Liefde in de 17e eeuw - Bulkboek
Liefde in de 17e eeuw - Bulkboek
Liefde in de 17e eeuw - Bulkboek
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
theo knippenberg’s<br />
bulkboek®<br />
literaire klassieken 5<br />
<strong>Lief<strong>de</strong></strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong><br />
Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer<br />
van twee Goelieven<br />
een verhaal over een onoverw<strong>in</strong>nelijke lief<strong>de</strong><br />
&<br />
lief<strong>de</strong>semblemen van o.a.<br />
Daniël He<strong>in</strong>sius, Pieter Cornelisz. Hooft en Jacob Cats
Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer<br />
van twee Goelieven<br />
met een hertal<strong>in</strong>g door E.K. Grootes<br />
Het Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer van twee Goelieven werd uitgegeven <strong>in</strong> 1624. De auteur is<br />
onbekend. En het verhaal werd, toen het verscheen, niet of nauwelijks opgemerkt.<br />
Toch is het een opvallend verhaal voor die tijd. Omdat het zich niet afspeelt <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
‘salons’ van <strong>de</strong> hogere kr<strong>in</strong>gen maar ‘on<strong>de</strong>r het volk’. Omdat het géén beschaaf<strong>de</strong><br />
omgangsvormen beschrijft maar het rauwe leven <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van oorlog. Omdat het niet<br />
vol slepen<strong>de</strong> gedichten zit of hoogdraven<strong>de</strong> brieven, maar <strong>in</strong> een hoog tempo en met<br />
gevoel voor spann<strong>in</strong>g en humor het won<strong>de</strong>rlijke avontuur vertelt van <strong>de</strong> twee gelief<strong>de</strong>n,<br />
Water-brandt en W<strong>in</strong>ter-groen. (De samenstell<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>ze verzonnen namen, twee<br />
onmogelijkhe<strong>de</strong>n, verwijst wellicht naar <strong>de</strong> onmogelijkheid van hun lief<strong>de</strong>).<br />
Het verhaal wijkt ook af van <strong>de</strong> gangbare literatuur <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong> omdat het<br />
<strong>de</strong>ze vurige lief<strong>de</strong> beschrijft met vrijmoedige z<strong>in</strong>spel<strong>in</strong>gen op seks, zon<strong>de</strong>r meteen <strong>de</strong><br />
godsdienst of <strong>de</strong> moraal erbij te betrekken. Als <strong>de</strong> jongeman aanstalten maakt om<br />
“Venus’ wallen te beklimmen” omdat “Cupido’s boog en pijl gereed staat”, weet ook <strong>de</strong><br />
21e <strong>eeuw</strong>se scholier wat er staat te gebeuren.<br />
De <strong>Lief<strong>de</strong></strong>semblemen ver<strong>de</strong>rop <strong>in</strong> dit bulkboek, door een jonge dichter als P.C.<br />
Hooft of <strong>de</strong> wijze ‘Va<strong>de</strong>rtje’ Cats, geven een goed beeld hoe er <strong>in</strong> diezelf<strong>de</strong> tijd, onze<br />
Gou<strong>de</strong>n Eeuw, door gerenommeer<strong>de</strong> schrijvers over lief<strong>de</strong> en seks geschreven werd.<br />
Tenslotte, wat het verhaal ook zo levensecht maakt, is <strong>de</strong> entourage van het<br />
verhaal: De historische feiten rond <strong>de</strong> <strong>de</strong>rtigjarige oorlog kloppen (zie <strong>de</strong> toelicht<strong>in</strong>g<br />
hierover). Het har<strong>de</strong> leven van <strong>de</strong> soldaten, <strong>de</strong> chaos tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> veldslagen, <strong>de</strong><br />
plun<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen van het platteland, wor<strong>de</strong>n overtuigend neergezet. Net als <strong>de</strong> onbegrens<strong>de</strong><br />
mogelijkhe<strong>de</strong>n die onze Gou<strong>de</strong>n Eeuw aan Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs bood om schatrijk te wor<strong>de</strong>n<br />
door han<strong>de</strong>l met (en plun<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g van) an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>len van <strong>de</strong> wereld, <strong>in</strong> dit geval<br />
West-Indië, het gebied rond Sur<strong>in</strong>ame en <strong>de</strong> Antillen.<br />
Ver<strong>de</strong>r <strong>in</strong> dit bulkboek<br />
<strong>Lief<strong>de</strong></strong>semblemen uit <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong><br />
geredigeerd en <strong>in</strong>geleid door Els Stronks<br />
Inhoudsopgave<br />
Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer van Twee Goelieven 3<br />
Toelicht<strong>in</strong>g De Dertigjarige Oorlog 37<br />
Toelicht<strong>in</strong>g <strong>Lief<strong>de</strong></strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong> 44<br />
<strong>Lief<strong>de</strong></strong>semblemen <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>17e</strong> <strong>eeuw</strong> 49<br />
Verantwoord<strong>in</strong>g<br />
De hertal<strong>in</strong>g voor dit bulkboek is gemaakt door E.K. Grootes, emeritus hoogleraar<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse Historische Letterkun<strong>de</strong>. De toelicht<strong>in</strong>gen zijn een verkorte versie van<br />
<strong>de</strong> toelicht<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetenschappelijke uitgave (Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer van Twee<br />
Goelieven, ed. E.K. Grootes e.a., uitgeverij Cout<strong>in</strong>ho, Bussum).<br />
De <strong>Lief<strong>de</strong></strong>semblemata zijn geselecteerd, geredigeerd en <strong>in</strong>geleid door Els Stronks,<br />
senior-docent en on<strong>de</strong>rzoeker aan <strong>de</strong> Universiteit Utrecht en drijven<strong>de</strong> kracht achter het<br />
Emblem Project Utrecht (http://emblems.let.uu.nl/)<br />
Colofon<br />
Dit bulkboek is vormgegeven (en geïllustreerd) door Natascha Frensch<br />
(www.natascha-frensch.nl) en samengesteld door Theo Knippenberg voor Knippenberg’s Uitgeverij BV,<br />
Postbus 84008, 2508 AA, Den Haag (<strong>in</strong>fo@bulkboek.nl).<br />
Won<strong>de</strong>rlicke Avontuer,<br />
Van twee Goelieven, <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>ene ghenaemt<br />
Water-brant, en<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />
W<strong>in</strong>ter-groen.<br />
Nu onlanghs ghebeurt aen een Jonghman die men meen<strong>de</strong><br />
verslaghen te zijn, en<strong>de</strong> een Jonckvrouw, <strong>de</strong> welcke men<br />
meen<strong>de</strong> verdroncken te zijn, maer na duysent avonturen<br />
we<strong>de</strong>rom <strong>in</strong> vreugh<strong>de</strong>n te samen ghekomen zijn, me<strong>de</strong><br />
brenghen<strong>de</strong> eenen uyt-nemen<strong>de</strong>n schat van Gout en<strong>de</strong><br />
Paerlen uyt WEST-INDIEN.<br />
SEER Eerwaerdighe Heer en<strong>de</strong> Vriendt, naer ou<strong>de</strong>r<br />
ghewoonte en kon<strong>de</strong> ick niet na laten, u <strong>de</strong>sen won<strong>de</strong>rlicke<br />
vrem<strong>de</strong> gheschie<strong>de</strong>nisse van sekere twee Goelieven<br />
me<strong>de</strong> te <strong>de</strong>ylen, door dien dat ick u daer me<strong>de</strong> meen<br />
eenen seer aenghenamen dienst te doen, want ick achte<br />
<strong>de</strong>sghelijcks noyt <strong>in</strong> onsen tijdt ghebeurt te zijn, en<strong>de</strong> wil<br />
u lie<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong>sen ghebe<strong>de</strong>n hebben, mijn ten besten te<br />
hou<strong>de</strong>n, dat ick <strong>de</strong> namen <strong>de</strong>r Personen hebbe veran<strong>de</strong>rt,<br />
uyt re<strong>de</strong>n, om dat sy het selve op alle Vriendtschap op<br />
my begheert hebben, en <strong>de</strong>rhalven stelle ick voor <strong>de</strong>s<br />
Jonghmans naem Sr. Water-brandt, en<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> Dochter<br />
Joufrou W<strong>in</strong>ter-groen 1 : wiens Historie aldus vervolght.<br />
Anno 1620. So wier<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r het beleydt van Colonel<br />
Frenck 2 , seker Krijghsvolck op <strong>de</strong> Frontieren van<br />
Ne<strong>de</strong>rlandt aen ghenomen, om Fre<strong>de</strong>rick Paltz-Graef<br />
van<strong>de</strong>n Rhijn 3 , <strong>in</strong> sijn gherecht te assisteren.<br />
In <strong>de</strong>se tij<strong>de</strong>n so is het gebeurt dat een seer expert<br />
Jongman, ghenaemt Sr. Waterbrandt, met eene seer<br />
uyt-nemen<strong>de</strong> schoone jonghe Dochter ghenaemt<br />
Joufvrou W<strong>in</strong>tergroen, <strong>in</strong> een son<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ghe Coutenantie<br />
ghekomen is, ghelijck hier <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rlandt somtijts ghebeurt,<br />
en<strong>de</strong> alsoo het twee Goeliefkens van eenen ou<strong>de</strong>rdom<br />
waren (doch <strong>de</strong> Dochter wat jongher als <strong>de</strong>n voorsey<strong>de</strong>n<br />
Jonghman) soo had<strong>de</strong>n sy dies niet teghenstaen<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
Mutze op malkan<strong>de</strong>ren gheworpen. Doch <strong>in</strong> mid<strong>de</strong>lertijdt<br />
soo had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Ou<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong>se jonge Dochter, voor<br />
ghenomenhaer ten houwelijck te beste<strong>de</strong>n aen eenen<br />
ou<strong>de</strong>nrijcken vreck, en<strong>de</strong> <strong>de</strong>selvighe daerom wat af<br />
ghehou<strong>de</strong>n van an<strong>de</strong>re coutenantie.<br />
1 Voor <strong>de</strong> namen Water-brandt en W<strong>in</strong>ter-groen: zie <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g pag<strong>in</strong>a 1<br />
2 Kolonel Frenck bestond echt. Zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />
3 Voor graaf Fre<strong>de</strong>rik zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />
De won<strong>de</strong>rbaarlijke<br />
lotgevallen van twee<br />
gelief<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> een<br />
Water-brand genaamd<br />
en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r<br />
W<strong>in</strong>ter-groen.<br />
Dit alles is nog maar kort gele<strong>de</strong>n overkomen aan een<br />
jongeman van wie men meen<strong>de</strong> dat hij gesneuveld was<br />
en een jonge vrouw van wie men meen<strong>de</strong> dat ze was<br />
verdronken. Na duizend avonturen zijn ze vol vreug<strong>de</strong><br />
weer bij elkaar gekomen, met bij zich een schitteren<strong>de</strong><br />
schat van goud en parels uit WEST-INDIË.<br />
Geachte heer en goe<strong>de</strong> vriend, naar ou<strong>de</strong> gewoonte kon<br />
ik het niet laten je <strong>de</strong>ze won<strong>de</strong>rbaarlijke geschie<strong>de</strong>nis<br />
van twee gelief<strong>de</strong>n te vertellen, omdat ik meen je<br />
daarmee een groot plezier te doen. Ik <strong>de</strong>nk namelijk<br />
dat <strong>in</strong> onze tijd nooit iets vergelijkbaars gebeurd is.<br />
Ik vraag je hierbij dr<strong>in</strong>gend mij niet kwalijk te nemen<br />
