Plaasbesoeke • Lamhokkies • Genomic selection ... - SA Stamboek

Issue 33
January - March 2013
INCORPORATING SA HORSEMAN
ISSN 2227-085X
Plaasbesoeke • Lamhokkies • Genomic selection • Rooiwater

FOREWORD VOORWOORD
by Dr Pierre van Rooyen deur dr Pierre van Rooyen
The fact that 2013 kicked off with the unfortunate events
relating to the labour disputes in the Western Cape, is of
grave concern. This demoralising game has already caused
great damage.
However, the start of the new year was also met with hope
and excitement following widespread rains. So, amidst all the
turmoil, there are still so many things to be thankful for and to
look forward to.
Do some introspection
As farmers we are the suppliers of safe and affordable food. We
are also the creators of jobs and suppliers of housing.
Amidst all of this we are also of course naturally duty-bound
to conduct continuous and responsible introspection. Am I
indeed treating my staff in a proper and dignified manner? Am
I sufficiently equipping myself so that I may be regarded as the
steward of the land that I farm on? Do I conduct myself in a
responsible manner when utilising the resources at my disposal?
Each of us must answer these questions
truthfully. But then those appointed to
govern us and our country, must start acting
responsibly by being accountable for their
deeds and actions.
Listening to everyone who made predictions
about 2013, one comes across contrasting
ideas varying between hope, concern,
warnings and good prospects. In the midst of
it all one must keep a cool head, plan and
take decisions. This is when you once again
realise that you have to trust and, in view
of your dependence on the Creator, do what
your hands are meant to do, and do it well.
Synergy at Stud Book
With regard to Stud Book, it is encouraging to look back and say
that things went quite well during the first year in which we
tackled the almost impossible, for the sake of sustainability and
credibility in the livestock industry.
It wasn’t easy, but after an intensive training session
involving all the technical advisors in the various regions,
animal scientists, geneticists and IT-staff during the first
working week of the year, we now find ourselves enveloped by
a spirit of optimism and zeal. The synergy that has developed
among colleagues with world-class skills and experience in
animal recording, has led to some innovative thoughts and plans
to empower our breeders to produce even more efficiently and
profitably.
May we experience a 2013 signified as the year in which sense,
reason and tolerance prevailed in our beautiful country. SB
"
Dat 2013 met die ongelukkige gebeure rakende
die arbeidsgeskil in die Wes-Kaap afgeskop het, is
kommerwekkend. Hierdie demoraliserende spel het
reeds onberekende skade aangerig.
Die begin van die jaar dui egter ook op hoop en opwinding
na wydverspreide goeie reëns. Te midde van alles is daar nog
soveel om voor dankbaar te wees en na uit te sien.
Doen introspeksie
As boere is ons die verskaffers van veilige en bekostigbare
voedsel. Ons is ook werkskeppers en behuisingsverskaffers.
Midde dit alles moet ons ook natuurlik voortdurend op
verantwoordelike wyse introspeksie doen. Hanteer ek inderdaad
my personeel op ’n betaamlike, menswaardige wyse? Rus
ek myself voldoende toe om as rentmeester van die grond
waarop ek boer, geag te kan word? Gaan ek op ’n verantwoordelike
wyse met die hulpbronne tot my beskikking om? Dit
moet ons elkeen eerlik vir onsself uitmaak. Maar dan moet ook
hulle wat oor ons aangestel is en dié wat
die land regeer, verantwoordelikheid aan die
dag lê om vir hul dade en optrede aanspreeklikheid
te aanvaar.
Luister ’n mens na almal wat aan die begin
van die jaar voorspellings waag oor wat in
2013 gaan gebeur, kry jy uiteenlopende
gedagtes wat wissel tussen hoop, kommer,
vermanings en mooi vooruitsigte. Gedagtig
aan dit alles, moet jy kan kop hou, beplan en
besluite neem. Dit is wanneer jy weer besef
dat jy moet vertrou en, in afhanklikheid van
jou Skepper, doen wat jou hand vind om te
doen – so goed as moontlik.
Sinergie by Stamboek
Wat Stamboek betref, is dit bemoedigend om terug te kyk en te
kan sê dat die eerste jaar waarin ons, ter wille van volhoubaarheid
en geloofwaardigheid in die veebedryf, die bykans onmoontlike
aangepak het, goed afgeloop het.
Dit was nie maklik nie, maar na afloop van ’n intensiewe opleidingsessie
vir al ons tegniese adviseurs in die streke, veekundiges,
genetici en IT-personeel tydens die eerste werksweek hierdie
jaar, heers daar ’n aansteeklike gees van optimisme en ywer.
Die sinergie wat ontwikkel het tussen kollegas met wêreldklas
kundigheid en ervaring in diere-aantekening, het gelei tot innoverende
denke en planne om ons telers te bemagtig om nog
meer doeltreffend en winsgewend te produseer.
Mag ons ervaar dat 2013 gekenteken sal word as dié jaar
waarin sin, rede en verdraagsaamheid in ons mooi land geseëvier
het. SB
Issue 33 ▪ January 2013 1

2
REDAKTEURSBRIEF
Is tegnologie besig om die spreekwoordelike appelkar om te
gooi? En is dit ’n goeie ding of nie?
Tradisioneel bestaan die stoetbedryf mos uit lae, of strata.
In ’n gegewe telersgenootskap, byvoorbeeld, sal daar tipies ’n
klompie van die voorste (en gewoonlik die oudste) stoete wees
wat eintlik maar die meeste van die genetika in die ras genereer.
Hulle sal dan hulle genetika aan die volgende laag telers verkoop wat,
hoewel hulle ernstig daarna streef om die hoogste vlak te bereik, eintlik
vermeerderaars is van die genetika wat hulle by daardie boonste laag
telers gekoop het.
Dan is daar die onderste laag telers wat uit daardie telers bestaan
wat uitsluitlik aan kommersiële produsente voorsien. Hulle bulle het
doodgewoon nie die aansien wat sal maak dat telers uit die boonste
lae sou belangstel nie.
"Telers sal ernstig moet konsentreer op daardie
aspekte van die aanbod aan hulle kliënte wat wel
differensiërend is. Die feit dat ’n bul deur ’n sekere
teler geteel is, gaan al minder gewig dra"
BLUP het dié appelkar al begin skud. Skielik kom daar bulle met
uitstekende teelwaardes na vore uit kuddes van telers van wie dit nie
verwag word nie. Die vraag is watter effek genomika op die bedryf
gaan hê. Skielik lyk die speelveld heeltemal anders. Skielik kan diere
uit verskillende kuddes op gelyke vlak met mekaar vergelyk word, sonder
dat die reputasie van een teler teenoor die ander ’n invloed het.
Wonder van tegnologie
Krieket is ’n uitstekende voorbeeld van hoe tegnologie die benadering
tot die spel kan verander. In ’n onlangse eendagwedstryd tussen die
Proteas en Nieu-Seeland merk ’n TV-kommentator op dat ’n gegewe
hou geklink het asof die bal twee keer geslaan is. Dit is een van die
maniere waarop ’n speler uitgegee kan word. Die tegnologie wat wys
waar die bal die kolf tref, wys toe dat die bal die kolf inderdaad twee
keer getref het. As die opponerende span geappelleer het, sou die kolwer
uitgegee gewees het. Die spel verander onherroeplik.
Wat is die implikasie hiervan vir die stoetbedryf? Tegnologie maak
die speelveld gelyk. Telers sal ernstig moet konsentreer op daardie
aspekte van die aanbod aan hulle kliënte wat wel differensiërend
is. Die feit dat ’n bul deur ’n sekere teler geteel is, gaan al minder
gewig dra. Aspekte soos goeie nasorg en meelewing met kliënte – die
spreekwoordelike ekstra myl – gaan toenemend bepaal of iemand met
jou sal wil besigheid doen.
Is dit ’n goeie ding? Die antwoord is irrelevant. Dit is aan die
gebeur.
Izak Hofmeyr
Redakteur
082 402 4494 / izak@veeplaas.co.za SB
Editorial Committee
Chief editor: Lynette Louw
084 580 5120 ▪ lynette@veeplaas.co.za
Editor: Izak Hofmeyr
082 402 4494 ▪ izak@veeplaas.co.za
Associate editor: SA Stud Book
pierre@studbook.co.za / delia@studbook.co.za
Publisher: Plaas Publishing cc
217 Clifton Ave, Lyttelton, Centurion
Private Bag X2010, Lyttelton, 0140
Tel: 087 808 9776
Fax: 012 348 5893
Subeditor: Elizabeth Kruger
083 227 8164 ▪ elizabeth@veeplaas.co.za
Layout & design: Melani de Beer
087 808 9776 ▪ design@veeplaas.co.za
Advertisement sales: Karen Changuion-Duffy
087 808 9776 ▪ karin@veeplaas.co.za
Accounts: Marné Anderson
087 808 9776 ▪ accounts@veeplaas.co.za
Subscriptions: Aneldie Botha
074 153 8380 ▪ aneldie@veeplaas.co.za
Printed and bound by:
Business Print
Tel 012 843 7600
Fax 012 843 7610/11
info@businessprint.co.za
www.businessprint.co.za
SA Stud Book & Animal
Improvement Association
Pierre van Rooyen
118 Henry Street, Westdene,
Bloemfontein
PO Box 270, Bloemfontein 9300
Tel: 051 410 0900
Fax: 051 447 3964
SA Stud Breeder, Plaas Publishing cc and its staff and
contributors, do not necessarily subscribe to the views
expressed in this publication.
Copyright: No portion of this magazine may be reproduced
in any form without the written consent of the publishers.

COnTEnTS
Wat gons? 4
Fokus op ▪ Focus on
Agter die kap van die byl 8
Op besoek ▪ At home with
’n Goeie poena bestuur beter 11
Moeitevry is die wagwoord 14
A prime herd for a prime school 17
A visit to Villa Vista pig stud 23
Bestuur ▪ Management
Lamhokstelsels in perspektief 26
Op jou hoede vir Asiatiese rooiwater 33
Genomic selection: A breeder’s perspective 34
Genomika: Samewerking is die sleutel 37
Ken ons mense ▪ Glad to meet you 40
OP DIE VOORBLAD:
’n Groepie Bonsmara-koeie van Up George Farms
(Foto deur Up George Farms)
11
17
26
Issue 33 ▪ January 2013 3

4
Stamboek stel genomiese seleksiediens
bekend
SA Stamboek stel binnekort ’n volledige
seleksiediens, gegrond op individuele
diere se genomiese inligting, bekend. Dit
sal telers in staat stel om reeds vroeg in
’n dier se lewe genetiese potensiaal waar
te neem, selfs sonder dat ’n nageslagtoets
gedoen was. Dit is veral by melkbeeste en
vir eienskappe van ander beeste waarvoor
daar eers later akkurate voorspellings vir
teelwaardes moontlik is (soos maternale
Pole word lid van EuroGenomics
Die maatskappye VikingGenetics (Denemarke,
Swede en Finland), UNCEIA
(Frankryk), DHV en vit (Duitsland), CRV
(Nederland en België) werk reeds sedert
2009 en Conafe (Spanje) sedert 2011
saam in die genomika-veld om die betroubaarheid
van genomiese teling te
verhoog.
Boost for tropical dairy breeding
The breeding of tropical dairy breeds
will receive an innovative boost thanks
to a partnership between the cattle
improvement organisation CRV, Pfizer
Animal Health and the Brazilian dairy
cattle research centre, Embrapa Gado
de Leite. These three parties will join
forces in Brazil to develop genomic
selection methods which can be used
to breed Gir Leiteiro, Girolando and Guzerá
cattle.
The directors of Embrapa Gado de
Leite, CRV Lagoa (the Brazilian branch
of CRV) and Pfizer Animal Health have
Senepols hou inligtingsdag
Op 27 Oktober 2012 het die Senepol
Beestelersgenootskap van Suid-Afrika ’n
inligtingsdag aangebied met die fokus
op produksie-aantekening. Die dag is by
SF Haasbroek Boerdery naby Bothaville
gehou en borge, Molatek en Intervet, het
elk ’n praatjie gelewer. Daarna het Siebert
Vermeulen van SA Stamboek, die
hoofspreker, die afsluiting van die eerste
Fase D-groeitoets van net meer as vyftig
Senepol-diere bespreek en ook die praktiese
toepassing en gebruik van produk-
WAT GOnS?
teelwaardes, langslewendheid, dogtervrugbaarheid,
ens.) belangrik.
Die diens is geskoei op genetiese
(BLUP) evaluasies wat SA Stamboek vir
die Suid-Afrikaanse veebedryf bied, vennootskappe
met nasionale en internasionale
organisasies, en die vaardighede en
infrastruktuur waaroor Stamboek beskik.
Aangesien die korrekte metode geskoei
word op die verhouding tussen die genoom-inligting
en beraamde teelwaardes,
sal dit eers moontlik wees om die diens
Pole het op 26 Oktober 2012 as volwaardige
lid by EuroGenomics aangesluit.
EuroGenomics het ’n ooreenkoms
met Genomika Polska bereik. Die nuwe
Poolse konsortium verteenwoordig die
Poolse Federasie van Beestelers, die
Poolse KI-bedryf (met vier KI-sentrums),
die Nasionale Instituut vir Diereproduksie
en die navorsingsbene van die Uni-
signed an agreement to perform research
focusing on dairy cattle genomics
and genetic improvement in
Brazil. The national breeders’ associations
for Gir Leiteiro, Girolando and
Guzeráin Brazil will support this research.
This collaboration will enable
the genetic profiles of over 20 000 animals
within these three tropical dairy
breeds to be analysed.
The results of this joint effort are
expected to be relevant to tropical
dairy regions around the globe, including
South America and South East Asia.
– Press release
siesyfers in die kudde gedemonstreer.
Die dag is afgesluit met ’n gesellige
braai. – Senepol Beestelersgenootskap
aan te bied vir rasse sodra ’n verwysingspopulasie,
in samewerking met Stamboek,
daargestel is. Die diens sal egter onmiddellik
gelewer kan word vir Holstein (en
Holstein-tipe) melkbeeste wat deelneem
aan LogixMelk.
Stamboek se deelname aan IGenoP,
’n internasionale genoom-konsortium,
maak hierdie diens vir Holstein-beeste
moontlik. Vir meer besonderhede, kontak
dr Japie van der Westhuizen by epos
japie@studbook.co.za
versiteite van Warmia-Mazury-Olsztyn
en Wroclaw.
Hierdie integrasie beteken dat Poolse
telers nou ook sal baat by die groot
EuroGenomics-verwysingspopulasie van
meer as 25 000 nageslag-getoetste bulle
asook die kennispoel in die veld van
genomiese seleksie wat reeds binne die
netwerk ontwikkel is. – Persverklaring
Van links is Benjamyn en Crighton Pringle,
verkopers, en Basie Claassen, BKB-afslaer
Hoogste prys vir 2012/2013seisoen
Die hoogste vetwolprys van R120/kg
vir die 2012/2013-seisoen tot dusvêr
is deur NC Pringle van Adelaide behaal.
Die een baal BFFH met ’n mikronsterkte
van 15,4 en ’n skoonopbrengs van
73,62% is deur Modiano gekoop en
deur BKB bemark. BKB wil graag vir
mnr Pringle baie geluk wens met die
prestasie en gehalte van sy produk.

