Manual basistraining voor padieproducenten 2008

N AT I ON AA L 

RIJSTPROGRAMMA 

P r o j e c t : 9 A C P R P R 0 0 6 

droge grondbewerking 

inzaai padie 

bespuiten 

bemesten 

oogsten 

Basistraining voor 

padieproducenten 

witterijst opslag 

consument 

slak 

bibitvlieg 

thrips 

Spodoptera rupsen 

zaadwants 

witte stengelboorder 

spin 

lieveheersbeestje 

Gefinancierd door het Nationaal Rijstprogramma (project 9ACP RPR006) 

Jan 2008

BASISTRAINING VOOR PADIEPRODUCENTEN 

INLEIDING 

Training in het algemeen, maar in het bijzonder voor boeren is één van de maatregelen 

die vereist is om de productiviteit van onze rijstsector te verbeteren. 

Deze handleiding is een herziene en uitgebreide versie van de handleiding die voor de 

basistraining in het kader van het Nationaal Rijstprogramma voor padieproducenten 

tussen juli 2006 en september 2006 is verzorgd. Hierbij is gedurende 7 weken op 4 

locaties in Nickerie te weten Groot Henar, Hamptoncourt, Sidoredjo en Corantijn de 

training verzorgd. 

Tijdens deze training is aandacht besteed aan de teelttechnische, administratieve en 

management aspecten binnen de rijstteelt. De handleiding herbergt materiaal van 12 

modules, waarbij getracht is zoveel als mogelijk beeldmateriaal te gebruiken. Er zijn 

eveneens waar mogelijk discovery learning activiteiten uitgevoerd. 

De modules behandelen informatie over de volgende onderwerpen: 

1. Morfologie en groeistadia van rijst 

2. Grondbewerking en landegalisatie 

3. Zaaizaad en inzaai 

4. Onkruid in rijst 

5. Ziekten en plagen en veilig pesticidengebruik 

6. Gebalanceerde bemesting 

7. Management van irrigatie- en drainagenetwerken 

8. Oogst en verwerking 

9. Afzet en marketing 

10. Bedrijfsvoering 

11. Management van organisatie ontwikkeling 

12. Coöperatieontwikkeling 

Om de kwaliteit van deze handleiding verder te verbeteren, zijn Uw kritische en 

opbouwende suggesties uiteraard ontzettend belangrijk. 

Wij hopen een belangrijke bijdrage te leveren in de verbetering van de rijstsector 

middels onder andere gedegen trainingen voor boeren. 

INLEIDING Page 1 of 1 

Januari 2008

NATIONAAL RIJSTPROGRAMMA - BASISTRAINING VOOR PADIEPRODUCENTEN 

1 BOUW VAN DE RIJSTPLANT EN DE GROEIFASEN 

A. BOUW VAN DE RIJSTPLANT (MORFOLOGIE) 

De rijstplant bestaat zoals alle andere zaadplanten uit een wortelstelsel, stengel 

(stam) en bladeren. 

Voor een hoge opbrengst en goede kwaliteit is het belangrijk dat deze 

verschillende delen van de plant goed en gezond moeten groeien. 

Er is dus een relatie tussen de verschillende delen van de plant en de opbrengst die 

U als landbouwer behaalt. 

1. Het wortelstelsel 

De wortels zorgen voor een goed houvast van de plant en de opname van 

voedingsstoffen. Deze beide functies zijn heel erg belangrijk voor een goede groei en 

ontwikkeling, waardoor dan een hoge opbrengst mogelijk wordt. 

Hoe kunt U zorgen voor een goede wortelontwikkeling? 

Goede (droge) grondbewerking 

Een goede droge grondbewerking omvat het ploegen of eggen van de grond waarbij 

stoppels en onkruid in de bodem worden ingewerkt. Vertering van deze overblijfselen 

wordt dan zodoende versneld. Ook wordt de bewerkte laag (15 tot 30 cm) 

gemakkelijker doordringbaar voor de wortels. Een andere zaak is dat giftige gassen 

die tijdens de groei en ontwikkeling van het gewas van het vorige seizoen waren 

gevormd, kunnen ontsnappen zodat ze de groei van het volgende gewas niet zullen 

belemmeren. 

Goed waterbeheer 

Aan de ene kant zorgt het onder water leggen van een veld ervoor dat belangrijke 

voedingsstoffen beter beschikbaar komen voor de plant, terwijl aan de andere kant 

een tijdelijke drooglegging van het veld de wortelontwikkeling van het gewas goed 

stimuleert. Het is dus aan te bevelen om zeker een keer voor de tweede bemesting 

het gewas voor op z´n minst een week droog te leggen. 

Goede bemesting 

Fosfaat is een belangrijke voedingsstof voor een goede wortelontwikkeling. Een 

gebrek hieraan zal dus Uw opbrengst laag houden. Als U een goede 

MODULE 1: BOUW VAN DE RIJSTPLANT EN DE GROEIFASEN Page 1 of 4


wortelontwikkeling wilt bewerkstelligen en dus hierdoor een hoge opbrengst zult U 

met fosfaat moeten bemesten. Doe dit dan tijdens de eerste bemesting of eerder. 

Voldoende ruimte 

De zaaidichtheid bepaalt in grote mate het aantal planten per m 2 en dus de ruimte die 

elke plant heeft voor een goede wortelontwikkeling. Onkruiden in het bijzonder rode 

rijst kunnen ook enorm de wortelontwikkeling belemmeren. 

Goed ziekten- en plagenbeheer 

Organismen zoals aaltjes en insecten kunnen de wortelontwikkeling schaden. NPK 

bemesting is noodzakelijk, evenals het gebruik van goede rassen en goed zaaizaad. 

2. Stengel 

De stengel is nodig voor het dragen van de bladeren en de aren. Via de stengels 

worden voedingsstoffen vanuit de wortels naar de bladeren getransporteerd en vanuit 

de bladeren worden de plantensappen (assimilaten) eveneens via de stengels 

vervoerd. Productie wordt zodoende mogelijk gemaakt. 

Hoe kunt U zorgen voor een goede groei van de stengel? 

Goed waterbeheer 

Te veel water belemmert de stengelvorming (uitstoeling). Een tussentijdse 

drooglegging tussen de eerste en tweede bemesting bevordert een juiste 

stengelvorming. 


Een gebalanceerde bemesting met N (afkorting van nitrogenium, de Latijnse naam voor 

stikstof), P (afkorting van phosphorus) en K (afkorting van kalium) is zeer dringend 

vereist voor een goede stengelgroei en stengelvorming. 

Voldoende ruimte en licht 

De beschikbare ruimte bepaalt de stengelgroei. Deze ruimte wordt beïnvloed door de 

zaaidichtheid en onkruiden in het veld. Dus een niet te hoge zaaidichtheid en weinig 

tot geen onkruid. 

Goede ziekten en plagenbeheer 

Onder Surinaamse omstandigheden zijn schimmels en insecten de twee meest 

belangrijke belemmeringen. Een goede kalium (K) bemesting kan de schade enorm 

verlagen. 



3. Bladeren 

Bladeren zijn de fabriek van voedsel in de plant waarmee later de korrels worden 

gevuld. Bij het maken van dit voedsel is zonlicht erg belangrijk. De bladeren zorgen 

ook ervoor dat de plant kan ademen en transpireren. Activiteiten die onmisbaar zijn 

om te leven. Niet alle bladeren die de plant vormt zijn echt nodig voor een hoge 

opbrengst. Er wordt als het ware te veel of te wel ´reserve´ bladeren gevormd. 

Daarom wordt gezegd dat U niet hoeft te bespuiten als door bijvoorbeeld insecten 

een klein deel van de bladeren wordt opgegeten. 

Hoe kunt U zorgen voor een goede bladontwikkeling? 


Voor de ontwikkeling van bladeren is vooral stikstof (N) belangrijk. Dus bemesting met 

ureum (in ureum zit ongeveer 46% N). 

Voldoende ruimte en licht 

Ook voor een goede bladvorming moet er voldoende ruimte en licht aanwezig zijn. 

Dus een niet te hoge zaaidichtheid en weinig tot geen onkruid. 

Goede ziekten- en plagenbeheer 

Vooral schimmels en insecten moeten goed bestreden worden voor een goede 

bladontwikkeling. Om schimmelschade tegen te gaan moet met kalium (K) bemest 

worden. 

B. GROEIFASEN 

De groei van de rijstplant kunnen we in drie fasen verdelen. Deze groeifasen hebben 

elk hun eigen belangrijke ontwikkelingen die vragen naar zeer goede verzorging wilt U 

als landbouwer een goede oogst binnenhalen. De veldsituatie, grondbewerking, 

gewasverzorging, zonlicht, temperatuur en neerslag zijn de factoren die de groei in 

grote mate beïnvloeden. 

1. Vegetatieve fase 

In deze fase vindt de uitstoeling plaats. Een goede uitstoeling zorgt ervoor dat er 

later voldoende aren worden gevormd waardoor de opbrengst omhoog kan. 

Ook de wortelontwikkeling en bladvorming vinden plaats. Er is dus een NPK bemesting 

nodig. De uitstoeling vindt vanaf 25 dagen na inzaai plaats. De duur van deze fase is 

afhankelijk van de duur van het ras. Bij ADRON-111 is het circa 50 dagen en bij 

ADRON-125 ongeveer 40 dagen. 



2. Reproductieve fase 

Deze fase bestaat uit de pluiminitiatie (begin van de pluimvorming). Voor een goede 

opbrengst moet zonder enige belemmering de pluiminitiatie kunnen plaatsvinden. 

Voldoende ureum (N) is nodig om de bladeren goed te kunnen gebruiken voor 

fotosynthese (vorming van plantensappen). Deze fase eindigt bij de bevruchting en 

duurt ongeveer 30 dagen. 

3. Rijping 

De rijpingsfase begint bij de bevruchting en bestaat uit drie subfasen: 

melkstadium (de korrel vult zich met een melkachtige stof) 

meelstadium ( de melkachtige stof wordt hard en ziet eruit als meel) en 

rijpe korrel. 

Deze fase duurt circa 35 dagen. 

De opbrengst wordt in grote mate in de vegetatieve en reproductieve fase bepaald. 

De rijpingsfase heeft invloed op de opbrengst alleen als de omstandigheden zoals 

beschikbaarheid van water, temperatuur, ziekten en plagen de rijping belemmeren. 

C. OEFENOPDRACHT 

Kiemingsproces 

Stap 1: steeds een handje vol zaden bij verschillend aantal uren (12, 18, 24) 

inweken. Er kan eventueel ook gebruik gemaakt worden van verschillende waterbronnen 

(kraanwater, drainagewater, irrigatiewater, regenwater) 

Stap 2: volg de kieming en teken het gekiemde zaad. 

Pluiminitiatie 

Ontleed planten in het pluiminitiatiestadium en teken. 


Bouw van de rijstplant en de 

groeifasen 

NATIONAALRIJSTPROGRAMMA 

IMAC 

2008

Bouw van de plant 

Bladeren 

Stengel 

Wortelstelsel

Wortelstelsel 

Houvast 

Opname voeding

Vruchtdracht 

Stevigheid 

Stengel 

Transport van voeding

Fotosynthese 

Ademhaling 

Transpiratie 

Bladeren

Voor de opslag van 

voedsel 

Pluimen

Voor een hoge opbrengst 

Wortelstelsel, stengel 

en bladeren: 

• Goede groei 

• Gezonde groei

Vegetatieve fase 

Kieming: water, temperatuur, zuurstof 

Uitstoeling: ruimte, voeding, water en licht 

Lengtegroei: voeding, water, licht, etc. 

Duur: afhankelijk van o.a. het ras. 

ADRON-111: 45 tot 50 dagen 

ADRON-125: 40 tot 45 dagen

Vegetatieve fase 

Kieming: water, temperatuur, zuurstof

Uitstoeling 

Primaire scheuten 

Secundaire scheuten 

Tertiare scheuten

• Pluiminitiatie 

• Bloei 

• Bevruchting 

Reproductieve fase 

Duur: 30 dagen

Pluimvorming 

Reproductieve fase

Bloei 

Bevruchting 

Reproductieve fase

Duur: 35 dagen 

Melkstadium 

Meelstadium 

Rijpe korrel 

Rijping


2 RASSENKEUZE, ZAAIZAADKEUZE, ZAAIDICHTHEID EN 

INZAAIPERIODE 

Opbrengst en kwaliteit zijn afhankelijk van de capaciteit van het ras, bodemverzorging, 

gewasverzorging en de weersomstandigheden. Aan de ene kant is het dus belangrijk 

dat U gebruik maakt van goede rassen en zaaizaad, terwijl aan de andere kant ook een 

goede verzorging gegeven moet worden (zaaidichtheid, mest, water, ziekten- en 

plagenbeheer, etc.) 

Waarop let U bij rassenkeuze? 

Het ras moet naast een hoge opbrengstpotentie ook een goede kwaliteit kunnen 

leveren als hij op de juiste manier wordt verzorgd. Er moet op een aantal 

eigenschappen gelet worden: 

Goede jeugdgroei 

Goede uitstoeling 

Hoge weerstand tegen ziekten en plagen 

Goede kwaliteit 

Hoge opbrengstpotentie 

Goede uitlevering 

U moet dus goed op de hoogte zijn van de meest belangrijke eigenschappen van de 

beschikbare rassen. 

Wat zijn de standaarden van de verschillende klassen zaad? 

Zaaizaad van goede kwaliteit moet onder andere de volgende kenmerken bezitten: 

Standaarden zaadklasse 

elitezaad origineelzaad eerste-nabouwzaad 

Zuiverheid (%) 99 98 98 

Vreemd materiaal (%) 85 

Vochtgehalte (%)


Waarop let je bij zaaizaadkeuze? 

Zaaizaad is één van de fundamenten voor een hoge opbrengst en goede kwaliteit. De 

volgende punten moeten dienen als maat om zaaizaad te kopen: 

Grote korrels, juiste vorm en goed gevuld. 

Zuiverheid, dus geen zaad van andere rassen. 

Geen beschadigingen en besmetting met ziekten. 

Geen onkruidzaden. 

Hoge kiemkracht en groeikracht. 

Randvoorwaarden voor de productie van zaaizaad? 

Om zaaizaad te kunnen produceren moet U voldoen aan eeb aantal condities. Deze 

condities moeten ervoor zorgen dat de standaarden zoals opgenomen in de wet 

worden gehaald. De meest belangrijke voorwaarden zijn: 

Toegang tot origineelzaad. 

Egaal areaal. 

Areaal vrij van rode rijst. 

Kennis over opzuiveren. 

Kennis over methoden en verzorging. 

Goede droog- en opslagfaciliteiten. 

Hoeveel zaad per hectare? 

Als U het juiste ras heeft gekozen, moet U ook gebruik maken van zaad van goede 

kwaliteit. U moet verder ook ervoor zorgen dat de juiste zaaidichtheid wordt gebruikt. 

Dit vanwege technische en financiële overwegingen: 

Uitstoelingsvermogen van het ras. 

Zaaizaadkwaliteit. 

Inzaaimethode. 

Kans op ziekten en plagen bij te hoge zaaidichtheid. 

Er wordt geadviseerd om tussen de 140 tot 160 kg zaad/ha te gebruiken. 

Welke inzaaiperiode? 

De inzaaiperiode heeft erg veel invloed op de groei en ontwikkeling van het gewas, 

vooral op de ziekten en plagen. U moet in de juiste inzaaiperiode inzaaien om een 

hoge opbrengst te behalen. U zult dan ook veel minder last hebben van ziekten en 

plagen. Hierdoor zal U minder kosten maken en de kwaliteit gaat niet achteruit. De 

inzaaiperiode is afhankelijk van de volgende omstandigheden: 

Groeiduur van de rassen. 

Regentijden en drogetijden (seizoenen). 

Capaciteit van het machinepark (tractoren en combines). 

Verwerkingscapaciteit (drogen, verwerking, opslag). 

MODULE 2: RASSENKEUZE, ZAAIZAADKEUZE, ZAAIDICHTHEID EN INZAAIPERIODE Page 2 of 2

Rassenkeuze, zaaizaadkeuze, 

zaaidichtheid en inzaaiperiode 

NATIONAAL RIJSTPROGRAMMA 

IMAC

Rassenkeuze? 

Goede en gezonde groei 

is het resultaat van de 

capaciteit van het ras 

en de omgeving.

Waarop let je bij rassenkeuze? 

1. Goede jeugdgroei 

2. Goede uitstoeling 

3. Weerstand tegen ziekten 

4. Goede kwaliteit 

5. Hoge opbrengst potentie 

6. Goede uitlevering (rendement) 

7. Goede kookkwaliteit

De veel gebruikte rassen? 

Eigenschap GROVENI ADRON-111 ADRON- 

117 

ADRON- 

125 

Voetkleur Donkergroen Wit-groen Groen Paars 

Blad (Ruw/Glad) Glad Glad Ruw Glad 

Bloei (10% - 50%) 78 – 80 dni 70 - 75 dni 70 - 75 dni 55 - 65 dni 

Groeiduur (dagen) 115 - 120 110 - 115 110 - 115 100 - 105 

Korrellengte (padie) 11,7 mm 10,6 mm 11,0 mm 10,6 mm 

Korrelbreedte 

(padie) 

1000-korrelgewicht 

(padie) 

2,2 mm 2,6 mm 2,3 mm 2,7 mm 

36 gram 30 gram 26,4 gram 32,5 gram 

Opbrengstpotentie 6-7 ton/ha 6-7 ton/ha 6-7 ton/ha 6-7 ton/ha

De veel gebruikte rassen?

Waarop let je bij zaaizaadkeuze? 

1. Grootte, vorm en mate van 

korrelvulling 

2. Uniformiteit en zuiverheid 

3. Beschadiging en besmetting 

4. Andere ongewenste zaden (andere 

rassen, onkruid en rode rijst) 

5. Kiemkracht en groeikracht

Wat is zaaizaad? 

Standaarden Elite Origineel 1ste nabouw 

Zuiverheid (%), minimaal 98 98 98 

Vreemde materiaal (%), 

maximaal 

2 2 2 

Onkruiden (%), maximaal 0 0,5 0,5 

Rode rijst 

(per kg), maximaal 

0 2 5 

Kiemkracht (%), minimaal 95 90 85 

Vochtgehalte (%), 

maximaal 

13 13 13

Wat doet zaaizaad? 

Belang goed zaad: 

1. Uniform gewas 

2. Goede groei en ontwikkeling 

3. Meer weerstand tegen ziekten 

4. Betere korrelvulling 

5. Regelmatige afrijping

Wie maakt zaaizaad? 

Randvoorwaarden: 

1. Toegang tot basis materiaal (origineelzaad) 

2. Egaal areaal 

3. Rode rijstvrij areaal 

4. Geen menging met andere rassen door bijv. 

opslag 

5. Kennis over opzuiveren en 

raseigenschappen 

6. Juiste methoden en verzorging 

7. Goede droog en opslagfaciliteiten

Zaaimethode en opzuiveren

Bepaald door: 

Zaaidichtheid? 

• Uitstoelingsvermogen ras 

• Zaaizaadkwaliteit 

• Inzaaisituatie (droog of nat) 

• Ziekten & Plagen 

• Manier van inzaai (direct of 

overplanten)

Inzaaiperiode? 

Bepaald door: 

• Groeiduur van de rassen 

• Regen en droge seizoenen 

• Machinepark (tractoren & combine) 

• Verwerkingscapaciteit, vooral drogen 

en opslag 

• Ziekten & plagen


3 LANDEGALISATIE & GRONDBEWERKING 

Voordat U gaat inzaaien moet U enkele zeer belangrijke voorbereidingen treffen om 

een zo goed mogelijke opbrengst en kwaliteit te behalen. Deze voorbereidingen 

moeten wel precies als de activiteiten na de inzaai op de juiste manier worden 

uitgevoerd. De voorbereidingen houden bijvoorbeeld in onderhoud van dammen, 

kavelsloten en irrigatie- en loosleidingen. Het houdt ook in landegalisatie, 

grondbewerking, kwaliteit zaaizaad, juiste inzaaiperiode, etc. 

LANDEGALISATIE 

Wat zijn de voordelen van landegalisatie? 

Voor een hoge opbrengst, een hoge kwaliteit en lage kosten is het egaliseren van Uw 

veld zeker nodig. Door te egaliseren heeft U de volgende voordelen: 

minder onkruid 

betere opkomst en groei na inzaai 

betere werking van meststoffen 

uniforme groei en afrijping 

De winstgevendheid per hectare neemt hierdoor toe doordat Uw opbrengst met 

zeker 1 ton/ha kan toenemen. U zult ook minder bespuiten tegen grassen en de 

kwaliteit van de padie wordt beter. 

Hoe kunt U egaliseren? 

Zowel onder droge omstandigheden als onder natte omstandigheden kunnen 

rijstvelden egaal gemaakt worden. U kunt hierbij bijvoorbeeld gebruik maken van de 

eenvoudige Grader, een Bulldozer of een Laserbak. 

Wanneer moet U egaliseren? 

U kunt na de droge grondbewerking of voor de natte grondbewerking egaliseren. Om 

de kosten te spreiden moet U elk seizoen een “beetje” egaliseren totdat Uw veld 

minder dan 5 cm hoogteverschillen heeft. 

Hoeveel kost egaliseren? 

De kosten zijn afhankelijk van de hoogteverschillen en de afstanden tussen hoge en 

lage plekken of de spreiding. De kosten die U gaat maken per seizoen kunt U zelf 

bepalen door maar een deel te egaliseren. 

MODULE 3: LANDEGALISATIE & GRONDBEWERKING Page 1 of 3


GRONDBEWERKING 

Om de grondbewerking goed uit te voeren moeten wij eerst goed begrijpen hoe de 

bodem in elkaar zit. Wij zullen kort kijken naar wat de bodem is, de samenstelling, de 

functie van de bodem en wat U kunt doen om de bodem gezond te houden. 

Wat is bodem? 

De bodem is de bovenste laag van de aarde waar plantengroei mogelijk is. In deze 

laag is dus leven mogelijk. Wij hebben dus te maken met een levend systeem dat wij 

goed moeten verzorgen (bewerken) als wij een hoge productie en goede kwaliteit 

willen behalen. 

Wat is de samenstelling van bodem? 

De bodem bestaat uit levende en niet levende delen. 

De niet levende delen zijn: 

1. Mineralen (klei, zilt en zand); 45% 

2. Water en lucht (50%) 

3. Organische stof (5%) 

Het levend deel bestaat uit: 

1. Wortelstelsels 

2. Insecten 

3. Schimmels 

4. Bacteriën 

5. Aaltjes, etc. 

Zowel de levende als de niet levende delen moeten in voldoende mate aanwezig zijn 

om een goede en gezonde groei van rijst mogelijk te maken. Hiervoor moet U zorgen 

voor een goede grondbewerking, juiste waterbeheer, juiste bemesting, etc. 

Wat is de functie van de bodem? 

Voor een goede groei hebben de rijstplanten de volgende inputs nodig: water, 

voedingsstoffen, licht en lucht. 

Naast het feit dat de bodem dient als houvast van de rijstplanten zorgt hij ook voor 

de levering van water en voedingsstoffen. Een zeer belangrijke functie dus. De bodem 

moet dus goed vruchtbaar zijn, met andere woorden de bodem moet in staat zijn op 

tijd en de juiste hoeveelheid voedingsstoffen te leveren. Hiervoor moet de kwaliteit 

van de bodem goed zijn. De bodem moet dus naast een goede vruchtbaarheid ook de 

volgende eigenschappen hebben: 

1. Voldoende organische stof (1-5%) 

2. Niet te zuur (pH 6-7) 



3. Voldoende levende organismen (schimmels, bacteriën, etc.) 

4. Niet tot weinig waterdoorlatend 

Wat moet U doen om de bodem gezond te houden? 

U heeft gezien dat als een bodem veel voedingsstoffen heeft het niet automatisch 

betekent dat Uw rijst goed gaat groeien. Een goede bemesting alleen is dus niet 

voldoende. U gaat nog meer moeten doen om de bodem geschikt te maken voor een 

hoge opbrengst. 

1. Goede droge grondbewerking 

2. Voldoende rust geven 

3. Zorgen voor voldoende levende organismen, dus als het kan geen pesticiden 

gebruiken 

4. Als het stro niet besmet is met ziekten moet U het niet verbranden, maar 

gewoon onderwerken tijdens de droge grondbewerking. 

Hoe moet U bewerken? 

De droge grondbewerking vindt plaats met een ploeg of een schijveneg en is het 

meest belangrijke onderdeel bij grondbewerking. Naast onkruidbestrijding zorgt de 

droge grondbewerking voor doorluchting van de bodem. Een andere functie van 

droge grondbewerkingen is het versnellen van de vertering van het stro en ander 

organisch materiaal. In de praktijk wordt twee keren droog bewerkt en dit kost 

ongeveer SRD 200,00 per hectare. 

De natte grondbewerking vindt plaats met een chipper of een modderrol en zorgt ook 

voor onkruidbestrijding. Daarnaast stroomt hierdoor minder water in de diepte en 

wordt het veldoppervlak beter geschikt voor een goede opkomst. In de praktijk 

wordt drie keren nat bewerkt en dit kost ongeveer SRD 225,00 per hectare. Deze 

kosten voor natte grondbewerking zou U kunnen verminderen door met een herbicide 

te bespuiten en 1 keer natte grondbewerking toe te passen. 

De totale kosten van SRD 450,00 per hectare kan zodoende met SRD 75,00 

omlaag gebracht worden. 


Egalisatie & Grondbewerking 


IMAC

Bodemvruchtbaarheid 

1. Wat is bodem? 

2. Wat is bodemsamenstelling? 

3. Wat is bodemvruchtbaarheid? 

4. Hoe moeten wij de bodem goed 

verzorgen?

Bodem = 

Is de bovenste laag van de 

aarde waarop planten groeien: een 

levend systeem dus.

Bodemsamenstelling 

Niet levende delen: 

Mineralen (Klei, zilt en zand (=45%)) 

Water en lucht (50%) 

Organische stof (5%)

Bodemsamenstelling 

Levende delen: 

Wortelstelsel 

Schimmels 

Insecten 

Nematoden (aaltjes) 

Bacteriën, etc.

Bodemvruchtbaarheid = 

De capaciteit van de bodem om 

voldoende en in de juiste verhouding 

voedingsstoffen te leveren voor een 

goede en gezonde groei van 

planten.

Bodemkwaliteit 

Enkele eigenschappen: 

Hoeveelheid organische stof 

Waterdoorlatendheid 

Samenstelling 

Zuurgraad 

Levende organismen

Bodemverzorging 

Enkele aandachtspunten: 

Zorgen voor voldoende rust 

Zorgen voor voldoende levende 

organismen dus weinig giftige 

pesticiden 

Stro of ander organisch materiaal in 

de bodem inwerken 

Goede droge grondbewerking

Doelen droge grondbewerking 

Onkruidbestrijding 

Versnellen verteringsprocessen 

Doorluchting (droge grondbewerking)

Doelen natte grondbewerking 


Vermindert waterverlies 

Verbetert bodemoppervlak voor een 

goede opkomst

Over het algemeen: 

Praktijk 

2x droog; ploegen of eggen; SRD 175 

3x nat; chipper of modderrol; SRD 225 

1x balken; SRD 50 

Totale kosten: SRD 450/ha.

Praktijk 

Alternatief = Minimum Tillage 

2x droog; ploegen of eggen; SRD 175 

1x Glyfosaat bespuiting; SRD 60 

1x nat; chipper of modderrol; SRD 75 

1x balken; SRD 50 

Totale kosten: SRD 360/ha. 

Een besparing van SRD 90 per hectare.

Minimum tillage 

(Geen natte grondbewerking) 

Een goede opkomst. Regelmatige afrijping.

Effecten egaliseren 

• Uniform gewas, 

• Optimaal waterbeheer 

• Weinig onkruid 

• Minder kosten, etc.

Droge egalisatie 

• Grader (“achterblad” + Tractor) 

• Bull-Dozer 

• Laser-bak

Natte egalisatie 

• Grader (“achterblad” + Tractor) 

• Bull-Dozer 

• Laser-bak

Resultaat egaliseren 

• Hogere opbrengst 

• Betere kwaliteit 

• Lagere kosten 

• Beter milieu

Kosten egaliseren 

• Hoogte verschillen 

• Afstanden (spreiding grondverzet) 

• US$80 – US$ 150


4 IRRIGATIE EN DRAINAGE 

INHOUD 

A. Technische informatie ....................................................................................... 2 

A.1 Inleiding ................................................................................................. 2 

A.2 Achtergrond ........................................................................................... 2 

A.3 Uitbreiding capaciteit gemaal Wakay .......................................................... 10 

A.4 Allocatie van irrigatiewater. ..................................................................... 11 

A.5 Toekomstige irrigatiecapaciteit. ............................................................... 13 

A.6 Distributie en onderhoud van het waterbeheerstelsel ................................... 14 

B. Organisatie en beheer .................................................................................... 16 

B.1 Het besturen van waterschappen .............................................................. 16 

B.2 Conclusies ........................................................................................... 21 

MODULE 4: IRRIGATIE EN DRAINAGE Page 1 of 21


A. TECHNISCHE INFORMATIE 

A.1 Inleiding 

De FAO stelt in een rapport in 1995, dat de fysieke opbrengst van verbouwde 

gewassen onder geïrrigeerde condities, driemaal zo groot was dan onder wat men 

noemt “rainfed” condities. 

Verder wordt aangegeven dat 60% van ’s werelds productie van tarwe en rijst tot 

stand komt onder geïrrigeerde conditie. 

De actualiteit rond irrigatiewater zoals deze de gemeenschap bereikt, gaat altijd over 

wateroverlast, watertekort, maar zelden of nooit over andere belangrijke aspecten van 

het water. Landbouwwater is doorgaans niet een onderwerp dat veel aandacht krijgt 

van beleidsmakers. Irrigatiewater als grote en belangrijke contribuant aan optimale 

padieproductie verdient daarom veel meer aandacht dan traditioneel het geval is. 

De achteruitgang van de rijstsector in Suriname kent vele oorzaken. Een van de 

oorzaken is het voortdurende tekort aan irrigatiewater. Veelvuldig optredende 

wateroverlast is het andere fenomeen. 

Als overheid en private sector in Suriname voornemens zijn de padieproductie op te 

voeren naar het niveau van de zeventiger en tachtiger jaren, dan zal de 

productiefactor water veel meer aandacht moeten krijgen dan thans het geval is. In 

organisatorische zin heeft het beleid daden neergezet. Zo werd in februari 2005 de 

nieuwe waterschapswet door het parlement aangenomen. Daarmede kwamen de oude 

wetten te vervallen. Instelling van nieuwe waterschappen dient te geschieden via 

Staatsbesluiten. Sinds 21 mei 2007 bestaat het Staatsbesluit welke de instelling 

regelt van het Overliggend waterschap MCP. 

De fysieke verbetering in de aanvoer van irrigatiewater is een onderwerp dat ook 

aandacht verdient. 

In deze handleiding zal daarom stilgestaan worden bij de factoren die de 

beschikbaarheid van irrigatiewater bepalen en mogelijk oplossingen inhouden voor de 

toekomst, inclusief beheersaspecten rond het waterbeheerstelsel. 

A.2 Achtergrond 

A.2.1. Algemeen 

De rijstsector draagt bij tot productie, werkgelegenheid, export, binnenlandse 

voedselvoorziening, inkomensverdeling, industrialisatie en economische integratie. Zo 

worden nationale, economische en sociale doelen bereikt. 

Er zijn omvangrijke kapitaal en intellectuele investeringen gepleegd in de aanleg van 

fysieke productiemogelijkheden en kwaliteit. Infrastructuur en polders zijn aangelegd 



en fabrieken gebouwd. Rijstonderzoek heeft de ontwikkelingsrichting van de sector 

mede helpen bepalen. 

Tabel: Positie van de rijstsector in de nationale economie in 2006 

Absolute positie Sector/nationale positie 

1 Ingepolderd areaal voor 

rijstbouw 

2 Waarde primaire productie 

in SRD 

60.000 ha Ruim 70% van het fysiek ingericht 

landbouw-areaal 

62,104 miljoen Circa 19% van de agrarische productiewaarde, 

exclusief visserij 

3 Export in US$ 11,434 miljoen Agrarische sector US$ 58.423 

Totale exporten US$ 1,126 miljard 

4 Directe werkgelegenheid 6000 personen Belangrijke voorwaartse en 

achterwaartse verbindingen 

5 Binnenlandse voorziening 40.000 ton 100% zelfvoorzienend in rijst 

6 Lokale industrie 35.000 ton SAB, Suralco/BHP, Bierbrouwerij, 

Veevoederindustrie 

De concurrentiepositie van de Surinaamse rijst wordt bepaald door: 

1. de productietechniek en de technologie; 

2. de interne fysieke, sociale, economische en politieke context voor productie; 

3. productiekosten: veldproductie, transport en verwerking; 

4. marktomstandigheden en vooruitzichten; 

5. procesbeheersing; optredende pre- en postharvestverliezen. 

Waarom is de voorziening van irrigatiewater zo belangrijk voor rijstboeren? 

Noordwest Suriname is gekenmerkt door rijst- en bananenteelt, die belangrijke 

economische activiteiten vormen in dit gebied. 

Het district Nickerie levert een belangrijke bijdrage aan het Bruto Binnenlands 

Product (BBP) en de generering van exportverdiensten. 

Het bestaan van de rijstsector en verdere uitbouw daarvan is ondenkbaar zonder de 

optimale beschikbaarheid van irrigatiewater. 

Van oudsher kende Noordwest Suriname twee irrigatiebronnen te weten de 

Nickerierivier en het Nannizwamp. 

Middels de uitvoering van het Multi Purpose Corantijnkanaal Project, is in Noord West 

Suriname een derde irrigatiebron ontstaan, het Corantijnkanaal. 

Het Corantijnkanaal is niet geheel afgebouwd. Nog afgerond dienen te worden: 

De DOL werken nabij het Nanniverdeelwerk (DOL = distributie, overlaat en 

lekbeteugeling) 

De Lekbeteugelingsdam 

De onderleiders onder het MCP kanaal 



A.2.2. Water- en irrigatiebehoefte van rijst. 

Lange tijd heeft de opvatting geheerst dat productietoename slechts te bereiken was 

door toename van het staand areaal. Veelal kapitaalkrachtige boeren en andere 

personen kregen, teneinde inhoud te geven aan deze opvatting, grote lappen grond 

toegewezen. 

Eind tachtiger jaren drong het besef door, dat sanering en herstructurering de 

productie sneller kon doen stijgen en bovendien goedkoper was dan areaaluitbreiding 

in de breedte. In de traditionele opvatting en realisatie daarvan ontstond geen 

productietoename, doch een verschuiving van de productie. We hebben in de praktijk 

genoeg voorbeelden daarvan gezien. 

Meer dan elke andere productiefactor, is water bepalend voor de productie, de 

organisatie van de productie en het verdere verloop van het seizoen. Boeren spelen 

in op hun verwachtingen ten aanzien van de beschikbaarheid van voldoende water, of 

de schaarste aan water. Water bepaalt dus niet slechts in grote mate de productie, 

het bepaalt in beslissende mate de organisatie, logistiek, en het verdere verloop in 

het seizoen. 

We weten al geruime tijd dat land en water, als het gaat om efficiënte productie, niet 

in de juiste verhouding beschikbaar zijn. Nickerie is het traditioneel rijstgebied ruim 

46.000 ha. 

In de ontwikkeling van onze verschillende rijstgebieden is duidelijk gebleken dat 

gronduitgifte en in cultuurname van deze gebieden ten behoeve van de rijstcultuur 

onvoldoende waren afgestemd op beschikbare irrigatiecapaciteiten als gevolg van de 

onbekendheid met c.q. onduidelijkheid met betrekking tot de waarde van enkele 

relevante grootheden die bovengenoemde capaciteit bepalen. Zo is een nauwkeurige 

vaststelling van rivierafvoeren, met daarbij optredende seizoenvariaties tot nu toe niet 

goed mogelijk gebleken. Deze onduidelijkheid, dan wel niet–eenduidigheid geldt voor 

zowel de beschikbare irrigatiecapaciteiten, als de waterbehoefte van het gewas. 

Hieronder wordt nader ingegaan op de waterbehoefte van rijst waarbij enkele daarin 

gerelateerde begrippen worden behandeld. 

De behoefte aan water betreft voornamelijk: 

verzadiging van de grond/natte grondbewerking 

het handhaven van een waterlaag op het veld (voornamelijk voor het 

onderdrukken van onkruidengroei) 

evapotranspiratie etc. 

Onder waterbehoefte wordt verstaan de totale vastgestelde c.q. berekende 

behoefte aan water, terwijl onder irrigatiebehoefte wordt verstaan het aanvoeren van 

irrigatiewater niet via neerslag, dus kunstmatig aangevoerd. Het waterverstrekkingsschema 

is erg belangrijk in het kader van de vereisten tijdens het groeiproces van het 

gewas. 



De grootte van de watergiften wordt onder andere beïnvloed door: 

de duur van de inzaaiperiode, het inzaaischema(spreiding) 

de cultuur van het gewas (bijv. natte rode rijstbestrijding brengt een aanzienlijke 

toename van de waterbehoefte met zich mee), 

de effectieve neerslag etc. 

Met behulp van het waterverstrekkingsschema en het inzaaischema kan van week tot 

week de waterbehoefte op projectniveau worden berekend. Voor het gemak zal hierna 

slechts gesproken worden van irrigatiebehoefte. Het zal duidelijk zijn dat over een 

geheel seizoen genomen normaal gesproken de irrigatiebehoefte kleiner zal zijn dan de 

totale waterbehoefte, aangezien er wel sprake zal zijn van een zekere hoeveelheid 

effectieve neerslag. 

Voor het bepalen van de piek irrigatiebehoefte (maximale irrigatiebehoefte) en dus de 

in overeenstemming daarmee te realiseren beschikbare irrigatiecapaciteit, wordt 

doorgaans uitgegaan van een situatie waarin er geen neerslag is. Het resultaat van 

een waterverstrekkingsschema en een inzaaischema is dat de optredende 

irrigatiebehoeften van week tot week kunnen worden beschouwd waardoor de 

piekbehoefte kan worden vastgesteld. 

Uit de beschikbare literatuur over dit aspect blijkt, dat de norm van 1,71/s/ha (die 

doorgaans gehanteerd wordt) als piekbehoefte redelijk is. Dit geldt echter niet 

wanneer er sprake is van natte rode rijstbestrijding. Overigens moet ten stelligste 

worden ontraden natte rode rijstbestrijding als normale cultuurmaatregel te 

introduceren en te incorporeren in het gebruikelijk scala van cultuurmaatregelen. 

De eerder vermelde norm van 1,7 l/s/ha heeft betrekking op een netto ha. Het 

onderscheid tussen netto- en brutoareaal en meer nog het vaak op niet eenduidige 

wijze presenteren van areaalcijfers heeft steeds frustrerend gewerkt en staat bijv. 

nog steeds een degelijke vergelijking van productieresultaten tussen verschillende 

polders in de weg. 

De doorgaans gehanteerd norm (0,87:l) als verhouding tussen netto- en brutoareaal 

is niet helemaal correct, aangezien er verschillen zijn in polders (bijv. in 

inrichtingspatronen). 

Het verdient aanbeveling slechts netto ha’s te beschouwen, waarmee dan ook 

consequent het netto beplant c.q. plantbaar oppervlak wordt bedoeld. 

Ten aanzien van de eenmaal vastgestelde irrigatiebehoefte kan nog een onderscheid 

gemaakt worden tussen netto- en bruto-irrigatiebehoefte. Onder brutoirrigatiebehoefte 

wordt verstaan de hoeveelheid water die van buiten het beschouwde 

projectgebied aan het irrigatiestelsel wordt toegevoegd. Onder de netto– 

irrigatiebehoefte wordt verstaan de bruto–irrigatiebehoeften minus de waterafvoer uit 

het beschouwde gebied. 

De onderliggende gedachte bij het voorgaande is dat het drainagewater opnieuw kan 

worden gebruikt (recycling). Het onderzoek naar de mogelijkheden van recycling is tot 



nu toe zeer beperkt geweest. Buys (1984) vermeldt waarden variërend van 0,84- 

1,68 l/s/ha als maximale directe recycle-intensiteit. 

Bij de vaststelling van de te realiseren beschikbare irrigatiecapaciteit moet nog 

rekening gehouden worden met optredende verliezen, die zullen afhangen van de mate 

van perfectie van het aangelegde systeem, het beheer, etc. 

Naast de benodigde irrigatiecapaciteit op projectniveau dient er gezorgd te worden 

dat op alle niveaus van het systeem vanaf de bron tot aan de kavel de beschikbare 

capaciteiten adequaat zijn (hoofdkanaal, secundaire en tertiaire kanalen, kavelkokers en 

kavelsloten) 

Welke irrigatiebronnen zijn bekend in noordwest Suriname en welke irrigatie- 

capaciteit bezitten deze bronnen? 

A.2.3 Irrigatiebronnen en irrigatiegebieden. 

Nannizwamp 

Vooraf kan worden vermeld dat vooral Buys (december 1984) en M.C.P Beheer (juli 

1985) redelijk uitgebreid informatie verschaffen ten aanzien van de waterhuishouding 

van Noordwest Suriname. 

Aan M.C.P.-Beheer (juli1985) wordt ontleend een schatting van de irrigatiecapaciteit 

van de Nannizwamp die neerkomt op een volume water van 175.000.000 m 3 dat 

beschikbaar is voor de periode van eind grote regentijd tot begin volgende grote 

regentijd. 

Op grond van het ingezaaide areaal en de opbrengt is een schatting gemaakt van 

bevloeibaar areaal, dat uitkomt op 11.000 à 12.000 ha waarbij moet worden 

aangetekend, dat niet bekend is wat voor kunst- en vliegwerk nodig was om dit te 

realiseren en welke nadelen zoals ongelijkmatige inzaai en inzaai op het verkeerde 

moment, daarmee verbonden waren. 

De waterloopkundige afdeling kwam in 1980 met een voorlopige berekening van de 

irrigatiecapaciteit van de Nannizwamp uit op 6.000 ha. 

Ligeon (1985) vermeldt dat het gemiddeld ingezaaid areaal in de praktijk ligt op 

ca.13.000 ha. 

Berekeningen door Ligeon (1985) uitgevoerd, van het areaal dat uit de Nannizwamp 

geïrrigeerd zou kunnen worden resulteren in: 

a) zwaartekrachtirrigatie 

geen recycling : 4.000 ha 

maximale recycling : 10.000 ha 

b) zwampwater oppompen bij lage zwampstanden 

geen recycling : 10.000 ha. 

maximale recycling : 21.000 ha. 



Middenstand, en bevolkingslandbouw zijn voor hun irrigatie aangewezen op de 

Nannizwamp, met een totaal areaal van ca.17.000 ha. In de huidige situatie vindt 

irrigatie vanuit de Nannizwamp plaats middels de inlaten Van Wouw, HA (hoofdaanvoer) 

en IKUGH (inlaatkoker uitbreiding Groot Henar). 

Nickerierivier (en Maratakka). 

De hieronder genoemde schatting van de irrigatiecapaciteit van de Nickerierivier is 

ontleend aan Buys (december 1984) en M.C.P. beheer (juli1985). 

Schatting op grond van waterloopkundige informatie. De maatgevende aanvoer (1 

keer op de 10 jaar onderschreden) van zoetwater te Wageningen in de maand 

november wordt geschat op 18 m 3 /s. Het drainagedebiet vanaf de linkeroever 

wordt voor een droog jaar geschat op 8 m 3 /s waarvan de effectiviteit voor de 

zoutterugdringing geschat wordt op 37%, wat neerkomt op een bijdrage aan de 

effectieve zoetwatertoevoer van 3 m 3 /s. 

Voor de zoutterugdringing wordt een zoetwaterafvoer van 15-17 m 3 /s nodig 

geacht, wat betekent dat 4 à 6 m 3 /s beschikbaar is voor irrigatie, waarmee 

4.000 à 7.000 ha geïrrigeerd kan worden bij een netto-onttrekking van 

0,91/s/ha. 

Schatting op grond van geïrrigeerd areaal en opbrengsten resulteert in een te 

irrigeren areaal van 14.000 ha, waarbij nog geen productiederving optreedt. 