dat ik <strong>de</strong> namen van <strong>de</strong> hoofdpersonen heb veran<strong>de</strong>rd,<br />
omdat ze mij dat <strong>in</strong> alle vriendschap hebben verzocht.<br />
Daarom geef ik aan <strong>de</strong> jongeman <strong>de</strong> naam<br />
S<strong>in</strong>jeur Water-brand en aan het meisje Mejuffrouw<br />
W<strong>in</strong>ter-groen 1 . Hun verhaal gaat als volgt.<br />
In het jaar 1620 werd on<strong>de</strong>r gezag van kolonel Frenck 2<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse grensgebie<strong>de</strong>n krijgsvolk geronseld<br />
om Fre<strong>de</strong>rik, graaf van <strong>de</strong> Rijn-Palts 3 , <strong>in</strong> zijn<br />
rechtvaardige zaak te on<strong>de</strong>rsteunen.<br />
In die tijd is het gebeurd dat een jongeman met grote<br />
kwaliteiten, s<strong>in</strong>jeur Waterbrand genaamd, met een<br />
uitzon<strong>de</strong>rlijk mooi meisje, mejuffrouw W<strong>in</strong>tergroen<br />
genaamd, een bijzon<strong>de</strong>re relatie heeft gekregen, zoals<br />
hier <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rland soms gebeurt. En aangezien die<br />
twee liefjes van <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> leeftijd waren (maar het<br />
meisje iets jonger dan <strong>de</strong> genoem<strong>de</strong> jongeman), waren<br />
zij <strong>de</strong>sondanks op elkaar verliefd gewor<strong>de</strong>n. Maar<br />
<strong>in</strong>tussen had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong>ze jonge dochter<br />
het plan opgevat om haar uit te huwelijken aan een<br />
ou<strong>de</strong> rijke vrek, en haar daarom wat afgehou<strong>de</strong>n van<br />
omgang met an<strong>de</strong>ren.<br />
3
Dese gheruchten ghekomen zijn<strong>de</strong> ter ooren van S<strong>in</strong>joor<br />
Waterbrandt, en<strong>de</strong> hy dit seer wel ghelooven<strong>de</strong>, uyt<br />
re<strong>de</strong>n dat sijn Lief niet meer ten voorschijn en quam,<br />
als sy wel plach, en<strong>de</strong> oock dat sy hem noch gheen<br />
seecker teycken van uyt-nemen<strong>de</strong> lief<strong>de</strong> getoont en<br />
had<strong>de</strong>, daerom heeft hy ooc alle mid<strong>de</strong>len<br />
aengewent om <strong>de</strong>n brant <strong>de</strong>r lief<strong>de</strong>n te blussen.<br />
Maer och lacy! het was al Oly <strong>in</strong> ‘t vyer, en<br />
geen apparentie van troost: Daerom hy ten<br />
langhen laetsten (na dat hy al had<strong>de</strong> ghedaen<br />
dat hy wist te doen, hooren<strong>de</strong> <strong>de</strong> Trommel<br />
roeren, na het out spreeckwoordt <strong>de</strong>speratio<br />
facit aut monachum aut militem,) diens heeft<br />
ghenomen, en<strong>de</strong> is opwaerts ghetrocken voor<br />
Soldaet na Boheemen.<br />
Dese voornoem<strong>de</strong> Dochter dit vernomen<br />
hebben<strong>de</strong>, beel<strong>de</strong>n haer vastelick <strong>in</strong> dat<br />
S<strong>in</strong>joor Waterbrant uyt mistroostigheydt<br />
vertrocken was, daeromme Joufvrouws W<strong>in</strong>tergroens<br />
blaken<strong>de</strong> <strong>Lief<strong>de</strong></strong> oock eerst begonste te bran<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong><br />
heeft vast voorghenomen, gheen an<strong>de</strong>re <strong>Lief<strong>de</strong></strong> <strong>in</strong> haer<br />
herte te laten wortelen, ofte sy moest eerst weten waer<br />
haren Waterbrant vervaren was.<br />
Desen grooten swaren last heeft sy alleene moeten<br />
draghen, die haer somtijdts bedroef<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> somtijdts<br />
niet weynich verheugh<strong>de</strong>, ja oock so seer, dat sy meer<br />
vermaecks schepte <strong>in</strong> <strong>de</strong> ghedachten van haren lieven<br />
Waterbrandt, dan met <strong>de</strong>n Ou<strong>de</strong>n Kaes-jager te bed<strong>de</strong><br />
te gaen.<br />
Desen ou<strong>de</strong>n tsa sa, somtijdts by haer komen<strong>de</strong>,<br />
wil<strong>de</strong>n opzijn manier haer met een Kusken vereeren,<br />
voorwen<strong>de</strong>n<strong>de</strong> als dat hy hare Ou<strong>de</strong>rs daer toe beweeght<br />
had<strong>de</strong>, om het jawoordt te hebben, en<strong>de</strong> dat <strong>de</strong><br />
schort<strong>in</strong>ghe maer nu alleen aen haer en was: en<strong>de</strong> hy<br />
begonste met sijn berumpelt back-huys dit Diertjen te<br />
kussen, haer alle vriendschap toonen<strong>de</strong> waer hy kon<strong>de</strong><br />
ofte mochte: daer sy sulcken vermaeck <strong>in</strong> had<strong>de</strong> als<br />
een Dief tot hangen, om dat sy een an<strong>de</strong>re snof <strong>in</strong> haer<br />
neus had<strong>de</strong>. Want haer lagh <strong>in</strong> het hooft en mael<strong>de</strong>, het<br />
geene sy eens van haer Speelnoot had<strong>de</strong> hooren zeggen,<br />
te weten, dat het met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> Mans gaet, als het met <strong>de</strong><br />
Boomen doet die aen het uytgaen zijn, die noch hier en<br />
daer een groen blaetjen hebben, maer nemen van daghe<br />
tot daghe soo af, dat het op eenen Somer met haer<br />
ghedaen is.<br />
Mid<strong>de</strong>ler tijdt en quam <strong>de</strong>se Deeren gheen bequamen<br />
w<strong>in</strong>t over, om met hare ghedachten <strong>de</strong> Havens van haren<br />
lieven Waterbrandt te beseylen, daer op sy fantaseer<strong>de</strong>n<br />
nacht en<strong>de</strong> dach: en<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rtusschen soo quam <strong>de</strong><br />
Moe<strong>de</strong>r en<strong>de</strong> Va<strong>de</strong>r haer aen boort met het Schip van<br />
rijckdom, verthoon<strong>de</strong>n haer op het al<strong>de</strong>rcierlickste, <strong>de</strong><br />
goedtheydt en<strong>de</strong> Rijckdom van <strong>de</strong>sen ou<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
ghemackelicke daghen die sy by hem sou<strong>de</strong> konnen<br />
hebben so sy hem trou<strong>de</strong>.<br />
Maar <strong>in</strong>tussen<br />
had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs<br />
van <strong>de</strong>ze jonge<br />
dochter het plan<br />
opgevat om<br />
haar uit te<br />
huwelijken aan een<br />
ou<strong>de</strong> rijke vrek,<br />
en haar daarom<br />
wat afgehou<strong>de</strong>n<br />
van omgang met<br />
an<strong>de</strong>ren.<br />
Geruchten daarover had<strong>de</strong>n s<strong>in</strong>jeur Waterbrand<br />
bereikt en hij geloof<strong>de</strong> die grif, omdat zijn lief zich<br />
niet meer vertoon<strong>de</strong>, zoals eer<strong>de</strong>r haar gewoonte was,<br />
en ook omdat ze hem geen erg dui<strong>de</strong>lijk teken van<br />
bijzon<strong>de</strong>re lief<strong>de</strong> had gegeven. Daarom ook <strong>de</strong>ed hij<br />
zijn uiterste best om zijn bran<strong>de</strong>n<strong>de</strong> lief<strong>de</strong> te<br />
blussen. Maar helaas! Het was louter olie op<br />
het vuur en er bleef geen enkel vooruitzicht<br />
op beantwoord<strong>in</strong>g van zijn gevoelens.<br />
Nadat hij alles had gedaan wat hij maar<br />
kon verz<strong>in</strong>nen, heeft hij volgens het alou<strong>de</strong><br />
spreekwoord <strong>de</strong>speratio facit aut monachum<br />
aut militem [wanhoop maakt iemand ofwel<br />
monnik, ofwel soldaat], dienst genomen<br />
toen hij <strong>de</strong> trommel hoor<strong>de</strong> roeren, en is als<br />
soldaat opgetrokken naar Bohemen.<br />
Toen het meisje dit hoor<strong>de</strong>, liet<br />
<strong>de</strong> gedachte haar niet los dat s<strong>in</strong>jeur<br />
Waterbrand uit lief<strong>de</strong>sverdriet vertrokken<br />
was, en daardoor begon juffrouw W<strong>in</strong>tergroens<br />
smeulen<strong>de</strong> lief<strong>de</strong> ook pas echt te bran<strong>de</strong>n en nam zij<br />
zich vast voor om geen an<strong>de</strong>re lief<strong>de</strong> <strong>in</strong> haar hart toe<br />
te laten voordat zij zou weten waar haar Waterbrand<br />
gebleven was.<br />
Deze grote zware last moest zij alleen dragen;<br />
een last die haar soms verdriet <strong>de</strong>ed, maar soms ook<br />
niet we<strong>in</strong>ig verheug<strong>de</strong>, zelfs zozeer dat zij groter<br />
vreug<strong>de</strong> schepte <strong>in</strong> het <strong>de</strong>nken aan haar lieve<br />
Waterbrand, dan aan <strong>de</strong> gedachte met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong><br />
rokkenjager een huwelijk aan te gaan.<br />
Deze ou<strong>de</strong> geile bok kwam soms bij haar en wil<strong>de</strong><br />
op zijn manier haar een kusje geven, met <strong>de</strong> smoes<br />
dat hij haar ou<strong>de</strong>rs al zover had gekregen dat hij het<br />
jawoord had. Het enige wat eraan ontbrak was haar<br />
besliss<strong>in</strong>g. En hij begon met zijn gerimpel<strong>de</strong> bakkes<br />
dit snoesje te kussen, en waar hij maar kon zijn<br />
genegenheid te tonen, waar zij evenveel plezier <strong>in</strong> had<br />
als een dief <strong>in</strong> aan <strong>de</strong> galg te hangen. Zij had immers<br />
echt iets an<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> haar hoofd, want zij moest telkens<br />
weer <strong>de</strong>nken aan wat zij ooit haar vriend<strong>in</strong> had horen<br />
zeggen, namelijk dat het met ou<strong>de</strong> mannen gaat als<br />
met <strong>de</strong> bomen die aan het afsterven zijn. Die hebben<br />
nog hier en daar een groen blaadje, maar wor<strong>de</strong>n<br />
van dag tot dag zoveel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dat het op een zomer<br />
<strong>in</strong>eens met ze gedaan is.<br />
On<strong>de</strong>rtussen lukte het dit meisje niet iets te verz<strong>in</strong>nen<br />
om <strong>in</strong> <strong>de</strong> haven van haar lieve Waterbrand aan te<br />
lan<strong>de</strong>n, waarover zij dag en nacht lag te piekeren,<br />
terwijl haar moe<strong>de</strong>r en va<strong>de</strong>r bij haar aan boord<br />
kwamen met het schip van <strong>de</strong> rijkdom. Zij hiel<strong>de</strong>n<br />
haar <strong>in</strong> <strong>de</strong> fraaiste bewoord<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> goedheid en <strong>de</strong><br />
rijkdom van <strong>de</strong>ze ou<strong>de</strong> man voor, en hoe aangenaam<br />
zij haar dagen bij hem zou doorbrengen als ze met<br />
hem trouw<strong>de</strong>.<br />
W<strong>in</strong>tergroen badt aen hare Ou<strong>de</strong>rs wat uytstel, en<br />
veyns<strong>de</strong>n haer dat sy <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>n wel bem<strong>in</strong><strong>de</strong>: het welck<br />
<strong>de</strong>sen ou<strong>de</strong>n Susannes Boef verstaen<strong>de</strong>, wist qualick<br />
wat hy van blydschap doen zou<strong>de</strong>. En<strong>de</strong><br />
alsoo hy eens ter ghelegener tijdt <strong>in</strong> haer<br />
Kamer quam, soo stopten hy <strong>de</strong>se Deeren<br />
stil-swijghens een groote vereer<strong>in</strong>ghe ofte<br />
