04.05.2013 Views

Liefde in de 17e eeuw - Bulkboek

Liefde in de 17e eeuw - Bulkboek

Liefde in de 17e eeuw - Bulkboek

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

theo knippenberg’s<br />

bulkboek®<br />

literaire klassieken 5<br />

<strong>Lief<strong>de</strong></strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong><br />

Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer<br />

van twee Goelieven<br />

een verhaal over een onoverw<strong>in</strong>nelijke lief<strong>de</strong><br />

&<br />

lief<strong>de</strong>semblemen van o.a.<br />

Daniël He<strong>in</strong>sius, Pieter Cornelisz. Hooft en Jacob Cats


Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer<br />

van twee Goelieven<br />

met een hertal<strong>in</strong>g door E.K. Grootes<br />

Het Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer van twee Goelieven werd uitgegeven <strong>in</strong> 1624. De auteur is<br />

onbekend. En het verhaal werd, toen het verscheen, niet of nauwelijks opgemerkt.<br />

Toch is het een opvallend verhaal voor die tijd. Omdat het zich niet afspeelt <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />

‘salons’ van <strong>de</strong> hogere kr<strong>in</strong>gen maar ‘on<strong>de</strong>r het volk’. Omdat het géén beschaaf<strong>de</strong><br />

omgangsvormen beschrijft maar het rauwe leven <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van oorlog. Omdat het niet<br />

vol slepen<strong>de</strong> gedichten zit of hoogdraven<strong>de</strong> brieven, maar <strong>in</strong> een hoog tempo en met<br />

gevoel voor spann<strong>in</strong>g en humor het won<strong>de</strong>rlijke avontuur vertelt van <strong>de</strong> twee gelief<strong>de</strong>n,<br />

Water-brandt en W<strong>in</strong>ter-groen. (De samenstell<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>ze verzonnen namen, twee<br />

onmogelijkhe<strong>de</strong>n, verwijst wellicht naar <strong>de</strong> onmogelijkheid van hun lief<strong>de</strong>).<br />

Het verhaal wijkt ook af van <strong>de</strong> gangbare literatuur <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong> omdat het<br />

<strong>de</strong>ze vurige lief<strong>de</strong> beschrijft met vrijmoedige z<strong>in</strong>spel<strong>in</strong>gen op seks, zon<strong>de</strong>r meteen <strong>de</strong><br />

godsdienst of <strong>de</strong> moraal erbij te betrekken. Als <strong>de</strong> jongeman aanstalten maakt om<br />

“Venus’ wallen te beklimmen” omdat “Cupido’s boog en pijl gereed staat”, weet ook <strong>de</strong><br />

21e <strong>eeuw</strong>se scholier wat er staat te gebeuren.<br />

De <strong>Lief<strong>de</strong></strong>semblemen ver<strong>de</strong>rop <strong>in</strong> dit bulkboek, door een jonge dichter als P.C.<br />

Hooft of <strong>de</strong> wijze ‘Va<strong>de</strong>rtje’ Cats, geven een goed beeld hoe er <strong>in</strong> diezelf<strong>de</strong> tijd, onze<br />

Gou<strong>de</strong>n Eeuw, door gerenommeer<strong>de</strong> schrijvers over lief<strong>de</strong> en seks geschreven werd.<br />

Tenslotte, wat het verhaal ook zo levensecht maakt, is <strong>de</strong> entourage van het<br />

verhaal: De historische feiten rond <strong>de</strong> <strong>de</strong>rtigjarige oorlog kloppen (zie <strong>de</strong> toelicht<strong>in</strong>g<br />

hierover). Het har<strong>de</strong> leven van <strong>de</strong> soldaten, <strong>de</strong> chaos tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> veldslagen, <strong>de</strong><br />

plun<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen van het platteland, wor<strong>de</strong>n overtuigend neergezet. Net als <strong>de</strong> onbegrens<strong>de</strong><br />

mogelijkhe<strong>de</strong>n die onze Gou<strong>de</strong>n Eeuw aan Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs bood om schatrijk te wor<strong>de</strong>n<br />

door han<strong>de</strong>l met (en plun<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g van) an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>len van <strong>de</strong> wereld, <strong>in</strong> dit geval<br />

West-Indië, het gebied rond Sur<strong>in</strong>ame en <strong>de</strong> Antillen.<br />

Ver<strong>de</strong>r <strong>in</strong> dit bulkboek<br />

<strong>Lief<strong>de</strong></strong>semblemen uit <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong><br />

geredigeerd en <strong>in</strong>geleid door Els Stronks<br />

Inhoudsopgave<br />

Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer van Twee Goelieven 3<br />

Toelicht<strong>in</strong>g De Dertigjarige Oorlog 37<br />

Toelicht<strong>in</strong>g <strong>Lief<strong>de</strong></strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong> 44<br />

<strong>Lief<strong>de</strong></strong>semblemen <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong> 49<br />

Verantwoord<strong>in</strong>g<br />

De hertal<strong>in</strong>g voor dit bulkboek is gemaakt door E.K. Grootes, emeritus hoogleraar<br />

Ne<strong>de</strong>rlandse Historische Letterkun<strong>de</strong>. De toelicht<strong>in</strong>gen zijn een verkorte versie van<br />

<strong>de</strong> toelicht<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetenschappelijke uitgave (Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer van Twee<br />

Goelieven, ed. E.K. Grootes e.a., uitgeverij Cout<strong>in</strong>ho, Bussum).<br />

De <strong>Lief<strong>de</strong></strong>semblemata zijn geselecteerd, geredigeerd en <strong>in</strong>geleid door Els Stronks,<br />

senior-docent en on<strong>de</strong>rzoeker aan <strong>de</strong> Universiteit Utrecht en drijven<strong>de</strong> kracht achter het<br />

Emblem Project Utrecht (http://emblems.let.uu.nl/)<br />

Colofon<br />

Dit bulkboek is vormgegeven (en geïllustreerd) door Natascha Frensch<br />

(www.natascha-frensch.nl) en samengesteld door Theo Knippenberg voor Knippenberg’s Uitgeverij BV,<br />

Postbus 84008, 2508 AA, Den Haag (<strong>in</strong>fo@bulkboek.nl).<br />

Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer,<br />

Van twee Goelieven, <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>ene ghenaemt<br />

Water-brant, en<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />

W<strong>in</strong>ter-groen.<br />

Nu onlanghs ghebeurt aen een Jonghman die men meen<strong>de</strong><br />

verslaghen te zijn, en<strong>de</strong> een Jonckvrouw, <strong>de</strong> welcke men<br />

meen<strong>de</strong> verdroncken te zijn, maer na duysent avonturen<br />

we<strong>de</strong>rom <strong>in</strong> vreugh<strong>de</strong>n te samen ghekomen zijn, me<strong>de</strong><br />

brenghen<strong>de</strong> eenen uyt-nemen<strong>de</strong>n schat van Gout en<strong>de</strong><br />

Paerlen uyt WEST-INDIEN.<br />

SEER Eerwaerdighe Heer en<strong>de</strong> Vriendt, naer ou<strong>de</strong>r<br />

ghewoonte en kon<strong>de</strong> ick niet na laten, u <strong>de</strong>sen won<strong>de</strong>rlicke<br />

vrem<strong>de</strong> gheschie<strong>de</strong>nisse van sekere twee Goelieven<br />

me<strong>de</strong> te <strong>de</strong>ylen, door dien dat ick u daer me<strong>de</strong> meen<br />

eenen seer aenghenamen dienst te doen, want ick achte<br />

<strong>de</strong>sghelijcks noyt <strong>in</strong> onsen tijdt ghebeurt te zijn, en<strong>de</strong> wil<br />

u lie<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong>sen ghebe<strong>de</strong>n hebben, mijn ten besten te<br />

hou<strong>de</strong>n, dat ick <strong>de</strong> namen <strong>de</strong>r Personen hebbe veran<strong>de</strong>rt,<br />

uyt re<strong>de</strong>n, om dat sy het selve op alle Vriendtschap op<br />

my begheert hebben, en <strong>de</strong>rhalven stelle ick voor <strong>de</strong>s<br />

Jonghmans naem Sr. Water-brandt, en<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> Dochter<br />

Joufrou W<strong>in</strong>ter-groen 1 : wiens Historie aldus vervolght.<br />

Anno 1620. So wier<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r het beleydt van Colonel<br />

Frenck 2 , seker Krijghsvolck op <strong>de</strong> Frontieren van<br />

Ne<strong>de</strong>rlandt aen ghenomen, om Fre<strong>de</strong>rick Paltz-Graef<br />

van<strong>de</strong>n Rhijn 3 , <strong>in</strong> sijn gherecht te assisteren.<br />

In <strong>de</strong>se tij<strong>de</strong>n so is het gebeurt dat een seer expert<br />

Jongman, ghenaemt Sr. Waterbrandt, met eene seer<br />

uyt-nemen<strong>de</strong> schoone jonghe Dochter ghenaemt<br />

Joufvrou W<strong>in</strong>tergroen, <strong>in</strong> een son<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ghe Coutenantie<br />

ghekomen is, ghelijck hier <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rlandt somtijts ghebeurt,<br />

en<strong>de</strong> alsoo het twee Goeliefkens van eenen ou<strong>de</strong>rdom<br />

waren (doch <strong>de</strong> Dochter wat jongher als <strong>de</strong>n voorsey<strong>de</strong>n<br />

Jonghman) soo had<strong>de</strong>n sy dies niet teghenstaen<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

Mutze op malkan<strong>de</strong>ren gheworpen. Doch <strong>in</strong> mid<strong>de</strong>lertijdt<br />

soo had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Ou<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong>se jonge Dochter, voor<br />

ghenomenhaer ten houwelijck te beste<strong>de</strong>n aen eenen<br />

ou<strong>de</strong>nrijcken vreck, en<strong>de</strong> <strong>de</strong>selvighe daerom wat af<br />

ghehou<strong>de</strong>n van an<strong>de</strong>re coutenantie.<br />

1 Voor <strong>de</strong> namen Water-brandt en W<strong>in</strong>ter-groen: zie <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g pag<strong>in</strong>a 1<br />

2 Kolonel Frenck bestond echt. Zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />

3 Voor graaf Fre<strong>de</strong>rik zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />

De won<strong>de</strong>rbaarlijke<br />

lotgevallen van twee<br />

gelief<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> een<br />

Water-brand genaamd<br />

en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<br />

W<strong>in</strong>ter-groen.<br />

Dit alles is nog maar kort gele<strong>de</strong>n overkomen aan een<br />

jongeman van wie men meen<strong>de</strong> dat hij gesneuveld was<br />

en een jonge vrouw van wie men meen<strong>de</strong> dat ze was<br />

verdronken. Na duizend avonturen zijn ze vol vreug<strong>de</strong><br />

weer bij elkaar gekomen, met bij zich een schitteren<strong>de</strong><br />

schat van goud en parels uit WEST-INDIË.<br />

Geachte heer en goe<strong>de</strong> vriend, naar ou<strong>de</strong> gewoonte kon<br />

ik het niet laten je <strong>de</strong>ze won<strong>de</strong>rbaarlijke geschie<strong>de</strong>nis<br />

van twee gelief<strong>de</strong>n te vertellen, omdat ik meen je<br />

daarmee een groot plezier te doen. Ik <strong>de</strong>nk namelijk<br />

dat <strong>in</strong> onze tijd nooit iets vergelijkbaars gebeurd is.<br />

Ik vraag je hierbij dr<strong>in</strong>gend mij niet kwalijk te nemen<br />

dat ik <strong>de</strong> namen van <strong>de</strong> hoofdpersonen heb veran<strong>de</strong>rd,<br />

omdat ze mij dat <strong>in</strong> alle vriendschap hebben verzocht.<br />

Daarom geef ik aan <strong>de</strong> jongeman <strong>de</strong> naam<br />

S<strong>in</strong>jeur Water-brand en aan het meisje Mejuffrouw<br />

W<strong>in</strong>ter-groen 1 . Hun verhaal gaat als volgt.<br />

In het jaar 1620 werd on<strong>de</strong>r gezag van kolonel Frenck 2<br />

<strong>in</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse grensgebie<strong>de</strong>n krijgsvolk geronseld<br />

om Fre<strong>de</strong>rik, graaf van <strong>de</strong> Rijn-Palts 3 , <strong>in</strong> zijn<br />

rechtvaardige zaak te on<strong>de</strong>rsteunen.<br />

In die tijd is het gebeurd dat een jongeman met grote<br />

kwaliteiten, s<strong>in</strong>jeur Waterbrand genaamd, met een<br />

uitzon<strong>de</strong>rlijk mooi meisje, mejuffrouw W<strong>in</strong>tergroen<br />

genaamd, een bijzon<strong>de</strong>re relatie heeft gekregen, zoals<br />

hier <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rland soms gebeurt. En aangezien die<br />

twee liefjes van <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> leeftijd waren (maar het<br />

meisje iets jonger dan <strong>de</strong> genoem<strong>de</strong> jongeman), waren<br />

zij <strong>de</strong>sondanks op elkaar verliefd gewor<strong>de</strong>n. Maar<br />

