te downloaden als pdf-bestand - geschiedeniszeeland.nl

Stadswandelingen langs
Amerikaanse plekken in
Vlissingen, Middelburg en Veere
Een uitgave van Roosevelt Study Center
Zeeuws Archief BG-0346-02
Zeeuws Archief HTAV-01820

2 Stadswandelingen
Zeeland herontdekt Amerika
Zeeland herontdekt Amerika
In het Zeeuwse landschap zijn overal
ver wijzingen naar Amerika terug te
vinden: van theater Porgy en Bess en
het chemi sche concern Dow in Terneuzen
tot de fritesfabriek McCain in Lewedorp,
de gele M bij Goes in Middelburg, de
snackfabriek Lamb-Weston in Kruiningen,
maar ook kleinschaliger, zoals een winkel
als Bagels en Beans in Vlissingen en café
Brooklyn in Middelburg. In het centrum
van Middelburg is zelfs een onderzoekscentrum
voor Amerikaanse geschiedenis,
het Roosevelt Study Center. In het Stadhuis
is sinds 2004 een College gevestigd, de
Roosevelt Academy.
Deze herkennings punten zijn van de laatste
decennia, maar de eerste contacten tussen
Zeeland en Amerika dateren al van vier
eeuwen geleden.
In 1609 volgden de Zeeuwse kooplieden
nauwgezet de activiteiten van de Engelse
kapitein Henry Hudson die in opdracht van
de Verenigde Oostindische Compagnie op
reis ging om via de noordelijke ijszee een
doorgang naar Azië te vinden. Hudson voer
begin september de rivier op die later zijn
naam zou dragen en ontdekte dat deze
route niet naar Azië voerde. Wel merkte
hij de prachtige natuurlijke haven vlakbij
het eiland Manhattan op en de vruchtbare
grond. Dat bericht bereikte individuele
reders en kapiteins, ze vertrokken naar de
nieuwe wereld om bevervellen te kopen en
al snel na aankomst bouwden ze enkele
forten.
Dankzij de oprichting van de Westindische
Compagnie in 1621 kon er een echte
neder zetting gebouwd worden: Nieuw-
Amster dam op Manhattan. Rondom die
neder zetting werden nieuwe dorpen
ge bouwd met vertrouwde namen zoals
Vlissingen en Middelburg. Allemaal deel
van Nieuw Nederland totdat deze kolonie
in 1664 door de Engelsen werd veroverd.
Vanaf die tijd had Zeeland bemoeienis met
Amerika. Sporen uit verschillende eeuwen
zijn nog in de drie Walcherse steden
terug te vinden: namen van huizen waar
koop lieden woonden die Amerikaanse
producten verhandelden, kerken die
predikanten leverden aan de kolonie,
geboorteplaatsen van dichters die in
vervoering raakten over de Nieuwe Wereld,
emigranten die huis en goed verlieten
voor een nieuw begin in Amerika, nieuwe
fabrieken van Amerikaanse snit, winkels,
pakhuizen en monumenten. Het kost wat
speurwerk, maar het is de moeite waard
om de sporen te volgen van vier eeuwen
Amerika in Zeeland. Ontdek het zelf in
Vlissingen, Middelburg en Veere.
langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere 3
Inhoudsopgave
Inleiding 2
Vlissingen 4
Middelburg 12
Veere 22
Colofon 28
www.zeelandherontdektamerika.nl

4 Zeeland herontdekt Amerika 5
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
Vlissingen
Aan het eind van de middeleeuwen werd
de Westerschelde steeds belangrijker.
De bewoners van het dorpje Vlissingen
trokken naar de kust en kregen in 1315
stads rechten, bouwden de Sint Jacobskerk
en dreven handel met de plaatsen rond
de Noord- en Oostzee. De oudste haven
(nu het Bellamypark) werd te klein en een
nieuwe werd gegraven (nu de jachthaven).
In de zestiende eeuw groeide de stad uit
zijn jasje en werd het een belangrijke haven
en een militair bolwerk. De stad telde
ongeveer achtduizend inwoners.
In 1809 werd de stad zwaar gebombardeerd
door de Engelse troepen die de Franse
soldaten wilden verdrijven. De Engelsen
trokken zich terug en lieten meer dan
300 huizen zwaar beschadigd achter. De
Fransen maakten van de stad een stevige
vesting, maar voor de bewoners was dat
minder aangenaam omdat de stad niet uit
mocht breiden.
Pas nadat de vestingen hun betekenis
hadden verloren (in 1867) en de scheepswerf
De Schelde veel werkgelegenheid
op leverde, kon de stad weer groeien.
In 1900 had de stad 19.000 inwoners
en dankzij toerisme en de naoorlogse
industrie in het Sloegebied ten oosten van
de stad, groeide dit aantal al snel naar
45.000. De oude havens werden gedempt
en nieuwe woonwijken aangelegd. In de
twintigste eeuw ging veel geschiedenis
verloren. Bombardementen in de Tweede
Wereldoorlog lieten slechts één huis onbeschadigd.
Met het opruimen van verpauperde
delen van de stad verdwenen talrijke
monumenten. Toch is er in deze stad nog
genoeg over van het roemruchte verleden:
soms bevinden die overblijfsels zich in een
zorgvuldig hersteld pand, vaker hebben de
huizen en winkels een nieuwe bestemming
gekregen, sommige plekken zijn helemaal
verdwenen. Dankzij de archieven weten
we waar zich economische, culturele en
politieke gebeurtenissen die met Amerika
te maken hebben zich hebben afgespeeld.
Met behulp van historisch fotomateriaal
kunt u zich een voorstelling maken hoe
deze plekken er vroeger hebben uitgezien.
Gasthuisstraat
De wandeling duurt 30-45 minuten en volgt
deze route: Nieuwendijk, Sarazijnstraat,
Nieuwstraat, Hendrikstraat, Palingstraat,
Onderstraat, Koudenhoek, Steenen Beer,
Groenewoud, Walstraat, Groenewoud,
Plein Vierwinden, Lepelstraat, Oude Markt,
Achter de Kerk, Branderijstraat, Schuitvlotstraat,
Groenewoud, Bellamypark,
Beursstraat, Beursplein, Nieuwendijk
1
De stadswandeling begint bij het Zeeuws
maritiem muZEEum aan de Nieuwendijk 11.
1 Dit is de plek van het indrukwekkende
Lampsinshuis, nu het Zeeuws maritiem
muZEEum. Het is één van de bestbewaarde
stadspaleizen van Vlissingen. De familie
Koestraat
Kaaskadestraat
Slijkstraat
Verlorenlandstraat
Boulevard de Ruyter
Gasthuisstraat
Dam
Grote Markt
Westerstraat
Spuistraat
Molenstraat
Waaigat
Pluimstraat
Schutterijstraat
Bakkersgang
Spuistraat
Gasthuisstraat
meijlandstraat
Boulevard de Ruyter
Bussestraat
Spuistraat
Schutterijstraat
Zeemanserve Kolvenierstraat
Torenstraat
Lange ZelkeLange Zelke
Breestraat Bellamypark
Schoolstraat
Breewaterstraat
Bellamypark
Hellebardierstraat
Korte Zelke
Marktstraat
Noordzeestraat
Oude Markt Achter de Kerk
Brugstraat
Beursstraat
Vrijgang
Walstraat
11
13
Vrouwestraat
12
Bellamypark
Beursplein
14
Lepelstraat
Branderijstraat
Groenewoud
Nieuwstraat
Sarazijnstraat
Dortsmansstraat
Lombardstraat
Nieuwendijk
Weteringstraat
Groenewoud
Lampsins behoorde tot de rijkste Zeeuwen
van de zeventiende eeuw. Een deel van
hun welvaart dankten zij aan de handel
met Zuid-Amerika. Cornelis Lampsins
liet dit huis in 1641 bouwen. Zijn ouders
waren grootaandeelhouder in de VOC, die
in 1609 Henry Hudson erop uit stuurde om
een doortocht naar Azië via de noordelijke
ijszee te ontdekken en zo het eiland
Manhattan ontdekte. In het museum is
een (Zuid-)Amerikaanse zilverschat te zien
naast voorwerpen uit het rijke maritieme
verleden van Zeeland. Het onderwerp
Amerika komt vaak terug in de tentoonstellingen.
2
Loop vanuit het muZEEum rechts af en
sla de eerste straat in, de Sarazijnstraat
(op de hoek staat café de Branding) en
2
Sint Jacobsstraat
1
Kleine Markt
Houtkade
Wagenaarstraat
Vlamingstraat
Walstraat
10
Nieuwstraat
Nieuwendijk
Ballastkade
Kleine Kerkstraat
Arsenaalplein
Wilhelminastraat
9
Zeilmarkt
Steenen Beer
Nieuwstraat
Wilhelminastraat
Houtkade
Hendrikstraat
Gravestraat
Baljuwstraat
Emmastraat
volg deze tot de eerste
dwars straat, sla rechts
af de Nieuwstraat in.
Op nummer 40 be vindt
Koudenhoek
Oranjestraat
Palingstraat
zich het woonhuis van
de familie Evertsen.
Cornelis Evertsen de
Jongste (1642-1706)
was een zoon van een
Vlissingse admiraal die
al op tienjarige leeftijd
naar zee ging en daar
het grootste deel van
zijn leven doorbracht.
Hij werd in 1665 door de Engelsen
ge vangen genomen omdat hij als
8
kaper actief was, maar hij kreeg een
prima behandeling. Na zijn uitwisseling
maakte hij snel carrière. In 1672
3
Flessenstraat
Simon Stevinstraat
Oranjedijk Prinsenstraat
6
4
7
5
Korenstraat Kalkhokstraat
Gravestraat
Marinestraat
Onderstraat Paardenstraat
Oranjedijk
Kogelparkstraat
Landingstraat
Koningsweg
2