schenckgagie van stucken Gouts <strong>in</strong> haer<br />
Beursetjen. Sy liet dit al ongemerckt door<br />
gaen, en<strong>de</strong> sy sagh van daghe tot daghe<br />
datter alle preparatie ghemaeckt wiert om<br />
hare Bruylofs Feest te hou<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> dat <strong>de</strong>n<br />
ou<strong>de</strong>n niet beter wist, of sijn Pels was voor<br />
nieuw, daer sy achter een groot gat had<strong>de</strong>.<br />
Maer alsoo het haer om gemackelicke<br />
nachten te doen was, en<strong>de</strong> dat sy wel<br />
had<strong>de</strong> hooren zegghen <strong>in</strong> een dagelijcks<br />
spreecwoort dat jongh soet was, soo <strong>de</strong>e<strong>de</strong><br />
sy niet an<strong>de</strong>rs dan ghestadich te speculeren,<br />
hoe sy dit met een aerdighen treck best van haer hals<br />
schuyven, en ontkomen mochte. Ten langhen laetsten<br />
soo docht haer dat het noch best van allen sou<strong>de</strong><br />
Toen <strong>de</strong> ou<strong>de</strong><br />
snoeper dat hoor<strong>de</strong>,<br />
wist hij nauwelijks<br />
wat hijvan<br />
blijdschap zou<br />
doen. En toen hij<br />
eens een keer <strong>in</strong><br />
haar kamer kwam,<br />
stopte hij het<br />
meisje stilletjes als<br />
geschenk een grote<br />
hoeveelheid<br />
goudstukken <strong>in</strong><br />
haar beursje.<br />
W<strong>in</strong>tergroen vroeg aan haar ou<strong>de</strong>rs om wat uitstel<br />
en ve<strong>in</strong>s<strong>de</strong> dat ze die ou<strong>de</strong> wel graag mocht. Toen <strong>de</strong><br />
ou<strong>de</strong> snoeper dat hoor<strong>de</strong>, wist hij nauwelijks wat hij<br />
van blijdschap zou doen. En toen hij eens<br />
een keer <strong>in</strong> haar kamer kwam, stopte hij<br />
het meisje stilletjes als geschenk een grote<br />
hoeveelheid goudstukken <strong>in</strong> haar beursje.<br />
Zij liet dit als ongemerkt zijn gang gaan en<br />
zag dat van dag tot dag alle voorbereid<strong>in</strong>gen<br />
wer<strong>de</strong>n getroffen om haar bruiloft te vieren<br />
en dat <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> niet beter wist of hij had<br />
een mooie nieuwe jas aan, terwijl die van<br />
achteren een groot gat had.<br />
En omdat het haar niet zozeer om<br />
aangename dagen als om aangename<br />
nachten te doen was, en ze met een veel<br />
gebruikt spreekwoord wel had horen<br />
zeggen dat jeugd zoet was, <strong>de</strong>ed zij niets<br />
dan voortdurend eraan te <strong>de</strong>nken hoe zij hier op een<br />
slimme manier vanaf kon komen en zou kunnen<br />
ontsnappen. Op het laatst meen<strong>de</strong> ze dat het nog het<br />
4 5<br />
David Teniers (1610-1690)
wesen so sy <strong>in</strong> het werck stel<strong>de</strong>, het gheene dat<br />
volght:<br />
Joufvrou W<strong>in</strong>tergroen dan wel sien<strong>de</strong> datter<br />
gheen remedie en was, als <strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>n Man te trouwen,<br />
ofte <strong>in</strong> groote onghena<strong>de</strong>n van haer Ou<strong>de</strong>rs te komen,<br />
soo heeft sy op eenen Sondagh <strong>de</strong>s avondts haer heel<br />
gheveynst, dat sy haer Speelnoot g<strong>in</strong>gh besoecken, al<br />
haer beste klee<strong>de</strong>ren aen trecken<strong>de</strong>, en me<strong>de</strong> nemen<strong>de</strong><br />
alles dat gheldt weert was: doch alsoo het op dien<br />
avondt een aflopen<strong>de</strong> Tye was, so heeftse haer muylen<br />
op <strong>de</strong>n kant van het water ghestelt 4 , en<strong>de</strong> <strong>in</strong> plaetse<br />
van haer te verdrencken, heeft sy een Schort om haer<br />
hooft gheslaghen, en<strong>de</strong> is <strong>de</strong> gheheele nacht ghewan<strong>de</strong>lt,<br />
tot <strong>de</strong>s morghens vroegh, en<strong>de</strong> een Schip ghevon<strong>de</strong>n<br />
hebben<strong>de</strong>, is naer Groen<strong>in</strong>ghen 5 gevaren, en<strong>de</strong> alsoo<br />
voorts na L<strong>eeuw</strong>aer<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> sey<strong>de</strong> <strong>in</strong> haer eygen<br />
gheest, ‘t is beter dat mijn Ou<strong>de</strong>rs een ure droevigh zijn,<br />
dan dat ick alle mijn leven lanck met een Out-grijnsart<br />
ghequelt sou<strong>de</strong> wesen.<br />
In Vrieslandt komen<strong>de</strong>, soo g<strong>in</strong>gh sy<br />
da<strong>de</strong>lick by eenen Kleermaker, versoecken<strong>de</strong> dat hy haer<br />
een Pack klee<strong>de</strong>ren maken wil<strong>de</strong>, hem dietz maken<strong>de</strong>,<br />
dat sy eenen Broe<strong>de</strong>r had<strong>de</strong>, die tegen danck van Va<strong>de</strong>r<br />
en<strong>de</strong> Moe<strong>de</strong>r met eenen E<strong>de</strong>lman uyt <strong>de</strong>n Lan<strong>de</strong> wil<strong>de</strong><br />
trecken. Wat belanght <strong>de</strong> groote (sey<strong>de</strong> sy) hy is van<br />
mijnen doen, soo dat ghy die maet wel na mijn lijf<br />
mocht nemen, en<strong>de</strong> dan sullen hem <strong>de</strong> klee<strong>de</strong>ren wel<br />
passen. De Snij<strong>de</strong>r haer bevel volghen<strong>de</strong>, heeft op het<br />
spoedighste (want sy gheliet haer dat sy haestelick<br />
moste vertrecken) <strong>de</strong> klee<strong>de</strong>ren ghemaeckt, en<strong>de</strong> t’huys<br />
ghebrocht, en<strong>de</strong> sijn ghelt ontfanghen hebben<strong>de</strong>,<br />
heeft haer bedanckt en<strong>de</strong> is na huys ghegaen. Soo<br />
haest was hy niet vertrocken, of W<strong>in</strong>tergroen is op een<br />
secreete plaets ghegaen, en<strong>de</strong> heeft dit Acutrement aen<br />
ghetrocken; hare vrouwe klee<strong>de</strong>ren heeft sy door een<br />
uyt-draghersse doen verkoopen.<br />
Ick sal hier U L. niet op hou<strong>de</strong>n, met <strong>de</strong><br />
droefheydt <strong>de</strong>r Ou<strong>de</strong>rs, en<strong>de</strong> pr<strong>in</strong>cipael hoe <strong>de</strong>n lieven<br />
ou<strong>de</strong>n stijven Vryer als disperaet tier<strong>de</strong>, ber<strong>de</strong>, huyl<strong>de</strong>,<br />
janckte, en hoe hy wil<strong>de</strong> <strong>in</strong> sijn ou<strong>de</strong> daghen leeren<br />
swemmen om sijn lief te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> dierghelijcke<br />
parten meer.<br />
Om dan tot onsen propoost te komen, soo was daer<br />
op dien tijdt een Fries ghenaemt Zipken Bauwkens, <strong>de</strong><br />
welcke hem an<strong>de</strong>re Krijghshel<strong>de</strong>n <strong>in</strong> dienst van <strong>de</strong>n<br />
Kon<strong>in</strong>ck van Boheemen 6 begheven had<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> nu<br />
preparatie maeckte om met sijn Huysvrou daer naer<br />
toe te trecken. Desen ghemaeckten Jonghl<strong>in</strong>ck oft<br />
W<strong>in</strong>tergroen dit vernomen hebben<strong>de</strong>, vont da<strong>de</strong>lick<br />
goet aen <strong>de</strong>sen Fries haren dienst te presenteren,<br />
want sy had<strong>de</strong>n een Karre met een Paert, alsoo datse<br />
nootsakelick eenen Jonghen van doen had<strong>de</strong>n. Hier<br />
4 Om <strong>de</strong> <strong>in</strong>druk te wekken dat ze verdronken is<br />
5 W<strong>in</strong>tergroen komt waarschijnlijk uit Oost-Friesland, aan zee.<br />
allerbeste zou zijn als ze op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> manier te<br />
werk zou gaan.<br />
Daar juffrouw W<strong>in</strong>tergroen goed <strong>in</strong>zag dat er<br />
geen an<strong>de</strong>re uitkomst kon volgen dan óf met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong><br />
man te trouwen óf helemaal <strong>in</strong> ongena<strong>de</strong> te vallen<br />
bij haar ou<strong>de</strong>rs, heeft ze op een zondagavond net<br />
gedaan als of ze haar vriend<strong>in</strong> g<strong>in</strong>g bezoeken. Ze trok<br />
al haar beste kleren aan en nam alles mee wat geld<br />
waard was. Op die avond was het eb en dus heeft<br />
ze haar muiltjes aan <strong>de</strong> waterkant neergezet 4 , maar<br />
<strong>in</strong> plaats van zich te verdr<strong>in</strong>ken, heeft ze een schort<br />
om haar hoofd geslagen en heeft ze <strong>de</strong> hele nacht<br />
doorgewan<strong>de</strong>ld. ’s Morgens vroeg vond ze een schip<br />
en is vanuit Oost-Friesland naar Gron<strong>in</strong>gen gevaren 5<br />
en vandaar naar L<strong>eeuw</strong>ar<strong>de</strong>n. Ze zei tegen zichzelf:<br />
het is beter dat mijn ou<strong>de</strong>rs een uur lang verdriet<br />
hebben, dan dat ik mijn hele leven lang gekweld zou<br />
wor<strong>de</strong>n door een ou<strong>de</strong> knorrepot.<br />
In Friesland gekomen g<strong>in</strong>g ze direct naar een<br />
kleermaker. Ze vroeg of hij voor haar een stel<br />
mannenkleren kon maken, waarbij ze hem wijsmaakte<br />
dat ze een broer had die tegen <strong>de</strong> wil van va<strong>de</strong>r en<br />
moe<strong>de</strong>r <strong>in</strong> het gevolg van een e<strong>de</strong>lman het land uit<br />
wil<strong>de</strong> trekken. Wat <strong>de</strong> maat aangaat, zei ze, hij is net<br />
zo groot als ik, dus als u bij mij <strong>de</strong> maat neemt, zullen<br />
<strong>de</strong> kleren hem wel passen. De kleermaker volg<strong>de</strong><br />
haar aanwijz<strong>in</strong>gen en heeft zo snel als hij kon (want<br />
ze <strong>de</strong>ed alsof ze <strong>in</strong> grote haast moest vertrekken) <strong>de</strong><br />
kleren gemaakt en bij haar bezorgd. Nadat hij zijn<br />
geld had ontvangen, heeft hij haar bedankt en is<br />
hij weer naar huis gegaan. Nauwelijks was hij weg,<br />
of W<strong>in</strong>tergroen heeft zich op een verborgen plek<br />
afgezon<strong>de</strong>rd en dit kostuum aangetrokken. Haar<br />
vrouwenkled<strong>in</strong>g heeft ze door een han<strong>de</strong>laarster <strong>in</strong><br />
ou<strong>de</strong> kleren laten verkopen.<br />
Ik zal je hier niet ophou<strong>de</strong>n met het schil<strong>de</strong>ren<br />
van <strong>de</strong> droefheid van haar ou<strong>de</strong>rs, en zeker niet hoe<br />
<strong>de</strong> lieve ou<strong>de</strong> stijve vrijer als een wanhopige tier<strong>de</strong>,<br />
schr<strong>eeuw</strong><strong>de</strong>, huil<strong>de</strong>, jankte, en hoe hij op zijn ou<strong>de</strong><br />
dag zwemmen wil<strong>de</strong> leren om zijn lief te zoeken, en<br />
meer van dat soort fratsen.<br />
Om nu <strong>de</strong> draad van ons verhaal weer op te<br />
pakken: er was toen een Fries, Sipke Boukes genaamd,<br />
die samen met an<strong>de</strong>re dappere militairen dienst had<br />
genomen <strong>in</strong> het leger van <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g van Bohemen 6 ,<br />
en die zich nu opmaakte om samen met zijn vrouw<br />
daarnaartoe te trekken. Toen die zogenaam<strong>de</strong><br />
jongeman oftewel W<strong>in</strong>tergroen dit vernomen had,<br />
leek het haar meteen een goed i<strong>de</strong>e om <strong>de</strong>ze Fries haar<br />