<strong>in</strong>tussen had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong>ze jonge dochter<br />

het plan opgevat om haar uit te huwelijken aan een<br />

ou<strong>de</strong> rijke vrek, en haar daarom wat afgehou<strong>de</strong>n van<br />

omgang met an<strong>de</strong>ren.<br />

3


Dese gheruchten ghekomen zijn<strong>de</strong> ter ooren van S<strong>in</strong>joor<br />

Waterbrandt, en<strong>de</strong> hy dit seer wel ghelooven<strong>de</strong>, uyt<br />

re<strong>de</strong>n dat sijn Lief niet meer ten voorschijn en quam,<br />

als sy wel plach, en<strong>de</strong> oock dat sy hem noch gheen<br />

seecker teycken van uyt-nemen<strong>de</strong> lief<strong>de</strong> getoont en<br />

had<strong>de</strong>, daerom heeft hy ooc alle mid<strong>de</strong>len<br />

aengewent om <strong>de</strong>n brant <strong>de</strong>r lief<strong>de</strong>n te blussen.<br />

Maer och lacy! het was al Oly <strong>in</strong> ‘t vyer, en<br />

geen apparentie van troost: Daerom hy ten<br />

langhen laetsten (na dat hy al had<strong>de</strong> ghedaen<br />

dat hy wist te doen, hooren<strong>de</strong> <strong>de</strong> Trommel<br />

roeren, na het out spreeckwoordt <strong>de</strong>speratio<br />

facit aut monachum aut militem,) diens heeft<br />

ghenomen, en<strong>de</strong> is opwaerts ghetrocken voor<br />

Soldaet na Boheemen.<br />

Dese voornoem<strong>de</strong> Dochter dit vernomen<br />

hebben<strong>de</strong>, beel<strong>de</strong>n haer vastelick <strong>in</strong> dat<br />

S<strong>in</strong>joor Waterbrant uyt mistroostigheydt<br />

vertrocken was, daeromme Joufvrouws W<strong>in</strong>tergroens<br />

blaken<strong>de</strong> <strong>Lief<strong>de</strong></strong> oock eerst begonste te bran<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong><br />

heeft vast voorghenomen, gheen an<strong>de</strong>re <strong>Lief<strong>de</strong></strong> <strong>in</strong> haer<br />

herte te laten wortelen, ofte sy moest eerst weten waer<br />

haren Waterbrant vervaren was.<br />

Desen grooten swaren last heeft sy alleene moeten<br />

draghen, die haer somtijdts bedroef<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> somtijdts<br />

niet weynich verheugh<strong>de</strong>, ja oock so seer, dat sy meer<br />

vermaecks schepte <strong>in</strong> <strong>de</strong> ghedachten van haren lieven<br />

Waterbrandt, dan met <strong>de</strong>n Ou<strong>de</strong>n Kaes-jager te bed<strong>de</strong><br />

te gaen.<br />

Desen ou<strong>de</strong>n tsa sa, somtijdts by haer komen<strong>de</strong>,<br />

wil<strong>de</strong>n opzijn manier haer met een Kusken vereeren,<br />

voorwen<strong>de</strong>n<strong>de</strong> als dat hy hare Ou<strong>de</strong>rs daer toe beweeght<br />

had<strong>de</strong>, om het jawoordt te hebben, en<strong>de</strong> dat <strong>de</strong><br />

schort<strong>in</strong>ghe maer nu alleen aen haer en was: en<strong>de</strong> hy<br />

begonste met sijn berumpelt back-huys dit Diertjen te<br />

kussen, haer alle vriendschap toonen<strong>de</strong> waer hy kon<strong>de</strong><br />

ofte mochte: daer sy sulcken vermaeck <strong>in</strong> had<strong>de</strong> als<br />

een Dief tot hangen, om dat sy een an<strong>de</strong>re snof <strong>in</strong> haer<br />

neus had<strong>de</strong>. Want haer lagh <strong>in</strong> het hooft en mael<strong>de</strong>, het<br />

geene sy eens van haer Speelnoot had<strong>de</strong> hooren zeggen,<br />

te weten, dat het met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> Mans gaet, als het met <strong>de</strong><br />

Boomen doet die aen het uytgaen zijn, die noch hier en<br />

daer een groen blaetjen hebben, maer nemen van daghe<br />

tot daghe soo af, dat het op eenen Somer met haer<br />

ghedaen is.<br />

Mid<strong>de</strong>ler tijdt en quam <strong>de</strong>se Deeren gheen bequamen<br />

w<strong>in</strong>t over, om met hare ghedachten <strong>de</strong> Havens van haren<br />

lieven Waterbrandt te beseylen, daer op sy fantaseer<strong>de</strong>n<br />

nacht en<strong>de</strong> dach: en<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rtusschen soo quam <strong>de</strong><br />

Moe<strong>de</strong>r en<strong>de</strong> Va<strong>de</strong>r haer aen boort met het Schip van<br />

rijckdom, verthoon<strong>de</strong>n haer op het al<strong>de</strong>rcierlickste, <strong>de</strong><br />

goedtheydt en<strong>de</strong> Rijckdom van <strong>de</strong>sen ou<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

ghemackelicke daghen die sy by hem sou<strong>de</strong> konnen<br />

hebben so sy hem trou<strong>de</strong>.<br />

Maar <strong>in</strong>tussen<br />

had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs<br />

van <strong>de</strong>ze jonge<br />

dochter het plan<br />

opgevat om<br />

haar uit te<br />

huwelijken aan een<br />

ou<strong>de</strong> rijke vrek,<br />

en haar daarom<br />

wat afgehou<strong>de</strong>n<br />

van omgang met<br />

an<strong>de</strong>ren.<br />

Geruchten daarover had<strong>de</strong>n s<strong>in</strong>jeur Waterbrand<br />

bereikt en hij geloof<strong>de</strong> die grif, omdat zijn lief zich<br />

niet meer vertoon<strong>de</strong>, zoals eer<strong>de</strong>r haar gewoonte was,<br />

en ook omdat ze hem geen erg dui<strong>de</strong>lijk teken van<br />

bijzon<strong>de</strong>re lief<strong>de</strong> had gegeven. Daarom ook <strong>de</strong>ed hij<br />

zijn uiterste best om zijn bran<strong>de</strong>n<strong>de</strong> lief<strong>de</strong> te<br />

blussen. Maar helaas! Het was louter olie op<br />

het vuur en er bleef geen enkel vooruitzicht<br />

op beantwoord<strong>in</strong>g van zijn gevoelens.<br />

Nadat hij alles had gedaan wat hij maar<br />

kon verz<strong>in</strong>nen, heeft hij volgens het alou<strong>de</strong><br />

spreekwoord <strong>de</strong>speratio facit aut monachum<br />

aut militem [wanhoop maakt iemand ofwel<br />

monnik, ofwel soldaat], dienst genomen<br />

toen hij <strong>de</strong> trommel hoor<strong>de</strong> roeren, en is als<br />

soldaat opgetrokken naar Bohemen.<br />

Toen het meisje dit hoor<strong>de</strong>, liet<br />

<strong>de</strong> gedachte haar niet los dat s<strong>in</strong>jeur<br />

Waterbrand uit lief<strong>de</strong>sverdriet vertrokken<br />

was, en daardoor begon juffrouw W<strong>in</strong>tergroens<br />

smeulen<strong>de</strong> lief<strong>de</strong> ook pas echt te bran<strong>de</strong>n en nam zij<br />

zich vast voor om geen an<strong>de</strong>re lief<strong>de</strong> <strong>in</strong> haar hart toe<br />

te laten voordat zij zou weten waar haar Waterbrand<br />

gebleven was.<br />

Deze grote zware last moest zij alleen dragen;<br />

een last die haar soms verdriet <strong>de</strong>ed, maar soms ook<br />

niet we<strong>in</strong>ig verheug<strong>de</strong>, zelfs zozeer dat zij groter<br />

vreug<strong>de</strong> schepte <strong>in</strong> het <strong>de</strong>nken aan haar lieve<br />

Waterbrand, dan aan <strong>de</strong> gedachte met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong><br />

rokkenjager een huwelijk aan te gaan.<br />

Deze ou<strong>de</strong> geile bok kwam soms bij haar en wil<strong>de</strong><br />

op zijn manier haar een kusje geven, met <strong>de</strong> smoes<br />

dat hij haar ou<strong>de</strong>rs al zover had gekregen dat hij het<br />

jawoord had. Het enige wat eraan ontbrak was haar<br />

besliss<strong>in</strong>g. En hij begon met zijn gerimpel<strong>de</strong> bakkes<br />

dit snoesje te kussen, en waar hij maar kon zijn<br />

genegenheid te tonen, waar zij evenveel plezier <strong>in</strong> had<br />

als een dief <strong>in</strong> aan <strong>de</strong> galg te hangen. Zij had immers<br />

echt iets an<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> haar hoofd, want zij moest telkens<br />

weer <strong>de</strong>nken aan wat zij ooit haar vriend<strong>in</strong> had horen<br />

zeggen, namelijk dat het met ou<strong>de</strong> mannen gaat als<br />

met <strong>de</strong> bomen die aan het afsterven zijn. Die hebben<br />

nog hier en daar een groen blaadje, maar wor<strong>de</strong>n<br />

van dag tot dag zoveel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dat het op een zomer<br />

<strong>in</strong>eens met ze gedaan is.<br />

On<strong>de</strong>rtussen lukte het dit meisje niet iets te verz<strong>in</strong>nen<br />

om <strong>in</strong> <strong>de</strong> haven van haar lieve Waterbrand aan te<br />

lan<strong>de</strong>n, waarover zij dag en nacht lag te piekeren,<br />

terwijl haar moe<strong>de</strong>r en va<strong>de</strong>r bij haar aan boord<br />

kwamen met het schip van <strong>de</strong> rijkdom. Zij hiel<strong>de</strong>n<br />

haar <strong>in</strong> <strong>de</strong> fraaiste bewoord<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> goedheid en <strong>de</strong><br />

rijkdom van <strong>de</strong>ze ou<strong>de</strong> man voor, en hoe aangenaam<br />

zij haar dagen bij hem zou doorbrengen als ze met<br />

hem trouw<strong>de</strong>.<br />

W<strong>in</strong>tergroen badt aen hare Ou<strong>de</strong>rs wat uytstel, en<br />

veyns<strong>de</strong>n haer dat sy <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>n wel bem<strong>in</strong><strong>de</strong>: het welck<br />