6 Zeeland herontdekt Amerika 7
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
3
trok hij met drie Zeeuwse schepen erop
uit om Engelse schepen te kapen. Tegen
het directe belang van Zeeland in trok hij
samen met een Amsterdams eskader erop
uit en heroverde hij in 1673 New York dat
hij overdoopte tot Nieuw Oranje. Veertien
maanden later gaf de Republiek dit
terrein weer terug aan Engeland in ruil
voor Suriname. Thuis ge komen kreeg hij
van de hoogste politieke bazen van Zeeland
op zijn kop omdat hij het landsbelang
boven het provinciaal belang had gesteld.
3 Loop door de Nieuwstraat tot aan de
kruising met de Hendrikstraat (Dit is de
derde straat). Ga daar rechts af. Hier vindt
u op nummer 25 het Beeldenhuis, gebouwd
in 1730 door Jan Westerwijk, schepen en
raad der stad Vlissingen. Op het dak staan
vier beelden die de handelsbetrekkingen
met de vier windstreken verbeelden. Het
meest rechtse beeld is een Indiaan en
stelt de handel met Amerika voor. Het huis
werd o.a. bewoond door burgemeesters
van de stad. In 1930 werd het Beeldenhuis
afgebroken en in 1933 werd de gevel in de
Hendrikstraat herbouwd. De opdracht gever
Johan van Westerwijck werd in 1733
bewindhebber van de West Indische
Compagnie. Lang heeft hij niet van zijn huis
kunnen genieten, want hij pleegde zelfmoord
nadat het schip ‘t Vliegent Hert in
1735 verging (deze daad kan ook door een
teleurstelling in de liefde zijn veroorzaakt).
Op de oorspronkelijke plek stond tegenover
dit pand het huis van Ewoud van Dishoeck,
die het idee van een stads paleis kopieerde
Keer weer terug naar de Nieuwstraat,
steek de straat over, de Nieuwstraat gaat
hier verder in de Palingstraat. Loop verder
tot de eerste kruising. Dit is de Koren straat
4 5 Op de hoek van de Palingstraat
en de Korenstraat stond in de late
achttiende eeuw een herberg genaamd
De Americaansche vlag. Deze wijk lag
pal achter de haven. Waarschijnlijk is
deze naam terug te voeren tot 1782
toen de Republiek der Zeven Verenigde
Neder landen de onafhankelijkheid van
4
5
de Verenigde Staten erkende.
Vlissingse kooplieden hadden er erg op
aangedrongen. Ook toen dit pand een
gewoon woonhuis werd, bleef de naam
bewaard. Nu herinnert er weinig in deze
straat aan die tijd. Het meest opvallende
huis in deze straat (aan de overkant op
nr 44) lijkt oud, maar is een volledige
herbouw uit 1965 van een huis uit 1651.
Oude foto’s tonen het straatbeeld uit
die tijd.
Sla aan het eind van de Palingstraat
links af, de Onderstraat in en weer links
de Koudenhoek in. Deze woonwijk, waar
nu weinig meer van de vroegere bedrijvigheid
over is, lag vlak achter de Vlissingse
havens, waar monumentale stadspaleizen
stonden.
6 7 Hier stond aan de Houtkade het
zogenaamde Van Dishoeck stadspaleis, dat
van 1818 tot 1965 in gebruik was als stadhuis.
Het monumentale gebouw werd in
1733 gebouwd voor Anthony van Dishoeck
door architect J.P. van Baurscheit de Jonge.
Na uitbreiding van scheepswerf De Schelde
na Wereldoorlog II stond het gebouw op
het bedrijfsterrein in de weg en moest
verplaatst of afgebroken worden. In mei
1963 leek de redding nabij toen Howard C.
Van Arsdale, prominent lid van de Holland
Society van New York beloofde in Amerika
geld in te zamelen voor de verplaatsing van
het huis. Maar het bleek een loze belofte.
Het geld kwam er nooit en het huis werd
in 1986 gesloopt.
6
7