diensten aan te bie<strong>de</strong>n, want die had een paard en<br />
wagen, zodat ze niet zon<strong>de</strong>r een knecht kon<strong>de</strong>n. Op<br />
by gheraeckte W<strong>in</strong>tergroen <strong>in</strong> dienste, en<strong>de</strong> is naer<br />
veel avonturen door West-phalen, <strong>de</strong>n Paltz, Bo-heemen,<br />
Hongarien, Slesien, Moravien, en<strong>de</strong> by ghelegen Lan<strong>de</strong>n<br />
met <strong>de</strong>sen Zipken en<strong>de</strong> sijn Huysvrouw <strong>de</strong> Oorloghen<br />
ghevolght, maer had<strong>de</strong> noch noyt vernemen<br />
konnen, waer <strong>de</strong>n geenen was, daerom dat<br />
sy <strong>de</strong>se vrem<strong>de</strong> avontuersche reyse aen<br />
ghevanghen had<strong>de</strong>.<br />
In mid<strong>de</strong>lertijt verheften hen <strong>de</strong><br />
Oorloghen hoe langher hoe stercker tusschen<br />
<strong>de</strong>n Keyser 7 en<strong>de</strong> Kon<strong>in</strong>ck van Boheemen,<br />
also dat <strong>de</strong>sen Zipken by ghebreck van<br />
Goe-mannen Luytenant ghemaect wier<strong>de</strong>,<br />
na welcken staet hy en<strong>de</strong> sijn Huysvrou haer<br />
wel wisten te schicken, met Acutrement en<br />
an<strong>de</strong>rs, also dat W<strong>in</strong>tergroen ooc gheheel op<br />
gedorst wiert, ‘t welck haer seer wel voegh<strong>de</strong>.<br />
Dit was op dien tijdt, als <strong>de</strong>n Beyer-Vorst 8<br />
van het Westen, en <strong>de</strong>n Saxs van het<br />
Oosten 9 <strong>in</strong> Boheemen quamen, en<strong>de</strong> dat <strong>de</strong>s<br />
Kon<strong>in</strong>cxs Legher qualick wist, waer sy <strong>de</strong>se waernemen<br />
mosten, also dat doen ter tijt het Leger dicht by Pilsen<br />
<strong>in</strong> Boheemen lagh. Nu eenighen tijdt daer gheleghen<br />
hebben<strong>de</strong>, soo ghebuer<strong>de</strong>nt dat <strong>de</strong>n voorsey<strong>de</strong>n<br />
Waterbrant met seecker brieven uyt Tabor aen <strong>de</strong>n Graef<br />
Toen die<br />
zogenaam<strong>de</strong><br />
jongeman oftewel<br />
W<strong>in</strong>tergroen dit<br />
vernomen had,<br />
leek het haar<br />
meteen een goed<br />
i<strong>de</strong>e om <strong>de</strong>ze<br />
Fries haar<br />
diensten aan te<br />
bie<strong>de</strong>n, want die<br />
had een paard en<br />
wagen, zodat ze<br />
niet zon<strong>de</strong>r een<br />
knecht kon<strong>de</strong>n.<br />
7 De Habsburgse keizer, Ferd<strong>in</strong>and II (1578-1637). Zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />
8 Hertog Maximiliaan (1573-1652) was s<strong>in</strong>ds 1623 keurvorst van Beieren.<br />
die manier raakte W<strong>in</strong>tergroen <strong>in</strong> dienst en zij is met<br />
veel avonturen door Westfalen, <strong>de</strong> Palts, Bohemen,<br />
Hongarije, Silezië en Moravië <strong>de</strong> gang van <strong>de</strong> oorlogshan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen<br />
gevolgd. Maar zij was daarbij nooit te<br />
weten gekomen waar <strong>de</strong>gene was voor wie<br />
zij <strong>de</strong>ze vreem<strong>de</strong> avontuurlijke reis had<br />
on<strong>de</strong>rnomen.<br />
Intussen verhevig<strong>de</strong>n <strong>de</strong> gevechten tussen<br />
<strong>de</strong> keizer 7 en <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g van Bohemen zich<br />
hoe langer hoe meer en werd <strong>de</strong>ze Sipke, bij<br />
gebrek aan mannen van hogere afkomst,<br />
als luitenant aangesteld, <strong>in</strong> welke positie hij<br />
en zijn vrouw zich goed wisten te schikken<br />
wat hun uitrust<strong>in</strong>g en zo betreft, zodat ook<br />
W<strong>in</strong>tergroen fl<strong>in</strong>k opgedoft werd, wat haar<br />
heel goed beviel.<br />
Het was <strong>in</strong> die tijd dat <strong>de</strong> vorst van Beieren 8<br />
vanuit het westen en die van Saksen uit het<br />
oosten 9 naar Bohemen optrokken, zodat<br />
het leger van <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g, dat toen dicht bij Pilsen<br />
<strong>in</strong> Bohemen lag, niet goed wist welke kant men op<br />
moest kijken. Toen zij daar enige tijd gelegerd waren<br />
geweest, gebeur<strong>de</strong> het dat <strong>de</strong> genoem<strong>de</strong> Waterbrand<br />
met bepaal<strong>de</strong> brieven vanuit Tabor naar <strong>de</strong> Graaf van<br />
6 6<br />
Voor <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g van Bohemen zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />
9<br />
Pr<strong>in</strong>s Johan Georg van Saksen vocht mee aan <strong>de</strong> kant van <strong>de</strong> keizer.<br />
7<br />
Barent Gael (circa 1635-1681)
van Mansveldt 10 gheson<strong>de</strong>n wiert. Doch alsoo hem <strong>de</strong>n<br />
avondt overvallen was, is hy by gheval <strong>in</strong> ‘t Logement<br />
van <strong>de</strong>sen voorsey<strong>de</strong>n Zipken gheraeckt, die<br />
hem noodich<strong>de</strong> dien avont by hem te blyven. Na eenighe<br />
discoursen, so heeft Zipken Boukens nu Luytenant zijn<strong>de</strong>,<br />
sijn Huysvrou belast t’avondtmael te berey<strong>de</strong>n, ‘t welck<br />
eer langhe op sijn Soldaets op gheschaft wiert, en<strong>de</strong> van<br />
<strong>de</strong>n Knecht W<strong>in</strong>tergroen met aller reverentie ter Tafel<br />
ghebracht wiert: en<strong>de</strong> na dat sy wel ghegheeten en<strong>de</strong><br />
ghedroncken had<strong>de</strong>n, so wier<strong>de</strong>n daer een ofte twee<br />
Santéen ghedroncken. Daer na gheboot <strong>de</strong>n Luytenant<br />
sijnen Knecht eens een Ne<strong>de</strong>rlandts Deuntjen te s<strong>in</strong>ghen,<br />
‘t welck hy gheheel uyt-nemen<strong>de</strong> kon<strong>de</strong>. Waterbrandt<br />
begost me<strong>de</strong> daer on<strong>de</strong>r te s<strong>in</strong>ghen met een treffelicke<br />
Melodye, en<strong>de</strong> sijn hoet daer op af gheleyt hebben<strong>de</strong>,<br />
sijn stemme hoe langs hoe meer te verheffen.<br />
W<strong>in</strong>tergroen hem aen-sien<strong>de</strong>, hooren<strong>de</strong> ooc sijnen<br />
naem noemen, scheen terstondt als stom te wor<strong>de</strong>n,<br />
en<strong>de</strong> <strong>de</strong>n Nick maken<strong>de</strong>, quam alsoo ter Deuren uyt:<br />
Doch daer niet langh vertoeven<strong>de</strong>, pasten door <strong>de</strong><br />
scheure van<strong>de</strong> Deur te sien, ofse <strong>in</strong> hare meyn<strong>in</strong>ghe<br />
niet bedroghen en was: Maer och neen sy, het was <strong>de</strong>n<br />
gheenen daerom datse <strong>in</strong> so verre Lan<strong>de</strong>n ghedwaelt<br />
had<strong>de</strong>, en daerom gheef ick die te be<strong>de</strong>ncken die oyt<br />
Ghem<strong>in</strong>t hebben, hoe dat haer hart ghestelt was, en<strong>de</strong><br />
of sy niet meer en had<strong>de</strong> te doen met t’over<strong>de</strong>ncken, hoe<br />
en<strong>de</strong> <strong>in</strong> wat manieren dat sy <strong>de</strong> sake best openbaren<br />
mochte, als an<strong>de</strong>rs.<br />
Daerentusschen resen daer discoursen <strong>in</strong> absentie van<br />
<strong>de</strong>n ghemaeckten knecht, wat het voor een Landtsman<br />
was, en<strong>de</strong> ghelijcke propoosten meer. Sip ken sey<strong>de</strong> dat<br />
het sijn Soonwas: Waterbrandt sey<strong>de</strong>, ‘t is een schoon<br />
wel ghemaeckt knecht, sijn <strong>de</strong>uch<strong>de</strong>n schijnen hem te<br />
ooghen uyt. Mits quam W<strong>in</strong>tergroen <strong>de</strong> Tafel op nemen<br />
met een weemoedige reverentie, geen langhe morghen<br />
spraeck hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong>: want W<strong>in</strong>tergroen had<strong>de</strong> wat an<strong>de</strong>rs<br />
<strong>in</strong><strong>de</strong>n kop. Doch het scheen dien avont dat <strong>de</strong>n God <strong>de</strong>r<br />
lief<strong>de</strong>n haer bey<strong>de</strong>n seer gunstich was. Want als alle<br />
gasten gheschey<strong>de</strong>n waren, soo belasten <strong>de</strong>n Luytenant<br />
synen Knecht W<strong>in</strong>tergroen, dat hy <strong>de</strong>sen Waterbrandt<br />
op sijn bed<strong>de</strong> ofte Matras legghen zou<strong>de</strong>, daer toe <strong>de</strong>s<br />
Luytenants Huysvrouw een schoon Oorkussen met<br />
sijn toe-behoor ghelanght had<strong>de</strong>: en also<br />
t’samen heenen gaen<strong>de</strong>, heeft W<strong>in</strong>tergroen<br />
een water Tobbetjen by <strong>de</strong> wercken gebracht,<br />
om <strong>in</strong> plaets van een Ur<strong>in</strong>ael ghebruyct te<br />
wer<strong>de</strong>n: en<strong>de</strong> <strong>in</strong>t ontklee<strong>de</strong>n presenteer<strong>de</strong>se<br />
Waterbrant sijn Stevels uyt te trecken, ‘t<br />
welc hy gaern toeliet. In ‘t uyt trecken <strong>de</strong>r<br />
Stevels soo moest ‘t water over <strong>de</strong>n dijck: maer ‘t selve<br />
met <strong>de</strong>n hoet be<strong>de</strong>cken<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> hem alsoo te bed<strong>de</strong><br />
gheholpen hebben<strong>de</strong>, <strong>de</strong>e<strong>de</strong>se <strong>de</strong> Kaersse uyt, en g<strong>in</strong>g<br />
op haer knyen leggen, bid<strong>de</strong>n<strong>de</strong> God Almachtich haer<br />
raedtsman te willen zijn.<br />
Maar het scheen<br />
dat <strong>de</strong> god van <strong>de</strong><br />
lief<strong>de</strong> hun bei<strong>de</strong>n die<br />
avond zeer gunstig<br />
gez<strong>in</strong>d was.<br />
Mansfelt 10 werd gestuurd. Toen hij ’s avonds door <strong>de</strong><br />
duisternis overvallen werd, is hij bij toeval beland <strong>in</strong><br />
het on<strong>de</strong>rkomen van die Sipke, die hem uitnodig<strong>de</strong><br />
om <strong>de</strong> avond bij hem door te brengen. Na wat<br />
gepraat heeft Sipke, nu Luitenant Boukes, zijn vrouw<br />
opgedragen het eten klaar te maken, wat algauw,<br />
zoals het bij soldaten gaat werd opgediend en door<br />
<strong>de</strong> knecht W<strong>in</strong>tergroen <strong>in</strong> alle beleefdheid op tafel<br />
werd gezet. En nadat ze goed gegeten en gedronken<br />
had<strong>de</strong>n, werd er een of twee keer met elkaar geproost.<br />
Daarna beval <strong>de</strong> luitenant zijn knecht om eens een<br />
Ne<strong>de</strong>rlands liedje te z<strong>in</strong>gen, wat hij uitstekend kon.<br />
Waterbrand begon ook mee te z<strong>in</strong>gen, met een fraaie<br />
twee<strong>de</strong> stem. Hij zette daarbij zijn hoed af en begon<br />
zijn stem hoe langer hoe meer te verheffen.<br />
Toen W<strong>in</strong>tergroen hem goed aanzag en ook zijn naam<br />
hoor<strong>de</strong> noemen, leek ze als door stomheid geslagen. Ze<br />
maakte een buig<strong>in</strong>g en raakte zo <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur uit. Maar ze<br />
was daar niet lang, of ze probeer<strong>de</strong> door een kier van<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>ur te zien of ze niet <strong>in</strong> haar men<strong>in</strong>g bedrogen<br />