Melkaantekening in die kollig
Tydens ’n direksievergadering op 26 November
2012 en ’n ledevergadering op
27 November 2012 is belangrike besluite
ten opsigte van MBISI en Melkaantekening
in Suid-Afrika geneem:
• Om te verseker dat MBISI steeds
sy stigtingsdoelstelling nastreef, is
die organisasie steeds beskikbaar
om alle moontlike belanghebbers
saam te snoer wat glo dat Melkaantekening
in Suid-Afrika as een stelsel
bedryf moet word. Die direksie
en lede wil dus alle vorige beroepe
herhaal, dat alle diensverskaffers en
rolspelers wat besluite maak of ’n
invloed daarop het, met die direksie
in hierdie verband in gesprek tree.
• MBISI se doel, naamlik om te verseker
dat ’n internasionaal erkende
melkaantekeningstelsel wat bekostigbaar
is en doeltreffend bestuur
word, is steeds die hoogste
prioriteit. Om hierdie rede sal nuwe
moontlikhede ondersoek en geïmplementeer
word om nog meer kos-
From the left are Wolf Edmayr, managing director BKB, Ntsokolo Simon
Caleni, winner of the 2012 Chairman’s Award, the other finalists, Elsabe
Pattinson, Hans Terblanche, Cecil Vollgraaff, Hennie Roets, and the
chairman of BKB, Chris Louw
•
WHAT'S UP?
Die nuutverkose direksie vir MBISI is (van links na regs): Neville Hobbs, Gerhard van Rensburg
(ondervoorsitter), Niekie Serdyn (voorsitter), Hannes Neethling en dr Johan Jooste
tedoeltreffend dienste te lewer, wat
die moontlikheid insluit om sekere
administratiewe take in die toekoms
op ’n ander wyse te bedryf.
Die direksie het met kommer kennis
geneem van melkaantekeningstelsels
wat bedryf word en resultate wat
verskaf word wat nie aan die internasionale
standaarde voldoen, soos
voorgestel deur die IKDA (Internasionale
Komitee vir Diereaantekening)
nie. Om hierdie rede en weens ’n be-
hoorlike stelsel van kontrolering, het
die direksie van MBISI besluit dat
gereelde gehaltebeheer toegepas
moet word op die laboratoria wat
dienste verskaf en dat slegs stelsels
ondersteun sal word wat deur IKDA
geakkrediteer is.
Vir meer inligting kontak die bestuurder
van MBISI, Schalk Greyling, by e-pos
MBISI.SA@gmail.com of skakel sel
082 807 1544.
BKB acknowledges staff
On Friday, 7 December 2012, the annual Chairman’s Award prizegiving
ceremony was held at BKB Head Office in Port Elizabeth.
This award for employees that walk the extra mile, went to
Ntsokolo Simon Caleni of GritCo in Bultfontein. The other finalists
were Elsabe Pattinson from BKB AgriFin in Port Elizabeth, Hans
Terblanche from BKB Bosveld in Onderstepoort, Cecil Vollgraaff
from shearing services in Caledon and Hennie Roets from trading
in Port Elizabeth.
At the same event the PEPSE awards were also made. PEPSE is
an abbreviation of the Core Values of BKB. The winners were Kevin
Cuthbert for the Environment award from BKB GrainCo in Paarl, Cecil
Vollgraaff for the Profit award from shearing services in Caledon,
Roberto Marx for the Entrepreneur award (shared) from trading in
Beaufort-West, Amanda Bezuidenhout for the Service award from
fibre trading in Port Elizabeth, Henri Lambrecht for the Entrepreneur
award (shared) from BKB GrainCo in Paarl and Jacques Hendrikse for
the People award from trading in Colesberg.
Winners of the PEPSE awards: From the left are Wolf Edmayr, managing director
BKB, Kevin Cuthbert, PEPSE Environment winner, Cecil Vollgraaff, PEPSE Profit winner,
Roberto Marx, PEPSE Entrepreneur winner (shared), Amanda Bezuidenhout,
PEPSE Service winner, Henri Lambrecht, PEPSE Entrepreneur winner (shared),
Jacques Hendrikse, PEPSE People winner and Chris Louw, chairman of BKB
Issue 33 ▪ January 2013 5

WAT GOnS?
Drakensberger keurdersopknappingskursus
Volksrust gaan weer gasheer speel vir die Drakensberger
Beestelersgenootskap se jaarlikse opknappingskursus vir keurders
op 6 Februarie 2013. Die dag gaan begin met ’n teoretiese sessie by
die genootskap se kantoor. Daarna vertrek almal na Gryshoek vir ’n
praktiese sessie, waartydens die keurders deur ’n paneel van senior
keurders geëvalueer gaan word, onder andere op die bepunting en plasing van ’n
groep manlike en vroulike diere.
Die opknappingskursus word jaarliks aangebied voordat keurders op die keuringstoere
vertrek. Twee keurders, vergesel deur ’n leerlingkeurder, besoek stoettelers oor
die hele land wat diere aanbied vir keuring tydens die jaarlikse keuringstoere gedurende
Maart en April.
Sou enige kommersiële teler belang stel om deur die keurders in sy omgewing
besoek te word, skakel gerus die Drakensberger-kantoor by 017 735 5056/8, stuur ’n
e-pos aan info@drakensbergercbs.co.za of besoek www.drakensbergers.co.za
– Drakensberger Beestelersgenootskap
Kaapse Boerperde skitter
Die Kaapse Boerperdtelersgenootkap se kampioenskappe het van
25-27 Oktober 2012 op Cradock plaasgevind. Die uitslae is as volg:
• Kampioen driegang kinderryperd: Colchester Showman van Steven
Ferreira, Port Elizabeth.
• Junior kampioen hings: Willridge Bentley van William Bullock, Mooirivier.
• Senior kampioen merrie: Indiana Ntombazane van die Marais-familie,
Cookhouse.
• Groot kampioen vyfgang ryperd en reserwe senior kampioen hings:
Indiana Coco, Johan Marais, Cookhouse.
• Grootkampioen driegang ryperd en senior kampioen hings: Indiana
Hiersek, JJ Marais, Cookhouse.
• Grootkampioen enkeltuig: Kaptein met Baby Muller van Uitenhage.
• Grootkampioen siertuig: Bakgat van Gerrit Vermeulen, Carnarvon.
• Kampioen driegang ryperd onder vyf jaar: King’s Memory van Clyve Pringel,
Fort Beaufort.
• Junior kampioen hings, junior kampioen siertuig en reserwe grootkampioen
siertuig: Willridge Bentley van William Bullock, Mooirivier.
• Kampioen vyfgang kinderryperd: Indiana Roxy van die Marais-familie,
Cookhouse.
Die grootkampioen driegang ryperd en senior kampioen hings was
Indiana Hiersek met JJ Marais van Cookhouse in die saal (Foto deur Elphita
Fotografie)
Download the Livestock
Communicator
The Livestock Communicator is a free
service offered to livestock farmers
and breeders of livestock. It is a desktop
application managed by Plaas
Publishing, the publisher of SA Stud
Breeder and Veeplaas.
The Communicator contains daily
news, an extensive calendar of events
which includes farmers’ days, auctions,
etc. It also contains a resources list
with informative reading and has a
weather function.
The Livestock Communicator can be
downloaded free of charge. To download
it, go to www.d6technology.com
and go to “Downloads”. Select “Vee-
Stock Communicator” from the dropdown
menu. Follow the on-screen
instructions.
Or visit the Veeplaas website on
www.veeplaas.co.za and click on the
“Communicators” button.
Should you experience any problems
downloading the application,
please contact Nikita Cloete on
082 799 2821 or email
nikita@veeplaas.co.za SB
Die grootkampioen siertuig was Bakgat met Charlie Brown
aan die leisels vir eienaar, Gerrit Vermeulen Carnarvon
(Foto deur Phillip Tibshraeny)
Issue 33 ▪ January 2013 7

Die jaar 2012 was in baie opsigte
’n moeilike jaar. Een van
die gevolge van 2011 se onsekerhede
was dat ons dikwels
inderhaas moes beplan
vir 2012. Hoewel ons ’n besigheidsplan
kon opstel vir die jaar, het dit onder baie
groot druk plaasgevind en sou ons graag
meer tyd wou hê om dit te doen.
Desnieteenstaande is ek van mening
dat 2012 beter afgeloop het as wat ons
verwag het. Baie opwindende dinge het
gebeur en ons is baie optimisties oor die
uitkoms van ons besluite.
Maar ons moet erken dat daar ongelukkig
ook skade gekom het, veral ten opsigte
van melkaantekening. Weens wanpersepsies
was daar ongelukkig verwarring by
baie produsente en was dit moeilik om
te besluit tussen die diensverskaffers.
As almal maar net na volhoubaarheid en
“waarde vir geld” gekyk het, sou daar nie
soveel verwarring gewees het nie. Vier suiwel
telersgenootskappe het egter besluit
om ons te ondersteun, terwyl een besluit
om dit nie te doen nie. Dit het tot verdeeldheid
gelei en die skade wat dit aan
melkaantekening in die land berokken,
eggo steeds.
Tog, in die geheel gesien, is ons baie bemoedig
oor wat ons alles die afgelope jaar
bereik het. Hiervoor moet ons span al die
eer kry, insluitende die nuwe persone wat
van elders af hierheen oorgekom het. Die
werkslading het geweldig toegeneem en
almal het saam daaraan gedra. Die wyse
waarop almal hierdie verhoogde werkslading
hanteer is werklik ’n riem onder
die hart, en dit sê vir my dat ons aan die
wenkant is. Daar is by min twyfel dat ons,
wat ons vakkundiges betref, die beste kundigheid
in die land in ons span het.
Data-integriteit
Een van die heel belangrikste dinge wat
ons gedurende hierdie tydperk geleer het,
is dat daar data en data is. Die integriteit
van die data wat ons inneem en wat ons
uitgee is ononderhandelbaar. Ons het ’n
plig om inligting aan boere uit te gee op
8
Agter die kap van die byl
deur dr Pierre van Rooyen
grond waarvan hulle groot besluite moet
neem, en as ons self nie vertroue in die integriteit
van daardie data het nie, is dit ’n
fatale situasie.
Ons is gevolglik baie streng op die
data wat ons ontvang en verwerk. Ons onderwerp
die data aan streng toetse voordat
ons dit in ons stelsel opneem, sodat
ons seker is dat ons genetiese analises
kan doen sonder om bekommerd te wees
oor integriteit. Daar mag mense wees wat
selfs kan voel dat ons te veel tyd en geld
hieraan bestee, maar vir ons is dit ononderhandelbaar.
Ons sal nie op data-integriteit
kompromitteer nie, ook omdat dit
'n vereiste vir ICAR-akkreditasie is.
"Ons het ’n plig om inligting
aan boere uit te gee op grond
waarvan hulle groot besluite
moet neem, en as ons self nie
vertroue in die integriteit van
daardie data het nie, is dit ’n
fatale situasie"
Intussen gebeur daar allerhande mooi
dinge op verskillende vlakke. Een so 'n
voorbeeld is die produksiemetingsprojek
saam met Vleissentraal en verskillende
ander borge by die Bloemskou. Die verandering
het ’n groot verskuiwing meegebring
rondom die prestasietoetsklasse.
Die personeel van Veeplaas-tydskrif het
hierin ’n groot rol gespeel, maar die versoek
en aanmoediging het uit die bedryf
gekom. Verskillende telersgenootskappe
het reeds hulle ondersteuning te kenne
gegee.
Aanpassings is gemaak aan die wyse
waarop bulle genomineer word – ook na
aanleiding van versoeke wat uit bedryfsgeledere
gekom het. So sal teelwaardes
byvoorbeeld 'n toenemend belangrike rol
speel in die nominasies.
Hiermee saam kom al die ander kompetisies,
soos onder andere ’n kudde van
die jaar binne elke spesie wat voortaan
met die totale diere-aantekeningspakket
in die kriteria geïnkorporeer sal word.
Die objektiewe manier waarop ons dit
voortaan gaan doen, maak ons baie opgewonde.
Ons het norme en standaarde
daargestel ten opsigte van die data wat
oor jare op ons stelsel opgebou is, waarin
die twee bene van aantekening gekombineer
word en nominasies dan op grond
hiervan gemaak word.
’n Ander baie opwindende verwikkeling
is dat SA Stamboek nou vir die eerste
keer ’n bemarker aangestel het. Hierdie
persoon, Delia Jordaan, kom uit die
koerantwese en sy sal ’n groot rol speel in
die bekendstelling en bevordering van SA
Stamboek se dienste aan die bedryf.
Wêreldtendens
Ons het die afgelope jaar toenemend onder
die indruk gekom dat wat in ons land
gebeur het rondom prestasie-aantekening,
’n wêreldwye tendens is. Gesprekke
met buitelanders beaam telkens die beginsels
dat die meet en rekordhouding
van diere geprivatiseer word en dat eienaarskap
van die data gesetel is in die
teler wie vir die dienste betaal.
Verder is die internasionale tendens
dat staatsinstellings op navorsing fokus
en hulle hulpbronne daarop rig. Telers en
instansies soos die Stamboeke van die
wêreld maak die data bymekaar en verwerk
dit.
Verder is dit baie belangrik dat daar ’n
onafhanklike nasionale databasis is wat
onafhanklik deur die staat bedryf word en
waartoe navorsingsinstansies soos navorsingsrade
en universiteite toegang kan
kry. Hierdie is ’n groot behoefte in Suid-
Afrika. Die bestuurder van so ’n nasionale
databasis, mag egter nie ook ’n rolspeler
wees in die verwerking van die data nie.
Dit is wêreldwyd die tendens.
Op hierdie oomblik is twee van SA
Stamboek se vakkundiges op uitnodiging
in Kazakstan. Hulle wil dat Stamboek
hulle genetiese analises vir hulle doen. By
hulle geld die beginsel ook dat staatsfondse
betrokke is, maar niks meer nie.

