Meertaligheid in de Gouden Eeuw - KNAW

Meertaligheid in de Gouden Eeuw
zich nog en kreeg allerlei afgeleide, vaak versimpelde gebruiksvormen, zoals
het Kerklatijn, het scholastiek Latijn of het potjeslatijn van de medische beroepssector.
35 Maar die ontwikkeling lag toch ingebed in de vaste vormen die
het Latijn in de Oudheid had gekregen en die juist door de humanisten weer
tot een min of meer kunstmatig leven waren gewekt. Vanuit die revival ontstond
vervolgens weer een nieuw, levend Latijn als christelijk-humanistische
cultuurtaal binnen een kleine, hooggeschoolde elite. in de Republiek mag de
familie Huygens, waarvan de leden overigens uitblonken in praktische meertaligheid,
daarvan wel als het topsegment worden beschouwd, en Constantijn
(1596-1687) als de meest volmaakte vertegenwoordiger. 36 Het humanistische
ideaal van het gebruik van het Latijn was de imitatio, de aansluiting bij de perfectie
die het geschreven Latijn op het culturele hoogtepunt van de Oudheid
had bereikt.
Het Frans daarentegen was niet alleen springlevend maar ook nog volop
in ontwikkeling, ondanks de ook in Frankrijk toenemende codificatie van de
literaire taal. Wie het Frans gebruikte kon zelf deel gaan uitmaken van die
levende en creatieve taalgemeenschap, versterkt door de actieve contacten
met het toenmaals grootste en veruit volkrijkste land van Europa, en door het
toenemende prestige van het Frans als distinctietaal voor de elite. Zoals Hugo
de Groot opmerkte werden de dochters uit de elite in zijn tijd nog in het Frans
onderricht maar de zonen het Latijn. 37 Halverwege de zeventiende eeuw sloeg
dat om. Het Latijn verdween niet maar de functie ervan werd steeds meer beperkt
tot taal van de academische vorming en de klassieke geleerdheid, terwijl
het Frans de algemene cultuurtaal werd van wie zich op het buitenland, ja op
de hele wereld richtte.
Vanaf het moment dat het Frans – in de variant die in de noordelijke helft van
Frankrijk rond het koninklijk hof en de geletterde elite werd gecultiveerd en
gecodificeerd – als moderne gebruikstaal van het politiek machtigste land van
Europa ook de internationale referentietaal werd, kreeg de gemeenschap van
de native speakers van die taal een culturele meerwaarde, een statusverhoging
en een voorsprong in de communicatie die spoedig ook politiek werden
uitgebuit. Het Frans ging een bijzondere rol spelen in een nieuw proces van
35 Vgl. bijvoorbeeld Monika Rössing-Hager, “Küchenlatein und sprachpurismus im frühen
16. Jahrhundert,” in: Nikolaus Henkel & Nigel F. Palmer (red.), Latein und Volkssprache im
deutschen Mittelalter, 1100-1500 (Tübingen: Niemeyer, 1992), 360-386.
36 H.A. Hofman, Constantijn Huygens (1596-1687), een christelijk-humanistisch bourgeoisgentilhomme
in dienst van het Oranjehuis (Utrecht: Hes, 1983)
37 Hugo de Groot, Parallelon rerumpublicarum liber tertius [1602], ed. Johan Meerman (4
dln; Haarlem: Loosjes, 1801-1803), iii, 77-78.
21