Corantijnrivier 

In het kader van het Multipurpose Corantijn project zijn onder aangelegd aangelegd 

een 66 km lange irrigatiekanaal dat loopt van Wakay naar de Nanni-afdamming en een 

pompgemaal te Wakay dat veilig 30 m 3 /s kan inpompen uit de Corantijnrivier. Deze 30 

m 3 /s is additioneel beschikbaar voor de bevloeiing van bestaande en nieuw aan te 

leggen arealen. Op de allocatie van deze 30 m 3 /s wordt in het volgende hoofdstuk 

nader ingegaan. 

Recycling 

Bij het beschouwen van de beschikbare irrigatiebronnen moet worden stilgestaan bij 

het hergebruiken van drainagewater (recycling). Hoewel vooral in de perioden van 

waterschaarste recycling op grote schaal wordt toegepast, is er nog nauwelijks 

sprake van specifiek onderzoek. Het verdient aanbeveling vooral gelet op de 

aanzienlijke bijdrage die geleverd kan worden aan het dekken van de irrigatiebehoefte 

(Buys, 1984: maximaal mogelijke recycle-intensiteit 0,84-1,68 l/s/ha) nader 

onderzoek met betrekking tot recycling te verrichten. Daarbij zullen onder andere 

zaken onderzocht moeten worden als waterkwaliteit en lay-out ten behoeve van 

recycling. 



A.2.4. Analyse van de problematiek 

Uit de actuele situatie blijkt, dat er een onplanmatige aanpak bij de uitbreiding van het 

rijstareaal heeft plaatsgevonden. De opgave is thans om na te gaan hoe vanuit de 

huidige realiteit door aanpassingen, wijzingen en dergelijke de ideale situatie zo dicht 

mogelijk kan worden benaderd: tevens dient te worden aangegeven hoe verder 

uitbreiding dient te verlopen. Indien het ons ernst is, dienen wij niet te schromen de 

juiste conclusies te trekken en de desbetreffende maatregelen te nemen. Wanneer wij 

bijv. constateren dat de toename van het areaal in de laatste jaren niet gepaard is 

gegaan met een toename van de productie (conclusie: ontwikkeling nieuw areaal ten 

koste van bestaand areaal), wat betekent dat er een omvangrijke productiederving 

plaatsvindt, dan is de eerste opgave zorg te dragen voor optimale productie van het 

bestaand areaal. Bij de analyse moeten we uitgaan van de situatie vóór het 

beschikbaar komen van het debiet aangevoerd door het Corantijnkanaal en vervolgens 

nagaan wat voor verandering de additionele beschikbaarheid van 30 m 3 /s 

Corantijnkanaalwater inhoudt. 

Geconstateerd kan worden dat er steeds terugkerende watertekorten optraden, als 

gevolg waarvan het de afgelopen jaren niet mogelijk was om op het totale areaal 2 

oogsten per jaar te realiseren. De gemiddelde cropping intensity van 1,70 van de 

afgelopen jaren houdt in dat in ieder geval ca 12.000 ha niet wordt ingezaaid. 

De traditionele bronnen Nannizwamp en Nickerierivier waren niet in staat de steeds 

toenemende irrigatiebehoefte te dekken. Hieruit kan geconcludeerd worden dat 

gegeven de beschikbare capaciteit van de Nannizwamp en de Nickerierivier, er te veel 

grond is uitgegeven en ontgonnen. 

Zeer illustratief voor de onplanmatige gronduitgifte alsook voor de discrepantie 

tussen “praktijk:”en “theorie” is de situatie op de rechteroever van de Nickerierivier. 

Terwijl het steeds duidelijk werd dat door de areaaluitbreidingen langs de 

Nickerierivier de irrigatiewatervoorziening van Wageningen in problemen kwam en men 

terecht onder andere het areaal op de rechteroever gelegen tussen” Premchand” en 

Henar bestemd had voor veeteelt of drooggewassen, zien wij naderhand toch dat in 

ijltempo de ontginning van rijstarealen plaatsvindt. Momenteel is het zelfs zo dat het 

gebied op de rechteroever gelegen tussen de Middenstandspolder en “Hermelijn” 

(Mannes) in totaliteit is uitgegeven waarbij het een groot vraagteken is hoe gedacht 

is dit totale gebied van irrigatiewater te voorzien; zeker als rekening wordt gehouden 

met de mogelijkheid van afdamming (in verband met recycling) van de loosleiding van 

de Middenstandspolder. 

In tegenstelling tot de irrigatiesystemen onderscheiden naar de zwampinlaten Van 

Wouw, H.A. en IKUGH, die de oude rijstarealen en de nieuwe bevolkingspolders 

voorzien, en dat van Wageningen dat tevens de Middenstandspolder voorziet, zien wij 

in de zogenaamde autonomie ontwikkeling waar er sprake is van individuele 

waterbeheersings- en ontsluitingssystemen. Dit is zowel bedrijfseconomisch als 



nationaal-economich bezien nadelig vanwege hogere investeringskosten, geringer 

nettoareaal en inefficiënte inrichting/ontsluiting. Dit houdt tevens in een situatie van 

onoverzichtelijkheid, waardoor beheer en controle worden bemoeilijkt. 

Een dringende opgave is thans, om de situatie van areaalontwikkeling die zich zowel 

qua omvang als situering niet in samenhang met de beschikbare irrigatiecapaciteit 

heeft voltrokken om te zetten in één waarbij sprake is van optimale benutting van deze 

capaciteit op de meest efficiënte wijze, met andere woorden logische en efficiënte 

opdeling van het gebied in deelgebieden die worden voorzien vanuit respectievelijke 

irrigatiebronnen. 

Wat zou in de naaste toekomst moeten worden gedaan om de aanvoer van 

irrigatiewater te vergroten? 

A.2.5. Gecombineerd benutten Corantijnkanaal, Nannizwamp en Nickerierivier. 

Voorlopige analyses die enkele jaren geleden zijn uitgevoerd door de 

Waterloopkundige afdeling hebben uitgewezen dat in geval van optimaal gecombineerd 

gebruik van de irrigatiebronnen Corantijnkanaal, Nannizwamp en Nickerierivier, er 

sprake zal zijn van een grote irrigatiecapaciteit dan de som van de drie afzonderlijke 

capaciteiten. 

Om de nodige basisgegevens voor het beheer in de praktijk te kunnen leveren, werd 

de studie gecombineerd benutten Corantijnkanaal, Nannizwamp en Nickerierivier 

(bekend als een hierna te noemen Up-24) opgezet. 

Deze studie bestond uit een reeks onderdelen, waaronder het vaststellen van de 

irrigatiecapaciteit van de Nickerierivier, studie van de verdamping van de Nannizwamp, 

studie van de zoutindringing etc. 

Deze studie die uiteraard van bijzonder groot belang is, heeft echter vanwege tal van 

oorzaken waaronder het wegtrekken van het kader van de Waterloopkundige afdeling 

een weinig voorspoedig verloop gekend. Na een aanvankelijk al beperkte uitvoering 

van veldwerkzaamheden die na verloop van tijd helemaal stil kwamen te liggen, is ook 

de gegevensverwerking met name door eerder vermeld personeelsverloop slechts in 

zeer beperkte mate op gang gekomen. Het is zonder meer noodzakelijk dat deze 

studie wordt hervat. Het verdient aanbeveling hierbij de mogelijkheden na te gaan te 

profiteren van het technische assistentenprogramma van de OAS dat binnenkort weer 

op gang komt. In het kader van bedoeld programma was al eerder een consultant 

aangetrokken voor het zwamponderzoek. 

Om Up-24 te hervatten is het noodzakelijk dat de staf van de Waterloopkundige 

afdeling die de afgelopen jaren bijzonder is uitgedund, adequaat wordt versterkt. 



A.3 Uitbreiding capaciteit gemaal Wakay 

Hieronder worden enkele argumenten genoemd op grond waarvan gemeend wordt dat 

uitbreiding van de capaciteit van het gemaal te Wakay niet op korte termijn zou zijn te 

overwegen. Deze argumentatie wordt hier opgenomen omdat er sprake blijkt te zijn 

van serieuze overwegingen tot spoedige uitbreiding van de capaciteit van het gemaal 

Wakay met 20 m 3 /s. 

De met de additionele 30 m 3 /s van het Corantijnkanaal ontstane situatie ten aanzien 

van de beschikbare irrigatiecapaciteit in Nickerie houdt een vergroting in van deze 

capaciteit met veel meer dan bedoelde 30 m3./s 

Hoewel op dit moment moeilijk exact te kwantificeren, kan toch goed begrepen 

worden dat: 

het gecombineerd benutten van Corantijnkanaal, Nannizwamp en Nickerierivier 

resulteert in een vergrote irrigatiecapaciteit. 

op betrekkelijk goedkope wijze kan worden gezorgd voor vergroting van de 

capaciteit van de Nannizwamp. 

de veiligstelling van de irrigatiewatervoorziening de acceptatie van 

inzaaischema’s mogelijk zal maken, met als gevolg een lagere piekbehoefte, 

waardoor met dezelfde beschikbare capaciteit een groter areaal zal kunnen 

worden geïrrigeerd. 

Wij moeten bovendien eerst beginnen te leren de 30 m 3 /s, wat geen kleinigheid is, 

naar behoren te beheren. De vraag is of het wel zinvol is dat men zich druk maakt om 

uitbreiding van het gemaal terwijl er nog niet eens sprake is van een 

uitvoeringsgereed ontwerp voor het distributiesysteem, zodat tenminste zou kunnen 

worden begonnen de thans beschikbare 30 m 3 /s aan te wenden. Het is dan ook zaak 

dat de verdere voorbereiding en uitvoering van het distributiesysteem met de 

grootst mogelijke voortvarendheid wordt aangepakt. 

Wanneer verder ook nog op grond van recent bodemkundig onderzoek (D.B.K.1986) 

grote vraagtekens moeten worden geplaatst achter rijstontwikkeling in het M.C.P. 

gebied en bedacht wordt dat de investering in uitbreiding van het gemaal een hoge 

deviezencomponent heeft, wordt het aanvoeren van nog meer argumenten (en die zijn 

er) overbodig geacht. Tenslotte kan worden opgemerkt, dat een overweging tot 

uitbreiding van het gemaal Wakay zou dienen te zijn gestoeld op een gedegen 

beschouwing van beschikbare capaciteiten, te bevloeien arealen, ontwikkeling in de 

tijd etc., op grond waarvan de noodzaak tot uitbreiding van de beschikbare capaciteit 

op een bepaald moment zou moeten blijken. Aangetekend kan nog worden dat ook al 

zou men in staat blijken de noodzaak van een capaciteitsuitbreiding aan te tonen dan 



nog de uitbreiding van het gemaal versus recycle gemalen overwogen moet worden. 

Voor een afweging ten gunste van recycle gemalen wordt verwezen naar M.C.P. 

beheer (1985-Tecgbuscge toelichting) 

A.4 Allocatie van irrigatiewater. 

Tot slot van deze paragraaf over beschikbare irrigatiecapaciteit volgen nog enkele 

opmerkingen met betrekking tot de allocatie van het irrigatiewater. Omdat een 

uitgewerkt allocatievoorstel waarbij degelijke uitgangspunten zijn gehanteerd, te 

vinden is in het rapport van M.C.P beheer (1985), wordt hier volstaan met het 

noemen van enkele principes: 

De arealen op de linkeroever Nickerierivier trekken niet meer uit de 

Nickerierivier. 

Deze arealen worden voorzien uit het Corantijnkanaal en de Nannizwamp waarbij 

van het westen uit wordt begonnen met aanwending van Corantijnkanaalwater. 

Dit betekent dat in ieder geval het uitbreiden van Groot Henar, 

Corantijnkanaalwater zal ontvangen. 

Ten behoeve van het zogenaamd autonoom gebied zal er een waterbeheerings- en 

ontsluitingssysteem dienen te worden ontworpen. De restcapaciteit van de 

Nannizwamp zal naar de Maratakka afgevoerd worden ter aanvulling van de beschikbare 

irrigatiecapaciteit van de Nickerierivier ten behoeve van de arealen op de 

rechteroever. Ook voor de rechteroeverarealen vooral die gelegen zijn ten noorden 

van de oost-westverbinding zal een hoofddistributiesysteem moeten worden 

ontworpen. 

Geconcludeerd kan worden dat onder andere het totale bestaande bevolkingsareaal 

Corantijnkanaalwater zal ontvangen. In antwoord op een mogelijke opmerking als 

zouden de kleine landbouwers worden opgescheept met het dure Corantijnkanaalwater 

kan gesteld worden dat er van wordt uitgegaan dat in Nickerie een ieder voor 

irrigatiewater zal betalen, (operational en maintenance costs van de irrigatiesystemen 

in te brengen voor de gebruikers is normaal). Echter zal er zorg gedragen moeten 

worden voor het invoeren van differentiaties op basis van de wijze waarop het water 

wordt aangeboden, te weten hoog of laag dat wil zeggen is zwaartekrachtirrigatie 

mogelijk of moet men zelf pompen. Een van de andere criteria voor de bepaling van de 

heffing is de bedrijfsgrootte, uit het voorgaande dat betrekking heeft op het 

gecombineerd benutten van Corantijnkanaal, Nannizwamp en Nickerierivier blijkt al de 

noodzaak van een integraal beheer. 



Coronie 

De rijstarealen in Coronie zijn voor hun irrigatie aangewezen op de achterliggende 

Coroniezwamp. Hieronder volgt een samenvattend overzicht van het uitgegeven en 

staand areaal te Coronie. 

bedrijf uitgegeven areaal (ha) staand areaal (ha) 

Buckleburry 500 100 

33 belangengroepen 4.280 3.495 

Totaal 4.780 3.595 

De zwamp lijkt in de huidige situatie zonder speciale ingrepen niet in staat om in het 

zogenaamde tussenseizoen het volledige areaal van irrigatiewater te voorzien. De 

afgelopen jaren bleek ongeveer 50% van het areaal niet te kunnen worden ingezaaid. 

In de afgelopen jaren is er nogal wat denkwerk verricht ten aanzien van alternatieven 

voor de irrigatiewatervoorziening van de rijstarealen in Coronie (zie rapport van de 

WLA: Interim-rapport inzake: alternatieven Irrigatiewater Voorziening Coronie.) 

Momenteel begint op gang te komen een door het EOF mede te financieren 

onderzoek waarbij meer speciaal de mogelijkheden ter veiligstelling van de 

irrigatiewatervoorziening van het EOF-bevolkingsrijstproject zullen worden nagegaan. 

Het is zaak dit onderzoek met de nodige voortvarendheid aan te passen en volledig 

uit te voeren. 

Ten aanzien van de gronduitgifte in het gebied gelegen tussen Ingikondre en Burnside 

achter de oude plantages kan vermeld worden dat die nog niet geformaliseerd is maar 

van bijzondere betekenis zou kunnen zijn niet slechts voor Coronie, maar voor het hele 

land. 

Het gehanteerde systeem namelijk titel aan de coöperatie en subtitel aan de 

belangengroep met identificatie van de individuele leden is gebaseerd op een aantal 

overwegingen zoals: 

het beschouwen van de grond als productiemiddel dat optimaal benut dient te 

worden; 

het inbouwen van maximale garanties zowel voor de individuele belangen als voor 

het gemeenschappelijk belang; 

voorkomen van speculatie met grond; 

veiligstellen van overheidsinvesteringen. 

Het verdient aanbeveling een nadere evaluatie van bedoelde wijze van gronduitgifte te 

maken. Het bovenstaand principe is bij de uitgifte van de tweede uitbreiding Groot 

Henar in zekere mate ook toegepast. 



A.5 Toekomstige irrigatiecapaciteit. 

In de toekomst zal de beschikbare irrigatiecapaciteit vergroot kunnen worden door: 

een geringere waterbehoefte (teeltmaatregelen, inzaaischema’s etc.) 

gecombineerd benutten Corantijnkanaal, Nannizwamp en Nickerierivier 

vergroting aan de zwampcapaciteit. 

recycling 

Verwacht wordt dat wij met de bedoelde vergroting een heel eind zullen kunnen 

komen. Door nader onderzoek zal een en ander moeten worden gekwalificeerd. 

Op langere termijn waarbij dan vooral gedacht wordt aan de ontwikkeling van het 

gebied tussen Coronie en Wageningen, zouden wij kunnen denken aan de mogelijkheid 

van een Stodansiedam. 

Ecologie 

beheer van de Nannizwamp als irrigatiebron waarbij rekening wordt gehouden met 

andere belangen. 

structureel overleg tot stand brengen tussen MCP-beheer en LBB 

inventarisatie van de huidige situatie van het Bigi Pan gebied en waar nodig 

maatregelen ter correctie nemen. 

Toekomstige vergroting beschikbare irrigatie capaciteit 

In de nabije toekomst vergroting van de beschikbare irrigatiecapaciteit te bereiken 

door: 

geringere waterbehoefte 

gecombineerd benutten irrigatiebronnen 

vergroting zwampcapaciteit 

recycling 

op langere termijn te denken aan de uitvoering van Stondansie voor de 

bevloeiing van het gebied tussen Coronie en Wageningen. 

In principe dient ook in Coronie verdere uitgifte te worden stopgezet tot (door het 

aangehaalde onderzoek) meer duidelijkheid bestaat ten aanzien van de 

irrigatiewatervoorziening. Gelet op de hoge producties die in Coronie haalbaar zijn (6 

ton/ha) zou areaaluitbreiding overwogen kunnen worden waarbij het realiseren van 

slechts 1 oogst per jaar voorlopig nog als uitgangspunt kan dienen. Ook voor 

gronduitgifte in Coronie moet echter gelden dat deze op basis van een 

bestemmingsplan en aan de hand van duidelijk vastgestelde criteria plaats moet 

vinden. 

Ten aanzien van het beheer wordt aanbevolen beheerstaken met betrekking tot de 

irrigatiewatervoorziening op te dragen aan de SAOC (Stichting Agrarische 



Ontwikkeling Coronie) die op haar beurt zorg dient te dragen voor een maximale 

betrokkenheid van de boerenorganisaties. 

Wat moet er worden gedaan op het gebied van distributie en onderhoud van het 

waterbeheerstelsel? 

A.6 Distributie en onderhoud van het waterbeheerstelsel 

Men kent vele systemen van irrigatie. 

Het ondergronds pijpen systeem. 

Het open kanaalsysteem 

Het ondergrondse gesloten systeem is te vergelijken met het waterleidingsysteem 

voor drinkwatervoorziening. Men kan net zoveel aftappen als men maar verlangt, maar 

er speelt hier een capaciteitsprobleem. Maar een beperkt aantal boeren kan 

tegelijkertijd bediend worden. 

Daartegenover staat het open kanaalsysteem waar als distributiemethode aan de orde 

kan zijn: 

Timesharing or rotation (alle boeren ontvangen een gelijke hoeveelheid water uit 

het systeem). 

Flow sharing of proportional delivery (beurtelings ontvangen de boeren de volle 

beschikbare hoeveelheid uit het kanaal). 

Operators van een irrigatiesysteem moeten voldoende kennis hebben van het gebied 

waarvoor het systeem in place is. De opening van de “gate” en de onttrekking via 

offtakes (inlaat) en het peil van het water in het kanaal zijn bijzonder belangrijk in het 

kader van de tevredenheid van de boer en de efficiëntie van de distributie. 

Irrigatieplanning houdt in het nemen van besluiten betreffende gewassen die in het 

groeiseizoen zullen worden geteeld. Voor Nickerie betekent het in hoofdzaak padie en 

bananen. Het telen van gewassen vereist uiteraard een set van inputs, zoals zaad, 

kunstmest, chemicaliën, irrigatiewater en arbeid. 

De beschikbaarheid van al deze input in relatie tot irrigatiewater is een onderdeel 

waaraan speciale aandacht dient te worden gegeven. 

Wat betreft de distributie kan gesteld worden, dat in het bijzonder in tijden van 

schaarste, de waterkalender een uitkomst lijkt te bieden. 

Vele irrigatiesystemen functioneren op het gebied van onderhoud van het 

waterbeheerstelsel niet verantwoord. 

Het onderhoud kent, het routine, het urgentie en het verbeteringsonderhoud. 



Routineonderhoud vindt gedurende de gehele levensduur plaats van het stelsel, 

bijvoorbeeld: 

Greasen van gates 

Verwijdering van vegetatie uit kanalen 

Verwijdering van slib uit kanalen (ophalen van kanalen) 

Doorgaans kunnen deze werken intern door een waterschap worden verricht. 

Urgentieonderhoud is het onderhoud dat betrokkenheid vergt van meerdere 

segmenten binnen het waterschap. Zaken die bijvoorbeeld te maken hebben met 

wateroverlast veroorzaakt door kapotte pompen, verstoppingen in het systeem, 

calamiteiten en dergelijke. 

Het combineren van beide typen onderhoud kan worden gezien als verbetering van het 

waterbeheerstelsel. 

Er zijn vele argumenten die in de praktijk pleiten voor systematische verbetering van 

een bestaand systeem. 

Het is goedkoper onderhoud te plegen aan een bestaand systeem, in plaats van 

een nieuwe te bouwen, indien dat tenminste mogelijk zou zijn. 

Ook een nieuw systeem is niet perfect. 

De situatie rond arealen die bevloeid moeten worden, verandert hetgeen 

betekent dat ook aanpassingen nodig zijn teneinde de levering van irrigatiewater 

en de afvoer daarvan, op peil te houden. 

Indien investeringen worden gevraagd van belanghebbenden is het van belang dat het 

bestuur de leden calculaties voorhoudt welke inkomensverbetering zal optreden, op 

basis waarvan niet alleen de ingezette gelden terug worden verdiend, maar ook 

duurzaam additioneel inkomen ontstaat. 

En voor wat betreft de te betalen heffingen kennen we: 

Irrigatie volume [Volume (V ) = Onttrekking in m³/sec (Q ) x Tijd (T ). 

Het oppervlak van het areaal dat bevloeid moet worden. 

De waarde van een deel van de oogst. 

Gezien het feit dat het voor de werkbaarheid van de methode het voor de hand ligt 

de zaak simpel te houden, wordt aanbevolen methode 2 te hanteren. 



B. ORGANISATIE EN BEHEER 

B.1 Het besturen van waterschappen 

B.1.1 Algemeen 

Associaties van watergebruikers of liever gezegd waterschappen die qua instelling 

een flinke tijd teruggaat in de geschiedenis van de mensheid, kunnen vrijwillig zijn 

ontstaan of zijn opgelegd door het bestuur van een land. 

Het waterschapswezen valt formeel onder het ministerie van RO, terwijl voor LVV een 

begeleidende rol binnen een commissie waar ook het ministerie van Openbare Werken 

in participeert, is weggelegd. 

Maar ook al zijn deze waterschappen door de overheid geïnitieerd, zij zijn 

publiekrechtelijke organisaties en zijn qua functionering in eerste instantie een 

aangelegenheid van de leden van het waterschap. 

In het kader van het functioneren van waterschappen gaat het dus om: 

Rechten en plichten van belanghebbenden. 

Taken van het bestuur. 

Kwaliteiten van een waterschapsbestuurder 

Wat maakt het zo moeilijk om een waterschap goed te besturen? 

B.1.2. Rechten en plichten van belanghebbenden 

Voldoende en tijdige verstrekking van water 

Tegenover rechten staan altijd plichten. Laten wij het recht van de padieboer op 

water bekijken. Iedere boer heeft recht op een vastgestelde hoeveelheid water. 

In sommige gevallen is het recht op water niet gerelateerd aan het te irrigeren land, 

maar aan de perceeleigenaar. In ons geval en voor de rijstsector hebben wij wel de 

hoeveelheid land als vertrekpunt. Indien tijdig door het Irrigatie Management Systeem 

(MCP-Beheer) water wordt aangeboden boven maaiveld, is het nog de vraag of de 

norm van 1,7l/s/ha voor elke boer wordt gehaald. Immers er kunnen belemmeringen 

van allerlei aard in het waterbeheerstelsel aanwezig zijn, waardoor de norm niet wordt 

gehaald. 

Het kan ook zijn dat niet boven maaiveld wordt aangeboden en de watergebruiker in 

ieder geval verplicht is extra kosten te maken om toch zijn of haar veld bevloeid te 

krijgen. 

Maar hoe wordt er bepaald hoeveel water een boer heeft ingenomen of mag innemen, 

immers, de situatie dat meters zouden worden geplaatst bij de intake, is haast 

ondenkbaar. Maar hoe dan ook het recht op water en de hoeveelheid daarvan is 

proportioneel in relatie met het gewas dat er wordt geteeld (areaal en productie). 

Indien er een tekort aan water is, heeft het waterschap het recht, maar ook de plicht 

het schaarse water via een beurtsysteem te distribueren. Uiteraard kan het beleid 



hiertoe tot vele conflicten leiden, maar men moet zijn verantwoordelijkheden durven 

nemen en kan er dus niet omheen. 

De plichten van belanghebbenden is om zich te houden aan alle regels die gesteld zijn 

voor een goed functioneren van het waterschap. 

In ieder geval hebben belanghebbenden de plicht mee te betalen in de kosten van 

onderhoud van de waterstaatkundige eenheid waarbinnen zij opereren. 

Deze kosten zijn een jaarlijks terugkerende verplichting die overigens formeel door 

het waterschapsbestuur worden vastgelegd en die voortvloeien uit de aan de 

Algemeen Leden Vergadering voorgelegde en door haar goedgekeurde begroting. 

Stemrecht en participatie 

Alle boeren binnen de waterstaatkundige eenheid zijn automatisch lid van het 

waterschap. Er bestaat in deze dus geen lidmaatschap op vrijwillige basis. 

Als het gaat om het beleid is de ALV de hoogste autoriteit in een waterschap. Het 

bestuur is belast met de uitvoering van beleid dat is goedgekeurd door de ALV en 

vastgelegd. 

In de context waarin waterschappen in Suriname opereren, wordt het” one man one 

vote principe” gehanteerd. 

Er wordt doorgaans minstens eenmaal per jaar een ALV belegd, maar het bestuur 

komt net zo vaak bij elkaar als de situatie vereist. 

Betaling van heffingen 

Van de betalingen in de waterschappen kan men zich ook afvragen of die toereikend 

genoemd kunnen worden. 

Het meebetalen van kosten voor onderhoud in landaanwinningprojecten (Europolder, 

Groot Henarpolder, Middenstandspolder) is een bekend fenomeen, nog daargelaten 

of dit aandeel van de boer in relatie tot de werkelijke financiële behoefte, op het 

juiste niveau is gebracht. 

Binnen zowel de landaanwinningen als de waterschappen zullen de boeren en alle 

andere belanghebbenden die profiteren van waterbeheer gerelateerde infrastructuur 

moeten betalen voor kosten van onderhoud en de kosten voor aanvoer van 

irrigatiewater. 

Hoe deze kosten de winstgevendheid van de veldproductie zullen beïnvloeden en 

welke voorzieningen getroffen gaan moeten worden, wanneer de verdienruimte voor 

de boer nog verder inkrimpt, is natuurlijk een andere discussie. 

Onderhoud van infrastructuur 

Onderhoud van infrastructuur (primaire, secundaire en tertiaire systeem) is natuurlijk 

een belangrijke conditie voor optimalisatie van de fysieke opbrengst op 

veldproductieniveau. 



Als deze input gebrekkig is, blijft het rendement van alle andere input beneden de 

maat. 

Gezien de diverse rollen van verschillende ministeries (RO, OW en LVV) evenals 

overige entiteiten waaronder waterschappen, is overleg en samenwerking bij planning 

en uitvoering van taken in dit verband een bittere noodzaak. 

B.1.3 Taken van het Bestuur 

Algemeen 

Het bestuur is de werkarm, dus het uitvoerend lichaam van het waterschap. 

Het Waterschapsbestuur behoort het volgende te doen: 

Analyse van de situatie in het veld (stand van zaken). 

Ontwikkeling van een beleidsplan. 

Ontwikkeling van een jaarplan met budget. 

Het vaststellen van heffingen, welke overigens een zeer belangrijk onderdeel 

vormen van de begroting. 

Het uitbesteden van werken aan aannemers en het uitvoeren van controle 

daarop. 

Het uitvoeren van controle op de leden van het waterschap, voor wat betreft 

het nakomen van hun verplichtingen tegenover het waterschap. 

Het houden van voorlichtingsbijeenkomsten al dan niet ondersteund door 

externe deskundigen. 

Analyse van de situatie 

Hierbij gaat het om een volledige inventarisatie van de conditie waarin kanalen, 

dammen, wegen, en kunstwerken zich bevinden. 

Voorts is het van belang een opname te plegen betreffende het gewassenassortiment 

en het rotatiepatroon. 

Een opname van de diverse perceeleigenaren is eveneens van belang. 

Een inventarisatie van de bijdrage in en rollen van de verschillende entiteiten 

opererend in de polders. 

Een analyse van de complete situatie en de nodige conclusies. 

Het ontwikkelen van een beleidsplan 

Het te ontwikkelen beleidsplan is een meerjarenplan, waarin doelen, strategieën en 

budgetten zijn vervat. 

Het Jaarplan 

Het Jaarplan met begroting welke een afgeleide is van het beleidsplan, noemt de 

activiteiten die in dat betreffende jaar die zullen worden uitgevoerd. De begroting 

behandelt kosten en opbrengsten van het betreffende waterschap. 



De opbrengsten worden verkregen uit de bijdragen van alle partijen (overheid, 

boeren). 

Het vaststellen van heffingen 

Een ieder die gebruik maakt van de additionele watertoevoer zal moeten bijdragen in 

de dekking van de kosten. Dit betekent dat naast de padieproducenten in het 

zogenaamde MCP-beheersgebied ook producenten buiten dit gebied, die wel 

voordelen hebben door de verbeterde toevoer van irrigatiewater in het MCP-gebied 

zullen worden aangeslagen. 

De vraag die gesteld dient te worden is op welke wijze de tariefbepaling plaats moet 

vinden. Op zuiver financieel economische gronden zal het tarief ontstaan uit: 

Afschrijvingen op investeringen in kanaal, gemaal en kunstwerken. 

Exploitatiekosten van het I & D Systeem. 

Uitbesteding van werken aan aannemers 

Het ligt voor de hand dat het waterschap niet in staat is zelf werken uit te voeren. Zij 

dient deze werken dus uit te besteden aan specialistische bedrijven die daartoe beter 

zijn uitgerust. 

Controle op leden 

Het bestuur heeft de verplichting om controle uit te oefenen op de bijdrage die leden 

leveren niet alleen in termen van hun financiële bijdrage, maar ook hun inhoudelijke 

bijdrage aan discussies en andere activiteiten. 

Voorlichting 

Om de leden te informeren over interne en externe ontwikkelingen die van invloed zijn 

op het functioneren van het waterschap, zullen regelmatig voorlichtingbijeenkomsten 

dienen te worden gehouden. De inbreng van externe deskundigheid kan wel eens 

nuttig zijn. 

B.1.4. Kwaliteit van een bestuurder 

1). Functionaliteit 

Een waterschap is een vorm van functioneel bestuur. Het waterschap behartigt alleen 

watertaken. Het hoeft daarom ook geen afweging te maken tegen andere belangen als 

welzijn, sportvoorzieningen of anderszins. Waterbeheer is leidend. Hieruit vloeit voort 

dat een waterschapsbestuurder geen politiek behoeft te bedrijven. De inhoud van het 

waterbelang staat voorop. 

2). Samenwerken. 

Een wezenskenmerk van het waterschap is het gezamenlijk behartigen van belangen in 

een polder/bepaald gebied. Water kent geen grenzen, zodat vrijwel steeds de 



belangen van de aangrenzende polder over het overliggend waterschap mede in de 

overwegingen betrokken behoren te worden. 

3). De dagelijkse praktijk 

Wat mogen wij dan van een waterschapsbestuurder verwachten? 

Verschillende rollen zijn hierbij ten onderscheiden: 

positionering 

inhoudelijk 

proces naar buiten gericht 

proces naar binnen gericht 

rol en taak 

4). Positionering 

De waterschapsbestuurder (de voorzitter in het bijzonder) is het boegbeeld van het 

waterschap. Hij treedt naar buiten en heeft een voorbeeldgedrag. Hij is betrouwbaar 

en integer. Iemand op wie je staat kunt maken. Hij is adequaat gesprekspartner voor 

de DC, LVV, OW, maar ook voor de belanghebbenden in zijn gebied. 

5). De inhoudelijke kant 

De bestuurder weet waar het over gaat. Hij kent de inhoud van het Staatsbesluit, de 

taken en bevoegdheden. Hij weet ook hoe het watersysteem in zijn gebied 

functioneert. Hij is niet de superdeskundige, maar heeft zich wel verdiept in de zaken 

die een bestuurder moet weten. 

6). De gerichtheid van het proces naar binnen en naar buiten 

De waterschapsbestuurder zorgt voor een open instelling van zijn waterschap. Hij 

vergadert met een vaste regelmaat in een openbare vergadering met 

belanghebbenden. Het Bestuur wordt adequaat verkozen. De belanghebbenden weten 

op tijd waar zij financieel aan toe zijn. De investerings- en onderhoudsprogramma’s 

zijn op tijd klaar en voor iedere belanghebbende duidelijk. 

Het waterschapsbestuur werkt collegiaal goed samen, niet alleen intern, maar ook met 

de besturen van andere waterschappen en het overliggend MCP-waterschap. 

Het bestuur heeft aandacht voor een goede begroting en een goede boekhouding. 

Informatie wordt tijdig verzameld en verstrekt. 

7). Rol en taak 

Een waterschapsbestuurder heeft verschillende rollen. Hij zorgt bijvoorbeeld voor 

vertrouwen en draagvlak. Dat doet hij door open overleg te voeren en tijdig 

belanghebbenden bij plannen te betrekken. Of door adequaat op klachten te 

reageren. 



Aan de nadere kant is hij ook streng en rechtvaardig, als het bijvoorbeeld om 

handhaving van de onderhoudsverplichting gaat of om het innen van de 

waterschapsbelasting. 

8). Wezenskenmerken 

Wezenskenmerken van het waterschap zijn: functioneel, behoorlijk autonoom, de 

belastinggelden worden door het gebied opgebracht, maar worden ook uitsluitend in 

het gebied besteed, de hoogte ervan wordt ook door de belanghebbenden zelf 

vastgesteld, de belanghebbenden kunnen zien wat er gebeurt, er wordt aan 

waterbeheer gedaan, niet aan politiek. Kortom: de belanghebbenden en de hen 

vertegenwoordigende bestuursleden hebben veel zelf in de hand. Zij kennen ook het 

belang van goed waterbeheer voor de padie. En dat maakt het besturen van een 

waterschap tot een belangrijke en zinvolle taak. 

B.2 Conclusies 

Lange tijd is meer de nadruk gelegd op de constructie van infrastructurele werken 

nodig voor de aanvoer van irrigatiewater en de afvoer van overtollig water. 

Hoewel binnen verschillende geledingen van de samenleving, het besef er altijd is 

geweest dat organisatorische voorzieningen voor doelmatig onderhoud van het 

irrigatie- en drainagesysteem een absolute vereiste waren, bleven de geëigende 

beleidsmaatregelen veel te lang uit. We kunnen ons thans gelukkig prijzen dat hierin 

verandering komt en dat waterschappen daadwerkelijk worden ingesteld. Maar het 

proces voltrekt zich veel te traag. Een beetje meer tempo zou op zijn plaats zijn en 

dan kunnen we op die wijze de gewenste ommekeer in de huidige trend teweeg 

brengen. Met nadruk wordt hier gewezen op het belang van goed beheer van 

irrigatiesystemen. De aanleg van deze systemen dient uiteraard zo goed mogelijk te 

geschieden maar na de uitvoeringperiode die doorgaans slechts enkele jaren duurt, is 

het zaak om middels goed beheer zorg te dragen voor de instandhouding van de 

aangelegde voorzieningen om zodoende een blijvende goed functionering van de 

systemen te waarborgen. 



5 ZIEKTEN EN PLAGEN IN DE RIJSTBOUW 

De rijstplant is in alle groeistadia vatbaar voor ziekten en plagen die de kwaliteit en 

kwantiteit van de opbrengst kunnen verlagen. 

Dus voor een hoge opbrengst en goede kwaliteit is het belangrijk dat de 

verschillende delen van de plant vrij van ziekten en plagen gehouden 

worden. 

Er is dus een relatie tussen ziekten en plagen en de goede groei van de verschillende 

delen van de plant waarvan de opbrengst afhankelijk is. 

Wat is het verschil tussen ziekten en plagen? 

Ziekten kunnen veroorzaakt worden door de volgende organismen: 

Schimmels 

Virussen 

Bacteriën 

Plagen kunnen veroorzaakt worden door de volgende organismen: 

Insecten 

Slakken 

Vogels 

Ratten 

Welke ziekten en plagen kunnen de verschillende plantendelen aantasten en hoe kunt U 

deze voorkomen of bestrijden? 

Het wortelstelsel 

Plagen die het wortelstelsel aantasten: 

1. Slakken 

Schade: slakken vreten aan de jonge kiemen meteen na inzaaien en 

daarna aan jonge blaadjes zolang deze zich onder water 

bevinden. 

Schadelijke periode: tot ongeveer 2 weken na inzaai. 

Chemische bestrijding: molluscicide zoals fentin acetaat (Brestan) 

Andere maatregel: veld direct na de inzaai droog leggen. 

MODULE 5: ZIEKTEN EN PLAGEN IN DE RIJSTBOUW Page 1 of 6


2. Helodytus kever 

Schade: deze kevers vreten aan kiemend zaad en aan het blad van 

jonge planten. Het blad wordt aangevreten aan de bovenkant. 

De larven knagen aan de wortels van jonge en oude planten. 

Er ontstaan dan korte planten met minder uitlopers en pluimen 

en als gevolg daarvan een lage opbrengst. 

Schadelijke periode: tot ongeveer 2 weken na inzaai. 

Chemische bestrijding: insecticide 1 

Andere maatregel: veld droogleggen. 

De stengel 

Zowel ziekten als plagen kunnen serieuze schade op de stengel van de rijstplant 

aanbrengen. 

Een belangrijke ziekte: 

1. Sheathblight (schimmel) 

Schade: ronde, langwerpige of elliptische groengrijze vlekken op de 

bladschede (dicht bij de waterspiegel) en ook op de bladeren. 

Een hevige infectie leidt tot legeren (omvallen) van de planten. 

Deze schimmel kan een opbrengstderving tot 50% 

veroorzaken. 

Schadelijke periode: aan het eind van de uitstoelingsfase of begin van de 

pluimzetting. 

Chemische bestrijding: fungicide 2 (remt slechts de infectie) 

Andere maatregel: Gewasresten goed verbranden 

Geen hoge zaaidichtheid gebruiken 

Bemesten met NPK 

Enkele belangrijke plagen: 

1. Trips. 

Schade: zuigen vooral aan de jonge ongeopende bladeren. Eerst 

vergeling en vervolgens roodoranje verkleuring van de 

planten. 

Schadelijke periode: 1-4 weken na inzaai 

Chemische bestrijding: insecticide 

Andere maatregel: Planten 2-3 dagen onderwater zetten 

1 Zie folder “insecticiden” 

2 Is een middel tegen schimmels 



2. Boorder. 

Schade: doorboren de stengel en vreten aan de binnenkant van de 

stengel. De stengelboorder veroorzaakt uiteindelijk 

afgestorven groeipunten en rechtopstaande voze pluimen. 

Schadelijke periode: 4 – 15 weken na inzaai 


Andere maatregel: Goede stroverbranding 

Droge grondbewerking 

Schone dammen en kavelsloten 

3. Delphaciden en jassiden. 

Schade: geeloranje verkleuring (verbranding) van de planten. 

Schadelijke periode: 4 -10 weken na inzaai 


Andere maatregel: Korte inzaaiperiode (6-7 weken), niet te vroeg of te laat 

inzaaien. 

Schone dammen en kavelsloten 

4. Stengelwants 

Schade: bruine of gekrulde nieuwe bladeren. De pluimen komen niet uit 

de schede of hebben veel voze korrels 

Schadelijke periode: vanaf het eind van de stoelingsfase 


Andere maatregel: gelijktijdige inzaai 

De bladeren 

Zowel ziekten als plagen kunnen ook serieuze schade op de bladeren van de rijstplant 

aanbrengen. 

Enkele belangrijke ziekten: 

1. Blast (schimmel) 

Schade: deze schimmel kan de rijstplant in alle groeistadia aantasten. 

Bladvlekken ontwikkelen zich tot grote bruine vlekken met een 

asgrijs centrum. De vlekken blijven groeien tot dat ze 

samensmelten. Het blad wordt tenslotte bruin en 

verschrompeld. Opbrengstderving als gevolg van Blast kan 

oplopen tot 90%. 

Schadelijke periode: hele groeistadium 

Chemische bestrijding: fungicide (remt slechts de infectie) 

Andere maatregel: Geen zaaizaad uit een besmet veld gebruiken 

Gewasresten (stro) goed verbranden 




2. Brown spot (schimmel) 

Schade: deze schimmelziekte ziet men vaak bij gronden met een 

nutriëntengebrek (vooral lage kalium en stikstof), erg hoge 

stikstof (in geval van teveel ureum bemesting) en een tekort 

aan water. Kleine donkerbruine puntjes op de bladeren 

ontwikkelen zich tot bruine vlekken met een lichtbruin centrum. 

Een ernstige Brown spot infectie leidt tot minder korrels per 

pluim en een lager korrelgewicht. 

Schadelijke periode: heel groeistadium 


Andere maatregel: Geen zaaizaad uit een besmet veld gebruiken 

Gewasresten (stro) goed verbranden 


Goed watermanagement 

Juiste hoeveelheid ureum op het juiste tijdstip bemesten 

3. Narrow brown leaf spot (schimmel) 

Schade: de symptomen zijn meestal te zien in latere groeistadia van de 

plant en worden zichtbaar ongeveer 30 dagen na de infectie. 

Korte, rechte bruine vlekken ontstaan op de bladeren, 

bladschede en de kafjes. Ernstige infectie heeft vroegtijdige 

rijping van korrels en omvallen van de plantjes als gevolg. Het 

opbrengstverlies kan oplopen tot 40%. 

Schadelijke periode: heel groeistadium, echter extra gevoelig vanaf bloei tot 

rijping. 


Andere maatregel: geen hoge dosis kalium toedienen 

4. Sheathblight 

zie bij “de stengel’. 

5. Hoja blanca (virus) 

Schade: gele verkleuring van de jong ontwikkelde bladeren. Jonge 

planten kunnen na de infectie afsterven, terwijl oudere planten 

kleiner blijven en rechtopstaande misvormde of voze pluimen 

hebben. Deze virusziekte kan tot een opbrengstderving van 

50% leiden. De delphacide (insect) is de overbrenger van 

deze virusziekte. 

Schadelijke periode: vanaf de vierde (4) week na inzaai 

Chemische bestrijding: insecticide (tegen de delphaciden) 

Andere maatregel: (voorkomen van de delphaciden): 

Korte inzaaiperiode 

Normale zaaidichtheid 

Af en toe water aflaten 



Enkele belangrijke plagen: 

1. Bibitvlieg 

Schade: wit–gele gangen in de bladeren veroorzaakt door de larven. 

Bij zware aantasting ontstaan uitgedroogde bladranden of 

breekt het blad af op een punt waar het door de aantasting 

verzwakt is. 

Schadelijke periode: 1 – 4 weken na de inzaai 


Andere maatregel: Vroege inzaai 

Veld droogleggen 

2. Trips 

Schade: eerst vergeling, dan roodoranje verkleuring van de planten 

door zuigschade van deze insecten 


Chemische bestrijding: Insecticide 

Andere maatregel: planten 2-3 dagen onder water leggen 

3. Bladrupsen 

Schade: opgevreten bladeren en stengels 




Goede droge grondbewerking 

Schone kavelsloten en dammen 

Het veld gedurende enkele dagen onder water zetten 

4. Delphaciden en jassiden 

zie “de stengel”. 

De Pluimen 

Belangrijkste ziekten die de pluimen kunnen aantasten: 

1. (neck)blast; zie “de bladeren” 

2. Brown spot; zie “de bladeren” 

3. Narrow brown leaf spot; zie “de bladeren” 

4. Sheathblight; zie “ de stengel” 

5. Hoja blanca; zie “de bladeren” 



Belangrijkste plagen die de pluimen aantasten: 

1. Boorder 

Schade: de jonge rupsjes vreten een beetje van het blad, kruipen naar 

een bladoksel en boren vervolgens in de stengel. De 

stengelboorder veroorzaakt afgestorven groeipunten en 

rechtopstaande voze witte pluimen. 




