05.05.2013 Views

De groote schouburgh der Nederlantsche ... - Warburg Institute

De groote schouburgh der Nederlantsche ... - Warburg Institute

De groote schouburgh der Nederlantsche ... - Warburg Institute

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

-—•^' -..-,..yw»<br />

^<br />

l^JSt^<br />

*$* ^<br />

*«i «*^ .f*»;»-. IV^Vv^<br />

"t*fe i?r<br />

jQËk


^tOAÜ ^<br />

^mrf^


• N


D E<br />

GROOTE SCHOUBURGH<br />

DER<br />

NEDERLANTSCHE<br />

KONSTSCHILDERS<br />

E N<br />

SCHILDERESSEN.<br />

c<br />

v


O P DE<br />

TITELPRINT.<br />

DEKonstgodes vervoert door yver<br />

Verbeek de Konftzucht van den Schryver<br />

Die zig geen moeite en vlyt ontzag ;<br />

Om naam en roem <strong>der</strong> Konftenaren ,<br />

Die door den tyd verduiftert waren,<br />

Op nieus te ftellen in den dag :<br />

Noch dit de Leerjeugt konde weig'ren<br />

Die op hun fpoor ten Konftberg fteig'ren.<br />

Men ziet haar driftvuur aangefteken,<br />

<strong>De</strong>n ihellen Tyd zyn feizfteng breken<br />

En we<strong>der</strong>houden in zyn loop<br />

En zynen vluggen gang beteug'len<br />

,<br />

, ,<br />

Door 't fnuiken van zyn' fnelle vleug'len-<br />

<strong>De</strong> Beelteniflen over hoop<br />

Geworpen worden , voor het knagen<br />

<strong>De</strong>r wormen , ruftig wech gedragen ;<br />

Op dat de Kunftjeugt die mocht lieren v<br />

Met palm , en groenende Laurieren<br />

Ot' voerenze op naar d'Eeuwigheit.<br />

Dan mag de Nyd haar gal uitbraken.<br />

<strong>De</strong> blinde onwetenheit dit wraken<br />

Haar is een vafte glans bereit.<br />

Daar zy voorheen gedaalt in 't duifter t<br />

Steets pralen met vernieuden lui<strong>der</strong>.


Digitized by the Internet Archive<br />

in 2011 with funding from<br />

Research Library, The Getty Research <strong>Institute</strong><br />

http://www.archive.org/details/<strong>groote</strong><strong>schouburgh</strong>.01'houb


D E<br />

GROOTE SGHOUBURGH<br />

DER<br />

NEDERLANTSCHE<br />

KUNSTSCHILDERS<br />

E N<br />

SCHILDERESSEN.<br />

Waar van 'er veele met hunne BeeltenifTen ten<br />

Tooneel verfchynen ,<br />

Konfbverken befchreven worden :<br />

en hun Levensgedrag en<br />

zynde<br />

een vervolg op het Schil<strong>der</strong>boek van<br />

K. v. Man <strong>der</strong>.<br />

HET L BE EL.<br />

'T welk zyn aanvang neemt met het Jaar 1466, en vervolgt<br />

met die Konftfchil<strong>der</strong>s , welker geboorte in dien<br />

turTchentyd tot het Jaar 16 13. voorgevallen is.<br />

DOOR<br />

ARNOLD. HOUBRAKEN.<br />

DEN TWEEDEN DRUK<br />

Van veele Drukfouten gezuivcrt en met Nieuwe Rerifters<br />

voorzien.<br />

JN 'sGRAVENHAGE,<br />

f SWART, J. C. BOUCQUET, 1<br />

BY EN }><br />

]<br />

1753,<br />

L M..GAULARD, J


Aan de<br />

BEMINNAARS<br />

Van de<br />

, : , ; , , ,<br />

SCHILDERKUNST, KONST-<br />

OEFFENAARS en LEERLINGEN.<br />

Mecenaten van de Kunft,<br />

Konftaankwekers door wier gunft<br />

Kunfl en Konftenaren leven<br />

Koefteraars van dezen fcjiat,<br />

Die een dierbaar goet bevat<br />

Dat die oeffening komt geven<br />

Daar zy levend in 't verftant,<br />

't Recht begryp <strong>der</strong> dingen plant;<br />

Vond uw Konftgenegen oog,<br />

Als het wikte, of als het woog,<br />

In een Konftwerk naar de Reden<br />

Vergenoegen ; daar 't penceel<br />

Met Natuur flry t op 't Tafreel<br />

En des Hemels won<strong>der</strong>heden<br />

In de Schepfelen verfpreit,<br />

Ziet door 't Konftpenceel verbreit<br />

Gy hebt meer<strong>der</strong> reden thans<br />

Nu dit werd des nyv'ren Mans<br />

U een oegft van Tafereelen<br />

Daar des makers geeft in fpeelt<br />

Door zyn pen aan u verheelt<br />

Om uw zucht hier door te flreelen<br />

Daar een y<strong>der</strong> voort gebracht<br />

Staat te pronk in volle kracht.<br />

* 3 Konste»<br />

;


s<br />

K o N<br />

Daaglyks aan uw werk befteet<br />

t e n a ar s die moeite en zweet<br />

Om uw Kon ft in top te {tieren<br />

Hier verfchynen op een Ry<br />

Konftenaren zy aan zy<br />

In hun Beeltnis , met Laurieren<br />

Van onwelkb'ren roem op 't hooft,<br />

Die noch Tyd , noch Wangunfl rooft.<br />

Dit moet u een fpoor zyn , om<br />

In vrou Pallas Heyligdom<br />

Daar nooit vadzige aterlingen<br />

Maar het yv'rig echte krooft,<br />

Door dat yvervuur geroofl<br />

Met gerekten h&ls indringen ;<br />

Daar de Weldaad van haar troon<br />

Reikt aan elk verdienden loon.<br />

Klimt den Konftberg ruftig op,<br />

In uw yver. Op den top<br />

Staan de blinkende Laurieren<br />

Die door moeite en zweet gerooft<br />

;<br />

, ; ,<br />

Na verloop van tydt het hooft<br />

Van den overwinnaar fieren.<br />

Veftigt hier op uwe hoop.<br />

Kunfl is maar voor zweet te koop.<br />

En gy K o n s t j e u g t die het zoet<br />

Van de Konftvrucht fmaakt, hou moet.<br />

Valt die vrucht zomwyl wat bitter<br />

In 't vérkrygen zwicht maar niet<br />

Niemant kryg' hier aan verdriet,<br />

Zoo hy worden wil bezitter<br />

Van zyn oogwit en zyn wenfch<br />

't Doelwit van den veegen menfch.<br />

Span


Span den boog van uw verftant,<br />

Val met onvermoeide hant<br />

Steeds aan 't werk met luft en yver,<br />

Op het fpoor en voorbeelt van<br />

Menig braaf en wakker man,<br />

In de Kond ; die van den fchryver<br />

Wort op zyn Tooneel vertoont,<br />

En met eer en roem bekroont.<br />

D'een verftrekt een baak in Zee:<br />

D'an<strong>der</strong> wyft een goede ree,<br />

Daar zy volgen d'een na d'an<strong>der</strong><br />

Op den Schoübürg kleen en groot<br />

Y<strong>der</strong> by zyn Jaargenoot,<br />

Op het voorbeelt van van M an<strong>der</strong>:<br />

Daar verhaalt word wie door kunft<br />

Drongen in <strong>der</strong> Vorflen gunft.<br />

Hebt gy zucht en wetensluft?<br />

Elk tooneel is toe geruft<br />

TufTchen 't fpel , in ftee van Reyen<br />

Met vertogen die 't verftant<br />

Zeker leiden met de hand,<br />

En ten fteylen konftberg leien,<br />

Op een gladde en effen baan<br />

Door den Leidsman éerft begaan.<br />

Zyt g'een onbedreveling<br />

In des waerelts wiffeling<br />

In den Schoübürg zult gy leeren<br />

Hoe gy u op 's waerelts vloed<br />

Dragen moet in tegenfpoed:<br />

En uw driften zult beheeren.<br />

Als u 't luk gelyk een bal<br />

Toerok, denk , 't is 't los geval.<br />

* 4 Laai<br />

,<br />

,<br />

,<br />

,


Laat geen luiaardy of waan<br />

Door gewoonte u kleven aan.<br />

Laat uw leidftar niet ontglippen<br />

Uit het oog in volle zee<br />

Daar gy dobbert naar de ree.<br />

Myd dees twee gevreesde klippen<br />

Daar gy fchipbreuk lyden kont<br />

En uw hoop zien gaan te gront.<br />

Die zig in zyn eigen oog<br />

Kleen verbeeld zig nooit bedroog;<br />

Maar die te ydel zig vermeten<br />

Konft en leyding te verilaan,<br />

Zullen als 't 'er komt op aan<br />

Schand'lyk toonen niets te weten.<br />

Al wie zig op waan betrout<br />

Op te zwakken grontfteun bout.<br />

Ga<strong>der</strong> als de nyvre By<br />

Uit deez' letterlekkerny<br />

Voorraad voor de Wintertyden<br />

Of gelyk de Mieren doen<br />

In het prilfte van 't faizoen.<br />

Wil geen moeite of arbeit myden ,<br />

Voor gy hebt de nuttigheit<br />

Tot uw voordeel opgeleit.<br />

,<br />

,<br />

Al doende Leert men.<br />

:<br />

OP


OP DEN<br />

GROOTEN SCHOUBURGH<br />

DER<br />

SCHILDEREN<br />

E N<br />

SCHILDERESSEN,<br />

Gefticht door den Kunftryken Heer<br />

ARNOLD HOUBRAKEN.<br />

\J<br />

Schil<strong>der</strong>leerling , dien de bant<br />

J<strong>De</strong>s meejiers leit , om uw verflant<br />

Tefcberpen, en de kunflte Ieeren,<br />

Die $edele Natuur braveren<br />

En wezens /lellen kan in 't licht ,<br />

Tot lujl en voedfel van 't gezicht<br />

6 Schil<strong>der</strong>leerling, lees de bladen,<br />

J^aar in gy ziet de brave daden<br />

<strong>De</strong>r Kunjtenaren , hier genaemt<br />

En al de werrelt door befaemt.<br />

Hier ftaan voor u verbeelt naar 7 leven ,<br />

En door de nyvre pen befchreven<br />

<strong>De</strong> Schil<strong>der</strong>helden , welker naam<br />

Heeft flofgegeven aan de Faam,<br />

Hier ziet men Rubbens en van Dykeh<br />

Met hunne tafereelen pryken<br />

In Vorflenhoven hoo% geeert<br />

Daar bun geen baat ofwangunfl deert,<br />

Hoe<br />

, ,<br />

, :


Hoe wrokkende , hoe zeer verbolgen*<br />

Men ziet , hoe later geeften volgen<br />

Op dien doorluchten heldendraf.<br />

Hun naam verydelt doot en graf,<br />

Rn leeft in weerwil van de tyen.<br />

Hier maken emfl en boerteryen<br />

Ren mengeling van zuur en zoet ,<br />

Tot een verpozing voor 7 gemoedt ><br />

Dat zich vermeit in V een en V an<strong>der</strong>.<br />

Dus hout HoüBRAK-EN 'tjpoor van Man<strong>der</strong><br />

Rn van Sandrart, en van de By,<br />

Rn fchaft ons keur van lekkerny.<br />

Ook geeft hy leffen waart te hooren,<br />

Voor dien de Kunft heeft uitgekoren<br />

Tot haren lieven voejlerling,<br />

Die voedfel van haar ham ontfing.<br />

Maar hoe zyn ve<strong>der</strong> is te loven,<br />

Nogh gaat haar zyn penceel te boven.<br />

D. van Hoogstraten,<br />

D E


,25/é- Xbukraktn Scu/p^<br />

.


DE<br />

GROOTE SCHOUBURGH<br />

<strong>De</strong>r<br />

NEDERLANTSCHË<br />

KUNSTSCHILDERS<br />

En<br />

SCHILDERESSEN.<br />

[S al van oudts af in gebruik ge^<br />

'<br />

weeft , dat men de Beelteniffen<br />

van Mannen , die in Wetenfchap-<br />

'pen en Konften boven het ge-<br />

meene Volk uitftaken , in marmer<br />

1<br />

of metaal heeft opgerecht , om <strong>der</strong><br />

zelver gedachtenifTe onuitwifTelyk te maken : hunne<br />

namen , en bedryven op duurzaam Perkament,<br />

tegens den verllindenden tyd geboekt : en hunne<br />

Afbeeltzels op Tafereelen gem aalt, opgehangen;<br />

op dat die den Nakomelingen, tot verwon<strong>der</strong>inge,<br />

en fpoor tot navolginge verftrekken zouden*<br />

<strong>De</strong> waarheit van ditgezeide is zoo zonneklaar,<br />

dat niemant daar bewys toe vor<strong>der</strong>en zal : noch<br />

ook <strong>der</strong> Edele Schil<strong>der</strong>konft , vergeleken met de<br />

Beelthouwery en Schryfkonft , daar omtrent den<br />

voorrang betwiften; wyl zy boven dien Beelte*<br />

nifTen en an<strong>der</strong>e dingen <strong>der</strong> zichtbare natuur ,<br />

met zulk een levendigen zwier , natuurlyke koleur<br />

en gevolglyk met onvergelykelyk meer<strong>der</strong> vol-<br />

I. <strong>De</strong>el. A maakt»<br />

,


2<br />

SCHOUBURGH DER<br />

maaktheit, endaar al het an<strong>der</strong>e maar ais dootverf<br />

by te gelyken is , weet na te bootzen.<br />

Overzulks is het niet om te verwon<strong>der</strong>en, dat<br />

de Schil<strong>der</strong>konft in zoo <strong>groote</strong> achting is geweeft<br />

, in die tyden en plaatzen daar de Wetenfchappen<br />

en Konften het hoofd opftaken , en het<br />

vernuft en de vlyt <strong>der</strong> deftige Mannen , door eere<br />

en belooninge (de ware Voedfters van de zelve)<br />

wierden gefpoort , en opgewakkert. En van hoe<br />

groot eene waardy de Schil<strong>der</strong>konft oulings by de<br />

Grieken gefchat is geweeft, blykt uit deze voorbeelden.<br />

Attalus. an<strong>der</strong>en zeggen , Ptolomeus,<br />

boodt den Konftfchil<strong>der</strong> Nicias voor een zyner<br />

Tafereelen , daar UlylTes op afgebeelt ftont , 60 Talenten<br />

, dat is zesen<strong>der</strong>tig duizent goude Kroonen,<br />

doch dees weigerde 't zelve te verkoopen ; maar<br />

gaf het Athenen, zyne geboorteftadt, ten gefchenk.<br />

<strong>De</strong>zelve Attalus gaf voor een ftuk Schil<strong>der</strong>y<br />

van Artstides (volgens getuigenis van<br />

Plinius) 100 Talenten. Ook fchil<strong>der</strong>de Asclepiodorus<br />

twaalf beelden van Goden , en Mnafon<br />

gaf hem 300 Minen voor y<strong>der</strong> <strong>der</strong> zelve.*<br />

Zelf in later tyd getuigt gemelde Plinius, Dat<br />

Jiilhts Ccefar van Timomachus den Byzantiner<br />

heeft laten fchil<strong>der</strong>en de beelden van Jljax en Medea,<br />

om in den Tempel van Venus de Teeljler opgehangen<br />

te worden, en hem daar voor betaalt 80<br />

Talenten. Eyndelyk, wat hoogagting men oulings<br />

voor de Schil<strong>der</strong>konft had , zal uit <strong>De</strong>metrius<br />

blyken. <strong>De</strong>ze geftoort op die van Rhodus,<br />

om dat zy een verbond hadden aangegaan<br />

met zyn vyand Ptolomeus : dat zy gedood<br />

* 3600 Minen zilver voor de ir Gefchil<strong>der</strong>de Godebeelden<br />

inaaken naar de uitreekening van zommigen 63000 gulden.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 3<br />

dood hadden Alcinus den Epiroter, een wakker<br />

Krygshelt : dat zy een fchip hadden aangehou*<br />

den met een ryke lading, hemvanzyn Huisvrouw<br />

Phila toegezonden , en het zelve aan Ptolomeus<br />

verzonden ; kwam met zyn krygsmacht voor die<br />

veiling, met voornemen om de zelve door vuur en<br />

zwaard te verwoeden. Wat gebeurr/er? de belegerden<br />

zenden gezanten , om hem te fmeeken , dat<br />

hy niet hen , die misdaan en fulks verdient hadden<br />

wilde verfchoonen , maar alleen een Kon ftfluk van<br />

J a l c h u s : om welk op te maken .Protogenes<br />

van Caunus bezig was. <strong>De</strong>metrius belufl, gaat<br />

dit Konftftuk bezien , en wort zoodanig door het<br />

verwon<strong>der</strong>lyk Tafereel bewogen , dat hy zyn voornemen<br />

ftaakt. Zie Plutarchus in 't leven van <strong>De</strong>metrius.<br />

Hierom zietmen ook dat de beruchtfte<br />

Schryvers on<strong>der</strong> de Grieken , en Latynen de Schil<strong>der</strong>konft<br />

hoog verheven , en daar van met <strong>groote</strong>n<br />

roem gefchreven hebben.<br />

Maar wat hunne Konftwerken, als ook de<br />

Boeken die men zeit dat Antigonüs, Protogenes,<br />

Theophanes, Euphranor,<br />

Xenocrates en Apelles, over de Schil-<br />

<strong>der</strong>konfl; (deze droeg zyn boek op aan zynen leer-<br />

ling Perfeus) gefchreven hebben aanbelangt, daar<br />

mede is 't als met vele hunner Filofofen gelegen<br />

daar men alleen van weet , dat zy boeken van hunne<br />

geleertheit en wetenfchappen gefchreven hebben,<br />

maar dat zy zamendoor den alles verflindenden<br />

tyd vernielt zyn : zynde niet als de roem hunner<br />

Konflwerken , en Geleerde fchriften de vergeten-<br />

heit ontvlugt.<br />

Gelukkiger zyn de Italianen dan de Grieken<br />

om dat hunne boeken , die zy over de Schil<strong>der</strong>konfl,<br />

en 't leven <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>en gefchreven heb-<br />

Aa ben 3


4<br />

SCHOUBURGH DER<br />

ben, 't be<strong>der</strong>f des tytsontworftelt, nochinwezefi<br />

zyn ; als daar zyn de fchriften van den Rid<strong>der</strong> Georgio<br />

Vafari, deze heeft gefchreven tot het jaar 1567 ^<br />

en zig daar in van de aanteekeningen v&n Laurens<br />

Giberti , Dominica Girlandai , en van den <strong>groote</strong>n<br />

Urbyn bedient. Als mede van Giov. Baglione ,<br />

welke fchryft tot den Jare 1 642 , zynde een vervolg<br />

op Vajari. Carlo Ritdoïf heeft mede een Boek gefchreven<br />

van de Konftfchil<strong>der</strong>s , maar deze han-<br />

deld alleen van de Venetianen. Leonard daVinci ,<br />

van de Schil<strong>der</strong>konil in 't Italiaans, met een lange<br />

Voorrede van Rafael du Frefno , Giov. Paolo Lomazzo<br />

van de Proportie of Lichaamsmeting. Maar<br />

dit kan tot ons oogmerk niet dienen , noch ook<br />

Francifcus Junius , hoewel ik 't zyner roem zeggen<br />

moet , dat een won<strong>der</strong>bare zucht , en geneigt-<br />

heit tot de Kond zyn boezem bezeten heeft, terwyl<br />

hy zig die onnavolgelyke moeite om alles dat<br />

tot lof, en bevor<strong>der</strong>inge van deKonftnoodigiste<br />

weten , uit d'akelige outheit op te delven niet heeft<br />

ontzien, maar loffelyk uitgevoert, en de Konft<br />

een Kroon op 't hooft geitelt, welker luifter de<br />

nyd , tyd en onwetenheit niet zullen verduifteren<br />

en dus zyn oogwit bereikt.<br />

Na hem heeft Karel van Man<strong>der</strong> de<br />

pen opgevat, en de leerleilen <strong>der</strong> Konft niet alleen<br />

in Vaarzen befchreven, maar is ookd'eerfte<br />

geweeft, die de gedagtenifle <strong>der</strong> Ne<strong>der</strong>landfche<br />

Konftfchil<strong>der</strong>en (op dat die niet in 't graf <strong>der</strong> vergetenheid<br />

gefmoord wierden ) ten voorbeelde <strong>der</strong><br />

nakomelingen geboekt heeft.<br />

Een geruimen tyd daar na heeft Kornelis de<br />

Bie, van Lier, het zwaar t op gevat, maar wel<br />

meefi voor de glory zyner Landslieden gefchermt,<br />

en zig weinig aan de Hollandfche Konftfchil<strong>der</strong>s<br />

laten


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 5<br />

laten gelegen leggen. Ook zyn 'er na dien tyd<br />

Franfche Schryvers geweeft, als Andre Felebien ,<br />

Florent. Ie Comte, en Du Pik , die het levensbedryf<br />

van fommige <strong>der</strong> voornaamfte Ne<strong>der</strong>landfche<br />

Konftfchil<strong>der</strong>s befchreven, en my noch al in dingen<br />

die duifter waren lichc gegeven hebben.<br />

Maar meer<strong>der</strong> dienft heb ik uit dat koftelyke werk<br />

S)c £cutfc()e3Ccatocmie tan^acWm t?an ©anfcjart /<br />

nuf ©torfau/ Jgoci) - gurjlt Q>fa(|-ïïicubiircufd;M<br />

^d()t; konnen trekken. Dit werk befchryft de Konft<br />

en KonftoefTenaars van hun eerften aanvang af,<br />

even als van Man<strong>der</strong>, en vertoont daar nevens in<br />

180 Tafcreelen, de beroemde Griekfe , Roomfe,<br />

Franfe, Hoog- en Ne<strong>der</strong>duitfe Konftfchil<strong>der</strong>s,<br />

door de voornaamfte Plaatfny<strong>der</strong>s in koper gebragt.<br />

Waarlyk een werk waar door de Schryver een<br />

onverwelkelyken roem behaalt heeft, en ook in 't<br />

byzon<strong>der</strong> moet geprezen worden om dat hy zon<strong>der</strong><br />

veel eenzydigheitdeNe<strong>der</strong>lantfche Konftfchil<strong>der</strong>s<br />

zoo welalsdeHoogduitfche, naar mate van hunne<br />

verdienden pryft. En al fchoonhymee, als an<strong>der</strong>en<br />

, van Man<strong>der</strong> ( in opzicht <strong>der</strong> genen , die door<br />

hem befchreven zyn ) volgt en nafchryft , gelyk ook<br />

de ganfche fchikking van 't werk op de felve leeft<br />

gefchoeid is ; zoo heeft hy 'er meer op zyn lyft ; door<br />

dien hy vervolgt tot het Jaar 1675. Egter is 't 'er<br />

zoo mee gelegen, dat wy met Seneca konnen zeggen<br />

: <strong>De</strong> genen die voor ons gewee/t hebben , hebben<br />

veel gedaan ; doch voor ons is noch wat overgebleven<br />

om te doen. Laat ons dan deze dingen , die wy ontfangen<br />

hebben, trachten te vermeer<strong>der</strong>en , en dit erfgoed<br />

<strong>groote</strong>r aan onze nakomelingen overgeven.<br />

Dat nu de volgende Eeuwen , ook deze in<br />

welke wy leven , roemwaarde Konftenaars konden<br />

opleveren : dat de zucht <strong>der</strong> Konftkwekende Muzen<br />

A 3<br />

aan


6 SCHOUBURGH DER<br />

aan geen lucht of waereldsoor t bepaalt is , en dat<br />

die buiten Griekenland , en Romen wonen van de<br />

feivevoor geen aterlingen gehouden worden: als<br />

mede dat het geweft daar men de Ne<strong>der</strong>duitfche<br />

taal fpreekt, hoe kleen in opzicht van Italien en<br />

an<strong>der</strong>e Landen en Koningryken , in zyn begryp<br />

en omtrek, geenzints onvruchtbaar is geweeft.,<br />

in 't voortbrengen en aankweken van brave vernuften<br />

, noch misdeelt van Roemwaardige Konftenaars<br />

: maar dat de Schiltgodes zelf binnen<br />

den Hollantfchen Leeuwentuin, zoo outyts als in<br />

later tyd , en noch, doorluchtige Konftotfre-<br />

naars heeft doen ontfpruiten , zulks lyt geen tegen<br />

fpraak.<br />

Het eeril gezeide heeft Karel van Man*<br />

<strong>der</strong>, wiens yver elk pryzen moet, door menigte<br />

van voorbeelden betoogt : en het laatfte zullen wy,<br />

die zyn Boek van het Levensbedryf <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>en<br />

voornamentlyk in opzicht <strong>der</strong> Ne<strong>der</strong>lantfche Konftenaren,<br />

blyken.<br />

voornemens zyn te vervolgen, doen<br />

Egter hebben wy het zelve zoo eng niet konnen<br />

bepalen, of wy moeften fomwyl een buitenfprong<br />

doen tot nabuurige landen; om dat vele van onze<br />

voorname , zoo oude , als nieutydze Konftfchil<strong>der</strong>s<br />

uit Duitslant , Zwitzerlant, Gulikerlant, Keulslant<br />

, en zoo voort , zig in Gel<strong>der</strong>lant , Brabant , en<br />

an<strong>der</strong>e omleggende Provinciën , alsookinHollant<br />

met 'er woon begeven , hunne Konft daar geoeffent<br />

en hunne levensdagen daar als inboorlingen geOeten<br />

hebben. Als Gaspar Netscher, geboren<br />

Joh. Lingelbag en<br />

te Praag, in Bohemen ;<br />

Abr. Min jon, te Frankfoort; Jan Lis, te<br />

Oldenburgh; Peter PaulusRubbens, te<br />

Keulen ; G e r. L a i r e s, te Luik ; G o v. F l i n k,<br />

te


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 7<br />

te Kleef; NlCOLAASDEHELTSTOKADE,te<br />

Nimwegen ; Lüd. Bakhuizen en Fred.<br />

de Mouc heron, te Emden; Ernst Stuve,<br />

te Hamburgh; Di<strong>der</strong>ik Freres, te<br />

Enkhuizen ; Gek. Terbürgh, te <strong>De</strong>venter;<br />

Lamb. Jakobse, te Lewaarden , en een<br />

groot gedeelte in Brabant.<br />

In tegendeel weer Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>s die door reislufr.<br />

geprikkelt, hun gantfchen levenstyd , buiten hun<br />

Va<strong>der</strong>lant, hebben gefleten, en hun Konft ten<br />

dienfte van vremde Hoven geoefTenr. Om deze<br />

hebben wy dikwerf over woefte zeen , en ffceyle<br />

Alpife Gebergten , om befcheiden moeten uitzien<br />

't welk eg ter niet belet dat dit Boek alleen den naam<br />

van Het Levensbedryf <strong>der</strong> Ne<strong>der</strong>lantsche<br />

Kunstschil<strong>der</strong>s op 't voorhooft<br />

draagt.<br />

Karel van Man<strong>der</strong>, om ter zake te komen,<br />

fluit (na dathy een Lyfl van de toenmaals<br />

levenden heeft opgeftelt ) zyn Boek met het Jaar<br />

1 604. en dus is 'er van dien tyd , tot nu , een <strong>groote</strong><br />

hon<strong>der</strong>t Jaar verloopen , zon<strong>der</strong> dat iemant het zelve<br />

in dusdaniger voegen vervolgt heeft indeNe<strong>der</strong>duitfche<br />

taal. Overzulks was het wel hoogtyd<br />

(daar niemant de fchade van zoo groot verlies ter<br />

harte gaat) dat de pen wierd opgevat, eer dat de<br />

verflindende tyd de gedachteniflèn van velen geheel<br />

had uitgewifcht.<br />

Gezegent Negental, aankweekflersvaneerlyke<br />

Konften en Wetenfchappen op Parnas , die door<br />

de tintelende vuurflralen van Apolloos Hoofdfierfelen<br />

in gloet gezet, uwe Gunftelingen , alszy<br />

daarom fmeeken , door dat zelve vuur den boezem<br />

ontfteekt, hunne geeflen opwakkert, en<br />

een duideiyk begryp <strong>der</strong> zaken doet hebben , be-<br />

A 4<br />

gun-


8<br />

SCHOUBURGH DER<br />

gunfligt myn voornemen , en helpt my de dingen<br />

door de vergetenheit met duifterheid omzwachtelt<br />

, ontwindelen ; op dat ik een verklaart gezicht<br />

kryge van het duiilere : de Konfl naar hare waarde<br />

, en elk <strong>der</strong> KonftoefFenaren ten Tooneel brenge,<br />

eyndelyk na mynen afgefloofden yver zeggen<br />

mag met Horatius<br />

'K heb een gedachtenis den Volken<br />

Voltooit , die 't fiaal verduwen kan.<br />

Maar my dunkt, dat ik van ter zyden hoor zeggen<br />

: Waar fleekt gy u in ? Wat beweegt u<br />

ongevergtzulkenlaft op uw fchcu<strong>der</strong>s te torfchen<br />

te waken, terwyl an<strong>der</strong>en hun ruil nemen? en in<br />

uwe uitfpanningen altyd overkropt met overden?<br />

ken , on<strong>der</strong>foeken en nafporen van dingen , die<br />

lang verleden zyn, eyndelyk, u te bekommeren<br />

met iets, waar van gy u kondontflaan; inzon<strong>der</strong>-.<br />

heit in zulk een eeuw als waar in wy leven , Daar y<strong>der</strong><br />

voor zig zehen , byna niemant voor een 's an<strong>der</strong>s nut ,<br />

of voordeel is? en men in dezen bedorven tydt van<br />

velen niet alleen weynig danks heeft te wachten<br />

voor die moeiten: maar in tegendeel Be-<br />

dilzuchtigen (daar de fpreuk : <strong>De</strong> befte ftuurluy ftaan<br />

aan lant , op toegepafl kan worden ) op den fchryfftyl<br />

, opfehikking en woordenvoeging ( fchoon zy<br />

van hunne bekwaamheit nooit proef gegeven hebben<br />

) zullen vitten en hairklooven.<br />

Wat nu gedaan ? zal ik dit pryflelyke voornemen<br />

, dat tot roem <strong>der</strong> Konflenaren , en tot opbouw<br />

<strong>der</strong> Eedle Konfl flrekt,om het bedillen van<br />

Momus nachtbroedzel , dat het hel<strong>der</strong>e licht<br />

van wetenfehap in zyn Uylegezicht niet verdragen<br />

kan , (laken : en het den genen die daar-<br />

naar


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 9<br />

naar verlangen en reikhalzen onthouden? Neen !<br />

<strong>De</strong> Rede leert my, dat, behulpzaam te wezen tot<br />

eens an<strong>der</strong>s nut ( waar in bet ook wezen mach ) zo wel<br />

als tot zyn eygen, de keten is 9 die de menfchelyke<br />

zamenlevinge fchakelt.<br />

Hoe lief zou het wezen als alle menfehen naar<br />

hun vermogen toeleyden tot elks byzon<strong>der</strong> en algemeen<br />

nut: de Konftenaars on<strong>der</strong>ling als een<br />

lichaam , en elk <strong>der</strong> zelve als byzon<strong>der</strong>e deelen<br />

gereed waren om elkan<strong>der</strong> dienft te doen , behulpzaamheit<br />

te bewyzen , en dus de Konftop te bouwen<br />

! Die alleen voor zig zelfs is (zeit de fpreuk) toont<br />

dat hy een vrek is. Maar het is te beklagen , dat<br />

de waerelt thans hoe langer hoe meer bedorven<br />

wort, en door die kwade geaartheit oorzaak is,<br />

dat velen die tot nut voor 't algemeen , en den weetluftigen<br />

in 't byzon<strong>der</strong> iets zouden konnen voor den<br />

dach brengen, hun pen re ruch houden; omdat<br />

zoo ras 'er iets aan 't licht komt, 't zelve ftraks<br />

door fpot-en laflerichriften wort gehekelt: een<br />

misdryf, dat den grondt leid om alle fraaije wetenfchappeh<br />

te dempen, en voor altyt te fmoren.<br />

Dus begreep het ook .de doorluchtige Yflroom^<br />

dichter, daar hy zeit:<br />

5<br />

Heeft Scaliger niet Flakkus lier,<br />

Zoo goddelyk van klank en zwier<br />

Befchuldigt van vervalfchte fnaren ?<br />

En word niet Nafoos eed' Ie geeft<br />

Gebrandmerkt, of hy onervaren,<br />

Te los , en welig was geweeftl<br />

Wie zoekt zich dan in 't licht te geven ,<br />

Word dit die Helden aangewreven ?<br />

T was een vremd begryp van myn meefter<br />

A 5<br />

Samuel


IO SCHOUBURGH DER<br />

Samuelvan Hoogdraten , dat hy zyn Treurfpelvm<br />

DiERYKenDoROTHE, ofde verlojjïng van Dor-<br />

drecht aan d'Afgond opdroeg met deze woorden :<br />

Maar indien ik om de gemeene fleur te volgen , gehouden<br />

fchyn eenig patroon te kiezen , ixsel aan , ik<br />

offer dan deze verzen aan de verwoede en felle tanden<br />

van de verhongerde Nydt. Waarlyk een flout<br />

bedaan, de Nydt te tergen, en uit te dagen. Wy<br />

willen liever zyne onverbeterlyke kondleïTen ,<br />

dan diergelyke doutheit ten voorbeeld van naarvolging<br />

nemen ; want de Nyd flaat tyts genoeg,<br />

en ongetergt , de klauwen in y<strong>der</strong>s Schriften , als<br />

ook de Bedilzuclitigen , zon<strong>der</strong> dat hun oordeel<br />

wort gevergt. Maar wyl ik door dit myn fchryven<br />

niemant in den wech loop, of fchade aanbrenge,<br />

maar de gedachteniffen <strong>der</strong> Konden aren<br />

tot lui<strong>der</strong> van de Kond , en eer hunner nakome-<br />

lingen , alleen tracht levendig te houden , wil ik<br />

een gewen fier lot hopen. En beurt het echter<br />

dat de klier my hier over aanklampt, ik zal hem met<br />

een taay gedult afkeeren , terwyl ik aan den an<strong>der</strong>en<br />

kant my trood met de hoop , dat de befcheydenen<br />

deze myne nutte verhandelingen zullen pryzen ,<br />

en myn yver dank wyten , als die<br />

Myn tydgenooten ten geval,<br />

<strong>De</strong>n vrekken tyd den tyd ontfial.<br />

Doch dit alles overgeflagen , wil ik my tot het<br />

begin fchikken , en den befcheiden Lezer voordellen<br />

: of niet wel voeglyk wezen zal , y<strong>der</strong>s<br />

Kondenaars Levensbedryf , daar het van Man<strong>der</strong><br />

heeft gelaten , op te nemen? Zy zullen met my<br />

ja oordeelen ; want daar zyn veele Kondfchil<strong>der</strong>s<br />

, als Hendrik Goltzius, Matheus


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen, ii<br />

theus en Paulus Bril, Octavio van<br />

Veen, Hans Rottenhaimlr, Abraham<br />

Bloemaart enz. die, wanneer hy zyn<br />

Boek eindigde, in 't jaar 1604 noch in leven waren<br />

, zoo dat hy hunne geheele Levensbedryf , tot<br />

het einde van hun Leven , niet heeft konnen be-<br />

fchryven. Gelyk ook veele welker naamen hy alleen<br />

noemt, als: Adam van Oort, Hendrik<br />

van Balen, Sebastiaan Franks,<br />

Francois Stellart, Adam van<br />

Frankfoort, Pieter Kornelisz.<br />

van Ryk, Roelant Savery, Paulus<br />

Moreels z. , Frans Hals, Hans<br />

Snelling, Tobias Verhaagt, Pieter<br />

Lastman, Aart Jansz. Druives<br />

t e 1 n , en meer an<strong>der</strong>e. <strong>De</strong> laatfte achten wy<br />

maar als met kryt gefchetft, d'eerlte maar ten halven<br />

af gedaan , of ( om naar de wyze <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>s<br />

te fpreken) gedoodverft. Waarom wy onsbevlytigen<br />

zullen om elks Levens vervolg , zoo na 't ons<br />

doenlyk is , daar aan te voegen , en alwaar aan hunne<br />

Levensbefchry vinge iets komt t'ontbreken , dat<br />

te vullen. Inzon<strong>der</strong>heid zullen wy ook die, welke<br />

geheel verzuimt, en door van Manier over 't hooft<br />

gezien zyn ,<br />

Af beeldzels gevolgt naar de befte Schil<strong>der</strong>yen<br />

(<br />

Tekeningen en Printen die te bekomen waren ) daar<br />

toevoegen; Als met name, <strong>De</strong>si<strong>der</strong>ius Erasmus,<br />

Bernardvan Orley, Korn.<br />

Antonisse, David Joris z. , Joan<br />

Dack, Jan de Hoey,Dirk en Wouter<br />

Crabeth , van welke men tweezints kan<br />

zeggen: dat zy doorluchtige werken gemaakt hebben<br />

; Mr. Isak Nicolai, Jan van Kuik<br />

Wouters enz.<br />

Daar<br />

tot meer<strong>der</strong> volkomenheid met hunne


12 SCHOUBURGH DER<br />

Daar. en boven hebben wy deze Konftwebbe<br />

doorgaans met leerzame Zinfpreuken, en nutte<br />

leeringen voor de Schil<strong>der</strong>jeugt, als ook met verfcheiden<br />

Redenvoeringen over voorname grontregelen<br />

en wezentlyke zaken van de konft , doorweeven<br />

: vele duiitere Hiltorien , benamingen , en<br />

Jpreekwyzen opgehel<strong>der</strong>t: <strong>der</strong> Heydenen Oudtydze<br />

gewoonten , en gebruik, omtrent hunne<br />

Feeflen , wyze <strong>der</strong> Veeilachtingen , OfFerdienflen ,<br />

en toerullinge <strong>der</strong> Offerdieren aangeweezen. Als<br />

ook mede de gedaanten <strong>der</strong> Altaaren met hunne<br />

verfierfelen , en Offergereedfchappen , uit de oude<br />

marmere overgebleven gedenkteekenen , en Roomfche<br />

Muiitftukken opgedragen , in printverbeel-<br />

dingen ,<br />

tot zon<strong>der</strong>lingen dienft <strong>der</strong> Leerbegerige<br />

Schil<strong>der</strong>jeugt vertoont, nevens onze Aanmerkingen,<br />

en Redenvoeringen over de zelve. Ook<br />

Lykbegravingen , en<br />

de wyze van Strafoc-ffening ,<br />

Zinteekeningen op Standaarden en Leegervaandelen<br />

<strong>der</strong> Hebreeufe , Griekfche en Romeinfche<br />

Volken , welke oulings in gebruik waren. Wy vertoonen<br />

ook in print verfcheide BeeltenifTen van<br />

d'aloude Waereltvorften , als Jnüochus Epifanes,<br />

Filippusvan Macedonien , Alexan<strong>der</strong> den Grooten , &c.<br />

ook Fiiofofen , inzon<strong>der</strong>heid welker bedryven het<br />

penceel en de teekenpen ftoffe geven tot verbeeldingen;<br />

om de ware beelteniffen , in flee van verdichte<br />

in het tafereel werk te konnen gebruiken,<br />

die wyalle gevolge hebben naar hunne Medalien,<br />

en marmere Kopftukken , welke voor egte beften^<br />

pelingen in de Konftkabinetten opgefloten en bewaart<br />

worden. Al het welke wy tuflehen de bedryven<br />

zullen invoegen; om den Lezer door die<br />

veran<strong>der</strong>inge (even als de aanfchouwers<strong>der</strong>Too^<br />

neelen , by tuflehenpoozen , door hetfnarenfpel vermaakt<br />

worden ) te verlufligen. Van


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 13<br />

Van de Konft <strong>der</strong> overledenen zullen wy vryborfbig<br />

ons oordeel geven , en 't een tegen 't an<strong>der</strong>e<br />

in vergelyking brengen : doch van de penceelkonft<br />

<strong>der</strong> levenden alleen zeggen , waar in hunne<br />

Konflwerken beftaan , en aanwyzen waar , en in<br />

wier Konftkabinetten eenige van hunne voornaam<br />

fle Konftftukken te zien geweefï of noch te zien zyn;<br />

dienende met een tot wegwyzer voor alle vremdelingen<br />

, die geneigtheid hebben om de Konfr,<br />

<strong>der</strong> voornaamfte Ne<strong>der</strong>lantfche Konftfchil<strong>der</strong>s te<br />

zien.<br />

Ook zullen wy , op 't einde van ons werk de<br />

Tooneelwetten , an<strong>der</strong>s 't Gebruik en Misbruik<br />

des Toneels van den braven Dichter Andries Pels,<br />

op de Schil<strong>der</strong>konft toepaffen , en uit <strong>der</strong> zelver<br />

grontwetten voorbeelden tot Befpiegelinge afleiden.<br />

Waar uit blyken zal dat de Dicht- en Schil'<br />

<strong>der</strong>konfl eene en zelve Grondregelen tot haar Bafis<br />

, of voetftuk hebben : en dat de meefters <strong>der</strong><br />

Toneelen, gelyk deHiftoryfchil<strong>der</strong>s, die noodig<br />

hebben te weten ; dienende niet alleen tot de Schil<strong>der</strong>jeugt<br />

die zich tot de oeffening <strong>der</strong> Hiftorien<br />

wil begeeven : maar ook met een tot de Konft -<br />

minnaars; op datzy meteen konftkundig oordeel,<br />

eene onfeilbaare keure zouden konnen doen.<br />

Zoo 't ymant verwaantheid mochte denken te<br />

wezen dat wy van zoo veele wigtige zaken , en 't<br />

edelfte van de Konft. beftaan te oordeelen : dien antwoord<br />

ik in dit opzicht als de genoemde Pels in zyne<br />

vertaling van Horatius , in opzicht van de Dichtkonft,<br />

met een weinig veran<strong>der</strong>ing:<br />

*Kzal, als dejlypfteendoenJie ,<br />

tyzer'welkanfcherpen i<br />

Al blyft zy zehe bot ; 'k zal on<strong>der</strong>wyzen , hoe<br />

Men wel moet fcbild'ren , alhoewel ik't zelf niet doe;<br />

'K


SCHOUBURGH DER<br />

14<br />

'K zal toonen , waar de fchat <strong>der</strong> Maalkonft is ver-<br />

Wat<br />

jieken ,<br />

brave Schil<strong>der</strong>s<br />

kweeken<br />

maakt en voort weet aan te<br />

Wat wel en kwalyk voegt; hoe hoog de kundigheid<br />

Van Schil<strong>der</strong>s legt , hoe ver de dwaaling hen verleidt.<br />

Ten mïnften zal ik de brugh leggen , daar an<strong>der</strong>en<br />

konnen over Happen tot meer<strong>der</strong> volmaaktheid<br />

Wy hebben ook aangewefen de veran<strong>der</strong>ingen<br />

die de Kon ftoeffen aars, ze<strong>der</strong>t dat de Keizer<br />

Maximiliaan de zelve geadelt heeft, zyn on<strong>der</strong>hevig<br />

geweefl: Hoe dezelve na<strong>der</strong>hand door de Stedebedien<strong>der</strong>s<br />

on<strong>der</strong> Ambagtsgilden betrokken , en<br />

hoe daar weer uit ontworftelt zyn , met de verzoekfchriften<br />

, en aften van fcheydinge enz.<br />

Hier benevens heb ik my van een klaaren en<br />

verfhaanbaren Schryfftyl bedient, het flepende onrym<br />

fomwylen met een vaarsje doormengelt , dat<br />

de tong by beurten op maat doet huppelen , een<br />

veran<strong>der</strong>ing die de verdrietelykheid in 't lezen beneemt;<br />

dewyl ik niet alleen den genen die in de letteren<br />

geoeffent , de boeken met een gefronft voorhoofd<br />

doorbla<strong>der</strong>en, maar elk tragt te behagen en<br />

dienft te doen. Een fchakel van agtereenvolgende<br />

zaken van gelyken aart te lezen maakt den Lezer<br />

verdrietig: en voordachtelyk duifter te willen<br />

wezen , is wel een vond om den Lezer vol verwon<strong>der</strong>ing<br />

te brengen over het verftant van den<br />

fchryver: maar 't is te gelyk ook waarheitdateen<br />

inhoudende of raadzelagtige ftyl, onbekende, en<br />

t'zaamgewronge woorden den zin verworgen , waar<br />

door de Lezer , die zig daar niet aangewent heeft<br />

niet verftaat wat hy leeft , een laft , die mynen Konfl:<br />

ge-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 15<br />

genooten , voor wien dit werk ten meerendeelen is<br />

opgeftelt, niet is te vergen.<br />

Wy hadden met den aanvang van dit werk<br />

geen gedachten, of toeleg, om Konflenaref-<br />

fen ten tooneei te voeren, of Glasfchil<strong>der</strong>s in<br />

myn Boek nevens an<strong>der</strong>e in te voegen; maar<br />

verfcheide redenen hebben ons daar toe doen be-<br />

iluiten.<br />

1 Om dat wy zagen dat van Man<strong>der</strong> ons daar<br />

in was voorgegaan , die een ganfche Lyft van ver-<br />

nuftige Vrouwen opgemaakt heeft , en de Glasfchil<strong>der</strong>s<br />

, als ook de Schil<strong>der</strong>s met Ey , Lym en<br />

Waterverf, mede Schil<strong>der</strong>s noemt , en zulke die<br />

hun werk daar van maken mede on<strong>der</strong> de Konft-<br />

fchil<strong>der</strong>s telt: gelyk ook Samnel van Hoogftraten ;<br />

aangezien het zelve meede door behulp , of 't ge-<br />

bruik van 't penceel gefchied.<br />

2. Dat veele van de oude, en jongertydfche<br />

Olyverffchil<strong>der</strong>s ook het Glasfchil<strong>der</strong>en hebben<br />

gehanteert, als oulings Liic. v. Leyden, Lange<br />

Pier, Marten Heemskerk, Hendrik Goltzius, Jan<br />

van Bronkhorji, Pieter Holftein, Abraham Die-<br />

penbeek enz. en jongft geleeden Jacob van <strong>der</strong> UIJi,<br />

Borgermeefter van Gorkum.<br />

3. Omdat de Glasfchil<strong>der</strong>s, zoowel alsde Olyverffchil<strong>der</strong>s<br />

voor opbouwers en voortplanters van<br />

de Konft in dien vroegen tyd moeten geacht worden<br />

, als uit welke weer an<strong>der</strong>e zyn ontfproten<br />

en uit hunne KonftlefTen en Voorbeelden voortgeteelt<br />

; als on<strong>der</strong> veele de Va<strong>der</strong> van den beruchten<br />

Antony van Dyk, die mede in zyn tyd een<br />

Glasfchil<strong>der</strong> was in 's Hartogenbofch. Gelyk<br />

ook die twee gebroe<strong>der</strong>s Dirk en Wouter<br />

Crabeth, daar Gouda nu noch trots op is, welke<br />

een zoon en verfcheide brave Meeflers hebben<br />

voort-


l6<br />

SCHOUBURGH DER<br />

voortgeteelt en naargelaten enz. Als ook omdat<br />

de Glasfchil<strong>der</strong>s thans maar weinig in getal en die<br />

Konft met hare bewerkers genoegfaam ten grave<br />

gedaalt zynde , over zulks ons weinig werk , en<br />

by gevolge dit boek niet veel meer dikte konden<br />

geeven,- of toebrengen. <strong>De</strong>ze zelve Rede deed<br />

my ook beiluit nemen van zulken die uit een<br />

enkele drift en zucht tot de Konft , (zon<strong>der</strong> toeleg<br />

om voordeel daarvan te genieten) het penceel hebben<br />

geoeffent (fchoonindievolkomentheknietals<br />

an<strong>der</strong>e die het met een tot hun koftwinning dient)<br />

om hun yver te gedenken.<br />

Daar en boven hebben wy ons een fchikking in<br />

dit werk voorgeftelt, waar door elk Konftfchil<strong>der</strong><br />

volgens zynen flipten geboortentyd te voorfchyn<br />

zal komen en veele met hunne BeeltenifTen , die<br />

een groot hon<strong>der</strong>d zullen uitmaken , behalven ver*<br />

fcheide an<strong>der</strong>e platen , elkan<strong>der</strong> in rang zullen volgen,<br />

en men daar by ook op het Jaartal zal konnen<br />

zien,wie'er in tegendeel (zoo veel ons doenlyk is ge-<br />

weeft.) geftorven zyn. Daar r can Man<strong>der</strong> niet heeft<br />

opgelet : want hy plaafl Michiel Mierevelt<br />

geboren 1568. voor Hendrik GoLxziusdie<br />

geboren is 1558. gelyk ook Kornelis van<br />

Haarlem geboren 1562. voor Octavio van<br />

Veen geboren 1558. Noch ook heeft Korn»<br />

de B 1 e daar zoo naauw acht op gegeeven , maar<br />

zomwylen den eenen voor den an<strong>der</strong>en geflelt.<br />

Uit dien hoofde of in gevolge van onze voorgeflelde<br />

levding komt na 't openen van onzen<br />

GRÓOTEN SCHOUBURGH <strong>der</strong> KUNST-<br />

SCHILDERS , d'eerfte te voorfchyn, met zyne<br />

Beeltenis<br />

DE-


A.Fió"


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen, ij<br />

DESIDERIUS ERASMUS.<br />

Wy hadden niet gedacht dat dit <strong>groote</strong> licht<br />

<strong>der</strong> geleertheid onzen Schouburgh zou befche-<br />

(want wy al ter halver wegen van ons<br />

nen hebben ;<br />

pennewerk gekomen waren , eer wy hadden ontdekt<br />

, dat hy ook 't penceel uit Konflliefdigheid<br />

gehanteerd had) en noch min<strong>der</strong> dat wy met dit<br />

zelve het Tooneel openen zouden. Maar Dirk van<br />

Bleiswyk gaf ons in zyne Befchryving van <strong>De</strong>lf,<br />

de gelegenheid daartoe aan de hand, op de 321 en<br />

360. bladzyden.<br />

Hy is geboren binnen de Stadt Rotterdam in<br />

't Jaar 1466, op den 28 van Wynmaand. An<strong>der</strong>en<br />

willen dat hy tot Gouda geboren is, en tot<br />

Rotterdam aan de Maas opgevoed. Wy laten het<br />

die Stedelingen betwiften. Zyn Va<strong>der</strong> was Gerard,<br />

en zyn Moe<strong>der</strong> Margrkte genaamt , afkomftig<br />

van een eerlyk geflacht te Zevenbergen. <strong>De</strong>ze,<br />

ontydig door de pefl uit deze waerelt<br />

wechgerukt zynde , quam onze Gerard Ge-<br />

rardzen (welke benaminge hy na<strong>der</strong>hand in D e s 1<strong>der</strong>ius<br />

Erasmus verwhTelde) on<strong>der</strong> het<br />

beflier van drie opzigters of voogden : die hem<br />

(na dat hy al vorens tot <strong>De</strong>venter de beginfelen<br />

<strong>der</strong> taalgeleertheid aangevangen had) in'sHartogenbofch<br />

in 't Fraterhuis beftelden , met voornemen<br />

om hem tot de Kap op te brengen. Maar alzoode<br />

pefl aldaar hand over hand toenam , wendde hy zig<br />

we<strong>der</strong> tot zyne voogden , die nergens meer op toe-<br />

leiden dan om hem het Kloofterleven fmakelyk te<br />

maken ; gelyk hy dan hunne geneigtheid ten ge-<br />

valle , zig begaf in het vermaarde Kloofter , dicht<br />

by <strong>De</strong>lf gelegen, Sion genaamt. Dit was ontrent<br />

denjare 1486.<br />

<strong>De</strong> proefjaren uit, en hem gevraagt zynde wat<br />

! <strong>De</strong>el. B hy


l8 SCHOUBURGH DER<br />

hy nu van zin was , gaf hy den Overften van 'c<br />

Kloofler tot antwoort : Dat hy noch de waereld,<br />

noch het kloojlerleven , noch ook zig zehen recht<br />

kende , en gevolgelyk tot geen Verband kojt befluiten ,<br />

maar voornemens was , gclegenheit te zoeken van<br />

zig vor<strong>der</strong> in de geleertheit te oefenen. Doch dit<br />

ging zo vlot niet, ten zy de BiiTchop van Uitrecht<br />

hem een voorfpraak waar geweeft, die hem<br />

ook een byzon<strong>der</strong>e gunft bewees , met hem voor<br />

te dragen by den BiiTchop van Kamerik , die voorgenomen<br />

had een reis door Duitfchland en Vrankryk,<br />

naar Italien te doen , en iemant zocht, die<br />

bedreven was in veelë talen : 't geen onzen D esi<strong>der</strong>ius<br />

beter geleek, dan binnen den ringmuur<br />

van een Kloofler befloten te zitten.<br />

Die reis volbracht , en hy we<strong>der</strong> in Holland gekomen<br />

zynde , leiden zyne twee Voogden , (een was<br />

on<strong>der</strong>wyl geflorven ) hem op nieuw , als voren<br />

aan 't oor , zelf met bedreiginge , dat hy zig<br />

tot het kloofterlevenfchikken zoude. Daar echter 't<br />

niet toe zoude gekomen hebben , ten ware een zyner<br />

goede kennüTen, daar hy in zyne jeugt te <strong>De</strong>ven-<br />

ter mee ter fchool gelegen , en op een kamer geflapen<br />

had , hem door fchoone woorden had weten<br />

te bekoren. Gelyk hy gevolgelyk zig dan in het klooiler<br />

Emaus, of ten Steene genoemt, by Gouda,<br />

op den Yffel gelegen, begaf. Of het nu is geweeft<br />

de geneigtheid tot zyn ouden Vriend , de<br />

overvloed van deftige Boeken , daar men doen ter<br />

tyd zoo gereed niet als thans aan konde geraken<br />

of dat de wetten van dat Convent, hunne kloofterlingen<br />

zoo eng in hunne doeningen niet bepaalden<br />

dat hy dit voor an<strong>der</strong>e verkoos, weet ik niet;<br />

hoewel ik rede vind om het laatfte te gelooven ;<br />

aangezien hy , aldaar in zyne uitfpanningen ,<br />

de


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 19<br />

de Schil<strong>der</strong>konft geleert , en geoeffent heeft;<br />

ja zoo hoog daar in door byzon<strong>der</strong>en vlyt,<br />

en vernuft is opgeklommen geweeft , dat "de<br />

Gedenkfchriften melden,datdePrioor Kornelis Mu-<br />

Jius, eertyds een Tafereel , verbeeldende de kruis-<br />

ïing van Chriftus, gehad heeft, dat Erasmus gefchil<strong>der</strong>d<br />

had; 't geen van alle Konftkenners geprezen,<br />

en van gemelden * Mufius voor wat byzon<strong>der</strong>sin<br />

zyn Konftkabinet bewaard is geweeft.<br />

Een groot vernuft vind de toegangen , die tot<br />

de wetenfchappen leiden, gebaant. Zoo dat Gratiaan<br />

te regt zeid : Daar zyn lieden die ras volmaakt worden ,<br />

in alles wat het ook wezen mag , an<strong>der</strong>e ook die traag<br />

of zelden daar toe geraken ; de rede is , om dat de een<br />

zyne vleugelen , de an<strong>der</strong> zyn beenen gebruikt.<br />

Meer<strong>der</strong> aanwyzinge van zyne Konftwerken<br />

ben ik niet magtig geworden ; en geen won<strong>der</strong><br />

de tyd heeft van 't Kloofter, waar in hy de Konft<br />

geoeffent heeft , den eenen fteen op den an<strong>der</strong>en<br />

niet gelaten ; alleen is de naam , ten bewys dat het'er<br />

geweeft is, door deloffelykeSchryf-enDrukkonft,<br />

in weerwil van den verflindenden tyd , uit het puin ,<br />

geborgen.<br />

ter onfterflykheid ,<br />

Hy is te Bazel geftorven op den 1 1 van Hooimaand<br />

1546, oud 70 Jaren, en heeft een onverwelkelyke<br />

roem van wegen zyn geleertheid nage-<br />

laten.<br />

Zyne gevolmachtigden pver deuitdeelingevan<br />

zyne naarlatenfchap , hebben hem te Bazel, in de<br />

Groote Kerk , een aanzienlyke Grafftede laten oprechten.<br />

* Dit was Komclh Mujïut ,- Prooftvan Sr. Aachten Kloo.fter,<br />

binnen <strong>De</strong>lf, die na<strong>der</strong>hand door een meer alsBarbarifche<br />

wreedheid mishandeld, en emdelyk door bevel van<br />

Lumey , Grave van<strong>der</strong> Mark, deerlyk verworgt werd. 'Zie<br />

de Bei'chryving van <strong>De</strong>lf p. 4^4-<br />

B 2 v


20 SCHOUBURGH DER<br />

rechten. Gelyk ook de Rotterdammenaren tot<br />

luifler hunner Stad, hem eerfteen fteenen, na<strong>der</strong>hand<br />

een metalen beeld hebben opgerecht ; daar de<br />

Prins <strong>der</strong> Ne<strong>der</strong>duitfche Dichters , dus van fpreekt :<br />

Wat wysbeit Lathim en Grieken hield bejloten ,<br />

Begreep ganfch Krijienryk zoo haafl Erasmus<br />

kwam ,<br />

En gaf met zynen naam aan Hollands Rotterdam,<br />

Een naam , vermids hy was uit haren fchoot gefproten.<br />

Zy , ah de dood het licht voor hem had afgefloten 9<br />

Noch 't rottende gebeenf, nochfluivende affche nam:<br />

Maar rechtte eenfteenen * Beeld. <strong>De</strong> Nyd fpoog<br />

vuur en vlam ,<br />

En zocht geweldig hem van 'f Outer af teflooten.<br />

Dan laas ! Geleertheits pronk zig keerd aan nyd noch<br />

fpyt.<br />

Geen grafzyn Faam beftulpt. Hy hel<strong>der</strong>dm et den tyt.<br />

Zyn krans groent<br />

veylig<br />

onverwelkt , en bloeid in afgunft<br />

Die onlangs was van Steenjm glinflert van Metaal,<br />

En zoo de Nyd zigfleurt aan deze pracht of praal ,<br />

Zoo giet men licht<br />

Heylig.<br />

van Goud den Rotterdamfchcn<br />

* In den Jare ijyi.<br />

Op den voet des beelts heeft men dit van J, Oudaan<br />

Hier rees die <strong>groote</strong> Zon, en ging in Bazel on<strong>der</strong>:<br />

<strong>De</strong> Ryksflad eer en vier dien Heilig in zyn Graf',<br />

Dit tweede leven geeft , die 't eerfle leven gaf ;<br />

Maar 't licht <strong>der</strong> talen , 't zout <strong>der</strong> zeden , 't heerlyk<br />

Won<strong>der</strong> ,<br />

Waar met de Liefde , en Frede, en Godgeleertheit<br />

praalt ,<br />

Word


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 21<br />

Word met geen Grafgeeert , noch met geen beeld be-<br />

taalt :<br />

Dies moet hier 't luchtgewelf Erafmus overdekken ,<br />

Nadien geen mind're plaats zyn Tempel kan verfirek*<br />

ken.<br />

Hier aan volgt de Konftige Glasfchil<strong>der</strong><br />

DAVID JORISZ.<br />

Hy was geboren te <strong>De</strong>lf: maar in wat jaar<br />

is my tot nu toe onbekend ; alleenlyk word<br />

befloten , dat hy een- <strong>De</strong>lvenaar was , uit de predïkinge<br />

<strong>der</strong> zesentwintig Apoftelen, die van den Koning<br />

<strong>der</strong> We<strong>der</strong>dooperen waren uitgezonden , welke<br />

on<strong>der</strong> an<strong>der</strong>e nieuwe verzinzelen den Volken<br />

verkondigden , dat 'er ze<strong>der</strong>d Chriftus , vier Propheten<br />

waren opgeftaan : twee valfche , te weten de<br />

Paus van Romen , en Martyn Luther ; en twee waarachtige<br />

, namelyk jan van Leyden , en David van<br />

<strong>De</strong>lf. <strong>De</strong>ze was (voor den tyd dat hy door Obbe<br />

