De groote schouburgh der Nederlantsche ... - Warburg Institute
De groote schouburgh der Nederlantsche ... - Warburg Institute
De groote schouburgh der Nederlantsche ... - Warburg Institute
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
-—•^' -..-,..yw»<br />
^<br />
l^JSt^<br />
*$* ^<br />
*«i «*^ .f*»;»-. IV^Vv^<br />
"t*fe i?r<br />
jQËk
^tOAÜ ^<br />
^mrf^
• N
D E<br />
GROOTE SCHOUBURGH<br />
DER<br />
NEDERLANTSCHE<br />
KONSTSCHILDERS<br />
E N<br />
SCHILDERESSEN.<br />
c<br />
v
O P DE<br />
TITELPRINT.<br />
DEKonstgodes vervoert door yver<br />
Verbeek de Konftzucht van den Schryver<br />
Die zig geen moeite en vlyt ontzag ;<br />
Om naam en roem <strong>der</strong> Konftenaren ,<br />
Die door den tyd verduiftert waren,<br />
Op nieus te ftellen in den dag :<br />
Noch dit de Leerjeugt konde weig'ren<br />
Die op hun fpoor ten Konftberg fteig'ren.<br />
Men ziet haar driftvuur aangefteken,<br />
<strong>De</strong>n ihellen Tyd zyn feizfteng breken<br />
En we<strong>der</strong>houden in zyn loop<br />
En zynen vluggen gang beteug'len<br />
,<br />
, ,<br />
Door 't fnuiken van zyn' fnelle vleug'len-<br />
<strong>De</strong> Beelteniflen over hoop<br />
Geworpen worden , voor het knagen<br />
<strong>De</strong>r wormen , ruftig wech gedragen ;<br />
Op dat de Kunftjeugt die mocht lieren v<br />
Met palm , en groenende Laurieren<br />
Ot' voerenze op naar d'Eeuwigheit.<br />
Dan mag de Nyd haar gal uitbraken.<br />
<strong>De</strong> blinde onwetenheit dit wraken<br />
Haar is een vafte glans bereit.<br />
Daar zy voorheen gedaalt in 't duifter t<br />
Steets pralen met vernieuden lui<strong>der</strong>.
Digitized by the Internet Archive<br />
in 2011 with funding from<br />
Research Library, The Getty Research <strong>Institute</strong><br />
http://www.archive.org/details/<strong>groote</strong><strong>schouburgh</strong>.01'houb
D E<br />
GROOTE SGHOUBURGH<br />
DER<br />
NEDERLANTSCHE<br />
KUNSTSCHILDERS<br />
E N<br />
SCHILDERESSEN.<br />
Waar van 'er veele met hunne BeeltenifTen ten<br />
Tooneel verfchynen ,<br />
Konfbverken befchreven worden :<br />
en hun Levensgedrag en<br />
zynde<br />
een vervolg op het Schil<strong>der</strong>boek van<br />
K. v. Man <strong>der</strong>.<br />
HET L BE EL.<br />
'T welk zyn aanvang neemt met het Jaar 1466, en vervolgt<br />
met die Konftfchil<strong>der</strong>s , welker geboorte in dien<br />
turTchentyd tot het Jaar 16 13. voorgevallen is.<br />
DOOR<br />
ARNOLD. HOUBRAKEN.<br />
DEN TWEEDEN DRUK<br />
Van veele Drukfouten gezuivcrt en met Nieuwe Rerifters<br />
voorzien.<br />
JN 'sGRAVENHAGE,<br />
f SWART, J. C. BOUCQUET, 1<br />
BY EN }><br />
]<br />
1753,<br />
L M..GAULARD, J
Aan de<br />
BEMINNAARS<br />
Van de<br />
, : , ; , , ,<br />
SCHILDERKUNST, KONST-<br />
OEFFENAARS en LEERLINGEN.<br />
Mecenaten van de Kunft,<br />
Konftaankwekers door wier gunft<br />
Kunfl en Konftenaren leven<br />
Koefteraars van dezen fcjiat,<br />
Die een dierbaar goet bevat<br />
Dat die oeffening komt geven<br />
Daar zy levend in 't verftant,<br />
't Recht begryp <strong>der</strong> dingen plant;<br />
Vond uw Konftgenegen oog,<br />
Als het wikte, of als het woog,<br />
In een Konftwerk naar de Reden<br />
Vergenoegen ; daar 't penceel<br />
Met Natuur flry t op 't Tafreel<br />
En des Hemels won<strong>der</strong>heden<br />
In de Schepfelen verfpreit,<br />
Ziet door 't Konftpenceel verbreit<br />
Gy hebt meer<strong>der</strong> reden thans<br />
Nu dit werd des nyv'ren Mans<br />
U een oegft van Tafereelen<br />
Daar des makers geeft in fpeelt<br />
Door zyn pen aan u verheelt<br />
Om uw zucht hier door te flreelen<br />
Daar een y<strong>der</strong> voort gebracht<br />
Staat te pronk in volle kracht.<br />
* 3 Konste»<br />
;
s<br />
K o N<br />
Daaglyks aan uw werk befteet<br />
t e n a ar s die moeite en zweet<br />
Om uw Kon ft in top te {tieren<br />
Hier verfchynen op een Ry<br />
Konftenaren zy aan zy<br />
In hun Beeltnis , met Laurieren<br />
Van onwelkb'ren roem op 't hooft,<br />
Die noch Tyd , noch Wangunfl rooft.<br />
Dit moet u een fpoor zyn , om<br />
In vrou Pallas Heyligdom<br />
Daar nooit vadzige aterlingen<br />
Maar het yv'rig echte krooft,<br />
Door dat yvervuur geroofl<br />
Met gerekten h&ls indringen ;<br />
Daar de Weldaad van haar troon<br />
Reikt aan elk verdienden loon.<br />
Klimt den Konftberg ruftig op,<br />
In uw yver. Op den top<br />
Staan de blinkende Laurieren<br />
Die door moeite en zweet gerooft<br />
;<br />
, ; ,<br />
Na verloop van tydt het hooft<br />
Van den overwinnaar fieren.<br />
Veftigt hier op uwe hoop.<br />
Kunfl is maar voor zweet te koop.<br />
En gy K o n s t j e u g t die het zoet<br />
Van de Konftvrucht fmaakt, hou moet.<br />
Valt die vrucht zomwyl wat bitter<br />
In 't vérkrygen zwicht maar niet<br />
Niemant kryg' hier aan verdriet,<br />
Zoo hy worden wil bezitter<br />
Van zyn oogwit en zyn wenfch<br />
't Doelwit van den veegen menfch.<br />
Span
Span den boog van uw verftant,<br />
Val met onvermoeide hant<br />
Steeds aan 't werk met luft en yver,<br />
Op het fpoor en voorbeelt van<br />
Menig braaf en wakker man,<br />
In de Kond ; die van den fchryver<br />
Wort op zyn Tooneel vertoont,<br />
En met eer en roem bekroont.<br />
D'een verftrekt een baak in Zee:<br />
D'an<strong>der</strong> wyft een goede ree,<br />
Daar zy volgen d'een na d'an<strong>der</strong><br />
Op den Schoübürg kleen en groot<br />
Y<strong>der</strong> by zyn Jaargenoot,<br />
Op het voorbeelt van van M an<strong>der</strong>:<br />
Daar verhaalt word wie door kunft<br />
Drongen in <strong>der</strong> Vorflen gunft.<br />
Hebt gy zucht en wetensluft?<br />
Elk tooneel is toe geruft<br />
TufTchen 't fpel , in ftee van Reyen<br />
Met vertogen die 't verftant<br />
Zeker leiden met de hand,<br />
En ten fteylen konftberg leien,<br />
Op een gladde en effen baan<br />
Door den Leidsman éerft begaan.<br />
Zyt g'een onbedreveling<br />
In des waerelts wiffeling<br />
In den Schoübürg zult gy leeren<br />
Hoe gy u op 's waerelts vloed<br />
Dragen moet in tegenfpoed:<br />
En uw driften zult beheeren.<br />
Als u 't luk gelyk een bal<br />
Toerok, denk , 't is 't los geval.<br />
* 4 Laai<br />
,<br />
,<br />
,<br />
,
Laat geen luiaardy of waan<br />
Door gewoonte u kleven aan.<br />
Laat uw leidftar niet ontglippen<br />
Uit het oog in volle zee<br />
Daar gy dobbert naar de ree.<br />
Myd dees twee gevreesde klippen<br />
Daar gy fchipbreuk lyden kont<br />
En uw hoop zien gaan te gront.<br />
Die zig in zyn eigen oog<br />
Kleen verbeeld zig nooit bedroog;<br />
Maar die te ydel zig vermeten<br />
Konft en leyding te verilaan,<br />
Zullen als 't 'er komt op aan<br />
Schand'lyk toonen niets te weten.<br />
Al wie zig op waan betrout<br />
Op te zwakken grontfteun bout.<br />
Ga<strong>der</strong> als de nyvre By<br />
Uit deez' letterlekkerny<br />
Voorraad voor de Wintertyden<br />
Of gelyk de Mieren doen<br />
In het prilfte van 't faizoen.<br />
Wil geen moeite of arbeit myden ,<br />
Voor gy hebt de nuttigheit<br />
Tot uw voordeel opgeleit.<br />
,<br />
,<br />
Al doende Leert men.<br />
:<br />
OP
OP DEN<br />
GROOTEN SCHOUBURGH<br />
DER<br />
SCHILDEREN<br />
E N<br />
SCHILDERESSEN,<br />
Gefticht door den Kunftryken Heer<br />
ARNOLD HOUBRAKEN.<br />
\J<br />
Schil<strong>der</strong>leerling , dien de bant<br />
J<strong>De</strong>s meejiers leit , om uw verflant<br />
Tefcberpen, en de kunflte Ieeren,<br />
Die $edele Natuur braveren<br />
En wezens /lellen kan in 't licht ,<br />
Tot lujl en voedfel van 't gezicht<br />
6 Schil<strong>der</strong>leerling, lees de bladen,<br />
J^aar in gy ziet de brave daden<br />
<strong>De</strong>r Kunjtenaren , hier genaemt<br />
En al de werrelt door befaemt.<br />
Hier ftaan voor u verbeelt naar 7 leven ,<br />
En door de nyvre pen befchreven<br />
<strong>De</strong> Schil<strong>der</strong>helden , welker naam<br />
Heeft flofgegeven aan de Faam,<br />
Hier ziet men Rubbens en van Dykeh<br />
Met hunne tafereelen pryken<br />
In Vorflenhoven hoo% geeert<br />
Daar bun geen baat ofwangunfl deert,<br />
Hoe<br />
, ,<br />
, :
Hoe wrokkende , hoe zeer verbolgen*<br />
Men ziet , hoe later geeften volgen<br />
Op dien doorluchten heldendraf.<br />
Hun naam verydelt doot en graf,<br />
Rn leeft in weerwil van de tyen.<br />
Hier maken emfl en boerteryen<br />
Ren mengeling van zuur en zoet ,<br />
Tot een verpozing voor 7 gemoedt ><br />
Dat zich vermeit in V een en V an<strong>der</strong>.<br />
Dus hout HoüBRAK-EN 'tjpoor van Man<strong>der</strong><br />
Rn van Sandrart, en van de By,<br />
Rn fchaft ons keur van lekkerny.<br />
Ook geeft hy leffen waart te hooren,<br />
Voor dien de Kunft heeft uitgekoren<br />
Tot haren lieven voejlerling,<br />
Die voedfel van haar ham ontfing.<br />
Maar hoe zyn ve<strong>der</strong> is te loven,<br />
Nogh gaat haar zyn penceel te boven.<br />
D. van Hoogstraten,<br />
D E
,25/é- Xbukraktn Scu/p^<br />
.
DE<br />
GROOTE SCHOUBURGH<br />
<strong>De</strong>r<br />
NEDERLANTSCHË<br />
KUNSTSCHILDERS<br />
En<br />
SCHILDERESSEN.<br />
[S al van oudts af in gebruik ge^<br />
'<br />
weeft , dat men de Beelteniffen<br />
van Mannen , die in Wetenfchap-<br />
'pen en Konften boven het ge-<br />
meene Volk uitftaken , in marmer<br />
1<br />
of metaal heeft opgerecht , om <strong>der</strong><br />
zelver gedachtenifTe onuitwifTelyk te maken : hunne<br />
namen , en bedryven op duurzaam Perkament,<br />
tegens den verllindenden tyd geboekt : en hunne<br />
Afbeeltzels op Tafereelen gem aalt, opgehangen;<br />
op dat die den Nakomelingen, tot verwon<strong>der</strong>inge,<br />
en fpoor tot navolginge verftrekken zouden*<br />
<strong>De</strong> waarheit van ditgezeide is zoo zonneklaar,<br />
dat niemant daar bewys toe vor<strong>der</strong>en zal : noch<br />
ook <strong>der</strong> Edele Schil<strong>der</strong>konft , vergeleken met de<br />
Beelthouwery en Schryfkonft , daar omtrent den<br />
voorrang betwiften; wyl zy boven dien Beelte*<br />
nifTen en an<strong>der</strong>e dingen <strong>der</strong> zichtbare natuur ,<br />
met zulk een levendigen zwier , natuurlyke koleur<br />
en gevolglyk met onvergelykelyk meer<strong>der</strong> vol-<br />
I. <strong>De</strong>el. A maakt»<br />
,
2<br />
SCHOUBURGH DER<br />
maaktheit, endaar al het an<strong>der</strong>e maar ais dootverf<br />
by te gelyken is , weet na te bootzen.<br />
Overzulks is het niet om te verwon<strong>der</strong>en, dat<br />
de Schil<strong>der</strong>konft in zoo <strong>groote</strong> achting is geweeft<br />
, in die tyden en plaatzen daar de Wetenfchappen<br />
en Konften het hoofd opftaken , en het<br />
vernuft en de vlyt <strong>der</strong> deftige Mannen , door eere<br />
en belooninge (de ware Voedfters van de zelve)<br />
wierden gefpoort , en opgewakkert. En van hoe<br />
groot eene waardy de Schil<strong>der</strong>konft oulings by de<br />
Grieken gefchat is geweeft, blykt uit deze voorbeelden.<br />
Attalus. an<strong>der</strong>en zeggen , Ptolomeus,<br />
boodt den Konftfchil<strong>der</strong> Nicias voor een zyner<br />
Tafereelen , daar UlylTes op afgebeelt ftont , 60 Talenten<br />
, dat is zesen<strong>der</strong>tig duizent goude Kroonen,<br />
doch dees weigerde 't zelve te verkoopen ; maar<br />
gaf het Athenen, zyne geboorteftadt, ten gefchenk.<br />
<strong>De</strong>zelve Attalus gaf voor een ftuk Schil<strong>der</strong>y<br />
van Artstides (volgens getuigenis van<br />
Plinius) 100 Talenten. Ook fchil<strong>der</strong>de Asclepiodorus<br />
twaalf beelden van Goden , en Mnafon<br />
gaf hem 300 Minen voor y<strong>der</strong> <strong>der</strong> zelve.*<br />
Zelf in later tyd getuigt gemelde Plinius, Dat<br />
Jiilhts Ccefar van Timomachus den Byzantiner<br />
heeft laten fchil<strong>der</strong>en de beelden van Jljax en Medea,<br />
om in den Tempel van Venus de Teeljler opgehangen<br />
te worden, en hem daar voor betaalt 80<br />
Talenten. Eyndelyk, wat hoogagting men oulings<br />
voor de Schil<strong>der</strong>konft had , zal uit <strong>De</strong>metrius<br />
blyken. <strong>De</strong>ze geftoort op die van Rhodus,<br />
om dat zy een verbond hadden aangegaan<br />
met zyn vyand Ptolomeus : dat zy gedood<br />
* 3600 Minen zilver voor de ir Gefchil<strong>der</strong>de Godebeelden<br />
inaaken naar de uitreekening van zommigen 63000 gulden.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 3<br />
dood hadden Alcinus den Epiroter, een wakker<br />
Krygshelt : dat zy een fchip hadden aangehou*<br />
den met een ryke lading, hemvanzyn Huisvrouw<br />
Phila toegezonden , en het zelve aan Ptolomeus<br />
verzonden ; kwam met zyn krygsmacht voor die<br />
veiling, met voornemen om de zelve door vuur en<br />
zwaard te verwoeden. Wat gebeurr/er? de belegerden<br />
zenden gezanten , om hem te fmeeken , dat<br />
hy niet hen , die misdaan en fulks verdient hadden<br />
wilde verfchoonen , maar alleen een Kon ftfluk van<br />
J a l c h u s : om welk op te maken .Protogenes<br />
van Caunus bezig was. <strong>De</strong>metrius belufl, gaat<br />
dit Konftftuk bezien , en wort zoodanig door het<br />
verwon<strong>der</strong>lyk Tafereel bewogen , dat hy zyn voornemen<br />
ftaakt. Zie Plutarchus in 't leven van <strong>De</strong>metrius.<br />
Hierom zietmen ook dat de beruchtfte<br />
Schryvers on<strong>der</strong> de Grieken , en Latynen de Schil<strong>der</strong>konft<br />
hoog verheven , en daar van met <strong>groote</strong>n<br />
roem gefchreven hebben.<br />
Maar wat hunne Konftwerken, als ook de<br />
Boeken die men zeit dat Antigonüs, Protogenes,<br />
Theophanes, Euphranor,<br />
Xenocrates en Apelles, over de Schil-<br />
<strong>der</strong>konfl; (deze droeg zyn boek op aan zynen leer-<br />
ling Perfeus) gefchreven hebben aanbelangt, daar<br />
mede is 't als met vele hunner Filofofen gelegen<br />
daar men alleen van weet , dat zy boeken van hunne<br />
geleertheit en wetenfchappen gefchreven hebben,<br />
maar dat zy zamendoor den alles verflindenden<br />
tyd vernielt zyn : zynde niet als de roem hunner<br />
Konflwerken , en Geleerde fchriften de vergeten-<br />
heit ontvlugt.<br />
Gelukkiger zyn de Italianen dan de Grieken<br />
om dat hunne boeken , die zy over de Schil<strong>der</strong>konfl,<br />
en 't leven <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>en gefchreven heb-<br />
Aa ben 3
4<br />
SCHOUBURGH DER<br />
ben, 't be<strong>der</strong>f des tytsontworftelt, nochinwezefi<br />
zyn ; als daar zyn de fchriften van den Rid<strong>der</strong> Georgio<br />
Vafari, deze heeft gefchreven tot het jaar 1567 ^<br />
en zig daar in van de aanteekeningen v&n Laurens<br />
Giberti , Dominica Girlandai , en van den <strong>groote</strong>n<br />
Urbyn bedient. Als mede van Giov. Baglione ,<br />
welke fchryft tot den Jare 1 642 , zynde een vervolg<br />
op Vajari. Carlo Ritdoïf heeft mede een Boek gefchreven<br />
van de Konftfchil<strong>der</strong>s , maar deze han-<br />
deld alleen van de Venetianen. Leonard daVinci ,<br />
van de Schil<strong>der</strong>konil in 't Italiaans, met een lange<br />
Voorrede van Rafael du Frefno , Giov. Paolo Lomazzo<br />
van de Proportie of Lichaamsmeting. Maar<br />
dit kan tot ons oogmerk niet dienen , noch ook<br />
Francifcus Junius , hoewel ik 't zyner roem zeggen<br />
moet , dat een won<strong>der</strong>bare zucht , en geneigt-<br />
heit tot de Kond zyn boezem bezeten heeft, terwyl<br />
hy zig die onnavolgelyke moeite om alles dat<br />
tot lof, en bevor<strong>der</strong>inge van deKonftnoodigiste<br />
weten , uit d'akelige outheit op te delven niet heeft<br />
ontzien, maar loffelyk uitgevoert, en de Konft<br />
een Kroon op 't hooft geitelt, welker luifter de<br />
nyd , tyd en onwetenheit niet zullen verduifteren<br />
en dus zyn oogwit bereikt.<br />
Na hem heeft Karel van Man<strong>der</strong> de<br />
pen opgevat, en de leerleilen <strong>der</strong> Konft niet alleen<br />
in Vaarzen befchreven, maar is ookd'eerfte<br />
geweeft, die de gedagtenifle <strong>der</strong> Ne<strong>der</strong>landfche<br />
Konftfchil<strong>der</strong>en (op dat die niet in 't graf <strong>der</strong> vergetenheid<br />
gefmoord wierden ) ten voorbeelde <strong>der</strong><br />
nakomelingen geboekt heeft.<br />
Een geruimen tyd daar na heeft Kornelis de<br />
Bie, van Lier, het zwaar t op gevat, maar wel<br />
meefi voor de glory zyner Landslieden gefchermt,<br />
en zig weinig aan de Hollandfche Konftfchil<strong>der</strong>s<br />
laten
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 5<br />
laten gelegen leggen. Ook zyn 'er na dien tyd<br />
Franfche Schryvers geweeft, als Andre Felebien ,<br />
Florent. Ie Comte, en Du Pik , die het levensbedryf<br />
van fommige <strong>der</strong> voornaamfte Ne<strong>der</strong>landfche<br />
Konftfchil<strong>der</strong>s befchreven, en my noch al in dingen<br />
die duifter waren lichc gegeven hebben.<br />
Maar meer<strong>der</strong> dienft heb ik uit dat koftelyke werk<br />
S)c £cutfc()e3Ccatocmie tan^acWm t?an ©anfcjart /<br />
nuf ©torfau/ Jgoci) - gurjlt Q>fa(|-ïïicubiircufd;M<br />
^d()t; konnen trekken. Dit werk befchryft de Konft<br />
en KonftoefTenaars van hun eerften aanvang af,<br />
even als van Man<strong>der</strong>, en vertoont daar nevens in<br />
180 Tafcreelen, de beroemde Griekfe , Roomfe,<br />
Franfe, Hoog- en Ne<strong>der</strong>duitfe Konftfchil<strong>der</strong>s,<br />
door de voornaamfte Plaatfny<strong>der</strong>s in koper gebragt.<br />
Waarlyk een werk waar door de Schryver een<br />
onverwelkelyken roem behaalt heeft, en ook in 't<br />
byzon<strong>der</strong> moet geprezen worden om dat hy zon<strong>der</strong><br />
veel eenzydigheitdeNe<strong>der</strong>lantfche Konftfchil<strong>der</strong>s<br />
zoo welalsdeHoogduitfche, naar mate van hunne<br />
verdienden pryft. En al fchoonhymee, als an<strong>der</strong>en<br />
, van Man<strong>der</strong> ( in opzicht <strong>der</strong> genen , die door<br />
hem befchreven zyn ) volgt en nafchryft , gelyk ook<br />
de ganfche fchikking van 't werk op de felve leeft<br />
gefchoeid is ; zoo heeft hy 'er meer op zyn lyft ; door<br />
dien hy vervolgt tot het Jaar 1675. Egter is 't 'er<br />
zoo mee gelegen, dat wy met Seneca konnen zeggen<br />
: <strong>De</strong> genen die voor ons gewee/t hebben , hebben<br />
veel gedaan ; doch voor ons is noch wat overgebleven<br />
om te doen. Laat ons dan deze dingen , die wy ontfangen<br />
hebben, trachten te vermeer<strong>der</strong>en , en dit erfgoed<br />
<strong>groote</strong>r aan onze nakomelingen overgeven.<br />
Dat nu de volgende Eeuwen , ook deze in<br />
welke wy leven , roemwaarde Konftenaars konden<br />
opleveren : dat de zucht <strong>der</strong> Konftkwekende Muzen<br />
A 3<br />
aan
6 SCHOUBURGH DER<br />
aan geen lucht of waereldsoor t bepaalt is , en dat<br />
die buiten Griekenland , en Romen wonen van de<br />
feivevoor geen aterlingen gehouden worden: als<br />
mede dat het geweft daar men de Ne<strong>der</strong>duitfche<br />
taal fpreekt, hoe kleen in opzicht van Italien en<br />
an<strong>der</strong>e Landen en Koningryken , in zyn begryp<br />
en omtrek, geenzints onvruchtbaar is geweeft.,<br />
in 't voortbrengen en aankweken van brave vernuften<br />
, noch misdeelt van Roemwaardige Konftenaars<br />
: maar dat de Schiltgodes zelf binnen<br />
den Hollantfchen Leeuwentuin, zoo outyts als in<br />
later tyd , en noch, doorluchtige Konftotfre-<br />
naars heeft doen ontfpruiten , zulks lyt geen tegen<br />
fpraak.<br />
Het eeril gezeide heeft Karel van Man*<br />
<strong>der</strong>, wiens yver elk pryzen moet, door menigte<br />
van voorbeelden betoogt : en het laatfte zullen wy,<br />
die zyn Boek van het Levensbedryf <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>en<br />
voornamentlyk in opzicht <strong>der</strong> Ne<strong>der</strong>lantfche Konftenaren,<br />
blyken.<br />
voornemens zyn te vervolgen, doen<br />
Egter hebben wy het zelve zoo eng niet konnen<br />
bepalen, of wy moeften fomwyl een buitenfprong<br />
doen tot nabuurige landen; om dat vele van onze<br />
voorname , zoo oude , als nieutydze Konftfchil<strong>der</strong>s<br />
uit Duitslant , Zwitzerlant, Gulikerlant, Keulslant<br />
, en zoo voort , zig in Gel<strong>der</strong>lant , Brabant , en<br />
an<strong>der</strong>e omleggende Provinciën , alsookinHollant<br />
met 'er woon begeven , hunne Konft daar geoeffent<br />
en hunne levensdagen daar als inboorlingen geOeten<br />
hebben. Als Gaspar Netscher, geboren<br />
Joh. Lingelbag en<br />
te Praag, in Bohemen ;<br />
Abr. Min jon, te Frankfoort; Jan Lis, te<br />
Oldenburgh; Peter PaulusRubbens, te<br />
Keulen ; G e r. L a i r e s, te Luik ; G o v. F l i n k,<br />
te
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 7<br />
te Kleef; NlCOLAASDEHELTSTOKADE,te<br />
Nimwegen ; Lüd. Bakhuizen en Fred.<br />
de Mouc heron, te Emden; Ernst Stuve,<br />
te Hamburgh; Di<strong>der</strong>ik Freres, te<br />
Enkhuizen ; Gek. Terbürgh, te <strong>De</strong>venter;<br />
Lamb. Jakobse, te Lewaarden , en een<br />
groot gedeelte in Brabant.<br />
In tegendeel weer Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>s die door reislufr.<br />
geprikkelt, hun gantfchen levenstyd , buiten hun<br />
Va<strong>der</strong>lant, hebben gefleten, en hun Konft ten<br />
dienfte van vremde Hoven geoefTenr. Om deze<br />
hebben wy dikwerf over woefte zeen , en ffceyle<br />
Alpife Gebergten , om befcheiden moeten uitzien<br />
't welk eg ter niet belet dat dit Boek alleen den naam<br />
van Het Levensbedryf <strong>der</strong> Ne<strong>der</strong>lantsche<br />
Kunstschil<strong>der</strong>s op 't voorhooft<br />
draagt.<br />
Karel van Man<strong>der</strong>, om ter zake te komen,<br />
fluit (na dathy een Lyfl van de toenmaals<br />
levenden heeft opgeftelt ) zyn Boek met het Jaar<br />
1 604. en dus is 'er van dien tyd , tot nu , een <strong>groote</strong><br />
hon<strong>der</strong>t Jaar verloopen , zon<strong>der</strong> dat iemant het zelve<br />
in dusdaniger voegen vervolgt heeft indeNe<strong>der</strong>duitfche<br />
taal. Overzulks was het wel hoogtyd<br />
(daar niemant de fchade van zoo groot verlies ter<br />
harte gaat) dat de pen wierd opgevat, eer dat de<br />
verflindende tyd de gedachteniflèn van velen geheel<br />
had uitgewifcht.<br />
Gezegent Negental, aankweekflersvaneerlyke<br />
Konften en Wetenfchappen op Parnas , die door<br />
de tintelende vuurflralen van Apolloos Hoofdfierfelen<br />
in gloet gezet, uwe Gunftelingen , alszy<br />
daarom fmeeken , door dat zelve vuur den boezem<br />
ontfteekt, hunne geeflen opwakkert, en<br />
een duideiyk begryp <strong>der</strong> zaken doet hebben , be-<br />
A 4<br />
gun-
8<br />
SCHOUBURGH DER<br />
gunfligt myn voornemen , en helpt my de dingen<br />
door de vergetenheit met duifterheid omzwachtelt<br />
, ontwindelen ; op dat ik een verklaart gezicht<br />
kryge van het duiilere : de Konfl naar hare waarde<br />
, en elk <strong>der</strong> KonftoefFenaren ten Tooneel brenge,<br />
eyndelyk na mynen afgefloofden yver zeggen<br />
mag met Horatius<br />
'K heb een gedachtenis den Volken<br />
Voltooit , die 't fiaal verduwen kan.<br />
Maar my dunkt, dat ik van ter zyden hoor zeggen<br />
: Waar fleekt gy u in ? Wat beweegt u<br />
ongevergtzulkenlaft op uw fchcu<strong>der</strong>s te torfchen<br />
te waken, terwyl an<strong>der</strong>en hun ruil nemen? en in<br />
uwe uitfpanningen altyd overkropt met overden?<br />
ken , on<strong>der</strong>foeken en nafporen van dingen , die<br />
lang verleden zyn, eyndelyk, u te bekommeren<br />
met iets, waar van gy u kondontflaan; inzon<strong>der</strong>-.<br />
heit in zulk een eeuw als waar in wy leven , Daar y<strong>der</strong><br />
voor zig zehen , byna niemant voor een 's an<strong>der</strong>s nut ,<br />
of voordeel is? en men in dezen bedorven tydt van<br />
velen niet alleen weynig danks heeft te wachten<br />
voor die moeiten: maar in tegendeel Be-<br />
dilzuchtigen (daar de fpreuk : <strong>De</strong> befte ftuurluy ftaan<br />
aan lant , op toegepafl kan worden ) op den fchryfftyl<br />
, opfehikking en woordenvoeging ( fchoon zy<br />
van hunne bekwaamheit nooit proef gegeven hebben<br />
) zullen vitten en hairklooven.<br />
Wat nu gedaan ? zal ik dit pryflelyke voornemen<br />
, dat tot roem <strong>der</strong> Konflenaren , en tot opbouw<br />
<strong>der</strong> Eedle Konfl flrekt,om het bedillen van<br />
Momus nachtbroedzel , dat het hel<strong>der</strong>e licht<br />
van wetenfehap in zyn Uylegezicht niet verdragen<br />
kan , (laken : en het den genen die daar-<br />
naar
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 9<br />
naar verlangen en reikhalzen onthouden? Neen !<br />
<strong>De</strong> Rede leert my, dat, behulpzaam te wezen tot<br />
eens an<strong>der</strong>s nut ( waar in bet ook wezen mach ) zo wel<br />
als tot zyn eygen, de keten is 9 die de menfchelyke<br />
zamenlevinge fchakelt.<br />
Hoe lief zou het wezen als alle menfehen naar<br />
hun vermogen toeleyden tot elks byzon<strong>der</strong> en algemeen<br />
nut: de Konftenaars on<strong>der</strong>ling als een<br />
lichaam , en elk <strong>der</strong> zelve als byzon<strong>der</strong>e deelen<br />
gereed waren om elkan<strong>der</strong> dienft te doen , behulpzaamheit<br />
te bewyzen , en dus de Konftop te bouwen<br />
! Die alleen voor zig zelfs is (zeit de fpreuk) toont<br />
dat hy een vrek is. Maar het is te beklagen , dat<br />
de waerelt thans hoe langer hoe meer bedorven<br />
wort, en door die kwade geaartheit oorzaak is,<br />
dat velen die tot nut voor 't algemeen , en den weetluftigen<br />
in 't byzon<strong>der</strong> iets zouden konnen voor den<br />
dach brengen, hun pen re ruch houden; omdat<br />
zoo ras 'er iets aan 't licht komt, 't zelve ftraks<br />
door fpot-en laflerichriften wort gehekelt: een<br />
misdryf, dat den grondt leid om alle fraaije wetenfchappeh<br />
te dempen, en voor altyt te fmoren.<br />
Dus begreep het ook .de doorluchtige Yflroom^<br />
dichter, daar hy zeit:<br />
5<br />
Heeft Scaliger niet Flakkus lier,<br />
Zoo goddelyk van klank en zwier<br />
Befchuldigt van vervalfchte fnaren ?<br />
En word niet Nafoos eed' Ie geeft<br />
Gebrandmerkt, of hy onervaren,<br />
Te los , en welig was geweeftl<br />
Wie zoekt zich dan in 't licht te geven ,<br />
Word dit die Helden aangewreven ?<br />
T was een vremd begryp van myn meefter<br />
A 5<br />
Samuel
IO SCHOUBURGH DER<br />
Samuelvan Hoogdraten , dat hy zyn Treurfpelvm<br />
DiERYKenDoROTHE, ofde verlojjïng van Dor-<br />
drecht aan d'Afgond opdroeg met deze woorden :<br />
Maar indien ik om de gemeene fleur te volgen , gehouden<br />
fchyn eenig patroon te kiezen , ixsel aan , ik<br />
offer dan deze verzen aan de verwoede en felle tanden<br />
van de verhongerde Nydt. Waarlyk een flout<br />
bedaan, de Nydt te tergen, en uit te dagen. Wy<br />
willen liever zyne onverbeterlyke kondleïTen ,<br />
dan diergelyke doutheit ten voorbeeld van naarvolging<br />
nemen ; want de Nyd flaat tyts genoeg,<br />
en ongetergt , de klauwen in y<strong>der</strong>s Schriften , als<br />
ook de Bedilzuclitigen , zon<strong>der</strong> dat hun oordeel<br />
wort gevergt. Maar wyl ik door dit myn fchryven<br />
niemant in den wech loop, of fchade aanbrenge,<br />
maar de gedachteniffen <strong>der</strong> Konden aren<br />
tot lui<strong>der</strong> van de Kond , en eer hunner nakome-<br />
lingen , alleen tracht levendig te houden , wil ik<br />
een gewen fier lot hopen. En beurt het echter<br />
dat de klier my hier over aanklampt, ik zal hem met<br />
een taay gedult afkeeren , terwyl ik aan den an<strong>der</strong>en<br />
kant my trood met de hoop , dat de befcheydenen<br />
deze myne nutte verhandelingen zullen pryzen ,<br />
en myn yver dank wyten , als die<br />
Myn tydgenooten ten geval,<br />
<strong>De</strong>n vrekken tyd den tyd ontfial.<br />
Doch dit alles overgeflagen , wil ik my tot het<br />
begin fchikken , en den befcheiden Lezer voordellen<br />
: of niet wel voeglyk wezen zal , y<strong>der</strong>s<br />
Kondenaars Levensbedryf , daar het van Man<strong>der</strong><br />
heeft gelaten , op te nemen? Zy zullen met my<br />
ja oordeelen ; want daar zyn veele Kondfchil<strong>der</strong>s<br />
, als Hendrik Goltzius, Matheus
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen, ii<br />
theus en Paulus Bril, Octavio van<br />
Veen, Hans Rottenhaimlr, Abraham<br />
Bloemaart enz. die, wanneer hy zyn<br />
Boek eindigde, in 't jaar 1604 noch in leven waren<br />
, zoo dat hy hunne geheele Levensbedryf , tot<br />
het einde van hun Leven , niet heeft konnen be-<br />
fchryven. Gelyk ook veele welker naamen hy alleen<br />
noemt, als: Adam van Oort, Hendrik<br />
van Balen, Sebastiaan Franks,<br />
Francois Stellart, Adam van<br />
Frankfoort, Pieter Kornelisz.<br />
van Ryk, Roelant Savery, Paulus<br />
Moreels z. , Frans Hals, Hans<br />
Snelling, Tobias Verhaagt, Pieter<br />
Lastman, Aart Jansz. Druives<br />
t e 1 n , en meer an<strong>der</strong>e. <strong>De</strong> laatfte achten wy<br />
maar als met kryt gefchetft, d'eerlte maar ten halven<br />
af gedaan , of ( om naar de wyze <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>s<br />
te fpreken) gedoodverft. Waarom wy onsbevlytigen<br />
zullen om elks Levens vervolg , zoo na 't ons<br />
doenlyk is , daar aan te voegen , en alwaar aan hunne<br />
Levensbefchry vinge iets komt t'ontbreken , dat<br />
te vullen. Inzon<strong>der</strong>heid zullen wy ook die, welke<br />
geheel verzuimt, en door van Manier over 't hooft<br />
gezien zyn ,<br />
Af beeldzels gevolgt naar de befte Schil<strong>der</strong>yen<br />
(<br />
Tekeningen en Printen die te bekomen waren ) daar<br />
toevoegen; Als met name, <strong>De</strong>si<strong>der</strong>ius Erasmus,<br />
Bernardvan Orley, Korn.<br />
Antonisse, David Joris z. , Joan<br />
Dack, Jan de Hoey,Dirk en Wouter<br />
Crabeth , van welke men tweezints kan<br />
zeggen: dat zy doorluchtige werken gemaakt hebben<br />
; Mr. Isak Nicolai, Jan van Kuik<br />
Wouters enz.<br />
Daar<br />
tot meer<strong>der</strong> volkomenheid met hunne
12 SCHOUBURGH DER<br />
Daar. en boven hebben wy deze Konftwebbe<br />
doorgaans met leerzame Zinfpreuken, en nutte<br />
leeringen voor de Schil<strong>der</strong>jeugt, als ook met verfcheiden<br />
Redenvoeringen over voorname grontregelen<br />
en wezentlyke zaken van de konft , doorweeven<br />
: vele duiitere Hiltorien , benamingen , en<br />
Jpreekwyzen opgehel<strong>der</strong>t: <strong>der</strong> Heydenen Oudtydze<br />
gewoonten , en gebruik, omtrent hunne<br />
Feeflen , wyze <strong>der</strong> Veeilachtingen , OfFerdienflen ,<br />
en toerullinge <strong>der</strong> Offerdieren aangeweezen. Als<br />
ook mede de gedaanten <strong>der</strong> Altaaren met hunne<br />
verfierfelen , en Offergereedfchappen , uit de oude<br />
marmere overgebleven gedenkteekenen , en Roomfche<br />
Muiitftukken opgedragen , in printverbeel-<br />
dingen ,<br />
tot zon<strong>der</strong>lingen dienft <strong>der</strong> Leerbegerige<br />
Schil<strong>der</strong>jeugt vertoont, nevens onze Aanmerkingen,<br />
en Redenvoeringen over de zelve. Ook<br />
Lykbegravingen , en<br />
de wyze van Strafoc-ffening ,<br />
Zinteekeningen op Standaarden en Leegervaandelen<br />
<strong>der</strong> Hebreeufe , Griekfche en Romeinfche<br />
Volken , welke oulings in gebruik waren. Wy vertoonen<br />
ook in print verfcheide BeeltenifTen van<br />
d'aloude Waereltvorften , als Jnüochus Epifanes,<br />
Filippusvan Macedonien , Alexan<strong>der</strong> den Grooten , &c.<br />
ook Fiiofofen , inzon<strong>der</strong>heid welker bedryven het<br />
penceel en de teekenpen ftoffe geven tot verbeeldingen;<br />
om de ware beelteniffen , in flee van verdichte<br />
in het tafereel werk te konnen gebruiken,<br />
die wyalle gevolge hebben naar hunne Medalien,<br />
en marmere Kopftukken , welke voor egte beften^<br />
pelingen in de Konftkabinetten opgefloten en bewaart<br />
worden. Al het welke wy tuflehen de bedryven<br />
zullen invoegen; om den Lezer door die<br />
veran<strong>der</strong>inge (even als de aanfchouwers<strong>der</strong>Too^<br />
neelen , by tuflehenpoozen , door hetfnarenfpel vermaakt<br />
worden ) te verlufligen. Van
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 13<br />
Van de Konft <strong>der</strong> overledenen zullen wy vryborfbig<br />
ons oordeel geven , en 't een tegen 't an<strong>der</strong>e<br />
in vergelyking brengen : doch van de penceelkonft<br />
<strong>der</strong> levenden alleen zeggen , waar in hunne<br />
Konflwerken beftaan , en aanwyzen waar , en in<br />
wier Konftkabinetten eenige van hunne voornaam<br />
fle Konftftukken te zien geweefï of noch te zien zyn;<br />
dienende met een tot wegwyzer voor alle vremdelingen<br />
, die geneigtheid hebben om de Konfr,<br />
<strong>der</strong> voornaamfte Ne<strong>der</strong>lantfche Konftfchil<strong>der</strong>s te<br />
zien.<br />
Ook zullen wy , op 't einde van ons werk de<br />
Tooneelwetten , an<strong>der</strong>s 't Gebruik en Misbruik<br />
des Toneels van den braven Dichter Andries Pels,<br />
op de Schil<strong>der</strong>konft toepaffen , en uit <strong>der</strong> zelver<br />
grontwetten voorbeelden tot Befpiegelinge afleiden.<br />
Waar uit blyken zal dat de Dicht- en Schil'<br />
<strong>der</strong>konfl eene en zelve Grondregelen tot haar Bafis<br />
, of voetftuk hebben : en dat de meefters <strong>der</strong><br />
Toneelen, gelyk deHiftoryfchil<strong>der</strong>s, die noodig<br />
hebben te weten ; dienende niet alleen tot de Schil<strong>der</strong>jeugt<br />
die zich tot de oeffening <strong>der</strong> Hiftorien<br />
wil begeeven : maar ook met een tot de Konft -<br />
minnaars; op datzy meteen konftkundig oordeel,<br />
eene onfeilbaare keure zouden konnen doen.<br />
Zoo 't ymant verwaantheid mochte denken te<br />
wezen dat wy van zoo veele wigtige zaken , en 't<br />
edelfte van de Konft. beftaan te oordeelen : dien antwoord<br />
ik in dit opzicht als de genoemde Pels in zyne<br />
vertaling van Horatius , in opzicht van de Dichtkonft,<br />
met een weinig veran<strong>der</strong>ing:<br />
*Kzal, als dejlypfteendoenJie ,<br />
tyzer'welkanfcherpen i<br />
Al blyft zy zehe bot ; 'k zal on<strong>der</strong>wyzen , hoe<br />
Men wel moet fcbild'ren , alhoewel ik't zelf niet doe;<br />
'K
SCHOUBURGH DER<br />
14<br />
'K zal toonen , waar de fchat <strong>der</strong> Maalkonft is ver-<br />
Wat<br />
jieken ,<br />
brave Schil<strong>der</strong>s<br />
kweeken<br />
maakt en voort weet aan te<br />
Wat wel en kwalyk voegt; hoe hoog de kundigheid<br />
Van Schil<strong>der</strong>s legt , hoe ver de dwaaling hen verleidt.<br />
Ten mïnften zal ik de brugh leggen , daar an<strong>der</strong>en<br />
konnen over Happen tot meer<strong>der</strong> volmaaktheid<br />
Wy hebben ook aangewefen de veran<strong>der</strong>ingen<br />
die de Kon ftoeffen aars, ze<strong>der</strong>t dat de Keizer<br />
Maximiliaan de zelve geadelt heeft, zyn on<strong>der</strong>hevig<br />
geweefl: Hoe dezelve na<strong>der</strong>hand door de Stedebedien<strong>der</strong>s<br />
on<strong>der</strong> Ambagtsgilden betrokken , en<br />
hoe daar weer uit ontworftelt zyn , met de verzoekfchriften<br />
, en aften van fcheydinge enz.<br />
Hier benevens heb ik my van een klaaren en<br />
verfhaanbaren Schryfftyl bedient, het flepende onrym<br />
fomwylen met een vaarsje doormengelt , dat<br />
de tong by beurten op maat doet huppelen , een<br />
veran<strong>der</strong>ing die de verdrietelykheid in 't lezen beneemt;<br />
dewyl ik niet alleen den genen die in de letteren<br />
geoeffent , de boeken met een gefronft voorhoofd<br />
doorbla<strong>der</strong>en, maar elk tragt te behagen en<br />
dienft te doen. Een fchakel van agtereenvolgende<br />
zaken van gelyken aart te lezen maakt den Lezer<br />
verdrietig: en voordachtelyk duifter te willen<br />
wezen , is wel een vond om den Lezer vol verwon<strong>der</strong>ing<br />
te brengen over het verftant van den<br />
fchryver: maar 't is te gelyk ook waarheitdateen<br />
inhoudende of raadzelagtige ftyl, onbekende, en<br />
t'zaamgewronge woorden den zin verworgen , waar<br />
door de Lezer , die zig daar niet aangewent heeft<br />
niet verftaat wat hy leeft , een laft , die mynen Konfl:<br />
ge-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 15<br />
genooten , voor wien dit werk ten meerendeelen is<br />
opgeftelt, niet is te vergen.<br />
Wy hadden met den aanvang van dit werk<br />
geen gedachten, of toeleg, om Konflenaref-<br />
fen ten tooneei te voeren, of Glasfchil<strong>der</strong>s in<br />
myn Boek nevens an<strong>der</strong>e in te voegen; maar<br />
verfcheide redenen hebben ons daar toe doen be-<br />
iluiten.<br />
1 Om dat wy zagen dat van Man<strong>der</strong> ons daar<br />
in was voorgegaan , die een ganfche Lyft van ver-<br />
nuftige Vrouwen opgemaakt heeft , en de Glasfchil<strong>der</strong>s<br />
, als ook de Schil<strong>der</strong>s met Ey , Lym en<br />
Waterverf, mede Schil<strong>der</strong>s noemt , en zulke die<br />
hun werk daar van maken mede on<strong>der</strong> de Konft-<br />
fchil<strong>der</strong>s telt: gelyk ook Samnel van Hoogftraten ;<br />
aangezien het zelve meede door behulp , of 't ge-<br />
bruik van 't penceel gefchied.<br />
2. Dat veele van de oude, en jongertydfche<br />
Olyverffchil<strong>der</strong>s ook het Glasfchil<strong>der</strong>en hebben<br />
gehanteert, als oulings Liic. v. Leyden, Lange<br />
Pier, Marten Heemskerk, Hendrik Goltzius, Jan<br />
van Bronkhorji, Pieter Holftein, Abraham Die-<br />
penbeek enz. en jongft geleeden Jacob van <strong>der</strong> UIJi,<br />
Borgermeefter van Gorkum.<br />
3. Omdat de Glasfchil<strong>der</strong>s, zoowel alsde Olyverffchil<strong>der</strong>s<br />
voor opbouwers en voortplanters van<br />
de Konft in dien vroegen tyd moeten geacht worden<br />
, als uit welke weer an<strong>der</strong>e zyn ontfproten<br />
en uit hunne KonftlefTen en Voorbeelden voortgeteelt<br />
; als on<strong>der</strong> veele de Va<strong>der</strong> van den beruchten<br />
Antony van Dyk, die mede in zyn tyd een<br />
Glasfchil<strong>der</strong> was in 's Hartogenbofch. Gelyk<br />
ook die twee gebroe<strong>der</strong>s Dirk en Wouter<br />
Crabeth, daar Gouda nu noch trots op is, welke<br />
een zoon en verfcheide brave Meeflers hebben<br />
voort-
l6<br />
SCHOUBURGH DER<br />
voortgeteelt en naargelaten enz. Als ook omdat<br />
de Glasfchil<strong>der</strong>s thans maar weinig in getal en die<br />
Konft met hare bewerkers genoegfaam ten grave<br />
gedaalt zynde , over zulks ons weinig werk , en<br />
by gevolge dit boek niet veel meer dikte konden<br />
geeven,- of toebrengen. <strong>De</strong>ze zelve Rede deed<br />
my ook beiluit nemen van zulken die uit een<br />
enkele drift en zucht tot de Konft , (zon<strong>der</strong> toeleg<br />
om voordeel daarvan te genieten) het penceel hebben<br />
geoeffent (fchoonindievolkomentheknietals<br />
an<strong>der</strong>e die het met een tot hun koftwinning dient)<br />
om hun yver te gedenken.<br />
Daar en boven hebben wy ons een fchikking in<br />
dit werk voorgeftelt, waar door elk Konftfchil<strong>der</strong><br />
volgens zynen flipten geboortentyd te voorfchyn<br />
zal komen en veele met hunne BeeltenifTen , die<br />
een groot hon<strong>der</strong>d zullen uitmaken , behalven ver*<br />
fcheide an<strong>der</strong>e platen , elkan<strong>der</strong> in rang zullen volgen,<br />
en men daar by ook op het Jaartal zal konnen<br />
zien,wie'er in tegendeel (zoo veel ons doenlyk is ge-<br />
weeft.) geftorven zyn. Daar r can Man<strong>der</strong> niet heeft<br />
opgelet : want hy plaafl Michiel Mierevelt<br />
geboren 1568. voor Hendrik GoLxziusdie<br />
geboren is 1558. gelyk ook Kornelis van<br />
Haarlem geboren 1562. voor Octavio van<br />
Veen geboren 1558. Noch ook heeft Korn»<br />
de B 1 e daar zoo naauw acht op gegeeven , maar<br />
zomwylen den eenen voor den an<strong>der</strong>en geflelt.<br />
Uit dien hoofde of in gevolge van onze voorgeflelde<br />
levding komt na 't openen van onzen<br />
GRÓOTEN SCHOUBURGH <strong>der</strong> KUNST-<br />
SCHILDERS , d'eerfte te voorfchyn, met zyne<br />
Beeltenis<br />
DE-
A.Fió"
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen, ij<br />
DESIDERIUS ERASMUS.<br />
Wy hadden niet gedacht dat dit <strong>groote</strong> licht<br />
<strong>der</strong> geleertheid onzen Schouburgh zou befche-<br />
(want wy al ter halver wegen van ons<br />
nen hebben ;<br />
pennewerk gekomen waren , eer wy hadden ontdekt<br />
, dat hy ook 't penceel uit Konflliefdigheid<br />
gehanteerd had) en noch min<strong>der</strong> dat wy met dit<br />
zelve het Tooneel openen zouden. Maar Dirk van<br />
Bleiswyk gaf ons in zyne Befchryving van <strong>De</strong>lf,<br />
de gelegenheid daartoe aan de hand, op de 321 en<br />
360. bladzyden.<br />
Hy is geboren binnen de Stadt Rotterdam in<br />
't Jaar 1466, op den 28 van Wynmaand. An<strong>der</strong>en<br />
willen dat hy tot Gouda geboren is, en tot<br />
Rotterdam aan de Maas opgevoed. Wy laten het<br />
die Stedelingen betwiften. Zyn Va<strong>der</strong> was Gerard,<br />
en zyn Moe<strong>der</strong> Margrkte genaamt , afkomftig<br />
van een eerlyk geflacht te Zevenbergen. <strong>De</strong>ze,<br />
ontydig door de pefl uit deze waerelt<br />
wechgerukt zynde , quam onze Gerard Ge-<br />
rardzen (welke benaminge hy na<strong>der</strong>hand in D e s 1<strong>der</strong>ius<br />
Erasmus verwhTelde) on<strong>der</strong> het<br />
beflier van drie opzigters of voogden : die hem<br />
(na dat hy al vorens tot <strong>De</strong>venter de beginfelen<br />
<strong>der</strong> taalgeleertheid aangevangen had) in'sHartogenbofch<br />
in 't Fraterhuis beftelden , met voornemen<br />
om hem tot de Kap op te brengen. Maar alzoode<br />
pefl aldaar hand over hand toenam , wendde hy zig<br />
we<strong>der</strong> tot zyne voogden , die nergens meer op toe-<br />
leiden dan om hem het Kloofterleven fmakelyk te<br />
maken ; gelyk hy dan hunne geneigtheid ten ge-<br />
valle , zig begaf in het vermaarde Kloofter , dicht<br />
by <strong>De</strong>lf gelegen, Sion genaamt. Dit was ontrent<br />
denjare 1486.<br />
<strong>De</strong> proefjaren uit, en hem gevraagt zynde wat<br />
! <strong>De</strong>el. B hy
l8 SCHOUBURGH DER<br />
hy nu van zin was , gaf hy den Overften van 'c<br />
Kloofler tot antwoort : Dat hy noch de waereld,<br />
noch het kloojlerleven , noch ook zig zehen recht<br />
kende , en gevolgelyk tot geen Verband kojt befluiten ,<br />
maar voornemens was , gclegenheit te zoeken van<br />
zig vor<strong>der</strong> in de geleertheit te oefenen. Doch dit<br />
ging zo vlot niet, ten zy de BiiTchop van Uitrecht<br />
hem een voorfpraak waar geweeft, die hem<br />
ook een byzon<strong>der</strong>e gunft bewees , met hem voor<br />
te dragen by den BiiTchop van Kamerik , die voorgenomen<br />
had een reis door Duitfchland en Vrankryk,<br />
naar Italien te doen , en iemant zocht, die<br />
bedreven was in veelë talen : 't geen onzen D esi<strong>der</strong>ius<br />
beter geleek, dan binnen den ringmuur<br />
van een Kloofler befloten te zitten.<br />
Die reis volbracht , en hy we<strong>der</strong> in Holland gekomen<br />
zynde , leiden zyne twee Voogden , (een was<br />
on<strong>der</strong>wyl geflorven ) hem op nieuw , als voren<br />
aan 't oor , zelf met bedreiginge , dat hy zig<br />
tot het kloofterlevenfchikken zoude. Daar echter 't<br />
niet toe zoude gekomen hebben , ten ware een zyner<br />
goede kennüTen, daar hy in zyne jeugt te <strong>De</strong>ven-<br />
ter mee ter fchool gelegen , en op een kamer geflapen<br />
had , hem door fchoone woorden had weten<br />
te bekoren. Gelyk hy gevolgelyk zig dan in het klooiler<br />
Emaus, of ten Steene genoemt, by Gouda,<br />
op den Yffel gelegen, begaf. Of het nu is geweeft<br />
de geneigtheid tot zyn ouden Vriend , de<br />
overvloed van deftige Boeken , daar men doen ter<br />
tyd zoo gereed niet als thans aan konde geraken<br />
of dat de wetten van dat Convent, hunne kloofterlingen<br />
zoo eng in hunne doeningen niet bepaalden<br />
dat hy dit voor an<strong>der</strong>e verkoos, weet ik niet;<br />
hoewel ik rede vind om het laatfte te gelooven ;<br />
aangezien hy , aldaar in zyne uitfpanningen ,<br />
de
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 19<br />
de Schil<strong>der</strong>konft geleert , en geoeffent heeft;<br />
ja zoo hoog daar in door byzon<strong>der</strong>en vlyt,<br />
en vernuft is opgeklommen geweeft , dat "de<br />
Gedenkfchriften melden,datdePrioor Kornelis Mu-<br />
Jius, eertyds een Tafereel , verbeeldende de kruis-<br />
ïing van Chriftus, gehad heeft, dat Erasmus gefchil<strong>der</strong>d<br />
had; 't geen van alle Konftkenners geprezen,<br />
en van gemelden * Mufius voor wat byzon<strong>der</strong>sin<br />
zyn Konftkabinet bewaard is geweeft.<br />
Een groot vernuft vind de toegangen , die tot<br />
de wetenfchappen leiden, gebaant. Zoo dat Gratiaan<br />
te regt zeid : Daar zyn lieden die ras volmaakt worden ,<br />
in alles wat het ook wezen mag , an<strong>der</strong>e ook die traag<br />
of zelden daar toe geraken ; de rede is , om dat de een<br />
zyne vleugelen , de an<strong>der</strong> zyn beenen gebruikt.<br />
Meer<strong>der</strong> aanwyzinge van zyne Konftwerken<br />
ben ik niet magtig geworden ; en geen won<strong>der</strong><br />
de tyd heeft van 't Kloofter, waar in hy de Konft<br />
geoeffent heeft , den eenen fteen op den an<strong>der</strong>en<br />
niet gelaten ; alleen is de naam , ten bewys dat het'er<br />
geweeft is, door deloffelykeSchryf-enDrukkonft,<br />
in weerwil van den verflindenden tyd , uit het puin ,<br />
geborgen.<br />
ter onfterflykheid ,<br />
Hy is te Bazel geftorven op den 1 1 van Hooimaand<br />
1546, oud 70 Jaren, en heeft een onverwelkelyke<br />
roem van wegen zyn geleertheid nage-<br />
laten.<br />
Zyne gevolmachtigden pver deuitdeelingevan<br />
zyne naarlatenfchap , hebben hem te Bazel, in de<br />
Groote Kerk , een aanzienlyke Grafftede laten oprechten.<br />
* Dit was Komclh Mujïut ,- Prooftvan Sr. Aachten Kloo.fter,<br />
binnen <strong>De</strong>lf, die na<strong>der</strong>hand door een meer alsBarbarifche<br />
wreedheid mishandeld, en emdelyk door bevel van<br />
Lumey , Grave van<strong>der</strong> Mark, deerlyk verworgt werd. 'Zie<br />
de Bei'chryving van <strong>De</strong>lf p. 4^4-<br />
B 2 v
20 SCHOUBURGH DER<br />
rechten. Gelyk ook de Rotterdammenaren tot<br />
luifler hunner Stad, hem eerfteen fteenen, na<strong>der</strong>hand<br />
een metalen beeld hebben opgerecht ; daar de<br />
Prins <strong>der</strong> Ne<strong>der</strong>duitfche Dichters , dus van fpreekt :<br />
Wat wysbeit Lathim en Grieken hield bejloten ,<br />
Begreep ganfch Krijienryk zoo haafl Erasmus<br />
kwam ,<br />
En gaf met zynen naam aan Hollands Rotterdam,<br />
Een naam , vermids hy was uit haren fchoot gefproten.<br />
Zy , ah de dood het licht voor hem had afgefloten 9<br />
Noch 't rottende gebeenf, nochfluivende affche nam:<br />
Maar rechtte eenfteenen * Beeld. <strong>De</strong> Nyd fpoog<br />
vuur en vlam ,<br />
En zocht geweldig hem van 'f Outer af teflooten.<br />
Dan laas ! Geleertheits pronk zig keerd aan nyd noch<br />
fpyt.<br />
Geen grafzyn Faam beftulpt. Hy hel<strong>der</strong>dm et den tyt.<br />
Zyn krans groent<br />
veylig<br />
onverwelkt , en bloeid in afgunft<br />
Die onlangs was van Steenjm glinflert van Metaal,<br />
En zoo de Nyd zigfleurt aan deze pracht of praal ,<br />
Zoo giet men licht<br />
Heylig.<br />
van Goud den Rotterdamfchcn<br />
* In den Jare ijyi.<br />
Op den voet des beelts heeft men dit van J, Oudaan<br />
Hier rees die <strong>groote</strong> Zon, en ging in Bazel on<strong>der</strong>:<br />
<strong>De</strong> Ryksflad eer en vier dien Heilig in zyn Graf',<br />
Dit tweede leven geeft , die 't eerfle leven gaf ;<br />
Maar 't licht <strong>der</strong> talen , 't zout <strong>der</strong> zeden , 't heerlyk<br />
Won<strong>der</strong> ,<br />
Waar met de Liefde , en Frede, en Godgeleertheit<br />
praalt ,<br />
Word
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 21<br />
Word met geen Grafgeeert , noch met geen beeld be-<br />
taalt :<br />
Dies moet hier 't luchtgewelf Erafmus overdekken ,<br />
Nadien geen mind're plaats zyn Tempel kan verfirek*<br />
ken.<br />
Hier aan volgt de Konftige Glasfchil<strong>der</strong><br />
DAVID JORISZ.<br />
Hy was geboren te <strong>De</strong>lf: maar in wat jaar<br />
is my tot nu toe onbekend ; alleenlyk word<br />
befloten , dat hy een- <strong>De</strong>lvenaar was , uit de predïkinge<br />
<strong>der</strong> zesentwintig Apoftelen, die van den Koning<br />
<strong>der</strong> We<strong>der</strong>dooperen waren uitgezonden , welke<br />
on<strong>der</strong> an<strong>der</strong>e nieuwe verzinzelen den Volken<br />
verkondigden , dat 'er ze<strong>der</strong>d Chriftus , vier Propheten<br />
waren opgeftaan : twee valfche , te weten de<br />
Paus van Romen , en Martyn Luther ; en twee waarachtige<br />
, namelyk jan van Leyden , en David van<br />
<strong>De</strong>lf. <strong>De</strong>ze was (voor den tyd dat hy door Obbe<br />
Philips tot Biflchop over de Doopsgezinden tot<br />
<strong>De</strong>lf gefield wierd) een kondig Glasfchil<strong>der</strong> van<br />
zyn beroep ; waar van noch zommige overblyfzelen<br />
te <strong>De</strong>lf, in 't jaar 1667. te zien waren.<br />
Hy was een Speelmans zoon , onbedrevenin taalkunde,<br />
doch volgens getuigenis van alle die van hem<br />
hebben gefchreven , eigen wys , en niettemin byzon<strong>der</strong><br />
loos , enz. fchoon van aangezicht , en wel<br />
gemaakt van leden, in zeeden gemaniert , en wel befpraakt.<br />
Hy had een langen gekrnlden geelen baard<br />
waar aan hy ook, als men hem, begraven zynde, na<strong>der</strong>hand<br />
we<strong>der</strong> ontgraafde , om te verbranden, kenbaar<br />
was.<br />
In den jare 1538 den 2 van Loumaand kwam het<br />
eerfte Placcaat tegen hem uit ; waar uit men by gif-<br />
finge eenigzins zyn levenstyd kan afmeten : en het<br />
tweede Placcaat den 2den van Sprokkelmaand daar<br />
B 3<br />
aan
22 SCHOUBURGH DER<br />
aan volgende , binnen welken tuflchentyd zyn moe<strong>der</strong><br />
( die in het doodvonnis genoemt word Marytje ,<br />
Jan de Gorters Dochter , JVedim van Joris de Coman<br />
en Moe<strong>der</strong> van David Jorifz ) om dat zy herdoopt<br />
was , binnen 't Kloofler van de Cellebroers<br />
te <strong>De</strong>lf wierd onthooft, en ook daar begraven.<br />
Wanneer hy zich dan langer , uit vreeze van<br />
aangegrepen te worden, en in banden te geraken,<br />
in de Ne<strong>der</strong>landen nietdorfh vertrouwen , is hy in 't<br />
Jaar 1544 met zyn Huisgezin naar Bazel vertrokken<br />
, en na dat hy daar elfjaren ge woont had , op<br />
den 26 van Oegftmaand j 556 geftorven, en in de<br />
(zyn naam veran<strong>der</strong>t heb-<br />
Parochie- of Hooftkerk ,<br />
bende in Jan van Broek om niet agterhaald te worden<br />
) begraven. *<br />
Heden worden noch van zyne Teekeningen by<br />
de Liefhebbers t'zyner gedachtenhTe bewaard.<br />
<strong>De</strong> Konftliefdige Jacob Moelaart te Dordrecht<br />
heeft 'er vier fluks die van zyn eigen hand geteekendzyn,<br />
te weten: de Vinding van Mozes. <strong>De</strong><br />
verbeelding van 't Lant van Belofte : Daar Petrus de<br />
fleutels ontfangt. En de verbeelding van den Hoofdman<br />
over Hon<strong>der</strong>d. <strong>De</strong>ze met de pen omgetrokken<br />
en methetpenceel gefchaduwtjZwemen naarde<br />
handeling van Lucas van Leyden.<br />
Zyn beeltenis kan men zien in de Plaat A.<br />
nevens die van Erasmus , waar on<strong>der</strong> aan de byvoegzelen<br />
<strong>der</strong> Konftgereetfchappen zich een masker<br />
omwoelt van een flang ( 't geen ten Zinnebeeld van<br />
zyn levenswyze ftrekt) doet zien.<br />
Volgt in or<strong>der</strong> van tyd<br />
KORNELIS ANTONISZE geboren<br />
tot Amflerdam. Van zyn penceelwerk ziet men<br />
op<br />
* Zie hier van bree<strong>der</strong> in de Befchryving van <strong>De</strong>lf<br />
pag. 763W
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 23<br />
op de Thefanrie Ordinaris de afbeelding van Amfberdam<br />
, m dien flant als het zich vertoonden in zy-<br />
ne eerftebemu uring, die in 't jaar 1482 begonnen<br />
werd. Dit ftuk is door dezen Kornelis A ntonisze<br />
in 't jaar 1536, toen ter tyd Schutter<br />
<strong>der</strong> Voetboogs Doelen , en in 't jaar 1547 , Raad<br />
dier Stad geworden , naar 't leeven gemaalt , en<br />
de Dichter Jan Vos maakte daar op deze regelen :<br />
Hier beurt zich Amfierdam ; vol hoop, uit brak-<br />
ke veen.<br />
Zoo wort een Viffchcrs buurt de haven aller zeen.<br />
Op zulk een grontvejl weet het Land zyn Staat te<br />
zetten.<br />
Men bloeit door Koopmanjchap , men leeft door wyze<br />
Wetten.<br />