Besigheidsbeginsels
Ons besef dat ons ’n besigheid bedryf en
ons wil graag internasionaal beskou word
as ’n diere-aantekeningdiensverskaffer
wat op internasionale standaarde funksioneer.
Die beginsels waarop diereaantekening
gegrond is, is dieselfde vir
alle spesies. Daarom is ons oop vir enige
spesie.
Ons word ook van buite deur verskillende
instansies genader om hierdie
funksie vir hulle te vervul. Dit sê aan die
een kant vir ons dat daar ’n behoefte hiervoor
bestaan, maar aan die ander kant sê
dit ook vir ons dat dit wat ons doen, wel
raakgesien word. Gedurende die loop van
die jaar sal ons ’n hele paar sulke nuwe
projekte bekendmaak. ’n Voorbeeld hiervan
is die feit dat die Boerboel-telersgenootskap
reeds by ons geaffilieer het.
’n Maatstaf
Ook op internasionale vlak wag daar baie
opwindende ontwikkelinge. Daar bestaan
by ons ’n groot behoefte aan ’n internasionale
norm waaraan ons ons eie prestasie
kan meet. Daarom is dit so belangrik om
lid te wees van internasionale instansies
soos ICAR (International Committee
for Animal Recording), waar die leidende
veekundiges in die wêreld skouers skuur.
Die wat nie daar is nie, is doodgewoon nie
in tel nie.
ICAR bedryf 'n internasionale diereaantekeningsouditproses
op grond van
standaarde wat hulle opgestel het. Elke
fOkus Op ...
drie jaar word deelnemende instansies
geëvalueer. Ons neem hieraan deel en
het reeds ons akkreditasie ontvang. Ons
volgende evaluering is juis vir 2013 geskeduleer.
Iets wat vir my as bestuurder van hierdie
organisasie baie bemoedigend en
gerusstellend is, is dat ons nie alleen twee
senior beamptes het wat op die ouditkomitee
dien nie (met ander woorde, hulle
oudit ander lande se diere-aantekeningsinstansies),
maar Charl Hunlun is boonop
pas deur ICAR aangestel as die koördineerder
van die hele ouditafdeling. Dit beteken
dat hy die koördineerder is van al die ICAR-
ouditeure regoor die wêreld. Dit is
klink-klare bewys dat die kundigheid en
bekwaamheid wat ons hier het, internasionale
erkenning geniet.
Onafhanklike diens
Wat baie nou met hierdie internasionale
erkenning gepaard gaan, is die feit dat SA
Stamboek 'n onafhanklike en onbevooroordeelde
registrerende owerheid is wat
nie aan enige telersgenootskap voorkeur
gee nie. Vir ons is daar geen onderskeid
tussen telersgenootskappe nie. Vir ons
gaan dit oor die stoetbedryf.
Of 'n telersgenootskap driehonderd
of dertig telers het, ons beskou almal as
ewe belangrik. Vir elke teler is sy ras die
heel belangrikste, en ons moet elke teler
en elke ras so hanteer. Die diens wat ons
lewer is vir elkeen presies dieselfde en
ons pas net hul voorskrifte en minimum
standaarde soos in hul onderskeie grondwette
vervat, toe.
Verder het ons 25 verklaarde rasse
wat nog nie ’n telersgenootskap het nie.
Volgens die Diereverbeteringswet ageer SA
Stamboek as die telersgenootskap van so
’n ras. Daar is van hierdie rasse wat net
een teler het, maar daardie teler is vir ons
net so belangrik as enige ander teler en
die dienste wat ons aan hom lewer, is van
dieselfde standaard as vir enige ander
teler.
"Gesprekke met buitelanders
beaam telkens die beginsels
dat die meet en rekordhouding
van diere geprivatiseer word
en dat eienaarskap van die
data gesetel is in die teler wie
vir die dienste betaal"
'n Telersgenootskap wat van ons
dienste gebruik maak is ’n lid van
Stamboek. Hulle het dus eienaarskap en
direkte seggenskap oor hoe Stamboek se
sake van bedryf. Hulle keer die grondwet,
begrotings en fooie self goed.
SA Stamboek staan werklik onafhanklik
en ons mandaat is om ’n diere-aantekeningsdiens
van internasionale standaard
aan die stoetbedryf te lewer, maar wat
voldoen aan die behoeftes van en omstandighede
vir Suid-Afrikaanse telers. sB
Issue 33 ▪ January 2013 9

Uitstekende Bonsmaras met
die poenageen. Dit is in ’n
neutedop waarvoor dr Gustav
Trümpelmann en sy seuns se
Bostrum Bonsmaras bekend
staan. Die Trümpelmanns boer net buite
Lydenburg in Mpumalanga, waar dr Trümpelmann
ook ’n veeartspraktyk het.
“Hier waar ons boer, is daar genoeg uitdagings
in die boerdery om nie nog met
onthoorning ook te moet sukkel nie. Onthoorning
kan ’n boer soveel as R10 plus
per kalf aan produksieverliese kos. ’n Goeie
poena met korrekte vleiseienskappe vergemaklik
doodgewoon die bestuur van ’n
beeskudde.”
Seleksie vir poena
Seleksie vir die poenageen in die Bostrumkudde
kom reeds van die vroeg 1990’s af.
Die eerste poenabul wat by hulle aangekom
het, was HDT90-96, ’n kalf van ’n bul
van Gerhard Brönn in wie hulle ’n saadaandeel
gehad het, en ’n top Ivy-koei wat hulle
aangekoop het.
Een van sy heel grootste uitdagings
in die seleksieproses was dat poenas nie
noodwendig bekend was vir hulle goeie
bespiering nie. Dit is hieraan dat dr Trümpelmann
die afgelope twintig jaar of wat
sy energie gewy het. Vandag is sy poenagenetika,
wat bespiering betref, bykans op
OP BESOEK ...
dieselfde vlak as enige ander Bonsmara
wat jy op ’n veiling te koop sal kry.
Die begin-kruisings
Dr Trümpelmann het in die Lydenburgomgewing
met Afrikanerkruis-poenakoeie
grootgeword. “In 1970, toe ek in die
vierde jaar van my veeartsenystudies was,
het ek my pa omgepraat om ’n plaas daar
op pad Ohrigstad toe, te koop. Daar het ons
met F1-Bonsmaras begin. Hulle was Suid
Devon-, Sussex- en Simmetaler-kruis-Afrikanerkoeie,
wat die basis van ons kudde
gevorm het. In 1972 het ons as ’n stoet
geregistreer.
“Die eerste bul wat ons gekoop het, was
’n bul met die naam Impala (IRD 14) van
oom Karel Janovsky. Die tweede bul, JB
K871, het van John Bristow van Louis Trichardt
gekom.”
Hulle oorspronklike seleksiekriterium
was vrugbaarheid.
“Ons het seker ’n goeie tien jaar gesukkel
om ons kalfpersentasie oor die 75% te
kry. Daardie proses was ’n baie goeie, maar
duur leerskool. As jy so jonk is, is die geld
maar skraps. So, ek het baie kortpaaie probeer,
en was byvoorbeeld suinig met lekke.
Op die ou end het ek geleer dat alles wat
jy doen, in jou vrugbaarheid reflekteer.”
Een van die grootste lesse wat hy geleer
het, is om betyds te wees. “As jy dit wat
Die bul HDT 10-05, ’n seun van die bul HDT 0602, wat,
soos sy vaar, ook uitstekende voeromsetvermoë het.
Hierdie bulletjie het in sy toets ’n voerkraalwinssyfer van
R222,31 behaal teenoor die rasgemiddeld van R111,83
’n Goeie poena bestuur beter
deur Izak Hofmeyr
jy moet doen betyds doen, voorkom jy in
die proses geweldig baie komplikasies. Betyds
speen, byvoorbeeld, was ’n duur les vir
my. Tydens speentyd het ek maklik die ligte
kalwers nog by hulle ma’s gelos. Maar dit
was ’n fout. Hy suip net sy ma maerder sonder
om self gewig op te tel. So beïnvloed jy
daardie koei se potensiaal geweldig, want
dis haar kondisie by kalwing wat bepaal of
sy herbeset gaan raak of nie.”
Kalfseisoene
Hulle het twee dekseisoene: vanaf Desember
tot Februarie en dan weer van 20 Julie
tot 20 September. Die winterdekseisoen is
kort, en slegs omtrent ’n kwart van die kudde
val in die winterdekseisoen, maar die
voordeel van so ’n kompakte dekseisoen is
dat die koeie almal in ’n periode van ses
weke klaar kalf.
Omdat die stoetboer se kliënt onteenseglik
die kommersiële beesprodusent is, is
dit belangrik dat die stoetboer bulle produseer
waarmee die kommersiële boer sy
kliënt, die voerkraal, tevrede kan stel, sê hy.
“Waarna die kommersiële boer oor die
algemeen soek is ’n mediumraamdier wat
nie te groot of te klein is nie. Dit beteken ’n
dier van so 480 tot 550 kg.”
Oor balans
Hy onthou nog een van prof Bonsma se
Issue 33 ▪ January 2013 11

laaste lesings, waar die prof ’n vraag beantwoord
het oor wanneer ’n bees te lank
is, gegewe dat lengte die hoeveelheid
vleis op ’n karkas bepaal.
“Prof Bonsma het geantwoord deur te
sê dat ’n bees te lank is as hy nie sy agterpoot
in die spoor van die voorpoot kan
neersit as hy stap nie. Ek het later as veearts
meermale gesien hoe reg hy was. Té
lang bulle kan nie doeltreffend in bergagtige
dele funksioneer nie, omdat hulle so
moeilik tussen die klippe beweeg. Omdat
hulle nie hul agterpote in die spoor van
hul voorpote kan neersit nie, maak dit hulle
lomp. Dit was een van die doeltreffendste
bevestigings vir my dat veral in teling,
jy balans moet nastreef. ”
Dis juis binne hierdie konteks dat dit
so lank geneem het om die poenageen in
sy kudde vas te lê sonder om die ander
ekonomiese en funksionele eienskappe
totaal prys te gee. Gelukkig vir hom, vertel
hy, was daar die bul HDT 0602.
“Omtrent 75% van sy nageslag het die
poenageen, en verder is sy grootste bate
die feit dat hy nie maer word nie. As jy
hom ná die dekseisoen by die koeie uithaal,
het hy dalk so effens gewig verloor,
maar binne twee weke is hy net so vet
soos voor die dekseisoen. Hy het geweldige
diepte gehad en sy voeromsetvermoë
was ooglopend uitstekend.”
G’n plek vir sentiment
’n Ander moeilike les wat hy geleer het,
vertel hy, was om sonder sentiment koeie
wat oorslaan te prul.
“Dit gebeur dat dit een van jou mooiste
koeie is wat nie beset raak nie. En dan
het sy nog ’n pragtige kalf ook. Dit maak
seer om so ’n koei uit te haal, maar jy kan
maar kyk, die kalf gaan ook oorslaan. Dit is
net baie beter om sulke koeie eerder uit te
skot. Vandat ons dit doen, behaal ons konstant
’n kalfpersentasie van meer as 90%
en ons gemiddelde interkalfperiode oor
die hele kudde gemeet is 399 dae.”
Dr Trümpelmann sit sy verse, anders as
baie ander telers, eerder twee weke later
as twee weke vroeër by die bul. “Ek het nie
oesreste nie en ons veld is baie bergagtig
en suur, so dis moeilik om ekstra te voer.
My verse kalf dus later, en ek vind telkens
dat die verse wat hier van middel Oktober
tot einde November af kalf, baie maklik
herbeset raak. Kondisie by kalwing is die
Die Trümpelmanns. Van links is Gustav, Dieter, Theunis met sy twee seuns en Wilmar
norm vir herbesetting, en die kondisie van
hierdie verse is doodgewoon baie beter as
die verse wat vroeg kalf.”
Bulpryse
Daar is ’n growwe norm dat ’n goeie prys
vir ’n bul ongeveer agt tot tien speenkalwers
is, of vyf slagkoeie. Op grond hiervan
behoort ’n kommersiële beesboer tussen
R30 000 en R35 000 vir ’n goeie kuddebul
te betaal. As ’n stoetboer egter ’n gemiddeld
van minder as R25 000 vir sy bulle
kry, voel dr Trümpelmann, is dit amper nie
die moeite werd om bulle te teel nie.
“Dit kos my in die omgewing van
R18 000 om ’n bul tot op ouderdom drie
jaar te bring voor hy op ’n veiling gaan. As
speenkalf kon ek hom met baie minder risiko
en moeite teen R4 000+ verkoop het.
Vir ’n stoetboer om sy moeite te regverdig,
moet hy darem so ’n gemiddeld van
R30 000 vir sy bulle kry. Ek vind dat die
Bulkalwers speen gemiddeld op 258 kg en die verse op
236 kg gekorrigeerde massa op 205 dae. Hierdie foto
is in Augustus vroeg in die kalfseisoen, geneem
mense telkens terugkom om nog van ons
bulle te koop omdat ons bulle gehard is
en nie te maer word nie.”
Speenkalwers
Die koei:kalf-speengewigverhouding word
allerweë beskou as ’n aanduiding van die
doeltreffendheid van die koei. Die gemiddelde
verhouding van die Bostrum-kudde
is meer as 52%. Bulkalwers speen gemiddeld
op 258 kg en die verse op 236 kg gekorrigeerde
gewig op 205 dae.
“In ons suurveld en klipveld is dit
iets om op trots te wees. Die sleutel is ’n
kombinasie van goeie bestuur, voeding en
seleksie vir genetika tot aanpasbaarheid.
Die seleksie vir ’n kombinasie van
meerlinggeboortes, goeie vleiseienskappe
en melk is die deurslaggewende faktore.
Funksionele doeltreffendheid is op ’n
goeie balans tussen hierdie verskillende
eienskappe geskoei.” SB
Issue 33 ▪ January 2013 13

Die Neumanbroers van Vrede
boer saam onder die vaandel
van Neuman Broers en
bedryf twee stoeterye, ’n
Drakensberger- en Merinostoet.
Die oudste, Leonard, is vir die skape
verantwoordelik, terwyl Rodney die beeste
bestuur. Hulle plant groot en het ’n melkery
op Cork, die plaas waar Leonard woon. Rodney
woon op Excelsior, so 20 km verder.
Die storie van Neuman Broers kom
eintlik al uit die vorige geslag toe hulle pa,
Hymie, met sy broer, Sam, onder dié vaandel
geboer het. Sy wens was dat sy twee seuns
ook as Neuman Broers sou saam boer. Toe
hy in 1977 oorlede is, was albei egter nog
tieners.
“Toe my pa oorlede is, het hy ’n
mengelmoes van beeste gehad. Ek skat
daar was seker so 30% Drakensbergers
(wat daardie tyd nog Uysbeeste genoem
is), maar die res was ’n deurmekaarspul.
In die droogtetyd moes ons op ’n keer
noodgedwonge na Windfield in die
Frankfort-distrik vir weiding trek. Tydens die
trek was dit opmerklik hoe goed die swart
beeste teenoor die ander beeste gestap
het. Dit was een van die redes waarom ons
besluit het om met Drakensbergers te boer.
Die Drakensberger het die vermoë om swak
grasveld in goeie gehalte vleis te omskep.”
Suiwer teling
Rodney glo daaraan om met ’n suiwer ras
te boer. Hy voel daar is baie waarde in om
14
Moeitevry is die wagwoord
deur Izak Hofmeyr
dit wat jy het, met seleksie te verbeter eerder
as om rond te val en allerhande ander
rasse by te bring in die hoop dat iets gaan
gebeur.
“Ek het ’n rekord van ’n Uysbeesbul wat
my pa in die 1950’s gekoop het. Die besluit
om met ’n stoet te begin, was ’n uitvloeisel
hiervan. Die stoet, Hymgert, is vernoem na
my pa, Hymie, en my ma, Gertie. So agt jaar
gelede het ons ook die bekende Frelonstoet
van wyle Pieter Botha aangekoop. Ons hou
die twee stoete steeds apart, maar bring
soms genetika van die een by die ander
in.”
Seleksie
Rodney is baie spesifiek oor die tipe beeste
waarmee hy wil boer. Die eerste prioriteit,
glo hy, is vrugbaarheid. Dit beteken elke
koei moet elke jaar ’n kalf speen.
“Ek dink nie ’n mens bereik ooit die punt
dat jy 100% tevrede is met wat jy het nie,
maar die eienskap wat vir my belangrik is,
is moeitevrye beeste. Ek wil nie hoor van
’n siek bees of van ’n koei wat nie kan kalf
nie. Ek sien my beeste minstens een keer
per maand. Hulle moet op hulle eie kan
aangaan en hulle kalwers doeltreffend kan
grootmaak.
“My beeste moet goed kan doen op die
veld, genoeg melk kan produseer om ’n kalf
groot te maak en weerstandig teen siektes
en parasiete wees.
“Die bulle loop tussen November en
Januarie by die koeie en dragtigheidstoetse
word einde April gedoen. Koeie wat nie
dragtig is nie, word uitgeskot. Op dié
manier selekteer ek vir diere wat by my
omstandighede aangepas is. Ek dink ook
my jongste tussenkalfperiode-syfer van
368 dae staaf my mening.”
Veldbulle
Hymgert en Frelon was die eerste Drakensbergerstoeterye
wat ’n volledige plaastoets
onder Veldbul SA uitgevoer het.
“Ons toets van September tot April die
groei van die bulle op die veld vir ongeveer
180 tot 200 dae. Met elke maandelikse
weging word ’n temperament-, haar- en
kondisietelling gedoen. Met die afsluiting
van die toets word ’n bespieringsevaluering
gedoen. Skrotumomtrek en bekkengroottes
word ook gemeet.
“Op grond van hierdie inligting word ’n
ekonomiese indeks vir elke bul uitgewerk.
Ek gebruik die tien toppresteerders in my
eie stoet. Die volgende groep word in my
kommersiële kudde gebruik voor ek hulle
op my jaarlikse produksieveiling aanbied.
As ’n bul nie goed genoeg is om in my eie
kommersiële kudde te gebruik nie, kom hy
nie op my veiling nie.
“Hierdie toets word deur dr Hannes
Dreyer uitgevoer en gekontroleer. Sedert
ek my bulle op hierdie wyse (op die veld)
toets, het ek baie vordering maak ten
opsigte van aanpasbaarheid.”
Tussen 200 en 250 bulle word jaarliks
getoets. Dié wat die toets slaag en visueel