Philips tot Biflchop over de Doopsgezinden tot<br />

<strong>De</strong>lf gefield wierd) een kondig Glasfchil<strong>der</strong> van<br />

zyn beroep ; waar van noch zommige overblyfzelen<br />

te <strong>De</strong>lf, in 't jaar 1667. te zien waren.<br />

Hy was een Speelmans zoon , onbedrevenin taalkunde,<br />

doch volgens getuigenis van alle die van hem<br />

hebben gefchreven , eigen wys , en niettemin byzon<strong>der</strong><br />

loos , enz. fchoon van aangezicht , en wel<br />

gemaakt van leden, in zeeden gemaniert , en wel befpraakt.<br />

Hy had een langen gekrnlden geelen baard<br />

waar aan hy ook, als men hem, begraven zynde, na<strong>der</strong>hand<br />

we<strong>der</strong> ontgraafde , om te verbranden, kenbaar<br />

was.<br />

In den jare 1538 den 2 van Loumaand kwam het<br />

eerfte Placcaat tegen hem uit ; waar uit men by gif-<br />

finge eenigzins zyn levenstyd kan afmeten : en het<br />

tweede Placcaat den 2den van Sprokkelmaand daar<br />

B 3<br />

aan


22 SCHOUBURGH DER<br />

aan volgende , binnen welken tuflchentyd zyn moe<strong>der</strong><br />

( die in het doodvonnis genoemt word Marytje ,<br />

Jan de Gorters Dochter , JVedim van Joris de Coman<br />

en Moe<strong>der</strong> van David Jorifz ) om dat zy herdoopt<br />

was , binnen 't Kloofler van de Cellebroers<br />

te <strong>De</strong>lf wierd onthooft, en ook daar begraven.<br />

Wanneer hy zich dan langer , uit vreeze van<br />

aangegrepen te worden, en in banden te geraken,<br />

in de Ne<strong>der</strong>landen nietdorfh vertrouwen , is hy in 't<br />

Jaar 1544 met zyn Huisgezin naar Bazel vertrokken<br />

, en na dat hy daar elfjaren ge woont had , op<br />

den 26 van Oegftmaand j 556 geftorven, en in de<br />

(zyn naam veran<strong>der</strong>t heb-<br />

Parochie- of Hooftkerk ,<br />

bende in Jan van Broek om niet agterhaald te worden<br />

) begraven. *<br />

Heden worden noch van zyne Teekeningen by<br />

de Liefhebbers t'zyner gedachtenhTe bewaard.<br />

<strong>De</strong> Konftliefdige Jacob Moelaart te Dordrecht<br />

heeft 'er vier fluks die van zyn eigen hand geteekendzyn,<br />

te weten: de Vinding van Mozes. <strong>De</strong><br />

verbeelding van 't Lant van Belofte : Daar Petrus de<br />

fleutels ontfangt. En de verbeelding van den Hoofdman<br />

over Hon<strong>der</strong>d. <strong>De</strong>ze met de pen omgetrokken<br />

en methetpenceel gefchaduwtjZwemen naarde<br />

handeling van Lucas van Leyden.<br />

Zyn beeltenis kan men zien in de Plaat A.<br />

nevens die van Erasmus , waar on<strong>der</strong> aan de byvoegzelen<br />

<strong>der</strong> Konftgereetfchappen zich een masker<br />

omwoelt van een flang ( 't geen ten Zinnebeeld van<br />

zyn levenswyze ftrekt) doet zien.<br />

Volgt in or<strong>der</strong> van tyd<br />

KORNELIS ANTONISZE geboren<br />

tot Amflerdam. Van zyn penceelwerk ziet men<br />

op<br />

* Zie hier van bree<strong>der</strong> in de Befchryving van <strong>De</strong>lf<br />

pag. 763W


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 23<br />

op de Thefanrie Ordinaris de afbeelding van Amfberdam<br />

, m dien flant als het zich vertoonden in zy-<br />

ne eerftebemu uring, die in 't jaar 1482 begonnen<br />

werd. Dit ftuk is door dezen Kornelis A ntonisze<br />

in 't jaar 1536, toen ter tyd Schutter<br />

<strong>der</strong> Voetboogs Doelen , en in 't jaar 1547 , Raad<br />

dier Stad geworden , naar 't leeven gemaalt , en<br />

de Dichter Jan Vos maakte daar op deze regelen :<br />

Hier beurt zich Amfierdam ; vol hoop, uit brak-<br />

ke veen.<br />

Zoo wort een Viffchcrs buurt de haven aller zeen.<br />

Op zulk een grontvejl weet het Land zyn Staat te<br />

zetten.<br />

Men bloeit door Koopmanjchap , men leeft door wyze<br />

Wetten.<br />

<strong>De</strong>ze heeft ook na<strong>der</strong>hand het zelve oud Arafterdam<br />

met deszelfs Klooflers , Kerken , en an<strong>der</strong>e<br />

geflichten , in 1 2 plaaten Houtfnee gebracht<br />

doen drukken , en aan Keizer Karel den V . toen<br />

Graaf van Holland , opgedragen , die het zelve<br />

met Oclroi beflempelde voor 't namaken. Waar<br />

van afdrukken on<strong>der</strong> de Minnaars van Oudheden<br />

beruflen.<br />

En nevens hem verfcheind :<br />

JAN de HOEY geboren te Leyden in 'c<br />

Jaar 1545. By wien dees de Konft geleert<br />

of wat hy gefchil<strong>der</strong>t heeft , weet ik niet. <strong>De</strong><br />

roefl des tyds heeft de gedachtenis van 't zelve<br />

uitgewift , en ons alleen flaauwe merkteekenen<br />

overgelaten tot bewys , dat 'er zulk een Konftenaar<br />

in die vroege eeuwe geweefl is; wiens<br />

penceelwerken met de goedkeuring van Hendrik<br />

B 4<br />

den


24<br />

SCHOUBURGH DER<br />

den IV. Koning van Vrankryk vereert zyn geweefl.<br />

Die hem ook tot zyn Kamerdienaar , en opzichter<br />

zyner Schil<strong>der</strong>yen of Konftbewaar<strong>der</strong>fchap<br />

verheven heeft. En Fl. Ie Comte in zyn Kabinet<br />

<strong>der</strong> Konfien getuigt : dat hy in al zyn bedieningen<br />

tot zyn zeventigjie jaar toe , wanneer hy ftierf<br />

1615 , een geruft leven (dat zeldzaam is) gehad<br />

heeft; aangezien de Nyd voornamentlyk in de<br />

Hoven zich ontdekt: 't geen ons doet beiluiten<br />

dat hy zich op de Staatkundige levenswyze grondig<br />

verffcaan heeft , welke Gratiaan een byzon<strong>der</strong>e<br />

hoedanigheyt noemt die niet in boeken, noch in de<br />

Scholen wort geleert , maar op de Toneelen van Ixt<br />

vernuft , en in den Schouburg <strong>der</strong> befcheidentheid.<br />

En befluit : Dat de kundigheid van met alle men-<br />

zommigen meer dienft en nut<br />

fchen te konnen omgaan ,<br />

gedaan heeft dan de zeven vrye konjlen fzamen.<br />

On<strong>der</strong> de hel<strong>der</strong>e Konftftarren die van Rome de<br />

Waerelt omfcheenen hebben, was Rafaelvan<br />

Urbyn inzon<strong>der</strong>heid in dezen tyd berucht : <strong>De</strong>s velen<br />

al vroeg die Leidflar in haar Stantplaats hebben<br />

opgefpeurt; om door behulp van dat hemelfche<br />

Konfllicht de diepe verborgentheden <strong>der</strong> Konft<br />

t'ontdekken.<br />

On<strong>der</strong> deze (waar aan van Man<strong>der</strong> maar met wynig<br />

woorden gedenkt (was BERNARD van<br />

ORLKY, gebooren in Brabant , maar in wat<br />

Stad of jaar weet ik niet ; aangezien een lange<br />

reeks van verloopen jaren de gedachtenüTe daar<br />

van begraven heeft: maar het is klaar af te meten,<br />

dat hy een goeden ou<strong>der</strong>dom bereikt heeft , wyl<br />

hy is geweefl een Leerling van dien <strong>groote</strong>n Rafael<br />

van Urbyn , die in 't jaar 1520 tot groot verlies van<br />

de Konfl pas , 37 jaren oud geffcorven, van onzen<br />

Or l e y in den jare 1550 op dat fpoorgevolgt is.<br />

Flo-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 25<br />

Florent Ie Compte zeit : dat hy by Rafaëls leven<br />

zoo ver in de Konji gemor<strong>der</strong>t was ^ dat hy hem<br />

aan zyn <strong>groote</strong> werken heeft helpen fchil<strong>der</strong>en. Na<strong>der</strong>hand<br />

heeft hy zich ook tot het Schil<strong>der</strong>en<br />

van Beeflen , Beeflejachten en Lantfchappenbegeeven<br />

: zon<strong>der</strong> nochtans het Hifhorie- en Beelden-<br />

fchil<strong>der</strong>en af te laten , als on<strong>der</strong> blyken zal. Groote<br />

Geejien ( zeit Gratiaan ) hebben altyd getracht een<br />

nieuwen weg in te Jlaan , om roem te bejagen ; dog<br />

cp zoodanige wyze dat de voorzichtigheid hun altyd<br />

tot Leidsman gedient heeft. Of zy hebben liever ge»<br />

tracht tfeerfte te wezen in de tweede , ah de tweede<br />

in d'eerjle Bende. Of dit laatfte, reden tot veran<strong>der</strong>ing<br />

in zyn verkiezinge , ontrent de voorwerpen<br />

zynerpenceelkonft gegeven heeft, kan ik niet<br />

zeggen : maar wel dat hy roem in 't een en 't an<strong>der</strong><br />

behaalt heeft.<br />

In Brabant we<strong>der</strong>gekeert, geraakte hy berucht<br />

voor den befte in 't Schil<strong>der</strong>en van Jachteryen in<br />

dienft van Keizer Karel den V . voor wien hy heeft<br />

gefchil<strong>der</strong>t het Bofch van Soigne, met al de aangename<br />

gezichten , om en by dezelve. Diergelyke<br />

ook voor de Hertogin van Parma om de Tapitze-<br />

voor welke hy (als ook voor<br />

ryen na te bootfen ,<br />

de afbeelding vanden Keizer, en voornaamfte van<br />

't Hof) rykelyk beloont werd.<br />

t'Antwerpen heeft hy voor de Kanonniken , om<br />

een hunner Kloofterkapellen te fleren, de verbeeldinge<br />

van 't laatfte Oordeel gefchil<strong>der</strong>t , op een<br />

vergulden gront. En voor de Gebroe<strong>der</strong>fchap te<br />

Mechelen een groot ftuk, waar in St. Lucas zit,<br />

de beeltenis van de waardige Moe<strong>der</strong>maagt Maria<br />

af te malen.<br />

MICHIEL COIXI heeft na<strong>der</strong>hand de<br />

deuren die dit Konflfluk voor het te flerke dag-<br />

B 5<br />

licht,


20 SCHOUBURGH DER<br />

licht, en flofdekten , van buiten befchil<strong>der</strong>t. Gelyk<br />

van Man<strong>der</strong> daar ook aan gedenkt in 't leven<br />

van Mïchiel Coixi leerling van onzen Orley,<br />

met deze woorden : Daar waren ook te Mechelen<br />

van hem twee deuren aan d' altaartafel van St. Lucas<br />

, waar van het binnenjle Tafereel door Bemard<br />

van Brufjel (dus noemt hy onzen Orley) befchil<strong>der</strong>t<br />

was. Doch deze deuren zyn door de Kloofterlingen<br />

tot een hoogen prys , aan den Hartog<br />

Mathias van wegen de konflige befchil<strong>der</strong>ing verkocht<br />

, en buitens land vervoert.<br />

Zes Cartons zyn 'er na de dood van Bernard van<br />

Orley onvoltooit gebleven , welke door J. Jordaans<br />

na<strong>der</strong>hand zyn opgemaakt. En dit is 't al<br />

wat ik 'er van weet te fchryven.<br />

<strong>De</strong>ze hebben hun rol uitgefpeelt , en maken<br />

ruimbaan voor de twee gebroe<strong>der</strong>s , Konflfchil<strong>der</strong>s<br />

daar Gouda niet al buiten reeden op roemt, namentlyk<br />

DIRK en WOUTER CRABETH.<br />

Men is verwon<strong>der</strong>t , dat Karel van Man<strong>der</strong> in<br />

zyn Schil<strong>der</strong>sboek geen een woord van dezelve<br />

meld.<br />

Doch des te meer (zeit de Stads gefchiedenisfchryver)<br />

dient hunne heugeniffe vernieuwt. Eenigen<br />

hebben gemeent dat zy van afkomft Duitfchers<br />

waren ; an<strong>der</strong>en dat zy uit Vrankryk waren gefproten<br />

; doch hunne nazaten getuigen dat zy uit Hol-<br />

land af komftig zyn.<br />

Van Man<strong>der</strong> melt op pag. 148, a, vaneenen<br />

Adriaan Pieterfz. Crabeth , wiens Va<strong>der</strong> door de<br />

wandeling Krepel Pieter wierd genoemt. <strong>De</strong>eze<br />

was een Leerling van Zwart Jan , of Jan Zwart,<br />

Schil<strong>der</strong> van Groeningen , welke hy door vlyt te<br />

boven geleer t hebbende naar Vrankryk vertrok,daar<br />

hy ook geftorven is. <strong>De</strong>


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 27<br />

<strong>De</strong> Heer Mmeloveen is van gedachte dat Claudius<br />

, an<strong>der</strong>s Krepel Pieter , niet alleen Va<strong>der</strong> van<br />

gemelden Jdriaan, maar ook van Dirk, en<br />

Wouter geweeft is, en gevolgelyk Adriaan,<br />

Dirk, en Wouter broe<strong>der</strong>s, Hy<br />

ftyft zyn gevoelen daar mee , dat de twee laatfte<br />

zoo wel Pieterszoonen als de eerfte genoemt worden<br />

; behalven dat ook de tydrekeninge van alle<br />

drie te gelyk uitkomt.<br />

Willem Tomberg , zoon van Daniël Tomberg ,<br />

Glasfchil<strong>der</strong> van Gouda , is van gedachten dat zy<br />

by eenige Kloofteriingen hunne eerfte grondbeginzelen<br />

geleert hebben.<br />

Van Wouter word verhaald , dat hy Vrankryk<br />

en Italien heeft bezocht , en voor gewoonte<br />

had , op alle plaatzen , daar hy doorreisde , een glas<br />

alleen ten ft aal van zyn Konft agter te laten. <strong>De</strong>ze<br />

is by alle Konftken neren geoordeelt boven zyn<br />

broe<strong>der</strong> uit te fteken, voornamentlyk in hetwelteekenen<br />

, ook ftak zyn werk uit in hel<strong>der</strong>heid , en<br />

dat van Dirk in tegendeel was krachtiger in zyn<br />

koleuren , zoo dat men van ouds zeide ; V geen<br />

Dirk doet door zyn diepzels , zverkt Wouter uit<br />

door zyn hoogzels. Beide waren zy brave meefters,<br />

zoo wel in groot als klein werk , en dat met zulke<br />

vaardigheid dat het byna niet te geloven is ; 't<br />

geen egter uit de Jaarmerken blykt. Wouter zyn<br />

eerfte Glas, waar de Koninginne van Saba in afgebeelt<br />

ftaatin't Jaar 1561 , afgemaakt hebbende,<br />

leverde 's jaars daar aan het <strong>groote</strong> glas, dat Hertogin<br />

Margariet bekoftigt had , en aan de Kerk<br />

fchonk. In 't jaar 1564, dat van Chriftus geboorte,<br />

en 1566 dat, daar de Tempelroofvan Heliodorus<br />

in vertoont word , alles binnen den tyd van<br />

zes jaren : en noch was Dirk vaardiger in 't werken,


28 SCHOUBURGH DER<br />

ken, want hy maakte zes glazen in drie jaren af,<br />

die immers zoo groot waren. Want in 't jaar<br />

1 555 , maakte hy ' t glas daar Chriftus gedoopt word.<br />

's Jaars daar aan de twee volgende , en in 't jaar<br />

1 557 maakte hy drie glazen af, dat van den Koning<br />

van Spanje, Johannes den Boeteprediker, enden<br />

Doop van den Moorman , zynde die alle zes van<br />

de grootfte maat.<br />

In den jare 1567 maakte Dirk het Glas daar<br />

Chriftus de WifTelaars uit den Tempel dryft. En<br />

157 1 daar Judith Holofernes het hoofd afflaat, 't<br />

welk zyn laatfte werk is geweeft , dat hy in de<br />

Kerk van Gouda gemaakt heeft.<br />

Zy waren , fchoon broe<strong>der</strong>s , zoo konftnayverende,<br />

en hielden zich ontrent de Konft zoo bedekt<br />

voor elkan<strong>der</strong> , dat wanneer de een diesaangaande<br />

iets vraagde , den an<strong>der</strong> hem tot antwoort<br />

gaf : Ik heb bet door vlyt gezocht, doe ook<br />

zoo. Dit ging zoo ver , dat wanneer zy by geval<br />

eens op elkan<strong>der</strong>s winkel kwaamen (dat niet veel<br />

gebeurde ) het werk dat zy on<strong>der</strong> handen hadden<br />

voor dien tyd overdekt wierd , overzulks wanneer<br />

zy eikan<strong>der</strong>en iets te zeggen hadden ; lieten zy het<br />

over en weer fchriftelyk weeten. Ook word getuigt<br />

dat zy voor hun Kerkwerk geen <strong>groote</strong>n<br />

loon bedongen hebben , waarom zy ook daar benevens<br />

het Glazemaken aan de hand hielden , zoo<br />

lang zy leefden.<br />

Dirk bleef ongetrouwt en woonde op de weftzyde<br />

van de Gouwe, over de turf brugge, daar<br />

nu het Amfterdamfe Veer is, en leefde noch in 't<br />

Jaar 1600.<br />

Wouter woonde agter de Vismarkt, op de<br />

Noortzyde , en trouwde een vrouw uit het oud ge-<br />

flacht van Proyen , en liet een zoon na , Tieter genoemt<br />

,


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 29<br />

noemt, die na<strong>der</strong>hand Borgermeefter wierd. Hy<br />

werd in zyn ou<strong>der</strong>dom beroert , maar het jaar , waar<br />

in hy geftorven is, weet ik niet. <strong>De</strong> PJaatfny<strong>der</strong><br />

Reynier van Parzyn , met Wouters zoons Dochter<br />

getrouwt , liet hunne afbeeldzeis in print uitgaan<br />

die wy nagevolgt vertoonen in de P l a a t B. : daar<br />

de vermaarde Dichter , Joofl van den Vondel , dit<br />

volgende gedicht on<strong>der</strong> fchreef<br />

Offert Wouter met Elias ,<br />

Doove verf fchynt hemels vier.<br />

Eet hy 't Paaslam met MeJJïas ,<br />

Zyn penceel vol aart en zwier ,<br />

Draaft te moediger enjlouter.<br />

Stel het beeld op 't Schil<strong>der</strong>s outer.<br />

Diedriks uurglas is verhopen ,<br />

Noch volhard hy met Sint Jan<br />

'T volk te leeren en te doopen,<br />

Daar het grimmeld om dien man ,<br />

Zoo vol yver als boetvaardig.<br />

Is die helt geen konjikroon waardig ?<br />

<strong>De</strong>ze twee <strong>groote</strong> meefters in die Konft zyn geftorven,<br />

en ook de Konft met hun, zegt W.<br />

Tomberg. Hoewel de Heer Almeloveen wil , dat<br />

in de Boekzaal van den Heere Joachim Feller,<br />

een of twee boeken gevonden wierden , daar deze<br />

Konft in te leeren was. Hoe het daar mee is , weet<br />

ik niet , maar wel , dat men van de uitwerkzelen<br />

van dat gefchrift niet meer gehoort heeft. Gemelde<br />

geeft wel eenig beduid ontrent<br />

Willem Tomberg ,<br />

de ftoffe , die zy daar toe gebruikt hebben , maar<br />

belyd zyne onkunde in de wyze Hoe , zy die<br />

ftoffe


30<br />

SCHOUBURGH DER<br />

floffe tot zulken gebruik gebracht hebben , en be«<br />

gromt de zulken, die zeggen, dat men thans zulke<br />

fchoone venve niet heeft, als ouling in de glazen<br />

gebruikt is, even als of het glas toen met zul-<br />

ke fchoone koleuren befchil<strong>der</strong>t wierd ,<br />

daar inte-<br />

gendeel de koleuren aan 't glas gegeven worden<br />

door zilver , yzer , koper , bloedfteen , Menie,enz.<br />

daar over te ftryken en in glasovens te gloejen.<br />

Waar na<strong>der</strong>hand de diepzels door het penceel, op<br />

en an<strong>der</strong>-<br />

't reeds gekleurde glas bewerkt wierden ,<br />

maal gegloeit , enz. <strong>De</strong>ze W. Tomberg was de<br />

zoon van Daniel , zoons zoon van den Predikant<br />

Herboldus Tombergius ; die eerfl zeven jaren<br />

die Konft had geoeffent , by IVejlerhoud van<br />

Uitrecht , die doenmaals tot Gouda woonde , en<br />

na<strong>der</strong>hand dezelve voort leerde by meergemelden<br />

Va<strong>der</strong> van Ant . van Dyk , waar door hy zo ver<br />

in die Konft kwam , dat hy voor den beften gehouden<br />

wierd ; gelyk hy ook na<strong>der</strong>hand , over het<br />

on<strong>der</strong>houden van de Kerkglazen tot Gouda geftelt<br />

is geweeft , van welke hy 'er ook verfcheide,<br />

voor een groot gedeelte vernieut heeft, wanneer<br />

die door het fchrikkelyk onweer in den jare 1674<br />

waren ingeflagen. Dog hebben de koleuren zoo<br />

in kracht, als hel<strong>der</strong>heid, by de vorige niet konnen<br />

halen. Ook word gezegt , dat na<strong>der</strong>hand<br />

nooit de {lof gevonden is van 't fwart , waar mede<br />

't kleed van d'Abdiile van Rynsborg, in 't glas<br />

van Koning Salomon gefchil<strong>der</strong>d is. Hy flierf in<br />

'tjaar 1678. oud 75 jaren.<br />

In en na den tyd van Dirk en Wouter<br />

C R a b e t h , waren ook in bloei Willem Tybout ,<br />

en Kornelis Tsbrantfe Kuffeus. Van deze maakt,<br />

behalve den Goudze Chronyk ,<br />

ook Samuel Ampfing ,<br />

in zyne befchry ving van Haarlem gewach , en pryft<br />

hun


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 31<br />

hun Konftwerk aldus in vaarzen :<br />

Hoe dapper meeflerlyk kon Tybout glazenfchryven<br />

En wat heeft Kuffeus hand in deze konjl gedaan ?<br />

W. Tybout ftierf den 24 van Wiedemaand in 't<br />

jaar 1699. oud 73 jaren, en Kornclis Tsbrantfe Kuffeus<br />

den 24 van Bloeimaand, in 't jaar 1618.<br />

D. van Bleiswyk in zyne Befchryving van <strong>De</strong>lf<br />

gedenkt op 't Jaar 1563. van gemelden /Fz7/m Tybout<br />

, en zeid : Dat hy , in 't Noordkruiswerk van<br />

de Nieuwe , of St. Urfels Kerk te <strong>De</strong>lf, een uitnemend<br />

konftig glas gejchil<strong>der</strong>d heeft : waar in het<br />

afbeeeldzel van Philips den Tweeden , Koning van<br />

Spanjen , nevens dat van zyn <strong>der</strong>de vrouw Elizabeth<br />

de Valois , oudfte Dochter van Hendrik den Tweeden ,<br />

Koning van Vrankryk , beide knielende voor een tafel<br />

daar Hvee boeken op lagen , vertoond wierden. Zy<br />

waren in hun pragtig Koninklyk gewaad afgebeeld ,<br />

ie<strong>der</strong> met een befchermheilig achter zich, en de ge-<br />

jlachtwapenen boven hun hoofd. In de boven-<br />

helft van 't glasraam ftond afgebeeld de Oofterfche<br />

Koningen , eerbied bewyzende aan Jefits , die op den<br />

fchoot van Maria zat , met een groot gewoel van<br />

Beelden rondom haar heen: braaf geteekent en ge-<br />

fchil<strong>der</strong>t. Zulks de Konftkenncrs daar <strong>groote</strong> agtinge<br />

voor hadden. Gelyk ook voor 't konjtig gefch'tU<br />

<strong>der</strong>t glas in de Kapel van de Hooge Heemraden van<br />

<strong>De</strong>lfland, die alle levensgroot ten voeten uit , in 't<br />

harnas natuurlyk geleeken , afgemaaid waren , door<br />

den Kon(ligen La urensvan Kool.<br />

Van Wïllem Tybout, zietmen nu noch<br />

ten flaal van zyn Konft , op de glazen van het groot<br />

vertrek van de voorfte Doelen, binnen Leiden,<br />

allede Hollandfche Graven , ten voeten uitgefchil-<br />

<strong>der</strong>t,


32<br />

SCHOUBURGH DER<br />

<strong>der</strong>t, welke hy gevolgt heeft ( fchryft Michael<br />

Vosmerus , in zyn Boek , dat hy noemt Principes<br />

HollandicB.) naar de afteekeningen die hy gemaakt:<br />

hadde, naar deoudemuurfchil<strong>der</strong>yenin'tKloofter<br />

van de KarmeJiter Monniken , of de Lieve Vrouwe<br />

Broe<strong>der</strong>s, gelucht in denjare 1249 binnen<br />

Haarlem, na datdebefchil<strong>der</strong>depaneelen, met de<br />

zelve BeeltenhTen <strong>der</strong> Graven befchil<strong>der</strong>t waren.<br />

Doch Kornelis van Alkemade ( in zyn Voorbericht<br />

op de Hollandfche Rymkronyk van Melis Stoke )<br />

fpreekt gemelden Schry ver dies aangaande op pag.<br />

8. tegen, en wil dat deze alleen voor egtenamaakzels<br />

, gehouden moeten worden , welke de Kloos-<br />

terlingen ( wanneer de eerfte en egte af beeldzeis<br />

met waterverw op den muur gefchil<strong>der</strong>d , door afbryzelinge<br />

des muurs en onduurzaamheid <strong>der</strong> waterverwe<br />

verdon kert waren ) op houtepaneelen lieten<br />

fchil<strong>der</strong>en , en die van de Magiftraten van Haarlem<br />

, in 't laatfl van de 15 Eeuw , uit de klaauwen <strong>der</strong><br />

Beeldftormers gered , en geplaatfl zyn op de voor-<br />

zaal van hun Stadhuis , daar zy noch te zien zyn.<br />

Waarom gemelde Alkemade , de zelve ook heeft<br />

uitgekeurt , om 'er den laatften druk van Melis Sto-<br />

kes Rymkronyk , mee op te fieren.<br />

Ik laat deze tegenrede in hare volle waarde,<br />

maar moet omtrent de printverbeeldingen zeggen<br />

dat, zoo de zelve in allen deelen naaukeurig gevolgt<br />

zyn ,<br />

paneelen ,<br />

naar de oude afbeeldzels op de Kloofter<br />

ik my niet verbeelden kan de ware Beelteniflen<br />

<strong>der</strong> Hollandfche Graven te zien : Aangezien<br />

verfcheide beelden noch gaan noch fhaan konnen,<br />

noch eenige maatfchikkelykheid van deelen tot<br />

het geheel , daar in is waargenomen , 't geen my<br />

doet agterdenkende worden , dat de Teekenaar<br />

even zoo min achtgevingen , in 't navolgen <strong>der</strong><br />

on<strong>der</strong>-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 33<br />

on<strong>der</strong>fcheiden wezenstrekken gebruikt hebben.<br />

<strong>De</strong>ze zoo overheerlyke oude pronk/lukken (gelyk Alkemade<br />

ver<strong>der</strong> voortgaat ) met veel arbeid gefchil<strong>der</strong>t<br />

en zorge bewaart , by de liefhebbers <strong>der</strong> oudheden in<br />

zoo <strong>groote</strong> agting , dat ze die Stad niet doorreizen , ten<br />

zy ze deze eerwaarde oudheid begroet , en met veel ge-<br />

noegen befchout hebben , enz. mogen wezen wat zy willen<br />

, ik wilde liever hebben die konfttafereelen van<br />

Kornelis Korneliszen daar 't Prinfen Hof te Haarlem<br />

mee pronkt : en die in zoo <strong>groote</strong> waarde gehouden<br />

werden , dat voortyds voor een gefchil<strong>der</strong>de Voet<br />

( zoo die uit een <strong>der</strong> Tafereelen gefneeden mocht<br />

worden ) 600 guldens geboden wierden ; waar op de<br />

Dichter Jan Vos fpreekt , en als met den vinger daar<br />

op wyzende, zegt:<br />

Dit is de Voet daar hult tot hon<strong>der</strong>dpond voor biet :<br />

Maar Utrecht heeft een Voet , dien gaf het graag<br />

voor niet.<br />

Zyn hon<strong>der</strong>d pond , daar niet , wat heeft het Sticht<br />

voor reden ?<br />

Haar Voet wil uit de Kerk, tot in het Raadhuis treden»<br />

<strong>De</strong> meenigte Glasfchil<strong>der</strong>s die Gouda voortgebracht<br />

heeft, fchynen my toe, genoeg geweeftte<br />

hebben , om alle de Kerken van Holland , met hun*<br />

ne Konftwerken te vullen: want behalven die door<br />

an<strong>der</strong>en zyn voortgeteelt , zoo zyn uit de School<br />

van de Broe<strong>der</strong>s Crabetten voortgefprooten<br />

Jakob Caan, Jan Dirkfz Lonk, Govert Hcndrikfz,<br />

Gysbert van<strong>der</strong> Kuil,<br />

Jan Damefz, Aart Verhaaft ,<br />

Dirk de Vrye , Adriaan van<strong>der</strong> Spelt.<br />

Aart Verhaast, enGïSBERT van<strong>der</strong><br />

Kuil, waren yverige Konftgezellen , en getrouwe<br />

reisbroe<strong>der</strong>s, door Vrankryk tot Romen toe.^r-<br />

haafi , op bedreiging dat hy , indien hy niet we<strong>der</strong> in<br />

I. <strong>De</strong>el. C zyn


54<br />

SCHOUBURGH DER<br />

zyn Va<strong>der</strong>land keerde , verfteken zou wezen van<br />

zyn erfgoe<strong>der</strong>en , nam naa 't verloop van elfjaren de<br />

te rugreis aan ; do^van<strong>der</strong> Kuil bleef volle twintig<br />

jaren uitlandig , waar naar hy we<strong>der</strong>gekeert tot<br />

Gouda flierf, in 't jaar 1673. wanneer Verhaafi<br />

al in 't jaar 1666. overleden was; en zig fcheen<br />

verhaafi te hebben , om eer zyn reisgenoot we<strong>der</strong><br />

kwam , voor uit te wezen , op de reis naar de<br />

eeuwigheid.<br />

DIRK de VRYE verwhTelde (na dat hy verfcheiden<br />

maaien op zyn KonfVdoorVrankryk gereid had)<br />

't penceel voor de Vroedfchappelyke en Borger-<br />

meeflerlyke waardigheid tot Gouda , en flierf 1 68 1<br />

ADRIAAN van<strong>der</strong> SPELT was by toeval<br />

te Leiden gebooren , maar zyn afkomfl aan<br />

Gouda verfchuldigt. Hy was een ukflekend Bloem-<br />

fchil<strong>der</strong> , en had zig lang aan 't Hof van Brandenborg<br />

onthouden. Eindelyk keerde hy we<strong>der</strong> totGouda<br />

, daar hy voor zyn <strong>der</strong>de Vrouw , een Groenings<br />

kwaadaardig wyftrouwde,die hem niet alleen<br />

den luft, maar ook zyn levenslamp , eerhy noch<br />

den middeltrap zyns ou<strong>der</strong>doms bereikt hadde , in<br />

't jaar 1673 uitblies.<br />

Jan Franse Versyl, Jan Dame<br />

de Vet, Jan en Pi eter Donkers,<br />

zullen op hun beurt op het Tooneel komen ;<br />

dog van de relt weet ik niet veel te zeggen.<br />

Maar eer dat wy daar aan beginnen, diendbyde<br />

voorige ( waar aan van Man<strong>der</strong> met gedenkt ) noch<br />

gevoegt te worden, JOAN DAC. <strong>De</strong>ze was<br />

een Keulenaar, en leerde de Konftby Bartholomeus<br />

Spranger , in den jaare 1556. die hy na<strong>der</strong>hand<br />

voortzette in Italien ; daar na ook in Duitsland; waar<br />

door 't gebeurde dat Rudolf de Tweede, de Zoon<br />

van


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 35<br />

van Maximiliaan daar een welgevallen in kreeg,<br />

hem in zyn dienfl nam , en naar Italien zond , om<br />

de geagtfte Antique voor hem af te teekenen. We<strong>der</strong>gekeert,<br />

maakte hy veele roem waardige werken<br />

voor den Keizer. Hy ftierf aan 't Hof, en had<br />

eer en goed verga<strong>der</strong>d.<br />

<strong>De</strong> geenen welker levensbedryf KarelvanMan<strong>der</strong><br />

maar ten deele heeft befchreven , hebben wy<br />

als maar gedoodverfd aangemerkt , en zullen nu<br />

na voorgaande overleg,de hand daar aan leggen , om<br />

zyn tafereel daar 't gebrekkig is ; op te maken. Onze<br />

pen zal tot penceel verftrekken,om 't geen ingefcho-<br />

ten , en dui<strong>der</strong> is , door een vernis op te hel<strong>der</strong>en ,<br />

op dat elk in het byzon<strong>der</strong>, duidelyk en klaar gezien<br />

mag worden. <strong>De</strong> eerfle die na orde van<br />

jaren in de hand komt , is<br />

JOHANNES SNELLINKS. Kavel<br />

van Man<strong>der</strong> noemt hem Hans Snellink , enfpreekt,<br />

in 't leven van Octavio van Veen, aldus van hem:<br />

Daar is te Antwerpen een uitnement Schil<strong>der</strong>, gebooren<br />

( zoo ik 't wel heb ) te Mechelen , won<strong>der</strong>fraai<br />

in 't verbeelden van Hiftorien , en Bataljes. Hy is van<br />

Princen en Heeren dikwils gebruikt geweeft ,<br />

om Ne-<br />

<strong>der</strong>landfche velt/lagen te fchil<strong>der</strong>en , en wijt heel eigentlyk<br />

het krygsvolk , hier en daar door den damp<br />

van 't buskruid bewolkt, te verbeelden. Hy mach<br />

nu 1 604. een man van 's5 jaren wezen. By gevolg<br />

geboren 1549.<br />

Meer weet ik ook niet van hem,<br />

hem van wege zyne<br />

als dat de <strong>groote</strong> van Dyk ,<br />

Kond heeft waardig geacht , on<strong>der</strong> de befte Konflfchil<strong>der</strong>s<br />

te ftellen, en zyn beeltenis door eigen<br />

hand af te malen. Gelyk het zelve ook on<strong>der</strong> die,<br />

welke in print uitgaan , getelt word. Ik heb hem<br />

inde Plaat A boven aan plaatsingeruimt. My is<br />

nooit van zyne werken ,<br />

maar wel de roem van de<br />

C 2 zelve


36<br />

SCHOUBURGH DER<br />

zelve voorgekomen. Het had de Bie, die zoo veel<br />

korter op van Manier gevolgt is , doenlyker geweeft<br />

, van hem wat te melden , dan my , nu'er zoo<br />

veele jaren verloopen zyn. Maar wat raad? wy<br />

moeten 't ons getrooften, dat wy van fommige<br />

Konftfchil<strong>der</strong>s , die in onzen tyd noch geleeft hebben<br />

, maar weinig weten te zeggen ; ja naaulyks<br />

agter fommiger geboortentyd hebben kunnen ko-<br />

men j<br />

zoo om dat 'er van de zelve geen nageflacht<br />

meer overig was , en zy die hen in hun leven gekend<br />

hadden, dood waren, alsookomdatfommigen,<br />

die noch al veel bericht daar omtrent zouden<br />

hebben konnen geven , zig daar aan niet lieten gelegen<br />

zyn ,• 't geen my dikwils verdrietig gemaakt<br />

heeft, ziende dat myn yver zoo traag geholpen<br />

wierd. Ja ik kan den Lezer wel verzekeren met<br />

waarheid , dat , indien ik een y<strong>der</strong> , waar van ik<br />

on<strong>der</strong>rigtinge , in dingen die duifter voor my waren<br />

, verzocht hebbe , in dien zelven yver en geneigtheid<br />

gevonden had, als daar ik in was, veele<br />

zaken meer in 't lichtzouden gekomen hebben,<br />

die nu wel voor altoos in 't duifter zullen begraven<br />

blyven.<br />

Om dezen tyd , of wel wat vroeger werd tot<br />

Leiden geboren Mr. ISAAK NICOLAI. <strong>De</strong>n<br />

netten tyd van zyne geboorte heb ik niet konnen<br />

nafpeuren. Ook verwon<strong>der</strong> ik my dat Karel van<br />

Manier niet een woort van hem melt , te meer<br />

dewyl hy een Man van aanzien , en verfcheidenmalen<br />

Borgermeefter <strong>der</strong> Stad Leiden geweeft is<br />

daar en boven lang genoeg voor zyn tyd geleeft<br />

heeft om het gerucht van zyn naam en Konft te<br />

konnen hooren ; want men vint zyn naam al in<br />

den jare 1596 op de Rol <strong>der</strong> Borgermeefteren<br />

getelt. * Daar en boven waren toen al van zyne<br />

Konft-<br />

* Zie de Befchryving van Leiden p, 618.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 37<br />

Konflwerken te zien , inzon<strong>der</strong>heid in de Vierfchaar<br />

, op de <strong>groote</strong> Looyhal , en verfcheiden<br />

<strong>groote</strong> huizen te Leiden, die naar dien tyd pryllyk<br />

gehandek zyn. Wat zucht deze Heer voor de Konfl<br />

gehad heeft , blykt hier aan , dat hy alle driezyne<br />

Zoonen daar toe heeft aangekweekt. <strong>De</strong>n oudften<br />

Jakob Isaaksz. is langen tyd te Napels geweefl<br />

, alwaar hy ook een vrouw trouwde en met de<br />

zelve in den jare 1617 in zyne Va<strong>der</strong>flad Leiden<br />

kwam, en de Konfl tot genoegen <strong>der</strong> liefhebberen<br />

aldaar ,en op an<strong>der</strong>e plaatfen oeffende , tot dat hem<br />

door de Dood de draad des levens afgefneden wierd<br />

binnen Utrecht in 't jaar 1639, daar hy ook begraven<br />

is. Klaas Isaaksz. zyn tweede Zoon,<br />

onthielt zig in den Haag , en zyne Konfh was ge-<br />

wilt. Willem Isaaksz. was in zyn leven<br />

Hopman van de fchuttery te <strong>De</strong>lft , en een geacht<br />

Plaatfny<strong>der</strong> , maar hem is in 't bloejenfte van zyne<br />

Lentejeucht op 'tjaar 1 61 2,het leven door de Dood-<br />

zeis afgemaait.<br />

Thans verfchynt ADAM van OORT.<br />

Hoe dat dikwerf de gedachtenifTen van wakkere<br />

en hunne roemwaardige werken outyds<br />

mannen ,<br />

door den tyd en woede van Mars , in de vergetenheid<br />

begraven zyn , blykt hier uit , dat ik , na on<strong>der</strong>zoek<br />

gedaan te hebben , niets van hem weet te<br />

zeggen, als daiKarelvan Man<strong>der</strong>, in 't leven van<br />

Ottavio van Veen, zyn naam melt:en dat Kornelis<br />

de Bie zyne Konfl pryft, zeggende:<br />

<strong>De</strong>es Konfl du heeft van Oort, zoo wel enfraai gedaan<br />

,<br />

Dat vele Geeflen zelfs daar afverwon<strong>der</strong>dflaan.<br />

Die niet en is by 't goud van Crefus tegelyken.<br />

Die rykefchat moet voor dees bemelgaven wykcn,<br />

C 3<br />

Or^


38<br />

SCHOUBURGH DER<br />

On<strong>der</strong> zyn Afbeeldze] door Hendrik Snyersgefheden,<br />

leeftmen dat hy is een leerling van* Lam-<br />

bert , zynen Va<strong>der</strong> geweeft : dat hy is geboren te<br />

Antwerpen, in 't jaar 1557. en geilorven I ^4 I v<br />

zyne Beeltenis na het zelve gevolgt , zietmen nevens<br />

A. Elshaimer in de Plaat C.<br />

OCTAVIO van VEEN, geboren uit een<br />

aanzienlyk en vermaard geilacht , tot Leiden , in<br />

't jaar 1558- Verloor zyn ou<strong>der</strong>s vroeg. Zyn<br />

Voogden of Opzichters lieten hem de Taalkunde,<br />

en tefFens de Tekenkonft leren, bylsAAK Nicolai,<br />

die in den jare 1596 Borgermeefter tot Leiden was.<br />

Met zyn vyftiende jaar beitelden zy hem te Luik,<br />

om zig in de taalgeleertheid voort te oeffenen. Hy<br />

gaf al vroeg blyken van zyn groot vernuft, zoo in de<br />

rale , als in de teekenkunde , daar hy wel inzon<strong>der</strong>heid<br />

toe geneigt was; des zocht hy on<strong>der</strong> voorwending<br />

van de taaloefFening voort te zetten ge-<br />

,<br />

legentheid om daar in te konnen voort gaan , 't<br />

geen hem gelukte. Hy had byzon<strong>der</strong>e kennis aan<br />

den Kardinaal Groosbek (zeit du Pik) die hem brieven<br />

van voorfchryvens gaf aan den Kardinaal Maducio<br />

te Rome, daar hy wel ontfangen werd. Hy<br />

oeffende zig voorts in de Talen, inde Natuurkunde,<br />

Dichtkunde , Wiskundige Wetenfchappen,<br />

en Schil<strong>der</strong>konft , on<strong>der</strong> opzicht van Fred: Zucbefö,<br />

zoo dat hy in Italien wierd aangezien voor een<br />

Man op alle Wetenfchappen afgerecht en gevolgelyk<br />

voor een van de grootfle verilanden van dien<br />

tyd.<br />

Na dathy nu eenige roemwaardige werken gemaakt<br />

had , vertrok hy naar Duitfchland en wierd<br />

ten<br />

* <strong>De</strong>xeLamHert van Oort, van Amisfoort, groot Schil<strong>der</strong><br />

en Bouwmeefter, kwam te Antwerpen in St. LucasGilr,<br />

in 't jaar 1547.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 39<br />

ten eerften in des Keizers dienfl: ontfan gen. Na<strong>der</strong>hand<br />

ook by de Keurvorften van Beyeren en Keulen.<br />

Doch alle de voordeden die zy hem aan de Hoven<br />

aanboden , waren niet machtig om hem lang te houden,<br />

maar hy vertrok, en ging vervolgens zyn<br />

dienfl den Prins van Parma (die toen het beflier<br />

over de Ne<strong>der</strong>landen had) aanbieden , en<br />

fchil<strong>der</strong>den des Prinflen Pourtret levens grootte ten<br />

voeten uit in 't harnas.<br />

Na de dood van dezen Prins vertrok hy naar<br />

Antwerpen daar hy veele Konftwerken maakte,<br />

die daar noch in de Kerken zyn te zien<br />

Als Aartshertog Albert van Ooflenryk hetbeftier<br />

in de plaats van Parma had, ontbood hy hem tot<br />

Bruifelte komen, en maakte hem opziener van de<br />

Geldtmunt; doch niettegenftaande hem dit ampt<br />

veel belemmeringe gaf, liet hy niet na te Schil<strong>der</strong>en.<br />

Hyfchil<strong>der</strong>degemelden Aardshertog nevens de<br />

Infante Clara Eugenialfabella, Dochter van Philips<br />

den II. Koning van Spanje,geboren in den jare 1 566,<br />

en getrouwd met den Aardshertog Albertus 1599.<br />

die een Zoon was van Keizer Ferdinand den II.<br />

Welke Hukken tot een vereeringe gezonden werden<br />

aan Jakob Koning van Engeland.<br />

Om nu te toonen dat zyn geelt tot alles bekwaam<br />

was , maakte hy een lange reeks van Emblemataa<br />

, of zinnebeelden , een werk alleen voor<br />

vernuftelingen.<br />

Dus zag men van hem zinnebeelden van Hora-<br />

tius. 't Leven van St. Thomas van Aquina , en zinnebeelden<br />

van de ydele liefde ; die hy opdroeg aan<br />

gemelde Infan te, die hem daarvoor zoo veel gunft<br />

bewees dat zy hem verplichtte ook iet diergelyks te<br />

maken van de Goddelyke Liefde.<br />

Lodewyk de XIII. Koning van Vrankryk deed<br />

C 4<br />

hem


40<br />

SCHOUBURGH DM<br />

hem verfcheiden malen zyn Hof aanbieden , maar<br />

tevergeefs; want hy had voorgenomen in de Ne<strong>der</strong>landen<br />

zyn leven in de Konft te flyten. Gelyk<br />

hy ook te Bruflel geftorven en begraven i$<br />

in 't jaar 1629, den 6 van Bloeimaand.<br />

Octavio, komt my voor uit alle omftandigheden<br />

d'eerften of voornaamfte geweeft te zyn<br />

die uit het Oórlogspuin 't hooft boven gefteken,<br />

en den opbouw van de Konft in Ne<strong>der</strong>land (daar<br />

doordefchultdesOorlogs, Konft en Konftenaars<br />

ontbraken) voortgezet en aangekweekt hee^ft,<br />

waarom men dan met recht van hem heeft mogen<br />

zeggen<br />

Dum quondam ingentis &? . . .-,<br />

Dat op dezen zin uitkomt , waar in hy fprekende<br />

word ingevoert,<br />

Jfeelftoffen dat hun pen de Helden tot de wolken<br />

Heeft opgebeurt om "tjlaanvan onver-wonnen Volken ,<br />

En hunnen roem door heel de Waerelt getrompet.<br />

Maar my hifi onze Konfi dus lang door Mars<br />

verplet ,<br />

En in een oorlogsnacht gedompelt en begraven 9<br />

Weer op te beuren , en hem luijter te doen draven<br />

Door al het waereltront. Door myne nyvre hand<br />

Is weer de Kunjl gebragt in haren hoogen Jtant ,<br />

Waar op ik moedig ben ten trots <strong>der</strong> la/leraren.<br />

om welke rede wy zyne Beeltenis op de Tytel<br />

geplaatft hebben.<br />

Dat de alverwoeftende Oorlog het Graf <strong>der</strong> Konften<br />

en het be<strong>der</strong>f <strong>der</strong> Konftenarenis, geeft de Y*<br />

ftroom-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 41<br />

flroomdichter niet onfierlyk in den voorzang van<br />

zyn Zege <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>konft dus te kennen<br />

O Kon/ten buigt voortaan uw hooft }<br />

Als gy de Krygstrompet hoort /teken<br />

Dat /chel geluit vermoeit uw /preken.<br />

<strong>De</strong> blakende Oorlogsvlam verdooft<br />

<strong>De</strong>n lui/ter ,<br />

die u pleeg te fieren ;<br />

Mars eigent zei/ dan uw laurieren.<br />

Wat baat het , of gy geeft ig weidt ,<br />

En trots braveert met uwe waarde ,<br />

Wanneer een krygsftorm werpt ter aarde<br />

Uw ingebeelde onfierflykheit ?<br />

Voor al ziet elk hoe d y<br />

eel/te verven<br />

<strong>De</strong>r Schil<strong>der</strong>konft om 'f hoo/t be/terven.<br />

Dat dezelve noch al zoo arg gedrukt worden<br />

door inlandfche Kerkberoerten , en borgertwiften<br />

, waar door elk genoeg om die rampen ,<br />

min om de Kond te denken heeft, is door de<br />

bevindinge ontdekt; inzon<strong>der</strong>heid in zulken tyd<br />

toen de Konft meer tot pronk <strong>der</strong> Kerken<br />

als tot huiscierfel gebruikt wierd. Nu leefde hy<br />

in dusdanig een tyd waarin de Kloofterlingen be-<br />

deefl ftonden te kyken, als beducht voor een algemeen<br />

verval van den Roomfchen ftoel door de predikinge<br />

van Johan Kalvyn , Martyn Luther en an<strong>der</strong>en<br />

meer , waar door de gemoe<strong>der</strong>en van 't gemeen<br />

tegens elkan<strong>der</strong><br />

groeiden.<br />

in bitterheid en twift aan*<br />

In zulk een ftand zomtyds arger , zomtyds beter<br />

voor de Konft , bleef het nog al eenige agtereenvolgende<br />

jaren. Want Willem Goeree teekent in<br />

Zyn waereltlyke veran<strong>der</strong>ingen aan , op hetjaar 1566<br />

uit van Man<strong>der</strong> 3 dat de Brugfe Schil<strong>der</strong>,<br />

C 5<br />

Mar^<br />

kus


42<br />

SCHOUBURGH DER<br />

kus Geeraards , die veel zig beholp met teekeningen<br />

voor de Glasfchil<strong>der</strong>s te maken , geheel buiten<br />

eenig werk was , wegens de nieuwe predikatien<br />

die de Kond geheel in flilftant bracht. En hy voegt<br />

'er by : Want de Papery raakte in Ne<strong>der</strong>land zoo<br />

zeer aan 't Jlapbakken , dat zelfs de Schil<strong>der</strong>s en<br />

Beelthouwers begonnen van Jlegte neringe te klagen<br />

waarom ook gemelde Geeraards bet etzen van eenige<br />

Ezopifche Fabelen in 125 kopere platen ter handnam:<br />

welke Fabelprinten na<strong>der</strong>hand in 't Boek gebracht<br />

zyn , dat by ons noch met de naam van Vorjtelyke<br />

Warande <strong>der</strong> Dieren bekent , en door den Dichter<br />

Jwft van den Vondel , met leerzame uitleggingen in<br />

Vaarzen opgehel<strong>der</strong>t is. Dus ver breed genoeg , aangezien<br />

de tyd ons gebied , dat wyzynen jaargenoot<br />

ten tooneel voeren , welke zoo 't my toefchynt,<br />

al vroeg de donkere wolken van twift , die de<br />

Konft drukten is ontvlugt , om ze el<strong>der</strong>s adem te<br />

doen fcheppen.<br />

In wat deel van de Konft. JAN de WAAL<br />

zig heeft geoefFent , weet ik niet. Maar wel dat<br />

hy de Konft , by den ouden Francois Franken van<br />

Herent als , gemelt by van Man<strong>der</strong> bhdz. 161. ge-<br />

leert heeft, en zig met eenen Jan de May er ,<br />

die een goed Schil<strong>der</strong> was , naar Parys begeven<br />

alwaar hy zyn Konft met yver heeft voortgezet<br />

en de fortuin hem is gunftig geweeft. Hy was een<br />

Antwerpenaar van geboorte, en ftierf in 't jaar<br />

1633 oud 75 jaren.<br />

Nevens hem verfchynt zyn tydgenoot<br />

ADRIAAN NXEULANT, gebooren tot Antwerpen.<br />

<strong>De</strong>ze heeft de grondbeginfelen van de<br />

Konft geleert by Pieter Franfz, die te Helzevor<br />

In de Sond , in het jaar 1569 geboren is, dog een<br />

Haarlemmer van afkomft was , en tot Amfterdam<br />

woon-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 43<br />

woonden. Hy begaf zig daar na tot het on<strong>der</strong>wys<br />

van Francois Badens , die wel een Antwerper van<br />

geboorte was , maar 't ze<strong>der</strong>t zyn vyfjaren met zyne<br />

ou<strong>der</strong>s , die om den Spaanfen moordluft t'ontwyken<br />

, in den jare 1576. tot Amfterdam was komen<br />

woonen. Hy was een goet Schil<strong>der</strong> van kleene<br />

Beekjes en Landichappen , en ftierf op den 5 van<br />

Bloeimaand ióoi.<br />

<strong>De</strong> Bloemen , welke met hare menigerhande<br />

fchoone geflulten, aangenaame koleuren,en verkwikkende<br />

geuren , de hooven fleren , en het oog<br />

<strong>der</strong> aanfehouwers verluftigen , ontfpruiten in 't prilfhe<br />

van den Zomertyd ; maar onze ABRAHAM<br />

BLOEMAART , een <strong>der</strong> fchoonfte en welriekende<br />

bloemen in den bloemhof <strong>der</strong> Konit,<br />

ontlook in den guuren wintertyd , ontrent Kersdag<br />

in 't jaar 1564. binnen Gorkom. Hy was een Konf-<br />

tig Bouw- en Vejtingbouwmecftcr en zyn Va<strong>der</strong> een<br />

Beehfny<strong>der</strong> , zeit K. de Bie by vergiffing. Dog van<br />

Man<strong>der</strong> zeit : zyn Va<strong>der</strong> Kornelis Bloemaart genoemt<br />

ver/tont zig op de Bouw- en Veftingbouwkun-<br />

de ,<br />

daar beneevens was hy een Kon/tig Beeldjny<strong>der</strong>.<br />

't Is klaar dat de Bie (die 't levens bedryf uit van<br />

Man<strong>der</strong> ontleent heeft) in 't nafchryven geen genoegzame<br />

acht heeft gegeeven. Van Man<strong>der</strong> geeft<br />

reden waarom zyn Va<strong>der</strong> uit zyne geboorteflad<br />

Dordrecht met 'er woon naar Gorkom vertrok ,<br />

van daar naar 'sHertogenbofch , van daar weer naar<br />

Utrecht, hoe dat onze A. Blo e maart<br />

van Parys 't huis gekomen , van Utrecht te Amfterdam<br />

kwam wonen met zyn Va<strong>der</strong> die aldaar<br />

voor Stads Bouwmeefler is aangenomen geworden.<br />

Na des Va<strong>der</strong>s overlyden keerde Bloekaard<br />

we<strong>der</strong> naar Utrecht. En hy is (zeit de Bie)<br />

over


44<br />

SCHOUBURGH DER<br />

over drie of vier jaren eer/t geftorven. Alsmen 4<br />

jaren aftrekt van 1662 ( wanneer zyn Boek gedrukt<br />

is) zoo komt het uit op 1658. Dog het is niet<br />

te denken , dat hy dus oud zou geworden zyn.<br />

Dus moet men het zeggen over 3 of 4 jaren , nemen<br />

op den tyd als hy dit boek fchreef, dat veel jaren<br />

kan geweeft zyn eer het ter drukpers kwam , en over<br />

zulks deze rekening onzeker is. Doch dat hy een oud<br />

man geworden is,blykt uit het Rym, waar in men aldus<br />

leeft: <strong>De</strong> Dood had hem gcfpaart omtrent de hon-<br />

<strong>der</strong>d jaren.<br />

Wat Meefter hy tot on<strong>der</strong>wyzer in de Konfl<br />

gehad , en wat voorname ftukken hy gemaakt heeft<br />

en welke noch van hem te zien zyn, kan in van<br />

Man<strong>der</strong> nagelezen worden op p: 209. die daar in<br />

met de Bie verfcheelt dat hy verfcheiden Meefters<br />

met namen opteld , waar by Bloemaart geleert zou<br />

hebben , d'andre daar en tegen zeit<br />

Mcefl heeft hy uit den geeft decs Konfl alken hekomen<br />

En zon<strong>der</strong> on<strong>der</strong>voys<br />

Zyn Beeltenis zietmen in de Plaat C boven de beel-<br />

teniffen van Ehhaimers en Ad. van Oort.<br />

Hy heeft drie Zonen naargelaten die mede de<br />

Konfl: hanteerden.<br />

HENDRIK, d'oudfte, had de Schil<strong>der</strong>konfl<br />

by zyn Va<strong>der</strong> geleert , doch weinig van zyn<br />

geeft en aart overgeèïft , ook geene bekwaamheid<br />

om met de Waerelt te konnen omgaan<br />

, waarom Sandrart geefïig van hem zeit<br />

Hy heeft zyn gclakskogel niet vernuftig genoeg weten<br />

voort te fchieten , en dus is het afzetzel van die<br />

fchoone Bloem verftikt. In de tweeden, Adriaan<br />

8<br />

e *


-ï.ï-c


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 45<br />

genoemt, was meer geeft en yver . Hy<br />

werd een goed<br />

Schil<strong>der</strong>, en trok naar Italien om zyn Kon ft voort<br />

te zetten , daar in hy dapper toenam. Daar na<br />

raakte hyindienftteSalsburg by eenen Benediótus<br />

groot beminnaar van Konft , en maakte daar vele<br />

iraaije ftukken. Maar geraakt in woorden met een<br />

Student, werd hy dood gefteken.<br />

KORNELIS de Jongde had zig ook tot het<br />

fchil<strong>der</strong>en begeven, maar verwiffelde 't penceel<br />

voor 't graafyzer , naardien zyn natuur daar toe meer<br />

geneigt was. Hy leerde de behandelinge van<br />

't graafyzer by Krispyn van de Pas: en kwam in<br />

korten tyd zoo veer dat hy verfcheiden platen<br />

zoo naar teekeningen van zyn Va<strong>der</strong> , als van an<strong>der</strong>en<br />

in koper fheed,waar van de drukken noch on<strong>der</strong><br />

de liefhebbers van Printkonft in agting zyn. Hy<br />

vertrok om gelegen theid tot het maken van <strong>groote</strong>r<br />

werken te hebben eerft naar Parys en vandaar naar<br />

Romen, daar hy veel heerlyke Printen na Schil<strong>der</strong>yen<br />

van de geachte Italiaanfche Konftfchil<strong>der</strong>s gemaakt<br />

heeft. Zyn Va<strong>der</strong> die <strong>groote</strong> geneigtheid had<br />

om hem voor zyn dood noch eens te zien , ontbood<br />

hem; maar het overkomen werd van hem zoolang<br />

van den eenen tot den an<strong>der</strong>en tyd verfchoven tot<br />

dat zyn Va<strong>der</strong> flierf, en hy toen voornemens wierd<br />

daar te blyven. En flierf'er in <strong>groote</strong>n ou<strong>der</strong>dom.<br />

Hoe verfchillig de Konftoeffenaars zyn , in<br />

opzigt van de verkiezinge hunner voorwerpen<br />

en hoe deze tot dit , en we<strong>der</strong>om an<strong>der</strong>e tot dat<br />

deel van de Konft door een natuurlyke zucht worden<br />

aangedreven , zalmen doorgaans in ons werk<br />

konnen befpeuren.<br />

TOBIAS VERHAEGT was gezet op<br />

't fchil<strong>der</strong>en van Geboomte , Gebergten , Ruinen,


46<br />

SCHOUBURGH DER<br />

nen , Gebouwen &c. K. de Bie melt tot zynen<br />

roem,<br />

Hoe fraay dat y<strong>der</strong>ftuk verzacht isin'tverfchiet<br />

<strong>De</strong> Boomen fcboon getroft en levendig gefchil<strong>der</strong>t ,<br />

<strong>De</strong> gronden los en mals , de takken dicht verwil<strong>der</strong>t.<br />

Hy is om zyn Konft heel bemint by den Hertog<br />

van Florenfen en fe<strong>der</strong>t te Romen beroemt geweeft<br />

Daar hy ook heeft gemaakt den Babiion fen toren ,<br />

Die daar meer iverd geacht als eenig werk te voren:<br />

Gelyk hy naarmaals noch gemaakt heeft drie ofvier y<br />

Waar van vier eenen vint gefchil<strong>der</strong>t binnen Lier ;<br />

Die Frank heeft geftoffeert met aardige Figuren ,<br />

Waar door dat zynen roem zal eeuwig blyven duwen .<br />

In 't Leven van Octavio van Veen vind ik zynen<br />

naam on<strong>der</strong> de Aankomelingen geboekt. Hy<br />

kon roemen dat hy een grootmeefter tot on<strong>der</strong>wyzer<br />

gehad heeft, en door dat zelve Konftzog<br />

ook een grootmeefter ( te weten Petr. Paul.<br />

Rubbens ) opgekweekt heeft. Hy is geboren te<br />

Antwerpen in den jare 1566. en aldaar ook geftorven<br />

in 't jaar 163 1.<br />

Nu volgt de Konftige Pourtretfchil<strong>der</strong> Mrgeboren<br />

te <strong>De</strong>lf 1567.<br />

CHIEL MIEREVELT ,<br />

wien wy moge vergelyken met de Aardvruchten ,<br />

die hunnen beftemden tyd hebbende om te vol-<br />

groeien, echter menigmaal , wanneer de Natuur dezelve<br />

door bekwamen reegen en zonnefchyn gunftig<br />

is , eer<strong>der</strong> tot rypheid komen , dan de Landman<br />

gewacht had , 't geen hem dan hoop geeft<br />

van zyn oegft en winft zeker te hebben. Dus is<br />

het


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 47<br />

het gebeurd met onzen Mierevelt , van wien getuigt<br />

word, dat de vruchten van zyn vernuft vroeger<br />

als naar gewoonte tot rypheid gekomen , <strong>groote</strong><br />

hoop van eenen gelukkigen uitflag aan zyne ou<strong>der</strong>s<br />

gaven ; want met zyn ag[fte jaar kon hy trots den<br />

bellen Schoolmeefter van <strong>De</strong>lf fchryven ; waarom<br />

hy al van zyn twaalfde jaar af , by den vermaarden<br />

Konflfchil<strong>der</strong> Anthony Blokland befteld werd , om<br />

de Kortft te' leeren, welkers penceelhandelinghy<br />

in weinige jaren wifl na te bootfen.<br />

Ons luft het levensbedryf , van dien puikfchil-<br />

<strong>der</strong> zyner Eeuw in Pourtretten, te vervolgen tot<br />

aan zyn grafftee , daar wy uit 's va<strong>der</strong>s lykas een<br />

jongen Fenix, den Va<strong>der</strong> nietongelykinfchoonheid<br />

, zullen zien voortfpruiten.<br />

Van Mandcr breekt de fchakel van zyn levens<br />

bedryven af, met tot zynen roem te zeggen , op pag.<br />

196. Dat hem de Hertog Albertus , om zyn verbeven<br />

Kon/t , met <strong>groote</strong>n ernft heeft aangezogt. En<br />

Sandrart zegt : dat by zo ver in de gonft des Hertogs<br />

door zyne Kon/t was ingedrongen , dat hy hem<br />

vergunde en vryheid gaf, om zyn Mennoniften Gods-<br />

dienft die toenmaals naau vervolgt werd, onverhin<strong>der</strong>t<br />

te mogen beleven. En als wy de oudegedenkfchriften<br />

<strong>der</strong> Stad <strong>De</strong>lf doorfnuffelden, vonden wy<br />

ook t'zyner eere geboekt, dat, als Koning Karei<br />

de eerfte trouwde met Henriette de Bourbon ,<br />

Dochter van Henrik den IV. Koning vari'Vrankryk<br />

, in den jare 1625, hy verzocht werd om<br />

te Londen by zyne Majefteit te komen, het welke<br />

hy ook gedaan zoude hebbén, ten ware in dien zomertyd<br />

het peflvuur zig te Londen zodanig ver-<br />

fpreid hadde, dat de Koning en Koninginne zelf<br />

geraden vonden , de ftad te ruimen , waardoor zyn<br />

voornemen gefluit zy nde hy befluit nam het overige<br />

van


48<br />

SCHOUBURGH DER<br />

van zyn levenstyd in zyn eigen Va<strong>der</strong>land te eindigen.<br />

Gelyk hy ook , na dat hy vele Vorftenen<br />

Heeren gefchil<strong>der</strong>d heeft, tot <strong>De</strong>lf geftorven is<br />

op den 27 van Hooimaand 1641. en een goeden<br />

naklank nagelaten heeft. <strong>De</strong> vermaarde Dichter<br />

Joachim Oudaan maakte 't zyner gedachtenis dit<br />

tydtellend Graffchrift<br />

DAT AAN DEN GROOTEN MIeReVeLt<br />

sterfLIk Was,<br />

aLs 't tot asCh<br />

EN STOF HEEN VJeL, Is hIeR GESTeLt *<br />

HET ANDER LAAT GEDACHTENIS<br />

AAN DEES KRElTS;<br />

OF REE WeItS<br />

NAAR 'T RUK DAAR GEENE NACHT EN Is*<br />

M. I3C, XLI.<br />

Ik vind ook een an<strong>der</strong> op zyne afbeelding door<br />

hem zelf gefchil<strong>der</strong>t , aldus<br />

Dit 's cTuiterlyke fcbyn van Michiel Miere-<br />

VELDT<br />

Die door zyn <strong>groote</strong> geeft hem zelfs onfterflyk fieldt.<br />

On<strong>der</strong> zyne leerlingen worden geteld inzon<strong>der</strong>heit<br />

