Bijlage van het beleidsplan - Vormingplus Antwerpen

egio Antwerpen
Vormingplus regio Antwerpen
[ Bijlage
Beleidsplan 2011 - 2015]

Inhoudsopgave
Bijlage A: Hoe het beleidsplan tot stand kwam
Bijlage B: De gegevensverzameling
Het profiel van de organisatie
De bevraging van de stakeholders
De SWOT-analyse
Bijlage C: Het begrippenkader

ijlage A
[Hoe Het tot stAnD kwAm]

2
Hoe het beleidsplan tot stand kwam
Fase 1. De start: beleidsbeslissing en planningsteam
De Raad van Bestuur keurde op 5 februari 2009 het beleidsplanningsproces goed. Daarin staat dat de volgende
groepen deelnemen aan het proces.
ͳ Het beleidsplanningsteam, bestaande uit staf en coördinatieteam, organiseert het beleidsplanningsproces en
redigeert de teksten.
ͳ De Raad van Bestuur fungeert als toetsgroep en beslissingsgroep tijdens het proces. Concreet betekent dit
dat het coördinatieteam op elke Raad van Bestuur tijdens het proces verslag uitbrengt over de stand van
zaken. De bestuurders krijgen alle stukken per e-mail toegestuurd en kunnen bijsturen.
ͳ Het leesteam wordt samengesteld door het beleidsplanningsteam en leest de geproduceerde teksten. In het
leesteam zitten zowel deskundigen in het sociaal-cultureel werk als buitenstaanders. Hen wordt gevraagd om
de teksten te becommentariëren.
ͳ De medewerkersvergadering, bestaande uit alle medewerkers van Vormingplus regio Antwerpen. Zij komen
vier keer per jaar samen en spreken zich uit over de beleidsteksten. Hun advies gaat rechtstreeks naar de
Raad van Bestuur.
ͳ De debatgroep, bestaande uit bestuurders, leden van de Algemene Vergadering, medewerkers, freelancers,
vrijwilligers en stakeholders, komt twee maal samen tijdens het planningsproces. we leggen hen dwingende
thema’s ter discussie voor (bijvoorbeeld de herformulering van de missie, de verfijning van de omgevingsanalyse,
beleiduitdagingen, ...). De resultaten van de debatgroep liggen voor op de Raad van Bestuur.
De stappen en de timing
5 februari – 31 maart 2009: startfase
De verschillende werkgroepen werden opgericht. Het coördinatieteam volgde cursussen over beleidsplanning
en toekomstverkennningen bij soCius.
er was een informatieronde bij de medewerkers over het waarom, het nut, hun betrokkenheid en de mogelijke
gevolgen van de beleidsplanning.
1 april – 30 juni 2009: fase gegevensverzameling
ͳ (Her)formulering van de missie, rekening houdend met de onderzoeksresultaten van het HIVA.
ͳ organisatieprofiel (verleden, heden, de voorbije beleidsplannen, de juridische context).
ͳ Bevraging van de stakeholders.
ͳ Interne gegevensverzameling (via zelfevaluatie) kwaliscoop.
ͳ externe gegevensverzameling (omgevingsanalyse socius met aanpassing aan eigen regio).
ͳ Alle verzamelde gegevens worden in kaart gebracht in een swot-rooster.
1 juli - 31 oktober 2009: fase beleidsuitdagingen
ͳ Analyse van de gegevens
ͳ Beleidsuitdagingen
ͳ Beleidsopties
ͳ swot analyse – swot correlatie
1 november- 31 december 2009: fase doelstellingen
ͳ opmaak van de strategische doelstellingen

Fase 2. 1 januari – eind februari 2010: Strategische fase
ͳ medewerkers- en financieel plan
ͳ toetsing aan decretale voorwaarden
ͳ Actieplannen
Fase 3. maart – april 2010: Afwerkingsfase
bijlage A
[hoe het tot stand kwam]
3

ijlage B
[De gegeVensVeRZAmelIng]

6
DE GEGEVENSVERZAMELING
De gegevensverzameling is de allerbelangrijkste fase bij de opmaak van een beleidsplan. De belangrijkste historische
feiten van de organisatie brachten we samen.
Het profiel van de organisatie
we beschrijven de organisatie zoals ze in het verleden was en wat ze nu geworden is. Alle gegevens die daartoe
bijdroegen, zetten we op een rijtje.
Het verleden en het heden
2004 - 2006
Bij de start werden de oude werkingen verdergezet. we ontwikkelden een tweesporenbeleid: continueren van
de oude activiteiten en ontwikkelen van een langetermijnbeleid voor de opdrachten van het decreet.
De coördinatiefunctie werd ontwikkeld: we brachten het aanbod van de verschillende gemeenten in de regio in
kaart. De werktijd van Vormingplus-medewerkers werd verdeeld over de kerntaken.
Het open aanbod in eigen huis kwam onder druk te staan ten voordele van de spreiding van het open aanbod in
de regio, voornamelijk ingevuld door freelance medewerkers
De eigen educatieve medewerkers werden meer ingezet om de kerntaken te realiseren: coördinatie en afstemming
en ontwikkelen en begeleiden van een eigen aanbod.
meer en meer vrijwilligers werden bij projecten betrokken en vervulden een actieve rol.
2006 - 2009
ͳ we ontwikkelden een visie over coördinatie en afstemming in de regio en een methode om vormingsbehoeften
in kaart te brengen en te systematiseren (edubel).
ͳ we ontwikkelden een methode om voortdurend het aanbod te inventariseren en om te zetten in een werkzaam
systeem, -verbeterproject.
ͳ Het coördinatie- en afstemmingswerk in de stad gebeurde vanuit thematische invalshoeken.
ͳ we ontwikkelden een visie over het eigen aanbod en prioriteitenstelling.
ͳ we maakten een verklarende begrippenlijst.
ͳ De krijtlijnen voor de allereerste cursuspool werden uitgewerkt.
ͳ we ontwikkelden een nieuwe website.
ͳ we ontwikkelden een kalender met een overzicht van alle niet-formele activiteiten in de regio.
ͳ we verbeterden de infrastructuur.
ͳ we zetten een project organisatieontwikkeling op (2006-2009).
Bedenkingen administratie cultuur bij de werking,
Bezoek naar aanleiding van het eerste beleidsplan en bedenkingen adviescommissie daarop, maart 2006, bezoek
oktober 2005
ͳ Vormingplus is zich bewust van haar decretale opdrachten en is zich bewust van vernieuwing en traditie en
werkt strategisch verder aan de uitbouw van de werking.
ͳ Het beleidsplan is vrij theoretisch, het dient meer afgestemd op de concrete realiteit in de regio.
ͳ De werking is divers en betrokken op actuele tendensen en problemen, maar er dient verder gewerkt aan
een geïntegreerd kader, een duidelijke visie ontbreekt.
ͳ De werking in functie van de hele regio verder uitbouwen, rekening houdend met de specificiteit van Antwerpen,
maar ook van de andere gemeenten.

ͳ De spreiding in de regio dient bekeken te worden in samenhang met de opdrachten ‘coördinatieopdracht en
afstemming van het aanbod’.
ͳ De coördinatieopdracht dient een bredere invulling te krijgen, coördineren is meer dan dienstverlenend
optreden.
ͳ Het eigen aanbod herdenken en vernieuwen in functie van de noden enerzijds en het aanwezige aanbod in
de regio anderzijds.
ͳ Betere spreiding in de regio nastreven met als doel vorming dichter bij de mensen te brengen.
ͳ Het eigen aanbod dient beter aan te sluiten op de behoeften in de regio en aanvullend te zijn op het reeds
bestaande aanbod. nu realiseert men een breed aanbod, gegroepeerd per themagroep, maar een duidelijk
kader ontbreekt. Visie op eigen aanbod verder uitwerken.
ͳ Het eigen aanbod dient aanvullend te zijn op wat reeds bestaat in de regio.
ͳ De rol die Vormingplus opneemt bij projecten duidelijk afbakenen en kaderen binnen de educatieve opdracht.
ͳ Vormingplus dient zich verder te profileren en visie te ontwikkelen op haar opdrachten.
ͳ Aanmoediging om educatieve dynamieken in de regio te ondersteunen.
bijlage B
[de gegevensverzameling]
2007 - 2008
De overheid introduceert een nieuw systeem van rapporteren: verslaggeving van het voorbije jaar, gekoppeld
aan de planning van het volgende jaar.
ͳ In Boom wordt een platform voor laaggeschoolden opgericht met als doel leerinitiatieven op mekaar afstemmen
en nieuwe kansen initiëren.
ͳ we ontwikkelen samen met socius en enkele andere Vormingplussen een instrument om educatieve behoeften
op te sporen.
ͳ er worden eerste afspraken gemaakt rond prioritaire invalshoeken om het eigen aanbod te profileren.
Het gaat om: stedelijk samenleven, maatschappelijke weerbaarheid, interculturaliseren, lerende gemeenschap
ͳ Het open aanbod in eigen huis wordt afgebouwd ten voordele van de verdere spreiding in de regio.
ͳ De cursuspool wordt verder uitgewerkt om zo het aanbodgericht cursuswerk verder te verspreiden in de
regio.
ͳ we kiezen ervoor om in samenwerkingsverbanden op een projectmatige manier te werken aan maatschappelijke
kwesties zoals inburgering, leefbaarheid, democratie, interculturaliseren, cultuurparticipatie cultuurspreiding,
basiskwalificaties voor kwetsbare, ondersteunen van vrijwillige inzet, de digitale kloof,…,
ͳ we verspreiden een eerste activiteitenkalender, naast de vormingsbrochure, met daarin al de niet-formele
educatie uit de regio.
ͳ De activiteitenfiche wordt verder uitgewerkt tot een gebruiksvriendelijk (intern) instrument samen met het
gebruik van de cursuspool dat verder ingezet wordt in de regio.
2008 - 2009
ͳ De instrumenten voor inventarisatie en behoeftenonderzoek zijn in ontwikkeling, het instrument voor het
opsporen van behoeften zit al in de testfase. Het volgend werkjaar zal dit meer systematisch gebruikt kunnen
worden.
ͳ Het inventariseren van het aanbod in de regio moet duidelijker in beeld gebracht worden.
ͳ Het instrumentarium om het aanbod te inventariseren en behoeften in kaart te brengen staat op punt.
ͳ onze werkingssporen worden afgebakend en verduidelijkt, de steunfunctie ten aanzien van het aanbodgericht
cursuswerk wordt verduidelijkt in een tekst en zal verder in praktijk gebracht worden.
ͳ we moeten werk maken van het op punt zetten van evaluatiecriteria.
ͳ Via onze nieuwe website wordt het niet-formele aanbod in de regio bekend gemaakt .
ͳ De verspreiding van onze activiteitenkalender heeft effect in de regio.
7