aanvaarbaar is, word in sy kommersiële
kudde gebruik. Ná die dekseisoen word
hulle geëvalueer vir kondisie en vir die
persentasie dragtigheid in die kudde waar
hy geloop het. Bulle wat hierdie toets slaag
en skoon getoets het vir geslagsiektes (hy
toets drie keer) en BVD, word op die veiling
aangebied. Wanneer die bulle tagtig dae
vóór die veiling in Augustus afgerond
word, is dit die eerste keer ooit dat hulle
enige ander voer as gras kry.”
Bemarking
Rodney bemark sy speenkalwers aan Karan
Beef en weerlê die stigma dat die
prestasie en siekteweerstand van swart
beeste in voerkrale nie na wense is nie.
“Karan Beef koop al vir die afgelope
sewe jaar my kalwers en is so tevrede dat
hulle my genetika amptelik goedkeur en
ek hulle embleem op my nuusbriewe en
skryfbehoeftes kan gebruik.
“Hulle moedig kommersiële produsente
aan om my bulle te gebruik, sodat
hulle die nageslag van Neuman Drakensbergerbulle
deur hulle voerkraal kan
stoot.”
Hoewel hy aan suiwer teling glo, is hy
volkome bewus van die Drakensberger
se vermoë om in ’n kruisteelprogram te
gedy.
“Volgens die jongste LNR-syfers het ’n
Drakensbergerkoei die meeste gewig opgetel
terwyl sy ’n suipkalf gehad het. Sy
het 41 kg opgetel, terwyl die gemiddeld
in die land 8 kg was. Koeie se herstel ná
die winter en haar vermoë om haar kalf
groot te maak, is sonder gelyke.
“Die Drakensberger is ’n uitstekende
moederlyn maar ek dink sy kwaliteite as
vaderlyn word onderskat. Omdat die ras
totaal onverwant is aan enige ander ras,
is die basterkrag wat jy in kruistelingsprogramme
kry, fenomenaal.”
Kuddebestuur
Die koeie kalf van Augustus tot Oktober
en hul verse word eers op 24 maande
gedek as hulle 300 kg plus weeg. Op 36
maande kalf hulle die eerste keer. Hierdie
stelsel pas by sy omstandighede.
“As die kalwers so twee maande oud
is, kom die koeie kraal toe en haal ek die
koeie wat hulle kalwers verloor het uit en
OP BESOEK ...
Rodney saam met sy bestuurder, Pieta Maduna
’n Groep 2009-verse wat in 2012 vir die eerste keer dragtig is
sit hulle eenkant. Die kalwers word onthoring
en teen sponssiekte geënt. Daardie
trop kom eers weer kraal toe as Karan Beef
se vragmotors in Mei op die plaas aankom
om bulkalwers te laai.
“Soos hulle op die vragmotor klim, haal
ek so 1% van die beste bulletjies uit elke
trop, wat ek dan saam met my stoetkalwers
gooi om iets te hê waarteen ek my
stoetdiere kan meet. Met hierdie stelsel is
my kommersiële kudde in werklikheid net
een generasie agter my stoetkudde. Saam
met die bulkalwers word so tussen 5 en
10% van die swakste verse ook gelaai.
Verbetering
Omdat hy nie lief is vir administrasie nie,
het hy sy vrou, Cory, gevra om dit oor te
neem. Nou gaan dinge sommer heelwat
beter.
“Ons het selfs ’n trofee van die genootskap
gekry vir die teler wat die meeste verbetering
getoon het! En dit is alles Cory
se toedoen. Ons het ook die meeste preferente
koeie (31) gehad – dis nou tussen die
Hymgert- en Frelon-stoeterye.”
Die Neumans is in 2012 aangewys as
Molatek se nasionale veeboer van die jaar.
In 2011 het hulle ook die Suid-Afrikaanse
rekordprys vir ’n bul in die ras behaal toe
Johan Botha en Seuns van Standerton
R107 500 vir ’n dier op hul produksieveiling
betaal het.
“Ek hou nou al vir vyf jaar produksieveilings
en vind dat die kopers elke jaar
terugkom omdat hulle tevrede is.” SB
Issue 33 ▪ January 2013 15

AT HOME WITH ...
A prime herd for a prime school
by Heleen van As
Oakdale Agricultural High
School is famous for its
unique character and outstanding
agricultural training.
On top of that, the
school is listed as one of Jersey SA’s top
five herds – a phenomenal achievement
on its own. Heleen van As visited the
school, which is situated about two kilometres
outside Riversdal in the Southern
Cape.
The major difference between the curriculum
at Oakdale and other secondary
schools is that a learner must take at least
one agricultural subject. The three agricultural
subjects on offer are agricultural
science, agricultural technology and agricultural
management in practice. During
the afternoons, the learners attend their
practical exams as part of an agricultural
routine. An eight-grader for instance, will
see how a sheep is scanned or how tails
are docked. Grain students assist during
the planting and harvesting season and,
among others, learn how to grade grain.
“As Oakdale is situated in a very strong
dairy region, the interest in the dairy
course is huge and our dairy unit is strong.
Grain, sheep and wool are some of the
other popular fields of study. Learners are
exposed to theory, backed by a thorough
practical component which allows them
to acquire the various skills needed for
the variety of agriculturally related career
fields in the industry,” says André Latsky,
headmaster of Oakdale.
Oakdale learner’s portfolio
The training of the eight- and nine-graders
consists of identifying the different parts
of a cow, dehorning, handling and feeding
of calves, milking of cows, identification
of concentrates and roughage, dosing of
calves, as well as marking and tattooing
of calves. From the tenth grade until matric,
the syllabus focuses more on general
management practices, including financial
management of the herd.
In the eleventh grade, different management
courses are presented and certificates
can be obtained in the various fields
of study. The spectrum covers a course in
game and wildlife, sheep and wool, labour
relations, irrigation, wire fencing, tractors
and hunting. The practical dairy course
concentrates on dairy feeding, breeding
(which includes the identification of AIbulls),
judging of cows and heifers, aspects
surrounding calf-care and registration,
general herd care and the use, maintenance
and upkeep of milking machines.
The learners follow an AI-course later in
the second semester and a certificate can
be obtained by those who pass the theoretical
and practical assessment.
“Strong emphasis is placed on technological
progress and scientific management
principles. When it comes to the
education of future farmers, it is very important
that we keep up with the latest
trends. We cannot afford that our facilities
fall behind on the technological side and
that our learners are not exposed to rel-
Hennie Uys, dairy manager at Oakdale with his
beautiful new heifer calves in their pens. Heifers are
artificially inseminated for the first time when they
reach 240 kg and not when they reach a specific
age
evant agricultural training. We were forced
to devote attention to the upgrading of
our dairy department over the last couple
of years,” Latsky says.
Oakdale dairy had to grow
Eleven years ago, Oakdale owned a mixed
herd of seventy dairy cattle. A full time
teacher had to manage the section, but
one cannot teach and milk simultaneously.
These are two different full-time jobs.
To be successful, a single farming branch
Issue 33 ▪ January 2013 17

must be managed scientifically and professionally.
It was decided to appoint Hennie
Uys as the dedicated dairy manager in
2002.
One of the first changes which Hennie,
a local from Vredefort in the Free State,
implemented, was to change to a purebred
Jersey herd. Although he is fond of Jerseys
and jokingly claims that he was virtually
born in a Jersey shed, his choice was based
quite simply on the breed that was suited
to the particular circumstances.
“After a thorough investigation into
Oakdale’s potential, I realised that the
dairy and pasture can accommodate 100
Holstein or 200 Jersey cows. A Holstein is
heavier on grazing and needs one herdsman
to guide the cows, while a Jersey
knows exactly to which enclosure she has
to go after milking. And she finds the way
by herself,” he explains.
The milk is supplied to an outlet which
pays according to solids, which favours the
Jersey herd. This meant that the Holsteins
were gradually sold off while pregnant
Jersey heifers were procured from five different
breeders to establish a strong gene
pool.
Feeding math
The Oakdale herd has now increased to
604 registered Jersey-cattle of which 300
are in milk. According to Hennie, the parlour
average is 20 litres per day with 4.7%
butterfat and 3.6% protein. Milk records
are managed by SA Stud Book and learners
are involved to a large extent in sampling
and in the administration and management
of the herd.
The out-of-date dairy had to be upgraded
to a 40-degree herringbone system
where 24 cows can be milked simultaneously.
Because of increased capacity,
the manure dams also had to be enlarged
recently. A new feeding system, where animals
are fed according to the amount of
milk produced, was implemented recently
and is much more cost-effective.
Hennie’s BSc Agric degree and honours
degree in nutrition, obtained at Kovsies,
helps him a lot with the calculation of
rations. In a dairy, the planning surrounding
feed is one of the aspects which determines
whether you are in the red or
black at the end of the month. Because
AT HOME WITH ...
Eighteen of Oakdale’s learners represented the school at the WP youth show. In September, Benjamin
Jansen van Vuuren received first prize at the SA youth show. Benjamin is on the right with fellow scholars
who also received top prizes: Kleinjan Marais (sixth) and Xander Barnard (third)
Oakdale’s water quota from the Korente
River irrigation scheme is limited, they
have to utilise and manage their artificial
pastures very intensively. Almost 55 hectares
are established under permanent
irrigation.
“We make use of a rotational cropping
system and plant summer and winter
crops to produce enough feed for the cattle,”
Hennie explains. “These crops consist
of oats, a ryegrass mixture, tef, kikuyu,
lucerne and sorghum. Every fifteen days
another area is planted to ensure green
feed all year round.”
Silage and round bales are also made
from the wheat, barley and peas coming
from the dry lands. Apart from the outlaying
farm, Ratelrug, extra land is being
rented to serve as grazing for dry heifers
and cows. One of the noticeable characteristics
of Hennie’s management style is
that he doesn’t distinguish between mature
cows and heifers. “Because walking
space and parlour capacity is limited, we
handle our cows as a unit, although the
heifers are fed more generously to assist
their continued growth, even if one delivers
less milk.”
Dairy interest remains strong
According to Latsky, the dairy department
is self-sufficient when it comes to finances.
If it was run on a totally mixed ration,
it wouldn’t have been the case. Another
nifty source of income is the sale of breeding
stock heifers.
Despite the fact that many milk producers
abandon the industry, the popularity
of this branch at Oakdale remains strong.
“There is no decrease in the volumes of
milk produced countrywide. To me this is
an indication that the cattle remain in the
industry – it is merely ownership that is
changing. Smaller dairy farmers quit, while
the big ones get bigger,” Latsky says.
According to him it remains important
to differentiate your farming activities by
not placing your eggs in one basket. “The
bigger the unit, the bigger the profits, but
your risks increase as well. In our case we
have reached a ceiling – we won’t necessarily
make a bigger profit by milking
more cows, unless we expand our infrastructure.”
Over the years, farming has undergone
numerous cycles and although milk went
into a lower cycle recently, dairy products
will remain an integral part of the human
diet. The production of dairy is therefore
essential. To produce maksimum litres
from limited hectares without a high concentrate
feed bill, remains a challenge.
“It is very important that we keep our
children positive about agriculture, irrespective
of negative issues such as land
reform. The learners are our future farmers
and for that reason we emphasise
innovation as well as economic management
in difficult times. In tough times we
sometimes have to change our management
principles to adapt to dire agricultural
circumstances.” SB
Issue 33 ▪ January 2013 19