was. Maar och nee, het was <strong>de</strong>gene om wie zij door<br />
vreem<strong>de</strong> lan<strong>de</strong>n gezworven had. Ik geef hun die ooit<br />
hebben liefgehad te be<strong>de</strong>nken hoe het <strong>in</strong> haar hart<br />
toeg<strong>in</strong>g en of zij nu niet meer dan wat ook moest<br />
verz<strong>in</strong>nen hoe en langs welke weg zij zou kunnen<br />
openbaren hoe <strong>de</strong> vork <strong>in</strong> <strong>de</strong> steel zat.<br />
Intussen ontstond er <strong>in</strong> afwezigheid van <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong><br />
knecht een gesprek over uit welk land die kwam en<br />
<strong>de</strong>rgelijke zaken meer. Sipke zei dat het zijn zoon<br />
was en Waterbrand zei: het is een mooie, goed<br />
gebouw<strong>de</strong> jongen en zijn <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n zijn van zijn gezicht<br />
af te lezen. On<strong>de</strong>rwijl kwam W<strong>in</strong>tergroen <strong>de</strong> tafel<br />
afruimen. Ze maakte een buig<strong>in</strong>g met pijn <strong>in</strong> het hart,<br />
zon<strong>de</strong>r veel te zeggen, want zij had wel wat an<strong>de</strong>rs<br />
aan haar hoofd. Maar het scheen dat <strong>de</strong> god van<br />
<strong>de</strong> lief<strong>de</strong> hun bei<strong>de</strong>n die avond zeer gunstig gez<strong>in</strong>d<br />
was. Want toen alle gasten vertrokken waren, beval<br />
<strong>de</strong> luitenant zijn knecht W<strong>in</strong>tergroen dat hij voor<br />
<strong>de</strong>ze Waterbrand plaats op zijn bed of matras zou<br />
maken, waartoe <strong>de</strong> vrouw van <strong>de</strong> luitenant een schoon<br />
hoofdkussen en wat daarbij hoort aangereikt<br />
had. En toen ze daar samen heen g<strong>in</strong>gen,<br />
heeft W<strong>in</strong>tergroen een houten vaatje voor<br />
gebruik klaargezet om <strong>in</strong> plaats van een<br />
pispot gebruikt te wor<strong>de</strong>n. Bij het uitkle<strong>de</strong>n<br />
bood ze Waterbrand aan zijn laarzen uit<br />
te trekken, wat hij graag toeliet. Bij het<br />
uittrekken ervan sprongen <strong>de</strong> tranen haar <strong>in</strong> <strong>de</strong> ogen,<br />
maar die verborg ze on<strong>de</strong>r haar hoed. Na hem zo <strong>in</strong><br />
bed geholpen te hebben, doof<strong>de</strong> ze <strong>de</strong> kaars, g<strong>in</strong>g op<br />
haar knieën liggen en bad God Almachtig haar goe<strong>de</strong><br />
raad te willen geven.<br />
Waterbrandt half sluymeren<strong>de</strong> sprack eenighe doch<br />
weynich woor<strong>de</strong>n, en sy <strong>de</strong>n slaep toe-gheven<strong>de</strong>, sprack<br />
soetjens, en<strong>de</strong> is alsoo by haer lief on<strong>de</strong>r ghekroopen 11 .<br />
Haer ghedachten stre<strong>de</strong>n langhe tegen malkan<strong>de</strong>ren: <strong>de</strong><br />
eerbaerheyt en wil<strong>de</strong> niet ghedogen haer te openbaren<br />
<strong>in</strong> zulcken staet, niet weten<strong>de</strong> ofte by hem noch affectie<br />
wesen mocht. De lief<strong>de</strong>n ter contrarie sou<strong>de</strong> haer wel<br />
bewogen hebben, om al sijn Le<strong>de</strong>n <strong>in</strong> synen soeten slaep<br />
eens te besoecken.<br />
Na <strong>de</strong>sen moyelicken strijt, na veel suchtens en<br />
kermens b<strong>in</strong>nens monts, wiert Waterbrandt wacker,<br />
vraghen<strong>de</strong> of sijn Byslaep sliep: sy sey<strong>de</strong> neen, en<strong>de</strong><br />
begosten met malkan<strong>de</strong>ren van hier en van daer te<br />
praten. On<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>r woor<strong>de</strong>n soo vraegh<strong>de</strong> W<strong>in</strong>tergroen,<br />
of hy op sulcke plaets geen volck en ken<strong>de</strong>, noemen<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> plaets daer sy van daen was. Och sey<strong>de</strong> hy, ick hebbe<br />
daer een Lief ghehadt, maer sy is my ontnomen door<br />
eenen ou<strong>de</strong>n grijsen Susannes boef, en<strong>de</strong> so verre ick<br />
wist dat <strong>de</strong>sen ou<strong>de</strong>n doot was, sou<strong>de</strong> ic mijn Lief noch<br />
wel eens willen sien. W<strong>in</strong>tergroen vraegh<strong>de</strong>, hoe is<br />
haren naem, mogelic dat ickse kenne (sey<strong>de</strong> zy).<br />
Hy ‘t selve gheseyt hebben<strong>de</strong>, begonste Joufvrou<br />
W<strong>in</strong>tergroen swaerlic te suchten, en<strong>de</strong> docht <strong>in</strong> haren<br />
eygenen geest, och God hoe komt mijn dit. Doch haer<br />
selven noch verbyten<strong>de</strong>, sey<strong>de</strong> datse <strong>de</strong> persoon wel<br />
ghesien had<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> datse <strong>de</strong>n voornoem<strong>de</strong>n ou<strong>de</strong>n niet<br />
ten houwelick genomen had<strong>de</strong>, maer dat sy verstont dat<br />
sy eenen Lantsknecht bem<strong>in</strong><strong>de</strong>. Hier door begost Sr.<br />
Water-brandt <strong>de</strong>n vaeck uyt <strong>de</strong> ooghen te wryven, en seer<br />
versuchten<strong>de</strong>, wenschten hy dat het dagh sou<strong>de</strong> moghen<br />
ghewor<strong>de</strong>n, om sijn affairen aen <strong>de</strong>n Graef van Mansveldt<br />
te beschicken, en<strong>de</strong> daer na een eerlick af-scheydt te<br />
nemen, om naer huys te trecken. Door <strong>de</strong>se en<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />
re<strong>de</strong>n was Joufrvou W<strong>in</strong>tergroen eens<strong>de</strong>els meer als<br />
genoech versekert, dat hy haer als noch bem<strong>in</strong><strong>de</strong>, en<strong>de</strong><br />
ten an<strong>de</strong>ren door <strong>de</strong> affectie gejaeght zyn<strong>de</strong>, begonste<br />
sy te zegghen, of <strong>de</strong>se Matresse hier <strong>in</strong>t legher was,<br />
en<strong>de</strong> ick u <strong>de</strong>selve aenwese, wat sout ghy my gheven? U<br />
sey<strong>de</strong> hy gheven, u gheven? ick sou<strong>de</strong> u voor eerst mijn<br />
Paert vereeren met alle sijn toebehoor. Wel, sey<strong>de</strong> zy,<br />
gheeft my daer op uwe handt: hy die langhen<strong>de</strong>, en sy<br />
die vatten<strong>de</strong>, brochtse by haer wel ghemaeckte kleyne<br />
Borstjens, en<strong>de</strong> sey<strong>de</strong>, daer is <strong>de</strong> gheene daer<br />
ghy naer vraeght.<br />
Hoe, hoe, naer vraeght, antwoor<strong>de</strong> hy,<br />
tasten<strong>de</strong> en<strong>de</strong> knoffelen<strong>de</strong> met sijn han<strong>de</strong>n.<br />
Ten laetsten sijn ghevoel niet quijt zijn<strong>de</strong>,<br />
begonst hy te beven en<strong>de</strong> te vresen,<br />
menen<strong>de</strong> dat <strong>de</strong>n boosen gheest hem <strong>in</strong> <strong>de</strong>se<br />
Woestijne ghevoert had<strong>de</strong>, en zegen<strong>de</strong> hem<br />
<strong>in</strong> Jesu naem 12 .<br />
Sy sien<strong>de</strong> dat hy <strong>in</strong> vertwijffel<strong>in</strong>gh was,<br />
Door <strong>de</strong>ze en<br />
an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n<br />
was juffrouw<br />
W<strong>in</strong>tergroen er ten<br />
eerste meer dan<br />
genoeg zeker van<br />
gewor<strong>de</strong>n dat hij<br />
haar nog steeds<br />
bem<strong>in</strong><strong>de</strong>.<br />
11 Het was <strong>in</strong> die tijd gebruikelijk dat bezoekers het bed <strong>de</strong>el<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> knecht of dienstmeid.<br />
Waterbrand, al half sluimerend, sprak nog<br />
slechts een paar woor<strong>de</strong>n en zij, toegevend aan zijn<br />
slaap, antwoord<strong>de</strong> zachtjes en kroop bij haar lief <strong>in</strong><br />
bed 11 . Lang stre<strong>de</strong>n haar gedachten met elkaar: <strong>de</strong><br />
eerbaarheid wil<strong>de</strong> haar niet toestaan om zich <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze<br />
situatie aan hem bekend te maken, terwijl ze ook niet<br />
wist of hij nog van haar zou hou<strong>de</strong>n. Aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />
kant zou <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> haar graag bewogen hebben om al<br />
zijn le<strong>de</strong>n terwijl hij zoetjes sliep eens af te tasten.<br />
Na <strong>de</strong>ze zware tweestrijd, waarbij ze veel<br />
b<strong>in</strong>nensmonds zuchtte en kerm<strong>de</strong>, werd Waterbrand<br />
wakker en vroeg of zijn bedgenoot sliep. Ze zei van<br />
niet en ze begonnen met elkaar wat over het een<br />
en an<strong>de</strong>r te praten. Tussen neus en lippen vroeg<br />
W<strong>in</strong>tergroen daarbij of hij <strong>in</strong> een bepaal<strong>de</strong> plaats<br />
geen mensen ken<strong>de</strong> en ze noem<strong>de</strong> <strong>de</strong> plaats waar zij<br />
vandaan kwam. Och, zei hij, ik heb daar een lief<br />
gehad, maar zij is van mij afgepakt door een ou<strong>de</strong><br />
grijze snoeper. Indien ik zou weten dat die ou<strong>de</strong><br />
dood was, zou ik mijn lief nog graag eens willen zien.<br />
W<strong>in</strong>tergroen vroeg: wat is haar naam, mogelijk dat ik<br />
haar ken, zei ze.<br />
Toen hij die genoemd had, begon juffrouw<br />
W<strong>in</strong>tergroen hevig te zuchten en dacht <strong>in</strong> haar<br />
b<strong>in</strong>nenste: och God, wat gebeurt mij nu! Maar zich<br />
met moeite <strong>in</strong>hou<strong>de</strong>nd zei ze dat ze die persoon wel<br />
eens gezien had en dat die met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> man geen<br />
huwelijk was aangegaan, maar dat ze begrepen had<br />
dat zij een militair bem<strong>in</strong><strong>de</strong>. Hierop begon s<strong>in</strong>jeur<br />
Waterbrand <strong>de</strong> slaap uit zijn ogen te wrijven en met<br />
veel zuchten sprak hij <strong>de</strong> wens uit dat het snel dag<br />
zou wor<strong>de</strong>n opdat hij <strong>de</strong> brieven aan <strong>de</strong> graaf van<br />
Mansfelt zou kunnen bezorgen om daarna eervol<br />
ontslag te nemen en naar huis te vertrekken. Door<br />
<strong>de</strong>ze en an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n was juffrouw W<strong>in</strong>tergroen er<br />
ten eerste meer dan genoeg zeker van gewor<strong>de</strong>n dat<br />
hij haar nog steeds bem<strong>in</strong><strong>de</strong>. En ze begon vervolgens,<br />
gedreven door <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> die ze voel<strong>de</strong>, te vragen: als<br />
<strong>de</strong>ze gelief<strong>de</strong> hier <strong>in</strong> het leger zou zijn en ik wees haar<br />
aan, wat zou je me dan geven? Jou geven, zei hij, jou<br />
geven? Ik zou je om te beg<strong>in</strong>nen mijn paard schenken<br />
met zijn gehele tuigage. Wel, zei ze, geef mij je hand<br />
daarop. Hij stak haar die toe en zij pakte hem vast<br />
