze worden 

gepresenteerd. Ook de voorkennis van de toeschouwer is van invloed op perceptie en 

interpretatie. Kunstenaar, curator en illustrator kunnen keuzes maken die blik, beleving en 

gedachtegang van de toeschouwer/lezer beïnvloeden of leiden en diens 

vooringenomenheid subtiel of brutaal aan de kaak stellen. 

Een nieuwe context 

Een nieuwe context kan een ontwrichtende invloed hebben en onverwachte 

betekenislagen aan de oppervlakte brengen. Een verrassende context kan zowel de 

kracht als de beperkingen van een kunstwerk of illustratie blootleggen. Wat is de invloed 

van de tijd, van historische, politieke en sociale gebeurtenissen op de analyse en 

interpretatie van een beeld? Bij het onderzoek stoten we soms op onverwachte grenzen 

van wat de toeschouwer als acceptabel ervaart. 


13

Schikken en herschikken 

Het onderzoek naar de verschillende betekenislagen en de invloed van presentatie en 

context gebeurt op verschillende manieren. 

Beelden worden binnen diverse rangschikkingen met elkaar geconfronteerd, geanalyseerd 

en opnieuw herschikt. 

We onderzoeken tentoonstellingen en analyseren opzet en doel. Kunstwerken krijgen 

betekenis binnen een galerij, in een kunstboek, een huiskamer, in een openbaar gebouw. 

Verandert hun betekenis als ze worden gekoppeld aan een verhaal, een krantenartikel, 

een commercieel product, een thema? 

Vrij en toegepaste kunst 

Illustraties krijgen vorm binnen een functionele context. Kunnen illustraties die context 

overstijgen? Veranderen de betekenis en de narratieve kracht van een illustratie als die 

van haar oorspronkelijke functie wordt losgekoppeld? Kan een illustratie op zichzelf staan 

en de confrontatie met kunstwerken aangaan? Functioneert een illustratie binnen de 

context van een museum of een catalogus? 

Vertrouwd met een oeuvre 

Welke kleur, sfeer, emotie, expressie,… krijgt een terugkerend motief binnen het oeuvre 

van een kunstenaar of illustrator? 

Hoe gaat de toeschouwer om met de herkenning en erkenning van deze motieven. 

Verandert onze visie op een werk door kennis te nemen van de ideeën van de 

kunstenaar/illustrator? Treedt er verandering in perceptie op als een motief of een werk 

worden losgekoppeld van het oeuvre? 

Door illustraties en schilderijen afwisselend binnen en buiten een voorspelbare context te 

analyseren, kunnen we verrassende inzichten verwerven in het vermogen van een beeld 

om zich in verschillende contexten te openen voor een veelheid van betekenissen. 

Beoordeling studenten 

Permanente evaluatie, een presentatie, een paper, bespreking paper. 

4. Art and social commitment 

PAIRON Lukas 

lukas.pairon@ictus.be 

-This seminar is in English- 

A seminar around case-studies of artists who have a strong social and political 

commitment, with examples from his own experience with Music Fund 

(www.musicfund.eu) and Ictus (www.ictus.be), and with referring to his PhD-research 

about music and conflict. 

See presentation research here: 

https://dl.dropbox.com/u/10910619/DOCT_musicandconflict_project.pdf). 

For all master-students from all departments. 

Artists invited as guests during this seminar: Carl De Keyzer (photography), Frank 

Vercruysen (theatre), Alain Platel (dance), Benjamin Verdonck (theatre), a.o. 


14

5. Beelden in scherven: aspecten van filmnarratologie 

DEMETS Paul 

paul.demets@hogent.be 

Drie filmwetenschappers hebben de basis gelegd voor de filmnarratologie, een 

onderzoeksdomein dat bevestigt dat film niet louter tot de visuele kunsten kan gerekend 

worden. 

David Bordwell beschouwt de verteller als een projectie van de kijker. 

Edward Branigan besteedt veel aandacht aan het vertelstandpunt, want hij beschouwt een 

shot enkel als subjectief wanneer dat gerechtvaardigd wordt door de perceptie van een 

personage. 

Seymour Chatman steunt op de impliciete auteur als bron van tekstintentie. 

Dat zijn structuralistische opvattingen, die ik in het seminarie filmnarratologie, gespreid 

over 12 weken, graag samen met de studenten ter discussie wil stellen. 

Wij proberen op onze beurt een hedendaagse visie op de vertelkunst van de film te 

ontwikkelen. 

De basisprincipes van de narratologie kwamen aan bod in de cursus Tekstanalyse in het 

derde jaar bachelor. 

In het seminarie zullen de volgende aspecten aan bod komen: 

- begrenzing van het narratieve karakter in films 

- verhaal/geschiedenis, ruimte/plaats, personagebeeld, focalisatie 

- mise-en-scène: filmisch vertellen is nooit een neutrale verteldaad 

- cinematografie: hoe wordt de opname in beeld gebracht 

- editing: doorbreking van het continuüm van ruimte en tijd door montage 

- suture: shot/tegenshot 

- focalisatie via geluid/ wisselwerking tussen beeldspoor en geluidsspoor 

- de geluidsverteller 

- intertekstualiteit 

- non-narratieve elementen of elementen die de plot 'ophouden' 

6. Beeldverhaal breed begrepen: woord, beeld en narratief 

CONARD Sébastien 

sebastien.conard@hogent.be 

Onder de term beeldverhaal verstaat men gauw strips of graphic novels. Nochtans wagen 

we ons in dit seminarie zowel aan William Hogarth’s gravurereeksen, de romans en 

estampes van Rodolphe Töpffer, de vroege strips van Hergé, de comics van Chris Ware, 

de manga van Yuichi Yokoyama, het tapijt van Bayeux, de houtsnederomans van Frans 

Masereel, de collageromans van Max Ernst, de kinderboeken van Kurt Schwitters, Theo 

Van Doesburg en El Lissitzky, de fotoromans van John Berger en Jean Mohr enz. 

Kortom, meerdere genres en vormen van grafische narratieven komen aan bod. 

Hoe gaan we tewerk? In acht sessies buigen we ons over diverse fragmenten uit die 

beeldverhalen. We lezen ze telkens vooraf, soms met een begeleidende tekst erbij 

(reader). Zo belichten we de gekozen excerpten vanuit relevante concepten: serie, 

sequentie, typering, handeling, duur, interferentie, narrativiteit, fictie… Het accent ligt 

steevast op de band tussen woord, beeld en verhaal: hoe de al dan niet aanwezige ‘tekst’ 


15

in interactie met de tekeningen, etsen, foto’s of typografie een ‘verhaal’ opzet. Aan de 

studenten om met de aangereikte fragmenten en termen aan de slag te gaan! Door 

actieve deelname eigent men zich geleidelijk de materie toe. Bespreking en discussie in 

groep gebeurt liefst interdisciplinair: de graficus (bv. lay-out) vult zo de cineast, de 

dramaturg of de animator aan (bv. mise-en-scène) terwijl de muzikante (bv. ritme) 

uitwisselt met de textielontwerpster (bv. tekst en patroon). Maar vooral: elke individuele 

lezing hoort het gesprek te verrijken. De docent begeleidt de discussies en duidt op 

aanvraag onduidelijkheden. 

Aanwezigheid in elke les is noodzakelijk om de samenhang ten volle te begrijpen. De 

studenten bedienen zich immers van het aangereikt materiaal (voorbeelden en concepten) 

om een beknopte paper te schrijven: een micro-analyse van een beeldverhaal naar keuze. 

Deze paper dient als voorbereiding voor het mondeling examen waar de student zijn 

onderwerp verdedigt. De docent vraagt daar om uit te diepen of het verband te leggen met 

andere termen uit de lessenreeks. Het verband tussen woord, beeld en verhaal blijft hierbij 

cruciaal. 

Dit seminarie steunt op theoretische ontwikkelingen in het veld van de grafische literaturen 

die de docent als onderzoeker in de kunsten op de voet volgt. Zijn reflecties vinden vooral 

uiting in zijn verkennend werk als stripauteur en aanverwante publicaties: zie 

www.imprimitiv.com. De lessen liggen in het verlengde van deze kruising van theorie en 

praktijk. 


“Graphic storytelling, broadly speaking: word, image and narrative” 

What are picture stories except comics and graphic novels? In this seminar we’ll focus on William 

Hogarth’s series of engravings, the romans en estampes of Rodolphe Töpffer, the early bande 

dessinées of Hergé, the comics of Chris Ware, the manga of Yuichi Yokoyama, the Bayeux 

tapestry, the woodcut novels of Frans Masereel, the collage novels of Max Ernst, children’s 

books by Kurt Schwitters, Theo Van Doesburg and El Lissitzky, the photonovels of John Berger 

and Jean Mohr etc. In short, we’ll see several genres and forms of graphic narrative. 

How do we proceed? Over eight sessions we’ll concentrate on diverse fragments of these picture 

stories. We’ll read the excerpts beforehand, sometimes with a related text (reader.) This way we’ll 

treat them through relevant concepts: series, sequence, typification, action, duration, interference, 

narrativity, fiction… The stress lays upon word, image and narrative or how the ‘text’ (present or 

not) sets up a ‘story’ by interaction with the drawings, etches, photos or the typography. It’s up to 

the students to deal with the proposed selections and concepts! By participating actively, one 

gradually appropriates the subject matter. Group discussions and debates are meant to happen on 

interdisciplinary ground: the graphic designer (e.g. lay-out) can exchange with the filmmaker, the 

play-writer or the animator (e.g. staging) while the musician (e.g. rhythm) comments on the textile 

designer (e.g. ‘text’ and pattern.) But most of all: each individual reading should enrich the 

conversation. The teacher leads the talks and explains if necessary. 

You should be present in each session to get a grip on the whole for you’ll write a concise paper 

based on the presented matter (examples and concepts); i.e. a micro-analysis of a freely chosen 

graphic narrative. The paper serves as a preparation for the oral exam where you discuss your 

choice. The teacher will ask you to clarify and to relate it to other elements from the seminar. The 

overall relation between word, image and narrative remains a crucial topic in this. 


16

This seminar is a product of the teacher’s most recent theoretical and artistic investigations in the 

field of graphic literature. You’ll find his reflections on the matter in his explorative work as a 

graphic novelist and in related publications (www.imprimitiv.com). The seminar feeds on this 

crossing of theory and practice. 

7. De kunst van de jaren 80 

PÜLTAU Dirk 

dirk.pultau@hogent.be 

1. Het seminarie geeft een gelaagd beeld van een complexe en veelstemmige periode in 

de kunstgeschiedenis. De lessenreeks gaat in op de relatie van de kunst van de jaren 80 

met de kunst van de voorgaande en daaropvolgende generaties. Daarbij zal telkens de 

link worden gelegd tussen de internationale ontwikkelingen en de specifieke situatie in 

België (en Nederland). De historische dimensie zal ook telkens gekoppeld worden aan 

een vraagstelling omtrent de actualiteit. Wat is de betekenis van de kunst uit de jaren 80 

voor de kunst van vandaag? Wat hebben wij van de jaren 80 geërfd? Wat kunnen 

kunstenaars geboren op het einde van de jaren 80 en het begin van de jaren 90 leren uit 

de kunst van de jaren 80? 

Plan (2 x 12 uur): 

1. Wat voorafging: de kunst van de jaren 60 en 70. Ontwikkeling van de media 

schilderkunst en beeldhouwkunst. De Amerikaanse conceptuele kunst en het ‘discursieve’ 

kunstwerk. 

2. Wat voorafging: de kunst van de jaren 60 en 70. Marcel Broodthaers, Joseph Beuys en 

arte povera. Europese posities. Institutionele kritiek. 

