Stervensscenario's - Zorgprogramma Oncologie
Stervensscenario's - Zorgprogramma Oncologie
Stervensscenario's - Zorgprogramma Oncologie
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
De laatste levensfase:<br />
over stervensscenario’s…<br />
stervensscenario<br />
Iridium, 16 maart 2011.<br />
Dr. Gert Huysmans
Oorzaak overlijden<br />
Dementie,<br />
frailty<br />
Acuut<br />
Kanker<br />
Orgaanfalen<br />
- de laatste levensfase - 2
F<br />
U<br />
N<br />
C<br />
T<br />
I<br />
E<br />
TIJD<br />
kanker<br />
OVERLIJDEN<br />
- de laatste levensfase - 3
Stervensfase<br />
aangebroken?<br />
aangebroken<br />
Beperkte voedsel- voedsel en vochtinname<br />
Onmogelijkheid inname orale medicatie<br />
Uitgesproken verzwakking<br />
– Bedgebonden<br />
– Bij elke zorg assistentie nodig<br />
Somnolentie of verminderd bewustzijn<br />
– Desoriëntatie<br />
Desori ntatie<br />
– Concentratiemoeilijkheden<br />
– Onmogelijkheid om nog mee te werken bij zorg<br />
Ingevallen aangezicht, spitse neus<br />
- de laatste levensfase - 4
Over stervensscenario’s<br />
stervensscenario<br />
Sommige rustig en waardig verloop<br />
Vereisen slechts minimale medische<br />
interventie<br />
Andere vereisen grote interventie om<br />
aanvaardbaar te zijn<br />
Soms voorspelbaar,<br />
voorspelbaar,<br />
soms niet<br />
Ene scenario kan overgaan in andere<br />
Belang van anticipatie en zorgplan<br />
- de laatste levensfase - 5
Dyspnoe en verstikking<br />
Frequent<br />
Meest voorkomend bij bronchusCa<br />
In principe bij elke kwaadaardige<br />
tumor mogelijk, mogelijk,<br />
door obstructie, obstructie,<br />
maar<br />
ook door anemie, anemie,<br />
verzwakking,<br />
verzwakking,<br />
toegenomen energiebehoefte<br />
‘Stikken Stikken’ als beangstigend perspectief<br />
- de laatste levensfase - 6
Dyspnoe en verstikking<br />
Symptomatisch te behandelen met<br />
corticoïden cortico den, , morfine, morfine,<br />
anxiolytica, anxiolytica,<br />
aërosols rosols<br />
Vaak pneumonie als verwikkeling en<br />
doodsoorzaak<br />
Vaak verloopt sterven rustig<br />
Zelden: Zelden:<br />
fulminant verloop – verstikking<br />
– Acute bloeding trachea of mediastinum<br />
– Langzame tracheacompressie<br />
- de laatste levensfase - 7
Dyspnoe en verstikking<br />
Bestraling of stenting is soms optie<br />
Bij ernstige dreiging op verstikking<br />
– Veilige omgeving creëren cre ren<br />
– Stoppen potentiëel potenti el levensverlengende<br />
behandelingen<br />
– Snelle toediening van diazepam (bv ( bv. .<br />
Rectaal), Rectaal),<br />
morfine, morfine,<br />
midazolam:<br />
midazolam:<br />
doel is<br />
patiënt pati nt bewusteloos te maken<br />
- de laatste levensfase - 8
Gastro-intestinale<br />
Gastro intestinale<br />
obstructie<br />
Geldt onterecht als ‘verschrikkelijk<br />
verschrikkelijk’<br />
scenario door relatieve onbekendheid<br />
van correcte behandeling<br />
Complicatie van maag-darmtumoren<br />
maag darmtumoren, ,<br />
maar ook frekwent bij ovarium- ovarium en<br />
mammaCa<br />
Vroegtijdig soms te behandelen met<br />
derivatie of stoma bij gastro-<br />
intestinale tumoren<br />
- de laatste levensfase - 9
Gastro-intestinale<br />
Gastro intestinale<br />
obstructie<br />
Bij ovariumCa vaak op meerdere<br />
plaatsen tegelijk<br />
Heelkunde slechts zinvol bij<br />
levensverwachting van ten minste 6<br />
tot 12 weken<br />
Medicamenteuze behandeling met<br />
morfine, morfine,<br />
haloperidol,<br />
butylhyoscinebromide,<br />
butylhyoscinebromide,<br />
eventueel<br />
corticoïden cortico den, , ocreotide<br />
- de laatste levensfase - 10
Gastro-intestinale<br />
Gastro intestinale<br />
obstructie<br />
Patiënten Pati nten leven nog enkele dagen of<br />