<strong>De</strong>ze heeft ook na<strong>der</strong>hand het zelve oud Arafterdam<br />
met deszelfs Klooflers , Kerken , en an<strong>der</strong>e<br />
geflichten , in 1 2 plaaten Houtfnee gebracht<br />
doen drukken , en aan Keizer Karel den V . toen<br />
Graaf van Holland , opgedragen , die het zelve<br />
met Oclroi beflempelde voor 't namaken. Waar<br />
van afdrukken on<strong>der</strong> de Minnaars van Oudheden<br />
beruflen.<br />
En nevens hem verfcheind :<br />
JAN de HOEY geboren te Leyden in 'c<br />
Jaar 1545. By wien dees de Konft geleert<br />
of wat hy gefchil<strong>der</strong>t heeft , weet ik niet. <strong>De</strong><br />
roefl des tyds heeft de gedachtenis van 't zelve<br />
uitgewift , en ons alleen flaauwe merkteekenen<br />
overgelaten tot bewys , dat 'er zulk een Konftenaar<br />
in die vroege eeuwe geweefl is; wiens<br />
penceelwerken met de goedkeuring van Hendrik<br />
B 4<br />
den
24<br />
SCHOUBURGH DER<br />
den IV. Koning van Vrankryk vereert zyn geweefl.<br />
Die hem ook tot zyn Kamerdienaar , en opzichter<br />
zyner Schil<strong>der</strong>yen of Konftbewaar<strong>der</strong>fchap<br />
verheven heeft. En Fl. Ie Comte in zyn Kabinet<br />
<strong>der</strong> Konfien getuigt : dat hy in al zyn bedieningen<br />
tot zyn zeventigjie jaar toe , wanneer hy ftierf<br />
1615 , een geruft leven (dat zeldzaam is) gehad<br />
heeft; aangezien de Nyd voornamentlyk in de<br />
Hoven zich ontdekt: 't geen ons doet beiluiten<br />
dat hy zich op de Staatkundige levenswyze grondig<br />
verffcaan heeft , welke Gratiaan een byzon<strong>der</strong>e<br />
hoedanigheyt noemt die niet in boeken, noch in de<br />
Scholen wort geleert , maar op de Toneelen van Ixt<br />
vernuft , en in den Schouburg <strong>der</strong> befcheidentheid.<br />
En befluit : Dat de kundigheid van met alle men-<br />
zommigen meer dienft en nut<br />
fchen te konnen omgaan ,<br />
gedaan heeft dan de zeven vrye konjlen fzamen.<br />
On<strong>der</strong> de hel<strong>der</strong>e Konftftarren die van Rome de<br />
Waerelt omfcheenen hebben, was Rafaelvan<br />
Urbyn inzon<strong>der</strong>heid in dezen tyd berucht : <strong>De</strong>s velen<br />
al vroeg die Leidflar in haar Stantplaats hebben<br />
opgefpeurt; om door behulp van dat hemelfche<br />
Konfllicht de diepe verborgentheden <strong>der</strong> Konft<br />
t'ontdekken.<br />
On<strong>der</strong> deze (waar aan van Man<strong>der</strong> maar met wynig<br />
woorden gedenkt (was BERNARD van<br />
ORLKY, gebooren in Brabant , maar in wat<br />
Stad of jaar weet ik niet ; aangezien een lange<br />
reeks van verloopen jaren de gedachtenüTe daar<br />
van begraven heeft: maar het is klaar af te meten,<br />
dat hy een goeden ou<strong>der</strong>dom bereikt heeft , wyl<br />
hy is geweefl een Leerling van dien <strong>groote</strong>n Rafael<br />
van Urbyn , die in 't jaar 1520 tot groot verlies van<br />
de Konfl pas , 37 jaren oud geffcorven, van onzen<br />
Or l e y in den jare 1550 op dat fpoorgevolgt is.<br />
Flo-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 25<br />
Florent Ie Compte zeit : dat hy by Rafaëls leven<br />
zoo ver in de Konji gemor<strong>der</strong>t was ^ dat hy hem<br />
aan zyn <strong>groote</strong> werken heeft helpen fchil<strong>der</strong>en. Na<strong>der</strong>hand<br />
heeft hy zich ook tot het Schil<strong>der</strong>en<br />
van Beeflen , Beeflejachten en Lantfchappenbegeeven<br />
: zon<strong>der</strong> nochtans het Hifhorie- en Beelden-<br />
fchil<strong>der</strong>en af te laten , als on<strong>der</strong> blyken zal. Groote<br />
Geejien ( zeit Gratiaan ) hebben altyd getracht een<br />
nieuwen weg in te Jlaan , om roem te bejagen ; dog<br />
cp zoodanige wyze dat de voorzichtigheid hun altyd<br />
tot Leidsman gedient heeft. Of zy hebben liever ge»<br />
tracht tfeerfte te wezen in de tweede , ah de tweede<br />
in d'eerjle Bende. Of dit laatfte, reden tot veran<strong>der</strong>ing<br />
in zyn verkiezinge , ontrent de voorwerpen<br />
zynerpenceelkonft gegeven heeft, kan ik niet<br />
zeggen : maar wel dat hy roem in 't een en 't an<strong>der</strong><br />
behaalt heeft.<br />
In Brabant we<strong>der</strong>gekeert, geraakte hy berucht<br />
voor den befte in 't Schil<strong>der</strong>en van Jachteryen in<br />
dienft van Keizer Karel den V . voor wien hy heeft<br />
gefchil<strong>der</strong>t het Bofch van Soigne, met al de aangename<br />
gezichten , om en by dezelve. Diergelyke<br />
ook voor de Hertogin van Parma om de Tapitze-<br />
voor welke hy (als ook voor<br />
ryen na te bootfen ,<br />
de afbeelding vanden Keizer, en voornaamfte van<br />
't Hof) rykelyk beloont werd.<br />
t'Antwerpen heeft hy voor de Kanonniken , om<br />
een hunner Kloofterkapellen te fleren, de verbeeldinge<br />
van 't laatfte Oordeel gefchil<strong>der</strong>t , op een<br />
vergulden gront. En voor de Gebroe<strong>der</strong>fchap te<br />
Mechelen een groot ftuk, waar in St. Lucas zit,<br />
de beeltenis van de waardige Moe<strong>der</strong>maagt Maria<br />
af te malen.<br />
MICHIEL COIXI heeft na<strong>der</strong>hand de<br />
deuren die dit Konflfluk voor het te flerke dag-<br />
B 5<br />
licht,
20 SCHOUBURGH DER<br />
licht, en flofdekten , van buiten befchil<strong>der</strong>t. Gelyk<br />
van Man<strong>der</strong> daar ook aan gedenkt in 't leven<br />
van Mïchiel Coixi leerling van onzen Orley,<br />
met deze woorden : Daar waren ook te Mechelen<br />
van hem twee deuren aan d' altaartafel van St. Lucas<br />
, waar van het binnenjle Tafereel door Bemard<br />
van Brufjel (dus noemt hy onzen Orley) befchil<strong>der</strong>t<br />
was. Doch deze deuren zyn door de Kloofterlingen<br />
tot een hoogen prys , aan den Hartog<br />
Mathias van wegen de konflige befchil<strong>der</strong>ing verkocht<br />
, en buitens land vervoert.<br />
Zes Cartons zyn 'er na de dood van Bernard van<br />
Orley onvoltooit gebleven , welke door J. Jordaans<br />
na<strong>der</strong>hand zyn opgemaakt. En dit is 't al<br />
wat ik 'er van weet te fchryven.<br />
<strong>De</strong>ze hebben hun rol uitgefpeelt , en maken<br />
ruimbaan voor de twee gebroe<strong>der</strong>s , Konflfchil<strong>der</strong>s<br />
daar Gouda niet al buiten reeden op roemt, namentlyk<br />
DIRK en WOUTER CRABETH.<br />
Men is verwon<strong>der</strong>t , dat Karel van Man<strong>der</strong> in<br />
zyn Schil<strong>der</strong>sboek geen een woord van dezelve<br />
meld.<br />
Doch des te meer (zeit de Stads gefchiedenisfchryver)<br />
dient hunne heugeniffe vernieuwt. Eenigen<br />
hebben gemeent dat zy van afkomft Duitfchers<br />
waren ; an<strong>der</strong>en dat zy uit Vrankryk waren gefproten<br />
; doch hunne nazaten getuigen dat zy uit Hol-<br />
land af komftig zyn.<br />
Van Man<strong>der</strong> melt op pag. 148, a, vaneenen<br />
Adriaan Pieterfz. Crabeth , wiens Va<strong>der</strong> door de<br />
wandeling Krepel Pieter wierd genoemt. <strong>De</strong>eze<br />
was een Leerling van Zwart Jan , of Jan Zwart,<br />
Schil<strong>der</strong> van Groeningen , welke hy door vlyt te<br />
boven geleer t hebbende naar Vrankryk vertrok,daar<br />
hy ook geftorven is. <strong>De</strong>
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 27<br />
<strong>De</strong> Heer Mmeloveen is van gedachte dat Claudius<br />
, an<strong>der</strong>s Krepel Pieter , niet alleen Va<strong>der</strong> van<br />
gemelden Jdriaan, maar ook van Dirk, en<br />
Wouter geweeft is, en gevolgelyk Adriaan,<br />
Dirk, en Wouter broe<strong>der</strong>s, Hy<br />
ftyft zyn gevoelen daar mee , dat de twee laatfte<br />
zoo wel Pieterszoonen als de eerfte genoemt worden<br />
; behalven dat ook de tydrekeninge van alle<br />
drie te gelyk uitkomt.<br />
Willem Tomberg , zoon van Daniël Tomberg ,<br />
Glasfchil<strong>der</strong> van Gouda , is van gedachten dat zy<br />
by eenige Kloofteriingen hunne eerfte grondbeginzelen<br />
geleert hebben.<br />
Van Wouter word verhaald , dat hy Vrankryk<br />
en Italien heeft bezocht , en voor gewoonte<br />
had , op alle plaatzen , daar hy doorreisde , een glas<br />
alleen ten ft aal van zyn Konft agter te laten. <strong>De</strong>ze<br />
is by alle Konftken neren geoordeelt boven zyn<br />
broe<strong>der</strong> uit te fteken, voornamentlyk in hetwelteekenen<br />
, ook ftak zyn werk uit in hel<strong>der</strong>heid , en<br />
dat van Dirk in tegendeel was krachtiger in zyn<br />
koleuren , zoo dat men van ouds zeide ; V geen<br />
Dirk doet door zyn diepzels , zverkt Wouter uit<br />
door zyn hoogzels. Beide waren zy brave meefters,<br />
zoo wel in groot als klein werk , en dat met zulke<br />
vaardigheid dat het byna niet te geloven is ; 't<br />
geen egter uit de Jaarmerken blykt. Wouter zyn<br />
eerfte Glas, waar de Koninginne van Saba in afgebeelt<br />
ftaatin't Jaar 1561 , afgemaakt hebbende,<br />
leverde 's jaars daar aan het <strong>groote</strong> glas, dat Hertogin<br />
Margariet bekoftigt had , en aan de Kerk<br />
fchonk. In 't jaar 1564, dat van Chriftus geboorte,<br />
en 1566 dat, daar de Tempelroofvan Heliodorus<br />
in vertoont word , alles binnen den tyd van<br />
zes jaren : en noch was Dirk vaardiger in 't werken,
28 SCHOUBURGH DER<br />
ken, want hy maakte zes glazen in drie jaren af,<br />
die immers zoo groot waren. Want in 't jaar<br />
1 555 , maakte hy ' t glas daar Chriftus gedoopt word.<br />
's Jaars daar aan de twee volgende , en in 't jaar<br />
1 557 maakte hy drie glazen af, dat van den Koning<br />
van Spanje, Johannes den Boeteprediker, enden<br />
Doop van den Moorman , zynde die alle zes van<br />
de grootfte maat.<br />
In den jare 1567 maakte Dirk het Glas daar<br />
Chriftus de WifTelaars uit den Tempel dryft. En<br />
157 1 daar Judith Holofernes het hoofd afflaat, 't<br />
welk zyn laatfte werk is geweeft , dat hy in de<br />
Kerk van Gouda gemaakt heeft.<br />
Zy waren , fchoon broe<strong>der</strong>s , zoo konftnayverende,<br />
en hielden zich ontrent de Konft zoo bedekt<br />
voor elkan<strong>der</strong> , dat wanneer de een diesaangaande<br />
iets vraagde , den an<strong>der</strong> hem tot antwoort<br />
gaf : Ik heb bet door vlyt gezocht, doe ook<br />
zoo. Dit ging zoo ver , dat wanneer zy by geval<br />
eens op elkan<strong>der</strong>s winkel kwaamen (dat niet veel<br />
gebeurde ) het werk dat zy on<strong>der</strong> handen hadden<br />
voor dien tyd overdekt wierd , overzulks wanneer<br />
zy eikan<strong>der</strong>en iets te zeggen hadden ; lieten zy het<br />
over en weer fchriftelyk weeten. Ook word getuigt<br />
dat zy voor hun Kerkwerk geen <strong>groote</strong>n<br />
loon bedongen hebben , waarom zy ook daar benevens<br />
het Glazemaken aan de hand hielden , zoo<br />
lang zy leefden.<br />
Dirk bleef ongetrouwt en woonde op de weftzyde<br />
van de Gouwe, over de turf brugge, daar<br />
nu het Amfterdamfe Veer is, en leefde noch in 't<br />
Jaar 1600.<br />
Wouter woonde agter de Vismarkt, op de<br />
Noortzyde , en trouwde een vrouw uit het oud ge-<br />
flacht van Proyen , en liet een zoon na , Tieter genoemt<br />
,
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 29<br />
noemt, die na<strong>der</strong>hand Borgermeefter wierd. Hy<br />
werd in zyn ou<strong>der</strong>dom beroert , maar het jaar , waar<br />
in hy geftorven is, weet ik niet. <strong>De</strong> PJaatfny<strong>der</strong><br />
Reynier van Parzyn , met Wouters zoons Dochter<br />
getrouwt , liet hunne afbeeldzeis in print uitgaan<br />
die wy nagevolgt vertoonen in de P l a a t B. : daar<br />
de vermaarde Dichter , Joofl van den Vondel , dit<br />
volgende gedicht on<strong>der</strong> fchreef<br />
Offert Wouter met Elias ,<br />
Doove verf fchynt hemels vier.<br />
Eet hy 't Paaslam met MeJJïas ,<br />
Zyn penceel vol aart en zwier ,<br />
Draaft te moediger enjlouter.<br />
Stel het beeld op 't Schil<strong>der</strong>s outer.<br />
Diedriks uurglas is verhopen ,<br />
Noch volhard hy met Sint Jan<br />
'T volk te leeren en te doopen,<br />
Daar het grimmeld om dien man ,<br />
Zoo vol yver als boetvaardig.<br />
Is die helt geen konjikroon waardig ?<br />
<strong>De</strong>ze twee <strong>groote</strong> meefters in die Konft zyn geftorven,<br />
en ook de Konft met hun, zegt W.<br />
Tomberg. Hoewel de Heer Almeloveen wil , dat<br />
in de Boekzaal van den Heere Joachim Feller,<br />
een of twee boeken gevonden wierden , daar deze<br />
Konft in te leeren was. Hoe het daar mee is , weet<br />
ik niet , maar wel , dat men van de uitwerkzelen<br />
van dat gefchrift niet meer gehoort heeft. Gemelde<br />
geeft wel eenig beduid ontrent<br />
Willem Tomberg ,<br />
de ftoffe , die zy daar toe gebruikt hebben , maar<br />
belyd zyne onkunde in de wyze Hoe , zy die<br />
ftoffe
30<br />
SCHOUBURGH DER<br />
floffe tot zulken gebruik gebracht hebben , en be«<br />
gromt de zulken, die zeggen, dat men thans zulke<br />
fchoone venve niet heeft, als ouling in de glazen<br />
gebruikt is, even als of het glas toen met zul-<br />
ke fchoone koleuren befchil<strong>der</strong>t wierd ,<br />
daar inte-<br />
gendeel de koleuren aan 't glas gegeven worden<br />
door zilver , yzer , koper , bloedfteen , Menie,enz.<br />
daar over te ftryken en in glasovens te gloejen.<br />
Waar na<strong>der</strong>hand de diepzels door het penceel, op<br />
en an<strong>der</strong>-<br />
't reeds gekleurde glas bewerkt wierden ,<br />
maal gegloeit , enz. <strong>De</strong>ze W. Tomberg was de<br />
zoon van Daniel , zoons zoon van den Predikant<br />
Herboldus Tombergius ; die eerfl zeven jaren<br />
die Konft had geoeffent , by IVejlerhoud van<br />
Uitrecht , die doenmaals tot Gouda woonde , en<br />
na<strong>der</strong>hand dezelve voort leerde by meergemelden<br />
Va<strong>der</strong> van Ant . van Dyk , waar door hy zo ver<br />
in die Konft kwam , dat hy voor den beften gehouden<br />
wierd ; gelyk hy ook na<strong>der</strong>hand , over het<br />
on<strong>der</strong>houden van de Kerkglazen tot Gouda geftelt<br />
is geweeft , van welke hy 'er ook verfcheide,<br />
voor een groot gedeelte vernieut heeft, wanneer<br />
die door het fchrikkelyk onweer in den jare 1674<br />
waren ingeflagen. Dog hebben de koleuren zoo<br />
in kracht, als hel<strong>der</strong>heid, by de vorige niet konnen<br />
halen. Ook word gezegt , dat na<strong>der</strong>hand<br />
nooit de {lof gevonden is van 't fwart , waar mede<br />
't kleed van d'Abdiile van Rynsborg, in 't glas<br />
van Koning Salomon gefchil<strong>der</strong>d is. Hy flierf in<br />
'tjaar 1678. oud 75 jaren.<br />
In en na den tyd van Dirk en Wouter<br />
C R a b e t h , waren ook in bloei Willem Tybout ,<br />
en Kornelis Tsbrantfe Kuffeus. Van deze maakt,<br />
behalve den Goudze Chronyk ,<br />
ook Samuel Ampfing ,<br />
in zyne befchry ving van Haarlem gewach , en pryft<br />
hun
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 31<br />
hun Konftwerk aldus in vaarzen :<br />
Hoe dapper meeflerlyk kon Tybout glazenfchryven<br />
En wat heeft Kuffeus hand in deze konjl gedaan ?<br />
W. Tybout ftierf den 24 van Wiedemaand in 't<br />
jaar 1699. oud 73 jaren, en Kornclis Tsbrantfe Kuffeus<br />
den 24 van Bloeimaand, in 't jaar 1618.<br />
D. van Bleiswyk in zyne Befchryving van <strong>De</strong>lf<br />
gedenkt op 't Jaar 1563. van gemelden /Fz7/m Tybout<br />
, en zeid : Dat hy , in 't Noordkruiswerk van<br />
de Nieuwe , of St. Urfels Kerk te <strong>De</strong>lf, een uitnemend<br />
konftig glas gejchil<strong>der</strong>d heeft : waar in het<br />
afbeeeldzel van Philips den Tweeden , Koning van<br />
Spanjen , nevens dat van zyn <strong>der</strong>de vrouw Elizabeth<br />
de Valois , oudfte Dochter van Hendrik den Tweeden ,<br />
Koning van Vrankryk , beide knielende voor een tafel<br />
daar Hvee boeken op lagen , vertoond wierden. Zy<br />
waren in hun pragtig Koninklyk gewaad afgebeeld ,<br />
ie<strong>der</strong> met een befchermheilig achter zich, en de ge-<br />
jlachtwapenen boven hun hoofd. In de boven-<br />
helft van 't glasraam ftond afgebeeld de Oofterfche<br />
Koningen , eerbied bewyzende aan Jefits , die op den<br />
fchoot van Maria zat , met een groot gewoel van<br />
Beelden rondom haar heen: braaf geteekent en ge-<br />
fchil<strong>der</strong>t. Zulks de Konftkenncrs daar <strong>groote</strong> agtinge<br />
voor hadden. Gelyk ook voor 't konjtig gefch'tU<br />
<strong>der</strong>t glas in de Kapel van de Hooge Heemraden van<br />
<strong>De</strong>lfland, die alle levensgroot ten voeten uit , in 't<br />
harnas natuurlyk geleeken , afgemaaid waren , door<br />
den Kon(ligen La urensvan Kool.<br />
Van Wïllem Tybout, zietmen nu noch<br />
ten flaal van zyn Konft , op de glazen van het groot<br />
vertrek van de voorfte Doelen, binnen Leiden,<br />
allede Hollandfche Graven , ten voeten uitgefchil-<br />
<strong>der</strong>t,
32<br />
SCHOUBURGH DER<br />
<strong>der</strong>t, welke hy gevolgt heeft ( fchryft Michael<br />
Vosmerus , in zyn Boek , dat hy noemt Principes<br />
HollandicB.) naar de afteekeningen die hy gemaakt:<br />
hadde, naar deoudemuurfchil<strong>der</strong>yenin'tKloofter<br />
van de KarmeJiter Monniken , of de Lieve Vrouwe<br />
Broe<strong>der</strong>s, gelucht in denjare 1249 binnen<br />
Haarlem, na datdebefchil<strong>der</strong>depaneelen, met de<br />
zelve BeeltenhTen <strong>der</strong> Graven befchil<strong>der</strong>t waren.<br />
Doch Kornelis van Alkemade ( in zyn Voorbericht<br />
op de Hollandfche Rymkronyk van Melis Stoke )<br />
fpreekt gemelden Schry ver dies aangaande op pag.<br />
8. tegen, en wil dat deze alleen voor egtenamaakzels<br />
, gehouden moeten worden , welke de Kloos-<br />
terlingen ( wanneer de eerfte en egte af beeldzeis<br />
met waterverw op den muur gefchil<strong>der</strong>d , door afbryzelinge<br />
des muurs en onduurzaamheid <strong>der</strong> waterverwe<br />
verdon kert waren ) op houtepaneelen lieten<br />
fchil<strong>der</strong>en , en die van de Magiftraten van Haarlem<br />
, in 't laatfl van de 15 Eeuw , uit de klaauwen <strong>der</strong><br />
Beeldftormers gered , en geplaatfl zyn op de voor-<br />
zaal van hun Stadhuis , daar zy noch te zien zyn.<br />
Waarom gemelde Alkemade , de zelve ook heeft<br />
uitgekeurt , om 'er den laatften druk van Melis Sto-<br />
kes Rymkronyk , mee op te fieren.<br />
Ik laat deze tegenrede in hare volle waarde,<br />
maar moet omtrent de printverbeeldingen zeggen<br />
dat, zoo de zelve in allen deelen naaukeurig gevolgt<br />
zyn ,<br />
paneelen ,<br />
naar de oude afbeeldzels op de Kloofter<br />
ik my niet verbeelden kan de ware Beelteniflen<br />
<strong>der</strong> Hollandfche Graven te zien : Aangezien<br />
verfcheide beelden noch gaan noch fhaan konnen,<br />
noch eenige maatfchikkelykheid van deelen tot<br />
het geheel , daar in is waargenomen , 't geen my<br />
doet agterdenkende worden , dat de Teekenaar<br />
even zoo min achtgevingen , in 't navolgen <strong>der</strong><br />
on<strong>der</strong>-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 33<br />
on<strong>der</strong>fcheiden wezenstrekken gebruikt hebben.<br />
<strong>De</strong>ze zoo overheerlyke oude pronk/lukken (gelyk Alkemade<br />
ver<strong>der</strong> voortgaat ) met veel arbeid gefchil<strong>der</strong>t<br />
en zorge bewaart , by de liefhebbers <strong>der</strong> oudheden in<br />
zoo <strong>groote</strong> agting , dat ze die Stad niet doorreizen , ten<br />
zy ze deze eerwaarde oudheid begroet , en met veel ge-<br />
noegen befchout hebben , enz. mogen wezen wat zy willen<br />
, ik wilde liever hebben die konfttafereelen van<br />
Kornelis Korneliszen daar 't Prinfen Hof te Haarlem<br />
mee pronkt : en die in zoo <strong>groote</strong> waarde gehouden<br />
werden , dat voortyds voor een gefchil<strong>der</strong>de Voet<br />
( zoo die uit een <strong>der</strong> Tafereelen gefneeden mocht<br />
worden ) 600 guldens geboden wierden ; waar op de<br />
Dichter Jan Vos fpreekt , en als met den vinger daar<br />
op wyzende, zegt:<br />
Dit is de Voet daar hult tot hon<strong>der</strong>dpond voor biet :<br />
Maar Utrecht heeft een Voet , dien gaf het graag<br />
voor niet.<br />
Zyn hon<strong>der</strong>d pond , daar niet , wat heeft het Sticht<br />
voor reden ?<br />
Haar Voet wil uit de Kerk, tot in het Raadhuis treden»<br />
<strong>De</strong> meenigte Glasfchil<strong>der</strong>s die Gouda voortgebracht<br />
heeft, fchynen my toe, genoeg geweeftte<br />
hebben , om alle de Kerken van Holland , met hun*<br />
ne Konftwerken te vullen: want behalven die door<br />
an<strong>der</strong>en zyn voortgeteelt , zoo zyn uit de School<br />
van de Broe<strong>der</strong>s Crabetten voortgefprooten<br />
Jakob Caan, Jan Dirkfz Lonk, Govert Hcndrikfz,<br />
Gysbert van<strong>der</strong> Kuil,<br />
Jan Damefz, Aart Verhaaft ,<br />
Dirk de Vrye , Adriaan van<strong>der</strong> Spelt.<br />
Aart Verhaast, enGïSBERT van<strong>der</strong><br />
Kuil, waren yverige Konftgezellen , en getrouwe<br />
reisbroe<strong>der</strong>s, door Vrankryk tot Romen toe.^r-<br />
haafi , op bedreiging dat hy , indien hy niet we<strong>der</strong> in<br />
I. <strong>De</strong>el. C zyn
54<br />
SCHOUBURGH DER<br />
zyn Va<strong>der</strong>land keerde , verfteken zou wezen van<br />
zyn erfgoe<strong>der</strong>en , nam naa 't verloop van elfjaren de<br />
te rugreis aan ; do^van<strong>der</strong> Kuil bleef volle twintig<br />
jaren uitlandig , waar naar hy we<strong>der</strong>gekeert tot<br />
Gouda flierf, in 't jaar 1673. wanneer Verhaafi<br />
al in 't jaar 1666. overleden was; en zig fcheen<br />
verhaafi te hebben , om eer zyn reisgenoot we<strong>der</strong><br />
kwam , voor uit te wezen , op de reis naar de<br />
eeuwigheid.<br />
DIRK de VRYE verwhTelde (na dat hy verfcheiden<br />
maaien op zyn KonfVdoorVrankryk gereid had)<br />
't penceel voor de Vroedfchappelyke en Borger-<br />
meeflerlyke waardigheid tot Gouda , en flierf 1 68 1<br />
ADRIAAN van<strong>der</strong> SPELT was by toeval<br />
te Leiden gebooren , maar zyn afkomfl aan<br />
Gouda verfchuldigt. Hy was een ukflekend Bloem-<br />
fchil<strong>der</strong> , en had zig lang aan 't Hof van Brandenborg<br />
onthouden. Eindelyk keerde hy we<strong>der</strong> totGouda<br />
, daar hy voor zyn <strong>der</strong>de Vrouw , een Groenings<br />
kwaadaardig wyftrouwde,die hem niet alleen<br />
den luft, maar ook zyn levenslamp , eerhy noch<br />
den middeltrap zyns ou<strong>der</strong>doms bereikt hadde , in<br />
't jaar 1673 uitblies.<br />
Jan Franse Versyl, Jan Dame<br />
de Vet, Jan en Pi eter Donkers,<br />
zullen op hun beurt op het Tooneel komen ;<br />
dog van de relt weet ik niet veel te zeggen.<br />
Maar eer dat wy daar aan beginnen, diendbyde<br />
voorige ( waar aan van Man<strong>der</strong> met gedenkt ) noch<br />
gevoegt te worden, JOAN DAC. <strong>De</strong>ze was<br />
een Keulenaar, en leerde de Konftby Bartholomeus<br />
Spranger , in den jaare 1556. die hy na<strong>der</strong>hand<br />
voortzette in Italien ; daar na ook in Duitsland; waar<br />
door 't gebeurde dat Rudolf de Tweede, de Zoon<br />
van
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 35<br />
van Maximiliaan daar een welgevallen in kreeg,<br />
hem in zyn dienfl nam , en naar Italien zond , om<br />
de geagtfte Antique voor hem af te teekenen. We<strong>der</strong>gekeert,<br />
maakte hy veele roem waardige werken<br />
voor den Keizer. Hy ftierf aan 't Hof, en had<br />
eer en goed verga<strong>der</strong>d.<br />
<strong>De</strong> geenen welker levensbedryf KarelvanMan<strong>der</strong><br />
maar ten deele heeft befchreven , hebben wy<br />
als maar gedoodverfd aangemerkt , en zullen nu<br />
na voorgaande overleg,de hand daar aan leggen , om<br />
zyn tafereel daar 't gebrekkig is ; op te maken. Onze<br />
pen zal tot penceel verftrekken,om 't geen ingefcho-<br />
ten , en dui<strong>der</strong> is , door een vernis op te hel<strong>der</strong>en ,<br />
op dat elk in het byzon<strong>der</strong>, duidelyk en klaar gezien<br />
mag worden. <strong>De</strong> eerfle die na orde van<br />
jaren in de hand komt , is<br />
JOHANNES SNELLINKS. Kavel<br />
van Man<strong>der</strong> noemt hem Hans Snellink , enfpreekt,<br />
in 't leven van Octavio van Veen, aldus van hem:<br />
Daar is te Antwerpen een uitnement Schil<strong>der</strong>, gebooren<br />
( zoo ik 't wel heb ) te Mechelen , won<strong>der</strong>fraai<br />
in 't verbeelden van Hiftorien , en Bataljes. Hy is van<br />
Princen en Heeren dikwils gebruikt geweeft ,<br />
om Ne-<br />
<strong>der</strong>landfche velt/lagen te fchil<strong>der</strong>en , en wijt heel eigentlyk<br />
het krygsvolk , hier en daar door den damp<br />
van 't buskruid bewolkt, te verbeelden. Hy mach<br />
nu 1 604. een man van 's5 jaren wezen. By gevolg<br />
geboren 1549.<br />
Meer weet ik ook niet van hem,<br />
hem van wege zyne<br />
als dat de <strong>groote</strong> van Dyk ,<br />
Kond heeft waardig geacht , on<strong>der</strong> de befte Konflfchil<strong>der</strong>s<br />
te ftellen, en zyn beeltenis door eigen<br />
hand af te malen. Gelyk het zelve ook on<strong>der</strong> die,<br />
welke in print uitgaan , getelt word. Ik heb hem<br />
inde Plaat A boven aan plaatsingeruimt. My is<br />
nooit van zyne werken ,<br />
maar wel de roem van de<br />
C 2 zelve
36<br />
SCHOUBURGH DER<br />
zelve voorgekomen. Het had de Bie, die zoo veel<br />
korter op van Manier gevolgt is , doenlyker geweeft<br />
, van hem wat te melden , dan my , nu'er zoo<br />
veele jaren verloopen zyn. Maar wat raad? wy<br />
moeten 't ons getrooften, dat wy van fommige<br />
Konftfchil<strong>der</strong>s , die in onzen tyd noch geleeft hebben<br />
, maar weinig weten te zeggen ; ja naaulyks<br />
agter fommiger geboortentyd hebben kunnen ko-<br />
men j<br />
zoo om dat 'er van de zelve geen nageflacht<br />
meer overig was , en zy die hen in hun leven gekend<br />
hadden, dood waren, alsookomdatfommigen,<br />
die noch al veel bericht daar omtrent zouden<br />
hebben konnen geven , zig daar aan niet lieten gelegen<br />
zyn ,• 't geen my dikwils verdrietig gemaakt<br />
heeft, ziende dat myn yver zoo traag geholpen<br />
wierd. Ja ik kan den Lezer wel verzekeren met<br />
waarheid , dat , indien ik een y<strong>der</strong> , waar van ik<br />
on<strong>der</strong>rigtinge , in dingen die duifter voor my waren<br />
, verzocht hebbe , in dien zelven yver en geneigtheid<br />
gevonden had, als daar ik in was, veele<br />
zaken meer in 't lichtzouden gekomen hebben,<br />
die nu wel voor altoos in 't duifter zullen begraven<br />
blyven.<br />
Om dezen tyd , of wel wat vroeger werd tot<br />
Leiden geboren Mr. ISAAK NICOLAI. <strong>De</strong>n<br />
netten tyd van zyne geboorte heb ik niet konnen<br />
nafpeuren. Ook verwon<strong>der</strong> ik my dat Karel van<br />
Manier niet een woort van hem melt , te meer<br />
dewyl hy een Man van aanzien , en verfcheidenmalen<br />
Borgermeefter <strong>der</strong> Stad Leiden geweeft is<br />
daar en boven lang genoeg voor zyn tyd geleeft<br />
heeft om het gerucht van zyn naam en Konft te<br />
konnen hooren ; want men vint zyn naam al in<br />
den jare 1596 op de Rol <strong>der</strong> Borgermeefteren<br />
getelt. * Daar en boven waren toen al van zyne<br />
Konft-<br />
* Zie de Befchryving van Leiden p, 618.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 37<br />
Konflwerken te zien , inzon<strong>der</strong>heid in de Vierfchaar<br />
, op de <strong>groote</strong> Looyhal , en verfcheiden<br />
<strong>groote</strong> huizen te Leiden, die naar dien tyd pryllyk<br />
gehandek zyn. Wat zucht deze Heer voor de Konfl<br />
gehad heeft , blykt hier aan , dat hy alle driezyne<br />
Zoonen daar toe heeft aangekweekt. <strong>De</strong>n oudften<br />
Jakob Isaaksz. is langen tyd te Napels geweefl<br />
, alwaar hy ook een vrouw trouwde en met de<br />
zelve in den jare 1617 in zyne Va<strong>der</strong>flad Leiden<br />
kwam, en de Konfl tot genoegen <strong>der</strong> liefhebberen<br />
aldaar ,en op an<strong>der</strong>e plaatfen oeffende , tot dat hem<br />
door de Dood de draad des levens afgefneden wierd<br />
binnen Utrecht in 't jaar 1639, daar hy ook begraven<br />
is. Klaas Isaaksz. zyn tweede Zoon,<br />
onthielt zig in den Haag , en zyne Konfh was ge-<br />
wilt. Willem Isaaksz. was in zyn leven<br />
Hopman van de fchuttery te <strong>De</strong>lft , en een geacht<br />
Plaatfny<strong>der</strong> , maar hem is in 't bloejenfte van zyne<br />
Lentejeucht op 'tjaar 1 61 2,het leven door de Dood-<br />
zeis afgemaait.<br />
Thans verfchynt ADAM van OORT.<br />
Hoe dat dikwerf de gedachtenifTen van wakkere<br />
en hunne roemwaardige werken outyds<br />
mannen ,<br />
door den tyd en woede van Mars , in de vergetenheid<br />
begraven zyn , blykt hier uit , dat ik , na on<strong>der</strong>zoek<br />
gedaan te hebben , niets van hem weet te<br />
zeggen, als daiKarelvan Man<strong>der</strong>, in 't leven van<br />
Ottavio van Veen, zyn naam melt:en dat Kornelis<br />
de Bie zyne Konfl pryft, zeggende:<br />
<strong>De</strong>es Konfl du heeft van Oort, zoo wel enfraai gedaan<br />
,<br />
Dat vele Geeflen zelfs daar afverwon<strong>der</strong>dflaan.<br />
Die niet en is by 't goud van Crefus tegelyken.<br />
Die rykefchat moet voor dees bemelgaven wykcn,<br />
C 3<br />
Or^
38<br />
SCHOUBURGH DER<br />
On<strong>der</strong> zyn Afbeeldze] door Hendrik Snyersgefheden,<br />
leeftmen dat hy is een leerling van* Lam-<br />
bert , zynen Va<strong>der</strong> geweeft : dat hy is geboren te<br />
Antwerpen, in 't jaar 1557. en geilorven I ^4 I v<br />
zyne Beeltenis na het zelve gevolgt , zietmen nevens<br />
A. Elshaimer in de Plaat C.<br />
OCTAVIO van VEEN, geboren uit een<br />
aanzienlyk en vermaard geilacht , tot Leiden , in<br />
't jaar 1558- Verloor zyn ou<strong>der</strong>s vroeg. Zyn<br />
Voogden of Opzichters lieten hem de Taalkunde,<br />
en tefFens de Tekenkonft leren, bylsAAK Nicolai,<br />
die in den jare 1596 Borgermeefter tot Leiden was.<br />
Met zyn vyftiende jaar beitelden zy hem te Luik,<br />
om zig in de taalgeleertheid voort te oeffenen. Hy<br />
gaf al vroeg blyken van zyn groot vernuft, zoo in de<br />
rale , als in de teekenkunde , daar hy wel inzon<strong>der</strong>heid<br />
toe geneigt was; des zocht hy on<strong>der</strong> voorwending<br />
van de taaloefFening voort te zetten ge-<br />
,<br />
legentheid om daar in te konnen voort gaan , 't<br />
geen hem gelukte. Hy had byzon<strong>der</strong>e kennis aan<br />
den Kardinaal Groosbek (zeit du Pik) die hem brieven<br />
van voorfchryvens gaf aan den Kardinaal Maducio<br />
te Rome, daar hy wel ontfangen werd. Hy<br />
oeffende zig voorts in de Talen, inde Natuurkunde,<br />
Dichtkunde , Wiskundige Wetenfchappen,<br />
en Schil<strong>der</strong>konft , on<strong>der</strong> opzicht van Fred: Zucbefö,<br />
zoo dat hy in Italien wierd aangezien voor een<br />
Man op alle Wetenfchappen afgerecht en gevolgelyk<br />
voor een van de grootfle verilanden van dien<br />
tyd.<br />
Na dathy nu eenige roemwaardige werken gemaakt<br />
had , vertrok hy naar Duitfchland en wierd<br />
ten<br />
* <strong>De</strong>xeLamHert van Oort, van Amisfoort, groot Schil<strong>der</strong><br />
en Bouwmeefter, kwam te Antwerpen in St. LucasGilr,<br />
in 't jaar 1547.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 39<br />
ten eerften in des Keizers dienfl: ontfan gen. Na<strong>der</strong>hand<br />
ook by de Keurvorften van Beyeren en Keulen.<br />
Doch alle de voordeden die zy hem aan de Hoven<br />
aanboden , waren niet machtig om hem lang te houden,<br />
maar hy vertrok, en ging vervolgens zyn<br />
dienfl den Prins van Parma (die toen het beflier<br />
over de Ne<strong>der</strong>landen had) aanbieden , en<br />
fchil<strong>der</strong>den des Prinflen Pourtret levens grootte ten<br />
voeten uit in 't harnas.<br />
Na de dood van dezen Prins vertrok hy naar<br />
Antwerpen daar hy veele Konftwerken maakte,<br />
die daar noch in de Kerken zyn te zien<br />
Als Aartshertog Albert van Ooflenryk hetbeftier<br />
in de plaats van Parma had, ontbood hy hem tot<br />
Bruifelte komen, en maakte hem opziener van de<br />
Geldtmunt; doch niettegenftaande hem dit ampt<br />
veel belemmeringe gaf, liet hy niet na te Schil<strong>der</strong>en.<br />
Hyfchil<strong>der</strong>degemelden Aardshertog nevens de<br />
Infante Clara Eugenialfabella, Dochter van Philips<br />
den II. Koning van Spanje,geboren in den jare 1 566,<br />
en getrouwd met den Aardshertog Albertus 1599.<br />
die een Zoon was van Keizer Ferdinand den II.<br />
Welke Hukken tot een vereeringe gezonden werden<br />
aan Jakob Koning van Engeland.<br />
Om nu te toonen dat zyn geelt tot alles bekwaam<br />
was , maakte hy een lange reeks van Emblemataa<br />
, of zinnebeelden , een werk alleen voor<br />
vernuftelingen.<br />
Dus zag men van hem zinnebeelden van Hora-<br />
tius. 't Leven van St. Thomas van Aquina , en zinnebeelden<br />
van de ydele liefde ; die hy opdroeg aan<br />
gemelde Infan te, die hem daarvoor zoo veel gunft<br />
bewees dat zy hem verplichtte ook iet diergelyks te<br />
maken van de Goddelyke Liefde.<br />
Lodewyk de XIII. Koning van Vrankryk deed<br />
C 4<br />
hem
40<br />
SCHOUBURGH DM<br />
hem verfcheiden malen zyn Hof aanbieden , maar<br />
tevergeefs; want hy had voorgenomen in de Ne<strong>der</strong>landen<br />
zyn leven in de Konft te flyten. Gelyk<br />
hy ook te Bruflel geftorven en begraven i$<br />
in 't jaar 1629, den 6 van Bloeimaand.<br />
Octavio, komt my voor uit alle omftandigheden<br />
d'eerften of voornaamfte geweeft te zyn<br />
die uit het Oórlogspuin 't hooft boven gefteken,<br />
en den opbouw van de Konft in Ne<strong>der</strong>land (daar<br />
doordefchultdesOorlogs, Konft en Konftenaars<br />
ontbraken) voortgezet en aangekweekt hee^ft,<br />
waarom men dan met recht van hem heeft mogen<br />
zeggen<br />
Dum quondam ingentis &? . . .-,<br />
Dat op dezen zin uitkomt , waar in hy fprekende<br />
word ingevoert,<br />
Jfeelftoffen dat hun pen de Helden tot de wolken<br />
Heeft opgebeurt om "tjlaanvan onver-wonnen Volken ,<br />
En hunnen roem door heel de Waerelt getrompet.<br />
Maar my hifi onze Konfi dus lang door Mars<br />
verplet ,<br />
En in een oorlogsnacht gedompelt en begraven 9<br />
Weer op te beuren , en hem luijter te doen draven<br />
Door al het waereltront. Door myne nyvre hand<br />
Is weer de Kunjl gebragt in haren hoogen Jtant ,<br />
Waar op ik moedig ben ten trots <strong>der</strong> la/leraren.<br />
om welke rede wy zyne Beeltenis op de Tytel<br />
geplaatft hebben.<br />
Dat de alverwoeftende Oorlog het Graf <strong>der</strong> Konften<br />
en het be<strong>der</strong>f <strong>der</strong> Konftenarenis, geeft de Y*<br />
ftroom-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 41<br />
flroomdichter niet onfierlyk in den voorzang van<br />
zyn Zege <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>konft dus te kennen<br />
O Kon/ten buigt voortaan uw hooft }<br />
Als gy de Krygstrompet hoort /teken<br />
Dat /chel geluit vermoeit uw /preken.<br />
<strong>De</strong> blakende Oorlogsvlam verdooft<br />
<strong>De</strong>n lui/ter ,<br />
die u pleeg te fieren ;<br />
Mars eigent zei/ dan uw laurieren.<br />
Wat baat het , of gy geeft ig weidt ,<br />
En trots braveert met uwe waarde ,<br />
Wanneer een krygsftorm werpt ter aarde<br />
Uw ingebeelde onfierflykheit ?<br />
Voor al ziet elk hoe d y<br />
eel/te verven<br />
<strong>De</strong>r Schil<strong>der</strong>konft om 'f hoo/t be/terven.<br />
Dat dezelve noch al zoo arg gedrukt worden<br />
door inlandfche Kerkberoerten , en borgertwiften<br />
, waar door elk genoeg om die rampen ,<br />
min om de Kond te denken heeft, is door de<br />
bevindinge ontdekt; inzon<strong>der</strong>heid in zulken tyd<br />
toen de Konft meer tot pronk <strong>der</strong> Kerken<br />
als tot huiscierfel gebruikt wierd. Nu leefde hy<br />
in dusdanig een tyd waarin de Kloofterlingen be-<br />
deefl ftonden te kyken, als beducht voor een algemeen<br />
verval van den Roomfchen ftoel door de predikinge<br />
van Johan Kalvyn , Martyn Luther en an<strong>der</strong>en<br />
meer , waar door de gemoe<strong>der</strong>en van 't gemeen<br />
tegens elkan<strong>der</strong><br />
groeiden.<br />
in bitterheid en twift aan*<br />
In zulk een ftand zomtyds arger , zomtyds beter<br />
voor de Konft , bleef het nog al eenige agtereenvolgende<br />
jaren. Want Willem Goeree teekent in<br />
Zyn waereltlyke veran<strong>der</strong>ingen aan , op hetjaar 1566<br />
uit van Man<strong>der</strong> 3 dat de Brugfe Schil<strong>der</strong>,<br />
C 5<br />
Mar^<br />
kus
42<br />
SCHOUBURGH DER<br />
kus Geeraards , die veel zig beholp met teekeningen<br />
voor de Glasfchil<strong>der</strong>s te maken , geheel buiten<br />
eenig werk was , wegens de nieuwe predikatien<br />
die de Kond geheel in flilftant bracht. En hy voegt<br />
'er by : Want de Papery raakte in Ne<strong>der</strong>land zoo<br />
zeer aan 't Jlapbakken , dat zelfs de Schil<strong>der</strong>s en<br />
Beelthouwers begonnen van Jlegte neringe te klagen<br />
waarom ook gemelde Geeraards bet etzen van eenige<br />
Ezopifche Fabelen in 125 kopere platen ter handnam:<br />
welke Fabelprinten na<strong>der</strong>hand in 't Boek gebracht<br />
zyn , dat by ons noch met de naam van Vorjtelyke<br />
Warande <strong>der</strong> Dieren bekent , en door den Dichter<br />
Jwft van den Vondel , met leerzame uitleggingen in<br />
Vaarzen opgehel<strong>der</strong>t is. Dus ver breed genoeg , aangezien<br />
de tyd ons gebied , dat wyzynen jaargenoot<br />
ten tooneel voeren , welke zoo 't my toefchynt,<br />
al vroeg de donkere wolken van twift , die de<br />
Konft drukten is ontvlugt , om ze el<strong>der</strong>s adem te<br />
doen fcheppen.<br />
In wat deel van de Konft. JAN de WAAL<br />
zig heeft geoefFent , weet ik niet. Maar wel dat<br />
hy de Konft , by den ouden Francois Franken van<br />
Herent als , gemelt by van Man<strong>der</strong> bhdz. 161. ge-<br />
leert heeft, en zig met eenen Jan de May er ,<br />
die een goed Schil<strong>der</strong> was , naar Parys begeven<br />
alwaar hy zyn Konft met yver heeft voortgezet<br />
en de fortuin hem is gunftig geweeft. Hy was een<br />
Antwerpenaar van geboorte, en ftierf in 't jaar<br />
1633 oud 75 jaren.<br />
Nevens hem verfchynt zyn tydgenoot<br />
ADRIAAN NXEULANT, gebooren tot Antwerpen.<br />
<strong>De</strong>ze heeft de grondbeginfelen van de<br />
Konft geleert by Pieter Franfz, die te Helzevor<br />
In de Sond , in het jaar 1569 geboren is, dog een<br />
Haarlemmer van afkomft was , en tot Amfterdam<br />
woon-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 43<br />
woonden. Hy begaf zig daar na tot het on<strong>der</strong>wys<br />
van Francois Badens , die wel een Antwerper van<br />
geboorte was , maar 't ze<strong>der</strong>t zyn vyfjaren met zyne<br />
ou<strong>der</strong>s , die om den Spaanfen moordluft t'ontwyken<br />
, in den jare 1576. tot Amfterdam was komen<br />
woonen. Hy was een goet Schil<strong>der</strong> van kleene<br />
Beekjes en Landichappen , en ftierf op den 5 van<br />
Bloeimaand ióoi.<br />
<strong>De</strong> Bloemen , welke met hare menigerhande<br />
fchoone geflulten, aangenaame koleuren,en verkwikkende<br />
geuren , de hooven fleren , en het oog<br />
<strong>der</strong> aanfehouwers verluftigen , ontfpruiten in 't prilfhe<br />
van den Zomertyd ; maar onze ABRAHAM<br />
BLOEMAART , een <strong>der</strong> fchoonfte en welriekende<br />
bloemen in den bloemhof <strong>der</strong> Konit,<br />
ontlook in den guuren wintertyd , ontrent Kersdag<br />
in 't jaar 1564. binnen Gorkom. Hy was een Konf-<br />
tig Bouw- en Vejtingbouwmecftcr en zyn Va<strong>der</strong> een<br />
Beehfny<strong>der</strong> , zeit K. de Bie by vergiffing. Dog van<br />
Man<strong>der</strong> zeit : zyn Va<strong>der</strong> Kornelis Bloemaart genoemt<br />
ver/tont zig op de Bouw- en Veftingbouwkun-<br />
de ,<br />
daar beneevens was hy een Kon/tig Beeldjny<strong>der</strong>.<br />
't Is klaar dat de Bie (die 't levens bedryf uit van<br />
Man<strong>der</strong> ontleent heeft) in 't nafchryven geen genoegzame<br />
acht heeft gegeeven. Van Man<strong>der</strong> geeft<br />
reden waarom zyn Va<strong>der</strong> uit zyne geboorteflad<br />
Dordrecht met 'er woon naar Gorkom vertrok ,<br />
van daar naar 'sHertogenbofch , van daar weer naar<br />
Utrecht, hoe dat onze A. Blo e maart<br />
van Parys 't huis gekomen , van Utrecht te Amfterdam<br />
kwam wonen met zyn Va<strong>der</strong> die aldaar<br />
voor Stads Bouwmeefler is aangenomen geworden.<br />
Na des Va<strong>der</strong>s overlyden keerde Bloekaard<br />
we<strong>der</strong> naar Utrecht. En hy is (zeit de Bie)<br />
over
44<br />
SCHOUBURGH DER<br />
over drie of vier jaren eer/t geftorven. Alsmen 4<br />
jaren aftrekt van 1662 ( wanneer zyn Boek gedrukt<br />
is) zoo komt het uit op 1658. Dog het is niet<br />
te denken , dat hy dus oud zou geworden zyn.<br />
Dus moet men het zeggen over 3 of 4 jaren , nemen<br />
op den tyd als hy dit boek fchreef, dat veel jaren<br />
kan geweeft zyn eer het ter drukpers kwam , en over<br />
zulks deze rekening onzeker is. Doch dat hy een oud<br />
man geworden is,blykt uit het Rym, waar in men aldus<br />
leeft: <strong>De</strong> Dood had hem gcfpaart omtrent de hon-<br />
<strong>der</strong>d jaren.<br />
Wat Meefter hy tot on<strong>der</strong>wyzer in de Konfl<br />
gehad , en wat voorname ftukken hy gemaakt heeft<br />
en welke noch van hem te zien zyn, kan in van<br />
Man<strong>der</strong> nagelezen worden op p: 209. die daar in<br />
met de Bie verfcheelt dat hy verfcheiden Meefters<br />
met namen opteld , waar by Bloemaart geleert zou<br />
hebben , d'andre daar en tegen zeit<br />
Mcefl heeft hy uit den geeft decs Konfl alken hekomen<br />
En zon<strong>der</strong> on<strong>der</strong>voys<br />
Zyn Beeltenis zietmen in de Plaat C boven de beel-<br />
teniffen van Ehhaimers en Ad. van Oort.<br />
Hy heeft drie Zonen naargelaten die mede de<br />
Konfl: hanteerden.<br />
HENDRIK, d'oudfte, had de Schil<strong>der</strong>konfl<br />
by zyn Va<strong>der</strong> geleert , doch weinig van zyn<br />
geeft en aart overgeèïft , ook geene bekwaamheid<br />
om met de Waerelt te konnen omgaan<br />
, waarom Sandrart geefïig van hem zeit<br />
Hy heeft zyn gclakskogel niet vernuftig genoeg weten<br />
voort te fchieten , en dus is het afzetzel van die<br />
fchoone Bloem verftikt. In de tweeden, Adriaan<br />
8<br />
e *
-ï.ï-c
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 45<br />
genoemt, was meer geeft en yver . Hy<br />
werd een goed<br />
Schil<strong>der</strong>, en trok naar Italien om zyn Kon ft voort<br />
te zetten , daar in hy dapper toenam. Daar na<br />
raakte hyindienftteSalsburg by eenen Benediótus<br />
groot beminnaar van Konft , en maakte daar vele<br />
iraaije ftukken. Maar geraakt in woorden met een<br />
Student, werd hy dood gefteken.<br />
KORNELIS de Jongde had zig ook tot het<br />
fchil<strong>der</strong>en begeven, maar verwiffelde 't penceel<br />
voor 't graafyzer , naardien zyn natuur daar toe meer<br />
geneigt was. Hy leerde de behandelinge van<br />
't graafyzer by Krispyn van de Pas: en kwam in<br />
korten tyd zoo veer dat hy verfcheiden platen<br />
zoo naar teekeningen van zyn Va<strong>der</strong> , als van an<strong>der</strong>en<br />
in koper fheed,waar van de drukken noch on<strong>der</strong><br />
de liefhebbers van Printkonft in agting zyn. Hy<br />
vertrok om gelegen theid tot het maken van <strong>groote</strong>r<br />
werken te hebben eerft naar Parys en vandaar naar<br />
Romen, daar hy veel heerlyke Printen na Schil<strong>der</strong>yen<br />
van de geachte Italiaanfche Konftfchil<strong>der</strong>s gemaakt<br />
heeft. Zyn Va<strong>der</strong> die <strong>groote</strong> geneigtheid had<br />
om hem voor zyn dood noch eens te zien , ontbood<br />
hem; maar het overkomen werd van hem zoolang<br />
van den eenen tot den an<strong>der</strong>en tyd verfchoven tot<br />
dat zyn Va<strong>der</strong> flierf, en hy toen voornemens wierd<br />
daar te blyven. En flierf'er in <strong>groote</strong>n ou<strong>der</strong>dom.<br />
Hoe verfchillig de Konftoeffenaars zyn , in<br />
opzigt van de verkiezinge hunner voorwerpen<br />
en hoe deze tot dit , en we<strong>der</strong>om an<strong>der</strong>e tot dat<br />
deel van de Konft door een natuurlyke zucht worden<br />
aangedreven , zalmen doorgaans in ons werk<br />
konnen befpeuren.<br />
TOBIAS VERHAEGT was gezet op<br />
't fchil<strong>der</strong>en van Geboomte , Gebergten , Ruinen,
46<br />
SCHOUBURGH DER<br />
nen , Gebouwen &c. K. de Bie melt tot zynen<br />
roem,<br />
Hoe fraay dat y<strong>der</strong>ftuk verzacht isin'tverfchiet<br />
<strong>De</strong> Boomen fcboon getroft en levendig gefchil<strong>der</strong>t ,<br />
<strong>De</strong> gronden los en mals , de takken dicht verwil<strong>der</strong>t.<br />
Hy is om zyn Konft heel bemint by den Hertog<br />
van Florenfen en fe<strong>der</strong>t te Romen beroemt geweeft<br />
Daar hy ook heeft gemaakt den Babiion fen toren ,<br />
Die daar meer iverd geacht als eenig werk te voren:<br />
Gelyk hy naarmaals noch gemaakt heeft drie ofvier y<br />
Waar van vier eenen vint gefchil<strong>der</strong>t binnen Lier ;<br />
Die Frank heeft geftoffeert met aardige Figuren ,<br />
Waar door dat zynen roem zal eeuwig blyven duwen .<br />
In 't Leven van Octavio van Veen vind ik zynen<br />
naam on<strong>der</strong> de Aankomelingen geboekt. Hy<br />
kon roemen dat hy een grootmeefter tot on<strong>der</strong>wyzer<br />
gehad heeft, en door dat zelve Konftzog<br />
ook een grootmeefter ( te weten Petr. Paul.<br />
Rubbens ) opgekweekt heeft. Hy is geboren te<br />
Antwerpen in den jare 1566. en aldaar ook geftorven<br />
in 't jaar 163 1.<br />
Nu volgt de Konftige Pourtretfchil<strong>der</strong> Mrgeboren<br />
te <strong>De</strong>lf 1567.<br />
CHIEL MIEREVELT ,<br />
wien wy moge vergelyken met de Aardvruchten ,<br />
die hunnen beftemden tyd hebbende om te vol-<br />
groeien, echter menigmaal , wanneer de Natuur dezelve<br />
door bekwamen reegen en zonnefchyn gunftig<br />
is , eer<strong>der</strong> tot rypheid komen , dan de Landman<br />
gewacht had , 't geen hem dan hoop geeft<br />
van zyn oegft en winft zeker te hebben. Dus is<br />
het
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 47<br />
het gebeurd met onzen Mierevelt , van wien getuigt<br />
word, dat de vruchten van zyn vernuft vroeger<br />
als naar gewoonte tot rypheid gekomen , <strong>groote</strong><br />
hoop van eenen gelukkigen uitflag aan zyne ou<strong>der</strong>s<br />
gaven ; want met zyn ag[fte jaar kon hy trots den<br />
bellen Schoolmeefter van <strong>De</strong>lf fchryven ; waarom<br />
hy al van zyn twaalfde jaar af , by den vermaarden<br />
Konflfchil<strong>der</strong> Anthony Blokland befteld werd , om<br />
de Kortft te' leeren, welkers penceelhandelinghy<br />
in weinige jaren wifl na te bootfen.<br />
Ons luft het levensbedryf , van dien puikfchil-<br />
<strong>der</strong> zyner Eeuw in Pourtretten, te vervolgen tot<br />
aan zyn grafftee , daar wy uit 's va<strong>der</strong>s lykas een<br />
jongen Fenix, den Va<strong>der</strong> nietongelykinfchoonheid<br />
, zullen zien voortfpruiten.<br />
Van Mandcr breekt de fchakel van zyn levens<br />
bedryven af, met tot zynen roem te zeggen , op pag.<br />
196. Dat hem de Hertog Albertus , om zyn verbeven<br />
Kon/t , met <strong>groote</strong>n ernft heeft aangezogt. En<br />
Sandrart zegt : dat by zo ver in de gonft des Hertogs<br />
door zyne Kon/t was ingedrongen , dat hy hem<br />
vergunde en vryheid gaf, om zyn Mennoniften Gods-<br />
dienft die toenmaals naau vervolgt werd, onverhin<strong>der</strong>t<br />
te mogen beleven. En als wy de oudegedenkfchriften<br />
<strong>der</strong> Stad <strong>De</strong>lf doorfnuffelden, vonden wy<br />
ook t'zyner eere geboekt, dat, als Koning Karei<br />
de eerfte trouwde met Henriette de Bourbon ,<br />
Dochter van Henrik den IV. Koning vari'Vrankryk<br />
, in den jare 1625, hy verzocht werd om<br />
te Londen by zyne Majefteit te komen, het welke<br />
hy ook gedaan zoude hebbén, ten ware in dien zomertyd<br />
het peflvuur zig te Londen zodanig ver-<br />
fpreid hadde, dat de Koning en Koninginne zelf<br />
geraden vonden , de ftad te ruimen , waardoor zyn<br />
voornemen gefluit zy nde hy befluit nam het overige<br />
van
48<br />
SCHOUBURGH DER<br />
van zyn levenstyd in zyn eigen Va<strong>der</strong>land te eindigen.<br />
Gelyk hy ook , na dat hy vele Vorftenen<br />
Heeren gefchil<strong>der</strong>d heeft, tot <strong>De</strong>lf geftorven is<br />
op den 27 van Hooimaand 1641. en een goeden<br />
naklank nagelaten heeft. <strong>De</strong> vermaarde Dichter<br />
Joachim Oudaan maakte 't zyner gedachtenis dit<br />
tydtellend Graffchrift<br />
DAT AAN DEN GROOTEN MIeReVeLt<br />
sterfLIk Was,<br />
aLs 't tot asCh<br />
EN STOF HEEN VJeL, Is hIeR GESTeLt *<br />
HET ANDER LAAT GEDACHTENIS<br />
AAN DEES KRElTS;<br />
OF REE WeItS<br />
NAAR 'T RUK DAAR GEENE NACHT EN Is*<br />
M. I3C, XLI.<br />
Ik vind ook een an<strong>der</strong> op zyne afbeelding door<br />
hem zelf gefchil<strong>der</strong>t , aldus<br />
Dit 's cTuiterlyke fcbyn van Michiel Miere-<br />
VELDT<br />
Die door zyn <strong>groote</strong> geeft hem zelfs onfterflyk fieldt.<br />
On<strong>der</strong> zyne leerlingen worden geteld inzon<strong>der</strong>heit<br />
Paulus Moreelze, Pieter Gerritze Monfoort en<br />
Klaudius* Komelisze. Hy was een wel befpraakt<br />
eil vrindelyk man , waar door hy over al aangenaam<br />
was: men gelooft dat hy in zyn leven wel 5000<br />
Pourtretten gemaakt heeft , waar on<strong>der</strong> zyn geweeft<br />
daar hy 150 gulden voor gehad heeft.<br />
Een groot getal van zyn Pourtretten ziet men in<br />
koper gefneden van zyn zwager Willem <strong>De</strong>lff, in<br />
druk uitkomen , deze is geftorven voor zyn fchoonva<strong>der</strong>
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 49<br />
va<strong>der</strong> , welke overleden is te <strong>De</strong>lfden 27 van Hooimaand<br />
164.1. en heeft naargelaten twee. zoonen,<br />
den eerflen Piet er Mierevelt, geboren<br />
1595. den 5 Oótober , die een uitmuntend Pourtretfchil<strong>der</strong><br />
geweeft is , gelyk men zien kan aan een<br />
Huk op de Snykamer tot <strong>De</strong>lf, zynde van den<br />
zelven aart als van zyn Va<strong>der</strong>.<br />
PAULUS MOREELSEisgeborentotU*<br />
trecht, in 't jaar 157 1. Karel van Man<strong>der</strong> gedenkt<br />
aan hem in zyn Boek op pag. 212. B. en zegt:<br />
Ook is f Utrecht een Schil<strong>der</strong> , geheet en Paulus Mo»<br />
reelze. <strong>De</strong>ze is byzon<strong>der</strong> in het Konterfeiten zoo<br />
groot als 't leven: heeft 'er tegenwoordig verfilm-<br />
de on<strong>der</strong> handen , welke meefterlyk behandelt zyn , als<br />
van den Graaf en Gravinne van Kuilenborg ten voe-<br />
ten uit , zoo groot als 't leven ; de Huisvrouw van.<br />
Sr. Knotter , welke troont Konftig gebandelt is , en<br />
an<strong>der</strong>e<br />
revelt ,<br />
meer. <strong>De</strong>ze is een leerling van MichielMie*<br />
en noch redelyk jong. Wy voegen hier by,<br />
dat hy toen al in ïtalien geweeft had , en daar<br />
door in zyn Konfl merkelyk was toegenoomen.<br />
Hy had zig te Romen zynde geoeffent in 't fchil<strong>der</strong>en<br />
van Hiflorien , maar vond daar toe geen tyd om<br />
eenige Hiftoriftukken te maken , om dat hy door de<br />
menigvuldigheid <strong>der</strong> Pourtretten, die hem van alle<br />
kanten toevloeiden, belemmert of belet werd. Hy<br />
was niet alleen een Konftig Schil<strong>der</strong> in diervoegen,<br />
dat hy <strong>groote</strong>n roem behaalt heeft , maar daar<br />
nevens ook Bouwmeefter , waarom ook de Katrynepoort<br />
, te Utrecht , naar zyn bellek gebout is.<br />
Hy is geftorven Raad en Schepen <strong>der</strong> Stad Utrecht,<br />
in het jaar 1638. en zyn lyk werd meteen<br />
ftatig gevolg ter aarde beftelt. Dit mogt den Vromen<br />
JAN van KUIK WQUTERSZOON,<br />
Konftig Paneel- en Glasfchil<strong>der</strong> niet gebeu-<br />
I. <strong>De</strong> ei, D ren,
50<br />
SCHOUBURGH DER<br />
ren, hebbende zyn noodlot ge wilt, dat zyn lichaam<br />
levendig door de vlamme verteerd wierd.<br />
Het is byna niet om te geloven,dat men lenen waar<br />
in de rede , liefde , verdraagzaamheid , medelydzaamheid<br />
en alle Chriflelyke deugden en hoedanigheden<br />
, volgens het voorbeeld en de leere van hunnen<br />
patroon Jefus , on<strong>der</strong> welkers Baniere zy zig<br />
hebben laten infehry ven , behoorden plaats te hebben,<br />
zig tot zulken vervloekten drift, haat, en<br />
dwingelandy hebben konnen uitlaten , zoo niet<br />
menige voorbeelden ons hadden doen zien , dat de<br />
drift <strong>der</strong> zulken veel ongetoom<strong>der</strong> , hun haat<br />