3. Een eerste ‘paradigmawisseling’ in Europa: De opkomst van de nieuwe schilderkunst in 

Europa omstreeks 1980. 

4. Een eerste ‘paradigmawisseling’ in de VS: De omgang van de Amerikaanse kunst van 

de jaren 80 met het gemediatiseerde beeld. De zogenaamde Pictures Generation. 

5. Nieuwe vormen van driedimensionale kunst in de jaren 80, met als belangrijkste 

momentum Sonsbeek 86 (Arnhem, 1986). 

6. Het artistieke milieu rond de academie van Düsseldorf (Ludger Gerdes, Harald 

Klingelhöller, Reinhard Mucha, Thomas Schütte) en de discussie over kunst in de 

openbare ruimte (belangrijke historische tentoonstelling: Skulptur Projekte Münster, 1987). 

7. Het nieuwe, narratieve en geënsceneerde fotografische beeld (paradigma: Jeff Wall. De 

zgn. ‘school van Düsseldorf’ of ‘Becher-Schule’ (Gursky, Höfer, Ruff, Struth). De artistieke 

emancipatie van de fotografie sinds de jaren 80. 

8. De kunst van de jaren 80, de ontwikkelingen van de kunstmarkt en de popularisering 

van de hedendaagse kunst. De kunstenaar als ster en celebrity (paradigma: Jeff Koons). 

9. Chambres d’Amis, Initiatief 86 en de Gentse kunstzomer van 1986. De promotie en het 

begin van de popularisering van de hedendaagse kunst in België. 

10. De omgang van de kunst van de jaren 80 met het populaire beeld. Het ‘anti-elitaire’ 

discours in de kunst van de jaren 80 (voorbeeld: Wim Delvoye) 

11. De kwestie van het ‘postmodernisme’: een intellectueel debat en een discursieve hype 

van de jaren 80. 

12. Het ‘einde van de jaren 80’. Het einde van een Amerikaans-Europees gecentreerde 

kunstwereld en de opkomst van een nieuwe geglobaliseerde situatie sinds de val van de 

Berlijnse Muur (belangrijke tentoonstelling: Les Magiciens de la terre, Parijs, 1989). De 

erfenis en het naleven van de kunst van de jaren 80. 


17


Hoorcollege met veel (film)beeld-, teksten vergelijkingsmateriaal. Tentoonstellingen die 

na 2000 óver de jaren 80 zijn gemaakt, worden geconfronteerd met tentoonstellingen die 

plaatsvonden tijdens de jaren 80, om de ontwikkelingen in de beeldvorming van het 

decennium zichtbaar te maken. Daarnaast worden ook teksten en films ingezet die zelf al 

een visie op de jaren 80 formuleren. Er wordt onder meer gebruik gemaakt van de films 

van documentairemaker Jef Cornelis, die enkele mijlpalen van de 

tentoonstellingsgeschiedenis van de jaren 80 in beeld heeft gebracht, zoals Chambres 

d’Amis (Gent, 1986), Sonsbeek 86 (Arnhem, 1986) en Skulptur Projekte (Münster, 1987). 

3. Studiematerialen 

Catalogi van de betreffende tentoonstellingen; teksten uit de jaren 80 over de kunst van 

de jaren 80; essays over de periode geschreven tussen de jaren 80 en nu; films van Jef 

Cornelis over kunstenaars en tentoonstellingen van de jaren 80. 


Een praktische oefening als toepassing van de stof. Precieze vorm nog te bepalen. 

8. Design as a prohibition (of transformation) 

DERYCKE Luc 

luc.derycke@telenet.be 

- This seminar is in English – 

“It seems as though early man was made uneasy by the increasing fluidity of his nature, and that 

was what made him seek for some fixed and immovable barriers. There were so many sensations 

which he experienced as something alien operating within his body — we remember the tappings 

of the bushmen —, that he felt as though he had been given over to it and forced to become it. 

Without transformation he could not have obtained his food, but it was also something imposed on 

him, and which continued to be imposed even after he had satisfied his hunger. He felt as though 

there was nothing but movement everywhere and that his own being was in a state of continual 

flux; and this inevitably aroused in him a desire for solidity and permanence only to be satisfied 

through prohibitions of transformations.” 

Elias Canetti 

This seminar investigates the logics within designs involving imagery and text (graphic 

design) and the interactions which (may) occur between referents & referees, and the 

public. Point of departure is the idea that all picturing and language have been developed 

from prohibitions (of transformations). Graphic design is an important but often neglected 

filter in how images and text come to us. The experience of the strange but utter fear and 

tension that often accompanies the ‘un-fixing’ and ‘re-fixing’ of images and text in graphic 

media has led me to the belief that design is rooted in taboos and rituals prohibiting 

transformation. The ready acceptance of-, and dependance on the graphic nature of 

images and texts hints in the same direction. 

Images and texts are active agents in the construction of Social Reality. Any manipulation 

here cannot be innocent, graphic design actually does take a position —even when it tries 

not to— in what we conceive as our culture. Therefore it must at all times understand 

what it is designing since it is in turn, and foremostly, designed by what it endeavours to 

design. In other words, prohibitions active within the field of images and text will also be 

active within any related practise. 


18

The seminar will help, by analysing the impact that images and texts have on the 

institutional facts that govern our lives (pe. Money, but also Art), to reveal the context and 

meaning of the practise of graphic design. Aim is to enable the reading of graphic choice 

and to reveal the constructions — from both the points of view of the designer and that of 

the matter designed — that are driving the appearance of graphic ‘facts.’ 

Practical experience as an editor, designer and publisher of art and artists’ books since the 

late eighties — from which I have distilled many rules of thumb — on the one hand, and a 

selection of texts on the other hand, should provide a framework with which to orientate 

oneself in the world of graphic design, whether in books or other media. 

The seminar is given as an extensive lecture with reading of- & commenting on related 

texts (book excerpts and essays). A synopsis will be made available. Language will be 

english. 

To close the seminar students are expected to deliver a case-study, either as a paper, or 

as a re-design proposal for an existing book accompanied by a short paper analysing the 

case chosen and motivating, from a theoretical point of view, the decisions taken within the 

new design. 

9. Design cultures 

BOUCHEZ Hilde 

hilde.bouchez@luca-arts.be 


In deze master lectures gaan we aan de hand van sleutelteksten een aantal thema’s 

binnen het historisch-theoretische veld van design bestuderen. We vertrekken daarbij van 

een ‘circuit of culture’ (Du Gay 1997) waarbij design onderzocht wordt als een 

levensverhaal, een biografie van dingen (Kopytoff 1986), met als belangrijkste momenten 

het ontwerpen, het produceren, het mediëren en het consumeren(Lees-Maffei 2009). 

Onderzoek naar elk van deze momenten toont dat een object veranderende betekenissen 

en soms ook tegengestelde toegemeten krijgt doorheen zijn bestaansgeschiedenis. 

Vanuit historisch oogpunt zal duidelijk worden dat het ontwerpmoment beïnvloed wordt 

door sociaal-economische en culturele veranderingen en hierdoor vanuit een andere 

invalshoek benaderd wordt en wisselende betekenis krijgt (Forty 1986). Wat de momenten 

productie, mediëring en consumptie betreft zal vooral de nadruk gelegd worden op de 

laatste dertig jaar en ingezoomd worden op de evolutie van design als functioneel object, 

naar status object, tot het open object (Don’t judge an object for what it is, but what it can 

become! T. Lommée). 

10. Discussie -en Reflexieplatform 

VAN KERCKHOVEN Anne-Mie 

annemie.vankerckhoven@hogent.be 

1. thematiek en problematiek van het seminarie 

De studenten beginnen met het presenteren van hun eigen werk aan elkaar waardoor een 

sfeer van critische betrokkenheid in het algemeen en in het bijzonder ontstaat. Van daaruit 

oriënteert de discussie zich naar core onderwerpen, die nauw aansluiten bij de interesses 

van de aanwezige deelnemers. De discussies spitsen zich dan toe op overeenkomsten en 

verschillen, zowel binnen de kring van het platform als, meer algemeen, naar de 


19

kunstgeschiedenis en actuele tendensen binnen de hedendaagse kunst. Dit wordt ook 

doorgetrokken naar de actualiteit van de dag. 

De discussies gaan over kunst in het algemeen en over vergeten bronnen. Wetenschappelijke, 

ideologische en politieke experimenten en toekomstvisies komen aan bod. 

2. expertise en background 

35 Jaar beroepservaring als vrije kunstenaar. 

Jaren 80: tesamen met Danny Devos actief in de tegencultuur. Actief lid van noise-groep 

Club Moral (1981-nu). 

Jaren 90: docent in KASKGent, afdeling 3D en vast begeleider aan Rijksacademie 

Amsterdam. 

Nauwe contacten met wetenschappers uit domeinen als de Artificiële Intelligentie en 

experimentele psychologie. 

Als lid van de Koninklijke Academie voor Kunsten en Wetenschappen in Brussel kan ik 

bruikbare ad hoc informatie doorgeven van interessante lezingen en nieuwe 

gezichtpunten. 

3. methode 

Ik breng boeken, tijdschriften, films mee uit mijn eigen archief en aangekochte 

audiovisuele filmfragmenten en documentaires. Ook oud en nieuw materiaal op internet 

wordt tesamen bekeken, liefst aangevuld door wat de studenten willen laten zien en wat 

aansluit op actuele thematieken, nieuwigheden en ontwikkelingen. 

4. Doelstellingen 

Het is de bedoeling dat zich in de loop van de 6 bijeenkomsten een evolutie voltrekt in de 

kunsten van het zich duidelijk en rustig uitdrukken, het leren luisteren naar anderen en het 

formuleren van gerichte vragen, op zoek naar meer diepgang en verduidelijking. 

Op het einde volgt een nieuwe, korte, persoonlijke presentatie waarin de student haar/zijn 

idioom duidelijk stelt en waaruit blijkt dat er op zoek is gegaan naar contexten. Dit kan 

audiovisueel en/of analoog gebeuren, en van de collega-studenten wordt verwacht er een 

critische reflexie aan toe te voegen. Ik vraag ook telkens, naar aanleiding van een 

specifieke gespreksronde, een kleine neerslag op papier. 

1. studielast 

In de les worden gezamenlijk teksten gelezen in het Nederlands en het Engels. 

Er is geen syllabus. 

11. Documentaire fotografie 

DE KEYZER Carl 

carl@carldekeyzer.be 

- voorstelling van eigen werk en opbouw, voorbereiding verschillende boekprojecten 

- geschiedenis van het agentschap Magnum, werking, projecten van collega's leden 

- wereld van foto agentschappen, festivals, beurzen, prijzen, hoe begin ik een groot project 

en wie betaalt wat. 

- reportage fotografie vs documentaire fotografie, links met perswereld en kunstwereld, 

verleden en toekomst 

- digitale archivering, print en computer technieken 


20

- kritische evaluatie project 'Moments before the flood' (onderzoeksproject, zie 

www.momentsbeforetehflood.com) en projecten van de masters 

- keuze van drager : boek, tentoonstelling, website, multimediaal 

- discussie over beeldtaal 

Abstract: 

12. Expanded documentary 

VAN DIENDEREN An 

an.vandienderen@thogent.be 

Tijdens het masterseminarie worden studenten vertrouwd met de betekenis van het 

relatief recente fenomeen “Expanded documentary” op basis van het werk van enkel 

internationale kunstenaars (zoals Kutlug Ataman, Harun Farocki en Eija-Liisa Athila). De 

documentaire film neemt een klassieke tweedimensionale projectie doorgaans als een 

evident gegeven. Met het oog op de ontwikkeling van expanded documentaries neemt dit 

masterseminarie de problematisering van de tweedimensionale opstelling als een 

vertrekpunt en analyseert het specifieke cross-overs tussen mediakunst en documentaire 

film. De ‘expanded version’ op documentaire wil niet alleen de performativiteit van de 

maker expliciteren door een mediale opstelling. Tevens beoogt het een uitbreiding waarin 

er ook een plaats is voor de performativiteit van de bezoeker, als participant in een 

ruimtelijke of interactieve presentatie. Deze kunstenaars hanteren artistieke strategieën 

die weerstand willen bieden ten aanzien van dominante beeldvorming (via TV, reclame, 

internet). Laura U. Marks stelt daarbij dat dergelijke experimentele werken vooral 

sensorieel en “embodied” zijn, waardoor kunstenaars die ‘werken tussen culturen in’ 

(expanded) cinema gebruiken om een fysieke ervaring van plaats en cultuur uit te drukken 

(Marks, 2002). 