Snel na de oogst droge grondbewerking gevolgd door 

onder water zetten van het veld 

Schone kavelsloten en dammen 

Gelijktijdige inzaai 

2. Zaadwantsen 

Schade: aantasting vindt plaats als het gewas in het melkstadium is. 

Zowel jonge als volwassen insecten steken door de korrels en 

zuigen vervolgens aan de inhoud 

Schadelijke periode: vanaf bloei 


Andere maatregel: Gelijktijdige inzaai (niet te vroeg of te laat inzaaien) 

Goede onkruidbestrijding (schone dammen en kavelsloten) 

Wat is de invloed van bemesting op ziekten en plagen in het veld? 

Ziekten en plagen kunnen sterk toenemen als er met teveel ureum bemest wordt. De 

bladeren zijn dan zacht en sappig voor de insecten, terwijl door een flinke groei de 

planten minder stevig zijn en dus gemakkelijker door schimmels aangetast kunnen 

worden. Een te lage ureum bemesting of te laat en onregelmatig bemesten 

veroorzaakt zwakke planten die ook gemakkelijk door insecten en schimmels aangetast 

kunnen worden. 

Advies: 

Bemest U altijd op tijd, niet teveel of te weinig en met NPK. Bemesting 

met NPK zorgt ervoor dat de plantjes stevig en gezond blijven, waardoor 

schadelijke insecten en ziekten (zoals schimmels) de plantjes niet 

gemakkelijk kunnen aantasten. 



IMAC 

Ziekten en plagen in de 

rijstbouw

Indeling ziekten en plagen 

Ziekten: - schimmels 

- bacteriën 

- virussen 

Plagen: - insecten 

- slakken 

- vogels 

- ratten

• Slakken 

• Helodytus kever 

Wortelstelsel

• Helodytus kever 

Wortelstelsel

• Sheath blight 

(schimmel) 

Stengel 

(ziekten)

• Trips 

• Boorder 

Stengel 

(plagen)

• Delphaciden 

• Jassiden 

Stengel

• Stengelwants 

Stengel

• Leafblast 

(schimmel) 

• Brown spot 

(schimmel) 

Bladeren 

(ziekten)

• Narrow brown 

spot 

(schimmel) 

• Sheath 

blight 

(schimmel) 

Bladeren 

(ziekten)

• Hoja Blanca 

(virus) 

vector: Delphacide 

Bladeren 

(ziekten)

• Hoja Blanca 

(virus) 

Bladeren 

(ziekten)

• Bibitvlieg 

• Trips 

Bladeren 

(plagen)

• Bibitvliegschade 

Bladeren 

(plagen)

• Boorder 

Bladeren 

(plagen)

• Bladrupsen 

Bladeren 

(plagen)

• Delphaciden 

• Jassiden 

Bladeren 

(plagen)

• Neck blast 

(schimmel) 

Neck blast op 

Groveni 

Pluimen

• False smut 

(Schimmel) 

Pluimen

• Zaadwantsen 

Pluimen

• Boorder 

Pluimen

• Ratten en vogels 

Pluimen

• Wanneer? 

• Hoe? 

• Maatregelen 

- Niet te hoge N bemesting 

- Bemesting met NPK 

- Optijd bemesten 

- Voorkomen van waterstress 

Algemeen 

Ziekten 

- Niet te hoge zaaidichtheid gebruiken

Algemeen 

Ziekten

Wanneer? 

Algemeen 

Plagen

Natuurlijke vijanden van de plagen 

Maatregelen 

•Cultuurmaatregelen (blauwe folder) 

•Chemische bestrijding (groene folder) 

•IPM (Integrated Pest Management)

Natuurlijke vijanden van de plagen 

Libel Libel 

Lady beetle 

Spin 

Kikker 

Crawler van lady beetle 

Crawler van lichtkever

Relatie tussen bemesting en 

ziekten en plagen 

Toename van ziekten en plagen 

door: 

• Hoge N bemesting (ureum) 

• Lage N bemesting 

• Ongebalanceerde bemesting (NPK) 

• Late bemesting 

• Onregelmatige bemesting

Bedankt !


6 GEBALANCEERDE (VOLLEDIGE) BEMESTING 

A. WELKE VOEDINGSSTOFFEN (NUTRIËNTEN) HEEFT DE PLANT NODIG? 

De rijstplant heeft 16 verschillende voedingsstoffen (nutriënten) nodig om goed en 

gezond te groeien. Een deel van de voedingsstoffen wordt in grote hoeveelheden 

gebruikt. Deze worden de macronutriënten genoemd. Van de rest is weinig nodig. 

Deze voedingsstoffen worden de micronutriënten genoemd. Al deze voedingsstoffen 

moeten volledig aanwezig zijn om een hoge opbrengst te behalen. 

Macronutriënten 

Koolstof (C) 

Waterstof (H) 

Zuurstof (O) 

Stikstof (N) 

Fosfaat (P) 

Kalium (K) 

Calcium (Ca) 

Magnesium (Mg) 

Zwavel (S) 

Micronutriënten 

Ijzer (Fe) 

Mangaan (Mn) 

Boron (B) 

Molybdeen (Mo) 

Koper (Cu) 

Zink (Zn) 

Chloor (Cl) 

Bron: Lucht & 

Water 

Bron: Bodem 

B. WAT ZIJN DE MEEST BELANGRIJKE FUNCTIES VAN DEZE VOEDINGSSTOFFEN? 

Als er een tekort is aan één van deze voedingsstoffen gaat de plant niet goed 

groeien, waardoor de opbrengst laag blijft. Er is ook een samenwerking tussen de 

voedingsstoffen. U moet dus ervoor zorgen dat alle voedingsstoffen volledig 

beschikbaar zijn. 

MODULE 6: GEBALANCEERDE (VOLLEDIGE) BEMESTING Page 1 of 4


Belangrijke functies van de macronutriënten: 

1. Koolstof (C): onderdeel van eiwitten, vetten, en koolhydraten. 

2. Waterstof (H): samen met C in eiwitten, vetten en koolhydraten. 

3. Zuurstof (O): samen met C en H in koolhydraten 

4. Stikstof (N): groei, eiwitvorming, fotosynthese en werking van enzymen 

5. Fosfaat (P): fotosynthese, groei, ademhaling, wortelontwikkeling. 

6. Kalium (K): stevigheid, weerstand, wortelontwikkeling. 

7. Calcium (Ca): wortel en bladontwikkeling, celwandversteviging 

8. Magnesium (Mg): fotosynthese (bladgroenproductie), enzymwerking 

9. Zwavel (S): eiwitvorming, aanmaak van vitaminen en enzymen, fotosynthese 

(bladgroenproductie) 

Belangrijke functies van de micronutriënten: 

1. Ijzer (Fe): fotosynthese (bladgroenproductie) en enzymactiviteit 

2. Mangaan (Mn): enzymactiviteit, bladgroen 

3. Boron (B): transport van suikers, zaadvorming. 

4. Molybdeen (Mo): beïnvloedt werking van stikstof positief 

5. Koper (Cu): enzymactiviteit, bladgroen, stikstofefficiëntie 

6. Zink (Zn): bladgroenproductie, lengtegroei, afbraakprocessen 

7. Chloor (Cl): niet bekend. 

C. WAARMEE MOET U BEMESTEN? 

Om deze vraag te beantwoorden moeten wij eerst weten wat de bodem tot nu toe in 

staat is volledig te leveren. Het antwoord hierop is alle voedingsstoffen behalve N, P 

en K. U moet dus met stikstof, fosfaat en kalium bemesten, omdat de bodem deze 

voedingsstoffen niet volledig kan leveren. 

U zult dus met ureum (46% N) en een NPK-meststof, bijvoorbeeld Blaukorn (12-12- 

17), moeten bemesten (wij adviseren voorlopig een NPK meststof omdat kalium niet 

als een aparte meststof in de handel verkrijgbaar is). 

D. WANNEER MOET U BEMESTEN? 

De meest belangrijke periodes (groeifasen) waarin de plant voeding nodig heeft, zijn 

ook de tijdstippen waarop U moet bemesten. Hiervoor moeten wij de drie groeifasen 

van de plant goed kennen. Deze drie groeifasen zijn: 

vegetatieve fase, 

reproductiefase, en 

rijpingsfase 



1: Vegetatieve fase 

2: Reproductieve fase 

3: Rijpingsfase 

Duur: afhankelijk van het ras Duur: 30 dagen Duur: 35 dagen 

De eerste bemesting moet plaatsvinden in de vegetatieve fase. In deze fase vindt de 

uitstoeling en wortelontwikkeling plaats. Hiervoor moet U met stikstof, fosfaat en 

kalium bemesten. Op ongeveer 25 dagen na inzaai moet de eerste bemesting worden 

toegediend. 

De tweede bemesting vindt plaats in de periode van de pluimvorming; de 

reproductieve groeifase van de plant. Stikstof bemesting is hierbij voldoende. 

De derde bemesting vindt enkele dagen voor de bloei plaats. Deze periode is nog 

steeds de reproductieve fase. 

Bij rassen met een groeiduur van 100 dagen wordt twee keren bemest. In dit geval 

worden dan de tweede bemesting en de derde bemesting dus samengevoegd en 

vindt in de periode voor de bloei plaats. 

E. HOEVEEL MOET U BEMESTEN? 

De hoeveelheid mest die U moet toedienen is afhankelijk van de bodemvruchtbaarheid, 

de behoefte en de opbrengst die wordt nagestreefd. 

Voedingsstof Behoefte in kg/ha 

voor de productie van 1 ton padie voor de productie van 6 ton padie 

Stikstof (N) 15 90 

Fosfaat (P 2O 5) 6 36 

Kalium (K 2O) 18 108 

Als zonder stikstofbemesting een opbrengst van 2 ton/ha wordt behaald dan wil dat 

zeggen dat de bodem in staat is voor 2 ton padie stikstof te leveren. Als U een 

opbrengst van 6 ton/ha wilt behalen wil dat zeggen dat U voor 4 (6 - 2) ton padie 

met stikstof moet bemesten. 

Als zonder fosfaatbemesting maar wel ureum een opbrengst van 4 ton/ha wordt 

behaald dan wil dat zeggen dat de bodem in staat is voor 4 ton fosfaat te leveren. 

Als U een opbrengst van 6 ton/ha wilt behalen wil dat zeggen dat U voor 2 (6 - 4) 

ton padie met fosfaat moet bemesten. 

Als zonder kaliumbemesting maar wel met ureum en fosfaat de opbrengst 5 ton/ha is, 

moet U dus voor 1 ton padie met kalium bemesten. 



Omgerekend moet U dus bemesten met: 

4 x 15 kg N = 60 N = 130 kg ureum. Ureum is gemiddeld 50% efficiënt dus 

met 260 kg ureum. 

Fosfaat met 2 x 6 = 12 kg. 

Kalium met 1 x 18 = 18 kg. 

Het algemeen advies is 5 zakken ureum/ha en 1 zak Blaukorn/ha. 

Afhankelijk van de bodemvruchtbaarheid kan dit advies in de toekomst 

uiteraard veranderen. 

Oefenopdracht 

1. Bereken voor de volgende meststoffen de hoeveelheid stikstof (N), fosfaat (P) 

en kalium (K) die in een zak van 50 kg voorkomt: 

Ureum (46%) 

GTSP (46%) 

Blaukorn 12-12-17-2 

Albatros 15-15-15 

Entec 26 (+13 S) 

Patentkali (30% K 2O+ 10% MgO) 

Gebruik deze informatie om voor je eigen situatie het bemestingsplan te bepalen. 


Bemesting 


IMAC

macro 

micro 

Benodigde voedingsstoffen 

• Koolstof (C) 

• Waterstof (H) 

• Zuurstof (O) 

• Stikstof (N) 

• Fosfaat (P) 

• Kalium (K) 

• Calcium (Ca) 

• Magnesium (Mg) 

• Zwavel (S) 

• Ijzer (Fe) 

• Mangaan (Mn) 

• Boron (Bo) 

• Molybdeen (Mo) 

• Koper (Cu) 

• Zink (Zn) 

• Chloor (Cl) 

Bron: Lucht & 

Water 

Bron: Bodem 

1. Organische stof 

(N, P, S) 

2.Mineralen 

(P, K) 

Bemesting 

(N, P, K)

Belangrijkste functie van de 

macronutriënten 

1. Koolstof (C): Onderdeel van eiwitten, vetten, en koolhydraten. 

2. Waterstof (H): Samen met C in eiwitten,vetten en koolhydraten. 

3. Zuurstof (O): samen met C en H 

4. Stikstof (N): groei, eiwitvorming, fotosynthese en werking van 

enzymen 

5. Fosfaat (P): fotosynthese, groei, ademhaling, 

wortelontwikkeling, korrelvulling. 

6. Kalium (K): stevigheid, weerstand, wortelontwikkeling, 

korrelvulling. 

7. Calcium (Ca): wortel en bladontwikkeling, celwandversteviging 

8. Magnesium (Mg): fotosynthese (bladgroen productie), 

enzymwerking 

9. Zwavel (S): eiwitvorming, aanmaak van vitaminen en enzymen, 

fotosynthese (bladgroenproductie)

Belangrijkste functie van de 

micronutriënten 

1. Ijzer (Fe): fotosynthese (bladgroen productie) en 

enzymactiviteit 

2. Mangaan (Mn): enzymactiviteit, bladgroen 

3. Boron (B): transport van suikers, zaadvorming. 

4. Molybdeen (Mo): beïnvloedt werking van N 

5. Koper (Cu): enzymactiviteit, bladgroen, N efficiëntie 

6. Zink (Zn): bladgroen productie, lengtegroei, 

afbraakprocessen 

7. Chloor (Cl): niet bekend.

1. Waarmee? 

Bemesting 

• Welke meststoffen 

2. Wanneer? 

• Gelet op de groeifasen 

3. Hoeveel? 

• Gelet op kosten, behoefte en optimale 

groei

Kunstmest: 

Waarmee??? 

Ureum Fosfaat NPK Kalium

Organische mest: 

Waarmee??? 

Stro (4-5 ton/ha) Azolla 

Kalium, enzymen, micro elementen Stikstof bron

Wanneer??? 

1. Uitstoeling & wortelontwikkeling 

• Voor de vegetatieve groei 

2. Pluiminitiatie 

• Voor een goede pluimvorming 

3. Booting 

• Voor een goede korrelvulling

Tijdstippen??? 

Groeifase Tijdstip Meststof 

Uitstoeling Vanaf 25 DNI Ureum en NPK 

Pluiminitiatie 40 tot 45 DNI Ureum 

Booting ADRON-111 = 70 tot 75 DNI 

DNI = dagen na inzaai 

ADRON-125 = 55 tot 60 DNI 

Ureum en 

bladbemesting

Hoeveel??? 

Nutrienten Nutrienten behoefte voor rijst 

(kg/ha) 

Voor de 

productie van 1 

ton padie 

Voor de 

productie van 6 

ton padie 

Stikstof (N) 15 90 

Fosfaat (P 2O 5) 6 36 

Kalium (K 2O) 18 108

Hoeveel per hectare??? 

We willen 6 ton/ha 

Uitgangssituaties: 

• Zonder N bemesting is de opbrengst 2 ton/ha. 

U moet dus bemesten met (6-2) x 15 kg = 60 N = 130 

kg Ureum. Omdat een deel verloren gaat moet met 

250 kg Ureum bemest worden. 

• Zonder P bemesting maar wel met N is de opbrengst 

4 ton/ha. U moet dus voor 6 ton/ha bemesten met (6- 

4) x 6 kg = 12 kg P 2O 5 = 25 kg GTSP. 

• Zonder K bemesting maar wel met N en P is de 

opbrengst 5 ton/ha. U moet dus bemesten met (6-5) x 

18 = 18 kg K 2O. 

Omdat de bodemvruchtbaarheid verschilt moet voor elk 

areaal apart bepaald hoeveel mest nodig is.


7 ONKRUIDEN IN DE RIJST 

Onkruiden in Uw rijstveld verlagen de productie en kwaliteit. Het is dus erg belangrijk 

om de groei van onkruiden in Uw rijstareaal tegen te gaan. Wat is het effect van 

onkruiden? Welke soorten onkruiden komen voor? Hoe kunt U onkruid bestrijden? 

Het effect van onkruiden? 

Onkruiden belemmeren vanaf de inzaai tot en met de oogst de groei en ontwikkeling 

van de rijstplant. De onkruiden concurreren met de rijstplant voor licht, ruimte, water 

en voedingsstoffen. Er moet ook meer keren grondbewerking uitgevoerd worden bij 

veel onkruidgroei. De kosten per hectare worden zo verhoogd. Onkruiden zijn ook de 

bron van ziekten en plagen. Uiteraard gaat de kwaliteit sterk achteruit door de 

aanwezigheid van onkruiden in een rijstveld. De opbrengst kan in ernstige gevallen met 

meer dan 50% verlaagd worden. 

Welke soorten onkruiden komen voor in de rijstteelt? 

De onkruiden in de rijst kunnen wij in drie groepen plaatsen: 

1. Grassen (bijv. moraina, paardegras, padiegras, etc.) 

2. Schijngrassen (bijv. djhoesa) 

3. Breedbladige onkruiden (bijv. pindagras) 

Het is belangrijk dat U het verschil tussen deze groepen kent. 

1. Grassen 

De stengel van grassen bestaat uit massieve knopen. De delen tussen de 

knopen zijn rond en hol van binnen. 

De bladeren bij grassen zijn tegenoverstaand. 

De bladeren zijn smal. 

De bloemen zijn in een pluimvorm (aren). 

2. Schijngrassen 

De stengels zijn driehoekig. 

De bladeren komen aan de basis bij elkaar en vormen een knoop. 

De bloemen hebben een basis (schermvorm). 

3. Breedbladige onkruiden 

Brede bladeren met nerven of in de lengte of in de breedte. 

MODULE 7: ONKRUIDEN IN DE RIJST Page 1 of 2


Hoe kunt U onkruid het best tegengaan of bestrijden? 

Het beste is ervoor te zorgen dat in Uw gewas onkruidgroei wordt tegengehouden. 

Dit is alleen mogelijk als U de volgende maatregelen uitvoert: 

1. Egalisatie van het areaal 

2. Goed onderhoud van kavelsloten, dammen, irrigatie en loosleidingen 

3. Gebruik van goed zaaizaad 

4. Goede grondbewerking 

5. Goed waterbeheer 

6. Weghalen van ongewenste planten 

7. Gebruik van herbiciden 

Er is dus een combinatie van maatregelen nodig als U een goede 

onkruidbestrijding wilt toepassen. 

MODULE 7: ONKRUIDEN IN DE RIJST Page 2 of 2

Onkruiden 


IMAC

Doelen droge grondbewerking 


Versnellen verteringsprocessen 

Doorluchting (droge grondbewerking)

Doelen natte grondbewerking 


Vermindert waterverlies 

Verbetert bodemoppervlak voor een 

goede opkomst

Effect Onkruiden 

1. Concurrentie voor ruimte, licht, water en 

voedingsstoffen 

2. Verhindert waterbeheer 

3. Kost meer tijd in de grondbewerking 

4. Dient als gastheer voor insecten 

5. Vermindert de kwaliteit van rijst 

De rijstplant gaat niet goed groeien, waardoor 

de opbrengst en kwaliteit omlaag gaan.

1. Grassen 

2. Schijngrassen 

Soorten Onkruiden

3. Breedbladigen 

Soorten Onkruiden

Grassen 

1. Massieve knopen en holle stengel 

tussen knopen 

2. Bladeren tegenoverstaand 

3. Smalle bladeren

Grassen 

4. Zaden in pluimvorm

Driehoekige stengel 

Schijngrassen

Schijngrassen 

Bladeren aan de onderkant bijelkaar in 

een knoop

Schijngrassen 

Bloemen hebben één basis

Breedbladigen 

Brede bladeren met beide lange en 

brede nerven


1. Grondbewerking 

2. Selectie 

3. Waterbeheer 

4. Zaaidichtheid 

5. Herbiciden

100,000 seeds

25,000 Seeds 

One Year’s Seed 

Equals Seven Year’s Weed


8 VEILIG WERKEN MET PESTICIDEN 

Wat zijn pesticiden? 

Pesticiden zijn alle chemische middelen die gebruikt worden ter voorkoming of 

bestrijding van ziekten, plagen en onkruiden in de rijstteelt. 

Pesticiden worden verdeeld in enkele belangrijke groepen: 

Insecticiden : tegen verschillende soorten insecten 

Herbiciden : tegen grassen, schijngrassen en breedbladige onkruiden 

Fungiciden : tegen schimmels (fungi = schimmel) 

Mollusciciden : tegen slakken 

Bactericiden : tegen bacteriën 

Rodenticiden : tegen ratten 

Het is dus belangrijk dat U op de hoogte bent welke soorten pesticiden in de handel 

verkrijgbaar zijn en waartegen zij gebruikt worden. Spuiten tegen insecten met een 

herbicide gaat dus niet helpen. 

Wat is de samenstelling van een pesticide? 

Een pesticide bevat een actief ingrediënt (de werkzame stof ) en bijvoegsels 

(additieven). Het actieve ingrediënt is het giftigst. De additieven dienen meer ter 

ondersteuning van het actieve ingrediënt (b.v hechtstoffen, kleurstoffen etc.) en zijn 

minder giftig. 

Algemene regel voor pesticiden: 

Alle pesticiden zijn gevaarlijk 

Dus voorzichtig omgaan met pesticiden is aangeraden. 

Pesticiden kunnen via drie wegen in ons lichaam terechtkomen en vergiftiging 

veroorzaken: 

1. via de mond 

2. via de neus (ademhalingswegen) 

3. via de huid 

We kennen twee soorten vergiftiging 

1. acute vergiftiging: plotseling opkomende vergiftiging met een snel verloop en 

hevige verschijnselen. 

2. chronische vergiftiging: langzame vergiftiging door langdurig onbeschermd gebruik 

van pesticiden. 

MODULE 8: VEILIG WERKEN MET PESTICIDEN Page 1 of 3


Belangrijkste gevolgen van vergiftiging 

Bij het innemen van pesticiden kunnen de volgende verschijnselen optreden: 

overgevoeligheid voor pesticiden 

huidafwijkingen 

schade aan organen 

(chronische) effecten op het nageslacht (kinderen met een handicap) 

intrede van de dood (vooral bij acute vergiftiging) 

Hoe kunnen we ons beschermen tegen de schadelijke effecten van chemicaliën? 

1. Neem de instructies op de label grondig door 

2. Draag altijd veiligheidskleding alvorens U met pesticiden gaat werken 

(veiligheidsbril, neuskap, handschoenen, mantel en laarzen) 

Waarop moet U letten als U pesticiden gaat aanschaffen? 

1. Allereerst moet U weten uit welke groep het pesticide afkomstig moet zijn 

(herbicide, insecticide etc..). 

2. De verpakking van het middel moet voorzien zijn van een leesbare (Nederlands of 

Engels) label. 

3. De label dient het volgende instructies te bevatten: 

Handelsnaam van het middel 



Productsamenstelling (actieve bestanddeel, inert bestanddeel etc..) 

Productformulering (vloeibaar, poedervorm, in water oplosbaar etc..) 

Nettogewicht van de verpakking 

Naam en adres van zowel de fabrikant als de verkoper 

Pictogrammen (gevaartekens) en giftigheidsklasse 

Informatie over eerste hulp 

Informatie over opslag en verspilling 

Veiligheidstermijn 

Methode van toepassing en dosering(en) 

Tips om vergiftiging met pesticiden te voorkomen: 

Voorkom verspilling of lekkage van pesticiden; ruim dit op met zand of zaagsel 

en was de omgeving schoon met water. 

Verbrand of begraaf besmette spullen zoals kleding etc. 

Maak Uw handen goed schoon voordat U gaat eten of drinken. 

Eet nooit op plaatsen met pesticiden in de buurt. 

Raak oplossingen of concentraties van pesticiden nooit met de blote handen 

aan. 

Hou bij bespuitingen de windrichting goed in de gaten; niet tegen de wind in 

spuiten. 

Laat geen kleine kinderen spuitwerkzaamheden verrichten. 

Bescherm Uw lichaam goed tijdens spuiten (handschoenen, ketelpak, neuskap, 

veiligheidsbril en laarzen). 

Maak na gebruik de apparatuur en de beschermingsmaterialen goed schoon; 

was ze goed met zeep. 

Laat lege flessen, containers en blikken van pesticiden nooit op het erf liggen. 

Ruim ze op door te vernietigen (gaten boren) en begraaf ze ten slotte. 

Bewaar pesticiden altijd in een goedgeventileerde kast met slot en grendel op 

een veilige hoogte onbereikbaar voor kinderen. 



IMAC 

Veilig werken 

met 

pesticiden

Pesticiden: 

Alle chemische middelen die gebruikt worden 

ter voorkoming of bestrijding van ziekten, 

plagen en onkruiden in de rijstteelt. 

Insecticiden :tegen insecten 

Fungiciden :tegen schimmels 

Herbicides :tegen onkruiden 

Molluscicide :tegen slakken 

Bactericide :tegen bacteriën 

Rodenticiden :tegen ratten

Bestanddelen 

•Actieve ingrediënt (giftig) 

•Additieven (bijvoegsels)

Giftigheids klasse 

LD50: lethale dosis (dosering) waarbij 50% van de proefdieren doodgaan 

LD50 (mg gif/kg lichaamsgewicht) 

Oraal Dermaal 

Classificatie Beschrijving vast vloeibaar vast vloeibaar 

1A uiterst giftig 4000

Gevaren voor mens en milieu 

Regel: alle pesticiden zijn gevaarlijk 

Pesticiden kunnen op drie 

(3) manieren in ons lichaam 

komen: 

1. Door ademhaling (mond en 

neus) 

2. Door eten en drinken (mond) 

3. Via de huid


Acuut 

•Via de mond 

•Via de neus 

•Via de huid 

Chronisch 

Vergiftiging 

•Door langdurig onbeschermd gebruik van pesticiden 

•Door voeding (resten) 

Gevolgen 

•Overgevoeligheid voor pesticiden 

•Huidafwijkingen en schade aan organen 

•Effecten op het nageslacht


Voorkomt U verspilling 

of lekkage van 

pesticiden 

•Bedek de lekkage met 

zand of zaagsel 

•maak oppervlakte 

schoon met water 

•Houd U mensen en 

dieren uit de buurt 

•Verbrand of begraaf 

besmette spullen


Na het gebruik van pesticiden: 

•Maak Uw handen goed schoon 

voordat u gaat eten of drinken 

•Eet nooit op plaatsen met 

pesticiden in de buurt


Houd U pesticiden 

altijd uit de buurt 

van mensen en 

voedingsmiddelen

Gebruiksaanwijzing

Gebruiksaanwijzing

Gebruiksaanwijzing

Gebruiksaanwijzing


9 OOGST EN VERWERKING 

De opbrengst en kwaliteit zijn afhankelijk van de capaciteit van het ras, 

bodemverzorging, inzaaiperiode, gewasverzorging en de weersomstandigheden. De 

oogst en verwerking hebben ook een grote invloed op de opbrengst en vooral de 

kwaliteit. Naast onderzoek dat moet voorzien in een ras met een hoge potentie is het 

belangrijk dat U als landbouwer de juiste maatregelen treft. De kwaliteit die U als 

landbouwer produceert is de basis en moet door een goede verwerking, die de 

verantwoordelijkheid is van de verwerker, behouden worden. 

Hoe garandeert U een goede oogst? 

De opbrengstverliezen die optreden tijdens de oogst moeten zoveel als mogelijk 

beperkt worden. De juiste oogstperiode is bij ongeveer 20-22% vochtgehalte, 

waarbij meer dan 85% van de pluim is afgerijpt. Het is ook belangrijk dat de combines 

goed worden onderhouden en vooral afgesteld zodat de verliezen minimaal zijn. Het 

transport van de padie moet na de oogst over niet al te lange afstanden plaats 

vinden. 

De juiste verwerking? 

Verwerking bestaat uit het drogen, pellen, slijpen, verpakken en opslag. Al deze 

activiteiten moeten op het juiste moment bij de juiste omstandigheden en met de 

juiste machineafstelling plaats vinden indien wij de kwaliteit willen behouden. 

Drogen 

Het drogen van padie moet afhankelijk van het vochtgehalte na de oogst bij de juiste 

temperatuur en duur plaats vinden. Een temperatuur van rond de 40°C is raadzaam om 

het breukgehalte te verminderen. Bij het drogen is het ook belangrijk een niet al te 

dikke padielaag (< 75 cm) te handhaven zodat er een vrijwel gelijkmatige droging 

plaats vindt. 

Pellen en slijpen 

Naast de kwaliteit van het ras bepalen een aantal andere factoren het pel- en 

slijprendement. De juiste vochtigheid (14%), voldoende rust (2 weken), goed 

onderhoud van machines en juiste kennis van de operator. 

Opslag 

Situaties die de kwaliteit tijdens de opslag beïnvloeden zijn: verpakking, vochtgehalte, 

luchtvochtigheid, temperatuur en plagen. Hoe hoger de luchtvochtigheid des te lager 

de temperatuur in de opslagruimte moet zijn om voor een langere duur te kunnen 

opslaan. Hiervoor is ook een lagere (12-14%) vochtgehalte van de padie nodig. 

MODULE 9: OOGST EN VERWERKING Page 1 of 1

Oogst en verwerking 


IMAC

Opbrengst en Kwaliteit? 

Productie en kwaliteit worden bepaald door: 

• Onderzoek (ADRON): rassen, technieken, etc. 

• Landbouwer: raskeuze, zaaizaad, 

inzaaiperiode, landegalisatie, 

bodemverzorging, bemesting, ziekten en 

plagenbeheer en oogst. 

• Verwerker: drogen, pellen, slijpen, 

verpakking en opslag.

Oogsten 

Wat is de juiste werkwijze: 

1. Bij het juiste vochtgehalte (20 – 25%): meer 

dan 85% van de pluim is afgerijpt 

2. Juiste combine onderhoud en afstelling 

waardoor zo weining mogelijk verliezen bij: 

• Oogsten 

• Dorsen 

• Wannen (blower) 

3. Transport: op tijd en over niet te lange 

afstanden.

Verwerking 

Verwerking bestaat uit: 

1. Drogen 

2. Pellen 

3. Slijpen 

4. Verpakken 

5. Opslag

Drogen & Droogproces 

1. Temperatuur 

• Zaaizaad (40°C) 

• Padie (40-65°C) in 2 keren 

2. Duur (6-12 uren) 

3. Zon of machine 

4. Type droger (bin of kolom) 

5. Dikte; 

• Zon: 5-10cm 

• Machine: < 75cm

Pellen & slijpen 

Vereisten voor een hoog pel- en 

slijprendement: 

• Hoge kwaliteit van de padie: ras, 

zaaizaad, egalisatie, bodem- en 

gewasverzorging, drogen. 

• Juiste vochtigheid (14%) 

• Voldoende rustperiode (2 weken) 

• Juiste onderhoud pellerij (machines) 

• Goede kennis en ervaring operator

Opslag 

Factoren van invloed: 

1. Verpakking (grootte, materiaal, etc.) 

2. Vochtgehalte 

• 18% voor 2 weken 

• 12-14% voor 1 jaar 

• Minder dan 9% voor meer dan een jaar 

3. Luchtvochtigheid 

4. Temperatuur 

5. Plagen

Kwaliteit padie 

Factor Extra A (%) A (%) B (%) C (%) 

Vochtgehalte 14,0 14,0 14,0 14,0 

Beschadigde korrels (enkel of 

gecombineerd) 

1,0 2,0 2,5 3,5 

Rode korrels 1,0 2,5 3,5 5,5 

Hittebeschadigde korrels 0,1 0,2 0,6 1,5 

Groene korrels 2,0 3,0 4,0 6,0 

Kalkachtige korrels 2,0 3,0 4,0 6,0 

Slijprendement (totaal wit heel, 

minimaal) 

Totaal slijprendement 

(minimaal) 

55,0 50,0 45,0 40,0 

70,0 67,0 65,0 63,0

Kwaliteit cargo 


Vochtgehalte 14,0 14,0 14,0 14,0 


gecombineerd) 

1,0 2,5 3,0 4,0 

Rode korrels 1,0 2,5 3,5 5,5 

Gele korrels 0,1 0,2 0,6 1,5 

Amber korrels 0,5 0,8 1,0 2,0 


Padie 0,5 1,0 1,5 2,0 

Slijprendement (totaal wit heel, minimaal) 72,0 71,0 70,0 65,0 

Totaal slijprendement (minimaal) 88,0 86,0 82,0 80,0 

Breuk 6,0 8,0 12,0 15,0 


Totaal vreemd materiaal 

- Organisch 

- Anorganisch 

0,5 

0,5 

0,0 

1,0 

1,0 

0,0 

1,0 

1,0 

0,0 

1,0 

1,0 

0,0

Kwaliteit witte rijst 


Vochtgehalte 14,0 14,0 14,0 14,0 


gecombineerd) 

1,0 2,5 3,0 4,0 

Rode korrels 1,0 2,5 3,5 5,5 

Gele korrels 0,1 0,2 0,6 1,5 

Amber korrels 0,5 0,8 1,0 2,0 


Padie 0,5 1,0 1,5 2,0 

Slijprendement (totaal wit heel, 

minimaal) 

72,0 71,0 70,0 65,0 

Totaal slijprendement (minimaal) 88,0 86,0 82,0 80,0 

Breuk 6,0 8,0 12,0 15,0 


Totaal vreemd materiaal 

- Organisch 

- Anorganisch 

0,5 

0,5 

0,0 

1,0 

1,0 

0,0 

1,0 

1,0 

0,0 

1,0 

1,0 

0,0


10 MANAGEMENT 

Management is een zo goed mogelijke benutting van schaarse hulpbronnen om de 

nodige doelen te bereiken. Goed management is de basis voor een hoge 

productiviteit (winstgevendheid). 

Wat houdt management in? 

Management is een combinatie van activiteiten die onmisbaar zijn om de 

productieactiviteiten zo goed mogelijk uit te oefenen. Het gaat om het bepalen van 

doelen, het plannen en organiseren, het uitkiezen van de beste methoden, het zoeken 

van hulpbronnen, het communiceren, het controleren (administratie) en het evalueren. 

Doelen 

Er moeten zowel doelen voor de lange termijn (strategische) als doelen voor de korte 

termijn (tactische) worden geformuleerd. De strategische doelen zijn de hoofddoelen 

(hoge opbrengst, hoge kwaliteit en lage kosten) terwijl de tactische doelen de 

subdoelen zijn (egalisatie, juiste inzaaiperiode, etc.). 

Plannen en organiseren 

De activiteiten die nodig zijn om zowel de lange termijn als de korte termijn doelen te 

realiseren, moeten op de juiste manier volgens de juiste methode en op de juiste 

tijdstippen uitgevoerd worden. Dit moet dus goed uitgewerkt worden (plannen). Bij 

de uitvoering moeten arbeiders, transport, machines, etc. gemobiliseerd worden 

(organiseren). 

Methoden 

Alle activiteiten moeten volgens een bepaalde manier uitgevoerd worden om een zo 

hoog mogelijke output te behalen. 

Enkele voorbeelden: 

gaat U bij de droge grond bewerking ploegen of eggen? 

gaat U de natte of droge landegalisatie toepassen? 

gaat U met de hand of met het vliegtuig inzaaien? 

op welke manier zullen de activiteiten uitgevoerd worden (methoden)? Etc. 

Hulpbronnen 

Bij de hulpbronnen moet rekening gehouden worden met de beschikbaarheid, de 

kwaliteit en de kosten. Dit moet al tijdens de planning in beschouwing genomen 

worden. 

MODULE 10: MANAGEMENT Page 1 of 2


Communiceren 

Zowel het plannen als het organiseren, maar ook de uitvoering vragen naar een goede 

communicatie tussen U als landbouwer en de personen/instanties waarmee 

gecommuniceerd moet worden. 

Controleren 

Bij het uitvoeren van Uw activiteiten is controle (administratie) onmisbaar. Hierdoor 

zult U in staat zijn zaken die fout aflopen te achterhalen. Het geeft U ook de 

mogelijkheid om verschillende seizoenen met elkaar te vergelijken en de activiteiten 

steeds te verbeteren. Hiernaast is het voor U ook gemakkelijk Uw wettelijke 

verplichtingen bijv. belastingaanslagen op een juiste manier te kunnen afhandelen. 

Evalueren 

Binnen en na elk seizoen is het belangrijk dat U de planning (activiteiten) die U uitvoert 

of heeft uitgevoerd weer in beschouwing neemt, dat wil zeggen dat U alle activiteiten 

opnieuw gaat bekijken. Heeft het de gewenste resultaten opgeleverd? Indien niet 

waaraan kan het liggen? Wat moet gedaan worden om het volgende seizoen deze 

activiteiten beter uit te voeren? 

Om deze vragen te beantwoorden, zou U ook hulp van andere personen of instanties 

kunnen gebruiken. Om de activiteiten te evalueren, heeft U meetpunten, ook wel 

indicatoren genoemd, nodig. Deze zijn onder andere de mate van gewasontwikkeling, 

het voorkomen van ziekten, plagen en onkruiden, de bloei en afrijping en de 

opbrengst. 

Plannen, organiseren, uitvoeren en evalueren zijn de basispunten die het 

mogelijk maken steeds te verbeteren. Als U één van deze aspecten 

verwaarloost, gaat de output achteruit. 

MODULE 10: MANAGEMENT Page 2 of 2

Management & administratie 


IMAC

Management? 

Optimale benutting van de schaarse 

beschikbare hulpbronnen (land, arbeid en 

kapitaal) om de nodige (gestreefde) doelen 

te bereiken; 

• Hoge opbrengst 

• Goede kwaliteit 

• Lage kosten 

Dus voor een hoge winstgevendheid.

Managementactiviteiten? 

1. Doelen formuleren (strategisch & tactisch) 

2. Plannen (tijdsbalk) & Organiseren (netwerk) 

3. Uitkiezen methoden & technieken 

4. Hulpbronnen zoeken 

5. Communiceren/motiveren/coördineren/leiden 

6. Controleren (=administratie) 

7. Evalueren werkwijze 

Pen en Papier

Doelen? 

Hoofddoelen (strategisch = lange termijn) 

• Hoge opbrengst 

• Goede kwaliteit 

• Lage kosten 

Subdoelen (tactisch = korte termijn) 

1. Landegalisatie/juiste bodemverzorging 

2. Goed ras/goed zaad/juiste 

inzaaiperiode/juiste zaaidichtheid 

3. Juiste gewasverzorging (water, mest, ziekten, 

plagen, onkruid en oogst)

Plannen & Organiseren? 

Doel: hogere productiviteit, betere 

veiligheid en lagere kosten; 

• Betere tijdsindeling (vb. inzaaiperiode) 

• Efficiëntere machinegebruik 

• Verhoogde veiligheid 

• Optimale kosten 

• Efficiëntere inputgebruik/Hogere output 

• Netwerk van personen/dienstverleners

Methoden en technieken? 

1. Adequate bodemverzorging 

2. Zaaizaadbehandeling (drogen, opslag 

en voorkiemen) 

3. Waterbeheer; onderwater of droge 

inzaai 

4. Hand of vliegtuig (inzaai en bemesten) 

5. Pesticiden (rugspuit of vliegtuig)

Hulpbronnen? 

Land 

Beschikbaarheid/kwaliteit/kosten 

Arbeid 

Beschikbaarheid/kwaliteit/kosten 

Kapitaal 

Beschikbaarheid (eigen, bank, 

NGO´s)/kwaliteit/kosten

Communiceren? 

Doel: efficiënt uitvoeren van de planning. 

Typen: 

• Horizontaal (tussen boeren) 

• Verticaal (tussen stakeholders) 

• Andere sectoren

Controleren? 

Registreren van technische en financiële 

gegevens als wettelijke verplichting en 

en management (analyse en planning) 

activiteiten; 

Welke gegevens: 

1. Wettelijke (vergunningen, belastingen) 

2. Fysieke (grootte, dagelijkse activiteiten) 

3. Financiële (in- en verkopen, afschriften)

Financiële administratie? 

Kosten/uitgaven Inkomsten % 

Grondbewerking/landegalisatie 

Onderhoud (dammen & leidingen) 

Slakkenbestrijding (molluscicide & arbeid) 

Inzaai (zaad & arbeid) 

Bemesting (kunstmest & arbeid) 

Waterpompen 

Ziekten & plagen (insecticiden/fungiciden & arbeid) 

Onkruidbeheer (herbiciden & arbeid) 

Oogst (combinekosten) Verkoop van padie 

Huur van land 

Management/Loon 

Rente 

Verzekering 

Totale kosten Totale inkomsten

Evalueren? 

De opbrengst en kwaliteit plaatsen tegenover 

de activiteiten (planning) & kosten. 

Waar is verbetering vereist? 

Indicatoren (meetpunten): 

• Gewasontwikkeling 

• Ziekten, plagen en onkruiden 

• Bloei en afrijping


11 LANDBOUWECONOMIE EN LANDBOUWBEDRIJFSBEHEER 

INHOUD 

1 Economie en de agrarische sector .......................................................... 2 

1.1 Inleiding ....................................................................................... 2 

1.2 Economische ontwikkeling ................................................................ 3 

2 Landbouwbedrijfsbeheer; een introductie ................................................. 4 

3 Kosten en opbrengsten ........................................................................ 7 

3.1 Kosten ........................................................................................ 7 

3.2 Opbrengsten .............................................................................. 12 

4 Conclusies ....................................................................................... 13 

MODULE 11: LANDBOUWECONOMIE EN LANDBOUWBEDRIJFSBEHEER Page 1 of 14


1 ECONOMIE EN DE AGRARISCHE SECTOR 

1.1 Inleiding 

Een goed begrip van de economische ontwikkeling van de agrarische sector vereist 

inzicht in drie onderling verbonden onderdelen: 

1. De rol van de agrarische sector in de “overall” economische ontwikkeling 

2. Het economisch karakter van de traditionele agrarische sector 

3. Het economische proces van modernisatie van de agrarische sector 

Onderdeel 1 benadrukt de eerste fasen van economische ontwikkeling, wanneer de 

agrarische sector de dominante sector in het land vormt en zij meer dan de helft van 

de bevolking accommodeert en meer dan 50% van het nationaal inkomen genereert. 

De onderdelen 2 en 3, refereren niet alleen naar lage lonen landen, maar ook naar 

midden inkomen landen, waar sprake is geweest van een sterke groei van de non 

agricultural sector, ten koste van de agrarische sector. Er is niet zondermeer een 

duidelijk onderscheid te maken tussen lage lonen en midden inkomen landen. 

Meer dan 80% van de wereldbevolking woont in landen waar grote verschillen zitten 

in het inkomen. Inkomensongelijkheid in dit verband moet worden begrepen vanuit de 

link tussen distributiepatronen en armoede. In het 2005 Human Development Report 

van de UNDP staat te lezen, dat het gemiddeld inkomen in Brazilië, dat 

gekarakteriseerd is door een hoge mate van inkomensongelijkheid en middeninkomens, 

drie keer zo hoog is als in Vietnam waar sprake is van geringe inkomensverschillen en 

lage lonen. 

Het inkomen van de armste 10% in Brazilië, is lager dan de armste 10% in Vietnam. 

Als een land is geconfronteerd met een hoge mate van inkomensongelijkheid, dan 

bevordert dat de groei van de economie en het vertaalt zich in belemmeringen voor 

de reductie van armoede. En wat de armoede betreft, is het volgende beeld te 

presenteren. 

Twintig procent (20%) van de wereldbevolking leeft op een bedrag van minder dan 

US$ 1 per dag. Voor 20% is dat bedrag zelfs US$ 1,00 per dag. 

Ongeveer 40% van de wereldbevolking woont in landen waar het jaarinkomen per 

hoofd van de bevolking gemiddeld boven de US$ 530,00 ligt. 

Deze bevoorrechte mensen wonen in Europa, Noord-Amerika, en Oceanië. 

Wat Suriname betreft, ligt het per capita inkomen op US$ 3.180,00 (2006). 

Volgens cijfers van het ABS heeft een gezin bestaande uit 2 volwassenen en 2 

kinderen onder de 18 jaar, SRD 1.174,00 (US$ 419,00) per maand nodig om in de 

kosten van levensonderhoud te voorzien. Van de overheidsambtenaren zit 59% onder 

dit bedrag. 