<strong>de</strong>sen ou<strong>de</strong>n Susannes Boef verstaen<strong>de</strong>, wist qualick<br />

wat hy van blydschap doen zou<strong>de</strong>. En<strong>de</strong><br />

alsoo hy eens ter ghelegener tijdt <strong>in</strong> haer<br />

Kamer quam, soo stopten hy <strong>de</strong>se Deeren<br />

stil-swijghens een groote vereer<strong>in</strong>ghe ofte<br />

schenckgagie van stucken Gouts <strong>in</strong> haer<br />

Beursetjen. Sy liet dit al ongemerckt door<br />

gaen, en<strong>de</strong> sy sagh van daghe tot daghe<br />

datter alle preparatie ghemaeckt wiert om<br />

hare Bruylofs Feest te hou<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> dat <strong>de</strong>n<br />

ou<strong>de</strong>n niet beter wist, of sijn Pels was voor<br />

nieuw, daer sy achter een groot gat had<strong>de</strong>.<br />

Maer alsoo het haer om gemackelicke<br />

nachten te doen was, en<strong>de</strong> dat sy wel<br />

had<strong>de</strong> hooren zegghen <strong>in</strong> een dagelijcks<br />

spreecwoort dat jongh soet was, soo <strong>de</strong>e<strong>de</strong><br />

sy niet an<strong>de</strong>rs dan ghestadich te speculeren,<br />

hoe sy dit met een aerdighen treck best van haer hals<br />

schuyven, en ontkomen mochte. Ten langhen laetsten<br />

soo docht haer dat het noch best van allen sou<strong>de</strong><br />

Toen <strong>de</strong> ou<strong>de</strong><br />

snoeper dat hoor<strong>de</strong>,<br />

wist hij nauwelijks<br />

wat hijvan<br />

blijdschap zou<br />

doen. En toen hij<br />

eens een keer <strong>in</strong><br />

haar kamer kwam,<br />

stopte hij het<br />

meisje stilletjes als<br />

geschenk een grote<br />

hoeveelheid<br />

goudstukken <strong>in</strong><br />

haar beursje.<br />

W<strong>in</strong>tergroen vroeg aan haar ou<strong>de</strong>rs om wat uitstel<br />

en ve<strong>in</strong>s<strong>de</strong> dat ze die ou<strong>de</strong> wel graag mocht. Toen <strong>de</strong><br />

ou<strong>de</strong> snoeper dat hoor<strong>de</strong>, wist hij nauwelijks wat hij<br />

van blijdschap zou doen. En toen hij eens<br />

een keer <strong>in</strong> haar kamer kwam, stopte hij<br />

het meisje stilletjes als geschenk een grote<br />

hoeveelheid goudstukken <strong>in</strong> haar beursje.<br />

Zij liet dit als ongemerkt zijn gang gaan en<br />

zag dat van dag tot dag alle voorbereid<strong>in</strong>gen<br />

wer<strong>de</strong>n getroffen om haar bruiloft te vieren<br />

en dat <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> niet beter wist of hij had<br />

een mooie nieuwe jas aan, terwijl die van<br />

achteren een groot gat had.<br />

En omdat het haar niet zozeer om<br />

aangename dagen als om aangename<br />

nachten te doen was, en ze met een veel<br />

gebruikt spreekwoord wel had horen<br />

zeggen dat jeugd zoet was, <strong>de</strong>ed zij niets<br />

dan voortdurend eraan te <strong>de</strong>nken hoe zij hier op een<br />

slimme manier vanaf kon komen en zou kunnen<br />

ontsnappen. Op het laatst meen<strong>de</strong> ze dat het nog het<br />

4 5<br />

David Teniers (1610-1690)


wesen so sy <strong>in</strong> het werck stel<strong>de</strong>, het gheene dat<br />

volght:<br />

Joufvrou W<strong>in</strong>tergroen dan wel sien<strong>de</strong> datter<br />

gheen remedie en was, als <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>n Man te trouwen,<br />

ofte <strong>in</strong> groote onghena<strong>de</strong>n van haer Ou<strong>de</strong>rs te komen,<br />

soo heeft sy op eenen Sondagh <strong>de</strong>s avondts haer heel<br />

gheveynst, dat sy haer Speelnoot g<strong>in</strong>gh besoecken, al<br />

haer beste klee<strong>de</strong>ren aen trecken<strong>de</strong>, en me<strong>de</strong> nemen<strong>de</strong><br />

alles dat gheldt weert was: doch alsoo het op dien<br />

avondt een aflopen<strong>de</strong> Tye was, so heeftse haer muylen<br />

op <strong>de</strong>n kant van het water ghestelt 4 , en<strong>de</strong> <strong>in</strong> plaetse<br />

van haer te verdrencken, heeft sy een Schort om haer<br />

hooft gheslaghen, en<strong>de</strong> is <strong>de</strong> gheheele nacht ghewan<strong>de</strong>lt,<br />

tot <strong>de</strong>s morghens vroegh, en<strong>de</strong> een Schip ghevon<strong>de</strong>n<br />

hebben<strong>de</strong>, is naer Groen<strong>in</strong>ghen 5 gevaren, en<strong>de</strong> alsoo<br />

voorts na L<strong>eeuw</strong>aer<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> sey<strong>de</strong> <strong>in</strong> haer eygen<br />

gheest, ‘t is beter dat mijn Ou<strong>de</strong>rs een ure droevigh zijn,<br />

dan dat ick alle mijn leven lanck met een Out-grijnsart<br />

ghequelt sou<strong>de</strong> wesen.<br />

In Vrieslandt komen<strong>de</strong>, soo g<strong>in</strong>gh sy<br />

da<strong>de</strong>lick by eenen Kleermaker, versoecken<strong>de</strong> dat hy haer<br />

een Pack klee<strong>de</strong>ren maken wil<strong>de</strong>, hem dietz maken<strong>de</strong>,<br />

dat sy eenen Broe<strong>de</strong>r had<strong>de</strong>, die tegen danck van Va<strong>de</strong>r<br />

en<strong>de</strong> Moe<strong>de</strong>r met eenen E<strong>de</strong>lman uyt <strong>de</strong>n Lan<strong>de</strong> wil<strong>de</strong><br />

trecken. Wat belanght <strong>de</strong> groote (sey<strong>de</strong> sy) hy is van<br />

mijnen doen, soo dat ghy die maet wel na mijn lijf<br />

mocht nemen, en<strong>de</strong> dan sullen hem <strong>de</strong> klee<strong>de</strong>ren wel<br />

passen. De Snij<strong>de</strong>r haer bevel volghen<strong>de</strong>, heeft op het<br />

spoedighste (want sy gheliet haer dat sy haestelick<br />

moste vertrecken) <strong>de</strong> klee<strong>de</strong>ren ghemaeckt, en<strong>de</strong> t’huys<br />

ghebrocht, en<strong>de</strong> sijn ghelt ontfanghen hebben<strong>de</strong>,<br />

heeft haer bedanckt en<strong>de</strong> is na huys ghegaen. Soo<br />

haest was hy niet vertrocken, of W<strong>in</strong>tergroen is op een<br />

secreete plaets ghegaen, en<strong>de</strong> heeft dit Acutrement aen<br />

ghetrocken; hare vrouwe klee<strong>de</strong>ren heeft sy door een<br />

uyt-draghersse doen verkoopen.<br />

Ick sal hier U L. niet op hou<strong>de</strong>n, met <strong>de</strong><br />

droefheydt <strong>de</strong>r Ou<strong>de</strong>rs, en<strong>de</strong> pr<strong>in</strong>cipael hoe <strong>de</strong>n lieven<br />

ou<strong>de</strong>n stijven Vryer als disperaet tier<strong>de</strong>, ber<strong>de</strong>, huyl<strong>de</strong>,<br />

janckte, en hoe hy wil<strong>de</strong> <strong>in</strong> sijn ou<strong>de</strong> daghen leeren<br />

swemmen om sijn lief te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> dierghelijcke<br />

parten meer.<br />

Om dan tot onsen propoost te komen, soo was daer<br />

op dien tijdt een Fries ghenaemt Zipken Bauwkens, <strong>de</strong><br />

welcke hem an<strong>de</strong>re Krijghshel<strong>de</strong>n <strong>in</strong> dienst van <strong>de</strong>n<br />

Kon<strong>in</strong>ck van Boheemen 6 begheven had<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> nu<br />

preparatie maeckte om met sijn Huysvrou daer naer<br />

toe te trecken. Desen ghemaeckten Jonghl<strong>in</strong>ck oft<br />

W<strong>in</strong>tergroen dit vernomen hebben<strong>de</strong>, vont da<strong>de</strong>lick<br />

goet aen <strong>de</strong>sen Fries haren dienst te presenteren,<br />

want sy had<strong>de</strong>n een Karre met een Paert, alsoo datse<br />

nootsakelick eenen Jonghen van doen had<strong>de</strong>n. Hier<br />

4 Om <strong>de</strong> <strong>in</strong>druk te wekken dat ze verdronken is<br />

5 W<strong>in</strong>tergroen komt waarschijnlijk uit Oost-Friesland, aan zee.<br />

allerbeste zou zijn als ze op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> manier te<br />

werk zou gaan.<br />

Daar juffrouw W<strong>in</strong>tergroen goed <strong>in</strong>zag dat er<br />

geen an<strong>de</strong>re uitkomst kon volgen dan óf met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong><br />

man te trouwen óf helemaal <strong>in</strong> ongena<strong>de</strong> te vallen<br />

bij haar ou<strong>de</strong>rs, heeft ze op een zondagavond net<br />

gedaan als of ze haar vriend<strong>in</strong> g<strong>in</strong>g bezoeken. Ze trok<br />

al haar beste kleren aan en nam alles mee wat geld<br />

waard was. Op die avond was het eb en dus heeft<br />

ze haar muiltjes aan <strong>de</strong> waterkant neergezet 4 , maar<br />

<strong>in</strong> plaats van zich te verdr<strong>in</strong>ken, heeft ze een schort<br />

om haar hoofd geslagen en heeft ze <strong>de</strong> hele nacht<br />

doorgewan<strong>de</strong>ld. ’s Morgens vroeg vond ze een schip<br />

en is vanuit Oost-Friesland naar Gron<strong>in</strong>gen gevaren 5<br />

en vandaar naar L<strong>eeuw</strong>ar<strong>de</strong>n. Ze zei tegen zichzelf:<br />

het is beter dat mijn ou<strong>de</strong>rs een uur lang verdriet<br />

hebben, dan dat ik mijn hele leven lang gekweld zou<br />

wor<strong>de</strong>n door een ou<strong>de</strong> knorrepot.<br />

In Friesland gekomen g<strong>in</strong>g ze direct naar een<br />

kleermaker. Ze vroeg of hij voor haar een stel<br />

mannenkleren kon maken, waarbij ze hem wijsmaakte<br />

dat ze een broer had die tegen <strong>de</strong> wil van va<strong>de</strong>r en<br />

moe<strong>de</strong>r <strong>in</strong> het gevolg van een e<strong>de</strong>lman het land uit<br />

wil<strong>de</strong> trekken. Wat <strong>de</strong> maat aangaat, zei ze, hij is net<br />

zo groot als ik, dus als u bij mij <strong>de</strong> maat neemt, zullen<br />

<strong>de</strong> kleren hem wel passen. De kleermaker volg<strong>de</strong><br />

haar aanwijz<strong>in</strong>gen en heeft zo snel als hij kon (want<br />

ze <strong>de</strong>ed alsof ze <strong>in</strong> grote haast moest vertrekken) <strong>de</strong><br />

kleren gemaakt en bij haar bezorgd. Nadat hij zijn<br />

geld had ontvangen, heeft hij haar bedankt en is<br />

hij weer naar huis gegaan. Nauwelijks was hij weg,<br />

of W<strong>in</strong>tergroen heeft zich op een verborgen plek<br />

afgezon<strong>de</strong>rd en dit kostuum aangetrokken. Haar<br />

vrouwenkled<strong>in</strong>g heeft ze door een han<strong>de</strong>laarster <strong>in</strong><br />

ou<strong>de</strong> kleren laten verkopen.<br />

Ik zal je hier niet ophou<strong>de</strong>n met het schil<strong>de</strong>ren<br />

van <strong>de</strong> droefheid van haar ou<strong>de</strong>rs, en zeker niet hoe<br />

<strong>de</strong> lieve ou<strong>de</strong> stijve vrijer als een wanhopige tier<strong>de</strong>,<br />

schr<strong>eeuw</strong><strong>de</strong>, huil<strong>de</strong>, jankte, en hoe hij op zijn ou<strong>de</strong><br />

dag zwemmen wil<strong>de</strong> leren om zijn lief te zoeken, en<br />

meer van dat soort fratsen.<br />

Om nu <strong>de</strong> draad van ons verhaal weer op te<br />

pakken: er was toen een Fries, Sipke Boukes genaamd,<br />

die samen met an<strong>de</strong>re dappere militairen dienst had<br />

genomen <strong>in</strong> het leger van <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g van Bohemen 6 ,<br />

en die zich nu opmaakte om samen met zijn vrouw<br />

daarnaartoe te trekken. Toen die zogenaam<strong>de</strong><br />

jongeman oftewel W<strong>in</strong>tergroen dit vernomen had,<br />

leek het haar meteen een goed i<strong>de</strong>e om <strong>de</strong>ze Fries haar<br />

diensten aan te bie<strong>de</strong>n, want die had een paard en<br />

wagen, zodat ze niet zon<strong>de</strong>r een knecht kon<strong>de</strong>n. Op<br />

by gheraeckte W<strong>in</strong>tergroen <strong>in</strong> dienste, en<strong>de</strong> is naer<br />

veel avonturen door West-phalen, <strong>de</strong>n Paltz, Bo-heemen,<br />

Hongarien, Slesien, Moravien, en<strong>de</strong> by ghelegen Lan<strong>de</strong>n<br />

met <strong>de</strong>sen Zipken en<strong>de</strong> sijn Huysvrouw <strong>de</strong> Oorloghen<br />

ghevolght, maer had<strong>de</strong> noch noyt vernemen<br />

konnen, waer <strong>de</strong>n geenen was, daerom dat<br />

sy <strong>de</strong>se vrem<strong>de</strong> avontuersche reyse aen<br />

ghevanghen had<strong>de</strong>.<br />

In mid<strong>de</strong>lertijt verheften hen <strong>de</strong><br />

Oorloghen hoe langher hoe stercker tusschen<br />

<strong>de</strong>n Keyser 7 en<strong>de</strong> Kon<strong>in</strong>ck van Boheemen,<br />

also dat <strong>de</strong>sen Zipken by ghebreck van<br />

Goe-mannen Luytenant ghemaect wier<strong>de</strong>,<br />

na welcken staet hy en<strong>de</strong> sijn Huysvrou haer<br />

wel wisten te schicken, met Acutrement en<br />

an<strong>de</strong>rs, also dat W<strong>in</strong>tergroen ooc gheheel op<br />

gedorst wiert, ‘t welck haer seer wel voegh<strong>de</strong>.<br />

Dit was op dien tijdt, als <strong>de</strong>n Beyer-Vorst 8<br />

van het Westen, en <strong>de</strong>n Saxs van het<br />

Oosten 9 <strong>in</strong> Boheemen quamen, en<strong>de</strong> dat <strong>de</strong>s<br />