8
Bedenkingen van de visitatiecommissie
Algemeen besluit – visitatieverslag 2009:
Vormingplus regio Antwerpen heeft het proces van het samengaan van acht organisaties en het opnemen van
de vier nieuwe opdrachten goed beheerst. Zowel op inhoudelijk als op organisatorisch vlak wordt blijk gegeven
van een doordachte aanpak. er is een grote evolutie vast te stellen gedurende de voorbije beleidsperiode.
Zeer kenmerkend is het willen en kunnen gebruik maken van de beleidsruimte en van de experimenteermogelijkheden.
Dit vooral om het recht op niet-formele educatie ook te garanderen voor wie in onze maatschappij
aan de rand van onderwijs en vorming blijft haperen. Vormingplus regio Antwerpen toont dat een bestuur in
communicatie met het personeel en met de buitenwereld tot duidelijke, ook inhoudelijke, keuzes kan komen
en zo menselijke en materiële middelen krachtig kan inzetten op prioritaire terreinen, met voldoende heldere
werkprincipes.
Algemene aandachtspunten:
Algemeen gesproken dient meer aandacht besteed te worden aan de buitenstedelijke gebieden en, mogelijk
samenhangend daarmee, aan de relatie met het verenigingsleven.
De sociale heterogeniteit van het werkingsgebied is een gegeven dat beter verkend en geïntegreerd moet worden.
Aanbeveling:
ͳ evaluatie van het bereikte publiek verbeteren door de registratie van méér relevante deelnemerskenmerken
en op die manier reeds bereikte deelgroepen scherper in kaart brengen.
ͳ spreiding is een belangrijk aandachtspunt, beleidsintenties op dit vlak dienen zo snel mogelijk in de praktijk
gebracht te worden.
ͳ Vanuit een duidelijke visie op de rol van Vormingplus de eigen werking voldoende in beeld te brengen in
functie van herkenbaarheid, zowel via de website, als via andere communicatiekanalen.
ͳ werk maken van de geplande actualisering van het communicatiebeleidsplan met aandacht voor doelgroepgerichte
communicatie.
ͳ op basis van een analyse van de effectiviteit van de huidige media-mix (onder andere over de meerwaarde
van het infopunt) verbeterprojecten inlassen waar nodig.
ͳ Uitwerken van criteria en/of randvoorwaarden voor deelname aan beurzen.
ͳ werk maken van de geplande actualisering van het communicatiebeleidsplan met aandacht voor
mensen via educatie te betrekken.
ͳ Aanmoediging om de zoektocht verder te zetten naar werkvormen om op het domein van ‘samenleven’.
ͳ Zoeken naar manieren om ook over de output van de projectwerking én van de andere opdrachten beter te
rapporteren (in kwalitatieve termen en waar mogelijk ook ondersteund met kwantitatieve gegevens).

Het voorbije beleidsplan (2006-2009 (2010))
bijlage B
[de gegevensverzameling]
Het beleidsplan 2006-2009 staan 10 beleidsuitdagingen die vertaald werden in 23 algemene doelstellingen, die
op hun beurt onderverdeeld werden in concrete doelstellingen .De grote hoeveelheid aan diverse doelen maakt
het beleidsplan moeilijk te hanteren en op te volgen.
Vormingplus heeft tijdens deze beleidsperiode bijna alle algemene doelstellingen gerealiseerd.
Behalve doelstelling 18 “het opstarten van een infopunt waarin alle vragen van partners, individuen en organisaties
over niet-formele educatieve activiteiten in de regio kunnen beantwoord worden”
Deze doelstelling werd niet gerealiseerd omdat uit de gevoerde interne discussies bleek dat voor de gebruiker
van zulk een infopunt de term niet-formele educatie irrelevant is en we daardoor een soort onderwijswinkel
zouden worden waar we dan met andere sectoren zouden moeten overleggen.
Het blijkt dat een aantal concrete doelstellingen niet gerealiseerd werden. Dit is te wijten aan verkeerde inschattingen
die gemaakt werden in een periode dat er nog geen realistisch intern beleid was inzake coördinatie
en afstemming en prioritaire invalshoeken.
De juridische context
Vormingplus werd in september 2003 als volkshogeschool erkend door het ministerie van de Vlaamse gemeenschap,
Afdeling Volksontwikkeling en Bibliotheekwerk. Daardoor valt Vormingplus onder de richtlijnen van het
decreet over het sociaal-cultureel volwassenenwerk.
De werking van Vormingplus wordt beoordeeld aan de hand van 13 parameters:
ͳ het publieksbereik,
ͳ de mate waarin de volkshogeschool kansengroepen bereikt, of via het werken met multiplicatoren van betekenis
voor kansengroepen,
ͳ de spreiding van het aanbod over de regio,
ͳ de wijze van bekendmaking van het aanbod,
ͳ de diversiteit van het aanbod,
ͳ de maatschappelijke verantwoording van het aanbod,
ͳ de beschikbare infrastructuur,
ͳ de professionele uitbouw,
ͳ de netwerkvorming,
ͳ de samenwerking met gespecialiseerde instellingen,
ͳ de eigen bijdrage aan het overleg met de volkshogescholen uit de andere regio’s,
ͳ de wijze waarop de volkshogescholen de culturele en gemeenschapsvormende functie invult,
ͳ het aantal uren programma’s.
Vanaf 2009 wordt het aantal beoordelingselementen verhoogd tot 16 parameters:
ͳ de wijze waarop de gemeenschapvormende functie invult,
ͳ de diversiteit, met specifieke aandacht voor interculturaliteit,
ͳ de manier waarop in de werking rekening gehouden wordt met principes van de integrale kwaliteitszorg.
9

10
Vormingplus volgt vanaf haar oprichting als vzw op 16/06/2003 de nieuwe vzw-wetgeving, die vanaf 1 januari
2006 volledig van kracht wordt.
Vormingplus valt onder de bepalingen en verplichtingen van een “grote” vzw.
Vormingplus is gehouden tot het betalen van patrimoniumtaks in het geval dat het vermogen, het bedrag van
25.000 euro per jaar overstijgt. De aangifte dient spontaan en jaarlijks te gebeuren.
Vormingplus valt eveneens onder de rechtspersonenbelasting, en dient daarvoor jaarlijkse een aangifte in bij
de Registratie Personenbelasting (RPB). Als erkend en gesubsidieerde organisatie is Vormingplus vrijgesteld van
Btw, voor zover de jaarlijkse inkomsten niet in wanverhouding staan tot het jaarlijks toegekende subsidiebedrag.
Als werkgever, huurder, verhuurder en omdat ze werkt met vrijwilligers dient Vormingplus een aantal verplichte
verzekeringen af te sluiten, en handelend “als goede huisvader “ heeft Vormingplus dan ook een aantal bijkomende
verzekeringen afgesloten.
Als werkgever valt Vormingplus onder het Paritair Comité 329.01 en volgt de afgesloten CAo’s op. Vormingplus
hoort eveneens bij de RsZ-sector 262 (sociaal-culturele sector)

De bevraging van de stakeholders
In de lente 2009 hebben we de stakeholders bevraagd. er waren 15 respondenten. we hebben hen vier vragen
voorgelegd.
1. wat maakt dat u besliste om met Vormingplus Antwerpen samen te werken?
2. wat zijn volgens u sterke en zwakke kanten van Vormingplus Antwerpen?
3. Vormingplus Antwerpen wil méér mensen in de ‘leerboot’ krijgen. welke mogelijkheden en kansen
ziet u op dat vlak?
4. wat moet de organisatie meer doen indien de middelen beschikbaar zouden zijn?
1. wat maakte dat u besliste om met Vormingplus Antwerpen samen te werken?
ͳ Decretale opdracht rond vorming en gemeenschapsvorming in vrije tijd. (4 antwoorden)
ͳ laagdrempelige invalshoek door samenwerking is een meerwaarde. (2)
ͳ Publieksbereik en promotie is een meerwaarde. (4)
ͳ neutraliteit (1)
ͳ wederzijdse versterking (4)
ͳ Aanbod van projecten op artistiek en cultureel vlak (2)
2. wat zijn volgens u sterke en zwakke kanten van Vormingplus Antwerpen?
Sterkte Zwakte
De aanwezige kennis en ervaring, er is expertise
opgebouwd. (6)
Facturering gebeurt veel te laat. (1)
Het aanbod is groot, interessant en maatschappelijk Procedures worden door boekhouding niet opge-
gericht. (6)
volgd. (1)
stimulerend bij artistieke projecten (1) De organisatiestructuur is ondoorzichtig. (1)
De samenwerking met verschillende partners (3) Het is onduidelijk waarvoor Vormingplus staat: de
identiteit moet duidelijker. (5)
werken op maat en impulsen rond laagdrempeligheid
(3)
De kwaliteit van medewerkers verschilt. (1)
goede samenwerking (4) Vormingplus is niet gekend. (1)
Flexibiliteit van medewerkers (3) De beslissingsbevoegdheden zijn onduidelijk (2)
Flexibiliteit in mogelijkheden tot samenwerken (4) Vormingplus profileert zich te weinig als vormingsaanbieder,
ondanks het groot aantal medewerkers.
(1)
Focus ligt op minder populaire, maar wel maatschap- Visie op vorming en maatschappelijke opdracht is
pelijk relevante cursussen en onderwerpen. (3) onduidelijk. (2)
enthousiaste medewerkers (4) onduidelijk wie de contactpersoon is. (1)
bijlage B
[de gegevensverzameling]
11