vinniger , en hunne meeflerichap met dwingelandy<br />
verzelt gaat. Trouwens ie<strong>der</strong> byna weet wat de<br />
Latynfche fpreuk , Odium Diabolkum , en Odium<br />
Tbeologicum , beduiden wil.<br />
Maar wat zullen wy zeggen ? wy zien dat het<br />
egter dus gebeurt , tegenshet recht <strong>der</strong> natuur aan,<br />
die y<strong>der</strong> in opzicht van zyn Godsdienft vrye keur<br />
Iaat , zoo dat , wie het zy , niemant bevoegt is<br />
over eens an<strong>der</strong>s gemoet te heerfchen , en deffelfs<br />
begrippen , naar zyn oordeel of begrip • te dwingen<br />
: dewyl y<strong>der</strong> menfeh in dat opzigt op zich<br />
zelven ftaat, en van niemant afhangt dan van zyn<br />
Schepper , aan wien hy daar van reken fchap zal<br />
moeten geven ten laatlten dagen. Egter, gelyk<br />
wy even noch eens zeiden , gebeurt het ; en zal het<br />
voorbeeld van dezen man hier toe ten bewys konnen<br />
dienen.<br />
JAN van KUIK WOUTERSZEwerd<br />
om zyn geloofsgevoelen , 't geen van dat <strong>der</strong><br />
Monniken verfchilde, aangeklaagt , en gevolgelyk<br />
te Dordrecht op de Vuilpoort , toenmaals de Gevangenpoort<br />
, gezet , met Adriaantje Jans van<br />
Molenaars-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 51<br />
Molenaarsgraaf. Daarhy eenen langen tyd gevangen<br />
zat , om rede (gelyk my klaar toefchynt) dat<br />
de Hoofdfchout , Jan van Drenkwaert Boudewynfze<br />
, hem wel lieffl had willen verfchoonen<br />
en dus , gelyk men gemeenlyk in zulk geval<br />
doet , het uitvoeren van het vonnis van tyd tot<br />
tyd uitftelde , en fleurende hield. <strong>De</strong> gemelte<br />
Hoofdfchout was noch jong en ongebaardt<br />
waarom zyn Pourtret ook konde dienen voor Salomon<br />
, in de Hiftorifche vertooning van Zyn eer-<br />
fte Recht , waar van hy een groot tafereel in de gevangenis<br />
had befchil<strong>der</strong>d voor den Opperfchout.<br />
Doch dit doen veroorzaakte niet alleen agterdenken<br />
by de Monniken , maar zy hadden de ftoutheid<br />
van in hunne openbare Predikatien te zeggen:<br />
dat de Schout hem dus lang in de gevangenis hield,<br />
om dat hy voor hem zoude fchil<strong>der</strong>en ; en lasterden<br />
zyne flaphertigheid. * Waarom de<br />
Schout zig gedrongen vond , hem ten flagt-<br />
offer hunner woede over te geven ; gelyk gefchiedde<br />
, zoo dat hy , op het nieuwe werk te Dordrecht<br />
op den 28 van Lentemaand 1572. in weerzin van<br />
de meefte aanfchouwers, te gelyk, met de voor-<br />
gemelde Adriaantje Jans , levendig om de getuige*<br />
niflen van Jefus Chriftus , is verbrand. Hy liet na een<br />
bedroefde Vrouw , een Dochtertje van 7 jaren<br />
en een goet gerugte.<br />
Hem volgt SEBASTIAAN FRANKS, van<br />
wien van Man<strong>der</strong> , op pag. 208 , aldus meld : Hy<br />
heeft geleert by Adam van Oort , en is nu 1604 oud<br />
omtrent 3 1 jaren ; is geeftig in 't maken van Land-<br />
fchappen , Peerdekens en Beeldekens.<br />
IL de Bie meld daar benevens van GabricI, en<br />
D 2<br />
den<br />
* ZieMatt. Balens befchry vinge van Dordrecht p. 841. en<br />
't Bloedig Tooneel <strong>der</strong> Doopsgezinden , pag.jpo. en6i8,
52<br />
SCHOUBURGH DER<br />
den Jonge Franks , dien ik gis dat hy na<strong>der</strong>hand in<br />
zyn rym Jan Baptift noemt, op pag. ioo. en on<strong>der</strong><br />
zietmen Sebaftiaair,<br />
de Pourtretten van Van Dyk ,<br />
Franfois, en Franpis Franks den jongen.<br />
Sebastiaan komt my voor als de grondwel,<br />
waar uit de an<strong>der</strong>e Konftbeken afvloeijen , of hunne<br />
af komft hebben. Immers hy fchynt my toe<br />
de eerfte van dien Konftftam te wezen , aangezien<br />
van Manier van geene an<strong>der</strong>en meld. En hier in<br />
komt de Bie , met van Man<strong>der</strong> over een , dat S e-<br />
Bastiaan, een braaf Schil<strong>der</strong> van Landfchappen<br />
en Figuurtjes was. Myn fchoonva<strong>der</strong> jakob Sasbout<br />
Souburg had in zyn tyd twee Landfchappen , met<br />
fraaije Figuurtjes van hem, opkoper gefchil<strong>der</strong>t,<br />
diemy altyd won<strong>der</strong> wel bevielen. In 't eene Hond<br />
afgebeeld , hoe de kin<strong>der</strong>en van Bethel, die den Propheet<br />
, Kaalkop na riepen , door de Beeren verfcheurd<br />
wierden. In het an<strong>der</strong> was een Hiftorie<br />
uit het Nieuwe Teftament, en de beeldjes waren<br />
vaiï geteekent , en los gekleed.<br />
Van den jongen Franks zegt de Bie , dat zyn<br />
Konft beftond in het verbeelden , zoo van Hiftorien<br />
van 't Nieuwe Teftament , als van het oude Roomfche<br />
Volk , het gewoel is zon<strong>der</strong> ent, het geen<br />
zyn eelpenceel daar in weet af te beelden,<br />
een loden aart daar kragtig uit te haaien.<br />
en met<br />
Wie nu van deze de Konflvertrekken , behangen<br />
met veelerhande Konltftukjes , in 't kleen, en<br />
zoo, dat men daar in de behandeling klaar ziet,<br />
van eiken meefter, gefchil<strong>der</strong>t heeft, weet ik<br />
niet. Wy zien dat de beruchte van Dyk hunne Beel-<br />
tenifïen heeft waardig geacht , om on<strong>der</strong> de grootlïe<br />
Konflfchil<strong>der</strong>s van dien tyd geflelt te worden.<br />
Nu komt in ordre van tyd ten Tooneel de Konflfchil<strong>der</strong>ADAM<br />
ELSHAIMER, geboren te<br />
Frank-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 53<br />
Frankfoort , in 't jaar f574. Zyn Va<strong>der</strong> was een<br />
Pottebakker , an<strong>der</strong>en zeggen een Kleermaker , die<br />
inhem van jongs af aaneen grootvernuft, en drift<br />
tot de Schil<strong>der</strong>konft befpeurende , hem befleedde te<br />
Frankfoort , by Philip Offenbach , * een goed teekenaar<br />
, en Schil<strong>der</strong> : dien hy na<strong>der</strong>hand veer in<br />
Konft heeft overtroffen. Hy was wars van alle gezelfchap<br />
, doorgaans droefgeeftig , en geneigt tot<br />
eenzaamheid. Tot zyne uitfpanningen verkoos hy<br />
de afgelegenfte plaatzen , waarom hy dikwerf in<br />
Kerken en oude vervalle Ruinen , by zig zelven<br />
gevonden werd , en van die geneigtheid niet was<br />
af te trekken tot gezelfchappen van zyne Konftgenooten<br />
of an<strong>der</strong>en , zeggende<br />
Toen ik my wende met de menfehen te verkeeren ,<br />
Vond ik dat by hen niet , als kwaatdoen, was te keren.<br />
Door welk doen hy wel een tweede <strong>De</strong>mocriet<br />
fcheen te wezen , die (volgens het fchryven van T.<br />
Stanley uit Lucianus en Agellius) in eenzame plaat-<br />
Jen , en in de Graven , die door hunne eenzaamheid en<br />
duijlerheid tot overdenkingen beft dienden, gelyk ook<br />
tot het oeffenen van de kracht zyner verbeelding , zig<br />
verbergde ; om buiten het gewoel <strong>der</strong> menfehen te wezen.<br />
Hy heeft weinig flukken , maar kragtig , uitvoerig<br />
en met veel moeite bewerkt , in zyn leven<br />
gefchil<strong>der</strong>t. Doch heeft echter aan dat kleen getal<br />
genoeg doen blyken , dat hy een groot meefter in<br />
de Konft was. Had hv in zyn leven voor zyn<br />
D Konft-<br />
3<br />
* Van dexen Offenbach oiVffenbach ,<br />
Elshairner , is een groot Altaarftuk , te Frankfoort , in de<br />
Kerk van de Predikheeren , verbeeldende de Hemelvaart<br />
van Chriftus , te ïien. Hy had lig in de Borgerlyke oproeren<br />
gemengt, en ftierf in 't jaar 1640.<br />
Leermeefter van Ai
54<br />
SCHOUBURGH DER<br />
Konftwerk zoo veel gekregen, als 'er nu voor betaald<br />
word , hy waar lichc niet arm geftorven<br />
want dat ftukje 't geen Ceres verbeeld , daar zy een<br />
jongen, om dat die haar befpotte , in een Hagedis<br />
herfchept, daar Ovid.in'tj. B. af vermeld, en dat<br />
door H. Go«
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 55<br />
fchulden verviel, arm werd, en eindelyk in de gevangenis<br />
raakte. In den jare 1 63 2 . leefde zyn vrouw noch, en ver-<br />
fcheide zoonen , maar toen was hy al lang dood.<br />
David Tenier de Oude , heeft in Italien by<br />
hem geleert. Maar inzon<strong>der</strong>heid word zyn leerling<br />
Jakob Ernfi Thoman van Landau, geroemt,<br />
die zyn handeling zoo net wifr. na te bootfen , dat<br />
'er weinig on<strong>der</strong>fcheid in te vinden was.<br />
Van een geheel an<strong>der</strong>en aart en begrip was zyn<br />
jaargenoot LUCAS FRANCOIS, de<br />
Oude. <strong>De</strong> Voorfbe beminde de ftille eenzaamheid<br />
deze het Hofgewoel : de eerfle veragtte het geld<br />
of behield niets , de laatfte had het lief en bedienden<br />
zig daar van. Hunne begrippen verfcheelden<br />
ook zoo veel , als hunne geboorteplaatfen van den<br />
an<strong>der</strong>en lagen ; want hy begreep : dat de Hoven<br />
de fortuin van de Konfi zyn , en dat men die by de<br />
hairen moet houden zoo lang zy hare gunft aanbied.<br />
Zes jaren heeft hy in Spanjen en Vrankryk zyn<br />
Konft, zoo wel in Hiftorien als Pourtretten met<br />
lof geoeffent. Men ziet noch van zyn Konftwcrken<br />
te Mechelen, daar hy geboren is, in het jaar<br />
1574 op den 25 van Louwmaand , en is geftorven<br />
op den 1 6 van Herfftmaand 1 643. naarlatende twee<br />
Zonen Pieter en Lucas , die brave Konfbfchil<strong>der</strong>s<br />
geweeft zyn , en dien wy op 't jaar van hunne geboorten<br />
zullen gedenken.<br />
In den tyd dat Adam Elshaimer, daar wy even<br />
te vooren van gefproken hebben , te Romen was<br />
was HENDRIK GAUD , geboren te Utrecht<br />
uit een doorluchtig geflacht, ook daar. <strong>De</strong>ze hield<br />
<strong>groote</strong> gemeenfchap met Elshaimer , 't ze<strong>der</strong>t hy<br />
kennis met hem gemaakt had , wanneer hy in Holland<br />
was, en had <strong>groote</strong> achting voor zyn Konft,<br />
waarom hy niet alleen kocht ,<br />
D 4<br />
't geen hy maakte,
$6<br />
SCHOUBURGH DER<br />
te, maar gaf hem ook gek vooraf, om voor hem<br />
te fchil<strong>der</strong>en. Hy zelf fchil<strong>der</strong>de ook op die wyze,<br />
waarom hy die ten Model hield , maar inzon<strong>der</strong>heid<br />
ftak hy uit in 't plaatfnyden , gelyk hy ook de<br />
opgegaarde Konft van Elshaimer , we<strong>der</strong>gekeert<br />
tot Utrecht in koper bracht , 't geen zyn eerfle<br />
en laatfte werk gèweeft is. Wanteen Juffrouw die<br />
graag met hem wilde trouwen , gaf hem iets in<br />
dat in ftee van hem verheft te maken , hem 't ver<br />
ftand deed verliezen (dit was in 't jaar 1624) zoo<br />
dat hy geen weet van iets had , ten zy men hem<br />
over de Konft aanfprak, daar van hy tot zyn dood<br />
toe wift te oordeelen.<br />
ROELANT SAVRY Jakobszoon is geboren<br />
te Kortryk in Vlaan<strong>der</strong>en, in 't jaar 1576.<br />
Gelyk de neiginge <strong>der</strong>menfchenzowelals hunne<br />
wezens on<strong>der</strong> malkan<strong>der</strong> verfchillen : zo is de<br />
een ook van een vergenoeg<strong>der</strong> aart als de an<strong>der</strong>. Vele<br />
hebben zich vergenoegt met flegts een gering<br />
deel van de Konft te bezitten , en waren met hun<br />
lot te vreden. M. Hondekoeter , Schil<strong>der</strong>de Vogelen<br />
; P. Snayers , viervoetige Dieren ; Otto<br />
Marcelis , Slangen , Hagediffen , &c. ; Eemont ,<br />
Watervogels, Kruiden &c. <strong>De</strong>ze beelden, geene<br />
Landfchappen. Maar R. Savr y verftond dit<br />
alles , zoo dat men niet kan zeggen , in wat<br />
deel hy beft was.<br />
Zyn Va<strong>der</strong> Jakob Savry, die mede een<br />
goed Schil<strong>der</strong> was, leidde hem tot het Schil<strong>der</strong>en<br />
van Villen, Vogelen, en an<strong>der</strong>e dieren, maar<br />
deze bepaling fcheen hem veel te eng; dusoeffende<br />
hy zich daar benevens in Landfchappen , inzon<strong>der</strong>heid<br />
Noordfche gezigten , als Klippen en Watervallen.<br />
On<strong>der</strong>tuflchen geviel het tot zyn ge-<br />
luk,
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 57<br />
luk, dat de Keizer Rudolph van zyne werken<br />
quam te zien , zyn werkzamen aart prees , hem<br />
in zyn dienft nam en gelegentheidgafommeteen<br />
Heer na Tyrol te reizen , om alle fraaije gezichten<br />
van Landfchappen en Watervallen na 't leven af te<br />
teekenen , en zich den aart en natuur <strong>der</strong> dingen<br />
door geftadige befchouwinge in te drukken, het<br />
geen hy ook won<strong>der</strong> vlytig in agt nam : teekenende<br />
alles wat hem fchil<strong>der</strong>achtig voorkwam in<br />
een boek , 't voorite werk met de pen , de ver-<br />
fchieten met podoot, en voorts met kleurige Tapjes,<br />
of met flaauwe waterverf overwafTen: waar<br />
van hy zich na<strong>der</strong>hand bediende als hy te Praag de<br />
Gallery met Landfchappen befchil<strong>der</strong>de , waar<br />
van de meefte door Egid. Sadelaar, en zyn leer-<br />
ling Izak Major, in koper gefneden in print uitkomen.<br />
Na de dood van Rudolf , die voorviel in 't<br />
jaar 1612. begaf hy zich naar Holland daar hy vee-<br />
Ie zoo <strong>groote</strong> als kleeneKonftftukken voor de liefhebbers<br />
gefchil<strong>der</strong>t heeft. Hy was een man van<br />
middelbare geflalte , maar diklyvig , 't geen aan zyn<br />
kopft.uk of borflbeeld , dat op verfcheide wyzen<br />
in kooper gefneden uitgaat , wel te zien is.<br />
Wy hebben ons bedient van dat gene welk<br />
van P. Moereels gefchil<strong>der</strong>t, en door Geertruyd<br />
Rogman in koper gefneden is, waar van wyeen<br />
proefdruk vonden by den Konftliefdigen E. Feytama,<br />
waar on<strong>der</strong> Hend. Lamb. Rogman 1640 ,<br />
met zyn eigen hand gefchreeven had : Roelof<br />
S a v r y Schil<strong>der</strong> van Rudoïphus en Mathias Roomfe<br />
Keizeren £fc. met eenige Rymregelen die op dezen<br />
zin uitkomen<br />
D 5<br />
Het
58<br />
'<br />
SCHOUBURGH DER<br />
T fcbynt dat Savry Natuur te booven heeft<br />
gefirecft;<br />
Wanneer by Bofch en Rots , en grazige Valeyen ,<br />
Waar in 't viervoetig vee gaat lufüg fpelemeien<br />
Door Kon/t verbeeldde. Zy hem daarom nydig heeft<br />
<strong>De</strong>n Dood geport zyn zeis, tot zyn be<strong>der</strong>f ', te wetten.<br />
<strong>De</strong> Konftgodes betreurt dit droef en deerlyk lot<br />
Van haren Lieveling , fchoon oud, te vroeg geknot.<br />
Maar Veerman Charon kon zyn ziel naau overzetten ;<br />
Om 't Elizeesdom , 't geen zyn boot aan allen kant<br />
Omringde , en vreugdig aan den nieuling bood de bant.<br />
Ik heb eens een groot fluk van hem gezien ,<br />
verwon<strong>der</strong>lyk Konftig gefchil<strong>der</strong>t, waar in Orpheus<br />
een Tracifch harpfpeel<strong>der</strong> , zoon van Apol<br />
en Kalliope, een <strong>der</strong> negen Zanggodinnen , verbeeld<br />
was, daar hy als Nazo in zyn II. Boek <strong>der</strong><br />
Herfchepping , zeit: 't Geboomte ,'t grimmig wilt-<br />
gedierte en fteenen door zyn fnarenfpel verrukt ,<br />
lieflyk Jlreelt en naar zich lokt. Dit is de Fabel<br />
maar zy wil te kennen geeven , dat hy wilde<br />
en woefte menfchen heeft weten te temmen en<br />
van aart verwiffelen , hen afleidende van de ongeregelde<br />
wyze van leven, door wetten te geven en<br />
Godendienft in te {lellen , waar door hy dezelve<br />
tot deugd , beleeftheid , vriendfchap en Gaftvryheid<br />
geleid heeft. Juftinus zegt: dat Midas, die<br />
ryke Koning van Frygie , zoon van den OJfcnboe<strong>der</strong><br />
Gordius , van Orpheus on<strong>der</strong>wezen in Frygien , de Go-<br />
dendienft inftelden. Horatius heeft deze Fabel insgelyks<br />
zoo verklaart. Hoor zyn Vertaler A. Pels<br />
°P Pag. 34-<br />
, want Orpheus , zo in zynen tyd geacht<br />
Die tolk <strong>der</strong> Goden , heeft het menfchelyk geflacht<br />
Door
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 59<br />
Door vaarzen afgejchrikt van moord, en beeftig<br />
keven ;<br />
Waarom die brave naam den held is nagebleven ,<br />
Dat hy de Leeuwen , en de Tygers temmen kon.<br />
En vervolgt<br />
Ja Vorfi Amphion , die oud Thebe zelfs begon<br />
Tebouiven, kreeg dien naam, dat hy de hardeJleenen<br />
Kon leiden door zyn luit , en vleyend dicht , waar<br />
heenen<br />
Hy wilde, \<br />
+<br />
Dusdanige uitlegging hebben wy ook el<strong>der</strong>s in<br />
't breed aangetoont.<br />
Gelyk door de warmte <strong>der</strong> Zomerzon de vrugten<br />
tot hare volkomene rypheid worden gebragt<br />
zoo word ook het verdand van een Konitfchil<strong>der</strong><br />
door de kundigheid van de bedoeling <strong>der</strong> Fabelen<br />
tot volkomen begryp gebragt , om alle verbeeldingen<br />
, van wat aart zy ook zyn mogen , door dit<br />
behulp , uit de byvoegfelen fpraak by te zetten<br />
doende dus de domme Schil<strong>der</strong>yen fpreken. By't<br />
eerde voorkomende voorwerp zullen wy de proef<br />
van ons gezegde opmaken , en aantoonen wat nut<br />
zulks te weten, een Konitfchil<strong>der</strong> geeft. Immers<br />
zoo ons de luft daar toe byblyft , en de draad<br />
van ons leven zich zo ver uitftrekt , dat wy ten<br />
einde van dit werk, eens tot ruil zullen gekoomen<br />
wezen, zullen wy den uitleg <strong>der</strong> Fabelen van<br />
Ovidius ter hand neemen , op dien voet als het<br />
PALEPHATUS begonnen heeft , in zyn boekje<br />
van de Ongeloojlyke Hiftorien.<br />
Hy had zich gewent des morgens n aardig te<br />
fchil<strong>der</strong>en , en 's namiddags in gezelfchappen ta<br />
gaan,en bleefongetrouwd ; en zoo hem iemand naar<br />
den
ÓO SCHOUBURGH DER<br />
den waarom vraagden , dien zette hy af met de<br />
fpreuk van Horatius:<br />
Melius nil calibe vita: dat is<br />
Niet beter als een ongetrouwd leven. Of ook wel<br />
met het vaarsje dat uit den Dichter Menan<strong>der</strong>,<br />
dus vertaalt is :<br />
Wie trouwen wil mag trouwen<br />
Maar wie de rujl bemint ,<br />
Die wagte zicb van vrouwen.<br />
Hy leefde wel vernoegt , en woonde t'Utrecht<br />
daar hy ook geftorven is, in 't jaar 1639.<br />
Dit jaar 1577 ruim zoo vrugtbaar als de voorgaande<br />
in 't voortbrengen van Konftenaaren ,<br />
brengt uit Antwerpen , de wieg van zoo menig<br />
vermaard Konftenaar,<br />
ADAM WILLAARTS te voorfchyn.<br />
<strong>De</strong>ze had zich gezet tot het Schil<strong>der</strong>en van Rivieren<br />
, met Barken , Schuitjes , en Galeyen vol<br />
gewoel van kleyne Beekjes, gel yk ook Zee , en<br />
Stedehavens, woelig door 't dryven van Koophandel,<br />
en laden of ontladen van vragten, 't geen<br />
hy alles heel uitvoerig, natuurlyk en kondig door<br />
zyn Konftpenceel heeft afgemaalt, zoodanig dat<br />
hy door het zelve is geroemt geweefl. Inzon<strong>der</strong>heid<br />
('t geen ik by na overgeflagen had ) muntte hy<br />
uit in 't verbeelden van Brand. Hy is t'Utrecht,<br />
daar hy woonden , overleden.<br />
AART JANZE DRUIVESTEIN,<br />
dien van Man<strong>der</strong> in 't laatfle van zyn Boek on<strong>der</strong><br />
de aankomelingen gedenkt, werd een fraai Land-<br />
fchap en Beeftefchil<strong>der</strong> : doch oeffende die Konffc<br />
uit
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 6t<br />
uit enkele liefde tot de zelve , en niet uit noodwendigheid.<br />
Hy word on<strong>der</strong> de Borgermeefteren<br />
van Haarlem getelt, en was ook voor<br />
dien tyd Ou<strong>der</strong>ling van de Gereformeerde Kerk.<br />
Hy overleed op den 5 van Oegftmaand 161 7 oud<br />
50 jaren.<br />
Nu volgt zyn brave tydgenoot<br />
JAKOB WILLEMSZ. DELFF. <strong>De</strong>ze<br />
was een goet Pourtretfchil<strong>der</strong> , als kan gezien<br />
worden op de Stads Doele te <strong>De</strong>lf, aan het rot<br />
Schutters dat hy in den jare 1592 heeft gefchil<strong>der</strong>t,<br />
't welk met het opfpringen van 's Lands<br />
Buskruidmagazyn in 't jaar 1654 nevens meer an<strong>der</strong>e<br />
Konftftukken gekneuft en aan flarden raakte<br />
maar om de agting , welke zyn Zoons Zoon de<br />
Heer Jakob <strong>De</strong>lff daar voor had , we<strong>der</strong> gekalfatert<br />
en herftelt werd.<br />
Hoe groot een zucht en liefde Jakob voor<br />
de Konft had , blykt daar uit dat hy alle drie zyn<br />
Zonen daar in heeft opgekweekt.<br />
Kornelis <strong>De</strong>lff, de oudfte, had eerfl<br />
zyn Va<strong>der</strong> , daar na Kom. Kornelisze van Haarlem<br />
tot Leermeefter in de Konft, en was een goed<br />
Stillevenfchil<strong>der</strong>.<br />
Rochus <strong>De</strong>lff, de tweede y een goet Pour-<br />
tretfchil<strong>der</strong>.<br />
Willem <strong>De</strong>lff, de jongfle, een konflig<br />
plaatfny<strong>der</strong>. <strong>De</strong>eze was getrouwd met een<br />
Dochter van den beruchten M. Mierevelt , wiens<br />
voornaamfte Pourtrette hy in Koper gefheeden<br />
heeft. Hy is overleden op den 1 1 van Grasmaand<br />
1638.<br />
In dit zelve jaar 1577. den 2 8 van Wiedemaand<br />
is dat grote zonnelicht , aan den Ne<strong>der</strong>landfen konfl><br />
hemel
62 SCHOUBURGH DER<br />
hemel, namentlyk, PETRUS PAULUS<br />
RUBBENS, tot Keulen, aan den Ryn, tot<br />
<strong>groote</strong>n luifter dier Stad , opgegaan. Want heeft<br />
de Duitfche Maro , Jooft vanden Vondel , door<br />
zyn geboorte de Agrippyner ftedekroon een paerel<br />
bygezet : zoo heeft zy geen min<strong>der</strong> luifter ontfangen<br />
, door het te voorfchyn brengen van dezen nieuwen<br />
Apelles, aan wiens hel<strong>der</strong> konftvuurveelen<br />
hun lamp hebben aangeftoken.<br />
Zyn Va<strong>der</strong> Jan Rubbens, van edle afkomfl , en<br />
Raadsheer indenRaadvanBraband , vond zich gedrongen<br />
door een inlandfe beroerte , Antwerpen<br />
te ruimen , en zyn wyk te nemen , met zyn Vrouw<br />
tot Keulen , om dat haar zwanger zynde door fchrikken,<br />
geen ongeval mocht overkomen, by welke<br />
gelegentheid dan onze PetrusPaulus Rubbens<br />
aldaar geboren is. Dus verhaalt du Pilé ,<br />
het welk beveiligt word door Florent. k Comte ,<br />
dien ik doorgaans veel netter en opmerken<strong>der</strong> bevind<br />
als Kornelis de Bie , die Antwerpen tracht<br />
door Rubbens geboorte te vereeren. Doch het<br />
zy daar mee zoo 't wil : de Konft vind reden van<br />
zig te verheugen over de geboorte van dat Konft*<br />
licht , dat over de geheele waerelt fchynt.<br />
<strong>De</strong> onluften geftilt , trokken zyne ou<strong>der</strong>s van<br />
Keulen we<strong>der</strong> naar Antwerpen. Zyn Va<strong>der</strong> na<br />
verloop van weinig jaren geftorven , werd hy door<br />
zyn Moe<strong>der</strong> en Voogden ter fchool beitelt om<br />
talen te leeren ; met voornemen om hem in de<br />
Rechtsgeleertheid op te kweken , ten einde hy daar<br />
na het aanzienlyk ampt van zyn Va<strong>der</strong> mocht bekleden.<br />
Daar benevens verzorgden zy hem van<br />
bekwaamemeelterS'; om hem in zyn buitentyd an<strong>der</strong>e<br />
eeTlyke Wetenfchappen en Konften te laten<br />
leeren , aangezien zyn geeft tot alles bekwaam<br />
fcheen
T>.P.63.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 63<br />
fcheen; en ziende hem ook zon<strong>der</strong>ling geneigt tot<br />
de teekenkond, bezorgden zy hem een goed mee-<br />
fter , om eenige van zyne buiten uuren in die oeffeninge<br />
te belleden. Maar 't was niet lang daarna<br />
of zyn drift en geneigtheid groeide tot die Konfl<br />
dat zyn Moe<strong>der</strong> en Opzigters ge-<br />
zoo fterk aan ,<br />
raden vonden , zyn geneigtheid op te volgen , en<br />
geheel tot het leeren van die Kond over te geven ,<br />
en bedelden hem dus by Octavio van Veen,<br />
Schil<strong>der</strong> van den Hertog van Parma , en den Aartshertog<br />
Albertus : of wel eerfh by Tobias V e rhaegt,<br />
wiens Beeltenis met die eer, il efte<br />
premier maiftre du fameux P. P. Rabbens pronkt.<br />
,<br />
An<strong>der</strong>en willen dat Adam van Oort zyn eerfte<br />
on<strong>der</strong> wyzer in de Kond geweeft zy.<br />
Het luit ons niet eene pennetwifl, om zyn geboorteplaats<br />
, of wie in hem de eerde gronden <strong>der</strong> Konfl<br />
gelegt heeft , aan te rechten : maar ik zeg als Bafi-<br />
lius Kennet , in de levensbefcbryving van den Griekjen<br />
Dichter Homerus, by gelegentheid van den<br />
twift <strong>der</strong> * Steden , over zyne geboorte : On<strong>der</strong>-<br />
tujfcben hebben de beminnaars van de Dichtkonjl<br />
zig van die onzekerheid bediend, en gewilt, dat zoo<br />
wel hun <strong>groote</strong> mcefter , als hun Konfi , van een Goddelyken<br />
oor/pronk behoort te worden geoordeelt. Dit<br />
is uit opzicht dat het menfehelyke vernuft, waar<br />
uit de Konden geteelt worden , en voortfpruiten<br />
van<br />
* Lang hebben de Steden Rhodus , Colophon , Salamis , Chet>9<br />
Argos , Athenen en Smyrna , over het geboorterecht van Homeer<br />
getwilt. Herodoot fchyntdie eer aan delaatftgemeldc<br />
toe te wyzen , aangezien zyn Moe<strong>der</strong> Critbeis wel tot Cuma<br />
in iEolien , woonde , en van hem zwanger was voor<br />
zy van daar vertrok , dog egter by hare vrienden te Smyrna<br />
zynde , op een feeftviering , nevens an<strong>der</strong>e Vrouwen by de<br />
Rivier Meles , onverwacht van hem verlöfte , en het<br />
kind naar de plaats van 'zyn geboorte Mslefigentt noemde.
64<br />
SCHOUBURGH DER<br />
van een Hemelfche afkomft is, volgens de Bybelfpraak<br />
in het Boek des Uittogts, daar Mozes we!<br />
uitdrukkelyk in den naam van J e h o va , van Bezaleél<br />
den Zoone Ury , en Ahaliab zeit : Dat hy<br />
haar heeft vervult met den geejl van wysheid, verpand<br />
en kennijje , om aller ley konftige werken te ma-<br />
ken enz.<br />
Doch dit alles overgeflagen , Rubbens, na<br />
dat hy zich van 't on<strong>der</strong>wys van gemelde Leermeefters<br />
bediend had , verkoor eindelyk weer O ttoVenius,<br />
niet om dat hy een <strong>groote</strong>r Konft -<br />
fchil<strong>der</strong> was als de vorige ; maar om zyn groot<br />
verftant en vernuftige befpiegelingen, tot dat hy<br />
eindelyk door zyn uitftekenden vlyt, goed on<strong>der</strong>richt,<br />
en hulp van zyn vernuft zoo ver in de Konft<br />
gevor<strong>der</strong>t was , dat zyn werk met dat van zyne<br />
on<strong>der</strong>wyzers om den prys dong.<br />
Kort hier op bekroop hem de reisluft, waar<br />
op hy zich begaf door Vrankryk naarltalien; alwaar<br />
hy eenige jaren zyn verblyf hield ; zomtyds<br />
fchil<strong>der</strong>de , en voorts zyn tyd doorbragt ; om al-<br />
les dat te Romen , zoo van Beeldhouwery , als<br />
Schil<strong>der</strong>werk , uitfteekt in fchoonheid van omtrek<br />
en behandeling naauwkeurig , en met opmerkinge<br />
te bezien.<br />
Hy begaf zich in den zelven tyd na Venetien , tot<br />
de School van Titiaan, ( toenmaals den voornaamften<br />
hoogvlieger in de Konft ) en maakte kennis<br />
met een Edelman van den Hertog van Mantua,<br />
die hem uit des Hertogs naam verzocht , als Edelman<br />
, en Schil<strong>der</strong> in deszelfs dienft over te gaan<br />
welk* verzoek hy inwilligde en aannam, om dat<br />
'er te Mantua uitftekende Schil<strong>der</strong>yen vandegeachtfte<br />
Konftfchil<strong>der</strong>s waren. Hier onthield hy<br />
zich een v;d lang , maakte zich by den Hertog<br />
by-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 65<br />
byzon<strong>der</strong> bemint , en arbeidde met <strong>groote</strong>n vly t aan.<br />
de Konftftukken van Julio Romano.<br />
Van daar vertrok hy weer naar Romen daarhy<br />
zig voorts oeffende in alles wat dienflig was tot opbouw<br />
van zyn Kond, en kreeg gelegenheid, om<br />
in de H. Kruiskerk , als ook in de nieuwe Kerk<br />
van St. Pieter , eenigeAltaarftukken te fchil<strong>der</strong>en.<br />
Gelyk ook voor Albertus, Aardtshertog van Ooftenryk.<br />
Thans was het in 't zevende jaar, als hy detyding<br />
kreeg, dat zyn moe<strong>der</strong> gevaarlyk ziek was,<br />
dat hem zon<strong>der</strong> eenig uitftel van Rome deed ver-<br />
trekken. Maar zy was al overleden, eer hy te<br />
Antwerpen kwam.<br />
Opmerkelyk is, 't geen verhaalt word, namentlyk,,<br />
dat hy weinig afteekeningen of modellen<br />
van Romen met zig bracht , en als 'er hem»<br />
(nu t'huis gekomen) naar gevraagt wierd , om ze te<br />
zien , tot antwoord gaf : dat die in 't Kabinet van<br />
zyn geheugen waren opgcfloten. tiet bleek ook<br />
wel aan de kragtige wyze van fchil<strong>der</strong>en , die hy<br />
zig had gewent , dat hy de beruchte Konftwerken<br />
van Titiaan , Paulo Veronees , en Tintoret gezien<br />
had. Doch dit moet ik tuftchen beide zeggen<br />
dat de Faam , den roem dien hy te Rome en<br />
Venetien , door zyn fchil<strong>der</strong>en behaald hadde , reeds<br />
voor zyne overkomft al had over gekraaid , waar<br />
door den een voor , den an<strong>der</strong> na , begeerte hadden<br />
, om van zyn penceelkonft wat te hebben : en<br />
hyoverzulksgelegentheidvond om veel gelts daar<br />
voor te konrien bedingen : 't geen oorzaak is geweeft<br />
, dat veelen hem ook met een fcheef gezicht<br />
aanzagen. On<strong>der</strong> deze was Abraham Janszen,<br />
die hem tot een fch il <strong>der</strong>ftryd om den prys uitdaagde,<br />
willende 't zelve aan 't oordeel van alle Konftken-<br />
I. <strong>De</strong>el. E ners
66 SCHOUBURGH DER<br />
ners flellen , 't geen hy geeftig afïloeg , met die<br />
antwoord : Dat hy zulks al lang gedaan badde ,<br />
en het zelve aan 't oordcel van heel de waerelt bad<br />
ge/telt , en dat hy het op gelyke wyze ook konde doen.<br />
Het verftand dat hy bezat , en de bedrevenheid<br />
in de wyze van de waerek te behandelen, vond<br />
middel om zyn beny<strong>der</strong>s tot zyn vrinden te maken.<br />
Hy volgde namelyk de les van Clcobulus : doe uwe<br />
vrienden wel , op dat sy nog meer uwe vrienden worden ,<br />
en uwe vyanden , op dat gy hen tot vrienden maakt.<br />
Daar benevens was hy befcheiden , beleeft en minzaam<br />
, tegen ie<strong>der</strong> een ; een hoedanigheid , die hem<br />
by<strong>groote</strong>n en kleenen bemind maakte, inzon<strong>der</strong>heid<br />
ook tegen Konfbenaren , waar van wy een<br />
opmerkenswaardig ftaal zullen aanwyzen.<br />
Zyn Moe<strong>der</strong>, als gezegt is, was geftorven , 't geen<br />
hem beweegde te trouwen , dat eerlang gefchiedde<br />
met Catarina Brintes , met welke hy vier jaren<br />
in <strong>der</strong> minne leefde, tot dat zy ftierf , 't geen hem<br />
zoo aan 't harte ging , dat hy om de droefheid wat<br />
goed vond een reis naar Holland te<br />
te verzetten ,<br />
doen , om in alle defleden deKonftfcholen, Konftgenootfehappen<br />
, en KonftoefFenaars te bezoeken,<br />
waar aan de Befchryving van Gouda ook gedenkt,<br />
gylykze ook in 't byzon<strong>der</strong> verhaalt, dat hy Jakob<br />
ReugersBlok aan zyn huis ging bezoeken<br />
, om zyn Konft te zien ; waar van wy bree<strong>der</strong><br />
in des zelfs levensbefchryving gemelt hebben. Sandrart<br />
, die hem in die tyd heeft leeren kennen<br />
en ze<strong>der</strong>d de vriendfehap met hem on<strong>der</strong>houden<br />
heeft, getuigt : Dat hy f Utrecht gekomen, 't eerft<br />
by G. Honthorst kwam, dsszelfs Konftwerk<br />
zag , en ook met een , een ftuk van hem , dat noch<br />
maar begonnen was , verbeeldende Diogenes , daar<br />
hy met een Lantaren op hel<strong>der</strong>en dag, te Athencn<br />
op
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 67<br />
op de markt naar menfchen zoekt , kocht . en den aan-<br />
leg van het fiuk<br />
hyzon<strong>der</strong> prees. Dat gemelde San*<br />
drart zyn dienjl aan Rubber» s aanbood , om terwyl<br />
zyn mecfier Honthorft oppajjelyk was, hem vor<strong>der</strong><br />
te geleiden , eerjt by A. Bloemaart, daar na by<br />
Kornelis Poelenburg , voor wiens Kon/t by veel<br />
agting betoonde , en verfcheide /tukjes aanbejteedde ,<br />
gelyk hy zoo by ie<strong>der</strong> Konftfchil<strong>der</strong> int hyzon<strong>der</strong> deed.<br />
Van daar vertrok hy naar Amfterdam ,<br />
daar&iwdrart<br />
hem verzelde, alwaar hy veertien dagen<br />
doorbragt, om alles te bezien.<br />
Hier benevens had hy ook een zon<strong>der</strong>linge zucht<br />
tot alle foorten van wetenfchappen en konden , zelfs<br />
tot de taalgeleertheid. Hy zelf was geoeffent in<br />
verfcheiden talen : daar by uit eigen aart welfprekent<br />
, en zyne uiterlyke wezenstrekken vertoonden<br />
de inwendige gaven van zyne eedle ziel , overzulks<br />
hy van wegen zyne bekwaamheden , van Philips<br />
den IV , Koning van Spanjen , voor wien hy veele<br />
roemwaardige werken gemaakt heeft , om eenige<br />
byzon<strong>der</strong>e verrigtingen wierd gezonden aan het<br />
Brittannifche Plof : en du "File voegt 'er by , dat<br />
dit door de Infante , die hem gunft bewyzen wilde ,<br />
zoo by Philips bekuipt was ; dat hy , in de waardigheid<br />
als AmbaJJadeur naar 't Engelfche Hof gezon-<br />
den wierd. Hy verhaald vor<strong>der</strong> hoe Karel de eer/te<br />
Koning van Engeland , hem beleeft ontfing , en hem<br />
in tegenwoordigheid van 'f Parlement een prefent deed<br />
van een <strong>De</strong>gen en Cordon , bezet met diamanten ,<br />
waardig twaalf duizent Ryksdaal<strong>der</strong>s. Waar op<br />
hy we<strong>der</strong> naar Spanjen vertrok, om rekenfchap te<br />
geven van zyne verrigtinge aan zyn meefler , van wien<br />
hy <strong>groote</strong> g'efchcnken kreeg. Dog an<strong>der</strong>en gelooven<br />
dat dit wel ten meerendeele gefchiedde , om R u bbens<br />
daar door gelegenheid te geven van den<br />
E 2 Koning
68 SCHOUBURGH DER<br />
Koning te fpreeken, met wien hy belangen had,<br />
van wegen liet befchil<strong>der</strong>en van de zaal te Withal<br />
't geen wel bedongen was, maar niet betaalt; welke<br />
flukken hem, wyl hy tot Londen was, van<br />
Antwerpen , daar hy dezelve gefchil<strong>der</strong>d had ,<br />
werden toegezonden.<br />
Karel Stuart, die men gelooft dat dien toeleg<br />
begreep , bewees hem ongemeene beleeftheid , en<br />
vrientfchap.<br />
My , in den jare 1714 daar zynde , dreef een<br />
zucht, zoo om het Konftwerk, als de Zaal, waar<br />
uit Koning Karel de flachtbyl te gemoet trad , te<br />
zien : welke ze<strong>der</strong>t den tyd van die Marteldood,<br />
niet meer tot een gerechtsbank , maar om 'er<br />
vreemde Potentaten en Ambaffadeurs op te onthalen<br />
, waarom nu als noch Bankethous genoemt<br />
word , gebruikt werd. Thans worden 'er om de<br />
fchaarsheid van Kerken , die men te Londen heeft<br />
de gemeene<br />
alle naarmiddagen de Common preers ,<br />
gebeden,<br />
gepredikt.<br />
in voorgeleezen, en des Zondags in<br />
By dit, mochten wy ook wel gedachtig wezen<br />
als een zyner voornaamfle werken , de galery van<br />
Luxemburg , een werk dat hem zoo veel roem<br />
heeft bygebracht , en nu noch, vermits hetinzyn<br />
geheel door de befte Graveer<strong>der</strong>s , als G. Edelink,<br />
G. Duchange , Kornelis Vermeulen, B. Picard^A. Loir,<br />
en B. enj. Audran , in koper gefneden is, de drukken<br />
daar van door alle Landen en Koninkryken ver-<br />
fpreit , de waerelt doen zien , wat hy door de Kon ft<br />
vermocht. Overzulks zoude het te vergeefs zyn<br />
dat wy breedwydig zynen lofmelden. AldieKonft-<br />
tafereelen , tot Altaarftukken of ergens an<strong>der</strong>s toe<br />
gebruikt; ook een menigte Pourtretten , voor Vorften<br />
en Princen gefchil<strong>der</strong>t , melden zelfden lofvan<br />
hunnen maker. Myn
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 69<br />
Myn pen had byna zeker voorval , dat Rubbens<br />
in Spanjen is ontmoet , voorby geflapt, en dus<br />
den lezer dit volgende verhaal ontrooft , 't geen<br />
voeglyk diend gemeld , eer wy hem we<strong>der</strong> in zyn<br />
Va<strong>der</strong>land aanfchouwen. Jan Duc de Bragance ,<br />
die na<strong>der</strong>hand Koning van Portugal werd , een<br />
beminnaar van de fchil<strong>der</strong>konfr,ichreefnaar Madrid<br />
aan een zyner vrienden , ten einde hy aan Rubbens<br />
wilde verzoeken , den Hertog te komen bezoeken<br />
, in zyn woonplaats Villa-Vizoza. Rubbens<br />
bewilligde dit verzoek , en begaf zig, verzelt<br />
met een <strong>groote</strong> Heep , op weg. <strong>De</strong> Hertog<br />
verwittigt, dat Rubbens , die hy miffchien maar<br />
alleen verwagtte , met zulken grootfen toeftel , en<br />
fleep verzelt , Vizoza reeds na<strong>der</strong>de , zond hem<br />
in aller yl een Edelman te paard tegen , om hem te<br />
zeggen , dat den Hertog om gewigtige reden el<strong>der</strong>s<br />
vertrokken was, en hem niet bad konnen afwag-<br />
ten ; maar tot vergoeding van z s ne koften en verlet ,<br />
liet aanbieden 50 piftolen. Maar Rubbens weiger-<br />
de de zelve aan te nemen , en zeide : dat het veel te<br />
gering was , dewyl hy voorgenomen hadde 14 dagen<br />
zyn verblyf te Vizoza te nemen , en duizent<br />
piftolen daar te verteeren.<br />
Na dat Rubbens nu noch een wyl in Spanjen geweeft<br />
had , vertrok hy naar A ntwerpen , daar hy zoo<br />
veele heerelyke konftwerken gemaakt heeft,datmen<br />
'er zig over moet verwon<strong>der</strong>en: ja men zoude het<br />
geen menfehen konnen doen geloven , ten zy men<br />
dezelve daar by met een bericht geeft, dat hy veele<br />
Leerlingen in zyn tyd heeft aangekweekt, die hy<br />
totfchil<strong>der</strong>en van klee<strong>der</strong>en, gronden , verfchieten,<br />
gebouwen en an<strong>der</strong>e fieraden , ook wel tot het aanleggen<br />
<strong>der</strong> naakten, gebruikte, waar door hy zig,<br />
en inzon<strong>der</strong>heid zynen leerlingen <strong>groote</strong>n dienfl:<br />
E 3<br />
dede^
70<br />
SCHOUBURGH DER<br />
dede, gelyk 'er door het middel van hem veele brave<br />
meefters in de Konil zyn voortgefproten , die<br />
zyne grootsheid van ordineren en de kracht van<br />
zyn fcrul<strong>der</strong>en van hem afgezien , en zig daarvan in<br />
hunne eigen werken bedient hebben ; daar zy by<br />
het leven van hunnen meefter niet te veel gelegentheid<br />
toe hadden , immers tot <strong>groote</strong> en voordeelige<br />
werken niet, dewylhy de vermogende luiden<br />
aan zyn fnoer had , en het dus meed al in zyne<br />
handen viel, of ongezocht toevloeide. Dit is aan<br />
verfcheiden flalen van brave meefters , die zyne<br />
Leerlingen geweeft waren , inzon<strong>der</strong>heid Antony<br />
vanDyk, gebleeken; die als hy al wat<br />
voor deKloofterbroe<strong>der</strong>s gemaakt hadde, van hun<br />
dusdanig beknevelt wierd , dat het fchil<strong>der</strong>vuur<br />
daar door meer gedooft, als aangeilookt wierd. 't<br />
Gebeurde , om dit met een voorbeeld te beveiligen,<br />
dat Ant. vanDyk eens een Kerkftuk fchil<strong>der</strong>de,<br />
't geen tot een Altaartafereel zoude dienen,<br />
in die tyd , dat hy al van zyn Meefter afgefcheiden<br />
was , daar de gekapte Broe<strong>der</strong>s zoo veel op wiften<br />
te vitten , dat het te duchten flond , of hy aan het<br />
bedongen geld de vingers wel blaau zou tellen<br />
want zy hielden zig, als of zy 't hem aan de hand<br />
wilden laten houden , 't geen hem fmarite , inzon<strong>der</strong>heid<br />
wyl hy in dien tyd , als het fpreekwoord<br />
zegt, overladen ivas met geld, als de Kikvorfchcn<br />
met veeren. Overzulks hy over 't onrecht hem<br />
aangedaan als mymerende, zig begaf buiten de<br />
ftad , en daar in eenzaamheid by zig zelf alleen overleide<br />
, wat middelen befl diende by de hand<br />
genomen , om in dat geval zig beft te redden, 't<br />
Gebeurde ter dezer tyd dat Rubbens zig met zyn<br />
Koets, tot uitfpanninge zyner geeften, liet door<br />
de Velden omryden, daar hy van Dyk ontmoet-<br />
te,.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 71<br />
te, aan wiens wezen hy met den eerften opflag<br />
wel zien konde, dat 'er iets aan fcheelden. Dus<br />
vraagde hy hem naar de reden van zyn eenzaam<br />
wandelen , en droefgeeftigheid, 't geen hy zuiver<br />
aan zyn gewezen meefler opbiegtte , die hem zyn<br />
zwaarmoedigheid verlichtte, met tegens hem te<br />
zeggen : dat hy des an<strong>der</strong>endaags aan zyn huis<br />
zoude komen , om het werk te zien , en middel be-<br />
denken , om hem daar in dienji te doen. Dit gefchiedde;<br />
want hy kwam des an<strong>der</strong>endaags by<br />
van Dyk, zag het werk, betaalde hem in gereed<br />
geld de fom, welke hy daar voor bedongen<br />
hadde, en liet het naar zyn huis dragen. <strong>De</strong><br />
Klooftervoogden daar niet weinig in verlegen , wyl<br />
zy nu wel begrypen konden , dat Rubbens, hunne<br />
vrekagtige behandelinge ontdekt had, fchaamden<br />
zig voor hem , die in groot aanzien en agting<br />
was ; en waren bly dat zy 't uit zyne handen voor<br />
den zeiven prys we<strong>der</strong> kregen.<br />
't Zoude een <strong>groote</strong> ondankbaarheid fchynen te<br />
wezen , zoo ik zeyde dat van Dyk met Rub-<br />
bens na<strong>der</strong>hand in geen min en vriendfchap leefde<br />
en omging , zoo ik de geheime reden daar van niet<br />
ontdekte, 't geen ik op zyn regte plaats doen zal.<br />
Rubbens dan, gelyk ik meermalen gezegt heb<br />
was , zoo ten aanzien van zyn geboorte , gedrag<br />
eerentytelen en konft , by alle de <strong>groote</strong>n geacht en<br />
gezien. Hier kwam noch by, dat hy tot zyn tweede<br />
vrouw getrouwd had Helena Forman, die een Helena<br />
in fchoonheid was. Een fchoon voordeel voor een<br />
fchil<strong>der</strong> om de kofle van 't model te fparen. Zy bezat<br />
daar by veel verftand en veel geld , hoedanigheden<br />
daar men'er drie in'tbyzon<strong>der</strong>meezoudekonnen-<br />
uitruften , en had daar by vermogende vrienden, die<br />
E 4<br />
hem
72<br />
SCHOUBURGH DER<br />
hem dienft konden doen. O verzulks vloeiden alle de<br />
voordeelen van 'tpenceelvoor'tgrootfte deel hem<br />
gemakkelyk en van zelf toe. Daar en boven had<br />
hy een zon<strong>der</strong>linge bekwaamheid om alle <strong>groote</strong>n<br />
te vleyen , en dus tot zyn voordeel in hun gunft<br />
te dringen. Zulks dat men de fpreuk van J. de<br />
Bruin, in zyn Banket werk , op hem wel mag toepaffen<br />
: Dat gaaiave verjlanden van alle bout weten<br />
pylen te maken , om hun oogwit te befchietcn.<br />
Hy bouwde voor zig een huis binnen Antwerpen,<br />
dat hem wel zedig duizent gulden koflte, en daar<br />
ïn een zaal op de wyze van de Rotonde te Romen ,<br />
daar het licht door eene opening in 't dak , van<br />
boven in neerilraalde. <strong>De</strong>ze zaal behong hy met<br />
zyne opgegaarde Italiaanfche , Franfche en Ne<strong>der</strong>landfche<br />
Konftllukken , en daar on<strong>der</strong> ook ibmmige<br />
van zyn eigen hand, welke Kon (Izaal alom<br />
berucht was , zoo dat de Hertog van Bukkingham<br />
die zyn paleis teffens met Konft wilde opfieren<br />
or<strong>der</strong> gaf, aan den Heer Michiel Ie Blon , liefhebber<br />
en goed kenner van Konft, om voor 60000<br />
gulden aan Konft daar uit voor hem te koopen ,'t<br />
welk ook gefchiedde. DaarRuBBENs zekerlyk<br />
goed gevoelen van zal gehad hebben , daar nu zyn<br />
mes , als het fpreekwoord zegt , aan weerzydefnee ,<br />
en hy den weg om geld te winnen op alle wyzen<br />
heeft geweten. Dus ftapelde hy eenen onnoemelyken<br />
fchat op; en 't moefb heeldewaereltkcnlyk<br />
worden.<br />
Het was niet lang na dien uitkoop, ofeen doornepen<br />
knaap maakte aanflag op dien vetten buit,<br />
doch vond zig in zyn voornemen fchandig bedrogen.<br />
HetwRsdebevugteJlchemift Mr. Brendelvm<br />
Londen. <strong>De</strong>ze klampre Rubbens met veel hoopgevende<br />
redenvoeringen, en verzekeringen van<br />
de
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 73<br />
de wiffe gevolgen van zyn Goudmakerykonft aan<br />
boord; biedende hem zyn dienft tot de bewerkinge<br />
van 't z^lve, voor de halve win ft, zoo Rubbens<br />
een Laboratorium wilde doen opflaan , en de noodwendight.-den<br />
, die daar toe vereiit werden , bezor-<br />
gen. Maar Rubbens, naar dat hy hem met veel<br />
gedult had hooren uitfpreken, antwoorden hem<br />
beleeft, verftandig en geeftig aldus: Myri Heer ik<br />
bedank u voor die aanbieding. Gy komt juiji 20jaren<br />
te laat; want zeden dien tyd , heb ik door 't penceel<br />
den regten Lapis Philofuphorum gevonden. En wees<br />
hem dus van de hand af.<br />
Nu is 'er byna niets van zeker<strong>der</strong> gevolg , als dat<br />
wanneer yemant door zyne byzon<strong>der</strong>e bekwaamheden<br />
, die lïy boven an<strong>der</strong>en in konfl en wetenfchappen<br />
heeft, en wanneer hy daar door tot den<br />
top van eere opklimt, zoodanig dat de Faam het<br />
gerucht daar van alom verfpreid ; zulks ftraksveroorzaakt<br />
in an<strong>der</strong>en eene aanritzelinge tot een drift<br />
welke na de geaartheiddesgemoeds, twee<strong>der</strong>hande<br />
uitwerkingen heeft, een ten kwade, dat men<br />
afgonft noemt ; om dat zy eens an<strong>der</strong>s welwezen<br />
benyd , enzynen luifter niet dulden kan, en een ten<br />
goede, da: wy nayver noemen, om dat die niet<br />
maar zichzelven<br />
misgunt eens an<strong>der</strong>s welwezen ,<br />
ook wend in dien flaat te mogen zien ; 't geen<br />
niet te laken is; en des noch te min, als dit hun<br />
diend tot een prikkel en fpoor , om dien zelven weg<br />
in te flaan , waar door men tot die eer en dat geluk<br />
word verheven , dat men boven an<strong>der</strong>en uit-<br />
ileekt.<br />
Waarlyk de bevinding heeft ons doen zien, dat<br />
de Konfl in geen eeuwen zoo gebloeit heeft, als<br />
iu dien tyd van Pet. Paul. Rubbens, aan wiens<br />
Fakkellicht veelen hun kaars hebben aangefloken<br />
E 5<br />
en
74<br />
SCHOUBURGH DER<br />
en wie weet wat dienft hy al meer aan de Kon ft<br />
zoude gedaan hebben , zoo zyne levenszon in volle<br />
luifter niet waar benevelt geworden, door een<br />
onvermydelyke duiftere wolk van 't nootlot ; het<br />
welk ons leert , dat<br />
Al wat geboren is ,<br />
eens moet het leven <strong>der</strong>ven.<br />
Een jaar twee of drie voor zyn dood , kreeg hy<br />
een beving, op de wyze van een beroertheid, in<br />
zyn handen , waarom hy het groot werk moeft<br />
aflaten. Doch hy fchil<strong>der</strong>de egter kleine ftukjes<br />
meed Landfchappen , op den Ezel , daar hy de<br />
maalftok meer tot zyn gebruik konde nemen.<br />
Hy is overleden te Antwerpen, op den 30 van<br />
Bloeimaand, in het jaar 1640. en begraven met<br />
een aanzienlyke en pragtige Lykftatie ; want voor<br />
het Lyk ging 'er een , dragende een fwartFluwele<br />
kliffen , en daar op een vergulde kroon , en agter<br />
het Lyk volgde een <strong>groote</strong>n fleep van de aanzienelykftë,<br />
zoo Geeflelyke, als Waereldlyke Heeren<br />
, en Konftenaren. Het Lyk werd geleid in St.<br />
Jans Kerk , daar zyn Graffleê noch te zien is.<br />
Hy liet een Dochter na, en een Zoon, fommïge<br />
zeggen twee Zoonen uit zyn laatfte huwelyk<br />
de oudfte Albertus genaamt , is Secretaris , of<br />
Geheimfchryver <strong>der</strong> Staten van Vlaan<strong>der</strong>en geweeft.<br />
Wy hebben zyn waare beeltenis gevolgt naar de<br />
befte affchetfing boven aangeplaatft, inde Plaat<br />
D, op dat de Konftfchil<strong>der</strong>szynpryffelyk gedrag,<br />
omtrent de jonge Konftoeffenaars , en yver tot den<br />
opbouwvan de Konft, daar by gedenken zouden<br />
en zoo veel heuglyker zig tenfpiegel voorftellen.<br />
Beleeft zyn , en geneigt tot elks dienft , doet een<br />
man geacht wezen , en zet zyn Konft luifter by.<br />
't Kan
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 75<br />
't Kan niet wel wezen dat alle Konftoeffenaars<br />
elkan<strong>der</strong> te gelyk minnen: doch nooit moetverfchil<br />
tuffchen perfoonen oorzaak wezen , tot veragting<br />
van we<strong>der</strong>zydfe Konft werken. Rafaël d'Urbyn,<br />
en Michael Angelo deBonarote, waren wel<br />
de befte vrienden niet, dog prezen akyd elkan<strong>der</strong>s<br />
werk. Rafaël was gemeenzaam in zyn omgang ,<br />
beleeft , vriendhouwende , en geneigt om elk dienft<br />
en die welke van een leerzamen aart wa-<br />
te doen ,<br />
ren , openhartig van de Konft te on<strong>der</strong>richten<br />
waarom hy meelt altyd, wanneer hy om een wandeling<br />
ging, met een hoop Schil<strong>der</strong>s en Leerlingen<br />
verzelt was. 't Gebeurde dat Michael Angelo<br />
hem dus op ftraat ontmoetende , in 't voorby gaan<br />
zeide : ecco il Barigello con tutta la fua fbirreria ,<br />
dat is : Zie den Schout verzelt met zyn bende of<br />
dienaars. Daar op Rafaël hem toefchoot : e ta<br />
camïnate Joh come la Boja , dat is , en gy wandelt<br />
alleen gelyk de Beul.<br />
Michael Angelo was van een ftuurzer aart, en had<br />
voor gewoonte te zeggen wat hy dacht, waar<br />
en meeft alleen ging<br />
om hy weinig vrienden had ,<br />
zoo dat zyne Konft alleen de oorzaak was , dat hy<br />
geagt wierd ; want het gebeurde eens , dat de<br />
Paus hem zyn Konft- en Kabinetfchatten ( een eer<br />
die zelden iemand gebeurt) liet zien. <strong>De</strong> Paus,<br />
om dat Michael Angelo zich niet eens , als wel an<strong>der</strong>en<br />
t'elkens, daar over verwon<strong>der</strong>de, zeide:<br />
TVy konnen niet zeggen , "hls wel eer Petrus deed<br />
Goud nog Zilver hebben wy niet. Dat 's waar , antwoordde<br />
Michael Angelo; Dog daarom kan uw<br />
Heiligheid ook niet zeggen: Jlaat op en wandeld.<br />
Vryborfiig /preken heeft zyn tyd. Waarheid word<br />
geprezen, zegt Juvenaal, maar moet kouw lyden.<br />
Altyd de waarheid tefpreeken, is altyd vyanden maken:
JÓ<br />
SCHOUBURGH DER<br />
ken: en daar is geen gevaarlyker woeftyn , als zon-<br />
de? vrienden te leven. Te leven zon<strong>der</strong> vrienden , zeit<br />
het Spaanfche fpreekwoord, is fterven zon<strong>der</strong> ge-<br />
tuigen.<br />
On<strong>der</strong> een <strong>groote</strong> meenigte Konftfchil<strong>der</strong>s, die<br />
Rubbens door zyne LeerlefTen aangeteelt heeft,<br />
word ook getelt PIET ER SOUTMAN. <strong>De</strong>zen<br />
alzoo wy noch zyn geboorte of fterftyd hebben<br />
konnen ontdekken, hebben wy niet voeglyker<br />
konnen plaatfen , dan achter zyn meefter.<br />
Pieter Klaasze Soutman noemt hem<br />
Samuel Ampzing, en gedenkt hem ook in de be-<br />
fchryving van Haarlem , daar hy geboren en geftorven<br />
is, met dit Vaarsje.<br />
Hoe zou hier ook de naam van Soutman zyn verzwegen,<br />
Die door zyn kloek penceel ,<br />
gen ,<br />
Zig heeft door zyne Konft die eer en roem bereit,<br />
Dat hy de Schil<strong>der</strong> is <strong>der</strong> Pruifcbe Majefteit.<br />
zig heeft dien ftaat verkre-<br />
Hy word geoordeelt mee van de befte ge weeft<br />
te zyn,die uit die fchool voortgefprooten is.Hy was,<br />
toen hy aan de Konft kwam , een borft van een<br />
<strong>groote</strong>n geeft, en doordringend vernuft, 't geen<br />
meer en meer door gocd'on<strong>der</strong>wysgeïlepeti, hem<br />
heeft doen klimmen tot den roem van een groot<br />
meefter.<br />
<strong>De</strong> ftalen , die hy ook van zyne Konft naargelaten<br />
heeft, toonen dat hy niet door gonft, maar<br />
door zyne verdienden , aan 'tPoolfcheHof bemint<br />
en geëerd is geweeft. Hy fchil<strong>der</strong>de Pourtretten,<br />
en <strong>groote</strong> ordonnantien. KOR-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 77<br />
KORNELIS SCHUT, uit dezelve School voortgefprooten<br />
, was te Antwerpen geboren. <strong>De</strong> zangberg<br />
had zyn geeft begunftigt , met Poè'tifche vindingen,<br />
het geen in zyn Ordonnantien doorftak,<br />
enzyne Konft temeer bemind dede zyn. Hy zette<br />
zig tot kloeke en woelige voorwerpen te vertoonen<br />
: en heeft beneffens het fchil<strong>der</strong>en ook den<br />
Etsnaald gehanteert , als te zien is aan de menigte<br />
Printen, die van zyne hand uitkomen, die fchoon<br />
zy niet in allen deelen even befchaaft en vaft van<br />
omtrek zyn, nochtans zyn vlugge geeft te kennen<br />
geven. Kornelis de B'ie zinfpeelt mede op zyne<br />
Etskonft , daar hy zegt<br />
Het werk betoont de iaat , wat hoeft 'er meer gezeit ?<br />
<strong>De</strong> Drukpers wyjl ook aan zyn Konji vol aardigheit.<br />
<strong>De</strong> <strong>groote</strong> van D y k heeft zyne Beeltenis ter<br />
liefde van zyn Konft, nevens zyn Konltgenooten<br />
ten dienft des Plaatfny<strong>der</strong>s , mee in 't klein ge-<br />
fchil<strong>der</strong>t , en wy om dezelve reden zyn borflbeeld<br />
geplaatft in de P r, a a t E , by Fr. Sny<strong>der</strong>s en Joan<br />
Br engel, on<strong>der</strong> aan. Nu volgt<br />
SAMUEL HOFMAN, van Zurich. <strong>De</strong>ze<br />
na dat de Faam den roem van Rubbens wer-<br />
kwam ,<br />
ken , op hare wieken , in dat waereltoort omgevoerd<br />
hadde , afzakken naar de Ne<strong>der</strong>landen , en<br />
begaf zich in de School van Rubbens, daar hy<br />
door defzelfs leerleffen , en het afzien van zyne behandelingen<br />
, tot een goed meefter in de Konft opwiefch.<br />
Hy zette zich na<strong>der</strong>hand te Amfterdam<br />
neer , daar hy veele brave Konftftukken , ook<br />
