Logopedie bij laryngectomie - UZ Gent

info voor de patiënt
hoofd, hals en zenuwstelsel
Logopedie
bij laryngectomie
UZ Gent, Dienst Neus-, Keel- en Oorheelkunde
en Hoofd- en Halschirurgie

Logopedie bij laryngectomie
Inleiding
In deze brochure vindt u een overzicht van de logopedische begeleiding na een
totale laryngectomie.
Wat is een laryngectomie?
Bij een totale laryngectomie wordt het strottenhoofd met de stembanden en het
strotklepje verwijderd.
Gevolgen
• Normale ademhaling via de neus, mond en luchtpijp is niet meer mogelijk. De
nieuwe ademweg loopt via de opening in de hals (tracheostoma) waarin de
luchtpijp is vastgehecht.
2 Logopedie bij laryngectomie
Ademhaling vóór de operatie Ademhaling na de operatie
• Spreken met uw normale stem is na verwijdering van het strottenhoofd
onmogelijk. Dit is ongetwijfeld het meest ingrijpende gevolg van de ingreep.
• Geuren kan u niet langer via de normale ademweg opnemen. Enkel sterke
geuren kan u nog ruiken. Wie nog echt wil ruiken, kan hiervoor bij de logopediste
een techniek aanleren.
Stemrevalidatie
1. De stemprothese (spraakknop)
De spraakknop (of tracheo-oesofagale prothese) is een buisje dat een verbinding
vormt tussen de luchtpijp en het bovenste deel van de slokdarm. Het heeft
een eenrichtingsklep zodat er wel lucht vanuit de luchtpijp in de slokdarm kan,
maar geen voeding vanuit de slokdarm naar de luchtpijp. Bij het uitademen en
gelijktijdig afsluiten van de stoma ontstaat een luchtstroom die doorheen het
buisje loopt en het bovenste deel van de slokdarm doet trillen. Hierdoor ontstaat
een geluid dat uw oorspronkelijke stem vervangt (“de slokdarmstem”). Dit geluid
wordt dan op weg naar de mondholte omgevormd tot verstaanbare spraak. Het
voordeel van de spraakknop is dat u vloeiend kan spreken aangezien u gebruik
maakt van de uitgeademde lucht. Deze methode lijkt het meest op het spreken
van voor de operatie.
Zingen, hard roepen, fluisteren, neuriën en fluiten is echter niet meer mogelijk.
De spraakknop moet dagelijks gereinigd worden. Na een korte of langere termijn
moet hij ook vervangen worden. Dit gebeurt tijdens een consultatie op de polikliniek
Hoofd- en halschirurgie.
Logopedie bij laryngectomie 3

Methode:
U gaat rechtop zitten in een ontspannen houding en ademt rustig in met
gesloten mond. Vervolgens sluit u de stoma af met de wijsvinger van de nietvoorkeurshand.
De uitademingsdruk wordt langzaam opgebouwd en er wordt
op een klinker gefoneerd.
2. De slokdarmspraak
Bij de slokdarmspraak gaat u lucht inhappen (injecteren) in de slokdarm (niet naar
de maag) en vasthouden ter hoogte van het bovenste deel van de slokdarm. Bij
het terug uitstoten van deze luchthoeveelheid wordt het bovenste deel van de
slokdarm in trilling gebracht en zo wordt geluid geproduceerd. Via de neus,
mond en keelholte wordt dit geluid tot spraak gevormd. Het voordeel van deze
methode is dat u beide handen vrij heeft. Deze methode aanleren vraagt meer
tijd dan bij een stemprothese.
Kenmerken:
De trillingen van het pharyngo-oesofagaal segment (= verbinding tussen de
onderkant van de keel en slokdarm) zijn trager dan die van echte stembanden.
Daardoor klinkt de stem van slokdarmsprekers lager dan een normale stem. De
stem is ook heser en stiller. De spraak wordt veel vaker onderbroken om terug
lucht in te nemen.
4 Logopedie bij laryngectomie
3. De electro-larynx
Dit is een mechanisch apparaatje dat elektrisch luchttrillingen opwekt. Aan één
uiteinde bevindt zich een plaatje dat bij het aanzetten van het toestel begint
te trillen. U hoort een zoemend geluid dat enigszins te vergelijken is met het
geluid van een scheerapparaat. Om spraak voort te brengen, moet u het
trillende plaatje onder de kaak tegen de hals houden. Door de trillingen van het
apparaatje wordt de lucht in de mondholte via het mondbodemweefsel aan het
trillen gebracht. Door articulatiebewegingen kan de trillende lucht tot klanken
omgevormd worden.
Dit apparaat wordt echter niet veel meer gebruikt omwille van de metaalachtige
monotone klank. Het kan wel zijn dienst bewijzen voor mensen bij wie andere
methoden om te spreken niet mogelijk zijn.
Logopedie bij laryngectomie 5

Tips voor de luisteraars
• Plaats je recht voor de gelaryngectomeerde, kijk hem aan en luister met
aandacht en geduld als hij spreekt.
• Spreek niet in zijn plaats, maak zijn zinnen niet af, speel zeker geen tolk
voor de anderen.
• Hou rekening met omgevingslawaai, probeer storende geluiden te
minimaliseren.
• Moedig de gelaryngectomeerde aan om de nieuwe spreektechniek toe te
passen.
Contacten
• Zelfhulpgroep & Vriendenkring voor Gelaryngectomeerden: 09 348 93 84
• Polikliniek voor Hoofd- en Halschirurgie: 09 332 39 90
• Verpleegafdeling UZ Gent: 09 332 20 54
• Logopedie hospitalisatie - Anke De Beck: 09 332 44 61
• Logopedie polikliniek - Evelien D’Haeseleer: 09 332 24 67
• Sociale Dienst UZ Gent: 09 332 41 39
6 Logopedie bij laryngectomie
Vragen? Noteer ze hier
Logopedie bij laryngectomie 7

hoofd, hals en zenuwstelsel
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand
of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van het UZ Gent.
Universitair Ziekenhuis Gent
De Pintelaan 185 - 9000 Gent
Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00
info@uzgent.be - www.uzgent.be
v.u.: Eric Mortier, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent
MODULO.be 118738 - September 2011