Methode: 

6 lessen van telkens 4 uur. Studiobezoek en/ of bezoek expositie. Lectuur teksten op basis 

van een samengestelde syllabus. Analyse van internationale kunstenaars en eigen werk. 

Evaluatie: 

Actieve en geëngageerde participatie in discussies, aanbrengen relevante 

discussiepunten. Schrijven van een paper OF het realiseren van een documentaire die 

mediale aspecten heeft. 

13. Film en beeldende kunst 

COLPAERT Lisa 

lisa.colpaert@hogent.be 

This seminar is in Dutch but students who prefer to speak English are welcome. 

Titularis: Lisa Colpaert 

Co-lesgevers: Vito Adriaensens (KASK) en Steven Jacobs (Universiteit Gent) 


21

1. Inhoud 

Het seminarie “Film en Beeldende Kunst” kadert volledig in het onderzoeksproject 

“Cinematografische visualisering van Beeldende Kunst” dat wordt ondersteund door 

Hogeschool Gent. Het seminarie wordt gelijktijdig gegeven met het masterseminarie “Film 

en Beeldende Kunst” aan Universiteit Gent waarvan Prof. Dr. Steven Jacobs de titularis is. 

In dit seminarie wordt ingegaan op de visualisering van (fictieve) kunstenaars en 

kunstwerken in speelfilms. Zo zal onder andere het genre van de kunstenaarsbiografieën 

aan bod komen alsook museumscènes in speelfilm, portretten en picturaliteit in stille film 

en film noir, animatie van schilderkunst en beeldhouwwerken en tableaux vivants in 

speelfilm. 

2. Programma en lessenplan (onder voorbehoud) 

1. (09/10/2012) Biopics: de kunstenaarsbiografie en de speelfilm (Steven Jacobs) (UGent) 

• Leesopdracht: nog te bepalen + Introductie & opdracht (voor de KASK-studenten) 

2. (16/10/2012) Portretten en picturaliteit in films uit de periode 1910-1920 (Vito 

Adriaensens) (UGent) 

• Leesopdracht: Ivo L. Blom, “Il Fuoco or the Fatal Portrait: The XIXth Century in the Italian 

SilentCinema,” Iris 14-15 (Autumn 1992), 56-66. 

3. (23/10/2012) Geschilderde portretten in Film Noir (Lisa Colpaert) (UGent) 

• Leesopdracht: Susan Felleman, Art in the Cinematic Imagination (Austin: University of 

Texas Press, 2006), 14-56 (chapters 1 & 2). 

4. (30/10/2012) Musea in film (Steven Jacobs) (UGent) 

• Leesopdracht: Theodor W. Adorno, “Valéry Proust Museum” (1953), in Prisms 

(Cambridge, MA: MIT Press, 1997), 173-86. 

5. (06/11/2012 om 20u30 in KASK) The Animation of Artworks in Early Film (Lynda Nead) 

Lezing door Lynda Nead (Pevsner Professor of History of Art aan Birkbeck College, 

University of London. Zij is auteur van onder meer The Haunted Gallery: Painting, 

Photography, Film ca 1900 (2007), Victorian Babylon: People, Streets and Images in 

Nineteenth-Century London (2005) en The Female Nude: Art, Obscenity and Sexuality 

(1992). 

6. (20/11/2012) Onderwerp nog te bepalen (Lisa Colpaert & Vito Adriaensens) (UGent) 

Animating Art: Living Statues, animated paintings (Inclusief Action Painting, Haunted 

Mansion, Wax museum,…) > Pygmalion-mythe 

• Leesopdracht: nog te bepalen 

7. (27/11/2012) Tableaux Vivants (Steven Jacobs) (UGent) 

• Leesopdracht: nog te bepalen 

8. (04/12/12) Werkcollege: overleg + feedback opdracht (KASK) 

9. Filmvertoning KASKcinema: The Woman in the Window (Fritz Lang, 1944) 

10. Filmvertoning KASKcinema: Compilatie Museumscenes 

11. (examenperiode januari): Studentensymposium + indienen paper 

3. Evaluatie 

De student wordt geëvalueerd op basis van drie onderdelen: 

(a) participatie aan de discussies in de hoorcolleges, die rijkelijk met filmfragmenten 

worden geïllustreerd. De hoorcolleges omvatten eveneens een discussie over de 

leesopdracht. De tekst(en) van deze leesopdracht worden via Dokeos beschikbaar 

gesteld. Aanwezigheid in de hoorcolleges, de gastlezing en de filmvertoningen is verplicht. 

(b) participatie aan het werkcollege, dat bestaat uit een korte presentatie van de 

examenonderwerpen. 


22

(c) het examen bestaat uit een mondelinge presentatie op een symposium, dat ongeveer 

een gehele dag in beslag neemt en plaatsgrijpt in de examenperiode. Elke student geeft 

een lezing van maximaal 20 minuten (exclusief 10 minuten tijd voor discussie per lezing). 

De lezing, die visueel ondersteund wordt (powerpoint, filmcompilatie, et cetera), bestaat uit 

de studie van een kunstenaar of kunstwerk (of een reeks met elkaar verwante 

kunstwerken) uit een film. Daarbij wordt er gebruik gemaakt van inzichten uit de hoor- en 

werkcolleges. Naast een vormelijke analyse en kunsthistorische duiding van de 

kunstwerken bevat de lezing informatie over de rol van de kunstenaar of kunstwerk in het 

verhaal van de film en over de wijze waarop de kunstwerken cinematografisch zijn 

gevisualiseerd (met behulp van camerabewegingen, montage, geluid, licht, et cetera). 

Samenwerking tussen twee of drie studenten voor een gezamenlijke presentatie is 

mogelijk. Individueel overleg over de examenlezing wordt in de loop van de cursus ten 

sterkste aangeraden en verloopt op basis van een afspraak (eventueel via e-mail) met de 

docenten. 

(d) paper: er moet een schriftelijke versie van de lezing ingediend worden. 

14. Ganda-Gent-Ghent. In defence of a rebellious city 

DE BOODT Ria 

ria.deboodt@hogent.be 

- This seminar is in English - 

Why is it that Ghent is the so called rebellious town in the Low Countries? Who was to 

control this mighty town remained a bone of contention throughout the Middle Ages, the 

Modern Era and even later. There were endless quarrels, intrigues, battles, murders, 

demonstrations and strikes. Ghent, like the County of Flanders itself, suffered from divided 

loyalties and sometimes also profited from them. This situation was very tempting as there 

were innumerable opportunities to play off count against king, Bruges against Ghent, count 

against emperor, guild against guild, as we will see. The city is covered with memorials of 

its rebellious history. 

This seminar explores the art and the history of the city of Ghent from its origin in the early 

Middle Ages, then called "Ganda", to the present day. You will able to understand the 

socio-economic and political actors who participated in the rise, the fall and the revival of a 

medium-sized Flemish town. The cultural phenomena and varied art production connected 

with them. Important and remarkable personalities and institutions that made Ghent 

renowned, famous and less famous artists, popular figures, heroes and anti-heroes of all 

time. We will investigate their environment and residences, their work and workshops, 

buildings, public and private spaces on the spot. It may be clear this will be anything but a 

touristic seminar. 

Method 

The seminar is organised in six sessions of four hours (see schedule p. 7). An introduction 

in class will be followed by a visit to different locations in Ghent. The use of public 

transport and museum entrances might bring on some, but limited expenses. 

Documentation 

Readers with background information, relevant bibliography and powerpoint presentations 

will be available on the e-learning platform Chamilo. 


23

Evaluation 

Active cooperation is required of each participant interested in and wanting to discover in a 

different way the city of his/her master studies. Each student has to give a presentation 

and to write a paper on a subject related to the visited locations. 

15. Het boek wat/nu? Denkbeelden over de toekomst van het boek 

DOBBELAERE Danny 

danny.dobbelaere@hogent.be 

Door de toenemende digitalisering lijkt er zich een ‘iconic turn’ voor te doen: het beeld 

wordt belangrijker dan de tekst. Teksten en boeken kunnen via internet geraadpleegd en 

gelezen worden. Het papier en het traditionele boek (de codex) verliezen terrein. Door 

nieuwe technologieën (ebook-readers, Ipad, flinterdunne en hoge resolutie-schermen, 

printing on demand, socia le netwerken...) zou het boek volgens sommigen zelfs helemaal 

kunnen verdwijnen. 

Anderen zijn minder pessimistisch. Volgens hen zal het boek blijven bestaan als een 

tactiel artefact. Een boek kan je ruiken, doorbladeren, koesteren... Bovendien is het een 

cultuurproduct par excellence; het heeft een onvervangbare en unieke plaats binnen het 

‘geestesleven’ van een maatschappij. Door de concurrentie en druk van de digitalisering 

zal er allicht nog meer aandacht besteed worden aan de vorm van het boek en wordt het 

een object van literaire of artistieke luxe. 

In dit seminarie bekijken we (en discussiëren we over) een aantal boekwerken (literatuur, 

kunstboeken, kunstenaarsboeken...). We bekijken en analyseren hoe boeken worden 

vormgegeven (vroeger en nu, analoog en digitaal). Elk student maakt een artefact waarbij 

de mogelijkheden om analoog en digitaal te verzoenen worden afgetast. Bestaat het 

ultieme boek, ‘le livre’ (Mallarmé), of is het toch eerder een ‘perfecte leesmachine’ 

(Valéry)? Of lost het materiële boek op in het niets als ‘stof van zijn’? 

Er worden teksten over deze materie gelezen en becommentarieerd (individueel en in 

groep). 

Eventueel ook bezoeken aan tentoonstellingen en gespecialiseerde boekenbeurzen. 

16. Hoe communicatie vormgeven. 

Of de meerwaarde van geïntegreerde communicatie 

WESTERDUIN Saskia 

saskia.westerduin@hogent.be 

Thema academiejaar 2012-2013 

“Lichaamstaal”: hoe communiceren wij vandaag met ons lichaam. 

Over non-verbale communicatie, body-art, tribal communicatie en mode(s). 

Doelstelling: 

• Onderzoek doen naar de mate waarin ons lichaam onze waarneming beïnvloedt en onze 

expressie bepaalt en welke rol dat lichaam speelt bij communicatie in het algemeen en bij 

vormgeving in het bijzonder. 

• Inzicht krijgen op de impact van (hedendaagse) vormen van non-verbale communicatie, 

gelinkt aan doelgroepen, maatschappelijke trends, sociale media, … 


24

• Het onderzoek naar non-verbale communicatie aanwenden als inspiratiebron voor het 

maken van een eigen werkstuk. 

Inhoud seminarie: 

“We vormen ons lichaam – met kleding, tatoeages, steroïden, borstimplantaten, … - niet 

alleen om het functioneler te maken maar ook om er mee te communiceren.” 

Deze quote van Tucker Viemeister, Executive vice-president, R&D, Razorfish USA geldt 

als uitgangspunt voor het klassikaal onderzoek. 