Ongeveer 31% van de bevolking ontvangt een of andere vorm van sociale steun, 

terwijl 20% absoluut als erg arm kan worden gekwalificeerd. 



1.2 Economische ontwikkeling 

Economische ontwikkeling is het proces, waarbij de bevolking niet alleen toename van 

goederen en diensten bewerkstelligt, maar deze ook steeds op meer efficiënte wijze 

tot stand brengt. Het proces is dynamisch en brengt constant veranderingen teweeg 

in structuur en procedures binnen de economie. 

In relatief rijkere landen is het zo dat er een omvangrijk en complexe administratieve 

structuur voor handen is inclusief een hoge mate van kapitaalsvorming. Daarom is de 

snelheid waarmede groei in de economie zich voltrekt, groter dan in arme landen. 

Men is zich ervan bewust dat er een “gap” bestaat tussen aspiraties en gewenste 

verworvenheden. 

Ontwikkelingsdoelen zijn vaak in algemene termen geformuleerd. 

Als de economie zich ontwikkelt, neemt de dynamiek in de economie toe en ontstaat 

grotere behoefte aan consumptie en ook ontstaat de mogelijkheid dat 

consumptiepatronen veranderen. 

Het onderzoeken van de relatie tussen het bestaansniveau en de “ standard of living” 

levert vraagstukken op voor ontwikkelingsdoelen. 

De economie van de lage lonen landen is voornamelijk gericht op: 

De noodzakelijke intake van voedsel om het lichaam te laten blijven functioneren 

Het lage niveau van arbeidsproductiviteit in de agrarische sector 

Het gebrek aan instituties en kapitaal om substantieel, alternatieven, dus niet 

agrarisch inkomen genererende activiteiten te ontwikkelen. 

Het gebrek aan specialisatie in productie en als gevolg daarvan gebrek aan 

productie van niet agrarische producten. 

In tegenstelling tot arme landen, zijn in rijke landen naar verhouding een geringer 

aantal personen uit de bevolking werkzaam in de agrarische sector. Bovendien heeft 

zich daar vaak op basis van de sector een stevige industrie ontwikkeld, wat min of 

meer duurzaamheid teweegbrengt in de sector en grotere garanties voor 

inkomensvorming. 

In hoge lonen landen wordt proportioneel een groter deel van het inkomen besteed 

aan non-food items. 

Hoe meer inkomen des te geringer de besteding aan voedsel. 

De stijging van de besteding aan voedsel houdt proportioneel geen gelijke tred met 

de stijging van het inkomen. In hoge inkomen landen is de elasticiteit van de vraag 

naar voedsel dichtbij nul. 

De reflectie van deze factoren die de vraag bepalen ten aanzien van productie en 

werkgelegenheidpatronen, kan worden gestimuleerd door de potentie in de 

agrarische sector, waardoor de arbeidsproductiviteit en andere factoren de 

productie rakende, kunnen worden versneld. Vergroting van de arbeidsproductiviteit 

welke voortvloeit uit de inzet van arbeidsbesparende machines en indirect vanwege de 



impact van opbrengstverhogende innovatie, zoals kunstmest en rassen met een hoge 

opbrengst, voltrekt zich sneller binnen de agrarische sector dan in andere sectoren. 

Het effect van relatieve verandering in consumptiepatronen op productie en toedeling 

van factor arbeid naar de verschillende sectoren toe, wordt gemodificeerd door 

internationale specialisatie in productie en handel. Echter sommige landen behouden 

de omvang van de agrarische sector tot op zekere hoogte door specialisatie, 

sommige landen reduceren de sector en bedenken een compensatie voor verlies van 

arbeidsplaatsen. 

Het onvermogen van een land met hoge lonen om een hoge mate van specialisatie in 

agrarische productie te bewerkstelligen, ligt gedeeltelijk aan de arbeidscomponent in 

de productiekosten en in de kosten voor transport. 

Zelfs als de agrarische sector hoge lonen betaalt, zal haar absorptiecapaciteit voor 

factor arbeid niet groot zijn. 

Agrarische producten nemen veel ruimte in en zijn doorgaans aan bederf onderhevig. 

Als een land relatief in een nadelige positie is voor omvangrijke productie, kan het nog 

wel zo zijn, dat het land zich toch toelegt op de productie van het 

basisvoedselpakket. 

Een andere factor welke genoemd dient te worden, is het feit dat uit strategische en 

politieke overwegingen, beleid wordt geformuleerd en uitgevoerd teneinde belangrijke 

segmenten van hun voedselproductie te beschermen. 

Economische ontwikkeling vereist grote transformatie van de economie, die onder 

condities die de agrarische sector zouden stimuleren, wel eens zouden kunnen 

resulteren in een afname van de agrarische sector. 

De bijdrage van de agrarische sector aan het Bruto Nationaal Product is in 2003, 

9,2% geweest (exclusief de bijdrage van vis en garnalen). 

De exportwaarde van agrarische sector was in 2006, US$ 80,6 miljoen. 

Exclusief vis en garnalen, maakt rijst 1,6% van de totale export uit. 

Vergroting van de agrarische productie zondermeer, leidt niet tot de gewenste 

economische ontwikkeling. De maatregelen dienen vergezeld te gaan van een 

versnelde groei van non-agricultural products. 

2 LANDBOUWBEDRIJFSBEHEER; EEN INTRODUCTIE 

Een landbouwbedrijf: Een landbouwbedrijf is een zelfstandige productieorganisatie in 

de agrarische sector, die er naar streeft door verkoop van de voortgebrachte 

producten een zodanig inkomen te verwerven, dat op langere termijn de 

geldopbrengsten de kosten overtreffen en continuïteit gewaarborgd is. 

Bedrijfsbeleid: Het geheel van doelstellingen/overwegingen waardoor de agrarische 

ondernemer zich laat leiden bij het nemen van beslissingen. 



Bedrijfsbeheer: Het nemen van beslissingen door de ondernemer, zowel op het 

terrein van de bedrijfsontwikkeling, als op dat van de bedrijfsvoering. Het gaat hierbij 

om beslissingen die een wat langere termijn karakter hebben. 

Bedrijfsontwikkeling: Het nemen van beslissingen door de ondernemer over de 

aanpassing van de bedrijfsorganisatie aan technische, economische en sociale 

ontwikkelingen. 

Bedrijfsorganisatie: Een onderlinge afstemming van productieplan, bedrijfsuitrusting en 

financiering. 

Bedrijfsvoering: Het nemen van beslissingen door de ondernemer over het gebruik 

van de gegeven bedrijfsuitrusting in samenhang met aanvullende productiemiddelen. 

Deze beslissingen hebben in principe een korte termijn karakter. Deze beslissingen 

kunnen betrekking hebben op het teeltplan, de arbeidsvoorziening, bepaalde 

investeringen, en hierdoor op het kosten/opbrengstniveau. Bij alle toepassingen, dus 

ook bij de bedrijfsvoering zijn de samenhangende onderdelen te onderscheiden: 

bedrijfsregistratie, bedrijfsvergelijking en bedrijfsbegroting. 

Binnen het beheer van een landbouwbedrijf, worden land, water, kapitaal en arbeid 

gecombineerd tot het verkrijgen van een product dat op de markt moet worden 

verkocht. 

Voorlichting, onderzoek en krediet zijn belangrijke essentialia voor agrarische 

ontwikkeling. Land en water, kapitaal en arbeid staan als productiefactoren onder 

invloed van factoren als padieproducenten, rijstverwerkers, commerciële banken, 

handelshuizen, overheid en politici die met elkaar in interactie zijn voor genereren van 

productie, in dit geval padie, rijst en rijstproducten. 



Factoren Landb.vorm en input Activiteiten Actoren Beleid 

Land Bevolkingslandbouw 

Middenstandslandbouw 

Grootlandbouw 

Water Aanvoerbronnen 

Afvoerstelsel 

Onderhoudsinfrastructuur 

Kapitaal Zaaizaad 

Chemicaliën 

Kunstmest 

Machines+werktuigen 

Krediet 

Arbeid Eigen 

Vreemd 

Ondernemer- 

schap 

Gronduitgifte 

Spreiding uitgifte 

Beheersdaden bestaande 

irrigatiebronnen 

Onderhoud waterbeheerstelsel 

Institutionalisering 

Rol bedrijfshuishoudens 

Scholing en training van 

productiedragers 

Coöperatieontwikkeling 

Kwaliteitsmanagement in relatie 

tot vraagstukken van efficiëntie in 

de kolom 

Productie Transport 

Drogen 

Opslag 

Pellen en slijpen 

Afzet Verkopen op de lokale en 

exportmarkt 

Padieproducenten 

Verwerkers/exporteurs 

Overheid 

Waterschappen 

Banken 

Handelshuizen 

Constructie 

Politici 

MODULE 11: LANDBOUWECONOMIE EN LANDBOUWBEDRIJFSBEHEER Page 6 of 14 

Gronduitgifte 

Irrigatie en Drainage 

Krediet (rentepolitiek) 

Monetaire zaken 

Voorlichting/onderwijs 

& training 

Toegevoegde waarde 

Marktontwikkeling (WTO 

ACP/EU,FTAA,Caricom)


3 KOSTEN EN OPBRENGSTEN 

3.1 Kosten 

Het beheer dient zich te richten op de juiste en efficiënte inzet van de productie 

factoren. 

Er dient een gezonde relatie te zijn tussen kosten en opbrengsten. 

Wat betreft de opbrengstkant kan er sprake zijn van verkoop van het hoofdproduct en 

bijproduct. 

Aan de kostenkant gaat het om opsomming van kosten die gemakt worden voor het 

gewas rijst. 

Het begrip Kosten 

Vlottende productiemiddelen Zaad en/of plantmateriaal 

Kunstmest, bestrijdingsmiddelen 

Arbeid Land klaarmaken 

Planten, wieden 

Kunstmest strooien 

Spuiten 

Oogsten 

Drogen 

Diensten Land laten ploegen, eggen en of modderen 

Irrigatiewater laten pompen 

Grond Betaalde huur 

Huurwaarde eigen grond 

Kosten duurzame productiemiddelen Gebouwen( bv. voor opslag) 

Werktuigen en gereedschappen 

Machines voor zover voor de rijstteelt gebruikt 

Diversen Vaste verplichtingen 

Aandeel in de algemene bedrijfskosten 

Vanuit het bedrijf gezien maakt het niet uit over welke juridische titel ( eigendom, 

grondhuur enz.) men beschikt. 

Het bedrijf moet een vergoeding opleveren voor het ter beschikking stellen van dit 

productiemiddel. 

Een benadering die in de tachtiger jaren is gevolgd voor het maken van kosten wordt 

hieronder volgend gepresenteerd. Hierbij wordt uitgegaan van een aantal 

karakteristieken in de rijstbouw. 

Eind tachtiger jaren werd door Surexco een benadering gepresenteerd voor de 

berekeningswijze van de kostprijs van de veldproductie en rijst en rijstproducten. 

Leidraad hierbij werden de vier bedrijfsklassen (0,1 – 12 ha, 12,1 – 75 ha, 75,1 – 

250 ha en groter dan 250 ha) en de daarbinnen toegepaste productietechnieken. 



De belangrijkste verschillen in productietechniek en daardoor kosten, kunnen als volgt 

worden gekarakteriseerd. 

Productietechniek per grootteklasse 

activiteit grootteklasse 

0,1-12 ha 12,1-75 ha 75,1-250 ha >250 ha 

Grondbewerking loonwerk/ loonwerk/eigen eigen machine eigen machine 

eigen machine machine 

Irrigatie zwaartekracht/ zwaartekracht/ lo lift pomp lo lift pomp 

pomp 

pomp 

Zaaien hand (75%) hand (50%) 

vliegen vliegen 

vliegen (25%) vliegen (50%) 

Bestrijden hand (75%) hand (50%) 



Bemesten hand (75%) hand (50%) 



Oogst loonwerk loonwerk eigen machine eigen machine 

Arbeid 

Totaal landelijk 

Areaal per klasse 

15.000 ha 6.000 ha 6.000 ha 33.000 ha 

Grondbewerking: 

Voor de klasse 12,1-75 ha wordt verondersteld dat 50% van het areaal middels 

eigen machines wordt uitgevoerd 50% wordt ingehuurd. 

De rente is 12 % per jaar. Per ha wordt gerekend met 7 uur. 

Verdeling van machines in 1988 

Soort machine Klasse 3 Klasse 4 

Rupstrekker 13 70 

Tractor 225 PK 8 



Rupstrekkers hebben een capaciteit van 250 ha per seizoen, maar vanwege niet 

volledige betrouwbaarheid wordt gerekend met een effectieve capaciteit van 175 ha. 

Item Levensduur (in jaren) 

Ploeg 10 

Weedcutter 4 

Diversen - 

Greppelen 10 

De rupstractor wordt in combinatie met de grote wieltractor gebruikt als volgt: 

2,1 uur wieltractor. 

1,25 uur rupstractor 



Slakkenbestrijding: 

In alle bedrijfsklassen is slechts het verbruik van middelen opgebracht(0,5 kg 

Brestan/ha). De arbeidskosten zijn voor alle klassen in de post arbeid verwerkt ( ± 5 

ha per mandag). 

Inzaai: 

Zaaizaad: 150 kg/ha 

Jute zakken (3) 

Zaailoon 

Transport 

Kiemkosten 

Ferry en landingskosten 

Vliegkosten 

De twee opties zijn handinzaai en vliegtuiginzaai. 

Begreppelen: 

Voor alle bedrijfsklassen wordt 2-3 ha/mandag opgebracht. 

Bestrijdingen: 

Ook hier is de inzet van vliegtuigen per bedrijfsklasse conform het bij de inzaai 

gepresenteerde model. 

Met betrekking tot de eenheidsprijzen voor chemicaliën in de klassen 1 en 2, moeten 

prijzen van kleinverpakking worden aangehouden, terwijl voor de klassen 3 en 4, de 

grootverpakkingsprijzen gelden. 

De loonkosten van de boer kunnen in de post arbeidsloon worden verwerkt (10 

mandagen/ha). 

Grassen en onkruid: 

2,4-D Amine 1 ltr /ha 

Propanil 3,5 ltr/ha 

2x ferry en landingskosten 

2 x vliegkosten 

huur rugspuit en brandstof 

Het vliegtuig bestrijkt 24 hectare per vlucht. 

Insecten: 

Azodrin 1½ ltr /ha (2 x). 

2x ferry en landingskosten 

2x vliegkosten 

Huur rugspuit en brandstof 



Bemesting: 

Verloopt qua inzet conform de inzaai. 

Ureum strooien 

Transporteren inclusief laden en lossen 

3 x ferry en landingskosten 

Mest zeven en vliegtuig beladen 

3 x vliegtuigkosten 

Bij handwerk betreffen deze kosten het transport vanaf magazijn naar eigen opslag en 

vanaf opslag naar het perceel. 

Bij vliegtuigbemesting betreffen de kosten het transport inclusief laden en lossen 

vanaf magazijn naar opslag en vanaf opslag naar vliegveld, waarbij: 

2 x laden 

2 x vervoer 

2 x lossen 

Per vlucht wordt bij een mestgift van 100 kg/ha een areaal van 8 hectare bemest. 

Pompkosten: 

Bij het niet via zwaartekracht kunnen bevloeien van het areaal, moet een pomp worden 

ingezet. Ook het uitpompen van overtollig water is wel eens nodig. 

Voor het irrigeren van een areaal van 1 ha, zijn 10 uren nodig. 

Rode rijst selectie: 

Op basis van de praktijkbehoefte worden 1-2 mandagen per ha voor alle categorieën 

gehanteerd. 

Transportkosten: 

Deze kosten betreffen alle bedrijfstransporten exclusief het transport van zaaizaad, 

ureum en padie. Voor de klassen 1 en 2 omvat dit transport met name 

bedrijfscontrole, transport bij gewasverzorging en verpleging. 

Bij de klassen 3 en 4 gaat het voornamelijk om arbeidersvervoer, transport ten 

behoeve van reparatie en onderhoud machines en werktuigen alsmede 

bedrijfstransport van het management (bedrijfsleiding, padie- en watercontroleurs). 

Oogst: 

Aangenomen wordt dat in de klassen 1 en 2 het eigendom van combines 

verwaarloosbaar is en dus het markttarief geldt. 

Levensduur: 6 jaar (400 ha/jaar) 

Rente: 12% 

Onderhoud: 6 % van de aanschafwaarde 

Arbeid 



Opgemerkt wordt dat de kleinere bedrijven vastzitten aan een markttarief, terwijl de 

kostprijs beduidend lager ligt. 

Onderhoud infrastructuur: 

Polderlasten worden begrepen vanuit de betaalde kosten. 

Bij de middelen grootbedrijven (klassen 3 en 4) wordt uitgegaan van 2% per jaar 

van de investeringen in polderaanleg en inrichting. 

Rente op investeringen: 

Dit betreft slechts de investeringen ten behoeve van polderaanleg en inrichting. 

Deze kosten gelden voor die categorieën waarbij de aanleg en inrichting niet door de 

overheid is gefinancierd dus de categorieën 3 en 4 en ten dele categorie 2. 

Als kosten moeten worden opgebracht 10% van de investeringen. 

Canon: 

De in de areaalbeschikking genoemde bedragen moeten als kosten worden 

opgebracht. 

Verzekeringen: 

Voor de klassen 3 en 4 betreffen deze kosten, bedrijfsgebouwen, opstallen en 

personeel. 

Afschrijving kunstwerken en gebouwen: 

Voor alle klassen worden deze kosten opgebracht (duikers, bruggen en opstallen). 

Arbeid: 

In deze post worden de niet in de voorgaande posten verwerkte arbeidskosten 

opgenomen. 

Voor klasse 1 wordt ervan uitgegaan, dat voor een “richtige” bedrijfsvoering inclusief 

inzet van arbeid ten behoeve van inzaai en gewasverpleging en verzorging 10 

mandagen per hectare vereist zijn. 

Voor klasse 4 wordt uitgegaan van de gecorrigeerde loonsom van een 

grootlandbouwbedrijf. 

De kosten zijn ten behoeve van de klassen 2 en 3 benaderd op basis van afnemende 

efficiency voor wat betreft arbeidsinzet in vergelijking met klasse 4. 

Seizoenkrediet: 

Dit betreft de kosten van het seizoenkrediet (6% per halfjaar). 

De rente over het krediet is berekend over: 

100% bij klasse 1 

75 % bij klasse 2 



60% bij klasse 3 

50% bij klasse 4. 

Opvallend is dat vaak blijkt dat economische wetmatigheden in de context van de 

kostprijsberekeningen voor de verschillen bedrijfsgrootteklassen niet altijd opgaan. 

De belangrijkste verklaring hiervoor is het feit, dat de door de loonwerkers, van 

klasse 1 en 2 voor geleverde machinediensten gevraagde tarieven, veel hoger liggen 

dan de berekende kostprijzen voor ingezette machines. Daarbij komt, dat vanwege 

een tekort aan machines in klasse 3 en 4, inzet van klasse 1 en 2 gekoppelde 

machines ten behoeve van 3 en 4 nodig blijkt. Op deze wijze ontstaat een 

kostenverhogend effect binnen laatstgenoemde klassen. Tal van omstandigheden in de 

hedendaags bedreven rijstteelt is er oorzaak van dat de normale verwachtingen ten 

aanzien van optredende schaalvoordelen (economy of scale) bij het grote bedrijf, niet 

bevestigd worden. 

3.2 Opbrengsten 

Onder de internationale condities zoals zij thans gelden, is het zo dat sprake is van 

een groter aanbod dan de vraag. Mede als gevolg daarvan zijn rijstprijzen op de 

exportmarkt sterk gedaald in de afgelopen 20 jaar. 

Onder deze omstandigheden is het urgent na te gaan, op welke wijze de 

productiekosten kunnen worden verlaagd. 

Ingezaaid areaal op jaarbasis x rotatie factor x opbrengst/ha = de jaarproductie in 

balen of tonnen natte padie (20% vocht) uitgedrukt. 

Om de opbrengst per ton product te kunnen berekenen, moet een aantal 

conversiefactoren worden gehanteerd. 

100%: natte ongeschoonde padie (20% vocht) 

Droogproces: 7% vochtverlies 

Ongeschoonde padie: 93% 

Droog-, schoon- en opslagverliezen; 4,65% 

Geschoonde padie: 88,35% 

De padiewaarde is de waarde van de exporthoeveelheid, vermeerderd met de waarde 

van het product op de lokale markt, minus de verwerkings-, transport- en logistieke 

kosten. De padiewaarde is uit te drukken in een waarde per ton en/of per baal nat of 

droog. 



Uitmalingen 

% % 

A kwaliteit 

Cargo 50 Witte rijst 33,5 

Groffe breuk 14 Gruis en fijne breuk 15 

Heel wit 3 Groffe breuk 6 

Slijpmeel 5 Slijpmeel 12 

Fijne breuk 5 Pelverliezen 1,35 

Kaf 

B1 kwaliteit 

23 Kaf 20,5 

Cargo 47 

Groffe breuken 11 

Fijne breuken 9 

Heel wit 2 

Slijpmeel 6 

Kaf 

B2 Kwaliteit 

25 

Cargo 46,5 

Groffe breuken 12 

Fijne breuken 10 

Heel wit 2 

Slijpmeel 4,5 

Kaf 25 

4 CONCLUSIES 

De winstgevendheid van de rijstsector is vergeleken met zo’n 30 jaar terug, 

teruggelopen. 

De hoogte van de veldproductie is onder andere afhankelijk van een aantal factoren 

zoals grondbewerking, het gebruik van kwalitatief goede input, waterbeheer en 

teeltechnologie. 

Bij een redelijk onderhouden waterbeheerstelsel, is het mogelijk een perceel 

meerdere malen te bevloeien, wat een basis legt voor hogere veldproducties. 

Voor wat het niveau der productiekosten betreft, doen de kleinere bedrijven in de 

klasse 0,1- 75 ha het beter dan de grotere bedrijven, waarvan al jaren wordt 

veronderstel dat zij efficiënter zijn. 

De grootste kostencomponenten voor alle bedrijfsgrootteklassen zijn, 

grondbewerking, bemesting en oogst. 

Ook kan gezegd worden dat aan de opbrengstzijde de kleinere bedrijven beter 

scoren. 

Grote investeringen blijven in de sector uit, terwijl de bevolkingslandbouw niet 

kredietwaardig genoeg wordt geacht door de commerciële banken, kennelijk vanwege 

het niet adequaat opgeloste schuldenvraagstuk. 



Ondanks de aanhoudende verliezen die sommige bedrijven hebben en de situatie van 

weinig zicht op verbetering, continueren de producenten hun activiteiten in de sector. 

Er wordt niet van uitgegaan dat de drang tot het continueren van de bedrijfsoperaties 

enkel en alleen maar is aangegeven door bedrijfseconomische motieven. 

Wellicht ligt de verklaring besloten in een sociaal-culturele en historische context. 

De padieproducent is niet alleen ingebed in een structuur die bepaald is door 

tradities die lange tijd doorgaan (de rijstsector is meer dan 130 jaar oud) doch laat 

zich ook beïnvloeden door sociaal-maatschappelijke en levensbeschouwelijke 

bestaansfilosofieën, die bepalend zijn voor besluitvorming om zelfs in ongunstige 

situaties, de bedrijfsoperaties te continueren. Maar deze situatie kan natuurlijk niet te 

lang duren. 

De winstgevendheid van de sector zal leidraad dienen te zijn bij de formulering en 

uitvoering van doelen en strategieën ten behoeve van de ommekeer in de negatieve 

trend van de sector. 



12 RIJSTVERWERKING, BIJPRODUCTEN EN AFVALBEHEER 

INHOUD 

A. Rijstverwerking ..................................................................................... 2 

A.1 Inleiding ....................................................................................... 2 

A.2 Resultaten van de inventarisatie ........................................................ 4 

A.3 Additionele technische informatie ...................................................... 7 

B. Toegevoegde waarde ...................................................................... 12 

B.1 Bijproducten en afvalbeheer ........................................................... 12 

B.2 Management en efficiëntie ............................................................. 14 

B.3 Aanbevelingen ............................................................................. 14 

MODULE 12: RIJSTVERWERKING, BIJPRODUCTEN EN AFVALBEHEER Page 1 of 14


A. RIJSTVERWERKING 

A.1 Inleiding 

De onderwerpen die behandeld worden zijn de volgende: 

De verwerking van padie tot rijst en rijstproducten 

De situatie rond droging, opslag en pellen van padie rond 1988 en 2000 tot 

heden 

De benutting van bijproducten 

Afvalbeheer 

Doel: 

Het algemeen doel in de rijstsector is een verdere verbetering van de 

concurrentiepositie van de Surinaamse rijst op de exportmarkt, winstgevendheid en 

verhoogde levensvatbaarheid van de rijstsector te bevorderen. 

Om een bijdrage te leveren aan de realisatie van het zo juist aangegeven doel, dient 

de verwerkingsindustrie te streven naar het volgende: 

Verlaagde productiekosten per ton padie 

Verminderde kwantitatieve en kwalitatieve verliezen per ton padie 

Verhoogde uitlevering per ton padie 

Verbeterde en gestandaardiseerde kwaliteit van het eindproduct 

Verbreed assortiment 

Verhoogde toegevoegde waarde van rijst en rijstproducten 

Onderzoek: 

Uit een in eerste instantie door de Staats Commissie Rijst (SCR) in 1986 gepleegd 

globaal veldonderzoek naar de droog-, opslag- en pelfaciliteiten in de diverse regio’s 

en waarvan de resultaten uiteindelijk verwerkt werden in het bekende rapport van de 

genoemde commissie in 1988, werd de conclusie getrokken dat een uitgebreidere 

veldinventarisatie nodig was om gefundeerde saneringsvoorstellen ten aanzien van de 

rijstverwerkingsindustrie te kunnen presenteren. 

Rijstverwerking kan worden omschreven als een activiteit waarbij: 

natte padie wordt gedroogd 

tijdelijke opslag plaatsvindt 

verwijdering van het kaf plaatsvindt (pellen) 

slijpen tot witte rijst geschiedt 

opslag van gereed product plaatsvindt 

Bij de uitvoering van het onderzoek zou rekening met de volgende aspecten 

gehouden dienen te worden: 

de benuttinggraad van de nominale droog- en pelfaciliteiten. 



de knelpunten die een optimale capaciteitsbenutting belemmeren. 

in hoeverre voldaan wordt aan de te stellen criteria voor wat betreft een optimale 

productieflow en minimale technische voorzieningen. 

de kwaliteit en de omvang van de bij de droging horende opslagfaciliteiten en in 

hoeverre deze zijn afgestemd op de capaciteit van de droging. 

de locatie van de drogers/silo’s en pellerijen. 

de kwaliteit en de omvang van de opslagfaciliteiten voor gereed product. 

in hoeverre de onderzochte faciliteiten regelmatig in bedrijf zijn. 

De indeling van het totale gebied in vier subregio’s te weten de gebieden I, II, III, 

IV en V. 

Hieronder wordt aangetroffen een omschrijving van de gebieden. 

Gebied I Het Nannigebied, de oude en de nieuwe bevolkingspolders en de 

grootlandbouwdrijven PBP/SEL, Van Dijk, Mangli in Waterloo 

Gebied II De linkeroever van de Nickerierivier met als westgrens de Henarpolders en 

als Oostgrens de bedrijven gelegen langs de linkeroever van de Maratakka. 

Gebied III De rechteroever van de Nickerierivier inclusief het SML areaal 

Gebied IV Het Maratakkagebied 

Gebied V Het Coroniegebied 

Aan de hand van deze inventarisatie werden aanbevelingen gedaan ten aanzien van: 

capaciteitsbenutting en de werkelijke behoefte aan droog-, opslag- en 

verwerkingsfaciliteiten. 

de te hanteren criteria bij sanering van dit onderdeel van de bedrijfskolom 

het transport van natte en droge padie inclusief gereed product in de diverse 

productiegebieden in relatie tot de vervoersafstanden bij aanvoer van de 

grondstof (natte padie) en afvoer van het eindproduct (rijst). 

De hierboven aangehaalde activiteit is zondermeer een nuttige exercitie geweest, 

doch de resultaten van de interventie zijn nagenoeg niet gehanteerd bijvoorbeeld in 

het kader van sanering en ordening van de verwerkingssector. 

Wel werd in het kader van de vergroting van de efficiencygraad in de droogsectie, 

door Surexco geadviseerd tot de installatie van Staatsoliebranders bij verschillende 

droogunits. 

In het kader van het EDF project, werd in 2000 door een externe deskundige 

onderzoek verricht naar de kwaliteit van het functioneren van de 

rijstverwerkingsindustrie in Suriname. 

In het navolgende zal, zij het beknopt, worden stilgestaan bij de resultaten en 

aanbevelingen uit het onderzoek in 1986 en het onderzoek in 2000. 



A.2 Resultaten van de inventarisatie 

A.2.1. Resultaten 1986 

Droogcapaciteit 

Wat betreft de droogfaciliteiten, zijn de drogers qua grootte verdeeld in 3 

categorieën te weten: 

Kleine bedrijven capaciteit 3 ton/uur 

Middelgrote bedrijven capaciteit 3 ton/uur – 6 ton/uur 

Grote bedrijven capaciteit 6 ton/uu 

Uitgangspunten tijdens de inventarisatie waren de nominale droogcapaciteiten. 

Onder nominale droogcapaciteit wordt verstaan een bepaalde hoeveelheid product 

dat in een bepaalde tijdseenheid in de betreffende installatie, het droogproces 

ondergaat en waarbij geen rekening wordt gehouden met eventuele stagnaties in het 

proces. 

De nominale droogcapaciteiten werden ten behoeve van de verdere berekeningen 

gecorrigeerd voor de nodige stagnatie en efficiëntie die inherent zijn aan het 

type droger. Het cijfer dat hieruit voortvloeit, wordt de reële drogercapaciteit 

genoemd. Daarbij zijn de volgende omrekeningsfactoren gebruikt. 

moderne drogers (kolom en schuine bijdrogers): 0,85 x nominale 

droogcapaciteit 

Vlakke bindrogers: 0,65 x nominale droogcapaciteit. 

Om de droogcapaciteit per regio te berekenen werd van haalbare droogperiodes 

uitgegaan. Hierbij moet worden gesteld dat bij betere gespreide inzaai waardoor 

spreiding van de oogst over de gehele droge periodes mogelijk wordt, 

gedurende de gehele droge periode geoogst en gedroogd kan worden. 

In de Grootlandbouw was tijdens het onderzoek een oogstperiode van circa 8 weken 

gangbaar terwijl de Kleinlandbouw een oogstperiode van circa 4 weken (70% van het 

beplant areaal) kende. 

Een beperking: 

In de vergelijking werd ervan uitgegaan, dat in de situatie zoals die bestond, 

vanwege de afwezigheid van een goed gespreide inzaai en een aanvangstijdstip 

van de oogst welke zo vroeg mogelijk in het droge seizoen ligt, sprake was van 

een kortere droge periode voor de oogst waardoor een gering aantal drooguren 

beschikbaar was. 

De situatie is thans geheel anders daar een sterke inkrimping van het ingezaaid 

areaal heeft plaatsgevonden. Regio Midden en Coronie zijn in productie 

teruggevallen, de SML is geheel uit de rijstproductie geraakt. 



De nominale droogcapaciteit werd berekend op 245 ton nat/uur, terwijl de 

gerealiseerde droogproductie 187 ton nat/uur bedroeg. 

Opslagfaciliteiten 

De uitgangspunten voor inventarisatie van de opslagfaciliteiten waren de volgende: 

opslag droge padie, meestal nabij de droger gelegen. 

opslag gereed product, die meestal deel uitmaakt van het pellerijcomplex. 

gemengde opslag, die voornamelijk voor de opslag van droge padie wordt 

benut, doch waar ook sporadisch gereed product wordt opgeslagen. Deze 

opslag is gerekend tot opslag droge padie. 

Voor het classificeren van de opslagfaciliteiten is uitgegaan van een drietal 

categorieën t.w.: 

Kleine opslag 1000 ton 

Middelgrote opslag 1600 – 4000 ton 

Grote opslag 4000 ton 

Bij de inventarisatie zijn alle opslagloodsen opgenomen zelfs als ze niet over een 

verharde vloer beschikten daar opslag in zakken dan wel mogelijk was. 

De totale opslag werd berekend op 141.355 ton droge padie en 31.455 ton ten 

behoeve van gereed product. 

De capaciteit van opslagfaciliteiten van redelijke tot goede kwaliteit bedraagt totaal 

135.850 ton in de regio West. 

Naar aanleiding van het voorgaande kunnen de volgende conclusies worden getrokken: 

Door de concentratie van de droog- en opslagfaciliteiten van regio West in de 

subregio I, moet de padie uit de subregio’s II, IV en V naar de subregio worden 

getransporteerd om verwerkt te worden. 

Tengevolge van de afwezigheid van voldoende opslagfaciliteiten in regio West met 

name in subregio I, was het te verwachten dat de benutting van de aanwezige 

drogers drastisch zou afnemen. De berekende drogercapacitiet kan in de praktijk 

voor slechts 87% benut worden. Deze onderbenutting kan alleen worden 

weggewerkt als er in de regio voldoende pelcapaciteit is om tijdens de oogst 

voornoemde hoeveelheid padie tot gereed product te verwerken en af te voeren 

en er geen stagnatie in afvoer van gereed product (afzetproblemen) optreedt. 

Indien er onvoldoende pelcapaciteit aanwezig zou zijn, of stagnatie in de afzet zou 

optreden tijdens de oogst in regio West na sanering van de veldproductie, dus bij 

hogere producties, dan zou de benuttingsgraad van de drogers in het 

hoofdseizoen verder dalen tot ca 52% en zou 48.860 ton padie (droog gewicht) 

niet kunnen worden gedroogd. 



Pelcapaciteit 

Van de vergunning houdende pellerijen werd toen 95% onderzocht. De pellerijen 

werden gerangschikt in 4 categorieën te weten: 

Zeer kleine bedrijven 1 t/m 2 ton/uur 

Kleine bedrijven 2 t/m 4 ton/uur 

Middelgrote bedrijven 4 t/m 8 ton/uur 

Grote bedrijven 8 ton/uur 

Als uitgangspunt heeft het volgende gegolden: 

Bij de berekeningen zijn de zeer kleine pellerijen uitgesloten vanwege het feit dat 

deze een laag rendement halen en daarnaast vaak rijst van lage kwaliteit leveren 

De reële pelcapaciteit per uur is berekend door de nominale capaciteit te 

vermenigvuldigen met de factor 0,75. 

De reële celcapaciteit per seizoen is berekend door uit te gaan van 150 

productiedagen per seizoen. 

Enkele resultaten uit de inventarisatie: 

Er zijn 3 productiemodellen namelijk respectievelijk 1 ploegdienst (8 uur), 2 

ploegen (16 uur) en 3 ploegen (24uur). 

Er zijn zeer kleine bedrijven die padie pellen voor kleine boeren. 

Hier werd vroeger voornamelijk padie gepeld van kleine boeren uit de omgeving 

voor eigen gebruik. Door de sterk gestegen kosten is dit niet meer 

aantrekkelijk voor de boeren. De padie wordt nu geheel geleverd aan de 

grotere bedrijven. 

Het grootste deel van deze bedrijven is niet meer operationeel. 

Er zijn kleine bedrijven die veelal afhankelijk zijn van de exporteurs (eigenaren 

van grote bedrijven) die het eindproduct afnemen. De lokale afzet is uiteraard 

beperkt terwijl de concurrentie zeker in de periodes van zeer goede 

oogstopbrengsten bijzonder fel is. Daar de efficiëntie van deze molens vaak 

ook veel te wensen overlaat en er veel minder padie wordt aangeboden, zijn 

deze molens de laatste jaren ook steeds minder operationeel. 

Nagenoeg al deze bedrijven produceren voor de export. De eigenaren zijn 

exporteurs en streven naar zoveel mogelijk de door hen af te zetten 

hoeveelheden in eigen pelmolens te verwerken. Hierdoor is het mogelijk 

controle uit te oefenen op de efficiëntie van de productie en de kwaliteit van 

het eindproduct. De meeste investeringen vinden dan ook in deze categorie 

plaats. 

In regio West hoeft na sanering slechts in maximaal 2 shifts geproduceerd te 

worden. 



Nominale en reële pelcapaciteit 

Nominale pelcapaciteit 112 ton/u 

Reële pelcapaciteit 96 ton/u 

Reële pelcpaciteit (2 shifts) 231 ton/u 

Reële pelcapaciteit (3 shifts) 346 ton/u 

A.2.2. Resultaten Onderzoek 2000 

Tijdens de identificatiemissie uitgevoerd door de externe deskundige, werd 

vastgesteld dat er behoefte bestaat aan onderzoek naar de postharvest-systemen in 

de rijstsector en technische begeleiding van de verwerkingsindustrie. 

Vast is komen te staan, dat slechts 7 bedrijven gezien hun technische outillage en 

organisatie, in staat zullen zijn de te nemen maatregelen in het kader van 

vergroting van de efficiency, te realiseren. Daarnaast hebben 3 bedrijven ook een 

kans om bij toenemende productie en een positieve marktontwikkeling, te 

overleven. 

De droogcapaciteit van de 7 beste bedrijven is sterk gemoderniseerd en is 

geraamd op 3.300 ton padie per dag, hetgeen voldoende moet worden geacht 

om de onder de huidige omstandigheden gerealiseerde oogst van 130.000 ton, 

te drogen. 

Met de totale droogcapaciteit van alle 20 bedrijven behorende tot de groep van de 

zogenaamde exportmolens, die 5.000 ton per dag bedraagt, kan per seizoen 

200.000 ton padie worden gedroogd. 

Hierbij is geen rekening gehouden met de niet geïnventariseerde grotere en overige 

kleinere verwerkingsbedrijven en de bedrijfsdrogers van landbouwbedrijven die niet 

beschikken over een pellerij, maar wel droogcapaciteit ter beschikking hebben. 

De pelkwaliteit van de meeste bedrijven kan als matig tot goed worden 

gekwalificeerd. 

De slijpcapaciteit is echter niet voldoende om, als de droog- en slijpcapaciteit 

worden benut, alle rijstproducten te slijpen tot witte rijst. 

De pelcapaciteit is eveneens voldoende om de hoeveelheid padie die alle 20 

bedrijven kunnen drogen (dit is 363.650 ton) te verwerken. 

De opslag- en verpakkingsfaciliteiten verkeren doorgaans in een slechte conditie. 

Naast het punt van het voorzien in een gestadige cashflow, is dit een van de redenen 

waarom de meeste bedrijven zoveel mogelijk tijdens de oogst de aangevoerde padie 

verwerken en de rijst en rijstproducten afvoeren. 

A.3 Additionele technische informatie 

A.3.1. Drogers 

De meeste kleine bedrijven hebben de zogenaamde vlakke bindrogers, die veel 

handwerk vergen bij het vullen en ledigen, waardoor de reële capaciteit wordt 



gereduceerd. Hierbij komt nog bij dat deze drogerijen niet over adequate opslag 

beschikken waardoor ze volkomen afhankelijk zijn van het opkoopgedrag van de 

padieopkopers. 

Bij de middelgrote drogerijen zijn er meer schuine drogers. Door de steeds 

stijgende arbeidskosten zijn deze bedrijven ertoe over gegaan om het transport te 

mechaniseren. 

De grote bedrijven zijn later gebouwd of gemoderniseerd en bezitten kolomdrogers, 

zodat hier de efficiëntie beter is. Het blijkt dat vele eigenaars zich er niet bewust van 

zijn welke voordelen een voorschoner biedt. 

Van de in 1986 onderzochte drogerijen bleek dat: 

ca 24% in bulk padie kon ontvangen (ca 120.000 ton inclusief SML) 

ca 12% een voorschoner gebruikte. 

ca 24% mechanisch transport had. 

Uit het onderzoek rond 2000, blijkt dat de aangevoerde padie hoge percentages 

stro en voze korrels bezit, waardoor de droogefficiëntie nadelig wordt beïnvloed. 

Opvallend is dat in de schuine drogers die in de rijstindustrie veelvuldig in gebruik 

zijn, dezelfde ventilatoren en branders gangbaar zijn. Het ontwerp van de drogers 

verschilt van bedrijf tot bedrijf. Er zijn verschillen in: 

afmetingen van de bakken per droger, droogoppervlak 

zeefperforatie 

laagdikte (variërend van 75 tot 125 cm) 

wel of geen ventilatiekokers 

wel of geen scheidingen in de ventilatiekokers om bepaalde secties te kunnen 

afsluiten 

Indien bijvoorbeeld teveel bakken zijn geplaatst op een enkele brander, zal het 

droogproces worden vertraagd, wat de kwaliteit omlaag haalt. 

Het blijkt dat de kolomdrogers die berusten op het kafprincipe, vele problemen in de 

praktijk kennen. 

Naast het feit, dat er sprake is van brandgevaar is het ook nog zo, dat de 

droogcapaciteit afneemt, omdat deze drogers die doorgaans in de open lucht zijn 

opgesteld, daling van de luchttemperatuur ondergaan, vanwege afkoeling in de 

avonduren of tijdens regen. 

Het droogsysteem is ingewikkeld. Voor een optimaal droogresultaat moet bij 

kolomdrogers in meerdere fasen worden gedroogd. Tussen de droogfasen 

moeten er rustcellen aanwezig zijn om na elke droogfase het vochtgradiënt in de 

korrels te egaliseren. In de meest ideale opstelling wordt er met 3 drogers in 3 

fasen gedroogd met daartussen een rustperiode van 4-8 uur. De in Suriname 

opgestelde systemen werken met 1 droger en 2 stellen rustcellen. De kans op 



fouten neemt toe en een verhoging van breukpercentages in de rijst zal daarvan 

het gevolg zijn. 

In de literatuur worden de volgende principes voor een goed droogproces met 

kolomdrogers aangegeven. 

Padie dient te worden geoogst bij een vochtgehalte van 20-25%. 

Padie moet zo snel mogelijk na de oogst worden gedroogd tot een vochtgehalte 

beneden 18%. 

Padie moet niet ver beneden 14% worden gedroogd, omdat zij beneden dat 

vochtniveau, opnieuw vocht zal aantrekken en zo de kans op het ontstaan van 

crack vergroot. 

Padie met verschillende vochtpercentages hoort niet samengebracht te worden 

voor droging, omdat daardoor crack en een lager rendement ontstaat. 

De droogtemperatuur bij drogen in de eerste fase tot 18%, mag 65 °C 

bedragen 

De droogtemperatuur beneden 18% vocht moet een stuk lager liggen, namelijk 

43 °C, dit teneinde crackvorming te voorkomen. 

Tussen de droogfasen in, moet bij kolomdrogers padie ten minste 4-8 uur rusten, 

zodat er een egalisatie van de vochtgebieden in de korrel plaatsvindt. 

Voor de in Suriname gebruikte rijstrassen wordt geadviseerd om de padie in 2-3 

fasen te drogen met daartussen een rustperiode. 

Reeds in augustus 1998 geeft Zalmijn in een rapport in het kader van zijn MSc Thesis 

aan, dat er overall sprake was van een verslechtering van de kwaliteit van de 

exportproducten, cargo en witte rijst. 

Uit het onderzoek in 2000 blijkt heel duidelijk, dat er sprake is van een verdere 

verslechtering van de kwaliteit van cargo en witte rijst. 

Een aantal oorzaken ligt hieraan ten grondslag te weten: 

Afnemende kwaliteit van bestaande rassen. 

Slecht zaaizaad vanwege het ontbreken van gecertificeerd zaad en de 

noodzakelijke wetgeving. 

Verslechterde onderhoudssituatie van het waterbeheer- en ontsluitingsstelsel. 

Ontbreken van standaardisatie van eindproducten. 

Achteruitgang van de technische staat van de verwerkingsinstallaties. 

Onvoldoende benutting en of onjuiste afstelling van de installaties. 

Drogers moeten minimaal aan de volgende eisen voldoen: 

energiebron: staatsolie, kaf of zonne-energie 

ontvangst in bulk moet mogelijk zijn 

voor de droger moeten een weeginstallatie en een voorschoner worden 

geïnstalleerd 



het intern transport moet zijn gemechaniseerd 

aandrijving door dieselmotoren moet niet meer worden toegestaan 

elke droger moet over voldoende opslagcapaciteit beschikken om 100% van zijn 

drogerproductie te kunnen opvangen, tenzij deze gekoppeld is aan een eigen 

pellerij of vaste contracten met een bepaalde pellerij zijn afgesloten. 