Pourtretten gemaakt heeft , en trouwde in den jare<br />
1628. en trok daar na met zyn vrouw naar Zurich ,<br />
daar hy door zyn Konft <strong>groote</strong>n roem behaalde<br />
en
78<br />
SCHOUBURGH DER<br />
en gelegen theid kreeg, om voor den Hertog van<br />
Milanen eenige Konftwerken te maken : van daar<br />
te Frankfort aan de Mam , daar hy een groot ftuk op<br />
't Raadhuis gefchil<strong>der</strong>t heeft. Eindelyk zyn levensrol<br />
afgeloopen, ftierfhy aan het Podegra, in den<br />
jare 1640. Zyn Vrouw en Kin<strong>der</strong>en , on<strong>der</strong> deze<br />
een Dochter die een Schil<strong>der</strong>elTe was , trokken na<br />
zyn overlyden we<strong>der</strong> naar Amilerdam.<br />
JAN van HOEK, Antwerpenaar, heeft het<br />
geluk gehad, dat hy, om zyn grootfe fchikkingen<br />
, kragtige wyze van fchil<strong>der</strong>en , en vleyend<br />
penceel , niet min<strong>der</strong> als zyn meefter Rubbens,<br />
by Koningen en Vorflen is bemint geweeft. Hy<br />
heeft te Romen zynde, voor verfcheiden Kardinalen<br />
gefchil<strong>der</strong>t , die zyn penceelkonfl in <strong>groote</strong><br />
waarde hielden. Ook nam de Aartshertog Leopoldus<br />
, hem voor Edelman mee , naar de Ne<strong>der</strong>landen<br />
, daar hy geftorven is in 't jaar 1650.<br />
Eer ik vor<strong>der</strong> gaa, moet ik gedachtig wezen<br />
, zyn braven Stadgenoot MARTEN PEPYN<br />
die gelyk de Arent alle vogelen braveert, ook<br />
alzoo in Italien zynde , zyne tyd- en landgenoten<br />
te boven ftreefde, zulks hy door Italien en Romen<br />
voor een hoogvlieger berucht was , en <strong>groote</strong>n<br />
roem behaalde.<br />
Ik was verlegen waar ik hem plaatfen zoude<br />
tot dat my uit zeker verhaal , 't geen volgen zal<br />
bleek, dathyby 'tJevenvan Pet. Paul. Rubbens,<br />
al overleden was. -<br />
Men hout het voor een fpreuk, toepaffelyk op<br />
de geleerden , Dat zy niet graag zien , dat bun<br />
licht door an<strong>der</strong>en betimmert word. Rubbens, die<br />
zyne fnelle vlucht in de Konft kende , en hoorde<br />
dat
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 79<br />
dat hy van Rome naar Braband ftond te komen<br />
was daar over verzet. Maar wanneer kort daar<br />
aan het tegendeel door 't gerucht verfpreid wierd<br />
te weten dat hy van voornemen veran<strong>der</strong>t , een<br />
Roomfche vrouw getrouwt had , liet hy zig ontval-<br />
len : A t «Pepyn getrouwt is , heb ik geen vrees dat<br />
my alhier iemant zal overtreffen , of boven 't hooft komen.<br />
Het geen beveiligt , dat hy een groot Konflenaar<br />
is geweeft. Op hem volgt<br />
ABRAHAM JANSZEN. <strong>De</strong>ze, alzoo noch<br />
by Sandrart , noch by de Bie , eenig merk van zyn<br />
geboorte of flerftyd word gevonden , dagten wy<br />
voeglyk te wezen , dat agter Rubbens geplaatft wierde<br />
; niet alleen om dat hy een tydgenooc van hem<br />
geweeft is , maar ook om dat hy een rol in zyn levensbedryf<br />
heeft. Hy is te Antwerpen geboren, en<br />
was een <strong>der</strong> voornaamfte Schil<strong>der</strong>s in dien tyd. Dog<br />
heeft niet veel Hukken gemaakt , maar die 'er van<br />
hem zyn , zyn voortreffeïyk konflig geteekent , en<br />
naar 't leven uitgevoert. Zyne geneigtheid viel<br />
op 't fchil<strong>der</strong>en van <strong>groote</strong> Hiflorien , metlevens<strong>groote</strong><br />
Beelden , waarom alle Vorflen en Potenta-<br />
ten begerig waren naar zyn Kond , om in Vorftelyke<br />
Galeryen , Konftzalen en Kerken op te hangen,<br />
en naar alle bedenken , (dus word 'er getuigt ,<br />
had niemant zyns gelyk geweeft , indien hy mee<br />
yver op dien voet was voortgegaan. <strong>De</strong> verhef-<br />
fing van Rubbens was naar allen fchyn , de eerfte<br />
oorzaak van zyn val. 't Is waar dit behoorde<br />
hem een fpoor geweeft te hebben , om met des te<br />
meer<strong>der</strong> yver naar de volmaaktheid <strong>der</strong> Konffc te<br />
ftreven , en Rubbens die hem in 't bejagen van voordeelen<br />
, door dien hy zoo veele vrienden had , voor<br />
uit was, door een onvermoeiden vlyt, met het<br />
penceel te volgen , in plaats van de moet ver-<br />
loren
8o SCHOUBURGH DER<br />
lorcn te geven , en hulp te zoeken in zyn be<strong>der</strong>f.<br />
Maar wie , zegt de fpreuk van Amphilogus, is<br />
faller uuren even wys? en als de kloet aan 't gaan<br />
is, zegt het fpreekwoord , rolt hy voort. Dus ging<br />
het ook met onzen ABRAHAMjANszEN;hy verkoos<br />
zyn ver<strong>der</strong>f, te weten de liefde , tot zyn<br />
vertrooilinge , en fliet al zyn welvaren aan den<br />
fleen van zyne ontydige min te mortel. Hy ging<br />
met zyn nieuwe vrouw dagelyks om een wandeling<br />
, en koefterde de ledigheid , die hem als de<br />
motte verteerde , waardoor zyn huisgezin in flegten<br />
fhiat, eindelyk tot armoede verviel , terwyl<br />
hy met een berooit hoofd omzwervende , trooft<br />
zocht in de herbergen, en de zwarigheid met den<br />
drank af fpoelde.<br />
Zulke voorbeelden konnen de fchil<strong>der</strong>jeugt ten<br />
baak verftrekken , om zig voorzigtig te vermyden<br />
voor die kiip. Gelyk dat van Rabbens , omgeruf-<br />
telyk aan te zeilen , tot de haven van 't geluk ,<br />
die door onvermoeiden vlyt , in fladige oeffeningen<br />
en fpaarzaamheid alleen bekomen word.<br />
Op zyn beurt komt nu te voorfchyn<br />
HORATIUS GENTILESCO. <strong>De</strong>ze was een<br />
Florentyner van geboorte, doch word on<strong>der</strong> de<br />
Italianen niet getelt, om dat hy den meeflen tyd<br />
van zyn leven in Spanjen, Engeland, Brabanden<br />
•Holland heeft gefleten, waarom wy hem ook een<br />
kleine plaats on<strong>der</strong> de Konilfchil<strong>der</strong>s hebben in-<br />
gefchikt. Zyne geneigtheid liep meefl tot het fchil<strong>der</strong>en<br />
van <strong>groote</strong> Hiftorieilukken. Sandrart verhaalt<br />
: dat hy twee jiukken tot Amjlerdam van hem<br />
heeft gezien , die hy voor Koning Karel den eerjlcn ge~<br />
jchil<strong>der</strong>t had. ' T<br />
eene verbeeldde een om hare zonden<br />
treurende Maria', 't an<strong>der</strong> Lot met zyne Pivee dochters,<br />
die puik goed , en zoo ten opzigt van teekening , als<br />
Meur 3
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 8r<br />
koleur , wel gehandelt waren. Hy werd na<strong>der</strong>hand<br />
van den Koning naar Engeland geroepen<br />
om voor hem te fchil<strong>der</strong>en , daar hy ook geftorven<br />
is ; maar in wat jaar heb ik niet konnen te weten<br />
komen. <strong>De</strong> Braban<strong>der</strong>s noemden hem Gen-<br />
tiel. Hy was een goede bekende van Sandrart ,<br />
die ook , als hy te Napels kwam , zyn dogter Arthemifia,<br />
die een Schil<strong>der</strong>efie was, ging zien , en<br />
de groete van haar va<strong>der</strong> bracht. Zy ontfing hem<br />
beleeft , en vertoonde aan hem 't geen zy toenmaals<br />
gemaakt had , zynde een David , vertoonende<br />
het hoofd van Goliat levensgroot , 't welk uitvoerig<br />
en fhout gefchil<strong>der</strong>t was. Zy fchil<strong>der</strong>de<br />
ook Pourtretten,en was wel gezien by de gemalin des<br />
On<strong>der</strong>konings van Napels. Zy teekende ook op de<br />
Academie.<br />
In dezen tyd moeten wy ook gedagtig wezen<br />
aan den beroemden Brabantfen Konflfchil<strong>der</strong><br />
HENRIK van BALEN. <strong>De</strong>ze is, vol-<br />
een leer-<br />
gens het getuigen van Karel van Manier ,<br />
ling geweeft van Adam van Oort. Wat zyne<br />
Schil<strong>der</strong>konlt aanbelangt , die is zoo in opzicht van<br />
ordinantie,teekening en wyze van fchil<strong>der</strong>en deugdzaam<br />
goed , zoo dat zyn werk wel by de Konft van<br />
geagte Meeflers hangen mag. In 't byzon<strong>der</strong>moet<br />
ik ook zeggen , dat hy zyne naakten zoo fchoon<br />
van omtrek, en zoo rond en kragtig heeft uitgevoert,<br />
dat byna alle an<strong>der</strong>e Konft daar by afvalt.<br />
On<strong>der</strong> vele van zyne <strong>groote</strong> Konftwerken , fteekt<br />
uit de verbeeldinge <strong>der</strong> zondige waerelt, ten tyde<br />
van den Boetprediker Noach : Het dorftige Ifraël<br />
drinkende van 't water uit den Steenrots : Ook een<br />
ftuk daar de Egyptifche Koning Pharao verdrinkt<br />
in't RoodeMeer,en Ifraël dus de vervolger ontkomt.<br />
Van 't zelve voorwerp heb ik noch korts geleden<br />
I. <strong>De</strong>el. F een
g2<br />
SCHOUBURGH DER<br />
een kleiner Huk gezien, heel woelig, wel gekoppelt<br />
en vol veran<strong>der</strong>ingen van klee<strong>der</strong>en. <strong>De</strong><br />
grootfle troep <strong>der</strong> vlugtelingen was op den tweeden<br />
grond, in den klaren dag geftelt, en de Figuren<br />
op den voorgrond befchaduwt, 't geen een goeden<br />
welftant gaf aan dat koppelende gewoel op den<br />
tweeden grond,dat zig we<strong>der</strong> tegens den benevelden<br />
bergagtigen agtergrond , en 't blaauw verfchiet redde.<br />
Gelyk ook mede een klein flukje op koper<br />
gefchil<strong>der</strong>t , verbeeldende het oordeel van Paris<br />
en waren de drie Godinnen , inzon<strong>der</strong>heid Venus<br />
die zig van agteren liet zien , zoo rond , kragtig<br />
en uitvoerlyk gefchil<strong>der</strong>t, datze fchenen buiten 't<br />
Tafereel uit te fteken. Daar benevens was de grond,<br />
waar op zy Honden , met gras , kruitjes , en voorts<br />
het geheele landfchap , uitvoerig en konftig door<br />
den Fluweekn Breugel gefchil<strong>der</strong>t.<br />
Behalven veele hiitorifche vertooningen , die hy<br />
konftig door zyn penceel verbeelt heefd , vind men<br />
ook Zinnebeelden vernuftig en leerzaam door hem<br />
toegepaft. <strong>De</strong>Hr. enMeefter vanSchuilenburg,<br />
J.<br />
Raad en Griffier over de PrinlTelyke Domeinen<br />
enz. heeft diergelyke in zyn berucht Konftkabinet<br />
in 'sGravenhage,verbeeldende een deugdzaam man,<br />
zittende on<strong>der</strong> een pragtig behangfel , met eene<br />
kroon van eere op zyn hoofd. Minerva, Godes<strong>der</strong><br />
Wysheid , ftaat ter linker zyde nevens zyn zetel<br />
ter rechter hand de Gerechtigheid , meteen weegfchaal<br />
in de hand , waar in zig in de eene de hoofden<br />
van een zwyn , vos, wolf enpaauw, zinteekeningen<br />
van Gulzigheid , Lift, RoofluftenHovaardy<br />
, doen zien , welke tegens den Winkelhaak,<br />
Liniaal, Oyevaar en Breydel, zinteekenen dieop<br />
een deugdzaam gedrag toegepaft worden , in de<br />
benedenfte fchaal verbeeld , te licht worden bevonden.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 83<br />
den. Daar nevens aan zietmen Liefde de Nyd van<br />
zig ftooten, en de Kupidoos, Slangen en an<strong>der</strong>e<br />
gedrochten, wegzweepen. Zyn Beeltenis Haat nevens<br />
dat van R. Savry in de Plaat D.<br />
Hy heeft een Zoon naargelaten Johannes genaamt,<br />
die hem 161 1 te Antwerpen geboren wierd,<br />
waarvan K. deBie,opp. 120 zegt: by heeft de Km/t<br />
by zyn beruchte va<strong>der</strong> Henrikvan Balen ge-<br />
leert. Hy heeft de zelve na<strong>der</strong>hand in Italien voort-<br />
gezet , en by zyns va<strong>der</strong>s leven <strong>groote</strong>n roem verkregen<br />
,<br />
waar op dit vaers ziet :<br />
Pythagoras , * Tyran van f Lemnos , beeft gefchreven<br />
Ah 't Lichaam f erft , de ziel tot Jlechtc ofbeterftant<br />
Verhuifl. Wie tvorfelt aan dit oude leerftuk , ivant<br />
JJe Geeft van Henrik leeft in Jan, by 's va<strong>der</strong>s-<br />
leven.<br />
Hy<br />
* 't Is klaar dat de oude Latynen door dit woord hebben<br />
verftaan , een die heerfchappy voert met gezach en opperw<br />
aardigheid. Een voorbeeld hebben wy by Virgilius, daar<br />
Larinus aldus van Eneas zegt:<br />
Pax mihi pacis erlt dextrum tetigijfe Tyrann't;<br />
door J. Oudaan dus vertaalt<br />
Ik acht het van den Vreede een gott gedeelte althans f<br />
<strong>De</strong> dapfre regterhand te raken des Tyrans.<br />
En Atheneus noemt de Liefde , T%^n>os $?Z*rt xul dvS-pu-<br />
KW. Een Tyran, dat is een heericher, van Goden en<br />
Menfchen. Ook is den Taalgeleerden bekent , dat dit<br />
woordeen Koning, Vorft, en groot Meefter in Konft of Wetenschappen<br />
beteekent. Zie P. Rabus Vermaaklykbeden <strong>der</strong><br />
Taalkunde, p. 113. daar hy zulks uit een Grieks vaars van Anakreon<br />
beveiligt. Na<strong>der</strong>hand heeft men , die door ilinkfe wegen,<br />
lift, geweld, enz. dwmgelandy oeffenden, met den<br />
gehaten naam van Tyrannen gebrandmerkt. Zie bree<strong>der</strong> in<br />
myn Kantfchrift , op het Leven van den Apojlel Paulus , byP.<br />
Boeteman gedrukt, p. 115.<br />
f An<strong>der</strong>en zeggen Samos,alzoo zyn va<strong>der</strong> hem , noch jong<br />
zynde , van Tyrrhcnen naar Samos had overgebracht. Zie<br />
Thom, Stanky , Filofof. en Poetifcbe Oudheden,?. 1Z5.<br />
F 2
84<br />
SCHOUBURGH DER<br />
Hy was in den j are 1662. noch in leven, en woon*<br />
de te Antwerpen , maar zyn va<strong>der</strong> was toen al<br />
overleden , als uit het Rym van Kornelis de Bk te<br />
befpeuren is.<br />
Hier nevens verfchynd ten Toneel de Konftfchil<strong>der</strong>FRANCOIS<br />
SNYERS, geboren te<br />
Antwerpen , in 't jaar 1579. Hy heeft de beginfelen<br />
van zyn Konft geleerd by Henrik van<br />
Balen. Doch zyne geneigtheid is gevallen , eerffc<br />
op 't fchil<strong>der</strong>en van Fruit , daar na op alle foort<br />
van viervoetige Gedierten, die hy won<strong>der</strong>lyk,elk<br />
in zyn foort, zoo natuurlyk fchil<strong>der</strong>de, dat men<br />
in zyn tyd , niemand vond die hem .daar in gelyk<br />
was. Inzon<strong>der</strong>heid maakte hy zyn naam berucht<br />
door het zamenfchikken <strong>der</strong> Dieren tot de Jagt<br />
een verkiezing, welke inzon<strong>der</strong>heid diende om de<br />
wanden <strong>der</strong> Vorflelyke Zalen, en Galeryen op<br />
te pronken. Gelyk ook de Koning van Spanjen<br />
en de Aartshertog Leopoldus Wilhelmus, zig in<br />
hunne Paleizen daar van bedient hebben. Hy leende<br />
dikwerf de hand aan R u b b e n s , en die we<strong>der</strong><br />
aan hem,en 't zyn wel de geagtfte ftukken, daar men<br />
't penceel van die twee groo te meeflers in ziet. Want<br />
gelyk de een op het vertonen van kragtige werkingen<br />
en driften in Beelden was afgericht,zo fcheen<br />
des an<strong>der</strong>ens penceel als gemaakt om Dieren in hun<br />
grootfte vuur en drift af te malen ; ja 't is verwon<strong>der</strong>lyk<br />
,<br />
hoe hy in zoo menigvuldige veran<strong>der</strong>ingen,<br />
draajingen en buitelingen, de vafle deelen<br />
rekking en buiging <strong>der</strong> fpieren in de Dieren heeft<br />
waargenomen. Zietmen de Jagthonden draven<br />
naar 't Wildt, zy fchynen't oog voorbyte gieren.<br />
Grypenzy 't met hun gefpitfle tanden aan, 't vuur<br />
ftraalt hun ten oogen uit : en die verminkt of gebeten<br />
vertoond worden , drukken de pynlykheid<br />
van
E.T.&.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 85<br />
van hun ontfangene wonden , door een gekromden<br />
rug , gewronge buiging en wyt opgefparde muilen<br />
zoo natuurlyk uit,datmen 'er deernis mee hebben<br />
zoude. Wat hoeft 'er meer gezeit , daar het Konftwerk<br />
zelf fpreekt? zyn Beeltenis Itaat boven aan in<br />
de Plaat E.<br />
Wy mochten ook niet langer verfchuiven zynen<br />
braven Land- , tydt- en Konftgenoot<br />
JOAN BREÜGEL, bygenaamtden Fluweelen.<br />
Hy was de Zoon van Pieter Breügel, an<strong>der</strong>s<br />
Peer den Drol, dus genoemtomzynegeeftigekoddigheden<br />
en boerteryen , die hy doorgaans maakte<br />
in welk opzicht ook van Man<strong>der</strong> getuigt : dat hy<br />
in een zyner 'laatfte fliikken een Galg , waar op een<br />
fnaterende Exter zat , verbeeld had, daar hy de ver-<br />
dien/Ie van een klappige tong mee wilde aanduiden ,<br />
en 't zelve zyn Vrouw tot een te/tam ent naliet.<br />
Plautus zegt: Dat hy nooit een zwygende Vrouw<br />
heeft gevonden , en het gefnater een Vrouwlyk huif-<br />
raat is. En Socrates beklaagde zig van drie<br />
laflige dingen , de Letterkonft , deDichtkonften<br />
een klapagtig Wyf, en zeide: dat hy de tweevoor-<br />
fte zig had kwyt gemaakt , maar dat hy het klapag-<br />
tig Wyf moeft houden. Dit overgeilagen , 't is bedenkelyk<br />
dat onze JoanBreugel, de grondbeginfelen<br />
van de Konfl, on<strong>der</strong> opzicht van zyn<br />
va<strong>der</strong> geleid heeft; doch heeft zig toteenen geheel<br />
verfchilligen aart van fchil<strong>der</strong>en gefteld. Alen kan,<br />
zegt het fpreekwoort , zyn kin<strong>der</strong>en wel minnen<br />
maar niet zinnen. Want hy verkoos den Bloemhof<br />
van Flora, ten voorwerp van zyn pen ceel. Maar<br />
gelyk de menfeh by veran<strong>der</strong>ing leeft; zoo zag<br />
men ook na verloop van eenige jaren , zyn penceel,<br />
in fierlyke Land- en Watergezichten, op<br />
menigerhande wyzen , en zoo als 't hem in 't le-<br />
F 3<br />
ven
86 SCHOUBURGII DER<br />
ven voor kwam , fpeelemeyen. Egter verliet hy het<br />
ichil<strong>der</strong>en van Bloem en Fruit, en wat tot Veld- en<br />
Tuinge walTen behoort,niet zo,of hy heeft zig na<strong>der</strong>hand<br />
inzyne Landfchappen daar noch van bedient.<br />
In den jare 17 13. heb ik een Huk 3 voet hoog,<br />
en 4 breet , van hem gezien , daar ik en alle<br />
Konilminnaars uuren lang , zon<strong>der</strong> ons te<br />
konnen verzadigen , met verwon<strong>der</strong>inge op Honden<br />
te kyken; waar in zoo menigerhande foor t van<br />
Bloemen , Struik- en BoomgewaiTen , op den voorgrond<br />
gefchil<strong>der</strong>t waren , dat het oog daar in als in<br />
eenen doolhof verwart bleef, en fchoon 't zelve<br />
op het twintigfte deel in grootte, niet by 't leven<br />
konde halen , nochtans was y<strong>der</strong> in zyn foort , in<br />
dat klein bellek, zoo uitvoerig, konftigennatuurlyk<br />
gefchil<strong>der</strong>t, als of het in de grootte van 't leven<br />
had geweeft: inzon<strong>der</strong>heid flak 'er in uiteen<br />
Vygenboom , die in een tuinpot flond: waar van<br />
de ftam zoo natuurlyk gekleurd, de bladen zoo<br />
geeflig en dun gefchil<strong>der</strong>t, de groene uitfpruitfelen,<br />
half gekleurde,volwaflchen, en van rypheid geplooide<br />
Vygen , zoodanig waren gefchil<strong>der</strong>t , dat het<br />
geen penceelwerk, maar 't levenfcheen te wezen.<br />
Dit fluk van 't Loo gebragt, werd te Amfterdam<br />
in 't Heeren Logement 1713. den 26 van Hooimaand<br />
verkogt voor 2825 guld. <strong>De</strong> twee Figuren<br />
die in 't zelve waren , verbeeldden * Pomona en<br />
f Vertumnus, door Rubbens gefchil<strong>der</strong>t, gelyk<br />
ook<br />
* Pomorta heeft haren nnam vanPow/?, Appelen , Peren ,<br />
enz. zy was een <strong>der</strong> Latynfche Boommaagden, die in't aankweken<br />
de kroon fpanden;aangezien zy noch in 't jagen,noch<br />
baden , maar alleen in tuin oeffening haar vermaak nam. Zie<br />
P. Ovid. Nazo, 't 14 Boek, 't 11 Hoofdft.<br />
f Vertumnus, een Larynlche Godheid, wiens FeeïMag<br />
op den 30 van October wierd gevierd. Zie de kantteek. van L.<br />
Smits, op de voorgemelde plaats.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 87<br />
ook de weerga, met een flapend Vrouwtje en Sater ,<br />
voor 1875 gulden. Dog het alleruitmuntenflein<br />
Konfl dat ik van hem gezien heb, is het zoo genaamde<br />
Paradys , by den Heer Le Court van <strong>der</strong><br />
Voorts tot Leiden, waar in zig een menigte van<br />
allerhande Dieren op 't allerkonfligfl, in een niet<br />
min kondig gefchil<strong>der</strong>t Landfchap doen zien : en<br />
de Adam en Eva op 't alleruitvoerigfl door Rubbens<br />
gefchil<strong>der</strong>t. Dit lluk is gekomen uit het beruchte<br />
Kabinet van den Heer de Bie , den Mecenas van G.<br />
Dou.<br />
Menigte van kleine ftukjes , tenbewysvan zyne<br />
naarfligheid , is 'er van zyne konftige hand inde<br />
Konflkabinetten alzins te zien; waar on<strong>der</strong> veele,<br />
waar in een Meulenhoef aan den kant van een riviertje<br />
flaat afgebeeld : of ook wel een Dorpje , of<br />
eenig an<strong>der</strong> Gehugt aan den kant van 't water , 'C<br />
welk hy dan vor<strong>der</strong>s heeft opgeciert met kleine<br />
zeil- en waterroeituigen, gelyk op 't land met kar-<br />
ren , wagens , paerden en allerhande foort van kleine<br />
Beekjes, die hy by uitnementheid konftig en<br />
uitvoerig wifl te maken : waarom hy ook van Judocus<br />
Momper en an<strong>der</strong>en zyne tydgenooten gebruikt<br />
werd, om hunne Land fchappen met Beek-<br />
jes, Paertjes, enz. op te eieren. Immers hy heeft<br />
zoo aan 't een als an<strong>der</strong>, aan al de waereld doen<br />
zien , dat hy een groot meefter in de Konfl was.<br />
Zie zyn Beeltenis on<strong>der</strong> aan in de Plaat E.<br />
Hier aan verfchynt de brave Konflfchil<strong>der</strong><br />
ADRIAAN STALBEMT geboren , te<br />
Antwerpen,<br />
Wiedemaant.<br />
in 't jaar 1580. op den 12 van<br />
Van hem word getuigd , dat hy<br />
van <strong>der</strong> jeugt af aan zoo vlytig en naarflig is<br />
geweefb in de oefFening van de Konfl , ja zoo geheel<br />
zig daar aan overgegeven heeft , dat hetfeheen<br />
F 4<br />
als
88 SCHOUBURGH DER<br />
als of hy alleen voor de Kond geboren was. Hy<br />
zette zig tot het fchil<strong>der</strong>envanLandfchapjes, met<br />
kleine Figuurtjes, welke hy zoonatuurlyk , geef-<br />
tig, konftig, en uitvoerig behandeld heeft, dat<br />
hy, om zyneuitftekendeKonfl geroepen is aan het<br />
Brittannifche Hof, alwaar hy, door zyn penceel<br />
dingen heeft, uitgewerkt, daar men veel van weet<br />
te zeggen.<br />
Hy leefde , en woonde binnen Antwerpen , en<br />
oeffende de Konfl noch in zyn Softe jaar.<br />
In dit jaar 1580. werd teStettyn,inPomeren,<br />
DANIEL BLOK geboren. Zyn Va<strong>der</strong> Harten<br />
Blok , was geboren te Utrecht. In Holland<br />
zegt de Schryver , doch dit willen wy voor geen<br />
fout rekenen , wyl het de Schry vers dus gewoon<br />
zyn, en zelden de on<strong>der</strong>fcheiden Provinciën noemen.<br />
Immers om dat hy van 't Sticht van Utrecht<br />
herkomftig is , hebben wy reden gevonden<br />
van hem hier een enge plaats in te ruimen.<br />
D a n 1 e l , die dan al vroeg blyken gaf, dat hy<br />
tot de Konfl geneigt was, werd te Dantzik befleld<br />
, by Jakob Schcrer , een bekwaam meefler om<br />
hem op te leiden totdehoogeSchole<strong>der</strong>Schil<strong>der</strong>-<br />
konfl. Hy zette zig inzon<strong>der</strong>heid tot het fchil<strong>der</strong>en<br />
van Pourtretten , dat hem wel gelukte; want<br />
hy heeft voor GuflavusAdolfvan Zweden , de Genealogie<br />
, Stam- en Geflagtlinie <strong>der</strong> Hertogen van<br />
Mekelenburg gefchil<strong>der</strong>t. Van Schil<strong>der</strong> werd hy<br />
Hoveling, en verloor op eenenftond alles wat hy<br />
bezat, door 't brandftigten <strong>der</strong> woedende oorlogsbenden<br />
inden jare 1651 , zoo dat hy dienaauwlyks<br />
met behoudenis zyns lyfs ontvlugten konde. Hy<br />
flierf te Roflok in zyn tachentigfle jaar.<br />
Dat
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 89<br />
Dat ik in de Titelprint van 't Tweede <strong>De</strong>el myner<br />
Zinnebeelden , de Schil<strong>der</strong>konffc met een doek<br />
voor den mond vertoond heb , daarvan gaf ik deze<br />
reden : Dat de tong niet mogt pleiten wort penceel,<br />
maar het werkftuk zig zelf moet verantwoorden.<br />
<strong>De</strong> flechtfle foort van krukken en brekebeenen in<br />
de Konfl hebben meeftentyd voor gebruik, dat ze<br />
hunne werken door ftoffen , en fnorkeryen opvyzelen<br />
: maar <strong>groote</strong> meeiters hebben in tegendeel<br />
hunne kunfhverken laten fpreken, en het vernuft<br />
van hunnen maker melden.<br />
Apelles en Praxiteles konden roemen , dat zy al-<br />
leen voorrecht hadden , om 's waerelts Monarch af<br />
te beelden , daar dit volgende vaers op fpeelt<br />
spelles werd uit veele alleen geflelt ,<br />
Te fchildcrcn den <strong>groote</strong>n Alexan<strong>der</strong>:<br />
Praxiteles had oorlof, en geen an<strong>der</strong> ,<br />
Een marmer beeld te maken naar dien Helt.<br />
Doch zy hebben zig daarom niet vermeten aange-<br />
ftelt, maar ftil gehouden , en hun werk laten zeg-<br />
gen: wie zy waren , en wat zy in de Konft ver-<br />
mochten.<br />
Van den eerftgemelden hebben wy een opmerkelyk<br />
voorbeeld: 't geen ons tot aanleiding vaneen<br />
nieuw Toneelbeeld ftrekken zal. <strong>De</strong>ze, door<br />
begeerte aangefpoort , om Protogenes , en zyn beruchte<br />
werken, te zien, fcheeptenaar Rhodus; maalais<br />
hy hem niet op zyn winkel vond,nam hy een penceel<br />
met verf, maakte daarmee, op den opgefpanne<br />
doek , dienhy daar vond ftaan , een fynentrek,<br />
zeggende tegens de Dienftmaagd, die hem vraagde<br />
wie zy zeggen zoude dat naar haar meefter gevraagt<br />
had , dat zy tegens Protogenes , wanneer<br />
hy t'huis kwam, zeggen zoude, Die dezen trek met<br />
F 5<br />
het
90<br />
SCHOUBURGH DER<br />
het penceel gemaakt heeft , heeft naar u gewaagt : en<br />
ging weg. Protogenes t'huis gekomen , en bericht<br />
ontfangen hebbende van 't geen 'er gebeurt was<br />
en ziende dit werk mét verwon<strong>der</strong>ing , zeide : Dit<br />
heeft Apelles gedaan ,<br />
want niemant an<strong>der</strong>s kan zulks<br />
doen. Daar op nam hy een penceel , en maakte<br />
eenen an<strong>der</strong>en trek, op den zelven doek , zeggende<br />
tot zyn Dienftmaagd, Zoo Apelles an<strong>der</strong>maal komt y<br />
toon hem dien trek , en zeg , Dit heejt gemaakt<br />
daar gy naar vraagt. Apelles kwam, en ziende dat<br />
die trek konftiger was, dandezyne, nam een<br />
penceel met an<strong>der</strong>e verf , en maakte eenen * Trek<br />
door de an<strong>der</strong>e trekken heen, zookonftig, dat als<br />
Protogenes dien zag , zig verwonnen gaf, in aller yl<br />
naar de zeepoort liep, en Apelles , dien hy daar vond,<br />
minnelyk bejegende.<br />
Een diergelyk geval ontmoet ons in 't leven van<br />
FRANS HALS, wiens Beeltenis zig aan den overkant<br />
met een hoed op't hoofd doet zien. Anthony van<br />
Dyk, de Fenix van zyn tyd,als hy in dienfl van Karel<br />
den eerften , naar Engeland zoude overfchepen,was<br />
verlangende om hem voor af te zien , kwam te<br />
Haarlem, en ging aan zyn Huis. Maar 't had zyn<br />
werk<br />
* Samuel van Hoogfirsiten, in zyn negende Boek van de<br />
Schil<strong>der</strong>konfi p. 3 31<br />
gedachten. Zy meenen niet dat dit flegts regte nitgetrokke<br />
linien of ftreepen zullen zyngeweeft, die een Schryfmeeiter<br />
, is met van Man<strong>der</strong> hier omtrent van eene<br />
dikwüs beter uit de hand 7ou komen trekken dan de befte<br />
Schil<strong>der</strong>, maar eenige omtrekken van armen ,<br />
beenenofiet<br />
diergelyks. Hoogftraten fterkt zyn gevoelen met de getuigenis<br />
van Plinius , die zegt: dat 'er ds genen die de Schil <strong>der</strong>kon fi ver ~<br />
/lenden , <strong>groote</strong>lyks zig over verwon<strong>der</strong>den , en verbaajl fionden ;<br />
waaruit wd te denken is, dat de Konfttrekkengeen regte<br />
Iynen zyn geweeft , en 'er de oude Schryvers 't regte beduid<br />
niet van hebben gegeven , 't Beurt meer , als onbedrevelingen<br />
van zaken fchry ven , diezy riet-werftaan » dat zy daar van<br />
oordtekn als de blinden van de kolernen.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 91<br />
werk in , hem in de bierkroegen op te zoeken<br />
daar hy niet eer uit kwam , voor hy zyn pincje geleegd<br />
had. Inmiddels ftont van Dyk met veel<br />
gedultte wagten , die zig voor hem bedekt hield,<br />
zeggende alleen tegen hem, dat hy een vremdelingwas,<br />
die geen an<strong>der</strong>en tyd had, alsdentegenwoordigen<br />
, en egter begeerte had van zyn Pourtrec<br />
door hem te laten fchil<strong>der</strong>en , 't geen F. Hals zon<strong>der</strong><br />
ver<strong>der</strong> navragen hem inwilligde. Hy nameen<br />
doek , zoo goed en zoo kwaad , als hy toen maar<br />
aan de hand had , en begon aan 't werk te vallen.<br />
Van Dyk maakte weinig tuilchenfpraak met hem,<br />
on<strong>der</strong> 't zitten , om niet bekent of ontdekt te worden,<br />
't Was in korten tyd gedaan, en Frans<br />
verzocht hem op te (laan , om te zien of het dus<br />
van zyn behagen was. Van Dyk prees het , en<br />
maakte toen met hem eenige zamenfpraak, dog<br />
zoo , dat hy niets merken konde. On<strong>der</strong> an<strong>der</strong>e reden<br />
zeide hy : gaat het fchil<strong>der</strong>en zoo in zyn ivcrk?<br />
Zou ik het ook niet konnen doen ? vatte voort een ledigen<br />
doek , dien hy daar zag flaan,zette dien op den<br />
Ezel, en verzocht hem neer te zitten. Frans<br />
zaghaaft aan 't aanvatten van 't palet, enpencee-<br />
len, dat dit de eerfhemaal niet was , en dat de vermomde<br />
Ulyffes zig van zelf wel ontdekken zou ,<br />
dog had geen bedenken op van Dyk, maar beiloot<br />
dat het de een of de an<strong>der</strong> potzige Schil<strong>der</strong> moeft<br />
wezen, die zig door een ftaal van zyn Konflte<br />
toonen, wilde doen kennen, 't Leed niet lang of<br />
van Dyk belailte hem op te Haan , om 't werk te<br />
zien. Zoo haaft als hy 't bezag , zeide hy : Gy<br />
zyt van Dyk , want geen menfch an<strong>der</strong>s kan zulks<br />
doen, viel hem om den hals, en kufle hem.<br />
Van Dyk nam zyn Fourtretnat voor zich mee,<br />
bedankte hem , en Hopte zyn kin<strong>der</strong>en daar ryke-<br />
lyk
92<br />
SCHOUBURGH DER<br />
ïyk wat voorin de hand, daar zy niet lang kaflïers<br />
van bleven ; want Frans die buitekans voort op<br />
de lippen nam.<br />
Men zegt dat van Dyk veel moeite deed , om<br />
hem mee te troonen naar Engeland, maarhy wil-<br />
door dien hy zoodanig<br />
de daar niet naar luifteren ,<br />
op die Üegte wyze van leven verflingert was. Egter<br />
behield hy <strong>groote</strong> achting voor deszelfs Konfl<br />
gelyk hy ook na<strong>der</strong>hand dikmaals gezegt heeft<br />
Dat , indien hy in zyne vermenginge wat meer van<br />
hetteere, of dunne gehad had, hy een <strong>der</strong> grootfte<br />
meeflers zoude hebben geweefl ; want dat hy<br />
zyn weerga niet kende, die 't penceel zoototzyn<br />
wil had , dat hy , na hy een Pourtret had aangeleid<br />
de vafte wezenstrekken, hoogfels, endiepfelsmet<br />
een penceelzet , zon<strong>der</strong> verzagtinge ofveran<strong>der</strong>ing<br />
zoo hun behoorJyke plaats wifb te geven.<br />
Men zegt, dat hy voor een gewoonte had , zyn<br />
Pourtrettenvet, en zachtfmeltende aan te leggen,<br />
en na<strong>der</strong>hand de penceeltoetfen daar in te brengen,<br />
zeggende: Nu moet 'er bet kennelykcvan den mcejler<br />
noch in.<br />
Hoe krachtig en levendig hy, door zyn penceel<br />
den natuurlyken zweem des menfchelyken wezens<br />
getuigen de menigvul-<br />
heeft weten na te bootfen ,<br />
dige Pourtretten , die men nu noch van hem ziet.<br />
Te <strong>De</strong>lf in de Oude of Kolveniers Doelen is een<br />
groot ftuk van hem , waar in eenige Hoofden of<br />
Bevelhebbers <strong>der</strong>Schuttery, levens groot in flaan<br />
afgebeeld , en zoo kragtig en natuurlyk gefchil<strong>der</strong>t<br />
zyn , dat zy de aanfchou wers fchynen te willen aanfpreken.<br />
Hy had ook een Broe<strong>der</strong> , D i r k genaamt , die<br />
een fraai Schil<strong>der</strong> was , en zig oeffende in Gezelfchapjes<br />
, en kleine Beekjes. Samuel Ampzing<br />
gedenkt
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 93<br />
gedenkt aan hun beide in de befchryving van Haarlem<br />
, met dit volgende rym :<br />
Hoe wakker fchil<strong>der</strong>t Frans de luiden naar het Ieven?<br />
Wat zuivre beeldekens weet Dirk ons niet te geven?<br />
Zyn brave Konfl en ftoute wyze van penceel-<br />
maarniet zyne levenswyze moet de<br />
behandelinge ,,<br />
fchil<strong>der</strong>jeugt zig ten voorbeeld , en tot naarvolging<br />
ftellen , aangezien hy geen goed beflier<strong>der</strong><br />
van zyn levenskar was , als die niet zelden van 't<br />
middelfpoor afholde , wyl hy zyne driften te ruimen<br />
toom vierde.<br />
Frans was gemeen lyk allen avond tot de keel<br />
toe vol met drank. Echter hadden zyne Leerlingen<br />
<strong>groote</strong> agtinge voor hem , en de oudfle verftonden<br />
malkan<strong>der</strong> daar in , dat zy by beurten agt op<br />
hem gaven , en hem des avonds, inzon<strong>der</strong>heid wanneer<br />
het duifter of laat wierd, uit de kroeg haalden<br />
, op dat hy niet in 't water zoude loopen , of<br />
op een an<strong>der</strong>e wys eenig ongeluk ontmoeten ; die<br />
hem dan gevoegelyk t'huis bragten , koulTen en<br />
fchoenen uittrokken, en te bed hielpen.<br />
<strong>De</strong>ze , die dan de een voor en de an<strong>der</strong> na , agc<br />
gegeven hadden , dat hy , hoe befchonken , egter<br />
eenig avondgebed, uit gewoonte, uitftamerde<br />
en altyd befloot met dezen wenfch : Lieve Heer,<br />
waren agter-<br />
haal my vroeg in uwen hoogen Hemel ,<br />
denkende on<strong>der</strong> malkan<strong>der</strong> , of dit wenfchen van<br />
hunnen meefter wel ernft was. <strong>De</strong>s bedachten zy<br />
te zamen een middel, om daar proef af te nemen.<br />
Een Adriaan Brouwer, die een Leerling<br />
van hem was, van de jeugt af aan op potferyen<br />
af~
94<br />
SCHOUBURGH DER<br />
afgericht , en Dirk van <strong>De</strong>len , waar van wy op<br />
't jaar 1650 zullen fpreken, hadden hier deel in. Die<br />
Huk ging on<strong>der</strong> belofte van elkan<strong>der</strong> niet tebekrajen,<br />
on<strong>der</strong> hun vieren aan. Zy boorden vier gaten in .<br />
den zol<strong>der</strong> , boven zyn bedfteê , waar door zy fterke<br />
koorden neerlieten , die zy aan de hoekeinden<br />
van 't bed vaft knoopten. Wanneer zy hem dan<br />
den volgenden avond vol en zoet , als men gemeen-<br />
]yk van de zulke zegt , te bed geholpen hadden , en<br />
het licht uit de kamer gedragen , gingen zy op hunne<br />
koutten de trappen op naar boven ,<br />
om hunne<br />
zon<strong>der</strong> dat hy daar af iets gewaar<br />
rol uit te fpelen ,<br />
werd, en luiilerden fcherp toe naar het prevelen<br />
van zyn Avondgebed, 'dat hy dan naar gewoonte<br />
weer met dezelve wenfehinge: Lieve Heer haal<br />
?ny vroeg in uwen hoogen Hemel , befloot ; waar op zy<br />
hem gelykerhand met het bed naar boven trokken.<br />
Hy die in den dommel van zyn dronkenfehap dit<br />
egter gewaar werd , en vaft belloot dat de Hemel<br />
zyn gebed verhoord hadde , terwyl hy zig voelde<br />
om hoog heffen , veran<strong>der</strong>de van toon , roepende<br />
veel lui<strong>der</strong> als gewoonlyk : Zoo haajlig niet , lieve<br />
Heer , zoo haajlig niet , zoo haajtig niet , enz.<br />
waar op zy hem we<strong>der</strong> zacht lieten dalen naar<br />
beneden, zon<strong>der</strong> dat hy bemerkte dat hem dit uit<br />
potfery gefpeelt werd. Wanneer hy nu vaft in<br />
ilaap lag te ronken , maakten zy behendig de touwen<br />
we<strong>der</strong> ios, en zy noch hy ontdekten niets,<br />
dan na verloop van jaren wat 'er gefchied was<br />
maar Frans gebruikte na dien tyd die wyzevan<br />
bidden niet meer. 't Welk on<strong>der</strong> hen dikwils ftoffe<br />
tot lachen gaf, wanneer zy hem niet meer om<br />
den Hemel hoorden wenfehen.<br />
Ik was met de befchryving van myn Boek al<br />
heel naar 't eind gevor<strong>der</strong>t, wanneer on<strong>der</strong> de pa-<br />
pieren
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 95<br />
pieren van een oud Haarlemmer Konitfchil<strong>der</strong> een<br />
begraafnisbriefje van hem gevonden werd , waar<br />
agter op aangefchreven ftond : F r a n s is geftorven<br />
te Haarlem, in den ou<strong>der</strong>dom van 5 of 86 jaren,<br />
in 't jaar 1666, en is op den 29 van Oogflmaand<br />
, in 't Koor van de Groote Kerk begraven<br />
naar dat zyn Broe<strong>der</strong> Dirk hem in 't jaar 1656<br />
was voorgegaan. Zy waren Mechelaars van geboorte.<br />
En op de Lyft van St. Lucas Gildeboek<br />
te Haarlem daan verfcheiden Zonen , en Zoonszonen<br />
van Frans Hals geboekt, die alle de Kond<br />
gehanteert hebben, als Frans Hals Franszoon,<br />
Herman Hals Fransz. , Jan Hals Fransz. ,<br />
en Klaas en JanHals Janszonen, van<br />
die daar<br />
welke 'er noch een leeft in Ooftindien ,<br />
getrouwd is aan een Meflys,of halve Zwartinne. Zekerlyk<br />
om haar geld. <strong>De</strong>ze heeft daar een huis<br />
gebouwd, en 't zelve met Schil<strong>der</strong>yen behangen<br />
op de Hollandfewyze, en is een groot beminnaar<br />
en konftig oeffenaar van de Speelkonft , door het<br />
welke hy zig meer als door zyn penceelkonft by de<br />
braaffle luiden bemind heeft weten te maken. Het<br />
een en 't an<strong>der</strong> fchynt hun aangeboren te wezen.<br />
J. Wieland, een oud Liefhebber , en die de meefte<br />
<strong>der</strong> zelve gekent heeft, getuigt : dat al de kin<strong>der</strong>en<br />
van F. Hals luchtig van geeft , en beminnaars<br />
van Zang- en Speelkonft geweeft hebben.<br />
Het fpreekwoord zegt : Armoede is de vindfter<br />
<strong>der</strong> weten/etappen en konjten ; doch dit gaat niet al-<br />
tyd zeker, want zoo dit een algemeeneregel was,<br />
zoo zoude moeten volgen , en voor een waarheid<br />
doorgaan, dat de braaffle Konflenaars, enveelweters<br />
, uit behoeftigheid zyn voortgedreven , ofdoor<br />
armoede zyn voortgekomen ; daar menigte van<br />
voorbeelden ons het tegendeel heeft doen zien , hoe<br />
bui-
96<br />
SCOUBURGH DER<br />
buiten noodwendigheid van zig daar door te ge-<br />
neren , veele door geldmiddelen gezegend , en<br />
van <strong>groote</strong> geboorten , echter door een aangeboren<br />
zucht tot weten fchappen en konften , zoodanig<br />
wierden gedreven , dat zy die oeffeningen boven<br />
alle an<strong>der</strong>e waereltfche vermaken verkozen , en zig<br />
daar geheel aan over gaven.<br />
DEODATUS del MONT zal een voorbeeld<br />
tot bewys van myn zeggen opleveren. <strong>De</strong>ze<br />
was geboren te St. Truyen, in 't jaar 158 , 1 uit<br />
een geacht geflagt, daar en boven om zyn groot<br />
verftand in de Meetkunde, Starkunde, Schil<strong>der</strong>konilenmeer<br />
an<strong>der</strong>e pryswaardigewetenfchappenen<br />
konften geadeld van den Hertog van Nieuborg,<br />
,<br />
aan welks hof hy lang verkeert heefd ; was ook van<br />
den Koning van Spanjen , dien hy als Veftingbouwmeefter<br />
in zyn jeugd gedient hadde , met veele voor-<br />
deden en vrydommen begunftigt :<br />
en wanneer die<br />
hem na<strong>der</strong>hand betwift werden , heeft de Koning<br />
in eigen Perfoon , daar over aan zyn Broe<strong>der</strong> Ferdinand<br />
, den Prins Kardinaal gefchreven , ten einde<br />
hy hem zyne vrydommen en voorrechten wilde<br />
verdedigen en herftellen. Hy is niet alleen<br />
een Leerling van Petrus Pctulus Rtibbens^ maar ook<br />
zyn lieflie boezemvriend geweefl ; die hem ook<br />
in zyne reis door alle de Steden van Italien<br />
heeft verzeld. Behalven zyne Konftftukken , die<br />
in buiten geweften zynen roem fchragen, ziet<br />
men ook te Antwerpen , in 't Kloofler genaaamt<br />
deFacons, een Altaarftuk, dat kloek gehandelt,<br />
wel geordinecrt en vloeijende gefchil<strong>der</strong>t is , verbeeldende<br />
de Offerhande <strong>der</strong> drie Koningen. En<br />
noch een an<strong>der</strong> in de Lieve Vrouwe Kerk , vertoonende<br />
de Transfiguratie , de Verheerlykinge van<br />
Chriftus
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 97<br />
Chfiftus op den berg. Als ook by de Paters Je-<br />
fuiten , een Kruisdraging enz. genoegzaam flalen<br />
van zyn vermogen in de Schil<strong>der</strong>konft.<br />
Fruftrafit per plura quod per pauciora fieri potefi.<br />
'T is te vergeefs veel woorden te gebruiken<br />
als men 't door weinige beduiden kan.<br />
Hy isgeftorvenop den 25 van Slachtmaand in't<br />
jaar 1 634. binnen Antwerpen. En word van hem<br />
gezeit, dat hy door zyne bedrevenheid indeSterreloopkunde<br />
veele zaken wift te voorfpellen ; als<br />
on<strong>der</strong> an<strong>der</strong>e ook<br />
Het Jaar van zyne Dood ook waarïyk te voorzeggen.<br />
En zoo hy had gezeit, is 't waarlyk ook gefchiet.<br />
Die dit getuigd is Kornelis de Bie. Dog die 't<br />
niet gelooven wil zal 'er niet om gebrand worden.<br />
Thans zal het tyd wezen dat ik den beruchten<br />
PIETER LASTMAN ten Toneel voer,<br />
aangezien hy op , of omtrent dezen tyd is geboren.<br />
Hy was een Leerling van Kornelis Kornelisz van<br />
Haarlem geboren 1562, in welkers Ievensbefchryv'mgvan<br />
Man<strong>der</strong> van hem op pag: 207 B» meld,<br />
met deze woorden : Lajiman is een Jongman van<br />
goede hoop , en thans in Italien. Dit was in 't jaar<br />
1604. Als ik nu ffcel dat hy toen ter tyd 23 jaar<br />
oud was; (want dat hy Jonger de reis naar Romen<br />
zoude on<strong>der</strong>nomen hebben is niet denkelyk)<br />
enalsmendandie23'jarenteruchteld, van 1604,<br />
komt het uit op 1581.<br />
'K heb dikwils met <strong>groote</strong>n roem van zyne Konftwerken<br />
hooren fpreken , doch geen gelegenheid<br />
L<strong>De</strong>ei G ge-
98<br />
SCHOUBURGH DER<br />
gehad om 'er veel van te zien nog ook zyn Beeltenis<br />
, door Thomas de Keizer gefchil<strong>der</strong>t , daar Von-<br />
del dus op zeit<br />
<strong>De</strong> geeft van Peter voer in 't ordineeren fpeelen 9<br />
En volgde vrouw Natuur op doeken en pannelen<br />
Zyn Kunftgetuigen. Toen, wie 't oordeelftrykenkan,<br />
Of Lastman Fenix was, of'Ru bbens zyn genan.<br />
<strong>De</strong> Keizer heeft hem dus zyn ommetrek gegeven<br />
Maar an<strong>der</strong>s tekend hy zich in zyn Konft naar 't leven.<br />
Gemelde Vondel , die door ftadig met de braaffte<br />
Konftenaren te verkeeren goed oordeel van Konft<br />
had , zeit : Dat zyne ordonnantien woelig waren ,<br />
en zig welvoeglyk koppelden : zyn naakte wel getee-<br />
kent, zyne Klee<strong>der</strong>en natuurlyk en vlak geplooit , en<br />
de Koleuren vloeyende en kragtig gefchil<strong>der</strong>t. Meer<br />
konnen wy 'er niet van zeggen , als dat gemelde<br />
Ne<strong>der</strong>duitfche Maro den inhoud van een zyner<br />
voornaamfte Konftflukken in Vaarzen tot zyner<br />
gedachtenis en roem naargelaten heeft , welks<br />
hoofdfchrift is; Lastmans Offerstaetsi<br />
te Listren aan den Heere Joan Six. Dit<br />
is 'er 't begin af:<br />
Wat dunkt u, Konftgeleerde S 1 x?<br />
Wie had de fchikkonft ooit zoofix<br />
Als Lastman, waard de teekenkroon<br />
t' Ontfangen van Sint Paulus troon ,<br />
Toen hy zyn won<strong>der</strong>werk van Liftren<br />
Zoo verfch vertoonde , als beurde 't giftren ?<br />
Dit tuigt uw bemelfch Tafereel ,<br />
Daar onze Apelles zyn Toneel<br />
En grond met volle kennis bouwd.<br />
En zoo deze Offerftaatfie houd,<br />
Dat
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. $$<br />
Dat zelf de geeft van Rome en Grieken<br />
Nooit hooger zweefde op zyne wieken..<br />
Met welk een zwaai en ftaatigheit<br />
En priefterlyke Majefteit<br />
Verfchynt al 't Heidenfch Priefterdom<br />
Voor doude Stad, vol yvers om<br />
Te wierooken voor Chriftus Boden ,<br />
Hier aangezien voor Griekfche Goden !<br />
Men acht dat hier in menfchen fchyn<br />
* Merkuur, en Don<strong>der</strong>god Jnpyn<br />
Verfchynen , om den Jongeling ,<br />
Die flus op krukken ging , en hing<br />
Te heelen , zon<strong>der</strong> konft van kruiden,<br />
Datftuk verbaaft veel duizend luiden.<br />
Een rykdom, en verfcheidenheit<br />
Van toeft el na<strong>der</strong>d, en gekit<br />
f Bekranfte en § witte Stieren vaft<br />
Naar<br />
*<strong>De</strong>bygeloovigheid had den oude Heidenen ingeboezemt<br />
te geloOven , dat de Hemelgoden zomtyds in menfchelyke<br />
gedaante op de waereld verfchenen , en omgang met de volken<br />
hielden , 't welk de oude Fabeldichters hielpen on<strong>der</strong>fchragen<br />
; on<strong>der</strong> welke Nafo , als een <strong>der</strong> voornaamfte<br />
wel mag geftelt worden, die by 't leven van Keizer Auguftus<br />
een geheel boek van die herfchepping gefchreven heeft;<br />
in het welke hy on<strong>der</strong> meer an<strong>der</strong>e vertellingen (want hooger<br />
ftaan zy by ons niet te boek ) verhaald , hoe Jupiter en<br />
Merkuur, in Menfchelyke gedaanten omwandelende, de<br />
ondankbaren verdelgden , en de herbergzame Philemon en<br />
Baucis in boomen veran<strong>der</strong>den ; om dat d'een des an<strong>der</strong>s<br />
üerfuur (dat hun beede was) niet met fmarte zoude zien<br />
waar op de puntdichter L. Rotgans , aldus zeit<br />
Zoo treurt Philemon nooit by 't Lyhvier van zyn vrouw<br />
Noch Baucis Jcheurt om hem 't gerimpclt vel uit rouiv.<br />
| Bekranfte'] Dat de nachtdieren als zy naar 't outaar geleid<br />
wielden, met groene kranifen om hals en lendenen omhan-<br />
G 2<br />
gen
100<br />
SCHOUBURGH DER<br />
Naar d* Offerplaats op 's Priefters laft,<br />
Opwel, tamboer, en lier , en fluiten,<br />
Langs 't ryk bejirooide padt naar buiten.<br />
Hier blaken fakkels , licht en klaar.<br />
Hier riekt de wierookkandelaar<br />
Hier glinftren wierookvat , lampet ,<br />
En goude fchotel , op dien tredt.<br />
<strong>De</strong> Byl, en B loetpan op het jlagten<br />
Van Vee en Ojferhande wachten.<br />
Een kenner ziet hier , heel vernoegt<br />
Hoe d'eene perfoonadie voegt<br />
By d 'an<strong>der</strong> ; en hoe elks gelaat<br />
En ampt gclyk een zangers ,<br />
maat,<br />
Zyn plicht bewaart : hoe kleene en <strong>groote</strong>n<br />
Hier<br />
gen waren , daar van hebben wy verfcheyden voorbeelden<br />
in d'oudheid : gelyk ook an<strong>der</strong>s , de lenden met een offerkleed,<br />
beftikt met goude en zyde Loopwerken, overdekt<br />
, en het hoofd met een pragtige offerhuif opgeciert<br />
dietuflehen de hoornen uitgefpannen met zyde koorden aan<br />
de topeinden <strong>der</strong> hoornen gebonden we<strong>der</strong>zyds met kwaften<br />
afhingen , waar van wy de gedaante , afgeteekend uit<br />
een marmere fries , den woedende tyd ontrukt,om de gedachtenis<br />
daar van te behouden,' hier nevens in print aanwyzen.<br />
Tot meer<strong>der</strong> opci erfel hebben de Heydenen ook zomwylen<br />
de hoornen van het offerdier verguld. Ovidiuszegtinzyn 10<br />
Boek <strong>der</strong> Herfcheppinge.<br />
Indutaqut corriibus auro viftima<br />
Dat is;<br />
'TJlachtofferdier hebbende de b oorenen verguïa,<br />
§ Witte flieren] Het offerbeeft zullende dienen ter eeren<br />
van eenig oppergod moeit niet alleen uitgelezen uit an<strong>der</strong>e<br />
geenig mangel hebben , maar ook hagel wit wezen. En in<br />
tegendeel pikzwart als het dienen zoude tot een offer voor<br />
deGeeftenen on<strong>der</strong>aardfche Godheden; gclyk L. Smids heel<br />
wel heeft aangemerkt in het kantfehrift op Nazoos werken,<br />
gelyk wy ook bree<strong>der</strong> zullen aanwyzen, wanneer wy van<br />
deze dingen in het byzon<strong>der</strong> zullen handelen.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen, ioi<br />
Hier treên ,<br />
Hoe fchoon verfcbiet die lange ry,<br />
Van verre flaau , en dichter by<br />
als op een' galm van noten.<br />
Alflerker , voor 's aanfchouwers oog ?<br />
Hoe deifl de Poort , en Kerk , zoo hoog<br />
En rond gebouwd, Jupyn ter eere,<br />
Op datze ons noch de Bouwkonji leere.<br />
Zoo fluit ten lejïe d'Ommegang ,<br />
Daar 't Outer wacht , en al te lang<br />
Verlangde naar den Offerwyn.<br />
Nu wil d'Jertspriefter van Jupyn<br />
In 't wit , bekranft met eike blaren ,<br />
D'Apoftels eeren op d'altaren.<br />
Maar zie om hoog , hoe 't heilig paar<br />
Met woorden , handen en gebaar ,<br />
Van 't Heidenfch gruweloffer yft ,<br />
En Offermans , enfcharen wyft<br />
Naar Godt , wiens eere altaren pajjen.<br />
Zy roepen: wy zynftof en ajjchen.<br />
Gy zultze ftraks van boven neer<br />
Zien fpringen ,. Godts en Jefus eer<br />
Befchutten , en van harteleet<br />
En rouw * verfcheuren elk zyn Kleet ,<br />
Op<br />
* Het fcheuren <strong>der</strong> klee<strong>der</strong>en was gemeen by de He-<br />
wanneer iemant godslafterlyke woorden "hoor-<br />
breeuwen ,<br />
den fpreken. In later tyd is hier omtrent zekere bepaling<br />
gemaakt : want wy lezen by R. Maimonides , indien iemant<br />
een lfraeliet zynde, een lfraeliet Gods naam hoort la fleren , die moet<br />
zyn klee<strong>der</strong>en fcheuren , maar indien hy hei hoort van een Heiden<br />
zoo is het niet nootzakelyk. En dus zouden d'Apoflelen zig<br />
hier in hebben vergrepen, of hun drift te ver vervolgt hebben.<br />
Wy hebben deze tegenwerping beantwoord in het<br />
kantfchrift op het leven van den Kruishexd,Paulus<br />
p. 55. Hier komt alleen te pas, datwy (omdeLeerbegerige<br />
jeugt in 't regte fpoor te leiden) aantoonen de wyze va»<br />
tiet Klee<strong>der</strong>fcheuren.<br />
G 3<br />
a*
102 SCHOUBURGH DER<br />
Op datmenbloet noch wynkelk fiorte<br />
En dadelyk iïOfferftaatfie fchorte.<br />
Hoe /temt de jlraal van ons gezicht<br />
Met elks hoegrootheid, en met licht<br />
En fchaduw van een te<strong>der</strong> zaak ?<br />
Hield vrouw Natuur om haar vermaak<br />
Voorheen de hand aan eenig Schil<strong>der</strong> ,<br />
Zoo doet zy 't hier, en nergens mil<strong>der</strong>.<br />
'T heeft geen tegenfpraak, dat, wanneer wy<br />
een oulingfe Hebreeufche , Griekfehe , of Romeinfche<br />
gebeurde zaak , of Hiftorie willen ver toonen<br />
, wy ons dan in opzicht van de bekleedingen<br />
<strong>der</strong> Beelden naar 's Lands gebruik , wyze van plechtigheden,<br />
met hun gantfche aankleeven, toeftel , en<br />
gereedfchappen , moeten bedienen van die Schryvers<br />
welke het naad aan die tyden geleefd hebben<br />
of van de verbeeldingen ofmarmere gedenkftukken,<br />
<strong>De</strong> Klee<strong>der</strong>en van den hals af benedenwaarts met beide<br />
de handen van een te rukken, zulks dat men de naakte borft<br />
zag, was de gemeene wyze van Klee<strong>der</strong>fcheuren. Dus<br />
leeft men by Maimonides : <strong>De</strong> Klee<strong>der</strong>en moeften gejcheurt worden<br />
-van voren , en die de zelve fcheurt op den rug , of in de zyde ,<br />
of van on<strong>der</strong>en , wykt afvan de gezvoonte van fcheuren ; enby<br />
Jofeph. in het 2. b. deff. <strong>De</strong> Overpriefters zelf kon men<br />
zien , op hun hoofden fiof geworpen hebbende , en naakt<br />
aan de borft , hunne Klee<strong>der</strong>en gefcheurt zynde , in tegenftellinge<br />
van die wyze van Klee<strong>der</strong>en fcheuren, die alleen en enkel<br />
hoorde tot den Hoogenpriefter , die zyn kleed niet an<strong>der</strong>s vermocht<br />
als van beneden af naar boven op te fcheuren; gelyk<br />
dejoodfe meefters dit in hunne fchriften naaukeurig on<strong>der</strong>fcheiden.<br />
Dus lezen wy : <strong>De</strong> Hoogepriefter fcheurt van on<strong>der</strong>en<br />
, tnaer een gemeen priefier van boven. Mi/na tit , Horajoth,<br />
Hoofd(luk 3.<br />
Volgens deze leiding hebben zig onze braaffteKonfto effenaars<br />
vergift, als zy den Hoogenpriefter Kajaphas hebben<br />
verbeeld, zyne Klee<strong>der</strong>en van de borft ne<strong>der</strong>waarts fcheu-<br />
.rcnde.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 103<br />
ken, en muntftempels , die eentydig met het geen<br />
waar van zy het gedenken dragen , ook te famen<br />
door den tyd grys geworden zyn; en niet doen als<br />
den Konftfchil<strong>der</strong> Rembrant, die (gelykAndries<br />
Pels in zyn Gebruik en Misbruik des Tooneels p : 36<br />
zeit)<br />
Op Nieuwe, en Noor<strong>der</strong>markt zeer yvrig op ging<br />
zoeken<br />
Hamaffen , Mariljons , Japonfche Ponjerts , bont ,<br />
En rafelkragen , die hy fchil<strong>der</strong>agtig vond y<br />
En vaak een Scipio aan'tRoomfche lichaampafte ,<br />
Of d'ed'le leden van een Cyrus mee vermafte.<br />
En egterfcheen hem, fchoon hy tot zyn voordeel nam ,<br />
Wat ooit uit 's waerelds vier gedeelten herwaarts<br />
kwam ,<br />
Tot ongemeenheid van optooi f el veel te ontbreken ,<br />
Als hy zyn beelden in de klee<strong>der</strong>en zou ft eken.<br />
en veel min als die Schil<strong>der</strong>baas , die , Kleopatra<br />
, daar zy de flang om haar te fteken tergt , voor<br />
aan in een ftuk , en op den agtergront de Kaart van<br />
Amfterdam met de nieuwe uitlegging vertoonde<br />
en dus ons zelve befpottelyk maken by die, welke<br />
het wezentlyke in de Konft verftaan , en in de Oudheidkunde<br />
bedreven zyn. Wy verzwygen den<br />
naamvan.dezen vernuftelingdie noch in leven is,<br />
agtervolgens de les van Horatius , door den zelven<br />
Dichter Andries Pels aldus vertaald<br />
Wacht u , op 't leven van byzondcren te fchimpen ;<br />
Met welk een fchyn ,<br />
glimpen<br />
wat jlag van verwen , welke<br />
Gy 't ook wilt mommen. Toon in 't algemeen het kwaad ;<br />