Paulus Moreelze, Pieter Gerritze Monfoort en<br />

Klaudius* Komelisze. Hy was een wel befpraakt<br />

eil vrindelyk man , waar door hy over al aangenaam<br />

was: men gelooft dat hy in zyn leven wel 5000<br />

Pourtretten gemaakt heeft , waar on<strong>der</strong> zyn geweeft<br />

daar hy 150 gulden voor gehad heeft.<br />

Een groot getal van zyn Pourtretten ziet men in<br />

koper gefneden van zyn zwager Willem <strong>De</strong>lff, in<br />

druk uitkomen , deze is geftorven voor zyn fchoonva<strong>der</strong>


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 49<br />

va<strong>der</strong> , welke overleden is te <strong>De</strong>lfden 27 van Hooimaand<br />

164.1. en heeft naargelaten twee. zoonen,<br />

den eerflen Piet er Mierevelt, geboren<br />

1595. den 5 Oótober , die een uitmuntend Pourtretfchil<strong>der</strong><br />

geweeft is , gelyk men zien kan aan een<br />

Huk op de Snykamer tot <strong>De</strong>lf, zynde van den<br />

zelven aart als van zyn Va<strong>der</strong>.<br />

PAULUS MOREELSEisgeborentotU*<br />

trecht, in 't jaar 157 1. Karel van Man<strong>der</strong> gedenkt<br />

aan hem in zyn Boek op pag. 212. B. en zegt:<br />

Ook is f Utrecht een Schil<strong>der</strong> , geheet en Paulus Mo»<br />

reelze. <strong>De</strong>ze is byzon<strong>der</strong> in het Konterfeiten zoo<br />

groot als 't leven: heeft 'er tegenwoordig verfilm-<br />

de on<strong>der</strong> handen , welke meefterlyk behandelt zyn , als<br />

van den Graaf en Gravinne van Kuilenborg ten voe-<br />

ten uit , zoo groot als 't leven ; de Huisvrouw van.<br />

Sr. Knotter , welke troont Konftig gebandelt is , en<br />

an<strong>der</strong>e<br />

revelt ,<br />

meer. <strong>De</strong>ze is een leerling van MichielMie*<br />

en noch redelyk jong. Wy voegen hier by,<br />

dat hy toen al in ïtalien geweeft had , en daar<br />

door in zyn Konfl merkelyk was toegenoomen.<br />

Hy had zig te Romen zynde geoeffent in 't fchil<strong>der</strong>en<br />

van Hiflorien , maar vond daar toe geen tyd om<br />

eenige Hiftoriftukken te maken , om dat hy door de<br />

menigvuldigheid <strong>der</strong> Pourtretten, die hem van alle<br />

kanten toevloeiden, belemmert of belet werd. Hy<br />

was niet alleen een Konftig Schil<strong>der</strong> in diervoegen,<br />

dat hy <strong>groote</strong>n roem behaalt heeft , maar daar<br />

nevens ook Bouwmeefter , waarom ook de Katrynepoort<br />

, te Utrecht , naar zyn bellek gebout is.<br />

Hy is geftorven Raad en Schepen <strong>der</strong> Stad Utrecht,<br />

in het jaar 1638. en zyn lyk werd meteen<br />

ftatig gevolg ter aarde beftelt. Dit mogt den Vromen<br />

JAN van KUIK WQUTERSZOON,<br />

Konftig Paneel- en Glasfchil<strong>der</strong> niet gebeu-<br />

I. <strong>De</strong> ei, D ren,


50<br />

SCHOUBURGH DER<br />

ren, hebbende zyn noodlot ge wilt, dat zyn lichaam<br />

levendig door de vlamme verteerd wierd.<br />

Het is byna niet om te geloven,dat men lenen waar<br />

in de rede , liefde , verdraagzaamheid , medelydzaamheid<br />

en alle Chriflelyke deugden en hoedanigheden<br />

, volgens het voorbeeld en de leere van hunnen<br />

patroon Jefus , on<strong>der</strong> welkers Baniere zy zig<br />

hebben laten infehry ven , behoorden plaats te hebben,<br />

zig tot zulken vervloekten drift, haat, en<br />

dwingelandy hebben konnen uitlaten , zoo niet<br />

menige voorbeelden ons hadden doen zien , dat de<br />

drift <strong>der</strong> zulken veel ongetoom<strong>der</strong> , hun haat<br />

vinniger , en hunne meeflerichap met dwingelandy<br />

verzelt gaat. Trouwens ie<strong>der</strong> byna weet wat de<br />

Latynfche fpreuk , Odium Diabolkum , en Odium<br />

Tbeologicum , beduiden wil.<br />

Maar wat zullen wy zeggen ? wy zien dat het<br />

egter dus gebeurt , tegenshet recht <strong>der</strong> natuur aan,<br />

die y<strong>der</strong> in opzicht van zyn Godsdienft vrye keur<br />

Iaat , zoo dat , wie het zy , niemant bevoegt is<br />

over eens an<strong>der</strong>s gemoet te heerfchen , en deffelfs<br />

begrippen , naar zyn oordeel of begrip • te dwingen<br />

: dewyl y<strong>der</strong> menfeh in dat opzigt op zich<br />

zelven ftaat, en van niemant afhangt dan van zyn<br />

Schepper , aan wien hy daar van reken fchap zal<br />

moeten geven ten laatlten dagen. Egter, gelyk<br />

wy even noch eens zeiden , gebeurt het ; en zal het<br />

voorbeeld van dezen man hier toe ten bewys konnen<br />

dienen.<br />

JAN van KUIK WOUTERSZEwerd<br />

om zyn geloofsgevoelen , 't geen van dat <strong>der</strong><br />

Monniken verfchilde, aangeklaagt , en gevolgelyk<br />

te Dordrecht op de Vuilpoort , toenmaals de Gevangenpoort<br />

, gezet , met Adriaantje Jans van<br />

Molenaars-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 51<br />

Molenaarsgraaf. Daarhy eenen langen tyd gevangen<br />

zat , om rede (gelyk my klaar toefchynt) dat<br />

de Hoofdfchout , Jan van Drenkwaert Boudewynfze<br />

, hem wel lieffl had willen verfchoonen<br />

en dus , gelyk men gemeenlyk in zulk geval<br />

doet , het uitvoeren van het vonnis van tyd tot<br />

tyd uitftelde , en fleurende hield. <strong>De</strong> gemelte<br />

Hoofdfchout was noch jong en ongebaardt<br />

waarom zyn Pourtret ook konde dienen voor Salomon<br />

, in de Hiftorifche vertooning van Zyn eer-<br />

fte Recht , waar van hy een groot tafereel in de gevangenis<br />

had befchil<strong>der</strong>d voor den Opperfchout.<br />

Doch dit doen veroorzaakte niet alleen agterdenken<br />

by de Monniken , maar zy hadden de ftoutheid<br />

van in hunne openbare Predikatien te zeggen:<br />

dat de Schout hem dus lang in de gevangenis hield,<br />

om dat hy voor hem zoude fchil<strong>der</strong>en ; en lasterden<br />

zyne flaphertigheid. * Waarom de<br />

Schout zig gedrongen vond , hem ten flagt-<br />

offer hunner woede over te geven ; gelyk gefchiedde<br />

, zoo dat hy , op het nieuwe werk te Dordrecht<br />

op den 28 van Lentemaand 1572. in weerzin van<br />

de meefte aanfchouwers, te gelyk, met de voor-<br />

gemelde Adriaantje Jans , levendig om de getuige*<br />

niflen van Jefus Chriftus , is verbrand. Hy liet na een<br />

bedroefde Vrouw , een Dochtertje van 7 jaren<br />

en een goet gerugte.<br />

Hem volgt SEBASTIAAN FRANKS, van<br />

wien van Man<strong>der</strong> , op pag. 208 , aldus meld : Hy<br />

heeft geleert by Adam van Oort , en is nu 1604 oud<br />

omtrent 3 1 jaren ; is geeftig in 't maken van Land-<br />

fchappen , Peerdekens en Beeldekens.<br />

IL de Bie meld daar benevens van GabricI, en<br />

D 2<br />

den<br />

* ZieMatt. Balens befchry vinge van Dordrecht p. 841. en<br />

't Bloedig Tooneel <strong>der</strong> Doopsgezinden , pag.jpo. en6i8,


52<br />

SCHOUBURGH DER<br />

den Jonge Franks , dien ik gis dat hy na<strong>der</strong>hand in<br />

zyn rym Jan Baptift noemt, op pag. ioo. en on<strong>der</strong><br />

zietmen Sebaftiaair,<br />

de Pourtretten van Van Dyk ,<br />

Franfois, en Franpis Franks den jongen.<br />

Sebastiaan komt my voor als de grondwel,<br />

waar uit de an<strong>der</strong>e Konftbeken afvloeijen , of hunne<br />

af komft hebben. Immers hy fchynt my toe<br />

de eerfte van dien Konftftam te wezen , aangezien<br />

van Manier van geene an<strong>der</strong>en meld. En hier in<br />

komt de Bie , met van Man<strong>der</strong> over een , dat S e-<br />

Bastiaan, een braaf Schil<strong>der</strong> van Landfchappen<br />

en Figuurtjes was. Myn fchoonva<strong>der</strong> jakob Sasbout<br />

Souburg had in zyn tyd twee Landfchappen , met<br />

fraaije Figuurtjes van hem, opkoper gefchil<strong>der</strong>t,<br />

diemy altyd won<strong>der</strong> wel bevielen. In 't eene Hond<br />

afgebeeld , hoe de kin<strong>der</strong>en van Bethel, die den Propheet<br />

, Kaalkop na riepen , door de Beeren verfcheurd<br />

wierden. In het an<strong>der</strong> was een Hiftorie<br />

uit het Nieuwe Teftament, en de beeldjes waren<br />

vaiï geteekent , en los gekleed.<br />

Van den jongen Franks zegt de Bie , dat zyn<br />

Konft beftond in het verbeelden , zoo van Hiftorien<br />

van 't Nieuwe Teftament , als van het oude Roomfche<br />

Volk , het gewoel is zon<strong>der</strong> ent, het geen<br />

zyn eelpenceel daar in weet af te beelden,<br />

een loden aart daar kragtig uit te haaien.<br />

en met<br />

Wie nu van deze de Konflvertrekken , behangen<br />

met veelerhande Konltftukjes , in 't kleen, en<br />

zoo, dat men daar in de behandeling klaar ziet,<br />

van eiken meefter, gefchil<strong>der</strong>t heeft, weet ik<br />

niet. Wy zien dat de beruchte van Dyk hunne Beel-<br />

tenifïen heeft waardig geacht , om on<strong>der</strong> de grootlïe<br />

Konflfchil<strong>der</strong>s van dien tyd geflelt te worden.<br />

Nu komt in ordre van tyd ten Tooneel de Konflfchil<strong>der</strong>ADAM<br />

ELSHAIMER, geboren te<br />

Frank-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 53<br />

Frankfoort , in 't jaar f574. Zyn Va<strong>der</strong> was een<br />

Pottebakker , an<strong>der</strong>en zeggen een Kleermaker , die<br />

inhem van jongs af aaneen grootvernuft, en drift<br />

tot de Schil<strong>der</strong>konft befpeurende , hem befleedde te<br />

Frankfoort , by Philip Offenbach , * een goed teekenaar<br />

, en Schil<strong>der</strong> : dien hy na<strong>der</strong>hand veer in<br />

Konft heeft overtroffen. Hy was wars van alle gezelfchap<br />

, doorgaans droefgeeftig , en geneigt tot<br />

eenzaamheid. Tot zyne uitfpanningen verkoos hy<br />

de afgelegenfte plaatzen , waarom hy dikwerf in<br />

Kerken en oude vervalle Ruinen , by zig zelven<br />

gevonden werd , en van die geneigtheid niet was<br />

af te trekken tot gezelfchappen van zyne Konftgenooten<br />

of an<strong>der</strong>en , zeggende<br />

Toen ik my wende met de menfehen te verkeeren ,<br />

Vond ik dat by hen niet , als kwaatdoen, was te keren.<br />

Door welk doen hy wel een tweede <strong>De</strong>mocriet<br />

fcheen te wezen , die (volgens het fchryven van T.<br />

Stanley uit Lucianus en Agellius) in eenzame plaat-<br />

Jen , en in de Graven , die door hunne eenzaamheid en<br />

duijlerheid tot overdenkingen beft dienden, gelyk ook<br />

tot het oeffenen van de kracht zyner verbeelding , zig<br />

verbergde ; om buiten het gewoel <strong>der</strong> menfehen te wezen.<br />

Hy heeft weinig flukken , maar kragtig , uitvoerig<br />

en met veel moeite bewerkt , in zyn leven<br />

gefchil<strong>der</strong>t. Doch heeft echter aan dat kleen getal<br />

genoeg doen blyken , dat hy een groot meefter in<br />

de Konft was. Had hv in zyn leven voor zyn<br />

D Konft-<br />

3<br />

* Van dexen Offenbach oiVffenbach ,<br />

Elshairner , is een groot Altaarftuk , te Frankfoort , in de<br />

Kerk van de Predikheeren , verbeeldende de Hemelvaart<br />

van Chriftus , te ïien. Hy had lig in de Borgerlyke oproeren<br />

gemengt, en ftierf in 't jaar 1640.<br />

Leermeefter van Ai


54<br />

SCHOUBURGH DER<br />

Konftwerk zoo veel gekregen, als 'er nu voor betaald<br />

word , hy waar lichc niet arm geftorven<br />

want dat ftukje 't geen Ceres verbeeld , daar zy een<br />

jongen, om dat die haar befpotte , in een Hagedis<br />

herfchept, daar Ovid.in'tj. B. af vermeld, en dat<br />

door H. Go«


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 55<br />

fchulden verviel, arm werd, en eindelyk in de gevangenis<br />

raakte. In den jare 1 63 2 . leefde zyn vrouw noch, en ver-<br />

fcheide zoonen , maar toen was hy al lang dood.<br />

David Tenier de Oude , heeft in Italien by<br />

hem geleert. Maar inzon<strong>der</strong>heid word zyn leerling<br />

Jakob Ernfi Thoman van Landau, geroemt,<br />

die zyn handeling zoo net wifr. na te bootfen , dat<br />

'er weinig on<strong>der</strong>fcheid in te vinden was.<br />

Van een geheel an<strong>der</strong>en aart en begrip was zyn<br />

jaargenoot LUCAS FRANCOIS, de<br />

Oude. <strong>De</strong> Voorfbe beminde de ftille eenzaamheid<br />

deze het Hofgewoel : de eerfle veragtte het geld<br />

of behield niets , de laatfte had het lief en bedienden<br />

zig daar van. Hunne begrippen verfcheelden<br />

ook zoo veel , als hunne geboorteplaatfen van den<br />

an<strong>der</strong>en lagen ; want hy begreep : dat de Hoven<br />

de fortuin van de Konfi zyn , en dat men die by de<br />

hairen moet houden zoo lang zy hare gunft aanbied.<br />

Zes jaren heeft hy in Spanjen en Vrankryk zyn<br />

Konft, zoo wel in Hiftorien als Pourtretten met<br />

lof geoeffent. Men ziet noch van zyn Konftwcrken<br />

te Mechelen, daar hy geboren is, in het jaar<br />

1574 op den 25 van Louwmaand , en is geftorven<br />

op den 1 6 van Herfftmaand 1 643. naarlatende twee<br />

Zonen Pieter en Lucas , die brave Konfbfchil<strong>der</strong>s<br />

geweeft zyn , en dien wy op 't jaar van hunne geboorten<br />

zullen gedenken.<br />

In den tyd dat Adam Elshaimer, daar wy even<br />

te vooren van gefproken hebben , te Romen was<br />

was HENDRIK GAUD , geboren te Utrecht<br />

uit een doorluchtig geflacht, ook daar. <strong>De</strong>ze hield<br />

<strong>groote</strong> gemeenfchap met Elshaimer , 't ze<strong>der</strong>t hy<br />

kennis met hem gemaakt had , wanneer hy in Holland<br />

was, en had <strong>groote</strong> achting voor zyn Konft,<br />

waarom hy niet alleen kocht ,<br />

D 4<br />

't geen hy maakte,


$6<br />

SCHOUBURGH DER<br />

te, maar gaf hem ook gek vooraf, om voor hem<br />

te fchil<strong>der</strong>en. Hy zelf fchil<strong>der</strong>de ook op die wyze,<br />

waarom hy die ten Model hield , maar inzon<strong>der</strong>heid<br />

ftak hy uit in 't plaatfnyden , gelyk hy ook de<br />

opgegaarde Konft van Elshaimer , we<strong>der</strong>gekeert<br />

tot Utrecht in koper bracht , 't geen zyn eerfle<br />

en laatfte werk gèweeft is. Wanteen Juffrouw die<br />

graag met hem wilde trouwen , gaf hem iets in<br />

dat in ftee van hem verheft te maken , hem 't ver<br />

ftand deed verliezen (dit was in 't jaar 1624) zoo<br />

dat hy geen weet van iets had , ten zy men hem<br />

over de Konft aanfprak, daar van hy tot zyn dood<br />

toe wift te oordeelen.<br />

ROELANT SAVRY Jakobszoon is geboren<br />

te Kortryk in Vlaan<strong>der</strong>en, in 't jaar 1576.<br />

Gelyk de neiginge <strong>der</strong>menfchenzowelals hunne<br />

wezens on<strong>der</strong> malkan<strong>der</strong> verfchillen : zo is de<br />

een ook van een vergenoeg<strong>der</strong> aart als de an<strong>der</strong>. Vele<br />

hebben zich vergenoegt met flegts een gering<br />

deel van de Konft te bezitten , en waren met hun<br />

lot te vreden. M. Hondekoeter , Schil<strong>der</strong>de Vogelen<br />

; P. Snayers , viervoetige Dieren ; Otto<br />

Marcelis , Slangen , Hagediffen , &c. ; Eemont ,<br />

Watervogels, Kruiden &c. <strong>De</strong>ze beelden, geene<br />

Landfchappen. Maar R. Savr y verftond dit<br />

alles , zoo dat men niet kan zeggen , in wat<br />

deel hy beft was.<br />

Zyn Va<strong>der</strong> Jakob Savry, die mede een<br />

goed Schil<strong>der</strong> was, leidde hem tot het Schil<strong>der</strong>en<br />

van Villen, Vogelen, en an<strong>der</strong>e dieren, maar<br />

deze bepaling fcheen hem veel te eng; dusoeffende<br />

hy zich daar benevens in Landfchappen , inzon<strong>der</strong>heid<br />

Noordfche gezigten , als Klippen en Watervallen.<br />

On<strong>der</strong>tuflchen geviel het tot zyn ge-<br />

luk,


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 57<br />

luk, dat de Keizer Rudolph van zyne werken<br />

quam te zien , zyn werkzamen aart prees , hem<br />

in zyn dienft nam en gelegentheidgafommeteen<br />

Heer na Tyrol te reizen , om alle fraaije gezichten<br />

van Landfchappen en Watervallen na 't leven af te<br />

teekenen , en zich den aart en natuur <strong>der</strong> dingen<br />

door geftadige befchouwinge in te drukken, het<br />

geen hy ook won<strong>der</strong> vlytig in agt nam : teekenende<br />

alles wat hem fchil<strong>der</strong>achtig voorkwam in<br />

een boek , 't voorite werk met de pen , de ver-<br />

fchieten met podoot, en voorts met kleurige Tapjes,<br />

of met flaauwe waterverf overwafTen: waar<br />

van hy zich na<strong>der</strong>hand bediende als hy te Praag de<br />

Gallery met Landfchappen befchil<strong>der</strong>de , waar<br />

van de meefte door Egid. Sadelaar, en zyn leer-<br />

ling Izak Major, in koper gefneden in print uitkomen.<br />

Na de dood van Rudolf , die voorviel in 't<br />

jaar 1612. begaf hy zich naar Holland daar hy vee-<br />

Ie zoo <strong>groote</strong> als kleeneKonftftukken voor de liefhebbers<br />

gefchil<strong>der</strong>t heeft. Hy was een man van<br />

middelbare geflalte , maar diklyvig , 't geen aan zyn<br />

kopft.uk of borflbeeld , dat op verfcheide wyzen<br />

in kooper gefneden uitgaat , wel te zien is.<br />

Wy hebben ons bedient van dat gene welk<br />

van P. Moereels gefchil<strong>der</strong>t, en door Geertruyd<br />

Rogman in koper gefneden is, waar van wyeen<br />

proefdruk vonden by den Konftliefdigen E. Feytama,<br />

waar on<strong>der</strong> Hend. Lamb. Rogman 1640 ,<br />

met zyn eigen hand gefchreeven had : Roelof<br />

S a v r y Schil<strong>der</strong> van Rudoïphus en Mathias Roomfe<br />

Keizeren £fc. met eenige Rymregelen die op dezen<br />

zin uitkomen<br />

D 5<br />

Het


58<br />

'<br />

SCHOUBURGH DER<br />

T fcbynt dat Savry Natuur te booven heeft<br />

gefirecft;<br />

Wanneer by Bofch en Rots , en grazige Valeyen ,<br />

Waar in 't viervoetig vee gaat lufüg fpelemeien<br />

Door Kon/t verbeeldde. Zy hem daarom nydig heeft<br />

<strong>De</strong>n Dood geport zyn zeis, tot zyn be<strong>der</strong>f ', te wetten.<br />

<strong>De</strong> Konftgodes betreurt dit droef en deerlyk lot<br />

Van haren Lieveling , fchoon oud, te vroeg geknot.<br />

Maar Veerman Charon kon zyn ziel naau overzetten ;<br />

Om 't Elizeesdom , 't geen zyn boot aan allen kant<br />

Omringde , en vreugdig aan den nieuling bood de bant.<br />

Ik heb eens een groot fluk van hem gezien ,<br />

verwon<strong>der</strong>lyk Konftig gefchil<strong>der</strong>t, waar in Orpheus<br />

een Tracifch harpfpeel<strong>der</strong> , zoon van Apol<br />

en Kalliope, een <strong>der</strong> negen Zanggodinnen , verbeeld<br />

was, daar hy als Nazo in zyn II. Boek <strong>der</strong><br />

Herfchepping , zeit: 't Geboomte ,'t grimmig wilt-<br />

gedierte en fteenen door zyn fnarenfpel verrukt ,<br />

lieflyk Jlreelt en naar zich lokt. Dit is de Fabel<br />

maar zy wil te kennen geeven , dat hy wilde<br />

en woefte menfchen heeft weten te temmen en<br />

van aart verwiffelen , hen afleidende van de ongeregelde<br />

wyze van leven, door wetten te geven en<br />

Godendienft in te {lellen , waar door hy dezelve<br />

tot deugd , beleeftheid , vriendfchap en Gaftvryheid<br />

geleid heeft. Juftinus zegt: dat Midas, die<br />

ryke Koning van Frygie , zoon van den OJfcnboe<strong>der</strong><br />

Gordius , van Orpheus on<strong>der</strong>wezen in Frygien , de Go-<br />

dendienft inftelden. Horatius heeft deze Fabel insgelyks<br />

zoo verklaart. Hoor zyn Vertaler A. Pels<br />

°P Pag. 34-<br />

, want Orpheus , zo in zynen tyd geacht<br />

Die tolk <strong>der</strong> Goden , heeft het menfchelyk geflacht<br />

Door


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 59<br />

Door vaarzen afgejchrikt van moord, en beeftig<br />

keven ;<br />

Waarom die brave naam den held is nagebleven ,<br />

Dat hy de Leeuwen , en de Tygers temmen kon.<br />

En vervolgt<br />

Ja Vorfi Amphion , die oud Thebe zelfs begon<br />

Tebouiven, kreeg dien naam, dat hy de hardeJleenen<br />

Kon leiden door zyn luit , en vleyend dicht , waar<br />

heenen<br />

Hy wilde, \<br />

+<br />

Dusdanige uitlegging hebben wy ook el<strong>der</strong>s in<br />

't breed aangetoont.<br />

Gelyk door de warmte <strong>der</strong> Zomerzon de vrugten<br />

tot hare volkomene rypheid worden gebragt<br />

zoo word ook het verdand van een Konitfchil<strong>der</strong><br />

door de kundigheid van de bedoeling <strong>der</strong> Fabelen<br />

tot volkomen begryp gebragt , om alle verbeeldingen<br />

, van wat aart zy ook zyn mogen , door dit<br />

behulp , uit de byvoegfelen fpraak by te zetten<br />

doende dus de domme Schil<strong>der</strong>yen fpreken. By't<br />

eerde voorkomende voorwerp zullen wy de proef<br />

van ons gezegde opmaken , en aantoonen wat nut<br />

zulks te weten, een Konitfchil<strong>der</strong> geeft. Immers<br />

zoo ons de luft daar toe byblyft , en de draad<br />

van ons leven zich zo ver uitftrekt , dat wy ten<br />

einde van dit werk, eens tot ruil zullen gekoomen<br />

wezen, zullen wy den uitleg <strong>der</strong> Fabelen van<br />

Ovidius ter hand neemen , op dien voet als het<br />

PALEPHATUS begonnen heeft , in zyn boekje<br />

van de Ongeloojlyke Hiftorien.<br />

Hy had zich gewent des morgens n aardig te<br />

fchil<strong>der</strong>en , en 's namiddags in gezelfchappen ta<br />

gaan,en bleefongetrouwd ; en zoo hem iemand naar<br />

den


ÓO SCHOUBURGH DER<br />

den waarom vraagden , dien zette hy af met de<br />

fpreuk van Horatius:<br />

Melius nil calibe vita: dat is<br />

Niet beter als een ongetrouwd leven. Of ook wel<br />

met het vaarsje dat uit den Dichter Menan<strong>der</strong>,<br />

dus vertaalt is :<br />

Wie trouwen wil mag trouwen<br />

Maar wie de rujl bemint ,<br />

Die wagte zicb van vrouwen.<br />

Hy leefde wel vernoegt , en woonde t'Utrecht<br />

daar hy ook geftorven is, in 't jaar 1639.<br />

Dit jaar 1577 ruim zoo vrugtbaar als de voorgaande<br />

in 't voortbrengen van Konftenaaren ,<br />

brengt uit Antwerpen , de wieg van zoo menig<br />

vermaard Konftenaar,<br />

ADAM WILLAARTS te voorfchyn.<br />

<strong>De</strong>ze had zich gezet tot het Schil<strong>der</strong>en van Rivieren<br />

, met Barken , Schuitjes , en Galeyen vol<br />

gewoel van kleyne Beekjes, gel yk ook Zee , en<br />

Stedehavens, woelig door 't dryven van Koophandel,<br />

en laden of ontladen van vragten, 't geen<br />

hy alles heel uitvoerig, natuurlyk en kondig door<br />

zyn Konftpenceel heeft afgemaalt, zoodanig dat<br />

hy door het zelve is geroemt geweefl. Inzon<strong>der</strong>heid<br />

('t geen ik by na overgeflagen had ) muntte hy<br />

uit in 't verbeelden van Brand. Hy is t'Utrecht,<br />

daar hy woonden , overleden.<br />

AART JANZE DRUIVESTEIN,<br />

dien van Man<strong>der</strong> in 't laatfle van zyn Boek on<strong>der</strong><br />

de aankomelingen gedenkt, werd een fraai Land-<br />

fchap en Beeftefchil<strong>der</strong> : doch oeffende die Konffc<br />

uit


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 6t<br />

uit enkele liefde tot de zelve , en niet uit noodwendigheid.<br />

Hy word on<strong>der</strong> de Borgermeefteren<br />

van Haarlem getelt, en was ook voor<br />

dien tyd Ou<strong>der</strong>ling van de Gereformeerde Kerk.<br />

Hy overleed op den 5 van Oegftmaand 161 7 oud<br />

50 jaren.<br />

Nu volgt zyn brave tydgenoot<br />

JAKOB WILLEMSZ. DELFF. <strong>De</strong>ze<br />

was een goet Pourtretfchil<strong>der</strong> , als kan gezien<br />

worden op de Stads Doele te <strong>De</strong>lf, aan het rot<br />

Schutters dat hy in den jare 1592 heeft gefchil<strong>der</strong>t,<br />

't welk met het opfpringen van 's Lands<br />

Buskruidmagazyn in 't jaar 1654 nevens meer an<strong>der</strong>e<br />

Konftftukken gekneuft en aan flarden raakte<br />

maar om de agting , welke zyn Zoons Zoon de<br />

Heer Jakob <strong>De</strong>lff daar voor had , we<strong>der</strong> gekalfatert<br />

en herftelt werd.<br />

Hoe groot een zucht en liefde Jakob voor<br />

de Konft had , blykt daar uit dat hy alle drie zyn<br />

Zonen daar in heeft opgekweekt.<br />

Kornelis <strong>De</strong>lff, de oudfte, had eerfl<br />

zyn Va<strong>der</strong> , daar na Kom. Kornelisze van Haarlem<br />

tot Leermeefter in de Konft, en was een goed<br />

Stillevenfchil<strong>der</strong>.<br />

Rochus <strong>De</strong>lff, de tweede y een goet Pour-<br />

tretfchil<strong>der</strong>.<br />

Willem <strong>De</strong>lff, de jongfle, een konflig<br />

plaatfny<strong>der</strong>. <strong>De</strong>eze was getrouwd met een<br />

Dochter van den beruchten M. Mierevelt , wiens<br />

voornaamfte Pourtrette hy in Koper gefheeden<br />

heeft. Hy is overleden op den 1 1 van Grasmaand<br />

1638.<br />

In dit zelve jaar 1577. den 2 8 van Wiedemaand<br />

is dat grote zonnelicht , aan den Ne<strong>der</strong>landfen konfl><br />

hemel


62 SCHOUBURGH DER<br />

hemel, namentlyk, PETRUS PAULUS<br />

RUBBENS, tot Keulen, aan den Ryn, tot<br />

<strong>groote</strong>n luifter dier Stad , opgegaan. Want heeft<br />

de Duitfche Maro , Jooft vanden Vondel , door<br />

zyn geboorte de Agrippyner ftedekroon een paerel<br />

bygezet : zoo heeft zy geen min<strong>der</strong> luifter ontfangen<br />

, door het te voorfchyn brengen van dezen nieuwen<br />

Apelles, aan wiens hel<strong>der</strong> konftvuurveelen<br />

hun lamp hebben aangeftoken.<br />

Zyn Va<strong>der</strong> Jan Rubbens, van edle afkomfl , en<br />

Raadsheer indenRaadvanBraband , vond zich gedrongen<br />

door een inlandfe beroerte , Antwerpen<br />

te ruimen , en zyn wyk te nemen , met zyn Vrouw<br />

tot Keulen , om dat haar zwanger zynde door fchrikken,<br />

geen ongeval mocht overkomen, by welke<br />

gelegentheid dan onze PetrusPaulus Rubbens<br />

aldaar geboren is. Dus verhaalt du Pilé ,<br />

het welk beveiligt word door Florent. k Comte ,<br />

dien ik doorgaans veel netter en opmerken<strong>der</strong> bevind<br />

als Kornelis de Bie , die Antwerpen tracht<br />

door Rubbens geboorte te vereeren. Doch het<br />

zy daar mee zoo 't wil : de Konft vind reden van<br />

zig te verheugen over de geboorte van dat Konft*<br />

licht , dat over de geheele waerelt fchynt.<br />

<strong>De</strong> onluften geftilt , trokken zyne ou<strong>der</strong>s van<br />

Keulen we<strong>der</strong> naar Antwerpen. Zyn Va<strong>der</strong> na<br />

verloop van weinig jaren geftorven , werd hy door<br />

zyn Moe<strong>der</strong> en Voogden ter fchool beitelt om<br />

talen te leeren ; met voornemen om hem in de<br />

Rechtsgeleertheid op te kweken , ten einde hy daar<br />

na het aanzienlyk ampt van zyn Va<strong>der</strong> mocht bekleden.<br />

Daar benevens verzorgden zy hem van<br />

bekwaamemeelterS'; om hem in zyn buitentyd an<strong>der</strong>e<br />

eeTlyke Wetenfchappen en Konften te laten<br />

leeren , aangezien zyn geeft tot alles bekwaam<br />

fcheen


T>.P.63.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 63<br />

fcheen; en ziende hem ook zon<strong>der</strong>ling geneigt tot<br />

de teekenkond, bezorgden zy hem een goed mee-<br />

fter , om eenige van zyne buiten uuren in die oeffeninge<br />

te belleden. Maar 't was niet lang daarna<br />

of zyn drift en geneigtheid groeide tot die Konfl<br />

dat zyn Moe<strong>der</strong> en Opzigters ge-<br />

zoo fterk aan ,<br />

raden vonden , zyn geneigtheid op te volgen , en<br />

geheel tot het leeren van die Kond over te geven ,<br />

en bedelden hem dus by Octavio van Veen,<br />

Schil<strong>der</strong> van den Hertog van Parma , en den Aartshertog<br />

Albertus : of wel eerfh by Tobias V e rhaegt,<br />

wiens Beeltenis met die eer, il efte<br />

premier maiftre du fameux P. P. Rabbens pronkt.<br />

,<br />

An<strong>der</strong>en willen dat Adam van Oort zyn eerfte<br />

on<strong>der</strong> wyzer in de Kond geweeft zy.<br />

Het luit ons niet eene pennetwifl, om zyn geboorteplaats<br />

, of wie in hem de eerde gronden <strong>der</strong> Konfl<br />

gelegt heeft , aan te rechten : maar ik zeg als Bafi-<br />

lius Kennet , in de levensbefcbryving van den Griekjen<br />

Dichter Homerus, by gelegentheid van den<br />

twift <strong>der</strong> * Steden , over zyne geboorte : On<strong>der</strong>-<br />

tujfcben hebben de beminnaars van de Dichtkonjl<br />

zig van die onzekerheid bediend, en gewilt, dat zoo<br />

wel hun <strong>groote</strong> mcefter , als hun Konfi , van een Goddelyken<br />

oor/pronk behoort te worden geoordeelt. Dit<br />

is uit opzicht dat het menfehelyke vernuft, waar<br />

uit de Konden geteelt worden , en voortfpruiten<br />

van<br />

* Lang hebben de Steden Rhodus , Colophon , Salamis , Chet>9<br />

Argos , Athenen en Smyrna , over het geboorterecht van Homeer<br />

getwilt. Herodoot fchyntdie eer aan delaatftgemeldc<br />

toe te wyzen , aangezien zyn Moe<strong>der</strong> Critbeis wel tot Cuma<br />

in iEolien , woonde , en van hem zwanger was voor<br />

zy van daar vertrok , dog egter by hare vrienden te Smyrna<br />

zynde , op een feeftviering , nevens an<strong>der</strong>e Vrouwen by de<br />

Rivier Meles , onverwacht van hem verlöfte , en het<br />

kind naar de plaats van 'zyn geboorte Mslefigentt noemde.


64<br />

SCHOUBURGH DER<br />

van een Hemelfche afkomft is, volgens de Bybelfpraak<br />

in het Boek des Uittogts, daar Mozes we!<br />

uitdrukkelyk in den naam van J e h o va , van Bezaleél<br />

den Zoone Ury , en Ahaliab zeit : Dat hy<br />

haar heeft vervult met den geejl van wysheid, verpand<br />

en kennijje , om aller ley konftige werken te ma-<br />

ken enz.<br />

Doch dit alles overgeflagen , Rubbens, na<br />

dat hy zich van 't on<strong>der</strong>wys van gemelde Leermeefters<br />

bediend had , verkoor eindelyk weer O ttoVenius,<br />

niet om dat hy een <strong>groote</strong>r Konft -<br />

fchil<strong>der</strong> was als de vorige ; maar om zyn groot<br />

verftant en vernuftige befpiegelingen, tot dat hy<br />

eindelyk door zyn uitftekenden vlyt, goed on<strong>der</strong>richt,<br />

en hulp van zyn vernuft zoo ver in de Konft<br />

gevor<strong>der</strong>t was , dat zyn werk met dat van zyne<br />

on<strong>der</strong>wyzers om den prys dong.<br />

Kort hier op bekroop hem de reisluft, waar<br />

op hy zich begaf door Vrankryk naarltalien; alwaar<br />

hy eenige jaren zyn verblyf hield ; zomtyds<br />

fchil<strong>der</strong>de , en voorts zyn tyd doorbragt ; om al-<br />

les dat te Romen , zoo van Beeldhouwery , als<br />

Schil<strong>der</strong>werk , uitfteekt in fchoonheid van omtrek<br />

en behandeling naauwkeurig , en met opmerkinge<br />

te bezien.<br />

Hy begaf zich in den zelven tyd na Venetien , tot<br />

de School van Titiaan, ( toenmaals den voornaamften<br />

hoogvlieger in de Konft ) en maakte kennis<br />

met een Edelman van den Hertog van Mantua,<br />

die hem uit des Hertogs naam verzocht , als Edelman<br />

, en Schil<strong>der</strong> in deszelfs dienft over te gaan<br />

welk* verzoek hy inwilligde en aannam, om dat<br />

'er te Mantua uitftekende Schil<strong>der</strong>yen vandegeachtfte<br />

Konftfchil<strong>der</strong>s waren. Hier onthield hy<br />

zich een v;d lang , maakte zich by den Hertog<br />

by-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 65<br />

byzon<strong>der</strong> bemint , en arbeidde met <strong>groote</strong>n vly t aan.<br />

de Konftftukken van Julio Romano.<br />

Van daar vertrok hy weer naar Romen daarhy<br />

zig voorts oeffende in alles wat dienflig was tot opbouw<br />

van zyn Kond, en kreeg gelegenheid, om<br />

in de H. Kruiskerk , als ook in de nieuwe Kerk<br />

van St. Pieter , eenigeAltaarftukken te fchil<strong>der</strong>en.<br />

Gelyk ook voor Albertus, Aardtshertog van Ooftenryk.<br />

Thans was het in 't zevende jaar, als hy detyding<br />

kreeg, dat zyn moe<strong>der</strong> gevaarlyk ziek was,<br />

dat hem zon<strong>der</strong> eenig uitftel van Rome deed ver-<br />

trekken. Maar zy was al overleden, eer hy te<br />

Antwerpen kwam.<br />

Opmerkelyk is, 't geen verhaalt word, namentlyk,,<br />

dat hy weinig afteekeningen of modellen<br />

van Romen met zig bracht , en als 'er hem»<br />

(nu t'huis gekomen) naar gevraagt wierd , om ze te<br />

zien , tot antwoord gaf : dat die in 't Kabinet van<br />

zyn geheugen waren opgcfloten. tiet bleek ook<br />

wel aan de kragtige wyze van fchil<strong>der</strong>en , die hy<br />

zig had gewent , dat hy de beruchte Konftwerken<br />

van Titiaan , Paulo Veronees , en Tintoret gezien<br />

had. Doch dit moet ik tuftchen beide zeggen<br />

dat de Faam , den roem dien hy te Rome en<br />

Venetien , door zyn fchil<strong>der</strong>en behaald hadde , reeds<br />

voor zyne overkomft al had over gekraaid , waar<br />

door den een voor , den an<strong>der</strong> na , begeerte hadden<br />

, om van zyn penceelkonft wat te hebben : en<br />

hyoverzulksgelegentheidvond om veel gelts daar<br />

voor te konrien bedingen : 't geen oorzaak is geweeft<br />

, dat veelen hem ook met een fcheef gezicht<br />

aanzagen. On<strong>der</strong> deze was Abraham Janszen,<br />

die hem tot een fch il <strong>der</strong>ftryd om den prys uitdaagde,<br />

willende 't zelve aan 't oordeel van alle Konftken-<br />

I. <strong>De</strong>el. E ners


66 SCHOUBURGH DER<br />

ners flellen , 't geen hy geeftig afïloeg , met die<br />

antwoord : Dat hy zulks al lang gedaan badde ,<br />

en het zelve aan 't oordcel van heel de waerelt bad<br />

ge/telt , en dat hy het op gelyke wyze ook konde doen.<br />

Het verftand dat hy bezat , en de bedrevenheid<br />

in de wyze van de waerek te behandelen, vond<br />

middel om zyn beny<strong>der</strong>s tot zyn vrinden te maken.<br />

Hy volgde namelyk de les van Clcobulus : doe uwe<br />

vrienden wel , op dat sy nog meer uwe vrienden worden ,<br />

en uwe vyanden , op dat gy hen tot vrienden maakt.<br />

Daar benevens was hy befcheiden , beleeft en minzaam<br />

, tegen ie<strong>der</strong> een ; een hoedanigheid , die hem<br />

by<strong>groote</strong>n en kleenen bemind maakte, inzon<strong>der</strong>heid<br />

ook tegen Konfbenaren , waar van wy een<br />

opmerkenswaardig ftaal zullen aanwyzen.<br />

Zyn Moe<strong>der</strong>, als gezegt is, was geftorven , 't geen<br />

hem beweegde te trouwen , dat eerlang gefchiedde<br />

met Catarina Brintes , met welke hy vier jaren<br />

in <strong>der</strong> minne leefde, tot dat zy ftierf , 't geen hem<br />

zoo aan 't harte ging , dat hy om de droefheid wat<br />

goed vond een reis naar Holland te<br />

te verzetten ,<br />

doen , om in alle defleden deKonftfcholen, Konftgenootfehappen<br />

, en KonftoefFenaars te bezoeken,<br />

waar aan de Befchryving van Gouda ook gedenkt,<br />

gylykze ook in 't byzon<strong>der</strong> verhaalt, dat hy Jakob<br />

ReugersBlok aan zyn huis ging bezoeken<br />

, om zyn Konft te zien ; waar van wy bree<strong>der</strong><br />

in des zelfs levensbefchryving gemelt hebben. Sandrart<br />

, die hem in die tyd heeft leeren kennen<br />

en ze<strong>der</strong>d de vriendfehap met hem on<strong>der</strong>houden<br />

heeft, getuigt : Dat hy f Utrecht gekomen, 't eerft<br />

by G. Honthorst kwam, dsszelfs Konftwerk<br />

zag , en ook met een , een ftuk van hem , dat noch<br />

maar begonnen was , verbeeldende Diogenes , daar<br />

hy met een Lantaren op hel<strong>der</strong>en dag, te Athencn<br />

op


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 67<br />

op de markt naar menfchen zoekt , kocht . en den aan-<br />

leg van het fiuk<br />

hyzon<strong>der</strong> prees. Dat gemelde San*<br />

drart zyn dienjl aan Rubber» s aanbood , om terwyl<br />

zyn mecfier Honthorft oppajjelyk was, hem vor<strong>der</strong><br />

te geleiden , eerjt by A. Bloemaart, daar na by<br />

Kornelis Poelenburg , voor wiens Kon/t by veel<br />

agting betoonde , en verfcheide /tukjes aanbejteedde ,<br />

gelyk hy zoo by ie<strong>der</strong> Konftfchil<strong>der</strong> int hyzon<strong>der</strong> deed.<br />

Van daar vertrok hy naar Amfterdam ,<br />

daar&iwdrart<br />

hem verzelde, alwaar hy veertien dagen<br />

doorbragt, om alles te bezien.<br />

Hier benevens had hy ook een zon<strong>der</strong>linge zucht<br />

tot alle foorten van wetenfchappen en konden , zelfs<br />

tot de taalgeleertheid. Hy zelf was geoeffent in<br />

verfcheiden talen : daar by uit eigen aart welfprekent<br />

, en zyne uiterlyke wezenstrekken vertoonden<br />

de inwendige gaven van zyne eedle ziel , overzulks<br />

hy van wegen zyne bekwaamheden , van Philips<br />

den IV , Koning van Spanjen , voor wien hy veele<br />

roemwaardige werken gemaakt heeft , om eenige<br />

byzon<strong>der</strong>e verrigtingen wierd gezonden aan het<br />

Brittannifche Plof : en du "File voegt 'er by , dat<br />

dit door de Infante , die hem gunft bewyzen wilde ,<br />

zoo by Philips bekuipt was ; dat hy , in de waardigheid<br />

als AmbaJJadeur naar 't Engelfche Hof gezon-<br />

den wierd. Hy verhaald vor<strong>der</strong> hoe Karel de eer/te<br />

Koning van Engeland , hem beleeft ontfing , en hem<br />

in tegenwoordigheid van 'f Parlement een prefent deed<br />

van een <strong>De</strong>gen en Cordon , bezet met diamanten ,<br />

waardig twaalf duizent Ryksdaal<strong>der</strong>s. Waar op<br />

hy we<strong>der</strong> naar Spanjen vertrok, om rekenfchap te<br />

geven van zyne verrigtinge aan zyn meefler , van wien<br />

hy <strong>groote</strong> g'efchcnken kreeg. Dog an<strong>der</strong>en gelooven<br />

dat dit wel ten meerendeele gefchiedde , om R u bbens<br />

daar door gelegenheid te geven van den<br />

E 2 Koning


68 SCHOUBURGH DER<br />

Koning te fpreeken, met wien hy belangen had,<br />

van wegen liet befchil<strong>der</strong>en van de zaal te Withal<br />

't geen wel bedongen was, maar niet betaalt; welke<br />

flukken hem, wyl hy tot Londen was, van<br />

Antwerpen , daar hy dezelve gefchil<strong>der</strong>d had ,<br />

werden toegezonden.<br />

Karel Stuart, die men gelooft dat dien toeleg<br />

begreep , bewees hem ongemeene beleeftheid , en<br />

vrientfchap.<br />

My , in den jare 1714 daar zynde , dreef een<br />

zucht, zoo om het Konftwerk, als de Zaal, waar<br />

uit Koning Karel de flachtbyl te gemoet trad , te<br />

zien : welke ze<strong>der</strong>t den tyd van die Marteldood,<br />

niet meer tot een gerechtsbank , maar om 'er<br />

vreemde Potentaten en Ambaffadeurs op te onthalen<br />

, waarom nu als noch Bankethous genoemt<br />

word , gebruikt werd. Thans worden 'er om de<br />

fchaarsheid van Kerken , die men te Londen heeft<br />

de gemeene<br />

alle naarmiddagen de Common preers ,<br />

gebeden,<br />

gepredikt.<br />

in voorgeleezen, en des Zondags in<br />

By dit, mochten wy ook wel gedachtig wezen<br />

als een zyner voornaamfle werken , de galery van<br />

Luxemburg , een werk dat hem zoo veel roem<br />

heeft bygebracht , en nu noch, vermits hetinzyn<br />

geheel door de befte Graveer<strong>der</strong>s , als G. Edelink,<br />

G. Duchange , Kornelis Vermeulen, B. Picard^A. Loir,<br />

en B. enj. Audran , in koper gefneden is, de drukken<br />

daar van door alle Landen en Koninkryken ver-<br />

fpreit , de waerelt doen zien , wat hy door de Kon ft<br />

vermocht. Overzulks zoude het te vergeefs zyn<br />

dat wy breedwydig zynen lofmelden. AldieKonft-<br />

tafereelen , tot Altaarftukken of ergens an<strong>der</strong>s toe<br />

gebruikt; ook een menigte Pourtretten , voor Vorften<br />

en Princen gefchil<strong>der</strong>t , melden zelfden lofvan<br />

hunnen maker. Myn


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 69<br />

Myn pen had byna zeker voorval , dat Rubbens<br />

in Spanjen is ontmoet , voorby geflapt, en dus<br />

den lezer dit volgende verhaal ontrooft , 't geen<br />

voeglyk diend gemeld , eer wy hem we<strong>der</strong> in zyn<br />

Va<strong>der</strong>land aanfchouwen. Jan Duc de Bragance ,<br />

die na<strong>der</strong>hand Koning van Portugal werd , een<br />

beminnaar van de fchil<strong>der</strong>konfr,ichreefnaar Madrid<br />

aan een zyner vrienden , ten einde hy aan Rubbens<br />

wilde verzoeken , den Hertog te komen bezoeken<br />

, in zyn woonplaats Villa-Vizoza. Rubbens<br />

bewilligde dit verzoek , en begaf zig, verzelt<br />

met een <strong>groote</strong> Heep , op weg. <strong>De</strong> Hertog<br />

verwittigt, dat Rubbens , die hy miffchien maar<br />

alleen verwagtte , met zulken grootfen toeftel , en<br />

fleep verzelt , Vizoza reeds na<strong>der</strong>de , zond hem<br />

in aller yl een Edelman te paard tegen , om hem te<br />

zeggen , dat den Hertog om gewigtige reden el<strong>der</strong>s<br />

vertrokken was, en hem niet bad konnen afwag-<br />

ten ; maar tot vergoeding van z s ne koften en verlet ,<br />

liet aanbieden 50 piftolen. Maar Rubbens weiger-<br />

de de zelve aan te nemen , en zeide : dat het veel te<br />

gering was , dewyl hy voorgenomen hadde 14 dagen<br />

zyn verblyf te Vizoza te nemen , en duizent<br />

piftolen daar te verteeren.<br />

Na dat Rubbens nu noch een wyl in Spanjen geweeft<br />

had , vertrok hy naar A ntwerpen , daar hy zoo<br />

veele heerelyke konftwerken gemaakt heeft,datmen<br />

'er zig over moet verwon<strong>der</strong>en: ja men zoude het<br />

geen menfehen konnen doen geloven , ten zy men<br />

dezelve daar by met een bericht geeft, dat hy veele<br />

Leerlingen in zyn tyd heeft aangekweekt, die hy<br />

totfchil<strong>der</strong>en van klee<strong>der</strong>en, gronden , verfchieten,<br />

gebouwen en an<strong>der</strong>e fieraden , ook wel tot het aanleggen<br />

<strong>der</strong> naakten, gebruikte, waar door hy zig,<br />

en inzon<strong>der</strong>heid zynen leerlingen <strong>groote</strong>n dienfl:<br />

E 3<br />

dede^


70<br />

SCHOUBURGH DER<br />

dede, gelyk 'er door het middel van hem veele brave<br />

meefters in de Konil zyn voortgefproten , die<br />

zyne grootsheid van ordineren en de kracht van<br />

zyn fcrul<strong>der</strong>en van hem afgezien , en zig daarvan in<br />

hunne eigen werken bedient hebben ; daar zy by<br />

het leven van hunnen meefter niet te veel gelegentheid<br />

toe hadden , immers tot <strong>groote</strong> en voordeelige<br />

werken niet, dewylhy de vermogende luiden<br />

aan zyn fnoer had , en het dus meed al in zyne<br />

handen viel, of ongezocht toevloeide. Dit is aan<br />

verfcheiden flalen van brave meefters , die zyne<br />

Leerlingen geweeft waren , inzon<strong>der</strong>heid Antony<br />

vanDyk, gebleeken; die als hy al wat<br />

voor deKloofterbroe<strong>der</strong>s gemaakt hadde, van hun<br />

dusdanig beknevelt wierd , dat het fchil<strong>der</strong>vuur<br />

daar door meer gedooft, als aangeilookt wierd. 't<br />

Gebeurde , om dit met een voorbeeld te beveiligen,<br />

dat Ant. vanDyk eens een Kerkftuk fchil<strong>der</strong>de,<br />

't geen tot een Altaartafereel zoude dienen,<br />

in die tyd , dat hy al van zyn Meefter afgefcheiden<br />

was , daar de gekapte Broe<strong>der</strong>s zoo veel op wiften<br />

te vitten , dat het te duchten flond , of hy aan het<br />

bedongen geld de vingers wel blaau zou tellen<br />

want zy hielden zig, als of zy 't hem aan de hand<br />

wilden laten houden , 't geen hem fmarite , inzon<strong>der</strong>heid<br />

wyl hy in dien tyd , als het fpreekwoord<br />

zegt, overladen ivas met geld, als de Kikvorfchcn<br />

met veeren. Overzulks hy over 't onrecht hem<br />

aangedaan als mymerende, zig begaf buiten de<br />

ftad , en daar in eenzaamheid by zig zelf alleen overleide<br />

, wat middelen befl diende by de hand<br />

genomen , om in dat geval zig beft te redden, 't<br />

Gebeurde ter dezer tyd dat Rubbens zig met zyn<br />

Koets, tot uitfpanninge zyner geeften, liet door<br />

de Velden omryden, daar hy van Dyk ontmoet-<br />

te,.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 71<br />

te, aan wiens wezen hy met den eerften opflag<br />

wel zien konde, dat 'er iets aan fcheelden. Dus<br />

vraagde hy hem naar de reden van zyn eenzaam<br />

wandelen , en droefgeeftigheid, 't geen hy zuiver<br />

aan zyn gewezen meefler opbiegtte , die hem zyn<br />

zwaarmoedigheid verlichtte, met tegens hem te<br />

zeggen : dat hy des an<strong>der</strong>endaags aan zyn huis<br />

zoude komen , om het werk te zien , en middel be-<br />

denken , om hem daar in dienji te doen. Dit gefchiedde;<br />

want hy kwam des an<strong>der</strong>endaags by<br />

van Dyk, zag het werk, betaalde hem in gereed<br />

geld de fom, welke hy daar voor bedongen<br />

hadde, en liet het naar zyn huis dragen. <strong>De</strong><br />

Klooftervoogden daar niet weinig in verlegen , wyl<br />

zy nu wel begrypen konden , dat Rubbens, hunne<br />

vrekagtige behandelinge ontdekt had, fchaamden<br />

zig voor hem , die in groot aanzien en agting<br />

was ; en waren bly dat zy 't uit zyne handen voor<br />

den zeiven prys we<strong>der</strong> kregen.<br />

't Zoude een <strong>groote</strong> ondankbaarheid fchynen te<br />

wezen , zoo ik zeyde dat van Dyk met Rub-<br />

bens na<strong>der</strong>hand in geen min en vriendfchap leefde<br />

en omging , zoo ik de geheime reden daar van niet<br />

ontdekte, 't geen ik op zyn regte plaats doen zal.<br />

Rubbens dan, gelyk ik meermalen gezegt heb<br />

was , zoo ten aanzien van zyn geboorte , gedrag<br />

eerentytelen en konft , by alle de <strong>groote</strong>n geacht en<br />

gezien. Hier kwam noch by, dat hy tot zyn tweede<br />

vrouw getrouwd had Helena Forman, die een Helena<br />

in fchoonheid was. Een fchoon voordeel voor een<br />

fchil<strong>der</strong> om de kofle van 't model te fparen. Zy bezat<br />

daar by veel verftand en veel geld , hoedanigheden<br />

daar men'er drie in'tbyzon<strong>der</strong>meezoudekonnen-<br />

uitruften , en had daar by vermogende vrienden, die<br />

E 4<br />

hem


72<br />

SCHOUBURGH DER<br />

hem dienft konden doen. O verzulks vloeiden alle de<br />

voordeelen van 'tpenceelvoor'tgrootfte deel hem<br />

gemakkelyk en van zelf toe. Daar en boven had<br />

hy een zon<strong>der</strong>linge bekwaamheid om alle <strong>groote</strong>n<br />

te vleyen , en dus tot zyn voordeel in hun gunft<br />

te dringen. Zulks dat men de fpreuk van J. de<br />

Bruin, in zyn Banket werk , op hem wel mag toepaffen<br />

: Dat gaaiave verjlanden van alle bout weten<br />

pylen te maken , om hun oogwit te befchietcn.<br />

Hy bouwde voor zig een huis binnen Antwerpen,<br />

dat hem wel zedig duizent gulden koflte, en daar<br />

ïn een zaal op de wyze van de Rotonde te Romen ,<br />

daar het licht door eene opening in 't dak , van<br />

boven in neerilraalde. <strong>De</strong>ze zaal behong hy met<br />

zyne opgegaarde Italiaanfche , Franfche en Ne<strong>der</strong>landfche<br />

Konftllukken , en daar on<strong>der</strong> ook ibmmige<br />

van zyn eigen hand, welke Kon (Izaal alom<br />

berucht was , zoo dat de Hertog van Bukkingham<br />

die zyn paleis teffens met Konft wilde opfieren<br />

or<strong>der</strong> gaf, aan den Heer Michiel Ie Blon , liefhebber<br />

en goed kenner van Konft, om voor 60000<br />

gulden aan Konft daar uit voor hem te koopen ,'t<br />

welk ook gefchiedde. DaarRuBBENs zekerlyk<br />

goed gevoelen van zal gehad hebben , daar nu zyn<br />

mes , als het fpreekwoord zegt , aan weerzydefnee ,<br />

en hy den weg om geld te winnen op alle wyzen<br />

heeft geweten. Dus ftapelde hy eenen onnoemelyken<br />

fchat op; en 't moefb heeldewaereltkcnlyk<br />

worden.<br />

Het was niet lang na dien uitkoop, ofeen doornepen<br />

knaap maakte aanflag op dien vetten buit,<br />

doch vond zig in zyn voornemen fchandig bedrogen.<br />

HetwRsdebevugteJlchemift Mr. Brendelvm<br />

Londen. <strong>De</strong>ze klampre Rubbens met veel hoopgevende<br />

redenvoeringen, en verzekeringen van<br />

de


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 73<br />

de wiffe gevolgen van zyn Goudmakerykonft aan<br />

boord; biedende hem zyn dienft tot de bewerkinge<br />

van 't z^lve, voor de halve win ft, zoo Rubbens<br />

een Laboratorium wilde doen opflaan , en de noodwendight.-den<br />

, die daar toe vereiit werden , bezor-<br />

gen. Maar Rubbens, naar dat hy hem met veel<br />

gedult had hooren uitfpreken, antwoorden hem<br />

beleeft, verftandig en geeftig aldus: Myri Heer ik<br />

bedank u voor die aanbieding. Gy komt juiji 20jaren<br />

te laat; want zeden dien tyd , heb ik door 't penceel<br />

den regten Lapis Philofuphorum gevonden. En wees<br />

hem dus van de hand af.<br />

Nu is 'er byna niets van zeker<strong>der</strong> gevolg , als dat<br />

wanneer yemant door zyne byzon<strong>der</strong>e bekwaamheden<br />

, die lïy boven an<strong>der</strong>en in konfl en wetenfchappen<br />

heeft, en wanneer hy daar door tot den<br />

top van eere opklimt, zoodanig dat de Faam het<br />

gerucht daar van alom verfpreid ; zulks ftraksveroorzaakt<br />

in an<strong>der</strong>en eene aanritzelinge tot een drift<br />

welke na de geaartheiddesgemoeds, twee<strong>der</strong>hande<br />

uitwerkingen heeft, een ten kwade, dat men<br />

afgonft noemt ; om dat zy eens an<strong>der</strong>s welwezen<br />

benyd , enzynen luifter niet dulden kan, en een ten<br />

goede, da: wy nayver noemen, om dat die niet<br />

maar zichzelven<br />

misgunt eens an<strong>der</strong>s welwezen ,<br />

ook wend in dien flaat te mogen zien ; 't geen<br />

niet te laken is; en des noch te min, als dit hun<br />

diend tot een prikkel en fpoor , om dien zelven weg<br />

in te flaan , waar door men tot die eer en dat geluk<br />

word verheven , dat men boven an<strong>der</strong>en uit-<br />

ileekt.<br />

Waarlyk de bevinding heeft ons doen zien, dat<br />

de Konfl in geen eeuwen zoo gebloeit heeft, als<br />

iu dien tyd van Pet. Paul. Rubbens, aan wiens<br />

Fakkellicht veelen hun kaars hebben aangefloken<br />

E 5<br />

en


74<br />

SCHOUBURGH DER<br />

en wie weet wat dienft hy al meer aan de Kon ft<br />

zoude gedaan hebben , zoo zyne levenszon in volle<br />

luifter niet waar benevelt geworden, door een<br />

onvermydelyke duiftere wolk van 't nootlot ; het<br />

welk ons leert , dat<br />

Al wat geboren is ,<br />

eens moet het leven <strong>der</strong>ven.<br />

Een jaar twee of drie voor zyn dood , kreeg hy<br />

een beving, op de wyze van een beroertheid, in<br />

zyn handen , waarom hy het groot werk moeft<br />

aflaten. Doch hy fchil<strong>der</strong>de egter kleine ftukjes<br />

meed Landfchappen , op den Ezel , daar hy de<br />

maalftok meer tot zyn gebruik konde nemen.<br />

Hy is overleden te Antwerpen, op den 30 van<br />

Bloeimaand, in het jaar 1640. en begraven met<br />

een aanzienlyke en pragtige Lykftatie ; want voor<br />

het Lyk ging 'er een , dragende een fwartFluwele<br />

kliffen , en daar op een vergulde kroon , en agter<br />

het Lyk volgde een <strong>groote</strong>n fleep van de aanzienelykftë,<br />

zoo Geeflelyke, als Waereldlyke Heeren<br />

, en Konftenaren. Het Lyk werd geleid in St.<br />

Jans Kerk , daar zyn Graffleê noch te zien is.<br />

Hy liet een Dochter na, en een Zoon, fommïge<br />

zeggen twee Zoonen uit zyn laatfte huwelyk<br />

de oudfte Albertus genaamt , is Secretaris , of<br />

Geheimfchryver <strong>der</strong> Staten van Vlaan<strong>der</strong>en geweeft.<br />