In dat geval wordt geadviseerd tenminste een opslagcapaciteit gelijk aan 60% 

van de totale drogerproductie te bouwen. 

A.3.2. Opslag 

De efficiëntie bij de opslag is meestal gekoppeld aan de efficiëntie bij de droger 

aangezien de droger en opslag meestal één geheel vormen. Indien op een gegeven 

moment de opslagruimte vol is, zal noodgedwongen met drogen gestopt moeten 

worden. In 1986 beschikte slechts 30% van de verwerkingsunits over mechanisch 

transport. Het nut van reinigingsapparatuur bij de opslag wordt niet ingezien en deze 

apparatuur wordt dan ook nauwelijks geïnstalleerd. Slechts enkele bedrijven passen 

schonen vòòr de opslag toe. Het beluchten van de padie bij de opslag vond alleen 

plaats bij enkele grote bedrijven. Zeventien procent (17%) van de opslagplaatsen 

paste twintig jaar geleden beluchting toe. 

In 2000 blijkt de situatie niet noemenswaard te zijn gewijzigd. 

De droge padie wordt in vrijwel in alle gevallen niet gewogen na de droging of 

voor transport naar de pellerij. Hierdoor kunnen verliezen vanwege vraat of 

anderszins niet worden opgespoord. 

Geen der bedrijven belucht de opgeslagen padie en meet de padietemperatuur. 

De opslagperiode is sterk verkort door geringere hoeveelheden en door een 

heersende cashflowproblematiek. 

De meeste bedrijven hebben horizontale opslag en kunnen daardoor padie van 

verschillende kwaliteiten, niet gescheiden opslaan. 

Er moet voor efficiëntie doeleinden en kwaliteit voldaan worden aan een aantal eisen, 

bijvoorbeeld: 

Aan alle zijden moet de opslagfaciliteit zijn beschermd tegen inregenen en 

lekkages. 

Er moeten ontvangstfaciliteiten worden geconstrueerd voor padie in bulk. 

Er moet een schoningsmachine direct na de padieontvangst zijn aangebracht. 

Er dient sprake te zijn van mechanisch intern transport. 

Er dient sprake te zijn van automatische weging bij padieaanvoer en padieafvoer. 

Er dienen afvoerfaciliteiten voor padie in bulk te zijn aangebracht. 

Adequate beluchtings- en vergassingsinstallaties dienen aanwezig te zijn. 



A.3.3. Pellerijen 

Rond 1986 bleek dat de kleine en zeer kleine bedrijven geen of nauwelijks aandacht 

besteedden aan de efficiëntie. 

Bij de middelgrote bedrijven werd bijvoorbeeld meer aandacht besteed aan de 

efficiëntie aangezien men een product van goede kwaliteit moest leveren tegen een zo 

laag mogelijke kostprijs (exportproduct). 

Het bleek dat vanwege reeds in hoofdstuk 2 genoemde oorzaken, de pelcapaciteit 

zelden volledig werd benut. 

Daarbij kwam, dat de kwaliteit van het product na verwerking, zich niet gunstig 

ontwikkelde, omdat sprake was van een aantal belemmerende factoren, zoals: 

geen gescheiden opslag, geen voorschoners en geen nareinigers bij de droger 

geen adequaat droogproces 

geen beluchting in de opslagruimte 

geen juiste opstelling en afstelling van machines 

geen correcte slijpproces bij witte rijstproductie 

In 2000 blijkt de situatie niet te zijn verbeterd. 

De meeste bedrijven voldoen niet aan het profiel van een modern 

verwerkingsbedrijf. 

Er is veelal geen goede afstemming van de slijp- op de pelcapaciteit. De 

eindproducten bevinden zich niet in een situatie van gescheiden opslag, met alle 

gevolgen van dien. 

Het horizontaal intern transport vindt veelal plaats middels schroeven en 

kettingen in plaats van bandtransporteurs 

Verticaal transport vindt plaats middels elevatoren. Dit leidt tot onnodige 

toename van breukpercentages. Het plaatsen van machines op 3 niveaus 

bijvoorbeeld is over het algemeen geen praktijk. 

De pellerijen dienen minimaal aan de volgende eisen te voldoen: 

een nominale pelcapaciteit van ten minste 4 ton per uur 

bufferopslag voor padie voor ten minste 24 uur productie 

ontvangst droge padie in bulk 

volledig mechanisch intern transport 

automatische weging na padieontvangst en voor afvoer van gereed product 

een door een nader aan te wijzen instantie goedgekeurde productie flow chart 

opslag voor gereed product voldoende om één (1) week productie op te slaan. 

Nieuw te bouwen pellerijen moeten passen in een door de Overheid te 

ontwikkelen locatieplan waarbij rekening gehouden moet worden met een zo 

efficiënt mogelijke aanvoer van padie en afvoer van gereed product 



B. TOEGEVOEGDE WAARDE 

B.1 Bijproducten en afvalbeheer 

B.1.1. Bijproducten 

Er is in Suriname geen belangrijke industrie ontstaan voor de fabricage van parboiled 

rijst en of pre-cooked rijst. De SML verloor de positie als belangrijkste producent 

van parboiled rijst. Er is een particulier bedrijf dat zich in deze branche is gegaan, 

maar de hoeveelheden en naar verluidt de kwaliteit blijven vooralsnog beneden niveau. 

Er is dus geen belangrijke ontwikkeling van fabricage van bijproducten op gang 

gekomen. 

In het buitenland voornamelijk in de landen van het Verre Oosten (Thailand, India e.a.) 

maar ook in de USA en Brazilië, kennen we bijvoorbeeld: 

Rijstolie uit gestabiliseerde slijpmeel 

Ontbijtgraan (breakfast cereal) uit breukrijst 

Snacks en Sweets uit breukrijst en rijstmeel 

Veevoer uit rijstmeel en slijpmeel 

Vitamine B concentraten uit slijpmeel 

B.1.2 Kaf- en strobenutting 

Energiebronnen 

De belangrijkste energiebronnen in de rijstverwerkingsindustrie zijn dieselolie 

(drogers) en elektriciteit. 

De installatie van branders die op Staatsolie draaien ter vervanging van dieselolie als 

brandstof voor zowel kolom- als bindrogers, heeft gelukkig op grote schaal 

plaatsgevonden. 

Mede tengevolge van de steeds toenemende problemen binnen de rijstsector 

vanwege toenemende kosten en milieuproblemen die de verbranding van kaf in de 

open lucht teweeg brengt, neemt de belangstelling voor kaf als energiebron toe. 

Rond 1986 werd door slechts 3 bedrijven kaf benut voor energie doeleinden. Deze 

waren: 

de SML Wageningen waar het diende als brandstof voor de opwekking van 

elektriciteit en energie. 

Peu et Content (Gummels) waar het kaf diende als brandstof voor de 

kolomdroger. 

NV Rijstpak, die een uit Panama geïmporteerde kafbrander voor haar bindroger 

had aangeschaft en tot dan niet bevredigend had gefunctioneerd. 

Een drietal drogers gebruikte hout als energiebron t.w.: 

Nickerie: Kasinath Nanhak 



Saramacca: Kisoensingh en Tewarie 

Voor de toepassing van zonne-energie bij drogers, is de belangstelling die in het 

begin groeiende was, volledig verdwenen. Voor de aandrijving van de diverse 

machines in de pellerij wordt op een enkele uitzondering na, gebruik gemaakt van 

elektromotoren. 

Voor zover kon worden nagegaan gebruikten slechts de kleine molens in Saramacca 

een dieselmotor voor de centrale aandrijving van machines. 

De elektriciteitsvoorziening vindt plaats door de EBS. Het bedrijf Wederzorg te 

Commewijne en de SML (gedeeltelijk) dat zelf elektrische energie ten behoeve van hun 

bedrijf opwekte, bestaat niet meer. 

In de drogerijen wordt gebruik gemaakt van elektro- en in sommige gevallen van 

dieselmotoren voor met name de aandrijving van de blowers (ventilatoren). 

Nader onderzoek naar efficiëntieverbetering bij de toepassing van de traditionele 

energiebron en verdere ontwikkeling van de alternatieve nieuwe goedkopere 

energiebronnen kaf, zonne-energie en houtafval is noodzakelijk zodat op basis daarvan 

kostenbesparende investeringen kunnen worden geadviseerd. 

In dit verband kan worden verwezen naar de door Kalloe Consultancy eind 2003 

uitgevoerde studie naar de benutting van kaf als energiebron. Dit project zou in 

samenwerking met de EBS worden uitgevoerd, mits er financiering hiervoor 

beschikbaar zou komen. Besluiten zijn uitgebleven. 

Een in het buitenland gevestigd bedrijf SWES-AGRO heeft in 2006 een 

kafvergassingsproject aangeboden aan de Vereniging van Rijst Exporteurs en 

aan de overheid. De financiering van dit project geschiedt vanuit het buitenland. 

De enige voorwaarde is dat de molenaren zich gedurende een nogal beperkt 

aantal jaren, verbinden tot kafleverantie. Ook dit project zou in samenwerking 

met de EBS moeten worden uitgevoerd. 

Er zijn nog andere aanbieders in het bijzonder uit India van kafbenuttingsprojecten 

in het kader van energieopwekking ten tonele verschenen. 

Er vallen echter geen besluiten en dat is een bekend fenomeen in onze 

rijstsector. 

Overige toepassing 

Overige toepassingen van kaf en stro kunnen zijn: 

Rijststro als ruwe grondstof voor de vervaardiging van diabeetsuiker. 

Fabricage van ascement stenen. 

Houtskool briketten uit kaf en of stro. 



B.2 Management en efficiëntie 

Er is ten aanzien van het management binnen de rijstverwerkingsindustrie ruimte 

voor verbetering. 

De eigenaar of bedrijfsleider is vaak niet op de hoogte van de mogelijkheden die 

de bestaande installatie biedt. De meeste bedrijven houden geen adequate 

productieadministratie bij. Verbeteringen worden voornamelijk overgenomen van 

andere bedrijven. 

Hoewel er de laatste 10 jaren enigszins verbetering is opgetreden in de kwaliteit 

van de particuliere rijstverwerkingsbedrijven, is tijdens het onderzoek komen vast 

te staan dat behalve de inefficiëntie als gevolg van verkeerde locatie van 

drogerijen, opslagsilo’s en pellerijen, in het algemeen geen sprake is van 

aanzienlijke inefficiënties binnen de bedrijven zelf. 

Echter, kwaliteitsmanagement laat binnen de meeste bedrijven nog veel te wensen 

over, in termen van afwezigheid van labequipment, dus geen kwaliteitsbewaking 

tijdens het proces van verwerking. 

B.3 Aanbevelingen 

De conclusies getrokken uit de resultaten van het veldonderzoek in beide perioden, 

bieden voldoende aangrijpingspunten om een sanerings- en ordeningsprogramma ten 

behoeve van de rijstverwerkingsindustrie voor te bereiden en uit te voeren. Hierbij zal 

het kostenaspect niet uit het oog mogen worden verloren. 

Er zal voor verbetering aandacht dienen te worden besteed aan: 

het kweken van lager en middelbaar productietechnisch kader t.b.v. de 

rijstverwerkingsindustrie. 

begeleiding van pellerijen bij de verbetering van de productie-administratie door 

instanties zoals ADRON en consultants. 

bijscholing van bestaand productietechnisch kader door het organiseren van korte 

praktijkgerichte cursussen (USA, Europa en Thailand) onder de noemer van 

technische bijstand (FAO, OAS, IDB en EOF). 

Een nationale campagne optouw zetten begeleid door een vanwege de overheid 

aangewezen instantie om toepassing van alternatieve energiebronnen te stimuleren 

Fondsen zoeken om relevante onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten te starten 

waarin ondermeer het aspect van toegevoegde waarde wordt meegenomen. 

Stimulansen geven aan ondernemers om over te gaan tot gebruik van alternatieve 

energie. 



13 ORGANISATIELEER EN ONTWIKKELING 

INHOUD 

1 Introductie .......................................................................................... 2 

2. Introductie van Management ................................................................... 3 

2.1 Communicatie en Managerial besluitvorming ......................................... 8 

2.2 Organiseren, leiderschap en teamwerk ............................................. 11 

2.3 Organisatieontwikkeling ................................................................. 14 

MODULE 13: ORGANISATIELEER EN ONTWIKKELING Page 1 of 16


1 INTRODUCTIE 

Suriname werkt aan haar ontwikkeling. Zij streeft al geruime tijd naar duurzame 

verhoging van het nationaal inkomen en een betere inkomensverdeling door middel 

van: 

Verhoging van de productie en productiviteit, door uitbreiding van de 

kredietverlening aan nationale productiebedrijven en de woningbouw en de 

aantrekking van buitenlandse bedrijven. Dit kan worden gerealiseerd in de 

sectoren met voorzienbare sterke potentiële groei middels: 

Uitbreiding van de gangbare productie op korte termijn door middel van 

intensieve benutting van de bestaande productiecapaciteit en door 

versnelde uitvoering van bestaande investeringsprojecten, rijst, bananen, 

visserij, houtwinning, oliepalm, klein, midden en grootschalige goudwinning, 

aardoliewinning en verwerking, industriële verwerking van lokale dan wel 

geïmporteerde grondstoffen. 

Een bijzondere uitdaging op middellange termijn is de verzwakte 

concurrentiepositie van een aantal staatsbedrijven 

Verlaging van kostprijzen, ter versterking van hun internationale concurrentiepositie 

en ter verlaging van binnenlandse consumentenprijzen. Hierbij zijn lagere 

rentetarieven een vereiste. 

Vergroting van de koopkracht van lage inkomensgroepen 

Verlaging van kostprijzen van bedrijven 

In het land bevinden zich verschillende individuen en maatschappelijke groeperingen 

die aan de productieactiviteiten deelnemen. De ontwikkeling van Suriname kent 

natuurlijk vele facetten. Het benoemen van deze facetten onder grotere noemers 

levert technische-, sociale-, en milieudoelstellingen. 

Een gezond besluitvormingsproces is een noodzakelijke conditie voor realisatie van 

genoemde doelstellingen. Het besluitvormingsproces kan slechts goed op gang 

worden gebracht en gehouden indien binnen de verschillende curricula, 

communicatievaardigheden meer aandacht krijgen. 

Het ontwikkelen van een gemeenschappelijke visie is een kwestie van communicatie en 

besluitvorming. 

Een belangrijke conditie in dit verband is het gedrag van personen als individuen en/of 

als individuen binnen organisaties en bedrijven. 



2. INTRODUCTIE VAN MANAGEMENT 

Het werk van managers is erg belangrijk in de context van succes. Chief Executieves 

van grote bedrijven, kleinere en middelgrote bedrijven, de President van Suriname, 

President van de USA zijn allen managers. 

Een Definitie van Management 

Management is een complex proces. Door middel van management coördineren 

managers het werk van vele personen die beschikken over andere bronnen. 

Als je management meer exact definieert, komt het neer op een proces van 

effectieven en efficiënte inzet van organisatie bronnen, teneinde doelen te realiseren 

doormiddel van planning, organiseren, leiding geven, en controledaden uitvoeren. 

Effectiviteit en efficiëntie zijn belangrijke aspecten van management. Een succesvolle 

onderneming is er één die effectief en efficiënt opereert. 

De effectieve manager zorgt ervoor dat werkers werk doen waarvoor zij getraind zijn 

en capabel voor zijn. De effectieve manager monitor constant en let erop dat 

hulpmiddelen niet worden verspild. 

De volgende hulpbronnen kunnen nodig zijn: 

personeel 

financiën 

informatie 

fysieke zaken 

De succesvolle manager wendt deze hulpmiddelen dusdanig aan, dat er een product 

wordt gemaakt welke in overeenstemming is met de wensen van de clientèle. 

Figuur 1: The Management Process 

Managers 

use Organizational 

Resources 

Human 

Financial 

Physical 

Informational 

through 

Organizational 

Functions 

Planning 

Organizing 

Leading 

Controlling 

in order to 

Effectively 

And 

Efficiently 

achieve 

Objectives 



Menselijke hulpbronnen: 

De meest kritische resource in alle organisaties is de menselijke hulpbron. 

Managers werken daarom met de menselijke hulpbron teneinde gestelde doelen te 

halen. Zij zijn in staat om effectief en efficiënt aan de realisatie van organisatie of 

bedrijfsdoelen te werken. Managers moeten er ook naar toe werken dat de werkers 

wel over de nodige hulpmiddelen beschikken, zodat zij de job kunnen klaren. 

Wanneer op de werkvloer werkers van verschillende etnische, culturele religieuze 

achtergrond zich bevinden, wordt aan managers nog sterkere eisen gesteld. 

Managers moeten derhalve gelijke carrière kansen bieden aan werknemers, zodat geen 

ongewenste situaties van discriminatie zich voordoen. 

Financiële hulpbronnen: 

Financiële hulpbronnen zijn al die financiële middelen die bestemd zijn om de huidige en 

toekomstige activiteiten van het bedrijf of de organisatie te kunnen uitvoeren en 

dragen. Deze hulpbronnen dienen het belang van de instandhouding van de menselijke, 

fysieke en informatie hulpbron. 

Voor commerciële bedrijven komt het aan op financiële hulpbronnen die via 

investeringen, leningen van banken, en andere financiële instellingen worden 

verkregen. Voor overheidsinstellingen betekent het bijvoorbeeld dat hun running 

costs wordt verkregen uit beschikbaarstelling van financiële middelen vanwege de 

overheid en vaak zijn deze middelen afkomstig van belastingen en andere inkomsten 

van de Staat. 

Fysieke hulpbronnen: 

Een derde groep van resources, die managers aanwenden om doelen te realiseren 

staat bekend als fysieke hulpbronnen. 

Deze omvatten, ruwe grondstof, land, gebouwen, meubelen, machines, werktuigen, 

equipement, computers en dergelijke. 

Hoewel het zo is dat bedrijven die er financieel goed voor staan, in staat zijn fysieke 

hulpmiddelen in ruime mate aan te schaffen, toch de voorkeur wordt gegeven aan 

goed opgeleide en getrainde menselijke hulpbron. 

Informatiebronnen: 

Informatiebronnrn omvatten gegevens die verzameld zijn, geanalyseerd en die zo zijn 

vertaald dat managers, daar gebruik van kunnen maken bij het nemen van besluiten. 

Informatie moet correct zijn, actueel en “comprehensive”. 

De informatie kan inhouden de volgende componenten: 

Budgetten, sales projecties, economische voorspelling analyse van inhouse training 

programma’s, 



De Belangrijkheid van Management: 

Managers verschaffen directieven aan alle organisaties, private ondernemingen, 

Governmental en religieuze diensten. Het is via deze inzet dat persoonlijke doelen van 

employees worden gerealiseerd. Effectieve managers is een van de belangrjke assets 

aanwezig in rijke landen en het is één van de assets die nodig is in 

ontwikkelingslanden. De “standard of living” in een gemeenschap staat en valt met de 

kwaliteit van het management. Daarom worden top-level managers vaak goed betaald. 

Management vaardigheden: 

Managers behoeven verschillende combinaties van skills teneinde organisaties of 

bedrijven succesvol te managen. Alle managers moeten drie typen van vaardigheden 

bezitten, namelijk: 

Technisch kennis 

Contactuele eigenschappen op het intermenselijke vlak 

Conceptuele eigenschappen 

Het bezit van deze kwaliteiten en eigenschappen is een afgeleide van het niveau van 

de manager in de organisatie of het bedrijf. 

Technische vaardigheid: 

Technische vaardigheden zijn de vaardigheden die nodig zijn om een specialistische 

taak tot een goed einde te brengen. 

Dit soort vaardigheden komen aan de orde wanneer de manager het werk van subordinaten 

moet beoordelen. Hoe meer aanwezigheid van de technische kennis, des te 

meer de manager in staat is aangedragen werken of plannen te beoordelen maar ook 

in de uitvoering te helpen begeleiden. 

Intermenselijke vaardigheden: 

Intermenselijke vaardigheden zijn de vaardigheden die managers in staat stellen om 

succesvol met andere personen in de organisatie of het bedrijf te werken. 

De managers dienen in staat te zijn om de zorgpunten en belangen van medewerkers 

te begrijpen. Zij moeten kunnen motiveren en moeten met diversiteit kunnen omgaan. 

Zij moeten weten wanneer ze teveel van de werknemers hebben gevraagd en of hij of 

zij hen niet aanzet tot workaholics. 

Conceptuele Vaardigheden: 

Managers dienen in staat te zijn om zich te richten op een hele company in plaats van 

op een enkele unit. Ze moeten beschikken over het vermogen: 

te denken in abstracte termen, 

om complexe zaken te vereenvoudigen, 

een plan van aanpak te bedenken. 



Conceptuele vaardigheden stellen managers in staat: 

Een missie te formuleren voor de organisatie voor het bedrijf. 

de route uit te stippelen naar realisatie van de missie 

deze zaken te communiceren binnen de organisatie of het bedrijf 

verbindingen te zien tussen afdelingen en andere sectoren 

marketplace opportunities te identificeren 

de vaardigheden aan te wenden in een “global setting” 

Management niveaus: 

“Managerial jobs” kennen vaak drie niveaus, top, middel en first. 

“Top, middel en first level” managers hanteren verschillende combinaties van 

“managerial skills” om hun werk te doen. 

Conceptuele vaardigheden zijn het meest in gebruik bij top-level managers, technische 

skills het meest bij first-level managers. Middle level managers, moeten beschikken 

over intermenselijke eigenschappen. In principe moeten alle niveaus over deze 

eigenschappen beschikken. 

Top level managers: 

Top level managers zijn in een organisatie nogal schaars. Top level managers zijn 

verantwoordelijk voor de “performance” van de organisatie. Ze zijn verantwoordelijk 

voor de missie uitvoering, de planning de strategieën. Zij representeren hun 

organisatie of bedrijf bij vele contacten met andere organisaties, bedrijven of de 

overheid. Zij maken doorgaans lange uren. 

Figuur 2: The importance of Managerial Skills by Managerial Levels 

Managerial Level Managerial Skill 

Conceptual Interpersonal Technical 

Top Level manager +++++ ++++ ++ 

Middle Level manager +++ ++++ +++ 

First Level manager ++ ++++ +++++ 

+= de mate waarin de skills aanwezig zijn bij de drie (3) niveaus. 

Middle Level Managers: 

Alle managers tussen first level managers en top level managers zijn middle level 

managers. De manager van een fabriek of een school of van een ziekenhuis zijn 

voorbeelden. Middel level managers zijn er om de visie en strategie van top level 

managers te laten stroken met de operationele werkelijkheden die first level managers 

zien. Tegenwoordig is het zo dat middle level managers vanwege de computer sneller 

informatie verkrijgen dan in het verleden. Hierdoor is men beter in staat informatie van 

de top level managers te integreren met de dagelijkse problematiek van uitvoering op 

de werkvloer. 



Middle level managers hebben een substantiële impact op de resultaten van een 

organisatie of bedrijf. Als zij niet meewerken aan een nieuwe strategie om wat voor 

redenen dan ook, kunnen zij behoorlijk vertragend bezig zijn. 

First Level Manager: 

First Level Managers superviseren het werk van alle non-managerial werkers of 

operators., bijvoorbeeld sales vertegenwoordigers, engineers, laboranten en andere 

groepen van technische werkers. Ofschoon hun titels verschillen, in verschillende 

organisaties, hebben first level managers dezelfde verantwoordelijkheden. Door de 

intrede van de computer zijn de eisen die gesteld worden aan first level managers ook 

veranderd in de negentiger jaren. 

Functies van het Management: 

Management functies omschrijven de actuele werkzaamheden van de manager. Een 

company’s administratieve operatie wordt gehaald door planning, organiseren, 

coördineren, opdrachten geven en uitoefening van controle. De coördinatie en 

opdrachtgevende functie vormen de leiding gevende functie. 

Planning: 

Planning is een proces dat doelen identificeert, commitments maakt, hulpbronnen 

inzet, acties in het kader van prestaties op touw zet. 

Via planning proberen managers de toekomst te voorspellen en acties neer te zetten 

zodat de organisatie ook in de toekomst succesvol kan zijn. 

Planning is de taak van de top level manager en het bepaalt of geeft inhoud aan het 

organiseren, leiding geven en aan de controle functie. Effectief planning houdt in een 

“range” van activiteiten, gegeven het vermogen van het bedrijf en de mogelijkheden 

die dat bedrijf heeft. 

Organiseren: 

Bij het organiseren gaat het erom om te zien hoe werkzaamheden en 

verantwoordelijkheden worden gegroepeerd. 

Als er wordt georganiseerd kijken managers naar het neerzetten van autoriteit 

verantwoordelijkheidsrelaties en zij vormen ook werkgroepen. De functie van het 

organiseren, stelt vast de manier waarop menselijke hulpbron, fysieke, financiële, en 

informatie worden gecoördineerd daarbij bewerkstelligend de goede balans tussen de 

hulpbronnen en tussen de verschillende afdelingen. 

Leiding geven: 

Hoge kwaliteit leiderschap wordt steeds kritischer in het kader van succes. 

Leiding geven definiëren we als het ontplooien van activiteiten en het beïnvloeden van 

activiteiten van anderen, met het doel problemen op te lossen die in de organisatie 



als doelgericht samenwerkingsverband worden ervaren. Leiding geven heeft dus zowel 

betrekking op samenwerking als op doelrealisering en op de kwaliteit van beide. 

Bij leiding geven moet de vraag worden beantwoord of doelmatigheid en efficiëntie 

van de organisatie aan gestelde normen voldoen. 

Leiding geven aan de organisatie als doelgericht systeem omvat: 

signaleren van problemen in de doelrealisering van het systeem 

analyseren van de problemen 

zorgen dat ze worden opgelost 

In de organisatie is het belangrijk dat betrokkenen belang hebben bij instandhouding 

van de samenwerking ondanks mogelijke tegenstellingen. Men probeert tot gemeenschappelijke 

besluiten te komen over gemeenschappelijke zaken. 

Controlling: 

Controle verzekert dat via effectief leidinggeven, nagegaan wordt of wat er gepland is 

inderdaad is uitgevoerd. 

Indien de doelen niet gehaald zijn, dan worden maatregelen getroffen. 

Het controleproces bestaat uit zes stadia: 

Kennis van doelformulering 

Kennis van strategieën en plannen 

Ontwikkeling van een performance standaard 

Het meten van actuele performance in relatie tot de standaard 

Het evalueren van afwijkingen 

Initiëren van corrigerende maatregelen 

En de relatie tussen planning en controlling demonstreert de communicatie over en 

weer tussen de vier managementfuncties. In de eerste plaats wordt door planning 

belangrijke doelen gekozen en acties noodzakelijk voor doelrealisering vastgelegd. 

Figuur 3: Interrelationships among Management Functions 

Planning 

Selecting objectives and actions necessary for 

their achievement 

Leading 

Deciding how to best motivate people to 

accomplish objectives 

2.1 Communicatie en Managerial besluitvorming 

Organizing 

Determining the most desirable groupings of work 

and resources 

Controlling 

Monitoring and correcting organizational actions 

to ensure accomplishment of objectives. 

Activiteiten van organisaties zijn vooral het resultaat van een enorme hoeveelheid 

beslissingen, zoveel zelfs dat niet kan worden achterhaald welke beslissingen allemaal 

een rol spelen. 



Tabel 1: Aandachtsgebieden waarin besluitvorming belangrijk is 

Aandachtsgebied Hoofdzaken 

1 Strategie 

De doelstellingen van de organisatie 

die de Missie bepalen 

2 Dagelijkse werkzaamheden 

Gebruik van beschikbare productiemiddelen 

3 Verwerving van productiemiddelen 

(a) fysieke materialen 

(b) financieel 

(c) personeel 

wat te produceren 

hoe te produceren 

welke productiemiddelen zijn nodig 

tempo en planning van productie 

korte termijn doelen bewaken 

planning en organisatie van onderhoud 

voorraadniveaus 

zorgen voor aanvoer van fysieke productiemiddelen in 

de juiste hoeveelheid en juiste kwaliteit 

zorgen voor voldoende kapitaal 

handhaven van liquiditeit 

werving, training en stimulering van personeel 

handhaven van moreel, motivatie en inzet 

arbeidsverhoudingen 

4 Administratie opzetten en onderhouden van adequate systemen voor 

administratieve informatie en planning 

opzetten en onderhouden van een adequate organisatiestructuur 

5 Technische innovatie hoe kunnen prestaties worden verbeterd? 

welke nieuwe producten of processen kunnen worden 

ontwikkeld? 

6 Sociale structuur rechtvaardiging van het verleden 

legitimatie van huidige en toekomstige plannen 

uitingen van vriendschap en vertrouwen 

uitingen van vijandigheid en wantrouwen 

Communicatie is het sturen en ontvangen van informatie (een boodschap). 

Er zijn talloze redenen waarom communicatie vaak niet voldoet aan de idealen van 

nauwkeurigheid, betrouwbaarheid, geldigheid, toereikendheid, effectiviteit. 

In ieder geval kan via communicatie tot besluitvorming worden gekomen. 

Een besluitvormingsproces wordt gedefinieerd als de gedachten en handelingen die 

te maken hebben met een serie keuzes en ook die keuzes zelf. 

Er kan sprake zijn van: 

a. Persoonlijke beslissingen 

Deze zijn beslissingen die de manager neemt, meer als gevolg van een persoonlijk 

belang dat moet worden gediend. In de meeste gevallen kan de manager dit soort 

besluiten niet delegeren naar andere managers toe. 

b. Operationele beslissing 

Deze beslissingen die het organisatie belang voor ogen hebben, kunnen dus ook een 

strategisch karakter hebben. Het maken van een nieuw product bijvoorbeeld of het 

betreden van een nieuwe markt voor het product. 

Soms is het onderscheid tussen persoonlijke en operationele beslissingen moeilijk te 

maken. 



In het algemeen kent het besluitvormingsproces de volgende stappen: 

1. Wordt bewust van het probleem 

2. Definieer het probleem 

3. Stel besluitvormingscriteria op 

4. Ontwikkel alternatieve oplossingen 

5. Analyseer aangedragen data 

6. Neem acties 

7. Maak follow-up besluiten 

Er is sprake van het bewust worden van een probleem indien er een verschil bestaat 

tussen de gewenste situatie en de realiteit. 

Managers kunnen zich pas bewust worden van een probleem als zij binnen alle 

geledingen van het bedrijf hebben geïnventariseerd wat de meningen zijn van 

managers over doelen, strategie en doelrealisatie. 

Managers moeten zogenaamde”early warning systems” installeren zodat zij tijdig op 

de hoogte zijn dat zaken niet goed lopen. 

Het definiëren van een probleem is een van de meest cruciale stappen binnen het 

besluitvormingsproces. 

Het correct definiëren van een probleem leidt tot de beste resultaten, omdat deze 

ook de oplossing in beeld brengt. Daarom wordt vaak gesteld, dat het correct 

definiëren van het probleem, het halve werk is. 

Besluitvormingscriteria zijn vaak de “standards” voor beoordeling, nodig voor de 

evaluatie van alternatieve oplossingen. 

Besluitvormingscriteria dienen expliciet te zijn en moeten een zekere rangschikking 

hebben in termen van belangrijkheid. 

Ineffectieve managers kiezen vaak de weg van de minste weerstand en dan stellen zij 

de vraag, “wordt het probleem opgelost?”, in plaats van, “Is het de beste oplossing 

binnen de richtlijnen?”. 

De top manager moet stimuleren tot individuele creativiteit onder de werkers. 

De top manager moet creatief denken onder de managers stimuleren via 

groepsparticipatie in creatief denken, waarbij een ieder, ideeën in snel tempo zonder 

remmingen presenteert en bediscussieert, dit leidt tot de beste resultaten. Een van 

de in het verleden ontwikkelde technieken is de brainstorming. 

Het analyseren van data kan via de volgende methoden worden bereikt. : 

Het calculeren van kosten en opbrengsten van besluiten en hun alternatieven 

Het maken van een besluitvormingsboom 

De boom maakt inzichtelijk, welke de onderlinge verhoudingen zijn tussen de effecten 

die in de tijd zullen optreden. 



Op basis van getrokken conclusies kan de manager het beste alternatief omarmen en 

actie nemen. 

Besluiten rond de Follow-up, zijn eveneens nodig omdat het bestaan van organisaties 

en bedrijven een niet ophoudend proces is. 

Planning, uitvoering, monitoren/evaluatie gaan derhalve hand in hand. 

2.2 Organiseren, leiderschap en teamwerk 

Organiseren 

Binnen de organisatie is er een structuur, die personen en zaken omvat. Het geeft aan 

wie doet wat en wie rapport aan wie. 

Personen hebben binnen de organisatie de gelegenheid om te groeien naar 

jobspecialisatie. 

Het voordeel van de specialisatie is het kunnen ontwikkelen van expertise, wat 

realisatie van doelen op efficiënte wijze, ten goede komt. Jobspecialisatie heeft 

echter enige nadelen. Het bemoeilijkt het coördinatiewerk, wanneer verschillende 

specialisten zich slechts wensen te beperken tot kleine specialistische gebieden. 

Jobs kunnen verschillende karakteristieken hebben. 

Skill variety 

Taak identiteit 

Taak belangrijkheid 

Taak zelfstandigheid 

Feedback 

Het zijn al deze componenten, die leiden naar verantwoordelijkheidsgevoel en 

feedback leidt naar kennis en resultaten. 

Managers kunnen in een structuur van differentiatie operen, dan wel in een structuur 

van integratie. 

“Span of control” verwijst naar een situatie, waarin een aantal employees rapporteert 

aan een manager. Het aantal moet niet te groot zijn, niet meer dan bijvoorbeeld 15. 

Hoe zit het met het begrip bureaucratie. Een bureaucratische organisatie is 

gekenmerkt door: 

Regels en procedures voeren de boventoon in de organisatie. 

Er is een grote mate van differentiatie voor wat betreft de organisatiefuncties. 

Er is een sterke hiërarchie. Elke unit rapport aan een hogere unit en er is geen 

sprake van “free floating” van een unit. 

Er is sprake van een nadruk op normen en regels om gedrag van employees te 

bepalen. 

Er is geen speciale behandeling van een employee die uitschiet. 

Alle administratieve acties zijn vastgelegd in een schrijven. 



Tegenover deze vorm van machine bureaucratie staat Professional Bureaucratie. 

Voorbeelden van een Professional bureaucratie zijn een accountantskantoor, een 

universiteit en een ziekenhuis. Vastlegging van regels en gedragcodes geldt hier het 

meest voor het korps van hoog getrainde managers. 

In sommige ondernemingen behoeft Departementalizatie geen problemen op te 

leveren, bijvoorbeeld daar waar afdelingen afgeronde specialistische pakketten 

moeten vervaardigen. Anderzijds is een onderzoeksstation bij voorbeeld in de 

landbouw niet gebaat bij departementalizatie. Immers, de onderzoekstaak vergt in dit 

verband meer integratie en coördinatie van taken. 

Organisatiestructuren kunnen in diverse vormen voorkomen. 

We kunnen hebben een platte organisatiestructuur. Dat is de organisatie structuur 

met weinig lagen van management. 

We kennen een matrix organisatiestructuur, die bedoeld is om de problemen die 

ontstaan bij traditionele structuren en die veranderingen moeten doorvoeren, te 

omzeilen. Een matrix organisatiestructuur bestaat uit een projectstructuur en is in 

hoge mate functioneel. In matrix organisatiestructuren, kan de employee aan 

verschillende managers rapporteren, omdat resultaten van een activiteit meerdere 

projecten en cellen in de organisatie, regarderen. Het gebruik van het matrix 

model heeft niet als uitdaging de creatie van een matrix structuur, als wel de 

creatie van een matrix in de hoofden van de managers. 

Matrix organisaties kennen ook nadelen, hoofdzakelijk omdat employees moeten 

rapporteren aan verschillende managers. 

Leiderschap en teamwerk 

Organisaties zijn verzamelingen mensen die verschillende doelstellingen nastreven. 

Hun belangen en doelen kunnen vaak uiteen lopen. 

Het brengen van doelen en belangen bij elkaar is een kwestie van leiderschap. Er zijn 

talloze definities van leiderschap in omloop. Benis en Nanus(1985) hebben uit zo’n 

300 omschrijvingen een samenvattende definitie gemaakt. Van leiderschap is sprake 

wanneer iemand (de leider) invloed uitoefent over anderen (de volgers) binnen een 

groep of organisatie. De invloed kan veelomvattend of beperkt zijn, maar binnen 

formele organisaties wordt speciaal nadruk gelegd op invloed over: 

De waarden die aangehangen worden. 

De richting waarin toekomstige ontwikkelingen worden gestuurd. 

De wijze waarop dagelijkse taken worden uitgevoerd. 

In deze definitie kunnen drie belangrijke aspecten onderscheiden worden. 

Benadrukt dat leiderschap geen kenmerk is van een geïsoleerd individu, maar in 

relaties tussen leiders en volgers tot uiting komt. 



Uit de definitie volgt dat er binnen een sociale organisatie, meerdere leiders 

kunnen bestaan voor verschillende aspecten. 

Leiderschap hoeft niet synoniem te zijn aan een formele positie in de 

managementhiërarchie, al is dit wel mogelijk. Men hoeft niet manager of chef te 

zijn om een leider te zijn, maar het valt te betwijfelen of men een manager kan zijn 

wanneer men geen leiderschap ontwikkeld heeft in bepaalde aspecten van de 

activiteiten in de organisatie. De reden is dat managers verantwoording dragen 

voor de prestaties van anderen; invloed uitoefenen op mensen om naar de 

hoogste normen te presteren, is dus een belangrijke taak van managers. 

Bij leiderschap is er sprake van een wederzijds afhankelijke relatie met volgers, 

gericht op samenwerking en teamresultaten. 

Een effectieve leider dient de beschikking te hebben over cognitieve (mentale) en 

kenniseigenschappen. Drie cognitieve eigenschappen zijn belangrijk, namelijk, hij of zij 

moet probleemoplossend kunnen werken, de manager moet inzicht hebben in situaties 

en in personen. De manager dient technische en professionele competentie te 

bezitten. 

Verder kunnen worden genoemd karaktereigenschappen: zelfvertrouwen, gevoeligheid 

voor macht, drang naar succes, gevoel voor humor, enthousiasme, assertiviteit, 

intermenselijke vaardigheden, hulpvaardigheid en takt zijn allemaal belangrijke 

componenten, die leiderschap beïnvloeden. 

Een klassieke methode voor het kwalificeren van leiderschapstijlen is om de leiding te 

arrangeren langs het gehalte aan autoriteit uitstralend gedrag aan de dag gelegd 

door de manager. 

Links oplopend gehalte aan een optreden dat autoriteit uitstraalt, is te vinden bij de 

manager 

autocratische stijl participatieve stijl free-reign stijl 

consultatief consensus democratisch 

Rechts oplopend gehalte aan een optreden dat autoriteit uitstraalt, is te vinden bij de 

groepsleden 

Charismatisch leiderschap is het vermogen om leiding te geven op basis van charme, 

inspiratie, emotie, maar ook kennis en visie. 

Heel veel aandacht wordt besteed aan een leiderschapstijl die verder gaat dan 

slechts het leiden van interacties tussen personen. De transformatie leider helpt 

organisaties om positieve verandering te brengen in hun aanpak van zaken. 

Men bereikt dat door mensen te helpen hun positieve kwaliteiten en eigenschappen 

beter in te zetten in het licht van verandering en realisatie van doelen. 



De op transformatie gerichte leider bezit charisma en heeft dus het vermogen om de 

werkomgeving en anderen met charme te inspireren tot grotere en belangrijke 

prestaties. 

2.3 Organisatieontwikkeling 

Omstreeks 1900 ontstond de zogenaamde klassieke organisatieleer. Centraal stond 

de constructie naar het model van een machine. Belangrijke begrippen in dit verband 

zijn: 

Taakstelling 

Beloning naar prestatie 

Zorg voor standaardcondities 

Goede instructies voor arbeiders 

Scherpe omschrijving van verantwoordelijkheden en bevoegdheden 

Strikte scheiding van leiding en uitvoering 

Tussen 1930 en 1940 ontstond daarop een reactie in de zogenaamde human 

relations-beweging. 

In deze beweging lag de nadruk op gunstige werkomstandigheden en een prettig 

arbeidsklimaat. Men dacht dat bevrediging van psychosociale behoeften, zoals 

geborgenheid in een groep, waardering, zekerheid en status zou leiden tot hogere 

arbeidsprestaties. De verwachtingen waren nogal te hoog gesteld, maar sociale 

klimaat is van blijvende betekenis geweest. 

Tussen 1950 en 1960, vindt men de periode van het revisionisme. Hier ging het om 

organisatiedeskundigen die een synthese zochten tussen beide voorgaande 

stromingen. 

De vierde stroming namelijk organisatieontwikkeling is gelijktijdig met het revisionisme 

ontstaan. 

Zij onderscheidt zich van de drie genoemde stromingen vooral door twee kenmerken: 

De gerichtheid op bewust op gang gebrachte en geleide veranderingsprocessen 

in organisaties. 

De motivering vanuit een ideologie van maatschappelijke vooruitgang en groei 

naar open menselijke verhoudingen en democratisering. 

Groepsdynamica is binnen de context van organisatieontwikkeling een ontdekking die 

in korte tijd een brede toepassing vond als middel om sociale vaardigheden van 

mensen te vergroten en zo sociale verandering teweeg te brengen. 

Organisatieontwikkeling kenmerkt zich door een mengeling van kennis en ideologie. 

De organisatieontwikkelaar is begeleider of change agent. 

Een change agent die betrokkenen in organisaties wil helpen verandering te realiseren, 

staat voor de keus: 

Aansluiting zoeken bij wat betrokkenen zelf nastrevenswaard achten of 



Opereren op grond van zijn eigen opvattingen wat goed en wenselijk is. 

Het lijkt de voorkeur te verdienen de keuze van de veranderingsdoelen primair bij 

betrokkenen zelf te leggen. 

Over het algemeen kan men betrokkenen zien als degenen die belang hebben bij de 

oplossing van een probleem of die de gevolgen ervan ondervinden. De aard van de 

belangen kan echter nogal verschillen. 

Mensen kunnen last hebben van het onderhavige probleem en hebben baat bij de 

oplossing ervan. 

Anderen kunnen zonder dat het om hun probleem gaat belang hebben bij de 

gevolgen van een eventuele oplossing. 

Tenslotte kunnen mensen emotioneel betrokken zijn bij een kwestie zonder dat zij 

rechtstreeks de gevolgen ervan ondervinden. 

Organisatieontwikkeling kent in de praktijk begrensde mogelijkheden. De beperkingen 

hebben vooral te maken met de vraag of participatie van betrokkenen serieus mogelijk 

en effectief is. 

1) In de eerste plaats leidt participatie van betrokkenen onvermijdelijk tot 

teleurstelling, wanneer degenen die macht bezitten uiteindelijk anders beslissen 

dan betrokkenen zelf hebben aangegeven. 

2) Teneinde de kans op teleurstelling bij betrokkenen te minimaliseren, dienen de 

grenzen van de mogelijkheden goed te zijn aangegeven en daarom is het inroepen 

van een deskundige die de gevolgen van een te kiezen oplossing of beslissing, 

bekijkt. 

3) Een derde voorwaarde voor organisatieontwikkeling heeft te maken met de vraag 

in hoeverre er gemeenschappelijkheid bestaat over een aan de orde gesteld 

probleem en men de bereidheid heeft zich voor de oplossing ervan in te zetten. 

4) De vierde conditie is te noemen dat bij betrokkenen de bereidheid kan worden 

verondersteld tot het accepteren van compromissen en meerderheidsbeslissingen. 

Veel mensen die met een probleem worden geconfronteerd, bedenken spontaan een 

oplossing voordat zij het probleem hebben geanalyseerd en voordat zij zich hebben 

afgevraagd welk doel zij eigenlijk stellen. 

Het verschijnsel dat mensen en groepen niet van nature volgens een dergelijke 

logische systematiek werken, maakt begeleiding vaak wenselijk. 

Begeleiding dient dan oplossings-, proces- en ontwikkelingsgericht te zijn. 