Beftraf , berifp het ,* maar verzwyg hem , die 't begaat,<br />
G 4<br />
Maar
SCHOUBURGH DER<br />
104<br />
Maar om dat het aller Schil<strong>der</strong>s doen niet is , met<br />
de neus in de boeken te fhuffelen ; heb ik my de<br />
moeite getrooft van nazoek te doen , aangaande de<br />
gereedfchappen die de oude Heidenen in hunne offerdienften<br />
gebruikten; als ook <strong>der</strong> zelver gedaanten<br />
uit de afteekeningen <strong>der</strong> oude Marmere Friezen<br />
, als el<strong>der</strong>s op te gaaren , in een plaat by een te<br />
ilellen, de Leerbegeerige Schil<strong>der</strong>jeugt de /tukken<br />
(als men gemeenlyk zeit:) voorgejneden ; zoo dat<br />
xiiemant ( ofhy wil ) daar in onwetende behoeft te<br />
blyven, of zig in zyn werk te vergrypen.<br />
Hier ziet gy dan verbeelt, des Opperpriefters<br />
Muts , ook die van een min<strong>der</strong> Priefter ; de Slagtbyl<br />
, SlagtmefTen , koker met Vilmeflen , Wierookkandelaar<br />
, Lamp, Kiekenkevie, Offerhuif,<br />
Offerfchaal , den Offeipot, WierookkofFertje, Watervat<br />
, Offerkruik , Kroezen , Kwifpel , Wywatervat<br />
, Bloetpan , enz. in 't voorgaande vaers gemeld.<br />
Met zulke Huif, of Hoofddekzelen dekte de<br />
Priefterfchap hare hoofden , en die de Godtsdienftige<br />
plegugheden bywoonden , gebruikten<br />
daar toe de flip van hun opperkleed of Tluyer. Dit<br />
beveftigd Plutarchus daar hy zegt: <strong>De</strong> Romeinen<br />
tot de Goden gaande , plachten met bedekten hoofde<br />
de zelve te eeren , om met dat teeken de neerjlagtig-<br />
heid hunnes gemoeds te betuigen. En is niet buiten<br />
waarfchynlybheid van Joachim Oudaan aangemerkt:<br />
dat de Apoflel Paulus den mannen gebied<br />
met ongedekten hoofde te propheteeren ; om 't gebruik<br />
<strong>der</strong> Chriftenen , tegen 't gebruik <strong>der</strong> Heidenen aan<br />
te kanten , en dus on<strong>der</strong>kennelyk te maken , gelyk<br />
zulks ook de toeleg was van Mofes, het geen wy<br />
breedwydig uit Spencer hebben aangewezen in<br />
de Brieven van Plulaléthes.<br />
Dit Hoofddekzel ofdeze OpperprieflerlykeMuts,<br />
Li
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 105<br />
I. Apex genoemd , was van witte wolle gemaakt<br />
met purpere banden verciert, welke ook dienden<br />
om on<strong>der</strong> de kin toegebonden te worden. Het<br />
fpits dat pynappelwys na boven toeliep, werd wel<br />
met een takje van een heilzamen boom befleken.<br />
Doch om wat reden deze Muts is van wol gemaakt<br />
geweeft, daar bet dragen van wolle klee<strong>der</strong>en<br />
door een wet aan de Priefhers verboden was ,<br />
weet<br />
ik niet , maar dit weet ik uit Plutarchus : Dat de<br />
wolle klee<strong>der</strong>en volgens de leere van Orpheus en Py-<br />
thagoras voor zulken onb etamely'z geacht iiierden,<br />
om te dragen j als zynde de wolle van een dood<br />
lichaam, het geen onrein wierd gehouden. Over<br />
zulks dienen de feive altyd in wit lywaat verbeeld<br />
te worden , als ook alle die eenige verrichtingen<br />
daar ontrent hadden , en de geene die in hunne proef<br />
jaren waren en de Prieilerfchap by de offerhande<br />
verzelden. Die ook daar en boven ( volgens de getuigenis<br />
van Tzetzes) met mirtetakken , of an<strong>der</strong>e<br />
groente met bloemen doorvlogten, waren gekranft.<br />
Zodanig eene fchynd Hippolitus geweeft te hebben<br />
als Fedra op hem verliefde; want dus lezen wy in<br />
Nafoos IV. Heldinnebrief volgens de nieuwe vertalingvan<br />
Vondel , den Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>en gefchonken<br />
door den Heere David van Hoogftraten: Ik wenfehte<br />
dat ik in Krete gejtaan hadde , toen ik te Eleufis op het<br />
Feejl van Ceres ging. Toen viel myn zin (hoewel ook te<br />
vorenbyzon<strong>der</strong> op u, en de liefde zette zigin 't merg<br />
van myn gebeente. Gy waart in 'f wit gekleed , en<br />
met bloemen bekranfl:<br />
van bloode Jchaamte.<br />
en uw blank aanfehyn bloosde<br />
IJ. Verbeeldde Muts of hethoofddekfel van een<br />
Flamen , Priefter van Jupiter , 't welk de blikfem<br />
op de zelve geflikt, duidelykaanwyit. En om dac<br />
in velerlei gevallen te laftig viel<br />
G 5<br />
voo'r de Opper-<br />
Priefters
106 SCHOUBURGH DER<br />
Priefters het hoofd met een hoed ofhuif bedekt te<br />
houden , is na<strong>der</strong>hand een draad of fnoer Filum genaamd<br />
, in plaats gekomen , en de Priefters zyn zeden<br />
Flamines genoemd , zie A. Bogaert Roomf.<br />
Mog. p. 84. ook dekten zy fomwyl hun hoofd met<br />
een krans van Laurier- of Eykenloof.<br />
III. <strong>De</strong> Slagtbyl, overeenkomende met de gedaante<br />
die men van dezelve ziet op een penning van<br />
Lepidus , gemeen in de Muntkabinetten , IV. V.<br />
en Slachtmeffen uit d'oude overgebleve marmere<br />
friezen binnen Romen gevolgd. Feftus , zegt<br />
dat het is geweefl een lang yzer mes, met een rond<br />
yvoren handvat fel, dat met goud of'zilver , of met f py-<br />
kers van Cyprifch koper beflagen was, 't geen de priefters<br />
tot de offerhande gebruikten. En het tweede heeft<br />
zyne overeenkomt! met de afbeelding, die men<br />
daar van vind op de Keizerlyke munt , zie Oudaans<br />
Roomfche Mogendheid pag. 545. Tab. 113. 9. en<br />
558. Tab: CXIV. 4. waar nevens wy niet t' onpas<br />
verbeelden VI. den Koker met VilmefTchen<br />
die de flachters aan hun gordel hangende droegen;<br />
uit de oudheid opgefpeurt door den oudheidkundigen<br />
W. du Choul , Raadsheer des Koninks van<br />
Vrankryk , en BailUit over de gebergten van<br />
Dauphiné.<br />
Van dezen hebben wy ook ontleent den Kandelaar,<br />
waar boven aan een fchaalswyze holligheid<br />
te befpeuren is , bekwaam om wierook op t' ont-<br />
fteken , waar op J. van den Vondel naar alle bedenken<br />
op gezien heeft in dit even voorgaande<br />
vaers , daar hy van een wierookkandelaar<br />
fpreekt. Welke dan van een zelve gebruik zal<br />
geweeft zyn, als de wierookvaten, en fchalen;<br />
of konden tot een Lamp hebben geftrekt om<br />
licht te geven ; aangezien deszelfs fchulpfchaal<br />
of
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 107<br />
of lepelswyze holligheid op de top deszelfs eenige<br />
gelykheid heeft met de lepelswyze fchalen op den<br />
zevenarmigen Joodfchen Tempelkandelaar , waar<br />
van wy alleen een topfluk , in de print by de priefterlyke<br />
Muts ( gevolgt naar de afteeken ing die W.<br />
Goeree in het 4 <strong>De</strong>el <strong>der</strong> Mofaïfe Hiftorien <strong>der</strong><br />
Hebreeufche kerke p. 88. doet zien ) vertoond hebben.<br />
Diergelyk een gedaante van Kandelaar zietmen<br />
op een penning van Auguftus, nevens een krans<br />
van Oflenbekkeneelen en offerfchalen en bloemen<br />
aan een gevlogten.<br />
Het zy daar mede zoo 't wil, dit gaat vaft,<br />
dat d'oude Romeinen hun Tempeldienll: en offerhanden<br />
met ontdoken lichten vierden. Op een<br />
penning van Antonia ( na datfe van Klaudius tot<br />
Prieflerinne van den vergoden Auguftus gemaakt<br />
was) ziet men twee ontfteken toortfen nevens een<br />
feftoen van loofwerk, methetbyfchrift Sacerdos<br />
divi Augusti. Prieflerinne van de vergode Au-<br />
guftus.<br />
Zie Oudaans Room: Mog: Tab: CXIII.<br />
11. 12.<br />
En aangezien d'oude Romeinen ook Lamplichten<br />
in hunne Tempelen , huizen ofhaardfheden gebruikt<br />
hebben , hebben wy ook deze Lamp. VUL<br />
om hare vremde vorm en gedaante mede na gefchetft,<br />
om te konnen dienen voor deKonftoef-<br />
wanneer zy fomwyl eenige Godenbeel-<br />
fenaars ,<br />
den , in Tempelen , of overdekte poortalen vertoonen<br />
, wyl het de gewoonte was dat voor de<br />
zelve zoo wel by dag , als by nagt brandende<br />
lampen hingen. Van welk Lamplicht zig ook de<br />
Priefters die by beurte de nagtwagt hielden hun<br />
gebruik hadden, 't Is ook dienftig voor die Huisgoden<br />
op hunne altaren vertoonen willen, by<br />
welke
Io8 SCHOUBURGH DER<br />
welke akyd een brandende Lamp hing. Aan deze<br />
Lamp (uit den grond opgedolven in den jare 1525.)<br />
hing een kopere plaat waar in met Latynfche letteren<br />
gefchreven Hond Laribus. Sacrum. Pupli-<br />
cje. Felicitati. Romanorum. dat is: Aan de<br />
Huisgoden toegewyd tot algemeen heil <strong>der</strong> Romeynen.<br />
En alzoo wy zagen dat wy den omtrek van onze<br />
plaat ruim genoeg genomen hadden , hebben wy<br />
ook dien brok fteen IX (waar op de Kiekenkevie,<br />
van de Prieilers en Wichelaars allerwegen met hun<br />
omgevoerd , om uit de wyze van het eeten <strong>der</strong><br />
Kiekens voorfpellingen te doen) nog te Rome in<br />
zyn geheel bewaard, en te zien, plaats ingefchikt.<br />
Uit deze fchatkamer van oudheden hebben wy ook<br />
ontleend dezen beeldvertoonenden marmerfleen<br />
X waar op zig vertoond het Bekkeneel of ontvleesde<br />
ftierkop met zyn Offerhuif. <strong>De</strong>ze infiil, of<br />
Huif, was van gebreide wol , gefpannen boven<br />
het hoofd des Offerftiers geflruikt aan de topenden<br />
,<br />
<strong>der</strong> hoornen , van waar de geknoopte offerhanden<br />
( van de Grieken T*m'*n , en van de Latynen Vitte<br />
genaamd) neerwaarts hingen. Met ditoptooifel<br />
ftond het Offerdier eenen tyd lang voor het * altaar<br />
te pronken ; daarna dienden de Bekkeneelen <strong>der</strong><br />
geflagte Offerdieren , om de Godvrugtigheid en<br />
den Godsdienft te vertoonen , en wierden geplaatft<br />
tegen den altaar j XI. <strong>De</strong>ze altaren waren rond<br />
of<br />
* Dus op het ruggeftuk eenes pennings van Cefar, vertoond<br />
Tab. CXI V. Fig. 4. inOudaans, Roomfche Mogend-<br />
heid.<br />
§ Altaar] <strong>De</strong> Heidenfchefchriften melden van een altaar<br />
van uitftekende hoogte, die Apol van enkele Bekkeneelen<br />
of hoornen <strong>der</strong> geflagte Offerdieren had opgeftapelt. 't<br />
Welk Dan. Heinlïusin zyn Lofzang vanBachus, dus te pas<br />
brengt.<br />
Mm
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 109<br />
ofvierkant , hoog of laag , naar 't geen de Priefters<br />
daar op te verrigten hadden. Op het buitenrond,<br />
of zoo zy vierkant waren , op de plint beelden<br />
hebbende van Feftoenen van bloemen, vrugten,<br />
offerfchalen , bekkeneelen enz. Ook wel<br />
omvlogten of behangen met Feftoenen van levend<br />
groen, doormengeld met bloemen, ofvrugten<br />
; welke afhingen of gefchikt werden , naar vereifch<br />
van het geofferde , of naar de on<strong>der</strong>fcheyden<br />
Godenbeelden voor welke het offer gefchiede.<br />
Daar benevens is het ook niet even veel (dit behoord<br />
een Konftenaar die zig in de oude Hiftorien<br />
oeffend te weten ) wat foort van flagtvee men op<br />
't outer brengt , aangezien een zelve offer , d'eene<br />
Godheid vermaak , en d'an<strong>der</strong>e een afkeer verwekt.<br />
Verkens wierden geflagt in velerhande voorvallen<br />
en opgeofferd aan verfcheiden Godheden.<br />
Als aan Jupiter nevens een ftier en fchaap , alle<br />
vyf jaren te Romen door den Tugtmeefter op<br />
het veld van Mars : aan Venus op de Bruiloften , om<br />
hare<br />
Men zeit dat Febus heeft gemaakt in oude tydtn<br />
Een groot en hoog altaar , befluwt aan alle zyden<br />
Met horens die hem bragt zyn zufler uit het zelt,<br />
Die menig horenbeeft by <strong>De</strong>los had gevelt.<br />
Een potfig Dichter heeft deze volgende rymregelen daar c»p<br />
toegepaft<br />
Zoo eens de Mannen in 't gemeen,<br />
<strong>De</strong> Hoornen zamelden by een ,<br />
Die dikwils de geliefde vrouwen ,<br />
Voor pluimen , zetten op hun hoofd<br />
Alen zou daar meê op 't minfi, gelooft<br />
My , wel een altaar konnen bov.vjen ,<br />
Zoo hoog als in F.giptenhnd ,<br />
Ooit fpitzt grafnaald is btplazt,
TIO SCHOUBURGH DER<br />
hare gunft tot de voortteling : aan Ceres, om<br />
dat zy de bezaaide akkers. met hunne fnuiten niet<br />
omvroeten zouden.<br />
<strong>De</strong>n Grensgod Terminus werd in de eerfle tyden<br />
geen bloed geofferd ; om dat hy een twiftfchei<strong>der</strong><br />
is tuflchen de Landbewoon<strong>der</strong>s en de Lantheeren,<br />
en de Dorpelingen waren jaarlyks op den<br />
20 van Februarius gewoon zyn beeld te bekranlTen<br />
en met offerkoeken te befchenken. Na<strong>der</strong>hand<br />
werd hem een zuigende bigge opgeofferd. Zie<br />
Ovid. 23. van zyn Alm: het 15 Hoofdjtuk.<br />
<strong>De</strong> Lampfaceners Aagten jaarlyks een Ezel<br />
voor den Tuingod Priapus,en zy offerden het ingewand<br />
aan Vefta, op welker vierdag een Ezel<br />
word bepronkt met halscieraad. <strong>De</strong> overige krygen<br />
heilig avond en worden uit den rosmeulen ontfpannen,<br />
tot dankbare gedagteniffe, dat de Ezel van<br />
Sileen , wanneer de Tuingod haar in den flaap<br />
ftil meende te bekruipen , door zyn gebulk haar<br />
had gewekt, op datze dien fnoeplultigen mogt<br />
ontvlugten. Zie Ovid. 2. Boek aan zyn Alm', het 5.<br />
Hoofdftuk. Op den Feeftdag van Saturnus werd<br />
eenmenfch geflagt. Welk onmenfchelyk bedryf<br />
fprootuit misduydingvan het Orakel. Dusdanig<br />
een dwaling (zeit IL Korn. Agrippa, in zyn boek<br />
van de ydelheid <strong>der</strong> wetenfchappen p. 20.) i s den Grieken<br />
en Italianen over gekomen uit de Dubbelzinnigheid<br />
van het woord
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen, iii<br />
den. Hoewel nogtans de Karthaginenfers deze jaarlykfe<br />
onmenfchelyke menfchenjlachtinge ( volgens<br />
getuigeniffevanCurtius) noch lange jaren hebben on-<br />
<strong>der</strong>houden.<br />
<strong>De</strong> Wyngaardeniers hadden voor gewoonte,<br />
alle jaar een Ram of Bok aan Bachus te offeren<br />
op dat hy 't befchadigen van den wynftok zou<br />
voorkomen. Daar en tegen had Juno afkeer van<br />
een Geit. Hoewel die van Sparta, ze<strong>der</strong>t dat<br />
Herkules hun was voor gegaan , jaarlyks een Geit<br />
op haaren feefhdag offerden. Dusdanige byzon<strong>der</strong>heden,<br />
thans van ter zyden ingevloeit, zullen wy<br />
el<strong>der</strong>s verhandelen, en ons tot de ver<strong>der</strong>e opening<br />
<strong>der</strong> Printvertooningen begeven.<br />
By het eieren <strong>der</strong> altaren daar wy even van fpraken<br />
moeten wy ook zeggen dat de Heidenen gewoon<br />
waren met dusdanige vercierfelen deplinten tuflehen<br />
de bovenlyfl, die het tempeldak fchooren, en de<br />
kapiteelen op te pronken (daar deze marmere brok<br />
of plaat XII. het bewys van aantoont) en dus inwendig<br />
in hunne gewyde Tempelen deden Hellen;<br />
om den aandagt door die godvrugtige befpiegelingen<br />
op te wekken. Gelyk dan deze Heen om<br />
de gedagtenis daar van te behouden , gemetfelt<br />
in den muur boven de poort van St. jiift ontrent<br />
Lions nog te zien is. Waar in zig boven de<br />
Feftoen met offerhanden aan twee gehoornde Bekkeneelen<br />
geftrikt zig ook doet zien een Patera zoo<br />
genaamd, dat is, Offerfchaal : hoewel dit woord ook<br />
van Virgilius gebruikt word tot die fchaal, ofhet<br />
bekken daar men gewoon was het bloed <strong>der</strong> flagt-<br />
dieren in te vangen. Zie Oudaans Ro. Mog:ip. 557.<br />
<strong>De</strong>ze fchaal diende om by de offerhande uit te drinken<br />
; want ( gelyk de Heer L. Smids in zyn kantfchrift<br />
op Nalbos werken aanmerkt) Zelden waren<br />
'er
112 Schouburgh <strong>der</strong><br />
'er offerhanden zon<strong>der</strong> Gaft malen, waar in voorna-'<br />
mentlyk de exta of ingewanden <strong>der</strong> gejlagte dieren<br />
werden opgeftnult , gekookt of gebraden van de Koks ,<br />
die daar altyd tegenwoordig waren. <strong>De</strong> gedaante<br />
van den pot of ketel , genaamt olla ziet men<br />
XIII. vertoond. Daar nevens aan XIV. het wierookkoffertje<br />
Acerra genaamd, waar uit de Priefter,<br />
zoo haafl het offervlees aan 't fmeulen was,<br />
een deel nam en wierp het in 't vuur om den flank<br />
van 't gezengde vlees te verdooven. XV. Vertoond<br />
een draagbaar watervat, dienende om het<br />
offer te reinigen. Ook XVI. het vel van een<br />
flagtdier. Dit diende by wylen voor de Prieflers<br />
die den nagt over in de Tempelen bleven , om de<br />
Goddelyke antwoorden af te wagten van de Goden<br />
, over 't gene zy verzogten , om op te ruf-<br />
ten. Daar Virgyl op ziet in het VIL boek, als<br />
hy zeit:<br />
Op vellen neergefpreit beeft hy den Jlaap gezogt.<br />
Want de Goden (zeit Cicero) Jpreken met de genen<br />
die flapen.<br />
Hier nevens aan XVII. vertoond zig 't hoofd<br />
eenes Rams , dat tot gelyke beduiding gefield werd<br />
als wy van 't hoofd des fliers gezegd hebben.<br />
XVIII. Vertoond de gedaante van ten Offerkruik ,<br />
daar de offerdienaars den wyn meê naar de Tempels,<br />
of daar de Offerdienfl gefchiede , droegen,<br />
en XIX. twee on<strong>der</strong>fcheiden Kroezen, om den<br />
offerwyn , (na dat de zelve al vorens gevuld waren<br />
uit de Offerkruik Prafericulum of Sympulum<br />
genaamd) op 't altaar te plengen, of de drinkfcha-<br />
]en te vullen.<br />
XX. Een wit aarde kruikje met een engen hals Urceus<br />
, Urceohis , of Guttus genaamd (Druppehat<br />
ncemd het Oudaan) om dat 'er het nat als by druppelen
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 113<br />
pelen uit liep , en gebruikt werd om water uit te<br />
fchenken tot reiniging en waiTmge <strong>der</strong> handen,<br />
of om oly op de offerhande te gieten. In dei) jare<br />
1520 is dusdanig een kruikje gevonden op den<br />
grond , of binnen de geiloopte muuren van het<br />
huis te Britten , bedenkelyk door Keizer Kaligula<br />
geftigt ; thans met het zeewater bedolven. Van<br />
dit kruikje (by den Heere van WafTenaar nevens<br />
an<strong>der</strong>e oudheden in bev/aring) geven wy een afteekening,<br />
heel gelyk naar de gedaante die men daar<br />
van op verfcheiden penningen van Keizer Antoninus<br />
en an<strong>der</strong>e ziet ; nevens den Wichelflaf. XXI.<br />
waar van Oudaan zeit : <strong>De</strong> Wkhtlaar zullende eeni*<br />
ge voorteekenen nemen, bie ld dezen Jlaf'in de hand, en<br />
toekende of ftreepte daar eenige jtreken des Hemels<br />
mede af, om tujfchen de zelve de voorteekenen van<br />
't geen 'er voorkwam waar te nemen , zon<strong>der</strong> zyn 00gen<br />
wy<strong>der</strong> te laten weyden. Die ook van gedachten<br />
is: Dat (nadien dezelve hol was) de Wichelaar<br />
daar op heeft konnen blazen , en daar mee geklit maken,<br />
alsmet een krygsklaroen XXII. <strong>De</strong> Kwispel,<br />
of de Befprengkwaft. <strong>De</strong>ze oiende nevens een<br />
Laurier of an<strong>der</strong>en groenen tak, om de Offeraars<br />
of 't geofferde, gedoopt in 't water daar d 'offer toorts<br />
in uitgeblult. was , te befprengen: voor welk befprenkelen<br />
d'oude Heidenen <strong>groote</strong> achtinge hadden<br />
, verbeeldende zig daar door van misdry f-fmetten<br />
gezuivert te worden. VirgiUus , befchryvende<br />
de uitvaart van Mifenus , zegt , dat Coryneus de<br />
been<strong>der</strong>en in een koper vat gezet hebbende , degeenen,<br />
die daar rondom waren , drywerf met fchoon water<br />
befprengde, gebruikende tot een Kwispel een Olyf-<br />
tak.<br />
Hier by vertoonen wy XXIII. het Wywatervat.<br />
Dit werd geplaatft aan , of in den ingang<br />
I. <strong>De</strong>el» H <strong>der</strong>
ÏI4 SCHOUBURGH DER<br />
<strong>der</strong> Tempelen, om degenen die tot de zelve ingingen<br />
te befprengen. Gelyk wy 'er dan een van<br />
geen oncierlyken Hal , uit een oud overblyfzel nagebootft<br />
doen zi^n. Eindelyk XXIV. het Af-<br />
beeltfel van de holle Schotel of Bloetpan Difcus<br />
genaamt. Oudaan noemt de zelve een Platteyl , en<br />
wierd gebruikt om het bloed <strong>der</strong> Offerdieren welke<br />
geflagt wierden in te vangen , of om de<br />
ingewanden daar in te reinigen. <strong>De</strong> Konftfchil<strong>der</strong>s<br />
moeten ook niet verzuimen eenige bïidtenijlen<br />
of Pypers by de Offerhande te plaatfen ; aangezien<br />
de zelve daar , en in de Lykftatien , en blyde Feeften<br />
alzins in 't fpel komen : fpelende zy op enkele<br />
Fluiten Tiba genaamt, en dubbele Fluiten ,die regs<br />
en links behandelt , d'eene een hoogen of fcherpen ,<br />
d'an<strong>der</strong> een lagen of doffen toon [peelden. Waar<br />
van wy verfcheiden foorten A. B. C. uit oude<br />
marmere gedenkfleenen vertoonen , in de even<br />
voorgaande print.<br />
Van meer an<strong>der</strong>e byzon<strong>der</strong>heden zullen wy op<br />
een an<strong>der</strong>e plaats fpreken , als wy van de Feeften<br />
die on<strong>der</strong> de Heidenen in gebruik waren zullen<br />
handelen, en inzon<strong>der</strong>heid van zulke, die met<br />
woefte <strong>der</strong>telheid, dronkenfchap , en geilheid<br />
verzeld gingen.<br />
hier afbreken.<br />
Dus willen wy onze tuffcnenrede<br />
Met het openen van dit nieuw Toneel, verfchynd<br />
David Teniers en Henr. van<strong>der</strong> Borght,<br />
gevolgt van hun tydgenooten.<br />
Een onbedreven Huurman mag na veel dobberens<br />
op de woefte baren eindelyk zyn haven bezeilen<br />
, maar die by tyds een ervaren loots inneemt<br />
gaat veel zeker<strong>der</strong>.<br />
DAVID TENIERS de oude , nam in zyn begin<br />
tot leiding den bedreven Loots in de Konft P. P.<br />
Rub-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 115<br />
Rubbens, on<strong>der</strong> wien hy zoo veer gevor<strong>der</strong>t is<br />
dat hy zig naar Romen begaf om zyn Konfl voort<br />
te oeffenen. Hy heeft tien jaren in Italien gewoon t<br />
byden berugten Adam vanFrankfoort,dvgenaamt<br />
Ehhaimer. <strong>De</strong>en en d'an<strong>der</strong>e verfchillige<br />
behandeling van Schil<strong>der</strong>en mengelde hy on<strong>der</strong><br />
een , en hield zig aan die wyze zoo in 't groot als<br />
klein. Hy was een Antwerpenaar , geboren in 'ü<br />
jaar 1582. en is geüorven 1649.<br />
HENRIK van<strong>der</strong> BÖRGHT de oude, is geboren<br />
te BrufTel in 't jaar 1583 , maar met zyne ou<strong>der</strong>en<br />
in den jare 1580 , om de beroerten , waar door<br />
Braband inzon<strong>der</strong>heid in dien tyd gefchokt werd<br />
vervoerd naar Duicfchland , daar hy opgevoed is.<br />
Tot zyn jaren van begrip gekomen viel zyn genegenheid<br />
op de Schil<strong>der</strong>konfl , waarom zyn ou<strong>der</strong>s<br />
hem beitelden by den Konftfchil<strong>der</strong> Gilles Valkenborg,<br />
van wien affcheidende hy zyn Konfl<br />
voortgezet heeft in Italien. Van daar we<strong>der</strong>gekeert<br />
heeft hy zig tot Frankendaal neergeflagen ,<br />
en daar gewoont tot den jare 1627, wanneer hy<br />
met 'er woon te Frankfoort is gekomen.<br />
Hy was ook een groot kenner van allerhande<br />
Rariteyten en Antique Medaljes , dat hem inzon<strong>der</strong>heid<br />
by den Graaf van Arondel bemind maakte.<br />
Hy is in een goeden ou<strong>der</strong>dom geffcorven: maar<br />
waar , en wanneer , is my tot nog toe onbekend<br />
gebleven.<br />
On<strong>der</strong> het getal <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>en , die wy by Kom»<br />
de Bie geboekt vinden zon<strong>der</strong> eenig merk van hunne<br />
Geboorteplaats of Sterftyd , nog ook by wien<br />
zy de Konfl geleerd hebben , word gemeld.<br />
WËNCELAUS KOEBERGER. HywasP;^-<br />
feftus Generalis Montium Pietatis Bruxellis , Alberti<br />
Archiducis qucndam Peftor hiimenamm Figurarum.<br />
H 2 Dae
Il6 SCHOUBURGH DER<br />
Dat is Schil<strong>der</strong> van den Aartshertog Albertus,<br />
en algemeen Bewindsman van de Bergen <strong>der</strong> Barmhertigheid<br />
te BrufTel ; het geen de Lombart<br />
betekend. Florent Ie Comte, Scbulpteur, & peintre<br />
te Paris , fchryft in zyn Kabinet <strong>der</strong> Kon/ten ,<br />
dat hy is geweefl een Leerling van Manen de<br />
Vos die geftorven is in 't jaar 1604. oud 70 jaar:<br />
waarby hy doet dit volgende verhaal : Dat Koeberger<br />
door de min getroffen, verliefde op de<br />
Dochter van Marten de Vos , en dat hy om die<br />
Minnedrift te verzetten voornam een Reis naar<br />
Romen te doen , denkende ( als het fpreekwoord<br />
zeit) Uit het oog , uit het hart ; gelyk 't ook ge-<br />
beurde.<br />
Als hy dan een wyl tyds te Romen geweefl had<br />
vertrok hy naar Napels, daar hy kennis maakte<br />
met een Braban<strong>der</strong> Franco genaamd , een van de<br />
eerde enberugfte Schil<strong>der</strong>s in dien tyd. Hy was<br />
hier niet lang by geweeft , of hy verliefde ( want<br />
Kupido vervolgde hem met zyn minnefchigt) op<br />
de Dochter van Franco, zoodanig dat hy haar ten<br />
huwelyk verzogt , het geen hem , om dat hy een<br />
jongman was van goede hoop , en een <strong>groote</strong>n<br />
geeft bezat , toegeftaan werd. Hy bleef dan nog<br />
eenigen tyd in Italien naarftig en yverigde Konft<br />
voortzetten naarde befte voorbeelden , maar ver-<br />
trok eindelyk naar Braband. Te Antwerpen heeft<br />
hy in de kapel van de ArhaUtriers in de Lievevrouwe<br />
Kerk gefchil<strong>der</strong>teen St. Sebafriaan <strong>groote</strong>r<br />
als 't Leven; en eenige vrouwtjes in 'tverfchiet,<br />
weenende om de marteldood van dien Sant, in<br />
welks wezen hy de doodelyke trekken zoo natuur-<br />
lyk had vertoond , dat'er alle konflkenners van verwon<strong>der</strong>t<br />
en verbaaft moeften ftaan , als zy het zagen.<br />
Maar dit was zyn ongeluk , dat het ftuk<br />
niet
SCHTLDERS EN SCHILDERESSEN. I17<br />
niet lang in de Kerk hing of het hoofd van den<br />
Sant was 'er met een mes ( zon<strong>der</strong> te weten wie het<br />
gedaan hadde) uitgefneden, en weggeftoien. Hy<br />
vulde het gat we<strong>der</strong> met een ftuk geplun<strong>der</strong>d<br />
doek en fchil<strong>der</strong>de daar we<strong>der</strong> een an<strong>der</strong> hooft<br />
op, maar dit lukte zoo wel niet als het eerfle. Daar<br />
na trok hy van Antwerpen naar Bruflel om den<br />
Hertog Albert, die hem voor zyn Schil<strong>der</strong> heild<br />
en inzon<strong>der</strong>heid beminde, om dat hy zoo Medaljekundig<br />
was. Glaude Fabri de Peyrefc kwam<br />
uit Vrankryk om zyn Kabinet te zien. Hy vertoonde<br />
het hem en wees hem veele dingen tot berigt<br />
daar ontrent dienende. Koeberger verflond<br />
zig ook op de Bouwkunde, zoo zeer, dat hy is Bouwmeefter<br />
geweeft van de Kerk <strong>der</strong> Lieve Vrouw van<br />
Montaigu, die hy maakte naar 't model van Sr.<br />
Pieters Kerk te Romen ,* ook de Augulline Kerk<br />
te Bruflel. Hy heeft ook veel Fonteinen en cieraaden<br />
in des Hertogen Paleys teFornure, an<strong>der</strong>s<br />
Vewné) gelegen tulTchen Nieupoort, Duinkerken<br />
en Dixmuyden,devermakelyk{teLandft.reek van<br />
Vlaan<strong>der</strong>en gemaakt. Uit welke omftandigheid<br />
men ( al is men geen Edipus ) wel ramen kan in wat<br />
tyd hy geleeft heeft , om hem een plaats on<strong>der</strong> de<br />
braaffte Kon ftoeffen aars in te fchikken. Want de<br />
Aartshertog Albertus, zoon van Keizer Ferdinand<br />
den tweeden is geboren 1560. getrouwd in<br />
't jaar 1599, en geftorven 1621. <strong>De</strong>s zuilen wy<br />
(vermits ons niets na<strong>der</strong> daar ontrent gebleken is)<br />
hem plaatfen op 't jaar 1583.<br />
Men ziet zyn Beeltenis gevolgt naar de affchil-<br />
,<br />
<strong>der</strong>ing van A. van Dyk-'m de Plaat F. boven aan<br />
nevens dat van L. van Uden.<br />
Leiden vrugtbaar in 't voortteelen van Konftenaren<br />
bragt voort in 't jaar 1584<br />
H 3<br />
JA-
Il8 SCHOUBURGH DER<br />
JAKOB WOUTERSZ. VOSMEER, afkom-<br />
ftig van het oud gellagt <strong>der</strong> Vosmeeren. <strong>De</strong>ze is<br />
eerlt geweeft een Landfchapfchil<strong>der</strong> , maar begaf<br />
zig na<strong>der</strong>hand geheel tot het fchil<strong>der</strong>en van Bloemen<br />
waar in hy zeer gelukkig is geweeft. Jn zynen<br />
lente tyd heeft hy Italien bezogt, en keerde van<br />
jaren oud)<br />
daar in 't jaar 1608 (toenmaals , 24<br />
we<strong>der</strong> in zyne geboorte Stad <strong>De</strong>lf, alwaar hy de<br />
Kond ( fchoon hy Majoor van de Borgerwagt was<br />
tot genoegen <strong>der</strong> konltliefdigen bleefoeffenen tot<br />
dat hy ftierf in 't jaar 1641.<br />
In dit zelve jaar is binnen de Stad Leiden geboren<br />
DAVID BAILII, Zoon van Pieter Bailii,<br />
die in zyn tyd een Kondig Schil<strong>der</strong> is geweeft.<br />
Zyn Va<strong>der</strong> ziende in hem van <strong>der</strong> jeugt aan een<br />
natuurlyke drift tot deKonfl doorfteken , liet hem<br />
eenigen tyd by zig zelven zoo wat teekenen naar<br />
prenten. By toeval gekomen op den winkel van<br />
Jaques de Gcyn, kreeg hy genegenheid om het graafyzer<br />
te leeren behandelen , 't geen hy oeffende een<br />
jaar lang , en daar in wel toenam. Dog hebbende<br />
meer<strong>der</strong> zugt tot de Schil<strong>der</strong>konfr. , befteeden<br />
hem zyn Va<strong>der</strong> by Adriaan Verburg om in die<br />
Kohft on<strong>der</strong>wezen te worden , alhoewel hy zig in<br />
dien tyd geneerde met de geneeskonft te oeffenen<br />
en bleef daar eenigen tyd, tothyindenjare 1601<br />
naar Amfterdam vertrok om de Konft voort te<br />
zetten on<strong>der</strong> 't on<strong>der</strong>wys van Kornelis van<strong>der</strong><br />
Voort, toen geagt den beiten Pourtret Schil<strong>der</strong>,<br />
waar by hy omtrent zes jaren bleef. En alzoo<br />
dezelve veele konflige Schil<strong>der</strong>yen van an<strong>der</strong>e<br />
meefters hadde , vond hy gelegenheid om 'er nu en<br />
dan een na te fchil<strong>der</strong>en , on<strong>der</strong> deeze was een<br />
Tempel van Steenwyk , dien hy zoo konflig naargebootfl<br />
had, dat de gemelde Steenwykbezwaarlyk<br />
het
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 119<br />
het een ftuk van het an<strong>der</strong>e konde on<strong>der</strong>kennen.<br />
Van Amfterdam we<strong>der</strong> tot I*eiden gekomen<br />
maalde hem de reislufl in 't hoofd. Dus vertrok<br />
hy in den Wintertyd 1608 , naar Hamborg; daar<br />
van daan naar Duitfchland, tot Frankfoort, Noremborg<br />
, Augsborg , en verfcheide an<strong>der</strong>e Steden<br />
door Tirol naar Venetien , en van daar tot Romen,<br />
om de behandelinge <strong>der</strong> ItaliaanfcheKonftfchil<strong>der</strong>s<br />
, waar 't mogelyk , af te zien , en een<br />
lange wyl verblyf te nemen ; maar zeker toeval<br />
deed hem , als hy daar niet lang geweeft was , van<br />
voornemen veran<strong>der</strong>en en we<strong>der</strong> naar Venetien<br />
keeren ; daar hy maar vyf maanden bleef, en van<br />
daar genoegzaam we<strong>der</strong> langs den zelven weg dien<br />
hyvan tevooren gereift had, naarzyn Va<strong>der</strong>land<br />
keerde; dit was in 't jaar 1610. Door Duitfchland<br />
naar beneden komende heeft hy verfcheiden<br />
Hoven aangedaan , daar hy een ftaal van zyn Konft<br />
tot gedagtenis liet, inzon<strong>der</strong>heid aan 't Hof van<br />
Brunswyk, daar- hem de Hertog een jaarlykfe<br />
wedde wilde toeleggen , zoo hy zig voor eenige<br />
jaren tot zyn dienft wilde verbinden , 't welk hy<br />
afiloeg. Eindelyk wars van 't reizen ,is hyinden<br />
jare 161 3 we<strong>der</strong> tot Leiden gekomen , om , als hy<br />
uitgeruft zoude hebben , zyn Konft in flilheid te<br />
oefïenen.<br />
<strong>De</strong> menfchen ( zei»- het fpreekwoord ) leven by veran<strong>der</strong>inge<br />
: dit is aan onzen David Bailii,<br />
ook gebleken, want in den jare 1623, verwiiTelde<br />
hy zyn kloek penceel , voor de fyn verfnede<br />
Pen ; en teekend veele Pourtretten uitvoerig ,<br />
met inkt, (die hy dan met het penceel voort opmaakte)<br />
opparkement, daar de lief hebbers van de<br />
Konft groot genoegen in hadden.<br />
Simon van Leuwen , meld ( in zyn Korte befcbryv.<br />
H 4.<br />
van
120 SCHOUBURGH DER<br />
van Leiden ) om dezen tyd ook van eenen Jan Arentsz.<br />
die een goed Landfchapfchil<strong>der</strong> was.<br />
FrieÜand heeft in deezen vroegen tyd meê flikkeringen<br />
van een verborgen konftvuur doen uitlichten<br />
in zyne fteedelingen<br />
PIETER de VALK geboren te Leeuwaarden<br />
1584. was de Zoon van een Zilverfmit en Borger<br />
van die Hoofdflad van Friefland. By wien hy de<br />
Konftgeleertheefd weet ik niet, maar dat hy zig<br />
in zyn jeugt geoeffent heeft naar de Penceelkonfi<br />
van A. Bloemaart (zeit Joh. Hilarides van Bolswerd)<br />
blykt aan een ftuk Schil<strong>der</strong>y dat nog te zien is by<br />
zyn Dochters Dochters Dochter Antje Ieppes te Sneek.<br />
Waar van wy na<strong>der</strong>hand zullen fpreken.<br />
Valk reisde na<strong>der</strong>hand om zyn Konft voort te<br />
ocffenen naar Italien , daar hy verfcheiden achter<br />
een volgende jaren bleef. We<strong>der</strong> t' huis gekomen<br />
zynde kwam hy te trouwenen won twee Zonen,<br />
die in hun jeugt meê <strong>der</strong>waards trokken, d'een door<br />
luft tot de Kond gedreven, d'an<strong>der</strong> op zyn handwerk,<br />
en tot gezelfchap van zyn broe<strong>der</strong>, op de<br />
lange reis. Dog deze misleid en bedrogen door een<br />
Genuwees, werden in Barbaryen voor Havenver»<br />
ko^t, zon<strong>der</strong> ooit we<strong>der</strong> op te dagen. <strong>De</strong> Va<strong>der</strong><br />
fchil<strong>der</strong>de on<strong>der</strong>wyl te Leeuwaarden op 's Princen<br />
Hof verfcheiden BeelteniiTen , Hiftorien,<br />
Landfchappen enz. die in waarde gehouden worden,<br />
en voor een gedeelte daar nog te zien zyn.<br />
Zyn Borflbeeld konftig en uitvoerig door hem<br />
zelf gefchil<strong>der</strong>t 1605, in zyn 21 jaar, te Sneek by<br />
zyn Dochters Dochters Dochter te zien, doet ook<br />
't effens zien , dat hy op dien voet voortgegaan<br />
na<strong>der</strong>hand een braaf meefter moet geweefl zyn.<br />
Antje Ieppes bove gemeld heefteen afteekening<br />
na 't zelve gemaakt, en ons van Sneek toegezonden
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 121<br />
den om de gedagtenis van haren overgrootva<strong>der</strong><br />
on<strong>der</strong> de Konftfchii<strong>der</strong>s levendig te houden. Men<br />
zie die Beeltenis geplaatfl in de Plaat G.<br />
WILLEM VANDER VLIET, (wiens afkomlt<br />
is van een jonger Zoon) uit het oud adelyk<br />
geflagt van Fan<strong>der</strong> Woert , is geboren te <strong>De</strong>lf<br />
in'cjaar 1584. nad een vaardig, en vloeijend penceel<br />
, fchil<strong>der</strong>de Hiftonen , (zeit de Stads fchry ver)<br />
dog begaf zig na<strong>der</strong>hand tot het fchil<strong>der</strong>en van<br />
Pourtretten , totdat hy overleed in Wintermaand<br />
1642 oud 58 jaren. <strong>De</strong>ze had ook een Broe<strong>der</strong>s-<br />
Zoon Hen rik van Vliet genoemt, die ouk<br />
de Konil hanteerde, en lange jaren on<strong>der</strong> zyn<br />
Ooms opzigt zig oeffende in 't fcnil<strong>der</strong>en van<br />
Hiftorien, Nagtlichten , Perfpeéliven ,• na<strong>der</strong>hand<br />
begaf hy zig by den berugten Mierevelt , om zig<br />
tot het Pourtretten fchil<strong>der</strong>en te oeffenen. Dog<br />
zyne kerkjes van binnen in te zien, en opdewyze<br />
van Em. de Wit , met geeftige Vallichten en beek-<br />
jes geffcüffeert behagen my wel beft.<br />
GULLIAM NIEULANDT, geboren t' Antwerpen<br />
in net jaar '584. was een Leerling van<br />
Roelant Savry t'Amflerdam , by welken hy in 't<br />
jaar 1594. kwam om de Konft te leeren. Waar<br />
na hem de Reisluft den Schil<strong>der</strong>s inzon<strong>der</strong>heid als<br />
aangeboren, in 't hoofd kwam; Hy vertrok naar<br />
Rome en woonde drie jaren by den berugten<br />
Paidüs Bril. Zyne genegendheid flrekte byzon<strong>der</strong><br />
tot het verbeelden van vervallen en door den tyd,<br />
en woede gedoopte Roomfche gebouwen , Triomfbogen,<br />
Tempelen, Badftoven, Graven en <strong>der</strong>gejyke<br />
fchuilhoeken van uilen en vle<strong>der</strong>muizen , of<br />
vervallen holle fpelonken , daar men de Echo noord<br />
nabaauwen , waar van hy 'er ook een goed deel zelf<br />
met de naald in koper geè'tft heeft. Hy was ook<br />
H j<br />
een
122 SCHOUBURGH DER<br />
een goed Digter , naar dien tyd te fchatten. Hy<br />
keerde in den jare 1607. we<strong>der</strong> naar zyne geboorteftad<br />
Antwerpen , en van daar met 'er woon<br />
t'Amiterdam , alwaar hy geftorven is in het jaar<br />
1635.<br />
CHRÏSTIAAN JANSZ. van BIEZELIN-<br />
CEN , zyn tydgenoot , was geboren te <strong>De</strong>lf, maar<br />
in wat jaar, heb ik niet konnen nafpeuren; maar<br />
hy was in den jare 1584. al berugt voor een goed<br />
meefter in de Konft , en over zulks heb ik hem<br />
geen voeglyker plaats konnen infchikken. Van<br />
hem word verhaald , dat hy den * Prins van Oranje<br />
in dat zelve jaar te <strong>De</strong>lf doorfchoten zynde van<br />
ÜBalth. Gerards, na dat door den Staat verboden<br />
was naar zyn wezen eenig pourtret af te malen,op dat<br />
het miflchienin handen van 's Prinfen Vyanden komende<br />
hun ftof van fpotten zoude geven, echter<br />
gelegenheid gevonden heeft om 't doode lichaam<br />
van den Prins te zien , en een fchets van het wezen<br />
te maken , ja de gelykenis zoo wel getroffen<br />
heeft,dat men het zelve na<strong>der</strong>hant boven alle an<strong>der</strong>e<br />
afteekeningen heeft gekeurt: waarom ook §Henrik<br />
Gerritsz. Pot, als hy dat <strong>groote</strong> ftuk in 't jaar<br />
1620 maakte dat op het Raadhuis te <strong>De</strong>lf in<br />
Schepens Kamer hangt , zig van dat Model bediende.<br />
'T geen vor<strong>der</strong> van hem verhaald word<br />
is dit, dat hy zommige zyner goede vrienden, die<br />
een reis naar Spanje zouden doen , aan boord van<br />
?<br />
t Schip ging bezoeken , om het laatfte vaar wel<br />
met<br />
* David Flud van G ;<br />
ffen , Predikant te Dordrecht heeft<br />
het pourtret van haltbafar Gerards , den Moor<strong>der</strong> van Willem<br />
den I. Prins van Oranje, on<strong>der</strong> zyne Rariteiten gehad, door<br />
dezen van Biezelingcn naar 't leven afgeteekent, toen hy in<br />
banden was.<br />
§ Befchryving van <strong>De</strong>lft, pag. 845.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 123<br />
met hun te drinken : en in die vrolykheid , op het<br />
flerk aanhouden zyner vrienden ( tervvyl hec<br />
Scheepsvolk vaft zeyl maakte) met zyn vrouw en<br />
twee kin<strong>der</strong>en mee gevaren is. In Spanje gekomen,<br />
raakte hy te Madrid aan 't Hof, en is daar gebleven<br />
tot dat zyn vrouw overleden was ; waar nahy<br />
naar Holland feheepte, daar hy een an<strong>der</strong>e heeft<br />
getrouwd, waar mede hy is te iVJiddel borg in Zee-<br />
land gaan woonen , daar hy ook geftorven is in 't<br />
42 jaar zyns Ou<strong>der</strong>doms.<br />
<strong>De</strong> Stad Antwerpen die wel den grootflen<br />
naamrol (in vergelyking van an<strong>der</strong>e Ne<strong>der</strong>landfche<br />
Steden ) zou konnen uitleveren , heeft ook<br />
d'eer dat binnen haren» wal in den jare 1585, geboren<br />
wierd.<br />
GASPER DE KRAYER.VanwienJfor»:<br />
de Bie , aldus tot zyn roem fpreekt<br />
Want al het geen hy doet is lieffelyk gedommelt<br />
Heel zwierig ztfet en mals , verdreven en gefchommelt.<br />
Hy heeft de Konft geleerd by Raphael Coxi , en<br />
zoodanig daarin van tydtot tyd toegenomen , datmen<br />
hem on<strong>der</strong> de berugte Konftenaarsteld. Van<br />
zyne Konft getuigen nog BrulTel , Gent enz. ook<br />
INazaret, by Lier gelegen, daar hy verfcheide<br />
altaarftukken gefchil<strong>der</strong>t heeft, die het gemoed<br />
tot aandagtige befchouwingen kunnen opwekken.<br />
Hier by verfchynd de Konftfchil<strong>der</strong> en Zededig-<br />
ter DIRK RAFELSZ. KAMPHUIZEN geboren<br />
te Gorkum in 't jaar 1586.<br />
Zyn Va<strong>der</strong> Rafel Kamphuizen, uit eenadelyk<br />
geflagt gefproten , was een Heelmeeiler , om zyn<br />
oordeel in de Geneeskunde en hups gedrag by elk<br />
'<br />
be-
124<br />
SCHOUBURGH DER<br />
bemind : en zyn moe<strong>der</strong> ( welkers Va<strong>der</strong> Hans van<br />
Mazeik , een Koopman van Gorkum om de belydenis<br />
van zyn geloof onthalft werd) wasberugtom<br />
haar zon<strong>der</strong>ling godvrugtig leven on<strong>der</strong> de Doopsgezinden.<br />
<strong>De</strong>ze durf als Dirk acht jaren oud<br />
was , en zyn Va<strong>der</strong> volgde haar in kort na. Zyn<br />
oudde Broe<strong>der</strong> die getrouwd was, en den winkel<br />
van zyn Va<strong>der</strong> na deszelfs overlyden waar nam,<br />
ziende een groot vernuft in zyn jongden Broe<strong>der</strong>,<br />
en hem tot de Schil<strong>der</strong>kondgeneigt, bedelde hem<br />
by eenen Di<strong>der</strong>ik Govertze om de Kond te leeren<br />
welken hy in eenige jaren door naardige oeffeninge<br />
niet alleen naby kwam, maar ook in Kond te<br />
boven ging. Van zyne gefchil<strong>der</strong>de Tafereelen<br />
zyn my nog eenige voorgekomen waarin verbeeld<br />
waren Boere dalletjes, en Landfchappen met<br />
beekjes, koetjes, paerden enz. ook verbeeldingen<br />
van Manefchyn enz. Ook zommige van zyne<br />
Penteekeningen , waar in hy zon<strong>der</strong>ling uitdak , beruden<br />
nog on<strong>der</strong> zyne vrienden. Hy oeffende de<br />
Kond tot zyn achtiende jaar, wanneer hy door aanradinge<br />
zig tot de taaloeffening begaf, waar in hy<br />
zoo bovenmaten vor<strong>der</strong>de , en zig zoo wel gedroeg<br />
dat , als de Heer van Langerak en Nieupoort tot<br />
Leiden kwam om by de Profeflbren te vernemen<br />
of zy geen bekwaam perfoon op de Academie<br />
kenden dien hy 't opzigt zyner Kin<strong>der</strong>en mogt<br />
toebetrouwen , Armyn onzen KAMPHUISEN<br />
inzon<strong>der</strong>heid hem daar toe aanprees , gelyk hy<br />
gevolgelyk ook tot dien diend overging, en zig<br />
daar ook zoo wel in kweet , dat hy daar na ook<br />
tot deszelfs Sekretaris of Geheimfchryver wierd<br />
aangedelt.<br />
On<strong>der</strong>wylen had hy zig in zyn buitentyd naardig<br />
indeGodgeleertheidgeoejffendj en zynde wel be-<br />
fpraakt
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 125<br />
fpraakt , en van deugdfaam leven , werd hem<br />
van zyne vrienden geraden zig van den dienft te<br />
ontflaan , en zyne oeffening alleen aan te leggen<br />
tot den Predikftoel , 't geen wel gelukte. Want na<br />
dat hy eenige reizen de Preekbeurt van Do. Taurinus<br />
in de Domkerk tot Utrecht tot groot genoegen<br />
van de gemeente had waargenomen , kreeg hy,<br />
doorvoorfpraakvande Heeren LedenbergenLangerak<br />
, een vatten dienft te Vleuten.<br />
Altyd voor wind en ftroom te varen is maar zelden<br />
het lot <strong>der</strong> vromen. Wat gebeurt'er? Als hy<br />
op eenen morgen in zyn Boekvertrek zit , komt<br />
een verfchrikkelyke <strong>groote</strong> Uil met groot gedruis<br />
aanfcheren, en zig neer zetten voor het glasraam.<br />
Hy hervat zyn vlugt an<strong>der</strong>maal, dringt met groot<br />
geweld door de glazen in zyn kamer en zet zig<br />
ne<strong>der</strong> op zyn SchryfTcfTenaar ,, ziende hem met<br />
vreefTelykeopgefpalkteoogen aan. Hy daar van niet<br />
weinig verzet, grypt egter dit dier en werpt het<br />
tegens den want dat het ftierf , raapt het eindelyk<br />
op, en draagt het naar beneden om dit monfteraan<br />
zyn vrouw (want hy was toen al getrouwd) te vertoonen,<br />
die immer zo min als hy met dit voorval<br />
in haar fchik was, vreezende dat dit niets goeds<br />
beduidde , maar een voorteeken was (zeit de Schryver)<br />
dat de Kerk-Uilen hem plagen zouden , gelyk<br />
na weinige dagen gebeurde dat'er een verbodfchrift<br />
wierd afgekondigd , waar in Kamphuizen en alledie<br />
van zyn gevoelen waren niet alleen den Predikftoel,<br />
maar ook het Leeraren in huizen , fchuren<br />
ook in 't open Veld, op verbeurten van lyfen<br />
goed verboden werd ; ze<strong>der</strong>t welken tyd hy als een<br />
verbanneling hier te Land en el<strong>der</strong>s in bekommertheid<br />
heeft moeten omzwerven , en zig by deze en<br />
gene van zyne vrienden verfchuilen. Waarom ook<br />
Leun-
I2Ó SCHOUBURGH DER<br />
Lambert Jakobze Konftfchil<strong>der</strong> en Prediker te<br />
Leeuwaarden hem ried het Prediken voor een tyd<br />
te ftaken, en zig tot eenig an<strong>der</strong> burgerJyk<br />
beroep, of Winkelnering te begeven. Maar zyn<br />
y ver was te vlammende om naar dien raad te luifteren,<br />
zig niet ontziende het gevaar dat hem met<br />
loode fchoenen alzins naging te on<strong>der</strong>gaan. En<br />
hoe affchuwelyk de leer van Armyn , en wat op die<br />
leeft fchoeide , in dien tyd uitgekraaid wierd , blykt<br />
aan dit eene ftaal; Dat zyner vrouwe moe<strong>der</strong>,<br />
welke te Dordrecht woonde, hem met fchroom<br />
eenen nagt herbergde , vreezende voor oproer<br />
aangezien het in dien tyd zoo gevaarlyk was een<br />
Remonftrant , als een gedrogt in huis te nemen.<br />
Tantum potefi preejudicata opinio. Zoo veel vermag<br />
het vooroordeel , zeit Cicero. Dus veer<br />
genoeg.<br />
Hy heeft een Zoon naargelaten , welke de Schil<strong>der</strong>konft<br />
geoeffent heeft , maar daar kan niet breed<br />
van geroemd worden. En 't fcheen ons vreemd<br />
dat een Va<strong>der</strong> , die getragt heeft elk van de<br />
Konft af te fchrikken , in hem geen afkeer tot de<br />
Konft verwekte : ja men had dien goeden man al<br />
befchuldigt van onverftant, tot ons het levens be-<br />
dryf van D. R. Kamphuizen, gedrukt by J. Rieuwertfz.<br />
1699. in handen kwam , en aanwees dat hy<br />
niet de Schryver , maar alleen de vertaler is geweeft<br />
van het Straf-Rym , Idolelenchus , dat in zyn Rymwerken<br />
ftaat, en dus begint:<br />
Beeldryke Schil<strong>der</strong>hand , na aapfter van Gods hand,<br />
U wil ik door gedigt , affchMren voor 't verjtand<br />
Verleid/ter van 't gezigt, dat zig verftaatop 't fterf<br />
felyk.<br />
Uw tooverfche vergift is mes al ziel ver<strong>der</strong>ffelyk.<br />
<strong>De</strong>
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 127<br />
<strong>De</strong> Bouw van dit gantfche hekelfchrift is gegrond<br />
op het misbruik <strong>der</strong> Konft. Als de Keizer<br />
Julianus beval dat men on<strong>der</strong> de Beelden van Jupiter,<br />
Mars, Mercurius en meer an<strong>der</strong>e Goden zyn<br />
Beeltenis zoude plaatfen , en dezelve op zware be-<br />
dreigingen belafte Goddelyke eere te bewyzen :<br />
wie had nu de fchult,ofwas oorzaak tot deze verfoeilyke<br />
afgo<strong>der</strong>y ? Niet de Konftenaar , om dat hy maker<br />
van het zelve was, en des Keizers Beeltenis op de<br />
Beelden <strong>der</strong> Goden flelde ; wyl dezelve geen meer<strong>der</strong><br />
agting voor het zelve daar door kon de hebben<br />
als voor eenig an<strong>der</strong> Beeld;gelyk verhaald word van<br />
zeker Beeldfny<strong>der</strong> , die een Chriftus Beekje van<br />
Palmenhoud gemaakt had , het welke hem , ziek<br />
zynde , van den Priefler voorgehouden wierd. En<br />
als hy geen de minfte eerbewyzinge , of agtinge<br />
voor het zelve betoonde , vraagde de Priefter wel<br />
degelyk verwon<strong>der</strong>d hem ofhy zyn God niet meer<br />
kende , aangezien hy geen bewys daar van blyken<br />
deed : waar op hy antwoorde : Zouw ik dat niet<br />
kennen , dat ik zelf gemaakt heb van Palmhout ?<br />
maar het was de Keizer (om we<strong>der</strong> tot ons vorige<br />
gezegde te komen) die door Schandelyke Eerzucht<br />
vervoerd , zyn on<strong>der</strong>danen met geweld dwong voor<br />
de zelve te ftuipen. Over zulks worden de gemaakte<br />
Beelden alleen door misbruik verheven; en<br />
dus kon ook Gefleranus op dien voet ook welden<br />
wyn , welke van een nuttig gebruik is , omdat de<br />
zelve veeltyds misbruikt word; meê wel nebben ver»<br />
agt. Die dit volgende rympje ,<br />
Die Beeltenijfen maakt door verf ', van hout, offteen,<br />
Maakt die ook Goden ? neen : maar die bun ftort gebeên ,<br />
Ge»
128 SCHOUBURGH DER<br />
Gemaakt heeft verftond het vry beter , en dus ook<br />
Jan de Brune , ( daar hy in zyn JVetfteen <strong>der</strong> Vet*<br />
:<br />
nuften) in opz<br />
gt van den wyn zeit:<br />
<strong>De</strong> fchuh u zehe geef als gy<br />
iets doet befchonken,<br />
<strong>De</strong> IVyn en doet het niet , maar die hem heeft gedronken,<br />
Utrecht , thans door het vertrek van den Konftfchil<strong>der</strong><br />
Gerard Hoed, byna geheel ontbloot van<br />
Konftoeffening , kon in voorleden tyden nevens<br />
voorname Hollandfche Steden roemen op vele vernuften.<br />
On<strong>der</strong> deze is niet van de minfte geweeft<br />
K O RN E LIS POELEN BURG, geboren in 't<br />
jaar 1586. 't fchynd my toe of die Eeuw geen agtinge<br />
heeft gehad voor Konflenaren, ten zy de<br />
zelve Romen gezien hadden. Immers de meefte<br />
van de Konftfchil<strong>der</strong>s in dien tyd , die my in 't fchryven<br />
voorkomen, hebben in hunne Jeugt al eens<br />
<strong>der</strong>waarts gerei!!.<br />
Poelenburg heeft meê dat fpoor gevolgt. Te<br />
Rome gekomen behaagde hem de behandeling van<br />
zoo dat hy toeleide zyn voorbeeld<br />
Ad: Elsbaimer ,<br />
te voigen : maar 't leed niet lang of hem bekoorde<br />
de zagte , en lieffelyke behandeling van Rafaèl,<br />
inzon<strong>der</strong>heid omtrent zyne naakten. Eindelyknam<br />
hy een eige wyze van Schil<strong>der</strong>en aan, enoeffende<br />
zig voorts naar 't leven , en quam zoo veer dat hy boven<br />
zyn tydgenooten heeft uitgemunt zoo in tee<strong>der</strong>heid<br />
, poezelheid , en fchoone omtrekken , als<br />
ook aangename verkiezinge , geeflige byvoegzelen<br />
van oude ruinen , natuurlyk gekleurde landfchappen<br />
, dunne en hel<strong>der</strong>e luchten ; 't geen zyne<br />
meenigvuldige Konftwerken , in de geagtfte<br />
Kabinetten te vinden , getuigen konnen.<br />
Hy heeft d'eer gehad dat verfcheide Kardinalen<br />
op
G.T.ixS Zi& ZfaJrvtea
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 129<br />
op zyn aanlokkelyk penceel verflingert , hem hebben<br />
komen bezoeken , om hem te zien fchil<strong>der</strong>en-<br />
Gelyk hy ook in zyn va<strong>der</strong>land we<strong>der</strong>gekeerd ><br />
ftraks van Koning Karel in Engeland ontboden<br />
werd, voor wien hy verfcheide Kabinetftukjes<br />
maakte , daar hy rykelyk voor betaald werd. Waar<br />
na hy we<strong>der</strong> tot Utrecht quam , daar hy zyne overige<br />
levensjaren fleet, en ftierf in 't jaar 1660*<br />
weinige jaren na het overlyden van zyn eerflen<br />
Leerrneefter Abraham Bloemaart. Zyn beeltenis<br />
zietmen boven aan in de Plaat G. nevens eene niffing<br />
met naakte vrouwtjes tot aanduiding dat hy in 't verbeelden<br />
<strong>der</strong> zelve , zyn meefben roem behaald heeft.<br />
On<strong>der</strong> zyne voornaamfte Leerlingen, die hy in<br />
de Kond heeft opgekweekt, mag men tellen Joan<br />
van<strong>der</strong> Lis , geboren tot Breda. <strong>De</strong>ze kwam hem<br />
zoo na in de eigen wyze van verkiezing , natuurlyke<br />
vermenginge <strong>der</strong> verwen en penceelbehandeling<br />
dat zyn werk , dikwils voor Poelenbürgs<br />
werk is aangezien.<br />
Daniel Vertangen, een Hagenaar, fchil<strong>der</strong>de<br />
heel bevallig Valkejagten , badende Vrouwtjes, en<br />
danffende Bachanten ,<br />
in cierlyke landfchappen.<br />
Frangois Verwik van Rotterdam, heeft in zyne<br />
naakte beekjes, meê de zelve wyze van fchil<strong>der</strong>en<br />
gebruikt : dog zyn landfchapppen en ruinen<br />
fchil<strong>der</strong>de hy ( zeit Sandrard ) op de wyze van Kor-<br />
nelio van Bojo Leubourys.<br />
' Zoo was ook Warnard van Ryfen , geboren te<br />
Bommel: die zig naar Italien begaf om zig voort<br />
in de Konft te oefFenen. We<strong>der</strong>gekeerd tot zyn geboorteplaats,<br />
werd hy de Leerrneefter van den<br />
Konftfchil<strong>der</strong> Gerard Hoet; maar dit duurde maar<br />
een jaar ; want hy begaf zig tot den Juweelhandel<br />
en vertrok naar Spanje daar hy geftorven is.<br />
I. <strong>De</strong>el. I Poe-
Ï30 SCHOUBURGH DER<br />
Poelen burg had ook een Neef Willem van<br />
Steenrec genaamt, die by hem de Konft leerde.<br />
On<strong>der</strong> zyne tyd- en Konftgenooten komt ALE-<br />
XANDER KEERINGS ten Toneel ; deze was<br />
een fraai landfchapfchil<strong>der</strong> ,maar had geen handeling<br />
van beeldwerk , waarom Poelenburg wel de<br />
meefte van zyne flukken met beekjes heeft opge-<br />
ciert.<br />
Dat de natuurdrift, een gebiedende meefterefTe<br />
is, heeft de bevindinge, en vele voorbeelden ons<br />
geleerd , en zal na<strong>der</strong> beveiligt worden met de levensbefchryving<br />
van JORIS VAN SCHOTEN.<br />
<strong>De</strong>ze is geboren te Leiden in den jare 15S7. en<br />
was van <strong>der</strong> jeugt af aan zoodanig van natuur geneigt<br />
tot de Konft, dat hy ter fchoole gaande, in<br />