en bracht die naar haar welgevorm<strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e<br />
borstjes en zei: hier is <strong>de</strong>gene naar wie je<br />
vraagt.<br />
Wat, wat, naar vraagt, antwoord<strong>de</strong> hij,<br />
tastend en onhandig bewegend met zijn<br />
han<strong>de</strong>n. Tenslotte – hij was zijn gevoel per<br />
slot niet kwijt – begon hij te trillen en sloeg<br />
<strong>de</strong> angst hem om het hart, <strong>de</strong>nkend dat <strong>de</strong><br />
duivel hem <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze woestijn gevoerd had en<br />
sloeg een kruis <strong>in</strong> Jezus’ naam 12 .<br />
Zij zag dat hij <strong>in</strong> vertwijfel<strong>in</strong>g verkeer<strong>de</strong><br />
8 10<br />
Peter Ernst II graaf van Mansveld (1580-1626) was legeraanvoer<strong>de</strong>r, zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />
12<br />
Bang dat dit een z<strong>in</strong>sbegoochel<strong>in</strong>g is door <strong>de</strong> duivel, maakt hij een kruisteken.<br />
9
sey<strong>de</strong> hem een teecken <strong>in</strong> wat voeghen hy vertrocken<br />
was, met alle sijn gelaet: alsoo dat hy ter een<strong>de</strong>r zij<strong>de</strong>n<br />
versekert was dat het een vrouw persoon was, en<strong>de</strong><br />
ter an<strong>de</strong>r zij<strong>de</strong>n, soo wiste hy dat niemant en wiste<br />
dat sy hem vertel<strong>de</strong>n. Dese twee oorsaken <strong>de</strong><strong>de</strong>n hem<br />
ghelooven dat het sijn Lief selfs was, ofte haren gheest:<br />
daerom hy oock sey<strong>de</strong>: <strong>in</strong> <strong>de</strong>n name Godts soo omhelse<br />
ick u, sijt ghy nu oock mijn Lief, soo omhelst my van<br />
ghelijcken: soo niet wijckt dan terstont van my ghy<br />
Sathan. Och, sey<strong>de</strong> zy, met uyt-ghesprey<strong>de</strong> armen en<strong>de</strong><br />
betraen<strong>de</strong> wanghen, ick ben <strong>de</strong> gheene die ghy zeght<br />
te bem<strong>in</strong>nen, en<strong>de</strong> sy laghen alle bey<strong>de</strong> langh son<strong>de</strong>r<br />
spreken, lesen<strong>de</strong> met hare lippen alsoo malkan<strong>de</strong>rs<br />
tranen. Ten laetsten tot haer selven ghekomen zijn<strong>de</strong>,<br />
soo wil<strong>de</strong>n Sr. Water-brandt haer vor<strong>de</strong>r bewijs van<br />
<strong>Lief<strong>de</strong></strong> toonen, menen<strong>de</strong> met een Scherm-slagh alle<br />
an<strong>de</strong>re swarigheyt te versetten, daer toe Cupidoos<br />
boogh een pijl ghereet stont, en<strong>de</strong> Venus schildt niet<br />
verre te soecken en was, het scheen of hy het voorsey<strong>de</strong><br />
water Tobbeken kuypen wil<strong>de</strong>.<br />
Maer sy sey<strong>de</strong> neen mijn Lief, sijt te vre<strong>de</strong>n met<br />
<strong>de</strong> simpele omhels<strong>in</strong>ghe, oft an<strong>de</strong>rs moet ick van <strong>de</strong>se<br />
Legher plaets ruymen, ghy bev<strong>in</strong>t dat ick om uwent wil<br />
soo verre ghedwaelt hebbe, en<strong>de</strong> dat uyt reyne lief<strong>de</strong>,<br />
daerom en laten wy die niet besmetten, maer laet<br />
ons eerst <strong>in</strong> Echte trouw malkan<strong>de</strong>ren <strong>in</strong> Godts naem<br />
verb<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Waterbrandt haer ernstighe weyger<strong>in</strong>ghe<br />
verstaen<strong>de</strong>, kreech knap sijn klee<strong>de</strong>ren by <strong>de</strong>r handt,<br />
hebben<strong>de</strong> noch het R<strong>in</strong>getjen, dat hy haer voor sijn<br />
vertreck meen<strong>de</strong> te vereeren, het welck hy haer aen haer<br />
v<strong>in</strong>gher stack, beloven<strong>de</strong> haer nimmer te verlaten, en<strong>de</strong><br />
haer trouw te blyven, tot dat <strong>de</strong> doot haer schey<strong>de</strong>n<br />
mochte.<br />
W<strong>in</strong>tergroen hem van ghelijcken<br />
we<strong>de</strong>rom beloven<strong>de</strong>, sey<strong>de</strong> oock noch wat<br />
te hebben datse voor hem bewaert had<strong>de</strong>:<br />
wat dit was laet ick <strong>de</strong> Amoreuse Hartjens<br />
oor<strong>de</strong>elen. Voorts haren tijt overbrengen<strong>de</strong><br />
met veel<strong>de</strong>r han<strong>de</strong>-kuskens, verhael<strong>de</strong> zy<br />
van stucke tot beetje, hoe sy <strong>de</strong>n Ou<strong>de</strong>n Man<br />
bedrogh: mitsga<strong>de</strong>rs hoe en<strong>de</strong> waerom sy<br />
haer <strong>in</strong> dien dienst begeven had<strong>de</strong>: tot dat<br />
haer op het onvoorsienste <strong>de</strong>n dach overviel,<br />
daer sy niet weynich over verwon<strong>de</strong>rt en<br />
waren, dat die so haest aen quam, also <strong>de</strong>n<br />
nacht maer scheen een ure ofte an<strong>de</strong>rhalf<br />
lang geweest te zijn. Och mijn Lief! sey<strong>de</strong><br />
Waterbrandt, ick wensche dat ic voor <strong>de</strong>se reyse maer<br />
alleen <strong>de</strong> kracht van Jupiter 13 mocht hebben, die doen<br />
hy by Alcmena lagh, eene nacht soo langh maeckte als<br />
twee an<strong>de</strong>re, om te <strong>de</strong>ghen sijn lust te boeten. Doch also<br />
het niet wesen kan, en dat het schoon dagh is, soo laet<br />
ons opstaen, ic sal <strong>in</strong> aller haest mijn saecken verricht<br />
hebben<strong>de</strong>, we<strong>de</strong>rom komen, en<strong>de</strong> als dan onse vreucht<br />
vernieuwen. Hier op sich met <strong>de</strong>r haest klee<strong>de</strong>n<strong>de</strong>, heeft<br />
Och, zei ze, met<br />
uitgesprei<strong>de</strong><br />
armen en<br />
betraan<strong>de</strong> wangen,<br />
ik ben <strong>de</strong>gene die je<br />
zegt te bem<strong>in</strong>nen.<br />
En zij lagen<br />
allebei lang z<br />
on<strong>de</strong>r te spreken<br />
en kusten met hun<br />
lippen <strong>de</strong> tranen<br />
van elkan<strong>de</strong>rs<br />
wangen.<br />
en beschreef als dui<strong>de</strong>lijke aanwijz<strong>in</strong>g <strong>de</strong> manier<br />
waarop hij vertrokken was en zijn hele optre<strong>de</strong>n,<br />
zodat hij aan <strong>de</strong> ene kant zeker wist dat het om een<br />
vrouw g<strong>in</strong>g en aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant dat niemand<br />
an<strong>de</strong>rs kon weten wat zij hem vertel<strong>de</strong>. Die twee<br />
re<strong>de</strong>nen lieten hem geloven dat het óf zijn lief zelf<br />
was, óf haar geest. Daarom ook zei hij: <strong>in</strong> godsnaam<br />
omhels ik je, als je toch mijn lief bent, omhels mij<br />
dan net zo, zo niet, ga dan van mij weg, jij Satan.<br />
Och, zei ze, met uitgesprei<strong>de</strong> armen en betraan<strong>de</strong><br />
wangen, ik ben <strong>de</strong>gene die je zegt te bem<strong>in</strong>nen. En<br />
zij lagen allebei lang zon<strong>de</strong>r te spreken en kusten met<br />
hun lippen <strong>de</strong> tranen van elkan<strong>de</strong>rs wangen. Tenslotte<br />
tot zichzelf gekomen wil<strong>de</strong> s<strong>in</strong>jeur Waterbrand haar<br />
een ver<strong>de</strong>rgaand bewijs van zijn lief<strong>de</strong> tonen, <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
men<strong>in</strong>g <strong>in</strong> één klap alle problemen opzij te zetten,<br />
waarvoor op <strong>de</strong> boog van Cupido een pijl klaar stond<br />
en het schild van Venus niet ver te zoeken was. Het<br />
leek erop dat hij <strong>de</strong> koe bij <strong>de</strong> horens wil<strong>de</strong> vatten.<br />
Maar zij zei: nee mijn lief, wees tevre<strong>de</strong>n met <strong>de</strong><br />
simpele omhelz<strong>in</strong>g, of an<strong>de</strong>rs moet ik uit dit bed<br />
weggaan. Je merkt toch dat ik ter wille van jou zo<br />
ver gezworven heb, en wel uit re<strong>in</strong>e lief<strong>de</strong>, laten wij<br />
die daarom niet bezoe<strong>de</strong>len, maar laat eerst een<br />
wettig huwelijk ons voor God met elkaar verb<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
Waterbrand, die <strong>de</strong> ernst van haar weiger<strong>in</strong>g besefte,<br />
pakte vlug zijn kleren, omdat hij daar<strong>in</strong> nog het<br />
r<strong>in</strong>getje had dat hij haar voor zijn vertrek had willen<br />
geven. Dat stak hij aan haar v<strong>in</strong>ger met <strong>de</strong> belofte<br />
haar nooit meer te verlaten en haar trouw te blijven<br />
totdat <strong>de</strong> dood hen zou schei<strong>de</strong>n.<br />
W<strong>in</strong>tergroen beloof<strong>de</strong> hem van haar kant<br />
hetzelf<strong>de</strong> en zei dat ze ook nog wat voor<br />
hem bewaard had. Wat dit was, laat ik<br />
over aan <strong>de</strong> fantasie van verlief<strong>de</strong> hartjes.<br />
Terwijl ze ver<strong>de</strong>r <strong>de</strong> tijd doorbrachten met<br />
veel handkusjes, vertel<strong>de</strong> zij hem van beg<strong>in</strong><br />
tot e<strong>in</strong>d hoe zij <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> man had bedrogen<br />
en tevens hoe en waarom zij dienst had<br />
genomen, tot hun geheel onverwacht het<br />
daglicht overviel. Zij waren niet we<strong>in</strong>ig<br />
verwon<strong>de</strong>rd dat dit zo snel kwam, daar het<br />
voor hen leek dat <strong>de</strong> nacht maar een uur of<br />
an<strong>de</strong>rhalf lang geweest was. O mijn lief, zei<br />
Waterbrand, ik wil<strong>de</strong> dat ik voor <strong>de</strong>ze ene<br />
keer <strong>de</strong> kracht van Jupiter 13 zou hebben die, toen hij<br />
bij Alcmene lag, een nacht zo lang maakt als twee<br />
an<strong>de</strong>re, om ter<strong>de</strong>ge zijn lusten te bevredigen. Maar<br />
laten we, omdat dit niet zo mag zijn en het al dag is,<br />
opstaan. Ik zal, na zo snel mogelijk mijn opdracht<br />
uitgevoerd te hebben, terugkomen om onze vreug<strong>de</strong> te<br />
vernieuwen. Hij kleed<strong>de</strong> zich vervolgens <strong>in</strong> alle haast<br />
aan, nam hartelijk afscheid van zijn lief W<strong>in</strong>tergroen<br />
hy van sijn Lief W<strong>in</strong>tergroen <strong>in</strong><br />
alle vriendschap sijn afscheyt<br />
ghenomen, en<strong>de</strong> adieu gheseyt,<br />
daer by voeghen<strong>de</strong>, sy sou<strong>de</strong><br />
een weynich pacientie moeten<br />
hebben, hy wil<strong>de</strong> <strong>de</strong>n Graef<br />
gesproken hebben, en by hem<br />
niet een uur langher vertoeven.<br />
Mid<strong>de</strong>lertijt had<strong>de</strong><br />
W<strong>in</strong>tergroen haer wel<br />
ghemaeckte Lakeys klee<strong>de</strong>ren<br />
aen, verwachten<strong>de</strong> met een<br />
<strong>in</strong>nerlick bly ghelaet haren<br />
Lieven Vryer, die sijn d<strong>in</strong>ghen<br />
beschickt hebben<strong>de</strong>, geen gras<br />
on<strong>de</strong>r sijn voeten liet wassen.<br />
Doch alsoo hy daer toe groote<br />
haest <strong>de</strong> plaetse niet wel<br />
ghemerckt had<strong>de</strong>, daer hy <strong>de</strong><br />
voorle<strong>de</strong>n nacht geweest was,<br />
liep hy seer langhe soecken,<br />