Kon<strong>in</strong>cxs Legher qualick wist, waer sy <strong>de</strong>se waernemen<br />

mosten, also dat doen ter tijt het Leger dicht by Pilsen<br />

<strong>in</strong> Boheemen lagh. Nu eenighen tijdt daer gheleghen<br />

hebben<strong>de</strong>, soo ghebuer<strong>de</strong>nt dat <strong>de</strong>n voorsey<strong>de</strong>n<br />

Waterbrant met seecker brieven uyt Tabor aen <strong>de</strong>n Graef<br />

Toen die<br />

zogenaam<strong>de</strong><br />

jongeman oftewel<br />

W<strong>in</strong>tergroen dit<br />

vernomen had,<br />

leek het haar<br />

meteen een goed<br />

i<strong>de</strong>e om <strong>de</strong>ze<br />

Fries haar<br />

diensten aan te<br />

bie<strong>de</strong>n, want die<br />

had een paard en<br />

wagen, zodat ze<br />

niet zon<strong>de</strong>r een<br />

knecht kon<strong>de</strong>n.<br />

7 De Habsburgse keizer, Ferd<strong>in</strong>and II (1578-1637). Zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />

8 Hertog Maximiliaan (1573-1652) was s<strong>in</strong>ds 1623 keurvorst van Beieren.<br />

die manier raakte W<strong>in</strong>tergroen <strong>in</strong> dienst en zij is met<br />

veel avonturen door Westfalen, <strong>de</strong> Palts, Bohemen,<br />

Hongarije, Silezië en Moravië <strong>de</strong> gang van <strong>de</strong> oorlogshan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen<br />

gevolgd. Maar zij was daarbij nooit te<br />

weten gekomen waar <strong>de</strong>gene was voor wie<br />

zij <strong>de</strong>ze vreem<strong>de</strong> avontuurlijke reis had<br />

on<strong>de</strong>rnomen.<br />

Intussen verhevig<strong>de</strong>n <strong>de</strong> gevechten tussen<br />

<strong>de</strong> keizer 7 en <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g van Bohemen zich<br />

hoe langer hoe meer en werd <strong>de</strong>ze Sipke, bij<br />

gebrek aan mannen van hogere afkomst,<br />

als luitenant aangesteld, <strong>in</strong> welke positie hij<br />

en zijn vrouw zich goed wisten te schikken<br />

wat hun uitrust<strong>in</strong>g en zo betreft, zodat ook<br />

W<strong>in</strong>tergroen fl<strong>in</strong>k opgedoft werd, wat haar<br />

heel goed beviel.<br />

Het was <strong>in</strong> die tijd dat <strong>de</strong> vorst van Beieren 8<br />

vanuit het westen en die van Saksen uit het<br />

oosten 9 naar Bohemen optrokken, zodat<br />

het leger van <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g, dat toen dicht bij Pilsen<br />

<strong>in</strong> Bohemen lag, niet goed wist welke kant men op<br />

moest kijken. Toen zij daar enige tijd gelegerd waren<br />

geweest, gebeur<strong>de</strong> het dat <strong>de</strong> genoem<strong>de</strong> Waterbrand<br />

met bepaal<strong>de</strong> brieven vanuit Tabor naar <strong>de</strong> Graaf van<br />

6 6<br />

Voor <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g van Bohemen zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />

9<br />

Pr<strong>in</strong>s Johan Georg van Saksen vocht mee aan <strong>de</strong> kant van <strong>de</strong> keizer.<br />

7<br />

Barent Gael (circa 1635-1681)


van Mansveldt 10 gheson<strong>de</strong>n wiert. Doch alsoo hem <strong>de</strong>n<br />

avondt overvallen was, is hy by gheval <strong>in</strong> ‘t Logement<br />

van <strong>de</strong>sen voorsey<strong>de</strong>n Zipken gheraeckt, die<br />

hem noodich<strong>de</strong> dien avont by hem te blyven. Na eenighe<br />

discoursen, so heeft Zipken Boukens nu Luytenant zijn<strong>de</strong>,<br />

sijn Huysvrou belast t’avondtmael te berey<strong>de</strong>n, ‘t welck<br />

eer langhe op sijn Soldaets op gheschaft wiert, en<strong>de</strong> van<br />

<strong>de</strong>n Knecht W<strong>in</strong>tergroen met aller reverentie ter Tafel<br />

ghebracht wiert: en<strong>de</strong> na dat sy wel ghegheeten en<strong>de</strong><br />

ghedroncken had<strong>de</strong>n, so wier<strong>de</strong>n daer een ofte twee<br />

Santéen ghedroncken. Daer na gheboot <strong>de</strong>n Luytenant<br />

sijnen Knecht eens een Ne<strong>de</strong>rlandts Deuntjen te s<strong>in</strong>ghen,<br />

‘t welck hy gheheel uyt-nemen<strong>de</strong> kon<strong>de</strong>. Waterbrandt<br />

begost me<strong>de</strong> daer on<strong>de</strong>r te s<strong>in</strong>ghen met een treffelicke<br />

Melodye, en<strong>de</strong> sijn hoet daer op af gheleyt hebben<strong>de</strong>,<br />

sijn stemme hoe langs hoe meer te verheffen.<br />

W<strong>in</strong>tergroen hem aen-sien<strong>de</strong>, hooren<strong>de</strong> ooc sijnen<br />

naem noemen, scheen terstondt als stom te wor<strong>de</strong>n,<br />

en<strong>de</strong> <strong>de</strong>n Nick maken<strong>de</strong>, quam alsoo ter Deuren uyt:<br />

Doch daer niet langh vertoeven<strong>de</strong>, pasten door <strong>de</strong><br />

scheure van<strong>de</strong> Deur te sien, ofse <strong>in</strong> hare meyn<strong>in</strong>ghe<br />

niet bedroghen en was: Maer och neen sy, het was <strong>de</strong>n<br />

gheenen daerom datse <strong>in</strong> so verre Lan<strong>de</strong>n ghedwaelt<br />

had<strong>de</strong>, en daerom gheef ick die te be<strong>de</strong>ncken die oyt<br />

Ghem<strong>in</strong>t hebben, hoe dat haer hart ghestelt was, en<strong>de</strong><br />

of sy niet meer en had<strong>de</strong> te doen met t’over<strong>de</strong>ncken, hoe<br />

en<strong>de</strong> <strong>in</strong> wat manieren dat sy <strong>de</strong> sake best openbaren<br />

mochte, als an<strong>de</strong>rs.<br />

Daerentusschen resen daer discoursen <strong>in</strong> absentie van<br />

<strong>de</strong>n ghemaeckten knecht, wat het voor een Landtsman<br />

was, en<strong>de</strong> ghelijcke propoosten meer. Sip ken sey<strong>de</strong> dat<br />

het sijn Soonwas: Waterbrandt sey<strong>de</strong>, ‘t is een schoon<br />

wel ghemaeckt knecht, sijn <strong>de</strong>uch<strong>de</strong>n schijnen hem te<br />

ooghen uyt. Mits quam W<strong>in</strong>tergroen <strong>de</strong> Tafel op nemen<br />

met een weemoedige reverentie, geen langhe morghen<br />

spraeck hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong>: want W<strong>in</strong>tergroen had<strong>de</strong> wat an<strong>de</strong>rs<br />

<strong>in</strong><strong>de</strong>n kop. Doch het scheen dien avont dat <strong>de</strong>n God <strong>de</strong>r<br />

lief<strong>de</strong>n haer bey<strong>de</strong>n seer gunstich was. Want als alle<br />

gasten gheschey<strong>de</strong>n waren, soo belasten <strong>de</strong>n Luytenant<br />

synen Knecht W<strong>in</strong>tergroen, dat hy <strong>de</strong>sen Waterbrandt<br />

op sijn bed<strong>de</strong> ofte Matras legghen zou<strong>de</strong>, daer toe <strong>de</strong>s<br />

Luytenants Huysvrouw een schoon Oorkussen met<br />

sijn toe-behoor ghelanght had<strong>de</strong>: en also<br />

t’samen heenen gaen<strong>de</strong>, heeft W<strong>in</strong>tergroen<br />

een water Tobbetjen by <strong>de</strong> wercken gebracht,<br />

om <strong>in</strong> plaets van een Ur<strong>in</strong>ael ghebruyct te<br />

wer<strong>de</strong>n: en<strong>de</strong> <strong>in</strong>t ontklee<strong>de</strong>n presenteer<strong>de</strong>se<br />

Waterbrant sijn Stevels uyt te trecken, ‘t<br />

welc hy gaern toeliet. In ‘t uyt trecken <strong>de</strong>r<br />

Stevels soo moest ‘t water over <strong>de</strong>n dijck: maer ‘t selve<br />

met <strong>de</strong>n hoet be<strong>de</strong>cken<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> hem alsoo te bed<strong>de</strong><br />

gheholpen hebben<strong>de</strong>, <strong>de</strong>e<strong>de</strong>se <strong>de</strong> Kaersse uyt, en g<strong>in</strong>g<br />

op haer knyen leggen, bid<strong>de</strong>n<strong>de</strong> God Almachtich haer<br />

raedtsman te willen zijn.<br />

Maar het scheen<br />

dat <strong>de</strong> god van <strong>de</strong><br />

lief<strong>de</strong> hun bei<strong>de</strong>n die<br />

avond zeer gunstig<br />

gez<strong>in</strong>d was.<br />

Mansfelt 10 werd gestuurd. Toen hij ’s avonds door <strong>de</strong><br />

duisternis overvallen werd, is hij bij toeval beland <strong>in</strong><br />

het on<strong>de</strong>rkomen van die Sipke, die hem uitnodig<strong>de</strong><br />

om <strong>de</strong> avond bij hem door te brengen. Na wat<br />

gepraat heeft Sipke, nu Luitenant Boukes, zijn vrouw<br />

opgedragen het eten klaar te maken, wat algauw,<br />

zoals het bij soldaten gaat werd opgediend en door<br />

<strong>de</strong> knecht W<strong>in</strong>tergroen <strong>in</strong> alle beleefdheid op tafel<br />

werd gezet. En nadat ze goed gegeten en gedronken<br />

had<strong>de</strong>n, werd er een of twee keer met elkaar geproost.<br />

Daarna beval <strong>de</strong> luitenant zijn knecht om eens een<br />

Ne<strong>de</strong>rlands liedje te z<strong>in</strong>gen, wat hij uitstekend kon.<br />

Waterbrand begon ook mee te z<strong>in</strong>gen, met een fraaie<br />

twee<strong>de</strong> stem. Hij zette daarbij zijn hoed af en begon<br />

zijn stem hoe langer hoe meer te verheffen.<br />

Toen W<strong>in</strong>tergroen hem goed aanzag en ook zijn naam<br />

hoor<strong>de</strong> noemen, leek ze als door stomheid geslagen. Ze<br />

maakte een buig<strong>in</strong>g en raakte zo <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur uit. Maar ze<br />

was daar niet lang, of ze probeer<strong>de</strong> door een kier van<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>ur te zien of ze niet <strong>in</strong> haar men<strong>in</strong>g bedrogen<br />

was. Maar och nee, het was <strong>de</strong>gene om wie zij door<br />

vreem<strong>de</strong> lan<strong>de</strong>n gezworven had. Ik geef hun die ooit<br />

hebben liefgehad te be<strong>de</strong>nken hoe het <strong>in</strong> haar hart<br />

toeg<strong>in</strong>g en of zij nu niet meer dan wat ook moest<br />

verz<strong>in</strong>nen hoe en langs welke weg zij zou kunnen<br />

openbaren hoe <strong>de</strong> vork <strong>in</strong> <strong>de</strong> steel zat.<br />