12
3. welke kansen ziet u voor Vormingplus?
ͳ samenwerken met partners, zowel tijdelijk als permanent (5)
ͳ Impulsen van onderuit (2)
ͳ Brugfunctie tussen organisaties (5)
ͳ ouders van kinderen bereiken (1)
ͳ Communicatie voeren op verschillende terreinen, dichter bij mensen, wijk, huisarts, tv, ... (4)
ͳ meer expertise opbouwen in de combinatie van vorming en doelgroepen (2)
ͳ kwaliteitscontrole (1)
ͳ laagdrempelige initiatieven ontwikkelen om de digitale kloof te dichten (1)
ͳ leertrajecten met vrijwilligers in professionele organisaties (1)
4. welk advies heeft u voor Vormingplus?
ͳ Publicaties aantrekkelijker maken en verspreiden in verschillende milieus (1)
ͳ e-zine met goede praktijkvoorbeelden, ook van andere Vormingplussen, meer in de verf zetten (1)
ͳ Plek van publiek debat (1)
ͳ Allochtonen betrekken (1)
ͳ welzijnsorganisaties betrekken en afstemmen (2)
ͳ Bereikt publiek en eigen cursusaanbod openbreken (van blanke middenklasse naar kansengroepen) (3)
ͳ organisaties aanspreken waar je van dienst kan zijn, mogelijk een jaarlijks overleg waaruit een pakket op
aanvraag kan groeien (1)
ͳ ondersteuning in tijd continueren (1)
ͳ Duidelijke en herkenbare communicatie voeren, meer via intermediairen en het veld (2)
ͳ Participatiedecreet biedt een mogelijkheid voor samenwerking (oCmw, gevangenis, …) (1)
ͳ grotere financiële bijdrage in samenwerking met gespecialiseerde vormingsinstellingen en plaatselijke partners
(2)
ͳ meer laagdrempelig aanbod vorming voor kansarmen (1)
ͳ (nog meer) gemeenschappelijke promotie maken (1)
ͳ meer regionale en lokale steunpunten (2)

De tevredenheidsenquête
In het voorjaar werd er een tevredenheidsenquête gehouden bij de medewerkers. Deze was identiek aan de
enquête van 2006. op deze manier kunnen we een aantal vergelijkingen maken. De enquête werd niet ingevuld
door het coördinatieteam. er waren in 2009 ook beduidend minder respondenten dan in 2006 (in 2006 32
respondenten, in 2009 23).
ͳ medewerkers zijn nu meer tevreden dan in 2006 over werkplek, taakinhoud, werkingsmiddelen en de invloed
op de eigen werkplanning.
ͳ De sfeer tussen collega’s op de werkvloer is verbeterd.
ͳ De loyaliteit van de medewerkers t.a.v. de organisatie is dan weer 95% wat zeer hoog is.
ͳ De motivatie van de medewerkers is verbeterd maar laat nog te wensen over.
ͳ De appreciatie van de leiding is verhoogd. Het gebrek aan feedback op alle niveaus blijft echter een groot
probleem.
bijlage B
[de gegevensverzameling]
13

14
De swot-analyse
Coördinatie en Afstemming
STERKTES KANSEN
In bestaande samenwerkingen heeft Vormingplus een
goede naam, wat het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden
vergemakkelijkt.
- neutraliteit van Vormingplus.
- Flexibiliteit.
- onze brede waaier aan actieterreinen en aanbod
(zie organiseer zelf en organiseer samen).
- Financiële slagkracht.
- Vormingplus is een unieke partner op het terrein
van vorming.
- De programmeergroep (organiseer zelf en organiseer
samen) heeft een groot potentieel voor coördinatie
en afstemming, maar evenzeer voor educatief
werk.
- Vanuit onze unieke positie liggen er nog vele kansen
op het terrein van:
* tewerkstelling
* culturele participatie (Rhizomen)
* opvoedingsondersteuning.
- Aan te pakken problemen vanuit de omgevingsanalyse
zijn: vergrijzing, stijging aantal nieuwkomers,
werkloosheid
- tussen sector van basiseducatie en sociaal-cultureel
werk (Vormingplus): de muurtjes tussen de belendende
sectoren afbreken en structurele samenwerking
aangaan.
- met gepaste maatregelen (financieel, promotie, …)
creëren van:
* een positief leerklimaat
* drempelverlaging
* voorbeeld van een financiële maatregel: gratis aanbod
voor bepaalde doelgroepen.
- Beleidsbeïnvloeding is een taak die nog kan groeien.
- In samenwerking met cultuurcentra gemeenschapsvormende
projecten ontwikkelen (stad én streek).
- Proactief stimuleren van het publiek debat.
ZWAKTES BEDREIGINGEN
- Het dubbelmandaat bij vele medewerkers (educatie/coördinatie),
en de dubbele opdrachten bij
Vormingplus zorgen voor tegenstrijdigheden.
- …waardoor ons coördinatieprofiel dreigt verzwakt te
worden. Bijvoorbeeld hebben we wel voldoende politiek
inzicht om coördinerend op te treden?
- onvoldoende duurzaamheid in het samenwerken:
te veel werken aan projecten in plaats van continue
trajecten.
- onvoldoende kwaliteitszorg.
- Vormingplus is nog te weinig herkenbaar op vele
terreinen, ook bijvoorbeeld bij allochtonenverenigingen.
- te weinig bereik van verenigingen, in tegenstelling
tot samenwerking met koepels.
- nog te weinig netwerking in de regio.
- onze inventaris van educatieve aanbieders is te
weinig gedetailleerd en up-to-date.
- onduidelijkheid qua doelgroepfocus, zowel op de
eerste als op de tweede lijn.
- Intern: te weinig kennisoverdracht.
- te zwakke positie t.a.v. (stedelijke) partner. wat als
de stad Antwerpen andere prioriteiten gaat leggen?
- onduidelijke opdrachten.
- onvoldoende externe honorering (concurrentie die
nog speelt).
- Afhankelijk van het Vlaamse cultuurbeleid.
- Decretale ambities versus de reële mogelijkheden
van Vormingplus.

Vormingswerk
THEMA BURGERSCHAP
STERKTES KANSEN
- we bereiken een sociale mix, we werken divers,
zowel naar doelgroep als naar methodiek.
- we zetten sociale leerprocessen op, we werken met
sociaal leren (authentiek leren, contextueel leren,
leren door interactie, …).
- we kennen en respecteren de leefwereld van de
doelgroep en anticiperen daarop (we kunnen een
juiste probleemdefinitie maken).
- we werken procesmatig via procesbegeleiding
(maatwerk, aanbod aanpassen aan de specifieke
vraag die zich stelt).
- we werken projectmatig (terugblikken, evalueren,
bijstellen, emancipatorisch en dus kritisch denken en
handelen bevorderen).
- Het interdisciplinair werken (meerlagigheid in projecten)
zorgt voor een meerwaarde.
- er bestaat een groot netwerk van bewoners met
(actieve) burgerzin.
- nieuwe migranten zijn vaak hooggeschoold en staan
open voor vorming, zij vormen een potentiële groep
actieve vrijwilligers in het kader van burgerparticipatie.
- stemplicht voor nieuwkomers en de verkiezingen
zijn kansen tot participatie.
- werken rond duurzaamheid en specifiek rond economie
en ecologie:
- er is nog een leemte (qua actoren en methodieken)
op vlak van groene economi(e)nderen, anders en
minder consumeren.
- werken aan de directe democratie rond milieubeleid
vormt een uitdaging.
- De poot duurzaamheid en ecologie zou net als interculturalisatie
transversaal doorheen de organisatie
kunnen lopen.
ZWAKTES BEDREIGINGEN
- onze thema’s en dienstverlening zijn onvoldoende
bekend in de ‘buitenwereld’.
- we werken te veel ad hoc en te weinig op de
tweede lijn waardoor de consolidering van onze projecten
vaak niet verzekerd is, dus is er weinig effect
op langere termijn.
- Het aanbod van Vormingplus moet meer aangepast
worden aan de specifieke vraag en nood van de
doelgroep.
- er is te weinig competentie in ons team om onze
projecten te analyseren, om er een studie over te
maken die kan gepubliceerd worden of om op studiedagen
aan potentiële partners toe te lichten.
- De kloof tussen kansarmen en kansrijken wordt
steeds groter.
- De samenwerking tussen diverse (kansen)groepen is
niet evident.
- De verhouding tussen actoren en Vormingplus is
soms moeilijk: op het terrein wordt Vormingplus nog
teveel beschouwd als ‘concurrent’.
- De kredietwaardigheid van vormingswerk wordt
onderschat.
- Het is moeilijk impliciete leervragen te detecteren.
bijlage B
[de gegevensverzameling]
15

16
THEMA CULTUUR
STERKTES KANSEN
- De originaliteit en eigenheid van de cultuurprojecten
op vlak van inhoud, aanpak, opzet en methodiek.
- Het bereik aan partners, vrijwilligers en deelnemers
uit allerhande bevolkingsgroepen (ook maatschappelijk
kwetsbare mensen, vrouwen in de middenleeftijd,
…).
- De flexibiliteit, vraaggerichtheid en knowhow in de
samenwerking met partners.
- laagdrempeliger werken in samenwerking met
cultuurhuizen.
- De steeds groter wordende groep ouderen, alleenstaanden,
werklozen met een behoefte aan cultuurparticipatie
en contacten.
- Veel partners in het veld geloven in onze ‘cultuurtoeleiding’.
- Actieve cultuurparticipatie bevordert de passieve
cultuurparticipatie en actief burgerschap. en dus
ook de verdraagzaamheid. De overheid subsidieert
sociaal-artistieke projecten. een ware kans om zowel
doelstellingen te realiseren als middelen ervoor te
vinden. opletten wel voor de valkuil van stigmatering
van achtergestelde groepen.
ZWAKTES BEDREIGINGEN
- De cultuurprojecten zijn te veel geconcentreerd in
de stad en zijn niet gekend in de regio.
- Verzelfstandiging, verduurzaming en meetbaarheid
van onze cultuurprojecten lukt niet echt.
- er zijn te weinig trekkers en uitwerkers van cultuurprojecten.
THEMA ICT EN NIEUWE MEDIA
- nood aan receptieve, consumptieve culturele activiteiten.
- niet genoeg slagkracht in het ruime culturele veld
waar een zeer groot aanbod aan cultuur is.
STERKTES KANSEN
- Inhoudelijke en methodische knowhow van:
- de begeleiding van absolute beginners
- de digitale kloof
- de begeleiding en opleiding van vrijwilligers en
freelancers.
- Betrokkenheid en kwaliteitsbewaking van medewerkers
en freelancers.
- onderhouden van duurzame partnerrelaties.
- Het werkveld benaderen vanuit netwerken.
- Vrijheid (tijd, financieel en beleidsmatig) om te
experimenteren en te vernieuwen.
- knowhow op het gebied van materialenbeheer.
- goedkope projecten.
- op korte tijd veel middelen beschikbaar hebben.
- Digitale kloof verschuift van bezit en technische
vaardigheden naar instrumentele en strategische
vaardigheden.
- Vragen tot samenwerking vanuit kansengroepen.
- leegte op het niveau van de tweede lijn: sensibilisering
en opleiding van medewerkers, vrijwilligers en
freelancers in het begeleiden van absolute beginners.
- leemte in netwerk- en coördinatiefunctie.
- gebrek aan middelen bij andere actoren.
- Regionale leemtes op het gebied van computerinitiaties.
ZWAKTES BEDREIGINGEN
- trage reactiesnelheid (vanuit de behoefte om te
verdiepen).
- geen degelijk zicht op (de kwaliteit van) het aanbod
van andere spelers.
- geen eigen grote poule aan deelnemers, waarop je
projecten en experimenteren kan loslaten.
- geringe motivatie, ervaring en competenties om te
netwerken, los van een eigen educatief aanbod.
- Dure cursussen.
- een veelheid aan actoren met hetzelfde uithangbord,
maar andere vertrek- en eindpunten.
- snelle evoluties in technologie.
- Vermindering aan spontane cursusaanvragen.
- Beperkte middelen bij potentiële partners.