Er wordt vertrokken vanuit de positionering van de 3 betrokken partijen: de klant/ 

stakeholder (stuurt de communicatie), de vormgever (vertaalt de communicatie of geeft de 

communicatie vorm) en het publiek (ontvangt de communicatie). Wie ze zijn, welke hun 

realiteit is, wat ze willen vertellen, wat hun verwachtingspatroon is en wat hun deliverables 

zijn, komt ruim aan bod tijdens het seminarie. 

Ook het detecteren en omgaan met trends, zowel op maatschappelijk niveau als op 

consumenten-, markt-, en productniveau biedt een ruimere kijk op de factoren die de 3 

partijen beïnvloeden. 

Onderzoek vormt dan ook steeds de motor tot succesvolle communicatie-vormgeving. 

Verschillende methodologiën en onderzoeksmethodes worden voorgesteld, besproken en 

toegepast om de rol van de (grafisch)vormgever als “facilitator” te vereenvoudigen en een 

sluitende designbrief te kunnen opstellen. 

Verder komen aan bod: 

- storytelling: de meerwaarde van een goed verhaal 

- messsage en medium: welke dragers kunnen de boodschap versterken? 

- guerrillacommunicatie: opvallen is de boodschap 

- samenwerkingsverbanden: vormgeven doe je nooit alleen 

Werkmethode seminarie: 

- onderzoek 

- case-study 

o onderzoeksopdrachten 

o toepassen onderzoeksmethodes 

o geleide reflectie- en discussiemomenten 

Studiematerialen: 

- gedeelde individuele werkstukken 

Evaluatiemethode: 

- om de toepasbaarheid van de aangebrachte onderzoeksmethodes (naar aanleiding 

van de case-study) aan te tonen moet elke student een persoonlijke creatieve 

aanbeveling (designbrief) maken. 

- De student kan – indien gewenst - daarvoor zijn eigen discipline als uitgangspunt 

nemen. 

De evaluatie wordt op het einde van het academiejaar afgegeven en mondeling toegelicht. 


25

17. Institutionele Kritiek, het Mandaat van Kunst en Gentrificatie 

MARTENS Renzo 

renzo.martens@hogent.be 

Seminarie over de vraag of de productie van kritische kunst een impact heeft op de 

maatschappelijke werkelijkheid, en zo ja, waar en op welke manier dit gebeurt? Is de 

impact het grootste op de plekken waar de kritiek zich op richt, of op de plekken waar die 

kritische kunst vervolgens getoond bediscussieerd eb verkocht wordt, in biennales, musea 

en galleries? Sommigen stellen dat het voornaamste gevolg van kunst kapitaalaccumulatie 

is. Is het daarom dat stadsbesturen en zakenmannen kritische kunst financieren? Hoe kan 

kunst met zo'n instrumentalisering omgaan? 

Met werken en teksten van Ute Meta Bauer, Joseph Beuys, Rosalyne Deutsche, TJ 

Demos, Richard Florida, Andrea Fraser, Hans Haacke, Occupy Wall Street, Martha Rosler, 

Hito Steyerl, Andy Warhol, Carey Young, Artur Zmijewski, en vele anderen. 

Expertise 

Een en ander is gebaseerd op interesses inherent aan mijn eigen studie. 

Methode 

Zes wekelijkse sessies, met leesopdrachten, videoprojecties, groepsdiscussies, 

groepsevaluaties. Deelnemers zullen teksten lezen, een presentatie, film of kunstwerk 

maken, en een paper schrijven. 

Werkmaterialen 

De teksten zijn in het Nederlands en het Engels en worden in een reader ter beschikking 

gesteld. Films en beeldmateriaal worden in groep bekeken. Inzet en overgave zijn vereist. 

Evaluatie 

Vereisten: actief deelnemen aan de discussies, inspirerende en relevante presentatie, 

kunstwerk of film maken, voorstellen maken over wat kunst zou kunnen zijn en doen, 

elkaars presentaties en voorstellen evalueren. Daarnaast een paper schrijven als examen. 

18. Kunst en indrustrie 

ART & INDUSTRY - INDUSTRIAL HERITAGE: 

Diverging Domains - Unexpected Relationships 

VIAENE Patrick 

patrick.viaene@hogent.be 


-1. KADER 

1.A Kernideeën : 

I. Het industrieel gebeuren werd in 

toenemende mate, in het bijzonder van omstreeks 1750 tot 1950 (maar ook nog daarna) 

door kunstenaars in beeld gebracht en geïnterpreteerd. 


26

Eerste vaststelling hierbij : industrie vormde / vormt dus een belangrijke inspiratiebron voor 

de kunstproductie tijdens, zeg maar, de moderne en hedendaagse tijden. 

Tweede vaststelling : veel van deze kunstwerken vormen vandaag kostbare getuigen, 

documenten, “bronnen” om verdwenen of nagenoeg verdwenen industriële 

productiewijzen te documenteren. 

Het gaat hierbij niet enkel over schilderijen, maar ook over beeldhouwwerken, grafische 

voorstellingen, foto’s, films, enzovoort. Dat is een eerste invalshoek. 

II. Kunstenaars hebben de industrie zelden of nooit “op objectieve wijze” weergegeven: zij 

leveren ‘commentaar’ op het industrieel gebeuren, zowel in de keuze van WAT ze 

voorstellen (de vermoeide lichamen van mijnwerkers, staalarbeiders die op dwergen lijken 

tegen de achtergrond van gigantische fabriekshallen, stakende arbeiders aan een 

fabriekspoort, enz) als in de wijze HOE ze die onderwerpen in beeld brengen. 

De kunstwerken van Defrance, Bonhommé, Meunier, Heyenbroeck, Pabst, Bay, 

Vercheval, Bernd en Hilla Becker, Henk Van Rensbergen (…) vormen even zovele 

uitingen van houdingen en attitudes van de kunstenaars tegenover de uitgebeelde 

thematiek. Dat is een tweede niveau. 

III. Fabrieksgebouwen (maar ook havenloodsen, goederenstations, steengroeven, enz.) in 

de ruime betekenis, dus “industriële gebouwen en installaties” hebben kunstenaars altijd 

aangetrokken en geïnspireerd. 

Veel kunstenaars (vb. Maurice Béjart als danser, Roy Lichtenstein als schilder, 

Einstürzende Neubauten als muziekgroep…) kozen bewust om te gaan creëren in 

leegstaande industriële gebouwen, en dit niet alleen omwille van een gunstige huurprijs ! 

Ook tal van theaters (alleen al in Gent : Victoria, Arca, …), kunstencentra (Hallen van 

Schaarbeek, Plan K, Zuiderpershuis Wereldculturencentrum, De Centrale…) en musea 

(MIAT, La Fonderie, VLATAM, Nationaal Jenevermuseum, Nationaal 

Speelkaartenmuseum, MAC’s,…) vonden in de loop van de laatste dertig jaar een 

onderkomen in industriële gebouwen er genieten –voor een groot deel precies daarom - 

van een sterke aantrekkingskracht ! De verhouding tussen de wereld van de artistieke 

creatie (en presentatie) versus de lokalisering ervan… een boeiend thema. Dat is een 

derde niveau. 

IV. Industriële archeologie (I.A.) is een jonge wetenschap. Zij bestudeert levens- en 

(vooral) arbeidsomstandigheden, gerelateerd aan het fysische kader van de industriële 

milieu en het werkkader. I.A. onderzoekt, maar gaat verder dan bestuderen : I.A. wil ook 

het industrieel erfgoed valoriseren, door een pleidooi voor een (selectief) behoud ervan en 

door het voorstellen van zinvolle herbestemmingen voor dit erfgoed. Bij deze 

herbestemmingen gaat het niet alleen over kantoren, over dure en cleane lofts, over 

handel en diensten. Ook cultuur komt hier sterk om de hoek kijken. Hoe gebeurt dit ? En 

waarom lukt op de ene plaats wat mislukt op een andere plek ?. Dat is een aanzet dat leidt 

naar een vierde niveau. 


27

1 B : Inhoudsomschrijving van het Seminarie: 

Vanuit de ontelbare maar weinig onderzochte relaties tussen kunst en industrie (kunst 

geïnspireerd door het thema industrie, de verdwenen industrieën verklaard door middel 

van kunstwerken, de veranderende en verschillende houdingen van kunstenaars 

tegenover het thema industrieel gebeuren en industriearbeid –in het bijzonder vanaf 1750- 

, de fabriek als inspiratie en arbeidskader voor kunstenaars, enz.) ontstond de idee om 

hierover een Seminarie te geven. De thematiek kan verbreed worden tot kunst beïnvloed 

door techniek, technologische mogelijkheden (en beperkingen), ook de term industrie is 

een rekbaar begrip en daarom een boeiende, weinig bekende materie, waarmee elke 

student vanuit zijn werkveld en specialisatie verbanden kan leggen. Zowel architectuur 

(industriële bouwen en bouwen beïnvloed door industriële processen), plastische kunsten 

(inclusief grafische kunsten) als fotografie en film komen aan bod. 

2. VANUIT WELKE EXPERTISE ? 

Sedert meer dan 30 jaar is Patrick VIAENE als kunsthistoricus begeesterd door het 

spanningsveld tussen kunst en industrie. In zijn vrije tijd en (voor een deel) ook 

professioneel is hij bezig met “industrieel en wetenschappelijk erfgoed”. Zijn interesse voor 

dit veld situeert zich op verschillende niveaus (als lesgever industrieel archeologische 

erfgoed in één der Vlaamse Hogescholen –ARTESIS-, als voorzitter van SIWE of 

Steunpunt voor Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed Vlaanderen-Brussel, als Boardmember 

van het Wereldverband TICCIH) en tal van andere activiteiten, waarop hier niet in 

detail kan worden ingegaan. Deze ervaringen hebben bij aangezet tot het uitwerken van 

een KASK – Seminarie “KUNST & INDUSTRIE”. 

3. HOE ? 

Het SEMINARIE start met een aantal inleidingen in de vorm van hoorcolleges, waarbij het 

wel de bedoeling is dat de studenten actief tussenkomen door vragen stellen en kritische 

reflectie. Zij kunnen zelf deelonderwerpen aanbrengen of toegewezen krijgen die zij tijdens 

de contactmomenten voor de medestudenten presenteren. 

Deze inleidingen en thematische pedagogische momenten worden steeds voorzien van 

concreet illustratiemateriaal, zowel via powerpoints als via filmprojectie en zelfs auditieve 

elementen. 

Deze “indoor”momenten van het seminarie kunnen afgewisseld worden met uitstappen 

omtrent industrieel erfgoed, met bezoekmomenten aan tijdelijke tentoonstellingen vaste 

opstellingen in verband met het onderwerp, uiteraard rekening houdend met de 

beschikbare tijd en mogelijkheden. In 2009-2010 werden bij de eerste presentatie van dit 

seminarie studiebezoeken gebracht in Antwerpen en Brussel. Er werden ook tips gegeven 

voor zelfstudie en zelf bezoeken af te leggen. In 2010 was dit ook het geval… 

4. KWOTERING / TAKEN / EXAMEN 

Er wordt een taak gegeven, nl. de samenstelling van een persoonlijke paper over één 

kunstenaar of kunstwerk die/dat een bijzondere relatie heeft tot het behandelde 

onderwerp. Er wordt zeer op prijs gesteld dat het onderwerp een link heeft met het 

Masterproject van de student of dat de student vanuit zijn project het paper - onderwerp 

kiest. De “paper in wording” wordt tijdens één der bijeenkomsten door elke student 

voorgesteld aan medestudenten en de titularis. Tijdens de mondelinge eindproef wordt de 

afgewerkte paper aan de titularis toegelicht en besproken. De quotering houdt rekening 

met de aanwezigheid en actieve participatie van elke student gedurende heel het verloop 

van het seminarie. 