Intussen ontstond er <strong>in</strong> afwezigheid van <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong><br />

knecht een gesprek over uit welk land die kwam en<br />

<strong>de</strong>rgelijke zaken meer. Sipke zei dat het zijn zoon<br />

was en Waterbrand zei: het is een mooie, goed<br />

gebouw<strong>de</strong> jongen en zijn <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n zijn van zijn gezicht<br />

af te lezen. On<strong>de</strong>rwijl kwam W<strong>in</strong>tergroen <strong>de</strong> tafel<br />

afruimen. Ze maakte een buig<strong>in</strong>g met pijn <strong>in</strong> het hart,<br />

zon<strong>de</strong>r veel te zeggen, want zij had wel wat an<strong>de</strong>rs<br />

aan haar hoofd. Maar het scheen dat <strong>de</strong> god van<br />

<strong>de</strong> lief<strong>de</strong> hun bei<strong>de</strong>n die avond zeer gunstig gez<strong>in</strong>d<br />

was. Want toen alle gasten vertrokken waren, beval<br />

<strong>de</strong> luitenant zijn knecht W<strong>in</strong>tergroen dat hij voor<br />

<strong>de</strong>ze Waterbrand plaats op zijn bed of matras zou<br />

maken, waartoe <strong>de</strong> vrouw van <strong>de</strong> luitenant een schoon<br />

hoofdkussen en wat daarbij hoort aangereikt<br />

had. En toen ze daar samen heen g<strong>in</strong>gen,<br />

heeft W<strong>in</strong>tergroen een houten vaatje voor<br />

gebruik klaargezet om <strong>in</strong> plaats van een<br />

pispot gebruikt te wor<strong>de</strong>n. Bij het uitkle<strong>de</strong>n<br />

bood ze Waterbrand aan zijn laarzen uit<br />

te trekken, wat hij graag toeliet. Bij het<br />

uittrekken ervan sprongen <strong>de</strong> tranen haar <strong>in</strong> <strong>de</strong> ogen,<br />

maar die verborg ze on<strong>de</strong>r haar hoed. Na hem zo <strong>in</strong><br />

bed geholpen te hebben, doof<strong>de</strong> ze <strong>de</strong> kaars, g<strong>in</strong>g op<br />

haar knieën liggen en bad God Almachtig haar goe<strong>de</strong><br />

raad te willen geven.<br />

Waterbrandt half sluymeren<strong>de</strong> sprack eenighe doch<br />

weynich woor<strong>de</strong>n, en sy <strong>de</strong>n slaep toe-gheven<strong>de</strong>, sprack<br />

soetjens, en<strong>de</strong> is alsoo by haer lief on<strong>de</strong>r ghekroopen 11 .<br />

Haer ghedachten stre<strong>de</strong>n langhe tegen malkan<strong>de</strong>ren: <strong>de</strong><br />

eerbaerheyt en wil<strong>de</strong> niet ghedogen haer te openbaren<br />

<strong>in</strong> zulcken staet, niet weten<strong>de</strong> ofte by hem noch affectie<br />

wesen mocht. De lief<strong>de</strong>n ter contrarie sou<strong>de</strong> haer wel<br />

bewogen hebben, om al sijn Le<strong>de</strong>n <strong>in</strong> synen soeten slaep<br />

eens te besoecken.<br />

Na <strong>de</strong>sen moyelicken strijt, na veel suchtens en<br />

kermens b<strong>in</strong>nens monts, wiert Waterbrandt wacker,<br />

vraghen<strong>de</strong> of sijn Byslaep sliep: sy sey<strong>de</strong> neen, en<strong>de</strong><br />

begosten met malkan<strong>de</strong>ren van hier en van daer te<br />

praten. On<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>r woor<strong>de</strong>n soo vraegh<strong>de</strong> W<strong>in</strong>tergroen,<br />

of hy op sulcke plaets geen volck en ken<strong>de</strong>, noemen<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> plaets daer sy van daen was. Och sey<strong>de</strong> hy, ick hebbe<br />

daer een Lief ghehadt, maer sy is my ontnomen door<br />

eenen ou<strong>de</strong>n grijsen Susannes boef, en<strong>de</strong> so verre ick<br />

wist dat <strong>de</strong>sen ou<strong>de</strong>n doot was, sou<strong>de</strong> ic mijn Lief noch<br />

wel eens willen sien. W<strong>in</strong>tergroen vraegh<strong>de</strong>, hoe is<br />

haren naem, mogelic dat ickse kenne (sey<strong>de</strong> zy).<br />

Hy ‘t selve gheseyt hebben<strong>de</strong>, begonste Joufvrou<br />

W<strong>in</strong>tergroen swaerlic te suchten, en<strong>de</strong> docht <strong>in</strong> haren<br />

eygenen geest, och God hoe komt mijn dit. Doch haer<br />

selven noch verbyten<strong>de</strong>, sey<strong>de</strong> datse <strong>de</strong> persoon wel<br />

ghesien had<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> datse <strong>de</strong>n voornoem<strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>n niet<br />

ten houwelick genomen had<strong>de</strong>, maer dat sy verstont dat<br />

sy eenen Lantsknecht bem<strong>in</strong><strong>de</strong>. Hier door begost Sr.<br />

Water-brandt <strong>de</strong>n vaeck uyt <strong>de</strong> ooghen te wryven, en seer<br />

versuchten<strong>de</strong>, wenschten hy dat het dagh sou<strong>de</strong> moghen<br />

ghewor<strong>de</strong>n, om sijn affairen aen <strong>de</strong>n Graef van Mansveldt<br />

te beschicken, en<strong>de</strong> daer na een eerlick af-scheydt te<br />

nemen, om naer huys te trecken. Door <strong>de</strong>se en<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />

re<strong>de</strong>n was Joufrvou W<strong>in</strong>tergroen eens<strong>de</strong>els meer als<br />

genoech versekert, dat hy haer als noch bem<strong>in</strong><strong>de</strong>, en<strong>de</strong><br />

ten an<strong>de</strong>ren door <strong>de</strong> affectie gejaeght zyn<strong>de</strong>, begonste<br />

sy te zegghen, of <strong>de</strong>se Matresse hier <strong>in</strong>t legher was,<br />

en<strong>de</strong> ick u <strong>de</strong>selve aenwese, wat sout ghy my gheven? U<br />

sey<strong>de</strong> hy gheven, u gheven? ick sou<strong>de</strong> u voor eerst mijn<br />

Paert vereeren met alle sijn toebehoor. Wel, sey<strong>de</strong> zy,<br />

gheeft my daer op uwe handt: hy die langhen<strong>de</strong>, en sy<br />

die vatten<strong>de</strong>, brochtse by haer wel ghemaeckte kleyne<br />

Borstjens, en<strong>de</strong> sey<strong>de</strong>, daer is <strong>de</strong> gheene daer<br />

ghy naer vraeght.<br />

Hoe, hoe, naer vraeght, antwoor<strong>de</strong> hy,<br />

tasten<strong>de</strong> en<strong>de</strong> knoffelen<strong>de</strong> met sijn han<strong>de</strong>n.<br />

Ten laetsten sijn ghevoel niet quijt zijn<strong>de</strong>,<br />

begonst hy te beven en<strong>de</strong> te vresen,<br />

menen<strong>de</strong> dat <strong>de</strong>n boosen gheest hem <strong>in</strong> <strong>de</strong>se<br />

Woestijne ghevoert had<strong>de</strong>, en zegen<strong>de</strong> hem<br />

<strong>in</strong> Jesu naem 12 .<br />

Sy sien<strong>de</strong> dat hy <strong>in</strong> vertwijffel<strong>in</strong>gh was,<br />

Door <strong>de</strong>ze en<br />

an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n<br />

was juffrouw<br />

W<strong>in</strong>tergroen er ten<br />

eerste meer dan<br />

genoeg zeker van<br />

gewor<strong>de</strong>n dat hij<br />

haar nog steeds<br />

bem<strong>in</strong><strong>de</strong>.<br />

11 Het was <strong>in</strong> die tijd gebruikelijk dat bezoekers het bed <strong>de</strong>el<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> knecht of dienstmeid.<br />

Waterbrand, al half sluimerend, sprak nog<br />

slechts een paar woor<strong>de</strong>n en zij, toegevend aan zijn<br />

slaap, antwoord<strong>de</strong> zachtjes en kroop bij haar lief <strong>in</strong><br />

bed 11 . Lang stre<strong>de</strong>n haar gedachten met elkaar: <strong>de</strong><br />

eerbaarheid wil<strong>de</strong> haar niet toestaan om zich <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze<br />

situatie aan hem bekend te maken, terwijl ze ook niet<br />

wist of hij nog van haar zou hou<strong>de</strong>n. Aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />

kant zou <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> haar graag bewogen hebben om al<br />

zijn le<strong>de</strong>n terwijl hij zoetjes sliep eens af te tasten.<br />

Na <strong>de</strong>ze zware tweestrijd, waarbij ze veel<br />

b<strong>in</strong>nensmonds zuchtte en kerm<strong>de</strong>, werd Waterbrand<br />

wakker en vroeg of zijn bedgenoot sliep. Ze zei van<br />

niet en ze begonnen met elkaar wat over het een<br />

en an<strong>de</strong>r te praten. Tussen neus en lippen vroeg<br />

W<strong>in</strong>tergroen daarbij of hij <strong>in</strong> een bepaal<strong>de</strong> plaats<br />

geen mensen ken<strong>de</strong> en ze noem<strong>de</strong> <strong>de</strong> plaats waar zij<br />

vandaan kwam. Och, zei hij, ik heb daar een lief<br />

gehad, maar zij is van mij afgepakt door een ou<strong>de</strong><br />

grijze snoeper. Indien ik zou weten dat die ou<strong>de</strong><br />

dood was, zou ik mijn lief nog graag eens willen zien.<br />

W<strong>in</strong>tergroen vroeg: wat is haar naam, mogelijk dat ik<br />

haar ken, zei ze.<br />

Toen hij die genoemd had, begon juffrouw<br />

W<strong>in</strong>tergroen hevig te zuchten en dacht <strong>in</strong> haar<br />

b<strong>in</strong>nenste: och God, wat gebeurt mij nu! Maar zich<br />

met moeite <strong>in</strong>hou<strong>de</strong>nd zei ze dat ze die persoon wel<br />

eens gezien had en dat die met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> man geen<br />

huwelijk was aangegaan, maar dat ze begrepen had<br />

dat zij een militair bem<strong>in</strong><strong>de</strong>. Hierop begon s<strong>in</strong>jeur<br />

Waterbrand <strong>de</strong> slaap uit zijn ogen te wrijven en met<br />

veel zuchten sprak hij <strong>de</strong> wens uit dat het snel dag<br />

zou wor<strong>de</strong>n opdat hij <strong>de</strong> brieven aan <strong>de</strong> graaf van<br />

Mansfelt zou kunnen bezorgen om daarna eervol<br />

ontslag te nemen en naar huis te vertrekken. Door<br />

<strong>de</strong>ze en an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n was juffrouw W<strong>in</strong>tergroen er<br />

ten eerste meer dan genoeg zeker van gewor<strong>de</strong>n dat<br />

hij haar nog steeds bem<strong>in</strong><strong>de</strong>. En ze begon vervolgens,<br />

gedreven door <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> die ze voel<strong>de</strong>, te vragen: als<br />

<strong>de</strong>ze gelief<strong>de</strong> hier <strong>in</strong> het leger zou zijn en ik wees haar<br />

aan, wat zou je me dan geven? Jou geven, zei hij, jou<br />

geven? Ik zou je om te beg<strong>in</strong>nen mijn paard schenken<br />

met zijn gehele tuigage. Wel, zei ze, geef mij je hand<br />

daarop. Hij stak haar die toe en zij pakte hem vast<br />

en bracht die naar haar welgevorm<strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e<br />

borstjes en zei: hier is <strong>de</strong>gene naar wie je<br />

vraagt.<br />

Wat, wat, naar vraagt, antwoord<strong>de</strong> hij,<br />

tastend en onhandig bewegend met zijn<br />

han<strong>de</strong>n. Tenslotte – hij was zijn gevoel per<br />

slot niet kwijt – begon hij te trillen en sloeg<br />

<strong>de</strong> angst hem om het hart, <strong>de</strong>nkend dat <strong>de</strong><br />

duivel hem <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze woestijn gevoerd had en<br />

sloeg een kruis <strong>in</strong> Jezus’ naam 12 .<br />

Zij zag dat hij <strong>in</strong> vertwijfel<strong>in</strong>g verkeer<strong>de</strong><br />