en<strong>de</strong> sy met groot verlanghen,<br />
dochte of het Landtsaecken<br />
mochte zijn, omdat hy alsoo<br />
subijt vertrocken was. Ten<br />
langhen laetsten soo heeft<br />
sy hem sien komen, doch wil<strong>de</strong> wat beschaemt zijn,<br />
en<strong>de</strong> is achterwaerts gheweken. Hy al effen wel <strong>de</strong><br />
plaets missen<strong>de</strong>, is voor by ghegaen: en sy dit ghewaer<br />
wer<strong>de</strong>n<strong>de</strong>, en wist nauw wat sy zou<strong>de</strong> <strong>de</strong>ncken: want<br />
het begonste we<strong>de</strong>rom teghen <strong>de</strong>n avont te gaen. Ten<br />
laetsten heeft sy met een abelheyt haer aen <strong>de</strong> passagie<br />
met haer meester vervoeght, alsoo dat sy malkan<strong>de</strong>ren<br />
we<strong>de</strong>rom <strong>in</strong>t ghesicht ghekreghen hebben. Doch also<br />
hy al te vierigh sijn ooghen op <strong>de</strong>se Baken hiel. Soo ist<br />
ghebeurt dat hy ploets teghen eenen Boom liep, daer<br />
van hy achter over <strong>in</strong> eenen beslijckten wegh viel. Sy<br />
dit sien<strong>de</strong>, weeck we<strong>de</strong>romme van schaemte <strong>in</strong> haer<br />
Loghement, en<strong>de</strong> hy oock seer beschaemt was over<br />
<strong>de</strong>sen botten val, en<strong>de</strong> oock soo fraey vergult zyn<strong>de</strong>,<br />
g<strong>in</strong>g daer dicht by <strong>in</strong> eens Soetelaers hutte, daer hy hem<br />
wat schoon maeckte.<br />
On<strong>de</strong>rtusschen wier<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Wachte beset, also<br />
dat niemant door <strong>de</strong> quartieren gaen en mochte. Door<br />
<strong>de</strong>se oorsaeck en kon<strong>de</strong> hy by sijn Lief niet komen,<br />
‘t welck voor haer alle bey<strong>de</strong> een droevighe nacht<br />
veroorsaeckten: want <strong>de</strong> <strong>Lief<strong>de</strong></strong> heeft altoos veel<br />
occupacien <strong>in</strong> ‘t hooft, beelt haer altoos veel vreemts <strong>in</strong>,<br />
gelijck haer ooc ghebeurt is. Want dien nacht ontstondt<br />
eenen kleenen allarm, daer door sy niet weynich<br />
vrees<strong>de</strong>n, dat haren lieven Vryer, voor een vreem<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gh<br />
ergens mochte doot geslaghen zijn.<br />
Den droeven langhen nacht ten eyn<strong>de</strong> ghekomen<br />
zyn<strong>de</strong>, so heeft Waterbrandt <strong>de</strong>se plaets wel beloert,<br />
en<strong>de</strong> sagh door een Ruyt sijns Logements <strong>de</strong>n soeten<br />
Frans van Mieris (1635-1681)<br />
en wenste haar alle goeds.<br />
Hij voeg<strong>de</strong> eraan toe dat<br />
ze wat geduld zou moeten<br />
hebben, want hij wil<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
graaf gesproken hebben en<br />
geen uur langer bij hem<br />
<strong>in</strong> dienst blijven.<br />
On<strong>de</strong>rwijl had<br />
W<strong>in</strong>tergroen weer haar<br />
pak van zogenaam<strong>de</strong> lakei<br />
aangetrokken. Ze wachtte<br />
vol <strong>in</strong>nerlijke blijdschap<br />
op haar lieve vrijer, die<br />
nadat hij zijn zaken had<br />
afgehan<strong>de</strong>ld, er geen gras<br />
over liet groeien om terug<br />
te komen. Maar doordat<br />
hij <strong>in</strong> zijn grote haast niet<br />
goed gelet had op <strong>de</strong> plaats<br />
waar hij <strong>de</strong> voorafgaan<strong>de</strong><br />
nacht was geweest, liep hij<br />
heel lang te zoeken, en zij,<br />
die zo naar hem verlang<strong>de</strong>,<br />
vroeg zich af of het door<br />
<strong>de</strong> staatszaken kwam, ook<br />
al omdat hij zo plotsel<strong>in</strong>g vertrokken was. Ten langen<br />
leste zag ze dat hij eraan kwam, maar ze wil<strong>de</strong> wat<br />
terughou<strong>de</strong>nd zijn en week achteruit. Hij miste echter<br />
<strong>de</strong> juiste plaats en g<strong>in</strong>g voorbij. Toen zij dat zag, wist<br />
ze nauwelijks wat ze daarvan moest <strong>de</strong>nken, want het<br />
liep alweer tegen <strong>de</strong> avond. Ten slotte is ze met een<br />
smoes <strong>de</strong> straat op gegaan waar haar baas was en daar<br />
kregen ze elkaar weer <strong>in</strong> ’t zicht. Maar doordat hij zijn<br />
ogen al te vurig op dit baken gericht hield, gebeur<strong>de</strong><br />
het dat hij tegen een boom aan liep en achterover<br />
op een mod<strong>de</strong>rige weg viel. Zij zag dit en trok zich<br />
uit schaamte terug <strong>in</strong> het logement. Hij schaam<strong>de</strong><br />
zich ook hevig over <strong>de</strong>ze domme val en omdat hij<br />
behoorlijk besmeurd was, g<strong>in</strong>g hij daar <strong>in</strong> <strong>de</strong> buurt<br />
<strong>de</strong> hut van een han<strong>de</strong>laar <strong>in</strong>, waar hij zich wat schoon<br />
maakte.<br />
On<strong>de</strong>rtussen wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> wachtposten bezet,<br />
zodat niemand van het ene kwartier naar het an<strong>de</strong>re<br />
kon gaan. Door <strong>de</strong>ze oorzaak kon hij niet bij zijn<br />
lief komen, wat voor hen bei<strong>de</strong>n een droevige nacht<br />
beteken<strong>de</strong>. Want wie verliefd is, heeft altijd veel<br />
muizenissen <strong>in</strong> het hoofd en beeldt zich van alles <strong>in</strong>.<br />
Dat gebeur<strong>de</strong> ook hier. Want die nacht werd er even<br />
alarm geslagen, waardoor ze niet we<strong>in</strong>ig vrees<strong>de</strong> dat<br />
haar lieve vrijer, als een onbeken<strong>de</strong> vreem<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g,<br />
ergens doodgeslagen zou zijn.<br />
Toen <strong>de</strong>ze droeve nacht ten e<strong>in</strong><strong>de</strong> was gekomen,<br />
heeft Waterbrand <strong>de</strong> omgev<strong>in</strong>g nauwkeurig <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
gaten gehou<strong>de</strong>n. Door een ruit van zijn nachtverblijf<br />
10 13<br />
De Rome<strong>in</strong>se god Jupiter liet eens een lief<strong>de</strong>snacht driemaal zo lang duren als een gewone nacht.<br />
11
W<strong>in</strong>tergroen over <strong>de</strong> strate loopen, haer wacker naoogen<strong>de</strong>,<br />
en<strong>de</strong> <strong>de</strong> plaets wel teyckene daer sy <strong>in</strong> g<strong>in</strong>gh.<br />
Een weynich vertoeft hebben<strong>de</strong>, is hy daer na toe<br />
ghegaen haer alleen <strong>in</strong> ‘t Logement v<strong>in</strong><strong>de</strong>n<strong>de</strong>. Want<br />
<strong>de</strong>n Luytenant was uyt ghegaen, om te sien wat <strong>de</strong>n<br />
voor-le<strong>de</strong>n nacht mocht gebeurt zijn, en sijn vrou was<br />
uyt om <strong>de</strong> Keucken te besorghen.<br />
Nu gheef ick u te be<strong>de</strong>ncken, of <strong>de</strong>se twee met<br />
malkan<strong>de</strong>ren niet eens Bonjour Jan en speel<strong>de</strong>n, om<br />
alle droefheyt van <strong>de</strong>n voorgaen<strong>de</strong>n nacht te verdryven,<br />
altoos sy en gaf daer gheen kleyne suspicie toe, door<br />
haer lieflijck onthalen, en door dien sy hem een slockjen<br />
Aqua vitae <strong>in</strong> plaets van Bran<strong>de</strong>wijn schonck.<br />
Sr. Waterbrandt dan by klaren daghe sijn eyghen beeldt,<br />
en<strong>de</strong> sy van ghelijcken alle sijn Le<strong>de</strong>n wel door keecken<br />
en<strong>de</strong> om-helst hebben<strong>de</strong>, so begon<strong>de</strong>n sy Raedt<br />
te slagen, hoe dat W<strong>in</strong>tergroen we<strong>de</strong>rom mochte<br />
ghetrans-formeert wor<strong>de</strong>n, te weten, uit een Knechtkens<br />
<strong>in</strong> een Meyskens habijt.<br />
Om dit <strong>in</strong> het werck te stellen, von<strong>de</strong>n sy goet <strong>de</strong>n<br />
Luytenant hare saken te kennen te gheven: ghelijck sy<br />
ooc <strong>de</strong><strong>de</strong>n. Den Luytenant sagh seer vreemt op, ja soo<br />
vreemt, of men hem een paer Hoorens aen het hooft<br />
ghestelt had<strong>de</strong>: doch na korte <strong>de</strong>liberatie hebben sy voor<br />
goet ghevon<strong>de</strong>n, door dien dat hy voor<strong>de</strong>sen gheseyt<br />
had<strong>de</strong>, dat <strong>de</strong>sen Jonghman sijnen Soon was, soo<br />
sou<strong>de</strong> sy <strong>in</strong><strong>de</strong> Stadt Pilsen gaen, en<strong>de</strong> daer vrouwe<br />
klee<strong>de</strong>ren koopen: En on<strong>de</strong>rtusschen sou<strong>de</strong> <strong>de</strong>n<br />
Luytenant zegghen dat hy noch een Dochter had<strong>de</strong>, daer<br />
sijnen Soon om gegaen was, en<strong>de</strong> dat hy ghes<strong>in</strong>t was<br />
<strong>de</strong>sen Waterbrandt aen sijn Dochter ten Houwelijck te<br />
gheven. Desen vont was goet, en<strong>de</strong> <strong>in</strong> mid<strong>de</strong>ler-tijdt<br />
quam <strong>de</strong>se sijne Dochter <strong>in</strong> het Legher, daer elck een<br />
ghenoegh van haer schoonheydt en<strong>de</strong> manieren wiste te<br />
spreken.<br />
Sr. Waterbrandt maeckten voor <strong>de</strong><br />
leuse <strong>de</strong>n Vryer, om niemandt tot gheen naer<br />
<strong>de</strong>ncken te brenghen. Maer <strong>de</strong>n Luytenant die<br />
hieldt voorseecker dat tusschen haer bey<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> aller stilligheyt son<strong>de</strong>r Trommel te roeren,<br />
eenen bl<strong>in</strong><strong>de</strong>n alarm gevallen was, daer me<strong>de</strong><br />
hy W<strong>in</strong>tergroen zeer quel<strong>de</strong>: doch sy kaetzten<br />
alle <strong>de</strong>se Ballekens met het spreeckwoort af,<br />
zegghen<strong>de</strong>: quelt my met mijn Lief en maect<br />
my gram.<br />
Nu eer <strong>de</strong>se Feeste ghehou<strong>de</strong>n sou<strong>de</strong><br />
wer<strong>de</strong>n, soo zou<strong>de</strong> Sr. Waterbrandt voor al<br />
eerst gaern tot Thabor zijn gheweest. Dese<br />
re<strong>de</strong>n Joufvrou W<strong>in</strong>tergroen verstaen<strong>de</strong>,<br />
heeft gheseght daer toe niet te willen<br />
verstaen, door dien dat <strong>de</strong>sen brief wel door<br />
een an<strong>de</strong>r kon<strong>de</strong> bestelt wor<strong>de</strong>n: Ten an<strong>de</strong>ren<br />
dat hare vyan<strong>de</strong>n, te weten <strong>de</strong> Beyersche,<br />
tusschen Thabor en<strong>de</strong> haer Leger plaets<br />
Je kunt je<br />
voorstellen hoe<br />
warm en hoe<br />
uitvoerig die twee<br />
elkaar begroetten<br />
om alle droefheid<br />
van <strong>de</strong><br />
voorafgaan<strong>de</strong><br />
nacht te verdrijven.<br />
In elk geval liet<br />
zij daar geen<br />
misverstand over<br />
bestaan, door haar<br />
lief<strong>de</strong>rijk onthaal<br />
en doordat zij hem<br />
een slokje aquavit <strong>in</strong><br />
plaats van gewone<br />
bran<strong>de</strong>wijn schonk.<br />
zag hij zijn zoete W<strong>in</strong>tergroen over straat lopen en<br />
door haar oplettend na te kijken kon hij <strong>de</strong> plaats<br />