Hoë melkproduksie is deesdae die norm as dit by suiwelproduserende
diere kom. Dit is ook aan die orde
van die dag dat hoë-produserende diere geselekteer,
geteel en gevoer word vir hoër melkproduksie. Met
hierdie beter, hoër melkproduksie kan 45-60% van ’n
suiwelkudde op een of ander stadium metaboliese steurnisse en
infeksies ervaar (Santos et al. 2010).
Dikwels word die oorsaak van hierdie probleme gesoek in die
laktasieperiode, terwyl die oorsprong daarvan eintlik in die droë
periode lê. Presisievoeding van suiweldiere in ’n droë periode is dus
van kardinale belang.
Daar is ’n korrelasie tussen vrugbaarheid en voeding en word
veral gesien in die feit dat herkonsepsie in suiweldiere al hoe langer
neem, weens onvoldoende voeding gedurende die droë periode.
Sewentig tot 80% van ’n koei se energie word vanaf die rumen
verkry. Daarom is dit essensieel dat optimale rumengesondheid in
die droë periode bewerkstellig word (Zaaijer, 2009).
Optimale rumengesondheid word verseker deur: Die belangrike
bakterieë te voer; optimale rumen-pH te verseker; rumenvul te
maksimaliseer; ’n goeie rumenmat te vorm; papilla-groei te optimaliseer,
sodat nutriënte beter geabsorbeer kan word.
Goeie gehalte voer
Die beste ruvoer vir droë koeie is ’n goeie gehalte sorghumkuilvoer,
wat die korrekte balans asynsuur vir kalfgroei en melkvet, propioonsuur
vir glukoseproduksie, en minimale bottersuur wat ketose
veroorsaak, voorsien. Te veel graan- en mieliekuilvoer bevat te veel
propioonsuur wat lei tot glukoseproduksie en vet koeie. Droë koeie
word gereeld oorvoer. Vetneerlegging in die lewer verlaag die lewer
se vermoë om glukose te produseer wanneer nodig. Dit lei
tot ’n negatiewe energiebalans na kalwing, wat kan lei tot Tipe 2-
ketose.
Met die voorsiening van onvoldoende vlugtige vetsure gedurende
die droë periode, kan koeie nie voldoende papilla vorm nie.
Dit lei tot probleme met die absorpsie van nutriënte in die kritieke
twee maande na kalwing. Nog ’n bydraende faktor is die feit dat
voerinname, veral gedurende die eerste twee weke na kalwing, onderdruk
word weens ’n swak aptyt en beperkte rumenspasie, wat
Tipe 2-ketose verder aanhelp (Oetzel, 2009).
Konsentraatvlakke
Melkprodusente is soms geneig om suiwelkonsentraatvlakke skerp
te verhoog na kalwing om melkproduksie ’n hupstoot te gee. Hierdie
hoë suiwelkonsentraatvlakke het hoë vlakke propioonsuur tot
gevolg. Saam met lae effektiewe vesels in die TGR, lei dit maklik
tot asidose of subkliniese asidose. Laasgenoemde veroorsaak dat
rumenveselverterende bakterieë vernietig word en laktaatsuur-
PROMOSIE-ARTIKEL
Presisievoeding
in die droë periode
deur Stephan van der Westhuizen, Bestuurder:
Tegnies Dierevoeding, FeedPro Animal Nutrition
verterende bakterieë nie gou genoeg die opgehoopte laktaatsuur
kan verteer nie. Lipopoliesakkariede word dan geproduseer, wat
die produksie van die LH (lutiniseringshormoon) blok en ovulasie
vertraag. Hierdie is juis een van die redes waarom koeie se kalfintervalle
deesdae verder verleng (Wiltbank et al. 2006).
Subkliniese asidose en asidose kan ook Tipe 1-ketose tot gevolg
hê, en word veroorsaak weens die afwesigheid van ’n rumenmat en
’n verhoogde deurvloeitempo van voer deur die spysverteringskanaal.
Dus word die nodige nutriënte, spesifiek energie, nie geabsorbeer
nie en ’n ketosetoestand ontstaan.
Melkkoors
Onvoldoende kalsiumfosfaatverhouding en geen anioon-soutaanvulling
gedurende die droë periode veroorsaak melkkoors, weens
die swak metabolisering van Ca. Dit kan ’n verlaagde rumenfunksie
tot gevolg hê wat die kanse vir asidose ook verhoog en dus
ook ovulasie verlaag (Ribeiro et al. 2011). Melkkoors affekteer die
terugtrek van die baarmoeder en verhoog E. coli-infeksies asook
nageboortes wat vassit.
Enige gesondheidstoestand wat ’n koei se vreetpatroon beinvloed,
lei tot verdere probleme soos gedraaide abomasums
na kalwing. Die rumen moet val om die spasie te vul as die koei
kalf. As dit nie gevul word nie, los dit spasie vir ’n gedraaide
abomasum.
Baie van hierdie probleme kan aangespreek word deur korrekte
voeding gedurende die droë periode. As produsent kan jy
droëkoeivoeding eenvoudig hou deur: Een droëkoeirantsoen te
voer; oorvet en te maer koeie in laatlaktasie te voorkom; koeie
te laat kalf met ’n kondisiepunt van 3.5; die rumen van die suiweldier
vol te hou; suiwelkonsentraatinsluitings oordeelkundig
te verhoog of van ’n nutriënt-digte suiwelkonsentraat (oorgangskonsentraat)
met lae insluitingsvlakke gebruik te maak.
Die grondslag van melkproduksie van ’n suiwelproduserende
dier vir die daaropvolgende laktasieperiode word in die droë periode
vasgelê en dit is ook in hierdie periode dat voeding jou
suiweldier se gesondheid en produksie beïnvloed. Onakkurate
voeding gedurende die droë periode veroorsaak geweldig baie
probleme na kalwing en selfs dwarsdeur die hele laktasieperiode.
Vir elke een metaboliese steurnis is daar vyf subkliniese gevolge.
Daarom is en bly presisievoeding ’n belangrike aspek van droëkoeibestuur.
(Verwysings verkrygbaar van die outeur.)
Vir meer inligting, skakel 053 927 5406 of epos
feedpro@feedpro.co.za. Besoek ook ons webwerf
www.feedpro.co.za
Issue 33 ▪ January 2013 21

A
delegation of South African pig
stud breeders (Alliance Genetics
South Africa) visited Canada
in March 2012 to acquaint
themselves with the genetic
and pig breeding programme followed by
their Canadian counterpart, Alliance Genetics
Canada. Jim Donaldson, president of
the Canadian Swine Breeders Association
and a member of Alliance Genetics Canada
hosted the delegation.
The delegation was given a complete
overview of their genetic improvement
programme. Places that were visited and/
or meetings held, included the Ontario
Swine Improvement AI-station (which
houses 410 boars); Dr Sue Burlechenko;
Villa Vista Farms (a 3 700 sow unit with
more than 1 700 GGPs); the University of
Guelph (where discussions were held with
Dr Mohsen Jafarikia, Prof Jim Squires and
Mr Dave van den Broek); as well as Dr Neil
Ferguson of Nutreco. Mr Chris Grump of
OSI (Ontario Swine Improvement) gave a
practical intra-muscular fat demonstration.
An outgrower unit and Kitchener’s
Farmer’s Market were also visited.
AT HOME WITH ...
A visit to Villa Vista pig stud
The Villa Vista stud
One of the highlights of the study tour was
a visit to the family owned Villa Vista Pig
Stud of Bob Robinson and his three sons
Scott, Brent and Jeff. From a very early
age Bob was always interested in raising
pigs. His first pigs were four Hampshires.
While he was pursuing his studies at the
University of Guelph, he hired his younger
brother to care of the pigs and they paid
for his study fees at university! In turn he
also gained first-hand experience in contract
feeding.
Bob graduated in 1957 at the University
of Guelph. He worked for ten years in
the agricultural industry before fulfilling
his dream – his vista to breed and owe his
own pigs. This happened in 1967 when he
bought the farm Villa Vista and fifty SPF
gilts and five SPF boars.
by Dr Danie Visser – Pr. Sci. Nat., agricultural advisor & strategic analyst
From left to right: Mr Brent Robinson (son), Mr Jim Donaldson, Dr Danie Visser, Mr Bob Robinson (owner),
Mr Hennie Cronjé, Mr Peter Mockford, Mr Phillip Spencer
Bob always had a keen interest in superior
livestock, realising very soon in his
career that it costs the same to raise excellent
animals as it does to raise animals of
lower genetic merit. Soon he had enquiries
from other producers wanting to buy the
Villa Vista brand of animals (or Alliance Genetics
Canada as they are currently known).
Enter the Duroc
In 1973 the Duroc started to play a more
important role as terminal sire and at the
same time the herd was enrolled in their
swine performance testing programme. Utilising
the testing programme has allowed
Vista Villa to continue improvement in back
fat levels, growth rate, estimated lean yield
and, more recently, maternal traits.
Each year Vista Villa tests approximately
2 000 pure bred Yorkshire or Landrace gilts
on the CCSI (Canadian Centre for Swine
Improvement) programme. They sell approximately
10% of all the F1-animals in
Ontario alone. For a nucleus purebred herd
(with some 1 700 purebred sows) they
wean approximately 10,5 piglets per litter
and their pre-weaning mortality fluctuates
around 6,5%. The top 0,5% of their boars
go into the OSI (Ontario Swine Improvement)
AI-station that houses some 410
boars. They also have their own on-farm
AI-station.
Their philosophy has always focused on
genetically superior animals that have to
be functional, sound, rugged, big bodied
with a good underline. This combination
has enabled the Villa Vista Stud to become
the largest independent pig breeder in
breeding animal sales in Ontario.
A shared passion
A group of progressive pig breeders got
together in 1998 to consolidate their gene
pool and formed Alliance Genetics Canada.
Villa Vista is a proud member of Alliance
Genetics Canada which is today thirteen
members strong and who are in possession
of more than 8 700 purebred (GGP &
GP) sows. The common denominator is that
these breeders have a passion for pigs.
Issue 33 ▪ January 2013 23

Their goals are clear, practical and achievable:
• A balanced approach to pig breeding.
• To have an excellent health status
and biosecurity record.
• Integrity and quality control.
• Consistent and sustainable genetic
gains.
• To produce breeding material that
can produce uniform and repeatable
results.
•
AT HOME WITH ...
Mr Brent Robinson (son), Mr Bob Robinson (father, owner, entrepreneur) & Dr Danie Visser
Humble about his achievements, Bob received amongst others the Outstanding Pork Producer Award In
1992, the Ontario Swine Breeder Merit Award in 1996 and the CSBA Award of Merit in 2006.
To create a long lasting relationship
– this will provide financial stability
for the farm.
As a pioneer and loyal servant of pig stud
breeding industry and entering competitions,
has opened the doors for Bob to
meet many great people from breeders
to industry representatives, commercial
producers and herd health professionals.
He has had the privilege of judging many
swine shows in Ontario and abroad. Participating
in the field of purebred swine
breeding has given Bob and his wife,
Rose, the reason to travel across Canada
and visit many places in the USA as well
as Brazil and Europe.
Lessons learnt
Bob and Rose have succeeded, above all,
in achieving the extra-ordinary by handing
over a legacy and love for pigs and
pig breeding to their children, especially
their three sons – Scott, Brent and Jeff.
They live and farm with a clear understanding
that the best things in life are
not things and that no place is free of
challenges.
High health is of paramount importance
to them. This is something that
Bob realised back in 1967 when he started
with fifty SPF Landrace X Yorkshire
sows. “As a routine and principle they will
blood test forever. The bigger commercial
units/clients want a clean (high health)
piece of paper,” Bob says.
One of Bob’s philosophies is that the
structure of the pig, chest capacity and
strong legs will handle almost everything.
He also pointed out to me their love for
their animals through their handling of
the animals: “We do not lift them by the
tail at all.”
His first pigs when he was still at school
were four Hampshire sows. Over the last
45 years this humble beginning has grown
into a remarkable, successful family business,
employing more than twenty people
who oversee some 3 700 sows and housing
pigs in ten finishing barns.
I witnessed five purebred Hampshire
sows and one Hampshire boar in the
herd. Numerically and genetically probably
insignificant, but a gesture and appreciation
to salute these few, long forgotten
pioneers that were the catalyst to
their success.
Bob has many philosophies, but the
one that stands out and probably encapsulates
their determination and many
years of dedication, is: “Never become
discouraged, give up or lose sight of the
target.” SB
Issue 33 ▪ January 2013 25

Hoë lamvrektes word allerweë
as ’n knelpunt in die kleinveebedryf
beskou en is een
van die vernaamste oorsake
van lae winsgewendheid in
skaapboerdery. Volgens Wassmuth et al.
(2001) is die omvang van lamverliese ’n
maatstaf van die gehalte van die produsent
se bestuursvermoë. Lamhokke kan as
’n strategiese bestuurshulpmiddel gebruik
word om lamvrektes tot minder as 5% te
beperk.
Lamhokke word van die vroegste tye al
gebruik, maar dit is vroeër jare slegs vir
26
Lamhokstelsels in
perspektief
deur dr Jasper Coetzee, Pr.Sci.Nat. (Anim.Sci.) Ph.D. (Agric.) Stell.
‘probleemgevalle’ (bv. ooie wat lammers
weggooi) en vir beskerming teen elemente
(bv. uiterste koue, sneeu, ensovoorts)
gebruik. Lamhokke word tans gebruik:
• Om lamvrektes te beperk, veral in die
geval van ooie met tweelinge/meerlinge.
• Vir jong ooie wat die eerste keer
lam.
• Vir ooie wat kunsmatig gesinkroniseer
is.
• Om ongedierte- en diefstalverliese
te beperk.
• Om baie waardevolle ooie te beskerm.
Voordele van lamhokke
Om maksimum lamoorlewing te verseker,
moet suksesvolle binding tussen ’n ooi en
haar lammers plaasvind. Vir suksesvolle
binding om onder natuurlike omstandighede
in die veld plaas te vind, moet die
ooi net voordat sy lam, haar afsonder van
die res van die trop terwyl haar lammers
voldoende kolostrum (20% van hulle liggaamsmassa/dag)
moet inneem, want ’n
vol pens stimuleer binding (Val-Laillet,
2004).
Lammers moet verder die geleentheid
gegun of geskep word om die eerste dag
ná geboorte onbeperk (Goursaud & Nowak,