8 10<br />

Peter Ernst II graaf van Mansveld (1580-1626) was legeraanvoer<strong>de</strong>r, zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />

12<br />

Bang dat dit een z<strong>in</strong>sbegoochel<strong>in</strong>g is door <strong>de</strong> duivel, maakt hij een kruisteken.<br />

9


sey<strong>de</strong> hem een teecken <strong>in</strong> wat voeghen hy vertrocken<br />

was, met alle sijn gelaet: alsoo dat hy ter een<strong>de</strong>r zij<strong>de</strong>n<br />

versekert was dat het een vrouw persoon was, en<strong>de</strong><br />

ter an<strong>de</strong>r zij<strong>de</strong>n, soo wiste hy dat niemant en wiste<br />

dat sy hem vertel<strong>de</strong>n. Dese twee oorsaken <strong>de</strong><strong>de</strong>n hem<br />

ghelooven dat het sijn Lief selfs was, ofte haren gheest:<br />

daerom hy oock sey<strong>de</strong>: <strong>in</strong> <strong>de</strong>n name Godts soo omhelse<br />

ick u, sijt ghy nu oock mijn Lief, soo omhelst my van<br />

ghelijcken: soo niet wijckt dan terstont van my ghy<br />

Sathan. Och, sey<strong>de</strong> zy, met uyt-ghesprey<strong>de</strong> armen en<strong>de</strong><br />

betraen<strong>de</strong> wanghen, ick ben <strong>de</strong> gheene die ghy zeght<br />

te bem<strong>in</strong>nen, en<strong>de</strong> sy laghen alle bey<strong>de</strong> langh son<strong>de</strong>r<br />

spreken, lesen<strong>de</strong> met hare lippen alsoo malkan<strong>de</strong>rs<br />

tranen. Ten laetsten tot haer selven ghekomen zijn<strong>de</strong>,<br />

soo wil<strong>de</strong>n Sr. Water-brandt haer vor<strong>de</strong>r bewijs van<br />

<strong>Lief<strong>de</strong></strong> toonen, menen<strong>de</strong> met een Scherm-slagh alle<br />

an<strong>de</strong>re swarigheyt te versetten, daer toe Cupidoos<br />

boogh een pijl ghereet stont, en<strong>de</strong> Venus schildt niet<br />

verre te soecken en was, het scheen of hy het voorsey<strong>de</strong><br />

water Tobbeken kuypen wil<strong>de</strong>.<br />

Maer sy sey<strong>de</strong> neen mijn Lief, sijt te vre<strong>de</strong>n met<br />

<strong>de</strong> simpele omhels<strong>in</strong>ghe, oft an<strong>de</strong>rs moet ick van <strong>de</strong>se<br />

Legher plaets ruymen, ghy bev<strong>in</strong>t dat ick om uwent wil<br />

soo verre ghedwaelt hebbe, en<strong>de</strong> dat uyt reyne lief<strong>de</strong>,<br />

daerom en laten wy die niet besmetten, maer laet<br />

ons eerst <strong>in</strong> Echte trouw malkan<strong>de</strong>ren <strong>in</strong> Godts naem<br />

verb<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Waterbrandt haer ernstighe weyger<strong>in</strong>ghe<br />

verstaen<strong>de</strong>, kreech knap sijn klee<strong>de</strong>ren by <strong>de</strong>r handt,<br />

hebben<strong>de</strong> noch het R<strong>in</strong>getjen, dat hy haer voor sijn<br />

vertreck meen<strong>de</strong> te vereeren, het welck hy haer aen haer<br />

v<strong>in</strong>gher stack, beloven<strong>de</strong> haer nimmer te verlaten, en<strong>de</strong><br />

haer trouw te blyven, tot dat <strong>de</strong> doot haer schey<strong>de</strong>n<br />

mochte.<br />

W<strong>in</strong>tergroen hem van ghelijcken<br />

we<strong>de</strong>rom beloven<strong>de</strong>, sey<strong>de</strong> oock noch wat<br />

te hebben datse voor hem bewaert had<strong>de</strong>:<br />

wat dit was laet ick <strong>de</strong> Amoreuse Hartjens<br />

oor<strong>de</strong>elen. Voorts haren tijt overbrengen<strong>de</strong><br />

met veel<strong>de</strong>r han<strong>de</strong>-kuskens, verhael<strong>de</strong> zy<br />

van stucke tot beetje, hoe sy <strong>de</strong>n Ou<strong>de</strong>n Man<br />

bedrogh: mitsga<strong>de</strong>rs hoe en<strong>de</strong> waerom sy<br />

haer <strong>in</strong> dien dienst begeven had<strong>de</strong>: tot dat<br />

haer op het onvoorsienste <strong>de</strong>n dach overviel,<br />

daer sy niet weynich over verwon<strong>de</strong>rt en<br />

waren, dat die so haest aen quam, also <strong>de</strong>n<br />

nacht maer scheen een ure ofte an<strong>de</strong>rhalf<br />

lang geweest te zijn. Och mijn Lief! sey<strong>de</strong><br />

Waterbrandt, ick wensche dat ic voor <strong>de</strong>se reyse maer<br />

alleen <strong>de</strong> kracht van Jupiter 13 mocht hebben, die doen<br />

hy by Alcmena lagh, eene nacht soo langh maeckte als<br />

twee an<strong>de</strong>re, om te <strong>de</strong>ghen sijn lust te boeten. Doch also<br />

het niet wesen kan, en dat het schoon dagh is, soo laet<br />

ons opstaen, ic sal <strong>in</strong> aller haest mijn saecken verricht<br />

hebben<strong>de</strong>, we<strong>de</strong>rom komen, en<strong>de</strong> als dan onse vreucht<br />

vernieuwen. Hier op sich met <strong>de</strong>r haest klee<strong>de</strong>n<strong>de</strong>, heeft<br />

Och, zei ze, met<br />

uitgesprei<strong>de</strong><br />

armen en<br />

betraan<strong>de</strong> wangen,<br />

ik ben <strong>de</strong>gene die je<br />

zegt te bem<strong>in</strong>nen.<br />

En zij lagen<br />

allebei lang z<br />

on<strong>de</strong>r te spreken<br />

en kusten met hun<br />

lippen <strong>de</strong> tranen<br />

van elkan<strong>de</strong>rs<br />

wangen.<br />

en beschreef als dui<strong>de</strong>lijke aanwijz<strong>in</strong>g <strong>de</strong> manier<br />

waarop hij vertrokken was en zijn hele optre<strong>de</strong>n,<br />

zodat hij aan <strong>de</strong> ene kant zeker wist dat het om een<br />

vrouw g<strong>in</strong>g en aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant dat niemand<br />

an<strong>de</strong>rs kon weten wat zij hem vertel<strong>de</strong>. Die twee<br />

re<strong>de</strong>nen lieten hem geloven dat het óf zijn lief zelf<br />

was, óf haar geest. Daarom ook zei hij: <strong>in</strong> godsnaam<br />

omhels ik je, als je toch mijn lief bent, omhels mij<br />

dan net zo, zo niet, ga dan van mij weg, jij Satan.<br />

Och, zei ze, met uitgesprei<strong>de</strong> armen en betraan<strong>de</strong><br />

wangen, ik ben <strong>de</strong>gene die je zegt te bem<strong>in</strong>nen. En<br />

zij lagen allebei lang zon<strong>de</strong>r te spreken en kusten met<br />

hun lippen <strong>de</strong> tranen van elkan<strong>de</strong>rs wangen. Tenslotte<br />

tot zichzelf gekomen wil<strong>de</strong> s<strong>in</strong>jeur Waterbrand haar<br />

een ver<strong>de</strong>rgaand bewijs van zijn lief<strong>de</strong> tonen, <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />

men<strong>in</strong>g <strong>in</strong> één klap alle problemen opzij te zetten,<br />

waarvoor op <strong>de</strong> boog van Cupido een pijl klaar stond<br />

en het schild van Venus niet ver te zoeken was. Het<br />

leek erop dat hij <strong>de</strong> koe bij <strong>de</strong> horens wil<strong>de</strong> vatten.<br />

Maar zij zei: nee mijn lief, wees tevre<strong>de</strong>n met <strong>de</strong><br />

simpele omhelz<strong>in</strong>g, of an<strong>de</strong>rs moet ik uit dit bed<br />

weggaan. Je merkt toch dat ik ter wille van jou zo<br />

ver gezworven heb, en wel uit re<strong>in</strong>e lief<strong>de</strong>, laten wij<br />

die daarom niet bezoe<strong>de</strong>len, maar laat eerst een<br />

wettig huwelijk ons voor God met elkaar verb<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />

Waterbrand, die <strong>de</strong> ernst van haar weiger<strong>in</strong>g besefte,<br />

pakte vlug zijn kleren, omdat hij daar<strong>in</strong> nog het<br />

r<strong>in</strong>getje had dat hij haar voor zijn vertrek had willen<br />

geven. Dat stak hij aan haar v<strong>in</strong>ger met <strong>de</strong> belofte<br />

haar nooit meer te verlaten en haar trouw te blijven<br />

totdat <strong>de</strong> dood hen zou schei<strong>de</strong>n.<br />

W<strong>in</strong>tergroen beloof<strong>de</strong> hem van haar kant<br />

hetzelf<strong>de</strong> en zei dat ze ook nog wat voor<br />

hem bewaard had. Wat dit was, laat ik<br />

over aan <strong>de</strong> fantasie van verlief<strong>de</strong> hartjes.<br />

Terwijl ze ver<strong>de</strong>r <strong>de</strong> tijd doorbrachten met<br />

veel handkusjes, vertel<strong>de</strong> zij hem van beg<strong>in</strong><br />

tot e<strong>in</strong>d hoe zij <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> man had bedrogen<br />

en tevens hoe en waarom zij dienst had<br />

genomen, tot hun geheel onverwacht het<br />

daglicht overviel. Zij waren niet we<strong>in</strong>ig<br />

verwon<strong>de</strong>rd dat dit zo snel kwam, daar het<br />

voor hen leek dat <strong>de</strong> nacht maar een uur of<br />

an<strong>de</strong>rhalf lang geweest was. O mijn lief, zei<br />

Waterbrand, ik wil<strong>de</strong> dat ik voor <strong>de</strong>ze ene<br />

keer <strong>de</strong> kracht van Jupiter 13 zou hebben die, toen hij<br />

bij Alcmene lag, een nacht zo lang maakt als twee<br />

an<strong>de</strong>re, om ter<strong>de</strong>ge zijn lusten te bevredigen. Maar<br />

laten we, omdat dit niet zo mag zijn en het al dag is,<br />

opstaan. Ik zal, na zo snel mogelijk mijn opdracht<br />

uitgevoerd te hebben, terugkomen om onze vreug<strong>de</strong> te<br />

vernieuwen. Hij kleed<strong>de</strong> zich vervolgens <strong>in</strong> alle haast<br />

aan, nam hartelijk afscheid van zijn lief W<strong>in</strong>tergroen<br />

hy van sijn Lief W<strong>in</strong>tergroen <strong>in</strong><br />

alle vriendschap sijn afscheyt<br />

ghenomen, en<strong>de</strong> adieu gheseyt,<br />

daer by voeghen<strong>de</strong>, sy sou<strong>de</strong><br />

een weynich pacientie moeten<br />

hebben, hy wil<strong>de</strong> <strong>de</strong>n Graef<br />

gesproken hebben, en by hem<br />

niet een uur langher vertoeven.<br />

Mid<strong>de</strong>lertijt had<strong>de</strong><br />

W<strong>in</strong>tergroen haer wel<br />

ghemaeckte Lakeys klee<strong>de</strong>ren<br />

aen, verwachten<strong>de</strong> met een<br />

<strong>in</strong>nerlick bly ghelaet haren<br />

Lieven Vryer, die sijn d<strong>in</strong>ghen<br />

beschickt hebben<strong>de</strong>, geen gras<br />

on<strong>de</strong>r sijn voeten liet wassen.<br />

Doch alsoo hy daer toe groote<br />

haest <strong>de</strong> plaetse niet wel<br />

ghemerckt had<strong>de</strong>, daer hy <strong>de</strong><br />

voorle<strong>de</strong>n nacht geweest was,<br />

liep hy seer langhe soecken,<br />

en<strong>de</strong> sy met groot verlanghen,<br />

dochte of het Landtsaecken<br />

mochte zijn, omdat hy alsoo<br />

subijt vertrocken was. Ten<br />

langhen laetsten soo heeft<br />

sy hem sien komen, doch wil<strong>de</strong> wat beschaemt zijn,<br />

en<strong>de</strong> is achterwaerts gheweken. Hy al effen wel <strong>de</strong><br />

plaets missen<strong>de</strong>, is voor by ghegaen: en sy dit ghewaer<br />

wer<strong>de</strong>n<strong>de</strong>, en wist nauw wat sy zou<strong>de</strong> <strong>de</strong>ncken: want<br />

het begonste we<strong>de</strong>rom teghen <strong>de</strong>n avont te gaen. Ten<br />

laetsten heeft sy met een abelheyt haer aen <strong>de</strong> passagie<br />

met haer meester vervoeght, alsoo dat sy malkan<strong>de</strong>ren<br />

we<strong>de</strong>rom <strong>in</strong>t ghesicht ghekreghen hebben. Doch also<br />

hy al te vierigh sijn ooghen op <strong>de</strong>se Baken hiel. Soo ist<br />

ghebeurt dat hy ploets teghen eenen Boom liep, daer<br />

van hy achter over <strong>in</strong> eenen beslijckten wegh viel. Sy<br />

dit sien<strong>de</strong>, weeck we<strong>de</strong>romme van schaemte <strong>in</strong> haer<br />