8 Zeeland herontdekt Amerika 9
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
8
8
Aan uw rechterhand ziet u het voormalig
Scheldeterrein. Hier bevonden zich
de havens van Vlissingen. In 1869 had een
voormalig marine-officier Marin Henri
Jansen (1817-1893) geprobeerd om een
lijndienst tussen
Vlissingen en New
York op te zetten.
Hij wist de ondernemers
en de politici
van Middelburg
en Vlissingen warm
te maken voor zijn
plannen, maar hij
kon de overheid niet
overtuigen van de
noodzaak om het
geld hiervoor ter
beschikking te
stellen. Hij was
zelf te weinig
ondernemer om het plan uit te voeren,
ook al was de timing perfect: de havens
werden gemoderniseerd, in 1876 werd het
Veers-Middelburgs kanaal doorgetrokken
naar Vlissingen. Naast het kanaal kwam
een spoorlijn te liggen en in 1873 kreeg
Vlissingen vervangen door: een aansluiting
op het spoornet. De Zeeland-Amerika Lijn
kwam er niet, maar de discussie leidde wel
tot de oprichting van de Holland Amerika
Lijn (HAL), die in 1873 vanuit Rotterdam op
New York ging varen.
9 De HAL zorgde ook voor werk in de
Vlissingse haven. Het hoofdkantoor van
scheepswerf Koninklijke Maatschappij
De Schelde aan de Glacisstraat had
Amerikaanse trekjes: een skelet van
gewapend beton, 60 meter breed en
30 meter diep. Het gebouw (nu aan het oog
ontrokken door de machinefabriek) werd in
1913-1914 gebouwd door architect J.P. Stok
uit Rotterdam. Op deze werf werden in 1955
de motoren voor de laatste versie van
De Rotterdam gebouwd, die voor de
Holland-Amerika Lijn de verbinding
tussen Rotterdam en New York onderhield.
Ook bouwde De Schelde voor dezelfde
maatschappij vrachtschepen zoals het
vrachtschip De Kinderdijk (5600 ton) in
1956.
Loop via de Koudenhoek langs het parkeerterrein
(Steenen Beer). Ga via het Groenewoud
rechtdoor tot u de Walstraat kruist,
sla daar links af.
10
10 Amerikaanse
producten waren
pas laat in de
twintigste eeuw
in Vlissingen te
vinden.
Op 2 april 1938
opende het
verkoop huis
“Amerikaan” zijn
9
deuren op Walstraat 109. Deze winkel
verkocht herenkleding, bedrijfskleding,
dames mantels en mode. Vooral de stalen
meubels maakten een moderne indruk.
In 1970 konden de Vlissingers hun spijkerbroeken
kopen in het ‘Amerikaans Importhuis’
op nr. 32.
11 Keer terug op uw schreden en ga
verder via het
Groenewoud tot het
Plein Vierwinden.
Steek dit over en
loop de Lepelstraat
in. Loop rechts
langs de kerk via de Oude Markt naar de
Sint Jacobskerk. Archibald Laidlie (1727-
1779) stond hier als Schotse predikant van
de Engelse gemeente tussen 1759 en 1763.
In dat jaar werd hij door de Reformed
Protestant Dutch Church in New York
beroepen als haar eerste Engelstalige
predikant. Hij vertaalde de samen vatting
van de calvinistische geloofs leer, de
Heidelbergse Catechismus, in het Engels
en zorgde voor de overgang van het
Nederlands naar het Engels, honderd jaar
nadat Nieuw Amsterdam veranderde
in New York (1764). Zijn Engelstalige
gemeente kwam bij elkaar in het noordelijke
gedeelte van deze kerk.
12 Loop langs de kerk naar de Branderijstraat.
Hier woonde op nr. 4 Arie Ruysch,
1797-1871. Hij kwam als ontvanger der
belastingen naar Vlissingen en bouwde
een bloeiend bedrijf op als wijnkooper en
steenkolenhandelaar. Rond de Grote Kerk
stonden zijn pakhuizen. Hij werd lid van
de gemeenteraad en van de Kamer van
Koophandel en fabrieken.
Intussen schreef hij
zeventien toneelstukken,
waaronder Het Testament
uit Amerika uit 1845. Dat
blijspel ging over een arme
wees die bijna zijn Amerikaanse
erfenis verloor aan
een brutale neef. In de jaren
1840 werden veel toneelstukken
over Amerika geschreven, die vaak
waarschuw den tegen de illusie om er snel
rijk te worden.
Loop rechtdoor de Schuitvlotstraat in en
neem de eerste afslag rechts. Nu staat u op
het Bellamypark.
13 De student Jacobus Bellamy (1757-
1786) dacht er over om zichzelf als
vrij williger te melden voor het leger van
George Washington in 1777, maar bedacht
zich op tijd. Hij dichtte een eerbetoon aan
deze Amerikaanse held:
Geen gloriezuil is uwer grootheid waar:
De Vrijheid van America,
’t Geluk uw’s volks, op regt en
moed gebouwd,
Dit is uw gloriezuil!
Mijn Vaderland, dat uwe daaden eert,
Denkt, zugtend, aan zijn’ ouden roem!
De Vrijheid gaf den moed van Nederland
In ’t hart van Washington!
Dit park was vroeger de oudste
haven van Vlissingen, die
al in 1304 werd gegraven.
In 1909 werd het gelijk met
12
13

10 Zeeland herontdekt Amerika 11
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
13
een aantal andere
havens gedempt en
omgedoopt tot Bellamypark.
Bellamy
nr. 30 (Nu Bistro
Sinai Central) is het
woonhuis van Jacobus.
Steek het plein over naar de andere kant
en loop even de Hellebaardierstraat in.
Het pand op nr. 2 stamt uit 1650 en was tot
1823 een herenlogement, daarna werd het
gebruikt als gasthuis. Sinds 1991 is hier
het Vlissingse Gemeentearchief gevestigd.
Keer terug en ga rechtsaf de Beursstraat
in, loop recht door tot u op het Beursplein
staat.
14 Beursplein 5-7
Kantoor van Pieter F. Auer
14
Op 32-jarige leeftijd werd deze cargadoor
(scheepsmakelaar) gevraagd om consulair
agent van de VS te worden. Hij hield
kantoor aan Beursplein 7. Druk had hij
het niet met deze functie, maar hij nam
zijn positie zeer serieus, dertig jaar lang.
Het was zijn belangrijkste taak om
producten die naar Amerika werden
uitgevoerd te voorzien van een bewijs van
waarde, ten behoeve van de vereiste invoerrechten.
Hij verstrekte ook informatie over
Amerikaanse producten aan potentiële
leveranciers, maar veel vraag was er niet.
Op dit plein woonden en werkten de
15
16
scheepsmakelaars en bevonden zich een
tiental consulaten. Vanwege die andere
consulaten hield Amerika de post nog tot
ongeveer 1930 open, want het kostte maar
$ 200 per jaar. Bovendien was Auer een
buitengewoon hulpvaardige man. Het pand
is nu een Wokrestaurant. Foto’s van vroeger
laten de wapenschilden en vlaggenmasten
zien die de consulaten markeerden.
Als u links afslaat komt u weer op de
Nieuwendijk uit.
15 Als u nog van het uitzicht op zee wilt
genieten kunt u even door lopen naar de
Boulevard. Ook daar zijn plekken met een
Amerikaanse link. Op de plaats waar nu
een flat staat (nr. 66) stonden in tijd dat de
Amerikaanse consulair agent Pieter Auer
er woonde mooie gezinswoningen. De foto
laat dat zien.
16 Boulevard, Hotel Britannia
Als u verder over de Boulevard loopt naar
het noorden, komt u het karkas tegen van
wat vroeger Grand Hotel Britannia was.
Op 1 januari 1983 bezocht de Amerikaanse
dichter Allen Ginsberg Vlissingen, samen
met Simon Vinkenoog. Hij schreef toen een
gedicht over wat hij op het strand vond:
‘What the Sea Throws Up at Vlissingen’
‘Plastic en cellofaan, melk- en yoghurtpakken,
blauwe en oranje boodschappentasnetjes
Mandarijnenschillen, papieren tassen,
veren & zeewier, stenen & stokken,’