28

5. PEDAGOGISCH MATERIAAL / CURSUS 

Er is geen klassieke cursus maar er worden wel diverse documenten uitgedeeld als 

ondersteuning van de inleidingen, één ervan vindt men in bijlage. 

Het Seminarie wordt gegeven in het Nederlands, anderstaligen met eerder zwakke kennis 

van het Nederlands, maar die sterk gemotiveerd zijn, worden geholpen tijdens en buiten 

de lessen en contactmomenten. 

6. STUDIELAST 

De studielast is deze van de gebruikelijke Seminarie – studielast. 

De voorbereidingstijd van de “lessen” en “contactmomenten” is gering. 

Voor de taak / examen: zie punt 4. 

19. Maybe the sky is really green, and we're just colorblind 

Info-dystopias, media jamming, close encounters, 

and radical ecology. 


johan@zapomatik.com 


While Walter Benjamin and Sergei Eisenstein defined montage as a revolutionary tool for 

social analyisis, MTV and CNN have totally surpassed this. The commercial break and the 

remote control installed zapping and channel surfing as a new way to relate to the world in 

the 80s. But today with YouTube and Google we don’t zap anymore, we now skip and 

navigate a reality zone defined in ‘’buffering-time’ and where images of global warming, 

Abu Grahib, 9-11, Afghanistan and the swine flu have become the new contemporary 

sublime. This illusion of abundance hides the ugly face of an info-dystopia where political 

debate has shrunken into mere fear management, keeping viewers permanently subdued. 

No longer happy innocent consumers of a begone TV-era, we are now avid consumers of 

fear. Paranoia suddenly seems the normal state of being. It’s easier to ponder the end of 

the world, then to imagine political alternatives. Not without a pun to interpret our world 

Bart Simpson’s Guide to Reality once coined the following: ‘MAYBE THE SKY IS REALLY 

GREEN, AND WE’RE JUST COLORBLIND.’ 

With Podcasts,online TV, mobile phones, video Ipods, blogs and YouTube, the digital age 

allows an infinite number of images and sounds to travel the world in no time. It is the era 

of home made productions, which expresses the chaotic nature of the human condition 

today as well as the cynicism of power. “MAYBE THE SKY IS GREEN,” a visual mediajamming 

tool at the hand of an extensive collection of clips, can be envisioned both as the 

joyful affirmation of a global disengagement and the catalyst of effervescent criticism, best 

described as a platform for temporary disobedience. 

The course is twofold: first of all it is rooted in my own practice as filmmaker, curator and 

visual artist, positioned both inside the film and museum world. The seminar would build 

from this practice into a more theoritical framework and dialogue. In this first part we 

choose for a discussion around current events in the media and the art world at the end of 

each session, initiated by screening examples from a recent YouTube-O-Theque I’ve 

compiled as curator. Focusing mainly on contemporary media jammer strategists that go 

against the grain and question mainstream media, this visual library includes work 


29

amongst the Yes Men, Harun Farocki, Miranda July, Chris Marker, Pierre Huyghe, Digital 

Zapatismo, Rea Tajiri, Alexander Sokurov, David Shrigley, Ulrike Meinhof, Mathias Muller, 

RtMark, The Residents, The Gorillaz, Bjork & Michel Gondry, but furthermore also 

mainstream and not so mainstream examples literally plucked from all sorts of venues, 

such as ads, quirky home movies, South Park, MTV and CNN & Russian TV. 

A second part of this course is group discussions where participants bring the dialogue 

into the sphere of their own practice. Here we can choose to either to it in a group session 

or if partipants prefer as one on ones. This can be decided in the first session and we can 

divide the days accordingly. 

BIO JOHAN GRIMONPREZ: Johan Grimonprez is an internationally acclaimed artist and 

filmmaker. His films include dial H-I-S-T-O-R-Y (1997), and Double Take (2009). 

Acquisitioned by NBC UNIVERSAL, ARTE TV (Germany/France), and CHANNEL 4 (UK), 

his productions traveled the main festival circuit from SUNDANCE to BERLIN. They 

garnered several Best Director Awards, a ZKM International Media Award, a Spirit Award 

and the recent 2009 Black Pearl Award (Abu Dhabi). His curatorial projects were host at 

museums worldwide, such as the HAMMER MUSEUM (LA) and the PINAKOTHEK DER 

MODERNE (Munchen). His work resides at major museum collections, including CENTRE 

GEORGES POMPIDOU (Paris) and TATE MODERN (London). He is published with 

Hatje/Cantz (Germany), and in distribution with Soda Pictures and Kino International. He 

spends his time between Brussels and New York, where he lectures at the SCHOOL OF 

THE VISUAL ARTS. His new film called The Shadow World, in co-production with 

Sundance, is in the make and planned for early 2014. 

20. Media-archaeology and contemporary art" 

CARELS Edwin 

edwin.carels@hogent.be 


This seminar focusses on the prototypes of our contemporary media-culture (such as the 

magic lanter, the photocamera, film, radio, television, computer) and on the relevance they 

maintain for current media-art. 

We will both investigate the historical impact of these media, and at the same time look 

how these prolong their effect on a thematic or iconological level in various forms of 

contemporary art. 

A wide range of media-configurations will be situated both theoretically and art historically. 

The main focus will be on the cultural implications of technology, not on the technicity as 

such. The convergence and differentiation of specific types of audiovisual media will be 

explored with as a conceptual model the geneaology of the cinema and the animated 

image. 

This historical contextualisation of new media is effectuated through a combination of three 

case studies per session: each time a key figure from the development of media culture 

will be matched with a theoretical framework and a contemporary example from the art 

world. 

This is a preliminary line up of combined case studies: 


30

Athanasius Kircher / Norman Klein / Zoe Beloff 

> Henry Fox Talbot / Barbara Maria Stafford / Quay Brothers 

>Joseph Plateau / Jonathan Crary / Ken Jacobs 

> Etienne-Jules Marey / Siegfried Zielinski / AL and AL 

> Thomas Edison / Friedrich Kittler / Michael Snow 

> Gebroeders Lumière / Walter Benjamin / Stefaan Decostere 

> John Logie Baird / Marshall McLuhan / Julien Maire 

> Paul Otelet / Michel Foucault / Robert Breer 

Method 

There will be eight sessions, each one lasting 3 hours. Each session combines a seminar 

with discussions and presentations by the students. 

Evaluation 

Attendance is obligatory, as well as a weekly study of one chapter of the reader. Each 

participant will present a topic of his or her paper ‘in progress’ to the group. Each 

participant will visit one or more exhibitions and/or live events. At the end, there is an oral 

exam. 

Study material 

Reader (mainly English) 

21. Moderne teksten over kunst 

VANDE VEIRE Frank 

frank.vandeveire@hogent.be 

Inhoud 

In dit seminarie worden teksten besproken die grosso modo tussen het einde van de 

achttiende eeuw en vandaag geschreven zijn. Alle teksten stellen op een indringende 

manier de positie van de kunst en/of de kunstenaar/schrijver in de moderne samenleving 

aan de orde. Ze zijn meestal van de hand van schrijvers of kunstenaars. Ze kunnen 

essayistisch, literair, poëtisch, poëticaal, manifest-achtig of filosofisch zijn. Ze zijn 

gerangschikt onder een achtttal met elkaar verweven thema’s die de spanning tussen de 

kunst en de samenleving kenmerken: de nieuwe mens, het helse inzicht, de passie voor 

het reële, melancholie, vervreemding, gespletenheid, transgressie, Unheimliche. De 

bedoeling is dat de student de uit deze teksten opgediepte problematiek op de 

kunstactualiteit en het eigen werk kan betrekken. 

Onderwijsvormen 

- hoorcolleges 

- een verkennend individueel gesprek over het onderwerp van de paper 

Wat wordt er van de student verwacht? 

- Uiteraard wordt zijn aanwezigheid op alle bijeenkomsten verwacht. 

- Het is noodzakelijk dat hij op voorhand de betreffende tekst gelezen heeft. Anders is er 

nauwelijks participatie mogelijk. 

- De student moet een paper schrijven (min. 2000 woorden). Hierin gaat hij dieper in op 

een auteur of enkele auteurs, een boek of enkele artikels, een kunstenaar of enkele 


31

kunstenaars, een kunstwerk of enkele kunstwerken of in het algemeen een thema dat 

gerelateerd is aan één van de teksten uit de bundel, besproken of niet besproken. Deze 

paper moet een persoonlijke verwerking zijn van lectuur. Het is hierbij noodzakelijk dat de 

gebruikte tekstbronnen (boeken, artikels, websites), of ze nu letterlijk geciteerd worden of 

gewoon inspirerend waren, in voetnoten worden vermeld. 

Het onderwerp van de paper wordt op voorhand met Frank Vande Veire besproken. 

De paper wordt afgegeven op het schriftelijk examen. 

- een 'klassiek', schriftelijk examen over de tijdens de lessen becommentarieerde teksten. 

Het schriftelijk examen staat op 12 punten, de paper op 8. 

Lijst van 50 teksten (jaarlijks wordt hiervan 1/5 behandeld) 

De nieuwe mens 

Rainer Maria Rilke, Zie je... (1904) 

Kasimir Malevitsj, Zorg ervoor dat je jezelf nooit herhaalt... 

Paul Van Ostayen, Ik kan geen postzegels verzamelen... (1921) 

Schelling, Hegel, Hölderlin, Systeemprogramma van het Duitse idealisme (1797) 

Friedrich Nietzsche, De dolle mens (1882) 

Adolf Loos, Ornament en misdaad (1908) 

Rainer Maria Rilke, De jonge dichter (1913) 

Tristan Tzara, Twee dada-manifesten (1918) 

Peter Sloterdijk, Dadaïstische chaotologie (1983) 

Walter Benjamin, Ervaring en armoede (1933) 

Octavio Paz, De traditie van de breuk (1972) 

Alain Badiou, Avantgardes (2000) 

Het helse inzicht 

William Blake, Het huwelijk van hemel en hel (1793) 

F. J. Dostojevski, Aantekeningen uit het ondergrondse (1864) 

Arthur Rimbaud, Twee zienersbrieven (1871) 

Friedrich Nietzsche, Wij kunstenaars, Onze uiteindelijke dankbaarheid jegens de kunst (1882) 

Georges Bataille, De zonne-anus (1927) 

Antonin Artaud, Van Gogh, de zelfmoordenaar van de maatschappij (1947) 

De passie voor het reële (de crisis van de voorstelling) 

Honoré de Balzac, Het onbekende meesterwerk (1832) 

Edgar Allan Poe, Het ovale portret (1850) 

Georges Bataille, Het ongevormde (1929) 

Jean-Paul Sartre, De walging (1938) 

Maurice Blanchot, De blik van Orpheus (1955) 

Melancholie van de moderniteit 

Charles Baudelaire, Het spleen van Parijs (1862) 

Friedrich Nietzsche, Wat is romantiek? (1882) 

Hugo von Hofmansthal, Brief van Lord Chandos (1901) 

Rainer Maria Rilke, De dingen van de toekomst (1903) 

Rainer Maria Rilke, Brief aan Hulewicz +De 9e elegie van Duino (1925) 

Theodor W. Adorno, Toverfluit (1951) 

Vervreemding van de kunst, kunst van de vervreemding 

Friedrich Nietzche, De overschietende mensen (1882) 

J.-.K. Huysmans, Tegen de keer (1884) 


32

Hugo von Hofmansthal, Brieven van de man die terugkeerde (1901) 

Thomas Mann, Tonio Kröger (1903) 