Loghement, en<strong>de</strong> hy oock seer beschaemt was over<br />

<strong>de</strong>sen botten val, en<strong>de</strong> oock soo fraey vergult zyn<strong>de</strong>,<br />

g<strong>in</strong>g daer dicht by <strong>in</strong> eens Soetelaers hutte, daer hy hem<br />

wat schoon maeckte.<br />

On<strong>de</strong>rtusschen wier<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Wachte beset, also<br />

dat niemant door <strong>de</strong> quartieren gaen en mochte. Door<br />

<strong>de</strong>se oorsaeck en kon<strong>de</strong> hy by sijn Lief niet komen,<br />

‘t welck voor haer alle bey<strong>de</strong> een droevighe nacht<br />

veroorsaeckten: want <strong>de</strong> <strong>Lief<strong>de</strong></strong> heeft altoos veel<br />

occupacien <strong>in</strong> ‘t hooft, beelt haer altoos veel vreemts <strong>in</strong>,<br />

gelijck haer ooc ghebeurt is. Want dien nacht ontstondt<br />

eenen kleenen allarm, daer door sy niet weynich<br />

vrees<strong>de</strong>n, dat haren lieven Vryer, voor een vreem<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gh<br />

ergens mochte doot geslaghen zijn.<br />

Den droeven langhen nacht ten eyn<strong>de</strong> ghekomen<br />

zyn<strong>de</strong>, so heeft Waterbrandt <strong>de</strong>se plaets wel beloert,<br />

en<strong>de</strong> sagh door een Ruyt sijns Logements <strong>de</strong>n soeten<br />

Frans van Mieris (1635-1681)<br />

en wenste haar alle goeds.<br />

Hij voeg<strong>de</strong> eraan toe dat<br />

ze wat geduld zou moeten<br />

hebben, want hij wil<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

graaf gesproken hebben en<br />

geen uur langer bij hem<br />

<strong>in</strong> dienst blijven.<br />

On<strong>de</strong>rwijl had<br />

W<strong>in</strong>tergroen weer haar<br />

pak van zogenaam<strong>de</strong> lakei<br />

aangetrokken. Ze wachtte<br />

vol <strong>in</strong>nerlijke blijdschap<br />

op haar lieve vrijer, die<br />

nadat hij zijn zaken had<br />

afgehan<strong>de</strong>ld, er geen gras<br />

over liet groeien om terug<br />

te komen. Maar doordat<br />

hij <strong>in</strong> zijn grote haast niet<br />

goed gelet had op <strong>de</strong> plaats<br />

waar hij <strong>de</strong> voorafgaan<strong>de</strong><br />

nacht was geweest, liep hij<br />

heel lang te zoeken, en zij,<br />

die zo naar hem verlang<strong>de</strong>,<br />

vroeg zich af of het door<br />

<strong>de</strong> staatszaken kwam, ook<br />

al omdat hij zo plotsel<strong>in</strong>g vertrokken was. Ten langen<br />

leste zag ze dat hij eraan kwam, maar ze wil<strong>de</strong> wat<br />

terughou<strong>de</strong>nd zijn en week achteruit. Hij miste echter<br />

<strong>de</strong> juiste plaats en g<strong>in</strong>g voorbij. Toen zij dat zag, wist<br />

ze nauwelijks wat ze daarvan moest <strong>de</strong>nken, want het<br />

liep alweer tegen <strong>de</strong> avond. Ten slotte is ze met een<br />

smoes <strong>de</strong> straat op gegaan waar haar baas was en daar<br />

kregen ze elkaar weer <strong>in</strong> ’t zicht. Maar doordat hij zijn<br />

ogen al te vurig op dit baken gericht hield, gebeur<strong>de</strong><br />

het dat hij tegen een boom aan liep en achterover<br />

op een mod<strong>de</strong>rige weg viel. Zij zag dit en trok zich<br />

uit schaamte terug <strong>in</strong> het logement. Hij schaam<strong>de</strong><br />

zich ook hevig over <strong>de</strong>ze domme val en omdat hij<br />

behoorlijk besmeurd was, g<strong>in</strong>g hij daar <strong>in</strong> <strong>de</strong> buurt<br />

<strong>de</strong> hut van een han<strong>de</strong>laar <strong>in</strong>, waar hij zich wat schoon<br />

maakte.<br />

On<strong>de</strong>rtussen wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> wachtposten bezet,<br />

zodat niemand van het ene kwartier naar het an<strong>de</strong>re<br />

kon gaan. Door <strong>de</strong>ze oorzaak kon hij niet bij zijn<br />

lief komen, wat voor hen bei<strong>de</strong>n een droevige nacht<br />

beteken<strong>de</strong>. Want wie verliefd is, heeft altijd veel<br />

muizenissen <strong>in</strong> het hoofd en beeldt zich van alles <strong>in</strong>.<br />

Dat gebeur<strong>de</strong> ook hier. Want die nacht werd er even<br />

alarm geslagen, waardoor ze niet we<strong>in</strong>ig vrees<strong>de</strong> dat<br />

haar lieve vrijer, als een onbeken<strong>de</strong> vreem<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g,<br />

ergens doodgeslagen zou zijn.<br />

Toen <strong>de</strong>ze droeve nacht ten e<strong>in</strong><strong>de</strong> was gekomen,<br />

heeft Waterbrand <strong>de</strong> omgev<strong>in</strong>g nauwkeurig <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />

gaten gehou<strong>de</strong>n. Door een ruit van zijn nachtverblijf<br />

10 13<br />

De Rome<strong>in</strong>se god Jupiter liet eens een lief<strong>de</strong>snacht driemaal zo lang duren als een gewone nacht.<br />

11


W<strong>in</strong>tergroen over <strong>de</strong> strate loopen, haer wacker naoogen<strong>de</strong>,<br />

en<strong>de</strong> <strong>de</strong> plaets wel teyckene daer sy <strong>in</strong> g<strong>in</strong>gh.<br />

Een weynich vertoeft hebben<strong>de</strong>, is hy daer na toe<br />

ghegaen haer alleen <strong>in</strong> ‘t Logement v<strong>in</strong><strong>de</strong>n<strong>de</strong>. Want<br />

<strong>de</strong>n Luytenant was uyt ghegaen, om te sien wat <strong>de</strong>n<br />

voor-le<strong>de</strong>n nacht mocht gebeurt zijn, en sijn vrou was<br />

uyt om <strong>de</strong> Keucken te besorghen.<br />

Nu gheef ick u te be<strong>de</strong>ncken, of <strong>de</strong>se twee met<br />

malkan<strong>de</strong>ren niet eens Bonjour Jan en speel<strong>de</strong>n, om<br />

alle droefheyt van <strong>de</strong>n voorgaen<strong>de</strong>n nacht te verdryven,<br />

altoos sy en gaf daer gheen kleyne suspicie toe, door<br />

haer lieflijck onthalen, en door dien sy hem een slockjen<br />

Aqua vitae <strong>in</strong> plaets van Bran<strong>de</strong>wijn schonck.<br />

Sr. Waterbrandt dan by klaren daghe sijn eyghen beeldt,<br />

en<strong>de</strong> sy van ghelijcken alle sijn Le<strong>de</strong>n wel door keecken<br />

en<strong>de</strong> om-helst hebben<strong>de</strong>, so begon<strong>de</strong>n sy Raedt<br />

te slagen, hoe dat W<strong>in</strong>tergroen we<strong>de</strong>rom mochte<br />

ghetrans-formeert wor<strong>de</strong>n, te weten, uit een Knechtkens<br />

<strong>in</strong> een Meyskens habijt.<br />

Om dit <strong>in</strong> het werck te stellen, von<strong>de</strong>n sy goet <strong>de</strong>n<br />

Luytenant hare saken te kennen te gheven: ghelijck sy<br />

ooc <strong>de</strong><strong>de</strong>n. Den Luytenant sagh seer vreemt op, ja soo<br />

vreemt, of men hem een paer Hoorens aen het hooft<br />

ghestelt had<strong>de</strong>: doch na korte <strong>de</strong>liberatie hebben sy voor<br />

goet ghevon<strong>de</strong>n, door dien dat hy voor<strong>de</strong>sen gheseyt<br />

had<strong>de</strong>, dat <strong>de</strong>sen Jonghman sijnen Soon was, soo<br />

sou<strong>de</strong> sy <strong>in</strong><strong>de</strong> Stadt Pilsen gaen, en<strong>de</strong> daer vrouwe<br />

klee<strong>de</strong>ren koopen: En on<strong>de</strong>rtusschen sou<strong>de</strong> <strong>de</strong>n<br />

Luytenant zegghen dat hy noch een Dochter had<strong>de</strong>, daer<br />

sijnen Soon om gegaen was, en<strong>de</strong> dat hy ghes<strong>in</strong>t was<br />

<strong>de</strong>sen Waterbrandt aen sijn Dochter ten Houwelijck te<br />

gheven. Desen vont was goet, en<strong>de</strong> <strong>in</strong> mid<strong>de</strong>ler-tijdt<br />

quam <strong>de</strong>se sijne Dochter <strong>in</strong> het Legher, daer elck een<br />

ghenoegh van haer schoonheydt en<strong>de</strong> manieren wiste te<br />

spreken.<br />

Sr. Waterbrandt maeckten voor <strong>de</strong><br />

leuse <strong>de</strong>n Vryer, om niemandt tot gheen naer<br />

<strong>de</strong>ncken te brenghen. Maer <strong>de</strong>n Luytenant die<br />

hieldt voorseecker dat tusschen haer bey<strong>de</strong>n<br />

<strong>in</strong> aller stilligheyt son<strong>de</strong>r Trommel te roeren,<br />

eenen bl<strong>in</strong><strong>de</strong>n alarm gevallen was, daer me<strong>de</strong><br />

hy W<strong>in</strong>tergroen zeer quel<strong>de</strong>: doch sy kaetzten<br />

alle <strong>de</strong>se Ballekens met het spreeckwoort af,<br />

zegghen<strong>de</strong>: quelt my met mijn Lief en maect<br />

my gram.<br />

Nu eer <strong>de</strong>se Feeste ghehou<strong>de</strong>n sou<strong>de</strong><br />

wer<strong>de</strong>n, soo zou<strong>de</strong> Sr. Waterbrandt voor al<br />

eerst gaern tot Thabor zijn gheweest. Dese<br />

re<strong>de</strong>n Joufvrou W<strong>in</strong>tergroen verstaen<strong>de</strong>,<br />

heeft gheseght daer toe niet te willen<br />

verstaen, door dien dat <strong>de</strong>sen brief wel door<br />

een an<strong>de</strong>r kon<strong>de</strong> bestelt wor<strong>de</strong>n: Ten an<strong>de</strong>ren<br />

dat hare vyan<strong>de</strong>n, te weten <strong>de</strong> Beyersche,<br />

tusschen Thabor en<strong>de</strong> haer Leger plaets<br />

Je kunt je<br />

voorstellen hoe<br />

warm en hoe<br />

uitvoerig die twee<br />

elkaar begroetten<br />

om alle droefheid<br />

van <strong>de</strong><br />

voorafgaan<strong>de</strong><br />

nacht te verdrijven.<br />

In elk geval liet<br />

zij daar geen<br />

misverstand over<br />

bestaan, door haar<br />

lief<strong>de</strong>rijk onthaal<br />

en doordat zij hem<br />

een slokje aquavit <strong>in</strong><br />

plaats van gewone<br />

bran<strong>de</strong>wijn schonk.<br />

zag hij zijn zoete W<strong>in</strong>tergroen over straat lopen en<br />

door haar oplettend na te kijken kon hij <strong>de</strong> plaats<br />

<strong>in</strong> zijn geheugen griffen waar ze naar b<strong>in</strong>nen g<strong>in</strong>g.<br />