12 Zeeland herontdekt Amerika 13
Middelburg
De oorsprong van de stad Middelburg
had indirect met Amerika te maken. De
Vikingen vonden het toch praktischer om
de Europeanen te ontlasten van hun bezit
dan de Indianen. In het laatste kwart van
de negende eeuw richtten de bewoners van
de Atlantische kust bolwerken op om zich
tegen de aanvallen van de Noormannen te
weren. Op Walcheren waren drie verdedigingsburgen.
De middelste burg werd op
een kreekrug in een bocht van het riviertje
de Arne aangelegd en werd een trekpleister
voor handel, bestuur en de kerk. In het
stratenpatroon van de huidige stad is de
vorm van de oude verdedigingsring nog goed
te herkennen.
Het in 1123 door Norbertijnen gestichte
klooster, groeide uit tot een abdij. Dat trok
andere religieuze ordes aan. De stadsrechten
van 1217 (uitgebreid in 1254) en de
bijzondere belangstelling van Graaf Willem
II van Holland leverden de stad allerlei
voordelen op. De exclusieve handel in wijn,
zout en hout maakte de stad welvarend.
In de late vijftiende eeuw werden het
Stadhuis en het Gasthuis gebouwd.
Middelburg groeide in de Middeleeuwen
uit tot een regionaal centrum voor handel,
bestuur en godsdienst.
De Nederlandse Opstand (1568-1648) tegen
de Spaanse overheersing maakte een eind
aan deze bloei. Na een beleg van twee jaar
door de legers van Willem van Oranje gaf
Middelburg zich over en koos de zijde
van de prins. Na de val van Antwerpen
in 1585 trokken veel vluchtelingen uit het
katholieke zuiden naar de protestantse
Noordelijke Nederlanden, waaronder
Middelburg. Hun kennis, kapitaal en
N57
netwerk vormden de basis voor een nieuwe
bloeiperiode.
Op het eind van de zestiende eeuw kwamen
de nieuwe vestingwerken gereed. Kooplieden
investeerden veel in de VOC en WIC,
grote multinationals die handel dreven
met Azië, Afrika en de beide Amerika’s.
Op de Middelburgse scheepswerven van de
handelscompagnieën werden vele schepen
gebouwd. De handel op Zuid- en Noord-
Amerika bestond vooral uit slaven, tabak,
goud en suiker. In de achttiende eeuw zakte
de handel in. Aan het eind van die eeuw
hoopten de Middelburgse kooplieden dat
de handel zou opleven als Amerika de onafhankelijk
zou worden. Amerika vocht zich
los van Engeland (1775-1783), maar veel
profijt hadden deze handelaren er niet van.
Wel vertrokken er in de negentiende
en begin twintigste eeuw duizenden emigranten
naar de Nieuwe Wereld in de hoop
op een beter bestaan. De meesten kwamen
van het platteland, maar ook stedelingen
vertrokken. In de twintigste eeuw vestigden
Amerikaanse bedrijven zich in de stad.
Deze stadswandeling voert langs plekken
waar iets Amerikaans is terug te vinden:
kooplieden die op Amerika voeren, bestuurders
die zich in de nieuwe staat verdiepten,
emigranten die de stad verlieten, predikanten
die met hen mee reisden en fabrieken.
Sommige historische plekken zijn goed
bewaard gebleven, anderen zijn verwoest
door het bombardement van 17 mei 1940,
maar een deel daarvan is weer opgebouwd.
Jodengang
Seissingel
Langevielebolwerk
De stadswandeling door Middelburg duurt
ongeveer 75-90 minuten en begint midden
op het Marktplein met het zicht op het
stadhuis, dat gebouwd werd tussen 1452
Baarnselaan
Seissingel
Looierssingel
Langevielebolwerk
N57
Seissingel
Hof van Tange
Walensingel
Hof Ter Veste
Seisbolwerk
Achter de Houttuinen
Seissingel
Seisdam
Seisstraat
N57
Volderijlaagte
Molenberg
Seissingel
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
Penninghoeksingel
Herengracht
Penninghoeksingel
Klein Vlaanderen Klein Vlaanderen
Herengracht
Beenhouwerssingel
Penninghoek
Stadhuisstraat
Korte G ere
Het Groene Woud
Vlissings Bolwerk
Poelendaelesingel
Schuiffelstraat
Noords
Seissingel
2
Lange Noordstraat
Langeviele Pottenmarkt
Kalverstraat
3
Vlasmarkt
Helm
Kerspel
Gortstraat
Koestraat
Molenwater
Hofplein Wagenaarstraat
Blindenhoek
Gravenstraat
Lombardstraat
Bachtensteene
Burggang
Markt
Beenhouwerssingel Stadsschuur
1
N57
Noordbolwerk
Zuidsingel
Bagijnhof
Brouwerijpoort
Nieuwe Burg
Zusterstraat
Korte Burg
Zusterplein Sint Jansgang
Walplein
Hoogstraat Nieuwe Haven
Abdij
en 1520 door de Antwerpse Keldermanfamilie.
De route volgt de Markt, Helm,
N661
Lange Noordstraat, Hofplein/Wagenaarstraat,
Brouwerijpoort, Bogardstraat,
Balans, Abdijplein, Korte Giststraat, Dam,
Rotterdamse Kaai, Dwarskaai, via de
Spijkerbrug naar de Kinderdijk, via bruggetje
naar Londensekaai, Nieuwstraat,
Londensekaai, Segeerstraat, Markt.
1
In het stadhuis zetelde in 1599 burgemeester
Adriaen ten Haeff die ook een
deftige koopman was. In 1596 bracht een
4
Schroebrug
Bree
17
Sint Janstraat
10
Sint Jorisstraat
6
5
7
8
Balans
Lange Delft
Herenstraat
Vismarkt
Schroebrug
9
Koorkerkhof
J. Huizingalaan
Bleek
Turfkaai
Molenwater
Spanjaardstraat
Sint Pieterstraat
Sint Barbaragang
Segeersstraat
16
Kousteensedijk
Blauwedijk
Kanaalweg
Koepoortlaan
Zuidsingel
Isabellag ang
Damplein
Nieuwstraat
Molenwater
Spuistraat
Londensekaai
Stationsstraat
Vee
Nieuwe Oostersestraat
Bellinkstraat
Korendijk
Damplein
Bastion
schip een gekaapte
lading van rond
de 100 Afrikaanse
slaven in de Middelburgse
haven aan
land. Het provincieen
stadsbestuur
en de predikanten
vonden dat ze
vrijgelaten moesten
worden omdat
het gedoopte
christenen waren.
Molstraat
Singelstraat
Pijpstraat
Dam
Kuiperspoort
Nieuwepoortstraat
Loskade
1
Dokstraat
Hagepreekgang
13
Rouaansekaai
Brakstraat
Rotterdamsekaai
14
Dwarskaai
15
Kinderdijk
Meestoof
ob Catsstraat
11
Balkengat
Dokhavenpad
Kanaalweg
Loskade
Veersesingel
12
Maisbaai
Touwbaan
Punt
Dwarsstraat
K