Belangrijke condities voor een goede begeleidingsrelatie zijn: 

Wederzijdse acceptatie 

Distantie van de begeleider ten opzichte van de aan de orde gestelde 

problematiek, waarvoor belangrijk zijn; geen belangen hebben bij bepaalde 

oplossingen en een emotioneel neutrale houding 



Organisatieontwikkeling wordt doorgaans in verband gebracht met externe 

begeleiding. 

Externe adviseurs en begeleiders hebben vaak een gunstiger uitgangspositie om aan 

de condities voor een goede begeleidingsrelatie te voldoen. Een externe begeleider 

kan meestal blanco beginnen en is duidelijker belangeloos wat betreft de aard van de 

op te lossen problemen. De condities kunnen voor hem haar gunstig zijn als: 

Een ontwikkelingsgerichte aanpak gewenst is. 

De kans op overeenstemming tussen betrokkenen gering lijkt, is het voor de 

leiding vaak verstandig de handen vrij te houden om later eindbeslissingen te 

kunnen nemen, waar betrokkenen niet uit zijn gekomen. Zij kan dan informatie 

gebruiken die de participatie onder externe begeleiding heeft opgeleverd en 

daardoor de diverse belangen beter wegen. 



14 GRONDSLAGEN VAN DE ONTWIKKELING VAN AGRARISCHE 

COOPERATIES 

INHOUD 

1 Inleiding ....................................................................................................... 2 

1.1 Opkomst kleinlandbouw ............................................................................. 2 

1.2 Gewassen .............................................................................................. 2 

1.3 Uitbreiding van padieteelt onder kapitalistische verhoudingen .......................... 3 

2 Het begrip coöperatie, een definitie ................................................................. 3 

3 De ontwikkeling van coöperaties mede in het licht van een historisch perspectief ...... 4 

3.1 Interne organisatiestructuur ....................................................................... 4 

3.2 Doelstellingen ....................................................................................... 15 

3.3 Invloed van externe factoren op de coöperatie ........................................... 16 

4 Soorten coöperaties .................................................................................... 18 

4.1 De economische status van leden. ............................................................ 18 

4.2 De economische functies van de coöperaties. ............................................. 18 

4.3 De mate van integratie van de leden en de bedrijven van leden in de 

coöperatie. .......................................................................................... 19 

4.4 De legale status .................................................................................... 19 

4.5 Het niveau van de organisatie. ................................................................. 19 

5 Coöperatieve controle en management ............................................................ 20 

5.1 Verantwoordelijkheden van de leden ......................................................... 20 

5.2 Het bestuur .......................................................................................... 21 

6 Slotopmerkingen ......................................................................................... 22 

MODULE 14: GRONDSLAGEN VAN DE ONTWIKKELING VAN AGRARISCHE COOPERATIES Page 1 of 23


1 INLEIDING 

Vele jaren terug handelden de meeste studies over boeren, over het boerenbedrijf, 

productiviteit, gewassen en andere landbouwkundige en landbouweconomische 

kwesties. 

In de afgelopen dertig jaar is men zich meer gaan toeleggen op studies die gaan over 

de totstandkoming van de structuur van plattelandssamenlevingen. 

1.1 Opkomst kleinlandbouw 

In Suriname zijn de kleinlandbouwers in de circulatie gekomen rond 1873. 

Zij kwamen op als zelfstandige agrarische producenten in de tijd onmiddellijk na de 

opheffing van het Staatstoezicht, dat is de tienjarige periode van gedwongen arbeid 

die volgde op de opheffing van de slavenarbeid in 1863. 

Kleine boeren in de gehele wereld hebben gemeen dat het bewoners zijn van het 

platte land, die voor hun levensonderhoud in hoofdzaak aangewezen zijn op het 

gebruik van de grond waarop zij op kleine schaal voedselgewassen telen, terwijl zij 

daarnevens gewassen telen, die in een wijdere economie kunnen circuleren dan die 

van hun vestiging. 

1.2 Gewassen 

Tot omstreeks de eeuwwisseling, vormden cassave en de kookbanaan het 

hoofdvoedsel van de bevolking in de kolonie. De export gerichte cacao- en 

suikerindustrie kwam in de verdrukking. Voedselgewassen gingen steeds meer een 

centrale rol in de verbouw innemen. De heroriëntatie op de lokale voedselmarkt gold 

niet alleen voor alle kleine boeren in even sterke mate. Voornamelijk de creoolse 

boeren volhardden in hun strijd om het bestaan als cacaoboer. Sommigen hielden 

stand, anderen konden zich niet staande houden. De vraag werd gesteld waarom de 

creoolse boeren in die tijd niet hebben ingespeeld op de nieuw ontstane vraag naar 

voedselgewassen. 

Mogelijkerwijs ligt hierin de verklaring voor het feit dat de verbouw van 

voedselgewassen in het bijzonder die van rijst geassocieerd wordt met de vestiging 

van Aziatische ex-contractanten. In haar meest extreme vorm treft men deze 

associatie aan bij schrijvers die ervan uitgaan dat sommige etnische groeperingen een 

bepaalde natuurlijke dispositie hebben voor bepaalde gewassen. 

Deze denkwijze sluit aan bij die welke wij in kringen van de Aziatische immigranten, de 

kleine landbouwers bij uitstek zien. Beide denkwijzen zijn uitdrukking van etnisch 

gecentreerd denken, zij zijn deel van een ideologie. Het is niet moeilijk om deze 

denkwijze op historische gronden te ontkrachten. Uit vele historische bronnen blijkt 

dat al voor de introductie van contractarbeid van Aziatische immigranten, de rijstbouw 



in Suriname bestond. Al bij de opheffing van de slavenarbeid wordt rijst als 

volksvoedsel aanbevolen en op kleine schaal ook verbouwd. 

1.3 Uitbreiding van padieteelt onder kapitalistische verhoudingen 

Met de komst van de immigranten vindt een sterke uitbreiding van de rijstbouw 

plaats. 

Onder invloed van de introductie van de mechanisatie wordt de schaal nog groter. 

De teelt van padie vindt vrijwel uitsluitend plaats onder kapitalistische 

productieverhoudingen. Het proces van kapitaalaccumulatie bij de teelt van padie in 

Suriname, komt onder andere tot uiting in de concentratie van productiemiddelen in 

handen van een beperkt aantal personen. Onder druk van deze omstandigheden en de 

eisen die de markteconomie dicteren, transformeert de kleinlandbouwer naar 

medebezitter van bedoelde productiemiddelen. 

Maar het proces van samenwerking bijvoorbeeld bij aanschaf, bezit en inzet van 

schaarse en dure productiemiddelen, komt niet tot haar recht. De coöperatieve 

ontwikkeling van onze agrarische sector komt maar niet op gang. 

2 HET BEGRIP COÖPERATIE, EEN DEFINITIE 

Een definitie 

Een coöperatie wordt in het algemeen gedefinieerd als een associatie, die zich 

vrijwillig verenigd heeft ter bereiking van een gezamenlijk economisch doel, en wel 

door middel van: 

de oprichting van een democratisch gecontroleerde bedrijfsorganisatie. 

rechtvaardige bijdragen in het kapitaal door de leden. 

rechtvaardige verdeling van de risico’s en bedrijfsoverschotten van de 

gezamenlijke onderneming. 

In deze definitie wordt iets gezegd over de interne structuur van een coöperatie, 

namelijk een vrijwillige associatie van de leden in een democratische organisatie. Het 

begrip democratisch in een coöperatieve organisatie heeft vooral betrekking op het 

feit, dat alle leden, ongeacht het aandeel dat ze hebben bij het nemen van 

beslissingen in de algemene vergadering, het hoogste gezagsorgaan van een 

coöperatie zijn. Het democratisch principe wordt dan wel kernachtig omschreven met 

de uitdrukking, “one man one vote”. In de definitie van P. van Dooren (1972) , wordt 

behalve onder de interne structuur van een coöperatie ook iets gezegd over de 

doelstellingen van een coöperatie, in de eerste plaatst worden de economische 

belangen van de leden behartigd, waarbij men op een rechtvaardige manier deelt in 

zowel het verlies als de winst van de coöperatie. Wat in de definitie van Van Dooren 



ontbreekt, is de invloed van andere personen en organisaties op de structuur van de 

coöperatie en de wijze waarop doelstellingen gerealiseerd worden. De invloed van 

externe personen, zoals opkopers, handel en geldschieters, overheid en politici, is 

substantieel. Kleine boeren produceren deels voor het eigen onderhoud en deels 

voor de markt. De benodigde arbeidskracht wordt hoofdzakelijk geleverd door de 

boer en zijn gezinsleden. Landbouwcoöperaties in ontwikkelingslanden zijn vooral in de 

jaren zestig opgericht, meestal op initiatief van de overheden van deze landen zelf. Dit 

in tegenstelling tot de landbouwcoöperaties in Europa en de Verenigde Staten van 

Amerika, die meestal op initiatief van kleine groepen boeren zelf zijn opgericht. De 

overheidsbemoeienis in ontwikkelingslanden met landbouwcoöperaties heeft vooral als 

doel gehad de landbouwcoöperaties ten behoeve van de steden te stimuleren en 

tegelijkertijd sociale onrust onder de kleine boeren als gevolg van de heersende 

armoede te voorkomen (P. Vorsley, 1984, pag. 127). 

3 DE ONTWIKKELING VAN COÖPERATIES MEDE IN HET LICHT VAN EEN 

HISTORISCH PERSPECTIEF 

Aan de hand van de drie onderscheiden aspecten van de (landbouw)coöperaties, zal 

een kort overzicht worden gegeven van de ideeën, die er in de literatuur zijn over 

landbouwcoöperaties in ontwikkelingslanden. 

De drie aspecten, die als leidraad dienen voor deze uiteenzetting zijn: 

1. De interne organisatie structuur 

2. De doelstellingen 

3. De invloed van externe factoren op de coöperatie. 

3.1 Interne organisatiestructuur 

Kenmerken van bestuursleden: 

In de literatuur over landbouwcoöperaties in ontwikkelingslanden, wordt bij de 

beschrijving van de interne structuur meestal de nadruk gelegd op één of meer van de 

volgende punten: 

Professionele integriteit en bezit van sociale idealen 

Tot het begin van de jaren zeventig wordt van bestuursleden van 

landbouwcoöperaties vooral verwacht, dat ze professioneel en integer zijn en 

sociale idealen bezitten. 

Deskundigheid en psychosociale eisen 

In deze periode ligt de nadruk op deskundigheid en op de psychosociale eisen, 

waaraan bestuursleden van landbouwcoöperaties moeten voldoen. P. Oud stelt, 

dat van bestuursleden verwacht mag worden, dat: 



Zij over voldoende zelfbeheersing beschikken waarbij ze het belang van de 

coöperatie boven het eigen belang stellen. 

Ook moeten zijn hun politieke, religieuze of wereldbeschouwelijke 

overtuiging buiten de coöperatie zien te houden. 

Bovendien moeten bestuursleden geen autoritair gedrag vertonen en hun 

maatschappelijke functie of positie niet laten gelden. 

Ze moeten initiatieven ontplooien en de coöperatie aanpassen aan 

veranderende omstandigheden, ze moeten de leden tot medewerking 

opwekken en bemiddelen bij conflicten. 

Ten slotte moeten bestuursleden een goede opleiding hebben en ongeveer 

dezelfde sociaaleconomische positie als de leden. (P. Oud, 1970, pag. 

244 e.v.) 

De bovengenoemde visie op het bestuur van een coöperatie valt binnen het kader van 

datgene, wat in het vervolg van formele “expert” benadering zal worden genoemd. 

In deze visie bestaat het bestuur uit capabele mensen, die zich strikt houden aan de 

democratische principes van een coöperatie. In de formele benadering worden 

landbouwcoöperaties in ontwikkelingslanden vooral gezien als instrument van de 

overheid, het platteland te ontwikkelen, door productieverhoging die uiteindelijk zal 

leiden tot een betere inkomensverdeling en vergroting van de macht voor de rurale 

bevolking. 

In de jaren zeventig en tachtig is er kritiek gekomen op deze benadering, die ertoe 

zou leiden, dat landbouwcoöperaties in ontwikkelingslanden, vooral bestuurd worden 

door rijke boeren, die als enigen over de benodigde expertise beschikken om 

complexe organisaties te leiden en daardoor het meest profiteren van de voordelen, 

die de overheid biedt aan landbouwcoöperaties in de vorm van subsidies en de 

levering van landbouwbenodigdheden. Dit is in Suriname niet per se het geval. 

Kritiek op de “expert” benadering heeft geleid tot de visie, dat landbouwcoöperaties 

het best geïnitieerd en begeleid kunnen worden door idealistische buitenstaanders, 

die een mentaliteitsverandering onder de kleine boeren teweeg brengen, waardoor zij 

hun armoede niet meer als natuurlijk gegeven kunnen aanvaarden. Deze 

buitenstaanders, ook wel promotors genoemd, moeten vooral de armere secties van 

de kleine boeren door spreiding en bewustmaking zover zien te krijgen dat zij de 

bestuursfuncties van de rijke boeren kunnen overnemen. Deze visie, waarbij het vooral 

gaat om de bewustmaking van arme kleine boeren, zal in het vervolg de 

participatorische benadering worden genoemd. 

Aanhangers van de participatorische benadering hebben een voorkeur voor 

kleinschalige coöperaties, die niet te veel onder invloed staan van de overheid. Men 

is van mening, dat de overheid in de meeste ontwikkelingslanden vooral streeft naar 

de verhoging van de agrarische productie en daarom vooral de belangen verdedigt 

van rijke boeren en kleine boeren, die uitsluitend voor de export of de binnenlandse 



markt produceren. Steun van de overheid wordt niet bevorderlijk geacht om een 

mentaliteit van zelfstandigheid bij kleine boeren te kweken. 

Kleinschaligheid wordt gepropageerd, omdat arme kleine boeren onvoldoende kennis 

hebben om een complexe organisatie te besturen en over te weinig middelen 

beschikken om technische hoogwaardige productie activiteiten te ondernemen. Bij 

voorkeur wordt gestart met kleine projecten, die gericht zijn op het lenigen van de 

directe sociale nood. Bij de participatorische benadering worden coöperaties net als 

een leerproces fasegewijs opgericht, waarbij begonnen wordt met eenvoudige 

activiteiten, die steeds verdere worden uitgebreid. 

D. Buijs een aanhanger van de participatorische benadering, onderscheidt de 

volgende fasen, die doorlopen moeten worden bij de oprichting van een coöperatie 

(D. Buijs, 1982, pag. 14): 

a. de promotiefase 

b. de mobilisatiefase 

c. de eerste actiefase 

d. de opbouwfase 

e. de stabilisatiefase 

Ad a 

De promotiefase omvat het stellen van doelen, het werven van middelen bij 

internationale hulporganisaties. Gezocht wordt naar een geschikte locatie, die 

beantwoordt aan de volgende voorwaarden: 

de kleine boeren mogen niet te afhankelijk zijn van handelaren en dergelijke, 

er moet sprake zijn van de aanwezigheid van individueel niet oplosbaar geachte 

knelpunten, 

er moet hulp aanwezig zijn van buitenstaanders, promotors, bij het opzetten van 

participatorische projecten, en 

de kleine boeren, die in aanmerking komen voor deze projecten moeten homogeen 

zijn in sociaaleconomisch opzicht. 

De promotor moet zijn gezag ten opzichte van de kleine boeren legitimeren, door in 

het dorp te gaan wonen, enquêtes te doen over de heersende problemen en contact 

te zoeken met de gezagdragers in het dorp. 

Ad b 

De mobilisatiefase heeft vooral betrekking op het geven van prikkels aan kleine boeren 

om samen te werken. Er wordt geprobeerd zekerheid te verschaffen over te bereiken 

resultaten, de onbekendheid en het gebrek aan ervaring met organiseren bij kleine 

boeren wordt opgeheven. Gestreefd wordt naar mentaliteitsverandering door het 

organiseren van groepsgesprekken, het aanbieden van tekeningen en/of films over de 

polder- of dorpssituatie en de polder- of dorpsbewoners zelf onderzoek te laten 

doen naar hun situatie. Er wordt gestreefd naar kleine groepen, omdat dan de sociale 



controle, effectiviteit en solidariteit groter zijn. Ten slotte worden er in deze fasen 

projecten gekozen, waarbij gelet wordt op financiële kleinschaligheid, betere 

mogelijkheden tot participatie, aangepaste technologie en de rijke boeren mogen 

over het algemeen niet meedoen. 

Ad c 

In de eerste actiefase wordt begonnen met kleine activiteiten, waardoor het 

zelfvertrouwen van de kleine boeren toeneemt, er wordt een nieuwe organisatie 

opgezet, waarin gelijkwaardigheid een centrale rol vervult. Ook wordt alvast rekening 

gehouden met vervolgactiviteiten, de leden moeten een eigen bijdrage leveren, 

waardoor hun eigenwaarde en trots bevorderd wordt. Er moet sprake zijn van 

expressief leiderschap, dat ervoor zorgt dat de leden onderling geïntegreerd worden 

in een normatief systeem. In deze fase is het leiderschap een taak van de promotor. 

Er worden lokale leiders opgeleid en de leden participeren in de precisering van de 

doelen, de organisatiestructuur, de keuze van het bestuur, het bepalen van de 

bevoegdheden en bestuursleden en de exacte hoogte van de eigen bijdrage. De 

participatie geschiedt door het aanbieden van concrete alternatieven en de leden 

worden opgeleid in het geven van leiding, boekhouden, notuleren en wordt informatie 

gegeven over de werking van kredieten, banken en overheidsdiensten. De 

instrumentatie, affectieve en morele betrokkenheid wordt bevorderd. 

Ad d 

In de opbouwfase vindt er een uitbreiding plaats, gepaard gaande met een 

toenemende arbeidsdifferentiatie. Dit is nodig omdat de boeren meer dan één 

gezamenlijk probleem hebben en behoefte hebben aan een op elkaar afgestemd pakket 

van goederen en diensten, zoals krediet, voorlichting, risicodekking van onzekere 

activiteiten, een gegarandeerde afzet etc. In deze fase wordt ook getracht de 

betrokkenheid van leden van een ingesteld projectteam te handhaven, er wordt een 

onafhankelijke geschillencommissie ingesteld om conflicten op te lossen en de 

verdeling van de inkomsten wordt vastgesteld, waarbij er rekening wordt gehouden 

met een post afschrijvingen. Er wordt instrumenteel leiderschap geïnstalleerd, dat op 

efficiënte en effectieve wijze de doelen van de coöperatie moet verwezenlijken. Er 

worden afspraken tussen de promotor en de groep vastgelegd, die betrekking 

hebben op zijn of haar recht om in te grijpen als er sprake is van onregelmatigheden. 

Er worden relaties aangegaan met externe instanties, waarbij gelet moet worden op 

het behoud van de zelfstandigheid, er worden financiële transacties gesloten en 

spaar- en kredietrekeningen geopend. De promotor begint zich terug te trekken en 

draagt contacten, die hij heeft met de buitenwereld over aan de projectgroep. 



Ad e 

De stabilisatiefase. Na een periode van sterke groei consolideert de organisatie zich 

en gaat de groei geleidelijker verlopen. Er ontstaat differentiatie binnen de 

coöperatie en er moeten mechanismen worden ingesteld ter voorkoming van 

machtsmisbruik, zoals de rotatie van bestuursfuncties, die beloond moeten worden, 

waardoor deze ook aantrekkelijk worden voor de armste leden, er moet een 

uitbreiding van functies plaatsvinden, er moeten controlecommissies worden ingesteld 

en de sociale controle moet gehandhaafd blijven door het instellen van kleine 

subgroepen. In deze fase neemt de coöperatie een formele status aan en worden er 

associaties gevormd met soortgelijke groepen, ter verkrijging van schaalvergroting. 

Men dient zich ervan bewust te zijn dat door het aangaan van externe relaties intern 

differentiaties kunnen optreden tussen bestuurders en leden. 

De participatorische benadering heeft ook kritiek gekregen en heeft tevens geleid 

tot aanpassing van de formele benadering. M. Esman en N. Uphoff stellen, dat 

participatie op zich het succes van een coöperatie niet bepaalt, maar dat dit 

toegeschreven moet worden aan andere structurele variabelen (M. Esman en N. 

Uphoff, 1984, pag. 69). Het succes van een coöperatie wordt gemeten in de 

vergroting van gelijkheid in kansen en voordelen voor kleine boeren, de vergroting 

van macht van de rurale bevolking en de vergroting van de agrarische productie 

(M. Esman, N. Uphoff, 1984, pag.26 en 27). De organisatorische variabelen die 

wel verantwoordelijk zijn voor het succes van een coöperatie zijn: 

het geven van de economische prikkels aan de leden, 

het bestaan van duidelijke bepalingen over de verplichtingen van de leden, 

de wijze waarop deze voldaan moeten worden, 

er moet consensus zijn onder de leden over de verplichtingen. 

Het probleem van de “free riders”, waarbij men probeert te profiteren zonder 

een eigen bijdrage te leveren moet opgelost worden en de sancties tegen 

overtredingen moeten door de leden zelf worden uitgevoerd. Een tweede punt 

van kritiek op de participatorische benadering is, dat participatie alleen mogelijk is 

als de overheid dit toelaat, omdat er anders een confrontatie volgt met de Staat, 

waarbij de kleine boeren vrijwel zeker het onderspit delven. (M. Esman, N. Uphoff, 

1984, pag. 208). 

Volgens B. Galjart is participatie van kleine boeren niet mogelijk, als de overheid 

kapitaalaccumulatie als hoogste prioriteit heeft, als stedelijke belangen duidelijk 

voorgetrokken worden boven rurale belangen en als er politieke dreiging uitgaat 

van participatie. 

Participatie is vooral mogelijk, als een regime grote behoefte heeft aan de 

vergroting van de legitimiteit (B. Galjart, 1982, pag. 190). 

De formele “expert” benadering wordt in de literatuur ook wel harmonie model (D. 

van Dusseldorp, 1981, pag. 58) of conventionele benadering (K. Verhagen, 



1984, pag. 158) genoemd. De participatorische benadering wordt ook wel 

conflict model genoemd (D. van Dusseldorp, 1981, pag. 58) 

Een tweede facet van de structuur van een coöperatie, dat apart aandacht 

verdient, is de controle en toezicht op het bestuur. 

Ook ten aanzien van dit punt zijn de twee eerder genoemde visies, de formele en 

de participatorische benadering te onderscheiden. De formele benadering was 

vooral tot de jaren zeventig populair en komt nog steeds, zij het in gewijzigde 

vorm voor. Deze benadering houdt in, dat er in de coöperatie een raad van 

toezicht is, die wordt bemand door goed opgeleide personen, die de financiële 

verslagen van het bestuur bestuderen en beoordelen. De raad van toezicht brengt 

advies uit aan de algemene ledenvergadering, die mag stemmen over het al dan 

niet goedkeuren van de financiële verslagen. In veel ontwikkelingslanden worden 

coöperaties door de overheid beschouwd als instrument ter verhoging van de 

agrarische productie en als mogelijkheid greep te krijgen op de plattelandsbevolking 

(I. Vorsley, 1984, pag 184). Dit heeft ertoe geleid dat de overheid in 

deze landen vaak zelf de deskundigen levert voor de raad van toezicht. In 

Suriname was de overheidsbemoeienis met landbouwcoöperaties tot het midden 

van de jaren zeventig minimaal. Thans is men van mening, dat de controle van 

landbouwcoöperaties vooral in handen moet zijn van de overheid (A. Girsschbaum, 

1984, pag. 25). Vanaf de jaren zeventig komt er kritiek op het principe, dat de 

controle moet worden uitgeoefend door al dan niet door de overheid geleverde 

experts. De rijke boeren bezetten functies in de raad en het bestuur van toezicht, 

met het argument dat zij de enigen zijn met de benodigde expertise, of ze 

proberen de door de overheid geleverde deskundigen achter zich te krijgen. In 

beide gevallen zal de coöperatie vooral de belangen van de rijke boeren 

behartigen. Deze kritiek heeft mede geleid tot het propageren van de 

participatorische benadering, waarbij alle leden en dan vooral de arme boeren, 

actief deelnemen aan de controle van het bestuur. De participatorische 

benadering wordt niet alleen verdedigd op grond van het feit dat de “expert” 

benadering leidt tot een te grote invloed van de rijke boeren, maar ook wordt 

erop gewezen, dat participatie een verlichting kan betekenen op de middelen, die 

de overheid moet aanwenden voor de rurale ontwikkeling, omdat van de leden een 

eigen bijdrage wordt verwacht (D. van Dusseldorp, 1981, pag 69). Participatie 

van alle leden in de controle van het bestuur is alleen mogelijk als aan de 

volgende voorwaarden wordt voldaan (K. Verhagen, 1984, pag. 28). De leden 

moeten op de hoogte zijn van hun rechten te mogen participeren, ze moeten 

toegang hebben tot de feitelijke informatie over het functioneren van de 

coöperatie en de noodzakelijke kennis en vaardigheden hebben om de informatie 

adequaat te interpreteren. Ze moeten de gelegenheid krijgen hun verslag te 



geven en ze moeten controle kunnen uitoefenen, zonder dat ze hiervan de dupe 

worden. 

De kritiek, dat de landbouwcoöperaties in ontwikkelingslanden vooral de belangen 

dienen van rijke boeren heeft ook geleid tot aanpassingen van de formele 

benadering, waarbij verbetering van de controle meer aandacht krijgt. M. Esman 

en N. Uphoff, die gekwalificeerd kunnen worden als aanhangers van de formele 

benadering, waarbij aspecten van de participatorische benadering zijn 

geïncorporeerd, hebben zich hier ook mee bezig gehouden. Landbouwcoöperaties 

zijn in hun visie een tussenweg tussen het vertrouwen op bureaucratische, of 

marktmechanismen ter vergroting van de ontwikkeling van het platteland. 

Bureaucratische mechanismen hebben betrekking op investeringen die een lange 

termijn nodig hebben om winstgevend te zijn en hebben betrekking op de 

promotie van innovaties en modificeren van programma’s aan lokale behoeften. 

Maatregelen worden van bovenaf (top down) uitgevoerd door experts, die 

technische criteria hanteren. Het vertrouwen op het marktmechanisme is alleen 

mogelijk voor agrarische producten, met grote winstkansen, die meestal buiten 

het bereik van arme groepen liggen. Coöperaties kunnen het bureaucratisch, en 

het marktmechanisme effectiever maken, door uitbreiding van de reikwijdte van de 

overheid en de verhoging van de efficiëntie van het apparaat en het personeel. 

Coöperaties bieden de mogelijkheid tot aggregatie van lokale hulpbronnen, 

waardoor individuen kunnen optreden in de marktsector (M. Esman en N. Uphoff, 

1984, pag. 22) Controle in de coöperatie kan verbeterd worden door (M. Esman 

en N. Uphoff, 1984, pag. 213 t/m 214). Het regelmatig houden van 

bestuursverkiezingen, bestuursleden afwisselend verschillende functies laten 

bekleden, het opzetten van elkaar controlerende comités, participatie van de 

leden in de besluitvorming, het aankweken van een ethiek van verantwoord 

leiderschap en het geven van training aan de leden in administratie, boekhouding 

en technische kennis. Ook wordt aandacht besteed aan het voorkomen van 

corruptie, het gebruik van fondsen van de organisatie voor persoonlijke 

doeleinden door bestuursleden. Corruptie kan worden tegengaan door 

bestuursleden beter te belonen in respect, macht en in vergroting van hun 

toekomstmogelijkheden (M. Esman en N. Uphoff, 1984, pag. 198) Dit voorstel 

staat haaks op de participatorische benadering, waarin juist geprobeerd wordt de 

macht van bestuursleden te beperken. De kans op corruptie wordt ook verkleind, 

als de coöperatie klein van omvang is, waardoor de sociale controle groter is, en 

als verantwoordelijkheden over zoveel mogelijke leden verspreid zijn, er moet 

sprake zijn van simpele procedures, openbaarheid van de boekhouding en 

zichtbaarheid van de eigen bijdrage, de leden moeten getraind worden in 

management, de kosten moeten eerlijk verdeeld worden en men moet kunnen 

participeren (M. Esman en N. Uphoff, 1984, pag. 123 t/m 235). 



Corruptie wordt ook tegengegaan, als het overheidsapparaat gedecentraliseerd 

wordt, waardoor diensten beter aansluiten bij behoeften, prioriteiten en wensen 

van de arme bevolking, de eigen bijdrage kan dan ook makkelijker geïnd worden en 

de levering van diensten wordt betrouwbaarder, omdat deze dan in materialen in 

plaats van geld geleverd kunnen worden. 

Het derde belangrijke facet van de structuur van een coöperatie betreft de 

verhouding tussen de leden onderling. Ook ten aanzien van dit punt kan er 

onderscheid gemaakt worden tussen de formele en de participatorische 

benadering. In de formele benadering wordt ervan uitgegaan, dat indien de leden 

van landbouwcoöperaties bepaalde psychosociale kenmerken om ongeveer 

dezelfde sociaaleconomische status hebben, de onderlinge verhouding optimaal 

zal zijn. Ze zullen dan vanzelf het belang inzien hun gemeenschappelijk problemen 

door middel van het lidmaatschap van een coöperatie op te lossen. Als de 

samenwerking tussen de leden te wensen overlaat, komt dit doordat de 

coöperatie te weinig, of de verkeerde diensten verleent, of deze ondoelmatig 

verzorgt. In de participatorische benadering komen ook psychosociale en sociaaleconomische 

kenmerken van de leden aan de orde, maar men concentreert zich 

vooral op de bestudering van deze kenmerken bij arme boeren. Op grond van 

deze studie is men tot de conclusie gekomen, dat het hebben van 

gemeenschappelijke belangen wel een voorwaarde is om te komen tot de vorming 

van een coöperatie, maar onvoldoende is om daadwerkelijk samenwerking tussen 

vooral kleine boeren te bereiken. Deze hebben bepaalde psychosociale en sociaaleconomische 

kenmerken, waardoor de vorming van een coöperatie van kleine 

boeren alleen met hulp van buitenaf mogelijk is. Tot de jaren zeventig overheerste 

de formele benadering, maar deze komt ook nu nog voor. De participatorische 

benadering is vooral in de jaren zeventig en tachtig populair geworden. 

Ik zal eerst ingaan op de formele benadering, waarna de participatorische 

benadering aan de orde zal komen. 

J. de Haan en L. Huizinga stellen op grond van onderzoek in Afrika, dat leden van 

landbouwcoöperaties aan de volgende psychosociale eisen moeten voldoen: 

men moet zich bewust zijn van een welvaartstekort, 

er moet een groepsbewustzijn en de bereidheid offers te brengen aanwezig 

zijn, 

de leden moeten hun verplichting nakomen en weerstand kunnen bieden aan 

degenen, die de coöperatie willen gebruiken voor het eigenbelang (J. de Haan 

en L. Huizinga, 1957, pag 86). 

P. Oud stelt op basis van een onderzoek naar landbouwcoöperaties in Suriname, 

dat de leden aan de volgende sociaaleconomische kenmerken moeten voldoen: 



men moet in elkaars nabijheid wonen, een gemeenschappelijke werkkring hebben 

met ongeveer dezelfde sociaaleconomische status, 

er mogen geen etnische, religieuze of politieke verschillen zijn tussen de leden 

en 

er moet een markt zijn voor hun producten (P. Oud. 1970, pag. 222) 

Volgens de Haan en Huizinga zijn problemen met de samenwerking tussen leden 

van landbouwcoöperaties te wijten aan een gebrek en inspanning bij de leden, 

die alle taken op het bestuur willen afschuiven, problemen op dit vlak zijn ook 

een gevolg van het feit, dat de coöperatie de leden niet direct kan betalen 

voor producten, die zij via de coöperatie afzetten, omdat prijsschommelingen 

op de markt eerst verdisconteerd moeten worden in het bedrag, dat de leden 

ontvangen. 

Verder heeft de (afzet) coöperatie een ongunstige prijsstructuur, omdat alle 

leden ongeacht de bereikbaarheid van hun perceel, dezelfde prijs ontvangen 

voor hun producten. 

Ook heeft de coöperatie minder verkooppunten dan particulieren handelaren, 

waardoor er minder afnemers zijn voor de producten, die boeren via hun 

coöperaties op de markt aanbieden. (J. de Haan en L. Huizinga, 1975, pag 

100 e.v.). 

Volgens P. Oud zijn de problemen bij landbouwcoöperaties een gevolg van het 

feit, dat deze onvoldoende kunnen concurreren met tussenpersonen 

(geldschieters, opkopers, winkeliers) en industriële ondernemingen, 

Ook wordt onvoldoende ondersteuning ondervonden van de overheid en 

andere landbouwcoöperaties, die soortgelijke diensten verlenen (P. Oud, 

1970 pag. 365). 

Problemen bij de samenwerking tussen leden zijn te wijten aan het onvoldoende 

bedrijfsmatig functioneren, waardoor de leden gedesillusioneerd raken, omdat 

de coöperatie tegenslagen niet kan opvangen (P. Oud, 1970, pag. 248). 

De onderlinge samenwerking tussen de leden van coöperaties in Suriname 

schiet tekort, omdat deze te weinig diensten aanbieden. De landbouwcoöperaties 

in Suriname zoeken niet naar nieuwe afzetgebieden, ze zorgen niet 

voor de conservering en veredeling van producten, ze bieden geen transportmogelijkheden, 

opslagfaciliteiten en technische adviezen; kwaliteitscontrole en 

het verstrekken van krediet wordt ook niet verzorgd (P. Oud, 1970, pag. 75 

e.v.) De samenwerking tussen de leden kan verbeterd worden door meer steun 

van de overheid in de vorm van propaganda, het zelf opzetten van 

landbouwcoöperaties, het verlenen van financiële en materiële hulp, het treffen 

van bestuurlijke maatregelen en organisatorische begeleiding en toezicht (P. 

Oud, 1970, pag. 253 e.v.). 



De relatie tussen de overheid en landbouwcoöperaties komt uitgebreider aan de orde 

bij de behandeling van de invloed van externe factoren op het functioneren van deze 

organisaties. 

M. Esman en N. Uphoff, proberen de formele benadering aan te passen door meer 

nadruk te leggen op participatie van de leden in hun coöperatie, waardoor deze beter 

gaat functioneren. Toch slaat mijns inziens de balans bij hen toch naar de formele 

benadering. De belangrijkste functies van landbouwcoöperaties zijn volgens hen: 

accurate en representatieve informatie aan overheidsorganen, 

de adaptatie van programma’s aan lokale behoeften, 

vergemakkelijken van het communicatieproces, doordat de overheid met groepen 

in plaats van individuen in gesprek kan treden, 

de lokale mobilisatie van hulpbronnen, 

kostenbesparing doordat coöperaties gebruik maken van lokaal bekende 

traditionele technieken, het gebruik en het onderhoud van de faciliteiten en 

diensten die door de overheid aan de plaatselijke bevolking worden aangeboden, 

en de verkrijging van medewerking van de lokale bevolking bij het uitvoeren van 

nieuwe overheidsprogramma’s (M. Esman en N. Uphoff, 1984, pag. 24 t/m 26). 

Volgens Esman en Uphoff ontstaan problemen bij de samenwerking tussen de leden en 

doordat leden verschillende economische activiteiten ontplooien (M. Esman en N. 

Uphoff, 1984, pag. 193 t/m 195). Interne verdeeldheid kan worden opgelost door 

een kleine omvang van de coöperatie, participatie, het gebruikmaken van duidelijke 

regels en procedures, positieve bedrijfsresultaten en een beter aansluiten van de 

dienstverlening door de overheid bij de wensen en prioriteiten van de bevolking (M. 

Esman en N. Uphoff, 1984, pag. 209 en pag. 269). A. Kirschbaum, deskundige van 

de Food and Agricultural Organization, FAO, van de Verenigde Naties trad vanaf 

1984 op als adviseur van de Surinaamse overheid betreffende landbouwcoöperaties. 

Hij stelt, dat de relatie tussen de leden van landbouwcoöperaties in Suriname 

verstoord wordt door gebrek aan loyaliteit ten opzichte van de coöperatie en het 

ontbreken van soortgelijke belangen (A. Kirschbaum, 1984, pag. 32) Om de 

samenwerking tussen leden van de coöperaties in Suriname te bevorderen zullen deze 

meer faciliteiten en diensten aan de leden moeten aanbieden, waardoor zij vanzelf het 

nut zullen inzien van een dergelijke organisatie, ook moeten er juridische 

mogelijkheden komen voor de controle en begeleiding van de coöperaties door de 

overheid, waardoor er hogere eisen gesteld kunnen worden aan het management en 

er een minimum bedrag aan kapitaal kan worden vastgesteld, dat coöperaties moeten 

hebben, alvorens ze wettelijk erkend kunnen worden. (A. Kirschbaum, 1984, pag. 25 

en 26). 

Hiertoe moet de coöperatieve wetgeving, die dateert van 1944 en vrijwel letterlijk 

een kopie is van de Nederlandse benadering van wetgeving op dit stuk, veranderd 

worden. Dit wetsproduct biedt te weinig handgrepen voor een grotere invloed van de 



overheid op landbouwcoöperaties (A. Kirschbaum, 1985, pag. 12). De voorstellen 

van A. Kischbaum vallen binnen de formele benadering en bieden door de eisen van 

kapitaalbezit en management vooral perspectief aan rijkere boeren. 

Ik zal nu wat dieper ingaan op de ideeën van de participatorische benadering over de 

samenwerking tussen de leden. In deze benadering wordt ervan uitgegaan, dat het 

hebben van gemeenschappelijke belangen de basis van een gelijke sociaaleconomische 

status niet automatisch leidt tot de bereidheid deze in coöperatief 

verband te verdedigen. Dit geldt in versterkte mate voor kleine boeren, die weinig 

land hebben, sterk wisselende oogstopbrengsten en weinig mogelijkheden vast werk 

te vinden buiten de coöperatie. Zij leven op de rand van het bestaansminimum, 

waardoor hun eerste zorg is te proberen te overleven door een fatsoenlijk 

consumptieniveau het hele jaar door te handhaven (K. Verhagen, 1984, pag.11) 

Kleine boeren proberen risico’s zo veel mogelijk te vermijden, omdat dit hen onder 

het bestaansminimum kan brengen, wat ertoe leidt dat ze vaak een gemend bedrijf 

hebben, met landbouw en veeteelt, verschillende gewassen verbouwen en naast 

landbouw ook andere werkzaamheden verrichten om een eventueel mislukte oogst te 

kunnen opvangen. In Suriname proberen kleine boeren vooral door politieke patronage 

een baan bij de overheid te krijgen, waardoor zij verzekerd zijn van een vast inkomen. 

Het streven van kleine boeren is om risico’s te vermijden, die hun bestaan in gevaar 

kunnen brengen en het leidt ertoe dat ze niet geneigd zijn zich in coöperatief verband 

te verenigen, omdat het gevaar bestaat dat ze het schamele bezit dat ze hebben kwijt 

raken. 

Ook zijn ze bevreesd voor de tegenwerking van de coöperatie door de (lokale) elite, 

waarvan ze voor de verhandeling van hun producten en bijstand bij sociale nood 

afhankelijk zijn. Kleine boeren hebben de voorkeur voor het aangaan van patrooncliënt 

relaties, dynamische relaties tussen twee personen van ongelijke status, waarbij de 

persoon met een hogere status, bescherming en bepaalde diensten verleent in ruil 

voor prestige en trouw aan hem gegeven door de persoon lager in rang (B. Galjart, 

1968, pag, 88) Kleine boeren hebben een voorkeur voor patrooncliëntrelaties, 

omdat in deze relaties idealiter een element van langdurigheid is opgebouwd, dat de 

zekerheid verschaft, dat men in ieder geval niet van honger zal omkomen (zie ook hfdst 

1, paragraaf 1) 

Volgens de participatorische benadering is samenwerking tussen de kleine boeren 

alleen mogelijk door het optreden van buitenstaanders, promotors die niet afhankelijk 

zijn van de lokale elite en de boeren kunnen opwekken tot gezamenlijke actie. Door 

discussie probeert de promotor kleine boeren te bewegen hun gezamenlijke 

problemen in georganiseerd verband op te lossen, waardoor de capaciteit van 

besluitvorming en planning vergroot wordt. In het begin probeert de promotor te 

verwachten voordelen te garanderen, om de(gerechtvaardigde) psychosociale angst 

voor het nemen van risico’s te verminderen. De promotor leidt de boeren op om later 

zelf bestuurstaken te vervuilen en de coöperatie draaiende te houden. 



De nadelen van de participatorische benadering zijn: 

de promotor wordt als nieuwe patroon gezien en er wordt een dirigistisch 

optreden van hem verwacht, 

de oprichting met behulp van een promotor is relatief duur, omdat er 

hooggekwalificeerde personen nodig zijn, die de boeren kunnen instrueren, en 

kunnen adviseren en assisteren bij de oplossing van conflicten en controle kunnen 

uitoefenen. 

Kleine boeren zijn vaak niet bereid de leiding van de promotor over te nemen (B. 

Giljart, 1982, pag. 91 en pag. 100). 

Tot nu toe is één dimensie van een coöperatie aan de orde gekomen, te weten de 

organisatorische structuur, die is onderverdeeld in de aspecten, kenmerken van 

bestuursleden, controle en toezicht en de relatie tussen de leden onderling. Nu zal 

ingegaan worden op een tweede belangrijke dimensie van een (landbouw)coöperatie, 

namelijk de doelstellingen van dit type organisatie. 

3.2 Doelstellingen 

Doelstelling: 

Zowel in de formele als in de participatorische benadering wordt als één van de 

belangrijkste doelstellingen van een coöperatie gezien, het opheffen van gebreken en 

tekorten in het marktmechanisme. 

o P. Oud, een vertegenwoordiger van de formele benadering, ziet als belangrijkste 

doelstelling van een coöperatie, het verbeteren van de toegang van kleine boeren 

tot kapitaal- en consumptiemarkten, doordat ze als ze collectief opereren, de 

winstgevendheid van hun bedrijven of operaties kunnen vergroten. 

o Coöperaties bieden ook aan kleine boeren de mogelijkheid technische 

vernieuwingen op hun bedrijf in te voeren (P. Oud, 1970, pag.80). 

Kleine boeren in ontwikkelingslanden zijn vaak verplicht hun bedrijf te moderniseren, 

om nog in staat te zijn te overleven. 

In de participatorische benadering wordt een betere integratie van kleine boeren in 

de markt ook wenselijk geacht, maar het mag niet ten koste gaan van het recht op 

een bestaansminimum voor de armsten, die ook duidelijk profijt moeten hebben van 

het produceren voor de markt. Betere integratie in de markt moet samengaan met 

een herverdeling van inkomen. 