Wy hebben zyn waare beeltenis gevolgt naar de<br />

befte affchetfing boven aangeplaatft, inde Plaat<br />

D, op dat de Konftfchil<strong>der</strong>szynpryffelyk gedrag,<br />

omtrent de jonge Konftoeffenaars , en yver tot den<br />

opbouwvan de Konft, daar by gedenken zouden<br />

en zoo veel heuglyker zig tenfpiegel voorftellen.<br />

Beleeft zyn , en geneigt tot elks dienft , doet een<br />

man geacht wezen , en zet zyn Konft luifter by.<br />

't Kan


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 75<br />

't Kan niet wel wezen dat alle Konftoeffenaars<br />

elkan<strong>der</strong> te gelyk minnen: doch nooit moetverfchil<br />

tuffchen perfoonen oorzaak wezen , tot veragting<br />

van we<strong>der</strong>zydfe Konft werken. Rafaël d'Urbyn,<br />

en Michael Angelo deBonarote, waren wel<br />

de befte vrienden niet, dog prezen akyd elkan<strong>der</strong>s<br />

werk. Rafaël was gemeenzaam in zyn omgang ,<br />

beleeft , vriendhouwende , en geneigt om elk dienft<br />

en die welke van een leerzamen aart wa-<br />

te doen ,<br />

ren , openhartig van de Konft te on<strong>der</strong>richten<br />

waarom hy meelt altyd, wanneer hy om een wandeling<br />

ging, met een hoop Schil<strong>der</strong>s en Leerlingen<br />

verzelt was. 't Gebeurde dat Michael Angelo<br />

hem dus op ftraat ontmoetende , in 't voorby gaan<br />

zeide : ecco il Barigello con tutta la fua fbirreria ,<br />

dat is : Zie den Schout verzelt met zyn bende of<br />

dienaars. Daar op Rafaël hem toefchoot : e ta<br />

camïnate Joh come la Boja , dat is , en gy wandelt<br />

alleen gelyk de Beul.<br />

Michael Angelo was van een ftuurzer aart, en had<br />

voor gewoonte te zeggen wat hy dacht, waar<br />

en meeft alleen ging<br />

om hy weinig vrienden had ,<br />

zoo dat zyne Konft alleen de oorzaak was , dat hy<br />

geagt wierd ; want het gebeurde eens , dat de<br />

Paus hem zyn Konft- en Kabinetfchatten ( een eer<br />

die zelden iemand gebeurt) liet zien. <strong>De</strong> Paus,<br />

om dat Michael Angelo zich niet eens , als wel an<strong>der</strong>en<br />

t'elkens, daar over verwon<strong>der</strong>de, zeide:<br />

TVy konnen niet zeggen , "hls wel eer Petrus deed<br />

Goud nog Zilver hebben wy niet. Dat 's waar , antwoordde<br />

Michael Angelo; Dog daarom kan uw<br />

Heiligheid ook niet zeggen: Jlaat op en wandeld.<br />

Vryborfiig /preken heeft zyn tyd. Waarheid word<br />

geprezen, zegt Juvenaal, maar moet kouw lyden.<br />

Altyd de waarheid tefpreeken, is altyd vyanden maken:


JÓ<br />

SCHOUBURGH DER<br />

ken: en daar is geen gevaarlyker woeftyn , als zon-<br />

de? vrienden te leven. Te leven zon<strong>der</strong> vrienden , zeit<br />

het Spaanfche fpreekwoord, is fterven zon<strong>der</strong> ge-<br />

tuigen.<br />

On<strong>der</strong> een <strong>groote</strong> meenigte Konftfchil<strong>der</strong>s, die<br />

Rubbens door zyne LeerlefTen aangeteelt heeft,<br />

word ook getelt PIET ER SOUTMAN. <strong>De</strong>zen<br />

alzoo wy noch zyn geboorte of fterftyd hebben<br />

konnen ontdekken, hebben wy niet voeglyker<br />

konnen plaatfen , dan achter zyn meefter.<br />

Pieter Klaasze Soutman noemt hem<br />

Samuel Ampzing, en gedenkt hem ook in de be-<br />

fchryving van Haarlem , daar hy geboren en geftorven<br />

is, met dit Vaarsje.<br />

Hoe zou hier ook de naam van Soutman zyn verzwegen,<br />

Die door zyn kloek penceel ,<br />

gen ,<br />

Zig heeft door zyne Konft die eer en roem bereit,<br />

Dat hy de Schil<strong>der</strong> is <strong>der</strong> Pruifcbe Majefteit.<br />

zig heeft dien ftaat verkre-<br />

Hy word geoordeelt mee van de befte ge weeft<br />

te zyn,die uit die fchool voortgefprooten is.Hy was,<br />

toen hy aan de Konft kwam , een borft van een<br />

<strong>groote</strong>n geeft, en doordringend vernuft, 't geen<br />

meer en meer door gocd'on<strong>der</strong>wysgeïlepeti, hem<br />

heeft doen klimmen tot den roem van een groot<br />

meefter.<br />

<strong>De</strong> ftalen , die hy ook van zyne Konft naargelaten<br />

heeft, toonen dat hy niet door gonft, maar<br />

door zyne verdienden , aan 'tPoolfcheHof bemint<br />

en geëerd is geweeft. Hy fchil<strong>der</strong>de Pourtretten,<br />

en <strong>groote</strong> ordonnantien. KOR-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 77<br />

KORNELIS SCHUT, uit dezelve School voortgefprooten<br />

, was te Antwerpen geboren. <strong>De</strong> zangberg<br />

had zyn geeft begunftigt , met Poè'tifche vindingen,<br />

het geen in zyn Ordonnantien doorftak,<br />

enzyne Konft temeer bemind dede zyn. Hy zette<br />

zig tot kloeke en woelige voorwerpen te vertoonen<br />

: en heeft beneffens het fchil<strong>der</strong>en ook den<br />

Etsnaald gehanteert , als te zien is aan de menigte<br />

Printen, die van zyne hand uitkomen, die fchoon<br />

zy niet in allen deelen even befchaaft en vaft van<br />

omtrek zyn, nochtans zyn vlugge geeft te kennen<br />

geven. Kornelis de B'ie zinfpeelt mede op zyne<br />

Etskonft , daar hy zegt<br />

Het werk betoont de iaat , wat hoeft 'er meer gezeit ?<br />

<strong>De</strong> Drukpers wyjl ook aan zyn Konji vol aardigheit.<br />

<strong>De</strong> <strong>groote</strong> van D y k heeft zyne Beeltenis ter<br />

liefde van zyn Konft, nevens zyn Konltgenooten<br />

ten dienft des Plaatfny<strong>der</strong>s , mee in 't klein ge-<br />

fchil<strong>der</strong>t , en wy om dezelve reden zyn borflbeeld<br />

geplaatft in de P r, a a t E , by Fr. Sny<strong>der</strong>s en Joan<br />

Br engel, on<strong>der</strong> aan. Nu volgt<br />

SAMUEL HOFMAN, van Zurich. <strong>De</strong>ze<br />

na dat de Faam den roem van Rubbens wer-<br />

kwam ,<br />

ken , op hare wieken , in dat waereltoort omgevoerd<br />

hadde , afzakken naar de Ne<strong>der</strong>landen , en<br />

begaf zich in de School van Rubbens, daar hy<br />

door defzelfs leerleffen , en het afzien van zyne behandelingen<br />

, tot een goed meefter in de Konft opwiefch.<br />

Hy zette zich na<strong>der</strong>hand te Amfterdam<br />

neer , daar hy veele brave Konftftukken , ook<br />

Pourtretten gemaakt heeft , en trouwde in den jare<br />

1628. en trok daar na met zyn vrouw naar Zurich ,<br />

daar hy door zyn Konft <strong>groote</strong>n roem behaalde<br />

en


78<br />

SCHOUBURGH DER<br />

en gelegen theid kreeg, om voor den Hertog van<br />

Milanen eenige Konftwerken te maken : van daar<br />

te Frankfort aan de Mam , daar hy een groot ftuk op<br />

't Raadhuis gefchil<strong>der</strong>t heeft. Eindelyk zyn levensrol<br />

afgeloopen, ftierfhy aan het Podegra, in den<br />

jare 1640. Zyn Vrouw en Kin<strong>der</strong>en , on<strong>der</strong> deze<br />

een Dochter die een Schil<strong>der</strong>elTe was , trokken na<br />

zyn overlyden we<strong>der</strong> naar Amilerdam.<br />

JAN van HOEK, Antwerpenaar, heeft het<br />

geluk gehad, dat hy, om zyn grootfe fchikkingen<br />

, kragtige wyze van fchil<strong>der</strong>en , en vleyend<br />

penceel , niet min<strong>der</strong> als zyn meefter Rubbens,<br />

by Koningen en Vorflen is bemint geweeft. Hy<br />

heeft te Romen zynde, voor verfcheiden Kardinalen<br />

gefchil<strong>der</strong>t , die zyn penceelkonfl in <strong>groote</strong><br />

waarde hielden. Ook nam de Aartshertog Leopoldus<br />

, hem voor Edelman mee , naar de Ne<strong>der</strong>landen<br />

, daar hy geftorven is in 't jaar 1650.<br />

Eer ik vor<strong>der</strong> gaa, moet ik gedachtig wezen<br />

, zyn braven Stadgenoot MARTEN PEPYN<br />

die gelyk de Arent alle vogelen braveert, ook<br />

alzoo in Italien zynde , zyne tyd- en landgenoten<br />

te boven ftreefde, zulks hy door Italien en Romen<br />

voor een hoogvlieger berucht was , en <strong>groote</strong>n<br />

roem behaalde.<br />

Ik was verlegen waar ik hem plaatfen zoude<br />

tot dat my uit zeker verhaal , 't geen volgen zal<br />

bleek, dathyby 'tJevenvan Pet. Paul. Rubbens,<br />

al overleden was. -<br />

Men hout het voor een fpreuk, toepaffelyk op<br />

de geleerden , Dat zy niet graag zien , dat bun<br />

licht door an<strong>der</strong>en betimmert word. Rubbens, die<br />

zyne fnelle vlucht in de Konft kende , en hoorde<br />

dat


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 79<br />

dat hy van Rome naar Braband ftond te komen<br />

was daar over verzet. Maar wanneer kort daar<br />

aan het tegendeel door 't gerucht verfpreid wierd<br />

te weten dat hy van voornemen veran<strong>der</strong>t , een<br />

Roomfche vrouw getrouwt had , liet hy zig ontval-<br />

len : A t «Pepyn getrouwt is , heb ik geen vrees dat<br />

my alhier iemant zal overtreffen , of boven 't hooft komen.<br />

Het geen beveiligt , dat hy een groot Konflenaar<br />

is geweeft. Op hem volgt<br />

ABRAHAM JANSZEN. <strong>De</strong>ze, alzoo noch<br />

by Sandrart , noch by de Bie , eenig merk van zyn<br />

geboorte of flerftyd word gevonden , dagten wy<br />

voeglyk te wezen , dat agter Rubbens geplaatft wierde<br />

; niet alleen om dat hy een tydgenooc van hem<br />

geweeft is , maar ook om dat hy een rol in zyn levensbedryf<br />

heeft. Hy is te Antwerpen geboren, en<br />

was een <strong>der</strong> voornaamfte Schil<strong>der</strong>s in dien tyd. Dog<br />

heeft niet veel Hukken gemaakt , maar die 'er van<br />

hem zyn , zyn voortreffeïyk konflig geteekent , en<br />

naar 't leven uitgevoert. Zyne geneigtheid viel<br />

op 't fchil<strong>der</strong>en van <strong>groote</strong> Hiflorien , metlevens<strong>groote</strong><br />

Beelden , waarom alle Vorflen en Potenta-<br />

ten begerig waren naar zyn Kond , om in Vorftelyke<br />

Galeryen , Konftzalen en Kerken op te hangen,<br />

en naar alle bedenken , (dus word 'er getuigt ,<br />

had niemant zyns gelyk geweeft , indien hy mee<br />

yver op dien voet was voortgegaan. <strong>De</strong> verhef-<br />

fing van Rubbens was naar allen fchyn , de eerfte<br />

oorzaak van zyn val. 't Is waar dit behoorde<br />

hem een fpoor geweeft te hebben , om met des te<br />

meer<strong>der</strong> yver naar de volmaaktheid <strong>der</strong> Konffc te<br />

ftreven , en Rubbens die hem in 't bejagen van voordeelen<br />

, door dien hy zoo veele vrienden had , voor<br />

uit was, door een onvermoeiden vlyt, met het<br />

penceel te volgen , in plaats van de moet ver-<br />

loren


8o SCHOUBURGH DER<br />

lorcn te geven , en hulp te zoeken in zyn be<strong>der</strong>f.<br />

Maar wie , zegt de fpreuk van Amphilogus, is<br />

faller uuren even wys? en als de kloet aan 't gaan<br />

is, zegt het fpreekwoord , rolt hy voort. Dus ging<br />

het ook met onzen ABRAHAMjANszEN;hy verkoos<br />

zyn ver<strong>der</strong>f, te weten de liefde , tot zyn<br />

vertrooilinge , en fliet al zyn welvaren aan den<br />

fleen van zyne ontydige min te mortel. Hy ging<br />

met zyn nieuwe vrouw dagelyks om een wandeling<br />

, en koefterde de ledigheid , die hem als de<br />

motte verteerde , waardoor zyn huisgezin in flegten<br />

fhiat, eindelyk tot armoede verviel , terwyl<br />

hy met een berooit hoofd omzwervende , trooft<br />

zocht in de herbergen, en de zwarigheid met den<br />

drank af fpoelde.<br />

Zulke voorbeelden konnen de fchil<strong>der</strong>jeugt ten<br />

baak verftrekken , om zig voorzigtig te vermyden<br />

voor die kiip. Gelyk dat van Rabbens , omgeruf-<br />

telyk aan te zeilen , tot de haven van 't geluk ,<br />

die door onvermoeiden vlyt , in fladige oeffeningen<br />

en fpaarzaamheid alleen bekomen word.<br />

Op zyn beurt komt nu te voorfchyn<br />

HORATIUS GENTILESCO. <strong>De</strong>ze was een<br />

Florentyner van geboorte, doch word on<strong>der</strong> de<br />

Italianen niet getelt, om dat hy den meeflen tyd<br />

van zyn leven in Spanjen, Engeland, Brabanden<br />

•Holland heeft gefleten, waarom wy hem ook een<br />

kleine plaats on<strong>der</strong> de Konilfchil<strong>der</strong>s hebben in-<br />

gefchikt. Zyne geneigtheid liep meefl tot het fchil<strong>der</strong>en<br />

van <strong>groote</strong> Hiftorieilukken. Sandrart verhaalt<br />

: dat hy twee jiukken tot Amjlerdam van hem<br />

heeft gezien , die hy voor Koning Karel den eerjlcn ge~<br />

jchil<strong>der</strong>t had. ' T<br />

eene verbeeldde een om hare zonden<br />

treurende Maria', 't an<strong>der</strong> Lot met zyne Pivee dochters,<br />

die puik goed , en zoo ten opzigt van teekening , als<br />

Meur 3


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 8r<br />

koleur , wel gehandelt waren. Hy werd na<strong>der</strong>hand<br />

van den Koning naar Engeland geroepen<br />

om voor hem te fchil<strong>der</strong>en , daar hy ook geftorven<br />

is ; maar in wat jaar heb ik niet konnen te weten<br />

komen. <strong>De</strong> Braban<strong>der</strong>s noemden hem Gen-<br />

tiel. Hy was een goede bekende van Sandrart ,<br />

die ook , als hy te Napels kwam , zyn dogter Arthemifia,<br />

die een Schil<strong>der</strong>efie was, ging zien , en<br />

de groete van haar va<strong>der</strong> bracht. Zy ontfing hem<br />

beleeft , en vertoonde aan hem 't geen zy toenmaals<br />

gemaakt had , zynde een David , vertoonende<br />

het hoofd van Goliat levensgroot , 't welk uitvoerig<br />

en fhout gefchil<strong>der</strong>t was. Zy fchil<strong>der</strong>de<br />

ook Pourtretten,en was wel gezien by de gemalin des<br />

On<strong>der</strong>konings van Napels. Zy teekende ook op de<br />

Academie.<br />

In dezen tyd moeten wy ook gedagtig wezen<br />

aan den beroemden Brabantfen Konflfchil<strong>der</strong><br />

HENRIK van BALEN. <strong>De</strong>ze is, vol-<br />

een leer-<br />

gens het getuigen van Karel van Manier ,<br />

ling geweeft van Adam van Oort. Wat zyne<br />

Schil<strong>der</strong>konlt aanbelangt , die is zoo in opzicht van<br />

ordinantie,teekening en wyze van fchil<strong>der</strong>en deugdzaam<br />

goed , zoo dat zyn werk wel by de Konft van<br />

geagte Meeflers hangen mag. In 't byzon<strong>der</strong>moet<br />

ik ook zeggen , dat hy zyne naakten zoo fchoon<br />

van omtrek, en zoo rond en kragtig heeft uitgevoert,<br />

dat byna alle an<strong>der</strong>e Konft daar by afvalt.<br />

On<strong>der</strong> vele van zyne <strong>groote</strong> Konftwerken , fteekt<br />

uit de verbeeldinge <strong>der</strong> zondige waerelt, ten tyde<br />

van den Boetprediker Noach : Het dorftige Ifraël<br />

drinkende van 't water uit den Steenrots : Ook een<br />

ftuk daar de Egyptifche Koning Pharao verdrinkt<br />

in't RoodeMeer,en Ifraël dus de vervolger ontkomt.<br />

Van 't zelve voorwerp heb ik noch korts geleden<br />

I. <strong>De</strong>el. F een


g2<br />

SCHOUBURGH DER<br />

een kleiner Huk gezien, heel woelig, wel gekoppelt<br />

en vol veran<strong>der</strong>ingen van klee<strong>der</strong>en. <strong>De</strong><br />

grootfle troep <strong>der</strong> vlugtelingen was op den tweeden<br />

grond, in den klaren dag geftelt, en de Figuren<br />

op den voorgrond befchaduwt, 't geen een goeden<br />

welftant gaf aan dat koppelende gewoel op den<br />

tweeden grond,dat zig we<strong>der</strong> tegens den benevelden<br />

bergagtigen agtergrond , en 't blaauw verfchiet redde.<br />

Gelyk ook mede een klein flukje op koper<br />

gefchil<strong>der</strong>t , verbeeldende het oordeel van Paris<br />

en waren de drie Godinnen , inzon<strong>der</strong>heid Venus<br />

die zig van agteren liet zien , zoo rond , kragtig<br />

en uitvoerlyk gefchil<strong>der</strong>t, datze fchenen buiten 't<br />

Tafereel uit te fteken. Daar benevens was de grond,<br />

waar op zy Honden , met gras , kruitjes , en voorts<br />

het geheele landfchap , uitvoerig en konftig door<br />

den Fluweekn Breugel gefchil<strong>der</strong>t.<br />

Behalven veele hiitorifche vertooningen , die hy<br />

konftig door zyn penceel verbeelt heefd , vind men<br />

ook Zinnebeelden vernuftig en leerzaam door hem<br />

toegepaft. <strong>De</strong>Hr. enMeefter vanSchuilenburg,<br />

J.<br />

Raad en Griffier over de PrinlTelyke Domeinen<br />

enz. heeft diergelyke in zyn berucht Konftkabinet<br />

in 'sGravenhage,verbeeldende een deugdzaam man,<br />

zittende on<strong>der</strong> een pragtig behangfel , met eene<br />

kroon van eere op zyn hoofd. Minerva, Godes<strong>der</strong><br />

Wysheid , ftaat ter linker zyde nevens zyn zetel<br />

ter rechter hand de Gerechtigheid , meteen weegfchaal<br />

in de hand , waar in zig in de eene de hoofden<br />

van een zwyn , vos, wolf enpaauw, zinteekeningen<br />

van Gulzigheid , Lift, RoofluftenHovaardy<br />

, doen zien , welke tegens den Winkelhaak,<br />

Liniaal, Oyevaar en Breydel, zinteekenen dieop<br />

een deugdzaam gedrag toegepaft worden , in de<br />

benedenfte fchaal verbeeld , te licht worden bevonden.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 83<br />

den. Daar nevens aan zietmen Liefde de Nyd van<br />

zig ftooten, en de Kupidoos, Slangen en an<strong>der</strong>e<br />

gedrochten, wegzweepen. Zyn Beeltenis Haat nevens<br />

dat van R. Savry in de Plaat D.<br />

Hy heeft een Zoon naargelaten Johannes genaamt,<br />

die hem 161 1 te Antwerpen geboren wierd,<br />

waarvan K. deBie,opp. 120 zegt: by heeft de Km/t<br />

by zyn beruchte va<strong>der</strong> Henrikvan Balen ge-<br />

leert. Hy heeft de zelve na<strong>der</strong>hand in Italien voort-<br />

gezet , en by zyns va<strong>der</strong>s leven <strong>groote</strong>n roem verkregen<br />

,<br />

waar op dit vaers ziet :<br />

Pythagoras , * Tyran van f Lemnos , beeft gefchreven<br />

Ah 't Lichaam f erft , de ziel tot Jlechtc ofbeterftant<br />

Verhuifl. Wie tvorfelt aan dit oude leerftuk , ivant<br />

JJe Geeft van Henrik leeft in Jan, by 's va<strong>der</strong>s-<br />

leven.<br />

Hy<br />

* 't Is klaar dat de oude Latynen door dit woord hebben<br />

verftaan , een die heerfchappy voert met gezach en opperw<br />

aardigheid. Een voorbeeld hebben wy by Virgilius, daar<br />

Larinus aldus van Eneas zegt:<br />

Pax mihi pacis erlt dextrum tetigijfe Tyrann't;<br />

door J. Oudaan dus vertaalt<br />

Ik acht het van den Vreede een gott gedeelte althans f<br />

<strong>De</strong> dapfre regterhand te raken des Tyrans.<br />

En Atheneus noemt de Liefde , T%^n>os $?Z*rt xul dvS-pu-<br />

KW. Een Tyran, dat is een heericher, van Goden en<br />

Menfchen. Ook is den Taalgeleerden bekent , dat dit<br />

woordeen Koning, Vorft, en groot Meefter in Konft of Wetenschappen<br />

beteekent. Zie P. Rabus Vermaaklykbeden <strong>der</strong><br />

Taalkunde, p. 113. daar hy zulks uit een Grieks vaars van Anakreon<br />

beveiligt. Na<strong>der</strong>hand heeft men , die door ilinkfe wegen,<br />

lift, geweld, enz. dwmgelandy oeffenden, met den<br />

gehaten naam van Tyrannen gebrandmerkt. Zie bree<strong>der</strong> in<br />

myn Kantfchrift , op het Leven van den Apojlel Paulus , byP.<br />

Boeteman gedrukt, p. 115.<br />

f An<strong>der</strong>en zeggen Samos,alzoo zyn va<strong>der</strong> hem , noch jong<br />

zynde , van Tyrrhcnen naar Samos had overgebracht. Zie<br />

Thom, Stanky , Filofof. en Poetifcbe Oudheden,?. 1Z5.<br />

F 2


84<br />

SCHOUBURGH DER<br />

Hy was in den j are 1662. noch in leven, en woon*<br />

de te Antwerpen , maar zyn va<strong>der</strong> was toen al<br />

overleden , als uit het Rym van Kornelis de Bk te<br />

befpeuren is.<br />

Hier nevens verfchynd ten Toneel de Konftfchil<strong>der</strong>FRANCOIS<br />

SNYERS, geboren te<br />

Antwerpen , in 't jaar 1579. Hy heeft de beginfelen<br />

van zyn Konft geleerd by Henrik van<br />

Balen. Doch zyne geneigtheid is gevallen , eerffc<br />

op 't fchil<strong>der</strong>en van Fruit , daar na op alle foort<br />

van viervoetige Gedierten, die hy won<strong>der</strong>lyk,elk<br />

in zyn foort, zoo natuurlyk fchil<strong>der</strong>de, dat men<br />

in zyn tyd , niemand vond die hem .daar in gelyk<br />

was. Inzon<strong>der</strong>heid maakte hy zyn naam berucht<br />

door het zamenfchikken <strong>der</strong> Dieren tot de Jagt<br />

een verkiezing, welke inzon<strong>der</strong>heid diende om de<br />

wanden <strong>der</strong> Vorflelyke Zalen, en Galeryen op<br />

te pronken. Gelyk ook de Koning van Spanjen<br />

en de Aartshertog Leopoldus Wilhelmus, zig in<br />

hunne Paleizen daar van bedient hebben. Hy leende<br />

dikwerf de hand aan R u b b e n s , en die we<strong>der</strong><br />

aan hem,en 't zyn wel de geagtfte ftukken, daar men<br />

't penceel van die twee groo te meeflers in ziet. Want<br />

gelyk de een op het vertonen van kragtige werkingen<br />

en driften in Beelden was afgericht,zo fcheen<br />

des an<strong>der</strong>ens penceel als gemaakt om Dieren in hun<br />

grootfte vuur en drift af te malen ; ja 't is verwon<strong>der</strong>lyk<br />

,<br />

hoe hy in zoo menigvuldige veran<strong>der</strong>ingen,<br />

draajingen en buitelingen, de vafle deelen<br />

rekking en buiging <strong>der</strong> fpieren in de Dieren heeft<br />

waargenomen. Zietmen de Jagthonden draven<br />

naar 't Wildt, zy fchynen't oog voorbyte gieren.<br />

Grypenzy 't met hun gefpitfle tanden aan, 't vuur<br />

ftraalt hun ten oogen uit : en die verminkt of gebeten<br />

vertoond worden , drukken de pynlykheid<br />

van


E.T.&.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 85<br />

van hun ontfangene wonden , door een gekromden<br />

rug , gewronge buiging en wyt opgefparde muilen<br />

zoo natuurlyk uit,datmen 'er deernis mee hebben<br />

zoude. Wat hoeft 'er meer gezeit , daar het Konftwerk<br />

zelf fpreekt? zyn Beeltenis Itaat boven aan in<br />

de Plaat E.<br />

Wy mochten ook niet langer verfchuiven zynen<br />

braven Land- , tydt- en Konftgenoot<br />

JOAN BREÜGEL, bygenaamtden Fluweelen.<br />

Hy was de Zoon van Pieter Breügel, an<strong>der</strong>s<br />

Peer den Drol, dus genoemtomzynegeeftigekoddigheden<br />

en boerteryen , die hy doorgaans maakte<br />

in welk opzicht ook van Man<strong>der</strong> getuigt : dat hy<br />

in een zyner 'laatfte fliikken een Galg , waar op een<br />

fnaterende Exter zat , verbeeld had, daar hy de ver-<br />

dien/Ie van een klappige tong mee wilde aanduiden ,<br />

en 't zelve zyn Vrouw tot een te/tam ent naliet.<br />

Plautus zegt: Dat hy nooit een zwygende Vrouw<br />

heeft gevonden , en het gefnater een Vrouwlyk huif-<br />

raat is. En Socrates beklaagde zig van drie<br />

laflige dingen , de Letterkonft , deDichtkonften<br />

een klapagtig Wyf, en zeide: dat hy de tweevoor-<br />

fte zig had kwyt gemaakt , maar dat hy het klapag-<br />

tig Wyf moeft houden. Dit overgeilagen , 't is bedenkelyk<br />

dat onze JoanBreugel, de grondbeginfelen<br />

van de Konfl, on<strong>der</strong> opzicht van zyn<br />

va<strong>der</strong> geleid heeft; doch heeft zig toteenen geheel<br />

verfchilligen aart van fchil<strong>der</strong>en gefteld. Alen kan,<br />

zegt het fpreekwoort , zyn kin<strong>der</strong>en wel minnen<br />

maar niet zinnen. Want hy verkoos den Bloemhof<br />

van Flora, ten voorwerp van zyn pen ceel. Maar<br />

gelyk de menfeh by veran<strong>der</strong>ing leeft; zoo zag<br />

men ook na verloop van eenige jaren , zyn penceel,<br />

in fierlyke Land- en Watergezichten, op<br />

menigerhande wyzen , en zoo als 't hem in 't le-<br />

F 3<br />

ven


86 SCHOUBURGII DER<br />

ven voor kwam , fpeelemeyen. Egter verliet hy het<br />

ichil<strong>der</strong>en van Bloem en Fruit, en wat tot Veld- en<br />

Tuinge walTen behoort,niet zo,of hy heeft zig na<strong>der</strong>hand<br />

inzyne Landfchappen daar noch van bedient.<br />

In den jare 17 13. heb ik een Huk 3 voet hoog,<br />

en 4 breet , van hem gezien , daar ik en alle<br />

Konilminnaars uuren lang , zon<strong>der</strong> ons te<br />

konnen verzadigen , met verwon<strong>der</strong>inge op Honden<br />

te kyken; waar in zoo menigerhande foor t van<br />

Bloemen , Struik- en BoomgewaiTen , op den voorgrond<br />

gefchil<strong>der</strong>t waren , dat het oog daar in als in<br />

eenen doolhof verwart bleef, en fchoon 't zelve<br />

op het twintigfte deel in grootte, niet by 't leven<br />

konde halen , nochtans was y<strong>der</strong> in zyn foort , in<br />

dat klein bellek, zoo uitvoerig, konftigennatuurlyk<br />

gefchil<strong>der</strong>t, als of het in de grootte van 't leven<br />

had geweeft: inzon<strong>der</strong>heid flak 'er in uiteen<br />

Vygenboom , die in een tuinpot flond: waar van<br />

de ftam zoo natuurlyk gekleurd, de bladen zoo<br />

geeflig en dun gefchil<strong>der</strong>t, de groene uitfpruitfelen,<br />

half gekleurde,volwaflchen, en van rypheid geplooide<br />

Vygen , zoodanig waren gefchil<strong>der</strong>t , dat het<br />

geen penceelwerk, maar 't levenfcheen te wezen.<br />

Dit fluk van 't Loo gebragt, werd te Amfterdam<br />

in 't Heeren Logement 1713. den 26 van Hooimaand<br />

verkogt voor 2825 guld. <strong>De</strong> twee Figuren<br />

die in 't zelve waren , verbeeldden * Pomona en<br />

f Vertumnus, door Rubbens gefchil<strong>der</strong>t, gelyk<br />

ook<br />

* Pomorta heeft haren nnam vanPow/?, Appelen , Peren ,<br />

enz. zy was een <strong>der</strong> Latynfche Boommaagden, die in't aankweken<br />

de kroon fpanden;aangezien zy noch in 't jagen,noch<br />

baden , maar alleen in tuin oeffening haar vermaak nam. Zie<br />

P. Ovid. Nazo, 't 14 Boek, 't 11 Hoofdft.<br />

f Vertumnus, een Larynlche Godheid, wiens FeeïMag<br />

op den 30 van October wierd gevierd. Zie de kantteek. van L.<br />

Smits, op de voorgemelde plaats.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 87<br />

ook de weerga, met een flapend Vrouwtje en Sater ,<br />

voor 1875 gulden. Dog het alleruitmuntenflein<br />

Konfl dat ik van hem gezien heb, is het zoo genaamde<br />

Paradys , by den Heer Le Court van <strong>der</strong><br />

Voorts tot Leiden, waar in zig een menigte van<br />

allerhande Dieren op 't allerkonfligfl, in een niet<br />

min kondig gefchil<strong>der</strong>t Landfchap doen zien : en<br />

de Adam en Eva op 't alleruitvoerigfl door Rubbens<br />

gefchil<strong>der</strong>t. Dit lluk is gekomen uit het beruchte<br />

Kabinet van den Heer de Bie , den Mecenas van G.<br />

Dou.<br />

Menigte van kleine ftukjes , tenbewysvan zyne<br />

naarfligheid , is 'er van zyne konftige hand inde<br />

Konflkabinetten alzins te zien; waar on<strong>der</strong> veele,<br />

waar in een Meulenhoef aan den kant van een riviertje<br />

flaat afgebeeld : of ook wel een Dorpje , of<br />

eenig an<strong>der</strong> Gehugt aan den kant van 't water , 'C<br />

welk hy dan vor<strong>der</strong>s heeft opgeciert met kleine<br />

zeil- en waterroeituigen, gelyk op 't land met kar-<br />

ren , wagens , paerden en allerhande foort van kleine<br />

Beekjes, die hy by uitnementheid konftig en<br />

uitvoerig wifl te maken : waarom hy ook van Judocus<br />

Momper en an<strong>der</strong>en zyne tydgenooten gebruikt<br />

werd, om hunne Land fchappen met Beek-<br />

jes, Paertjes, enz. op te eieren. Immers hy heeft<br />

zoo aan 't een als an<strong>der</strong>, aan al de waereld doen<br />

zien , dat hy een groot meefter in de Konfl was.<br />

Zie zyn Beeltenis on<strong>der</strong> aan in de Plaat E.<br />

Hier aan verfchynt de brave Konflfchil<strong>der</strong><br />

ADRIAAN STALBEMT geboren , te<br />

Antwerpen,<br />

Wiedemaant.<br />

in 't jaar 1580. op den 12 van<br />

Van hem word getuigd , dat hy<br />

van <strong>der</strong> jeugt af aan zoo vlytig en naarflig is<br />

geweefb in de oefFening van de Konfl , ja zoo geheel<br />

zig daar aan overgegeven heeft , dat hetfeheen<br />

F 4<br />

als


88 SCHOUBURGH DER<br />

als of hy alleen voor de Kond geboren was. Hy<br />

zette zig tot het fchil<strong>der</strong>envanLandfchapjes, met<br />

kleine Figuurtjes, welke hy zoonatuurlyk , geef-<br />

tig, konftig, en uitvoerig behandeld heeft, dat<br />

hy, om zyneuitftekendeKonfl geroepen is aan het<br />

Brittannifche Hof, alwaar hy, door zyn penceel<br />

dingen heeft, uitgewerkt, daar men veel van weet<br />

te zeggen.<br />

Hy leefde , en woonde binnen Antwerpen , en<br />

oeffende de Konfl noch in zyn Softe jaar.<br />

In dit jaar 1580. werd teStettyn,inPomeren,<br />

DANIEL BLOK geboren. Zyn Va<strong>der</strong> Harten<br />

Blok , was geboren te Utrecht. In Holland<br />

zegt de Schryver , doch dit willen wy voor geen<br />

fout rekenen , wyl het de Schry vers dus gewoon<br />

zyn, en zelden de on<strong>der</strong>fcheiden Provinciën noemen.<br />

Immers om dat hy van 't Sticht van Utrecht<br />

herkomftig is , hebben wy reden gevonden<br />

van hem hier een enge plaats in te ruimen.<br />

D a n 1 e l , die dan al vroeg blyken gaf, dat hy<br />

tot de Konfl geneigt was, werd te Dantzik befleld<br />

, by Jakob Schcrer , een bekwaam meefler om<br />

hem op te leiden totdehoogeSchole<strong>der</strong>Schil<strong>der</strong>-<br />

konfl. Hy zette zig inzon<strong>der</strong>heid tot het fchil<strong>der</strong>en<br />

van Pourtretten , dat hem wel gelukte; want<br />

hy heeft voor GuflavusAdolfvan Zweden , de Genealogie<br />

, Stam- en Geflagtlinie <strong>der</strong> Hertogen van<br />

Mekelenburg gefchil<strong>der</strong>t. Van Schil<strong>der</strong> werd hy<br />

Hoveling, en verloor op eenenftond alles wat hy<br />

bezat, door 't brandftigten <strong>der</strong> woedende oorlogsbenden<br />

inden jare 1651 , zoo dat hy dienaauwlyks<br />

met behoudenis zyns lyfs ontvlugten konde. Hy<br />

flierf te Roflok in zyn tachentigfle jaar.<br />

Dat


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 89<br />

Dat ik in de Titelprint van 't Tweede <strong>De</strong>el myner<br />

Zinnebeelden , de Schil<strong>der</strong>konffc met een doek<br />

voor den mond vertoond heb , daarvan gaf ik deze<br />

reden : Dat de tong niet mogt pleiten wort penceel,<br />

maar het werkftuk zig zelf moet verantwoorden.<br />

<strong>De</strong> flechtfle foort van krukken en brekebeenen in<br />

de Konfl hebben meeftentyd voor gebruik, dat ze<br />

hunne werken door ftoffen , en fnorkeryen opvyzelen<br />

: maar <strong>groote</strong> meeiters hebben in tegendeel<br />

hunne kunfhverken laten fpreken, en het vernuft<br />

van hunnen maker melden.<br />

Apelles en Praxiteles konden roemen , dat zy al-<br />

leen voorrecht hadden , om 's waerelts Monarch af<br />

te beelden , daar dit volgende vaers op fpeelt<br />

spelles werd uit veele alleen geflelt ,<br />

Te fchildcrcn den <strong>groote</strong>n Alexan<strong>der</strong>:<br />

Praxiteles had oorlof, en geen an<strong>der</strong> ,<br />

Een marmer beeld te maken naar dien Helt.<br />

Doch zy hebben zig daarom niet vermeten aange-<br />

ftelt, maar ftil gehouden , en hun werk laten zeg-<br />

gen: wie zy waren , en wat zy in de Konft ver-<br />

mochten.<br />

Van den eerftgemelden hebben wy een opmerkelyk<br />

voorbeeld: 't geen ons tot aanleiding vaneen<br />

nieuw Toneelbeeld ftrekken zal. <strong>De</strong>ze, door<br />

begeerte aangefpoort , om Protogenes , en zyn beruchte<br />

werken, te zien, fcheeptenaar Rhodus; maalais<br />

hy hem niet op zyn winkel vond,nam hy een penceel<br />

met verf, maakte daarmee, op den opgefpanne<br />

doek , dienhy daar vond ftaan , een fynentrek,<br />

zeggende tegens de Dienftmaagd, die hem vraagde<br />

wie zy zeggen zoude dat naar haar meefter gevraagt<br />

had , dat zy tegens Protogenes , wanneer<br />

hy t'huis kwam, zeggen zoude, Die dezen trek met<br />

F 5<br />

het


90<br />

SCHOUBURGH DER<br />

het penceel gemaakt heeft , heeft naar u gewaagt : en<br />

ging weg. Protogenes t'huis gekomen , en bericht<br />

ontfangen hebbende van 't geen 'er gebeurt was<br />

en ziende dit werk mét verwon<strong>der</strong>ing , zeide : Dit<br />

heeft Apelles gedaan ,<br />

want niemant an<strong>der</strong>s kan zulks<br />

doen. Daar op nam hy een penceel , en maakte<br />

eenen an<strong>der</strong>en trek, op den zelven doek , zeggende<br />

tot zyn Dienftmaagd, Zoo Apelles an<strong>der</strong>maal komt y<br />

toon hem dien trek , en zeg , Dit heejt gemaakt<br />

daar gy naar vraagt. Apelles kwam, en ziende dat<br />

die trek konftiger was, dandezyne, nam een<br />

penceel met an<strong>der</strong>e verf , en maakte eenen * Trek<br />

door de an<strong>der</strong>e trekken heen, zookonftig, dat als<br />

Protogenes dien zag , zig verwonnen gaf, in aller yl<br />

naar de zeepoort liep, en Apelles , dien hy daar vond,<br />

minnelyk bejegende.<br />

Een diergelyk geval ontmoet ons in 't leven van<br />

FRANS HALS, wiens Beeltenis zig aan den overkant<br />

met een hoed op't hoofd doet zien. Anthony van<br />

Dyk, de Fenix van zyn tyd,als hy in dienfl van Karel<br />

den eerften , naar Engeland zoude overfchepen,was<br />

verlangende om hem voor af te zien , kwam te<br />

Haarlem, en ging aan zyn Huis. Maar 't had zyn<br />

werk<br />

* Samuel van Hoogfirsiten, in zyn negende Boek van de<br />

Schil<strong>der</strong>konfi p. 3 31<br />

gedachten. Zy meenen niet dat dit flegts regte nitgetrokke<br />

linien of ftreepen zullen zyngeweeft, die een Schryfmeeiter<br />

, is met van Man<strong>der</strong> hier omtrent van eene<br />

dikwüs beter uit de hand 7ou komen trekken dan de befte<br />

Schil<strong>der</strong>, maar eenige omtrekken van armen ,<br />

beenenofiet<br />

diergelyks. Hoogftraten fterkt zyn gevoelen met de getuigenis<br />

van Plinius , die zegt: dat 'er ds genen die de Schil <strong>der</strong>kon fi ver ~<br />

/lenden , <strong>groote</strong>lyks zig over verwon<strong>der</strong>den , en verbaajl fionden ;<br />

waaruit wd te denken is, dat de Konfttrekkengeen regte<br />

Iynen zyn geweeft , en 'er de oude Schryvers 't regte beduid<br />

niet van hebben gegeven , 't Beurt meer , als onbedrevelingen<br />

van zaken fchry ven , diezy riet-werftaan » dat zy daar van<br />

oordtekn als de blinden van de kolernen.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 91<br />

werk in , hem in de bierkroegen op te zoeken<br />

daar hy niet eer uit kwam , voor hy zyn pincje geleegd<br />

had. Inmiddels ftont van Dyk met veel<br />

gedultte wagten , die zig voor hem bedekt hield,<br />

zeggende alleen tegen hem, dat hy een vremdelingwas,<br />

die geen an<strong>der</strong>en tyd had, alsdentegenwoordigen<br />

, en egter begeerte had van zyn Pourtrec<br />

door hem te laten fchil<strong>der</strong>en , 't geen F. Hals zon<strong>der</strong><br />

ver<strong>der</strong> navragen hem inwilligde. Hy nameen<br />

doek , zoo goed en zoo kwaad , als hy toen maar<br />

aan de hand had , en begon aan 't werk te vallen.<br />

Van Dyk maakte weinig tuilchenfpraak met hem,<br />

on<strong>der</strong> 't zitten , om niet bekent of ontdekt te worden,<br />

't Was in korten tyd gedaan, en Frans<br />

verzocht hem op te (laan , om te zien of het dus<br />

van zyn behagen was. Van Dyk prees het , en<br />

maakte toen met hem eenige zamenfpraak, dog<br />

zoo , dat hy niets merken konde. On<strong>der</strong> an<strong>der</strong>e reden<br />

zeide hy : gaat het fchil<strong>der</strong>en zoo in zyn ivcrk?<br />

Zou ik het ook niet konnen doen ? vatte voort een ledigen<br />

doek , dien hy daar zag flaan,zette dien op den<br />

Ezel, en verzocht hem neer te zitten. Frans<br />

zaghaaft aan 't aanvatten van 't palet, enpencee-<br />

len, dat dit de eerfhemaal niet was , en dat de vermomde<br />

Ulyffes zig van zelf wel ontdekken zou ,<br />

dog had geen bedenken op van Dyk, maar beiloot<br />

dat het de een of de an<strong>der</strong> potzige Schil<strong>der</strong> moeft<br />

wezen, die zig door een ftaal van zyn Konflte<br />

toonen, wilde doen kennen, 't Leed niet lang of<br />

van Dyk belailte hem op te Haan , om 't werk te<br />

zien. Zoo haaft als hy 't bezag , zeide hy : Gy<br />

zyt van Dyk , want geen menfch an<strong>der</strong>s kan zulks<br />

doen, viel hem om den hals, en kufle hem.<br />

Van Dyk nam zyn Fourtretnat voor zich mee,<br />

bedankte hem , en Hopte zyn kin<strong>der</strong>en daar ryke-<br />

lyk


92<br />

SCHOUBURGH DER<br />

ïyk wat voorin de hand, daar zy niet lang kaflïers<br />

van bleven ; want Frans die buitekans voort op<br />

de lippen nam.<br />

Men zegt dat van Dyk veel moeite deed , om<br />

hem mee te troonen naar Engeland, maarhy wil-<br />

door dien hy zoodanig<br />

de daar niet naar luifteren ,<br />

op die Üegte wyze van leven verflingert was. Egter<br />

behield hy <strong>groote</strong> achting voor deszelfs Konfl<br />

gelyk hy ook na<strong>der</strong>hand dikmaals gezegt heeft<br />

Dat , indien hy in zyne vermenginge wat meer van<br />

hetteere, of dunne gehad had, hy een <strong>der</strong> grootfte<br />

meeflers zoude hebben geweefl ; want dat hy<br />

zyn weerga niet kende, die 't penceel zoototzyn<br />

wil had , dat hy , na hy een Pourtret had aangeleid<br />

de vafte wezenstrekken, hoogfels, endiepfelsmet<br />

een penceelzet , zon<strong>der</strong> verzagtinge ofveran<strong>der</strong>ing<br />

zoo hun behoorJyke plaats wifb te geven.<br />

Men zegt, dat hy voor een gewoonte had , zyn<br />

Pourtrettenvet, en zachtfmeltende aan te leggen,<br />

en na<strong>der</strong>hand de penceeltoetfen daar in te brengen,<br />

zeggende: Nu moet 'er bet kennelykcvan den mcejler<br />

noch in.<br />

Hoe krachtig en levendig hy, door zyn penceel<br />

den natuurlyken zweem des menfchelyken wezens<br />

getuigen de menigvul-<br />

heeft weten na te bootfen ,<br />

dige Pourtretten , die men nu noch van hem ziet.<br />

Te <strong>De</strong>lf in de Oude of Kolveniers Doelen is een<br />

groot ftuk van hem , waar in eenige Hoofden of<br />

Bevelhebbers <strong>der</strong>Schuttery, levens groot in flaan<br />

afgebeeld , en zoo kragtig en natuurlyk gefchil<strong>der</strong>t<br />

zyn , dat zy de aanfchou wers fchynen te willen aanfpreken.<br />

Hy had ook een Broe<strong>der</strong> , D i r k genaamt , die<br />

een fraai Schil<strong>der</strong> was , en zig oeffende in Gezelfchapjes<br />

, en kleine Beekjes. Samuel Ampzing<br />

gedenkt


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 93<br />

gedenkt aan hun beide in de befchryving van Haarlem<br />

, met dit volgende rym :<br />

Hoe wakker fchil<strong>der</strong>t Frans de luiden naar het Ieven?<br />

Wat zuivre beeldekens weet Dirk ons niet te geven?<br />

Zyn brave Konfl en ftoute wyze van penceel-<br />

maarniet zyne levenswyze moet de<br />

behandelinge ,,<br />

fchil<strong>der</strong>jeugt zig ten voorbeeld , en tot naarvolging<br />

ftellen , aangezien hy geen goed beflier<strong>der</strong><br />

van zyn levenskar was , als die niet zelden van 't<br />

middelfpoor afholde , wyl hy zyne driften te ruimen<br />

toom vierde.<br />

Frans was gemeen lyk allen avond tot de keel<br />

toe vol met drank. Echter hadden zyne Leerlingen<br />

<strong>groote</strong> agtinge voor hem , en de oudfle verftonden<br />

malkan<strong>der</strong> daar in , dat zy by beurten agt op<br />

hem gaven , en hem des avonds, inzon<strong>der</strong>heid wanneer<br />

het duifter of laat wierd, uit de kroeg haalden<br />

, op dat hy niet in 't water zoude loopen , of<br />

op een an<strong>der</strong>e wys eenig ongeluk ontmoeten ; die<br />

hem dan gevoegelyk t'huis bragten , koulTen en<br />

fchoenen uittrokken, en te bed hielpen.<br />

<strong>De</strong>ze , die dan de een voor en de an<strong>der</strong> na , agc<br />

gegeven hadden , dat hy , hoe befchonken , egter<br />

eenig avondgebed, uit gewoonte, uitftamerde<br />

en altyd befloot met dezen wenfch : Lieve Heer,<br />

waren agter-<br />

haal my vroeg in uwen hoogen Hemel ,<br />

denkende on<strong>der</strong> malkan<strong>der</strong> , of dit wenfchen van<br />

hunnen meefter wel ernft was. <strong>De</strong>s bedachten zy<br />

te zamen een middel, om daar proef af te nemen.<br />

Een Adriaan Brouwer, die een Leerling<br />

van hem was, van de jeugt af aan op potferyen<br />

af~


94<br />

SCHOUBURGH DER<br />

afgericht , en Dirk van <strong>De</strong>len , waar van wy op<br />

't jaar 1650 zullen fpreken, hadden hier deel in. Die<br />

Huk ging on<strong>der</strong> belofte van elkan<strong>der</strong> niet tebekrajen,<br />

on<strong>der</strong> hun vieren aan. Zy boorden vier gaten in .<br />

den zol<strong>der</strong> , boven zyn bedfteê , waar door zy fterke<br />

koorden neerlieten , die zy aan de hoekeinden<br />

van 't bed vaft knoopten. Wanneer zy hem dan<br />

den volgenden avond vol en zoet , als men gemeen-<br />

]yk van de zulke zegt , te bed geholpen hadden , en<br />

het licht uit de kamer gedragen , gingen zy op hunne<br />

koutten de trappen op naar boven ,<br />

om hunne<br />

zon<strong>der</strong> dat hy daar af iets gewaar<br />

rol uit te fpelen ,<br />

werd, en luiilerden fcherp toe naar het prevelen<br />

van zyn Avondgebed, 'dat hy dan naar gewoonte<br />

weer met dezelve wenfehinge: Lieve Heer haal<br />

?ny vroeg in uwen hoogen Hemel , befloot ; waar op zy<br />

hem gelykerhand met het bed naar boven trokken.<br />

Hy die in den dommel van zyn dronkenfehap dit<br />

egter gewaar werd , en vaft belloot dat de Hemel<br />

zyn gebed verhoord hadde , terwyl hy zig voelde<br />

om hoog heffen , veran<strong>der</strong>de van toon , roepende<br />

veel lui<strong>der</strong> als gewoonlyk : Zoo haajlig niet , lieve<br />

Heer , zoo haajlig niet , zoo haajtig niet , enz.<br />

waar op zy hem we<strong>der</strong> zacht lieten dalen naar<br />

beneden, zon<strong>der</strong> dat hy bemerkte dat hem dit uit<br />

potfery gefpeelt werd. Wanneer hy nu vaft in<br />

ilaap lag te ronken , maakten zy behendig de touwen<br />

we<strong>der</strong> ios, en zy noch hy ontdekten niets,<br />

dan na verloop van jaren wat 'er gefchied was<br />

maar Frans gebruikte na dien tyd die wyzevan<br />

bidden niet meer. 't Welk on<strong>der</strong> hen dikwils ftoffe<br />

tot lachen gaf, wanneer zy hem niet meer om<br />

den Hemel hoorden wenfehen.<br />

Ik was met de befchryving van myn Boek al<br />

heel naar 't eind gevor<strong>der</strong>t, wanneer on<strong>der</strong> de pa-<br />

pieren


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 95<br />

pieren van een oud Haarlemmer Konitfchil<strong>der</strong> een<br />

begraafnisbriefje van hem gevonden werd , waar<br />

agter op aangefchreven ftond : F r a n s is geftorven<br />

te Haarlem, in den ou<strong>der</strong>dom van 5 of 86 jaren,<br />

in 't jaar 1666, en is op den 29 van Oogflmaand<br />

, in 't Koor van de Groote Kerk begraven<br />

naar dat zyn Broe<strong>der</strong> Dirk hem in 't jaar 1656<br />

was voorgegaan. Zy waren Mechelaars van geboorte.<br />

En op de Lyft van St. Lucas Gildeboek<br />

te Haarlem daan verfcheiden Zonen , en Zoonszonen<br />

van Frans Hals geboekt, die alle de Kond<br />

gehanteert hebben, als Frans Hals Franszoon,<br />

Herman Hals Fransz. , Jan Hals Fransz. ,<br />

en Klaas en JanHals Janszonen, van<br />

die daar<br />

welke 'er noch een leeft in Ooftindien ,<br />

getrouwd is aan een Meflys,of halve Zwartinne. Zekerlyk<br />

om haar geld. <strong>De</strong>ze heeft daar een huis<br />

gebouwd, en 't zelve met Schil<strong>der</strong>yen behangen<br />

op de Hollandfewyze, en is een groot beminnaar<br />

en konftig oeffenaar van de Speelkonft , door het<br />

welke hy zig meer als door zyn penceelkonft by de<br />

braaffle luiden bemind heeft weten te maken. Het<br />

een en 't an<strong>der</strong> fchynt hun aangeboren te wezen.<br />

J. Wieland, een oud Liefhebber , en die de meefte<br />

<strong>der</strong> zelve gekent heeft, getuigt : dat al de kin<strong>der</strong>en<br />

van F. Hals luchtig van geeft , en beminnaars<br />

van Zang- en Speelkonft geweeft hebben.<br />

Het fpreekwoord zegt : Armoede is de vindfter<br />

<strong>der</strong> weten/etappen en konjten ; doch dit gaat niet al-<br />

tyd zeker, want zoo dit een algemeeneregel was,<br />

zoo zoude moeten volgen , en voor een waarheid<br />

doorgaan, dat de braaffle Konflenaars, enveelweters<br />

, uit behoeftigheid zyn voortgedreven , ofdoor<br />

armoede zyn voortgekomen ; daar menigte van<br />

voorbeelden ons het tegendeel heeft doen zien , hoe<br />

bui-


96<br />

SCOUBURGH DER<br />

buiten noodwendigheid van zig daar door te ge-<br />

neren , veele door geldmiddelen gezegend , en<br />

van <strong>groote</strong> geboorten , echter door een aangeboren<br />

zucht tot weten fchappen en konften , zoodanig<br />

wierden gedreven , dat zy die oeffeningen boven<br />

alle an<strong>der</strong>e waereltfche vermaken verkozen , en zig<br />

daar geheel aan over gaven.<br />

DEODATUS del MONT zal een voorbeeld<br />

tot bewys van myn zeggen opleveren. <strong>De</strong>ze<br />

was geboren te St. Truyen, in 't jaar 158 , 1 uit<br />

een geacht geflagt, daar en boven om zyn groot<br />

verftand in de Meetkunde, Starkunde, Schil<strong>der</strong>konilenmeer<br />

an<strong>der</strong>e pryswaardigewetenfchappenen<br />

konften geadeld van den Hertog van Nieuborg,<br />

,<br />

aan welks hof hy lang verkeert heefd ; was ook van<br />

den Koning van Spanjen , dien hy als Veftingbouwmeefter<br />

in zyn jeugd gedient hadde , met veele voor-<br />

deden en vrydommen begunftigt :<br />

en wanneer die<br />

hem na<strong>der</strong>hand betwift werden , heeft de Koning<br />

in eigen Perfoon , daar over aan zyn Broe<strong>der</strong> Ferdinand<br />

, den Prins Kardinaal gefchreven , ten einde<br />

hy hem zyne vrydommen en voorrechten wilde<br />

verdedigen en herftellen. Hy is niet alleen<br />

een Leerling van Petrus Pctulus Rtibbens^ maar ook<br />

zyn lieflie boezemvriend geweefl ; die hem ook<br />

in zyne reis door alle de Steden van Italien<br />

heeft verzeld. Behalven zyne Konftftukken , die<br />

in buiten geweften zynen roem fchragen, ziet<br />

men ook te Antwerpen , in 't Kloofler genaaamt<br />

deFacons, een Altaarftuk, dat kloek gehandelt,<br />

wel geordinecrt en vloeijende gefchil<strong>der</strong>t is , verbeeldende<br />

de Offerhande <strong>der</strong> drie Koningen. En<br />

noch een an<strong>der</strong> in de Lieve Vrouwe Kerk , vertoonende<br />

de Transfiguratie , de Verheerlykinge van<br />

Chriftus


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 97<br />

Chfiftus op den berg. Als ook by de Paters Je-<br />

fuiten , een Kruisdraging enz. genoegzaam flalen<br />

van zyn vermogen in de Schil<strong>der</strong>konft.<br />

Fruftrafit per plura quod per pauciora fieri potefi.<br />

'T is te vergeefs veel woorden te gebruiken<br />

als men 't door weinige beduiden kan.<br />

Hy isgeftorvenop den 25 van Slachtmaand in't<br />

jaar 1 634. binnen Antwerpen. En word van hem<br />

gezeit, dat hy door zyne bedrevenheid indeSterreloopkunde<br />

veele zaken wift te voorfpellen ; als<br />

on<strong>der</strong> an<strong>der</strong>e ook<br />

Het Jaar van zyne Dood ook waarïyk te voorzeggen.<br />

En zoo hy had gezeit, is 't waarlyk ook gefchiet.<br />

Die dit getuigd is Kornelis de Bie. Dog die 't<br />

niet gelooven wil zal 'er niet om gebrand worden.<br />

Thans zal het tyd wezen dat ik den beruchten<br />

PIETER LASTMAN ten Toneel voer,<br />

aangezien hy op , of omtrent dezen tyd is geboren.<br />

Hy was een Leerling van Kornelis Kornelisz van<br />

Haarlem geboren 1562, in welkers Ievensbefchryv'mgvan<br />

Man<strong>der</strong> van hem op pag: 207 B» meld,<br />

met deze woorden : Lajiman is een Jongman van<br />

goede hoop , en thans in Italien. Dit was in 't jaar<br />

1604. Als ik nu ffcel dat hy toen ter tyd 23 jaar<br />

oud was; (want dat hy Jonger de reis naar Romen<br />

zoude on<strong>der</strong>nomen hebben is niet denkelyk)<br />

enalsmendandie23'jarenteruchteld, van 1604,<br />

komt het uit op 1581.<br />

'K heb dikwils met <strong>groote</strong>n roem van zyne Konftwerken<br />

hooren fpreken , doch geen gelegenheid<br />

L<strong>De</strong>ei G ge-


98<br />

SCHOUBURGH DER<br />

gehad om 'er veel van te zien nog ook zyn Beeltenis<br />

, door Thomas de Keizer gefchil<strong>der</strong>t , daar Von-<br />

del dus op zeit<br />

<strong>De</strong> geeft van Peter voer in 't ordineeren fpeelen 9<br />

En volgde vrouw Natuur op doeken en pannelen<br />

Zyn Kunftgetuigen. Toen, wie 't oordeelftrykenkan,<br />

Of Lastman Fenix was, of'Ru bbens zyn genan.<br />

<strong>De</strong> Keizer heeft hem dus zyn ommetrek gegeven<br />

Maar an<strong>der</strong>s tekend hy zich in zyn Konft naar 't leven.<br />

Gemelde Vondel , die door ftadig met de braaffte<br />

Konftenaren te verkeeren goed oordeel van Konft<br />

had , zeit : Dat zyne ordonnantien woelig waren ,<br />

en zig welvoeglyk koppelden : zyn naakte wel getee-<br />

kent, zyne Klee<strong>der</strong>en natuurlyk en vlak geplooit , en<br />

de Koleuren vloeyende en kragtig gefchil<strong>der</strong>t. Meer<br />

konnen wy 'er niet van zeggen , als dat gemelde<br />

Ne<strong>der</strong>duitfche Maro den inhoud van een zyner<br />

voornaamfte Konftflukken in Vaarzen tot zyner<br />

gedachtenis en roem naargelaten heeft , welks<br />

hoofdfchrift is; Lastmans Offerstaetsi<br />

te Listren aan den Heere Joan Six. Dit<br />

is 'er 't begin af:<br />

Wat dunkt u, Konftgeleerde S 1 x?<br />

Wie had de fchikkonft ooit zoofix<br />

Als Lastman, waard de teekenkroon<br />

t' Ontfangen van Sint Paulus troon ,<br />

Toen hy zyn won<strong>der</strong>werk van Liftren<br />

Zoo verfch vertoonde , als beurde 't giftren ?<br />

Dit tuigt uw bemelfch Tafereel ,<br />

Daar onze Apelles zyn Toneel<br />

En grond met volle kennis bouwd.<br />

En zoo deze Offerftaatfie houd,<br />

Dat


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. $$<br />

Dat zelf de geeft van Rome en Grieken<br />

Nooit hooger zweefde op zyne wieken..<br />

Met welk een zwaai en ftaatigheit<br />

En priefterlyke Majefteit<br />

Verfchynt al 't Heidenfch Priefterdom<br />

Voor doude Stad, vol yvers om<br />

Te wierooken voor Chriftus Boden ,<br />

Hier aangezien voor Griekfche Goden !<br />

Men acht dat hier in menfchen fchyn<br />

* Merkuur, en Don<strong>der</strong>god Jnpyn<br />

Verfchynen , om den Jongeling ,<br />

Die flus op krukken ging , en hing<br />

Te heelen , zon<strong>der</strong> konft van kruiden,<br />

Datftuk verbaaft veel duizend luiden.<br />

Een rykdom, en verfcheidenheit<br />

Van toeft el na<strong>der</strong>d, en gekit<br />

f Bekranfte en § witte Stieren vaft<br />

Naar<br />

*<strong>De</strong>bygeloovigheid had den oude Heidenen ingeboezemt<br />

te geloOven , dat de Hemelgoden zomtyds in menfchelyke<br />

gedaante op de waereld verfchenen , en omgang met de volken<br />

hielden , 't welk de oude Fabeldichters hielpen on<strong>der</strong>fchragen<br />