THEMA SOCIALE VAARDIGHEDEN
STERKTES KANSEN
- Combinatie van procesbegeleiding en de inbreng
van inhoud (theoretische kaders).
- kansengroepen begeleiden (ervaring met laaggeschoolden
en anderstaligen).
- empowerende benadering binnen de mogelijkheden
van de sociaal-culturele methodiek.
- Degelijke probleemanalyse van een (vormings)vraag
en formulering van een gepast antwoord in de vorm
van een vorming op maat.
- grote deskundigheid in begeleiden van sociale vaardigheden
(beperkte keuze persoonlijke vaardigheden
/ afbakening en complementariteit met stichting
lodewijk de Raet).
- onze schakelfunctie in levenslang leren ten aanzien
van maatschappelijke uitdagingen benutten.
- Complementaire samenwerking met relevante actoren
uitwerken.
- goede netwerken, van hieruit trajecten opzetten.
- Het team mensenwerk is gekend bij sommige
partners (bij andere dan weer net niet) en heeft een
goede naam, waardoor er een grote bereidheid tot
samenwerken is.
- grote vormingsbehoefte in onze regio.
- Vormingplus heeft veel middelen tot zijn beschikking.
ZWAKTES BEDREIGINGEN
- onduidelijke profilering (imago), criteria en afbakening.
- te weinig proactief werken (klopt met eerder vraag
gestuurd werken en coördinatietaak).
- niet efficiënt kunnen werken (ondersteuning).
- onduidelijke visie voor mensenwerk (wat wel en
wat niet?). Bijvoorbeeld shelter: organiseer zelf?
eigen educatieve mensen, die hetzij cursussen, hetzij
trajecten opzetten?
- onvoldoende bereik doelgroep(en).
- Interne concurrentie waardoor niet altijd het beste
resultaat of de beste kwaliteit gehaald wordt.
- met 2,5 Fte een grote regio dekken en onvoldoende
specialisatie voor tweedelijnswerk (misschien ook
niet wenselijk gezien keuze overheid ‘breed en niet
gespecialiseerd’).
THEMA AANBODGERICHT CURSUSWERK
-Veelheid aan partners die werken op dezelfde terreinen.
- Doelgroep komt niet af op ons aanbod.
-sommige partners vertonen weinig bereidheid om
mensen en middelen in te zetten op educatie of
samenwerking voor een educatief traject.
- sommige partners verwachten dat Vormingplus
voor het kostenplaatje opdraait.
- Door enerzijds de focus op kansengroepen en
anderzijds op open aanbodcursussen via CC, vallen
kansen op inclusief werken voor en met Jan modaal
weg.
STERKTES KANSEN
- we hebben veel ideeën, cursussen en freelancers.
- we hebben financiële middelen en mankracht om
minder evidente thema’s (zie prioritaire thema’s) te
promoten en gemotiveerde partners te vinden.
- onze vorming is op maat verkrijgbaar.
- Door de koepelorganisaties te sensibiliseren kunnen
zij de doelgroepen stimuleren en de vormingen voor
de deelnemers goedkoper maken (gedeelde financiele
ondersteuning).
- er zijn nog veel ‘niet-gearticuleerde’ behoeften aan
vorming.
- er ligt nog een groot terrein open van lokale aanbieders
die nog nooit met ons in zee gingen.
ZWAKTES BEDREIGINGEN
- we kunnen de kwetsbare groepen moeilijk bereiken,
mede door de hoge prijzen.
- we hebben te weinig freelancers van andere origine,
dit komt het werken in ‘diversiteit’niet ten goede.
- grote inspanningen (regio is ook heel groot) met
soms weinig resultaat. overleg leidt vaak niet tot
actie.
bijlage B
[de gegevensverzameling]
- onze prioritaire thema’s schrikken partners en
deelnemers af.
- Allochtone organisaties werken het liefst met eigen
mensen op eigen gekende locaties, het is moeilijk om
ze als Vormingplus te bereiken, er is een grote stugheid.
- terreinafbakening van de educatieve medewerkers,
te weinig engagement voor organiseer zelf en organiseer
samen. Afschermen van informatie.
17

18
Communicatie
STERKTES KANSEN
- groep communicatie bestaat uit drie voltijds equivalenten,
met uiteenlopende competenties en complementaire
expertises, waardoor er op een flexibele
manier aan verschillende vragen gevolg kan gegeven
worden.
- De communicatiemiddelen worden steeds verbeterd
en geprofessionaliseerd …
- Vanuit de organisatie worden er voldoende (financiele)
middelen voorzien voor communicatie.
- er zijn regelmatig contacten met organisaties uit
de regio, in functie van de bekendmaking van hun
aanbod.
- nieuwe communicatiemiddelen (e-zines, blogs,
mailings, radio en tv, …) scheppen nieuwe mogelijkheden
om sneller en meer gericht met verschillende
doelgroepen te communiceren.
- samenwerking met grote actoren uit de sector, zoals
UitinVlaanderen, zorgt voor meer naambekendheid.
ZWAKTES BEDREIGINGEN
- we moeten ervoor zorgen dat we meer sturend en
vanaf het begin van een project betrokken worden.
- groep Communicatie wordt vaak kort op de bal
ingeschakeld voor de uitwerking van activiteiten.
- Het is moeilijk om de communicatie die medewerkers
met hun externe contacten voeren, te stroomlijnen.
- Verschillende opdrachten van Vormingplus zijn niet
genoeg bekend bij mogelijke partners en opdrachtgevers.
- meer aandacht besteden aan een éénvormige communicatie
naar buiten.
- er is nog te weinig naambekendheid bij potentiële
partners en deelnemers.
- we bereiken niet de volledige doelgroep.
- De veelheid aan opdrachten en brede werking,
maakt dat het niet makkelijk communiceren is waarvoor
Vormingplus staat.
- er is een overaanbod aan informatie, waardoor
het moeilijk is om onze communicatie eruit te laten
springen.
- De reguliere communicatiemiddelen en -kanalen
volstaan niet om kansengroepen te bereiken.

Ondersteuning
STERKTES KANSEN
- Diverse, polyvalente en flexibele medewerkers.
- loyaal team.
- kennis.
- Veerkracht van team.
- onze ondersteunende functie ter facilitatie zoals
bijvoorbeeld het verhuren van onze lokalen aan
Basiseducatie.
- mogelijke inhoudelijke betrokkenheid.
- Adviesmogelijkheid.
- Positie kunnen innemen om afspraken en beslissingen
hard te kunnen maken.
- opstarten en opvolgen evaluatiesystemen.
ZWAKTES BEDREIGINGEN
- Back-up bij (langdurige) afwezigheden.
- opvolgen van afspraken.
- team moet altijd klaar staan.
- Afhankelijkheid van staf en coördinatieteam (meer
vrijheid bij educatief werk, dan bij ondersteuning).
- scarabee, database is beperkt in mogelijkheden
voor onze organisatie.
- gebrek aan beleid rond ondersteuning.
- gebrek aan respect (materiaal, jobinhoud, afspraken
en beslissingen).
- tegenstrijdige signalen.
- onduidelijkheden rond bevoegdheden.
- Relatie met huisbaas.
bijlage B
[de gegevensverzameling]
19

ijlage C
[Het BegRIPPenkADeR]

22
AANBODGESTUURD WERKEN
“Het hoofdaccent bij de sturing ligt eigenlijk bij het eigen ‘buikgevoel’, bij de eigen ambities. Je stelt je vragen
als ‘wat willen we zelf’, ‘wat hebben we in huis’, ‘waar willen we rond werken’. Je doet dat niet ‘out of the blue’.
Je ontwikkelt doorheen de jaren een visie op je organisatie, op je doelpubliek, op wat slaagkansen heeft, …
Aanbod dat zo ontstaat, kan je uitproberen en kalibreren of fijn stellen door ‘trial and error’ … In deze manier
van aanbod is het belangrijk dat je regelmatig nieuw aanbod ontwikkelt en uitprobeert, maar dat je er dan ook
tegen kan als iets niet aanslaat. Dan moet je het ook gewoon kunnen loslaten. Aanbod bewijst zich doordat er
‘een markt voor is’.”
Van den Eeckhaut Gie, 2009, Leren in beeld brengen, een praktijkboek voor vormingsinstellingen, Brussel, SoCius
ACTIE(GERICHT)-LEREN
“Actie-leren betekent kortweg: leren door te doen. Actie-leren is een continu proces van leren en reflecteren,
met als doel iets gedaan te krijgen. op deze manier leren houdt in: het vinden van een echte oplossing voor een
bestaand probleem. Van sophocles is volgende uitspraak (415 voor Chr.): ‘Je moet dingen leren door ze te doen;
want al denk je iets te kunnen, zekerheid krijg je pas wanneer je het probeert.’ maar ook in andere uitspraken
toont sophocles zich een echte fan van actie-leren: ‘Hoe treurig is het kennis te hebben, als ze tot niets dient’.”
http://www.groepsdynamiek.nl/actie-leren.html
AGOGIE
“Die beïnvloedingsprocessen, waarin welbewust en op deskundige wijze gestreefd wordt naar verbetering van
een bestaande toestand, althans naar een verandering van deze toestand in de wenselijk geachte richting.”
www.fov.be/IMG/doc/begrippenlijst.doc
“Agogen ijveren voor een maatschappij waarin elke volwassene aan bod kan komen. Agogen engageren zich op
sociaal, politiek en/of cultureel vlak en streven naar een emanciperende samenleving. Het begeleiden, organiseren,
ontwikkelen en evalueren van processen die hiertoe leiden, vormen het centrale thema van de Agogische
wetenschappen.”
www.vub.ac.be/infoover/onderwijs/bama/of-agowet.html
BEHOEfTEGERICHT WERKEN
“Veel behoeften blijven vaag, onbestemd, onuitgesproken, verborgen als we zelf niets ondernemen om erachter
te komen. Behoeftegericht werken vertrekt bij een actieve dialoog met betrokkenen om de vage, subjectieve
of soms toegeschreven behoeften op het spoor te komen. Ze behoeven verheldering, verscherping. Ze worden
gearticuleerd tot werkbare educatieve behoeften waar een educatief aanbod ook een echt antwoord op kan
bieden. op basis hiervan programmeren zou je proactief en toekomstgericht kunnen noemen: je anticipeert in
feite op toekomstige vragen, je investeert in het verhelderen en activeren ervan. Bovendien is de kans groot dat
een aanbod dat zo tot stand komt ook werkelijk zal aansluiten bij levende behoeften en verwachtingen, en dat
er dus ook een reëel publiek voor bestaat.”
Van den Eeckhaut Gie, 2009, Leren in beeld brengen, een praktijkboek voor vormingsinstellingen, Brussel, SoCius.
CATEGORIAAL BELEID
“synoniemen: doelgroepenbeleid en verticaal beleid
Beleid waarbij, via specifieke maatregelen, de situatie van een bepaalde groep ondersteund of verbeterd wordt.
Het uiteindelijke doel is gelijke kansen voor deze doelgroep. Categoriaal beleid is niet tegengesteld aan inclusief
beleid maar inherent hieraan. Via categoriaal beleid wil men een inclusieve samenleving bereiken.”
wiki.socius.be