14 Zeeland herontdekt Amerika 15
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
Dat gebeurde. Sommige vonden werk,
maar velen van hen stierven snel in dit
vreemde klimaat. In 1598 bekostigde de
burgemeester een ontdekkingsreis naar
Amerika en hij wilde dat een jaar later
herhalen als de Staten hem steunden.
Als u met het gezicht naar het stadhuis
staat, ziet u links daarvan aan de Vlasmarkt
Restaurant De Vriendschap.
Dit café was in de jaren 50 een bekende
locatie waar voorlichtingsavonden over
emigratie naar Amerika en Canada werden
gehouden. Ze luisterden naar een spreker
die vertelde hoe het leven van een emigrant
eruit zag, hoe ze zich het best konden
voorbereiden, hoe ze een sponsor vonden
en wat de mogelijkheden om aan het werk
te komen waren. In totaal vertrokken 500
Zeeuwen tussen 1953-1962 naar Amerika
en 1200 naar Canada.
Loop links naast het stadhuis het steegje
in (de Helm). Dit is nu het binnenplein
van de Roosevelt Academy, een Engelstalig
college dat sedert 2004 in dit pand
ge vestigd is. Sla aan het eind links af.
Daar ziet u de de Engelse kerk (hoek
Bodenplein).
2 Dit was de kapel die tussen 1629 en
1920 door de Engelstalige gemeenschap
van kooplieden werd gebruikt. Het gebouw
stamt uit de late vijftiende eeuw, toen
het onderdeel was van de orde van
Cellebroeders, de doodgravers van de
stad. Tussen 1592 en 1629 was de kapel
in gebruik als tapijtwerkplaats.
Op zondag 21 september 1913 onthulden
nazaten van de Pilgrim Fathers in deze
kerk een gedenkplaat. Zij eerden daar mee
de groep Engelse puriteinen die in 1620
via Leiden en Delfshaven naar Plymouth
in Massachusetts vertrok. Eén van hen
Robert Browne (1550-1633) ging niet mee,
maar schreef in Middelburg boeken die
de scheiding van kerk en staat bepleitten.
Deze godsdienstvrijheid werd heel
belangrijk voor Amerika. De opstellers
koppelden die vrijheid aan Willem van
Oranje, de verdediger van de vrijheid in de
Nederlanden.
Keer terug en ga linksaf de Lange Noordstraat
in. Deze straat was één van de drie
oudste wegen van de stad.
2
3 Eén van de emigranten die na de oorlog
vertrok was bakker Liekele A. Vroon. Hij
was een geslaagde, regionaal bekende
banketbakker die half mei 1951 emigreerde
naar Canada en zijn stadsge noten via
artikelen in de krant De Faam op de hoogte
hield. Zijn bakkerij aan de Lange Noordstraat
23 (nu Primrose Academie), direct
achter het Middelburgse stadhuis gelegen,
was één van de weinige gebouwen in het
centrum van Middelburg dat gespaard bleef
tijdens de vernietigende Duitse bombardementen
in mei
1940. Vanuit zijn
bovenverdieping
maakte hij deze
foto van de
herbouw van het
stadhuis.
Even verder op
nr. 31 woonde
de beroemde
dichter Jacob
3
Cats tussen
1603 en 1623.
Zijn boeken met
levenswijsheden
op rijm namen
de Nederlandse
emigranten
tot en met de
negentiende
eeuw mee naar
Amerika.
Volg de Lange
Noordstraat tot
aan de zijstraat,
Het Hofplein.
De Hofpleinkerk
aan de linkerkant nam de plaats in van de
Noorderkerk, die we straks zullen tegenkomen.
Aan de rechterkant op nr. 16 staat
het Van de Perrehuis, een stadspaleis uit
1775. Nu huisvest het pand het Zeeuws
Archief, waar u onder andere zes miljoen
digitale gegevens over Zeeuwen kunt
vinden: ook over de emigranten.
Sla rechts af het steegje in tegenover het
herenhuis met bordes (eerste huis in de
Wagenaarstraat) en volg het pad langs de
nieuwbouw van het Zeeuws Archief aan de
rechterkant van het parkje.
4
Kijk na de poort even rechts de Bogardstraat
in. Hier staan nog de bogen van de
Noorderkerk. Op zondag 15 april 1951 was
deze kerk het toneel voor een emotionele
afscheidsdienst van ds Aalbertus Herman
Oussoren (1898-1968) die zich met zijn
gezin in Hoboken, New Jersey vestigde.
Deze dominee had al in 1950 een rondreis
door Amerika en Canada gemaakt en wist
4

16 Zeeland herontdekt Amerika 17
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
5
wat emigratie betekende. Met artikelen
in de plaatselijke krant De Faam, hield hij
zijn stadsgenoten op de hoogte van zijn
avonturen. In Amerika was zijn pastorie
een verzamelplaats voor Zeeuwen in den
vreemde. Zijn collega
ds Paul van Til maakte ook een reis naar
Amerika en Canada als boordpredikant.
Deze kerk is in de jaren 1990 afgebroken.
Alleen de bogen van de toegangsdeuren
zijn nog te zien.
Sla linksaf de Bogardstraat in en sla aan
het eind weer linksaf, richting Balans.
U ziet op dit kruispunt tal van plekken
over Amerika.
5 6 In het midden, vlak voor de fontein,
staat het slavernijmonument, dat op 2 juli
2005 werd onthuld. Links daarvan, achter
het traliehek, stonden de pakhuizen van
de Middelburgse Commercie Compagnie
(MCC) . De compagnie maakte tussen
1723 en 1807 113 tochten waarbij 180.000
slaven uit West-Afrika naar Zuid- en
Noord-Amerika werden gevoerd.
Achter de fontein ziet u de herbouwde
Sint Joris Doelen. Dit gilde was het meest
7
elitair van de drie
Middelburgse
schutterijen. In
1872 vierde hier de
“emigrantenvader”
Johan Samuel
Frederiksen uit
de Segeerstraat
zijn honderdste
verjaardag. De
beker van het gilde
werd in 1880 aan
een Amerikaanse
verzamelaar verkocht
(met de beker
van Maximiliaan uit
Veere lukte dat niet;
zie toelichting op
6
stads wandeling Veere). Het pand werd in
de Tweede Wereldoorlog totaal verwoest en
daarna weer opgebouwd. De datum 1970
geeft aan wanneer het pand weer gebruikt
kon worden.
7 Aan de rechterkant, tegen de Abdij aan
stond voor de oorlog het “Middelburgsch
koffiehuis” links naast het torentje. Dit
logement werd ook in de oorlog verwoest
en niet herbouwd. In 1849 woonden hier
het echtpaar Huibertus (1806) en Ardina
Frederiks (1820) Zij trokken naar Utica in
New York met vijf kinderen, waar nog vier
8
kinderen geboren werden. Hij was een zoon
van Johan S. Frederiks uit de Segeerstraat.
In totaal trokken tussen 1840 en 1920,
32.000 Zeeuwen uit de provincie weg naar
Amerika.
Loop door de Balanspoort het Abdijplein op.
8 Rechts van de ingang is het Zeeuws
Museum. Dat beheert de collectie van
Meinard J.L. Sprenger (1860-1951). Deze
jongeman uit Domburg trok als jongeman
van Domburg naar Amerika en bouwt een
veeboerderij in de Canadese staat Alberta
op. Hij verzamelde kleding en voorwerpen
van de Zwartvoet indianen, die hij mee
terug nam naar Zeeland en aan het Zeeuws
Museum schonk. Daar staan ze ten toon
gesteld. Zijn huis in Domburg noemde hij
“De Wigwam”.
Schuin rechts tegenover het museum, aan
de rechterkant bevindt zich de Statenzaal:
de vergaderzaal van het Provinciebestuur.
Hier erkenden de Staten van Zeeland de
onafhankelijkheid van de VS in april 1782.
Op deze zitting was de gecommitteerde
raad Van Rosevelt aanwezig. De Roosevelts
emigreerden in 1649 van het eiland Tholen
naar Nieuw Amsterdam.
9
Als herinnering
aan deze familie,
die twee presidenten
(Theodore en
Franklin) en een
first lady (Eleanor)
voorbracht, is het
Roosevelt Study
Center gesticht
(op nr. 8). Dit
onderzoeksinstituut
houdt zich sinds
1986 bezig met
de geschiedenis
van Amerika in
de twintigste eeuw en met vier eeuwen
Nederlands-Amerikaanse geschiedenis.
Loop door de kloostergang (ingang Abdij 9)
naar de Abdijkerk, links achter de ruiten
ziet u de monumentale kapittelzaal, waar
tot 1574 de vergaderingen van de monniken
werden gehouden. De zaal is daarna gebruikt
als stal en weer later als bibliotheek.
Nu is het de leeszaal van het Roosevelt
Study Center. Op de rechtermuur staan
de namen vermeld van de ontvangers van
een Franklin D. Roosevelt Four Freedoms
Medal. Deze prijzen worden om het jaar in
de Abdijkerk uitgereikt aan wereldburgers
die zich hebben ingezet voor de vrijheid
van meningsuiting, vrijheid van godsdienst,
vrijwaring van vrees en vrijwaring van
gebrek.
(tussen november en april is de doorgang
naar de Abdijkerk gesloten; loopt u dan
terug en verlaat na de kloostergang 2x
rechts het Abdijplein, sla de Abdijkerk over
en sla bij de Korte Giststraat linksaf).
9