; on<strong>der</strong> welke Nafo , als een <strong>der</strong> voornaamfte<br />

wel mag geftelt worden, die by 't leven van Keizer Auguftus<br />

een geheel boek van die herfchepping gefchreven heeft;<br />

in het welke hy on<strong>der</strong> meer an<strong>der</strong>e vertellingen (want hooger<br />

ftaan zy by ons niet te boek ) verhaald , hoe Jupiter en<br />

Merkuur, in Menfchelyke gedaanten omwandelende, de<br />

ondankbaren verdelgden , en de herbergzame Philemon en<br />

Baucis in boomen veran<strong>der</strong>den ; om dat d'een des an<strong>der</strong>s<br />

üerfuur (dat hun beede was) niet met fmarte zoude zien<br />

waar op de puntdichter L. Rotgans , aldus zeit<br />

Zoo treurt Philemon nooit by 't Lyhvier van zyn vrouw<br />

Noch Baucis Jcheurt om hem 't gerimpclt vel uit rouiv.<br />

| Bekranfte'] Dat de nachtdieren als zy naar 't outaar geleid<br />

wielden, met groene kranifen om hals en lendenen omhan-<br />

G 2<br />

gen


100<br />

SCHOUBURGH DER<br />

Naar d* Offerplaats op 's Priefters laft,<br />

Opwel, tamboer, en lier , en fluiten,<br />

Langs 't ryk bejirooide padt naar buiten.<br />

Hier blaken fakkels , licht en klaar.<br />

Hier riekt de wierookkandelaar<br />

Hier glinftren wierookvat , lampet ,<br />

En goude fchotel , op dien tredt.<br />

<strong>De</strong> Byl, en B loetpan op het jlagten<br />

Van Vee en Ojferhande wachten.<br />

Een kenner ziet hier , heel vernoegt<br />

Hoe d'eene perfoonadie voegt<br />

By d 'an<strong>der</strong> ; en hoe elks gelaat<br />

En ampt gclyk een zangers ,<br />

maat,<br />

Zyn plicht bewaart : hoe kleene en <strong>groote</strong>n<br />

Hier<br />

gen waren , daar van hebben wy verfcheyden voorbeelden<br />

in d'oudheid : gelyk ook an<strong>der</strong>s , de lenden met een offerkleed,<br />

beftikt met goude en zyde Loopwerken, overdekt<br />

, en het hoofd met een pragtige offerhuif opgeciert<br />

dietuflehen de hoornen uitgefpannen met zyde koorden aan<br />

de topeinden <strong>der</strong> hoornen gebonden we<strong>der</strong>zyds met kwaften<br />

afhingen , waar van wy de gedaante , afgeteekend uit<br />

een marmere fries , den woedende tyd ontrukt,om de gedachtenis<br />

daar van te behouden,' hier nevens in print aanwyzen.<br />

Tot meer<strong>der</strong> opci erfel hebben de Heydenen ook zomwylen<br />

de hoornen van het offerdier verguld. Ovidiuszegtinzyn 10<br />

Boek <strong>der</strong> Herfcheppinge.<br />

Indutaqut corriibus auro viftima<br />

Dat is;<br />

'TJlachtofferdier hebbende de b oorenen verguïa,<br />

§ Witte flieren] Het offerbeeft zullende dienen ter eeren<br />

van eenig oppergod moeit niet alleen uitgelezen uit an<strong>der</strong>e<br />

geenig mangel hebben , maar ook hagel wit wezen. En in<br />

tegendeel pikzwart als het dienen zoude tot een offer voor<br />

deGeeftenen on<strong>der</strong>aardfche Godheden; gclyk L. Smids heel<br />

wel heeft aangemerkt in het kantfehrift op Nazoos werken,<br />

gelyk wy ook bree<strong>der</strong> zullen aanwyzen, wanneer wy van<br />

deze dingen in het byzon<strong>der</strong> zullen handelen.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen, ioi<br />

Hier treên ,<br />

Hoe fchoon verfcbiet die lange ry,<br />

Van verre flaau , en dichter by<br />

als op een' galm van noten.<br />

Alflerker , voor 's aanfchouwers oog ?<br />

Hoe deifl de Poort , en Kerk , zoo hoog<br />

En rond gebouwd, Jupyn ter eere,<br />

Op datze ons noch de Bouwkonji leere.<br />

Zoo fluit ten lejïe d'Ommegang ,<br />

Daar 't Outer wacht , en al te lang<br />

Verlangde naar den Offerwyn.<br />

Nu wil d'Jertspriefter van Jupyn<br />

In 't wit , bekranft met eike blaren ,<br />

D'Apoftels eeren op d'altaren.<br />

Maar zie om hoog , hoe 't heilig paar<br />

Met woorden , handen en gebaar ,<br />

Van 't Heidenfch gruweloffer yft ,<br />

En Offermans , enfcharen wyft<br />

Naar Godt , wiens eere altaren pajjen.<br />

Zy roepen: wy zynftof en ajjchen.<br />

Gy zultze ftraks van boven neer<br />

Zien fpringen ,. Godts en Jefus eer<br />

Befchutten , en van harteleet<br />

En rouw * verfcheuren elk zyn Kleet ,<br />

Op<br />

* Het fcheuren <strong>der</strong> klee<strong>der</strong>en was gemeen by de He-<br />

wanneer iemant godslafterlyke woorden "hoor-<br />

breeuwen ,<br />

den fpreken. In later tyd is hier omtrent zekere bepaling<br />

gemaakt : want wy lezen by R. Maimonides , indien iemant<br />

een lfraeliet zynde, een lfraeliet Gods naam hoort la fleren , die moet<br />

zyn klee<strong>der</strong>en fcheuren , maar indien hy hei hoort van een Heiden<br />

zoo is het niet nootzakelyk. En dus zouden d'Apoflelen zig<br />

hier in hebben vergrepen, of hun drift te ver vervolgt hebben.<br />

Wy hebben deze tegenwerping beantwoord in het<br />

kantfchrift op het leven van den Kruishexd,Paulus<br />

p. 55. Hier komt alleen te pas, datwy (omdeLeerbegerige<br />

jeugt in 't regte fpoor te leiden) aantoonen de wyze va»<br />

tiet Klee<strong>der</strong>fcheuren.<br />

G 3<br />

a*


102 SCHOUBURGH DER<br />

Op datmenbloet noch wynkelk fiorte<br />

En dadelyk iïOfferftaatfie fchorte.<br />

Hoe /temt de jlraal van ons gezicht<br />

Met elks hoegrootheid, en met licht<br />

En fchaduw van een te<strong>der</strong> zaak ?<br />

Hield vrouw Natuur om haar vermaak<br />

Voorheen de hand aan eenig Schil<strong>der</strong> ,<br />

Zoo doet zy 't hier, en nergens mil<strong>der</strong>.<br />

'T heeft geen tegenfpraak, dat, wanneer wy<br />

een oulingfe Hebreeufche , Griekfehe , of Romeinfche<br />

gebeurde zaak , of Hiftorie willen ver toonen<br />

, wy ons dan in opzicht van de bekleedingen<br />

<strong>der</strong> Beelden naar 's Lands gebruik , wyze van plechtigheden,<br />

met hun gantfche aankleeven, toeftel , en<br />

gereedfchappen , moeten bedienen van die Schryvers<br />

welke het naad aan die tyden geleefd hebben<br />

of van de verbeeldingen ofmarmere gedenkftukken,<br />

<strong>De</strong> Klee<strong>der</strong>en van den hals af benedenwaarts met beide<br />

de handen van een te rukken, zulks dat men de naakte borft<br />

zag, was de gemeene wyze van Klee<strong>der</strong>fcheuren. Dus<br />

leeft men by Maimonides : <strong>De</strong> Klee<strong>der</strong>en moeften gejcheurt worden<br />

-van voren , en die de zelve fcheurt op den rug , of in de zyde ,<br />

of van on<strong>der</strong>en , wykt afvan de gezvoonte van fcheuren ; enby<br />

Jofeph. in het 2. b. deff. <strong>De</strong> Overpriefters zelf kon men<br />

zien , op hun hoofden fiof geworpen hebbende , en naakt<br />

aan de borft , hunne Klee<strong>der</strong>en gefcheurt zynde , in tegenftellinge<br />

van die wyze van Klee<strong>der</strong>en fcheuren, die alleen en enkel<br />

hoorde tot den Hoogenpriefter , die zyn kleed niet an<strong>der</strong>s vermocht<br />

als van beneden af naar boven op te fcheuren; gelyk<br />

dejoodfe meefters dit in hunne fchriften naaukeurig on<strong>der</strong>fcheiden.<br />

Dus lezen wy : <strong>De</strong> Hoogepriefter fcheurt van on<strong>der</strong>en<br />

, tnaer een gemeen priefier van boven. Mi/na tit , Horajoth,<br />

Hoofd(luk 3.<br />

Volgens deze leiding hebben zig onze braaffteKonfto effenaars<br />

vergift, als zy den Hoogenpriefter Kajaphas hebben<br />

verbeeld, zyne Klee<strong>der</strong>en van de borft ne<strong>der</strong>waarts fcheu-<br />

.rcnde.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 103<br />

ken, en muntftempels , die eentydig met het geen<br />

waar van zy het gedenken dragen , ook te famen<br />

door den tyd grys geworden zyn; en niet doen als<br />

den Konftfchil<strong>der</strong> Rembrant, die (gelykAndries<br />

Pels in zyn Gebruik en Misbruik des Tooneels p : 36<br />

zeit)<br />

Op Nieuwe, en Noor<strong>der</strong>markt zeer yvrig op ging<br />

zoeken<br />

Hamaffen , Mariljons , Japonfche Ponjerts , bont ,<br />

En rafelkragen , die hy fchil<strong>der</strong>agtig vond y<br />

En vaak een Scipio aan'tRoomfche lichaampafte ,<br />

Of d'ed'le leden van een Cyrus mee vermafte.<br />

En egterfcheen hem, fchoon hy tot zyn voordeel nam ,<br />

Wat ooit uit 's waerelds vier gedeelten herwaarts<br />

kwam ,<br />

Tot ongemeenheid van optooi f el veel te ontbreken ,<br />

Als hy zyn beelden in de klee<strong>der</strong>en zou ft eken.<br />

en veel min als die Schil<strong>der</strong>baas , die , Kleopatra<br />

, daar zy de flang om haar te fteken tergt , voor<br />

aan in een ftuk , en op den agtergront de Kaart van<br />

Amfterdam met de nieuwe uitlegging vertoonde<br />

en dus ons zelve befpottelyk maken by die, welke<br />

het wezentlyke in de Konft verftaan , en in de Oudheidkunde<br />

bedreven zyn. Wy verzwygen den<br />

naamvan.dezen vernuftelingdie noch in leven is,<br />

agtervolgens de les van Horatius , door den zelven<br />

Dichter Andries Pels aldus vertaald<br />

Wacht u , op 't leven van byzondcren te fchimpen ;<br />

Met welk een fchyn ,<br />

glimpen<br />

wat jlag van verwen , welke<br />

Gy 't ook wilt mommen. Toon in 't algemeen het kwaad ;<br />

Beftraf , berifp het ,* maar verzwyg hem , die 't begaat,<br />

G 4<br />

Maar


SCHOUBURGH DER<br />

104<br />

Maar om dat het aller Schil<strong>der</strong>s doen niet is , met<br />

de neus in de boeken te fhuffelen ; heb ik my de<br />

moeite getrooft van nazoek te doen , aangaande de<br />

gereedfchappen die de oude Heidenen in hunne offerdienften<br />

gebruikten; als ook <strong>der</strong> zelver gedaanten<br />

uit de afteekeningen <strong>der</strong> oude Marmere Friezen<br />

, als el<strong>der</strong>s op te gaaren , in een plaat by een te<br />

ilellen, de Leerbegeerige Schil<strong>der</strong>jeugt de /tukken<br />

(als men gemeenlyk zeit:) voorgejneden ; zoo dat<br />

xiiemant ( ofhy wil ) daar in onwetende behoeft te<br />

blyven, of zig in zyn werk te vergrypen.<br />

Hier ziet gy dan verbeelt, des Opperpriefters<br />

Muts , ook die van een min<strong>der</strong> Priefter ; de Slagtbyl<br />

, SlagtmefTen , koker met Vilmeflen , Wierookkandelaar<br />

, Lamp, Kiekenkevie, Offerhuif,<br />

Offerfchaal , den Offeipot, WierookkofFertje, Watervat<br />

, Offerkruik , Kroezen , Kwifpel , Wywatervat<br />

, Bloetpan , enz. in 't voorgaande vaers gemeld.<br />

Met zulke Huif, of Hoofddekzelen dekte de<br />

Priefterfchap hare hoofden , en die de Godtsdienftige<br />

plegugheden bywoonden , gebruikten<br />

daar toe de flip van hun opperkleed of Tluyer. Dit<br />

beveftigd Plutarchus daar hy zegt: <strong>De</strong> Romeinen<br />

tot de Goden gaande , plachten met bedekten hoofde<br />

de zelve te eeren , om met dat teeken de neerjlagtig-<br />

heid hunnes gemoeds te betuigen. En is niet buiten<br />

waarfchynlybheid van Joachim Oudaan aangemerkt:<br />

dat de Apoflel Paulus den mannen gebied<br />

met ongedekten hoofde te propheteeren ; om 't gebruik<br />

<strong>der</strong> Chriftenen , tegen 't gebruik <strong>der</strong> Heidenen aan<br />

te kanten , en dus on<strong>der</strong>kennelyk te maken , gelyk<br />

zulks ook de toeleg was van Mofes, het geen wy<br />

breedwydig uit Spencer hebben aangewezen in<br />

de Brieven van Plulaléthes.<br />

Dit Hoofddekzel ofdeze OpperprieflerlykeMuts,<br />

Li


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 105<br />

I. Apex genoemd , was van witte wolle gemaakt<br />

met purpere banden verciert, welke ook dienden<br />

om on<strong>der</strong> de kin toegebonden te worden. Het<br />

fpits dat pynappelwys na boven toeliep, werd wel<br />

met een takje van een heilzamen boom befleken.<br />

Doch om wat reden deze Muts is van wol gemaakt<br />

geweeft, daar bet dragen van wolle klee<strong>der</strong>en<br />

door een wet aan de Priefhers verboden was ,<br />

weet<br />

ik niet , maar dit weet ik uit Plutarchus : Dat de<br />

wolle klee<strong>der</strong>en volgens de leere van Orpheus en Py-<br />

thagoras voor zulken onb etamely'z geacht iiierden,<br />

om te dragen j als zynde de wolle van een dood<br />

lichaam, het geen onrein wierd gehouden. Over<br />

zulks dienen de feive altyd in wit lywaat verbeeld<br />

te worden , als ook alle die eenige verrichtingen<br />

daar ontrent hadden , en de geene die in hunne proef<br />

jaren waren en de Prieilerfchap by de offerhande<br />

verzelden. Die ook daar en boven ( volgens de getuigenis<br />

van Tzetzes) met mirtetakken , of an<strong>der</strong>e<br />

groente met bloemen doorvlogten, waren gekranft.<br />

Zodanig eene fchynd Hippolitus geweeft te hebben<br />

als Fedra op hem verliefde; want dus lezen wy in<br />

Nafoos IV. Heldinnebrief volgens de nieuwe vertalingvan<br />

Vondel , den Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>en gefchonken<br />

door den Heere David van Hoogftraten: Ik wenfehte<br />

dat ik in Krete gejtaan hadde , toen ik te Eleufis op het<br />

Feejl van Ceres ging. Toen viel myn zin (hoewel ook te<br />

vorenbyzon<strong>der</strong> op u, en de liefde zette zigin 't merg<br />

van myn gebeente. Gy waart in 'f wit gekleed , en<br />

met bloemen bekranfl:<br />

van bloode Jchaamte.<br />

en uw blank aanfehyn bloosde<br />

IJ. Verbeeldde Muts of hethoofddekfel van een<br />

Flamen , Priefter van Jupiter , 't welk de blikfem<br />

op de zelve geflikt, duidelykaanwyit. En om dac<br />

in velerlei gevallen te laftig viel<br />

G 5<br />

voo'r de Opper-<br />

Priefters


106 SCHOUBURGH DER<br />

Priefters het hoofd met een hoed ofhuif bedekt te<br />

houden , is na<strong>der</strong>hand een draad of fnoer Filum genaamd<br />

, in plaats gekomen , en de Priefters zyn zeden<br />

Flamines genoemd , zie A. Bogaert Roomf.<br />

Mog. p. 84. ook dekten zy fomwyl hun hoofd met<br />

een krans van Laurier- of Eykenloof.<br />

III. <strong>De</strong> Slagtbyl, overeenkomende met de gedaante<br />

die men van dezelve ziet op een penning van<br />

Lepidus , gemeen in de Muntkabinetten , IV. V.<br />

en Slachtmeffen uit d'oude overgebleve marmere<br />

friezen binnen Romen gevolgd. Feftus , zegt<br />

dat het is geweefl een lang yzer mes, met een rond<br />

yvoren handvat fel, dat met goud of'zilver , of met f py-<br />

kers van Cyprifch koper beflagen was, 't geen de priefters<br />

tot de offerhande gebruikten. En het tweede heeft<br />

zyne overeenkomt! met de afbeelding, die men<br />

daar van vind op de Keizerlyke munt , zie Oudaans<br />

Roomfche Mogendheid pag. 545. Tab. 113. 9. en<br />

558. Tab: CXIV. 4. waar nevens wy niet t' onpas<br />

verbeelden VI. den Koker met VilmefTchen<br />

die de flachters aan hun gordel hangende droegen;<br />

uit de oudheid opgefpeurt door den oudheidkundigen<br />

W. du Choul , Raadsheer des Koninks van<br />

Vrankryk , en BailUit over de gebergten van<br />

Dauphiné.<br />

Van dezen hebben wy ook ontleent den Kandelaar,<br />

waar boven aan een fchaalswyze holligheid<br />

te befpeuren is , bekwaam om wierook op t' ont-<br />

fteken , waar op J. van den Vondel naar alle bedenken<br />

op gezien heeft in dit even voorgaande<br />

vaers , daar hy van een wierookkandelaar<br />

fpreekt. Welke dan van een zelve gebruik zal<br />

geweeft zyn, als de wierookvaten, en fchalen;<br />

of konden tot een Lamp hebben geftrekt om<br />

licht te geven ; aangezien deszelfs fchulpfchaal<br />

of


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 107<br />

of lepelswyze holligheid op de top deszelfs eenige<br />

gelykheid heeft met de lepelswyze fchalen op den<br />

zevenarmigen Joodfchen Tempelkandelaar , waar<br />

van wy alleen een topfluk , in de print by de priefterlyke<br />

Muts ( gevolgt naar de afteeken ing die W.<br />

Goeree in het 4 <strong>De</strong>el <strong>der</strong> Mofaïfe Hiftorien <strong>der</strong><br />

Hebreeufche kerke p. 88. doet zien ) vertoond hebben.<br />

Diergelyk een gedaante van Kandelaar zietmen<br />

op een penning van Auguftus, nevens een krans<br />

van Oflenbekkeneelen en offerfchalen en bloemen<br />

aan een gevlogten.<br />

Het zy daar mede zoo 't wil, dit gaat vaft,<br />

dat d'oude Romeinen hun Tempeldienll: en offerhanden<br />

met ontdoken lichten vierden. Op een<br />

penning van Antonia ( na datfe van Klaudius tot<br />

Prieflerinne van den vergoden Auguftus gemaakt<br />

was) ziet men twee ontfteken toortfen nevens een<br />

feftoen van loofwerk, methetbyfchrift Sacerdos<br />

divi Augusti. Prieflerinne van de vergode Au-<br />

guftus.<br />

Zie Oudaans Room: Mog: Tab: CXIII.<br />

11. 12.<br />

En aangezien d'oude Romeinen ook Lamplichten<br />

in hunne Tempelen , huizen ofhaardfheden gebruikt<br />

hebben , hebben wy ook deze Lamp. VUL<br />

om hare vremde vorm en gedaante mede na gefchetft,<br />

om te konnen dienen voor deKonftoef-<br />

wanneer zy fomwyl eenige Godenbeel-<br />

fenaars ,<br />

den , in Tempelen , of overdekte poortalen vertoonen<br />

, wyl het de gewoonte was dat voor de<br />

zelve zoo wel by dag , als by nagt brandende<br />

lampen hingen. Van welk Lamplicht zig ook de<br />

Priefters die by beurte de nagtwagt hielden hun<br />

gebruik hadden, 't Is ook dienftig voor die Huisgoden<br />

op hunne altaren vertoonen willen, by<br />

welke


Io8 SCHOUBURGH DER<br />

welke akyd een brandende Lamp hing. Aan deze<br />

Lamp (uit den grond opgedolven in den jare 1525.)<br />

hing een kopere plaat waar in met Latynfche letteren<br />

gefchreven Hond Laribus. Sacrum. Pupli-<br />

cje. Felicitati. Romanorum. dat is: Aan de<br />

Huisgoden toegewyd tot algemeen heil <strong>der</strong> Romeynen.<br />

En alzoo wy zagen dat wy den omtrek van onze<br />

plaat ruim genoeg genomen hadden , hebben wy<br />

ook dien brok fteen IX (waar op de Kiekenkevie,<br />

van de Prieilers en Wichelaars allerwegen met hun<br />

omgevoerd , om uit de wyze van het eeten <strong>der</strong><br />

Kiekens voorfpellingen te doen) nog te Rome in<br />

zyn geheel bewaard, en te zien, plaats ingefchikt.<br />

Uit deze fchatkamer van oudheden hebben wy ook<br />

ontleend dezen beeldvertoonenden marmerfleen<br />

X waar op zig vertoond het Bekkeneel of ontvleesde<br />

ftierkop met zyn Offerhuif. <strong>De</strong>ze infiil, of<br />

Huif, was van gebreide wol , gefpannen boven<br />

het hoofd des Offerftiers geflruikt aan de topenden<br />

,<br />

<strong>der</strong> hoornen , van waar de geknoopte offerhanden<br />

( van de Grieken T*m'*n , en van de Latynen Vitte<br />

genaamd) neerwaarts hingen. Met ditoptooifel<br />

ftond het Offerdier eenen tyd lang voor het * altaar<br />

te pronken ; daarna dienden de Bekkeneelen <strong>der</strong><br />

geflagte Offerdieren , om de Godvrugtigheid en<br />

den Godsdienft te vertoonen , en wierden geplaatft<br />

tegen den altaar j XI. <strong>De</strong>ze altaren waren rond<br />

of<br />

* Dus op het ruggeftuk eenes pennings van Cefar, vertoond<br />

Tab. CXI V. Fig. 4. inOudaans, Roomfche Mogend-<br />

heid.<br />

§ Altaar] <strong>De</strong> Heidenfchefchriften melden van een altaar<br />

van uitftekende hoogte, die Apol van enkele Bekkeneelen<br />

of hoornen <strong>der</strong> geflagte Offerdieren had opgeftapelt. 't<br />

Welk Dan. Heinlïusin zyn Lofzang vanBachus, dus te pas<br />

brengt.<br />

Mm


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 109<br />

ofvierkant , hoog of laag , naar 't geen de Priefters<br />

daar op te verrigten hadden. Op het buitenrond,<br />

of zoo zy vierkant waren , op de plint beelden<br />

hebbende van Feftoenen van bloemen, vrugten,<br />

offerfchalen , bekkeneelen enz. Ook wel<br />

omvlogten of behangen met Feftoenen van levend<br />

groen, doormengeld met bloemen, ofvrugten<br />

; welke afhingen of gefchikt werden , naar vereifch<br />

van het geofferde , of naar de on<strong>der</strong>fcheyden<br />

Godenbeelden voor welke het offer gefchiede.<br />

Daar benevens is het ook niet even veel (dit behoord<br />

een Konftenaar die zig in de oude Hiftorien<br />

oeffend te weten ) wat foort van flagtvee men op<br />

't outer brengt , aangezien een zelve offer , d'eene<br />

Godheid vermaak , en d'an<strong>der</strong>e een afkeer verwekt.<br />

Verkens wierden geflagt in velerhande voorvallen<br />

en opgeofferd aan verfcheiden Godheden.<br />

Als aan Jupiter nevens een ftier en fchaap , alle<br />

vyf jaren te Romen door den Tugtmeefter op<br />

het veld van Mars : aan Venus op de Bruiloften , om<br />

hare<br />

Men zeit dat Febus heeft gemaakt in oude tydtn<br />

Een groot en hoog altaar , befluwt aan alle zyden<br />

Met horens die hem bragt zyn zufler uit het zelt,<br />

Die menig horenbeeft by <strong>De</strong>los had gevelt.<br />

Een potfig Dichter heeft deze volgende rymregelen daar c»p<br />

toegepaft<br />

Zoo eens de Mannen in 't gemeen,<br />

<strong>De</strong> Hoornen zamelden by een ,<br />

Die dikwils de geliefde vrouwen ,<br />

Voor pluimen , zetten op hun hoofd<br />

Alen zou daar meê op 't minfi, gelooft<br />

My , wel een altaar konnen bov.vjen ,<br />

Zoo hoog als in F.giptenhnd ,<br />

Ooit fpitzt grafnaald is btplazt,


TIO SCHOUBURGH DER<br />

hare gunft tot de voortteling : aan Ceres, om<br />

dat zy de bezaaide akkers. met hunne fnuiten niet<br />

omvroeten zouden.<br />

<strong>De</strong>n Grensgod Terminus werd in de eerfle tyden<br />

geen bloed geofferd ; om dat hy een twiftfchei<strong>der</strong><br />

is tuflchen de Landbewoon<strong>der</strong>s en de Lantheeren,<br />

en de Dorpelingen waren jaarlyks op den<br />

20 van Februarius gewoon zyn beeld te bekranlTen<br />

en met offerkoeken te befchenken. Na<strong>der</strong>hand<br />

werd hem een zuigende bigge opgeofferd. Zie<br />

Ovid. 23. van zyn Alm: het 15 Hoofdjtuk.<br />

<strong>De</strong> Lampfaceners Aagten jaarlyks een Ezel<br />

voor den Tuingod Priapus,en zy offerden het ingewand<br />

aan Vefta, op welker vierdag een Ezel<br />

word bepronkt met halscieraad. <strong>De</strong> overige krygen<br />

heilig avond en worden uit den rosmeulen ontfpannen,<br />

tot dankbare gedagteniffe, dat de Ezel van<br />

Sileen , wanneer de Tuingod haar in den flaap<br />

ftil meende te bekruipen , door zyn gebulk haar<br />

had gewekt, op datze dien fnoeplultigen mogt<br />

ontvlugten. Zie Ovid. 2. Boek aan zyn Alm', het 5.<br />

Hoofdftuk. Op den Feeftdag van Saturnus werd<br />

eenmenfch geflagt. Welk onmenfchelyk bedryf<br />

fprootuit misduydingvan het Orakel. Dusdanig<br />

een dwaling (zeit IL Korn. Agrippa, in zyn boek<br />

van de ydelheid <strong>der</strong> wetenfchappen p. 20.) i s den Grieken<br />

en Italianen over gekomen uit de Dubbelzinnigheid<br />

van het woord


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen, iii<br />

den. Hoewel nogtans de Karthaginenfers deze jaarlykfe<br />

onmenfchelyke menfchenjlachtinge ( volgens<br />

getuigeniffevanCurtius) noch lange jaren hebben on-<br />

<strong>der</strong>houden.<br />

<strong>De</strong> Wyngaardeniers hadden voor gewoonte,<br />

alle jaar een Ram of Bok aan Bachus te offeren<br />

op dat hy 't befchadigen van den wynftok zou<br />

voorkomen. Daar en tegen had Juno afkeer van<br />

een Geit. Hoewel die van Sparta, ze<strong>der</strong>t dat<br />

Herkules hun was voor gegaan , jaarlyks een Geit<br />

op haaren feefhdag offerden. Dusdanige byzon<strong>der</strong>heden,<br />

thans van ter zyden ingevloeit, zullen wy<br />

el<strong>der</strong>s verhandelen, en ons tot de ver<strong>der</strong>e opening<br />

<strong>der</strong> Printvertooningen begeven.<br />

By het eieren <strong>der</strong> altaren daar wy even van fpraken<br />

moeten wy ook zeggen dat de Heidenen gewoon<br />

waren met dusdanige vercierfelen deplinten tuflehen<br />

de bovenlyfl, die het tempeldak fchooren, en de<br />

kapiteelen op te pronken (daar deze marmere brok<br />

of plaat XII. het bewys van aantoont) en dus inwendig<br />

in hunne gewyde Tempelen deden Hellen;<br />

om den aandagt door die godvrugtige befpiegelingen<br />

op te wekken. Gelyk dan deze Heen om<br />

de gedagtenis daar van te behouden , gemetfelt<br />

in den muur boven de poort van St. jiift ontrent<br />

Lions nog te zien is. Waar in zig boven de<br />

Feftoen met offerhanden aan twee gehoornde Bekkeneelen<br />

geftrikt zig ook doet zien een Patera zoo<br />

genaamd, dat is, Offerfchaal : hoewel dit woord ook<br />

van Virgilius gebruikt word tot die fchaal, ofhet<br />

bekken daar men gewoon was het bloed <strong>der</strong> flagt-<br />

dieren in te vangen. Zie Oudaans Ro. Mog:ip. 557.<br />

<strong>De</strong>ze fchaal diende om by de offerhande uit te drinken<br />

; want ( gelyk de Heer L. Smids in zyn kantfchrift<br />

op Nalbos werken aanmerkt) Zelden waren<br />

'er


112 Schouburgh <strong>der</strong><br />

'er offerhanden zon<strong>der</strong> Gaft malen, waar in voorna-'<br />

mentlyk de exta of ingewanden <strong>der</strong> gejlagte dieren<br />

werden opgeftnult , gekookt of gebraden van de Koks ,<br />

die daar altyd tegenwoordig waren. <strong>De</strong> gedaante<br />

van den pot of ketel , genaamt olla ziet men<br />

XIII. vertoond. Daar nevens aan XIV. het wierookkoffertje<br />

Acerra genaamd, waar uit de Priefter,<br />

zoo haafl het offervlees aan 't fmeulen was,<br />

een deel nam en wierp het in 't vuur om den flank<br />

van 't gezengde vlees te verdooven. XV. Vertoond<br />

een draagbaar watervat, dienende om het<br />

offer te reinigen. Ook XVI. het vel van een<br />

flagtdier. Dit diende by wylen voor de Prieflers<br />

die den nagt over in de Tempelen bleven , om de<br />

Goddelyke antwoorden af te wagten van de Goden<br />

, over 't gene zy verzogten , om op te ruf-<br />

ten. Daar Virgyl op ziet in het VIL boek, als<br />

hy zeit:<br />

Op vellen neergefpreit beeft hy den Jlaap gezogt.<br />

Want de Goden (zeit Cicero) Jpreken met de genen<br />

die flapen.<br />

Hier nevens aan XVII. vertoond zig 't hoofd<br />

eenes Rams , dat tot gelyke beduiding gefield werd<br />

als wy van 't hoofd des fliers gezegd hebben.<br />

XVIII. Vertoond de gedaante van ten Offerkruik ,<br />

daar de offerdienaars den wyn meê naar de Tempels,<br />

of daar de Offerdienfl gefchiede , droegen,<br />

en XIX. twee on<strong>der</strong>fcheiden Kroezen, om den<br />

offerwyn , (na dat de zelve al vorens gevuld waren<br />

uit de Offerkruik Prafericulum of Sympulum<br />

genaamd) op 't altaar te plengen, of de drinkfcha-<br />

]en te vullen.<br />

XX. Een wit aarde kruikje met een engen hals Urceus<br />

, Urceohis , of Guttus genaamd (Druppehat<br />

ncemd het Oudaan) om dat 'er het nat als by druppelen


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 113<br />

pelen uit liep , en gebruikt werd om water uit te<br />

fchenken tot reiniging en waiTmge <strong>der</strong> handen,<br />

of om oly op de offerhande te gieten. In dei) jare<br />

1520 is dusdanig een kruikje gevonden op den<br />

grond , of binnen de geiloopte muuren van het<br />

huis te Britten , bedenkelyk door Keizer Kaligula<br />

geftigt ; thans met het zeewater bedolven. Van<br />

dit kruikje (by den Heere van WafTenaar nevens<br />

an<strong>der</strong>e oudheden in bev/aring) geven wy een afteekening,<br />

heel gelyk naar de gedaante die men daar<br />

van op verfcheiden penningen van Keizer Antoninus<br />

en an<strong>der</strong>e ziet ; nevens den Wichelflaf. XXI.<br />

waar van Oudaan zeit : <strong>De</strong> Wkhtlaar zullende eeni*<br />

ge voorteekenen nemen, bie ld dezen Jlaf'in de hand, en<br />

toekende of ftreepte daar eenige jtreken des Hemels<br />

mede af, om tujfchen de zelve de voorteekenen van<br />

't geen 'er voorkwam waar te nemen , zon<strong>der</strong> zyn 00gen<br />

wy<strong>der</strong> te laten weyden. Die ook van gedachten<br />

is: Dat (nadien dezelve hol was) de Wichelaar<br />

daar op heeft konnen blazen , en daar mee geklit maken,<br />

alsmet een krygsklaroen XXII. <strong>De</strong> Kwispel,<br />

of de Befprengkwaft. <strong>De</strong>ze oiende nevens een<br />

Laurier of an<strong>der</strong>en groenen tak, om de Offeraars<br />

of 't geofferde, gedoopt in 't water daar d 'offer toorts<br />

in uitgeblult. was , te befprengen: voor welk befprenkelen<br />

d'oude Heidenen <strong>groote</strong> achtinge hadden<br />

, verbeeldende zig daar door van misdry f-fmetten<br />

gezuivert te worden. VirgiUus , befchryvende<br />

de uitvaart van Mifenus , zegt , dat Coryneus de<br />

been<strong>der</strong>en in een koper vat gezet hebbende , degeenen,<br />

die daar rondom waren , drywerf met fchoon water<br />

befprengde, gebruikende tot een Kwispel een Olyf-<br />

tak.<br />

Hier by vertoonen wy XXIII. het Wywatervat.<br />

Dit werd geplaatft aan , of in den ingang<br />

I. <strong>De</strong>el» H <strong>der</strong>


ÏI4 SCHOUBURGH DER<br />

<strong>der</strong> Tempelen, om degenen die tot de zelve ingingen<br />

te befprengen. Gelyk wy 'er dan een van<br />

geen oncierlyken Hal , uit een oud overblyfzel nagebootft<br />

doen zi^n. Eindelyk XXIV. het Af-<br />

beeltfel van de holle Schotel of Bloetpan Difcus<br />

genaamt. Oudaan noemt de zelve een Platteyl , en<br />

wierd gebruikt om het bloed <strong>der</strong> Offerdieren welke<br />

geflagt wierden in te vangen , of om de<br />

ingewanden daar in te reinigen. <strong>De</strong> Konftfchil<strong>der</strong>s<br />

moeten ook niet verzuimen eenige bïidtenijlen<br />

of Pypers by de Offerhande te plaatfen ; aangezien<br />

de zelve daar , en in de Lykftatien , en blyde Feeften<br />

alzins in 't fpel komen : fpelende zy op enkele<br />

Fluiten Tiba genaamt, en dubbele Fluiten ,die regs<br />

en links behandelt , d'eene een hoogen of fcherpen ,<br />

d'an<strong>der</strong> een lagen of doffen toon [peelden. Waar<br />

van wy verfcheiden foorten A. B. C. uit oude<br />

marmere gedenkfleenen vertoonen , in de even<br />

voorgaande print.<br />

Van meer an<strong>der</strong>e byzon<strong>der</strong>heden zullen wy op<br />

een an<strong>der</strong>e plaats fpreken , als wy van de Feeften<br />

die on<strong>der</strong> de Heidenen in gebruik waren zullen<br />

handelen, en inzon<strong>der</strong>heid van zulke, die met<br />

woefte <strong>der</strong>telheid, dronkenfchap , en geilheid<br />

verzeld gingen.<br />

hier afbreken.<br />

Dus willen wy onze tuffcnenrede<br />

Met het openen van dit nieuw Toneel, verfchynd<br />

David Teniers en Henr. van<strong>der</strong> Borght,<br />

gevolgt van hun tydgenooten.<br />

Een onbedreven Huurman mag na veel dobberens<br />

op de woefte baren eindelyk zyn haven bezeilen<br />

, maar die by tyds een ervaren loots inneemt<br />

gaat veel zeker<strong>der</strong>.<br />

DAVID TENIERS de oude , nam in zyn begin<br />

tot leiding den bedreven Loots in de Konft P. P.<br />

Rub-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 115<br />

Rubbens, on<strong>der</strong> wien hy zoo veer gevor<strong>der</strong>t is<br />

dat hy zig naar Romen begaf om zyn Konfl voort<br />

te oeffenen. Hy heeft tien jaren in Italien gewoon t<br />

byden berugten Adam vanFrankfoort,dvgenaamt<br />

Ehhaimer. <strong>De</strong>en en d'an<strong>der</strong>e verfchillige<br />

behandeling van Schil<strong>der</strong>en mengelde hy on<strong>der</strong><br />

een , en hield zig aan die wyze zoo in 't groot als<br />

klein. Hy was een Antwerpenaar , geboren in 'ü<br />

jaar 1582. en is geüorven 1649.<br />

HENRIK van<strong>der</strong> BÖRGHT de oude, is geboren<br />

te BrufTel in 't jaar 1583 , maar met zyne ou<strong>der</strong>en<br />

in den jare 1580 , om de beroerten , waar door<br />

Braband inzon<strong>der</strong>heid in dien tyd gefchokt werd<br />

vervoerd naar Duicfchland , daar hy opgevoed is.<br />

Tot zyn jaren van begrip gekomen viel zyn genegenheid<br />

op de Schil<strong>der</strong>konfl , waarom zyn ou<strong>der</strong>s<br />

hem beitelden by den Konftfchil<strong>der</strong> Gilles Valkenborg,<br />

van wien affcheidende hy zyn Konfl<br />

voortgezet heeft in Italien. Van daar we<strong>der</strong>gekeert<br />

heeft hy zig tot Frankendaal neergeflagen ,<br />

en daar gewoont tot den jare 1627, wanneer hy<br />

met 'er woon te Frankfoort is gekomen.<br />

Hy was ook een groot kenner van allerhande<br />

Rariteyten en Antique Medaljes , dat hem inzon<strong>der</strong>heid<br />

by den Graaf van Arondel bemind maakte.<br />

Hy is in een goeden ou<strong>der</strong>dom geffcorven: maar<br />

waar , en wanneer , is my tot nog toe onbekend<br />

gebleven.<br />

On<strong>der</strong> het getal <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>en , die wy by Kom»<br />

de Bie geboekt vinden zon<strong>der</strong> eenig merk van hunne<br />

Geboorteplaats of Sterftyd , nog ook by wien<br />

zy de Konfl geleerd hebben , word gemeld.<br />

WËNCELAUS KOEBERGER. HywasP;^-<br />

feftus Generalis Montium Pietatis Bruxellis , Alberti<br />

Archiducis qucndam Peftor hiimenamm Figurarum.<br />

H 2 Dae


Il6 SCHOUBURGH DER<br />

Dat is Schil<strong>der</strong> van den Aartshertog Albertus,<br />

en algemeen Bewindsman van de Bergen <strong>der</strong> Barmhertigheid<br />

te BrufTel ; het geen de Lombart<br />

betekend. Florent Ie Comte, Scbulpteur, & peintre<br />

te Paris , fchryft in zyn Kabinet <strong>der</strong> Kon/ten ,<br />

dat hy is geweefl een Leerling van Manen de<br />

Vos die geftorven is in 't jaar 1604. oud 70 jaar:<br />

waarby hy doet dit volgende verhaal : Dat Koeberger<br />

door de min getroffen, verliefde op de<br />

Dochter van Marten de Vos , en dat hy om die<br />

Minnedrift te verzetten voornam een Reis naar<br />

Romen te doen , denkende ( als het fpreekwoord<br />

zeit) Uit het oog , uit het hart ; gelyk 't ook ge-<br />

beurde.<br />

Als hy dan een wyl tyds te Romen geweefl had<br />

vertrok hy naar Napels, daar hy kennis maakte<br />

met een Braban<strong>der</strong> Franco genaamd , een van de<br />

eerde enberugfte Schil<strong>der</strong>s in dien tyd. Hy was<br />

hier niet lang by geweeft , of hy verliefde ( want<br />

Kupido vervolgde hem met zyn minnefchigt) op<br />

de Dochter van Franco, zoodanig dat hy haar ten<br />

huwelyk verzogt , het geen hem , om dat hy een<br />

jongman was van goede hoop , en een <strong>groote</strong>n<br />

geeft bezat , toegeftaan werd. Hy bleef dan nog<br />

eenigen tyd in Italien naarftig en yverigde Konft<br />

voortzetten naarde befte voorbeelden , maar ver-<br />

trok eindelyk naar Braband. Te Antwerpen heeft<br />

hy in de kapel van de ArhaUtriers in de Lievevrouwe<br />

Kerk gefchil<strong>der</strong>teen St. Sebafriaan <strong>groote</strong>r<br />

als 't Leven; en eenige vrouwtjes in 'tverfchiet,<br />

weenende om de marteldood van dien Sant, in<br />

welks wezen hy de doodelyke trekken zoo natuur-<br />

lyk had vertoond , dat'er alle konflkenners van verwon<strong>der</strong>t<br />

en verbaaft moeften ftaan , als zy het zagen.<br />

Maar dit was zyn ongeluk , dat het ftuk<br />

niet


SCHTLDERS EN SCHILDERESSEN. I17<br />

niet lang in de Kerk hing of het hoofd van den<br />

Sant was 'er met een mes ( zon<strong>der</strong> te weten wie het<br />

gedaan hadde) uitgefneden, en weggeftoien. Hy<br />

vulde het gat we<strong>der</strong> met een ftuk geplun<strong>der</strong>d<br />

doek en fchil<strong>der</strong>de daar we<strong>der</strong> een an<strong>der</strong> hooft<br />

op, maar dit lukte zoo wel niet als het eerfle. Daar<br />

na trok hy van Antwerpen naar Bruflel om den<br />

Hertog Albert, die hem voor zyn Schil<strong>der</strong> heild<br />

en inzon<strong>der</strong>heid beminde, om dat hy zoo Medaljekundig<br />

was. Glaude Fabri de Peyrefc kwam<br />

uit Vrankryk om zyn Kabinet te zien. Hy vertoonde<br />

het hem en wees hem veele dingen tot berigt<br />

daar ontrent dienende. Koeberger verflond<br />

zig ook op de Bouwkunde, zoo zeer, dat hy is Bouwmeefter<br />

geweeft van de Kerk <strong>der</strong> Lieve Vrouw van<br />

Montaigu, die hy maakte naar 't model van Sr.<br />

Pieters Kerk te Romen ,* ook de Augulline Kerk<br />

te Bruflel. Hy heeft ook veel Fonteinen en cieraaden<br />

in des Hertogen Paleys teFornure, an<strong>der</strong>s<br />

Vewné) gelegen tulTchen Nieupoort, Duinkerken<br />

en Dixmuyden,devermakelyk{teLandft.reek van<br />

Vlaan<strong>der</strong>en gemaakt. Uit welke omftandigheid<br />

men ( al is men geen Edipus ) wel ramen kan in wat<br />

tyd hy geleeft heeft , om hem een plaats on<strong>der</strong> de<br />

braaffte Kon ftoeffen aars in te fchikken. Want de<br />

Aartshertog Albertus, zoon van Keizer Ferdinand<br />

den tweeden is geboren 1560. getrouwd in<br />

't jaar 1599, en geftorven 1621. <strong>De</strong>s zuilen wy<br />

(vermits ons niets na<strong>der</strong> daar ontrent gebleken is)<br />

hem plaatfen op 't jaar 1583.<br />

Men ziet zyn Beeltenis gevolgt naar de affchil-<br />

,<br />

<strong>der</strong>ing van A. van Dyk-'m de Plaat F. boven aan<br />

nevens dat van L. van Uden.<br />

Leiden vrugtbaar in 't voortteelen van Konftenaren<br />

bragt voort in 't jaar 1584<br />

H 3<br />

JA-


Il8 SCHOUBURGH DER<br />

JAKOB WOUTERSZ. VOSMEER, afkom-<br />

ftig van het oud gellagt <strong>der</strong> Vosmeeren. <strong>De</strong>ze is<br />

eerlt geweeft een Landfchapfchil<strong>der</strong> , maar begaf<br />

zig na<strong>der</strong>hand geheel tot het fchil<strong>der</strong>en van Bloemen<br />

waar in hy zeer gelukkig is geweeft. Jn zynen<br />

lente tyd heeft hy Italien bezogt, en keerde van<br />

jaren oud)<br />

daar in 't jaar 1608 (toenmaals , 24<br />

we<strong>der</strong> in zyne geboorte Stad <strong>De</strong>lf, alwaar hy de<br />

Kond ( fchoon hy Majoor van de Borgerwagt was<br />

tot genoegen <strong>der</strong> konltliefdigen bleefoeffenen tot<br />

dat hy ftierf in 't jaar 1641.<br />

In dit zelve jaar is binnen de Stad Leiden geboren<br />

DAVID BAILII, Zoon van Pieter Bailii,<br />

die in zyn tyd een Kondig Schil<strong>der</strong> is geweeft.<br />

Zyn Va<strong>der</strong> ziende in hem van <strong>der</strong> jeugt aan een<br />

natuurlyke drift tot deKonfl doorfteken , liet hem<br />

eenigen tyd by zig zelven zoo wat teekenen naar<br />

prenten. By toeval gekomen op den winkel van<br />

Jaques de Gcyn, kreeg hy genegenheid om het graafyzer<br />

te leeren behandelen , 't geen hy oeffende een<br />

jaar lang , en daar in wel toenam. Dog hebbende<br />

meer<strong>der</strong> zugt tot de Schil<strong>der</strong>konfr. , befteeden<br />

hem zyn Va<strong>der</strong> by Adriaan Verburg om in die<br />

Kohft on<strong>der</strong>wezen te worden , alhoewel hy zig in<br />

dien tyd geneerde met de geneeskonft te oeffenen<br />

en bleef daar eenigen tyd, tothyindenjare 1601<br />

naar Amfterdam vertrok om de Konft voort te<br />

zetten on<strong>der</strong> 't on<strong>der</strong>wys van Kornelis van<strong>der</strong><br />

Voort, toen geagt den beiten Pourtret Schil<strong>der</strong>,<br />

waar by hy omtrent zes jaren bleef. En alzoo<br />

dezelve veele konflige Schil<strong>der</strong>yen van an<strong>der</strong>e<br />

meefters hadde , vond hy gelegenheid om 'er nu en<br />

dan een na te fchil<strong>der</strong>en , on<strong>der</strong> deeze was een<br />

Tempel van Steenwyk , dien hy zoo konflig naargebootfl<br />

had, dat de gemelde Steenwykbezwaarlyk<br />

het


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 119<br />

het een ftuk van het an<strong>der</strong>e konde on<strong>der</strong>kennen.<br />

Van Amfterdam we<strong>der</strong> tot I*eiden gekomen<br />

maalde hem de reislufl in 't hoofd. Dus vertrok<br />

hy in den Wintertyd 1608 , naar Hamborg; daar<br />

van daan naar Duitfchland, tot Frankfoort, Noremborg<br />

, Augsborg , en verfcheide an<strong>der</strong>e Steden<br />

door Tirol naar Venetien , en van daar tot Romen,<br />

om de behandelinge <strong>der</strong> ItaliaanfcheKonftfchil<strong>der</strong>s<br />

, waar 't mogelyk , af te zien , en een<br />

lange wyl verblyf te nemen ; maar zeker toeval<br />

deed hem , als hy daar niet lang geweeft was , van<br />

voornemen veran<strong>der</strong>en en we<strong>der</strong> naar Venetien<br />

keeren ; daar hy maar vyf maanden bleef, en van<br />

daar genoegzaam we<strong>der</strong> langs den zelven weg dien<br />

hyvan tevooren gereift had, naarzyn Va<strong>der</strong>land<br />

keerde; dit was in 't jaar 1610. Door Duitfchland<br />

naar beneden komende heeft hy verfcheiden<br />

Hoven aangedaan , daar hy een ftaal van zyn Konft<br />

tot gedagtenis liet, inzon<strong>der</strong>heid aan 't Hof van<br />

Brunswyk, daar- hem de Hertog een jaarlykfe<br />

wedde wilde toeleggen , zoo hy zig voor eenige<br />

jaren tot zyn dienft wilde verbinden , 't welk hy<br />

afiloeg. Eindelyk wars van 't reizen ,is hyinden<br />

jare 161 3 we<strong>der</strong> tot Leiden gekomen , om , als hy<br />

uitgeruft zoude hebben , zyn Konft in flilheid te<br />

oefïenen.<br />

<strong>De</strong> menfchen ( zei»- het fpreekwoord ) leven by veran<strong>der</strong>inge<br />

: dit is aan onzen David Bailii,<br />

ook gebleken, want in den jare 1623, verwiiTelde<br />

hy zyn kloek penceel , voor de fyn verfnede<br />

Pen ; en teekend veele Pourtretten uitvoerig ,<br />

met inkt, (die hy dan met het penceel voort opmaakte)<br />

opparkement, daar de lief hebbers van de<br />

Konft groot genoegen in hadden.<br />

Simon van Leuwen , meld ( in zyn Korte befcbryv.<br />

H 4.<br />

van


120 SCHOUBURGH DER<br />

van Leiden ) om dezen tyd ook van eenen Jan Arentsz.<br />

die een goed Landfchapfchil<strong>der</strong> was.<br />

FrieÜand heeft in deezen vroegen tyd meê flikkeringen<br />

van een verborgen konftvuur doen uitlichten<br />

in zyne fteedelingen<br />

PIETER de VALK geboren te Leeuwaarden<br />

1584. was de Zoon van een Zilverfmit en Borger<br />

van die Hoofdflad van Friefland. By wien hy de<br />

Konftgeleertheefd weet ik niet, maar dat hy zig<br />

in zyn jeugt geoeffent heeft naar de Penceelkonfi<br />

van A. Bloemaart (zeit Joh. Hilarides van Bolswerd)<br />

blykt aan een ftuk Schil<strong>der</strong>y dat nog te zien is by<br />

zyn Dochters Dochters Dochter Antje Ieppes te Sneek.<br />

Waar van wy na<strong>der</strong>hand zullen fpreken.<br />

Valk reisde na<strong>der</strong>hand om zyn Konft voort te<br />

ocffenen naar Italien , daar hy verfcheiden achter<br />

een volgende jaren bleef. We<strong>der</strong> t' huis gekomen<br />

zynde kwam hy te trouwenen won twee Zonen,<br />

die in hun jeugt meê <strong>der</strong>waards trokken, d'een door<br />

luft tot de Kond gedreven, d'an<strong>der</strong> op zyn handwerk,<br />

en tot gezelfchap van zyn broe<strong>der</strong>, op de<br />

lange reis. Dog deze misleid en bedrogen door een<br />

Genuwees, werden in Barbaryen voor Havenver»<br />

ko^t, zon<strong>der</strong> ooit we<strong>der</strong> op te dagen. <strong>De</strong> Va<strong>der</strong><br />

fchil<strong>der</strong>de on<strong>der</strong>wyl te Leeuwaarden op 's Princen<br />

Hof verfcheiden BeelteniiTen , Hiftorien,<br />

Landfchappen enz. die in waarde gehouden worden,<br />

en voor een gedeelte daar nog te zien zyn.<br />

Zyn Borflbeeld konftig en uitvoerig door hem<br />

zelf gefchil<strong>der</strong>t 1605, in zyn 21 jaar, te Sneek by<br />

zyn Dochters Dochters Dochter te zien, doet ook<br />

't effens zien , dat hy op dien voet voortgegaan<br />

na<strong>der</strong>hand een braaf meefter moet geweefl zyn.<br />

Antje Ieppes bove gemeld heefteen afteekening<br />

na 't zelve gemaakt, en ons van Sneek toegezonden


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 121<br />

den om de gedagtenis van haren overgrootva<strong>der</strong><br />

on<strong>der</strong> de Konftfchii<strong>der</strong>s levendig te houden. Men<br />

zie die Beeltenis geplaatfl in de Plaat G.<br />

WILLEM VANDER VLIET, (wiens afkomlt<br />

is van een jonger Zoon) uit het oud adelyk<br />

geflagt van Fan<strong>der</strong> Woert , is geboren te <strong>De</strong>lf<br />

in'cjaar 1584. nad een vaardig, en vloeijend penceel<br />

, fchil<strong>der</strong>de Hiftonen , (zeit de Stads fchry ver)<br />

dog begaf zig na<strong>der</strong>hand tot het fchil<strong>der</strong>en van<br />

Pourtretten , totdat hy overleed in Wintermaand<br />

1642 oud 58 jaren. <strong>De</strong>ze had ook een Broe<strong>der</strong>s-<br />

Zoon Hen rik van Vliet genoemt, die ouk<br />

de Konil hanteerde, en lange jaren on<strong>der</strong> zyn<br />

Ooms opzigt zig oeffende in 't fcnil<strong>der</strong>en van<br />

Hiftorien, Nagtlichten , Perfpeéliven ,• na<strong>der</strong>hand<br />

begaf hy zig by den berugten Mierevelt , om zig<br />

tot het Pourtretten fchil<strong>der</strong>en te oeffenen. Dog<br />

zyne kerkjes van binnen in te zien, en opdewyze<br />

van Em. de Wit , met geeftige Vallichten en beek-<br />

jes geffcüffeert behagen my wel beft.<br />

GULLIAM NIEULANDT, geboren t' Antwerpen<br />

in net jaar '584. was een Leerling van<br />

Roelant Savry t'Amflerdam , by welken hy in 't<br />

jaar 1594. kwam om de Konft te leeren. Waar<br />

na hem de Reisluft den Schil<strong>der</strong>s inzon<strong>der</strong>heid als<br />

aangeboren, in 't hoofd kwam; Hy vertrok naar<br />

Rome en woonde drie jaren by den berugten<br />

Paidüs Bril. Zyne genegendheid flrekte byzon<strong>der</strong><br />

tot het verbeelden van vervallen en door den tyd,<br />

en woede gedoopte Roomfche gebouwen , Triomfbogen,<br />

Tempelen, Badftoven, Graven en <strong>der</strong>gejyke<br />

fchuilhoeken van uilen en vle<strong>der</strong>muizen , of<br />

vervallen holle fpelonken , daar men de Echo noord<br />

nabaauwen , waar van hy 'er ook een goed deel zelf<br />

met de naald in koper geè'tft heeft. Hy was ook<br />

H j<br />

een


122 SCHOUBURGH DER<br />

een goed Digter , naar dien tyd te fchatten. Hy<br />

keerde in den jare 1607. we<strong>der</strong> naar zyne geboorteftad<br />

Antwerpen , en van daar met 'er woon<br />

t'Amiterdam , alwaar hy geftorven is in het jaar<br />

1635.<br />

CHRÏSTIAAN JANSZ. van BIEZELIN-<br />

CEN , zyn tydgenoot , was geboren te <strong>De</strong>lf, maar<br />

in wat jaar, heb ik niet konnen nafpeuren; maar<br />

hy was in den jare 1584. al berugt voor een goed<br />

meefter in de Konft , en over zulks heb ik hem<br />

geen voeglyker plaats konnen infchikken. Van<br />

hem word verhaald , dat hy den * Prins van Oranje<br />

in dat zelve jaar te <strong>De</strong>lf doorfchoten zynde van<br />

ÜBalth. Gerards, na dat door den Staat verboden<br />

was naar zyn wezen eenig pourtret af te malen,op dat<br />

het miflchienin handen van 's Prinfen Vyanden komende<br />

hun ftof van fpotten zoude geven, echter<br />

gelegenheid gevonden heeft om 't doode lichaam<br />

van den Prins te zien , en een fchets van het wezen<br />

te maken , ja de gelykenis zoo wel getroffen<br />

heeft,dat men het zelve na<strong>der</strong>hant boven alle an<strong>der</strong>e<br />

afteekeningen heeft gekeurt: waarom ook §Henrik<br />

Gerritsz. Pot, als hy dat <strong>groote</strong> ftuk in 't jaar<br />

1620 maakte dat op het Raadhuis te <strong>De</strong>lf in<br />

Schepens Kamer hangt , zig van dat Model bediende.<br />

'T geen vor<strong>der</strong> van hem verhaald word<br />

is dit, dat hy zommige zyner goede vrienden, die<br />

een reis naar Spanje zouden doen , aan boord van<br />

?<br />

t Schip ging bezoeken , om het laatfte vaar wel<br />

met<br />

* David Flud van G ;<br />

ffen , Predikant te Dordrecht heeft<br />

het pourtret van haltbafar Gerards , den Moor<strong>der</strong> van Willem<br />

den I. Prins van Oranje, on<strong>der</strong> zyne Rariteiten gehad, door<br />

dezen van Biezelingcn naar 't leven afgeteekent, toen hy in<br />

banden was.<br />

§ Befchryving van <strong>De</strong>lft, pag. 845.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 123<br />

met hun te drinken : en in die vrolykheid , op het<br />

flerk aanhouden zyner vrienden ( tervvyl hec<br />

Scheepsvolk vaft zeyl maakte) met zyn vrouw en<br />

twee kin<strong>der</strong>en mee gevaren is. In Spanje gekomen,<br />

raakte hy te Madrid aan 't Hof, en is daar gebleven<br />

tot dat zyn vrouw overleden was ; waar nahy<br />

naar Holland feheepte, daar hy een an<strong>der</strong>e heeft<br />

getrouwd, waar mede hy is te iVJiddel borg in Zee-<br />

land gaan woonen , daar hy ook geftorven is in 't<br />

42 jaar zyns Ou<strong>der</strong>doms.<br />

<strong>De</strong> Stad Antwerpen die wel den grootflen<br />

naamrol (in vergelyking van an<strong>der</strong>e Ne<strong>der</strong>landfche<br />

Steden ) zou konnen uitleveren , heeft ook<br />

d'eer dat binnen haren» wal in den jare 1585, geboren<br />

wierd.<br />

GASPER DE KRAYER.VanwienJfor»:<br />

de Bie , aldus tot zyn roem fpreekt<br />

Want al het geen hy doet is lieffelyk gedommelt<br />

Heel zwierig ztfet en mals , verdreven en gefchommelt.<br />

Hy heeft de Konft geleerd by Raphael Coxi , en<br />

zoodanig daarin van tydtot tyd toegenomen , datmen<br />

hem on<strong>der</strong> de berugte Konftenaarsteld. Van<br />

zyne Konft getuigen nog BrulTel , Gent enz. ook<br />

INazaret, by Lier gelegen, daar hy verfcheide<br />

altaarftukken gefchil<strong>der</strong>t heeft, die het gemoed<br />

tot aandagtige befchouwingen kunnen opwekken.<br />

Hier by verfchynd de Konftfchil<strong>der</strong> en Zededig-<br />

ter DIRK RAFELSZ. KAMPHUIZEN geboren<br />

te Gorkum in 't jaar 1586.<br />

Zyn Va<strong>der</strong> Rafel Kamphuizen, uit eenadelyk<br />

geflagt gefproten , was een Heelmeeiler , om zyn<br />

oordeel in de Geneeskunde en hups gedrag by elk<br />

'<br />

be-


124<br />

SCHOUBURGH DER<br />

bemind : en zyn moe<strong>der</strong> ( welkers Va<strong>der</strong> Hans van<br />

Mazeik , een Koopman van Gorkum om de belydenis<br />

van zyn geloof onthalft werd) wasberugtom<br />

haar zon<strong>der</strong>ling godvrugtig leven on<strong>der</strong> de Doopsgezinden.<br />