fteè van letteren, zyn papier, met mannetjes, en dieren<br />
, als honden , katten en zoo voort bekladde , daar<br />
zyne fchryfmeefters veel tegen, en ook zyn ou<strong>der</strong>s<br />
ongenoegen in hadden; en ook hoe dikwerf van<br />
hem gevergt, geen toeftemming wilden geven tot<br />
het leeren van de teekenkonft, ja 't zoude daar<br />
nooit toegekomen hebben , ten zyymant van zyn er<br />
ou<strong>der</strong>en kennifTen ( die een beminnaar van de Konft<br />
was) zyn voorfpraak daar in waare geweeft. Dit<br />
doet my gedenken aan de jaren myner jongelingfchap<br />
, toen ik in den zelven ftaat gefield, myne<br />
ou<strong>der</strong>s niet konde bewegen dat zy my de teekenkonft<br />
lieten leeren , maar getrooft moeft wezen<br />
twee agter een volgende jaren den twyndraat te<br />
hanteren by eenen Johannes de Haan. Thans<br />
Vendumeefter, en gezworen Makelaar te Dordrecht,<br />
dog dit werken was van een gunftigenonvoorzienen<br />
uitilag; want deze de Haan nognieuw-<br />
ling getrouwd zynde ging dikwils met zyn nieuwe<br />
vrouw vrienden bezoeken , en beval my het<br />
toezigt
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 131<br />
toezigtvanden winkel. Hy , die Leerling van A7kolaasMaas<br />
pourtretfchil<strong>der</strong> te Dordrecht ge weeft<br />
hadde, ziende myne drift tot de teekenkonft, gaf<br />
my nu een teekening , dan een print om na te maken,<br />
om dus te beter in huis te blyven en daar agt<br />
op te geven ; waar door ik zoo ver toe nam , dat<br />
eer ik myn tyd nog ten vollen uitgedient had,<br />
ik door voorfpraak van goede vrienden , al befteed<br />
was by Willem van Drillenburg Landfchapfchil<strong>der</strong><br />
van Utrecht. Dit was in den jare 1669. Om nu<br />
we<strong>der</strong> tot onzen van Schoten te keeren ; zyne<br />
ou<strong>der</strong>s lieten zig bewegen , en hy werd in 't jaar<br />
1 604 ontrent 1 7 jaren oud , bedeed by Koenraat van*<br />
<strong>der</strong> Maas een goed pourtretfchil<strong>der</strong> , daar hy in<br />
den tyd van driejaren zoo toenam in deKonft, dat<br />
hy konde op eigen wieken dry ven. Toen bekroop<br />
hem de Reislufr. maar zyne ou<strong>der</strong>s weerhielden<br />
hem in dat voornemen, en huwelikten hem uit:<br />
ze<strong>der</strong>t welken tydhy tot Leiden gebleven is, oeffenende<br />
zig dagelyks in 't fchil<strong>der</strong>en van hiftorien<br />
landfchappen , en inzon<strong>der</strong>heid pourtretten, als'er<br />
op den Doele te <strong>De</strong>lf nog van hem te zien<br />
zyn.<br />
<strong>De</strong> geheugenilTen <strong>der</strong> dingen zyn een groot behulp<br />
om de gebeurde zaken aan haar tydfnoer te<br />
fchakelen ; maar wanneer de zelve door den tyd<br />
zyn gefleten en uitgewift, en niemantvan dezelve<br />
iets heeft geboekt, kan men in den tydkring,<br />
waar in men de dingen beiluit , ligt mistaften ;<br />
aangezien men in dat opzigt de waarfchynlykHe<br />
giffingen alleen maar tot behulp heefr. Wy vonden<br />
geen reden tot de levensbefchryving van ER-<br />
NESTÜS THOMAN (vermits hy nooit in Ne<strong>der</strong>land<br />
gewoon tof verkeerd heeft ) als om dat wy<br />
daar door het levensbegin van zommige Konftfchil-<br />
I 2 <strong>der</strong>s,
132<br />
SCHOUBURGH DER<br />
<strong>der</strong>s , ( waar ontrent wy alleen op giflingen hebben<br />
toegegaan ) na<strong>der</strong> bepaalt vinden gelyk , wy op 't<br />
eind zullen aanwyzen.<br />
JAKOB ERNESTUS THOMAN geboren<br />
te Hagelftein in den jare 1588 , reisde (na dathy<br />
in de beginfelen van de Konft was on<strong>der</strong>wezen, en<br />
tamelyken voortgang had gemaakt ) naar Italien<br />
ontrent den jare 1605. hy heeft 15 agter eenvolgende<br />
jaren te Napels, Genua en Romen in de<br />
oeffening <strong>der</strong> Konft doorgebragt. Hy verkoos inzon<strong>der</strong>heid<br />
tot zyn gezelfchap te Rome Adam<br />
Elshaimer ^ Pieter Lajtman en Jühannes Pinnazio<br />
an<strong>der</strong>s Jan Pinas , die dagelyks met veel vlyt<br />
wanneer de Zon boven de kimmen rees, de vermakelyke<br />
landzigten na 't leven afteekende.<br />
Elshaimer geftorven zynde vertrok hy naar zyn<br />
Va<strong>der</strong>land ,<br />
te verzetten.<br />
om de fmart van zulk verlies te eer<strong>der</strong><br />
Hy had zig deszelfspenceelbehandeling<br />
zoo zeer aangewent, datverfcheidenvan zyne<br />
Hukken voor Elshaimers werk zyn aangezien. Hy<br />
ftierf in dienfl van den Keizer te Landouw , op den<br />
2 van Wynmaand 1653.<br />
Wy zien hier uit dat Pieter Lajtman , dien wy<br />
op 't jaar 158 1 gefield hebben, met zyn vierentwintigfle<br />
jaar al te Romen was , zoo wy ftellen<br />
dat onze Thoman hem in 't jaar 1605 , daar vond<br />
dog dit kan niet zeker befloten worden, aangezien<br />
dat'er ook wel fommige jaren van die 15 jaren dat<br />
Thoman in Italien is geweefl, konnen verloo-<br />
eer Laftman en Pinas in Italien<br />
pen zyn geweefl ,<br />
kwamen, of datzy aan malkan<strong>der</strong> kennis kregen.<br />
Het zy zoo 't wil , de waarfchynlykheid van<br />
hunnen geboorten tyd is ontrent den jare 158 1.<br />
Nu volgt<br />
PIETER FEDDES van Harlingen. Of hy<br />
een
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 133<br />
een Glas- of Tafereelfchil<strong>der</strong> geweeft is weet ik<br />
niet , nog ook iets van zyn levenswyze en Konft.<br />
Maar in de buitencieraden van zyne in koper gefnedene<br />
Beeltenis, vertoonenzig Palet enPenceelen<br />
, en op den Boord van de Lyft Haat Petrus<br />
Feddes Pictor, 1615. dat ons hem doet on<strong>der</strong><br />
de Konftfchil<strong>der</strong>s van de 15 Eeuw tellen. Van<br />
hem zietmen ook verfcheiden geëtfle Printen , gemerkt<br />
P Harüngenfis.<br />
Giffen kan mffen, zeit de oude Hollandfche<br />
fpreuk. Dit zullen wy in het tegenwoordige voorwerp<br />
onzer befpiegeling<br />
HENRIK TER BRUGGEN, bewaarheid<br />
vinden. Kom. de Bie, en Joach. Sandrart noemen<br />
hem by vergiiling Verbruggen , en fchryven dat<br />
hy tot Utrecht 1587 geboren is. Maar uit een<br />
gedrukte Notificatie of waarfchouwing aan alle<br />
Liefhebbers van de Schil<strong>der</strong>konfl enz. is my gebleken<br />
dat gemelde Hen. ter Bruggen een Tranfifalanus<br />
, ofOveryfTelaar was, geboren i588,maar<br />
tot Utrecht trouwde, en woonde ; want zyn<br />
va<strong>der</strong> kwam in den tyd <strong>der</strong> onluften , oproeren en<br />
vervolgingen 1581 uit OveryfTel vlugten tot Utrecht<br />
, en is hy , zyn Zoon , en deszelfs nageilagt<br />
uitgezonden<br />
daar ze<strong>der</strong>t met 'er woon gebleven ,<br />
dat thans zyn Zoonszoon Meefter Hen. ter Bruggen<br />
in den Haag woond. Na dat hy de vafle gronden<br />
<strong>der</strong> Konft by A. Bloemaart geleerd had,bekroop<br />
hem de reisluft , en begeerte om <strong>groote</strong> Meeflers<br />
op het loffelykfte fpoor te volgen. Dus heeft hy vele<br />
buiten gewellen in zyn jeugt (behalve dat hy tien<br />
jaren te Rome gewoont heeft) bezogt; daar hy<br />
proefflukken van zyn uitnemende Konft, beltaande<br />
in Hiltorien gelaten heeft , inzon<strong>der</strong>heid , te Napels<br />
een groot ftuk geplaatft boven het hoogeAl-<br />
I 3<br />
taar
134<br />
SCHOUBURGH DER<br />
taar in de Groote Kerk. By dit ftuk lieeft hy i^en<br />
gelyk hy ook niet gedaan heeft<br />
naammerk gefteld ,<br />
by vele van zyne Konllwerken ,<br />
jende penceelhaiideling in dien<br />
alzoo zyne vloei-<br />
tyd genoegzaam<br />
alom bekent «ras. Ken uitmuntend Konftftuk hangt<br />
van hete tot Middelburg by den Heere van<strong>der</strong><br />
Streng, in zyn leven Ontfanger Generaal enz. verbeeldende<br />
een vrolyken Maaltyd,de Beelden levensgrootte.<br />
Hy heeft d'eer gehad dat Rnbbens , wanneer<br />
hy tot Utrecht kwam om de Schil<strong>der</strong>konft-<br />
oeiYenaars te bezoeken, in gezelfchap van hun alle,<br />
zyne Kond by uitnementheid roemde. Waar<br />
van Sandrart, die deze reis van Rubbens meld,<br />
en zelf zyn Leidsman geweeft is, niet een enkel<br />
woort zegt , 't geen agterdenken geeft dat zy geen<br />
goede vrienden geweeft zyn. Immers hier op vat<br />
het de Schryver van meergemelde gedrukte Notificatie,<br />
als hy deze uitdrukkingen van Sandrart<br />
doet : hi.Italien den tyd tot zyn nut wel beft eed heb-<br />
bende is hy naar zyn va<strong>der</strong>land gekeerd, en heeft<br />
iiaar eigen geneigtheid , door diepzinnige en zwaar-<br />
moedige gedagten , in zyne werken de Natuur wel ,<br />
maar onaangenaam gevolgt. Zoo euvel neemt hy<br />
dit zwygeli dat hy de fpreuk : Dat voor een leven-<br />
den Ezel ligt is, een dooden Leeuw met den voet<br />
te treden , op hem toepaft.<br />
Dog dit overgeslagen. <strong>De</strong> Dood , als nydig<br />
over zyn roem , knipte zyn levensdraad af, op het<br />
42 jaar, op Al<strong>der</strong>heiligefj dag 1629. en 't zyner<br />
gedagtenille is dit volgende Graf-Schrift na ge-<br />
bleven.<br />
Hier leit ter Bruggen, door de Dood<br />
t'cnajï, en overrompelt:<br />
Pan 't dierbaar kvcnsligt ontbloot ,<br />
In
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 135<br />
In 'f duifier graf gedompelt<br />
Daar 't vleefch vergaat tot ftof.<br />
Doch egter blyft de lof<br />
Van 't geen by heeft bedreven ,<br />
Tenfpyt <strong>der</strong> Afgunji leven.<br />
Welke woorden overeenkomen met de uitdrukking<br />
, welke de Rid<strong>der</strong> A. van<strong>der</strong> Werf, tot<br />
geruftftelling van den Heere Richart ter Bruggen ,<br />
in een brief aan hem uit Rotterdam den 18 van<br />
Grasmaand i707,gefchreven dus laat invloeijen :<br />
Brave Schil<strong>der</strong>s hebben dit tot hun voordeel dat bun-<br />
we werken de geheele Werelt doorwandelen, en <strong>der</strong>halven<br />
altyd voor hun fpreken &c.<br />
Eindelyk werd gemelde Richart zyn Zoon in<br />
den jare 1707 van wil, om met eenige van zyns<br />
(op het voorbeeld van den<br />
Va<strong>der</strong>s Konflwerken ,<br />
Athenienfer Konitfchil<strong>der</strong> Nicias) deflelfs geboorte<br />
Stad <strong>De</strong>venter een gefchenk te doen , het welke<br />
ook gefchied is , gelyk my gebleken is uit een gedrukt<br />
Extraér. , uit het Boek van de Refolutien <strong>der</strong><br />
Stad <strong>De</strong>venter den 5 van Oegftmaand 1707.<br />
Nu verfchynd de Konftfchil<strong>der</strong> PIET ER<br />
BRONKHORST, geboren te <strong>De</strong>lfden ió van<br />
Bloeimaand, 1588. Hoe verfchillig, de driften<br />
en hoe on<strong>der</strong>fcheiden in ver-<br />
<strong>der</strong> menfehen zyn ,<br />
kiezingen blykt, als men ziet dat de een dit, en<br />
een an<strong>der</strong> we<strong>der</strong> dat deel van de Konfl tot zyne<br />
befpiegelinge en bewerkinge uitkiell. Bronkhorst<br />
verkoos niet het ligtfte, maar wel het<br />
zwaarfle en werkelykfle in de Konfl , namelyk gezigten<br />
van Tempels en Kerken , geftoffeert met<br />
hiftorien ; egter heeft hy het met veel roem uitge-<br />
voert; als inzon<strong>der</strong>heid aan twee bekende ftukken te<br />
zien is ; waar van het eene geplaatft is in de Vier-<br />
I 4 fchaar
t%6<br />
SCHOUBURGH DER<br />
fchaar op het Raadhuis te <strong>De</strong>lf, zynde een rykelyk<br />
en groots gebouw, en word daar in verbeeld<br />
Salomons eerlte regt. Het tweede is te<br />
zien by de Weduwe van zyn Zoon, zynde een<br />
Tempel daar Chriftus de koopers en verkoopeis<br />
uitdryfLHyftierfden 21 Junv 1661, Hemvolgi<br />
ADRIAAN van <strong>der</strong> VÉNNE Schil<strong>der</strong> en<br />
Dichter. <strong>De</strong>ze is geboren te <strong>De</strong>lf Anno 1589. zyne<br />
ou<strong>der</strong>s waren vermogende luiden herkomltig uit<br />
Braband. Naar my toefchynd uit de befchryving<br />
die Kom: de Bic. van hem maakt , zoo is<br />
hy van zyne ou<strong>der</strong>s te Leiden beitelt geweefl om<br />
de Latynfche taal te leeren. Maar hy leerde met<br />
een door 't lezen van d oude Poëten zulke fraaije<br />
denkbeelden vormen , dat hy ook zugt heeft gekregen,<br />
om de zei ven op 't papier, of met verwe<br />
af te malen , tot welken einde hy eenen Simon<br />
de Valk, meefler Goudfmit en Schil<strong>der</strong> in den arm<br />
nam, die hemdegrondbeginlelen <strong>der</strong> Konftheefc<br />
on<strong>der</strong>wezen. Daar na van voornemen geworden<br />
om de Kon ft met yver te vervolgen , begaf hy<br />
zig by Jeronimus van Diejl , een fraai Schil<strong>der</strong><br />
in 't graauw, waar by hy een geruimen tyd met<br />
yver de Konft heeft voortgezet, en na<strong>der</strong>hand het<br />
door zyn vernuft zoo veer gebragt, dat zyn Konft<br />
in dien tyd den Prins van Oranje, den Koning<br />
van <strong>De</strong>nemarken en an<strong>der</strong>e Vorften heeft<br />
behaagt. Hy is daarenboven een zinryk Dichter<br />
geweefl, gelyk hy ook zyn ryk vernuften<br />
Poëtifche vindingen in menigvuldige ordonantien ,<br />
die hy ten diende van de Plaatfny<strong>der</strong>s gemaakt, of<br />
geteekent heeft, wel heeft laten blyken; inzon<strong>der</strong>heid<br />
aan het dikwils herdrukte rymwerk van den<br />
Heere Jakob Kats , en een groot getal Emblemata ><br />
cf Zinnebeelden, die hunne waarde on<strong>der</strong> de<br />
Boeb
N<br />
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 137<br />
Boekminnaars behouden. On<strong>der</strong> de Boeken door<br />
hem zelf befchreven zyn my bekent : Zinncvonk<br />
op den Hollandfchen Turf &c Zinnedroom op het<br />
nieuw Wys Mal van den ouden Italiaanfchen Smit<br />
enz. in 12. En 't Tafereel <strong>der</strong> belachende Wacrelt.<br />
1635. in 4.<br />
Geiyk een geagt Dichter den laijler van die Konjl te<br />
kort doet wanneer hy zyne pen tot <strong>der</strong>tele Gezangen<br />
, Hekeldichten , en vuile belaj'leringen van zyn even'<br />
menjeh gewent , mettegenftaande die dingen den<br />
Boekverkoopers dikwils meer voordeel bybrengen<br />
en beter aan den man willen als wat goeds : zoo<br />
onthiiftert een Konftfchil<strong>der</strong> (zegt Plinius) de zede<br />
Kon/t , zoo wanneer zyn penceel Jlegts kroegen , hoe-<br />
rewinkels , en an<strong>der</strong>e veragtelyke , en jchaamagtige<br />
dingen maalt : gelyk gemelde Plinius al in dien<br />
vroegen tyd van eenen Tyrcicus , die niet als ergerlyke<br />
voorwerpfels en llegte grollen maalde,<br />
gewaagt.<br />
Op 't laatit. van de vyftienhon<strong>der</strong>fte eeuw is'er geweeit<br />
een JOHAN TORRENTIUS geboren<br />
tot Amfterdam in 't jaar 1589. <strong>De</strong>ze fchil<strong>der</strong>de<br />
konftige en uitvoerige kleine naakten ; maar de<br />
werkinge dier beekjes , en<br />
verrigten , was niet alleen<br />
't geen dezelve<br />
fchaamagtig om<br />
aan te zien , maar geil , onkuis , onbefchoft<br />
ofergerlyk, verleidende, en aanlokkende tot vuile<br />
bedryven :<br />
zoo dat hem zulks te maken en tever-<br />
koopen ftriktelyk en met bedreigingen verboden<br />
wierd. Maar wanneer hy daar niet naar wilde lui-<br />
fleren of zulks gehoorzamen ; denkende met 't<br />
ontkennen het goet te maken , werd hy door laft<br />
van 't gerecht tot Amfterdam in hegtenis gebragt<br />
: en daar over verhoort weigerde hy te bekennen<br />
, dat hy de maker was van 't £ene waar mede hy<br />
I 5 be»
I38 SCHOUBURGH DER<br />
befchuldigt wierd, fchoon de bewyzen daar<br />
toe maar al te klaar waren. <strong>De</strong>s werd hy op de<br />
pynbank gebragt. Sandrart in den Latynfchen<br />
druk p. 299. zeit: Dat de Raad of het Gerecht van<br />
Haerlem hem tot de pynbank bragt. Maar hy bleef<br />
hardnekkig zon<strong>der</strong> het zelve te willen belyden.<br />
Dat nu zyn kop beter gehard was tegens de befchuldiging<br />
, dan zyn lichaam om de pynbank te<br />
we<strong>der</strong>ftaan, bleek; want hy flierf on<strong>der</strong> 't pynigen.<br />
En het penceelwerk datmen van hem vond,<br />
werd door Beuls handen verbrand, in 't jaar 1640.<br />
<strong>De</strong> omftandigheid van die zaak geeft duidelyk<br />
genoeg te kennen dat zyn tafereelen hebben<br />
geftrekt tot aanritfelinge ; niet zoo zeer tot<br />
de Cyprifche,als wel de Sodomitifche vvanbedryven.<br />
Zyn beeltenis 1628 , wanneer hy 39 jaren<br />
oud was in koper gebragt , vertoonen wy in de<br />
Plaat G. agter Daniël Segers.<br />
'T luft ons- hier (by gelegentheid van dit vuile<br />
voorwerp) de fchoone les van F. Junius in zyn 3<br />
Boek van de Scbil<strong>der</strong>konfl , in te laflen , daar hy<br />
van zulke fchandelyke tafereelen zeit : Datze de<br />
wulpfe begeerlykbeid van de onbezinde aanfchoawers ,<br />
door de ontuchtige vertoonfelen gaande maken : Dus<br />
lehoord een opregt en eerlyk Konflenaar agt te ge-<br />
ven, dat hy zig niet om 'f voordeel, of ydel lofgetuit<br />
van een ligtvaardigen hoop , tot het verbeelden van dusda-<br />
nige dingen laat vervoeren ; aangezien verfcheiden gr00te<br />
Meefters d'aanzienlykheid van een eerlyken naam<br />
kzvyt geraakt zyn , om dat zy den roem van ik en<br />
weet niet wat veor een klugtzinnige geeftigheid al te<br />
hittiglyk najaagden.<br />
Hier paft het fpreek woord : Men behoeft geen luizen<br />
in de pels te zetten . ze komen 'er genoeg van zelf in.<br />
Nu zyn'er voorbeelden by menigten die aan-<br />
too»
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 139<br />
toonen hoe door geile vertoonfelen de fnoepluft<br />
word ontfteken. Petronius Arbiter verhaald van<br />
een Jongeling die ziende op een tafereel de fchaking<br />
van Ganimedes door Jupiter , en de onbefchaamde<br />
Nais , die den fchoonen Hylas tot oneer<br />
aantokkek , in deze woorden uitbrak. Doen ook<br />
de Goden zulks? en raakt daar op aan 't hollen.<br />
By Toren dus verfchaft ons Chevea een even<br />
gelyk voorbeeld in een tafereel ,waar in Jupiter on<strong>der</strong><br />
fchyn van eenen gouden regen Dancë verfchalkt.<br />
Hierom zeide Achilles Tatius : Lib. 1. de<br />
Clitophontisen Leucippes Amoribus. Alis'tdatzig<br />
een Menfch nog zoo ernftig d ' onthoudinge 'voorfteld ,<br />
nogtans word hy door kwade voorbeelden ligtelyk tot<br />
navolginge verlokt; voornam entlyk als het voorbeel-<br />
den zyn <strong>der</strong> gen er , van welke hy een goed gevoelen<br />
heeft.: Want de fchaamte van de mifdaat word<br />
dan door d 'aanzienlykheid van zulke voorgangers in<br />
een vrymoedige Jioutheid veran<strong>der</strong>t. Dus zeide ook<br />
Donatus van zommige Dichters : hoe <strong>groote</strong> fchade<br />
zy doen , wanneer ze den genen ondeugende voorbeelden<br />
voor/lellen, die van zig zelven genoegzaam<br />
tot allerlei gebreken genegen zyn. En wy hebben<br />
dit ftekelig vaersje op onzen Schil<strong>der</strong> gepaft:<br />
<strong>De</strong> naam van Herojlraa? zal eeuwen overleven<br />
Om 'tfchendig ftuk 't geen hy fEphezen heeft bedreven :<br />
Als hy de Tempel van Diana ftak in brand.<br />
Johan Torrentius, Jlak door 't penceel de vonken<br />
Van ontucht ) liftelyk de jeugt in merg enfehonken.<br />
Zyn naam blyft na zyn dood wellevend; maar met<br />
fchand.<br />
Dat de uitwerkingen van 's menfehen vernuft<br />
buiten tocè'igeninge niet an<strong>der</strong>s als onverfchillig<br />
zyn , en de toeëigeningen , en oogmerken <strong>der</strong>halven
140 SCHOUBURGH DER<br />
ven alleen goed of kwaad ,<br />
pryflyk of veragtelyk<br />
zyn, is een waarheid, die niet te we<strong>der</strong>fpreken<br />
is. Dienvolgens is de fpreekwyze, hoe <strong>groote</strong>r<br />
Schil<strong>der</strong> , hoe wil<strong>der</strong> , en het geen men daar mede<br />
wil te kennen geven , te wraken. Ten minflen zal<br />
het een bewys geven dat het van geen nootzake-<br />
lyk gevolg is , als brave mannen , zelfs zulke die<br />
in een Kerkelyk verband waren , niet hebben<br />
gefchroomt cle Schil<strong>der</strong>konfh te hanteren. Gelyk<br />
men dan oudtyts heeft gezien dat de Kardinaal<br />
Francifcus van Fcrone ,<br />
en een vyand van alle kwaad was , en daarom nooit<br />
eenige voorwerpen van ligtvaardigheid,(fchoon<br />
hy daar toe dikwils van Prinfen en Waereldfche<br />
Heeren verzogt wierd) heeft willen verbeelden<br />
het penceel hanteerde, en een goed Schil<strong>der</strong> was.<br />
Als ook de eerwaardige Heer Don Barthohmeo ,<br />
Abt van Sint Clemens van AreJJb. En in later tyd<br />
onze<br />
DANIEL ZEGERS, een Jefmt geboren te<br />
,<br />
Antwerpen in 't jaar 1590. <strong>De</strong>ze wilï; allerhande<br />
Bloemen, zoo los, zoo levendig, zoo klaar,<br />
zuiver en dun te behandelen , dat het verwon<strong>der</strong>-<br />
]yk was. Ik heb in Braband zynde in de Kerk<br />
<strong>der</strong> Paters Jefuiten een gantfche Kapel behangen<br />
met zyn Schil<strong>der</strong>yen gezien , waar on<strong>der</strong> kranfen<br />
of bloemfeftoenen waren , zoo verflandig naar de<br />
Kond met troepen , naar vereys <strong>der</strong> koleuren by<br />
een gefchikt, dat ik tegens het gezelfchap dat ik<br />
by my had , zeide : Niet te geloovcn dat Glicera by~<br />
die een heilig leven leidde<br />
zit van Paufanies by de Griekfche Schryvers zoo be-<br />
rugt wegens bloemen te fchakcren, dezelve iveljlandiger<br />
heeft konnen by eenfehikken. Daar was ook<br />
in zyn tyd een Pater Johannes van <strong>der</strong> Borght van<br />
d'orde <strong>der</strong> Min-nebroe<strong>der</strong>s , die 't Plaatfnyden<br />
han-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 141<br />
hateerde. Dog van de Graveerkonjft wil ik<br />
niet handelen , om dat die Roomfche Juffrouw<br />
Claudia Stella den roem van alle (weinige in<br />
vergelykingen van 't groot getal uitgezon<strong>der</strong>t<br />
weg draagt. Want zoo men een lyft van die<br />
alle opftelde (dat een byna onnoemlyk getal uitmaken<br />
zoude ) 'k maak my fterk te konnen aantoonen<br />
dat'er van de hon<strong>der</strong>d niet een tegens haar<br />
in konftige behandelinge zoude konnen ophalen.<br />
Gelyk zulks ten proef van myn gezegde te zien is<br />
aan die print welke zy naar het berugte fluk van<br />
Nicolaas Pouzyn ; verbeeldende Mofes , door zyn<br />
ftafflag 't water uit den Rotfteen doende voortkomen<br />
, om het byna van dorft verfmagte volk te<br />
laven , heeft gegraveert.<br />
Zegers was een Leerling van Jan Breugelbygenaamt<br />
den FluweeJen , die in zyn vroegen tyd<br />
mede een Bloemfchil<strong>der</strong> geweefl is.<br />
de Bloemen, het cierfel <strong>der</strong> Lente,<br />
En gelyk<br />
om hare<br />
fchoone geftalte , en friffen geur van elk begeert<br />
worden , zoo werden die van Zegers, om dat<br />
men die in den Herfft van de vyftiende Eeuw zoo<br />
fchoon zag bloeijen van alle Bloemkonft minnenden<br />
graag ontfangen , zoo by gemeenen als <strong>groote</strong>n,<br />
inzon<strong>der</strong>heid den Aartshertog Leopoldus: en den<br />
Prins van Oranje Fre<strong>der</strong>ik Hendrik, die hem voor<br />
twee van zyne ftukken een <strong>groote</strong> vereering gaf.<br />
Zyn Beeltenis , door Jan Lievcns gefchil<strong>der</strong>t<br />
zietmen in print , die wy gevolgt hebben in onze<br />
Plaat G.<br />
<strong>De</strong> Groote Dichter J. v. Vondel , verlokt door<br />
't zien van Dam. Zegers Bloemftukken , maakte<br />
daar op dit volgende vaersje.<br />
Ds
142<br />
SCHOUBURGH DER<br />
<strong>De</strong> geeft van Zegers is een By 9<br />
Waar op de Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>s roemen.<br />
Zy zuigt haar honinglekkerny<br />
Rn geur uit allerhande bloemen.<br />
Een By kwam op zyn fchil<strong>der</strong>y<br />
En geur , en kleuren aangevlogen<br />
En riep ,<br />
Natuur vergeef bet. my<br />
Dat bloempaneel heeft my bedrogen.<br />
<strong>De</strong>ze heeft zyn rol gefpeelt, en is vertrokken.<br />
Wy willen , eer een an<strong>der</strong> opkomt , de Schoutoneelgordyn<br />
maar even laten vallen ; om het geen<br />
in de voorgaande tuflehenreden open bleef, te<br />
vullen.<br />
Laatfl werd onze Redenvoering , in haar vol-<br />
len loop ( even als het fnarenfpel door 't opligten<br />
van de Toneel gordyn ) gefluit , thans zullen wy<br />
dien toon weer opvatten , en vervolgen.<br />
Wy fpraken van de Offergereedfchappen die zig<br />
ontrent <strong>der</strong> Heidenen Godsdienft deden zien , waar<br />
aan relt te fpreken van de kondig gewrogte Dryvoeten<br />
, of Dryvoetfehragen , daar douden zoo veel<br />
meê op hadden , de Dryvoetlchragen waren tot verfcheiden<br />
gebruik gefchikt, en niet alleen van koper<br />
en zilver gemaakt, maar ook met allerhande konflig<br />
beeld- en loofwerk geciert , die zy aan byzon<strong>der</strong>e<br />
goden als aangename gefchenken toe eigenden.<br />
On<strong>der</strong> verfcheide die Herodotus te Thebe in<br />
Beotie gezien heeft , gedenkt hy vaneen pragtigen<br />
Dryvoet inden Ismenifen Tempel van Apollo ; die<br />
met dit opfehrift in Kardinifche letteren pronkt<br />
<strong>De</strong> Vorft Laodames heeft dezen Dryvoet vol<br />
Van Konftwerk toegcivydden <strong>groote</strong>n God Apol<br />
Ver-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 143<br />
Verfcheiden afbeeldingen <strong>der</strong> oudtydze Dryvoe-<br />
ziet men ter gedagtenïs<br />
ten of Dryvoetfchragen ,<br />
van <strong>der</strong> zelver gebruik op de Roomfche penningen ,<br />
waar van wy de juifbe af beeldingen in plaat, hier<br />
nevens vertoonen, als i die van ViteJliusmethet<br />
byfchnft: Pont. Max. tr. pot. Augur. Op-<br />
perpriejier van fVykmeeflerlyke magt^ JVichelaar.<br />
Dus ook op een penning van Antoninus, die den<br />
Eernaam van Augur of VogeWichelaar on<strong>der</strong> zyne<br />
voorname Eertytelen aannam. Niet ongelyk aan<br />
dezenis de penning van M. Lepidus; met dit on<strong>der</strong>fcheid<br />
nogtans dat zig boven uit den Dryvoetflal<br />
een Slang vertoond, door welke ( zeit Lucianus)<br />
Apollo gewoon was zyn antwoorden te geven aan<br />
d'Orakelvragers. Zie Fig. 3.<br />
<strong>De</strong> <strong>groote</strong> agting die de Heidenen voor dusdanige<br />
Dryvoeten hadden, heeft geen an<strong>der</strong>e reden: als,<br />
om dat dezelve een zweemfel hadden naar den <strong>De</strong>lfifen<br />
Dryvoetftal , waar uit het blinde Volk geloofde<br />
dat Apollo aan de Orakelvragers antwoorden<br />
gaf. Het blinde Volk zeggen wy ; want ons ontbreken<br />
geen ftalen om te bewyzen , dat mannen van<br />
uitïlekent vernuft, en naauwe opmerking on<strong>der</strong> de<br />
Heidenen dusdanige bedriegeryen beipot hebben.<br />
Kato
144<br />
SCHOUBURGH DER<br />
Kato plag te zeggen : Dat hy verwon<strong>der</strong>t was ,<br />
dat een IVichelaar niet lachte, zoo dikwils hy een<br />
IVichelaar tegen kwam; om dat zy on<strong>der</strong> fchyn<br />
van Godsdienil het gemeene volk by de neus om-<br />
leiden.<br />
Velen hebben zig afgeflooftomden Godsdienft<br />
<strong>der</strong> Heidenen in zyn binnenfte te befchouwen ; om<br />
de ydelheid deszelfs , en de bedrogplegingen <strong>der</strong><br />
Wichelaren en Tempelpapen t'ontdekken en aan<br />
't licht te brengen. Maar wy befchouwen het<br />
zelve maar alleen in den buitenflen omtrek , en<br />
doelen op de zienlyke pragtige vercierfelen ;<br />
( welker glans het gemeen in d'oogen fchitterende<br />
te meer<strong>der</strong> agting voor dien Godsdienft deed hebben)<br />
om onze Konftgenoten in 't gemeen, en de<br />
yyerige-Schil<strong>der</strong>jcugtin 'tbyzon<strong>der</strong>dienfttedoen<br />
wanneer wy hun den weg wyzen tot de Oudheidkunde<br />
, 't welk nootwendig is voor die<br />
zig tot het verbeelden <strong>der</strong> Hiflorien begeven , en<br />
niet graag tegens het gewoon gebruik dier aeloude<br />
volken mistaflen. En op dat de leergierige<br />
jeugt zig verzekerd mogt houden dat de kundigheid<br />
dier dingen den Konftfchil<strong>der</strong>s dienftig zy<br />
zoo heeft hy maar alleen op te merken , hoe G.<br />
Laires alzins daar 't te pas komt, zigvan<strong>der</strong>gelyke<br />
cieraden ( om zyn werken lui<strong>der</strong> byte zetten ) heeft<br />
weten te bedienen: en nog meer roem verdient<br />
zoo hy de oudheid daar in nagebootft<br />
zou hebben ,<br />
had.<br />
Tot dus ver oordeelen wy in opzigt van den<br />
toeftel <strong>der</strong> Heidenfche Offerhanden met hun aankleven<br />
genoeg gezeit te hebben; fchoonwy alleen<br />
de franje ( om zoo te fpreken ) van dien voorhang<br />
alleen befchouwd hebben. Ver<strong>der</strong> was onze toeleg<br />
niet: en men oordeelt een zaak volkomen te wezen<br />
, die aan het oogmerk voldoet. Wy
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 145<br />
Wybragten voorhenen ver fcheiden Konftfchil-<br />
<strong>der</strong>s , mannen van onbefproken leven en wandel 9<br />
en nu even te voren Dan. Zegers , die de Konft en<br />
het Kloofterleven te gelyk betragte , op het<br />
Toneel. Thans fluipt'er weer een ruig fchaap<br />
on<strong>der</strong> de gefchoore kudde. Het fchynt dat het<br />
zoo effen in de waereld niet gaat. Trouwens de<br />
Toneelen vereifchen fomwylen wel eens veran<strong>der</strong>ing<br />
van perfoonen en zaken.<br />
ADRIAAN van LINSCHOTEN (op de lyft<br />
<strong>der</strong> Regenten van St. Lucas Gilt , te <strong>De</strong>lf, ftaat<br />
zyn naam op 't jaar 1627 dus aangeschreven : Kornelis<br />
Adriaan Linschoten) is geboren te <strong>De</strong>lf<br />
in 'tjaar 1590. By wien hy de Konft geleerd heeft<br />
weet ik niet met waarheid te zeggen , maar fommigen<br />
meenen dat hy een Leerling van Spanjolet is<br />
geweeft. Immers de ftalen die van hem na<br />
gebleven zyn, doen ons zien, dat hy zig beter op<br />
de Schil<strong>der</strong>konfl, dan op de wellevenskonft ver-<br />
ftont. Want hy een los, onbefuift, en flordig<br />
leven leide, waardoor hy tot armoede zou hebben<br />
geraakt, ten waar twee zufters die hy had , ge-<br />
ïlorven zynde , hem erfgenaam van het jaarlyks<br />
inkomen harer nalatenfchap gemaakt hadden.<br />
In 'tjaar 1634 trok hy naar Braband, en trouw-<br />
de daar met een jong en gering meisje, dat zig geneerde<br />
met Speldewerken , maar fchoon was, en<br />
goed verftant had. Na verloop van eenige jaren<br />
kwam hy met zyn Vrouw en twee Dochtertjes in<br />
den Haag wonen. Pieter van Ruiven , Konftfchil<strong>der</strong><br />
te <strong>De</strong>lf, heeft my verhaalt, dat hy hem in den<br />
jare 1677 of 78, heeft gekent, zynde toen een<br />
man van 87 of 88 jaren , met een langen ongefchoren<br />
baart. Van Linfchotens Konft fprekende, wift<br />
I. <strong>De</strong>el. K hy
j/[6<br />
SCHOUBURGH DER<br />
hy te zeggen, dat hy het voorval't geen den Apoftel<br />
Petrus met de dienftmeit des Hoogenpriefters is<br />
ontmoet, zoo natuurlyk had afgemaalt, en de<br />
geftalte des gemoets in de wezenstrekken zoo konftig<br />
verbeeld , dat zeker Predikant daar zulk een<br />
welgevallen in had , dat hy hem verzogt , ook<br />
het berouw van Petrus , tot een weerga daar toe<br />
op een an<strong>der</strong> doek te fchil<strong>der</strong>en. Dit gefchiede<br />
en 't was niet min konftig en naar zyn zin uitge-<br />
vallen. Als de Predikant dan kwam om 't zelve<br />
te zien , en daar verwon<strong>der</strong>t voor ftond te ky-<br />
ken. zeide hy:<br />
ik dien huilebalg<br />
1<br />
wat dunkje, Heer Predikant ? heb<br />
niet wel getroffen ? <strong>De</strong> Predikant<br />
hem over zy aanziende , zeide : Wel hoe ! wat 's<br />
dat voor zeggen ? waar op hy 't nog erger maak-<br />
te , zeggende : Wel ja : was 't niet een <strong>groote</strong> zot<br />
dat hy daarom ging huilen? ik heb zoo dikwils ge-<br />
logen en gezworen tegen myn beter weten , en heb' er<br />
nooit over gehuilt. <strong>De</strong> Predikant zig omkeerende<br />
, zeide : Foei jou goddeloos mcnfch , nu ik dit hoor,<br />
begeer ik van jou Konji niet te hebben , en ging weg ,<br />
zon<strong>der</strong> daar meer naar om te zien.<br />
By den Heere van<strong>der</strong> Heul, Buskruitmaker buiten<br />
de Waterlootfe Poort, hangt een Konftftuk<br />
van hem verbeeldende een Alchimijl in zyn werkhuis<br />
, geeftig gedagt en gefchil<strong>der</strong>t. Inzon<strong>der</strong>heid<br />
deborft en armen van het Mansbeeld , welke niet<br />
alleen vleezig en natuurlyk zyn gefchil<strong>der</strong>t, maar<br />
ookvafl, en konftig geteekent. En dus zyn 'er meer<br />
in de huizen <strong>der</strong> oudfte geflagten te <strong>De</strong>lf te zien.<br />
Nu komen wy tot LUKASde WAAL<br />
Janfz. geboren te Antwerpen in 't jaar 159 1. Al<br />
wat van katten komt wil muizen, zeit het oude<br />
Hollandfche fpreek woord. Dus was het ook met dezen<br />
L u k a s , wiens Va<strong>der</strong> een Schil<strong>der</strong> was. Want
Schil<strong>der</strong>s èn Schil<strong>der</strong>essen. 147<br />
hy mede trek hebbende tot de Konft, maakte eenen<br />
aanvang daar van byzyn Va<strong>der</strong>, en daarna by Jan<br />
Breugkl, wiens handelinge hy won<strong>der</strong> wel heeft<br />
weten te volgen. Hy trok al vroeg , het reizen<br />
in 't hoofd hebbende , eerft naar Vrankryk , en<br />
van daar naar ItaJien , daar hy veele fraaije Konftwerken<br />
zoo in Frefco, als in Olyverf gemaakt<br />
heeft. Hyhadde doorgaans meer veran<strong>der</strong>ingen,<br />
of meer verfcheiden verfchillige voorwerpen in zyne<br />
werken , als wel zyn Meefter. Want men zag<br />
fomtyds vremde watervallen langs rotfige gronden<br />
: ook zonnefchynen , weerlichten en onweerbuijen<br />
in zyne werken te pas gebragt, die hy met<br />
een loffen aart natuurlyk vertoonde. Hy was<br />
in het jaar 1660 nog in leven, oudzynde 69 jaren<br />
, en woonde te Antwerpen ; daar hy met<br />
lult en yver dagelyks de Konft oeffende.<br />
On<strong>der</strong> de Konftvuuren , welke de Schil<strong>der</strong>godeS<br />
oudtyds in Friefland heeft ontfloken , is niet van de<br />
minfte te reekenen<br />
WYBRAN.D de GEEST. <strong>De</strong>ze was<br />
een braaf Hiftory- en Beeltenisfchil<strong>der</strong> , on<strong>der</strong> zyne<br />
tydgenooten byzon<strong>der</strong> geroemt. Te Rome,<br />
daar hy verfcheiden jaren heeft gewoont , om zig<br />
naar de befte voorwerpen voort te oeffenen , werd<br />
hy genoemt de Frieftche Adelaar , van wegen zyn<br />
hooge vlugt in de Konft.<br />
Hoe naau agt hy op alles heeft gegeven , blykt<br />
aan zyn Kabinet <strong>der</strong> Statucn, waar in de makers<br />
<strong>der</strong> zelve naagefpoort , en de plaatfen waar zy<br />
ftaan, vertoond worden. Dit Boek is in denjare<br />
1702 tot Amfterdam gedrukt.<br />
Zyn Beeltenis kan men zien in de Plaat F nevens<br />
F. Hals.<br />
K 2 On-
'148 SCHOUBURGH DER<br />
On<strong>der</strong> de Lierdichten van tondel vind ik deze<br />
waarfchuwing aan Wybrandde Geest;<br />
O Geeft y die in bet Vrhfche Hof<br />
Het leven geeft aan afch , en ftof<br />
En zweeft met geeftige penceelen<br />
En verf op doeken en paneelen ;<br />
'k Geloof gy terreght vrouw Natuur ,<br />
En durft de zon haar heilig vuur<br />
Ontfteken ,<br />
Om leven in uw beeld te brengen.<br />
Zie toe, Prometheus , wien gy raakt ,<br />
Alsgy den menfch onfierftyk maakt<br />
En, om op 't Aartryk 't licht te malen ,<br />
<strong>De</strong>n Hemel plon<strong>der</strong>t van zynflralen.<br />
Men ketende eertyds zulk een gafl<br />
In 't Noorden aan een fteenrots vaft,<br />
En kortte hem die<br />
ft oute vlogels ,<br />
Daar hy verflrekte een aes des Vogels.<br />
en de vingers zengen<br />
't Zyn geeften die de wolken treem ,<br />
't Is waar , dog zon<strong>der</strong> vleefch en been.<br />
Een y<strong>der</strong> kenri zyri Jlaat en waarde.<br />
<strong>De</strong> zigtbre geeften gaan op a" aarde.<br />
Dus blyftge ons hier beneden by ,<br />
Daar Noyen, zittende aan uw zy.<br />
U weet aan zyne tong te lymen ,<br />
Met puik van heerelyke rymen.<br />
. Hy is gewoon zyn Poëzy<br />
Te huwen aan uw Schil<strong>der</strong>y ,<br />
Gy zuight zyn dichten met uw ooren ,<br />
Zyn oogen kujfen uw Pandoren.<br />
Zyns Zoons Zoon , mee Wybrand genaamt<br />
oeffend zig nog in de Schil<strong>der</strong>konft. <strong>De</strong>ze heeft<br />
tot Leermeefter gehad Antoni Coxié, wanneer hy<br />
t' Amfterdam woonde. On-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 149<br />
On<strong>der</strong> zyne tyd- en landsgenoten worden geteld<br />
J. de Wilde, een braaf Beekenisfchil<strong>der</strong> ,<br />
en Jelle Reiniers. <strong>De</strong>ze was een Konftig<br />
glasfchil<strong>der</strong>. Te Sneek is heden nog een Konftig<br />
gefchil<strong>der</strong>t glas te zien , door het Timmermans<br />
Gilde aan de Kerk gefchonken: waar in<br />
verbeeld Haat de vlugt van Jofeph ( hunnen Patroon<br />
) met Maria naar Egipten. Dit word geoor-<br />
deelt in Konft het werk van de berugte Crabetten<br />
, die de glazen in de St. Jans Kerk tot Gouda<br />
gefchil<strong>der</strong>t hebben , te overtreffen. Na hem volgt<br />
JAKOBUS POTMA geboren tot Workum<br />
in Frieüand. Wiens geboortetyd wy niet<br />
weten , konden wy niet voeglyker als agter zyn<br />
Leermeeiter Wybr. de Geeft pi aatfen , door wiens<br />
on<strong>der</strong>wys en yver hy een braaf Beeltenis-en Hiftorifchil<strong>der</strong><br />
werd. Hy was daar benevens een man<br />
( als men gemeenlykzeit) die de Waereld verftont<br />
en werd in zyn tyd eerfle Kamerling van den<br />
Keurvorft voor Weenen , daar hy ook geftorven<br />
is, in 't jaar 1684. bedenkelykaan denRooloop ,<br />
waar door in dien tyd een <strong>groote</strong> menigte van 't<br />
leger fneuvelde.<br />
GERARD HONTHORST, geboren<br />
binnen Utrecht, in het jaar 1592. Heeft de<br />
gronden van de Konft geleerd by Abram. Bloejmaert<br />
, daar naar voort te Romen ; daar hy in<br />
eenige jaren zoodanig was toegenomen , dat de<br />
keurigfte kenners en beminnaars vandeSchil<strong>der</strong>konft<br />
groot bevallen in zyn werk, inzon<strong>der</strong>heid zyn<br />
nagtlichten ,<br />
kregen ; gelyk hy ook na<strong>der</strong>hand van<br />
verfcheiden Kardinalen , den Koning van Enge-<br />
land Karel den I. ,<br />
den Koning van <strong>De</strong>nemarken<br />
en eindelyk van den Prins van Oranje in dien tyd,<br />
om zyne uitftekende Konft,<br />
K 3<br />
zoo in Pourtretten<br />
als
*
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 151<br />
Hy , die den Krygsgod Mars , die als een Salaman<strong>der</strong><br />
In 't vuur van buskruit leeft, nog legers aan mal-<br />
kan<strong>der</strong> y<br />
Nog 't zwangere metaal , met koegels opgevult ,<br />
Dat als 't zyn vlam uitbraakt,vervaarlyk loeit, en brult,<br />
Nog 't blanke zwaart, gefcbaart op blinkende kas-<br />
ketten<br />
Zag rukken uit de fcheê , nog trommels , nog trom-<br />
petten ,<br />
<strong>De</strong>n aantogt blazen : en veel min in 't bloedig velt<br />
Ooit was , daar lyk op lyk gejlapelt , door 't gewelt<br />
Verwonnen , legt ten prooi <strong>der</strong> plon<strong>der</strong>zieke handen ;<br />
Of daar men dorp aan dorp , ziet als een Etna bran-<br />
den;<br />
Nogtans al dit bedryf des Oorlogs zoo vertoont ,<br />
Als of hy 't van de wieg af aan had bygewoont.<br />
Men ziet boe legers als verwoede Tygerinncn<br />
Het bloedig fchoutoneel, in rook, en vuur beginnen:<br />
En hoe de dolle wrok weerzyds niet is gepaait ,<br />
Ten zy'er is een oegfl van- lyken afgemaait<br />
Door 't blinkentftaal , gewet op moort en bloet vergieten;<br />
Hoe een verdwaalde troep zig voelt den moed ont-<br />
fchieten<br />
Daar y<strong>der</strong> vrugteloos kermt om 't leven in dien nood.<br />
Hoe gin<strong>der</strong> een die zig van helpers vint ontbloot:<br />
Meemoet den bangenfleek <strong>der</strong> punt van' t lemmerfma-<br />
ken,<br />
En uit die open wond zyn veege ziel uitbraken.<br />
Daar we<strong>der</strong> an<strong>der</strong>en verminkt aan arm en voet ,<br />
Vaft worfl'len met de dood, en zwemmen in hun bloed.<br />
<strong>De</strong>n gantfehen handel en byzon<strong>der</strong>e bedryven<br />
<strong>De</strong>s Oorlogs , kon geen pen zoo yjfelyk befchryven ,<br />
Nog ook de trekken van het wezen als de nood<br />
<strong>De</strong>n menfeh zoo prangt , dat hy om hulp roept aan de<br />
Dood,<br />
K 4<br />
Als
DER<br />
152 ,. SCHOUBURGH<br />
Ah hy (Jlegs op berigt ) heeft door zyn Konjlpenceelen<br />
Geniaalt , op 't gladde veld van zyne tafereden.<br />
Hy was 1662 nog in leven en woonde te Bruf-<br />
fel.<br />
ADRIAAN deBIE, geboren uit een ongeboren<br />
Va<strong>der</strong> binnen Lier quam ter waereJd in 't<br />
jaar 1594. Te weten zyn Va<strong>der</strong> was niet volgens<br />
de gemeene wyzen , als de meeile menfchen , in<br />
de waereld gekomen , maar wierd door zeker toe-<br />
val uit zyn moe<strong>der</strong>s ligchaam gemeden , en mira-<br />
keleus by 't leven behouden. In zyne jeugt heeft<br />
hy de Konfl geleerd by Wouter Abts. Vor<strong>der</strong> getuigt<br />
II. de Poter , dat hy met zyne 18 jaren naar<br />
Parys trok, en by eenen Ritdolph Schoof fchil<strong>der</strong><br />
t<br />
des Konings Lowys den XIIL twee jaren<br />
woonde, welke heel vermaart was. <strong>De</strong>zen tyd<br />
bragthy met byzon<strong>der</strong>envlyt, en y ver door, waar<br />
van daan hy naar Romen reisde , daar hy zes agter<br />
een volgende jaren Heet, met zig te oeffenen<br />
naar de belle voorbeelden. Voorts heeft hy de<br />
meefte en voornaamfle Italiaanfche fleden bezogt<br />
zulks zyne reis negen jaren geduurt heeft. In<br />
welken tyd hy ook gelegentheid vond om voor<br />
verfcheiden Kardinalen zyne Kond te oeffenen ,<br />
die wel meeft. beflcnd in het befchil<strong>der</strong>en van goude<br />
en zilvere Platen, Porfier , Jaspis , en an<strong>der</strong>e koftba-<br />
waar in zy om de nette en zuivere be-<br />
re fleenen ,<br />
handelinge groot behagen vonden. In het jaar<br />
1623 is hy we<strong>der</strong> naar Braband gekeerd, daar hy<br />
veel fraaijepourtretten, en kloeke ordonan tien, vol<br />
beelden, gefchil<strong>der</strong>t heeft, als on<strong>der</strong> vele tot Lier<br />
in St. Gommaars Kerk boven 't Altaar van St. E-<br />
loy . <strong>De</strong>ze Adriaan was de Va<strong>der</strong> van Kornelis<br />
de Bie , die het gulde Kabinet <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>s ge-<br />
fchreven heeft, In
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 153<br />
In 't zelve jaar 1594 florf de Konftfchil<strong>der</strong><br />
CHRISTOFFEL SCHOVARTS , geboren in<br />
Ingolftadt. Hy was tot zulk een hoogte in de Konft<br />
geklommen , dat hem de Keurvorlï van Beyeren<br />
in zyn dienfl aannam , voor wien hy veel trefFelyke<br />
Konllwerken te Munchen zoo in Frefco, als Olyverfgemaakt<br />
heeft. Hy heeft eenige jaren in Ne<strong>der</strong>land<br />
gewoont ( waarom wy hem ook on<strong>der</strong> de<br />
Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>s gedenken ) maar van zyne Penceelwerken<br />
heb ik niet konnen te zien komen. Sandrart<br />
die zyn Konft gekend heeft , fpreekt 'er met roem<br />
van.<br />
'T gaat in de Konftfchool als in den Bloemhof<br />
van Flora , daar ter zelver tyd , wanneer d'een afvalt,<br />
d'an<strong>der</strong> weer te voorfchyn komt, en dus, zo<br />
de luiiler aan den eenen kant afneemt , neemt hy<br />
op een an<strong>der</strong>en kant we<strong>der</strong> aan. Ingolftadt verheft<br />
een konftbloem aan Schovarts, Antwerpen<br />
wind ter zelver tyd een an<strong>der</strong>e aan KORNELIS<br />
de WAAL , broe<strong>der</strong> van Lukas , en Zoon van<br />
JandeWaal Hy heeft naar allen fchyn de<br />
Konft by zyn Va<strong>der</strong> geleerd , 't welk een groot<br />
voordeel is , om dat de fpreuk : Men moet niet zoo<br />
leeren dat men nitgeleertis ,<br />
omtrent Va<strong>der</strong> en Kind<br />
niet geit. Hy begaf zig naar Italien , of om in<br />
Konft aan te winnen, of om dat hy de fpreuk kende<br />
die zeit : Het va<strong>der</strong>land is een fliefmoe<strong>der</strong> voor<br />
uitmuntende geejten , de Nyd heerji in hare geboorteplaats.<br />
Vele voorname Konftwerken heeft hy voor<br />
Philips den III , ook voor den Hertog van<br />
Aarfchotdie ter zelver tyd in Spanje was gemaakt.<br />
,<br />
Hy was 1662 nog in leven en woonde te Romen,<br />
oud zynde 68 jaren.<br />
Zyn penceeloeffening beftond in 't<br />
K 5<br />
verbeelden<br />
van
154<br />
SCHOUBURGH DER<br />
van allerhande Oorlogs gewoel , Zeeflagen , Veldflagen<br />
, en aftochten , met hun ganfchen nafleep<br />
in 't klein.<br />
Ik heb inden jare 1715 een voornaam fluk van<br />
hem tot Amfterdam op een Boelhuis gezien , daar<br />
een Veiling beftormt word vol gewoel van beelden<br />
en konftig gefchil<strong>der</strong>t. Hier zagmen het Krygsvolk<br />
vol moed de ftorm lad<strong>der</strong>s beklimmen; gin<strong>der</strong><br />
weer an<strong>der</strong>en verminkt naar beneden buitelen. <strong>De</strong><br />
Vefting fcheen byna overweldigt. Men zag 'er<br />
's Vyands Vaandel op geplant, en den Bevelheb-<br />
ber op den voorgront te Faerd , de Stormers aanvoeren.<br />
Het Maasorakel * heeft ergens in zyne gefchriften<br />
gezeit ; Wanneer de driften tot dieen of d''an<strong>der</strong><br />
Konfb of Wetenfchap niet kragtiger zyn , dan dat de<br />
zehe door belofte of door bedreiginge , of voorwen-<br />
dinge tot iets an<strong>der</strong>s konnen gejiuit worden ; is het een<br />
bewys , dat zulke niet bekwaam geivee/l zouden<br />
hebben , om met roem te volbrengen 't geen htm drift<br />
zig had voorgejlelt. Maar wanneer de natuurlyke<br />
geneigtheid onjiuitbaar is, en met een onvernoegde<br />
nyverheid verzelt gaat , is de uitjlag <strong>der</strong> zaken die<br />
men on<strong>der</strong>neemt wis. Dus is het met JAQUES<br />
JORDAENS vergaan ; dees leide het toe op de<br />
Schil<strong>der</strong>konft , en 't lukte hem; zoo dat hy door<br />
zyn onverzettelyke drift, en yver, den naam van<br />
een groot meelïer in de Konft verkregen heeft.<br />
<strong>De</strong>n 19 van Bloeimaand 1594 werd hy binnen<br />
Antwerpen geboren. Hy heeft tot Leermeefter<br />
gehad Adam van Oort, wiens Dochter hy ook<br />
na<strong>der</strong>hand heeft getrouwd. Hy maakte al vroeg zyn<br />
werk van Konftftukken zoo van Carats , Titiaan , en<br />
* Erasmus.<br />
Paulo
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 155<br />
Paulo Veroneesj&s van J.BaJJan met oplettentheid na<br />
te fenn<strong>der</strong>en , en na<strong>der</strong>hand zig de ftoute behandelinge<br />
van Rubbens aan te wennen , en in zyn penceelwerk<br />
te iaten doorfteken. Dus waren zyne<br />
Konftftukken groots van gedagten woelig en geef-<br />
tig van vinding , zyn penceei kloek en zagt imeltende<br />
, en zyne naakten vaft geteekent , en natuurlyk<br />
gekoleurt. Hy heeft verfcheide <strong>groote</strong><br />
werken , die zoo hiei als el<strong>der</strong>s geplaatft zyn , ge-<br />
fchil<strong>der</strong>t, als ondur an<strong>der</strong>e i2ftu*ken van Chriftus<br />
lyaen voor Karel Guflaaf Koning van Zweden.<br />
Ook zyn geen van zyne minfle op 't Huis in 't<br />
Bofch buiten den Haag , verbeeldende de roemrugtige<br />
daoen van Fre<strong>der</strong>ik Hendrik Prins van Oranje.<br />
Emilia van Solms Douariere d'Oranje<br />
heeft dit in een <strong>groote</strong> zaal ( genoemt de<br />
Zaal van Oranje ) in 't rond doen fchil<strong>der</strong>en ,<br />
dog zyn alleen de voornaamfle {lukken van zyn<br />
hand , als daar de Prins zig op zyn Zegewagen<br />
vertoond enz. Hy was 1678 nog in leven en had<br />
veel roem en geit verkregen ,<br />
ging 's avonds in ge-<br />
zelfchap , en was vrolyk by den Wyn , maar flierf<br />
kort daar aan.<br />
Sandrart merkt aan , dat hy Rubbens , toen hy<br />
in zyn luftigften tyd was , in den weg liep , waar<br />
om die hem ongevergt een groot werk opfehommelde<br />
, en te weeg bragt dat hy te Madrid ontboden<br />
wierd om ten dienfl: van 't Plof Patroonen<br />
in Waterverf voor de Tapytwerkers te maken<br />
om dat hy veel ligt zyne handeling- daar door zou<br />
verzetten, ten minjten zoo lang van honk en hem<br />
uit den weg zyn. Gemelde Sandrart geeft ook te<br />
kennen : dat hy na<strong>der</strong>hand zoo kragtig mals , en<br />
uitgevoert niet meer fchil<strong>der</strong>de , door dien hem<br />
die kleurige en harde wyze van fchil<strong>der</strong>en bleef<br />
aankleven, 'T
fy6 SCHOUBURGH DER<br />
'T fchynt my toe dat Sandrart in zyne Ievensbefchryving<br />
<strong>der</strong> Konftfchil<strong>der</strong>s meer zugt tot den<br />
eenen als den an<strong>der</strong>en gehad heeft. Dat geval ontrent<br />
Rubbens , en Jordaens , door hem geboekt<br />
(op de voorgaande bladzyde aangetekent) doet<br />
geen flaauwe fchemering daar van zien. Neem,<br />
Rubbens heeft een byzon<strong>der</strong> doel daar in voor ge-<br />
en hem die zaak zoo fchoon voor gedaan<br />
had ,<br />
dat hy zyn oogmerk daar door bereikt heeft , kennende<br />
(door een ftaatkundig begryp 't geen hy be-<br />
zat ) de fpreuk : <strong>De</strong> waarheid heeft kragt , de rede<br />
gezag , en de geregtigheid vermogen : maar die zyn<br />
zon<strong>der</strong> glans , indien de fchoone wyze van voordoen<br />
daar aan ontbreekt. Zy verguit de misjlagen , en<br />
bedekt de onvolmaaktheden. Eindelyk zy vermomt<br />
alles , zoo veel geeft het die hoedanigheid te bezitten ;<br />
en zig daar van bedient heeft. Nogtans is dit<br />
maar een raadfel van Sandrart; want hy dit geheim<br />
zig alleen zal hebben toebetrouwd. En laat<br />
het zoo zyn dat hy een dubbele bedoeling hier In<br />
gehad nebbe: nogtans is aan Jordaens <strong>groote</strong><br />
dienfl gefchied ; mant men moet ( zeit de Italiaanfche<br />
fpreuk ) over een wyde Jlreek van den tyd komen , om<br />
tot bet middelpunt van de gelegentheid te geraken.<br />
Waarom ik ook rede zou vinden om Richard ter<br />
Brugge, in zyne befchuldiging tegens Sandrart<br />
in opzigt van de levensbefchryving , die hy van<br />
Va<strong>der</strong> Henr. ter Brugge geboekt heeft , te billiken,<br />
en op den fchryver te pallen de reden van Gratiaan<br />
die zeit : Daar zyn menfehen die van alles misdaden<br />
maken , niet door zugt , maar door hunnen aan. Zy<br />
veroordeelen in den eenen 't geen zy zelfs gedaan hebben,<br />
en in den an<strong>der</strong> 't geen zy willen doen. Waar-<br />
om ook de fpreuk zeit:<br />
O fchande , daar een meefter flaat ,<br />
Dien zelf defchult aan 't voorhoofd ftaat. Hy
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 157<br />
Hy was byzon<strong>der</strong> vaardig. Men verhaald dat<br />
hy de Hiftorie van * Pan en § Siringa , met het<br />
aankleven van dien , levensgrootte in zes dagen<br />
had afgemaakt.<br />
Hy verflond zig niet alleen op het zeedige , maar<br />
ook op het boertige te verbeelden. Zoo d'ouden<br />
zongen , zoo py pen de jongen ; en den drie Koningen<br />
avond heeft hy geeftig weten te verbeelden.<br />
Men ziet daar een print van ; ook van den Satyr -jr<br />
uit Ezopus , die verwon<strong>der</strong>t toeziet dat de huiswaard<br />
koud en heet uit eenen mond blaaft , door<br />
Lukas<br />
* Pan was van het geflagt , dat de Grieken Satyrs noemen<br />
zynde bewoon<strong>der</strong>s van het wilde Woud, en Zaailanden. Hem<br />
word in 't byzon<strong>der</strong> het uitvinden van de Har<strong>der</strong>sfluit toegefchreven.<br />
Men ziet hem op oude Muntftukken verbeeld<br />
met korte hoornen , lange ruige ooren , en een bol ftaartje<br />
aan 't einde van de rugftreng als een Geit; om zyne bokkige<br />
geilheid , enz.<br />
§ Sirinx of Siringa was de Dochter van den Arkadifchen Riviergod<br />
Ladon, welke voor den Boxvoet Pan,op hare fchoonheid<br />
verhit, nagejaagt tot gemelde rivier, in een Rietbos<br />
herfchept , zyn geweldenary ontging.<br />
t <strong>De</strong> Fabeldichters verhalen van eenen Satyr , half geit half<br />
menfch , die in den kouden Winter , uit mededogen<br />
dooreen huisman werd ingenomen. Wanneer dan een <strong>der</strong>.<br />
huisgenooten van koude in de handen blies , vraagde de<br />
Satyr die zulks niet gewoon was te zien , wat zulks beduide<br />
; die tot antwoord gaf : Om de koude handen te verwarmen.<br />
Een weinig ty ds daar naar de Tafel gedekt , en hetheetc<br />
moes in een fchotel opgedift zynde, fchepte de Huiswaard een<br />
lepel vol moes , en blies voort daar in , om zig niet te branden.<br />
<strong>De</strong> Satyr dit ziende ftond verwon<strong>der</strong>t en vraagde<br />
waarom hy zulks dede. <strong>De</strong> Huiswaard zeide : Om hetzelve<br />
te doen koelen. Straks ftond de Satyr op , en zeide : dat hy<br />
geen gemeenfchap wilde hebben met zulken , die uit eenen mond koud<br />
en ging terftond weg.<br />
en heet blazen ,<br />
<strong>De</strong> Fabel fchynd naar de letter eenvoudig , maar toegepaft<br />
op dubbelhartige Menfchen , dient zy tot waarfchuwing<br />
, van geen ommegang met zulken te houden ; om dat<br />
'er geen ftaat op te maken is.