1999) en ongestoord te kan suip. Aangesien
lamhokke hierdie natuurlike afsondering
naboots, bevorder dit die bindingsproses
tussen die ooi en haar lammers, en dra
dit grootliks daartoe by dat lamvrektes tot
’n absolute minimum beperk kan word.
Met die lamhokstelsel kan lamvrektes
tot minder as 5% beperk word. Lamvrektes
van so laag as 3,5% is al gerapporteer
(Midgley, 2012). Waar ooie met hulle lammers
in Australië kort ná geboorte in lamhokke
gesit is, was die lamvrektes slegs
3% teenoor die 12 tot 23% waar ooie in
kampe gelam het (Putu et al., 1988a, b). Die
speenpersentasie van meerlinggeskandeerde
ooie wat buite in kampe gelam het,
was 151% teenoor die 201% van ooie wat
in lamhokke gelam het (Du Toit, 2012).
Lamhokke vergemaklik bestuur, rekordhouding,
identifisering en toesig gedurende
lamtyd en probleemgevalle kan
spesiale aandag kry, wat lamoorlewing
bevorder.
Lamhokke bevorder akkurate rekordhouding
wat op sy beurt teelvordering
"Lamhokke vergemaklik
bestuur, rekordhouding, identifisering
en toesig gedurende
lamtyd en probleemgevalle
kan spesiale aandag kry, wat
lamoorlewing bevorder"
versnel. Volgens dr George Anderson van
Australië is die stamboominligting van ongeveer
9% van enkelinge, 15% van tweelinge
en 24% van drielinge onder Australiese
toestande onakkuraat. Die grootste
rede hiervoor is weens die hoë voorkoms
van lamdiefstal deur naby-lamooie veral
waar hoë konsentrasies ooie in lamkampe
aangehou word. Lamhokke verhoed inmenging
met en diefstal van lammers van
ooie wat besig is om te lam of wat pas gelam
het deur ooie wat op die punt is om
te lam.
Lamhokke bevorder lamoorlewing tydens
ongure weersomstandighede asook
BESTUUR / MANAGEMENT
die oorlewing van ooie met meerlinge en
jongooie wat vir die eerste keer lam. Met
die lamhoklamstelsel moet ooie dus vir
dragtigheid en die aantal fetusse geskandeer
word.
Lamhokke verhoed dat een van ’n
tweeling van die geboorteplek wegdwaal
of nie saam met sy ma stap nie en so van
sy ma geskei word. Voorspeense lamvrektes
is baie hoog by lammers wat op dié
manier van hulle moeders geskei word.
Slegs ongeveer 32% van sulke lammers
oorleef in die praktyk (Anderson, 1984).
Volgens Nowak (1996) kan tot 50% van
tweelinge van hulle moeders, in die geval
van Merino’s, binne die eerste 48 uur ná
geboorte geskei word omdat hulle haar
nie volg as sy wegstap nie. Vir elke vyf
meter wat ’n ooi gedurende die eerste
ses uur ná geboorte van haar lam wegbeweeg,
styg die lamvrektes met 5%
(Farquharson, 2011).
Lamhokke maak dit ook makliker om
ooie te identifiseer wat geboorte aan
dooie lammers skenk; met geboorte gehelp
moet word; lammers weggooi; min
of geen melk het nie; speenprobleme
het; ensovoorts. Beide hierdie ooie en
hul lammers moet gemerk en uitgeskot
word en nie vir verdere teling gebruik
word nie.
Lamhokke verhoed ook dat ongediertes
pasgebore lammers vang.
Nadele van die gebruik van lamhokke
• Ooie kan mettertyd swak moedereienskappe
ontwikkel indien ooie wat
swak moedereienskappe openbaar,
nie summier saam met hulle lammers
uitgeskot word nie. In alle lamstelsels
moet gediskrimineer word teen ooie
wat moeilik lam (geboorteprobleme);
met geboorte gehelp word; geboorte
skenk aan dooie of swak lewensvatbare
lammers; lammers weggooi (al
gooi hulle net een van ’n tweeling
weg); aggressief is teenoor lammers
(lammers stamp); min of geen melk
het nie; speenprobleme het (bv. te
groot of dik spene, taai melkers);
ensovoorts. Merk beide hierdie ooie
en hulle lammers met ’n knippie in
die oor sodat hulle nie later vir teling
gebruik kan word nie. Ooie en veral
ramme wat lammers met aangebore
genetiese defekte gee (bv. gebreklikheid,
kriptorkidisme, tweeslagtigheid,
ensovoorts), moet geïdentifiseer en
nie vir verdere teling gebruik word
nie.
Hoë voer- en arbeidskoste is ’n faktor,
maar deur die gebruik van presisievoeding
en deur ooie kunsmatig met
sponse of CIDR’e te sinkroniseer, kan
dit beperk word.
Die koste van die oprigting van lamhokke
is hoog, maar word meestal
binne twee jaar verhaal as gevolg van
’n aansienlik hoër speenpersentasie.
Hierdie koste kan beperk word deur
bestaande infrastrukture te omskep.
Issue 33 ▪ January 2013 27
•
•
Voedingsriglyne
Die gehalte van die lammerooirantsoen
asook die aanpassing daarop is uiters belangrik
vir die sukses van die lamhokstelsel.
’n Kompromis oor die gehalte van en
hoeveelheid deurvloeiproteïen in die
volledige lammerooirantsoen mag nooit
aangegaan word nie. Die deurvloeiproteïen
moet ’n spesifieke kombinasie van
minstens drie tot vier hoëgraadse deurvloeiproteïenbronne
wees om die aminosuurprofiel
van die bakteriese proteïen,
wat in die grootpens van die ooi geproduseer
word, op so ’n wyse te komplementeer
dat optimale fetusgroei, uierontwikkeling,
bies- en melkproduksie plaasvind.
In hierdie verband word aanbeveel
dat nie meer as 60% van die totale deurvloeiproteïen
van een proteïenbron afkomstig
is nie (Klopfenstein et al., 1985).
Verder moet minstens 30 tot 35% van die
totale proteïen in ’n volledige lammerooirantsoen
deurvloeiproteïen met die gewenste
aminosuurprofiel wees wat hoogs
verteerbaar en absorbeerbaar in die laer
spysverteringskanaal is.
Deurvloeiproteïenaanvulling is uiters
belangrik om optimale geboortemassa,
uierontwikkeling en biesproduksie, asook
die geboorte van gesonde en lewenskragtige
lammers te verseker. Die ideale
geboortemassa wat maksimum lamoorlewing
sal verseker, is 4,5 tot 5,5 kg (AWI
& MLA, 2008). Wanneer die biesmelk ab-

normaal dik en taai is, is dit ’n aanduiding
dat daar onvoldoende biesmelk beskikbaar
is en moet ekstra deurvloeiproteïen (Gottstein,
2010) en energie aan die lammerooie
voorsien word.
Die voedingsprogram van laatdragtige
ooie moet onder geen omstandighede korter
as ses weke voor lam verander word nie,
want dit kan domsiekte en melkkoors laat
ontstaan of aanleiding gee tot pasgelamde
ooie met groot uiers (is soms geswel) met
baie min of geen bies/melk daarin nie. Oormatige
stres kan ook tot laasgenoemde
verskynsel aanleiding gee wat op sy beurt
tot hoë lamvrektes aanleiding gee.
Laatdragtige ooie moet vanaf ses weke
voor lam ’n volledige lammerooirantsoen
op die veld of weiding gevoer word. Dieselfde
rantsoen word ook in die lamhokke
gevoer. Die volgende bestuursaspekte moet
stiptelik nagekom word:
• Die laatdragtige ooie moet stadig en
geleidelik op die lammerooirantsoen
aangepas word om laminitis, suurpens
(asidose) en moontlike vrektes
te voorkom. Begin ses weke voor lam
met 500 g lammerooirantsoen per ooi
per dag en verhoog dit weekliks met
250 g per ooi per dag sodat hulle een
week voor lam op minstens 1 500 g
per ooi per dag is. Hierdie laatdragtige
ooie kan dan vyf tot sewe dae
voor lam na die lamkampe (natuurlik
gesinkroniseer) of lamhokke (kunsmatig
gesinkroniseer) geskuif word
waar hulle na willekeur gevoer word.
Dit is baie belangrik dat daar altyd
voldoende vreetspasie in lamkampe is
(langwol-ooie: ± 450 tot 500 mm per
ooi; kortwol-ooie: ± 400 tot 450 mm)
sodat al die ooie gelyktydig kan vreet.
• Wanneer die lammerooirantsoen gevoer
word, moet alle lekbyvoeding
gestaak word om te verhoed dat die
diere te veel ureum inneem en dan
van ureumvergiftiging vrek.
• Voer die lammerooirantsoen daagliks
in bakke met voldoende vreetspasie
sodat al die ooie gelyktydig kan vreet.
Voer elke dag se hoeveelheid in twee
porsies, die helfte daarvan in die oggend
en die ander helfte laatnamiddag.
28
Met ’n spesiale lammerooirantsoen en deur
die aanpassingsprosedures te verander,
kan ooie oor ’n korter periode voor lam
aangepas word om voer- en arbeidskoste
te beperk.
Algemene riglyne
• Voorsien voldoende, skoon en koel
drinkwater in beide die lamkampe
en lamhokke.
• Normale bestuurspraktyke moet
gedurende laatdragtigheid gevolg
word, soos enting van ooie met
’n multiklostridiale entstof wat
pasteurella insluit; dosering met
’n langwerkende breëspektrumdoseermiddel
wat ook neuswurm
beheer; aanvulling van spoorelemente
(bv. Multimin + Se Sheep &
Goats sonder koper) en vitamien
A en E, ensovoorts. Daar word beraam
dat mineraal- en vitamientekorte
tot ’n 2% verlies aan algehele
produksie by skape kan veroorsaak
(Court et al., 2010).
• Skeer ooie want kort wol vergemaklik
die lamproses (nie korter
as vier weke voor lam nie). Indien
ooie nie geskeer word nie, moet
ooie met langwol (langer as ses
maande), veral in die geval van Merino’s,
gemikskeer en rondom die
uier skoon geskeer word.
• Wanneer ooie gedurende warm
maande lam, moet voldoende skaduwee
(± 2 m2 per ooi) aan ooie in
lamkampe voorsien word. Australiese
navorsing toon dat die voorsiening
van skaduwee (in hulle
geval was dit bome) die speenpersentasie
met 12% verhoog het en
dat meer lammers by 36oC as by
28oC vrek.
• Die aantal lamhokke benodig hang
grootliks van die tweelingpersentasie
af, maar kan 50 tot 75% van
die totale getal ooie wees. Daar kan
op lamhokke bespaar word deur
jong ooie ongeveer veertien dae
voor die volwasse ooie te laat lam.
Jong ooie se lammers word dan
vroeër as die res gespeen en bied
jong ooie ’n langer herstelkans voor
die daaropvolgende paring. Dit ver-
•
•
•
•
•
seker ’n hoër lampersentasie met
hulle tweede lamkans. Waar ooie
kunsmatig gesinkroniseer is, moet
daar vir elke ooi ’n lamhok wees
omdat die ooie direk in die lamhokke
lam.
2
Lamhokke moet vir minstens 2,25 m
per ooi voorsiening maak om te verhoed
dat ooie die lammers beseer
of selfs doodlê. Die lamhokke moet
so ontwerp wees dat lammers nie
na aangrensende ooie kan deurkruip
nie.
Hoewel die lamhokke goed geventileer
moet wees om longprobleme
te voorkom, moet dit die lammers
teen koue, wind en reën beskerm.
Indien sinkplate as ’n dak oor die
lamhokke gebruik word en dit so
laag is dat dit die ventilasie op sonnige
dae belemmer, kan lamvrektes
weens hitte-uitputting voorkom.
Natuurlik gesinkroniseerde ooie
(met koggelramme) lam in lamkampe
en wanneer die lammers
gesuip en die nageboorte afgeval
het, word die ooie met hulle lammers
oorgeplaas na lamhokke.
Kunsmatig gesinkroniseerde ooie
(met sponse/CDIR’e) lam almal
direk in die lamhokke. Daar moet
toegesien word dat die nageboortes
uit die lamhokke verwyder
en begrawe word. Waar ooie in
lamhokke lam, word hokke soms
baie nat as gevolg van die ooie
se vrugwater wat tydens die lamproses
vrygestel word en daarom
moet droë beddegoed (bv. strooi of
saagsels) gereeld in die lamhokke
gegooi word.
Lamhokke moet skoon en droog
gehou word deur gereeld skoon
strooi of saagsels in te gooi. Henderson
(1990) beveel die strooi
van gebluste kalk (CLC boukalk
oftewel kalsiumhidroksied) op die
vloer van die kraaltjies voordat die
beddegoed ingegooi word om die
opbou van kieme te beperk. Ná die
lamseisoen moet die lamhokke
ontsmet word deur dit met ’n ontsmettingsmiddel
(bv. F10-superkonsentraat)
te bespuit.

Lammersorg
• Pasgelamde ooie moet ondersoek
word om seker te maak dat die ooie
se spene oop is en daar geen ernstige
speen- en/of uierprobleme is nie.
• Lammers se naelstringe moet
•
deeglik ontsmet word (verkieslik
met ’n jodiumbevattende middel
soos Povidone Spray) voordat hulle
in die lamhokke geplaas word of
onmiddellik ná geboorte as hulle in
die lamhokke gebore word om naelstringontsteking
te voorkom. Lammers
wat naelstring- of gewrigsontsteking
het, moet Terramycin LA
gespuit word.
Om infeksies (bv. rugmurgontsteking
en klem-in-die-kaak) te voorkom,
moet sterte nie afgesit word en
kastrering nie gedoen word terwyl
die lammers nog in die lamhokke is
nie. Stertwonde moet met ’n middel
wat genesing bevorder en brommeraanvalle
verhoed (bv. Supona Aerosol)
behandel word.
• Die doeltreffende beheer van vlieë
in die lamhokke is belangrik om die
verspreiding van sekere siektes te
voorkom.
• Daar moet altyd rustig en kalm asook
stadig met lammerooie gewerk
word.
Biesmelk is belangrik
Voldoende voorsiening van bies gedurende
die eerste paar uur ná geboorte,
voorsien die lammers van die nodige
energie, vog en teenliggaampies (immunoglobulien)
wat lewensbelangrik
vir oorlewing is (Milton, 2005). Maak dus
seker dat alle pasgebore lammers voldoende
biesmelk (210 ml biesmelk per
kilogram liggaamsmassa van die lam
die eerste agtien uur) inkry om hulle
immuniteitstatus asook hulle oorlewing
te maksimeer.
Pasgebore lammers moet ongeveer
250 ml bies (5% van hulle liggaamsmassa)
binne die eerste vier uur ná geboorte
inneem en dit moet elke ses uur daarna
herhaal tot ’n totaal van 20% van hulle
liggaamsmassa per dag (Shubber en
Doxey, 1979). Hierdie aanbevole biesinname
kan onder baie koue, nat en win-
BESTUUR / MANAGEMENT
derige asook baie warm weerstoestande
met tot 38% toeneem (Mellor en Murray,
1985, 1986). Die biesbehoefte van die
pasgebore lam kan onder ongure weerstoestande
so hoog as 290 ml bies per kilogram
liggaamsmassa van die lam wees
om aan sy energiebehoeftes te voldoen
(Celi en Bush, 2010).
Swak lammers moet biesmelk met behulp
van ’n maagbuis (± 100 ml per keer;
vier tot ses keer per dag) ontvang indien
hulle nie binne drie tot vier uur ná geboorte
self suip nie. Biesmelk van ooie wat
reeds gelam het, kan gevries word. Bevrore
bies moet liefs teen kamertemperatuur of
’n lae temperatuur (minder as 35°C) ontdooi
word wanneer dit benodig word, want
sodra die temperatuur meer as 37°C styg,
kan dit die teenliggaampies in die biesmelk
vernietig.
Ontdooide biesmelk moet voor toediening
verkieslik verhit word, maar nie
hoër as 37°C nie. Biesmelk moet nooit
oor direkte hitte verhit word nie, maar die
houer met biesmelk moet in ’n houer met
louwarm water geplaas word.
Indien biesmelk nie beskikbaar is nie,
kan ’n kunsbiesmengsel opgemaak word
deur 500 ml volroom koeimelk met 125 ml
room (of drie eetlepels visolie of kookolie),
een hele eier en een eetlepel laktose (of
suiker) te meng en deeglik te klits. Verhit
dit verkieslik ook tot ± 37°C voordat dit aan
die lammers gevoer word. Onthou egter
dat kunsbies geen teenliggaampies teen
die heersende skaapsiektes bevat nie.
Oorweeg 24 uur voltydse toesig, veral
in die geval van waardevolle stoetdiere,
met ’n stelsel waar aansporingsbonusse
aan arbeiders betaal word vir elke lam wat
gespeen word.
Uitplasing
Die ooie en hulle lammers bly tien tot
veertien dae in lamhokke voordat hulle
uitgeplaas word. Die finale tropgrootte
moet verkieslik nie meer as 100 lammers
en hulle moeders wees nie, met ’n maksimum
van 200 lammers en hul moeders per
trop.
Ná uitplasing moet die lammerooie
daagliks besoek word sodat aandag onverwyld
aan probleemgevalle geskenk kan
word.
Ná uitplasing moet die volledige
lammerooirantsoen tot en met speen
van die lammers gevoer word of totdat
voldoende goeie gehalte groenweiding
beskikbaar is. Indien voldoende groenvoer
beskikbaar is, kan oorgeskakel word
na ’n spesiale hoë deurvloeiproteïenlek
(resepte is op aanvraag beskikbaar). Indien
slegs laegehalte- en/of onvoldoende
weiding ná uitplasing beskikbaar is,
moet met die byvoeding van die volledige
lammerooirantsoen voortgegaan
word. Byvoeding moet nooit onmiddellik
gestaak of verander word nie, maar moet
altyd geleidelik uitfaseer of verander
word.
Kruipvoeding neem onmiddellik ’n
aanvang wanneer die eerste ooie met
hulle lammers uitgeplaas word (kruipvoermengsels
is op aanvraag beskikbaar).
Samevatting
Volgens Carlos da Silva van Harrismith
(2010) het die lamhokstelsel sy skaapboerdery
weer ekonomies lewensvatbaar
gemaak. Hy reken die grootste fout wat
hy gemaak het, is dat hy nie vroeër met
die lamhokstelsel begin het nie. Die lamhokstelsel
word óf reg gedoen óf gelos,
daar is geen kortpaaie nie. “Jy kry net
een kans elke jaar om ’n lammeroes in te
samel en ’n wins te maak, daarom moet
jy dit die eerste keer reg doen” – (Allen,
2004).
Deur die voorgestelde riglyne so vêr
moontlik toe te pas, kan skaapprodusente
daadwerklik die voorkoms van lamvrektes
in hulle skaapkuddes beperk. Die
hou van volledige en akkurate rekords
van die simptome en oorsake van lamvrektes
kan ook nuttige inligting verskaf
om aanpassings in die lamstelsel asook
bestuur- en voedingspraktyke te maak
om lamvrektes in die toekoms te beperk.
’n Hoër winsgewendheid uit die skaapvertakking
is sodoende moontlik.
Dr Jasper Coetzee is ’n professionele
veekundige (400328/83) en skaapvoedings-
en bestuurpesialiskonsultant.
Vir meer inligting, kontak hom by sel
076 846 8800 of e-pos
jasperco@iafrica.com SB
Issue 33 ▪ January 2013 29