<strong>De</strong>ze durf als Dirk acht jaren oud<br />

was , en zyn Va<strong>der</strong> volgde haar in kort na. Zyn<br />

oudde Broe<strong>der</strong> die getrouwd was, en den winkel<br />

van zyn Va<strong>der</strong> na deszelfs overlyden waar nam,<br />

ziende een groot vernuft in zyn jongden Broe<strong>der</strong>,<br />

en hem tot de Schil<strong>der</strong>kondgeneigt, bedelde hem<br />

by eenen Di<strong>der</strong>ik Govertze om de Kond te leeren<br />

welken hy in eenige jaren door naardige oeffeninge<br />

niet alleen naby kwam, maar ook in Kond te<br />

boven ging. Van zyne gefchil<strong>der</strong>de Tafereelen<br />

zyn my nog eenige voorgekomen waarin verbeeld<br />

waren Boere dalletjes, en Landfchappen met<br />

beekjes, koetjes, paerden enz. ook verbeeldingen<br />

van Manefchyn enz. Ook zommige van zyne<br />

Penteekeningen , waar in hy zon<strong>der</strong>ling uitdak , beruden<br />

nog on<strong>der</strong> zyne vrienden. Hy oeffende de<br />

Kond tot zyn achtiende jaar, wanneer hy door aanradinge<br />

zig tot de taaloeffening begaf, waar in hy<br />

zoo bovenmaten vor<strong>der</strong>de , en zig zoo wel gedroeg<br />

dat , als de Heer van Langerak en Nieupoort tot<br />

Leiden kwam om by de Profeflbren te vernemen<br />

of zy geen bekwaam perfoon op de Academie<br />

kenden dien hy 't opzigt zyner Kin<strong>der</strong>en mogt<br />

toebetrouwen , Armyn onzen KAMPHUISEN<br />

inzon<strong>der</strong>heid hem daar toe aanprees , gelyk hy<br />

gevolgelyk ook tot dien diend overging, en zig<br />

daar ook zoo wel in kweet , dat hy daar na ook<br />

tot deszelfs Sekretaris of Geheimfchryver wierd<br />

aangedelt.<br />

On<strong>der</strong>wylen had hy zig in zyn buitentyd naardig<br />

indeGodgeleertheidgeoejffendj en zynde wel be-<br />

fpraakt


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 125<br />

fpraakt , en van deugdfaam leven , werd hem<br />

van zyne vrienden geraden zig van den dienft te<br />

ontflaan , en zyne oeffening alleen aan te leggen<br />

tot den Predikftoel , 't geen wel gelukte. Want na<br />

dat hy eenige reizen de Preekbeurt van Do. Taurinus<br />

in de Domkerk tot Utrecht tot groot genoegen<br />

van de gemeente had waargenomen , kreeg hy,<br />

doorvoorfpraakvande Heeren LedenbergenLangerak<br />

, een vatten dienft te Vleuten.<br />

Altyd voor wind en ftroom te varen is maar zelden<br />

het lot <strong>der</strong> vromen. Wat gebeurt'er? Als hy<br />

op eenen morgen in zyn Boekvertrek zit , komt<br />

een verfchrikkelyke <strong>groote</strong> Uil met groot gedruis<br />

aanfcheren, en zig neer zetten voor het glasraam.<br />

Hy hervat zyn vlugt an<strong>der</strong>maal, dringt met groot<br />

geweld door de glazen in zyn kamer en zet zig<br />

ne<strong>der</strong> op zyn SchryfTcfTenaar ,, ziende hem met<br />

vreefTelykeopgefpalkteoogen aan. Hy daar van niet<br />

weinig verzet, grypt egter dit dier en werpt het<br />

tegens den want dat het ftierf , raapt het eindelyk<br />

op, en draagt het naar beneden om dit monfteraan<br />

zyn vrouw (want hy was toen al getrouwd) te vertoonen,<br />

die immer zo min als hy met dit voorval<br />

in haar fchik was, vreezende dat dit niets goeds<br />

beduidde , maar een voorteeken was (zeit de Schryver)<br />

dat de Kerk-Uilen hem plagen zouden , gelyk<br />

na weinige dagen gebeurde dat'er een verbodfchrift<br />

wierd afgekondigd , waar in Kamphuizen en alledie<br />

van zyn gevoelen waren niet alleen den Predikftoel,<br />

maar ook het Leeraren in huizen , fchuren<br />

ook in 't open Veld, op verbeurten van lyfen<br />

goed verboden werd ; ze<strong>der</strong>t welken tyd hy als een<br />

verbanneling hier te Land en el<strong>der</strong>s in bekommertheid<br />

heeft moeten omzwerven , en zig by deze en<br />

gene van zyne vrienden verfchuilen. Waarom ook<br />

Leun-


I2Ó SCHOUBURGH DER<br />

Lambert Jakobze Konftfchil<strong>der</strong> en Prediker te<br />

Leeuwaarden hem ried het Prediken voor een tyd<br />

te ftaken, en zig tot eenig an<strong>der</strong> burgerJyk<br />

beroep, of Winkelnering te begeven. Maar zyn<br />

y ver was te vlammende om naar dien raad te luifteren,<br />

zig niet ontziende het gevaar dat hem met<br />

loode fchoenen alzins naging te on<strong>der</strong>gaan. En<br />

hoe affchuwelyk de leer van Armyn , en wat op die<br />

leeft fchoeide , in dien tyd uitgekraaid wierd , blykt<br />

aan dit eene ftaal; Dat zyner vrouwe moe<strong>der</strong>,<br />

welke te Dordrecht woonde, hem met fchroom<br />

eenen nagt herbergde , vreezende voor oproer<br />

aangezien het in dien tyd zoo gevaarlyk was een<br />

Remonftrant , als een gedrogt in huis te nemen.<br />

Tantum potefi preejudicata opinio. Zoo veel vermag<br />

het vooroordeel , zeit Cicero. Dus veer<br />

genoeg.<br />

Hy heeft een Zoon naargelaten , welke de Schil<strong>der</strong>konft<br />

geoeffent heeft , maar daar kan niet breed<br />

van geroemd worden. En 't fcheen ons vreemd<br />

dat een Va<strong>der</strong> , die getragt heeft elk van de<br />

Konft af te fchrikken , in hem geen afkeer tot de<br />

Konft verwekte : ja men had dien goeden man al<br />

befchuldigt van onverftant, tot ons het levens be-<br />

dryf van D. R. Kamphuizen, gedrukt by J. Rieuwertfz.<br />

1699. in handen kwam , en aanwees dat hy<br />

niet de Schryver , maar alleen de vertaler is geweeft<br />

van het Straf-Rym , Idolelenchus , dat in zyn Rymwerken<br />

ftaat, en dus begint:<br />

Beeldryke Schil<strong>der</strong>hand , na aapfter van Gods hand,<br />

U wil ik door gedigt , affchMren voor 't verjtand<br />

Verleid/ter van 't gezigt, dat zig verftaatop 't fterf<br />

felyk.<br />

Uw tooverfche vergift is mes al ziel ver<strong>der</strong>ffelyk.<br />

<strong>De</strong>


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 127<br />

<strong>De</strong> Bouw van dit gantfche hekelfchrift is gegrond<br />

op het misbruik <strong>der</strong> Konft. Als de Keizer<br />

Julianus beval dat men on<strong>der</strong> de Beelden van Jupiter,<br />

Mars, Mercurius en meer an<strong>der</strong>e Goden zyn<br />

Beeltenis zoude plaatfen , en dezelve op zware be-<br />

dreigingen belafte Goddelyke eere te bewyzen :<br />

wie had nu de fchult,ofwas oorzaak tot deze verfoeilyke<br />

afgo<strong>der</strong>y ? Niet de Konftenaar , om dat hy maker<br />

van het zelve was, en des Keizers Beeltenis op de<br />

Beelden <strong>der</strong> Goden flelde ; wyl dezelve geen meer<strong>der</strong><br />

agting voor het zelve daar door kon de hebben<br />

als voor eenig an<strong>der</strong> Beeld;gelyk verhaald word van<br />

zeker Beeldfny<strong>der</strong> , die een Chriftus Beekje van<br />

Palmenhoud gemaakt had , het welke hem , ziek<br />

zynde , van den Priefler voorgehouden wierd. En<br />

als hy geen de minfte eerbewyzinge , of agtinge<br />

voor het zelve betoonde , vraagde de Priefter wel<br />

degelyk verwon<strong>der</strong>d hem ofhy zyn God niet meer<br />

kende , aangezien hy geen bewys daar van blyken<br />

deed : waar op hy antwoorde : Zouw ik dat niet<br />

kennen , dat ik zelf gemaakt heb van Palmhout ?<br />

maar het was de Keizer (om we<strong>der</strong> tot ons vorige<br />

gezegde te komen) die door Schandelyke Eerzucht<br />

vervoerd , zyn on<strong>der</strong>danen met geweld dwong voor<br />

de zelve te ftuipen. Over zulks worden de gemaakte<br />

Beelden alleen door misbruik verheven; en<br />

dus kon ook Gefleranus op dien voet ook welden<br />

wyn , welke van een nuttig gebruik is , omdat de<br />

zelve veeltyds misbruikt word; meê wel nebben ver»<br />

agt. Die dit volgende rympje ,<br />

Die Beeltenijfen maakt door verf ', van hout, offteen,<br />

Maakt die ook Goden ? neen : maar die bun ftort gebeên ,<br />

Ge»


128 SCHOUBURGH DER<br />

Gemaakt heeft verftond het vry beter , en dus ook<br />

Jan de Brune , ( daar hy in zyn JVetfteen <strong>der</strong> Vet*<br />

:<br />

nuften) in opz<br />

gt van den wyn zeit:<br />

<strong>De</strong> fchuh u zehe geef als gy<br />

iets doet befchonken,<br />

<strong>De</strong> IVyn en doet het niet , maar die hem heeft gedronken,<br />

Utrecht , thans door het vertrek van den Konftfchil<strong>der</strong><br />

Gerard Hoed, byna geheel ontbloot van<br />

Konftoeffening , kon in voorleden tyden nevens<br />

voorname Hollandfche Steden roemen op vele vernuften.<br />

On<strong>der</strong> deze is niet van de minfte geweeft<br />

K O RN E LIS POELEN BURG, geboren in 't<br />

jaar 1586. 't fchynd my toe of die Eeuw geen agtinge<br />

heeft gehad voor Konflenaren, ten zy de<br />

zelve Romen gezien hadden. Immers de meefte<br />

van de Konftfchil<strong>der</strong>s in dien tyd , die my in 't fchryven<br />

voorkomen, hebben in hunne Jeugt al eens<br />

<strong>der</strong>waarts gerei!!.<br />

Poelenburg heeft meê dat fpoor gevolgt. Te<br />

Rome gekomen behaagde hem de behandeling van<br />

zoo dat hy toeleide zyn voorbeeld<br />

Ad: Elsbaimer ,<br />

te voigen : maar 't leed niet lang of hem bekoorde<br />

de zagte , en lieffelyke behandeling van Rafaèl,<br />

inzon<strong>der</strong>heid omtrent zyne naakten. Eindelyknam<br />

hy een eige wyze van Schil<strong>der</strong>en aan, enoeffende<br />

zig voorts naar 't leven , en quam zoo veer dat hy boven<br />

zyn tydgenooten heeft uitgemunt zoo in tee<strong>der</strong>heid<br />

, poezelheid , en fchoone omtrekken , als<br />

ook aangename verkiezinge , geeflige byvoegzelen<br />

van oude ruinen , natuurlyk gekleurde landfchappen<br />

, dunne en hel<strong>der</strong>e luchten ; 't geen zyne<br />

meenigvuldige Konftwerken , in de geagtfte<br />

Kabinetten te vinden , getuigen konnen.<br />

Hy heeft d'eer gehad dat verfcheide Kardinalen<br />

op


G.T.ixS Zi& ZfaJrvtea


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 129<br />

op zyn aanlokkelyk penceel verflingert , hem hebben<br />

komen bezoeken , om hem te zien fchil<strong>der</strong>en-<br />

Gelyk hy ook in zyn va<strong>der</strong>land we<strong>der</strong>gekeerd ><br />

ftraks van Koning Karel in Engeland ontboden<br />

werd, voor wien hy verfcheide Kabinetftukjes<br />

maakte , daar hy rykelyk voor betaald werd. Waar<br />

na hy we<strong>der</strong> tot Utrecht quam , daar hy zyne overige<br />

levensjaren fleet, en ftierf in 't jaar 1660*<br />

weinige jaren na het overlyden van zyn eerflen<br />

Leerrneefter Abraham Bloemaart. Zyn beeltenis<br />

zietmen boven aan in de Plaat G. nevens eene niffing<br />

met naakte vrouwtjes tot aanduiding dat hy in 't verbeelden<br />

<strong>der</strong> zelve , zyn meefben roem behaald heeft.<br />

On<strong>der</strong> zyne voornaamfte Leerlingen, die hy in<br />

de Kond heeft opgekweekt, mag men tellen Joan<br />

van<strong>der</strong> Lis , geboren tot Breda. <strong>De</strong>ze kwam hem<br />

zoo na in de eigen wyze van verkiezing , natuurlyke<br />

vermenginge <strong>der</strong> verwen en penceelbehandeling<br />

dat zyn werk , dikwils voor Poelenbürgs<br />

werk is aangezien.<br />

Daniel Vertangen, een Hagenaar, fchil<strong>der</strong>de<br />

heel bevallig Valkejagten , badende Vrouwtjes, en<br />

danffende Bachanten ,<br />

in cierlyke landfchappen.<br />

Frangois Verwik van Rotterdam, heeft in zyne<br />

naakte beekjes, meê de zelve wyze van fchil<strong>der</strong>en<br />

gebruikt : dog zyn landfchapppen en ruinen<br />

fchil<strong>der</strong>de hy ( zeit Sandrard ) op de wyze van Kor-<br />

nelio van Bojo Leubourys.<br />

' Zoo was ook Warnard van Ryfen , geboren te<br />

Bommel: die zig naar Italien begaf om zig voort<br />

in de Konft te oefFenen. We<strong>der</strong>gekeerd tot zyn geboorteplaats,<br />

werd hy de Leerrneefter van den<br />

Konftfchil<strong>der</strong> Gerard Hoet; maar dit duurde maar<br />

een jaar ; want hy begaf zig tot den Juweelhandel<br />

en vertrok naar Spanje daar hy geftorven is.<br />

I. <strong>De</strong>el. I Poe-


Ï30 SCHOUBURGH DER<br />

Poelen burg had ook een Neef Willem van<br />

Steenrec genaamt, die by hem de Konft leerde.<br />

On<strong>der</strong> zyne tyd- en Konftgenooten komt ALE-<br />

XANDER KEERINGS ten Toneel ; deze was<br />

een fraai landfchapfchil<strong>der</strong> ,maar had geen handeling<br />

van beeldwerk , waarom Poelenburg wel de<br />

meefte van zyne flukken met beekjes heeft opge-<br />

ciert.<br />

Dat de natuurdrift, een gebiedende meefterefTe<br />

is, heeft de bevindinge, en vele voorbeelden ons<br />

geleerd , en zal na<strong>der</strong> beveiligt worden met de levensbefchryving<br />

van JORIS VAN SCHOTEN.<br />

<strong>De</strong>ze is geboren te Leiden in den jare 15S7. en<br />

was van <strong>der</strong> jeugt af aan zoodanig van natuur geneigt<br />

tot de Konft, dat hy ter fchoole gaande, in<br />

fteè van letteren, zyn papier, met mannetjes, en dieren<br />

, als honden , katten en zoo voort bekladde , daar<br />

zyne fchryfmeefters veel tegen, en ook zyn ou<strong>der</strong>s<br />

ongenoegen in hadden; en ook hoe dikwerf van<br />

hem gevergt, geen toeftemming wilden geven tot<br />

het leeren van de teekenkonft, ja 't zoude daar<br />

nooit toegekomen hebben , ten zyymant van zyn er<br />

ou<strong>der</strong>en kennifTen ( die een beminnaar van de Konft<br />

was) zyn voorfpraak daar in waare geweeft. Dit<br />

doet my gedenken aan de jaren myner jongelingfchap<br />

, toen ik in den zelven ftaat gefield, myne<br />

ou<strong>der</strong>s niet konde bewegen dat zy my de teekenkonft<br />

lieten leeren , maar getrooft moeft wezen<br />

twee agter een volgende jaren den twyndraat te<br />

hanteren by eenen Johannes de Haan. Thans<br />

Vendumeefter, en gezworen Makelaar te Dordrecht,<br />

dog dit werken was van een gunftigenonvoorzienen<br />

uitilag; want deze de Haan nognieuw-<br />

ling getrouwd zynde ging dikwils met zyn nieuwe<br />

vrouw vrienden bezoeken , en beval my het<br />

toezigt


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 131<br />

toezigtvanden winkel. Hy , die Leerling van A7kolaasMaas<br />

pourtretfchil<strong>der</strong> te Dordrecht ge weeft<br />

hadde, ziende myne drift tot de teekenkonft, gaf<br />

my nu een teekening , dan een print om na te maken,<br />

om dus te beter in huis te blyven en daar agt<br />

op te geven ; waar door ik zoo ver toe nam , dat<br />

eer ik myn tyd nog ten vollen uitgedient had,<br />

ik door voorfpraak van goede vrienden , al befteed<br />

was by Willem van Drillenburg Landfchapfchil<strong>der</strong><br />

van Utrecht. Dit was in den jare 1669. Om nu<br />

we<strong>der</strong> tot onzen van Schoten te keeren ; zyne<br />

ou<strong>der</strong>s lieten zig bewegen , en hy werd in 't jaar<br />

1 604 ontrent 1 7 jaren oud , bedeed by Koenraat van*<br />

<strong>der</strong> Maas een goed pourtretfchil<strong>der</strong> , daar hy in<br />

den tyd van driejaren zoo toenam in deKonft, dat<br />

hy konde op eigen wieken dry ven. Toen bekroop<br />

hem de Reislufr. maar zyne ou<strong>der</strong>s weerhielden<br />

hem in dat voornemen, en huwelikten hem uit:<br />

ze<strong>der</strong>t welken tydhy tot Leiden gebleven is, oeffenende<br />

zig dagelyks in 't fchil<strong>der</strong>en van hiftorien<br />

landfchappen , en inzon<strong>der</strong>heid pourtretten, als'er<br />

op den Doele te <strong>De</strong>lf nog van hem te zien<br />

zyn.<br />

<strong>De</strong> geheugenilTen <strong>der</strong> dingen zyn een groot behulp<br />

om de gebeurde zaken aan haar tydfnoer te<br />

fchakelen ; maar wanneer de zelve door den tyd<br />

zyn gefleten en uitgewift, en niemantvan dezelve<br />

iets heeft geboekt, kan men in den tydkring,<br />

waar in men de dingen beiluit , ligt mistaften ;<br />

aangezien men in dat opzigt de waarfchynlykHe<br />

giffingen alleen maar tot behulp heefr. Wy vonden<br />

geen reden tot de levensbefchryving van ER-<br />

NESTÜS THOMAN (vermits hy nooit in Ne<strong>der</strong>land<br />

gewoon tof verkeerd heeft ) als om dat wy<br />

daar door het levensbegin van zommige Konftfchil-<br />

I 2 <strong>der</strong>s,


132<br />

SCHOUBURGH DER<br />

<strong>der</strong>s , ( waar ontrent wy alleen op giflingen hebben<br />

toegegaan ) na<strong>der</strong> bepaalt vinden gelyk , wy op 't<br />

eind zullen aanwyzen.<br />

JAKOB ERNESTUS THOMAN geboren<br />

te Hagelftein in den jare 1588 , reisde (na dathy<br />

in de beginfelen van de Konft was on<strong>der</strong>wezen, en<br />

tamelyken voortgang had gemaakt ) naar Italien<br />

ontrent den jare 1605. hy heeft 15 agter eenvolgende<br />

jaren te Napels, Genua en Romen in de<br />

oeffening <strong>der</strong> Konft doorgebragt. Hy verkoos inzon<strong>der</strong>heid<br />

tot zyn gezelfchap te Rome Adam<br />

Elshaimer ^ Pieter Lajtman en Jühannes Pinnazio<br />

an<strong>der</strong>s Jan Pinas , die dagelyks met veel vlyt<br />

wanneer de Zon boven de kimmen rees, de vermakelyke<br />

landzigten na 't leven afteekende.<br />

Elshaimer geftorven zynde vertrok hy naar zyn<br />

Va<strong>der</strong>land ,<br />

te verzetten.<br />

om de fmart van zulk verlies te eer<strong>der</strong><br />

Hy had zig deszelfspenceelbehandeling<br />

zoo zeer aangewent, datverfcheidenvan zyne<br />

Hukken voor Elshaimers werk zyn aangezien. Hy<br />

ftierf in dienfl van den Keizer te Landouw , op den<br />

2 van Wynmaand 1653.<br />

Wy zien hier uit dat Pieter Lajtman , dien wy<br />

op 't jaar 158 1 gefield hebben, met zyn vierentwintigfle<br />

jaar al te Romen was , zoo wy ftellen<br />

dat onze Thoman hem in 't jaar 1605 , daar vond<br />

dog dit kan niet zeker befloten worden, aangezien<br />

dat'er ook wel fommige jaren van die 15 jaren dat<br />

Thoman in Italien is geweefl, konnen verloo-<br />

eer Laftman en Pinas in Italien<br />

pen zyn geweefl ,<br />

kwamen, of datzy aan malkan<strong>der</strong> kennis kregen.<br />

Het zy zoo 't wil , de waarfchynlykheid van<br />

hunnen geboorten tyd is ontrent den jare 158 1.<br />

Nu volgt<br />

PIETER FEDDES van Harlingen. Of hy<br />

een


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 133<br />

een Glas- of Tafereelfchil<strong>der</strong> geweeft is weet ik<br />

niet , nog ook iets van zyn levenswyze en Konft.<br />

Maar in de buitencieraden van zyne in koper gefnedene<br />

Beeltenis, vertoonenzig Palet enPenceelen<br />

, en op den Boord van de Lyft Haat Petrus<br />

Feddes Pictor, 1615. dat ons hem doet on<strong>der</strong><br />

de Konftfchil<strong>der</strong>s van de 15 Eeuw tellen. Van<br />

hem zietmen ook verfcheiden geëtfle Printen , gemerkt<br />

P Harüngenfis.<br />

Giffen kan mffen, zeit de oude Hollandfche<br />

fpreuk. Dit zullen wy in het tegenwoordige voorwerp<br />

onzer befpiegeling<br />

HENRIK TER BRUGGEN, bewaarheid<br />

vinden. Kom. de Bie, en Joach. Sandrart noemen<br />

hem by vergiiling Verbruggen , en fchryven dat<br />

hy tot Utrecht 1587 geboren is. Maar uit een<br />

gedrukte Notificatie of waarfchouwing aan alle<br />

Liefhebbers van de Schil<strong>der</strong>konfl enz. is my gebleken<br />

dat gemelde Hen. ter Bruggen een Tranfifalanus<br />

, ofOveryfTelaar was, geboren i588,maar<br />

tot Utrecht trouwde, en woonde ; want zyn<br />

va<strong>der</strong> kwam in den tyd <strong>der</strong> onluften , oproeren en<br />

vervolgingen 1581 uit OveryfTel vlugten tot Utrecht<br />

, en is hy , zyn Zoon , en deszelfs nageilagt<br />

uitgezonden<br />

daar ze<strong>der</strong>t met 'er woon gebleven ,<br />

dat thans zyn Zoonszoon Meefter Hen. ter Bruggen<br />

in den Haag woond. Na dat hy de vafle gronden<br />

<strong>der</strong> Konft by A. Bloemaart geleerd had,bekroop<br />

hem de reisluft , en begeerte om <strong>groote</strong> Meeflers<br />

op het loffelykfte fpoor te volgen. Dus heeft hy vele<br />

buiten gewellen in zyn jeugt (behalve dat hy tien<br />

jaren te Rome gewoont heeft) bezogt; daar hy<br />

proefflukken van zyn uitnemende Konft, beltaande<br />

in Hiltorien gelaten heeft , inzon<strong>der</strong>heid , te Napels<br />

een groot ftuk geplaatft boven het hoogeAl-<br />

I 3<br />

taar


134<br />

SCHOUBURGH DER<br />

taar in de Groote Kerk. By dit ftuk lieeft hy i^en<br />

gelyk hy ook niet gedaan heeft<br />

naammerk gefteld ,<br />

by vele van zyne Konllwerken ,<br />

jende penceelhaiideling in dien<br />

alzoo zyne vloei-<br />

tyd genoegzaam<br />

alom bekent «ras. Ken uitmuntend Konftftuk hangt<br />

van hete tot Middelburg by den Heere van<strong>der</strong><br />

Streng, in zyn leven Ontfanger Generaal enz. verbeeldende<br />

een vrolyken Maaltyd,de Beelden levensgrootte.<br />

Hy heeft d'eer gehad dat Rnbbens , wanneer<br />

hy tot Utrecht kwam om de Schil<strong>der</strong>konft-<br />

oeiYenaars te bezoeken, in gezelfchap van hun alle,<br />

zyne Kond by uitnementheid roemde. Waar<br />

van Sandrart, die deze reis van Rubbens meld,<br />

en zelf zyn Leidsman geweeft is, niet een enkel<br />

woort zegt , 't geen agterdenken geeft dat zy geen<br />

goede vrienden geweeft zyn. Immers hier op vat<br />

het de Schryver van meergemelde gedrukte Notificatie,<br />

als hy deze uitdrukkingen van Sandrart<br />

doet : hi.Italien den tyd tot zyn nut wel beft eed heb-<br />

bende is hy naar zyn va<strong>der</strong>land gekeerd, en heeft<br />

iiaar eigen geneigtheid , door diepzinnige en zwaar-<br />

moedige gedagten , in zyne werken de Natuur wel ,<br />

maar onaangenaam gevolgt. Zoo euvel neemt hy<br />

dit zwygeli dat hy de fpreuk : Dat voor een leven-<br />

den Ezel ligt is, een dooden Leeuw met den voet<br />

te treden , op hem toepaft.<br />

Dog dit overgeslagen. <strong>De</strong> Dood , als nydig<br />

over zyn roem , knipte zyn levensdraad af, op het<br />

42 jaar, op Al<strong>der</strong>heiligefj dag 1629. en 't zyner<br />

gedagtenille is dit volgende Graf-Schrift na ge-<br />

bleven.<br />

Hier leit ter Bruggen, door de Dood<br />

t'cnajï, en overrompelt:<br />

Pan 't dierbaar kvcnsligt ontbloot ,<br />

In


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 135<br />

In 'f duifier graf gedompelt<br />

Daar 't vleefch vergaat tot ftof.<br />

Doch egter blyft de lof<br />

Van 't geen by heeft bedreven ,<br />

Tenfpyt <strong>der</strong> Afgunji leven.<br />

Welke woorden overeenkomen met de uitdrukking<br />

, welke de Rid<strong>der</strong> A. van<strong>der</strong> Werf, tot<br />

geruftftelling van den Heere Richart ter Bruggen ,<br />

in een brief aan hem uit Rotterdam den 18 van<br />

Grasmaand i707,gefchreven dus laat invloeijen :<br />

Brave Schil<strong>der</strong>s hebben dit tot hun voordeel dat bun-<br />

we werken de geheele Werelt doorwandelen, en <strong>der</strong>halven<br />

altyd voor hun fpreken &c.<br />

Eindelyk werd gemelde Richart zyn Zoon in<br />

den jare 1707 van wil, om met eenige van zyns<br />

(op het voorbeeld van den<br />

Va<strong>der</strong>s Konflwerken ,<br />

Athenienfer Konitfchil<strong>der</strong> Nicias) deflelfs geboorte<br />

Stad <strong>De</strong>venter een gefchenk te doen , het welke<br />

ook gefchied is , gelyk my gebleken is uit een gedrukt<br />

Extraér. , uit het Boek van de Refolutien <strong>der</strong><br />

Stad <strong>De</strong>venter den 5 van Oegftmaand 1707.<br />

Nu verfchynd de Konftfchil<strong>der</strong> PIET ER<br />

BRONKHORST, geboren te <strong>De</strong>lfden ió van<br />

Bloeimaand, 1588. Hoe verfchillig, de driften<br />

en hoe on<strong>der</strong>fcheiden in ver-<br />

<strong>der</strong> menfehen zyn ,<br />

kiezingen blykt, als men ziet dat de een dit, en<br />

een an<strong>der</strong> we<strong>der</strong> dat deel van de Konfl tot zyne<br />

befpiegelinge en bewerkinge uitkiell. Bronkhorst<br />

verkoos niet het ligtfte, maar wel het<br />

zwaarfle en werkelykfle in de Konfl , namelyk gezigten<br />

van Tempels en Kerken , geftoffeert met<br />

hiftorien ; egter heeft hy het met veel roem uitge-<br />

voert; als inzon<strong>der</strong>heid aan twee bekende ftukken te<br />

zien is ; waar van het eene geplaatft is in de Vier-<br />

I 4 fchaar


t%6<br />

SCHOUBURGH DER<br />

fchaar op het Raadhuis te <strong>De</strong>lf, zynde een rykelyk<br />

en groots gebouw, en word daar in verbeeld<br />

Salomons eerlte regt. Het tweede is te<br />

zien by de Weduwe van zyn Zoon, zynde een<br />

Tempel daar Chriftus de koopers en verkoopeis<br />

uitdryfLHyftierfden 21 Junv 1661, Hemvolgi<br />

ADRIAAN van <strong>der</strong> VÉNNE Schil<strong>der</strong> en<br />

Dichter. <strong>De</strong>ze is geboren te <strong>De</strong>lf Anno 1589. zyne<br />

ou<strong>der</strong>s waren vermogende luiden herkomltig uit<br />

Braband. Naar my toefchynd uit de befchryving<br />

die Kom: de Bic. van hem maakt , zoo is<br />

hy van zyne ou<strong>der</strong>s te Leiden beitelt geweefl om<br />

de Latynfche taal te leeren. Maar hy leerde met<br />

een door 't lezen van d oude Poëten zulke fraaije<br />

denkbeelden vormen , dat hy ook zugt heeft gekregen,<br />

om de zei ven op 't papier, of met verwe<br />

af te malen , tot welken einde hy eenen Simon<br />

de Valk, meefler Goudfmit en Schil<strong>der</strong> in den arm<br />

nam, die hemdegrondbeginlelen <strong>der</strong> Konftheefc<br />

on<strong>der</strong>wezen. Daar na van voornemen geworden<br />

om de Kon ft met yver te vervolgen , begaf hy<br />

zig by Jeronimus van Diejl , een fraai Schil<strong>der</strong><br />

in 't graauw, waar by hy een geruimen tyd met<br />

yver de Konft heeft voortgezet, en na<strong>der</strong>hand het<br />

door zyn vernuft zoo veer gebragt, dat zyn Konft<br />

in dien tyd den Prins van Oranje, den Koning<br />

van <strong>De</strong>nemarken en an<strong>der</strong>e Vorften heeft<br />

behaagt. Hy is daarenboven een zinryk Dichter<br />

geweefl, gelyk hy ook zyn ryk vernuften<br />

Poëtifche vindingen in menigvuldige ordonantien ,<br />

die hy ten diende van de Plaatfny<strong>der</strong>s gemaakt, of<br />

geteekent heeft, wel heeft laten blyken; inzon<strong>der</strong>heid<br />

aan het dikwils herdrukte rymwerk van den<br />

Heere Jakob Kats , en een groot getal Emblemata ><br />

cf Zinnebeelden, die hunne waarde on<strong>der</strong> de<br />

Boeb


N<br />

Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 137<br />

Boekminnaars behouden. On<strong>der</strong> de Boeken door<br />

hem zelf befchreven zyn my bekent : Zinncvonk<br />

op den Hollandfchen Turf &c Zinnedroom op het<br />

nieuw Wys Mal van den ouden Italiaanfchen Smit<br />

enz. in 12. En 't Tafereel <strong>der</strong> belachende Wacrelt.<br />

1635. in 4.<br />

Geiyk een geagt Dichter den laijler van die Konjl te<br />

kort doet wanneer hy zyne pen tot <strong>der</strong>tele Gezangen<br />

, Hekeldichten , en vuile belaj'leringen van zyn even'<br />

menjeh gewent , mettegenftaande die dingen den<br />

Boekverkoopers dikwils meer voordeel bybrengen<br />

en beter aan den man willen als wat goeds : zoo<br />

onthiiftert een Konftfchil<strong>der</strong> (zegt Plinius) de zede<br />

Kon/t , zoo wanneer zyn penceel Jlegts kroegen , hoe-<br />

rewinkels , en an<strong>der</strong>e veragtelyke , en jchaamagtige<br />

dingen maalt : gelyk gemelde Plinius al in dien<br />

vroegen tyd van eenen Tyrcicus , die niet als ergerlyke<br />

voorwerpfels en llegte grollen maalde,<br />

gewaagt.<br />

Op 't laatit. van de vyftienhon<strong>der</strong>fte eeuw is'er geweeit<br />

een JOHAN TORRENTIUS geboren<br />

tot Amfterdam in 't jaar 1589. <strong>De</strong>ze fchil<strong>der</strong>de<br />

konftige en uitvoerige kleine naakten ; maar de<br />

werkinge dier beekjes , en<br />

verrigten , was niet alleen<br />

't geen dezelve<br />

fchaamagtig om<br />

aan te zien , maar geil , onkuis , onbefchoft<br />

ofergerlyk, verleidende, en aanlokkende tot vuile<br />

bedryven :<br />

zoo dat hem zulks te maken en tever-<br />

koopen ftriktelyk en met bedreigingen verboden<br />

wierd. Maar wanneer hy daar niet naar wilde lui-<br />

fleren of zulks gehoorzamen ; denkende met 't<br />

ontkennen het goet te maken , werd hy door laft<br />

van 't gerecht tot Amfterdam in hegtenis gebragt<br />

: en daar over verhoort weigerde hy te bekennen<br />

, dat hy de maker was van 't £ene waar mede hy<br />

I 5 be»


I38 SCHOUBURGH DER<br />

befchuldigt wierd, fchoon de bewyzen daar<br />

toe maar al te klaar waren. <strong>De</strong>s werd hy op de<br />

pynbank gebragt. Sandrart in den Latynfchen<br />

druk p. 299. zeit: Dat de Raad of het Gerecht van<br />

Haerlem hem tot de pynbank bragt. Maar hy bleef<br />

hardnekkig zon<strong>der</strong> het zelve te willen belyden.<br />

Dat nu zyn kop beter gehard was tegens de befchuldiging<br />

, dan zyn lichaam om de pynbank te<br />

we<strong>der</strong>ftaan, bleek; want hy flierf on<strong>der</strong> 't pynigen.<br />

En het penceelwerk datmen van hem vond,<br />

werd door Beuls handen verbrand, in 't jaar 1640.<br />

<strong>De</strong> omftandigheid van die zaak geeft duidelyk<br />

genoeg te kennen dat zyn tafereelen hebben<br />

geftrekt tot aanritfelinge ; niet zoo zeer tot<br />

de Cyprifche,als wel de Sodomitifche vvanbedryven.<br />

Zyn beeltenis 1628 , wanneer hy 39 jaren<br />

oud was in koper gebragt , vertoonen wy in de<br />

Plaat G. agter Daniël Segers.<br />

'T luft ons- hier (by gelegentheid van dit vuile<br />

voorwerp) de fchoone les van F. Junius in zyn 3<br />

Boek van de Scbil<strong>der</strong>konfl , in te laflen , daar hy<br />

van zulke fchandelyke tafereelen zeit : Datze de<br />

wulpfe begeerlykbeid van de onbezinde aanfchoawers ,<br />

door de ontuchtige vertoonfelen gaande maken : Dus<br />

lehoord een opregt en eerlyk Konflenaar agt te ge-<br />

ven, dat hy zig niet om 'f voordeel, of ydel lofgetuit<br />

van een ligtvaardigen hoop , tot het verbeelden van dusda-<br />

nige dingen laat vervoeren ; aangezien verfcheiden gr00te<br />

Meefters d'aanzienlykheid van een eerlyken naam<br />

kzvyt geraakt zyn , om dat zy den roem van ik en<br />

weet niet wat veor een klugtzinnige geeftigheid al te<br />

hittiglyk najaagden.<br />

Hier paft het fpreek woord : Men behoeft geen luizen<br />

in de pels te zetten . ze komen 'er genoeg van zelf in.<br />

Nu zyn'er voorbeelden by menigten die aan-<br />

too»


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 139<br />

toonen hoe door geile vertoonfelen de fnoepluft<br />

word ontfteken. Petronius Arbiter verhaald van<br />

een Jongeling die ziende op een tafereel de fchaking<br />

van Ganimedes door Jupiter , en de onbefchaamde<br />

Nais , die den fchoonen Hylas tot oneer<br />

aantokkek , in deze woorden uitbrak. Doen ook<br />

de Goden zulks? en raakt daar op aan 't hollen.<br />

By Toren dus verfchaft ons Chevea een even<br />

gelyk voorbeeld in een tafereel ,waar in Jupiter on<strong>der</strong><br />

fchyn van eenen gouden regen Dancë verfchalkt.<br />

Hierom zeide Achilles Tatius : Lib. 1. de<br />

Clitophontisen Leucippes Amoribus. Alis'tdatzig<br />

een Menfch nog zoo ernftig d ' onthoudinge 'voorfteld ,<br />

nogtans word hy door kwade voorbeelden ligtelyk tot<br />

navolginge verlokt; voornam entlyk als het voorbeel-<br />

den zyn <strong>der</strong> gen er , van welke hy een goed gevoelen<br />

heeft.: Want de fchaamte van de mifdaat word<br />

dan door d 'aanzienlykheid van zulke voorgangers in<br />

een vrymoedige Jioutheid veran<strong>der</strong>t. Dus zeide ook<br />

Donatus van zommige Dichters : hoe <strong>groote</strong> fchade<br />

zy doen , wanneer ze den genen ondeugende voorbeelden<br />

voor/lellen, die van zig zelven genoegzaam<br />

tot allerlei gebreken genegen zyn. En wy hebben<br />

dit ftekelig vaersje op onzen Schil<strong>der</strong> gepaft:<br />

<strong>De</strong> naam van Herojlraa? zal eeuwen overleven<br />

Om 'tfchendig ftuk 't geen hy fEphezen heeft bedreven :<br />

Als hy de Tempel van Diana ftak in brand.<br />

Johan Torrentius, Jlak door 't penceel de vonken<br />

Van ontucht ) liftelyk de jeugt in merg enfehonken.<br />

Zyn naam blyft na zyn dood wellevend; maar met<br />

fchand.<br />

Dat de uitwerkingen van 's menfehen vernuft<br />

buiten tocè'igeninge niet an<strong>der</strong>s als onverfchillig<br />

zyn , en de toeëigeningen , en oogmerken <strong>der</strong>halven


140 SCHOUBURGH DER<br />

ven alleen goed of kwaad ,<br />

pryflyk of veragtelyk<br />

zyn, is een waarheid, die niet te we<strong>der</strong>fpreken<br />

is. Dienvolgens is de fpreekwyze, hoe <strong>groote</strong>r<br />

Schil<strong>der</strong> , hoe wil<strong>der</strong> , en het geen men daar mede<br />

wil te kennen geven , te wraken. Ten minflen zal<br />

het een bewys geven dat het van geen nootzake-<br />

lyk gevolg is , als brave mannen , zelfs zulke die<br />

in een Kerkelyk verband waren , niet hebben<br />

gefchroomt cle Schil<strong>der</strong>konfh te hanteren. Gelyk<br />

men dan oudtyts heeft gezien dat de Kardinaal<br />

Francifcus van Fcrone ,<br />

en een vyand van alle kwaad was , en daarom nooit<br />

eenige voorwerpen van ligtvaardigheid,(fchoon<br />

hy daar toe dikwils van Prinfen en Waereldfche<br />

Heeren verzogt wierd) heeft willen verbeelden<br />

het penceel hanteerde, en een goed Schil<strong>der</strong> was.<br />

Als ook de eerwaardige Heer Don Barthohmeo ,<br />

Abt van Sint Clemens van AreJJb. En in later tyd<br />

onze<br />

DANIEL ZEGERS, een Jefmt geboren te<br />

,<br />

Antwerpen in 't jaar 1590. <strong>De</strong>ze wilï; allerhande<br />

Bloemen, zoo los, zoo levendig, zoo klaar,<br />

zuiver en dun te behandelen , dat het verwon<strong>der</strong>-<br />

]yk was. Ik heb in Braband zynde in de Kerk<br />

<strong>der</strong> Paters Jefuiten een gantfche Kapel behangen<br />

met zyn Schil<strong>der</strong>yen gezien , waar on<strong>der</strong> kranfen<br />

of bloemfeftoenen waren , zoo verflandig naar de<br />

Kond met troepen , naar vereys <strong>der</strong> koleuren by<br />

een gefchikt, dat ik tegens het gezelfchap dat ik<br />

by my had , zeide : Niet te geloovcn dat Glicera by~<br />

die een heilig leven leidde<br />

zit van Paufanies by de Griekfche Schryvers zoo be-<br />

rugt wegens bloemen te fchakcren, dezelve iveljlandiger<br />

heeft konnen by eenfehikken. Daar was ook<br />

in zyn tyd een Pater Johannes van <strong>der</strong> Borght van<br />

d'orde <strong>der</strong> Min-nebroe<strong>der</strong>s , die 't Plaatfnyden<br />

han-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 141<br />

hateerde. Dog van de Graveerkonjft wil ik<br />

niet handelen , om dat die Roomfche Juffrouw<br />

Claudia Stella den roem van alle (weinige in<br />

vergelykingen van 't groot getal uitgezon<strong>der</strong>t<br />

weg draagt. Want zoo men een lyft van die<br />

alle opftelde (dat een byna onnoemlyk getal uitmaken<br />

zoude ) 'k maak my fterk te konnen aantoonen<br />

dat'er van de hon<strong>der</strong>d niet een tegens haar<br />

in konftige behandelinge zoude konnen ophalen.<br />

Gelyk zulks ten proef van myn gezegde te zien is<br />

aan die print welke zy naar het berugte fluk van<br />

Nicolaas Pouzyn ; verbeeldende Mofes , door zyn<br />

ftafflag 't water uit den Rotfteen doende voortkomen<br />

, om het byna van dorft verfmagte volk te<br />

laven , heeft gegraveert.<br />

Zegers was een Leerling van Jan Breugelbygenaamt<br />

den FluweeJen , die in zyn vroegen tyd<br />

mede een Bloemfchil<strong>der</strong> geweefl is.<br />

de Bloemen, het cierfel <strong>der</strong> Lente,<br />

En gelyk<br />

om hare<br />

fchoone geftalte , en friffen geur van elk begeert<br />

worden , zoo werden die van Zegers, om dat<br />

men die in den Herfft van de vyftiende Eeuw zoo<br />

fchoon zag bloeijen van alle Bloemkonft minnenden<br />

graag ontfangen , zoo by gemeenen als <strong>groote</strong>n,<br />

inzon<strong>der</strong>heid den Aartshertog Leopoldus: en den<br />

Prins van Oranje Fre<strong>der</strong>ik Hendrik, die hem voor<br />

twee van zyne ftukken een <strong>groote</strong> vereering gaf.<br />

Zyn Beeltenis , door Jan Lievcns gefchil<strong>der</strong>t<br />

zietmen in print , die wy gevolgt hebben in onze<br />

Plaat G.<br />

<strong>De</strong> Groote Dichter J. v. Vondel , verlokt door<br />

't zien van Dam. Zegers Bloemftukken , maakte<br />

daar op dit volgende vaersje.<br />

Ds


142<br />

SCHOUBURGH DER<br />

<strong>De</strong> geeft van Zegers is een By 9<br />

Waar op de Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>s roemen.<br />

Zy zuigt haar honinglekkerny<br />

Rn geur uit allerhande bloemen.<br />

Een By kwam op zyn fchil<strong>der</strong>y<br />

En geur , en kleuren aangevlogen<br />

En riep ,<br />

Natuur vergeef bet. my<br />

Dat bloempaneel heeft my bedrogen.<br />

<strong>De</strong>ze heeft zyn rol gefpeelt, en is vertrokken.<br />

Wy willen , eer een an<strong>der</strong> opkomt , de Schoutoneelgordyn<br />

maar even laten vallen ; om het geen<br />

in de voorgaande tuflehenreden open bleef, te<br />

vullen.<br />

Laatfl werd onze Redenvoering , in haar vol-<br />

len loop ( even als het fnarenfpel door 't opligten<br />

van de Toneel gordyn ) gefluit , thans zullen wy<br />

dien toon weer opvatten , en vervolgen.<br />

Wy fpraken van de Offergereedfchappen die zig<br />

ontrent <strong>der</strong> Heidenen Godsdienft deden zien , waar<br />

aan relt te fpreken van de kondig gewrogte Dryvoeten<br />

, of Dryvoetfehragen , daar douden zoo veel<br />

meê op hadden , de Dryvoetlchragen waren tot verfcheiden<br />

gebruik gefchikt, en niet alleen van koper<br />

en zilver gemaakt, maar ook met allerhande konflig<br />

beeld- en loofwerk geciert , die zy aan byzon<strong>der</strong>e<br />

goden als aangename gefchenken toe eigenden.<br />

On<strong>der</strong> verfcheide die Herodotus te Thebe in<br />

Beotie gezien heeft , gedenkt hy vaneen pragtigen<br />

Dryvoet inden Ismenifen Tempel van Apollo ; die<br />

met dit opfehrift in Kardinifche letteren pronkt<br />

<strong>De</strong> Vorft Laodames heeft dezen Dryvoet vol<br />

Van Konftwerk toegcivydden <strong>groote</strong>n God Apol<br />

Ver-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 143<br />

Verfcheiden afbeeldingen <strong>der</strong> oudtydze Dryvoe-<br />

ziet men ter gedagtenïs<br />

ten of Dryvoetfchragen ,<br />

van <strong>der</strong> zelver gebruik op de Roomfche penningen ,<br />

waar van wy de juifbe af beeldingen in plaat, hier<br />

nevens vertoonen, als i die van ViteJliusmethet<br />

byfchnft: Pont. Max. tr. pot. Augur. Op-<br />

perpriejier van fVykmeeflerlyke magt^ JVichelaar.<br />

Dus ook op een penning van Antoninus, die den<br />

Eernaam van Augur of VogeWichelaar on<strong>der</strong> zyne<br />

voorname Eertytelen aannam. Niet ongelyk aan<br />

dezenis de penning van M. Lepidus; met dit on<strong>der</strong>fcheid<br />

nogtans dat zig boven uit den Dryvoetflal<br />

een Slang vertoond, door welke ( zeit Lucianus)<br />

Apollo gewoon was zyn antwoorden te geven aan<br />

d'Orakelvragers. Zie Fig. 3.<br />

<strong>De</strong> <strong>groote</strong> agting die de Heidenen voor dusdanige<br />

Dryvoeten hadden, heeft geen an<strong>der</strong>e reden: als,<br />

om dat dezelve een zweemfel hadden naar den <strong>De</strong>lfifen<br />

Dryvoetftal , waar uit het blinde Volk geloofde<br />

dat Apollo aan de Orakelvragers antwoorden<br />

gaf. Het blinde Volk zeggen wy ; want ons ontbreken<br />

geen ftalen om te bewyzen , dat mannen van<br />

uitïlekent vernuft, en naauwe opmerking on<strong>der</strong> de<br />

Heidenen dusdanige bedriegeryen beipot hebben.<br />

Kato


144<br />

SCHOUBURGH DER<br />

Kato plag te zeggen : Dat hy verwon<strong>der</strong>t was ,<br />

dat een IVichelaar niet lachte, zoo dikwils hy een<br />

IVichelaar tegen kwam; om dat zy on<strong>der</strong> fchyn<br />

van Godsdienil het gemeene volk by de neus om-<br />

leiden.<br />

Velen hebben zig afgeflooftomden Godsdienft<br />

<strong>der</strong> Heidenen in zyn binnenfte te befchouwen ; om<br />

de ydelheid deszelfs , en de bedrogplegingen <strong>der</strong><br />

Wichelaren en Tempelpapen t'ontdekken en aan<br />

't licht te brengen. Maar wy befchouwen het<br />

zelve maar alleen in den buitenflen omtrek , en<br />

doelen op de zienlyke pragtige vercierfelen ;<br />

( welker glans het gemeen in d'oogen fchitterende<br />

te meer<strong>der</strong> agting voor dien Godsdienft deed hebben)<br />

om onze Konftgenoten in 't gemeen, en de<br />

yyerige-Schil<strong>der</strong>jcugtin 'tbyzon<strong>der</strong>dienfttedoen<br />

wanneer wy hun den weg wyzen tot de Oudheidkunde<br />

, 't welk nootwendig is voor die<br />

zig tot het verbeelden <strong>der</strong> Hiflorien begeven , en<br />

niet graag tegens het gewoon gebruik dier aeloude<br />

volken mistaflen. En op dat de leergierige<br />

jeugt zig verzekerd mogt houden dat de kundigheid<br />

dier dingen den Konftfchil<strong>der</strong>s dienftig zy<br />

zoo heeft hy maar alleen op te merken , hoe G.<br />

Laires alzins daar 't te pas komt, zigvan<strong>der</strong>gelyke<br />

cieraden ( om zyn werken lui<strong>der</strong> byte zetten ) heeft<br />

weten te bedienen: en nog meer roem verdient<br />

zoo hy de oudheid daar in nagebootft<br />

zou hebben ,<br />

had.<br />

Tot dus ver oordeelen wy in opzigt van den<br />

toeftel <strong>der</strong> Heidenfche Offerhanden met hun aankleven<br />

genoeg gezeit te hebben; fchoonwy alleen<br />

de franje ( om zoo te fpreken ) van dien voorhang<br />

alleen befchouwd hebben. Ver<strong>der</strong> was onze toeleg<br />

niet: en men oordeelt een zaak volkomen te wezen<br />

, die aan het oogmerk voldoet. Wy


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 145<br />

Wybragten voorhenen ver fcheiden Konftfchil-<br />

<strong>der</strong>s , mannen van onbefproken leven en wandel 9<br />

en nu even te voren Dan. Zegers , die de Konft en<br />

het Kloofterleven te gelyk betragte , op het<br />

Toneel. Thans fluipt'er weer een ruig fchaap<br />

on<strong>der</strong> de gefchoore kudde. Het fchynt dat het<br />

zoo effen in de waereld niet gaat. Trouwens de<br />

Toneelen vereifchen fomwylen wel eens veran<strong>der</strong>ing<br />

van perfoonen en zaken.<br />

ADRIAAN van LINSCHOTEN (op de lyft<br />

<strong>der</strong> Regenten van St. Lucas Gilt , te <strong>De</strong>lf, ftaat<br />

zyn naam op 't jaar 1627 dus aangeschreven : Kornelis<br />

Adriaan Linschoten) is geboren te <strong>De</strong>lf<br />

in 'tjaar 1590. By wien hy de Konft geleerd heeft<br />

weet ik niet met waarheid te zeggen , maar fommigen<br />

meenen dat hy een Leerling van Spanjolet is<br />

geweeft. Immers de ftalen die van hem na<br />

gebleven zyn, doen ons zien, dat hy zig beter op<br />

de Schil<strong>der</strong>konfl, dan op de wellevenskonft ver-<br />

ftont. Want hy een los, onbefuift, en flordig<br />

leven leide, waardoor hy tot armoede zou hebben<br />

geraakt, ten waar twee zufters die hy had , ge-<br />

ïlorven zynde , hem erfgenaam van het jaarlyks<br />

inkomen harer nalatenfchap gemaakt hadden.<br />

In 'tjaar 1634 trok hy naar Braband, en trouw-<br />

de daar met een jong en gering meisje, dat zig geneerde<br />

met Speldewerken , maar fchoon was, en<br />

goed verftant had. Na verloop van eenige jaren<br />

kwam hy met zyn Vrouw en twee Dochtertjes in<br />

den Haag wonen. Pieter van Ruiven , Konftfchil<strong>der</strong><br />

te <strong>De</strong>lf, heeft my verhaalt, dat hy hem in den<br />

jare 1677 of 78, heeft gekent, zynde toen een<br />

man van 87 of 88 jaren , met een langen ongefchoren<br />

baart. Van Linfchotens Konft fprekende, wift<br />

I. <strong>De</strong>el. K hy


j/[6<br />

SCHOUBURGH DER<br />

hy te zeggen, dat hy het voorval't geen den Apoftel<br />

Petrus met de dienftmeit des Hoogenpriefters is<br />

ontmoet, zoo natuurlyk had afgemaalt, en de<br />

geftalte des gemoets in de wezenstrekken zoo konftig<br />

verbeeld , dat zeker Predikant daar zulk een<br />

welgevallen in had , dat hy hem verzogt , ook<br />

het berouw van Petrus , tot een weerga daar toe<br />

op een an<strong>der</strong> doek te fchil<strong>der</strong>en. Dit gefchiede<br />

en 't was niet min konftig en naar zyn zin uitge-<br />

vallen. Als de Predikant dan kwam om 't zelve<br />

te zien , en daar verwon<strong>der</strong>t voor ftond te ky-<br />

ken. zeide hy:<br />

ik dien huilebalg<br />

1<br />

wat dunkje, Heer Predikant ? heb<br />

niet wel getroffen ? <strong>De</strong> Predikant<br />

hem over zy aanziende , zeide : Wel hoe ! wat 's<br />

dat voor zeggen ? waar op hy 't nog erger maak-<br />

te , zeggende : Wel ja : was 't niet een <strong>groote</strong> zot<br />

dat hy daarom ging huilen? ik heb zoo dikwils ge-<br />

logen en gezworen tegen myn beter weten , en heb' er<br />

nooit over gehuilt. <strong>De</strong> Predikant zig omkeerende<br />

, zeide : Foei jou goddeloos mcnfch , nu ik dit hoor,<br />

begeer ik van jou Konji niet te hebben , en ging weg ,<br />

zon<strong>der</strong> daar meer naar om te zien.<br />

By den Heere van<strong>der</strong> Heul, Buskruitmaker buiten<br />

de Waterlootfe Poort, hangt een Konftftuk<br />

van hem verbeeldende een Alchimijl in zyn werkhuis<br />

, geeftig gedagt en gefchil<strong>der</strong>t. Inzon<strong>der</strong>heid<br />

deborft en armen van het Mansbeeld , welke niet<br />

alleen vleezig en natuurlyk zyn gefchil<strong>der</strong>t, maar<br />

ookvafl, en konftig geteekent. En dus zyn 'er meer<br />

in de huizen <strong>der</strong> oudfte geflagten te <strong>De</strong>lf te zien.<br />

Nu komen wy tot LUKASde WAAL<br />

Janfz. geboren te Antwerpen in 't jaar 159 1. Al<br />

wat van katten komt wil muizen, zeit het oude<br />

Hollandfche fpreek woord. Dus was het ook met dezen<br />

L u k a s , wiens Va<strong>der</strong> een Schil<strong>der</strong> was. Want


Schil<strong>der</strong>s èn Schil<strong>der</strong>essen. 147<br />

hy mede trek hebbende tot de Konft, maakte eenen<br />

aanvang daar van byzyn Va<strong>der</strong>, en daarna by Jan<br />

Breugkl, wiens handelinge hy won<strong>der</strong> wel heeft<br />

weten te volgen. Hy trok al vroeg , het reizen<br />

in 't hoofd hebbende , eerft naar Vrankryk , en<br />

van daar naar ItaJien , daar hy veele fraaije Konftwerken<br />

zoo in Frefco, als in Olyverf gemaakt<br />

heeft. Hyhadde doorgaans meer veran<strong>der</strong>ingen,<br />

of meer verfcheiden verfchillige voorwerpen in zyne<br />

werken , als wel zyn Meefter. Want men zag<br />

fomtyds vremde watervallen langs rotfige gronden<br />

: ook zonnefchynen , weerlichten en onweerbuijen<br />

in zyne werken te pas gebragt, die hy met<br />

een loffen aart natuurlyk vertoonde. Hy was<br />

in het jaar 1660 nog in leven, oudzynde 69 jaren<br />

, en woonde te Antwerpen ; daar hy met<br />

lult en yver dagelyks de Konft oeffende.<br />

On<strong>der</strong> de Konftvuuren , welke de Schil<strong>der</strong>godeS<br />

oudtyds in Friefland heeft ontfloken , is niet van de<br />

minfte te reekenen<br />

WYBRAN.D de GEEST. <strong>De</strong>ze was<br />

een braaf Hiftory- en Beeltenisfchil<strong>der</strong> , on<strong>der</strong> zyne<br />

tydgenooten byzon<strong>der</strong> geroemt. Te Rome,<br />

daar hy verfcheiden jaren heeft gewoont , om zig<br />

naar de befte voorwerpen voort te oeffenen , werd<br />

hy genoemt de Frieftche Adelaar , van wegen zyn<br />

hooge vlugt in de Konft.<br />

Hoe naau agt hy op alles heeft gegeven , blykt<br />

aan zyn Kabinet <strong>der</strong> Statucn, waar in de makers<br />

<strong>der</strong> zelve naagefpoort , en de plaatfen waar zy<br />

ftaan, vertoond worden. Dit Boek is in denjare<br />

1702 tot Amfterdam gedrukt.<br />

Zyn Beeltenis kan men zien in de Plaat F nevens<br />

F. Hals.<br />

K 2 On-


'148 SCHOUBURGH DER<br />

On<strong>der</strong> de Lierdichten van tondel vind ik deze<br />

waarfchuwing aan Wybrandde Geest;<br />

O Geeft y die in bet Vrhfche Hof<br />

Het leven geeft aan afch , en ftof<br />

En zweeft met geeftige penceelen<br />

En verf op doeken en paneelen ;<br />

'k Geloof gy terreght vrouw Natuur ,<br />

En durft de zon haar heilig vuur<br />

Ontfteken ,<br />

Om leven in uw beeld te brengen.<br />

Zie toe, Prometheus , wien gy raakt ,<br />

Alsgy den menfch onfierftyk maakt<br />

En, om op 't Aartryk 't licht te malen ,<br />

<strong>De</strong>n Hemel plon<strong>der</strong>t van zynflralen.<br />

Men ketende eertyds zulk een gafl<br />

In 't Noorden aan een fteenrots vaft,<br />

En kortte hem die<br />

ft oute vlogels ,<br />

Daar hy verflrekte een aes des Vogels.<br />

en de vingers zengen<br />

't Zyn geeften die de wolken treem ,<br />

't Is waar , dog zon<strong>der</strong> vleefch en been.<br />

Een y<strong>der</strong> kenri zyri Jlaat en waarde.<br />

<strong>De</strong> zigtbre geeften gaan op a" aarde.<br />

Dus blyftge ons hier beneden by ,<br />

Daar Noyen, zittende aan uw zy.<br />

U weet aan zyne tong te lymen ,<br />

Met puik van heerelyke rymen.<br />

. Hy is gewoon zyn Poëzy<br />

Te huwen aan uw Schil<strong>der</strong>y ,<br />

Gy zuight zyn dichten met uw ooren ,<br />

Zyn oogen kujfen uw Pandoren.<br />

Zyns Zoons Zoon , mee Wybrand genaamt<br />

oeffend zig nog in de Schil<strong>der</strong>konft. <strong>De</strong>ze heeft<br />

tot Leermeefter gehad Antoni Coxié, wanneer hy<br />

t' Amfterdam woonde. On-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 149<br />

On<strong>der</strong> zyne tyd- en landsgenoten worden geteld<br />

J. de Wilde, een braaf Beekenisfchil<strong>der</strong> ,<br />

en Jelle Reiniers. <strong>De</strong>ze was een Konftig<br />

glasfchil<strong>der</strong>. Te Sneek is heden nog een Konftig<br />

gefchil<strong>der</strong>t glas te zien , door het Timmermans<br />

Gilde aan de Kerk gefchonken: waar in<br />

verbeeld Haat de vlugt van Jofeph ( hunnen Patroon<br />

) met Maria naar Egipten. Dit word geoor-<br />

deelt in Konft het werk van de berugte Crabetten<br />

, die de glazen in de St. Jans Kerk tot Gouda<br />

gefchil<strong>der</strong>t hebben , te overtreffen. Na hem volgt<br />

JAKOBUS POTMA geboren tot Workum<br />

in Frieüand. Wiens geboortetyd wy niet<br />

weten , konden wy niet voeglyker als agter zyn<br />

Leermeeiter Wybr. de Geeft pi aatfen , door wiens<br />

on<strong>der</strong>wys en yver hy een braaf Beeltenis-en Hiftorifchil<strong>der</strong><br />

werd. Hy was daar benevens een man<br />

( als men gemeenlykzeit) die de Waereld verftont<br />

en werd in zyn tyd eerfle Kamerling van den<br />

Keurvorft voor Weenen , daar hy ook geftorven<br />

is, in 't jaar 1684. bedenkelykaan denRooloop ,<br />

waar door in dien tyd een <strong>groote</strong> menigte van 't<br />

leger fneuvelde.<br />

GERARD HONTHORST, geboren<br />

binnen Utrecht, in het jaar 1592. Heeft de<br />

gronden van de Konft geleerd by Abram. Bloejmaert<br />

, daar naar voort te Romen ; daar hy in<br />

eenige jaren zoodanig was toegenomen , dat de<br />

keurigfte kenners en beminnaars vandeSchil<strong>der</strong>konft<br />

groot bevallen in zyn werk, inzon<strong>der</strong>heid zyn<br />

nagtlichten ,<br />

kregen ; gelyk hy ook na<strong>der</strong>hand van<br />

verfcheiden Kardinalen , den Koning van Enge-<br />

land Karel den I. ,<br />

den Koning van <strong>De</strong>nemarken<br />

en eindelyk van den Prins van Oranje in dien tyd,<br />

om zyne uitftekende Konft,<br />

K 3<br />

zoo in Pourtretten<br />

als


*


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 151<br />

Hy , die den Krygsgod Mars , die als een Salaman<strong>der</strong><br />

In 't vuur van buskruit leeft, nog legers aan mal-<br />

kan<strong>der</strong> y<br />

Nog 't zwangere metaal , met koegels opgevult ,<br />

Dat als 't zyn vlam uitbraakt,vervaarlyk loeit, en brult,<br />

Nog 't blanke zwaart, gefcbaart op blinkende kas-<br />

ketten<br />

Zag rukken uit de fcheê , nog trommels , nog trom-<br />

petten ,<br />

<strong>De</strong>n aantogt blazen : en veel min in 't bloedig velt<br />

Ooit was , daar lyk op lyk gejlapelt , door 't gewelt<br />

Verwonnen , legt ten prooi <strong>der</strong> plon<strong>der</strong>zieke handen ;<br />