158<br />
SCHOUBURGH DER<br />
Lukas Vorfterman in koper gefneden. En welk een<br />
kragtige wyze van fchil<strong>der</strong>en hy in zyn bellen tyd<br />
had (fchoon hy Italien niet had bereift) bleek aan<br />
dat nagthcht, verbeeldende de Hiftorie daar Petrus<br />
in zynen yver Malchus 't oor jfflaat. Wat hoeven<br />
wy meer te zeggen, daar wy debewyzen van zyn<br />
brave Konft dagelyks konnen zien ? zyn Beelte-<br />
nis ziet men in de Plaat H boven aan.<br />
Hy was een man van borgerlyken en beleefden<br />
ommegang , en die veel gedienfligneid en goede<br />
raadgevingen voor an<strong>der</strong>en over had j als nevens an*<br />
<strong>der</strong>en is gebleken, aan HENRIK BERCK-<br />
MAN uit de Klun<strong>der</strong>t van geboorte. <strong>De</strong>ze was<br />
een fchil<strong>der</strong> van kleine Bataiitjes , maar konde daar<br />
meê niet wel door de waereld geraken , des rade<br />
hy hem tot het groot fchil<strong>der</strong>en zig te begeven<br />
't geen wel gelukte. Hy zette zig in Zeeland neer,<br />
daar hy ook geflorven is.<br />
'T is ontegenzeggelyk dat Aurora de ftralen van<br />
haar goude hulfel boven de benevelde kimmen<br />
pas doende zien , als de bladen <strong>der</strong> boomen nog<br />
druppen van den nagtdauw, en de velden nog<br />
van den nevel als met een blaauw floers overdekt<br />
leggen , en hier en daar de toppen van gehugten<br />
en torenfpitfen beginnen in een goude tinteling<br />
zig te laten zien, wel de Schil<strong>der</strong>agtigfle gezigten<br />
vertoond voor hun die hun werk maken om<br />
zulks ter gelegener tyd op paneel te vertoonen. Dit<br />
nam LUKAS van UDEN in agt; want men zegt<br />
van 'hem dat hy zig den vadzigen flaap ontrok,en<br />
met hetmorgenkrieken opftond en naar de Velden<br />
en Boflchen zig begaf,<br />
AU
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 159<br />
Als 't gedierte vrolyk huppelt ,<br />
'p Gras word van den dauw bedruppelt,<br />
En de nieuw verrezen Zon<br />
Spiegelt zig in beek , of bron.<br />
Zyne dommelagtige en zoete behandelinge, en<br />
de goede welftand, dien hy in 't geheel in zyne<br />
Hukken , en de byzon<strong>der</strong>e lofle zwier dien hy<br />
hadde in zyne boomen , gronden , verfchieten , en<br />
veran<strong>der</strong>ingen van lochten , heeft hem eenen geagten<br />
naam gemaakt on<strong>der</strong> de beminnaars van de<br />
Schil<strong>der</strong>ykonft. Hy is geboren te Antwerpen op<br />
den 18 van Wynmaand 1595.<br />
Zyn Beeltenis ziet<br />
men in de Plaat F boven het borftbeeld van F. Hals<br />
't welk zig met een hoed boven 't hoofd doet<br />
zien.<br />
In dit zelve jaar 1 , 595 is tot Antwerpen geboren<br />
DIRK van HOOGSTRATEN. Zyn<br />
Va<strong>der</strong> Hans van Hoogftraten geboren in 't jaar<br />
1568 , op St. Mathys avond, en geftorven in 't<br />
jaar 1605 den 14 van Lentemaand kwam, om de<br />
vervolging t'ontgaan , in Holland met zyn huisgezin<br />
woonen. Hydeedzynen Zoon in zyne jeugt het<br />
zilver- en goudfmeden leeren , nevens de daar toe<br />
vereifle teekenkonft ; ook het graveren of<br />
plaatfnyden , waar in hy vry veer gevor<strong>der</strong>t is geweeft,<br />
als aan zeker bekent printje Ecce Homo genoemt<br />
('t geen hy ook zelfgeteekent heeft) te zien<br />
is. Maar gelyk gemeenlyk deze of gene landaart<br />
in iets byzon<strong>der</strong>s omtrent gemeene wetenfchappen<br />
en handwerken uitlteekt , zoo ftak Germanien in<br />
dien tyd in 't vergulden van 't zilver boven de<br />
Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>s uit. Dus werd Dirk door leerzugt<br />
aangefpoort, om een reis <strong>der</strong>waarts te doen<br />
'<br />
ea
IÓO SCHOUBURGH DER<br />
en den Duitfchers die behandelingeaf te zien. Ge*<br />
lyk dit ook met goetvinden zyner Ou<strong>der</strong>s ge»<br />
fchiede.<br />
Maar daar zynde (wie kent het bef) uit van zyn<br />
nootlot vooraf*?) krygthy kennis aan Ne<strong>der</strong>landfche<br />
Schil<strong>der</strong>s, 't Zy hem nu de voordeelen <strong>der</strong><br />
TSchil<strong>der</strong>konft meer<strong>der</strong> dan die van 'tzilverfmeden<br />
vleiden , het zy de geheime Schil<strong>der</strong>luft toen<br />
zig in hem eerft openbaarde ; hy begafzig tot het<br />
leeren van de Schil<strong>der</strong>konft , en volharde daar in<br />
met yver en naaritigheid verfcheiden jaren agter<br />
een ; zoo on<strong>der</strong> opzigt van zyn Meefter , als op<br />
zigzelven. Maar eer myn pen hem uit Duitfchland<br />
we<strong>der</strong>om in zyn va<strong>der</strong>land brengt , komt my te<br />
binnen zeker voorval dat hem in zyn uitzyn ontmoette.<br />
<strong>De</strong> plaats daar het voorviel is my uit het<br />
geheugen gegaan (wyl 'er fe<strong>der</strong>t myn Meefter Samnel<br />
van Hoog/iraten , zyn Zoon , my dat verhaalde<br />
, al vele jaren verloopen zyn. 'T zal'er ook<br />
niet op aan komen. Hy viel in een krankheid<br />
zoodanig dat 'er niets tewagtenfcheenalsdedood.<br />
Zyn huiswaardin , die hem met veel toezigt en zorge<br />
diende , en hem om zyn hups gedrag liefhadde<br />
willende haar gemoed kwyten , liep naar een Priefter,<br />
die hem op haar berigt het gewyde brood<br />
toediende. <strong>De</strong> zieke hebbende even zoo veel bezef<br />
dat hy ontwaar wierd dat dit hem op de Roomsgezinde<br />
wyze wierd toegereikt, liet het zig uit<br />
zyn mond ontvallen, zoo dat het na<strong>der</strong>hand met<br />
het verfchudden van 'tbedagter'tledekant opden<br />
grond viel , en daarna , wanneer hy nu wat be-<br />
ter geworden, om door een wandeling zig wat te<br />
verft iïTchen , was uitgegaan , door de vrouw die<br />
dit waarnemende zyn kamer kwam fchoonmaken,<br />
on<strong>der</strong> 't ledekant gevonden wierd. Zy verzweeg<br />
dit
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. i6ï<br />
dit tot dat hy volkomen van zyne quale herfleld<br />
was. On<strong>der</strong>tufTchen na<strong>der</strong>de het Feeft van Paaf*<br />
fchen en gevolgelyk de tyd van Biegtem Toen<br />
moefier het hoogfte woord uit. Over zulks zy<br />
tot hem zeide : Ik moet u tot myn leetwezen zeggen<br />
dat gy moet vertrekken ; om dat gy het Kerkelyke<br />
heiligdom gefchonden , en die waardige bedieninge<br />
van het Heilige Sacrament veragt hebt ; want ik heb<br />
de hojlie voor een gedeelte op den grond on<strong>der</strong> 't Udekant<br />
gevonden, en uit dien hoofde moet gy u by<br />
tyds van kant pakken zoo gy traJ uit het ongeval dat<br />
daar uit fpruiten zoude wilde gered zien, want de<br />
biegt is aanftaande, en ik mag zulks niet verzwygen.<br />
'T geen dan gevolglyk d'oorzaak was dat hy<br />
zyne ou<strong>der</strong>en te eer<strong>der</strong> we<strong>der</strong> t'huis kwam. T'huis<br />
gekomen vraagde hem zyn Va<strong>der</strong> : Wat hy van<br />
zin waare te doen ; of hy nu winkel als meefter Zil-<br />
verfmit wilde opzetten , of op een an<strong>der</strong>wys proef geven<br />
van zyne vor<strong>der</strong>ing in de konft , die hy in zyne<br />
reis beoogft had. Hy antwoorde zyn Va<strong>der</strong> , die<br />
daar wel verwon<strong>der</strong>t over flont te kyken ; Dat<br />
hy den hamer voor 't penceel verwijfelt had , en zig<br />
niet tot het Zilverfmeden , maar tot het Schil<strong>der</strong>en<br />
zoude begeven, Hy deed het ook , en kwam<br />
door byzon<strong>der</strong>en vly t en yver zoo veer dat hy den<br />
naam van een goed Schil<strong>der</strong> droeg. Ik heb van<br />
zyne werken gezien die wel geteekent en ook natuurlyk<br />
gefchil<strong>der</strong>t waren. Ook , uit dat voorval<br />
dat myn meefter Sam. van Hoogstraten<br />
in zyne Inleydinge tot de Hooge fchoole <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>*<br />
konft op pag. 107. verhaald, blyktdat hyde voorwerpen<br />
natuurlyk door zyn penceel heeft weten na<br />
te bootfen.<br />
Hetjaarvanzyn fierven is my gebleken uit het<br />
kantfchrift van een teekening die myn meefler<br />
I. <strong>De</strong>el L Sam»
IÓ2<br />
SCHOUBURGH DER<br />
Sam. van Hoogjiraten na zyns overleden Va<strong>der</strong>s<br />
wezen had afgefchetft. Welke teekening nu nog<br />
by den Heere David van Hoogftraten , door zyne<br />
Poëzy genoeg bekent, tot een gedagtenis zyns<br />
Grootva<strong>der</strong>s in zyn konftboek , by de beeltenif-<br />
fen <strong>der</strong> oude en nieuwe vernuftryke mannen , bewaart<br />
word.<br />
Hy is geftorven binnen Dordrecht den 20 van<br />
Wintermaand in 't jaar 1640. Zyn beeltenis<br />
zietmen in de Plaat I. on<strong>der</strong> Leon. Bramer.<br />
Nu volgt de Konftfchil<strong>der</strong> en Bouwmeefter<br />
JAQ.UES FRANCART geboren te BriuTel;<br />
maar het jaar zyner geboorte is my onbekent , aangezien<br />
Fl. Ie Comte % en Kom. de Éie, daar ontrent<br />
niets hebben geboekt. Dus voeren wy hem ten<br />
Toneel tuflchen den jare 1560, en 1621. zynde<br />
het geboorte- en fterfjaar van den Aartshertoog<br />
Albertus , Zoon van Keizer Ferdinand den tweeden<br />
, die zyn Mecenas is geweeft en hem veel<br />
gonft heeft bewezen om zyne byzon<strong>der</strong>e bekwaamheden<br />
in verfcheide konften en wetenfchappen.<br />
Hy was Bouw- en Veftingbouwmeefter van Bruflel,<br />
in welken tyd hy ook de Kerk <strong>der</strong> Jefuiten heeft<br />
gebouwd. Hy verftond zig daar en boven op de<br />
Schil<strong>der</strong>konft , Meetkonfl , Doorzigtkonft , Dichtkonft<br />
, en Wellevenskonft , welke t'zamen gepaart<br />
een man gelukkig konnen maken; want hoe<br />
groot de talenten en het vernuft eenes mans mag wezen,<br />
het zyn/legs halve talenten (zeit Gratiaan.) Maar<br />
als de Wellevenskonft daar bykomt, heeft alles<br />
meer aanzien. Zy vervult alles, zelf het gebrek<br />
van de rede. Zy verguit de mifflagen. Zy bedekt<br />
de onvolmaaktheid, enz» Zo veel geeft het die hoe-<br />
danigheid te bezitten.<br />
Francart was ook inzon<strong>der</strong>heid bemind by<br />
de
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 163<br />
de Infante Ifabelle , voor welke hy gefchil<strong>der</strong>t heeft<br />
de Mijlerien , of verborgentheden van den Rozekrans<br />
, die gezonden zyn aan Paus Paulus den vyf»<br />
den, en na<strong>der</strong>hand in koper gefneden.<br />
Anna Frangoife<br />
fchap beflond ,<br />
de Bruns , die hem in maag-<br />
heeft hy de Schil<strong>der</strong> konft geleerd<br />
zoo dat zy alle Schil<strong>der</strong>enen van dien tyd over-<br />
trof.<br />
Na<strong>der</strong>hand ontfloeg hy zig van alle zyne oeffeningen<br />
, en gaf zig over aan de liefhebbery <strong>der</strong><br />
bloemen ; die hem verflrekte tot een Zinnefpiegel<br />
van zyn vergankelyke leven , dat ook kort daar aan<br />
verging.<br />
By het uiteinde van Mkhiel Janze Mierevelt<br />
hebbenwy met een woord of twee gezegt, dathy<br />
twee Zonen had naargelaten , die zig beide in de<br />
Kond oeffenden , en Pi e ter de oudfte inzon<strong>der</strong>heid<br />
den Va<strong>der</strong> in de Konft van Pourtretfchil<strong>der</strong>en<br />
niet ongelyk was; ook de plaats waar te <strong>De</strong>lf<br />
overblyffelen zyner Penceelkonftte zien waren aangewezen.<br />
Op het jaar nu van zyn geboorte 1596,<br />
moet ik 'er tot lof en roem van PIETER MIE-<br />
REVELT dit byzeggen : Dat , eer ik eens wift<br />
dat Mich. Mierevelt Zonen naargelaten had , of<br />
van hunne Konft iets gezien , my een Pourtret vertoond<br />
wierd by Gerardus Wigmana Konftfchil<strong>der</strong><br />
t'Amfterdam , dat hy voor een iluk van M.<br />
Mierevelt gekogt had , daar ik het ook voor aanzag.<br />
Dog het merk ( zynde een P en M door een<br />
gevlogten met het jaartal 1620) dat op den agtergrond<br />
ftönd , deed my daar aan twyffelen , tot dat<br />
ik t' huis komende, de befchryvinge van <strong>De</strong>lf opfloeg,<br />
en daar op pag. 851 geboekt vond, dac<br />
Michiel een Zoon P 1 e t e r genoemt gehad heeft<br />
welke overleden is in het prilfle van zyne lente-<br />
L 2<br />
jeugt
IÓ4 SCHOUBURGH DER<br />
jeugt den u van Wintermaand 1632 het 27 jaar<br />
zyns levens.<br />
Zyn tweede Zoon Jan had mede een goed begin<br />
gemaakt indeKonft; maareen ongelukkig<br />
toeval belette den voortgang : hy werd krankzinnig<br />
en ftierf in 't jaar 1633.<br />
Dit zelve jaar 1596 bragt voort LEONARD<br />
BR AM ER. <strong>De</strong>ze door reisluft gefpoort begaf<br />
zig al met zyn achttiende jaar op reis naar<br />
Atrecht in Artoys , van daar naar Amiens , Parys<br />
Marjellie, Genua, eindelyk naar Romen , daar<br />
hy zig eenige jaren heeft opgehouden, eerft met<br />
yverig en naarftig zyn Konft naar zoo veel heerlyke<br />
voorwerpen voort te zetten , en daar na met<br />
zyn talent te vertoonen aan de konftliefdige Hoven<br />
te Romen, Venetien, Florence, Mantua, Napis,<br />
Padua &c. Zyne Konftwerken die hem voornamentlyk<br />
berugt maakten, waren, eene Opwekkingvan<br />
Lazarus, heel woelig van ordonan-<br />
tie wel geteekent , en geeftig van dag en fchaduwe.<br />
Een verloochening van Petrus en meer an<strong>der</strong>e:<br />
en wyl hy meer op roem dan op geit gezet was<br />
vergenoegde hy zig daar mee , dat zyn naam door<br />
geheel Italien berugt was ; en trok we<strong>der</strong> naar zyn<br />
Va<strong>der</strong>land , om daar ook zyne Kond te vertoonen.<br />
Thans pronkt het Princelyk Huis te Ryswyk<br />
nog met een voornaam Haal van zyn loftelyken<br />
geeft. Zyn beeltenis gevolgt na 't geen<br />
Ant. van<strong>der</strong> Does gefneden heeft, flaat in de Plaat I.<br />
boven aan.<br />
Men ziet dikwils on<strong>der</strong> de beminnaars van Konft<br />
nog van zyn kleine hiftoritjes op koper gefchil<strong>der</strong>t<br />
, die geeftig van vinding en Konftig gedagt zyn.<br />
Op een zyner voorname op koper gefchil<strong>der</strong>de<br />
tafereelen, verbeeldende Thisbe, met Pyramus<br />
ha-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 165<br />
haren minnaar, heeft Lud. Smids dit volgende<br />
vaers gemaakt<br />
Eerwaarde grysheid! wat zoekt gy ,by naaren nagt,<br />
Met toorts ligt , aan dit grafvan Njnus ? 't is de Fa<strong>der</strong><br />
Fan Pyram us , en het is THISBES Moe<strong>der</strong> zagt<br />
Hoe zullen deze twee zig houden , treênze na<strong>der</strong> ?<br />
Hier legt de minnares, in 's minnaars bleeken arm»<br />
O f ongelukkige, en te deerelyke lyken!<br />
Elk word zyn kind gewaar. Zie bei<strong>der</strong> droef gekerm.<br />
<strong>De</strong> Moe<strong>der</strong> knikkebeent. Hy flut haar m 't bezwyken :<br />
Dog on<strong>der</strong> 't ftutten, zeeg hy met deVrouwhaaft<br />
neer,<br />
Had Bramer hem niet , met de kragt van kloeke<br />
verven<br />
Gefterkt ; 't bloed met een nagt gedekt , ent moordgeweer<br />
herborgen in het gras ; hy poogdhaar zelf vanflerven<br />
Te vryen , met metaal geharnaft , op dat zy<br />
Dus eeuwig treuren in een koop re Schil<strong>der</strong>y.<br />
Men vind on<strong>der</strong> d'oude Konftfchil<strong>der</strong>s flalen van<br />
zulke die met hunne werken traag of langzaam<br />
voortgingen , en we<strong>der</strong>om an<strong>der</strong>en welker werken<br />
(gelykhetfpreekwoordzeit) als van de hand vlogen ,<br />
aangeteekent.<br />
Protogenes nam veel tyds tot het maken zyner.<br />
Konftwerken , fchil<strong>der</strong>de dezelve viermaai over<br />
om dat zy het marmer zouden konnen verduuren.<br />
Leonard da Vinfi zegtmen , dat over zyn fchoone<br />
Mona Lifa y vier jaren bezig was, en 't<br />
L 3<br />
fluk nog<br />
'on-
IÓ
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 167<br />
aangewende lugtige wyze; de dunne wolken dreven<br />
hem ah van de hand , en de klipagtige rot/en , en<br />
brokkelige gronden werden als /pelende uit zyne ver~<br />
wen geboren. Nevens dezen zat Jan van Goijen<br />
die op een ganfch an<strong>der</strong>e wyze te werk ging. Want<br />
zyn geheel paneel overzwad<strong>der</strong>ende hier ligt, daar<br />
donker , min of meer als een veelverwige Agaat ,<br />
bejlont hy allerlei aardige koddigheden daar in te zoeken ,<br />
die hy met weinig moeite , door peneeeltoetJen kenlyk<br />
maakte , zoo dat gin<strong>der</strong> een geeftig verfchiet , verciert<br />
met boere gehugten zig op deed. Hier zagmen een oude<br />
Jleeveft , met poort en waterhoofd voor den dag<br />
komen , en zig in 't aankabhelende water fpiegelen ,<br />
ook verfcheiden Jlag van Schepen , en Schuiten met<br />
vragt of reizigers beladen. In 't kort zyn oog , als<br />
op het uitzien van gedaantens , die in een Chaos van<br />
vermengde verwen verborgen lagen afgeregt , Jiier-<br />
de zyn hand en verftand op een vaardige wys , zoo<br />
datmen een volmaakte fchil<strong>der</strong>y zag , eer men regt<br />
merken kon , wat hy voorhad. <strong>De</strong> <strong>der</strong>de was P a r -<br />
selles, die <strong>groote</strong> Fenix in 't Zeefchil<strong>der</strong>en. Maar<br />
de aanfehouwers gaven den moed byna verloren , als<br />
zy zagen hoe traag hy zyn penceelen handelde , ja<br />
het fcheen in 't eerft, ofhy moedwillens den tydverkwifte,<br />
of niet wijt, hoe te beginnen. Maar dit kwam<br />
om dat hy eerjt een vaft denkbeeld vormde van zyn<br />
ganfche werk , eer hy verf op 'f paneel bragt. Maar<br />
de uitjlag toonde wel dat dit de regte wyze van doen<br />
is ; want fchoon hy in langzaamheid volharde , hy<br />
nam alles zeker en w/V , en was des avonds zoo wel<br />
klaar met zyn ftuk , als zyn tegenftry<strong>der</strong>s ; en hoewel<br />
Knipb ergens ftuk <strong>groote</strong>r , en van Goijens vol-<br />
<strong>der</strong> van werk was , Parselles had in het zyne<br />
meer<strong>der</strong> natuurlykheid waargenomen , en 't werd<br />
ook hy de kenners waardiger gefchat fchoon y<strong>der</strong> in<br />
,<br />
L 't<br />
4
ÏÓ8 SCHOUBURGH DER<br />
't zyne niet en was te venverpen.<br />
Ik houde deze laatfte wyze ook wel voor de ze*<br />
kerfle , ook de tweede wel voor de vremdfte<br />
en luft het u Lezer , te luifteren , ik zal u diergelyk<br />
verhaal doen van den Franfchen la Fage ,<br />
door zyne Teekeningen en Printkonfr, genoeg bekent,<br />
JOAN van<strong>der</strong> BRUGGE, die te Parys omgang<br />
met hem hadde, had zyne Landsluiden,<br />
Braban<strong>der</strong>s , won<strong>der</strong>en van dezen Raimond la Fage<br />
weten te vertellen, en hun belofte gedaan, dathy<br />
hem eens van Parys mee zouw brengen, gelyk<br />
hy dan eindelyk deed. Hy kwam met hem in de<br />
gewoone fchil<strong>der</strong>skroeg , en plaatfle hem nevens<br />
den fchoorfleen aan den haart , zon<strong>der</strong> dat ymand<br />
daar eenig agt op gegeven had , veel min eenig<br />
vermoeden dat dit la Fage was, die met hem was<br />
ingekomen. Behalven dit had hy geen glanfig<br />
goud , of zilver om zig , dat flraks het oog trekt<br />
en dikwils gelegentheid veroorzaakt in de nieuwsgierigen<br />
om te weten wie zoo een is.<br />
'T leed niet lang of 't gezelfchap maande van<strong>der</strong><br />
Brugge tot het voldoen van zyne belofte ,<br />
waar op hy met een lachenden mond antwoorde:<br />
Of<br />
ik hem nu eens mee gebragt had? Hier doorflak<br />
elk d'ooren op, en begon d'een voor en d'an<strong>der</strong><br />
na te vragen ; waar is hy ? Daar op (na hy hen<br />
een lange wyl in de maling gehouden had, )zeide<br />
hy : la Fage is on<strong>der</strong> ons gezelfchap , en wees hem<br />
aan : dog zy namen dit op voor fpotterny, waar<br />
om ook fommigen zig niet ontfagen te zeggen ;<br />
(wyzende met den vinger op hem) is dit la Fage ?<br />
hy lykt 'er wel na. Dit lokte la Fage uit den hoek<br />
die zyn hals als een paauw opftak , en met een by-<br />
tende item zeide : Ik ben 't zelf, en wilt gy > 't
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 169<br />
hewys van zien , zoo doen papier en inkt geven. Dit<br />
werd hem flraks bezorgt, en hy aan de tafel gezeten,<br />
daar zy alle rond om henen fchoren, en<br />
voorts op floelen en banken klommen, omover<br />
de voorfle heen te konnen zien , vraagde hy : wat<br />
zy wilden dat hy zoude maken? waar op een uit<br />
den hoop hem toeriep : Pharao daar hy in 't Rode<br />
Meir verdrinkt, 't welk van alle tegengefproken<br />
wierd ; wyl onbehoorlyk was , hem , die hun<br />
d'eer aandeed van in 't gezelfchap te komen, een<br />
werk te vergen daar de ganfche avond mee zouw<br />
deurloopen , en over zulks geen tyd overig zyn om<br />
hem eenig vermaak aan te doen. 't Woord was<br />
egter gefproken, en la Fage begon aan 't werk,<br />
maar op een wyze waar van zy alle verbaafl {tonden<br />
te kyken. Hier fchetfle hy een arm, gin<strong>der</strong><br />
een been , hier een hoofd , daar een voed ; dan eens<br />
eenige beginfelen van t' faam gekoppelde beelden<br />
in 't verfchiet , flraks weer op den voorgrond<br />
zulks dat in 't kort het gantfche blad papier alom<br />
bezaaid ftond met ftukken en brokken , van paarden<br />
en menfehelyke figuuren. Eindelyk kwam<br />
die Chaos van on<strong>der</strong> een vermengde leedematen<br />
tot een Konflige welgefchikte teekening aange-<br />
groeit , binnen den tyd van twee uuren tot aller<br />
verwon<strong>der</strong>inge voltooit, waar in hy verbeeld had<br />
en paarden en wa-<br />
hoe Pharao met zyn krygsheir ,<br />
genen , waar mede hy Mofes vervolgde , in 't Rode<br />
Meir verdrinkt , die met Aaron en gans Ifraè'1<br />
op het drooge over hunne verlofïingejuigten. En<br />
dat alles vafl naar de Konfl geteekent met een me-<br />
nigte van cierlyke byvoegfelen , zoo vazen als kruiken<br />
, en menigerhande veran<strong>der</strong>inge van dragten,<br />
fluyers en hoofdhulfels, te lang om te verhalen.<br />
Dit is my dus van goe<strong>der</strong>hand berigt ,<br />
L 5<br />
en ik geef<br />
het 3
170<br />
SCHOUBURGH DER<br />
het, zon<strong>der</strong> daar op te woekeren, voor den eigen<br />
prys , als ik het ontfangen heb weer over. Zyn<br />
Leerling Bauttard thans in Engeland , heb ik 't ook<br />
op gelyke wys , dog ontrent een werk van geringer<br />
beflag in een vol gezelfchap , daar ik tegenwoordig<br />
was, zien doen.<br />
In 't jaar 1596 , op St. Pontiaans avond , die toen<br />
kwam op den 13 van Louwmaand, is geboren<br />
TAN JOSEPHSZOON van GOÏJEN, binnen<br />
Leiden. Zyn Va<strong>der</strong> Jofeph Janfz. van Goijen,<br />
was een beminnaar van de Teeken- en Schil<strong>der</strong>-<br />
konffc ; en ziende in zyn Zoons geneigtheid en drift<br />
tot de Konfl , heeft gereed bewilligt in hem daar<br />
toe op te brengen , gelyk hy hem ook , om in de<br />
beginfelen <strong>der</strong> Konfl on<strong>der</strong>wezen te worden be-<br />
itelde by Koenraad Schilperoort landfchapfchil<strong>der</strong>.<br />
En naa het verloop van drie maanden by Mr.<br />
Jfak Nicolai, geeftig fchil<strong>der</strong> en Borgermeefler :<br />
dog hy bleef daar mede niet lang , nog ook by<br />
Jan Adriaanfz. de Man. Waar na (zyn Va<strong>der</strong> in<br />
den zin hebbende hem een glasfchil<strong>der</strong> te maken) hy<br />
befleld werd by Hendrik Klok. Maar van Goijen<br />
verklaarde voor dat beroep geen geneigtheid te hebben<br />
, maar tot het oly verffchil<strong>der</strong>en alleen : waarom<br />
zyn Va<strong>der</strong> hem om de Konfldrift in hem niet te<br />
bluffen , te Hoorn in Noordholland beitelde by<br />
Willem Gerretzen, by wien hy ontrent den tyd ,<br />
van twee jaren de Konfl met yver en naarftigheid<br />
behartigde. Naa welken tyd hy zig we<strong>der</strong><br />
naar Leiden begaf, en oeffende de zelve voort by<br />
zig zelven. Ontrent negentien jaren oud zynde bekroop<br />
hem een reisluim , hy vertrok naar Vrankryk,<br />
maar kwam, na dat hy de voornaamfte Steden<br />
doorzien hadde , we<strong>der</strong> te rug. Zyn Va<strong>der</strong> ziende<br />
dat hy reeds veer in de Konfl gevor<strong>der</strong>t was, wilde
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 171<br />
de hem graag tot een groot meefter zien aan groeijen<br />
, en zig geen koften ontziende , trok met hem<br />
naar Haarlem en befteede hem by den vermaarden<br />
Landfchapfchil<strong>der</strong> Efaias van den Velde , by wien<br />
hy een jaar bleef, en zodanig in de Konft toenam,<br />
dat elk zig daar over verwon<strong>der</strong>de. Hy<br />
kwam te trouwen en bleef van toen af te Leiden de<br />
Konft oeffenen tot den jare 1631. Wanneer hy<br />
om eenige reden met 'er woon naar 's Gravenhagen<br />
vertrok , daar hy ook geftorven is in 't laatft<br />
van Grasmaand 1656.<br />
Hy ichil<strong>der</strong>de meeft ftille watergezigten , met<br />
binnenlandfe Marktfehepen , en ViiTers fchuitjes,<br />
en een Kerkje , of eenig bekent Dorpje in 't ver-<br />
fchiet. Gelyk hy ook de meefte van die naar 't leven<br />
geteekent heeft; welke teekeningetjes, met<br />
zwart kryt geeftig aangetoetft , nu nog on<strong>der</strong> de<br />
liefhebbers bewaart worden.<br />
Doorgaans zietmen datzyneftukjes wat eenkleu-<br />
rig of graauw zyn : maar dus zynze van eerften af<br />
aan niet gefchil<strong>der</strong>t ; maar in dien tyd was 'er een<br />
verf die men Haarlems blaauw noemde, nu buiten<br />
gebruik, om dat zy geen ftant houd, dat daar<br />
d'oorzaak van geweeft is.<br />
Zyn Beeltenis zietmen in de Plaat H , on<strong>der</strong> Jordaans.<br />
On<strong>der</strong> zyne Stad en tydgenoten worden opgeteld<br />
Kornelis Liefring ,<br />
Arnondt Elzevier , en<br />
Egmont Kornelifz. Stooter, die hunne Konft<br />
dagelyks met vlyt en yver oefFenden , tot den jare<br />
1640.<br />
<strong>De</strong> geltmiddelen (een groot behulp om tot wetenfchappen<br />
te komen) zietmen ongelyk in dewae-<br />
reld gedeelt : en zoo het zeggen van een oud Fi-<br />
lofoof
172<br />
SCHOUBURGH DER<br />
lofoof zeker gaat , zoo gevende Goden zelden Rykdommen<br />
en verjlant te gelyk.<br />
Schamen moeten zig zoo veel luye leeggangers,<br />
over het verwaarioozen van den koftelyken<br />
tyd. Dog het gaat in de waereld als het fpreekwoord<br />
zeit : Die wel zouden willen , en konnen niet.<br />
Veel menfchen hier toe genoegzaam van den Hemel<br />
gezegent , verzuimen die fchoone gelegentheid<br />
; en eenigen die graag tot wetenfc happen zouden<br />
willen komen , word door behoeftigheid , of iets<br />
an<strong>der</strong>s, de tyd tot d'oeffeningenonmedogent ont-<br />
rukt. Dog een onophoudelyke drift komt die<br />
klip wel eens te boven, en maakt dat zy heur doel<br />
bereikt. <strong>De</strong> fpreuk van Juvenaal<br />
'T beurt zelden dat een Geeft den hoek te boven raakt:<br />
Die in zyn armoe naar de wctenfchappen haakt<br />
Zeit niet , 't beure nooit , maar zelden. Dit zal de<br />
volgende levensbefchryving beveiligen.<br />
In 't jaar 1597, op den 16 van Wintermaand<br />
is tot Leiden geboren I E T E R PIETERSZ.<br />
DENEYN , o£v.an Neyn. Twaalfjaren oud zynde<br />
heeft zyn Va<strong>der</strong> hem belleed by een Steenhouwer,<br />
daar hy eenige jaren by bleef; maar zyn geeft bekwaam<br />
tot <strong>groote</strong>r bezigheden , dreef hem aan tot<br />
het leeren <strong>der</strong> Mathematife wetenfchap, en vor<strong>der</strong><br />
tot de Bouw- en Doorzigtkunde. Maar zyn ou<strong>der</strong>s<br />
niet groot van vermogen , konden het hem niet<br />
volkomen doen leeren. Egter was zyn drift tot<br />
diergelyke wetenfchappen zoo groot , dat , (niet<br />
tegenilaande hy dagelyks met zyne handen den<br />
koft met Steenhouwen winnen moeffc) hy , daar<br />
in zoo veer gevor<strong>der</strong>t en toegenomen was , dat hy<br />
zelf in ftaat was om het aan an<strong>der</strong>en volkomentlyk<br />
te
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 173<br />
te leeren. En wyl hy uit dien hoofde kennis en<br />
omgang met veelweters, en ook fchil<strong>der</strong>s had;<br />
ook aan Efaias van den Velde Lantfchap-en Batalje<br />
Schil<strong>der</strong> ; zoo liet hem die eerft eenige zyner<br />
teekeningen en daar naar ook van zyne fchil<strong>der</strong>yen<br />
, (op voorgaande berigt aangaande de menge-<br />
linge <strong>der</strong> verwe, om dat hy een byzon<strong>der</strong>e drift in<br />
hem zag)na maken. Waar door hy zodanig in korten<br />
tyd gevor<strong>der</strong>t was,dat hy zig in ftaat bevond van zyn<br />
huisgezin daar door t'on<strong>der</strong>houden . In den jare 1 632,<br />
wierdhy Stads Steenhouwer, welke bediening hy<br />
nevens het fchil<strong>der</strong>en waar nam , en on<strong>der</strong>houden<br />
heeft, tot den jare 1639, wanneer hy al eenige<br />
jaren meteen benaauwde borft gekwelt , (een ge*<br />
brek dat den Steenhou<strong>der</strong>s eigen is) eindelyk<br />
flierf op den 1 6 van Lentemaand.<br />
Nu volgt ROELANT ROGMAN ge-<br />
<strong>De</strong>ze was<br />
boren tot Amfterdam in 't jaar 1597.<br />
een braaf landfchapfchil<strong>der</strong> , bragt een goede houding<br />
in zyn werk, maar fchil<strong>der</strong><strong>der</strong>uuw, en wat<br />
te veel gebraden, ofgetaant: of dit nu hier by<br />
kwam dat het hem aan zyn gezigt fcheelde<br />
( want hy had maar een oog ) weet ik niet.<br />
Hy was inzon<strong>der</strong>heid yverig in het teekenennaar<br />
't leven, en men ziet heden nog veele vervalle<br />
Kloofters en Borghten in print, welke naar<br />
zyne teekeningen uitgegaan zyn. JVly gedenkt<br />
een geheel boek met teekeningen gezien te hebben<br />
, waar in de meefte Hollandfche flamhuizen<br />
en bemuurde, of omwaterde floten afgefchetft<br />
ftonden. <strong>De</strong> geneigtheid tot de Konïl; bleef hem<br />
tot zyn ou<strong>der</strong>dom by ; maar hy plag gemeenlyk<br />
te zeggen: Als men de dingen i ?«* te weten, is<br />
men verjleten. Hy was in den '<br />
't leven en woonde t'Amflerdar
174<br />
SCHOUBURGH DER<br />
huis, oud zynde 88 jaren; en ft ierf zon<strong>der</strong> ge*<br />
trouwd geweeft te hebben; hetgeen mengemeenlyk,<br />
zegt Micio by Terentius, voor een geluk<br />
rekend. Hy was in zyn tyd, met Gerbrant van den<br />
Eekhout , een groot vriend van Rembrant van Ryn.<br />
Hem volgt THEODOOR ROMBOUTS ,<br />
die door uitflekendenvlyten leeryver zoodanig in<br />
de Kond gevor<strong>der</strong>t is geweeft , dat hy den eernaam<br />
van een groot meefter gehad heeft, hyhad<br />
Italien en meer an<strong>der</strong>e landen bereift , en is ge-<br />
Horven te Antwerpen in 't jaar 1637. waarhy ook<br />
geboren was op den jare 1597.<br />
<strong>De</strong> Konftgodes laat zig niet in beur neiging dwingen.<br />
Men pleit vergeefs bybaar , op 't oude voorregt , dat<br />
Eerft Griekenland, daar na Oud Rome beeft gehad;<br />
Haar Konftvuur broed, en teelt, wel eens uit dorpe-<br />
lingen<br />
Verheven geejlen , die uit zuivre zucht tot loon ,<br />
<strong>De</strong> Konfi ver<strong>der</strong>en met een blinkende eerekroon.<br />
Dit paffen wy toe op PIETER ZAENREDAM<br />
geboren in 't jaar 1597 den 9 dag van Wiedemaand<br />
binnen het Dorp Affendelft.<br />
<strong>De</strong>ze al vroeg zyn Va<strong>der</strong> verloren hebbende<br />
kwam met zyn Moe<strong>der</strong> in 't jaar 1608 binnen<br />
Haarlem wonen, en zig vindende van natuur tot<br />
de Konft genegen , kreeg gelegentheidvanbyden<br />
Konftfchil<strong>der</strong> Frans Pieterz. de Grebber te komen,<br />
daar hy eerft de teekenkonft , na<strong>der</strong>hand ook de<br />
fchil<strong>der</strong>konft leerde en zig daar yvrig by bleefoeffenen<br />
tot het jaar 1622. naa welken tyd hy de<br />
Konft by zig zelven vlytig voortzette en kwam tot<br />
Haarlem als meefter in 't St. Lukas Convent, den<br />
24 van Grasmaand 1628. Toen zette hy zig tot<br />
het
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 175<br />
het fchil<strong>der</strong>en van Perfpeiïiven , Kerken, Zalen,<br />
Galeryen, en Gebouwen zoo van binnen als van<br />
buiten te zien : en had een preiflyke behandeling<br />
ontrent zyn werk. v<br />
Een ftaal van zyn loffelyke penceelkonfl ( 't<br />
geen alleen genoeg is om zyn konftroem eeuw in<br />
eeuw uit levendig te houden) isdeafbeeldingevan<br />
het oude Stadhuis van Amfterdam konflig in 't<br />
klein gefchil<strong>der</strong>t, thans nog voor een waardig<br />
Kabinetlluk gehouden ; aan het welke de Dichter<br />
P. van Rixteï ook gedenkt in zyn Mengelrymen p.<br />
52. daar hy het tegenwoordige Raadhuis zig verheffende<br />
op zyn oude glorie , dus doet fpreken.<br />
Dat oud gebouw gejloopt aan vonken , ,<br />
Lag lang in ajjche , en puin verzonken ,<br />
En wierd niet meer genoemt, indien<br />
Het zig niet op 't paneel liet zien ,<br />
Door Zaenredams peneeel en verven.<br />
Die * Spaar-geeft , heeft het voor zyn fterven ,<br />
Herbaart , en eer het lag gebukt ,<br />
<strong>De</strong> dood, die 't al vernield, ontrukt;<br />
Enleerd in Schil<strong>der</strong>konji aanfehouwen.<br />
<strong>De</strong> nietigheden <strong>der</strong> gebouwen ,<br />
Terwyl myn Borgermeefterzaal<br />
Nog glans trekt uit die oude praal.<br />
Thans verfchynd ook ten Toneel SALOMON<br />
de BRAY geboren te Haarlem in 't jaar 1597.<br />
<strong>De</strong>ze werd on<strong>der</strong> de brave Konftfchil<strong>der</strong>s van zyn<br />
tyd getelt , en geprezen om het voortplanten dier<br />
Konft in zyne Zoonen: welke hy eene lange reeks<br />
van jaren door zyn Konftkundig oordeel , in hunne<br />
oeffeningen heeft on<strong>der</strong>fchraagt ; aangezien hy<br />
nog<br />
* 't Spaar vloeit door Haarlem,
SCHOÜBURGÜ DER<br />
'tfö<br />
nog eenige weken na zynen jon gften Zoon heeft<br />
geleeft.<br />
1<br />
<strong>De</strong>ze was JakobdeBray, een <strong>der</strong><br />
uitgelezenftc paerlen aan Haarlems Stedekroon,<br />
dewyl hy een groot meefler in de fchil<strong>der</strong>- en tee*<br />
kenkonft is geweeft.<br />
<strong>De</strong> Konftbeminnende Am. van Halen tot Amfterdam<br />
heeft een Huk met levens<strong>groote</strong> beelden<br />
van hem , verbeeldende Koning David , daar hy in<br />
koorgewaat fpelende op zyn harp voor de Bontkift<br />
ftaat, verzeld met zingende en fpelende Levyten<br />
't welk konftig geteekent vleijend zuiver en krag^<br />
tig is gefchil<strong>der</strong>t , en 'er zoo wel uit ziet , of 't<br />
eerfl uit het penceel kwam. Dit ftuk is gejaar^<br />
merkt 1697 ten bewys dat hy eenen goeden ou<strong>der</strong>dom<br />
bereikt heeft. Tuffchen beide moet ik<br />
cok zeggen ; dat aan zyn penceelwerken ligt te<br />
zien is, dat hy zig het naakt wel verdaan heeft.<br />
En wat zyne teekeningen op papier en perkament<br />
konftig en ten uiterften uitvoerig , met zwart en<br />
rood kryt door malkan<strong>der</strong> gebruikt, aanbelangt,<br />
daar van bezit de Konftlievende Heer I/aak del<br />
Court wel de meefte en befte.<br />
In P, van Rixtel Mengelrymen , vind ik dit<br />
volgende op de afbeelding van den Haarlemmer-<br />
dichter Fr, Snelünx door J. de Bray gefchil-<br />
<strong>der</strong>t.<br />
<strong>De</strong> B r a y vertoond zyn Konfl aan Snellinx op 't<br />
paneel<br />
Maar Snellinx toont zyn Geeft, doorlugtig in zyn<br />
blaren ;<br />
Zyn inkt verftrekt hemverf^ de ve<strong>der</strong> zyn penceel.<br />
Ligt Vondel aan bet Y , hy ligt nog meer aan 't<br />
Sparen.<br />
Maar
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 177<br />
Maar onze dichtgeeften zouden hier niet alle ja toe<br />
zeggen. Hy flierf tot Haarlem ïn'tjaar 1664 inGrasmaand<br />
, en zyn Va<strong>der</strong> Salomon volgde hem<br />
naar 't Graf op den 1 1 van Bloeimaand. <strong>De</strong> wormen<br />
mogen zyn lichaam verknagen, maar zyn<br />
naam blyft eeuwen duuren ; door dien zyn Zoon<br />
Dirk (die een fraai Bloemfchil<strong>der</strong> , na<strong>der</strong>hand<br />
Monnik werd) zyn borftbeeld konflig in hout gemeden<br />
heeft. Het welk wy geplaatfl hebben in<br />
de Plaat I on<strong>der</strong> de Beeltenis van L. Bramer op de<br />
linkerhand van Dirk van Hoogftraten.<br />
Hadden de menfchen eenen zin (zeit het fpreekwoord)<br />
zy zouden eenen weg hopen , maar wy zien<br />
dat y<strong>der</strong> al van een byzon<strong>der</strong>e drift aangevoert engedreven<br />
word. <strong>De</strong> Schil<strong>der</strong>konft heeft hare byzon<strong>der</strong>e<br />
deelen , en by gevolge keurs genoeg tot<br />
voldoening van y<strong>der</strong>s luft , en verfchillige geneigt-<br />
heid.<br />
ADRIAAN van UITRECHT verkoos<br />
het Schil<strong>der</strong>en van vrugten, dieren, inzon<strong>der</strong>heid<br />
Indiaanfche vogels, en alle foort van<br />
pluimgedierte. 't Geen hy zoodanig natuurlyk<br />
fchil<strong>der</strong>de dat zyn Kond: in verfcheide waereldsoorden<br />
getrokken is geweeft. En waarlyk dusdanig<br />
een ltil leven zou my ook meer behagen<br />
als gefchil<strong>der</strong>de Boeken, Brieven, Zandloopers,<br />
Doodshoofden en diergelykevertoonfels, daar een<br />
vreesagtig of bygeloovig menfch by fchemerend<br />
lamplicht wel voor fchrikken zou. Zynpenceel was<br />
zoo vleijende dat hy(om geen an<strong>der</strong>e <strong>groote</strong>n te noemen)<br />
ook de gonft en geneigtheid van den Konink-<br />
van Spanjen daar door tot zig getrokken<br />
heeft; daar hy een gunftigen Mecenas aan had.<br />
Sandrart zeit : Zyn eerfte doen (dat hem veel<br />
I. <strong>De</strong>el. M ligt
I78 SCHOUBURGH DER<br />
ligt aanleiding tot de Konfb zal gegeven hebben)<br />
was het opzetten van alle foort van pluimgedierte ,<br />
't geen hy zoo konfiig wijt te doen , dat de dieren<br />
fchenen te leven , en veel gekogt wierden om op Ka-<br />
binetten te zetten.<br />
Hy was geboren te Antwerpen, in 't jaar 1599.<br />
en is gèftorven in 't jaar 1651. Zyn jaargenoot<br />
HUBh.RTUS GRIMANI, an<strong>der</strong>s gezeit HU-<br />
BRECHT JAKOBSZ. geboren te <strong>De</strong>lf, was, in<br />
zyne Jeugt tot het reizen geneigt , hebbende wel<br />
negen of tien jaren te Venetien aan 't Hof doorgebragt<br />
by den Hertog, van wien hy den bynaam<br />
van G rimani aangenomen heeft, dien<br />
zyne nakomelingen hebben aangehouden. Hywas<br />
een goed pourtretfchil<strong>der</strong>, maar wanneer hy na<strong>der</strong>hand<br />
gelcgentheid had om voor Engelfche<br />
Heeren (welke niet veel gedult hadden om zoo<br />
lang voor hem te zitten , als vereifcht werd om 't<br />
werk te door fchil<strong>der</strong>en) te werken , heeft hy 'cfwat<br />
ligt (gelyk men voor een fpreekwoord zeit)<br />
overgeloopere waar om zyne laatfte werken niet zoo<br />
goed als zyn eerfle gefchat worden. Hy flierf in<br />
den Briel, ontrent den jare 1628 of 29.<br />
In den tyd van Hubr. Jakobsz. leefde ook<br />
Wouter Crabeth kleinzoon van den berugten<br />
Wouter Pietersz, Crabeth. <strong>De</strong>ze was een <strong>der</strong><br />
voorname Leerlingen van Kom. Ketel. Hy bezogt<br />
Vrankryk, Italien, en de vermaarde fchil<strong>der</strong>fchool<br />
te Romen. Van waar hy na een <strong>der</strong>tien jarige<br />
reis we<strong>der</strong> kwam in zyn geboorteltad Gouda ,<br />
en daar in 't jaar 1628 trouwde metAdriana Vriefen.<br />
On<strong>der</strong> zyn befte werken word getelt een<br />
Maria's Hemelvaart , het altaarftuk in de bidplaats<br />
van J. W. Zyn laatfle groot ftuk dat hy gdchil<strong>der</strong>t<br />
heeft was de toenmaals regerende krygsraat<br />
tot
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 179<br />
tot Gouda , 'c geen op de zaal van St. Joris doele<br />
hangt.<br />
Dit zelve jaar 1599. op den 2 2 van Lentemaand<br />
IsANTONIvanDYK geboren, en te Antwerpen<br />
in de wieg geleit, om tot zynen volkomen<br />
wasdom aangegroeit in de zeftienhon<strong>der</strong>fte eeuw<br />
on<strong>der</strong> de Konftenaren , als een Fenix on<strong>der</strong> de vogelen,<br />
in fchoonheid uit te blinkem<br />
Zyn Ou<strong>der</strong>s hebben voortyds te s'Hertogenbofch<br />
gewoont, daar zyn Va<strong>der</strong> de Konft van 't Glasfchil<strong>der</strong>en<br />
oeffende , als uit de befchry vinge van<br />
Gouda door J. Walvis te zien is, daar men dus<br />
leeft : Daniel (te weten de Zoon van den Predikant<br />
Herboldus Tombergius) oeffende zeven jaren<br />
deze Konji on<strong>der</strong> Wejlerhoud ; en na<strong>der</strong>hand by den<br />
Va<strong>der</strong> van Antoni van Dyk die een goed glasfchryver<br />
was, in den Bofch. &c. 'T luft ons (om een<br />
aanvank van van D yks levensbedryf temaken)<br />
den Va<strong>der</strong> uit zyn verbrande lykas te doen opzien,<br />
op dat zyn geeft zig verheuge over den fchoonen<br />
en heerlyken luifter van zynen Zoon , in een<br />
Poëtifchebefchryving, of zinfpelend vertoog van<br />
den vogel Fenix ; waar toe wy ons bedienen van<br />
't rym van Joach. Oudaan.<br />
Maar als ze merkteer lang hoed'as, in een gedrongen ,<br />
Opwellende uit dien klomp , en Lykbus , eenenjongen<br />
Te voorfchyn brengt , een vrugt die na den Va<strong>der</strong><br />
fweemt<br />
Die 'f blinkende gewaad den voor''ge pennen neemt ,<br />
( Daar d'Eedle mengeling <strong>der</strong> goudeen parfre veeren<br />
Zig tot een halsjuweel, en borftcieraad fchakeren)<br />
En met dien glans hervormd, komt dryven door<br />
de lugt ;<br />
Dan juicht ze : dan verfchynt een ongemeene vlugt<br />
M 2 Van
l80 SCHOUBÜRGH DER<br />
Van Voogkn .<br />
van<br />
alom , die vrolik in 't ontmoeten<br />
Met grunzlen en gezang dien Zonnezoon begroeten.<br />
En waarlyk veelen hebben uit een Konftminnende<br />
drift, an<strong>der</strong>en uit Jeerzugt gedreven, altyd<br />
zyne werken met verwon<strong>der</strong>inge befchouwd. Ja de<br />
bevindinge heeft ons doen zien hoe als eenige van<br />
zyne voorname werken in 't ligt gefield worden<br />
en gelegentheid gegeven is omze te konnen zien<br />
(gelyk toen die ftukken in 't jaar 17 13 van 't Loo<br />
gebragt op 't Heere Logement te zien waren) de<br />
menfchen om de zelve als de muggen om het ligt<br />
zworven. En zoo men Konft agting moet toedragen,<br />
zoo verdientfe die van vanDyk waar in<br />
niet alleen een naar de Konft geregelde teekening<br />
met het leven over een komende befpeurd word ',<br />
maar die met het fchoonfte leven zoude twiflen<br />
als ook een kragten hel<strong>der</strong>heid in de mengeling <strong>der</strong><br />
verwen , daar men de natuur , zoo ze zig nevens<br />
de zelve wilde ter monfteringe (lellen, van ichaamte<br />
zoude zien blozen. <strong>De</strong> Konftminnaars hebben ook<br />
op den verkoopdag den 26 van Hooimaand van<br />
't jaar voor gemeld , aan de waereld doen zien wat<br />
agting zy voor van Dyks Konft hadden. Want een<br />
fluk (waar in verbeeld ftond Maria , Jofeph , Jefus<br />
nevens eenige danzende kintjes) hoog 7 voet en<br />
breed 10 voet, werd verkogt voor 12050 gulden.<br />
Ik die de gelegentheid gehad heb om een groot<br />
deel van zyn konftige Pourtretten in Engeland<br />
van naby te konnen befchouwen , heb menigmaal<br />
moeten verwon<strong>der</strong>t ftaan over de enkele behande-<br />
linge , die zeer welftandig en egter op een ligt-<br />
vaardige wyze aangetaft is.<br />
Om dan tot van Dyks levensbefchryving<br />
Voort te varen , zegge ik vaft te gelooven dat de<br />
Schry-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 181<br />
Schryver<strong>der</strong> Stad Gouda boven gemeld, dit van<br />
zyn Va<strong>der</strong> naar trouw en waarheid heeft geboekt;<br />
en geen toeleg heeft konnen hebben om de nakomelingen<br />
hier door te misleiden , wyl hy geen<br />
vooruitgezigt heeft konnen hebben , dat dit<br />