CIVIELE SAMENLEVING, CIVIL SOCIETy
“er is sprake van vier maatschappelijke actoren, namelijk individu, staat, markt en de civiele samenleving. De
civiele samenleving is onafhankelijk van de staat en van de markt. Het steunt op alle verenigingen, organisaties
en bewegingen die min of meer spontaan ontstaan zijn en die gemeenschappelijke bekommernissen, die in de
privésfeer ontstaan, op het publieke terrein brengt.
Voor de vierde actor bestaat een veelheid aan terminologie maar die door nuanceverschillen niet altijd als
synoniem kunnen worden gebruikt:
ͳ middenveld verwijst naar de organisaties die de vierde sfeer vorm geven;
ͳ civiele samenleving/civil society verwijst naar de manier waarop de vierde sfeer in de samenleving georganiseerd
wordt;
ͳ publieke ruimte verwijst naar de fysieke ruimte die met deze vierde sfeer gepaard gaat.
Velen connoteren de term middenveld met het verzuilde middenveld. In vergelijking tot middenveld brengt
de term civiele samenleving / civil society het minst negatieve connotaties met zich mee, is het ruimst en het
meest genuanceerd.”
wiki.socius.be
CULTURELE MINDERHEID
“Deze term doelt op een duidelijk onderscheiden bevolkingsgroep die een minderheid vormt in het land of de
staat waarin ze verblijft. De term slaat tegelijk op een specifieke culturele realiteit en op een situatie van ongelijkheid
ten opzichte van het overheersende culturele model. Culturele minderheid wordt ten onrechte vaak
gebruikt als synoniem voor allochtoon.
Voorbeeld. De categorieën mensen die hieronder begrepen kunnen worden, zijn onder andere holebi’s, Vlamingen
in Brussel, woonwagenbewoners, ... De term culturele minderheden omvat dus groepen mensen die
onderling zeer sterk verschillen.”
wiki.socius.be
DIVERSITEIT
“Alle aspecten waarop mensen van elkaar kunnen verschillen. Diversiteit kan slaan op gender, seksuele geaardheid,
leeftijd, levensbeschouwing, gezondheidstoestand, afkomst en herkomst en dergelijke.”
wiki.socius.be
“Verscheidenheid. Verschillen en gemeenschappelijkheden tussen mensen worden erkend en als waardevol
beschouwd. Diversiteit uit zich op alle vlakken. een diversiteitsbeleid is dan een beleid dat de verschillen en
gelijkenissen tussen mensen erkent én waardeert. Het is een beleid dat diversiteit integreert in de missie, visie,
doelstellingen, maatregelen, procedures en producten van de organisatie.”
Begrippenkader beleidsnota diversiteit stad Gent 2008-2013.
DUURZAAMHEID, DUURZAME ONTWIKKELING
“De oorspronkelijke definitie van duurzame ontwikkeling zoals deze in het Brundtlandrapport geïntroduceerd
werd, luidt als volgt: “Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die tegemoet komt aan de noden van het heden
zonder dat het de mogelijkheden van toekomstige generaties om in hun noden te voorzien in het gedrang
brengt.” Drie domeinen worden als essentieel aangeduid:
ͳ de omgeving (het ecologische perspectief): grenzen aan natuurlijke hulpbronnen, fragiliteit van ecologische
systemen;
ͳ de samenleving (het sociaal-culturele perspectief): begrijpen van en kunnen participeren in sociale en democratische
instituties (mensenrechten, culturele diversiteit; interculturele tolerantie, maar ook gezondheid);
ͳ de economie (het sociaal-economisch perspectief): het gaat hier zowel om potentieel als om de beperkingen
van economische groei en de impact daarvan op omgeving en samenleving.”
‘Duurzaam leren en maatschappelijke participatie’, W. van Esch (eindredactie), J. Brandsma, R. Groenenberg en A. Dickhout,
uitgave: CINOP, ’s-Hertogenbosch, juli 2006.
bijlage C
[het begrippenkader]
23

24
EMANCIPATIE
emancipatie is het proces dat het individu in staat stelt zelfstandig te oordelen over de zin van zijn eigen
bestaan en het zin te geven. Dit proces betreft het individu, zijn omgeving en de samenleving. emancipatie gaat
ook over de bevrijding van wettelijke, sociale, politieke, morele of intellectuele beperkingen, de toekenning van
gelijke rechten, de gelijkstelling voor de wet, en het streven naar gelijkgerechtigdheid.
www.fov.be/IMG/doc/begrippenlijst
ERVARINGSGERICHT LEREN
“Bij het ervaringsleren vertrekt men van de concrete ervaringen van de deelnemers. Deze ervaringen worden
door de lerende tot onderwerp van reflectie gemaakt. Dit kan er toe leiden dat de lerende de tot dan toe
gehanteerde inzichten en concepten aanpast of verandert. Zich baserend op deze herschikking aan inzichten en
concepten kan de lerende via het uittesten en experimenteren, nieuwe concrete ervaringen opdoen die op hun
beurt weer tot onderwerp van reflectie gemaakt worden.”
‘Ons gedacht!Levenslang en levensbreed leren, F. Cockx, H. De Blende, R. Leenknegt, SoCiuS, 2005.
ETNICITEIT
“een sociaal-culturele identiteit, die een bepaalde groep mensen of een aantal bevolkingsgroepen verbindt. De
leden van bepaalde bevolkingsgroepen identificeren zich met gezamenlijke factoren, zoals nationaliteit, stamverwantschap,
religie, taal, cultuur of geschiedenis. Het gemeenschappelijke ‘erfgoed’ vormt de etniciteit.”
wiki.socius.be
ETNISCH-CULTURELE MINDERHEDEN
“Het woord etnisch-culturele minderheden komt weinig voor in het dagelijks taalgebruik en heeft veel verschillende
invullingen (zoals bijvoorbeeld allochtonen, vluchtelingen, woonwagenbewoners, mensen zonder wettig
verblijf). meestal gebruikt men het woord allochtoon. Beide termen hebben een negatieve bijklank gekregen.
De term etnisch-culturele minderheid is meestal te beperkt wegens het voorkomen van het woord ‘etnie’. so-
Cius tracht de term etnisch-culturele minderheid te vermijden. Het opteert voor de term culturele minderheid
of culturele minderheden.”
wiki.socius.be
fACILITEREN VAN LEREN (PERSPECTIEVEN OP)
ͳ mensen kunnen leren ‘om te leven’ (om te participeren). Het uitgangspunt is ‘wat iemand nog niet kan’
en het individu dient ‘bijgehaald’ om te kunnen functioneren in de maatschappij. men vertrekt vanuit een
technisch instrumentele visie op leren in termen van kennisoverdracht, vaardigheidstrainingen of moraliserende
attitudeveranderingen, en men verankert het leren aan het individu. In het sCVw moeten we voorzichtig
omspringen met een al te eenzijdige en te sterke benadering van het leren vanuit dat perspectief. Als
daarvan sprake is dan dient het ook ingebed in een emancipatieperspectief en dus ook verankerd aan de
samenleving.
ͳ Vanuit een emancipatieperspectief leren mensen ‘uit het leven’ (uit het participeren). op basis van ervaringen
en reflectie verwerven mensen een beter inzicht in hun situatie en de (praktijk)gemeenschap(pen) waarvan
ze deel uitmaken. maatschappelijke structuren, machts- en afhankelijkheidsrelaties worden onderwerp
van het leerproces. De vormingswerker doet er samen met lerenden aan analyse en kritiek, en treedt hierbij
inspirerend en releverend op. De positie van de vormingswerker t.a.v. de deelnemers is ‘nevengeschikt’: hij/
zij leert van de deelnemers, de deelnemers leren van hem/haar, de deelnemers leren van mekaar.
ͳ leren in het leven, is leren door te participeren. Hier wordt het leren verankerd aan de omgeving. Het
situeert zich in het deelnemen aan authentieke (levensechte) sociale praktijken die in een samenleving van
belang zijn zoals beroep, gezin, buurt, cultuur, politiek, enzovoort (de dagelijkse worsteling met bepaalde
problemen). Het gaat om een sociaal proces waarbij mensen samen leren vanuit hun gezamenlijk handelen,
gedeelde reflectie en uitwisseling. omdat het zich in de realiteit afspeelt is wat geleerd wordt steeds al dan
niet direct toepasbaar, wat nieuwe leermomenten oplevert, en geven mensen tegelijk en continu (en in rela-