Viktor Sjklowskij, Kunst als techniek (1917) 

Franz Kafka, Josefine de zangeres, of het muizenvolk (1924) 

Francis Ponge, De augiasstallen + Retorica + Voetje-van-de-vloer + Over de redenen om te 

schrijven (1929) 

De gespletenheid van de kunstenaar 

Nietzsche, In hoeverre het er in Europa steeds 'artistieker' aan toe zal gaan (1882) 

Nietzsche, De hansworsten van God (1885) 

Friedrich Nietzsche, Ach, mijn gedachten! (1885) 

Antonin Artaud, Alle geschrijf is zwijnerij (1927) 

Fernando Pessoa, Niet mijn, niet mijn is mijn gedicht + Autopsychografie 

Jorge Luigi Borges, Borges en ik + Everything and nothing (1960) 

Hans Magnus Enzenberger, Verdere redenen waarom dichter liegen (1978) 

Kunst als transgressie 

Charles Baudelaire, Ode aan de schoonheid (1861) 

Franz Kafka, Een hongerkunstenaar (1924) 

Georges Bataille, Sacrale verminking en het oor van Van Gogh (1930) 

Antonin Artaud, Het theater van de wreedheid (1938) 

Witold Gombrowicz, Voorwoord tot 'Filibert met kind bekleed' (1937) 

Het Unheimliche 

Heinrich von Kleist, Het marionettentheater (1810) 

Franz Kafka, De zorgen van een huisvader (1917) 

Sigmund Freud, Het Unheimliche (1919) 

Walter Benjamin, Het bochelmannetje (1938) 

Maurice Blanchot, De twee versies van het imaginaire (1955) 

22. Picasso in Palestine 

ROELANDT Els 

els@aprior.org 


In 2011, for the very first time, an original painting by Pablo Picasso was on show in the 

Occupied Territories, Ramallah. The work Buste de Femme (1943) is one of the most 

iconic works from the collection of the Van Abbemuseum in Eindhoven and has been 

exhibited throughout the world in the past 50 years. On the basis of a loan request made 

to the museum by the IAAP (International Academy of Art in Palestine) in September 2010 

and following extensive research, the work will travel to Palestine in June 2011. It will be 

exhibited in a specially constructed room inside the IAAP from 24 June to 22 July. 

While the debate on and through contemporary scenes continues, and seemingly fails to 

conclude in the terms of Palestinian discourse, the early modernist work of Pablo Picasso 

“Buste De Femme” of 1943 maybe the pivot of the discussions in that area, which attempts 

to understand the abnormalities of a space in normal terms and perspectives. The project 

questions the relation between contemporary practice of arts and the contemporary life. 


33

Raising a series of questions; from the piece itself, to the representation styles within the 

Palestinian art sphere and the integration with the nondomestic, to the questioning of the 

status of what Palestine as an entity is are also drawn from this project. Therefore, it will 

be a project with educational value for the visitors of the Palestinian Art scene, and for the 

students of Arts in Palestine and the world. Furthermore, the universalism of Picasso’s 

work and life as a Western canon too stands in the spotlight. The question may rise to 

become whether or not we can think of Palestine as disconnected from this contemporary 

society or not? 

Whereas the project may appear straightforward - the aim would appear normal in any 

other context - the logistics of being able to borrow and show an international art work 

mean that The Oslo Accords are being re-visited to understand the legal constitution of the 

location, Palestinian capabilities to provide security for the art work and museum context 

for its display are being researched, along with international business agreements, which 

in turn all highlight the abnormality of the Palestinian reality and question the nature of the 

Palestinian entity. 

In a political and geographical space that is highly defined by occupational tactics, it is 

clear that difficult situations will pinpoint in several ways the practicalities of this very 

occupation. Without strictly only speaking in terms of occupation and directly referring to it, 

Picasso to Ramallah hopes to speak out hope beyond the frame of military occupation. It 

will however relate to it, but will never take the direct form of it. 

Not only does the project revive the legacy of Picasso and his stand against injustice, it 

also takes Picasso on an extraordinary journey to a zone of disturbance in an attempt to 

realize the ordinary, which is currently being documented in film. Once Picasso is finally 

home again in the Netherlands collection, the work will go on display as the “Picasso that 

visited Palestine”. 

The students of the International Art Academy in Ramallah participated in the selection of 

the masterpiece that portrayed a woman, and not an overtly political piece like Guernica 

(1937). Nonetheless, the implications of this piece to both the Art Academy students and 

the continued debate on modernism will have its own political shadows, at least in terms of 

deconstructing a female figure’s representation in the Palestinian arts context. 

From the starting point, the Academy’s request to borrow ‘Buste de Femme’ (1943) formed 

the basis of collaborative research on all the steps that imply any normal loan request. An 

open response to the question provides the flexible tools to respond with yet unknown 

answers on what collecting means in the 21st century. 

Collecting in the 21st century means also looking in recent history of collecting policies and 

traditions. An elaborate research on procedure will unfold values of systems, ideas on 

protectionism and will expose motivations behind all the systems in place. Why and how 

do we regulate loan requests like we do and how can we understand them in the light of 

recent art, global and political history? It therefore will not only become a trip to a far away 

place, but also an endeavor that starts at our own systems and depots. 

A challenge in developing the program and the ‘success’ is also based on the form of and 

relation to exchange; exchange that happens on the basis of inequality of physical and 


34

material capabilities of the both institutions, but are hopefully able to transfer to equality in 

learning and contributing to knowledge. The openness to contributing to knowledge on 

both sides feels for me as an important ingredient that can function beyond the usual 

borders of exchange where hierarchy along geographical and political realities remain 

visible in result as well as a process. This process that this project allows not to be a game 

that discards the responsibility of collecting and a collection, that belongs to one 

community and will be used to support the other. 

One of the dangers is that the project could be understood as a game and easily be 

formed by third parties as a spectacular project. The spectacular needs to be used, but 

also handled with care as it will not contribute to correct displaying of motivations per se. 

Method: seminar with discussions + symposium. 

Exam: written. 

23. Poëtische machine 

GALLE Jerry 

jerry.galle@hogent.be 

1. Inhoud 

Sinds de geboorte van de grote mediatechnologieën en de ongehoorde wetenschappelijke 

vooruitgang in het midden van de negentiende eeuw, opent de geest zich voor schijnbaar 

onbegrensde mogelijkheden. Tijdens deze periode lijkt het alsof de technologie de 

verbeelding zo magnetiseert, dat de grenzen tussen het echte (of het conventioneel 

wetenschappelijk aantoonbare) en het buitengewone meer doorlaatbaar zijn, dan we ons 

vandaag kunnen inbeelden. Het zijn schrijvers uit de vroege twintigste eeuw zoals 

Raymond Roussel en Alfred Jarry die de mens machine verbeelding binnen de kunst 

introduceren en een grote invloed uitoefenen op Marcel Duchamp en Francis Picabia, 

maar ook op hedendaagse kunstenaars zoals bijvoorbeeld Theo Jansen en Panamarenko. 

In dit seminarie zoeken we naar een zelfde vorm van magnetiseren en grens 

doorbrekende praktijk van technologie binnen een artistiek proces. De hedendaagse 

technologieën, zoals bijvoorbeeld software, esthetische code of robotica, worden op een 

historische, mythische, psychologische, humoristische en tenslotte vooral op een 

ontechnische manier behandeld. 


Lectuur en bespreking van relevante teksten en van beeldmateriaal met bijhorende 

discussies. 

3. Studiematerialen 

De teksten en het beeldmateriaal worden ter beschikking gesteld tijdens de 

seminariebijeenkomsten. 


Permanente evaluatie en afsluitend een mondeling examen. 


35

24. Politiek theater vandaag: streven naar een effect of een affect? 

VUYLSTEKE VANFLETEREN Katrien 

katrien.vuylstekevanfleteren@hogent.be 

1. Inhoud: 

Het politiek vormingstheater van de jaren 70 is ten onder gegaan aan verschillende 

ideologische valkuilen. De expliciete politieke inhoud en het artistieke karakter van theater 

leken moeilijk verenigbaar. Het politiek theater verwaarloosde het artistieke en het theater 

werd langzaam (mis-)(ge-)bruikt om het publiek ideologisch op te voeden of te bekeren. 

Om die reden keerde een groot deel van het theaterlandschap zich eind jaren 70, begin 

jaren 80 tegen het (expliciet) politiek theater dat daarna twee decennia lang niet meer op 

de Vlaamse scène verscheen. 

Een opvallend verschil met vroeger is dat het hedendaags politiek theater het artistieke 

aspect niet verwaarloost. Toch kunnen we niet stellen dat het politiek theater nu 

gevrijwaard is van die moeilijke evenwichtoefening tussen educatie en kunst, tussen de 

politieke inhoud en de artistieke uitvoering. In Performance affects vraagt James 

Thompson zich af of het politiek theater niet (opnieuw) ten onder gaat aan haar 

doelgerichtheid. Politiek theater dat moet resulteren in een meetbaar politiek of sociaal 

effect verwaarloost vaak bepaalde esthetische aspecten van het theater en daarmee ook 

het affect dat hieruit kan voortvloeien. 

Dit onderzoekseminarie benadert het hedendaags politiek theater vanuit verschillende 

(theoretische) uitgangspunten: 

-de historische context: het politieke vormingstheater uit eind jaren 60 en jaren 70, en de 

hedendaagse verhouding tot die historische context( C. Tindemans, M. Van Kerkhoven) 

-theater en politieke ideologie: hoe verhoudt het theater zich tot de ideologie, expliciet of 

implicit, wat zijn de mogelijke ideologische valkuilen van het politiek theater (S. Zizek, L. 

Althusser, …) 

-theater en educatie: hoe verhoudt het educatieve theater zich tot het artistieke aspect van 

het theater? Is educatief theater kunst of educatie? (Schiller, A. Jackson, J. Thompson…) 

-sociaal geëngageerd theater, sociaal artistieke projecten, ‘Applied theatre’, … : met welk 

doel wordt het theater hier ingezet? Waarom kiest men voor theater als kunstvorm? (B. 

Brecht, A. Boal, J. Thompson…) 

2. werkmethode: 

gezamelijke lectuur en bespreking van teksten (Nederlands, Engels) en beeldmateriaal 

3. Studiemateriaal: 

Tekstenbundel wordt samengesteld 

4. Evaluatie: 

Permanente evaluatie aangevuld met een mondeling examen 

25. Textiel en het Sociale Weefsel. Een relationele esthetica 

DE BAETS Isabelle 

isabelle.debaets@hogent.be 


36

Textiel als autonome beeldende kunstvorm heeft een bewogen parcours afgelegd 

doorheen de Westerse kunstgeschiedenis. Na het bereiken van een hoogtepunt in de 

wandtapijtkunst van de 16 de eeuw, is het medium textiel eeuwen lang door de 

schilderkunst verdrongen. Om vervolgens terug als volwaardige kunstvorm op te duiken in 

de turbulente twintigste eeuw. In deze periode, waarin opeens alle mogelijke materialen en 

technieken kunnen ingezet worden om kunst te creëren, grijpen vele avant-garde 

kunstenaars naar textiel als meest geschikte medium om zich beeldend uit te drukken. 

Vaak wenden actuele kunstenaars het potentieel van het medium textiel aan om complexe 

lagen van sociale betekenis over te brengen. De tentoonstelling ‘TEXTILES - Kunst en het 

sociale weefsel’(2009) in het M HKA bekeek dit fenomeen tegen de achtergrond van 

belangrijke kunstenaars uit de jaren ’60, zoals onder meer Hélio Oiticica en Lygia Clark. In 

dit masterseminarie wordt hier verder op in gegaan. Actuele tendensen in de kunst worden 

in perspectief geplaatst tegenover tendensen uit de jaren ’20 en ’60 van vorige eeuw. 