Om vandag te “boer”, is niks in vergelyking met so
vyf-en-twintig jaar terug nie. Boerdery vandag
is ’n besigheid, en intensiewe boerderypraktyke
word benodig om maksimum winsgewendheid te
bevorder. Reproduksie is maar een van die pilare
van ’n suksesvolle boerdery.
Reproduksiemanipulering vir intensiewe boerderypraktyke,
sluit die gebruik van sinkronisasie van ooie in. Sinkronisasie
hou ’n magdom voordele vir intensiewe boerderye in, maar moet
ondersteun word deur optimale voeding en goed deurdenkte
bestuurspraktyke vir ’n suksesvolle uitkoms. Let daarop dat swak
bestuurspraktyke nie reggestel kan word deur die gebruik van
sinkronisasiemiddels nie!
Hoekom sinkronisasie?
• Die mees algemene tyd vir die paring van skaapooie in Suid-
Afrika is gedurende herfs (Maart-April) wat ook die mees
vrugbare tyd is. Ooie word ook soms gepaar gedurende
die lente (September-Oktober) met die twee-paringsper-jaar
sisteem. Met hierdie middel tot ons beskikking, is
gesinkroniseerde paring regdeur die jaar moontlik.
• Spesifieke paringstye is nie net nodig sodat die ramme kan
rus en getoets word vir vrugbaarheid nie, maar is ook nodig
sodat beplande bestuursaktiwiteite uitgevoer kan word. Dit
sluit entingskedules vir beide ramme en ooie in. Hier moet
veral daarop gelet word dat lewendige entstowwe slegs op
nie-dragtige diere gebruik moet word.
• Spesifieke paringstye sluit ook die voordeel van
•
dragtigheidsondersoeke deur ’n veearts in; nie net kan ooie
dan opgedeel word in groepe vir enkel-, tweeling-, meerlingeof
spesifieke-siklus-dragtighede nie, maar kan daar ook
’n goeie voedingsprogram vir elke groep opgestel word.
Lammers word dus gebore soos beplan en omdat lamtyd
beperk is tot ’n paar weke, kan entingskedules, kastrasies,
afsit van sterte, endo- en ektoparasietbestuursprogramme
asook eenvormige lambemarking gedurende die geskikste
tye goed beplan en uitgevoer word.
Die mees voordelige gebruik van sinkronisasie is die
massiewe sprong wat gegee kan word met die genetiese
verbetering van die kudde. Laparoskopiese inseminasie
met die beste beskikbare ramsaad, of selfs embriospoeling,
is van die metodes wat gebruik kan word om die kudde
PROMOSIE-ARTIKEL
Effektiewe reproduksiebestuur van
skape deur middel van sinkronisasie
deur dr Jacoba Vaessler, Pfizer Animal Health
geneties te verbeter. Gewone servikale kunsmatige
inseminasie of handparing kan ook gebruik word met
sinkronisasieprogramme.
Daar is weinig nadele verbonde aan sinkronisasie, indien
dit gebruik word op ’n plaas waar die bestuur uitstekend
is. Daar moet net klem gelê word op ’n goeie voersisteem,
behandeling van parasiete, entings, en dan natuurlik die
bestuursprogram gedurende die lamseisoen. Daar is geen
nut daarin om al hierdie geld te bestee op sinkronisasie en
dan nie ’n lambestuursprogram in plek te hê nie.
Issue 33 ▪ January 2013 31
•
Waarmee word ooie gesinkroniseer?
CIDR-G’s (CIDR G Reg. nr. G1915, Wet 36/1947) is ’n T-vormige
plastiese, intravaginale toestel, geïmpregneer met 0,3 mg
progesteroon. Dit word intravaginaal geplaas met behulp van ’n
CIDR-toedieningstoestel. Dit dien as, en neem die funksie oor, van
’n korpus luteum op die ovarium wat normaalweg progesteroon
afskei. Nadat die toestel verwyder is hervat die ovarium sy
normale funksie en ovulasie vind gewoonlik 42-48 uur later plaas.
CIDR-G’s kan ook gekombineer word met DMSG (dragtige merrie
serum gonadotropien), veral gedurende tye van die jaar wanneer
ooie minder vrugbaar is en wanneer meerlinge vereis word.
Basiese sinkronisasieprogram
Figuur 1 toon ’n basiese sinkronisasieprogram. Die beste is egter
om by u veearts aan te klop vir die korrekte program, aangesien
programme van area tot area en selfs van plaas tot plaas mag
verskil, afhangende van omstandighede en faktore.
Figuur 1: Basiese sinkronisasieprogram
Dag 0: Plaas CIDR-G’s intravaginaal
Dag 12: Onttrek CIDR-G en spuit DMSG
Dag 14: KI/handparing 48-52 uur na onttrekking

Die voorkoms van rooiwater
bereik gewoonlik ’n hoogtepunt
in Februarie en Maart.
Asiatiese rooiwater veroorsaak
grootskaalse vrektes
en veeboere besef nie altyd dat dit ’n
totale ander organisme is as die een wat
Afrika-rooiwater veroorsaak nie, en dat die
immuniteit wat teen Afrika-rooiwater ontwikkel,
dus nie beskerming teen Asiatiese
rooiwater bied nie.
Sleutelpunte rakende Asiatiese rooiwater
• Die veroorsakende organisme ( Babesia
bovis) word net deur die pantropiese
bloubosluis (Rhipicephalus microplus)
oorgedra.
• Die pantropiese bloubosluis kan nie
met die blote oog van die gewone
bloubosluis onderskei word nie.
• Die verspreiding van hierdie bosluis
was voorheen beperk tot die hoëreënvalgebiede
van Mpumalanga,
•
KwaZulu-Natal, die Oos-Kaap en Wes-
Kaap. Maar in sommige streke en van
die kusstreke het hierdie bosluis tot
’n groot mate die gewone bloubosluis
verplaas.
Weens ’n aantal faktore is die verspreiding
van die pantropiese bloubosluis
besig om uit te brei.
• Die oordrag van die siekteveroorsakende
organisme vanaf die bosluis
na die bees, vind plaas kort nadat die
larfstadium van die bosluis (so groot
soos die kop van ’n kopspeld) aanheg
en begin bloed suig.
• Die siekte kan vrektes begin veroorsaak
vanaf ses tot twaalf dae nadat
die bees besmet is, wat baie gouer is
as in die geval van Afrika-rooiwater.
• Indien ’n volwasse bosluiswyfie op ’n
besmette bees voed, word die bosluis
ook weer besmet en die infeksie word
na die eiers en die volgende generasie
BESTUUR / MANAGEMENT
•
Wees op jou hoede vir
Asiatiese rooiwater
deur dr Danie Odendaal, Veeartsnetwerk BK
bosluislarwes wat uitbroei, oorgedra.
Volwasse beeste wat nie geënt of
voorheen aan die siekte blootgestel is
nie, is hoogs vatbaar vir die siekte.
Siektetekens
Anders as met Afrika-rooiwater (lusteloosheid
met rooi uriene) sal veeboere min tekens
sien dat vatbare beeste Asiatiese rooiwater
opgedoen het. In die meeste gevalle
is die enigste waarneming een of meer
beeste wat skielik vrek sonder dat hulle
die vorige dag enige siektetekens getoon
het. In sekere gevalle herken boere hierdie
skielike vrektes indien hulle dit al in die
vorige jare gesien het, maar waar dit die
eerste keer voorkom, is dit uiters belangrik
om dadelik die hulp van die veearts in te
roep om die diagnose te bevestig.
Die diagnose van Asiatiese rooiwater is
nie so eenvoudig soos dié van Afrika-rooiwater
nie, omdat daar in baie gevalle baie
min parasiete teenwoordig is in ’n gewone
bloedsmeer. Dan moet dik bloedsmere of ’n
smeer van die breinweefsel geneem word
om die siekte te bevestig tesame met ’n
volledige nadoodse ondersoek wat ook altyd
’n ondersoek van die brein insluit.
Buiten die opbreking van die rooibloedselle
(later in die siekteverloop), veroorsaak
die spesifieke organisme klein bloedklontjies
wat verstoppings in belangrike organe,
soos die brein, veroorsaak. Verder gee
dit aanleiding tot ’n skokreaksie wat veroorsaak
dat beeste vrek nog voor die algemene
siektetekens soos verlies aan eetlus
en lusteloosheid opgemerk word.
’n Vinnige bevestiging van die diagnose
van Asiatiese rooiwater is nodig, want indien
dit wel Asiatiese rooiwater is, sal daar
nog ’n klomp beeste wat reeds besmet is,
oor die volgende twee tot drie weke vrek.
Behandeling
’n Uitbreking van Asiatiese rooiwater is
altyd ’n noodgeval en met behulp van die
veearts moet dadelik voortgegaan word
om die res van die diere in die kudde, en
dikwels die res van die vatbare beeste op
die plaas, te behandel met ’n middel wat
verdere verliese kan voorkom.
Die hantering van so ’n uitbreking is
net die begin, want daarna sal daar met
die samewerking van die veearts besluit
moet word hoe die siekte in die toekoms
voorkom gaan word deur intensiewe bosluisbeheer
of immunisering van die beeste
op die plaas. Indien Asiatiese rooiwater vir
die eerste keer gediagnoseer word, kan
die beesboer seker wees dat dit weer op
daardie plaas gaan voorkom, want daar sal
bloubosluiswyfies wees wat op die siek
diere gevoed het en hulle sal ’n besmette
nageslag voortbring.
Op ’n streeks-, provinsiale en nasionale
basis is dit uiters belangrik om die voorkoms
en verspreiding van die siekte na te
volg. Asiatiese rooiwater is vinnig besig
om die belangrikste siekte te word wat
aanleiding gee tot grootskaalse vrektes
van beeste en individuele beesboere, wat
onbewus hiervan is. Dit lei tot duisende
rande se skade binne ’n paar dae na so ’n
uitbreking.
Die Veeartsnetwerk het nou ’n internetgebaseerde
rekenaarprogram in plek om
die verspreiding van die siekte te monitor
en met ’n vroeë waarskuwingstelsel te begin
om veeboere daarvan bewus te maak
indien die siekte versprei na ’n gebied waar
dit nie voorheen voorgekom het nie.
Registreer nou jou veeboerdery en
ontvang vroeë waarskuwings omtrent
siekte-uitbrekings asook ’n
diepgaande maandelikse bespreking
van die belangrikste siektetendense
soos opgesom in Veeplaas. Gaan na
www.veearts.co.za en registreer indien
jy die inligting wil ontvang. SB
Issue 33 ▪ January 2013 33

Since the inception of genomic
selection in the major dairy
countries, the uptake has been
very fast. The major advantage
of genome based breeding values
is for young bulls without measured
daughters. Most traits of economic importance
in dairy cattle are either sex limited
or can only be verified at a late age. Examples
are milk production and quality, udder
health, female fertility and productive herd
life.
Given the background and willingness
in the international dairy industry to adopt
new technology, it came as no surprise that
the major role players immediately put
measures in place to use genomic selection
in dairy cattle breeding. However, this did
not happen overnight, as many countries
had the vision to lay the right foundation.
The global picture
A very good example is the United States
of America where industry and government
took hands in establishing a proper biobank,
where biological material (mostly semen)
of all AI-bulls had to be stored for later
use in programmes based on molecular
genetics. The lack of decisive actions of the
South African government in this regard, is
probably one of the main reasons for the
lack of proper base material to be used as
reference populations, especially for locally
bred bulls.
In most cases governments have shown
a keen interest in investing in the establishment
of reference populations for dairy cattle.
Private laboratories have also become
involved to assert skills and techniques to
enable private enterprise to render a commercial
service once the development has
been completed. In some cases, like New
Zealand and the Netherlands, the development
has mainly been driven by private
concerns (LIC and CR-V).
One very important aspect that role
players quickly realised, is that large
amounts of money can be saved by ex-
34
Genomic selection
– a breeder’s perspective
by Poena van Niekerk and Dr Japie van der Westhuizen
changing genetic (SNP) profiles of globally
influential animals (mainly AI bulls). This
has led to the formation of three important
consortia, namely the North American
Genomic Consortium, EuroGenomics and
IgenoP. The first two are mostly exclusive,
while IgenoP allows for free exchange and
data base sharing.
Other genomic breeding value services,
not based on proper reference populations
and validation with local breeding value
prediction systems, have unfortunately
also been on offer to dairy farmers and AI
companies on a commercial scale. This has
led to some confusion in the industry, as
the results cannot be verified against the
genetic merit of the animals.
The local situation
Although the South African industry
breeds a large proportion of own bulls,
this country is a net importer of semen
for the national herd. The relative proportion
of imported sires versus locally bred
ones, differs among breeds. The South African
Jersey population, for example, is the
fourth largest in the world whereas the
other breeds represent a fraction of the
global population. The major global players
have invested in systems that support
modern research and development tools
for the identification of genetically superior
animals.
Prior to the new genomic selection revolution,
the most successful breeding organisations
and countries made use of the following
important aids:
• Well designed and laid out milk recording
systems with the following
properties:
- Innovative means of attracting a
large proportion of dairy farmers to
take part.
- Integrated processes from recording
at source (farm and laboratory),
data handling, quality steps, management
reporting, genetic evalua-
•
•
•
tion and application by farmers and
other role players.
- Industry insight, ownership and participation
in decision-making and
application of new techniques and
processes.
Mixture of government and industry
support in research and development,
as well as sharing of ownership in
newly founded techniques or platforms
for commercialisation of research
products.
Adoption by all the important industry
role players of the following aspects
that enhance genetic progress:
- Scientifically based and trustworthy
recording practices. An important
non-negotiable aspect is adherence
to international guidelines and
standards, especially of the International
Committee for Animal Recording
(ICAR).
- Application of techniques and practices
for breeding value prediction
that can be backed up scientifically.
- Participation in global genetic evaluations
via the Interbull Centre (of
ICAR).
- Free trade in semen (and embryos)
across international borders.
- Scientifically designed selection indices
based on bio-economical simulation
and other models, ensuring
the ranking of animals on the genetic
merit for maximum profit (for
the different types of markets).
- Meticulous processes of identifying
suitable parents and applying
well-designed mating practices to
achieve breeding goals.
Well-developed markets for semen
and embryo trade, and systems to ensure
the genetic merit quality of these
products.
Applying molecular techniques resulting
in GEBVs will have a marked influence on
genetic change as:

•
•
•
•
The correlation between the predicted
and true breeding values will increase,
especially for young animals.
The generation interval is shortened
considerably as the early prediction
of genetic merit for sex limited traits
is much more reliable at a young
age. This mainly negates the need
for elaborate and expensive progeny
testing systems.
The selection intensity will also increase
as early filtering is applied by
identifying parents of potential AI
bulls earlier and with higher precision
from a larger pool of animals.
Because the playing field for identification
of suitable parents for AI sires
widens, it can also have an influence
on the standard deviation in breeding
values simply because of the
identification of superior animals
in the population from herds that
would traditionally not have contributed
(mostly because of relative
standing in the breed/population)
to the pool of influential breeding
animals.
In practice, in a system where young
animals with potential are subjected to
genomic testing (and the information
correctly used to calculate GEBVs), the
generation interval is shortened, the top
animals in the breed are identified more
easily and the prediction of genetic merit
reflects the true breeding value more accurately.
The real impact in dairy cattle breeding
stems from the fact that dealing with
sex limited traits, such as milk production
(and related traits), has traditionally been
the main contributor to the excessively
long generation interval as the results of
progeny tests need to assist in decisions
to select bulls as AI sires.
Figure 1 illustrates the genomic selection
advantage of early prediction. This
advantage in prediction reliability is no
longer valid once the performance of
some daughters are known (the number
depends on the heritability estimate for a
specific trait, but is usually in the order of
10 daughters for milk production or milk
solids, more for fertility traits).
BESTUUR / MANAGEMENT
Figure 1: Impact of genomic selection on early prediction reliability of traits such as
milk production in dairy cattle
Choosing the right path
The industry needs to realise that there are
no short cuts and the right path needs to
be followed. The first realisation is that an
initial input in terms of financing and also
effort, needs to be made. In this regard the
establishment of a proper reference population
per breed, is needed. Two important
sources of genotype data should be used,
namely identifying locally bred bulls with a
large impact on the specific breed and also
international bulls (bred elsewhere) that
impacted on the South African population.
Locally bred bulls that only impacted locally,
need to form part of a locally financed
programme to obtain their genomic profiles.
Joining or making use of an international
body for the exchange of genome information
of international bulls is the very
first step to obtain such information. This
will prevent duplication. Free exchange of
genotypes is, for example, possible via IgenoP.
Further opportunities should also be
explored via contacts with breeders’ societies
elsewhere and by striking deals with
international AI companies.
Parallel to these efforts is the adaptation
of local genetic evaluation units to accommodate
the inclusion of genome information,
once the relationship between EBVs
and DGVs has been established.
The next important step is setting up a
science based and reliable service for the
industry where biological samples and
parent average EBVs serve as the sources
of breeding value predictions (GEBVs) for
young animals.
The system should be a continuous
source in its own right of genome information
being validated against the breeding
value predictions, also by means of imputation
from less dense SNP Chips.
This whole process should still be aimed
at obtaining the maximum number of phenotypic
records through active participation
in recording. The notion that genomic selection
negates the need for measurement and
recording is totally false.
All genetic merit predictions should be
incorporated in the bio-economically based
selection indices that should be available
for each animal in the breed.
Keeping perspective
All this will come to nothing if there is no
perspective in the breeding of superior livestock.
The three key components in animal
breeding are:
• Breeding goals and selection criteria
based on bio-economical models.
• Trustworthy, accurate and timely breeding
value (genetic merit) predictions
linked to identification of genetically
superior animals fitting into the breeding
goals.
• Employing proper mating plans to accelerate
genetic progress towards the
breeding goals.
Ignorance more frequently begets confidence
than does knowledge: it is those who know
little, not those who know much, who so
positively assert that this or that problem will
never be solved by science (Charles Darwin). SB
Issue 33 ▪ January 2013 35

BESTUUR / MANAGEMENT
Genomika: Samewerking is die sleutel
deur Izak Hofmeyr
Gedurende ’n onlangse werkswinkel om die stand van sake rondom genomikategnologie in die land te bespreek, is besluit om ’n span
te taak om ’n samewerkingskonsortium aan te voor vir die onderskeie rolspelers in die bedryf. Die taakspan bestaan uit prof Esté van
Marle-Köster, dr Japie van der Westhuizen, dr Jasper Rees, dr John Becker (sameroeper), dr Norman Maiwashe, dr Farai Muchadeyi, prof
Kennedy Dzama, Paul Lubout, en dr Michael Bradfield. Izak Hofmeyr het die werkswinkel bygewoon. SB
Professors Pete Irons en Gareth Bath, beide van die Fakulteit Veeartsenykunde
op Onderstepoort
Prof John Terreblanche (Onderstepoort) en dr Kobus Hendricks (melkboer)
Dr John Becker (voorsitter), dr Hans-Rudolph Friese (spreker van die Tegniese
Universiteit van München) en Prof Este van Marle-Köster (Universiteit van
Pretoria)
Kiewiet Ferreira (Bonsmarateler) en dr Japie van der Westhuizen
(SA Stamboek)
David Cock en Arthur de Villiers (Bonsmaratelers) en Pieter Visagie (MSc-student
by die Universiteit van Pretoria)
Dr Pierre van Rooyen (SA Stamboek) en Paul van Biljon (rasdirekteur van
Limousin Beestelersgenootskap)
Issue 33 ▪ January 2013 37

Cape Mohair & Wool (CMW), wat in
1993 as ’n privaat maatskappy, SA
Mohair Brokers Limited, ontstaan
het, vier vanjaar sy twintigste bestaansjaar
as ’n sleutelrolspeler in
die bemarking van wol, sybokhaar, lewendehawe
en landbou-eiendomme.
Dié diens van CMW is deel van ’n omvattende
pakket van dienste en produkte wat die OVKgroep
landwyd aan sy lede bied. Dit sluit in
finansiering en grondvlak-adviesdienste vir die
primêre verskaffer tot by die uitvoerder, waar
die klem gelê word op persoonlike diens vir
sy kliënte. As die grootste sybokhaarmakelaar
ter wêreld, hanteer CMW meer as 75% van die
nasionale veilingsmarkaandeel.
Die OVK-groep, wat klem lê op die beginsel
van “Saam bereik ons meer”, se wye reeks
dienste sluit, buiten ontvangs, hantering en
bemarking en skeerdienste in die vesel- en
lewendehawebedryf, ook aspekte in soos
graanhantering, -opberging en -verhandeling,
die verskaffing van alle produksiemiddele vir
die boer, meganisasie, landboukundige dienste,
kliëntefinansiering en versekering.
CMW het ’n gesentraliseerde onderdakpakhuis
wat 8,4 ha beslaan. Dit is ten volle
gemeganiseer met outomatiese wolhantering.
Die hantering van wol en sybokhaar in die
pakhuis word met die hulp van strepieskodes
gedoen en twee hoëdigtheidperse word gebruik
vir die uitvoer van wol en sybokhaar.
Met ’n skeerdiens wat meer as drie miljoen
skape per jaar skeer, is CMW een van die grootste
skeerkontrakteurs in Suid-Afrika en die enigste
makelaar met tweeman-skeerspanne.
CMW se eiendomsafdeling, wat sedert die
maatskappy se ontstaan bestaan, se aanvanklike
bemarkingsbeamptes is steeds deel van die
maatskappy. Die afdeling het uitgebrei en het
tans twaalf onafhanklike eiendomsagente wat
oor die land versprei is. Lewendehawebemarkers,
tegniese veldbeamptes en lede van al die
OVK-takke doen ook aktief hul deel in die
eiendomsafdeling.
Lojaliteitskema
Sedert Julie 2012 het die CMW as deel van die
OVK-groep ’n lojaliteitskema met die doel om
PROMOSIE-ARTIKEL
CMW is 20 jaar jonk!
produsente aan te spoor om hul wol en sybokhaar
deur CMW te lewer en te bemark. Produsente
trek voordeel uit die skema vir alle skeersels
wat deur CMW bemark word in die vorm van
toegedeelde OVK Beherend-aandele.
In ag genome die groep se finansiële posisie,
besluit die direksie elke jaar, op eie diskresie,
op `n persentasie van die wins wat vir hierdie
deel geallokeer word. Vir die huidige veselseisoen
(Julie 2012 tot Junie 2013) kwalifiseer produsente
vir R0,1919 per kg deur CMW bemark,
wat as OVK Beherend of Bedryf-aandele aan die
produsent geallokeer word.
Dié bedrag sal nie in kontant uitbetaal of
teen enige produsent se rekening gekrediteer
word nie. Dit sal gebruik word om aandele in
OVK Beherend Bpk te verkry of, as aandele nie in
daardie stadium beskikbaar is nie, sal aandele in
OVK Bedryf Bpk vir die onderskeie produsente
gekoop word.
Dié bedrag, sowel as die hoeveelheid aandele
verkry, sal op die betrokke produsent se
rekeningstaat verskyn sodra die transaksie vir sy
skeersel afgehandel is.
CMW wil graag sy produsente bedank vir hul
lojale ondersteuning en verseker van sy volgehoue
goeie diens in die toekoms. Moet nie huiwer
om CMW te kontak as daar enige navrae is
nie.
CMW/OVK-dienste
• Tegniese velddienste, skeerdiens.
• Kudde-bestuursopleiding.
• Produksie- en rasveilings.
• Kliëntefinansiering.
• Handelsdienste.
• Ontvangs, hantering en bemarking van
sybokhaar & wol.
• Lewendehawe-verhandeling en
Gariep-abattoir.
• Eiendom-verhandeling.
• Graanhantering, opberging en -
verhandeling.
• Oes- en korttermynversekering.
• Toyota-motoragentskappe.
• Meganisasie.
• Landboukundige dienste.
• Aflewering van brandstof aan produsente.
• Bandediens.
Issue 33 ▪ January 2013 39

Bernice Mostert
Helena Theron
Delia Jordaan
40
KEN ONS MENSE
Ek is gebore en het grootgeword in Pretoria.
Ek het aan die Hoërskool Verwoerdburg
gematrikuleer (met vyf onderskeidings).
Ek wou altyd graag met diere werk,
maar gesonde diere – dis hoekom ek
nie veeartsenykunde gaan swot het nie!
Genetika het my altyd gefassineer, vandaar
die keuse om BSc (Agric) Dieregenetika by
Tukkies te studeer.
Ek het na my derde jaar besluit ek
wil meer toegepaste genetika doen en
oorgeskakel veekunde toe. Toe verwerf
ek my veekundegraad met ’n sterk dosis
diereteling in 1989 (cum laude). Ek het
’n staatsdiensbeurs gehad en werk gekry
by die destydse NIVS op Irene, in ’n
pluimveetelingspos.
Ek het toe in 1990 my BSc (Agric) Hons
graad (cum laude) in Pluimveeteling gedoen
en my MSc-graad (cum laude) in
1993 gekry met navorsing op die Allometriese
Autoregressiewe Groeimodelle met
data vanuit ’n seleksie-eksperiment wat
My laerskooljare was ek hoofsaaklik
in Carletonville in die Wes-Transvaal.
Ons was ook twee jaar in die destydse
Suidwes-Afrika en ek het gematrikuleer in
Randburg. Ek het BSc (Agric) Dieregenetika
op Tukkies geswot, en later ook my MSc
(Agric) en PhD daar voltooi. Ek het hierdie
rigting geswot omdat ek nog altyd belanggestel
het in die natuurwetenskappe, veral
diere en die natuur.
Ek het aanvanklik by die NIVS op Irene
begin werk, wat later die LNR geword
het. Die laaste klompie jare was ek veral
betrokke by die genetiese ontledings van
Ek is vanaf 1 Februarie vanjaar SA
Stamboek se nuwe bemarkings- en
promosiebeampte. Ek het in Jeffreysbaai
grootgeword en gematrikuleer, waarna ek
in Bloemfontein by die Universiteit van die
Vrystaat my bemarkingsgraad voltooi het.
My eerste kontak met landbou was toe
ek by Media24 as hoof van reklame vir die
Volksblad se landboupublikasie aangestel
is. In hierdie hoedanigheid het ek die
implementering van bemarkingstrategieë
vir twaalf jaar op rotte gedoen is.
In 1994 is ek gekies op ’n span wat
saamgestel is vir die ontwikkeling van genetiese
ontledings vir die vleisbeesbedryf.
Tot in 1999 was ek betrokke by Vleisbees
Genetiese Ontledings en in 2000 het ek
die Melkbees Genetiese Ontledings oorgeneem.
In 2004 het ek vir my PhD ingeskryf
(ook by UP) en toetsdag modelle ontwikkel
vir genetiese ontleding van produksie-
eienskappe en somatiese seltellings vir die
melkbeesbedryf en in 2007 graad gevang.
Ek is sedert Augustus 2012 werksaam
by SA Stamboek en is verantwoordelik vir
genetiese ontledings van alle melkrasse
wat aan LogixMelk deelneem. Ons het
splinternuwe hoë tegnologiese modelle
ontwikkel vir al die ekonomies belangrike
eienskappe van melkbeeste, bio-ekonomiese
indekse ontwikkel en neem ook
deel aan internasionale genetiese ontledings
wat deur Interbull in Swede gedoen
word.
vleisbeeste en melkbeeste.
Ek het in November 2011 by SA
Stamboek begin werk. Ek en my vyf ander
SA Stamboek-kollegas het kantore in
Pretoria by Tukkies. Ek is meestal betrokke
by die vleisbees BLUP-analises, maar ook
gedeeltelik by die melk- en in die toekoms
die varkontledings. Ons werk nou saam met
die telersgenootskappe en ook individuele
telers. Ek is besig om nuwe BLUP-kursusse
te ontwikkel, doen tussendeur navorsing
en is ook by nagraadse studente opleiding
betrokke. Die werk en geleenthede is oop,
en ek geniet dit baie.
vir verskeie landbougerigte organisasies
hanteer. Ek het ook fokusse hanteer oor
belangrike landbou-aangeleenthede en
ander landbougerigte onderwerpe.
Ek sien vreeslik uit daarna om deel te
wees van die SA Stamboekspan en om SA
Stamboek se profiel te ontwikkel saam
met sy bestuur en lede. My uitgangspunt
in die lewe is dat niks ooit te moeilik is
om te bemeester nie. Jy moet net jou hart
daarin sit!
SB