tie tot mekaar) zin en betekenis aan wat gebeurt en aan het leven zoals het is.
In de realiteit komen deze drie leerrichtingen nooit in hun zuiverste vorm voor en zijn er overlappingen. om
zich bewust te worden van maatschappelijke en structurele afhankelijkheden (leren uit het participeren)
dienen mensen te beschikken over de nodige competenties (leren om te participeren) en ‘ruimtes’ om daar
mee bezig te zijn (leren door te participeren).
Cockx F. (2007), Leren voor vormingswerk, Concepten voor het faciliteren van leren, Brussel, SoCius.
fUNCTIES VAN HET SOCIAAL-CULTUREEL WERK
Het sociaal-cultureel volwassenenwerk heeft vier kernfuncties, wat in het decreet werd opgenomen. Het gaat
om een educatieve, gemeenschapsvormende, culturele en activerende functie. De koppeling van de educatieve
aan de gemeenschapsvormende en de culturele functie behoort tot de parameters waarmee de overheid ons
werk op haar waarde toetst. De educatieve functie is altijd aanwezig en staat dus centraal. we organiseren dus
niet iets gemeenschapsvormends of iets cultureels of iets dat gericht is op engagement in de samenleving, zonder
daarbij als begeleider bewust en intentioneel met het leren van mensen bezig te zijn.
EDUCATIEVE fUNCTIE
“educatie gaat in zijn essentie over het intentioneel op gang brengen en stimuleren van leerprocessen,
in het kader van het cursorisch werk of in het kader van processen van sociaal en communicatief leren.”
“In het cursorisch vormingswerk organiseren en begeleiden sociaal-cultureel werkers processen samen
met en voor deelnemers in cursusverband, om hen de kans te geven inzichten, vaardigheden en houdingen
te verwerven of te veranderen. Deze vormingsprocessen kunnen rechtstreeks gericht zijn op de
doelgroep, of onrechtstreeks via het vaardig maken van vrijwilligers of intermediairs. Hiervoor verwerft
de sociaal-cultureel werker inzicht in de leefsituatie, motivatie en draagkracht van de doelgroep, en
detecteert behoeften en leermogelijkheden.”
“In processen van sociaal en communicatief leren komen deelnemers door te werken aan problemen
met maatschappelijke relevantie tot open leerprocessen. “In essentie gaat het om een reflectieproces
waarbij actoren leren omgaan met handelingsdilemma’s … Immers in plaats van het overnemen van
inzichten van anderen, is het in complexe en veranderlijke situaties effectiever om mensen te leren als
‘onderzoekers’ en ‘creatieve probleemoplossers’ met situaties om te gaan. Dat maakt competentieontwikkeling
op eigen kracht mogelijk” (spierts 2000). De taak van de sociaal-cultureel werker is dan onder
meer het scheppen van een ‘bedding’ voor de leerprocessen die de deelnemers zelf mee sturen.”
Boven J., e.a. (2001), ‘Leren en werken als maatschappelijk assistent’, Vereniging van Vlaamse Sociale Hogescholen,
Leuven/Apeldoorn.
GEMEENSCHAPSVORMENDE fUNCTIE
De gemeenschapsvormende functie gaat om het ontwikkelen (of instandhouden) van netwerken en het
sociaal weefsel. Cockx omschrijft het in ‘ons gedacht! sociaal-cultureel volwassenenwerk en gemeenschapsvorming’
(2007) als volgt: “gemeenschapsvorming is het bewust, intentioneel en verantwoord
ondersteunen en faciliteren van processen en praktijken die meer, betere of andere gemeenschap(pen)
beogen.”
Ons Gedacht, Sociaal-cultureel volwassenenwerk en de culturele functie, SoCius, 2009.
CULTURELE fUNCTIE
“De culturele functie gaat om het creëren van, deelnemen aan, genieten van, bewaren en reproduceren
van cultuur en kunst.”
http://www.fov.be/IMG/doc/begrippenlijst
we onderscheiden drie interventiestrategieën om vorm te geven aan de culturele functie van het
sociaal-culturele volwassenenwerk: 1) het organiseren van cultuurconsumptie, 2) het realiseren van
cultuurproductie en 3) het faciliteren van cultuurkritiek. De specifieke bijdrage van de sector inzake cultuur
is a) werkend op basis van de sociaal-culturele methodiek en b) balancerend op het spanningsveld
tussen het werken aan aanpassing enerzijds en aan verandering anderzijds.
Ons Gedacht, Sociaal-cultureel volwassenenwerk en de culturele functie, SoCius, 2009.
bijlage C
[het begrippenkader]
25

26
MAATSCHAPPELIjK ACTIVERENDE fUNCTIE
we kiezen ervoor om educatie ook te verbinden aan de activerende functie, met name het aanzetten
tot actief en verantwoord burgerschap i.f.v. de uitbouw van een duurzame maatschappij. we empoweren
mensen hiertoe én we trachten ze te betrekken op de samenleving in functie van maatschappelijke
verandering. Dat heet de empowerment- en de engagementstrategie. De social change strategie ,
eigen aan de werking van bewegingen en verenigingen, is ons minder op het lijf geschreven. Dit is het
aangaan van de dialoog met, de actie en/of het X. evenwel kunnen delen van ons werk ermee te maken
krijgen of ertoe leiden.
wiki.socius.be
Het is eigen aan het sociaal-cultureel werk – in tegenstelling tot verschillende actoren inzake sociaal en educatief
werk – dat het multifunctioneel is. typisch voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk is dat ze geen enkel
van de vier functies op een monofunctionele en specialistische wijze in haar werking bewerkstelligt.
‘Ons gedacht!Levenslang en levensbreed leren, F. Cockx, H. De Blende, R. Leenknegt, SoCiuS, 2005, p 11.
GELIjKE KANSEN
“er zijn geen belemmeringen die verbonden zijn aan sekse, handicap, afkomst, leeftijd, ... voor deelname aan
het economische, politieke en sociale leven.”
wiki.socius.be
HORIZONTAAL BELEID, INCLUSIEf BELEID
“synoniemen: inclusief beleid en mainstreaming
Beleid dat in alle domeinen rekening houdt met verschillen tussen mensen in de maatschappij. of met andere
woorden: maatregelen of initiatieven houden rekening met de verschillen tussen mensen en dit in om het even
welk beleidsdomein. Het is verder een beleid dat achtergestelde groepen in eerste instantie actief inschakelt
zonder een beroep te moeten doen op afzonderlijke structuren. Het beleid streeft ernaar hindernissen voor
sociale participatie in de maatschappij te verwijderen. De verantwoordelijkheid tot aanpassing ligt niet bij een
sociaal achtergestelde groep. Het is eerder de maatschappij die zich aanpast. Doel is dat iedereen naar best vermogen
kan deelnemen aan het maatschappelijke leven. Uitgangspunt in deze benadering is dat diversiteit een
meerwaarde is. In het algemeen geldt dat een horizontaal beleid wordt toegepast waar het kan, een categoriaal
beleid indien nodig.”
wiki.socius.be
“In het discours rond diversiteit en gelijke kansen worden op verschillende beleidsniveau’s verschillende termen
gehanteerd die verwijzen naar het horizontale karakter van die thema’s. men spreekt van een horizontaal, een
transversaal, een inclusief, een integraal, een geïntegreerd of een mainstreamingsbeleid. Hoewel er verschillen
zijn in de precieze invulling van deze termen en de graad van engagement die ze impliceren, wijzen ze allemaal
op een aanpak die de grenzen tussen de verschillende doelgroepen en/of de verschillende beleidsdomeinen
overstijgt. Categoriaal en horizontaal beleid sluiten elkaar niet uit en kunnen elkaar zelfs versterken.”
Begrippenkader beleidsnota diversiteit stad Gent 2008-2013.
ICT, INfORMATIETECHNOLOGIE, NIEUWE MEDIA
Informatietechnologie (It), in nederland en België aangeduid als ‘informatie- en communicatietechnologie’
(ICt), is het geheel van technische middelen, zoals informatiesystemen, telecommunicatie en computers,
waardoor informatie snel kan worden opgeslagen en verspreid. media zijn communicatiemiddelen zoals krant,
radio en tv. Vandaag worden vooral de digitale media als nieuwe media omschreven, zoals het internet, mobiele
telefonie, digitale fotografie, digitale film, …

INCLUSIE
“Het maatschappelijke proces dat opvattingen en structuren aanpast aan de verschillen tussen mensen, zodat
alle burgers erbij kunnen horen (‘belonging’) en rechten en kansen hebben om evenwaardig te participeren
in de samenleving (gRIPvzw). Het vertrekt vanuit gelijkwaardigheid, niet-discriminatie en de meerwaarde van
diversiteit.
Uitgangspunt is dat diversiteit geen belemmering is maar een basiskenmerk van de organisatie, buurt, samenleving.
Verschillen maken deel uit van het leven en worden aanvaard. Belangrijk is de ingebouwde aandacht voor
verscheidenheid in kansen, startposities of handicaps en een tweerichtingsverkeer tussen gelijkwaardige partners.
Doelen, strategieën, zienswijzen, ... worden onderhandeld. Dialoog en gelijkwaardigheid zijn de essentiële
kenmerken.”
wiki.socius.be
INfORMATIEGELETTERDHEID
”Informatiegeletterheid gaat over het kunnen zoeken en vinden van juiste en correcte informatie, over het kunnen
verwerken en het kunnen toepassen van die informatie. Informatiegeletterdheid is dus ook sterk verbonden
met de vaardigheden om als burger volwaardig te kunnen functioneren. Informatiegeletterdheid gaat over
vrije en gelijke toegang tot informatie voor iedereen. Vanuit die context bekeken is het een belangrijk maatschappelijk
project.”
wiki.informatiegeletterd.be
INfORMEEL, NIET-fORMEEL, fORMEEL LEREN
“onder formeel leren verstaan we alle vormen van leren binnen een gestructureerde leercontext. Het gaat niet
alleen om het formele onderwijssysteem, maar ook om het gestructureerd leren via publieke, intermediaire en
private opleidingssystemen (Viona, 2001, p 17).”
Verklarende begrippenlijst in ‘Erkennen van verworven competenties in het sociaal-cultureel volwassenenwerk, visietekst’,
SoCius, 2006.
“Formeel leren is: “een leerproces dat plaatsvindt in een georganiseerde en gestructureerde omgeving (in een
school, opleidingscentrum of op de werkplek) en uitdrukkelijk als leren wordt aangeduid (in termen van doelstellingen,
tijd of middelen). Formeel leren is een bewuste keuze vanuit het standpunt van de lerende. Het leidt
doorgaans tot een certificering.”
Definitie CEDEFOP & European Commission Education and Culture DG. (2009). European Guidelines for validating non-formal
and informal learning.
“Niet-formeel leren wordt doelbewust geactiveerd binnen de gestructureerde context van de niet-formele educatie.
Zowel lerende als begeleider hebben de bewuste intentie om te leren. De context is zodanig gestructureerd
dat de participatie en inbreng van de deelnemers maximaal kans krijgen binnen het proces. niet formeel
leren is met andere woorden het resultaat van interactieve en dialogale processen, waarbij de deelnemers
zowel de inhoud, het proces als de finaliteit mee bepalen.”
“Informeel leren laat zich samenvatten als het verwerven van kennis, vaardigheden en attitudes op grond van
de ervaringen die men opdoet in de confrontaties met de omgeving. Het informeel leren is het resultaat van de
dagelijkse activiteiten van het individu in de persoonlijke, familiale, professionele en maatschappelijke context.”
Verklarende begrippenlijst in ‘Erkennen van verworven competenties in het sociaal-cultureel volwassenenwerk, visietekst’,
SoCius, 2006.
INfORMELE EDUCATIE
wanneer een omgeving ingericht wordt die niet uitsluitend op leren gericht is, maar waarbij de aanbieder wel
bewust voorwaarden creëert die het leren aanmoedigen, ondersteunen en (mogelijks) leerprocessen op gang
brengt, spreken we over informele educatie. Dit betekent echter niet dat vanuit het aanbiederperspectief het
faciliteren van het leren minder bewust, methodisch of minder verantwoord gebeurt …
Cockx F. (2007), Leren voor vormingswerk, Concepten voor het faciliteren van leren, Brussel, SoCius.
bijlage C
[het begrippenkader]
27