De Franse kunstcriticus en curator Nicolas Bourriaud introduceerde eind jaren ’90 het 

begrip ‘esthétique relationelle’, een esthetica over het inter-humane - die zowel de 

problematiek van identiteit en intermenselijke verhoudingen als van complexe sociale 

netwerken aan bod laat komen- die hij koppelde aan een aantal specifieke 

kunstenaarsattitudes. In dit masterseminarie reflecteren we over het begrip relationele 

esthetica en koppelen we het aan verschillende soorten kunstenaarsattitudes. We bekijken 

het werk van diverse beeldende kunstenaars, die vanuit een noodzaak naar het medium 

textiel grijpen omwille van het verbindende element, dat er inherent in vervat zit, onder 

meer door de aard van het materiaal en zijn vervaardigingprocessen. 

Los van de grenzen van tijd en ruimte is het vervaardigen van het weefsel, van het knopen 

van schering en inslag een werkbare metafoor gebleken om tal van gelaagde systemen te 

benoemen. De term ‘weefsel’ verwijst naar het delicate evenwicht tussen klimaat, planten 

en dieren. Als sociologisch begrip duidt de term sociaal ‘weefsel’ op de onderlinge 

afhankelijkheid of samenhang tussen groepen mensen. De draden van het weefsel staan 

voor de onderlinge relaties tussen mensen. Maar ze drukken meer uit dan louter 

verbondenheid. Ze verbeelden evengoed de kwetsbaarheid en de vergankelijkheid van de 

mens, als zijn afhankelijkheid van onderlinge relaties en netwerken. 

Er werden abstracte patronen ontworpen en geweven vanuit de behoefte om de chaos te 

ordenen. Het gaat daarbij echter niet alleen over het ordenen van de chaos, maar ook 

over hoe netwerken zichzelf reproduceren. Want het weven van ingewikkelde patronen 

vereist meer dan één paar mensenhanden. Het vereist groepswerk. Zodat de 

textielproductie al gauw een gemeenschappelijk, sociaal gebeuren wordt. 

De samenhang tussen materiaal, vorm, techniek en de betekenis van motieven of textiele 

objecten en hun relatie met de maatschappij waarin ze worden voortgebracht, staat 

centraal in dit masterseminarie. Terugkerende sleutelwoorden zijn textiel, gender en 

maatschappelijk engagement. 

Lesvorm: 8 lessen van telkens 3 uur 

Methode: een combinatie van een hoorcollege, bespreking van leesopdrachten, 

groepsdiscussie en een korte presentatie van studenten, 

Eventueel uitgebreid met een bezoek aan een kunstenaarscollectief of een expo 


37

Werkcollege: Teksten uit de reader worden telkens voor het college gelezen en besproken 

tijdens het college. Plus één werkbezoek 

Studielast: Lezen van teksten, presentatie 

Studiemateriaal: Reader met teksten in het Nederlands en in het Engels 

Beoordeling: Regelmatige leesopdracht, paper en presentatie 

26. Theatrical elements in Querelle by Fassbinder 

VAN BEECK Martien 

martien.vanbeeck@hogent.be 


1. Content 

Students who want to attend the seminar must show an interest in film in general (that is: 

film as a very specific and powerful artistic medium), in the filmmaker Fassbinder and in 

the film Querelle. It is not necessary, however, that students already saw Querelle before 

coming to the seminar. 

When the film Querelle was posthumously released just months after the director died of a 

drug overdose in June 1982, it received mixed reviews, although being successful at the 

box-office. It was the first time that a film with a strong homosexual theme had achieved 

such success. Some of the reviews read: 

"Perfect epitaph: an intensely personal statement that is the most uncompromising 

portrayal of male homosexual sensibility to come from a major filmmaker." 

''Querelle is one of the riskiest films Fassbinder ever made, the result of hundreds of bold 

choices, some of them intelligent, but almost all of them wrong”. 

“His most luridly experimental film, filled with extremes of visual design and debauched 

characters, his most grotesque since Whity (1971) and Satansbraten (1976).” 

The seminar will focus on ‘theatricality’ in this movie. Together with this theatricality goes a 

calculated emotional distance used by Fassbinder. Fassbinder borrowed this from Brecht. 

Brecht used the idea of "alienation" as a tool of political critique in his theater. We see 

different aspects of theatricality In the movie such as: the overly stylized sets, the 

deliberately stiff acting, the artificial lighting, the neutral off-screen voice, the use of textinserts, 

the contrast created by adding ethereal vocal music (music created by Peer 

Raben) to shocking scenes with obscene language and explicit homosexual acts. As a 

consequence of this theatricality we (the audience) are held at a distance. All the time we 

are reminded of the fact that we are viewing a fiction. 

2. Method 

The seminar is organized in 12 sessions of 2 hours. 

• First 3 sessions. General introduction to the seminar: what is to be expected of the 

paper, viewing of Querelle, elements of the movie (story, characters, dialogue, 

visual design, photography, music.), Fassbinder, the person and the filmmaker. 


38

• Sessions 4 to 6. Group sessions discussing the movie. Each student brings 

forward his or her own reflections on the movie and the possibilities one sees for a 

personal subject for the paper. Each student needs to find a specific theme in 

relation to his or her artistic interests. 

Students can formulate a personal subject for the paper or they can choose from these 

examples or get inspired by them. 

- Different ways in which ‘theatricality’ is used as a means of expression in Querelle. 

Further elaboration. 

- Querelle as compared to other Fassbinder films. 

- We, the audience are gazing, and the movie itself is about gazing. 

‐ Querelle compared to movies from other directors with similar theme’s, for example 

"Salò, or the 120 Days of Sodom" The last movie Pier Paolo Pasolini made, and a 

movie admired by Fassbinder. 

- In the opening credits of the movie it is stated that 'Querelle is ''about'' the Genet novel 

“Querelle de Brest”, published 1953, instead of being based on it. Explore on the 

adaptation Fassbinder made of the book. 

- Genet – himself a pimp and thief and openly homosexual – had radical ideas: one 

such idea: “crime is a means of elevating one's ego above the meaningless lives of 

others.” This idea is also a theme in Querelle. How did Fassbinder translate this idea 

in film? 

- use of exaggeration and grotesque elements in Querelle and in earlier Fassbinder 

films. 

- Querelle as an attack on the conventions of sexual identity in Hollywood movies. 

• Sessions 7 to 9. Possibility for individual contact concerning the writing of the 

paper. 

• Sessions 10 to 12. Each student gives a presentation of the findings for the group 

(+- 15 minutes) 

3. Documentation 

Text-material will be available for the students. Powerpoint presentation and viewing of 

Querelle, fragments of other films and filmed interviews during the sessions. 

4. Costs 

Students need to bring a memory-stick to the class for copying text material and/or pdf’s. 

Students may need to acquire some books or films (renting or buying). 

5. Evaluation 

Active cooperation is required. Each student has to give a presentation for the group. 

Each student has to write a paper on a subject related to the movie as mentioned above. 

The paper has to have a minimum of 2000 words (7 to 10 pages, illustrations are extra). 


39

English language. 

Classes will be in English but this is not a language class – the point is not perfect English, 

the point is that everybody understands everybody else. The paper may be written in 

Dutch by Dutch-speaking students and ONLY in English by foreign students (no other 

languages). No handwritten texts. 

27. The performing hybrid body 

LA SELVA Adriana 

adri.laselva@gmail.com 


“It was necessary to head in the direction of the body's native land” 

Hijikata Tatsumi 

This masterclass will investigate in theory and practice the use of animality and artificial 

body extension as tools of expressive creation in theatre and dance, opening a discussion 

around the themes of pre and post humanism in performing arts. 

In the context of a practice-as-research experience, we will investigate embodied practices 

in physical theatre (work with masks, butoh and theatre anthropology pre-expressive 

trainings), martial arts (Vajra Mushti and Kallaripayattu) and ritualistic practices 

(shamanism) in relation to Gilles Deleuze and Félix Guattari's concept of “Becoming- 

Animal” and “Body without Organs”, in order to understand what are the possibilities of 

applying philosophical concepts to the artistic creation. 

My approach intends to investigate with the students the way humans and nonhumans can 

act upon each other's modes of being, and how that would contribute to creating and 

performing, considering the limits of the performer's own body; that is to say, when man 

becomes a hybrid creature in scene. 

We will use tools suggested by Deleuze and Guattari to dive into actor training methods 

that deal with corporeal transformations, as a way of investigating performing devising 

processes. The idea is that these processes could be used by students of any artistic 

domain to create a dialogue between their own master projects and their bodies. 

Therefore, no acting experience is expected, but the will to work with the body. 

The confluence of theory and practices will result in individual small performance 

creations, backed up by the short stories of Franz Kafka, known for the likeliness of its 

animal characters, such as “The Burrow”, “Josephine” and “The Metamorphosis”. 

Method: 8 classes of 3 hours each that will always begin with practices and end with a 

discussion over the bodily experience in relation to the theoretical framework. It is also part 

of the proposal to develop a discussion on practice-as-research methods in the arts. 

Evaluation: presence, active participation and final logbook. 


40

28. The Philosophy of Enthusiasm 

PAIRON Lukas 

lukas.pairon@ictus.be 


This seminar is about how important it is for an artist when thinking and developing one's 

career to stay very close to oneself, to what one cares for and believes in, also when the 

artist is not alone, working in a collective or ensemble. 

The seminar is inspired from his personal experience as co-founder and director 

of Walpurgis (www.walpurgis.be) and Ictus (www.ictus.be). 

For all master-students from all departments. 

A combination of individual and group sessions. 

29. The practice of Drawing 

ANDREASEN Kasper 

kasper.andreasen@hogent.be 


This seminar will focus on the practice of drawing by looking at modern and contemporary 

artists and their respective approaches. These approaches show how drawing can be 

seen as a form of definition and ritual, as well as a way to expose and explore the 

medium's characteristics. We will look at alternative forms of drawing such as maps, 

writings, doodles, traces and other documents that show the necessity for drawing as a 

materialization of a mental activity. It is important to consider and point out how a drawing 

is a system of analysis and definition of thought while it at the same time can be seen as a 

work in progress that explores the undefined forms of an image or a design. 

We will discuss the relation between surface and line and how it can be applied to create 

movements, textures, compositions, and spaces. In writing for example, the line can 

comprise autographic (expressive) and diagrammatic (intellectual) characteristics. 

Throughout history different artistic practices have shown that the graphic line is a tool to 

describe, doubt, analyze and project ideas onto a 2-dimensional surface. Since the middle 

of the 20th century the significance of drawing has attained a more independent and 

aesthetic status in relation to other artistic practices. 

Central questions to the seminar are: What is the function of drawing and how does the 

artist use it to shape his or her position? What is its relation to Giorgio Vasari definition 

of 'disegno' and hence to other activities such as sculpture, painting, architecture etc.? 

Is the drawing meant as a final result or as a subordinate part of an artistic practice? 

In which way is drawing an exploration of an image to come; a form of revelation? 

The cumulative examination is based on a presentation and contribution to the collective 

reader, writing an essay and developing a small visual work during the course. The 

seminar is divided into 6 sessions of 4 hours and will comprise readings, presentations 

and group discussions. A reader will be provided. Attendance and participation is required. 