Of daar men dorp aan dorp , ziet als een Etna bran-<br />

den;<br />

Nogtans al dit bedryf des Oorlogs zoo vertoont ,<br />

Als of hy 't van de wieg af aan had bygewoont.<br />

Men ziet boe legers als verwoede Tygerinncn<br />

Het bloedig fchoutoneel, in rook, en vuur beginnen:<br />

En hoe de dolle wrok weerzyds niet is gepaait ,<br />

Ten zy'er is een oegfl van- lyken afgemaait<br />

Door 't blinkentftaal , gewet op moort en bloet vergieten;<br />

Hoe een verdwaalde troep zig voelt den moed ont-<br />

fchieten<br />

Daar y<strong>der</strong> vrugteloos kermt om 't leven in dien nood.<br />

Hoe gin<strong>der</strong> een die zig van helpers vint ontbloot:<br />

Meemoet den bangenfleek <strong>der</strong> punt van' t lemmerfma-<br />

ken,<br />

En uit die open wond zyn veege ziel uitbraken.<br />

Daar we<strong>der</strong> an<strong>der</strong>en verminkt aan arm en voet ,<br />

Vaft worfl'len met de dood, en zwemmen in hun bloed.<br />

<strong>De</strong>n gantfehen handel en byzon<strong>der</strong>e bedryven<br />

<strong>De</strong>s Oorlogs , kon geen pen zoo yjfelyk befchryven ,<br />

Nog ook de trekken van het wezen als de nood<br />

<strong>De</strong>n menfeh zoo prangt , dat hy om hulp roept aan de<br />

Dood,<br />

K 4<br />

Als


DER<br />

152 ,. SCHOUBURGH<br />

Ah hy (Jlegs op berigt ) heeft door zyn Konjlpenceelen<br />

Geniaalt , op 't gladde veld van zyne tafereden.<br />

Hy was 1662 nog in leven en woonde te Bruf-<br />

fel.<br />

ADRIAAN deBIE, geboren uit een ongeboren<br />

Va<strong>der</strong> binnen Lier quam ter waereJd in 't<br />

jaar 1594. Te weten zyn Va<strong>der</strong> was niet volgens<br />

de gemeene wyzen , als de meeile menfchen , in<br />

de waereld gekomen , maar wierd door zeker toe-<br />

val uit zyn moe<strong>der</strong>s ligchaam gemeden , en mira-<br />

keleus by 't leven behouden. In zyne jeugt heeft<br />

hy de Konfl geleerd by Wouter Abts. Vor<strong>der</strong> getuigt<br />

II. de Poter , dat hy met zyne 18 jaren naar<br />

Parys trok, en by eenen Ritdolph Schoof fchil<strong>der</strong><br />

t<br />

des Konings Lowys den XIIL twee jaren<br />

woonde, welke heel vermaart was. <strong>De</strong>zen tyd<br />

bragthy met byzon<strong>der</strong>envlyt, en y ver door, waar<br />

van daan hy naar Romen reisde , daar hy zes agter<br />

een volgende jaren Heet, met zig te oeffenen<br />

naar de belle voorbeelden. Voorts heeft hy de<br />

meefte en voornaamfle Italiaanfche fleden bezogt<br />

zulks zyne reis negen jaren geduurt heeft. In<br />

welken tyd hy ook gelegentheid vond om voor<br />

verfcheiden Kardinalen zyne Kond te oeffenen ,<br />

die wel meeft. beflcnd in het befchil<strong>der</strong>en van goude<br />

en zilvere Platen, Porfier , Jaspis , en an<strong>der</strong>e koftba-<br />

waar in zy om de nette en zuivere be-<br />

re fleenen ,<br />

handelinge groot behagen vonden. In het jaar<br />

1623 is hy we<strong>der</strong> naar Braband gekeerd, daar hy<br />

veel fraaijepourtretten, en kloeke ordonan tien, vol<br />

beelden, gefchil<strong>der</strong>t heeft, als on<strong>der</strong> vele tot Lier<br />

in St. Gommaars Kerk boven 't Altaar van St. E-<br />

loy . <strong>De</strong>ze Adriaan was de Va<strong>der</strong> van Kornelis<br />

de Bie , die het gulde Kabinet <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>s ge-<br />

fchreven heeft, In


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 153<br />

In 't zelve jaar 1594 florf de Konftfchil<strong>der</strong><br />

CHRISTOFFEL SCHOVARTS , geboren in<br />

Ingolftadt. Hy was tot zulk een hoogte in de Konft<br />

geklommen , dat hem de Keurvorlï van Beyeren<br />

in zyn dienfl aannam , voor wien hy veel trefFelyke<br />

Konllwerken te Munchen zoo in Frefco, als Olyverfgemaakt<br />

heeft. Hy heeft eenige jaren in Ne<strong>der</strong>land<br />

gewoont ( waarom wy hem ook on<strong>der</strong> de<br />

Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>s gedenken ) maar van zyne Penceelwerken<br />

heb ik niet konnen te zien komen. Sandrart<br />

die zyn Konft gekend heeft , fpreekt 'er met roem<br />

van.<br />

'T gaat in de Konftfchool als in den Bloemhof<br />

van Flora , daar ter zelver tyd , wanneer d'een afvalt,<br />

d'an<strong>der</strong> weer te voorfchyn komt, en dus, zo<br />

de luiiler aan den eenen kant afneemt , neemt hy<br />

op een an<strong>der</strong>en kant we<strong>der</strong> aan. Ingolftadt verheft<br />

een konftbloem aan Schovarts, Antwerpen<br />

wind ter zelver tyd een an<strong>der</strong>e aan KORNELIS<br />

de WAAL , broe<strong>der</strong> van Lukas , en Zoon van<br />

JandeWaal Hy heeft naar allen fchyn de<br />

Konft by zyn Va<strong>der</strong> geleerd , 't welk een groot<br />

voordeel is , om dat de fpreuk : Men moet niet zoo<br />

leeren dat men nitgeleertis ,<br />

omtrent Va<strong>der</strong> en Kind<br />

niet geit. Hy begaf zig naar Italien , of om in<br />

Konft aan te winnen, of om dat hy de fpreuk kende<br />

die zeit : Het va<strong>der</strong>land is een fliefmoe<strong>der</strong> voor<br />

uitmuntende geejten , de Nyd heerji in hare geboorteplaats.<br />

Vele voorname Konftwerken heeft hy voor<br />

Philips den III , ook voor den Hertog van<br />

Aarfchotdie ter zelver tyd in Spanje was gemaakt.<br />

,<br />

Hy was 1662 nog in leven en woonde te Romen,<br />

oud zynde 68 jaren.<br />

Zyn penceeloeffening beftond in 't<br />

K 5<br />

verbeelden<br />

van


154<br />

SCHOUBURGH DER<br />

van allerhande Oorlogs gewoel , Zeeflagen , Veldflagen<br />

, en aftochten , met hun ganfchen nafleep<br />

in 't klein.<br />

Ik heb inden jare 1715 een voornaam fluk van<br />

hem tot Amfterdam op een Boelhuis gezien , daar<br />

een Veiling beftormt word vol gewoel van beelden<br />

en konftig gefchil<strong>der</strong>t. Hier zagmen het Krygsvolk<br />

vol moed de ftorm lad<strong>der</strong>s beklimmen; gin<strong>der</strong><br />

weer an<strong>der</strong>en verminkt naar beneden buitelen. <strong>De</strong><br />

Vefting fcheen byna overweldigt. Men zag 'er<br />

's Vyands Vaandel op geplant, en den Bevelheb-<br />

ber op den voorgront te Faerd , de Stormers aanvoeren.<br />

Het Maasorakel * heeft ergens in zyne gefchriften<br />

gezeit ; Wanneer de driften tot dieen of d''an<strong>der</strong><br />

Konfb of Wetenfchap niet kragtiger zyn , dan dat de<br />

zehe door belofte of door bedreiginge , of voorwen-<br />

dinge tot iets an<strong>der</strong>s konnen gejiuit worden ; is het een<br />

bewys , dat zulke niet bekwaam geivee/l zouden<br />

hebben , om met roem te volbrengen 't geen htm drift<br />

zig had voorgejlelt. Maar wanneer de natuurlyke<br />

geneigtheid onjiuitbaar is, en met een onvernoegde<br />

nyverheid verzelt gaat , is de uitjlag <strong>der</strong> zaken die<br />

men on<strong>der</strong>neemt wis. Dus is het met JAQUES<br />

JORDAENS vergaan ; dees leide het toe op de<br />

Schil<strong>der</strong>konft , en 't lukte hem; zoo dat hy door<br />

zyn onverzettelyke drift, en yver, den naam van<br />

een groot meelïer in de Konft verkregen heeft.<br />

<strong>De</strong>n 19 van Bloeimaand 1594 werd hy binnen<br />

Antwerpen geboren. Hy heeft tot Leermeefter<br />

gehad Adam van Oort, wiens Dochter hy ook<br />

na<strong>der</strong>hand heeft getrouwd. Hy maakte al vroeg zyn<br />

werk van Konftftukken zoo van Carats , Titiaan , en<br />

* Erasmus.<br />

Paulo


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 155<br />

Paulo Veroneesj&s van J.BaJJan met oplettentheid na<br />

te fenn<strong>der</strong>en , en na<strong>der</strong>hand zig de ftoute behandelinge<br />

van Rubbens aan te wennen , en in zyn penceelwerk<br />

te iaten doorfteken. Dus waren zyne<br />

Konftftukken groots van gedagten woelig en geef-<br />

tig van vinding , zyn penceei kloek en zagt imeltende<br />

, en zyne naakten vaft geteekent , en natuurlyk<br />

gekoleurt. Hy heeft verfcheide <strong>groote</strong><br />

werken , die zoo hiei als el<strong>der</strong>s geplaatft zyn , ge-<br />

fchil<strong>der</strong>t, als ondur an<strong>der</strong>e i2ftu*ken van Chriftus<br />

lyaen voor Karel Guflaaf Koning van Zweden.<br />

Ook zyn geen van zyne minfle op 't Huis in 't<br />

Bofch buiten den Haag , verbeeldende de roemrugtige<br />

daoen van Fre<strong>der</strong>ik Hendrik Prins van Oranje.<br />

Emilia van Solms Douariere d'Oranje<br />

heeft dit in een <strong>groote</strong> zaal ( genoemt de<br />

Zaal van Oranje ) in 't rond doen fchil<strong>der</strong>en ,<br />

dog zyn alleen de voornaamfle {lukken van zyn<br />

hand , als daar de Prins zig op zyn Zegewagen<br />

vertoond enz. Hy was 1678 nog in leven en had<br />

veel roem en geit verkregen ,<br />

ging 's avonds in ge-<br />

zelfchap , en was vrolyk by den Wyn , maar flierf<br />

kort daar aan.<br />

Sandrart merkt aan , dat hy Rubbens , toen hy<br />

in zyn luftigften tyd was , in den weg liep , waar<br />

om die hem ongevergt een groot werk opfehommelde<br />

, en te weeg bragt dat hy te Madrid ontboden<br />

wierd om ten dienfl: van 't Plof Patroonen<br />

in Waterverf voor de Tapytwerkers te maken<br />

om dat hy veel ligt zyne handeling- daar door zou<br />

verzetten, ten minjten zoo lang van honk en hem<br />

uit den weg zyn. Gemelde Sandrart geeft ook te<br />

kennen : dat hy na<strong>der</strong>hand zoo kragtig mals , en<br />

uitgevoert niet meer fchil<strong>der</strong>de , door dien hem<br />

die kleurige en harde wyze van fchil<strong>der</strong>en bleef<br />

aankleven, 'T


fy6 SCHOUBURGH DER<br />

'T fchynt my toe dat Sandrart in zyne Ievensbefchryving<br />

<strong>der</strong> Konftfchil<strong>der</strong>s meer zugt tot den<br />

eenen als den an<strong>der</strong>en gehad heeft. Dat geval ontrent<br />

Rubbens , en Jordaens , door hem geboekt<br />

(op de voorgaande bladzyde aangetekent) doet<br />

geen flaauwe fchemering daar van zien. Neem,<br />

Rubbens heeft een byzon<strong>der</strong> doel daar in voor ge-<br />

en hem die zaak zoo fchoon voor gedaan<br />

had ,<br />

dat hy zyn oogmerk daar door bereikt heeft , kennende<br />

(door een ftaatkundig begryp 't geen hy be-<br />

zat ) de fpreuk : <strong>De</strong> waarheid heeft kragt , de rede<br />

gezag , en de geregtigheid vermogen : maar die zyn<br />

zon<strong>der</strong> glans , indien de fchoone wyze van voordoen<br />

daar aan ontbreekt. Zy verguit de misjlagen , en<br />

bedekt de onvolmaaktheden. Eindelyk zy vermomt<br />

alles , zoo veel geeft het die hoedanigheid te bezitten ;<br />

en zig daar van bedient heeft. Nogtans is dit<br />

maar een raadfel van Sandrart; want hy dit geheim<br />

zig alleen zal hebben toebetrouwd. En laat<br />

het zoo zyn dat hy een dubbele bedoeling hier In<br />

gehad nebbe: nogtans is aan Jordaens <strong>groote</strong><br />

dienfl gefchied ; mant men moet ( zeit de Italiaanfche<br />

fpreuk ) over een wyde Jlreek van den tyd komen , om<br />

tot bet middelpunt van de gelegentheid te geraken.<br />

Waarom ik ook rede zou vinden om Richard ter<br />

Brugge, in zyne befchuldiging tegens Sandrart<br />

in opzigt van de levensbefchryving , die hy van<br />

Va<strong>der</strong> Henr. ter Brugge geboekt heeft , te billiken,<br />

en op den fchryver te pallen de reden van Gratiaan<br />

die zeit : Daar zyn menfehen die van alles misdaden<br />

maken , niet door zugt , maar door hunnen aan. Zy<br />

veroordeelen in den eenen 't geen zy zelfs gedaan hebben,<br />

en in den an<strong>der</strong> 't geen zy willen doen. Waar-<br />

om ook de fpreuk zeit:<br />

O fchande , daar een meefter flaat ,<br />

Dien zelf defchult aan 't voorhoofd ftaat. Hy


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 157<br />

Hy was byzon<strong>der</strong> vaardig. Men verhaald dat<br />

hy de Hiftorie van * Pan en § Siringa , met het<br />

aankleven van dien , levensgrootte in zes dagen<br />

had afgemaakt.<br />

Hy verflond zig niet alleen op het zeedige , maar<br />

ook op het boertige te verbeelden. Zoo d'ouden<br />

zongen , zoo py pen de jongen ; en den drie Koningen<br />

avond heeft hy geeftig weten te verbeelden.<br />

Men ziet daar een print van ; ook van den Satyr -jr<br />

uit Ezopus , die verwon<strong>der</strong>t toeziet dat de huiswaard<br />

koud en heet uit eenen mond blaaft , door<br />

Lukas<br />

* Pan was van het geflagt , dat de Grieken Satyrs noemen<br />

zynde bewoon<strong>der</strong>s van het wilde Woud, en Zaailanden. Hem<br />

word in 't byzon<strong>der</strong> het uitvinden van de Har<strong>der</strong>sfluit toegefchreven.<br />

Men ziet hem op oude Muntftukken verbeeld<br />

met korte hoornen , lange ruige ooren , en een bol ftaartje<br />

aan 't einde van de rugftreng als een Geit; om zyne bokkige<br />

geilheid , enz.<br />

§ Sirinx of Siringa was de Dochter van den Arkadifchen Riviergod<br />

Ladon, welke voor den Boxvoet Pan,op hare fchoonheid<br />

verhit, nagejaagt tot gemelde rivier, in een Rietbos<br />

herfchept , zyn geweldenary ontging.<br />

t <strong>De</strong> Fabeldichters verhalen van eenen Satyr , half geit half<br />

menfch , die in den kouden Winter , uit mededogen<br />

dooreen huisman werd ingenomen. Wanneer dan een <strong>der</strong>.<br />

huisgenooten van koude in de handen blies , vraagde de<br />

Satyr die zulks niet gewoon was te zien , wat zulks beduide<br />

; die tot antwoord gaf : Om de koude handen te verwarmen.<br />

Een weinig ty ds daar naar de Tafel gedekt , en hetheetc<br />

moes in een fchotel opgedift zynde, fchepte de Huiswaard een<br />

lepel vol moes , en blies voort daar in , om zig niet te branden.<br />

<strong>De</strong> Satyr dit ziende ftond verwon<strong>der</strong>t en vraagde<br />

waarom hy zulks dede. <strong>De</strong> Huiswaard zeide : Om hetzelve<br />

te doen koelen. Straks ftond de Satyr op , en zeide : dat hy<br />

geen gemeenfchap wilde hebben met zulken , die uit eenen mond koud<br />

en ging terftond weg.<br />

en heet blazen ,<br />

<strong>De</strong> Fabel fchynd naar de letter eenvoudig , maar toegepaft<br />

op dubbelhartige Menfchen , dient zy tot waarfchuwing<br />

, van geen ommegang met zulken te houden ; om dat<br />

'er geen ftaat op te maken is.


158<br />

SCHOUBURGH DER<br />

Lukas Vorfterman in koper gefneden. En welk een<br />

kragtige wyze van fchil<strong>der</strong>en hy in zyn bellen tyd<br />

had (fchoon hy Italien niet had bereift) bleek aan<br />

dat nagthcht, verbeeldende de Hiftorie daar Petrus<br />

in zynen yver Malchus 't oor jfflaat. Wat hoeven<br />

wy meer te zeggen, daar wy debewyzen van zyn<br />

brave Konft dagelyks konnen zien ? zyn Beelte-<br />

nis ziet men in de Plaat H boven aan.<br />

Hy was een man van borgerlyken en beleefden<br />

ommegang , en die veel gedienfligneid en goede<br />

raadgevingen voor an<strong>der</strong>en over had j als nevens an*<br />

<strong>der</strong>en is gebleken, aan HENRIK BERCK-<br />

MAN uit de Klun<strong>der</strong>t van geboorte. <strong>De</strong>ze was<br />

een fchil<strong>der</strong> van kleine Bataiitjes , maar konde daar<br />

meê niet wel door de waereld geraken , des rade<br />

hy hem tot het groot fchil<strong>der</strong>en zig te begeven<br />

't geen wel gelukte. Hy zette zig in Zeeland neer,<br />

daar hy ook geflorven is.<br />

'T is ontegenzeggelyk dat Aurora de ftralen van<br />

haar goude hulfel boven de benevelde kimmen<br />

pas doende zien , als de bladen <strong>der</strong> boomen nog<br />

druppen van den nagtdauw, en de velden nog<br />

van den nevel als met een blaauw floers overdekt<br />

leggen , en hier en daar de toppen van gehugten<br />

en torenfpitfen beginnen in een goude tinteling<br />

zig te laten zien, wel de Schil<strong>der</strong>agtigfle gezigten<br />

vertoond voor hun die hun werk maken om<br />

zulks ter gelegener tyd op paneel te vertoonen. Dit<br />

nam LUKAS van UDEN in agt; want men zegt<br />

van 'hem dat hy zig den vadzigen flaap ontrok,en<br />

met hetmorgenkrieken opftond en naar de Velden<br />

en Boflchen zig begaf,<br />

AU


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 159<br />

Als 't gedierte vrolyk huppelt ,<br />

'p Gras word van den dauw bedruppelt,<br />

En de nieuw verrezen Zon<br />

Spiegelt zig in beek , of bron.<br />

Zyne dommelagtige en zoete behandelinge, en<br />

de goede welftand, dien hy in 't geheel in zyne<br />

Hukken , en de byzon<strong>der</strong>e lofle zwier dien hy<br />

hadde in zyne boomen , gronden , verfchieten , en<br />

veran<strong>der</strong>ingen van lochten , heeft hem eenen geagten<br />

naam gemaakt on<strong>der</strong> de beminnaars van de<br />

Schil<strong>der</strong>ykonft. Hy is geboren te Antwerpen op<br />

den 18 van Wynmaand 1595.<br />

Zyn Beeltenis ziet<br />

men in de Plaat F boven het borftbeeld van F. Hals<br />

't welk zig met een hoed boven 't hoofd doet<br />

zien.<br />

In dit zelve jaar 1 , 595 is tot Antwerpen geboren<br />

DIRK van HOOGSTRATEN. Zyn<br />

Va<strong>der</strong> Hans van Hoogftraten geboren in 't jaar<br />

1568 , op St. Mathys avond, en geftorven in 't<br />

jaar 1605 den 14 van Lentemaand kwam, om de<br />

vervolging t'ontgaan , in Holland met zyn huisgezin<br />

woonen. Hydeedzynen Zoon in zyne jeugt het<br />

zilver- en goudfmeden leeren , nevens de daar toe<br />

vereifle teekenkonft ; ook het graveren of<br />

plaatfnyden , waar in hy vry veer gevor<strong>der</strong>t is geweeft,<br />

als aan zeker bekent printje Ecce Homo genoemt<br />

('t geen hy ook zelfgeteekent heeft) te zien<br />

is. Maar gelyk gemeenlyk deze of gene landaart<br />

in iets byzon<strong>der</strong>s omtrent gemeene wetenfchappen<br />

en handwerken uitlteekt , zoo ftak Germanien in<br />

dien tyd in 't vergulden van 't zilver boven de<br />

Ne<strong>der</strong>lan<strong>der</strong>s uit. Dus werd Dirk door leerzugt<br />

aangefpoort, om een reis <strong>der</strong>waarts te doen<br />

'<br />

ea


IÓO SCHOUBURGH DER<br />

en den Duitfchers die behandelingeaf te zien. Ge*<br />

lyk dit ook met goetvinden zyner Ou<strong>der</strong>s ge»<br />

fchiede.<br />

Maar daar zynde (wie kent het bef) uit van zyn<br />

nootlot vooraf*?) krygthy kennis aan Ne<strong>der</strong>landfche<br />

Schil<strong>der</strong>s, 't Zy hem nu de voordeelen <strong>der</strong><br />

TSchil<strong>der</strong>konft meer<strong>der</strong> dan die van 'tzilverfmeden<br />

vleiden , het zy de geheime Schil<strong>der</strong>luft toen<br />

zig in hem eerft openbaarde ; hy begafzig tot het<br />

leeren van de Schil<strong>der</strong>konft , en volharde daar in<br />

met yver en naaritigheid verfcheiden jaren agter<br />

een ; zoo on<strong>der</strong> opzigt van zyn Meefter , als op<br />

zigzelven. Maar eer myn pen hem uit Duitfchland<br />

we<strong>der</strong>om in zyn va<strong>der</strong>land brengt , komt my te<br />

binnen zeker voorval dat hem in zyn uitzyn ontmoette.<br />

<strong>De</strong> plaats daar het voorviel is my uit het<br />

geheugen gegaan (wyl 'er fe<strong>der</strong>t myn Meefter Samnel<br />

van Hoog/iraten , zyn Zoon , my dat verhaalde<br />

, al vele jaren verloopen zyn. 'T zal'er ook<br />

niet op aan komen. Hy viel in een krankheid<br />

zoodanig dat 'er niets tewagtenfcheenalsdedood.<br />

Zyn huiswaardin , die hem met veel toezigt en zorge<br />

diende , en hem om zyn hups gedrag liefhadde<br />

willende haar gemoed kwyten , liep naar een Priefter,<br />

die hem op haar berigt het gewyde brood<br />

toediende. <strong>De</strong> zieke hebbende even zoo veel bezef<br />

dat hy ontwaar wierd dat dit hem op de Roomsgezinde<br />

wyze wierd toegereikt, liet het zig uit<br />

zyn mond ontvallen, zoo dat het na<strong>der</strong>hand met<br />

het verfchudden van 'tbedagter'tledekant opden<br />

grond viel , en daarna , wanneer hy nu wat be-<br />

ter geworden, om door een wandeling zig wat te<br />

verft iïTchen , was uitgegaan , door de vrouw die<br />

dit waarnemende zyn kamer kwam fchoonmaken,<br />

on<strong>der</strong> 't ledekant gevonden wierd. Zy verzweeg<br />

dit


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. i6ï<br />

dit tot dat hy volkomen van zyne quale herfleld<br />

was. On<strong>der</strong>tufTchen na<strong>der</strong>de het Feeft van Paaf*<br />

fchen en gevolgelyk de tyd van Biegtem Toen<br />

moefier het hoogfte woord uit. Over zulks zy<br />

tot hem zeide : Ik moet u tot myn leetwezen zeggen<br />

dat gy moet vertrekken ; om dat gy het Kerkelyke<br />

heiligdom gefchonden , en die waardige bedieninge<br />

van het Heilige Sacrament veragt hebt ; want ik heb<br />

de hojlie voor een gedeelte op den grond on<strong>der</strong> 't Udekant<br />

gevonden, en uit dien hoofde moet gy u by<br />

tyds van kant pakken zoo gy traJ uit het ongeval dat<br />

daar uit fpruiten zoude wilde gered zien, want de<br />

biegt is aanftaande, en ik mag zulks niet verzwygen.<br />

'T geen dan gevolglyk d'oorzaak was dat hy<br />

zyne ou<strong>der</strong>en te eer<strong>der</strong> we<strong>der</strong> t'huis kwam. T'huis<br />

gekomen vraagde hem zyn Va<strong>der</strong> : Wat hy van<br />

zin waare te doen ; of hy nu winkel als meefter Zil-<br />

verfmit wilde opzetten , of op een an<strong>der</strong>wys proef geven<br />

van zyne vor<strong>der</strong>ing in de konft , die hy in zyne<br />

reis beoogft had. Hy antwoorde zyn Va<strong>der</strong> , die<br />

daar wel verwon<strong>der</strong>t over flont te kyken ; Dat<br />

hy den hamer voor 't penceel verwijfelt had , en zig<br />

niet tot het Zilverfmeden , maar tot het Schil<strong>der</strong>en<br />

zoude begeven, Hy deed het ook , en kwam<br />

door byzon<strong>der</strong>en vly t en yver zoo veer dat hy den<br />

naam van een goed Schil<strong>der</strong> droeg. Ik heb van<br />

zyne werken gezien die wel geteekent en ook natuurlyk<br />

gefchil<strong>der</strong>t waren. Ook , uit dat voorval<br />

dat myn meefter Sam. van Hoogstraten<br />

in zyne Inleydinge tot de Hooge fchoole <strong>der</strong> Schil<strong>der</strong>*<br />

konft op pag. 107. verhaald, blyktdat hyde voorwerpen<br />

natuurlyk door zyn penceel heeft weten na<br />

te bootfen.<br />

Hetjaarvanzyn fierven is my gebleken uit het<br />

kantfchrift van een teekening die myn meefler<br />

I. <strong>De</strong>el L Sam»


IÓ2<br />

SCHOUBURGH DER<br />

Sam. van Hoogjiraten na zyns overleden Va<strong>der</strong>s<br />

wezen had afgefchetft. Welke teekening nu nog<br />

by den Heere David van Hoogftraten , door zyne<br />

Poëzy genoeg bekent, tot een gedagtenis zyns<br />

Grootva<strong>der</strong>s in zyn konftboek , by de beeltenif-<br />

fen <strong>der</strong> oude en nieuwe vernuftryke mannen , bewaart<br />

word.<br />

Hy is geftorven binnen Dordrecht den 20 van<br />

Wintermaand in 't jaar 1640. Zyn beeltenis<br />

zietmen in de Plaat I. on<strong>der</strong> Leon. Bramer.<br />

Nu volgt de Konftfchil<strong>der</strong> en Bouwmeefter<br />

JAQ.UES FRANCART geboren te BriuTel;<br />

maar het jaar zyner geboorte is my onbekent , aangezien<br />

Fl. Ie Comte % en Kom. de Éie, daar ontrent<br />

niets hebben geboekt. Dus voeren wy hem ten<br />

Toneel tuflchen den jare 1560, en 1621. zynde<br />

het geboorte- en fterfjaar van den Aartshertoog<br />

Albertus , Zoon van Keizer Ferdinand den tweeden<br />

, die zyn Mecenas is geweeft en hem veel<br />

gonft heeft bewezen om zyne byzon<strong>der</strong>e bekwaamheden<br />

in verfcheide konften en wetenfchappen.<br />

Hy was Bouw- en Veftingbouwmeefter van Bruflel,<br />

in welken tyd hy ook de Kerk <strong>der</strong> Jefuiten heeft<br />

gebouwd. Hy verftond zig daar en boven op de<br />

Schil<strong>der</strong>konft , Meetkonfl , Doorzigtkonft , Dichtkonft<br />

, en Wellevenskonft , welke t'zamen gepaart<br />

een man gelukkig konnen maken; want hoe<br />

groot de talenten en het vernuft eenes mans mag wezen,<br />

het zyn/legs halve talenten (zeit Gratiaan.) Maar<br />

als de Wellevenskonft daar bykomt, heeft alles<br />

meer aanzien. Zy vervult alles, zelf het gebrek<br />

van de rede. Zy verguit de mifflagen. Zy bedekt<br />

de onvolmaaktheid, enz» Zo veel geeft het die hoe-<br />

danigheid te bezitten.<br />

Francart was ook inzon<strong>der</strong>heid bemind by<br />

de


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 163<br />

de Infante Ifabelle , voor welke hy gefchil<strong>der</strong>t heeft<br />

de Mijlerien , of verborgentheden van den Rozekrans<br />

, die gezonden zyn aan Paus Paulus den vyf»<br />

den, en na<strong>der</strong>hand in koper gefneden.<br />

Anna Frangoife<br />

fchap beflond ,<br />

de Bruns , die hem in maag-<br />

heeft hy de Schil<strong>der</strong> konft geleerd<br />

zoo dat zy alle Schil<strong>der</strong>enen van dien tyd over-<br />

trof.<br />

Na<strong>der</strong>hand ontfloeg hy zig van alle zyne oeffeningen<br />

, en gaf zig over aan de liefhebbery <strong>der</strong><br />

bloemen ; die hem verflrekte tot een Zinnefpiegel<br />

van zyn vergankelyke leven , dat ook kort daar aan<br />

verging.<br />

By het uiteinde van Mkhiel Janze Mierevelt<br />

hebbenwy met een woord of twee gezegt, dathy<br />

twee Zonen had naargelaten , die zig beide in de<br />

Kond oeffenden , en Pi e ter de oudfte inzon<strong>der</strong>heid<br />

den Va<strong>der</strong> in de Konft van Pourtretfchil<strong>der</strong>en<br />

niet ongelyk was; ook de plaats waar te <strong>De</strong>lf<br />

overblyffelen zyner Penceelkonftte zien waren aangewezen.<br />

Op het jaar nu van zyn geboorte 1596,<br />

moet ik 'er tot lof en roem van PIETER MIE-<br />

REVELT dit byzeggen : Dat , eer ik eens wift<br />

dat Mich. Mierevelt Zonen naargelaten had , of<br />

van hunne Konft iets gezien , my een Pourtret vertoond<br />

wierd by Gerardus Wigmana Konftfchil<strong>der</strong><br />

t'Amfterdam , dat hy voor een iluk van M.<br />

Mierevelt gekogt had , daar ik het ook voor aanzag.<br />

Dog het merk ( zynde een P en M door een<br />

gevlogten met het jaartal 1620) dat op den agtergrond<br />

ftönd , deed my daar aan twyffelen , tot dat<br />

ik t' huis komende, de befchryvinge van <strong>De</strong>lf opfloeg,<br />

en daar op pag. 851 geboekt vond, dac<br />

Michiel een Zoon P 1 e t e r genoemt gehad heeft<br />

welke overleden is in het prilfle van zyne lente-<br />

L 2<br />

jeugt


IÓ4 SCHOUBURGH DER<br />

jeugt den u van Wintermaand 1632 het 27 jaar<br />

zyns levens.<br />

Zyn tweede Zoon Jan had mede een goed begin<br />

gemaakt indeKonft; maareen ongelukkig<br />

toeval belette den voortgang : hy werd krankzinnig<br />

en ftierf in 't jaar 1633.<br />

Dit zelve jaar 1596 bragt voort LEONARD<br />

BR AM ER. <strong>De</strong>ze door reisluft gefpoort begaf<br />

zig al met zyn achttiende jaar op reis naar<br />

Atrecht in Artoys , van daar naar Amiens , Parys<br />

Marjellie, Genua, eindelyk naar Romen , daar<br />

hy zig eenige jaren heeft opgehouden, eerft met<br />

yverig en naarftig zyn Konft naar zoo veel heerlyke<br />

voorwerpen voort te zetten , en daar na met<br />

zyn talent te vertoonen aan de konftliefdige Hoven<br />

te Romen, Venetien, Florence, Mantua, Napis,<br />

Padua &c. Zyne Konftwerken die hem voornamentlyk<br />

berugt maakten, waren, eene Opwekkingvan<br />

Lazarus, heel woelig van ordonan-<br />

tie wel geteekent , en geeftig van dag en fchaduwe.<br />

Een verloochening van Petrus en meer an<strong>der</strong>e:<br />

en wyl hy meer op roem dan op geit gezet was<br />

vergenoegde hy zig daar mee , dat zyn naam door<br />

geheel Italien berugt was ; en trok we<strong>der</strong> naar zyn<br />

Va<strong>der</strong>land , om daar ook zyne Kond te vertoonen.<br />

Thans pronkt het Princelyk Huis te Ryswyk<br />

nog met een voornaam Haal van zyn loftelyken<br />

geeft. Zyn beeltenis gevolgt na 't geen<br />

Ant. van<strong>der</strong> Does gefneden heeft, flaat in de Plaat I.<br />

boven aan.<br />

Men ziet dikwils on<strong>der</strong> de beminnaars van Konft<br />

nog van zyn kleine hiftoritjes op koper gefchil<strong>der</strong>t<br />

, die geeftig van vinding en Konftig gedagt zyn.<br />

Op een zyner voorname op koper gefchil<strong>der</strong>de<br />

tafereelen, verbeeldende Thisbe, met Pyramus<br />

ha-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 165<br />

haren minnaar, heeft Lud. Smids dit volgende<br />

vaers gemaakt<br />

Eerwaarde grysheid! wat zoekt gy ,by naaren nagt,<br />

Met toorts ligt , aan dit grafvan Njnus ? 't is de Fa<strong>der</strong><br />

Fan Pyram us , en het is THISBES Moe<strong>der</strong> zagt<br />

Hoe zullen deze twee zig houden , treênze na<strong>der</strong> ?<br />

Hier legt de minnares, in 's minnaars bleeken arm»<br />

O f ongelukkige, en te deerelyke lyken!<br />

Elk word zyn kind gewaar. Zie bei<strong>der</strong> droef gekerm.<br />

<strong>De</strong> Moe<strong>der</strong> knikkebeent. Hy flut haar m 't bezwyken :<br />

Dog on<strong>der</strong> 't ftutten, zeeg hy met deVrouwhaaft<br />

neer,<br />

Had Bramer hem niet , met de kragt van kloeke<br />

verven<br />

Gefterkt ; 't bloed met een nagt gedekt , ent moordgeweer<br />

herborgen in het gras ; hy poogdhaar zelf vanflerven<br />

Te vryen , met metaal geharnaft , op dat zy<br />

Dus eeuwig treuren in een koop re Schil<strong>der</strong>y.<br />

Men vind on<strong>der</strong> d'oude Konftfchil<strong>der</strong>s flalen van<br />

zulke die met hunne werken traag of langzaam<br />

voortgingen , en we<strong>der</strong>om an<strong>der</strong>en welker werken<br />

(gelykhetfpreekwoordzeit) als van de hand vlogen ,<br />

aangeteekent.<br />

Protogenes nam veel tyds tot het maken zyner.<br />

Konftwerken , fchil<strong>der</strong>de dezelve viermaai over<br />

om dat zy het marmer zouden konnen verduuren.<br />

Leonard da Vinfi zegtmen , dat over zyn fchoone<br />

Mona Lifa y vier jaren bezig was, en 't<br />

L 3<br />

fluk nog<br />

'on-



Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 167<br />

aangewende lugtige wyze; de dunne wolken dreven<br />

hem ah van de hand , en de klipagtige rot/en , en<br />

brokkelige gronden werden als /pelende uit zyne ver~<br />

wen geboren. Nevens dezen zat Jan van Goijen<br />

die op een ganfch an<strong>der</strong>e wyze te werk ging. Want<br />

zyn geheel paneel overzwad<strong>der</strong>ende hier ligt, daar<br />

donker , min of meer als een veelverwige Agaat ,<br />

bejlont hy allerlei aardige koddigheden daar in te zoeken ,<br />

die hy met weinig moeite , door peneeeltoetJen kenlyk<br />

maakte , zoo dat gin<strong>der</strong> een geeftig verfchiet , verciert<br />

met boere gehugten zig op deed. Hier zagmen een oude<br />

Jleeveft , met poort en waterhoofd voor den dag<br />

komen , en zig in 't aankabhelende water fpiegelen ,<br />

ook verfcheiden Jlag van Schepen , en Schuiten met<br />

vragt of reizigers beladen. In 't kort zyn oog , als<br />

op het uitzien van gedaantens , die in een Chaos van<br />

vermengde verwen verborgen lagen afgeregt , Jiier-<br />

de zyn hand en verftand op een vaardige wys , zoo<br />

datmen een volmaakte fchil<strong>der</strong>y zag , eer men regt<br />

merken kon , wat hy voorhad. <strong>De</strong> <strong>der</strong>de was P a r -<br />

selles, die <strong>groote</strong> Fenix in 't Zeefchil<strong>der</strong>en. Maar<br />

de aanfehouwers gaven den moed byna verloren , als<br />

zy zagen hoe traag hy zyn penceelen handelde , ja<br />

het fcheen in 't eerft, ofhy moedwillens den tydverkwifte,<br />

of niet wijt, hoe te beginnen. Maar dit kwam<br />

om dat hy eerjt een vaft denkbeeld vormde van zyn<br />

ganfche werk , eer hy verf op 'f paneel bragt. Maar<br />

de uitjlag toonde wel dat dit de regte wyze van doen<br />

is ; want fchoon hy in langzaamheid volharde , hy<br />

nam alles zeker en w/V , en was des avonds zoo wel<br />

klaar met zyn ftuk , als zyn tegenftry<strong>der</strong>s ; en hoewel<br />

Knipb ergens ftuk <strong>groote</strong>r , en van Goijens vol-<br />

<strong>der</strong> van werk was , Parselles had in het zyne<br />

meer<strong>der</strong> natuurlykheid waargenomen , en 't werd<br />

ook hy de kenners waardiger gefchat fchoon y<strong>der</strong> in<br />

,<br />

L 't<br />

4


ÏÓ8 SCHOUBURGH DER<br />

't zyne niet en was te venverpen.<br />

Ik houde deze laatfte wyze ook wel voor de ze*<br />

kerfle , ook de tweede wel voor de vremdfte<br />

en luft het u Lezer , te luifteren , ik zal u diergelyk<br />

verhaal doen van den Franfchen la Fage ,<br />

door zyne Teekeningen en Printkonfr, genoeg bekent,<br />

JOAN van<strong>der</strong> BRUGGE, die te Parys omgang<br />

met hem hadde, had zyne Landsluiden,<br />

Braban<strong>der</strong>s , won<strong>der</strong>en van dezen Raimond la Fage<br />

weten te vertellen, en hun belofte gedaan, dathy<br />

hem eens van Parys mee zouw brengen, gelyk<br />

hy dan eindelyk deed. Hy kwam met hem in de<br />

gewoone fchil<strong>der</strong>skroeg , en plaatfle hem nevens<br />

den fchoorfleen aan den haart , zon<strong>der</strong> dat ymand<br />

daar eenig agt op gegeven had , veel min eenig<br />

vermoeden dat dit la Fage was, die met hem was<br />

ingekomen. Behalven dit had hy geen glanfig<br />

goud , of zilver om zig , dat flraks het oog trekt<br />

en dikwils gelegentheid veroorzaakt in de nieuwsgierigen<br />

om te weten wie zoo een is.<br />

'T leed niet lang of 't gezelfchap maande van<strong>der</strong><br />

Brugge tot het voldoen van zyne belofte ,<br />

waar op hy met een lachenden mond antwoorde:<br />

Of<br />

ik hem nu eens mee gebragt had? Hier doorflak<br />

elk d'ooren op, en begon d'een voor en d'an<strong>der</strong><br />

na te vragen ; waar is hy ? Daar op (na hy hen<br />

een lange wyl in de maling gehouden had, )zeide<br />

hy : la Fage is on<strong>der</strong> ons gezelfchap , en wees hem<br />

aan : dog zy namen dit op voor fpotterny, waar<br />

om ook fommigen zig niet ontfagen te zeggen ;<br />

(wyzende met den vinger op hem) is dit la Fage ?<br />

hy lykt 'er wel na. Dit lokte la Fage uit den hoek<br />

die zyn hals als een paauw opftak , en met een by-<br />

tende item zeide : Ik ben 't zelf, en wilt gy > 't


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 169<br />

hewys van zien , zoo doen papier en inkt geven. Dit<br />

werd hem flraks bezorgt, en hy aan de tafel gezeten,<br />

daar zy alle rond om henen fchoren, en<br />

voorts op floelen en banken klommen, omover<br />

de voorfle heen te konnen zien , vraagde hy : wat<br />

zy wilden dat hy zoude maken? waar op een uit<br />

den hoop hem toeriep : Pharao daar hy in 't Rode<br />

Meir verdrinkt, 't welk van alle tegengefproken<br />

wierd ; wyl onbehoorlyk was , hem , die hun<br />

d'eer aandeed van in 't gezelfchap te komen, een<br />

werk te vergen daar de ganfche avond mee zouw<br />

deurloopen , en over zulks geen tyd overig zyn om<br />

hem eenig vermaak aan te doen. 't Woord was<br />

egter gefproken, en la Fage begon aan 't werk,<br />

maar op een wyze waar van zy alle verbaafl {tonden<br />

te kyken. Hier fchetfle hy een arm, gin<strong>der</strong><br />

een been , hier een hoofd , daar een voed ; dan eens<br />

eenige beginfelen van t' faam gekoppelde beelden<br />

in 't verfchiet , flraks weer op den voorgrond<br />

zulks dat in 't kort het gantfche blad papier alom<br />

bezaaid ftond met ftukken en brokken , van paarden<br />

en menfehelyke figuuren. Eindelyk kwam<br />

die Chaos van on<strong>der</strong> een vermengde leedematen<br />

tot een Konflige welgefchikte teekening aange-<br />

groeit , binnen den tyd van twee uuren tot aller<br />

verwon<strong>der</strong>inge voltooit, waar in hy verbeeld had<br />

en paarden en wa-<br />

hoe Pharao met zyn krygsheir ,<br />

genen , waar mede hy Mofes vervolgde , in 't Rode<br />

Meir verdrinkt , die met Aaron en gans Ifraè'1<br />

op het drooge over hunne verlofïingejuigten. En<br />

dat alles vafl naar de Konfl geteekent met een me-<br />

nigte van cierlyke byvoegfelen , zoo vazen als kruiken<br />

, en menigerhande veran<strong>der</strong>inge van dragten,<br />

fluyers en hoofdhulfels, te lang om te verhalen.<br />

Dit is my dus van goe<strong>der</strong>hand berigt ,<br />

L 5<br />

en ik geef<br />

het 3


170<br />

SCHOUBURGH DER<br />

het, zon<strong>der</strong> daar op te woekeren, voor den eigen<br />

prys , als ik het ontfangen heb weer over. Zyn<br />

Leerling Bauttard thans in Engeland , heb ik 't ook<br />

op gelyke wys , dog ontrent een werk van geringer<br />

beflag in een vol gezelfchap , daar ik tegenwoordig<br />

was, zien doen.<br />

In 't jaar 1596 , op St. Pontiaans avond , die toen<br />

kwam op den 13 van Louwmaand, is geboren<br />

TAN JOSEPHSZOON van GOÏJEN, binnen<br />

Leiden. Zyn Va<strong>der</strong> Jofeph Janfz. van Goijen,<br />

was een beminnaar van de Teeken- en Schil<strong>der</strong>-<br />

konffc ; en ziende in zyn Zoons geneigtheid en drift<br />

tot de Konfl , heeft gereed bewilligt in hem daar<br />

toe op te brengen , gelyk hy hem ook , om in de<br />

beginfelen <strong>der</strong> Konfl on<strong>der</strong>wezen te worden be-<br />

itelde by Koenraad Schilperoort landfchapfchil<strong>der</strong>.<br />

En naa het verloop van drie maanden by Mr.<br />

Jfak Nicolai, geeftig fchil<strong>der</strong> en Borgermeefler :<br />

dog hy bleef daar mede niet lang , nog ook by<br />

Jan Adriaanfz. de Man. Waar na (zyn Va<strong>der</strong> in<br />

den zin hebbende hem een glasfchil<strong>der</strong> te maken) hy<br />

befleld werd by Hendrik Klok. Maar van Goijen<br />

verklaarde voor dat beroep geen geneigtheid te hebben<br />

, maar tot het oly verffchil<strong>der</strong>en alleen : waarom<br />

zyn Va<strong>der</strong> hem om de Konfldrift in hem niet te<br />

bluffen , te Hoorn in Noordholland beitelde by<br />

Willem Gerretzen, by wien hy ontrent den tyd ,<br />

van twee jaren de Konfl met yver en naarftigheid<br />

behartigde. Naa welken tyd hy zig we<strong>der</strong><br />

naar Leiden begaf, en oeffende de zelve voort by<br />

zig zelven. Ontrent negentien jaren oud zynde bekroop<br />

hem een reisluim , hy vertrok naar Vrankryk,<br />

maar kwam, na dat hy de voornaamfte Steden<br />

doorzien hadde , we<strong>der</strong> te rug. Zyn Va<strong>der</strong> ziende<br />

dat hy reeds veer in de Konfl gevor<strong>der</strong>t was, wilde


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 171<br />

de hem graag tot een groot meefter zien aan groeijen<br />

, en zig geen koften ontziende , trok met hem<br />

naar Haarlem en befteede hem by den vermaarden<br />

Landfchapfchil<strong>der</strong> Efaias van den Velde , by wien<br />

hy een jaar bleef, en zodanig in de Konft toenam,<br />

dat elk zig daar over verwon<strong>der</strong>de. Hy<br />

kwam te trouwen en bleef van toen af te Leiden de<br />

Konft oeffenen tot den jare 1631. Wanneer hy<br />

om eenige reden met 'er woon naar 's Gravenhagen<br />

vertrok , daar hy ook geftorven is in 't laatft<br />

van Grasmaand 1656.<br />

Hy ichil<strong>der</strong>de meeft ftille watergezigten , met<br />

binnenlandfe Marktfehepen , en ViiTers fchuitjes,<br />

en een Kerkje , of eenig bekent Dorpje in 't ver-<br />

fchiet. Gelyk hy ook de meefte van die naar 't leven<br />

geteekent heeft; welke teekeningetjes, met<br />

zwart kryt geeftig aangetoetft , nu nog on<strong>der</strong> de<br />

liefhebbers bewaart worden.<br />

Doorgaans zietmen datzyneftukjes wat eenkleu-<br />

rig of graauw zyn : maar dus zynze van eerften af<br />

aan niet gefchil<strong>der</strong>t ; maar in dien tyd was 'er een<br />

verf die men Haarlems blaauw noemde, nu buiten<br />

gebruik, om dat zy geen ftant houd, dat daar<br />

d'oorzaak van geweeft is.<br />

Zyn Beeltenis zietmen in de Plaat H , on<strong>der</strong> Jordaans.<br />

On<strong>der</strong> zyne Stad en tydgenoten worden opgeteld<br />

Kornelis Liefring ,<br />

Arnondt Elzevier , en<br />

Egmont Kornelifz. Stooter, die hunne Konft<br />

dagelyks met vlyt en yver oefFenden , tot den jare<br />

1640.<br />

<strong>De</strong> geltmiddelen (een groot behulp om tot wetenfchappen<br />

te komen) zietmen ongelyk in dewae-<br />

reld gedeelt : en zoo het zeggen van een oud Fi-<br />

lofoof


172<br />

SCHOUBURGH DER<br />

lofoof zeker gaat , zoo gevende Goden zelden Rykdommen<br />

en verjlant te gelyk.<br />

Schamen moeten zig zoo veel luye leeggangers,<br />

over het verwaarioozen van den koftelyken<br />

tyd. Dog het gaat in de waereld als het fpreekwoord<br />

zeit : Die wel zouden willen , en konnen niet.<br />

Veel menfchen hier toe genoegzaam van den Hemel<br />

gezegent , verzuimen die fchoone gelegentheid<br />

; en eenigen die graag tot wetenfc happen zouden<br />

willen komen , word door behoeftigheid , of iets<br />

an<strong>der</strong>s, de tyd tot d'oeffeningenonmedogent ont-<br />

rukt. Dog een onophoudelyke drift komt die<br />

klip wel eens te boven, en maakt dat zy heur doel<br />

bereikt. <strong>De</strong> fpreuk van Juvenaal<br />

'T beurt zelden dat een Geeft den hoek te boven raakt:<br />

Die in zyn armoe naar de wctenfchappen haakt<br />

Zeit niet , 't beure nooit , maar zelden. Dit zal de<br />

volgende levensbefchryving beveiligen.<br />

In 't jaar 1597, op den 16 van Wintermaand<br />

is tot Leiden geboren I E T E R PIETERSZ.<br />

DENEYN , o£v.an Neyn. Twaalfjaren oud zynde<br />

heeft zyn Va<strong>der</strong> hem belleed by een Steenhouwer,<br />

daar hy eenige jaren by bleef; maar zyn geeft bekwaam<br />

tot <strong>groote</strong>r bezigheden , dreef hem aan tot<br />

het leeren <strong>der</strong> Mathematife wetenfchap, en vor<strong>der</strong><br />

tot de Bouw- en Doorzigtkunde. Maar zyn ou<strong>der</strong>s<br />

niet groot van vermogen , konden het hem niet<br />

volkomen doen leeren. Egter was zyn drift tot<br />

diergelyke wetenfchappen zoo groot , dat , (niet<br />

tegenilaande hy dagelyks met zyne handen den<br />

koft met Steenhouwen winnen moeffc) hy , daar<br />

in zoo veer gevor<strong>der</strong>t en toegenomen was , dat hy<br />

zelf in ftaat was om het aan an<strong>der</strong>en volkomentlyk<br />

te


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 173<br />

te leeren. En wyl hy uit dien hoofde kennis en<br />

omgang met veelweters, en ook fchil<strong>der</strong>s had;<br />

ook aan Efaias van den Velde Lantfchap-en Batalje<br />

Schil<strong>der</strong> ; zoo liet hem die eerft eenige zyner<br />

teekeningen en daar naar ook van zyne fchil<strong>der</strong>yen<br />

, (op voorgaande berigt aangaande de menge-<br />

linge <strong>der</strong> verwe, om dat hy een byzon<strong>der</strong>e drift in<br />

hem zag)na maken. Waar door hy zodanig in korten<br />

tyd gevor<strong>der</strong>t was,dat hy zig in ftaat bevond van zyn<br />

huisgezin daar door t'on<strong>der</strong>houden . In den jare 1 632,<br />

wierdhy Stads Steenhouwer, welke bediening hy<br />

nevens het fchil<strong>der</strong>en waar nam , en on<strong>der</strong>houden<br />

heeft, tot den jare 1639, wanneer hy al eenige<br />

jaren meteen benaauwde borft gekwelt , (een ge*<br />

brek dat den Steenhou<strong>der</strong>s eigen is) eindelyk<br />

flierf op den 1 6 van Lentemaand.<br />

Nu volgt ROELANT ROGMAN ge-<br />

<strong>De</strong>ze was<br />

boren tot Amfterdam in 't jaar 1597.<br />

een braaf landfchapfchil<strong>der</strong> , bragt een goede houding<br />

in zyn werk, maar fchil<strong>der</strong><strong>der</strong>uuw, en wat<br />

te veel gebraden, ofgetaant: of dit nu hier by<br />

kwam dat het hem aan zyn gezigt fcheelde<br />

( want hy had maar een oog ) weet ik niet.<br />

Hy was inzon<strong>der</strong>heid yverig in het teekenennaar<br />

't leven, en men ziet heden nog veele vervalle<br />

Kloofters en Borghten in print, welke naar<br />

zyne teekeningen uitgegaan zyn. JVly gedenkt<br />

een geheel boek met teekeningen gezien te hebben<br />

, waar in de meefte Hollandfche flamhuizen<br />

en bemuurde, of omwaterde floten afgefchetft<br />

ftonden. <strong>De</strong> geneigtheid tot de Konïl; bleef hem<br />

tot zyn ou<strong>der</strong>dom by ; maar hy plag gemeenlyk<br />

te zeggen: Als men de dingen i ?«* te weten, is<br />

men verjleten. Hy was in den '<br />

't leven en woonde t'Amflerdar


174<br />

SCHOUBURGH DER<br />

huis, oud zynde 88 jaren; en ft ierf zon<strong>der</strong> ge*<br />

trouwd geweeft te hebben; hetgeen mengemeenlyk,<br />

zegt Micio by Terentius, voor een geluk<br />

rekend. Hy was in zyn tyd, met Gerbrant van den<br />

Eekhout , een groot vriend van Rembrant van Ryn.<br />

Hem volgt THEODOOR ROMBOUTS ,<br />

die door uitflekendenvlyten leeryver zoodanig in<br />

de Kond gevor<strong>der</strong>t is geweeft , dat hy den eernaam<br />

van een groot meefter gehad heeft, hyhad<br />

Italien en meer an<strong>der</strong>e landen bereift , en is ge-<br />

Horven te Antwerpen in 't jaar 1637. waarhy ook<br />

geboren was op den jare 1597.<br />

<strong>De</strong> Konftgodes laat zig niet in beur neiging dwingen.<br />

Men pleit vergeefs bybaar , op 't oude voorregt , dat<br />

Eerft Griekenland, daar na Oud Rome beeft gehad;<br />

Haar Konftvuur broed, en teelt, wel eens uit dorpe-<br />

lingen<br />

Verheven geejlen , die uit zuivre zucht tot loon ,<br />

<strong>De</strong> Konfi ver<strong>der</strong>en met een blinkende eerekroon.<br />

Dit paffen wy toe op PIETER ZAENREDAM<br />

geboren in 't jaar 1597 den 9 dag van Wiedemaand<br />

binnen het Dorp Affendelft.<br />

<strong>De</strong>ze al vroeg zyn Va<strong>der</strong> verloren hebbende<br />

kwam met zyn Moe<strong>der</strong> in 't jaar 1608 binnen<br />

Haarlem wonen, en zig vindende van natuur tot<br />

de Konft genegen , kreeg gelegentheidvanbyden<br />

Konftfchil<strong>der</strong> Frans Pieterz. de Grebber te komen,<br />

daar hy eerft de teekenkonft , na<strong>der</strong>hand ook de<br />

fchil<strong>der</strong>konft leerde en zig daar yvrig by bleefoeffenen<br />

tot het jaar 1622. naa welken tyd hy de<br />

Konft by zig zelven vlytig voortzette en kwam tot<br />

Haarlem als meefter in 't St. Lukas Convent, den<br />

24 van Grasmaand 1628. Toen zette hy zig tot<br />

het


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 175<br />

het fchil<strong>der</strong>en van Perfpeiïiven , Kerken, Zalen,<br />

Galeryen, en Gebouwen zoo van binnen als van<br />

buiten te zien : en had een preiflyke behandeling<br />

ontrent zyn werk. v<br />

Een ftaal van zyn loffelyke penceelkonfl ( 't<br />

geen alleen genoeg is om zyn konftroem eeuw in<br />

eeuw uit levendig te houden) isdeafbeeldingevan<br />

het oude Stadhuis van Amfterdam konflig in 't<br />

klein gefchil<strong>der</strong>t, thans nog voor een waardig<br />

Kabinetlluk gehouden ; aan het welke de Dichter<br />

P. van Rixteï ook gedenkt in zyn Mengelrymen p.<br />

52. daar hy het tegenwoordige Raadhuis zig verheffende<br />

op zyn oude glorie , dus doet fpreken.<br />

Dat oud gebouw gejloopt aan vonken , ,<br />

Lag lang in ajjche , en puin verzonken ,<br />

En wierd niet meer genoemt, indien<br />

Het zig niet op 't paneel liet zien ,<br />

Door Zaenredams peneeel en verven.<br />

Die * Spaar-geeft , heeft het voor zyn fterven ,<br />

Herbaart , en eer het lag gebukt ,<br />

<strong>De</strong> dood, die 't al vernield, ontrukt;<br />

Enleerd in Schil<strong>der</strong>konji aanfehouwen.<br />

<strong>De</strong> nietigheden <strong>der</strong> gebouwen ,<br />

Terwyl myn Borgermeefterzaal<br />

Nog glans trekt uit die oude praal.<br />

Thans verfchynd ook ten Toneel SALOMON<br />

de BRAY geboren te Haarlem in 't jaar 1597.<br />

<strong>De</strong>ze werd on<strong>der</strong> de brave Konftfchil<strong>der</strong>s van zyn<br />

tyd getelt , en geprezen om het voortplanten dier<br />

Konft in zyne Zoonen: welke hy eene lange reeks<br />

van jaren door zyn Konftkundig oordeel , in hunne<br />

oeffeningen heeft on<strong>der</strong>fchraagt ; aangezien hy<br />

nog<br />

* 't Spaar vloeit door Haarlem,


SCHOÜBURGÜ DER<br />

'tfö<br />

nog eenige weken na zynen jon gften Zoon heeft<br />

geleeft.<br />

1<br />

<strong>De</strong>ze was JakobdeBray, een <strong>der</strong><br />

uitgelezenftc paerlen aan Haarlems Stedekroon,<br />

dewyl hy een groot meefler in de fchil<strong>der</strong>- en tee*<br />

kenkonft is geweeft.<br />

<strong>De</strong> Konftbeminnende Am. van Halen tot Amfterdam<br />

heeft een Huk met levens<strong>groote</strong> beelden<br />

van hem , verbeeldende Koning David , daar hy in<br />

koorgewaat fpelende op zyn harp voor de Bontkift<br />

ftaat, verzeld met zingende en fpelende Levyten<br />

't welk konftig geteekent vleijend zuiver en krag^<br />

tig is gefchil<strong>der</strong>t , en 'er zoo wel uit ziet , of 't<br />

eerfl uit het penceel kwam. Dit ftuk is gejaar^<br />

merkt 1697 ten bewys dat hy eenen goeden ou<strong>der</strong>dom<br />

bereikt heeft. Tuffchen beide moet ik<br />

cok zeggen ; dat aan zyn penceelwerken ligt te<br />

zien is, dat hy zig het naakt wel verdaan heeft.<br />

En wat zyne teekeningen op papier en perkament<br />

konftig en ten uiterften uitvoerig , met zwart en<br />

rood kryt door malkan<strong>der</strong> gebruikt, aanbelangt,<br />

daar van bezit de Konftlievende Heer I/aak del<br />

Court wel de meefte en befte.<br />

In P, van Rixtel Mengelrymen , vind ik dit<br />

volgende op de afbeelding van den Haarlemmer-<br />

dichter Fr, Snelünx door J. de Bray gefchil-<br />

<strong>der</strong>t.<br />

<strong>De</strong> B r a y vertoond zyn Konfl aan Snellinx op 't<br />

paneel<br />

Maar Snellinx toont zyn Geeft, doorlugtig in zyn<br />

blaren ;<br />

Zyn inkt verftrekt hemverf^ de ve<strong>der</strong> zyn penceel.<br />

Ligt Vondel aan bet Y , hy ligt nog meer aan 't<br />

Sparen.<br />

Maar


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 177<br />

Maar onze dichtgeeften zouden hier niet alle ja toe<br />

zeggen. Hy flierf tot Haarlem ïn'tjaar 1664 inGrasmaand<br />

, en zyn Va<strong>der</strong> Salomon volgde hem<br />

naar 't Graf op den 1 1 van Bloeimaand. <strong>De</strong> wormen<br />

mogen zyn lichaam verknagen, maar zyn<br />

naam blyft eeuwen duuren ; door dien zyn Zoon<br />

Dirk (die een fraai Bloemfchil<strong>der</strong> , na<strong>der</strong>hand<br />