weken<br />
Kunnen meestal nog wat drinken, drinken,<br />
eten<br />
Doel behandeling:<br />
behandeling:<br />
braakfrequentie<br />
verminderen tot max. 1 à 2x per dag<br />
Belangrijke complicatie:<br />
complicatie:<br />
fecaal braken<br />
Uiteindelijk sterft patiënt pati nt door auto-<br />
intoxicatie, intoxicatie,<br />
vaak erg rustig<br />
- de laatste levensfase - 11
Uitdroging,<br />
Uitdroging,<br />
cachexie, cachexie,<br />
anorexie<br />
Meestal veroorzaakt door complexe<br />
stofwisselingsproblematiek<br />
Gevolgen: Gevolgen:<br />
vermindering van smaak, smaak,<br />
toenemende vermoeidheid,<br />
vermoeidheid,<br />
verminderde mobiliteit<br />
Vaak langdurige aftakeling, aftakeling,<br />
psychisch<br />
vaak erg belastend voor patiënt pati nt en<br />
familie<br />
Door verzwakking:<br />
verzwakking:<br />
infecties en sepsis<br />
- de laatste levensfase - 12
Uitdroging,<br />
Uitdroging,<br />
cachexie, cachexie,<br />
anorexie<br />
Zelden zinvol: zinvol:<br />
parenterale<br />
voeding/PEG<br />
voeding/PEG-sonde<br />
sonde<br />
Vaak veroorzaakt toevoegen van extra<br />
calorieën calorie dyscomfort<br />
– Zoutoverbelasting<br />
– Dyspnoe<br />
– Oedemen<br />
– Misselijkheid en braken<br />
– Diarree<br />
- de laatste levensfase - 13
Uitdroging,<br />
Uitdroging,<br />
cachexie, cachexie,<br />
anorexie<br />
Toediening van vocht meestal niet<br />
zinvol<br />
– Toename oedemen<br />
– Toename dyspnoe en hoesten door<br />
slijmproductie<br />
– Toename urineproductie<br />
– Toename hersenoedeem<br />
– Toename maagsapproductie<br />
- de laatste levensfase - 14
Uitdroging,<br />
Uitdroging,<br />
cachexie, cachexie,<br />
anorexie<br />
Corticosteroïden<br />
Corticostero den verhogen tijdelijk<br />
subjectief welbevinden,<br />
welbevinden,<br />
maar<br />
verhogen catabool effect<br />
Amfetamines bestrijden soms<br />
vermoeidheid<br />
In geriatrische setting komt soms<br />
weigeren van eten en drinken voor als<br />
uiting van levensmoeheid/stervenswil<br />
levensmoeheid stervenswil<br />
- de laatste levensfase - 15
Infectie<br />
Door: verzwakking immuunssysteem<br />
en functieverlies organen<br />
Vaak niet behandeld omdat patiënt pati nt<br />
terminaal is<br />
Gevolg: Gevolg:<br />
ongebreidelde groei van<br />
bacterieën, bacterie , ontstaan van toxines, toxines,<br />
sepsis, hypotensie en eventueel<br />
overlijden<br />
Complicaties:<br />
Complicaties:<br />
koorts, koorts,<br />
rillingen, rillingen,<br />
delirium,<br />
- de laatste levensfase - 16<br />
epilepsie…<br />
epilepsie
Infectie<br />
Vaak symptomatisch goed te<br />
bestrijden<br />
Nuttig sommige infecties tot einde toe<br />
te bestrijden, bestrijden,<br />
omwille van pijn of<br />
ander ongemak (bv bv. . stomatitis door<br />
candidose, candidose,<br />
pneumonie…)<br />
pneumonie<br />
- de laatste levensfase - 17
Infectie<br />
In het algemeen verlopen infecties bij<br />
stervenden, stervenden,<br />
door afwezigheid van<br />
heftige immuunreacties,<br />
immuunreacties,<br />
vrij insidueus<br />
- de laatste levensfase - 18
Lever- Lever en<br />
nierinsufficiëntie<br />
nierinsuffici ntie<br />
In het algemeen milde scenario’s scenario<br />
Leiden tot coma<br />
Leverinsufficiënte<br />
Leverinsuffici nte door levermeta’s levermeta of<br />
obstructie van galwegen<br />
Coma duurt meestal kort<br />
Vaak jeuk als vervelend symptoom<br />
- de laatste levensfase - 19
Lever- Lever en<br />
nierinsufficiëntie<br />
nierinsuffici ntie<br />
Nierinsufficiëntie<br />
Nierinsuffici ntie meestal door<br />
langzame uitdroging<br />
Dialyseren wordt slechts zelden<br />
overwogen<br />
Soms obstructie van ureters en<br />