18 Zeeland herontdekt Amerika 19
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
10
10
De Abdijkerk bestaat uit drie kerken: de
oorspronkelijke parochiekerk, de Abdijkerk
(Koorkerk) links. Daartussen ligt de zogenaamde
wandelkerk. Het meest opvallende
monument hier is het grafmonument van
de zeeheldenfamilie Evertsen. Cornelis
Evertsen de Jongste, werd ook wel Keesje
de Duivel genoemd. Hij veroverde op 24
augustus 1673 New York op de Engelsen
(die Nieuw Amsterdam in 1664 hadden
ingenomen) met een vloot van ongeveer
tien Zeeuwse schepen. Hij was niet alleen
een bekwaam admiraal, maar ook een goed
bestuurder. Hij werd in 1706 bijgezet in
het graf van zijn vader en oom, wat in 1816
naar de Nieuwe Kerk werd overgeplaatst
omdat de kerk oud en vervallen was en
nauwelijks meer bezocht werd. De Oude of
St. Pieterskerk werd in 1834 afgebroken.
Verlaat de kerk onder de toren en sla
11
linksaf tot vlak voor de andere Abdij ingang.
Loop de Korte Giststraat in (als u de kerk
vanaf het Abdijplein niet in kon, is het de
eerste straat aan uw linkerhand als u het
plein door de andere poort verlaat).
Loop het Damplein op. Dit plein ontstond
in de jaren 1960 toen stadsvernieuwing de
vervallen huisjes opruimde. Vlak voor u ziet
u de korenbeurs. Aan weerszijden van de
dam woonden de rijke handelaren en
reders van Middelburg.
Loop verder aan de linkerkant langs het
voormalige dok. Hier werden 330 schepen
voor de vaart op Indië en Amerika gebouwd.
Kijk even om het hoekje van nr. 33 (taveerne
De zwarte ruiter) dit pand heeft de enige
houten zijgevel van de stad. Het Huis De
Vier Heemkinderen aan de Rotterdamse
kaai 1 heette vroeger de Drie Indianen. De
hoofdbewoner heette dan ook De Zeeuwsche
Indiaan. Of dat een bijnaam was of
iemand die echt wat met Amerika te maken
had is niet bekend.
Steek de brug over naar de Dwarskaai
11 Op de hoek van de Rouaanse kaai en de
Dwarskaai stond ook een huis dat “De Drie
Indianen” heette. Hoogstwaarschijnlijk is
dit een verwijzing naar Amerika, hoewel het
ook naar India zou kunnen verwijzen. Iets
van de architectuur is nog te ontdekken op
oude foto’s van rond 1890.
Steek de Brug over naar de Kinderdijk.
Op het havenhoofd links stond een
Amerikaanse fabriek.
12 Maisbaai
De Amerikaanse ondernemer Theodore
Mace uit de buurt van New York legde
hier in 1897 de basis voor een fabriek van
lampvoeten. Deze werkplaats groeide uit
tot de Vitrite fabriek, die onderdeel werd
van het Philips concern en nu gevestigd is
op bedrijventerrein Arnestein.
Sla rechtsaf de Kinderdijk op, langs de
pakhuizen. Nr. 72 heet Delfshaven (naar
de plaats bij Rotterdam), dat was het
vertrekpunt van de Pilgrim Fathers, de
Engelse Puriteinen die in 1620 na elf jaar
in Holland gewoond te hebben, een kolonie
in de Amerikaanse staat Massachusetts
stichtten. Aan de andere kant van het
kanaal ziet u de Rouaanse kaai. Halverwege
die kaai kunt u de overgang van oud
naar nieuwbouw zien.
13 14 15 Aan deze kaai woonden de
notabelen van Middelburg, zoals Nicolaas
C. Lambrechtsen, (1752-1823) auteur van
eerste historische werk over Nieuw
Nederland (uit 1818). Hij woonde in het
huis de Meerminne. Zijn rechter buur man
was M.E.C. Versluys, agent der Verenigde
Staten in Zeeland. Deze huizen zijn
alle maal verwoest door het Duitse
bom bardement op 17 mei 1940.
12
13

20 Zeeland herontdekt Amerika
21
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
14
15
Steek het bruggetje
rechts over naar
de Bierkaai en sla
links af. Als u even
de Nieuwstraat inloopt
ziet u dat het
pand op nr. 39 de
Engelse Kiste heet.
Deze naam verwijst
naar de verpakking
waarin de tabak
uit Amerika naar
Nederland werd
verscheept. Hier
woonde mogelijk
ooit een koopman
die handel dreef met de Amerikaanse
koloniën.
Keer terug naar de kaai.
Tussen 1771 en 1834 heette het pand aan
de Londensche kaai nr. 19 De Virginis.
Deze naam verwees naar de oudste
Amerikaanse staat Virginia, waar veel
tabak werd verbouwd. Alle Amerikaanse
tabak die in de Lage Landen werd ingevoerd,
kwam via de Middelburgse
haven binnen. Na nr. 17 heeft u een
prachtig doorkijkje naar de Abdij toren,
die Lange Jan genoemd wordt.
16 Sla rechtsaf de Segeerstraat in.
De panden aan de linkerkant zijn nog
historisch. Helaas geldt dat niet voor
nr. 11. Deze straat heette in de negentiende
eeuw de St. Geertruistraat. Ook deze
straat is ernstig beschadigd in de Tweede
wereldoorlog. Rechts naast het behouden
pand nr. 11 stond het woonhuis van Johan
Samuel Frederiks (1772-1874). Tussen
1847 en 1853 vertrokken drie van zijn
kinderen en een klein dochter naar
Amerika. Zij bleven hem trouw schrijven.
Hij overleefde de meeste van zijn kinderen,
want hij werd 102.
In 1847 vertrok de eerste zoon: Jacobus
Cornelis met zijn vrouw Adriana en een
kind, Karel Marinus. Dat was niet hun eigen
zoon, maar de zoon van zijn halfbroer
Marinus. Zij lieten het jongetje achter in
Albany. Marinus was met hen meegegaan,
samen met zijn vriendin Jane, die een
tienjarige zoon achter had gelaten, die
zij twee jaar later ophaalde. Marinus liet
zijn enige dochter Geertruida Johanna
achter bij zijn vader in de Segeerstraat.
Zij (Geertje) kwam in 1848 alleen naar
16
Amerika en ging in Indiana wonen met
haar man Reinier van Oosterhout. Nadat
Jane vier jaar later (in 1851) overleed, trok
Marinus bij zijn dochter Geertje in.
Sla aan het eind van de Segeerstraat linksaf
de Lange Delft in.
17 Hier stond op nr. 35 (ongeveer op de
plek waar nu de HEMA staat) het woonhuis
van bakker Pieter Lankester (1799-1870),
die in 1849 met vrouw en vier kinderen
emigreerde naar Milwaukee in Wisconsin.
Hij bleef contact houden met zijn zwager
J.M. Kuiler in Veere en vroeg hem in 1867
om een aardappelschilmachine, 50 flessen
Haarlemmerolie en twee dozijn penselen in
drie maten (die toendertijd erg duur waren
in de VS) op te sturen.
Tussen 1835 en 1880 vertrokken 357
emigranten uit Middelburg naar de
Verenigde Staten.
Aan het eind van de Lange Delft ziet u het
beginpunt liggen: de Markt.
17