Monnik werd) zyn borftbeeld konflig in hout gemeden<br />

heeft. Het welk wy geplaatfl hebben in<br />

de Plaat I on<strong>der</strong> de Beeltenis van L. Bramer op de<br />

linkerhand van Dirk van Hoogftraten.<br />

Hadden de menfchen eenen zin (zeit het fpreekwoord)<br />

zy zouden eenen weg hopen , maar wy zien<br />

dat y<strong>der</strong> al van een byzon<strong>der</strong>e drift aangevoert engedreven<br />

word. <strong>De</strong> Schil<strong>der</strong>konft heeft hare byzon<strong>der</strong>e<br />

deelen , en by gevolge keurs genoeg tot<br />

voldoening van y<strong>der</strong>s luft , en verfchillige geneigt-<br />

heid.<br />

ADRIAAN van UITRECHT verkoos<br />

het Schil<strong>der</strong>en van vrugten, dieren, inzon<strong>der</strong>heid<br />

Indiaanfche vogels, en alle foort van<br />

pluimgedierte. 't Geen hy zoodanig natuurlyk<br />

fchil<strong>der</strong>de dat zyn Kond: in verfcheide waereldsoorden<br />

getrokken is geweeft. En waarlyk dusdanig<br />

een ltil leven zou my ook meer behagen<br />

als gefchil<strong>der</strong>de Boeken, Brieven, Zandloopers,<br />

Doodshoofden en diergelykevertoonfels, daar een<br />

vreesagtig of bygeloovig menfch by fchemerend<br />

lamplicht wel voor fchrikken zou. Zynpenceel was<br />

zoo vleijende dat hy(om geen an<strong>der</strong>e <strong>groote</strong>n te noemen)<br />

ook de gonft en geneigtheid van den Konink-<br />

van Spanjen daar door tot zig getrokken<br />

heeft; daar hy een gunftigen Mecenas aan had.<br />

Sandrart zeit : Zyn eerfte doen (dat hem veel<br />

I. <strong>De</strong>el. M ligt


I78 SCHOUBURGH DER<br />

ligt aanleiding tot de Konfb zal gegeven hebben)<br />

was het opzetten van alle foort van pluimgedierte ,<br />

't geen hy zoo konfiig wijt te doen , dat de dieren<br />

fchenen te leven , en veel gekogt wierden om op Ka-<br />

binetten te zetten.<br />

Hy was geboren te Antwerpen, in 't jaar 1599.<br />

en is gèftorven in 't jaar 1651. Zyn jaargenoot<br />

HUBh.RTUS GRIMANI, an<strong>der</strong>s gezeit HU-<br />

BRECHT JAKOBSZ. geboren te <strong>De</strong>lf, was, in<br />

zyne Jeugt tot het reizen geneigt , hebbende wel<br />

negen of tien jaren te Venetien aan 't Hof doorgebragt<br />

by den Hertog, van wien hy den bynaam<br />

van G rimani aangenomen heeft, dien<br />

zyne nakomelingen hebben aangehouden. Hywas<br />

een goed pourtretfchil<strong>der</strong>, maar wanneer hy na<strong>der</strong>hand<br />

gelcgentheid had om voor Engelfche<br />

Heeren (welke niet veel gedult hadden om zoo<br />

lang voor hem te zitten , als vereifcht werd om 't<br />

werk te door fchil<strong>der</strong>en) te werken , heeft hy 'cfwat<br />

ligt (gelyk men voor een fpreekwoord zeit)<br />

overgeloopere waar om zyne laatfte werken niet zoo<br />

goed als zyn eerfle gefchat worden. Hy flierf in<br />

den Briel, ontrent den jare 1628 of 29.<br />

In den tyd van Hubr. Jakobsz. leefde ook<br />

Wouter Crabeth kleinzoon van den berugten<br />

Wouter Pietersz, Crabeth. <strong>De</strong>ze was een <strong>der</strong><br />

voorname Leerlingen van Kom. Ketel. Hy bezogt<br />

Vrankryk, Italien, en de vermaarde fchil<strong>der</strong>fchool<br />

te Romen. Van waar hy na een <strong>der</strong>tien jarige<br />

reis we<strong>der</strong> kwam in zyn geboorteltad Gouda ,<br />

en daar in 't jaar 1628 trouwde metAdriana Vriefen.<br />

On<strong>der</strong> zyn befte werken word getelt een<br />

Maria's Hemelvaart , het altaarftuk in de bidplaats<br />

van J. W. Zyn laatfle groot ftuk dat hy gdchil<strong>der</strong>t<br />

heeft was de toenmaals regerende krygsraat<br />

tot


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 179<br />

tot Gouda , 'c geen op de zaal van St. Joris doele<br />

hangt.<br />

Dit zelve jaar 1599. op den 2 2 van Lentemaand<br />

IsANTONIvanDYK geboren, en te Antwerpen<br />

in de wieg geleit, om tot zynen volkomen<br />

wasdom aangegroeit in de zeftienhon<strong>der</strong>fte eeuw<br />

on<strong>der</strong> de Konftenaren , als een Fenix on<strong>der</strong> de vogelen,<br />

in fchoonheid uit te blinkem<br />

Zyn Ou<strong>der</strong>s hebben voortyds te s'Hertogenbofch<br />

gewoont, daar zyn Va<strong>der</strong> de Konft van 't Glasfchil<strong>der</strong>en<br />

oeffende , als uit de befchry vinge van<br />

Gouda door J. Walvis te zien is, daar men dus<br />

leeft : Daniel (te weten de Zoon van den Predikant<br />

Herboldus Tombergius) oeffende zeven jaren<br />

deze Konji on<strong>der</strong> Wejlerhoud ; en na<strong>der</strong>hand by den<br />

Va<strong>der</strong> van Antoni van Dyk die een goed glasfchryver<br />

was, in den Bofch. &c. 'T luft ons (om een<br />

aanvank van van D yks levensbedryf temaken)<br />

den Va<strong>der</strong> uit zyn verbrande lykas te doen opzien,<br />

op dat zyn geeft zig verheuge over den fchoonen<br />

en heerlyken luifter van zynen Zoon , in een<br />

Poëtifchebefchryving, of zinfpelend vertoog van<br />

den vogel Fenix ; waar toe wy ons bedienen van<br />

't rym van Joach. Oudaan.<br />

Maar als ze merkteer lang hoed'as, in een gedrongen ,<br />

Opwellende uit dien klomp , en Lykbus , eenenjongen<br />

Te voorfchyn brengt , een vrugt die na den Va<strong>der</strong><br />

fweemt<br />

Die 'f blinkende gewaad den voor''ge pennen neemt ,<br />

( Daar d'Eedle mengeling <strong>der</strong> goudeen parfre veeren<br />

Zig tot een halsjuweel, en borftcieraad fchakeren)<br />

En met dien glans hervormd, komt dryven door<br />

de lugt ;<br />

Dan juicht ze : dan verfchynt een ongemeene vlugt<br />

M 2 Van


l80 SCHOUBÜRGH DER<br />

Van Voogkn .<br />

van<br />

alom , die vrolik in 't ontmoeten<br />

Met grunzlen en gezang dien Zonnezoon begroeten.<br />

En waarlyk veelen hebben uit een Konftminnende<br />

drift, an<strong>der</strong>en uit Jeerzugt gedreven, altyd<br />

zyne werken met verwon<strong>der</strong>inge befchouwd. Ja de<br />

bevindinge heeft ons doen zien hoe als eenige van<br />

zyne voorname werken in 't ligt gefield worden<br />

en gelegentheid gegeven is omze te konnen zien<br />

(gelyk toen die ftukken in 't jaar 17 13 van 't Loo<br />

gebragt op 't Heere Logement te zien waren) de<br />

menfchen om de zelve als de muggen om het ligt<br />

zworven. En zoo men Konft agting moet toedragen,<br />

zoo verdientfe die van vanDyk waar in<br />

niet alleen een naar de Konft geregelde teekening<br />

met het leven over een komende befpeurd word ',<br />

maar die met het fchoonfte leven zoude twiflen<br />

als ook een kragten hel<strong>der</strong>heid in de mengeling <strong>der</strong><br />

verwen , daar men de natuur , zoo ze zig nevens<br />

de zelve wilde ter monfteringe (lellen, van ichaamte<br />

zoude zien blozen. <strong>De</strong> Konftminnaars hebben ook<br />

op den verkoopdag den 26 van Hooimaand van<br />

't jaar voor gemeld , aan de waereld doen zien wat<br />

agting zy voor van Dyks Konft hadden. Want een<br />

fluk (waar in verbeeld ftond Maria , Jofeph , Jefus<br />

nevens eenige danzende kintjes) hoog 7 voet en<br />

breed 10 voet, werd verkogt voor 12050 gulden.<br />

Ik die de gelegentheid gehad heb om een groot<br />

deel van zyn konftige Pourtretten in Engeland<br />

van naby te konnen befchouwen , heb menigmaal<br />

moeten verwon<strong>der</strong>t ftaan over de enkele behande-<br />

linge , die zeer welftandig en egter op een ligt-<br />

vaardige wyze aangetaft is.<br />

Om dan tot van Dyks levensbefchryving<br />

Voort te varen , zegge ik vaft te gelooven dat de<br />

Schry-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 181<br />

Schryver<strong>der</strong> Stad Gouda boven gemeld, dit van<br />

zyn Va<strong>der</strong> naar trouw en waarheid heeft geboekt;<br />

en geen toeleg heeft konnen hebben om de nakomelingen<br />

hier door te misleiden , wyl hy geen<br />

vooruitgezigt heeft konnen hebben , dat dit<br />

ooit tot bewys van , of voor deszelfs eer zoude<br />

konnen dienen , ofte pas gebragt worden , gelyk<br />

het nu doet. Want hier door vak nudieganfche<br />

vertelling die men gemaakt heeft; (als of van<br />

Dyk door Rubbens als van de flraat was opgeraapt<br />

, en opgevoed , zon<strong>der</strong> te weten van wien<br />

hy voortgefproten was) van zelfs om veer.<br />

Eene zaak brengt my wat belemmering aan:<br />

dat is , dat ik verfchil on<strong>der</strong> de Schryvers , in op-<br />

zigt van het jaar zyner geboorte vind. Wie zal<br />

regter wezen ? en nogtans wilden wy wel zeker<br />

wezen in onze aantekeningen. Kom. de Bie field<br />

het jaar zyner geboorte als boven in zyn Boek ook<br />

on<strong>der</strong> zyn pourtret. Maar Moreri in zyn algemeen<br />

Woordboek : dat hy is geboren in 't jaar 1598. nu<br />

kan ik dit als geen drukfout aanmerken dewyl hy<br />

ook het jaar van zyn fterven vervroegt : dog Mormftaat<br />

hier in alleen tegen alle getuigeniffen :en<br />

wy zullen den meeften hoop volgen , maar ik vind<br />

by gemelden Schryver zaken in zyn leven voorgevallen<br />

die van an<strong>der</strong>en meede befchreven zyn , dog<br />

by hem veel naaukeuriger , en met meer<strong>der</strong> oplettentheid<br />

geboekt. Gelyk on<strong>der</strong> an<strong>der</strong>en wie zyn<br />

eerfle meefler in de Konft is geweeft ; dat hy een<br />

vrouw gehad heeft met wie hy getrouwd was ,<br />

ook van watgeflagt, daar an<strong>der</strong>e zoo maar wat<br />

in 't wilt ( als men gemeenlyk zeit ) over gefchermt<br />

hebben , en in twyffel getrokken of hy ook wel<br />

een egte vrouw gehad heeft ; als ook byzon<strong>der</strong>e<br />

berigting aangaande zyne naarlatenfchap, en meer<br />

M 3<br />

by-


l82 SCHOUBURGH DER<br />

byzon<strong>der</strong>heden , die wy op haar plaats zullen te<br />

pas brengen. Welk alles my geruftheid geeft van<br />

hem daar in te mogen volgen. Maar dathy ileld,<br />

dat , Henrik van Balen zyn eerfte on<strong>der</strong>wyzer in<br />

de Konft zoude geweeft zyn; zoude hy, indien<br />

hy geweten had dat zyn va<strong>der</strong> een Konftoeffenaar<br />

geweeft waar, niet gezegt, maar die eer aan zyn<br />

va<strong>der</strong> gelaten hebben; wyl het bedenkelyk is dat<br />

hy zyn Zoon van <strong>der</strong> jeugt aan naar mate zyner<br />

be vattin ge in de gronden <strong>der</strong> Kond zal hebben on<strong>der</strong>wezen,<br />

En niet alleen was de va<strong>der</strong> van van Dyk<br />

een Konftoeffenaar , maar ook zyne moe<strong>der</strong> een<br />

berugte KonftenarefTe met de Borduurnaald. On<strong>der</strong><br />

hare geflikte werken word geprezen een fchoorfteenkleed<br />

, waar in zy door allerhande koleur<br />

van zyde de Hiftorie van Sufanna afgebeeld had<br />

de Beelden van een vaften omtrek, endevermenv<br />

ginge <strong>der</strong> kleuren naar den aart van elk ding, als<br />

ook den boord van 't kleed met lofle ranken zoo<br />

kondig door malkan<strong>der</strong>en gevlogten , dat dit eene<br />

flikwerk alleen genoeg was om haar vernuft te<br />

roemen. Daar by word ook verhaald dat zy in^<br />

zon<strong>der</strong>heid met yver daar aan gewrogt heeft , in<br />

dien tyd als zy van Ant. van Dyk (wiens<br />

beeltenis hier over ftaat) zwanger ging.<br />

Of van Dyk nu het on<strong>der</strong>wys van van Balen<br />

gehad heeft voor hy by Rubbens kwam , daar van<br />

is geen zekerheid ; maar dat hy een Leerling van<br />

Rubbens geweeft is, is by allen bekend, gelyk ook dat<br />

hy zoodanig in de Konft on<strong>der</strong> zyn leiding is toegenomen<br />

, dat hy hem ftelde aan zyne befte werken<br />

te fchil<strong>der</strong>en. Hy heeft nog by zyn meefter<br />

zynde, deszelfs pourtret, dat van zyn vrouw en<br />

verfcheide an<strong>der</strong>en gemaakt , als mede zommige<br />

ïtuk-.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 183<br />

Hukken met verfcheiden Beelden van weJke alle<br />

hy meer-<strong>der</strong> roem als geld oplei, uit oorzaak dat<br />

Rubbens byalle Grooten aangezien (gelyk ik meer<br />

gezegt heb) hem in alle voordeelen te veer voor<br />

uit was , om het tegens hem op te halen.<br />

<strong>De</strong> twee eerrte ftukken waar aan üy zyn vermogen<br />

in de Konfl dede zien , wanneer hy van zyn<br />

meeiter was, waren, de Gevangenneming van<br />

Chriflus in den Hof; en daar hem door de Roomiche<br />

Krygsknegten de Doornekroon word op 't<br />

hoofd geplant.<br />

In dezen tyd was Italien in vollen bloei ; en<br />

fcheen y<strong>der</strong> uit te lokken tot een renloop in de<br />

Konfl om een onfterfelyke eerekroon ; ja men fprak<br />

van Romen niet an<strong>der</strong>s als de Grieken van Athenen<br />

, even als of de Konftgodes daar haar zetel ge-<br />

veft had; waar door men dagelyks zag uit alle<br />

oorden Konflenaars daar na toe vloeijen ; waar door<br />

onze van Dyk meè den reislult in 't hoofd<br />

kreeg, daar hem zyn meeiter mede toe aanzette,<br />

en voortduwde ; om inzon<strong>der</strong>heid de Konfl van<br />

Titiaan tot Romen en Venetien te gaan zien :<br />

Dog men verhaald dat hy dezen raad van Rubbens<br />

verdagt hield ; even als of hy 't maar deed om<br />

hem van honk te helpen , op dat de flralen van<br />

zyn ryzende zon, zyn ligt niet zouden benevelen.<br />

Het zy daar mee zoo "t wil : verfcheiden<br />

ftalen hebben ons egter doen zien dat Rubbens<br />

van Dyk opregt bemind heeft.<br />

, <strong>De</strong><br />

reis ging egter aan , en de Heer Nani was<br />

een <strong>der</strong> genen die hem op den weg naar Rome verzelde.<br />

Dog de uitreis duurde zo lang niet als zy<br />

zig wel hadden voorgefleld , vermits de peil in verfcheiden<br />

Italiaanfche Steden in dien tyd merkelyk<br />

toenam. Echter was hy daar zoo lang dat, toen<br />

M 4<br />

hy


184<br />

SCHOUBURGH DER<br />

hy we<strong>der</strong> te rug kwam, men aan de behandelingvan<br />

zyn naakt wel zien konde dat hy de penceelkonfb<br />

van den <strong>groote</strong>n Titiaan wel doortuurt had.<br />

Want men zag van dien tydaan, meer een peerle<br />

moeragtige te<strong>der</strong>heid in zyn naakt doorfpelen als<br />

wel voorhenen.<br />

Naar dat hy zig in Vrankryk dan een lange<br />

wyl had opgehouden , zon<strong>der</strong> nogtans veel<br />

voordeel te doen , is hy we<strong>der</strong> te rug naar Antwerpen<br />

gekomen , daar hy welkom was , inzon<strong>der</strong>heid<br />

by zyn Meefter Rubbens, die (zoo de vertel-<br />

ling an<strong>der</strong>s waar is) hem on<strong>der</strong> genoegzame ver-<br />

ftaanbare omftandigheden zyn Dochter aanbood , 't<br />

geen hy op een beleefde wyze van de hand wees , on<strong>der</strong><br />

voorwending dat hy van voornemen was dcRoom-<br />

fche reis nog eens we<strong>der</strong> te hervatten. Maar dit<br />

was (gelyk men gemeenlyk in zulken geval zeit) de<br />

Bootfchap niet, maar dit; Dat hy een algemeens<br />

liefde voor het moe<strong>der</strong>lyke beeld hadde , en zynege-<br />

iieigtheid tot geen een of enkel voorwerp bepalen kon-<br />

de : hoewel hy na<strong>der</strong>hand nog in Engeland getrouwd<br />

is ge weeft.<br />

Het eerfte groot fluk dat hy maakte, na dat hy<br />

was van zyn reis we<strong>der</strong>gekomen , was het hoog<br />

Akaarftukin 't Kloofter van d'Auguflinen t'Antwerpen<br />

, waar door zyn naam rugtbaar werd. Dog<br />

het Goud dat hy daar voor in zyn beurs ftak , kon<br />

hy gemakkelyk dragen , door dien de Broe<strong>der</strong> fchap,,<br />

die meer van 't hebben en houden , als van geven<br />

hielden , daar vry veel op wift te vitten , en wel op<br />

't voornaamfte van 't werk, te weten 't beeld van<br />

voorgevende dat het fcheen als of hy<br />

St. Auguftyn ;<br />

dronken zynde, agter overviel : daar van Dyk<br />

de verwon<strong>der</strong>inge , op 't befchouwen van 't Hemelfche<br />

gezigt,door die geftalte verbeeld had.<br />

Wei-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 185<br />

Weinig tyd hier naar werd hy ontboden van<br />

Fre<strong>der</strong>ik Hendrik Prince van Oranje , om zyn<br />

pourtret en dat van de Princes , en Zoon te fchil<strong>der</strong>en<br />

; het geen hy tot hun groot genoegen uitvoerde.<br />

We<strong>der</strong>gekeert tot Antwerpen, maakte<br />

hy een akaarftuk voor de Capucynen te <strong>De</strong>n<strong>der</strong>monde<br />

, dat zoo wel uitviel dat het voor een van<br />

zyne befte werken gefchat wierd.<br />

Daar aan volgde het fluk voor de Cordeliers,<br />

verbeeldende een dooden Chriftus in den fchoot van<br />

Maria. <strong>De</strong>ze drie Hukken die elk op zyn fchoonfl<br />

gefchil<strong>der</strong>t , den roem van hun maker melden; al<br />

had hy niet meer als deze (talen van zyn Konft de<br />

waereld naargelaten, waren genoeg geweeftomte<br />

doen zien , dat hy de Fenix on<strong>der</strong> de Schil<strong>der</strong>s van<br />

die eeuw geweeft is. Straks hier op vloeide hem<br />

van alle kanten gelegentheid toe tot het fchil<strong>der</strong>en<br />

van pourtretten , die zoo won<strong>der</strong> wel geluk-<br />

dat het fcheen of hy daar toe geboren was<br />

ten ,<br />

zulks dat de eerfte luiden van aanzien hem daar om<br />

aanzogten : on<strong>der</strong> deze was Izabella Klara Eugenia<br />

Hertogin van Braband enz. in Nonnekleeding door<br />

hem gefchil<strong>der</strong>tjdaar J. Vos dit vaers op maakte<br />

Dus zietmen Izabell de hooffche praal verdryven.<br />

Zyleid het purper om de Nonnekleeding af.<br />

Haar hoofd behaagt geen kroon , dan die van vreede-<br />

olyven.<br />

Zy kicfiden palnitak voor den gouden paar elftaf.<br />

<strong>De</strong> toppen van haar <strong>De</strong>ugt gaan hooger dandeix>olken.<br />

<strong>De</strong> <strong>De</strong>ugt <strong>der</strong> <strong>groote</strong>n firekt een baak voor alle volken.<br />

Inmiddels werd hy bekend by de Engel fen door 't<br />

fchil<strong>der</strong>en van zyn overkonftige pourtretten. En 't<br />

leed niet lang of hy wierd door den Rid<strong>der</strong> Digby<br />

M * ver-


l86 SCHOUBURGH DER<br />

verzogt, om naar Brictannien over te fchepen ,<br />

gelyk hy ook deed. <strong>De</strong>ze bragt hem by Koning<br />

Karel, dien hy verfcheide malen fchil<strong>der</strong>de, als<br />

ook de Koninginne Hennette de Bourbon , en de<br />

Princen Karel en Jakob, voorts de meeite Lords<br />

en <strong>groote</strong>n van Engeland , waar door hem de beurs<br />

vry wat dikker opzwol als wel voorheenen. Daar<br />

by vereerde hem de Koning met de Rid<strong>der</strong>fchap<br />

en een goude keten met 'sKonings pourtret, omzet<br />

met diamanten ; en een jaarlyks inkomen.<br />

Waar door zyn yver en lufh magtig werden aange-<br />

fpoort. Dog het is te beklagen dat veele van zyne<br />

befle werken , die hy voor den Koning gemaakt<br />

heeft, verftrooit en verbrand zyn;<br />

'T is waar, zyn yver en lufl nam toe, terwyl<br />

zyn beurs aangroeide, maar 't leed niet lang of hy<br />

wierd door 't fchoon praten vaneen bedriegen, die<br />

zig voor Alchimifi of Goutmaker uitgaf, (daar deze<br />

menfehen nogtans altyd goutzoekers zyn en blyven)<br />

zodanig betovert en misleid, dat hy een Laboratorium<br />

liet opregten , en duizenden daar aan te kof-<br />

te lei zon<strong>der</strong> dat 'er eenig voordeel uit quam ; als<br />

dat hy daar door geleerd was zulks niet meer te on-<br />

en klaar bevond dat zyn Schil<strong>der</strong>konil<br />

<strong>der</strong>nemen ,<br />

de befte en zekerfte goudmyn voor hem was.<br />

Hy die nu dagelyks aan 't Hof verkeerde , en<br />

zoo menig behaaglyk voorwerp zag , liet zyn oog<br />

vallen op de fchoonfte , die hy (wyl hy op geen<br />

an<strong>der</strong>e wys , als door den weg van Huwlyken daar<br />

bezitter van' worden konde) trouwde met goedkeuring<br />

van den Koning. Dit was een van de fchoonfte<br />

en eer (te Dames van 't Hof, en van een oud<br />

adelyk geflagt uit Schotland , Dochter van den<br />

Lord Ruten, Comte de Gorie. Maar hy had met<br />

haar nietten Huwelyk dan hare fchoonheid enAdeldom.<br />

Ik


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 187<br />

Ik heb rayniet genoeg konnen verwon<strong>der</strong>en als<br />

ik in Engeland zynde , zag , zoo menig pourtret<br />

met een zelve jaarmerk bellempelt: waar uit ik<br />

befluiten moet dat hy een ongemeen vaardig penceel<br />

moet gehad hebben. <strong>De</strong> meefte van de Hovelingen<br />

en Grooten van datKoningryk zyn nevens<br />

hare Vrouwen , ook de Dames van Staat in dien<br />

tyd door hem gefchil<strong>der</strong>t , waar van 'er verfcheiden<br />

in print uitkomen.<br />

Op IVinfingdon, het Landhuis van den Lord<br />

Warthon heb ik 32 pourtretten, waar on<strong>der</strong> 14<br />

ten voeten uit, in een vertrek geteld, elk in 'tbezon<strong>der</strong><br />

van hem op 't heerlykit en konftigft gefchil<strong>der</strong>t,<br />

inzon<strong>der</strong>heid de beeltenifTen <strong>der</strong> Vrouwen:<br />

waar omtrent ik heb opgemerkt, dat hy een<br />

volmaakt fchoon model tot het fchil<strong>der</strong>en van de<br />

handen gehad moet hebben : als mede dat hyeen<br />

zeker getal uitgekipte welftandige buigingen en<br />

grepen van handen doorgaans in zyne werken gebruikt<br />

heeft; en dus een en de zelve handen aan<br />

verfcheiden Beelteniffen te pas gebragt. En terwyl<br />

ik van zyne fchoone en konftig gevormde<br />

handen fchryf, fchiet myin den zin , een grappig<br />

antwoord dat hy de Koningin daar op toefchoot.<br />

<strong>De</strong>ze dan door zyn konitpenceel een en an<strong>der</strong>maal<br />

afgemaaid , vraagde hem , waarom hy hare<br />

handen , meer dan haar wezen had gcflatteert ; waar<br />

op hy tot antwoord gaf: Om dat ik van de zehe<br />

belooning wagt. Maar het is te beklagen dat zulk<br />

een voorligter in de Konft zoo ontydig door de<br />

dood wierd weggerukt. .<br />

Dog<br />

wat zal ik zeg-<br />

gen ? Hy had zig ( dus is my in Engeland door<br />

verfcheiden geloofwaardige menfchen verhaald )<br />

aan de vlam van Kupidoos fakkel gezengt , en de<br />

Hulpmeeflers , om dien brand te koeten , hadden<br />

zyn


l88 SCHOUBURGH DER<br />

zyn levensvuur met een uitgebluft, zoo dat 'er<br />

geen verwarmen aan hem was. Koning Karel<br />

die een <strong>groote</strong> zugt voor hem had , beval aan zyn<br />

geneesheer geen , koften ontrent hem t'ontzien<br />

maar alles wat helpen konde in 't werk te ftellen<br />

met belofte van aan hem 300 Gu'mea's voor zyn<br />

herftelling ten gefchenk te zullen geven. <strong>De</strong>es deed<br />

dan een Rund keelen, de ingewanden in aller<br />

haaft daar uittrekken , en hem ( latende maar een<br />

weinig opening tot ademfcheppen ) daar naakt in<br />

naaijen , om zyn bloed te verwarmen, en de levensgeeften<br />

te doen opwakkeren : Maar 't was te<br />

vergeefs ; hy leefde daar na nog maar een korten<br />

tyd, en ftierf in 't jaar 1641 , en werd in de Kerk<br />

van St. Paulus te Londen begraven.<br />

Alle de genen , die men wel wenjle dat lang leef-<br />

den, om dat zy nut geven, zullen veeltyds vroeg<br />

fierven : en de genen , die nergens goed toe zyn , le-<br />

ven 't langjl, zeit Gratiaan.<br />

JODOCUS de MOMPER, nevens an<strong>der</strong>e<br />

van zyne Konft- en tydgenooten , wier levens begin<br />

en eind ons onbekend is, hebben wy agter<br />

van Dyk geplaatft , aan wien zy dank verfchuldigt<br />

blyven , voor dat hy hunne gedagtenifTen door<br />

zyn Fenixpenceel heeft vereeuwigt. IC van<br />

Man<strong>der</strong> gedenkt aan de Momper in zyn Boek op<br />

p. 208 aldus; Nog is fAntwerpen een Joos de<br />

Momper, die uitnemend is in Landfchappen , hebbende<br />

een geejiige handeling. Zyn penceelwerken by<br />

allen Konjlfchil<strong>der</strong>en bekend , geven te kennen dat hy<br />

een braaf meefter in dien tyd is geweeji. Zyn beeltenis<br />

is door den <strong>groote</strong>n van Dyk met eigen hand<br />

op 't koper geëtfl.<br />

Zoo ook de Haagfche pourtretfchil<strong>der</strong> JOHAN-<br />

NES van RAVESTEYN, en KORNEL1S de<br />

VOS


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 189<br />

VOS van Huift , aan wiens vafte wezens<br />

trekken wel te zien is dat hy een fchran<strong>der</strong> vernuft<br />

is geweeft.<br />

ADAM de KOSTER.<br />

DANIEL MYTENS, die volgens zeggen van<br />

Kom. de Bie een Hollan<strong>der</strong> is geweeft , en vele aanzienlyke<br />

luiden met roem heeft gefchil<strong>der</strong>t, aangezien<br />

hy een vleezige en vleijende wyze van fchil<strong>der</strong>en<br />

had.<br />

ARTUSWOLFART Antwerpenaar: Die<br />

niet alleen berugt is door 't fchil<strong>der</strong>en van zedebeelden<br />

, maar ook Fabelen en potferyen. En<br />

THEODORUS van LOON van Leuven,<br />

die aan de behandelinge van zyne kloeke beelden<br />

genoegzaam deed blyken dat hy Rome gezien<br />

had. Met dezen Konftfchil<strong>der</strong> zullen wy deze Eeuw<br />

fluiten.<br />

Dus gaan de Eeuwen en te gelyk de Jaren van<br />

's Menfchen leeven voor hy, en die, welke zig<br />

d'een na d'an<strong>der</strong> levendig op den Schouburg lieten<br />

zien , zyn thans als agter de Toneelgordyn begra-<br />

ven. Óp de fpelling van dit woord word ik indagtig<br />

zeker berigt daar myne bedenkingen al<br />

voor lang van zwanger gingen , belangende het<br />

begraven <strong>der</strong> doode lyken , en de verfchillige behandelingen<br />

welke d'oude daar omtrent gebruikten;<br />

aangezien dat ik van tyd tot tyd opgemerkt heb<br />

dat de Konftfchil<strong>der</strong>s daar ontrent door onkunde<br />

dikwils misilagen begaan hebben; en veel meer<br />

ontrent <strong>der</strong> Joden als <strong>der</strong> Heidenen oulingfe gebruiken.<br />

Want door dien de voornaamfte lyken <strong>der</strong><br />

Grieken en Romeinen met<strong>groote</strong>pompe verbrand<br />

wierden , en eenen breeden omflag met zig fleepten,<br />

zoo hebben hunne tydfchryvers, inzon<strong>der</strong>heid He-<br />

ro»


I90 SCHOUBURGH DER<br />

rodianus het zelve niet alleen met alleomftandig-<br />

heid geboekt , maar is ook de gedagteniffe daar<br />

van levendig gehouden door de beftempelingen<br />

van dien toeftel op de Keizerlyke muntftukken*<br />

Kierom willen wy ons tot de Hebreeuwen (waar on-<br />

trent het wat itil<strong>der</strong> in zyn werk gegaan heeft,<br />

en dus de Schryvers zoo niet in 't oog geloopen hebben)<br />

wenden. Onze pen thans vlot zal tot in Egipten<br />

uitweiden , om den oorfpronk <strong>der</strong> wyze hunner<br />

]ykbeitellingen natefporen. Leerbegerigejeugt,<br />

de Konflfchool van Piélura gewyd, laat dit u tot<br />

geen Jaft (trekken.<br />

Al 't geen dat nut geeft , moet een Leerling niet Vff*<br />

drieten.<br />

<strong>De</strong> lichamen <strong>der</strong> afgeftorvenen in fpeceryen geleit,<br />

werden met een (Sindon) wit laken omwonden<br />

, en met windels ofzwagtels omwoeld van den<br />

hoofde tot de voeten , uitgezonden het hoofd<br />

't geen met een byzon<strong>der</strong>en doek bedekt werd.<br />

Dit word van Herodcot beveiligt , daar hy fprekende<br />

van d'Egiptenaren zeit : Als zy den dooden<br />

gewaffchen hebben, bewinden zy zyn ganfehc lichaam<br />

in een linne Sindon , met afgefneden windels. Gelyk<br />

de Joden ook mor gewoonte hebben , zeit de Evan-<br />

gelift Joh. in zyn ioHoofdftuk, 't geen na<strong>der</strong> in 't<br />

11 Hoofdft. beveiligt word daar de Text van La-<br />

zarus zeit : En de gejiorvene kwam uit , gebonden<br />

aan handen en voeten met grafdoeken. Gelyk wy<br />

't dus ook in de <strong>groote</strong> Bybelfche flguuren, die<br />

door den Heere van<strong>der</strong> Mark Itaan uitgegeven te<br />

worden , hebben vertoond.<br />

<strong>De</strong> Prince Radzivil die Egipten bereift,de Graffteden<br />

met opmerkinge bezigtigt heeft, en by de<br />

lyken


: bare<br />

\ <strong>groote</strong><br />

j Gelyk<br />

Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 191<br />

lyken kleene gevormde beeldekens ontdekt heeft,<br />

zeit van de zelve : Die beelden zyn van klei of pot-<br />

aarde, hemelsblaauw of roodagtig van kuieur ter<br />

van een vinger , de gedaante van een Kind met<br />

zwagtels omwonden, met lettermerken beftempelt.<br />

nu die Beeltjes zyn , zoo zyn ook de lichamen<br />

met linnedoeken omwonden,<br />

Kircherus noemt verfcheiden foort van dusdanige<br />

gebakerde poppen : de <strong>groote</strong> die on<strong>der</strong> de draaghuisgoden<br />

geteld worden , werden van de Egiptenaars<br />

Serapes genoemt. <strong>De</strong>ze (zegt hy) dat<br />

zon<strong>der</strong> zienlyke armen en beenen , handen of voeten<br />

, maar gans in windelen omwonden en bedekt<br />

waren , en men gelooft dat het de zelve waren<br />

welke de Hebreen Teraphim noemden ; hoedanige<br />

Rachel haar Va<strong>der</strong> Laban ontftal. Zie Gen: 31.<br />

Een klein<strong>der</strong> foort was'er welke de Priefters aan<br />

hun hals , en in hun gordels droegen \ en nog<br />

een byfoort ; welke d'Egiptenaren gewoon waren<br />

in de windfelen <strong>der</strong> Mumyen te naaijen. Sommige<br />

van die hadden een vrouwen aangezigt,ande-<br />

re hadden de gedaante van kin<strong>der</strong>en, dog 't hoofd al-<br />

tyd overkapt, gelyk wy ftraks vertoonen zullen , ge-<br />

volgt naar de printverbeelding die W.Goeree,in zyne<br />

Mofa'ife Hiftori <strong>der</strong> Hebr. Kerke 't II D. p. $$6.<br />

doet zien. En om hier van nog klaar<strong>der</strong> beduid<br />

te geven , zeit Byneus in het XX Hoofdft. van zyn<br />

gekruiften Chriflus , niet alleen , dat de doode lichamen<br />

<strong>der</strong> Egiptenaren en Hebreen van den hals tot<br />

de voeten toe met windelen omzwagtelt wierden<br />

, zoo dat de armen langs het lichaam on<strong>der</strong><br />

het zelve Jagen , maar hy doet ook een printverbeelding<br />

uit Chiffletius ( gevolgt naar een oud marmerftuk<br />

van Rome gebragt, daar P. P. Rubbens bezitter<br />

af was ) zien , verbeeldende een gebakert<br />

Kind»


I92<br />

SCHOUBURGH DER<br />

Kind. Waarvan wy het namaakfel, nevens een<br />

omzwagtelt Lyk- of Grafbeeltje in Plaat<br />

alhier vertoonen; om met een aan te duiden<br />

de twee<strong>der</strong>hande wyze van omzwagtelen hy d'Egiptenaren<br />

en Joden gebruikt. Dus ftelt ook de<br />

Griekfe Schryver Artemidorm een gelykheid<br />

tuflchen gebakerde Kin<strong>der</strong>en , en de lichamen van<br />

de dooden met windelen omwonden, wanneer hy<br />

zeit: Dat te dromen van kin<strong>der</strong>en in de luyeren<br />

gewonden aan een zieken betekend dat hy zal Jïer-<br />

ven , en geeft 'er deze reden van : om dat ook de<br />

Dooden in gefcheurde doeken gewonden worden gelyk<br />

,<br />

de kin<strong>der</strong>en enz. Overzulks hebben wy klaar<br />

genoeg aangeduid voor de leerbegeerige fchil<strong>der</strong>jeugt<br />

(om alle misflagen diesaangaande te vermeiden)<br />

dat de oude Egiptenaars en Hebreers hunne<br />

dooden in iywaat gelegt en omzwagtelt hebben<br />

wanneer zy die in 't graf leiden. <strong>De</strong> Grieken daar<br />

en tegen ïieten hun doode lyken door vuur verbranden<br />

: dog dit was zoo algemeen niet in ge-<br />

bruik,


Schilöërs ën Schil<strong>der</strong>essen. 193<br />

bruik , dat geen (talen tot het tegendeel zouden<br />

konnen aangetoont worden , waar by blykt , dac<br />

vele <strong>der</strong>zelve ook wierden ter aarde befteld. Ho-<br />

merus, wanneer hy zingt van Patroclus Lyk,gebruikt<br />

deze woorden: zy hebben hem bedekt metfyn lynwaat<br />

van den hoefde tot de voeten enz. Dog dit on<strong>der</strong>scheid<br />

is'er in op te fpeuren , dat'er van geene omzwagtelinge<br />

gemeld word. Dus is het doen <strong>der</strong><br />

zulken te berifpen die het waardige lichaam van den<br />

Heere Chriftus verbeelden op die wyze dat het naakt<br />

opeen laken , of, dat nog afger is, zon<strong>der</strong> het zelve<br />

behulp by de beenen en armen getorft in 't graf geleid<br />

word.<br />

Geen min<strong>der</strong> misflagen zyn'er begaan in de verbeeldingen<br />

van het kruis. d'Oude Konflfchil<strong>der</strong>S<br />

hebben hier in <strong>groote</strong>lyks gedoolt, en vele door<br />

hun voorgaan verleit , hebbende zig de minfte bemoeit<br />

om het ware gebruik na te fporen. Aangezien<br />

dan dat zulks te verbeelden nog dikwils den<br />

Konftfchil<strong>der</strong>s voorkomt, en wy door leesluftge-<br />

fpoort de waarheid daar van ontdekt hebben , willen<br />

wy onzen Konftgenoten die ook meededen.<br />

<strong>De</strong> kruifTen hebben gehad een regt opgaande<br />

hout en een dwarshout , daar het opftaande hout<br />

met den topuitftak , nevens een middelhout of uitftek<br />

waar op de Lei<strong>der</strong> zat , de beenen we<strong>der</strong>zyds<br />

afhangende , wanneer hy door handen en<br />

voeten met nagels aan het zelve vaft geklonken<br />

wierd. Dit beveiligt Irenaus , daar hy zeit :<br />

Het kruis heeft vyf einden , twee in de lengte , en<br />

twee in de breete en een in het midden , op welke dis<br />

met fpykers vajlgehegt word, ruft. En Tertullianus<br />

noemt die paal y welke in 't midden van het<br />

opftaande kruishout was, zeer nadrukkelyk Sedi-<br />

I. <strong>De</strong>el. N Ui


194<br />

SCHOUBURGH DER<br />

lis excejjwn. Dat is : <strong>De</strong>n ititjlek van de zitbank,<br />

En die middelfle uitftek of zicbank , was aan de<br />

kruifTen nootzakelyk; eerft op dat de lichamen<br />

niet flraks van de kruifTen vielen , welk zou ( gelyk<br />

Ant: Byneus wel aanmerkt) gefchied zyn binnen<br />

korten tyd t wanneer de leden beginnende te verrot-<br />

ten , en de wonden in de handen ver<strong>der</strong> open te jchearen<br />

, de zwaarheid van het lichaam geduurig na<br />

beneden zakkende , het zelve zou doen ter ne<strong>der</strong><br />

Jlorten ; tegen het oogwit en gebruik <strong>der</strong> Romeinen ,<br />

die de lichamen aan de kruijjen lieten hangen, tot<br />

dat zy door de vogelen gegeeten , of door de lucht ver-<br />

teerd wierden.<br />

Ten tweede diende deze uitftek , opdatdegene<br />

die gekruifigt zoude worden , aan het kruis mogte<br />

worden gehangen , wanneer 't zelve opgeregt<br />

ftond,en niet op d'aarde leggende eerft aangenagelt,<br />

en daar na met het zelve opgeregt; gelyk 't de<br />

Konftfchil<strong>der</strong>s van ouds af dus hebben verbeeld,<br />

verleid zynde door een verkeerd begryp welk zy<br />

van de kruifTen gehad hebben.<br />

Door nafporing heeft men ontdekt dat de kruifTen<br />

zoo hoog niet geweeft zyn , als men dezelve veeltyds<br />

verbeeld ziet , 't is zeker dat deze doling haren<br />

oorfpronk heeft genomen uit de eerfle verbeelding<br />

die an<strong>der</strong>en ( zon<strong>der</strong> nazoek ) flegts hebben ge-<br />

volgt. Gelyk men ook ziet dat de fchil<strong>der</strong>s<br />

hooge lad<strong>der</strong>s bedagt hebben , wanneer zy de afneminge<br />

Chriflus van 't kruis wilden verbeelden.<br />

Uit die zelve dwaling komt het ook dat Rubbens<br />

en an<strong>der</strong>en den krygsknegt die de zyde van Chriflus<br />

doorftakte paerd zittende verbeeld hebben; aangezien<br />

zy niet koften goed maken , dat een foldaat<br />

uit de Roomfche voetbende dit zou hebben<br />

kon*


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 195<br />

konnen verrigten met een lans , of korte worp-<br />

fpies. Eindelyk ten bewys dat de kruifTen niec<br />

hoog uit den gront gedaan hebben , heeft men maar<br />

agt te geven op 't geen Petronius^ en an<strong>der</strong>e daar<br />

omtrent hebben geboekt, namelyk, dat de gekruilïgden<br />

door krygsknegten bewaart wierden<br />

op datze niet van de kruifTen zouden worden genomen<br />

, niet alleen terwylze nog leefden , maar ook<br />

na hun dood. <strong>De</strong> Soldaat die de kruijfen bewaar-<br />

de (word'er gezegt) op dat niemant de lichamen<br />

daar van aftrekken zou om te begraven. EnbyPlutarchus<br />

in 't leven van Cleomenes, weinig dagen daar<br />

na hebben die genen die het gekruijle lichaam van<br />

Cleomenes bewaarden enz.<br />

'T is waar dat de Roomfche Stedehou<strong>der</strong>s zig<br />

in dit opzigt hebben gevoegt naar <strong>der</strong> Joden gewoonten<br />

, en toegeftaan , (verzogt zynde) dat de<br />

lichamen <strong>der</strong> gekruifïigden voor den on<strong>der</strong>gang <strong>der</strong><br />

zonne afgenomen en begraven wierden , in welk op-<br />

zigt Ulpianus zeit: dat de lichamen van degenen die<br />

ter dood veroordeeld worden , aan hun Vrienden niet<br />

geweigert worden ; ingevolge van het beleefde antwoord<br />

van Diocletiaan en Maximian: Obno-<br />

xios criminum dignofupplicio enz. dat is : wy verbie-<br />

den nist dat defchuldige behoorlyk gejtraft zynde begraven<br />

worden.<br />

Dog dit maakt niet dat de kruifTen niet altyd<br />

op dezelve wyzen als van ouds hebben geweeft.<br />

Daarenboven wanneer men agt geeft , dat de veroordeelden<br />

hun kruis moeiten dragen of torfchen<br />

naar de gerigtsplaats,gelyk dus van de Evangeliften<br />

in opzigt van de Heere Jefus is geboekt, zoo is<br />

klaar genoeg te befluiten dat de kruifTen van zulke<br />

hoogten en zwaarten niet zyn geweeft als vele<br />

Schil<strong>der</strong>s hebben verbeeld , maar zoo datze van<br />

N 2 eefl


I96 SCHOUBURGH DER<br />

een menfch konden voortgefleept of gedragen<br />

worden.<br />

Eindelyk befpeurtmen ook doorgaans een grove<br />

vergiiTinge in de wyze van het kruis te dragen<br />

alsmen ziet dat het kruis met deszelfs dwarshout,<br />

op en neer ftaande op den fchou<strong>der</strong> wordgetorft,<br />

daar blykt dat de misdadigen met de armen<br />

langs het d warshout uitgeftrekt, en de handen aan<br />

de einden van 't zelve vaft gebonden , het lange<br />

hout met hun rug of fchou<strong>der</strong>s on<strong>der</strong>fchorende<br />

droegen : even als de Patibuhwi, of Furca werd<br />

gedragen, waarvan Plautus zeit : DifpeJJis mambus<br />

patibalum cum habebis. Dat is : Als gy in uw<br />

uitgeftrektc handen , een * Patibulwn zult hebben :<br />

waar van wy de gedaante , als oök de wyze hoe<br />

de kruiden gedragen wierden , hebben vertoond<br />

in het meergemelde boek van den gekruijien Chrif-<br />

tus.<br />

Ookis'teenmisflag alsmen Chriftus, enSimon<br />

van Cyreenen te zamen het kruis dragende ,<br />

beeld ;<br />

ver-<br />

te meer als men ziet dat Chriftus het boven-<br />

fle en Simon het agterfle , of on<strong>der</strong>fte end van 't<br />

kruis torft , aangezien dat zulks niet kon dienen<br />

om dien lafl te verligten maar om den voorften<br />

drager daar door te bezwaren ; daar de toeleg van<br />

de Krygsknegten was om den Heere Chriftus , die<br />

het kruis dus veer door Jerufalem alleen getorft<br />

had, en door zwakheid, en door de zwaarte daar<br />

on<strong>der</strong> fcheen te bezwyken , daar in te verligten<br />

of daar van t' ontheffen. Dus zyn oulings Origenes,<br />

Athanafius, Auguftinus; en later Ciaudius<br />

Salmafius, Gerardus Johannis Voffius, en meer<br />

an<strong>der</strong>e<br />

* Dit was een regt hout met twee fchuins opgaande<br />

dwarshouten , als de Letter Y. dog het neergaande hout was<br />

langer.


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 197<br />

an<strong>der</strong>e van gedagten, gelyk zy ook uit de om-<br />

flandigheid , en reden hebben beweert dat Chrif-<br />

tus eeril, en Simon daar na alleen het kruis heeft<br />

gedragen ; 't geen ook duidelyk uit dentext blykbaar<br />

is; want by geen van de Evangeliflen word<br />

gezeit dat Simon dien lafb heeft helpen on<strong>der</strong>fchoren<br />

of dragen : maar wel nadrukkelyk by<br />

Lu kas : Datze het kruis op hem ( te weten Simon<br />

) leiden , dat hy het agter Jefus droeg. Waar<br />

om wy 't ook dus hebben verbeeld in de Bybelfche<br />

Tafereelen die eerfldaags flaan in 't ligt te komen<br />

door den Heere Hend. van<strong>der</strong> Mark Heere van de<br />

Leur.<br />

Iemand zal ligt zeggen : de Evangeliflen<br />

melden niet dat Chriflus op dusdanige wyze(alsik<br />

aangetoond heb uit Plautus) het kruis gedragen<br />

heeft. Dit zy zoo ; maar aangezien Chriftus na de<br />

gebruikelyke wys gekruifligt is, zoo is het ook<br />

bedenkelyk dat hy ook naar de gebruikelyke wyze<br />

het kruis getorft heeft. <strong>De</strong> Evangeliflen vermelden<br />

ook niet, dat boven de Moordenaars, die<br />

met Chriftus gekruifl werden , hunne befchuldiging<br />

gefchreven flond : ennogtans is dit een waarheid<br />

; die ontegenzeggelyk jp; om dat het dus de<br />

gewoonte was , en van velen is beweerd. Een duidelyke<br />

plaats uit den Griekfen Schryver Dio vertaald<br />

, bevefligt dit gezegde , waar in verhaald<br />

word dat de' Zoon van Cgepio een flaaf heeft laten<br />

kruifïigen, en daar by gezegt : met een opfchrift ,<br />

te kennen gevende de oorzaak waarom hy gedood<br />

wierd.<br />

Wil dan een Konflfchil<strong>der</strong> iemand ter flraffe gelek<br />

op zyn Tafereel verbeelden, hy doet een<br />

krygsknegt een bordeken met het opfchrift <strong>der</strong><br />

befchuldiginge voor uit dragen ,<br />

N 3<br />

op dat het van<br />

ie<strong>der</strong>


198<br />

SCHOUBURGH DER<br />

ie<strong>der</strong> gelezen en gezien worde, aangezien het düs<br />

in dien tyd ( zelf ontrent an<strong>der</strong>e wyze van doodflraffen)<br />

de gewoonte was. Dus leeftmen by<br />

Eufebius, dat de Martelaar Attalus eerft in de<br />

Schoüburgh on<strong>der</strong> al het volk rondgeleid , en een<br />

bordeken voor hem gedragen wierd , waar op in<br />

het Latyn gefchreven was : <strong>De</strong>ze is Attalus de<br />

Cbriften.<br />

Daar en boven werd de befchuldiging<br />

fomwylen door den Tyteldrager voor het volk uitgeroepen.<br />

Eer wy onze tuflehenrede eindigen moeten<br />

wy nog iets tot on<strong>der</strong>rigt, hier voegelyker als el<strong>der</strong>s,<br />

omtrent de Grafteikenen <strong>der</strong> oud"tydze vol»<br />

keren melden.<br />

<strong>De</strong> on<strong>der</strong>zoekers <strong>der</strong> oudheid beweeren (zeit<br />

Kom. van Alkemade in zyn berigt ontrent de Lyk~<br />

begravenijfen <strong>der</strong> oude volken) dat d'eerfte Tombe<br />

of Grafteeken geweeft is die van Rachel , daarvan<br />

wy in 't 35 Hoofdft. van 't Boek <strong>der</strong> Schepp. leezen :<br />

Jakob rigte een gedenkteken op boven haar Graf.<br />

Dit gedenkteken is geweeft volgens de getuige-<br />

een verheven pyramide of graf-<br />

ruftende met ^en voetftut op twaalffteenen<br />

nis van Bochart ,<br />

naait ,<br />

naar 't getal van Ifraëls Zoonen. W. Goereedoet<br />

ons twee byzon<strong>der</strong>e affchetfingen daar van zien in<br />

het I. <strong>De</strong>el van zyn Mofaize Oudheden ; dog ik <strong>der</strong>f<br />

die mynen Konftgenoten niet voor egte afbeeldingen<br />

aanpryzen ; alzoo min als depenningbeel-<br />

den van Gideon , Jephta, Barak, <strong>De</strong>bora, Hagar<br />

Ifmaël, Judas den verra<strong>der</strong> enz, in de Waereld en<br />

Kerkhiftoricn.<br />

<strong>De</strong> oude Hebreen tot op den tyd van Chriftus<br />

en nog lang daar na maakten hunne Graffteden<br />

buiten de Steden in ileenagtjge gronden, en fteen-<br />

jotfeij


SCHILDERS EN SCHILDERESSEN. I99<br />

rotfen, waar van Alkemade deze rede geeft:Dan,<br />

nademaal het menfchelyk vernuft nog geen doodva-<br />

ten , of kijlen had uitgevonden , zoo waren de lyken<br />

on<strong>der</strong>worpen om van het gedierte , in de aarde leven-<br />

de , en voor al van de wormen gefchonden en ver-<br />

teert te worden. Om welk voor te komen heb-<br />

benze in plaats van de zelve on<strong>der</strong> de aarde te ver-<br />

bergen, uitgevonden zekere uitgeholde plaatfen in<br />

Bergen en Steenrotfen , alwaar de lyken het geworm-<br />

te min<strong>der</strong> on<strong>der</strong>worpen zyn. En om de lichamen te<br />

meer voor het be<strong>der</strong>f te verzekeren, hebbenze daar<br />

en boven uitgevonden en gebruikt fterkntikende krui-<br />

den fpeceryen en olyen &c. Zie zyn Boek van 't<br />

,<br />

't geen my<br />

Ceremonieel <strong>der</strong> BegraveniJJcn p. 33.<br />

doet befluken dat <strong>der</strong> Joden Graffteden weinig uiterlyke<br />

verfieringen gehad hebben. Alleen word<br />

getuigt van de Joden in later tyd , als ook van<br />

d'eeEile Chriftenen , dat zy de welfzeis , en wanden<br />

<strong>der</strong> ingangen tot den Grafkel<strong>der</strong> of Graffteden ,<br />

met beeltenijjen , en zinnebeelden van d' flerffelykheid<br />

deden befchil<strong>der</strong>en : wel te verftaan, door bloemen,<br />

loof en <strong>der</strong>gelyk verbeeld; want de Joden vermogten<br />

niet eenig afbeeldzel van levendige fchepzelen<br />

af te malen.<br />

<strong>De</strong> graven van min vermogenden werden jaarlyks<br />

fchoon gemaakt, en de ingang en 't wulfzel<br />

gewit met kalk, gelyk by ons de muuren in de<br />

huizen, waarom zy de zelve noemden Sepulchra<br />

gefchil<strong>der</strong>de Graven. <strong>De</strong>ze Grafplaat-<br />

dealbata ,<br />

t<br />

fen waren gemeenlyk overwelft, zes ellen diep,<br />

en vier ellen breed , en daar in agt of meer.uitgehakte<br />

holten of GHlekens , om de dooden in te<br />

leggen , welke on<strong>der</strong>fcheide holten met een fteen<br />

gefloten werden. <strong>De</strong>n Grafkel<strong>der</strong> ofverwelfde fpelonk<br />

noemden de Hebreen Magnara, de byzon-<br />

N 4<br />

<strong>der</strong>e


20O SCHOUBURGH DER<br />

<strong>der</strong>e Graven Cucim , en den fteen , die de mond vm<br />

het Graf fluit Golel, Wentelfleen.<br />

Ook hadden de Joden voor gewoonten dat zy<br />

boven hunne Grafïteden , dus of <strong>der</strong>gelyk dede<br />

fchryven : Dat de ziele ga in den Hofvan Eden^men.<br />

Of in het bundelke <strong>der</strong> levendigen. Sela.<br />

<strong>De</strong>ze gewoonten is oud en al by de Trojanen in<br />

gebruik geweeil als uit het zeggen van Homerus<br />

dat uwe<br />

Op blykt, 't geen dus vertaald word :<br />

broe<strong>der</strong>s en medegezellen u befte] len ten grave,<br />

en met een graffchrift vereeren : dewyl dit<br />

het loon is <strong>der</strong> ftervenden.<br />

Dit is overgegaan tot de Chriflenen in alle landen<br />

en koninkryken en blyft nog in gebruik , inzon<strong>der</strong>heid<br />

ontrent mannen die om hunne dappere bedryven<br />

zulks hebben verdient. On<strong>der</strong> alle aan de<br />

geletterde waereld voldoende Graffchriften (zeit<br />

Alkemadè) munt om zyn kortheid en allerkragtigfte<br />

uitdrukfels, boven an<strong>der</strong>e uit, dat van den<br />

Rotterdamfchen Zeeheld Egbert Meesze Korten<br />

naar, die voor 't Va<strong>der</strong>land vegtende, op 't bedde<br />

van eer geftorven is , flaande op zyn Tombe<br />

enz. Dit fchreef den <strong>groote</strong> Hifloriefchryver en<br />

Dichter Gerard Brand aldus luidende :<br />

<strong>De</strong> Held <strong>der</strong> Maas , verminkt aan oog en regterband,<br />

En egter '$ oog van 't Roer , de vaift van 't Va<strong>der</strong>land ',<br />

<strong>De</strong> <strong>groote</strong> Kortenaar, de fchrik van 's Vyands<br />

Vlooten ,<br />

D'ontfluiter van de Zont ,<br />

legt in dit Grafbejlooten.<br />

Inzon<strong>der</strong>heid gefchied dit(ajs ik gezegt heb)aan die<br />

om hun dappere bedryven zulks hebben verdient,<br />

en voor menfchen daar iet zeldfaam van gezegt<br />

kan worden 4 als by voorbeeld dat een man drie<br />

Een-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 201<br />

Eeuwen gezien heeft, gelyk zulks John Bailes<br />

gebeurt is, op wiens Graf ik te Northampton in<br />

Engeland dus vond gefchreven:<br />

Hen un<strong>der</strong> lyetb JOHN BAILES, Bom<br />

in this towne ; He ivas above 126 years<br />

OH , and had bis hearing , andjight , and<br />

- memory to the lajt. He Iroed in<br />

ui Centurys, and was Buried the<br />

xiv of April 1706.<br />

Dat is:<br />

Hier on<strong>der</strong> leid Johan Bailes geboren in dit Dorp;<br />

hy was boven de 1 2 6 jaren oud , heeft drie Eeuwen<br />

beleeft, en had zyn gezigt gehoor en geheugen<br />

tot het laatfle van zyn leven. Hy werd begraven<br />

den 14 van Grasmaand 1706,<br />

<strong>De</strong> Grieken waren zoo overpragtig in 't bouwen<br />

van hun Graffteden en Tomben , dat de Richters<br />

van Athenen daar een wet tegens maakten. <strong>De</strong><br />

Romeinen bouwden elk naar zynenftaat een Tombe,<br />

van welke Georgius Fahricius de menigvuldige<br />

cieraden befchryft. Ook plagten de Grieken hunne<br />

graven te vercieren met de kenteekenen van des<br />

overledensKonft enoefFening: als blyktaan'tgraf<br />

van den vermaarden Archimedes verciert met een<br />

Spheer en Cylin<strong>der</strong> volgens de getuigenis van Ci-<br />

cero. By Homerus bid Elpenor aan UlyfTes , dat<br />

hy zyn graf vereere met een fcheepsriem. En<br />

Virgilius zingt van de lykpragt van den Trompetter<br />

Mifenus:<br />

&c*<br />

N5 Dat<br />

£t pius Mneas ingenti mok fepukrum Imponit ,


202 SCHOUBURGH DER<br />

Dat door Vondel dus vertaald is :<br />

Maar dees Godvrugte Vorfi Eneas bouwde voort<br />

<strong>De</strong>n man een heerlyk graf, hangt 's mans Trompet<br />

en Wapen<br />

En Gordel aan den berg.<br />

Dus kan een weetluflige vele oudtydfche gebruiken<br />

opfpeuren, welke de Hiftorifche verbeeldingen<br />

groot cieraat byzetten. Maar fchynen<br />

dusdanige voorwerpen een wakker Konftfchil<strong>der</strong><br />

wat te gering om 'er agt op te geven : wel aan, dat hy<br />

verbeelde de berugte Koningin Artemifia in 't<br />

midden van hare pragtig uitgeftreeken Hofftoet,<br />

in weduwe gewaad, met een goude kelk, of<br />

fchaal in hare hand , gereed om de gemengde Lykas<br />

van Maufolus (een zeldfaarn voorbeeld van<br />

vrouweliefde) in te drinken; om zelf een Tombe<br />

te verftrekken tot haar mans gedagtenis : envertoone<br />

in 't verfchiet de overpragtige Graffteê,<br />

gefchat voor een van 's Waerelds won<strong>der</strong>en , Maufoleum<br />

genoemt, en fpeur de Bouwgeftalt na van<br />

dat grooc gevaart uit d'oudfle fchryvers. Ofvertoone<br />

de begravenis van een Egiptifchen Koning,en<br />

depragtige uitvaart naarzyn Graf, verzeld meteen<br />

<strong>groote</strong> Lykftatie , Fluit- en Ratelfpel, en menigte<br />

van Fakkelligten , terwyl de Priefters op het aankomen<br />

vaft reukwerk en gebeden offeren aan de Zon,<br />

op den kruin * van zyne hemelhoog opgemetfelde<br />

pyramide , in de valeijen van Memfis.<br />

Om-<br />

* Aangezien dat reizigers van fommige pyramiden of<br />

grafnaalden een trapswyz.cn opgang van buiten hebben ontdekt<br />

, en op den kruin een breede oppervlakte , is de ge-<br />

leer-


Schil<strong>der</strong>s en Schil<strong>der</strong>essen. 203<br />

Omtrent de vertooningen <strong>der</strong> Bybelfche Hiftorien<br />

behoorde een Konftfchil<strong>der</strong> zig min, als om-<br />

trent de Heideniche te vergiffen ; aangezien dat<br />

zy doorgaans maar eenen fchryver daar in hebben<br />

te volgen , daar en tegen heeft men tot de Heidenfche<br />

Hillorien en tydgevallen fomwylen ver-<br />

icheide fchryvers welke een en dezelve gebeurte-<br />

niffen verfchillig geboekt hebben , waar ontrent<br />

de geloof baarde dienen gevolgt te worden om 't<br />

minft te doolem Maar wel meefl zal een Konftfchil<strong>der</strong><br />

het fpoor <strong>der</strong> waarheid misloopen , wanneer<br />

hy de Dichters daar ontrent navolgt; aangezien<br />

dat die de vryheid nemen van doorgaans de<br />

zaken te fchikk