De dichtheid van zout water - Waddenzeeschool

VO onderbouw
3
Proefje
De dichtheid van
zout water
Kwelder
Doel: Leerlingen weten na afloop dat zoet water lichter is dan zout water en
dat het zoete water ook op het zoute blijft drijven. Ook weten zij, dat
je voor het uitvoeren van een experiment, eerst een voorspelling doet
van de uitkomst. Na het experiment wordt gekeken of de voorspelling
klopte.
Materialen: - Grote doorzichtige bak (bijv. een aquarium, grote pot, accubak)
- Klein flesje met dop/kurk
- 100g zout
- 3 emmers
- Water, hoeveelheid is afhankelijk van de grootte van de bak
- Twee maatbekers van 1 liter
- Eetlepel
- Inktpatroon of andere kleurstof
- Voor achter de bak een witte achtergrond.
Groepsgrootte: Klassikaal
Duur: 20 minuten
Inleiding
(5 minuten)
Kern
(15 minuten)
Leg uit dat er straks een klein proefje wordt gedaan, waarbij gekeken
wordt naar een verschil tussen zoet (=kraanwater) en zout water.
Teken op het bord een schematische dwarsdoorsnede van zee, strand,
duin en duinvallei met duinmeertje. Dit is een gebied waar zout en zoet
elkaar tegenkomen. Het is leuk om te kijken wat er dan gebeurt.
Misschien klinkt het raar, maar zout en zoet water zijn niet even zwaar.
Dat gaan we straks zien.
Wie van jullie denkt dat zout water zwaarder is dan zoet water?
En wie denkt dat zoet water zwaarder is dan zout water?
Wie heeft geen idee?
Vooraf:
• Neem 1 liter water. Dat is zoet water.
• Neem 1 liter water. Dat wordt zeewater.
> Hoeveel zout moet er in 1 liter water, om het net zo zout te laten
worden als Noordzeewater? Wie denkt een snufje? Of 1 eetlepel,
twee, drie, vier meer?
> 35 gram is ongeveer drie afgestreken eetlepels. Voeg toe en roer
goed tot al het zout is opgelost.
3. De dichtheid van zout water
1

VO onderbouw
3
De dichtheid van
zout water
Kwelder
Deel A: • Vul het kleine flesje met zoet water, zet dit nog niet in de glazen
bak.
• Doe een laag zout water in de glazen bak. Zoveel dat het flesje straks
ruim onder water staat. Maak zoveel zeewater aan als daarvoor
nodig is.
> Straks gaan we zout en zoet water samenvoegen maar dan zien we
natuurlijk niet het verschil. Daarom geven we het zoete water eenkleurtje.
• Voeg inkt uit een inktpatroon of kleurstof toe aan het flesje.
> Leg uit dat wetenschappers voor een experiment of proefje altijd
een verwachting opschrijven, wat ze denken dat er gebeurt tijdens
de proef.
Dan kunnen ze achteraf kijken of hun idee/theorie klopt. En dan is
het niet eens zo belangrijk of het klopt, maar wel dat het te controleren
is.
> Vraag wat de leerlingen verwachten dat er gebeurt, als het flesje
met gekleurd zoet water in de bak met zeewater gezet wordt en dan
geopend wordt? En waarom verwachten jullie dat?
Laat verschillende leerlingen hun verwachting uitspreken.
Vervolgens wordt het experiment uitgevoerd
• Zet het flesje (met de dop erop) rechtop onder water.
• Haal de dop eraf. Als het goed is, gaat het blauwe zoete water
omhoog wervelen uit het flesje, als een soort vulkaan. Het zoete
water gaat op het zoute water liggen. Zout water neemt de plaats in,
in het flesje.
> Laat de leerlingen proberen uit te leggen hoe het komt wat zij zien.
Deel B: Vervolgens wordt de proef omgedraaid.
• Het flesje wordt met zout water en een beetje inkt gevuld.
• De glazen bak wordt met zoet water gevuld.
> Wat verwachten de leerlingen nu en waarom?
• Als het flesje geopend wordt, zal er eerst niet heel veel gebeuren.
Het zoute water blijft in het flesje.
• Als het flesje onder water voorzichtig omgedraaid wordt, zakt het
blauwe zeewater eruit, naar de bodem.
> Laat de leerlingen proberen uit te leggen hoe het komt wat zij zien.
Afronding
(5 minuten)
Bespreek of de voorspellingen van de leerlingen juist waren.
Wie zegt nu dat zout water zwaarder is dan zoet? En andersom?
Zout water is zwaarder dan zoet water. Zoet water drijft op zout water.
Wijs vervolgens weer op de tekening op het bord. In de duinvalleien
komt van twee kanten water. Waar komt zoet water vandaan? Uit de
lucht via regen. Waar komt zout water vandaan? Uit de grond, zogeheten
zoute kwel.
3. De dichtheid van zout water
2

VO onderbouw
Achtergrondinformatie
3
De dichtheid van
zout water
Kwelder
Het zoete water blijft op het zoute liggen en er vormt zich een zoet
duinmeertje.
Zo kunnen er vlakbij zee, plotseling allemaal zoetwaterplanten groeien.
Dichtheid
De dichtheid van water heeft invloed op haar gewicht. In zeewater is
zout opgelost waardoor de dichtheid is toegenomen. Ook de temperatuur
heeft invloed op de dichtheid van water. Koud water heeft een
hogere dichtheid dan warm water en is daarmee zwaarder. Zoet water
drijft op zout water en warm water drijft dus op koud water. Water met
de hoogste dichtheid is koud, zout water.
Transportband
Het verschil in dichtheid van het water op onze planeet is enorm belangrijk
voor ons klimaat. Er loopt door onze oceanen een waterstroom die
als transportband gezien kan worden. De motor van deze transportband
is het verschil in dichtheid en heeft als aanjaagpunt de Noordpool; hier
koelt het zeewater sterk af en bevriest. Het zout blijft echter achter in
het overige water dat hierdoor, bovenop de afkoeling, een nog hogere
dichtheid krijgt. Dit zware water zakt naar de diepte en voedt hiermee
de transportband. Een halve wereld, honderden jaren en oceanen
verder komt dit water weer naar de oppervlakte. Waar dit gebeurd is
mede afhankelijk van de ligging van de continenten en de draaiing van
de aarde. Hier geeft het water zijn kostbare lading (temperatuur, voedingsstoffen
en gassen zoals CO2) weer af aan de atmosfeer. Zonder
deze gigantische waterverplaatsingen zou het tientallen graden warmer
zijn rond de evenaar en tientallen graden kouder rondom de polen.
3. De dichtheid van zout water
3