Na nog wat gewacht te hebben is hij daarnaartoe<br />

gegaan en vond hij haar alleen <strong>in</strong> het logement. Want<br />

<strong>de</strong> luitenant was weggegaan om te zien wat er <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />

afgelopen nacht gebeurd kon zijn en diens vrouw was<br />

eropuit gegaan om <strong>in</strong>kopen voor <strong>de</strong> maaltijd te doen.<br />

Je kunt je voorstellen hoe warm en hoe uitvoerig<br />

die twee elkaar begroetten om alle droefheid van<br />

<strong>de</strong> voorafgaan<strong>de</strong> nacht te verdrijven. In elk geval<br />

liet zij daar geen misverstand over bestaan, door<br />

haar lief<strong>de</strong>rijk onthaal en doordatzij hem een slokje<br />

aquavit <strong>in</strong> plaats van gewone bran<strong>de</strong>wijn schonk.<br />

Nadat s<strong>in</strong>jeur Waterbrand nu bij klaar daglicht zijn<br />

evenbeeld, en zij van haar kant hem, van top tot<br />

teen goed bekeken en omhelsd had, begonnen ze te<br />

beraadslagen hoe W<strong>in</strong>tergroen weer getransformeerd<br />

zou kunnen wor<strong>de</strong>n, te weten van mannen- naar<br />

meisjeskled<strong>in</strong>g.<br />

Om dit te bewerkstelligen leek het hun goed <strong>de</strong><br />

luitenant van hun situatie op <strong>de</strong> hoogte te brengen,<br />

wat zij ook <strong>de</strong><strong>de</strong>n. De luitenant keek heel vreemd<br />

op, ja zo vreemd alsof men een paar horens op zijn<br />

hoofd gezet had. Maar na een kort overleg besloten<br />

zij tot het volgen<strong>de</strong>, gebruikmakend van het feit<br />

dat hij eer<strong>de</strong>r gezegd had dat <strong>de</strong>ze jongeman zijn<br />

zoon was. Zij zou naar <strong>de</strong> stad Pilsen gaan en daar<br />

vrouwenkled<strong>in</strong>g kopen. On<strong>de</strong>rtussen zou <strong>de</strong> luitenant<br />

zeggen dat hij ook nog een dochter had, en dat zijn<br />

zoon die was gaan halen, en dat hij van plan was <strong>de</strong>ze<br />

Waterbrand aan zijn dochter ten huwelijk te geven.<br />

Dat was een goed i<strong>de</strong>e, en algauw kwam <strong>de</strong>ze dochter<br />

<strong>in</strong> het legerkamp aan, waar ie<strong>de</strong>reen zeer te spreken<br />

was over haar schoonheid en goe<strong>de</strong> manieren.<br />

S<strong>in</strong>jeur Waterbrand <strong>de</strong>ed net alsof hij haar<br />

nog het hof moest maken, om niemand<br />

achterdocht te geven. Maar <strong>de</strong> luitenant<br />

was ervan overtuigd dat tussen hen bei<strong>de</strong>n<br />

<strong>in</strong> alle stilte en zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> trommel te roeren<br />

iets heimelijks was voorgevallen, waar hij<br />

W<strong>in</strong>tergroen zeer mee plaag<strong>de</strong>. Maar zij<br />

kaatste al zijn balletjes terug met het gezeg<strong>de</strong><br />

‘kwel me met mijn lief en maak mij boos’.<br />

Nu zou Waterbrand nog voordat <strong>de</strong> bruiloft<br />

zou wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n graag naar Tabor zijn<br />

gegaan. Toen W<strong>in</strong>tergroen zijn woor<strong>de</strong>n<br />

opv<strong>in</strong>g, zei ze dat ze daar<strong>in</strong> niet wil<strong>de</strong><br />

toestemmen. Die brief kon immers wel door<br />

een an<strong>de</strong>r bezorgd wor<strong>de</strong>n. Daar kwam nog<br />

bij dat hun vijan<strong>de</strong>n, te weten <strong>de</strong> Beierse<br />

troepen, tussen Tabor en hun kamp waren<br />

gelegerd, van waaruit ze ie<strong>de</strong>reen overvielen.<br />

laghen, elck een aen ran<strong>de</strong>n<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> soo hy immers van<br />

s<strong>in</strong> was te gaen, sy begheer<strong>de</strong> voor eerst met hem te<br />

gaen wan<strong>de</strong>len.<br />

Ten laetsten heeft Joufvrou W<strong>in</strong>tergroen ‘t Proces<br />

ghewonnen, vor<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n dat sy met <strong>de</strong>n aller eersten<br />

haer tot <strong>de</strong>n Houwe-licken staet mochten begheven,<br />

ghelijck oock met <strong>de</strong>n eersten geschiedt is. Want eenighe<br />

Officiers wor<strong>de</strong>n ghenoot om het gheselschap te helpen<br />

vermaken: doch wat vor<strong>de</strong>rs belangt <strong>de</strong>s houwelicks<br />

voorwaer<strong>de</strong>n, die achte ic waren geschreven <strong>in</strong> het<br />

Boeck <strong>de</strong>s levens, daer niemant groote sorgh voor<br />

droegh, maer maeckten haer vrolic met het geene datter<br />

was, nemen<strong>de</strong> groote kortswijl om <strong>de</strong>se twee Goeliefkens<br />

te bed<strong>de</strong> te Danssen, bevelen<strong>de</strong> haer bey<strong>de</strong>n<br />

<strong>de</strong>n Krijgh <strong>de</strong>r lief<strong>de</strong>n te aenvaer<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> Venus wallen<br />

te beklimmen, son<strong>de</strong>r het gheluyt <strong>de</strong>r Trompetten.<br />

De rest van dit gheselschap, naer datse eenen Santée<br />

gedroncken had<strong>de</strong>n, sijn elck naer sijn Loghement<br />

vertrocken, maken<strong>de</strong> facit <strong>de</strong>s morgens alle gelijck<br />

we<strong>de</strong>rom te komen, om <strong>de</strong> Bruyt veel ghelucks <strong>in</strong><br />

<strong>de</strong>sen staet te wenschen. Maer aleer Aurora haer<br />

hooft verheffen mochte, g<strong>in</strong>ghen <strong>de</strong> Trommels en<strong>de</strong><br />

Trompetten tot op trecken,<br />

alsoo dat het gheheele Legher<br />

<strong>in</strong> aller haestigheyt op breken<br />

moste. Nu alsoo <strong>de</strong>sen nieuwen<br />

Bruy<strong>de</strong>gom gheen dienst<br />

had<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> nochtans altoos<br />

voor een vermaert Krijghsman<br />

ghehou<strong>de</strong>n was gheweest, soo<br />

is hem het Vaen<strong>de</strong>l ghegeven<br />

van sekere Compagnie, daer<br />

van <strong>de</strong>n Vaen-dragher onlanghs<br />

ghebleven was: soo dat haer<br />

oock <strong>de</strong>se Goeliefs met het<br />

gheheele Heyr op <strong>de</strong> Tocht<br />

hebben begheven, het welck sy<br />

alle bey<strong>de</strong> wel ghewoon waren,<br />

wel weten<strong>de</strong> wat op <strong>de</strong>sen<br />

Teerl<strong>in</strong>ck loopen mochte.<br />

Alsoo eenighe daghen en<strong>de</strong> nachten marzeren<strong>de</strong>, soo<br />

verversten sy somtijts hare vermoey<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n met haer<br />

nieu begonnen spel, niet beter weten<strong>de</strong>, of <strong>de</strong> Papegaey<br />

behoor<strong>de</strong> altijt te staen, en weynich <strong>de</strong>ncken<strong>de</strong> dat naer<br />

een groote blydschap wel een bittere droefheyt volght,<br />

ghelijck ghy vor<strong>de</strong>rs hooren sult. Des an<strong>de</strong>ren daegs niet<br />

wijt van Praegh zijn<strong>de</strong>,<br />

verston<strong>de</strong>n sy als dat <strong>de</strong>n Beyer-Vorst, met Monsieur<br />

Tilly, en<strong>de</strong> Conte <strong>de</strong> Boucquoy, 14 haer <strong>de</strong>n wegh<br />

af-snij<strong>de</strong>n wil<strong>de</strong>, om dat sy haer niet by <strong>de</strong>s Kon<strong>in</strong>cx<br />

Arma<strong>de</strong> en zou<strong>de</strong>n vervoeghen, ‘t welck haer nochtans<br />

ghemist is, overmits dat <strong>de</strong>s Kon<strong>in</strong>cx volck eenen bergh<br />

En als hij dan toch van plan was om te gaan, wil<strong>de</strong> ze<br />

vóór alles met hem meereizen.<br />

Uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk heeft juffrouw W<strong>in</strong>tergroen het ged<strong>in</strong>g<br />

gewonnen, met <strong>de</strong> eis dat zij zo spoedig mogelijk<br />

<strong>in</strong> het huwelijk zou<strong>de</strong>n mogen tre<strong>de</strong>n, wat ook bij<br />

<strong>de</strong> eerste gelegenheid is gebeurd. En wel zo dat<br />

enige officieren wer<strong>de</strong>n uitgenodigd om te helpen<br />

het gezelschap te vermaken. Maar wat ver<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

huwelijkse voorwaar<strong>de</strong>n betreft, die liet men naar<br />

mijn <strong>in</strong>druk over aan wat het leven hun zou brengen.<br />

Niemand maakte zich daar veel zorgen over, maar<br />

men vermaakte zich met wat er was en beleef<strong>de</strong> veel<br />

plezier met het naar bed dansen van <strong>de</strong> gelieven,<br />

hun aansporend <strong>de</strong> strijd van <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> aan te gaan<br />

en zon<strong>de</strong>r trompetgeschal <strong>de</strong> wallen van Venus te<br />

bestormen.<br />

De rest van het gezelschap vertrok, na op<br />

elkan<strong>de</strong>rs gezondheid te hebben gedronken. Ie<strong>de</strong>r<br />

g<strong>in</strong>g naar zijn eigen on<strong>de</strong>rkomen, met <strong>de</strong> afspraak om<br />

<strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> morgen allen tezamen terug te gaan om<br />

<strong>de</strong> bruid met haar nieuwe status veel geluk te wensen.<br />

Maar voor Aurora, <strong>de</strong> god<strong>in</strong> van <strong>de</strong> dageraad, haar<br />

hoofd kon verheffen,<br />

gaven <strong>de</strong> trommels en<br />

trompetten het signaal<br />

om ten strij<strong>de</strong> te trekken,<br />

zodat het hele leger <strong>in</strong><br />

allerijl moest opbreken.<br />

Nu <strong>de</strong> verse brui<strong>de</strong>gom<br />

geen aanstell<strong>in</strong>g meer<br />

had, terwijl hij toch als<br />

militair altijd goed bekend<br />

had gestaan, gaf men hem<br />

het vaan<strong>de</strong>l te dragen van<br />

een zekere compagnie<br />

waarvan <strong>de</strong> vaandrig<br />

onlangs gesneuveld was.<br />

Dat bracht mee dat ook<br />

<strong>de</strong>ze twee gelieven zich<br />

met het gehele leger op weg hebben begeven, iets wat<br />

zij bei<strong>de</strong>n wel gewoon waren, goed wetend wat hun<br />

allemaal te wachten zou kunnen staan.<br />

Terwijl zij zo enige dagen en nachten voort<br />

marcheer<strong>de</strong>n, verversten zij soms hun vermoei<strong>de</strong><br />

le<strong>de</strong>n met hun pas begonnen spel. Ze wisten niet<br />

beter dan dat <strong>de</strong> papegaai altijd klaar hoor<strong>de</strong> te staan<br />

om erop te schieten en beseften nauwelijks dat op<br />

grote blijdschap wel eens een bittere droefheid volgt,<br />

zoals je hierna zult horen. Toen ze een dag later niet<br />

ver van Praag waren, hoor<strong>de</strong>n ze dat <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g van<br />

Beieren, samen met maarschalk Tilly en <strong>de</strong> graaf van<br />

Bucquoy 14 , hun <strong>de</strong> weg wil<strong>de</strong> afsnij<strong>de</strong>n opdat zij zich<br />

niet bij het leger van <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g zou<strong>de</strong>n aansluiten.<br />

Dat mislukte echter, omdat dit positie had gekozen<br />

12 14<br />

Voor Maarschalk Tilly en <strong>de</strong> graaf van Bucquoy zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />

13

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!