Volgens K. Verhagen, een aanhanger van de participatorische benadering zijn de 

belangrijkste doelstellingen van een coöperatie het geven van meer macht aan zwakke 

groepen in de samenleving over de wijze, waarop zij hun hulpbronnen aanwenden en 

het geven van meer bescherming tegen manipulatie of exploitatie door 

buitenstaanders. Een betere integratie van kleine boeren in de markt is alleen mogelijk 



als er speciale beschermende maatregelen worden genomen. De nadruk ligt op 

emancipatie en participatie van kleine boeren waardoor ze een groter deel van het 

nationaal inkomen krijgen op de autonomie van de coöperatie. In de formele 

benadering wordt vooral de nadruk gelegd op een zo bedrijfsmatig mogelijk 

functioneren van de coöperatie. Coöperaties staan in dienst van nationale 

ontwikkelingsdoelstellingen, waarvan de belangrijkste meestal de verhoging van de 

agrarische productie is. Het verschil in opvatting tussen de formele en 

participatorische benadering over de wijze, waarop de integratie van kleine boeren in 

de markt moet verlopen, komt tot uiting in de activiteiten die men van een coöperatie 

verwacht. In de formele benadering ligt het accent op het verstrekken van werktuigen 

en chemische middelen tegen gereduceerd tarief, het geven van afzetgaranties 

gekoppeld aan kwaliteitseisen, het verstrekken van krediet en adviezen voor een 

efficiënt bedrijfsbeheer. Meestal verzorgt de overheid een groot gedeelte van deze 

activiteiten, mobiliseren van lokale hulpbronnen in de vorm van spaar- en 

kredietverenigingen, die gemakkelijk toegankelijk zijn voor alle leden van een 

huishouden, vergroting van de onderhandelingsmarkt op de markt en het recht van 

aanspraak op faciliteiten en diensten van de overheid en particuliere hulporganisaties, 

verbetering van de mogelijkheden om geld te verdienen door het bundelen van 

hulpbronnen, waardoor er schaalvergroting wordt verkregen, verhoging van de lokale 

zeggenschap over productiemiddelen en versterking van de mogelijkheden van arme 

boeren de druk te weerstaan om voor de export te moeten produceren, zonder dat 

ze hier veel aan verdienen (K. Verhagen, 1984, pag. 17) 

3.3 Invloed van externe factoren op de coöperatie 

De invloed van externe factoren: 

Een derde belangrijke dimensie van landbouwcoöperatie betreft de invloed van 

externe factoren. Zowel in de formele, als in de participatorische benadering is er 

aandacht voor de invloed van handelaren, opkopers, winkeliers en de overheid op een 

coöperatie. Kleine boeren zijn vaak afhankelijk van personen, die de toegang tot de 

markt gemonopoliseerd hebben. In de formele benadering wordt ervan uitgegaan, dat 

deze afhankelijkheid vanzelf wel minder zal worden, als de landbouwcoöperaties 

voldoende kunnen concurreren met de handelaren. De overheid kan door het verlenen 

van diensten de concurrentiepositie van de coöperatie verbeteren. Steun aan 

landbouwcoöperaties is immers ook in het voordeel van de overheid, omdat hierdoor 

de agrarische productie omhoog gaat, en er een meer gelijke inkomensverdeling 

ontstaat en de plattelandbevolking beter betrokken raakt bij de inspanning van de 

overheid het land te ontwikkelen. De overheid kan op verschillende manieren steun 

verlenen, door het verzorgen van propaganda voor landbouwcoöperaties, het zelf 

oprichten van deze organisaties, financiële en/of materiële steunverlening, het geven 



van belastingvoordelen, het soepel verlenen van markt-, import-, en exportvergunning 

en het beschikbaar stellen van opslag- en een vergaderruimte etc. 

In de participatorische benadering wordt gesteld, dat de landbouwcoöperaties, in 

ontwikkelingslanden ondanks uitgebreide overheidssteun niet gelukt is om afhankelijkheidsrelaties 

te verbreken, omdat deze organisaties vooral door rijke boeren 

gedomineerd worden en de overheid niet bij machte of van zins is dit te veranderen. 

De afhankelijkheid van kleine boeren van tussenhandelaren, opkopers, winkeliers en 

rijke boeren, kan het best verbroken worden door deze personen uit te sluiten van de 

coöperatie of activiteiten te organiseren, die minder aantrekkelijk zijn voor hen, zoals 

het aanbieden van krediet tegen voor rijke boeren ongunstige rentetarieven, 

collectieve aansprakelijkheid van de groep voor kredieten, die aan individuele leden 

zijn verstrekt en het opleiden van kleine boeren, zodat ze zelf bestuursfunctie kunnen 

bekleden. (D. Buijs, 1982 pag 21 3n 22). Te veel steun van de overheid wordt in de 

participatorische benadering negatief beschouwd, omdat dit leidt tot te grote 

afhankelijkheid en te hoge verwachtingen bij de kleine boeren ten aanzien van de 

overheid. Ook hebben ambtenaren, die verantwoordelijk zijn voor het ontwikkelen van 

coöperaties, de neiging om zich meer met administratieve zaken bezig te houden dan 

met het bevorderen van de samenwerking onder kleine boeren, of ze misbruiken hun 

sociale positie en kennis van bureaucratische procedures voor eigen gewin. Toch 

staat men in de participatorische benadering uit strategische overwegingen niet 

geheel afwijzend ten opzichte van contacten tussen de overheid en de coöperatie. De 

overheid heeft immers de macht om coöperaties, waarin kleine boeren de dienst 

uitmaken tegen de werken, daarnaast kan de overheid technische en materiële hulp 

verschaffen, waardoor participatorische coöperaties op grotere schaal kunnen worden 

opgericht. Voorwaarde is wel, dat de overheid positief staat ten aanzien van een 

grotere invloed van kleine boeren, die een groter gedeelte van het nationaal inkomen 

opeisen. Het onderzoek in Suriname betrof landbouwcoöperaties, die vallen binnen het 

kader van de formele benadering, bestuursleden zijn vrijwel uitsluitend rijke boeren, 

arme boeren zijn wel lid, maar hebben geen invloed bij de controle en toezicht, de 

participatie van deze leden beperkt zich tot het bijwonen van algemene 

ledenvergaderingen, die zeer onregelmatig worden gehouden. Drie van de vier 

onderzochte coöperaties zijn opgericht door directe inmenging van de overheid en 

men is er niet in geslaagd afhankelijkheid in de vorm van patrooncliëntrelaties af te 

breken, of te verminderen. Bij het verzamelen van de gegevens ben ik niet a priori 

uitgegaan van de formele of participatorische benadering. Aan de hand van de drie 

onderscheiden dimensies van landbouwcoöperaties, de structuur, doelstellingen en 

invloed van externe factors is getracht eerst een beschrijving te geven van de 

coöperaties. Kenmerken van het bestuur komen aan de orde, zoals hun sociale status, 

activiteiten die ze naast hun bestuursfunctie uitoefenen en hun visie op de coöperatie. 



Ook wordt beschreven de samenwerking tussen de leden en de problemen, die hierbij 

optreden en de relaties, die leden hebben met opkopers, winkeliers, tussenhandelaren 

en met de overheid. Ten slotte is met gebruikmaking van begrippen uit 

de participatorische benadering gekeken in welke mate de leden participeren in de 

besluitvorming van hun coöperatie en of er verschil hierin is tussen rijke en arme 

leden. 

Tot nu toe zijn alle soorten van (landbouw)coöperaties op één hoop gegooid. Aan de 

hand van de door P. van Dooren genoemde classificatie criteria zal een nadere 

indeling gegeven worden van landbouwcoöperaties. 

4 SOORTEN COÖPERATIES 

P. van Dooren onderscheidt de volgende criteria, waarmee een landbouwcoöperatie 

geclassificeerd kan worden (P. van Dooren, 1978, pag. 51 t/m 58): 

4.1 De economische status van leden. 

Zij kunnen landbouwer, handelaar, visser, ambtenaar etc. zijn. Bij de onderzochte 

coöperaties zijn de leden hoofdzakelijk landbouwer, waarbij veel van hen nog andere 

werkzaamheden verrichten, zoals een baan bij de overheid (vooral de aanleg en het 

onderhoud van wegen en andere lagere overheidsfuncties), los werk voor rijke 

boeren, visserij etc. In het Kwattagebied hebben veel kleine boeren een kraampje 

langs de weg, waar ze hun producten proberen te verkopen aan dagjesmensen uit 

Paramaribo. De leden hoeven geen personen te zijn, maar kunnen ook bedrijven zijn. 

4.2 De economische functies van de coöperaties. 

Hierbij valt te denken aan het aankopen van kapitaal-, en/of consumptiegoederen, 

bestrijdingsmiddelen, gereedschap etc. voor de leden, het afzetten van de 

producten van de leden, verwerking, dienstverlening het verstrekken van krediet, het 

geheel verzorgen van productie van de levering van input tot de verwerking, 

verpakking en afzet. De landbouwcoöperaties in Suriname beperken zich veelal tot de 

aankoop en distributie van landbouwbenodigdheden en het verzorgen van de afzet, 

waarbij de verwerking en verpakking aan particulieren wordt overgelaten. 



4.3 De mate van integratie van de leden en de bedrijven van leden in 

de coöperatie. 

Hierbij is van belang de mate, waarin de leden verplicht zijn zich te houden aan het 

beleid van de coöperatie. Bij de onderzochte coöperaties mogen de leden zelf 

bepalen van wie ze hun landbouwbenodigdheden betrekken, de integratie is minimaal. 

4.4 De legale status 

Hierbij is van belang of de coöperatie al dan niet wettelijk aansprakelijk is, 

rechtspersoonlijkheid bezit. Er zijn drie soorten van rechtspersoonlijkheid: 

De wettelijke aansprakelijkheid (W.A), de leden zijn persoonlijk aansprakelijk voor 

alle eventuele schulden van de coöperatie. 

De gewijzigde aansprakelijkheid (G.A), de leden zijn aansprakelijk voor alle 

eventuele schulden van de coöperatie. 

De Uitgesloten Aansprakelijkheid (U.A), de leden zijn op geen enkele manier 

aansprakelijk voor de schulden van de coöperatie. 

Alle wettelijke erkende coöperaties in Suriname zijn van het type Gewijzigde 

Aansprakelijkheid (G.A) De Procedure voor het verkrijgen van rechtspersoonlijkheid is 

nogal omslachtig, omdat er zowel een notaris bij betrokken moet zijn als de 

ministeries van Handel en Industrie en Landbouw. Hierdoor kan het jaren duren 

voordat een coöperatie wettelijk erkend is. 

4.5 Het niveau van de organisatie. 

Hierbij worden onderscheiden: 

primaire coöperaties, die uitsluitend op lokaal niveau werkzaam zijn, 

secundaire coöperaties, die op regionaal niveau werken, en 

tertiaire coöperaties en federaties van primaire, of secundaire coöperaties, die 

op landelijk niveau werkzaam zijn. In Suriname zijn er alleen primaire 

landbouwcoöperaties. 

Taken: 

Hierbij worden onderscheiden: 

Single purpose coöperaties, die slechts één activiteit ontplooien. 

Multi-purpose coöperaties met meerdere taken en 

All-purpose, of geïntegreerde coöperaties, die een op elkaar afgestemd pakket 

van diensten aanbieden. 



De landbouwcoöperatie Kwatta is een single purpose coöperatie, die zich uitsluitend 

bezig houdt met de verkoop van landbouwbenodigdheden, zoals bestrijdingsmiddelen 

en gereedschap aan zowel leden als niet-leden. Er zijn coöperaties die zich behalve 

met de verkoop en distributie van landbouwbenodigdheden ook bezig houden met het 

verzorgen van de afzet van producten van de leden. 

5 COÖPERATIEVE CONTROLE EN MANAGEMENT 

5.1 Verantwoordelijkheden van de leden 

Het coöperatieve management team, bestaande uit leden, bestuur en mogelijk 

stafpersoneel zorgt voor controle en beheer van de coöperatie. 

De leden van de coöperatie hebben met een aantal verantwoordelijkheden rekening te 

houden, bijvoorbeeld: 

Gebruikmaking van de diensten van de coöperatie. 

Gebruikmaking van leningen op basis van een leningsovereenkomst. 

Terugbetaling van de lening met interest. 

Inkoop van landbouwbenodigdheden beschikbaar gesteld door de coöperatie. 

Gebruikmaking van machines en equipement beschikbaar gesteld door de 

coöperatie. 

Het verhandelen van het product (padie) via de coöperatie. 

Het bijwonen van meetings georganiseerd door het bestuur. 

Het deelnemen in besluitvormingsprocessen, waaronder stemming voor belangrijke 

onderwerpen. 

Het kiezen van competente en betrouwbare personen voor bestuursfuncties. 

Bereid zijn tot deelname in werkgroepen teneinde het werk van het bestuur te 

ondersteunen en zodoende coöperatiedoelen te helpen verwezenlijken. 

Participeren in programma’s ter vergroting van de kennisbasis in de coöperatie. 

Het investeren van kapitaal, dit in overeenstemming met de statuten van de 

coöperatie. 

Actieve deelname aan activiteiten die moeten leiden tot eventuele bijstelling en/of 

aanpassing van bestaande dus vastgelegde beleidsdocumenten van de 

coöperatie. 

Het monitoren van uitvoering van het coöperatieprogramma en letten op 

verantwoordelijkheden van het bestuur in dat kader. 

Monitoring van de financiële gang van zaken, in overeenstemming met het jaarplan 

en het budget van de organisatie. 

Uitvoering van al datgene wat bijdraagt aan een duurzame continuïteit van de 

organisatie. 



5.2 Het bestuur 

Het bestuur wordt gevormd door de op basis van goede managementkwaliteiten en 

goede eigenschappen door de leden gekozen personen. 

Het bestuur dient beleid te formuleren ten behoeve van de ontwikkeling van de 

coöperatie. 

Het bestuur stelt een manager tewerk voor de uitvoering van de dagelijkse 

werkzaamheden die van belang zijn voor het voortbestaan van de coöperatie. 

Het bestuur voert beheer conform de statuten en het huishoudelijk reglement. 

Het bestuur zorgt ervoor dat het bestuur voltallig is en houdt de performance van 

bestuursleden nauwlettend in de gaten en corrigeert indien er sprake is van 

afwijkingen die indruisen tegen het belang van de coöperatie. 

Het bestuur houdt zo vaak als nodig vergaderingen binnen het bestuur en binnen 

het ledenbestand, teneinde besluiten rond uitvoering van plannen, programma’s 

en de afspraken te nemen. 

Het bestuur wijst een bank aan via welke financiële zaken zullen worden gedaan. 

Het bestuur maakt contracten op basis waarvan werk kan worden uitgevoerd. 

Het bestuur wijst een accountant of boekhouder aan die de boeken van de 

coöperatie controleert en de jaarstukken opstelt. 

Het bestuur volgt relevante trainingen en doet deze trainingen indien nodig 

ontwikkelen en verzorgen. 

Het bestuur houdt motivatie bijeenkomsten ten behoeve van de leden. 

Het bestuur voert verantwoord beheer over eigendommen van de coöperatie en 

stuurt vooral de manager aan, die voor de dagelijkse gang van zaken zorg draagt. 

De coöperatiemanager 

De manager voert administratief en financieel beheer. 

Hij of zij trekt professionals aan en ontslaat ze als er niet wordt gepresteerd. 

Hij of zij is verantwoordelijk voor betaling van alle rekeningen. 

De manager superviseert collectieve inkopen ten behoeve van de leden en is 

verder verantwoordelijk voor het collectieve verkopen van het product van de 

leden van de coöperatie. 

De manager heeft de directe verantwoordelijkheid over eigendommen van de 

coöperatie in termen van beheer, onderhoud en reparatie. 

De manager hoort bestuursvergaderingen bij te wonen gewapend met 

voortgangsrapportage en andere noodzakelijke bescheiden. 

De manager dient alle werkzaamheden te verrichten die in het belang zijn van 

duurzame continuïteit en ontwikkeling van de coöperatie. 



6 SLOTOPMERKINGEN 

De link tussen rijstonderzoek, de padieverbouwers en rijstverwerkers is aanzienlijk 

verbeterd, maar er is nog genoeg ruimte voor verdere verbetering. 

Het is niet de bedoeling om uit te weiden over theorieën over sociale en 

economische verandering in rurale gebieden of te vervallen in een extensieve discussie 

over conceptuele aspecten van ontwikkeling. Echter, geen enkele innovatieve 

strategie kan het stellen zonder een visie over sociale en economische verandering 

expliciet te maken, welke ten grondslag ligt aan de basis van de voorgenomen 

interventie, ook is het niet aan te bevelen conceptuele hoogstandjes te presenteren, 

die aanleiding kunnen geven tot vele misinterpretaties en misverstand. 

De elementen van zelfverdediging binnen de economie van kleine landbouwers moeten 

als het ware als een belangrijke opdracht aan het openbaar bestuur en de 

landbouwersorganisatie worden beschouwd. 

De opdracht moet zijn gericht op het vergroten van de overlevingskansen van het 

kleinlandbouwersbestand en het garanderen van een redelijk welvaartsniveau. 

Capaciteitsontwikkeling binnen het bestand is nodig om het hoofd te kunnen bieden 

aan de negatieve effecten van niet toereikend overheidsbeleid, verslechterde afzet en 

aan veranderingen die niet in het voordeel zijn van de positie van de belangen van de 

kleinslandbouwer. 

Het Meerjaren Ontwikkelings- en Sectorprogramma, dienen bij te dragen aan de 

promotie van de kleinlandbouwerseconomie. 

Een van de instrumenten om dit doel te bereiken is het verbreden van de kennisbasis 

van de kleinslandbouwer bij voorkeur in collectief verband. 

In dit verband wordt gedacht aan de volgende stappen: 

Creatie van een forum voor discussie en besluitvorming betreffende geplande 

ontwikkeling van het ruraal gebied en ten behoeve van de rurale bevolking. 

Het mobiliseren van lokaal kapitaal om de uitvoeringscapaciteit op lokaal niveau 

uit te bouwen. 

Het vergroten van de onderhandelingscapaciteit in relatie tot handels- en 

financiële markten. 

Het introduceren van inkomensvergrotende activiteiten door het samenbrengen 

van “resources”. 

Verbetering van de toegang tot productiefactoren, teneinde weerstand te 

kunnen bieden aan agenten van concurrerende belangengroepering. 

De filosofie met betrekking tot de economie van de kleinslandbouwer, is geen 

panacee voor de oplossing van alle problemen waarmede deze groep van landbouwers 

geconfronteerd is. 

Activiteiten die zich richten op capaciteitsopbouw in termen van verbeterd 

bestuurscapaciteit door verbreding van de kennisbasis en vergroting van 



vaardigheden, zijn een absoluut vereiste in het licht van duurzame ontwikkeling van de 

rurale bevolking. 

Daarom zal op polderniveau veel meer inspanning moeten komen om een coöperatieve 

ontwikkeling te stimuleren. Op sectorniveau zal het productschap eindelijk 

operationeel dienen te worden. 



15 RIJSTHANDEL BINNEN HET CARIBISCHE GEBIED EN ZIJN 

INVLOED OP VOEDSELZEKERHEID 

INHOUD 

1 Inleiding ....................................................................................................... 2 

2 De wereldsituatie .......................................................................................... 2 

3 Europa; rijstproductie en handel ....................................................................... 3 

4 Handel, productie, verwerking, marktstructuur, instituties en concurrentiepositie 

in het Caribische gebied ................................................................................. 7 

4.1. Inleiding .................................................................................................. 7 

4.2 De rijstindustrie in de Cariforum landen ........................................................ 8 

4.3 Cariforum bevolkingsgrootte, stakeholders, behoefte en voorraad .................. 11 

4.3 Veranderingen in de markt en uitdagingen .................................................. 14 

5 Het belang van de rijst industrie voor de economische ontwikkeling m.b.t. 

de rurale ontwikkeling en voedselzekerheid ....................................................... 14 

6 Marktveranderingen en hun invloed op de binnenlandse en internationale markt ........ 17 

6.1 Fluctuerende levysysteem ....................................................................... 17 

6.2 Plafond invoerrechten systeem ................................................................. 18 

6.3 Reductie interventieprijs voor padie .......................................................... 19 

6.4 Quota-administratie................................................................................ 19 

6.5 MFN treatment voor niet ACP landen ........................................................ 20 

6.6 Invoerrechten op basis van referentiehoeveelheid ........................................ 20 

7 Gevolgen voor de Caribische rijstindustrie ....................................................... 21 

8 Toekomstig rijsthandelsbeleid voor voedselzekerheid in het Caribische gebied. ....... 23 

Samenvatting .................................................................................................... 26 

MODULE 15: RIJSTHANDEL BINNEN HET CARIBISCHE GEBIED EN ZIJN INVLOED OP VOEDSELZEKERHEID Page 1 of 27


1 INLEIDING 

Landbouw is essentieel voor de economieën van de Caribische landen en in het 

bijzonder bij het streven naar de nationale doelen voor voedselzekerheid. De 

rijstsector is al lange tijd de bron voor voedsel alsook van inkomsten en zekerheid 

voor levensonderhoud voor de gemeenschappen van de Caribische landen. Voor in 

het bijzonder Guyana en Suriname is de rijsthandel een belangrijke bron voor 

overheidsfondsen die hun weg verder vinden in de nationale ontwikkelingsdoelen. 

Desondanks hebben de veranderingen in de bilaterale relaties (EU, CAP Hervorming) 

en op het multilateraal vlak (WTO, Doha Ronde) zich voltrekkende ontwikkelingen, 

slechte invloed op de belangrijke socio-economische rol welke de rijsthandel in deze 

speelt. Deze processen en ontwikkelingen kunnen een negatieve invloed hebben op de 

regionale voedselzekerheid. 

De twee voornaamste rijstexporterende landen, begunstigden van de ACP handelpreferenties 

van de regio zijn Guyana en Suriname. 

Dit document legt de nadruk op het verband tussen de rijstproductie, handelsbeleid 

en de mate waarin de veranderingen op de markt invloed hebben op de nationale 

ontwikkeling en voedselzekerheid in de Caribische regio. De eerste sectie handelt 

over de wereldsituatie met betrekking tot padie- en rijstproductie, de tweede sectie 

over de rijstproductie en handel binnen het Caribische gebied. 

De derde sectie richt zich op de veranderingen op de markt en hun invloed, de vierde 

op beleid en strategieën welke uitgevoerd moeten worden. 

2 DE WERELDSITUATIE 

Rijstproductie en rijsthandel zijn van eminent belang voor de ontwikkelde landen. 

Ongeveer 50% van de wereldbevolking, (± 6 miljard mensen), consumeert rijst. 

De totale rijstindustrie in de wereld dekt de productie van padie, verwerking, handel 

en distributie van verschillende soorten rijst en rijstproducten op de lokale, regionale 

en wereldmarkt. Het totaal beplant areaal in de wereld is ongeveer 155.000.000 

hectare. 

In 2005 werd op het totaal beplant areaal 628 miljoen ton padie geproduceerd. 

Een record hoeveelheid van 29,0 miljoen ton rijst (4-5%) kwam op de wereldmarkt 

terecht. Het grootste deel van de productie, werd door de grootste producenten 

zelf geconsumeerd. China is „s werelds grootste consument met 34% van de totale 

hoeveelheid (100%), gevolgd door India (21%), Indonesië (9%) en daarna 

Bangladesh (6%). De Europese Unie staat op de 19e plaats met een consumptie van 

2,1 miljoen ton. Ondanks het feit dat benutting van rijst in veevoeder de laatste jaren 

is gestegen, blijft rijst het hoofdvoedsel voor de mens. Er wordt een toename van 

minder dan 1% per jaar voorspeld, ten opzichte van 1,7% in de jaren 90. 



Tegen het jaar 2010 wordt verwacht dat de Aziatische landen 75% van de 

internationale rijstmarkt zullen voorzien, waarbij Thailand en Vietnam de helft van de 

wereldexporten voor hun rekening zullen nemen. Argentinië en Uruguay zullen als grote 

producenten zich verder moeten richten op hun traditionele markten en een 

competitie aangaan met de Verenigde Staten van Amerika om een groter aandeel te 

kunnen bemachtigen op de Midden-Amerikaanse en Caribische markten. Het is te 

verwachten dat tegen het jaar 2010 de prijs voor rijst dicht bij de gemiddelde prijs 

zal liggen, welke is genoteerd in de periode 1997–1999, wat betekent dat de 

prijzen hoger zullen zijn dan die in de periode 2000-2002. Desondanks is het 

mogelijk dat de prijsontwikkelingen van de verschillende typen zullen variëren 

afhankelijk van de relatieve vraag en aanbod. 

3 EUROPA; RIJSTPRODUCTIE EN HANDEL 

Ofschoon de ACP Groep officieel in 1975 werd toegelaten, onderhield een groot 

deel van deze landen reeds lange tijd een speciale relatie met de Europese Unie. 

Tussen sommige landen uit de ACP groep en een aantal Europese landen, zijn 

historische banden gesmeed, omdat Europa verlangend heeft uitgekeken naar het 

behouden van de relaties met zijn voormalige koloniën. De artikelen van de Association 

of the Overseas Territories, welke voortkwam uit de Treaty van Rome in 1957 en de 

twee Yaoundé Conventies (1963 en 1969) die de Gemeenschap verenigde met de 

Afrikaanse en Malagassische Staten, leek uit een droom te zijn voortgekomen. Bij de 

ondertekening van de Georgetown Overeenkomst op 6 juni 1975, hadden 46 

Afrikaanse, Caribische landen en de Pacific, hun solidariteit bekrachtigd op basis van 

hun gezamenlijke standpunten, maar het meest belangrijke was dat ze een legale 

status die zij in eerste instantie ontbeerden, aan dit samenwerkingsverband gaven. Als 

we nog verder teruggaan in de geschiedenis, komt de relatie Suriname – Europa voor 

wat betreft rijstleverantie in beeld. 

Na de tweede wereldoorlog (1945), ontstond de mogelijkheid om Surinaamse rijst te 

exporteren naar Nederland en dat in een situatie waarin Zuidoost Azië zich had 

ontpopt als traditionele leverancier van rijst aan Europa. 

Terwijl de basisstructuur van het rijstregiem ontwikkeld onder de Treaty in haar 

fundament ongewijzigd bleef, hebben belangrijke aanpassingen zich in de loop der tijd 

voltrokken, wat zeker impact heeft gehad op de rijsthandel in de Caribbean. 



Tabel 1: Overzicht van overeenkomsten tussen de EU en de ACP 

Jaar Overeenkomsten ACP Europese Quota Rijstbepalingen 

Landen landen 

1975 Lomé I 46 9 Geen hantering Hoeveelheid verhandelde rijst was 

van quota op basis van de totale hoeveel- 

systeem heid verscheept gedurende de 

afgelopen 3 jaren plus 5%. Voor 

deze hoeveelheden past de EU 

een gereduceerde levy toe. 

1980 Lomé II 58 9 Geen hantering Hoeveelheid verhandeld rijst was 

van quota nog steeds op basis van de 

system 

totale hoeveelheid verscheept 

gedurende de afgelopen 3 jaren 

plus 5%. Voor deze hoeveelheden 

past de EU een gereduceerde 

levy toe. 

1985 Lomé III 65 10 122,000 Mt Introductie van quotasystem met 

cargo rijst en een fluctuerende levy voor de 

17,000 Mt rechtstreekse verscheping van de 

breuk rijst ACP rijst. Belastingvrije import via 

de Nederlandse Antillen naar 

Europa van ACP 

1990 Lomé IV 68 12 125,000 Mt Fluctuerende levy voor de 

cargo rijst, en rechtstreekse verscheping van de 

20,000 Mt ACP; belastingvrije import via de 

breuk rijst Nederlandse Antillen naar Europa 

van ACP 

1992- Lomé IV 70 12 125,000 Mt of Fluctuerende levy voor de 

1994 

cargo rijst en rechtstreekse verscheping van de 

20,000 Mt ACP rijst; Binnenhalen van grote 

breuk rijst hoeveelheden rijst uit de ACP via 

de Nederlandse Antillen 

1995 Lomé IV revised 70 15 160,000 Mt of Fluctuerende levy voor de 

herzien in 

cargo rijst en rechtstreekse verscheping van de 

Mauritius 

20,000 Mt of ACP rijst; Binnenhalen van grote 

breuk rijst hoeveelheden rijst uit de ACP, via 

de Nederlandse Antillen 

1997 Midterm Review 70 15 160,000 Mt of Plafond hoge belasting betaald. 

Tussentijdse 

cargo rijst en Vergunningsplichtig voor import 

overzicht 

20,000 Mt van rijst uit ACP naar Europa; 

breuk rijst introductie van de zogenoemde 

Tranche Systeem 

2000 ACP-EU 

77 15 160,000 Mt of Plafond invoerrechten betaalde 

Partnership 

cargo rijst en prijs. Import van rijst uit ACP 

Agreement 

20,000 Mt naar Europa; Introductie van het 

(Cotonou) 

breuk rijst zogenoemde Tranche Systeem 

2000- Preparatory 77 25 160,000 Mt Plafond invoerrechten betaalde 

2007 Period 

cargo rijst en prijs. Import van rijst uit ACP naar 

Voorbereidings- 

20,000 Mt Europa; Introductie van het 

periode 

breuk rijst zogenoemde Tranche Systeem 

Bron: Partnership Agreement EU-ACP by J. van Genderen 2003 

Voor verdere details m.b.t. het EU handelsbeleid, wordt verwezen naar Sectie 6. 



Tabel 2: EU padieproductie (Mt) in 2004 en 2005 

land Padieproductie (ton) 

2004 2005 

Frankrijk 115.110 103.000 

Griekenland 171.000 174.000 

Hongarije 10.000 10.000 

Italië 1.496.000 1.370.000 

Portugal 149.255 120.000 

Spanje 900.400 845.900 

Totaal 2.841.765 2.622.900 

Bron: FAO 

Tabel 2 geeft de EU padie productie in de periode 2004-2005 weer. 

Tabel 3 geeft de totale EU importen van bruine rijst in de periode1999-2004 weer. 

Zoals blijkt, is Suriname in de Euro Stat tabel niet opgenomen. . 

Tabel 3: Totale EU importen van bruine rijst in (x 1000 MT); periode 1999-2004 

gebied Importen (x 1000 ton) 

1999 2000 2001 2002 2003 2004 

Wereld 618 602 663 673 725 724 

India 125 137 168 184 192 234 

USA 235 220 231 231 238 190 

Guyana 98 81 88 78 85 116 

Pakistan 61 53 65 55 107 76 

Thailand 60 60 68 65 63 75 

Totaal 1.197 1.153 1.283 1.286 1.410 1.415 

Bron: Euro Stat 

The Rice Market Balance Sheet 2003/2004 en 2004/2005 (tabel 4) geeft 

productiecijfers weer, voor het Japonica en Indica rijsttype, consumptie, voorraden 

en handel. 

Niet alle EU-importen zijn gereflecteerd in de importvergunningen. Rijst 

binnengebracht voor wat genoemd wordt inward verwerking, doorvoer vanuit Europa 

naar elders is buiten het overzicht gelaten. In voorgaande jaren heeft de rijst in het 

kader van inward verwerking een groot aandeel gehad in de cargorijst importen. 

Echter sinds september 2004, is de belangstelling voor inward verwerkte rijst 

vanwege lagere EU prijzen en lagere invoerrechten, afgenomen. 



Tabel 4: Rice Market Balance Sheets 03/ 04 and 04/05 

periode en rijstsoort 

03/04 03/04 03/04 04/05 04/05 04/05 

Japonica Indica Total Japonica Indica Total 

Areaal (ha) 266.254 140.943 407.197 263.636 164.942 428.578 

Productie (MT) 1.597.524 1.085.261 2.687.500 1.634.543 1.237.065 2.871.472 

Opbrengst (MT) 6,00 7,70 6,60 6,20 7,50 6,70 

Zaadmateriaal (MT) 51.100 61.400 82.500 51.850 36.100 87.950 

Markt Productie 1.546.424 1.023.861 2.605.000 1.582.693 1.200.965 2.783.522 

Milling Yield 57 57 57 60 60 60 

Domestic availability 1.177.525 1.046.671 2.243.985 1.190.193 1.217.805 2.407.917 

Starting stocks 296.064 463.071 759.135 240.578 497.226 737.804 

o.w. Intervention 142.881 254.206 397.087 101.252 243. 978 345.230 

o.w. Private 153.183 208.865 362.048 139.326 253.248 392.574 

Marketable from 888.461 583.600 1.484.850 949.615 720.579 1.670.113 

harvest 

Needs 1.194.719 1.504.965 2.699.684 1.069.328 1.610.620 2.679.948 

Internal Use 919.045 994.646 1.913.691 910.560 1.138.184 2.048.744 

Ending Stocks 275.674 510.319 785.993 158.768 472.436 631.204 

o.w. Intervention 151.084 288.439 439.523 48.498 215.588 264.086 

o.w. Private 124.590 221.880 346.470 110.270 256.848 367.118 

Internal Balance -17.194 -458.294 -455.699 120.865 -392.815 -272.031 

Importen, Extra EU 46.164 722.100 768.264 108.134 651.666 759.800 

Exporten, Extra EU 135.111 141.741 276.852 296.700 104.603 401.303 

Importen, Intra EU 359.338 537.820 877.369 402.675 680.958 994.889 

Exporten, Intra EU 253.197 659.885 913.082 334.974 835.206 1.170.180 

Bron: Europese Commissie, juli 2005 (gecorrigeerd) 

Tabel 5 verwijst naar het jaar 2002 en het geeft aan dat er in dat jaar een 

gecalculeerde ruimte was van 140,000 ton rijst voor de ACP exporteurs. 

Tabel 5: Consumptie, Exporten, Import van rijst naar Europa in 2002 

Hoeveelheid (ton) 

Consumptie Indica & Japonica rijst(ton) 1.700.000 

Consumptie Japonica rijst(ton) 1.020.000 

Consumptie Indica rijst(ton) 680.000 

EU productie Indica rijst(ton) 350.000 

Import Indica long grain rice(ton) exclusief ACP importen 330.000 

Import Aromatische rijst(ton) 100.000 

Import Parboiled rijst(ton) 90.000 

Balance for importation van ACP rijst 140.000 

Bron: Feasibility studie Parboiled rijst Surland 2003. 



4 HANDEL, PRODUCTIE, VERWERKING, MARKTSTRUCTUUR, INSTITUTIES EN 

CONCURRENTIEPOSITIE IN HET CARIBISCHE GEBIED 

4.1. Inleiding 

De meest belangrijke rijstproducerende landen binnen de Cariforum zijn: Suriname, 

Guyana, de Dominicaanse Republiek, Haïti en Belize. De padieproductie in 2005 was 

1.621.593 Mt. De grootste exporteurs zijn Guyana en Suriname. 

Tabel 6: Caribische Regio: rijstexporten in MT; 1996-2005 

land Exporten (ton) 

1996 1997 1998 1999 2000 2005 

Barbados **) 1983 1715 841 283 283 NA 

Guyana *) 262.265 285.051 249.755 251.519 207.638 180.779 

Haïti 0 2 3 36 1 NA 

Nederlandse Antillen **) 67.000 5.650 16.272 3.300 5.800 NA 

St. Vincent/Grenadines **) 8.025 8.783 9.330 7.740 7.700 4.547 

Suriname *) 87.677 87.076 65.454 53.238 45.433 35.877 

Trinidad & Tobago **) 3.009 3.139 1.135 740 1.279 1.594 

Totaal 429.959 386.331 342.790 316.856 268.134 NA 

Bron: Agrotec Spa 2003 en Caricom Secretariaat 

*) Exporten op basis van productie 

**) Voornamelijk wederexporten 

Tabel 7: Caribische Regio: rijstimporten in MT; 1996- 2005 

land 

Importen (ton) 

1996 1997 1998 1999 2000 2005 

Antigua & Barbuda 650 680 650 650 650 NA 

Aruba 2.500 1.900 3.329 3.329 3.329 NA 

Bahamas 5.600 7.410 7.260 12.926 8.620 NA 

Barbados 10.284 7.738 5.605 5.058 8.080 6253 

Cayman Eilanden 230 450 210 130 130 NA 

Cuba 338.021 290.564 310.060 448.787 392.549 NA 

Dominica 1.019 1.260 1.003 1.003 1 .003 604 

Dominicaanse Republiek 3.400 68.500 66.000 82.100 53.600 NA 

Grenada 3.715 1.581 1.910 1.776 2.056 NA 

Guyana - - - - - 10.778 

Haiti 210.600 248.000 216.100 249.000 252.600 NA 

Jamaica 78.705 100.900 68.100 69.800 47.200 46358 

Montserrat 100 100 25 30 30 148 

Nederlandse Antillen 64.500 34.700 3.000 2.500 5.400 

Saint Kitts en Nevis 921 1.140 4.100 1.000 1.000 498 

Saint Lucia 2.759 2.812 3.203 3.624 3.624 9740 

Saint Vincent & the Grenadines 8.861 13.866 15.312 14.658 6.400 35508 

Suriname - - - - - 116 

Trinidad & Tobago 59.963 29.473 37.327 39.215 25.031 NA 

Caribisch landen 

Bron: Caricom Secretariaat 

791.828 811.074 743.194 935.586 811.301 NA 

De Caribische landen, inclusief de Dominicaanse Republiek, produceren minder dan 2 

miljoen ton padie. De grootste rijstimporteurs in de Cariforum landen zijn de 



Dominicaanse Republiek, Haïti en Jamaica. Tabel 7 geeft aan dat de Cariforum landen 

811.301 ton rijst importeerden in het jaar 2000. 

4.2 De rijstindustrie in de Cariforum landen 

Suriname 

Na 1970 is het rijstareaal aanzienlijk gegroeid en beslaat nu meer dan 60.000 ha. 

De goede macro-economische omstandigheden in Suriname, hebben zorg gedragen 

voor een verdubbeling van de nationale padieproductie (327,000 ton) in de periode 

1975-1986, maar die echter vanwege een verslechtering van de omstandigheden 

met 25% daalde in de periode 1987-1994. 

De inzaaifactor, weergevende het aantal keren dat op de bestaande arealen per jaar 

werd geplant, nam aanzienlijk af, van 1,5 in 1986 naar 1,1 in 1994. 

Rekening houdend met het beplant areaal, productiewaarde en arbeid, is de 

rijstindustrie de meest belangrijke agrarische activiteit. Binnen de agrarische sector 

neemt de rijstsector ongeveer 50% voor haar rekening met een areaal van 60.000 

ha. 

In 1994 was het aandeel in de totale agrarische opbrengst US$ 36 miljoen wat 

overeenkomt met 51% van de totale waarde. In 2005 was de waarde voor rijst 16% 

(US$ 8,9 miljoen) van de totale agrarische opbrengst van US$ 55,39 miljoen. 

Door een aantal factoren met een negatieve werking, was het beplant areaal en de 

padieopbrengst in 2002 verminderd van 76.135 ha en 326.700 ton naar 40.050 

ha en 157.100 ton. 

Tabel 8 geeft een overzicht van het beplant areaal, productie en export in de periode 

1994-2005 weer. 

Tabel 8: Beplant areaal, padieproductie, rijstexport (Suriname); 1994-2005 

Jaar Beplant 

areaal ( ha) 

Padieproductie (20% 

vochtigheid, ton) 

Hoeveelheid 

export (ton) 

Exportwaarde 

(milljoen US$) 

Gemiddelde 

prijs (US$/ton) 

1985 74.890 325.910 131.072 37,8 288 

1994 60.000 218.000 80.300 30,5 379 

1995 61.400 216.000 87.200 35,8 410 

1996 61.800 229.000 86.700 35,2 405 

1997 53.500 213.000 87.100 28,9 331 

1998 50.100 188.000 65.500 19,6 299 

1999 48.500 180.000 53.700 14,2 264 

2000 42.000 164.000 47.270 13,7 289 

2001 50.780 191.000 53.145 11,1 208 

2002 40.500 157.110 71.810 14,2 197 

2003 52.425 193.685 41.950 9.1 217 

2004 50.954 197.174 51.830 11,89 229 

2005 47.220 185.269 35.877 8,91 248 

Bron: Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij in Suriname 



Uit tabel 8 blijkt, dat het hoogste exportvolume wordt genoteerd in 1986 namelijk 

131.072 ton. Na 1997 is er sprake van een aanzienlijke daling van de 

padieproductie en het exportvolume. 

In de periode 1994–1997 waren de prijzen op de exportmarkt nogal hoog en 

hierdoor waren de producenten geïnspireerd om te beleggen niet alleen in Suriname 

maar ook daarbuiten. Na 2000 echter, waren ze genoodzaakt de lage prijzen op de 

exportmarkt te accepteren wat resulteerde in het afromen van de winstgevendheid 

van het landbouwbedrijf en de rijstverwerkende bedrijven. Op macroniveau leed het 

land van de afnemende deviezengenerering. Dit heeft ook geleid tot verlies van 

werkgelegenheid en verlaagde basisinkomsten in de rijstindustrie. Doordat er over de 

jaren heen er geen goede organisatiestructuur in Suriname aanwezig was die besluiten 

ten gunste van de totale rijstsector kon nemen, konden er ook geen stappen worden 

ondernomen om de negatieve trend te keren. 

Guyana 

Naast het voorzien van de nationale behoefte, is de rijstindustrie zowel een 

belangrijke bron van inkomsten en het bieden van werkgelegenheid in de rurale 

gebieden als een belangrijke bron voor deviezengenerering. 

Ongeveer 10.000 rijstbedrijven zorgen voor de padieproductie, welke verwerkt 

wordt in 125 pelmolenbedrijven. 

Guyana is bekend om haar hoge organisatiegraad van padie- en 

rijstboerenorganisaties. De Guyana Rice Producers Association (RPA) welke volgens 

de Guyana Rice Producers Ordinance Act of 1946 was opgericht, is op nationaal 

niveau momenteel de meest actieve productieorganisatie in de rijstsector. De 6000 

leden betalen jaarlijks een contributie om de kosten van de organisatie te kunnen 

dekken. Twee leden van RPA vertegenwoordigen de organisatie in de Guyana Rice 

Development Board (GRDB), welke een overkoepelende organisatie is van de rijstindustrie 

in Guyana. Het belangrijkste doel van deze organisatie is om de rijstindustrie 

te faciliteren middels onderzoek, voorlichting, technische en marketing 

assistentie teneinde de efficiëntiegraad te verhogen en het voortbestaan van de 

sector duurzaam te garanderen. 

Vanwege de hoge organisatiestructuur binnen de Guyanese rijstsector, is het nemen 

van beslissingen veel gemakkelijker dan in Suriname. 

De Europese markt, inclusief het rijsttransport via de OCT route, die ± 60% van de 

totale export afnam, blijft de meest belangrijke markt voor Guyana, terwijl de Caricom 

markt een afname heeft van ± 20% in 2000. Boeren leveren hun natte/gedroogde 

padie aan de verwerkers, waarna deze na verwerking op de binnenlandse markt 

brengen of exporteren of soms via tussenhandelaren op de markt komen. Het tekort 

aan werkkapitaal maakt het noodzakelijk dat boeren hun afgeoogst product na droging 

zo gauw mogelijk verkopen. 



Tabel 9: Padieproductie, exportvolume en inkomsten uit verwerkte padie (Guyana) 1985- 

2005 

Jaar Geoogste areaal Padieproductie Exporthoeveelheid Waarde Gemiddelde 

(ha) 

(ton) 

(ton) ( USD) prijs (US$/MT) 

1985 76.844 260.207 29.339 5,66 193 

1994 96.480 378.400 182.585 55,5 303 

1995 130.756 525.500 200.336 76,4 381 

1996 213.811 543.437 262.265 93,7 357 

1997 141.069 568.186 285.051 84,2 295 

1998 127.915 522.907 249.755 73,3 293 

1999 145.306 562.260 251.519 71,0 282 

2000 114.676 448.987 207.638 51,8 249 

2001 123.070 495.862 209.042 50,0 239 

2002 106.650 443.654 193.415 45,5 235 

2003 129.216 546.183 200.432 45,3 226 

2004 115.742 500.911 243.092 55,0 227 

2005 106.646 420.365 182.175 46,2 253 

Bron: Jaarlijks verslag Guyana Rice Development Board 

Als gevolg van de hoge prijzen voor rijst en rijstproducten op de exportmarkt, kan de 

periode 1994–1996 als een voortreffelijke periode worden aangemerkt. Rijstboeren, 

verwerkers en handelaren hadden voordeel aan deze hoge prijzen en de ondernemers 

waren hierdoor gestimuleerd om niet alleen nationaal maar ook internationaal meer te 

investeren. Stakeholders hebben vanwege die periode positieve verwachtingen ten 

aanzien van de toekomst voor de rijst industrie gehad. De daling in inkomsten was 

voornamelijk te wijten aan de lage exportprijzen vooral in 1995, toen de prijs ging 

van US$ 381 naar US$ 226 per Mt in 2003. Op macroniveau heeft het land 

deviezen inkomsten verloren. Aan de andere kant hadden de boeren en verwerkers 

ook dalende winstmarges. In deze periode heeft de rurale gemeenschap en 

landbouwhuishoudens ook te kampen gehad met afnemende arbeidsplaatsen en 

inkomsten. 

Andere Caricom landen 

Landen als Trinidad & Tobago, Jamaica, Barbados, de Dominicaanse Republiek, Haïti, 

Cuba en landen bekend als Autre Mer of France, zijn rijstproducenten, maar kunnen 

niet geclassificeerd worden als rijstexporterende landen. Tabel 10 verwijst naar de 

populatiegrootte en inkomsten per capita in het Caribische gebied. Tabel 11, 12 en 

13 geven een overzicht met betrekking tot de positie van de rijst producerende en 

of importerende landen. 



4.3 Cariforum bevolkingsgrootte, stakeholders, behoefte en 

voorraad 

Er is een groot verschil tussen de landen onderling ten aanzien van de populatie en 

inkomsten per capita in de Cariforum landen. 

Het verschil tussen de grootste en kleinste bevolkingsaantallen is 260 maal zo 

veel. 

