Poenae sunt servanda - DSpace at Open Universiteit

In navolging van de Code Civil kende het Burgerlijk Wetboek van 1838 slechts drie bepalingen van
arbeidsrechtelijke aard. 21 Het ging daarbij om de artikelen 1637 t/m 1639 BW, ten aanzien van de huur van
dienstboden en werklieden. In 1875 werd door Abraham Kuyper de vraag gesteld: ‘Is het een eisch van regt dat er
[…] een wetboek van den arbeid kome?’ 22 Kuyper stelde zich een dertigtal titels voor. 23 Zijn betoog dat een
wettelijke regeling inderdaad vereist werd, kreeg evenwel geen warm onthaal. De Minister van Justitie, Van Lynden
van Sandenburg, achtte het voorstel weinig vruchtbaar. Schertsend vergeleek hij het met ‘een stokje, dat in zich
zelven dood is, op geen wortel rust en tot geene groeikracht kan geraken met welk levend water ook besproeid.’ 24
De werkstakingen in de veenkoloniën deden het tij echter keren. Naar aanleiding van de aanhoudende klachten
van veenarbeiders begin 1888, volgde de interpellatie door het lid Domela Nieuwenhuis.
‘Ziedaar eene beschrijving van het lot van deze onze medeburgers. […]
De veenbazen betalen dikwijls het loon niet uit in geld, maar doen dit op afrekening, zoodat in sommige
plaatsen de arbeiders zelfs centen moeten vragen voor geld in het kerkezakje.’ 25
Domela Nieuwenhuis beschreef de werkstakingen als het natuurlijke gevolg van de wantoestanden die gaande waren
in de veenkoloniën, zoals die van onderbetaling, niet-tijdige betaling, toepassing van het Truck-systeem 26 en
gedwongen winkelnering. 27 Hij drong daarom aan op een wetsontwerp waarin bepaald zou worden dat het loon in
algemeen gangbare munt moest worden voldaan, met daarnaast een verbod op gedwongen winkelnering. 28 Van de
hand van Domela Nieuwenhuis volgde hiertoe een wetsvoorstel, 29 dat echter nimmer tot openbare beraadslaging is
gekomen, 30 omdat de regering eveneens met een voorstel kwam ‘tot waarborging van de vrije beschikking door
werklieden over hun verdiend loon.’ 31 Onder het aantreden van het liberale Kabinet-Van Tienhoven (1891-1894)
bleek echter ook dit ontwerp een voortijdig einde beschoren. 32
Tijdens de Arbeidsenquête, gehouden door de Staatscommissie van Arbeidsenquête in 1890, werd reeds bevestigd
dat de werkstakingen het gevolg waren van loongerelateerde problemen. 33 Deze werden onderverdeeld in vier
categorieën van misbruiken: (1) uitbetaling van loon in andere vorm dan Nederlands geld, (2) ongeregelde
uitbetaling, (3) verkoop op krediet en (4) dwang om in bepaalde winkels te kopen. 34 In 1891 werd daarop H.L.
Drucker, de Leidse hoogleraar Romeins recht, opgedragen een ontwerp voor de regeling van de
arbeidsovereenkomst in het Burgerlijk Wetboek op te stellen. In de visie van Drucker kende alleen het Wetboek van
Koophandel behoorlijke arbeidsrechtelijke bepalingen, omtrent ‘het huren van scheepsofficieren en
21
Asser/ Heerma van Voss 2008 (7-V), p. 2; Schaepman 1887, p. 10 e.v.
22
Handelingen II, 1874/75, nr. 344, p. 4.
23
Kuyper 1907, p. 380.
24
Handelingen II, 1874/75, nr. 361, p. 9.
25
Handelingen II, 1888, nr. 6, p. 2-3.
26
Het Truck-systeem is het systeem waarbij de arbeiders in waren, in plaats van in geld worden uitbetaald.
27
Gedwongen winkelnering is de verplichting om aankopen bij een bepaalde leverancier te doen, die veelal (in)direct gelieerd is aan de
werkgever (het verplicht zijn te kopen in de winkel van de baas).
28
Handelingen II, 1888, nr. 6, p. 1.
29
Bijlagen Kamerstukken II, 1888, 33, nr. 4.
30
Schoute 1892, p. 66.
31
Kamerstukken II, 1888/89, 110, nr. 2, p. 1-2.
32
Bijlagen Kamerstukken II, 1890/91, 17, 13 en 100, p. 1.
33
Veegens 1893, p. 101-104 ;Van Boetzelaer 1902, p. 41.
34
Kamerstukken II, 1888/89, 110, nr. 3, p. 2.
13