hierdoor postrenale insufficiëntie<br />
insuffici ntie<br />
- de laatste levensfase - 20
Lever- Lever en<br />
nierinsufficiëntie<br />
nierinsuffici ntie<br />
Zelden hierdoor langdurige<br />
misselijkheid en braken, braken,<br />
neuromusculaire irritabiliteit<br />
Uiteindelijk coma<br />
Morfine kan toxischer zijn dan normaal<br />
- de laatste levensfase - 21
Dood door pijn<br />
Aandoening van vitale organen, organen,<br />
hierdoor pijn als symptoom van<br />
naderende dood<br />
Ernstigste stervenscenario in het kader<br />
van onderbehandeling van pijn en<br />
overlijden door verwaarlozing,<br />
verwaarlozing,<br />
anorexie, anorexie,<br />
decubitus of slecht<br />
behandelde obstipatie<br />
- de laatste levensfase - 22
Cardiale dood<br />
Meestal snelle dood, dood,<br />
soms gewenst in<br />
palliatieve situatie<br />
Soms daarom wenselijk aan het einde<br />
van het leven cardiale medicatie te<br />
stoppen<br />
Myocardinfarct verloopt vaak erg mild<br />
bij anemische en cachectische<br />
patiënten pati nten<br />
Pijn is gemakkelijk te behandelen met<br />
morfine<br />
- de laatste levensfase - 23
Dood door cerebrale<br />
metastasen of tumor<br />
Natuurlijke verloop vaak erg belastend<br />
voor patiënt pati nt en familie<br />
Natuurlijk verloop: verloop<br />
– Ernstige hoofdpijn<br />
– Epileptische aanvallen<br />
– Braken<br />
– Neurologische uitvalsverschijnselen<br />
– Karakter-veranderingen<br />
Karakter veranderingen<br />
- de laatste levensfase - 24
Dood door cerebrale<br />
metastasen<br />
Meest doeltreffend:<br />
doeltreffend:<br />
radiotherapie<br />
(vroeg vroeg)<br />
Indien te laat: laat:<br />
alleen schade<br />
Alternatief: Alternatief:<br />
cortico<br />
Bij beiden: beiden:<br />
na verloop van tijd<br />
deterioratie<br />
- de laatste levensfase - 25
Dood door cerebrale<br />
metastasen<br />
- Pijn bestrijden met morfine (voldoende voldoende<br />
optitreren, optitreren,<br />
anders soms slechter) slechter)<br />
en<br />
sedativa<br />
Soms geeft stoppen vochttoediening<br />
tijdelijke verbetering<br />
- de laatste levensfase - 26
Dood door cerebrale<br />
metastasen<br />
Stoppen cortico bij deterioratie<br />
toestand vermoedelijk weinig of geen<br />
effect op levensverwachting<br />
- de laatste levensfase - 27
Bloeding<br />
Veel tumoren bloeden en soms leidt<br />
bloeding tot snel en pijnloos overlijden<br />
door anemie<br />
Soms hierdoor angina pectoris<br />
Soms indicatie transfusie<br />
Soms snelle sedatie nodig om angst te<br />
bestrijden<br />
Aandacht voor naasten!<br />
naasten<br />
- de laatste levensfase - 28
Frequente problemen in<br />
stervensfase<br />
Door verzwakking is elk symptoom<br />
moeilijk om dragen<br />
Terminale onrust/delirium<br />
Terminaal reutelen<br />
– Positioneren<br />
– Bv. Bv.<br />
Buscopan° Buscopan start 6 amp s.c./24 u of 2<br />
amp s.c. om de 2 uur, max. 20 amp/24 amp/24<br />
u<br />
- de laatste levensfase - 29
Communicatie<br />
Ervaring met ‘sterven sterven’<br />
Sterven is niet altijd mooi<br />
Sterven duurt soms lang<br />
Sterven duurt soms te lang<br />
- de laatste levensfase - 30
Te communiceren met<br />
naasten<br />
Gradueel coma<br />
Terminale onrust<br />
Terminaal reutelen<br />
Terminale ademhaling<br />
Coping en organisatie van naasten<br />
- de laatste levensfase - 31
Doel<br />
Comfort van patiënt pati nt op fysiek,<br />
psychisch en spiritueel vlak<br />
Zo mogelijk vredig en waardig<br />
levenseinde<br />
Door zorg voor patiënt pati nt en naasten<br />
herinnering aan sterven zo positief<br />
mogelijk maken en verwerking ervan<br />
vergemakkelijken<br />
- de laatste levensfase - 32
- de laatste levensfase - 33
Change language