28
INTERCULTURALISEREN, INTERCULTURALISATIE
Interculturaliseren is: “Het opzetten van processen zodat er contact is tussen verschillende culturen waarbij
wederzijdse wisselwerking (dialoog) van ideeën, waarden, normen en praktijken mogelijk is tussen gelijkwaardige
partners. Die uitwisseling heeft een wederzijdse invloed op en kan leiden tot verandering van de betrokken
culturen.”
Interculturalisatie is: “Het voortdurende proces van interculturaliseren. Het betreft processen waarbij constructief
wordt omgegaan met diversiteit.”
wiki.socius.be
KANSARM, KANSARMOEDE
kansarm is: “minder kansen krijgen op succes dan de gemiddelde persoon. men noemt iemand kansarm als die
op verschillende terreinen tegelijk in een achterstandspositie zit. De terreinen zijn bijv. inkomen, opleiding en
vorming, huisvesting, welzijn en gezondheid, vrijetijdsbesteding en cultuur.”
een synoniem voor kansarmoede is armoede. kansarmoede is: “een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich
uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de
algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen’
(Vrancken J., 2007). Armoede kenmerkt zich door een achterstand of uitsluiting op verschillende terreinen
tegelijk, zoals opleiding en vorming, huisvesting, welzijn en gezondheid, vrijetijdsbesteding en cultuur, politieke
en sociale zeggingskracht. meerdere risicofactoren samen bepalen dus of iemand in armoede leeft of terechtkomt.
Armoede kan individuele en structureel maatschappelijke oorzaken hebben. Armoede wordt dikwijls van
generatie tot generatie doorgegeven. mensen in armoede geraken in het algemeen niet op eigen houtje uit die
cirkel. Armoede is een relatief en gradueel fenomeen; men is arm in vergelijking met de gemiddelde levenswijze
en levensstandaard van een samenleving. Dit betekent dat je dingen mist om in een bepaalde maatschappij op
een redelijke manier te functioneren.”
wiki.socius.be
KANSENGROEPEN
“synoniem: bijzondere doelgroep.
groepen mensen die in onvoldoende mate participeren en die hiertoe ook onvoldoende kansen krijgen. Het zijn
groepen die gediscrimineerd worden en positeive actie kunnen gebruiken. Deze term benadrukt dat maatschappelijke
participatie door deze groepen bijzondere inspanningen en acties vergt. over welke groepen het
precies gaat, is afhankelijk van tijd en context en kan dus veranderen.”
De mate waarin wij kansengroepen bereiken, of via het werken met multiplicators van betekenis zijn voor kansengroepen,
is een van de parameters waarmee de overheid ons werk op haar waarde toetst.
wiki.socius.be
KERNTAKEN
In het decreet worden onze kerntaken als volgt omschreven: 1) een gespreid eigen aanbod, 2) coördinatie van
de niet formele educatie, 3) communicatie van de niet-formele educatie.
we willen echter de klemtoon verschuiven van educatie (aanbiederperspectief) naar leren (deelnemerperspectief).
De term ‘leren’ is breder inzetbaar en minder gebonden aan systematische en intentionele vormen van
begeleid leren in agogisch voorgestructureerde settings of instellingen. Daarom omschrijven we onze kerntaken
samenvattend als ‘het initiëren en faciliteren van niet-formele en informele leerprocessen verspreid over de
ganse regio’. Verdeeld over onze decreetopdrachten gaat dat vervolgens om 1) het begeleiden van leerprocessen,
2) het bevorderen van leerprocessen, wat we doen door derden te stimuleren, te adviseren, aan hen
diensten te verlenen, en leerzame praktijken op mekaar af te stemmen, en 3) het mee bekend maken van het
niet-formele en informele leren in onze regio.

LAAGGELETTERDHEID, GELETTERDHEID
”laaggeletterden zijn personen die, in tegenstelling tot analfabeten, wel kunnen lezen en schrijven, maar die
beide vaardigheden niet voldoende onder de knie hebben om te kunnen functioneren in onze samenleving.
om die reden wordt ook vaak gesproken van functioneel analfabetisme als synoniem voor laaggeletterdheid.
laaggeletterdheid wordt ook wel in ruimere zin gezien, en slaat dan ook op het ontbreken van heel wat vaardigheden,
waaronder ook rekenvaardigheden (laaggecijferheid) en basiscomputerkennis. laaggeletterdheid vormt
een niet te onderschatten drempel op de arbeidsmarkt, voor het volgen van opleidingen en het actief deelnemen
aan de maatschappij. In Vlaanderen zou 1 op 7 personen laaggeletterd zijn.”
wiki.informatiegeletterd.be
“geletterdheid is de kennis en vaardigheid die nodig is om via geschreven taal te communiceren en informatie
te verwerken, de vaardigheid om met numerieke en grafische gegevens om te gaan en de vaardigheid voor het
gebruik van ICt.”
http://www.ond.vlaanderen.be/geletterdheid/
LAAGGESCHOOLD
een werkzoekende wordt door de VDAB als laaggeschoold beschouwd als hij geen diploma of getuigschrift van
secundair onderwijs behaalde. ook werkzoekenden uit de leertijd (syntra)4 en het deeltijds beroepssecundair
onderwijs worden als laaggeschoold beschouwd.
Doelgroepen afbakenen op grond van de vroegere scholingsgraad is evenwel geen sluitend criterium. Zo wordt
bijvoorbeeld de doelgroep van de basiseducatie ‘laaggeschoolde volwassenen’ ook omschreven als: “meerderjarigen
voor wie een basisvorming noodzakelijk blijkt om maatschappelijk te functioneren of een verdere
opleiding te volgen.”
LEERCIRKEL VAN KOLB (1984)
BESLISSEN
DOEN
BEDENKEN
BEZINNEN
experimenteren
en toepassen
concreet ervaren
abstraheren en conceptualiseren
observeren
en reflecteren
LEERZAME PRAKTIjKEN (OPGEZET EN BEGELEID DOOR VORMINGPLUS REGIO ANTWERPEN)
met de term ‘leerzame praktijken’ geven we aan dat we ons methodisch niet inperken en dat mensen op vele
manieren kunnen leren. we willen de idee loslaten dat mensen enkel leren omdat iemand hen ‘een vorming
geeft’, wel integendeel. maar toch gaat het ons bij ‘leerzame praktijken’ ook niet om incidenteel leren. De begeleider
gaat immers in alle gevallen altijd bewust, verantwoord en systematisch aan de slag. Cockx omschrijft het
in ‘leren voor vormingswerk. Concepten voor het faciliteren van leren’ (2007) als volgt:
ͳ bewust handelen heeft te maken met doordacht en kritisch aan de slag gaan;
ͳ verantwoord handelen wil zeggen dat het begeleiden aanvaardbaar moet zijn voor alle betrokken actoren,
dat het beargumenteerd kan worden en dat er rekening gehouden wordt met ethische principes;
ͳ methodisch handelen wil zeggen dat de begeleider intentioneel, systematisch en procesmatig het leren
ondersteunt.
bijlage C
[het begrippenkader]
29

30
LEREN IN HET SOCIAAL-CULTUREEL VOLWASSENENWERK
“leren is die bepaalde sociale praktijk van betekenisconstructie waarbij sprake is van het proces van relatief
duurzame vermeerdering en/of veranderingen in kennis, vaardigheden, attitudes, denk- en handelingsschema’s
alsook de participatie in welbepaalde praktijkgemeenschappen.”
Cockx F. (2007), Leren voor vormingswerk, Concepten voor het faciliteren van leren, Brussel, SoCius
LERENDE GEMEENSCHAP
lerende gemeenschap of leergemeenschap is een gemeenschap die de cultuur van het leren door effectieve
lokale partnerships tussen alle onderdelen van de gemeenschap bevordert en mensen en organisaties ondersteunt
en motiveert om te leren.
Mededeling van de Commissie - Een Europese ruimte voor levenslang leren realiseren, 2001
MAATSCHAPPELIjK KWETSBARE GROEPEN
“Alle groepen die zich op een of andere manier in een kwetsbare positie bevinden, zij het omwille van financiële,
lichamelijke, sociale en andere redenen (Vos, 2003). Deze term benadrukt de kwetsbare positie van de
groepen.”
wiki.socius.be
MAATSCHAPPELIjKE WEERBAARHEID VERSTERKEN, EMPOWERMENT
maatschappelijke weerbaarheid versterken staat voor empoweren. “empowerment is het versterken van individuen,
groepen, organisaties en gemeenschappen zodat ze meer greep krijgen op hun eigen situatie en hun
omgeving. empowerment is een proces waarbij mensen of groepen hun capaciteiten ontwikkelen en gebruiken
om in economisch, sociaal en politiek opzicht actief mee gestalte te geven aan hun eigen leven en dat van
de omgeving en gemeenschap waarvan ze deel uitmaken. mensen verwerven meer controle en hun kritisch
bewustzijn scherpt aan.”
http://wiki.socius.be/wiki/Empowerment
POSITIEVE ACTIE
“ondersteunende maatregelen die genomen worden om achterstanden of belemmeringen van individu of
groep weg te werken zonder anderen te benadelen. Positieve acties zijn een middel om feitelijk gelijke kansen
te realiseren en te komen tot inclusie. De acties richten zich op het individu of de groep en niet op het systeem.”
wiki.socius.be
SOCIAAL-CULTURELE BENADERING VAN EDUCATIE
In grote lijnen gaat het om het verschil tussen ‘leren om zich aan te passen aan de maatschappij’, om te voldoen
aan de vereisten om mee te doen (klassiek) en ‘leren om de maatschappij te veranderen’, te verbeteren (sociocultureel).