22 Zeeland herontdekt Amerika 23
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
Veere
Het begin van Veere ligt in de dertiende
eeuw toen vissers zich vestigden aan een
kreek die van Middelburg naar de Schelde
liep. Toen de heren van Borsele de omgeving
inpolderden nam het belang van Veere
ook toe. Vooral in de veertiende eeuw
bloeide de handel. De heren van Veere
legden de basis voor de marine in de
Lage Landen en stonden in aanzien aan
het Bourgondische Hof. Een voordelig
huwelijk tussen Wolfert VI van Borsele en
de Schotse prinses Maria Stuart in 1444
bracht handel met Schotland op gang
die meer dan 350 jaar zou blijven. Het
monopolie op wol bracht de stad veel welvaart,
maar ook de handel met Frankrijk
en de Baltische staten droeg daaraan bij.
In deze tijd werd het stadhuis gebouwd
en kort daarna de Grote Kerk, die in 1520
zijn huidige hoogte bereikte, maar nooit
helemaal af kwam.
In 1550 telde de stad 3500 inwoners, waaronder
350 Schotten. Een band met Amerika
ontstond dankzij de activiteiten van koopman
Balthasar de Moucheron, die wel
twintig schepen bezat en voor zijn handel
op Indië belang had bij een doorgang via de
noordelijke Atlantische oceaan.
In de zeventiende eeuw raakte Veere in het
slop en verloor het de meeste handel aan
Middelburg en Vlissingen. Na 1800 was
het stadje bijna bankroet. De aanleg van
het kanaal door Walcheren (1830-1870)
hielp indirect omdat de vissersvloot van
Arnemuiden naar Veere kwam. Maar de
afsluiting van het Veerse Meer in 1961
maakte ook daar een einde aan. Nu drijft
1
Warwijcksestraat
Bastion
Bastion
Kaai
Kwartierstraat
Mijnsherenstraat Simon Oomstraat
Wagenaarstraat
7
Baljuwstraat
Wijngaardstraat
Wagenaarstraat
de Veerse economie meer op plezierjachten
en toeristen dan op de 500 eigen in woners,
dankzij een roemrucht verleden dat zorgvuldig
bewaard is gebleven.
Veere was de eerste Zeeuwse stad die contact
legde met het Amerikaanse continent.
De wandeling duurt 45-60 minuten en volgt
deze route: Beginpunt stadhuis aan de
Markt, Vuilstraat, Oranjeplein, Campveerse
toren, Havenhoofd, Kaai, Wijngaardstraat,
Pieterstraat, Oliemolenstraat, Kerkstraat,
Kapelle straat, Veerseweg’t, Singeltje,
Kanaalweg Westzijde, waterput, havendijk
Oranjeplein.
1 2 Het stadhuis werd in 1477 gebouwd
en versierd met de heren en vrouwen van
Veere. De meest rechtse figuur is Adolf
4
Pieterstraat
Kaai
Kapellestraat
Oude Wacht
1
Stadhuisstraat
Oliemolenstraat
Oudestraat
5
2
Kapellestraat
6
Kerkstraat
Kerkstraat
Havenhoofd
Markt
Kaai
Kraanstraat
Vuilstraat
Oranjeplein
Oudestraat
3
Rijkendijk
van Bourgondië. Hij
kreeg omstreeks
1520 het eiland
Cozumel voor de
Mexicaanse kust bij
Yucatán cadeau van
keizer Karel V. Hij
was de eerste
Nederlander die
land bezat op
het Amerikaanse
continent. In 1527
vertrokken twee
galjoenen uit Veere
om het eiland te
gaan verkennen, maar de steun van Spanje
voor de expeditie verdampte en het schip
keerde onverrichter zake terug.
350 jaar later ging de belangstelling de
Torenwal
2

24 Zeeland herontdekt Amerika 25
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
3
andere kant op. In 1880 toonde de Amerikaanse
bankier Rothschild belangstelling
voor de zilveren beker van Maximiliaan. Het
Veerse gemeentebestuur wilde de beker
verkopen maar het Rijk stak er net op tijd
een stokje voor.
Loop de markt op aan de linkerkant en sla
linksaf het steegje de Vuilstraat in, loop die
uit tot het einde en sla linksaf. Ga onder de
poort door naar het Havenhoofd. U komt
dan bij de Campveerse toren.
3 Deze toren verwijst naar het vroegste
begin van Veere rond 1300, toen het een
veerdienst onderhield met het ertegenover
gelegen Campen. Vandaar de naam Campvere.
Deze toren werd rond 1500 gebouwd
en was de stadsherberg.
De naam Campvere komt ook in Amerika
voor. In de Amerikaanse staat Zuid Carolina
liggen twee tabaksplantages met de
namen ‘Campvere’ en ‘Middelburg’. De
stichter van de plantage Middelburg was
Benjamin Simons die in 1672 in de buurt
van La Rochelle werd geboren. Hij werd
wees en vluchtte op dertien jarige leeftijd
met zijn oom en tante naar Middelburg en
Veere, waar zijn oom Josias DuPre dominee
werd. In 1697 verschijnt Simons naam
voor het eerst in documenten in Amerika.
Schotse handelaren in Veere hadden tussen
1700-1750 belangen in Noord-Amerikaanse
plantages.
Tussen 1806-1809 was Nederland bezet
door de Fransen. De Engelsen blokkeerden
de handel van het Europese continent.
Ook Amerikaanse kooplieden hadden daar
last van. Om deze maatregel te omzeilen
schreven New Yorkse kooplieden zich in als
poorter. Schepen onder Amerikaanse vlag
deden voor hun (smokkel)handel de haven
van Veere aan.
Sinds 2005 komen er weer schepen met
Amerikanen in de Veerse haven aan. Rivier-
cruiseschepen met Amerikaanse toeristen
leggen aan bij een speciaal daarvoor
gebouwde steiger in het kanaal door
Walcheren om Veere te bekijken.
Loop terug langs de haven naar de Kaai.
Op nrs. 25 en 27 was het centrum van de
Schotse handelaren in 1539 gevestigd,
op nr 65 is een witte kanonskogel ingemetseld.
De kogel is uit 1809 toen de
Britten de Fransen uit Walcheren wilden
verdrijven. Waarschijnlijk was het een
teken dat het huis beschadigd was geraakt
en iemand de kosten voor herstel moest
betalen.
4 Op nr. 77 komen we weer een
Amerikaanse plek tegen. Dit was het
woonhuis “De Houtuin” van de Nederlands-
Amerikaanse schrijver-journalist Hendrik
Willem van Loon. Hij woonde hier tussen
1928-1932. Van Loon (1882-1944) vertrok in
1902 vanuit Nederland naar de Verenigde
Staten waar hij in 1921 als schrijver doorbrak
met het geschiedenisboek The Story
of Mankind.
Hij was een man met vele talenten en werd
in Amerika beroemd als historicus, journalist,
radiocommentator en illustrator. Albert
Einstein en Thomas Mann behoorden
tot zijn vriendenkring, evenals president
Franklin D. Roosevelt en zijn vrouw Eleanor
(zie foto) die hem regelmatig op het Witte
Huis uitnodigden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog
onderhield hij een vriendschapsband
met prinses Juliana en sprak hij bezet
Nederland moed in via de kortegolfzender
WRUL als Oom Henk. Hij publiceerde vele
bestsellers, ruim veertig populaire boeken
over geschiedenis en kunst, waarmee
hij een miljoenenpubliek bereikte. Zijn
boeken werden in meer dan twintig talen
vertaald. In de jaren twintig tot veertig van
de twintigste eeuw groeide Van Loon uit tot
de beroemdste Nederlander in Amerika. In
1928 organiseerde Van Loon een zeilwedstrijd
tussen traditionele Zeeuwse schepen,
waaronder de Hoogaars. Sinds 1994 is deze
hardzeilwedstrijd nieuw leven ingeblazen
en wordt jaarlijks in juli gehouden.
Sla linksaf de Wijngaardstraat in
Op de hoek Wijngaardstraat en de tweede
straat links (de Pieterstraat na de school)
stond tot 1810 het woonhuis de ‘Gouden
Kop’ van Balthasar De Moucheron (zie
afbeelding 6). Deze ondernemer organiseerde
en financierde tal van ontdekkings-
4