ooit tot bewys van , of voor deszelfs eer zoude<br />
konnen dienen , ofte pas gebragt worden , gelyk<br />
het nu doet. Want hier door vak nudieganfche<br />
vertelling die men gemaakt heeft; (als of van<br />
Dyk door Rubbens als van de flraat was opgeraapt<br />
, en opgevoed , zon<strong>der</strong> te weten van wien<br />
hy voortgefproten was) van zelfs om veer.<br />
Eene zaak brengt my wat belemmering aan:<br />
dat is , dat ik verfchil on<strong>der</strong> de Schryvers , in op-<br />
zigt van het jaar zyner geboorte vind. Wie zal<br />
regter wezen ? en nogtans wilden wy wel zeker<br />
wezen in onze aantekeningen. Kom. de Bie field<br />
het jaar zyner geboorte als boven in zyn Boek ook<br />
on<strong>der</strong> zyn pourtret. Maar Moreri in zyn algemeen<br />
Woordboek : dat hy is geboren in 't jaar 1598. nu<br />
kan ik dit als geen drukfout aanmerken dewyl hy<br />
ook het jaar van zyn fterven vervroegt : dog Mormftaat<br />
hier in alleen tegen alle getuigeniffen :en<br />
wy zullen den meeften hoop volgen , maar ik vind<br />
by gemelden Schryver zaken in zyn leven voorgevallen<br />
die van an<strong>der</strong>en meede befchreven zyn , dog<br />
by hem veel naaukeuriger , en met meer<strong>der</strong> oplettentheid<br />
geboekt. Gelyk on<strong>der</strong> an<strong>der</strong>en wie zyn<br />
eerfle meefler in de Konft is geweeft ; dat hy een<br />
vrouw gehad heeft met wie hy getrouwd was ,<br />
ook van watgeflagt, daar an<strong>der</strong>e zoo maar wat<br />
in 't wilt ( als men gemeenlyk zeit ) over gefchermt<br />
hebben , en in twyffel getrokken of hy ook wel<br />
een egte vrouw gehad heeft ; als ook byzon<strong>der</strong>e<br />
berigting aangaande zyne naarlatenfchap, en meer<br />
M 3<br />
by-
l82 SCHOUBURGH DER<br />
byzon<strong>der</strong>heden , die wy op haar plaats zullen te<br />
pas brengen. Welk alles my geruftheid geeft van<br />
hem daar in te mogen volgen. Maar dathy ileld,<br />
dat , Henrik van Balen zyn eerfte on<strong>der</strong>wyzer in<br />
de Konft zoude geweeft zyn; zoude hy, indien<br />
hy geweten had dat zyn va<strong>der</strong> een Konftoeffenaar<br />
geweeft waar, niet gezegt, maar die eer aan zyn<br />
va<strong>der</strong> gelaten hebben; wyl het bedenkelyk is dat<br />
hy zyn Zoon van <strong>der</strong> jeugt aan naar mate zyner<br />
be vattin ge in de gronden <strong>der</strong> Kond zal hebben on<strong>der</strong>wezen,<br />
En niet alleen was de va<strong>der</strong> van van Dyk<br />
een Konftoeffenaar , maar ook zyne moe<strong>der</strong> een<br />
berugte KonftenarefTe met de Borduurnaald. On<strong>der</strong><br />
hare geflikte werken word geprezen een fchoorfteenkleed<br />
, waar in zy door allerhande koleur<br />
van zyde de Hiftorie van Sufanna afgebeeld had<br />
de Beelden van een vaften omtrek, endevermenv<br />
ginge <strong>der</strong> kleuren naar den aart van elk ding, als<br />
ook den boord van 't kleed met lofle ranken zoo<br />
kondig door malkan<strong>der</strong>en gevlogten , dat dit eene<br />
flikwerk alleen genoeg was om haar vernuft te<br />
roemen. Daar by word ook verhaald dat zy in^<br />
zon<strong>der</strong>heid met yver daar aan gewrogt heeft , in<br />
dien tyd als zy van Ant. van Dyk (wiens<br />
beeltenis hier over ftaat) zwanger ging.<br />
Of van Dyk nu het on<strong>der</strong>wys van van Balen<br />
gehad heeft voor hy by Rubbens kwam , daar van<br />
is geen zekerheid ; maar dat hy een Leerling van<br />
Rubbens geweeft is, is by allen bekend, gelyk ook dat<br />
hy zoodanig in de Konft on<strong>der</strong> zyn leiding is toegenomen<br />
, dat hy hem ftelde aan zyne befte werken<br />
te fchil<strong>der</strong>en. Hy heeft nog by zyn meefter<br />
zynde, deszelfs pourtret, dat van zyn vrouw en<br />
verfcheide an<strong>der</strong>en gemaakt , als mede zommige<br />
ïtuk-.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 183<br />
Hukken met verfcheiden Beelden van weJke alle<br />
hy meer-<strong>der</strong> roem als geld oplei, uit oorzaak dat<br />
Rubbens byalle Grooten aangezien (gelyk ik meer<br />
gezegt heb) hem in alle voordeelen te veer voor<br />
uit was , om het tegens hem op te halen.<br />
<strong>De</strong> twee eerrte ftukken waar aan üy zyn vermogen<br />
in de Konfl dede zien , wanneer hy van zyn<br />
meeiter was, waren, de Gevangenneming van<br />
Chriflus in den Hof; en daar hem door de Roomiche<br />
Krygsknegten de Doornekroon word op 't<br />
hoofd geplant.<br />
In dezen tyd was Italien in vollen bloei ; en<br />
fcheen y<strong>der</strong> uit te lokken tot een renloop in de<br />
Konfl om een onfterfelyke eerekroon ; ja men fprak<br />
van Romen niet an<strong>der</strong>s als de Grieken van Athenen<br />
, even als of de Konftgodes daar haar zetel ge-<br />
veft had; waar door men dagelyks zag uit alle<br />
oorden Konflenaars daar na toe vloeijen ; waar door<br />
onze van Dyk meè den reislult in 't hoofd<br />
kreeg, daar hem zyn meeiter mede toe aanzette,<br />
en voortduwde ; om inzon<strong>der</strong>heid de Konfl van<br />
Titiaan tot Romen en Venetien te gaan zien :<br />
Dog men verhaald dat hy dezen raad van Rubbens<br />
verdagt hield ; even als of hy 't maar deed om<br />
hem van honk te helpen , op dat de flralen van<br />
zyn ryzende zon, zyn ligt niet zouden benevelen.<br />
Het zy daar mee zoo "t wil : verfcheiden<br />
ftalen hebben ons egter doen zien dat Rubbens<br />
van Dyk opregt bemind heeft.<br />
, <strong>De</strong><br />
reis ging egter aan , en de Heer Nani was<br />
een <strong>der</strong> genen die hem op den weg naar Rome verzelde.<br />
Dog de uitreis duurde zo lang niet als zy<br />
zig wel hadden voorgefleld , vermits de peil in verfcheiden<br />
Italiaanfche Steden in dien tyd merkelyk<br />
toenam. Echter was hy daar zoo lang dat, toen<br />
M 4<br />
hy
184<br />
SCHOUBURGH DER<br />
hy we<strong>der</strong> te rug kwam, men aan de behandelingvan<br />
zyn naakt wel zien konde dat hy de penceelkonfb<br />
van den <strong>groote</strong>n Titiaan wel doortuurt had.<br />
Want men zag van dien tydaan, meer een peerle<br />
moeragtige te<strong>der</strong>heid in zyn naakt doorfpelen als<br />
wel voorhenen.<br />
Naar dat hy zig in Vrankryk dan een lange<br />
wyl had opgehouden , zon<strong>der</strong> nogtans veel<br />
voordeel te doen , is hy we<strong>der</strong> te rug naar Antwerpen<br />
gekomen , daar hy welkom was , inzon<strong>der</strong>heid<br />
by zyn Meefter Rubbens, die (zoo de vertel-<br />
ling an<strong>der</strong>s waar is) hem on<strong>der</strong> genoegzame ver-<br />
ftaanbare omftandigheden zyn Dochter aanbood , 't<br />
geen hy op een beleefde wyze van de hand wees , on<strong>der</strong><br />
voorwending dat hy van voornemen was dcRoom-<br />
fche reis nog eens we<strong>der</strong> te hervatten. Maar dit<br />
was (gelyk men gemeenlyk in zulken geval zeit) de<br />
Bootfchap niet, maar dit; Dat hy een algemeens<br />
liefde voor het moe<strong>der</strong>lyke beeld hadde , en zynege-<br />
iieigtheid tot geen een of enkel voorwerp bepalen kon-<br />
de : hoewel hy na<strong>der</strong>hand nog in Engeland getrouwd<br />
is ge weeft.<br />
Het eerfte groot fluk dat hy maakte, na dat hy<br />
was van zyn reis we<strong>der</strong>gekomen , was het hoog<br />
Akaarftukin 't Kloofter van d'Auguflinen t'Antwerpen<br />
, waar door zyn naam rugtbaar werd. Dog<br />
het Goud dat hy daar voor in zyn beurs ftak , kon<br />
hy gemakkelyk dragen , door dien de Broe<strong>der</strong> fchap,,<br />
die meer van 't hebben en houden , als van geven<br />
hielden , daar vry veel op wift te vitten , en wel op<br />
't voornaamfte van 't werk, te weten 't beeld van<br />
voorgevende dat het fcheen als of hy<br />
St. Auguftyn ;<br />
dronken zynde, agter overviel : daar van Dyk<br />
de verwon<strong>der</strong>inge , op 't befchouwen van 't Hemelfche<br />
gezigt,door die geftalte verbeeld had.<br />
Wei-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 185<br />
Weinig tyd hier naar werd hy ontboden van<br />
Fre<strong>der</strong>ik Hendrik Prince van Oranje , om zyn<br />
pourtret en dat van de Princes , en Zoon te fchil<strong>der</strong>en<br />
; het geen hy tot hun groot genoegen uitvoerde.<br />
We<strong>der</strong>gekeert tot Antwerpen, maakte<br />
hy een akaarftuk voor de Capucynen te <strong>De</strong>n<strong>der</strong>monde<br />
, dat zoo wel uitviel dat het voor een van<br />
zyne befte werken gefchat wierd.<br />
Daar aan volgde het fluk voor de Cordeliers,<br />
verbeeldende een dooden Chriftus in den fchoot van<br />
Maria. <strong>De</strong>ze drie Hukken die elk op zyn fchoonfl<br />
gefchil<strong>der</strong>t , den roem van hun maker melden; al<br />
had hy niet meer als deze (talen van zyn Konft de<br />
waereld naargelaten, waren genoeg geweeftomte<br />
doen zien , dat hy de Fenix on<strong>der</strong> de Schil<strong>der</strong>s van<br />
die eeuw geweeft is. Straks hier op vloeide hem<br />
van alle kanten gelegentheid toe tot het fchil<strong>der</strong>en<br />
van pourtretten , die zoo won<strong>der</strong> wel geluk-<br />
dat het fcheen of hy daar toe geboren was<br />
ten ,<br />
zulks dat de eerfte luiden van aanzien hem daar om<br />
aanzogten : on<strong>der</strong> deze was Izabella Klara Eugenia<br />
Hertogin van Braband enz. in Nonnekleeding door<br />
hem gefchil<strong>der</strong>tjdaar J. Vos dit vaers op maakte<br />
Dus zietmen Izabell de hooffche praal verdryven.<br />
Zyleid het purper om de Nonnekleeding af.<br />
Haar hoofd behaagt geen kroon , dan die van vreede-<br />
olyven.<br />
Zy kicfiden palnitak voor den gouden paar elftaf.<br />
<strong>De</strong> toppen van haar <strong>De</strong>ugt gaan hooger dandeix>olken.<br />
<strong>De</strong> <strong>De</strong>ugt <strong>der</strong> <strong>groote</strong>n firekt een baak voor alle volken.<br />
Inmiddels werd hy bekend by de Engel fen door 't<br />
fchil<strong>der</strong>en van zyn overkonftige pourtretten. En 't<br />
leed niet lang of hy wierd door den Rid<strong>der</strong> Digby<br />
M * ver-
l86 SCHOUBURGH DER<br />
verzogt, om naar Brictannien over te fchepen ,<br />
gelyk hy ook deed. <strong>De</strong>ze bragt hem by Koning<br />
Karel, dien hy verfcheide malen fchil<strong>der</strong>de, als<br />
ook de Koninginne Hennette de Bourbon , en de<br />
Princen Karel en Jakob, voorts de meeite Lords<br />
en <strong>groote</strong>n van Engeland , waar door hem de beurs<br />
vry wat dikker opzwol als wel voorheenen. Daar<br />
by vereerde hem de Koning met de Rid<strong>der</strong>fchap<br />
en een goude keten met 'sKonings pourtret, omzet<br />
met diamanten ; en een jaarlyks inkomen.<br />
Waar door zyn yver en lufh magtig werden aange-<br />
fpoort. Dog het is te beklagen dat veele van zyne<br />
befle werken , die hy voor den Koning gemaakt<br />
heeft, verftrooit en verbrand zyn;<br />
'T is waar, zyn yver en lufl nam toe, terwyl<br />
zyn beurs aangroeide, maar 't leed niet lang of hy<br />
wierd door 't fchoon praten vaneen bedriegen, die<br />
zig voor Alchimifi of Goutmaker uitgaf, (daar deze<br />
menfehen nogtans altyd goutzoekers zyn en blyven)<br />
zodanig betovert en misleid, dat hy een Laboratorium<br />
liet opregten , en duizenden daar aan te kof-<br />
te lei zon<strong>der</strong> dat 'er eenig voordeel uit quam ; als<br />
dat hy daar door geleerd was zulks niet meer te on-<br />
en klaar bevond dat zyn Schil<strong>der</strong>konil<br />
<strong>der</strong>nemen ,<br />
de befte en zekerfte goudmyn voor hem was.<br />
Hy die nu dagelyks aan 't Hof verkeerde , en<br />
zoo menig behaaglyk voorwerp zag , liet zyn oog<br />
vallen op de fchoonfte , die hy (wyl hy op geen<br />
an<strong>der</strong>e wys , als door den weg van Huwlyken daar<br />
bezitter van' worden konde) trouwde met goedkeuring<br />
van den Koning. Dit was een van de fchoonfte<br />
en eer (te Dames van 't Hof, en van een oud<br />
adelyk geflagt uit Schotland , Dochter van den<br />
Lord Ruten, Comte de Gorie. Maar hy had met<br />
haar nietten Huwelyk dan hare fchoonheid enAdeldom.<br />
Ik
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 187<br />
Ik heb rayniet genoeg konnen verwon<strong>der</strong>en als<br />
ik in Engeland zynde , zag , zoo menig pourtret<br />
met een zelve jaarmerk bellempelt: waar uit ik<br />
befluiten moet dat hy een ongemeen vaardig penceel<br />
moet gehad hebben. <strong>De</strong> meefte van de Hovelingen<br />
en Grooten van datKoningryk zyn nevens<br />
hare Vrouwen , ook de Dames van Staat in dien<br />
tyd door hem gefchil<strong>der</strong>t , waar van 'er verfcheiden<br />
in print uitkomen.<br />
Op IVinfingdon, het Landhuis van den Lord<br />
Warthon heb ik 32 pourtretten, waar on<strong>der</strong> 14<br />
ten voeten uit, in een vertrek geteld, elk in 'tbezon<strong>der</strong><br />
van hem op 't heerlykit en konftigft gefchil<strong>der</strong>t,<br />
inzon<strong>der</strong>heid de beeltenifTen <strong>der</strong> Vrouwen:<br />
waar omtrent ik heb opgemerkt, dat hy een<br />
volmaakt fchoon model tot het fchil<strong>der</strong>en van de<br />
handen gehad moet hebben : als mede dat hyeen<br />
zeker getal uitgekipte welftandige buigingen en<br />
grepen van handen doorgaans in zyne werken gebruikt<br />
heeft; en dus een en de zelve handen aan<br />
verfcheiden Beelteniffen te pas gebragt. En terwyl<br />
ik van zyne fchoone en konftig gevormde<br />
handen fchryf, fchiet myin den zin , een grappig<br />
antwoord dat hy de Koningin daar op toefchoot.<br />
<strong>De</strong>ze dan door zyn konitpenceel een en an<strong>der</strong>maal<br />
afgemaaid , vraagde hem , waarom hy hare<br />
handen , meer dan haar wezen had gcflatteert ; waar<br />
op hy tot antwoord gaf: Om dat ik van de zehe<br />
belooning wagt. Maar het is te beklagen dat zulk<br />
een voorligter in de Konft zoo ontydig door de<br />
dood wierd weggerukt. .<br />
Dog<br />
wat zal ik zeg-<br />
gen ? Hy had zig ( dus is my in Engeland door<br />
verfcheiden geloofwaardige menfchen verhaald )<br />
aan de vlam van Kupidoos fakkel gezengt , en de<br />
Hulpmeeflers , om dien brand te koeten , hadden<br />
zyn
l88 SCHOUBURGH DER<br />
zyn levensvuur met een uitgebluft, zoo dat 'er<br />
geen verwarmen aan hem was. Koning Karel<br />
die een <strong>groote</strong> zugt voor hem had , beval aan zyn<br />
geneesheer geen , koften ontrent hem t'ontzien<br />
maar alles wat helpen konde in 't werk te ftellen<br />
met belofte van aan hem 300 Gu'mea's voor zyn<br />
herftelling ten gefchenk te zullen geven. <strong>De</strong>es deed<br />
dan een Rund keelen, de ingewanden in aller<br />
haaft daar uittrekken , en hem ( latende maar een<br />
weinig opening tot ademfcheppen ) daar naakt in<br />
naaijen , om zyn bloed te verwarmen, en de levensgeeften<br />
te doen opwakkeren : Maar 't was te<br />
vergeefs ; hy leefde daar na nog maar een korten<br />
tyd, en ftierf in 't jaar 1641 , en werd in de Kerk<br />
van St. Paulus te Londen begraven.<br />
Alle de genen , die men wel wenjle dat lang leef-<br />
den, om dat zy nut geven, zullen veeltyds vroeg<br />
fierven : en de genen , die nergens goed toe zyn , le-<br />
ven 't langjl, zeit Gratiaan.<br />
JODOCUS de MOMPER, nevens an<strong>der</strong>e<br />
van zyne Konft- en tydgenooten , wier levens begin<br />
en eind ons onbekend is, hebben wy agter<br />
van Dyk geplaatft , aan wien zy dank verfchuldigt<br />
blyven , voor dat hy hunne gedagtenifTen door<br />
zyn Fenixpenceel heeft vereeuwigt. IC van<br />
Man<strong>der</strong> gedenkt aan de Momper in zyn Boek op<br />
p. 208 aldus; Nog is fAntwerpen een Joos de<br />
Momper, die uitnemend is in Landfchappen , hebbende<br />
een geejiige handeling. Zyn penceelwerken by<br />
allen Konjlfchil<strong>der</strong>en bekend , geven te kennen dat hy<br />
een braaf meefter in dien tyd is geweeji. Zyn beeltenis<br />
is door den <strong>groote</strong>n van Dyk met eigen hand<br />
op 't koper geëtfl.<br />
Zoo ook de Haagfche pourtretfchil<strong>der</strong> JOHAN-<br />
NES van RAVESTEYN, en KORNEL1S de<br />
VOS
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 189<br />
VOS van Huift , aan wiens vafte wezens<br />
trekken wel te zien is dat hy een fchran<strong>der</strong> vernuft<br />
is geweeft.<br />
ADAM de KOSTER.<br />
DANIEL MYTENS, die volgens zeggen van<br />
Kom. de Bie een Hollan<strong>der</strong> is geweeft , en vele aanzienlyke<br />
luiden met roem heeft gefchil<strong>der</strong>t, aangezien<br />
hy een vleezige en vleijende wyze van fchil<strong>der</strong>en<br />
had.<br />
ARTUSWOLFART Antwerpenaar: Die<br />
niet alleen berugt is door 't fchil<strong>der</strong>en van zedebeelden<br />
, maar ook Fabelen en potferyen. En<br />
THEODORUS van LOON van Leuven,<br />
die aan de behandelinge van zyne kloeke beelden<br />
genoegzaam deed blyken dat hy Rome gezien<br />
had. Met dezen Konftfchil<strong>der</strong> zullen wy deze Eeuw<br />
fluiten.<br />
Dus gaan de Eeuwen en te gelyk de Jaren van<br />
's Menfchen leeven voor hy, en die, welke zig<br />
d'een na d'an<strong>der</strong> levendig op den Schouburg lieten<br />
zien , zyn thans als agter de Toneelgordyn begra-<br />
ven. Óp de fpelling van dit woord word ik indagtig<br />
zeker berigt daar myne bedenkingen al<br />
voor lang van zwanger gingen , belangende het<br />
begraven <strong>der</strong> doode lyken , en de verfchillige behandelingen<br />
welke d'oude daar omtrent gebruikten;<br />
aangezien dat ik van tyd tot tyd opgemerkt heb<br />
dat de Konftfchil<strong>der</strong>s daar ontrent door onkunde<br />
dikwils misilagen begaan hebben; en veel meer<br />
ontrent <strong>der</strong> Joden als <strong>der</strong> Heidenen oulingfe gebruiken.<br />
Want door dien de voornaamfte lyken <strong>der</strong><br />
Grieken en Romeinen met<strong>groote</strong>pompe verbrand<br />
wierden , en eenen breeden omflag met zig fleepten,<br />
zoo hebben hunne tydfchryvers, inzon<strong>der</strong>heid He-<br />
ro»
I90 SCHOUBURGH DER<br />
rodianus het zelve niet alleen met alleomftandig-<br />
heid geboekt , maar is ook de gedagteniffe daar<br />
van levendig gehouden door de beftempelingen<br />
van dien toeftel op de Keizerlyke muntftukken*<br />
Kierom willen wy ons tot de Hebreeuwen (waar on-<br />
trent het wat itil<strong>der</strong> in zyn werk gegaan heeft,<br />
en dus de Schryvers zoo niet in 't oog geloopen hebben)<br />
wenden. Onze pen thans vlot zal tot in Egipten<br />
uitweiden , om den oorfpronk <strong>der</strong> wyze hunner<br />
]ykbeitellingen natefporen. Leerbegerigejeugt,<br />
de Konflfchool van Piélura gewyd, laat dit u tot<br />
geen Jaft (trekken.<br />
Al 't geen dat nut geeft , moet een Leerling niet Vff*<br />
drieten.<br />
<strong>De</strong> lichamen <strong>der</strong> afgeftorvenen in fpeceryen geleit,<br />
werden met een (Sindon) wit laken omwonden<br />
, en met windels ofzwagtels omwoeld van den<br />
hoofde tot de voeten , uitgezonden het hoofd<br />
't geen met een byzon<strong>der</strong>en doek bedekt werd.<br />
Dit word van Herodcot beveiligt , daar hy fprekende<br />
van d'Egiptenaren zeit : Als zy den dooden<br />
gewaffchen hebben, bewinden zy zyn ganfehc lichaam<br />
in een linne Sindon , met afgefneden windels. Gelyk<br />
de Joden ook mor gewoonte hebben , zeit de Evan-<br />
gelift Joh. in zyn ioHoofdftuk, 't geen na<strong>der</strong> in 't<br />
11 Hoofdft. beveiligt word daar de Text van La-<br />
zarus zeit : En de gejiorvene kwam uit , gebonden<br />
aan handen en voeten met grafdoeken. Gelyk wy<br />
't dus ook in de <strong>groote</strong> Bybelfche flguuren, die<br />
door den Heere van<strong>der</strong> Mark Itaan uitgegeven te<br />
worden , hebben vertoond.<br />
<strong>De</strong> Prince Radzivil die Egipten bereift,de Graffteden<br />
met opmerkinge bezigtigt heeft, en by de<br />
lyken
: bare<br />
\ <strong>groote</strong><br />
j Gelyk<br />
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 191<br />
lyken kleene gevormde beeldekens ontdekt heeft,<br />
zeit van de zelve : Die beelden zyn van klei of pot-<br />
aarde, hemelsblaauw of roodagtig van kuieur ter<br />
van een vinger , de gedaante van een Kind met<br />
zwagtels omwonden, met lettermerken beftempelt.<br />
nu die Beeltjes zyn , zoo zyn ook de lichamen<br />
met linnedoeken omwonden,<br />
Kircherus noemt verfcheiden foort van dusdanige<br />
gebakerde poppen : de <strong>groote</strong> die on<strong>der</strong> de draaghuisgoden<br />
geteld worden , werden van de Egiptenaars<br />
Serapes genoemt. <strong>De</strong>ze (zegt hy) dat<br />
zon<strong>der</strong> zienlyke armen en beenen , handen of voeten<br />
, maar gans in windelen omwonden en bedekt<br />
waren , en men gelooft dat het de zelve waren<br />
welke de Hebreen Teraphim noemden ; hoedanige<br />
Rachel haar Va<strong>der</strong> Laban ontftal. Zie Gen: 31.<br />
Een klein<strong>der</strong> foort was'er welke de Priefters aan<br />
hun hals , en in hun gordels droegen \ en nog<br />
een byfoort ; welke d'Egiptenaren gewoon waren<br />
in de windfelen <strong>der</strong> Mumyen te naaijen. Sommige<br />
van die hadden een vrouwen aangezigt,ande-<br />
re hadden de gedaante van kin<strong>der</strong>en, dog 't hoofd al-<br />
tyd overkapt, gelyk wy ftraks vertoonen zullen , ge-<br />
volgt naar de printverbeelding die W.Goeree,in zyne<br />
Mofa'ife Hiftori <strong>der</strong> Hebr. Kerke 't II D. p. $$6.<br />
doet zien. En om hier van nog klaar<strong>der</strong> beduid<br />
te geven , zeit Byneus in het XX Hoofdft. van zyn<br />
gekruiften Chriflus , niet alleen , dat de doode lichamen<br />
<strong>der</strong> Egiptenaren en Hebreen van den hals tot<br />
de voeten toe met windelen omzwagtelt wierden<br />
, zoo dat de armen langs het lichaam on<strong>der</strong><br />
het zelve Jagen , maar hy doet ook een printverbeelding<br />
uit Chiffletius ( gevolgt naar een oud marmerftuk<br />
van Rome gebragt, daar P. P. Rubbens bezitter<br />
af was ) zien , verbeeldende een gebakert<br />
Kind»
I92<br />
SCHOUBURGH DER<br />
Kind. Waarvan wy het namaakfel, nevens een<br />
omzwagtelt Lyk- of Grafbeeltje in Plaat<br />
alhier vertoonen; om met een aan te duiden<br />
de twee<strong>der</strong>hande wyze van omzwagtelen hy d'Egiptenaren<br />
en Joden gebruikt. Dus ftelt ook de<br />
Griekfe Schryver Artemidorm een gelykheid<br />
tuflchen gebakerde Kin<strong>der</strong>en , en de lichamen van<br />
de dooden met windelen omwonden, wanneer hy<br />
zeit: Dat te dromen van kin<strong>der</strong>en in de luyeren<br />
gewonden aan een zieken betekend dat hy zal Jïer-<br />
ven , en geeft 'er deze reden van : om dat ook de<br />
Dooden in gefcheurde doeken gewonden worden gelyk<br />
,<br />
de kin<strong>der</strong>en enz. Overzulks hebben wy klaar<br />
genoeg aangeduid voor de leerbegeerige fchil<strong>der</strong>jeugt<br />
(om alle misflagen diesaangaande te vermeiden)<br />
dat de oude Egiptenaars en Hebreers hunne<br />
dooden in iywaat gelegt en omzwagtelt hebben<br />
wanneer zy die in 't graf leiden. <strong>De</strong> Grieken daar<br />
en tegen ïieten hun doode lyken door vuur verbranden<br />
: dog dit was zoo algemeen niet in ge-<br />
bruik,
Schilöërs ën Schil<strong>der</strong>essen. 193<br />
bruik , dat geen (talen tot het tegendeel zouden<br />
konnen aangetoont worden , waar by blykt , dac<br />
vele <strong>der</strong>zelve ook wierden ter aarde befteld. Ho-<br />
merus, wanneer hy zingt van Patroclus Lyk,gebruikt<br />
deze woorden: zy hebben hem bedekt metfyn lynwaat<br />
van den hoefde tot de voeten enz. Dog dit on<strong>der</strong>scheid<br />
is'er in op te fpeuren , dat'er van geene omzwagtelinge<br />
gemeld word. Dus is het doen <strong>der</strong><br />
zulken te berifpen die het waardige lichaam van den<br />
Heere Chriftus verbeelden op die wyze dat het naakt<br />
opeen laken , of, dat nog afger is, zon<strong>der</strong> het zelve<br />
behulp by de beenen en armen getorft in 't graf geleid<br />
word.<br />
Geen min<strong>der</strong> misflagen zyn'er begaan in de verbeeldingen<br />
van het kruis. d'Oude Konflfchil<strong>der</strong>S<br />
hebben hier in <strong>groote</strong>lyks gedoolt, en vele door<br />
hun voorgaan verleit , hebbende zig de minfte bemoeit<br />
om het ware gebruik na te fporen. Aangezien<br />
dan dat zulks te verbeelden nog dikwils den<br />
Konftfchil<strong>der</strong>s voorkomt, en wy door leesluftge-<br />
fpoort de waarheid daar van ontdekt hebben , willen<br />
wy onzen Konftgenoten die ook meededen.<br />
<strong>De</strong> kruifTen hebben gehad een regt opgaande<br />
hout en een dwarshout , daar het opftaande hout<br />
met den topuitftak , nevens een middelhout of uitftek<br />
waar op de Lei<strong>der</strong> zat , de beenen we<strong>der</strong>zyds<br />
afhangende , wanneer hy door handen en<br />
voeten met nagels aan het zelve vaft geklonken<br />
wierd. Dit beveiligt Irenaus , daar hy zeit :<br />
Het kruis heeft vyf einden , twee in de lengte , en<br />
twee in de breete en een in het midden , op welke dis<br />
met fpykers vajlgehegt word, ruft. En Tertullianus<br />
noemt die paal y welke in 't midden van het<br />
opftaande kruishout was, zeer nadrukkelyk Sedi-<br />
I. <strong>De</strong>el. N Ui
194<br />
SCHOUBURGH DER<br />
lis excejjwn. Dat is : <strong>De</strong>n ititjlek van de zitbank,<br />
En die middelfle uitftek of zicbank , was aan de<br />
kruifTen nootzakelyk; eerft op dat de lichamen<br />
niet flraks van de kruifTen vielen , welk zou ( gelyk<br />
Ant: Byneus wel aanmerkt) gefchied zyn binnen<br />
korten tyd t wanneer de leden beginnende te verrot-<br />
ten , en de wonden in de handen ver<strong>der</strong> open te jchearen<br />
, de zwaarheid van het lichaam geduurig na<br />
beneden zakkende , het zelve zou doen ter ne<strong>der</strong><br />
Jlorten ; tegen het oogwit en gebruik <strong>der</strong> Romeinen ,<br />
die de lichamen aan de kruijjen lieten hangen, tot<br />
dat zy door de vogelen gegeeten , of door de lucht ver-<br />
teerd wierden.<br />
Ten tweede diende deze uitftek , opdatdegene<br />
die gekruifigt zoude worden , aan het kruis mogte<br />
worden gehangen , wanneer 't zelve opgeregt<br />
ftond,en niet op d'aarde leggende eerft aangenagelt,<br />
en daar na met het zelve opgeregt; gelyk 't de<br />
Konftfchil<strong>der</strong>s van ouds af dus hebben verbeeld,<br />
verleid zynde door een verkeerd begryp welk zy<br />
van de kruifTen gehad hebben.<br />
Door nafporing heeft men ontdekt dat de kruifTen<br />
zoo hoog niet geweeft zyn , als men dezelve veeltyds<br />
verbeeld ziet , 't is zeker dat deze doling haren<br />
oorfpronk heeft genomen uit de eerfle verbeelding<br />
die an<strong>der</strong>en ( zon<strong>der</strong> nazoek ) flegts hebben ge-<br />
volgt. Gelyk men ook ziet dat de fchil<strong>der</strong>s<br />
hooge lad<strong>der</strong>s bedagt hebben , wanneer zy de afneminge<br />
Chriflus van 't kruis wilden verbeelden.<br />
Uit die zelve dwaling komt het ook dat Rubbens<br />
en an<strong>der</strong>en den krygsknegt die de zyde van Chriflus<br />
doorftakte paerd zittende verbeeld hebben; aangezien<br />
zy niet koften goed maken , dat een foldaat<br />
uit de Roomfche voetbende dit zou hebben<br />
kon*
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 195<br />
konnen verrigten met een lans , of korte worp-<br />
fpies. Eindelyk ten bewys dat de kruifTen niec<br />
hoog uit den gront gedaan hebben , heeft men maar<br />
agt te geven op 't geen Petronius^ en an<strong>der</strong>e daar<br />
omtrent hebben geboekt, namelyk, dat de gekruilïgden<br />
door krygsknegten bewaart wierden<br />
op datze niet van de kruifTen zouden worden genomen<br />
, niet alleen terwylze nog leefden , maar ook<br />
na hun dood. <strong>De</strong> Soldaat die de kruijfen bewaar-<br />
de (word'er gezegt) op dat niemant de lichamen<br />
daar van aftrekken zou om te begraven. EnbyPlutarchus<br />
in 't leven van Cleomenes, weinig dagen daar<br />
na hebben die genen die het gekruijle lichaam van<br />
Cleomenes bewaarden enz.<br />
'T is waar dat de Roomfche Stedehou<strong>der</strong>s zig<br />
in dit opzigt hebben gevoegt naar <strong>der</strong> Joden gewoonten<br />
, en toegeftaan , (verzogt zynde) dat de<br />
lichamen <strong>der</strong> gekruifïigden voor den on<strong>der</strong>gang <strong>der</strong><br />
zonne afgenomen en begraven wierden , in welk op-<br />
zigt Ulpianus zeit: dat de lichamen van degenen die<br />
ter dood veroordeeld worden , aan hun Vrienden niet<br />
geweigert worden ; ingevolge van het beleefde antwoord<br />
van Diocletiaan en Maximian: Obno-<br />
xios criminum dignofupplicio enz. dat is : wy verbie-<br />
den nist dat defchuldige behoorlyk gejtraft zynde begraven<br />
worden.<br />
Dog dit maakt niet dat de kruifTen niet altyd<br />
op dezelve wyzen als van ouds hebben geweeft.<br />
Daarenboven wanneer men agt geeft , dat de veroordeelden<br />
hun kruis moeiten dragen of torfchen<br />
naar de gerigtsplaats,gelyk dus van de Evangeliften<br />
in opzigt van de Heere Jefus is geboekt, zoo is<br />
klaar genoeg te befluiten dat de kruifTen van zulke<br />
hoogten en zwaarten niet zyn geweeft als vele<br />
Schil<strong>der</strong>s hebben verbeeld , maar zoo datze van<br />
N 2 eefl
I96 SCHOUBURGH DER<br />
een menfch konden voortgefleept of gedragen<br />
worden.<br />
Eindelyk befpeurtmen ook doorgaans een grove<br />
vergiiTinge in de wyze van het kruis te dragen<br />
alsmen ziet dat het kruis met deszelfs dwarshout,<br />
op en neer ftaande op den fchou<strong>der</strong> wordgetorft,<br />
daar blykt dat de misdadigen met de armen<br />
langs het d warshout uitgeftrekt, en de handen aan<br />
de einden van 't zelve vaft gebonden , het lange<br />
hout met hun rug of fchou<strong>der</strong>s on<strong>der</strong>fchorende<br />
droegen : even als de Patibuhwi, of Furca werd<br />
gedragen, waarvan Plautus zeit : DifpeJJis mambus<br />
patibalum cum habebis. Dat is : Als gy in uw<br />
uitgeftrektc handen , een * Patibulwn zult hebben :<br />
waar van wy de gedaante , als oök de wyze hoe<br />
de kruiden gedragen wierden , hebben vertoond<br />
in het meergemelde boek van den gekruijien Chrif-<br />
tus.<br />
Ookis'teenmisflag alsmen Chriftus, enSimon<br />
van Cyreenen te zamen het kruis dragende ,<br />
beeld ;<br />
ver-<br />
te meer als men ziet dat Chriftus het boven-<br />
fle en Simon het agterfle , of on<strong>der</strong>fte end van 't<br />
kruis torft , aangezien dat zulks niet kon dienen<br />
om dien lafl te verligten maar om den voorften<br />
drager daar door te bezwaren ; daar de toeleg van<br />
de Krygsknegten was om den Heere Chriftus , die<br />
het kruis dus veer door Jerufalem alleen getorft<br />
had, en door zwakheid, en door de zwaarte daar<br />
on<strong>der</strong> fcheen te bezwyken , daar in te verligten<br />
of daar van t' ontheffen. Dus zyn oulings Origenes,<br />
Athanafius, Auguftinus; en later Ciaudius<br />
Salmafius, Gerardus Johannis Voffius, en meer<br />
an<strong>der</strong>e<br />
* Dit was een regt hout met twee fchuins opgaande<br />
dwarshouten , als de Letter Y. dog het neergaande hout was<br />
langer.
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 197<br />
an<strong>der</strong>e van gedagten, gelyk zy ook uit de om-<br />
flandigheid , en reden hebben beweert dat Chrif-<br />
tus eeril, en Simon daar na alleen het kruis heeft<br />
gedragen ; 't geen ook duidelyk uit dentext blykbaar<br />
is; want by geen van de Evangeliflen word<br />
gezeit dat Simon dien lafb heeft helpen on<strong>der</strong>fchoren<br />
of dragen : maar wel nadrukkelyk by<br />
Lu kas : Datze het kruis op hem ( te weten Simon<br />
) leiden , dat hy het agter Jefus droeg. Waar<br />
om wy 't ook dus hebben verbeeld in de Bybelfche<br />
Tafereelen die eerfldaags flaan in 't ligt te komen<br />
door den Heere Hend. van<strong>der</strong> Mark Heere van de<br />
Leur.<br />
Iemand zal ligt zeggen : de Evangeliflen<br />
melden niet dat Chriflus op dusdanige wyze(alsik<br />
aangetoond heb uit Plautus) het kruis gedragen<br />
heeft. Dit zy zoo ; maar aangezien Chriftus na de<br />
gebruikelyke wys gekruifligt is, zoo is het ook<br />
bedenkelyk dat hy ook naar de gebruikelyke wyze<br />
het kruis getorft heeft. <strong>De</strong> Evangeliflen vermelden<br />
ook niet, dat boven de Moordenaars, die<br />
met Chriftus gekruifl werden , hunne befchuldiging<br />
gefchreven flond : ennogtans is dit een waarheid<br />
; die ontegenzeggelyk jp; om dat het dus de<br />
gewoonte was , en van velen is beweerd. Een duidelyke<br />
plaats uit den Griekfen Schryver Dio vertaald<br />
, bevefligt dit gezegde , waar in verhaald<br />
word dat de' Zoon van Cgepio een flaaf heeft laten<br />
kruifïigen, en daar by gezegt : met een opfchrift ,<br />
te kennen gevende de oorzaak waarom hy gedood<br />
wierd.<br />
Wil dan een Konflfchil<strong>der</strong> iemand ter flraffe gelek<br />
op zyn Tafereel verbeelden, hy doet een<br />
krygsknegt een bordeken met het opfchrift <strong>der</strong><br />
befchuldiginge voor uit dragen ,<br />
N 3<br />
op dat het van<br />
ie<strong>der</strong>
198<br />
SCHOUBURGH DER<br />
ie<strong>der</strong> gelezen en gezien worde, aangezien het düs<br />
in dien tyd ( zelf ontrent an<strong>der</strong>e wyze van doodflraffen)<br />
de gewoonte was. Dus leeftmen by<br />
Eufebius, dat de Martelaar Attalus eerft in de<br />
Schoüburgh on<strong>der</strong> al het volk rondgeleid , en een<br />
bordeken voor hem gedragen wierd , waar op in<br />
het Latyn gefchreven was : <strong>De</strong>ze is Attalus de<br />
Cbriften.<br />
Daar en boven werd de befchuldiging<br />
fomwylen door den Tyteldrager voor het volk uitgeroepen.<br />
Eer wy onze tuflehenrede eindigen moeten<br />
wy nog iets tot on<strong>der</strong>rigt, hier voegelyker als el<strong>der</strong>s,<br />
omtrent de Grafteikenen <strong>der</strong> oud"tydze vol»<br />
keren melden.<br />
<strong>De</strong> on<strong>der</strong>zoekers <strong>der</strong> oudheid beweeren (zeit<br />
Kom. van Alkemade in zyn berigt ontrent de Lyk~<br />
begravenijfen <strong>der</strong> oude volken) dat d'eerfte Tombe<br />
of Grafteeken geweeft is die van Rachel , daarvan<br />
wy in 't 35 Hoofdft. van 't Boek <strong>der</strong> Schepp. leezen :<br />
Jakob rigte een gedenkteken op boven haar Graf.<br />
Dit gedenkteken is geweeft volgens de getuige-<br />
een verheven pyramide of graf-<br />
ruftende met ^en voetftut op twaalffteenen<br />
nis van Bochart ,<br />
naait ,<br />
naar 't getal van Ifraëls Zoonen. W. Goereedoet<br />
ons twee byzon<strong>der</strong>e affchetfingen daar van zien in<br />
het I. <strong>De</strong>el van zyn Mofaize Oudheden ; dog ik <strong>der</strong>f<br />
die mynen Konftgenoten niet voor egte afbeeldingen<br />
aanpryzen ; alzoo min als depenningbeel-<br />
den van Gideon , Jephta, Barak, <strong>De</strong>bora, Hagar<br />
Ifmaël, Judas den verra<strong>der</strong> enz, in de Waereld en<br />
Kerkhiftoricn.<br />
<strong>De</strong> oude Hebreen tot op den tyd van Chriftus<br />
en nog lang daar na maakten hunne Graffteden<br />
buiten de Steden in ileenagtjge gronden, en fteen-<br />
jotfeij
SCHILDERS EN SCHILDERESSEN. I99<br />
rotfen, waar van Alkemade deze rede geeft:Dan,<br />
nademaal het menfchelyk vernuft nog geen doodva-<br />
ten , of kijlen had uitgevonden , zoo waren de lyken<br />
on<strong>der</strong>worpen om van het gedierte , in de aarde leven-<br />
de , en voor al van de wormen gefchonden en ver-<br />
teert te worden. Om welk voor te komen heb-<br />
benze in plaats van de zelve on<strong>der</strong> de aarde te ver-<br />
bergen, uitgevonden zekere uitgeholde plaatfen in<br />
Bergen en Steenrotfen , alwaar de lyken het geworm-<br />
te min<strong>der</strong> on<strong>der</strong>worpen zyn. En om de lichamen te<br />
meer voor het be<strong>der</strong>f te verzekeren, hebbenze daar<br />
en boven uitgevonden en gebruikt fterkntikende krui-<br />
den fpeceryen en olyen &c. Zie zyn Boek van 't<br />
,<br />
't geen my<br />
Ceremonieel <strong>der</strong> BegraveniJJcn p. 33.<br />
doet befluken dat <strong>der</strong> Joden Graffteden weinig uiterlyke<br />
verfieringen gehad hebben. Alleen word<br />
getuigt van de Joden in later tyd , als ook van<br />
d'eeEile Chriftenen , dat zy de welfzeis , en wanden<br />
<strong>der</strong> ingangen tot den Grafkel<strong>der</strong> of Graffteden ,<br />
met beeltenijjen , en zinnebeelden van d' flerffelykheid<br />
deden befchil<strong>der</strong>en : wel te verftaan, door bloemen,<br />
loof en <strong>der</strong>gelyk verbeeld; want de Joden vermogten<br />
niet eenig afbeeldzel van levendige fchepzelen<br />
af te malen.<br />
<strong>De</strong> graven van min vermogenden werden jaarlyks<br />
fchoon gemaakt, en de ingang en 't wulfzel<br />
gewit met kalk, gelyk by ons de muuren in de<br />
huizen, waarom zy de zelve noemden Sepulchra<br />
gefchil<strong>der</strong>de Graven. <strong>De</strong>ze Grafplaat-<br />
dealbata ,<br />
t<br />
fen waren gemeenlyk overwelft, zes ellen diep,<br />
en vier ellen breed , en daar in agt of meer.uitgehakte<br />
holten of GHlekens , om de dooden in te<br />
leggen , welke on<strong>der</strong>fcheide holten met een fteen<br />
gefloten werden. <strong>De</strong>n Grafkel<strong>der</strong> ofverwelfde fpelonk<br />
noemden de Hebreen Magnara, de byzon-<br />
N 4<br />
<strong>der</strong>e
20O SCHOUBURGH DER<br />
<strong>der</strong>e Graven Cucim , en den fteen , die de mond vm<br />
het Graf fluit Golel, Wentelfleen.<br />
Ook hadden de Joden voor gewoonten dat zy<br />
boven hunne Grafïteden , dus of <strong>der</strong>gelyk dede<br />
fchryven : Dat de ziele ga in den Hofvan Eden^men.<br />
Of in het bundelke <strong>der</strong> levendigen. Sela.<br />
<strong>De</strong>ze gewoonten is oud en al by de Trojanen in<br />
gebruik geweeil als uit het zeggen van Homerus<br />
dat uwe<br />
Op blykt, 't geen dus vertaald word :<br />
broe<strong>der</strong>s en medegezellen u befte] len ten grave,<br />
en met een graffchrift vereeren : dewyl dit<br />
het loon is <strong>der</strong> ftervenden.<br />
Dit is overgegaan tot de Chriflenen in alle landen<br />
en koninkryken en blyft nog in gebruik , inzon<strong>der</strong>heid<br />
ontrent mannen die om hunne dappere bedryven<br />
zulks hebben verdient. On<strong>der</strong> alle aan de<br />
geletterde waereld voldoende Graffchriften (zeit<br />
Alkemadè) munt om zyn kortheid en allerkragtigfte<br />
uitdrukfels, boven an<strong>der</strong>e uit, dat van den<br />
Rotterdamfchen Zeeheld Egbert Meesze Korten<br />
naar, die voor 't Va<strong>der</strong>land vegtende, op 't bedde<br />
van eer geftorven is , flaande op zyn Tombe<br />
enz. Dit fchreef den <strong>groote</strong> Hifloriefchryver en<br />
Dichter Gerard Brand aldus luidende :<br />
<strong>De</strong> Held <strong>der</strong> Maas , verminkt aan oog en regterband,<br />
En egter '$ oog van 't Roer , de vaift van 't Va<strong>der</strong>land ',<br />
<strong>De</strong> <strong>groote</strong> Kortenaar, de fchrik van 's Vyands<br />
Vlooten ,<br />
D'ontfluiter van de Zont ,<br />
legt in dit Grafbejlooten.<br />
Inzon<strong>der</strong>heid gefchied dit(ajs ik gezegt heb)aan die<br />
om hun dappere bedryven zulks hebben verdient,<br />
en voor menfchen daar iet zeldfaam van gezegt<br />
kan worden 4 als by voorbeeld dat een man drie<br />
Een-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 201<br />
Eeuwen gezien heeft, gelyk zulks John Bailes<br />
gebeurt is, op wiens Graf ik te Northampton in<br />
Engeland dus vond gefchreven:<br />
Hen un<strong>der</strong> lyetb JOHN BAILES, Bom<br />
in this towne ; He ivas above 126 years<br />
OH , and had bis hearing , andjight , and<br />
- memory to the lajt. He Iroed in<br />
ui Centurys, and was Buried the<br />
xiv of April 1706.<br />
Dat is:<br />
Hier on<strong>der</strong> leid Johan Bailes geboren in dit Dorp;<br />
hy was boven de 1 2 6 jaren oud , heeft drie Eeuwen<br />
beleeft, en had zyn gezigt gehoor en geheugen<br />
tot het laatfle van zyn leven. Hy werd begraven<br />
den 14 van Grasmaand 1706,<br />
<strong>De</strong> Grieken waren zoo overpragtig in 't bouwen<br />
van hun Graffteden en Tomben , dat de Richters<br />
van Athenen daar een wet tegens maakten. <strong>De</strong><br />
Romeinen bouwden elk naar zynenftaat een Tombe,<br />
van welke Georgius Fahricius de menigvuldige<br />
cieraden befchryft. Ook plagten de Grieken hunne<br />
graven te vercieren met de kenteekenen van des<br />
overledensKonft enoefFening: als blyktaan'tgraf<br />
van den vermaarden Archimedes verciert met een<br />
Spheer en Cylin<strong>der</strong> volgens de getuigenis van Ci-<br />
cero. By Homerus bid Elpenor aan UlyfTes , dat<br />
hy zyn graf vereere met een fcheepsriem. En<br />
Virgilius zingt van de lykpragt van den Trompetter<br />
Mifenus:<br />
&c*<br />
N5 Dat<br />
£t pius Mneas ingenti mok fepukrum Imponit ,
202 SCHOUBURGH DER<br />
Dat door Vondel dus vertaald is :<br />
Maar dees Godvrugte Vorfi Eneas bouwde voort<br />
<strong>De</strong>n man een heerlyk graf, hangt 's mans Trompet<br />
en Wapen<br />
En Gordel aan den berg.<br />
Dus kan een weetluflige vele oudtydfche gebruiken<br />
opfpeuren, welke de Hiftorifche verbeeldingen<br />
groot cieraat byzetten. Maar fchynen<br />
dusdanige voorwerpen een wakker Konftfchil<strong>der</strong><br />
wat te gering om 'er agt op te geven : wel aan, dat hy<br />
verbeelde de berugte Koningin Artemifia in 't<br />
midden van hare pragtig uitgeftreeken Hofftoet,<br />
in weduwe gewaad, met een goude kelk, of<br />
fchaal in hare hand , gereed om de gemengde Lykas<br />
van Maufolus (een zeldfaarn voorbeeld van<br />
vrouweliefde) in te drinken; om zelf een Tombe<br />
te verftrekken tot haar mans gedagtenis : envertoone<br />
in 't verfchiet de overpragtige Graffteê,<br />
gefchat voor een van 's Waerelds won<strong>der</strong>en , Maufoleum<br />
genoemt, en fpeur de Bouwgeftalt na van<br />
dat grooc gevaart uit d'oudfle fchryvers. Ofvertoone<br />
de begravenis van een Egiptifchen Koning,en<br />
depragtige uitvaart naarzyn Graf, verzeld meteen<br />
<strong>groote</strong> Lykftatie , Fluit- en Ratelfpel, en menigte<br />
van Fakkelligten , terwyl de Priefters op het aankomen<br />
vaft reukwerk en gebeden offeren aan de Zon,<br />
op den kruin * van zyne hemelhoog opgemetfelde<br />
pyramide , in de valeijen van Memfis.<br />
Om-<br />
* Aangezien dat reizigers van fommige pyramiden of<br />
grafnaalden een trapswyz.cn opgang van buiten hebben ontdekt<br />
, en op den kruin een breede oppervlakte , is de ge-<br />
leer-
Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 203<br />
Omtrent de vertooningen <strong>der</strong> Bybelfche Hiftorien<br />
behoorde een Konftfchil<strong>der</strong> zig min, als om-<br />
trent de Heideniche te vergiffen ; aangezien dat<br />
zy doorgaans maar eenen fchryver daar in hebben<br />
te volgen , daar en tegen heeft men tot de Heidenfche<br />
Hillorien en tydgevallen fomwylen ver-<br />
icheide fchryvers welke een en dezelve gebeurte-<br />
niffen verfchillig geboekt hebben , waar ontrent<br />
de geloof baarde dienen gevolgt te worden om 't<br />
minft te doolem Maar wel meefl zal een Konftfchil<strong>der</strong><br />
het fpoor <strong>der</strong> waarheid misloopen , wanneer<br />
hy de Dichters daar ontrent navolgt; aangezien<br />
dat die de vryheid nemen van doorgaans de<br />
zaken te fchikk