Poenae sunt servanda - DSpace at Open Universiteit

op schrift gesteld. Het is te vinden in de vroegste Amsterdamse Keurboeken als ‘die Ordonnantie van ‘t Schip-
Recht’. 266
Eind 15 e eeuw werden verschillende zeerechten op het Zweedse eiland Gotland te Wisby (het huidige Visby)
bijeengebracht. 267 Onder deze Wisbysche zeerechten treffen we ondermeer het Amsterdamse gewoonterecht aan, dat
werd ingeleid met de woorden: ‘Dit is die Ordinancie die de Scipheers ende die Coeplude met malkander begheren
van Sciprecht’. 268 Het Wisbysche Zeerecht bestaat feitelijk uit bepalingen van Wibsy (art. 1-12), van de Vlaamse
stad Damme (art. 13-36) en van Amsterdam (art. 37-70). 269 In tegenstelling tot de Amsterdamse Keuren werd het
Wisbysche Zeerecht veelvuldig gedrukt en in omloop gebracht, en spoedig verwierf het daardoor grote navolging. In
gedrukte vorm – en als ‘Wisbysch zeerecht’ – keerde het in 1532 terug naar Holland, en verdrong daar uiteindelijk
de toepassing van het geschreven en ongeschreven gewoonterecht. 270 Als gevolg daarvan ontstond zelfs de
hardnekkige misvatting dat het Wisbysche zeerecht vreemd, gerecipieerd recht was. 271
Het Zeerecht van de Vlaamse stad Damme (De Vonnissen van Damme) blijkt eind 12 e eeuw te zijn overgeleverd
vanuit het zeerecht van het Franse eiland Oléron (Jugemens d’Oleron). De reden daarvoor moet gezocht worden in
de intensieve wijnhandel op Bordeaux en La Rochelle. 272 Dit zeerecht van Oléron is oorspronkelijk afkomstig van
het Middellandse Zeegebied, en is via de ‘Consolato del Mare’ van het Koninkrijk Aragon, terug te voeren op de
Romeinse ‘Lex Rhodia de Iactu’. Te Oléron werd het ingesteld door Eleonore, Hertogin van Aquitanië, kort nadat
zij de kwaliteit van deze wetgeving had ontdekt tijdens de Tweede Kruistocht (1145-1149). 273
De wijnhandel van Damme en Sluis op Bordeaux en La Rochelle, zorgde ervoor dat men te Damme kennis kreeg
van het Oléronse Zeerecht. Het zal daarbij zeker van invloed zijn geweest dat op de in Damme gevestigde Franse
wijnhandelaren, het eigen, Oléronse Zeerecht, werd toegepast. 274 Door handelsbetrekkingen verspreidde het
Oléronse Zeerecht zich uiteindelijk via Sluis en Damme, 275 tot Middelburg, Westkapelle en Amsterdam. 276
Zoals gezegd is de Amsterdamse ‘Ordonnantie van ‘t Schip-Recht’ 277 ontstaan vanuit het gewoonterecht, hoewel
ook invloeden van het Oléronse Zeerecht zijn waar te nemen. 278 Dit gewoonterecht van de zeevaart werd tegen het
einde van de 14 e eeuw verzameld en werd reeds voor de 15 e eeuw in het stadsregister opgenomen. 279 Vanwege de
florerende scheepvaart werden te Amsterdam al vroeg bepalingen op schrift gesteld, ‘tot voorkoming of afdoening
der geschillen, die tusschen Koopluiden en Zeevarenden, geduuriglyk ontstonden.’ 280 Deze geschillen werden
266 Van Leeuwen 1658, p. 140.
267 De eerste druk in Nedersaksische of Platduitse taal is uit 1505 te Kopenhagen (zie: Biben 1828, p. 236).
268 Biben 1828, p. 478.
269 Le Clercq 1757, p. 159 e.v. ; Biben 1828, p. 237.
270 Op 12 januari 1570 verklaarden de Wethouders aan het Hof van Holland: ‘Wort ook inder voorſz. Stede gehouen Seevaerdig recht, in ſaken
der Seilinge ende Seevaerdige neringe beroerende: waer inne gebefigt worden de Coſtumen vande Water-regten; eensdeels bij Ordonnantie vande
Majeſteit, ende eenſdeels na den Waterregte van Wisbui, in gewoonte ende obſervantie weſende.’ ; Verwer 1711, p. 38 ; Vgl. Biben 1828, p. 238-
239 ; Holtius 1851, p. 222.
271 Biben 1828, p. 238-239 ; Holtius 1851, p. 221-227 ; Verwer 1711, p. 31.
272 Biben 1828, p. 242.
273 Biben 1828, p. 249 ; Anders: Le Clercq 1757, p. 107, die de invoering op Oleron toeschrijft aan haar zoon, Richard I, Koning van Engeland.
274 Biben 1828, p. 251-252.
275 In Sluis en Damme kwam de scheepvaart in vergelijking met Holland een eeuw eerder tot bloei, zie: Verwer 1711, p. 32-33.
276 Biben 1828, p. 261.
277 Privilegeboek fol. 31.
278 Biben 1828, p. 482.
279 Biben 1828, p. 496 ; Olivier 1839, 167.
280 Wagenaar 1767, p. 453.
47