pdf tekstversie De Liemers Zevenaar - Zuivelhistorie Nederland

MELKRIJDERS, MELKRITTEN EN DE VELE VERANDERINGEN.
"Veracht ons Hollandt niet, wij hebben schoone koeyen,
Daer uyt dat soete-melck, en room en boter vloeyen,
Niet tweemael op het jaer, maer tweemael op den dach,
Daer uyt men voor de mensch goet suyvel trecken mach".
Jacob Cats (1577 - 1660)
De melkrijders.
Logistiek gezien was het een grote opgave om de tweemaal per dag door de koe gegeven melk,
op de boerderij te verwerken en dagelijks te vervoeren naar de zuivelfabriek. Vanaf eind vorige
eeuw, toen in 1893 de zuivelfabriek in Zevenaar werd opgericht, werd tot in de zeventiger jaren
van deze eeuw de melk iedere dag bij de melkveehouders opgehaald en naar de zuivelfabriek in
Zevenaar gebracht. Dat gebeurde door de melkrijder, die met paard en wagen zijn melkrit volgens
een opgegeven route aflegde. Het traject van de route duurde te voet meestal ongeveer één
uur gaans; omdat de melk op een warme zomerse dag, wachtende langs de weg in bussen op de
melkrijder, gevaar liep sterk in kwaliteit achteruit te gaan. De melkritten werden door de zuivelfabriek
publiek aanbesteed, gewoonlijk via een advertentie in de plaatselijke krant. Het aantal
melkritten van de zuivelfabriek "De Liemers" te Zevenaar, om de melk bij de boeren in haar
werkgebied op te halen, varieerden in de loop der tijd van 8 tot en met 15 melkritten per dag. Het
aantal melkritten hing af van de hoeveelheid melk die verzameld moest worden en de meer of
mindere mate van efficiëntie van het organiseren van de melkritten.
De melkrijder, die iedere dag de melkleveranciers aan deed, fungeerde zo'n beetje als nieuwskoerier.
Elke mededeling werd via een circulaire aan de melkbus bij de melkveehouders bekend gemaakt
en het melkgeld van de zuivelfabriek (aanvankelijk per week uitbetaald) ging ook via de
melkrijders naar de melkleveranciers. Van de zuivelfabriek kreeg iedere melkleverancier een vast
melkbusnummer, waardoor het eenvoudig was de afgeleverde melk van elke melkveehouder in
de administratie te verwerken en betalingen te doen en dergelijke. Later toen de tractoren de paarden
overbodig maakten, werden de melkritten niet meer uitgevoerd met paard en wagen maar met
tractor of trekker en luchtbandenwagen. De wagens voorzien van houten wielen met ijzeren velgen
waren toen ook verleden tijd geworden.
In 1952 kreeg het bestuur van de zuivelfabriek "de Liemers" een schrijven van de Onderlinge
Geldverzekering, dat het melkgeld voor de boeren door de melkrijders in goed gesloten tassen
rond gebracht moest worden en dat het bij daglicht diende te gebeuren. Een proeftas had men bij
de brief gevoegd.
Het bestuur van de zuivelfabriek had in 1960 besloten, om deel te nemen aan de mechanische administratie
van de Geldersch-Overijsselsche Bond van Coöperatieve Zuivelfabrieken en het
melkgeld om de veertien dagen met de melkrijders mee te geven, voor uitbetaling aan de melkleveranciers.
En met ingang van 1 januari 1967 werd het melkgeld niet meer met de melkrijders meegegeven
maar per bank afgerekend, dit in verband met de vele roofovervallen die plaatsvonden. Het werd
de melkveehouders per circulaire bekend gemaakt en hen werd gevraagd via welke bank zij het
melkgeld verrekend wilden hebben.
Dat het niet altijd goed ging, ondervond de melkrijder Bodde die vele jaren de melkrit Duiven
had gereden. In oktober 1960 had hij een aanrijding met de trein en toen zijn 900 liter melk en 30
Heruitgave zuivelhistorienederland.nl β versie 83 © A. Vetter