<strong>in</strong> zijn geheugen griffen waar ze naar b<strong>in</strong>nen g<strong>in</strong>g.<br />
Na nog wat gewacht te hebben is hij daarnaartoe<br />
gegaan en vond hij haar alleen <strong>in</strong> het logement. Want<br />
<strong>de</strong> luitenant was weggegaan om te zien wat er <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
afgelopen nacht gebeurd kon zijn en diens vrouw was<br />
eropuit gegaan om <strong>in</strong>kopen voor <strong>de</strong> maaltijd te doen.<br />
Je kunt je voorstellen hoe warm en hoe uitvoerig<br />
die twee elkaar begroetten om alle droefheid van<br />
<strong>de</strong> voorafgaan<strong>de</strong> nacht te verdrijven. In elk geval<br />
liet zij daar geen misverstand over bestaan, door<br />
haar lief<strong>de</strong>rijk onthaal en doordatzij hem een slokje<br />
aquavit <strong>in</strong> plaats van gewone bran<strong>de</strong>wijn schonk.<br />
Nadat s<strong>in</strong>jeur Waterbrand nu bij klaar daglicht zijn<br />
evenbeeld, en zij van haar kant hem, van top tot<br />
teen goed bekeken en omhelsd had, begonnen ze te<br />
beraadslagen hoe W<strong>in</strong>tergroen weer getransformeerd<br />
zou kunnen wor<strong>de</strong>n, te weten van mannen- naar<br />
meisjeskled<strong>in</strong>g.<br />
Om dit te bewerkstelligen leek het hun goed <strong>de</strong><br />
luitenant van hun situatie op <strong>de</strong> hoogte te brengen,<br />
wat zij ook <strong>de</strong><strong>de</strong>n. De luitenant keek heel vreemd<br />
op, ja zo vreemd alsof men een paar horens op zijn<br />
hoofd gezet had. Maar na een kort overleg besloten<br />
zij tot het volgen<strong>de</strong>, gebruikmakend van het feit<br />
dat hij eer<strong>de</strong>r gezegd had dat <strong>de</strong>ze jongeman zijn<br />
zoon was. Zij zou naar <strong>de</strong> stad Pilsen gaan en daar<br />
vrouwenkled<strong>in</strong>g kopen. On<strong>de</strong>rtussen zou <strong>de</strong> luitenant<br />
zeggen dat hij ook nog een dochter had, en dat zijn<br />
zoon die was gaan halen, en dat hij van plan was <strong>de</strong>ze<br />
Waterbrand aan zijn dochter ten huwelijk te geven.<br />
Dat was een goed i<strong>de</strong>e, en algauw kwam <strong>de</strong>ze dochter<br />
<strong>in</strong> het legerkamp aan, waar ie<strong>de</strong>reen zeer te spreken<br />
was over haar schoonheid en goe<strong>de</strong> manieren.<br />
S<strong>in</strong>jeur Waterbrand <strong>de</strong>ed net alsof hij haar<br />
nog het hof moest maken, om niemand<br />
achterdocht te geven. Maar <strong>de</strong> luitenant<br />
was ervan overtuigd dat tussen hen bei<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> alle stilte en zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> trommel te roeren<br />
iets heimelijks was voorgevallen, waar hij<br />
W<strong>in</strong>tergroen zeer mee plaag<strong>de</strong>. Maar zij<br />
kaatste al zijn balletjes terug met het gezeg<strong>de</strong><br />
‘kwel me met mijn lief en maak mij boos’.<br />
Nu zou Waterbrand nog voordat <strong>de</strong> bruiloft<br />
zou wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n graag naar Tabor zijn<br />
gegaan. Toen W<strong>in</strong>tergroen zijn woor<strong>de</strong>n<br />
opv<strong>in</strong>g, zei ze dat ze daar<strong>in</strong> niet wil<strong>de</strong><br />
toestemmen. Die brief kon immers wel door<br />
een an<strong>de</strong>r bezorgd wor<strong>de</strong>n. Daar kwam nog<br />
bij dat hun vijan<strong>de</strong>n, te weten <strong>de</strong> Beierse<br />
troepen, tussen Tabor en hun kamp waren<br />
gelegerd, van waaruit ze ie<strong>de</strong>reen overvielen.<br />
laghen, elck een aen ran<strong>de</strong>n<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> soo hy immers van<br />
s<strong>in</strong> was te gaen, sy begheer<strong>de</strong> voor eerst met hem te<br />
gaen wan<strong>de</strong>len.<br />
Ten laetsten heeft Joufvrou W<strong>in</strong>tergroen ‘t Proces<br />
ghewonnen, vor<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n dat sy met <strong>de</strong>n aller eersten<br />
haer tot <strong>de</strong>n Houwe-licken staet mochten begheven,<br />
ghelijck oock met <strong>de</strong>n eersten geschiedt is. Want eenighe<br />
Officiers wor<strong>de</strong>n ghenoot om het gheselschap te helpen<br />
vermaken: doch wat vor<strong>de</strong>rs belangt <strong>de</strong>s houwelicks<br />
voorwaer<strong>de</strong>n, die achte ic waren geschreven <strong>in</strong> het<br />
Boeck <strong>de</strong>s levens, daer niemant groote sorgh voor<br />
droegh, maer maeckten haer vrolic met het geene datter<br />
was, nemen<strong>de</strong> groote kortswijl om <strong>de</strong>se twee Goeliefkens<br />
te bed<strong>de</strong> te Danssen, bevelen<strong>de</strong> haer bey<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong>n Krijgh <strong>de</strong>r lief<strong>de</strong>n te aenvaer<strong>de</strong>n, en<strong>de</strong> Venus wallen<br />
te beklimmen, son<strong>de</strong>r het gheluyt <strong>de</strong>r Trompetten.<br />
De rest van dit gheselschap, naer datse eenen Santée<br />
gedroncken had<strong>de</strong>n, sijn elck naer sijn Loghement<br />
vertrocken, maken<strong>de</strong> facit <strong>de</strong>s morgens alle gelijck<br />
we<strong>de</strong>rom te komen, om <strong>de</strong> Bruyt veel ghelucks <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong>sen staet te wenschen. Maer aleer Aurora haer<br />
hooft verheffen mochte, g<strong>in</strong>ghen <strong>de</strong> Trommels en<strong>de</strong><br />
Trompetten tot op trecken,<br />
alsoo dat het gheheele Legher<br />
<strong>in</strong> aller haestigheyt op breken<br />
moste. Nu alsoo <strong>de</strong>sen nieuwen<br />
Bruy<strong>de</strong>gom gheen dienst<br />
had<strong>de</strong>, en<strong>de</strong> nochtans altoos<br />
voor een vermaert Krijghsman<br />
ghehou<strong>de</strong>n was gheweest, soo<br />
is hem het Vaen<strong>de</strong>l ghegeven<br />
van sekere Compagnie, daer<br />
van <strong>de</strong>n Vaen-dragher onlanghs<br />
ghebleven was: soo dat haer<br />
oock <strong>de</strong>se Goeliefs met het<br />
gheheele Heyr op <strong>de</strong> Tocht<br />
hebben begheven, het welck sy<br />
alle bey<strong>de</strong> wel ghewoon waren,<br />
wel weten<strong>de</strong> wat op <strong>de</strong>sen<br />
Teerl<strong>in</strong>ck loopen mochte.<br />
Alsoo eenighe daghen en<strong>de</strong> nachten marzeren<strong>de</strong>, soo<br />
verversten sy somtijts hare vermoey<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n met haer<br />
nieu begonnen spel, niet beter weten<strong>de</strong>, of <strong>de</strong> Papegaey<br />
behoor<strong>de</strong> altijt te staen, en weynich <strong>de</strong>ncken<strong>de</strong> dat naer<br />
een groote blydschap wel een bittere droefheyt volght,<br />
ghelijck ghy vor<strong>de</strong>rs hooren sult. Des an<strong>de</strong>ren daegs niet<br />
wijt van Praegh zijn<strong>de</strong>,<br />
verston<strong>de</strong>n sy als dat <strong>de</strong>n Beyer-Vorst, met Monsieur<br />
Tilly, en<strong>de</strong> Conte <strong>de</strong> Boucquoy, 14 haer <strong>de</strong>n wegh<br />
af-snij<strong>de</strong>n wil<strong>de</strong>, om dat sy haer niet by <strong>de</strong>s Kon<strong>in</strong>cx<br />
Arma<strong>de</strong> en zou<strong>de</strong>n vervoeghen, ‘t welck haer nochtans<br />
ghemist is, overmits dat <strong>de</strong>s Kon<strong>in</strong>cx volck eenen bergh<br />
En als hij dan toch van plan was om te gaan, wil<strong>de</strong> ze<br />
vóór alles met hem meereizen.<br />
Uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk heeft juffrouw W<strong>in</strong>tergroen het ged<strong>in</strong>g<br />
gewonnen, met <strong>de</strong> eis dat zij zo spoedig mogelijk<br />
<strong>in</strong> het huwelijk zou<strong>de</strong>n mogen tre<strong>de</strong>n, wat ook bij<br />
<strong>de</strong> eerste gelegenheid is gebeurd. En wel zo dat<br />
enige officieren wer<strong>de</strong>n uitgenodigd om te helpen<br />
het gezelschap te vermaken. Maar wat ver<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
huwelijkse voorwaar<strong>de</strong>n betreft, die liet men naar<br />
mijn <strong>in</strong>druk over aan wat het leven hun zou brengen.<br />
Niemand maakte zich daar veel zorgen over, maar<br />
men vermaakte zich met wat er was en beleef<strong>de</strong> veel<br />
plezier met het naar bed dansen van <strong>de</strong> gelieven,<br />
hun aansporend <strong>de</strong> strijd van <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> aan te gaan<br />
en zon<strong>de</strong>r trompetgeschal <strong>de</strong> wallen van Venus te<br />
bestormen.<br />
De rest van het gezelschap vertrok, na op<br />
elkan<strong>de</strong>rs gezondheid te hebben gedronken. Ie<strong>de</strong>r<br />
g<strong>in</strong>g naar zijn eigen on<strong>de</strong>rkomen, met <strong>de</strong> afspraak om<br />
<strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> morgen allen tezamen terug te gaan om<br />
<strong>de</strong> bruid met haar nieuwe status veel geluk te wensen.<br />
Maar voor Aurora, <strong>de</strong> god<strong>in</strong> van <strong>de</strong> dageraad, haar<br />
hoofd kon verheffen,<br />
gaven <strong>de</strong> trommels en<br />
trompetten het signaal<br />
om ten strij<strong>de</strong> te trekken,<br />
zodat het hele leger <strong>in</strong><br />
allerijl moest opbreken.<br />
Nu <strong>de</strong> verse brui<strong>de</strong>gom<br />
geen aanstell<strong>in</strong>g meer<br />
had, terwijl hij toch als<br />
militair altijd goed bekend<br />
had gestaan, gaf men hem<br />
het vaan<strong>de</strong>l te dragen van<br />
een zekere compagnie<br />
waarvan <strong>de</strong> vaandrig<br />
onlangs gesneuveld was.<br />
Dat bracht mee dat ook<br />
<strong>de</strong>ze twee gelieven zich<br />
met het gehele leger op weg hebben begeven, iets wat<br />
zij bei<strong>de</strong>n wel gewoon waren, goed wetend wat hun<br />
allemaal te wachten zou kunnen staan.<br />
Terwijl zij zo enige dagen en nachten voort<br />
marcheer<strong>de</strong>n, verversten zij soms hun vermoei<strong>de</strong><br />
le<strong>de</strong>n met hun pas begonnen spel. Ze wisten niet<br />
beter dan dat <strong>de</strong> papegaai altijd klaar hoor<strong>de</strong> te staan<br />
om erop te schieten en beseften nauwelijks dat op<br />
grote blijdschap wel eens een bittere droefheid volgt,<br />
zoals je hierna zult horen. Toen ze een dag later niet<br />
ver van Praag waren, hoor<strong>de</strong>n ze dat <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g van<br />
Beieren, samen met maarschalk Tilly en <strong>de</strong> graaf van<br />
Bucquoy 14 , hun <strong>de</strong> weg wil<strong>de</strong> afsnij<strong>de</strong>n opdat zij zich<br />
niet bij het leger van <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g zou<strong>de</strong>n aansluiten.<br />
Dat mislukte echter, omdat dit positie had gekozen<br />
12 14<br />
Voor Maarschalk Tilly en <strong>de</strong> graaf van Bucquoy zie pag<strong>in</strong>a 40-43.<br />
13