Het rijkste land (in GDP per capita) heeft een inkomen van 30 maal zoveel als het 

armste land. 

Er worden verschillende talen gesproken (Engels, Spaans, Frans en Nederlands) 

Door de verschillen in plaatselijke condities, zijn de productie/consumptie 

patronen substantieel verschillend. 

Tabel 10: Cariforum bevolkingspopulatie en inkomsten per capita 

Land Grootte van de 

populatie 

Inkomen per capita 

Jamaica 2.500.000 1980 

Trinidad & Tobago 1.300.000 4230 

Dominicaanse Republiek 8.700.000 2780 

Belize 220.000 2730 

St Vincent & The Grenadines 112.000 2940 

Guyana 771.000 760 

Suriname 432.000 1660 

Antigua Barbuda 70.000 9410 

Barbados 265.000 8660 

Dominica 76.000 3170 

Grenada 100.000 3450 

St Kitts & Nevis 43.000 6420 

Saint Lucia 150.000 3950 

Haïti 8.000.000 510 

Bahamas 288.000 14.960 

Cuba 11.200.000 NA 

Totaal Cariforum + Cuba 

Bron: Agrotec Spa 2003. 

34.227.000 - 

Tabel 11: Cariforum rijstproducerende landen, padieproductie en gepelde rijst; 1999-2005 

Land 1999 2000 2005 Gepelde rijst 

Equivalent in 2005 

Dominicaanse Republiek 614.932 621.393 600.000* 210.000 

Belize 12.619 9.848 10.000* 3.500 

Guyana 562.260 448.740 420.324 147.110 

Haiti 100000 100.000 100.000* 35.000 

Jamaica 31 12 - - 

Suriname 196.400 178.273 185.269 64.845 

Trinidad & Tobago 6.727 6.266 6.000* 2.100 

Cuba 341.000 300.000 300.000* 105.000 

Totaal Cariforum+Cuba 1.833.629 1.564.532 1.621.593 567.555 

Bron: Agrotec Spa 2003 and projections consultant. 

*) Deze cijfers zijn projecties en zijn gebaseerd op de realisaties in het jaar 2000. 



Tabel 12: Cariforum rijstindustrie stakeholders in 2002 

land boer verwerker handelaar boer/verwerker verwerker/ 

handelaar handelaar 

Belize 2.500 5 25 4 1 

Dominicaanse Republiek 5.000 135 45 120 5 

Guyana 10.000 125 20 150 160 

Haïti 62.000 25 5 20 1 

Suriname 5.000 65 15 50 7 

Totaal 84.500 355 110 344 174 

Bron: Caribbean Rice Association 

Rekening houdend met de positie waarin de ondernemers zich bevinden en de rol die 

zij spelen binnen de rijstindustrie, kunnen een aantal categorieën worden 

onderscheiden. Afhankelijk van de regels en combinaties voor een persoon of groep, 

kunnen nieuwe categorieën ontstaan. 

Zoals in tabel 12 te zien is, zijn tal van huishoudens in het Caribische gebied 

afhankelijk van de rijstindustrie. 

Enkele kleine Caribische landen zoals St. Vincent & de Grenadines, St Lucia hebben 

een rijstverwerkingsunit geïnstalleerd met de bedoeling om te doorbreken en, meer in 

het bijzonder om de afhankelijkheid van de import van verwerkte producten en 

arbeidsplaatsen te creëren voor lokale mensen. Deze landen importeren semiverwerkte 

rijst van andere landen, in de meeste gevallen uit USA, verwerken de rijst 

en fungeren als verkooppunt van rijst uit USA. 

Tabel 13: Gecalculeerde verwerkte rijstproductie, importen, exporten en netto hoeveelheid 

voor binnenlands gebruik in Mt. 

Land Gecalculeerd 

verwerkte 

rijstproductie 

Importen Totaal Exporten Hoeveelheid voor 

Binnenlandse 

gebruik 

Jamaica - 46.358 46.358 - 46.358 

Trinidad & Tobago 2.100 36.330 38.430 1.594 36.836 

Dominicaanse Republiek 210.000 53.600 263.600 - 263.600 

Belize 3.500 502 4.002 - 4.002 

St Vincent & The 

- 35.508 35.508 4.547 30.961 

Grenadines 

Guyana 147.110 10.778 157.888 182.175 (24.287*) 

Suriname 64.845 116 64.961 35.877 29.084 

Antigua Barbuda - 650 650 - 650 

Barbados - 6.253 6.253 - 6.253 

Dominica - 604 604 - 604 

Grenada - 2.056 2.056 - 2.056 

St Kitts & Nevis - 498 498 - 498 

Saint Lucia - 9.740 9.740 - 9.740 

Haiti 35.000 252.600 287.600 - 287.600 

Bahamas - 8.620 8.620 - 8.620 

Cuba 105.000 392.549 497.549 - 497.548 

Totaal Cariforum + 

Cuba 

567.555 856.762 1.424.317 224.193 1.200.124 

Bron: Caricom Secretariat and calculations consultant 

*) De vermoedelijke behoefte is op basis van de beschikbare gegevens opgemaakt. 



Het is vastgesteld dat, gezien de exporten die zijn uitgevoerd door de Caribische 

landen, de vraag naar rijst groter is dan het aanbod. 

De genoteerde hoeveelheid rijst verkregen uit de regionale padieproductie van 

1.621.593 Mt is 586.000 Mt. Rekeninghoudend met de totale importen van 

856.762 Mt in 2005 en de exporten van 222.797 Mt, is de netto beschikbare 

hoeveelheid van rijst voor binnenlands gebruik 1.201.520 Mt. 

De meeste belangrijke rijstproducerende landen binnen de Cariforum zijn Guyana en 

Suriname. Gezien de grootte van hun landbouwbedrijven produceert de Dominicaanse 

Republiek relatief meer padie en rijst. 

Cuba, Haïti en de Dominicaanse Republiek hebben, gezien de grootte van hun 

bevolking, de grootste rijstimporten. Rijst voorziet in de meeste koolhydraten in de 

voeding van de Guyanese en Surinaamse bevolking, waar de consumptie van rijst per 

capita is geschat op 80– 00 kg per jaar. Het gemiddelde consumptiecijfer voor de 

Cariforum landen inclusief Cuba met een bevolkingsaantal van 34,2 miljoen mensen is 

35 kg. Dit cijfer weergeeft een vertekend beeld, omdat de bijdrage van bananen en 

aardvruchten in het voedselpakket van deze bevolking en de vraag naar rijst in de 

toerisme industrie, niet tot uitdrukking komen in de cijfers. Guyana en Surname hebben 

de hoogste consumptiecijfers per capita. 

Binnen de Caribische landen, met uitzondering van Guyana en Suriname, Trinidad & 

Tobago en Jamaica is rijst een belangrijk voedingsmiddel onder de bevolking. 

66% 

Aandeel van rijstimporten in percentages 

31 

Uit de activiteit welke is uitgevoerd door de CRA in 2002, blijkt dat de belangrijkste 

rijstimportbron van de Caricom lidlanden (niet Cariforum) zijn: de regio (52%), de USA 

(40%), het Verre Oosten en een aantal Zuid-Amerikaanse landen (8%). De situatie in 

de Dominicaanse Republiek is anders. De meest geconsumeerde rijst komt van de 

MODULE 15: RIJSTHANDEL BINNEN HET CARIBISCHE GEBIED EN ZIJN INVLOED OP VOEDSELZEKERHEID Page 13 of 27 

31% 

3% 

ACP 

Caribbean 

Others


lokale leveranciers. Haïti is zowel een rijstproducerend als rijstimporterend land, 

waarvan een groot deel uit USA komt. In volgorde van de omvang van de 

padieproductie geldt de volgende rangschikking: Dominicaanse Republiek, Guyana, 

Cuba en Suriname. 

Het bovenvermelde diagram geeft een overzicht van het volume verwerkte rijst 

(27,55 miljoen rijst) in 2003 weer. 

4.3 Veranderingen in de markt en uitdagingen 

Hoge exportprijzen in de 70- en 80-jaren, verhoogde de concurrentiepositie van de 

ACP rijstindustrie en productie en de exporten namen toe. Deze situatie kreeg echter 

een ommekeer in de laatste periode van de 90-jaren door de volgende 

ontwikkelingen: 

Nieuw beleid werd geïntroduceerd door de EU om de preferenties en 

gesubsidieerde prijs aangeboden aan de ACP rijstexporteurs op te heffen. 

Lage exportprijzen vanwege de verhoogde rijstvoorraden in de wereld. 

Subsidiebeleid van de ontwikkelde rijstexporterende landen naar de lokale rijstindustrie 

toe. 

De uitdagingen van het Caribische gebied om de concurrentiekracht binnen de 

rijstsector te blijven behouden in: 

Realisering, rehabilitering en onderhoud van de bestaande watermanagementinfrastructuur 

in de rijstproducerende landen. 

Verbeteren van de productie en distributie van zaaizaad. 

Verbeteren van het inputdistributiesysteem, waaronder chemicaliën, machines en 

werktuigen. 

Implementatie van onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma‟s en verschaffen van 

voorlichting, onderwijs en trainingsprogramma‟s. 

Instellen van een Markt Informatie Systeem. 

Capaciteitsopbouw door o.a. versterking van de landbouworganisaties . 

Structurering van het besluitvormingsproces door een effectief opererende 

Productschap. 

5 HET BELANG VAN DE RIJST INDUSTRIE VOOR DE ECONOMISCHE 

ONTWIKKELING M.B.T. DE RURALE ONTWIKKELING EN VOEDSELZEKERHEID 

De rijstindustrie in Guyana en Suriname speelt een belangrijke rol binnen hun socioeconomische 

ontwikkeling. Elke krimping van de deze industrie, zou een vernietigende 



invloed hebben op zowel hun economie als de samenleving. Rijst draagt 12,9% bij aan 

de totale agrarische GDP, 4,2% aan de totale GDP en 13,7% aan exportinkomsten in 

Guyana (2000, Nationale Bureau voor de Statistiek). De agrarische sector in 

Suriname is een van de belangrijkste sectoren van de economie met een bijdrage aan 

GDP van 10% in 1996, bijdrage aan arbeid 12% en exportinkomsten 27%. Dus rijst 

speelt een centrale rol binnen de economie van deze twee leefgemeenschappen. 

De rol van de rijstindustrie in de economieën en in de sociale ontwikkeling van Guyana 

en Suriname is dan ook bijzonder betekenisvol. 

Jaarlijks wordt ongeveer 70% van Guyana‟s en 60% van Suriname‟s rijstproductie 

geëxporteerd, overwegend naar Europa en dit is valide voor Guyana. De overleving 

van de kleine rijstboeren is uiteraard afhankelijk van de situatie welke op de exportmarkt 

in het algemeen en de Europese markt in het bijzonder heerst. 

Het doel van het rijstbeleid zoals geformuleerd in de “National Development Strategy 

for Guyana” and the Multi Development Plan for Suriname behelst de ontwikkeling van 

een geïntegreerde en duurzame rijstindustrie in beide landen. Daarnaast is de 

“overall” doelstelling voor de regio zoals geformuleerd in het regionale rijstplan, het 

volgende : 

Betere voeding voor de kwetsbare groepen. 

Maximale voedselzekerheid en regionale zelfvoorzienendheid. 

Veiligstelling inkomstengenerering voor 85.000 boerenfamilies en verder 

80.000 personen in de ondersteunende diensten 

Verhoging van de valuta inkomsten uit de rijst exporten US$ 250–US$ 300. 

Er zijn twee factoren die de structuur en eigendommen van rijstboeren in Suriname 

hebben veranderd. De eerste factor is dat een aantal landbouwproductieactiviteiten 

gestopt zijn vanwege de slechte geschiktheid voor de teelt van grondstof (padie). 

Deze percelen blijven onbenut. 

De tweede ontwikkeling is dat een belangrijk aantal boeren hun percelen hebben 

overgedragen aan boeren die financieel sterk genoeg zijn om deze percelen te 

bewerken en productief te maken. 

Het resultaat van deze twee ontwikkelingen is dat de areaalgrootte drastisch is 

veranderd en dat de huidige situatie te merken is in de periode 1990–2005 (tabel 

14) 

Tabel 14: Bedrijfsgrootte Suriname 

Periode: 1970-1990 Periode: 1990-2005 

Categorie (ha) Aantal bedrijven Categorie (ha) Aantal bedrijven 

0,1-12 4.300 0,1-12 3.440 

13-24 110 13-75 127 

25-75 17 - 

76-250 28 76-250 28 

251-750 19 >250 27 

>750 8 - - 



Bron: Data verzameld door consultant 2005 

Hieruit kan de conclusie worden getrokken dat de afname van het aantal landbouwbedrijven 

en de concentratie van landbouwareaal in mindere mate meer voorkomt bij 

de kleinlandbouwersklasse. Verder kan aangemerkt worden dat in de afgelopen 10 

jaren de inzaaifactor zich beneden het cijfer 1 beweegt. 

Het grootste deel van de kleine boeren geeft aan dat ze hun bedrijven op een “breakeven” 

basis draait, een belangrijk aantal draait op verlies en een paar maken wel een 

beetje winst. Verdere erosie van de rendabiliteit van de kleine en middelgrote 

bedrijven zal ongetwijfeld een situatie van voedselonzeker- en kwetsbaarheid 

bevorderen. Niet alleen de voedselzekerheid zal verslechteren maar ook de 

gezondheidszorg ten behoeve van de gehele boerenfamilie en onderwijs voor de 

kinderen zullen onbereikbaar zijn. 

Als dit beeld aanhoudt vanwege het feit dat de Caribische rijstindustrie blootgesteld 

blijft aan dit type handelsbeleid, dan zal dat onherroepelijk handhaving van de industrie 

betekenen op de ongunstige positie waarin zij zich bevindt. Dat betekent dat deze 

industrie het niet zal redden en dus niet zal overleven en de boeren zullen naar andere 

alternatieven moeten uitkijken die overigens niet zo voor de hand liggen in de rurale 

en urbane gebieden. 

Handhaving van de huidige situatie in beide rijstexporterende landen zal leiden tot 

ernstige implicaties in de rurale gebieden waar duizenden landbouwbedrijven hun 

bestaan vinden. 

Het is heel duidelijk dat boeren en verwerkers hun bedrijven blijven behouden vanwege 

redenen die te maken hebben met de rurale ontwikkeling in het algemeen en 

voedselzekerheid, leefgemeenschap, arbeid, inkomsten, ervaringen en voorkeur, 

exportverdiensten, contributie tot BNP in het bijzonder. 

De Caribische rijstindustrie kan gekenmerkt worden als een structuur met 

voorwaartse en achterwaartse verbindingen, waar de handelsinstellingen, 

machines, reserveonderdelen en input zoals kunstmest en chemicaliën aan de rijstindustrie 

leveren en de contractors en boeren hun bijdrage leveren in de vorm van 

areaalbewerking, zaaien, gewasbehandeling en oogst. Na een bepaalde tijd vindt 

de bewerking en verwerking van het geoogste product en de verkoop plaats. Al 

deze aaneenschakelingen verschaffen belangrijke arbeidsplaatsen, die omgezet 

kunnen worden in inkomstengenerering, welke niet alleen de huishoudens vooral in 

de rurale gebieden laat voortbestaan maar ook de traditionele koolhydraten 

voorraad op peil houdt ten behoeve van de voeding van de Caribische mens. 

Een ander aspect is dat de rijstboeren in het algemeen over kleinere stukken 

arealen beschikken, betrekkelijk weinig alternatieve inkomstenbronnen hebben en 

op deze wijze terecht komen in een zwakke positie. Hun eerste bezorgdheid is om 

te kunnen overleven door een redelijke zekerheid ten aanzien van de 

beschikbaarheid van voedsel gegarandeerd te weten. Het verkleinen van de 

onevenwichtigheden in inkomsten en arbeid en de toegang tot de publieke 

goederen en diensten en de terugdringing van armoede hebben de basis voor 



rurale ontwikkeling als het ware weggeslagen, omdat een groot deel van deze 

arme mensen in de rurale gebieden van het Caribische gebied leeft. . 

Daarom is het noodzakelijk om de economie van leefgemeenschappen in de rurale 

gebieden te ondersteunen, waar bijvoorbeeld rijst wordt verbouwd, verwerkt en 

verhandeld, mag de ondersteuning niet uitblijven. 

Wanneer de industrie instort omdat het nodige ondersteunend beleid achterblijft, 

zullen grotere economische en politieke instabiliteit ontstaan en dat zou binnen andere 

Caribische industrieën een negatieve beïnvloeding teweeg kunnen brengen. 

Er is een andere reden die genoemd moet worden welke ook een bedreiging vormt 

voor de Caribische rijst industrie. 

De binnenlandse handel is levy-vrij, maar de import van rijst van buiten de Caricom, is 

gebonden aan betaling van de CET, welke 25% is (“ad volarum tariff rate”) en dat is 

15% beneden het tarief gehanteerd voor andere agrarische producten welke 

geproduceerd worden door de regio. 

De grootste importbronnen voor de Caricom zijn de USA, Thailand, India en Urugauy. 

De Amerikaanse rijstboeren ontvangen een hoge subsidie. In tegenstelling tot landen 

in het Verre Oosten neigt rijst goedkoper te zijn, vanwege de goedkope 

productiekosten in die regio. 

Gezien de belangrijkheid van de rijstindustrie in de twee ACP landen en hun contributie 

tot het bevoorraden van rijst regionaal, behoeft de rijstsector een bescherming 

tegen de niet in Caricom originerente rijst. Uitvoering van dit beleid vergt een hechte 

relatie en samenwerking tussen de Caribische landen. 

6 MARKTVERANDERINGEN EN HUN INVLOED OP DE BINNENLANDSE EN 

INTERNATIONALE MARKT 

6.1 Fluctuerende levysysteem 

De invloed die het handelsbeleid heeft op de ACP rijstexporteurs is over de laatste 

2 decennia aanzienlijk veranderd. 

Tussen 1980 en 1997 was er een geldig fluctuerend levysysteem en drempelprijzen. 

De drempelprijs was de prijs beneden de prijs waarvoor rijst binnen de EU niet 

geïmporteerd kon worden, met uitzondering van die gevallen waarin een importeur zich 

vooraf had ingedekt middels betaling van een aangepaste levy, voordat de prijs op de 

wereldmarkt daalde. 

De drempelprijzen werden berekend op basis van de streefprijs voor cargo rijst met 

EC standaardkwaliteit in Duisburg (Frankrijk). 

Bij een fluctuerend levysysteem, waren drempelprijzen valide voor cargo, witte en 

breukrijst. 



De drempelprijzen geven een prijs aan, die ligt beneden de prijs voor rijst die niet 

geïmporteerd kon worden onder normale omstandigheden. De werkelijke prijs voor 

rijst op de wereldmarkt (CIF Rotterdam) was vaak beneden de EC drempelprijs. Zo 

was een werkwijze noodzakelijk waarbij het erom ging de werkelijke prijzen zo dicht 

mogelijk tegen de EU drempelprijzen te calculeren. 

Alle beschikbare wereldmarktprijzen werden verzameld door de EU Commissie en 

werden met elkaar vergeleken, teneinde prijsverschillen voortvloeiende uit 

kwaliteitsverschillen, weg te werken. 

De Mac Sharry Reform die in 1992 werd aangenomen, streefde naar een 

fundamentele verandering van de Common Agricultural Policy (CAP). 

6.2 Plafondinvoerrechtensysteem 

De interventie prijs werd over een periode van drie jaren verhoogd met 15%. Een 

aangepaste plafondinvoerrechtenprijs moest worden vastgesteld. De invoerrechten 

voor derde wereld landen zou de aangepaste invoerrechtenprijs niet mogen 

overschrijden. 

Conform de voorschriften van de GATT overeenkomsten, had de EU haar rijstimportbeleid 

aangepast en in oktober 1997 was het effect op de EU markt merkbaar. 

Referentie importprijzen zijn een deel van de maximale invoerrechtenprijs en deze 

werden geïntroduceerd om de handelaren te beschermen tegen inflatie van de 

importprijzen die de maximale importprijzen overschrijden. In tegenstelling tot het 

systeem van inklaringen, kan men niet met de importprijs knoeien (mogelijke 

afspraken tussen importeur en exporteur) om het betalen van het juiste invoerrecht 

te omzeilen. 

De invoerrechten zijn gecalculeerd op basis van de importprijs voor zeevracht op 

bulk rijst (USDA en Thaise voorgestelde prijzen) en waren geldig voor twee weken. 

Op grond van de interventieprijzen kon de plafondinvoerrechtenprijs worden 

vastgesteld. Uit de maximum invoerrechtenprijs die betaald werd voor rijst, kon men 

de invoerrechten berekenen. De tweede prijsreferentie is dan prijs (b) die gelijk is aan 

prijs (a) minus de invoerrechten. 

Als de referentie importprijs beneden (b) kwam, moest voor rijst die de EU binnen 

kwam, op dat moment de volledige invoerrechten van 264 Ecu per ton betaald 

worden. 

Als de referentie importprijs tussen (a) en (b) lag, dan moest voor rijst die de EU 

binnen kwam, op dat moment een gereduceerd invoerrechtentarief betaald 

worden. 

Als de referentie importprijs de plafondprijs (a) overschreed, werd voor die rijst 

op dat moment geen invoerrechten betaald. 



6.3 Reductie interventieprijs voor padie 

De plafondinvoerrechtenprijsregeling was tot januari 2003 geldig. De EU Commissie 

kwam na die datum met een aangepast voorstel verwerkt in de (Council Regulation on 

the Common Market Organization on Rice). In dit voorstel werd vervat dat onder 

meer een reductie van 50% op de interventieprijs voor padie werd gegeven. Dit 

voorstel welke een onderdeel is van de aanpassing van de EU Common Agricultural 

Policy (CAP), is goedgekeurd door de EU Landbouwministers op 25 juni 2003 en 

was bedoeld op 1 september 2004, van kracht te zijn. De CAP aanpassing heeft 

eigenlijk geen nadeel voor de Europese producenten, omdat zij twee bedragen 

namelijk 102 Euro en 75 Euro per ton padie, respectievelijk als compensatie en een 

“crop specific”betaling, ontvangen. 

6.4 Quota-administratie 

Met betrekking tot de Quota-administratie kan gezegd worden, dat het mechanisme 

zoals voorgeschreven binnen het quotasysteem tijdens Lome III, was dat alle in de EU 

gevestigde bedrijven een rijstimportvergunning moesten aanvragen. 

Importen op basis van de toegestane vergunning, worden bijgehouden en verrekend 

met het ACP quotum. 

EC Bepaling 260/97 van 16 december 1997, geeft de importen van rijst uit de ACP 

en OCT‟s aan. Dit werd gewijzigd met de EC Bepaling 1595/98, waar de 

veranderingen zijn aangebracht die tijdens de Lome IV tussentijdse review zijn 

overeengekomen voornamelijk wat betreft de terugbetaling van heffingen op 

geïmporteerde rijst afkomstig uit de ACP landen. Commissie Bepaling No. 327/98 

van 10 februari 1998, omvat de legaliteit voor het beheer van bepaalde tariefquota‟s 

voor de import van rijst en breuk rijst, inclusief die uit Australië en Thailand. 

De ACP quota van 125.000 ton cargo en de 20.000 ton breuk rijst, de OCT quota 

van 35.000 ton niet meegerekend, is verdeeld in drie tranches, vanwege 

vergunningsdoeleinden. Voor de breukrijst golden twee tranches. Importeurs die uit 

ACP landen rijst importeren kunnen hun vergunningen aanvragen bij het Productschap 

in Den Haag, Nederland. 

Voor de realisatie van importen in de perioden januari-april, mei-augustus en 

september-december, konden de importeurs hun vergunningen aanvragen gedurende 

de eerste 5 dagen in januari, mei en september. De quota voor alle drie tranches is 

41.666 ton cargo rijst elk. Niet toegewezen hoeveelheden kunnen bij de volgende 

tranche worden uitgevoerd. De maximum hoeveelheid die een bedrijf kan aanvragen 

gedurende een tranche is 5.000 ton. 

Exporteurs in Suriname en Guyana hebben geen idee wie een vergunning krijgt om zijn 

of haar product binnen de EU te importeren. Australië en Thailand genieten een 

transparanter systeem voor hun exporten naar de EU. In vele gevallen overschrijden 



vergunningsaanvragen de tranche. De Commodity Assocation moet dan beslissen om 

het aangevraagde volume te reduceren. De toegestane hoeveelheid die verscheept 

wordt door de desbetreffende leverancier, wordt berekend uit de reductiecoëfficiënt 

uit de tranche met de totale toegestane hoeveelheid vergunningen te vergelijken. 

De markttoegang is aanmerkelijk afgenomen, vanwege de manier waarop de EU de 

quota-administratie voert. 

ACP exporteurs hebben nadrukkelijk aanbevolen om de quota in twee tranches te 

verdelen met een resttranche aan het eind van het aanvraagsjaar, omdat dit meer 

samenvalt met de seizoenkarakteristieken van de ACP rijstindustrieën. DE EU heeft 

echter niet positief gereageerd op deze ACP voorstellen. 

6.5 MFN treatment voor niet ACP landen 

Naast de preferentiële toegang van ACP rijstexporteurs tot de EU markt, genieten 

andere rijstimporteurs (voornamelijk cargo rijst) in de EU bepaalde privileges. Op 

basis van de zogenaamde “MFN treatment” zijn de volgende tariefreducties geldig. 

€ 250/Mt voor Basmati rijst uit India en Pakistan (tarief was vanaf 1 september 

2004 teruggebracht naar nul); 

toegestane nultarief binnen een quota van 76.800 Mt gevolgd door een 

uitbreiding met een nultarief voor een quota van 35.000 Mt cargo rijst 

gelijkwaardig met rijst van OCT/ACP afkomst; 

nultarief en een verhoogde quota voor rijst uit LCD‟s onder EBA, met volledige 

liberalisatie van hun exporten naar de EU tegen 2009. 

In het raamwerk van de aangepaste CAP welke is overeengekomen met de Raad van 

Ministers in juni 2003, was de rijst CMO gewijzigd. Volgens de aanpassing moest de 

EU haar externe tarieven opnieuw vastleggen om in termen van gelijkwaardigheid, de 

grensbescherming te kunnen voortzetten. 

De Commissie ondernam onderhandelingen met handelspartners volgens Artikel XXVIII 

van de GATT. 

De herziene rijst MFN tarieven, resulteerden in de verlaging van de tarieven op cargo, 

geslepen en breuk rijst inclusief het vervallen van de belasting op bepaalde rijst 

soorten van Basmati origine. 

De Cotonou Overeenkomst, bracht nieuwe MFN tarieven voort en de nieuwe ACP prijs 

voor cargo rijst was € 18,41/Mt en voor geslepen rijst was het € 48,80/Mt. Het 

tarief voor breuk rijst was ongewijzigd. Deze veranderingen waren gecombineerd met 

50% reductie op de interventie prijs voor padie. 

6.6 Invoerrechten op basis van referentiehoeveelheid 

In juli 2005, had de EU in samenspraak met de USA besloten om hun levysysteem 

weer te wijzigen en introduceerde hierbij een levysysteem gebaseerd op een 



referentiehoeveelheid. Prijzen die betaald moesten worden door de opkopers van 

ACP rijst werden toen gebaseerd op de relatie tussen geïmporteerde hoeveelheden 

rijst, vergeleken met het volume gekenmerkt als te zijn referentiehoeveelheid. Deze 

referentiehoeveelheden werden door de EU Commissie berekend, waarbij de ACP 

rijstexporteurs niet geconsulteerd werden met de bedoeling geen invloed te krijgen 

op deze bepaling. Dit is een ander voorbeeld van schending van de Gezamenlijke 

Verklaring ten aanzien van de Rijsthandel tussen de ACP en de EU. 

In 2005 werd wederom een tariefaanpassing aangekondigd. De EU kondigde aan, dat 

zij met Thailand was overeengekomen, dat zij een lager prijs zouden behoeven te 

betalen voor geslepen en breukrijst. Deze regeling gold alle EU importen uit 

genoemde landen de exporten uit USA, meegerekend. 

De overeenkomst welke in september 2005 van kracht werd, heeft nieuwe 

bepalingen. 

In relatie tot het plafondtarief, zouden de aangevraagde tarieven voor cargo, 

geslepen en breuk rijst gebaseerd worden op het importvolume van geslepen rijst van 

het voorgaande jaar. De overeengekomen prijs zou tweemaal per jaar voor zes 

maanden per keer worden berekend. Voor deze calculatie zou de referentiehoeveelheid 

worden gehanteerd. 

De EU zou een Nieuw Tarief Quota (NTQ) introduceren van 13.5000 ton op “nul” 

belasting, waarvan 4.313 ton naar Thailand zou worden gealloceerd. Er is geen 

indicatie waar de overige tranche van deze quota gealloceerd werd of beschikbaar 

zou worden gesteld op basis van “MFN treatment”. Het aangevraagde tarief voor 

breukrijst zou verlaagd worden met 50% en een bestaande TRQ van 80.000 ton, zou 

verhoogd worden met 10.000 ton. 

Het is duidelijk dat de hier genoemde aanpassingen beslist negatief moeten hebben 

uitgepakt voor de ACP rijstexporteurs. 

7 GEVOLGEN VOOR DE CARIBISCHE RIJSTINDUSTRIE 

De Surinaamse en Guyanese rijstproductie en export maakten een snelle uitbreiding 

door respectievelijk in tachtig en negentiger jaren. De spectaculaire groei in beide 

industrieën was mogelijk vanwege de vergrote toegang tot de EU markt. Deze 

toegang heeft geleid tot grote investeringen door de industriële ondernemers in 

Suriname en Guyana ten behoeve van de uitvoering van moderniseringsprogramma‟s 

binnen hun rijstproductiefaciliteiten. Er werden aanzienlijke investeringen gedaan in 

deze bloeiperiode in de rijstsector in Suriname en Guyana, maar deze investeringen in 

de nieuwe productiecapaciteit kreeg ernstige problemen ondanks de introductie van 

veiligheidsmaatregelen door de EU tegen geëxporteerde rijst via de OCT route in 

1997. 



Het was te verwachten dat de wijzigingen in de CAP zouden resulteren in vele 

problemen voor de ACP rijstexporteurs. Hier wordt een aantal genoemd: 

Verlaging van de EU rijstmarktprijzen. 

Vermindering van de aantrekkelijkheid op de EU markt. 

Vermindering van rijstimport door EU. 

Vermindering van de preferentiemarge. 

Vergroting van de ongelijkheid in de leefgemeenschappen binnen de rurale 

gebieden en toename van de voedselonzekerheid. 

Verhoging van de kwetsbaarheid en armoede in de rijstverbouwende rurale 

gebieden. 

De confrontatie van de Caribische rijstindustrie met een verminderde toegang tot de 

EU markt en de haast invoerrechten vrije toegang tot de EU markt van rijst uit Derde 

landen, veroorzaakt onzekerheid en instabiliteit binnen de Caribische rijstindustrie. 

Met deze veranderingen zal een situatie gecreëerd worden waarbij zowel de boeren 

als de verwerkers niet langer in staat zullen zijn om als gevolg van aangegane leningen, 

te voldoen aan aflossingsverplichtingen. Een “succes story” van ontwikkeling voor de 

Surinaamse en Guyanese rijstindustrie kan nu beschreven worden als het 

tegenovergestelde, resulterende in ernstige economische consequenties voor 

degenen die vaste arbeidsplaatsen hebben in de sector of die direct betrokken zijn 

bij de diensten van de sector. 

Er is een grote bezorgdheid ontstaan dat bij de inkorting van de interventieprijs met 

50% en de verhoging van de directe hulp aan de Europese rijst boeren hetwelk 

negatieve effecten zullen hebben op de ACP rijstindustrie en die kunnen leiden tot 

economische, politieke en sociale instabiliteit in onze landen. 

Als consequentie van de wijziging van de CAP, zijn de ACP rijstexporteurs ook 

bezorgd over de besluiten van de onderhandeling met India, Pakistan, Thailand en de 

USA in het kader van Artikel XXIII. Gedurende deze onderhandelingen waren de ACP 

handelspartners niet geraadpleegd zoals dat in de Cotonou Overeenkomst is 

aangegeven. De verlaging van het MFN tarief zal de “Margin of Preference” van de 

ACP AANZIENLIJK eroderen. (Tabel 15) 

Tabel 15: Verschillen tussen MFN en ACP tarief 

toen nu verschil 

MFN Tarief € 264,00 € 42,50 € 221,50 

ACP Tarief (35% less 4.34) € 88,00 € 10,54 € 77,46 

Verschil €176,00 € 31,95 € 144,05 

De erosie van de voorkeurspositie op de Europese markt en het verlies van de 

bescherming en concurrentie met een bedrag van €144,05/Mt is het resultaat van de 



verlaging van het MFN tarief. Wanneer het tariefsverschil van rijst tussen MFN en ACP 

landen afneemt, zullen de ACP landen een aantal voordelen verkregen uit hun 

preferentiële positie verliezen. De hoogte van de rijstprijzen van Derde Landen en de 

ACP op de EU markt, naderen elkaar en dan zullen de opkopers voor MFN rijst gaan in 

plaats van ACP rijst. 

Als men alleen naar de vrachtprijs kijkt van de USA naar de EU en het Caribische 

gebied naar de EU zal de marge van de preferentie worden verminderd. De quota 

vrachtprijzen van USA naar de EU zijn ongeveer € 38,00/Mt voor rijst en van Guyana 

of Suriname naar de EU zijn de vrachtprijzen € 82.00/Mt. Het verschil hier is 

€ 44.00/Mt. Deze verschillen brengen de ACP rijst duidelijk in een nadelige positie 

ten opzichte van import uit de USA. Dit wijkt af van de positie die de ACP rijstexporteurs 

hadden, toen de Cotonou overeenkomst werd getekend. 

Gezien de ontmoedigende marktontwikkelingen, de importen van rijst naar het 

Caribische gebied uit extraregionale bronnen zonder de Common External Tarief (CET) 

te betalen, volledige uitvoering van de Everything But Arms faciliteiten, welke is 

geboden aan de “Minder Ontwikkelde Landen”, belanden de ACP rijstexporteurs 

langzamerhand in een onmogelijk marktsituatie. 

Het is wel van belang dat hoe dan ook de Caribische rijstindustrie, uit eigen 

krachtsinspanning overleeft. De ACP dient te onderhandelen met de EU een einde het 

rijsthandelsbeleid succesvol af te ronden. Verdere negatieve resultaten voor de ACP 

rijstindustrie zullen buiten de deur gehouden dienen te worden, terwijl bescherming 

van hun eigen nationale en regionale markt voorop dient te staan. 

8 TOEKOMSTIG RIJSTHANDELSBELEID VOOR VOEDSELZEKERHEID IN HET 

CARIBISCHE GEBIED. 

Caribische handelsbeleid ten behoeve van de consumenten en producenten: 

De regionale doelstellingen van de Caribische rijstindustrie zijn om een “integratie en 

duurzame rijstindustrie in de Cariforum Staten te bewerkstelligen om te komen tot: 

Maximale voedselzekerheid en regionale zelfvoorziening 

Betere “nutrition (voeding) voor de zwakke en kwetsbare groepen 

Verhoging van valuta inkomsten uit de rijstexporten 

De duurzame versteviging van de basis van een concurrerende rijstindustrie 

Het is van belang dat het Caribische handelsbeleid moet bijdragen tot realisatie van 

deze doelstellingen. 

Rijst is het meest voorkomende “staple” voedingsmiddel voor de regionale bevolking 

(consumptie per capita is over de hele regio hoog). Zoals in sectie 4 is aangehaald 

wordt rijst in grote hoeveelheden verhandeld binnen de regio. Overeenkomsten met 



betrekking tot productie, handel, invoerrechten en consumptie kunnen belangrijke 

instrumenten zijn om regionale economische integratie te bevorderen. 

Handelaren binnen de regionale rijstindustrie neigen naar een te grote aandacht voor 

“supply activities” ten koste van vraag, marketing en distributie van het product. 

Innovatieve en effectieve interventies binnen de industrie lijken productiever dan de 

blote “supply” benadering. De oriëntatie van de consument met betrekking tot het 

concurrentievraagstuk en hun voorkeur op het stuk van rijst en rijstproducten, dient 

meegenomen te worden in het beleid van de handelaren. 

Er is natuurlijk ook een noodzaak om de productie en kwaliteit te verhogen. 

Aan de basis dus op landbouwbedrijfsniveau, maar ook binnen de verwerkingsindustrie, 

dienen de nodige actieprogramma‟s te worden uitgevoerd. 

De EU en de USA hebben speciale programma‟s en faciliteiten om hun agrarische 

sector financieel te ondersteunen, welke het karakter hebben van een subsidie naar 

hun agrarische industrie toe. 

De Caricom heeft de ruimte om dispensaties aan te vragen ten aanzien van vaststelling 

van de zogenaamde WTO bound rates. Guyana en Suriname moeten nagaan hoe bij de 

huidige onderhandelingen de “bound rates” van de Doha Ronde verlaagd kunnen 

worden. 

Deze landen zullen moeten bewerkstelligen dat tijdens de onderhandelingen wordt 

ingezet op het behalen van succes. 

Bij het falen hiervan, betekent dit dat naast de sterk negatieve invloed op macroeconomische 

vlak, rurale gebieden onder druk zullen komen te staan en grote groepen 

mensen in de rurale gebieden zullen kwetsbaar en mogelijk ook voedselonzeker 

worden. Immers, veranderingen in het EU import „regime” voor rijst heeft een sterke 

invloed op de rijsthandel binnen het Caribische gebied en in Latijns- en Zuid Amerika. 

In dit kader, moet de regio haar verplichting met betrekking tot betaling van de CET 

nakomen. 

Handelsbeleid voor een beter management binnen de EU, waarbij Caribische 

producenten worden geassisteerd: 

De implementatie van het handelsbeleid binnen het Caribische gebied, zal constructief 

moeten zijn om te voorkomen dat chaotische toestanden ontstaan op de rijstmarkt in 

de Caribbean. 

Implementatie van regionale acties zoals reeds is aangehaald is noodzakelijk om de 

Caribische positie op de EU markt te versterken, bij de onderhandelingen met de EU 

Commissie inzake de rijsthandel. 

Positieve resultaten voortvloeiende uit deze onderhandelingen zullen de Caribische 

producenten en consumenten ondersteunen. 



Handelsbeleid aangelegenheden: 

Exporten die via de OCT route gaan betalen geen levy, maar voor rijst uit ACP via de 

rechtstreekse route wordt wel een levy gelijk aan 35% voor cargo rijst betaald. 

De ACP zou graag hebben dat de huidige rijstimportheffing wordt afgeschaft. Tevens 

is het aan te bevelen, dat er sprake zal zijn van quotavrije importen. Noch Guyana, 

noch Suriname subsidiëren de rijstproductie. Desondanks moeten ze in de exportmarkt 

concurreren met sterk gesubsidieerde rijst uit Derde Landen. De gereduceerde 

tarieven voor de landen van het Verre Oosten en de USA, zullen maken dat de 

concurrentie van rijst van buiten Caricom, sterker wordt. 

Als deze oneerlijke concurrentie aanhoudt, zal Caricom niet in staat zijn om te 

overleven in een situatie waar er een afwezigheid van voldoende nieuwe en alternatieve 

markten zijn. 

Landen die niet in de volledige rijstproductieketen, verwerking en marketing zijn, maar 

grondstof zoals padie, cargo of halfoverwerkt rijst importeren om zelf te verwerken 

tot eindproduct, kunnen hun activiteiten blijven continueren daar zij een lagere graad 

van gevoeligheid hebben ten opzichte van Suriname en Guyana. Deze twee landen zijn 

geïntegreerd in alle schakels van de rijstketen en vertonen een hogere gevoeligheidsgraad. 

Hoe dan ook, vroeg of laat zullen de landen met een lagere graad van 

gevoeligheid, ook geconfronteerd worden met de onevenwichtige situatie op de 

exportmarkt voornamelijk vanwege het EU/USA rijstbeleid. 

Naast de verandering in de EU‟s CMO en tarief regime voor rijst, hebben vele 

factoren invloed op de concurrentie van de ACP. De olieprijs, de behoefte van de 

wereld aan transport, de valutakoersen en de relatieve strakke wereldmarkt, 

beïnvloeden de CIF prijzen. 

In principe zijn alle veranderingen in het handelsregime voor rijst onderwerpen voor 

onderhandelingen in EPA/WTO verband. 

Het is niet gemakkelijk om het gedrag van de markt te voorspellen op basis van de 

achter ons liggende situatie. 

Voorzichtige monitoring van de veranderingen kunnen gebruikt worden om de 

indicatoren voor de toekomst te ontwikkelen, zoals een 1% reductie in het tarief zou 

de importen met x% verhogen en verlaging van de prijzen met z% en deze kunnen dan 

gebruikt worden als een “ready reckoner” voor schattingen van de impact gedurende 

de gedetailleerde Cariforum onderhandelingen. 

Het vervallen van het invoerrecht voor ACP rijst, kan grotere bescherming tegen de 

USA rijst bieden, maar is waarschijnlijk niet voldoende om grotere volumes 

bijvoorbeeld naar Europa te exporteren. Daarvoor is een pakket van samenhangende 

maatregelen vereist. 



SAMENVATTING 

De Caribische landen inclusief de Dominicaanse Republiek produceren iets minder dan 

2 miljoen ton padie en verhandelen ongeveer 1 miljoen rijst. 

De positie van Suriname op de Caribische markt is erg klein, terwijl Guyana over de 

jaren heen een adequate positie op de Caribische markt heeft weten te verwerven. 

De handel binnen de regio is “levy” vrij, maar importen van rijst uit bronnen buiten de 

regio zijn gebonden aan een “ad valorum tariff rate” van 25% en dat is 15% minder 

dan het tarief welke gehanteerd wordt voor andere agrarische producten binnen de 

regio. 

Naast de veranderende condities op de export markt, wordt het eroderen van de 

rendabiliteit van de rijstindustrie over het algemeen veroorzaakt door onder andere: 

een niet-adequate natte en droge infrastructuur 

slecht onderhoud van het bestaande systeem 

slechte machine en input voorraad 

dalende productie en 

het slecht functioneren van de voorlichtingsdienst. 

Onderzoek naar voorraadstructuren vanuit Suriname en Guyana naar de EU die invloed 

zullen hebben tot de nieuwe veranderde EU normen zijn scherp. 

Het onderzoek omvat hoofdelementen in de zin van hoofdfactoren, de rol van het 

overheidsbeleid en de nodige informatie voor evaluatie. Een groot deel van de nodige 

informatie is bedrijfsgeheim, zoals bedrijfskosten, bedrijfsprijzen, verwerkingskosten, 

verwerkingsprijs, exportprijzen, importprijzen en kosten/prijzen van andere soort 

verkrijgbaar rijst. 

Elk van deze kosten en prijzen is afhankelijk van een wijde reeks factoren die invloed 

hebben op zowel het binnenlands product, EU en de internationale rijst markt. Deze 

omvatten: 

ACP overheidsbeleid zoals: 

Belasting op input en output, de afhandeling van invoerrechten gekoppeld aan 

importen 

Bepalingen in Suriname, Guyana en andere Caribische landen 

EU beleid op de CMO en het tarievenstelsel op rijst 

USA, Thailand en andere overheid beleid, in het bijzonder de complexe 

ondersteuningssystemen voor rijst welke ook verschillende voedselhulp 

programma‟s en handelsleningen inhouden die van invloed zijn op gesubsidieerde 

exporten, afwijkingen met de wereldmarktprijs. 

Het is te verwachten, dat de Caribische rijstexporteurs geconfronteerd zullen worden 

met een verdere erosie van hun marktaandeel binnen de EU markt, tenzij een 

gebalanceerd programma wordt geïmplementeerd welke dient te resulteren in een 

structurele en duurzame verbetering van de rijstsector, met de nodige efficiency. 



Daarnaast zijn deze producerende en exporterende landen ook verplicht om aan de 

verbetering van hun systemen te werken om die manier de rurale ontwikkeling en 

voedsel zekerheid veilig te stellen. 

In een groter verband moet het Caribische gebied als één geheel zich aan regels en 

bepalingen houden, die conflicten kunnen voorkomen zoals die gekend zijn in de 

rijsthandel.

Manual basistraining voor padieproducenten 2008

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template ?