41

Preliminary bibliography 

Barthes, Roland. 'Readings: Gesture.', from: Cy Twombly. Berlin: Merve, 1983 

Bryson, Norman. 'A Walk for a Walk's Sake.', from: D is for Drawing. Jan van Eyck 

Academie, 2004 

Ingold, Tim. 'Traces, threads, surfaces.', from: Lines: a brief history. London: Routledge, 

2007 

Fuchs, Rudi. Functions of Drawing. Otterlo: Rijksmuseum Kröller Möller, 1975 

Li An LI. 'Vasari and Disegno.' Online availaible: 

http://bloglianli.blogspot.de/2011/03/vassari-and-disegno.html 

30. Understanding artists’ writings 

DE PREESTER Helena 

helena.depreester@hogent.be 


This seminar focuses on a close reading and discussion of artists’ writings, and their 

interpretation and contextualisation in the 20 th and 21 st century. A growing number of 

collected writings by many major 20 th -century artists is now being published in carefully 

edited publications. What is much less explicitly present, however, is a reflection on what 

artists’ writings are, how they function, how we can or should read them, and what role 

they can (or cannot) have. This seminar offers more insight into the contexts, motivations 

and reasons or hesitations of artists for writing, with an emphasis on writings by visual 

artists (including performance artists). The aim is not only to make students sensitive to an 

understanding of artists' writings as a practice that has a tradition of its own, but also to 

contribute to an appreciation and understanding of this tradition in the context of 

theoretical reflection within higher art institutes. The recognition of the artistic perspective 

as a perspective of its own, also in writing, and not as a combination of perspectives from 

other (research) disciplines, is central in this endeavor. 

Students are expected to have advanced English-language proficiency (reading, 

speaking and writing). 

31. Video Art: Review, Preview and Extensions 

VANDERBEEKEN Rob 

robrecht.vanderbeeken@hogent.be 


Keywords 

Video art, media art, expanded cinema 

Subject 

The seminar ‘Video Art: Review, Preview and Extensions’ focuses on different aspects of 

video art. We start with an analysis of the role of the spectator and question what it means 

to ‘interpret’ a work of video art. Next, an introduction to the history of video art is given. 

Focal point of this review is to reconstruct the implications of video art in its initial 

historical context, compared with what it stands for today. Concerning contemporary video 

art, a preview is given based on a discussion and illustration of general themes 


42

(e.g. remediation, immersion, documentary performance, appropriation, reenactment). 

Finally, with respect to extensions of video art, an overview is given of the 

crossovers with other media like e.g. television, photography, performance, cinema or 

media art. 

Study materials 

personal notes, texts, hand-outs, screenings and expositions. 

Education format 

Each lesson discusses another theme based on different examples. 

Evaluation format 

Paper, oral examination after written preparation (this can also be written in Dutch) 

32. Vormgeving en kunst in dialoog met actuele architectuur 

BOSSCHEM Johan 

johan.bosschem@hogent.be 

Inhoud: 

De thematiek van dit seminarie is het dialoog tussen enerzijds de actuele vormgeving en 

beeldende kunst en anderzijds de hedendaagse architectuur in de ruimste zin van de 

betekenis. Architectuur is complex, in de praktijk is zij meerduidig, vol spanningen en 

tegenstellingen, vaak ambivalent. Dit hangt samen met haar vermetelheid om nut, 

schoonheid en technisch vernuft, die in wezen niets met elkaar te maken hebben, samen 

te brengen.Hoe gaan vormgevers, kunstenaars om met architectuur en hoe gaan 

architecten om met vormgeving en kunst? Wat is kunstintegratie, zijn vormgevers en 

kustenaars gewoon decorateurs of mogen ze fundamentele vragen stellen? Hoe is de 

relatie tussen architectuur en vormgeving en tussen architectuur en kunst. Hoe gaan 

vormgevers en kunstenaars om met ruimte. 

Casestudies met betrekking tot: 

‐ Wat is moderne- en actuele architectuur. (kort overzicht, tonen en bespreken van 

relevante projecten) 

‐ Architectuur voor de kunst, museumgebouw versus kunst (tonen en bespreken van 

relevante projecten) 

‐ Vormgeving en architectuur 

‐ Kunstintegratieprojecten (wat is de 1% regel, hoe werkt ‘kunst in opdracht’, 

bespreken van enkele realisaties en reflectie) 

‐ Ruimte gecreëerd door kunstenaars (bezoeken en bespreken van enkele 

spraakmakende projecten). 

‐ Kunstenaar versus architect (een debat, een reflectie) 

Een beter begrip van de hedendaagse architectuur kan bijdragen tot een verruimen van 

het denkkader waarin eigen artistiek werk ontstaat en aldus de kwaliteit van het werk ten 

goede komt. 

Lesvorm (lesmethode) 

Naast het tonen van films over- en bespreken van tekstfragmenten over relevante 

projecten, zal dit seminarie ook gestoffeerd worden met casestudies over de moderne- en 


43

hedendaagse architectuur die gerelateerd zijn aan vormgeving en kunst. We organiseren 

studiebezoeken aan interessante projecten en hebben gesprekken met de betrokken 

kunstenaars, vormgevers, architecten, curatoren en/of beleidsmensen. 

Studiemateriaal (documentatie) 

Geleid bezoek aan relevante projecten. Tonen van films, teksten en boeken uit eigen 

archief en bibliotheek. 

Eventuele onkosten (b.v. voor buitenhuis activiteiten) 

Kost voor verplaatsingen studiebezoeken (op een zo goedkoop mogelijke wijze). Indien 

mogelijk wordt een tussenkomst van het ateliergeld gevraagd. 

Examenvorm (beoordeling – evaluatie) 

30% permanente evaluatie, d.i. de voorbereiding van case-studie en deelname aan 

plenaire discussies. 70% eindverhandeling. 

Expertise van de docent 

Als architect heeft Johan Bosschem 36 jaar ervaring in actuele architectuur. Hij leidt de 

architectenvennootschap ‘SAR architecten’. Hij spitst zich vooral toe op 

overheidsgebouwen en onderwijsgebouwen. Hij is laureaat van meer dan 30 nationale en 

internationale architectuurwedstrijden, zijn werk werd gepubliceerd in de nationale en 

internationale vakpers, is auteur van publicaties over architectuur, is gastdocent en geeft 

lezingen aan buitenlandse universiteiten. Meerdere tentoonstellingen over zijn werk 

werden georganiseerd. Heeft 20 jaar ervaring met kunstintegratieprojecten, was curator 

van tentoonstellingen, had tal van samenwerkingsprojecten met kunstenaars en 

vormgevers. Is sinds 1982 verbonden aan de KASK als docent, oefende er verschillende 

coördinatie en beleidstaken uit en is sinds 2008 aangesteld als artistiek hoofddocent: 

-Architectuuractualiteit (aanverwante) aan de bachelor beeldende en audiovisuele kunst 

-Coördinator Kunst in het werkveld – master grafisch ontwerp 

33. World Art’: discussions in the anthropology of art 

DE BLOCK Hugo 

hugo.deblock@hogent.be 


1. Content 

In this seminar, we will research ‘world art’, a term and by now a subfield in anthropology 

that originated in the Anglo-Saxon tradition of anthropology of art. At the start, we will 

focus on so-called ethnic/non-European/tribal art -all terminologies that have shown their 

flaws in the past- but also on art in the industrialized, ‘western’ world. We will deal with all 

(world)art taking an antropo-/sociological stance and thus treat social, religious, political, 

and/or economical factors that can play a role in the production of material culture, ‘art’. 

World art, as such, is part of a growing globalization trend. ‘Non-European’ art of today is 

catching up with contemporary art as we now know it in museums and galleries. 

Contemporary artworks of Papua-New-Guinean artists for example are increasingly 

exhibited worldwide, as installations, performances, body arts, and so on. At the same 

time, the messages conveyed in their work reveal much about their world (the so-called 

‘other’) and less about ours (‘us’). But are we all so different? And is there a platform for all 

artists? Also for those who until recently (1980’s-90’s, and in certain circles ongoing) were 


44

eferred to as ‘hybrid’ or ‘bi-cultural’? As if their person is (/was) part of two separate 

worlds? 

What is ‘authentic’-, ‘traditional’ culture in a constantly changing world (Errington 1998, 

Hobsbawm and Ranger 1983, Wagner 1981) and where does it come from? To what 

degree is ‘our’ art a mirror of ‘our’ society? What critical elements does it (still) conceal? 

What does it have to do with what we experience today as a group? And is society a 

construction of a construction (cf. ‘thick description’ by James Clifford, in Jackson 1996) or 

are there ways of knowing some (of our) rules of living and making as a group, a society, a 

culture? 

In the seminar, we will treat historical and contemporary art and culture ‘from’ Africa and 

Oceania. For the African context, we can refer to the work of Okwui Enwezor, Curator at 

Documenta XI, Kassel, Germany (2002), as a prime, ‘early’ figure highlighting (African) 

contemporary art, and use the catalogue to the exhibition ‘Africa Remix’, later (25/05-08/08 

2005) at the Musée d’Art Moderne in Paris and showing works by amongst others Bili 

Bidjocka, Yinka Shonibare, El Anatsui and Pascal Marthine Tayou (for Tayou, see also his 

solo exhibition at SMAK, Gent, 02/10 2004-16/01 2005). For Oceania, we can treat works 

by amongst others Greg Semu, George Nuku, Felipe Tohi, Michel Tuffery, Rosanna 

Raymond and Niki Hastings-McFall. Some of these works clearly hint at their ‘antique’ 

(tribal, ethnic) roots, others do not. ‘Western’ artists whose works can be described as 

anthropological are amongst others Sophie Calle, Vanessa Beecroft, or Pipilotti Rist, but 

also Steve McQueen and even Semu and Nuku whose oeuvres bridge the gap between 

‘us’ and ‘the other’. 

Errington, S. 1998. The death of authentic primitive art and other tales of progress. 

Berkeley: University of California Press. 

Hobsbawm E., Ranger, T. 1983. The invention of tradition. Cambridge: Cambridge 

University Press. 

Jackson, M. 1996. Things as they are: new directions in phenomenological anthropology. 

Bloomington: Indiana University Press. 

Wagner, R. 1981. The invention of culture. Chicago: University of Chicago Press. 

2. Method 

The seminars will take place in the form of discussions, with so-called non-western 

materials and theoretical frames offered by myself, as a matter of introduction. At a later 

stage, the students will add to these materials with own contributions. These can be 

contributions about so-called non-western art (historical/contemporary) or western art that 

uses anthropological method (ibid) and -if applicable- can be related to their master 

project. As a group, we will brainstorm together about meaning and value of art in these 

renewed contexts of exchange (between ‘us’ and ‘them’, in an always changing world). 

The students will present their own research in short presentations that can serve as a 

work-in-progress towards an academically written paper on their (chosen) topic. The 

presentations need to be well-prepared in advance (hand-outs, readings, research), so 

that the group can actively participate and discussion is generated. I moderate the 

seminars, as mentioned with additions about meaning and value in ethnographic and other 

settings and with theoretical frames and feedback. 


45

3. Study materials 

Literature will be distributed by myself at the start, in the form of a bibliography and some 

articles (required readings). Students will add to the bibliography by distributing literature 

(book chapters, articles, photo, film) among the participants about their topic. As such, all 

participants will be able to prepare appropriately for the next sessions/-presentations. 

There is no coursework reader. Taking notes during the sessions is required. I want to 

stress that it is expected of all individual participants that the literature is dealt with in a 

critical way and not as a mere intake of information but well-thought and questioning. 

4. Grading 

Each participant writes a paper about his/her particular topic (more practical), with group 

discussion points entwined in their argument(s), or about the principles of the anthropology 

of art (more theoretical) as I have offered throughout the course of the seminar. The 

papers will be presented/defended in a meeting, which will be the oral exam. Grading will 

be on active participation in the seminars, individual preparation (reading of hand-outs and 

other materials by your presenting peers, cf. active participation) and the paper. 

- 

E i n d e 


46

Masterseminaries - Hogeschool Gent

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?