In de verf gezette verschillen zijn:
klassieke benadering sociaal-culturele benadering
Verspreiden van modellen van verantwoordelijkheid
visie op educatie Instrument: educatie is een middel om
vooraf bepaalde doelen te bereiken, om
een boodschap over te brengen.
leerproces gesloten: de uitkomst is op voorhand
gekend
educatieve
strategie
overtuigingsstrategie: overdragen van
heersende kennis en inzichten
doelgroep Deficiënt: aan de doelgroep worden
tekorten toegeschreven
Verspreiden van modellen van verantwoording
Dialoog: educatie is gericht op het
bevorderen van participatie aan het
maatschappelijk debat.
open: de uitkomst is niet op voorhand
gekend.
overlegstrategie: afwegen en verantwoorden
van standpunten en posities
Competent: relevante kennis, inzichten
en vaardigheden bij de doelgroep worden
erkend
leercontext educatief instituut Het dagelijkse leven
organisatievorm top down / hiërarchisch zoals in klassieke
instituten
Horizontaal zoals in netwerken
In de realiteit zijn er spanningen en overlappingen tussen beide benaderingen.
Cockx F. (2007), Leren voor vormingswerk, Concepten voor het faciliteren van leren, Brussel, SoCius
SOCIAAL-CULTURELE METHODIEK
“De sociaal-culturele methodiek is een wijze van denken en handelen, die gesteund is op reflectie, ervaringsdeskundigheid
en wetenschappelijke inzichten. Ze wordt gebruikt om individuen en groepen aan te spreken en
te activeren in een of meerdere bestaansdimensies en in hun diverse leefsituaties; deze bestaansdimensies kenmerken
de mens vooral als zin- en waardezoeker en als sociaal wezen; als doelstellingen staan het ontwikkelen
van een eigen identiteit, het bevorderen van sociale integratie en maatschappelijke participatie en de opbouw
van een democratische, duurzame en inclusieve samenleving voorop; daartoe worden op bewuste en doordachte
wijze open kansen geschapen, die uitnodigen tot ontmoeting en informeel leren (en niet-formeel leren,
onze toevoeging); er worden processen van kritische bewustwording, reflexieve verantwoording en persoonlijke
bekwaming gestimuleerd; er wordt aangezet tot de ontwikkeling van sociale, culturele en communicatieve competenties
en de vorming van sociale netwerken en culturele symbolen; in het scheppen en benutten van deze
kansen zijn de betrokken personen en groepen actieve deelnemers, met wie de medewerkers in dialoog treden
over de concrete doelen en de aanpak.”
decreet van 4 april 2003 betreffende het sociaal-cultureel volwassenenwerk’.
SOCIAAL-CULTURELE PRAKTIjKEN, SOCIAAL-CULTUREEL WERK
“sociaal-culturele praktijken kunnen in principe overal tot stand komen. Ze ontwikkelen zich in het doelgericht
handelen of interageren van mensen met hun omgeving, ingebed in een maatschappelijke en culturele context.
kenmerkend voor sociaal-culturele praktijken is dat het gaat over processen van vormgeving en vernieuwing
van individu en maatschappij. Deze processen leiden tot betekenisgeving, integratie in, participatie aan, inrichting
van en richtinggeving aan het samenleven en een democratische, solidaire en duurzame samenleving met
respect voor het anderszijn. “
De Blende, H. & Dhont, F. (2005). Sociaal-culturele praktijken. In Y. Larock, F. Cockx, G. Gehre, G. Van den Eeckhaut, T.
Vanwing, G. Verschelden (Eds.). Spoor Zoeken. Handboek sociaalcultureel werk met volwassenen (pp. 3-27) Gent: Academia
Press.
De Blende & Dhont (2005) definiëren sociaal-cultureel werk vervolgens als: “sociaal-culturele praktijken die een
mate van formalisering, professionalisering en overheidsregulering vertonen.”
we werden door de Vlaamse gemeenschap erkend op het decreet van 4 april 2003 betreffende het ‘sociaal-
bijlage C
[het begrippenkader]
31

32
cultureel volwassenenwerk’. De sector wordt er omschreven als ‘een onderdeel van het beleidsveld sociaalcultureel
werk’. De erkenning houdt in dat we gesubsidieerd worden door de gemeenschap. Het is in het licht
daarvan en van ons beroep ‘sociaal-cultureel werker’ (die een begeleider, vormer en agogisch dienstverlener is),
dat we beleid voeren.
SOCIAAL KAPITAAL
sociaal kapitaal heeft betrekking op de hulpmiddelen die in een gemeenschap aanwezig zijn om de gezins- en
sociale organisatie vorm te geven en die hun voedingsbodem vinden in acties, zoals gemeenschapsactiviteiten,
sociale steun en participatie. elementen van sociaal kapitaal zijn de kwaliteit van sociale relaties, groepslidmaatschap,
formele en informele netwerken, gedeelde normen, vertrouwen, wederkerigheid en inzet voor de
gemeenschap. welke elementen in welke mate deel uitmaken van het sociaal kapitaal hangt af van de gehanteerde
benaderingen. Het begrip werd onder andere door Coleman geïntroduceerd en gebruikt, maar het is
vooral Putnam die ervoor zorgde dat het vanaf 2000 wereldwijd doordrong in hedendaags sociaal en sociaalcultureel
werk.
Coleman, J.S. (1990), Foundations of social theory. Cambridge, MA: Belknap Press.
Putnam, R. (1993), Making democracy work. Civic traditions in modern Italy. Princeton: Princeton University Press.
SOCIAAL LEREN
sociaal leren is een manier om mensen actief te verbinden met ingrijpende veranderingsprocessen. In essentie
gaat het om het bij mekaar brengen van mensen en groepen met verschillende achtergronden. Het geheel van
perspectieven, kennis en ervaringen dat hierbij ontstaat, is nodig om te komen tot een creatieve zoektocht naar
antwoorden op vragen waar geen pasklare oplossingen beschikbaar zijn.
‘De akoestiek van sociaal leren’, N. van der Hoeven, A. Wals, H. Blanken, essayreeks ‘Duurzame ontwikkelingen’, programma
Leren voor Duurzame Ontwikkeling, 2004-2007, Utrecht
STEDELIjKHEID
“De steden kunnen de knooppunten zijn van maatschappelijke, economische, culturele en sociale vernieuwing.
Zij verbinden het lokale met het mondiale en de manier waarop stedelijk leven vorm krijgt, is bepalend voor
de manier waarop het kleurrijke Vlaanderen moderne maatschappelijke problemen aanpakt (...) De stad heeft
altijd al een belangrijke rol gespeeld in de culturele, artistieke, intellectuele, maatschappelijke en politieke vernieuwing.
De veelheid en de diversiteit van menselijke activiteiten zorgen voor inspiratie en creatie (...) stedelijkheid
is een kwaliteit. Ze omschrijft de kenmerken van het samenleven in steden en maakt van het versterken
van die kenmerken het doel van het beleid: densiteit, diversiteit en democratie. Dat leidt tot duurzame ontwikkeling.”
Witboek Stedenbeleid ‘De eeuw van de stad. Over stadsrepublieken en rastersteden’. F. De Rynck (hoofdredactie), L. Boudry,
P. Cabus, Eric Corijn, Christian Kesteloot en André Loeckx, Uitgave van Project Stedenbeleid, Administratie Binnenlandse
Aangelegenheden, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 2003.
SySTEEMWERELD VERSUS LEEfWERELD
De systeemwereld is alles wat mensen ontwikkeld hebben aan instellingen en structuren op gebieden als economie,
politiek, onderwijs, wetenschap, overheid, gezondheidszorg, verzorgingsstaat, rechtspraak, De leefwereld
is het privédomein, waarin de mensen met elkaar omgaan buiten de systemen.
Kunneman H., 1998, Postmoderne moraliteit.
TRANSITIE
“een transitie is een structurele maatschappelijke verandering die het resultaat is van op elkaar inwerkende
ontwikkelingen op het gebied van economie, cultuur, technologie, instituties en milieu. transities zijn traagwerkende
veranderingen die zowel harde vernieuwingen (bv. technologie) als zachte vernieuwingen (bv. beleid)
vergen. een transitie bestaat uit één of meerdere systeeminnovaties die op hun beurt voortkomen uit product-,
proces- of organisatorische innovaties. een systeeminnovatie betekent een verandering in de manier van werken,
het zijn integrale structurele vernieuwingen.”

“Voor transities bestaan geen blauwdrukken, ze zijn eerder mogelijke ontwikkelingspaden waarvan de richting
en het tempo kunnen worden beïnvloed. toch kan een transitie gestuurd en gemanaged worden. Dit betekent
in concreto het scheppen van voorwaarden waaronder maatschappelijke vernieuwing kan plaatsvinden, via de
juiste initiatieven op het juiste moment.”
http://www.wervel.be/landbouwbeleid-themas-93/626-140705-transities-en-transitiemanagement
VRAAGGESTUURD WERKEN
“Je presenteert je organisatie als een baken waar je allerlei vragen kan aan stellen die van ver of dichtbij met je
doelgroep, je thema, je specialisatie te maken hebben. De vragen zelf stuur je niet, je zorgt wel dat je organisatie
een sterk ‘merk’ wordt, waar mensen met vragen naar toe gezogen worden. Dat betekent dat je werkt
met een heel open programmering, met veel witruimte, met een snel reactievermogen op de vragen die jullie
bereiken‘. Vraaggestuurd werken is reactief.”
Van den Eeckhaut Gie, 2009, Leren in beeld brengen, een praktijkboek voor vormingsinstellingen, Brussel, SoCius.
bijlage C
[het begrippenkader]
33