26 Zeeland herontdekt Amerika 27
Stadswandelingen langs Amerikaanse plekken in Vlissingen, Middelburg en Veere
reizen naar Amerika en Azië. Hij geloofde
dat er ook via de noordelijke IJszee een
doorgang naar Azië te vinden was. De
Moucheron werd bewindhebber van de
VOC (1602), maar over zijn rol in Hudsons
reis zijn de meningen verdeeld. Sommige
historici beweren dat hij deze tocht had
afgeraden omdat eerdere expedities niets
hadden opgeleverd. Anderen zeggen juist
dat hij een nieuwe expeditie steunde. Het
huis was één van de grootste huizen van
de stad, maar niet groot genoeg als opslagplaats.
Daarvoor fungeerde een deel van de
Grote Kerk, aan het eind van de straat. Het
woonhuis is omstreeks 1810 afgebroken.
Ga linksaf de Pieterstraat in, vervolg de
route door de Oliemolenstraat en loop
het parkje in langs het standbeeld. De
huizen rondom zijn visserswoningen uit de
negentiende eeuw. In het midden staat een
standbeeld van Valerius.
5
In 1624 schreef de bekende Nederlandse
dichter
Adriaan Valerius
(1570?-1625) het
lied ‘Wilt heden nu
treden’. Op Thanksgivingsday
(de
vierde donderdag in
november) zingen
de Amerikanen de
Engelse versie van
dit lied: ‘We gather
together’. Valerius
was notaris en
belastingontvanger
in de stad.
Wilt heden nu treden
voor God den Heere,
Hem boven al loven
van herten seer,
End’ maken groot zijns
lieven namens eere,
Die daar nu onsen
vijan slaat terneer.
We gather together
To ask the Lord’s blessing;
He chastens and hastens
His will to make known.
The wicked oppressing
Now cease from distressing.
Sing praises to His Name;
He forgets not His own.
6 Steek de straat over en loop over de
kinderhoofdjes langs de kerk en sla aan het
eind van het pad rechtsaf de Oudestraat in.
U ziet eerst het oudste deel van de kerk dat
6
dateert uit 1332. Een eeuw later werd deze
Kleine Kerk vergroot tot een kruisbasiliek.
Vervolg de route rechtdoor naar de Veerseweg.
Vlak na de bushalte gaan we rechtsaf
het Singeltje op. Dit weggetje volgt de
vestinggracht (singel) van de zestiende
eeuw. Loop ongeveer tot de eerste lantaarn
en kijk van de stad af naar het gebied
buiten de veste. Hier lagen ergens tabaksvelden.
Rond 1610 werd er in Veere op ‘Het Tabaksland’
geëxperimenteerd met de teelt van
tabak. Dit is de eerste keer dat er over
het verbouwen van tabak in Nederland
geschreven wordt. Blijkbaar gebeurde dit
professioneel want nadat in 1625 Nieuw
Amsterdam gesticht was en in 1630 grote
particuliere landerijen (patroonschappen)
aangelegd werden, werden tabakstelers uit
Veere aangenomen om dit product ook in
de Nederlandse kolonie te verbouwen. In
1631 nam grootgrondbezitter Killiaen van
Rensselaer Marijn Adriaensz van Veere aan
om op zijn landgoed aan de Hudsonrivier
een tabaksplantage op te zetten. Dat werd
geen succes voor Amerika, te meer omdat
Marijn in 1643 een aanslag op directeur
Willem Kieft in Nieuw Amsterdam pleegde.
Tot in de achttiende eeuw was Middelburg
de eerste invoerhaven voor
tabak uit Virginia. In Veere
bleef de herinnering aan
de tabakskweek in ieder
geval bewaard tot 1724 in de
veldnaam Tabakland.
Keer terug naar de
Veerseweg en steek die
over richting het kanaal.
Sla linksaf en ga de Kanaaldijk op. Het stuk
land tussen grote kerk en kanaal was in de
jaren 1920 een industrieterrein.
7 Hier stonden de fabrieken van Anthony
Fokker (1890-1939). Tussen 1919 en 1926
werden hier Fokker F-3 toestellen en
watervliegtuigen in elkaar gezet in loodsen
die eerder door de marine luchtvaart waren
gebruikt. In 1921 bouwde Fokker hier twee
F.4 toestellen die aan Amerika werden
verkocht. De Fokker 4 was het eerste
vliegtuig dat in 26 uur nonstop van New
York naar San Diego vloog. In 1923 doopte
Fokker zijn bedrijf om tot de Atlantic
Aircraft Corporation of America, en
begon hij zijn vliegtuigen in Amerika te
produceren.
Buig aan het eind van het pad weer mee
naar het centrum van Veere. Of kies het pad
tussen de weilanden richting de waterput,
die het hemelwater van de kerk opving en
tot 1938 de belangrijkste watervoorziening
van de stad was. U gaat dan rechts af
de Oudestraat in en links de Markt. Op
nr. 35 woonde in De Oude Pastorie eind
achttiende eeuw een kapitein van de
Middelburgse Commercie Compagnie,
die handelde met Amerika.
Fokkerfabriek in Veere, 1925
7

Tekst en redactie
Hans Krabbendam en Carolina Groen,
Roosevelt Study Center
Beeldmateriaal
Zeeuwse Bibliotheek/Beeldbank,
Zeeuws Archief, Gemeentearchief
Vlissingen, Zelandia Illustrata,
Roosevelt Study Center
Vormgeving
De Drvkkery
Contact
Roosevelt Study Center
Postbus 6001
4330 LA Middelburg
t 0118 631 590
www.roosevelt.nl
Met dank aan
Jacques van Aspert, Provincie Zeeland |
De Drvkkery | Ad Tramper, Gemeentearchief
Vlissingen | Roelof Koops,
Peter Blom, Peter Sijnke en Anneke van
Waarden-Koets, Zeeuws Archief |
Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen | Cees de Blaaij,
Zeeuwse Bibliotheek | Wilbert Weber,
Zeeuws maritiem muZEEum | Tobias van
Gent, Gemeente Middelburg | Tom Ekering
en Peter Vossen
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Zeeland
Het Van de Velde Publicatiefonds bevordert het cultuurhistorische besef op
Walcheren en van de stad Vlissingen in het bijzonder, in de vorm van publicaties,
in de breedste zin van de betekenis. Het fonds is ontstaan uit de uitoefening van
het uitgeversvak door vier generaties François van de Velde in Vlissingen.